Arheološki vestnik
(Arh. vest., AV) 41, 1990, str. 643-648
NOVI MILJOKAZ IZ OKOLINE SIRMIJUMA
MILENA DUŠANIČ Filozofski fakultet, Stevana Musiča b.b., YU - 21000 Novi Sad
Na groblju u Dobrincima (kod Rume, ant. Caput Bassianense) pronadjen je 1979. god. rimski miljokaz, koji je potom prenet u Muzej Srema u Sremskoj Mitrovici.1 Miljokaz je od krečnjaka, gore i dole odlomljen, sačuvana višina iznosi 0,69 m, prečnik 0,44 m. Početak i kraj natpisa su propali. Slova pravilna, delimično istrvena, vis. 0,045-0,048 m (si. 1, 2). R. 2 VE, r. 5 NE u ligaturi.
Tekst na miljokazu glasi:
[Imp(eratori) Caes(ari) L. Septimio] Severo pio Pe[rt(inaci) Aug(usto) Arab(ico) Adiab(enico)] Part(hico) max(imo) div[i Marci f(ilio), divi Com] -modi /rafre, div[i Antonini] 5 [pi]i nep(oti), divi Hadr[iani pro] -
nep(oti), divi Traiani a[bn(epoti), divi Nervae] adn(epoti), pQnt(ifici) [max(imo)] [t]rib(unicia) [pot(estate) —
R 3 Dopuna div[i M. Antonini pii f(ilio)], kako se najčešče sreče na natpisima, čini se preduga. Na kamenu je stajalo ili [M. Antonini f(ilio)] ili, verovatnije, div[i Marci f(ilio)], kako se, mada retko, M. Aurelije naziva (up. ILS 1182, 1507).
R 6 Možda Traiani [PJart(hici) [abn(epoti)], kako bi bilo uobičajeno. Gore predložena dopuna više odgovara, koliko se može videti, tragovima slova na kamenu.
R 7 Manje verovatno adn[e]pQti.
Najraniji datum dizanja miljokaza pruža titula Parthicus (r. 3), koju Septimije Sever nosi od januara 198. Ove godine podignut je još jedan miljokaz, nadjen oko 4 km od Sr. Mitrovice, na kome se uz cara pominju i oba njegova sina, Caracalla i Geta." Moguče je da su, u izgubljenom delu natpisa, i na našem miljokazu bila navedena njihova imena, ili samo Karakalino ime. To je slučaj, napr. sa spomenikom iz Viminacijuma, podignutog 202. god. prilikom Severovog i Karakalinog prolaska.3 Dobrinački miljokaz podignut svakako povodom očekivane careve posete gradu, nastao je svakako izmedju 198. i 202. god., kako smatramo najverovatnije upravo početkom 202. godine. Kako je poznato, Septimije Sever i Karakala počeli su 1. januara 202. u Antiohiji svoj treči konzulat.4 Sa dosta razloga smatra se da su carevi potom, vračajuči se iz istočne vojne kampanje u Italiju, prešli preko Trakije, Mezija i Panonije. U prilog tome govori podatak u istoričara Herodijana.5 Sa tim se slažu i epigrafski dokumenti, koji svedoče o prisustvu Severa u ovim provincija-ma. Pored več navedenog spomenika iz Viminacijuma tu su i drugi,6u Donjoj Meziji,7 kao i jedan u Sisciji.8 Direktno svedočanstvo o Severovom boravku jeste podatak
SI. 1: Miljokaz iz Dobrinaca (Srem). Fig. 1: The Milestone from Dobrinci (Srem).
iz Justinijanovog kodeksa,9 gde je zabeleženo da je car 18. marta napustio Sirmijum. Kako je, medjutim, dokazano da je ovaj datum zapravo greška u rukopisu,10 postavilo se pitanje verodostojnosti tvrdnje o Severovom boravku u Sirmijumu.11
10
20cm.
SI. 2: Miljokaz iz Dobrinaca (faksimil). Fig. 2: The Milestone from Dobrinci (fascimile).
Miljokaz koji objavljujemo - svakako podignut povodom careve posete gradu -jasno potvrdjuje prisustvo Septimija Severa u Sirmiju, i to najverovatnije upravo prilikom njegovog povratka sa Istoka, u proleče 202. god. Precizniji datum može se samo pretpostaviti. Prema vrlo prihvatljivoj pretpostavci M. Mirkovič,12 Severi su 4. aprila 202. još uvek bili u Viminaciju, radi proslave Karakalinog rodjendana, koji je istog tog dana 196. god., takodje u Viminaciju, proglašen za cezara. Ako prihvatimo i. mišljenje A. Berlija da je Sever hteo da stigne u Karnuntum 9. aprila, za proslavu dies imperii,13 to bi značilo da su Severi u Sirmijumu bili več 5., najkasnije 6. aprila i da su, zadržavši se najviše jedan dan, požurili u Karnuntum. Čini se ipak prirodnije pretpostaviti nešto sporiji tempo putovanja i proslavu dana stupanja na presto u Rimu.
Pomenimo na kraju da je ovo treči miljokaz nadjen u poslednje vreme u okolini Sirmijuma. Pored miljokaza iz vremena Aleksandra Severa, nadjenog takodje u Dobrincima14, treba spomenuti i odlomak spomenika iste vrste, još neobjavljen, koji je nadjen u selu Šašincima10. Na ovom fragmentu sačuvane su samo skračenice D(omino) n(ostro)/ nob(illissimo).
1	O nalasku miljokaza ljubazno me je oba-vestila dr Olga Brukner, koja mi je i predložila da ovaj spomenik objavim. Dr Petar Milosevic, kustos Muzeja Srema pomogao mi je da izvršim autopsiju miljokaza. Srdačno se oboma zahvaljujem na kolegijalnoj predusretljivosti.
2	Up. M. Mirkovič, Sirmium 1, 1971, 86 br. 93 (= CIL 3. 10616). Miljokaz se danas nalazi u gradskom parku u Sremskoj Mitrovici.
3	Objavila ga je M. Mirkovič, Arh. vest. 28, 1977, 183-187 (= IMS 2.54). U natpisu se spominje i Julija Domna, a datovanje je sigurno, prema konzulima (Pollione et Apro).
f Up. M. Fluss, Severus (13), u: RE 2 A (1923) 1973-1975.
5	Herod. 3,1,10: dviioag 6ž xf|v 66outopCav, x& te čv toig tftveoi dioixfjaaa cbg žxtiorcp (bifjtei t6 xpeiu)6£S, t& te £v Mvootg xal IlaCoai arpa-TČJiEfta ŽJIEMKOV ...
O Herodijanovim podacima vladavine Severa up. komentar M. Šašel Kos, Zgodovinska podoba prostora med Akvilejo, Jadranom in Sirmijem pri Kasiju Dionu in Herodijanu (Ljubljana 1986) 370-383.
6	Pored več navedenog natpisa IMS 2. 54, u Viminaciju su nadjena još četiri natpisa, up. IMS 2. 22, 25, 42 i 55. Up. i dva počasna natpisa iz Remesijane, IMS 4. 69 (= CIL 3. 1685) i 70 (= Spom. Srp. akad. nauka 98, 1948,
br. 4).
7	Epigrafska svedočanstva o Severovom prolasku kroz Trakiju v. u G. Mihailov, Acta ant. Philippopolitana (Sofija 1963) 113-116.
8	Posvečen Karakalinoj verenici Fulviji Plautili, CIL 3. 3968.
9	Cod. lust. 2, 31 (32) 1.
10	To je prvi pokazao J. Kolendo, Archaeo-logia 16,1965, 129 i njegovo gledište prihvatili su svi ostali istraživači.
11	Pitanje postavlja A. Birley, Septimius Severus (London 1971) 214, koji ipak drži verovatnim da se Sever vračao Dunavom na zapad.
12	Arh. vest. 28, 1977, 185.
13	Birley (nap. 11) navodi, zapravo, samo kao mogučnost carevu želju da stigne u Karnuntum 9. aprila, dozvoljavajuči da se dies imperii mogao proslaviti i u Rimu.
14	O ovom miljokazu up. D. Popovič, Arh. pregl. 11, 1969, 261-262, koji navodi da je na natpisu reč o obnovi puta.
15	Ovaj spomenik otkrila je Dr Olga Brukner, a danas se nalazi u kuči P. Radojčiča u selu Šašincima, gde sam ga videla. Miljokaz je recentno prelomljen, tako da se vide ostaci slova u prethodnom redu. Vis. sačuvanog dela je 0,50 m, prečnik 0,25 m, vi. si. 0,055 m.
A NEW MILESTONE FROM THE VICINITY OF SIRMIUM
Summary
The Roman milestone under the examination (fig. 1,2), was found in 1979 in the graveyard of the village of Dobrinci (Caput Bassianense) and transferred to the Museum of Srem in Sremska Mitrovica (Sirmium).1 Dedicated to Septimius Severus, perhaps also to Caracalla (the end of the inscription is lost),2 it can be dated in the years A. D. 198-202 (Severus carries the title Parthicus since January 198). The milestone was erected, in our opinion, on the occasion of the emperor's presumed visit to Sirmium in 202. Since one inscription, found in Viminacium,
4lh of April, Caracalla's birthday, on the very day when in 196, also in Viminacium, Caracalla was nominated Caesar),6 it is certain that, on his return from the East to Rome, Severus passed also through Sirmium, most probably in April 202.
1