OBSERVATIONES

BIBLICO -GEOLOGICAE

IN

HISTORIAM CREATIONIS MOSAICA3I.

SCRIE^IT

STEPHANUS KO ČLAN ČIČ.

(Extr. ex Folio Period. Archidioee. Gorit. an. 1875.)

*

GORITIAE
Typis Mailing ed.

BIBLICO - GEOLOGICAE

IN

HISTORIAM CREATIONIS MOSAICAM.

SCRIPSIT

STEPHANUS KOCIANČIČ.

(Extr. ex Folio Period. Archidioec. Gorit. an. 1875.)

GORITIAE
Typis Mailing ed.

■?, D£.1005,

\

■ ■ %

•

'

•>*


Jam anno 1871. in Folio dioecesano Ter-
gestino argumentum tractabam, mi titulmi:
De Historia Crcationis Mosaica, praemiseram.
Idem argumentum praesens opusculum com-
pleditur, ita ut  altera sed  multum aucta ejus-
dem  editio vocari possit. Unde verba, quae
praefationis loco illi tradatiunculae praemissa
sunt, isti quoque opellae conveniunt, nimirmi:

„Inimicus veritatis omni tempore homines
in errorem ducere conatur. Antiquitus a cultu
unius veri JDei aversos, ad plurium deorum
inanem cultum agebat. Christo, JDei Unigenito
conlradicens, modo negabat JEjus divinitatem,
violo incarnationis mgsterio suos pestiferos op-
ponebai errores ac multiplices fallacias. Spi-
ritni Sando debitum honorem minuebat , susci-
tando pneumatomachorum insaniam. Neque Im-
maculatae JDei Genitricis pepercit Virgmitati,
neque baptismi imitatem admittebat. Quid mul-
tum ? Omnes et singulos nostrae fidei articulos
convellere adnisus  . est, neque unquam pacem
concessit miseris mortalibus. Non mirum ita-
que, si hac nostra aetate demo omnes vires

intenclat, acl hominum fidem omnino subruen-
dam evertendmigue, specioso suh praetcztu
scientiae et profedus iu omni re scibili! Et
revera multos ita capit incautos, praecipue
qmm ferme omnia periodica scripta et ephe-
merides, novum erroris et fallaciae evangeliurn
praedicent; immo in scholis inferioribus et
superioribus snos habet cooperatores et promo-
tores. Sunt vero imprimis  scientiae naturales,
guibics utitur, immo abutitur spiritus mendacii,
ad fidem in Verbum I)ei scriplum e cordibus
hominum convellendam. linic malo ut succur-
reretur, nostra aetate plura a catholicis viris
conscripta et edita sunt opera. “

Quum vero ista opera non in omnium
manibus inveniantur , praecipua capita quae-
stionum in breve compendmm redada, atque
in nostro „Folio Periodico“ publicata, majoris
commoditatis causa in hocce libello reprodu-
cere volui.

Scribebam die 20. Augusti 1875.

Observationes

b i I) I i c o  - g- e o 1 o g i c a e.

Introductio.

I.

Inde ab initio liujus saeculi, praecipue
vero his ultimis temporibus multum disputa-
tum fuit, et disputatur circa id, quod S. Scrip-
tura in suis prirais capitibus de origine mundi
et generis humani refert. Agitur in hisce
quaestionibus de rebus maximi momenti, agi¬
tur de fundamentis fidei nostrae.

Biblia semper in ecclesia Christi crede-
bantur opus divinimi, et id, quod continent,
indubitate veruni. Interim novae disciplinae,
cosmogonia, geologia, palaeontologia etc. sin-
gulari diligentia cultae videntur  aliquando et
in aliquibus rebus aliud doccrc, quam S. Scrip-
tura.

Non respicere ad novae hujus scientiae
plači ta, simpliciter sequi doctrinam et narra-
tionem Sacrae Scripturae, potest forsan suffi-
cere Christiane cuicumque in genere, non vero
tbeologo, neque illi in specie, qui eruditi no-

6

men et hominis culti ambit. Oportet enim,
ut omnia scibilia, quantum licri potest, eo ma-
gis respiciat, quo propius illud unrni neces-
sarnm  attingunt, illisque utatur tum ad sui
ipsius instructionem, tum ad aliorum confir-
mationem in fide. Cuvier, Ampere, Marcel de
Serres, aliique asserunt, scientias naturales
insigniter confirmare Mosaicam de origine mun-
di relationem; e contra adversariorum in dies
nurnero crescens caterva pleniš buccis mundo
stupenti annunciat, Bibliorum effata, in pri-
mis ubi de creatione mundi et hominis lo-
quuntur, conciliari non posse cum scientiae
naturalis doctrinis. Necessarium itaque est,
ut theologi ad mininum coilentur demonstrare,
istam irfeconciliabilitatem (sit venia verbo!)
inter theologiam, id est, proprie biblicam nar-
rationem, et inter naturales scientias non dari,
neque dari posse.

Quum nostra aetate quaestiones istae vixnon
ab omnibus tractentur, omnes de rerum visibi-
lium principiis, origine, evolutionibus scribant et
loquantur, et quidem ut plurimum Bibliis contra-
rias sententias et opiniones sequantur, ita ut vel
ipsi ludimagistri infidelitatis et incredulitatis ve-
nenum alii manifestius, alii occultius christia-
nae juventuti in scholis instillare soleant,
quumque vix detur periodicum scriptuin sive
ephemeris, in quibus saltem aliquando hujus-
modi qnaestiones non tangantur: sacerdotes,
inprimis animarum curatores omnino jejuni in

7

his esse non debent, sed pro muro esse in
domo Dci, et eatenus saltem harum cjuaestio-
num cognitionem habere, ut ad communiores
objectiones debite respondere valeant.

„Istud a quolibet sacerdote potest et de-
„bet exigi, ut liaecce studia non omnino  ne-
„gligat; ut clare cognoscat, quaenam resultata
„hujusmodi indagationes jam dederint, et in
„qua relatione sint ad doctrinas revelatas, ut
„sciat ....  refellere objectiones, quas moder-
„ni inc-reduli frequentissime facere solent"
(Beusch. Bibel und Natur. Einleit.)

Visum est mihi itaque, breviter pauca
bic delibare, atque proponere, quae scientiae
naturales de rerum pliysicarum historia sta-
tuant, et simul ostendcre, biblicam narratio-
nem cum iis, quae scientia docet, in nulla
contradictione esse, nec esse posse.

Scripsi de liis jam ante annos, atque in
Folio dioecesano Tergestino anno 1871. sub
titulo „de historia creationis Mosa-ica l ‘  illa
publicavi. Nune partim eadem, partim nova,
iterum evulgare non dubito, tum quia dictum
Folium paucissimis e nostro Clero notum est,
tum quia etiam illis, qui illud possident, non
pauca forsitan etiam nova suppeditabit, quae
scitu sunt necessaria.

Qui in bac re plura legere desiderat,
pleneque instrui, auetores ipsos, qui hanc
quaestionem ex professo traetarunt, adeat, e
quibus praecipuos hic, praeter illos, quos in

8

decursu hujus tractatus allegabo, benevolo lec-
tori nomino. Sunt vero :

Die Kosmogonie des Moses im Verglei-
cbe mit den geologischen Tbatsacben, von
Marcelle de Serres.  Aus dem Franzosichen
von Fr. H. S.teck. Tubingen 1841.

Cosmogonia naturale comparata col Ge-
nesi del P. Giovan Battista Pianciani  della
Comp. di Gesu. Roma 1862. Prius opus hoc
latine ediderat stih titulo:  In historiam crea-
tionis Mosaicam commentatio. Neapoli 1851.

Istud opus deinde in germanicum idioma
translatmn:

Pianciani  J. B. Erlauterungen zur Mo-
saisclien Schdpfungsgeschichte. Aus dem La-
teinischen iibersetzt von Dr. Fr. Schottl. Re¬
gensburg 1853.

Westermayer.  Das alte Testament und
seine Bedeutung. Schaffhausen 1861. vier
Bande.

Bosmo *) P. Athan. Das Hexaemeron
und die Geologie. Mainz 1865.

Baltzer.  Die biblische Sclibpfungsgeschicli-
te. Leipzig 1867, zwei Bande.

Beusch.  Bibel und Natur. 3.te umgear-
beitete Aufl. Freibung im Br. 1870.

*) Auctor iste origine Goritiensis, aliquando
professor theologiae dogmaticae in lmjate Seipina-
rio centrali Goritiensi.

9

Vetih.  T)ie Anfiinge der Menschenwelt.
Apologetische Vortrage liber Genesis I—-XI.
Wien 1865.

TViseman.  Zusammenhang zwischen Wis-
senschaft und Offenbarung. Z\v61f Vortrage.
In deutscker Uebersetzung. Regensburg 1856.

Marenzi.  Zwolf Fragmente liber Geologie
oder Beleuchtung dieser Vissenschaft nacli
den Grundsatzen der Astronomie und der Pliy-
sik. 2.te Aufl. Triest 1864.

Marenzi.  Das Alter der Erde. Ein ge-
ologisches Fragment. Triest. 1865.

Hettinger.  Apologie des Christenthums.
Freiburg im Br. 1867. 3 Bande.

Vosen.  Der Katholicismus und die Ein-
spriiclie seiner Gegner, dargestellt ftir j eden
Gebildeten. Freiburg im Br. 1865.

Hi omncs, una cum plurimis aliis, lectu
digni libri sunt, atque idem, quod nos, de-
fendunt, nihil buc usque scientias naturales
evicisse, quod biblicae relationi de mundi ori-
gine contradiceret. *)

*) Qui omnes auctores, qui de ista materia
tractarunt, cognoscere desiderat, adeat dieti Reuseh ,
Bibcl und Natur , editionein tertiam, in qua a pag.
510. usque ad pag. 518. enumerantur seriptores
sat multi, etsi non omnes, attamen majores et prae
ceteris memorandi.

10

II.

Ante omnia praeniittendum est, sacram
Scripturam divinitus inspiratam, quod et Ju-
daei, et Christiani, tuni orthodoxi, tuni hete-
rodoxi semper firmiter crediderunt, et credunt,
nec nisi a modernis incredulis in duhium re-
vocatur, omnem fideni mereri; est enim ver-
hum Dei infallibile. Moses pentateuchum ita
conscripsit, ut a sancto Špiritu rnente illu-
stratus nullibi erraverit, ubique simplicem ve-
ritatem docuerit, sive quum facta historica
narrat, sive quum divinas refert revelationes.
Itaque firma fide credendum est, omnino vera
esse, quae de mundi origine et de hominis
creatione, atque de omnium hominum origine,
ab Adam repetenda docet.

Et quod creationis historiam in specie
attinet, illam omnino a Deo ipso sive Mosi,
sive, quod multo probabilius est, mox primis
liominibus revelatam credere debemus. Tune
enim bomo nondum aderat, quum scx dierum
creationis opera fierent, quia bomo sub finem
demum sextae diei creatus fuit.

Hanc a Deo liominibus revelatam liisto-
riam creationis Moses t inspiratus litteris con-
signavit, ita ut ista ejus relatio omnino verax
dicenda sit.

Ex altera parte vero Deus revelat se
etiam per res creatas. Coeli enarrant gJoriam

11

Dei, et opera manuum ejus annunciat firma-
mentum  ., . . Non sunt loguelae , neque ser-
mones, guorum non audiantur voces eorum u
(Ps. XVIII, 2. seq.) Idem docet Novum Foe-
das (Cfr. Rom. I. coli. cum Sap. XIII.)

Si itaque Deus et per Scripturam, et
per naturam ad hominem loquitur, non potest
id, quod Scriptura docet, in ulla contradictio-
ne esse cum eo, quod docet natura. „Si nobis
persuasum est, ait Wiseman, Deum esse auc-
torern et religionis nostrae et naturae, omni-
no persuasum nobis esse etiam debet, coinpa-
rationem operum ejus in utroque ordine ad
eadem omnino consectaria nos perducere de-
bere.“ Sapientissimus et oinnipotens Deus non
potuit revelare quidquam, cujus falsitatem ali-
quando scientiae naturales demonstrare pos-
sint*);sed neque natura hominem docere quid-
quam potest, quod repugnet divinae revela-
tioni. Unde Kurtz (Bibel und Astronomie):
„Biblia et natura, ait, in quantum utraque
verbum Dei est, debent concordare. Ubi boe
locum liabere non videtur, ibi aut theologi
exegesis, aut vero exegesis naturae indagatoris
falsa est.“

Hoc axioma necesse est, ut firmiter te-
neomus. Sacra Scriptura errare non potest,
est enim divinitus inspirata; etiam natura

*) Geolog'y in its relation to revealed religion
by C. B.

12

nullum errorem docet nos, a Deo enim facta
est. Et quod Scriptura docet, verum est, et
quod natura. Sed homo poteši errare,  qui vel
Scrip turam non bene intelligit, vel naturam
non satis penetrat. Quando itaque contradic-
tio observatur inter Scripturae effata, et in-
ter certam scientiae doctrinam, adparens  tan-
tum contradictio est, quae non in objecto, sed
in subjecto suarn causam habet. Attamen in¬
ter ea, quae scientia ut plene certa tradit, et
ea, quae sana exegesis e Bibliis profert, ne-
que enantioplianiae de facili ostendi possunt.

III.

Sutor ne ultra crepidam, adagium tritum
est. Neque theologus in scientiis naturalibus,
neque naturae indagator in theologia voceni
decisivam habet. Unusquisque intra lines suos
contineat se oportet.

Supernaturalis divina revelatio non inten-
dit unquam ditare prophanam nostram scien-
tiam; ideo ctiam s. Scriptura neque astrono-
miam, neque geologiain, aliasve hujusmodi
scientias docet.

Ideo dicit Petrus Lombardus (dist. 23.):
Hanc scientiam , nimirum rerum naturalium,
homo peccando non perdidit , nec illam, qua
carnis necessaria providerentur. Et idcirco in
Scriptura homo de hujusmodi non eruditur , sed
de scientia animae , cjuam peccando amisit.

13

Frustra itaque laboraret, imo reprehendi
mereretur, qui e Bibliis systema astronomicum,
geologicum etc. eruere et construere conare-
tur. Biblia enim sy Sterna doctrinarum fidei
et morum nobis suppeditant; alias doctrinas
aliunde petere debemus. Scriptura directe  tan-
tummodo veritates religiosas docet, indirecte
tamen res quoque naturales tangit.

Loquens vero Scriptura de rebus natu-
ralibus, non ita loquitur, ut requirit exacta
scientia, sed eo modo, quo res vulgo liomini
apparent.

Si itaque Moses in bistoria creationis so¬
lem et lunam d-uo luminaria magna  appellat
(Gen. I, 16.), nemo inde concludere et dicere
potest, solem esse maximum inter coelestia
corpora, et lunam inter ea quoad molem te-
nere secundum locum.

Unde et S. Hieronvmus (in Jer. 28, 10.
11.): Multa,  ait, in Scripturis sanctis dicun-
tur juxta opinionem illius temporis, quo gesta
refenmtur , et non juxta quod rei vcritas con-
tinebat.  Et s. Thomas Aquinas (l.a 2.dae
9. 98. a. 3. ad 2.): Secundum opinionem po-
puli loguitur Scriptura.

Necesse est ideo omnino, ut in legenda
et intcrpretanda S. Scriptura accurate distin-
guamus inter illa, quae ad substantiam fidei
pertinent, et inter illa quae non per se, sed
per accidens,  ut idem Angelicus loquitur, ad
fidem  spectant. Sic v. c. in historia creatio-

14

nis, Deum in principio creasse coelum et ter-
ram, et e niliilo produxisse, proprie ad fidei
dogmata pertinet. Qualis vero fuerit liic mun-
dus in primo illo creationis momento, qua ra-
tione et quo ordine mundus ad istam perfec-
tionem, quam modo liabet, pervenerit, magis
per accidens ad fidem se habet. In stricte
dogmaticis et sensus ecclesiae,  et unanimis
consensus Patrrnn  viam nobis ostendit, a qua
discedere viro catbolico nullatenus licet. In
ceteris scientiae et propriis indagationibus
campus liberior relinquitur.

Quod attinet itaque theologiam, relate ad
scientias naturales sequentia observanda suni:

1. Scriptura veritates religiosas nobis tra-
dit; has accipimus ita, sieuti in Bibliis
proponuntur; in hac re, id est, in rebus
fidei et morum,  ecclesiae sensus, et una¬
nimis consensus Patrum, norma unice se-
quenda est.

2. Scriptura non docet scientias naturales,
neque intendit nos erudire in rebus ad
prophanas scientias pertinentes.

3. Scriptura loquitur de eventibus, pliaeno-
menis et legibus naturae, sieuti solent
hominibus externe adparere; non loqui-
tur itaque de ipsis ita praecise, ut scien-
tia requirit, sed ita, ut quilibet facile intcl-
ligat.

15

4. In creationis historia et fidei dogmata, et
naturae phaenomena memorantur. Quoad
fidei dogmata, sequenda est regula ni’ 0 .
1. posita. Quoad naturales terrae evolu-
tiones, scientiis plurimum deferimus.

5. Persuasum enim nobis est, secundum ea,
quae sub II. dieta fuerunt, fore ut et
Scripturae exegesis et scientiae naturales,
indagationibus ex utraque parte diligen-
ter continuatis, tandem mire consentiant.

IV.

Indagatores reruin naturalium, astronomi,
geologi ete. boe šibi propositum habent, uti
Humboldt (Kosmos I. p. 11.) dieit, ut pliae-
nomena rerum naturalium visibilium, naturam
nimirum ut unum totum examinent et cogno-
scant. Res istae externae et perceptibiles,
istaque phaenomena ab eis observantur, ordi-
nantur, inter se conferuntur eo fine, ut in
cognitionem legum perveniant, quae ipsis in-
sunt, et secundum quas natura semper ope-
ratur. Invenire istas leges dieit Humboldt
„ultimum finem humanae indagationis in bis
empiricis scientiis, “ et „phvsicam mundi de-
scriptionem“ nominat „considerationem phae-
nomenorum, ab empiria exliibitorum, sub ra-
tione unius physeos“ (Ibid. 31. 32).

Et vere dici potest, scientias hasce no-
stro saeculo ingentes fecisse progressus. At-

16

tamen nemo dicere potest, eas esse jam plene
et perfecte evolutas. Nam neque omnia ad-
liuc naturae pliaenomena nota sunt. Tres
quintas partes superficiei orbis nostri terra-
quei aquae occupant; duae quintae tantum
partes hominnm ocnlis patent. Et de liis dua-
bus quintis terrae partibus pauca adliuc dili-
genter examinata sunt, videlicet magna pars
Francogalliae, Germaniae, Angliae, partes Hi-
spaniae, Italiae et Russiae; sed de maxima
parte Africae, si excipias australem regionem,
fere niliil scimus; notae sunt exiguae partes
Indiae, sed de reliqua Asia iterum niliil; ita
America septemtrionalis ex parte cognita est,
tota America meridionalis est pro geologi a
quasi terra incognita. Quum res ita se ha-
beat, dicendum, quod tantum decies millesima
pars terrae, quatenus indagationibus nostris
accessibilis est, bucusque debite sit examinata.
(FIuxley. Ueber unsere Kenntniss etc.) Ignota
porro est tota superficies terrae, quam maria
tegunt, nec non terrae interiora. Unde Hum¬
boldt: „Quis certos nos reddere potest, ait,
vel numerum virium, in universo agentium,
nobis jam notum esse?“ (Kosmos, I, 31.)

Liber naturae magna ex parte dicendus
est adhuc liber signatus, et quantoscumque
progressus scientia hic fecerit, adliuc quam-
plurima restabunt incognita, ergo adhuc in-
daganda.

Geologia,  (sic enim appellatur ramus

17

scientiarum naturalium, qui nos nune occupat)
non tantum praesentem terrae conditionem
considerat, sed conatur etiam cognoscere, qua-
lis fuerit terra inde a prima sua origine per
decursum temporum. Quum enim semper eae-
dem naturae vires et leges operatae silit, ex
harum operositate moderna probabiliter con-
cluditur, qualis terrae facies esse poterat sac-
culis elapsis. Si ergo nostra cognitio prae-
sentis status terrae nostrae tam imperfecta
est, ut vidimus, geologia hoc suum problema
plene solvere nullatenus potest. In quam plu-
rimis casibus tantum hppotheses  statuere po¬
test, omnimodam certitudinem  babere raro
potest. Sed ubi geologia ad certitudinem
pervenit, ibi perfede consonat  effatis Scrip-
turae sacrae. Hoc nos confirmat in assertio-
ne nostra: Non aliud doceri a Scriptura, et
aliud a natura. Quando livpotheses, quae
Mosaicae relationi contrariae esse videntur,
certae cognitioni cesserint, etiam antilogiae
hujusmodi omnes disparebunt et evanescent.

Faciat vero geologia progressus quales
et quantoscumque, ad quaestiones: Unde

venit materia in prima sua origine ? Semper-
ne materia exstitit, aut quis eam produxit?
An leges naturae semper aderant? unde tra-
lrnnt suam originem? numquam respondebit.
Istae quaestiones sunt pro geologo extra ar-
tem.  Pulchre ad rem ScJileiden  (der Mate-
rialismns, S. 52.): „Prima regula, ait, pro

2

18

„exacto naturae indagatore liaec est, ut de
„ rebus, quae ad ejus sphaeram studiorum non
„pertinent, taceat, neque eas affirmando, neque
»negando. Spiritus autem, liberum arbitrium,
„Deus, et quae sunt istiusmodi, non spectant
„ad sphaeram naturae indagatoris : ut quid er-
„go loquitur de illis? Sive haec affinnet, sive
„neget, in utroque času aeque inconsequenter
„et confuse agit. Si naturae indagator autem
„de liis rebus qua homo  loquitur, tune recor-
„detur, alteram esse regulam pro exacto na-
„turae indagatore, ut numquam de rebus ju-
„dicet et sententiam ferat, antequam res ip-
„sas perfeete noverit; recordetur, ad judicium
»ferendum in rebus astronomicis necessariam
„esse astronomiae cognitionem, chemiae in
„rebus chemicis, et ita quoque in rebus phi-
„losophicis i. e. ad ferendam sententiam de
„ideis memoratis, necesse esse, ut homo phi-
„losopbiam perfeete calleat; qui aliter agit,
„ridiculus fit.“

Quaestionem de prima origine rerum non
pertinere ad sphaeram geologicarum indaga-
tionum, cordati geologi ipsi fatentur. „Scopus
geologiae non potest esse,“ (ait Gr. Bischof.
Lehrbuch der chem. und phvs. Geologie),
„inquirere in causam, quae rerum existentiam
„praecedit. Geologus considerat terram, qua-
„lis est, nec quaei’it, quo modo existere coe-
„perit. “ Et O. Fraas (Yor der Stindfluth S.
VIIL): „De prima origine geologia nil aliud,

19

„nec melius quid dicere valet, quam id, quod
„omnes scimus : In principio creavit Deus coe-
„lum et terram.“

De Dei existentia, de anima hominis, de
creatione universorum e nihilo, et quae liis
sunt similia, pliilosophia et tlieologia, non ve¬
ro geologia, aliave scientia naturalis ex pro-
fesso loquitur. Quum itaque geologi de hu-
jusmodi quaestionibus sententiam dicere at-
tentant, applicandum illis est tritum illud:
Sutor, ne ultra crepidam.

V.

Nuli o modo timendum est religioni et
fidei ob scientiarum naturalium culturam et
progressum. Portae enim inferi non praeva-
lebunt unquam. Scientia Deum creatorem,
et primurn principium omnium omnino
negare non pctest. „Ipse se fallit, inquit
„Kurtz (loc. cit.) naturae indagator, qui šibi
„imaginatur, aut etiam aliis persuadere cona-
„tur, studia sua empirica ad hanc conclusio-
„nem eum perduxisse, ut neget biblicam doc-
„trinam de mundi creatione; non empiria liic
„in culpa est, sed speculatio." Si Lalande
dicit: „Coelum universum perscrutatus sum,

„sed Deum nullibi inveni,“ non habet AsDo-
nomia ullam culpam; non enim scientia lio-
mincs ad tales paradoxas sententias effutien-
das cogit, sed falsa speculatio circumvagans

20

in sphaeris alienis. Fides et scientia amice
se habent ad invicem, et non šibi contradi-
cunt. Quum videtur scientia fidci (religioni)
contradicere, evenit boe non ex scientifica
exactitudine, sed ex defectu exactitudinis.
Non pugnat scientia cum religione, sed igno-
rantia, et scientiae defectus (. Deutinger.  Re-
nan und das Wunder. S. 58 54.) Hoc va¬
let de omni scientia, boe valet etiam de geo-
logia, astronomia etc. Possumus firma fide
credere biblicam historiam creationis, prouti
eam narrat Moses, et nihilominus sine timore
ullo admittere omnes certas  geologiae doc-
trinas.

Scientiam religioni non repugnare, ipsum
faetum testatur; eruditissimi viri enim fue-
runt etiam vere religiosi, et boni Christiani,
uti Copernicus, Newtonius, Kepplerus, En-
lerus etc. etc. ut omittam tot insignes eru-
ditos apud omnes nationes, qui bac nostra aetate
adbuc vivunt. Notissima enim sunt Baconis
Verulamii verba: Leves gustus in philoso-

phia movere fortasse ad atheismum, sed ple-
niores haustus ad religionem reducere.  Nec
non: Ver um est, param philosophiae natura-
Us homines indinare in atheismum, at altio-
rem scientiam eos ad religionem circumagere.
Porro: Deum non esse non credit, nisi cui
Deum non esse expedit.

21

VI.

Sacra Scriptura veritates religiosas do-
cere nos gestit. Si itaque Moses in creatio-
nis historia praeter illa verba: In principio

creavit Dens coelum et tenom,  plura adhuc
adjicit, haec quoque aliquid nos docent, quod
intime cum religione nostra connexum est,
quod scilicet ad Mem et religiosam bominis
instructionem referatur necesse est. Et pro-
fecto sufficit, ut attente percurramus caput
primum Geneseos, ut momenta religiosa in eo
contenta nobis in oculos insiliant. Et qui-
dem:

1. Sententia: In principio creavit Dens coe¬
lum et terra/m,  egregie declaratur et illustra-
tur illis, quae in eodem capite narrantur;
cognoscimus enim, quid sub coelo , quid sub
tena  intelligere debeamus. Videm us enim
coelum  sole, luna, stellis ornatum, nubibus
tegi, e quibus imbres descendentes terram hu-
mectant. Deus itaque docet nos, a Deo boe
firmamentum formatum esse, et istas aquas,
quae in pluvias resolutae in terram descen-
dunt, a I)eo in alto locatas ad hoc idem, ut
nobis inserviant. Deum illum esse, qui duo
luminaria magna in coelo collocavit cum ce-
teris astris, ut luceant Super terram, et ad
temporum divisionem hominibus serviant. In
tena  videmus et aridam et maria; terram

22

lierbis, plantisque or n atam atque arboribus;
aerem videmus volatilibus plenum, terram et
aquas plenas omnis generis animantibus. E
Mosis relatione edocemur, Deum jussu suo
aridam terram vegetabilibus vestivisse, ab ip-
so quoque omnia animalia producta esse. Ip-
sum quoque hominem a Do o čreatum docet.
Et quia et vegetabilibus tribuit babere semen
in semetipsis, et animalibus atque hominibus
sui similia procreandi facultatem dedit, ergo
et Flora, et Fauna, quae nune est, ab illa
primitiva descendit, et homines qui nune vi-
vunt, a primis illis hominibus originem du-
cant necesse est. Moses itaque omnia ista
specificando docet nos rem, et veritatem ma-
ximi momenti, nimirum et mineralia, et plan-
tas, et animalia, sicut et homines ipsos crea-
turas esse Dei creatoris benignissimi.

2. Moses in liistoria creationis saepius
repetit illa verba: et vidit Beus, quod esset
bonum,  boe est, illud, quod creando produxit,
esse omnino et ad amussim tale, quale Deus
liabere voluit, sive respondere perfeete illius
ideae et voluntati divinae. Sic vidit Beus
lucern , quod esset bona , non vero tenebras,
quae non sunt ullum ens, sed tantum nega-
tio lucis. Secunda die formavit Deus firma-
mentum et separavit aquas superiores ab in-
ferioribus; sed in fine hujus secundae diei
non adjunxit Moses: et vidit Beus, quod es¬
set bonum,  quia opus secundae diei creationis

23

nondum sistit perfectara aquarum separatio-
nem et divisionem, quae demum die tertia
facta cst, unde et ibi tandem iterum obser-
vat: Et vidit Deus, quocl esset bonum.  Et

postquain in singulis Dei operibus creationis
plene absolutis ista observatio adjecta fuit,
omnino conveniens erat, ut tota creatione
perfecta diceretur: Viditque Deus cuncta,
quae fecerat, et erant  v alde bona:  ut videli-
cet non tantum singula in se considerata fini,
ad quem facta erant, perfecte responderint,
sed etiam considerata in sua relatione ad to-
tam creationem. — Hoc modo vero simul in-
directe docuit nos Moses, quum mox postea
in tertio et sequentibus capitibus plura me-
morat, quae minus bona erant, haec aliunde,
et non a Deo esse; ab initio enim Deus om-
nia fecit bona.  Ergo, quae mala sunt, facta
sunt aliunde talia.

3. Homo narratur ultimo loco creatus,
animalia vero ante hominem, quibus vero bo¬
mo dominari debeat. Similiter ante animalia
producta erant vegctabilia, ut essent et ani-
mantibus, et liomini ipsi in cibum. Ipsa
corpora coelestia, sol, luna et stellae propter
hominem facta dicuntur, ut et eis luceant,
et in temporum distinctionem inserviant. Tota
creationis historia ita disposita apparet, ut
omnia ad hominem referantur, neque de alio,
quam de hominis relationibus tum ad Deum, tum
ad res creatas loquitur, et ostendit, universam

24

irrationalem cr c atu ram propter hominem ad-
esse: ut liomo omnibus his tanquam totidem
gradibus ad Deum, suum ultimum finem a-
scendat.

4. Totam creationem in sex dies distri-
buit, nam septima die Dcus dicitur cessasse
ab omni opere suo et requievisse. Quae qui-
dem ita intelligenda sunt, sicut S. Augusti-
nus scribit: Quia nihil additum est creaturae ,
reguievisse clictus est ab omnibus operibus suis:
quih vero, quod fecit, gubernare non cessat,
rede dixit Dominus: Pater meus usgue nune
operatur.  “ Quare sex diebus tota circum-
seribitur creatio? Rationem reddit versus
tertius secundi capitis: Et benedixit diei sep-
timo, et sanctificavit illum.  Yoluit enim jam
mox ab initio mundi inculcare hominibus,
septima die cessandum ab operibus, ut Deo
debitus cultus exliibeatur.

Scriptura sacra itaque, ut diximus, reli-
giosas veritates docet, et liae sunt skuti u-
bique in toto Bibliorum volumine, ita etiam
in primo Geneseos capite quaerendae et di-
scendae, non vero cosmogonia, astronomia,
geogonia et geologia; quae de liis in Scrip¬
tura posita sunt, tamquam media inserviunt,
ad religiosas veritates melius et facilius pro-
ponendas et intelligendas.

Quia omnia ad hominem tantum refert
Scriptura, praemissa sententia, quod Deus
coelurn et terram creavit, jam de coelo nil

25

amplius adjicit, sed de sola terra loquitur;
ideo improprie de Cosmogonia  Mosis nonnulli
loqunntur, quam raelius geogonimi  dicerent.
Nihil enim in speoie de astrorum formatione
eorumque conditione, immo etiam nihil de in-
ternis terrae tradit nobis biblica historia, quum
liaec ad rem propositam nihil faciant.

Praeterea Scriptura, de primordiis mun-
di agens, simplicissime loquitur ita, ut qui-
libet etiam rudis bomo verba ejus capere
possit; neque utitur scieutificis terminis, lo-
cutionibus, et distinctionibus, quia non solis
eruditis destinatur, sed captui omnium sese
accommodat.

His observationibus praemissis jam ad
exponenda ipsa Scripturae verba accedimus.

YII.

In principio creavit Dens coelu-m et ter-

rcm.

Ita Moses historiam orditur creationis.
In principio  i. e. temporis. Cum creatione
rerum contingentium initium sumsit temp us,
nam antea aeternitas erat. De temporis prin¬
cipio vero non tantum ratio suadet hic esse
cogitandum, sed etiam concilium Lateranense
IV. a 1215. in quo Cap. 1. dicitur: urnim
universorum principhm, creator omnium visi-
bilium et invisibilium, spiritualium et corpo-
ralium, qui sna omnipotenti virtute simul  ab

26

initio temporis utramgue de nihilo condidit
creaturam, spiritualem et corporalem, angeli-
cam videlicet et mundanam, ac deinde huma-
nam quasi communem ex špiritu et corpore
constitutam. Diabolus enim et daemones alii
a Deo quidem creati sunt boni, sed ipsi per
se facti sunt mali, homo vero diaboli sugge-
siione peccavit.  Sic quoque S. Ambrosius:
In eocordio mundi,  ait, quando fieri coepit.

Et S. Augustinus : In principio temporis .

Nullum posset esse praeteritum tempus, quia
nulla er at creatura, cujus mutabilibus motih us
ageretur.  (De Civ. Dei 1. II. c. 6.)

Minus convenienter in principio  accipitur
pro in filio,  seu per filium,  secundum illud,
quod in evangelio Joannis VIII, 25. Jesus
interrogatus a Judaeis: Tu quis c s ? . respon-
dit: Prineipium, qui et loquor vobis.  Veram

quidem est, quod Veri o Domini  (Filio Dei)
coeli firmati sunt,  ut psalmista canit (Ps.
XXXII, 6.); et omnia per ipsum fada sunt,
et sine ipso factum est nihil, quod factum est
(Joan. I, 3.), sed istud non hac phrasi in
principio  a Moše expressum fuit.

Creavit Deus.  Verbum bara,  quod sacer
scriptor hic adhibet, semper,  praecipne in Kal,
de divina tantum operatione in Scripturis oc-
currit, sive dicatur Deus e nihilo quid pro-
ducere, sive ex jam existente materia effor-
mare.

27

Verbum  bard de illis, quae per omnipo-
tentiam Dei quasi e nihilo mirabiliter existunt,
adhiberi solet. Ait David Kimchi:  Bara est
transitus ex nihilo ad existentiam. Idem docet
Maimonides.  Hic, jimctum voci Vrešit  „in
principio", omnino creationem ex nihilo , ergo
creationem vere talem exprimit. Testibus Jos.
Arcli. I. c. 4. Philone de opif. miindi (cfr.
Prov. VIII, 22-28. Ecclci. XVI, 2G. 2. Mach.
VII, 20-29.) Hebraei locum seraper de crea-
tione cx nihilo accipiebant uti ct omnes Ss.
Patres. — Sed e nihilo nihil fit.  Itespondet
S. Anselmus (Moral. c. IX): „Priuspuam fie-
„rent universa, er ant in ratione summae Na-
„turae,  quid aut cpialia, aut quomodo futura
„essent. Quare cum ea,, quae facta sunt,
„clarum sit nihil fuisse, antequam tierent,
„quantum ad hoc, qui non erant, quod nune
„sunt, neque erat, ex quo fierent: non tamen
„ nihil erant,  quantum ad rationem facientis,
„per quam et secundum quam fierent".

Dem,  in originali elohim  noraen plurale
est, ut dicunt majestatieum  sive excellentiae,
denotans proprie Ens maxima dignum vene-
ratione. Atque sic quidem Hebraei intellige-
bant nomen istud, quum illud de I)eo adhi-
berent, *) et rem šibi cogitabant. Non reji-

*) Nam vocabulum elohim  etiam de judicibus
adhibebatur. Sic Exo. XXII, 8. Si lafet fur , do-
minus domus applicabitur ad deos , i. e. ad judi-

28

cio tam en, interpretando lioc nomen plurale,
sententiam Ss. Patrum et Interpretum eccle-
siasticorum, qui dicunt, scriptores sacros a
Špiritu sancto doctos, plurale nomen Dei ad-
hibuisse ad innuendum sanctissimae Trinitatis
mysterium. Quum enim Hebraeis, ad idolola-
triam valde propensis, Claris verbis et aperte
mysterium lioc proponi non potuisset, ne sci-
licet tres Deos inde šibi confingerent, variis
involucris et symbolis exhiberi debuit, ita
quidem, ut perfectis fide et scientia lioc al~
tissimum mysterium prorsus ignotum non es-
set, imperfectis vero et rudioribus omnis ansa

ces, Ps. LXXXI, 1 . Dcus stetit in sgnagoga  deo-
rum, (judicum), in niedio anteni deos  (judices)
dijudicat ; et alibi. Quum enim elohim  significet
venerandos , patet etiam, quod hominibus titulus
iste dari potuerit. Est vero linguae hebraicae istud
propriutn, ut lmjusmodi pluralem adhibeant ad in-
dicandam rei vel personae, de quasermonem insti-
tuunt, excellentiam. Ita fratres Josephi patri re-
ferebant, domimnn (hebr. adonim ) dururn esse Jo-
sephum Gen. XLII. „ Qua,lche cosa di strnile,  ait
Pianciani  ad hunc locum, abbiamo nelle nostre
lingue, nelle quali il plurale Voi indica spesso
una singolar persona ed e segno di rispetto.“  Ita
adhibetur germanicum Sie ; et Slovenus solet simi-
liter loqui: Gospod niso doma: oče so bolni  etc.
Hoc fenne modo Moses hic loquitur: Elohim  (plur.)
bard  (sing.), quasi diceret: Ens colendum et ve-
nerandum, quod appellatur Deus, creavit etc. De
cetero elohim  pluralitatem divinarum personarum,
bard  vero unitatem Dei denotare potest.

29

scandali demeretur. Quando enim Deus elo-
him  dicebatur; quando Moses scripsit, Deum
sic loquentem inducens: Faciamus hominem
ad imaginem et similitudinem nostram  (Gen.
I, 2G.), vel: Ecce Adam quasi anus ex no-
bis factus est  (ib. III. 22.) quando psalmista
cantabat: Verbo Domini coeli firmati sunt, et
špiritu oris ejus omnis vir tu  s eormn  (Ps.
XXXII, G. ubi Verbum, Dominus, et Spiritus
distincte ponuntur); vel: Benedicat nos Deus
(Pater), Deus noster  (i. e. Filius, qni noster
per eminentiam dicitur propter assumptionem
humanae naturae, in qua nos redemit), Benedi¬
cat nos Deus  (scil. Spiritus sanctus) (Ps.
LXYI. 7. 8.); porro quando Isaias propheta
Seraphim trisagion  cantantes memorat (Isa.
YI, 3.) etc. etc. *) certe Trinitatis mysterium
antiquis Sanctis ante Salvatoris adventum
prorsus ignotum ct occultatum fuissc dici non
potest. De cetero, exacte loquendo, veram
esse sententiam concedemus ist-am: „Non po-
„test dici: FAohim  est pluralis Trinitatis ;
„omnino vero recte dicitur: Trinitas  est plu-
„ralitas  nominis Elohim  in novo testamente
^manifestata.“ (Delitzcb. Genesis, S. 67.)

*) Cfr. etiam Gen. XVIII, 2. Isa. XXXIV,
IG. XLVIII, 16. LXI, 1. nec non omnia illa loca,
in quibus Deus nominatur Deus Abraham, Deus
Isaac , et Deus Jacob.  Imo et illud Jeremiae: Et
dixi: A , a, a , Domine Deus  (Jer. I, 6.) aliqui sic
exponunt, ut triplex a  hoc mysterium denotet.

30

VIII.

Coelum ct terram , icl est, hoc universum,
quod coelo et terra constare dicimus. Nulla
re exclusa, Deus omnia, quae existunt, sua
omnipotentia e mirilo produxit unico volunta-
tis suae actu. Coelum h. e. tam empyreum,
ut scliola loquitur, quam sidereum, et' atmos-
phaereum, quae omnia uno vocabulo coelum
comprebenduntur. Terrcrn  vero orbem no-
strum terraqueum intelligimus.

Ergo phrasis coelum et terra  omnino id
exprimit, quod graecum cosmos,  latinum mun-
dus;  neque id Moses aliter exprimere poterat,
quum pro vocabulo mundus  propriam vocem lin-
gua hebraea non habeat. Ita S. Augustinus:
Assidue,  inquit, guippe Scriptura kis duabus
partibus  (coelum et terra) commemoratis uni¬
versum mundum vult intelligi.  Et iterum:
Coeli et terrae nomine universa creatura si-
gnificata est , quam fecit et condidit Deus  (De
Gen. contr. Man. I, 25.) Ita intelligeuda
sunt Ex. XXXI, 17. Deut. XXXII, 1. Isa. I,
2. etc. Atque iste modus rem accipiendi pla-
nissimus est et communis.

Non desunt tamen, qui coelum et terram
bic intelligant creaturas visibiles et invisibi-
les, corporales et spirituales; sic Westermayer,
das alte Testament  I, C. et Baltzer, Schop -
fungsgeschichte  S. 184. ff., ut itaque vocabu-

31

luni terra  totam visibilem creationem denotet,
coelum  vero totam invisibilem creationem, im-
primis Angelos. Provocant hujus sententiae
patroni ad id, quod in symbolo dicitur: Gre¬
do in unim Deum, Patrem omnipotentem, fac-
torem coeli et terme, visibilium omnium et in-
visibilium,  ubi istud: visibilium omnium et
invisibilium  adnesum esse ajunt, ut explice-
tur, quid significet: factorem coeli et terrae.
Imo volunt, istam esse unice veram, et au-
thenticam loči expositionem, quum, ut supra
vidimus, concilium Lateranense IV. eodem
modo sit locutum. Sed immerito. Concilium
enim istud adversus Catharos et Valdenses,
qui visibilem mundum non Dei creationem ad-
mittebant esse, sed a quodam malo principio
productum, declaravit et definivit, Deum esse
tmurn universorum principimn,  qui et corpo-
ralem et spiritualem mundum crcavit. Non
itaque ejus intentionis erat, sensum primi ver-
sus Geneseos definire, sed illum haereticorum
errorem refellere. Ideo aliquot decenniis post
illud Concilium et S. Thomas Aquinas doce-
bat, versiculum Geneseos primum tantum de
materialis muncli creatione loqui ;*) et theolo-
gi magnae notae, qui decretum Concilii La-
ter. IV. omnino cognoscebant, uti Petavius,
Suarezius, et alii, simpliciter asserebant, cre-

*) Summa theol. I. q. Gl. a. 1.; q. 65. a,
3. etc.

32

ationem Angelorum a Moše neque verbo rae-
morari. Magisterium ei’go ecclesiae nos bic
non restringit, ut necessario cogitemus in isto
loco de mundi invisibilis creatione. Pure exe-
getice tractantes locum nostrum, hoc tantum
dicere debemus, totam visibilem creationem,
mundum videlicet istum, a Deo creatum esse.
Et S. Augustinus quidem angelorum creatio¬
nem in primum creationis diem rejicit, quum
secundum ejus mentem Angeli sub nomine
lucis  sint intelligendi.

Pianciani de cetero (in sua cosmogonia
edit. germ. §. 82—88.) ait, nihil impedire,
quominus pro certo credamus, angelos proba-
bilissime eodem momento a Deo creatos fuis-
se, quo in principio Bens creavit codmn et
terram.

IX.

Scriptura divina statim ab initio repellit
errorem, tum antiquorum quorundam philoso-
pliorum et liaereticorum, tum. recentiorum ma-
terialistarum, qui materiam aeternam statuunt.
Dicit enim: In principio creavit Beus coelmi
et terram;  si Deus omnia creavit, ergo ante-
quam crearentur, nondum erant; ergo materia
aeterna dici non potest. Quam irrationabilis
absurda sententia haec sit: Materia est ae¬
terna,  Pianciani in sua Cosmogonia comparata
col Genesi pag. 55—63. et Cardinalis Ger-
dil (opere tom. IV. V. et X. ed. Rom.) egre-
gie demonstrant.

83

Neque istam veritatem ullus geologus,
astronomus, palaeontologus,*) aut quocumque
quis vocetur nomine, negare potest, quales-
cumque etiam hypotheses de priraitiva statu-
ant mundi nostri visibilis existentia. Quaestio
de prima origine rerum omnium est physicis
liber signatus, quem aperire et legere omni¬
bus suis indaginibus omnino non valent; sed
neque ad eorum indaginum sphaeram quaestio
baec pertinet, ut jam supra innuimus.

Quando autem fuit istud principium  tem-
poris, quo Deus coelum et terram creavit?
Secundum Scripturae verba (sic objiciunt) a
creatione mundi usque ad Chr. adventum quater
mille anni circiter numerantur, ita ut ad nos
usque circiter sex millia annorum elapsa silit
a creatione. Geologi vero, praesertim palae-
ontologi, atque astronomi non sex millia, im-

*) Quid voces geologus , et astronomus  signi-
ficent, non facile quis ignorabit. 'Palaeontologia  vero
nomen est scientiae omnium recentissime natae,
quae fossilibus , aliquando ■petrefactis  dictis, occu-
patur. Sic quoque craniologia  dicitur scientia vel
ars, quae craniis humanis indagandis, examinandis,
dimetiendis incumbit. Geologia  porro dividitur in
geognosiam , sive cognitionem singularum terrae
partium; et in geogoniam , sive disciplinam, quae
docet, quomodo singulae partes et totus terrae or-
bis fuerit efformatus. Geognosia se babet ad geo-
logiam sicut anatomia ad medicam scientiam. Geo¬
gnosia est pars historica, geogonia pars geologiae
speculativa, 3

34

mo milliones annorum asserunt effliuisse a
primo momento, quo coelum et terra existere
coeperunt. Sed hujusmodi objectio nos mini-
me movet. Sex circiter millia annorum, con-
cediinus, a primi hominis creatione usque ad
nostra haec tempora, secundum chronologiam
biblicam elapsa sunt. Ast coelum et terra diu
ante Adami creationem jam existebant. Quan-
tum temporis sit elapsum a prima omnium
rerum creatione usque ad Adami primi homi¬
nis creationem, quis valet determinare ? Quam-
diu cliaos illud primitivum duraverit, ante-
quam lux crearetur,*) cum qua luce procreata,
ut jam S. Augustinus vidit, prima coepit dies;
cujus dimensionis fuerint illa temporum spa-
tia, quae hesaemeron constituunt creationis:
quis est, qui possit nobis dicere? Si itaqne,
ut volunt, a creatione mundi hucusque revera
plura centena millia annorum elabi debuerint,
Scriptura divina, ut inferius adliuc considera-
turi sumus, non reclamat; non enim ullibi de-

*) Hic forsitan plura saecula statuenda sunt.
Sic auctor libri de dogmatibus ecclesiasticis , qui
vulgo putatur Gennadius Massiliensis : ln princi-
pio , ait creavit Deus coelum et terram et aquam
ex nihilo , et cum adkuc tenebrae ipsam aquam oc-
cultarent et aqua terram absconderet , facti sunt
Angeli et omnes coelestes virtutes , ut non esset o-
tiosa Dei bonitas , sed haberet in guibus  per milita
ante spatia bonitatem suam ostenderet.  In verbis
niulta spatia  Suarez (de Ang. 1. I. cap. 4. n. 4.)
intelligit multa saecula.

35

terminat nobis temporis longitudinem a coeli
procreatione et terrae, usque ad primi ho-
minis creationem. Salva itaque Scripturae auc-
toritate etiam milliones annorum liic statui
possunt, si qua scientia id exigere videatur.

X.

Alia quaestio est baec: qualis fuit terra,
et quale coelum primo creationis momento ?
Et liic libet ante omnia S. Augustini ponere
sententiam, qui in suo opere de Genesi ad
litteram ait, Deum pro sua omnipotentia uno
momento  protulisse coelum et terram in ea
perfectione, quam deinde semper retinet. Et
in hac quidem sententia confirmabatur illis
verbis Ecclesiastici (XVIII, l.) :  Qui vivit in
aeternim, creavit omnia simul  (Sept. ixrufe
ra nama xoivrj ), ubi vocabulum simul  ita in-
telligebat, quod uno unico momento totum
perfecerit, praecipue quum alibi Scriptura ex-
presse dicat: Dei perfecta sunt opera  (Deut.
XXXII, 4.), nec quidquam imperfectum e ma-
nibus Dei provenire conveniat. Secundum
hanc sententiam coelum cum omni suo ornatu
pulcherrimo, et terra omnino efformata et pul-
chre disposita atque tališ, qualis nune est,
jam primo exstitit momento. Quomodo vero,
posita hac sententia, sex creationis dies di-
stingui potuerint, infra videbimus, ubi de die-
bus liisce ipsis sermo erit.

36

Huic S. Augustini sententiae aliquatenus
similis est sententia illorum, qui dicunt, coe-
lum primo statim creationis momento perfecte
dispositum et ornatum exstitisse, pariterque et
terram statim faisse perfectam, nec opus lia-
buisse longiori tempore ad sui evolutionem et
perfectionem. Immo usque ad lioc punctum
eadem est cum Augustini sententia; toto coelo
vero ab ejus sententia diversa evadit, quum
inferunt: Versum primum Geneseos loqui de
prima creatione, in qua tema, uti tune erat,
a sapientissimo creatore producta e nihilo,
puleherrima et periecta quidem fuit, non ta-
men tališ, qualis nune est post sex dierum
creationis opus, quia tune terra aliam desti-
nationem habuerat. Quum demum liaec prima
creatio interiisset, et in cliaos esset redacta,
quale versu secundo deseribitur; tune ex boe
cliao p er sex creationis dies terra in illam
formam redacta fuit, quam nune liabet, et
quidem ideo, quia destinata erat, ut bominis
habitatio fieret.

Scriptura huic singulari sententiae neque
favet, neque contradicit. Falluntur vero om-
nes, qui asserunt et affirmant, bune interpre-
tandi modum unice verum  esse; nos enim istud
nullatenus concedere possumus. Quum enim
2.dus versus ita primo adnectatur: Terra au-
tem erat inanis et vama  etc. ipsi legendum
contendunt: Terra anteni faeta erat  inanis et
vacua etc. scil. quae prius perfecta, nune faeta

37

est inanis ct vacua, sive conversa fuit in
chaos. Originalis enim textus hic omnino ex-
primit fuit  vel erat,  non autem facta er at,  ut
omnes interpretes alicujus notae habent, et
genius liuguae liebraicae, atque constructio
hic requirit.

Neque secundum argumentum, quod pro
sua sententia afferre solent, firmius fundamen-
tum habet. Dicunt enim: Quum dicit Moses:
In principio creavit Deus coelum et terram,
quomodo potest lioc esse verum, si tune in
creationis principio neque coelum adhuc erat,
neque terra, sed melis indigestague moles,  si¬
ve cliaos, de quo secundus versus loquitur?
Necesse est statui, p rimo statim momento re-
vera et coelum adfuisse, et terram. — Sed
his jam S. Augustinus respondit, seribendo:
Coelum et terra potuit clici motena, unde mn -
dum erat faetum coelum et terra, sed temen
non erat aliunde faciendum. “  (De Genesi ad
lit. contra Manich.)

Sed, ajunt, creatio chaotica Deo digna
non est, nam Dei perfeda sunt opera;  chaos
vero non est perfectum opus. Chaos ergo il-
lud praesupponit opus quoddam Dei perfe¬
ctum a vi quadam adversa destructum. Etiam
liuic objectioni verbis S. Augustini responde-
mus: Quid autem inconveniens , si mundanae
materiae fuerant tenebrosa primordia, ut ac-
ccdente luce melius, guod faetum est, redde-
retur ? Nec mala putancla est  (materia), guia

38

informis, sed lom est intdligenda, quia for-
mabilis i. e. formationis eapax.  (Contra advers.
legis et propli. I, 8). Sic quoque S. Thomas
Aquin.: Si informitas,  ait, tempore praecessit
formationem materiae, non fuit hoc ex impo-
tentia Dei, sed ex ejus sapientia, ut ordo ser-
varetur in rerum conditione, dum ex imper-
fecto ad perfectum adducerentur.  (Prima, q.
66. a. 1. ad 1).

Instant: thohu vabohu  textus originalis,
pro quo Vulgata habet inanis et vacua,  va-
statam terram cultam et bori dam significat.
uti apparet ex Isa. XXXIV, 11. et Jer. IV.
23. ubi thohu va lohu  sic accipiendum est.
Quum ergo liane phrasin Moses in versu 2.
de nostra terra adbibeat, cogitandum est, il-
lam, quae antea perfecta crat, nune destru-
ctam et in cliaos redactam. — Verum tertium
comparationis,  ut dicere solemus, hic loči non
consistit in eo, quod terrae conditio his ver-
bis significata secuta sit conditionem meliorem
anteriorem; sed in eo, quod e diametro op-
ponatur terrae cultae.

Verum itaque manet, nulla Scripturae
auetoritate nos cogi, ut primum Geneseos ver-
sum ita intelligamus, quod in primo creationis
inomento coelum et terra jam plene perfecta
exstiterint; quae prima creatio postea inte-
rierit, atque ex hoc chao efformatum fuisse
demum hoc coelum, et hanc terram, uti nune

39

sunfc *). Si autem non cogamnr Ji o c sic intel-
ligere, dicendum tamen, quod neque senten-
tiae de prima et secunda creatione Scriptura
contradicat, ut ergo ex parte exegeseos sen-
tentia admissibilis dici possit.

Hoe tamen dicere non possumus de al-
tera liypotliesi, quae cum ista in nexu intimo
est. Not um enim est, partem spirituum bono-
rum, quos Augelos vocamus, lapsos in pecca-
tum, et in daemones fuisse conversos. Quando
hoc factum sit, ignoramus, nisi quod ante lio-
minis lapsum hoc evenerit; nam diabolus in-
vidia incitatus felicis sortis Adami, eum ad
peccatum perduxit. Tlieologi communiter opi-
nantur, Angelorum lapsum non longe post
quam creati fuerunt contigisse, certe ante
finem scx dierum creationis, fors etiam ante
istos sex dies. Dicunt ergo: Quando angeli,
qui et in astris, et in terra illa primaeva
tempore suae probationis habitationem liabue-
rant, a Deo per superbiam defecerunt, statim
hac eorum defectione primam illam creatio-

*) Rabbi Abhu, a Maimonide citatus, ad prin-
cipium Geneseos observavit: Hinc habemus , quocl
Deus aedificavit mundos , ei %Uos iterum destruxe-
rit.  — Opus sex dierum renovationem tantum ter-
rae fuisse prius existentis et destructae, opinati
sunt praeter mox inferius nominandos etiam Bon-
net Palingen. pbilos. et Gervais de Laprise, atque
iste posterior simul assumebat, primae habitatores
terrae angelos fuisse.

40

nem interiisse, et in cliaos fuisse redactam,
quale nobis secundus Geneseos versus descri-
bit. Ex quo demum cliao per sex creationis
dies terrain in illam formam fuisse redactam,
quam nune liabet.

Speciosa sententia, si esset vera. Unde
mirum non est, qua,m plurimos dari inter aca-
tliolicos magni nominis eruditos, qui liane te-
nent et sequuntur sententiam, uti sunt; Ja-
cobus Bohme, Carolus v. Raumcr, Andreas
Wagner, Kurtz, Baumgarten, Drechsler, De¬
lit;-: sl), et plures alii; inter catholicos vero non
novimus nisi duos solos hnjus sententiae secta-
tores, qui sunt D.r Antoniiis Westermayer,
et Leopoldus Schmid. Dicenda est itaque ma-
gis sententia acatliolicorum, quam virorum
catholicorum. Et certe, neque Scriptura quid-
quam liabet, neque Traditio quidquam suppe-
ditat, quo ista sententia confirmari possit.

XI,

Geologi vero et astronomi recentiores alii
aliter šibi repraesentare solent primitivam
coeli terraeque formam et conditionem. Cele-
berrima, et a plurimis acceptata est liypo-
tliesis Humboldti, quae statuit, et terram
nostram, et omnia corpora coelestia initio in
primis suis elementis, in forma vulgo diet
Gas,  itaque calidissimam fuisse, immensumi
occupasse spatium, atque in continua fuisse

41

rotatione; progressu temporis magis magisque
amisisse intensum calorem suum, paulatim re-
frigescentia semper magis fuisse condensata,
ad minus spatium reducta et retracta, in plu-
res sphaeras vel orbes divisa; inter quas, et
quidem minores, tune fuisse et terram nostram
etiam tum ita calidam, ut in fluido esset sta¬
tu, eamque post plura saecula, refrigeratione
ejus sensim progrediente, formavisse firmam
crustam; quae ad instar ovi gallinacei in me-
dia sui parte concludit primitivum intensissi-
mum calorem, qui propter firmam externam
crustam jam ultra deficere non potest, atque
in isto intensissimo calore in centro seu me-
ditullio orbis nostri terraquei omnia, ut a
principio, in statu pennanent liquido. (Cfr.
Humboldt.  Kosmos. — Marenzi,  Zwolf Frag¬
mente).

Alias aliorum de primitivo terrae nostrae
statu*) sententias et opiniones referre non
libet. Quaero autem: Quid sentiendum de
illa prima terrae conditione secundum verba
Scripturae? An forsan aliud Verbum Dei
docet, aliud variae eruditorum istorum opi¬
niones? In principio,  Scriptura ait, crenvii
Bens coelum et terram , neque determinat,
qualis illo primo creationis momento terra

*) Ovid. Metam. I. canit:

Ante mare et quod tegit omnia coelum,

Unus erat toto naturae vultus in orbe,

Quem dixere chaos, rudis indigestaque moles.

42

fuerit, quale coelum. Istud itaque determi-
nandum relinquitur scientiae, si unquam scien-
tia certi quid de ista re invenire et affirmare
poterit.

Ne dicat vero quis: En, Humboldt et
sequaces ejus aliter docent mundi originem,
aliter Scriptura: Scriptura asserit, a Deo e
nihilo creatum coelum et terram: Humboldt
vero docet, e tenuissimis vaporibus, Glas dic-
tis, exstitisse omnia corpora coelestia, ergo
etiam nostram terram. Haec enim šibi rnini-
me contradicunt, dummodo velimus rem at-
tente considerare. Nam hypothesis Humbold¬
ti non exponit, unde illud primitivum
G as venerit, unde intensissimus ille ca-
lor, aut quis illud moverit, ut continua ro-
tatione ex eo tandem processeriiit tot innu-
merabiles sphaerae. Sed solum verbum Dei
infallibile nos docere potest, et revera docet,
Deum omnipotentem esse illum, qui unico vo-
luntatis suae actu e nihilo creavit coelum et
terram, li. e. secundum illam hypothesin, ma-
teriam illam primitivam, illud Gas, ex quo
dein juxta leges et vires naturales, a creatore
ipsi datas et insitas, coelum efformatum fuit
et terra.

XII.

Dixi: Scriptura non determinat, qualis
illo primo creationis momento terra fuerit; sed,
nonne versu secundo dicitur: Terra autem

43

erat inanis el vacua, et tenebrae erant super
faciem abyssi, et Spiritus Dei ferebatur su¬
per aquas ?  — Ast S. Augustinus, ut ex
supra dictis patet, rem non ita intellexit, ut
pote quum secundum ejus sententiam Deus
omnia uno momento perfecte disposita et or-
nata creaverit. Neque secundum Wester-
mayeri sententiam iste secundus versus nobis
terrae conditionem describit, quam statim in
creatione habuit. Secundum ejus hypothesin
enim iste cliaoticus terrae status hic descrip-
tus subintravit post angelorum lapsum. Tune
porro conjunctio autem,  in originali bebraico
simplex conjunctio vav  (et), etiam simpliciter
et  esse debet, vel per tune  exprimenda est,
quasi diceret: Terra a Deo procreata perfec-
ta erat, sed postea turbata et dissipata per
angelorum lapsum prima creatione, erat terra
inanis et vacua  etc. Et revera fatendum
est, textum originalen! liane expositionem ad-
mittere, etsi non necessario ita debeat in-
telligi.

Moses itaque, haec narrans, dicit, ter-
ram, quae nune apta est babitatio bomini, ab
initio talem non fuisse, quia erat tholm va
bohu,  id est, cliaos; nam neque arida terra
adhuc adparebat, quia sola aqua totum orbem
tegebat, neque lux aderat, sed omnia densis
tenebris involuta.

Nexus itaque inter primum et secundum
versiculum, si attendamus Scripturae verba,

44

hic est: In principio creavit Deus coelum et

terram; sed terra erat tune adhuc inanis et
vacua, sive chaos, et paulatim tantum ex hoc
cliao in formam modernam per varias evolu-
tiones, de quibus sequentes agunt versus, rc-
dacta est.

Tandem secundum tertiam, id est, Hum¬
boldti hvpothesin deseribitur in secnndo ver-
su Geneseos terrae nostrae status, qualis fuit,
postquam massae quaedam vaporum primiti-
vorum a commnni ingenti massa separata,
circa proprium axem jam rotabatur, qualis
itaque fuit non statim post primitivne materiae
creationem, sed post longius tempus, quod
nulla humana computatio definire valet.

Sed consideremus attentius singula ver-
ba. Dicit ergo: Terra autem erat inanis et
vaaia,  erat thohu va boku,  quibus verbis, ut
omnes consentiunt, status terrae chaoticus
exprimitur. Alexandrina versio habet doparog
j ccd d%ccTaGKEvaffT0Sj  Id est, invisibilis et incom-
posita.  Et reete dicitur invisibilis,  tum, quia
ut sequitur, tenebrae erant super faciem abys-
si , neque lux adhuc producta ei’at, tum quia,
etiamsi lux jam affulsisset, nil aliud conspici
poterat, quam immensa abjssus aquarum om-
nia contegens. Incompo$ita  vero dicitur, id
est, non ornata; nam terrae ornamenta,
uti sunt maria, lacus, flumina, montes,
valles, plantae, animalia, etc. nondum aderant,
neque in tali terrae statu adesse poterant.

45

Abyssus,  id est, immensa aquarum copia
omnia, h. e. totum orbem terraqueum circum-
dabat. Vel enim tota terra in fluido adhuc
statu erat, quod fluidum nondum ei’at conden-
satum, atque ideo prae nimio calore adhuc
fervebat; vel jam refrigerata erat crusta, cir-
cumdata vero et tecta circumquaque nimia
aqua, ita ut niliil terrae ex ea eminuerit. Vel,
prouti Pianciani  in sua cosmogonia supponit,
terra nostra etiam tum in suis primis ele-
mentis existens, et nondum a reliquis coeli
astris separata, unum totum immensum chaos
erat, liocque chaos dictum sit illa impenetra-
bilis abyssus.

Quamdiu iste status terrae duraverit, Scri-
ptura non dicit. Si itaque scientiarum natu-
ralium cultores, geologi, astronomi, palaeon-
tologi, aliive multa, etiam centena millia an-
norum requirant, quae a creationc mundi elapsa
sint, facile eis hoc concedimus, quin inde au-
ctoritati et veracitati Scripturae quidquam
derogetur.

Descriptio status chaotici terrae, qualem
nobis hic loči Moses dat, est mere negativa,
quia refert, quae in terra nondum erant; est
simul inagis superficialis, id enim tantum de
ea dicitur, quod in oculos incidere poterat,
scilicet tenebrae et aqua immensa. Quid fue-
rit tune in interioribus terrae$ utrum tota
terra adhuc fluida fuerit, an jam concreta et
coagulata, hoc Genesis non dicit. In intenris

46

terrae poterant tune jam vehementissimae re-
volutiones esse, vires chemicae et mechanicae
poterant intus jam operari; verum istud Scrip-
tura hic non respicit et ne verbulo quidem
attingit; hoc tantum dicit, quod externe ap-
parebat, abjssum memorans et tenebras.

XIII.

Hanc satis tetram terrae deseriptionem
tamen aliquatenus temperat illa observatione
adjecta : Et spiritus Dei ferebatur super aquas,
sive fovebat aquas.  — N otum est, hebraieum vo-
cabulum ruach  et ventum, et spiritum denotare.
Notum est etiam, appositionem nominis Dei  in
hebraeo sermone superlativum exprimere, v.
gr. montes Dei  i. e. montes altissimi; cedri
Dei  i. e. celsissimae cedri etc. Hinc conclu-
dunt quidam interpretes, spiritum Dei  esse
hic ventum validissimum,  qui flaverit super
immensas aquas istas, et fervidum terrae ca-
lorem refrigeraverit, quo celerius formaretur
firma crusta terram circumdans. Sed baec
interpretatio non placet, 1) quia nusquam in
Scripturis divinis sive Veteris, sive Novi Foe-
deris pbrasis Spiritus Dei  (et occurrit fre-
quentissime!) locus ostendi potest, in quo
ventum vehementem denotet; ergo liic loči
sine exemplo tale quid statuitur. 2.) Quomi-
nus de vehementi vento hic cogitemus, obstat
id, quod immediate dicitur : ferebatur super

47

aquas,  quod sic latine expressum forsan etiam
de vento quidem accipi posset, non vero in
originali, quod sonat: m’rachepheth al p’ne

hammajim.  Nam verbum rachaph,  unde m’ra-
chepheth  est, tantum de avibus adhibetur ovis
incubantibus eaque foventibus. Ventus autem
non potest dici incubare et fovere.  Saepius
laudatus Pianciani sub lioc Špiritu Dei  intel-
ligit aethera,  innixus illis S. Augustini verbis
(De Gen. imperf. c. IV.): „Potest taliter in-
„ telligi, ut Spiritus Dei  vitalem creaturam,
„qua universus iste visibilis mundus atque
„omnia corporea continentur et moventur, in-
„telligamus, cui Deus omnipotens tribuit vim
„quamdam šibi serviendi ad operandum in iis
„ quae gignuntur; qui Spiritus, cum sit omni
„corpore aetliereo melior, quia omnem visibi-
„lem creaturam omnis invisibilis creatura an-
„tecedit, non absurde Spiritus Dei  dicitur“.
Verum sententiam s. Augustini veram de lioc
Špiritu Dei  mox infra videbimus.

Si ergo non potest liic, sicut etiam nus-
piam in Scripturis, de vehementi vento intel-
ligi Spiritus Dei,  remanet unicum lioc, ut
Spiritmn sanctum,  tertiam Trinitatis personam
cum Ss. Patribus credamus, qui ad instar
avium ovis incubantium, aquis incubabat, sive
toti terrae, ut eas foecundaret et vivificaret.
Sic S. Ambrosius ; „ Spiritus Dei superferela-
„tur super aguas,  quem etsi aliqui pro aere
„accipiant, vel aliqui pro špiritu, quem spi-

48

„ramus et carpimus aurae hujus vitalis spiri-
„tum, nos tamen, cum sanctorum et fidelium
„ sententia congruentes, Spiritum S. accipimus. “
Et b. Albertus M. (P. II. tr. XI. qu. 7.):
„Secundum Damascenum et Gregorium Nys-
„senum videtur ille Spiritus Domini  esse aer
„et ignis....  dicendum, quod secundum Hie-
ronymum et hebraicam veritatem non potest
„ intelligi de špiritu creato. Dicit enim Glos-
„sa:  in hebraeo babetur merachepheth  h. e.
„incubabat vel fovebat more volucris ova ca-
^lore animantis; intelligimus ergo non de
„špiritu mundi dici, ut putant multi. Bed de
„ Špiritu Sancto, quia ipse omnium vivificator
„est“. Atque cum eo concordat S. Thomas
Aquin. (Parte I. qu. 74. art. 3 ad 4.) Unde
etiam Ecclesia in benedictione fontis baptismalis
canit: Deus, cujus Spiritus super aquas inter
ipsa mundi primordia ferebatur, ut jam tum
mrtutem sanctificationis, aquarum natura conci-
peret etc.  (Miss. Rom. Sabb. Sancto).

Omnibus itaque consideratis, quae dixi-
mus, e duobus primis versibus Geneseos liaec-
ce corollaria consequimur:

1. Deus creavit omnia, sive, omnes res extra
Deum ultimam rationem existentiae suae
inveniunt in Dei voluntate et omnipotentia.

2. Materia, quia creata, non est aeterna, sed
aliquando coepit existere.

49

3. Terra non erat semper in tam pulcliro
statu, uti est inde ab hominis creatione ;
praecesserat enim chaos.

4. In chaotico terrae statu neque luce col-
lustrabatur terra, et in terrae superficie
atiua tantum apparebat.

5. Etiam in illo tetro statu terra stabat
sub benefico influxu divinae omnipotentiae,
destinata, ut in meliorem conditionem ele-
varetur.

Quomodo vero istud factum sit, quomodo
videlicet terra ex illo statu eluctata sit, nar-
rare incipit versus tertius Geneseos.

DIES PRIMUS
XIV.

Dixitque Deus; Fiat lux. Et facta est
lux.  Vere sublimis loquendi modus, majestate
et potestate plenus sermo. Quoniam ipse cli-
xit, et facta sunt : ipse mandavit , et creata
sunt.  (Ps. XXXII, 9.) S. Ambrosius (in Hexa-
em. lib. I. c. 9.): Plena vox, ait, luminis,non
dispositionis apparatum significat, sed opera-
tionis resplendet ejfectu. Naturae opifex lu¬
cern locutus est et creavit. Sermo Dei voluntas
est, opus Dei natura est.

4

50

Quando dicitur locutus Deus, non modo
liumano cogitandum est, quasi Deus ore verba
protulerit, et sonum emiserit. Verbum enim,
quod homo profert ore suo et lingua sua,
una cum sono in aere fermato evanescit et
perit. Verbum autem Domini nostri manet
in aeternum  (Isa. XL, 8.). Hoc verbum Dei:
Fiat lux,  semel a Deo in lucis creatione pro-
latum, semper sonat, singulis, ut ita dicam, rno-
mentis sonat istud fiat hix,  sonabitque in aeter¬
num, quandiu scilicet lux existet. Si enim hoc
verbum Dei desineret sonare, lux existere ces-
saret. Verbo  enim suo aeterno numquaxn de-
ficienti Deus creavit omnia. Et ecce id, quod
jam superius innuebamus, totam sanctissimam
Trinitatem in universi hujus creatione opero-
sam fuisse. Pater  creat coelum et terram in
principio. Verbum  aeternum Patris, ergo Fi-
lius Dei, producit lucern etc. Spiritus Dei
autem fertur super aquas ad eas foecundan-
das. Unde S. Augustinus (Conf. 1. XIII, c.
5): „Ecce apparet mihi, inquit, in aenigmate
„ Trinitas,  quod es Deus meus : quoniam tu
„Pater in principio  sapientiae nostrae, quod
„est tua Sapientia de te nata, aequalis tibi
„et coaeterna, id est in Filio tuo, fecisti coe-
„lum et terram:  . . . et' tenebam jam Patrem
„in Dei  nomine, qui fecit haec, et Filium in
„Principii  nomine, in quo fecit haec; et Tri-
„nitatem  credens Deum meum sicuti credebam,
„quaerebam in eloquiis sanctis ejus, et ecce

51

„Spiritus tuus superferebatur super aquas.
„Ecce Trinitas  Deus meus, Pater  ct Filius
„et Spiritus Sanctus,  creator universae na-
„turae“.

Fiat Im; et facta est lux.*)  Famosus
Strauss cum sequacibus suis ridet haec. Qui-
libet etiam rudis bomo, ait, novit hoc, sine
sole lucern non dari. Si sol, ut historia bi-
blica creationis refert, quarta demum die crea-
tus est, quomodo statira prima die lux jam
esse poterat ? — Verum tali modo loquens
ipse risui se exponit. Terene sol est fons
et causalucis? Aut sine sole numquid lux esse,
et cogitari non potest ? Quid enim est lux ?

Genesis, lucern hic prima vice apparuisse
memorans, nihil definit de lucis natura et es-
sentia. Istud tantum dicit, ad Dei mandatum
cessisse tenebras, itaque de illo cliao id sub-
latum fuisse, quod nos tenebras appellamus.

*) S. Augustinus (Gen. imperf. I. 3. seq.) du-
bitat, qualis lux hic intelligi debeat, spiritualis i.
e. natura angelica, sive materialis. — Multi opi-
nantur, esse solis lucern; nimirum, utlpsi statuunt,
sol jam aderat hac prima die creationis, etsi quarto
demum die apparuisse dicitur, sed lux ejus pene-
trare non poterat usque ad terrae faciem propter
densum et opacurn fluidum chaoticum; separatis
vero et amotis plurimis opacis corpusculis et par-
ticulis post aliquod tempus intermedium aliquantum
rarefactum et transparens redditum est, ideo solis
lux apparuit eo modo, quo fieri solet, quando coe-
lum nubibus tectum est.

52

Lucis autem naturam quis unquam po-
tuit, aut potest comprehendere atque expo-
nere ? Omnes videmus lucern, ejusque effectus
beneficos sentimus, sed in naturam ejus non
possumus penetrare. Communiter dicitur lux
materia quaedam subtilissima, per totum uni-
versum sparsa, quae oculis percipitur tune,
quando a causa movente, corpore lucente, in
vibratione constituitur. Sic circiter lux defi-
niri solet secundum vibrationis  vel undula-
tionis,  ut appellant, theoriam.  Sed aliquando
lucern dicebant materiam hujusmodi subtilissi-
mam, quae emanat ex lucidis objectis, uti e
sole, stellis etc. Et bane theoriam  vocabant
emanationis.  Ergo quum de lucis natura ser-
mo est, solis hypothesibus res determinanda
est, neque in defiuienda luce certi quidquam
statui potest.

Secundum emanationis theoriam sol est
fons lucis praecipuus, sed non unicus, e quo
sine intermissione lucis radii egrediuntur, quin
propterea sol ipse ullum patiatur detrimentum
vel decrementum. Secundum alteram, id est,
vibrationis theoriam, sol est praecipua causa
movens, lucis vibrationem efficiens. Et tamen
neutrum simpliciter verum dici potest, post-
quam continuatae indagationes et observationes
demonstrarunt, solem esse sphaeram obscuram,
sicuti est nostra terra, vel vero luna; lucern
vero proprie procedere non ab ipso solis orbe,
sed ab ejus photosphaera  (Lichtkreis), qua

53

sicut terra sua atmosphaera, sol circumcirca
cingitur.*) Ista photosphaera autem hinc inde
interrupta, majores minoresve maculas obscu-
ras in sole nobis ostendit, quae frequenter
mutantur, augentur et minuuntur.

Sol itaque eum sua photosphaera est prae-
cipuus, sed non unicus lucis motor, vel si
placet, emanator; et lux non est dicenda idem
quid eum sole, neque necessario solem prae-
supponit. Poterat itaque lux existere etiam
ante solem. Praeterea quilibet novit, multa
media dari, lucern producendi, et tenebras
illuminandi etiam sole absente.

I)ixi itaque, solem praecipuum, sed non
unicum lucis fontem esse. Ut nempe ta-
ceam stellas, quas appellant fixas, quae sunt
totidem soles, etiam corpora alias obscura, ut
luna, ut terra etc. suam propriam lucern ha-
bere dicuntur, quod Humboldt (Kosmos I. 207.)
ex variis lucis phaenomenis, imprimis vero e
sic dieta aurora boreali  (Nordlicht) demonstra-
re conatus est, quae secundum eum nil aliud
est, quam fulgor lucis ex opaco terrae orbe
emissus. Quod si verum sit, iterum confir-
mat id, quod asserimus, quodque Scriptura
dicit, lucern affuisse, a sole independentem,
tribus primis creationis diebus; inde vero a

*) Hodie jam istud quoque non valet amplius,
sed solem dicunt omnino ignitum esse, solis macu¬
las vero longo alia ratione explicant.

54

quarto die creationis ita alligatara soli, ut
exinde solis ortus et occasus diem noctemque
efficiat.

Pianciani  in opere suo jam supra sae-
pius laudato, liane lucern primo die productam
putat chemicam fuisse conflagrationem  primo-
rum elementorum, post quam coeperint for-
mari et ab invicem separari variae spliaerae,
e quibus universa corpora coelestia deinde ef-
formata sunt. Neque hic primum lucern ex nihilo
procreatam dicit, *) quum textus originalis
proprie dicat: Sit lux! (j’hi or),  non vero:
procreetur, aut simile quid. lili enim atomi
elementares jam a creatore ita procreati erant,
ut cum aliis concurrentes et commixti, con-
flagrare, ignem (or)  itaque et inde lucern pro-
ducere naturaliter debuerint.

XV.

Et vidit Deus lucern, quod esset bom;
et divisit lucern a tenebris. Appellavitque lu-

*) Non male observat Pianciani, quum inprin-
cipio creavit Deus coelum et terram , non dici: Fiat
coelum et terra , nam e nihilo procreabantur: man¬
data enim dantur existentibus, non vero illis, quae
non sunt. Hinc b. Albertus M. (Summa P. III. tr.
XI qu. 55.): „In opere creationis , ait, utitur verbo
»creationis, quia in illo corpora simpliciter produ-
„cuntur ex nihilo. In opere clistinctionis  utitur hoc
„verbo fiat  et fecit: quia illud non fit ex nihilo,
„sed est determinatio ad formam et locum, quod
„ex parte operiš est proprie fieri.“

55

cem diem, et tenebras noctem-, factumgue est
vespere et mane, dies unus.  (v. 4. 5.)

Lux a Deo producta dicitur bona, quia
fini suo a deo per lucern intento perfecte re-
spondebat.*) Dispulsis tencbris ergo lux re-
fulsit, attamen tenebrae non omnino sublatae
sunt, sed tantum suis limitibus circumscriptae
et restrictae intra certos fines. Hucusque do-
minabantur solae tenebrae; nune istud dorai-
nium tenebrarum cessat, earumque relationes
ad lucern determinantur. A momento enim,
quo lux producta fuit, lux et tenebrae regu-
lariter et ex ordine šibi succedebant; ista re-
latio inter lucern et tenebras hic introducta
est regularis et ordinata successio, quam lin-
gua hominum vocabulis dies  et nox  denotat.

Quum ergo Moses dicit: Appellavitque

*) Pulchre Mazzocclii Spicil. Bibl. ad rem
seribit: Id qu,ia ipse per se molitus est , nulla ap-
probatio seguitur. Praeparata deinde materia uni-
versa, singula paene opera creaturis facienda lo-
casse , hic et in seguentibus seribitur ut: germinet
terra . . . item alibi: producant agaae reptile . . .
et rursum alibi: producctt terra pimenta et repti-
lia. Non mirim ergo si eadern opera , postguam
fuere faeta , ad artis suae id est divinae sapientiae
regulas excgisse , ac demum probavisse dicatur su-
premus arlifex.  Nimirum, quum Deus e nihilo
creasset coelum et teriam, non dicitur: Nt vulit
Deus, guod esset bornim:  sed haec approbatio tum
tantum additur, quando ex materia jam existente
ipso jubente aliquid fit, ut bic loči lux.

56

lucern diem, et tenebras nodem, *)  exprimit
hunc sensum: mutua et ordinata successio
lucis et tenebrarum, quam lingua humana ter-
minis dies  et nox  denotat, in divina dispositione
originem liabet. Statim ad divinum mandatum
lux apparuit, ergo dies facta est. Quum dies
esset per aliguod tempus, de cujus longitudine
vel duratione nihil dicitur, nec scire possumus,
ingruebant iterum tenebrae, facta est nimirum
vespera et nox; sed tantum, ut post aliquan-
tam durationem iterum luči cederet, cujus se-
cunda apparitio secundam inchoaret diem.

Habemus itaque hic primam diem, cui
successit deinde secunda, tertia, et sic porro
usque ad septimam diem, quae respondet no-

**) Qua lingua,  interrogatS. Augustinus, vo-
cavit Deus diem lucern, et tenebras nodem? Utrum
Hebraea, an Graeca, an Latina, an aliqua alia ?
Apud Deum est sine strepitu et diversitate lingua-
rum purus intellectus.  (De Gen. cont. Man. lib. I.
cap. 9.)  De cetero etiam in profanis seriptoribus
invenimus, diem et noetem nomen a Deo accepisse.
Proclus scilicet lib. 4. in Timaeum Platonis seribit,
diem et noetem deos esse, guorum nomina ab ip-
sis diis accepimus.  Ita apud Frontonem, ab An¬
gelo Majo ex palimpsestis editum, haec invenimus:
Jovem patrem ferunt, cim res humanas a primor-
dio conderet, aevum vi medium uno ictu percussum
in duas partes undique pares diffidisse, partem
odteram luce, alteram tenebris amicisse,  diem noc-
temque appellasse: noctique otium, diei nego-
tium tradidisse.

57

stro sabbatlio, liinc prima creationis dies do-
minicae nostrae respondet. Quod dicitur etiam
in hymno matutini de Dominica:

Primo die, quo Trinitas
Beata mundum condidit,

Vel quo resurgens Conditor
Nos morte victa liberat,
etc.

Non tarnen omnes eodem modo bane diem
accipiunt. Nonnulli enim dicunt, primam cre¬
ationis diem incipere a primo momento crea¬
tionis, atque illas primaevas tenebras usque
ad lucis productionem fuisse primam noetem,
cui successit lucida dies, atque bane noetem
cum sequente die fuisse primam diem. Huic
sententiae videtur favere, quod Moses hic di-
xit: factumque est vespere et mane, dies
mus,  praemittendo vespere  i. e. noetem, et
dein ponendo mane  i. e. lucidam diei partem.
Item favet isti sententiae antiquissima Judae-
orum consuetudo, inchoandi diem civilem cum
solis occasu, ergo cum noete. — Verum non
ita intellexit S. Augustinus, quem nos quoque
sequimur, qui primam, sicque omnes sequen-
tes creationis dies inchoare dicit a luce, ita
ut ab uno mane ad alterum, seu ab uno lu¬
cis ortu ad alterum dies numerandi sint.

ILlae tenebrae , inquit, nondum erant nox,
nondtim enim praecesserat dies: divisit quippe
Deus inter Inčem et tenebras, et prius lucern

58

vocavit diem, deinde tenebras noctem, et facta
luce usque ad alterum mane, commemoratus
est dies imus; manifestum est illos dies a In¬
če coepisse, et transacta luce usque ad mane
singidos terminatos.  (Serm. 79. de divers.).
Item: „ Quia etiam nox, ait, ad diem suum
pertinet, non dicitur transisse dies unus, nisi
etiam nocte transacta, cum factum est mane;
Sic deinceps religui dies computantur a mane
usque in mane.  (De Gen. cont. Manicli. I, 10.)
Idem sentit etiam s. Ambrosius, dicendo:
Principmm diei vox JDei est : Fiat lox; nec
non S. Joannes Chrysostomus (In Genes. hom.
V, 5.): Et factum est vespere, et factum est
mane, dies tertius , Vides, guomodo iterando
frequenter doctrinam, menti nostrae dictorum
vim infigere vult ? Oportebat enim dicere : Et
factus est dies tertius. Sed vide, quomodo de
singulis diebus sic dicat: Et factum est ve¬
spere, ct factum est mane, dies tertius. Non
simpliciter nec absque čarna: sed ne ordinem
confundamus, nequb putemus vespere ingruen-
te finem accepisse diem. Sed sciamus vespe-
ram finem esse lucis, et principmm noctis:
et complementum diei. IIoc enim docere nos
vult Moses dicens: Et factum est vespere, et
factum est mane, dies tertius. Et ne mireris,
dilecte, si haec saepe, et continuo dicat divina
Scriptura. Si enim post tantam dieti freguen-
tiam Judaei adhuc errore praeoccupati, excoe-
cato corde, contendunt, et vesperam initium

59

seguentis diei esse opinantur, decipientes semet
ipsos ; et adlmc in umbra sedent, veritate om¬
nibus patefacta etc.  — Volui integrum locum,
etsi paulo longiorem exscribere, ut et res ma-
nifestius pateat, et nostra sententia auctori-
tate tantorum Patrum firmius accipiat funda-
mentum. Res enim ista est, ubi Scripturae
auctoritatem contra adversarios pro nostro
modulo defendere suscepinms, non ita parvi
momenti. Nam quia adversarii multa millia,
imo milliones annorum, ut superius observa-
tum fuit, requirant, qui elapsi sint a creatio-
ne: hac dies creationis intelligendi ratione in-
venimus, totum tempus elapsum a momento,
quo coelum et terram creaverat Deus, usque
ad initium primae diei, extra spatium septem
dierum creationis constitutum esse; quod, ut
jam dictum fuit, et ipsa rei natura insinuat,
breve esse non poterat.

Solebant aliquando in scholis etiam boe
quaerere, quo anni tempore mundus creatus
sit, et plenim que ad lioc quaesitum responsio
sequebatur, tempus tune fuisse autumnale,
quia Hebraei ab antiquissimis temporibus, (cer-
to jam ante Mosis tempora, cfr. Exo. XII, 2.
seq. anni civilis initium autumnum faciebant.
Sed linjusmodi quaestio omnino futilis et va-
na est, ut ex omnibus hucusque consideratis
patet.

60

XVI.

Multo majoris momenti cst quaestio, qua-
les fuerint isti dies creationis. S. Augustinus
(de Civ. Dei. lib. XI, c. 6.) scribit: Qui dies
(creationis) cujusmodi  s int, aut perdifficile no-
bis, mit etiam impossibile est cogitare, quanto
magis dicere.  Quando enim nos de diebus lo-
quimur, sive de die naturali 12 borarum a
solis ortu ad occasum, sive de civili die 24
liorarum cogitemus, dies accipimus, quos solis
ortus et occasus circumscribit. Et inde a
quarto creationis die possunt revera dies eo-
dem modo cogitari, quia sol jam aderat, et
sicut nune, ortu suo et occasu noetem et diem
efficiebat. Primis vero tribus creationis die¬
bus manifeste dies aliter efficiebantur; primo
scilicet lux erat, discedente luce succedebat
nox, quin determinare valeamus, quomodo is-
tud contigerit. Dies ergo et nox tune erant
spatia temporis vel nostris diebus et noetibus
aequalia, vel breviora, vel longiora. Scriptu-
ra, nihil circa lioc determinando, liberum re-
linquit nobis, diuturnitatem dierum et noetium
meliori, quo possimus, modo explicare.

Sed ipsum bebraieum nomen jom  (dies)
varias admittit interpretationes.*) Qui enim

*) „Che la parola jom , dies, si usi nelle
„Scritture in senso di tempo o periodo indetermi-
„nato, e cosa gia osservata da assai commentatori
„e teologi. 11  (Pianciani Cosmologia §. 1. pag. 27.)

61

attente legit Scripturam, observare potest, no-
men dies, jom,  aliquando sensu strictissimo
accipi pro die naturali, i. e. pro spatio tem¬
pom a solis ortu usque ad occasum, ut v. c.
in ipso 1. cap. Gen. v. 14. Fiant luminaria
in firmamento coeli, et dividant diem ac noc-
tem.  Aut quum Jesus loquitur: Nonne duo-
decim sunt horae diei?  (Joan. XI, 9.) et ali¬
bi saepissime. Alias sensu latiori sumptum,
diem civilem i. e. spatium 24 horarum deno-
tat v. gr. Sex diebus operaberis, et facies
omnia opera tua; septimo autem die Sabba-
thum Domini Det tui est.  (Exo. XX, 9.10.),
et in aliis locis. Aliquando vero sensu latis-
simo qualecumque tempus indeterminatum si-
gnificat, praecipue apud prophetas, qui de die
Domini  loquuntur, uti: Ganite tuba in Sion,

ululate in monte sancto meo, conturbentur om-
nes habitatores terrae, quia venit dies Domini
quia prope est.  etc. (Joel II, 1.). Silete a
facie Domini Dei , quia juxta est dies Domini,

. Juxta est dies Domini magnus  ....  dies

irae dies illa, dies tribulationis et angustiae
etc. (Sopli. I, 7. 14. seq.) ubi dies Domini
denotat tempus divinae visitationis et puni-
tionis. — Plurale vero jami,n  saepe annum,
vel annos exprimit, ut: Factum est autem
p>ost multos dies  (post multos annos), ut offer-
ret Cain de fructibus terrae munera Domino
(Gen. IV, 3.), et alibi saepius.

Quum itaque vocabulum jom, dies,  non

62

necessario semper ulem  temporis spatium ex-
primat, neque in ista creationis historia ne¬
cessario  breve tempus 24 horarum diei tri-
buimus, sed possumus latissinio sensu diem
intelligere de longiori temporis intervallo, de
integra periodo plurium annorum, praecipue
quum tali ratione*) facilius conciliemus Scrip-
turae effata cum postulatis geologorum et as-
tronomorum.**)

**) Ita Pianciani loco citato: „Ora se la pa-

„rola giorno  nella Scrittura ha parecchie volte il
„senso di tempo indeterminato, ed ai sei giorni del
„C. I. del Genesi si e sempre reputato lecito dare
»interpretazione differente da quella di giorni di
„ventiquattro ore, non si vede perche non possano
„questi giorni reputarsi periodi indeterminati, qual-
„ora a cio fare si trovi qualche fondamento nel
»testo medesimo, ovvero sembri cio spediente o ne¬
cessario per diffendere la sacra storia dalle obbie-
»zioni degli avversari.“ (Pianciani pag. 30 e 31.)

**) De longis temporis spatiis dies creationis
omnino intelligendos esse, contendunt prae multis
aliis etiam Pianciani  et Iieush  in supra citatis o-
peribus, quorum sententiam ego quoque amplector.
Ccterum, antiquorum communem sententiam statu-
entem, dies illos fuisse civiles 24 horarum, quam
recentissimo adhuc tempore P. Athanasius Rosino
S. J. in suo Hexa6mero pro aris et focis defendit,
ut possibilem  admitto. Neque in instructionibus
ad populum ab ista senteutia recedendum esse pru-
dens reputo, quia fieri posset, ut indocta plebs
sententia superius memorata offenderetur. Juvat
tamen imprimis sacerdotes cognoscere, quid fidei

63

Deus nempe materiae a se creatae indi-
dit vires, adjecitque leges naturae, secundum
quas a primo suo ortu materia ista agebat,
et evolvebatur, et formabatur, multasque et
diversissimas, secundum leges et vires šibi
datas agens, subiit evolutiones et formationes,
doneč ad illam formam redigeretur, in qua
nune est. Totum hunc processum evolutionum,
orbis nostri terraquei imprimis, Moses intra
sic dietos sex creationis dies conclusit, quos
septimo terminavit requietionis die. Non erat
scopus ejus, docere cosmogoniam, geologiam,
vel astronomiam, sed docere fundamentales
religionis veritates, omnia esse a Deo creata,
materiam non esse ab aeterno, sed in tempo-
ris principio a Deo e nihilo productam; et
in specie hac creationis bistoria in septem
dies divisa hominibus typum proponere voluit,
quem imitarentur, sex diebus operando, sep-
timo vero cessando ab occupationibus aliis, ut
Dei cultui vacarent. (Cfr. Exo. XX, 9—11.)
Unaquaque creationis die majorem quamdam
orbis terrae evolutionem deseribit, quae evo-
lutio secundum solitum rerum ordinem non 24
horarum spatium, sed multos annos, immo
forsan saecula requirebat. Dies itaque isti

adversarii circa biblieum Hexaemeron sentiant et
dicant, qmdque data occasione ipsis respondendum
sit. Et hunc quidem finem prae oculis habui, cjuum
ista scviberem.

64

metaphorice positi credendi suni Si vero dies
non veri dies, sed metaphorice accipiuntur,
tune etiam vespere  et mane  similem metapho-
ram evliibent, ita ut mane  significet initium,
vespere  autem finem periodi annorum, quae
periodus tropice dies  nuneupatur.

Qui dies  24 horarum in creationis lii-
storia retinent, certe etiam vespere  et mane
ad litteram interpretantur.

Secundum Piancianium  prima dies lucida
erat, ut supra vidimus, universalis mundi con-
flagratio (allgemeiner Weltbrand), post quam,
incendio hoc cessante, tenebrae, vel saltem cre-
pusculum quoddam, ergo vespera  successit.
Atque sic in sequentibus vespere  et mane  in-
terpretatur de praecipuis terrae evolutionibus,
quae quum contingerent, vapores tenebrosi et
densi, nec non fumus e multis terrae parti-
bus simul ascendentes, lucern obtenebrabant
(fiebat vespere); quibus dispersis iterum lux
apparebat i. e. fiebat mane  et initium novae
diei. Hinc S. Augustinus: Vespera,  ait, in
toto illo triduo, anteguam fierent luminaria,
consummati operiš terminus non absurde fortas-
se intelligitur, mane vero tamqumi futurae
operationis significatio.  (De Gen. contra Ma-
nich.). Similiter Arnoldus abbas Bonae Vallis,
de opere sex dierum seribit: Mane et vespe¬
re ita ponitur multis in locis, ac si dicahir,
prius et poster ius.

S. Augustinus, qui, ut supra vidimus,

65

totum mundum uno momento a Dco perfecte
dispositum et ornatum, qualis nuoc est, pro-
ductum fuisse asserebat, singulos creationis
dies non realiter, sed logice tantum distinc-
tos volebat, ut scilicet mens limitata, qualis
est nostra, ex ordine singulas partes creatio-
nis, quia uno prospectu non potest, conside-
rare et prospicere valeat separatas. Vesper
vero et mane singulorum dierum secundum
eundcm S. Patrem est duplex modus cogno-
scendi, scilicet cognitio ideae , et cognitio ex
intuitu,  quam deinde Scholastici secuti distinc-
tionem, cognitioncm matutinam et vespertinam
nominabant.

Dies secundus.

XVII.

D izit quoque  U eus: Fiat firmamentum
in meclio aquarwn, et dividat aquas ab aquis.
Et fecit  D cus firmamentum , divisitque aquas,
quae erant sub firmamento, ah Ms, quae erant
super firmamentum. Et factum est ita. Voca-
vitque ~Deus firmamentum coelum. Et factum
est vespere, et factum est mane, dies secun¬
dus.  (v. 6—8.).

Pulchro ordine evolutiones procedunt. In
versu secundo supra sistit nobis terrarn adliuc
in statu chaotico, totam aquis circumfusam,
et densissimis involutam tenebris. Lux produ-

66

citur, dispeliuntur tenebrae. Et nune aquae,
totum orbem operientes, divicli incipiunt. Quia
enim cum luce etiam caior, electricismus, ma-
gnetismus, et quomodo cumque demum appel-
lentur omnia sic dieta imponderabilia,  pro-
ducta jam erant, per baec aquae affectae fre-
quentes sursuin emittebant vapores, et non
parva pars aquarum tali modo a massa aqua-
rum, in terra adliuc remanentium, separata in
altiora ascendebat, simulque atmospliaera ef-
formata fuit, quae hic firmamentum *) vocatur.
Firmamenti vocabulum latine exprimit id, quod
graecus interpres orcglnau  dixerat.

Atmosphaeram enim cum aethere cogita-
bant šibi antiquitus tamquam firmum quid, in
quo superne stellae moventur. „Tamen bene
atmospliaera firmamentum  dicitur, ut reete
observat Pianciani, quia pondere suo et sua
pressione aquas in terra existentes retinet, ne
nimis evaporando in altum eleventur et cum
nubibus misceantur; similiter vero et nubes
cobibet in alto suspensas, quae semoto isto
obstaculo in terram se demitterent. Vapores
enim et nubes revera eo altius ascendunt, quo
major pressio aeris in barometro observatur.
Moses itaque de boe pbaenomeno loquitur,

*) „Firmamentum  non a naturae propria con-
„ditione, sed ab effectu vocatum est, quod periode
„aquas separet, ac si murus esset finnissimus."
(Petavius de opit. rnundi 1. I. c. X. 9.)

67

quod nos facile capimus, Israelitae vero non
minus, quam Plinius admirabantur, qui scrip-
tum reliquit: Quid esse mirabilius potest aquis
in coelo stantibus?  (Hist. nat. XXXI.)“ Pian-
ciani Cosm. p. 345.

Hebraeus vero textus pro firmamento no-
men habet ralda,  quod significat expansum
seu eztensum,  sicuti est v. gr. pannus expan-
sus, vel tentorium, in quo sensu etiam psal¬
mista ait: Eztendens coelum sicut pellem,  i.
e.-sicut tentorium, ut in originali dicitur (Ps.
CIII, 2.). Atque nomen expansum  atmosphae-
rae optime convenit.

Vocavitque Deus firmamentum coelum ,
sive fecit, ut homines coelum  illud appella-
rent.*) Coelum vero, ut jam innuimus, in
Scripturis distinguitur triplex. Nam s. Paulus
scribit, raptum se fuisse in tertium coelum
(2.Cor. XII, 2.). Primum coelum dicitur aere-
um  sive atmosphaericum,  vel simplicius at-
mospbaera; et istud coelum utique est intel-
ligendum, quum Cliristus loquitur: Rcspicite
volatilia coeli  (Matih. VI, 26.), aut quum di-

*) Non tantmn Scriptura atmosphacram no-
stram coelum nominat, sed etiam Latini. Sic Lu-
cretius: In coelo , qui dicitur aer.  — Plin. II, 30:
Et hoc coelum appellavere major es, quod alio no-
mine ae-ra.  — Cicero Tuscul. quaest. I, 19: Coe¬
lum hoc , in quo nuhes , imbres , ventique coguntur,
quod et Immidum et caliginosum est proptcr exhci-
Icttiones terme.

68

cit Daniel: Aspiciebam  ... et ecce cum nu-
bibus coeli qiiasi filius Jiominis veniebat  (Dan.
VII, 13.) Aut in Psalmis: Qui operit coelum
nubibus, et parat terrae pluviam.  (Ps. CXLVI,
8.) — Serenum erit; rubicundum est enim
coelum ....  Hodie tempestas; rutilat enim
triste coelum.  (Mattli. XVI. 2. 3.) etc. (Ruan¬
do vero dicitur: Multiplicabo semen tuum si-
cut stellas coeli  (Gen. XXII, 17.), coelum est
secundum, sidereum  vel stellatum  dictum. Ter-
tium tandem coelum, a scliola empgreum  ap-
pellatum, sedes est beatorum.

Quum ergo Scriptura liic dicat: Voca-
vitgue Deu s firmamentum coelum , quaeri po-
test, quale coelum liic intelligendum sit, si-
dereum,  aut aereum ?  Ad quam interrogatio-
nem responsi loco etiam nos quaerere possu-
mus: Distinguitne Moses liic istud duplex
coelum? An non potius sine ulla distinctione
utrumque una comprehendit ? Et certe S. Tho¬
mas Aquin. P. I. qu. 68. art. 1. 0. seribit:
Potest intelligi, ut per firmamentum, quod le-
gitur secundo diefaetum , non intelligatur fir-
mamentmn illud, in quo fixae sunt stellae, sed
illa pars aeris, in qua condensantur nubes.
Alibi enim firmamentum etiam coelum sidereum
dicitur. Petavius  dc caetero hunc locum totius
TIexaemeri difficillimum reputat.

Aliae aquae manent in terra, aliae as-
cendunt in superiora. Quid sunt aquae super
firmamentum? Aqueam massam, quae ex chao

69

secundae diei in supcriora ascendit, nonnulli
eruditi, uti D elitzsch  Genes., Baltzer , Scliop-
fungsgesch., Zollmann,  Bibel und Natur, ajunt
ad hoc ascendisse super firmamentum, ut si-
cut ex inferioribus aquis tertia die terra ef-
formata fuit, ita et ex aquis ascendentibus
corpora coelestia, sol, luna, stellae efforma-
rentur. ■— Verior tainen sententia, et unice
amplectenda est, quam nos exposuimus, nimi-
rum, aquas super firmamentum esse aquas
nubium, ita ut opus diei secundae proprium
sit formatio atmosphaerae, terram undequaquc
circumdantis. Pars scil. aquarum, quae in chao-
tico terrae statu superficiem orbis nostri ef-
ficiebant, ascendit in vapores ( Dunst ) soluta
in altum, et efformavit id, quod Germanus
appellat D unstkreis,  nos graeco vocabulo vero
atmospliaeram.

Cur liane nostram expositionem unice ve¬
ram dicamus, illam vero minus probabilem,
en rationes: 1) Mosi erat propositum, ut

tota ejus creationis liistoria testatur, geogo-
niam seribere, et non cosmogoniam, id est,
quomodo terra efformata fuit, non vero totus
mundus, in specie astra; Line nihil erat, quod
eum determinasset, ut loqueretur de-astrorum
formatione; dc coelestibus enim corporibus
re vera etiam eatenus tantum loquitur, die
creationis quarta, quatenus ad nostram istam
terram referuntur. 2) Narratio ista Mosis
manca dicenda fuisset, et lacunosa, si de at-

70

mospliaerae formatione, et de nubibus nullam
fecisset mentionem, e quibus pluviae et imbres
descendunt.

Facile credimus, si quidem terra in suo
exordio calidissima erat, ut vult hypothesiš
Humboldti supra memcrata, immo ut sequitur
etiam ex hypothesi Piancianii de illa universi
conflagratione, vapores ex ingenti aquarum
mole continuo alta petiisse, ubi in frigidiori-
bus regionibus condensati nubes formabant,
atque inde imbres vehementcs continuo de-
mittebant, aut saltom rorem copiosissimum.
(Cfr. Gen. II, 6.)

Separatio autem aquarum earumque di-
visio bic loči a Scripturis memorata nondum
eatenus facta erat, ut terra arida apparuisset;
hoc sequenti demum diei tertiae reservatur.*)
Unde non satis feliciter graecus antiquus in-
terpres bic quoque adjecit: Et viclit  D eus,
quod esset bornim.  Nam bane observationem
neque textus originalis, neque Vulgata nostra,
neque ulla alia Bibliorum translatio habet.
Additur enim semper tuni tantum, quando
opus aliquod omnino perfectum narratur. Un-

*) Psalmus CIII. qui lirico carmine opus sex
dierum decantat, atmosphaerae efformationem ita
deseribit: Amictus lamine  (Deus) sicut vestimento ,
extendens coelum sicut pellem ; qui tegis aquis su-
periora ejus; qui goniš nubem ascensum turni, et
ambulas super pennas ventorum ctc.  (vv. 2. 3.)

71

de etiam, perfecta demum aquarnm divisione,
ita ut et terra arida apparuerit, tandem de-
cimo versu sequenti additum est.

Quod tandem de duratione primi diei dictnm
fuit, valet etiam de hoc secundo die, valet etiam
de omnibus reliquis creationis diebus. „ Non
oso determinare la durata del tempo di quel
»čalore lmninoso“,  dir,it Pianciani dc primo
die; „possiamo per altro congetlurare, che non
„cosl prešlo cessasse“  (p. 339.). Atque i-
dem dc hoc secundo, et sequentibus diebus
dicendum est. Nam, ut ait S. Augustinus (do
Glen. ad lit. 1. Y. c. 5.), nec illos dies sicut
istos solares cogitare debemus.

Dies tertius.

XVIII.

Dixit vero Deus: Congregentur aquae,
guae suh coelo suni, in ločim unum, et ap~
pareat arida. Et factum est ita. Et vocavit
Bens aridam 'terram, congregationesgue a-
rguarmn appellavit maria. El vidit Deus, quod
esset bonum.  (v. 9. 10.) Hune locuin respi-
cit Psalmus GUI, 6—9. ubi dicitur: Super
montes stabunt aguae. Ab increpatione tua
fugient , a voce tornimi tui formidabunt. As-
cendunt montes, et descendunt campi in locum,
quem fundasli eis. Terminum posuisti, quem
non transgredientur, neque convertentur ope-
rire terram.

72

Opus tertiae diei duas partes complecti-
tur: primo, separantur aquae ab a.rida; se-
cundo, arida vestitur plantis. Sicuti a sa-
pientissimo Creatore dispositum erat, ut lux
et tenebrae ordinate šibi succederent, diem-
que et noctem efficerent; ita eadem divina
sapientia aquas et terram disterminavit, ut
aquae suum, arida terra suum locum occupa-
rent. En mirabilem consensionem geologiae
cum Mosis narratione! Geologi enim, quum
ubique terrarum, etiam in altissimis montibus
entia organica marina, aliaque hujusmodi ve-
stigia inveniant, inde docent, aquis quondam
totam terrae superficiem tectam fuisse. Hoc
idem docet Moses hic.

Congregationes aguarum appellavit ma-
ria.  Istud maria,  liebr. jammim,  ut Delitzsh
bene observavit, non est pluralis numericus,
sed intensivus,  et denotat oceanum, aut id,
quod nos quoque sub singulari mare  intelli-
gimus, quando de eo in oppositione ad terram
loqUimur. Quod fiumina, paludes et lacus, qui
sunt, ut ita dicam, partes oceani hinc inde
disjectae et dispersae, liic a Moše non me-
morentur, mirum vidcri non debet. Sermo
enim est hic loči tantum de eo, quod et aquis
suum proprium et separatum locum assigna-
verit Deus, et aridae terrae suum.

Dei omnipotentis voluntas erat utique in
hoc opere tertiae diei ultima causa; quodsi
quaeramus etiam proximam causam physicam

73

divisionis Imjus aquarum et aridae, invenimus
cam in magnis terrae revolutionibus, quae hic
praesupponi debent. De - Luc rem sic šibi re-
praesentat. Terra ab initio ubique aquis cir-
cumdata similis dicenda aedificio grandi, lia-
benti cameras, et conclavia multa h. e. mul-
tas cavernas; quum rupes, has cavernas
fnlcientes et sustinentes, collaberentur, aqua
in has cavernas penetrabat, sicque elatio-
res partes terrae, aqua in cavernas de-
fluente, supra aquarum faciein eminere
coeperunt i. e. apparuit terra arida. Verisi-
milior tamen, magisque coramuniter recepta
est alia sententia, quae subterraneos ignes
causam dicit harum terrae revolutionum, qui
in diversis locis erumpentes, terram alibi ele-
vabant, alibi vero subsidere faciebant. Hoc enim
et nostra aetate adliuc, etsi rarius, fieri au-
dimus et legimus, novas aliquando insulas in
medio mari emergerc, alias vero submergi.
Hoc tamen supponit terrae crustam jam plene
efformatam. Nam ab initio orbis terrae nimi-
rum calidissimus in fluido statu quum esset,
externe paulatim refrigerabatur, formabatur-
que crusta terrae. Hoc vero simul efficiebat,
ut moles ejus minor et contractior evaderet,
unde fiebat, ut crusta terrae jam efformata,
sed adliuc debilior, in pluribus partibus dis-
rumperetur. In multis locis ergo terra eleva-
batur, in aliis deprimebatur; sicque aqua de-
fluebat a locis nune elevatis, et in humiliori-

74

bus locis consistebat; atque ita efformata sunt
maria, lacus, flumina. Indirecte ergo hic pri-
ma montium formatio memoratur. Ex liis vero
non sequitur, neque Scriptura istud asserit,
totem  omnino terram tertio die aquis nuda-
tara, quae tune arida apparuerat, liodie adhuc
talem esse: multae enim post haec terrae re-
volutiones evenerunt, in quibus terra arida
iterum depressa aquis tecta, alia e contra,
quae aquis tegebatur, elevata, arida faeta est.
Moses loquitur hic de prima aridae apparitione.

Sic ergo chaos illud primitivum cessit
ordini. Prius enim t’ hom,  seu abyssus, et
majim,  boe est, aquae tantum apparebant;
nune adest et terra arida, et aquae suis li-
mitibus sunt circumscriptae. Prius tenebrae
totum orbem tegebant; nune lux adest, et te¬
nebrae cohibitae sunt. Chaos itaque disparuit,
solum quod adhuc de chao restabat, erat il¬
lud : terra erat  adhuc inanis et vacua.  Etiain
huic defectui occurrendum erat.

Ideo eodem adhuc tertio creationis die
arida vegetabilibus induitur, quod est alterum
diei tertiae opus Creatoris. —Et ita tandem
finem habent opera distinctionis,  ut loquitur
S. Thomas Aquin. (Prim. 2. q. 70. a. 1.),
qui omnes divinas operationes in creatione
mundi in opera creationis , opera distinctionis ,
et in opera ornatus  dividit. Primo enim di-
stinguitur lux a tenebris, deinde aquae ab
aquis, et tandem aquae a terra. Deinde or-

75

natur lux astris in coelo, aquae et aer ani-
malibus aquaticis et volatilibus, terra vero non
tantum regno vegetabili, sed imprimis omnis
generis animantibus, et tandem liomine.

XIX.

Et ait: Germinet terra herbam virentem
et facientem semen, et lignirn pomiferum fa-
ciens fructum juxta genus sumn, cujus semen
in semet ipso sit super tetram. Et factum est
ita. Et protulit terra  etc. Et factum est ve-
spere et mane, dies tertius.  (v. 11 —13.)

Eadem tertia creationis die, sive periodo,
alteruin lioc meinorabile narrat Scriptura no-
bis opus divinum, productionem nempe pri-
maevae Florae, ut sic animalia, postca cre-
anda, invenirent, unde vivere possent. Conve-
nit autein vegetabilium creatio adhuc tertio
diei, quia vegetabilia, firmiter terrae inliae-
rentia et in ea radicata, quasi partem terrae
aridae constituunt. Aquarum separatio ab ari-
da, et productio vegetabilium in ipsa arida,
distinguuntur qua duo opera diversa, etsi uni
eidemque diei tribuantur. Utrumque enim opus
distinguitur illis verbis: Dixit vero IJeus:

Congregentur aguae  etc. Et ait: Germinet
terra  etc. Atque utroque opere perfecto, ad-
ditur: Et vidit JDeus, quod esset bonum.  Un¬
de S. Augustinus (opere imperf. de Genesi X,
35.): Itague,  ait, et uno die ista junguntur,

76

et iteratis verbis Dei distinguuntur ab invi-
cem.

Non sine causa memorat semen, dicendo:
herbarn virentem et facientem semen , et lig-
num . . . cujus semen sit in semetipso super
terram;  nec sine causa addit: juxta genus
suum:  Hoc enim modo et varia vegetabilium
genera a Deo tertia die producta fuisse insi-
nuat, non unurn, alterumve tantum; et per
semen suum acceperant facultatem, ut una-
quaeque planta suum genus propagaret et in
terra conservaret; ita ut nune existens reg-
num vegetabile omnino dici debeat descendens
ab illo, quod tertio die a Deo creatum fuit.
Attamen non omnes plantae, quae nune sunt,
mox ab initio apparuerunt. Decretum enim
istud divinum: Germinet terra  etc. tune edi-
tum respicit totam creationis hebdomadem;
atque vi decreti hujus alia vegetabilia hoc
tertio die actualiter  producta fuerunt, uti fi-
lices , aliaque imperfectiora (semper enim ob-
servamus gradationem quandain in creationis
historia ab imperfectioribus ad perfectiora),
alia vero tantum potentialiter  sive in causa.

Qua ratione autem Deus vegetabilia pro-
duxerit, utrum germina, vel semina eorum,
aut vira ea producendi terrae indiderit, ita ut
tertia die terra obsequens mandato Dei pro-
duxerit plantas; an vero Deus illas verbo suo
omnipotenti e nihilo eduxerit; utrum statim
plantae jam adultae in terra apparuerint, an

77

vero in primo germinationis stadio: res sunt,
de quibus Scriptura nihil definit, neque nos,
neque ullus bomo quidquam certi affirmare pos-
snmus.

Omnipotentiae divinae utrumque aeqne
facile erat. Mosi anteni sufficiebat, indicasse,
plantas prodiisse ad mandatum divinimi. Id
enim tantum narrat, quod externe apparebat;
terra nimirum, quae liucusque nuda erat et
vacua, nune plantis vestita est. Nihilo minus
rationi convenientius apparet, plantas in pri¬
mo creationis regni vegetabilium actu adfuisse
ante semina. Istud videtur jam ipsis verbis
innui, quibus Scriptura iiic utitur, dicendo:
Germinet terra  lierbam virentem, et facien-
tem semen, et  ligimm pomiferum  ....  cujus
semen in semetipso sit,  quasi diceret: germi¬
net herbam,  ut ista semen faciat, quo possit
sui similia proferre, item de ligno  vel arbo-
ribus. Deinde est et liaec consideratio atten-
denda: Omnes plantae cujusvis functiones ad
unum tendunt scopum, ut producant granum
vel semen sunili. Hoc scopo obtento planta
aut emoritur, aut saltem requiescit. Granum
sive semen lmjusmodi omnino inoperosum ma-
net, nisi calor et humor accedant, quibus con-
ditionibus externis positis, ex ipso nova ena-
scitur planta. Granum itaque est ens sopitum.
Planta tendit producere granum; granum qua
tale non agit quidquam: est interruptio func-
tionum plantae, et somnus quidam. Planta

78

sola operatur, ipsa sola est ens operans. Uu-
de rationi omnino magis conforme apparet,
plantas prius adfuisse, quam semina. Ita di-
cendum de questione, utrum ovum, an gallina
prius exstiterit. (Cfr. Pianciani, Cosmog. pag.
367.) Sic quoquc Lud. De Dieu: Herbae et
arbores mn ex semine et radicibus pullula-
runt, sed ipsamet fuerunt omnium plantarum
semina et radices.

Tidetur vero illis primis temporibus,
quando arida terra apparuit, atmosphaera con-
tinuisse acidum carbonieum (Kolilensaure), ut
dicitur, in multo majori copia, quam nune, ita
quidem, ut animalia in ea nondum vivere po-
tuerint; illa atmosphaerae conditio vero erat
vegetationi plantarum convenientissima. Plau-
tae itaque tuni ob abundantem hmnorem, tuni
ob majorem terrae calorem, tum ob multum
acidum carbonieum laetissime crescebant et
prosperabant. Hoc modo simul anterioritas
plantarum, et in genere vegetabilium prae
animalibus stabilitur. Subsequi enim debuit
adliuc alia rerum conversio, qua tolleretur ni-
mia illa quantitas acidi carboniei, ut respira-
tio animantium possibilis fieret.

Erant autem, ut innuimus, plantae pro-
ducendae, ut animalia mox creanda victum
necessarium liabere possent. Et quidem reg-
num vegetabile in mundi formatione omnino
praecessisse produetionem animalium atque
liorum produetionem contigisse ante, quam

79

liomo in terris apparuit, non tantum ratio
suadet (unde enim victum šibi petiissent ani-
malia, si prius exstitisscnt, quam plantae?)
sed etiam observationes palaeontologicae et
geologicae confirmant. Distinguunt enim, quan-
tum hncusque terrae nostrae crustam, praeci-
pue in fodinis carbonum fossilium, metallorum
etc. examinare potuerunt, terrae et montium
strata a) in azoica,  in quibus nullum adhuc
ullius vitae vestigium observari potest, et b)
in zoica  strata, sive talia, in quibus obser-
vantur jam vcstigia saltem vitae plantarum;
quae porro zoica  subdividunt in plures adhuc
classes, uti v. c. palaeozoica mesozoica, cae-
nozoica,  quae omnia adhuc referunt in tem-
pora, antequam liomo in terra vivere coepit.
Strata enim terrae, formata post hominis cre-
ationem, recentia  appellare placuit. Ubi ita-
que montes vel strata terrae inveniunt, in
quibus nullum omnino vestigium, neque plan¬
tarum vitae occurrit, hos satis probabiliter
statuunt formatos fuisse ante omnes alios, ut
nos diceremus, adhuc tertia, vel fors jam se-
cunda creationis die; quod enim montes coe-
perint formari tune, quando apparitura erat
arida, superius notavimus, nec sanus quis ne-
gabit. Proxime ad bas primas montium for-
mationes accedunt strata palaeozoica, in qui-
bus vestigia primaevae Fiorae jam apparent,
et vel nulla omnino adhuc animalium vesti¬
gia, vel tantum paucerum conchyliorum; de-

80

mum in mesozoicis etiam piscium variorum,
aliorumque animalium aquaticorum; atque in
caenozoicis reliquorum quoque animalium, sci-
licet terrestrium, nulla vero adhuc hominum
vestigia invcniuntur. Quis est, qui non videat,
liaee geologorum axiomata omnino consentire
cum liistoria Mosaica creationis: tertia die
plantae, quinta animalia aquatica,, sexta reliqua
animalia omnia, et in fine tandem liomo cre-
atus fuisse dicitur. Cum ejus apparitione in
terris clauditur tempus anteliistoricum, et inde
incipit aetas, quam respectu terrae, praecipue
montium formationis geologi recentein, ut di-
ximus, nominant. At dicunt: Ut plantae cre-
seere et prosperare possint, indigent sole,
luce, et calore; sol vero nondum aderat. —
Ast lux aderat jam a prima die; cum luce
aderant, ut supra observavimus, etiam reliqua
imponderabilia, calor scilicet, electricitas etc.
Aderant ergo omnes conditiones, necessariae
ad hoc, ut potuerint plantae non tantuin cre-
scere, sed et prosperare.

Et factum est vespere et mane.  Post
cliemicam conflagrationem, ait Pianciani, pri-
mo die factam, necessario iterum quaedam
obscuritas subiutravit, factum est vespere.  In¬
de iterum lux qualiscumque, in quantum den-
sissimi vapores terram circumdantes eam pe-
netrare sinebant, illuxit, faetus est dies secun-
dus, et formata est atmosphaera. Progrediente
tempore, quum finito die secundo, transacto

81

quoque ejusdem vespere, mane tertiae diei
illuxisset, major jam lux esse debuit, quia
vapores illi densissimi magis jam rarefaeti
erant. Sed dies tertius coepit cum magna et
terribili catastrophe, vi cujus montes et colles
exsurgebant, fumus densus et vapores in altum
ascendebant et atmosphaeram obfuscabant, et
hinc forsan factum est vespere.  Similes cata-
strophae, ut jam innuimus superius, initio sin-
gulorum dierum creationis locum habuisse vi-
dentur, unde etiam in singulis videmus repe-
titum istud: et factum est vespere.  Dissipata
tali obscuritate fiebat mane.  Hoc certum est,
geologiae postulat um boe esse, ut hujusmodi
terrae revolutiones plures factae sint, quarum
quaelibet quo recentior, eo terribilior et ma-
joris extensiouis fuerit. Inde illa memorata
strata zoica et azoica, nec non recentia, at-
que tot carbonum strata sub terra, quae ve-
getatiouem primaevam testantur vere magnam
et admirabilem. JEreb,  quod hebraice pro ve¬
spere  positum est, commixtiouem et confusio-
nem, boker  vero, mane  scil., distinetionem
signiticare proprie videtur, quod opt.ime cum
liac expositione convenit. (Ita Pianciani Co-
smog.)

Dies quartus.

XX.

Dixit autem Deus: Fiant luminaria in
firmamento coeli, et dividant diem ac noetem,

6

82

et sint in signa, et tempom, d dies, et annos,
ut luceant in firmcmento coeli, et ilhminent
terram. Et factum est ita. Fecitgue Deus duo
luminaria magna: Uminare majus, ut praeesset
diei , et luminare minus, ut praeesset noeti, et
stellas.  (v. 14—16.)

Lux aderat jam inde a prima die, et or¬
dinata lucis et tenebrarum successione dies
et noetes fonnabantur. Qua in specie ratione
hoc factum sit, ignoramus. Demum cpiarta
die lux ad solem et astra, ut ita dicam, alli-
gatur, atque ex eo tempore dies fit, orto sole,
et nox eo occidente. Ad hoc enim luminaria
ista in coelo collocata sunt, ut dividant diem
ac noetem.

Fecit  itaque Deus duo luminaria magna :
luminare majus, ut praeesset diei, et luminare
minus, ut praeesset nodi, et stellas. Et posilit
ea in fitmamento coeli, ut lucerent super ter¬
ram, et praeessent diei ac nodi, et dividerent
lucern et tenebras. Et vidit JDeus, guod esset
bonum. Et factum est vesp er e et mane, dies
guartus  (v. 16-19). Non hac die Deus crea-
vit solem, lunam et stellas, sed quum ah ini-
tio creavit Deus coelum et terram. Moses
enim dicit: Fiant luminaria,  non vero sol et
stellae i. e. sol, qui prius jam aderat, et lu¬
na similiter cum stellis, fiant  nune luminaria,
incipiant illuminare terram; prius enim, ut
vult S. Epliraem, tenebris involvebatur terra,
quia densi vapores et nubes illam operiebaht;

83

quodsi non fuisset, terra a corporibus coele-
stibus jam inde a primo momento suae exi-
stentiae illuminata esset. Simile quid habet
S. Thomas Aquinas. Marcelle de Serres putat,
solem hac demum quarta die suam photosphae-
ram accepisse et lucern emittere coepisse.
„Acciocche la luce , ait Pianciani 1. c. girnga
a noi dalle stelle nominate fissc , si richiedono
anni, non gid due o anche sei giorni di 24
ore , come altrove abbiamo accennato. u  Si ita-
que die 4.to istae stellae lucebant super ter-
ram, jam diu ante existere debuerunt.

Observatio ista: M vidit Dem, quod
esset bornim , ut superius jam adnotatum fuit,
innuit, orbes coelestes hac creationis die, sal-
tem in quantum terram nostram respiciunt,
fuisse jam omnino perfectos, quum terra ipsa
ad suam omnimodam perfectionem adhuc alios
duos dies debuerit percurrere. Sint in signa
et tempora,  hoc est, in signa temporum.  Phra-
sis enim similis est illi Gen. III, 16. Multi-
plicabo aerumnas tuas et conceptus tuos,  id
est, aerumnas concepluum tuorum.  Aut etiam
Act. XXIII. 6. De spe et resurrectione mor-
tuorum ego judicor,  hoc est, de spe resurre-
ctionis mortuorum. Item Act. XIV, 12. Sa-
cerdos Jovis tauros et coronas ajferens,  scil.
tauros coronatos. Similiter in profanis scri-
ptoribus, Virgilius: Molemgue et montes insu -
p er altos imposuit,  id est, molem montium.
Item: Fateris libcmus et auro,  h. e.' aureis

84

pateris. In Lucano: cJialgbem fraenosgue mo-
mordit , i. e. fraenos chalybeos. Et Cicero Tu-
scul. incendis odores et sertis redimiri jubebis
et rosa,  scilicet, sertis roseis.

Quomodo porro sol et luna, atque stellae
in signa sint,  eventuum nimirum pliysicorum,
et tempestatum, serenitatis, vel pluviae etc.
optime norunt et simplices rustici, et nautae
in mari, et nomades in desertis. Agricola con-
siderat coelum, et observat lunam, ut sciat,
quando arandum et seminandum sit, aut mes-
sis colligenda. Notum quoque adagium est:

Pallida luna pluit, rubicunda fiat, alba
serenat.  Ita Ecclci. XLIII, 7. Luna ostensio
temporis et signum aevi; a luna signum diei
festi.  — „Ex luminaribus coeli accipitur si-
gnificatio pluviosi temporis vel sereni, quae
sunt apta diversis negotiis, et quantum ad
hoc dicitur: Ut sint in signa “ (S. Thom. I.
qu. 79. art. 2).

E situ stellarum et horas noctis, et loca,
quo eis pergendum sit, et nautae, et deser-
ticolae norunt. Lunae phases, uti notum est,
mensibus et nomen, et durationem dederunt.
Soliš cursus annum signat. His provisum est
chronologiae; his distinguuntur tempora anni.

In tempora  vero, quod Moses moadirn
expressit, nos de festis imprimis temporibus
intelligere oportet, hebraica enim vox hoc
sonat: festa enim, ut quilibet scit, praecipue
mobilia, a solis et lunae cursu et phasibus de-

85

pendebant et apud Judaeos in Veteri Foedere,
et apud Christian os suh lege gratiae. Sicut
enim in lege Mosis praeceptum erat, ut luna
decima quarta mensis Nisan sub vesperam
mactaretur, et comederetur agnus paschalis,
decima quinta tfutem esset ipsum festum Pa-
schatis, a quo dein Pentecoste dependebat: ita
nos Christiani quotannis Pascha celehramus
prima dominica post deeimamquartam lunam
mensis Martii, i. e. post plenilunium, quod
post 21. Martii incidit priinum; unde deinde re-
liqua festa mohilia per annum dependent. Ergo
oinnia haec innuunt astrorum destinationem
relate ad terram;  qualem secus habeant de¬
stinationem, et qualia proprie in se sint om-
nia ista diversa corpora coelestia, Moses ne
verbo quidem nobis indicat, neque erat ne-
cesse, ut indicaret, si respiciamus scopum
hujus hexaemeri. In ge o go ni a, aut exactius
loquendo, in relatione, in qua nobis describit,
quomodo Deus praeparaverit hominibus aptam
et commodam habitationem in ista terra, stel-
lae, et praeprimis sol et luna eatenus tantum
locum inveniunt, quatenus terra ab eis illu-
minatur et calefit, atque vicissitudo diei, no-
ctis, temporumque distinctio ab eis dependet.

Quia ergo astra tantum propter suam
relationem ad terram, ergo etiam ad hominem,
aliquam merentur attentionem, Moses ea e-
tiam tum tantum memoravit, et memorare

86

potuit, quum ista relatio coepit. Hoc factum
est die quarto.

XXI.

Solent ridere hanc Mosis narrationem
primo, dicentes, stultum esse credere, non
prius, quam quarto creationis die solem, lu¬
nam, et stellas a Deo creatas fuisse, sicut
liaec Mosaica refert historia: quasi totum u-
niversum solius terrae causa adesset, et ta-
men, quid est terra comparata cum innume-
rabilibus stellis fixis, nisi punctum exiguum?
— Secundo autem rident, quia sol vocatur
luminare majus, et luna luminare minus, am-
bo autem luminaria magna dno  dicuntur,
quum tamen sol noster inter minores, ut vo-
lunt, stellas fixas locum liabeat, luna vero quin-
quagies orbe nostro terrarum minor sit; nam
ferme omnes stellae fixae immense superant
solis magnitudinem.

Quod itaque primum attinet, opponimus:
Verba sacrae Scripturae, qualia bic in Genesi
legimus, nullatenus nos cogunt supponere,
solem, lunam et stellas hac demum die crea¬
tas fuisse. Quin textui vis inferatur, intelligi
possunt verba sic: veluti terra, ita et coelum
ab initio creata sunt. Mox primo creationis
momento et nostra terra, et sol, et stellae
existere coeperunt. Ast sicut terra multas
passa est evolutiones, multas mutationes, do¬
neč redacta est in formam, quam nune liabet:

ita etiam reliqui orbes coelestes similes ex-
perti sunt revolutiones et phases, doneč tan¬
dem plene fuerunt efformati. Est enim etiam
sol, ut supra jam observatum fuit, corpus o-
pacum, terrae nostrae simile. Ergone incre-
dibile erit, si dixerimus: A primo creationis
momento sol cum stellis reliquis varias subi-
bat mutationes et formationes, et tandem
quarto creationis die plene fuit efformatus, ut
lioc die coeperit beneficos suos radios in ter¬
cam mittere, sicque ortu suo et occasu no-
etern et diem efformare? Aut, si.magis pla-
ceat, concedamus, solem perfectum jam exsti-
tisse ab initio creationis, aut saltem multo
prius, quam nostram terram, et stellas simi-
liter; sed terra nostra demum quarta die pri-
mos solis radios excepit, et stellarum lucern
aspex.it, Quia enim terra, ut volunt, calidis-
sima erat, et multae aquae ejus vapores con-
tinuo emittebant, qui densas formabant nu-
bes, e quibus similiter continui demittebantur
imbres; quae evaporatio, formatio nubium, et
inde demissae pluviae, quo magis terra tem¬
pom progressu refrigerabatur, eo rariores
evadere debebant; tandem quarta die crea¬
tionis tam rarefaetae sunt nubes, ut radii so¬
lis ad terram usque valuerint penetrare.

Ergo sive primo modo, sive secundo res
accipiatur, sive statuatur, utrumque locum
liabuisse; sol, luna, et stellae erant quoad
nostram terram, quasi non essent; ex quq

88

tempore autem lucern terrae dare coeperunt,

pro ea existere dicuntur.

Neque dicat quis: Moše dicente, fiant
luminaria,  innuitur creatio  orbium coelestium
die quarta. Quod enim latina translatio habet:
fiant luminaria,  in originali est j ’hi m’ oroth,
boe est, sint luminaria,  quae phrasis omnino
nostrae expositioni favet.

Quod vero attinet alteram objectionem,
quod duo luminaria magna  vocentur sol et
luna, difficultas minor est. Scriptura enim,
ut supra notavimus, non docet astronomiam,
non geologiam, nec alias hujusmodi scientias
et disciplinas, sed docet veritates religiosas;
alias disciplinas eatenus tantum memorat, qua-
tenus cum veritatibus religiosis connexae sunt,
atque usu loquendi utitur communi, in hujus-
modi consueto, et non exacte scientifico, quem
soli eruditi capere possunt; utitur ergo usu
loquendi, omnibus, etiam idiotis intelligibili.
Jam vero sol, et luna, omnibus stellis coeli
majores apparent hominum oculis, et ideo lu¬
minaria magna appellantur, quo nequaquam
negatur, alia corpora coelestia esse posse, aut
etiam revera esse, his multo majora. „Sicut
Chrgsostomus dicit, dicuntur duo luminaria
magna, non tam guantitate, quam efficacia et
virtute. Quia etsi aliae stellae sint majores
guantitate, guam luna, tamen effectns lunae
magis sentitur in istis inferioribus, et etiam
secundum sensum major apparet“  (S. Thom.

80

Aq. I. qu. 70. art. 1. ad 4). Si enim ipsi
astronomi aliquando loquuntur de ortu solis,
ejusque occasu, quia oculis nostris videtur sol
oriri et occidere, etsi de cetero doceant, fir-
miterque affirment atque asserant, terram ro-
tari circa solem, non vero solem circa terram :
nonne licebit etiam Scripturae, solem et lu¬
nam appellare duo luminaria magna,  quia no¬
stris oculis videntur esse reliquis majora?

Dies quintus.

XXII.

J)ixit etiam Deus: Producant aguae rc-
ptile animae viventis , et volatile super terram
sni ftrmariiento coeli.  Creavitque Deus čete
grandia , et omnem animom viventem atque
motabilem, quam produxerant aguae in. species
suas, et omne volatile secundum genus suum.
Et vidit Deus, guod esset bonum.  (v. 20.21.)

Semper magis appropinquamus tempori,
quo terrae superficies aptum hominis domici-
lium efficitur. Plantae jam dudam aderant,
c quibus multae, per frequentes terrae revo-
lutioues in terni sepultae, vel petrefaetae, si
ita dicere possum, nune liinc inde effodiuntur;
aliae in carbonem fossilem redactae, non exi-
guum praestant nune hominibus emolumentum.
Ex immensis simul carbonum horum stratis

90

colligi potcst, quanta fuerit illa primaeva ve-
getatio. Integrae enim ingentes silvae sub
terra sepultae testantur, non exiguum tempo-
ris spatium tribui debcre diebus creationis,
venim eos fuisse longiores annorum periodos.
Sol, luna, et stellae lucern suam beneficam
etiam terrae jam communicabant, atque sol
ortu suo et occasu dies noctesque efficiebat.
Deinde creantur animalia, et primo quidem
aquatica, et aves. Hoc quoque, ut superius
jam observatum fuit, palaeontologorum inda-
gationes testantur, aquatica animalia omnibus
aliis animantibus tempere fuisse priora.

Si verbis inhaereamus Vulgatae, credere
possumus, aquatica animalia omnia, uti et aves,
ex aquis producta fuisse, quia dicitur : Pro-

ducant aquae.  Sed in hebraeo originali est
jišrezu liamajim  id est, scatcant aqaae  anima-
libus (es mogen die 'VVasscr \vimmcln), quod
certe significat, non ex aquis producta ani¬
malia illa fuisse.

Creavitque Deus čete grandia  etc. Ver-
bum bara,  quod versu primo aderat, bic ite-
rum recurrit de animalium creatione adhibi-
tum, innuens productionem quandam ex niliilo.
Nam si etiam animalium corpora e terra sum-
pta fuerint, vitam  tamen non terra eis sub-
ministrare poterat; vitae enim omnis auetor
immediatus Deus dicendus est.

Benedixitque eis, dicens: Grescite, et mul-
tiplicamini, et replete aquas maris; avesque

9i

multiplicentur super terram. Et factum est
vespere et mane, dies guintus.  (V. 22, 23.)

Sicuti plantis dedit Deus semen in se-
metipsis, sic et animalibus benedizit,  atque
facultatem generandi sni shnilia, sieque pro¬
pagandi genus ct spcciem suam indidit. Vo¬
hat enim, ut sicut piantarum, sic etiam ani-
malium genera, et species in terris conserva-
rentur. Unde colligere possumus, ct Faunam,
et Floram praesentem ab illa primaeva origi-
nem ducere suam, saltem quoad maximam
partem.

Porro liaec benedictio, animantibus quin-
to die impertita, intelligenda est toti regno
animali valere ; quapropter seqnenti die crea-
tionis sexto, quum terrestria animalia pro-
creantur, non dicitur iterum: Benedixitque

eis  etc.

Si quidem verum est, terram a principio
calidissimam fuisse, et sensim refrigeratam,
quando plantae tertia die progerminabant, ca-
lor adhuc magnus esse debuit, qui calor una
ciim muho humore plurimum conferebat, ut
plantae celeriter, et lacte crescerent. Quinta
die calor terrae in tautum imminutus fuit, ut
animalia aquatica, et aves vivere potuerint,
non vero, ut terrestria animalia eum ferre
possent. Ultimo tandem, id est, sexto die
possibilitas aderat, ut in arida quoque anima¬
lia vivere valuerint. Terram autem adhuc us-
que ad diluvium Noachi tempore multo cali-

92

diorem fuisse, quam nune est, geologi arguunt
ex animalibus climatum calidiorum, in nivibus
et glaciebus borealibus Sibiriae etc. inventis,
quae animalia aliquando ibi vivebant, ut pu-
tant, quia regiones illae tune adhuc calidae
erant. Subita autem quadam et repentina
mutatione terrae, probabiliter tempore diluvii
universalis, nivibus et glacie obruta animalia,
antequam effugere possent, ibidem sepulta re-
manserunt.

Dir/rt qwoque Deus: Producat terra ani-
mam viventem in g mer e suo, jumenta, et rep-
tilia , et bestias terrae secimdum species suas.
Factumque est ita. Et fecit Deus bestias terrae
j uxta species suas, et jumenta, et omne repti-
le terrae in genere suo. Et vidit Deus , quod
esset bonum.  (V. 24. 25.)

Uti quarta dies, qua luminaria producta
fuerunt, primae diei respondet, qua lux pri-
mum apparuit; et quinta dies, qua aquae re-
pletae fuerunt animalibus, et aer volatilibus,
secundae respondet diei, qua aquae separari
coeperant, et atmosphaera, ergo aer, terram
circumdans, formabatur: ita sexta dies, qua
terrestria animalia procreata fuerunt, tertiae
pulclire respondet, qua arida terra primum
apparuit, et vegetabilibus vestita fuit.

Animalium corpora omnia ex terra for¬
mata sunt, non aliter ac corpus primi liomi-
nis Adami, unde et mortua in terram iterum
resolvuntur. — Dividit vero ea Moses, utique

93

non scientifice, ita tamen, ut cuilibet etiam
maxime rudi liomini intelligibilis fiat, in ani-
malia doniestica sive jumenta , in repentia  et
serpentia, et in bestias terrae,  id est, anima-
lia fera sive bruta. Hujusmodi animalium di-
visio etiam apud latinos scriptores in usu fuit.
Ita v. gr. Cicero (de Natura deor. II.): Alia
animalia gradiendo, alta serpendo ad pastum
accedunt, alia volando, alia nando.  Et (in
Tuscul. qu. V): Alias bestias nantcs aguarum
incolas  (natura) voluit; alias volucres coelo
frui lih ero; serpentes guasdam, guasdam esse
jradientes.  — Quod additur: Secundum spe-
cies suas , non determinatur, quot animalia
uniuscujusque speciei fuerint ereata; certo au-
tem non minus, quam ad minimum unum par
cujuslibet speciei, marern et foemellam. Immo
quid impedit, quominus unius ejusdemque spe¬
ciei animalium plura paria mox ab initio fue¬
rint procreata? Quod et necessarium fuisse
videtur, ut animalia rapacia carnivora suffi-
cientem invenire potuerint cibum. Unde S. Au-
gustinus in quodam sermone suo: Numguid
non rnulta simul terra produzit, et multiplici-
bus foetibus multa complevit? Ventum est ad
hominem faciendum , et factus est unus; de
uno genus humanum.  —- De homine videlicet
salva fide aliud credere et statuere non licet,
quum Scriptura boe expressis verbis doceat,
ut inferius consideraturi sumus, ex uno lio-
rnine totum genus humanum descendere. Quoad

94

animalia vero multa paria uniuscujusque spe-
ciei omnino assumenda sunt ob memoratam
rationem. Quodsi enim ex. gr. ovis una cmn
uno ariete ab initio exstitisset, a lupo devo-
rata o ve, non potuisset , species cjus conser-
vari et propagari. Atque sic dicatur de cc-
teris.

XXIV.

Creatis itaque jam omnibus, et sapien-
tissime dispositis, quae enti rationali non so-
lum necessaria, sed etiam utilia ac jueunda
esse poterant, toti creationi Deus coronam
imposuit, hominem creaudo, quod scriptura
tali modo narrat: Et ait  (Deus): Faciamus

hominem ad imaginem et similitudinem no-
stram; et praesit piscibus maris, et volatilibus
coeli, et bestiis, universaepue terrae, omnigue
reptili, quod movetur in terra. Et creavit Deus
hominem ad imaginem suam : ad imaginem

Dei creavit illum: masculum et feminam crea¬
vit eos.  (v. 26. 27.)

Primo observandum est in hac compen*
diosa relatione creationis primi liominis, quod
Scriptura de ea alio modo loquatur, quam de crea-
tione omnium aliarum rerum. Supra enim v. 3.
stat: Dixitque Deus: Fiai lux. El facta est lux.
Sic quoquev. 6. Fiat firmamentum.  v. 11. Ger-
minet terra.  v. 14. Fiant luminaria.  v. 20.
Producant aquae reptile  etc. v. 24. Producat
terra animam viventem.  Ast, quum ad borni-

nem. ere and n m venit, ait: Faciamus hominem
etc. quo diverso loqucndi modo jam insinuat
praecellentiam hoininis creandi prae omnibus
reiiquis creaturis. Egregie ad rem S. Gregorius
Nysscnus (de opificio hominis cap. 3.): Illud
etiam,  inquit, consideratione nostra dignrni
est, quod, qwm mnndus hic tališ ac tantus,
omnesgue ejus partes ad machinam imiversi-
tatis rerum constituendam ordine congestae
essent, nullo, ut ita dicam, negotio natura re¬
rum a Deo creata sit, et continuo ad ejusdem
nutum eztiterint. Ast hominis fabricationem
delih eratio praecedit, et futuri operiš ab arti-
fi.ee forma orationis pictura delineatur. Qua-
lem videlicet hominem esse oporteat, qualisqne
ezemplaris imaginem referre, quam ob rem
creandus, et creati quae futurae sint actiones,

' guibus cum imperio sit praefccturus: de his
igitur omnibus dispicitur, ut praestantiam ho-
mo dignUatemgue suam obtineret, et prius e-
tiam rerum universarvm principatum conse-
queretur , quam ortus esset. 11

Sed iste pluralis: Faciamus hominem ad
imaginem et similitudinem nostram , non utique
cum Hebraeis interpretibus intelligendus est
de consilio, quod Deus creator cum angelis
suis ineat, quasi ad eos sic fuerit locutus, et
angelos hujus sui consilii participes et con-
sortes assumpserit; sed est pluralis excellen-
tiae, vel majestaticus, ut grammatici loquun-
tur, sicuti solent etiam personae majestaticae

96

in suis mandatis loqui, v. gr. Nos Francisom
I. Imperator etc. mandamus etc.  Aut potius
insinuatur plurali isto, ut Ss. Patres sentiunt,
pluralitas personarum in Deo, sive nijsterium
Ss. Trinitatis. Sit pro omnibus S. Augustinus
(de Civ. Dei lib. XVI. cap. 6.): Poterat illud,
inqi’it. quando factus est homo, de angelis in-
telligi, quod dictum est: Faciamus hominem,
quia non dixit, faciam; sed quia sequitur , ad
imaginem nostram, ncc fas est credere, ad
imaginem angelorum hominem factum; aut
eandem esse imaginem angelornm et Dei; ideo
rede illic intelligitur pluralitas Trinitatis. Quae
tamen Trinitas, quia unus est Deus, etiam
quum dimsset, faciamus : et fecit, inquit, Deus
hominem ad imaginem Dei; non dixit, fece-
runt dii, aut ad imaginem deorum.  Item Conf.
XIII. 22. Doces eum iam capacem videre
Trinitatem unitatis, et unitatem Trinitatis:
ideoque pluraliter dieto :  Faciamus hominem,
singulariter tamen infer tur:  Et fecit Deus
hominem; et pluraliter dieto :  ad imaginem
nostram, singulariter infertur  — ad imagi¬
nem Dei.

Sicut enim, quum in principio creavit
Deus coelum et terram,  oinnes tres divinae
personae operosae erant, ut supra considera-
vimus; ita etiam in creatione hominis, quem
nonnulli microcosmum,  hoc est, mundum in
compendio appellant, omnes tres divinae per¬
sonae iterum activae conciirritnt.

97

Ad imaginem et similitudinem nostram.
Non eorpus hominis ad Dei imaginem et si-
militudinem factum est; *')  Deus enim, spiri-
tus purissimns et perfectissimus, eorpus non
habet, ad eujus imaginem primi hominis cor-
pus formaretur. Imago ergo et similitudo Dei
in anima humana quaerenda est, et consistit,
ut communiter theologi docent, partim in do-
tibus naturalihus, partim in supernaturalibus
et acquisitis. Anima enim hominis est spiri-

*) De caetero venim ost, quod et ipsi gen-
tiles agnoverunt, externam quoque hominis formam
innuere eum ad altiora natum et destinatum. Unde
Ovidius Metam. I. canit:

Pronague eum speetent animalia caetcra ter-
ram , Os homini suhlime dedit , coelumque lueri. Jus-
sit et creetos ad sidera tollere vultus. Sic modo
guae fuera.t rudis et sine imngine tellus , hiduit
ignotas hominum conversa figuras.  Item Seneca (de
otio sapient. 22.): Nec er.exit tantunmodo homines ,
inquit, sed et\am ad contemplationem faetum , ut
a,b o rtu sidera in occasum labentia prosegui posset,
et vultmn sumn circmnferre cim toto , suhlime fuit
Mi caput.  Audiamus de hoc etiam S. Augustinum
(Quaest. 9, .51.): Corpus hominis , guia solurn inter
animalium terrenormn corpora non pronum in al-
vmn prostratmn est, eum sit visibile et ad int-uen-
dum covluni erectuin , quod ost principium visibilium,
quamquam non sua sed animae praesentia vivere
cognoscatur , tamen non modo guia est, sed etiam
guia tale est, ut ad contemplandum coelum sit ap-
tius, magis in hoc  ad imaginem et similitudi-
nem Dei, quam caetcra corpora animalium, fa¬
etum jure videri pote$t.  7

98

tus, immortalis, simplex, dotatus intelle.ptu,
memoria, et libero arbitrio, sicque Dei ima-
ginem refert et similitudinem, qui est etiara
spiritus, aeternus, ipsissima sapientia, omni-
scius, et summe liber. Ut taceam, in tribus
dictis aniraae dotibus, sive potentiis animaehu-
manae typumquasi eldem impressum esse sanc-
tissimae Trinitatis. Et quatenus imago et si-
militudo Dei in hisce reponitur, liaec imago
Dei in homine nunquam penitus deleri potest.

Sed primus bomo a Deo creatus fuit ad
imaginem et similitudinem Dei etiam quate-
nus e manibus creatoris prodierat praeditus
originali justitia et sanctitate,  nec non dono
immortalitatis  quoad ipsum corpus suum; ct
tandem, quia dominus  omnium rerum in terra
constitutus erat. Et quatenus similitudo et
imago Dei ex bac parte in homine rnmsidc-
ratur, ipsa et amitti, et penitus deleri potest.

lmmo sunt, qui imaginem et similitudi¬
nem Dei in homine in eo tantum reponant,
quod homo constitutus sit dominus omnium
rerum creatarum in orbe. Et certe s. Joannes
Chrysostomus (hom. 8. in Gen.) Negue cum
dicit: Faciamus,  inquit, hominem secundmn
imaginem nostram, et secundmn similitudinem.,
hic sermonem sistit; sed per ea, quae adjun-
git , palam nobis facit, quo sensti nomen ima-
ginis posuerit. Quid enim dicit? Et domi-
nentur piscibus maris, et volatilibus coeli, et
omnibus reptilibus repentibus super terram.

99

Imaginem ergo dixit secundum principatum et
dominium, non secundum aliud guidpiam: et-
enim Deus fecit hominem principem omnium,
quae sunt super terrcim, et niliil super terram
homine majus est, sed onima siib potestate il-
lius sunt.  (cap. 3.) Verum ista sententia prio-
rem non exeludit, immo eara postulat et prae-
supponit. Qtio enim modo liomo omnibus crea-
turis irrationalibus in ista terra constitutis
dominatur, nisi quatenus est ens rationale,
habens animam immortalem, et ratione prae-
ditam ? Ideo etiam, tamquam perfectissima
creatura Dei in terris, ultimus creatus est.
In Hexaemero enim observari potest pro-
gressio a minus perfecto ad magis perfectum;
unde jure merito nitim o loco creatur bomo
tamquam supremus et perfectissimus inter
. creaturas visibiles. Praeterea bomo stat me-
dius inter creaturam spiritualem et materia¬
lom. quum natura humana  sit, ut Concil.
Later. IY. loquitur, communis, ex špiritu et
corpore constituta.  (Cap. 1.) Pulchre iterum
S. Gregorine Njssenus (1. c. cap. 2.)  scribit:
Nondum ultimum illud et maximi pretii crea-
tum, quod hominem dicimus, in hoc universi-
tatis ornatissimo domicilio versahatur. Quippe
consentanemn non erat, imperatorem existere
prius, quam eos, guibus esset potestate prae-
futurus. Praeparato nimirum ante omnia im-
perio, tum deinde proximum erat designari. Idcir-

100

co universitatis hujus creator ei, qui imperaturus
erat, guandam sedem regiam praeparavit.

Aliqui interpretes notarunt; et imaginem ,
et similitudinem Dei  a Sacra Scriptura hoc
loco nominari ita, ut imago Dei  denotet in
ipsa- anima a natura impressam Dei effigiem,
si ita mihi loqui fas est; similitudinem  vero
Dei  dependere a nostro libero arbitrio, ut
nempe conemur semper magis in justitia et
morum sanctitate proficere, atque ita Deo sem¬
per similiores reddamur.

XXV.

Et creavit Deus hominem ad imaginem
suam: ad imaginem Del creavit illum: ma-
sculum et feminam creavit eoš.  (V. 27.)

Sicut illud: faciamus liominem ad ima¬
ginem et similitudinem nostram,  secundum Ss.
Patres et catholicos interpretes innuit plura-
litatem divinarum personarum, sive mvsterium
Ss. Trinitatis, uti ex allegatis S. Augustini
verbis coHigimus; ita, codcm S. Patre aucto-
re, liaec verba: Et creavit Deus hominem ad
imaginem suam , unitatem Dei designat.

Qua ratione porro Deus primum hominem
creaverit, in sequenti capite secundo, versu
septimo fusius describitur; et qua ratione ei-
dem feminam adjunxcrit, et quomodo eam for-
maverit, in eodem capite versibus 11. et 22.
narratur.

101

Ratio enim, qua inter Hebraeos inter-
pretes quidam, immo et nonnulli antiquiores
et recentiores philosophi, v. gr. Bohme, Oe-
tinger, Bader, Pabst, Hamberger, Ennemoser
etc., liunc Scripturae locum exponunt, nimi-
rum primum hominem Adam fuisse androgg-
num,  ideoque bic de co tamquam de uno
fcreavit Ueus hominem  — creavit illum),  et
tamquam de duobus (masculum et feminam
creavit eos ) sermonem fieri, manifeste ostendit,
quod evanuerunt in cogitationibus suis, et ob-
scuratum est insipiens cor eorum  (Rom. I. 21.).
Secundum istos enim interpretes Evae creatio
nil aliud fuit, quam separatio duorum sexuum,
qui ambo in primo homine ab initio fuissent.
Qnid erat, secundum horum assertionem, pri-
mus liomo, profectus e I)ei ipsius manibus,
quam monstrmn informe?  Cujus piae aures
talem sententiam ferre possunt? — Hominem
a Deo creatum, non fuisse androgynum, sa-
cra Scriptura jam satis clare innuit, quando
ita loquitur: Et creavit Deus hominem ad

imaginem suam: ad imaginem Dei creavit il¬
lum: masculum et feminam creavit eos.  Si
enim dixisset: Masculum et feminam  creavit
eum, posset adlmc cogitari, androggnum
fuisse primum a Deo procreatum hominem;
dicendo vero: Masculum et feminam  creavit
eos, duos, non unum cogitare debemus. Prop-
ter unitatem conjunctionis,  scribit s. Anglisti-
nus, fecit Deus hominem ad imaginem suam..,

102

JRursum, ne quisqucm arbitraretur, ita factum,
ut in homine singulari uterque sexus expri-
meretur, sicut interdum nascuntur, quos an¬
dr ogynos vocant; ostendit se singularem nu-
merum propter conjunctionis unitatem posuisse,
et quod de viro mulier facta est, sicut postea
manifestabitur, cum id, quod Me breviter dic-
tum est, diligentius coeperit ezplicari: et ideo
pluralen numerum continuo subiecit, dicens :
Fecit eos, et benedixit eis,  (De Gen. ad lit.
III. cap. 22. nro. 34.) — Praeterea in hac
Scripturae sententia: Et creavit Deus homi-

nem ad imaginem suam  etc. vocabulum bomo
nomen potius generis est, quam individui,
mox enim de eo in plurali loquitur nu¬
ni er o.

Itaque liac exponendi ratione, qua homo
androgynus intelligendus esset in isto loco,
omnino reprobata et rejecta, dicimus, singu¬
lari numero,  quem s. Scriptura liic adhibet,
unitatem  generis humani; plurali  vero numero
ejus multiplicitatem  denotari, seu clarius: ab
mo homine omnes homines descendere .

A Deo unum tantum par hominum, u~
num scilicet virum, et unam feminam, crea-
tum, non istud primum Geneseos caput, sed
proprie caput sequens secundum docet.

XXVI.

Et certe, si quaeramus, quae sit mens
S. Scripturae eirca hanc quaestionera, inveni-

103

mus: omnes homines, quotquot vixerunt usque
ad catacljsmum universalem, a primo borni-
num pari, Adam et Eva, originem traxisse,
qui in diluvio perierunt, solo Noacho cum sua
familia superstite, a quo deinde omnes popu¬
li, omnes gentes, omnes nationes descende-
runt (Gen. IY. IX) Et certe Adam vocavit
nomen uzoris suae Heva, eo quod mater esset
cunctorum viventium  (Gen. III. 20.), atque
Ule, qui primus formatus est a Deo  homo, di-
citur pater orbis terrarum  (Sap. X, 1.) No-
vum Testamentum istud idem expressis docet
verbis, ut: Sicut per urnim hominem peccatum
in hunc nmndim intravit, et per peccatum
mors, et itci in omnes homines mors pertran-
siit, in quo omnes i)eccaverunt.  (Rom. V,
12.) Omnes peccaverunt in uno primo lio-
mine, quia omnes ab eo descendunt.. Et si¬
cut in Adam omnes moriuntur, ita et in Chri-
sto omnes vivificabuntur,  (1. Cor. XV. 22.^1
et, si unus pro omnibus mortuus est, ergo
omnes rnortui sunt  (2. Cor. V. 14.). Et s.
Paulus in sermone, quem Atlienis in Areopa-
go habuit: Fecitque  (Deus) inquit, ex uno
omne genus hominum inhabitare super univer-
sam faciem terrae  (Act. XVII. 26.).

De unitate ergo generis humani S. Scri-
ptura testimonium fert luculentissimum, ita
ut illi tantum, qui omnem fidem abdicarunt,
aliter sentire possint. Et istud in primis
est, quod nostra aetate impugnatur ab incre-

104

dulis omnis generis, et liuc videtur tendere
etiam recens nata craniologia. Quomodo e-
nim, ajunt, possibile est, ut nigri, albi, rufi
et flavi bomines omnes a communi patre de-
sceudant, quum expcrientia doceat, a nigris
parentibus nasci tantum nigros, ab albis al-
bos ete. ? Quot enim hominum varietates, a
GaUis „rages“ dictae, distinguuntur, tot sunt
diversae, hominum species, atque unaquaeque
hominum species suurn proprium protoparen-
tem šibi vindicat. Genus enim in species,
species in individua dividitur. Genus hu¬
manimi habet similiter suas varias species,
quae in sua abeunt individua. Tališ est ergo
ista nova doctrina, Verbo Dei e diametro op-
posita, saeculis antelapsis inaudita. Operae
pretium est ergo, ut illam attentius conside-
rernus, ejusque falsitatem ostendamus.

Dari homines albos, nigros, flavos, ru-
fos etc. omnes novimus, sed numquid ideo
omnes istae hominum varietates sunt dicen-
dae diversae hominum species? Quid enim
est suh specie intelligendum ? Quum in spe-
ciei animantium definitione dissentiant natu-
ralis liistoriae professores, in hoc uno tarnen
conveniunt, animalia, quae copulata, šibi si-
milia talia generant, quae valeant et ipsa ge-
nerare, unius ejusdemque esse speciei. Diversae
enim speciei animalia ad coitum admissa vel
omnino non generant, vel quod sic genera-
tur, caret facultate alia šibi similia individua

los

generandi, sicuti v. c. videmus mulos et bur-
dones. Aut si rarus eveniat casus, ut tale
animal procreatum ab animalibus diversarum
specierum generandi liabeat facultatem, tarnen
in tertia generatione penitus desinit; quura
a genitoribus ejusdem speciei descendentia
habeant seraper et ipsa facultatem generandi.

Posita hac veritate, audacter asserimus,"
omnes homines,  quantumcumque varii exterius
appareant, tamen unam tantum speciem effi-
cere.  Multiplici enim expericntia teste, ho¬
mines albi et nigri copulati generantprolem, quae
habet et ipsa facultatem sui siiniles generandi,
neque in eis haec generandi potentia minui-
tur, nec cessat aliquando. Istud idem valet,
si albi coloris bomo coit cum muliere rufa,
flava, vel cujuscumque demum alius coloris
seu formae externae. Hoc .tam manifestum
est, ut nemo adhuc tam perfrictae frontis in-
ventus sit, qui factum hoc negare auderet.
Quomodo tamen urgere possunt, non unam,
sed diversas distingui debere hominum spe-
cies? (tuodsi una tantum hominum species
retineri debet, etiam admittere cogentur sal¬
tom possibilitatem,  quod omnes homines ab
uno pari originem trabant. Canum ex. gr.
varietates, „rag.es u  dictae, multo plures dan-
tur, quam hominum, et tamen concedunt, om¬
nes descendepe potuisse ab unico pari, et ca-
nes omnes, etsi tam varii videantur, unam
eandemque speciem efformare. Quod de ca-

106

nibus valet, quare de hominibus valere non
concedetur ?

Sed unde tot varietates, tam varii im-
primis colores hominum, si omnes sunt ejus-
dem speciei, et omnes ab uno pari derivan-
di sunt? Et unde sunt, interrogamus, tot
.varietates in canibus? Dicendum certe est,
aliquando, cum tota natura juvenili adhuc vi-
geret robore, etiam singularem eidem infuisse
potentiam, stabiles varietates progignendi,
magisque, quam nune: hodiedum enim sal-
tem ita efficacem liane potentiam amplius non
habet. Accedunt: varium clima, varius cibus,
variae oceupationes, et diversissima alia ad-
juncta et circumstantiae, quae tantum exer-
cuerunt in homines influxum, ut tot hominum
varietates in lucern prodierint.

Si ergo omnes homines unam tantum
speciem efformant, possibile etiam dici debet,
omnes ab uno descendere; et quod scientia
tantum possibile esse admittere debet *), ac-

*) Pianciani saepe laudatus, qui in sua Co-
smogonia comparata col Genesi  hauc quoque quae-
stionem pertraetat, illam hoc modo concludit: Le
scienze naturali confermano V unita della specie
umana , e che percid , senza fisica ripugnanza , si
pub tutta derivarla dagli stessi progenitori. Le os-
servasioni naturali non possono dimostrare il fatto ,
ma non valgono ad impugnarlo: e cio tasta.  (Pag.
460 .).

107

cedente testimonio verbi Dei infallibilis, rem
re vera ita se habere, certissimum evadit.

Sed quid multa? lili quidem, qui vellent
demonstrare, bomines a diversis descendere pro-
parentibus, propter tot hominum varietates ob-
servatas; illi iidem, inquam, applaudunt ambabus
manibus curiosae Darwini theoriae, vi cujus pri-
mus omnium hominum parens fuerit pithecus.
Risu m teneatis!

XXVII.

In versibus 26. et 27. primi Geneseos
capitis compendiose narratur creatio primorum
hominum. In capite secundo vero, versu 7.
primi hominis creatio refertur: Formavit i-

gitur Dominus Deus hominem de Urno ter-
rae, et inspiravit in facicm ejus spiraculum
vitae, et factus est komo in animam viventem ;
vel sine tam crasso anthropomorphismo dice-
remus: Deus efformavit e materia jam exis-
tente, nimirum e terra, corpus humanum, isti
corpori ita efformato addidit animam, et tri-
buit ei lioc modo vitam. — Anima itaque
est, quae e terra plasmatum corpus vivificat,
anima est, ut dogmatici loquuntur, forma
corporis,  et quidem ipsa est unica et imme-
diata forma corporis.

Dicitur vero anima in hoc loco in ori¬
ginali nišmath chajim,  quod Vulgata reddit
spiraculum vitae,  et quod nos dicimus spiri-
Mtus vitalis,  quod revera etiam in Sap. XV,

108

11. ita appellatur, graece pneimia ssoicon.
Haec phrasis vero non necessario animam im-
mortalem significat, quia haec eadem phrasis
in Gen. VII, 22. etiain de animalibus adhi-
bita est. Unde S. Augustinus: Et animam

viventem,  ait, et spiritum vitae etiam in pe-
coribus invenimus , sicut logui divina Scrip-
tura consuevit.  (De lis. Dei. lih. XIII, c.
24.).

Istum spiritum vitalem autem in homine
esse essentialiter diversuin a špiritu vi tali a-
nimalium, non quidem in hoc loco, sed alibi
Moses ad sufticientiam ostendit, quando ni-
mirum hominem refert ad Dei imaginein crea-
tum, et dominum constitutum omnium visibi-
lium creaturarum orbis lmjus terraquei, quae
imago, ut supra consideravimus, tantum in
anima hominis esse potest; porro, quando
Deus homini praeceptum dat, et quando ani-
malibus ad se adductis nomina indit. Haec
oninia, attente considerata, satis superque o-
stendunt, hominem malto excellcntioreni om¬
nibus ceteris animalibus esse, praeditum in-
telligentia et libero arbitrio, uno verbo, su-
blimius et excellentius vitae principium in eo
esse, quam in quocumque animali.

Creato vero primo homine dixit Deus:
Non est lomim, esse hominem solarn: facia-
mus ei adjutorium simile šibi.  (Gen. II, 18).
Non enim ad hoc factus erat liomo, ut solus
maneret; indigebat adhuc adjutorio, alio šibi

109

simili ente, eique conveniente. Ideo adduxit
Deus ad Adam omnia animalia, quibus liomo
nomina imponebat, simul autem etiam cogno-
vit, se esse essentialiter diversum ab omnibus
animantibus,. neque inter ea inveniri ullum
individuum, quod socictatem cum eo inire
posset. Ideo Deus, immisso sopore in Adam,
ex una costa Adami mulierem efformavit, ei-
que associavit. Hanc quum conspexisšet A-
dam, excJamavit: Hoc nune os ex ossibus

meis, et caro de čarne mea  (ibid. v. 23.)

Atque bic demum: benedixit illis Deus,
et ait: Crescite, et multiplicamini, et replete
terram, et subjicite eam, et dominamini pi-
seibus maris, et volatilibus coeli, et universis
animantibus, quae moventur super terrepm.
(v. 28 ).

Potentiam tribuit Deus hominibus gene-
ratione propagandi genus suum, instituit ma-
trimonium, cujus finis principaJis est genera-
tio et educatio prolis, ncc non mutuum au-
xilium. Dominium eis etiam concedit in om¬
nia animantia, quod dominium in statu inno-
centiae hominis etiam perfectum fuit.

Veram hi c iterum acatholici insurgunt
dicentes: En divinum mandatum: Crescite et
multiplicamini!  Quare vos catholici vitam coe-
libem commendatis, et certis vitae statibus
injungitis, transgredientes istud praeceptum?
Sic argumentabatur olim infelix Joannes Ron-

110

ge, quum novam errantium sectam introdu-
ceret.

Sed haec eadem verba dicitur Deus pro-
tulisse etiam supra v. 22. ubi de piscibus et
avibus, entibus ratione carentibus agitur: Be-
nedixitque eis dicens: Crescite, et multiplica-
mini, et replete aquas maris ; avcsque multi-
plicentur super terram.  Numquid Deus his
verbis * praeceptum dedit piscibus et avibus,
ut crescerent et multiplicarentur ? Suntne ani-
malia irrationalia praeceptorum capacia? Quis
sanus boe asseret? — Verba ergo haec nil
aliud exprimunt, quam potentiam eis a crea-
tore inditam, sui similia generandi, et spe-
ciem suam conservandi. — Si itaque v. 22.
non praeceptum divinum continetur, consc-
qucnter neque v. 28., in quo eadem verba
hominibus dicuntur, praeceptum vere tale con-
tineri potest.

Et si concederetur quoque, illis verbis
praeceptum vere tale contineri, tune praecep¬
tum istud ligat totum genus qua tale, non
vero singu.la individua in specie. Et certe in-
ter Sanctos Veteris Testamenti jam Elias pro-
pheta, fors etiam Elisaeus, certe vero pro-
pheta Jeremias a matrimonio abstinuerunt.
Quomodo anteni potuerunt boe facere, trans-
grediendo mandatum Dei ? —■ Et Cbristus ait:
Sunt eunuchi, qui se ipsos castraverunt pro-
pter regnum coelorum.  Et S. Paulus consilium
dat, servare virginem suam.  Quomodo potue-

111

runt lioc facere, si strictum Dei praeceptum
omnes homines obligat ad amplectendum sta-
tum matrimonialem ?

XXVIII.

Dixitque Deus: Ecce dedi vobis omnem
herbam afferentem semen super terram, et u-
niversa ligna, ,quae habent in semet ipsis se-
mentem generis sui, ut sint vobis in escam ;
et cunctis animantibus terrae , omnigue volucri
coeli, et universis, quae moventur in terra, et
in quibus est onima vivens, ut habeant ad
vescendum. Et factum est ita.  (v. 29. 30).

His verbis benignissimus Creator assi-
gnat alimenta et liominibus, et cunctis ani-
mantibus terrae, desumenda e regno vegeta-
bili. Etiam Ovidius Metam. 1. XV. homines
primitus e vegetabilibus tantum alimenta šibi
parasse dicit:

At vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,
Fructibus arboreis, et quas humus educat herbis
Fortunata fuit, nec pottuit ora cruore..

Similia habent Dicaearclms, Porpliyrius,
et Plutarchus. Sed hic movent quaestionem:
Verene omnia animalia una cum liominibus
alimenta e regno vegetabili, et ex eo tantum
petebant? Ergone non existebant tune anima¬
lia rapacia, carnivora? Estne verum, quod
mors demum post bominis lapsum in mundum
intravit? In reliquiis animalium petrefaetis

112

ex internis terrae effossis, quae ante hominis
creationem in terra vivebant, manifestissima
documenta inveniuntur, ajunt, etiarn time ani-
malia carnivora exstitisse, animalia ab anima-
libus vorata fuisse, ergo mortem in mundo
etiam ante hominem dominium suum exercuis-
se. Ita Oersted, Carolus Vogt, Hartpole Le¬
či^, Frohschammer, et alii.

Respondemus: Quod attinet homines, res
non est perfeete el ara, sumpserintne cibum
snum tantum vegetabilem, an vero jam car-
nes manducaverint, quum in utramque par-
tem disputetur, et penitus evineentia argu¬
menta neutra pars proferre valeat. Primi ho¬
mines, ut videtur, non habebant aliud nutri-
mentum, quam herbas, semina, fructus, qui-
bus ad summum adliuc lac animalium adde-
bant. Tališ erat eorum cibus ante lapsum,
tališ debebat esse eorum cibus etiam post
lapsum. Manifestum enim est, in hoc loco
Geneseos vegetabile tantum regnum homini
assignari in cibum, et immediate post lapsum
legimus Deum homini dixisso: Gomedes her-

bam terrae.  (Gen. III, IB). Nec nisi post di-
luvium tandem dicitur Noacho ejusque farni-
liae: Omne, quod movetur, et vivit, erit vobis
in cibum ; quasi olera virentia tradidi vobis
omnia  (Gen. IX, 3). Quasi diceret: IIucusque
licitum vobis erat manducare id tantum, quod
terra producit, quod regnum vegetabile sub-
ministrat; exinde autem, et omni futuro tem-

113

pore tradidi vobis omnia in cibum, etiam
carnes animalium quorumcumque, ut ličite in-
de manducetis.

Et hoc Dei praeceptum, de manducandis
tantum vegetabilibus (nam praeceptum  Dei
utique dicendum est, quum verbis illis con-
ceptum sit: Gomedes  (alii hebr. reddunt: Co-
medas herbam terrae)  absque dubio primi
nostri parentes, omnesque eorum pii posteri
ante diluvium sancte observasse credendi sunt.
Sicuti vero nune videmus in ecclesia fieri, ut
ecclesiasticum abstinentiae praeceptum certis
diebus obligans christianos, pii et boni homi-
nes exacte observent, suae salutis incurii am
tem temere transgrediantur: ita ante diluvium
pii liomines sine dubio Dei praeceptum quoad
ciborum selectum conscientiose observabant,
impii vero Caini posteri, ut in aliis rebus
majoris momenti, ita etiam in hoc praecepto
divino Deo minime fuerunt obsequentes; hinc
esus carnium ante diluvium jam fuit introdu-
ctus inter illos. Hoc modo enim, ut patet,
ambae sententiae facillime conciliantur.

XXIX.

Sed, ut hominibus, ita et cunctis ani-
mantibus terrae  Deus cibum ex regno vege-
tabili assignat. Ergone nullum animal tune
carnivorum erat? — Sic quidem aliqui inter-

8

114

pretes putant, animalia fera, quae tantum de
rapina vivunt, et čarni bus aliorum animalium
vescuntur, ante hominis lapsum paciflce cum
omnibus reliquis animalibus vixisse, et ali-
menta šibi e regno vegetabili petiisse, eo
modo, quo Isaias propheta rem describit:
Habitabit lupus cum agno, et pardus cum
hoedo accubabit; vitulus, et leo, et ovis simul

morabuntur . Vitulus, et ursus pascentur,

simul reguicsccnt catuli eorum; et leo guasi

bos comedet paleas . Non nocebunt , et non

occident in universo monte sancto meo.  (Isa.
XI. 6-9 cfr. LXV, 15). — Per primum ho¬
minis peccatum vero, ajunt, ista aurea aetas,
cujus memoria plus minusve obscurata inter
omnes antiquas gentes conservabatur, de re-
pente disparuit, prior pax et tranquillitas
turbata fuit, multa animalia, prius mansue-
ta, nune fera evaserunt, et carnibus aliorum
vesci coeperunt; totamque creaturam in dete-
rius mutatam fuisse, et illud evenisse, quod
s. Paulus describit, dicens: Ezpectatio crea-
turae revelationem filiorum Dei ezpectat. Va-
nitati enim creatura subjecta est non volens,
sed propter eum, qui subjecit eam in spe\
quia et ipsa creatura liberabitur a servitute
corruptionis' in libertatem gloriae filiorum Dei.
Scimus enim, quod omnis creatura ingemiscit,
et parturit usque modo etc.  (Rom. VIII, 19-
22 ).

Attamen ista sententia nimium audax di-

115

eenda est, immo S. Thomas Aquinas omnino
irrationabilem  illam appellat. Haec enim sunt
ejus verba :

A d secundum dicendum, quod quidam
dicunt, quod animalia, quae nune sunt fero-
cia, et occidunt alia animalia, in statu illo
fuissent mansueta , non solmi circa hominem,
sed etiam circa animalia.  „ Sed hoc est om¬
nino irrationabileNon  enim per peccatum
hominis natura animalium est mutata, ut qui-
bus nune naturale est comedere aliorum car-
nes, lune vhissent de herbis, sicut leones , et
falcones  (Prim. q. 9G. art. 1. ad 2.) S. Au-
gustinus non satis certus est, cui sententiae
adstipuletur, ita enim seribit: Si beatitudi-

nem loči illius  (i. e. paradisi) christiano co-
gitaretur affectu, nec bestias ibi morituras
fuisse crederetis, sicut nec saevituras , sed ho-
minibus mi rabili mansuetudine subditas, nec
pastum de alternis mortibus quaesituras, sed
communia, sicut seriptum est, cum hominibus
alimenta sumpturas. Aut, si eas ultima se-
necta dissolveret, ut sola ibi natura humana
vitam possideret aeternam, cur non credamus,
quod auferrentur de paradiso moriturae, vel
inde sensu imminentis mortis exirent, ne mors
cuiquam viventi in loco vitae illius eveniret?

Malto  igitur probabilior, ni unice vera,
ergo ampleetenda sententia est saniorum S.
Scripturae interpretom, secundum quos, uti
post Adae lapsum, ita etiam antea carnivora

116

animalia discerpebant et vorabant alk, Quod
autem in nostro loco regnum vegetabile cun-
clis cmimcmtibus  in cibum destinatur, ita in-
telligendum esse apparet, quod sine vegetabi-
libus reginim animale oninino non potest sub-
sisterc. Plurima enim pars animalium e re-
gno vegetabili tantum šibi cibum quaerit et
sumit; porro boru m animalium carnibus ve-
scuntur rapacia, carnivora animalia. Ita ergo
etiam carnivora animalia sine plantis non
subsisterent, quia non invenirent animalia,
quorum carnes vorare possent. Cuncta  ergo
animalia  e regno vivunt vegetabili, alia sci-
licet mediate, uti e. gr. tigres, leones, leo¬
pardi, aquilae, et similia: alia vero immedia-
te, uti ex. gr. oves, boves, caprae, equi, a-
sini, cameli etc.

Secundum exposita itaquc concedimus,
jam ante hominis lapsum animalia rapacia ex-
stitisse, mortem jam in lioc mundo fuisse, a-
nimalia ab animalibus discerpta, et devorata
mortem oppetiisse. Ideo vero non sumus in
contradictione ulla cum s. Scriptura, ne mi-
nima quidem, quae docet: I)eus mortem non
fecit, nec laetatur in perclitione vivorum  (Sap.
I. 13.) Invidia autem diaboli mors introivit
in orbem terrarum  (ib. II, 24.) i. e. quum
diabolus invidens primo homini felicitatem,
eundem ad peccatum seduxit, tune demum
mors in lioc mundo dominari coepit. Quia
s. Scriptura in his, aliisque similibus locis

117

de homine loquitur, non de animalibns reli-
quis. Non cogimur itaque renunciare dogma-
ti christiano-catliolico de primo Adami pec-
cato ejusque tristissimis consectariis. Quum
s. Scriptura docet, per Adami peccatum mor-
tem in mundum venisse, manifeste hoc docet,
hominem per peccatum amisisse specialem il-
lam praerogativam, sive, si mclius placcat,
illud privilegium immortalitatis sui corporis,
quod non erat donum naturale, sed superna-
turale. Hominem mortuum non fuisse nisi
Adam peccasset, est doctrina s. Scripturae;
nullibi autem docet Scriptura, etiam reliquis
animalibns impassibilitatem, et immortalitatem
concessam fuisse.

Quodsi vero Frohschammer asserit: „si
in animalibns mala physica et mors a prin-
cipio dominabantur, etiam homines non po-
terant esse exempti ab ista lege naturae, qui
eadem elementa, uti animalia, atque easdem
chemicas, pbjsicales et organicas leges et
vires in se portabant“; nec non, quod „se-
cundum postulatum scientiarum naturalium
nil aliud restet, nisi ut renuntiemus super-
stitiosae credulitati, fideique in verba Scrip-
turae, et credamus, etiam hominem inox ab
initio, ergo etiam ante quam peccavit, dolo-
ribus, morbis, et ipsi morti fuisse obnoxium.“
— Nos ad haec deliria (non enim aliud no-
men merentur) respondemus, totum hoc om-
nino gratis affirmari; nulla enim scientia de-

ii8

monstrare umquam poterit, corpus humanimi,
naturaliter quidem doloris, resolutionis et
inortis capax, non potuisse singulari divino
dono praeservari ab omni infirmitate, et a
morte. Aut numguid abbreviata est manus
Domini ? (Isa. L. 2.). An non potest omne
id facere, quod vult?

XXX.

Viditque Deus cimeta, qnae fecerat, et
erant valde bona. Et faetum est vesp tre, et
mane, dies sextus.  (v. 31.)

Cum hominis creatione, maris scilicet et
feminae, series creationum divinarum conclu-
ditur, atque creatio, qua totum, completa est.
Sexto die itaque, ut vidimus, et animalia
terrestria producta fuerunt, et prim us bomo
formatus atque in paradiso constitutus, ut o-
peraretur et castodiret illum  (Gen. II, 15.)
et animalia coram Adam adducta, quibus ho-
mo nomina imposuit, et e dormientis Adae
costa formata mulier Eva. Haec omnia intra
spatium 24 horarum reponi non possunt: dies
ergo etiam sextus longior periodus dicenda
est.

Post singula objecta a Deo creata aut
producta, adnotatum est: Et vidit Deus,

quod esset bonum,  id est, ideae divinae om-
nino respondens, et aptum fini, pro quo, vel
in quem singulae res fuerunt productae, Fi-

119

nita vero creatione, omnibusque sapientissime
dispositis, dicit: Viditque T)eus cuncta, quae

fecerat, et er ant valde bona;  lioc est, non
tanturn singulae res separatim consideratae
bonae erant, sed etiam consideratae in
connexione cuin omnibus aliis rebus crea-
tis; unaquaeque earum erat in pulcherrima
harmonia cum omnibus reliquis, atque testi-
monium ferebat admirabilis sapientiae Crea-
toris. Pulcberrime in hunc locum S. Augu-
stinus, uti solet, et ingeniose ita scribit: Et
vidisti Deus omnia quae fecisti, et ecce bona
sunt valde; quia et nos vidimus ea, el ecce ,
omnia bona valde. In singulis gmeribus o-
penim tuorum, cum dixisses, ut fierent, et
facta essent: illud atque illud vidisti, quia
bonum est. Sexies numcravi scriptum esse,
te vidisse, guia bonum est, quod fecisti: et
hoc septimum est, guia vidisti omnia, quae
fecisti, et ecce, non solmi bona, sed etiam
valde bona, tamquam simul omnia. Nam sin-
gula tanturn bona erant , simul autem omnia
et bona et valde. Hoc modo dicuntur etiam
quacque pulchra corpora: quia longe multo
pulchrius est corpus, quod ex membris omni¬
bus consiat, quam ipsa membra singula: quo-
ram ordinatissimo conventu completur univer-
sum, guamvis et Ul a etiam singulatim pulchra
sint.  (Confess. lib. XIII, cap. 28.).

Similiter de Gen. contra Manich. I, 21.
loquitur: Quum de singulis ageret, dicebog

120

tankim: Vidit Deus quia bonim est ; gumn

autem de omnibus diceretur, p ar um fuit dici
bona, nisi adderetur et valde. Si enim sin-
gula opera Dei, quum considerantur a pru-
dentibus, inveniuntur habere laudabiliter men-
suras, et numeros, et ordines, in suo guogue
genere constitutos, guanto magis omnia simul,
i. e. ipsa universitas, quae istis singulis in
urnim collatis completur? Omnis enim pul-
chritudo,- quae partibus constat, multo est lau-
dabilior in toto, quam in partibus.  Quia er-
go videns Deus cuncta, quae fecerat, illa val¬
de bona esse invenit, nihil in tota creatura
mali inveniebatur. Unde etiam non possumus
supponere, hominem eadem die sexta, qua
creatus fuit, lapsum, sicuti sancti Ephraem,
Epiplianius, et Jrenaeus volunt. Si enim an-
te finem sextae diei peccatum commisit, qua ra-
tione dici poterat, quod Deus cuncta contempla-
tus, non obstante maximo malo, quod est pecca¬
tum, invenerit omnia valde bona?

DIES SEPTIMUS

XXXI.

Narrata historia sex dierum creationis,
Ut eam concludat, et totam creationis hebdo-
madem impleat, prosequitur Moses: Igitur

perfecti sunt coeli et terra, et omnis ornatus
eorum. Complevitgue Deus die septimo opus

121

suum, quod fecerat: et requievit die septimo
ab universo opere, quod patrarat. Et bene-
dixit diei septimo, et sanctificavit Murn, quia
in ipso cessaverat ab omni opere suo, qiiod
creavit Bens, ut faceret.  (Gen. II, 1-3.)

Verba deinde, quae immediate post haec
sequuntur, videlicet: Istae  s unt generationes

coeli et terrae  (v. 4.), juxta aliquos sunt
quasi epiplionema et conclusio creationis lii-
storiae hucusque narratae; juxta alios vero
inscriptio sequentis narrationis de creatione
primi liominis ejusque vitae consortis. Verba
itaque Scripturae recitata, et in principio se-
cundi capitis posita, proprie caput praecedens
primum concludere debuissent, et seeundiuii
caput inde deniurn a quarto versu incipere.
Divisio nimirum ista in Capita non descendit
a sacris Scriptoribus ipsis, sed demum sae-
culo 13.tio aerae cliristianae, ut vulgo cre-
ditur, ab Hugone cardinali a S. Caro, intro-
ducta, non tam argumentiral respicit, quam
potius commoditatem illorum, qui Scripturam
citare, et quae ex Scriptura allegantur, facil-
limo negotio in Bibiiis invenire volunt. Ideo
praeter Capitum distinctionem, saeculo 16.to
adiiuc moderni versiculi capitum, cifris ara-
bicis signati introducti, atque omnibus probati
sunt.

Complevitque Deus die septimo opus suum,
lioc est, compleverat.  Septimo enim die nil
novi amplius creabat, ideo Samaritanus textus

122

cum versione Samaritana, Syriaca et Alexan~
drina legit: Et complevit Deus „die sexto u

opus suum ; quod etiam nonnulli interpretes
moderni probant.

Usque ad initium itaque septimi diei
creator nova producebat, ipso vero septiino
die cessavit, nec procreabat amplius nova,
ideo dicitur septimo die reguievisse ; quod
non ita intelligendum est, ac si Deus ex illo
tempore inoperosus sit. Pater meus,  ajebat
Jesus, usque modo operatur  (Joan. V. 17.)
scilicet, conservando universa, quae ab initio
procreavit, eaque sapientissime gubernando.—
Talem vero ]oquendi modum adhibuit Scrip-
tura ideo, ut hominibus insinuaret, quid ip-
sis faciendum sit, scilicet: sex diebus ope-
randum, septima cessandum a negotiis et oc-
cupationibus mundanis, et Dei cultui vacan-
dum, atque curam saiutis animae gerendam.
Unde dicitur Deus sanctificasse diem septi-
mum,  consecrasse videlicet cultui Creatoris.
Hinc etiam Hebraeis lege praeceptum erat,
ut diem septimum, sabbathum  sanctificarent,
sicque ipso facto profiterentur fidem in Deum
creatorem universorum. Nos vero, quia Chri-
stus redemptionis nostrae opus prima liebdo-
madis die consummavit, quae dies inde Do-
minica  jam apostolorum aevo (Apoc. L 10.)
vocari coepit, sanctilicando Dominicam  rege-
nerationis generis humani per Filium Dei pe-
ractae memoriam celebramus.

123

Sed attentus lector historiae creationis
fors mirabitur, cur de unoquoque creationis
die dictum sit: Et factmn est vespere et

mane , dies unus, secundus, tertius  etc. de die
septimo autem nihil tale dicatur. Sciat ergo,
etiam hoc suam liabere rationem. Primo
enim, septima dies creationis semper adhuc
perdurat, est enim dies requietionis Dei, id
est, tempus, quo, ut paulo superius dictum
fuit, a procreandis novis entibus abstinet, ab
initio vero creata conservat et gubernat. Diei
hujus sep timi ergo vespera nondum advenit
(cfr. Lamy  Introd. in s. Script. Mechlin.
1867. P. II. pag. 39. Pianciani  *) pag. 467),
sed post ipsius vesperae adventum succedet
mane diei interminabilis, diei coelestis beati-
tudinis. Ita S. Augustinus (Conf. 1. XIII. c. 36):
Dies autem septimus,  ait, sine vespera est,
nec habet occasum, quia sanctificasti eum ad
permansionem sempiternam.... Sabbato vitae
aeternae requiescamus in te etiam. Secundo
vero, quia sex creationis dies typus sunt et
imago quaedatn totius hujus temporis, quo
vita humana decurrit inde a creatione Adami,
usque ad consummationem saeculi; quod totum
tempus Patres ad imitationem sex illorum
dierum in sex mundi aetates dividunt. Septi-*
ma vero dies typus est ultimae diei, sive

*) „Sembra durare anche oggidi quella gior*

nata.“

124

diei resurrectionis. Ad indicandum ergo, diem
resurrectionis forc sine vespera, quia num-
quam finem hab it ura est, ideo etiam septima
dies creationis vespera caret, ut ejus typus
esse possit. Confirmant hoc etiam isto modo:
Quum I)eus dixerit Adae: Quocumque clie

comederis ex eo, morte morieris  (Gen. II. 17);
peccato commisso autem 930 annos natus o-
hiit (Gen. V, 5.), hoc est, ante diei finem,
qnia non attigit mille annos vitae. Sunt an¬
teni mille cmni dies unus,  ait S. Jrenaeus.
Simili modo loquitur s. Justinus in dial. cum
Tryph. Etiam Lactantius (div. instit. 1. VII.
c. 14.). Dies magnus Dei,  ait, mille annorum
circido terminatur.

Dies ergo septima, ut dictum est, non-
dum finita est, adliuc perdurat, durahitque
usque ad saeculi consummationem; complecti-
tur itaque plura jam annorum millia (hucus-
que jam circiter sex millia): consequenter e-
tiam praecedentes sex creationis dies periodi
sunt, plura annorum millia singuli complec-
tentes.

Pianciani  creationis hebdomadem septem
periodos comprehendere ait, ut superius jam
innuimus, atque secundum eum prima dies est
periodus lucis  (Lichtperiode) et ignis sen che-
micae conflagrationis  primorum elementorum ;
secunda dies vero est periodus atmosphaerae,
firmamenti, et divisionis aquarum, sive ut
ipse eam appellat, periodus chrgstallkationis,

125

vel formatiouis corporum; tertia dies est pe¬
riodus vegetationis  (Vegetationsperiode); quar-
ta dies est periodus astrorum  (Sternperiode);
quinta dies, periodus animalium  (Periode des
animaliscben Lebens); tandem sexta dies est
periodus inttlligentiae  (Periode der Intelli-
genz); quam sequitur septima dies, seu pe¬
riodus conservationis  rerum creatarum (Pian-
eiani Cosmog. pag. 470).

C O N C L U S I O

XXXII.

Proposueram ab initio, quum hasce obser-
vationes hiblico-geologicas  scribere inciperein,
omnes quaestiones maj oris momenti, quae in-
ter tbeologos et naturalnim rerum indagatores
nostro aevo acriter agitantur, paucis saltem tan-
gere, atque ostendere, nil proferri posse de iis,
quae scientiae jam pro certis liabent, quod
cum effatis s. Scripturae vere pugnet. Quum
vero liistoria creationis boe modo considera-
ta, in tantam jam molem excrevcrit, quae
Folio periodico minus conveniat, hic interim
finem impono discursui buic; alio tempore, si
visum fuerit, et proficuum judicatum, illum
iterum suscepturus, atque reliquas adhuc quae-
stiones non paucas examinaturus et expen-
surus. Iste ergo discursus, etsi longior vi-
deri possit, tamen valde brevis est et re-
strictus, ubi cum objeeto, de quo traetat, con-

126

feratur. Quaestiones enim tantum praecipuas,
quae hodie vehementer agitari solent, breviter
et summis, ut ita dicam, labiis tantum tac-
tas, hic proposui; unde, ni fallor, saltem line
benevolus leetor intelligere poterit, nullam
d ari proprie talem contradictionem inter id,
quod Scriptura divina de rerum primordiis
docet, et inter id, quod scientiae imprimis
geologia, palaeontologia, astronomia et anthro-
pologia pro certis venditant.

Et nobis guidem ipsis,  dicam cum serip-
tore seciuidi libri Maccabaeorum, qui hoc opus
breviandi causa suscepimus , ut nempe in pau-
cis foliis leetor quasi in compendio haberet,
quod alias in magnae moliš libris fuse trac-
tatur, non facilem laborem, immo vero nego-
timi plenum vigiliarum et sudoris assumpsi-
mus  (2. Macc. II. 27). Igitur in Ms  pro
interim facicm finem sermonis. Et si quidem
bene, et ut  rei propositae competit, hoc et
ipse velim; sin autem minus dime, conceden-
dum est miki. Sicut enim vinum sernper li¬
ber e, akt sernper aguam, contrarmm est, al~
ternis autem uti, delecta&le; ita legentibus, si
sernper exactus sit sermo, non erit graius.
Ilič ergo erit consummatus.  (2. Macc. XV,
38-40.)

Prospectus

Prefatio.

Introductio.  Pag.

1. Thrologus non debet omnino negligere

studia naturalia. Praecipui auctores,
qt:i de lmmdi et hominis creatione
seripserunt. 1-9

2. S. Scriptura docet veritatem. Liber

Seripturae et liber naturae idem do¬
cent . 10-11

3. S. Scriptura occupatur veritatibus reli-
gionis; de natura loquitur tantum ad
reAgionis veritates clarius proponendas;
atoue tune non scientifice, sed ad com-
munem captum horninum. Corollaria

cx dictis.12-14

4. Scientiae naturalis finis. Liber naturae

ut pluriinum liber signatus. Quaestio
de rerum origine non spectat ad geo-
logiam.15-18

5. Pides et scientiae naturales non šibi

opponuntur.19-20

6. Momenta religiosa in historia creatio-

nis Mosaica.21-24

7. Explicatur Geneseos capitis primi ver-
stts primus.  In principio quid sit. Quid,

ci'e are. Quid Eiohim.25-29

8. Pbrasis ceelum et terra. An liic de

angelorum creatione mentio fiat . . 30-31

9. Materia non est aeterna. Quando fuerit

principium.32-34

128

10. Qualis fuerit tetra primo creationis Pag.
momento Sententia S. Augustini, et
Westermayeri atque aliorum. An ob
angelorum lapsum prima creatio ever-

sa fuerit.35-39

11. IIypothesis Humboldti de mundi ori-

gine.40-41

12. Explicatur versus secundns.  Tliohu va

bobu. Abyssus.42-45

13. Spiritus Dei ferebatur super aquas. Co-

rollaria e dictis.  46-48

TUes primus.

14. Explicantur versus 3. et 4.  Quomodo
Deus loquatur. Tota Ss. Trinitas in
creatione operosa. Quid sit lux. Theo-
ria vibrationis et emanationis. Lux da-
tur sine sole. Sententia Piancianii de

lucis productione.49-53

15. Cur dicatur lux bona. Divisio lucis et
tenebrarum, Unde sitit nomina dies

et nox. Initium primi diei. Quo anni
tempore mundus creatus sit ... 54-59

16. Quales fuerint dies creationis, quid jom
Hebraeorum, mane et vespere. Cogni-

tio vespertina et matutina ....  60-64

Dies secundus.

17. Ezpliccmtur versus 6-8.  Firmamentum,
coelum, aquae super firmamentum. Cur
non sit additum: Et vidit Deus, quod

esset bonum.65-70

Dies tertius.

18. E.rplicantur versus 9-10.  Apparuit ari-

da; causa hujus. Opera creationis, di-
stinctionis, et ornatus.71-74

19. Explicantur versus 11-13.  Plantae pro-
ducuntur. Quid exstiterit prius, ger-

129

mina an semina. Consensio inter Scrip- Pag.
turam et palaeontologos Plantae etiam
sine sole crescere et prosperare pote-

rant. Vespere et mane.75-80

Dies quartus.

20. Exponuntur versus 14-19.  Non hic de-
mum sol et stellae creantur. Sint in

signa et tempora.81-85

21. Sol et luna jure dici possunt duo lu-

minaria magna.  86-88

Dies quintus.

22. Explicantur versus 20-23.  An aquae

animalia aquatica et volatilia produxe-
rint. Quid sit: Benedixit eis. Terra
aliquando calidior.89-91

Dies sextus.

23. Explicantur versus 24-25.  Animalium
divisio apud Mosen, et apud Classicos.

Quot specierum singularum animalia
fuerint creata .92-93

24. Explicatur versus 26.  Faciamus ho-

minem. Deus non init consilium cum
angelis. Imago et similitudo Dei in
homine.94-99

25. Explicatur versus 27.  An fuerit pri-

mus homo androgynus . 100-101

26. Omnes homines ab uno descendunt;
hoc Scriptura clare docet, neque scien-

tia contrarium demonstrare valet . 102-106

27. Creatio viri, et foeminae. Spiraculum

vitae. Explicatur versus 28.  Omnes ho¬
mines non tenentur generationi ope¬
ram dare.107-110

28. Explicantur versus 29-30.  Alimentum
hominum et animalium. An homines

ante diluvium čarnem comederint. 111-112

130

29. Quomodo vegetabilia cunctis animalibus Pag.

alimentum praebuerint. Mors jam ante
hominis lapsum in mundo. Seiitentia
Frohschammeri.113-117

30. Explicatur versus 31.  Omnia erant

valde bona.118-119

Dies septimus.

31. Explicantur Geneseos capitis secundi
versus 1-3. Divisio Scripturae in ca-
pita et versiculos. Deus requievit ab
opere suo; sanetificavit diem septi-
tnum. Non additur solita clausa: Et
factum est vespere et mane, dies sep¬
timus. Ratio liujus. Septem periodi

creationis secundum Piancianium . 120-124

32. Conclusio. 125

Errata corrige.

In Praefatione pagina altera lin. 3. lege in.

Pag. 4. lin. 13. lege hujus.

„  40. lin. antepenultima lege dieti.

lin. penultima lege immensum.

„ 78. lin. 4. lege quaestione.

„ 92. post lineam 10. inseratur titulus: Dies

sextus. et numerus paragraphi XXIII.
„ 107. lin. penultima et ultima lege spiritus.