INHOUD Van de voorzitter / Activiteiten 1998 1 Aardbeving in Sloveniš 2 Aprilsko srečanje Združenja prijateljev Slovenije Algemene ledenvergadering van de Vereniging Vrienden van Sloveniš 4 Ontvikkelingen in Sloveniš - april 1998 7 Sloveens-Nederlandse economische feiten 10 Het Eurovisie Songfestival XX Informatie voor Slovenen in Nederland X2 Slovenske ljudske pesmi in šege Sloveense volksliederen en gebruiken X4 16 De Slovenen hebben in de naam van hun hoofdstad het woord liefde verwoven 22 Otroški kotiček Klnderhoekje 26 28 Kuhajmo z Bojanom Koken met Bojan 31 32 6 Jaargang 7, niuuner 3, juni 1998; werd verzorgd door de redactie. Uit deze uitgave mag niets worden overgenomen, tenzij met bronvermelding. Een exemplaar is te bestellen door f 5,- over te maken op giro 6318199 t.n.v. de Vereniging Vrienden van Sloveniš te Delft. Meningen die in Lipa worden geuit, gedeeld door het bestuur. worden niet noodzakelijk De bijdragen voor de volgende Lipa graag v6<5r 15 augustus as. inleveren bij de redactie. Vereniging Vrienden van Sloveniš: Hat u eoet weten! De Vereniging Vrienden van Sloveniš is opgericht op 7 juli 1991. De Vereniging Vrienden van Sloveniš is een zelfstandige en onafhankelijke landelijke organisatie, welke zich ten doel stelt met name op cultureel, economisch en maatschappelijk gebied de samenwerking tussen Nederland en Sloveniš resp. Nederlanders en Slovenen te bevorderen en zo mogelijk te initišren en te onderhouden. De Vereniging beschouwt zichzelf als de gešigende plaats voor ontmoetingen tussen Nederlanders en Slovenen. De Vereniging wil voorts in het bijzonder een ontmoetingsplaats zijn voor de Slovenen in Nederland. (uit artikel 2 van de Statuten) VAN DE VOORZITTER Geachte Leden, Het gaat goed met de Vereniging Vrienden van Sloveniš. Dit blijkt uit allerlei zaken. Financieel is de vereniging gezond, het aantal leden stijgt, de activiteiten vorden steeds drukker bezocht, de bi jdragen aan de Lipa nemen toe en steeds vaker zijn geluiden van tevredenheid te horen. Ook de zonovergoten barbecue van zaterdag 20 juni was een groot succes. In de volgende Lipa zal een verslag staan van deze zeer geslaagde, druk bezochte en gezellige dag. Het nieuwe bestuur hoopt dat deze lijn zich voortzet en zal zich zeker inzetten om dit te bereiken. De activiteiten zullen regelmatig vorden gehouden en uiteraard zullen onze leden daarvoor worden uitgenodigd. Verder zal het bestuur proberen dit jaar de bereikbaarheid van de vereniging te vergroten door via het internet bereikbaar te worden. (Wilt u alvast een voorproefje, kijk dan eens op de Sloveniš pagina van Freek VJolsink, http://home.wxs.nl/~wolsi002/home.html). Ook zullen vij proberen nieuve sponsors te verven om zo vat meer financišle armslag voor de vereniging te crešren. (Het eerste resultaat ziet u op de achterkant van deze Lipa). Het nieuve bestuur heeft de volgende samenstel1ing: Stian J. Krook (voorzitter), Bojan Gorički (vice-voorzitter), Valter Bril (secretaris), Siem Edink (penningmeester), Irena Vreček (redactie en secretariaat), Silva Hagen-Škoda (hoofdredactie) en Vesna Marolt (lid). Het bestuur heeft intern dus een aantal vijzigingen ondergaan en heeft Silva als versterking erbij gekregen. Marjeta Tomšič is er helaas mee opgehouden, maar heeft haar strepen in onze vereniging meer dan verdient door de Lipa de afgelopen tijd te verzorgen en te verbeteren. Silva neemt haar taak nu over, daarin gesteund door Irena, en ik vens de nieuve redactie veel succes. De volgende activiteiten zijn gepland, noteer ze alvast in uv agenda: zaterdag 12 September 1998 Sloveense borrel Open Nederlands Kampioenschap Tarrok, Sloveense keuken, en een optreden van de dans groep "Slovenska Folklorna Skupina". (onder voorbehoud) zaterdag 28 November 1998 Met vriendelijke groet, Stian J. Krook 1 Aardbeving in Sloveniš Op 12 april, werd een beving met een kracht van 5,6 op de schaal van Richter gemeten, die gevolgd werd door honderden naschokken. Het betreft de omgeving van Bovec, Kobarid en Tolmin. Er viel een dode, door een hartaanval en een aantal mensen raakte gewond. Bijna 1000 huizen raakten zwaar beschadigd, waarvan ruim 200 afgebroken moeten worden. Daarnaast raakten nog eens ruim 1000 gebouwen in mindere mate beschadigd. Zvare schade is gemeld bij de kleuterschool, het politiebureau en het revalidatiecentrum van Bovec. Een stukje bos verdween in het meer van Bohinj en zelfs het kasteel van Bled heeft schade opgelopen. Heer dan 700 mensen hebben hun huis moeten verlaten en wonen nu in tijdelijke onderkomens. De schade bedraagt ruim 60 miljoen gulden. Het herstel van alle schade zal zeker 2 jaar gaan duren. Hulpactie Tijdens de jaarvergadering van de Vereniging Vrienden van Sloveniš werd het initiatief genomen om een hulpactie te houden voor de slachtoffers van de aardbeving. Hiertoe is een comitš opgericht dat een inzameling organiseert. In eerste instantie zijn alle leden van de Vereniging Vrienden van Sloveniš, en een aantal persoonlijke contacten van het bestuur van het comitš benaderd. Dit heeft ruim f 2000,—, opgeleverd. Daarna is contact opgenomen met het Hinisterie van Ontvikkelingssamenwerking in Nederland om te zien of aan ondersteuning kan worden gedaan. Hiervoor zal een compleet project moeten worden ingediend. Ook de Europese Unie en enkele goede doelen in Nederland worden benaderd. Het bedrijfsleven in Nederland, dat zaken doet met Sloveniš is gedeeltelijk benaderd. Een lijst met bedrijven is nog onderweg vanaf de Ambassade in Brussel. Verder zijn contacten gelegd met het hulpcentrum in Bovec, de burgemeesters van de betrokken gemeenten, het Sloveense Rode Kruis, de Ambassade in Brussel, het Hinisterie van Civiele Defensie in Ljubljana en het Nederlands Centrum voor Duurzame Ontwikkeling. Afgezien van het bescheiden bedrag dat tot op heden is ontvangen gaat de actie voorlopig door, hopelijk met een goed resultaat. Rest mij een ieder die de actie tot op heden heeft gesteund te danken voor hun bijdrage. Het geld zal goed worden gebruikt. Mocht U vergeten hebben de acceptgiro in te sturen, het kan nog steeds: Giro 30011, t.n.v.Hulpactie aardbeving Sloveniš, te Leiden Stian Kr ook 2 Potres v zgornjem Posočja 12. aprila 1998 ob 12.56 ' eangss' 26« E? J»>m< ITCDMAfiCASTCM Slovenija Aesh6$iwlr / eo^4 VRSMIKOA, kž^5š£ *i$ori£ek ?$f V. Bogatini im/ 14.. „ KOBARID Italija 3 Aprilsko srečanje Združenja Prijateljev Slovenije door Irena Vreček Ali veste, Slovenije? da je april mesec volitev v Združenju prijateljev Dobili smo novega predsednika. Siem Edink se je po dveh uspešnih letih poslovil in predal svoje žezlo Stianu Krooku, dolgoletnemu članu združenja. Tudi naša Lipa je dobila novo redakcijo. Marjeta Tomšič, ki je kvaliteto Lipe zelo izboljšala, je predala mesto redaktorja Silvi Hagen - Škoda. Ko že govorim o Lipi - novi člani redakcije so še vedno dobrodošli. Poleg volitev smo za člane nameravali organizirati še prijeten večer z jedačo, pijačo in slovensko glasbo. Letos smo se nameravali še posebej potruditi in smo se povezali s Slovensko folklorno skupino iz Limburga. Vsi plesalci z vodjo Josom Aretsem naj bi prišli in zaplesali prave slovenske plese, oblečeni v slovenske narodne noše. Pravim 'naj bi', saj je njihov nastop v zadnjem trenutku padel v vodo. Lahko bi rekla, da se je aprilsko srečanje začelo v znamenju Murphyjevega zakona... Na srečo se v tem stilu ni nadaljevalo. Jos Aretz je sam poskrbel s svojo harmoniko za pravo slovensko glasbo, med večerjo nam je igral madžarski duo. Skratka, lahko govorimo o zelo uspešnem večeru. To velja tudi za področje kulinarike. Pečeni odojek, ki ga je pripeljal (in 'spekel') kuharski mojster Bojan, ni bil le paša za oči. Upam, da bodo naša srečanja ostala tako uspešna. V bližnji prihodnjosti vsekakor načrtujemo nastop Slovenske folklorne skupine iz Limburga. Najprej delavno Eerst vlijtig 4 Nato veselo Daarna vrolijk Algemene ledenvergadering van de Vereniging Vrienden van Sloveniš in april door Irena Vreček Weet u, dat onze vereniging altijd verkiezingen houdt in april? Wij hebben een nieuwe voorzitter. Siem Edink heeft na twee jaar succesvol voorzitter te zijn geweest zijn voorzittershamer aan Stian Krook (goede bekende in de Vereniging) gegeven. Ook onze Lipa, aanzienlijk verbeterd in de laatste jaren, kreeg een nieuwe redacteur. Silva Hagen-Škoda nam de redactie van Marjeta Tomšič over. Overigens: Als u interesse heeft om de redactie te komen versterken - er is nog plaats genoeg. Maar ook als u gewoon kopij heeft; stuur het naar de redactie! De vergadering leek ons een mooie gelegenheid om ook een speciale avond te organiseren met eten, drinken en Sloveense muziek. Het optreden van de Sloveense dansgroep Nizozemska uit Limburg zou aan deze avond een bijzonder tintje geven. Alle dansers en danseressen, gekleed in Sloveense klederdracht, zouden samen met hun voorzitter Jos Aretz een paar typisch Sloveense dansjes uitvoeren. Hier zeg ik expres 'zouden' - in werkelijkheid ging er helaas iets mis met het boeken van de groep waardoor op het laatste moment het optreden uitbleef. Het leek alsof deze vergadering de bekende wet van Murphy zou volgen... Gelukkig was daar verder geen sprake ervan. Jos Aretz speelde virtuoos accordeon op de echte, Sloveense manier, en een Hongaars duo zorgde voor de muzikale achtergrond tijdens het diner. De avond was zeer succesvol, ook op culinair gebied. Het speenvarken, gebracht (en 'gebraden') door kookmeester Bojan, was niet alleen leuk om naar te kijken... Ik hoop, dat ook onze toekomstige vergaderingen zo leuk en succesvol zullen zijn. Wij zijn zeker van plan om een optreden van de Sloveense dansgroep zo spoedig mogelijk te organiseren, en dan mčt succes. Viktor V. So/ar Bmtinkfimp 2p 7*214 BH tpse, Holland Tet. 05?5-4947*05 F7x 057*5-491005 AutoM. 065511607*9 import- en exporc bemiddeling 6 ONTVVIKKELINGEN IN SLOVENIŠ - APRIL 1998 door onze correspondent in Slovenie: Alexander Vink Nieuwe Verkeerswet Sinds 1 mei zijn een aantal boetebepalingen gewijzigd. belangrijke Binnen de bebouwde kom: Buiten de bebouwde kom: Snelwegen: Autosnelwegen: verkeersregels en 50km/u (was 60km/u) 90km/u (was 80km/u) lOOkm/u 130km/u (was 120km/u) Dimlicht verplicht Voortaan moet ook in Sloveniš overdag met dimlicht aan vtorden gereden. Doe je dit niet dan loop je kans op een boete van 10.000 SIT. Geen aroot 1icht Het is verboden om groot licht te gebruiken op verlichte wegen en in tunnels. De boete voor het verkeerd gebruik ervan is 15.000 SIT. Verlies van riibewiis Naast de bekeuringen heeft Sloveniš nu ook een puntensysteem ingevoerd, welke elke twee jaar opnieuw begint. Voor chauf feurs die het ri jbewi js korter dan 2 jaar hebben, wordt het rijbewijs na 7 punten in beslag genomen en moet men voor de politierechter verschijnen. Bij ervaren chauffeurs gebeurt dit bij 18 punten. Bovendien verliest men het rijbewijs wanneer het alcoholpromillage meer is dan 1,5 en wanneer men de alcoholtest weigert. In al deze gevallen zal het rijbewijs opnieuw moeten worden gehaald. Motorriiders en bromfietsers Motoren en bromfietsen mogen niet meer op het fietspad rijden. Op het rijden zonder helm staat een boete van 10.000 SIT. Personen tussen 16 en 18 jaar mogen op motoren tot 125 cc rijden, tussen 18 en 20 jaar tot 350 cc. 7 Boetes en punten De hoogste boete die kan worden opgelegd bedraagt 200.000 SIT, wanneer deze direct wordt betaald, bedraagt hi j 'slechts' 100.000 SIT. OVERTHEDTNG BOETE Snelheidsovertredingen binnen de bebouude kom: tot lOkm/u te snel 11 km/u t/m 20km/u te snel 21 km/u t/m 30km/u te snel meer dan 30km/u te snel, (kan door de rechter worden verhoogd) 5.000 15.000 30.000 45.000 Snelheidsovertredingen buiten de bebouude kom: tot 20km/u te snel 21km/u t/m 30km/u te snel 31km/u t/m 40km/u te snel meer dan 40km/u te snel, (kan door de rechter worden verhoogd) 5.000 15.000 30.000 45.000 Snelheidsovertredingen Wanneer een bestuurder geen rekening houdt met de situatie van de weg (b.v. regen, mist) en derhalve te snel rijdt 20.000 SIT Stopiichten Rijden door oranje! Rijden door rood PUN­ TEN SIT SIT SIT SIT 3-5 SIT SIT SIT SIT 3-5 Meer Meer 40.000 SIT 40.000 SIT Inhalen te langzaam inhalen geen richting aangeven 20.000 SIT 20.000 SIT Alcohol promillage tot 0,5 promillage van 0,51 t/m 1,1 promillage van 1,11 t/m 1,5 promillage boven de 1,5 Het weigeren van de blaastest (of vakkundig onderzoek) Drugs Rijden onder invloed van drugs, (bewezen drugs of andere psychoactieve bestanddelen in het organisme) 8 Minimaal: 20.000 SIT 35.000 SIT 90.000 SIT (of gevangenis) Afname rijbewijs, voor de rechter 1-2 2-5 5-7 minimaal 90.000 SIT + afname rijbewijs 90.000 SIT (of gevangenis) 5-7 Vei1igheidsgordel niet dragen gordel bestuurder niet dragen gordel passagier Verlichting niet ontstoken dimlicht (ook overdag!) verkeerd gebruik groot licht (verboden in tunnels, en op verlichte wegen!) Geen richting aangeven Telefoon rijden met telefoon in de hand Sirene en Zwaailichten Geen voorrang verlenen aan auto met sirene, zwaailicht Politle maakt gebruik van sire­ ne of zwaailicht om bestuurder te stoppen 10.000 SIT 10.000 SIT 10.000 SIT 15.000 SIT 20.000 SIT 10.000 SIT 50.000 SIT 2-5 50.000 SIT 2-5 Oudste 01ympier nog steeds fit Onlangs bracht de oudste olympi6r van de wereld, Leon Štrukelj (99) een bezoek aan de VS. Hi j sprak met diverse belangrijke personen en liet zien dat hi j nog steeds fit is. Op de Militaire Academie "West Point" drukte hi j zichzelf omhoog op een stoel. 9 SLOVEENS - NEDERLANDSE ECONOMISCHE FEITEN door A.Vink Mat Slovenie exporteert naar Nederland Mat Sloveni6 importeert uit Nederland Elektro-magnetische machines 5,3 % Banden 5,1 % Zeilen 4,4 % Kleren 4,2 % Varkensvlees Snijbloemen Polyamides Planten Grootste Sloveense Exporteurs naar Nederland Grootste Sloveense Importeurs vanuit Nederland MURA SAVA ICERO INDUPLATI JULON MIP MURA KRAS PETROL CINKARNA Murska Sobota Kranj Kranj IntergratingMarketing Radomlje Celje 7,0 4,8 4,1 2,8 % % % % Ljubljana Nova Gorica Murska Sobota Commerce Sežana Trgovina Ljubljana Sloveens - Nederlandse Handelsbalans: jaar Export Mil j.USD Import Mil j.USD Exp./Imp. Ratio in * Slov. Export % Slov. Import % 90 122 74 1994 99 167 1995 117 207 1996 125 194 1993 1,5 2,0 59 1,4 2,4 57 1,4 2,2 64 1,5 2,1 bron:Poslovni Alianah 1998 van uitgeverij Gospodarski vestnik 10 1 Het Eurovisie Songfestival Het Songfestival werd dit jaar gehouden op 9 Hei in Birmingham. Voor Slovenič deed Vili Resnik mee, met het lied "Naj Bogovi Slišijo". Vili Resnik werd in 1963 geboren in Ljubljana. Al jong begon hi j gitaar te spelen, en later speelde en zong hi j in rockgroepjes. In 1990 werd Vili, door de leider van "Pop Design", uitgenodigd om met zijn band mee te doen aan een voorronde van het Eurovi­ sie songfestival. Vili's samenwerking met Pop Design leverde de groep vijf gouden platen, twee zilveren CD's, twee bronzen CD's en drie zilveren cassettes op. De componist van het Sloveense nummer, Matjaž Vlašič, speelde, sinds zijn vijfde, viool. Later zou hi j viool studeren in Ljubljana. In die tijd begon hi j tevens nummers te schrijven voor Sloveense popmuzikanten. Daarna sloot hij zich aan bij de groep "Pop Design". Veel van de nummers die hij schreef werden grote hits. De tekstschrijfster, die tevens mede optrad, Urša Vlašič, studeerde in Ljubljana piano. Zij was al bezig in het Eurosongfestival Circuit sinds 1988, waar zij tevens Matjaž leerde kennen met wie zij getrouwd is. De dirigent voor Sloveniš was, Mojmir Sepe. Het was zijn derde optreden bij het Eurovisie Songfestival. Hij is de "editor in chief" van het muziek departement van Radio Ljubljana. Ondanks het zware kaliber waarmee Sloveniš naar Birmingham kwam presteerde het slecht. Van de 25 deelnemers werd Sloveniš I8e, met 17 punten. (2 van Griekenland, 3 van KroatiS en Turki je, 4 van Finland en 5 van RoemeniS). Nederland, dat het veel beter deed, werd met 150 punten 4e, maar kreeg geen punten van Sloveniš. Maarmee Sloveniš 66n van de vier landen werd waarvan Nederland geen punten kreeg. (Nederland gaf overigens ook geen punten aan Sloveniš). Wel gaf Sloveniš punten aan: Ierland (1), Estland (2), Malta (3), MacedoniS (4), Groot BrittanniS (5), Belgiš (6), IsraSl (7), Duitsland (8), Noorwegen (10), en KroatiS (12). Hopelijk presteert Sloveniš de volgende keer beter en zullen Nederland en Sloveniš elkaar tenminste een paar punten geven. Stian Krook li INFORMATIE VOOR SLOVENEN IN NEDERLAND Voor wie (opnieuw) in Slovenie wil gaan wonen Wanneer je een dubbele nationaliteit hebt en je woont langer dan 10 jaar in Sloveniš, dan verlies je je Nederlanderschap.1 2 In het buitenland krijg je niet automatisch je AOH, wel krijg je een aanvraagformulier (als je je nieuwe adres tenminste hebt doorgegeven aan de Sociale Verzekeringsbank).1 Hanneer je je (opnieuw) wilt vestigen in Sloveniš moet je rekening houden met een heleboel dingen, en niet in het minst met de financišle voorzieningen. Hoe zit het met je ziekenfondsverzekering, eventuele uitkeringen, kun je daarna alsnog terug naar Nederland etc. Hat kun je meenemen en hoe zit het eigenlijk met de kinderen? Het besluit om wel of niet te gaan is uiteindelijk een individueel besluit, maar het NMI (Nederlands Higratie Instituut) kan helpen met het komen tot een goede afweging.’ In Nederland bestaan zogenaamde "exporteerbare uitkeringen". Hierbij kun je denken aan: WAO, VTJT, AOW, ANW. Hanneer je besluit naar het buitenland te gaan moet je toestemming vragen aan de uitkerende instantie (behalve bij de AOW, waarvoor je alleen je nieuwe adres, rekening en vertrekdatum hoeft door te geven). De VUT kent geen landelijke regeling, en in sommige sectoren is dit niet geregeld. Bovendien vervalt de volksverzekering wanneer je vertrekt met de VUT. De AOW is een zgn. opbouwverzekering; deze krijg je wanneer je in Nederland woont (dus ook als je niet werkt). Voor elk jaar dat je in Nederland woont en tussen de 15 en 65 jaar oud bent, bouw je deze met 2% per jaar op. (50 x 2% =100%). Pensioenen staan hier los van en hebben allemaal hun eigen regels. Remioratiebeleid Het remigratiebeleid is eigenlijk bedoeld voor "buitenlanders" die Nederland voorgoed willen verlaten. Deze kunnen een finan­ cišle tegemoetkoming (lees oprotpremie) krijgen. Hanneer je van een dergelijke regeling gebruik maakt verlies je (eventueel), uanneer je in het bezit bent van een dubbele nationaliteit, je Nederlanderschap. 1 Het op het Nederlanderschap, ren! 2 Vergeet tevens niet het GBA in te lichten. 1 Het Nederlands Higratie Instituut, geeft advies o ver waarbi j je stil moet staan als je (r)emigreert. Het advies is gratis, en het NMI beschikt over adressen in heel Nederland. Het hoofdkantoor is gevestigd in Utrecht, tel: 030 - 2342936. Remigratie-infolijn: 030 -2364245. 12 geldt ook voor je kinde­ Voor Slovenen bestaat ten eerste de mogelijkheid gebruik te maken van de "basis remigratie regeling", hetgeen een tegemoetkomlng is in reis- en verhuiskosten. Ten tweede bestaat de "50+-regeling". Dit is een regeling voor mensen die een werkeloosheidsuitkering of een bijstandsuitkering hebben. Deze kun je inwisselen tegen een lagere uitkering, (f760,—voor alleenstaanden en /1080,— p/m voor echtparen), die je meekrijgt naar Slovenie. Wel zijn hier een aantal voorwaarden aan verbonden: 1) leeftijd boven de 50 (wordt wellicht 45+) 2) tenminste een half jaar een uitkering 3) ten minste 3 jaar in Nederland wonen, 4) in het bezit zijn van een buitenlandse nationaliteit 5) voor echtparen geldt deze regeling alleen wanneer beide partners buitenlanders zijn (dit wordt straks wellicht veranderd in de aanvrager) Stian Krook Geopend van woensdag t/m zaterdag van 17.00 tol 23.00, op zon- en feestdagcn van 16.00 tot 23.00. Keuken geopend tot 22.00. POSTOJNA Grote Overstraat 30 - onder 7411JC Deventer Tel. 0570-619356 Fax 0575491005 Maandag en dinsdag op afspraak geopend voor groepen vanaf + 20 personen. Viktor Šolar 13 SLOVENSKE LJUDSKE PESMI IN ŠEGE door Silva Hagen Škoda mmm' Kot večina narodov imamo tudi Slovenci bogato dediščino ljudskih pesmi in šeg. Ljudske pesmi so se prenašale iz roda v rod in so spremljale Slovence od rojstva do smrti. Mnoge med njimi so bile zložene za določene priložnosti kot bistveni del šeg. Vendar pa se običaji zaradi gospodarskega in družbenega razvoja spreminjajo ali celo izumirajo. Pred drugo svetovno vojno je bilo petje ljudskih pesmi sestavni del družabnega življenja in hkrati tudi zabava. Druga svetovna vojna je tista prelomnica v zgodovini, ki je bistveno vplivala na način življenja na Slovenskem kakor tudi na slovensko ljudsko izro­ čilo. Povojne generacije ljudskega izročila ne poznajo več iz lastnih izkušenj. Vendar pa so ljudske pesmi in običaji del dediščine slovenske kulturne preteklosti in imajo globok pomen tako za kulturo, kot tudi za identiteto slovenskega naroda. Ravno zato, pa tudi ker domače pesmi že od nekdaj združujejo ljudi, se je redakcija Lipe odločila, da vam bo v naslednjih številkah predstavila del starih slovenskih šeg ter ljudskih pesmi. Podoba ljudske pesmi Že od nekdaj so ljudske pesmi spremljale Slovence ob vsakdanjem delu ali praznovanju. Nekatere pesmi so bile zložene za določene priložnosti kot del delovnih ali koledarskih šeg, druge pa so bile namenjene življenjskim mejnikom (svatba, smrt). Med ljudskimi pesmimi je veliko ljubezenskih, vojaških ter pivskih pesmi. Ni je priložnosti za katero Slovenci ne bi imeli primerne pesmi. Slovenske pokrajine se med seboj razlikujejo po ozemeljskih značilnostih. Ravno tako so tudi slovenske pesmi pokrajinsko različne. Na Dolenjskem in v podnožju Kamniških planin je veliko pripovednih pesmi, na Štajerskem pa so razširjene spominske pesmi za nesrečno umrlimi. Stare kresne kolednice so značilne za Belo krajino, na Gorenjskem in Koroškem pa prevladujejo fantovske (=1jubezenske) pesmi ter poskočnice. Ljudske pesmi so odsev vsakdanjosti človeka. Lahko so vesele, razposajene, šaljive, otožne ali resnobne. Zložene so v ljudski govorici in polne prispodob. Ljudski pevci včasih niso začeli peti vsi hkrati. Najprej je začel tisti, ki je pel naprej. Ostali pevci so vpadali, kadar se jim je zdelo primerno. Le nekaj slovenskih ljudskih pesmi izvira iz srednjega veka. Večina jih je nastala v 18., 19. stoletju, nekaj v začetku 20. stoletja. Tudi med drugo svetovno vojno je bilo zloženih kar nekaj ljudskih pesmi. 14 Po obliki so slovenske ljudske pesmi večinoma kitične. Najbolj običajana je štirivrstična kitica. Pesmi, ki so se ohranile v posameznih verzih drug za drugim, kakor tudi v dvo- ali tri­ vrstičnih kiticah, pripadajo starejšemu ljudskemu izročilu. Rima v ljudski pesmi ni nujna in pri starejših pesmih je običajno ni. Značilna oblikovna sestavina večine slovenskih ljudskih pesmi je refren na koncu vsake kitice. Najkrajši verz v slovenski ljudski pesmi je četverec, najdaljši pa lirski deseterec (5/5). Značilen slovenski ljudski verz je tridelni osmerec (3/2/3). Melodije slovenskih ljudskih pesmi so nasplošno preproste, pri najstarejših so sestavljene le iz nekaj tonov. Med značilnosti slovenske ljudske pesmi sodi večglasno petje. 1. Fantovska skupnost in vasovanje Do druge svetovne vojne je bilo družabno življenje po slovenskih vaseh več ali manj povezano z raznimi šegami in se je odvijalo v skladu z nena­ pisanim izročilom. Pri tem je igrala vodilno vlogo fantovska skupnost. Le tisti fant, ki je bil sprejet v fantovsko druščino, je smel iti pet na vas, s fanti na ples, v gostilno ali vasovat. Sprejem fanta v skupnost je potekal na različne načine. Ponavadi so morali plačati za pijačo, pojesti nekaj soli ali popra, preskočiti mizo ter prestati krst z vinom. Šele ko je bil fant sprejet v skupnost, je veljal za odrasle­ ga. To mu je poleg pravice do sodelovanja pri vaškem družabnem življenju prineslo tudi dolžnost varovanja domačih deklet pred fanti iz drugih vasi. Če je fantovska skupnost zalotila tujega fanta pod oknom kakega dekleta, so ga natepli ali pa vrgli v vaško korito. Fantovska skupnost je bila tudi zadolžena za postavljanje mlajev ob praznikih in za 'šrango' pred nevestino hišo. Sicer pa so se fantje ob večerih, ponavadi ob sobotah, zbirali v središču vasi in skupaj peli. Povečini so peli ljubezenske pesmi, zato se je teh prijelo ime fantovske. Njihovo petje je bilo večglasno. Ponavadi je imela vsaka fantovska skupnost v naprej določeno začetno pesem. Ko so pozno v noč odpeli vse pesmi, so šli vasovat. Vasovanju so pravili tudi 'dekleta klicat' oz. 'dekleta zvat'. Dekle fantu ni takoj odprla okna. Pustila se je prositi in poslušala njegove ustaljene verze, s katerimi jo je nazadnje vendarle priklical. Marskikatera ljudska pesem pa razkriva, da včasih ni ostalo samo pri pogovoru med dekletom in njenim vasovalcem. Fantovske oz. ljubezenske pesmi spadajo med lirske pesmi, čeprav je v njih veliko prepovednih sestavin. Prenekatere govorijo o prigodah in nezgodah fanta, ki po lestvi naskrivaj poskuša priplezati v sobo svojega dekleta. Tema so tudi slovo, nezvestoba, razočaranje v ljubezni ipd. 15 SLOVEENSE VOLKSLIEDEREN EN GEBRUIKEN Als de meeste volkeren hebben ook wij Slovenen een rijk erfgoed aan volksliederen en oude gebruiken. De volksliederen gingen over van vader op zoon en vergezelden de Slovenen van de wieg tot het graf. Vele werden gedicht voor speciale gelegenheden en vormden een belangrijk deel bij verschillende gebruiken. Door economische en maatschappelijke ontwikkelingen veranderden de gebruiken of stierven uit. V66r de tweede wereldoorlog speelde het zingen van volksliederen een belang­ ri jke rol in het sociale leven. De tweede wereldoorlog vas een breuk in de geschiedenis die een vezenlijke invloed had zovel op de leefvijze in Sloveniš als ook op de Sloveense volksoverlevering. De naoorlogse generaties kennen de volksoverlevering niet meer uit eigen ervaring. Toch vormen volks­ liederen en oude gebruiken een belangrijk deel van het Sloveense culturele erfgoed en hebben ze een diepe betekenis zovel voor de cultuur alsook voor de identiteit van het Sloveense volk. Juist daarom, en ook omdat volksliederen mensen verenigen, heeft de redactie besloten in de komende Lipa's een aantal oude Sloveense gebruiken en volksliederen aan u voor te stellen. Schets van het volkslied Al van oudsher vergezelden volksliederen de Slovenen bij hun alledaagse bezigheden of bij feesten. Sommige verden gedicht voor speciale gelegenheden, andere varen bestemd voor belang­ ri jke gebeurtenissen in het leven (bruiloft, overlijden). Onder de volksliederen zijn veel liefdes-, soldaten- en drinkliederen. Voor elke gelegenheid hebben de Slovenen een passend volkslied. Het karakter van het landschap in Sloveniš verschilt per landstreek. Ook de volksliederen verschillen van streek tot streek. In Dolenjska en aan de voet van de Kamniške Planine zijn veel epische liederen, in Stiermarken zijn gedenkliedjes voor een plotseling overledene verbreid. Karakteristiek voor Bela Krajina zijn oude midzomerliedjes, voor Gorenjska en Karinthiš jongensliederen en vrolijke vierregelige liedjes. Volksliederen veerspiegelen de dagelijkse bezigheden van de mens. Ze kunnen vrolijk, uitgelaten, humoristisch, treurig of ernstig zijn. Ze zijn gedicht in de volkstaal met gebruik van vele allegoriešn. De volkszangers begonnen vroeger niet allemaal tegelijk te zingen. Na de voorzanger vielen de anderen op een gepast moment in. Slechts een klein deel van de Sloveense volksliederen is van middeleeuvse oorsprong. De meeste liederen ontstonden in de 18e, 19e eeuv, sommige in het begin van de 20e eeuv. Ook tijdens de tveede vereldoorlog verd een aantal volksliederen gedicht. 16 De meeste Sloveense volksliederen zijn in coupletten verdeeld. Het meest gangbare couplet is dat van vier regels. Liederen die door afzonderlijke verzen -het ene na het andere- gevormd zijn, of die uit coupletten van twee h drie regels bestaan, horen bij de oudere volksoverlevering. Het volkslied hoeft niet noodzakelijk te rijmen. De oudste volksliederen zijn meestal rijmloos. Typische kenmerk van het Sloveense volkslied is het refrein aan het eind van elk couplet. In het algemeen zijn de melodiečn van volksliederen eenvoudig. De melodiečn van de oudste volksliederen bestaan slechts uit een gering aantal tonen. Een belangrijke kenmerk van het Sloveense volkslied is het meerstemmig zingen. De jongenskring en het 'venstervrijen' Tot de tweede wereldoorlog ging het sociale leven in de Sloveense dorpen min of meer gepaard aan verschillende gebruiken en verliep het volgens ongeschreven overlevering. Daarbij speelde de jongenskring de leidende rol. Alleen een jongen die lid was van de jongenskring mocht meezingen in het dorp, gaan dansen, de kroeg bezoeken of gaan 'venstervrijen'. De opname van een jongen in de jongenskring verliep op verschillende manieren. Meestal moest hij een rondje geven, wat zout en peper opeten, over een tafel kunnen heenspringen, en een doop met wijn doorstaan. Pas als een jongen lid was van de kring, werd hij voor vol aangezien. Naast het recht om mee te doen aan het sociale leven in het dorp hadden de leden van de jongenskring de plicht meisjes uit hun dorp voor jongens uit naburige dorpen te behoeden. Mocht de kring een vreemde jongen onder het raam van 66n van de meisjes betrappen, werd hij geslagen of in de trog met drinkwater voor dieren gegooid. Een andere verplichting van de jongenskring was het opzetten van meibomen voor feestdagen en het plaatsen van een 'afsperring' voor het huis van de bruid. Jongens verzamelden zich 's avonds -meestal op zaterdag- in het centrum van het dorp en zongen samen. Hun zang was meer­ stemmig. De jongens zongen vooral liefdesliederen; daarom worden deze vaak ook jongensliederen genoemd. Meestal had iedere jongenskring 66n vooraf afgesproken openingslied. Als ze diep in de nacht klaar waren met alle liederen, gingen ze 'venstervrijen'. Venstervrijen is 's nachts onder het raam van het meisje staan, haar roepen, en proberen door het raam haar kamer in te kruipen. Het meisje deed het raam niet meteen open. Ze liet zich eerst langdurig verzoeken en luisterde naar de gebruikelijke versier-verzen van de jongen. Menig volkslied laat doorschemeren dat het soms niet alleen bij een gesprek tussen het meisje en haar aanbidder bleef. 17 Vele jongensliederen spreken over belevenissen en ongelukjes van een jongen die probeert met behulp van een ladder stlekem In de kamer van zijn meisje te komen. Andere hebben als thema afscheid, teleurstelling in de liefde, ontrouw ... Ondanks het feit dat jongensliederen veel verhalende elementen hebben vallen ze onder de lyrische liederen. Vir/bron:Pesii in šege »oje delele,DZS,1987 DEKLE V ZELENEMU VRTU STOJI (Štajerska) J'- ca. 164 1. Dekle v^zelenemu vrtu stoji, fantič gre mimo pa se ji smeji: Trgaj mi rožice, delaj mi pušelček, če si še dekle za me! 2. Jaz pa že rožic natrganih mam, pušelc bi delala, pa ga ne znam. Žide kupila bom, pušelc povila bom, pridi si, fantič, ponj sam! 3. Fantič pa pride pod okence stat, dekle mu noče odgovora dat. Čakaj me ljubica, ti se boš jokala, jaz se bom tebi smejav! 18 P0JDM0 NA ŠTAJERSKO (Štajerska) />-180 no ns Stu-jer^sko, g/e-d#t k*j ae-ls.jb f 1. Pojdmo na Štajersko, gledat kaj delajo, gledat 'kaj delajo ljubice tri. 3. Prva mi jesti da, druga mi piti da, tretja me v^ kamrico svojo pelja. 2. Prva je kuharca, druga je kelnarca, tretja je ljubica moj ga srca. 4. K^eni bom hodiv jest, k^drugi bom hodiv pit, k^tretji bom hodiv si srce hladit. J-132 MOJA DEKLE JE ŠE MLADA (Dolenjska) 1. Mo-j* de. Me je je mlj.df, o.jJ , ,________ rf mo.jj de.Me je še mlj.dj} Qjd, ,___________,___________ l *. j f -fr if mo-jj de.kleje se mljdjj v. jj, r, Z~r> f, i r sfcjrj šestnjjstlet komjj stirj šestnjjst let. 1. Moja dekle je še mlada, ojd, moja dekle je še mlada, ojd, moja dekle je še mlada, ojd, komaj stara šestnajst let, komaj stara šestnajst let. 2. Še štir leta jo bom še štir leta jo bom še štir leta jo bom da bo stara dvajset da bo stara dvajset čakav, ojd, čakav, ojd, čakav, ojd, let, let. KO BI JAZ VEDELA Rubabo J\ 2o8 (D°lenjSka) 4,'Kp bi jaz Ve dela, kjeje moj juhi, pa bi mu ku.pi.h w»« za svoje: laj.bzl.cek. ra metavtda bi se spametvavjko bi ga no-siv Ranhc h' moj. 1. Ko bi jaz vedela, kje je moj ljubi, pa bi mu kupila sama za svoje: lajbolček žametav, da bi se spametvav, ko bi ga nosiv fantič ti moj. 2. Ko bi jaz vedela, kje je moj ljubi, pa bi mu kupila sama za svoje: hlačice jerhaste, zvži'do preštepane, da bi jih nosiv fantič ti moj. VSI SO PRIHAJALI J = 130 i j I t t ~M i-4-| d. Dsi so pri hjjj lif nje ga ni Slo, Ko bi on vedel; io bi on -vede!t _ _ L_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ W-M j—!-- e---1 J * i J * r\ -J—I—H-—1 <41 Lsž—A VSI SO pri_ hjjj.fif njega ni blo, 1. Vsi so prihajali, njega ni blo, ko bi on vedel, ko bi on vedel, vsi so prihajali, njega ni blo, ko bi on vedel, kako mvje hudo. 2. Zvezdice so prišle, lunca je bla, jaz sem pa jokala sama doma. Ao 6/ on vedel t k* ko mj* hu- do . 3. Druge podajale fantom roke, jaz pa točila grenke solze. 4. Fantič pa prišel bo, stisnil roko, preč bo ozdravljeno srce bolno. SINOČI SEM NA VASI BIL (Gorenjska) J1 J ~ J'-j..-.■£. ^ ftlJ.fi i. S/- nO-ci sem ns vasi bit), ns o ^no stran po - tv - k a, sli-sav sem en mi-H glas se m o-ja de. k!e jo _ k.a. 1. Sinoči sem na vasi biv, na ono stran potoka, slišav sem en mili glas, se moja dekle joka. 4. Mene glavca ne boli, jaz nisem nič bolana, mene pa srce boli, k v, sem od tebe zapeljana. 2. Zakaj se jokaš, dekle ti, saj si sama kriva, šumela fanta zvestega, zakaj Sv,ga zapustila. 5. Zibelka je vrezana iz javorjevga lesa, ti boš sinčka zibala iz mojega telesa. Dekle, kaj pa teb fali, barva ni ta prava, al tebe glavca boli, aLs tako bolana? A /ioo bo 6. Brezov les je lepo bev, perje ma zeleno, ledek stan je res vesev, če je dekle pošteno. NOCOJ, PA OH NOCOJ m Iju- bi pri_sr/ je mat slom ' 1. Nocoj, pa oh nocoj, ko mesec svetil bo, bo kameni ljubi moj prišel jemat slovo. 2. Klobuk ima na glav, za njim pa listek bev, pa listek tako prav, da cesar ga bo vzev. 3. Ne jokaj ljubica, ne žali mi srca, čez kratkih sedem let se bova vidla spet. DE SLOVENEN HEBBEN IN DE NAAM VAN HUN HOOFDSTAD HET WOORD LIEFDE VERWOVEN Zij hcbben haar Ljubljana genoemd, dat lijkt op liet woord “ljubljena”, de geliefde. Lieflijke, docli zeer vitale Europese stad, halfivcg tussen de Middellandse Zee en de Alpen. Ilet is geen tocval, dal de langste wegen door Ljubljana de namen van Wenen en Triest dragen. Op hel punt van samenkomst van twee kulturen is hier een rijke traditie ontstaan, die de stad vaart lieeft gegeven. Hier uionen kreatieve en gelukkige inensen. Ljubljana is cen van de uieinige Europese steden, waar men vanuit zijn liotelraam met het blote oog het aardigste restaurant kan zien, dat men zich denlten kan. Vindt U liet fijn, om rustig van Uw ochtendkoffie te nippen aan de oever van de rivier, die door de stad slingert, tegelijkertijd genietend van het gezicht op de oude stadskern, nog half slapend aan de voet van het machtige kastecl, dat boven de stad troont? Houdt U van een vlot middagmaal itt het centrum van de stad, gemakkelijk en al van verre te herkennen aan de hoog boven de liuizen uitstekende ivolkenkrabber “Nebotičnik?” En ’s avonds, zoudt U niet graag alle lieerlijkheden uit de trailitioncle Sloveense keuken tvillen proberen in ečn van de, romantisch tussen de nevelslierten van het moerasachtigc geltied aan de rand van de stad gelegen ectliuizen? En als U dan de volgende dag, na het succesvollc afsluiten van Uiv zakengesprek, de tclefoon even laat ruslen, kant U zich ter plaatsc overtuigen van de levendige handelsgeest in de Sloveense hoofdstad. Misschien necmt U (leel aan een van de vele kongressen, ivaaraan liet kongrescentrum Cankarjev dom zijn bekendlieid te danken lieeft, of werd U 22 uaiigetrokke.il door de vakbeurzen, die op het tentoonstellingsterr/iin Razstavišče tvorden geliouden. Iloe dan oolt, vergcet niet, dat het de kleinc details zija, tlie de tvare zakenman doen herkennen. Slenter daarom door de binnenstad, over de marki, cen blijvende herinnering overhoudend aan deze kleurige, Jleurige en drukke koopmansgeest, en koop daar een fris en exotiscli ruikend bniltje vcrsgeplukte kruiden, zidke kant U ncrgens anders ter ivereld krijgen! Aantrckkclijk in cen hoojdstad van klein Jormaat is de onvoorstelbare concentrutic van nutionalc instcllingcn. Stclt U zicli een vrij groot plein voor, tvaar op de vier hoeken het Nationaal Thcatcr, het Concertgeboutv, de Nationale Bibliolheek en het Nationale Muscum als het tvare op een hoopje aantreft... Zet nu op dat plein nog de Opera, de belangrijkste kullnrele instelling, de Galerij voor tlc Moderne Kunst en een aanlal bioskopen, dan liebt U er een idee van, wat Ljubljana is, een groot plein met van alles erop! Alleen vindt U dan in de vele zijstraaljes nog meer: privč kunstgalerijen, straatconcerten en cxperimenteel theater. Ljubljana, kulturele lioofdstad! Joggen in de vroege oclitend breng IJ voor U het beseft in het Tivoli-park, de longen van deze stad, en verder naar het bos op de heuvel Rožnik - licem lijd om even van het uitzicht te genieten! - en Uiv avondivandeling gaat onvermijdelijk in de richting von de poetische, in terrassen uitgevoerde oever van de rivier Ljubljanica, onder de laag neerliangende lakhen van treurtvilgcn op de punt - “Špica". Daar tussenin liebt U de gehele dag lot Uw bescliikking: zivemmcn, paardrijden, tennis, even naar een van de zo nabije ski-terreinen of naar de kust, ook ul niet ver weg, misscliien ook een vlucht met cen dellavlieger of een bullon? Ljubljana is een stad, ivaar U zicli steeds “ingoede Vorm” voelt! BEZICIITIGING VAN DE STAD Groepen en geinteresseerde individuele loeristen kunnen deelnemen aan stadsbezichtigingen onder vakkundige leiding (Barok in Ljubljana, het Ljubljana van Plečnik enz.). In juli, augustus en september is er iedere dag om 17.-uur een 2-3 uur durende voettocht door de stad met Sloveense en Engelse uitleg. In augustus ook in het Italiaans. Inlichtingen: TIC, Mačkova 1, tel. 1330 111, faz 1330 244 ' k : '.-;m£.W!S ;ntmi ui.ir: .. . ___ ram '1 J / - i« s#*iL ’ ‘v .,*f#f; ' jz,/ -•'l' -;.C ..... : ? '3 •■ $(*# Tromostovje Fontein van Robba Ursulinenkerk 24 ' KULTURELE EVEN EM E N TEN Ljubljana is cen slad vati ntuzieli, becldenile Icunst cn theater. Er gebeurt lieel wat, cti U m lig zcko.r nict Imt volgcntlc misscn: hiternationual Zomerfcslival (juli-aiigustus) • Internationale Biennale van Grafische Kunst - ieder jttar met e en oneven jaarlal (juni-sci>teinber) • Zoincr in de oude biiinenstad (juli-aiigustiis) • Andcrc Geluidcn (cind inei) * Jazz Festival • Tcntoonstcllingcn, coiiccrlcn, opera, scliouivburg, poppentliealcr, folkloristisclie voorstellingcn tloor bekende Slovecnsc cn buiteidandse zang- en dansgroepen. Voorts ivordcn er regclmatig andcrc uitgclczcn optredens en kiinstprograinina s gcorganiscerd door ilc vele kunst inst cllingen, die de stail rijk is. Allcen al in liet Cankarjev dom Kongrcshal en Ktilliiiircciitriiin, vinilen in de loop van lietjaar ongevecr 800 cultiirele cveneinenteii plaals. Ilci Tlicater-, conccrt- cn operaseizoen diiurt van september tot juiii, en in de zomerinaanden leeft de stail bijzonder intensief in het teken van de internationale zornervoorstellingcn. IIAN D IG OM TE WETEN Tijd: Middclcuropese tijil, die 's zomers ecn nnr voornit ivordt gezet. UT Slovenija +386 Bijzonilere telefoonmimmers 113 - Politie 7T Ljubljana (0)61 112 - Brandiveer 112 - Eersle llulp Geldccnheid: Tolar (SIT) 981 - Algemenc inliclitingcn 987 - \Vegcnwacht 9700, 9701, 9702, 9703, 9704, 9705, 9706, 9707, 9708, 9709 - Taxi 1330 111 - Toeristischc Inlichtiiigeiidienst Feeslilagen: 1 en 2 januari, 8 februari, Paasmaandag, 27 april, 1 en 2 mei, 25 juni, 15 augiistus, 31 oktober, 1 november, 25 en 26 december Samengesteld door Marjeta Tomšič Bron: Wat een verrassing - Ljubljana - hoofdstad van Slovenil: prospect uitgegeven door De stad Ljubljana, Secretariaat voor Tourisme. 25 OTROŠKI KOTIČEK f^%f»#i>w^/wvvvv-i/»T™vwwvvvvvwiivvvyywyyotxyxy)ooiyvyxyyywwTonooonfyyyy->noonooo