Dissertatio inaugurslis medica de Phthisi pulmonali. Quam annuentibus idlustrissimo ac Magnifico Domino Fraeside et Directore , Perillustri ac rSpectabili Domino Decano, ac Cla- rissimis D« D. Professoribus,, pro Doctoris Medicin® Iaurea rite obtinenda in Antiquisaima ac Celeberrima Univeraitate Vindobonensi, /r t publicae disquisilioni subinittit !{ \ '& ! Joannes Z h Carniolus Gabnensis. . n ber, < ■ Theses adnexae publice defendeiitur in Universitatis aedibus, die Mensis Martii 1816. V i e nn a e, Typis Mat h. Andr. Schmidt. t O quantum difficile est curare morbos pulmonum: O quanto difFicilius eosdem cognoscete, et de iis certum dare praesagium. Baglivii Opera lib. I. p, 34. Perillustri ac Dcctissimo Domino Domino Viro Integerrimo Antonio Jeuniker Doctori Medicinae etc. etc. Professori (juondam suo in aeternum colendo ' " m bUiul ; ' i . 'onia^Q / ■ - ft ui i v, a?.' a-ii, > ; ,; \- ' \ ‘ ; 1 * S'S •■ ' -' ' • ' ■ ■• . ■ ■ , , * Perillustris ac Doctissirae Domine! r irtutes Tuae meritaque eximia me imbecilli non egent praecone. Qui ego hisce totius provinciae in laudes Tuas efferventis complecti possum sermones ? qui enumerare inopi et diviti praesti - tas opes ? Tuus in patriam , salutem- que puhlicam amor in fausta regiminis vicissitudine potissimum inclaruit; pro¬ vinciae a medicis meliorafata sequen- tibus destitutae summo henefaciendi fervore adstitisti, onera gr avissima Tuo solum ferenda ingenio neglecto commodi Tui studio suscepisti. Per - lene nota suni , quae totius Regni quondam lllyrici Archiater pr o bono puhlico gesseras , Tuum auxilium, Tuamque benejicentiam tum amici tum hostes indiscriminatjjn experti late per Europam in laudes Tuas exlamant . Virtutibus scientiisque Tuis omnibus carus, mihi sane es carissimus. Tot tantaque mihi oblata benejicia me Tihi totum adstrictum tenent, et in peroe- tuum tenebunt. Praxeos clinicae Pro- fessor me singulari amplexus es ami- citia j ex te primos uberrimosque scieu - tiarum medicarum haustus traxi. Ah- sentem me patrio consilio consuetaque Tua gratici cumulasti , nec nori aerum- nis luctantem manu beneficentissima ad optatam perduxisti metarti. liti¬ nam ! tantum milu esset et faculta - tis et potentiae , debitum ut gratitudi- nis meae testimonium Tibi praebeam . Quod tanquam gratitudinis meae pi- gnus ac monumentum tibi statuo opus- culum, leve nimis est, nec nomine Tuo satis dignum. Accipe igitur volunta- tem et satisfaciendi connatum, accipe primitias meorum laborum eo anitno , quo Tibi easdem dedico, meque Tuum discipulum gratiis ulterius prosequi non desiste. Sit Tua salus Integra! sit Tibi vita longaeva ! nil tum amplius rest at desi~ derii Tuo jUevotissimo discipulo J ,. Z, Lector benevole! Supremae legis jussu in forum littera- rium prodeo. Practici quid scripturus materias volvens revolvensque in phthi- sim pulmonalem incidi. Morbum fre- quentissime observatum describere prae- placuit, quam de morbo peregrino ac. ex praxi propria incognito merum dis- serendo agere compilatorem. Nova non babeo, sed, quae propria expe- rientia confirmata inveni, in ordinem practicum collocare, atque remedia ab auctoribus comendata diversissima, et in viribus šibi opposita in siturn morbo convenientem redigere studui- Bene sentiens difficultates in campo amplis- simo ea solum decerpsi, quae surami sunt practici valoris. Ne volumen ul¬ tra modum augeretur , omni explica« tione abstinui sjmptomata cuilibet pro sua theoria explicanda relinquens , nec non omissis autorum citationibus opus> quantum abspericulo licuit, contractum servavi. Quantum temporis angustia variisque presso calamitatibus licuit, praestare intendi. Doneč quid "gran- dius aetas sorsque ferat melius, fronte benevola ut accipiatur, rogo. Si eru- ditis conamen meum judicibus minus displicuerit, magnum sane periclitanti accedet proemium. S e c t i o I, Par s d i a g n o s t i c a. D efi niti o, i^hthisis (a graeco verbo (pŽSicc, (fiSriVto corrum ■ po, consumo , exlenuo, in tabem resolvo) indi- cat diminutionein , corruptionem, collicjuatio- nem corporis undecunque natam. Genericam hanc expressioneni plerique medici adoptarunt ad consumptionem corporis ex ulcere partis cu- juscunque ortam designandam, species vero epi- thelis ab ulceris sede depromtis exprimere solent, ut: phthisis pulmonalis , hepatica , renalis etc. Plurimis praelerea medicis pulmonum snppuratio per eminentiam phthisis dicitur, quam denomi- nationem omnibus notam brevitatis gratia non raro imitabor. 12 Phthisis pulmonalis a Sauvagesio a) sequsn- tibus definitur: est corporis emaciatio cum fehre amphimerina lenta , ttissi, dispnoea , et sputis pnrulentis rejectis. Reid b~) : est expectoratio materiae purulen- tae ex pulmone cum febre lenta mane inter su- dores remittente , relicta debilitate. Petr. Frank c ) : est consumptio cum febre hectica, tussi et plerumque cum puris rejectione. Plurium citatione definitionum volumen au gere superfluurn existimo, cum ad essentiam hu- jus morbi omnes medici corporis emaciationem, febrem hecticam , et pulmonum suppurationem recenseant. Hi vero characteres ab initio tam mi- tes, et tanta fallacia incedunt, ut ab a,egro | ct medico expertissima non raro praetervideantur. Quare ad reddendam claram morbi ideam phthi- sim pulmonalem praemissa divisione per omnia stadia depingere studebo. D iv is i o. Cum sub phthisi pulmonali corporis macitm ex pulmonum suppuratione definitione data intil- a) Nosologta methodica T, IX. b) Thom. Reid, uber die Natur und Heilung derLu - *« gensuclit, aus dem Eng!. 2. Aufl, 3785. c) Epitome de curandis hominuni morbis liber VI, l 3 fectam velim, omnium primo inquirendum est, utrum haec obtineat nec ne , quare dividitur l. in phthisim legitimam , ubi vera pulmo- num suppuratio adest , et in illegitimam, ubi fomes purulentus deficit, quo recen- setur phthisis pituitosa et nervosa. S. quoad originem; in phthisim expuImonura inflammatione phlegmonosaortam, veljex ca- tarrhosa exanthematica metastatica etc. natam. 3, juxta formam: phthisis cum ulcere aperto, vel cum ulcere clauso (vomica) , vel deni- que phthisis tuberculosa, 4. Secundum complicationem : phthisis sim- plex alieno morbo non inquinata, et com « plicata. Complicatio vero aut est univer- salis, aut localis. Prior contingit aut ex ratione individui ante morbum praesentem minus sani, cachectici, discrasici, scro- phulosi, syphilitici, arthritici, herpetici, hydropici, scorbutici etc.; aut exparte cau- sarum lateralium, quibus innumerae oriun- tur consociationes morborum tum febrilium, tum chronicorum, quos inter, catarrhus, rheumatismus etfebris injermittens frequen- tissime obveniunt. Non infrequentem com¬ plicationem localem hydrops sistit. Com- plicationum respectus maximi in praxi est H momenti, alque fnnesti phthiseos exitus fors plurirnum ex eo repetendi veniunt, quod medici in complicationes non rite atten- dunt, vel istae quidem cognitae difficulter amoventur. 5, pro morbi gradu in tria dividitur stadia, ut: phthisis inchoata a suppuralionis ini- tio usque ad sudorum adventum colliquati- vorum excurrit; phthisis confirmata inci- pit sudoribus colliquativis, et accessu diarr- hoeae coibquativae terminatur •, phthisis con- summata , diarrboea col!iquativa hoc sta- diuin aperit inorte claudendum. Plures praeterea dantur divisiones , auas ve¬ ro , cum nec Iogicae nec practicae sint, silentio praetereo. In descriptione sequenti juxta tria stadia symptomata essentialia plithiseos exponam habitu respectu differentiarum, quas in divisione recensui. Descripti o. I. Stadium. Phthisis inchoata , Exoritur frequentissime a levioribus pulmo- num inflammationibus sic dictis occultis, soepius recidivantibus. Cachexia haec ab initio jam fe- bre stipatur, cum puris generatio absque inflam- matione , haec vero absque febricula affecto or- gano riobili cogitari nequit, Pus generatum et pro parte absorplum stimulo alieno systema sangui- ferum afficit, continuamque febriculam sustinet, Accedit laesa pulmonum functio, qua sanguifi- cationis opus omnesque functiones turbantur, na- ta inde debilitate et Iaxitate rerum sanitati alias congruarum influxus febrem praesentem non so- lum sustinere sed et augere valet, quod etiatn a modico pastu exacerbalio evidentissime probat. Est itaque febris plithisim comitansmere svmpto- matica. Ingreditur niox habitu febris continuae re- mittentis, mox intermittentis , a frigore, ealore et subsequo sudore, vel quovis die, vel omni altero, vel quarto redeunte. Post tres quatuorve paroxysmos, si internriittentis moreincedit, mi- tescit, typum continuum quotidianum observat cum exacerbationibus pomeridianis et vespertinis, saepe ita mitibus, ut ab aegro et medico prae- tervideatur, A pastu calor quidquam augetur, aut nulla aut levi praevia horripilatione , aut horro- ribus cum ealore alternantibus, calent praeprimis in voliš manuum plantisque pedum, gena utra- que aut una solum laete rubet, rubore circum- scripto notata, pulsus parvi duri frequentes non raro irregulares, Eeliquo tempore nul|am aeger lmolestiam accusat, nisi calores levissimos fuga- ces et aliquam Icissitiulinem, ceterum opificio suo solito more praeest, Ad vesperam calor levissi- meaugetur, morbo increscente nox fit inquieta, accedentibus ad auroram sudatiunculis exiguaque debilitate relieta febris remiltit, ita ut pulsus quielus esse videalur, Sitis ab initio vix adest, tractu temporis exigua, appetitus normalis non raro auctus. Respiratio quidquam diffieilis anbe- losa praecipue sub loqueIa, scalarum ascensione, motu quocunque corporis. graviore, pectoris op- pressio cum dolore in thorace mox fixo mox fu- gaci, mox lancinante pungente , mox oppres- sivo, aut cum ardoris sensu sub njedio sterno. Accedunt dolores vagi ad scapulas, dorsum et ad extremitatum articulationes, rheumaticas vel arthriticas affectiones vagas mentientes. Tussis ab initio exigua subsicca nonnisi ali- quid muci excutiens, tractu temporis fit fre- quentior cum voce quidquam mulata ranea, sputisque flavescentibus subaulcibus aut subsal- sis foetidis, puriformibus. Alvus aut normalis aut normali segnior, urina valde variat, mox pal- lida, mox profundius tincta, mox sedimentum deponens cum supernatante in superficie crusta quasi oleaginosa. Debilitas ab initio non mani¬ festa, morbo vero secundo stadio appropinquan* te jam ab aegro ipso indicatur, etsi hene se mo- veat opificioque suo praesit, tamen a majoriquid- quam corporis motu in solit ant experitur lassitu- *7 dmem, Morbo progrediente corporis volumen imminui ineipit, quod voluminis decrementum aegro semper praesentes minus bene quidem, me* lius autem illi dignoscunt , qui per intervalla aegrum videre solent. Febris nune fit magis re- gularis bene distinguenda, exacerbationes pome- ridianae et vespertinae evadunt manifestae ad auroram accedente copioso sudore terminatae. Quamprimum hi sudores comparent, symptoma- ta enumerata phthiseos ita jam sunt evoluta et expressa, ut medicus expertus malum ignorare non possit, Inhoc stadio character inflammatorius praeva let, calor praecipue lempore nocti^rno est nota- bilis, adest dolor, pi-essio , anxietas et dis- pnoea. Post usuni ciborum aromaticorum aut po- tus spirituosi exacerbatione symptomatum mox subsequente puniuntur. Imo a minori causa oc- casionali , cum jam adsint stases et inflamma- tiuncula in pulmonibus , gravissima peripneu- monia revocari potest. Phthisis est morbus secundarius, hinc pro diversa sua origine alia atque alia offert sym- ptomata. Inflammationis pulmonum phlegmonosae in suppurationem transitus sequentibus se offert signis : Peripneumonia gravis neglecta aut per- verse tractata, cum summa respirationis diffi- K 18 cultate, dolore sedem fixam occupante, tussi snhsicca molestissima * sputis parcis spumosis fl a ve s centih us sanguine striatis, et cum vehemen- ti febre inflammatoria incedeus , quam primum ad fastigium pervenit, decrescere quidquam in- cipit absentibus tamen evacuationibus criiicis. Diebus tamen critieis plerumque decimo quarto vehemens exsurgit exacerbatio a herrore subse- quo calore et sudore, quam manifesta remissio exeipit, dolor antea pungens oppressivus mites- cit fitque magis ptdsans, borror frequens ex lo- co determinato thoracis oriundus, anxietas et respirationis difficultas elsi imminuta vexare con- tinuant, tussis frequentior humida cum sputis subsalsis flavescentibus puriformibus. Urinae an¬ tea flammeae nune fiunt turbulentae cum sedi- mento furfuraceo. Orgasmus et mbor universa- Iis decrescit, genas magis occupans circumscrip- tus. Pulsus prius duri contracti suppressi eva- dunt pleni liberiores molliores, sub exacerbatio- ne vespertina iterum ad aliqua>n duritiem rece- dentes. Calor praeprimis in voliš manuum plan- tisque pedutn concentratur. Phthisis haec modo supra deseripto excurrit, passu tamen plerumque celeriori ex uno in alterum stadium ruit. lisdem se manifestat signis transitus iti sup- purationem peripneumoniae catarrhosae gravio* ris, exanthematicae, inetastaticae etc. Catarrbus »9 habmiatis lento "resen supra designato difificul- ter ab initio coguoscendo in pravum huncce exi- tum tendit. Semper vero anamnesi et examine exacto individuum male dispositum atque diathe- sim scrophulosam detegere valebis, Aliam phthiseos formam ulcus elausum con- stituit. Vomica diversae inagnitudinis a policis ad pugni et majorem mcdem excre< , cens ubitpie occurrere potest, etsi frequentissimam sedem, C, Sprenget d) in pulmonis dextri parte supe- riori designat. Cogrtoscitur vero vomiea futura ex absentia signorum solutionis peripneumoniae per 'plures jam dies durantis , ex accedentibus horripilationibus vagis dolore remiltente qui- dem sed non ablato, ex superstite denique di- 6pnoea , febre cam ceteris peripneumoniae s igri is. Persistentibus vero allatis sympfomatibus, si tus- sis sieca vel bumida spumosa tantum ejicens post pastum motumque aucta continuat, si respiratio est parva frequens anbelosa strepens cum loque- la infercisa, si febris adest hectica cum genarnm labiorumque rubore, eaiore, si denique situs erecti necessifas accedit , decubitus magis borb zontalis diffieilis, in Iafus affertum tolerabilis, in sanum vero impossibiiis fit, ad vomicam jam formatam summa cum probabilitate concludere d) Handbucli der Pathologie. ster Thl. B a 20 licet, Ouibus signis nonnulli etiain sonum ob- tusum percusso thoracc , nec non caloram in Ia- tere affecto majorem, linteis humidis thoracis Iateribus impositis in vomicae plaga prius exsic- candis explorandum adnumerant. Quamdiu vomica clansa remanet, sympto- mata mitescunt, et aeger se nielius habere inc;.. pit. Ex nimia vero puris in sacco mora diversi prodeunt effectus, pressio, paralyses extremita- tum superiorum et partium vicinarum , dispnoe- am ortopnoeam imo suffocationis periculum cau- sat, pus acredine conlracta contiguas partes ar- rodit. Plerumque vero sub quocunque motu cor- poris, tussi, sternutatione, risu, clamore eic, aut sola sanguinis ad hanc minus firmam plagam congestione vomica repente rumpitur effectu pro diversitate rupturae diverso. Si vomica minor fuit optimo rumpitur effectu in bronchia, quodsi vero major vomica apertura ampliore tantum pu¬ ris bronchiis committit, ut ejici nequeat, oritur anxietas , vertigo , tremores , oculorum lurgor, livor faciei, animi de!iquia et mors suffocativa. Pus in cellulosam pulmonum subslantiam effu- sum bvdropis purulenti speciem constituit, quo, si pars tenuior puris absorbetur , pars residua in carunculae vel topbi speciem exsiccatur. Vo¬ mica in cavum thoracis rupta Empyema gignit, inde arixietas summa ac suffocationis periculum. Sl Rumpitur nonnunquam simul in bronchia simul in cavum thoracis canalem fistulosum relinquens hydropi purulento faventens. Si pulmo sub in- flammatione cum partibus adjacentibus concreverat, pus exoneratur in pericardium mediastinum utrum- que, vel erosis musculis intercostalibus, oostis carie consumtis externae nascuntur fistulae, nec non eroso diapbragmate pus ad hepar, ventricu- lum, lienem descendit, vel in abdominis cavum stillando ascitem purulentum generat, Tomiča rupta pure evacuato exhibet phthisim cum ulcere aperto, eademque ac hsc signa praesentat.j J^hthisis tuberculosa frequentissimam si- stit formam, quae symptomatibus mitioribus ac decursu lentiori stipatur. Tubercula modo unrnn pulmonem occupant, modo utrumque, praecipue vero ad partem superioren) occurrunt magnitudi- nis variae, agrani milii ad fabae majoris molem acervatim ut plurimum ut acini uvarum šibi vi- cinissima ponunlur, in tumorem unicum con- fluere videntur vix tamen comunicaniem, Inci- sione substantia quasi cartilaginea percipitur, puris Ioco adest materia lenta caseosa. Partes vicinae contractae quasi callosae sunt, venae circa tuberculorum basin decurrentes varicosae , arteriae vero tubercula permeantes occlusae noit injiciendae, Sunt plerumque effectus scrophula- rum j rarius arthritidis vagae aut impetiginutn 22 suppressarum, nisi peripneumonia male termi¬ nala, aut pulveribus frequentius inspiratis , ut in Iapicidis, acquiruntur, Exhibent vitiaturn *ystema lymphaticum in pulmonibus. Phthisis liaec sequenlibus dignoseitur signis : inoipit symptomatibus catarrhosis , tussi levi subsiccp brevi habituali pertinaciter remcdiis contra ca- tarrhum exhibitis resistente , dispnoea a motu aucta, dolore in thoracevfugaci pungente, febri cula continua sed miti. Atque sic affecti pei menses et annos vivunt de nulla re conquqren- tes , quam de tussi velut catarrhali, dolore in thorace vago , et respirandi difficultate. Post longius tempus tussis redditur humida . prae cipue tempore mutatino, viscosa, crassa, flava, viridia , partim purulenta , partim aquosa spota eructans , in sputis multis mucosis purictulum est flavutn ponderosius. In arthriticis concrementa interdum sabulosa sputis ejiciuntur. Sensim sen- simque corpus emaciatur , feb ris fit clarior, re- spiratio dilficilior, nov inquieta, et debililas ma- gis manifesta. Dolor ad sternum vel ad latus sub tussi augetur, advenit brachii in Iatere dolo- ris stupor, decubitus in latus alterutrum diffici- lis. Morbus tum symptomatibus suh phtlusi uN cerosa expositis excurrit , atque in sequenlibus studiis plurima cum hac comuriia babet. Complicationes pbthiseos describere non 23 posstmi, cum me n s non sit, opere volummoso matersam hanc penitus cxhaurieridi. Merito na¬ gne rem surami in praxi momenti medicorum perspioacitati remitto, II. Stadium. Phthisis canjermata, Sicut in stadio priori nota inffamniatoria prae- valehat, ita in hoc suppuratorius character emi- net, Symptomatihus prioris stadii auctis feliris fit magis manifesta et regularis, crescit iniensi- tate ac duratiane contimia anticipans, ut sensim eirca meridiem incipiat, et nonnisi tempore ma¬ tu ti ru> suh sudoribus copiosis ac inseguente palo- re et Ianguore remittat. Somnus fere fugit, au- getur a decuhitu tussis sonora liumida, sputa excutiens puriformia purulenta, globosa, striis sanguincis hinc inde notata , foetida. Dolor tho- racis vix amplius adest, sed dispnofa major, re- spiratio brevis anhelosa inprimis suh ioguela et motu. Garnes primum flarcescunt, dein eva- nescunt, ut ossa sola fere pelle tegantur. Caput fere nunquam dolet, nisi ex causa accidentali, mens peculiariter serena periculi inseia , conti- nua convalescentiae spe nutritur, facies fit angu- lata collapsa, nasus acuminatur in apice rubens, oculi coneavi vivacitate amissa; lingua siccescit cum siti cito explebi!i , appetitus viget, animae 34 foetor cum dentibus plerumque nitidis margari- taceis. Tussis et sputa memorata continuant, praecipne horis matutinis magna copia ejiciuntur. Puris acredine generantur in larynge et faucibus aphtae* quae ingentes producunt molestias, tus- sim exasperant, et deglutitionem difficilem red- dunt. Oppressio in thorace et anxietas quotidie augetur, decubitus varie molestus, mox in dor- so, mox in uno solum latere, mox semiseden- tes decumbunt. Ex tussi magnae thoracis, diaphragmatis et musculorum abdominalium de- dolationes. Abdomen gracile, catamenia siient, in aliis in venerem nisus , alvus plerumque re» gulam, urinae tinctae foetidae cum-pellicula in superficie natante versicolore, sedimentum fur- furaceum deponentes. Cutis calor auctus , in manuum voliš pedumque plantis urens , cum sn- dore praecipue matutino copioso viscido , olente, Palor universalis cum genis roseis. Magis ma- gisque ingruente macie laxitate et debilitate su- doribus colliquativis continuantibus , accedente capillorum defluvio et alvi laxitate scena stadii colliquativi aperitur. III. Stadium. Phthisis consummata. Adveniente diarrhoea vires praecipitantur, quae a minimo refrigerio si aegri ealoris noctur- 25 ni impatientes straguia abjiciunt, recrudescit, alvus fit liquida foetida coIIiquativa, cibi iridi- gesti mox per alvum ruunt, post quamvis eva- .cuationem alvinam vires ad animi deliquium us- que labuntur. Relaxatis collatoriis omnibus hu- mores nulla obstante resistentia proprio impetu ruunt, inde in dies magis debilitantur, et ex de- bilitate iterum magis coIIiquescunt. Sudor visci- dus tam copiosus fit, ut aegri penitus made- fiant. Suh sudore et diarrhoea colliquativis fe- bris mitior apparet ad vesperam tamen exaspe« randa, Macies quotidie increscit , capilli de- fluunt , pervigilium fit continuum, fafcies col- lapsa miserrima, oculi concavi languentes , na- sus acutus , labia retracta , sitis brevi fallenda , appetitus dejectus, deglutitio difficilis apparente faucium et Iaryngis rubore inflammatione et apbtis, saepius t'ainen visu non detegendis , vox rauea, tussis difficilis, sputa foetida, lurida, purulenta, aegre ejicienda. Inde gravior in thorace conge- stio , respiratio stertorosa , orlopnoe.a , quam apnoea momentanea vel perpetua sequkur. Inter- dum accedit pneumonorrhagia saepe Ietbalis. Mens interea serena, sensus omnes idaesi, peri- culi ignorantia, atque continua convatescentiae spe foti sub smrnna animi praesentia percunt. Aliis vires animales mirum in modum exaltatae sunt, sortem proximorum , imo niortem suatn summa animi quiete praedicunt. Nonnullis mor- bo ad finem tendente animus redditur morosiis, ad iram proclivis, cum pronitate tamen in lacri- mas et indulgentiam. Denique vel ex pure ab- sorpto et ad caput delato j vel a congeslo ob dif- ficilem respirationem et circulum in encephalo sanguine accedit delirium , sopor , pereuntque morte convulsiva et apoplectica. JO e c u r s u s. Phthisis pro diversitate individui, aetatis, *exus , morbi originis , formae * complicationis , influxus causarum lateralium, nec non regiminis et curae diversatn agnoscit durationem et decur- sum diversum. Praecipiti passu ex uno in alte- rum stadium ruit phthisis in suhjectis junioribus plethoricis irritabilibus , temperamenti calidi, ex peripneumonia phlegmonosa , morbillosa, va- riolosa, scarlatinosa, typhosa , vel ex metastasi inprimis ab incaute exsiccatis impetiginibus chro- nicis, herpete, scabie etc- vel a stippressis se-et excretionibus habitualibus exorta. Si morbui aliorum accessu ut febris catarrhosae, rheuma- ticae, intermittentis , biliosae, hydropis , ali<,- rumque multiplicatur, si adsunt plures et majo* res vomicae , si ulcera majora phagadenica pus acre vicinas partes destruens plorantia praesto 27 sunt, si pulmonam hemorrhagiae accedunt, si aeger in aere depravato nimio oxygenio aliisque Jrritantibus gravi , in Iocis montosis frigido at sicco vento expositis degit, si corpus et pulmon^s nimis exercet, IoqueIa, clamore, cursu > tracta- tione instrumentorum flatilium etc. S; spirituo- sis et aromaticis indulget, ternperaturae vicissi- tudini frequenter obnoxius. Si methodus meden- di justa aut negligitur aut perversa in usum tra« hitur. Si denique complicationes in cura non debite respiciiintur, tum morbus ex uno in alte- rum stadium praecipiti propellitur gressu, Hune decursum acutum amat phthisis ex peripneumo- nia gravi ex metastasi aut metaschematismo na- ta, in juvenibus, eum ulceribus amplis, aut rn- mica ingenti, quihus in casibus malum ex stadio primo eito in coIIiquativum tendit, vel in primo jam aegros suffocatione et circulo per pulmones sublato interimit, vocaturque phthisis florida seu accelerata. Subjecta vero Iaxa inertia, aetatis provectio- ris , temperamenti frigidi, quibus a catarrho ha- bituali, a noxio opificio , quin peripneumonia gravis praecessisset , pulmonum suppuratio se insinuavit, quibus ulcera exigua callosa suppura- tionis progressum inhihentia insunt, aut qui phthisi tuberculosa laborant, quibus hahitus ple- thoricus nisusque in congestiones deficit, ubi 28 morbus clandestine incedit complicationibus late- ralibus liber, quibus vomicae exiguae, una post alteram in bronchia aperilur, pusque sputis eji- citur, quibus thorax minus male constitutus, a causis lateralibus g ra vi a symptomata non acce- dunt; qui omne tum in regimine tum in cura vitium sedulo vitant, qui in regionibus depres- sis aere calido subhumido vicissitudinibus repen- tinis non obnoxio degunt, qui denique opificiis noxiis valedicunt; illis phthisis plerumque lente excurrit, per plures annos morbo hoc laborare possunt mali penitus ignari, imo , qui morbum serius adipiscuntur, senectutem provectam attin- gunt , atque nonnisi concursu plurium circum- stantiarum vitae terminum finiunt. Patet ex dictis durationem hujus morbi a multis pendere momentis, atque non raro aegris et medicis po- testatem esse, mali progressum coercendi, et vi- tam amotis circumstantiis inimicis, retardatoque decursu prolongandi. Morbi affines et differentiae. Phthisis ulcerosa non raro cum phthisi pitui- tosa (blenorrhaea pulmonum) confunditur, ne- que diagnosis ubique tam facilis ut vulgo credi- tur. Ab ulcerosa sequentibus differt characteri- bus : Absentia peripneumoniae gravis praegres^ae 29 ineipit a levi plerumque catarrho, cujus re!axa- tionis stadium simplex continuat, febris hectica deestj tussis frequens libera humida, sputa mu- cosa copiosa, etsi interdum flavescentia imo foe- tida fiunt, tamen nota mucosa praevalet. Inva- dit subjecta pastosa Iaxa in copiosam muci se- cretioriem nec non in vitia hujus indolis abdomi- nalia prona, habitu plerumque pbthisico desti- tuta. Febris deest, morbo autem diu protracto se associat febricula ex mera debilitate, eniacia- tio corporis sero in conspectum venit. Resplra- tionis difficultas exigua , tussis libera saepe prQ aliquo tempore penitus evaneseens , tempestate hutnida frigidiuscula iterum revocanda. Decur- sus valde lentus, per annos durare potest quin affecium lecto tradat. Pulsus plerumque spas- modicus contractus durus , et libenter se asso¬ ciat nota nervosa spastica , inde saepius pressio- nes vagae spasmodicae in pectore persentiuntur. Tractu temporis ob congestiones ad pulmones passivas facile in phtliisim ulcerosam transit, vel aegri ex nimia materiae nutritiae jactura tabi- fici, aut debilitate summa accedente et impossi- bili reddita sputorum ejectione suffocativae tra- duntur morti. Diagnosis et deaumitur ex emo- lumento , quod remedia roborantia tonica prae- stant, in phthisi ulcerosa manifeste praecipue ab iriitio nociva. Optime femnt aerem siccurn cali- 3r> dum oxygenio gravem phthisiois minirne conve- nientem. Aliquam et affinilatem phtbisis nervosa ba- bet, differt tamen ab ulcerosa eo, quod tussis et incommoda thoracica deficiant, quod febris ab initio nunquam adsit. Occurrit in individuis ir- ritabilil>us sensibilibus , ad affectiones nervosas proclivibus , hypochondriacis , hystericis, exces- sibus variis e.xhaustis, morbis gravibus debilita- tis, pathematibus deprimentibus detentis , bu- morum dispendio, farne, iriedia etc. oppressis. Pulsus offerunt parvos irregulares cum proclivi- tate in sudores. Serius se assodat febris tabifi- ca , quae corporis ruinam accelerat, imo et in phthisim veram abire potest, Prosunt hic robo- raniia ,stimulis volatilibus juncta. Hae duae spe- cies, cum absente suppuratione puimonum ince- dant , merito illegitimae phthises nuncupantur. Tabes, atrophia , et marasmus toto coeio a phthisi ulcerosa aberrant, hinc vix cum hac confundi possunt, Febris suppuratoria est continua remittens, Iuculentas agnoscens exacerbationes a horroribus vagis incedentes, quare cum simul tussis et sputa adsint, facile pro febre eatarrbosa imponit, Di- stinguitur vero liaec ab illa notis sequentibus: Invadit plerumque tempestate bumida frigida, refrigerio praegresso non raro ab ipso aegro in- dicato Afficiuntur aut omnes aut plurimae sal- tem membranae mucosae, inde cephalea fronta* lis obtasa, quae in plithisicis plerumqiie deficit, coryza, oculorum splendor et lacrimatio cum le¬ vi photophobia, cutis functio manifeste est laesa cum transpiratione inaequali, febris in primo stadio vehementior irritativa, moliminibus criti- cis non carens, disparet adhibita debita medeUa vel circumstantiis faventibus. Si vero catarrhus in stadium re!axationis transit , febris cessat, sola muci secrelio continuat justa therapia aut mulata tempestate aliogue influxu fausto aqce- dente absque o mr,: labe fuganda, Exacta anam- nesis , aegri constitutio, et syniptomata bene ponderata claram semper reddunt diagnosim. Non raro febris suppuratoria fixas et perio. dicas ab horrore ineedentes exacerbationes mimi- festat , et ita febrem intermittcntem mentitur, boe vero eo facilius contingit, cum occurrant fe- bres intermittentes erraticae periodo fixae non adstrictae, nec non intermittentes occultae om- nia intermittentium stadia non rite observantes, Diagnosis febris intermittentis desumitur exami- ne accuratissimo , si nulla praegressa est peri- pneumonia, si aeger habitu phthisico caret, si tempus vernale aut autumnale interniittentibus iavens adest, si denique in decursu intermittens r iartus evoluta regularior fit, si plures eodem 32 \ tempore grassantur febres intermitlentes occul- tae, si sub insultu febrili ingruit cephalea, si- tis, urinae pallidae ad finem paroxysmi sedimen- tum lateritium deponentes mittuntur, si deficiunt signa in exacerbatione febris hecticae observata, si denique cortex peruvianus cum fructu exhibe- tur, febrem intermittentem jure pronunciare li- cet. In genere decursus hic plurimum docet, cum suppuratoria febris , si more intermittentis incedit, post aliquot paroxysmos in continuam suis characteristicis signis bene distinguendam febrem hecticam evolvitur. Hi sunt morbi, cum quibus phthisis frequenter et Cacile confundi, nec non etiam complicari potest. Ut firmior habeatur morbi diagnosis , causas phtbisim producentes pulmonalem in sequentibus perlustrabo, Aetiologia . Causa proxima ex data definitione est suppu- ratio pulmonum, quare ob affectionem visceris nobilissimi, ob febrem assiduam reproductionis opus turbantem, ob huraorum ex absorpto pure inquinationem, ob dispendium succorum nutrien- tium ad pus generandum consumtorum, et tan¬ dem ob accedentem ex debilitate et laxitate uni- versali omnium excretionum exorbitantiam, cor" poris emaciatio inevitabilis est. D is p os iti o. 33 Cum ad phthisim generandam nonnisi pul- tnonum inflammatio in suppurationem tcrminata requiritur, clarum fit, ad hunc morbum omnem aetatem, sexum , temperamentu!« et corporis conslitutionem esse disposita, quoniam datis mo- mentis causalibus efficacibus quilibet peripneu- monia Iaborare potest. Ex medicorum tamen ob- servationibus constat, nonnullis ab exigua Causa excitante pulmones inflammari, cum plures iis- dem circumstanliis expositi incolumes manent. Hanc eminentem in eongestiones et inflammatio- nem pulmonum proclivitatem, dispositionem vo- catam, aut in totius corporis habitu, aut in pra¬ va thoracis eonformatione, aut in alienata pul¬ monum indole , vel denique in pluribus harum conditionum combinatis fundatam reperies. Quare facilioris intellectus gratia singulas seorsim per- tractabo. Caput parvum pronum, pili tenues, albican- tes flavicantes rufi; facies amoena feminea cum cutis albedine nitida genis Iabiisque Iaete ruben- tibus, dentes candidi margaritacei, collum lon- gum tenue, humeri angusti, scapulae alatae tho- rax planus compressus, mamae exiguae depres- sae, abdomen gracile, extremitales longae, ossa C ylindrica elongata, incrementum praecox inge- C nitim praernaturum, cutis moltior, fibra tenerior mobilior, venositas ubique praevalens, aetas juvenilis, temperamentum sanguineum, dispo- sitio hereditaria aparentibus plithisicis contracta, habitum universalem phthisicum exprimunt. Pravam thoracis dispositionem exhibet ster- num planum vel concavum, costae compreasae cartilaginibus ossificatis, columna vertebralia di- versimode incurvata vel antrorsum, (Iardosis) vel ad latus alterutrum (scoliosis) vel postrorsum (kypbosis), Dispositionem pulmonum loquun!ur pulmo- nes parvi debiles irritabiles ad nimium turgorem proelives. Ca usae e x cit ant e s. i, Inflammatio pulmonum. Peripneumonia phlegironosa nulli aetati nec constitutioni parcens , si negligilur aut perverse tracta- tur in pbthisim transit. Omnes itaque cau* sae excitantes, quae illam producunt, e* bujus fiunt momenta causalia, quo perti- nent: t Omnes laesiones traumaticae pulmo* num, vulnera, costarum fracturae etc. ma¬ terne mecbanicae aut chemicae pulmone* lacdcntes, ut puiveres silicum, vapores ac>- di melallici sulphurei etc. Opportunum c* 3 5 hic locum occupat refrigerium repentinura corpori aestuanti admissum, nec non frigi- dae aquae potatio corpore calefacto, ut in puellis saltui indulgentibus. Muho frequen- tius vero obvenit phthisis ex inflammatione catarrhosa neglecta, male tractata aut sae pius recidivante. Haec inflammatio ex in- dole sua in suppurationem malae notae ten- dit producens ulcera ichorosa serpentia pha- gadenica materiem acrem tenuem exsudan- tia, plurimum vero subjectis discrasicis, cachecticis, praecipue scrophulosis inimica est. Si haec in regionibus repentinae aeris vicissitudini ventisque obnoxiis, in aere pulveribus aliisque heterogeneis gravi de- gunt, morbum hunc vix evitare possunt, Quare Viennae phthisis fere endemica ob' servatur, Ita morbiili , scarlatina, variolae, typhus pulmonibus praeprimis infausta non raro phlhisim cairsant. Huc et referendus est metaschematismus. Praecipue efvsipelas. rheumatisnius, et arthritis vaga, sede re- pente der^Iicta, no n raro summa ferocia pulmones adgrediunlur. . Metastasis. Pus saepe ex sede sua ad pul¬ mones defertur, il!orumque suppurationem g igrat. Hoc observatur in ulceribus pedum ineautc exsiccatis nec non impetiginibus C a 36 chronici«, aut alia tjuaecunque materia ori¬ si imperfecta pulrnonibus oblata, sic meta- stasis variolosa, fyphosa Iactea etc. Adnu- merari potest suppressio excretionum habi- tualium, ut fluoris aibi, coryzae artificia- Iis seposito nicotianae usu etc. Phaenome- non hoc aut ex vera materiae transplanta- tione, aut ex secretione vicaria per con- sensum inducta explicetur, idem est, dum* modo factum constat. 3 . Pneumonorrhagiae et omnes causae, quae has inducere vaient, ut pulmo extensus turgens ad congestiones proclivis, vena- rum varicositas , vis externa quaecunque pulrnonibus illata, menslruorum, hemor- rhoidum suppressio etc, 4. Tussis habitualis ex variis caUsis repetenda, mox ex nimia pulmonum irritabilitate, mox ex irritamentis mechanicis, ut tuberculis, concretionibus pulmonum c um pleura, pul- veribus, piliš aliisque inspiratis, mox a cbemicis stimulis, vaporibus sulphureis> acidis metallicis etc. Etsi tussis qua sym- ptoma male ad eausas ocoasionales recensea* tur , tamen cum bujus titulo plura momen¬ ta causalia comprehendi possunt, in hunc* ce ordinem redegi, 5. Exercitia eorporis ihoracem gravius affici- entia, opificia guaedam, ut fabrorum fer- 37 ra n or um , scriniariorum, cursorum, musi- corum instrumenta flatilia tractamium, cla- mor , declamationes , cantationes, omnia opificia corpore incurvato prono peracta, his nempe compresso abdomine, et diaphragmatis descensu denegato respira- tio difficilis redditur, inde stases et conge- stiones in pulmonibus gignuntur. Huc spee- tant vestes arctae praeeipue vero thoracu- lorum abusus. <5. Humorum jactura cujusvis generis. Vene- ris abusus ex dupiici causa hic locum roere- tur, partim quod humoris nobilis immodi- eo dispendio debilitas universalis et pulmo- num Iocalis inducitur, partim quod pulmo- nes propria philadelphia cum organis sexua- libus juneti, sub cestu venereo graviter af- ficiuntur j inde stases. Idem de onania sa- nifati autem muho magis inimica valet, Cantagium a pluribus summo fervgre de- fensum admittere nequeo« Exbalationes et excre- ta phthisicorum in stadio praeprimis colliquativO tnorbifice quidem in organismum agere possunt, quod vero phthisim producant , defendere, nec rationi consentaneum videtur, nee experientia satis evictum est, Lis medicorum oirca boe ob- jectum videtur ex eo prodire, quod contagii de- fensores hoc cum miasmate confundant, Nec opus 33 est ad contagium refugere, cum tot dentur cau- sae phthisim producentes, ut quilibet pro arbi- trio hoe malo dotari possit, Auctores quidem plura enumerant exempla hominum, qui cum ejusmodi morbo Iaborantibus commorati, tandem ipsi phthisici facti sunt, etsi habitu phtbisico de- stituti; morbum proinde a solo contagio deri- vant. Sed non videntur bene respexisse disposi- tionem ad pbthisim non in solo habitu phthisico, sed etiam in thoracis conformatione, plurimum vero in pulmonum conditione latere. Dantur ho- mineš torrosi, athletici , habitu phthisico desti* tuti, qui tamen eminenti pulmonum debilitate et laxitate reIiquo corpori minime respondente gra* vantur. Terminationes et Prog nos is t Phthisis more aliorum morborum aut in sa- nitatem , aut alios morbos, aut denique in mor* tem terminatur, Primus optatissimus exitus rarissime quidem tamen interdum obtinet sub conditionibus sequen- tibus : Si phthisis ab initio cognita debita thera- pia et regimine diaetetico oppugnafur, si est simplex, orta ex peripneumonia phlegmonosa in subjecto bene constituto , si ulceris uniči pus bonae indolis sputis ejicitur aut absorbetur etper 3p collutoria excernitur, ulcus vero exsudante Iym- pha coagulabili consolidatur, Si ex vomica exi- gua pus absorbetur, vel si celeri et plenaria facta abscessus maturatione absque duritie qua- dam relicta plenaria puris exspuitio contingif, partesque lympha coagulabili uniuninr. Parvae pulmonum vortiicae tenuiori puris parte absorpta interdum exsiccantur absque sanitatis discrimine. Nonnunquam pulmone cum pleura concreto vo- raica inter duas costas tumorem excitat et ad su- perficiem corporis externam aperitur cum felici eventu. Hae conditiones rarissimae et rarissi- mum phthiseos in sanitatem exitum observandum faciunt. Rationes vero sanationis difficillimae la- tent fere in sequentihuš : Tpsa pulmonum structu- ra 'sporigiosa in congestiones et stases adeo pro- clivis tum suppurationi limites ponere impedit, tum cicatrisationem in tam moli fundo reeusat. Obstat consolidationi continuus pulmonum sub respiratione motus. Aer atmosphaericus bxygenio suo liquationem accelerans minime arceri potest. Obvenit pbrro circnlus vitiosus difficiilime aufe- rendus, suppuratio enim illamque concomitans inflammatiuncula tussim sollicitat, baec recipro- ce inflammationem et suppurationerri exasperat‘ His et accedit artis inopia; therapia enim indi- recta insufficienš est, remedia vero einpirica spe- 4 © cifica desiderantur. i\laxime vero ad exitum fu- nestum contribuit phthisis origo , frequentissime en?m ex catarrhis evoluta observatur, suppura- tio eo pejoris est indolis cum plerumque prava subjecti constitutione frequentissime diathesi scrophulosa complicata incedit. Quibus omnibus si mitem et lentum symptomatum decursum, ma- lum proplerea plerumque semper negleclum ad- numerare veliš, sufficientem frequentissimae le- thalitatis habebis rationem. Phthisis tuberculosa fere semper lethalis e^t, partim quod vilia haec organica ante phthisim non cognoscuntur , par¬ tim quod cognita extra omnem posita circulum vix reserari queunt. In alios merbos phthisis qua tališ vi* tran- sit, sed cum diversis complicationem inire pa« test, ut cum febre catarrhali, intermittente, hy- drope, syphilide, scorbuto elc. Frequenlissimus exitus est in mortem ex cau- sis supra aliatis bene concipiendus. Nonnunquam suffocatio vitam delet, quae in omili stadio imo inlerdum repente el inopinate occurrere potest, si vomica nempe tanti est voluminjs, ut pressis pulmonibus respirationem tollatj idem de em- pyemate nimis aucto ct de complicatione locali cum hydrope valet. Suffocantur vomica suh som- no rupta, aut si bronchia ita pure opplentur ut 4 « Iiherari nequeant. Quosdam vehemens pulmo- num hemorrhagia necat. Nonnunquam metasta- sis ‘ad interitum contribuit, si pus nempe ah~ sorptum ad encephalon defertur. Mortis autem omnium freqnentissimam rationem tabes con- stituit. / 42 S e c t i o II. Pars therapeu ti ca. i ) ifficillimug sanatu morbus facillime praeca- veri interdum potest corrigendo diatheses mor- bosas, et vitando omnia momenta causalia, quae pulmonum inflammationem inducere possunt. Praesenti vero peripneumoniae cura adaequata opposita tutissime phtbisis evitatur. Maximum respectura merentur catarrhi habituales uberrimi phthiseos fontes, his bene tractatis et phthiseos periculum disparebit. Cum vero omnia haec ad aliud pertineant forum, hic solum eorum memi- nisse sufficiat. Phthiseos cura pro diversitate stadii, formae et complicationis diversa. Auxiliis empiricis spe- cificis destituti, sola ratione dueti ea morbo op- 4č» ponimus remedia, quae indreationi vitali et sym- ptomaticae respondent, centinuo respicientes mor- bi characterem, causas, vires, symptomata ur- gentia, et complicationes. Ilac sub therapia ra- tionali interdum natura sub faustis conditionibus sanationem perficit, pluribus vero in casibus saltem vita prolongatur, et mors procrasti- natur. C ur a studii I, In hoc stadi® character inflammatorius prae- valet, sequentibus hinc innititur cura indicatio- nibus : i. Amotis causis Iaferalibus nota inflammato- ria antiphlogisticis est oppugnanda. 2. Vi¬ res quantum licet conservandae. 3, Sympto- mata urgentia compescenda. 4. Pus eva- cuandum et ulcus consolidandum est, Pro diverso inflammationis gradu diversa ad- hibeantur antiphlogistica. Si peripneumoniae gravioris comparent signa, venaesectio institut debet, hsc enim indieationi vitali satisfacit, et graviorem suppurationem praecavet. In času ur- genti erit repetenda, et cum inflammatio gravior saepius, imo morbo in secundo jam stadio ver- sante reviviscat, baec methodus in singulo času necessitatis erit repetenda. Magna vero proden- 44 tia medici hie opus est, rte transitoriis deceptus signis, aut nimio detracto sanguine in- colliqua- tivum stadium praecipitet aegrum. Quare venae- seetiones pareae prae generosis praeplaeent. Si vero casus minus urget, merito a venaesectione est abstinendum, ut vires aegri pro decursu lon- giori conserventur, Fracta jam quidquam nota inflanimatoria sufficiunt remedia eniollientia mu- eilaginosa, euae febrem compescunt, tussim le- niunt, expectorationern promovent , simulqu6 nutriunt ut: Althaea, Salep, flores Verbasci» Papaveris Rhaeados, Radix Symphiti, muciiagi- nes variae, substantiae mucilaginoso oleosae ut: amigdalae dulces, semina canabis, olea ungui- nosa etc. Notandum vero, haec remedia diu continuata primas vias molestare, ibi colluviem mucosam generare, et reproductionis opus tur- bare; quare saepius commutari debent. Regimen diaeteticum pharmacis respondčat, Aer sit purus humido calidus, victus praesente inflammatione non- nimis lautus, illa vero ob- sente nutriens facile digestibilis non stimulans, ut jura carnium, ova sorbilia, panatella, carnes tenerae , pullorum , vervecinae , vitulinae etc* Lac humanum, asininum, caprillum , vaccinum. Potus mucilaginosus aut tepidulus aut saltem ege- Ixdus, motus corporis moderatus , animi pathe- mata praecipue effervescentia vitentur. Fugian- 45 tur clamor > risus, sermocinationes et quaeoun- que pectus graviter afficiunt. Ulceris consolidatio naturae est opus , me- dicus ad hoc solum indirecte bene observatis re- gulis superioribus contribuere valet. Non solum non prosunt in hoc stadio, sed manifeste nocent omnia roborantia, tonica, sti- tnulantia, resinoso acria^ balsamica sic dieta ex- peetorantia, quae a quibusdam hypothesis airt Cujuscunque indicationis lateralis in favorem ex- hibentur. Nocent omnia narcotica ad tussim sopiendam et somnum conciliandum propinata. Omnia haec non solum efFeotum desideratum non exserunt, sed etiam rnolestias omnes tussim in- flammationem et suppurationem adaugent, ldem de regimine diaetetico , potibus spirituosis et ci- fcis aromaticis valet. Haec de phthisi ulcerosa simplici. Si autem vofhica adest, illius ruptura ad bronchia cito sed blande promoveatur , ne major pulmonis consumlio succedat. Hoc praestatur aquae vaporibus non nimis calidis saepius de die inspiratis, cujus loco si aeger in aquam meram fiduciam non habet, lac vel decoctum emolliens quoddam adhiberi potest, his etiam si ruptura aegre procedit , aceti pauxillum addere Iicet. Omne conamen gravius ad vomicam rumpendam ooihmendatum consentientibus plurimis medicis 46 praclicis dissuadeo, quo spectat risus, clamor, nixus exspirationis validus ore naribus clausis exercitus, tussis violenta producta vaporibus irri- tantibus, vectio in rheda rapida super strata la- pidea etc. Sunt enim insecura auxilia , quibus, si sub tali eonsilio suffocatio oppresserit homi- nem» medicus famam suam periclitatur, vel ve¬ ro , si membranae saccum eonstituentes crassae sunt, rupturae loco nova hac irritatione inflani- matio et ipse abscessus augetur. Rupta vomica si suffocationis periculum in- stat, debitus aegro concilietur situs, ut pus ex- spuere valeat, si Iypothimia correptus et sudori bus diffluens mortis imaginem refert , pannis calidis perfricetur, gulae irritatione conamen .»d vomitum provocetur , ad se redeuntibus si ex- pectoratio moleste pročedit, emetjcum exhibea- tur , si vero pure feličiter evacuato ob subitam depletionem in animi deliqtjum incidit, debitis auxiliis revocatas infuso Chamomillae, Melissae etc. tefocilletur. Vomica rupta , si pus inter pulmones et pleuram colligitur, empyema constituit, quod ut dignoHcatur, attendendum est ad inflammationem praegressam rion resolutam , ad signa vomicae factae, et denique ad sympiomata empyematis praesentis, prioribus a!io jam loco traditis ulti- morutn hicrrrentionem facere juvabft. Si minori 47 mole pus nee repente evacuatur in cavum tho- racis, anxietas vomica clausa causata post ruptu. ram imminuitur. Pus vero liiatu ampliori et repente exoneratum magnam tlioracis cavi par- tem implens dispnoeam graviorem imo suffoca- lionis periculum gignit, aegri hoc in času non raro rupturam sentiunt cum effusi liquidi hetero- genei sensu. Fluctuatio sub celeri in Iatus aliud motu et ab aegris et interdum ab adstantibus per- cipitur. Decubitus in Iatus affectum praedileetus in oppositum impossibilis. Thorax percussus multo obscurius resonat, Serius sub aucta dis- pnoea, cordis palpitatione ob difficilem deple- tionem compressae venae subclaviae comparet tu¬ mor brachii ac musculi latissimi dorsi. Thorace nimis repleto costae e situ suo moventur, cor- pus in Iatus, ubi pus baeret, inclinatur , ita ut scapula lateris affecti profundius haerere videa- tur. Peclus sub inspiratione inaequaliter move- tur, denique non raro tumor circumscriptus oede- niatosus in tboracis parte comparet, ubi pus ef- fusum moratur, Cognitum empyema chirurgi- cum exposcit auxilium. Vomica rupta et pure quacunque via eva- cualo ulcus relinquitur, quod eodem modo tracta- tur ac pbtbisis ulcerosa. Alia pbthiscos forma' tuberculosa nempe propriam evposcit medendi melhodltm. Glandu- 48 larum et systematis lymphatlci infaretus ac ob- structiones reserare hie praeprimis indicatum esf, Gonducunt in hunc finem solventia antiphlogi- stica ut serum lactis merum vel cum aqua selte- rana, sulbstantiae principio amaro mucilaginoso et salibus graves ut Taraxacum Ciohoreum , Fu- maria, Saponaria, Scorzonera, sales mitissimi etc. Si nec character inflammatorius nec suppurato- rius nimius est, ad solventia magis irritantia ad- scendere licet, quo spectat Sapo medicinalis , al- calia fixa , Gummi amoniacum , substantiae resi- noso acres, antiscorbuticae etc. Caute vero cum Mercurialibus, Antimonialibus, et narcoticis ut Cicuta etc. incedendum est. His semper emol- lientia mucilaginosa sunt jungenda in usum simul trač to regimine diaetetico pharmacis respondente. Haec phthisis corporis motum quidquam validio- rem admittit; ceterum cura non differt a thera- pia phthisis ulcerosae, Cura stadii II. Evanescente nota inflammatoria character suppuratorius hic praevalet, antiphlogistica hic seponenda erunt , nisi recrudescente inflamma- tione desiderentur. In stadio hoc febris suppu- ratoria et suppuratio est imminuenda , vires pro longiori decursu conservandae, et symptomatibus 49 urgentibus prospicere oportet. Emollientia in primo stadio comendata etiam hic quadrant. Si vero febris mitissima nullum respectum meretur. et mucilaginosa systema reproductionis infeatant, exhibeant*r praeprimis peccante l,ixitate amara levissime tonica ut: Gentiana, Trifolium fihri- num , Centaureum minus , Poligala amara etc., nec non Cortex peruvianus praecipue cum Iacte. Cannubium vero mueilaginosum nunquam est negligendum. Egregios exserit effectus Lichen islandicus principium amarum et mueilaginosum conjunctum ofFerens. Molestissimum symptoma morbum exaspe- rans, somnoque denegato debilitatem adaugens est tussis , quae exhibrto ad vesperam Opio aut Hyosciami Extracto mitigatur, Monendum ta- men est, nareotica non prodiga manu esse pro- pinanda, illorum enim usui aegri facile asvescunt, et semper major requiritur dosis ad desideratum effectum praestandum , quo inducta narcosi debi- litas augetur. Praeterea Opium sudores movens in morbo ad illos proclivi niagnam exposcit cir- cumspectionem, Quae circa regimen diaetetieum in primo stadio prolata sunt et hic valent, sola differen- tia, quod victus sit lautior; aegri ob nimiam humorum nutrientium suppuratione consumto- D 5 » rum jacfuram supernutriri quasi debent. Supra memorata hinc magis concentrata sed parca ma- nu, ut debite digeri possint, frequentius tamen repetita exhibeantur. Štimulantia volatilia, balsamica , resiriosa, Fumigationes a nonnullis scopo ulcus consolidan- di commendata dosi majori nimis irritant, ma- Iumque exasperant, parva illorum quarltitas de- sideratum effectum non praestat. Plura praeter- ea in iioc stadio a medicis proposita et exh.biia sunt remedia. De nonnullis inferius sermo erit; reliqua recensere operiš scopus prohibet, suffi- citnolasse, illa plerumque insufficientia fuisse. (Jura studii III. Cum liic summa debilitas , laxitas, et col liquationis progressus interitum minatur, thera- pia sola indicatione vitali dirigituf. Vires sunt erigendae, laxitas corrigenda , colIiquatio coer- cenda et symptomata maxime urgentia respicien- da sunt. Indipata hinc sunt roborantia et sti- mulantia. Princeps remedium in Cortice peru* viano habetur, qui Varia dosi et forma casui et individuo respondente a medico prudenti propi' natur, Quadrant et hic omnia roborantia et vo- latilia, continuato simul emollientium usu, quae tussim sopiunt et expectorationem promovent. Praesente vero diarrhoea omnia in cassum adhi- bentur, quamdiu haec non silet, cum remedia fere immutata cito per alvum ruunt. Quare in- dicationem vitalem symptomatica suffulcire debet, quo pertinet cura diarrhoeae, sudorum, tussis, anginae, et Suffocationis iminentis, Diarrhoea pro diversitate casus diversam exposcit medelam, Humores irritantes acres cum tenesmo secedentes postulant Emollientia muci- laginosa cum opio lum ore assumenda tum ene- tnatibus injicienda, Alvi vero fluxus a sola de- bilitate et laxitate pendens roborantibus aromati- cis sedatur, ut: Chamomilla, IVlentha, Melissa, foeniculo, Cinnamomo, Calamo aromatico, Ange¬ lica, Valeriana, Radiče Colombo, Opio, pulvere Dovveri elc., nec non clysteribus mucilaginosis cum Opio. Omnia haec eo tutius adhibentur, cum simul indicationi vitali satisfaciant. In ca- šu desperato ad enemata ex Iacte caIybeato, the* rebintina cum mucilaginibus et ad alia fortiora adstringentia erit recurrendum. Sudores qua symptoma morbi solum justa hujus cura imminuuntur, Praeter tractamentum quidquam frigidiusculum contra sudores nullum šcitur remedium efficax, D a Tussis Cxposcit Emollientia mucilaginoša , quibus et pauxillum Opii aut Extracti Hyosciami addi potest. Angina ex aphtis nata lenienda est linctu mucilaginoso, mixtura oleosa aliisque involven* tibus. Molestissimum symptoma est omni momen- to imminens suffocatio, Nam ad finem morbi debilitas ita increscit, ut sputa ejici nequeant ; accumulantur in pulmonibus et brončhiis, aegrum- que a minimo motu suffocare minantur, Haec molestia solum revocatis -viribus auferri poteši, quam difFicile vero vires exhaustae restaurentur, nemo medieorum ignorat. Phthisis itaque in hoc stadio merilo conclamata vofcatur. Quae indica« tioni vitali respondent remedia, et hujus sympto- inatis curae satisfaciunt. Diaeta sit nutriens , roborans , et stimulans* Čara complicationam. Complicalur vero phthisis vel ratione indi- vidui ante morbum minus sani , ut phthisis in suhjecto scrophuloso , sypliilitico , artliritico * herpetico, scabioso, scorbutico , hydropico etc., vel ratione origini.s , ut phthisis e.\ suppressis «Xf-tiionibus habitualibus, melastasi etc. ortai 53 vel denique ratione causarum , ut complicatio curri febre catarrhosa , intermittente , biliosa, gastriea, nervosa et-c. Princeps hic semper est indicatio complicationem amovere morbumque simplicem reddere, continuo indicationem vita- lem respiciendo, ut morbus vitae maximas struens insidias primo fugetur. Frequentissime phthisis in subjectis scro- phulosis occurrit. Facilius debita morbi scro- phulosi cura praecavetur, quam praesens phthisis sanatur, Omnia contra phthisim tuberculosam laudata et hic prosunt, amara sofventia, tonica leniora tanto magis hic quadrant, cum decursus lentus, et ob praevalentem Iaxitatem nota inflam- matoria vix notabilis sit. Si habitus est iners , pastosus, bene cpnducunt antimonialia, emetica in refracta dosi, Guajacum, stipites Dulcamarae, resinosa etc, Poligala amara contra phthisim eelebrata hic juvisse videtur. Datur vero dia- thesis scrophulosa magna sensibilitate et irrita* bilitate incedens , quo in času cura a phthisis ulcerosae simplicis therapia non multum abludit, Vitanda sunt in tali individuo stimulantia, alte- f antia; solum amara solventia bene feruntur. In subjecto syphi!itico duplici modo phthi- *is oritur, prout aeger syphilide locali aut uni- v ersali laborat. In času priori interdum a me- 54 dorrhoea repente suppressa gignftur, acutum e^- hibet decursum, el solarn eilissime revocato pri- stino fluxu coerceri potest. Phthisis in indivi- duo syphilide universali laborante eo contingit, quod hoc miasma membranas mučosas praeprl- mis diligens , tracheam , bronchia et cellulas aereas occupet. Si malum non est inveteratum, aegri constitutio Iaudabilis , morbus saepe felici- tev sanatur antisypbiliticis simulque in usum vo* catis remediis, quae contra phthisim supra co- mendavi, Non raro autem in sypbiliticis ex ab- usu Mercurialium praecipue Sublimati corrosivi inducta summa debilitate , laxitate et diathesi scorbutica phthisis generatur. Prognosis hic valde ambigua. Abstinendum pro aIiquo tempo- re a Hydrargyro , vel praeparata commutanda sunt. Exhibeatur decoctum lignorum, stipites Dulcamarae etc, Summum autem remedium Cor- tex peruvianus exhibet, quibus omnibus mučila* ginosa ubique interpolanda sunt.. Arthritis vaga non raro sede derelicta re* pente pulmones petit producens peripneumoniam brevique suppurationem. Prior antiphlogisticis simulque revellentibus , vesicantibus , sinapismo fortissimo etc. sedi pristinae impositis curatur« Suppuratio ulceribus artificialibus , setaceo, in' unclione Tartari emetici aliisque interdum sup- 55 primitur , quae ulcera diu fluentia servanda, et caute absente jam oirini molestia exsiccanda sunt, Idem valet de phthisi ex repentina suppres- sione psorae, herpetis, praematura exsieeatione ulcerum pedum aliisque metastasibus nata, quae excitata in loco externo secretione vicaria non- nunquam felicissinie tollitur. Ulcera haec artifir cialia aut in loco ipso prius affecto, aut fcuic sal- tem proximo provpcentur, nec non teste expe- rientia comercio nondum sat cognito suris in- flicta sarluherrimos exhibent effectus. In casibus his methodus antagonistica summi momenti, in phthisi ulcerosa simplici plerumquž nocebit, toni suppuratione multiplicata, reproductione cohibi- ta, febrique aucta corporis ruina praecipitatur. Psora , herpes aliaeque impetigines , etsi nullo in nexu cum phthisi sint, quantocius cau¬ te tamen sunt amovendae, sistunt enim complica- tionem in reproductionis et propterea in integrum vitae munus pessime influentem. Ita et summo conamine diathesis scorbutica est auferenda. Non infrequentem complicationem hvdrops sistit. Pro diversitate casus mox mitiora mox graviora antihydropica in usum vocanda sunt, quoruffi numerus et propriefates in pharmacola giis relegendae* Mentionem tamen Digitalis pur- pureae facere oportet Ioco hic maxime congruo* Vix existit remediutn, quo medici moderni magis abuterentur. Gbicunque aliquam secrelionem mor- bosam, humorum collectionem metastasim suspi- čantur, et quod (maxime indignandum) absenti- bus signis hypothetice defendunt, sive sit mor¬ ija« febrilis sive chronieus neglecto respectu cha- racteris morbi, corporis conditionis aliarumque circumstantiarum indiseriminatim ad Digitalim refugiunt. Gaudet quidem viribus egregie diure- ticis sed etiam vebementer narcoticis , quibus nervos proprio modo pessumdando pertinacem et eonstantem relinquit effectum contra narcotica cognitis antidotis minime corrigendum. Prae terea virtus ejus prodiversitate climatis, soli, col- lectionis temporšs, siccationis aliarumque circum- stantiarum valde variat, sistit binc remedium non satis securum, quod praeterea lente agit, et multis in casibus diuresi nec minime aucla solos nervos inimir.e adgreditur, vires prosternit vix aliis revocandas auxiliis. Omnia baec pro- priis observare oculis lieuit. Accedit, quod vis narcotica non more aliorum tussim sopiatsed potius exašperet. Proficere potest in siibjectis laxis pastosis inertibus absente nimia sensibili- tate et irrilabilitate, quibus vires praeterea vi- 57 geni, feb ris exigua cst, et ubi praeter phthisim manifesta adsunt hydropis symptomata. Nec per- tinaciter illius usui est insistendum, cum dentur Jndividua; quibus Digitali diuresis aegerrime movetur. Patet ex dictis Digitalim purpuream magnam a medico exigere prudentiam etcircum ■■•pectionem, atquc ab initio semper aliis diureti- cia postponendam esse. Celebrata est porro a Cel. Hufeland et Alaclean contra phthisim tu- berculosam, ast morhi natura et remedii in or- ganismum cognita actio non magnam promittit spem. Aliae causis lateralibus inductae complica- tiones ut: febris inflammotoria, catarrhosa, rheu- matica , intermittens, hiliosa, gastrica, nervosa etc. propria cuilibet medico cognita methodosunt amovendae, Volui hisce attentionem movere, phthisim saepissime complicatam occurrere. liene perspec- tis et amotis complicationibus nori immerito spes fovetur fore, ut morhi Iethalitas rarior ob- servetur, aut saltem vita mnlto prolongetur. Diversa in phthisi commendata remedia ge- neratim saltem brevittrque recensui. Superest fjuaedam de usu fluidorum acriformium in* trudere. 58 De usu flul d o rum gasif o r m i um. Inf!uxus aeris non solum in universam orga- nismi oeconomiam, sed-etiam in pulmonum con- ditionem' ex recentiorum conaminibus innotuit. Diversas aeris conditiones a climate, anni tem- pore, lempestate aliisque pendentes veteres jam medici sola empiria dueti contra varias morbo- rum formas comendavunt; sic phthisicis pere- grinationes in loca calidiora, cohabitationem cum hominibus sanis, nec non commorationemin sta- bulis non abs effectu salutari proposuerunt. [No* stro scientiarum progressibus illuminato seculo Angli praeprimis diversas morborum formas usu fluidorum gasiformium sanarunt. Pulmo in boe respectu exhibet organon externum cui auxilia baec immediate applicari possunt. Horum corpo* rum fluiditas summa elasticitas, et gravitas, pu!* monum textura spongiosa cellulis aeriis tota per- texte facilitat, ut nulla sit pulmonum plaga flui- dis hisce invia. Constat praeterea suppurationem nonnisi exaltatum processum oxydationis esse, constat et in ulceribus externis quotidie videre licet, oxygenium bonam ulceris indolem mutare et liquationem intendere, atque ulcerum v exter- norum sanationem saepissime solo inhibito aere atmospbaerico procurari; in casibus gravioribus 59 remediis desoxydantibus azoto ?hydrogenio, iCar- bonio, onustis uloeribus applicitis sanitatem fe- licissime restitui. Gas oxygenium a pulmonibus quidem perfecte arceri nequit, sed ejus copia im- minui atque vis destruens et resolvens aliorum connubio obtundi potest, His praemissis sponte liquet, inter corpora aerifcrmia contra phthisim [praecipue gas azoti- cura, hydrogenium et gas acidum carbonicum adhiberi posse, fors continuatis experimentis et alia in phthisiologia opportunum tenebunt locum. His omnibus aer atmosphaericus pro vehi- culo Jnserviat. Haec fluida mera jinspirata sensi- Lilitatem et irritabilitatem deprimunt, brevique exstincto principio vitali mortem inducunt, mi- nor est gas azotici virtus, eximia gas acidi car- bonici, medium inter utrumque gas hydroge- nium tenst locum. Magna autem aeris atmos- phaerici copia diluta et inspirata sensibilitatem et irritabilitatem compescunt excedentem, simul- que principio contractivo vim praevalentem con- ciliant, Qui haec cum symptomatibus phthiseos bene comparaverit, no n invitus fatebitur, fore ut phthisis pertinacia tempore in his auxiliis re- periat fors suam minam. 6 o Circa hoc objectum legi merentur: Betrachtungen iiber den medicinischen Ge- brauch kiinstlicher Luftarten und die Me- thode, sie in grofsen Quantitaten zu berei- ten, v. Th. Beddoes und J. Watt; iibers. aus dem Engl. Halle, 1796. CavalIo’s , Versucti iiber die mediciniscbe. An- ■\vendung der Gasarten, mit Zusatzen. her- ausgegeben v. D, Alex, Nicol. Scberer, Leip¬ zig* 1799. I 6t Tbeses defendendae. 4. Aeque magnus est medicus , qui morbum in- sanabilem cognoscit, ac qui sanabilem sanat. 2, Non phthisis sed disposito hereditate acqui- ritur, 3. Phthisis non est contagiosa. 4. In phthisi remedia šibi opposita prodesse possunt, 5. Vis absorbendi veniš etiam competit. 6. Circulatio sanguinis solis legibus mechanicis et hydraulicis explicari nequit. 7. Narcotica stimulo negative agunt, 8. Cujusvis remedii actio primaria stimulans est, 9. Solus pulsus aheratus non eonstituit essen- iiarn febris, 6 2 10. In febribus circa exitum non dari potest cer- tum praesagium. n« Praestat nullus, quam superficialis medicua. 12. Ideo Chirurgi a praxi interna penitus sunt arcendi. 13, Herniotomia non constituit curam radicalem, 13, Sola hinc hernia incarcerata operationem indicat.