Trieste - Maribor 2020
International review for modern archival theory and practice
Rivista internazionale di teoria e pratica archivistica moderna
Mednarodna revija za sodobno arhivsko teorijo in prakso

Trieste - Maribor 2020
The Profession: Archivist 
Professione: archivista  
Profesija: arhivist 
International Institute for Archival Science 
of Trieste and Maribor
State Archives of Trieste
International review for modern archival theory and practice
Rivista internazionale di teoria e pratica archivistica moderna
Mednarodna revija za sodobno arhivsko teorijo in prakso
Volume 30(2020) Number 1
General Directorate of Archives - Italy 
State Archives of Trieste 
International Institute for Archival Science of Trieste and Maribor 
Alma Mater Europaea - European Center Maribor
Editors in Chief: Peter Pavel Klasinc, Ph.D. (Slovenia) 
Grazia Tatò, Ph.D. (Italy)
Editor: Aida Škoro Babić, M.Phil. (Slovenia)
Scientific Committee/
Editorial Board: Stefano Allegrezza, Ph.D. (Italy) 
Giulia Barrera, Ph.D. (Italy) 
France Dolinar, Ph.D. (Slovenia) 
Živana Heđbeli, Ph.D. (Croatia) 
Peter Pavel Klasinc, Ph.D. (Slovenia) 
Mikhail V. Larin, Ph.D. (Russia) 
Monica Martignon, Ph.D. (Italy) 
Antonio Monteduro (Italy) 
Miroslav Novak, Ph.D. (Slovenia) 
Andrei Rybakou, Ph.D. (Belarus) 
Izet Šabotić, Ph.D. (Bosnia and Herzegovina) 
Elisabeth Schöggl-Ernst, Ph.D. (Austria) 
Zdenka Semlič Rajh, Ph.D. (Slovenia) 
Grazia Tatò, Ph.D. (Italy) 
Ludvik Toplak, Ph.D. (Slovenia) 
Aida Škoro Babić, M.Phil. (Slovenia)
Technical Editors:  Tjaša Pogorevc (Slovenia)
Editing: Aida Škoro Babić, M.Phil. (Slovenia)
Translations: Laura Castegnaro (Italy) 
Antonio Monteduro (Italy) (Italian, English) 
Aida Škoro Babić, M.Phil. (Slovenia) (Bosnian, Slovenian, 
Croatian, Serbian, English) 
Urška Rok (Slovenia) (Slovenian, English)
 All the texts have been peer reviewed.
 Process of the peer review was lead by: 
Aida Škoro Babić M.Phil. (Slovenia)
 The publisher resumes no responsability for the contents  
of the reports 
The authors are fully responsible for the contents 
After six months the publication will be available on the  
IIAS website: www.iias-trieste-maribor.eu 
The edition was finished on 4th December 2020
 The publication was made possible by the support of:  
Slovenian Research Agency, Slovenia 
Alma Mater Europaea - European Center Maribor, Slovenia
The atlas of the title page is taken from: ATLAS NOUVEAU, Amsterdam 1733
ISSN 2282-9709UDC 930.251
Published by: State Archives of Trieste 
International Institut for Archival Science of Trieste and Maribor 
Alma Mater Europaea – European Center Maribor
Printed by:  Design Studio
 Circulation of 400 copies
Copyright 2019 by: State Archives of Trieste and International Institute for  
Archival Science of Trieste and Maribor, via La Marmora n.17, 
I-34139 Trieste – Italy 
Alma Mater Europaea – European Center Maribor, 
Slovenska cesta 17, SI-2000 Maribor, Slovenia
All rights reserved: No parts of this publication may by reproduced, in any form or  
by any means, without permission in writing from the publisher.
Organizing
Secretariat: State Archives of Trieste 
Via A. La Marmora, 17 - I-34139 Trieste - Italy 
tel. +39 040 06 47 921 
fax +39 040 93 800 33 
e-mail: as-ts@beniculturali.it
 International Institute for Archival Science of Trieste and Maribor 
c/o State Archives of Trieste 
Via A. La Marmora, 17 - I-34139 Trieste - Italy 
tel. +39 040 06 47 921 
fax +39 040 93 800 33 
e-mail: info@iias-trieste-maribor.eu 
www.iias-trieste-maribor.eu
TABLE OF CONTENT
Peter Pavel Klasinc (Slovenia)
WORDS OF APPRECIATION   11
RINGRAZIAMENTI
ZAHVALNE BESEDE
Ludvik Toplak (Slovenia)
WELCOME SPEECH AT THE 30th INTERNATIONAL ARCHIVAL DAY CONFERENCE   14
DISCORSO DI BENVENUTO ALLA XXX CONFERENZA GIORNATA ARCHIVISTICA INTERNAZIONALE
POZDRAVNI NAGOVOR NA 30. KONFERENCE MEDNARODNI ARHIVSKI DAN
Peter Pavel Klasinc (Slovenia)
AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIODS IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION  
OF THE IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY   19
EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA  
RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI
PREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI 
Dieter Schlenker (EU, Italy)
INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION?   37
ARCHIVI TRANSNAZIONALI – UNA LEZIONE PRESSO LA SCUOLA ARCHIVISTICA DELL’ARCHIVIO DI STATO DI FIRENZE
MEDNARODNI ARHIVI - TEMA ZA ARHIVSKO IZOBRAŽEVANJE?
Varlamova Liudmila (Russia)
ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE   44
ISTRUZIONE ARCHIVISTICA IN RUSSIA: PASSATO, PRESENTE E FUTURO
IZOBRAŽEVANJE ARHIVISTOV V RUSIJI: PRETEKLOST-SEDANJOST-PRIHODNOST
АРХИВНОЕ ОРАЗОВАНИЕ В РОССИИ: ПРОШЛОЕ – НАСТОЯЩЕЕ - БУДУЩЕЕ
Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani (Italy)
FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  
IN SAPIENZA   56
DALL’ARCHIVIO ALLA CATTEDRA: PRIME RIFLESSIONI SU NOVANT’ANNI DI ARCHIVISTICA IN SAPIENZA
OD ARHIVA DO KATEDRE: PRVA RAZMIŠLJANJA OB DEVETDESETLETNICI ARHIVISTIKE NA UNIVERZI SAPIENZA
Magdalena Marosz (Poland)
ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS   65
ISTRUZIONE ARCHIVISTICA - ULTIMI CAMBIAMENTI E PROSPETTIVE
ARHIVSKO IZOBRAŽEVANJE - ZADNJE SPREMEMBE IN PRILOŽNOSTI
EDUKACJA ARCHIWALNA - OSTATNIE ZMIANY I MOZLIWOSCI
Špela Sečnik, Anja Prša (Slovenia)
THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST  
AND A CURATOR DOCUMENTALIST   72
I GUARDIANI DEL PATRIMONIO CULTURALE: INTERSEZIONI TRA UN ARCHIVISTA E UN CURATORE DOCUMENTALISTA
VARUHI KULTURNE DEDIŠČINE: STIČIŠČA MED ARHIVISTOM IN KUSTOSOM DOKUMENTALISTOM
Jelka Melik (Slovenia)
CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY   83
CUSTODI E GUARDIANI DI DOCUMENTI ARCHIVISTICI NEL XXI SECOLO
SKRBNIKI IN VARUHI ARHIVSKEGA GRADIVA V 21. STOLETJU
Azem Kožar (Bosnia and Herzegovina)
UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF  
BOSNIA AND HERZEGOVINA   92
ARCHIVI UNIVERSITARI NELLA LEGISLAZIONE E NELLA PRATICA DEL SERVIZIO DI ARCHIVIAZIONE DELLA BOSNIA-ERZEGOVINA
UNIVERZITETNI ARHIVI V ZAKONODAJI IN PRAKSI ARHIVSKE SLUŽBE V BOSNI IN HERCEGOVINI
UNIVERZITETSKI ARHIVI U LEGISLATIVI I PRAKSI ARHIVSKE SLUŽBE BOSNE I HERCEGOVINE
8 TABLE OF CONTENT
VARIA
Antonio Monteduro (Italy)
30 YEARS OF “ATLANTI”: ARCHIVAL SCIENCE AT THE TOP LEVEL   108
Valentina Petaros Jeromela (Slovenia)
ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND A NEW ARCHIVE
AN OLD ARCHIVE THAT HAS CHANGED MANY DENOMINATIONS FOLLOWING  
THE HISTORICAL EVOLUTION OF OUR TERRITORY AND THE CREATION OF AN ARCHIVE    108
ARCHIVI DELLA COMUNITÀ NAZIONALE ITALIANA IN SLOVENIA: RECUPERO STORICO E NASCITA 
UN ARCHIVIO ANTICO CHE HA CAMBIATO MOLTE DENOMINAZIONI SEGUENDO L’EVOLUZIONE STORICA DEL NOSTRO TERRITORIO E LA NASCITA DI UN ARCHIVIO
ARHIVI ITALIJANSKE NARODNE SKUPNOSTI V SLOVENIJI: OBNOVA IN USTANOVITEV NOVEGA ARHIVA 
STARI ARHIVI, KI SO SPREMENILI MNOGO DENOMINACIJ V ZGODOVINSKIH NAŠEGA OZEMLJA IN NASTANEK ARHIVA
Peter Pavel Klasinc (Slovenia)
EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS   117
LA LETTERATURA ARCHIVISTICA IN MOSTRA NEL 2020, IN TEMPO DI CRISI DA CORONAVIRUS
RAZSTAVA ARHIVSKE STROKOVNE LITERATURE V ČASU KORONA KRIZE 2020
9TABLE OF CONTENT
The 30th International Archival Day 2020 is organized under the honorary patronage  
of His Excellency Mr. Borut Pahor, President of the Republic of Slovenia.
La 30a Giornata archivistica internazionale 2020 è organizzata sotto il  
patrocinio onorario di Sua Eccellenza il Sig. Borut Pahor, Presidente della  
Repubblica di Slovenia.
Konferenca 30. mednarodni arhivski dan poteka pod častnim pokroviteljstvom 
predsednika Republike Slovenije Boruta Pahorja. 
10
Peter Pavel Klasinc
WORDS OF APPRECIATION 
The year 2020 marks the 35th anniversary of the International Institute for Archival Sci-
ence of Trieste and Maribor, which at the beginning of its path bore a different name 
and had a different structure. Soon after its foundation we began publishing Atlanti: 
Review for Modern Archival Theory and Practice.
Although to us historians and archivists such anniversaries might not be overly impor-
tant, I can say that the institute, in the 35 years of its existence, made a name for itself 
within and outside Europe. From its inception to this day it has always been composed 
of officially appointed members from all around the world, renowned experts who 
choose to publish most of their articles, papers, analyses, and research results in the 
journal Atlanti.
Statistical data show that over 30 years the journal has published about 12,000 pages 
of text, contributed by around 900 authors. Both figures testify to enviable achieve-
ments of the institute, which flow from our work and from the effort of all members.
I would like to express my gratitude to these members and all followers of the insti-
tute, to the authorities of the various institutions, especially Alma Mater Europaea, in 
Slovenia and abroad, for the support and activities that helped us achieve such results.
In particular, I would like to thank Dr Charles Kecskeméti, who, in his function as Di-
rector General of the Paris-based International Council on Archives (ICA), actively par-
ticipated in the foundation of the institute as well as in the actuation of the idea of 
creating Atlanti: Review for Modern Archival Theory and Practice.
The legal foundations for the establishment of the institute were laid in 1985 by the 
legist Jovan Popović, at the time assistant in the Archives of Yugoslavia.
It would be virtually impossible to mention everyone who took an active part during 
the 35 years of the institute and in the publication of the 30 volumes of Atlanti. Their 
names and positions can be found among the authors of articles.
I thank all who have supported the activities of the institute and the publishing of the 
Atlanti review while faithfully following our motto: “Archivistica amor noster, semper 
et in aeternum.”
11WORDS OF APPRECIATION Peter Pavel Klasinc 
Peter Pavel Klasinc
RINGRAZIAMENTI
L’anno in corso, il 2020, coincide con il 35° anniversario dell’Istituto Internazionale di 
Scienze Archivistiche di Trieste e Maribor: ai tempi aveva una denominazione diversa e 
un’altrettanto diversa struttura, e fu non molto dopo la sua fondazione che iniziammo a 
pubblicare Atlanti – Rivista internazionale di teoria e pratica archivistica moderna. 
Per quanto insignificanti possano forse risultare a noi storici e archivisti simili ricorren-
ze, posso affermare che in questi trentacinque anni di attività l’Istituto si è imposto a 
livello sia europeo che non, composto com’era e com’è tuttora di membri ufficiali in ogni 
angolo del mondo che nel corso del tempo hanno pubblicato articoli, relazioni, analisi e 
risultati delle proprie attività di ricerca nella succitata rivista specialistica Atlanti.
Consentitemi di illustrare brevemente alcuni dati, secondo cui in trent’anni di Atlanti 
sono state date alle stampe circa dodici mila pagine di testi a firma di qualcosa come 
novecento autori, cifre sorprendenti che rappresentano il frutto del nostro lavoro e gli 
sforzi profusi da parte di tutti i membri dell’Istituto.
Sono pertanto grato a tutti loro e ai vari simpatizzanti dell’IIAS, alle figure di riferimen-
to di diverse istituzioni e in particolare all’Alma Mater Europaea, sia in Slovenia che ol-
treconfine, per il supporto fornito e le attività messe in campo, che ci hanno consentito 
di realizzare i risultati di cui sopra.
Desidero esprimere un particolare ringraziamento a Charles Kecskeméti, che in quali-
tà di direttore generale del Consiglio Internazionale degli Archivi (ICA) con sede a Pari-
gi ha collaborato fattivamente alla formazione dell’IIAS, nonché alla concreta messa 
in atto dell’idea di dare vita ad Atlanti – Rivista internazionale di teoria e pratica archi-
vistica moderna.
Dal punto di vista legale, le basi dell’istituto furono gettate nel 1985 da Jovan Popovič, 
giurista che allora rivestiva la funzione di assistente presso l’Archivio di Jugoslavia.
A questo punto, elencare chiunque abbia dato un proprio contributo a questi trentacin-
que anni di attività dell’IIAS e ai trent’anni di Atlanti è semplicemente impossibile, ma 
nomi e cariche possono essere dopotutto rintracciati consultando gli articoli pubblicati 
e i relativi autori.
Rivolgo dunque il mio personale ringraziamento a tutti coloro che hanno sostenuto le 
attività dell’IIAS e la pubblicazione di Atlanti, immancabilmente fedeli al nostro motto: 
Archivistica amor noster, semper et in aeternum.
12 RINGRAZIAMENTI Peter Pavel Klasinc 
Peter Pavel Klasinc
ZAHVALNE BESEDE
Letos (2020) praznujemo 35. obletnico delovanja Mednarodnega inštituta arhivskih 
znanosti Trst-Maribor, ki je imel na začetku svoje poti sicer drugačen naslov in drugačno 
strukturo. Kmalu po ustanovitvi smo pričeli tudi z izdajanjem Revije za sodobno arhiv-
sko teorijo in prakso Atlanti.
Čeprav so za nas zgodovinarje in arhiviste take obletnice morda nepomembne, lahko 
trdim, da se je Inštitut v 35 letih uveljavil tako v evropskem prostoru kot zunaj njega. 
Kot nekdaj ga tudi danes sestavljajo uradno imenovani člani iz vseh delov sveta. Gre za 
ugledne strokovnjake, ki svoje prispevke, referate, analize in rezultate svojega razisko-
valnega dela v glavnem objavljajo v reviji Atlanti. 
Kot ugotavljam v skladu s statističnimi podatki, je bilo v 30 letih v reviji Atlanti objavlje-
nih okoli 12.000 strani tekstov, ki jih je prispevalo kar približno devetsto avtorjev. Obe 
številki pričata o zavidljivih dosežkih Inštituta, ki so rezultat našega dela in prizadevan-
ja vseh njegovih članov. 
Zahvaliti se želim vsem članom in simpatizerjem Inštituta, vsem avtoritetam različnih 
ustanov, posebej Alma Mater Europaea, tako v Sloveniji kot tudi izven nje, za podporo in 
aktivnosti, da smo lahko dosegli rezultate, ki jih navajam zgoraj. 
Posebej se želim zahvaliti dr. Charlesu Kecskemétiju, ki je kot generalni direktor Med-
narodnega arhivskega sveta (ICA), s sedežem v Parizu, aktivno sodeloval pri ustanovitvi 
Inštituta kot tudi pri realizaciji ideje o oblikovanju Revije za sodobno arhivsko teorijo in 
prakso Atlanti. 
Pravne osnove za nastanek Inštituta je leta 1985 pripravil pravnik Jovan Popovič, ki je bil 
takrat pomočnik Arhiva Jugoslavije. 
Našteti vse, ki so aktivno sodelovali v 35 letih Inštituta in pri izdaji 30 številk revije Atlan-
ti, je preprosto nemogoče. Njihova imena in funkcije je možno poiskati med avtorji član-
kov. Zahvaljujem se vsem, ki so podpirali aktivnosti Inštituta in izdajanje revije Atlanti 
ter so zvesto sledili našemu motu: “Archivistica amor noster, semper et in aeternum.”
13ZAHVALNE BESEDE Peter Pavel Klasinc 
Prof. Dr. Ludvik Toplak 
WELCOME SPEECH AT THE 30th 
INTERNATIONAL ARCHIVAL DAY CONFERENCE
On behalf of the Alma Mater Europaea, I would like to express my congratulations to 
the International Institute of Archival Sciences Trieste – Maribor for the preparation and 
organisation of the 30th International Archival Day Conference. 
For many years, I have personally followed the work of the Associate Professor Dr Peter 
Pavel Klasinc, Archival Councillor, in preparing and organising the International Archival 
Day conferences and I congratulate him specifically on this work and would like to thank 
him and all the members of the Institute and colleagues for their outstanding contri-
bution to the development of archival science and to the preservation of the national 
heritage culture, and thus the cultural heritage of humanity.
I am very pleased to have been able to participate, in different ways as an econo-
mist, politician and rector, and now as President of the Alma Mater, in the impor-
tant mission of the Institute, its establishment, as well as in the establishment of 
the Department, the Faculty of Archival Sciences at all three levels under the Alma 
Mater Europaea, which is also successfully led by Associate Professor Dr Peter Pavel 
Klasinc, Archival Councillor. 
At the 30th International Archives Day Conference, it is necessary to recall in particular 
the exceptional contribution of archivists in the scientific research and professional 
fields and in numerous symposia and conferences, such as Archives in the Service of Man 
and Man in the Service of Archives, in the framework of international conferences of the 
Alma Mater Europaea. 
Undoubtedly, a unique contribution to the development of archival science is the estab-
lishment and publication of the Journal of Contemporary Archival Theory and Practice 
Atlanta and Atlanta+ in multiple languages. 
The activity of Slovenian archivists was also recognised decades ago by the Italian 
Government. The Ministry of Culture of the Republic of Italy has provided strong sup-
port to the International Institute of Archival Sciences Trieste – Maribor, established at 
the National Archives in Trieste, and supported its participation in many international 
scientific conferences. 
The work of archivists in Europe has also been recognised by a number of Middle Eastern 
countries, where the academic group educates archivists for the organisation and man-
agement of national and other archives in Oman and other Middle Eastern countries. 
I would like to express my special congratulations to the archivists and thanks for their 
confidence in and cooperation with the Historical Archives of the European Union that 
operates within the European University Institute in Florence. The Alma Mater Europaea 
wishes to further expand this cooperation. 
Modern information technologies require new expertise from archivists. The Alma 
Mater Europaea responded by developing and accrediting archival studies at all aca-
demic levels (graduated archivist at the first, master of archival science and documen-
tology at the second and doctor of archival science at the third level). 
14 WELCOME SPEECH AT THE 30th INTERNATIONAL ARCHIVAL DAY CONFERENCE Prof. Dr. Ludvik Toplak
Archival science has thus established itself as an independent academic, multidiscipli-
nary, and interdisciplinary science in Slovenia and in the international arena. This also 
requires our scientists to closely follow global trends, so that they can successfully in-
troduce digital transformation into the work of archivists in Slovenia and abroad in or-
der to enable the latter to receive knowledge from and contributing it to the world’s 
collective knowledge. 
On this occasion, I would like to thank the Public Research Agency and, in particular, 
the President of the Republic for the honorary patronage of the 30th International Ar-
chival Day Conference, and also to congratulate the archivists, organisers and partic-
ipants of the conference, with my best wishes for successfully completion and fulfil-
ment of its mission even in the present conditions.
15WELCOME SPEECH AT THE 30th INTERNATIONAL ARCHIVAL DAY CONFERENCE Prof. Dr. Ludvik Toplak
Dr. Ludvik Toplak, Presidente di Alma Mater Europaea - ECM 
DISCORSO DI BENVENUTO ALLA XXX CONFERENZA 
GIORNATA ARCHIVISTICA INTERNAZIONALE 
A nome dell’Alma Mater Europaea, desidero esprimere le mie congratulazioni all’Istitu-
to Internazionale di Scienze Archivistiche Trieste – Maribor per la preparazione e l’orga-
nizzazione della XXX conferenza Giornata archivistica internazionale. 
Per molti anni ho seguito di persona il lavoro del Professore Associato Dr Peter Pavel 
Klasinc, Consigliere Archivistico, nella preparazione e nell’organizzazione delle con-
ferenze della Giornata Archivistica Internazionale e mi congratulo con lui nello spe-
cifico per questo lavoro e desidero ringraziare lui e tutti i membri dell’Istituto ed i 
colleghi per il loro straordinario contributo allo sviluppo della scienza archivistica ed 
alla conservazione della cultura del patrimonio nazionale e così del patrimonio cultu-
rale dell’umanità.
Sono molto lieto di aver potuto partecipare, in modi diversi, come economista, politico 
e rettore, e ora come Presidente dell’Alma Mater, all’importante missione dell’Istituto, 
alla sua istituzione, nonché all’istituzione del Dipartimento, della Facoltà di Scienze Ar-
chivistiche a tutti e tre i livelli sotto l’Alma Mater Europaea, che è guidata con successo 
anche dal Professore Associato Dr Peter Pavel Klasinc, Consigliere archivistico.
In occasione della XXX conferenza Giornata archivistica internazionale, è necessario 
ricordare in particolare l’eccezionale contributo degli archivisti in ambito scientifico e 
professionale ed in numerosi simposi e conferenze, come “Gli archivi al servizio dell’U-
manità e l’uomo al servizio degli archivi”, nell’ambito delle conferenze internazionali 
dell’Alma Mater Europaea.
Indubbiamente, un contributo unico allo sviluppo della scienza archivistica è la creazio-
ne e la pubblicazione delle riviste di archivistica contemporanea teorica e pratica “At-
lanti” e “Atlanti+”, redatte in più lingue.
L’attività degli archivisti sloveni è stata riconosciuta decenni fa anche dal governo ita-
liano. Il Ministero dei Beni Culturali della Repubblica Italiana ha fornito un forte so-
stegno all’Istituto Internazionale di Scienze Archivistiche Trieste - Maribor, sito presso 
l’Archivio di Stato di Trieste, e ne ha sostenuto la partecipazione a numerosi convegni 
scientifici internazionali.
Il lavoro degli archivisti in Europa è stato riconosciuto anche da molti paesi del Medio 
Oriente, dove il gruppo accademico istruisce gli archivisti per l’organizzazione e la ge-
stione di archivi nazionali e di altro tipo in Oman e in altri paesi del Medio Oriente
le mie speciali congratulazioni agli archivisti e ringraziarli per la loro fiducia e collabora-
zione con l’Archivio storico dell’Unione Europea, che opera all’interno dell’Istituto Uni-
versitario Europeo di Firenze. L’Alma Mater Europaea desidera espandere ulteriormente 
questa collaborazione.
Le moderne tecnologie dell’informazione richiedono nuove competenze da parte degli 
archivisti. L’Alma Mater Europaea ha risposto sviluppando e accreditando gli studi archi-
vistici a tutti i livelli accademici (archivista laureato al primo, laureato in scienze archi-
vistiche e documentologia al secondo, e dottore in scienze archivistiche al terzo livello). 
La scienza archivistica si è così affermata come scienza accademica, multidisciplinare e 
interdisciplinare indipendente in Slovenia e nell’arena internazionale. Ciò richiede an-
che ai nostri esperti di seguire da vicino le tendenze globali, in modo che possano in-
16 DISCORSO DI BENVENUTO ALLA XXX CONFERENZA GIORNATA ARCHIVISTICA INTERNAZIONALE Prof. Dr. Ludvik Toplak
trodurre con successo la trasformazione digitale nel lavoro degli archivisti in Slovenia e 
all’estero, al fine di consentire a questi ultimi di ricevere conoscenza e di contribuire alla 
conoscenza collettiva mondiale.
In questa occasione, vorrei ringraziare l’Agenzia pubblica per la ricerca, e, in particolare, 
il Presidente della Repubblica per il patrocinio onorario della XXX conferenza Giornata 
archivistica internazionale, ed anche congratularmi con gli archivisti, gli organizzatori 
ed i partecipanti alla conferenza, con i miei migliori auguri per il completamento con 
successo e l’adempimento della sua missione anche nelle condizioni attuali.
17DISCORSO DI BENVENUTO ALLA XXX CONFERENZA GIORNATA ARCHIVISTICA INTERNAZIONALE Prof. Dr. Ludvik Toplak
Prof. dr. Ludvik Toplak 
POZDRAVNI NAGOVOR NA 30. KONFERENCE 
MEDNARODNI ARHIVSKI DAN
V imenu Alma Mater Europaea želim izraziti čestitke Mednarodnem inštitutu arhivskih zna-
nosti Trst – Maribor, za pripravo in organizacijo 30. konference Mednarodni arhivski dan. 
Dolga leta osebno spremljam delo izr. prof. dr. Petra Pavla Klasinca, arhivskega svetni-
ka, pri pripravi in organizaciji konferenc Mednarodni arhivski dan ter mu za to delo po-
sebej čestitam in se zahvaljujem njemu in vsem članom Inštituta ter sodelavcem za izje-
men prispevek pri razvoju arhivistike ter pri ohranjanju nacionalne kulture dediščine in 
tako kulturne dediščine človeštva.
Zelo sem zadovoljen, da sem v različnih svojstvih kot gospodarstvenik, politik in rektor, 
ter sedaj kot predsednik Alma Mater lahko sodeloval pri odgovornem poslanstvu Inšti-
tuta, njegovi ustanovitvi, kakor tudi pri ustanovitvi oddelka, Fakultete arhivskih znano-
sti na vseh treh stopnjah v okviru Alma Mater Europaea, ki jo tudi uspešno vodi izr. prof. 
dr. Peter Pavel Klasinc, arhivski svetnik. 
Ob 30. konferenci Mednarodni arhivski dan se je potrebno posebej spomniti na izjemen 
prispevek arhivistov na znanstveno raziskovalnem in strokovnem področju ter na šte-
vilnih simpozijih in konferencah kot je: Arhivi v službi človeka in človek v službi arhivov, 
v okviru mednarodnih konferenc Alma Mater Europaea. 
Nedvomno je edinstveni prispevek k razvoju arhivistike ustanovitev in izdajanje Revije 
za sodobno arhivsko teorijo in prakso Atlanti in Atlanti+ v več jezikih. 
Aktivnost slovenskih arhivistov je pred desetletji prepoznala posebej tudi italijanska 
Vlada. Ministrstvo za kulturo Republike Italije je dalo odločno podporo Mednarodnem 
inštitutu arhivskih znanosti Trst – Maribor, ki ima sedež v Državnem arhivu v Trstu, ter 
podprlo sodelovanje na mnogih mednarodnih znanstvenih konferencah. 
Delo arhivistov v Evropi so prepoznale tudi številne države Bližnjega Vzhoda, kjer aka-
demska skupina izobražuje arhiviste za organizacijo in vodenje nacionalnih in drugih 
arhivov v Omanu in nekaterih drugih držav Bližnjega Vzhoda. 
Posebej želim izraziti čestitke arhivistom in obenem zahvalo za zaupanje in sodelovanje 
z Zgodovinskim arhivom Evropske Skupnosti, ki deluje znotraj Evropskega Univerzite-
tnega Inštituta v Firencah. Alma Mater Europaea želi to sodelovanje še razširiti. 
Sodobne informacijske tehnologije so pred arhiviste postavile zahteve za nova stro-
kovna znanja. Alma Mater Europaea se je odzvala tako, da je razvila in akreditirala štu-
dijske programe Arhivistike na vseh akademskih stopnjah(diplomiran arhivist na prvi, 
magister arhivistike in dokumentologije na drugi ter doktor arhivskih znanosti na tretji 
stopnji). Arhivistika se je tako uveljavila kot samostojna akademska, multidisciplinarna 
in interdisciplinarna znanost v Sloveniji in v mednarodnem prostoru. To tudi zahteva od 
naših znanstvenikov, da intenzivno sledijo svetovnim trendom, da tako lahko uspešno 
uvajajo digitalno transformacijo v delo arhivistov doma in v svetu, da so tako sposobni 
znanje iz svetovne zakladnice sprejemati in dajati. 
Ob tej priliki se želim zahvaliti za podporo Javne agencije za raziskovalno dejavnost in 
posebej Predsedniku Republike za častno pokroviteljstvo 30. konference Mednarodni 
arhivski dan, arhivistom, organizatorjem in udeležencem konference pa želim izraziti 
čestitke in z najlepšimi željami, da konferenco tudi v novih pogojih uspešno opravi in 
izpolni svoje poslanstvo.
18 POZDRAVNI NAGOVOR NA 30. KONFERENCE MEDNARODNI ARHIVSKI DAN Prof. Dr. Ludvik Toplak
Peter Pavel Klasinc1 
(Slovenia)
AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIODS 
IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE IIAS 
INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY 
TO THE PRESENT DAY2
Every science has its beginning, development and significant stages. This is also the case 
for archival science, which is nowadays regarded as an independent, academic, multi-
disciplinary and interdisciplinary science. Over the last couple of decades, interest in the 
history of archival activities, in archival science itself as well as in contemporary archival 
theory and practice has grown considerably.
The first period in the history of archival activities is known for the writings in the caves 
of Altamira (Spain) and Lascaux (France). These can be considered the oldest existing 
archival documents. The messages and traditions conveyed by these sketches fulfil a 
triple purpose:
a) Firstly, that the information contained in the writings be preserved, mainly as a 
demonstration of how to hunt wild and often large animals. Thus, their goal is to pass 
on such information from one generation to the next.
b) Secondly, to help others to overcome fear of large animals by demonstrating that 
even animals which are several times bigger and heavier than humans can be defeated, 
thus also overcoming the fear of the outside world.
c) Thirdly, to serve as a type of calendar.
Thanks to such interpretations of the records’ purpose and to descriptions of the infor-
mation recorded—which originates from an age prior to the invention of writing—the 
scope of historical research of archival activities has been widened all the way back to 
40,000 BC.3
1 Peter Pavel Klasinc, PhD, Archival Councillor, Director of the International Institute for Archival Science 
of Trieste and Maribor, Head of all study programmes offered by the Archival Studies Department at 
AMEU ECM.
2 This article is dedicated to Dr. Miran Novak, Dr. Zdenka Semlič Rajh and all those who have helped 
me found and run the Centre for Technical and Professional Problems in Archives (Arhivski center za 
strokovno-tehnična vprašanja), which in 1985 became the International Institute for Archival Science. 
I would also like to dedicate this article to all the authors of papers and to the many friends who have 
helped me with Atlanti: Review for Modern Archival Theory and Practice from 1991 to this day. Although 
an analysis of the Institute’s 35-year-long activity and of the 30 years of publishing of the Atlanti jour-
nal has not yet been conducted, let us look at some numbers. So far, approximately 20 official Institute 
members were appointed across the world every year, which accounts for a total of approximately 700 
archivists. Each yearly issue of the Atlanti journal contained 35-40 articles, resulting in a total of approx-
imately 1000 articles. Each issue was approximately 400 pages long, resulting in a grand total of 12,000 
pages published over a thirty-year period.
3 In his book entitled Storia dell’archivistica italiana, above all in the introduction, Elio Lodolini clearly di-
vides archival history into the time prior to the existence of writing and the time after the existence and 
development of writing. At first, his approach was met with scepticism by archivists, who did not take 
his division very seriously. However, they were proven wrong. Lodolini also took into account informa-
tion recorded in writing on unusual, non-traditional writing surfaces. Lodolini’s division has lately been 
adopted by Slovene archivists (as well as by many others).
19AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
This first period also includes archival activities in Ancient Egypt. Many records which 
have been preserved from this period were written on a variety of materials, such as 
stone, wood, ceramics, papyrus, bones, etc. Writing techniques and writing materials 
also varied: from stone cutting and printing to applying different pigments as well as 
using writing or drawing ink.4
The second period in the history of archival activities corresponds to the development 
of archival theory and practice in Ancient Greece and in the Roman Empire. At this point, 
let us consider the term used for the space or the building where archival material was 
stored and where the archive-administration unit operated in Ancient Greece. The word 
in question is Archeion.
At the time of the Roman Empire, archival theory and practice were well-established. 
The word Archivum was used to designate specific detached buildings, i.e. institutions 
where archival material of importance for the history of the Roman Empire was stored. 
The Roman historian Tacitus is known to have stated that while writing his last book on 
the history of the Roman Empire, he consulted archival material from the many archives 
present in Rome at the time.
Also important for this period is the town of Ptuj (Petovio), an independent Roman town 
in present-day Slovenia where the profession of archivist is often mentioned in archaeo-
logical research. To this day, as many as fourteen Roman monuments in which archivists 
are mentioned have been discovered in Ptuj. The presence of a large number of archi-
vists is not surprising considering that, since the town was established under Emperor 
Trajan, many financial offices were based there. The archive institution was known as a 
tabularium, while an employee thereof was called a tabularius. The word tabularium 
(tabularia in the plural form) was used not only for buildings where archival material 
was stored, but also for registers which made it possible to store material according to 
a certain logic. These two words not only designated the provincial imperial archive in 
a province’s capital city, but were also used for secondary, subordinated finance or tax 
offices, such as those present in the town of Ptuj—then Petoviona. The term tabularium 
civitatis actually designates town (municipal) archives where documentary material 
relating to the administration of a town or community was kept (e.g. various decrees 
and the town’s “accounting books”). Thus, archivists were employed wherever detailed 
bookkeeping was needed as well as in places where documents needed to be stored 
safely and data had to be readily accessible and verifiable (Visočnik, 2019, 11–27).
The third period in the history of archival activities corresponds to Charlemagne’s reign, 
i.e. from the end of the 8th century to the beginning of the 9th century AD. This period 
marks the beginning of a new era and of a new way of dealing with archival material. 
It is believed that—when making Aachen the political centre of his State—Charlemagne 
(who died in 811) designated a special area (possibly even a whole building) for the 
storage of archival material. Unfortunately, this piece of information is not easily verifi-
able due to the lack of reliable sources.5
Such was the state of affairs which laid the foundations for the establishment and the 
development of archival institutions in later days. These were first established in the 
10th century and were managed according to strict rules for storing, filing and anno-
4 For additional information on writing systems and the development of letters see The Atlas of Languag-
es. The Origin and Development of Languages Throughout the World.
5 Einhard, Vita Karoli Magni, “The Life of Charlemagne”, which was written on the basis of available docu-
ments. The text states that Charlemagne had ancient laws and historical events recorded in writing and 
stored (scripsit memoriaeque) in a large library.
20 AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE  IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
tating the documents, as well as for ensuring their physical protection. These devel-
opments led to the establishment of independent archives or, in some cases, archive 
collections and departments. The earliest among them are to be found in medieval 
towns,6 churches (monasteries) and in the dwellings of noble families (castles) (Pre-
infalk et. al, 2012, 65–90). Before long, such collections (or archives), came to be gen-
erally considered as actual institutions and were entrusted with preserving and pro-
tecting archival material.
The fourth period corresponds to the end of the Middle Ages, when the so-called ar-
chival administrative units were established. These included archive offices situated 
in the castles of emperors and kings, in important monasteries and in independent 
medieval towns. Documents stored in such offices included privilege acts, records of 
town council meetings, notary books and accounting books. At a later stage, various 
deeds were also stored here. This is when documents started being divided into doc-
uments which were used in day-to-day matters and historical documents which were 
stored in the archive permanently.
At the beginning of the 17th century, so-called secret archives started appearing across 
Europe. These archives were closed to the public and were used to store documents 
relating to existing or abolished offices, services, etc. In 1612, the Vatican Secret Ar-
chive was founded in Rome. Although nowadays the archive is no longer closed to the 
public, it is still known under its original name. As a general rule, only archival mate-
rial relating to past papacies is accessible to the general public. 
The end of the 18th century marked the beginning of the foundation of historical ar-
chives, where archival material pertaining to the state administration as well as other 
unimportant deeds relating to abolished monasteries and land tenure were stored. 
Thus, archives were no longer treasuries of governmental rights, but became storage 
centres for historical documents. Consequently, they were the ideal place for conduct-
ing historical research.
The fifth period is known as the time when new modern archives were first estab-
lished (such a definition was popularised at the beginning of the 19th century). In fact, 
archives were new not only in terms of their structure and contents, but also in terms 
of their accessibility to the wider public. By this time they were already part of the 
State apparatus, which played an important role in implementing laws and various 
regulations. Especially important was the law promulgated in 1813, which made it 
illegal to destroy old archival material. A court decree issued in 1786 required pub-
lic offices to keep a documental record of all the cases they dealt with. This decision 
impacted the development of archival activities in the Slovenian regions, too (Žontar 
in Vilfan, 1970).7 At the end of the 18th century, important archive institutions were 
established (often as part of a museum). Later on, independent archives were also 
founded and the origin principle became an increasingly important aspect of archival 
theory and practice. In the Slovene regions we should not forget to mention the im-
portant contributions made to this end by Anton Aškerc, town archivist of Ljubljana. 
6 Archival activities are mentioned in town statutes and notarial acts (Dubrovnik — in 1278, notary Toma-
sino takes office; Ptuj — statutes from the years 1376 and 1513), chronicles, etc.
7 Jurij Wallner, historian at the Ljubljana Regional Archive since 1887, followed the original arrangements. 
Only later did Anton Aškerc – in his capacity as archivist of the town of Ljubljana (since 1898) – implement 
the origin principle despite the opposition of historian and regional archivist Franc Komatar. The origin 
principle is still in force today. A crucial role in defining this principle was played by Dutch archival the-
orists, who stated that “archive material should be preserved in its original form, which should also be 
maintained in the future, if necessary”.
21AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
In addition to the origin principle, we should also mention the selection and the dis-
carding principles which help us decide what constitutes archival material. The oldest 
regulation on the matter was drawn up in the Royal Office in Vienna on 24 March 1832. 
It stated that documents which may turn out to be useful or important and documents 
which may end up having historical value must not be destroyed. To ensure compli-
ance with this regulation, Anton Aškerc, the town archivist of Ljubljana, established 
a commission proceeding and appointed two historians and a member of administra-
tive staff who oversaw the discarding process (Vilfan, 1959).
The sixth period started after the end of the Habsburg dynasty, at the end of the First 
World War (1918). In the Slovenian regions this period continued under the First Yu-
goslavia, where major archives were already operating in Zagreb, Belgrade and 
Dubrovnik. Slovenia had three archives. The first was the Regional Archive. Its pre-
decessor—the archive collection of the Museum Society of Carniola—was renamed 
Carniola Regional Archive in Ljubljana only in 1887, following the example of Graz 
Regional Archive (1868). In 1926, the former was renamed State Archive and operat-
ed inside the National Museum of Ljubljana. The second was Ljubljana Town Archive, 
which was founded in 1898, when archivist Anton Aškerc came into office. The third 
was the Banovina Archive in Maribor, which operated from 1933 onwards. Until the 
beginning of the First World War, these three archives together employed just three 
archivists (Žontar, 1968).8 
A relevant fact for the history of archiving should be mentioned at this point. Namely, 
that these three archives followed the principle of division of financial funds and re-
spected the initial organisational structure. Nevertheless, despite the signing of the Ar-
chives Convention in 1923, which sanctioned the return to Slovenia of archival material 
stored on Austrian soil (Zwitter, 1967), there were very few developments in the field 
of archiving. The Second World War caused considerable destruction and much archival 
material suffered a dire fate. On a brighter note, on 20 October 1944 the Slovene Nation-
al Liberation Committee (SNOS) issued a decree on the protection of archives. Moreover, 
soon after the end of the war, population registers kept in Austria were returned to Slo-
venia. Unfortunately, they were returned to the archives rather than being handed back 
to their original owner—the Church.
THE SEVENTH PERIOD AND TECHNICAL ISSUES
When keeping track of the many definitions of archiving and archival sciences, we of-
ten come across the definition of archiving as the study and research of technical is-
sues which significantly impacted the history of archival activities. Although this aspect 
might indeed be included in some definitions, it should be noted that a more serious 
approach to the research of technical archiving issues only developed in the 1960s and 
1970s. On this account it is worth mentioning some reliable international bibliographi-
cal sources on the topic: Michel Duchein, Les bâtiments d’archives départementales en 
France (Paris 1956) and Michel Duchein, Les bâtiments et équipements d’archives (Paris 
1966; revised in 1985). Michel Duchein’s book Les bâtiments d’archives 1965–1985 (Paris 
1987) provides an interesting overview of the archives in France, which also applies to 
Germany, Italy and other countries.
Except for the book titled Arhivska tehnika by Jože Žontar (Ljubljana 1972), there were 
no independently published books on the subject of archiving until 1992, when the au-
8 See also the article by Sergej Vilfan, 70 let mestnega arhiva ljubljanskega (1898).
22 AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE  IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
thor of this paper published the book Materialno varovanje klasičnih in novih nosilcev 
informacij v arhivih. The book (selected chapters or the book in its entirety) is included 
in the prescribed study material in all three of the study programmes offered by the 
Archival Studies Department at AMEU ECM. Attention should also be drawn to a series 
of articles relating to the Discussions on expert and technical issues in archives. These 
articles were included in the publication Modern Archives, which was published from 
1979 to 2003. 
THE EIGHTH PERIOD: FROM THE FOUNDATION OF THE INTERNATIONAL INSTI-
TUTE FOR ARCHIVAL SCIENCE (IIAS) AND THE ATLANTI JOURNAL TO THE ESTAB-
LISHMENT OF A THREE-CYCLE UNIVERSITY PROGRAMME IN ARCHIVAL STUDIES 
This period goes from 1985 to 1991—when Slovenia achieved independence—and from 
1992 to the present day. Nowadays, a three-cycle university programme in Archival 
Studies is available in Slovenia: a Bachelor’s degree in Archive Management, a Master’s 
degree in Archive and Record Management and a PhD in Archival Sciences.
During this period, archiving in Slovenia started standing on its own feet: the Atlanti 
journal was first published, a new law on archives was drawn up, a wide range of topics 
in the field of archival sciences were being researched and the number of members of 
staff in archives grew steadily. Nevertheless, archives in Slovenia were at a standstill: 
they registered no growth; a larger archive network failed to develop; no good legisla-
tion on archiving was implemented nor were the State Security Administration (UDBA) 
archives and special archives protected. Thus, archivists were often defenceless against 
political interventions into archival theory and practice (this was also the case before 
1991, however after this date there was a great increase in the number of political par-
ties). Similarly, there was a lack of awareness regarding the importance of preserving 
archive material, if we exclude the introduction of three-cycle university programmes 
in Archival Studies at Alma Mater Europaea.
The International Institute for Archival Science (IIAS) was a continuation of its prede-
cessor, the Centre for Technical and Professional Problems in Archives. The foundation 
of the Centre and subsequently of the Institute is closely related to the Discussions on 
expert and technical issues in archives, which started in 1978–1979 and led to the pub-
lication of a journal. The journal, which was initially called Arhivi (Archives) and sub-
sequently renamed Sodobni arhivi (Modern Archives), was last published in 2003. The 
Centre’s foundation in 1985 ensued from the activity of Slovene archivists within the 
former State of Yugoslavia. It was the result of a collaboration with the neighbouring 
countries of Austria, Hungary and Italy. At a later stage, the collaboration was extend-
ed to include other countries across Europe and the world. The Centre, which later be-
came an Institute, conducted a wide range of research on expert and technical issues in 
archives and published a large number of papers. These were written by experts and 
scientists from Slovenia and elsewhere and were first published in the journal Sodo-
bni arhivi and subsequently in the Atlanti journal. From 1986 to 1991, the Centre, i.e. 
the International Institute for Archival Science, played a significant role in addressing 
expert and technical issues in archives. As a result, it gained an important role on an in-
ternational level. Thus, it no longer operated as part of the Provincial archive in Maribor, 
but was brought under the aegis of Maribor University. This is when the Centre started 
publishing the Atlanti journal and broadened the scope of its activity from expert and 
technical issues to the wider field of archival sciences. In the last few decades, the Insti-
tute has conducted a wide range of activities, which stand out in an overview of expert 
and scientific publications. Activities include some high-visibility projects, such as the 
23AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
publication of the Glossary of regional historical terminology in three languages (Slove-
nian, German and Italian). The Institute also organised the Isfabus International School 
for Archival Building Studies, the Blue Shield Conference under the auspices of UNESCO, 
etc. The publishing of the Atlanti journals and the organisation of the Archival School in 
Trieste were stepping stones which in 2006 led to the opening of an IIAS department 
hosted by the Italian State Archives in Trieste. Thus, the Institute was renamed the Inter-
national Institute for Archival Science of Trieste and Maribor. The Atlanti journals contain 
papers presented at the yearly International Archives Day conferences. The papers are 
published by the Institute’s official members, who are leading archiving experts from 
all over the world. For additional information on the Institute’s activities, visit the web-
site www.iias-trieste.maribor.eu. Today, the Institute has over 20 regularly appointed 
active members, however, occasionally it also cooperates with a large number of ar-
chiving experts the world over.
In 2019, a new, English-language journal began publication alongside Atlanti: the At-
lanti+ Review for Modern Archival Theory and Practice. We hope that in the near future 
these publications will be included in the database for scientific journals and listed in 
the scientific citation index (SCI), thus earning the authors of the papers points for con-
tributing to research on an international level. To date, two issues (numbered 29/1 and 
29/2) have been published as supplements to the Atlanti journal. The journal’s distant 
future is in the hands of young Masters of Archives and Records Management and Doc-
tors of Archival Sciences. For more information on the three-cycle study programmes 
offered by the Archival Studies Department at AMEU ECM, visit the website: https://
en.almamater.si/.
The year 2020 marks 35 years since the foundation of the Institute and 30 years since 
the Atlanti journal was first published. We would like to take this opportunity to ac-
knowledge our many colleagues, supporters, sponsors, friends, acquaintances and 
outstanding experts in the field of archival sciences and express our heartfelt thanks 
to each and every one of them by quoting our motto: 
“Archivistica amor noster, semper et in aeternum”.
REFERENCE LIST
Preinfalk, M. et al. (2012). Graščinski, plemiški in osebni arhivi na Slovenskem. Arhivi, 35 
(2012) no. 1, 65–90.
Vilfan, S. (1959). 60 let Mestnega arhiva Ljubljanskega Ljubljana : Mestni arhiv ljubljanski.
Visočnik, J. (2019). Arhivarji v Petovioni. Zbornik Pokrajinskega muzeja Ptuj, [No.] 6 
(2019), 11–27. 
Zwitter, F. (1966). Arhivska konvencija iz leta 1923 in vprašanje njene izvedbe. Beograd: 
Savez društva istoričara Jugoslavije.
Žontar, J. (1968). Deželni arhiv v Ljubljani pred letom 1918. Kronika, no.3. Ljubljana: Zgo-
dovinsko društvo za Slovenijo.
Žontar, J., Vilfan, S. (1970). Arhivi v Sloveniji. Ljubljana: Arhivsko društvo Slovenije.
No typology.
24 AN OVERVIEW OF SELECTED HISTORICAL PERIOD IN ARCHIVING UP UNTIL THE FOUNDATION OF THE  IIAS INSTITUTE AND OF THE ATLANTI JOURNAL ALL THE WAY TO THE PRESENT DAY PETER PAVEL KLASINC
Peter Pavel Klasinc1 
(Slovenia)
EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE 
DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE 
DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE 
AI GIORNI NOSTRI2 
Ogni disciplina scientifica ha i propri inizi e le proprie fasi storiche di comparsa e svi-
luppo, e ciò vale anche per l’archivistica quale scienza autonoma, accademica, multi- e 
interdisciplinare, che negli ultimi decenni sta registrando un netto incremento di inte-
resse – rispetto alla storia delle scienze archivistiche, all’archivistica in senso stretto e 
alla moderna teoria e pratica archivistica. 
Nella prima fase della storia dell’archivistica abbiamo a che fare con le incisioni rupestri 
nelle grotte di Altamira e Lascaux, rispettivamente in Spagna e Francia, che in un certo 
senso rappresentano il più antico documento archivistico ad oggi conservato vista la tri-
plice finalità dei messaggi e delle tradizioni di cui le immagini si fanno portatrici, ovvero: 
a) conservare le informazioni contenute nelle incisioni, soprattutto a scopo dimostra-
tivo delle tecniche di caccia degli animali selvaggi, spesso di grossa taglia, il che può 
essere considerato come trasferimento di conoscenze da una generazione all’altra; 
b) vincere la paura degli animali di grandi dimensioni dimostrando che è possibile scon-
figgere anche bestie varie volte più grandi e più pesanti dell’uomo, affrancandosi in tal 
modo dal timore verso il mondo esterno. 
c) andare a formare una specie di calendario. 
Le succitate interpretazioni delle finalità sottese alle informazioni racchiuse nelle iscri-
zioni rupestri, che noi collochiamo nel periodo antecedente alle prime forme di scrit-
tura, hanno esteso l’orizzonte temporale di riferimento della ricerca nel campo della 
storia archivistica a 40.000 anni prima di Cristo.3
1 Peter Pavel Klasinc, Ph.D., prof. ass., consigliere archivistico, Direttore dell’Istituto Internazionale di Sci-
enze Archivistiche di Trieste e Maribor, Direttore del dipartimento di Archivistica presso AMEU ECM – Alma 
Mater Europaea, Centro Europeo di Maribor
2 Il presente articolo è un omaggio al prof. ass. Ph.D. Miran Novak e alla prof.ssa Ph.D. Zdenka Semlič Rajh, 
a tutti coloro che dal 1985 in poi mi hanno aiutato ad aprire il Centro per le questioni tecnico-profes-
sionali in ambito archivistico – poi Istituto Internazionale di Scienze Archivistiche – e a portarne avanti le 
attività, nonché a ciascuno degli autori dei contributi pubblicati e ai molti amici che dal 1991 ad oggi mi 
hanno affiancato nell’attività editoriale di Atlanti - Rivista internazionale di teoria e pratica archivistica 
moderna. Premettendo che in futuro bisognerà dedicarsi a un’analisi di questi trentacinque anni di at-
tività dell’IIAS e dei primi trent’anni della rivista Atlanti, in questa sede mi limiterò a indicare una serie di 
numeri. L’IIAS vanta per ogni anno di attività circa venti nomine ufficiali di membri provenienti da tutto 
il mondo, per un totale di circa 700 archivisti tuttora attivi; per ogni anno di pubblicazione della rivista 
Atlanti si contano inoltre tra i 35 e i 40 articoli, che allo stato attuale ammontano dunque a circa un mi-
gliaio, e considerando che le singole annate di Atlanti constano mediamente di 400 pagine, ciò significa 
che nell’arco di trent’anni sono state prodotte 12.000 pagine di contenuti. 
3 In linea con il pensiero dell’archivista italiano Elio Lodolini, che riguardo alla storia dell’attività archi-
vistica opera nella prefazione alla sua “Storia dell’archivistica italiana” un netto distinguo tra il periodo 
antecedente e quello successivo alla comparsa e allo sviluppo della scrittura. In un primo momento gli 
archivisti hanno risposto con scetticismo senza prendere in seria considerazione la suddivisione propos-
ta, atteggiamento che a posteriori si è però rivelato erroneo in quanto Lodolini ha portato l’attenzione 
sul rinvenimento di iscrizioni su supporti scrittori non tradizionali. Di recente anche noi archivisti sloveni 
(così come tanti altri) abbiamo accolto la distinzione in questione.
25EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
Questa prima fase si riallaccia anche all’archivistica nell’Antico Egitto, in relazione alla 
quale si sono conservati molti documenti su supporti scrittori di vario genere, quali ad 
esempio pietra, legno, ceramica, papiro, ossa e simili; variano anche le modalità di rea-
lizzazione delle iscrizioni e i materiali utilizzati a tal scopo: si va infatti dall’incisione allo 
stampo, con applicazione di colori, inchiostri o chine.4
La seconda fase nella storia dell’archivistica riguarda lo sviluppo della teoria e pratica 
archivistica al tempo delle città-Stato dell’Antica Grecia e dell’Impero Romano. Qui in-
tendo menzionare in particolare un termine che si ricollega a uno spazio o edificio volto 
al deposito del materiale archivistico e al lavoro degli appositi addetti, che nel mondo 
dell’Antica Grecia è il cosiddetto “archeion”. 
Gli anni dell’Impero Romano furono un periodo di grande sviluppo per la teoria e pratica 
archivistica e la parola “archivum” veniva usata per indicare edifici e istituzioni a sé stan-
ti in cui si custodiva il materiale archivistico ritenuto importante per la storia dell’Im-
pero Romano. È risaputo che nell’ultimo volume della sua opera incentrata sulla storia 
dell’Impero Romano lo storico latino Tacito scrisse di essersi affidato, per quella parte di 
trattazione, al materiale reperito negli archivi, che a Roma non erano certo pochi. 
Con riferimento a questa seconda fase si può accennare a Ptuj (Poetovio), civitas romana 
autonoma nel territorio dell’odierna Slovenia in cui la professione dell’archivista ricorre 
spesso nelle indagini archivistiche via via effettuate: ad oggi sono infatti ben quattordici i 
monumenti di epoca romana lì rinvenuti in cui vengono menzionati degli archivisti – non 
deve però sorprenderne l’elevato numero, considerando che sin dalla sua fondazione al 
tempo dell’imperatore Traiano la città di Ptuj fu sede di numerosi uffici finanziari. Con rife-
rimento specifico ad essa, in epoca romana l’edificio destinato a scopi archivistici era detto 
“tabularium” e al suo interno operava il “tabularius”; la parola “tabularium” (al plurale 
“tabularia”) non denotava però i soli edifici in cui veniva custodito il materiale archivisti-
co, ma anche i registri che ne consentivano una conservazione ragionata; inoltre, le due 
parole venivano usate non solo in relazione agli archivi provinciali dell’Impero situati nei 
principali centri delle province romane, ma anche per gli uffici di rango inferiore, come 
quelli che a Ptuj (o Petoviona, da Poetovio) si occupavano di questioni finanziarie o eraria-
li. L’espressione “tabularium civitatis” rimanda dunque a tutti gli effetti all’archivio civico 
(municipale), in cui veniva conservata la documentazione inerente all’amministrazione 
della città o della comunità che vi abitava (come, ad esempio, decreti di vario tipo o i “libri 
contabili” della città). Gli archivisti lavoravano pertanto ovunque si presentasse la neces-
sità di un’accurata catalogazione dei documenti e di una loro corretta conservazione e 
dove si dovesse garantire la possibilità di accedervi e verificarne i dati.5 
La terza fase nella storia dell’archivistica è rappresentata dall’era di Carlo Magno, tra la 
fine dell’VIII e gli inizi del IX secolo (m. 811), e coincide con l’avvento di un’epoca carat-
terizzata da un inedito rapporto con le fonti archivistiche. Non è un mistero che durante 
i lavori di ampliamento di Aquisgrana, di cui fece la capitale del proprio impero, Carlo 
Magno avesse stabilito uno spazio preciso, forse persino un intero edificio, da destinare 
alla conservazione dei documenti d’archivio – data tuttavia la mancanza di fonti atten-
dibili a tal riguardo,6 si tratta di un dato difficilmente verificabile. 
4 Per un approfondimento sul sistema di scrittura e l’evoluzione delle lettere si veda anche “The Atlas of 
Languages. The Origin and Development of Languages Throughout the World”, con edizione parziale in 
lingua slovena pubblicata nel 1999 a cura di DZS (pagine da 162 a 217).
5 Julijana Visočnik, “Arhivarji v Petovioni” (Gli archivisti di Petoviona). Zbornik Pokrajinskega muzeja Ptuj 
– Ormož, 2019.
6 Eginardo, “Vita et gesta Caroli Magni” (Vita di Carlo Magno), opera scritta sulla base dei documenti 
all’epoca accessibili. Dal testo si evince che Carlo Magno fece trascrivere e conservare (/scripsit memo-
26 EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
Questo particolare fatto, unitamente al clima generale, pose dunque le basi per la na-
scita e lo sviluppo delle future istituzioni archivistiche, che iniziarono ad emergere a 
partire dal X secolo ed erano tenute a operare secondo determinati criteri di deposito, 
catalogazione, fascicolazione, conservazione tecnica degli scritti e altro ancora. Simili 
sviluppi portarono al graduale emergere di archivi indipendenti o anche solo di fondi e 
dipartimenti archivistici, un fenomeno che riguardò innanzitutto le città medievali, le 
istituzioni religiose – monasteri – e le dimore delle famiglie nobiliari, ovvero i castelli 
in cui risiedevano (Preinfalk et. al, 2012, 65–90). In breve tempo queste istituzioni, che 
onde non dilungarci chiameremo direttamente archivi, vennero ben presto considerate 
come enti preposti alla conservazione e alla custodia del materiale archivistico. 
La quarta fase è data dal tramonto del Medioevo, quando andavano costituendosi le 
cosiddette unità amministrative a scopo archivistico, in sostanza uffici archivistici situati 
presso i castelli dei sovrani, i monasteri più importanti e i comuni medievali in cui si 
conservavano per lo più carte dei privilegi, verbali dei consigli cittadini, registri notarili 
e libri contabili. In un secondo momento questi uffici iniziarono anche a conservare sin-
goli atti, con conseguente distinzione tra il materiale documentale che era necessario a 
garantire le normali attività dell’uomo e i documenti storici che in seguito iniziarono ad 
esservi conservati in modo permanente. 
All’inizio del XVII secolo fecero la loro comparsa in Europa i cosiddetti archivi segreti 
– “segreti” in quanto chiusi al pubblico – in cui veniva raccolto materiale prodotto sia 
da uffici normalmente operativi sia da uffici, servizi, dipartimenti ecc. soppressi. Fu così 
che nel 1612 nacque a Roma l’Archivio vaticano segreto, che mantiene tuttora questa 
denominazione pur non essendo più chiuso al pubblico e il cui materiale è ora di norma 
consultabile per singoli pontificati. 
Al volgere del XVIII secolo iniziarono a sorgere i primi archivi storici, che ricevevano in 
custodia materiale dell’amministrazione pubblica già allora d’archivio ma anche atti di 
poco conto relativi a monasteri soppressi e possedimenti terrieri. In tal senso gli archi-
vi non si configuravano più come scrigni dei diritti delle autorità statali, ma divennero 
anzi centri in cui confluivano documenti di carattere storico, dunque luoghi deputati 
allo svolgimento di ricerche storiche.
La quinta fase si apre agli albori del XIX secolo e corrisponde al periodo in cui nacquero 
i primi archivi in senso moderno, sia a livello architettonico e contenutistico sia per l’ac-
cessibilità al materiale d’archivio da parte del grande pubblico. Essi si inserirono entro 
la cornice di quegli apparati statali che incoraggiavano l’adozione di determinate leggi 
e disposizioni analoghe, sostenendo in particolare quella adottata nel 1831 che proibi-
va di distruggere i documenti antichi – già nel 1786 un atto sovrano imponeva del resto 
agli uffici di stilare obbligatoriamente degli inventari dei documenti per soggetto, il che 
influì sullo sviluppo dell’archivistica anche in ambito sloveno (Žontar in Vilfan, 1970).7 
Alla fine dell’Ottocento si ebbe inoltre la nascita di importanti istituzioni archivistiche 
(spesso accorpate ai musei) e più tardi anche di archivi a sé stanti, autonomi, a margine 
dei quali andava affermandosi nella teoria e pratica archivistica il principio della prove-
riaeque/) antichi testi di legge e memorie di avvenimenti vari, e vi si legge inoltre che possedeva una 
vasta biblioteca.
7 Va a Jurij Wallner, storico presso l’archivio provinciale di Lubiana (iniziò a lavorarvi nel 1887), il merito di 
aver introdotto il principio dell’ordine originale. Tempo dopo fu Anton Aškerc, in qualità di archivista ci-
vico di Lubiana (che prese servizio nel 1898), ad introdurre nonostante la contrarietà dello storico France 
Komatar il principio della provenienza, che è tuttora valido. Ebbero una parte importante in tal senso 
anche i teorici olandesi della scienza archivistica, che fornirono una definizione di questo principio af-
fermando nello specifico “che il materiale archivistico va lasciato di norma nell’ordine originale, il quale 
all’occorrenza deve essere persino ripristinato”.
27EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
nienza, in merito al quale ebbe un ruolo determinante nel contesto sloveno l’archivista 
civico di Lubiana Anton Aškerc. Oltre alla provenienza vanno menzionati i principi della 
sistematizzazione del materiale archivistico e, a monte, della definizione di ciò che lo 
identifica come tale (operazioni di scarto). La più antica disposizione in tal senso, che 
ebbe origine nel Gabinetto imperiale di Vienna il 24 marzo 1832, stabiliva che non an-
dassero distrutti i documenti che potevano risultare – anche un domani – necessari, utili 
e importanti oppure quelli che avrebbero potuto avere un valore storico. Il succitato 
archivista civico di Lubiana, Anton Aškerc, individuò per le operazioni di scarto una pro-
cedura collegiale ad opera di una commissione formata da due storici e un funzionario 
amministrativo (Vilfan, 1959).8
La sesta fase ha inizio con il declino della dinastia asburgica e la fine della Prima guerra 
mondiale, avvenuta nel 1918. In Slovenia lo sviluppo della scienza archivistica prose-
guì pertanto nell’ambito della prima Jugoslavia, che tra Zagabria, Belgrado e Dubrov-
nik contava già alcuni importanti archivi; con riferimento specifico alla realtà slovena 
vi erano invece: 1. l’archivio provinciale (Deželni arhiv) derivato dal fondo archivistico 
dell’associazione museale per la Carniola (Muzejsko društvo za Krajnsko), che dovet-
te attendere fino al 1887 per essere rinominato – su modello dell’archivio provinciale 
di Graz – Archivio provinciale della Carniola con sede a Lubiana (Krajnski deželni arhiv 
v Ljubljani) e nel 1926 venne nuovamente ribattezzato Archivio di Stato, iniziando ad 
operare nell’ambito del Museo nazionale sloveno con sede a Lubiana; 2. l’archivio civico 
di Lubiana (Mestni arhiv ljubljanski), istituito nel 1898 grazie agli sforzi profusi dall’ar-
chivista Anton Aškerc; 3. l’archivio del banato (Banovinski arhiv), a Maribor, attivo a par-
tire dal 1933. Comune alle tre istituzioni era il fatto di aver avuto un organico comples-
sivo di soli tre archivisti fino alla vigilia della Seconda guerra mondiale (Žontar, 1968).9 
Per quanto concerne la storia dell’archivistica va detto che in queste istituzioni si era 
affermato il principio della separazione dei fondi e il rispetto dell’ordine originale; a ciò 
purtroppo non fece seguito un più marcato sviluppo della disciplina, anche nonostan-
te la convenzione in ambito archivistico del 1923 in base alla quale l’Austria avrebbe 
restituito alla Slovenia il materiale archivistico di sua pertinenza (Zwitter, 1967).10 La 
Seconda guerra mondiale vide molti episodi di documenti andati distrutti, riservando 
al materiale d’archivio vari destini; vi furono però anche momenti meno cupi, come il 
decreto del Comitato di Liberazione Nazionale Sloveno (SNOS) in materia di tutela de-
gli archivi, varato il 20 ottobre 1944, e la restituzione alla Slovenia dei registri di stato 
civile – sempre da parte dell’Austria – all’indomani della fine del conflitto, sebbene il 
materiale sia poi stato consegnato agli archivi e non alle istituzioni clericali in quanto 
soggetti produttori.
LA SETTIMA FASE E LE QUESTIONI DI SETTORE
Nel passare in rassegna le varie definizioni attribuite all’archivistica, e più in generale 
alle scienze archivistiche, ci si è spesso imbattuti anche in una definizione che la vedreb-
be come una disciplina volta a studiare ed esplorare questioni prettamente tecniche 
che hanno rivestito un ruolo importante nella storia dell’attività archivistica. Forse si 
tratta di un aspetto cui viene fatto cenno in altre definizioni, eppure fino agli anni Ses-
santa e Settanta del Novecento non vi è stata traccia di un serio approccio al lavoro di 
8 I primi sessant’anni dell’archivio civico di Lubiana
9 si veda anche il contributo di Sergej Vilfan “70 let mestnega arhiva ljubljanskega” (I primi settant’anni dell’ar-
chivio civico di Lubiana), in: Kronika: časopis za slovensko krajevno zgodovino, letn. XVI, Ljubljana, 1968.
10 La convenzione in materia archivistica siglata con l’Austria nel 1923 e la questione relativa alla sua applicazione
28 EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
ricerca incentrato sulle questioni tecnico-professionali del settore archivistico. A livello 
internazionale si rilevano alcune opere di Michel Duchein, nello specifico “Les bâtiments 
d’archives départementales en France”11 (Paris, 1956) e “Les bâtiments et équipements 
d’archives”12 (Paris, 1966), con edizione rivista e aggiornata del 1985, mentre “Bâtim-
ents d’archives. Vingt ans d’architecture française. 1965-1985”,13 dello stesso autore, 
offre uno sguardo speciale sugli archivi francesi, applicabile peraltro anche alla realtà 
tedesca, a quella italiana e ad altre ancora. 
Fatta invece eccezione per “Arhivska tehnika”14 di Jože Žontar (Ljubljana, 1972), in Slo-
venia non uscirono pubblicazioni a sé stanti sull’argomento prima del 1992, anno in cui 
io stesso pubblicai “Materialno varovanje klasičnih in novih nosilcev informacij v arhi-
vih”,15 una monografia che in parte o del tutto rientra nel materiale di studio dei corsi 
di Archivistica attivi presso Alma Mater Europaea - ECM. A tal riguardo mi sento però di 
porre l’accento su una serie di articoli che rimandano alle tavole rotonde sulle questioni 
tecnico-professionali emerse negli archivi e che furono pubblicati nei numeri usciti tra il 
1979 e il 2003 della rivista specialistica Sodobni arhivi. 
L’OTTAVA FASE: IIAS, ATLANTI E I TRE LIVELLI DI CORSI UNIVERSITARI  
IN ARCHIVISTICA
Quest’ultima fase copre il periodo che va dal 1985 all’indipendenza della Slovenia, nel 
1991, e ancora dal 1992 al presente. Oggi l’archivistica slovena è dotata di un percorso 
di studi universitari strutturato in tre cicli, comprensivo cioè di laurea di primo livello in 
Archivistica, laurea magistrale in Archivistica e documentologia e scuola di dottorato in 
Scienze archivistiche.
In questi ultimi trentacinque anni l’archivistica slovena si è emancipata: è stata lanciata 
la rivista Atlanti, si è lavorato a una nuova legge di settore, sono stati inaugurati filoni 
di ricerca su molti temi in ambito archivistico e si è inoltre avuto un incremento dell’or-
ganico degli archivi. Ciononostante, gli archivi sloveni non hanno saputo cogliere le 
occasioni di sviluppo, per la creazione di una più ampia rete archivistica, la predisposi-
zione di un quadro normativo idoneo, la tutela degli archivi dell’UDBA (i servizi segreti 
dell’ex Jugoslavia) e degli archivi speciali, restando impotenti di fronte alle quotidiane 
ingerenze della politica nella teoria e pratica archivistica (come accadeva già prima del 
1991, con l’unica differenza che ora ci sono più partiti). Fatta dunque eccezione per i 
succitati corsi universitari attivi presso l’Alma Mater Europaea, purtroppo non si rilevano 
significativi passi in avanti nemmeno per quanto riguarda una maggiore sensibilizza-
zione circa l’importanza della conservazione dei documenti d’archivio.
L’Istituto internazionale di scienze archivistiche (IIAS) scaturisce dal Centro per le que-
stioni tecnico-professionali in ambito archivistico, nato a sua volta sull’onda delle tavole 
rotonde sulle questioni archivistiche di carattere tecnico-professionale che iniziarono a 
svolgersi tra il 1978 e il 1979 portando peraltro alla creazione di una rivista speciali-
stica, inizialmente chiamata Arhivi e poi rinominata Sodobni arhivi, che cessò di uscire 
nel 2003. La fondazione del Centro risale al 1985 e si ricollega all’attività degli archivi 
sloveni nell’ambito dell’ex Jugoslavia, sempre in stretta connessione dapprima con gli 
11 Gli edifici degli archivi dipartimentali in Francia (trad. non uff.).
12 Edifici archivistici e annessa dotazione (trad. non uff.).
13 Edifici archivistici. Vent’anni di architettura francese. 1965-1985 (trad. non uff.).
14 Tecnica archivistica (trad. non uff.).
15 Salvaguardia materiale dei supporti, tradizionali e più recenti, presenti negli archivi (trad. non uff.).
29EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
Stati contermini – Austria, Ungheria e Italia – e in seguito anche con altri Paesi europei 
e non. Il Centro – quello che sarebbe poi diventato l’Istituto internazionale di scienze 
archivistiche – si occupava di molteplici ricerche su aspetti di natura tecnico-professio-
nale legati al lavoro degli archivi, che nel corso degli anni fruttarono una vastissima 
produzione di articoli scientifici a firma di esperti e studiosi sia sloveni che internaziona-
li, pubblicati prima su Sodobni arhivi e in seguito su Atlanti. Tra il 1986 e il 1991 il Centro 
e l’IIAS hanno svolto un ruolo di primo piano nella risoluzione di alcuni interrogativi 
riguardanti aspetti tecnico-professionali del settore archivistico, affermandosi anche 
e soprattutto sulla scena internazionale e staccandosi infine dall’archivio regionale di 
Maribor per passare sotto l’egida dell’ateneo della medesima città. In quegli anni iniziò 
ad uscire Atlanti e il lavoro sulle questioni tecnico-professionali di settore venne esteso 
all’intero ambito coperto dalle scienze archivistiche. Nei passati decenni l’IIAS ha por-
tato avanti molte attività, com’è evidente passando in rassegna i vari articoli scientifici 
e altri progetti di alto profilo, come il glossario trilingue (sloveno, tedesco, italiano) di 
terminologia storica regionale. Inoltre, l’IIAS ha curato l’organizzazione della scuola 
archivistica internazionale Isfabus, di un convegno internazionale patrocinato dall’U-
nesco con relativo riconoscimento dello Scudo blu e altro ancora. Il riscontro ottenuto 
dalla pubblicazione di Atlanti e dall’organizzazione della scuola di archivistica di Trieste 
ha portato infine nel 2006 ad aprire una sezione dell’IIAS presso l’Archivio di Stato di 
Trieste, dando così origine all’Istituto Internazionale di Scienze Archivistiche di Trieste 
e Maribor. La rivista Atlanti raccoglie gli interventi presentati dai relatori in occasione 
della Giornata archivistica internazionale, la conferenza annuale che vede la partecipa-
zione dei membri ufficiali dell’Istituto provenienti da ogni angolo del mondo, tutti mas-
simi esperti di archeologia i cui articoli scientifici escono anch’essi nella succitata rivista 
(per maggiori informazioni al riguardo si consulti il portale www.iias-trieste.maribor.
eu). Allo stato attuale l’IIAS vanta più di venti membri ordinari attivi, potendo contare 
anche sull’occasionale collaborazione di molti altri esperti del settore di provenienza 
internazionale.
Nel 2019 Atlanti - Rivista internazionale di teoria e pratica archivistica moderna si è do-
tata di un’edizione in inglese, Atlanti+ - International Scientific Review for Contempo-
rary Archival Theory and Practice, affinché in un prossimo futuro i contributi ivi pubbli-
cati possano essere inseriti nelle banche dati delle riviste scientifiche e figurare inoltre 
nell’indice di citazione scientifica SCI, anche per offrire agli autori la possibilità di acqui-
sire punti nella comunità scientifica internazionale in virtù di queste loro pubblicazioni. 
Ad oggi sono usciti due numeri di Atlanti+ in allegato alla rivista tradizionale, rispettiva-
mente 29/1 e 29/2. Quanto al futuro della rivista, è tutto nelle mani dei giovani laureati 
magistrali in Archivistica e documentologia e dei dottori di ricerca in Scienze archivisti-
che. Per un approfondimento sui tre cicli di studi universitari in Archivistica presso Alma 
Mater Europaea – ECM si veda il seguente link www.almamater.si. 
Nel 2020 si festeggia il 35imo anniversario di attività dell’Istituto e il 30imo anniversa-
rio della rivista Atlanti: a margine di queste due ricorrenze non possiamo non ricorda-
re con grande riconoscenza i molti colleghi, esperti a vario titolo, sostenitori, sponsor, 
amici, conoscenti personali e insigni studiosi di archivistica, e colgo dunque l’occasio-
ne per esprimere a tutti loro la mia immensa gratitudine citando il nostro motto: 
“Archivistica amor noster, semper et in aeternum”.
30 EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
REFERENCE LIST
Preinfalk, M. et al. (2012). Graščinski, plemiški in osebni arhivi na Slovenskem. Arhivi, 35 
(2012) no. 1, 65–90.
Vilfan, S. (1959). 60 let Mestnega arhiva Ljubljanskega Ljubljana : Mestni arhiv ljubljanski.
Visočnik, J. (2019). Arhivarji v Petovioni. Zbornik Pokrajinskega muzeja Ptuj, [No.] 6 
(2019), 11–27. 
Zwitter, F. (1966). Arhivska konvencija iz leta 1923 in vprašanje njene izvedbe. Beograd: 
Savez društva istoričara Jugoslavije.
Žontar, J. (1968). Deželni arhiv v Ljubljani pred letom 1918. Kronika, no.3. Ljubljana: 
Zgodovinsko društvo za Slovenijo.
Žontar, J., Vilfan, S. (1970). Arhivi v Sloveniji. Ljubljana: Arhivsko društvo Slovenije.
No typology.
31EXCURSUS ATTRAVERSO ALCUNE FASI STORICHE DELL’ARCHIVISTICA, PASSANDO PER LA FONDAZIONE DELL’IIAS E DELLA RIVISTA ATLANTI SINO A GIUNGERE AI GIORNI NOSTRI Peter Pavel Klasinc
Peter Pavel Klasinc1 
(Slovenija)
PREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO 
USTANOVITVE INŠTITUTA IN REVIJE ATLANTI VSE 
DO DANAŠNJIH DNI2 
Vsaka znanost ima svoje začetke in v svoji zgodovini določena obdobja razvoja in pojav-
nosti. To danes velja tudi za arhivistiko kot samostojno, akademsko, multidisciplinarno 
in interdisciplinarno znanost. Zanimanje za zgodovino arhivskih znanosti, za arhivistiko 
ter za sodobno arhivsko teorijo in prakso se je v zadnjih desetletjih močno povečalo. 
V prvem obdobju zgodovine arhivistike se srečamo z zapisi v votlinah Altamira (Španija) 
in Lascaux (Francija), ki so nekakšen najstarejši ohranjen arhivski dokument. Sporočila 
in izročila, ki jih te skice prinašajo, imajo namreč trojni namen, in sicer: 
a) Njihov prvi namen je, da se informacije iz teh zapisov ohranijo, predvsem kot dokaz 
o tem, na kakšen način se lovijo divje, pogosto velike živali. Gre za prenos informacij iz 
ene generacije na drugo. 
b) Njihov drugi namen je premagovanje strahu pred velikimi živalmi in dokazovanje, da 
je mogoče premagati tudi živali, ki so nekajkrat večje in nekajkrat težje od človeka, in se 
na ta način otresti strahu pred zunanjim svetom. 
c) Njihov tretji namen je, da služijo kot neke vrste koledar. 
Našteta tolmačenja namenov in opisi zapisanih informacij, ki jih postavljamo v obdobje 
pred nastankom prvih pisav, so časovni obseg raziskovanja zgodovine arhivske dejav-
nosti razširili na štirideset tisoč let pred našim štetjem.3
V tem prvem obdobju se srečamo tudi z arhivistiko v starem Egiptu, kjer so se ohranili 
mnogi dokumenti, ki imajo za svojo pisno podlago različne materiale, kot so kamen, 
les, keramika, papirus, kosti in podobno. Tudi načini in materiali za izvedbo zapisov so 
različni, od klesanja in tiskanja do nanašanja barv, črnil ali tušev.4
1 Izr. prof. dr. Peter Pavel Klasinc, arhivski svetnik, Direktor Mednarodnega inštituta arhivskih znanosti 
Trst – Maribor, Predstojnik vseh študijskih programov študijske smeri Arhivistika na AMEU ECM
2 Članek je posvečen izr. prof. dr. Miranu Novaku in doc. dr. Zdenki Semlič Rajh in vsem tistim, ki so mi 
pomagali pri ustanovitvi in delovanju Arhivskega centra za strokovno-tehnična vprašanja, kasnejšega 
Mednarodnega inštituta arhivskih znanosti, od leta 1985 naprej in vsem avtorjem prispevkov in mnogim 
prijateljem za pomoč pri izdajanju mednarodne revije za sodobno arhivsko teorijo in prakso Atlanti, od 
leta 1991 naprej do danes. Analizo petintrideset let delovanja Inštituta in trideset let izdajanja revije 
Atlanti bo treba še narediti. Tukaj naj navedem samo nekatere številke. V Inštitutu je bilo vsako leto 
uradno imenovanih približno 20 članov iz vseh delov sveta, torej skupno aktivnih okoli 700 arhivistov. 
V reviji Atlanti je bilo v posameznem letniku objavljenih med 35 in 40 prispevkov, skupno okoli 1000 
člankov. Poprečno je letnik imel 400 strani, kar znese v tridesetih letih 12 000 strani. 
3 Z italijanskim arhivistom Eliom Lodolinijem, ki je v svoji knjigi Storia dell’archivistica italiana, predvsem 
v njenem uvodnem delu, zelo jasno razdelil zgodovino arhivske dejavnosti na obdobje pred razvojem 
pisav in na obdobje po pojavu in razvoju pisav. V začetku so bili arhivisti do te razdelitve skeptični in je 
niso jemali resno, kar pa se je pokazalo za napačno. Lodolini je namreč opozoril na pojav informacij, 
zapisanih na drugih, netradicionalnih pisnih podlagah in osnovah. To razdelitev smo v zadnjem času pre-
vzeli tudi slovenski arhivisti (pa tudi mnogi drugi).
4 O sistemu pisav in razvoju črk najdemo podatke v knjigi The Atlas of Languages. The Origin and Deve-
lopment of Languages Throughout the World, ki je delno izšel tudi v slovenskem jeziku leta 1999. DZS 
Ljubljana (strani 162 do 217).
32 EXCPREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA  IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI Peter Pavel Klasinc
Drugo obdobje v zgodovini arhivske dejavnosti predstavlja delovanje in razvoj arhivske 
teorije in prakse v času starogrških mest in držav ter Rimskega imperija. Tukaj omenjam 
samo termin, s katerim se srečamo. Povezan je s prostorom oz. zgradbo za hrambo ar-
hivskega gradiva in z delovanjem arhivske službe v dobi stare Grčije; to je archeion.
V obdobju Rimskega imperija sta bili arhivska teorija in praksa močno razviti. Beseda 
archivum označuje posebne samostojne zgradbe oz. ustanove, ki so hranile pomembno 
arhivsko gradivo za zgodovino Rimskega imperija. Znano je, da je rimski zgodovinar Ta-
cit v svoji zadnji (sedmi) knjigi o zgodovini Rimskega cesarstva zapisal, da je pri tem delu 
uporabljal gradivo iz arhivov, ki jih je bilo v mestu Rim kar nekaj. 
V tem obdobju naj omenimo tudi Ptuj (Petovio), ki je bil tisto rimsko avtonomno mesto 
na Slovenskem, v katerem je v arheoloških raziskavah poklic arhivarja – arhivista pogosto 
zastopan. Doslej so namreč na Ptuju odkrili kar 14 primerov rimskih spomenikov, na kate-
rih so omenjeni arhivisti. Veliko število arhivistov ne preseneča, saj je bil Ptuj od ustano-
vitve pod cesarjem Trajanom sedež številnih finančnih uradov. Tako se arhivska ustanova 
imenuje tabularium, v njej pa dela tabularius. Beseda tabularium (v množini tabularia) ni 
vezana samo na stavbe, v katerih so shranjevali arhivsko gradivo, temveč tudi na registre, 
ki so omogočali njegovo smiselno shranjevanje. Besede niso uporabljali samo za cesarske 
provincialne arhive v glavnih mestih provinc, temveč tudi za podrejene, nižje finančne oz. 
davčne urade, kot jih srečamo na Ptuju oz. v Petovioni. Beseda tabularium civitatis pra-
vzaprav označuje arhiv v mestih (municipijih), ki hrani gradivo, vezano na upravo mest ali 
skupnosti (razne odloke in tudi mestne »računovodske knjige«). Arhivisti so torej delovali 
povsod tam, kjer je bilo treba poskrbeti za natančno evidenco in varno hrambo dokumen-
tov ter zagotoviti dobro dostopnost in preverljivost podatkov (Visočnik, 2019, 11–27).
Tretje obdobje zgodovine arhivske dejavnosti predstavlja doba Karla Velikega, konec osme-
ga in začetek devetega stoletja, ki pomeni začetek novega obdobja in drugačnih odnosov 
do arhivskega gradiva. Znano je, da je Karel Veliki (umrl je leta 811) pri izgradnji središča 
svoje države v mestu Aachen določil poseben prostor, morda tudi celotno zgradbo, za hran-
jenje arhivskega gradiva. Podatek je sicer težko preveriti, saj o tem ni zanesljivega vira.5
To dejstvo in stanje pomenita temelj za nastanek in razvoj kasnejših arhivskih ustanov, 
ki so začele nastajati od 10. stoletja dalje in so morale delovati po strogo določenih na-
čelih odlaganja, evidentiranja, opremljanja spisov ter njihovega tehničnega varovanja 
ipd. Ta spoznanja so pripeljala do nastanka samostojnih arhivov ali samo arhivskih zbirk 
in oddelkov, začenši v srednjeveških mestih,6 cerkvenih ustanovah (samostanih) in se-
dežih plemiških rodbin (gradovih) (Preinfalk et. al, 2012, 65–90). Te institucije, kratko 
jih imenujmo kar arhivi, dobijo kmalu skupno oceno, da gre dejansko za ustanove, ki 
skrbijo za ohranjanje in varovanje arhivskega gradiva. 
Četrto obdobje predstavlja konec srednjega veka, ko se ustanavljajo tako imenovane 
arhivske upravne enote – arhivske pisarne na gradovih cesarjev in kraljev, v pomembnih 
samostanih in v samostojnih srednjeveških mestih. V glavnem so te upravne enote hra-
nile listine privilegijev, zapisnike mestnih svetov, notarske knjige in knjige o vodenju 
financ. Pozneje so v takih pisarnah začeli hraniti tudi spise, zaradi česar so začeli ločevati 
med registraturnim (dokumentarnim) gradivom, ki je bilo potrebno za tekoče poslova-
nje, in zgodovinskimi dokumenti, ki so jih nato trajno hranili v arhivu.
5 Einhard, Življenje Karla Velikega. Zapisano glede na dostop do dokumentov. V tekstu (/revije.ffuni-lj.
si/, v slovenščino prevedel Blaž Strmole) zasledimo podatek, da je Karel Veliki dal zapisati in ohraniti 
(»scripsit memoriaeque«) stare zakone in dogodke, poleg tega je zbral bogato knjižnico.
6 Znane so omembe arhiviranja v statutih mest, notarskih zapisih (v Dubrovniku nastopi leta 1278 notar 
Tomasino; Ptuj – statuta za leti 1376 in 1513), kronikah, ipd.
33EXCPREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI Peter Pavel Klasinc
V začetku 17. stoletja se v Evropi pojavijo tako imenovani tajni arhivi. Gre za arhive, ki 
so bili zaprti za javnost, zbirali pa so bodisi gradivo delujočih bodisi ukinjenih uradov, 
služb, oddelkov in podobno. Tako je leta 1612 v Rimu nastal Vatikanski tajni arhiv, ki se 
tako imenuje še danes, čeprav ni več zaprt za javnost. Njegovo arhivsko gradivo se glede 
dostopov načeloma odpira po obdobjih posameznih papežev.
Konec 18. stoletja so pričeli nastajati zgodovinski arhivi, ki so že sprejemali v hrambo 
arhivsko gradivo državne uprave, pa tudi nepomembne spise ukinjenih samostanov in 
zemljiških posesti. Arhivi torej niso bili več zakladnica državnih pravic, ampak so pos-
tali centri za zbiranje historičnih dokumentov in posledično mesta za izvajanje zgodo-
vinskih raziskav.
Peto obdobje so v začetku 19. stoletja opredelili kot čas nastajanja novih modernih 
arhivov, tako po zgradbah in v njih hranjeni vsebini kot glede dostopnosti arhivskega 
gradiva širši javnosti. Umeščajo se v okvir državnih aparatov, ki so spodbudili nastanek 
določenih zakonskih ali podobnih predpisov, predvsem tistega iz leta 1831, ki je prepo-
vedoval uničevanje starega gradiva. Leta 1786 je bila z dvorno uredbo uradom naložena 
obveznost oblikovanja spisovnih evidenc na osnovi posameznih zadev, kar je vplivalo 
na razvoj arhivistike tudi v naših krajih (Žontar in Vilfan, 1970).7 Konec tega stoletja za-
čenjajo nastajati pomembne arhivske ustanove (pogosto skupaj z muzeji), pozneje pa 
tudi samostojni arhivi. Za to obdobje je značilno poglobljeno uveljavljanje načela pro-
venience v arhivsko teorijo in prakso, pri čemer je odločujočo vlogo v slovenskem pro-
storu odigral tudi mestni arhivar ljubljanski, Anton Aškerc. Ob provenienci je potrebno 
omeniti načela odbiranja in določanja, kaj je arhivsko gradivo (škartiranje). Najstarejši 
predpis o tem je nastal v Dvorni pisarni na Dunaju dne 24. marca 1832 in je določal, da 
naj se ne uničujejo spisi, ki utegnejo biti ali postati potrebni, koristni in pomembni ali pa 
spisi, ki bi utegnili imeti zgodovinsko vrednost. Ljubljanski mestni arhivar Anton Aškerc 
je za izločanje določil komisijski postopek, in sicer dva zgodovinarja in enega upravnega 
uradnika (Vilfan, 1959).
Šesto obdobje se prične s koncem habsburške dinastije in koncem prve svetovne voj-
ne (1918). V Sloveniji se nadaljuje znotraj prve Jugoslavije, kjer so že delovali nekateri 
pomembni arhivi v Zagrebu, Beogradu in Dubrovniku. V Sloveniji so bili trije arhivi. Prvi 
je bil Deželni arhiv, katerega predhodnik je bila arhivska zbirka Muzejskega društva za 
Krajnsko in je morala počakati do leta 1887, ko je bila po vzoru Graškega deželnega ar-
hiva (1868) preimenovana v Krajnski deželni arhiv v Ljubljani. Ta se je leta 1926 preime-
noval v Državni arhiv in je deloval znotraj Narodnega muzeja v Ljubljani. Drugi arhiv je 
bil Mestni arhiv ljubljanski in je nastal leta 1898 z nastopom arhivarja Antona Aškerca. 
Tretji arhiv je bil Banovinski arhiv v Mariboru, ki je deloval od leta 1933 dalje. Vsi trije ar-
hivi so imeli do začetka druge svetovne vojne zaposlene le tri arhiviste (Žontar, 1968).8
Za zgodovino arhivske dejavnosti je treba navesti, da so v teh arhivih uveljavili načelo 
ločitve fondov in spoštovanje prvotne ureditve, do nekega večjega razvoja arhivistike 
pa na žalost ni prišlo, kljub podpisu arhivske konvencije leta 1923, ki je predpisala vra-
čanje arhivskega gradiva iz Avstrije v Slovenijo (Zwitter, 1967). Druga svetovna vojna je 
povzročila veliko uničenje in zapečatila različno usodo arhivskega gradiva. Omeniti pa 
7 Jurij Wallner, zgodovinar v ljubljanskem deželnem arhivu (z delom je pričel 1887), je uveljavljal načelo 
prvotne ureditve. Kasneje je komaj Anton Aškerc kot mestni arhivar ljubljanski (nastop dela 1898) kljub 
nasprotovanju zgodovinarja Franca Komatarja, ki je bil sicer deželni arhivar, uveljavil načelo provenien-
ce, ki velja še danes. Pomembno vlogo pri tem gre pripisati nizozemskim teoretikom arhivistike, ki so to 
načelo definirali in določili »naj se arhivsko gradivo praviloma pušča v prvotni ureditvi in ta ureditev po 
potrebi celo obnavlja«.
8 glej tudi članek Sergij Vilfan, 70 let mestnega arhiva ljubljanskega, Ljubljana, 1898.
34 EXCPREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA  IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI Peter Pavel Klasinc
velja tudi svetle točke, kot je sprejetje odloka SNOS o varovanju arhivov z dne 20. 10. 
1944 in vračanje matičnih knjig iz Avstrijo v Slovenijo takoj po končani vojni. Na žalost so 
matične knjige vračali v arhive in ne cerkvenim ustanovam kot njihovim ustvarjalcem.
SEDMO OBDOBJE IN TEHNIČNA VPRAŠANJA
Ob evidentiranju definicij o arhivistiki in arhivski znanosti smo pogosto naleteli tudi na 
definicijo, da arhivistika proučuje in raziskuje tehnična vprašanja, ki imajo pomembno 
vlogo v zgodovini arhivske dejavnosti. Morda je bilo to omenjeno v nekaterih defini-
cijah, vendar nekega resnega pristopa k raziskavam problematike arhivskih strokov-
no-tehničnih vprašanj ni bilo zaslediti vse do 60. in 70. let dvajsetega stoletja. Na med-
narodnem področju naj omenimo naslednjo literaturo: Michel Duchein, Les bâtiments 
d‘archives départementales en France (Paris 1956) in Michel Duchein, Les bâtiments et 
équipements d‘archives (Paris 1966 in izpopolnjena izdaja iz leta 1985). Knjiga Les bâ-
timents d‘archives 1965 – 1985 (Paris 1987), ki jo je prav tako napisal Michel Duchein, 
ponuja poseben prikaz arhivov v Franciji. Podobno stanje je veljalo tudi v Nemčiji, Italiji 
in drugod. 
V Sloveniji razen knjige Arhivska tehnika Jožeta Žontarja (Ljubljana 1972) samostojne 
knjige ni bilo vse do 1992, ko sem izdal knjigo Materialno varovanje klasičnih in novih 
nosilcev informacij v arhivih. Knjiga sodi delno ali v celoti med študijsko gradivo za vse 
tri študijske programe Arhivistike na AMEU ECM. Pri tem pa moram opozoriti na vrsto 
člankov, povezanih s Posvetovanji o strokovno tehničnih vprašanjih v arhivih, ki so obja-
vljeni v publikacijah Sodobni arhivi, ki so izhajale od leta 1979 do 2003.
OSMO OBDOBJE: NASTANEK INŠTITUTA, ROJSTVO REVIJE ATLANTI IN UVEDBA 
TRISTOPENJSKEGA ŠTUDIJA ARHIVISTIKE
Obdobje sega od leta 1985 do osamosvojitve Slovenije leta 1991 in od 1992 do danes, 
ko ima slovenska arhivistika tristopenjski študij. Ob zaključku študija študenti pridobijo 
naslednje nazive: diplomirani arhivist na prvi stopnji, magister arhivistike in dokumen-
tologije na drugi stopnji in doktor arhivskih znanosti na tretji stopnji.
Slovenska arhivistika se je v tem obdobju postavila na svoje noge: pričeli so izhajati 
Atlanti, pripravljal se je nov arhivski zakon, raziskovati so se začele mnoge teme s pod-
ročja arhivske znanosti in povečalo se je število zaposlenih v arhivih. Kljub temu so slo-
venski arhivi »zaspali« glede razvoja, večje in obširnejše arhivske mreže, dobre arhivske 
zakonodaje, varovanja arhivov UDBE in specialnih arhivov. Prav tako so ostali nemoč-
ni pred poseganjem dnevne politike v arhivsko teorijo in prakso (to se je dogajalo tudi 
pred letom 1991, le da je bilo zdaj več strank). Tudi večjih premikov na področju razvoja 
zavesti o pomembnosti ohranjanja arhivskega gradiva žal ni mogoče zaslediti, z izjemo 
uvedbe tristopenjskega študija arhivistike na Alma Mater Europaea.
Mednarodni inštitut arhivskih znanosti (v nadaljevanju MIAZ) se je razvil iz Arhivskega 
centra za strokovna in tehnična vprašanja. Sam nastanek tega Centra in kasnejšega In-
štituta je povezan s Posvetovanji o strokovnih in tehničnih vprašanjih v arhivih, ki so se 
pričela izvajati leta 1978/1979. Na posvetovanjih je nastala revija, ki se je najprej ime-
novala Arhivi, pozneje pa Sodobni arhivi. Ti so prenehali izhajati leta 2003. Ustanovitev 
Centra leta 1985 je bila povezana z aktivnostjo slovenskih arhivov znotraj nekdanje sku-
pne države Jugoslavije in dejavnostmi v navezi s sosednjimi državami: Avstrijo, Madžar-
sko in Italijo, pozneje pa tudi z drugimi državami v Evropi in na svetu. Center, poznejši In-
štitut, je opravljal mnoge raziskave strokovnih in tehničnih vprašanj v arhivih in v zvezi 
s tem ustvaril tudi veliko količino strokovnih prispevkov naših in tujih arhivskih strokov-
35EXCPREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI Peter Pavel Klasinc
njakov in znanstvenikov. Ti so najprej izhajali v Sodobnih arhivih, kasneje pa v Atlantih. V 
času od leta 1986 do 1991 je Center – Mednarodni inštitut arhivskih znanosti odigral po-
membno vlogo pri reševanju strokovnih in tehničnih vprašanjih v arhivih, predvsem pa 
se je uveljavil na mednarodnem področju ter prešel iz Pokrajinskega arhiva v Mariboru 
pod okrilje Univerze v Mariboru. Začel je izdajati publikacijo Atlanti in svoje aktivnosti s 
področja strokovnih in tehničnih vprašanj v arhivih razširil na celotno področje arhivskih 
znanosti. Mnoge aktivnosti je MIAZ izvajal v preteklih desetletjih, kar je razvidno iz pre-
gleda strokovnih in znanstvenih prispevkov ter nekaterih odmevnih aktivnosti. Na tem 
mestu naj omenimo Glosar zgodovinskega domoznanstva v treh jezikih (slovenskem, 
nemškem in italijanskem). Med drugim je Inštitut organiziral mednarodno arhivsko 
šolo Isfabus, mednarodno konferenco pod okriljem Unesca Modri ščit itd. Rezultati ob 
izdajanju Atlantov ter organizacije arhivske šole v Trstu so pripeljali do odprtja oddelka 
MIAZ v Državnem arhivu v Trstu leta 2006. Inštitut je v tem obdobju dobil nov naslov: 
Mednarodni inštitut arhivskih znanosti Trst - Maribor. V Atlantih so objavljeni referati z 
vsakoletnih konferenc Mednarodni arhivski dan, kjer uradno imenovani člani inštituta, 
tj. izvrstni arhivski strokovnjaki z vseh delov sveta, objavljajo svoje prispevke. Podatki 
so v večji meri dostopni na spletni strani www.iias-trieste.maribor.eu. Danes je v Inšti-
tutu aktivnih preko 20 redno imenovanih članov, z inštitutom pa občasno sodelujejo 
tudi mnogi arhivski strokovnjaki iz vseh delov sveta.
Atlantom se je leta 2019 pridružila Mednarodna znanstvena revija sodobne arhivske 
teorije in prakse Atlanti+ v angleškem jeziku (International Scientific Review for Con-
temporary Archival Theory and Practice). Želimo si, da bi bili ti dve reviji v bližnji priho-
dnosti vneseni v baze podatkov znanstvenih revij in vpisani v SCI. Objave bi na ta način 
avtorjem prinesle tudi mednarodne znanstvene točke. Doslej sta kot priloga h klasičnim 
Atlantom izšli dve številki z oznako 29/1 in 29/2. Daljna usoda revije Atlanti je v rokah 
mladih magistrov arhivistike in dokumentologije in doktorjev arhivskih znanosti. Več 
informacij o tristopenjskem študiju arhivistike na AMEU ECM je na voljo na spletnem 
mestu www.almamater.si. 
Leta 2020 obeležujemo 35. obletnico delovanja Inštituta in 30 let izhajanja revije At-
lanti. Ob tej priložnosti se z velikim spoštovanjem spominjamo mnogih kolegov, pod-
pornikov, sponzorjev, prijateljev, osebnih znancev in izvrstnih arhivskih strokovnja-
kov. Vsem njim izrekam neizmerno zahvalo ter navajam naše geslo: 
»Archivistica amor noster, semper et in aeternum«.
VIRI IN LITERATURA: 
Preinfalk, M. et al. (2012). Graščinski, plemiški in osebni arhivi na Slovenskem. Arhivi, 35 
(2012) no. 1, 65–90.
Vilfan, S. (1959). 60 let Mestnega arhiva Ljubljanskega Ljubljana : Mestni arhiv ljubljanski.
Visočnik, J. (2019). Arhivarji v Petovioni. Zbornik Pokrajinskega muzeja Ptuj, [No.] 6 
(2019), 11–27. 
Zwitter, F. (1966). Arhivska konvencija iz leta 1923 in vprašanje njene izvedbe. Beograd 
: Savez društva istoričara Jugoslavije.
Žontar, J. (1968). Deželni arhiv v Ljubljani pred letom 1918. Kronika, no.3. Ljubljana: Zgo-
dovinsko društvo za Slovenijo.
Žontar, J., Vilfan, S. (1970). Arhivi v Sloveniji. Ljubljana: Arhivsko društvo Slovenije.
No typology.
36 EXCPREKO NEKATERIH OBDOBIJ ARHIVISTIKE DO USTANOVITVE INŠTITUTA  IN REVIJE ATLANTI VSE DO DANAŠNJIH DNI Peter Pavel Klasinc
Dieter Schlenker1 
(EU, Italy) 
INTERNATIONAL ARCHIVES - 
A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION?
ABSTRACT
Purpose: While the existence of international organisations as an expression of the 
multilateral 20th century has been widely researched, and included in curricula of polit-
ical science, international relations and diplomacy, the international archives produced 
by and kept in the custody of these organizations, have not received similar attention in 
scholarly research or archival education.
Method/approach: This article is based on the analysis of archival legislation, standards 
and rules, and scholarly literature on international archives, and formulates key aspects 
worth integration into curricula of archival faculties and schools.
Results: International archives provide knowledge of intergovernmental cooperation 
and integration in the wider field of politics, science, culture and education. They also 
demonstrate the development of international cooperation and mobility of archivists 
and specificities of a multi-cultural and multi-lingual work environment.
Conclusions/findings: Based on the analysis, the article suggests the integration of in-
ternational organisations and their archives into the curricula of archival faculties and 
schools as part of archival education and training.
Keywords: archival science, international archives, international organisations, archi-
val education and training
ARCHIVI TRANSNAZIONALI – UNA LEZIONE 
PRESSO LA SCUOLA ARCHIVISTICA DELL’ARCHIVIO 
DI STATO DI FIRENZE
SINTESI
Scopo: Mentre l’esistenza di organizzazioni internazionali come espressione del XX se-
colo multilaterale è diventata un elemento centrale dei programmi di studio in scienze 
politiche, relazioni internazionali e diplomazia, gli archivi transnazionali prodotti da e 
sotto la custodia di queste organizzazioni non hanno avuto un’attenzione simile nell’i-
struzione e nella formazione archivistica. 
1 Dieter Schlenker, Phd, Director of Historical Archives of the European Union, Historical Archives of the 
European Union, Via Bologonese 156, 50139 Firenze FI, Italy, email: dieter.schlenker@eui.eu. 
 Dieter Schlenker has been Director of the Historical Archives of the European Union since January 2013. 
Prior to this he worked for UNESCO, first as archivist at the Paris Headquarters, then as Head of the Infor-
mation and Knowledge Management Unit in Bangkok, Thailand. Previously, he worked as Information 
and Records Manager at Ford Motor Company at the European Headquarters in Cologne, and at the FAO 
Headquarters in Rome. Schlenker holds an Archivist Diploma from the Archival School of the Vatican Secret 
Archives and a PhD in Modern History from the University of Heidelberg in Germany. In 2020, he has been 
nominated Assistant Professor at Alma Mater Europaea – European Centre Maribor, Slovenia (AMEU ECM).
37INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
Metodo/approccio: Questo articolo si basa su lezioni tenuto presso il corso di archivisti-
ca biennale dell’Archivio di Stato di Firenze, Italia, dal 2015.R
Risultati: gli archivi transnazionali forniscono la conoscenza della cooperazione inter-
governativa e dell’integrazione in un ampio campo della politica, della scienza, della 
cultura e dell’istruzione. Essi mostrano inoltre lo sviluppo della cooperazione interna-
zionale e della mobilità degli archivisti e le specificità di un ambiente di lavoro multi-
culturale e multilingue. 
Conclusioni/risultati: Sulla base dell’esperienza didattica dell’autore, l’articolo sugge-
risce la considerazione delle organizzazioni internazionali e dei loro archivi come parte 
dei programmi per l’istruzione e la formazione archivistica. 
Parole chiave: archivistica, archivi transnazionali, organizzazioni internazionali, forma-
zione e formazione archivistica
MEDNARODNI ARHIVI - 
TEMA ZA ARHIVSKO IZOBRAŽEVANJE?
POVZETEK
Namen: Medtem ko je bil obstoj mednarodnih organizacij kot izraz večstranskega 20. 
stoletja široko raziskan in vključen v učne načrte politologije, mednarodnih odnosov 
in diplomacije, pa mednarodni arhivi, ki so jih te organizacije pripravile in hranijo v 
hrambi, niso bili deležni podobne pozornosti pri znanstvenih raziskavah ali arhivskem 
izobraževanju.
Metoda/pristop: Članek temelji na analizi arhivske zakonodaje, standardov in pravil ter 
znanstveni literaturi o mednarodnih arhivih in oblikuje ključne vidike, ki jih je vredno 
vključiti v učne načrte arhivskih fakultet in šol.
Rezultati: Mednarodni arhivi zagotavljajo znanje o medvladnem sodelovanju in pove-
zovanju na širšem področju politike, znanosti, kulture in izobraževanja. Prikazujejo tudi 
razvoj mednarodnega sodelovanja in mobilnosti arhivistov ter posebnosti večkulturne-
ga in večjezičnega delovnega okolja.
Sklepi/ugotovitve: Na podlagi analize članek predlaga vključitev mednarodnih organi-
zacij in njihovih arhivov v učne načrte arhivskih fakultet in šol kot del arhivskega izobra-
ževanja in usposabljanja.
Ključne besede: arhivistika, mednarodni arhivi, mednarodne organizacije, arhivsko iz-
obraževanje in usposabljanje
38 INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
1 INTRODUCTION
International organisations can be considered the institutionalised result of the multi-
lateral and globalised 20th century, and their study has entered university curricula in 
political sciences, international relations, and diplomacy studies. Instead, the archives 
produced and kept by these organisations have not received similar attention in the 
scholarly field of archival science. 
This article analyses specificities of records and archives management in international 
organizations and suggests considering this archival segment with its history, methods, 
and current challenges, as part of curricula of archival faculties and schools. Further-
more, it sheds light on the role of archives as source for understanding transnational 
governance, multilateral politics and diplomacy and looks at the role of international 
archivists in archival cooperation, knowledge exchange and the development and ap-
plication worldwide of common methods, standards and principles.
Moreover, it provides information on the mission, services and responsibilities of inter-
national archives, in particular access provisions to these archives, identifies the inter-
national target audience and scholarly community consulting these archives, and offers 
insight in communication and outreach strategies for these audiences.
2 THE EMERGENCE OF INTERNATIONAL ARCHIVES
Intergovernmental organisations have been established upon formal agreements between 
state governments, while members of nongovernmental international organizations are 
associations or individuals. Intergovernmental organisations (IGO) range in size from three 
member states to more than 190. While some IGOs have been established to achieve a sin-
gle goal, such as the World Intellectual Property Organisation, other organisations have 
multiple tasks, such as the United Nations. Their organisational structures can be simple or 
highly complex, depending on their size, tasks and geographical presence (Clavin, 2005).
The Union of International Associations (UIA) counts, among its members, 73,000 inter-
national organisations from 300 countries and territories, of which 41,000 are active 
organizations. 1,200 new organisations are added every year. These international in-
tergovernmental (IGO) and non-governmental organisations (INGO) have a global or a 
regional geographical scope (UIA, 2020). 
In their contemporary form, international organisations appear with the Congress of Vi-
enna. The Commission Centrale pour la Navigation du Rhin (CCNR), established in 1815, 
is considered the first of this kind. A major step in the creation of international organisa-
tions was made in a series of conferences of European and non-European states in 1899 
and 1907 in The Hague. These conferences developed rules regulating armaments and 
the conduct of war and are considered predecessors to the League of Nations, estab-
lished after World War I, and the United Nations, established in 1945. 
Since World War II, international organisations have spread rapidly in response to mul-
ti-faceted dynamics and the requirements of globalised societies. They range from po-
litical to economic, scientific to ecological, philanthropic to cultural, thus integrating all 
fields of human interaction (Knudsen & Gram-Skjoldager, 2014, Conway & Patel, 2010).
Established in 1945, the United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisa-
tion (UNESCO) took up responsibility to cater for and coordinate the global archival com-
munity and became the global reference point for the professionalisation and interna-
tional cooperation of archivists. With the establishment of the International Council on 
Archives (ICA) by UNESCO in 1948, the ICA became the global hub for the archival commu-
nity. As further landmarks in international archival cooperation, UNESCO, in the 1990s, 
39INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
introduced the “Memory of the World” cultural heritage programme for documentary 
heritage. Then, in 2011, the ICA jointly with UNESCO proclaimed the ‘Universal Declara-
tion on Archives,’ the first universal statement recognising the unique global value of 
archives for humankind (UNESCO, 2011).
3 THE METHODOLOGICAL FRAMEWORK OF INTERNATIONAL ARCHIVES
Based on treaties, conventions, or other internationally recognised contracts signed by 
national governments, international organisations hold specific privileges and immuni-
ties that generally include the archives of these organisations, their inviolability, access 
protection and exemption from territorial law (Hofman, 2020). These archives manage 
and preserve the written documents recording the actions and decisions of internation-
al organisations and their governing bodies. They provide knowledge on intergovern-
mental cooperation and integration in the broad field of international politics, science, 
culture and education, and have, to a certain extent, influenced the methods and pro-
cesses of archival work in a globalized world.
Regarding technical, and methodological aspects of archival management, it is notewor-
thy that these archives are marked by the absence of a specific ‘national’ archival ‘school’ 
or ‘practice’. Archivists in international organisations have been confronted with diverse 
archival cultures and methods and had to find their own way in applying archival rules and 
principles to their work. This has led to a high consideration and relevance of international 
standards and their application in International Organisation’s archives services (Duranti, 
2007). International archives also require linguistic skills for their archivists, usually fluen-
cy in either English or French and a good knowledge of the other, a sense of multi-cultural 
understanding, and a certain degree of autonomy in terms of developing and applying 
rules and procedures (UNESCO, 1999, Uhde, 2006, and Lepper & Raulff, 2016).
The need for standardisation and harmonisation of methods and practice resulted in ac-
tive cooperation of these archivists in the drafting and implementation of international 
standards (Bell, 2011). The main set of standards applied today worldwide, the General 
International Standard Archival Description ISAD(G) and the International Standard Archi-
val Authority Record for Corporate Bodies, Persons and Families ISAAR(CPF) were estab-
lished and introduced in 1994 and 1996 under the guidance of UNESCO and the Interna-
tional Council on Archives (Da Fonseca, 2011, and Beyea, 2011). These first international 
standards on archival description were followed in 2001 by the records management 
standard ISO 15489 published by the International Standard Organisation (Reed, 2011).
The introduction of international standards has helped archivists in international organisa-
tions to raise their status and the authority of their profession within the organisations as 
laboratories for international cooperation. Ambitious international projects, conceived as a 
result of international archival cooperation, such as the open-source software for archival 
description ICA-AtoM, which had been launched under the auspices of UNESCO, and Europe-
ana’s portal dedicated to archives: the Archives Portal Europe is an ambitious project pro-
moting interoperability in archival consultation and research on international level.
4 ACCESS TO INTERNATIONAL ARCHIVES
The consultation of international archives required considerable efforts in terms of trav-
el and multilingual skills. The audience for access to archival reading rooms has there-
fore been rather limited. Diverse archival cultures and access rules, and lack of coopera-
tion amongst organisations also limited consultation and research (Evans, 1987). Access 
rules to and disclosure periods of historical archives of international organisations vary 
40 INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
considerably. These may range from 20 years in the case of the United Nations archives 
in New York (UN, 2007) to 20-30 years for the International Olympic Committee archives 
(IOC, 2005), or reach up to 40-60 years at the International Committee of the Red Cross 
archives (ICRC, 1996). EU institutions and other European organisations open their histor-
ical archives to the public generally after 30 years (EC Regulation 354/83, CERN, 1997).
The concept of Freedom of Information and, in the European Union context, the Access 
to Documents Regulation of 2001, raised the citizens’ and scholarly interest and claim 
for access to international organisations’ records. The new transparency movement for 
public institutions, on national and international levels, added a new role for archivists 
as managers of public document registers and required a new effort in providing digital 
access to archival material. Finally, technological developments, such as the introduc-
tion of online inventories and the digitisation of primary sources, facilitated the access 
to international archives in recent years. The internet and information technology have 
provided further opportunities for international archives to expand access provisions 
and have triggered ambitious digitisation projects (Schlenker, 2020).
On the other hand, enhanced transparency, internet presence, online access and digital 
communications required an advanced protection of personal and sensitive data. The 
European Union’s General Data Protection regulation of 2016 has been a milestone in 
the protection of private and sensitive data and has introduced the concept of archival 
processing of personal data in the public interest (European Union, 2016). Archivists, 
thus, not only obtained a new role as guardians of privacy but were also able to raise 
their professional profile within their organisations. 
In the face of a globalised and diverse audience, international organisations’ archives also 
have a particular interest in developing digital communication and outreach strategies. 
The Internet and social media ensure user-friendly, cost-effective, and efficient commu-
nication, and ensure the citizens’ right to access public records. Press and media work, 
website development, exhibition curation, and the launch of educational and oral history 
programmes, are crucial activities for international archives to reach out to their interna-
tional audiences and to raise the public’s interest to engage actively with these archives.
5 CONCLUSIONS
Archives of international organisations safeguard, preserve and make accessible the evi-
dence of international cooperation in the political arena, but also cover all areas of interna-
tional human interaction in the fields of sciences, culture, education, sport, etc. While still 
being underused and understudied by scholars and rarely taught in archival faculties and 
schools, international archives are unique testimonies of the multilateral 20th century and 
the turn towards international political cooperation and integration in a globalised world.
International and networked archival practice has influenced the archival methods world-
wide. With the emergence of transnational governance, multilateral politics and diplo-
macy, archives of international organizations have undergone a profound transforma-
tion. Access to these archives was initially difficult due to the need of travel and language 
requirements, but this has changed with globalisation and the advent of the digital era 
with its inherent exponential growth of digital-born and digitisation of analogue records. 
These changes in the international archival sector also embrace organisational structures 
and responsibilities of archivists, the role in archival cooperation, knowledge exchange 
and the development and application of common methods, standards and principles.
The ongoing change in international archives is linked to the expanding international 
cooperation within the archival community under the auspices of UNESCO and the ICA.
41INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
REFERENCE LIST
Archival Portal Europe Foundation, 2019, Archives Portal Europe, viewed 25 July 2020, 
<https://www.archivesportaleurope.net/>.
Bell, A 2011, ‘Standards and standards culture: understanding the nature and criticisms 
of standardisation’, Comma, vol. 2, pp. 25-38.
Beyea, M 2011, ‘Introduction: ICA and standards’, Comma, vol. 2, pp. 1-24.
Boel, J & E Sengsavang (eds.) 2020, Recordkeeping in International Organizations: Ar-
chives in Transition in Digital, Networked Environments (Routledge guides to Prac-
tice in Libraries, Archives and information Science). 
Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire CERN 2017, Rules applicable to archival 
material and archiving at CERN, CERN Operational Circular No. 3, viewed 23/11/2020 
<https://scientific-info.cern/archives/divisional_records_officers/guidelines 
_DRO/operational_circular3>. 
Clavin, P 2005, ‘Defining Transnationalism’, Contemporary European History 14.4 (2005), 
pp.421-439.
Conway, M & K Patel 2010, eds., Europeanization in the Twentieth Century: Historical 
Approaches (Basingstoke: Palgrave Macmillan).
Da Fonseca, V 2011, ‘The ICA description standards: the history of their creation and ef-
forts to disseminate them’, Comma, vol. 2, pp.49-58.
Duranti, L 2007, ‘Models of Archival Education: Four, Two, One, or a Thousand?’, Archives 
& Social Studies, vol. 1, pp. 41-62.
European Communities, Regulation (EC) No 1049/2001 of the European Parliament and 
of the Council of 30 May 2001 regarding public access to European Parliament, 
Council and Commission documents, viewed 25 July 2020, <https://eur-lex.eu-
ropa.eu/eli/reg/2001/1049/oj>.
European Communities, Regulation (EC) No 45/2001 of the European Parliament and of 
the Council of 18 December 2000 on the protection of individuals with regard to 
the processing of personal data by the Community institutions and bodies and on 
the free movement of such data, viewed 25 March 2020, <https://eur-lex.europa.
eu/eli/reg/2001/45/oj>.
European Union, Council Regulation (EU) 2015/496 of 17 March 2015 amending Regu-
lation (EEC, Euratom) No 354/83 as regards the deposit of the historical archives of 
the institutions at the European University Institute in Florence, viewed 25 March 
2020, < https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2015/496/oj>.
European Union, Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Coun-
cil of 27 April 2016 on the protection of natural persons with regard to the pro-
cessing of personal data and on the free movement of such data, and repealing 
Directive 95/46/EC (General Data Protection Regulation), viewed 25 March 2020, 
<https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/679/oj>.
European Union, Regulation (EU) 2018/1725 of the European Parliament and of the 
Council of 23 October 2018 on the protection of natural persons with regard to the 
processing of personal data by the Union institutions, bodies, offices and agencies 
and on the free movement of such data, and repealing Regulation (EC) No 45/2001 
and Decision No 1247/2002/EC, viewed 25 March 2020, <https://eur-lex.europa.
eu/eli/reg/2018/1725/oj>.
Evans, F 1987, ‘Promoting Archives and Research: A Study in International Cooperation’, 
The American Archivist, vol. 50, no. 1, pp. 48-65.
42 INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
International Council on Archives (ICA) n.D., Section on Archives of International Organi-
zations, viewed on 25 July 2020 <https://www.ica.org/en/about-section-interna-
tional-organisations-sio>.
International Committee of the Red Cross (ICRC) 1996, Rules governing access to the ar-
chives of the International Committee of the Red Cross, International Review of the 
Red Cross No.314, viewed on 23 November 2020 <https://www.icrc.org/en/doc/
resources/documents/article/other/57jnax.htm>.
International Olympic Committee IOC 2005, IOC Archives Access Rules, adopted by the 
Foundation Board of the Olympic Museum on 2 March 1997, updated on 30 Sep-
tember 2005, viewed on 23 November 2020 <https://stillmed.olympic.org/me-
dia/Document%20Library/OlympicOrg/Olympic-Studies-Centre/About-us/EN-IOC-
Archives-Access-Rules.pdf>.
Hofman, D 2020, Extraterritoriality and international organizations, Recordkeeping in 
International Organizations, J Boel & E Sengsavang (eds.), pp.91-115.
Knudsen, A-C L, & K Gram-Skjoldager 2014, ‘Historiography and Narration in Transna-
tional History’, Journal of Global History 9.1 (2014), pp. 143-161.
Lepper, M & U Raulff (eds) 2016, Handbuch Archiv: Geschichte, Aufgaben, Perspektiven, 
JB Metzler, Stuttgart.
Reed, B 2011, ‘The ISO standards process and implications of ISO for ICA standards’, Com-
ma, vol. 2, pp. 123-130.
Schlenker, D 2020, Enduring challenges, new technologies: Some reflections on record-
keeping in international organizations, Recordkeeping in International Organiza-
tions, J Boel & E Sengsavang (eds.), pp.11-25.
Uhde, K 2006, ‘New education in old Europe’, Archival Science, vol. 6, no. 2, pp. 193-203.
Union of International Associations (UIA) 2020, The Yearbook of International Organi-
zations, viewed on 25 July 2020, <https://uia.org/sites/uia.org/files/misc_pdfs/
pubs/yb_2020_vol1_lookinside.pdf>.
United Nations UN 2007, Record-keeping and the management of United Nations ar-
chives, Secretary-General’s bulletin 12 February, viewed on 23 November 2020 
<https://undocs.org/ST/SGB/2007/5>.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) 2011, The Uni-
versal Declaration on Archives, adopted by the 36th Session of the General Confer-
ence of UNESCO on 10th November 2011, viewed on 25 July 2020, <https://www.
ica.org/en/universal-declaration-archives>.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) 1999. Guide 
to the archives of intergovernmental organizations. CII-99/WS/2, viewed on 25 
July 2020, <https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000115937>.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) n.D., About ICA- 
AtoM and UNESCO, viewed 25 July 2020, <https://atom.archives.unesco.org/about>.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) n.D., Memo-
ry of the World Programme, viewed on 25 July 2020, <https://en.unesco.org/pro-
gramme/mow>.
Typology: 1.02 Review article
43INTERNATIONAL ARCHIVES - A TOPIC FOR ARCHIVAL EDUCATION? Dieter Schlenker
Liudmila Varlamova1 
(Russia)
ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: 
PAST – PRESENT – FUTURE
ABSTRACT
Purpose: The paper is aimed to analyze the current situation and suggest ways of devel-
oping archival education.
Method/approach: The author uses the case study method, which allows tracing the 
evolution of archival education in Russia on the example of the country’s leading 
university in the area of archivists’ training - the Russian State University for the Hu-
manities (RSUH).
Results: The review of the main stages in the development of archival education 
in Russia showed that at each of them the formation of educational programs was 
closely related to archival theory and practice. In modern conditions, archival sci-
ence is not exclusively history- and information-oriented science any longer but 
has become economically and technologically significant. This cannot but affect the 
composition of academic disciplines and the structure of the curriculum of a univer-
sity training archivists.
Conclusions/findings: Education in general and archival education in particular 
will never be the same as before, and this is the opinion of practically all specialists. 
The changes will affect not only the former’s methodology and practice of its 
implementation, but also the content of educational programs. Archival science should 
be included in the direction of “History” and studied with the preservation of estab-
lished traditions, preparing archivists to work in historical and traditional (usually pa-
per) archives. At the same time, in our opinion, it is necessary to form a new direction of 
education related to the management of documents and archives, training archivists of 
the future (e-archivists) to work in modern archives (still being completed).
Keywords: archival education, archival practice, educational standards, professional 
standards, archivist.
ISTRUZIONE ARCHIVISTICA IN RUSSIA: 
PASSATO, PRESENTE E FUTURO
SINTESI
Scopo: il documento ha lo scopo di analizzare la situazione attuale e suggerire dei modi 
per sviluppare l’istruzione archivistica.
Metodo / approccio: l’autore utilizza il metodo del caso di studio, che consente di trac-
ciare l’evoluzione della formazione archivistica in Russia sull’esempio della principale 
università del paese nell’area della formazione degli archivisti - l’Università statale rus-
sa per le scienze umane (RSUH).
1 Liudmila Varlamova, PhD in History, Associate Professor of the Russian State University for the Humani-
ties (RSUH), Moscow, Russian Federation. Lvarlam@yandex.ru
44 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
Risultati: la revisione delle fasi principali nello sviluppo dell’istruzione archivistica in 
Russia ha dimostrato che in ciascuna di esse la formazione dei programmi educativi era 
strettamente correlata all’archiviazione teoria e pratica. Nelle condizioni moderne, la 
scienza archivistica non è più esclusivamente scienza orientata alla storia e all’informa-
zione, ma è diventata economicamente e tecnologicamente significativa. Ciò non può 
che influire sulla composizione delle discipline accademiche e sulla struttura del curri-
culum degli archivisti di una formazione universitaria.
Conclusioni/risultati: l’istruzione in generale e l’istruzione archivistica in particolare 
non saranno mai le stesse di prima, e questa è l’opinione praticamente di tutti gli spe-
cialisti. I cambiamenti influenzeranno non solo la metodologia e la pratica della sua im-
plementazione, ma anche il contenuto dei programmi educativi. La scienza archivistica 
dovrebbe essere inclusa nella direzione della “Storia” e studiata con la conservazione 
delle tradizioni consolidate, preparando gli archivisti a lavorare negli archivi storici e 
tradizionali (solitamente cartacei). Allo stesso tempo, a nostro avviso, è necessario for-
mare una nuova direzione dell’istruzione relativa alla gestione di documenti e archivi, 
formando archivisti del futuro (e-archivisti) a lavorare negli archivi moderni (ancora in 
fase di completamento).
Parole chiave: istruzione archivistica, pratica archivistica, modelli educativi, modelli 
professionali, archivisti
IZOBRAŽEVANJE ARHIVISTOV V RUSIJI: 
PRETEKLOST-SEDANJOST-PRIHODNOST
IZVLEČEK
Namen: Prispevek želi analizirati trenutno stanje in predlagati načine za razvoj arhivske 
izobrazbe.
Metoda / pristop: Avtor uporablja metodo študije primera, ki omogoča sledenje razvoju 
arhivskega izobraževanja v Rusiji na primeru vodilne univerze v državi na področju izo-
braževanja arhivistov - Ruske državne univerze za humanistiko (RSUH).
Rezultati: Pregled glavnih faz v razvoju arhivskega izobraževanja v Rusiji je pokazal, 
da je bilo oblikovanje izobraževalnih programov na vsaki od njih tesno povezano z ar-
hivsko teorijo in prakso. V sodobnih razmerah arhivistika ni več izključno zgodovinsko in 
informacijsko usmerjena veda, ampak je postala gospodarsko in tehnološko pomemb-
na. To vpliva na sestavo akademskih disciplin in strukturo kurikuluma univerzitetnih ar-
hivskih strokovnjakov.
Zaključki / ugotovitve: Izobraževanje na splošno in zlasti arhivsko izobraževanje nikoli 
ne bo več enako kot prej in tako menijo praktično vsi strokovnjaki. Spremembe ne bodo 
vplivale le na metodologijo in prakso prvega izvajanja, temveč tudi na vsebino izobra-
ževalnih programov. Arhivistiko je treba vključiti v smer «Zgodovina» in jo preučevati z 
ohranjanjem uveljavljenih tradicij ter pripraviti arhiviste za delo v zgodovinskih in tra-
dicionalnih (običajno papirnatih) arhivih. Hkrati je po našem mnenju treba oblikovati 
novo smer izobraževanja, povezano z upravljanjem z dokumenti in arhivi, usposablja-
nje arhivistov prihodnosti (e-arhivarji) za delo v sodobnih arhivih (ki se še dokončujejo).
Ključne besede: arhivska izobrazba, arhivska praksa, izobraževalni standardi, strokovni 
standardi, arhivist.
45ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
АРХИВНОЕ ОРАЗОВАНИЕ В РОССИИ:
ПРОШЛОЕ – НАСТОЯЩЕЕ - БУДУЩЕЕ
АННОТАЦИЯ
Цель: Целью работы является анализ сложившейся ситуации и предложение путей раз-
вития архивного образования
Методы/подходы: В работе применен тематический метод исследования, который 
позволяет проследить эволюцию архивного образования в России на примере ведущего 
вуза страны – Историко-архивного института Российского государственного гумани-
тарного университета (ИАИ РГГУ), осуществляющего подготовку архивистов.
Результаты: Обзор основных этапов развития архивного образования в России пока-
зал, что на каждом из них формирование образовательных программ было тесно связано 
с уровнем развития архивной теории и существующей практики. В современных услови-
ях архивоведение это не только историко-ориентированное знание, как это было рань-
ше, оно становиться экономики и технологически значимым. Это не может не повлиять 
на состав дисциплин учебного плана университетом, готовящих архивистов.
Заключение/выводы: Образование в целом и архивное образование в частности уже 
никогда не будет прежним. Изменения коснуться не только методологии и практики 
его предоставления, но и контента образовательных программ. Архивоведение долж-
но быть оставлено в направление подготовки «История» с сохранением традиции под-
готовки архивистов для работы в исторических и традиционных (обычно бумажных) 
архивах. В то же время необходимо создать новое направление образования, связанное 
с управлением документами и архивами, для подготовки архивистов будущего (е-архи-
вистов), подготавливаемых для работы в современных комплектующихся архивах элек-
тронных документов.
46 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
1 INTRODUCTION
The Russian archival school has always been one of the best in the world. This was lar-
gely accounted for the high quality of archival education, which has rich traditions. At 
the present stage there are difficulties in its development due to a number of reasons, 
which are discussed in the article. Among them are the technical-technological, scien-
tific-methodological, administrative-pedagogical base of universities, and their rea-
diness to work online. The COVID-19 pandemic has radically changed the educational 
methods and practices in all universities, including RSUH. Education in general and ar-
chival education in particular will never be the same as before, and this is the opinion of 
practically all specialists. The author suggests ways to develop archival education that 
will be appropriate both for Russia and for other countries.
2 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: A HISTORICAL ASPECT
For the first time archival education in the Russian Empire was formed as a specialized 
curriculum and was provided by St. Petersburg Archaeological Institute (founded in 
1877) and by Moscow Archaeological Institute (founded in 1907) as an integral part of 
the archeology program to train specialists with a wide range of historical knowledge 
and able to work in archives. In addition to the traditional historical disciplines traditio-
nally studied within the educational program, the emphasis was placed on the study of 
ancient languages, heraldry and other auxiliary historical disciplines, as the work of fu-
ture archivists was related to the archives. This education was prestigious, and the pro-
fession of archivist (archives keeper) was well-respected, because it demanded deep 
scientific knowledge in a large number of professional areas.
After the outbreak of World War I the question arose of preserving the current docu-
mentary heritage, which acquired a new meaning after 1917. It became necessary to 
train archivists able to conduct the examination of the value (appraisal) of contempo-
rary documents, as well as those having the skills to organize the latter into files and 
funds. During that period, there was an expansion of the scope of archivists’ activi-
ties as well as related changes (sometimes simplification) in the program of their trai-
ning. Thus, there were changes in the approach to the training of archivists and their 
orientation towards modern documents, heterogeneous in their structure, composed 
mainly on paper, but still limited in scope. A special role in this period belonged not to 
the deep historical knowledge of the pre-revolutionary archival school, but rather to 
the ability of efficient systematization and funding of the documents under the condi-
tions of war and revolution.
With the establishment of the Soviet power a new policy was developed in the country 
related to the formation of archival funds with an emphasis on Communist party and 
government documents. This led to certain adjustments in the priorities of the exami-
nation of the documents’ value (appraisal) and formed a wide demand for qualified 
personnel of archivists-practitioners. In this regard the Institute of Archival Science was 
established in 1931 in Moscow, later renamed as Moscow History and Archives Institute 
(MHAI), which became the pioneer of Soviet archival education and has retained its lea-
ding position up to the present time as the History and Archives Institute of the Russian 
State University for the Humanities (HAI RSUH).
A feature of the Soviet period was the state’s request for the mass training of archivi-
sts and the orientation of their curricula to the current needs of the time. Meanwhile, 
the USSR was actively developing the theory of the document and of archival science in 
general, rules for the operation of state and departmental archives, criteria for docu-
47ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
ment’s appraisal, etc. were elaborated. Through the joint efforts of specialists from the 
USSR Main Archive Administration, VNIIDAD and MHAI, a scientific and methodological 
base of archival science was created in the country, which undoubtedly enhanced the 
quality of archivists’ training.
Throughout more than 90-year existence of the training program for Soviet and later 
Russian archivists, it has undergone numerous changes, but has always been focused on 
two types of archivists:
• archivists-historians (aimed to work in the central state and historical archives of the 
country);
• archivists-practitioners (aimed to work in the archives of organizations and depart-
mental archives).
However, both of them did 5 years of training within one and the same direction of 
training “Historical and Archival Science”, which is independent (separate from the di-
rection of training “History”) and provided at the Faculty of Archival Studies of MHAI.
With the development of scientific and technological progress in the archival school 
of Russia, a new direction appeared, related to the storage of documents created by 
the technotronic method (for example, machine-readable documents, audio-visual 
documents, etc.). The training of specialists for work with these types of documents 
required the creation of new training program and of a specialized Faculty of Techno-
tronic Archives at MHAI.
Thus, we can see that the training of archivists began to differentiate not only by the 
types of archives in which the graduates were going to work, but also by the types of do-
cuments stored in them. Yet the methodology of training archivists remained unchan-
ged and included mainly lectures at the university and extensive internship undertaken 
directly in the country’s archives.
Subsequently, graduates went to work in the country’s archives and continued their 
studies via the institute of mentorship with the orientation towards a specific type of 
archive where they worked. This system operated flawlessly until the collapse of the 
USSR and provided at least the central state archives, as well as departmental ones with 
qualified personnel. The Soviet period can be characterized as the ‘golden age’ of archi-
val education in Russia.
After 1991 the situation with the archivists’ training began to deteriorate; the profes-
sion of archivist became poorly paid and lost its attractiveness for young people, while 
the level of archival education remained one of the best in the world.
3 ARCHIVAL EDUCATION IN THE RUSSIN FEDERATION: MODERN PERIOD
In the 2000s two previously independent and self-sufficient areas of training «Document 
science and documentation support of management» and «Historical and archival 
science» were merged into one, «Document science and archival science» within the 
process of transition to the Bologna system. This transition had rather a negative impact 
on the quality of training for both archivists and records managers, in view of the fact 
that the total training period for specialists was reduced from 5 years of specialized 
training to 4-year Bachelor’s programs, of which no more than 1.5 – 2 years were set 
aside for training in each direction within the framework of a separate profile-oriented 
educational plan. 1 year out of the remaining 2 – 2.5 years was allocated for general dis-
ciplines (included in the state educational standard), and another 1-1.5 years for inde-
pendent work of students (from 6 to 9 months for the entire period of study), for short-
ened internship in the field of records management and archiving (from 3 to 6 months in 
48 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
total) and defense of the final qualifying work (from 4 to 6 months). As for further stud-
ies in 2-year Master’s programs, the former are focused on the theory and methodology 
of document science and archival science, but not on the practical field of activity of ar-
chivists and records managers. The number of graduates has also dropped significantly.
As a result, we have a small cohort of archivists who are little adapted to real work 
in the archives, despite the fact that the institution of mentoring has also practically 
disappeared due to the natural withdrawal of old school archivists, whose positions 
were occupied by people who, as a rule, did not have a special archival education.
As regards the specifics and structure of archival education in modern Russia, one 
should note its universality on the one hand, and at the same time, an attempt to 
maintain specialization in one specific direction. For example, in the HAI RSUH in the 
period from 2014 to 2020 it was possible to receive archival education in the following 
specializations:
• state and municipal archives;
• audio-visual, scientific, technical and economic archives;
• archives of electronic documents;
• military-historical archives, etc.
In view of the fact that the HAI RSUH is the leading university in the country that 
trains archivists and has retained its scientific school and staff, moreover, its curri-
cula and academic programs are a professional reference point, textbooks and ma-
nuals of its teachers are used as mandatory for students of all universities in the 
country training archivists.
Analyzing the composition of the curriculum of any of the above-mentioned bache-
lor’s specializations, we can see a common scheme of their construction. The curricu-
lum consists of a basic part (mandatory for all universities that train archivists) contai-
ning a list of compulsory disciplines listed in the State Federal Educational Standard of 
Higher Education in order to form the professional competencies of a graduate. These 
include philosophy, history of Russia (all periods), world history (from ancient times 
to the present day), archival science, recordkeeping, information technology in record 
keeping and archiving. The variable part of the curriculum consists of disciplines se-
lected by each university independently, taking into account their capabilities (per-
sonnel, financial, technical), but necessarily focused on the requirements of the labor 
market and competencies recorded in professional standards.
Concerning the advantages of the HAI RGGU, noteworthy are a block of auxiliary 
historical disciplines, lecture courses on archeography, the history of state institu-
tions and public organizations, all types of archives (state, departmental, private 
and others), as well as a wide block of archival disciplines related to IT and taught 
by recognized experts, authors of numerous course books and manuals, and also by 
practitioners of archiving.
But the methodology and practice of teaching all these disciplines are universal and 
applied in all universities in the country. It is based on lectures, tutorials and practi-
cal classes carried out in the university, as well as assignments for independent stu-
dents’ work conducted outside the institution. The practice of final assessment is 
also universal and consists in taking tests and exams by students after studying a 
subject or as part of a general examination period, but with the compulsory presen-
ce at the university and personal contact with the teacher.
49ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
4 ARCHIVAL EDUCATION: WAYS OF DEVELOPMENT
Before the COVID-19 pandemic the ways of development of archival education in Rus-
sia seemed quite clear and were discussed by the author in a previous study (Varlam-
ova L, 2017). Those suggestions are still valid, but at the same time they are subject to 
some adjustments due to significantly changed circumstances. In our opinion, after the 
pandemic the requirements for qualifications, skills and competences of archivists will 
undergo changes and require a fundamental revision not only of the methodology for 
their training, but also of their training programs.
Many researchers note the inevitable shift of learning to the online environment and 
the emergence of the need to introduce special training courses for this new mode of 
working both for students and teachers (IGI Global, 2020). Yet few are conscious of the 
need to change the composition of academic disciplines due to altered requirements for 
the profession of archivist (the composition of their competencies, expertise and skills).
During the pandemic, most Russian archives have shown their unreadiness to work onli-
ne despite years-long digitization programs of the documents stored there and the poli-
cy of open access to them. This, according to the author, is due to the lack of a practice-o-
riented policy of priority digitization and description of digitized documents, as well as 
of authorized and controlled access to them. Most of the archives did not go beyond the 
digitization of paper inventories, not to mention the formation of hyperlinks even to 
the most important (demanded) digitized archival documents.
In our opinion, this problem is related to the fact that educational programs of the universi-
ties training archivists lack special disciplines aimed at studying the market of archival ser-
vices and society’s demand for archival information, as well as disciplines focused on the 
issues of digitizing archival documents in applied (practice oriented and economic) aspect 
and information technologies, allowing the formation of interconnected archival content. 
Currently, in most countries of the world (and Russia is no exception) digitization is carried 
out in order to ensure the safety of documents, which is essential in itself, but it is still far 
from the needs of society as a whole, most of which considers archives in terms of the con-
venience and efficiency of searching for the necessary socially significant information.
Another block of academic disciplines prompting its introduction into the curriculum 
of archival studies includes lectures and practical classes on updating the principles of 
document’s appraisal and establishing not just points of contact, but methods of in-
teraction between records managers and archivists in the transfer of digital born do-
cuments to the archive (see Klasinc P.P., 2017). This block of disciplines should provide 
students with knowledge about the specifics of creating electronic documents subject 
to long-term preservation (including the requirements for their metadata, formats and 
carriers), as well as the means of giving them legal validity and preserving it over time 
(including long-term archival storage). Unlike similar disciplines already included in 
modern curricula, the specificity of the new ones must give information that a digital 
archival document will be perceived as a set of structured and legally confirmed (cer-
tified) data provided by the archive at the user’s request. Thus, the role of the archive 
will be significantly expanded, and the emphasis shifted to providing the data it stores.
As for the data provision, the issues of confirming their reliability and invariability, for 
one part, and a guarantee of access and legality of use, for the other part, acquire partic-
ular importance. Thus, in archivist training programs access issues should be presented 
in three perspectives: legal, technological and methodological. These three perspec-
tives will characterize all disciplines of the curriculum of universities training the ar-
chivists of the future. Therefore, we are on the verge of changing the composition of 
requirements for archivists and shifting them towards IT and law. 
50 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
But in the context of the curricula scope in Bachelor’s and Master’s programs, it seems unlikely 
to succeed in teaching all these disciplines adequately. Hence, the way out might be found 
in changing the approach to archival education and dividing it into two types: traditional 
(history oriented) and modern (technology oriented). To our mind, historical and archival 
science should be included in the direction of «History» and studied with the preservation 
of established traditions, preparing archivists to work in historical and traditional (usually 
paper) archives. Yet in the new reality the traditional archivist is the highest level of 
qualification of a historian. To achieve it within undergraduate programs, students will gain 
the qualification of a historian, and within a Master’s program – that of an archivist. At the 
same time, in our opinion, it is necessary to form a new direction of education related to the 
management of documents and archives, training archivists of the future (e-archivists) to 
work in modern archives (still being completed). These professionals will gain extensive 
competencies in records and archives management at the Bachelor’s program level and a 
full range of IT specialist competencies which necessary within the Master’s program.
5 CONCLUSION
The above review of the main stages in the development of archival education in Russia 
showed that at each of them the formation of educational programs was closely related 
to archival theory and practice. While at the initial stage the archives performed the 
functions of a repository of the most valuable information recorded in documents, now 
their functions are shifting towards the provision of this information. It is important to 
note that with the introduction of IT, there has been a tendency to transform the infor-
mation to be stored not into documents, but into data. All these issues and many others, 
including the challenges of the time brought forward during the pandemic, are forcing 
universities to look for new ways to provide educational services, transferring most of 
them online on the one hand, and at the same time consider changing the content of 
their educational programs towards expanding the teaching of specialized IT discipli-
nes. A separate direction in the near future will be the development and widespread 
implementation of programs for monitoring the final assessment of students using arti-
ficial intelligence, as well as providing online conferences at all levels.
Another direction will be the formation of inter-university and inter-State educational 
resources, which will significantly increase the standards of specialists’ education and, 
to a certain extent, erase the differences in their training. At the same time, it is already 
obvious that the educational programs of archivists demand significant modernization. 
Modern State Federal Educational Standard “Document science and archival science” is 
concerned, it does not meet the requirements of the time, since it is focused on history, 
but not on IT. In modern conditions, archival science is not exclusively history- and in-
formation-oriented science any longer, but has become economically and technologi-
cally significant. This cannot but affect the composition of academic disciplines and the 
structure of the curriculum of a university training archivists.
The COVID-19 pandemic has brought radical changes to all spheres of society and state 
including education. Education in general and archival education in particular will ne-
ver be the same as before, not only because of the widespread introduction of distance 
learning and the transfer of many courses to online mode, but also because of the awa-
reness of the need for conceptual changes of training programs. Archival science as an 
area of scientific knowledge and archival education will be forced to become not only 
interdisciplinary, but also internationally oriented, given the specifics of IT used in archi-
ving, its regulation by widely accepted international documents (ISAD (G), ISAAR, OAIS), 
as well as the interests of society. The archivist of the future is not so much: 
51ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
• an intellectual with a wide range of humanitarian scientific knowledge (as it was in 
the 18th century),
• a historian with a wide range of knowledge in archival and source science (as it was 
in the 19th century),
• a specialist with a wide range of knowledge in history, archival science, recordkee-
ping, source study and applied IT (as it was in the 20th century),
but rather an IT specialist with in-depth knowledge of history, records and archives ma-
nagement, document and archival science, source studies and law. For this, the curricula 
of universities that train archivists should be updated fundamentally. The ways of deve-
loping archival education proposed by the author of the article are universal and could 
be of use not only for Russia, but also for other countries.
REFERENCE LIST
Varlamova, L. (2017). Educational and Practical Aspects of Training Archivists on the 
Modern Stage. Atlanti, 27 (2), pp. 247 -251.
Experts Weigh in on the Future of Education Post-COVID-19 (2020). IGI Global (Publisher 
of  Timely Knowledge). Available at https://www.igi-global.com (accessed on 
20.05.2020).
Klasinc P.P. Взаимосвязь между методами архивной обработки изначально цифровых 
документов и подготовкой архивистов в XXI веке. Atlanti (Russian volume), 27 (1-
2), pp. 15-21.
52 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
КРАТКОЕ СОДЕРЖАНИЕ СТАТЬИ
Архивоведение как научная дисциплина зародилось в России в середине 18 века, почти 
на 2 века позже, чем в Европе, однако уже в 19 веке страна имела свою архивную школу. 
Впервые архивное образование в Российской Империи было сформировано как специ-
ализированный учебный план и предоставлялось Петербургским археологическим ин-
ститутом (основанном в 1877 году) и Московским археологическим институтом (осно-
ванным в 1907 году) как составная часть программы по археологии с целью подготовки 
специалистов, обладающих широким спектром исторических знаний и способных рабо-
тать в архивах. Помимо традиционных исторических дисциплин, обычно изучавшихся в 
рамках образовательной программы, акцент был сделан на изучении древних языков, 
геральдики и иных вспомогательных исторических дисциплин.
После начала 1 мировой войны встал вопрос о сохранении текущего документального 
наследия, который приобрел новое звучание после 1917 года. Возникла необходимость 
подготовки архивистов, способных проводить экспертизу ценности современных доку-
ментов, а также обладающих навыками их систематизации в дела и фонды. В этот период 
наблюдались расширение сферы деятельности архивистов и связанные с этим измене-
ния программы их подготовки. Особую роль в этот период приобретают не глубокие 
исторические знания дореволюционной архивной школы, а скорее умение оператив-
ной систематизации и фондирования документов.
С утверждением советской власти в стране, по сути, была выработана новая политика 
формирования архивного фонда с акцентом на документы партии и правительства. Это 
внесло определенные коррективы в приоритеты экспертизы ценности документов и 
сформировало широкий запрос на квалифицированные кадры архивистов-практиков. В 
связи с этим в 1931 году в Москве был образован Институт архивоведения, впоследствии 
переименованный в Московский историко-архивный институт (МГИАИ), ставший родо-
начальником советского архивного образования и сохранивший свои лидирующие пози-
ции в настоящее время как Историко-архивный институт Российского государственного 
гуманитарного университета (ИАИ РГГУ). Следует отметить, что архивоведческие тради-
ции дореволюционной России и ее архивная школа оказали существенное влияние на 
формирование архивного дела в СССР. Вместе с тем, именно в советский период про-
изошло полноценное становление архивоведения не только как научной дисциплины, 
но и как важнейшего направления деятельности государства. Особенностью советского 
периода становятся запрос государства на массовую подготовку архивистов и ориен-
тация их учебных программ на текущие потребности времени. Совместными усилиями 
специалистов Главного архивного управления СССР, ВНИИДАД и МГИАИ в стране созда-
ется научно-методическая база архивоведения, что безусловно повлияло на качество 
подготовки архивистов. В СССР архивист являлся хорошо подготовленным историком 
с глубоким уровнем знания не только архивоведения, но и специальных исторических 
дисциплин, источниковедения и т.п. Наличие специализированных факультетов в уни-
верситетах страны, готовящих архивистов на основе государственного образователь-
ного стандарта по направлению «Историко-архивоведение», подчеркивало важность 
этого направления деятельности для общества и государства. 
Архивная школа в целом и архивное образование в частности, доставшиеся Российской 
Федерации в наследство от СССР, претерпели ряд существенных изменений в связи с 
переходом на Болонскую систему образования. В 2000-х гг. два ранее независимых и 
самодостаточных направления подготовки «Документоведение и документационное 
обеспечение управления» и «Историко-архивоведение» были объединены в одно, «До-
кументоведение и архивоведение», что негативно отразилось на качестве подготовки 
как архивистов, так и документоведов. Говоря о специфике и структуре архивного обра-
53ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
зования в современной России, следует отметить его универсальность, с одной сторо-
ны, и в то же время попытку сохранить специализацию на каком-то одном направлении 
(например, на подготовке специалистов для государственных и муниципальных архи-
вов или для аудио-визуальных и научно-технических архивов). На современном этапе 
университеты готовят уже не историков-архивистов, а специалистов архива, обладаю-
щих широким спектром знаний в области истории, архивоведения, документоведения, 
источниковедения, прикладных ИТ, используемых в архивах и т.п. 
Несмотря на то, что со временем менялся и развивался контент учебных планов, методы 
и средства обучения в университетах не сильно изменились и по-прежнему ориенти-
рованы на очный контакт студента и преподавателя, на комплекс практических работ в 
архивах и итоговой государственной аттестации, требующей личного присутствия сту-
дента. Однако, после пандемии COVID-19 требования к квалификациям, умениям и на-
выкам архивистов претерпят изменения и потребуют принципиального пересмотра не 
только методики их обучения, но и программ их подготовки. Несмотря на то, что многие 
исследователи отмечают неизбежный сдвиг обучения в онлайн среду, мало кто задумы-
вается о необходимости изменении состава дисциплин в учебных планах университетов 
ввиду изменения требований к профессии архивист, продиктованных изменением роли 
архивов, и к составу хранимой в них информации. 
По мнению автора, образовательные программы университетов, готовящих архивистов, 
должны содержать целый спектр специальных дисциплин, направленных на изучение 
рынка архивных услуг и запросов общества на предоставление архивной информации, 
вопросов оцифровки архивных документов в прикладном (практико-ориентированном 
и экономическом) аспекте и информационных технологий, позволяющих формировать 
взаимосвязанный архивный контент.
Еще один блок учебных дисциплин, требующий введения в учебные планы архивистов, 
связан с вопросами взаимодействия документоведов и архивистов при передаче изна-
чально рожденных цифровыми (digital born) документов в архив. Этот блок дисциплин 
должен обеспечить студентов знаниями о специфике создания таких документов, под-
лежащих долговременному хранению (включая требования к метаданным, форматам 
и носителям), а также средствами придания им юридической силы и сохранения ее с 
течением времени (включая долгосрочное архивное хранение). В отличие от подобных 
дисциплин, уже включенных в современные учебные планы, особенность новых будет 
в том, что цифровой архивный документ будет восприниматься как некий набор струк-
турированных и юридически подтвержденных (заверенных) данных, предоставляемых 
архивом по запросу пользователя. Таким образом, роль архива будет значительно рас-
ширена, а акцент смещен на предоставление хранимых им данных.
Говоря о предоставлении данных, особое значение приобретают вопросы подтвержде-
ния их достоверности и неизменности с одной стороны, а с другой - гарантия доступа и 
правомерности использования. Следовательно, в программах подготовки архивистов 
вопросы доступа должны быть представлены в трех ракурсах: правовом, технологиче-
ском и методологическом. Эти три ракурса будут характерны для всех дисциплин учеб-
ных планов университетов, готовящих архивистов будущего. Таким образом, мы стоим на 
пороге изменения состава требований к архивистам и смещение их в сторону ИТ и права. 
Фактически направление историко-архивоведение должно быть отнесено к направлению 
«История» и изучаться с сохранением сложившихся традиций, готовя архивистов для ра-
боты в классических (уже сформированных бумажных) архивах. В то же время, необхо-
димо формирование нового направления обучения, связанного с управлением докумен-
тами и архивами, готовящего архивистов для работы в современных (комплектующихся) 
архивах с акцентом на новые носители информации и способы создания документов. 
54 ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
Пандемия COVID-19 принесла радикальные изменения во все сферы жизни общества и 
государства, включая образование. Образование в целом и архивное в частности уже 
никогда не будет прежним, не только из-за широкого внедрения дистанционного обу-
чения и перевода многих курсов в онлайн режим, но и из-за осознания необходимости 
концептуального изменения программ обучения. Архивоведение как область научного 
знания и архивное образование будут вынуждены стать не только междисциплинар-
ными, но и международно-ориентированными ввиду специфики ИТ, используемых в 
архивном деле; необходимости детального изучения, а в ряде случаев и применения 
международных стандартов архивного описания (ISAD (G), ISAAR, OAIS); необходимости 
обеспечения широкого и зачастую полнотекстового онлайн доступа к архивным доку-
ментам как отечественным исследователям, так и их коллегам из других стран. Архивист 
будущего - это не столько:
• интеллигент с широким спектром гуманитарных научных знаний (как это было в 18 веке), 
• историк, владеющий широким спектром знаний в архивоведении и источниковеде-
нии (как это было в 19 веке), 
• специалист, обладающий широким спектром знаний в истории, архивоведении, доку-
ментоведении, источниковедении и прикладном ИТ (как это было в 20 веке),
сколько ИТ специалист с углубленным знанием истории, документоведения, архивове-
дения, источниковедения и права. Для этого учебные планы университетов, готовящих 
архивистов, должны быть принципиальным образом актуализированы с целью подго-
товки двух типов выпускников: традиционных архивистов-историков (архивариусов) 
и современных архивистов-практиков (е-архивистов), имеющих разные компетенции, 
знания и умения.
По мнению автора, направление «Историко-архивоведение» должно быть отнесено к 
направлению «История» и изучаться с сохранением сложившихся традиций, готовя ар-
хивистов для работы в исторических и традиционных (как правило бумажных) архивах. 
В новых реалиях традиционный архивист (архивариус) - это высший уровень квалифи-
кации историка. Для его достижения на уровне программ бакалавриата студенты будут 
получать квалификацию историка, а на уровне программы магистратуры – архивиста. В 
то же время, по мнению автора, необходимо формирование нового направления обуче-
ния, связанного с управлением документами и архивами, готовящего архивистов буду-
щего (е-архивистов) для работы в современных (комплектующихся) архивах электрон-
ных документов. Эти специалисты должны получить развернутые компетенции в сфере 
делопроизводства и архивного дела на уровне программ бакалавриата и полный спектр 
компетенций ИТ специалистов, но с уклоном на работу с электронными документами, на 
уровне программ магистратуры. 
Приведенный обзор основных этапов развития архивного образования в России пока-
зал, что на каждом из них формирование образовательных программ было тесно связа-
но с уровнем развития архивной теории и существующей практики. Мы стоим на пороге 
больших перемен, которые, будем надеяться, позволят архивистам занять достойное 
положение в обществе вследствие развития теории архивоведения, повышения каче-
ства архивного образования, ориентированного на потребности общества и государ-
ства, а также систематизации требований к профессии, основанных на существующей 
практике и требованиях рынка труда.
Typology: 1.02 Review article
55ARCHIVAL EDUCATION IN RUSSIA: PAST – PRESENT – FUTURE Varlamova Liudmila
Giulia Campanelli1 
Francesca Nemore2 
Giulia Villani3 
(Italy)
FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS 
ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES IN SAPIENZA
ABSTRACT
The teaching of archival science at the Sapienza University of Rome is now over ninety 
years of history. A story that began with Eugenio Casanova and develops through teach-
ings entrusted to leading representatives of the archival administration. The paper pre-
sented here is intended to illustrate how this interpenetration between universities 
and archival administration has conditioned the development of the teaching of the 
discipline. In fact, if you analyse the course programs from 1925 to today, you will notice 
that, alongside the more purely theoretical aspects, ample space is left for practical ex-
ercises at archival institutes, as if to reiterate the fact that archival science is a discipline 
that it requires skills that go beyond mere theory.
Key words: Archival science, Scuola speciale per archivisti e bibliotecari, Eugenio Casa-
nova, Sapienza University of Rome, teaching.
DALL’ARCHIVIO ALLA CATTEDRA: PRIME RIFLESSIONI 
SU NOVANT’ANNI DI ARCHIVISTICA IN SAPIENZA
SINTESI
L’insegnamento dell’archivistica presso la prima università romana ha, ormai, oltre no-
vant’anni di storia. Una storia che nasce con Eugenio Casanova e si sviluppa attraverso 
insegnamenti affidati ad esponenti di spicco dell’Amministrazione archivistica. Il paper, 
qui presentato, intende illustrare come questa compenetrazione tra Università e Ammi-
nistrazione archivistica ha condizionato lo sviluppo dell’insegnamento della disciplina. 
Infatti, se si analizzano i programmi dei corsi svolti dal 1925 ad oggi ci si accorge che, ac-
canto agli aspetti più puramente teorici, largo spazio è lasciato alle esercitazioni prati-
che presso istituti archivistici, quasi a ribadire il fatto che l’archivistica sia una disciplina 
che richiede competenze che vanno oltre la mera teoria.
Parole chiave: Archivistica, Scuola Speciale per archivisti e bibliotecari, Eugenio Casano-
va, Sapienza Università di Roma, insegnamenti di archivistica.
1 Giulia Campanelli, Laureanda in Archivistica e Biblioteconomia, Dipartimento di Lettere e Culture Mod-
erne, Sapienza Università di Roma. giulia.campanelli@uniroma1.it
2 Francesca Nemore, Ricercatrice, Dipartimento di Lettere e Culture Moderne, Sapienza Università di 
Roma. francesca.nemore@uniroma1.it
3 Giulia Villani, Dottoranda in Scienze documentarie, linguistiche e letterarie, Dipartimento di Lettere e 
Culture Moderne, Sapienza Università di Roma. giulia.villani@uniroma1.it
56 FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
OD ARHIVA DO KATEDRE: PRVA RAZMIŠLJANJA OB 
DEVETDESETLETNICI ARHIVISTIKE NA UNIVERZI SAPIENZA
IZVLEČEK
Poučevanje arhivistike na Univerzi Sapienza v Rimu ima sedaj več kot devetdeset let 
zgodovine. Zgodba, ki se je začela z Eugeniom Casanovo in se razvija skozi nauke, zau-
pane vodilnim predstavnikom arhivske uprave. Prispevek, predstavljen tukaj, naj bi 
ponazoril, kako je to medsebojno sodelovanje med univerzami in arhivsko upravo po-
gojevalo razvoj poučevanja te discipline. Če dejansko analizirate programe tečajev od 
leta 1925 do danes, boste opazili, da je poleg povsem teoretičnih vidikov dovolj pros-
tora za praktične vaje na arhivskih inštitutih, in s tem še enkrat poudarili dejstvo, da je 
arhivistika disciplina, ki zahteva spretnosti, ki presegajo zgolj teorijo.
Ključne besede: Arhivistika, posebna šola za arhiviste in bibliotekarje, Eugenio Casano-
va, Univerza Sapienza v Rimu, poučevanje.
57FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
1 INTRODUZIONE
Nella storia millenaria della prima università di Roma, accanto a corsi di studio e 
insegnamenti la cui storia può essere fatta risalire alle origini trecentesche della Sa-
pienza (Di Simone 1980, Spano 2008, Renazzi 2011, Raffaeli 2011), si ritaglia un suo 
spazio quasi centenario anche l’insegnamento dell’archivistica (Carbone – Nemore 
2017). Prima della creazione della cattedra universitaria di archivistica, avvenuta 
nel 1925, la formazione degli archivisti a Roma era stata appannaggio della Scuola 
dell’Archivio di Stato di Roma, istituita nel 1878, dove la formazione era basata sul-
lo studio della paleografia e della diplomatica, a cui si aggiunse, agli inizi del No-
vecento, l’archivistica. In quegli stessi anni anche il Vaticano aveva creato un corso 
di formazione per gli addetti all’Archivio Segreto Vaticano4, infatti nel 1884 papa 
Leone XIII aveva istituito una Scuola speciale di paleografia e storia comparata. In 
Sapienza, come detto, l’archivistica entra nel novero delle materie di insegnamento 
nell’anno accademico 1925-1926 quando Eugenio Casanova viene chiamato ad in-
segnarla presso la Facoltà di Scienze Politiche. Da questa prima introduzione l’inse-
gnamento si è protratto nel tempo fino ad arrivare ai giorni nostri, con un’unica in-
terruzione che va dal 1935 al 1947. La particolarità che caratterizza l’insegnamento 
romano è il fatto che i docenti non sono stabilizzati fino al 1970, ma hanno contratti 
annuali e provengono tutti dall’Amministrazione degli archivi di Stato, mantenendo 
spesso la duplice funzione di archivista di Stato e docente universitario, anche sotto 
questo aspetto capostipite fu Casanova, che quando fu incaricato dell’insegnamen-
to di archivistica applicata era direttore dell’Archivio di Stato di Roma e dell’Archivio 
del Regno. Questa sorta di osmosi che si è verificata tra l’Amministrazione archivisti-
ca e la cattedra universitaria ha influenzato anche il modo in cui i corsi erano orga-
nizzati e strutturati, come si vede esaminando i programmi degli stessi conservati 
presso l’Archivio storico di Sapienza. Quella struttura originaria ancora oggi segna 
l’organizzazione dei corsi di archivistica in cui la parte pratica di esercitazioni presso 
istituti archivistici si sviluppa in parallelo con la parte teorica del corso, evidenzian-
do ancor di più, se necessario, l’aspetto pratico di una disciplina che, dalla gestione 
documentale alla conservazione e valorizzazione degli archivi storici, vive la neces-
sità di una dimensione ancorata all’attività sul campo. 
2  EUGENIO CASANOVA E L’ISTITUZIONE DELLA PRIMA CATTEDRA DI 
 ARCHIVISTICA A ROMA
«Questo volume contiene il corso, da noi professato nella Facoltà di scienze politi-
che ed economiche della r. Università di Roma, sotto gli auspici dell’on. prof. Alberto 
De Stefani, benemerito preside della Facoltà medesima. Vede la luce per l’insistenza 
affettuosa, colla quale l’amata nostra unica sorella, Giuseppina, seppe vincere la 
nostra riluttanza e spingerci al lavoro, additandoci l’obbligo, impostoci dalla lun-
ga serie di anni trascorsi nell’amministrazione degli archivi, di raccogliere, prima di 
chiuderla, le osservazioni, fattevi, da lasciare ai colleghi e agli studiosi come con-
forto nella dura ascesa» (Casanova 1928, pp. VI-VII), così Eugenio Casanova nell’in-
troduzione del suo manuale di archivistica, indicava sin da subito la duplicità del 
suo lavoro: essere un manuale teorico per gli studenti del corso di archivistica ma 
al contempo essere il frutto dell’attività pratica, svolta dall’autore, in tanti anni di 
lavoro presso gli archivi di Stato.
4 Oggi Archivio Apostolico Vaticano
58 FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
L’Archivistica di Casanova nacque appunto per soddisfare le esigenze degli studenti del 
corso universitario da lui tenuto presso la neonata Facoltà di scienze politiche della R. 
Università di Roma. Casanova, direttore dell’Archivio di Stato di Roma e soprintendente 
dell’Archivio del Regno, era stato incaricato dell’insegnamento di “Archivistica” nell’an-
no accademico 1925-1926 (AS Sapienza, Fascicoli del personale docente, Casanova, Eu-
genio), su richiesta del collegio dei docenti della Facoltà di Scienze politiche che, nella 
seduta del 12 gennaio 1926, a proposito dell’istituzione di nuovi insegnamenti così si 
esprime: «si delibera di istituire quello [il corso] di Archivistica e diplomatica e di affi-
darne l’incarico al Comm. Eugenio Casanova» (AS Sapienza, Facoltà di Scienze Politiche, 
Adunanze del Consiglio della Facoltà di Scienze Politiche, 1926). Come si evince dai suc-
cessivi verbali (AS Sapienza, Archivio studenti, Adunanze del Consiglio della Facoltà di 
Scienze Politiche, 1926-1935) e dal Libretto delle lezioni di quell’anno accademico (AS 
Sapienza, Facoltà di Scienze Politiche, Libretti delle lezioni a.a. 1925-1926) il corso non 
prese il nome di Archivistica e diplomatica ma quello di Archivistica applicata. Il corso si 
svolgeva tre volte la settimana (lunedì, mercoledì e venerdì), ogni lezione durava un’o-
ra (dalle 8 alle 9 del mattino), e il luogo deputato allo svolgimento del corso era l’allora 
sede dell’Archivio di Stato di Roma in via degli Astalli n. 155. 
Il corso, strutturato in 47 lezioni, così come il manuale, era ripartito in diverse sezioni 
e lezioni i cui argomenti principali erano: nozioni base di archivistica (definizione della 
materia, storia e sviluppo del concetto di archivio, materiali e supporti scrittori), for-
mazione e gestione degli archivi correnti, tutela e conservazione degli archivi storici, 
legislazione archivistica, elementi di paleografia e diplomatica, tipologie di archivi de-
finite in base al soggetto produttore e archivieconomia, termine con cui si identificano, 
ancora oggi, tutti gli elementi necessari per la corretta tenuta degli archivi, dall’arredo 
dei locali ai mezzi più idonei per preservare gli archivi dai danni dovuti agli agenti pato-
geni (Casanova 1928). Una parte importante delle lezioni era dedicata alle esercitazioni 
pratiche e ai laboratori di restauro (AS Sapienza, Facoltà di Scienze politiche, Libretti 
delle Lezioni, a.a. dal 1925-1926 al 1934-1935). Nell’anno accademico 1927-1928 il corso 
di Casanova fu tenuto anche per gli studenti della Sezione Speciale per Bibliotecari e 
Archivisti, istituita nel 1927 (art. 126 dello Statuto dell’Università), per volere del diret-
tore Vincenzo Federici, presso la Scuola di Storia Medievale e Moderna, della Facoltà di 
Lettere e Filosofia (Annuario della Regia Università di Roma per gli anni 1925-1928).
L’insegnamento di Archivistica applicata si interrompe bruscamente nell’anno accade-
mico 1934-1935, quando il Ministero dell’Educazione nazionale non consentì a Casano-
va, che era stato collocato a riposo dall’Amministrazione archivistica, di continuare nel 
suo incarico in ottemperanza del r. decreto-legge 1° giugno 1933, n. 592 riguardante il 
divieto di assumere e mantenere in servizio non di ruolo personale in pensione. Il Con-
siglio della Facoltà di Scienze politiche nella riunione del 16 luglio 1934 aveva espresso 
una «preghiera al Rettore di ottenere che l’incarico sia confermato, malgrado il colloca-
mento in pensione del Casanova, trattandosi d’un insegnante specializzato nella mate-
ria di grande valore» (AS Sapienza, Facoltà di Scienze Politiche, Adunanze del Consiglio 
della Facoltà di Scienze Politiche, 1934) e il Consiglio d’Amministrazione della R. Univer-
sità di Roma, nell’adunanza del 19 luglio 1934 chiedeva, su indicazione del Rettore, che 
l’incarico per l’insegnamento di archivistica, anche se non fosse possibile darlo al Casa-
nova, sia assegnato ad un altro docente (AS Sapienza, Fascicoli del personale docente, 
Casanova, Eugenio). Il Ministero dell’Educazione Nazionale con lettera del 28 agosto 
1934 chiarisce che non risultando dimostrata l’insostituibilità di Casanova nell’insegna-
5 Oggi la sede dell’Archivio di Stato di Roma è nel Complesso di Sant’Ivo alla Sapienza in Corso del Rinasci-
mento n. 40.
59FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
mento dell’archivistica non ritiene necessario inoltrare la richiesta di deroga al capo del 
Governo che aveva l’ultima parola su tali richieste (AS Sapienza, Fascicoli del persona-
le docente, Casanova, Eugenio). Nonostante il Consiglio d’Amministrazione e lo stesso 
Ministero si esprimano nel senso di conservare attivo l’insegnamento dell’archivistica 
all’interno dell’Università romana, tale parere rimane inapplicato e dall’anno accade-
mico 1934-1935 l’insegnamento scompare sia dalla Facoltà di Scienze politiche sia dalla 
Sezione speciale per bibliotecari paleografi e archivisti paleografi, dove rimangono at-
tivi gli insegnamenti riguardanti le biblioteche e le discipline medievistiche. All’interno 
della Sezione il corso per archivista paleografo era di durata biennale ed accessibile, 
previa dimostrazione di conoscere il latino, il francese e un’altra lingua straniera, ai 
laureati in lettere e in giurisprudenza. Il curriculum era orientato principalmente alle 
discipline medievistiche (paleografia e diplomatica, cronologia, cartografia medievale 
e storia delle istituzioni medievali), con un unico insegnamento di archivistica, quello 
appunto tenuto da Casanova, che fu eliminato nel 1934. Tuttavia, all’interno della Se-
zione speciale si mantennero e si diede grande importanza alle esercitazioni pratiche 
da svolgersi presso l’Archivio di Stato durante le vacanze autunnali. Alla fine dei corsi 
dovevano essere sostenuti gli esami nelle materie impartite ma non era previsto un 
esame finale per il conseguimento del diploma. Con il regio decreto 26 ottobre 1940, n. 
2069 il curriculum per archivista paleografo per essere ripristinato con il DCPS n. 1758 
del 31 dicembre 1947 che istituiva una Scuola speciale per Bibliotecari e Archivisti Pa-
leografi, con lo scopo di «fornire la preparazione scientifica e tecnica, particolarmente 
paleografica, a coloro che intendono dedicarsi al governo delle biblioteche e degli ar-
chivi pubblici, e altresì di perfezionare coloro che, appartenendo al personale di questi 
istituti, già possiedono tale preparazione» (Pratesi, 1992, p. 20). 
3 LA SCUOLA SPECIALE ARCHIVISTI E BIBLIOTECARI
L’insegnamento dell’archivistica era quindi già stato formalizzato durante il periodo fa-
scista, per essere poi soppresso quando il suo docente di riferimento era stato mandato 
in pensione. 
Dopo il decennio casanoviano si devono attendere gli anni ’50 del ‘900 per vedere 
istituzionalizzato dal punto di vista accademico l’insegnamento dell’archivistica. È 
soltanto con l’istituzione della Scuola Speciale per Archivisti e Bibliotecari (DPR 19 
settembre 1952, n. 1697) a cui viene riconosciuta la fisionomia di una facoltà e viene 
dotata di un proprio organico, che l’insegnamento dell’archivistica si stabilizza e di-
venta un elemento caratterizzante del corso di studi. La SSAB prevedeva tre distinti 
curricula: archivista paleografo, bibliotecario e conservatore di manoscritti. L’accesso 
alla Scuola, almeno per i suoi primi anni di vita, era consentito ai laureati in lettere, 
giurisprudenza e scienze politiche6, inoltre, per gli iscritti che non avevano conseguito 
la maturità classica era prevista una prova preliminare per verificare la conoscenza 
del greco (Carbone e Nemore 2017). 
Anche all’interno della SSAB, che pure nasce con il compito di formare anche archivisti, 
l’insegnamento dell’archivistica vive e sopravvive attraverso l’affidamento di incarichi 
di insegnamento a archivisti di Stato che hanno ottenuto l’abilitazione alla libera do-
cenza, è il caso ad esempio di Leopoldo Sandri e Leopoldo Cassese, o ad ex archivisti di 
Stato che insegnano discipline affini presso altre università, si può citare ad esempio 
Giorgio Cencetti. 
6 Il numero delle lauree ammissibili aumentò nel corso degli anni fino ad includere tutti i laureati in disci-
pline umanistiche ed anche in alcune materie scientifiche, come matematica.
60 FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
All’inizio la Scuola riscontrò numerose difficoltà a veder riconosciuto il suo valore for-
mativo per gli archivisti da parte del Ministero dell’Interno, da cui allora dipendeva 
l’amministrazione archivistica, tanto che nell’adunanza del 31 gennaio 1955 il Consiglio 
della Scuola pregò il Ministero dell’interno «nell’intento di mettere l’istituzione sempre 
meglio in grado di assolvere ai suoi compiti peculiari di formazione tecnico-scientifi-
ca, [di] studiare l’opportunità di prestare fattiva collaborazione alle sorti future della 
Scuola» (Archivio storico SSAB, Verbali delle adunanze, 1953-1970). Nonostante l’inte-
ressamento per lo sviluppo dell’insegnamento dell’archivistica all’interno della Scuo-
la espresso dal ministro dell’Interno Fanfani, il consiglio della Scuola ritiene non sia il 
caso di assegnare i due posti di ruolo assegnati alla SSAB nel 1954 ad «insegnamenti 
esclusivamente tecnico-professionali, anche se specifici, come l’Archivistica generale 
con esercitazioni e legislazione comparata degli archivi […] mentre un insegnamento 
quale l’Archivistica speciale con esercitazioni e storia degli archivi dovrebbe essere pre-
sa in considerazione in quanto ha autonomia scientifica» (Archivio storico SSAB, Verbali 
delle adunanze, 1953-1970), si decise quindi di assegnare un posto all’Archivistica spe-
ciale e l’altro alla Storia degli ordinamenti. La decisione presa dal Consiglio della Scuola 
prevedeva l’attribuzione delle due cattedre per trasferimento, per quella di Archivistica 
speciale fu presentata una sola domanda da parte di Ruggero Moscati, che peraltro ave-
va tenuto il corso di Archivistica con esercitazioni nel 1950-1951 (AS Sapienza, Scuola 
Speciale per Archivisti e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. 1950-1951), mentre per 
Storia degli ordinamenti le domande furono due e questo scatenò un’aspra battaglia 
accademica che comportò il congelamento di entrambi gli affidamenti (Paoloni 2011, 
pp. 78-79). Facendo un passo indietro e tornando al momento della nascita della Scuo-
la, la situazione degli insegnamenti di archivistica era la seguente: Leopoldo Sandri era 
incaricato dal 1952-1953 dell’insegnamento di Archivistica generale e legislazione com-
parata e Giorgio Cencetti di quello di Archivistica speciale e storia degli Archivi, oltre che 
di quello di paleografia latina di cui lo stesso Cencetti era professore ordinario all’Uni-
versità di Bologna. Nel 1955 Cencetti decise di lasciare il corso di Archivistica speciale e 
per questo la SSAB si vide costretta a cercare un nuovo docente questa volta stabile per 
la materia, ma, come detto, la chiamata di Moscati si impantanò e quindi a sostituire 
Cencetti fu chiamato Leopoldo Cassese.
Passando ad analizzare i contenuti dei diversi corsi è possibile affermare che il principio 
del doppio binario, teorico e pratico, dell’insegnamento di archivistica stabilito da Casa-
nova nel 1956 fu mantenuto dai suoi successori. Infatti, il corso di archivistica generale 
e legislazione comparata degli archivi tenuto da Leopoldo Sandri dal 1951-1952 al 1982, 
anno in cui fu collocato a riposo per raggiunti limiti di età (AS Sapienza, Fascicoli del 
personale docente, Sandri, Leopoldo) era previsto tre volte alla settimana per un totale 
di 46 ore di lezione annuali, nel primo anno le lezioni furono 58, al cui interno trova-
vano spazio sia gli aspetti teorici sia quelli pratici della disciplina. L’insegnamento era 
articolato in: definizione della disciplina e sue applicazioni, riordinamento e inventa-
riazione degli archivi pubblici e privati, conservazione e restauro dei documenti antichi, 
legislazione archivistica italiana ed estera, storia degli archivi, esercitazioni pratiche 
presso l’Archivio di Stato di Roma e visite di studio presso archivi istituzionali (AS Sapien-
za, Scuola Speciale per Archivisti e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. dal 1951-1952 
al 1966-1967). Avendo avuto diversi insegnanti nel corso degli anni l’insegnamento di 
Archivistica speciale e storia degli archivi cambia i contenuti teorici a seconda delle in-
clinazioni del docente ma costante rimane l’aspetto pratico del corso. Per fare alcuni 
esempi l’insegnamento di Cencetti era improntato su lezioni di bibliografia degli archi-
vi, e sull’illustrazione degli archivi notarili e universitari (AS Sapienza, Scuola Speciale 
per Archivisti e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. 1952-1953). Quello di Sandri era 
61FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
prevalentemente rivolto allo studio degli archivi degli stati preunitari, concentrando 
anche l’attenzione sugli archivi ecclesiastici (AS Sapienza, Scuola Speciale per Archivisti 
e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. 1953-1954). Il corso tenuto da Leopoldo Casse-
se nell’aa. 1957-1958, era incentrato sul rapporto tra storia istituzionale e archivi, sulla 
storia degli archivi e dell’archivistica in cui ampio spazio era dedicato alle teorizzazioni 
di Bonaini e Cencetti, oltre che all’evoluzione della disciplina archivistica nel corso di 
particolari periodi storici come durante la Rivoluzione Francese (AS Sapienza, Scuola 
Speciale per Archivisti e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. 1957-1958).
Il passaggio da questi primi docenti di archivistica ai loro successori, anch’essi prove-
nienti in larga parte dall’amministrazione archivistica, come Elio Lodolini e Paola Ca-
rucci, non comportò grossi mutamenti all’interno degli insegnamenti, se non per l’a-
deguamento della disciplina ai mutamenti legislativi, come ad esempio il passaggio 
dell’amministrazione archivistica dal Ministero degli Interni a quello dei Beni Culturali, 
e tecnologici, come l’avvento dell’informatica che però assunse un peso maggiore solo 
a partire dagli anni 2000, anche se già alla fine degli anni ’90 del ‘900 si ebbe l’intro-
duzione dell’insegnamento di “applicazioni tecniche agli archivi e alle biblioteche”, 
un’ulteriore spinta verso la contemporaneità si ebbe tra il 2000 e il 2007 quando furono 
istituiti gli insegnamenti di informatica per gli archivi e di archivistica contemporanea, 
ma qui già si è andati oltre il periodo di Lodolini e Carucci, per arrivare a quello di Marina 
Raffaeli e Giovanni Paoloni.
Oltre ad una riorganizzazione della didattica in chiave più contemporanea nel periodo 
compreso tra il 1997 e il 2010 l’assetto e l’esistenza stessa della SSAB sono rivoluzionati, 
infatti, in seguito alle leggi di riorganizzazione dei percorsi formativi universitari (l. 15 
maggio 1997, n. 127, e dm. 3 novembre 1999, n. 509) nell’anno accademico 2001-2002 
presso la SSAB fu istituito il corso di laurea triennale in Scienze archivistiche e librarie, 
poi soppresso e nel 2004-2005 il corso di laurea magistrale in Archivistica e biblioteco-
nomia. Nel 2010 con decreto rettorale n. 770 del 21 dicembre le attività della SSAB sono 
state sospese e tutto il suo personale (docente e non) e l’offerta formativa sono stati 
fatti confluire nell’allora Dipartimento di Scienze Documentarie, Linguistico-Filologi-
che e Geografiche7. Attualmente sono attivi il corso di laurea magistrale in Archivistica 
e biblioteconomia e la Scuola di Specializzazione in Beni Archivistici e Librari, oltre al 
Dottorato di Ricerca in Scienze Documentarie, Linguistiche e Letterarie.
4 L’ARCHIVISTICA IN SAPIENZA OGGI
Dal 2008-2009, un anno prima della definitiva cessazione della SSAB, era stata attiva la 
Scuola di Specializzazione in Beni Archivistici e Librari. 
La Scuola è un corso di diploma universitario di durata biennale a cui si può accedere 
dopo aver conseguito una laurea specialistica, magistrale o di vecchio ordinamento in 
discipline umanistiche e in seguito al superamento di un concorso per l’ammissione. 
All’interno della Scuola sono attivi diversi curricula, alcuni che in modo più esplicito si ri-
chiamano alla vecchia SSAB come quelli per conservatori di manoscritti e per archivista 
paleografi, altri come quello per archivista contemporaneo, più aperto allo studio delle 
nuove tecnologie informatiche applicate agli archivi. Nel corso degli anni anche la Scuo-
la di specializzazione ha subito modifiche dell’offerta formativa che intendono venire 
incontro alle necessità degli studenti ma anche alle richieste provenienti dal mondo 
professionale verso la formazione di un professionista degli archivi più duttile e aper-
to alla gestione informatizzata della documentazione e degli archivi. Sono stati quindi 
7 Oggi Dipartimento di Lettere e Culture Moderne
62 FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
attivati gli insegnamenti di “gestione e conservazione degli archivi digitali” destinato 
allo studio delle fasi di gestione dell’archivio corrente e alla conservazione di archivi 
nativi digitali, “strumenti e metodi per la ricerca archivistica” che intende fornire una 
disamina degli strumenti di ricerca tradizionali e informatizzati oltre a fornire nozioni 
sulla loro ideazione e strutturazione, “teoria e tecnica della descrizione archivistica”, 
che è andato a sostituire ed a integrare il precedente corso di “archivistica generale”, 
e “tipologie archivistiche pubbliche e private”, che costituisce l’evoluzione disciplinare 
dell’insegnamento di “archivistica speciale”, rimangono inoltre attivi tutti i corsi riguar-
danti le applicazioni informatiche e la legislazione per gli archivi.
Ma l’insegnamento dell’archivistica in Sapienza non si limita alla Scuola di Specializza-
zione in Beni Archivistici e Librari e nel corso di Laurea Magistrale in Archivistica e Biblio-
teconomia ma si estende a singoli insegnamenti di archivistica generale istituiti all’in-
terno dei corsi di studio in Storia contemporanea, in Lettere moderne, Musicologia, oltre 
alla possibilità per altri studenti dei corsi di laurea della Facoltà di Lettere e Filosofia di 
inserirlo all’interno del proprio piano di studi.
FONTI ARCHIVISTICHE
Casanova, Eugenio, Fascicoli del personale docente, Archivio Storico (AS) Sapienza.
Sandri, Leopoldo, Fascicoli del personale docente, AS Sapienza
Cassese, Leopoldo, Fascicoli del personale docente, AS Sapienza
Facoltà di Scienze politiche, Libretti delle Lezioni, aa. dal 1925-1926 al 1934-1935, 
AS Sapienza
Scuola Speciale per Archivisti e Bibliotecari, Libretti delle Lezioni aa. dal 1952-1953 al 
1966-1967, AS Sapienza
Facoltà di Scienze Politiche, Adunanze del Consiglio della Facoltà di Scienze Politiche, 
dal 1925 al 1934, AS Sapienza
Scuola Speciale per Archivisti e Bibliotecari, Verbali delle adunanze del Consiglio della 
Scuola Speciale per Archivisti e Bibliotecari, 1953-1970, AS SSAB Dipartimento di 
Lettere e Culture Moderne
BIBLIOGRAFIA
Annuario della Regia Università degli Studi di Roma aa. 1927-1928 (1929). Roma: Tipo-
grafia ditta Pallotta
Atti del seminario ANAI “La formazione professionale degli archivisti”, Erice, 2-4 novem-
bre 2006, in Archivi, a. II, n. 1 (gennaio – giugno 2007) 
Bonfiglio Dosio, G. (2014). La formazione degli archivisti, in Archivistica. Teorie, metodi, 
pratiche, a cura di Giuva, L., Guercio, M., Roma: Carocci, pp. 311-335
Capo, L., Di Simone, M.R. (a cura di) (2000). Storia della Facoltà di Lettere e Filosofia de 
“La Sapienza”, Roma: Viella.
Carbone, F., Nemore, F. (2017). Dove si creano gli archivisti: dalla pergamena al bit, in 
Atlanti, vol. 27 (2017), n. 2, pp. 43 - 51
Casanova, E. (1928). Archivistica, Siena: Lazzeri Arti Grafiche, 1928;
Cencetti, G. (1952). La preparazione dell’archivista, in Notizie degli Archivi di Stato, a. XII, 
pp. 15-34
Comitato Nazionale per le Celebrazioni del 25° anniversario della Scuola Speciale per 
Archivisti e Bibliotecari (1993). Roma: Litograph ’82 snc tipolitografia
63FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
Di Simone, M.R. (1980), La “Sapienza” romana nel Settecento: organizzazione universi-
taria e insegnamento del diritto, Roma: Edizioni dell’Ateneo
Duranti, L. (2008). La figura dell’archivista nel mondo contemporaneo. Riflessioni a 
margine della lettura di un recente volume, in Archivi, a. III, n. 1 (gennaio – gi-
ugno), pp. 47-57
Ministero dell’Università e della Ricerca Scientifica (2001). La riforma dell’Università. Le 
regole dell’autonomia, Roma: Salerno Editrice
Lancaster F. (a cura di) (2003). Passato e presente delle Facoltà di Scienze Politiche Mi-
lano: Dott. A. Giuffrè Editore
Paoloni G. (2010), Il periodo romano, in De Negri F., Pennella G., Rossi L. (a cura di) Leop-
oldo Cassese. Archivista e organizzatore di cultura. Seminari di studio in occasione 
del cinquantesimo anniversario della scomparsa. L’Aquila, 18 giugno 2010 - Saler-
no, 29 ottobre 2010 Atripalda (AV), 29 ottobre 2010, Roma: Ministero per i beni e le 
attività culturali. Direzione generale per gli archivi, pp. 77-87
Pratesi A. (a cura di) (1992). Formazione e aggiornamento di archivisti e bibliotecari: prob-
lemi e prospettive, Roma: Bulzoni Editore Università degli Studi di Udine (1994). 
La Formazione professionale degli archivisti e dei bibliotecari degli enti locali. Atti del 
convegno di studi, Udine 23-25 novembre 1989, Udine: Del Bianco Editore
Raffaeli, M. (2011), L’Università di Roma La Sapienza: la storia e gli studi: dalle origini 
all’unità d’Italia, in Renazzi, F.M., Storia dell’Università degli studj di Roma, detta 
comunemente la Sapienza, Roma: Università La Sapienza, vol. V, pp. 147-195
Renazzi, F.M. (2001) Storia dell’Università degli studj di Roma, detta comunemente la 
Sapienza, Roma: Università La Sapienza, (ristampa anastatica della prima edizione, 
Roma, Pagliarini, 1803-1806);
Spano, N. (2008), L’Università di Roma, Roma: Università La Sapienza(ristampa anastat-
ica della prima edizione, Roma, Mediterranea, 1935);
Zanni Rosiello, I. (2000), Sul mestiere dell’archivista, in Binchi, C., De Zio, T. (a cura di) 
L’archivista sul confine. Scritti di Isabella Zanni Rosiello, Roma: Ministero per i Beni 
e le Attività Culturali. Ufficio Centrale per i Beni Archivistici, pp. 371-388
SUMMARY
The paper aims to illustrate how over time there has been a sort of osmosis between 
the State archives and the University of Rome and how this continuous passage has con-
stantly marked the teaching methods of archival science. In fact, analyzing the course 
programs held by teachers, who were or had been State archivists, such as Casanova, 
Sandri, Cassese, Lodolini, Carucci just to name a few, we realize that particular attention 
is always given to the functional aspect of the discipline, just a demonstration of how 
the professional practice of teachers has influenced their way of conceiving the subject. 
All this is even more evident if we analyze the history of the Scuola Speciale per Archi-
visti e Bibliotecari who since the beginning tries to establish collaborative relationships 
and obtain recognition of the training offered by the Ministry of the Interior, from which, 
from the Unit to 1974, the archival administration depended.
Typology: 1.01 Original scientific research
64 FROM THE ARCHIVE TO THE CHAIR: FIRST REFLECTIONS ON NINETY YEARS OF ARCHIVAL STUDIES  IN SAPIENZA Giulia Campanelli, Francesca Nemore, Giulia Villani
Magdalena Marosz1 
(Poland)
ARCHIVAL EDUCATION - 
LATEST CHANGES AND PROSPECTS
ABSTRACT
In the curricula of the studies in the field of archival science and document manage-
ment historical subjects and archival theory cease to dominate, leaving the field for 
the knowledge of management of the archives, documentation management, issues 
related to the electronic document as well as modern technologies, both those directly 
applicable in the work of an archivist and those in the field of search for information or 
knowledge management. 
Such a change in the way archivists are educated results from a change in the expecta-
tions towards them. On the one hand, employers’ expectations, which arise from the 
functional transformation of the archives associated with technological development, 
on the other hand, social expectations arising from the needs of the emerging informa-
tion society.
Key words: archival training, archival education, professional competence
ISTRUZIONE ARCHIVISTICA - 
ULTIMI CAMBIAMENTI E PROSPETTIVE
SINTESI
Nei curricula degli studi nel campo dell’archivistica e della gestione documentale, i sog-
getti storici e la teoria archivistica cessano di dominare, lasciando il campo alla cono-
scenza della gestione degli archivi, della gestione della documentazione, delle que-
stioni relative al documento elettronico così come delle moderne tecnologie, sia quelle 
direttamente applicabili nel lavoro di un archivista sia quelle nel campo della ricerca 
dell’informazione o della gestione della conoscenza. Un tale cambiamento nel modo in 
cui gli archivisti sono formati dà un cambiamento delle aspettative nei loro confronti. 
Da un lato, le aspettative dei datori di lavoro, che nascono dalla trasformazione fun-
zionale degli archivi associati allo sviluppo tecnologico, dall’altro le aspettative sociali 
derivanti dalle esigenze della società dell’informazione emergente.
Parole chiave: formazione archivistica, istruzione archivistica, competenza professionale
1 Ph.D. Magdalena Marosz, Archiwum Narodowe w Krakowie, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w 
Krakowie, magdamarosz1@gmail.com
 Graduated in history at Jagiellonian University, specialising in archival theory. After graduating, she 
started working at the State Archives in Krakow (from 2013 the National Archive in Krakow). Since 200 
a member, delegated by the Head Office of the State Archives, of the International Institute of Archival 
Science in Trieste and Maribor. She has been conducting lectures in archival theory and methodology at 
the Pontifical University of John Paul II in Krakow and the University of Pedagogy in Krakow.
65ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
ARHIVSKO IZOBRAŽEVANJE - 
ZADNJE SPREMEMBE IN PRILOŽNOSTI
IZVLEČEK
V študijskih programih s področja arhivistike in upravljanja z dokumenti prenehajo 
prevladovati zgodovinski predmeti in arhivska teorija, področje pa prepušča znanju o 
upravljanju arhivov, vodenju dokumentacije, vprašanjih v zvezi z elektronskim doku-
mentom in sodobnih tehnologijah, tako tiste, ki se neposredno uporabljajo pri delu ar-
hivarja, kot tiste na področju iskanja informacij ali upravljanja znanja.
Takšna sprememba v načinu izobraževanja arhivistov je posledica spremembe pričak-
ovanj do njih. Na eni strani pričakovanja delodajalcev, ki izhajajo iz funkcionalne pre-
obrazbe arhivov, povezanih s tehnološkim razvojem, na drugi strani družbena pričak-
ovanja, ki izhajajo iz potreb nastajajoče informacijske družbe.
Ključne besede: arhivsko izobraževanje, arhivsko izobraževanje, strokovna usposobljenost
EDUKACJA ARCHIWALNA - 
OSTATNIE ZMIANY I MOZLIWOSCI
ABSTRAKT
W programach studiów z zakresu archiwistyki i zarządzania dokumentacją przestają 
dominować przedmioty historyczne i teoria archiwalna, na rzecz wiedzy z zakresu za-
rządzania archiwum, zarządzania dokumentacją, zagadnień dotyczących dokumentu 
elektronicznego, a także nowoczesnych technologii, zarówno tych mających bezpo-
średnie zastosowanie w pracy archiwisty, jak i tych z obszaru wyszukiwania informacji 
czy zarządzania wiedzą.
Taka zmiana sposobu kształcenia archiwistów wynika ze zmiany oczekiwań w stosun-
ku do nich. Oczekiwań zarówno pracodawców, co wynika z przeobrażeń funkcjonal-
nych archiwów mających związek między innymi z rozwojem technologicznym, ale 
także oczekiwań społecznych, wynikających z potrzeb powstającego społeczeństwa 
informacyjnego.
66 ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
1 MAIN TEXT
Since the beginning of the 21st century, among Polish archivists, there has been a wide and 
quite lively discussion about the model of education. In the decades since the mid-20th cen-
tury (when the university education of archivists began in Poland), this is yet another period 
of growing interest in this subject. At present, this discussion does not result – as it has often 
been the case in the past – from the dependence of the way of education in general on the 
political situation but, admittedly, from the needs the modern archival science is facing.
It must be agreed that the university model of educating archivists, still dominant in the 
Polish model of education of archival staff, provides thorough preparation for research 
work. The curricula and the distribution of specific subjects at various universities are 
prepared in different ways, but the learning outcomes are the same. However, more 
and more often we wonder whether such a model of, let us call it ‘university education’, 
fully satisfies today’s needs of the archives, especially current archives functioning in 
public administration, institutions, organizations, and companies.
Today, it seems obvious that archivists educated following this model are qualified pri-
marily to work with historical resources, with the oldest archives, which require also 
good historical knowledge.
A completely different preparation, however, is expected of the people working with 
the contemporary records, whether of state or non-state institutions, flowing into the 
archives on an ongoing basis.
Also, the professional duties of these two groups of archivists, resulting from the methods 
of analysing the old and contemporary records, are different. The archivist who analyses 
the oldest files works mainly for scholars, historians, while the one who works with the 
contemporary records works mainly for the needs of the general public, of course also a 
researcher in this group, but only as one of the recipients. He also works with completely 
different archival materials, requiring different preparation, less in the field of history, and 
more in the field of documentation management, scientific information (see Marosz, 2014).
In 1997, at the III Congress of Polish Archivists, a clear postulate was made: those re-
sponsible for university archivist education should ask themselves a question about the 
problems arising from the needs of the emerging information society. At that time, a 
proposal was made to establish an independent university subject educating archivists, 
i.e. to depart from the practice of educating historians with archival specialization (Sku-
pieński, 2003, p. 25).
Thus, it was the community of archivists itself that contributed to the currently wide-
spread change in the way of educating archivists in Poland. It became clear that apart 
from educating historian-archivists, universities should educate, perhaps even primar-
ily, archivists acquainted with the issues of contemporary documentation and familiar 
with legal and administrative issues, as well as with the broadly understood informa-
tion management. In short, specialists prepared to work with rapidly growing contem-
porary documentation, both in historical archives and in current archives.
There is also the issue of the shaping of the growing archival resource by archivists. On 
the one hand, new information technologies are entering offices and other institutions, 
and on the other hand, files that are not official, but produced by various institutions, 
non-governmental organizations or by the media, begin to acquire a different cognitive 
meaning for researchers. Therefore, the question arises whether today the key to col-
lecting historical archival resources for future generations should not be a system based 
not on the rank of a given institution in the official hierarchy, but rather on its functional 
significance (Skupieński, 2003, p. 26-27). 
67ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
It should be emphasized that traditional archival science can also work well in the new 
conditions, when an increasing part of the processes related to the collection, record-
ing, and analysis of documents is carried out using computer systems, as it has long been 
both aware of and has had the ability to solve problems related to collecting, organizing 
and storing information (Skupieński, 2003, p. 29).
This is how we can outline the possibilities that a new approach to documentation 
opens up for archivists in the era when the information contained in it becomes one of 
the most valuable goods used by modern society.
So, still, an archivist should have competences not only as a person caring for historical 
sources used for research work but also as a specialist in matters related to the storage 
of information (see Marosz, 2014).
Universities educating archivists are facing new tasks, resulting not only from the need 
to adapt the educational offer to the new needs of archival institutions but also from pre-
dicting what qualifications will be needed by archivists in the more or less distant future.
Currently, archivists are being less and less often trained by the combination of their 
education with historical studies. Such an offer is directed only to a fairly small group 
of future specialists working with the oldest documentation, most of which is already 
well-documented and developed. Today, there is a strong trend to educate specialists 
in document management, combining their professional preparation with scientific in-
formation and even computer science. As a result, at universities which educate archi-
vists, “documentation management and archivistics” was created as a separate subject, 
through such a distribution of accents, showing the hierarchy of education. More and 
more often, the subject of “documentation management and archivistics” is supple-
mented with information brokering.
Thus, the education of archivists has become interdisciplinary and, as such, naturally con-
nects with other fields of knowledge and science, which enables the graduates to broaden 
their knowledge and skills in such a way that they can also act in other areas, close to archi-
val science. The extended professional profile of an archivist also gives him better employ-
ment opportunities, both in various types of archives and outside them. From this point 
of view, it is particularly important to emphasize education that allows acquiring both 
knowledge and practical skills, allowing the graduate to function in the field of archival 
science, document management, as well as knowledge and information management.
New, rapidly evolving technologies bring new challenges. Voices appear that, especial-
ly in the field of archival studies, what would be particularly useful is extensive educa-
tion in the field of scientific information, intended to provide the ability to use new tech-
nologies in finding and using information both during studies and in future professional 
work. Two variants of educating future archivists in the field of scientific information 
could be introduced. The first variant would be addressed to students as users of scien-
tific information, but with an extended programme as compared to the basics taught 
in other fields of study, and would give them the competence to search for information 
mainly for their own use. The second one would be used to prepare an archive employ-
ee with a specialization in scientific information (Pindlowa, 2003, p. 81).
We take it for granted that in the educational programme the model of archivists’ ed-
ucation is, first and foremost, adjusted to the needs of the archives, so any changes 
in the education model follow the evolving needs of archival institutions. However, 
it is also worth looking at the education of archivists from the perspective of archive 
users. Being better and better educated, and aware of the possibilities and needs of 
the information society, they put many new requirements and tasks before the ar-
68 ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
chives and archivists. This requires archive employees to develop and improve their 
professional skills and knowledge continually. It may also cause a change in the way 
of teaching archivists, both students, and archives employees who want to improve 
their professional qualifications.
From this perspective, in educating future and current archivists, a field opens up for 
the development of permanent education in the form of remote education, namely 
e-learning. Universities successfully use the e-learning model for a certain percentage 
of the teaching hours. The recent months, namely the time of the COVID 19 pandemic, 
resulted in the transition to a purely remote learning system, allowing us to see the ad-
vantages and disadvantages of such a system. Regardless of some shortcomings, how-
ever, it must be admitted that such a system is excellent for lifelong learning.
The education of archivists, whose role is, among other things, to meet the demands 
of a modern information society, requires modern and broad curricula that will also 
include subjects in the field of IT and scientific information, as well as in the field of 
administration and law. Also, the curricula of specialized, archival subjects should be 
modernized and expanded, fully taking into consideration the new technologies used 
in modern archival science.
Most of the changes in archivists’ education programs, introduced today at various levels 
of education and in various types of educational institutions, result primarily from the de-
velopment of archivistics as an academic discipline, from the IT revolution, and the result-
ing new competence needs of archivists. The faster and faster development of IT influenc-
es the changes and innovativeness of archival education. The most important direction 
of these changes is integration, consisting, on the one hand, in blurring the boundaries 
between traditional disciplines intertwined in archival education, such as history, scien-
tific information, IT, management. On the other hand, in connecting the academic world 
with the work environment. It is believed that the most effective teaching is an integral 
one, which helps to achieve innovative education. However, in order for education to fully 
fulfil its tasks, it must be lifelong learning, which follows directly from the development 
of information technologies, their impact on documentation management, and the func-
tioning of modern archives (see Mamczak-Gadkowska, 2009).
The relationship between the education of future archivists, their training and profes-
sional development.The needs related to the training of archivists result both from their 
earlier preparation for work in the profession, i.e. from their education, and from the 
market needs. Therefore, any training programmes for archivists should address these 
two factors: namely, they should complement and broaden the archivists’ knowledge 
and skills acquired within the education process, while also responding to the current 
needs of archival institutions, taking into consideration especially the technological 
changes affecting the creation and methods of archival documentation analysis.
Archivists are being trained, according to the prevailing method, primarily as historians 
with archival specializations. Would departure from this method, in favour of occupa-
tional studies, and thus educating archivists as primarily being practically prepared for 
the profession, be a good solution? It seems that yes. Moreover, further professional 
training of such specialists also seems much easier to profile (see Marosz, 2017). 
As stated by Theo Thomasen during his presentation at the First European Conference 
for Archival Educators and Trainers: “Within the paradigm of the knowledge society the 
four major tendencies in archival education and training - expansion, innovativeness, 
integration and professionalisation - might be redirected into appropriate channels. In 
archival education and training the ongoing expansion of knowledge will not primarily 
be met anymore by storing ever more knowledge in the heads of the students, but by 
69ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
the use of networked knowledge systems. Innovativeness and creativity will not pri-
marily be promoted by the application of linear, procedural thinking anymore, but by 
the integration by the student of learning and researching right from the beginning of 
her or his study. Integration is not primarily realised by designing curricula of ever in-
creasing complexity, but by enabling the student to link any specific learning compo-
nent to any other component of his learning environment. And the professionalisation 
of the teaching process will not merely be an attribute of the new learning system, but 
a major condition for its use and further development.” (Thomasen, 2001).
Changes in the methods of educating archivists have a direct impact on the changes in the 
teacher-student relationship. It is becoming more and more important not just to transfer 
knowledge, but to enforce creative thinking that helps in a creative approach to perform-
ing task performance and problem solution. Such an approach of the teacher helps the 
students to independently obtain the necessary information, deepen their knowledge, 
and move freely on the border of various academic disciplines and professions.
As for the education focused on the strict professional preparation of the student of ar-
chival science, the introduction of a specialist course is quite a fundamental and signifi-
cant change in the education system. At the price of a limitation of historical subjects, it 
introduces an extensive package of professional subjects in the field of archival science, 
documentation management, scientific information, information management, and 
the basics of IT. Additionally, the number of hours of apprenticeship held by students 
is significantly increased, which also allows diversifying the institutions in which each 
student takes the apprenticeship. At this point, there is scope for close cooperation be-
tween universities and the archives which train archivists, since for such a method of 
education there is a need for people with professional experience and practical prepa-
ration in the field of widely understood archival science.
Until now, archives have understood their educational function as the activities sup-
porting and complementing the educational process of the students of archival science. 
Today, they are actively involved in the teaching process, both at the stage of academic 
classes and apprenticeships. An important educational activity is also the promotion of 
the archives in the public awareness. The archives themselves have a crucial role to play 
here, but in order to have well-prepared staff, it is important to educate them properly. 
Universities play an important role here by offering appropriate subjects in their educa-
tion programmes to provide students with adequate knowledge and skills in promoting 
knowledge about archival institutions and their resources. But probably an even more 
important activity is the involvement of the archives themselves in the appropriate 
preparation of a specific group of their employees for this type of task (see Rosa, 2016). 
2 SUMMARY
Continuous technological progress naturally forces the modernization of curricula at all 
levels of archivist education. Equally important elements that directly affect the model 
of archivist education are the needs of archival institutions, first of all, their interest in a 
well and comprehensively educated staff, as well as social needs. Hence, the connection 
between archivistics and multidimensional information management, which appears 
in the offer of universities educating archivists. 
Archival institutions are also interested in directly influencing the process of education 
of future archivists and the participation in the transfer of practical skills to the students. 
A separate problem worth considering is the distribution of specialist subjects within 
the academic curricula, preparation for which duties and tasks should be provided by 
the 1st and 2nd-degree studies conducted in the Bologna system.
70 ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
REFERENCE LIST
Mamczak-Gadkowska Irena (2009), Kierunki zmian w kształceniu archiwistów na 
przełomie XX i XXI wieku, Res Historica, 28, pp 9-19
Marosz, Magdalena (2017), Professional competence of an archivist – changes that can 
be expected, ATLANTI, 27/2, pp 149-153
Pindlowa Wanda (2003), Podstawy informacji naukowej w programach kształcenia 
wyższego dla archiwistów, Archeion, 105, pp 79-84
Rosa Agnieszka (2016), Działalność edukacyjna archiwów w kształceniu archiwistów 
na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Archiwa-Kancelarie-Zbiory, 7 
(9), pp. 77-90
Skupieński Krzysztof (2003), Dyskusja nad perspektywami kształcenia archiwistów na 
polskich uniwersytetach — stadium pytań czy odpowiedzi?, Archeion, 105, pp 23-41
Thomassen, Theo (2001), Modelling and re-modelling archival education and tra-
ining. Available at: http://www.ica-sae.org/mrconfpaper1.html (accessed on 
14.07.2020)
Typology: 1.04 Professional Article
71ARCHIVAL EDUCATION - LATEST CHANGES AND PROSPECTS Magdalena Marosz
Špela Sečnik1 
Anja Prša2 
(Slovenia)
THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: 
INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST 
AND A CURATOR DOCUMENTALIST
ABSTRACT
Purpose: Managing documents and archival records is not solely in domain of an archi-
vist, but also in domain of a curator documentalist, who works in a museum. The au-
thors of this paper address both professions and search for common features of both. 
Method/approach: The purpose of this paper is to prove, that both professions have 
common ground regarding everyday work and to prove that when a museum has to 
submit archival records to the archival institution, it is essential that the archivist and cu-
rator documentalist cooperate. Required knowledge and syllabus of both certification 
exams was analysed. 
Results: Clear parallels between guardians of cultural heritage have been shown by 
comparing and analysing required knowledge of both professions for passing certi-
fication exam. A curator documentalist is responsible for museum collections and its 
documentation. A scientific method is used to create proper documentation and data 
arrangement of archival records. The same approach is used by archivists. Alongside the 
well-known tasks of acquisition, management of archival records and appraisal of re-
cords, nowadays it is important for archivist to cooperate with creators of records and to 
educate those employees, who manage records.
Conclusions/findings: In a museum, the curator documentalist is the one, who knows 
the records and documentation, which is why the process of appraisal and submission of 
archival records to archive is easier. The authors also prove that an archivist in an archi-
val institution and a curator documentalist in a museum have similar requirements for 
education and other skills and knowledge. 
Keywords: curator documentalist, archivist, museum, archive, certification exam
I GUARDIANI DEL PATRIMONIO CULTURALE: INTERSEZIONI
TRA UN ARCHIVISTA E UN CURATORE DOCUMENTALISTA
SINTESI
Scopo: la gestione di documenti e documenti d’archivio non è di esclusiva competenza 
di un archivista, ma è anche di competenza di un documentalista curatore, che lavora 
in un museo. Gli autori di questo articolo affrontano entrambe le professioni e cercano 
caratteristiche comuni di entrambe. 
1 Špela Sečnik, mag. arhivistike in dokumentologije, Mestni muzej Krško, spela.secnik@mestnimuzejkrsko.si
2 Anja Prša, višja arhivistka, Zgodovinski arhiv Celje, anja.prsa@zac.si
72 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
Metodo / approccio: lo scopo di questo documento è di dimostrare che entrambe le pro-
fessioni hanno un terreno comune riguardo al lavoro quotidiano, e di dimostrare che 
quando un museo deve presentare documenti d’archivio all’istituto archivistico, è es-
senziale che l’archivista e il curatore documentalista collaborino. Sono state analizzate 
le conoscenze richieste e il programma di entrambi gli esami di certificazione. 
Risultati: sono stati dimostrati chiari parallelismi tra i tutori del patrimonio culturale 
confrontando e analizzando la conoscenza richiesta di entrambe le professioni per su-
perare l’esame di certificazione. Un documentalista curatore è responsabile delle colle-
zioni del museo e della sua documentazione. Viene utilizzato un metodo scientifico per 
creare una documentazione adeguata e la disposizione dei dati dei documenti di archi-
vio. Lo stesso approccio è utilizzato dagli archivisti. Accanto ai ben noti compiti di acqui-
sizione, gestione dei documenti archivistici e valutazione dei documenti, oggigiorno è 
importante per l’archivista collaborare con gli autori dei documenti e istruire i dipen-
denti che gestiscono i documenti. documentalista è colui che conosce i registri e la do-
cumentazione, motivo per cui il processo di valutazione e presentazione dei documenti 
d’archivio all’archivio è più semplice. Gli autori dimostrano anche che un archivista in un 
istituto di archiviazione e un curatore documentalista in un museo hanno requisiti simili 
per l’istruzione e altre abilità e conoscenze. 
Parole chiave: curatore documentalista, archivista, museo, archivio, esame di certificazione
VARUHI KULTURNE DEDIŠČINE: STIČIŠČA MED 
ARHIVISTOM IN KUSTOSOM DOKUMENTALISTOM
IZVLEČEK
Namen: Delo z dokumentarnim in arhivskim gradivom ni le domena arhivistov. V muze-
jskih ustanovah je za delo z gradivom zadolžen kustos-dokumentalist. Avtorici v prispe-
vku obravnavata oba poklica in iščeta skupne lastnosti.
Metoda/pristop: Namen prispevka je z metodo komparacije dokazati, da imata oba 
poklica skupne točke pri samem delu in da situacija, ko muzejska ustanova pristojnemu 
arhivu izroči arhivsko gradivo, nujno zahteva dobro sodelovanje med arhivistom in kus-
tosom dokumentalistom. Pri tem je bila uporabljena tudi metoda analize zahtevanih 
znanj za uspešno opravljen strokovni izpit.
Rezultati: Primerjava in analiza znanj za uspešno opravljen strokovni izpit obeh pro-
filov, je izrisala jasne vzporednice med varuhoma kulturne dediščine. Kustos dokumen-
talist v muzejski ustanovi skrbi za muzejsko gradivo in ga popisuje, pri čemer uporablja 
znanstveno-raziskovalni pristop, ki ga pri svojem delu z dokumentarnim in arhivskim 
gradivom uporablja tudi arhivist. Zraven klasičnih nalog prevzemanja, strokovne ob-
delave arhivskega gradiva in vrednotenja dokumentarnega gradiva vse bolj v ospredje 
prihaja dobro sodelovanje z ustvarjalci arhivskega gradiva in izobraževalna dejavnost 
delavcev, ki delajo z dokumentarnim in arhivskim gradivom.
Sklep/ugotovitve: Pri ustvarjalcu, tj. muzejski ustanovi je kustos dokumentalist tis-
ti, ki gradivo najbolje pozna, zaradi česar je sama določitev arhivskega gradiva in iz-
ročitev pristojnemu arhivu lažja. Avtorici tudi dokazujeta, da imata arhivist v arhivu in 
kustos dokumentalist pri ustvarjalcu podobne oziroma skupne zahteve glede izobraz-
be, veščin in znanj.
Ključne besede: kustos dokumentalist, arhivist, muzej, arhiv, strokovni izpit 
73THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST Špela Sečnik, Anja Prša
1 UVOD
Namen članka je predstaviti poklic arhivista in kustosa dokumentalista ter ju primer-
jati, poiskati skupne lastnosti, tako pri samem delu kot na poti pridobivanja uradne-
ga strokovnega naziva. Zanimivo je, da sta si poklica različna že po samem delovnem 
okolju, pa vendar Statistični urad Republike Slovenije (www.stat.si) poklic oziroma 
ključno besedo »arhivist« in »kustos«3 uvršča pod isto kategorijo, tj. Arhivarji in kon-
servatorji/arhivarke in konservatorke. Kategorija pod opisom del navaja, da arhivarji 
in konservatorji/arhivarke in konservatorke zbirajo, ocenjujejo in zagotavljajo varno 
shranjevanje ter ohranjanje vsebine arhivov in predmetov zgodovinskega, kulturne-
ga in umetniškega pomena ali umetnin in ostalih predmetov; načrtujejo, oblikujejo in 
izvajajo sisteme za varno shranjevanje zapisov in zgodovinsko pomembnih dokumen-
tov (Statistični urad RS, 2018).
Slika 1: Standardna klasifikacija poklica arhivist in konservator  
(Statistični urad RS, 2008).
3 Ključna beseda »kustos dokumentalist« ne da rezultata. 
74 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
2 ARHIVIST 
V slovenskem prostoru je bilo objavljenih in spisanih ogromno prispevkov, ki definirajo 
poklic arhivista. V splošnem prevladuje prepričanje, da smo arhivisti potisnjeni v ozad-
je, na rob in kot Melikova in Jerajeva (2017) glede na stanje rahlo cinično ugotavljata, da 
delo arhivista lahko opravlja vsak, ki se je izobraževal, saj je njegovo delo le zbiranje in 
urejanje dokumentov, ki so pomembni za zgodovino. Pa ga resnično lahko? 
Delo arhivistov ni zgolj prevzemanje, urejanje, popisovanje gradiva, je tudi delo z 
uporabniki, ustvarjalci arhivskega gradiva, varovanje kulturne dediščine med katero 
se uvršča arhivsko gradivo, izobraževanje delavcev, ki delajo z dokumentarnim gradi-
vom, poznavanje zakonskih predpisov, zgodovine institucij ter tudi elektronskih do-
kumentnih sistemov ... Delovne obveznosti in naloge zahtevajo od arhivista mnogo 
različnih veščin in multi- ter interdisciplinarnega znanja, da svoje delo opravi strokov-
no in uspešno. 
Slovenski javni arhivi delujejo znotraj Ministrstva za kulturo. Slovensko arhivsko mrežo 
sestavlja Arhiv Republike Slovenije, ki je organ v sestavi Ministrstva za kulturo ter 6 regi-
onalnih arhivov, ki so organizirani kot javni zavodi. Delovno mesto arhivista je v javnem 
sektorju uvrščeno na področje kulture. 
2.1 Kako postati arhivist?
V Slovenski javni arhivski mreži so zaposleni arhivisti z univerzitetno izobrazbo, magis-
tri in doktorji humanističnih smeri (večinoma zgodovinarji). Leta 2012 se je v Mariboru 
na zasebni fakulteti Alma Mater Europaea odprl program študija Arhivistike (Klasinc, 
2013), ki danes poteka na vseh treh stopnjah. Namen študija je izobraževati študente na 
področju upravljanja z dokumentarnim in arhivskim gradivom. Študij se zaključi z dip-
lomo ali magisterijem oz. doktoratom s področja arhivske vede. Vendar je za pridobitev 
naziva arhivist potrebno opraviti strokovni izpit s področja varstva arhivskega gradiva, 
ki poteka v Arhivu Republike Slovenije. Pravilnik o strokovnih izpitih in pridobivanju st-
rokovnih nazivov na področju varstva arhivskega gradiva iz leta 2017 v tretji točki 22. 
člena pravi, da naziv arhivist pridobi posameznik, ki ima javno veljavno najmanj izo-
brazbo, pridobljeno po študijskem programu druge stopnje ustrezne smeri, oziroma iz-
obrazbo, ki ustreza ravni izobrazbe, pridobljene po študijskih programih druge stopnje 
ustrezne smeri, v skladu z zakonom, ki ureja slovensko ogrodje kvalifikacij (8. raven), in 
je opravil izpit v skladu s prej omenjenim pravilnikom.
Za pristop k strokovnemu izpitu je potrebno najprej opraviti pripravništvo v javnem 
arhivu ali v organizaciji, ki opravlja dejavnost s področja varstva arhivskega gradiva. 
Namen pripravništva je seznaniti se z varstvom arhivskega gradiva kot dela kulturne 
dediščine, z njegovim ohranjanjem in javno arhivsko službo. Pripravnik se seznani z 
metodami dela na področju varstva arhivskega gradiva ter se pripravlja na poznejše st-
rokovno delo (Pravilnik, 2017). Pripravništvo za pridobitev strokovnega naziva arhivist 
traja 12 mesecev pod vodstvom mentorja, ki pripravi program pripravništva. 
2.2 Pridobljena znanja
Komisija za strokovne izpite na področju varstva arhivskega gradiva za področje arhivi-
stike predpiše seznam izpitnih vsebin, pravnih predpisov in literature. Strokovni izpit je 
sestavljen iz splošnega, posebnega dela in pisne naloge s področja varstva arhivskega 
gradiva v povezavi s področjem strokovnega dela, za katero se je kandidat usposabljal 
(Pravilnik, 2017, 13. člen).
75THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST Špela Sečnik, Anja Prša
V splošnem delu strokovnega izpita se preverja poznavanje predpisov s področja kul-
ture in varstva kulturne dediščine ter predpisov s področja varstva arhivskega gradiva. 
Posebni del strokovnega izpita je sestavljen iz šestih delov, kjer se preverja strokovno 
znanje, ki je potrebno za samostojno delo arhivista. Teoretična znanja so osnova za 
delo v arhivu ne glede na katerem področju deluje. Vsekakor je za arhivista izredne-
ga pomena poznavanje zgodovine institucij, razvoj organov ter splošno razumevanje 
zgodovinskega družbenega razvoja obdobja, katerega gradivo vrednoti ter poznava-
nje zvrsti gradiva, ki je v omenjenem obdobju pri ustvarjalcu nastajalo. Vrednotenje 
gradiva predstavlja najodgovornejšo in najpomembnejšo nalogo arhivista, saj s tem v 
sodelovanju z ustvarjalcem odloča kaj je arhivsko gradivo oz. kulturni spomenik. 
Strokovno znanje arhivista ne sme obsegati zgolj poznavanje arhivskega gradiva, 
vendar tudi poglobljeno znanje dokumentarnega gradiva, upravljanje z njim, različ-
ne načine pisarniškega poslovanja ter razvoj teh sistemov poslovanja. Za večino ar-
hivistov bo v prihajajočem obdobju velik izziv spopasti se z elektronskim gradivom, 
ki ima svoje posebne specifike in zahteva dodatna znanja kot gradivo na papirnatem 
nosilcu zapisa.
3 KUSTOS DOKUMENTALIST
Narodni muzej Slovenije je leta 2010 pripravil Vzorec enotne sistematizacije delovnih 
mest s podrobnim opisom nalog ter pogojev za zasedbo delovnega mesta, za izva-
janje nalog javne službe, z upoštevanjem določil in nazivov v novem plačnem siste-
mu (Narodni muzej Slovenije, 2010), v katerem je podrobno predstavil poklice, ki so 
evidentirani in zastopani v muzejih po Sloveniji in v tujini. Delovno mesto kustos ima 
v splošnem opisu del navedeno pridobivanje gradiva in sistematično dopolnjevanje 
zbirk v skladu z zbiralno politiko, muzeološko obdelavo in dokumentiranje gradiva, 
proučevanje in raziskovanje gradiva, prezentiranje gradiva, delo z obiskovalci, pe-
dagoško, popularizacijsko in publicistično dejavnost ter ostala strokovna dela (ibid., 
4-5). V nadaljevanju se delovno mesto razdeli v tri podpodročja: kustos za razstave, 
kustos pedagog in kustos dokumentalist (ibid., 5-8). Kustos dokumentalist ima po-
leg zgoraj navedenih nalog podrobneje dodane še naloge izvajanja, koordiniranja in 
nadzora postopkov za muzejsko gradivo, vodenja baz podatkov muzeja, koordiniranja 
hrambe muzealij in ostalo strokovno delo (ibid., 8-9). Sistematizacija predvideva uni-
verzitetno izobrazbo s področja dela muzeja oziroma magisterij po bolonjskem sis-
temu (2. bolonjska stopnja), humanistična, družboslovna, naravoslovna ali tehnična 
smer, za kustosa dokumentalista pa je potrebno še boljše poznavanje računalniških 
programov in izobraževanje s tega področja (ibid., 9).
3.1 Kako postati kustos-dokumentalist? 
Samega študijskega programa na visokošolskem nivoju za kustose ni. Ti so največkrat po 
izobrazbi etnologi, zgodovinarji, umetnostni zgodovinarji, pedagogi ali sorodno4. Naziv 
kustos dokumentalist se pridobi z uspešno opravljenim strokovnim izpitom. Pravilnik o 
pridobivanju nazivov v dejavnosti varstva kulturne dediščine (2018) v 11. členu nava-
ja, da naziv kustos pridobi strokovni delavec, ki ima najmanj izobrazbo, pridobljeno po 
študijskem programu druge stopnje, oziroma izobrazbo, ki ustreza ravni izobrazbe, pri-
dobljene po študijskih programih druge stopnje, in je v skladu z zakonom, ki ureja slo-
vensko ogrodje kvalifikacij, uvrščena na 8. raven, ter je opravil izpit s področja varstva, 
za katero se je izpopolnjeval. Pogoj za prijavo na strokovni izpit je tudi opravljeno stro-
4 Univerzitetna izobrazba. 
76 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
kovno izpopolnjevanje in izdelana pisna naloga, ki mora biti avtorsko delo kandidata 
(Pravilnik o strokovnih izpitih na področju varstva kulturne dediščine, 2018). Namen 
strokovnega izpopolnjevanja, ki traja 12 mesecev, je seznaniti kandidata z različnimi 
oblikami varstva snovne in nesnovne kulturne dediščine in kulturnih vrednot naravne 
dediščine, s širšim in ožjim področjem strokovnega dela, za katerega se izpopolnjuje, 
ter ga usposobiti za samostojno strokovno delo (ibid.). 
3.2 Pridobljena znanja
Strokovni izpit je sestavljen s področja zakonodaje in strokovnega področja, ki se deli 
na splošni in posebni del (Pravilnik o strokovnih izpitih na področju varstva kulturne 
dediščine, 2018, 25. člen). Področje zakonodaje je enotno za vse kandidate in obsega 
področja predpisov o državni ureditvi Republike Slovenije, organiziranosti področja 
varstva in kulture nasploh ter predpisov s teh področij, osnove delovno-pravne uredi-
tve (ibid., 16. člen). 
Splošni del strokovnega področja je odvisen od področja dela (konservatorsko, kon-
servatorsko-restavratorsko in muzejsko področje) in obsega poznavanje teorije in 
prakse, postopkov na področju delovanja in dokumentiranja, preventivnega varstva, 
predstavljanja javnosti, vrednotenja nepremične kulturne dediščine (Strokovni izpiti na 
področju varstva kulturne dediščine, s. d.). Posebni del strokovnega področja obsega 
praktično delo in strokovna znanja glede na vrsto dela; za muzejsko področja ta obsega 
muzeologijo za kustose (etika, teorija muzeologije, muzejski predmet in zbirka, naloge 
muzeologije), muzejsko dokumentacijo za dokumentaliste, delo z obiskovalci, varova-
nje naravoslovnih zbirk, nega in vzdrževanje muzejskih predmetov ter ohranjanje ne-
snovne dediščine (ibid.). Kustos dokumentalist tako s strokovnim izpitom in praktičnim 
usposabljanjem pridobi široko paleto znanj za delovanje v muzejski ustanovi. 
Tovrstni izpit pa ne zajema arhivskega področja, zato je nujno potrebno, da ima muzej-
ska ustanova zaposlenega usposobljenega arhivista. So pa njegova pridobljena znanja 
in veščine v veliko pomoč arhivistu v pristojnem arhivu, saj je kustos dokumentalist v 
muzeju tisti, ki ureja dokumentacijo, vezano na muzealije, med katerimi se nemalokrat 
znajde tudi arhivsko gradivo.5 Slednje lahko za pristojni arhiv predstavlja težavo, saj je 
v muzeju gradivo vodeno kot muzejski predmet in je vpisano v akcesijsko ali inventarno 
knjigo. Tovrstno gradivo je namreč last muzeja postalo z odkupom ali donacijo ter je del 
večje celote, muzejske zbirke6. Muzealije v muzejskih depojih, tako kot arhivsko gradivo 
v arhivih, zahtevajo veliko mero raziskovalnega dela z najrazličnejših področij (odvisno 
za kakšen predmet ali gradivo gre), saj si kustos dokumentalist le tako lahko zagotovi 
reprezentativen popis in historiat predmeta. 
Kustos dokumentalist mora prav tako pri pristojnem arhivu opraviti preizkus strokovne 
usposobljenosti za delo z dokumentarnim gradivom (Pravilnik o strokovni usposoblje-
nosti za delo z dokumentarnim gradivom, 2016), saj je zadolžen tudi za varovanje stal-
ne zbirke dokumentarnega gradiva, odbiranje in izročitev arhivskega gradiva pristojne-
mu arhivu. 3. člen (ibid.) navaja, da se pri preizkusu preverja znanje iz veljavne arhivske 
zakonodaje, načina urejanja dokumentarnega gradiva v stalni zbirki in materialnega 
varstva le-te, načini in postopki odbiranja arhivskega iz dokumentarnega gradiva ter 
5 In obratno. Šuštar (1992, 30) govori o t. i. »mejnem gradivu«, pri katerem težko postavimo ločnico med 
muzealijo in arhivalijo in lahko spada tako v arhivske kot v muzejske depoje (fotografije, diplome, raz-
glednice). 
6 3. člen Zakona o varstvu kulturne dediščine zbirko definira kot skupino premičnin s sorodnimi vrednota-
mi dediščine, ki jo lahko povezuje skupen zgodovinski ali prostorski kontekst (Zakon o varstvu kulturne 
dediščine, 2008).
77THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST Špela Sečnik, Anja Prša
postopek izročitve arhivskega gradiva ter upravljanje z dokumentarnim gradivom v fi-
zični in digitalni obliki. Preizkus morajo opraviti tudi drugi zaposleni, ki upravljajo z do-
kumentarnim gradivom (ibid., 1. člen), npr. zaposleni v glavnih pisarnah, tajništvu, pa 
vendar je kustos dokumentalist tisti, za katerega je bolj uporaben, saj že pozna osnove, 
ima opravljen strokovni izpit za kustosa dokumentalista in to znanje uporablja pri vsa-
kodnevnem delu.7
4  PRIMERJAVA POSTOPKOV PREVZEMANJA ARHIVSKEGA GRADIVA IN  
MUZEJSKIH PREDMETOV
Muzejski predmeti največkrat pridejo v muzejsko ustanovo kot dar, z odkupom ali so 
izposojeni za določen čas. Ob prihodu v muzejsko ustanovo se izpolni vhodna doku-
mentacija, s katero ustanova pridobi nujno potrebne podatke o samem predmetu oz. 
gradivu (lastništvo, historiat) in služi kot nekakšna osebna izkaznica gradiva. Nanj se 
zabeležijo vse vitalne informacije: popolni podatki o lastništvu, opis predmeta z zna-
no zgodovino predmeta in razlog, zakaj je izročitelj predmet prinesel v muzej (Holm, 
2003). Tovrstni obrazci omogočajo, da so vsi nadaljnji postopki (akcesija, inventariza-
cija) lažji, muzej pa z njimi dokazuje lastništvo nad predmetom, saj s podpisom mo-
žnega donatorja postanejo veljavna listina (ibid.). S prevzemom predmeta pa se delo 
za kustosta dokumentalista šele začne. Za nadaljnje delo je ključna dobra sistemati-
zacija in organizacija zbirk ter raziskovalne sposobnosti. Za predmet mora biti zagoto-
vljena sledljivost in dober popis, da ga v zbirki najdemo brez težav. Predmet pa mora 
imeti tudi vsebino, s čimer se opiše njegova uporabnost, vrednost in se ga umesti v 
časovni okvir. Delo je tu zelo podobno delu arhivista, saj oba ustvarjata pregledne 
popise in urejene sisteme v depojih. 
Po drugi strani arhivi pridobivajo arhivsko gradivo s prevzemom javnega arhivske-
ga gradiva na podlagi zakona, medtem, ko zasebno arhivsko gradivo pridobivajo 
z odkupi ali z neodplačnimi posli kot je na primer darilo, oporoka, nakup. Zaseb-
no arhivsko gradivo lahko arhivi prevzamejo tudi samo v hrambo (ZVDAGA, 2014). 
Glavnino hranjenega arhivskega gradiva predstavlja javno arhivsko gradivo, ki je 
nastalo pri javnopravnih osebah8 pri njihovem poslovanju. Postopek prevzema ozi-
roma izročitve se prične s sprejemom pisnih strokovnih navodil s katerimi se določi 
arhivsko gradivo. Arhivsko gradivo se v pristojni arhiv izroča v izvirniku, v zaokrože-
nih in kompletnih celotah. Gradivo mora biti urejeno in popisano v skladu z UVDAG9. 
Ko ustvarjalec izroči arhivsko gradivo pristojnemu arhivu, se o tem sestavi zapisnik 
o prevzemu arhivskega gradiva ter se ga nato vpiše v akcesijsko knjigo. V akcesij-
sko knjigo se zabeležijo podatki o količini prevzetega gradiva, letnice prevzetega 
gradiva, izročitelj in ime arhivskega fonda. Če je prevzemni popis arhivskega gra-
diva kvalitetno narejen, se ga lahko uvozi v program ScopeArchiv, ki ga slovenska 
javna arhivska mreža uporablja za popisovanje arhivskega gradiva, v nasprotnem 
primeru se strokovne obdelave gradiva v smislu popisovanja lotijo arhivski delavci. 
Popisovanje in urejanje arhivskega gradiva sta primarni nalogi arhivista, s katerimi 
se vzpostavlja nadzor nad hranjenim gradivom. 
7 Predvsem pa se strokovnjaki s področja varovanja kulturne dediščine zavedajo pomena arhivskega in 
muzejskega gradiva, ter do tega gradijo drugačen, tesnejši in pristnejši odnos. 
8 Javnopravne osebe so po definiciji ZVDAGA državni organi, samoupravne lokalne skupnosti ter pravne 
osebe javnega prava in zasebnega prava ter fizične osebe, ki so nosilci javnih pooblastil ali izvajalci 
javnih služb.
9 Uredba o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva.
78 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
5 RELACIJA ARHIVIST – KUSTOS DOKUMENTALIST
Pojavlja se vprašanje, kako se relacija arhivist – kustos dokumentalist sploh vzpo-
stavi, če gre za dve navidezno različni delovni mesti v dveh različnih ustanovah? 
Prvo stičišče, ki se pojavlja je, da oba poklica zahtevata raznolika znanja, saj gra-
divo prihaja z različnih področij. Iz zgoraj napisanega lahko vidimo, da imata oba 
poklica skupne lastnosti, ključna pa je, da skrbita za kulturno dediščino, gradivo 
oziroma predmete uredita, popišeta in zagotavljata njihovo sledljivost. Preplet 
znanj posameznih poklicev jima omogoča dobro in učinkovito reševanje strokovnih 
dilem glede gradiva. Že v osemdesetih letih 20. stoletja je veljala misel, »da je delo 
arhivista učinkovito le, če je nadaljevanje prav tako učinkovitega delavca, ki dela v 
registraturi, torej arhivarja« (Klasinc, 1987). Danes postaja ta misel vse bolj uveljavl-
jena in nujna praksa na relaciji ustvarjalec – arhivist.
Relacija arhivist – kustos dokumentalist se lahko vzpostavi znotraj same ustanove, 
t. j. muzeja10. O tovrstni relaciji sta pisali tudi Sečnik in Sotelšek (2020), ki ugotavl-
jata, da je sodelovanje med arhivistom in kustosom dokumentalistom »ključnega 
pomena za muzejsko ustanovo, saj gre, predvsem na področju vodenje dokumenta-
cije, za prepletajoči se stroki. Pomembno je, da se kustos in arhivist prilagajata eden 
drugemu in poiščeta skupne rešitve, ki bodo ustrezale vsem.« (Sečnik in Sotelšek, 
2020, 112). 
Strokovno sodelovanje med obema profiloma, ki v svojem bistvu varujeta kulturno 
dediščino, je izrednega pomena tako za muzejsko ustanovo kot tudi za javni arhiv, 
ki bo varoval in hranil arhivsko gradivo za bodoče rodove. Pri tem je poglobljeno 
znanje in podajanje informacij kustosa dokumentalista o dokumentarnem gradivu 
in nenazadnje o razvoju muzejske ustanove v določenem času in prostoru vitalnega 
pomena za arhivista, ki lahko na podlagi tega kvalitetno izvede proces vrednotenja 
dokumentarnega gradiva ter ga kasneje uporabnikom (če je potrebno) tudi inter-
pretira. Strokovnjaki obeh strok, arhivske in muzejske znanosti, morajo v skrbi za 
kulturno dediščino »poiskati sprejemljive in življenjske rešitve; široke, razumevajo-
če in prožne« (Šuštar, 1992, 31), saj bo le na ta način zagotovljena njena sistematična 
preglednost, urejenost in sledljivost. 
Pri podrobnem pregledu narave dela kustosa dokumentalista in arhivista, pridemo 
do ugotovitve, da se njuno delo med seboj razlikuje v tem ali strokovno obdeluje 
muzealijo ali arhivsko gradivo. Oba profila izhajata iz humanistične študijske smeri 
(etnologija, zgodovina, umetnostna zgodovina …) in morata za pridobitev naziva 
opraviti strokovni izpit. Pri obeh strokovnih izpitih se preverja splošno znanje slo-
venske zakonodaje in zakonodaje s področja varovanja kulturne dediščine. Pri svo-
jem delu pa vrednotita in prevzemata gradivo (predmete, arhivsko gradivo) v hram-
bo. Prevzeto gradivo nato strokovno obdelata, izdelata popis in historiat, skrbita 
za materialno varnost hranjene kulturne dediščine ter posredujeta informacije o 
gradivu uporabnikom. 
Tudi sam popis arhivskega gradiva in muzealije je zelo podoben, z razliko, da je za 
muzealijo obvezen element popisa vsebina. Ta element raziskovalcu omogoča, da 
že skozi popis dobi dokaj podroben vpogled v muzealijo oziroma arhivsko gradivo. 
Slednje ne velja le za uporabnike, temveč tudi za druge zaposlene v ustanovi – tako 
lahko dober popis muzealije služi kustosu za razstave, ki lahko že iz popisa razbere, 
če je nek predmet primeren za razstavo in ni nujno brskanje po depojih. 
10 Narodni muzej Slovenije je v letu 2019 razpisal delovno mesto za arhivista z univerzitetno izobrazbo in 
opravljenim strokovnim izpitom iz arhivistike (Razpisi delovnih mest, 2019). 
79THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST Špela Sečnik, Anja Prša
V muzejskih ustanovah pa so nujni tudi dobri popisi dokumentarnega gradiva, ki ima 
lastnosti arhivskega gradiva11, za katerega nemalokrat skrbijo ravno kustosi dokumen-
talisti. Ti popisi, če so dodobra izdelani, so v veliko pomoč tudi arhivistom v pristojnem 
arhivu, saj jih lahko uporabijo za prevzemne popise. Zato morajo strokovnjaki s področ-
ja arhivistike in muzeologije poskrbeti, da so popisi dobro in kvalitetno izdelani, saj se 
tako skrajša čas iskanja gradiva in predmetov ter lokacij oziroma nahajališč v ustanovi, 
podrobno zapisana vsebina pa raziskovalcu (uporabniku ali zaposlenemu) omogoča, da 
hitro najde želeno (Sečnik in Sotelšek, 2020). Za opravljanje poklica je potrebno multi- 
in interdisciplinarno znanje, splošna razgledanost, nenehno dodatno izobraževanje in 
raziskovalne sposobnosti. 
6 ZAKLJUČEK 
Za raziskovalce velja, da če ne poznajo jezika, je vir zanje mrtev. Podobno lahko trdimo 
tudi za arhivsko gradivo ali muzealijo. Vsak predmet ali dokument je del neke širše slike 
preteklosti in zato so toliko bolj pomembne dobre raziskovalne sposobnosti pri kustosu 
dokumentalistu kot pri arhivistu, ki imata prvi stik z gradivom, ki se je prevzelo v usta-
novo ali se v njen že hrani. Predpogoj, da se ustvari dobra vsebina, opis, historiat gradiva 
pa je poznavanje oziroma raziskovanje področja, ki se ga dotika. Posledično se morata 
tako arhivist, kot kustos dokumentalist nenehno dodatno izobraževati in izpopolnjevati 
svoja znanja. Le na ta način bodo popisi gradiva dobro izdelani, kar pa bo v korist ne le 
današnjim raziskovalcem in uporabnikom, temveč tudi za bodoče rodove. 
Opravljati poklic varuha kulturne dediščine, bodisi arhivista bodisi kustosa je v na-
sprotju s splošnim prepričanjem precej raznoliko. Za sodelovanje med obema strokama 
obstajajo vse predispozicije, manjka le še praksa. Skupen cilj, h kateremu stremijo arhi-
visti in muzealci je ohranitev kulturne dediščine za bodoče rodove ter dajanje gradiva 
v uporabo. Tu se sicer razlikuje način, saj gre v arhivih večinoma za individualen pris-
top (uporabnik naroči gradivo), v muzejih pa se kulturna dediščina daje na ogled z raz-
stavami. Zastavljen cilj pa se lahko doseže le z multi- in interdisciplinarnim pristopom, 
raziskovanjem in upoštevanjem standardiziranih postopkov. Dobri popisi in ustrezna 
hramba sta dva pristopa, s katerima se bo kulturna dediščina ohranila, strokovnjaki pa 
se morajo pri dvojem delu zavedati njene vrednosti in vrednosti dela, ki ga opravljajo. 
Koliko poklicev na svetu se lahko pohvali s tem, da bo njihovo današnje delo pomembno 
tudi čez 100 let? (Who is an archivist?, s.d.)
LITERATURA:
Holm, S. A. (2003). Opredmeteni predmeti: Kako dokumentirati muzejsko zbirko. Lju-
bljana: Skupnost muzejev Slovenije. 
Klasinc, P. P. (1987). Izobraževanje delavcev, ki delajo z dokumentarnim gradivom. Arhi-
vi, 15(1/2), 7–8. 
Klasinc, P. P. (2013). Relacije arhivistov do mladih generacij, do prestavitev arhivov in 
arhivskega gradiva ter kulturnih in drugih ustanov. Atlanti 23(2), 13–22. 
Melik, J. in Jeraj, M. (2017). Arhivist: poklic ali profesija. Atlanti 27(2), 125–131.
11 Vabila, katalogi in zloženke razstav ter drugo gradivo, ki je skladno z navodili pristojnega arhiva 
umeščeno med arhivsko gradivo.
80 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
Narodni muzej Slovenije. (2010). Vzorec enotne sistematizacije delovnih mest s podrob-
nim opisom nalog ter pogojev za zasedbo delovnega mesta, za izvajanje nalog jav-
ne službe, z upoštevanjem določil in nazivov v novem plačnem sistemu. Ljubljana: 
Narodni muzej Slovenije. 
Razpisi delovnih mest. (2019). Pridobljeno 25. 7. 2020 s https://www.nms.si/si/muzej/
delovna-mesta.
Statistični urad Republike Slovenije. (2018). E-iskalnik SKP-08. Pridobljeno s https://
www.stat.si/skp/Esearch.aspx.
Pravilnik o pridobivanju nazivov v dejavnostih varstva kulturne dediščine. (2018). Urad-
ni list RS, št. 47/18 (6. 7. 2018). Pridobljeno s http://www.pisrs.si/Pis.web/pregled-
Predpisa?id=PRAV13229.
Pravilnik o strokovnih izpitih na področju varstva kulturne dediščine. (2018). Uradni list 
RS, št. 32/18 (12. 5. 2018). Pridobljeno s http://www.pisrs.si/Pis.web/pregled-
Predpisa?id=PRAV12745. 
Pravilnik o strokovnih izpitih in pridobivanju strokovnih nazivov na področju varstva 
arhivskega gradiva. (2017). Uradni list RS, št. 33/17 (30. 6. 2017). Pridobljeno s 
http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=PRAV12758. 
Pravilnik o strokovni usposobljenosti za delo z dokumentarnim gradivom. (2016). Urad-
ni list RS, št. 66/16 (21. 10. 2016). Pridobljeno s https://www.uradni-list.si/glasilo-
uradni-list-rs/vsebina/2016-01-2809?sop=2016-01-2809.
Sečnik, Š. in Sotelšek, N. (2020). Muzeologija in arhivistika v simbiozi : Uporabnost obeh 
znanosti v muzejskih ustanovah. V Klasinc, P. P. in Semlič Rajh, Z. (ur.). 5. znanstve-
no raziskovalni, študijski in izobraževalni simpozij Arhivi v službi človeka - človek 
v službi arhivov: relevance v raziskavah arhivske znanosti (pp. 110-118). Maribor: 
Alma Mater Europaea, ECM.
Strokovni izpiti na področju varstva kulturne dediščine. (s. d.). Pridobljeno s https://www.
gov.si/zbirke/storitve/strokovni-izpiti-na-podrocju-varstva-kulturne-dediscine/.
Šuštar, B. (1992). Muzeji in arhivi med konkurenco in sodelovanjem pri varstvu arhivs-
kega gradiva. Arhivi, 15(1/2), 29–32. Pridobljeno s http://www.dlib.si/stream/
URN:NBN:SI:DOC-22FU83P9/dafd5f89-7ce9-46af-8647-6b230cde0715/PDF.
Uredba o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva. Uradni list RS, št. 42/17. (4. 8. 
2017). Pridobljeno s http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=URED6619.
Who is an archivist? (s.d.). Pridobljeno s https://www.ica.org/en/discover-archives- 
and-our-profession. 
Zakon o sistemu plač v javnem sektorju (ZSPJS). (2009). Uradni list RS, št. 108/09 – urad-
no prečiščeno besedilo, 13/10, 59/10, 85/10, 107/10, 35/11 – ORZSPJS49a, 27/12 
– odl. US, 40/12 – ZUJF, 46/13, 25/14 – ZFU, 50/14, 95/14 – ZUPPJS15, 82/15, 23/17 
– ZDOdv, 67/17 in 84/18 (28. 12. 2018). Pridobljeno s http://www.pisrs.si/Pis.web/
pregledPredpisa?id=ZAKO3328. 
Zakon o varstvu kulturne dediščine (ZVKD-1). (2008). Uradni list RS, št. 16/08, 123/08, 
8/11 – ORZVKD39, 90/12, 111/13, 32/16 in 21/18 – ZNOrg) (15. 2. 2008). Pridobljeno 
s https://www.uradni-list.si/1/objava.jsp?sop=2008-01-0485.
81THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST Špela Sečnik, Anja Prša
SUMMARY
Every document or object in archives and museums are a part of a wider image of the 
past, which is why a curator documentalist and an archivist need to have good research 
skills. When a document or an object is accepted in a museum or an archive, they are the 
ones, who establish first contact with it. They need to write a good description of the 
object or document, especially its content, which can only be done with good research 
work. And it is with a good description that a document or an object can be traced (us-
age, storage), and preserved for future generations. 
The authors have proven, that both professions require similar education (history, eth-
nology, art history etc.), similar professional qualification and have a common goal – to 
preserve cultural heritage. Although an archivist and a curator documentalist mostly 
work in different institutions it is essential, that they establish a bond. This is especially 
useful in cases, when archives acquire archival record from museums. It is usually cu-
rator documentalist, who takes care of archival records (especially in small museums). 
And if the curator documentalist already has a good descriptive list of archival records, 
who also knows the records best, an archivist can continue the work easier. In a muse-
um, it is mostly curator documentalist the one, who knows the records and documenta-
tion, which is why the process of appraisal and submission of archival records is easier.
The authors learn, that the key to good descriptive lists for archival records and museum 
items are good research skills, common knowledge and multi- and interdisciplinary ap-
proach. Both, museum and archival science have a common goal – to preserve cultural 
heritage. And to achieve that, all experts need to recognise the importance and value of 
cultural heritage and their own work. 
Typology: 1.04 Professional Article
82 THE GUARDIANS OF CULTURAL HERITAGE: INTERSECTIONS BETWEEN AN ARCHIVIST AND A CURATOR DOCUMENTALIST  Špela Sečnik, Anja Prša
Jelka Melik1 
(Slovenia)
CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS 
IN THE 21 CENTURY
ABSTRACT
The term custodians or guardians of archives we usually connect with employees in pub-
lic archives. Today, this is becoming inadequate, and tomorrow it will be obsolate and 
useless. Digitisation with incredible haste changes the way of operating, and thus the 
creation of archival material, its determination, preservation and use. The protection of 
archival records as cultural heritage remains an important part of the mission of public 
- historical archives, but it is quite equivalent to the other part of that mission - to main-
tain legally relevant records. Care for significant records that are evidence of certain 
facts, situations and activities should extend more seriously to the creators of archival 
material. Specially educated archivists must obtain qualified associates where archives 
are produced. A new profession should be born. Archivist and record managers must 
become togedher responsible custodians and guardians of archival records. 
Key words: occupation, vocation, profession, archival records, records, human rights, 
cultural legacy
CUSTODI E GUARDIANI DI DOCUMENTI ARCHIVISTICI 
NEL XXI SECOLO
SINTESI
I termiie custodi o custodi degli archivi che di solito colleghiamo con i dipendenti negli 
archivi pubblici. Oggi, questo sta diventando inadeguato, e domani sarà obsoleto ed 
inutile. La digitalizzazione cambia il modo di operare con incredibile fretta, e quindi la 
creazione di materiale d‘archivio, la sua determinazione, conservazione ed uso. La pro-
tezione dei documenti d‘archivio come patrimonio culturale rimane una parte impor-
tante della missione degli archivi storici pubblici, ma è del tutto equivalente all‘altra 
parte di tale missione - mantenere documenti giuridicamente pertinenti. La cura per 
i documenti significativi che sono la prova di alcuni fatti, situazioni e attività dovreb-
be estendersi più seriamente ai creatori di materiale d‘archivio. Gli archivisti apposita-
mente formati devono ottenere collaboratori qualificati con cui vengono prodotti gli 
archivi. Dovrebbe nascere una nuova professione. Archivisti e responsabili dei registri 
devono diventare i loro custodi responsabili e custodi dei registri d‘archivio. 
Parole chiave: occupazione, vocazione, professione, archivi, documenti, diritti umani, 
eredità culturale 
1 Dr. Jelka Melik, izredna profesorica na Oddelku za arhivistiko na Alma Mater Europaea., diplomirala leta 
1975 na Pravni fakulteti Univerze v Ljubljani ter leta 1993 pridobila magisterij zgodovinskih znanosti na 
Filozofski fakulteti Univerze v Ljubljani ter leta 1999 na isti fakulteti tudi doktorat zgodovinskih znanos-
ti. jelka.melik@gmail.com
 Ph.D. Jelka MELIK, Assoc. Prof. Alma Mater Europaea, Archival Studies Department, graduated in 1975 at 
the Faculty of Law at the University of Ljubljana, MSc/MA/ (archly. sc.) in 1993 at the Faculty of Arts, at the 
University of Ljubljana and DrSc/Ph.D/ (history) in 1999 at the same faculty. jelka.melik@gmail.com
83CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
SKRBNIKI IN VARUHI ARHIVSKEGA GRADIVA 
V 21. STOLETJU
IZVLEČEK
S pojmom skrbniki arhivskega gradiva navadno povezujemo delavce v javnih oz. zgo-
dovinskih arhivih. Danes to postaja neustrezno, že jutri pa bo povsem neuporabno in 
zastarelo. Digitalizacija z neverjetno naglico spreminja način poslovanja in s tem tudi 
nastajanje arhivskega gradiva, njegovo določanje, zaščito, hrambo in uporabo. Varstvo 
arhivskega gradiva kot kulturne dediščine sicer ostaja pomembni del poslanstva javnih 
- zgodovinskih arhivov a povsem enakovreden je drugi del tega poslanstva – ohrani-
ti pravno relevantne zapise. Skrb da zapisi, ki so dokazi določenih dejstev, stanj in de-
javnosti postanejo arhivsko gradivo se mora resneje razširiti na ustvarjalce arhivskega 
gradiva. Posebej izšolani arhivisti si morajo pridobiti usposobljene sodelavce tam, kjer 
arhivsko gradivo nastaja. Roditi se mora nova profesija. Arhivisti in upravljalci zapisov 
pri ustvarjalcih arhivskega gradiva morajo skupaj postati odgovorni skrbniki in varuhi 
arhivskega gradiva.
Ključne besede: poklic, profesija, arhivist, arhivsko gradivo, človekove pravice, kultur-
na dediščina
84 CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
1 UVOD
POKLIC je stara beseda. Ne le v slovenščini temveč tudi v angleščini. Ima pravzaprav reli-
giozne korenine saj kaže na to, da je nekdo poklican od Boga za neko delo. V angleščini 
je ta izraz vocation in latinskega vocatio - klic. Je v splošnem delo, ki zahteva določen 
nabor spretnosti, pridobljenih z izkušnjami ali usposabljanjem, vendar ni nujno odvisno 
od visoke izobrazbe. Sem spadajo na primer električar, mehanik, mizar, krojač, čevljar in 
podobno. Je poklic, ki se ujema z značajem nekoga, poklic, ki je za nekoga primeren, za 
katerega je nekdo izučen ali usposobljen. Povsem istega izvora je tudi slovenski pojem 
POKLICANOST. Druge besede Slovenci pravzaprav nimamo. Angleščina pozna še ocupa-
tion in profession. Prvi izraz pomeni poklic ali zaposlitev, vlogo nekoga v družbi često 
redno dejavnost, ki se opravlja za plačilo. Poklic je pojem, ki pomeni institucionalizira-
no sposobnost za opravljanje dejavnosti, za katero je nekdo izučen, vzgojen oziroma 
izobražen. V splošnem se z opravljanjem poklica služi denar ali dobrine za preživljanje. 
Drugi izraz – profession pa opisujejo kot tistega, ki nastane, kadar se neka panoga, po-
sel ali poklic spremeni in sicer tako, da razvije formalne kvalifikacije (sposobnosti za 
opravljanje določenega dela), ki temeljijo na posebnem izobraževanju oziroma šolan-
ju, pripravništvu in izpitih, nastanku regulatornih organov s pooblastili za sprejemanje 
in discipliniranje članov in določeno mero monopolnih pravic.
Angleški izraz profession uporabljamo v Sloveniji kot tujko - profesija. Večkrat jo pre-
vajajo kar s poklicem in jo z njim enačijo. Vendar dobesedni prevod termina poklic v 
angleščino je nedvomno vocation in nikakor profession. Smiselni prevod pa postavlja 
enačaj med poklicem in occupation. 
Šele ob razjasnitvi pojmov lahko pristopimo k nadaljnim izvajanjem in šele ob tem se 
nam odpre širši pogled v tujo literaturo, ki uporablja predvsem angleški jezik. Pri raz-
mišljanjih o poklicu in profesiji se bomo obrnili na sociologe in njihove izsledke. 
2 POKLIC IN PROFESIJA 
Novejša znanstvena in strokovna literatura tako doma kot po svetu postavlja profesijo 
oz. profession na precej višjo stopnjo kot poklic (occupation).2 Z drugimi besedami in na 
kratko bi lahko zapisali, da je profesija tisti poklic, ki ima večjo veljavo, ugled in moč. Pro-
fesijo označujejo kot tisti poklic na katerega položaj vpliva država, katerega pripadniki se 
združujejo v posebne organizacije in imajo močan občutek pripadnosti svojemu poklicu 
ter visok ugled v družbi. Njihovo delovanje usmerja kodeks profesionalne etike. Vstop v 
profesijo je pogojen z dolgotrajnim izobraževanjem in visoko zahtevanim znanjem. 
Nekateri znanstveniki so prepričani, da med poklicem in profesijo ni ostre meje. Poudar-
jajo, da se mnogi poklici razvijejo v profesije in ta proces imenujejo – profesionalizacija. 
Le- ta pa nikakor ni avtomatična in ni namenjena oziroma dosegljiva vsem poklicem. 
Med važne faktorje oziroma pomembne dejavnike, ki omogočajo preobrazbo sociolo-
gi omenjajo »samozavedanje in samoorganizacijo« ter navajajo potrebo po profesio-
nalnem projektu. (Svetlik, 1999, str.10–11). 
Pripadniki nekega poklica si morajo postaviti za cilj uveljavitev v družbi, ki je pogojena z 
vzpostavitvijo monopola nad izvajanjem storitev, za katerega je potrebno posebno stro-
kovno znanje. Za izvajanje svojih storitev mora postaviti pravila in v razmerje do tekme-
cev oblikovati poklicno kulturo, ki zagotavlja in izkazuje upravičenost njene dejavnosti. 
Med najbolj tipične profesije navadno štejemo zdravnike, ki so za družbo nedvomno 
in neobhodno potrebni. Zdravniki zadovoljujejo eno od temeljnih človekovih potreb – 
zdravje, laiki jih ne morejo nadomestiti (Svetlik, 1999, str. 8–10).
2 Med njimi sta bila na primer Ernest Greenwood in Ronald M. Pavalko.
85CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
Priporočljivo je torej, da pripadniki poklicne skupine, ki želi napredovati vzamejo pod 
drobnogled prav to profesijo in si ogledajo kateri so faktorji, ki vplivajo na njen položaj 
v družbi in kakšna je njihova samoorganizacija. 
Poklicna skupina, ki želi svoj poklic dvigniti na višjo raven mora družbo v kateri živi in 
deluje prepričati, da ima njeno delo izjemen značaj, da je njena naloga nenadomestljiva 
in nezamenljiva zaradi česar si zasluži monopol na svojem strokovnem področju. Zato 
potrebuje tudi lastne izobraževalne institucije (Svetlik, 1999, str. 10–12). Prav tako mora 
poklicna skupina na poti navkreber in navzgor pokazati, da je njena vloga v družbi ne-
pogrešljiva. Povsem jasno je, da družba tistim poklicem, ki zadovoljujejo njene najbolj 
primarne potrebe, priznava posebne pravice in posledično poseben, ugodnejši položaj 
v družbi, ki vključuje tako spoštovanje in ugled kot finančne ugodnosti. Le tisti poklic 
namreč, ki mu uspe pokazati in dokazati, da ga ljudje nujno potrebujejo si lahko pribori 
večji ugled in s tem višji položaj v družbi ter se tako dvigniti med profesije. Le tako si 
tudi zagotovi materialna sredstva brez katerih poklicna skupina ne more kakovostno 
opravljati svojih storitev niti se ne more uspešno razvijati v strokovnem in znanstvenem 
pogledu (Svetlik, 1999, str. 11).
3  PRIMERJAVA MED »PROFESIONALNIM« ZDRAVNIKOM IN »POKLICNIM« 
ARHIVISTOM
Da bi naredili načrt profesonalizacije poklica arhivist se je torej potrebno ozreti na en-
ega od starodavnih poklicev, ki je to pot v profesijo že opravil. V prispevku z naslovom 
Arhivist: poklic ali profesija (Jeraj, Melik 2017) smo vzeli pod drobnogled slovenske zdra-
vnike. Ponovimo le glavne izsledke. Najprej: Zdravniki zadovoljujejo eno od temeljnih 
človekovih potreb – zdravje. Družba jim zato priznava posebne pravice in ugoden po-
ložaj v družbi. Nadalje: zdravniki kot profesionalci so tako kot medicinska znanost ned-
visni in avtonomni. Povedano drugače: Profesija na eni strani kot akademska disciplina 
na drugi sta priznani kot neodvisni in avtonomni. Zdravniki imajo svojo organizacijo - 
zbornico, ki je precej več kot le društvo. Zdravniška zbornica v imenu države ureja zdrav-
niški poklic, podeljuje, podaljšuje in odvzema licence, načrtuje, spremlja in nadzoruje 
pripravništvo, specializacijo in druge oblike podiplomskega strokovnega izpopolnjeva-
nja svojih članov, izvaja strokovni nadzor, vodi register zdravnikov, sodeluje pri pripravi 
zakonov ipd. Zdravnike k spoštovanju etičnega kodeksa zavezuje zakon o zdravniški de-
javnosti. Prav tako so zdravniki po zakonu dolžni kot poklicno skrivnost varovati podat-
ke o zdravstvenem stanju posameznika. 
Arhivist ima v družbi omalovaževan položaj. Oblast je praviloma zadržana do arhivistov, 
ki bi spravljali ter ohranjali njene stranpoti in neuspehe. Javnost razen izjem ni poučena 
o koristnosti in potrebnosti arhivskega gradiva. Večina državljanov ne ve, kaj arhivisti 
delajo in tudi na zakaj ter čemu porabljajo denar davkoplačevalcev. Celo sami arhivisti 
se pogosto ne zavedajo pomembnosti svojega dela in odgovornosti, ki jo imajo. Arhivis-
ti sicer imeajo svoj etični kodeks3 a ta ni del arhivske zakonodaje. Arhivisti niso zavezani 
molčečnosti glede vsebine arhivskih dokumentov kar še dodatno znižuje njihov ugled. 
Je poklic, ki ga praviloma lahko opravlja vsak, ki ima visoko izobrazbo oziroma opravl-
jeno drugo stopnjo - magistrski študij - predvsem humanistične ali družboslovne sme-
ri. Edini pogoj, ki se zahteva je uspešno opravljen strokovni izpit. Arhivsko društvo še 
zdaleč nima pristojnosti kot jo ima zdravniška zbornica.
3 Etični kodeks je bil sprejet na XIII. mednarodnem arhivskem kongresu v Pekingu septembra 1996. Code 
of Ethics, ICA Bulletin, No. 47 (1997-1). 
86 CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
4 ARHIVISTI NA POTI IZ POKLICA V PROFESIJO
Pot arhivistov iz poklica v profesijo ne bo hitra in tudi ne enostavna. Tekla bo preko spre-
memb in združevanj. Nekaj poti je že prehojene. Zakonodaja je prislilila v zahtevnejšo 
valorizacijo dokumentarnega gradiva. Arhivsko gradivo ni več le tisto dokumentarno 
gradivo, ki je zanimivo za kulturo in znanost temveč tudi tisto, ki je pravno relevant-
no ali tako lahko postane. Pomembni so zapisi, ki ohranjajo dokaze tako določenih 
dogodkov, delovanja kot stanja in tako varujejo pravice državljanov (tako fizičnih kot 
pravnih oseb). Druga stvar, ki je temeljito spremenila arhivistovo delo je digitalizacija. 
Arhivist ne more več udobno tičati v javnem arhivu in čakati, da mu pripeljejo odsluže-
ne papirje, ki jih bo uredil in popisal. Obiskati mora ustvarjalce arhivskega gradiva, se 
seznaniti z njihovo dejavnostjo, vlogo v družbi, njegovimi pristojnostmi ter določiti kaj 
od nastajajočih zapisov bo potrebno ohraniti za večnost in ukreniti vse potrebno, da se 
bodo ti zapisi ohranili in čez desetletja priromali v javni oziroma zgodovinski arhiv. Po-
vedano drugače: Ob koncu dvajsetega stoletja je prišlo do pomembnega preobrata na 
področju nastajanja zapisov - vse večje uveljavitve elektronskega načina poslovanja in 
s tem novih vrst dokumentarnega gradiva ali bolje novih nosilcev zapisov. Elektronski 
način poslovanja je v prvi četrtini enaindvajsetega stoletja domala izpodrinil klasične 
oblike upravljanja z dokumenti na vseh področjih delovanja javnega sektorja. Arhi-
visti in arhivistika, tako stroka kot veda ter arhivsko pravo morajo s skupnimi močmi 
zagotoviti ustrezno ohranitev takega gradiva. To pomeni, da morajo določiti, kako je 
treba oblikovati elektronske dokumente, jih ohraniti, kako zagotoviti dostop do njih in 
kako jih ovrednotiti oziroma odbrati. Arhivsko gradivo na papirju je bilo mogoče od-
brati iz dokumentarnega gradiva tudi po treh ali celo več desetletjih od nastanka. Pri 
elektronskem gradivu to ni več mogoče. Že takoj ob nastanku zapisov je treba poskrbeti 
za njihovo zaščito, dolgotrajnost in verodostojnost. Pomembno je torej, da ima arhivist 
zakonsko pooblastilo za sodelovanje z ustvarjalci arhivskega gradiva na začetni stopnji 
vzpostavitve in predpisovanja zahtev na področju upravljanja z dokumentarnim gradi-
vom. (Melik, 2009, 2016).
In prav na tej točki se razpre nov pogled v bodočnost arhivistike ter njenih protagonis-
tov- arhivistov. (Jeraj, Melik, 2019). 
5 ARHIVIST IN UPRAVLJAVEC ZAPISOV (RECORD MANAGER)
Arhiviste v Sloveniji pa tudi drugje po Evropi namreč povezuje javnost z uslužbenci v jav-
nih arhivih. To je ena prvih stvari, ki jih je treba preseči, spremeniti. V Sloveniji je položaj 
še usodnejši. Record managerjev ali poslovenjeno upravljalcev zapisov, ki jih poznajo 
po svetu pri nas ni. Za pomembne zapise ni ustrezno poskrbljeno. Javnopravne osebe, ki 
so poklicane k ustvarjanju arhivskega gradiva in oddajanju v javne arhive nimajo ljudi, 
ki bi bili usposobljeni za varno in učinkovito upravljanje z zapisi. Veljavni “arhivski” za-
kon – Zakon o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva ter arhivih4 določa (člen 
39, točka 8) le, da morajo uslužbenci javnopravnih oseb, ki upravljajo z dokumentarnim 
gradivom imeti najmanj srednjo izobrazbo in opravljen preizkus strokovne usposoblje-
nosti pri pristojnem arhivu.5 Tako majhne zahteve kar kličejo po neustreznem ravnanju 
4 Zakon o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva ter arhivih – ZVDAGA (Uradni list RS, št. 30/06 z 
dne 23. 3. 2006), Zakon o spremembah in dopolnitvah Zakona o varstvu dokumentarnega in arhivskega 
gradiva ter arhivih – ZVDAGA-A (Uradni list RS, št. 51/14 z dne 7. 7. 2014) 
5 Člen 39, 8) Uslužbenci javnopravnih oseb, ki upravljajo z dokumentarnim gradivom in delavci ponud-
nikov storitev, ki opravljajo dela zajema, in hrambe gradiva v digitalni obliki ter spremljevalnih storitev, 
morajo imeti najmanj srednjo izobrazbo in opravljen preizkus strokovne usposobljenosti pri pristojnem 
arhivu. Opravljen preizkus strokovne usposobljenosti velja na celotnem območju Republike Slovenije.
87CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
z zapisi. Samo na kratko omenimo nekaj primerov iz Slovenije: na 44 okrajnih sodiščih 
so skupaj našli 945 primerov založenih oporok, v primeru katerih volje oporočiteljev po 
njihovi smrti niso bile izpolnjene; kurir na enem izmed okrajnih sodišč je v zameno za 
denar odstranjeval sodne spise; pogosto uničevanje ali neustrezna hramba zapisov v 
javni upravi, ki so bili določeni kot arhivsko gradivo, nedostopnost razveljavljenih sodb 
druge Jugoslavije, zgubljena zdravstvena dokumentacija in nedovoljeni vpogledi v do-
kumentacijo in podobno. 
Zaradi lažje predstave si poglejmo kaj opravljajo v drugih državah osebe, ki jih poime-
nujejo record managerji oziroma kaj je razumeti pod pojmom record management ali 
upravljanje zapisov: Upravljanje z zapisi obsega učinkovit in sistematičen nadzor nad 
ustvarjanjem, prejemanjem, vzdrževanjem, uporabo in razporeditvijo zapisov, vključ-
no s postopki za zajem in vzdrževanje evedenc in informacij o poslovnih dejavnostih in 
transakcijah v obliki zapisov. 
Nobenega dvoma ni, da bi tovrstni kader nujno potrebovali pri vseh javnopravnih ose-
bah, ustvarjalcih arhivskega gradiva.6 
Poseben problem so tudi delavci ponudnikov storitev, ki opravljajo dela zajema, in 
hrambe gradiva v digitalni obliki ter spremljevalnih storitev, ki opravljajo mnoge sto-
ritve za javnopravne osebe. Le te jim brez dodatnih zahtev prepuščajo naloge, ki bi jih 
lahko opravljali le ustrezno izobraženi upravljalci zapisov. 
Ni treba biti posebno pameten, da ugotovimo veliko kadrovsko luknjo na področju 
upravljanja z dokumenti. Če je v “papirnati dobi” preteklih stoletij to še nekako šlo je 
danes v dobi digitalizacije ne le neprimerno temveč nevarno. Izgubljajo se važni zapisi, 
ki jih potrebuje javni sektor za spremljanje svojih preteklih dejavnosti, zdravniki in paci-
enti za iskanje podatkov o bolezni, državljani za dokaz določenih dejstev ali dejavnosti 
potrebnih za zaščito pravic in za popravo krivic, sodstvo za izredna pravna sredstva, dr-
žava za varstvo človekovih pravic in vladavino prava in na koncu tudi raziskovalci vseh 
vrst za proučevanje preteklosti. Splošno znano je, da človek brez spomina ni zdrav in 
prav tako ne družba, ki ne pozna svoje preteklosti.
Pa pustimo ob strani slovensko pomankljivost in površnost pri skrbi za dokumente. 
Bistvo zadeve je, da si v bodoče upravljalec dokumentov oziroma zapisov (record ma-
nager) in arhivist podasta roke. Postati morata tesna sodelavca in hkrati oba deležna 
iste izobrazbe, ki ju bo usposobila za skrbno poslovanje z arhivskim in dokumentarnim 
gradivom. 
Ta sklep je povsem logičen zaključek opazovanja in spremljanja razmer na področju va-
rovanja pomembnih zapisov. Je pa o tem že pred dvema desetletjema napisal izčrpna 
razmišljanja nizozemski arhivist, profesor arhivske znanosti na amsterdamski univerzi 
Theo H.P.M. Thomassen (T. Thomassen, 1999 in 2000). V prispevku iz leta 2000 se je raz-
pisal o delu in nalogah arhivista na eni strani in upravljalca zapisov (record manager, 
dokumentolog?)7 na drugi. Opozarja, da je razdvojenost arhivistike in “record manage-
menta” (upravljanja zapisov) rezultat določenega kratkega razdobja v zgodovini te v 
osnovi enotne stroke. V zadnjem času je, predvsem zaradi digitalizacije zaznati potrebo 
6 Pod izrazom javnopravne osebe« so mišljeni državni organi, samoupravne lokalne skupnosti ter pravne 
osebe javnega prava in zasebnega prava ter fizične osebe, ki so nosilci javnih pooblastil ali izvajalci 
javnih služb, kot to določa 2. člen veljavnega arhivskega zakona (Zakon o varstvu dokumentarnega in 
arhivskega gradiva ter arhivih - Uradni list RS, št. 30/06 in 51/14). 
7 O novih oziroma spreminjajočih poklicih v povezavi z dokumenti, ki nastajajo pri javnopravnih osebah je 
razmišljal tudi M. Novak v prispevku z naslovom Arhivski in dokumentacijski profili zaposleni v informaci-
jski dobi. V mislih ima več poklicev: dokumentalist, uradnik, ki je v preteklosti urejal odložene spise, doku-
mentarist upravljalec dokumentov in dokumentolog, ki skrbi za oddajo dokumentov v javni arhiv)
88 CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
po povezovanju in združevanju the dveh področij tako na teoretični kot na praktični rav-
ni. “Osnovo za to integracijo dela rekonceptualizirana arhivistična znanost in koncept 
record kontunuuma ki funkcije upravljanja z dokumenti (spisima; records) in arhivskim 
gradivom definira kot soodvisne sestavine istega procesa. Ta trend zahteva tudi spre-
membe strokovnega profila arhivista in upravljalca dokumentov (record manager) pre-
ko odgovarjajočega programa izobraževanja in strokovnega izpopolnjevanja.” (T. Tho-
massen, 2000, str.7)
Povedano je bistveni del poti iz poklica v profesijo saj poklic, ki je vezan le na delo v 
javnem arhivu nima nikakršne možnosti postati profesija. Drugi del poti pa je vezan na 
arhivistiko kot avtonomno znanost, ki je podlaga in usmirjevalec arhivske stroke. Arhi-
vistika kot znanost spada med praktične znanosti, ki ne iščejo le resnice, saj bi sicer ne 
bile znanosti, temveč tudi korist. Prizadevajo si, da bi bili njihovi izsledki uporabni. Pravi 
smisel arhivistike kot znanosti naj bi bil vplivati na skrb za pomembne zapise – arhivsko 
gradivo - v času in prostoru.
6 ARHIVISTIKA, NJEN POLOŽAJ IN VLOGA V DRUŽBI 
O tem drugem delu poti je zapisal nekaj temeljnih postulatov že omenjeni Theo Tomas-
sen v prispevku, ki poudarja nujnost neodvisne in avtonomne arhivske znanosti8 (T. Tho-
massen, 1999). Avtonomija arhivske stroke in arhivistike kot discipline predpostavljata 
ena drugo. Iz poznavanja arhivske znanosti izhaja strokovnost in pristojnost arhivistov. 
Le raziskave na področju arhivistike so pogoj za izboljšanje kvalitete arhivske dejavno-
sti in nujen prepogoj za razvoj same stroke. “Arhivistika kot znanost se mora razvijati v 
akademski svobodi in ne sme imeti statusa pomožne discipline ali metodološkega do-
datka neki drugi disciplini” poudarja avtor in dodaja: “Prav tako je važno, da arhivistika 
ni podložna le stroki v praktičnem smislu. Če bi raziskave in razvoj arhivistike sloneli 
le na trenutnih praktičnih potrebah bi znanost izgubila razvojni in inovativni potencial 
stroka pa bi ostala zaprta v okviru tradicionalnih koceptov in načinov dela in dolgoročno 
obsojena na stagniranje in zaostajanje.” (T. Thomassen, 1999, str. 149-150). Prav tako 
pisec izpostavi še en vidik razvoja arhivistike: “Informacijska in komunikacijska tehno-
logija širijo fizične meje področja in povezujejo tradicionalno arhivsko dejavnost in pi-
sarniško poslovanje. V elektronski dobi neodvisna arhivska stroka je povezovalna stro-
ka pripravljena prevzeti polno odgovornost za upravljanje informacij, ki so povezane 
s procesi. (T. Thomassen, 1999, str. 51) “Pri tem moramo posebej opredeliti, definirati 
multidisciplinarnost, ker se ta odraža oziroma odvija v arhivski teoriji in praksi, glede 
na obširno raznolikost struktur velikega števila fondov. Interdisciplinarnost pa se kaže 
v posamezni strukturi fonda kot arhivsko gradivo (načeloma ) enega ustvarjalca.” (P.P. 
Klasinc, 2019, str. 291)
7 ZDRUŽITEV MOČI – NADNACIONALNE POVEZAVE
Razvojne spremembe na področju tehnologije a tudi politike temeljito spreminjajo pok-
lice in profesije. Morda nudijo tudi več možnosti za uresničitev profesionalnih projek-
tov manj uveljavljenih in novih poklicev. Sociolog je previdno zapisal: »Morda smemo 
pričakovati krepitev nadnacionalnih profesionalnih organizacij, oblikovanje njihovih 
profesionalnih kodeksov, zahteve, ki jih bodo naslavljale na nacionalne države ali na 
nadnacionalna telesa, kot so organi Evropske unije. Prav mogoče si je zamisliti odprav-
ljanje razlik v javni zaščiti določene profesije na nacionalnih ravneh in vzpostavljanje 
enotnih mehanizmov na evropski ravni (Svetlik, 1999, str. 17).
8 Archivists between knowledge and power - On the independence and autonomy of archivai science
89CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
Arhivi po vsem svetu od leta 2008 9. junija proslavljajo Mednarodni dan arhivov in opo-
zarjajo na pomen arhivov in arhivskega gradiva ter se spominjajo ustanovitve Medna-
rodna arhivskega sveta (ICA, International Council on Archives), ki je bil na pobudo 
UNESCA ustanovljen 9. junija 1948 v Parizu. Ta mednarodna nevladna organizacija s 
sedežem v Parizu združuje arhive in arhivske institucije po vsem svetu: nacionalne in 
regionalne arhive, in tudi arhivska strokovna združenja. Organizacija združuje okrog 
1400 članov iz 199 držav in ima pri UNESCU posvetovalni status. Leta 2010 je svet na 
skupščini v norveškem Oslu sprejel Splošno deklaracijo o arhivih, ki jo je leto kasneje 
potrdila tudi Generalna skupščina UNESCA. Med drugim je v tej deklaraciji zapisano, 
da se arhivisti zavezujejo k skupnemu delovanju z z namenom, da bi bile sprejete in 
izvajane ustrezne nacionalne arhivske politike in zakoni. Kljub dejavnemu mednarod-
nemu delovanju pa vpliv Mednarodnega arhivskega sveta ni zaznaven. Minevajo leta 
in desetletja pa so zahteve s področja varovanja dokumentarnega in arhivskega gra-
diva največkrat preslišane, velikokrat spolitizirane in dostikrat napačno oblikovane 
ali neustrezno razumljene. Morda bi bilo dobro, če bi ta svet skrbneje izbiral svoje ak-
terje in se bolj kot na vodilne osebe v arhivih ozrl na znanstveno uveljavljene arhiviste 
oziroma arhivske strokovnjake. 
8 ZAKLJUČEK
V tem prispevku sem podala svojo vizijo razvoja poklica arhivist, ki pa še zdaleč ni osam-
ljeno videnje. Arhivist kot izvajalec arhivistike mora razširiti svoje delovanje preko meja 
javnih arhivov. Upravljanje z zapisi (dokumentologija) in arhivistika morata spremenit 
paradigmo. Nastanek, oblika, upravljanje, ureditev, izbor in ohranitev ter uporaba po-
membnih dokumentov naj bi bil razširjen predmet arhivske znanosti, potreben za na-
stanek arhivske profesije. Danes z izrazi arhiv, arhivsko gradivo in arhivist povezujemo 
nekaj, kar je staro, kar ni več »za rabo«, kar potrebujejo le zgodovinarji. Toda vedno ni 
bilo tako. Sam izvor besede, ki je prišla iz stare grščine, nas približa drugačnemu pog-
ledu na arhivski poklic. V množini je izraz ARKHEA pomenil javne zapise, dokumente. 
Predpona ARH-, ARHE- (v grščini arkhé) pomeni namreč prvi, pa tudi glavni, vrhovni, 
nad. Že sam izraz nam kaže, da besede arhiv, arhivalije ali arhivsko gradivo ne pomenijo 
le nekaj, kar je staro, temveč predvsem nekaj kar je pomembno.
Arhivist v bodočnosti ne bo le nekdo, ki je zaposlen v javnem arhivu in ima družboslovno 
ali humanistično izobrazbo temveč bo imel za seboj povesem samostojen študij arhivis-
tike ki mu bo zagotovil znanja, potrebna za poslovanje z arhivskim in dokumentarnim 
gradivom. Zasedal bo tudi pomembna delovna mesta pri ustvarjalcih arhivskega gradi-
va in prav tako pri ponudnikih storitev, ki opravljajo dela zajema, in hrambe gradiva v 
digitalni obliki ter spremljevalnih storitev, ki izvajajo številne storitve za javnopravne 
osebe. V primeru, da bodo vse te zahteve ostale neuresničene bomo kot družba izgubili 
spomin. Temu bo sledil padec zaščite pravic in z njim konec vladavine prava. 
90 CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
LITERATURA
Svetlik, Ivan. 1999. Sodobni izzivi profesionalizmu. Knjižnica. Ljubljana. 43 (2/3): 7 – 18
Melik, Jelka, Jeraj, Mateja. Javni arhivi in njihova vloga v trajnostnem razvoju = Public 
archives and their role in sustainable development. V: Škoro Babić, Aida (ur.). Zbor-
nik prispevkov = Proceedings book. Maribor: Alma Mater Europaea - ECM, 2019. Str. 
35-42.
Melik, Jelka, Jeraj, Mateja. Arhivist: poklic ali profesija. Atlanti : mednarodna revija za 
sodobno arhivsko teorijo in prakso. [Slovenska tiskana izd.]. 2017, letn. 27, no. 2, 
str. 125-131.
Melik, Jelka. Arhivsko pravo in človekove pravice = Archival law and human rights. V: 
Filej, Bojana (ur.). Zbornik prispevkov z recenzijo = Proceeding book with peer re-
view. Maribor: Alma Mater Europea - ECM, 2016. Str. 114-124
Melik, Jelka. Nove poti arhivistike v 21. stoletju. Arhivi : glasilo Arhivskega društva in 
arhivov Slovenije. 2008, letn. 31, št. 1, str. 21-30.
Melik, Jelka, Jeraj, Mateja. Javni arhivi in njihova vloga v trajnostnem razvoju = Public 
archives and their role in sustainable development. V: Škoro Babić, Aida (ur.). Zbor-
nik prispevkov = Proceedings book. Maribor: Alma Mater Europaea - ECM, 2019. Str. 
35-42.
Melik, Jelka, Jeraj, Mateja. Protejska vloga arhivista in sodobna ureditev arhivskega 
prava. V: Volčjak, Jure (ur.). Arhivi na razpotju : zbornik referatov : 27. zborovanje. 
Ljubljana: Arhivsko društvo Slovenije. 2015, str. 130-135.
Thomassen, Theo H.P.M. Archivists between knowledge and power - On the independ-
ence and autonomy of archivai science..., Arhivski Vjesnik No 42 (1999), str. 149-167
Thomassen,Theo H.P.M. Archivist and records managers: same profession, diffrent re-
sponsibilities, Arhivski Vjesnik No 43 (2000), str. 7-18
Novak, Miroslav. Organizacija znanja 2011/3, POSVETOVANJE DOKSIS 2011, Arhivski in 
dokumentacijski profili zaposlenih v informacijski dobi str. 51.
Klasinc, Peter Pavel. O relevancah v raziskavah arhivskih znanosti. V: Klasinc, Peter Pavel 
(ur.), Semlič Rajh, Zdenka (ur.). Zbornik recenziranih prispevkov = Peer-rewieved 
proceedings book. Maribor: Alma Mater Europaea, ECM, Alma Mater Press. 2020, 
str. 289-292.
Typology: 1.01. Original scientific research
91CUSTODIANS AND GUARDIANS OF ARCHIVAL RECORDS IN THE 21 CENTURY Jelka Melik
Azem Kožar1 
(Bosnia and Herzegovina)
UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE
OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA
ABSTRACT
In transition countries, such as Bosnia and Herzegovina, archival activity is not yet rec-
ognized as relevant to the development of the state and society. Even the elementary 
solutions concerning the organization and ensuring the conditions for its optimal work 
are not fully formed. The attitude of the system towards archival activity is mainly re-
duced to the attitude towards public archives, although appropriate conditions have 
not been created for their operation either.
The group of marginalized issues (legislation, status, education, development strategy, 
etc.) includes, among other things, the relationship of the system to special archives, 
which include university archives. Archival legislation at all levels is insufficient and out 
of sync and archival practice is uneven, so that universities have the status of other reg-
istries. Some previous attempts to improve the situation have not yielded the expected 
results. Initiatives from the framework of the archival profession itself have also died 
down, which comes down to maintaining „status quo“, i.e. universities are generally 
viewed like all other registries. The intention of the author is to point out the inadequa-
cy of the current situation, both in the field of legislation and its application, presenting 
his observations on the change of the situation in the spirit of the most civilizationally 
optimal solutions.
Keywords: Bosnia and Herzegovina, transition, archival legislation, archives, special 
archives, universities, university archives, categorization of registries, archival activity, 
development strategy.
ARCHIVI UNIVERSITARI NELLA LEGISLAZIONE E 
NELLA PRATICA DEL SERVIZIO DI ARCHIVIAZIONE 
DELLA BOSNIA-ERZEGOVINA
SINTESI
Nei paesi di transizione, come la Bosnia-Erzegovina, l’attività di archiviazione non è 
ancora riconosciuta come rilevante per lo sviluppo dello stato e della società. Anche 
le soluzioni elementari riguardanti l’organizzazione e le garanzie delle condizioni per 
il suo lavoro ottimale non sono completamente formate. L’atteggiamento del sistema 
nei confronti dell’attività di archiviazione si riduce principalmente all’atteggiamento 
nei confronti degli archivi pubblici, anche se non sono state create condizioni ade-
guate neanche per il loro funzionamento. Il gruppo di questioni emarginate (legisla-
zione, status, istruzione, strategia di sviluppo, ecc.) comprende, tra le altre cose, il 
rapporto del sistema con gli archivi speciali, che comprendono gli archivi universitari. 
La legislazione archivistica a tutti i livelli è insufficiente e la pratica di archiviazione 
1 Prof. ddr. Azem Kožar, PU “Arhiv za registraturnu, arhivsku i dokumentarnu građu u privatnom vlasništvu“ 
(u osnivanju) Tuzla, Put Križani broj 261, 75000 Tuzla, Bosna i Hercegovina, e-mail: kozar.azem@bih.net.ba
92 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
è disomogenea, così che le università hanno lo status di altri registri. Alcuni prece-
denti tentativi di migliorare la situazione non hanno dato i risultati attesi. Anche le 
iniziative nel quadro della professione archivisa sono finite in nulla, il che si riduce al 
mantenimento dello “status quo”, cioè le università sono generalmente viste come 
tutti gli altri registri. L’intenzione dell’autore è quella di sottolineare l’inadeguatezza 
della situazione attuale, sia nel campo della legislazione che della sua applicazione, 
presentando le sue osservazioni sul cambiamento della situazione nello spirito delle 
soluzioni più realisticamente ottimali. 
Parole chiave: Bosnia Erzegovina, transizione, legislazione archivistica, archivi, archivi 
speciali, università, archivi universitari, categorizzazione dei registri, attività di archi-
viazione, strategia di sviluppo.
UNIVERZITETNI ARHIVI V ZAKONODAJI IN PRAKSI 
ARHIVSKE SLUŽBE V BOSNI IN HERCEGOVINI
IZVLEČEK
V tranzicijskih državah, kot je Bosna in Hercegovina, arhivska dejavnost še ni prepozna-
na kot pomemben dejavnik v razvoju države in družbe. Tudi elementarne rešitve v zvezi 
z organizacijo in zagotavljanjem pogojev za njeno optimalno delo niso celovito obliko-
vane. Odnosu države do arhivske dejavnosti zajema le odnos do javnih arhivov, čeprav 
tudi za njihovo delovanje niso zagotovljeni ustrezni pogoji.
Skupina marginaliziranih vprašanj (zakonodaja, status, izobraževanje, razvojna strate-
gija itd.) med drugim vključuje odnos sistema do posebnih arhivov, kamor se uvrščajo 
tudi univerzitetni arhivi. Arhivska zakonodaja na vseh ravneh je pomanjkljiva, ni sinhro-
nizirana in arhivska praksa ni poenotena, tako da imajo univerze status ‘ostalih’ ustvar-
jalcev arhivskega gradiva. Dosedanji poskusi izboljšanja stanja niso dali pričakovanih 
rezultatov. Tudi pobude iz krogov arhivske stroke so usahnile, kar se kaže v ohranjanju 
statusa quo, saj se na univerze praviloma gleda kot na vse druge ustvarjalce. Namen 
avtorja je, da na podlagi opravljene raziskave, opozori na neustreznost trenutnega sta-
nja tako na področju zakonodaje kot tudi na področju njene uporabe, pri čemer je svoja 
stališča o spremembi stanja predstavil v duhu najbolj civilizacijsko optimalnih rešitev.
Ključne besede: Bosna in Hercegovina, tranzicija, arhivska zakonodaja, arhivi, posebni 
arhivi, univerze, univerzitetni arhivi, kategorizacija registrov, arhivska dejavnost, ra-
zvojna strategija.
93UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
UNIVERZITETSKI ARHIVI U LEGISLATIVI I PRAKSI 
ARHIVSKE SLUŽBE BOSNE I HERCEGOVINE
ABSTRAKT
U zemljama tranzicije, kakva je Bosna i Hercegovina, arhivska djelatnost nije još uvi-
jek prepoznata kao relevantna za razvoj države i društva. Ni elementarna rješenja koja 
se tiču organizacije i osiguranja uvjeta za njen optimalan rad nisu cjelovito oblikovana. 
Odnos sistema prema arhivskoj djelatnosti svodi se uglavnom na odnos prema javnim 
arhivima iako ni za njihovo djelovanje nisu stvoreni odgovarajući uvjeti. 
U skupinu marginaliziranih pitanja (legislativa, status, edukacija, strategija razvoja i dr.) 
je između ostalog odnos sistema prema specijalnim arhivima u koje se ubrajaju i uni-
verzitetski arhivi. Arhivska legislativa svih nivoa je nedostatna i nesinhronizirana a ar-
hivska praksa neujednačena, tako da univerziteti imaju status ostalih registratura. Neki 
dosadašnji pokušaji da se stanje unaprijedi nisu dali očekivane rezultate. Utahnule su i 
inicijative iz okvira same arhivske struke, što se svodi na održavanje statusa qvo, tj. na 
univerzitete se uglavnom gleda kao i na sve ostale registrature. Namjera autora je da 
na osnovu provedenog istraživanja ukaže na neadekvatnost postojećeg stanja, kako u 
sferi legislative tako i njene primjene, iznoseći pri tome svoje opservacije o promjeni 
stanja u duhu civilizacijski najoptimalnijih rješenja.
Ključne riječi: Bosna i Hercegovina, tranzicija, arhivska legislativa, arhivi, specijalni ar-
hivi, univerziteti, univerzitetski arhivi, kategorizacija registratura, arhivska djelatnost, 
strategija razvoja.
94 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
1 UVODNE NAPOMENE
U savremenom svijetu pod pojmom „arhiv“ podrazumijeva se ustanova koja vrši uprav-
nu, kulturnu i naučnu funkciju. Postoji više vrsta arhiva – sve u zavisnosti od aspekta 
podjele. Najznačajnija i najrasprostranjenija je podjela arhiva sa aspekta nadležnosti 
(teritorijalne i stvarne): na arhive općeg tipa i specijalne arhive. (Kožar, Balta, 2004, 
str. 200-201). Svaka država dužna je da na cijelom svom području organizira mrežu 
arhiva općeg tipa (najčešće je to jedan nacionalni tj. državni arhiv, i više regionalnih 
i/ili lokalnih arhiva). Međutim, sa specijalnim arhivima, koji se brinu o posebnoj vrsti 
arhivske građe, to nije slučaj. Koji će sve specijalni arhivi postojati: diplomatski, vojni, 
privredni, bankarski, filmski, televizijski, univerzitetski i dr., zavisi o „društveno-poli-
tičkom sistemu, o tradiciji arhivske djelatnosti, o društvenim potrebama, o posebnim 
uvjetima čuvanja određene građe i njezine upotrebe ili o posebnom imovinskoprav-
nom statusu neke arhivske građe“. (Grupa autora, 1977, str. 17). U praksi je u zemljama 
razvijenog svijeta, sa razvijenom arhivskom tradicijom, prisutno postojanje i funkci-
oniranje više vrsta specijalnih arhiva, dok je to u zemljama nekadašnje socijalističke 
zajednice (sada zemlje u tranziciji) bilo znatno reduciranije - postojali su uglavnom 
samo vojni i partijski arhivi (slučaj socijalističke Jugoslavije: Vojnoistorijski arhiv, Arhiv 
CK KPJ). Za zemlje u tranziciji je znatno izraženija praksa postojanja specijalnih arhiva 
u statusu organizacionih jedinica (Lekić, 2006, str. 25) u okviru određenih institucija 
sistema (oružanih snaga, unutrašnjih poslova, vjerskih zajednica, akademija nauka, 
instituta, banaka i dr.). Arhivska teorija i praksa poznaju i takvu vrstu specijalnih ar-
hiva. Treću vrstu arhiva čine privatni arhivi, u formi privatnih ustanova, koji spadaju 
u arhive općeg tipa ali samo za arhivsku građu u privatnom vlasništvu, dok se javni 
arhivi općeg tipa prevashodno bave javnom arhivskom građom. Međutim, njihovo 
osnivanje i djelovanje u zavisnosti je od stajališta javnih arhiva u čijoj je nadležnosti i 
briga o privatnoj arhivskoj građi na području njihove teritorijalne nadležnosti. (Kožar, 
2017, str. 113-134).
2 SPECIJALNI ARHIVI U ARHIVSKOJ LEGISLATIVI
U arhivskim propisima na nivou eks Jugoslavije i njenih federalnih jedinica (Popović, 
1987.) u fokusu interesiranja stavljeno je ophođenje sa javnom arhivskom građom 
(građom u državnoj svojini), mada je okvirno bila obuhvaćena i arhivska građa mje-
šovitog i privatnog sektora, koja je najčešće podvođena pod pojam “arhivska građa 
građansko-pravnih i fizičkih lica“. Privatnom arhivskom građom je smatrana građa fi-
zičkih lica (lični i porodični arhivski fondovi i zbirke), kao i dio građe u posjedu građan-
sko-pravnih lica: privatna i mješovita preduzeća i dio građe vjerskih zajednica. Prema 
odredbama prijeratnog Zakona o arhivskoj djelatnosti Bosne i Hercegovine („Službeni 
list SR BiH“, broj 21/87) u posjedu vjerskih zajednica postojale su dvije vrste arhiv-
ske građe: ona koja je nastala do kraja 1945. godine a koja je smatrana „društvenom 
svojinom“ (član 7 stav 3 Zakona) i građa koja je nastala nakon 1945. godine, čiji sta-
tus (javna ili privatna) nije implicite određen. (Kožar, 2007.). Dakle, pitanja vlasništva 
nad arhivskom građom (javna, privatna, mješovita, u društvanoj svojini) u prijeratnim 
arhivskim propisima nisu bila cjelovito i jasno uređena, a to je, neminovno, jedan od 
najvažnjih uvjeta za adekvatnu uređenost mreže arhivskih ustanova. Fokusiranost 
bosanskohercegovačkog društva na brigu o javnoj arhivskoj građi očituje se, izme-
đu ostaloga, u odredbama čl. 8 Zakona u kojima se utvrđuje da „arhivsku djelatnost 
obavljaju međuopštinski arhivi i Arhiv Bosne i Hercegovine“, tako da se u arhivskoj 
mreži ne navodi mogućnost (a pogotovu ne potreba i/ili obaveza) osnivanja i postoja-
nja privatnih i specijalnih arhiva. 
95UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
Tranzicija eks jugoslovenskog društva, koja je započela 90-tih godina prošlog stoljeća, od-
vijala se u veoma složenim okolnostima, prije svega u uvjetima erozije monopartijskog 
socijalističkog sistema i uvođenja sistema parlamentarne demokratije, te disolucije fe-
derativne Jugoslavije na njene federalne jedinice. U dinamičnim disolutivnim procesima, 
koje karakteriziraju brojni konflikti, među kojima je najteže posljedice imao rat u Bosni 
i Hercegovini (1992-1995), pitanja arhivske djelatnosti su uglavnom među posljednjima 
dolazila na red. Na planu shvatanja i zakonskog reguliranja misije arhivske djelatnosti, 
uspostave funkcionalne arhivske mreže, pravilnog vrednovanja arhivske građe i drugih 
relevantnih pitanja ove djelatnosti, pojedine osamostaljene države su u odnosu na pred-
disolutivno stanje zauzele različite stavove: u nekima su novonastale promjene neznatne 
a u drugima, među kojima je i Bosna i Hercegovina, su nešto značajnije. 
Naime, na području osamostaljene, administrativno preuređene i decentralizirane Bo-
sne i Hercegovine, arhivska mreža je organizirana na tri nivoa: Arhiv Bosne i Hercegovi-
ne (država), arhivi dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske, Arhiv 
Brčko distrikta Bosne i Hercegovine, te u okviru Federacije BiH deset kantonalnih arhiva. 
Na svakom administrativnom nivou, tj. za svaku administrativnu jedinicu, doneseni su 
posebni arhivski zakoni,2 koji nisu u mnogo čemu harmonizirani, pa ni po pitanjima koja 
se tiču specijalnih arhiva. (Kožar, 2000, str. 192-198). Arhiv Bosne i Hercegovine, kao cen-
tralna nacionalna (državna) ustanova, izgubio je prijeratnu matičnu funkciju osim nekih 
pitanja više informativne naravi. Svaki arhiv je matičan na području svoje teritorijalne 
nadležnosti. Za predmet ovog rada od značaja su odredbe državnog arhivskog zakona, 
koje bi trebale biti obavezujuće za cijelo područje Bosne i Hercegovine, te svakako i od-
redbe entitetskih i kantonalnih arhivskih zakona. 
Najvažnije promjene do kojih je došlo u novom (aktuelnom) Zakonu o arhivskoj gradji i Ar-
hivu Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik BiH“, broj 16/01) je razdioba arhivske građe na 
javnu (poglavlje II, članovi 5 do 20) i privatnu (poglavlje III, članovi 21 do 29), što do tada 
nije bio slučaj. Međutim, šta sve spada u javnu a šta u privatnu arhivsku građu „građansko-
-pravnih i fizičkih lica“ nije ovim Zakonom i podzakonskim aktom (Pravilnikom o preuzima-
nju arhivske građe u Arhiv BiH, „Službeni glasnik BiH“, br. 10/03) cjelovito i nedvosmisleno 
utvrđeno, što dovodi do određene konfuzije u primjeni ovih propisa. Osim toga, što je za 
predmet ovoga rada od posebnog značaja, naznačenim Zakonom predviđena je mogućnost 
formiranja specijalnih (kao i privatnih) arhiva. Članom 32 Zakona utvrđeno je: „Određene 
poslove arhivske službe mogu obavljati specijalni arhivi u okviru institucija oružanih snaga, 
unutrašnjih poslova, naučne ustanove, vjerske zajednice, privredni subjekti, banke i dr. kao i 
privatni arhivi, na način uređen ovim zakonom i drugim propisima“. Bliže odredbe o osniva-
nju, djelokrugu rada i drugim pitanjima od značaja za rad specijalnih (kao i privatnih arhiva) 
ovaj zakon ne sadrži a o tome na nivou države nisu doneseni ni bilo kakvi podzakonski akti.3
2 U dva kantona (Posavskom i Zapadnohercegovačkom) nisu doneseni arhivki zakoni, u Zeničko-Dobo-
jskom kantonu donesen je arhivski zakon ali nije organiziran rad arhiva, tako da, u skladu sa Zakonom 
o arhivskoj građi i Arhivu Federacije BiH, na području ovih kantona arhivsku djelatnost obavlja Arhiv 
Federacije Bosne i Hercegovine. 
3 Pripremama i donošenju Zakona o arhivskoj građ i Arhivu Bosne i Hercegovine prethodile su brojne 
rasprave u okviru Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine u kojima je aktivno participirao i me-
nadžment Arhiva BiH, te rasprave sa osnivačem Arhiva. Svu složenost tih događanja potvrđuje činjenica 
da je ovo bio prvi pravni propis ranga zakona o osnivanju i djelovanju (tačnije nastavku rada) jedne in-
stitucije kulture na nivou Bosne i Hercegovine. To je tada, samo po sebi, bio krupni događaj – i za državu 
i za arhivsku struku. Otuda ovaj Zakon, koji je i u vrijeme donošenja bio prilično stručno-konzervativan, 
uopćen i nedorečen, imao veliki značaj za dalju profilaciju arhivske djelatnosti. Međutim, činjenica da se 
isti 20 godina ne mijenja, i pored dinamičnih promjena u sferi tehnološkog i društvenog razvoja, nema 
razumnog opravdanja i pored svih turbulencija koje otežavaju dinamiku i karakter tranzicijskih promje-
na u podijeljenom bosanskohercegovačkom društvu. 
96 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
U entitetskim arhivskim zakonima o specijalnim arhivima su prisutna nedostatna pa i 
dijametralno suprotna stajališta. U Zakonu o arhivskoj djelatnosti Republike Srpske 
(„Službeni glasnik RS“, broj35/99) utvrđeno je (članom 33) da arhivsku djelatnost na po-
dručju Republike Srpske obavlja Arhiv Republike Srpske, a da se izuzetno mogu osnivati 
općinski i gradski arhivi, ali uz prethodno pribavljeno mišljenje i saglasnost Arhiva RS. U 
ovom Zakonu, kao i u njegovim brojnim izmjenama i dopunama, postojanje specijalnih 
arhiva nije ni spomenuto, a to je slučaj i sa podzakonskim aktima.4 S druge strane Zakon 
o arhivskoj građi Federacije Bosne i Hercegovine („Službene novine FBiH“, broj 45/02) 
utvrđuje poseban tretman za registraturnu i arhivsku građu Federalnog ministarstva 
odbrane i Federalnog ministarstva unutrašnjih poslova (član 21), na način da se ta građa 
čuva „kod njih do roka koji oni odrede, ali ne duže od 50 godina“. Dalje se u članu 41 
Zakona navodi da „stvaraoci i imaoci organizirani na nivou Federacije koji se bave stva-
ranjem, prikupljanjem i proučavanjem arhivske građe mogu formirati specijalizirana 
arhivska odjeljenja, ako je to od posebnog značaja za izvršenje njihovih zadataka“. O 
njihovom osnivanju odlučuje Vlada Federacije uz pribavljeno mišljenje Arhiva Federaci-
je. (Šehović, Čekić, 2007, 247-336). 
Na području Brčko distrikta Bosne i Hercegovine su se do donošenja Zakona o arhivskoj 
djelatnosti („Službeni glasnik Brčko distrikta BiH“, broj 44/04) primjenjivali naznačeni 
propisi oba entiteta. Arhiv Brčko distrikta BiH formiran je „kao pododjeljenje u Odjelje-
nju za javni registar“ Vlade Brčko distrikta. S obzirom i na takvu statusnu poziciju Arhiva 
Distrikta, Zakonom nije predviđeno osnivanje specijalnih arhiva, već je jedino u članu 
17 utvrđen poseban status registraturne i arhivske građe nastale „u radu pravosudnih 
institucija, policije Distrikta, kao i političkih organizacija“ i „čuvaju se kod tih organa do 
roka koji oni odrede“. Također je utvrđeno da se općim aktom tih organa utvrđuju uslovi 
i način korištenja njihove registraturne i arhivske građe.(Šehović, Čekić, 2007, 709-718). 
Ovo je prvi arhivski propis u Bosni i Hercegovini koji na ovaj način utvrđuje poseban zna-
čaj građe pravosudnih organa, što determinira mogućnost formiranja specijalnog arhi-
va za građu ove provenijencije.
Ni kantonalni arhivski zakoni ne predviđaju potrebu i obavezu osnivanja specijalnih 
arhiva na području njihove teritorijalne nadležnosti, ali je u svima predviđena mo-
gućnost njihovog osnivanja. Kao ilustrativne i najodređenije ovdje navodimo odred-
be Zakona o arhivskoj djelatnosti Tuzlanskog kantona („Službene novine TK“, broj 
15/2000). Ovim Zakonom (član 36) je predviđeno da „određene poslove arhivske 
djelatnosti mogu, kao ustanove, obavljati specijalni arhivi (unutrašnji poslovi, oruža-
ne snage, zatim vjerske zajednice, privredni subjekti, naučne ustanove, banke i dr.) i 
privatni arhivi, na način utvrđen ovim Zakonom i drugim propisima“. Ove odredbe su 
znatno određenije i sadržajnije od odredaba iz Zakona na nivou Bosne i Hercegovine. 
Međutim, u Zakonu je utvrđeno da Arhiv TK i njegov osnivač, imaju i neke posebne 
obaveze kada se radi o građi koja može biti u nadležnosti specijalnih arhiva (kao i o 
privatnoj arhivskoj građi), te o postupku osnivanja i funkcioniranja specijalnih (i priva-
tnih) arhiva. Naime, Zakonom je utvrđeno da Arhiv TK utvrđuje popis imalaca arhivske 
građe od interesa za Kanton, da vodi Registar vlasnika privatne arhivske građe, da 
obavlja matične poslove arhivske djelatnosti za područje Kantona, da se „Arhiv i drugi 
arhivi upisuju u Registar arhiva koji vodi Ministarstvo“ (član 43), te da „mogu početi 
sa radom nakon upisa u Registar arhiva“, a da provjeru uslova (prostor, stručni kadar, 
novčana sredstva) za osnivanje arhiva vrši Ministarstvo (član 44). Zakonom je također 
4 Više o arhivskim propisima i njihovoj primjeni Republike Srpske vidi: Mačkić, Z. (2009), Zakon o arhivskoj 
djelatnosti. U: Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, br. 1, Banjaluka, 13–17, Udruženje 
arhivskih radnika RS.
97UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
predviđeno da „bliži propis o obliku i sadržaju obrasca i postupku za upis i brisanje 
iz registra arhiva donosi ministar“. Na ovaj način je osnivanje specijalnih (i privatnih) 
arhiva isuviše komplicirano (prenormirano), tako da su stajališta matičnog (kantonal-
nog) arhiva i osnivača u postupku osnivanja drugih arhiva (specijalnih i privatnih) ap-
solutno odlučujuća. (Kožar, 2010, str. 171-185).
Dakle, u decentraliziranoj arhivskoj djelatnosti Bosne i Hercegovine, bez odgovarajućih 
sihhronizirajućih nadležnosti centralne arhivske ustanove, pitanje obaveznosti, potre-
ba i mogućnosti postojanja specijalnih arhiva je različito legislativno uređeno. Najveći 
broj arhivskih zakona različitih administrativnih razina, predviđa na neki način mo-
gućnost formiranja specijalnih arhiva, ali ni jedan arhivski propis ne utvrđuje potrebu 
a pogotovu ne obavezu. Neki propisi se i ne dotiču ovog pitanja. Osim podzakonskog 
akta (Pravilnik o uslovima za osnivanje i početak rada arhiva, „Službeni glasnik RS“, broj 
31/00), koji se odnosi na formiranje arhiva općeg tipa - međuopćinskih i općinskih, na ni-
vou RS, ne postoje odgovarajući podzakonski akti o formiranju i radu specijalnih arhiva 
ni na jednoj administrativnoj razini. 
Kao opredjeljujuća orjentacija u poboljšanju postojeće arhivske legislative, mogla 
bi poslužiti rješenja iz susjedne Republike Hrvatske i Republike Crne Gore. Naime, Za-
konom o arhivskom gradivu i arhivima Republike Hrvatske („Narodne novine RH“, br. 
105/97, 64/00, 65/09), utvrđeno je da „određene poslove arhivske službe mogu, kao 
ustanove, obavljati specijalizirani arhivi i privatni arhivi“ u skladu sa ovim zakonom i 
drugim propisima (član 39 Zakona). Dalje je, u članu 42 predviđeno da „specijalni arhivi i 
privatni arhivi (sveučilišni arhivi, gospodarski arhivi, arhivi vjerskih zajednica, arhivi ba-
naka i dr.) mogu prikupljati i čuvati arhivsko i registraturno gradivo nastalo radom svo-
jih osnivača i drugih domaćih pravnih i fizičkih osoba“. U stavu 2 ovoga člana je utvrđeno 
da „specijalizirani arhivi koji se osnivaju za zaštitu, obradu i korištenje javnog arhivskog 
i registraturnoga gradiva, mogu se osnivati na temelju pribavljene saglasnosti i rješenja 
o razgraničenju nadležnosti iz članka 39, stavka 2 ovoga Zakona“, a što se odnosi na jav-
ne (državne) arhive. Dalje je, između ostaloga, predviđeno da „specijalizirane i priva-
tne arhive mogu osnovati domaće i strane pravne i fizičke osobe“ (član 49), da rješenje 
o postojanju uvjeta za osnivanje specijaliziranih i privatnih arhiva donosi Ministarstvo 
kulture (član 50), te da prostor i opremu osiguravaju njihovi osnivači (član 52). Među-
tim, Republika Hrvatska je na ovom planu otišla dalje donošenjem Zakona o Hrvatskom 
memorijalno-dokumentacijskom centru Domovinskog rata („Narodne novine RH“, broj 
178/04), kojim se ova ustanova osniva kao „javna znanstvena ustanova – specijalizirani 
arhiv“ a radi ophođenja sa arhivskom građom nastalom u vrijeme ratnog konflikta („Do-
movinskog rata“) u vrijeme disolucije eks Jugoslavije 1991-1995. Također je promlema-
tika ophođenja sa registraturnom i arhivskom građom Ministarstva obrane i Oružanih 
snaga Republike Hrvatske, uslijed specifičnosti i značaja, uređena posebnim arhivskim 
propisom kao podzakonskim aktom pod nazivom Pravilnik o zaštiti i korištenju arhivs-
kog i registraturnog gradiva Ministarstva obrane i Oružanih snaga Republike Hrvatske. 
Iako se ovdje nominalno radi o registraturi Državnog arhiva Hrvatske, u suštini je riječ 
o jednom obliku specijalnog arhiva, koji nije zaseban pravni subjekt (ustanova, orga-
nizacija i sl.), već posebna organizaciona jedinica naznačenih državnih organa. Dakle, 
specijalni arhivi u Hrvatskoj postoje kao javne ustanove (primjer Arhiva Domovinskog 
rata), odnosno kao organizacione jedinice državnih organa (primjer Arhiva MO i OS), ali 
ne i kao specijalni sveučilišni arhiv. 
Značajan pomak u tretiranju problematike specijalnih arhiva na eks jugoslavenskom 
prostoru učinjen je u Zakonu o arhivskoj djelatnosti Crne Gore („Službeni list CG“, broj 
49/10), kojim su prilično detaljno uređena pitanja osnivanja i djelovanja specijalnih 
98 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
arhiva. Naime, u posebnim podnaslovima donijete su odredbe o određenju biti spe-
cijalnih arhiva (član 31),5 o uslovima za njihovo osnivanje (član 32)6 i o uslovima za 
obavljanje djelatnosti (član 33)7. U skladu sa ovim Zakonom Ministarstvo kulture je 
donijelo Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje djelatnosti specijalnih arhiva u ko-
jem su jasno određeni uslovi: pitanje postojanja prostora, opreme, sredstava i stru-
čnog arhivskog osoblja.8 Oba ova primjera, hrvatski i crnogorski, svaki na svoj način 
konkretiziraju pitanja ne samo mogućnosti već i potreba na planu osnivanja i djelo-
vanja specijalnih arhiva među kojima se implicite navode i univerzitetski/sveučilišni 
arhivi. (Kožar, 2017, 113-134).
3 UNIVERZITETSKI ARHIVI U ARHIVSKOJ PRAKSI 
Bosna i Hercegovina ima sedamdesetogodišnju tradiciju postojanja i djelovanja or-
ganizirane arhivske djelatnosti na svom državnom prostoru, kao i postojanja i dje-
lovanja univerziteta kao ustanova visokog obrazovanja. Naime, prvi put je držav-
ni arhiv formiran 1947. (Državni arhiv BiH) a prvi univerzitet je osnovan u Sarajevu 
1949. godine, mada je i znatno ranije u nekim oblicima obavljana arhivska djelat-
nost a osnivane su i djelovale neke visokoškolske ustanove. (Spomenica, 1976, str. 
7-25). Uporedo sa ukupnim društvenim razvojem rasle su i potrebe za razvojem vi-
sokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Državni arhiv i Univerzitet u Sarajevu su 
se intenzivno razvijali, a postepeno se, u skladu sa potrebama i dinamikom razvoja, 
uspostavlja mreža regionalnih arhiva (Sarajevo, Banja Luka, Mostar, Tuzla, Travnik, 
te Bihać i Foča), a sredinom osamdesetih godina prošlog stoljeća se uobličava i mre-
ža univerzitetskih ustanova (Banja Luka, Tuzla, Mostar)9, tako da su do agresije na 
Bosnu i Hercegovinu 1992. godine funkcionirala četiri relativno dobro struktuira-
na i brojna javna (državna) univerziteta. (Spomenica, 1976. str. 7-25). U narednom 
gotovo trodecenijskom razdoblju pored postojećih došlo je do osnivanja više no-
vih javnih univerziteta (Mostar, Bihać, Zenica, Istočno Sarajevo), a posebno do veli-
kog broja privatnih univerziteta koji postoje u skoro svim većim gradovima Bosne i 
Hercegovine (Travnik, Brčko, Bijeljina, Goražde, Kiseljak, Foča, Vitez i dr.). Osnivači 
javnih univerziteta su kantoni u Federaciji BiH, odnosno Vlada entiteta Republika 
Srpska. Na taj način na području teritorijalne nadležnosti entitetskih i kantonalnih 
arhiva kao i Arhiva Brčko distrikta BiH, postoji bar po jedan javni i/ili privatni univer-
zitet. Dakle, svaki arhiv bi trebao da ima izgrađen stručni stav prema univerzitetu 
kao registraturi: počev od kategorizacije, preko provođenja redovnog stručnog nad-
5 U članu 31 Zakona je utvrđeno: „Specijalni arhiv je ustanova ili dio organa ili pravnog lica koji obavlja 
arhivsku djelatnost u odnosu na arhivsku građu određenog stvaraoca ili određene djelatnosti, odnos-
no oblasti (univerzitetski arhiv, privredni arhiv, arhiv vjerskih zajednica, arhiv banaka, arhiv privrednih 
subjekata i dr.)“.
6 U članu 32 Zakona stoji: „ (1) Specijalni arhiv može osnovati država, opština, domaće pravno i fizičko lice. 
(2) Osnivač specijalnog arhiva dužan je da prije donošenja akta o osnivanju pribavi saglasnost Minis-
tarstva o razgraničenju nadležnosti sa Državnim arhivom“.
7 U članu 33 Zakona su propisani uslovi za obavljanje djelatnosti specijalnih arhiva, a tiču se postojanja 
prostora, opreme, sredstava i stručnog arhivskog osoblja, o čemu bliži propis donosi Ministarstvo, koje 
također utvrđuje ispunjenost uslova i izdaje odobrenje za rad koje dostavlja i Državnom arhivu. 
8 U Pravilniku se, između ostaloga, u članu 10, uređuje pitanje stručnog arhivskog osoblja, i konstatira 
da su potrebna četiri zaposlenika i to po jedan arhivist za poslove preuzimanja arhivske građe, potom 
sređivanja, obrade i zaštite, te za rad sa korisnicima, kao i jedan zaposlenik za obavljanje poslova teh-
ničke zaštite građe. 
9 Svi ovi univerziteti su u povodu svojih jubilarnih godišnjica izdavali svoje monografije. Prvu monograf-
iju o svom radu izdao je i Univerzitet u Tuzli u povodu 40 godina postojanja i djelovanja.(Grupa autora, 
(2016), 40 godina Univerziteta u Tuzli 1976-2016, JU Univerzitet u Tuzli, Tuzla.
99UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
zora do konačnog oblikovanja statusa njegove arhivske građe – da je preuzima u ar-
hiv ili da usmjerava stvaranje specijalnog univerzitetskog arhiva kao organizacione 
jedinice određenog univerziteta. U tome je neophodna saradnja sa menadžmentom 
univerziteta kao stvaraoca i imaoca arhivske građe, čija je odluka o statusu sopstve-
ne građe starije od 30 godina odlučujuća. Univerziteti je u skladu sa aktuelnim pro-
pisima trebaju predati nadležnom arhivu, ali mogu je i zadržati u okviru specijalnog 
arhiva kao organizacione jedinice univerziteta. 
U decentraliziranoj Bosni i Hercegovini solucija za formiranjem jedinstvenog univer-
zitetskog arhiva na nivou države je apsolutno nerealna opcija iz više razloga – prije 
svega političkih. Na entitetskom nivou bilo bi, shodno administrativnom uređenju, 
mogućno formirati specijalni univerzitetski arhiv za prostor entiteta Republika Srpska 
zbog njene administrativne centraliziranosti, dok bi to bilo znatno složenije za prostor 
entiteta Federacija BiH zbog njene administrativne podijeljenosti na deset kantona. 
Na nivou kantona bi, pak, bilo mogućno formirati jedinstven univerzitetski arhiv kao 
zasebnu javnu ustanovu. 
Pošto se pitanjima specijalnih arhiva, a posebno univerzitetskih, arhivska služba Bosne 
i Hercegovine nije nikada bavila sistematično, već samo u određenim razdobljima ad-
-hoc i parcijalno, postojala je potreba da se istraže stajališta arhiva, arhivske struke i 
univerziteta o ovom pitanju. Taj pokušaj je po prvi put učinjen u pripremi ovog priloga. 
Stajališta arhiva nastojali smo provjeriti putem anketnog upitnika koji je dostavljen di-
rektorima svih 12 postojećih arhiva (jedan državni, dva entitetska, Arhiv Brčko distrikta 
BiH i osam kantonalnih arhiva). U njemu su traženi odgovori na sljedeća pitanja: Naziv i 
historijat univerziteta, Količina i vremenski raspon arhivske građe univerziteta, Stanje 
sačuvanosti (cjelovitosti) arhivske građe univerziteta, Stanje registraturne sređenosti 
arhivske građe univerziteta, Količina i stanje registraturne sređenosti u Arhiv preuze-
te arhivske građe univerziteta, U koju kategoriju registratura je svrstan univerzitet, 
Stajalište Arhiva i Univerziteta o potrebi formiranja specijalnog arhiva Univerziteta. 
(Tekst Upitnika vidi u Prilogu 1 na kraju rada). Razumljivo uz Upitnik smo poslali učtivo 
propratno pismo direktorima arhiva.10
Na Upitnik su odgovorila svega četiri arhiva: Arhiv Federacije BiH, Arhiv Brčko distrikta 
BiH, Arhiv Unsko-Sanskog kantona i Historijski arhiv Sarajevo.11 U najkraćem ti odgovori 
sadrže sljedeće podatke/stavove:
10 U pismu od 12. 07. 2020. godine se između ostalog navodi: „Poštovani, za Međunarodnu konferenciju ar-
hiva oktobra 2020. godine, prijavio sam temu „Univerzitetski arhivi u legislativi i praksi arhivske službe 
Bosne i Hercegovine“. Da bih istu mogao bar okvirno obraditi, odnosno predstaviti stvarno stanje kao i 
viziju unapređenja postojećeg stanja, neophodni su mi podaci o univerzitetima kao registraturama sa 
područja nadležnosti vašeg arhiva. Struktura tih podataka uobličena je u Upitniku koji vam u prilogu 
dostavljam. Nadam se da se radi o podacima kojima raspolaže vanjska služba Arhiva. Suština ove teme je 
u tome da li univerzitetske arhive treba uobličavati kao specijalne arhive, za šta postoji zakonski osnov, 
ili ne, te šta sve na tom planu treba poduzeti u okviru arhivske službe Bosne i Hercegovine, odnosno 
svakog njenog administrativnog dijela (entiteta, kantona/županije). Dakle, osim stvarnog stanja građe 
univerzitetskih arhiva, preuzete i nepreuzete, trebalo bi iskazati svoje mišljenje/stav o tome šta bi u 
budućnosti bilo najsvrsishodnije poduzeti da se stanje dovede na nivo optimalnog. Popunjen Upitnik (i 
druge moguće odgovore) molim da pošaljete na naprijed naznačenu mail adresu – po mogućstvu u toku 
ove sedmice (13.-20. 07. 2020.). Očekujem vaše razumijevanje i saradnju. S poštovanjem i zahvalnošću, 
prof. dr. Azem Kožar, emeritus.“
11 Iz Arhiva Bosne i Hercegovine je 15. 07. 2020. dostavljen odgovor tehničkog sekretara da je mail (Upitnik) 
zaprimljen. Ostali arhivi se nisu oglašavali po ovom pitanju. Šta su razlozi takvom odnosu nije poznato. 
Za pretpostaviti je da se radi o pitanju iz rada arhiva kojem nikada nije pridavan poseban značaj, već su 
univerziteti tretirani uglavnom registraturama druge kategorije, koje se ne obilaze svake godine a nji-
hova građa se u arhiv preuzima po sistemu reprezantivnosti. 
100 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
• Arhiv Federacije BiH je popunio Upitnik za Univerzitet u Zenici, koji kao registratu-
ra spada u njegovu nadležnost sobzirom da nije formiran arhiv za Zeničko-Dobojski 
kanton. U odgovoru navodi da je Univerzitet formiran 2000. godine, da ga čini deset 
organizacionih jedinica, da ima 200 metara dužnih arhivske građe koja je u cjelosti 
sačuvana, da ima zaposleno stručno lice, uslovan prostor, Listu kategorija registra-
turne građe i Arhivsku knjigu, da je svrstan u drugu kategoriju registratura, te da su i 
Arhiv i Univerzitet stajališta da se u okviru Univerziteta ne formira specijalni arhiv kao 
organizaciona jedinica Univerziteta;
• Arhiv Brčko distrikta BiH je dostavio sljedeći odgovor: „Ekonomski fakultet u Brčkom, 
kao jedina javna visokoškolska ustanova, je dio Univerziteta Istočno Sarajevo. Zbog 
toga Služba za arhiv nema nadležnost nad ovom obrazovnom institucijom.
Ostale visokoškolske ustanove su privatnog karaktera i prema našim saznanjima još uvi-
jek nisu prošle proces akreditacije“;
• Arhiv Unsko-sanskog kantona je dostavio popunjen Upitnik u kojem stoji: Univerzi-
tet u Bihaću je kao javna ustanova osnovan 1998. godine, sastavljen je od sedam or-
ganizacionih jedinica, posjeduje 350 metara dužnih arhivske građe u vremenskom 
rasponu 1975-2020. godina, arhivska građa je djelimično sačuvana, ima zaposleno 
stručno lice, uslovan prostor i Listu kategorija registraturne građe ali ne vodi Arhivsku 
knjigu, arhivska građa Univerziteta nije preuzimana u Arhiv, Univerzitet je svrstan u 
prvu kategoriju registratura, te da Arhiv i Univerzitet smatraju da ne treba formirati 
specijalni arhiv kao organizacionu jedinicu Univerziteta;
• U ime Historijskog arhiva Sarajevo, odgovor je dostavila Vanjska služba Arhiva u ko-
jem navodi: „Vanjska služba Historijskog arhiva Sarajevo posjeduje informacije o   
Univerzitetu u Sarajevu i vrlo rado ćemo Vam dati potrebne podatke, samo Vas moli-
mo da o tome prethodno obavijestite Univerzitet u Sarajevu, jer bez njihove saglas-
nosti ne bismo mogli ustupati podatke“. Dalje se u ovom kratkom odgovoru navodi 
da Arhiv „i dalje radi na konačnoj kategorizaciji stvaralaca i imalaca“ te da je prema 
trenutnom stanju Univerzitet svrstan u drugu kategoriju registratura kao i sve druge 
obrazovne ustanove.
Na osnovu naznačenih odgovora (tačnije dva popunjena Upitnika i dvije konstatacije) 
se ne mogu praviti potrebne stručne analize stanja univerzitetskih arhiva i njihove 
perspektive razvoja u skladu sa sopstvenim i arhivskim stajalištima. Ipak, na osnovu 
dobijenih odgovora i drugih saznanja koja su o ovom pitanju poznata iz objavljenih 
arhivskih publikacija i arhivskih web cajtova, može se sa velikom dozom sigurnosti 
konstatirati sljedeće:
• bosanskohercegovački arhivi i univerziteti nemaju jasnu viziju o potrebi osnivanja 
univerzitetskih arhiva kao specijalnih arhiva – niti kao posebnih javnih ustanova na 
nivou države, entiteta ili kantona, odnosno kao organizacionih jedinica univerziteta;
• arhivi i univerziteti nemaju izgrađen, niti jedinstven, stav o značaju (kategoriji) ar-
hivske građe univerziteta;
• arhivi i univerziteti nemaju sopstvenu viziju o preuzimanu arhivske građe univerzite-
ta u skladu sa arhivskim propisima.
Kao neodgovarajuća i arhivistički neprihvatljiva izdvajamo dva stajališta iz arhivske 
prakse: prvo, pitanje kategorizacije univerziteta kao registratura, i drugo, pitanje pre-
uzimanja u arhiv arhivske građe univerziteta starije od 30 godina. Naime, sobzirom da 
u entitetu Republika Srpska postoje dva javna univerziteta čiji je ona i osnivač, te da u 
svim kantonima, u kojima je kanton i osnivač, postoji po jedan javni univerzitet, osim 
Hercegovačko-neretvanskog kantona u kojem postoje dva, sa više stručnih i naučnih 
101UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
aspekata bi te univerzitete kao registrature trebalo svrstati u prvu kategoriju. Na toj 
osnovi potom treba da slijede i svi drugi poslovi ophođenja sa arhivskom građom uni-
verziteta: od redovnog nadzora do obaveznog preuzimanja arhivske građe po isteku 
30 godina od njenog nastanka. Sa tog aspekta je, koliko se zna, izuzetak Arhiv USK koji 
je Univerzitet u Bihaću svrstao u prvu kategoriju registratura. Međutim, ni jedan arhiv 
nije preuzeo arhivsku građu univerziteta sa područja svoje teritorijalne nadležnosti sta-
riju od 30 godina, osim što je to od strane nekih arhiva dijelom urađeno sa arhivskom 
građom nekih visokoškolskih ustanova koje su postojale prije formiranja univerziteta. 
(Grupa autora, Tuzla, 2012, 178).12 
Sobzirom na nedovoljnu stručnu izučenost pitanja vezanih za postojanje univerzitetskih 
arhiva, kao specijalnih arhiva, kako od strane univerziteta kao stvaraoca i imaoca ar-
hivske građe – tako i od arhiva kao nadležnih stručnih ustanova, za sada nije bilo mo-
guće izvršiti cjelovitiju elaboraciju ovog pitanja. Otuda stavove i promišljanja iznijeta u 
ovom prilogu treba shvatiti kao inicijalne i moguće ali ne i kao definitivne. 
4 ZAKLJUČAK
Sporo uobličavanje mreže arhivskih ustanova (javnih, privatnih, specijalnih) na podruju 
Bosne i Hercegovine posljedica je niza okolnosti objektivne (na razini države i društva) 
i subjektivne (u okvirima arhivske struke) prirode. Svi akteri rješenja ovog pitanja (dr-
žava, društvo, struka) nisu fokusirani na iznalaženje optimalnog modela, što dodatno 
determinira i usporava novoustrojeno (dejtonsko) administrativno uređenje zemlje, a 
analogno tome i arhivske mreže. Recidivi takvog pristupa i stanja su višestruki, u biti 
se negativno odražavaju na razvoj arhivske djelatnosti. Država je inertna a arhivi ne-
dovoljno osposobljeni (kadrovi, prostor, oprema) i motivirani da pokreću i u fokus inte-
resiranja države i društva stavljaju krucijalna pitanja svoje djelatnosti. U takvim okol-
nostima u fokusu interesiranja i dalje ostaje pitanje brige o javnoj arhivskoj građi na 
tradicionalan (frontalan) način, bez posezanja za promjenama koje bi vodile radikalni-
jem poboljšanju stanja javne (i privatne) arhivske građe, kakvo je, između ostalih, pita-
nje osnivanja i rada specijalnih arhiva. 
Iako je u arhivskoj legislativi, osim rijetkih izuzetaka, utvrđena mogućnost (ali ne i 
potreba i obaveza) formiranja specijalnih arhiva kao zasebnih ustanova ili kao or-
gaizacionih jedinica u određenim djelatnostima, u praksi se ništa ne mijenja, već se 
sve radi po inerciji stare prakse. Nešto više prostora u arhivskoj teoriji i praksi dato je 
mogućnostima formiranja specijalnih arhiva vjerskih zajednica, ali ni to pitanje nije 
na pomolu konačnog rješenja. Pitanja osnivanja univerzitetskih arhiva, kao zasebnih 
javnih ustanova ili organizacionih jedinica univerziteta, nisu od strane države i struke 
ni prepoznata kao važna. Inertnost struke prema ovom pitanju je, doima se, došla do 
izražaja i u marginalizaciji potrebe da učestvuje u sagledavanju postojećeg stanja u 
cilju traganja za optimalizacijom rješenja, što potvrđuje činjenica da su na primjereni 
Anketni upitnik odgovorila svega četiri od 12 postojećih arhiva. Ne poseže se ni za 
inicijativama i rješenjima kakva su ustrojena u arhivskim službama nekih susjednih 
12 Prema nezvaničnim saznanjima jedino je Arhiv Tuzlanskog kantona preuzeo arhivsku građu Univerziteta 
u Tuzli. Pošto se to dogodilo iza 2012. godine podaci o tome nisu sadržani u Vodiču kroz arhivske fond-
ove i zbirke Arhiva Tuzlanskog kantona, objavljenog u Tuzli 2012. godine, a kasnije nisu objavljeni ni na 
web cajtu Arhiva. Ovo saznanje je iznenađujuće sobzirom na činjenicu da je u dugoročnom planu razvoja 
Univerziteta u Tuzli (2005-2020) bilo predviđeno da se pri Univerzitetu formira zasebna organizaciona 
jedinica pod nazivom Univerzitetska biblioteka a koja bi obuhvatala i Univerzitetski arhiv. Takvo stajal-
ište je generirano od strane Arhiva TK. Kada je i iz kojih razloga došlo do promjene stava Univerziteta (i 
Arhiva) po ovom pitanju nije poznato. 
102 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
država. Ipak, iz svega što je prisutno u arhivskoj teoriji i praksi po pitanjima univerzi-
tetskih arhiva, doima se mogućim i odgovarajućim model osnivanja univerzitetskih 
arhiva kao organizacionih jedinica svakog univerziteta. Sva promišljanja sa aspekta 
bosanskohercegovačke stvarnosti, o kojima je dijelom bilo riječi u ovom prilogu, idu 
u prilog ovoj konstataciji. Naravno, očekivati je da će ovo za sada fragmentarno istra-
živanje biti nastavljeno i izučeno od strane arhiva i univerziteta, te da će sve to pružiti 
dodatne argumente za ovakav ili, pak, neki drugi mogući racionalan model. 
IZVORI I LITERATURA
A) IZVORI
Zakona o arhivskoj djelatnosti Bosne i Hercegovine („Službeni list SR BiH“, broj 21/87)
Zakon o arhivskom gradivu i arhivima Republike Hrvatske („Narodne novine RH“, br. 
105/97, 64/00, 65/09).
Zakon o arhivskoj djelatnosti Republike Srpske („Službeni glasnik RS“, broj35/99).
Zakon o arhivskoj djelatnosti Tuzlanskog kantona („Službene novine TK“, broj 15/2000).
Zakon o arhivskoj gradji i Arhivu Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik BiH“, broj 16/01).
Zakon o arhivskoj građi Federacije BiH („Službene novine FBiH“, broj 45/02).
Zakon o arhivskoj djelatnosti Brčko distrikta Bosne i hercegovine („Službeni glasnik 
Brčko distrikta BiH“, broj 44/04).
Zakon o Hrvatskom memorijalno-dokumentacijskom centru Domovinskog rata („Nar-
odne novine RH“, broj 178/04).
Zakon o arhivskoj djelatnosti Crne Gore („Službeni list CG“, broj 49/10),
Pravilnik o uslovima za osnivanje i početak rada arhiva, „Službeni glasnik RS“, broj 
31/00).
Pravilnik o preuzimanju arhivske građe u Arhiv BiH, „Službeni glasnik BiH“, br. 10/03.
Pravilnik o zaštiti i korištenju arhivskog i registraturnog gradiva Ministarstva obrane i 
Oružanih snaga Republike Hrvatske.
Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje djelatnosti specijalnih arhiva.
Šehović, A. Čekić Dž. (2007), Zbirka arhivskih propisa Bosne i Hercegovine 1947-2007, 
Sarajevo, Arhiv Bosne i Hercegovine, JU Istorijski arhiv Sarajevo, Sarajevo.
B) LITERATURA 
Grupa autora,(1997), Priručnik iz arhivistike, Savez društava arhivskih radnika Jugo-
slavije, Zagreb.
Grupa autora, (2012), Vodič kroz fondove i zbirke arhiva Tuzlanskog kantona, JU Arhiv 
Tuzlanskog kantona, Tuzla.
Grupa autora, (2016), 40 godina Univerziteta u Tuzli, JU Univerzitet u Tuzli, Tuzla.
Klasinc, P.P. (2010), Slovenska arhivska zakonodaja med leti 2000. in 2010. U: Tehnični 
in vsebinski problemi klasičneg in elektronskega arhiviranja, Zbornik radova, br. 9, 
Maribor, 73–90, Pokrajinski arhiv Maribor.
Kožar, A. (2000). Osobenosti izgradnje arhivskog zakonodavstva države Bosne i Her-
cegovine, Sodobni arhivi, br. 22, Maribor, 192–198, Pokrajinski arhiv Maribor, Ar-
hivsko društvo Maribor.
Kožar, A., Balta, I. (2004), Pomoćne historijske znanosti i arhivistika, Tuzla, JU Arhiv Tu-
zlanskog kantona, Društvo historičara Tuzla.
103UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
Kožar, A. (2006). Arhivski fondovi i zbirke u arhivima Bosne i Hercegovine. U: Zbornik 
radova sa 1. kongresa arhivista Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 39-52, Arhivističko 
udruženje Bosne i Hercegovine.
Kožar, A. (2007), Arhivska građa vjerskih zajednica zemalja u tranziciji, Atlanti, br. 17. 
nmr 1-2, Međunarodni institut arhivskih znanosti, Trst/Maribor, Trst, 287-295.
Kožar, A. (2010), Arhivska legislativa u Bosni i Hercegovini. U: Atlanti, br. 20, Trieste, 171-
185, Međunarodni institut arhivskih znanosti Trst.
Kožar, A. (2017), Arhivska mreža zemalja u tranziciji: javni, privatni i specijalni arhivi, 
Arhivski zapisi, broj 2, Državni arhiv Crne Gore Cetinje, Cetinje, 113-134.
Lekić, B. (2006), Arhivistika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, Beograd. 
Mačkić, Z. (2009), Zakon o arhivskoj djelatnosti. U: Glasnik Udruženja arhivskih radnika 
Republike Srpske, br. 1, Banjaluka, 13–17, Udruženje arhivskih radnika RS. 
Popović, J. (1987), (priredio), Zbirka propisa iz arhivske delatnosti, Beograd.
Semlič-Rajh, Z. (2008), Slovenska arhivska služba i novo zakonodavstvo, U: Arhivska 
praksa, broj 11, Tuzla, 137-153, Arhiv TK i Društvo arhivskih zaposlenika TK. 
Spomenica 1951-1976. Naučno društvo i Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercego-
vine (1976), Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
Typology: 1.02 Review article
104 UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar
UPITNIK: PODACI O UNIVERZITETSKIM ARHIVIMA* PRILOG 1
ARHIV:   
 /puni naziv Arhiva i adresa/
1. Naziv univerziteta (javnog ili privatnog) sa kraćim historijatom: 
A. Naziv:   
  /puni naziv i adresa univerziteta/
B. Historijat:   
  
 
2. Količina i vremenski raspon arhivske građe koju univerzitet posjeduje:
Količina:   metara dužnih 
Vremenski raspon građe : od   god. do   god.
3. Stanje sačuvanosti (cjelovitosti) arhivske građe koju univerzitet posjeduje (zaokruži-
ti ili podvući jedan od odgovora):
a). Arhivska građa je sačuvana u cjelosti.
b). Arhivska građa je djelimično sačuvana.
c). Stanje cjelovitosti arhivske građe nije utvrđeno zbog registraturne nesređenosti. 
d). Arhiv nije vršio uvid u stanje arhivske građe ovog univerziteta.
4. Stanje registraturne sređenosti arhivske građe (zaokružiti ili podvući DA ili NE):
Zaposleno stručno lice – arhivara: DA NE
Uslovan prostor za arhivu: DA NE
Listu kategorija registraturne građe sa rokovima čuvanja: DA NE
Arhivsku knjigu: DA NE
5. Količina i stanje registraturne sređenosti u Arhiv preuzete arhivske građe univerziteta:
Količina:   metara dužnih 
Stanje registraturne sređenosti (zaokružiti ili podvući jedan od odgovora):
a) odgovarajuće b) neodgovarajuće
6. U koju kategoriju registratura je svrstan univerzitet (zaokružiti ili podvući odgovor):
A. Prvu B. Drugu C. Treću
7. Stajalište Arhiva i univerziteta o potrebi formiranja specijalnog arhiva univerziteta 
(zaokružiti ili podvući odgovor):
A. Arhiva: a) da se formira specijalni arhiv B. da se ne formira spec. arhiv
B. Univerziteta: a) da se formira specijalni arhiv B. da se ne formira spec. arhiv
U  ,   07. 2020. Upitnik popunio,
  
 /ime, prezime i potpis odgovornog lica/
*Za svaki univerzitet (javni i privatni) popuniti po primjerak Upitnika. 
105UNIVERSITY ARCHIVES IN THE LEGISLATION AND PRACTICE OF THE ARCHIVAL SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA Azem Kožar

VARIA
Antonio Monteduro1 
(Italy)
30 YEARS OF “ATLANTI”: 
ARCHIVAL SCIENCE AT THE TOP LEVEL
It was back in 1989, during their yearly meeting, that the Members of the  International 
Institute for Archival Science – IIAS decided to print a publication devoted to the most 
relevant problems and questions in the field of archival science.
The very concept of this publication was to give voice to specialist and professionals in 
order to share their competences and their experience, and to create a sort of perma-
nent round table dedicated to the improvement of the archival work, and also to the 
implementation of a permanent debate about the profession.
The first issue of “Atlanti” showed on the title page the icon of the publication, and of 
the Institute, an illustration taken from “Atlas Noveau”, showing Atlas carrying on his 
powerful shoulder the terrestrial globe.
Let us read the presentation words of Dr. Leopold Auer, at that time editor in chief of 
the magazine:
“We hope that the publication Atlanti will contribute at least to better understanding 
and to the broadening of the extent of professional technical questions, to be solved in 
archives, apart in which part of the world they appear.
When we made some critical judgements many years ago about buildings adapted for the 
needs of archives or about new archive buildings, we did it, because in both cases there 
were found not to be the best and optimal solutions. Sometimes in the case of adapta-
tions this can be understandable and with better studies such problems will not arise.
We can not and we may not agree with fictious solutions and with mistakes constructing 
new archives.
Atlanti completely meets the definition of the IIAS: International Institute for Archival Sci-
ence. International it is, as the seventeen authors in it represent ten different nations. Ar-
chival and scientific, too, as the matters which are treated in it concern one of the most im-
portant aspects of the preservation and management of the archival heritage, and touch 
not only on archivology, but also on chemistry, biology, architecture and engineering.
Atlanti is continuing its policy of publishing papers given at the annual meeting at Radenci 
which are accompanied by an appendix of selected bibliographical references to archi-
val technical literature. They will also include publications of UNESCOI’sw Records and 
Archives Management Programme (RAMP) to stress the journal’s role in the exchange of 
professional information at an international level. Including those of he International 
Council on Archvies, Atlanti has acquired its reputation and it unmistakable features by its 
focus on technical problems in archives. Moreover, by taking into account the importance 
of archival literature in Slavonic languages, the journal is called to act as an intermediary 
in the flow of professional information between western and eastern hemispheres, up to 
now [1996]  a pressing need to which it may be sometimes difficult to respond. 
In six volumes of Atlanti treated different topics from the field of archival technique. All 
these topics summarise the results of the annual meeting of the IIAS members in Radenci.”
1 Antonio MONTEDURO, Mr. Senior Archivist, Central European Initiative – Executive Secretariat, via Geno-
va 9, 34121 Trieste, Italy e-mail: monteduro@cei.int
108 30 YEARS OF “ATLANTI”: ARCHIVAL SCIENCE AT THE TOP LEVEL Antonio Monteduro
The first six volumes of “Atlanti”
Dr. Auer’s words were, and still are, really very interesting: in few paragraphs, he could 
condense both the goals and the prospects of the publication, and the perfect connec-
tion between the magazine and the Institute.
Dr. Auer was kind of prophetic, too, when writing about the intermediation that “Atlanti” 
was going to make between western and eastern hemispheres. Today, after thirty years 
have gone from the first issue, we can also say that this intermediation has increased and 
developed to finally include the whole world, since during the years we could benefit of 
the sharing of experience of colleagues coming from Northern and Southern America, 
from Australia, from Africa, and from Asia, testifying the situation of the archives in their 
own countries not only from a technical point of view, but also, which is maybe much more 
important, from the point of view of the archives as custodians of wrights and democracy.
For this reason, we really can proudly affirm that, starting from a publication devoted to 
an European area, “Atlanti” (and of course the Institute) have been constantly grown up 
raising to a global dimension, and this is one of the most important results achieved by 
both the magazine and the Institute.
Today, the International Institute for Archival Science – IIAS and “Atlanti” stand as one 
of the most important institutions in the field of archives, and have given shape to col-
lateral but nonetheless very important and significant initiatives, i.e. for example the 
Autumn Archival School, The Online Dictionary of Archival Terminology, and the many 
memorandum of cooperation with similar institutions.
Unfortunately, such a magnificent and fruitful gathering and sharing of competences, 
this year could not take place, because of the dramatic pandemic that is raging all over 
our world. Anyway, the present number of “Atlanti” will be issued online, and so we all 
will be able to celebrate worthily this very important and professional publication.
Atlanti 2019No typology.
10930 YEARS OF “ATLANTI”: ARCHIVAL SCIENCE AT THE TOP LEVEL Antonio Monteduro
Valentina Petaros Jeromela1 
(Slovenia)
ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN 
SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE
AN OLD ARCHIVE THAT HAS CHANGED MANY DENOMINATIONS FOLLOWING THE 
HISTORICAL EVOLUTION OF OUR TERRITORY AND THE CREATION OF AN ARCHIVE
ABOUT
Into to the future oriented project of protection and preservation of cultural heritage, 
including historical records, which started by Self-governing Coastal Ethnical Communi-
ty few years ago. The project titled “Archives of the Italian National Community in Slove-
nia” is extensive one, which main goal is the cataloguisation of archival records, which 
will result in the determination of the records quantity expressed in linear meters as 
well as the historical value of historical records as our cultural heritage. 
ARHIVI ITALIJANSKE NARODNE SKUPNOSTI V SLOVENIJI:
OBNOVA IN USTANOVITEV NOVEGA ARHIVA
STARI ARHIVI, KI SO SPREMENILI MNOGO DENOMINACIJ V ZGODOVINSKIH 
NAŠEGA OZEMLJA IN NASTANEK ARHIVA
POVZETEK 
V prihodnost usmerjen projekt varovanja in zaščite kulturne in dokumentarne dediščine 
je projekt, ki ga je pred nekaj leti začela Samoupravna Obalna narodnostna skupnost. 
Projekt se imenuje “Arhivi italijanske narodne skupnosti v Sloveniji” in je obsežen pro-
jekt, katerega končni cilj je katalogizacija arhivskega gradiva; to bi omogočilo količin-
sko določitev v linearnih metrih in zgodovinsko vrednost naše dokumentarne dediščine. 
1 Valentina Petaros Jeromela, Višji Arhivist – Kulturni delavec, arhivist; Plavje 109 g - 6281 Škofije, Sloveni-
ja. Contact emails: vpetaros@me.com, www.petaros.altervista.org.
 Biografija avtorja:
 Diplomirala sem iz Italijanske filologije, in sicer s tematiko iz dantologije. Stara besedila sem obdelovala 
tako neposredno iz rokopisov, kot na mikrofilmu. Moje prvo delo je bila antologija besedil, ki ohranja-
jo tradicijo literarne struje dolce stil nuovo, katere manifest je “al cor gentil rempaira sempre amore” 
avtorja Guida Guinizzellija. Delo sem zasnovala na 12 tekstih, od katerih so najstarejši segali v 14. sto-
letje. Istočasno sem transkribirala različna besedila iz istega zgodovinskega obdobja.
 V diplomski nalogi sem transkribirala komentar h Dantejevi Komediji od Jacopa della Lane. Njegovo delo 
se uvršča v čas med leta 1324 in 1328. To delo je objavljeno tako kot je objavljen moj študij o izolskih 
kodeksih Dantejeve Božanske Komedije, oz. komentarja iz XIV stoletja.
 Poleg tega sem se odločila, da svoje znanje poglobim še z magisterijem arhivskih znanosti pri Državnem 
arhivu v Trstu.
 Moje najbolj zahtevno arhivsko delo je projekt iz leta 2003 (do leta 2010) kateraga namen je bil prila-
goditev na osnovi ISAD standardov vseh arhivskih fondov italijanske uprave shranjenih v regionalnih in 
državnih arhivih tako v Sloveniji kot na Hrvaškem. Drugi del tega projekta se imenuje SIDA in sicer popis 
in prilagoditev na osnovi ISAD standardov vseh arhivskih dokumentov kateri so shranjeni v ne državnih 
arhivih na območju nekdanje Beneške administracije. V teh letih sem popisala skupno več kot 5.000,00 
linearnih metrov arhivskega materiala. 
 Želim še podariti moja sodelovanja in udeležbe strokovnih seminarjev (kot na primer „Carteggi pubblici 
tra il XIV e XIX secolo“ – Javna pisma med XIV in XIX stoletjem v Znanstvenem raziskovalnem poštnem 
središču v Pratu) ter pridobitev naslova višji arhivist. Svoje strokovno delo nadaljujem s publikacijami in 
z mednarodnimi sodelovanji.
110 ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE  Valentina Petaros Jeromela
Metoda: Predstavila bom dva arhiva, in sicer stari šolski arhiv, ki je shranjen v »Srednji 
tehniški šoli Pietro Coppo« v Izoli in na novo postavljen arhiv Samoupravne skupnost 
italijanske narodnosti (SSIN)– Ankaran. 
Večina dokumentacije v zvezi z zgodovino šolskega inštituta, ki je v 150 letih doživela števil-
ne spremembe, je bila predana PAK (Pokrajinski Arhiv Koper - poročilo 21.11.1967), to gradi-
vo pa so popisali arhivisti v tamkajšnjem arhivu. Zahvaljujoč drugemu projektu si je avtorica 
prispevka, arhivistka, lahko ogledala in popisala fond v italijanščini ter izbrala dokumenta-
cijo, ki se nanaša na izolsko vajeniško šolo, to so: Italijanska osemletna šola Pier Paolo Ver-
gerio; Osnovna šola Izola z italijanskim učnim jezikom - kjer je imela sedež poklicna šola 
pred letom 1964 – ter fond imenovan Krajevni šolski svet Koper. Toda poglobljeno delo mi je 
omogočilo, da sem lahko identificirala dva fonda, ki vsebujeta dokumentacijo prejšnjih let, 
in to sta: Šolski center kovinskih in lesnih strok Izola in Trgovska tehnična šola Izola.
Inštitut je še vedno deluje, spremenil je ime in lokacijo (stara lokacija je bila v osnovni 
šoli Dante Alighieri v Izoli). Zahvaljujoč kontinuiteti (zlasti od leta 1964) se je dokumen-
tacija, izdelana v dolgih letih delovanja, ohranila skoraj v celoti. Zasluga gre tudi osebju, 
ki je stare dokumente skrbno shranilo in postavilo v prostor primeren zanje. 
Vendar ima ta arhiv, ki neposredno pripoveduje zgodbo o izobraževalni ustanovi ita-
lijanske narodne skupnosti, tudi svoj arhivski sistem. Katera pravila pa so upoštevala 
italijanski organi, združenja in korporacije pred izdajo arhivskih zakonov v Jugoslaviji in 
pozneje tudi v Sloveniji?
V tako mladem zakonodajnem položaju se lahko zgodi, da smo priča rojstvu arhiva. Zah-
valjujoč posebnostim ozemlja in uprave sem kot arhivist prispevala k ustanovitvi arhi-
va Samoupravne skupnosti italijanske narodnosti - Ankaran. Ustanovljena leta 2015 je 
imela prvo arhivsko revizijo leta 2019 za postavitev Klasifikacijskega sistema, ki lahko s 
pomočjo Signature ustvari “arhivsko hrbtenico” telesa Samoupravne skupnosti. 
Samoupravna skupnost izvira iz Zakona ali Samoupravnih narodnih skupnosti - ZSNS, ki 
ga je slovenski parlament odobril oktobra 1994. Od takrat SSIN opravljajo svojo dejav-
nost, ne da bi pri tem zanemarile zgodovinsko vrednost njihove prisotnosti, ki gre tudi 
skozi dokumente, ki jih neprestano proizvajajo. Ta javnopravni predmet, sestavni del 
lokalne avtonomije vsake občine, v kateri prebiva italijanska narodna skupnost (Anka-
ran, Koper, Izola in Piran), predstavlja element arhivske viskoznosti.
Rezultati: Če je na eni strani predmet javnega prava, torej zanj velja ustrezna zakono-
daja, je na drugi strani teritorialni predstavniški organ SINS, ki sprejema in pošilja do-
kumentacijo tudi in večinoma v italijanskem jeziku. Pa ne le to, njegova specifičnost, 
mešanica italijanske tradicije in slovenske sedanjosti, jo postavlja v zelo težko pozicijo. 
Bi se moral sklicevati samo na slovensko zakonodajo ali bi moral upoštevati tudi itali-
jansko arhiviranje? Katera tradicija naj prevladuje? Kaj pa v šolah?
Zaključki in ugotovitve: V tej fazi in v tem primeru je osnova predstavljena s tistim splo-
šnim klasifikacijskim sistemom, razdeljenim po temah ali kategorijah (8) z (72) razredi 
ter skoraj neskončnim številom podrazredov ali predmetov. S strogo selekcijo smo vse 
skupaj zmanjšali na IX kategorij (obdržali smo tako slovensko kot italijansko klasifikaci-
jo). Prvo težavo je predstavljal grafični prikaz, italijanski arhivi - morda tudi po zaslugi 
filološke znanosti, ki v Sloveniji še vedno primanjkuje - imamo navado teme urejati v 
obliki družinskega drevesa ali v vsakem primeru z grafično obliko, ki takoj pokaže glav-
ne in podrejene teme. Priložili smo primer.
Ključne besede: Arhivi narodnih skupnosti – italijanska narodna skupnost v Sloveniji – 
ustanovitev arhiva – arhivska zakonodaja na dvojezičnih območjih – arhivska zakonoda-
ja glede dokumentacije narodnih skupnosti 
111ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE Valentina Petaros Jeromela
ARCHIVI DELLA COMUNITÀ NAZIONALE ITALIANA 
IN SLOVENIA: RECUPERO STORICO E NASCITA
UN ARCHIVIO ANTICO CHE HA CAMBIATO MOLTE DENOMINAZIONI SEGUENDO 
L’EVOLUZIONE STORICA DEL NOSTRO TERRITORIO E LA NASCITA DI UN ARCHIVIO
Come archivista libera professionista è l’argomento, o meglio, è il lavoro che sceglie me 
e non il contrario. Capita così che posso fare tantissime cose diverse ma sempre con un 
unico denominatore comune: l’archivio. 
Un progetto lungimirante di tutela e salvaguardia del patrimonio culturale e documen-
tario è quello avviato alcuni anni fa dalla Comunità Autogestita della Nazionalità Co-
stiera. Il progetto è denominato “Archivio CNI in Slovenia” ed è un progetto di ampio 
spettro, poiché ha come fine ultimo la catalogazione del materiale d’archivio; ciò ne 
permetterebbe sia una quantificazione in metri lineari che in valore storico.
Un archivio conosciuto proprio durante il lavoro di verifica svolto in loco è quello 
della Scuola media Pietro Coppo di Isola d’Istria. A prima vista sembrava uno dei tanti 
archivi scolastici, con molta documentazione amministrativa, dunque sembrava poco 
interessante. Racchiuso in una stanza, al sicuro dai raggi solari dentro a diverse ante, 
lentamente si è fatto scoprire. Sebbene una scuola di indirizzo professionale fosse 
presente a Isola prima della dominazione austriaca, qui il protocollo parte dal 1964. 
Come mai? La scienza archivistica s’associa e si sovrappone alla storia, l’un l’atra si ri-
chiamano completandosi a vicenda. Apro un primo documento, che porta il nr. di Proto-
collo 8/a, “Scuola italiana per apprendisti – inizio I corso/ lettera d’avviso” (Archivio SM 
Pietro Coppo, 1964, Nr. Protocollo 8a/1964,). Questo primo documento contiene molti 
più dati di quanti si possa pensare. Innanzitutto c’è un protocollo, elemento che appro-
fondiremo nel paragrafo successivo. Poi c’è l’argomento: inizio del corso. L’atto è stato 
inoltrato a diverse imprese locali, le quali erano direttamente coinvolte; collaboravano 
con la scuola professionale offrendo l’apprendistato o il tirocinio che gli allievi doveva-
no svolgere ma anche contratti di lavoro. L’elenco non è lungo, ma ci fornisce un dato 
molto importante sulla cooperazione e l’intesa tra impresa e istituto di formazione. La 
prima ditta di questo elenco è la Slavnik Koper (trasporto pubblico), Tomos (fabbrica di 
moto), Imex, Intereuropa (logistica, import e export), Trgo Avto (concessionaria), Meha-
notehnika (fabbrica di giocattoli) e Istrametal. Alcune non ci sono più, mentre in altre 
hanno lavorato diverse generazioni e famiglie di molti di noi. 
Con la soppressione del Centro scolastico per le attività metalmeccaniche e di falegna-
meria, sezione italiana – Šolski center za kovinske inlesne stroke v Izoli, sekcija za Itali-
janske vajence - di Isola d’Istria la stessa è diventata indipendente e la scuola di nuova 
istituzione operava come Scuola per apprendisti di Isola, nella nuova sede in via Gre-
gorčič nr. 23. Le lezioni hanno avuto inizio il 16 marzo 1964. Quasi contemporaneamente 
si ebbe il concorso per il direttore della scuola, che fu per molti anni Alceo Cobalti (APC, 
1964, Nr. Protocollo 21 a, b, c, d, e/1964). Bisognava anche decidere sui rappresentan-
ti della Comunità del lavoro della scuola, che aveva il compito di risolvere i problemi 
inerenti all’inizio dell’anno scolastico (APC, 1964, Nr. Protocollo 25 a/1964). L’ultima 
incombenza amministrativa era l’invio del comunicato dell’inizio dell’anno scolastico, 
con relativa iscrizione, a Radio Capodistria. Le credenziali necessarie per l’iscrizione era-
no il diploma di» scuola ottonale italiana insieme a un contratto con un datore di lavoro, 
per apprendere un mestiere nel ramo metallurgico. Per coloro che hanno terminato la 
scuola ottonale slovena, dovranno sostenere l’esame di ammissione in lingua italiana. « 
112 ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE  Valentina Petaros Jeromela
Però a Isola c’era anche una scuola di» pizzi e merletti «, frequentata anche da una mia 
zia!? Nel passaggio successivo, la storia mi dà ragione e:» presso la stessa scuola verrà 
pure aperta una sezione femminile, dove le alunne dopo tre anni d’insegnamento con-
seguiranno il diploma di sarta. L’apertura di questa sezione è condizionata all’interesse 
di coloro che hanno finito la scuola ottonale italiana, che sono di nazionalità italiana 
(APC, 1964, Nr. Protocollo 27 a/1964). «. La sezione sarà attiva dall’anno scolastico 
1965/1966 (APC, 1965, Nr. Protocollo 47 a/1965). 
L’attività della scuola era poi pubblicizzata anche in altri comuni Istriani, una lettera a 
tal proposito fu inviata a Buie, Parenzo, Rovigno, Umago, Dignano, Fiume e Pola (APC, 
1964, Nr. Protocollo 29 a/1964). 
Molta documentazione relativa alla storia dell’Istituto che, nel corso di 150 anni ha 
subito molti cambiamenti, è stata versata nel PAK (Pokrajinski Arhiv Koper - verbale di 
versamento 21/11/1967 (APC, 1967, Nr. Protocollo 68/1967), e questa documentazio-
ne è stata schedata e inventariata dagli archivisti. Grazie ad un progetto, l’archivista 
scrivente, ha potuto visionare e schedare in lingua italiana tali fondi e ha individuato 
quelli relativi alla scuola per apprendisti di Isola, che sono: Ginnasio con lingua d’inse-
gnamento italiana Pier Paolo Vergerio (Pokrajinski arhiv Koper, PAK-128,1929-1950, 4 
bb, 4 regg.); Scuola elementare italiana di Isola d’Istria (Pokrajinski arhiv Koper, PAK 
124, 1853-1945, 43 bb.) - dove la scuola professionale aveva sede prima del 1964 - e 
il fondo denominato Consiglio scolastico locale di Capodistria (Pokrajinski arhiv Koper, 
PAK 096, 12 bb. 19 regg.). Ma il lavoro approfondito mi ha permesso di individuare i due 
fondi che contengono la documentazione degli anni precedenti, e sono: Istituto tecnico 
di avviamento commerciale e industriale di Isola d’Istria - Šolski center kovinskih in le-
snih strok Izola (Pokrajinski arhiv Koper, PAK-106, 2 bb, 0,2 ml.). e l’Istituto tecnico com-
merciale di Isola # Trgovska tehnična Šola. 
L’argomento è stato studiato dalla dott.ssa e Archivista Mirjana Kontestabile Rovis, con 
una grande difficoltà di reperimento del materiale poiché la gran parte della documen-
tazione è stata bruciata. Mentre la successione legislativa è tratta dagli studi di Diana De 
Rosa (De Rosa, 1998) e alcune informazioni sono state recuperate da Aldo Cherini (Che-
rini, autoedizione). Il numero totale dei fondi appartenenti alla Categoria Educazione è 
molto importante, sono 44. 
Questo istituto è ancora presente, ha cambiato denominazione e sede (la vecchia sede 
era quella della scuola elementare Dante Alighieri di Isola d’Istria). Grazie alla conti-
nuità (soprattutto dal 1964), si è conservata in modo quasi totale la documentazione 
prodotta nel corso dei lunghi anni di attività. Il merito va anche al personale, che con 
cura ha riposto» le carte vecchie «nella stanza per loro adibita. 
Però quest’archivio, che racconta direttamente la storia di un istituto scolastico della 
Comunità nazionale italiana, ha anche un’impostazione archivistica. 
Il flusso documentale rispetta un ordine impostato nell’anno della fondazione della 
scuola, nel 1964, e la classificazione rispetta una pratica molto comune all’epoca.  Al 
documento, nel momento in cui veniva consegnato e ricevuto, veniva assegnato un nu-
mero progressivo – che corrisponde al numero di Protocollo generale d’entrata. Questo 
numero poi si è trasformato ed è diventato la Segnatura, che va a coincidere con l’argo-
mento che, a questo punto, è assegnato in base all’ordine d’entrata e non secondo un 
Titolario. Contemporaneamente è aperto un fascicolo che, a questo punto, avrà questa 
segnatura e che vedrà confluire tutta la documentazione relativa a questo argomen-
to. Un esempio molto chiaro è il seguente: poniamo che il primo documento che entra 
sia del Ministero della Repubblica di Slovenia, il nr. di protocollo generale d’entrata è il 
113ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE Valentina Petaros Jeromela
nr. 1. Il nr. 01 del 1964 diventa la Segnatura per l’anno in corso per l’argomento» Mini-
stero della Repubblica di Slovenia «. Questo numero però, essendo assegnato in base 
all’ordine d’entrata, non consente una sedimentazione della documentazione, ma solo 
la gestione dell’archivio corrente. In pratica, noi non possiamo risalire alla storia dell’ar-
gomento lungo i diversi anni, ma dobbiamo aprire il Libro Registro di ogni anno e inqua-
drare il numero al quale corrisponde l’argomento.
Mentre in Italia l’archivistica è una scienza che ha le sue origini già nelle corti mobili de-
gli imperatori, nell’ex Jugoslavia e in Slovenia, è un argomento più recente2. Questo dif-
ferente rapporto con la gestione della documentazione influisce anche sul mio lavoro di 
archivista. Quando lavoro sulla documentazione italiana, i problemi che devo affronta-
re sono diversi: dalla lingua, alla scrittura, al secolo trattato ... dunque devo avere una 
formazione in diverse scienze: filologia e storia della lingua, paleografia, diplomatica, 
... Con la documentazione prodotta in uno Stato giovane e da una minoranza etnica pre-
sente sul territorio e riconosciuta dalla Costituzione slovena (Italijanska in madžarska 
narodna skupnost, 2020), il discorso si complica alquanto. 
Quali sono le regole seguite dagli enti, associazioni e corporazioni italiane prima dell’e-
manazione delle leggi sull’archivistica in Jugoslavia e, successivamente, in Slovenia?
Le consuetudini, le definiamo per forza così perché non si tratta di regole vere e pro-
prie, variano in base alle dominazioni che il territorio ha avuto. Sulle regioni costiere, 
per secoli facenti parte della Serenissima e poi passate all’Austria, l’avvicinamento e lo 
studio passa, per forza di cose, attraverso la storia di Venezia e dei suoi Statuti. L’Istria 
interna ha un passato svincolato da Venezia, così come quasi tutta la Slovenia. Essen-
do noi, appartenenti alla CNI, presenti soprattutto nei territori ex Veneziani, abbiamo 
mantenuto l’ordinamento per argomento, come da tradizione e interrotto solo con il 
passaggio all’ex Jugoslavia, mentre l’Austria lo aveva tenuto traducendolo e adattan-
dolo al territorio. Da qui in poi, esempio ne è l’archivio della Scuola Pietro Coppo, quasi 
tutte le attività vengono nuovamente istituite e le stesse cominciano un nuovo metodo 
di gestione del flusso della documentazione. L’importante è mantenere una denomina-
zione italiana che possa essere tradotta in sloveno che ci permette di mantenere la no-
stra identità, alla quale va solo aggiunto l’equivalente nella lingua della maggioranza. 
In una situazione legislativa così giovane può succedere di essere testimoni della nasci-
ta di un archivio. Grazie proprio alle particolarità del territorio e dell’amministrazione, 
ho dato il mio contributo come archivista alla costituzione dell’archivio della Comunità 
Autogestita della Nazionalità Italiana di Ancarano. Nata nel 2015 (CAN Ancarano, 2019) 
ha avuto una sua prima revisione archivistica nel 2019 (Pogodba za odbiranje CAN Anca-
rano, 2019), al fine di creare un Repertorio con argomenti che attraverso la Segnatura 
possano creare l’ossatura di un Ente della CNI che rimarrà attivo per moltissimi anni. Le 
CAN hanno origine nel “Zakon o Samoupravnih Narodnih Skupnostih – ZSNS”, approvato 
dal Parlamento sloveno nell’ottobre del 1994 e da allora hanno svolto la loro attività, 
senza trascurare il valore storico della loro presenza che passa anche attraverso i docu-
2 Zakon o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva ter arhivih (Ur.l. št. 30/2006, UR.l. št. 24/2014 
– Odl. US in št. 51/2014) – dalje: ZVDAGA; Uredba o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva (Ur.l. 
86/2006); Pravilnik o strokovni usposobljenosti uslužbencev javnopravnih oseb ter delavcev ponud-
nikov storitev, ki delajo z dokumentarnim gradivom (Ur.l. 132/2006) ter Pravilnik o spremembah in do-
polnitvah Pravilnika o strokovni usposobljenosti (Ur.l. 38/2008); Enotne tehnološke zahteve; Zakon o 
varstvu osebnih podatkov (Ur.l. št. 86/2006), Zakon o dostopu do informacij javnega značaja (Ur.l. št. 
51/2006); Zakon o elektronskem poslovanju in elektronskem podpisu (Ur.l. št. 98/2004); Zakon o sploš-
nem upravnem postopku (Ur.l. 80/1999 in spremembo št. 73/2004); Sodni red (Ur.l. št. 17/95); Zakon 
o tajnih podatkih (Ur.l. št. 87/2001); Zakon o davčnem postopku (Ur.l. št. 117/2006); Zakon o davku na 
dodano vrednost (Ur.l. št. 117/2006); Slovenski računovodski standatrdi (Ur.l. št. 118/2005).
114 ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE  Valentina Petaros Jeromela
menti da loro prodotti. Questo soggetto di diritto pubblico, parte integrante dell’auto-
nomia locale di ciascuno dei comuni dove risiede la comunità nazionale italiana (Anca-
rano, Capodistria, Isola e Pirano), rappresenta un elemento di viscosità archivistica.
Se da una parte si tratta di un soggetto di diritto pubblico, dunque soggetto alla legi-
slazione relativa, dall’altra si tratta di un ente di rappresentanza territoriale della CNI, 
che riceve e manda documentazione in lingua italiana. Non solo, la sua natura specifica, 
una commistione tra tradizione italiana e presente sloveno, lo pone in una situazione in 
bilico. Deve riferirsi alla sola legislazione slovena oppure deve considerare anche l’ar-
chivistica italiana? Quale tradizione deve rispettare? 
Come archivista, ho valutato a lungo la possibile soluzione e forte di una gavetta plurien-
nale negli archivi ex veneziani della Dalmazia e grazie anche agli studi archivistici ricono-
sciuti in Slovenia, ho elaborato un Titolario solo per questa realtà statutaria. Ed è proprio 
dallo Statuto che parte il mio ragionamento, o meglio, sulle attività che questo ente svol-
ge: sono proprio tutte rappresentate nel “Klasifikacijski načrt občine Ankaran” – Titolario 
del Comune di Ancarano? Lo stesso si basa sul “Enotni načrt klasifikacijskih znakov za upra-
vne enote” – Titolario per le Unità Amministrative, che comprende moltissimi argomenti, 
ma non prende in considerazione quell’unicità rappresentata dalla CNI in Slovenia.
Appurato questo fatto e con la collaborazione dell’impiegata – che è anche referente ar-
chivistico per il progetto Archivio CNI Slovenia – abbiamo visionato e selezionato gli argo-
menti dalla tabella generale; il criterio di selezione era molto semplice: “questa cosa la fai? 
Ti è mai capitato di ricevere/ o mandare una comunicazione a questo organo o ministero 
o altro?” Abbiamo visionato, pazientemente, gli atti usciti negli ultimi anni con un occhio 
puntato sul futuro. Devo ammettere che la difficoltà era davvero alta, che la selezione era 
tutt’altro che facile ma che avevo piena collaborazione di tutto il collettivo di lavoro. In ef-
fetti, schematizzare un’attività non è cosa facile, proviamo a pensare se dovessimo farlo con 
il nostro archivio (ovviamente questo vale per chi non lo ha fatto!). Come possiamo selezio-
nare per poi dividere e distribuire i documenti nelle relative sezioni/argomenti individuati? 
Quali sono gli argomenti principali della nostra vita? In questa fase, e in questo esempio, la 
base è rappresentata da quel titolario generale diviso per argomenti o categorie (8) con (72) 
classi e un numero quasi infinito si sottoclassi o oggetti. Scremandoli abbiamo ridotto il tut-
to a IX Categorie (mantenendo sia la classificazione slovena che quella italiana). Una prima 
difficoltà era rappresentata proprio dalla rappresentazione grafica, l’archivistica italiana – 
forse grazie anche alla scienza filologica che in Slovenia manca ancora – ha l’abitudine di di-
sporre gli argomenti sotto forma di albero genealogico o comunque con una forma grafica 
che mostri subito gli argomenti principali e quelli subordinati. 
Una tale disposizione ramificata permette di individuare subito la Categoria (l’argomen-
to principale) dalla Classe (argomento subordinato) dalla sottoclasse e dall’oggetto. 
CATEGORIA CLASSE SOTTOCLASSE OGGETTO
I 
AMMINISTRAZIONE
1- ORGANIZZAZIONE
1. ATTI
A. STATUTO
B. AJPES
C. MINISTERO 
FINANZE - FURS
D. INISTERO  
FINANZE - AJPES
E. ALTRI
115ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE Valentina Petaros Jeromela
Avendo ben presente la consuetudine prima espressa di far combaciare il numero di 
Protocollo generale d’entrata con l’argomento o meglio con la Categoria archivistica, 
abbiamo operato un intervento decisivo sulla sedimentazione documentaria di questo 
Ente territoriale. Il titolario che abbiamo creato è, di fatto, una struttura generale ap-
plicabile a tutti gli enti simili, con poche varianti può essere adattato alle attività delle 
Comunità degli italiani e con altri interventi può essere decisivo per la strutturazione 
delle Scuole con lingua d’insegnamento italiana presenti sul territorio bilingue. Attuan-
do una tale innovazione, possiamo intervenire su qualsiasi tipo di attività presente sul 
territorio, che manca della terminologia bilingue. 
Credo che come archivista ho assistito a una piccola rivoluzione nell’attività che da sem-
pre è considerata come superflua o comunque poco utile. Invece, se si trova la giusta 
chiave di lettura l’archivistica diventa una scienza applicata che mette regole nel disor-
dine, oggettivo o linguistico che sia. 
REFERENCE LIST
POGODBA za odbiranje, urejanje in popisovanje arhivskega gradiva pri ustanovi Comu-
nità autogestita della nazionalità italiana di Ancarano (CAN Ancarano) - Samouprav-
na skupnost italijanske narodnosti Ankaran (SSIN Ankaran), 6 settembre 2019.
Diana De Rosa, Maestri, scolari e bandiere, Del Bianco editore 1998.
Aldo Cherini, Precettori scolari e Istituti Scolastici di Capodistria, autoedizione.
Italijanska in madžarska narodna skupnost https://www.gov.si/teme/italijanska-in- 
madzarska-narodna-skupnost/
CAN Ancarano, 2019. https://can-ancarano.si/can-ancarano-3/
Archivio SM Pietro Coppo, Nr. Protocollo 8a/1964, Nr. Protocollo 21 a, b, c, d, e/1964, Nr. 
Protocollo 25 a/1964, Nr. Protocollo 27 a/1964, Nr. Protocollo 47 a/1965, Nr. Proto-
collo 29 a/1964, Nr. Protocollo 68/1967 
Pokrajinski arhiv Koper (=PAK ), PAK128,1929-1950, 4 bb, 4 regg.), PAK 124, 1853-1945, 
43 bb., PAK., PAK 096, 12 bb. 19 regg., PAK., PAK 106, 2 bb, 0,2 ml., PAK.
No typology.
116 ARCHIVES OF THE ITALIAN NATIONAL COMMUNITY IN SLOVENIA: A HISTORICAL RECOVERY AND ANEW ARCHIVE  Valentina Petaros Jeromela
Peter Pavel Klasinc
EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE 
DURING THE 2020 CORONA CRISIS
In the introduction, I deliberately avoid reporting coronavirus data, as we have been 
regularly informed about them by newspapers and television and even by acquaintanc-
es. These data have dictated major changes in our daily activities, forcing us to adapt our 
work and learning processes and adjust to new ways of living.
This has also deeply affected the study processes at the Alma Mater Europaea – ECM, 
as well as at the Departments of Archival Sciences at all three Bologna levels (Bache-
lor of Archives Management programme – first level; Master of Archives and Records 
Management programme – second level; and Doctor of Archival Science programme 
– third level).
In addition to the great impact that the corona crisis has had on learning and study pro-
cesses, we had to establish and adapt virtual online communication among the students 
and the teaching staff. 
The situation forced us, so to speak, to reconcile ourselves to new ways of working – 
setting up distance teaching systems – which some professors mastered with greater 
ease than others. We were not, however, completely new to them, as we had recorded 
lectures via videoconferencing before, uploading them to Moodle. 
While pursuing the goal of popularising archival literature among archival profession-
als, we devoted our attention to the general public as well. 
To that purpose, our Department of Archival Science of the AMEU-ECM decided to orga-
nise a special exhibition titled “Professional Archival Literature” during the months of 
July and August 2020.
At the time, personal contacts were advised against, and since it was thus necessary to 
allow the visitors the possibility of maintaining social distance, we decided to hold the 
display in a larger space than we usually would have.
We divided the exhibition area into two parts: one for hosting talks, the other for show-
casing and presenting archival literature on display tables.
The information that entry would only be possible with a face mask and gloves, and that 
only 2-3 visitors at a time would be allowed into the display area was communicated 
with the invitation to attend.
At the entrance to the exhibition area we set up a body temperature scanner, while also 
providing hand sanitizers, spare disposable masks, and gloves.
The area where the exhibition was mounted was regularly aired. The opening times 
were limited to two hours twice a day; this way the visitors could attend the exhibi-
tion and become acquainted with archival literature safely. The use of gloves enabled 
them to touch and leaf through individual books, without the exhibits requiring dis-
infection afterwards.
The design of the exhibition was based on displays of various types of professional ar-
chival literature, both Slovenian and from abroad. In the first section we presented ar-
chival periodicals and proceedings of conferences held in recent years in Slovenia. These 
included the journals Arhivi (by the Archival Society of Slovenia), and Sodobni arhivi (by 
Regional Archives Maribor, the International Institute for Archival Science of Trieste and 
117EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
Maribor, and the University of Maribor), which were published between 1979 and 2003. 
Among the periodicals on display were also Atlanti, the review for modern archival the-
ory and practice, published by the International Institute for Archival Science of Trieste 
and Maribor, in recent times jointly with the AMEU-ECM and the University of Maribor, 
and the new international review for modern archival theory and practice, Atlanti+, 
which started coming out in 2019. Besides these periodicals, there were other publica-
tions sparking the interest of archivists, such as the historical review Zgodovinski časo-
pis, the review for Slovenian local history Kronika, and many others.
In addition to Slovenian archival literature, the exhibition presented some of the journals 
and books in publication in Croatia, Bosnia and Herzegovina, Austria, Italy, Germany, and 
other countries. This material consisted of a limited number of issues or volumes which, 
nevertheless, provided useful information regarding professional literature from the fields 
of archival studies, science, theory, and practice that is being published in these countries.
Aside from journals and books, several guides were also put on display, produced by in-
dividual Slovenian and foreign archives, mostly in celebration of various anniversaries.
The visitors viewed with great interest the catalogues of expositions of all Slovenian 
archives, while internationally, they were most fascinated by the catalogue of the exhi-
bition “Slavic Capitals in 2D”, which presented great moments in the histories of Slavic 
capital cities through material from their archives. Organised by the international foun-
dation Forum of Slavic Cultures, the exhibition opened at the UNESCO headquarters in 
Paris, subsequently touring several Slavic capitals.
We also presented books and periodicals that are not directly related to archives, but 
whose contents are important for the knowledge of archival theory and practice as a 
whole, or occasionally publish texts that may be interesting for archivists. Visitors were 
most captivated by facsimile reproductions of old picture postcards and facsimile publi-
cations of mediaeval documents. 
As organisers of the exhibition we made certain issues of Atlanti and samples of the 
Proceedings of Archival Symposium “Archives in the Service of Man, Man in the Service 
of Archives” available for the visitors to take home free of charge, thus further raising 
awareness and contributing to the popularisation of archival theory and practice, as 
well as archives management as an independent academic multidisciplinary and inter-
disciplinary science.
Given the situation we were quite satisfied with the number of visitors.
We believe the exhibition was appealing to archival professionals, but also to the gen-
eral public, for it was amply covered by the major Slovenian daily Delo. Most impor-
tantly, its value was recognised by several colleagues from the Slovenian archives. The 
event was attended, among others, by the director of the Archives of the Republic of 
Slovenia, director of the Ljubljana Historical Archives, head of the Archdiocesan Archives 
of Ljubljana, and other respected visitors, such as the president of Alma Mater Europaea 
- ECM, the president of the Slovenian People’s Party (SLS), a representative of the Mikro-
grafija company from Novo mesto, and representatives from the Mikrocop and Energe-
tika companies from Ljubljana.
During the two-month span of the exhibition we occasionally informed and updated 
the Slovenian public, thus achieving the intended purpose of promoting the studies of 
archival science at AMEU-ECM.
This record of this special exhibition has been produced so that our descendants know 
how we professionally and actively engaged to prepare such events even during the 
difficult time of the corona pandemic. “Where there’s a will, there’s a way!”
118 EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
No typology.
119EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
LA LETTERATURA ARCHIVISTICA IN MOSTRA NEL 2020, 
IN TEMPO DI CRISI DA CORONAVIRUS
In apertura di questa mia riflessione intendo volutamente evitare di citare dati sul coro-
navirus, sui quali veniamo tuttora aggiornati in tempo reale – oggi come qualche mese 
fa – da giornali, televisione e nostri conoscenti. Si tratta di informazioni che hanno im-
posto dei cambiamenti alle nostre attività di tutti i giorni, il che di rimando ci ha indotti 
a rivedere i nostri processi di lavoro e apprendimento e ad abituarci man mano a nuovi 
modi operandi. 
Va da sé che tutto questo abbia avuto un forte impatto anche sulle dinamiche accademi-
che dell’Alma Mater Europaea - Centro Europeo di Maribor e, nello specifico, sui tre cicli 
di studio offerti dal Dipartimento di Archivistica – laurea di primo livello in Archivistica, 
laurea magistrale in Archivistica e documentologia e scuola di dottorato in Scienze ar-
chivistiche.
Oltre alle notevoli ripercussioni sui processi lavorativi e di apprendimento, la crisi inne-
scata dal COVID-19 ci ha forzati ad adattarci anche impostando sistemi di comunicazione 
virtuale – online – sia con gli studenti che tra docenti.
Le circostanze attuali ci hanno letteralmente costretti a fare nostro un nuovo modo di 
lavorare e studiare, vale a dire a distanza, laddove alcuni di noi docenti si sono destreg-
giati meglio di altri. A onor del vero, un po’ di esperienza in materia ce l’avevamo già, 
avendo svolto anche in passato alcune lezioni in videoconferenza caricandone poi le 
registrazioni su Moodle.
Spinti dal desiderio di rendere la letteratura specialistica in ambito archivistico più po-
polare agli occhi degli addetti del settore, abbiamo in realtà finito con il dedicare atten-
zione anche al pubblico più ampio.
Per questo alla sezione di Archivistica dell’Alma Mater Europaea - Centro Europeo di Ma-
ribor abbiamo deciso di allestire nei mesi di luglio e agosto 2020 una speciale mostra 
dal titolo “La letteratura archivistica” (Arhivska strokovna literatura).
Essendo sconsigliato ogni contatto personale a causa dell’epidemia in corso, si è reso 
necessario garantire un idoneo distanziamento tra i visitatori, da cui la decisione di sce-
gliere una location sufficientemente spaziosa; quest’ultima è stata poi suddivisa in due 
aree, la prima dedicata a dibattiti e conversazioni, la seconda all’esposizione su appositi 
tavoli dei vari volumi specialistici di argomento archivistico. 
Già nell’invito il pubblico era stato avvisato della possibilità di visitare la mostra alla 
sola condizione di indossare mascherina e guanti monouso, con accesso limitato a mas-
simo due o tre persone per volta.
All’ingresso nella sala espositiva è stato posto uno strumento per la misurazione della 
temperatura corporea, affiancato da gel igienizzanti e mascherine e guanti di riserva 
per ogni evenienza.
Lo spazio dedicato all’allestimento della mostra è stato regolarmente arieggiato e 
abbiamo anche ritenuto opportuno limitare l’orario di apertura a due appuntamenti 
giornalieri di due ore ciascuno, dando in tal modo al pubblico la possibilità di venire 
a conoscenza della letteratura specialistica prodotta in ambito archivistico in piena si-
curezza; a tal riguardo, l’uso di guanti personali ha reso inoltre possibile che i singoli 
volumi venissero maneggiati e ammirati da vicino senza poi nemmeno la necessità, da 
parte nostra, di disinfettarli.
120 EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
L’idea di fondo della mostra consisteva nell’illustrare vari tipi di letteratura archivistica 
prodotta tanto in Slovenia quanto all’estero. Nella prima parte del percorso espositivo 
siamo andati perciò a presentare atti di convegni tenutisi in Slovenia negli scorsi anni 
e alcuni periodici specialistici, tra cui Arhivi e Sodobni arhivi, pubblicati tra il 1979 e il 
2003, i primi a cura dell’Associazione archivistica slovena, i secondi dell’Archivio regio-
nale di Maribor, dell’Istituto Internazionale di Scienze Archivistiche e dell’Università di 
Maribor. In questa stessa cornice sono stati presentati anche dei numeri di ATLANTI - Ri-
vista internazionale di teoria e pratica archivistica moderna, pubblicazione edita a cura 
dell’Istituto Internazionale di Scienze Archivistiche di Trieste e Maribor, di recente co-
adiuvato da Alma Mater Europaea e dall’Università di Maribor. In aggiunta ad Atlanti è 
stata inclusa nel materiale esposto anche la sua più recente versione in inglese, Atlanti+ 
- International Scientific Review for Contemporary Archival Theory and Practice, il cui 
primo numero è uscito nel 2019. Oltre ai succitati periodici rivestono sicuramente inte-
resse agli occhi di un archivista anche riviste specialistiche come Zgodovinski časopis, 
Kronika e molte altre.
La letteratura archivistica prodotta in Slovenia è stata poi accompagnata, nell’ambito 
della mostra, da alcune riviste e pubblicazioni di altro genere uscite nel corso degli anni 
in Croazia, Bosnia-Hercegovina, Austria, Italia, Germania ecc., ovviamente esponendo-
ne solo qualche numero o singolo fascicolo nell’intento di fornire qualche dato su riviste 
periodiche e altre pubblicazioni edite all’estero e molto feconde quanto ad articoli in 
tema di archivistica, scienze archivistiche e teoria e pratica archivistica. 
Accanto alle riviste e ai volumi di cui sopra sono state presentate al pubblico anche al-
cune guide predisposte da singoli archivi sloveni e non, di norma in concomitanza con 
ricorrenze di vario genere.
I visitatori della mostra hanno ammirato con notevole interesse i cataloghi delle esposi-
zioni di ogni archivio sloveno, come anche, con riferimento al panorama internazionale, 
il catalogo di “Slavic Capitals in 2D”, mostra dedicata alle istituzioni archivistiche delle 
capitali slave, realizzata in collaborazione con l’organizzazione internazionale Forum 
delle lingue slave ed inaugurata nel 2013 nella sede dell’Unesco a Parigi, da dove in 
seguito si spostò in molte capitali dei paesi slavi.
Non da ultimo, sono stati presentati anche volumi e periodici privi di un nesso esplicito 
con gli archivi, ma i cui contenuti hanno pur sempre una certa importanza per chi vo-
glia familiarizzare con la teoria e pratica archivistica, come nel caso di Viri e Kronika. Un 
particolare interesse è stato suscitato anche da alcuni facsimili di cartoline d’epoca ed 
edizioni di documenti medievali.
Al fine di contribuire ulteriormente alla sensibilizzazione del pubblico e di avvicinare 
alla gente la teoria e pratica archivistica, nonché l’archivistica stessa come scienza au-
tonoma e accademica di carattere multi- e interdisciplinare, gli organizzatori della mo-
stra hanno inoltre deciso di mettere a disposizione dei visitatori alcune copie gratuite 
di Atlanti e degli atti della IV Conferenza scientifica internazionale organizzata da Alma 
Mater Europaea - Centro Europeo di Maribor, incentrata sul tema “Gli archivi al servizio 
dell’uomo, l’uomo al servizio degli archivi”. 
Viste le circostanze generali, ci siamo potuti dire soddisfatti del numero di visitatori rag-
giunto dalla mostra.
Riteniamo che in questi tempi di crisi emergenziale dovuta al coronavirus l’evento sia 
risultato d’interesse non solo per gli esperti in materia archivistica, ma anche per il pub-
blico più ampio, anche alla luce del fatto che il quotidiano sloveno Delo ne ha riferito dif-
fusamente. Ancora più importante, ad ogni modo, è che la valenza della mostra sia stata 
121EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
colta dai colleghi archivisti: l’hanno infatti visitata, tra gli altri, il direttore dell’Archivio 
della Repubblica di Slovenia, l’ex direttore dell’Archivio storico di Lubiana, il responsa-
bile dell’Archivio arcivescovile di Lubiana, il presidente dell’Alma Mater Europaea, il pre-
sidente del Partito popolare sloveno (SLS), nonché i rappresentanti di alcune aziende, 
nello specifico Mikrografija di Novo Mesto e le lubianesi Microcop ed Energetika. 
Avendo nei due mesi di apertura della mostra informato a più riprese anche il pubblico 
sloveno, abbiamo in tal senso reso più “popolare” anche il corso di studio in Archivistica 
attivo presso l’Alma Mater Europaea - Centro Europeo di Maribor.
Mi sono dunque riproposto di stendere un resoconto su questa singolare mostra affin-
ché ai posteri rimangano impressi la professionalità e l’impegno fattivo con cui al tem-
po del coronavirus abbiamo messo in campo tutta una serie di iniziative: come dice il 
celebre detto, volere è potere!
No typology.
122 EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
RAZSTAVA ARHIVSKE STROKOVNE LITERATURE 
V ČASU KORONA KRIZE 2020
V uvodnem delu se namenoma izogibam navajanju podatkov o korona virusu. O tem 
smo bili in smo tekoče obveščeni iz časopisov, s televizije in od znancev. Te informacije 
so nam narekovale spremembe vsakdanjih aktivnosti, kar je zahtevalo, da smo prilago-
dili tudi svoje delovne in učne procese ter se navajali na nove načine življenja. 
Vse to je seveda močno vplivalo tudi na študijske procese na Alma Mater Europaea – ECM, 
tudi na Oddelkih za arhivistiko vseh treh stopenj (diplomirani arhivist na prvi stopnji, 
magister arhivistike in dokumentologije na drugi stopnji ter doktor arhivskih znanosti 
na tretji bolonjski stopnji).
Zaradi velikega vpliva korona krize na učne in študijske procese smo morali prilagodi-
ti način delovanja ter vzpostaviti virtualno on-line komunikacijo tako s študenti, kot 
tudi s profesorji.
Razmere so nas tako rekoč prisilile, da smo sprejeli nov način dela, študij na daljavo, 
pri katerem so bili nekateri profesorji bolj, drugi manj uspešni. S tem smo sicer že imeli 
nekaj izkušenj, saj smo predavanja že snemali preko videokonferenc in jih naložili na 
Moodle.
V želji popularizirati strokovno arhivsko literaturo znotraj arhivske javnosti smo ob tem 
pozornost namenili tudi širši javnosti.
Zato smo se na Katedri za arhivistiko na AMEU odločili, da v mesecu juliju in avgustu 2020 
pripravimo posebno razstavo z naslovom “Arhivska strokovna literatura”.
Ker so bili zaradi epidemije odsvetovani osebni stiki, je bilo potrebno zagotoviti primer-
no varnostno razdaljo za obiskovalce razstave, zato smo se odločili, da za razstavo izbe-
remo večji prostor.
Razstavni prostor smo razdelili na dva dela. V prvem so potekali pogovori, v drugem pa 
je bila na mizah razstavljena in predstavljena strokovna arhivska literatura. 
Obiskovalci razstave so bili z vabilom že vnaprej obveščeni, da je vstop na razstavo mo-
goč le z masko in zaščitnimi rokavicami ter da si razstavo sočasno lahko ogledujeta naj-
več dva oz. trije obiskovalci.
Pred vhod v razstavni prostor smo namestili merilnik telesne temperature, pripravili 
več razkužil ter rezerve maske in rokavice.
Prostor, kjer je bila postavljena razstava, smo redno prezračevali. Omejili smo tudi od-
piralni čas, in to na dvakrat na dan po dve uri, ter s tem omogočili obiskovalcem, da so si 
lahko razstavo varno ogledali in se seznanili s strokovno arhivsko literaturo. Z uporabo 
osebnih rokavic smo omogočili, da so obiskovalci lahko v roke vzeli posamezne knjige 
in si jih ogledali, nam pa knjig ni bilo potrebno dezinficirati.
Zasnova razstave je slonela na prikazih različnih vrst strokovne arhivske literature, tako 
slovenske kot tudi tuje. V prvem delu smo predstavili arhivske periodične revije in zbor-
nike posvetovanj, ki so se odvijala v preteklih letih v Sloveniji. Tako so bili predstavljeni: 
Arhivi (Arhivsko društvo Slovenije) in Sodobni arhivi (Pokrajinski arhiv Maribor, Medna-
rodni inštitut arhivske znanosti in Univerza v Mariboru), ki so izhajali od leta 1979 do 
2003. Prav tako so bili med periodičnimi revijami predstavljeni Atlanti, Revija za sodob-
no arhivsko teorijo in prakso, ki jo izdaja Mednarodni inštitut arhivskih znanosti Trst-Ma-
ribor, v zadnjem času tudi v sodelovanju z Alma Mater Europaea in Univerzo v Mariboru. 
Poleg revije Atlanti pa je bila razstavljena tudi nova Mednarodna revija za sodobno arhi-
123EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
vsko teorijo in prakso Atlanti +, ki je pričela izhajati leta 2019. Poleg navedenih period-
ičnih publikacij so za arhiviste zanimive tudi revije kot na primer Zgodovinski časopis, 
Kronika in še mnoge druge.
Na razstavi smo ob slovenski strokovni arhivski literaturi predstavili tudi nekatere re-
vije oziroma publikacije, ki so izšle na Hrvaškem, v Bosni in Hercegovini, Avstriji, Italiji, 
Nemčiji in drugod.
Seveda smo razstavili samo po kakšno številko ali zvezek, s čimer smo želeli 
opozoriti na tiste periodične in druge publikacije, ki izhajajo v zgoraj naštetih drža-
vah in prinašajo številne članke s področja arhivistike, arhivske znanosti ter arhivske 
teorije in prakse. 
Ob navedenih revijah in knjigah so bili na razstavi predstavljeni tudi vodniki, ki so jih pri-
pravili posamezni slovenski in tuji arhivi ter so praviloma nastali ob raznih obletnicah.
Z največjim zanimanjem so si obiskovalci ogledovali kataloge razstav vseh sloven-
skih arhivov, z mednarodnega področja pa katalog razstave o arhivih glavnih mest 
slovanskih držav, pripravljene skupaj s Forumom slovanskih kultur, ki je bila prvič 
odprta v zgradbi Unesca v Parizu, kasneje pa še v mnogih drugih glavnih mestih slo-
vanskih držav.
Predstavljene so bile tudi nekatere knjige in periodične publikacije, ki nimajo nepo-
sredne povezave z arhivi, vendar je njihova vsebina pomembna za poznavanje arhivske 
teorije in prakse v celoti. Med take sodita reviji Viri in Kronika. Še posebej zanimivi so bili 
za obiskovalce faksimili starih razglednic in objave srednjeveških listin.
Organizatorji so se odločili, da omogočijo obiskovalcem, da si nekatere številke Atlan-
tov ali Zbornika arhivskega simpozija “Arhivi v službi človeka, človek v službi arhivov” 
vzamejo s sabo brezplačno, s čimer so dodatno pripomogli k ozaveščenosti in popula-
rizaciji arhivske teorije in prakse kakor tudi arhivistike kot samostojne akademske mul-
tidisciplinarne in interdisciplinarne znanosti. 
Glede na splošno situacijo smo bili s številom obiskovalcev razstave zadovoljni.
Menimo, da je bila ta razstava v času korona krize zanimiva tako za arhivsko strokovno 
kot tudi širšo javnost, saj je o njej obširno poročal časopis Delo. Še najbolj pomembno pa 
je, da so njen pomen prepoznali nekateri kolegi iz arhivov. Med drugim so razstavo obis-
kali direktor Arhiva Republike Slovenije, bivši direktor Zgodovinskega Arhiva Ljubljana, 
vodja Nadškofijskega arhiva v Ljubljani, predsednik Alma Mater Europaea, predsednik 
SLS, predstavnik podjetja Mikrografija iz Novega mesta in Mikrocopa ter Energetike iz 
Ljubljane in drugi. 
Z občasnim obveščanjem slovenske javnosti o razstavi smo v času njenega dvomesečne-
ga odprtja dosegli tudi namen popularizacije študija arhivistike na AMEU.
Ta zapis o tej posebni razstavi sem pripravil zato, da bo zanamcem ostalo v spominu, 
kako smo se v času korona krize strokovno in aktivno angažirali ter pripravljali take in 
drugačne dogodke. „VSE SE DA, ČE SE LE HOČE!“
124 EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc
No typology.
125EXHIBITION OF PROFESSIONAL ARCHIVAL LITERATURE DURING THE 2020 CORONA CRISIS Peter Pavel Klasinc

We thank the following Institutions and Organisations  
for their concrete help
International Institute for Archival Science of Trieste and Maribor
State Archives of Trieste
ALMA MATER EUROPAEA - ECM
ISSN 2282-9709
ATLANTI, VOLUME 30(2020), NUMBER 1