(o. HISTORI/E LINGILE SCLAVONICiE CONTINUATIO TERTIA, DE DIALECTIS VENEDORUM IN LUSATIA ET IN DUCATU LUNEBURGICO OCCASIONE ORATIONIS, QUAM IN GTMNASIO BEROLI- NENSI DIE IX. JANUARII Ao. MDCCXXX. POST P OBLI¬ CA INTRODUCTIONIS ACTUM HORA X. INSTI¬ TUT UM, HABEBIT NOVUS GYMNASII PRO-RECTOR VIR CLARISS. atque DOC TIS SIM US, DO MINUS JOACHIM. CHRIST. BODENBURG DE LINGUIS, ROMANA PR/ECIPUE, SUMMO STUDIO IN SCHOLIS EXCOLENDIS. AD QUAM AUDIENDAM AMPLISSIMOS DOMIN OS PATRONOS ET MAXIME REV. DN. E^PHORUM GUNCTOS- OVE GYMNASII NOSTRI FAUTORES ET REI LITE- RARI/E AMICOS DEMISSE ET OFFICIOSE IN VITAT p A UC A DE UTILITATE CERTT SPEI SUCCEDENDI IN MUNERE RECTORIS SCHOLASTrCI PR/EFATURUS IOHANN LEONHARD FRISCH J KECTOR. 3 . NICOLAI. l/v-G OMSŽH, I. De Dialečto Soraborum Sive Venedorum in Lufatia fuperiori. S Oraborum. migratio e Servia, ipfb nomine confirmari vi- detur. Vocantur enim ab Aučtoribus Servi, Serbii, Syrfi, Syrbii, Surbi,Swirbii, 2 ep| 3 ?vcu 5 Serabi, Sorbienfes Slavi, & quod confkntms illis manfit nomen, Sorabi. Urbs ob quam celebres funt, eftBudiffin, five Budilla. Bautzen. In culiura hujus dialekti nonnulloriim Theologorum privata diligentia primas laudes habet. Nam ab eo tempore, quo Lu- fatia; maxima pars iis, qui Auguftana; Confeffioni fubfcripfe- runt, acceffit, diulibris tantum Manitfcriptis, in hanc diolečhim verfis, catechismis, & Evangeliis Dominic.&Feftiv. in ecclefia 11 fi funt. Wenceslaus \Varichius tandem Catechismum typis expreffiim puhlico uflii expofuit, cum brevi inflructione legen¬ di & proPAinciandi literas Germanicas, quas ad indicandos pe- A 2 * regrh regrinos fonos & inprimis lingua Sclavonica fibilos, cum aliis compofuemnt, ant fuperius punfto five lineola notarunt. Hnnc in Grammaticis regulis lecutus eft Zacharias Bierling, qni edidit Anno 16S9. 8- DidafCaliam fen Orthographiam Vandalicam, * £djl’ ftUf Eig &f§iwif$e Idioma, pUt auf trt* Dkv^eaifmtiU %i @prad) amater* Anno 1690. Deeanus Budiffinus in K 0- mano-CatboIicorum nfnm Evangelia & Epiftolas Dominical. ima cnm Petri Canifii Catechismo Sorabice excndi fecit. Tici- nus, Jeiuita Pragends-etiam gloria hnjus particeps efte voluit, & fcripfit Prineipia Lingua Venediea. Anno 1679. Praga:, g. Deinde inVerdonum, aut aliorum libellornm Eccledafticorum editionibus, tantumin prafatione paucasillas literas punčiis vel lineoiis notatas, & confbnandum novas compodtiones expofue- runt auctores. Lexica, prater Abrahami Frenzelii iibrum de origine Lingua Sorahica (Budilfa Anno 1693. 4.) nulla vidi. E Veteris Teftamenti Iibris quosdam verterunt hujns lingua peritiores. e. c. Bierling in Orthographia fua fcribit, fe ad pre- lom tvpographicum paratas habere verdones Proverbiorum Salomonis, Hiobi, Propheta, Habacuc, Si Malachia; Item Si- rachidis. Gregorius Martini Septem Pfalmos Pcehiteritiales venit, & in dedicatione duodecim loca lectoribus nominavit in 'quibus Venedis Verbum Dei explicatur. Barnth, Grodils, Klux, Guttau, Budiffin, Wilkel, Fortfchen, Hohkirch, Godau, Wilthen, Weiffen- berg & Malfchwitz. Anno 1703. Illuftrifti Domina de Gersdorf cnra, tanquammu- nificentia ejns non minimum monumentum, prodiit integer Pfalmorum David, liber Germanico-Sorabicus. Budifta. 8- In cujus Prafatione etiam quadam Grammatica Sorabica regula addita funt. e. c. de duplici Ablativo, qui huic cum aliis Lin¬ gua Sclavonica dialečtis communis eft; De pronomine De- Cionftrativo, quo fape loco Articuli utuntur; Iteju de Cafibus Pra> Pratpofitionum; & de Conjugatione Verbi Subftantivi. E No¬ vo Teftamento in MS. diu habuerunt hi Venedi tantumEvang. & Epiftol. Dominic. Sz Feftiva]. Verfiones variorum, ut Pretorii, Scherrzii, Choinani, Item Michaelis Frenzelii, Patris Abraha¬ mi Frenzelii de lingita Sorabica optime meriti, qui etiam Anno 1670; in 8- Mattlm & Marci Evangeliftarum, & Anno 1603. g. Pauli ad Roman & Galatas Epiftolarum verfiones edidit. Acce- dente tandem publica Illuftrium Lufatite fuperioris ftatunm au- čfcoritate primnm typis exprefia funt Evangelia & Epift. five textus Evangelici & Epiftolici p er totum annum, una cuni Paffionis & Refiirrectionis ex quatuor Evangeliftis, necnon everttc Hierofolyma; hiftoria. Anno 1695’. 8- Budlffe. Item Liber agendorum in Ecclefk; & Catechismus cum quaeftioni- bus Griimvaldii. Denique etiam poft hos Rivulos facros ipfe dulciffimus Fons, five Novum J. C. Teftamentum prodiit. Quae Veriio diu defiiit iis, qui fibi Biblia polvglotta Sclavonica coTTe- gerunt, quamvis fint diverfa facie & varia feptem Voluminum forma: doneč aliquis ea in asqualia volumina colligat, quod ta- men vix fperandum eft. I. Biblia Sclavonica, quibus Ruffi utimtur. fol. Charačt.Cprul. II. Bohemica. 8* IB- Polonica. 8. IV. Venedico- Carnio- lana. fol. V. Nov.Teft.Charačtere Glagolitico. 4. VI. Nov.Teft. Venedico-Sorabicum, f Lufatias fuperioris. g. VII. N. Teft. in Dialečlo Lufatite inferioris. 8* Quibus ego addo propter Viciniam locorum & utriusque linguai folitudinem, quanwis plane differant a lingua Sclavon. VHI. Veriionem Letticam in Livonia Vet. & Nov.Teft, 4. IX. Veriionem Nov.Teft. Lithuanicam priorem. 4. X. Veriionem pofteriorem N, T. b. De Dialedi Venedorum in Lufatia inferiori cultura. H Uic dialefto diutius defuerunt cultores. Albinus quidem Mollerus jam Anno 15-74. libellum cantiones in Ecclefia continentem & catechismum dialečto hac confčriptum Budiffe imprimi fecit: Sed neque illo feculo, neque fequenti quisquam ad continuadonem hujus per typographiam cultura animum appulit. Sub initium tandem praientis feculi decimi .očlavi Vir R ev. Dn. Gottlieb Fabricius, Paftor primum Kahrenfis; nune Infpečtor Dicecefeos Cotbufienfis meritiff omnem ad eam lapidem mo vit. Cimi enim fcholas reperiretnullas, libros nullos, magnum praterea vocabulorum defe£him,obfolefcen- tibus Venedicis, & receptis corruptisque Germanicis: totum fe linguat hujus ftudio dedit. Feliciffimo quoque fitccefiu pere- grinum hoc idioma brevi tempore fibi familiare reddidit. De- inde cum Nov. Teftamentum tantum M S tu m, & tantum in manibus Paftorum Ecclefiarum videret; idque a diverfisinter- pretatum; multa non e textu originali, fed e Germanica mo¬ do verfione, non pauca etiam fine debito vocum delečtu, nulla- que babi ta emphafeos ratione, obfcuriora inveniret: Eadem lau- dabili audacia novam Verfionem ejus aggreflus eft. Adfuithis conatibus grada divina, R.egis Fridericf fubfidium & Virorum cordatorum favor. Publicavie Anno 1706, Catechismum in dia- lecto eorum locorum, tanquam Ipecimen majoris laboris Cui, quem Arino 1709, integer Novi Teftamenti codex fecutus efi:. Sic cultura hujus apud tot ordinis fui viros tarditatem hac ce- leritate compenfavit. Et quod inLulatia fuperiori in tot anno- rum fpatio a tot viris dochs, eandem cum Venedis patriarn ha- bentibus, non fieri potuit; Hic in Lulatia inferiori, peregrinus, paucis annis RetinuE grthographiam in Dialecto Lu- fati^e. fatiae' fuperioris ‘receptam, & 'prsetulit pronunciationem Vene- dorum in agro Cotbuiienfi diverfis aliis in Vicinia habitantibus. Non neglexit gusedam literarum figna, quae alii male inguibus- dam libellis omiferunt. e. c. lineolam fuper (e) quando ut diphthongus (ie) five (je) pronunciandum eft. Indicatur enim hac lineola Diphthongus omnibus Sclavonicae linguze Di- alectis communis, & in Gharaetere Cvrulico peculiari figura expreflaj a noftra vero pronunciandi confuetudine abhorrens. III. De Venedorum in Ducatu Luneburgico familiis 8c de Dialečlo eorum. Q Uaecunque de hac Dialecto habemus, curas Nobilih? Dn. J. G. ab Eccard debemus. In cujus egregio libello de hiftoria Studii etymologici Linguae Germanicas cap.3f. p. 268. fequeritia leguntur. „ Habet Venedica gens in Ducatus Lu- “ neburgici Praefečhiris Luchovienfi & Dannebergenfi habi- “ tans, genus dicendi Sclavonicum, quod confiderationem no- “ hram meretur. Derifi quidem homines hujus gentis quon- “ dam cum lingua fua a noftris Saxonibus habiti funt, ac ufu il- “ lius a prafectis gravi fub pcena interdiflro, plerumqve pjus fe Kruh nas vfsagdanyni day nam danafs. I odpufti naam duge nafle: kako i my odpufchyamo duxnikom naffim. I ne naafs uvediti napafst. Da ofšlobodi naafš oda fsla. lil. Orado Dom. in Dialečto Lufadae fuperioris e Catechifm. SUBofje ttafcf; fjp mnefcjfacf). @n>tacjene tmoje meno. fttam tmoje Nlelituo. Smoja raofjla §0 |ian/ na tte&ju td te# na-femu tt#jeDni> Hleb Daj nam D^enfa. n>o£>a; nam nafcle mme / jato mi) tvoDanjamp naffim mmiforn. % ne tt)ieb$ nas Do fppttotDanja, §ile n>mr»os nas n>ot tef>o IV. IV. Orado Dominica in Dialečto Lufadc Inferioris, e N. Teft, Fabricii. SBoffts nafj / lm\ (jjj na nebu. #u( 5 ni>jefd)one bn^i mojo m ki), i’ nam mojo fralcjjlnjo. £n>oja n)of)(a fk (lani afo tam na ndtjutaFfeferon)nafemti ?Raf4> fcDeDnt iljeb Daj nam sitiffa. 5( n>oDaj nam nafd)e volni i afo mu ntoDarcamfinaf^im S( neroe^i nag Do fputtontana. 2tfe jjurnoj nag mol togo fjlego* * $>fcf)eto moja je čealdflnto / a ta mo&r a fa 3efc§/ to nimmernofcjl 5tmen. V. Oratio Dominica Venedorum Luneburgicorum cx ]. G. Eccardi hiftoria ftudii Etymol. Lingiide Germ. p. 269. 9?og #oloa mabet ra to$ d>ijf nxt nergat;. ©junta fttoarba tuji gejma. Sia ricf Čomme. Sia midpa fcDtngof/ Ute tteBfggaj) foč Ut no- ©ime, 5?oigft mipOaneigna ggei&a Daj) nem Dang. lin tvitteDop uom nojfe gveig,- tat mot> ntittebogime noffe grefinarlm. Brftiggot) nog U ntarftlonge. Sat) tojbap nog tvit tttijfofaf c|unDab E GennUnicis vocibns corrupta hic funt: ^olia golici; 28 a ter, 93afer j SSoarD« merte; ricf S?cid), Fottmie, fomttie. SBi^aSEille; fcbmgot, geftfjtlje. žSiiiiggot), bringe; SKnvfifonge.. SB«j»cf;img fofoai, tofe, eriofe; utt urit. ?ro ftgeiba apud Ecaardum'in precatione qnarta legendam ell Sgeiba ; nuat vox *n »Itera hic fccjuenti verfione, Sjeiba leribitur, / „ * Or;cio Dominica Luneburgicorum Venedorum alia ex Jlluftr.Leibnizii Collcctancis Etjmol. p. 335. SftooS SBa&eu taba to iti m fuem rtibifim. Utif« SJafet ter bu^bift in fctm Jpimmd. ©ioncfamo marboot tui ©eiman$, Ca; ©tfKiltgf it»ert>e brin £ui Dttef cumma. Smetit teifl) fomme. Sua n>tUtct mojfa f$injo t cat m ni&tejm 2>eiti Sffidle titujfe gv‘f^d;cn tv« it« £imwd mijfd fo q«oi «00 fiffle. «11 fo oucf) ouf grbcn. ^oo§i bagfftta ©jetbe Ni nam &aan& Utifet ftiglid) ©rob gib unč fjcu«. Un mfttoDu nam noočfe gtdcNe/ coofnto# Uut) »trgteB unč unfcrc ©$ulb, nie tvis mittoimjeme noojjume ©rddjpnadm. »crgekn unfern ©cDulbigcrn. Sfti farfotii na« m fSctfotfung. $id)t fupte unč tu ©crfiicfnmg. (Sdofti nag mit tiggc goibac s (b) #amžrt. (c) gvlofe uttč »ort betu lH'd Sirarn. (a) Pro Seimang legendam eft Geimang. In iisdem Collcčlaneis Lcibnizianis p. 341. lin. 4,fcribiturj Jeomang,£nomen) g enimhicntj pronunciatur. Bohemisgmeno fignificat nomen, unde Venedi hi Geima five Geimang habent. (b) In hac tiltima precatione (wit) fignificat fcxj; in Bchcmica & aliis dialedis, in- primis in compofitis fcribitur SSl). Vox(tigge) cft cafusoblinaus articuli, fivepro- nominis demonftratm, pro Luiatico ftvg.") Ultima uoxQ>oidac),<]UžS in. Hennigc- genii Orat. Dominica (chundak) pronunciatur, (& male ibidem loco Amen pofita eft, pertinet enim ad pratcedentem precationem feptimam) fignificat malum. (c) Hamen pro Amen, aftinitatis cura Dialedto Lnfatia: inferioris indiciiim eft, qua; multis vocibuš a vocali incipientibus afpirationem addit. ^ 6 7'1 ‘fi