SRBI u SLOVENIJI manjinske organizacije
mirjana pavlovic
V članku so predstavljeni ustanavljanje in razvoj This article discusses the establishment and manjšinskih organizacij Srbov v Sloveniji in njihova development of Serbian minority organizations vloga v življenju skupnosti, vpliv na oblikovanje, in Slovenia. It assesses their potential role in the ohranjanje in izražanje etnične identitete pripadnikov community's everyday life and their influence on različnih generacij v sinhroni in diahroniperspektivi. shaping, maintaining, and expressing the ethnic Ključne besede: srbska manjšinska skupnosti, identity of members of different generations through Slovenija, ustanove, etničnost.	synchronic and diachronicperspectives.
Keywords: Serbian minority, Slovenia, institutions, ethnicity.
Na organizacioni život svake manjinske zajednice, s jedne strane, utiču njene demografske i socioekonomske karakteristike, a s druge - društvenopolitičke odlike šireg okruženja. Prvi deo ovog rada zato je i posvečen tim pitanjima, a zatim je dat istorijat ustanovljenja i razvoja različitih tipova organizovanja Srba u Sloveniji. Osim toga, razmatra se uloga manjinskih organizacija u etničkoj zajednici, kao i njihov uticaj na očuvanje etničkog/nacionalnog identiteta, i to na primeru srpskih organizacija u Ljubljani.
pored literature, u radu su koriščeni istorijski i statistički izvori, podaci iz štampe i drugih medija, kao i rezultati desetodnevnih terenskih istraživanja, koje sam obavila u septembru 2006. godine.1 Ne računajuči istorijsku literaturu, večinom posvečenu autohtonoj zajednici Srba u Beloj krajini, o Srbima u Sloveniji postoji relativno malo radova. Interesovanje za njihovo proučavanje prvo se javlja u domicilnoj republici, neka saopštenja davali su i pripadnici same zajednice, da bi se interesovanje za proučavanje Srba u Sloveniji javilo u matici tek poslednjih godina. Istraživanja su se uglavnom odnosila na demografske analize (na primer, radovi Mirana Komca), zatim na rasprave o društvenom statusu migranata, odnosno o zaštiti njihovih maninskih prava, o izbrisanima (na primer, magistarska teza i radovi Marte Stojič). Medutim, nešto više podataka o organizacionom životu Srba u Sloveniji ipak se može nači u obimnim istraživanjima i zborniku radova Albanci, Bošnjaki, Črnogorci, Hrvati, Makednoci in Srbi — ABČHMS v RS, posebno u radu Vere Kržišnik - Bukič (2003). Zato su za ovo
1 u okviru bilateralnog projekta Srbi u Sloveniji i Slovenci u Srbiji. Etnološka istraživanja identiteta i pogled na stanje u struci (2006-2007).
I DOI: 10.3986/Traditio2010390106	TRADITIONES, 39/1, 2010, 71-811
izlaganje u velikoj meri korišcene i publikacije i drugi pisani materijali samih srpskih manjinskih organizacija u Sloveniji (novine, informatori, izveštaji, razni bilteni, statuti, odluke, programi, web sajtovi i sl.)
Srbi su se u predele današnje Slovenije naseljavali u više talasa. Prvi talas je obuhvatao stanovništvo koje se bežeči od turske najezde naseljavalo još u XV1 veku (Heuh 1940: 186-188). u Beloj krajini i danas postoji njihova autohtona, ali izrazito mala zajednica. Drugi talas se javlja izmedu dva svetska rata, a treči neposredno posle Drugog svetskog rata. Najintenzivnije naseljavanje Slovenije zabeleženo je ipak sedamdesetih godina prošlog veka, kada su iz Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine u potrazi za poslom mnogi krenuli u najrazvijeniju republiku u to vreme zajedničke države. U ukupnom broju imigranata Srbi su tada činili 22%, ali medu 30% doseljenika iz BiH sigurno je bilo i mnogo Srba. 1pak, imigranti svih nacionalnosti zajedno činili su tada samo oko 3% ukupnog stanovništva Slovenije (rpe^nh u AonymHHa 1994: 181).
Neposredno nakon osamostaljenja države Slovenije zabeležena je, pak, reverzibilna migracija. po nekim procenama do 2002. godine iz Slovenije je otišlo približno 30.000 ljudi, a medu njima najviše Srba i Crnogoraca. Najčešče su se iseljavali pripadnici JNA i njihove porodice, zatim osobe koje se nisu slagale sa osamostaljenjem Slovenije, ali i oni koji su smatrali da če politički i socijalni uslovi u novoj državi radikalno uticati na slabljenje njihovog društvenog statusa i životnog standarda (KoMa^ 2004: 793).
U poslednjim godinama prošlog i u prvim godinama ovog veka, medutim, ponovo dolazi do naseljavanja Srba u Sloveniju. Talas koji još uvek traje večinom obuhvata mlade intelektualce, koji na samom početku napuštaju maticu bežeči od bombardovanja (199899), kao i iz političkih razloga, da bi nakon demokratskih promena u Srbiji osnovni uzrok iseljavanja ponovo bilo nezadovoljstvo ekonomskim uslovima života u matici.
Prema popisu stanovnistva iz 1981. godine, u Sloveniji je bilo 42.182 Srba, a deset godina kasnije 47.911, dakle 2,44% ukupne populacije Slovenije (KoMa^ 1997: 126). Medutim, kako su se naseljavanja do 1990. godine odvijala unutar zajedničke države, mnogi imigranti nisu prijavljivali promenu boravka, pa statistički pregledi ne prikazuju realnu sliku migracionih procesa.
1pak, treba istači da je prema popisu iz 1991. godine 88,7% naseljenika imalo državljanstvo Republike Slovenije, dok su ostali imali status stranaca ili su bili svrstani u kategoriju nepoznato (KoMa^ 2004: 791). Osim toga, statistički analitičari uočili su i prelazak neslovenačke populacije u slovenačku izmedu dva popisa (1991-2001). Tako se 8,8% osoba koje su u popisu 1991. godine registrovane kao Srbi, u popisu iz 2002.
*
if +
godine izjasnilo kao Slovenci, a čak 10,6% nije želelo da odgovori na pitanje o nacionalnoj pripadnosti (ibid: 794).
Srbi u Sloveniji, prema popisu iz 2002. godine, predstavljaju izrazito urbanu po-pulaciju. Najviše ih živi u opštini Ljubljana - 13.101 osoba, ili trecina ukupnog broja Srba u Sloveniji (Komac 2003: 15). Medu pripadnicima srpske populacije preovladuju lica sa srednjim stepenom obrazovanja (51,5%), a sa visokom ih ima 4,8% (KoMa^ 2004: 800).2
Prvi podaci o organizovanju Srba u Ljubljani potiču iz 1905. godine, kada su srpski trgovci u Ljubljani pokušali da osnuju srpsko čitalaštvo, ali taj pokušaj nije uspeo (Kržišnik - Bukic 2003: 197). Najstarija postojeca organizacija koju su osnovali Srbi u Ljubljani jeste crkvena parohija. Do kraja Prvog svetskog rata bogosluženja na pravoslavni način u Ljubljani obavljana su samo povremeno i to u pojedinim prostranijim domovima, ili je pod zakup uzimana evangelistička crkva. Tako ratni vojni sveštenik Stevan Obradovic, u vojničkoj Matici rodenih iz 1919. godine, navodi: „Obrednu funkciju obavio sam u Ljubljani, u kancelariji ovoga zvanja Belgiska vojarnica ^dana 1. junija 1919 u 11 časova prije podne"; ili „Obrednu funkciju obavio sam u Ljubljani, u stanu Vide Pogačnik rod. Verbič, Mestni trg br. 10, II kat, dana 15. junija 1919, u 12 časova prije podne" (MaTKOBnh3 2002: 69).
Prvog stalnog sveštenika parohija je dobila 1938. godine, a do tada su je opsluži-vali vojni sveštenici. Naime, u jednoj prostoriji kasarne „Vojvoda Mišic" bila je 1920. godine ustanovljena vojnička kapela Svetog oca Nikole, koja je služila ne samo potrebama vojnika, vec i gradanskih lica pravoslavne vere. Hram Sveti Čirilo i Metodije, koji i danas postoji u gradskom parku Tivoli, medutim, izgraden je i otvoren 1. decembra 1936. godine (MaTKOBnh 2002: 70). Krajem osamdesetih godina XX veka crkva je okupljala oko deset hiljada vernika (rpennh u AonymHHa 1994: 181). Slovenačke vla-sti su tek u zimu 1993. godine prihvatile Srpsku crkveno-školsku opštinu Sveti Čirilo i Metodije kao sastavni deo Srpske pravoslavne crkve (ibid: 181).
Iste godine kada je otvorena vojnička kapela, u njoj je osnovan i hor koji je od-govarao na jektenije svešteniku. Kako su vecinu njegovih članova činile izbeglice iz Rusije, on je nazivan Ruski hor (MaTKOBnh 2002: 70). Do 1932. godine hor je bio mešovit, a zatim samo muški do 1933. godine, kada je prestao da postoji. Pravoslavno crkveno pevačko društvo osnovano je februara 1938. godine. Društvo je imalo i svoja pravila (ibid: 71).
Niz značajnih statističkih podataka o srpskoj populaciji u Sloveniji na osnovu popisa iz 2002. godine (veroispovest, maternji jezik, upotreba maternjeg jezika, prostorna disperzija i sl.) mogu se naci i u radu Vesne Miletic (2003: 24-28).
Protojerej i ljubljanski paroh u periodu neposredno pre i za vreme Drugog svetskog rata.
* * *
sledeča organizacija Srba u Ljubljani bila je srpska škola, otvorena 1953. godine. Zapravo, od tada je u školi „Prežihov Voranc" održavana pararelno nastava na slovenačkom i srpskohrvatskom jeziku. Krajem osamdesetih godina u njoj je bilo oko 6.000 učenika došljaka ili neslovenaca, kako su ih najčešče nazivali. Javljaju se i mišljenja da, „zbog loših nastavnih kadrova i programa, škola nije ostavila večeg traga u kulturnom životu Srba u Sloveniji", a ukinuta je početkom devedesetih godina, „zbog navodnog nedostatka učenika nastave na srpskom jeziku" (rpe^nh h AonymHHa
1994: 181).
Od kraja Drugog svetskog rata do raspada zajedničke države Srbi u Sloveniji, pa i u Ljubljani, nisu pokazivali veče interesovanje za osnivanje svojih organizacija na nacionalnoj/etničkoj osnovi, što nikako ne znači da nisu imali potrebu za povezivanjem sa zemljacima. Njihova tadašnja okupljanja, medutim, najčešče su bila neformalnog karaktera: porodične posete, medusobna druženja u kafanama i restoranima sa srpskom hranom i muzikom i sl. U tom periodu je i crkvena opština organizovala proslave svih večih prvavoslavnih praznika, ali su one privlačile mali broj Srba.
Medutim, burno razrešavanje ekonomske i političke krize bivše Jugoslavije krajem osamdesetih godina prošlog veka iz osnova je promenilo društvenu klimu, što je kod celokupnog stanovništva, a posebno kod pripadnika manjinskih zajednica, dovelo do povečanog osečaja nesigurnosti u svakom pogledu, izazvavši i povečanje njihove potrebe za povezivanjem, okupljanjem, pa i organizovanjem radi zaštite zajedničkih interesa. zato Srbi u Ljubljani krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina prošlog veka osnivaju svoje organizacije pretežno na političkoj osnovi. Tako je 1988. godine bilo formirano Kulturno društvo „Sava". Iako su njegovi osnivači i članovi večinom bili Srbi, neki poznavaoci smatraju da je Društvo imalo naglašenu jugoslovensku orjenta-ciju. Kako ta ideja u Sloveniji više nije mogla da okupi veči broj pristalica, društvo je ubrzo ugašeno (Bafta^ 1997: 31). Istu orjentaciju, pa i sudbinu, imao je i Jugoslovenski savez, formiran 1989. godine, koji je takode imao neznatnu podršku u slovenačkoj javnosti (ibid: 31). Sledeče 1990. godine javlja se Srpska demokratska stranka, ali je ubrzo nestala. Iste godine formirana je i Stranka za ravnopravnost gradana, koja je ugašena tokom rata u Sloveniji 1991. godine. uopšte se može konstatovati da političke stranke nisu uspele da okupe značajniji broj ili da zadobiju širu podršku Srba u Sloveniji (ibid: 32).
Nakon razdruživanja Slovenije od SFRJ, 25. juna 1991. godine, Srbi u skladu sa novonastalom političkom situacijom, kada postaju manjina, i to nepriznata manjina, menjaju i svoj tip organizovanja. Napuštajuči političko-stranački koncept organizo-vanja, počinju da se ujedinjuju na nacionalnoj/etničkoj osnovi. Tako su, najčešče na spontan način, do danas nastala brojna društava - humanitarna, folklorna, dramska, sportska, muzička, literarna i slična udruženja. Neka od njih nestajala su ubrzo po osnivanju, druga su prestajala sa radom, a zatim ga posle nekoliko godina obnovljala,
dok su treca vrlo aktivna sve do danas. Po nekim procena Srbi u Sloveniji danas imaju oko petnaest organizacija, a stalno se javljaju i nove.4
Prvo srpsko društvo, osnovano u Sloveniji marta 1991. godine, jeste Društvo srpska zajednica (http://www.srbska-skupnost.si/). Medutim, nakon vrlo brzog rascepa izdvojeni članovi društva osnivaju posebnu organizaciju - Preduzece Pupin centar, a zatim i društvo Fondacija Pupin (nynHHOB HH^opMaTop 2, 12. 2. 1992, bez str.) Oba društva su i danas aktivna.
Drugo važno usmerenje u radu srpskih organizacija u to vreme bila je humanitarna akivnost, što je i razumljivo, jer je u vecem delu njihovih matica buktao rat. Tako je 1993. godine osnovano zavičajno udruženje Mir, koje je u najvecoj meri okupljalo Srbe iz prijedorsko-sanske regije, s osnovnim ciljem da prikuplja humanitarnu pomoc (Bafta^ 1997: 31). Kasnije vecinom nastaju tzv. kulturna društva, ili prethodno osnovana humanitarna društva sa završetkom rata prerastaju u kulturna društva.
Osnovni cilj svih ovih društava različitog tipa jeste „očuvanje i negovanje srpskog narodnog i nacionalnog nasleda, kao i očuvanje i razvoj kulturnog identiteta članova i drugih pripadnika novonastale etničke zajednice slovenačkih Srba," kako je, na primer, navedeno u Statutu Srpske zajednice (http://www.srbska-skupnost.si). Druge organizacije, kao SKUD Vidovdan, pak, u svojim osnivačkim aktima posebno naglašavaju da im je cilj i čuvanje i prenošenje kulturne tradicije na mlade generacije (http://www. skud-vidovdan.si/kdo_smo.php?exp=1).
U pojedinim vecim društvima vremenom su nastajale brojne sekcije - humanitarne, folklorne, literarne i druge. Neke od njih su se kasnije izdvajale u posebna društva. Na taj način je, na primer, nastalo KUD Mladost (http://www.kud-mladost.net).
Vecina organizacija Srba u Ljubljani danas ima i zavidnu izdavačku delatnost. Savez srpskih društava Slovenije od 2004. godine izdaje reviju Mostovi, s ciljem da „imaju veliki značaj za srpsku manjinu, ali i za širu slovenačku javnost, kao i da pruže mogucnost svim društvima da se predstave sa svojim aktivnostima" i da se pohvale do-stignutim uspesima (Mostovi 2 (3), 7). Osim toga, Srpska zajednica danas ima svoj list Besede, a Društvo Pupin istoimeni Informator, dok Srpski kulturni klub izdaje interne izveštaje sa svojih okupljanja i tribina.
Nešto kasnije javila se i potreba za formiranjem organizacija koje bi okupile mladu populaciju, odnosno drugu generaciju Srba u Slovenij. Tako su nastajala vecinom folklorna društva Mladost, Vidovdan, Izvor, ali ne samo ona. U Ljubljani danas deluje Društvo srpskih studenata Slovenije, KUD „Multimedija", Srpsko sportsko udruženje Slovenije „Red star" ili Sportski klub „Srpska dijaspora" i mnoga druga (http://www. ambasadasrbije.si). Poslednjih godina Srbi u Sloveniji osnivaju i strukovne organizacije. Udruženje srpskih književnika Slovenije postoji od 2006. godine, mada je kao posebna organizacija registrovano sledece godine, a danas ima devedeset i tri člana.
4 Na sajtu Ambasade Republike Srbije u Ljubljani navodena su srpska društva sa kojim Ambasada saraduje.
I pored više (neuspelih) pokušaja Srbi u Ljubljani još uvek nemaju svoju školu za učenje maternjeg jezika, mada veci broj pripadnika zajednice, pa i naši kazivači, ističu veliku potrebu za njom. S druge strane, Društvo „Mihajlo Pupin" iz Ljubljane otvorilo je 2004. godine prvu srpsku biblioteku u Sloveniji, pod nazivom društva (Mostovi 5, 21. 9. 2005,16).
Sredinom devedesetih, tačnije - početkom 1996. godine, srpska društva pokušava-ju da ujedine svoj rad, ali i da homogenizuju zajednicu, i okupljaju se u Savez srpskih društava Slovenije, koji je trebalo da predstavlja krovnu organizaciju srpske zajednice u Sloveniji (Mostovi 2, 5). Medutim, zbog sukoba različitih interesa unutar zajednice, koji nisu mogli da budu prevazideni, u Savez nikada nisu bila okupljena sva društva Srba u Sloveniji. Najčešci prigovori članstva jesu da predstavnici različitih organizacija svoj rad usmeravaju u interesu svojih posebnih organizacija, a ne Saveza, kao i da mnogi čelnici Savez koriste samo za ličnu promociju, odnosno da Savez svojim radom nije uspeo da privuče širu publiku, posebno tzv. „srpsku intligenciju", a po nekim mišljenjima upravo „ta srpska populacija zbog veceg znanja i boljih pozicija u društvu može najviše učiniti za sveukupni status" Srba u Sloveniji. O stalnim nesuglasicama koja prate rad Saveza slikovito govori i pismo objavljeno u magazinu Mostovi-. „Dok smo ovako razjedinjeni, nesložni, bez cilja, uz medusobna podmetanja i neuvažavanja jedan drugoga, samo cemo se vrteti u jednom krugu i odmagati samom sebi" (Mostovi 8, 25. 3. 2006, 11).
Slični komentari veoma su prisutni uvek kada Srbi u Sloveniji govore o svojim organizacijama, pa i na internet forumima. Svi navedeni prigovori uticali su na to da sredinom 2009. godine dode i do podele Saveza, zapravo do formiranja novog saveza: Savez organizovane srpske dijaspore Slovenije, koji ima i svoj časopis Otadžbina (http://www.srpskadijaspora.info/inc/print.asp?id=10069 ).
Kao integrišuci faktor Srpske zajednice u Sloveniji sve češce pokušava da se prikaže i crkva. Svojim različitim, pre svega socijalnim aktivnostima, ona želi da okupi što veci broj Srba, pa čak i one koji nisu vernici. Poslednjih godina Srpska crkva u Ljubljani gradi prilično grandiozno zamišljen srpski kulturni centar u kojem bi prostor za svoje aktivnosti i proslave, bar kako predstavnici crkve ističu, trebalo da nadu i druge organizacije u gradu (http://www.spco-lj.si/sr/o-centru).
Mnoge organizacije Srba u Ljubljani, medutim, ne žele da predstavljaju samo etničke izolate, pa poslednjih godina vecina njih uspostavlja sve bolju i kompleksniju saradnju sa širim okruženjem. Srpske organizacije ili njihovi predstavnici sve češce se učlanjuju u slovenačke kulturne asocijacije ili učestvuju u različitim formalnim ili neformalnim multikulturnim programima na nivou grada i Republike: literarne večeri, bazari, pozorišne predstave, sportski turniri i slično. pojedine srpske organizacije i u svojim programskim ciljevima jasno naglašavaju da ce raditi na „zalaganju za razvijanje saradnje i prijateljstva medu srpskim i slovenačkim narodom," dok druge takve namere ističu i svojim imenom. Tako je marta 2002. godine zvaničan naziv Srpske zajednice pro-menjen u Apy™TBO CpncKa 3ajeAH^^a - Društvo Srbska skupnost (http://srbska -skupnost.si).
u medunacionalnu saradnju svojim različitim aktivnostima sve češce se uključuje i srpska crkva, organizacija koja se obično, mada ne uvek i tačno, smatra najtradicio-nalnijom, nacionalnom i ekskluzivno srpskom organizacijom kod Srba uopšte. Tako su osvecenju Srpske crkve u Ljubljani, koje je obavio Patrijarh Pavle 2005. godine, pored visoke delegacije katoličke crkve (kardinal Tomaš Špidlik iz Rima, slovenački nadbi-skup i mitropolit msgr. Alojz Uran, papski nuncije u Sloveniji Santos Abrill y Castello), što se smatralo važnim činom ekumenizma, prisustvovali i predsednik slovenije Janez Drnovšek, gradonačelnica Ljubljane Danica Simšič i predsednik slovenačke komisije za verska pitanja Lovro Šturm (Mostovi 6-7, 2. 12. 2005, 5-6 ).
Isto tako, treba naglasiti da, iako Srbi na tim prostorima žive vec vekovima, pa ih neki autori smatraju čak autohtonom manjinom, oni još uvek nemaju zvanično priznati status manjinske zajednice, jer ih kao takve ne prepoznaje ni Ustav Republike Slovenije, kao ni drugi zakoni ili podzakonska akta koja razmatraju položaj manjina.5 Ipak, rad srpskih manjinskih organizacija u Sloveniji, pa i u Ljubljani, ne samo da je tolerisan, vec je na izvestan način i javno priznat. Organizacije su registrovane kao pravna tela, za svoje projekte neke od njih dobijaju finansijska sredstva od Ministarstva kulture Republike Slovenije, a Društvo Srpska zajednica 2002. godine dobilo je status društva od javnog interesa na području kulture od Ministarstva za kulturu Slovenije.6
S druge strane, srpska društva u Ljubljani uspostavljaju i sve tešnju saradnju s ma-ticom ili maticama,7 mada vecina njih smatra da ona još uvek nije na zadovoljavajucem nivou. Ipak, na primer, u Ambasadi Srbije u Sloveniji postoji čitav spisak od 15 organizacija s kojima ova ustanova saraduje. Isto tako, Ministarstvo za dijasporu Republike Srbije razvija saradnju, pa i finansijski pomaže projekte nekih društava u Ljubljani.
Osim toga, može se zaključiti da su organizacije Srba u Ljubljani, pa i u Sloveniji, najčešce nastajale spontano, samoorganizovanjem pripadnika srpske zajednice, i da su predstavljale odraz njihovih različitih potreba i interesa u datom trenutku. Naime, Srpska zajednica ne predstavlja homogenu grupu. Njeni članovi vode poreklo iz različitih područja bivše Jugoslavije, razlikuju se po socioekonomskom stanju, po nivou obrazovanja i ideološkim opredeljenjima, pa u skladu s tim, što je razumljivo, neguju i različite stilove života i imaju različite potrebe. Sve to je uticalo, pa i danas utiče, na brojna trvenja ali i otvorene sukobe i rascepe unutar srpske zajednice i njenih organizacija. Poslednjih godina, medutim, stiče se utisak da su pripadnici srpske zajednice u
5
Ustav Republike Slovenije prava manjina pominje u članovima 5, 64 i 65, u kojima su Italijani i Madari označeni kao autohtona manjina, a Romi samo kao manjinska zajednica. Ustavo Republike Slovenije (http://www.dz-rs.si/?id=150&docid=28&showdoc=1 ).
Odluka ministra kulture Slovenije o dodeli statusa društva koje deluje u javnom interesu na području kulture čuva se u arhivi Društva.
Kako Srbi u Sloveniji vode poreklo iz Srbije, ali iz Bosne i Hercegovine, nakon raspada SFRJ i uspo-stavljanja nezavisnih država, oni kao svoju maticu doživljavaju i Srbiju i Republiku Srpsku i s obe održavaju tesnu saradnju.
6
Ljubljani i Sloveniji sve više svesni svojih razlika, ali i da su tolerantniji prema njima, pa nije redak slučaj da nekada sukobljena društva danas medusobno saraduju. Ipak, s obzirom na to da se organizovanost Srba u Ljubljani sve više ureduje, a da napreduje i sredivanje političkih odnosa izmedu matične i domicilne države, može se pretpostaviti da če broj organizacija vremenom biti sveden na pravu meru potreba same zajednice.
Na kraju treba istači da večina naših sagovornika, a neki od njih su i vodeče ličnosti u srpskim društvima, smatra da manjinske organizacije treba da imaju veliki uticaj na očuvanje etničkog identiteta Srba u Sloveniji, kao što je to slučaj, po njihovom mišljenju, i u drugim srpskim zajednicama u dijaspori, sa kojima imaju česte kontakte. Takva njihova uloga, smatra se, posebno bi bila značajna za pripadnike druge i kasnijih generacija manjinaca. Medutim, kazivači ipak konstatuju da zbog subjektivnih i objektivnih teškoča, kroz koje su organizacije Srba u Ljubljani prošle od osnivanja do danas, one sada nemaju takav značaj. Osim toga, one i dalje okupljaju manji broj Srba u Sloveniji. Po nekim pretpostavakama, sva srpska društva u Sloveniji zajedno nemaju više od 1500 članova (Miletič 2002: 10), što predstavlja nešto manje od 4% ukupnog broja Srba u Sloveniji. Največi uticaj na očuvanje etničnosti informatori pridaju porodici, a zatim i crkvi. Isto tako, oni smatraju da bi organizacije mogle značajnije povečati svoj uticaj samo ako se prilike u postoječim društvima u značajnijoj meri urede. Na kraju se može zaključiti da se ispoljavanje etničkog idntiteta Srba u Sloveniji i dalje odvija u sferi porodice i neformalnih kontakata sa pripadnicima zajednice, dok se javno ispo-ljavanje etničnosti u širem društvu još uvek izbegava. Razlog tome sagovornici i dalje pretežno vide u pretpostavci da se na to u širem društvu još uvek ne bi pozitivno gledalo, mada priznaju da je situacija u tom smislu iz godine u godinu sve bolja, odnosno da javnost šireg društva sve više prihvata multikulturnu realnost.
LITERATURA
Baaa^, ^HBKO
1997 Cp5H y CAOBeHHjH — npomAocT h cagamaocT. U: 36opHUKpadoea KOH^epeH^uje: Cp6u y CAoeenuju. Beorpag: HHCTHTyT cpncKor Hapoga CBeTCKe cpncKe 3ajeAHH^e, 27-42.
rpe^nh, BAagHMHp u AonymHHa, Mapko
1994 CAoeenuja. Ceu Cp6u ceema. Beorpag: HO „^pHH^H^".
HBUh, AAeKca
1940 Aoce^aBaae Cp5a y yrapcKy, XpBaTCKy u CAOBeHHjy. U: A.emonucMamu^e cpncKe CXI,V Ka. 354, CB. 3-4. HoBu Cag: MaTH^a cpncKa.
Kržišnik - Bukic, Vera
2003 Narodnostno samoorganiziranje Albancev, Bošnjakov/Muslimanov, Črnogorcev, Hrvatov, Makedoncev in Srbov v Sloveniji. U: Klopčič, V., M. Komac i V. Kržišnik - Bukic, Albanci, Bošnjaki, Črnogorci, Hrvati, Makednoci in Srbi — ABČHMS v RS. Ljubljana: Inštitut za narodnostna vprašanja, 191-200.
KoMa^, MnpaH
1997 Cp5H y CAOBeHHjH. U: 36opHUKpadoea KOH^epeH^uje. Cp6uy CAoeeHuju. Beorpag: HHCTHTyT cpncKor
Hapoga CBeTCKe cpncKe 3ajeAHH^e, 126-154. 2000 CpncKa 3ajeAPH^a y CAOBeHHj. Beseda/Eeceda. '^aconuc 3a Ky^mjpy/Casopis za kulturo. [^jS^aHa/
Ljubljana: Apy™TBo CpncKa 3ajeAHH^a/Društvo Srbska skupnost] 1: 7-33. 2004 CpSn y CAOBeHHjH. TeMe. '^aconuc 3a dpymmeeHe HayKe [Hnm: yHHBep3HTeT y Knmy] 28 (2): 789804.
Komac, Miran
2003 Srbi v Sloveniji. Eeceda/Beseda. '^aconuc 3a KyAmypy/Časopis za kulturo [^yS^afta/Ljubljana: Apymxeo CpncKa 3ajeAHH^a/Društvo Srbska skupnost] 3: 5-28.
MaTKOBuh, BorgaH
2002 AeTOHHC CpncKe npaBOCAaBHe ^pKBeHe onmTHHe ^yS^aHCKe II. Eeceda/ Beseda. Časopis za kulturu/ Časopis za kulturo [^y6^aHa/Ljubljana: ApymTBo CpncKa 3ajeAHH^a/Društvo Srpska zajednica] 2: 65-92.
Miletic, Vesna
2002	Položaj srpske narodne skupnosti v Sloveniji. heceda/Beseda. Časopis za kulturu/ Časopis za kulturo [^^yS.«afta/Ljubljana: ApymTBO CpncKa 3ajeAHH^a/Društvo Srpska zajednica] 2: 5-13.
2003	Srbi u Sloveniji u brojkama popisa 2002, heceda/ Beseda. Časopis za kulturu/ Časopis za kulturo [^^yS.«afta/Ljubljana: ApymTBO CpncKa 3ajeAHH^a/Društvo Srpska zajednica] 3: 24-28.
CTojnh, MapTa
2008 Ko cy H35pHcaH? TexHHKe HCK^y^eaa y Pe^y5AH^H CAOBeHHjH. F^acHUK EmHozpa^cKoz UHcmumyma CpncKe aKadeMuje HayKa uyMemHocmu [Beorpag: ExHorpa^cKu HHCTHiyr CAHV] 56: 127-144.
Ustava Republike Slovenije
1991 Ustava Republike ^Slovenije (http://www.dz-rs.si/?id=150&docid=28&showdoc=1). ŠTAMPA I PUBLIKACIJE SRPSKIH DRUŠTAVA
Eeceda/Beseda, '^aconuc 3a KyAmypy/Časopis za kulturo, ^yS^aHa/ Ljubljana: ApymiBo CpncKa 3ajeAHH^a/
Društvo Srbska skupnost. Interni izveštaji, Srpski kulturni klub „Dr. Svetozar Milicev", Ljubljana.
Mostovi, Srpske novine, Časopis informativnog, kulturnoprosvetnog i zabavnog sadržaja, Savez srpskih dru-štava Slovenije.
nynuHOB uH^opMamop, KyAi^pHo-HH^opMaiHBHH ^eHTap „nynHH", ^yS^aHa.
WEB STRANICE SRPSKIH DRUŠTAVA
http://www.srbska-skupnost.si/
http://www.kud-mladost.net/
http://www.skud-vidovdan.si/
http://www.zsds.si/
http://www.srpska-dijaspora.org/
http://www.spco-lj.si/
SPISAK SRPSKIH DRUŠTAVA U LJUBLJANI
Savez srpskih društava u Sloveniji, Celovška 69/b p.p., 1001 Ljubljana (Dr Drago Vojvodic) Kulturno drustvo Mladost, Prule 4, 1000 Ljubljana (Marko Vukman) Kulturno društvo Mihajlo Pupin, Podgornikova 3, 1000 Ljubljana
Savez organizovane srpske dijaspore Slovenije, Srpski kulturni klub, Celovška cesta 134, 1000 Ljubljana
(Milenko Vakanjac) Vukova zadužbina, Gradnikova brigade 6, 1122 Ljubljana (Živorad Andrejic) Srpsko kulturno društvo „Izvor", Pokopališka 15, 1000 Ljubljana (Zoran Vidovic)
Srpsko kulturno-umetničko društvo „Vidovdan", Rusjanov trg 10, Ljubljana (Sladana Šmitran)
Kulturno umetničko društvo „Multimedija - AV«, Milana Majcna 7, 1000 Ljubljana (Ivica Stojanovic)
Udruženje srpskih književnika u Sloveniji, Celovška c. 134, 1000 Ljubljana (Saša Gajic)
Društvo srpska kulturna zajednica, Bratovševa ploščad 10, 1000 Ljubljana (Petar Končar)
Srpsko kulturno muzičko i sportsko društvo „Semberija", Šmartinska c. 28, 1000 Ljubljana (Rajko Markovic)
Srpsko nogometno sportsko društvo „Red star Šiška", Pod hribom 22, 1000 Ljubljana (Zoran Janicijevic)
Sportski klub „Srpska dijaspora", Celovška 134, 1000 Ljubljana (Goran Petrovič)
Srpsko udruženje Slovenije „Stevan Sindelic", Celovška 134, 1000 Ljubljana (Marko Gajic)
Srpski kulturni klub, Rojčeva 6, 1000 Ljubljana (Ljubiša Bojovic)
SERBS IN SLOVENIA: MINORITY ORGANIZATIONS
This article analyzes how various Serbian organizations were established and developed in Slovenia. In addition to literature, the article utilizes various other sources, such as historical and statistical data, publications, and written materials from Serbian minority organizations in Slovenia (newspapers, reports, accounts, bulletins, constitutions, decisions, programs, websites, etc.). Important data were also gathered during ten days of fieldwork in September 2006.
The organization of the Serbian community in Slovenia is influenced by the demography and socioeconomic characteristics of the community itself. The sociopolitical features of the surroundings also influence the community, and so the first part of this article discusses these in detail. Serbs have been present in Slovenia for many centuries, with the first wave of immigration noted as early as the sixteenth century. In White Carniola there is still a small indigenous Serbian community today. However, the majority of Serbs settled in Slovenia after the Second World War in several waves of immigration, especially in the 1960s and 1970s. The 1991 census recorded 47,911 Serbs in Slovenia, or around 2.44% of the total population. However, because immigration occurred within Yugoslavia until 1990, many immigrants did not report a change of residence, and so the statistical reports do not reveal the full extent of immigration. In the 2002 census Serbs mostly appear among the urban population, and most of these live in Ljubljana, numbering 13,101, or one-third of the total Serbian population in Slovenia. The majority of Serbs (51.5%) reported that they had high school educations, and 4.8% reported having college degrees.
The second part of the article reviews the history of establishing and developing various types of Serbian organizations in Slovenia. Political, religious, volunteer, cultural, artistic, sports, and literature organizations are examined. In addition, the article discusses the aims advanced by these groups, their behavior, the roles of the minority organizations in the ethnic community, and the impact these organization have on maintaining ethnic identity. The Serbian organizations in Ljubljana are taken as an example.
The analysis reveals that the majority of such organizations were formed spontaneously, self-organized by members of the Serbian community, with the aim of maintaining culture
and ethnic identity, especially targeting younger generations. To avoid separation from the Slovenian mainstream, many of these organizations have established good cooperation with their wider surroundings by joining or participating in various formal or informal multicultural programs and cultural associations at the city or national level. Certain Serbian organizations clearly state that their aim is to develop cooperation and affiliation among Slovenians and Serbs.
Nevertheless, even given their primary aim of maintaining ethnicity, these minority organizations have failed to influence ethnic identity: data indicate that only 4% of the Serbs in Slovenia participate in or are members of such organizations. Primacy in this domain, at least according to the informants, belongs to family and to some extent the Serbian Orthodox Church; that is, to social activities by its members in Slovenia.
Mr. Mirjana Pavlovic, Etnografski institut SANU, Knez Mihailova 36/IV, 11000 Beograd, Srbija eisanu@ei.sanu.ac.rs