dX5c

fcw

w;

W

*0$

IIIIIIISMMIllSISIIMIIISISIIi

SYN TA 0 EA!
DISPVTATIO MEDICA,

D E

NATURA ET USU ACIDULARUM,

G)^ U A M

DIVINA FAVENTE CLEMENTIA.

D E C R E T O a

M*i

w 8

M(

w£

wx

A VTH OR IT ATE ETw|

$m  CONSENSU PRANOBILIUM, ®

JgO$ STRENUORUM, MAGNIFICORUM, EXCEL-

lentiffimorum, & Clariffimorum Virorum, Ma^nifici D.

'Rc&oris,  Spedabilis Inclytx Facultatis Mediae D. Decani, DD. Se-
^0^4^ niorum ac Profeflforum, Sacr* Ca?farcoe Regirq; Majeftatis Confilia-

xm

riorum : adcoq; totius Ampliffimi Medicorum ColIegij,in Anti-
quiffimo ac CetebiUniverfitatis Viennenfis Archi-Athenso.

PRESIDE

J-.V

wg$

PR/ENOBILI , MAGNIFICO AC EXCELLENTISSIMO,

jiJ8S D. PAULO  D E SORBAIT,

Philof: & Medicinae Do&ore 3  ejufdemq; Inftitu-

tionum & Theorize Profefiore primario; nec non Sacratiflim*

^ - --- ---- •• j

WrC

Inrperatricis ELEONORA  Perforin Medico.

W,A

MX

Proprimain eadem Inclyta Facilitate laurea obtinenda  ^^* 2 $

MH"
ft

public# ventihttiom fubijeit,

h


a ,

c (  ♦ ♦

m
W

*S3eX

JOANNES BAPTISTA VERBEZIUS ,

CarniolusLabacenfis,Medicine Candidatus.

DiJpHtabuntur die i 2 .Menfis Septcmbrd,horii ante me-

ridianit confuetitjin Auditorio DD. Medicorum. X'X &

__ t _ ______ ___ AW v

Vienna: Anftrii’,Typis Matthsi Cofmerovij, S. C. M. Typogr. 1661 .  Wp,

V ^ ^ ‘‘ip'y?  'Ar* "v? ^ ~y7  -

<%?<% .

- t/f/* •«%?* ^ SC?* Kir*  wAJ 1


Q  n no.  ax

j\^  o I U v> ^

9


/Pq^ WC

2 9' ulio-)

C E L S I S S I MIS..,

AC ILLUSTRISS IMIS,

P RIN C I P I B LI S,

ILL US T R I S S I MIS,

AC ‘R 'EVEIf E N <D ISSIMIS,
zADMODUMR  EVER E NT> IS ,
PERILLUSTRIBUS AC GENEROSIS ,

NOBILIBUS ATQVE MAGNLFICIS ,

INCLYTI DUCATUS CARNIOLLK

S  T A T I B II S .

•DOMINIS, D O Ml N IS P ATRONI'S AC MjECENATIBUS
C OJLEN DI SS IMIbj AC G RATI OS IS SIM IS.

Ro Laurca decertaturm in Galenico Lyc&o , non altos
quam vos prafid.es quafiwi,  ILLUSTRISSIME Ac EX¬
CELLENT! ss i me D. Com es  ac Capita nee,
Celsis: Illustrts:  ac Reverenthssimi Proce-
^s,Laurum qmrenti non potcji mall ominari coromta  Vestr a Aqttila ; nec mi¬
nis* feInner cerumen aggrediar animante virtute ilhm, qua Ccelo concolor Carle -
jit robore defuper firmata, non potejl non ejfe vA or to fa ; nonimdti funt trittm-
rphi V  e  s t r  i, Ceesis: Illustris:  ac R b v erendissimi Procures,
Er fummorum Principum filutem in fortund  V e s t r a pofitam, ttiam tribus ab
%inc ft add teftabatur  Fkidericus Cafar, quern ex Italtd reducem, per me-
isos hojlim phalanges, dele lid potenhffimd Ctleenfu Comm at te, mtolumem ai

A z Lamas

Jiaureas deduxifiis. Ingemit etiamnum Ottomnnica Inna fatakm illani& fangui-
neam Echpfim fiuam ad Colapim amncm, quam <vel un ca Aqtidx' V  esth a:  gc*.
nutria Proles , utiieus de Celfijfimd  Auerspergi ca Domo Hcros fortijfimns,
Armor inn fuorum tnterpofitione ohfcuravit: Ccdum ipfum ad  T u a  s fiefe pandit
Victorias  Andrea Dux  fortifjimd.

G nimmm ciile&e  Deo!  cui militat tether ,

, .Et cpnjurati veniunt in prajlia Divi.

Qmdquodhrec ipfa Cafarum nutrix, Regum fedes, Gemma Auflm , Vrh Vienna,
incolumiiatem fuam Aquth  Vestry in mo Joanne  Kazianbr deferat ,
quem Authousnon nifi fortem, non nifi magnanimum Antonomafiice appellant, qui
temporibus  C Ait on V. 8i Ferdinandi  Pratris Vrbem hanc a Soli -
manno obfeffm fir emit! defendit , & plus quam ducentis Jure arum milltbm refiitit
fortifijme., Mmetur etiamnum quantum velit ByzantiJ porta, experietur e felicijfi~
mis citrnhiu plures in  Vob i s revixiffe Phanices, qm Lunarn non novae aliam
nifi imierfam , idefl contritam, non aliam nifi cruore propria rubicundam, forte ad
ihternecitmsmdelendam. Hitc&fimilid,  Celsis: Illustris:  ac Reveren.
dissimi Proceres, fiimulos addiderunt, ut ad cert amen defienfurm, fub
alas Aquilee  Vestry confugerem  ; nemo bacienus Favore  Vestro protettus
certain male  ; Jpcrandum iratfo mihi bene efi ; & tametfi peculiar!  V o b  i s non
effem obfmctiU Jure, quorum P atria vitam mihi & fianguinem dedit  ,Vestra me
tamen fama ad vos traberet, qui Principibus fubmiltii Moderatores , Impcratonbus ac
Regibus fupremos Prxfelitos, fianmis Confihjs direct ores, communi demife ac publico
bono Patria Patres: quos  Carolus Archidux finceros fuos  ,Ferdi-
n a d  u s II. fi deles,  Ferdinandus  Ilf.  promptos, communi Patri<t bono
fiudentes,  Leopold  us actu Gubernans Augufiijjmus Cccfdr , cum tot a fud
Aula bum tnos , vereifc Auftriacos, ac in obfequijs Pnncipis Jut liberales appellant.
Agile itafe  Celsis: Illustris:  rcReverendissimi Proceres,
mefy ftudia&-labor es  wcmVobis confiecranteminter minimos Alumnos  Vestros
numerate. Haufiam aqua Mcdicatcc propino, nolitt dedignari Cyri magni Regis
jp.mulatores, cui Aqua Euphrates dvili homuncione oblata fitit gratijjima. Valete
cum Capite  Vestro Celsis: Illustris:  ac Reverendissimi Proceres,
in cujiu obfequ'ta miverfum nofir um Jludium  Proficiat.

CELSIS: ILLUSTRIS: atq;  REVERENDISSI-
MARUM, DOMINATIONUM  VESTRARUM

a ' Sternum fulmfiffimm Clienr

>■

t > .. Joannes Baptifta Verbezius.

P R O OE M 1 V M.

Rovida hominum Mater , Terra,
ficut plurima ad fpeciei confervatio-
netp e benignitacis fuse gremio fce-
cundiilimo partu progenerat remedia5
itahaud ignobiliora 5 partim ad delicias, partimad
nobiliorem ufum ex intimis fuis viiceribus, alia
multolabore effoda, alia fpontaneo motuprofili-
entia largiflima vena, atque uberrima flippcdicat
manu. Non ed animus,pluribus hie deferibere in.
cognitumfolisortum, non nififilijs lucisrevelan-
dum: necdeprxdicare efficacifli 3 m Lunas in haec
fublunaria virturem , reliquorumq'ue terredrium
Planetarumlnfliixus, quorumillecumcorde, ide
cumCerebrOjhiccum hepate, alius cu aliohumani
corporis vifeereaffinesfuas lervant conjundfiones.
Non abfolvam hie to tarn omnium mineralium hi-
ftoriam, quibus fertilidima Terra adeo prasgnans
ed, ut pleno femine didentus uterus foetus fuos°,
obdetricante curiosa hominum indudria, in lucem
excludere fummiscqnefur viribus. Praelibabo ta-
men, nifipenitus exhauiero, in Acidulis plurimo-
rum tarn metallorum, quam mineralium Virtutes.

A 3 Has

palato mcofapiunt, ijfdemex Hippocrcnes*
fbntefcaturientibusj licet plurimorum ftomachus
ijs naufearepo/Iic. Et utfub meridian© faleiimpi-
diores evadant. efto.

THESIS PR IMA.

A Cidula?, ab acore did#, tarn abftrufa? firnt nature,
^ utundeoriantur, quasqtie fecum vehant virtu tes,.
pluribus ignotum , omnibus controverfum, pauciori-
bus pareat. Quas nos per hs'.cce folia deguftavimur*
Acidulas, quamq.; deearum Natura & ufii fententiam
habeamus, rejeda peregrine colluviei fentina, hberc
profitebitnuc.

I I*

^ Lint ergo Acidulse Aqua?, qu# e terra? Oavernis per
yarias minerarum yenas decurrentes , tk  de virtutc
mineralium,pj^ecipue Calchanthi,quodmaxime allu-
nnt, participates, boniinum fanitatis gratia fcaturi-
unt. Excludi autem yolumus ex hoc ccnfu Fontes,quo-
rum aqua?exmalignarum venarum, quas tranfcurrunt,
participatione malignam quoque earum qualitatem fe-
cum rapiant, epota? homines fa?pe agunt in furores 0 ,
precipitant in Lethargum, pariunt oblivionem, Inge-
nijafferunt ftuporem , generant bronchocelen , imo
penitus quoq; e medio tollunt; uti cumPlinio,Vitruvio,
& Langio , Melchior Sebixius in trad: fuo de Acidu-
lis 3 fed. i. eleganter ediflerit,

III

111 .

A Cidula? noftra? fiintcon/ervativa?, & generative
nondeftru<ftiva?/anitatis, font benigna?, nonma-
glina?, faporisgrati, & accepti, nonnaufeabundi, co-
loris pellucidi, inffar Cryftalli, qu;? in vitrum fula?
Eullulasemittunt margaritis nonabfimiles, &:qua?po-
ta? nares feriunt, ac fternutarefaciunt. Ha?c etiam po~
tiorafuntfigna,quibus boniras Acidulantm deprehen-
ditur.

IV.

Bfervandum tamen eft, nonomnes Acidulas unius
ejuldemqueeflezeftimij V ledvariare, pro varietatc
turn caufte efficientis, mater’alis, loci, fitus, tempo-
ris j aliarumquecircumftantiarum, unde Acidulze aliae
erunt a rebusheterogeneis magis, alia? minusiecretarj,
alia: limpidiores, alia? cralliores , alize laporis acerri-
mi, alize minoris acredinis , alia?plus Vitrioli s  plus^
Aluminis alia:, alia plusnitri, plus martis alix,  alia?
plus cupri j plus falis communis alia? admixtum habe-
hunt 5  variant pro cujulcunque minerze, quam tran£
meant . quantitate dc  qualitate aflum pta.

v :

7V7 On tamen inftituti ratio , aut foliorum anguftia_>
•*“ concedit, omnium ,cujufcunque lint conditionis, >
Acidularum caufam materialem & ex hacfiporumqua-
litatesperveftigarejfuffitit icire omnes aquas medicatas
iaporem fuum acquirerearebusdubterraneis: quails'*

eniai •

cnim eft terra, talis quoqiie eft aqua, qua? per illamfluit,
met^r  Ariftotele & Tbcophrafto teftibus. ...

'• 3°l-  - VI

ca “f' t (  LI Ujus  loci erit dicere, quibus quaiitatibus AciduLn
s . ' *- ^  noftra? inftrud:te Tint, & uncle fui acoris origin em
fprtiantur; Dicimusquoad priraum, Acidulas ratione.
qualitatum primarum frigidas efie, Sc  ficcas, quidqukl.
contradicant alij, funt frigidse adu & potentia ob'extu-
perantiam, funt verb ficca? potentia, de humiditltee-
nim earumadaialinemo dubitat. Ratione fccundarum
qualitatum vim habere attenuandi, aperiendi, adftrin-
gendi, non obftante,quod diximus eas efle frigida? quali-
tatis. Ratione tertiarum vim habentfudorem, menfes,
Se urinas movendi, fabulum renum Sc  vefica?expellen-

Uodnam autem materiale fit acoris in Acidulis J ’

principium,multi in plurimas eunt opinionesrQui-
dam fal commune , ratione defumpta a fpiritu falis
acido; Alij fal nitri, eadem ratione moti: non nulli ful-
pfiur ; plumbum & gypfiim quidam acoris originem
poffe efleftatucrunt; quos refutatos vide in Melchioris
febizij fed:, i. diflertat.4. de Acidulis.

conveniant, credimus Acidulas in corpovetvazrTKCtyym

/

VIII.

VIII.

TT Ifceergo opinionibusremotis,dicimusimediatam
-■-^acoris Acidularum caufam efle Chalcanthum_>,
Alumen, Venerem &Martem,qua? pofteriora tam ama-
bili vinculo in vic^  uniuntur , ut vix reperibilis fit mine-
ra a^rifera,. qua? non fimul fitFerrifera. Utri autem ho-
rumpotiflimacaufaacorisadfcribenda fit, & a priori &
a pofteriori facile mnotelcit 5 Chalcantho primas tribui-
mus^>artes , fecundas Alumini, terrias Veneri fcu^tiri,
& ultimas Marti, Veneris pediflequo.

Halcanthum, feu quod idem eft, Vitriolum om,

nium maxi me Acidulis aciditatem imprimere, ©ni¬
nes Hydrographiunanimi orepronunciant, nu!Iafque_>
reperiri Acidularum fcaturigines, qua? non- Vitriolife¬
rn ine eflent impra?gnata?; fapor Vitrioli crudi hoc de-
clarat, notabilem pra? cateris fibi inefle acorem. Vi¬
triolum infuper in aqua diilci refolutum ad fenfum com-
municabitilli fuam aciditatem. Quantus infit aeon,
fpiritui e Vitrioloelicito, vel Ciniflones norunt.

A Lumen , Venerem, & Martem etiam ad acorem'
Acidularum aliquid face re contendimus, non ta-
men effetanta? a&ivitatis, quanta?eft Vitriolum. Sugt
etiamadhuc alia? ininera? Acidulis permixta?, qua? ta-
iqen illis nullum impertiunt acorem. Omni a autem
mineralia, qua? AciduLs infunt^, duplicis funt generis,,

I X.

X.

B

accida-

accida&racoredeftituta. Ab his vires quidem Acidu-
la? accipiunt, at nonGporem acidum. Ab i]lis&vi¬
res Sc aciditatem habent: inrenfioremachalcanthorre-
miflforem ab Alumine: adh'uc debiliorem ab Aire: infir-
miffimam aferro.

TT Inc fit, quod Acidula? alia? alijs acidiores Sc  effica-
^ -*■ ciores fint, & hoc adfcribi poteft vei 1 oco, ubi mi-
neraliagenerantur; velminers, qua Aciduheimbuun-
tur$ vel via?, quampermeant; velaquis ipfis, qua*per
fubtcrraneos decurruntcuniculos. Acidula? ergo, qua?
tarn ab ipfo loco mineralium nativo , quam decurfu
per illorum canales fuas proliciunt vires , efficaciores
fane funt, quam qua? cxalterutrofolum ; Sc  tamen ha-
rum illa?pra?ftant, quibus ipG mineralium matrix,quam
quibus minerarum ductus efficaciam fuam impertivit.

XII.

C Icetiam via per quam, Sc  Aqua? ip(a?, qua?fluunt,
ad majorem efficaciam facere poflunt. Via fiquidem
longior anguftior Sc  anfradfuofior, ob diuturniorem_>
morarn Sc  majorem mineralium corporum participatio-
nem, majorem quoque Acidulis poteft imprimere effi¬
caciam , quam fi via fit brevis, ampla, Sc  re&a. Aqu&
quoque ipfa?, qua? pra?cipites ruunt, plus virtuds fecum
rapiunt, quam qua? tarde progrediuntur.

xiii. ■’

XI I I.

D Iximus in pra?cedentibus , qua? fit Acidularum ns-
turaatq; prmcipium, Sc quibus mineris illud dc-
beant. Dicendum quoque aliquid arbitramur de vi
illarum purgatrice, quam anniverfarius ufus ad oculos
oftendit. Nontamen font numerandse inter purgan-
tia Cathartic a, feu eledive trahentia, quia Hipp. aph.
5.^4. fob Canicula , inquit , Sc  ante Caniculam diffi-
c lesacmolefta?fontpurgationes; cum tamenhoc tem¬
pore Acidularum ufos fit frequentifiimus, Sc  ialuber-
rimus.

X I V.

X7 ST falubcrrimus Acidularum ufos, quia toturtij
- corpus alterant, omnis generis humoresecorpore
eliminant, Sc  varies opitulantur tegritudinibus. Non
font autem remedia Catholica,utrudis opinatur plebe-
cula, qu£e ad Acidulas tanquamad facram Anchoram
in quovis morbo quotannis turmatim confugit, Sc ta~
men in ex ulceratione Pulmonum, renum, hedica, pa f-
fionibus ha?moptoicis, hydrope, afthmate, anguftia pe-
doris, tuiii See.  omni foe convalefcentia? fruftratur*

X V.

P Rogredimur ad Acidularum vfom, qui duplexeft$
internus Sc  externus ; illepotatoribus,hic balneato,
ribus convenit *, circa ilium obfervandum quid ante_j> T
quid in }  6c quid port facere debeant, qu: ijsutuntur;
quibus probe perlpedis atque fervatis non pofliint non

B 2 Acidu-

Acidula? fuofine potiri. Non autem hie in Jpatiofiffi-
mum excurram campum omnium Ipecialiorum, qua? in
ulu Acidularum confiderari debent, in quern finem con-
fulantur Authores.

XVI.

A Nte Acidularum ufumbene attendendum I. tit pri-
ma? wise  adhibita diligenti preeparatione evacuen-
tur, fiveforis, five intus eas ufurpare velis. 1 L utvense
Mefenterij vitiofis humoribus obftrudxdeobftruantur..
111. ut illi humores jam ad fluxum faciles penitus exclu-
dantur.IV. vena?ledio inftituatur }  fi corpus fitpletho-
ricum. Hiice negle&is, Aeidulas aut plane nullus,
aut exiguus fequetur frudus..

x v 11.

T Nipfoufu confideranda? veniunt circumftanti# ilia?;

■*- QjJ A N D O, Qju ANTUM, Qjl O M O D O , fell Q^U A JLI-

T e R , Acidulis fit utendum. To '^iiando refpicit
tempus turn Anni, tumDiei. Illud ell; vermin, ALfti-
vum & Autumnale. Hoc concu&ione & diftributione
abfoluta. To Qu Antum. declarat Acidularum quan-
titatem, tarn continuam , quam diferetam. Quantitas
continua determinat vel continuitatem temporis, vel
potus. Illam lecundum plerorumque & veriorem opi-
nionem finiri pofle credimus, quando 2 . aut 3 continuis
diebus Acidula? tales fere exeant, quales pota? fuerunt.
Ha?cpro diverfitate turn fexus, turn a?tatis, turn tem-
peramenti vaiiat. Mafculinu* fe^us foeminino, Juve¬
nilis

tiilis 9?tas puerili aut fenili; temperamcntum /angvi-
neum Sc  cholericum majorem phlegmatico aut melan-
cholico Acidularum quantitate perferre poteft. Certifli-
ma tamen Sc  tutiflima quantitatis menfura eft wtpoeta*
bona tolerantia.

XVIII.

Q Uantitas difcreta inuit L prtefcriptam quantitatem
Acidularum continuam non prodigo ore&unico
liauftu ingurgitandam, fed difcretionem earurn adhi-
bendam,& in partes diftribuendam efte, in plurcsqui-
dem quodofis fuerit major, in pauciores, quo minor:
fecundum. Hipp. aph. 5 i.f.  2.femelmultum&repcnte
velvacuare, vel replere, See.  periculofum; Sc  fiibjun-
git: quod verb paulatimfir, tutum. II. Indigitat inter-
vallurt temporis inter pocula, quod obfervare licet ad
liberam potantium refpirationem Sc  ventriculi condi-
itioncm ; ad certum en'im tempus potantes adftringere,
nimis fervile? Se forte nature patientis inimicum diet.

X I X.

Hp b Quo modo mulcainvolvit,& penetotum rc~
-* gimen quod tempore ulus potatores obfcrvare de-
bent, Sc  potiffimum Dist’ta? nomine venit, qua legiti-
mum ufum rerum fex non naturalium cotnprthendimus,
qui in eoconfiftit, ne vel in exceflu vel defedu peccetur;
omneenim nimium nature inimicum. Hipp aph. cit.
Vidus ad ficcitatem vergat, Sc  cama fit purcifbmaj.
Connedimus autem huic disetae &pharmaca ventricu-

B %  him

lum corroborantia, quibus & ante, &c  inter, &: poft
poculapatiensutipotefi:, qua? vide apud Pra&icos.

X X.

I ] Su Acidularumfic abfoluto, reftat dicerequidpo-
tatoribus poftmodiim faciendum. Ubi diftindio
adhibenda inter illos, quibus Acidularum ufus bene, &
quibus maleceffit. Illiquorum vires seque dcbilitatar
fuerunt, rationem habeant virium reparandarum,quod
fit probe obfervata vivendi ratione & ufu circa 6.resn.n*
non negligendo interim, qua? ad corroborationem to-
numque vifcerum internorum, fi qua Brian receffit, re-
parandum facere poffunt. Hi verb, quibus Acidularum
ufus maleceffit, & vel propter Acidulas ipfas, vcl ni-
mis licentiose inftitutam disetam, vel depravatam\T
vendi rationem, vel corporis Ineptitudinem, ha’c vel
ilia fupervenerunt fy roptomata,adhibeant curam,quam
jymptoma, quod fupervenerat, exigit.

QUiESTIONES.

A Cidulae an in potu, an in balneo ma~
gis proftnt?

U Trum Acidulse continuandse mu-
lienbus,Bipervenietibus menflruisf

U Trum AmbuJatio in potu Acidu-
larumfitnecdTaria, an verb etiam
jacendo utiliter hauriri poffint i

N O B IL I ac DOCTISSIMO

DN. DEFENDENTI.

0  lint daIces acida,fountfouaves, fount V)amara,
O Qua* nobis prafons chart a propinat aquas .
Dulcia non meruit , qui nongufta^it amara .

Sagejuvat mixtosfouftinuijje dies:

Dona Dij'varioponunl foudoreparanda 3
. 2Vcc tibiperventos aft a columba e venit.

JSfon labor eft facilis Earnajpfoundere calmer/, $

Eft tier anguftum pracipitesq Via.

Ex Hippocrenesprim acrifonte b/bendum ;

Earn demumftelfoua r uis Apollo tibi .

Siqueper oppofotos poteris contendere rapes.

Ex acida reftuet tunc tibi dulcis aqua.

pofuic

Joannes Jacobus Branz,
Medic: Baccalaur:

EIDEM DN. DEFENDENTI

COLL EG/E  PERAMANDO,

A JSPxim inquire ns abfoondita Vifocera terra 3
Qu&fttum fouccum prolicisinde tuum.

Du-

Durum opus. Obfcuru C&cumq^ e ,voraginis antrum
Jvlinatur cafurn, fubqciturejue tibi
Firmos five pedes ' alias ft laberis intus,

Et labor ZSffudor mutuus intus erit.

Sedulus indaga 3  non funt metuenda pericla;

JSTe modo flaccefcat mens animus% tibi.

Ma tried terra gravidas rirnare caver nos
Diyite necfeetu fundus inanis erit.,

Sic po ter is varias: acidis indueereformas }
Acufumverum die ere certus, aquis:

Egredere ex tenebrd ad pud Lie a pulpit a y  monflra
Legitimamprolem > quam tibi terra tulit.
Differ e 3  qua pariens acidifitfont is origo y
Et qua c online at pharmaca font is aqua.

Sic tuapojieritas feros tibi folvet honores>

Sictua producctfata suavd a cor.

NRRODNfl IN UNIUERZITETNR
KNJI2NICR

00000222166

Arnicas gratitudinis loco
appofuit

BALTHASAR PERREN..

wrmrnjsi


knjiinicJa

Narodna in univerzitetna
v Ljubljani