/iSSf. *- DOUATI*ACCfAIOLI«FLORENTINI« PROOEMIVM . 5- T4KPQRlTl01^iM«LIBRI« ETHICORVM. ARISTOTE LIS. AU CLARISSIMVM. VIRVM. COSMVM. MLDiCEM r sril VM POST INTERITVM QVORVN •dam dodiflimorum bominu ftudia fiorentina ma . gna ex parte remifTa uiderenturj uenit in banc urbe irgiropylus bizantius uir ingenio preftas fummus ppbilofopbusjut muentutem litteris graecis acbo ;iis artibus erudiret namqj plures anuof doctrinam 'tradidit nobis tanta ccpia /tam mult plicibus ua riifqj icrmonibus / ut uifus iit temporibus noftris ueterum pbilofopborum memoriam renouare » Sed iter cetera pbilofopbiae opera cum Ariftotelis libros qui ad nicomacbum de moribus fcribuntur, mi rifice effet complexus / eos tuo nomine latinos fecit / publiceq; deinde expii cuit non fine magna audientium approbatione * Habent enim libri ii fum mam dignitatem admirabilemq; dodrinam ! ordinem uero prope fingulare* (taqj f accurata &exquifita quedam explanatio accedat / magnum auditori / bus afferunt frudum , Quod ego iam inde abinitio mccum confiderans una cum pleriicj; aliis qui buius quoq; prcceptoris difciplinam fequuntur 111 iis au diendis precipuam curam diligentiam qj adhibui: ut ea tantum documenta perciperem quae ad bonos mores/ & redam uiuendi rationem conferrent» Po (lea uero cum uiderem bos libros a te& ab iis omnibus qui ingenio ttbemen ter excellunt libentifiime legi / ulterius progrediendum ratus texpofitionem buius dodor.is accomodatam praecipue menti pbilofcpbi litters mandare co (litui { ut ii qui adcffe non potuerunt &barum rerum defidtrio tenerentur bec quae nos exeius ore accepimus percipere et ipfi pro arbitrio poflent« Quare tradudionem illius ac ordinem explicadi pluribus uerbis fecuti fumus * lata interdum etdiftufa oratione utentes : ut explanatio aperta magis / magifqj omnibus effet comunis» Verum tibi Cofmae ac petro filio tuo liec omnia ac cepta referri debent/quorum opera fadum e(l ut cxuberrimis fermcnibus b j ius fum mi pbilofopbi / antiquoru more ad ciues ueftros manaret dodrina « et inflcrentia urbe inqua cetere artes magnopere uigent/floreret etiam quoad fieri pctefl (ludium fapientie»Quare nemo mirari debet fi homines eruditi ones uigilias ac exercitationes ingenii £ui ad uos potiffimum deferunt» Hec aute tu j precipue nomine fcribenda fufcepimus / quia uiro excelientiffimo cnmni genere uirtutis nullos fermcnes gratiores fore arbitramur / q eos qui de moderatione animi/de libera!itate/ magnificetia reteri iq? uirtutibu' ere rxintur t inquibus tu unus tantum excellis / quantum & nos fcimus Sc in -• gens frequens q; de te fama declarat / que non contecta italie finibus / longi us latiufq? pregrefla eo ufq; peruafit / ut apud exteras gentes tuum nomen multorum linguis atq; litteris celebretur« Hoc tibi glorieprimoi ceteris de inde ciuibus exemplo effe debet i ut quantum fiudio& labore contendere pof funt fummas uirtutes tuas imitetur talefq; euadant quales Ariftoteles uiros felices &■ omni probitate perfectos iis fuis libris ex prefiit quos nunc in ma nibus habemus I ut eorum explanationem ficut diximus in medium aitera/ mus praemii% antea non nullis .quae congmtu necefiana uidebantuj,-: Antequam agg^umur expoftionem libri moralium non in utile erit diffi nitionem primo pblilofopbhe/ deinde diuificnem eiufdem alia qj ncn nulla inmedium afferre t que ad hanc materiam declarandam non mediocriter pertinere uidentur« Hilolopbia utmemonae proditii/e prifei philofphi uariis modisdifti p niere « Pythagoras primus pbiloicpborum omnium / ut feribit au/ ditor platonis ponticus Heraciides eam amorem fapientie efie dixit ut ipium quoq; nomen pbiiofopbie iigmficat« Plato utro /modo cognitione eorum quae funt i modo diurnarum bumanarumq, rerum perceptionem /mo do fimiiitudinem / qua deo homo fimilis quo ad fieri potefl / euadit: inter dum uero meditatione mortis eam efie ai .truit,Ariflote.es autem hanc arti / um artem fcientiarum q; icientiam e£{e dixit < His deicnptiombus / 6c u ua rie fintr pbiloiopbia tamen indicari quid fit defmiriq, uidctur.Nam omnis ha bitus quo anima noffra cognoicere potefl: aut ex iubie&o circa quod efl aut ex fme gratia cuius cit aut ex utrifq? / interdum etiam exordme quodam po/ , teff non in congrue definiri« Atq; ut hoc patefiat exemplo Medicini medo ex fubiedo circa quod eff optime diffinitur i cum fcientia dicitur / que utrfa tur circa corpus humanum iuel fcientia fanorum egrorum et neutrorum / mo do ex fme gratia cuius eit cum bone ualitudinis con fer uati ua.a bt redud l i ua ia entia diciturtex utnfcn uero ut medicina eit fcientia circa corpus humanti con ieruatrix aut recuperatrix fanitatis k ex ordine quo qffit cum offenditur quem gradum inter alias artes fcientiafq; obtineat «Cum igitur philofophia habitus fit i quo anima noftra percipere poteff / merito aliquo modo exiitis aut omni bus congrue definitur 3 Sex igitur fupra diffinitiones feu defcripticnef philo/ fophie attulimus i quarum due ex fubiecto circa quod eft; tres ex fme gratia cuius eft: una ex ordine feu ratione caufe affignatur« Verum ut hec mamfdfi us innotefeant .*latius earum unaqueqj explicandi effe uidetur. prima diffini tio phiolfophie quam ex parte fubiedti attulit piato cognitionem ecra que funfiy pbilofopbiam efic defgnat« Nam cum anima nofira tante capacitatis a M' -Vorf-f jo produ Secunda preterea diffinitio pbilopbie exparte fub iecfti; quam attulit piato pbilofopbia diuinarum ac bumanarum frfum percep tionem effe offendit« Nam eorum que funt alia fubire ratiopem caufe ana efie ctusScalia diuina: alia bumanadici lolent / quorum omnmm perceptiopbilo fopbia d,citur aplatone > Exfabiedo igitur circa quod uerfatur pbilofopbia da abus iis rationibus defaibitur ac definitur CTerda diffinitio platonis fumitur ex parte finis : qua dicit pbilofopbia fimilitudinem efie: qua deo f milis bomo quoad fieri poteft euadit« Nam fordidorum quidem habituum finem alique elfe t quibus non mediocriterpreliare pbilofopbia uidetur: lpfius uero pbilofo pbie nullum finem ponere Med frufira clie tam preciarum tamq, prefiar.tem ba bitum arbitrari ridiculftm efie uidetur «Eft igitur finis pbilofopbie utper eam bomo fummum.bbnumiatqj ipfum deum cognofcat&contemplando atq; epe rando pofthjbitis omnibus aliis funilis ciquoad fieri poteft euadat > Simile au ✓—tem hefi bommem deo : non fubftintia: non natura t non ceteris conditionib? diuiqis ufio pado diciqaUs: fed fimilitudme operationu* Similitudo uero no arguit i dentitatem effentie . Elomo igitur euadit deo fimiiis dupliciter: ideft ^ aut agendo aut contemplando fecundum duas uiref anime inteiledliue /mente fcilicetadliuam / aut fpeculatiuam « Nam deo operatior es duae tribui felent una adiui quodimodo qua producit & gubernat boc umuerfum « Alia contem pladjua qua fe ipfim intelligit & cmnia quae dicuntur relucere inipfo* Sed tu bum^ies fiepwlimiles inoperatiore praecipue deo uidentur t cum operantur fecii dum eam potentiam * quae eft fjpprema & preftantifiima cmnium quae funt innobis Dei autem operatio dicit pbilofcpbus indecimo ethicorum praecellens? beatitudine contenplatiua fme controucrua eft« Et humanarum igitur opera/ tionum nimirum bomo efb fumme felix t quae illi maxime eit cognata: &pa ulo inferius / Deo eft inquit tota ufta beata « Hominibus autem quoad ipiis fimilitudo quaedam tafis operationis ineft * Differunt tamen operatio nes Sc cognitiones ncftrae a diuina mirum in medum « Nam deus in telligendo fe : intelligit omnia quae dicutur relucere in ipfoet fc circulo quo dam modo femper intelligit« Nos autem prius cognofcimus res quafi per re diam lineam : demdepedetentim anima cognolcit fe cognofccre et intelligit fe intelligei-e& boc modo paulatim uertit fe ad fe ipfam et uenit i cognitioiiem fui ipfius atq; effentiae iuae * Deus uero ppetuo&perfe&ifiime fe atn: * quae dicuntur relucere in ipfo : intciligit« Q uare ob maximam differentiam qua differt noffra cognitio abilia fumma 8epcrfedifiima cognitione diuina; ad , ditur indiffinitione aliata quoadfieri potefti Eft igitur pbilofopbia fimilitudot per quam bomo contemplando & operando euadit fimilis deo i fimilis inq quo adf.eri poteft JQuarta eft diffinitioplatonis ; quae etiam fumitur exparte Wf. cum inquit pbilofopbia eft : meditatio mortis «MAt q; boc tum piato maxime fieri dicit cum mentem rcuocamus a fenfibus animumq; maxime a corpore ab/ ducimus « Vbi diligenter cauendum eft ue ueniamus in eundem errorem : in^u hia: D<- Cln-mlran AmIms em adolefcens ille incidit Cleombrotus ambraciota: qui bac diffinitione atque hfTn -------- fententiam pliedone leda platonis /in quo dialogo piato oportere anima a*cor pcre fepararepluribus docet6c bocpbilofopbari efie oftendit/ feparatione ani me a corpore q uae fit difiolutione compoliti putaiiit efie pbilofopbia platonif« {taqjbac opincne mortem fibi confcifcendam ratus ex arceciUitatis fe lpfum proiecit/praecipitio q; peremet« Verum ilium adolefcentem fua prorfus fefel iit opinio . Neq; enim lententiam intellexitplatonis&feipfum iniuria perdi dit » At nos icire oportet bifariam animam a corpcre feparari fententia piato nis.Vno modo difioiuticne conpofiti ut dici folet i alio modo per contempla/ tionem & operationem earum potentiarum quibus bomo maxime a beluis ui/ detur differre * Cum enim anima noftrafuis nobiliffimis potentiis operatur no appetitum fenfitiuumtnon lenfum i non pbantafiam fequendo fed ratione & mentem / poft habitis omnibus quae corporis funt i tum baud in congrue fe parari a corpore dicitur - Quare ex parte finis & lpfa pbilofopbia dicitur effe meditatio mortis t quia hunc f. nem < i * aiarn accrpore feparare eo modo quo diximus per contemplationem uidetur efficere «Huius etiam fententie memi niffe uidetur cicero cum inqueftionibus tufculanis iquit.Tota pbilofopborum uita ut ait focrates ccmmetado mortis eft«Nam quid aliud agimus cum a ua iuptate ideft a corpore: cum a re familiari/quae eft miniftra ac famula corporif cum a negocioomni feuocamus animum » Quidinq tum agimus: nifiani pium adte ipfum aduocamus : fecum efie cogimus t maxime a corpore abduci mus i Secernere autem a corpore animum nec quicq aliud eft / q emori difee re * Quare boc commentemur mibi crede difiungamus qj nos a corporibus i deft confuefeamus mori« Hoc Sedum erimus interris j erit ilii celefti uitae fj mile & cum illuc ex bis uinclis emifii feremur minus tardabitur cur fus ani/ merum * Sic igitur quattuor diffinitiones pbilofopbiae «ideft duas ex parte fubieftijcirca quod eft i duas exparte finis gratia cuius eft jabipfo piato ne habemus CQuinta diffinitio : quae^tiam exparte finis fumi uidetur eft jp Cius pytbagore qui Capiendam tali nomine pbilofopbie ideft amorem fapien/ tiaellTe dixittprimuf que omniu pbilofopbo^ eof; qui antea fapientef appel/ appeilare pbuofopbof «Tradunt enim eu aliquando pbiiuntem 7 r>r :»ujX>r,<. *£/ fi,-. ueaiileibique cu ieote pneipe pbiiafiorum dode & copiofe differuiiie quaeda * cuius ingenium 3teioquetia cu admiratus effet leon . quaefiuifie ex eo/qua ma ) xime arte confideret«At liLum reipodilTe arte fe fcire nulli fed efie pbiioiopbu -j '"v piuribufque uerbis & fimilitudinibufdeclarafie qui nam cffent pbilofopbi ideft ifcudiofi &c amatores fapientiae, Cum igitur pbiiofopbia habitus fit fecundum banc lententia ‘quo non modo ea quae iunt, in quorum conteplatione aeque co gnitione d.citur confitere lapi en tu «fed etiam ipfum deum auctorem umuerii caufam ommf iapientiae ut nobiiiffimum ut perfedifiimum omnium ; ut fme ultimum maxime expetibile quoad feri pocefEcognofcunufatque ad eu aman dum uebementiffime ferimur i merito pbiiofopbia rali nemine idefl amore fa pientiae apytbagora definitur« Vt enim ars militandi uidoriam ; cei ut medi cina fanicatem ific pbilo opbia taiem amorem uidetur efficere «Atq; ba.c fente tia cum illa platonis conucnire uidetur qua imitatores ( quoad per homines fie Vi potrcil: )atque amatores dei uoiebat die (apientes Sextam d.ffjjiticnem Ariftoceles attulit ex ordine 5c gradu; quem pbiiofopbia inter alias artes 8c fcientia» obtinet; cum eam artium artem & icientiarum Icientiam eli^ di ci: , Nam aliae 3rtef & facultatef uidontur apbilolopbia fummere principia uel fubieda faa & quo Quomodo ei fubefie « Veluti medicina corpuf humanum W confident ea ratione qua egritudmi uel fanitati fubicitur, quatucr quoq; eleme ta« qaalitatef ue primaf totidem effe« bumorefitem qua tuor oe complexione f Jiouem « Principia infuper buiufmodi fummit ■ Vt contraria contrariiffunt med einae. Vt ulcera/quae funt rotundae circularifq; figurae tardiufcurantur 6t alia eiufdem generif. quae omnia accipit ab ipfapbiiolopbia Sc abfciertiif matbematicif < Sicut etiam gramatica» fonof accipit& tempora & orationif menfuram «Ipfaquoq; arcbiecdura 5c arf extruedarum machinarum & aliae facultatef fummunt a pbiiofopbia fua principia uel fubieda ut diximufeamq; ueluti praefidentem refpiciunt * fiue illae fint praeter ipfam« fiue eiuf fmt par tef« Merito igitur a pbilofopbo ariftotele ari artium & icientiarum fcientia dicitur« Quod fi. banc diffinitionem primae tantum pbilofopbiae accomodare uolumufnoa abfurdum uidebitur banc fbi dignitatem tribuere refpedu aliaru fcientiarutn quae ab ipfa principia uel fubieda accipiunt « Et ideo fapientia & domina reliquarum icientiarum / maximaq; fcientia a pbi.ofopbo d.citur in libro poflmorum * Sex igitur diffmitionef uel deferiptionef allatae ✓ fatii indi care utdentur/ quid ipfa fit pbiiofopbia & etiam innuere in quo iubiedo confi--flat« Nupc uero ad eiufdiuifionem utabimtio inilituimufaccededum effe ui detumTP bi i o fopbia fecundum uulgatam omniu ferme cofuetudine in duaf par TD Wwlfcc' tef diuvdi folet.quaru altera adiua i altera fpeculatiua appellant, a tii fie quanl| luctibus indaganti Calis forfita i o uidtbitur effentialis tu poiioiopbia proprie fumpta; ac diffnbutio eiui ex parte ccrtmrl accendenda elie umeatur: non autem ex opere ncflri lnuiLcCtus ntq; ex parte eorum quae fiunt uei aguntur a nobil; tamen ad boc noltrum propoutu icque inur diuiiione fupenui allatam largo modo pbiioiopbiam fumedo bbariamq» diUidendo madtiuam iciiicec pi)iioiopb.am acq, {pccuiatiuam ut diximus ;ac que buiuf diuifioais fufficietiu inde lumi uidetur ; qa cogmtso noffra aut uer iacur / orca ea que funt; aut circa ea que agucur a noCns « t rima cognit.o fpe culatiuam 1 fecunda adtiuam pb.iofopbiae confxit partem . hic praeterea i no bis mceilxtiua potent.a dupiex « Specui at ua icu.cet 6c acbua ✓ quibus non inmerito refpondere & accomodari talis pbiloiopbiacdmifio poteff de nent cdgrue d-Ci ut altera adliua /-altera fpecuiat;ua appelLctor ut aix.mus.Kae au teai inter fe magnopere differunt / lion ioium oo diuerutate lubieciorum cir ca quae uerfantur. fed etiam ob diuerfos fines6cmoJos procedendi* v et ti diui iko.iis allatae unaquaeq; pars ftimenda eft l at ^ue jh iua mebra iterem diuicen di} ut mamfeftius innocefcint « Cum igitur pbi.o.oplnu diffr.buta l,t m acti ua 3c .peculatiua, Speculatiua rurfus m tres dimditur partes i in naturale que pbifica dx.tur: in mathematicam 5c metaphiiica / ^eae prima quoq; pbilofo pbff nuncupari folet« Atq; huius diuifioais iuff.cientia/exduirbutiont en tu c.rca quae lpfa uerfatur l fumere no incongrue pohumus«Ita enim quae fuuE in tna genera diuiduntur * Nam quedam entium mmerfa penitus mmaterii funt ita I ut neq; ab ea feparentur lecundum efie: nec fecundum d.ffmit.onem •ratione que formalem / & haec res naturalei elie dicutur ut caro i os : aurum t ferrum .St omnino quatuor elementa cudiaque ea t quae t x i is ccftant &icpo r.untA Quaedam praeterea feiundh funt omnino St ie eundum elie luum rat.o nemque formalem maximeque abftrada ab ipia materia / ut fubftartiae que feparatae dicuntur i ipfeque praecipue glorioliffnnus deus • qui punfumts eff Raboni penitus materia diftans. Q_uaedademum entia ur.t: quae partim. feparari. partim baud feparari a materia poliunt« Haec aute fui t ref matfxv maticae. V't triangulus . circulus & alia generis eiuidem . quae oportet ut fu.t in materia & fubie&o aliquo fecundum elie luum . feparatur tame fecundum diffinitione rationemque formalem. Atque ut i eodem perfiflamuf exemplo triangulufaut circuiui non poteff no efie i aliqua materia uei Lbiedo. liue li gneo, fue ferreo, fiue argenteo; uei aureo & limibbuf« Separari tame Se ab i trabi poteff fecundu fuam ratione formalem t tu indifnnitione eiuf nullo mo do fubiecbim * in quo eft aut ulla feniibilis materia cadat« Q_uod ns talibus bac ratione ut arbitror euenire uidetur: quia nullum ppnu iubieclum uei n a teriam propriam ✓ ut formae naturalesiiibi de termmant,v^uare li gecmtLra tnangulum ' diffiniat i figuram plana elie offendet; quae inbuf rectis lintif effe diu/iOS. cotirptur {Rurfus fi ratione & diffinitionem, circuli affignare uoluerit t dicet qu e4 Circulus eff figura plana una linea circundita ( que circanferentia dicitur / cuius in medio punitus eft t a quo omnes linee rede adcircunferetiam perdude funt equales x Atq; iniis diffinitionibus nec ferrum / nec lignum / r.ec omnino quicq eorum fumitur: m quo aut triangulus aut circulus ei x pcteft. Cum igi tur ea quae funt feu res ipfe trifariam diuidantur J pbilofopbia autem fpeculati ua / de uniuerfis rebus atq; entibus effe dicatur t merito intres ut diximus diftri buitur partes«In naturalem; mathematicam i &mctbapbificam i quae prima pbilofopbia nuncupari folet* Omitto autem partes illas i in quas naturalis Ici entia uel matliematica poffet iterum diffundi t quia praefentis fpcculationis no funt x Itaqj ad alteram partem pbilofopbiae accedemus ideft ad ipfam adiuam quae magis ad boc noffrum propofitum pertinere uidetur « Adiua igitur; pbi loiopbia quae ctia pradica dici /olet / intres & ipfa diftri buitur partes' «In etbi/ cam : economicam; d politicam * Nam cum praecepta bumanae uitae conti neat ; ea uero trifariam diuidantur / aut enim circa meres / aut circa rem fami' liarem / aut circa,rem ciuilem uitam noftram inftituunt / merito intres fpeties dodrmae adiua pbilofopbia diuiditur x Morali enim dodrina fe ipfum moref q; fuos inftruit bomo t economica uero domum familiamq; difponit i polit.ca demum ciues remq; ipfam publicamregit atq; gubernat x Confiderare autem o portet' quod Icire {peculari q; buiufmodi documenta parum admodum eft t ni fi ea quoq; deducamus in adum x Non enim in iis x quae inadionem cadunt i finis eff conteplari ut inquit pbilofopbus aut cognofeere fmgula ; fed poti? age re x Nec de uirtute fcire fit eff : fed enitendum ipfam habere ac uti d om nino laborandu ut boni efficiamur x Q_uare inadiua pbilofopbia {peculatio non eff ultimus finis Sed ad ipfas operationes ordinatur; ex quibus faepius repetitif oritur uirtus ac per uirtutem demum quaebuius pbilofopbi lententia dicitur ef fe humana felicitas x Nec me praeterit duplicem effe felicitatem bamana *Vna adiuam; aliam cStemplatiuam ut in decimo ethicorum latiffime offendit pbi lofopbus x Q_uare buius rei confideratio in cum locum differenda eft x Nunc ta tum confiderare oportet quod adiuae pbilofopbiae documenta ad adionem or dinantur ut diximus; quae aut eff ad nos ipfos aut ad alios x ad alios rurfus aut adpaucos aut ad plures»Si adpaucosttunc rei familiarifadminiffratioxSi ad plu res; ciuitatis gubernatio oritur x Primum autem oportet ut nos ipfos perfida/ mus: deinde alios regamus & fic triplex dodrina pbilofopbiae adiuae circa tri plic-em uiuendi rationem traditur a philofopbo atq; exeo fufficienter in tres di/ uiditur partes ut didum fuit fVerum affata diffinitione pbilofopbiae atq; di udone eiufdem: nunc de intentione pbilofopbi in boc libro moralium ;de utili tate buius dodrinae; Si liber fit eiusauderis / cuius dicitur effe; De titulo in fuper $c dc ordine; quem baec facultas ad alias fcientias babet; praeterea de di aiiii uifione librorum & ad quam partem pbilofopbiae baec moralis reduatur «{&de ipfo demum modo dcdrinae diligenter confiderare non folum utile ; fedeti am neceflarium efle uidetqr * Quare borum unum qucdq ut fieri folet confl deremus * Intentio igitur primo Ariftotelis eft inboc libro moralium ea docere quibus bomo felix felicitate quidem bumana quoad fieri poteft euadat « Nam cum bumana felicitas fententia eius fit operatio fecundum uirtutem * de ipla et de uirtutibustac omnibus mediis quae lententia fua adtalem felicitate confequc dam perducunt exidiflime tradit dodrinam ut acquirendo nobis uirtutes aede inde operando fecundu eas uita felici quoad fieri potefl: r uiuamus« Vtilitas bui us libri ex antedidis ; tum etiam ex iis quae dicentur facile percipi potefl:. Na ficut fcietia medicine fe babet adfanitate corporis i fic dcdnna moralis fe babe re uidetur ad animi fanitate-m «Haec enim uiam & modum nobis oftendit £ quo uirtutem 8c ipfam omnino felicitatem ; quibus famtas animi continetur 2 adipifei& confequi poflimus « Anflotelis autem bunc efle librum nemo ferme ambigit« Et enim non folum peripatetici; fed etiam platonici pene omnes il lius eife fatentur/ mirifq; eum efferunt laudibus« Ipfe quoq? anfloteles buius operis quibufdam in Icas ut proprii meminit« Modus praeterea &carader at q; ipfe omnino fcribenbi ordo Ariflotelis bunc librum efle oftendit; Titulus autem libri ut in uetuftiflimis exemplaribus reperitur talis efle apparet; Ari ftotelis ftagirite moralia nicomacbia.Quo quidem titulo & audior & materief libri; & ille etiam cuius gratia eft feriptus I fignificatur« Ariftotelis famam ad mirabilem q; fcientiam omnes ferme i qui ullam litterarum cognitione babet probe noueriit «Is cum natione graecus i genere nobilis I ingenio nobilior effet fub praeceptore focrate primo: deinde platone talis ac tantus i omni genere dec trinae euafit ut eius nomen etiam poft tam longum tempus ubiq, gentium ce lebretur» Atq; librorum eius» quibus rbetoricamt dialecticam atq? omne gen? pbilofopbiae complexus eft non folum in graeca lingua; in qua primo cofcrip ti atq’ editi funt: fed etiam in uariis linguis ad quas poftea tranflati fuere; ma gna adhuc copia extet x Huius igitur talis tanti q; pbilolopbi bic moralium li ber inferibitur efle ut titulo indicatur * Atqui ftagirites Ariftoteles nuncupatur pq „. ftyyrtt a patria urbeqj ftagira ; quam a pbilippo macedonum rege expungnatam pro atamfl?*Alexandcr filius Ariftotelisq; ditipulus ob amorem & reuerentiam praeceptoris reftitult&in meliorem formam ftatiiq; redegit < At uero meraba l,Zorc~wiJt rrvfawtft- apellari ob id manifeftiflime conftat I quia baec dodrina noftros inftruit mores Sc bominem fecundum redam rationem uiuere docet«Niccmacbia praetera di cuntur: quia Ariftotelem filii niebomaebi amore conpulfum bunc librum ferip fifle atq; illius nomine apellafle tradunt«quo etiam nomine diftinguitur ab il lo Ariftotelis libro {quem magna moralia appellant « Non me praeterit efle non nullos; qui bunc librum non ariftotelis i fed filii eius nicomacbi efle opine tur: Sunt enim qui nicomacbum hanc metum dodrinam uoce non feriptis a pa tre ariflotele accepillc atq; bunc de inde librum compofuilTe arbitrentur« Hoji ego iniliis malo; q m bac parte audloritatem fequi * Non enim tantae dcdiri/ nae fuilTe nicomacbus dicitur ; ut talem librum / qui potius uinbus paternis e quari uidetur / componere potuiffet« Ordo autem huius dodrinae / ii ad alias fcientias & facultates competur/utaperibatbeticisplatonicifq; accepimus :ta/ lis eUe uidetur« Nam pofl gHmaticbam &rlietoncam i fi adpbilo.opbu afee dere uolumus danda efl opera arti differendi ;que logica dicitur / demdepbilo fopbia moralis flatim efl percipienda J quo eius dodvma tanq cultura quadam, uitiis radicitus extradis cupiditatibusq; repreffis animus expeditus nen folum adoperandum femper cum reda ratione t fecf etiam ad (peculandum contempla dumqj aptus relinquatur: praeterea fi ad fpeculatiuam aeiiua pbilofopbia ordi natur / ut aiunt proculdubio ipfa moralis precedere/quis fpeculatiuam (cientia debet * Exquo fit ut pofl argumentandi diflerendiq, dedrinam i quae utranqj pbilofopbiae partem : ueluti quedam uiam uidetur precederet haec fit nobis am pledenda facultas: fi perfede (ciendarum ordinem feruare uoluerimus « Hac autem babita atq; percepta t economica deinde 5e ipfa demum rei cimlis doctrt na fumenda efl« Nam ficut liber de pbifico auditu fe babet ad reliquos libros pbilofopbiae naturalis * fic moralis dodrina fe habere uidetur ad reliquas partef pbilofopbiae adiuae « Continet enim prima elementa primaq; prlcipia «Itaqj moralis in ordinepraecedit; deinde economica t demu ciuilis (equitur dilapii' na i atq; iis cognitis quibus adiua pbilofopbia continetur / gradati m pofiea ad fpeculatiuam ipfam acceditur « Diuiditur autem boc opus in dece libros ut ma nifefle patet, Sed quid inuno quoq; libro contineatur in aliis locis ccmcdius ui debimus : dicere tamen breuifhme poffumus quod. In primo libro pbilofopb? ultimum finem riumanum nobis proponit atq; eum diligenter deferibit & defi gnat«In fecundo con fiderat de uirtute & oflenditquomodo acquiratur & quid ipfa fit in genere & in comuni«In tertio docet de principiis operationu nollra rum & declarare uolens in fpetie unam quanq; uirtutem incipit determinare de fortitudine Sc temperantia * In quarto profequitur declarando liberalitatem ma gnifjcentiam & reliquas gradatim uirtutes morales excepta iuflitia«In quinto determinat de ipfa iuflitia & equitate & bonitate«In Sexto dccet de quinque habitibus & uirtutibusiteilediuif.Infeptimo de beroica uirtutejde cotinetiajde coflmtia itum de uoluptateSt dolore ut funt cbieda illarum di (politionum «In odauo de amicitia Sc fpetiebus eiufdem »In neno de conditionibus 6c proprie tatibus amcitiae«In decimo de uoluptate I ut mucniat eam quae felicitati con jungitur; deinde de utraq; felicitate;; fedpraecipue de contemplatiua ccfidcrat ut locis fuis patebit, Hic autem moralium liber ad eam partem pbilofopbiae reducitur: quam adiuam appellant; non quia fpcculaticnis nihil contineat doc trini talis: ied quia ad adljonem tanq ad alter'orem & ultimum fuum fn.cm or clinari uidetur« Atqj hoc etiam Ipeculatiue & adliae inter fe fe fcentie difterut quod fpeculatiue fpeculaticne 8c cotemplatione terminantur :adite uero praeter fpeculationem ulterius etiam addionem requirunt atq; ad eam tanq. ad uitimii finem diriguntur ut ' diximus « Modus buius dodrinae : quo in boc libro pb’> iofopbas utitur partim efd refolutiuus * partim demonfdratiuus i no a priori fed a polderiori &demonfdratione quia res eld quae non efd ex principiis neceffariis ut fit ln feientiis domonfdratiuis / ubs materia patitur talem modum dedrinae Oportet autem modum dodrinae femper accomodare materiae atqj fubiedo circa quod talis dodrina uerfat« Sed materia difciplinae moralis uaria efd atq? ex iis quae ut plurimum fieri folent&quae non funt necefiaria * Q_uare modus dodrinae non debet effe demonfdratiuus a priori i fed apofderiori & abeftedu * Eld enim ut pbilofopbus in primo etbicorum inquit; bie principium quia res e De fubiedo autem buius pbilofopbiae moralis &b plures opiniones afferri fole ant ' lila tamen preclarior efle uidetur * quae dicit labiedum efle ipfum horni/ nem ea ratione qua liber efd in agendo « Nam ficut medicina con fiderat bemme fecundum ea quae fpedat ad corpus i fic moralis pbilofopbia,confiderat bomi/ nem liberum & de homine ea quae funt animi ut uirtutes & operationes & alia eiufdem generis quae ut proprii affedus copetunt ei« Sed iis premiflis iam ad explanationem libri etbicorum accedamus * DONATI. ACCIAIOLI«FLORENTINI, EXPOSITIO. SV PER LIBROS« ETHICORVM . .ARISTOTELIS. IN NOVAM TRADVCTIONEM. ARGlROP YLl. BINANTII» o MNIS ARS OMNISQVE DOCTRINA t Arifdoteles Fbi lofopbus in boc etbicorum fiue moralium libro de felicitate humana cofiderans docere intendit ea omnia i quibus homo quoad fieri pcttld foelix euadat.Et enim fecundum peripatbeticorum opinionem cum anima nex (d a fit tabula abrafa: quae non babet fuam perfedione u natam ut opinatu^ efd piato t Sed uires 8c potentias habeat; quibus efd apta ad eam acqu rer.dam: ea autem non uideatur polle acquiri nifi fit antea quoquemedo percep ta & cognita ideo fecundum pbiiofopbum arifdotelem fmis ultimus in rebus humanis iic r.e ceffario cognofeendus efd bomini uolenti eum confequi* ficut fagiptario fignu quod attingere intendit, Videndum efd itaq,: quid ipfa felicitas iit« Verum an tea quaerendum fi efd, Q ueldio enim fi efd ✓ precedit queldicnem quid efd ut a • it pbilofopbus in libro pofderioram «Igitur in boc primo libro inquirit pbilofo pbus fi fit felicitas & cum fit quid ea & qualis fit 5c fr fieri potefd ut homo eam ac quirat .Q_ua propter uc ferio et ordine- haec accipi poffmt» Diuiditur bieprim? -liber in qttituor trachtuf«In primo inquirit utrum felicitas fit & utrum ho/ raopolf/team acqu/rere «Tn fecundo diffinit felicitatem &confidcrat quid ipfa fit & fquibufrebus iit aut non fit «In tertio autem aquo e tanc| acaufa Sciquo e tanc£ m iubiedlo ipfa feiicitas» In quarto utro offendit qualis eit fchcitaf & in qua animae potentia confiflit .Primus tradlatus efl exordium totiuflibri & di inditur intria capitula «In primo querit utrum mrebus humanis efl aliquii £✓ nis bo,ius*lu fecundo o.fendit quod in rebuf bumantifefl aliquii finis,opCimufe in tertio offedit quis modui fit tradedi atque recipiendi hanc dc intendit 5c appetit queadam f. nem'ergo feqmtur efle in rebuf bumanif aliquem finem & aliquod bonum.; quia ftntf&bonuui coauertuntur.Confirmat etia hac conclufionem diffinitione prifcorum de iplo bono *Potefl etiam hoc modo pro bari*Omnia appetuc bonum « Sed omiui arf* dodlrma; acftuf & elecfiio iunt de numero eorum quae fuut ergo ifta appetunt bonum «Sed bonum & fmif ccn uereuntur; ergo ijli appetunt finem exquo fequitur quod efl aliquif £nif i reb? bumanif l Maior prooatur auctoritate Ipfum bonum «bonum duplicter capitur aut uere exillens t aut apparenf« Hic fumi poteft illud cbmune quod de utro que dicitur bono« At graece tagaton modo pro bono ✓ modo pro iummo bo nocapitur. Quod iiquis bic pro fummo bono capereuehtdicere pofiet qd arf appetit quodda bonumifimiliter doctrina actuf <5c electio ,& quia om nia ad unum fupremum referuntur bonum l ideo fummum bonumdefcribitur quoddam ab omnibuf expetibile« Nam unumquodque dicitur bonum in qua tum babet participationem uel fimilitudinem lummi boni« Ex quo ft} ut fummum bonum quodammodo appetatur in quoiibet bono« Notandum qd appetituf uno modo fumitur naturalif i quo inanimata dicuntur appetere loca fua naturalia i ut ignif furfu : lapif deorfum tanq qudda boi.u iuii. Secudo mo do dicitur uegetabiUf qualif efl i plantif * Tertio modo dicitur appet.tuf aia lis :qualisefl in brutis/ quieflccniunduscum imaginatione edicitur fwifi bilis uel potius fenfitiuus < Quartus dicitur apetitus rationis / qui efl tantum in habentibus rationem & ifle appellatur uoluntas i &cum fe habet fecundum naturam fequitur inteiled um & imperat appetitui fenfitiuo i ut in politicis in quit pbilofopbusxEtt«n«in animo quod natura iperat j cum uero cotra fe habet trahitur ab appetitu i ut intertio de anima idem dicit« Vincit autem interdum appetitus in hominibus uoiuntatem: interdum haec iliu « Omnia igitur quae funt fiue animata fiue in animata appetere uidentur aliquod bonum :&cum in ter appetitus fint gradus; fimiliter inter bona & fnes .nam ilia appetuntur 6c ad illa diriguntur appetitus * Dubitatur quia philofophus enumerauit ilia qua tuor x s «artem : dodrinam i 5c cetera & non meminit fcientiae, Secundo du/ bitatur cum dicit omnem artem & dodrinam appetere bonum : cum fit ars ue/ nefica & buiufmodi quae malum uidentur appetere * Dicendii qued pbilofcpbuf fub nomine dodrinaecomprendit fcientiam cum fituia quae ordinatur ad fci entiam < Ad fecundum quod illa non poteli dici proprie ars / quae non appetit bonum / cum ars fit ut diffinita eli ad bonii humanum« ergo ille artes cuac 1.0 fufeipiunt talem diffmitionemtnon funt proprie artes Sedebis non loquitur hic philofophus « Poflumus etiam dicere /quod omnis ars appetit bonum jfedaut uerum aut apparens bonum * S' Finium autem differentia * Haec eli fecunda pars huius primi capituli: in qua declarat effe differetiam inter fines i exquo fe quitur quod in rebus humanis tft finis aliquis melior altero fine . Et primo af fert talem diu fionem finium dicens ! qued finium quidam funt operationes * quidam funt opera praeter operationes St hi fines habent ordinem nobilitatis i ter fe« Nam hi fines qui funt tantum operationes t funt nobiliores omnibus o perationibus praecedentibus* Quod fi finis fit opus: tale epus eli nobilius cun dis operationibus i quae praecedunt ipfum opus : cum prectdentes ordinentur ad illud « Notandum quod finium quidam funt operationes t quidam opera « fi nis qui efl operatio dicitur cum pofl talem operationem nihil remanet ut ir.pul fatione citharae fit. pofl quam nihil remanet p fe quis aliquid per acedens ter/ te maneat. Finis uero qui efl opus dicitur cum pofl operationem remanet ali/ quod opus t ut flatui quae efl nobilior omni antecedenti operatione Se efl f.nis operationis « Ft breuiter omnis ars fordida tres habet fines»Frimum operati onem quae fit ab arte » Secundum: ipfum opus. Tertium: ufam operis ttpa tet i aedificatione domus.fed ultimus finis e nobilior fecundo & fecundus prio J? Cum uero complures. Nunc autem declarat philofophus plures effe fines in rebus humanis ut offendatur quod in qualibet difientia finium fue fint eperati ones : fiue opera: plures funt fines & probat fre *Vbi funt plura quae appetunt fines 5c bona : gunt etiam plures fines ;sed inrebus humanis funt plura: cuae appetunt fines & bona fua: ergo plures funt fines«maior patetiminor declara tjr exemplis tam finium qui funt operationes i q finium qui furit opera: utpa tet in textu i quae cum fmt diuerfa ; diuerfos appetunt fines .pleres ergo erenc fines * Notandum quod dicit diuitias effe finem rei familiaris <5c loquitur fecu dum opinionem uuigi. Nam in libro economice& politice dicit el.e mftrume ta ad finem quendam bonum confequendum ut ibi patet« $ Sunt autem artes Poft pluralitatem fimum oftenfam declarat effe ordinem inter fines ut unus fit praeftantior altero ' ficuti res funt aliae aliis preftantiorcs ita 6c fines earum re rum » Nam ut frenum ordinatur ad equum & equus eft praeftantior freno i fic ars frenefadiua ordinatur ad artem equeffrem i quae eft nobilior frenefadiua ✓ cum obhanc lila ede uideatur. Notandum qucdpbilofopbus apeiiat iftas artes bic uirtutes i non nulli babent in textu graeco dinamin: nonnulli aretin *i,,uirtute »Q_uod fi dicat uirtutem ■'tunc illa accipienda eft pro ui & potentia quae eft in qualibet artei quae apeilari proprie facultas poteft ✓ cum fit ad utra q; partem indifferenter & aeque d;fpofita*Veluti medicina dicitur potentia: qui a potens eft ad faciendum & corrumpendum fanitatem« Ars diderendi & ora-' toria eft potens ad probandum & fuadendum contraria interdum de eodem juelu ti quod uoluptas fit bonum / & fit malum « Notandum quod ficut fe babent fi nes fic res quarum illi funt fines & econuerfo. Conuertitur enim confequenti a ifta t Tales funt fines ; quales funt res quarum ifti funt fmef«Eene ergo cfte dit pbilofopbus finem fine effe preftantiorem per boc quod res altera preftanti-' or altei-a eft 5c ars arte nobilior «jF Atq; nib lintereft «Haec eft tertia pars pri cipaiis buius primi'cipituli in qua remoiet dubitationem quae Oriri pollet. Q_uia dixit quod eft differentia fmium cum alii fmt opera: alii operationes & quod in quibus finis eft opus t in bis potiora funt opera operationibus « Igitur ne boc uideatur facere diuerfitatem rerum & ideo non ualeat lententia nuper dic ta quod finis alter a! tero fit nobilior cii opera feper fmt nobiliora operationibuf praecedentibus t ideo inq boc foluit dicendo quod mbil intereft fiue f.nes fint opera fme operationes / quia femper finis ob quem alii funt preftantior eft qui cunqj.fit fiue opus fme operatio i ut in finibus fuprad.diarum facultatum intuc ri licet, Nam propter quod unum quodqj tale & illud magis ut primo pcfteri oram dicit pbilofopbus « JT Si igitur qui fpiam« Hcceft fecundum capitulum, buius primi traditus iinquo oftedit quod in humanis eft quida ultimus finis & fummum bonum « Et orame * Nam primo oftendit effe aliquem finem benii deinde meliorem : demum optimum K Diuiditur autem boc capitulum duas in partes . In prima oftendit quod eft finis ultimus qui eft fummum bonum« In fecunda declarat cuius fcient ae fit & ad quam pertineat cognofcere talem finem. In prima igitur parte affert talem coclufonem * Si in rebus bum anis eft aliquif finis ultimus is eft fummum bonum & optimum quia alii ad illum & propter illum funt« Q_uod autem fit al iquis finis ultimus probat pbilofopbus per dedu dionem ad impoflibile: quia fi non eflet tunc procederetur in infinitum / quod eft abfurdum cum in finitum per tranfiri non poffit & omnia bumana appetant finem «Itaqj fequeretur quod fruftra effet talis appetitus humanus i cum nunq eum attingere pollet * At natura nihil facit fruftra / fic babetur quod eft aliquis finis ultimus & cum finis ea ratione qua appetitur fit quid bonum & ca ratio/ ne qua eft ultimus ad quem alii ordinantur/ erit optimum» Sciendum quod pbi lofopbus inquirit bic fummum bonum no fimplicitcr i fed in genere»i«buma num fummum bonum» Nam fummum bonum fimpliciter eft deus J qui non acquiritur ita ut formaliter fit in eo ; qui id confequitur ficut uidetur effe felici/ tas illa; de qua loquitur bic pbilofopbus»Notandum quod appetitus eft duplex quo ad bunc locum nunc pertinet t quidam cum cognitioncfquidam fme cogniti one »Appetitus fine cognitione dicitur naturalis « Appetitus cum cognitione e duplex : quidam perfectus / quidam non perfedus » perfedus dicitur qui eft cu eledione; imperfedus / qui eft uagus & fine eledione, Naturalis igitur per le nunq eft inanis p accidens elTe poteft * Is autem qui fequitur cognitionem pof fet eife uanus; praefertim is qui agit ime eledione» Sed eflet abfurdum quod appetitus qui perficiturper eledione eflet inanis & ratio efttquia deus & natura ut inquiunt / nibii agunt fruftra« Dubitatur quia non uidetur abfurdum ut dicit pbilolopbus quod appetitus eflet uanus » Nam in tertio dicit quod uoluntas in terdum eft impoffibilium ueluti immortalis «Dicendum ad boc quod uoluntas dupliciter fumi poteft; uno modo ut uult tantum: alio modo ut limitatur c ledioue; prima poteft efle uana: & de illa eo in loco loquitur pbilofopb?» Se eundo modo non uana neqj impofhbilium de qua loquitur bic« Nam uoluntaf cum eledione non appeteret finem poft finem in infinitum » Poteft etiam di' c i quod bumanus appetitus naturalis per fe no eft uanus fumptus ingenere {fed forte buius uel illius bominis fingulariter fumptus « S" Qua propterScmagnu Infert unum pbilofopbus; quod oritur ex antedidis quodappellant correlanum quo oftedit quod cognitio ultimi finis cdfert ad uitam» Na eportet fepertermi m effe cognitu fi debemus rede ad illum pergere & boc probat exemplo fagip tarii; qui proponit fibi fignum» Deinde dicit« Quod fi ita eft ut talis cogniti o fit uebementer utilis t duo funt facienda« Primum circunfcribere et diffinire ipfum ultimum finem ; ut figura deferibitur et def gnatur a pidore j alteru ui/ dere cuius artis uel facultatis fit et ad quam pertineat tale bonum cognolcere « Et ad bec duo declaranda pbilofopbus utitur ordine praepoftero« Nam primo declarat cuius fit et ad quam fcienti a uel facultate pertineat boc cognofcere.De inde in fecudo tradatu buius primi libri oftendet quod primo propofuerat« f * quid fit iple ultimus finis bumanus et deferibet ipfum * Atqj uidebitur; Ha ec eft fecunda pars capituli: in qua oftendit cognitionem buius ultimi fmis per tinere ad fcientiam et facultatem ciuilem.ee eius efle boc pado*Cognitio bui us finis ad eam fcientiam fpedat J quae maxime dominatur et fubib ratione ar chtedlurae re (pedtu aliarum facultatum «Sed fcieutia ciuilts eft: talistergo ad e am pertinet talis cognitio : maior ex antediclis probatjr«nobiliifim e fcientiae & facultatis eft nobilrfiimus fmis i minor probatur a pbilofopbo « IlLa {cientia quae imperat & utitur aliis fcientiis & artibus eft domina earum & fubiti-atio rem arcbite&urae refpedlu aliarum * Sed ciuiiis eft buiufmcdi: ergo illa eft do mina reliquarum adtiuarum«Nam ad eam fpcdtat confiderare quae facultas Sc fcientia eft utilis rei« p «&c quae non eft uti; is « Fert etiam legt s iubendo cuis debeat quas artes edifcere & quoufq;« Exquibus patet quod fmis ciuiiis facul/' tatis eft fummum bonum bominis «Idem eft autem fummum bonum horni/ r.is unius &ciuitatis i eft tamen differentia quia ciuitatis fummum bonum di tinus 8i pulchrius eft tq unius hominis «Nam illud affunilatur magis primae caufac « quae eft uninerfaliffima indando & conferuando omnia« Poftea ouafi afferenda conciuGonem dicit quod ifta moralis fcientia cum fit ciuiiis queadarn fcientia boc affedfare uidetur« s« hoc fummum bonum« Notandum quodphi lofopbus duas coditiones pofuit fcientiae eius quaepraeeft aliis.prima ut fit do m na maxime «Secunda ut fubeat rationem arcbitedlurae & eft differentia in/ ter iftas conditione * Nam poteft aliquis dominari aliquibus & non uti iis t qui bus imperat t fed non poteft aliquis habere rationem architedli t quin utatur iif refpedlu quorum dicitur effe arcbitedtus « Nam extrudlor nauis utitur dolato re lignorum & illi imperat cum fit arcbitedtus refpedlu illius « Non fruftra er/ go ponuntur a pbilofopbo hae duae conditiones quas habet ciuiiis refpedlu alia rura facultatum* Notandum tamen quod diuerfo modo utitur fcientiis fpecula tiuis & adliuis. artes &adiuas fcientias fumit dupliciter * ordinat enim ipfaf & etiam imperat eis ut boc modo & ex bac uel tali materia operetur : & fic ci uilis praefidet rei militari: rhetoricae Sieconomicae et aliis facultatibus: impe rat enim eis & modum agendi perferibit« Circa fpeculati uas autem tatum uer/ fatur imperando ut ipfe fmt in ciuitate non autem inponit eis modum imperan di« Non enim imperat ut geometra non hoc modo probet aut illo modo hanc coclufnnemt quod triangulus habet tres angulos equales duobus rcdlis cum fit necefTaria & non pofiit aliter fe ullo padlo habere * Itaq; ciuiiis dicitur princi paliffma a pbilofopbo no fimpliciter fed in genere adliuarum facultatum « No tandum item quod ad ciuilem fpedlat confiderare de artibus & fcientiis & has babere illas expellere e ciuitate ficut piato fecit: qui aliquas artes afeiuit in ciui tatem fuam quam fmxit: aliquas expulit exeadem ut poefim Scei? artifices * t * poetas/ quia excitent / homines ad affedlus eofqj effeminatos reddant« Nota dum quod conditiones pofuit philofopbus inftituticnis uel facultatis ciuiiis ref pedu aliarum»Dixit enim quod baec inftituit quas facultates & fcientias in ci/ uitate oportet effe * fecundo: quas quenq? ad fcere * tertio quoufqj * Primo non omnes {ciendae fant utiles in eiuitate * fecundo ? non cmnes fint idonei ad qualibet facultatem * fed alius adalia » tertio quoufq; ayt refpeclu quantitatis temporis: ucluti per tot annos aut refpecftu {ciendaef,i_fq, adtalem termina neceflarium uel ufq; ad tile commodam refpedualiarum artium «Nctandura. quod idem efl bonum hominis unius St duitati uel gentis idem in q re \ diuee fum tamen ratione * Nam hominis fummum bonum eif felicitas St beatitudo ea dem erfc etiam ciuitatis uel gentis perfedio< Sed differt ratione I quia fumum bonum unius hominis fatis elt uni in diuiduo * non efl autem tale / quale efl il lud quod acquiritur genti uel ciuitati« Hoc enim ad plures extenditur St idea eif melius St perferius/ quia bonum tanto efl predarius/ quanto communius ut dicit, inpobticis , Verum ficut fit delumine ; quod idem efl fi fit in modico aere St in multo i fc fummum bonum quod eif in eiuitate efl melius quia lati us t quam in unoSt licet fit eadem felicitas / tamen illa ciuitatis pulcrior St prae clarior lutitud>.ne fua, Dubitatur i quia pbilofcpbus uidetur preponere bonum comune proprio unius f Item dubitacur utrum ad icientiam ciuilcm pertineat i confiderare de ultimo fine humano . quia hoc uidetur pertinere potius ad mora Iem cf ad ciudem x Ad primum breuiter refpondetur qued bono comuni magis Ifudendum q proprio / quia conmune conplecftitur etiam proprium St particu lare non tamen e contra x Ad fecundum dicendum quod ad fcientiam ciuilem g tinet x conudtrare de ultimo bono humano ut fe extendit ad ciuitatem t ad mo ralem un-o ut eff umus hominis tonum* Nec abfurdum efl idem bonum diuer fis refpeSlibus a diuerfis facultatibus confiderari x Nam in morali noncofide ratur quomodoacquiratur bonum ciuitati; tamen idem bonum cofideratur ab utraq; fcientia x Et ficut multae fci( ntiae hebent finem nropinquum unius bomi nis perfedlioncm 3c per hanc poffea tendit ad fummum bonum ciuitatis / ergo ad utrinqj fcientiam uel facultatem pertinet ccnfi derado fum mi boni. Notan dum auod phdofophus dicit bec « f x Ifla appetit docfirina J Dup-pliciter expo ni poteff uel haec dodrina apeetit ifla x i« fummum bonum humanum & oia iiia quibus comparari poteff uel,Ifla ,i, benum proprium ut propinquum t commune ut remotum x Jp x Ciuilis quedam « Moralis fcientia poteff etiam dici ciuilis t cum. illa quae ordinantur ad inuicem poflint aliquando denominari a no biliori x Vnde moralis t Economica 5c ciuilis peterunt uno nomine apellari fci entia ciuilis t quae pofieadiuiditur in tria illa menbra x s x meraiem : eccnom 5 ca n t ciuijem x $ x Dicetur autem fatis * Hoc efl: tertium capitulum buius pri mi tradiatus xix probemii in quo declarat modum tradendi hanc dcdlrinam at q; recipiendi & a quo auditore recipi debet x Diuiditur in tres partes quaee {iiis locis declarabuntur « In primi igitur oflendit modum tradendi banc docftri nam x f x quae non eft eemonftratiua &a caufs neceflari.s ce:Tuce; co r.eceflari as conclufiones fed a caufts contingentib? ut funt actiones humanae t quae fune , & materia hui? fdae moralis quae e cotinges&no neceflkria&qualis e materia Teie tiae talis debet efle modus dodrinae & qualis eft res/ talis oritur cognitio quae e media inter cognofces & cognitu «Anima e quafi mefuranst fcietia efl mefuraj res quae Icitur e quoddi menfuratu, Dupliciter igitur funt res aut neceiTarie & a caulis neceflariis i ex quibus oritur {cientia qiprse dida / & fequuntur ex ipfis neceffarii effedus ; aut a contingentibus contigentes « Sed cuiq; fcientiae / a cccmodatur modus dodrinae que expetit materia illius fcientiae« Nam fi ms teria efl nece liari a Sc modus dodrinae eft demoflratiuus t fi materia contmgenf Sc dodrina ex contingentibus procedit et modus erit non demonflratiuus / fed fuafiuus «Declaratur boc a pbilofopbo in textu / quod fcientia morum babet ta lem materiam-'ut non exigat exadiflimum modum dodrinae/ fcd eum qui pro cedit ab bis quae ut plurimum fiunt et probat boepado«Ilia fcietiacuius ral teria non efl neceflaria / fed uaria non potefl habere modum dodrinae necefiari um» At materia moralium eft uaria ergo non potefl habere modum dodrinae neceflarium j maior claraJminor probatur ab pbilofopbo/tam ex parte eorum quae fiunt a nobis qfex parte externarum rerum «quia non omnes homines ecde rn odo putant iufla &hone(la et quoduideturjufium nunc non putatur alio tim pore mutatis conditionibus rerum * Sic dicendum de locis « Nam quod hicul det -r iuflurn t forte non uidetur apud fcytbas. Eodem pado de externis benif dicendum : non enim femper funt bona« Nam multi ob robur uel diuitias pe ricre« Quare bona interna et externa circa quae omnia uerfatur ciuilis facultas no femper et neceflario funt talia«fed ut plurimum«ideo modus dedrmae no erit ex neceflariis / fed ex his quae faepe funt / & inmodo docendi profici fcen^ d am eftgroflo modo & quafper figuram & non demonflratiue fed quafi pfua fiue« &« Sicut nec in iis quae per artes & cetera« Non enim eodem modo fir gura expetitur a pidoi-e et ab fcultptore < «Ex talibus«s«adionibus huma nis tanq ex principiis / quae ut plurimum fiiit« « De buiufcemodi rebus« s tanq de conclufonibus non neceflariis / fed ut funt ea quae faepe fiunt et plerti/ q>« Notandum quod ex ipfis rebusjeme-git fcientia < Itaqj quales funt res talif noflra cocmitio ell et fcientia«Verum rerum quedam funt neceflarie / quedam non neceflarie fed cotingentes« Rerum necflariarum neoeflaria efl fcientia etq> priedida« Tales autem res funt diuinae; mathematicae: pleraeq; naturales i non neceflarie res trifariam diuiduntur “ Quaedam per fepe ut calores in eflatc quedam raro ut calores in hieme i quaedam aequo difcrimine ut ambulare non ambulare et alia quae funt in noflro arbitrio nollraq? uoluntate« Circa res quae faepe fiunt dici potefl quod uerfetur arsCirca ea quae raro fiiit uerfatur cafus uc! fortuna quifcp in fui l ngua« Secundo quod di ffmitione differunt & ex differentia quam habent homines de ipfi felicitate di ftinguit ipfos homines«s * in uulgus 5c fapientes . Et primo exponit opinio-' nem uulgi t deinde fapietum i enumerando eat quae ipfi ponebant pro fummo bono« ut late patet in textu philofophi ex iis quae ipfe enumerat. Notanda quod uita fumitur bifariam : ut fpecffat ad hoc p>pofitum : aut ut prima perfec tio aut fecudi «ideft ipfi operatio t prima eft / effe uiuentis / quoa profluit ab unione animae Si corporis i fecundo modo dicitur uita ipfa operatio: quae prob cifcitur a potentiis animie & fic accipitur hic« s «,p operatione * Intelhgiit eni homines eum felicem : qui bene uiuit«i«bene operatur«Notandii quod hae opi niones de felicitate • ut apparet / oriuntur ex parte modorum uiuendi 6£ ex commoditatibus uitae > Nam ilii qui dicunt uoluptatem effe felicitatem con moditate inpelluntur « Voluptas enim ab iliis defcribitur uita«i« operatio ii* ne impedimento i dolor uero difpofitio mala inpediens adiones «Sic qui dixe** runt diuitias effe fummum bonum & alii buiufmodi conmodis fuis addu cebanturad hoc afferendum» Notandum quod piato pofuit fummum ba nun feparatum quoddam non illud quod acquiritur in hac uita • Sciebat eni quod ficut albedine fit homo albus I fic felicitate fit felix t quam oportet effe in eo qui fit felix«Itaqj hanc felicitatem etiam ipfe hominibus tribuit: quam ip* fe ariffoteles tribuit ut humanam « Verum quia ea quae funttn deo 1 quae pro/ prie funt t cum aeterni fmt& firma: ideo dixit illud feparatum effe proprie bo num St fummum« s»ipfum deum cuius participatione funt omnia alia bena 6c omnia reducuntur ad ipfum tanquim ad ultimum finem & fuppremam caufara bonorum omnium t in cuius effentia piato pefuit ideam boni & omnium aliaru fpetierum pbilofophus refellit hanc opinionem aliomodo fumptam/quam intel ligeba t piato« Sed ficut a uulgo inteliigebatur fumit ipfe & eam refellit « pia to autem pofuit fummum bonum id quod eft ipfum bonum nec habet aliqu id admixtum fed eft ratio lpftus boni & hoc pofuit effe in deo uel potius ipfum deum« Nam quicquid eft in deo i deus eft « Similiter ergo rationem boni pofu It in deo: inquo eft ratio omnium quae a natura fiunt cum re&itudine quadam quod additur ob ea quae fi unt a cafu quorum formae & ideae non funt in mente diuina pter aliud non eft felicitas humana «At diuitiae funt buiufmcdffergo diuitie no funt felicitas humana« Nam fummum bonum non eft ob aliud: alia uero emni a funt ob ipfum« Diuitiae uero funt adminicula / quibus uir ftudiofus poteft xercere fuas operationes ut nugnificenriae & iiberalitatisjergo funt ob operati J¥ ones uirtutum non nullarum & ordinantur ad aliud ulterius * Ex his infert quod P a tria predida magis apparent erie frnis ultimus q diuitiae & tamen ilia non iu t ut oftenfum eft quauuis multae fmt allatae rationes * s « a diuerfis pbilofo pbis » S * Preftat autem fortafTe t Hoc e tertiu capitulum huius fecundi trada • qua piato dixit efle fummu bonu&caufa cur alia bona qae funt hic fint bo/ na x j? K Fortafie; quia haec queftio non uidetur pertinere ad moralem : Icd ma gis ad primum pbilolpbum &: metbapb;ficum tamen pauca dicere &ofiendere quomodo non fit idea boni fummum bonum quod hic queritur et intenditur no uidetur alienum a propofito 5c ab philofopho morali« Pluribus in locis fuis in 3 lioris Arifloteles irruit cotra idcafplatonis&nunq feexcufatnifi inheelibro tn oraliii -Ratio eft quia cum ipfc det precepta demoribus ne uideatur agere cotra bonos mores ipugnado amicu Stpreceptore fuiiplatone cu quada boneftate hi ° c ^ e excufat*-1 i igitur qui | Haec eft fecunda pars in qua aggreditur platonis opi nionem oftendendo talem conciufionem quod non eft una comunis idea omni/ °n‘s uCputauit piato & probat quattuor rationibus /Prima« Vbidiq? uel r^Kc in quibus eft: prius &: pofterius non eft comuis idea & forma * At iri bonis eft pri tls & pofterius ergo in bonis non eft comunis idea'maior concefia eft aplatonicii quia non ponebant ideas in his in quibus efiet prius atqj pofterius Scidconumes torum non ponebant ideam ; minor probatur a philofopho ,'s* quod in bonis e prius & pofterius l Nam fubfcantia eft bonum: qualitas eft bonum : relatio fi militer & alia quae funt in aliis uariis praedicamentis in quibus eft bonii« Ve/ rum cum ifta habeant ordinem prius e fubftantia quam relatio / cum relatio fit retpecftu lubftantiae / ut eft uirgultum refpecftu arboris & ut eft accidens refpec tu fubiecfti fui * prius enim eft arbos quam uirgultum & fubiedlum qua accides & fubftantia q quantitas / ucl qualitas uel relatio t uel aliud accidens , Vt pri? eft homo qui eft iubftantia animata fenfitiua quam f t tantus ueluti trium cubi/ torum uel talis ueluti albus & ad aliquid ueluti pater «per prius igitur eft homo prioritate naturae pofterius uero haec fibi accidunt: ut fit tantus uel talis & fimi Jia t ergo cum bonum non fit quoddam cSmune eque in omnibus praedicam en Cis non erit quaedam comunis idea bonis omnibus quemadmodum in numeris» bria cu uarie fine fpeties numerorum / ueluti duriitas trinitas; & altera f t pio/ r altera non ponebat piato'quanda i Jeam commune omnibus ;■« Eodem padi c .. cum uariac fint fpeties bonorum & in bonis fit prius & pofterius / non debet poni unacomunis idea omnibus dicit pbiiofopbus« S' Praeterea cum bonum» Secunda rado« Ens dicitur de omnibus prcdicamentis ' fimiiiter & bonum &. . alia eft boni ratio cum eft in predicameto (ubftantiae&alsa ratio cum eft ii.prc, An.j(w dicamentp qualitatis Scficdecaeterisx Fit igitur talis argumentatio» Ea-cuae... funt indiueriis praedicamentis non dicuntur fecudum unam rationem nec eft co rym una communis idea t At bcnunv-bquendo de bonis quae {une bic efl in di uerfis prcdicamentis « Ergo boni non efl una ratio & una Gomuiunis idea * Maior concederetur a Platonicis & femper affert maiorcf bic ueluti conceffas aplatonicis t Minorem ipfe,probat*s»quod bona funt indiUer/. fis praedicamentis * Nam mens quae eft de numero bonorum eft in predicame to fubftantie ut ait; uirtus inpredicainento qualitatisimqdeeatu mpredicameto quantitatis it utile in predicamento relationis * Vtile eni refertur ad aliudt oc cafioquoq? * i» oportmiitas temporis ponitur in praedicamento quando :Gcut tempus quod eft menfura motus ponitur in quando ©c congrua ccnucrjatic po/. nitur in praedicamento ubi {& alia buiufmodi bona t quae uaria funt 8c indiuer fis praedicamentis collocata*Nam ut predicameta funt maxime diftincta inter fe Tic&res quae in ipfis predicamentiffunt« Sequitur igitur conclufio quod no eft unum&uritierfaie bonum comune omnibus bonis« Nam fi ita eflet non in omnibus praedicamentis fed in un o tantum diceretur & eflet ut oftendimus « Notandum quod ens & bonum conuertuntur * Sed bonum fumitur bifariam § Primo modo ut eft paflio entis & ftc ccnuertitur cum eoi alio medo ut eft bo num moris & hoc non couuertitur cum ente« Nam omne benum moris eft enf no autem eeontra» Si igitur piato dicit efle unam ccmuruj ideam boni epertet ut dicat bonum comune quod ccnuertitur cum ente & fic accipit bic pbilofopb? illud bonum comune quod couertiturcu ete:&ex eo arguit cotra platone.No itandum quod deus non eft in praedkameto cum ipfc fit qui proaucat ipfam tub ftantiam &■ omnis fubftantia componitur aut cx materia et forma aut ex poter» tia&adu l deus autem non eftconpofitus / fed accipitur bic inproprie * s * pro Fubftantia feparata tuel pro corpore ceiefti t quae diditur animata a pbilofcpbif" t C tamen fecundum fotum & forte etiam fecundum platonem eft quaedam fubfta ( inviti . I tiatranfcedens quae predicatur de deo & de fubftantia praedicametali & fic faci T unt decem praedicamenta tranfeendetia 8c fic quantitas praedicatur de infinitate 7^r{ cf 4-vtnVtfw»^ J—dei & qualitas de bono * & cetera « J?«Praeterea cum eorum t Tertia ratio r £ Quorum non eft una & eadem fcientia: non eft unacomunis idea, Sed bor.§i non eft una & eadem fcientia ergo bonorum non eft communis idea: maior co cederetur a platone «Nam piato dixit ut funt ideae ita efle fcientiam ncftram» Minor declaratur a pbitofopbo a Eorum quae funt in uno predicamcn to non eft eadem fcientia1 multo minuserituna fcientia eorum bonorum quae funt indiuerfo predicamentis* Sed tempus quodeunq; collocatur in uno praedi camento fic tamen teporis non eft: una fcicntia atq; eade.Nam temporis bcliici elt una fcientia quae dicitur ars militaris «Temporis egritudinis eft fcientia me dicine i quae obferuat tempus / s« principium 1 augumentum : flatum & decre mentum« Similiter moderationis in cibo efl ars medendi / qua cbleruatur te pus debitum alimento ✓ fic fuperius exemplum de medicina pertinet ad rccupe randam famtatem / boc ad conferuandam eandem «efl: etiam alsa obleruantia te poris: quae pertinet ad gynnafticu «i x ad artem exercendi corporis in ipfis lu/-dis gynnafticis« Notandii quod unius & eiufdem boni / quod efl in uno praedi camento oftendit pbilofopbus plures efle fcientias» Nam tempus efl: bonum fic de ipio co;iliderat uariae fcientiae: ut i bello tepus bontificidoneiifit oportunita tem confiderat ars militaris et tempus bonum in egritudme medicina et fic de aliis aliae facultates ita ut cum alia fit atq; alia fcientia talis boni' erit alia atq; alia ratio 8e non comunis ratio neq; idea huius boni quod efl in uno predicameto multo minus boni quod efl: in omnibus predicamentis * $« Ambiget autem quifpiam t Haec efl: quarta ratio qua oftendit non efle ponendam comune idea ex eo quia eflet fuperflua * Dicit igitur quod ambiget quifpiam quidnam pia/1 tonici uelint dicere ipfum quodq; > Addunt enim ipfum unicuiq; rei cum uoltit flgnificareideam illius rei ueluti ipfum hominem«i*idem hominis ilpum equ Urn ipfum bonum ✓ ideam equi et ideam boni / quid ergo uolunt fignificare per jpfum f uolunt ne oftendere efle diucrfas ideas a rebus quorii funt ideae t ut uo' lebat piato { Verum ea non differunt quae conueniunt in una atq; eadem ratior ne formali« At ipfe homo * i»idea hominis et homo apud nos conueniunt in ra rione formali ergo non differunt« Nam fi diffiniantur de utreq; dicetur animal rationale,fi ergo no erit differentia in ratione formali inter ideam hominis fic ho minem / et inter ideam boni fic bonum : fuperfiuum uideretur perere ideam bo minis fic ideam boni et credere efle quafdam fpeties feparatas p fe fecrfum exi' flentes i Notandii quod pbilofopbus hic ex diffinitione rerum irruit contra pia tonem ✓ qui pofuit formas diucrlas et ideas a rebus quarum funt ideae t diuerfi tas autem nulla alia uidetur q formalis quod fi offendatur ipfas non differre ra' tione formali ✓ certe non different res ille et falfa erit opimo platonis ponentis ideas differre a rebus quarum funt ideae et fuperfluae ideae uidebuntut« jp, At uero neq; quia: Hac in parte affert unam obicdionem quae feri contra eum pof fet« Tu dicis o Ariftoteles quod homo non differt ab ipfo homine « i«idea ho minis ; quomodo non differt t cum homo hic apud nos f t corruptibilis i idee uero et hominis 8e boni fint perpertuae et incorruptibiles i dicit ergo pbilcfop? quod propter hoc non differunt effentialiter ct formaliter: fed per modos quof dam et pofteriora quaedam ueluti finitum et in finitum; perpetuum fic no per perpetuum t quae non funt de edentia rei t modi uero non faciunt proprie differre j fed formae effentiales faciunt ea quae funt / propriae diffe:re x Nam ea dicuntur effe de e flenti a alicuius quae fimul funt Si non pofterius * Prius enim res efl poftea perpetua & non perpetua & talis uel talis: quae non faciunt effentialiter res differre & dat exemplum de albedine / quod no eft ma gis album id quod poteft durare unum diem / q id quod poteft durare unum an num« Illa enim duratio non facit ede magis aut minus album: nam licet unum fit diuturnius altero /tamen utriiqj eft album & ei ufdem rationis «Igitur cuna platonici uelint ideas differre a rebus: quarum funt ideae 8c nos oftendi/ mus non differre / fuperfluum eft ponere ideas : fruftra ergo ponitur cSmums i dea boni» Quanuis enim bonum et ipfum bonum «. i«idea boni differant per boc quod alterum fit diuturnius altero tamen n5 differant infua ratione formali quia eiufdem funt rationis * S « Probabilius autem t Hoc loco pbilofopbus co parat opinionem platonis de bono cum opinione pitbagorae & dicit quod fente tia pitbagonco^! uidetur probabilior q platonis : non quod fit fimpliciter uerat fed probabilior»Dicit igitur quod pitagorici non pofuerunt bonum quoddam fe paratum per {e exiftens commune omnibus bonis / fed pofuerunt ordinem Si fe riem bonorum: in qua collocarunt etiam unum ut offendatur quod res tunc di/ citur proprie bona & perfeda: quando eft una * Pitbagoras pofuit duas feries fiue duos ordines uel familias ut ipfe dicebat rerum &bas dixit principia rerum Vna igitur bonorum feriem ponebant pitbagorici: altera malorp: & in unac.ua q; ferie dicebant effe decem inuicem oppofita t tanq decem principia bcno^r Qc decem malornm * In ferie bonorum pofuerunt * Vnum : mfrie malcrum plura Si fuccefliue oppofita baec x s * finitum: Infinito: Impar&par, Redum 6c ob fiquum t Q_uadratum: altera pte logius: lumen: tenebre: Dextrum: finiffru Mas: femina t Quies : motus: bonum: malum x Vnum dixit effein numero bonorum /• quia quelibetres babet in le bonitatem fuam per unitatem: qua fu fcipit fuum effe : Nam quando unitur aia cum corpore / tunc fit unum / quod eft bomo: quando umutur elementa: tunc fit compofitum x S:eft unum ut lignti lapis: aurum & fimilia: & quando uniuntur plures uoces fecundum proportio/ nem fit unus concentus x Itaq; unitas in qualibet re uidetur effe perfcdio« E co tra facit pluralitas: deftruit enim res di'ad non efie perducit: r,am cum aliquod corpus refoluitur in elementa 8i in plura: tunc deftruitur illud ccmpofitti x Fi nitum quoq; eft bonum quia defignat perfedione & poteft percipi»Infinitum eft malum 8dnperfedum oi indeterminatum Scpercipi non poteft«Impar eft bonum quia diuidi non poteft ut unitas 8c non deftruitur per luam m paritatem par e contra eft malum quia per fuam paritatem refoluit ufqj ad unitatem quae non eft amplius numerus & fi aliquando non poteft diuidi ufqj ad unitate t ita quod remaneat numer?; ftat uirtute imparitatis ut primo modo cdenarius di/ ul jjtur ufq: ad unitatem / fenarius flat in prima diuifone uirtute imparitatis * *ix numeri ternarii t no quod flat fenarius numer?: quia iam eft dtftrucftus/fed flat diuifio 8cconfiftit in ternario / fic de aliis oppofitis dici potefl j qucd altera Habet rationem bonii alterum mali * Ariftoteles igitur anteponit banc opinio' nem pitbagore / opinioni platonis ! Q_uia pitbagboras reducebat omnia bona ad unum bonum ; quod eft in rebus bic apud nos J & non ad unum bonum fepat latum a noois t ut eft idea boni queadmodum lenfit piato St dicit quod Speu/’ fippas qui fuit difcipulus platonis & ex fcrore nepos reliquit eum in bcc &c fe/ fluxus eft pytbagoram t exquo etiam fe magis excufare uidetur / fi ipfe non fe qautus eft platonem praeceptorem «/«Ex nfce uero quae di&a funt t Hac in parte que eft tertia pars principalis huius capituli affert obic&ionem quae fieri poffet contra rationes fuas fupcrius allatas x Dicere enim quis poffet o Ariflote les tu loquutus es de bonis uno modo fumptis indeterminate 5c fmc diftintione ulla non loquendo de omni bono diftindle ut oportebat Nam bona bifariam di cuntur« Quaedam enim per fe bona \ quaedam ,ppter aliud / & de iflis duab? fpetiebus fbrtaffe diceret piato fe non pofuiffe comunem ideam unam fed de al tera fpetie tantum * s * bonorum p fe relidis bonis utilibus & prepter aliud qu ae non funt proprie bona cum fint ad aliud«Itaq; debebas diflinguere o Ariflo telcs et de omni bono differenter loqui & diffinde « Tu autem non loquutus ef de omni bono t cum bifariam {it« Dicit igitur pbilofopbus ifta eft bona obiedi c*Itaq; diuidmtur bona t quia ex iis quae d da funt anobis;cum nodiftinferim? bona^controuerfia uidetur fuboriri & obiedio quedam: ad quam tollendam di/ uidamus bona & uideamus f eft una comunis idea«Bona bifaria dicuntur; que dam per fe i quedam ob aliquid aliud * per fe autem bona rurfus aut per fe fm pliciter et abtolute funt /■aut funt ptim propter {e /ptim ob aliud quae funt qua fi media inter ea quae funt per fe fimpliciter et abfol ute; & ea quae funt ob ali ud tantum «per fe fimpliciter funt ut felicitas: per fe uero bona: quae parti funt propter fe t partim ob aliud funt /ut fauitas: ea uero funt proprie ob aliud ut i medicina potiones et temperati cibi / alia buiufmodi quae faciunt uel conferuat fanitatem uel remouent contraria«i * inpedimenta famtatis « Sunt enim ob ali ud tantum / quia ob fanitatem« Q uare funt bona per fe &■ q pter aliud & par tim ,ppter fe 5r partim propter aliud «natura enim non traniit ab extremo ad extremum fine medio ut aiunt« Cum igitur tot modis dicantur bona accipia/ mus alteram fpetiem bonorum« s « per fe poft habitis nunc bonis utilibus cuae fut ob aliud tintd quia; G debet efie idea boni magis erit de bonis pei- fe. Accipi amus igitur ifta bona per fe & confideremus dicit pbiloicpbus fi bis competit una comunis idea« Notandum circa illa uerba« J?. Non de omni loquebamur bono« In textu graeco qui reperitur & etiam in tradudione Lecnardi non eft i bi«non i tradu&io uetus & Iobannis argiropyli habet no * Et euftratius&ali* evpofitores cxponuit cum non«iftum textum v £* At cuenam quifpiam t Fs dia diftindlione bonorum St poflpofitis utilibus cuaefunt ob aliud tantum &t fumptis per febonis oftendit pbilofopbus quod per fe bonorum non eft una con munis idea & hoc modo uidetur toiiere ideas rerum« Si bic apud nos o Plato funt alfqua bona per fe forma 8c idea bonorum uana et fuperf. ua efie uidetur« At primum eft ergo St fecundum x Quod autem primum fit oftenditur« Siit enim biebona per fe ut fapere St uidere St liabere prudentiam St alia buiufmo di St quaedam uoluptates quia non omnes fed uoluptates quae ftuciofas operati ones fequuntur < Haec enim quis conferant ad aliquid aliud tame prepter fe cx petuntur St funt bona reponenda St numeranda inter bona per fe« Hocoften/ fo utitur quafi deriftone cotra platone quafi dicat« Videtur ne tibi o piato quod praeter tuam ideam : quam tu uocas bonum per fe St feparatum a nobis t fit 'ali ud quicq bonum per fe bic apud nos i Ad quod igitur fuit opus ponere ideas ? fuperflua profcdlo efiet fpet:es St idea x Nam piato nolebat quod ideae diffi.rorent a rebus quarum erant idee x Si ergo oftenfum eft ab eo quod idea boni eft bonum perfe St nos habemus etiam.bic apud nos bona per fe 8t in eo quod per fe iunt eiufdem rationis cum ideis St non diferunt fuperflua fpetis erit St idea Exbis omnibus concluditur quod fi no eft una idea comunis bonorum que funt pie de quo magis uidebatur / nullo modo poteft effe una idea comunifomniu bono^uel aliquorti bono^ exquo fequitur no effe ideattuVej; fi tu dixeris quod neqj illa quae enumeram nec alia funt bona per fe : fuperflua quoque efiet idea * Nam fi eft bonum eparatim per fe 8t debet efie exemplar eorum quae funt bic apud nosteerte ea q aae funt ex ideis*i, exemplata ut ita loquar debent effe bic ut conrelpondeant ftis ideis« Sed fi non funt talia exemplata per fe ut funt ide ae per fe: fruftra potae funt ideae eorum quae non funt ut fit idea boncrii id quod uere eft bonum per fe {poftea apud nos non funt bona per fe j de quib? ponitur idea x S'» Quod fi baec quoque per fe i Sequitur in redarguendo pia/ tonem St oftendit quod fi fmt bic bona per fe non eft necefie p onere aliud bor.u feparatum per fex Nam fi per fe bonop' eft una comunis idea«tunc omnia quae funt bic per fe bona erunt eiufdem rationis x Sed hoc eft falfum x ergo falfum e ponere unam comunem ideam efie per fe bonorum «quod autem hoc fit falfum. * f xbic perfe bona efie eiufdem rationif probatur apbilofopbo St oftenditur quod funt diuerfe rationis« Nam fapientia eft bonum per fe tale ut perficiat babente St eft ineius poteftite cuiufdicitur efie bonos dependet ab alio« At baec com/ petu his diuerfa ergo funt diuerfae rationis bona , Q_uod fi efiet una comunis i dea bonorum per fe; tunc omnia bona per fe / quae funt bic convenirent in cetn muni ratione formali ut nix St cerufa in albedine x albedo enim niuis St ipfius cerufe eft eiufdem rationis * Sed cum non conueniant in una comuni ratione ut oftmfum eft profedlo non erit eorum una comunis idea x Quare feue fmt bona per fe hic apud nos i fiue no fint t nullo medo erit idea i Quia fi non fir.t hic bona per fe t nec etiam eflet idea quia piato pofuit ideas ut per eas tan-q per exem plana producat ea quae funt hic« Si ergo exeplata bicr.on effent: fri ftra effent ibi exemplaria & formae * Si uero fint talia bona per fe bic apud, nos etiam nen erit idea t quia lfta bona erunt eiufdem rationis cum idea et etiam inter fe« £ed ifta funt diuerfarum rationum quia non eft: eadem ratio prudentiae & honoris i ut prohauimus ergo non eft una communis idea bonorum per fe * ex quibus ccn eluditur quod fiue non fint hic bonaperfe fiue fint non eft una comunis idea,At quonam paefto bona dicuntur; Ex fupra didlis oritur quaedam d fficultas I qua foluit pbiiofopbus »s. x quomodo bonum dicatur prediceturq; de omnibus bc/ uis x Nam cum fuperiis dicebatur quod bona habent dsuerias rationes flati ex clufa eft predicatio uniuoca t neq; etiam uidetur / quod bcnuiji praedicetur equi uoce de bonis cum non fint fimilia iis quae fortuitu 5c a cafu eodem nemine ap pellantur * Reflat igitur quomodo fit dicendum bonum praedicari de bonis infe riorib us;ii nec uniuoce nec equi uoce predicatm* ut diximus & apparet» Nctan/' dum quod eft differentia inter praedicationem uniuocam & equiuocam * Vniuo ca eft quando aliquid praedicatur diciturq; de pluribus fecundum unum neme &£ unam rationem ut homo dicitur uniuoce de focrate&platcrie «equiuoca eft X qu ando aliquidpredicatur de plunbus fecundum unum nomen tantu t rationes ue/* ro eius iunt dmerfae fecundum illud nontem ut canis dicitur de cane terrefln Se de marino St celefli»omnes enim ifti licent fmt diuerfae rationis habent tamen nomen comune * Reliant duo alii modi duaeq; naturae {quarum una eft quado res habent idem nOmen et aliquam rationem ccmur cm fed n5 ut uniuoca» Ye rum dicuntur conuenire uel quia prcfiqunt ab uno uel quia pergunt adunu exem pium primi ut incifio uene inftrmetum medici i potio ite & alia quae inter fe funt diuerfa tame dicunt ur medicinae quia ab uno,s,a-mcdico origine habet ex eplum fecundi«Vt fana dicuutur ueluti conferuatiua fanitatis ut exercitatio ccr poris fiue recuperatiua t ut medicinae talia quae tendunt ad unum terminu 8c eundem finem»i» fanitate x Altera eft natura media inter uniuoca pura et equi uoci pura et ifta funt analoga »Lque habet proportione et fimilitudine ratienif inter fe&boc modo uult pbtis ut dicatur bona *,i» p analogia & fimilitudmem rationifet ipfemet ponit exemplum ut ficut uifus t corpore efl bonum ita menf et inteiledlus eft bonum in anima Se ifta eft proportio & analogia fecundum qui bonum dicitur de bonis non uniuoce neq; equiuoce l fed analcgice» f\ am c ua lis eft oculus in corpore t talis eft mens in anima » Sed utriiq; eft bonum per fe Se dicentur bona per fe fecundum fimilitudinem rationis » S » Sed l>ec inprefer* tiarum i Haec eft quarta pars principalis huius tertii capituli t in qua oftendit I quod non pertinet ad moralem philofophum trite inquirere» Vtrum bonum di catur uniuoce an equiuoce; S< item de idea boni; quam pofuit piato i fed talis confideratio diligens'pertinet potias ad primum pbilofopbum & metapbifcu * Nam primus pbilofopbus confiderat de omnibus quomodo dicuntur & fi coue niunt uel non conueniunt in ratione formali et talis confideratio praefertim dili gens non pertinet ad moralem t Similiter de idea * Nam moralis n5 confiderat de bis r quae bic aut agi aut acquiri a nobis non pofTunt: ut funt ideae cum fmt in mente ipfa diuina ut uult piato« Nos autem quaerimus nunc dicit pbilcfo/ pbus bonum bumauum * St * At enim cognitionem i affert obiectionem quan dam et eam foluit * Tu ariftoteles remouifti fententia platonis primo refeiien do ea ut filfam J poftea dixilti /qued fi etiam e talis idea boni i tamen non pet tinet eius cognitio ad moralem et boc nonuidetur uerum . Nam fi fit idea bo/ ni certe uideoitur quod eius cognitio pertineat ad Icientiam morum & cognitio nem bonorum « Q_un exemplar ualet ad boc ut fiat diligenter id quod depedet ab ibfo exemplari, Facilius enim illo cognito et difeernemus dependens / & fi cut fagiptarii figno pofito confequemur bonum / quod querimus« St «Haec igi tur rat o : Nunc foluit obiedionem duabus rationibus * Prima« Cognitio ii lius boni non pertinet ad pbitm moralem: quam nulle artes nuileqj foientie co fi durant & prefupponunt . At bonum platonis feparatum eft tale ergo eius co/ gn;tio non pertinet ad moralem &eft inutilis eius cognitio, omnes enim artifi ce5 d rigunt fuas operationes ad perficiendum fuum opus & liquid eis deefi: no contemplantur ideam reparatam a nobis t cuiuscognitiofi conferret profedo no pretermideretur ab omnibus artibus « Notandum quod piato ccncefliflet non poni illud exemplar i ut nos intuentes illud faciamus ea quae funt bic ad imita/’ tionem illius t fed ut deus opifex uniuerfi intuens exemplaria & ideas / quas ha bec in fe i producat deinde bas res quae funt bic & fint uel uti exemplata « St « At uero * focunda ratio« Eius rei cognitio non pertinet ad fcientiam moralem quae non prodeft fcientiis & artificibus ut euadant peritiores in fua arte . Sed cognitio boni feparati efl buiufmodi ergo non pertinet & cetera«Hoc probatur indudione difeurrendo per fmguias artes & facultates : quae nihilo magis uel melius operari pofiutt fi cognouerint ideam boni leparatam quam fi eandem i gnorauerint* St « Forfitan t quia licet medicus in operando uerfetur circa f ngu laria tamen confiderat etiam fanitatem & hominem in uniuerfali. Cum pbilo fopbus uellet diffinire felicitatem i attulit opinior.es multo rum i quorum alii dixerunt efle uoluptatem i alii honorem { alii uirtutem uel alii aliquid eoru bo norum: quae font bic . Plato uero praeter haec aliud fummum bonum cenfuit efle feparatum anobis penitus & ab bis bonis quae funt bic t cuius opinionem refellit pbilofopbus offendens pluribus rationibus non efle ponendam una ide am communem omnibus iflis bonis quae funt inuita humana .Nam pbilofo/ pbus loquitur indodrina fua defummo bono quod acquiri petefl ab homine p operationes luas / ita ut f t infe pofitum*Sed ut uideamus quae fuit lententia ph tonifpaulo eft altius repetenda ufc intelligaus rationes pbiloiopbi non prcee dere contra mentem platonis fed contraeam fententia quam uulgus credebat uei dicebat efle platonis*Plato igitur ex cognitione barum rerum & ordine eorum, quae funt lnc St partibus mundi afeendit ad cognitionem opificis uniuerfi propter nos ut felicitate e uaiamui felices i fic at albedine efficimur albi« Refpondendum ad boc diftingue do de fme quod duplex eft fmis uc alibi oftenditpbiis . f. fimfqui Qc fmifcui « Fmii qui dicitur ille qui acquiritur ut albedo uel cabditaf acquiritur ab bomn e & t tiif eft lpfa felicitas & de tali fme loquitur pbilcfopbuf offendendo quod feli citas eft ultimus finium qui acquiruntur. Finis uero cui eft fenis cui acquiritur «i «ipfe homo cui acquiritur foliatas & de tali no loquitur bic pbilofopbus «Ita q? foluitur dubitatio quod apparet quod felicitas eft ultimus fenis in eo gcnciefe mum « s «qu; dicuntur fenes qui J & non habent ulteriorem fenem in eo genere * 3"«Idem et ex fufficientia« Poftea quam offendit felicitatem eft e fummu bo n um et perfediffimum . Hac iparte declarat quod felicitaf eft ex fe fufficiof* o ne quod eft perfediffimum eft cx fe fufficienf« Sed felicitaf eft buiufmodi ergo et cetera« Vel alio modo et forfetan magiiaccomodate petuft ex poni textui pbiloiopbi. f. quod uelit oftedere felicitatem efie perfediftimum bonum hoc pado i omne per fe fufficiens uidetur efie perfcdum«At felicitas eft bonum p ie fufficiens ergo & cetera quod autem ex fe fufficiens fit perfed um declaratur t.» diffinitione f effodi «Nam id eft perfedum cui nihil doeft i deinde declarat ~h quid fit per fe fufficiens«s«qui poteft uiuc«"non fibi tantum foli i feci plurib? fumpto tamen termino ut in textu apparet et dicet poftea * s * in libro politi' coram & innuit bic felicitatem ciuilem : in qua felix fufficiens poteft faciffa cere fibi&amicis & affinibus certo numero terminatis« Notandum quod om nes ifti termini uidentur conuerti» s * fummum bonum J pcrfedum » optimii per fe fufficiens I felicitas 6s omnium maxime expetibile« Notandum cum di citur bonum per fe fufficiens: inteiiigitur non (impliciter Seabfolute «Nam ta le non eft nifi deus« fed debet inteiligi ingenere fuo«i « in genere boncrum aH bilium & humanorum*St «Infuper ipfam : Hac in parte ut dicunt expofitores philofophus foluit obiedionem quandam * Non eni uidetur quod felicitas fit per fe fufficiens 8c maxime expetibilis i quia poteff addi ipfi aliquid ali' ud & tunc felicitas fumpta cum illo erit magis expetibilis . Sed ad illud quod eft fummum & dicitur per exceffum nihil uidetur addi polle, 6c fic ipfa pfe ncn uidebitur maxime expetibilis «Nam bona quanto plura funti tanto expetibili ora effe uidentur, Nam difficultatem ut ifti exponunt remouet philofcphus di cendo quod conceditur felicitatem effe talem ut eipolfit aliquid addi nec habeo pro ab furdo quod alio bono fit magis expetibilis « Sed dico quod fi ipfa non c5 numeratur cu aliquo alio ipfa de fe eft maxime expetibilis&iftud fufficit mihi Verum becexpofitio non uidetur accomodata 'quia philofophus quandodicit ifup uideturafferrealia ratione Dicendueft igitur quod ipfe affert alii ratione ad o firededu effe rem perfediflimi Se maxime expetibilem per fe fuptii & Ro ccnnu meratum cum alio bono«i«fine aliquo addito fibi bono i quafi dicat felicitas non indiget alicuius admmenti ad hoc ut ipfa fit maxime expetibilis, Quod fi ei addatur aliquod bonum ' quod fe prcter eam: mamfdff m eft quod qtanuis minimum lit libi additum' quod felicitas connumerata cu tali bono magis trit expetenda «.Nam maius bonuin femper eft expetedum magis« Sed felicitas cu aliquo alio bono maiufeft bonum ' quam per ie fola« Q_ua qppter magis eft ex petenda felicitas connumerata quam non connumerata cum alio bono« Verem tamen ut d;dum eft per fe eft Sc maximexepetibdis « Notandum quod uidetur oportere felicitatem fummere ' cui nihil delit'taicm ut conftituatur exbonif ani mi 'corporiff 5c extermf: ex qwibufgeneribus bonorum tanq aggregatu cucd dam conftet felicitaf« Sed dubitatur hoc dato quia ftatim fequetur quod felici' tafnon erit operatio animi fient aggregatum ex iilifdiuerfifgeneribus boncija Item dubitatur quia felicitafiion uidetur ex fe fufficienfquia poteft effe aliud bo num maiufipfa»quod erit magif expetibile & ad illud potiuf fertur uoluntafdt etiam potent addi aliud & fiet ex petibiliuf & f c fiet proceffuf ufq; in mfir itu : Ad primum dicitur quod uno modo fummitur felicitaf fed eft felicitaf' que co fiftit inlpeculatione tantum ' eft & alia que dicitur adiua felicitaf qtc confide' rari pot„ft< '/teft adio animi uel inteilettuf a diu i perfedi per habitum prude ite £ udetiam femms poteftat-efl adlio animi* f* eum cmnfbuf iEiffccrif*f* . - * boniranimi corpcfiTetexternif/ & taliffelicitaf eft proprie aggregatum & ea ElicitaCqcte ciuiiii apeliitur i quia fine hac no poteft confitere ciuitaf nec guixr i: ai & no;;;!; abfurdum apdlare hanc aggregatum: quia id etiam quod guber Pi -.a ■ per ipiam eft etiam quoddam aggregatum ex domibuf & pagif Sc mul tztuodieciuium &oe tali felicitate d.ximut quod eft agregatum ex iilif tribui noii -x diximuf ddpeculatiua ✓ uel tantum adtiua que fumitur pro a Secundam attulitmagifqqri arn t quia oritur ex bif que competunt felicitati perfe ea ratione qua taiii elf * Sed etiam ipfa non uidetur fufficienfad explicandam effcndam felicicitatif: niG declarentur partef pofite in diffinitione eiuf «Ideo pbilofophuf hac in parte narrat quod oportet nof ulteriufprogredi ad declarandaf partefdif fimtionif ut emergat cognitio felici tatif« primo autem narrat quomodo efl pro cedendum in defcribendifrebufdeinde offendit modum procedendi circa diffi mtionem felicitatif explicandam k Dicit igitur quod fummum bonum circum fcriptum Gt hoc pado ficut fecimus «Nam oportet ipfum figurare et defignare deinde per partes pingere«Poffea dicitquafi modelte defe loquenf quod cuiuf libet bominifeffdilatare ea que breujter dida funt in diffin itione& quod tem pus affert auxilium &per tempus fida funt additamenta I Nam fcientie non funt fimul inuente & perfede« fed paulatim ad aude et hoc non fit nifi intepo re et facile eff addere * Notandum quod ommf diffinitio poteft dici defcriptio uel circumfcriptio tquod et nomen ipfum diffinitionis declarat, Nam defcedit a finibus quibuf continetur ipfa ref diffinienda et feparatur a qualibet alia re 8c fic faciunt finefin qualibet alia re «Idem uidetur fignificare defcriptio que eff dedadio alicuiuftermini quo ipfa res clauditur Na dicim1? figura termino uel terminis claudi & fimiliter ref difinita coUnetur quib'/datermiris «Bene igitur dixit fuifidat ctrcunfcrlpfiffe fumum bcnum»i«diifj ni He bcc modo fmtul bonu Notandum quod fic fit in te defcribenda ficut in pi&urafinqaa cum pidcr uuk aliquid depmgere primo lineamentif quibufdam claudit id quod pingere uil£ & boc modo dicit pbilofopbuf fe circumfcripfifle felicitatern bic dscenco qv.od felicitafeft operatio animi per uirtutem in uita perfecta,Deinde ficutmpisftur* poft lineamenta per coloref exprimuntur menbra illiuf figuret fic agendum e in Pac deferiptione felicitatifff* exprimere et declarare partes diffinitionis aiiate et boc fit tanquam coloratio quedam ut fic perfedle cognofcatur felicitafiSed quo modo boc fieri poffit uidendum eft «'Trefautem funt dodrine in una quaque re ceuncucenda «prima eft propter quid iaeftper caufam« Secunda eft quod eft ta tu idefl quia fcilicet qua explicatur rem effe tantii non autem caufam,]; pter qua eft.Tertia eft diffinitiua dodrina qua cognofcitur efientialiter quid res eft fub quam cadit refolutiua et per baftrefdodrinas pofiumuffeire rem uel perci pe, Cognofcereautemrem efientialiter bifariam fit/aut compoftione diffmiti cnis aut refolutione emfdemt & uterqj modus dicitur diffinitiuus« Nam adper cipiendam quamlibet rem effentialiter/oportet fcire ea que efientialiter compe tunt ei rei et ea funt que predicantur de re in primo modo dicendi per fe ut ani mal rationale de bomfne fi rationale fummatur pro differentia eflentiali bomi ni f «Talia autem funt priora re ipfaquam diffinire uolumuf. Quod fi taksaiffi nido non indigeat explicatione partiumtquia partes eiuf funt note sbene efl « Si uero non fatis innoteicunt.tunc opus eft fecunda dodrina* f« refolutiua«f«expll cando et declarando partes pofitas in diffinitione/ 6c ifte etiam modus appella ri. poteft diffinitiuuf et boc modo dodrine utitur pbilofopbuf multif in locifine jfeio fi expofitores animaduertunt / & boc facit in rebufique per diffinitione ta tum non facile percipiuntur, boc autem fecit Gahenus inlibro qui dicitur ars p ua< Vbi explicauit omnes partefmedicine «Nam diffiniuit medicinam quod eft fidentia fancrumj egroruinineutrorum Scbanc diffinitionem refoluitexplican do omnes parteffquia ipfa diffinitio quamuiftotam medicina fignificet :tame potentia magifquam adu ipfam explicare uidetur fic omnes ilj as tres partes declarauit addendo cuilibet partef corporum cauray fignorum i & rurfusbec tria expofuit per alia & illa p alia donec peruenit ufq; fere LXX diuifiones uel me.ibra quibus patefada eft diffinitio medicine. Nam incognita debent declara ri per cognitat & minus cognita per magis cognita nobif« Nam cum id quod debet diffiniri eft incognitum/ fi declaretur per partes fuas effentialef& ille fint incognite /oportet ut ilierurfuf per cognita declarentur ad boc utpoffimus cognofcere diffinitum «idem facit pbilofopbuf in plerifqj locis quado diffinitio aliqua affignata ab eo non uidetur fatif nota defe «Et boc facit in libro pbifco^c ubi diffiniuit naturam fic« Natura eft principium ut id moueatur atq; quiefeat in quo prunum per fe et non per accidens ineft i & banc diffinitionem poftea re luit at prime diffinit motum qui ponitur in diffinitionenaturet qui motus cu"' ui cieatur ui continere tempus et continuum et alia buiufmodi ideo diffinit ilia omnia et declarattboc idem facit in boc iibro ethicorum.Primo incepit a feitci • ta te. ponendo nobis ea ante oculofad quam uult nos per uxtutes ucluti fagipta nos ad pofitum fignum peruenire et multa dicit de ipfa/primo comuniter &c confule ut deinde eluceat diffinitio eius felicitatis quam diffinit primo p cornu nia quedam ut diximufpoftea per propria tScd qua ipfa diffinitio quamuis da plex non uicferetur fufficienftideo rcfoluit ipfas partes pofitas 111 diffinitionerut extali refolutione inotefcat magifipfa fel;citas«Diuidit igitur partes diffinitio r,if St eas declarat «Partes autem funt operatio|Scuirtus.Ideo declarat quales 8c que fint operationes ideinde uirtutes diffmgutndo ipfas »f« qucd alia eit inttile cffiua alia moralis.De inteiLe&iua pauca in genere aicit 111 fecundo buius dc mo f ali plura in eodem tangit in genere diffiniendo eam,. & afferedo iuas partes fub jeiffiiuas.poftea itertio & i quarto 6c quito buius fngulas declarat * Sed quia in diffinitione uirtutis ceciderat eledtio^et eledtio oritur auoluntatetideo mtcrtio ante quam accedat ad declarationem fingularium uirtutum l ffatim poff eam e narrationem uirtutumt declarat in principio tertii quid fit uoluntarium&in uo luntarium &elecffio i & non nulla alia que oriebantur ex bis t deinde fecuitur in declarandis fingulis u.rtutibus moralibus .Poftea m fcxto declarat uirtutes in telleefiuis in leptimo de quibufdam docet que uidentur efle aut uirtutes aut ui tia |ocproprie non funt talia.Deinde quia felicitas ciuilis mdiget in uita pfe&a bonis externis» Q uorum arnici funt maxime 6tpotijJimapars/ideoA&: in nor.o docet de amicitia <3e quia omnes operationes ftudiofis fequitur magna uoluptas de ea late docet in decimo quibui omnibus declaratis elucefeit felicitas de qua latiffime in eodem decimo & ultimo docet buic bbro manum imponens » icaqj buiuflibri moralium dodrma dici poteff difinitiua refolutiua & bunc/modu i nuitbic ubi dicit et fummii bonfutacircufcripfiffe fufficiat.primonacp forf.tan? ut figuram quandam deferbere. Deinde pingere ipfum opertet. Nam per ut fi guram deferibere inteibgere uidetur modum diffiniendi. per ipfum utro pinge re eum modum refoluendi « Notandum quod dixit cuiuflibcteff producere ea que bene funt circumfcripta ' ubi uidetur facere comparat onem inttr bes du os modos dif miedi»f.compofitiuum et refolutiuum « Primus effi difficilior/■ quia nihil uidetur prefupponere ante diffinitionem nifi qucd prefupponitur res diffinienda ad diffiniendum nec efb ibi aliquid unde adiuti proficifcamur ad diffinitionem «ideo diffinire non eft multitudinis ut inquit pbiiofopbus ffied eo jrum qui fciur.t« Q uare muenire etdifponere partes diffinitionis difficilLimue fit boc offendit pbiiofopbus in fecundo poffericrum « Secundus modus uidetur effie facilior quia ex diffinitione jana affignita &propcfita facilius pcffca progre diamur addeclarandas et refoluendas partes eius« &«Cumlfibct «non fimplicl tef & abfolute cuiuflibet ut id etia polfint facere imperiti fed refpedu modi ia didi facilior eft & cuiuflibet non abfolute ut diximus fed eruditi faltem i ii la fcientia. Notandum quod tempus bifariam cofiderari potcfi:«Vno modo de fe et de natura fua -'alio modo refpedu rerum que funt aut fiunt in tempore « Primo modo non eft adiutor nec repertor:fed ut comparatur ad res que fiunt/' j & ficut intempore boc modo dicetur adiutor bonus«j?«Meminifle autem opor tet«Hac in parte pbiiofopbus pofteaquam declarauit: quo pado explicanda eft diffinitio felicitatis iam alfignatatnunc docet modum procedendi intali explica tione facienda» fipartium difmitionis et primo reducit in mentem non nulLa que in exordio dixit de modo procedendi in hac dodrina oftendendo quod non opor tet exquirere demonftrationes exadiftimas in hac fcientia/fed qualisexigit ma teriade qua loquitur.Nam neceffarie demonftrationes habent conclufiones cer tiffimas «Ideo ex principiis neceflariis concludi poffunt«Ifta autem materia eft de his que fepe fieri folent.Ideo non polfumus afferre principia neceffaria nec de bis eft loquendum exadilfime j fed proprius modus quale exigit dodrina obfer uandus eft« fit enim interdum ut una eadem qj fit fubiedum diuerfarum fcien tiarum« Sed alio modo ab una alio pado ab alia ccnfideretur: & ab alio exadi us quam ab alio «Veluti exemplo oftendit pbiiofopbus «Redum enim agulii fa ber & geometra confiderat tfed diuer fo modo faber confiderat angulum redum in tantum ut per illum erigat rede columnam uel redum fiat parietem & ali quid buiufmodi« Geometra uero confiderat eundemfecundum fuam diffinitio nem & confiderat de effedibus & differentiis tque competunt angulo redo ex quibus oritur ueritastque confideratur a geometra tquod fi boc circa redum an gulum confideraret faber plura fumeret extra opus fuam quam i ipo opere 5c fic tranfgrederetur terminos & cancellos fue artis« Q_uare m una quaq; dcdri na 6dn bac etiam morali modus proprius confidcrandi Sc procedendi {eruadus eft Notandum quod quelibet fcientia eft determinata & habet fines fuostquibus clauditur & interdum fcientie plures idem con fiderant t fed tamen diuerfo mo Nam medicus moralis et naturalis pbiiofopbus confiderant hominem t fed di uerfo modo-Confideratur enim a naturali ut componitur ex materia et forma a medico ut fubiicitur egritudini uel fanitatit a morali ut fubicitur felicitati et po teft eum confequi«Eodem modo faber confiderat angulum redum: ut rede eri gat parietem.Geometra ueroetefkdus & diffinitiones que ei competunt«Co fiderat enim quod cum linea reda-cadit per pendieulariter fuper redam lineam fiunt duo anguli redi equales & deinceps pofiti 8t fic inuenit origine aguli rec titeonfiderat preterea affedus & differentias proprias anguli redit & dicit illum effe medium inter obtufum & redum & probabit quod redo angulo quiuif rec tus angulus eft equilis quorum nullum confiderat^ faber * Si eni id faceret egre deretur ex cancellis Sc finibus quibus clauditur ars fua«fi*. Necin omnibus cau fiam confiderando no nulla notada funt circa principia Sc caufaf ex quibus fiut ar gumentatioaes <3c probationes « Dicit igitur pbiiofopbus quod non inommb? rebus fxmili modocaufam poftulare oportet, qui modus cognofcedi res notatur propter quid.ged in quibufdam rebus fufficit offendere quod res talis e :qui mo dut uocatur qu;acum corpus habeat tres «f «longitudinem latitudincm&profu ditatem «Eodem modo probatur quod linea eft longitudo fine latitudine. Simi liter probatur quod puneftuf caret omni dimenfioue/ cum fit terminuf linea ✓ que unam tantum habet dimenfonem/f.longitudinem«Omnifenim termmuf de eft una dimenfione abeo cuiuf eft termnus « Sedpmdus eft terminuflmee que habet unam tantumdimenffonemcrgopun&ufnullambabet dimenfione & fic oftenfa funt ifta principia non quidem per caufamtquia terminus no eft ca ufa« Ex bis percipi poteftquot modis cognofcanturprincipiacognitione : quia ueiquod , Enitendum eft. Hac in parte declarat quo modo procedendum e in cognitione talium principiorum & dicit quod enitendum eft tradare pneipia eo modo:quo poteft eorum unum quodq; cognofci & addit quod oportet dilige tiam adixibere ut bene diffiniantur. Nam principia habent magnum momenta ad declarandos affedus et proprietates / quem funt ali rei, & addit rationem quia principium eft plufqdimidium totiufo-pcrfe jpfa pncipia multa inncte fcunt eorum, que fecuntur Et cum principia percipiuncur diffimtionelideo er.ite dum eft ut bene diffiniantur & hoc eft faciendum non iolum i hac fcientia /ied unmerfaiiter in omnibus fcientiis.Nam omnis demonftratiopotiiiima pendet a notitia principiorum rideo diligenter animaduertendum qutnofcamus princi pia * Notandum quod per principium poffumus intelbgere uei diffinitionemt uel principium complexum primum in qualibet fcientia »Diffmitio*autem qua uis m ea plura fumanturrtamen diciturelfe incomplexum principium * Cople xatn uero inteliigipoteft uel primum illud cotninuniflimum*de quolibet c*,e U£1 n°n efle dicitur uel primum et propinquum in qualibet fcientia * Vt in geometria fi ab equalibus equalia demas & cetera * Et ilia principia dicuntur u niueiarlia que ui &non formaliter ingrediuntur demonftratione.Sed uera eft fe tentia pbilofopbi deutrifq; xf«complexis & incomplexis quod babet magnum momentum ad fequentia &quod eft plufq dimidium totius * Nam inteiiigen do de diffinitione patet/quod eius notitia confert ad fequentia :et eft plufquam dimidium et cetera.Nam fi diffinitio fit aut fubiedb tantum rautpredicati tan tum raut utriufqjque eft demonftratiopofitione differens ut dicit pbilofopbus inlibro pofterio^certe ea dicetur principium plufquam dimidiii toti?* Nam de bet ccgnoici quod propria paffio ineft fubiedlo tquod habetur perdiffinitior,em tanquam per caufam & pr i napi um * Na m dimidium uel minus cognitionis eft nofie tantum quod aliquis proprius affccftus uel propria pafiio ieft alicui fubiec totpluf autem quam dimidium totius eft non folum nofie talem paflionem pro pria ieffe tali fubiedlo fed etiam noffe caufam propter quam ineft 6c boc habetur per diffinitionem* Bene igitur dicitur quod principium ideft: ipfa, diffinitio eft plufquamdimidiutotiuffilicet eius quod uolumuffcire*Q_uod fiprincipmi telligamuf non diffinitionem t ed primum principium complexum & non fim pliciter aut aliqua ex parte ideft quod eft principium proprium in qualibet fcie tia'adhuc uera eft etiam de bif lententia pbilofopbi* Nam quodlibet proprium principium cuiuflibet fcientiet continetur in uentate primorum principiorum filicet de quolibet efie uel non effe & cetera.Et enim quia illud primum princi pium eft uerum ideo relique propof tionef funt uere * Nam ueritaf omniu prm cipiorum pendet a uerftate primi principii* Vnde qui bene nomt primum prm cipium babet uim ueritatifcuiufiibet uere propof tionif * Et ficut inent.buf eft dare pnum enf compledenf omnem perfedionem omnium entium ui fu a &ideo dicitur primum pricipium * Sic primum principium complexorum e ta le ut ui complecftatur ueritatem omnium propofstione inferiorum rideo non in greditur demoftrationem pereffentiam fuam tnifi aliquando neceffitatifcaufa fumatur pro maiori termino utlatiuf oftendit pbilofcpbuf in libro pofteriom cum igitur uijcontineiat ueritatem omnium prkipiorumerito dicetur plu{ qua dimidiu toti?«Na qui coguolcitprimum principium benetcognofcit uim om, nium ucritatum quanuis nefciat quid cuiq; fit tribuendum « Sed boc ioco pbiio fopbus per principium inteliig t felicitatem uei diffinitionem eius et hoc iecun dum Aioertum magnum*Quod fip principium intelligamus etiam uirtuteiu bene pcedit qa ipia e ca effectrix felicitatis & etia ogatio dici pricipiti pottcu ip fi 11 c mia eifedtrix uirtutis §c etia opatio d.ci pricipau pot gcofequts feiicitatis*. ideo oportet bene no.le diffinitionem cuiufqj borum*i,feiicitatis juel uirtuds uei opationis «Et fc habeturm boc quarto capitulo.Primodefcriptiocomunif feiiatitis t deinde propria« Terdo quod migis mamfeflabitur felicitas fi deda ren tu- partes pcfite 111 eius d.finitione 6c offendit modum procedendi intali de claratione «f«quia & non propter quid «jAConfiderandum eff igitur» Hocefl quintum 5c ulcimum capitulum buius fecundi trabfatus Un quo cum i precede ti capitulo attulifiet diffinitionem felicitatis & dixiifet quod partes diffinitio nis er intded arande &diiatande:nunc dicit eam diffinitione elfe declarandam l non fixum ut fuperms dixit ex conci ufiombus &propofitiombus/cxquibus co clud.cur fecundam modum accomodatum bu;c dodxine morali / fed etiam ex fe ,tentus Stopinionib? alioru pbilofopborum de ipfa felicitate fiquidbene at tulermt de ea :ut,f«accomodemus quod bene dixerunt & quod male reiciamus* Solet en:m efle pbilofopbi mos procedendi pene in quolibet fuo libro §c in qua uif materia ab eo pertractanda pnmum proponere rem de qua diduruf eff idem de afferre quid de eadem lenierint alii pbilofopbi & in eo quod male dixerint ip fofrefeiiere ideinde afferre fententiam fuam quaf elucefcentem inter aliorum er roref difnniendo rem quam propofuft communiter dcproprie «Deinde confirma re fententiam fuam &accomodare didi aliorum in eo quod bene dixerunt: de m am afterre rationef ad declaranda ea que funtpofitaindiffinitioneque idiget decl aratione* Diuid*t autem boc capitulum in terfpartef,In prima ig;tur dicit pbilofopbufquod eff confiderandum principium pofitum a nobis non fclumex condufione quam attulimuf de ipfo r.ecexprincipiiftantum exquibufprofluit illa conciufio: fed etiam ex fcntentiif aliorum pbilofopborum de ipfa felicitate quia ex iliif etiam apparebit diffinitionem noftram fuif e bene affignatam Sc affert unam fententiam que eff caufabuiufinquiftionif* i?» Ei namqj quod &ce tera «Hunc textum trahunt expofitorefnon nulli & uiolenteracccmodatmen ti pbilofopbi afferendo expoGtioneffuaf quafdam fententiafcomunefiquomcdo omnia confonat uero & quod in falfifetiam propofitionibufut bomo eft: lapif* latetetiam quoquo modo ueritafique omnia non bene acccmodantur huic,p pofito * Sententia pb.lofopbi m boc loco non efl communif t fed ad prcpofitum fuum»f «quod omnia que dicuntur uere de aliqua re t concordant cum cmbuf bif que uere competunt tali reitquod aut falfo dicitur de aliqua re/iliud certe di Iere pat ab onibuf uere copetentibuf tali rei ut exepli cauf a «Siquif diceret quod boi crT j competit per fe fubfhntia corpus trationalitas & buiufmodi utre diceret, At it quii diceret quod rudi bile copet.t bomin. & fimilia falfo d.ceret & tribueret ei tale & cito appareret quod dii tonat a uero talis fententia quia talia noii couent unt cum fuoftantia corpore animali et cetera que competunt uere ctpcrie i.omt ni quia homo eft fubltmtia animata lenfitiua rationalis non autem rudibilis * Eodem pacfto ea que dicuntur uere a pbilolcpbis de felicitate ✓ conueniunt ftati cum noliris que uere tribuimus felicitati ,f, dicendo qued tfl cpcratio animi t & per uirtutem et cetera «Ea uero que non conucnient jcum noftris uere allatis * quam primum conflabit eile falla« Non ergo affert uniuerfalem fei.tentiam t b.c ut uolunt non nuili expofitores «Nec eft uerum /•quod dicunt quod non eft uu.a propofitio ita faliajque non contineat aliquid uern Hec e aute propolitio fal fa «5 ubi tanti a eft qualitas & nullam babet uentatem. ged eft mteiLigendus tectus ut diximus» Vnde Gquis d xerit felicitatem effe fummu bonum; ftatim conftuabit iis que uere tribuimus felicitati t Sin dixerit iilara effe malum ftatim ducrepabit» Notandum quod pbilofopbus i affignanda diffinitione felicitatis at tulit pl ures coaclufionesiqueprofluebant a qu bufdam propo&tionibus tanc.ua exprincipiis concluf.onurn qu.bus declarabatur fummum bonum humanum* ex conciuf.onibus uero emanabat diffinitio felicitatis. Cedat anda eft igitur ea non foium exconci uf.onibus & principiis fed etiam ex opinionibus hominum ex quibus ea que uere afferuntur bene confortabunt noftris tributis felicitatitfai fa uero di (crepabunt» J? « Cum igitur i Hec eft fecu. .d a pars {inqua dic-t affe rendo opiniones philolbpboru que fimu! coucniiit«f «quod cum tripliciter di Uidanturbona «f« inbona animi corporis Se externa aliqui pofuerunt bona ani mi effe prmcipaliffima <3cmaxime bona : fed felicitafeft anime bonum ergo felicitas eft iummu maxime bonum * Itaque illi qui pofuerunt felicitate inmaxitne bono quod eft animi ✓ concordant tnobffcum quia nofpofuimus in mum bonum effe operationem ipf us animi«F P.ede etiam* affert aliam fen te rtiam priicorum qua dicebant felicitatem effe bonum ut finis 8c bccconue niunt cum noftra fetetia quod probatur omne quod eft bonum anime ut finis eft operatio eius» At nos pofuimus felicitatem effe bonum anime ut fine ergo ipfa eft eius operatio tmaicr« Nam li felicitas fubit rationem beni ipfa erit ut finis quod autem operatio f.t talis finis patet quia anima pergit adeperatio nem tanquam ad finem fuum ultimum per omnes fuas potentias per quas ni bil aliud facit quam operari & hoc inteliigrtur de omni anima «Hec ergo fete» tia conuenitcum noftrsqui diximus felicitatem effe operaticem & effe bonum ut finem. «Et patet quod talis fmisnon ftex externis feaexboms animi. Neti dum quodprifei dixere felicitatem effe bonum ut finem & rede« Nam tria £lc genera bonorum & dio prima fciiicet e.;terna& corporis feruntur ad fcena ani me tanquam ad finem ob quem ordinantur adius quidam J quia nen cmnes ac J * tus. Sunt enim aliqui mali. ji\Eodem acceditJaffe -t aliam fententiam atiquo rum qui dixere quod felix efl'qui bene agit 8c bene uiuit«Ifla fcntentia ui detur couenire ca noflrana ifli nibil aliud dicere uolueriit i nifi quod felicitas eilbona operatio & bona Uita.J/Md quod dicitur. f< una communi fentetia pbi lofopb antium et aliorum * Notandum quod uita tr.pliciter dici potefl«Vno modo pro adu primoiqui nil aliud efl quam ipfum effe uiuentis &c fic dicit pbi loidpbus quod uiuentibus efl effe ✓quod profluit ab el.entia anime uei ipfa efl anima«.Vnde dicit m libro de anima quod anima efl a&us prim us corporis &c ce tera. Secundo modo fumitur pro operatione que profluit ab anima perpotent» as eius.Primus modus profluit tantum ab efientu anime no perpotentias me dias «Secundum ucro adum producit animarer medias uires & potentias* & fic dicimus bominem uiuere.i- operari ut intelligere uel fentire uei generare fi bi fimile infpetie&buiufmodi ut oflendit pbilofopbus inlibro deanima.Ter tio modo accipitur uita pro modo uiuendi.nam folemus querere quopado ui uit talis«i«quem babet modum uiuendi & quam conuerfationem & fic ibi fum mit pbilofopbus ubi dicit quod uulgus exmodo uiuendi fuo credit felicitatem, efie talem aut talem ut qui amabant uoluptatem dicebant felicitatem in uo luptite confiflere. Verum bic uita accipitur fecundo modo«f,,pepcratione qua do dicit quod felicitas efl bona uita idefl bona operatio & ita conueniunt nobif cum. y«Cundapreterea:bec efl tertia pars i inquapoflquam oflendit opin» o.iem eorum qui eodem modo fenferuntdefelicitateconuenire cum fua^nunc enititur accomodare fue fententie opiniones aliorum qui dsuerfomodo fenfe runtde felicitate .Etprimoenumeratopinior.es eorum fingulas.Desnde ind pit afferre & accomodare una illarum & efl eorum qui poluerunt felicitatem in uirtute una uei pluribus. Poflea aliam opinionem eorum qui addiderunt ip fis uirtutibus uoluptatem adconflituendam felicitatem « Demum affert opi nionem eorum quibis addiderunt bona externa & omittit eos i qui ponebant fummum bonam aut in uoluptate tantum:aut tantum in bonis externis. Na atea has opiniones penitus reiecit& nuc etia pofl babet quia no coueniunt cii pbilofbpbi lententia « Dicit igitur in primis quod eunda que circa felicitate uarie j multis dictitur cum noflra fetetia conuenire uidet & affert tria, f.uir tutem tprudentiam ffapientiamtque funt perfediones trium potentiarum ale Virtus quebic accipitur pro morali cflperfedio appeti tus.prudentia efiperfe d o iteliedusadiui.Sapiaeflpfedioitclledus fpeculatiui.Igitur pfediobo minis fecundum opinionem iflorum confiflit aut in una aut pluribus aut in o nibus iflis & omnes iflos enumerat & ponit pro una opinione: quia ii ones co ueniunt in uirtute fine aliquo additamento « Deinde affert aliam opinionem eorum, f.qui addiderunt uoluptatem ipfis uirtutib? didis aut omnibus fimul fcipris aut alicui iILarti/' & dicit cum uoluptate aut non fine uoluptate propter hanc rationembqufa aliqui dixerant quod felicitas coftabat exfupradidfe wt tutibus uel una uel p!ur;bus 8t ex uol aptate ueiuti exparte eius dlcn tiali«i*ut felicitas tanquam quoddam totum aggregatum cSftituereturex iar tute & uoluptate tanquam ex fuis partibus eflentialibus quod innuit cum di cit cum uoluptate»Cum uero dicit non fine uoluptateV mnuit aiiam opinio nem que & uerio? uidetur & magis conuenire cum fua*Ifti enim qui pofueruE felicitatem iniliis uirtutibus aut una aut pluribus iteJlcxerunt quod uoluptas non fit de effentia felicitatis Aed quoddam quod oritur ex ea & fequstur eam ueiuti puicritudo ex bona complexione et compof tione partium corporis 6c iicut umbra oritur ex corpore <5c fequitur ipfum i fic uoluptas exfe licitate et fic lequitur eam tanquam infeparabile accidens & boc intciligatur de bona uoluptate non autem de turpi* Affert cfeinde tertiam opinionem * beo rum qui preter bec quepofita funt adiderunt felicitati bona externa» Poli bec enumeratis opinionibus uult oftendere quod merito in iliis eft aliqua ueritas quia Ilia dixerunt aut multi ex atiquis 5 aut pauci & preclari * M ulti quia non omnino eft fama quam populi multi decantant ut abbi inquit pbllofopbns«. Antiqui quia fuerunt prepinquiores,primordiis rerum & narrat ergo ifh debet fcire aliquam ueritatem * Pauci & preclari etiam manifeftum eft quod debent fcire aliquam ueritatem *Aliqua igitur ex parte probande borum fententie * J7\ Eorum igitur fententiejHac iparte pbilofopbus inquit accomcdare fetetie fue operationem eorum t qui felicitatem aut in uirtute moralitaut in pruden tia aut Capientia aut inomnibus ii: tantum collocabantetprimo cftedit quod couenit ieo cii opinione fuaiqa opatio fecundum uirtute eft aliquid uivtutis S' a uirtute oritur,Dride oftedit quod fua fetentia eft melicr quia cum felici tas iit quiddam optimum t debet collocari potius in magis boiwvquam in mi nusbono*qcd ufus & operatio eft magis bonumtquam habitus &cpofTefTic* Fie ri enim poteft ut aliquis habitum bibens nihil agat boni / ut dormiens uel ali ter degens in otio «At qui operatur fecundum uirtutem neceffario agit & ,p du cit aliquid boni «Melior igitur eft acftus quam habitus & ufus/quam poftcffio Plec autem duo menbra corefpondent «ftpofleftio & ufus {habitus et operatio Sed non parum intereft inter noftram fententiam 8cantiquarum « Nos enim uolumus felicitatem potius confiftere in ufu/quam i pofleiuone &adu ✓ qua habitu {illi autem econtra» Notandum quod eft differentia mter peffeflienem ufumq;& habitum §c operationem *Poffenio&: ufus propria dicuntur re^ ex temarum»Habitus & adus aut animi aut corporis» tf * Atq; ut m olympia { Probat etiam exemplo quod fua pofitio in operatione eft melior/quam iila a tiquorum. in habitu. Sicut enim athlete tantum incoronantur in olympia {qui ■certant & operantur & non ii quanuiffmt fortiflimPqui otiofi pedantes certa . mina nibi| agunt ifueoperatoes fecundum uirtutem funt proprie appeliadi J dii C UH> 1 OluphiiC * Ucm Si tw '/oLuftnit . felices Se non lUiqui tantum bibent babitum Se non operantur» Sunt enim feli ces jn potentia propinqua lilii autem in adu*i*«Ipforum infupertAffert opi nionem eorum qui dixerunt felicitatem confftere in uirtute aut uirtutibus cu uoluptate aut non fine uoluptate* Et primo oftendit quod felicitas continet uo luptatemtdeinde quod felicitas eft iocunda* Item quod eft per fe iocunda prete rea quod felicitas ita babet uoluptatem / ut non indigeat ea tanquam aliquo ex trinfecus adueniente* Demum quod felicitas non fo]um eft iocunda fed etiam, bona Scpulcra&poftremo quod felicitas eft quiddam optimum Sciocudillimu ut patebit St in primis operatio anime continet uoluptatem Jquia r ercipere uo luptatem eft iplius anime 8t habentis animam fenfitiuam uel inteilecftiuam / non enim eft animati anima uegetatiua* Nam plante non fentiunt uoluptate Item felicitas eft iocunda probatur quia id quod amatur ab uno quoqj ei eft iccu dum» At operatio fecundum uirtutem amatur a ftadiofo ergo operatio fecudu uirtutem eft iocunda felies bomini 3t ftudiofo uiro /maior declaratur apbdofe» pbo indudtione * Nam equus amatori equorum St fpedaculum et cetera mi nor quoqj eft mamfefta» Item felicitas eft per fe iocunda probatur«Id quod eft fua natura iocundim eft per fe iocundum» Sed operatio fecundum uirtutem eft fua natura iocunda ergo et cetera » Nam ea que multitudini uidentur iocun da /funt repugnantia interfe tquia quandoqj deledant: quandoqj moleftiam af ferunt & caufa eft quia non funt defe St natura fua iocunda» Si enim eis naturam edet natura iocuditas nunquam eam amitterent/fed femper effent iocunda * Sed talia multitudinis noftra fententianac fiitnuc no futiocuda,Sed mutat fe eundum rationem etatum St conditionum St boc eft quia illa non funt naturali ter St per fe talia^Sicut ea que femper deledant bonos St lapientes uires adquos pertinet8tquorum eftuerum St incorruptu iudicium derebus St preptereaid eft natura locundum St femper iocundum Stperfe iocundum qued eft eis uolup tati* Id autem eft precipue felicitas St operatio a uirtute» Item ipforum uita no idiget uoluptate/quia felicitas ita in fe babet uoluptatem ut non indigeat ea uel uti aliquo foris adueniente St peregrino quodam »Hoc probatur quia fi felici tas per fe fcla fumatur feparata ab omnibus aliis ibabet in fe uoluptatem «Ope ratorenim cuiufq; uirtutis gaudet cum operatur fecundum illam / utiuftus cu operatur fecundum luftitiam l Qui fi non gauderet non edet iuftus /aut ftudio fustfed aut ui aut fimulatione aut aliter aliqua de caufa operaretur «Quare feli citas St operatio fecundum uirtutem babet in fe uoluptatem «Item felicitas e no folii iocunda fed etiam bona 8t pulcraStbonefta tquia fic fapiens et ftudiofus m dicat t iudicat autem bene quia ipfeeft tanquam menfura talium operationum Vt enim pidor de figuris \ fic prudens St ftudiofus de adionibus»Item cptimu St pulcherrimum 8t iociidiffimum eft ipla felicitas »Nam ea que tribuuntur fe licitati per fe debent tribui in fummo gradu *At felicitati bonitas siocunditas I pulcritudo per fe tribuuntur ut fupriodendimm srgdbecfdkitsti fenft tri bueda infummo gradutno enim debet tribui {uperhtiuum rufa fusnmis rebus »At felicitas eff fummum. bonum Setaleeft operatio fecundum uirtutem et go operationi fecundum urtutem funt ifta tria in fummo gradu tribuenda & fimul et non alterum, fine altero feparando ea ficut facit dtiiacum carmentiss quo tribuitur iuftitie pulcherrimum & accomodate fi intelligatur pro opera tione lecundum iufhtiam que eff Se dicitur tota uirtusSeoptimii tribuitur fs nitati accomodate etiam fi intelligatur de fanitate mentis et secundi ffrn «na. dicitur re amata potiri accomodate etiam fi talem rem intelligamus feliata tena^que maxime eff amore digna > Sed nos dicit pbilofcphus non feparam? hec/ fed omnia fmul tribuene debemus felicitati «J?* uidetur tamen l Hac In parte attert ultimam opinionem eorum qui preter ea fuperius allata afferebat etiam et adiungebant externa bona / 8c uidetur accomodare fententie fue« Si enim confiffitin operationibus animi fecundum uirtutem et cetera«AdexetoE das autem operationes indigemus bonis externis ut inffrumcntis fdeo uidf bg tur indigere bonis externis et enumerat plures fpeties bonorum externorum ut amici et cetera que fi defint tanquam inffrumenta uidetur felicitas quedam modo minui uel potius impediri felicitaf iquam ciuiliCEt addit quod no nui li adeo putauerunt bona externa conferre ad felicitatem uteif profpe re uti idem effetpene/quod felici taf Sequi bonam et fecundam fortunam feli atatemqj in eodem ponunt St alii tamen qui uirtutem St felicitatem idem pu tant» iNotandum quod telicitafut ad bocpropef tum ipccftat duobufmcdxf confiderari poteft aut perficit habentem St eft ad le lpfum et fic uidetur de fe effe fufficienffine ulla alia accefione,Aut confiderari pet ut e ad aliofSt tuee felicitafciuillfque uidetur effe aggregatum ex tribuf illif generibufhoncrui & de tali uidetur loqui philofopbuf cum dicit quod uidetur indigere externif bonifideft de felicitate St felici ciuili et ita huic finem tradatuiimpenictiquo afferendo primo plurefopinionefuemtpoffeaadiffmitione fiimmi boni fecu dum fententiam fuam poftbabitif aliif et confutati f ideinde'confirmauit fuam diffinitionem exdicffif aliorum feligendo eatque bene dida funtabiliifet acco tnodando fue diffinitioni {ut ex hoc offendat meliuf fenfiffet q ceteros etnen penitus diffenfiffe a ceterif S' *Q_uapropter dubitaturjHic eff tertiuftrada tufhuiuf primi libri {in quo declarat triatque uidentur fequi pcft diffinitione felicitatifiPrimum a qua caufa effediua proueniat ipfa felici taf Deinde mquo ea fit tanquam infubiedo* Tertio in quo tepore dicatur quif effe felixtquod uidetur innuiffe per eam partem diffinitionif*Cin uita perfeda.Diuiditur au tem hic tradatufin triacapitula«Inprirno tradat de caufa efficiente ipfiuffe licitatis et eiuffubiedo«In fecundo tradat quo intemporealiqmf dicatur effe felix In tertio declarat quomodo poftcro^: fortune coditionefq; pertineant ad -b relicc; iam mortuef. Primum etiam capitulum diuiditur in duafpartef. In prima a atem parce illa querit primo et enumerat caufaf a quibuf uidetur pol fe prouenire felicitaf. Deinde ponit a qua caufa proucniat et a qua noti pronent at ^ Q_uerit igitur m pr imifac diximufaqua caula tanquam effediua proueni at felieitaf; que dubitatio uidetur oriri expaulo antedieflifet ailatifcum dicit quod quidam felicitatem ponunt quidem cum uirtute ;alii ueronon nunquam dicunt eiTe idem cum bona fortuna {quorum duorum alterum uidetur efie quid externum Xforcunatalterum quid in ternumx f.uirtuf. Merito igitur queritur utrum felicitaf oriatur a caula interna an externa * Caufam autem internam explicat per illi tria.f.per duciplmam taffuetudine t exercitium «Caufam uero -externam explicat per lii a duo * Lper diurnam fortem et per fortunam »Cii ue ro queritur utrum felicitafpeffit acquiri per difciplinam t efl querere utrurn ea pol iit acquiri ut fcientie ique per dodrinam difccndo acquiruntur per afiuetu dinem ueluti uirtutei que non docflrma fed affaetudme acquiruntur agendi et ,p ducendi operationefllud*oufper exercitium efl: querere utrum acquiratur ; ut non naile artefut faltandii citharizandi;et fimilitei- per longam execitationem »f« pulfandi citharam uei faltandi.Ifta igitur dicuntur interna{ quia funt in no bifetin noflra poteflate collocata «Sorf autem diuina et uoluntafdei; tum eti am ipfa fortuna manifeftum efl quod funt extra nof; et quicquid habetur a deo uei a fortuna non efl: in noflra poteflate i feduidetur efle minnf ab illif«F* Si Igituret aliquid; Hac m parte pbilofopbufincipit cflendere primo quod felici taf qpuenit acaufa diuina {deindequodprouenit a caufa humana preterea quod prouemt a fortuna {poftremo quod nonprouemt a fortunatfed a caufa humana * Dicitigitur in primif / quod fi aliquod munufeft hominibuf datum a deo ccn • fentaneum efl rationi id clTe felicitatem.Et enim nobi! iflimuf effed ufdebcqp duci a nobili iTima caufa«Sed felicitaf efl: huiufmodi ergo & cetera«Nam & toc predpue confirmari uidetur quia felicitaf efl prcfl.-abilifT.mn quiddam omnium rertnn humanarum «At non nulle refbumane funt nobif date a deo ergo multo magis ipfa felicitaf cum excellentior fit ceterifrebufa deo datif; ut umere et a lia funt huiufmodi que funt ignobiliora felicitate ipfo bene uiuere ideft i: ene o peran ergo multo magif ipfa felicitaf «Nam quanto'demii efl prcclariufeoma gif uidetur efle conuenienfdeo »Sed omittit tamen iftam confderationem *qa non uidebatur effeprefentiffpeculatiomf rfed potiuf prime philciophic ubi tra dat de prouidentia diuina. F .Videtur tamen; Hac in parte cflendit qued feli citaf prouenit a caufa humana & innuit talem rationem .Illud quod acquiritur hominibuf uirtute aut docflrina aut afiuetudme aut aliquo exercitio coparatur a caufi humana »Sed felidtafprof.ciftitur a uirtute; aut ab affuctudine; aut ali quo huiufmodi ergo a caufa humana . Hanc rationem uideturfnnuere philefo phufper uerba fuaet fimul repellere obiedionem tacitam qua quif dicere pol fettuidet-r quod felicitaf i*t refdiuinaergonon uidetur profitere a caufa Ixima nuDicere autem uidetur pbilofopbus quod et fi felicitafprofrcifcitur a ujftuee uei aliquo buiulmodi tamen uidetur efieref quedam diuina tcum fit cremium & finiftam preclari boni tquale eft lpfa uirtuitquafi lftud excedenfipfam uirtu tem oportet ut fit quafi aliquid diurnum prcpter excellentiam fuam & fcper eminentem conditionem « Notandum quod felicitaf & fi primo & maxime uidetur probcifci a deo 'tamen lecundario proflcifeitur et am a cauia bumar.a t tanquam a propinqua« Nam quedam proueniunt a deo fine noftra operatione ut eae ut uiuere etpotentie operandi Scbuiufmoditquedam funt que prouenict a deoJtamen cocurrimuf etii nof«Vt eft uirtuf felicitafet buiufmodi. Nullufe nim babitufacquiritura nobiffine caufa diuma queeft uniucrfaliflima &pnnci paliffima caufa omnium a deo ut nuiluf effedufpoftit feri apud nof f ne lpfo et magifconcurrit iLLa ;quam aliqua caufa particularifperiUam rationem qeod cum caufe funt ordinate alia fub alia femper uniuerfalifet primaria caufa magif concurrit quam ilia que eft fub ea ideft particularifet fecundaria . Sciendum ta tnen quod deuf non concurrit ullo pado ad uitia nec ad adionef uitiofaf i quia ultra operationem continet deredustcuiufnullomodo.cft auctor deuf. D;cen dum eft igitur quod felicitafprofluit a deo taq ab umuerfal^ca&c abboie taq aca particulari etqspjq, Notadii quod premium eft duplex, f itemurn et externii internum eft ipfafelicitaf que licet rcfpiciat externaf reft tamen remanet in aio et dicitur iternatpremin uero externu e bonof magiftratuftpotetia et buiufmoi Pbilofopbuf autem intellexit bfc depremio interno fibcet de feli citate que eft C gregium premium &c nobiliufipfa uirtute & eft premium utflnifi bonof utro ut id quod eft ad finem & non finif.«i”«Eft etiam & ualde communetpbat eade fentetitiam.ftquod uidetur profluere a caufa etiam humana cum feiicitafft qd ualde comune « f.cum pofTit acquiri. Poteft .n.comparari a eundis qui non ha bent Icfu princip'um rerum agendarum ita ut fint inepti adccnfequendam feli citatem quafl dicat quod felicitaf eft pofita in nobif & poflumufomnefeam ac quirere ; r.ifi fit in nobis principium labefadatum ergo eft a nobif & a caufa bumana & deuf ut diximuf eft principalis caufa St uniuerfalif .bcmo aiit caufa eft particulariftbomo in quam qui non fit lefuf; nec habeat pricipium ali quod labefadatum ueluti quod fit in eo lefa aut inmaginatiua aut cogitatiua a ut memoria «Intcliedufautcm non lediturnifiper accidenf. f , fl ledanturali qui fenfuf aut interni aut externi. Nam ommfbabituf ortum babet a fenfibuf externifp mediofinternof. Q_uod fi aliqs ledatur fenfuf; quo neceffario utamur ibifacquirendif/que funt caufa felicitatif ttalifcarenfeo no uidetur aptuf rieq, ba bilifad felicitatem«i?. Q_uod fi meliuf Hac in parte pbilofopbuf oftedit quod felicitas non proucnit a fortuna taq a ca eftediua e eni ca eftediua duplex.l-pfe &gaccides Cu igitur felicitas lit nobllifWufcHedus non proucnire pcteftnec dchct ab ignobdiiTnna caufa.Talifautem efbcaufiapcraccidens.i. tpfa fertun* Nam anobilifimacaufapotefi: bene producere nobilem et ignobilem eftediib Vtfol generat hominem & ranam «Sed non econtra ignobilis caufa pot prc-c!u cere nobile effcdtu «Nam mouens centum pot moucre dece «Non autem eco tra. Nai ergo felicitas proueniet ab fortuna« Hoc etiam probatur cx iis que (i unt a natura uel ab arte «Nam ea que fiunt a natura bene fe habent: cum ita fi iint/ut iunt apta nata fieri ab ipfa natura «Eodem modo que fiunt ab arte «M» le autem cum digrediuntur ab ordine naturae uel artis ut per accidens fiant * Due enim uiaentur efle caufeper fe quod ad bcc propcfitum fpcdat ,f. natur» &. mens 5 due per accidens «s.cafus & fortuna «Cafus efl cum fit aliquid jp.reter intentionem nature ueluti cum erit aliquis habens fex digitorum manum: qia natura intendebat facere cum quinque .'fortuna dicitur cum fit aliquid pi eter incentionem mentis ut fiquis efodiat terram ut ponat uites linucmt pcflea tbe (aurum preter intentionem et in artibus fiquis pingat manum cum iex digitis labente penicillo/quam intendebat pingere cuquinqj d gitis «Itaq, tum cm ni» bene le babent^cum fiunt acau a per fe eo modo quo melius heri pofiur.t & una queq; res que bene fit puemt a quam meliore caufa potclH equum cfi j refec o felicitati que eff nobilifiimus effedus!tribuerenobiiifiimam caufam humani ut eit menf caufam inq pe> fe et nb fortunam que tftcauia peraccidens ut late o fknd cur a philofopbo in libropbifccrum -S* Patet etiam &ccx diffinitione» Duplici ratione iterum olfendit quod felicitas ori tur a caufa humana & nen afor tuna.l rimaratio ell talistomnis operatio animi peruirtutfm cft effcdtusqufip uemt a caufa humana «At fe-icitastfthuiufmod! ergo 6: cetera. Et enim opera tio talis non elf nifi ab homine ? cucd autem fit operatio animi patet ex difti nitione esus iam afiignata anteatquahs quedam : per hoc uidetur innuere quod felicitas fit mgenere qualitatis.i.eilequalitatem quandam & in fpecie quaiita tis ut olfendit quod cum fit ab habitu ✓ effc tota f mul et non res iucctffua que acquiratur per partes.Potelf etiam dici quod philofopbus uel; t offendere quod felicitas non fit a fortuna ex eo 'quia ah quis dicere pofet quod bor.a externa co numerantur cum bonis i£x quibus confhtuitur felicitas ciuilis ergo felicitas ori tur a fortuna «ideo d.uidit fta bena & dicit quod felicitas precipue conf if it in bonis ammi ut patet ex diffinitione noftra» Ceterorum autem boncrum aha fiit corporis que oportet preiuppo. erei alia fortune que conferunt tanquam inftru menta «Verum bona animi lunt ilia propria que uidentur effe deefentia fdicita tis ut diximus« 3« Hec confona etiam t Hic etiam oftedit philofophus quod felicitaseida caula bumanatNam nos inquitpo.uimus finem cimiis difeipline effc optimii ldeftfummum bonum ac felicitatem tSed ciuilis difciplina eft res humana 5c caufa humana ergo felicitas efl a caufa humana : quod autem ciuilis difciplina fit aufa humana probat dicendo qu«d ciuilis diligenter ueristur circa homines ut eos bonos efficiat» Sic igitur patet quod felicitafeft acaufo humana Merito igitur nec bouemlpoftea quam offendit quod felicitas non prouenit a caufa humana St non omnino a diulna inullo autem medo a fortuna: Hac in parte affert quoddam ortum ex didis fiiicet quod felicitas confidit tanq i fubiedo in homine St non in quocunqj homine fed etatis perfede 8tnen quado cunque fed in uita perfeda * Offendit autem primo quod felicitas non eft i bra tisldeinde quod non eft in pueris «fiadu« Demum quod eft in homine habente uirtutes perfedas in uita perfeda«Dicit igitur in primis quod ille qui non pote operari per uirtutem non poteft effe felix «At bos lafinus St alia buiufmcdi no poffunt nec funt apti ad operandum per uirtutem ergo & cetera * Notandum quod felicitas eft quoddam accidens perfediffimum St nen poteft ftare fine fub sedo *Q_uerendum eft igitur de fubiedo felicitatis quod habeat m fe caufam p quam felicitas poffit inei.e; incipit a negatiuis ideft ab his que nen poffunt ha bere: St omiffis in animatis naturalibus & uegetatiuis i in quibus notiffimum e non effe felicitatem: incipit a fenfitiuis ; que habent appeti tum per cuem ui dentur poffe moueri ad aliquod operandum « Cum uerofelicitas fit operatio ai per uirtutem Ique uirtus regulat appetitum uel perficit ipium t remouet hoc a brutis jquiaSt fi moueanturSt operentur per appetitum tamen eorum appetit? non poteft regulari a rationefquia cam non habent St per confequens non poffut habere uirtutenvque eft caufa felicitatis «ergo non poliunt effe participantia bu ius operationis procedentis auirtutejque operatio dicitur effe felicitas«gi igitur ut oftendimus ✓bruta non poffunt habere in fecaulam ^per qua felicitas pcff t jnefle iiliftanquam accidenf in fubiedo i merito patet bruta non pofic effe fu biedurn felicitatif«J7“«Eandem ob caufamlnunc ofteditde rationabilibuf que fjnt ideft qui bominef non poffunt habere uel fufcipere in fe felicitatem i Ii aut funt pueri * Nam qui non dum per etatem funt apti ad producendas operationef ftudiofas non poffunt fufeipere felicitatem * At pueri fent huiuf moi ergo et cetera * Non igitur bruta nec pueri poffunt habere /fed tamen hoc fitdiuerfo modo «Bruta nanq; non poffunt regere appetitum ratione cuia non habenttpueri uero habet fed imperfebtam ideft non dum eaperfede utuntur « Ideo St cetera» Et qui puerorum dicunturtSiquis dicerctquod non nulli pueri poffunt appellari felices ergo poffunt effe i ea etate fubiedum felicitatis tremo uet bancobiedionem phi!orophus St dicit quod fi appellamus eos felices« hoc eft quia dicuntur felices ob fpem St non quia inea etate fmt adu felices: fed in potentia ad felicitatem etate congrua» Dicitur autem proprie res talis cum e adu talis ut albus cum habet albedinem infe & non cum eft in potentia adfu fdpiendam albedinem» Sic etiam ffiix cum adu habet felicitatem St nen cum eft in potentia adeam» J?«Eftenim opustpbilofophus fepofitis lllistqui no pof funt effe fubieduoi feliqtatis/nunc offendit qui fint illi homines / qui pcffmt appellari felices declarando quod funt ii qui habent urtutem perfedam in uita perfeda & notandum quod illa pars * Eff enim opus perfeda uirtute ideferuire 8caccomodaripofle uidetur & fuperiori & buicparti jfuperiori: ut fit ratio qua pueri non poffint ede felices in pueritia?quia non babent uirtutem perfedam i ut eif opus habere «Huic parti ut fit ratio offendens quod homines qui funt m etate conarua poffunt per rationem perfedam acquirere uirtutem t que efl cau jfa felicitatis «Deinde addit & uita perfeda ut offendat quod non fufficit habere perfedam uirtutem ad hoc ut homo podit ede felix 5c fubiedum felicitatis ni fi illa ft diuturna uel durauent ufq; ad finem uite poftea quam fit eam adept? Nam f inciderit m erumnas pnami & impediatur a maximis calamitatibus i non poterit exercere operationes fecundum uirtutem quam habet necede fubi edum felicitatis «Et per hoc uidetur loqui pbilofepbus hic de felicitate non fpe culatiua non adiua tantu que eff fui ad fe ipfum t fed de adfua ciuili / que fola uidetur indigere externis bonis ad exercendas operationes felicitatis» Ex his om nibus perfpicitur quid fit fubiedum felicitatislnon brutainon pueri non homo fine uirtute Inon homo cum uirtute in maximis calamitatibus conflitutus t fed bcmo qui habet uirtutem perfedam ideff prudentiam inuita perfeda ideff ufq; ad finem uite/& talis eff fubiedum felicitatis quia habet caufam«i«uirtute infe per quam poteff fibi inede felicitas prefertim ciuilis ut diximuhjp«Eff ne i gicur nec alius quifquam«Hoc eff fecundum capitulum huius tertii tradatustin quo offenditur quando aliquifpoteff appellari felix & quo tempore & diuiditur in duas partef«In prima querit utrum inuita dum aliquif eff felix: an poff mer tem aliquifdebeat appellari felix «In fecunda offendit quod in uita dum aliquif eff felix poteft appellari felix «Dicit igitur in prima & continuatur bec par£ cum preccdenti*Dixerat enim fupra quod fiquif inciderit in erumnaf priami & in il lifconffitutus obierit fi non debet nec folet apellari felix queritur an quifqua du uiuit poSTit appellari felix i an fic expedare oportet exitum uite iuxta foionis fententiam/qui athenienfis fuit tEt unus e feptem lapientibus & legum lator « S Nec ahuf quifqua tquafi dicat non folum illum ' qui inciderit in calamitates priamiifed etiam aliquem alium i quicunqj fitjpoffumufneappeilare felicem £ Sed cum folon dicit quod oportet fpedare finem « Hoc duobus modis uidetur pofTe intelligi aut quod in uita no ft felicitas fed ffatim poff morte 1 aut quod oportet fpedare fnemJ ut poff mortem afferamus ipfum fui fic felicem /cum ia conffitutus efl extra omnes calamitates / quibus fubiedus uidebatur dum erat.i uita.Ad primum modum dicit philofophus« Quod fi ita ponatur.f» ut ffatim accedat feiicitafpoff mortem * Hoc eff alienum a pofitionenoffra qui ponimus felicitatem in operatione quadam «Euirtutis «Homo autem mortuufnon pote operari fecundum uirtutem fecundum pofitionem & diffinitionem noffram de felicitate» ^«Q.uad ii mortuum * Capit nunc fecundam expolitionem dicendo quo ] fi (pedlire finem non eftintcllige.idurn eo modo quo fuperiuf diximus / nec ita uolebat fo. on / fed eam felicem poli mortem inteliigcre nolumus ex co quia eft pofitus extra calamitates & ref aduerfe ad eum peruenire non poliunt i ho c etiam non uidetur acceptandum * N.im liienon uideturextra calamitates confitere ad quem bona & mala pofiiint accedere * Sed ad hominem mortuum poliunt bona & mala accedere ergo & cetera «Hocoftendit exemplo uiuorum t qui non (etiunt ueluti aliquis procul a patria t qui fortitur aliquem honorem tucl a ncitur multafitquanuiiignoret&non fentiattalia ttamenbonum&malum fJum efle uidetur 8c accedere ad ilium t ita etiam poli mortem f milia uidentur ai mortuum pofTe accedere*Quare fi in uitanon eft tutum aliquem appellare felicem ex eo quia poteft calamitatef fubire nec etiam polt mortem eo pado quo diximjf*i\extra mala *i*extra uitia* dextra calamitates fil at aduer fe tortune *Et ideo eft dicendus felix poft mortem fententia {donis quia nope t exercere uitia nec iubire tortune calamitates quia fortuna eo modo quo fumitur aphiloicphonoiibabetlocu n in mortuo* i\Hcc etiam dubitationem: Senf t pbilofopbui inconfutando fuperioremrationem fe dixiffe bona & mala tranfue aimortuos&cum hoc uideatur habere dubitationem {ideo affert eam Et inbac parte non (oluit fed ioluet poftea iri fequenti capitulo * Oftcndit autem hic du bitationem oriri ex didif:quia fi pro peritates aduerlitates cuctranicat ad mer tuos tunc fequetur quod mortuus/auandoq; erit felix/ quandoq? mifer /et uno e o lemqj tempore unus atq; idem erit felix & mifer ;fi poftea filiorum filii fint bon^tuncrurfus fiet felix/iin uero eodem tempore partim fit boni: partini ma li t erit et ipfe eodem tempore felix 8c infelix*exquo uidetur abfurdum ponere quod extali mutatione rerum & luorum defundlus nunc felix nunc mifer fiat * fcritetiam abfurdum dicit philofophuf fi dixerimufrespofterorum non pertine re ad parenteCjta qj utro modo dicatur uidetur oriri dubitatio quam nunc reii quit* Sol uet autem m alio capitulo JF*Si igitur fmemtrcfumit fententiam fcio nis fecundo modo expoftam f licct quod poft ipftrn. finitam uitam poftumui aliquem felicem dicere fecure & tuto non prius & eam refeilit * Dicit igitur fi fecundum opinionem folonis expecftandus eft exitus uite & tunc appellandus e aliqurf felix/non quod tunc fit fed quia antea erat m uita / quomoco non elt ab (urdu*quafi dicat quod eft abfurdum afferere/quod dum aliquifeftrehxncn poteft dici uere de ipfohlc eft felix. Nam omnifpropofitio depreterito eft utra quando idinaliquoprefenti fuituerum^gi ergo dicere iccratei fuit albufet nui lum tempus fuiffet prefens in quo focrates fuerit albus nunquam poterit efie uera lfta propofitio aifirmatiua de preterito *f« focratef fuit albui* Sic igiturr quando aliquif in uita apparebit felix et tamen nullum tempuf fuit tunc in quo uere potuimuf dicere bic eft felix propter calamitatef que acciaerc poterat quomodo uere pofTumus dicere poft exitum u te de preterito bic fuit felix *i« nunc eft appeilanJus felixncn quod fit nurc * fed quia antea fuit quomodo non licuit antea id d.cere dum erat felix« quafi dicat hoc non poteft dici de preterf to fi nunquam in prefenti idem dici potuit uere. Q_uare uidetur abfurdum ci cere ut dicebat £olon quod in exitu uite poterat aliquis appellari felix et no oum erat appellandus febx in una propter impedetes aduerfitates « Non >n« ePc bo na ratio ifta folonistinqua locabat uim opinionis lue .s. quod non priuiquam iexitu uite aliquiferatappelladus felix propter fertune mutationesxque accidere pofunt inuita quia felicitas debet eile aliquid flabile &(. r.on leuiter mutabile nec cofiftes intementate fortune ut nue etia dicet iferi?.na fiftquamur fortuna fe , pe felice & poftca miie^eiide dicem1/1 ueluti cbameleon Cbameleo.n.e aial par uo leoni fimilejquad no uidetur bibere q priii colorelied cui ciiqj colcri adlxrret talis coloris apparet: &c boc pene e circa onef coloreffibi accidit ueluti fi rubeo adberet apparet rubeus &fic no pmanetieode colore. Dicitur aiitcbameko.i» a po tu cbame deft bumileon «Eft enim ut diximus qua {i paruus leo * At enim fortunam lequiJ bec ei! fecunda pars principalis huius fecundi capituli in qua pol! quam illam opinionem folonis improbauit quibufdam fententiis nunc eam refellit cA foluit omnino affignando rationes quare aliquis inuita ae beat appellari felix * Oftendit autem primo quod felicitas eff in uita foluendo rationem folonis deinde alia ratione eadem conclufionem uel fententiam fncet quod felix erit inuita cA non folum inuita ied etiam per totam uitam.preterea offendit quod qui adeptus eff felicitatem nunquam er t mifer & fi accidere pot ut non fit beatus Sc quod felicitas non facile amittitur.Demum codudit quod ii fiunt dicendi felices tamen ut homines qui perfede opanturSc inuita pfe&a ut patebit.Dicit igitur in primis quod felicitas non eff fita inpoteftate fortune fedinnoftra St dl res ftabilis St firma. Quare non eft opus metu fortune ex petiare exitum uite ad boc ut aliquis dicatur felix ut uokbat £c!on : Sepi obat urbac duabus rationibus.prima « Id quod eff fi tum in ncftra poteftate t non eft fitum inpoteftate fortunetAt felicitafeft fita inpoteftate noftrajergo i cn eft fita inpoteftate fortune. Maior eft nota: quia nof iumufeaufa per fie: fortuna ut etiam antea declaruuim? eft caufia per accidenf et bec fiunt oppofita per fe &per accidens «Quod igitur erit inpoteftate caufe perfie no erit inpoteftate ca uie per accidens.minor eft iam probata per fuam diffinitionem qua dicebattr quod felicitas eft operatio animi per uirtutem S:cetera.ergo conclufio noftrae uera & etiam idem declarat cum dicit quod operationes proficifcentes a uiftu te Sc fecundum uirtutem fiunt domine & caufe effe&rices ipfius felicitatis .Co trarie uero .s. operationes fecundum uitia fiunt domine contrarii .fi. infelicita tls Sc mrferie ut patet ot non eft fortuna* f Tefhs eft buic.fecunda ratio ad ide probandum que fiumitur exftabilitate felicitatis & etiam exdidis folonis * Dicebat , n* fiupraut nos retulimus & quia felicitatem, quiddam ftabile & cetera» Volebat *n* folon a deo flabilem efle felicitatem/-«ut compelleretur eam no ponere inuita propter uarietatem fcrtune, Quapropter ii a iolone con ceditur quod felicitas e auidda flabile tunc probatur quod fdicitafnon eft fica inpoteflate Fortune Ikjc pado«Id quod eft maxime flabile inrebus humanis non efl ftum inpoteflate fortune* Sed feJicitas eft maxime flabilis inrebus hu manis ergo felicitas non eft fita inpoteftate fortune» maior eft clara quia ea qu e funt lortune uaria & mutabina minor probatur fic * Scientie inrebus ha manis uidetur efle maxime flabiles * At u rtutes funt flabiliores q fcientie er go felicitas que oritur auirtutibus erit maxime flabilis maior iterum huius fe cude argumentationis eft clarat quia fcientie funt certiftime&derebus necefia riis/que aliter fe habere non poiTunt-minor inqua uidetur dubium probatur» Sed pro bumfmodi declaratione fciendum quod rerum humanarum uel b ono tum bumanoru queda attnbuiitur corporftqueda anime. Corpori attribuuntur biDitus naturales 8t acquliiti adperf.ciedos tales habitus naturalestutpulcritu dotualitudotroburtcelcritasjaptitudodexteritas & Gmihatquecum lmt meor pore ab ipfa natura/perficiutur ftudio&diiigcntia aut ex ercitatione aut aliter augentur ut arte gynnaftica arte equitandiftudandi St fun ili ter. Animo aute attribuuntur habitus intellediuiJqui funt duplices aut fpcculatiui aut adiui St morales»babitus uero corporis habent perlecaufam uteerrun pantur/quia funt incorpore & coipus corrumpitur perfe St exconfequenti babitustqui et infunt Verum habitus qui funt in animo corrumpuntur peraccidens non perfe quia animus utitur in ftrumento cerporeo/quod corrumpitur» Quaprcpter fi corrumpitur liabitus ammi non perfe;led propter in ftrumertum cerrumpitur ergo per accidenftque uero corrumpuntur per accidenfftabilicra efle uidentur q ea que pfe» St fic iababemufquod ea que attribuuntur ammo/ftabiliora funt q ea que corpori,Cum uero duo attribuantur etiam animo,f habitus fpcculati uittum babituf adiui atque moralefueftat uidere uter horum fit ftabiiicr, & uidebitur alter habituii effe ftabilior a quo frequentiufexeunt operationef St cu-caquemmagif uerfabimur,At huiufmcdi funt adiue uirtutei St moralef/ magifquam fcientie ergo erunt fcabilioreffcientiii «Hoc tamen uidetur uerii inbomine ciuilitfed fortafle non eft uerum fimpLciter,hemo enim fegregatus amultitudine St penitus contemplatiuus magis uerfabiter circa contempla tionem/q adionem cum fit paucis contentus/ St fue fcientie magis tali in herebut/ q operationes morales St habitus tales,Suendum eft etiam quod du plici modo conftderari fcientia peteft, Vno modo ut eft conclufoms per demo ftrationem a fua caufa neceftaria St uerfatur circa materiam neceffariam St hoc pado fcientia eft magis certa St flabilior/cf uirtusnl.o modo ut efl habi tus in anima/ St fimili modo uirtus moralis eft habitus in anima St ineo qued funt habitus funt eque in anima« Sed hoc pado uidentur ftabilicres in anima -t «irtutes morales & adi ai quia frequentius exerceamur fecundum iffcs.Refcmm familiares&negociapublica atq epriaata magifnofexercent&trabnnt/quam. fcientie et uidentur magif neceffarie ad uitam humanam J & in bif recftc exerccn dfi effopufuirtute morali. Quare cum fecundiibasuirtutes mag:s exerceam.r 3i in iis magis uerfemur quam in feientii: tmerito in nobis uidentur feri ftubi liores.Nam in fcientiis cum fiat intermiffio lepe fit maior obliuio & ideo fiunt minus flabiles /quam uirtutefiile quarum fit exercitatio frequenf .Prcterea uir tuf moralif confiffit principaliter i,i inclinatione appetituf ut dicunt qui obhui onem non fufcipit.jfitin fexto huiufinquit pbdoiopbuf.Atqui nec babitufcuin. ratione folum «Signum erit quod obliuio haiufmodi habitus eft: fedprudentie non ell«/Prudentia autem ut fcimufadliuaeff uirtus.E* hif babemufprobatio nem mmorif quod &. quomodo uirtutef funt ilabilioref quam fcientie licet fcien tie fmt nobiliores & fic etiam habetur cu felicitas prou niat a uirtutc quod pia tfl rei firma et flabilif et quoj non ell fita in poteftate fortune, Quare no opor tet i pedare finem uiteut dicamus aliquem elie felicem eopado quo uolebat Io lon« jP« Id igitur quod queritur i Cumfuperiuf probauerit pbilofopbuf quod re licitafnon ei t fita mpoteilate fortune procedendo contra fentetiam fclonifinuc et.am procedit contra eandem & oilendit quod cum caufa felicitati f fit fita In/ nobii aliquifpotefl effe 3c appellari filix dum ell in uita&per totam uitam 6c jd quod queritur «i« utrum fit felix in uita et per totam uitam fiiicct competet &c aderit ei«Hoc offenditur jquia femper & f non fiemper cum fit homo- falte m. maxime operabitur uel contemplabitur fecundam uirtutem. 0_eod autem ita facere pxffiit probatur. Id quod bibet in fe habitum t operatur fecundum ilium habitum cum uult «At felix habet in ie habitum uirtutil ergo operabitur fccin dum ilium habitum qaandocunq; uoluerit: quod autem felix uelit fiemper cf e rari fecundum uirtutes declarat philofopbus et dicit quod operatur maxime ic eundum uirtutes preciariffimas que funt in iplo « Deledlatur enim mirum in modum operationibus fuis t quii operando femper ell fdixSt percipit quod uir tutes que fiunt in eo fruffra effe uiderenturjnifi operaretur «Semper igitur ueliet operan & femper fere potellcum habeat irffe habitum & uirtutem mpoteilate fiua.erit igitur felix ptota uitam uel femper uel maxime operar,do uel cog tan do fecundum uirtutem «Fortunamqj.bacinparte pbilofopbus affert fuccefiie «V« fententias que oriuntur ex didis fuis & declarant naturam felicis « Pri ma ell qaa offenditur quod felix potell effe per totam uitam ut non impedia tur a fortuna 'fed eam feret pulcerrime per omnia quia habebit illa tria per ordi nem felix «erit uir bonus atque ex eo quadratus & fine uituperaticne« Felix ell bonus aliter non effet felix «ell etiam bonus prudens: quapropter erit quadi a tuf quomodocunque aduemat fortuna » Q uadratum reperitur in numero iin f» gura St in corpore. Numerus quadratus ell die qui refiultat ex fe ipfo infe ipfum ut quater quatuor conftitiiut fcxdecim : etiam ipfaquaternftas eft nnr. erus p fecTtus «Continetenim in fe ui numerum denarium tukra.quem rxn proprie eft numerus «Nam reliqui ultra qui dicuntur numeri funt replicationes priorum numerorum»Contmet autem ui denarium numerum quaternitas quia continet quatuorxiii«iixi«que iimul colleda conftituunt decem «Figura quadrata cft ttia perfedlatigura.Continetur enim quatuor lineis equalibus & habet quatuor agu 1 os equales xCorpus quadratum eft etiam perfectum corpus tut eft cubus« Ha bet enim fex fuperficies quadratas equales quarum unaqueqjbabet quatuor line as St quatuor angulos Scquomodocunq; iaceat femper flat re dius & eodem mo dotquia omnes eiufpartes funt equales * Similiter homo felix femper fe habet eodem modo & propter uirtutesquasbabetin letretinetin omnibus equalita tem quandam «£ft igitur felix numerus quadratus Iquia ut partes numeri qua drati iunt fimiles & equaleftfic eperationef boni uiri inquacunq; re & fortuna fe per erunt fimilef & mediocritatem liiam uirtutif f mp leruantcfS: ut numeruf quaternarius continet m fecmnem uim & perftdlionem numeri! fic u;r bonuf 6c felix continet in le omnefperfecftiones uirtutif t quibuf bene cf. redle utitur in quacunque fortuna «Eft etiam felix ut figura quadrata & ut quadratum:quea ha bet quatuor lineafequalef & quatuor angulofrectof* Vir enim bonuf & felix non eft uariuf&non uariatur a fortunatfed femper eft equalif bi redus.Eftetia corpuf quadratum ueluti cubuf« Nam ut iiie quo modo cunq, laciatur f mp er ftat redluEita uir felix in quacunque fortuna liat equalif &c reduf &c nunquam flediitur.Ex boc fequitur quod erit fine uituperatione & non faciet aliquid inde eorum led generole conftantifliime fe habebit in quacunque fortuna « Jr« Cum autem a fortuna «Secunda eft fententia 1 qua magifdiftindie fe declarat * Dicit enim quod cum fortuna fit proplpera aut aduerfaJ & bec ambo peffint ef fe aut parua aut magna«Deciarat nunc de paruif motibuf fortune dicendo que d paruain utranq; partem fiue aduerfa fint fue profrera minimum babet meme tum« Grandia uero: tertia fententia in qua loquitur de magnif & frequen tibuf motibuffortune in utranque partem» Sed fi fint magna et profpera bone ftant felicitatem«Illa enim quibuf felix poteft exercere facile et expedire fuaf operationef et uti illif pulcerrime /condecorant felicitatem »'Sed magne j roi pentatef funt buiuimodi ergo et cetera.Notandum quod diuitie defe nen dicu tur proprie bone aut male fed potiuf fecundum ufu pofiidentif t:cl utentif ide o dixit ufuf ftudiofuf et cetera «J?« Sin aduerfa : quarta fententia in epa cftend t quod magne aduerfitatef impediunt uel ledunt felicitatem «Impedire erum ui dentur opationefipfiuf felicitatif. Attamen et in biflquinta fententia cua ei detur moderari quartam et tollere 'difficultatem fiqua crire tur ex p recect i. ti fe tentia»Dicit quod etiam inaduerfitatibuf elucet puler tudo uirtutifc t uirt uf fe Ucif*Nam fi operationef «f«tam bone quam mile funt domine uite. i - talem uita efficiunt; qualef funt ip(e profedo nemo beatufet felix poterit fieri mifer ob calamitatef: quia quifquam non potefi fieri mifer nifi per uitia fi talsa icfeft operationes funt domine uite ut oftendimufx Sed felix ex aduerfif femper elici et quid boni efie poteftxQ uod fi in priami calamitates incident non tame erit beatuCSunt qui faciunt differentiam inter beatum & felicem «fiquod beatus fit perfede felix 6t omnibus bonis preditus fi! icet animi corpcrif &c fortune. Felix uero poff.t effe fine bonis externis & quafi dicat iiquis felix inciderit inerunnas priamitquod etiam remanebit felix cum non faciat improba / fed tamen non e rit beatus ideft perfede felix omnibus bonis * Itaqj fi non erit beatus in cidensin maximas calamitates ergononer.it felix«non ualet x Sed uidetur bic pbilofopbuf medium ponereinter miferum & felicem ideft hominem qui non fit nec felix nec mifer quafi dicat homo felix uel beatus nunquam peteft efie mi fer /fed propter maximas & inufitatas aduerfitates poterit deuenire & fieri non felix uel non beatus; fed non tamen mifer* Q_uod fi efficietur non felix boc non erit facile & leui de caufa ifed maxima «At maxime aduerfitates non fepe e ueniunt hominibus tfcd raro ut priamo euemt* Vnde in tam maxima hominum multitudine & multif teporibus pauca exepla memorantur > Quare ut poffum? dicere in effate funt calores quanuif aliquando 6c raro euenerit frigora/ fic pcfiu mufdicere fine formidine aliquem felicem appellare in uita iquanuis aliquando felicibus maxime aduerfitates euenerint ex quibus 8c fi non fint ut antea felices non tamen funt fadi miferi xHoc autem accideret fi defperatione quadam labe retur in uitia x Quare fi maxima de caufa felicitatem amitteret non facile nec breui tempore eam recuperaret quia plurimis ei epus effet adipfam recuperati dam* Quare felix non erit uarius ac leuiter mutabilis «1» Quid igitur obftatt Hac in parte pbilofopbus concludit folutionem fuam contra fententiam folonif & affert deferiptionem felicis dicendo quod cum bec ita fint offendimus quid uetat dicere eum felicem qui operetur fecudum uirtutem perfedam & fit exter nis bonis fufficienter abundas Ino etiam in quouis tempore: fed in uitaperfec taideff uel per totam uitarn uel accipiens longitudinem uite perfedam xDein de fi addendaeft alia particula filicet ita uidurus & congrue monturustbee ad deturpartim ex conditione humane uite et in certitudine futuri partim etiam ut felicitas fit omnino perfeda 6c ex omni parte munita & uidetur loqui de felici tite cimli * Quare cum bec ita fint uiuentium eos tq bus bec fupradida inerfit dicemus beatos non fimpliciter fed ut bommestqui no ita habent in hac uita be atitudinem/ut nullo modo mutari poff.t/ficut eftindiuinis fubftantiis/quibus necefiario ineff felicitas *Hominibus uero non necefiario ineft «Quapropter& dnnoueri poteff ab habentibus licet raro &cum difficultate prefertim felicitas que eff adiua tantum 5c fui ad le ipfum tfelicitas uero auilis de qua uidetur pre cipue loqui/ pro tanto magis poteff amittii quanto magis indiget bonis exter itis J?\Perfed:am uirtutem ideft prudentiam que e reda ratio reliqua^ « J? Co grue moriturus ideft non turpi morte fed couenienter &confetientcr fecundu ate adatn uitam ut moriuntur uiri fortes uel naturali morte difioluti « jrFor tunaaiitpofterorum; Hoceft tertium capitulum buras tertii tradatus : m q uo poftea q oftedit quomodo in bac uitaeft felicitas i nunc offendit quomo do pofterioig fortune ptineant ad felices i que declaratio cft folutio dubitatio nis propofite i precedenti capitulo. Diuiditur autem boc in tres partes«Pri mo ondit quod calamitates pofterorutn & amicorum pertinent uel; redundat ad felices, Secudo quod calamitates fiue fortune pofterorutn & amicorum gti net admortuos no tamen ut aduiuetes « Tertio oftendit quod fortune pcftero §15c conditiones fiue male fiue bone /aut non redundant ad mortuos aut fi p ueniut no tantum babent momenti ut defundos ex mifens reddat felices uel ex felicibus miferos Dicit autem in primarqued ea / que funt aliena abofficiis a micitienon funt tribuenda felici» Sed dicere fortunas pofterorum dc amicorum nibil ptineread felices uidetur alienum abofticiis 5c finibus amicitie ergo non edicendum quod nibil pertineant.Effet etiam boc contra com unem opinione bominum/qui tantum tribuunt amicitie/ ut amicoji onia uelint ccmunia^» & * Enim uero cu plura: In bac parte declarat qualia 8c que funt dia que perueni unt adteiicem fiqua perueniut ex pofterorii & amicorii fortunis & dicit quod de clarare fmgula mebratim diftinguendo que&qualia funt & etiam gradus po fterorum nimium longum 8c quifi infinitum uideretur: fed utamur diftitiione ut ante» Diximufenim quod fi felix mutatur mutari uidetur a magnis fortunis ieuprofpera fint feu aduerfa«Nam pro (pera augentt aduerfa ledunt felicitate» parua autem non mutant felicem« eode modo dicemus de bis que cucniunt po fteris amicis aut affinibus ipfius felicis «Aut enim funt prospera aut aduerfa et iteji aut magna aut parua«A paruis non mutatur felixiamagnis mutatur nen tame ita ac 11 fibi euenirent illa feu profpera fint feu aduerfa« & Differunt a iit» Hec eft fecunda pars buius capituli in qua oftendit /quo pado calamitates po fterorum adfelicem perueniant et quod non ita ad eos mortuos ut aduiuetes: cC uidetur ferre tale rationem «Mala que eueniunt felicibus uiuis& eaque proue munt adeof mortuofex pofterof^ calamitatibufmagifdifferunt {qua differant ea mala que aguntur 1 & que recitantur ada/recitantur inquam intragediif. Na illa dum aguntur uebementer tangunt eof qui talia agunt uel patiuntur {dum autem recitantur non eo pado pertinet» ergo bona & mala/ que eueniunt pcftc rif non eodem modo perueni unt ad felicef uiuentefdficut ad mertuof / quafi di cat aduerfitatef filiorum & amicorum tangunt felicefuiuentef fatif { mortuof: uero parum aut nibil» y, Quin potiuf: Tertia parfbuiufcapituli: in qua con eludit quod pro Iperitatef Sc aduerftatcfpoftero^ parn aut nibil ptinent ad mor tuofScfiquicquam pertinent non ita tameri ut felicef nen fdicefi autno felices f 3 r feficef facere poffint& cum diot aut (Impliciter aut iliifintelligendum efl quod! Fortune pa^ momenti felicibuf qupmcdocunque fint & bcc fimpl ici ter/quia for tune non funt de efientia fehcitatif uel fi bcc uniuerfaliter fumptum haberet du bium quia magna uideat afferre magnum momentum ideo dicit uel ipfis« f« mortuif quia edam illa que funt magna de fe: funt iiiif parua uel nullius mo tnenti , ,Hi$ boepado determinatis * Hiceflquartuf tradatus buiuf primi libri in quo pbilofophufpofleaquam declarauit dubitationef que pertinebat ad defer iptionemfelicitatif'nunc juelligat utrum felicitas f;t de numero bonoru laudabilium, an honorabilium Sc m qua parte anima cenf ffit. Diuiditurin duo capitula in primo querit utrum felicitas fit bonorum laudabilium an honorabili um.Infecundo docet inqua pirte anime confffit felicitas»Quamq aliqui expo fitores dicat hoc pado tamen dicere etiam pollemus quod poftea qua pbilofo pbus delcripfit & diffiniuit felicitatem & declarauit non nulla 'que ad eam diffj «itionem pertinebant & in ea diffinitione fumptafit uirtuf: de qua incipiet di cere in fecundo libro; ideo in fecundo capitulo huius tradatus uoluit diuidere potentias animi & de ipfis rrad are ' quantum pertinebat ad moralem «F rimu capitulum rurfus diuiditur in tres partes *In pr ma proponit id 'quod uult incj rere fi licet utrum felicitas fit bonorum laudabiliumtan honorabilium» In ficun da offendit quol felicitas non efl de genere laudabilium «In tertia quod ipla efl de genere honorabilium « Iam enim lepiflime dixit felicitatem elfe bonum « Quod igitur bonit laud ibile an honorabile ,In prima igitur parte philofcphuf dicit quod hif hoc pado determinatis fiiicet que dida funt pofl diffinitionem feliqtatif infuperiori tradatu tertio fiiicet de caufa & fubiedo felicitatis & de te pore inquo dfci poteft felix ruidendum qualis ft felicitas utrum bonorum lauda piliumUn honorabilium «Sunt enim tria in quorum aliquo quii felicitatem po neret fiiicet potentie tum bona laudabilia ; tum bona honorabilia» Non efl att de numero potentiarum quia operatio non cft potentia felicitas efl operatiojpre terea facultas & potentia interdum diriguntur ad malum {felicitas uero femper efl bona» Quare cum non fint de numero potentiarum uel facultatum «Reflat inquirendum utrum fit de numero laudabilium an honorabilium'de quo rnav- is efl dubium Scex hac inuefligatione percipietur aliquid quod uidetur compete re felicitati eo quo talis eil»Notandum quod bonarum quedam diuina' queda bumana.Humana rurfus quedam femper detetmmata ad bonum quedam in terminata ut fint ad utrumlibet & efei poffint aut bona aut mala ut babem? utuntur ut quedam potentie uel facultates ut medicina t que dirigi potefl ad in terf ciendum & fanandum 'ars nauigandi ad exportandum utilia & piraticam e xercendam & alia huiubnodi' quorum de numero philofopbus non uult effe fe licitatem 6c pofl habet hec tanquam fit aliquid per (e notum«Reflant bona de terminata ad bonum femper bec iterum bifariam funt aut per fe aut ob aliud* 03 aliud ut uirtutes que funt ob opetationem & talia dicuntur laudabilia ? per fe ut operatio fecundum uirtutem ideft ipfa felicitas que non eft obaliud & talia dicuntur de numero bonorum honorabilium ut inferius offendet. J\ Omne ita q; laudabile; bec eft fecunda pars in qua offendit quod felicitas non eft: de nume ro laudabilium &hoc probat primo ratione poftea audoritate Eudo,vi.primo igitur dicit hoc pado .Id quod laudatur eft affedum aliqua qualitate & ordina tur & refertur ad aliquid aliud bonum quod eft: preftabiliut fe * Sed felicitas non eft buiufmodi ergo felicitas non eft de numero laudabilium. Ponit autem exe plain habitibus animi & corporis & dicit quod lfti laudanturiquia referuntur ad aliud ideft ad operationem & quia per bos habitus bene operamur ut iuftum pp operationem iuftitie. Robuftum quia cu fit naturalis pot exercere opera robu fti hominis uelocem quia pot uelociter currere. Quapropter ifti habitus laudan tur quia referuntur ad adiones . Quod fi laus eft eorum que referuntur : rerum optimarum non erit laus * Laudamus igitur ea que referuntur : ut ex habitibus tum animi tum corporis oftendit pbilofopbus. Declarat etiam id exemplo fub ftantiarum feparatarum i quas deofappeliat.Hi enim dicit pbilofopbus ridicu li uidentur fi laudantur eo modo que laudari homines folent / fequeretur enim quod ordinarentur 5e referentur ad aliud & referremus hoc pado deum ad nos.i. faceremus eu fimilem nobifenon ergo laudatur ec pado deus/fed honoratur.ife etiam ipfqfelicitas eft de numero honorabilium quia non refertur ad aliud. Op timis enim conuenit aliquid maiufquam laus, Felicitas eft optimum & fiunit quoddam ergo aliquid aliud maius / quam laus ei conuenire uidetur. Dubitatur auia non uidetur uerum quod di i ideft fubftantie feparate non laudatur fed pre fertim ipfedcus nofter cum dauid&alii prophete multis inlocis incitent bomi nes ad laudem dei .Dicendum igitur quod bifariam poflumus loqui de deo aut eo pado quo folemuf laudare homines filicet quod non uincatur a cupiditatib? aut quod agat aliquod bonum redundanf ad iplum tanquam fe perficienf. P.oc enim fieri non debet cum nulla perfedione indigeat deuf & fit ex omni parte perfedufnec propbete bec modo laudandum dixerunt.Ineptum enim uidetur dicit pbilofopbuf. Alio modo dicimufeii efle laudandum / qui agit bona in no bif&eftcaufaefficienf bonorum omniu/quebabemuf & hoc pacto laudandum deum propbete didit ut auclorem noftri boni & benefadorem noftrum ut gra ti&memoref beneficiorum quo ad fieri poteft uideamur.Sic enim laudantes ,p acceptif bonifgratiafagereuidemurx Vel dicere poffumufquod deuflaudatur ut caufa effictenfnonut finalif. Eft enim finifulcimufadquem omnia referutur fine controuerfia . JV Videtur autem J Probat audoritate eudoxi quod felicitaf non eft de numero laudabilium .Dicebat enim cudoxuf uoluptatem efle fiimii bonum: & probat hoc pado. Omne bonum humanum aut debet laudari 'aut honorari. Atuoluptaf eft bonum & non laudatur ergo eft bonum honorabile/ Sed bonu m, bondrabile eft fummum bonum ergo uoluptafeft fummum boni? Ncn enim refertur ad aliud /ideo non laudatur «Verum bec trite dncutere uide tur pertinere ad oracoref dicit pbilofopbuf.Notandum quod pbilofopbuf ,r bat modum arguedi ipfuf Eudoxi non tamen probat opinionem fuam is; icet quod uoluptaf fit fummum bonum queeunq; fit ilia fiue turpiffiue bcnefta, Ofted.t enim poftea/quod fumma uoluptaf (equitur 5c comitatur felicitatem tanquam umbra corpuf * j*, Nobif autem I beceft tertiaparfmquaconcludit quod feii citaf eft de numero honorabilium & perferorum, f quia eft principium ideft ca u 'a/ & caufa finalifcuiuf gratia omnia facimufuocatur autem principium ouia eit caufa principali!iima agibilium & quod primum eft in intentione» Vndepbi Iofopbus in libro pbificoru dicit quod fmifeft caufa caufarum quia ut ita loquar neceftitat omnef aliafcaufaf & a nulla neceffitatur * EHcitur autem principium quia ncfmouet ad operandum 6» eft primum in intentioneiEnifautem d.citur quia eft ultimum in exeeutione i ad quof omnes adlionef diriguntur* Nec eft abfurdum quod idem diuerfifrelpe&rbuf dicatur principium &: finit * J? * Cum autem lpfa felicitaf t Hoc eft lecundum capitulum buiufcuarti tradatuf in quo poftquam inuemt felicitatem effe de numero bonorum boncrabilium c/. boc fibi competere ueluti quedam propnetaf/nunc querit m qua parte anime fit ipfa felicitaf cum dixerit eam effe animi operationem & boc etiam facit ut i cipere pofllt docere deuirtutibuf que fumpte fuere in diffinitione felidtatiC Vir tut-f autem percipi non poterantjnifipriufdiftmguerentur potent.eaie/quantu pertineret ad moralem ob cognitionem uirtutum de quibus incipiet docere in fecundo b unis/ut partes diffinitionis allate de felicitate perfe&e cognofcantur.-Diuiditur boc capitulum in tres putes «In prima declarat pbdofcpbus quod eft confiderandum de uirtute ut melius percipiatur felicitas -Ide de anima alioca ex parte & tantum/ quantum pertinet aa ciuilem .uel moralem ,p cognitione ipfa rum 'uirtutum «In (ecunda diuiditanimai partes fuas«In tertia diuidit uirtutes fecundum partes ideft potentias anime„Dicit autem in primif qued ad banc ici entiam pertinet confiderare de uirtute«probatur*Si ad banc fcientiam t ertinet confideratio felicitatis t pertinet etiam confideracio uirtutis«Atpnmum eft er go 8c fecundum « Item adeiuilem fcientiam pertinet confideratio deuirtute, Sed bec eft ciuilis fcientia ergo & cetera «Et enim cum felicitas diffiniatur quod eft operatio animi per uirtutem & partes diffinitionis fmt dilatande & declarande ut antea dixit'8c uirtus fit una pars maxima lpfius diffinitionis non incongrue e uidendum de ipfa uirtute: ut cognitis partibus melius cogncfcatur totum «i < diffinitio felicitatis conftituta ex talibus partibuf & boc (pedat ad hominem ciuilem quia maxime laborat circa uirtute ut ciues bonos efficiat/ fout minos circa cretenfes 6c Ligurgus circa lacedemonios fecit * Curam enim adhibuerunt ut uirtutibus & bonis moribus inftituerent exuef* Sed cum de f elicitate huma ni querataride virtite etiam humana eft perquirendum non corpcrif ftdanimi que e propria homini f tcorpcrif enim aliifqucq; animalibuf uidetir efe ccmu mi x Jr Q_uecumiira (inttCum uirtuff.t in animo tanquam accidenfmfuo lub iedlo/ profecto dc fubie&o ujrtutif ideft ipfa anima e aliqua exparte confideran dum dicit pbilofopbuf aciuili K Eft enim uirtuffanitaf animi introducenda in animo i ficut lanitafcorporif in corpore * At cum medicufuult introducere fanitatem in oculo uel i toto corpore/ confideratoculum Stcorpuhmulto magii debet confiderare de animo qui uult introducere uirtutem ideft famtatem iani mo* jp x Verum iftorum gratiajoftenditpbilofopbufquatenufa ciuili fit perqui rendumde ipfa anima f licet non fimpiiciter fed aliqua ex parte &quatenu(per tinet ad hanc moralem materiam Scadcognofcendum fubietftum uirtutii difti guendo potentiaf anime ut cognofcamuf inquibuf funt uirtutef/ dc no ulteri? *£ft enim trica difcuffio alteriuf fpeculationif : Pertinet nanq; ad i Erum oe a nima S’ iftorum gratia filicet uirtutum & merum * St * Dicuntur autem de ipla : Heceft fecunda pars in qua incipitdiuidere anima in parteffuaf&affert primo unam diuifionem poftea aliam «Dicit autem quod ilia funt antea d:da de anima & in externif fermonibuftquafi dicantur deipfa alibi filicet inlibro de anima/ Scttiam in externif fcrmonibuCSciendum quod cum ariftoteief mul tos libro f compofuiffet in duo genera illof diuif.t; & eorum quofdam appella mt acromaticui ideft dignof auditu dc tales funt libri eiuf fummo ordine tompo fiti ad tradendam, dobtrinam ut libri dialectice: moralis naturalif dc metaf hi fice philolophie: aliud eft genus eorum qui facfli funt extra ordinem ille m gra tia petentium ut funt non nulla opera ad alexandrum &c quedam eius carm ina dc f milia que appellat externa quia non continentur in illo ordine dcdlrir.e« Quare multa funt dicfta de anima m externif fermonibus interque dc jfta qued anime parf queda eft rationalis quedam mraticnalis :quequide partes potetie funt & utrum differant re dc fubie&ot an ratione tantu non refert inpreft ntiar u que- ereet tamen innuitdifferre ratione/nen autem fubitdo cum ponit exem. pium de concauo circunferentiefiue circuli dc conuexo et uidetur etiam hic tan gere platonem latenter pro quo eft animaduertendti quod duplex eft opinio de potentiifanimexPlato dixit eas diftingui non folum ratione/ fd etiam fubiec toxitaq; aliam effe in corde i alia in cerebro i aliam inepate ccllocauit ideft rati onem in cerebro t irafeibilem in corde i concupifcibilem in epate pofuit “t ituf culanis refert etiam cicero «Verum bec menbra diuerfa funt fubiecfto ut patet* philofophi uero fententia eft quod anime partes ratione tantum differant /nen i ubiecfto ideft ut idem illarum effet unum q; fubie&um anima ipfa dc effentia anime differrent autem dc diftinguerentur ratione ficut concauum dc contexum in circunferentia circuli ubi ratio conuexi alia eft a ratione ccncaui t re autem et fubiecfto funt idem in ipfa circunferentia ficut afce^fff dc defcenfus in fcala dc + f h? t Htt Hih*y ; riiifXCo ^ / t Anulla *Hanc lententiam {equitur dedor fubtilss qui etiam uult 'affedus pro prios non differre re a fubiedo ifed tantum ratione & idem dicitde potentiis animeique ientetia e uaide fubtilis*Sed inteliigendu quod piato non locauit ea iuariis menbris /ac fi anima eflet m partes diftrada & diuifa et eius una pars eflet mcerebro alia & cetera; fed intellexit quod potentia anime; quia principa liter exercebant operationes luas per iila membra tanquam per mftrumenta ; i deo erat quodammodo affixe illis ; uerutn inteiledus ipfe non dicitur efie iftru mento corporeo nec extenditur extenfione fubiedi ut dicit pbilofopbus inlibro de anima«^’« Pars autem ; diuifa eft anima in partem rationalem & inrationa lemtn unc fub diuidit partem inrationalem & cum eflet dmidenda in uegetati uam & fenfitiuam accipit ftatim partemuegetatiuamffenfltiuam poflea fumet inferius * Oftendit autem in primif uegetatiuam non efle propriam hominis duabus rationibus*Iiia pars anime flue potentia non eft propria bominis que e communis omnibus ammatibuflAtpars uegetatiua eft buiuimodi ergo & cete ra< Debet ergo remoneri apotentiis propriis bominis quia, inilLa nuilo modo co f.ftet u rtuf humana nec eciam ex confequenti felicitas *J?* Communis; filicet no tantum bomini fed omnibus animatis & in eundis que nutriutur ut plante ut embriones ut animaliaperfeda*embrio uidetur efle animal cu eft fubftantia animata feniibilis; fed eft imperfedu adhuc animal» Jf* Nam bec anime gs* fecunda ratio* Id non eft proprium bomini quo bo nec bonus nec malus dicitur fed ex operationibus talis partis anime bo non dicitur necprauus nec bonus er gotalifogatio no erit ,ppria bomini nec exeolequetipotetia aqua qidit iila.ma ior patet«minor declaratur a pbilofoplx» qa per iopnum in quo bec maxime og atur* {«potentia uegetatiua; non dicitur bonuf bo uel maius «Ideo bene dixerunt antiqui teiices a miieris irr dimidio uite tempore nibil differre5tdicitboc rede al rerri quia fompnus eft ociofltas animi * perociofltate uero animi nibil difcer nitur nec uidetur differre ftudiofuf a prauo*Poft bec affert moderatione quanda eius quod dixit filicet felicem non differre ab in felici in iompno & dicit quod forte differunt in boc quia cum utri q; in dormiendo uideant fompnia; fJix ba bebit optima fopnia; mifer e contra* Solent enim iomnia fieri fimilia operatio nibus & bec eft differentia; licet parua* Notandum quod fompnia bonorum fuC meliora fopniis uitioforumlquia fopnia fiunt a motione fenfuum * Nam exter ni fenlus mouentur ab obiedis fuis & ifti motus perueniunt uej 'eo^ obiedojji {peties ad internos fenfus Si reprefentantur [in fompnis 8i mouetur uis cogita tiua iterdu etia ipfa ratio «Sic igitur meliora erunt fompnia felicium quia fenfus reprefentant ea que fufceperunt «Sufceperunt aute meliora ex rebus felicium er go Si cetera *i** Videtur autem i pbilofopbuffuperius diuifit partes anime in rationalem ; & inrationalem poftea febdiuiut lpiasa inrationalem cuiufduafdi ximufeffe partes filicet uegetatiuam & fenflciuam iffam de uegetatiua dixit ea q; poff babuit quia nullo modo in ea poteff effe bumani uirtus&eff omn no in rado lalist nunc uero fumit alteram partem in rationalem.i. fenfitiuam & dicit quod eff quedam alia natura & fpecies mrationalis/que differt 3 fupiore quia ilia eff iurationalirpeuitus tbec etiam eff mrationalis de natura Tua & eflentu fua J tamen quo quomodo particepa rationis» Offendit autem primo quod eff mra tioniiis.Id quod repugnat rationi eff in rationale /fed in anima eff aliquid repu gnans ratiomino eff autem pars uegetatiua quia iam illa poftbabita eff / fed ap petituf ienfitiuus«ergo in anima eat appetiius fenfitiuus mrationalis pars depo tentia» Q_uod autem fit aliquid tale in anima repugnans rationi probat pbilofo pbus exemplo continentis &Cincontinentis «Nam in utroqj eff ratio / & eff eti am quod aduerfatur rationi «Verum in continende ratio uincit «In ipfo in conti nete uicitur abappetitu.Et dicit qd ita fit quadoqj in anima ficut in corpore qua do bubet aliqua mebra lelLtuc«n«alia,mibra ferutur in parte oppofta&no 111 eam in qua ueliet egrotus «Ita f,t dicit pbiloiopbus in anima prefertim inconti nentis ubi eff talis pars repugnans rationi ergo 111 rationalis «Sed in corpore cj ' dem talis repugnantia uel ob inobedientia magis patet qui fubicitur fenfui in anima autem magiflatet «Sed quomodo lffa dsfferant /non oportet nunc deter minarequia fufficit babere tale exemplum ad percipiendum quod eff in anima pars repugnans rationi Stideo m rationalifideft appetitus feniitiuus « i*.Vide tur autem 8c boc: nunc offendit pbilofopbus quod bec pars fenlkiua uel appeti tiua cum fit natura m rationalis/tamen quo quomodo dicitur particeps rationif exeo quod paret rationi«Vt in bomme continente apparet inquo & fi appetitu f pugnet cum ratione tamen cedit tandem rationi «Sed boc magis apparet in bo mine temoerato uel forti X in quibuffme ulla repugnantia ftatiin pars appetiti ua obtemperat rationi «Temperatus emm habitum iam habet / per quem faci le operatur fecundum rationem dc non repugnante appetitui/que affuefecit obe dire rationi adeo ut femper fit paratufei obtemperare «Continens uero non ha bet adhuc babitum uirtutis fed difpofitionem / &quanuis ineo etiam appetitus obtemperet rationi/tamen cu difficultate & non fine pugna «Appetitus igitur eff una pars inrationalis de natura fua i que tamen dicitur particeps rationis in quantum eff obtemperans rationi «j^Pars igitur i nuncpbiiofopbufcolligit ex fuprad;(ff is St concludit quod bec eff diftincffio anime mrationalis fibeet duplex aiia eff pars uegetatiua pemtuC expers rationif & bec poffbabita eff a phi lofopbo; alia eff fenfitiua que uocatur appetitiua ut m fecundo de anima dicit pbilofopbuffilicetfi fenfitiuti ineffScappetitiuum etiam ineft«Hec autem uif dicit pbilofopbus eff quodammodo particeps rationis/non qued in fe habeat ra donem fed in quintum eff obediens rationi & boc modo appatre quodfpfa non bibet in fe rationem per effentiamfed ut patris & amicorum ideft habet ratio nem que eff inahotueluti filium dicimus babae rationem patris/cuando cbte per at patri et fufciplt in (e rationem /quam afiignat Tibi pater' & imponit Sc filiuf obtemperat confiliopatris uel amicus admonitionibus & confiliis amici fui.Notandum quod bec pars non dicitur particeps rationifex eo quod habeat in fe rationem uel ita fufcipiat in fe ut fiat rationalis.Nam fic mutaret nituram StefFentiam fuam quod efl abfurdum : fed inteiligendum eft quod jficut filiuf obtemperans prudentie patris dicitur quo quo modo particepf prudentiej & cc cufqui uidentem hominem feqaitur/dicitur quo quo mode uidens & particepf ' uifuft Sic appetitus fenf tiuuf dicitur particeps rationis eo quod efl obtemperaf rationi« Notandum quod fagacifiima natura que non ematicarum*duplex efl ratio quantum ad hoc propofitum {pedat / u ra qua incitamur abamicif uel a patre uel ab aliis confulentibus nobifSctalifdi citur perfuafiua cuiuf dicimur eo modo participef cum ei obtemperemuf ficut appetitiua dicitur particepf rationif cum ei obtemperat* Alia efl demonflrati ua St neceffaria Sc in parte rationali per efTentiam idefl intelledum / que cogit nofaffentiri ueritati ut faciunt mathematici afferentef fuaf demonflrationef ne ceffariaf» Illa autem prior dequa loquitur philofopbuf efl perfuafiua circa refa gendaf Senon circa fperandaf8i fuadet affentiri & no cogit« JT-Atcp hanc parte: probat eandem fententiam filicet quod ilLa inrationalifparfefl particepf ratio mfquoquomodo& hoc probat ex ligno quia f, boc non effetri* nen haberemuf in anima partem unam aptam ad obtemperandum rationi iuperflue cfient om nef admonitionefincrepationef* Ergo uidetur aliqua effe talif ut f t apia pare re rationi / non efl uegctatiua ut diximufnon enim admonetur ut nutriat aut . non nutriat qaia agit femper offitium fuum fecundum curfum nature fue fnen efl etiam ratio / quia ea de natura fua fem per imperat St non dicit! r rationem parere rationi * efl ergo uifappetitiua ut diximuf / quae potell perfuaderi Quod fi oporteat i Hac in parte philofopbuf alio modo affert hanc eandem di uifionem «Siquif enim dixiffet /o / Anfloteleftu dieifquod inrationahfeft du plex filicet uegetatiua St appetitiua St poflea dici f quod appetitiua potcuequo m odo dici rationaliftmeliufeffet ponere hanc fub pa^te rationali dicendo quod rationalif efl duplex idefl quod quedam efl rationahfper efienciamfquedam p participationetdicit philofopbuf quod nihil refert utrum uelimufponere iflam partem queefl^obtemperanfrationi fub illo menbro quod dicitur rationale $c tunc diuidamuf hoc pado quod partium anime quedam efl in rationalif queda rationalif. rationalifefl duplexfquedam F0" eflentji talifjquedam non per effen tiarn I fedperparticipationem tahfeteodcm rediit fententia/quia potdl ccllo cari fub inrationali exeo quod efl in rationalif natura :fub rationali ex eo quod e particeps rationifperobedientiaminec efl abfurdum quod diuerfif refpedibuf S fub diuerfis membris locetur» Diuiditur & uirtuf: Hec efl tertia pars buiufca pituli :m qua diuidit uirtutes fecundu partes anime quarum funt babituf«Na per diuifionem partium anime muemt fubieda uirtutum t in quibuffunt ipfe uirtutef&beneproceflit «Inuenit autem duafpartes anime humane t inqua efl ratio Si id quod obedit rationi«Ideo uidetur anima humana collocari media in ter ea que funt penituf ratio & fubflatie feparate &c ea que funt omnino expertia rationifut bruta&plante & huiufmodi «Sunt igitur anime humane partefduc filicet ratio et appetituf (enfitiuus» Hac diuifione flante diuidit philofophuf uirtutefSc dicit quod earum quedam dicuntur intellediue uel rationif tquedam moralef uel morum«Intellediue funt in rationali parte per efientiam ideft in telj.edu j moralefuero funt in parte que obedit rationi ldefl in appetitu fenfiti uq declarat hafuirtutcf inter fe differte quia cum uolumufaliquem laudarem de moribuf non dicimuf ilium efie lapientem 'fed fortem uel temperatum ; cii autem uolumufaliqucm laudare in ratione & de inteiledu non dicimuf illum temperatum uel fortem J fed fapientem «ergo ille funt uirtutefmoralef t be in teilediue: quod autem communi nomine debeant appellari uirtutef dicit phi lofopbuf^quia ea quibufbommes laudantur uel omnes babituf / qui laudari fo knt funt uirtutef, Sed tam habitus inteliediui quam moraleflaudantur ergo o nefilli funt communi nomine appellande uirtutefSe innomine conueniunt 'dif ferunt polia quia alie funt]uirtutef moralefjalie inteliediue« Notandum quod bene dillinguuntur uirtutes fecundum potentias anime > Nam cum quelibet uirtus fit perfedio eius cuius e uirtus oportet utperfedioequetur ei cuius dici tur efle pcrfedioiuirtutef ergo equabiitur illifpotentiis/quarum.funt perfed io nes ita ut ficuti diuiduntur & dillinguuntur anime potentiejita uirtutes diui di & diflingui debent« Notandum quod pbilofopbus ut dixit proquanto fpee tat ad hoc propofitum diuifit potentias anime ut cx tali diuifione poffit diflm guere uirtutes 5e collocare eas in propriis potentiis anime tanquam in fuo fubi edo cum uirtutes fint accidentia : que per fe flare non pofiunt« (Quapropter dillinxit potentias anime dupliciter id efl In partem rationalem et irationale. Inrationale rurfus iparte penit? irationale uegetatiua et ialia natura irationale : participatione tamen rationalem id efl appetitiuam« hationalem item po tentiam diuifit dupliciter» Inpartem penitus rationalem id efl itelledum et in parte rationale participatione.i.appetitiua^que pot cadere fub utro membro di uifionis.In inteiledu pofuit uirtutes intellediuas ut fapientiam prudetiam et •c .In appetitu fenfitiuo pofuit uirtutes morales: ut temperantem ct cetera. g* iXjSmSECVNDVS* VM AVTEM DVPLEX SIT VlRTVS t In primo I» brophilofophus inuenit finem ultimum bomimfi qui fumum eft bonum atq;felicitaf:&poftquam inuenit {kdiffmiuitquid fit & in eiuf diffinitione accepit uirtutem loco differentici &di xitquodad perfediorem. intelligentiam eiuf diffiniti filicet ultimi finifSt fehcitatif oportet declarare partef indiffinitionepofitaf/ideo nuc docet in hoc fecundo libro de ipfa uirtute in generetutpfcdiui 8c clariufcogno fcamufipfum fummum bonum iam difrinitum fiue fiteffedus uirtutis fiue f t aliquid quod eft caufa uirtutum «Diuiditur autem hic liber in tref tradatus fe eundum tria principaliter confideranda de lpla uirtute dequa ipfc cft tradaturus ut pofito fine ficutx diximus & diffinito partes diffinitionis clucefcat & media ipia/que funt uirtutes/quibus poffimufutboni fagiptarii attingere illum fu.e« Eiufdem enim eff confiderare determino & de iis que ad illum terminum fci iit. Sedcum primo oporteat {cire rem effe iam patuit uirtutem efle « Habeatur igitur notitia caufarum ilLi9:quib? etiam perfode habebimus fi eft: deide quid res effi deinde fi res i ii a nori eft fimplextquotuplex eft.philofophuf in primo tradatu huius libri confiderat caufafa quibus emanat uirtus.Infecudo affigi, at diffinitionem uirtutis ut habeatur quid ipfa fit ,In tertio diuidit uirtutem Tfpe cies fuas ut fingule percipiantur «Primus tradatus diuiditur in quatuor csp.tu Ia, In primo confidei-at a quo profluit uirtus,Infecundo quales operationes funt a quibuffit uirtus ,In tertio circa que uerfetur moralis uirtus Jn quartoquemo ex operationibufftudiofis generatur uirtus «Primum capitulum diuiditur i du as partes «In primarefumit philo(ophus diuifionem uirtutis/quam fecitm ul timo precedentis libri afferendo duplicem uirtutem filicet intelicdiuam &ir.o ralem &c offendit differentiam illarumffion ex fubiedo ut fecit antea ;fed ex cau fa.qua differentia ofterifa relinquit intellediua uirtutem tradandamin fexto huiuf 5c exequitur de morali «Nifi enim allatadifferetiaeflet iuideretur quod utriufqj effet una eademq; danda dodrina &fimul in eifdem libris. Offendit i gtur primo differentiam uirtutis Itellediue qua differt a morali/ quia copara tur & augetur in nobifex dodrina : & dicit plurimum quia etiam fieri poffit exinuetione quanmf rari fint&admodii pauci q facere poffmt.Ideomagif etia ut pl uri m u acquiratur per dodr in am & adocente, ideo experientia indige nt& tempore fiue muentio fiue dodrina fit * Dodrina non accipitur tan t am ut eff a docente; fed ut eft ordinatus proceffus a principiis uel caufifad co cl ufionef&effeduf uel econtra ab effedffiuf ad caufaf, Quapropter talifdcd ri na fit ab experientii: que habet originem a fenfibuf fiue per uifumW per audi rin tam & reliqua t otnr.if enim noftra cognitio ortum habet a lenfu ut incultpbi iofopbuuDeinde affert modum quo generatur moraiif uirtuf /in quo differt ab mteilediua «Et dicit quod ea generatur ex confuetudine, unde etiam habuit no menJquod ad uerbumgrecum referendum eft quia mos Scconluetudolatinc no da uidetur confonare ut ltbos & etbos apud grecofquafi dicat moralis uirtus fit ex confuetudine/ fed etiam, nomen indicat quia dicitur quali confuetudinis uir tua apud grecos. Quapropter cum ambo i>ec genera uirtutum oriantur exdfftfr — f s cautis merito differunt inter fe ob ea que diximus t Verum differunt etiam aliis/que nunc non eft opus afferre «Dubitatur utrum tales differende pofite fit differende iftarum uirtutum « Nam inteiiediuauirtuf usdetur etiam fieri ex confuetudincdt moralis experientia: quare confuetudoScexperientia ncn uide tur [acere talein differentiam fi ambo competunt utri q; uirtuti filicct mtrilec — due 8c morali« Dicendum eft breuiter quod pbilofophus loquitur de caufis hic per te iftarum uirtutum «Virtus inteliecftiuadc fi uideatur oriri quo quomodo etiam ex confuetudine eftper accidens et concurrit p accides tcofuctudo uero et experientia per fe« Ad uirtutis uero moralis generationem e contra concurrit confuetudo perfe experientia per accidens«Differunt etiam confuetudo & expi entia: quia confuetudo fit in nobis t non enim pofiumus confuetudine percipe ucl acquirere /niii nofipfos exerceamus experientia fieripot inaliis beexperien tia extra nos 5cin aliis fadla poffumus percipere &c adifeere &: acquirere nobii uir tutes mtelLectiuas ueluti inarte medicine experientia in aliis quod one rcu bar bartl purgat colleram & cetera«Jf. Ex quo patet i Hec efft prima pars huius p n mi capituli in qua incipit docere de uirtute morali» 6c animaduertendum qued pbilofophus icipit amagis notis nobi lnotiores autem funtnobis morales uirtu tes /quam intcile&iue «Incipiendum autem a magis neris nobis ut antea dixit Oftfdit autem aquo profluit & fit uirtuf. Si enim acofuetudine oritur ergo no a natura. Oportet enim inuenire caufam effecftiuam eiufuel earum uirtutum . Nam cum uideamus uirtutes antea non effe i nobis & poftea fieri tneceffe tft e as prouenire ab aliqua caufaeffedtiuajquarum cum multe caufe effe poffe uidca tur affert duas tantum : & earu alteram dicit no effe filicet naturam talteram d» citeffe ideft cofuetudine5coperam noftram«Nam de caffauniuerfaliSc princi paliffimaque eft deus nunc non loquitur : quia loquitur de caufis propinquis « Fortunam autem &cafum ponere caufam uirtutum uidetur abfurdum/cu fmt caufe per accidens ficuti oftenfum eft antea cum dicebatur fortunam no effe cau firn felicitatis.Relinquitur ergo quod fmt a natura uei a confuetudine ex opera noftra :que uidentur caufe propinque &• per fe uerum non ex natura ergo ex cp e ra noftra & confuetudine «Quod autem non fmt nobis a natura probat pbuoio pbus.Nuilum eorum queinfunt alicui a natura poteft aliter affuefci ue! in m ut ari confuetudine * At con fuetudme fi unt hom ines ex non ftudiofis ftudiofi gft 7-a & matari pcfiant & aliter affuefcereergo uirtutes ncn infunt nobis a natura» miicr oQcnditU' exemplo lapidis & ignis «Niiquam emm allue [cerent aliterq habeant a natura {minor experientia patet «Notandum quodpbilofcpbufuide cur etiam hoc aiferre propter {ocratem & piatonem {qui dixere uirtutes mefle n obis a natura «Cum anima creetur ab opifice fummocum omnibus uirtutibus tam praticis quam {peculatiuis/quim non ammittit anima ied earum obliuifci tar ^quando uenirtn boc corpui poliea exercitatione <5c confuetudine redeunt in mentem non acquiruntur denuo/adeo ut nb fit noua queda acquifitio/fed rem» nifcentia quedam.Huic fententie aduerfatur pbiiofopbus & ideo affert confuetu dmem caulam uirtutis« ^«Nec igitur natura nec preter natura;Hac iparte pbi lofopbus infert unuex fupradictis/quod appellat corelarium & offendit quod 8c fc uirtus non fitin nobis infita a natura {tamen non cft etiam in nobis preter naturam quia babem ufaptitudines & potentias ad iilas fufcipiendas ab ipfa na tura « Nam uirtutef funt in iubie&o in anima« Deus autem creauit animam, cum tali natura et aptitudine ut poliit fufcipere uirtutes tanquam formaspn fu a materia « Nam omnis materia babetaptitudinem propinquam ad fuam for mam fufcipiendam naturalicerjnonenim poflet aliter fufcipere formas quas fu fcipit«Nos igitur a natura babemufuires & potentias fufcipiendi uirtutes tan quam formas per confuetudinem que eit illa /que facit ut bas uirtutes/quas ha bere po .fumus/habeam uf, Notandum quod id quod fufcipitur m aliquo lia bet fubiedu .ppnuhquo e uifpaffiuapqua fubiedtu tale potcif fufcipere tale re {uirtutef a ute lufcipiunturinparte aliqua aie {quebabet cale fufdpiedi idcirco difbgutur feciidu uires &potetias fufceptiuas» Varie funt mres & potentietua rie et u rtutes & taies uires datur aie a deo & ideo ifat nobis a natura uirtutes ue ro coparantur confuetudme non preter naturam/quia habemus aptitudinem na turalem/quam ii non haberemus/tunc uideretur effe ueifien in nobis preter naturam &. boc idem inteilNend um non folum de uirtutibus moralibus /fcd et inteliediuis« St«Preterea in iis que in nobis : Hec eff alia ratio ad prohandu idem fibcet quod u.rtus moralis non efficitur a natura fcd a cofuctuaine«Diat enim quod in iis que infunt nobis natura prius habemus potentiam operandi : deinde operamur ut exemplo fenfuum patet /prius habemus uim uidendi: po ftea uidemus «In uirtutibus moralibus fit econtra,prius operamur&perconfue tudinem operandi acquirimus bab:tu/p quedeinceps & facile & bene operamur Scdicit quod ita fitin uirtutibus moralibus «i« ficut in artibus /quas per opera tiones acquirimus ut inpullatione citbire & fabricatione patet/deinde per illas arces facile operamur Serene fecundum eas «Et omnia que dicuntur bic demo ribus poftut accomodari inteiledhuis» fPHoc ita ede teftaturiTertia eff ratio ad eidem fcntentiam probandam «f «quod uirtus generatur a confuctudi/.e te ftimonio ieganulatorum/qui cupiendo ciues fuos bonos efficere no relinquunt hoc nature 1 feci 'condunt leges quibus ponunt premi a bonis: pcnas uero mi iis ad boc ut ciues fe exerceant in bonis operationibus & fic acquirat bonos bibi tus ideft uirtutes fic fiant boni fic boc eft propof.tum omnium qui uere funt lato res legum fic uere legis*Q_uod fi aliquando boc non {equitur /eft error legis uel legum iatorum 8c talis res publica non eft bona. Vnde etiam piato eaflegef effe negabat: que non eflent bone * Infuper ex ei idem: Hec eft quarta ratio ad probandam eandem fententia ficpoftbabeamus bic expof.corcs quo dam qui ah ter dmidunt l>oc capitulum ficbuc textum «Dicit ergo pbilolopbus.Si uirtus £i cuci etiam arfgeneratur fic corrumpitur ex eifdem filicet operationibus in gene re /-tamen uario modo fe habentibus profedto non uidetur procedere a natura * At primum eft ergo fic fecundum «Hoc offendit pbilofopbus exemplis « Nam p alfatio citbare eft una operatio in genere que dupliciter fic contrario modo ne ri poteft filicet bene & male» At ex bonapulfatione oritur ars pullandi bona / ex mala uero corrumpitur talifarsfic in edificatiombus eodem modo et in alus a-tibuf. Similiter fit m uirtutibuf generantur enim ex eifdem operationibufge nere et corrumpuntur ex eifdem diuerfo tamen modo fe babentibuf, Nam opa tionef bone fic male conuemunt in genere/ambe enim funt operationefidifferut poftei quia diuerfo modo febabent.bone enim redefe habent male,"autem e contra /Et f. c patet quod ex eifdem genere operationibus generantur fic corrum pxntur uirtutes fic boc exemplo luffcitie fic fortitudinis offendit pbilofopbus» Q.ue cum ita fmt manifeftum eft quod operatio eadem genere fe babet ad cp poii tum/quia pot bona fic mala fieri fic ideo funt a nobis St ex noftra confuetudi ne quia operatio nature non fe babet ad oppof ca / fed unus motus eft if qui fit fecundum naturam «i*»Ex iifdem ac per eandem: f «genere«Na operationes circa idem fubiedum fiue bone: fiue male funt eedem genere : licet differant po lea per benefit male* Et notandum quod pbilofopbus inteliigit bic corrum pi uirtutem non folum quia corrumpatur habitus iam acquifitus uirtutis/fed e tiarn cum introducitur uitiofus babituf* J? «Quapropter: ex fupradidififert d io;que appellatur correlaria «Primum eft quod poftea quam babitui fiunt no a naturatled ab operatione fic confuetudine noftra eft animaduertendum qualef operationefexerceamufquia babitufacquirunturfmilef operationibui noftrif fecudum eft quod non parum imo totum refert adolefcentif boc uel illo modo affuefeere»Nam ex bona afluetudine oriuntur in eif uittutei ex mala autem ui tia fic bec eft fententia platonif ut alibi oftendit pbilofopbuf « Circa prcdfeia multe fiunt queftionef 8c primum «Dubitatur utrum uirtuteffmta natura J cu mf dubitationi!folutio confiftit in bac diftm&ione filicet quod naturale eft du plex «Vnum quod opponitur uiolento alterum/quod opponitur fiue diftinguit contra uoluntariu fic id quod (pote fit.Hac diftincftione ftante poflum? refode re quod uirtutef funt a natura fic non funt a natura «A natura funt uittutei 6c na 4* turalcs nobis filicct ex eo quod opponitur uiolento quadeff naturalis nobis ipfe uirtus/quia no e res uioleta nobif&contra naturam, Sut enim potentie omnes a natura in nobis /qmbufpoffimus acquirere ipfam uirtutem« Non funt a na tura & naturales nobis ex eo quod naturale opponitur uoluntario. Nam licet uir tutes & operationes fecundum ipfas fiant a principiis naturalibus: tamen fpon te proficiscuntur ab lpfa uolutate cuiufmotufliber effc ad omnem differentiam Natura autem ad unam tantum differentie mouet 6c in boc uidetur opponi uoluntario /quia fue uelif fiue nolif fuo naturali operatur ut igniffemper fertur furfum lapifaeorfum denatura fua «Hoc pado non dicuntur uirtutef efie in no bis a natura«Si enim fic eflet omnes effent ffudiofuSedgeneratur uirtus ex opa tionibus frequentibus; que fiunt per eledionem {queeledio procedit a uoiuta te «Sic igitur uirtutcs oriuntur cx noffra operatione & confuetudme &non a na tura & fi potentias habeamus anatura quibus poflumus eas acquirere. Dubitatur item circa id quod dtcitpbilofopbus quod ex operationibus generantur uirtuces Hoc non uidetur uerum tali ratione« Nuilares magis perfeda oritur a minus perfeda «Sed uirtutes funt magi perfede operationibus / qua ipfas preccduat ergo ex ipfis non uidentur generari «Dicendum quod iemper aut equale ab equa iiiaut minus perfedum a magis perfedo producitur. Nihil enim poteff agere ultra uires fuas» Verum fieri aliquid bifariam conf.derari poteff aut ut tetum & omnino aut aliqua exparte» Ab operationibus profici Icuntur uirtutes fed non tantum ab illis tunde ilie operationes non funt totalis St integra caufa‘Sed efUbi reda ratio imperans appetitui Seponens mediocritatem ita ut illa fimui cum operationibus fit totalis caufa producendi ipfas uirtutes »’ Quare ad argu mentum dicendum quod uerum eft /fed tamen non eft abfurdum cuod aliquid perfedius oriatur a minus perfedo t quando illud minus perfedum non fit cau fa5cprincipium totale illius quod producitur ficutin uirtutibuf euenire uidetur refpedu operationum« Queritur item /an uirtus unica operationepoffit aequi ri&conduditur quod pluribus operationibus eft opus ad uirtutem acquirenda propter circunftantiafque uariant operationeffic debite circunffcantie requiretur neceflano ut m tertio magifpatebit» Queritur etiam cum adus fint externi et interni a quibus oriatur uirtufj & concluditur quod non ab extermf neceffario l fed ab internis adibuf & foperatiombu f generatur uirtus «externi aduf tantum indicant & offendunt uirtutem tinterni uero / qui reddunt appetitum ob tem perantem rationi/proprie faciunt ipfam uirtutem. ^»Cum autem prefens trac tatio t Hoc effc fecundum capitulum buius primi tradatust m cuo poffc q fupra offendit uirtutem generari in nobis non a natura /fed a confuetudme fitadioni bus noftrcs : nunc declarat qualef fint ille adiones «'quibus efficitur ipfa uirtuf» Diuiditur autem boc capitulum in trefpartef.In prima apponit quod & quomo uidendum eff de adibuf, In fecunda offendit /qualefadufeffictunt uirtutem 1 Sc qualefeorrumpunt «In tertia offendit de ad ionibufquefutpoff habitum ac quifitum f:!icet quod funt fimitef illifquib? comparat? efl babit?«In prima igi t-ir parte dicit pbilofopbuftquodcum prefenf opuf jdefl intentio & finifprinci pahfbai? dodrine moralifnon fit cognitio tantum/quemadmodum efl in cete rif ldeft in fcientiif Ipeculatiuif /quarum f,nif efl tantum cognitio/ fed buitif fi niffit ad:>o qua efficimur boni: necefiarium efl uidere de adibuf qualiter debe antfieri.Nam qualeffunt aduftalefbabltuf fiunt «Notandum quod fir.iffue t:e moralifdifrert aGne feientic fpecuIatiue.Nam fpeculatiueelf .tantum cogr.i tio; moralifeft duplex f licet cognitio & ad io * Verum cognitio eftfinif mi nufprincipalif f adtio principalior « J/"« Agere igitur: Offendit pbilofc pl ui in genere quomodo debent fieri aIn prima offendiit quod uirtus uerfatur circa uoluptates & dolores ex parte operationum «In fccu aa offendunt idem ex parte habituum ideff uirtutis. In tertia offendunt idein ex parte hominis: & talis efl eorum ordo» Quidam alii dicunt quod in hoc capi tulo affertur primo fignu i quo percipiatur quando acquifitus eff habitus uirtu tisueluitii & poffea circa que uerfatur uirtus. Nam cum habitus ccgnofcatur aut ex uoluptate aut dolore comitante operationes . Videtur quod uirtus aute tiam uitium uerfetur circa uoluptates & dolores & fecundum hec duo: diuidunt capitulum ia duas partes «Et mpruna offendunt quod lignum acquifiti uei.no acquifiti habitus fumiturex uoluptate aut dolore comitante operatioi .e?» ht ie eunda offendunt quod uirtus moralis uerfatur circa uoluptatesSc dolores.Ei { c uolant illa duo ol tendi a pb.lofopho .Alii dicunt quod in hoc capitulo unum id tum offenditur filicet quod lignum acquifiti uel no a acquifiti habitus in. notis fumiturex uoluptate aut dolore comitate operationes»Nam- cum operationes predacuntur cum facilitate: tunc {equitur uoluptas tales actiones &eli.fign«jm acquifiti habitus innobiftcum uero producuntur cum difficultate:tuncfe yjip.r dolor &eft fignum habitufnon dum acqiuf ti&dicunt quod philofophuf peiiic prominori fylogilmi iliam.partemtliiicetquad uirtufmoralifuerlatur circa eo lorefSc uoluptateftquam minorem poifeaphilofopbufprobat multjfraticnih?» Harum opinionum »Io« Argy. poit habet primam : fecundam magif prcb%t« Tertiam dicit eife magif accomodatam ad metem- philofophi ludicio fpo. Se quendo igitur hanc ultimam expolitionem; dicemuf repetendo altiuf ut offen datur ordo philofophi quod in principiohuiuf fecundi libri & primo capitHo cum effet tradfataruf de uirfute offendit /qued uirtu f ex multii & frequentibut ’ operationibuf ideff a confuetudine operandi caufatur.Quaq pter fequitgr offe dire in fecundo capitulo qualefoperationefgenerent uirtute &idem pcttff ju 1 ligi de uitio ideff quod doceat de utrifqj. Sed cum pluref 5e frequentef ree uiqua tur operationef ut diximuf uidebatur congruum offendere/quet adiior.cf f nt fp ducende quoufq; habitum acquiramuf,Sedcum numeruf adionum ncnp.j3.fiit decermtnatufconffitui filicet ut tot adiones faciant habitu uirtutif/ quia-yarie 'funtdifpofitionefbominum ad uirtutem confequendam» Alii nanq; iur.ttjrdi ' oref: Alii promptioref & magif aut minufad hanc urtutem {quam ad illam * Ideo cum uarie ref fe fe habeant teff inuelf igandum aliquod f gnurn ; cuo perci piatur utrum habituffit acquifituf aut non acqu. f tuf 111 nebif, Q uapropter in hoc capitulo affert tale fignum filicet quod ex uoluptate comitate operatienef deprehenditur habitum iam elTc acquifitum & quod tale i operatienef prcfkiic habitu» ex moictfia uerci & dolare comitante adiones & lpfa difficultate VWTJ A P-L C offenditur non dum acquifitum efle babitum & quod tales adiones non profiu u, it ab Iubitu & tic oftendit pbilofopbufquod queritur; idcit quado percipitur & ex quo babitum elfe acquii.tum uti non acquifitum «Ratio autem-taiis efle u* detur probans eam concluGonem «Ille habitus ;qui uerfatur circa uoiuptates & dolores haoet fignum fiiicet utrum Gt acquifitus uel non acquif tus in nebis uo 1 jptatem aat dolorem fequentem operationes . At uirtus moralifeft habitus / qui uer latur circa uoiuptates & dolores.Ergo habet fignum fue ucl non fue acq Gtionis uoluptatem aut dolorem Lequentem operationes.maior eft nctaSc exe piis oftenditur. Nam fiquis ab uoluptatibus corporis f.bi oblatis abftmet cu iocund.tate Sc facilitate temperans eft; & illud eft lignum quod iam babet babi tam temperantie & eodem pado dereliquis uirtutibus ; minorem probat pbi lofopbus odo rationibustquarum quatuor prime fumutur ex parte lpfius u.rtu tis : quatuor ultime ex parte bommis. Sed anteaquam ille rationes afferantur dicendii e quod habitus acquifiti a nobis /ita ferme fe babere udentur adfuas o perationes utpocentie naturales ad fuas etiam operationes . Potentie enim na turlies ftatim exeunt i adum 6c fine aliqua difficultate 6c impedmiei.to natura li exercent luas operationes ut oculus fua potentia uifiua facillime uidet qued coivqjobiedum uifibilefibi oblatum.Eodem modo cum eft habitus iam aequi fiGus operationes extali habitu produentur cum facilitate/ut patet iartib'/ quas acquirimus . Primo emm antequam acquiratur habitus artis operationes fiunt cum difficultate/ aemdecum fumus adepti dilpofticnem aliquam cum mmo n diffi.cultatc.cum uero habitum perfcdeconfecuti fumui facile oneramur t..q £i iiie habitus e.fet quedam naturalis potentia/ ex quo emergit lententia philo fopbi quod uoluptis aut dolor eft fignum uirtutis acquif ce aut r.on acquif te. Et cum non polite, determinate affiignari quot operationes requirantur ad babi tam conlequendam : ideo hoc pado huius termini fignum bene eft ut diximus a pliilofophodeclaratam.dabitatur quia non uidetur uerum qi od omnes cj era tiones uirtuDS fequatur & comitetur uoluptas. Subire emm mertem pro fal u te patrie uel pro f de more noftro /eft opus fortitudinis / quod opus non equit uolupti3.Dicendum quod fi.mboc non gaudet 2 fufficit ut laitem non doleat« Vel erum dicendum quod fi in eundis operationibus procedentibus a tai i i a bitu non gaudeat/fufficit quod in pluribus gaudeat .Vel non doleat arime/ & fi doleat corpore ut patet« S'« Ob uoluptatem enim t Diximus qued phiicfo pbus probabat illam minorem fiiicet quod uirtus moralis uerfatur circa ucl up titesSc dolores / probabat in quam odorationibus cuarum cuatucr erant cx parte ui tucistquatuor exparte hominis .habitus uerfatur circa ilia exquibVge nentur & corrumpitur.Sed uirtus eft buiufmodi &peruoluptates & dolores ge neratur & corrumpitur.ergo uirtus uerfatur circa uoiuptates & dolores * Ni propter uoluptatem improba facimus fequendo corporeas uoiuptates:per do’o rem poflbabetnus bonefta «Ita quodper uoluptates & dolores acquirimus & * mittimus etiam uirtutes' prcterea laudat Platonem qui dixit quod oportet hominem a prima etate afiueicere ut gaudeant quibus gaudendum iimili ter doleit. J?«At uero fi uirtutestOis ad.? &affed? uerfatur circa ucluptates & dolores «At uirt? uerfatur circa ad? uel affed?tergo uirt? moralis uerfatur circa uoluptates & dolores «maior notalminor quoqj patet.Nam alique uirtu tes uerfantur circa adus ut liberalitas magnificetia alique circa affedus ut Tc perantia circa concupifcibilem affedum t fortitudo circa irafcibilem «JPIndicit id; tertia ratio circa illa uerfatur uirtus ex'quib? fit medicina aduers? uitium « At ea funt pene & doloref ergo circa dolores uerfabitur uirt?« Hoc pateqquia contraria contrariis fanantur / & minor probatur experientia ipfa « Nam quan do aliqui funt mali puniuntur penis Scdoloribufiqui funt contrarii uoluptatib? quaffecunturin adipifcendifuitiif. jT.Preterea omnifuirt? «Omnif babituf animi circa ea uerfatur ex fua natura: a quibus fit aut deterior autmciicr. Sed per uoluptatef & doloref fiunt babituf praui perfequendo uel fugiendo ut non oportet & fiunt boni fequendo uel fugiendo ut oportet «Igitur uirtuf cue e babituf animi uerfatur circa uoluptatef&doloref«Nam uirtufuult moderari: quod uoluptafSt dolor perturbat «Et ideo floici diffiniunt uirtutcf cffe tran quiliitatef quafdam Stquietefquia fedantpturbationefanimi &benedixifiet fi cu n aliqua moderatione dixiffent« Verum non rede in hoc dixifle uidcntur quia (impliciter & abfolute attulerunt uirtutef effe tranquiliitatef fine aliqua ad diDone non addendo ut oportet & cum aliqua moderatione «Quia uirtutef fut mediocritates quedam & ponuntur I mediocritate perturbationum & pafiici.u que funt circa appetitum & ipfa uirtus moderatur Sc regulat appetitum i moti busfuis ut oportet & quando oportet & fecundum alias circunftantias & nopc mtus iedat appetitum ut nihil fentiat ut uoliit ftoici.Sic eft opinio arifiotelis de uirtute morali: que uidetur pertinere ad ciuilem hominem « Stoicorum uc ro ad remotum &perfediorem/quapropter ob bec dida anllotehs non elt peit habenda ldoicorum opinio. Ex bis omnibus concludit quod uirtuf n.oia is ui.r fatur circa uoluptates & doloref& dicit. J?Subiciatur«f«iriprima argumentatio ne cuiufnunc probamuf minorem «Itaqj fubicitur liec tanquam upp° ltI0 c,^e dam.propofitionefenim famofe^que fumuntur in qualibet fcientia folent a p >i lofcpbis appellari fuppofitiones. Notandum quod pro declaratione illius difti nitionis l quam de uirtutibuf ponebant.Stoici dicetefeflc tranquillitatef&cqui etefnon ulla dicenda effe uiderunt«Habebant illi mul taf rationcf adprcbai.di fententiam fuam Sed afferuntur «iPrima ratio. Quantouirtufefl perfedior tantomagifaffccPumStappetitum fuperat .ergo perfedillima Sc in fummo gradu uirtuf itafuperabif ut nullo modo fcntiatur a ta li babente eam uirtutem in fummogradu » Secunda ratio« h ii Contrariorum ea natura efl ut cum unum m fubiedoadefl * altera abeflj*, Secf uirtus et appetitus uel potius affedus fecundum illos funt contrariatergo cum unum idefl uirtus adeft perfedifTima X alterum idefl affedus abfitnecefleefl« No eni i eode fubiedo fimui cbfiflet. tertia ro« Sicut fe bat fanitas ad corp? ita uirtus ad animum .Sed cum fanitas aderit corpori aberit om nis morbus ne operario inpediatur.lta &• in animo cum uirtus adefltaberic omnis paff o ne im pediatur operatio fecundum uirtutem ab appetitu uel affe&u .Affedus ,n* uidentur effe tanquam impedimenta in animo * «iiii. ro * Didum efl felicitate effe operationem fecundum uirtutem perfedam.fed uirtus pfeda efl fedatio & purgatio animi exquo lequitur quod animus refertuf uirtutibus & habens uirtutem perfedam erit in tranquillitate & quiete fumma» Ad bec ref pondgrepoflumus primum loquendo de uirtutibus que funt circa affedus. Na iuflitia diber alitas & buiufmoai que funt circa adus non habent fedare affed? uliofficpenitus extinguere uel fuffocare. Sed loquimur de illis que funt circa af fedus 8c ad rationes. Ad primam cum uirtutes fint moderatrices affeduum no uidentur poffe feparari ab cis /fed bene redigere ad mediocritatem/non autem e vtinguere & fuftocxre omnino. Ad fecundam dicendum quod uirtus & appetit? fue aitedus regulatus pofiunt effe fimul in eodem Cubiedo/quia non dicuntur cfife contraria eo pado«Sed inregulatus efl ille qui uidetur cpponi & aduer fan uirtuti /non autem moderatus qui uidetur poTe flare fimuh fikbene conueniiit cum officium & opus uirtutis fit eum temperare« Ad tertiam dicedum quod illa conclufio non efl uera.f.quod appetitus & padi o aberit ab animo fano cum uirtus aderit/quia boc intelligitur de appetitu & affedu non regulato a roi.e« Sed regulatus manere potefl ut diximus. Ad quartam dicendum cuod fi uirtuf efl purgatio animi non efl eo pado ut penituf luffocetur appetituf&c affed uf. Concluditur fludiofum fue felicem quem ponit ariflotele no e c eiufrwdi ut non moneatur affedibuf; fed moderari eof debet ut diximu f« Verum tamen fi uolumuf tueri fententiam floicorum dicere poffumufquod felix pofl habitem aequi litum uirtutifeuadere potefl ad tantam perfedionem ut non moueatur aitedibuf.Nam ueluti frequenti operatione fibi uirtutem comparauit ific ope rando pofl continuo fecudum talem habitum addendo&augedo gradum uirtu tif euadere poffe uidetur ad tantam excellentiam / ut fedatifperturbaticmbuf non fentiat affeduf. Nam ubi efl'dare pefT mum efl dare optimum « Sed cum fit dare appetitum ita a ratione alienum uel ei dominantem Ut penitus in periuin teneat & uiuat tanquam bellua quedam quod efl pefiimum : Sic etiam uidetur inueniri pofTe appetitum ita fubiedum rationi atq; itafuffoeatum ab e a lem ut ratio dum taxat operetur/quod efl quoddam optimum. Vbi boc repe ri tur Sc i f homo iquo boc efiet /uideretur effe line affedibuf & inquiete & tranql litate ab omni perturbationeVemota’' Hunc fpcculatiuum appellamuf 6c feli cem Ipeculatim felicitate.Ei enim qua fi' per fpecuiationem & contemplatione feparari uidetur animuf ab omni appetitu uel affe&u, Eqboc pado dicere pof fumuf bene fenfiflexioicof. Peri pateticor um quoq; opinio fe bene habebit in fe licitate adiua ara ciuili que uidcntur ede media > Nara cum non fit prcgref fufab extremo aa extremum fine aliquoimedio inter illa duo filicet appetitum effrenatura &penituf fedatum erit danda media uia & hoc erit appetitufregu latuf * 2»Eadem etiam dilucidiora i Hec eft quinta ratio ad probandam ean dem lententiam filicet quod uirtufuerfatur circa uoluptatcf& doloref pri ma ratio illarum quatuor que fumuntur exparte bominif/cum fuperioref pro bauerjnt eandem fententiamex parte uirtutif «Affert igitur talem rationem • Virtufmoralif uerfatur circa id quod eff commune omni bono humano « Sed uoluptafeft communifomm quod expetitur ut bonum humanum ergo circa uo luptatera uerfatur uirtuf<$c per confequenf circa doloref.maior patct:mir.cr de claratur *Nam tria funt que expctuntur_ut bona humana .Bonum utile tbore ftum liocundura Sctria contraria & oppofita ilLif& circa bec omnia bene agit uirftudiofuf: uitiofufautem iniifommbufaberrati prefcrti circauoluptate propter duafrationef quafaffignat philofophuf «Prima eft quia ucluptal e ma xime refcommumf: que competit omnibuf animal ibuftSccundacft quia repe ritur in omnibufadionibuf que procedui, t ab eled ione & repentur uoiuptai an boneftoSt utilitnan autemm uoluptate femper eft honeftum.Sed quandcq; op pofitum . £x quo {ciendum eft quod fi aliquando concurrant ut idem fit bone ftura & utile & iocundum! tamen differunt fecundum fuam rationem formale » & funt ref diuerfe «Honeftum de natura fua femper eft.bonum : Vtile ucro& id iocundum / quod dicitur & appellari folet «f/utileSt iocundum ' non iemp eft bonum nec femper eft honeftum . 2 « Preterea cundif: Sexta ratio« Circa id uerfatur uirtufmoralif J quod comitatur lxsminem a primif icunabuhf.Sed uoluptaf eft huiufmodi ergo etrea hipfam uerfatur uirtuf & ex confequenti circa dolorem cum eadem fit potentia contrariorum: quod autem uoluptaffit ini.ta nobif patetiquia fequitur omnem etatem bominif. Appetituf enim eft mtamV omni animali et homoftatim a primordiif uite appetit nutrimetum & fa.i cu piditaf fequitur hominem femper et dicit pbilofcpbufquod proptaeaellainj cile eicere talem perturbationem«J\Dcfinimufetiam.t Septima ro «Circaea quibufmaxime diiudicamuf noftrafoperationefuerfatur uirtuf moralif «At uq luptate et dolore maxime diiudicamuf noftrafoperationef ergo circa uoluptate et dolorem uerfatur moralif uirtuf t maior patet,: minor quoq,'» Amboeiiitn ti uitiofi t quam ftudiofiid faciunt fed diuerfo modo «Studiofufenim fugit cb fte nafuoluptatefet fubit doloreffi opufeft obipfam bor.eftate:uir 10fufecentra«2 Difficiliufeft! O&aui et ultima ratio ad probandam didam ccnclui.a.em et fententian «f« quo f u trtu fm or ahf uer fr t ur circa ud up tatef et do’ ore f Oicit»*a* cy lententia Heracliti quod difficilliufed uoluptati repugnate Iquatn ire «Sed uirtuf atqj arf uerfatur circa difficiliora ergo uirtuf uerfatur circa uoluptatem «, Nam bene in boc Glicet agere quod ed difficilius melius ed quam agere in eo quod efl facilius. Nam fi uirtus uerfatur circa iram St mitigat talem motum J St facilius efl fententia Heracliti repugnare ire/quam uoluptati St uirtus uerfa tut circa difficiliora multo magis uerfabitur circa uoluptatem.Notadum quod dicitur uirtutem St artem uerfan eirca difficiliora ideft ultimum St perfedilTi mum illius artis uel uirtutis/in quo confequendo efl labor« Vt abflinere a leui bus uoluptatibus corporis bene efl fed aut facile aut non multum difficile« At a multis St maximif uoluptatibus abflinere boc efl difficiliimu St maxime circa boc uerfatur uirtus St circa banc difficillimam adionem bene operari efl multo melius St magif proprium uirtutis/quam in illa facili adione circa leuem uolup tatem.Similiter in artibus ut non iquauiftarda St facili pulfatione confidit uif artis I fed in uelociffimaSt aptifljma t quod ed difficiliimu in tali arte St ficde aliifartibuf.Notadum preterea quod fententia Heracliti noned in cmni par te uera iquia uebementior uidetur ede impetuf ire tquam uoluptatis, Q ua,pp ter ad banc declarationem ed intellegendum quod ire St uoluptati ed refidedti tanquam boflibus St cuilibet bodi qui plures partes babet idoneas ad inuadedu difficilius reliditur .Partes autem poliunt efie tales in eo « f. Vt fit potens ut fit cautus tut babeat magnam occafionem inuadendi t Ite femper pugna ter adfiflat .Illi igitur qui plures barum partium babebit difficile reddetur .Ite e potentior St uebementior /quam uoluptas St fecundum fuof uekmentiores no tus difficilius oblidetur ire /quam uoluptati«At reliqua tria funt in uolup tate magis/quam inira «Nam uoluptas cum maiore cautione 8t magif lateter nof inuadit/quam jra «Pollicetur enim lemper bonum St fubfpetie boni nos deci pit «Habet etiam maximam occafionem inuadendi: quia ed maxime infitana ture uoluptas «Affiditetiam femper St omnef pene adiones animi uel corporis comitari uidetur»Itaqj fecundum has partes Heracliti fententia effet uera co modo quo diximuf. Q uapropter circa uoluptates St dolores uerfatur totum r,e gocium uirtutisStciuilis uin «Nam qui bene operatur circa'uoluptates St dolo refabdinendoauoluptatibuf ut oportet et in fubeundo dolores & bbores uto portet pro acquirenda bonedate iferit bonus «Pod beccprlogitpbilofcpbufo nia que dixit in boc capitulo St in precedenti « f» quod nm fatis didum cd / quod uirtus uerfatur circa uoluptates Stdoloref: St quod ex quibus fit ab ei '"de aliter fudiif corrumpitur uirtus «Dubitatio oritur ex co quod dixit philofopbuf in hoc capitulo flicet quod uirtufmoralis uerfatur circa uoluptatef St dolores Hoc non uidetur uerum de quacunq; uirtute St probatur «Illud circa quod uerfa tur una uirtufno ed materia omnium uirtutum«Sedcirca uoluptatem uerfatur fola uirtus temperantie ergo uoluptas noned materia ommum uirtutum »Ite na-v omnis _ uirtus uerfatur circa affedus nec ex confequenti circa uoluptate. uced liber alitas • magnificetia&buiuimodi que uerfantur arca adus. j tmpe raatu uero foia uidetur uerfari circa uoluptatem ; ergo non omnif untus mera Lf uerfatur circa uoluptatem & fimiliter dicitur de dolore. Oppcfitum affert lententia pbilofopbi ut pluribus rationibus offendit > Dicendum ad bar.c difn cultatem quod eft uoluptas quedam m genere; que predicatur dc duabui uol up catibus«f,animi & corporis Sceft; etiam (ciendum qued bifariam dicitur uerfari circa uoluptatem» Vno modo ueluti circa propriam materiam ut fortitudo cir ca terribilia tliberalitas circa pecuniaf:6c boc modo non intelligit pbilofcp bus bic uirtutes uerfari crca uoluptates & dolores «Nam propria materia uirtutis ingenere uc ipfe dicit/efl uel funt adus et affedus «Aiio modo dicitur ueriari ficut c x quodam confequenti ut nunc dicit uerfari uirtutem circa uoluptates tc dolores Nam uoluptafaut dolor comitatur etconfecuitur Omnem aCiUim uti affedum circa que ut didum cft uerfatur uirtuftanquam circa propriam mate riam«Itaq? excofequenti uirtus moralifuerfaturcirca uoluptates ttccioititr cum duplex f t uoluptas ut diximus/non uerfatur omnis uirtus moralis circa ea que eft corpori f circa quam uerfatur temperantia tantum iicuti circaproj r.am materiam fuam « ged bene uerfatur omnifuirtus mcraJis circa uch ptatem in genere ;que conlcqu tur omnem adum uel affedum f.ue ilia fit animi fue ccr porif«Hifanimaduerfis facillime foluuntur omnes argumentationeSjin ccntra rmm fade« Nam cu dicebatur quod uoluptafefl maceria tantum temperantia et non reliquarum uirtutu; conceditur fi fumatur uoluptas ccrpcrca « Verum pbilofophuf loquebatur de uoluptate igenerc/que fequitur omne ad; ii uel afuc tum et circa talem uoluptatem inteiligit uirtutem moralem uerfari ex ccnle quenti et pro quanto talis uoluptas comitatur ipfofadus et affedus et non 11 circa propriam materia' fua ut didum efl et ut patet« F. Dubitabit aute quif piam: Hoc efl quartum capitulum buius primi tradatus t in quo foluit quan da dubitationem t que oritur ex eius didis in primo capitulo Jquibus probal. at wrtutem fieri a confuetudine et operationibus noftris.L icebat enim qued Ik ut fabricando fabri et citharam pul iando citbarcdi t f c i ulla aget.do ii ti et Drt ia fortes efficiuntur et in'equentib9 etiam banc eandem fententiamui etur cf’tn dere.poteff igitur dubitari quomodo boc fiat et quomodo d.cf u ut cucd itita agendo efficiatur aliquis iuffis ;Nam fi iuftaagitiam uidetLre.eiulfustcuod fi lam efl iuffus / non efl opus uc fiit: Hecuidetur e(Te imp Ucatio .que indiget declaratiouc-Diutditur autem boc capitulum m trcspartes«In prima preponit di^amdubitationem «In ^ecundaporutopinionem fuam /quomodo luila age do fiat aliquis iudusjntertiaremouet opinionem credentium/quod fare uirtu ten *atiffit adeamconfequendamJnprima igiturparte dicit pbilofcp b?.ctc. qui pia n dubitibit quod lu^la ag€do quis tixt ul jf ec fic i aliif uirtuti d tii cuo modo enim rufta agi pofTunt nifi a iufto uiro f Ergo non uidebitur uerum quod • cIi.viiTiui quod ex iuftis operationibus fiuntiufti Aed bene e contra uidetur ue^c quod oportet efte iuftum poftea operari.»Sicut emm fit in artibus ita in uirtuti bus . Sed in artibus ita fit ut prtuf fint artef poftea operationef: ita debet fieri in uirtut-ibus« Nam oportet ut prius aliquif habeat grammaticam uel mufica poftea producat acftus muficos uel grammaticofx Sic uidetur euenire in juir ’ tutibuf«JJ\ Ari neein artibuf; Soluit uno modo dubitationem Sc uidetur con r cedere fimilitudine.C quod ficutfit jartib? itaiuirtutib?«Sednegat afluptu.fiA quod ita fiat in artibuf ficut imrtutibas utpriuf fint artes poftea operationef St nuite-operationes precedant artes inec ualet confequentia quod aliquis dixit' autfaipfit aliquid grammaticum /ut habeat habitum Sc artem grammatice quia pot proferre aliqd gramaticu a cafu uel alio admonente Sc tamcmnonTcq. tqr utgrammiticufiit < Sed tunc eft grammaticus cum agit fecundii habitu grammatice qui in eo eft« Quare non fequitur produxit adii artificiofu erqa;W5firqtur quod liquif opera tonef artificiofas aut ftudiofas j roducit ftatiih baSeat artan 'aut uirtutc-m Scin bocconueniunt artefatqj uirtutef,Differunt roftea quod in arte. Icientia lutticit ad producendum opus Sc fufficit quod opuf fit a (crc-n te qn dudum< At inuirtute non fuff cit ut operatio ftudiofa fit a fciente produda/ non ualet fludiofa efl operatio ergo habet ulrtutem! artificiofum efl: opus er goeflab arte «Sed fi concederetur boc in arte /quia opus perftdum artis ui detur ede ab artifice iciente & {cientia fufficit in arte i tamen non concedet e tur de adibus uirtutif/quia ut aduffludiofi funt a uirtute requiritur preter fcientiam eledio&iudicium firmum.Notandum quod ille tres conditionef quaf pbilofopbufattribuit cperationibbfad bcc ut proueniant a uirtute refpi ciunt tria filicet intelledum appetitum & babitum. fcire pertinet ad inteUec tum.eligere ad appetitum cum imperio rationis Sc confultaticne ut patibit i tertiojAgere inmobili iudiciopertinet ad habitu uirtutis. e«n*babitl/ defaci li mobilis ut ait pbilofopbus in predicamentif .Cum igitur artef fint in intel ledu ut in fubiedo: fatife adipfafartef babendas ipftifcire »Cu uero uirtuf moralis fit babituf in appetitu non fatife ipfii fcire uel pa^ efl ut inquit pbi lofopbuflfed requiritur eledio& firmu iudiciii ad boc ut operationefdicantur prouenire a uirtute.yRes igitur iufla:Hec efl fecunda pars buiufquarti capi tuiiin qua folutadubitationepropofita utpenitufeam tollat/ nunc offendit & affirmat fententiam fuam fuifle ueram.f.quod iuflis operationibus fiunt iu fli & non fequitur quod agendo iufla iam funt iufli.Quia non luflus & mode fluf efl ilatim qui agit refiuflaf& boneflaf ifed qui ita eaf agit ut iuflu{& ir.o defluf agit «i.fecundum babitum qui efl m eo«Itaq? operatio efl a iuflo fi iu fle agitur & fecundum babitum qui efl in eo. Ve^> iufla operatio pot pduci ab homine non dum habente iuflitiam fed fe exercente in adionibus iuilitie ut talem hominem confequatur . Quare benedidum efl quod iufla agendo iufla&imodeflamodeflus fit.Quod {lquifpiambocnon agat neccuret/non dabit operam ut uir bonus euadat.. yVe^ pleriqjiHecefl tertia pars in qua remouet opinionem & errorem quondam qnon agendo fludiofas ad ion es co fugiunt ad dodrinam de uirtute & credunt buiufmodi cognitione fepofTeeua dere fludiofos .Sed faciunt ut egroti /qui bene percipiunt precepta medico^ & tamen ea poflcanonferuant «Itaqs ficut illi boc medo non poliunt heri tam fic nec ifli fludiofi. BfHenim ujrtus & perfodio in animo ficut fanitas mcorpo re.JTPofl bcc autem quidna fittHic efl fecundus tradat? mquo pbiloiopbus affignat diffinitionem uirtutis: que indicat non folum eflentiam uirtutis {fed etiam ipfiuf felicitatis {cum in eiuf diffinitione ponatur uirtus . Liuiditur in duo capitula. In primo muefligat genus uirtutis {Infecundo differcntiafeiuf dem ut completa habeatur diffinitio filicet ex genere & differentia. Pnmu capitulum diuiditurin duas partes {In prima proponit intentionem luam t In fecunda exequitur incipiendo inueffigare genuf ipfius uirtutis. Dicit igi tur in primis quod pofl determinationem eorum que diximus /uidendum efl quid fit uirtus. Notanda quod egregius efl ordo pbilofopbi.priuf.n. oflendit quod uirtus non inefl nobtf anatura fed acquiritur per operationef & per quas opationes! deinde quo padto percipimus nos bibere uirtutes & quo J uirtus uerfatur circa uoluptates/ & dolores: nunc autem uultaflignare diffinitione u-rtutis. oportebat, n. ilia prefuponere uel onderejquia aliqui dicebat uirtutef jejTe nobis abipla natura /Quod fi ilia fententianon fuiffet reprobata & de clarata ea que funtidiffinitio pbilofopbi quod uirtus fit habitus elediuus/uif* effiet uana&non uera.Bene igitur antea illapremifi^&jnunc accedit addiffi nitionem uirtutis xJT«Cum itaq? tria: Hec efl fecunda pars jin qua incipit in ucftigare genus uirtutis .Et primo oflendit quod uirtus efl aliquid eorum tri um rue enumerat t deinde probat quod uirtus efl babitus.Dicit igitur in pri mis & offendit quid poffit effe genus uirtutis. In ultimo primi libri declara uit uirtutem effie in animo &bociam probatum efl . Cum ergo uirtus fit ali quid eo^ que funt in animo & illa fint tria quantum fpedat ad bocpropofita *f. affedus : potentia i habitus: relinquitur ut uirtus fit aliquid borum triuj &probatur hoc pado.eo^ que fiunt & funt in animo aut e affcdusaut e pote tiaaut babitufxSed uirtuffit&eft in animo ergo aut efl affedus aut potentia aut habitus . Notandii quod illa diuifio philofophi non uidetur effie fufficienf Nam preter illa tria uidentur & alia effie in anima/ut conceptus &fpeties re ^ intclligibiliu & operationes ScbuiufmoditaliVque non lunt affeduf: nec potentia nec habitus ut aitphilofopbuf xDicendu quod philofopuf accepit in bac diuifione principia neceffiaria ta quibuf pf luunt opationef humane xNam bic non loquitur de orambufoperationibufffiue principiis ea^/fed tantum de noffirifedionibufpraticif&ea^ principiis: que uidentur effie illa tria «Nam a li} amore uel alio affedupfequimur aliquidttimore fugimuf,potentia uero ui detur fubirerationem appetitufxbabitu. bic accipiuntur ii q funt principia re IV agenda^ non autem babituffpeculatiui.Bene igitur hec tria pofuit pbilofo pbufa quibuf pfluuntrefagende.Notandum quod affeduf non capitur hic ppriapaffiio cuiufq; quenon feparatur abbifrebuf/qua^ eft paffiio ut rifibi litafhominifut m triangulo quod habet trefangulofequalefduobufredifut par & impar in numero & fimilefpaffiionef tde quibuf habetur fentetia per cau fam fuam« fic« n.cognofcitur natura re^ que nihil aliudeffi quam effientia rei cu fui p5a«Ve$t hic capitur affeduf ut efl motio appetituffenfitiui ad pfequen dum^ut fugiendum aliquid anobif agendum.Collocatur autem affeduftalif in aiax Nam inanim ata non pfequntur aut fugiunt nec onino pprie appetunt Preterea talif affeduf non ponitur in anima uegetatiua quia non habet uim fu fceptiua ut inplantahabet.n«ui nutriendi augendi & generandi fibi fimileifpe laec aut uires adiue dicuntur:affedus aut recipiuntur inaia ppotentia fufcepti ua Erit igitur affedus in aia cognofcente & tunc queritur cu fitmanima tali utrum fit inpotentia cognitiua & uidetur quod fit in potentia non cognitiua» Per eam enim potentiam qua percipit non fertur* Eius namque offitium efl ot percipiat tion ut feratur / Quare erit in potentia appetltiua«Sed ea eft du plex alia rationalis ut uoluntas alia fendtiua «Non funt autem collocandi af fe&usin appetitu rationis « Nam extalibus affedibuf oritur alteratic in cor pore «Mouetur enim cor 8c ipiritus aut extra ad interiores partes ut in timo re aut e contra ut in rubore i ergo debent efle affeci uf in appetitu/qui fit in in fbumento corporeo i uoluntas aiit non eft in inftrumcnto corporeo ncc ul Ia potentia de fua nat ara rationalis. Quare cti fint in potentia appetitiua & non fint in potentia rationali de natura fua ideft in uoluntate: relinquitur ut affeduffint in appetitu fcnfitiuo« Sed quid fintaffedus & quales intelligat pbilofopbus Similiter que fint potentie & habitus patet in textu» ^Virtutes igitur : Hac in parte pbilofopbus offendit quid nam fit uirtus illcp- triu bcc pacfto «Virtus eft aiit effecftus aut potentia aut habitus «Non eft autem affcc tus aut potentia ergo e babitus.Et primo offendit quod non f t affedlus Iqua tuor rationibus» Secundum affedlus non dicimurbom ue! mali.At fecundi m uirtutes dicimur boni uel mali ergo affcdufnon funt uirtutes ucl uirtutes i.o funt affedus.ltem affectibus non laudamur uel uituperamur« At uirtutibus laudamur & uituperamur ergo uircutes non funt affedlustltem afiedus fine electione fiunt t uirtutes autem non funt fine ea ergo& cetera »Item affe&ib? dicimur moueri l uirtutibus uero nen dicimur mcueri.Aftedlus autem emo tio quedam ut fupra diximus «Dubitatur quia nen uidetur uerum cuod nen laudemur aut uituperemur affedibus« Nam uerecundia eft affedlus & lauda murobipfam ut iferius dicet pbilofopbus» Dicendum fecundum albertu quod non eodem modo laudatur uirtus & aftedlus: Virtus enim laudatur ut cor,bitit in medio mdtuifibili per annegationem extremorum nec dicitur intendi aut remitti» Vercundia ucro & indignatio contra uitia & fimilei affed? laudatur ut itendutur Stnon ut funt mediocritates quedam conlfitute imedio in diuiij bifi deqbus loqt pbilofopbus accipiedo eas laudes qbr beni uiri laudari fole:t« Propter bec eade»Nuc ondit qd no fit poa duab/ rcib?,1 pca non aicimur bo ni ucl mali neq; laudamur aut uituperamur» Sed ujrtutib? aut uitiis dicimur boni uel rnab <3e laudamur uel uituperamur ut fupra et dixittergo uirt? non e potentia» J?*Et preterea potentes ; fecunda ro «Potentic infunt nobis a natura Virtutes no ifunt nobif a natura ergo uirtutes no fiit potetie.a.patet qa talef poe fut in feeuda pte quabtatis»f«naturalis potentia uel ipotentia.b. e antea probata»f quod uirtutes acqriitur no aut in fiit nobis abipfa naturaicrgo usrtu tes no fut potentia» Notadu quod or.es iffe rees qb? eft editur cuod uirtutes non fut affeeft? neq.poc ftidatur ibaqppofitionc qued earon fut eade qh/nbco petiit eade Sed aftedib? &ptiis & uirtutibus no copctiit eade erge & »c. F * Quodfi uirtutesjaffert illatione fua exfufficieti diuifione.f f uirtutesncnfiit afcduf r.eq;p5e ut,pbatiie reliqtur ut Gtbabitufetfic genfuirtutis erit babituf f Dubitatur qa no uidetur uertiquod uirtus fit habitus»Na omne medium eft in eodem genere in quo funt eius extrema At uirtus eft medium affe&uum er go erit in eodem genere in quo funt affe&us, At affiedus non funt m genere bibitus.Dice idum ad boc quod extrema uirtutis funt uitia / que funtetiam babitus licet uitiofb & uirtuf eft media inter iila duo extrema & inter extre mos babitus uitiofof» Verfatur autem circa affedus taquam circamateria fua et refpicit mediocritatem illorum: uitia uero excefium et defedum, S' * Oportet autem non toLum: poftea quam pbilofopbuf inuenit genus uirtutis nunequerit differentias eiufdem ut habeatur diffinitio .Diuiditur autem boc capitulum m quatuorpartef.In prima proponit intentionem fuam» f .quod cum uirtuf fit habitus uidendum eft qualis fit habitus et affert quada eius con d.tionem pertinentem adoffitium eius.In fecunda offendit quod uirtus eft ha bitus cofiffens in medio »In tertia concludit diffinitionem uirtutis. In quar ta offendit non omnem adum nec affedum fufeipere medium» Dicit igitur in primis cum inuenerimus quod uirtus fit habitus: inueftigandum eft ✓ qua lifeft habituf ut cognofcamufeum diffinde «Ommfenim bena diffinitio co ftat ex genere et differentia genufoftendit rem confufe i differentia uero diffi te.genufbabet rationem materie; differentia formae « Vnum quodq; autem dicitur effe et differre ab alnf per formam fuam ergo differentia eft quecofti tuit quancunqj rem in fuoeffe «Inuento igitur genere uirtutifboc ncnfuff-cit ad cognofcendam eam quod fit babitus,Nam et uitia funt etiam habituf Querantur itaq; differentie/quibuf diffinguatur ab aiiif & diffinde co^nofei tur» St ■ Dicendum eft: affert illam conditionem uel officium uirtut f: quo mcipiamufcognofcere qualif fit ifte habituf. IUud autem eft quod uirtuf mo ralif perficit hominem probatur. Si omnif uirtuf perficit idcuiufdicitur effe uirtuf .{kopufeiufbene reddit & perfedumfacit hoc profedo faciet in bcmi ne uirtuf bominif . At primum eft ergo et fecundum «Quod autem pri mum fitprobat pbilofopbus idudiue.Na uirtufoculipf.citoculum Inuidentiam efie dicunt egritudme fufeeptam propter alienas res fecundas : que non nocent inuidenti «Maliuole tia fit uoluptas ex malo alteriuf«Hec Cicero in tufculanis» F, Verum de bis pbilofopbuf inlibro rbetoricorum fuorum de iujdia & maliuolentia 5i iis affcc tibus tradat /que uidentur pertinere ad oratoriam facultatem « J? Dc iuftitia uerot excufat fe quod boc loco non fecit mentionem de iuftitia, Nam in qutn tobuiuflatiffime docebit :f militer in fexto de uirtutibus rationis &intei]ec tiuis* ,5\Cum autem tres fnt :Hoc eft fecundum capitulum buius tradatus jnquo pbilofopbuf declarat oppofitionem inter uirtutem 5c uitia & etiam ui tiorum inter fe «Diuiditur autem inquatuor partes« In prima affert intentio nem fuam «Tn fecunda offendit quod uirtufeft contraria uiriif.n» tertia often dit quod uitia funt magif contraria inter fe /quam uirtuti«In quarta quod uir tufeft magifcontraria uni extremo quam alteri «In prima igitur parte affert intentione fua dicedo quod media que funt uirtutef & extrema que funt uitia inter fe omnia ifta opponuntur & dicit quomodo« F « Nam ut equale :Hec eft fecunda parfin qua incipit declarare quomodo uirtutef opponuntur fuif ex tremi f & dicit quod habitus medii qui funt uirtutes opponuntur extremis fe eundum quod uarie comparantur, Nam medius habitus tam circa afiedus / quam circa adus fi comparatur ad defedum eft ei contrarius tanquam excef fus fi comparetur ad exceffum eft contrarius tanquam defedus ut apte patet intextu exemplo fortis & aliorum que ponit pbdofopbus« Notandum quod uirtus poteft confideran bifariam uno modo ut eft mediocritas alio modo ut eft bonum ut fepius diximus«Vt eft mediocritas opponitur duobus extremis quorum unum eft ex una parte ut exceflus alterum ex alia ut defedus«Vt au tem eft bonumtex. una parte contrariatur illis fimul fumptis ut malo cx alte ra parte t dc magif contrariatur ut bonum malo quam ut mediocritas excefiui atq? defedui«Pbilofopbus autem loquitur bic de eacontranfetate /qua uirtus opponitur ut mediocricaffuifextremis «et extrema inter fe ut exceffus at q; defedus inter que eft magna oppofitio«Notandum quod proprie et abfolute unum dicitur uni cor.trariu«Nam cum contraria finteaufa corruptionis natu ra fagaci'fima no fecit ut uni multa eflent contraria: quom agis unum quodq; conferuaretur: Exbis 'dubitaret aliquis quomodo ariftoteles uelit duo extre ma uni medio opponi ut ait «Dicendum quod oppofitio ad boc propofitum bifariam confidcrari pot aut fimpliciter et abfolute aut fecundum quid i cppo fitione«fimpliciter unum tantum uni opponitur ut'album nigro * in oppofiti one fecundum quidpolfunt uni plura opponi ut album nigro* fufeo & buiuf modi extrema igitur opponit f media uidentur fecundum quid et etiam uidentur inter fe contrariari fecundum quid « Simpliciter uero uirtuf fi' fumatur ut bonum t Sc extrema ut malum Jnon enim refpeduue jfed ex par te rei opponuntur & (impliciter «Jf.Hcccum bccpadlo, Hoc IccoSc tertia parte onditpbilofopbus quod maior eflcontrarietas inter extrema ad muicem qua mter extrema admedium 5c boc probat duabus rationibus «prima ratio fu mitur adiflantia:fecunda adifTi militudme illa«que magis d.fhnt magis funt contraria /-quam ea que minus «Sedextrema migis inter fe didant quam me dium ab extremis ergo magif funt contraria «maior patet ex diffinitionecon trariorum quam afferet in fequenti ratione jmlnor probatur a pbnofoebo quia magif didat paruum a magnotqua utrum uif ab equali.crgo concluf o ell uera quod maior efl contrarietaf extremorum ad inuicem ✓ quam medn ad ex trema et boc ell fi fumatur oppof tio refpediua St uirtuf ut ell mediocritas & extrema ut exceJluf Se defepluf fecundum eam dillantiam fuperiuf alia tam « Virtus enim ut medium aliquorum efl medium excefiuf uero alicu iufefl exceflufSc defedlus alicuiut efl defedtus«feexceflufrefertur ad defedum Stdeffedluf adexceffu Stmedium ad utrum q;« Itaque fecundum relpediuam quandam oppofitionem maior oppofitio ede uidetur extremi ad extremum i quam medii ad utrunuifextremum fi uirtuf fumatur ut medium : et extrema ut exceffuf SedefedfuL «Sin ueroBuirtuf fumatur ut bonum St non ut medium extrema uero ut malum 8c non ut excedufet defe In tertia quid fponte agimus , In prima igitur \ parte affert duaf rationef quifiuf offendit ad moralem pbilofopbu pertinere confiderationem de eo quod c^uiffponte aut inuituf facit» prima hoc padlo* // , / Ad fcientiaui morum pertinet confiderare de bis (dequibus fiunt lau h- idefl de fpontaneo&no fpotaneox ii . ro « v<[ je bis que funt utilia legum latoribus ad premia penafque conflituendaf vtf-fr„ confiderareadmoralempbilofopburn pertinet» Sed ea J que quis fponte -j^ryibj 5 v7. wribo ^ a ut inuituf agit fut buiufmodi.ergo gapertinet ad moralem pbilofopbum •r v.rh-hi A£,i- ']rtvhv ibir confiderare» « Forfitan J utitur moderatione : quia morales non affe ce c/i~ sfrmtp t-)^n runt exaidam certitudinem «J?» Videtur itaque l cum duobuf modis o peremur inuiti /aut per uim/aut per ignorationem i incipit primo decfa rare quomodo agimus inuiti per uiolentiam ideft non fpontaneum per uio olentiam «poflea declarabit non fpontaneum per ignorantiam * Verum cum fit fpontaneum §c non fpontaneum incipit pbilofopbuf a non fpontane o ideft a priuatitip/ ut per eiuf declarationem pmergat pofitiuum ideft fpontaneum/OppofitQtum enim ut inquit pbilofopbuf eadeuidetur ei fe {cientia « Notandum quod id quod inuite 6c non iponte fit ideft; non fpontaneum fufficienter boc mpdp diuifuna efie ofienditurj fiiicet ‘ ,. per uiolentiam & ignorantiam » Nam id quod fponte fit babet bcc duo tanquam principium fiiicet appetitum & cognitionem uei cpm \T: /Qvvi' prebenlionem » Nam oportet appetitum fieri ad ii| ad etiam cogni tionem precederet id quod fponte fit * Q_uod fi impeditur appct.tuf "J facit aliquis per uim . Si cognitio impeditur facit per ignorantiam ter Ctq duobuf modif poteft facere inuituf « Mento non fpontaneum bifa nam diuifit * Notandum quod fpontaneum cum non diuidatur fed procedat uel fit ex dicftil duobuf principii! 8c fit unum / non uidetur polfe opponi inuitolfiue nonfpontaneo quod clt duplex fiiicet unum per uim alterum per ignorantiam » Natura enim femper unum uni us detur opponi.Dicendum qupdbic yjtum uni non duobuf opponitur » Spontaneum enim opponitur non fpontqtieo quod eft unum genuf ? quod poftea fub dtuiditur in duo menbra fiiicet per uim. & per igno/ %norantiam utditfutti eff itanquam 'in duaf fpe&es'*Id autem eft uiolentum l Incipit pbilofopbus docere de uno menbro ipfius ir.uiti uel non fpontanei { quod fit per uiolentiam« Violentum eft igitur dicit philo fopbus diffiniendo ipfutn : efi inquam id cuiuf principium foris tale exiffit in quod agens uel patiens nibil confert , In bac diffinitione tria notantur ad boc ut aliquid fit uiolentum * Vnum quod principium quod mouet r.on fit internum ei rei * que mouetusr uiolenter f fed fit ab extra t deinde quod tale principium fo:potens per fe mouere» Tertio qd id quod mouetur uiolen ter t non conferat aliquid adi umenti mouenti ab extra * Cum igitur uio iento deficit aliqua ifiarum conditionum^ non proprie talis res appellatur uiolenta « Qqaomodo autem uiolen tu fit patet exemplis pbiiofopbi quando aliquis mouetur preter intentionem fuam a uento uel ab homine fortiore/ q fit ipfe talifmotio dicitur uiolenta-Si uero moueretur adeam partem t qua appeteret/non effet motio uiolenta & ideo addidit in quo mbil confert agens uel patiens« Et bis duobuf nominibuf appellat illum qui mouetur uiolenter « Agenf enim & patienf eadem perfona diuerfis refpcdibuf effe poteflaNamea ratione qua fufeipit uim dicitur patienf filicet in quantum compellitur Jin quantum uero compuifuf agit aliquid aliud; ut fiquif bacu lum babe.ifinmanucoadus apote.ntiore percutiat alium i aget illud &dt cetur agens refpecTiu illius quod agit/Lcetinuitus , Itaque ea ratione qua fufeipit in fe uim dicitur patiens ; ea uero ratione qua ccmpuifus agit ali quid dicetur agens» Et notandum bic cft quod redius utimur boc termi no (ponte & Ipontaneo/ quam uoluntario» Nam ad plura Ce extendit fpo taneutn ueluti ad pueros & beiluas / quam uoluntanum & aliouocabulo utitur bic philofopbufin fpontaneo 5 & alioinfcriuf in ipfo uoluntano» J* At ea que ob madorum : Hac in parte pbilofopbus primo affert quandam dubitationem l Deinde eam foluit t pollea ponit duas difficultates i Dc mum concludit Si declarat que fint uiolenta impliciter t & que non pro prieQnt i Dubitatur igitur in primis utrum que cb metum maio rum malorum uel ob magnum bonum fiunt t fint dicenda fieri a nobis Inuitis ponit exempla « J/' * 'Tales igitur adus ; Soluit dubitatio nem pbilofopbus tribus rationibus «PRIMA « lileadiones cue fi xint fecundum rationem temporis in quo aguntur furit magif fpontaneis fimiles quam in uitis « At ea que fiunt ob metum maioris mali uel ob a liquod magnum bonum fiunt pro tempore; ergo funt magif fimiles fpbntane if« Nam omnis adio terminatur ad finem; fi igitur iaccre in mare aurum fit obfalutem > faluf autem eft finis l qui pro lilo tempore expetitur & L it etiam qui proicit cognovit: ergo non lmpeditar appetitus nec eognltro ' que funt principia fpontanei . Q^uire tales ad us erunt magis fimiles fpon taneis* Jf * Eft enim in ipfo : Secunda ratio ad (cluendam dubitationem «• Ilie operationes : que collocantur mnoftro arbitrio & poteftate ut agantur uel non agantur: fpon te magis fieri uidentur quam inuite «At Operationes quaf facimus obmetum & buiufmodi collocantur in noftra poteftate ut aoan tur uel non agantur-ergo fponte fieri uidentur « Nam principium mouendi organicas partes / que funt inftrumenta in buiufmodi a&ibus i efl: jn nobis ergo tales opationes fpotefiut a nobistied forte non fiunt fponte fimpliciter i feci fecundum quid ideft fecundum tempus i non enim abfolute & in omni tempore fponte fierent* Dicuntur tamen Iponte fieri ✓ quia principium agen di efl in nobis */,In adibus autem : T ertia ratio ad dubitationem foluen dam «Ille operationes quarum caufa laudari aut uituperari folemus uiden tur fpontanee . At buiufmodi adus qui fiunt ob metum & fimilef; funt ta les ut eorum ca ifa laudemur aut uitupercmur ergo uidentur effe fpontanei: maior nota t minor probatur a pbilofopbo afferendo quofdam gradus talium operationum «primufeft gradus eorum t qui faciunt aliquod turpe & inde eorum pro confequendo aliquo commodo & quandoque laudantur / quando que uituperantur « Verum accipit hic turpe pro fordido / quod refertur ad cor puf« Nam turpe & turpitudo animi nunquam laudari poteft & bocefttur pe quod opponitur bonefto«Efl igitur duplex turpe . Vnum {impliciter & dele turpe -'quod nunquam boneffe agi poteft: ut homicidium i adulte rium & alia generis eiufdem « Aliud eft turpe fecundum quid / ut uirum in snagiftratu conftitutura per locum publicum currere ; quod ab alio fieri poteft non turpiter « At furtum & fimilia femper funt turpia & digna re prebenfione & non poliunt laudari x Pbilolopbus igitur inteiligit hic turpe refpedu corporis * Secundus gradus eft eorum ✓ qui fubeunt aliquid indecens non tamen turpe animi J aliquid inquam ut fugiant magna mala & iftj non laudantur neqj uituperantur i fed dicuntur uenia digni « Tertiufgradus eft eorum : qui nullo modo funt laude aut uenia digni jquia nulla caufa debent compelli ad turpia perpetranda ut exemplo almcoms offendit pbilofopbuf i qui uteuripides refert interfecit matrem bortante 6c impellcnte Amphiarao patre« , Eft autem interdum : Affert breuiter duas difficultate! que eue mut ibis que fiut ob metii maio^ malo^! qua^ una e expte cognitionis Atenim ; Affert differentiam que eft inter ignorantem 3 gere 6c per ignoran tiam ageret ut offen dat ignorantem effe noti effe caufam ut aliquid (at ab m ot&uult quod cum duplex ft ignoranti a una qua aliquis eff ignerans talia per quam agimus ignoranter t quod illa differant inter fe& hoc cftenditdua bus rationibus. Ebrius & iratus non operatur per ignorantiam fed per iram Sc ebrietatem .Attamen ebrius & iratus agit ignorans lergonon omnis igr.o r ans agit per lgnorantiam.diuerfa igitur iunt illa tmaior eft clara t quia ebri? Si iratus agit per ebnetatem ueliramt non per ignorantiam^ mmcnquia agit ignoras cu non agnofeat id quod agit ira uel ebrietate ipedic9 utpatet.il ratio Non omnis m alus operatur per ignorantiam "At malus operatur ignorans er go non omnis ignorans agit per ignorStia, patet ratio quia malus no agit m a iu per ignorationem «effetenim uenia dignuftamen omnif malufaga: igro ranfquia igftoratfmem obquem agit & cum Et malufilium fineexiftimat effe bonum quia habet iudicium corruptum «JPlnuitus autem ; Poffea quam offendit quo d ignorantem & per ignorantiam agere non funt idem ; fed iffe due ignoratione! differ unttnunc offendit quod ignoratio ea qua aliquif dicitur effe ignoraf no e caufa ut aliquif iure dicatur operari iuitafffed ilia poti9 qi e (t incircunffantiifrerum fingularium cum bcc ut fequatur penitudo, Talif. n« ignoratio uidetur effe digna caufa ut aliquif dicatur agere inuituf& noneff ca ui tii t fed digna uenia. Affert igitur primo unam fententiam .f, quod ia:,oratio eius quod prodeff ideft ignorare ueram utilitatem & bonum inrebufr non eff caufa utaliquifd catur agere inuituf* Et probatur hoc pado. JiU ignorantia i que Et cum eledione non eff caufa ut aliqui (agat muituf. At ignorantia eiui quod prodeff Si noffri boni fit cum eledione ergo talif ignoratio ion tft caufa ut aliquifagat inuituf. maior patet«Id enim quod Et cum eledione; non fit inuite I minor. Ignoratio enim eius quod prodeff & ncftre utif tatis & per fedionis fit per eledionem , Ignorare enim idtqucd prodeff & etiam Ici re iliud eff pofitum in noffra poteftate ; & £ illud non fcimus quod fcire oportebat per elecftionemid fa&um eft I quiaGc placuit nobiVcum ino ftra poteftate fuerit collocatu «Patet igitur quod ignoratio eius quod prodeft non eft caufa ut aliquis dicatur operan inuitus nec exeufationem meretur« Item dicit quod nec eaignoratio que eft uniuerfalis eft caufa ut quid agat inui 19 nec eft dtgn a excu latione aut uenia; fed pena potius & repreber.fione.Erat m noftra poteftatecollocatum cognofcereiiLud uniuerfale ucl roncogne Icere ergo non eft caufa ignoratio uniuerfalis ut quis agat inuitus «Ex quibus infert quod illa ignoratio t que eft alicuius circunftantie non umuerfaliter fumptae, fed angularis eft caufa «t aliquis dicatur operari inuitus 6ft.ec digna ucrua & miiericordia^qusa peccaujt ignoratione alicuius circunftantie qua particula] riternon potuit percipere & cum multe fint ignorationes ut patet; lftatan tum ultima excufatioaem babet&caufam ut aliquis dicatur agere inuitus» Notandum prodcdaratione eorum que dicla funt quod ignorantia fme igi.o ratio eft multiplex«'Vna eft ignoratio eius quodprodeft noftre perfe&icni * Alia eft ignoratio ciecunftantiarum que requiruntur ad mediocritatem & ftu diofam operationem conftituendam: quas lnfeaiufenumerabit pbiiofopbus. Verum ignoratio eius quod prodeft bifariam efte poteft autm uniuerfali aut in particulari. Iu uniuerfali bocpa&o iut f quis ignoret non efte adulterium comitendum St huius ignorationis ipfe homo di cauia: quia in fua pcteftate erat tum cognofcere ea que cognofcenda fnnt/quam non coghofcere; qum eti 4m ualt pb.iolbphus ut reges /que ad nos pertinent /teneamus. Ignorare igi tur in Uniuerfali uel perume fcire/quod elt etiam alio mod ignorare ; ip felo «10 eft caufa « Aiia eft ignorantia eius qued predeft i ignorantia inquam in particulari ut fiquis igneret boc adulterium non efte committendam Itaque (apra uniuerfale erat adulterium non effc conmidendum : particulare boc uel illud adulterium non efte comittendum.buiuf etiam ignorationis iul pa eft in nobis &bis duobus modis errat prauus ignorando tam inunioerfali quam in particulari id quod eft bonum «Relinquitur ignoratio circi nftantia^ que etiana bifariam fumi poteft filicet in uniuarfeli&in particulari lexempm primi ut fiquis ignoret itempusilocu* & alias buiufmodicircunftantias tquas & fcire debet / a fi poftea peccat quia ignoret in uniuerfali non eft dignus ex culatione / nec dicere poteft quod egit inuitus quia nefeiebat m uniuerfali ta lem/ac talem circunftantiam « At tu fcire debebas i exemplum fecundi eft ut fiquis cum operatur ignoret aliquam circunftantiam quia non potuit 51 iiia particularis elfe nota / quia deceptus fuit & buiufmodi caule»\ t fi quis filium percufterit exiftimanf efte boftcm & fimilia; que uenia funt digna Sebec tantu ignoratia« f« alicuiufcircuftantie iparticulari e caufa ut a!j quis dicatur agere inuit? / fi poft facftum fequatur penitudo & dclcr * Ex LiiJii didis quatuor conclufiones altem poTunti.Ignoratiofn unsuerfali utilitas ue| eiuf quod prode 'l non eft caufa ut aliquis dicatur agere inuitus ut ignorare ufu ram uelad alterum effemaLum 11« Ignoratio utilitatis uel eius quodprodefta particulari no i eft caufa ut aliquis dicatur agere inuitus ut ignorare hoc uel il [ad ad itera elTe.iu» Ignoratio alicuius circunftatie uniuerfahfnon eftcauiauc quis agat inuitus ut ignorare locum aut tempuf uariare res agendas «He tres fpcties ignorationti non tu.it caufa ut aliquis dicat fe iuitii operari quia Signo rare ot fare erat in faa poteftate collocatum & non habet excufatior.e lin.igno ratio alicuius circunftantie i particulari St f nguiari eft caufa ut quis dicatur age re inuitus cu hoc tame ut postea qua cognouit doleat St peniteat St hoc pacto dicitar inuitum perignorantum ut etiam magis patebit inferius per ea que di cet-r.Notandu quod in fpecuiatiuis funtnon nuilaprincipia uniutrfalia «Vt de quolibet affirmatio St negatio St fi ab equalibus equalia demas ea que rema nent funt equalia St alia buuimodi In adiuis quoq; ut omne boneftum profe quendam omne turpe fugiendum St fimiiia Verum ut in fcientiis fpeculatiuis ei funt cognitu ueceiia; ia iicetiam ifta in adiuis adionibus St uirtutib? necet fano requiruntur j?f orfitan igitur notpoftea qua phus attulit illas difftrerias i xayrationis exqb? ondit non orne ignoratione tife caufa ut aliqd agam? iuitj nunc phus affert nome^ orcunftantiajdquas appellat fingu.a: circa quas uer fatar omnis noftra adio«bt primo enumerat ipias circunftantias deinde decla rat ipfas St oftend.t que naniintiiiecircuaftantieqb? ignoratis fit ut qfpia agat inuitus«Poftremo concludit quid fit inuitum' pignorantiLEnumerat igi tur in pnmis circunftantias uel conditiones cue requiruntur in qualibet opera tione oc aftert ieptem quantus nomine uni js duas liiteiligi uelit,prima circa lautia eit quis ideit ip,e agens:Secunda quid ideft adus que agit ipfe agtnf « Tertia circa quid ideit materi* circa quam uer fatur .Quarta inquo Sc hoc blfa rja f hcetiquoiocoSt i quo tepore Quita quo ideft quoiftrumentoagitSexta gra tiu cuius id -it tinis ob quem agit tseptima quomodo f licct fiat adio {ut fenli uel aebementeriparum uel nimium quam fit opus etfimiliter «Etifte funt o nes circunftantieiCirca quas ueriatur omnis adio «Cu autem fit tot Sc no fint ne que plures nepae pauciores oftendi poteft hoc pado« Omnis circun ftantiaaatrefpicit agens Sccaufam adufautrcfpicit lpfum adum «Si agens dccaufun adus {tunc aut eft caufa efficiens {aut fmalisiaut materialis «Si effi ciens aut eft principalis ideft quis dperfona agentis {aut inftrumentalis ideft quo «Si fmaiiftunc eft finif ideft gratia cuiuf{ Si materialis tunc e circa quod Et lichabemufquatuorcircunftantia fex parte caule aduf > Sinuero arcun ftantie refpiciant lpfum adum * tunc confiderabitur aut fecundum fub (tantiam Sc eflentiam fuam ideft quid { aut fecundum m en furam fuam/ ideft m quo filicet uel loco uel tempore / aut fecundum qualitatem ideft i itat; ideff quomodo & fic babemuftres alias > Omnia igitur bec {poff quam pbiioiopbus enumerant conditiones & circunffantias circa quas nuftri adfus ueriantur nunc offendit qualium fit ignoratia / quia non ommum arcu ftantiarum eff ignoratia&dicit quod omnia bec filicet colUcfiiue nemo igno rabit modo fit iane mentis »Nam perfonam agentis nemo ignorare poteiija liter fe ipium ignoraret/quod non fit mfi fit aliquis infanus.in aliis uero igno ratio fieri poteff ut offendit pbilofopbus & incipit afferre fecundam circunffa tia* fi quia e id qucd agit ut fiquis ignoret utdr de Efebiloqui in fuapcefi dicitur edidifle arcbana quib? utebatur in facris coreis.Vnde uocatul in iudici um adariopagum excufauit fe quod per ignorantiam egififet «Aliud exemplu eff ut fiquis mucronem educens e uagina ut offenderet interficit eum cui uo iebat offendere hic ignorare uidebatur quid ageret «tertia circunfiantia eft cur ea quod filicet materiam ut accipit merope circa filium crefpontem quem in terfecit boffem efife ratuf. Ignorari etiam poteff quarta drcunifantia ideff quo x 1» inffrumento ut fiquif ignoret baftam habere cufpidem uel credat lapidem quendam effe pumicem Scproicienfpercutiat aliquem «Item ignorari poteff gratia cuiuf «i« fmif, i.quinta circunffantia ut fi medicuf incidat uenam gratia fanicatif & fequatur oppofitum , Ignorari etiam poteff modufideff fexta cir conflantia tat fi pugil docere uolenf fenfim fe agere credenf luebementiuf agat «Sc afferat uulnuf «Otnifitpbilofopbufdeclarationem in quo ideff circa locum & tempuf tanquam per fe notum »Ignoratio autem talii fieri poteff quando i gnorator utrum fic facerlocufanprofanuf.Similiter utrum dief feifus anno Deinde dicit pbilofopbufquod ille qui ignorabit aliquam iffarii fcptem condi tionum filicet inparticulari dicetur agere inuitus : precipue fieueniet ut erret fii ignoret ilia duo filicet circa quid ideff materiam circa quam & gratia cuiuf ideff finem «Nemo enim ueilet ignorare iffafjtaq; fi ueniet ut in particulari ignoret iffas precipue^ dicetur agere uel egifle muituf Sic igitur circa fingulai iffaf fieri i opando ignoratiopot preter unam!fiiicet perfonam ager.tif nunqua lenim fe ipfum ignoraret niiiinfanufi^Eiufigiturtdeclarat pbilofopbuf cuod ignoratio alicuiuf circunffantie eff caufa ut aliquifagat inuituf fi bcc addatur ut fequatur penitudo et dolor exquibufbabemuf inuitii perignerantiam efie id quod fit ignoratione alicuius circunffantie ex feptem enumeratis; excipitur enimperfona agentiscum boc etiam abdito ut polfeaquam cognouit fequatur penitudo & dolor; & fic babemusdeclaratum alterum mebrum non fpontanei «i«iuitu pignorantia ut manifeffe patet.^Cii aut id iuit?ibece.iii. pars buiuf capituli i qua pbtis poffeaqua determinauit ac eo quod fit a nobis iuitif aut pui aut p ignoratia niic declarat fpotanen & id quod fit anobiffpote deide excludit &polf babet terrorem quorunda.f.cirenaicorum ut aiunt.Diffinit igitur ipri mis id quod fpote fit 6c talis diffinitio oritur exandeterminatis.na fi id quod }_ \at operamur inulti aut peruim aut per ignorantiam agimuftcerteid fponte fiet cuiuf principium internum eft magente : Sc bec pars eft contra inuitum pui olentiam cuius pricipium extra eft: preterea addit in agente fciente ifinguU ria circa que a&us fiunt 8c l>ec pars eft contra inuitum per ignorantiam Sc bis duobus menbris diftmguitur ab iliif iibi oppofitif» Pulcherrime igitur procef fit pbilofopbuf declarando Sc diffiniendo pr mo lfta duo menbra filicet inuitu per uim Sc inuitum per ignorantiam quia d fficile erat declarare id quod fpo te fit/nifi atea eilent ili i declarata*Oppofitoru eni eadem eft difciplinadc unu contrariumcognociturper alterum* $ *Forf tanenim: Nuncpbilofcpbus releilit errorem St opinione m quorundam de eo quod fponte fit Sc dicit quod forfitan illorum fententia non eft uera que dicit quod ilia,que efficiuntur per i tam a at cupiditatem fiunt a nobis inuitif * j?»Primo nanq* ! affert rationes ad refellendam eam fententiam Sc oftendendum quod iiia que fiunt per iram aut cupiditatem fiunt fponte probat autem fex rationibus *Siea que fiunt per ira Sc cupiditatem non fiunt fponte fed inuite ut dicunt iiLit tunc nullum animal preter hominem nec etiam pueri agerent fponte * At confequens falfum ergo Sc antecedens * Nam uidemus pueros fua fponte agere non nulla Sc bruta etia fpo ite fua accedere ad pafcua Scfimilia «Notandci quod appetitus eft duplex aut ratio iis aut fen tus * Appetitus rationis ideft uoluntas que iemper prefup ponit rationem eft m pueris in potentia quia non du ea operantur«Appetitus fenfitiuus eft in eis actu* At inbrutis nullo modo eft appetitus rationis iSed u nus tantum /quo animalia dicuntur agere {ponte *Q_u.ire fpontaneum tftpri cipiu ieis nullo modo uoluntariii exquo hic patet id quod fupra diximus quod id quod multi accipiunt uoluntarium dici debet fpontaneumtquod extenditur ad plura / quia non folum competit animalibus rationalibus fed etiam brutis Voluntarium tantum rationalibus Vnde pbilofcpbus cum loquitur de fponta neod.citgrece ecuiion cum de uoluntario uuliton *_?■* Deinde quere dum eft utrum l fecuuda ratio*Si omnia que fiunt per iram Sc cupiditatem fi erent a noois inus tis tunc aut omnia tam bona / quam mala fierent a nobis in uitis t aut bona iponte!mala uero inuite At neutrum horum eft ergo nec illud filicet quod ea que aguntur per iram Sc cupiditate fiant a nobis inuitif* Quod autem neutrum horum fit probatur* Nam primo omnia filicet tam bona/qua mala no fiunt propterea anobis inuitif quia tuc bomO nihil ageret fponte cura omni f fere noftra acftiua operatio fiat aut circa iram aut circa cupiditatem Sc tamen homo quandoqj agit fponte * Nec item eft fecunda parf uera quod bo na fiant a nobif fponte mala ueronon*cum una fiteaufa unumq; principium 3 quo bonaSc mala prouenlre Scprocedere poliunt * Verum idem eritiudiciura de ipfiC Nam abfurdum eft ponere duo diuerfa filicet fponte Sc inuitum pro cedere abutia caufa 5c eodem principio filicet fponte agendi ideftcum unum fit pnaclpiutti (ponte agencfi amborum abfur Jum efl d/cere quod talia ideft lx>ne f$iproaemuut:&fiunt lponte turpia Uero anobifinuitifScfjcpatetcondufio* J?\AbfurJjm efl etiam: tertia ratio -Siea que fiuntper iram & cupiditatem, fierent a nobit muitift tunc omnia que oportet appetere fierent inuite * Confe quens efl abiurdum ergo & antecedens * Quod autem boceffetabfurdum ,p bita* apbiiofopbo : quia oportet appetere famtatem diiciplinam/$<:dice requod ifta xiant anobis inuitis abfurdum eflxSimt etiam non nulla pro qtub? qu i;itum oportet irafci debemus ut fi uidemus patrem uerberari iniuRc* At di cere quod talia agamus inuitiuideturefie alienum a ratione Videntur eti ana ea * quarta ratx>* Ea que fiunt a nobis inuitis afferunt nobis molcfliam 6c d j orem At ea que per cupiditatem uel iram aguntur no afferunt nobis eo pac to dolorem ied potius uoluptatem tergo talia non fiunt a nobis inuitis * JT -rreterea q aid interefl * quinta ratio -Ea que licet fugere pariter 5c non fugere dp^ea nobilagutur At tam ea que per mentem quam ea que per iram cupidi tate que peccatur licet fugere cu fit i noftra poteflate*Ergo ta illa q ifta fp5te a nobis aguntur- quafi dicat nulla differentia eflinter ea delicia que fiunt a ra tio/ie: &ea que per iram fiunt uel cupiditatem l differentia inquam non efl^cj tam adboc quod utraq? fugerepoOumus/cum fit in iioflra poteflate & in boc idem fit indicium de utriiq?*Et fi illi dicerent ifli affecRus non funt humani i quia funt in parte animeinrationali /mens autem femper efl cum ratione tdi cet phdofbpbu? quod non funt minus humani quia fi fintinparte anime in rationallper effentiam tamen funt in parte rationali per participationem que obtemperare potefl rationi m ipfo bomme ut patebit* Notandum quod ratio etiam errat &c delinquit / & ii re ■» te «Potentiaenim nutriti ua de fe femper nutrit fiueuelimus fiuenont dum. uiuimus «At ilii dicebant idem iudicium efie de ira & cupiditate Vnde hoc re feiiit pbilofopbus oftendendo quod & fi fi nt expertia rationis fecundum efien —^ _ tiam fuamttamen funtpaiticipantia rationis Sc poliunt obtemperare rationi Sc ideo bumanat quia in brutis boc fieri non poteffinec etiam inuegetatiua po ' tentia que nuil o modo efi apta obedire rationi ut in fine primi libri offendit - . .H | pbilofopbus &fic concludit /quod ea que per iram & cupiditatem fiunt/' j fponte dicuntur fieri« JT » Determinatis autem bis ;Hoc eft fecunda } capitiJfum iinquopbilofopbus poftquam de principio fponte agendi & n0n fponte agendi & de eo quod (ponte aut non (ponte fit antea docuerat Jnuncco fequens erat / ut tradaret de eledione/ que efi principium externarum opera tionum Docet igitur in primis ad moralem pbilofopbum per Vnere con fidera lhpt_ \ ■ -) tionem de eledione «Deinde ofiendit quid non efi eledio«Demum quid ip *' fa efi diffiniendo eam ut patebit «Dicit igitur in primis qur i de eledione de *■/- terminare oportet» & ofiendit quod talis confiderarfopertinetadmoralem. pbilofopbii duab? ratioibuf i rp.Confideratio eius quocHff familiariflimum uirtuti pertinet admoralem pbilofopbum «At eledio efi familiariffima uirtu tu ergo confideratio eledionif pertinet ad moralem pbilofopbum Jmaior nota Nam pbilofopbus morum confiderat deuirtute & de omnibus pertincntib? ad uirtutem Jminor probatur «Quia uirtus oritur ab eledione «Ite eledioca dit in diffinitione mrtutis ce ideo e ei coitidifiima «ii» ratio, Cofideratio ei? rei pertinet ad moralem pbilofopbum t que maxime offendit mores & uirtu testSed eledio eft eiufmodi ergo dus confideratio pertinet admoralem’: quam adus ipfi «f« externi adus« Notandum quod eledio uidetur efie ad? internus ficut efi etiam adus qui fit (ponte & ifti adus oriuntur a principiis intemistVerum & fi adus externi offendant mores & uirtutes uel uitiajnon ta men ut elediones quibus precipue diiudicatur uirtutes inefie ucl noniinefie « Nam externi adus polfunt fieri per accidens & propter offentatiorem uel fi mulatione aliqua uel ignorantia uel uiolentia «Eledio uero fponte fit nec alte rius imperio fubicitur nifi illius/qui eligit & fic eledio ut dicit pbilofopbus maxime indicat uirtutem ««f Eledio itacp fponte: Elac in parte pbilofcp bus ofiendit quid non fit eledio»Nam fuerunt uarie opiniones de ip(a» Quidam enim cupiditatem» quidam iram «quidam opinionem effe dixerunt «Has opi niones remouet pbilolopbus & fimul inquirit genus eledionis ponendum in diffinitione«poffea ponuntur differentiequibus eledio differt ab aliis» Often dit igitur in primis quod eledio non e omnino id quod fponte fit boc pado » Illa nou funt eadem; quorum alterum ad plura fe extendit / quam alterum * Ac id quod fponte fit & fpontaneum ad plura fe extendit quam efedibterg® *d quod fponte fit & eledio non fimteademtMaicr ea d-fferuntquib? ne cade competat & fic magis uniuerfale amm? umuerfali & genera afpctieb? jfu.s«M* nor «Spontaneum ad plura feextedit quia &jn pueris & in brutis lnueniripct non autem eledio Item repentini motus ut per iram & bumfmodi dxuntur fieri fponte non tamen cum eledioneergo ad plura fe extendit fponte quam e ledio ergo non omnino idemlnotandum quod eledio prefupponit rationem id quod iponte fit prefupponit appetitum«Vnde adplura fe extendit «Et dici potefl quod ubicunque fit eledio ibi fpontaneum non autem econtra/quia in aliquibus efl Iponte ut iubrutis et pueri? jn quibus ncn efl eledio» Sicuti dici m as in naturalibus quod ubicunq; efl ratio ibi uidetur ejle appetitus nonaute eco itra- Quare id quod iponte fit fe habebit tamquam genusleledio uero ut ipe:ies«Dubitatur qa no uidetur uepi idquod pbilofopbus dicit de animalibus brutis quod in bis non fit eledio «Nam uidentur eligere §Ctn pafcuis profeq ea que profuntt & fugere oppofita que,noccntJ«Dicendum quoa eledio poteii coifiderari duobus modis aut proprieautm proprie«Propria gritduarum re rum propof.tarumt alterius acceptio cum confultatione.Impropria e acceptio a!tenuscum appetitione «prima competit tantum babentihufrationem« Se eunda uero inratfonabilibus que habent f?nfum & appetitum fcnbtiuum«tbl •lopbus autem loquitur de eledioneuera ce que proprie dicitur uedio ' ote wi co.npetit ni fi habentibus rationem fic patet folutio« $ « Q_ui uero dj c r.tiprobat eledionem non efle cupiditatem cuatuorrat:onibus»Erima«elec tiO ncn efl quiddam commune bommi cum aliis animalibusiAt cupiditas efl commune qu.ddim eam aliis animalibuf ergo elidio non efl cupi ditas» Maior clara jam probata « Minor etiam patet ✓ quia eledio pre {upponit rationem que non efl in aliis animalibus preterquam in homine » Et animaduertendum quod pbilofopbus,hic oflendit iram &cupiditatem effe penitus diuerfam ab elediene Superius uero oflendit id quod fponte fit difter re ab eledione^ fed non omnino ut ifla«Nam uult id quod fit fponte efle tam quam genus relpedu eledioms.Hic autem iram Sc cupiditatem omnino exter minat St difiungit ab eledionc»Et hic etiam non rede fiimunt quiucluntari ®m 6t inuoluntarium accipiunt pro eodem quod fpontaneum & non fpontane am» Sunt autem diuerfa ut fepe diximus quia fpontaneum ad plura fe exten dit et fepius repetimus boo-quia nonparumrefert becdiflmdio quam dicimui ad hanc materiam percipiendam ««^Et incontinens i fecunda ratio«Si eledio efietidem cum cupiditate omnis cupienf effet eligens & omnis eligens effet cupiens iConfequensfalfum ergo&antecedens Quod autem fitfalfum deda ratur exemplo continentis & incontinentis « Continens enim cum eledionc incontinens uero cum cupiditate n5 autem cum eledione operatur ut apparet in feptimo ubi de continentia & incontinentia docet* Ibi enim patebit aucd i continente ratio umcit: m incontinente uerp cupiditas unde alter cum eiedio ne: alter uerocu cupiditate operatur, j?Et cupiditas i tertia rado Cupiditas no aducrfatur cupiditati eiedio ad aer fatur cupiditat-Jcrgoeledio no e cupidi fas * maior, Na ficupiodiuitjas no cupio pauptate&ecotra fide cctraria no ca. dfit fubcupiditate ita ut fimul f t cotrarie&de5contrarijs cupiditates'b.patet exemplo continentis & incontinentis in quibus alterum parit cupiditas : alte rum uero eiedio idell oppofitum uult« Dubitatur quia pbilofopbus dicit cu piditacem cupiditati non aduerfaW «Hoc non uidetur uerum . Nam aliquis cupit famam & cupit etiam colligere pecunias , At lfla uidenfur contra' ria t quia magnismagnificis fumptibus non te acitatepecuniarum acquiri tur fa n a,Dicendum quod cupiens famam tcupiet etiam ea cmnia quibus acq ritu: fama of magnificos fumptus &fimilia * Itaquefioc medo inteiliguntur contrarie c apiditates Vt aliqujs cupiat famam St non cupiat famam Vt iimui cupiat paupertatem St diuitias {luxuriam & continentiam »Kqc fieri i,on pet &boc molo cupiditas non ei t contraria cupiditati,At eiedio efl contraria cu pidititi ut incontinente & imeontinente apparet. JT Cupiditafprtterea { quar ta ratio Cupiditas e iociidi St molefli eiedio nSefl iocundi et mo'efti:ergo ele dio iioe cupiditas patet ratio media ifigura Qun.cupimus aliquid Scidi obis ad tft e iocfidfi cu a ite no adefl e nobis moleilu unde prefentia eius quod copi mus percipimus uoluptatgm tabfentia uero dolorem: eiedio tero ea ratior.e qua babet obiedum bonum eligibile no» efl iocundi St molefli, f. Ira et t Supra attulit unam rationem qua fimul pfleudebat quod eiedio non efl cupi d.tis iiee ira Verum fuoerius magis offendebat offendere quod non efl cupidi tas quia iifae;< declaratione flati m. apparet ifta* Affert igitur unam rationem fic .Hedip minus u.detur efie ira quam cupiditas «At non efl cupiditas ergo multo minus ira papep ratio Nam de quo magis uidetur inefie et non ir.efl l ne: trgo de quo minus litem per iram adeo motus repentim fiunt ut cum e!ec fione non fieri ppfe uideantur eiedio uero cum cpfultatione. J?At uero nec uo luntas: poftea quam declarauit & probauit quod eiedio non ell cupiditas nec ira «Hac in parte offendit pluribus rationibus quod non efl uoluntas * > Nam cum fit finitima multipbilofopbi dixerunt ede uoluntatem « Eiedio non efl impoflibilium Voluntas efl impofiibilium ergo'eiedio nen efl uolun tas patet ratio media in figura. Nam uoluntas expetit interdum impofiibilia ut immortalitatem 6c non moti eiedio uero efl eorum que f eri pofluntet a no bis fieri.Notandam quod uoluntas late pa tet & abfolute fertur inbonum Sc efl ampliffima potetia quia iterdum extenditur ad impofiibilia utuidem?-eledio uero ell tantum eorum que a nobis fieri pofiunt ut diximus* Volii tas autem fecunda ratio» Voluntas efl etiam ear um rerum que a uolente fieri non poflunt.Eleftio eft tantum eorum que ab eligente Geri poflunt ergo elec tio non eft uoIuntas«Ratio patet exemplo certantium et e alia afuperiore rati o ie t quii illi dicebat quod uoluntaferat interdum inpoflibilium. Recdicit quod uoluntas eft interdum eorum pofiibilium ideft que fieri poflunt Jnon t« men a nobis uolentibus Vtfi uideremus duos duces prelium commiftentes ✓ ueilemu? akerutn uiricere^quod fieripoflet St tamen non eftpofitum in po teftite noftratElcftio uero eft tantum eorum que ab eligente fieri poliunt» J?« Et u a! incis i tertia ratio«Voluntas magis eft finium.Eleftio eft eorum que £unt a 1 finem ergo eleftio non eft uoluntas» J^ .Atqj omninoiCocludit quafi repetendo rationem fuperius taftam/que uidetur potiflima ratio perquam uo luntas diftinguitur ab eleftione ideft quod eleftioert eorum que funt inoftra pcteftate St neri pofluntab eligente» Voluntas uero mterdum eft ecrum que non funt in poteflate eiufSt non pcdlunt fieri a uolente.Notandum quod pbi iofoobus dixit quod uoluntas eft magis finis quia uoluntas uidetur interdum ede eorum que funt ad finem t&eleftio etiam uidetur interdum efle fmis.\ e rum propr e fumpta uoluntas uult finem St id quod expetit fub ratione finii Eodem pafto eleftio non m proprie/ fic enim effer etiam lpfius finistfedpro pric difta eft eorum que funtad finem St fi quando fines cadunt fub talem elec tionem non ut fines fed fub ratione eorum que funt ad finem cadere uidentur • &. Opinio quoq? non eft t Hat in parce ph»l ofopbus oftendit eledioncm non efle opinionem fine opinationem St primo oftendit quod non eft omnino ide quod opiniotdeinde quod nullo modo eft opinio-Primo quod non eft omnino idem oftend t duabus rationibus prima opinio uerfacur non "oium circa agibi lia a nobis fed etiam circa ea que funt eterna ut circa fubftantias feparatas Sc buiufinodit ateledlio uerfatur tantum circa ea que abdigente fieri pofliint er ga eleftio non eft opinio «Item opinio diftinguitur &diuidituruero’ St falfo At e’eft io non diuiditur per uerum St falfum fed magis bono & malo Ergo e leftio non eft omnino opinio, i?» At nec etiam Superius probauit pbilo cpbui quod el eft io non eft omnino idem quod opinio St tamen boc non excluderet quod aliqua uel aliqua exparte non pofteteffe idem«Ideo nunc oftendit quod nec etia m aliqua exparte eft idem cum opinione St boc pluribus ratio.bus. i»ro Ex opinione no efficimur quales uefk’ ex eleftice efficimur quales tergo eleftio no e opinio.Ratio patet qa exopmice alicuif ratiois ptmetis adfcrtitudine no dicimur ftati fortes «Sed tnoderate 8t cfi mediocritate eligedotdicimur fortesi tepe rati et cn terribilia St buiufmodi moderate eligimus & ponit bic pbilo. fopbus eleft ionem St opinionem uerfantes circa idem & tamen diuerfo mo do quia eleftione dicimur quales t opinione autem minime^Et eligimus: fc eunda ratio.ex opinione non ffimimus boc aut illud necprofequimur aliquid aut fugimus* Sed ex eledione profequimur aut fugimus ergo ele&io non eft ppnuo.maior.Nam opinamur aliquam rem terribilem: non tamen ftatim f j gimus lilam.exbac opinione minor pacet* Namcum proponitur nobisaiiquis tu iis acquirendus contuitamus de mediis que funt ad talem f nem & eligimus Scpro.equimurautbocaut iiiud aut etiam fugimus boc uel illud. Jf.t-iecuo quidem laudatur i opinio lauditur quia eft uera Scuituperatur quia eft faifa « electio uero laudicur ex eo quod eft recta: uituperatur uero quu non. eft recta ergo non idem eft opimo dt electio. St «iot eligimus topimone opinamur ea que non funt nobis maxime certa .At eleCtione eligimus ea que fat nobis ma xime certa.ergo eieCtio ncn eft opinio.Nam opinamur ea que non funt nobis certa < Verum mteiligibilu nobis certa fcientia (cimus agibilia nobis certa Sc conilituta eleitione eiigimus.j?1. Videntur preterea; quinta ratio. Si eieCtio ot opimo eflcnt idem fune unus & idem homo qui opinaretur optima eligeret eadem «Sed boc non f;t ergo & cetera «Non enim iequitur ut qui opinetur bo na eligat liia ut fiquis opinetur quod fortitudo eft res bona /non tamen eligit ili u operacio.ies/quibus illam, coniequi poiiit« Q_uod fi opinio ebet eude cum au quis opinaretur aliquod bonum»eligeret iiiud boc aut no fit ut patet His ajiacispbiiofcpbu» dicit quod fiquis dicerec quod opinio antecedat eiectt onera uei eieCtio opinionem mbii retert quantum ad boc ut dicantur elie ea dem* quia utrouis modo fumatur differunt & non funt ullo modo idem, y uero opinio precedat an eieCtio no uidetur eife prefetis fpecuiatiois.La.n« iuut in nodispn.icipia que ordinem lnterfe bibent.Dici tamen poteft quod o pimopreccaic di fequiturdiuerfis refpcdtibus / precedit cum opinionem quis facit de aliquo bono i quodpoftea eligit iequitur uel uti fi quis elegerit bene ia cero u:i prode.'e amico i deinde euemc inde aliquid mali exquo aiiam facit opi monem cC lecum raciocmatur mon eiie amicum beneficiis atficiendum ne ma lialiquid mde euemat Sc tuntcric opinio fequens & boc paclo antecedit opi nio euenire etiam poteft at Iequitur, St* Q.md igitur; Hec eft tertia pars buiis capituli in qua oftend.t quid fit eledtio non tamen perfedei fed inieque" ti capitmo diffiniet eam pfedte utpatebit.concludit igitur quod cum electio ipontaneam in totum non fic nec cupiditas; nec ira; nec uoluntas nec opinio Videtur timen quod (it fcontaneum . At non omne cara ad plura fe exten dat; ied id tantum i cuius con foltatio antecellit .Eft igitur electio fpontaneu id cuius con iultatio oreceifit Sc ad boc probandum uidetur afferre duo ligna« primum quod eieCtio eft cum ratione di mente St per mentem accipit bic ra tionem cum diicurfu. aliud lignum ftimitur a nomine eledtionis; quaii ex qui bufdum propofitis unum ante aiia fumatur SKlegatur.J\Cum ratione.f. ac tiua *Jt* Et mente .f, adii u a quedifeurrit St inquirit. At eft ne de om «ibus confultatioJ (Hoc eft tertium capitulum / in quo pbilofopbus pcftea a oc probari potefl eodem [medio quoprobauimus fuperiust quia confultatio eft circa ea que a nobis fieri poliunt et aliter le babere«Notandum quod pbilofopbus dicit fiue a natura; fiue necelfitate fiue pp aliam caufam i I quod pofuiffe uidetur propter uarias opiniones pbilofophorum» Quidam di xeruteclu moueri necelfitate quada cu fit rotiidu qa icirculi motu queda pars pellit queda pellitur Steade que pellitipellitur neceflario.Ahi dixeriitcelii m ouerinatura. Vt ignis natura fua fertur furfuific celti circulo.Vnde pbiis dicit in libro de celo «Quod fiparsceli auferretur abeo et ponatur bicinferiufapud nos: quod illa non feretur furfum aut deorfum «fed circulo mouebitur«Alii dixere celum moueri ficut anima »f «ab anima fua Ideo pbilofopbuf uidetur c numerare plures cas*Sed debac materia determinare no e prefetis cofideratio nis. JP.Neqj de iis que alias :ondit bic pblifqd eteon fultatio no e de bis que fi at a natura que uario mo le le bent.Na fupiora deqb? dixit8t fi fep mouetur tame fep fiut eode modo bec uero mouentur non folum localiter fed etiam mutantur St circa talia non eft confultatio/quod probari poteftjeodcm medio quia non poffont fieri a nobis. jpNee item ? jiiftrumeatis {Fit autem talis refplutio quoufqye deueniamus ad.id quod efl u' timum quod inuenimus per noidram perquifitipnem & refolutipnem {quod! tamen eit primum in operatione 6c a quo incipimus .operarificut euemre ui detur in geometria t in qua fit refolutiopofteriorum figurarum .{quas refolm mus in priores figuras probando kmper pofleriores deflgnationes per pripref iam probatas quoufque deueniamujfadunam primam indepiondrabilem/que nuiLo modp in aliam refolui pofTit$t nidetur efle ut iila que primo ponitur ab Euclide quod fuper datam lineam contingit triangulum eqij;larerum .colloca te « Simili mpdo confultans prpppilto fine uidetur perquirere media & refol uere3c peruemread unum quod efl ultjmum quod inuenitperquirendo &pri mum a qup incipit operari exempligratia.Gubernatpr rei publice properat fi bi pacem ede cum bollibus faciendam tanquam finem * Mittendi iunt orato res ad aliquem principem uel rem publicam que {e interponat» At decernendi» ergo cogendus efl fenatus «Hoc uidetur elie urtimum quod mnenit in refolug do ut ita loquar & perquirendo {Primum tamen a quo incipiendum efl opera riietdicitpbiloiopbufquodnonomnis perquifitioeilconluitatio«Nam g£Q metra non confultat^quanuis perquirat di re mlu.it» Non igitur omnis perqui fitio eil coiifultatio fed e egntra omnis confultatio efl perquifitio« Nam per quffitioell tariquim genus & differende poliunt coli igi ex fupradktis di ba jbeoimus eius defcriptionemt quod confultatio efl perquifitio de ii f rebus que a nobis fieri po.iunt quorum mcertus efl fuenfus»JPln refolutioneideilquod eil ultimum quod mueninmis perquirendp yeluti congregandus efl fenatus ut decernantur legati in fuperigr} evemplot ideil primum in generatione idell in principio operationis unde inc.pimus <<&Atq, ti cpfultantesthac in parte pi>i iofopbus oitendit effectum con.ultatjonis {que eil exeeutio» Et dicit quod fi coniultantes inciderint in aliquod quod fieri nequeat defiflunt: im ytrp. fleri polfit^agrediuntur 6c declarat illam partem quomodo mttliigatur id agi a no bif pofletdieedo 110 tantii que per nof ipfostfed etiam que per amicos pofium‘/ Suntemm amici tanquam mi frumenta»&i quemadmodum inflrumentorum ufusprincipium ellin nobifita 6camicorum efle uidetur« Verum quandoq; queruntur inflrumenta quibufutimur fi ecrum ufufeflcertuf & determinatus quindoq; uerg queritur epuf & ufufipforum idtfl muentis inflrumentif quo modo ipfifutamur adrem exequendamdtaq; interdum queritur quibui inlii u mentif interdum quompdo utamur Videtur igitur uti IDeclarat pbijolo pbuf quali concludendo quod in omni confultaticne efl qujdam term ir.ufl & fiotcftendit ex parte agentjCbgmjnif: quia intendit in bis que ab eo fleri po •funt & dequibuf confultat aliquem terminum ex parte finif quia omnis a« pio eftob aliquem, finemjergo6cconfultatio «Item.expartp inftrumentorum que funt media que ducunt ad finem ne fiat procefius in infinitum «Fit igitu confultatioob aliquem finem non tamen defme.Hec cerce fingulares ref utrr filicet fint cadunt inconfultationem ut{. hoc f.tpanis «'Benecaderent in con fultationem quomodo melius comparari poifentuc cSmeatus inexcrcitu;fed utrum hoc £it panis non cadit in confultacionem quia patet per fenfum«I' * Confultabile autein: Hec eft tertia pars huius capituli; m qua pbilofopbus pofteaquam offendit ordinem & effedlum & terminum cgnfultationis nunc comparat oritatebcmen qui introducit reges Vt primo confultcnt/ deinde eligant t demum p: operant populo ut exequanturid quod elegerunt« Pollet etiam illud didum bomen referri ut fit quafi confirmatio eiuf quod dixit f licet quod tue def nimus ult.c t.uf inquirereScconfultare cum reduximus innosipfqs ldeiljnpcfdlatcin ne ftram illud principium filicet quod eff ultimum in refolutionc&pn mum 6cprincipium a quo incipimus^ operari utpermaneamufin eodem ex emplo propofita pace ut fme confultafur de mediis« Mittendi funt oratores cum talibufmandatis «Q^uid ultra decernendi. Qguid ultra congregandus k natus: ouod eft ultimum m perquif tione # primurn dcpricipium a quodvbc mus incipere operari «Cum reduximus i nof lftud pricipium filicet ut c uado cu que uelimuf poftmus cogregare fenatu tuc cedat omfcSiultatio & eligimuf ili ui ut cogregetJr fenatufideide f t.i.cogregctur: ,uareprimoefl cofultatio poileaelectio demu adio.&ficordinatur fucceiiiue»J^tV.cipiu ,i* qucd ire Colucione dc p quifitione efl ultimu&primuS: pricipiu a quo icipim ut operari *J/Md piodateceditt id efl ratione adiua.JAbunpfus *s« lui meteligetiffic n j efl receredu iilud ad pricipiu uc nbnuili expofitortf forfita faci r t gi ece eni dicit« Autu. ,i-tpfius met reducetis & eligetis no aute ipfiufpricif 11 diceret «n. Autis «ifemimno genere ficut efl .Arcbi. pricipiu apudgtecofifeminji.o « T-Cu igitur lpftt eligibile ; Ex didifcocludit difrnitione ede6icnif.fi qucd e ed oeappecicioearu rem que anobiffieri pifLt exccnfultatioe quum fico ctudit autem ficieligibile e confultabile appetibile de numero eoru que fi t in noftri potefhte collitutatergo eledio e appetitio ecrti que funt i ncfira p cate patet ratio per locum a comugatis. Et dicit p hlofop 1 us qucd fimul ac ciiu d cau m? aliquid p er coniultationem appetimus illud cum antearo affeC are mus. ■/ndeeiedio uidetur operatio qutdam mteliedusadiui fimul cum ap pedtu «s« rationali id elicum uoluntate »ir'« \ oiuntatem autem finis : Foc ed quartum capitulum huius traditus : itiquo philofcphus pcfieaquam dccu it d. eo quod fponte fit &de'confultatione& ekdior.e nunc dccet ce uclunta te que cit adus internus a quo prc cedunt cp eratioi.es externe & dicitur non folum potentia u-iitiua uoluntas fed etiam operatio «in hoc autem capitulo tradat de eo pro ut dicit adum &: operationem ipfius potentie uoluntatis oflendendo circa ea que efl ad us talis 6c declarando id qucd tlh aftedabik uo luntate id efl obicdum uoluntatis» Diuiditur autemboc capitulum in tres partes «Inpnma obtendit quod uoluntas eft finis no eorum que funt ad finem infecunda ponit opii.lonem quorundam deobiedo lpfus uoluntatis 4r,terti a ponit opinionem fuam de ipfoobiedq .ln prima igitur repetit unam fcnte tum de uoluntate.fi quod uo!untas di fu is . Nam ea que funt ad f.m m uo lumus nonpritno 5» perfe feci propter finem « Nam uoiumufea que fui tad fanitatem non primo pp ilia fed pp iplam fauitatem cu eam ii tendimus ut finem» J?» Sed uidetur t-dee etl fecunda par- huius capituli in qua affert duas opiniones diuerfas de obiedo uoluntatis . prima efl-quod id tantum quod eft: perle bonum fitobiedum uoluntatis* fecurda efl .quod id tantum quod efl ap parens bonum fit obic6 um uoluntatis.Rep robat igitur in primis opinionem primam hoc pado »Si id quod efl obiedum uoluntatis efet tantum perfe bo \ num runc id quod uul t malus non effet obied um uoluntatis r.ec effet uc litu * Sedhocabfurdum ergo St anteccdenstpatet ratio quia fi id quede obiedum uoluntatis edet tantum uere bonum certe idjquod malus 6c nonredc eliges ueilet no edet affedabile uolutate .i.uolitu uel fi id et cfkt uohtu tuc illud eeetpfe bonuicu aiit idqd ma!9 uult fieri poffit ut fit malu fecjretur q^malii wv i eTct per fe bonum quod eft abfurdumjergo abfurdum etiam erit dicere quod id tantu quod eft per fe bonum eft aftedabile uoluntate uel eft uolitum aut obiedum uoluntatis «ir’« Sententia autem eorum t Reprobat fecundam opi nionem d.centium id tantum eife uolitum uel affedabilc uoluntate tquod eft apparens bonum boc pado* Si tantum apparens bonum efiet obicctum uo luntatis tnibil effet quod fuapte natura efiet obiedu uoluntatis uel uolitum« confequens fallam ergo & antecedens. Nam fi tantum apparens bonum efiet obiedum uoluntatis tnibil efiet per fe uolitum, Si enim efiet per fe uolitum apparens bonum efiet uere St per fe bonum / At boc non eft quia apparentia bona funt .nterdam contraria jquia aliud alii apparet«At uere bona non funt contraria St repugnantia ergo bonum apparens non eft uere bonum ncc ptr fe uolitum * Q_u ire apparens tantum bonum non eft obiedum uoluntatife cu pateat quod fuapte natura bonum fit uolitu uel uolibiie & per batic politione excluderetur ab uoluntate* J? Quod fi ifta 110 placenttHec eft tertia pars capi tuli in qua aliatis & reprobatis opinionibus anorum de cb.cdo uoluntatis af fert tuam fententiam ex qua ponere polum us duas condufiones probandas* prima« id quod eft per fe bonum eft (impliciter uolibiie uel obiedum uolun tatis «fecunda«Id quod eft apparens bonum/ eft non (impliciter fed aliqua ex parce ctrcfpedu ali quorum uolibiie uel obiedum uoluntatis.probatur prima boc pado «Id quod ftudiofo eft uolibiie eft per fe o' (impliciter obiedum uo luntacif «Sed uere bonum eft uolibiie ftud.ofo*ergo uere bonum eft per fed fimpliciter obiedum uoluntatibmaior probatur i ficut fe habet corpora ita & animat quantum ad boc propoftum« Ac id quod eft fanum corporibuf fa mf dicitur (impliciter & per ie fanum «ergo id quodeft uolibiie animo fano eft (impliciter uolibiie*fecunda conclufio probatur lxac pado «f< quod apparens bonum non eft (impliciter uolibiie / fed aliqua ex parte & relpedu aliquo^c Id quod eft-uolibiie uitiofo non eft: (impliciter uolibiie / fed fecundum quid &refpedu talif bominiC «Sed bonum apparenfeft uolibiie uitiofo.ergo bontl apparenf non eft Impliciter uolibiie :fed aliqua ex parte & refpedu aliquo^ Hecratio probari poteft fimilitudme animi corporis fam&cgn ficut probata e llii fupior, Addit ultenufpbilofopbuf qd bo^ ca e «f* ut iiucLofufuelit bo num (impliciter uitiofuf aut n5 uelit /ca inqua ipfe habitui * Na ftudiofuf ba . bet uirtute/qua animuffit lanuf St bene diiudicat dbnibus qopterea ilia funt * fipliciter talia qualia ludicat; ea uero d qbuf iudicat uitiofuf no (ut iipliciter talia: qa ipfebet mdiciu corruptii ppmalii habitu ficutfit iguftu egrotatifq cu fit a-ffed? aliquo malo humore oia uidstur illi talif fapovist qualifefi humor quoguft? ei9 affed9 e St addit qd cu f t uarie uirtutef iquaciiq; uirtute e id qd e fipliciter boneftu fecudd iilam uirtutem & tales boneftates differunt inter . fe*ftudiofuf uero gunaquiqj uirtute iudicat ea/que fipliciter futboneftaScido dicit qd ftudiof? e taq regula& mefura qd. &norma &ea que iudicatur ab eo fac uere talia. Notadu qd oabitfdree ca mdicadi ta i aio q i corpore qa ad boC propoltam funiie elfe uidetur de utroque. Nam n.corpcre jiie qui eft fanus rede dnudicat iecundum queiibet lefri u uno quoq; obicdo f.militer fit in aio e qrotus aut ecotra in aio iimihter Sc incorpore & ooc patet difcutredo pos te {/ corporis & pds babit1/ at.Notadu qd pbilofopbus loquitur bic deuoluntate non utpotentia anime eft: ied ut operatio eius potentie & uoluntatis Sc iimilt ter fecit de eledione5c confultatione ut adus interni fiit &ncn ut potentie; appellat aut adu uoluntatifnomine potentie quia caremus nomine: pclict aut dici uolitio < Ferat aut equo a o lios d.cendi modos ^qui elcgantiores que runt tVtimur .n.iis terminis ut magis aperiamus mentem pbdofopbi «V fi fumamus 5:loquamur deuoluntate ut potetia^dicimus qd ipfa e latiliima dc extenditur etiam ad inpolTibilia ; quia e potentia equilis inteiledui qua tum adiatitudinem fuam »i. quicquid intellectus inteiligerepottuoluntas ap petere pot »Cu uero iteiledus mts.ll lgat dc ea que funt 6c eaqutfir guntur & nJ lunt^ut cbimera funditet &uoluntas pot ueileea que liit i poffibilia et ratio eft quia talis potentia uidetur effe equilis inteiledui.aiaduertendu tamen qd uolunt3s capitur bifariam primo ut eft commumfl ma& equalis iritt jltCiui inlatitudine £ua & fic peteft uelle et>am lmpofiibilia aiio medo ut eft regaa ti a ratione Sc lic non tft impoffibilium . Nam ratio reda nen d.dat i.ifi ea que fieri poffunt ««f\Cu ig tar fmis quide fittpcfteaquam docuit de quatu or principiis operationum humanarum iilicet defpontaneo: eledsonekonlui. lnt onc: uoluntite; que funt interni adus /aquibus externe operat,ones pro d eunt ;in lx>c quinto 6c ultimo capitulo buiuf tradatus accomodat ifta pr na pia ad u:rtute!3c uitiatoftendendo tam uitia quam uirtutcfefle m ncftra pote ftate 6c redarguit opinionem quorundam . Diuiditur autem in quacicr par tef< In prima probat quod uirtutef 6c uitia funt in noftra poteftate .In fecun d i ponit opinionem quorundam dicentium uirtutef efe innoftrapctcftatejui tia u ro minime Scenim reprobat «In tertia oflendit radicefeiufopiriionif 8scaas eueilit atque extirpat«In quarta cpilogat omnia que fupradixerat de ipfs u.rtutibuf primo igitur oftend.t cuod uirtutef noftra fpente fiunt &. uj no tra funt poteftate hoc pado « Eacuorum principia fui t in rcftra pote state 3c ipfa funt m noftra poteftate. Sed principia uirtutum f licet opera tioaef ex qaibuf generantur babituf uirtutum & etiam principia cperatio n lm fuit in noftra potcftate.ergoSc uirtutef «maior eft clara; minor declara tar. Nam id quod prouenit ab eledione eft in nc-fttra poteftate collocatu quia poffumufeligere ut agamuf id uel non agamu; jelectio autem eft prin cipium uirtutum 5c omnino ea que proficifcunt' ab appetitu uel uolutate funt m ii / inoftra poace& fic patet qd opatioes ftudiofe fut poGte inobistifte autfutpr icipia uirtutu. yCirca ifta.fque cadut fubelecft ioc & cofultatioe, £.Opati oesUo.I teiligitur dea&ibus & opationib9 que fint ate ipfos habitus pp uirtu tes ac^uitedas que fetfimilefopationib9 que fiunt poftea abhabitu aquifito uirtutis. J7Etidetide uitiatProbat etiaquod uitia f t inncftra poteftate fimi li modo.f.quo^; principia fu it in noftra poteftate & ipfa quoq;.At principia uitio^ funtinoftrapoteftatc.ergo&uitia.a.nota.b.aeclaratur apbilofophc qa ibis inqbus e agere innoftra poteftateie & n5 agere & ecStra, Notadu qd pbus utitur iis terminis inobiseffe poftu& inoftra poteftate &uult fignifi eare potetta que eque apta e Se idiffereter adigedti & no agedu ta turpia qui et bonefta & e potetia libera liberiqj arbitrii ad utraq; parte. £ agedi ucl non agedi. y.Dicere aut lua fpote:Hcc e ii pars buiufc. tqua affert opinione a tiqu arti debac m ateria & ei refellit. Sed primo affert ea & acceptat aliqua ex parte dide affert difficultat”. f.qdfi ifta opinio acceptaretur omni expteSc olo ftad e aerteretur & deleretur oia fiidameta atea inita deipGs uirtutibus pol l*c affert ii coclufiones & eas probat exquibus emergit folutio illius di friculcatis.Dicit igitur pbus qd noftra fetetia e bec ut {pote noftra euadimus uirtaofi Stuitiofi.Aliqui uo dixerut fpotenoftra fieri inobis uirtutesJustia uo nobis iuitis St dicit qd primu e uerti qd fpote noftra & no iuiti euadimus beatiifeciidu uero faifu.f.qd iuiti euadimus uitiofi« Na fi boc effet 1)5 prauf no efet principium fua^ opati onii Stoia que fupra dixim9 fuditus deleretur 8c tamen bomo_uidetur el :epricipiufua^opatsonu taqua pater fuorii filio rn quoffpSte procreare uidetur & non fwcuj.y.Qui fi illa uera t Allata ea opiniore atiqujru St. fecudu aliqua parte acceptati nuc affert ii cociufioi.es ex quibufemergit (ecetia fua uera St etia reprobatio falfe.Prima cccluuo clt quoipr.cipn operationum ta ftudiofarum quam earum que (unt uitiofe in noftra funt poteftate u: etiam antea tetigit exquo (equitur quod operationes 6c _t uirtutes iunt in noftra poteftate .Hoc et probatur exemplo legum la torumqui ponunt premiabonistpenas maltfoperationibuf & quod non face rent mfi ea eorumq; principia efient in noftra poteftate, y, Eni uero; Affert aliam fententiam St conclufonem. ex qua emergit folutio dubitatiois et eft talis qd opationes que fiat per ignoratiacuiuf f.igncratie bo eft ca (ut colloca te inoltri poteftate qa collocatu e uel fuit ieo bemme ne ignoraret*Na opati onesobquas bomo uideturiuftepuniriinoftra poteftate colLocateeffc uiden tur Sed obprauaf operationes que fiunt per ignorantiam cuius ignorantie no{ caufafumuf i ufte puniri uidemur ergo talef uidetur ee inoftra poteftate & fponte a nobif fieri uidcr.tur t ex eo quia nof uidemur effecaufa . Notandum qjuod pidlacus aduerfuf-ebriof duplicem penam conftituiffe dicitur cum aliquid deliquerunt. Vnara ob ipfam ebrietatem /cuiufipfi fueruntcaufa ete rat fitum in cifne fierent ebrii : aliam ob'ipfum’celi&um* At fortaffe talel funtjHec eft tertia pars buius capituli in qua primum affert unum fundamen tum eorum opinionis qui dicebant ujrtutes eiie m noftrapcteftate non autem uitia Se id refeilitideinde affert aliud fundamentum et etiam euertit illud» Di cit igitur in primis nos dicimus cportere diligentiam adbibere incognofcen dis legibus et his que pertinent adboncs mores«At dicent fortaffe iffi funt im beciil, et mpiti propter complexionem corporis et obeandem complexionem feruntur etiam ad Uitia d.ueria qi afi naturaliter cbtalem complexionem coga tu*- ut flegmatici adtardita te t cbollerici ad ira et fimilia que ilii dicent feri ex difpofitio.ic corporis: non ex habitu animi*^«At ut tales t contra bcc funda mentum affert pbdofopbus primo talem couclufionem offendendo quod uiti a et babit as uitiof fpt i noflra poteffate bcc pado» Qfuop caufe efftdtiue fut i noflra poteftatet etia ea que funt effetius eriit pi ofeOto i ncffra pott flate Qc fpdte a nobis fieri poffut» Sed operationes et ad? uitiofi fut i noftra pctcfta te q ae operatioes fut caufe uitiofi Se babituii uitiofo^ W\ ■ repellere Ut a fe ipfisjeodem pibibet a primordiis natare« Propterea alicui uidet: r Ixx e 'e bonum qu jd uere eff bonum Jalicui autem non ita uidetur & l:oc eff a i at ra Ita qj ho: erat fundamentum illius opinionif quod qui fq; appetit illud cuod fi bi apparet bonum tapparentle uero non fumus domini. At f habitus ipfius Ad euertendu illud tundamentu affertphus duas coclufionesj.e qd apparetia finis uel boni e i noffra poate coff tuta»ornis babitus rno^ fubicitur pi ic-iprio fpote agendi & eft inoftra poate. Sed apparentia fequitur babitii mo$i ergo ap parentia fubicitur principio fponte agendi & eff m noffra poteffate Maior et antea mmifete probatam Minor quoque patet nim appa rentiaboni fequitur habitum morum« T alis enim cuiq; uidetur fn.is cualis quifq; e qfq; aiit talis aut talifeft phibitu que habet uirtutis aut uitii & f c ap parentia uidetur requi habitfi.Notandii quod illud fundametu.f.qucd quffis quifq; e tatis fibi finlf uidetur p5t habere duplice expolitione.I.eft quale babi tu quifq; acquifiuit ttalifei finif uidetur,II.eft quod cualifeft aliquis a natura ort? talis f bi finis uidetur »j.qualem uim cognofccndi quilq; a natura habet l talis illi uidetur finis .Primo ecundum primam fententia&expoftior.em de ftruitur pof tum fundamentum illorum erroris quia offenditur a pbilofopbo quod apparentia finiseff in noffra poate fquia onis babitus moy eff in noffra j?oate ut qjbatii eff perprima cocluf onem.infequeti uero particula ponet fecu dam coclufione&Sndet quod (i illa lententia accipiatur Icctido modo» f.quod fquod qualis qfq; eff a natura talis fibi finis uidetur quod et deffruitur l oc Sdamettuna data tali feteu {cqtur fine er an? dni uitiofi no erim? et uirtLtu At ulrtutuni"uolebSt nos effe dominos ergo deftruitur tale fundamentum es rum*J“»Sin uero nemo i Hac in parte pbilofbpbus affert fecundam lententi am ideft fundamentum illorum fecundo modo acceptum & id deftruit «Dicit enim quod fi accipiacur fentcntia ifla f licet quod qualis eft ortus a natura t talis fibi finis uidetur & quod affecftatio finis non eft pcfta in noftra poteflate fed a natura 3c apr.mordiis generationis oporteat ut habeat quis mentem & in triledlam. bonum ad difcemendum finem rccftum ficut oculum incorpore ad di cer tendas deterenti as colorum «Si inquam boc eft quod qualis quifqeft per uim di [cernendi que datur cuiqj anatura talis illi finis uidetur cur magis uirtu tes ut u-ileis uos cirenaici fiue alia comparantur & acquiruntur fporite quam ui tia {Eadem emm ratio uidetur deutrifq; fi caufa eft anatura & non fpentaneae kdio noftra quia tam bonas quam raaiuflnbet affccHationemfinis abipfa na tara, Vtriq; «f, boao&maio finis natura erit.Na fi natura eft caufa noftri intuitusad dncemendu.nfinem J eodem modolipfanaturaeriteaufacogniti onis bo ii finis &pereo afequens bonorum operationum| ot uirtutumquemad mo Jam St in ili* Aut igitur dicendam quod natura fiteaufa utrorumq; aut neu tro^ fi neutro^ tucerfit abo inoflra poteflate & fp 6te anobis fieret mrtutes & uitia 8cbibebimus propofitum.Sin utrorunq; tunc erit caufa tam u.rtutu cui Uitiorum fed hoc eft contra uos quia uultis ut uirtutes fiant anobis fpor.te non autem anatura-Dicendum eft igitur quod ambo funt in noftra poteflate 8c uo luntaria«iHiue igitur tprocedit ulterius arguendo pbilofopb? &diceac quod fi et.am concedatur ut fumatur finis quomodocunq? f ue finis natura capiaturt fiue eiedlione 5C ut alio modo bonus alio modo aircplet finem ttamen non mo uirtutes erunt in noftra poteflate fed etiam uitia . Nibil enim curo nunc ad boc propobtum & ad faciend am ut bec fintin noftra poteflate utrum finis na tura fit uel minime/quia fufficit mibi ut]ea que funt ad finem ideft opatior.ef & bene uelmale operiri fit in noftra poteflate & utruqj agatur noftra ekdione boc aut negari no pot fed fateri oportet quod q fingulas oppationes agit quia uult5c qd uelit aut nolit ife ipfo e •, ergoquado opabitur malti fpete iua aget quilibet particulare operatione ficut quando ager benu Igituruitia eriit uoltita rn ut uircutes que fiiit exopationibus»y»Si igitertconcludit pbilcfopb/'.f «ba bitu e'Te caufi apparetie finis ut ex boc cocludat uitia effe uoliitaria ut uirtutef & etiam quod apparentia finis e inoflra poate.na fi babituf generantur exadii bus & aduii nofero^i nos met ipfi cau a fum us ergo & babitufnna q.cq d eft ca caufe e caufa caufatidc quales fiit habitus noftri ttales fumuiipft 5c quales nof fumuftale ponnn9 fmem fi igitur extalibus uitiiffit talis aparentia & ui tiafunt i noftra p5ate quia operationes exquibus oriuntur uitia fiunt noftra o pera ergo & apparentn talis ex noftra opera erit & in noftra poteflate/ & uitia quo ]; ficut uirtutes noftra fpente fient.quia eande lege & conditicr.e fub beant, Na & operationu nos ipfi fumufcaufa ex quibufprodeunt mali babitufex quo malum ponemuC fine ergo fponte male agemufet uitia {pete fient a nobif, JPDiximuf igitur coiliter: Hece quarta parf hui9 capituli: iquc primo repetit breuiter ea que de uirtutibuf et operationibufdida {ut deide de clarat quod equo modo aduf et babituf fubiciunturprincipio fponte agen dfdemu facit tranfitione ad fequentia »Dicit igitur in primif quod didum e a'nobif comuniter quod fiint babituf et mediocritatef et producunt opationef fimilef iifex quibuf funt orte et quod uirtutefet uitia in noftra funt pcteflate jf*Verum non fimiliter t Nunc offenditpbilofopbuf quod cum adufetbab* tuffubiciantur principio fponte agendi et fiant fponte tamen non fimilimo»-Sed aduf magis uidcntor effe uoluntarii/quam babitustet ratio eft qa toti co gnofcuntur et fingula circa que uerfantur jpfi adus.babit? uero non boc pado cognofcutur toti: Sed abinitio et ob ipfas operatioes» Sicut medicufccgnofcit quantum fanitatif recuperauit egrotufuel quanta egrotationif acctffio fada. fit ex ipfi i aclibuf »Stit igitur magif uoltltarii aduf quam babituf, Na babit9 fiunt noftra {ponte /■quia noftra {ponte fiunt acftufexquib9 generantur talef ba bituf» V nde illa dignitaf accomdari poteft ni fallor buic fententie dignitaf inq que eflpbilofopbi inbbro pofleriorum.propter quod unii quodq; tale et illud magif« Nam fi adibufet babitibufexpetit ut fint uoluntarii et babitibufp adufmulto magifcompetit adioibuL Q uare diligerer cauendu e ab adib9 uitiofil quiaexftmilibus adibus fimiles generatur babituf quof poftea rctr.o uere fuma e difficultas* JPAt ntlcrepetentestfacit trafi tione pbilo !bpbus dice do quod comuniter diigenere antea deuirtutibus didum fitinunc particulari ter de fingulis docendum eft ut perfedam cognitionem babemufde ipf s« JT» Fortitudinem itaqj circa metus tHiceft fecundus tradatus buius libri t in quo pbilofopbus incipit docere de fortitudine, Nam poft affigiutam diffiniri onem uirtutis cum ipfa fit genufquod diuiditur m fuaf fpecies ideo enumera uit otnnefuirtutes oftcndens diffinitionem eam accomodari poffe cuilibet uir tuti confequens autem uidebatur defingulis iam defignatis qapriam & exada afferre dodrinam nifi quod procedebat quedam confideratio neceflaria deprin cipus operationum & uirtutum noffrarum , Ea autem funt interni aduf fili cetid quod fponte f;t &confultatio {eledio atq; uoluntas dt quibus miro os: dine pbiis docuit declarldo quod exbis pt icipiis noffre cpatioesqxediit & uitia atq; uirtutel 6c qd bec filt inoftra poate & noftra fponte fuit repeliebdo opinio ne eo.y qfue fetetie aduerfabatur nuc uero icipit defiguf jf docere uirtutib? inue do pene deferiptione cui/q; & feruat eri ordinem quem tenuit in ipfif enume randiffilicet declarando materiam circa quam uerfantur & medium St extre maScquodextremorumfit magif aut minufcontrarium ipfi uirtuti& medio* Videtur autem primo indpere a fortitudine & quia uerfatur circa materiam & qui? uerfatur circa materiam Jiffidllitnuffi ideft circa terribilia 6c quii uerlatur circa affecTtus' de quibus moderandis prior uideturefie dcdrma^ quam de adtibus cum oporteat hominem prius fe interius perficere ateaquam CV'\ /r7nj producat operationes externas Se quia uerlatur circa affedum uebemetiflimn ideft circa iram Sc partem irafeibilem -« Item quia ftmmit nemen squj fi a uirtute Sca u»ro grcce‘enim dicitur, Andria «Ve! etiam incepit abbac uit tute pbilofopbus quia incipiendum efl a magis notis.Hec uidentur effe nobis ualde nota St aftedtus etiam ipfe circa quem uerfatur & ita dicunt non nulli K Diuiditur autem bic tra&atuf in quatuor capitula «In primo docet materiam &c obiedum circa quod uerfatur fortitudo, In fecundo de operationibus eiuf dem et u'tiorum oppof.torum ideft de exceffu atqj defeci ufIn tertio de quin que fpetiebuf n5 uere fortitudinisxln quarto de quibufdam proprietatibul ciuf que uidentur fortitudini competere« primum capitulum in trefpartefdiuidi tur que Iocifiuif patebunt, Tradat autem in prima de obiedo fortitudini! materiaq5eiufdem«Omnifenim babitufbabet obiedum quodda circa quod uerlatur. Procedimuf enim in cognitione noftra ex obicciifad adufSiab acti buf ad potentiaf et apotetiif ad eftentiaf ideft a notioribuf ad ea que funt nobii mmuf nota ut ea cognofeamuf «In prima igitur declarando materiam fortitu dinis dicit pbiloiopbus eam uerfiri ficut antea didum eft circa res formi dolo fas et metum et fiduciam et poftea offendit que funt ea que timemus fi licet ea que nos terrent Si exiftimantur mala«Vnde antiqui dixere metum ex pedatior.em e0efuturi mili «'Notandum quodmalum bifariam coniideran ('• potefttaut uitium uel operatio uitiofa queannoftra funt poteftate« & cum funt p tnala aut id quodaljquid effe dicitur lenonis noftre ut inopia t exilium i mors & f milia que nan funt in noftra potefta te Sc tamen exiftimantur Qc appeiian p turmalanuncde bif fecundis loquitur pbus quo^ e met? Se talia non funtinra poteftate J?At circa bec onia;Hec e ii pars hui? «c«iqua uult declarare id quod q.;prie e obiedii principaliffiimu fortitudinis 8c femouere abatpncfiit talia.Na Ii circa ea que afferunt metum uerfetur fortitudo no tamen circa onia talia uer fiturpiprie fortitudo & primo nbuerfatur fpprie circa ifamia Sebatur. Fertis laudatur «no timens ifamia no laudatur.ergo no timens ifamia no e ,pprie for tis nec fortitudo excofequeti uerfat circa ifamia nec circa pauptate Se morbos Se timilia que no unqpuenire fpbte noftra nec circa timore pudicitie uxoris qa bec no timens no laudaturpprie de fortitudie-Notadti quod pbus loquedo de iopiaetmorbifdixit talia noefie timeda que nec anobis ipfif (pucniut«tame fi r i pot ut pauptas nra opaqpueniat ut,pdig? qlua epa euadjt pa up S'- ite egrot? cui fua iccntir.entia fuaq; opera incidit in morbim obbec« n «uituperari fele muf« Verum pbus loqui uidetur de paupertate & morbo que proueni snt a caufif e.vternif uel a natura uel a fortunS/ cum dicit talia non effe timeda ! ) : Girca que igitur : Hec eff tertia pars huius capituli i m qua pbilofopbus po ffea quam fuperius declarauit iu genere quod fortitudo ucrfatur circa terribili a & excipit non nulla / que non uidebantur prcp rie obie&a effe fortitudinis: in fpecie & determinate affert & offendit quid iit iilud terribile circa quod uerfatur proprie fortitudo & dicit id effe m ortem circa quam cft &drca fiduci am aut metum eiufdem & probatur «Fortitudo uerfatur circa terribilia * At mors eff maxime terribile «ergo circa mortem uerfatur fortitudo & circa metu aut fiduciam eiufdem * Sf * At enim neqi circa omne : Offendit pbilofopbus quod 3c fi circa mortem uer fetur fortitudo non tamen circa quodcun q? genus mortis fed circa ea que fit in bello«Nam uirtus debet-uerfari circa fummum materie iue« At in bello funt fumme terribilia & pericula maxima&pulcberri ma 5c uin fortes uidentur effe proprie circa illa /cum pro boneftate & decore prodefenfione patrie Scmore noffro pro fidei patrocinio fidenti animo fubeut mortem non autem circa morte que fit inman aut i morbis quorum alterum fortune uel alie externe caufe / alterum nature competere uidetur x Nam fi mors naturalis effet illa circa quam uerfaretur fortitudo: omnes qui moriun tureffentfortes « i?«Eodem accedunt: probatleandemfententiam exemplo duitatum & regum/qui conftituunt honores us /qui pro falute patrie obietut in bello /quod eff inditium cum bonos fit quoddam premium uirtutis /rllos fuiffe uirtuofos & fortes «Q_uin etiam & in mari: Affert rationes cur fer titudo non uerfetur arca mortem que fit in mari« Nam & fortes dolent tali genere mortis!Vt Virgilianus iile«Oterq; quaterq; beati * & cetera «Et ite fortes dicuntur in iis in quibus poffunt uinliter agere 6c offendere aliquod op? fortitudinis /quod in mari fieri minime poteff«iF,Non e autem idem unsuer fis t Hoc eff: fecundum capitulum in quo offendit operationes fortitudinis & etiam extremorum ideft exceffus & defecffus & bunc ordinem feruat fere in o nihus uirtutibus declarandis x Diuiditur autem boc capitulum in duas partes que patebunt locis luis »In prima igitur parte pbilofopbus diffinguit terribi lia 5i offendit quoddam terribile effe excedens conditionem humanam ut ter remotus iliuuiones & fimilia omnibus metuenda «Alia funt terribilia fecun dum conditionem bumanam & aliorum aliaparuaalia magna alia intenfa alia remiffa «Notandum quod pbilofopbuf dicit non effe idem uniuerfis terribile non folum quia magis aut minus terribile eff ex parte rei i fed etiam quia bo «lines fecundum fuafconditiones putant terribilia & aliud alii uidetur ut am miffio pecunie eff terribile auaro prodigo uero aut liberafi nequaquam « Jr"«' Fortis itaq; : Declarat nunc pbilofopbus operationes hominis fortis dicendo quod fortis eff mpauidus non quod omnino non timet illa que excedunt me tas humane conditionis eff enim homo«Q,uin etiamquoquo modo timet ea terribilia que funt itra metas conditionis humane tamen tollerabit ea gratia boneftatisxHoc autem eft commune omnibus uirtutibus ut gratia honeftatif ^ agantur «At euenitquod bec terribilia timentur magis uel minus quam opcr tet 5c interdum ea timetur que timenda non funt 8c fimiliter fubeunturque fubeunda non funt & fimiliter nimia audacia S: temeritate/et hocpado deiin quitur difcedendo a mediocritate fortitudinis ut cfkndet paulo ifenus parti culariter * Fortis uero metuit & confidit ut oportet & qui bcc modo agit cu mediocritate eft appellandus fortis qucdprobatSduabus rationibus«Prima« Iis qui agit ut reda didat ratio circa materiam fortitudinis eft tur fortisxat is qui confidit Sc opportet Sc quando oportet Sccum aliis circunftantiif agit cir ca materiam fortitudinis ut reda dictat ratio«ergo talis eft appellandus fortis patet ratio quia regula Sc ueluti menfura quedam omnium uirtutum eft ree ta ro&iqualibet uirtute e qda reda ratio ut reda ro fortitudinis tepatie quo q? Sc fic dealiis«ii*ro«lsq agit fectldu fine fortitudinis e appellid/' fcrtisSed q i confidit Sc fubit ea que oportet Sc ut oportetgratia bonei latis agit fecundum finem Sc rationem fortitudmis«crgo talis eft appellandus fortis«Jf > Exupcran tium autem i Heceft fecunda pars buius capituli mqua declarat operationes uitiorum 'que funtoppofita fortitudini ideft excefiusatq; cefcdus «Dicit igi tur quod is qui excedit in non metuendo caret nomine fxut multa alia 6: uide tur eilecaufa quia raro accidit ut fit aliquis talis ised uocetur ftupidus uel mfa nus quidam dicit pbilofopbus Sc temerarius fi excedit in non timendo ea que timendafuntutceltepopuli iliiqm non timent fluctuationes Sc tempeftates ^«Sed bis qui circa res {Declarat nunc operationes uitiofi excedentis in ccfi dendo quem appellat audacem Sc dicit quod talis uideturefie arrogans quida &C fimulator fortitudinis Sc uult uideri fortif cum non fit St dicit quod talis eft fimul timidus Sc audax * Ii enim qui in quibufdam funt timidi: m quibufdam audaces funt fimul timidi Sc audaces fed multi homines audaces funt Imiufmodi ergo Sc cetera «jA ls preterea iDeclarat nunc operationes alte nus extremi ideft timiditatis Sc timidi tdicendo quod is qui metuendo exce dit timidus eft Sc eodem pado qui in confidendo deficit« Sc fic uidetur p cr.e re quodammodo duos modos exceffus Sc duos defecfiufqui uidentur cppciu inter fe«Nam excedentibus in nen metuendo qui funt ut celte uidentur cppo ni excedentes in metuendo'qui nnc imr efie timidifiimi excedetib? uero in au dendo uidentur opponi deficientes in audendo 'qui funt timidi «JT« Circa igi tur bec l comparat ifta-mter fe declarando quod circa eandem materiam utr fatur audax timidus 8cfortis ideft circa terribilia diuerfo tamen modo «Nam audaces funt precipites ante pericula «fed cum adfunt tergi aer fantur ifortesue ro econtra fe habent ut latifiime patet in textu «S «Vt igitur diclum eft i ‘ Concludere uidetur ex didis afferrequandam delcriptionem fortitudinis fil-cet quod «Fortitudo eft mediocritafcirca terribilia inbeilo propter licr.eftate ?• +* quia efl boneffutp talia perferrre aat turpe non perrerre*f * Mortem autem fibi tDixit.fuprapbiloiopbus quo dcirca mortem queeff: ultimum terribilium uerfitur fortis I nec igitur uideretur qmob fugiendam paupertatem aut amo rem uel aliquod moleftum fibi mortem confcifceret effxt appellandus fortis» excludit hunc errorem philoiopiius 6c offenditquod talis potius eff: appellan dus timidus St mollis cum iugiat laboriofa/quenon funt proprie mala filicet pauoertas &- talia incomoda cum non fint turpia St no contrahantur noffra cui pa «Diximus igitur fortitudinem efiecirca terribilia Scopus fortis feri ob bo neftatem St non ob fugiendam paupertatem uel amorem/que potius uidetur orouenirc ex timiditate que etiam longius abeff a fortitudine/quam audacia» J? * Dicuntur autem Si alia i Hoc efl tertium capitulum i in quo pbilofopbus poffea quam declarauit materiam /circa quam uerfatur fortitudo Si operatio nes ipfius & uitiorum Oppoiitorum nunc enumeratqninq; Ipeties fortitudini! non tamen uet-e fed iimil is Si ponit differentiam inter bas Si ueram et proprie didbam fortitudinem« Diuiditur autem in quinque partes fecundum quinqj ipeties fupradidas /que fuis locis patebunt «Prima ipeties dicitur ciuilis que uebementer uidetur iimilis uere fortitudini»Hec autem eff cum ciues peritu la iubeunc ob fugiendam infamiam etconlequendos honores ut offendit exem pio bomeri: et hec eff ualde fimiiis uere fortitudini «Differt tamen quia uere fortis aggreditur opus fortitudinis primo et pricipaliterquia eff boneftti et ri p ter ipfam boneffatem fue fequatur honor fiue non ,* Iffe uero ciuilis pnncipa. liter fubit picula ob bonorecotequedu uel fugiendum infamiam * J\ Cum hi fcequifpiam t Alio modo ciues aggredi uidentur pericula ob fugiendam pena et n uidentur redigi ad fupenorem fpedem fortitudinifngn proprie que dici tur ciuilis / quamquam fint detenoref fupradidas quia non faciunt fortia fac ta ob fugiendam turpitudinem fed ob fugiendam penam ut exemplo bomeri offendit, pbilofjpbuf «Sic igitur duo erunt gradus ciuilis fortitudinis et lecun di erant pnmifdeteriores«JT« Videtur etiam ct ipfa i Affert pbilofopbuffecu dam fpetiem fortitudinifm proprie dideiquam dicit elle peritiam quandam prefertim jnrebufbellicif «Hanc autem nen uultefleproprie fortitudinem i quia uidetur eflfe ab arte etiexperientia acquiri i non autem elecffione ut eftue ra fortitudo et in boc uidetur reprehendere opinione Socratis dicentifin l ibro ut puto qm protbagorafinfcnbitur quod fortitudo in quauis facultate eff ani et peritia quedam et inteiligit boc padlo ut dicimus fortem medicum /qui fi ne timore curare audet et fimiiiter in aliis artibus qui eff peritus audet opeta ri fecundam iitam artem »Sed boc precipue uidetur euenire in bello i ubi peri tiores imr magis cohaere et prefe feriit maiorem freti em fortitudinis /quam proprie fortitudini eft nobilior &p>reftantior ea que eftdiftimilior» At ciuilif ilia fupradidaeft fimiliorquam militans ergo eft preftantior, banc rationem declarat pbilofopbus cum dicit» at ub milites tunc formidant timidiq; (utet cetera » jrHermeus eft locus in cuboia abberme didus quia fuit mercurio con fecratus: Vbi olim ciuitas fuit corcma appellatatquam cum obfiderent atbeni s enfcs duce pbeceo &c proditione arcem cepifTct t cbaron dux thebanorum mif fus i obfeftbrum auxilium mea pugna oc:ubu:t ex quo extemplo milites eius qui prius audebant pugnare duce fidentes fugam arripuerunt emes ucro & urbane copie-turpe exillimarjtes patria relida aufugere perfecerantefi prelio cm nes prope interierunt * jf At qui iram quoq?»Aliam affert fpetiem foftitudi nis in proprie dide que fit per iram «Et primo offendit quomodo eft fimilis deinde quomodo differt primo quomodo eft fimilis ,pbatur boc pado t For titudo qua homines impetu quodam aggrediuntur pericula eft fimil is nere fer titudini «At fortitudo que fit per iram eft talis e’-go fortitudo que fit periram efffimilis uerefortitudini.Hocetiam probat pbilofopbus teflimonio bomeri qui multis ilocis ondit qdira fubminiftrare uidetur uires fortitudini» fi Fortes igitur: Nile Sndit pbus quomo tali ffortitudo differt auera fortitudine ,pba tur» Fortitudo proprie dida & uera e qua uiri.fortes opatur propter boneftate & ut reda ratio lubet* At fortitudo per iram non eft buiufmodi ergo nen eft fortitudo proprie dida»nam boneftafeft iiia cueprimo uidetur ammum fa cere fortibus uiris & etiam uires fubminiftrare dftitnularc 6e impellere : ira uero non primo «Item probatur alia ratione« Si fortitudo que fit p iram effet fortitudo uera / tunc fere & non nulla anima!ia bruta & etiam adulteri dlent appellati fortes»confequens falfum : ergo & antecedens ratio patet intextu* Dubitatur quia pbilofopbus dicit quod it-a uidetur fortibuf fLbminiftrare.Eloc n5 uidetur ue?/,. Nam id quod non obtemperat r5i fcd fua naturali motione monetur non uidetur fubminiftrare fortitudini Pro folutione notandum qued ira confiderari poteft pro ut eft m exceffu & etiam ut eft in mediocritate Si ac cipiamus ea ut eft in exceftu tunc non dicimuf effe cum fortitudine fin autem fumatur fecundo modo tunc eft aifedus regulatus a ratiene &'■ poteft effe cum forti operatione »Et ideo dicit quod eft naturaliffma motio ire & fi ipfa aco piat finem congruum & eiedioncm fiet uera fortitudo uel operatio fortitudi nis & fi in forte cadit ira que eft affedufregulatuf a reda ratione* v irtutef em aliqua funt affeduum mediocritates «Verum dolcr&cupiditafnoncomitatur fortitudinem per fe : fed per accidenf»Dolor enim per fe non compellit ad pe ricula fed excitat iram & fimi! iter qui propterLuc luptate m cor,eft uer dam ag grediuntur pericula, i non per fe fed per accidenf pericula ftufceunt ren cem pelluntur ob uerum finem fortitudini f« Ad rationem cum dicitur quod ira no obedit rationi quia eft naturalis motiotneganda ma-icr ifta Sc dicendum quo» appetitu fert actuf natura ad obternperandum rationi & f de natura fuanon f t rationalifper eilcntiam ut fepe uidimuf«Q_uare ex ira potefl affeduf regula tufab imperio rede rationif ex quibui patet ueram elie fententiam pbdofo pbi de tali ira moderata t Sed inteliigendum quod duplex uidecure..e opera tio fortitudini' una tolerandi ut apparebit { ala aggrediendi * Ad primam o perationem non eft opufira «Ad fecundaf uero in aggrediendifpcriCulif uide tur opufeffe ira moderata«J?« Nec etiam ii t Affert quartam fpetiem forti tu dinif in proprie dide /que eff in illif iqui fpe quadam confidunt ex eo quod fe pe boffef fuperarunt / & offend.t quomodo conueniunt uiri fortef & ift! & et i am quomodo differunt.Conuemunt enim & funt fmilef fortibus in eo quod ambo conffduntdifferunt tamen poftea quia fortes fcrtia aggrediun tur & confidunt ob boneftatem confequendam & turpitud nem fugiendam* Ifli uero ob ipem uidlone : quam (pem aequifiuerunt ex confuetudme um cendi / Et notandum quod fortis aggreditur pericula cum eleduone aut pre cedite auteomitante opaticnem ut uidetur &boc dicitur quia interdum eutni unt pericula fubita & repentina in quibus fortis non potefl baberetempus precedens ddiberand & eligendi fed tamen babet babitum ffrtitud n is b- cec tionem que eum preceffit« Item aliam rationem affert pbilofcpbuiad effen dend lm quod confidentes propter fpem non funt uere fcrtes«Nam ucre rci tef perQ lant in periculis «Ilii utro qui propter (pena confidebant ucluti ebrii non perfiffunt in periculis ergo non lunt uere fortes«J?Q_uamobrem et uir: Fice uidetur inferri ex fuprad dis quod appellant corrolanum & efftale quod is qui operatur fortiter in fubitis periculis eff fortior : quam qui in preuiiis & boc offendit quia agens fortiter in repentinis periculis maniftftc apparet qued operatur per babitum« Sed ille qui agit fortiter in preuifis potefl forttm ope rationem producere non tamen fequitur quod operetur per babitum« Notari dum quod qui fubit pericula repentina perbabitum maxime uidetur ea aggre di quia non babet tempus confuitandi 5c deliberandi t :ed quiaex multis adi bus fortibus quibus confecutus efl babitum confuetudine quadam fulcipit ea* un ie fuperius etiam dixic «Is igitur bomo fortis proprie dicitur qui circa boi e ffam mortem 5c ea omnia que repente afferant ipfam interritus eff«Notandu quod bec ipetries fortitudinis inproprie uideretur forfitan 110 nullis efe eadem cum fecunda fpecie fupradida «Sed differunt quia fidentes propter fpem ex eo quod multotiens uidoria potiti funt / poffunt effe tales / & tamei, non ba bereperitiam & artem «Itaq; illi audent ob peritiam t ifli ob fpem quam ccn ceperunt ex multis uidoriis I diuerfa igitur funt ut patet «N Fortes etiam ef fe uidentur {Affert quintam fpetjem fortitudinis improprie did e & offendit e am non effe ueram fortitudinem & etiam off edit quod eft deterior quarta fpe cie preccdeti«probatur igitur quod bec no e uera fortitudo c ue fit p igt oratia IUaconfiiecia que eft fimilis fortitudini propter Ipem & etiam ceterior ilis non eft propria fortitudo« Sed bec que fit per ignorantiam eft fimilis fortita dsni inproprie que eft propter Ipem &. etiam deterior jiia ergo non eft uet a fer titudo. St «Verum eo funt«Oitendit pbilofopbus quomodo fortes ignorati© ne funt deteriores fortibuf,ppter fpem Nam iiii babent aliquam dignitatem & fubftinent pericula aliquo tempore ifidentes autem propter ignorantiam di gnitatem nullam habent&ftatim cognito periculo fugiunt &bccqbat extru pio argiuorum qui putabant fe pugnaturos cum fccioniis &propterea contice bant ignoratione decepti tcum uerocognouerunt boftes efie laccdemonios/ex templo fugam arripuerunt Ex bis patet que eft uera& proprie dida fortitudo 6c que non propria «Notandum quod fufficientia quinq, fpetierum fupraGiCi a rum poteftoftendi boc padio fihcetcur fnt tot & non plures nec pauciores * Nam fortitudo proprie dida confiftit m tribus f;licet: In cognitione ; eledi one & finerque eft boneftas accomodata fortitudini«qued fi aliqua fit fortitu cb non proprie di&a/defcit ab aliquo horum trium « Si deficit m cognitici e fiue (cientia oritur fortitudo p ignorantiam filicet« quinta Ipeties fi ueio dcLt eledio tunc fit aliqua perturbatione aggreffio periculorum »f«aut ira aut Ipe & fic oriuntur ille due filicet tertia & quarta «Sin uero fit error in fir.e i boebi fariam aut obaliquam artem & peritiam & tunc eft fecunda ideft militaris a«.t non propter commune bonum Scboneftatem fed ob proprium bonum filicet propter bonorem&tunc oritur prima fpecies ideft ciuilis.J7.Quam quam au tem circa fiducias : Hoc eft quartum & ultimum capitulum buius tradatust in quo pbilofopbus affert quafdam proprietates que uidentur ccmpetere ferd tudmi proprie dide & forti« Diuiditur in quatucr partes «In prima offendit quomodo fortis fe bibet circa metus & fiducias & terribilia. Infecunda quemo do circa dolores «In tertia quomodo circa uoluptatem«In quarta affert quod dam obortum uel correi anum ut ifti dicunt «In prima igitur parte dicit pbi lofopbus quod cum fortitudo uerfetur circaea que funt terribiliacirca earin quibus confidere oportet'tamen magis eft proprium fortitudinis fubftinere fcsrmidolofa& terribiliatquam arca ea conficere inquibus eft confidendum*^ Q_uo fit ut ex eo tHec eft fecunda pars in qua affert aliam proprietatem «1« quod fortitudo uerfatur circa dolores & ex adiombus fortibus prouemunt ctii in agendo aliqui dolores» Circaei uerfatur fortitudo quibus uiri fortes laudan t«r fed uiri fortes laudantur quia fortiter fubftinent & perferunt dolores ergo fortitudo uerfatur circa dolores. Viditur etiam hoc offendere ccparatione temperantie in qua acquirenda & exercenda cum temperate operamur no fir.e dolore uidemur abftinere a uoluptatibus. At difficilius eft perferre dolores q auoluptatibus abftmere ut ait pbilo c pbus in textu « Notandum quod nulla uirtiK acquiritur fine moleftia 3< difficultate; time uoluptatem habet ,ppter Hne qa uoluptas fequitur operationem ftudiofa«P* At*n*uidetur ipfefortitu dinis * Hec eft tertia pars capituli in qua affert aliam proprietatem oftenden do quo modo fortitudo fe habet circa uoluptate -5t habet uoluptate>.• LJ ifte funt uoluptates & deberent effe materia aiiauaru uirtutu 6c circa eaf de beret u er feri mediocritas &exceffus item atq; aefedusl que mediocritas de beret reduci ad aliquam iliaru uirtutcMiii.que funt capita reliquatum».No erit aute talis mediocritafappeilada prudentia Inon iuftitia neq; fortitudo reliquiturergo ut fit temperantia §c ad eam reducatur: cuius appof tii uide tur fenfiffe piatis « Dicendti ad boc quod duobus medis accipi teperantia po tefi, Vuo modo com uniter dida que erit mediocritas circa uoluptates itn fu percipiendas i aliomodo proprie dida: que efi mediocritas circa uolup < r>hx tates guflus &tadus in ptibufcorpcris determinatis » Hacfiate diuifioi.e dicere poflumus quod temperantia primo modo accepta.i.comuniter ueiv fatur circa uoluptates uifus t auditus & odoratus \ At proprie dida folii cir/ ca uoluptates guftus & tadus & de bac proprie dida loquitur pbus« No' tandii quod miro ordine pbuf.mueftigauit mam ppria temperatie p plures conclufiones icipiendo a quodam uniuerfali & defcendendo i quoddam parti culare qipriu" Primo.n.cfiendit banc conci ufonem qd teperanfcia& intem perantia uerfatur circa uoluptatefsc quo quomodo circa dolores»ii»qd no ner fatur circa uoluptates ai, tertio qd uerfatur circa uoluptates corporis.iili.qd non circa omes uoluptates corporis . quito qd circa eas uoluptates corporis que ex guftu uel tadu qaueniunt. fexto qd magis circa tadum dc non'pro prie drca guftu ut guftufeft fed potiuf ut eft quida tadufItaq; qrtric circa tadu.feptimo qd non circa oem tadutfed ciica uoluptatefque proueniunt ex quoda tadu i partibufeorpon determinati f& non in toto corpore «1 fle aute uoluptatef circa quas propriee funt que fiunt arca potum & cibum & refuenereafexquo» notandum qd temperantia potefl diuidi inpluref fpe tief tanqua genuf fed precipue tref fpetief fumantur fecundum iil a tria p ro pria obieda.f.potum cibu & uenerem.temperantia cibi dicitur abftinentiat potufuero fobrietaf tucnereif autem cafbtaf .‘in ofculifuero nucupari pudici tia pot. Cupiditatii aute alie coefHoc e fectidu.ca.i quo declarata atea ma teri a tempatiedt intemperantie nunc docet aduf &operationefearude. Di uiditur aut i.iiii.partef «In prima offendit quomodo fe babet i temperaf m adibuf circa cupiditatefSt uoluptatef «In fccilda quomodo circa doloref.isfe declarat in fenfibilitatem que eft alterum extremo^ temperantie.iiii.often d:t quomodo temperanf fe mediocriter babet in adibuf circa uoluptatef doloref.In prima igitur diuidendo cupiditatefdicit ad alie (ut naturalcf&co. muinef alie proprieteomunef dicuntur que funt eadem apud omnes ut famef & fitif Fames eft appetitio ficci & calidi « Sitis uero frigidi & l«me bumidi ut etiam dicit pbilofopbus in libro de anima * He funt naturales ni He funt naturales cupiditates & communes 8f neceHarie ad uitam, De ut> reis uero n5 uidetur efle eads ratio nec hoc pado concedendum c|a Incn iu .t propter coneruationem mdiuidui necefiarie : Sed uidentur effe^ pter generationem alterius « Ac cupiditates proprie uidentur efle & feri nofira ipoate Sc ede al e atq; alie fecundum uanas conditiones hominum & etia corporis complexiones «i\ Hec cum ita fmt «Hac diftindione cupiditatii aiiata offenditpbus quomodo m b;f delinquitur 6c quomodo m ea^ adi bas ie habet intemperans & in cupid.tatibus naturalibus & comunibus dicit pbilofopbus quod pauci delinquunt & uno tantu modo «i. mquantita' te uidelicet fi talis appetens plus fumat de cibo uel pota i quam decens 6c opus fit ut iis euenire uidetur; qui & (erui & .eruihs animi funt dediti uen trj ac tupra modum implentes illum« At uero circa cupiditates proprias multifariam delinquitur circa etiam qualitatem liiarum fecundum uarias hominum cupiditates & omnes circunffantias,f» cupiendo que non oportet & magis quam opcrcet 8c non eo modo ut oportet bc fc de aliis circui iffatv tiis: que cum fponte omittuntur ex templo delinquitur.fjc igitur multifa riam peccafur circa proprias cupiditates ut patet intextu, J?\Cum uero do' lores * Hec eft fecunda pars huius capituli in qua ofl£dit quomodo fe habet temperans et intemperans in adibus circa dolores & dicit qd nen f.t ficut i fortitudine: ubi fit dolor propter prefentiam eo^ que afferunt dolorem 6c tamen fortis non dolet m idis piufquam opotet; intemperans uero dolet propt.r abfentiam eorum que fici ant uoluptatem temperans uero co: ii ah» fentia non do et necabflinendoab iliis Sc iic patet quomodo temperans fe hibet in adibus circa dolores <5c quomodo intemperiis dolet» Verfatur igi tur temperantia in adibus circa dolores i fed magis circa uoluptates i fer titudo autem ut dictum eft magis circa dolores « Notandum quod uario modo fe habent in adibus circa dolores fortitudo Sc temperantia t tum \* temperantia & timiditas. Fortis «n« aut no dolet aut non plufqua oportet dolet^cum ad funt ea que dolorem afferunt -Temperans uero non dolet cu abfunt ea que afferunt uoluptatem«Timidus uero dolet prefentia eorum que afferunt dolorem «Intemperans e contra dolet abfentia eo^ ex quibus habet uoluptates» Notandum igitur quod hominibus intemperatis uolup tas eflcaufa dolorifpcr accidens ,1.abfentia fua f cut dcimuf quod abfentia nauteeftcaufa fubmerfionis nauis t cuius prefentia effeteaufa contrarii e.tedus ,i,conferuationis * At qui det,cientes, Hec eft tertia pars huius ca pituli in qua philofophus declarat uitium oppofitum temperande ,i,defec tu q. & 'i nomie fpprio caret tame ut declaretur quo ad fieri pot appellatur a ph5 tfenfjbilitas que i admodu paucis repitur qa non uidetur ee bua cu ho he-tprlcipiu fetiendi ede cu alus aiaiib? & aialia difeernat cibos couenietes & inconuenientef & hcf appetant & ab illifab horreat rr ultc m agif hem e boc facere uideturtqui babet eleganticrem gcftum &fiaum gaudet aut do/ iet & propterea boc uitiumeif innominatum&talefbominefnon facilcre periuntur pauci autem bocpado inpenfibilef erunt/qui ut inquit Cicero af pernentur oculi ipuicritudmemrcrum/ncn odore ulicJnon tadtu noti fapo/ re capiantur exci udant auribuf omnem fuauitate&,c»Infenfibilitaf tamen capi debet proprie hic apud philofopbu defedus circa uoluptatefgufluf& tadiuf, Nam medium &: extrema uerfantur circa eandem materiam «Nota dum quod homo bifariam confiderari poteft aut fecundum inteile&um ipeculatiuum &nobiliflimaf operationef que competunt ei pene magif qua bumane ut offendet in decimo & talifeft bomo fpeculatiuuf/qui uita ccm/ templatiua uerfatur & abomni adione remota uitam degit aut conbdera ri poteft; ut ciuibf qui operatur in comm uni more uiuendi» Dc boc fecundo loquitur pb lo bpbufcum dicit in fenf biJitatcm longe efie abhcmir e & uix reperiri & fi repentur eft in uitio talijntelligeiidum uero quod & fi bo mo ipeculatiu? qui acquif.tif uirtutib? fe ad fpcculadu cotulent obbcccote pnat oio bas corporeaf uoluptatefno facere uidetur boc p ifenfibilitate/que eif uitium & defeduf temperantie/ fed peti uf quia babet ita appetitum fo pitum & fedataf omnefcupiditatef ut non deicdari uideatur/ nifi inttllec tiuis & fpeculatiuis operationibus, y» Vir autem temperans» Hcc autem e iu.pars buius capituli m qua offendit quomodo temperans fe babet in adibus circa uoluptates Se cupiditates Se dolores & declarat quod mediocri tate leruat fugit aut extrema ut patet in textu» «f.Noftra autfpcte» Hcce sii.capitulu in quo coparat inteperantia cu timiditate Se ponit differentias inter ipfas»Diuiditur aiit m duas ptes» lnprima comparat in tempatia cum timidftate pluribus rationibus m fecunda offendit intemperati! efie fimile dehdis puero^ que tamen no funt habitus ueluuitiofe opationes ut ille que proueniuntabintempatia«Dicit aiitimprimis comparando itemperatia cu timiditate quod intemperantia magis f t fponte quam timiditas Sebatur boc pado, Id qd fit per uoluptate magis fit fponte quam id quod fit per do lorem» At intemperantia fit per uoluptatemjtimiditas per dolorem ergo i tempatia magis fit fponte,Maior patet. Nam uoluptate comuniter expe/ timus fugimus uero dolorem»minor eft claraScatea probata»Item alia ree probatur quia timiditas acquiritur per id qd' diffrabit&dimcuet natura »f» p>er dolorem intemperatia uero minime ergo magis fit fponte.Notadu qd omne uitiu nra fponte fit. Vituperamur,n,quia per eledionem iila acquiri mus et noffra Iponte.Ve^ aliud alio magis fpontaneum efie uidetur rpter obieda circa que uerfatur talia uitia. Na obiedoj: queda uidentur efie ual/ de molefta & afpera;queda uero minime ut patet in dolor ib? & uoluptatib? »f.Q_uapp&reprebenwnc.Ex lupradicftisunum obortam liueccrrelariu irerre indetur phus.Cquod intemperantia eft magif uituperandaqua timi ditat & boc probaripot exeoqd di&u eft. f qa e magif {potanea.Id.n. uitiii quod magif fit Iponte magif eft uituperandum intemperantia eft huiufmo/ di refpedu t mid.tatif ergo magi fuituperanda.Item alia ratione probatur Duobufexiftentibuf uitiifiilud magif uituperandum efte uideturtquod fa ciliufeuitari potefftSed intemperantia faciliufeuitaripoteftquam timidi tafergoeft magif uituperandax i?. Videbitur etiam. Declarat pbilofcpbus quomodo timiditaf&intemperantia non eodem ordine fubiciunturprinci/ pio fponte agendijfed potiufeft ordo contrariufini lpfif ,squod probatur boc padodiia uitia que ita fe habent ut alteriufobiedum magifquam ui/ tium 8c babitufialteriufuero magif uitium &babitufquam obiedil eft fpo tineam diuerfo ordine lubiciuntur principio {ponte agendi: Sed intempera tn & timiditaffunt huiufmodt ergo diuerfo ordir.e&.contrario fubiciuntur principio fponte agcndj.maior ratettminor probatur apbilofcpbo.Nam i temperantia eft uitium circa uoluptatef& nemo expetit habitum tpfum.f* intemperantiam & e Te intemperantem tuoluptitefuero que funt obiede magif expetunt bominefquof li interogaremuf utrii uellent fleri intempe/ ra i: refponderent quod nullo padotSin uero ut cupiunt habere uoluptatcf fe uslle affererent Jn timiditate uero e contra fieri uidetur, expetunt, n.ho' rnineftimiditatem potiufquam fubire doloref &ternbiliatque uident Tub ftinere/patet igitur quoddiuerfuf &contrariufeft ordorcum ibi magifob' iedum «i.uoiuptatefquam uitium :h:c magif uitia quam obiedum.i.dolo res communiter expetunt hornmef. JP.Totum autem,i.habitum iprum< * JT x Nomen autem»Hece feciidaparf huiuf capituli mquaphiifnepre termittat aliquid quod ad declarandam intemperantiam pertinet loftendit eaeffe fimilem uitiif puero^t que tamen inpuerif non funt "proprie uitia Sed utitur quadam fimilitudire dicendo quod nemen luxurie re erimuf adj delicfta puerorum* Vtrum autem ab uno dxatur ihii refert inquit pbilofo/ pb f fufficit quod hoc nomen predicatur deutrifq; de a?tero dicitur perfimili tulinem a! ter i u f. Na cupidi t a f 11 a fe habere uidecur ad rationem : ficut puer adpedagogumtquorum ambo fi non obediant preceptifimperantif: nimiu efferri uidenturmimi um qj labiVn fi inferentur abii f/que fibi preefe debent Sed hoc totum meliuf intelligitur in lingua graeca quia mtc peritia acolaf a & mtemperanf acolafof quafi incaftigatuf dicitur. Sicut ergo puer lio cafti gatufa pedagogo fuotbabet nimi f excefliuaf cupiditate^ fit effrenatuft fic appetituiintemperitifnon refrenatuf a ratione exceffiue fertur & fine habe/ mf procedit in appetendifcupiditatibuf« LIBER Q VARTVS ETHICORVM* Einceps autem de liberalitatetHic eft quartus liber ethicorum : I quo pbilofopbus poli dodrinam fortitudinis & temperantieq ro/ fequitur mdeclarandis reliquis uirtutibus mcralibustcxtcf ta itfti tialquam differt in*V»librum ut patebit*Docet igitur in ifto de liberalitatetmagnificentiajmagnanimitateide uirtuteinnominata circa lo norestde manfuetudine;de amicitia que no eft affecftufncc amicitia prcf r e didad ueritatetd comitate: ultimo de uerecundia quee affedus laudabilis non tamen uirtus*Diuiditur autem hic liber in* V.tradatus «Inf rimo trac tatu declarat uirtutes circa pecuniasique funtdue.ELberalitas & magmf.ce tia.In fecundo tradatu declarat uirtu es circa bonorestque etiam funt due* t magnanimitas & uirtus inominata: Sc be quatuor dicuntur uerfiri circa ea que exiftimantur bona externa»In tertio tradadu declarat uirtutem circa ea que exiftimantur mala ex terna .'que efi mafuetudojn quarto dt clarat u>r tutes circa communem couerfationem&adus bumanostque E t tres» fami citia;ucritaf:comitas«In quinto docet de uereciidiatqui eft affedus laudabi iistnon tamen uirtus»Numerus autem fufficiens uirtutem iumitur ex iuis obiedis diuerfis: 3c diuerfis modis uerfandi circa talia obieda ut etiam an/ tea diximus» primus tradatus diuiditurin duo capitula * Ir.primocccetd Iiberalitate»In«II»demagnificcntia*Primum capitulii diuiditur I quatuor parteslque fuis Jocis patebunt.In prima igitur parte dicit pbilofcp bus qud deinceps* f.poft fortitudinem & temperantiam de liberalitate dicamus* Ea Cnim uidetur fequi in ordinetquia ficut ilia moderantur affedus ut irafcib.le &concupifcentiam uoluptatem fic lfta affedus internos «i.cupiditatem cir ca pecunias*Merito igitur poft illas collocatur*'Verum feruando trdn em fuum pbilofopbus incipit afferre materiam circa quam uerfatur libtrahtas & ,pbat bocpado*Q_uelibet uirtus mediocritas efe uidetur circa eam ma teriam & obieda i circa que cum bene febabet laudatur,At liberalitas lau datur cum bene fe babet circa pecunias ergo ipfa efl mediocritas tanquam circa fuam materiam 5c non circa res bellicas aut circa ea que afferunt tolt p tates & declarat pbilofopbus quid inteiligit per pecunias, f» non folum num mostfed omnia etiam que pretio & nummis aeftimari dm en i urar i pcCxt Notandum quod obiedum liue materiacuiufbbet uirtutifeff duplex pro/ -^/(^ Meet* pinquum & remotum. Nam fortitudo uerfatur circa timcref& fiducias tan qua orca materia prqpiquajcirea picula bellica 5e morte taqua circa remetu* N iii Idem eft de tperantia cuius materia ppinqua funt uoluptatefcupiditates et buiufmodi remcta fio funt illa que afferunt cupiditates ct efficiunt uo luptatem ut cibusipotus et res ueneree» liberali tatis eft etiaduplex materia propinqua eft: cupiditas pecuma^tremota uero funt ip.e pecume et hoc dici cur quia uirtutes non folum circa a&us uerfari uidentur Id etiam circa affec tus quos moderanturtut eft liberalitis que moderatur cupiditatatem pecuni aru Sc uerfatur etia circa pecunias dadafuel accipiedastfed magis circa dadas Hic aut pbus uidetur loqui de materia remota >Eft aut et circa pecunias I Declarat pbus eandem etiam mam effe prodigalitatis et auaritie» Mediu et extrema uerfantur circa eande mam « At liberalitas que eft medium uer fatur circa pecunias ergo prodigalitas et auaritia que frt eius extrema et ce tera.poft laec pbiis tangit ingenere auaritiam etprodigalitatem quia inferi? particulariter declaraii & deprodigalitate dicit fp interdii boinefea cofundut et non diftinte accipiunt appellantes aliquando incontinentes prodiges ut patet in textu .f'.Rebus autem «Hec eft fecunda pars buius prime 111 qua pbus docet deadibus liberalitatifet uitioru oppofitoru plurcf afferendo c5 clufonefatq; fetcntiaftDicit igitur in prim i ft quod pecuniif poffumufbene et male utixi.abutftquod probatur boc pado Bonifutilibuf bene et maleu timur ad aliquem finem con fequendum * At pecunie funt uel dicuntur bona utilia tes-go pecuniif bene uel male uti poffumuf ad aliquem finem confeque dum maior clara {minor quoq; p pbunvqui antea dixit mprincipio * Vtilef xtiffuntec alteriufgratia, j^.Et diuitiif igitur «Declarauit pbufquod libera lif optime utitur diuitiifet pecuniif: Q_ui babet aliquam uirtutem bene u titur iliifrebufeirca quafuerfatur taljfuirtul, Sed liberalif babet uirtutem que uer latu*' circa pecunial ergo bene utetur pecuniif« At qui fiiptuftaffert a liam condufionem pbuf.ft quod ufufpecunia^; eft lpfa erogatio! Aequi fito qero non eft ufuf ied poffeffio ut eft manifeftum*Jf Q.uo circa uirit Affert a liam conci ufionem*f* quod liberalif uiri magii eft dare ubi oportet qua ca pere unde oportet et boc probat piuribuf mediif et quia magifptinet ad ui rtutem benefacere qua fufeipere et bonefte agere qua non agere turpiter et t te qa opatione dandi et gratia fequitur et laui et non accipiendi«Item uir tuf uerfatur circa difficiliuf»At difficiliuf eft dare quam accipere ergo magif proprium uirtutifet liberalitatifet item boc peipj peteft ex communi bo minum more: qui proprie laudant eos de uirtute liberalitatif qui dant * et non eof proprie qui accipiunt unde oportet laudant ut liberaleftEt item boc ide depreliedi pateft quia liberalef uebementer amantur et boc e quia conf erunt beneficia etdant et erogant et profunt bomimbuset boc confiftit inda nda non autem in accipiendo* Q_uare liberalif magif eft dare quam acipere JP iOmnefant adlufiHeceft i i parfbjiufcapituli in qua poftea quam decla raait raiceri im liber alitatifet operationefeiuf et uiticrum et oppoC torum quo quo mado nunc affert coaditionef que requiruntur ad liber litatem et ^pr.etitef qua.da que ei copetunt adducedo pluref ff tetiaf& cociufioef Declarat igitur iprimis co ditiones quereqruntur adprecipuua&u liberali tatis hoc pado* Omnis ooatio recundum uirtutcm fit ut oportet & qusde oportet & gratia boneffatis & ut reda ratio didat. At datio & a&uf libera lis e opatio p uirtutes di (ludio a tergo fieri debet ut oportet & quando opor tet 6c (eruatis aliis circunffantiistque adum retffum&ffudiofum fequui.cur Itetnm dttiit.Affe t fecundam coclufionem pbilofopbus omnis actus ftu diofuseff iocundustfedadus dandi fecundum liberali tatcm cfl ftudicfus er go&iocundus;Addidit pbilofopbus uel fine dolore quia alique funt opatio nes uirtutis.que non fiunt fine dolore ut ifortitudme uidimus habent tame iocuditatem refpecla finis. J\ At is qui dat.Hac i parte pbilompbus affert non nuilas coclufiones negatiuas.que onutur ex didislquas adducit ut ma nifeffius cognofcatur liberalis di eius officia. Dicit igitur quff is qui dat qua do non oportet 51 non boneffatis gratia &. fimilef emittit circuftantiastque neceffario requiruntur ad per'edum adum uirtutiftnon eff appelland' libe ralis.^.Et itidem is. Affert aliam concluf onem negatiua quod is cui daeo dolet non eff appellandus liberalis cum anteponat pecuniam boneftis adio nibus nec ite is qui capit unde no oportet & item liberalis n5 facile fufcipit beneficia.Notanda quod f.cut fit inaturalibusffic etia fieri uidetur m uirtu tibus quatum ad boc propof tum;Sed in naturalibus fit ut ea que funt ina xime adiua non funt facilia ad fufeipiendu 8c e contra que funt ualde paffiua minime agere poffunt.Vndc ignis e.lmaxime adiuus inter reliqua eleme ta & noneff facilis ad fufeipiendu .Idem euenire uidetur in uirtutibusde ope rationibus fecundum illas ergo qui eff facilis adeonfereda beneficia & ad da dumtnon eff facilis ad eadem fu cipienda.jT.Vem unde oportet,Affert alia co icluCionem.f.quod liberalis accipiet unde oportet non quia fit boneftum nec boneffatis caufa: cd ut babeatt ude det Se eroget & dicit quod / accipiet ex fuif propriis rebus & bec eff conciufio clara. Notandum quod duplex eff asffus liberalis unus dandi talius accipiendi.Primus eff magis propriufffecu das non eff gratia primi. J?. Atqj neq; res fuas. Affert aliam conclufionem xf.quod liberalis non negligit res&binc afferre uidetur quia fupra dixerat quod liberalis non multifacit pecunias probat autem banc conclufionem boc padto. IlLa que conferunt ad adiones proprias Iiberalitatis.i. ad adio ne dandi non negligit liberalifffedres proprie funtbuius modi ergo non. ne gliget res proprias liberalis, .^.Neq; quibus uis. Affert aliam conciufianen fcilicec quod liberalis non dabit line ulla eon fideratioe&idiffereter ciiq; peteti ct hoc neceflario uidetur afferre cv pluri buf icrbi fdeclanuerit propriu adum liberalif effe indadc & ut intcILigatur q jo pado iffud fieri debeat! ideo dicit quod non dabi t cuiq; indifferrenter Qc affgmt rat.o,iem«f«ut babeat unde dare pcfiiit ijf qujbuf dare eff congru um &baneffii» Q uod fi largiatur fine ullo di crimine quibuffumq;/ non haberet ferfitan poffei unde daret iifjin quibufbonefte beneficium ccllcca tyr, Attmst et*^* Hac in parte pbilofopbufaffert quafdam prcprjetacef competunt bomini liberali & primo affert tale quod ad liberalem fpedat excedereindindo* Nais qui fe ipfu non respicit indando pluf dabit/ 3uam detinent & pauciora (ibi reliquet profe ipb.At liberalif eft buiufmo i inquiri» JP.Atm.^facultatibf* Affert fecundi ^prietate nec itelligatur quod liberalif fit fimpliciter \ fine ulla exceptione talifq plura dat & pau ciora fibi relinquat ita ut qui plura dat fit magis liberalif ideo dicit qued ta lif liberalitafattendenda eff luxta facultatef« Atq, ex eo affert ob ortii qd da*Cquod nihil probibeteu qui pauciora dateffe magjfliberale t fi tenuio re! ei fmt facultates* J^Magifaut»Affert Tertia proprietate, Cqd liberali ores effe uidenturlqui dant ex iis rebufquaf ipfi non acquifiuerunt fuo labo re: fed habuerunt expatrimonio 8c ab aliifSc buiufmodi & probat id etiam fi mihtudine genito^ &poetari1.At uero facile» Affert quartam preprieta tem*f*quod non facile fit ut liberalif fit diue 'cum fit facibf ad ercgandtm non autem ad capiendum &conferuandum ut late patet in textu* Cum igi tur libcralitaCDeclaratifpluribu Aonditionibufiex qbufatf uf liberalif co fiffunt boni atq; laudabilefctalfatifpropnetatibufhberalifinuccomparat liberalem cum prodigo refumendo non nulla que di\erat de liberali ut ma gifcogno catur prodjg? *Cpntraria«n»ut inquit pbilcfopbufiuxta fc pofita magif elucefcunt* Dicit igitur cu liberalitaf fit mediocritaf circa d'daf acci piedafq? pecuniaf dabit ubi oportet & quado oportet & rei iqua ut latiffime patet m textu» JP* Dandi namq;,i,congrui ut ita loquar daticnem & decen tem i feqtur congrua Sc decenf acceptio* eff enim propter illam & ideo fi ac ceptio effet ude no oportet &effet turpif no fcqueretur datioi-em liberalem Scboneffam»Eflet»n,contraria & non fieret fimul i eodem, f* liberalif datio & turpif acceptio: Sed boneffam ditionem fimilifacceptio confequetur ,f* boneffa &congrua Scideo fe inuicem compatiuntur &fequuntur & fiunt fimul in eodem ut dicit pbilqropbu! contraria uero minime «Sanitaf- n* & infirmitas oculi non poffunt effe fimul in eodem oculo* Sed Canitas & optimi uifio ique loquitur ex fanitate oculi fieret fimul m eodem oculo Q_uire datio boneffa que eff liberalitatis non fequetur acceptionem turpem que eff auaritie * contraria enim fimul fierent in eodem & ?e inuicem conCcquetentur quod eff abfurdum * , Nec fimcmdis fetentiu Sententia Simonidif fuit quod debemus doiere quando facimus id , quod nou oportet non autem debemus doiere fi non facimus id qucd opor tet« Hoc autem non placet liberali «dolet enim Oncn dederit ubi opertet» £« Prodigus autem «paucis uerbis dicit pbiis quod prodigus cd is qui delin quit in iis in quibus liberalis r&e fe habet iiie ailt aberrat excedendo medio crjtatem in dando-£ «Diximus autiHec ed tertia pars capituli in qua ccm pirat prodigum cum auaro declarando primo prodigu f mplicitcr tdeinde prodigum habentem alia uitia conexa. Dicit igitur inprimis prodigum ef feeum qui excedit in dludo & non capiendo unde oportet & fub nomine dationis comprenditur etiam ipfe fumptus qui redigitur ad adii dandi ut pitet. i? Verum in paruis «Hoc addit ad differam tiranorum qui licet acci pffnt unde non oportedtamen nonproprie dicuntur auaritfed iniudi poti us Sc nequi homines «JP« Prodigalitatis igitur i Affert i nam concluf cne de prodigo «f« quod iffa duo non uidentur multum perffdere f mul. f« non capere & nimium erogare per boc quia cito deficit patrimcniuin &c faculta tes, 'ff. Atque profedolHac in parte affert aliam conclufioncm «f cucd pro dgas ed melior quam auarus tquam probat duabus rationibus .prima.Is Uttiofus q facile fanari poteded melior eo qui cum difficultate fanatur. At prodigus ed buiufmodi refpedu auari ergo ed melior qua auarus t probat aut quod prodigus facile fanari poted pp etatem & indigentiam fuperueni entem « Item duobus exidentibus uitiofis is qui ad medium redigi pctdff ~ facilius ed melior eo qui difficilius «At prodigus ed huiufmcdi ut offendit intextj pbusergoeft melior qua auarus.i.minus malus cum uterq, fitmaluf patet ratio quia illud quod magis conformatur cum medio faciliuf ad illud reduci poted t quam idqdlongius didat prodigalitas aiit magis conforma tur cum medio.Dat enim & nOn accipit.ergo & facilius ad id reduci poted Ignis etia ut id innalibus offendatur«- facilius ad aerem reduci peted quam ad aquam quia ed iter ignem & aerem fibo! ica di fpof t;o quae i cn ed inter ignem 8c aquam« St «Vei aliquo alio modo fcilicet p>er aetatem uel dodirinam & fimilia «J7*« Quapropter Stuidetur* Infert unii ob ortii fiue correlarium ex fupradidis.ffqd' fpdigus no uicetur moribus prim9 ex co qd excedere id«do no uidet in gencrofi Sc abiecfii/fed dolidi potius Scintelligendu qdpbilofcpbus uidetur loqui depredigo fipli citer & no de eo q babeteff prodiga!itate alia annexa uitia que folent comit an qadiga! itate ibomine prodigo Sc ideotalef flagitiofiffii exidim; turch plu rauitiatSed prodigus fipliciter& q^prie dicitur qui uitiii unti qdbabettqud patrimoniticonfumatScpdat.Vndegrcce afetof appellatur quafi feipfu pdes Sc patrimoniu fuu« i?At isq boc padlo. Alia rene affert qua f batquod ,pdig9e meuorq auar? gc boc e qa idada uidet ^pdee multis: auarus vo neins ^ » F* Veram pleriquet Hac in parte pbilofopbus docet de prodigo qui ncn efi (impliciter prodiguffed mixtus quia non iolum indando excedit i fcd etiam capit unde non oportet & in hoc uidetur efie auarus, Itaque partim auarus partim prodigus erit appeilandustdiuerfis tamen refpedibustauarus enim in quantum capit { prodigus inquatum erogat ubi non oeportet Saliis circum fiatiis omilfis Et plerunque euenit ut f nt itemperates & alia uitia connexa habeant ut lacifiime patet in textu pbilofopbi* F* At illiberalitas ac auaritia res quedamt Hcc e quarta pars huius capituli inqua pbilofopbus declarat aua ritiam afferendo plures.conciufionef de lpfa, Et prima efi qued auaritia uide tur elfe quedam res infanabilis &a£fgnat rationes &cquia fit ex lenedute Si quauis inbecillitate & item quiatiidetur magis in'Ita nobis cum pluribus in fit auaritia quaipUprodigalitas.Notadum quod pbilofopbus duabus ratieni bus offendit aua itiam e e infanabilem < Sed in fanabile bifariam confiderari debet t quoddam quod nullo modo fanari pottft; queddan cum difficultate ftnabile: Hoc lecundo modo intelligit pbiloicpbus & rationes fue off endunt difficultatem non aate inpoflibilitatem grece enim dicitur.aniatof« & apud C eos ,a« non folum priuationem t fed interdum etiam difficultatem fignificat Notandum etiam quod lila pofitio uidetur efie uera ut cuius caufa leircutn non potefi fit infanabile:f effet ca perfet nunc autem fenedus uel inbeciilitas non efi: caufa auaritie per fe ncc necefiano: fcd per accidens * Si enim ef et ca ufa p fe tuc neceffario ones fer.es Sc omnes mbecilles efient auari t qued efi; fal fum * Verum boc Sc fi plerunque fit non tamen femper «Extenditur pre terea longe-alia efi: conclufio filicet quod auaritia magis extenditur proce dendo accreicit.F. Et multiplex efi* Hac in parte oilendit quod multe funt fpeties auaritie & multi modi deficit enim idando & excedit incapiendo mul tis modis utlat.ff me patet in textu«^.Illiberales*id efi ford.dofii'. Meri to autem* concludit pbilofcpbufcomparado externa cum medio & oftendit quod auaritia magis opponitur I.beralitati« Nam iilud uitium quod maius efi malum magis opponitur uirtuti St item illud in quo homines magis per eunt *Sed auaritia efi buiufmodi refp du prodigalitatis ergo magis opponi tur uirtuti & medio id efi ipfi liberalitati* JF.Confequens autem ede uidetur Hoc efi fecundum capitulum inquo pbilofopbus docet de magnificentia «Se quitur eni pofi dodrinam libera litatis cuia ifte uirtutes funt affmes cum uer fentur circa eandem materiam f licet circa pecunias «Diuiditur autem hocca pitulum in quinque partes «In prima declarat materiam magnificentie & ui tiorum oppofitorum * In lecunda quomodo magnif.cuf fe habeat circa fuam materiam « In tertia quomodo fe habeat circa fumptust qui proprie ad ipfum pertinent,In quarta declarat quopado fe habet magnificus circa fumptus no prmcipalesfibi,In qumta elocet de uitiis oppofitis magmficentie*s* oe fordi do ucl ex pertc deceri&demodico« In prima igitur dicit quod poff hberaii tatem confequeas eff traeffare demagnificentia i que habet affinitatem cti ea cum utraque uerfetur circa pecunias. Sed ne uideatur qued ifte uirtutesfit idem affert ffatim differentiam inter eas dicendo quod 1 icet iffe uirtutes co ueniant inmateria; differunt tamen inter fe i quia liberalitaf fe extendit ad omnes actus pecuniarioftmagnificentia uero minime».ergo magnificetia no eff iiberalitas : nec liberalitaf magnificentia. Hec. n< ecrlatur folum circa magnoflumptus <5- magna opera: quod etiam patet ex iplo nomine t qued amagnitud.ne iummitur fle dicit quod talis magnitudo eff ad aliquid «i «re fertur ad duo filicet ad id quod agitur fle adperfenam que agit« Xune enim dicitur magnitudo in re :quando eff opufaliquod ingenere luo magnum ire fpicitetiam magnitudo perfonam agentis Sc cuius opera fit ut fi edificatur domus proprincipe aliud requiritur quam fi ex truatur prepriuato & ficetia templa aliud ulterius quam principis edes»Maiora etiam ornamenta recui runt publici ludi fle fpe&acula publica quam una trircmisxltaq; fecundum rei p oportionem fl£ perfonam agentis uel cuius gratia agitur magnificus ef fe debet« Magnitudo igitur refpediua e dc magnificetia exeo feruare deco rum debet <3c quod decet res & perfonas«y«Ad id in quo & circaquetpro eodem accipitur 8t idemeff» Notandum quod materia magnificentie inter na &. externa effe uidetur tlnterna eff amor & cupiditas pecume tquam mo deratur externa uero eff duplex aut magni lumrtus circa quos uerfatur&cft manus remota aut ipfe diuitie uel pecunie multetcirca quas uerfatur taqua cir caunatcria magis remotam . J?. Huiu.cemodi autem iCeclaratpbilofopbuf fecundum ordinem fuum quod uitiaoppofitamagnifcei tieeerCtur circa ea dem materiam . circa quam magnificetia mediocritas eff extrema uero aber rant « Sed defedus modicitaf appellatur : que fls ipfa uidetur uel le facere magnos fumptufi fed dolet 8c ulterius non perficit opufjexcef fus uero dicitur fordiditas que eff difpofitioexupcranf magnificentiam ron in: fumptibusifed fumptibus ab utitur ob imperitiam & ignerantiam quamdam circa decorum quia magnos fumptus facit in rebus parujs $c exce dit infumptu refpedtu rei quam facit que cum fit parua non eff digna tanto fumptujmodicus uero econtra aggreditur res magnas & poffea deficit in fup tu non ex pendendo ficut magna deceret. J?« Magnificus autem bomo. Hec eff fecund i parf buiuf capituli inqua offendit quomodo magmficuf fe habet circa materiam fuam ideft circa magnof fumptuf 8c affert feptem conditio nef uel proprietatefipfiuf magnifici«prima eff quod magmficuf eff fimilif fcienti «If qui fpeculatur circa fuam materiam & inuenit id quod eff age dii fle quomodo eff recffe agendum eff fimilis fcienti«At magnificus eff huius modi. & cetaa. Nam ficut fciens fcit refoluere conclufiones in principia 8i ex principiis illas eafdam dsduceretfic magnificus fcit circi materiam fuam inuenire quid decet & fi ptus conuenientes rebus accomodare. J?« Definitur operitionibus t quia eft ob operationes et finem t & exipfifi percipi / tur. .F. In quibas ueriatur «fi in eo quod eftipfius fints Scoperis derori at q; bonefli-jquod agitur. Vt.n,an teadixit omnis uirtus &ilLud ipiu cuius e/ perficit Se opus eius benereddit;At magnificentia cum fit uirtus preclara; tunc precipue uidebitur elTe talis cum magnos fumptus rebus magnis aceo modibit ut & opus fit dignum magnis fumptibus & magni fumptus coue niant operi uel etiam excedant potius/q deficianttVt fi quis uellet publi ce templum edificire & deceat expendere no minus^qua quinquaginta mil lia numo -umtVir magnificus debet potius declinire ad pWq ad minus . „ F, At q ii magnificus,Seciida condjtS uel propriecafi magni fici, f, ut bone fli caufa raciat magnas fumptus probat, Ornis ffudiofus agit obboneftate Magnificus e ftudiofus & magnificentia efb uirt? ergo gratia boncfbtis ma gnificus faciet magnos fumptus atq; magnificos. Et dicit quod boceft etia cJmunecum aliis uirtutibus.f, agere caufa bofieftatis circa materiam fu-am que boneilas accomodata efife yidetur um cuiq; uirtuti. J?.Et item cum uo fuptite.Tertia conditio.f,quod magnificus faciet magnos fumpt9 cum uo luptate. omni pene uirtuti uideturefiecomune ut operetur eum uoliptats animi refpecflu modicitatis.bQc uidetur competere magnificentietmcdicus enim facit fumptus cum dolore; magnificus cum uol uptate. F« Et erogado Q_uarta con ditio, fi quod magnificus facit magnos fumptus fine parfi na o nia.Id quod efl proprium modicitatis noneld proprium magnif centie, At mo licitatis eft proprio computatio cum parfimonia& ratiocinatio cum ex quifita quadam cura.ergo idnon eft magnificentietfedecotra fmeparfimo nia erogare8t fiptus magnos facere cum largitate, FAtq; magis,Quinta condito, fiqud magni: icas co fiderat magis quo pa batur» magnanimuf uerfatur circa maxima extenorum bcncru.At ionortf funt huiufmodi ergo & «c»maior clara;minor probatur a philofopbc.f.qucb honoreffunt maxima ir.ter externa bona»]ilud qud deo tribuimufquafi no habeamufaliquid maiuf inter externa eft maximu externo^ bonc^ ‘At ho ror eff huiufmodi et «c» Item illud uidetur efie maximuiqd affe&ant ii qui fut t dignitatibufconffituti» At bonofeff huiufmodi & *c»Ite illud ridet' efie maximum mter cxteniajquodatnbui foIet,ppremio ob ref predaras & bonofeff talif.Condudit igitur quod circa bonoref uerfabiturmagnani.' mus Sccum eiufdetn potentie fit uerfari circa contraria fi ergo circa honcref St etiam circa contraria, i.circa in bonorationef ut ita loquar nam c< fortitu do circa timores & audacias & temperatus circa uoluptates & dolores licet circa doloref per accidens & alie non nulle fimilimodo. Notandum qudpbi iofopbus offendit magnanimum uerfari circa magnum tanquam circa ma te iam & boc babuit primu ex nomine tanquam per fe notum. Veru hoc e at nimium generale; [deo offendit quale eff lffud magnum uel maximu 6c addic externorum bono'umlquia bona animi loge maiora fune bena 5c infinita quadam laude excernis anteponenda, j? .Et fine etatione , Proba' uit fupmul pbilofopbus rationibus quod magnanimus uerfatur circa bono-» res nunc autem probat etiam experientia quia magni & preci iri uiri 3c fum mis uirtacibus prediti dicunt Sicenfent feeffe dignofhonore fecundum fua dignitatem Scaddit poftea quod puf lanimus def.cit & refpedu fui St refpe tffu magnammi.primorefpectu ;U:tquiaelf dignus bouorctquo fc dignum non cenfct;dcficit etiam refpedu magnanimiiquia putat fe dignum mino' re bouore^qaa magnanimus ex quo defeit ab ilia mcd. caritate uri magna ni mi.Lentus uero uel modis putat fc dignuum m ignis honoribus & exctd t quidem refpedf u fuilnon autem refpeciu magnanimitquia non putat fe di/ gnum maioribus honoribus quam magnanimus qui te dignum cenfetma' gms bonoribus;cu.nre uera fit dignus eidem.Patet igitur quod magnam' mitis 5tei9 extrema circi bonorefuerfatur.y.At qui magnamm? ip e»De clarata matereria magnanimitatisoc uitioram oppclitoru ; nundeemparat. magnanimum & offendit quomodo fe babet ad alias uirtutes morum &pri mo affert non nullas conclufionef& probattdemdeaffert alias obertas ex primis.probat igitur primum non nuLLifratiombus quod magnanimus eff bo nolqui babet omnes uirtutes.Prima ratio: Qui eff dignus maximis bo nonbus eff uiroptimustSed magnanimus eff dignus maximis honoribus ergo eff optimus-At uir optimus babet omnes uirtutes ergo& .c, J?. At qj magnanimi. Secunda ratio Is qui operatur id quod e in unaquaqj uirtute ma ximum babet omnes uirtutesiSed magnanimus eff buiufmodi ergo babet o n .es uirtutes.patet minor quod magnanimus cii producet operatices ali cuius uirtutis: eas producet in maximo St perfediff mo gradu fecundum Ca n uirtutem ut exempto offendit pbilofopbus duarum operationi?: quaru alia eff fortitudinis alia iufficie. Non emm fugiet i preho boffem cii pugna aggredietur nec pericula terribilia: rcd magno animo St fortifiimo fubffme' bit quod eff maxima operatio fortitudinis nec etiam infert iniurjam alteri quod elf iuffitiejcum nihil exiffimet magnum quo inducatur ad iferendana iniupam.^«Singula uero« Tertia ratio quaidem probat perdedudionem . j inconueniens » Dico magnanimum effe optimum » Si conceditis bsbeo prcpofitum « Sin minus fequitur boc abfurdum quod magnanimus f.t bo/ mo ridiculus cum fe dignu cui (eat magnis honoribus 8t fum m is & ncn ut dignus fi non eft optimus * Atcum magnanimus habeat prudentia omnis enim ftudiofus babet prudentiam i inconuemens efie uidetui-arbitrari e; m eile ridiculum quendam ,i1, Videtur igitur ipfa.Ex fupradicfiis infert duo ob orta * Primum eft quod magnitudo animi eft decus & ornamentum re iiqua^i uirtutum & boc probat ex eo quod addit incrementum reliquis uir tutibus extollendo eas &. exercendo in £ummo gradu« Secundum eft qud euadere magnanimum eft ualde difficile St aflignat rationem t quia in raa gnanimo oportet ur fit omnil probitas St omnis uirtus cumulata, i** Ma/ gnitudo igitur animi» bdec eft fecunda pars buius capituli iquapbilofcpbus more Se ordine fuo offendit de acftibus magnanimi & primo circa propriam mam fua«i«circa honores deinde circa quafdam materias ieciidas«i,circa pro fperitatem quandam ut circa d.uitias St buiufmcdi, Dicit ergo quod cum magnanimus afficitur honoribus magnis & a uiris ftudiofis letabitur ta/ men moderate paruos uero non multi faciet ut late patet in textu, philcfo phi «j?. Verum & circa diuitias. Offendit quod magnanimus moderate ie babet circa diuitias 8t omnem profperitatem aduerfitatemque quo^ modocunq; eueniat &: circa potentiain St alia bona externa probatur* is qui moderate fe babet circa fammum externorum bonorum etiabe/ ne St moderate fe habebit circa minora: Sed magnanimus moderate fe ha bet circa honores t qui funt maxima externorum , ergo bene St moderate fe babebit circa diuitias jpotentia St ftmilia que ficutmincra,Sicut aute mi nora quia St iiiapropterbonoremexpetuntur, Sic ergo moderate febabe bit circa profperitatem St eadem ratio erit de contrariis»I* Q uaprepter spfi «Notandum quod magnanimi uidentur efie fuperbi 1 tamen r on funt» £os»n,fuperbos dicimus qui mediocritatem excedunt St per fas St nefas an tecelLere aliis uolunt immoderata quadam cupiditate «Magnanimi tero propter maximas perfedliones fuasinfeipfos conuertunt 8t honores fibia ftudiofis delatos moderate accipiunt: fi non deferantur equo animo ferunt Videntur enim defpicere humana St ea le inferiora ducere St locunditatem babere maximam cum le ipfos ad fe uertunt S< fuam perfecfticnem co gnofeunt «Cicero.contemnamus igitur omnes ineptias «Quid enim leuiuf buicleuitati nomen imponam ?totamq; uitam bene uiuendi i animi robo re ac magnitudine St in omni rerum humanarum contemptione acdefpi' centia 51 inomni uirtute ponamus » At uero prolperitates , Hac in parte pbus ondit quod bona que dicuntur fertune ut potentiatdiuitie&buiufmo di uidetur coferre admagnanimitatem bcc pado ut magis honore digna putetor quia illa bona confiftunt in genere Tuo m quadam excellentia «Ve rum bocdicitpbilofbpbus non quiamagnanimuVfficiaturmagifmagnani mu aut magif dignu bonoribuf ob affi uentiam 5e pro (peri tatem: fed quia ita u;detur & exiftimatur opinione uulgi non quod re uera ita fit t quia ,p bitaf & uirtuf ut ip e addit t re uera digna efl honore, Vnde qui ilia habet fine uirtutibufet fe dignof bonoribuf cenfentnon fur.t magnanimi licet ui' deri uelint tfed potiuf infolentefet arrogatefex quo apparet quod magna ni mi funt ex ipff uirtutibufet ob uirtutef digni bonoribuf no autem q prie obexterna bona ut patet itextu. At cuj nec pro parui f re buf »Hec efl tertia parfbuiufcapituli i qua pbilo opbufmore fuo affert multafqprietatefma gnanimitVe^ cudidti fit magnanirr iicpari futr mim iunacuaq: uirtute primo affert ,pprietucfque accipuld extrema aliaru u‘t tutum et preferti forticudinif et I beralitatifque f.bi rr. agifaccom odatur dcide affert p rop rie tatef que fumuntur extrema propria ipbuf magnanimi { demum affert eaf ulteriufproprietatefque fu nuitur ex alii I puta ex mcdiccritatibuf ilLif que uerfantur circa communem conuerfationem hominum »He autem omnci proprietatef que multe funt fucceff ucpatcbilt« prima f mitur exjparte for titudinif«f«quod magnanimufnecproparuifrebufnec frequenter ad,t pe' ricula &. boc probat quia pauca funt que magnanimus multi faciat & addit aliam proprietatem etiam exparte fortitudinis.f.quodmagnanimus cum: in periculif uerfatur non parcit uite fue: quafi non fit dignum unere & par cereuitefue & non ante ferre ea proquibufuitam periculif maxirr.is cb.e cit f ueluti falutem patrie & religionif& fimilium , Itaqj non putaret di' gnum uiueretomiffifiis&poftbabitit; quorum caufa maxima dia pericula fubit» jP.Eftctiam taljf, Heccft alia proprictafex parte liberahtatis »f« quod magnanimuf libenter conffrt beneficia {pudet autem fufcipere iquia il lud fuperiorif 8c perfediorif {boc autem inferiorif Stminirperfedi* agef emm ea ratione qua agit uidetur effe perfcdiufquam patie/,s & fufcipiens« Vnde materia prima imperfediffima dicitur , eft & aha prcprietaf magna' nimi quod mretribuendo eft larguf&excedit ne beneficii fuperetur itaq, & largiffimufeft in remunerando iuxta fententiam beficdi i qui eadem meit fura reddere iubet qua acceperis aut cumulatiora fi pcffif, l ibenter etiam Eft & alia proprietas ex parte liberalitatif.fcucdmagnanimuflibeter au dit beneficia que contulit & non hbenter ea que fufcepit & affert ad bcc duo exempla t unum ex fabula apud bomerum t aliud ex biftoria« Nam cum tbetif inducatur abbomero quod acced.tad iouem pro impetrando benef do ab eo pro acbiiie filio fuo t quem defpexerat agamennon {nec commemo m ioui beneficium {quod in ipfum contuliffe tam dicit bojmerufifictimarf & neptunus& alii ueilent eu capere & fibiregnu auferte i thecis comouit ! Biraretigigate ut ferret auxilio ioui/cuiufpre(entia territi illi dcfHterut abiceptc* Hoc illa benificii no retulit iouijut acbillef uolebat fcd dixit» figratu tibi uqua 8c *< fufcipe patrociniii filii mei.eode pa&o lacedemonii cii ia fupare*5 ibello atbebanis ope ab athenienfibus petiere & di atea ab utrif q; effentiuice plura accepta collata q;beneficntlacedcmonii que c5 tui terat tacuere que acceperiit comemorarut ut faci lius auxiliu ipetrarent & libentius audireturtexqbuf colligitur ad,ppof;tu pbi qd magnam libenter audiut cSmemorates beneficia queipf magnani cc tulcrtit/ non autem ea que acceprunt«J?”«Eft etiam magnanimi / Alia proprietas & conditio magnanimi nullius aut ulx indigere / aliis autem prcdeffe.jp. Et ad eos:Affert nunc pbilofopbus non nullas proprietates que fumuntur ex materia' propria ma gnanimitatis filicet ex parte bonorum / primaefi / quodad magnanimum pertl net magnum inter predaro; uiros leprebere&inter mediocres mediocrem -quia ineptum uidetur &C a magnanimo alienum magnum fe prebere inter eos ' qui longe inferiores effe uidentur. S" « Eft etiam ipfius magnanimiiSecunda propri etas exparte bonorum filicet quod magnanimi eft non adire ea loca ubi tnbuun tur bonoresue! ceteriatecellunt; quod dupliciter intclligi potefhuel quod ma gnanimus non adit celebritates ubi fiunt honores quia omnes fe uertunt ad fpedacula iiLa&preferunt alialipfe autem poftbabetur&cmnes intenti funtad illa que admirantur ipfe autem non uult admirari:uel etiam intclligi poteft i quod magnanimus non accedit queritando honores ncc ultro fe offerendo ut bo noreturlfed expedi abit ut fibi ultro deferanturj & equo animo feret t uel potius, deficiet fi non ei exhibeantur magnitudine animi du&us, Etociofum i affert alias proprietates pbilofopbus exparte illarum uiitutum qne confiftunt cir ca communem conuerfationem & uiuendi modum«Et prima refpedu fui debet «fle tardus Ixx rado ut non moueatur pro quacunque caufa leui: fed pro rebus maximis & predarifGmis ut eum deceti*. Neceffe efb. Secunda proprietas ref pedtu aliorum ut patet in textu.!?,Et magis ipfitTretia proprietas filicet quod magis debet effe eicure ueritas ipfa/quam opinniout faluflianus ille/qui effe./ quam uiden bonuf malebat« 2 »Et*loquiJ Eft&alia proprietaf filicet quod ma gnanimi eftloqui & agere palam & eam probat inferendo aliam proprietatem ql decet eu uerace effe tnifi opuf fit diflimulatione uti ad uulguf& admultitudi ne qd addere uidetur pbtif qa fupiufdixit qd iter magnofgeret fe & prebebit tna gnu iter mediocref uero mediocrem» exquoiteruulg? diffimulabit prcfEtia fua ne uideatur uelle excellere iter multitudine Ideo no fe cndit ualde preclarii Scexcellete^rpfiufeetjaliaejpprietafmagnani «f-qdciufno e poCTe uiuere cu alio«i«adarbitriti alienutnifi cu amicofuo cuius ide euelle atq; ide nolle.no igitf* uerfabitur cu quibufuis nec erit ei acomodatii uiuere exnutualieno ut faci iit adu latores & uiles q uidet’ idigere quoctiq; & adulatur boib? qd e alieno amagnaio * At qui nec effc pcliuis!Allatis /pprietatibus ex pte alia^ uirtutu & exp o i tey atere proprie magnanimit-tistr.cc a!iasaffert pK“s exJifpojtione^prJa ip as magnanimi.prima e.f.quod noeprccliuis ad admiradibprobatur 1 *qi.i nihi! e illimat magnii nSeflprocliuis adadmir du« Magnanimufnibil rc^j bamana^exiffimat magnii ergoSc »c« Notadu qd admiratio fieri p5t crea iter na & circa externt:crea iterna admiratio uidetur copetere magnammotquiaad miratur&magnifacit ui^ fumis uirtutibus pred:tu.alia e circaexnaXcirca d* uitiafSc potentia 8c filia & de hac Ioquitur pbiis & eam remouet a magnanim o * ^“Necefibitaiiaeproprietasfumptaexpte magnanimi.f.qdmagnaiusnde memor iniuria^ & n5 retinet ira aut odif tquia puipendit tales iiurias f bi no di gno illatas «Vnde& magnanimi appellari folent qui clementifLmi fut ieofa awbuf e lefof arbitrantur «Quare&demoftbenefad alexadf & Cicero multif ilocifblc petie magnaminitatif mirif efferunt laudibuf.bx et illude,\ ci a nimii urcere iracudiacobibere tuidoria teperare et reliqua ct.c. Nec debol fvu f: a! ia proprietaf exptemagnani «Cqd no multii loquitur de boibufaut lau dando aut uituperando {nec de fe etia loquitur prebendo cccafione ut dele abi loquantur ut faciunt uefo i boief $ «De neceffariifpretereatalia e proprietaf f« quod magnammumo eftqueruluffi fibi defint necefiaria ue! puaj r.eceprcmp tuf ad precadu: quia boepeainet ad eu cuiufbuiufmodi ref lunt corii {magna nimo aute talia cure n5 funt nec circa talia ftudet* FEft et alia ciufde prcprie taff icet quod lplemauultpoffidererefpreclaraffneutibtatequa utile etan ponit honeftu utili etboc e q lia illidmagif e fuffici tif bci et p f dillnfup ipfu*magnaniJaIiapropr;etafiuptaexdifpoftior,emagnani«fquodmagnani motufet inceffufe tardui" tue x grauiret no nimiii properata. hif.n.cotraria id gmti et inpere&i potiurefie uidentur« Nccdii qd proprktatefor.ef allate bifada fiimi poffutaut expte cetera^ uirtutii {quafmagnaiufexercet m fumo gradJ{autexpte ,ppriaipfi‘? magnani.at detep^tia ma no ur facere metice qa pa^i ur opari circa illa« Notadu qd motuf e actus fcuf. Vnde diffinit’ qd e' ac tufentifin poa ei r5e qua in p5a e celentafaiit motuf ind.cat indigetia«ideo tnagnaaimufcugrauitate mo ietur,obferuat,n«deco£ etcicero depcpeio iqnt CN.Popeiuf adonia fumanatufbabebatiuoce fpledoreet imotu fma digni tate Mt ifqdeficitibece ini pfbui9.c«iqua cdm ordine futi pbufdeclarat eiua oporita magnanitati etpdmo comunicer dicit quod ifti duo u tiofi oppofiti magnanionS fft mali qa nemini nocet fut tam e ieo uitiofi qaarcdomedioqj aberrant j^,pu*ilanimus«atea communiter nue f gillati abo declarat&primo de pu illanimo afferendo primo adlum fuum demderationem illius a&ul: ter tio affedum qui (equitur ex tali ca ifa, Primuf a&ufeft eiuf quod priuat ft bo iiis aliquibuf: quibuf uidetur e edignuf { ratio ueroell: & caufa : quia fe i pf-i ignoratt & quia orte ali quifputaret pufil anim um efeftutum cum feigi ora ret: remouet boc pbilo.opbufac dicit quod talef bominef non funt ftulu; ed potiuf acu ti ut non nulli textufgreci habent uel potiuf fegnicf ut alii textufdi eunt x ‘Q^uicquidfitpbilofopbuf uulc eofnon efle ob boc appeilandof fltlidos fed potiuf quod fe ignorant in eo quia non putant fe djgnof aliqua re f reciara * Poilea artertehtecflum quod tilif opinio facit ipfcf d^terioref quam tffent Sc in boc funtinfenoreflentif Sc fiuentibufopinione fua ob talem opinicnem ab Ai cnt etiam a rebu preclarif «i5. At lenti«Declarat aliud extremum St dicit q o 1 ubi lenti i ue moilei «i,-qui facile compelluntur uel fermene aborii; uel epi mone fuaauexiflimandum lemaximifdigr.ofeffccumnon fnt Jilli inquam tiiel fjntflolidi & fe ipfof ignorant: quod uidetur efle ccmmui.c cum pufilia nimo tamen diuerfufeil meduf fc igi.orandiquia illi non fe d gi ofcenUnt qui bu iunt tiili uero digna celent qb? nen funt; & iflillolidi/ilii uerominin.e tunt«F« Magnitudini autem animi Hac in parte j bilofopbufcofuetudinc ua ciparat illa extrema inter fe refpedu medii Scdcit quod pufiliammitafmagii opponitur magnanimitati quam lentitudo Sc boc prebat duabuf ratiembuf primoqapufilanimitaf frequentiuf fit 8emagif. Secundo quia uidetur ef:e ce teriurmalum & boc ref:c6uipfiufmedii & quia ille mollis & f. uenfinerro rem per experientiam urdetur citiuf corrigi quia aggred.tur aliquid agendum c r;a bonoref & fi eo non potitu-1 cadit ab fua opinione uel fi potiatur mteili gic fe non fat.f acere illiuf dignitati ut opinabatur»Dubitationes nor. i ulle ex fupradidliferiri uideritur« Frimo dubitatur utrum magnanimitaf fit uir tui 6c qabat quodnon « Nim bumilitaf efl uirtuf ut afferitueritaf roflrefdci Sed magnanimitaf uidetur efle cppofita humilitat ergo non erit uirtuf* Item caia-cum],1 uirtucifopul 8c materia uidetur efleineo cuius efl uirtuf» Atbo riofi qui eilmitcriu magnanimitatifeilinbonorateutaitpbilofurbus iprimo ergo non efl: in eo cuiuscfl uirt as ? quare non eric uirtus « Ad bec dicendum Sc pruno quod uerum efl: illum habitumq aduerfacur uirtuti non efle uirtutem fed minor negatur quod magnanimitas repugnet humilitati quepprieeft uir ta \ 3c cum dicitur quod efl contemptor adboc rerpondere poflumus quod non contemnit fta Jiofos uir os Sc uirtutibufpreditos: fed eos: qui uirtutibus ua/ cui iunt ob res externafputa ob genus uel diuitias uel ob aliquam magnam ,p fperitatem laudantur«Ad 'ecundam rationem dicendum quod propinque Sc imediite magnanitts uerfatur circa cupiditate honorii cuius ipra e moderatio Qc efl in poteilate habenti ffecundario Se remote circa honores t qui fui.t i bo no-antibuf Sc fc patet folutio.Dubitaturni. qa magnamtas no uidetur uirtus d.flida aceteris uiruutib?«,pbatur« Nulla uirtus diffindi a opatur opateib? alia r um u rtutum, At magnanimitas efl huiu modi ergo Se »c„mi* declarat ex eo quia magnanimus operatur magna Se fumma fecundum unamquaqj uirtutem Itemamagis8t minus non faciunt difFrre petie.ergo magnanimitas quai do d: terret a reliquis uirtutibus non differret ab illa uirtute ir.r cminata qce i ft etum arta honores per boc quia magnanimitas circa magna > bec circa medi ©eres ue! paruos honores St»Q,uare aut no differt ab aliis uirtitib? aut fi dif fert a ceteris / faltem non differt ab innominata uirtute que eft circa Ixneres« Adbec dicendum Sc ad primam rationem quod magnanimitas eft uirtus dift.n ta 6c licet operare operationibus aliarum uirtutum tamen ucrfatur circa magni tudinem CLfiufque uirtutis producendos operationes in fummo gradu pretere a bibet alias materias circa quas uerfitur ipfa & non a’ie/ innominatam excipi mus de qua dicemus poftea.babet igitur materiam propinquam cupiditatem honoris; babet etia remota ipfos bonores/circa que duo uerfatur ip(a & nulle a liepreter uirtutem innominatam aqua etiam eft diftinda alia ratior,e5cideo refeondemus» Ad fecundam argumentationem /qua dicitur qued magnamini tas Sc uirtus mnominata no differunt cumambe funt circa eandem materiam ideft circa bonores & non differunt per magis & minus & magnum 8c paruum Dicendum quod boc iloco magnum &paruum uidetur facere dieerfitatcm fj c tiei/ quia magnus bonos differt non olum magnitudine a paruo uel mediccri bonore /fed etfam facilitate5cdifficultate «Nam qui circaparua uerfatur facili us operatur/quam qui circa magna ob que eft dignus magnis honoribus cui a cum difficul tate uemt adfummii perfedionis * uel dicere etia poftumus cuod diuerfo modo uerfantur ut fuperius didum eft de magnificentia & liberalitate «^"Videtur autem&circaftaonoref «Hoceft fecundum capitulum buiuftrada tufinquo declarat fecundam uirtutem circa boncret parrof uel mcdiccref' que caret nemine / & tamen eft mediocritaf & habitu, quidam mediufii.ter duo extrema/quorum alterum dicitur ambitio/alterum uero grece« finio timia qua x uacuitafapppetitufbonorif «Diuiditur bcc capitulum xntref p tefJnprima proponit intentionem fuam * Infecunda eam declarat«Ii,tertia determinat de uirtute d;cfta & uitiif oppofitif * Dicit igitur m prima parte quod ficut funt due uirtutefcirca bona externa fil.cet circa pecuniaf liberalitas 5C magnificentia ita circa alia /que dicuntur etiam externa fcena de bent effe. due f,licet circa bomyefmagnimintafSc mnommata uirtuftque f c e habebit ad magnaminitate ficut liberalital. ad magr i icentia jna licitmagnifj cetia uerfatcirca magnof ffpt9.1 beralitafci rcapuofucl mediocref ita magna minitafcirca magnof Ixmoref St inominata uirtuf circa paruofuel mediccref fiqui "autemqueretcum pbdofopbufpofuitante dedrinade liberalitate po fteademagnificentia cur non fecit idem in iftifduabufrationibus banc ut pu to affignare poftumufrattonem magnaminita babet ma orem coformitate cum agni ficeti a "it di uerft^fpe^ qua inominata uirtuf cii ergo pbn f docuiffet dem agni ficeti a cogruii fuit ut recentiffime loquereddem agnam in tate poti? cjf deinominaca uirtuteque maio^babet diffimilitudine fic-n, facere iterdu cofu euit pbus utres magis hereat menti ¬itia clarior reddatur quoadnos.tin predicametis cu feci flet iquatitate metione depuo & m agno* que u debatur p tuere adrelatoe ftati po quatitate pofuit predxcametu rclatois & fi qualitas d fiet prior evpte rei J?Atqj ut icapiedifibece.ii.pSitC.iqua declarat qtpofitaexpo iscicioe Sicut fit icapiedis dadisq? pccuniisjfic i honorib? At circa pecunias fuj c due mediocritates ut patuit tfic circa honores efie debet.Tenet ratio cb fuffi cientem fitnilitudinem materie ,Nam ficut pecunie funt bonaextemarita bo nores» icendo probat eandem fententiam excommuni opinione hominem ;qui circa mediocres uei paruos honores reprehendunt extrema Icrgo debet efie ttia mediocritas.h prehendunt emm nimis ambit, ofes & eos etiam qui nimium re;ugiunt mediocres honores uelparuos jergo erit aliquis med.us habitus lauda bdts circa med ocres honores uei paruos « Verum cum medjum innominatum fit St cupi dus appelletur diuerfis refpc&ibus imterdum laudamus St uitupera mus excrena .Primum ambitiofum laudat homines interdum fi comparetur cum remilfo u,tuperant fi comparetur cum eo quod oportet St cum medo« Item remi.fum 1 ludantcomp iratum cum ambitiofo t uituperant comparatu cum eo quod oportet St quod reda ratio didat St cum medio.Cupidus enim multifariam dicitur quia refpedueius cupidum dicimus Squi minime Cup.t' &fic etiam cupid um dicim us refpedueius qui cupit quatum oportet.Quare laudamus interdum eum cupidumtquia magisappetit^quam uulgus &c udes homines St uituperam? quia magis adedat qua oportet & reda dictet ratio « quare cum refpediue d.catur cupidus diuerfis re‘pedibus nunc laudamus {nunc; uituperamus daudamus cum referimus eum ad uulgus &dicimus efie magis cupidum quim uulgus; uituperamus cum dicimus eiiefie magifaipidu --cui oportet Sc fic diccre folent lacmincs«ex quo deprehenditur quod ficut funt ex trema uituperandi circa hcc tfic etiam eid aliquod medium laudabile tquod ca ret nomine «Ji\Gum. autem nomine . Hec efl tertia pars buiuf.c .in quapbi lofophus determinat de medio St extremis circa mediocres uel paruos bcnores Sc dicit quod illa mediocritas uacat nomine :quia utrumq; extremum uidetur uelle fibi uendicare medium uicifiim 8i occupare quafi uacuam pofifefiionem « Veru eit rpfedlo iterhec tnediocritasquedam probatur .ubicunque funt extrema ideil exceffius Sc defectus ibi ell etiam medium .Sed circa appetitum m paruis aut mediocribus honoribus Junt extrema ut iam antea patuit.ergoSt medium necelfario inerit patet ratio. Quia extrema funt relatiua ad medium & ubicun que efl unum relatiuorum neceffe eft alterum efie .Sunt enim fimul ut inquit phlofophus in predicimentis Stpofita fe ponfit& perepta perimunt, Vtra que quodammodotquia nunc cum alio nunc cum altero uidetur habere fimi! itu dine tue^ nonefi inteiligcndum utraque St .c.f.quod medium, effet quoddam, tertiu confims evutrifqfiuel utro^q-particeps ficut rubedo eparticepsalbedinif 8c nigredinis.na mediu tale^qde uirt9 nullo padlodicilf pptiapatioe extremo R fed pnegatioe penit?.dubitaret qfpla cur pbus cjrca honores 8c pecunias du plices ponat airtuces circa uoluptates uo una & iimiltf circa alios affcd/ talef» o £ Dtcencfu 3 Iboc ql urca tales affed? non e nili' una difficultas ueluti rr. oderari cupiditatem uoiuptatum. Veram circa cupiditatem pecuniarum uel honorum 6ccirca ipfas pecunias & bonores fut duo difficiliatunu circa magna : aiterii cir ca paria uel mediocria. At fi quis diceret etiam funt duo difficillima circa uc !uptare; «f.& circa magnas unum J al terum circa paruas l dicendum quod cui cu iq; temperabit mignas temperabit etiam paruas uel mediccres.Std circa bo no-es Sc oec unias non ita euenire uidetur« Q uod quicun q: ber.e fe gerit circa magnatbene etiam fe babeat circa paruaiSed funt duo difficilLima-merito due erunt uirtutes &. duplices circa talia. Dubitator etiam quia philofop bus dixit quod bonores :unt maxima rerum externarum «Hic autem appellat eos rr edi ocres udparuos&non fupcrlatiue ut coii loco «Dicendum qud plilofcj 1 us dicebat bonorcfee maxima queda.n cii eorcomparabat acextremadiuer.i ge nern* uel fpetieipJta adpotentia uel pecuniaf;quorum boncrumexternorum bonores dixit ere maxima«Hic autem comparat bonores cum honoribus iter fe &. certam eft quod babent gradus Sc funt maximi & mediocres & parui uel minimi«Q uare comparati cum illis dicuntur maxima comparati inter (e dicu ter m agni t medi ocres uel parui 8c f c patet dubitationis fclttio« i7', M anft ctu do a item eft quidem «Hiceff tertius tractatu; buius libri {inqvc pbilcfopbus decla-at:s uirtutibu t quefiit circa bona externatriic declarat uirtutet ue utaiiit 'uidetur rerpicere maia externa , Hec autem eft manfictudo ; que ucrfftur circa iram. Continet autem hic tractatus unum tantum capitulum &diuiditur in fex parte' que fuis locis patebunt, dicit aute in primis more fto pbilofopbus qiol manfuetado eft mediocritas circa iram tanquam circa materi am fuam 8c cum nen babeat proprium nomen : tributum eft ei unum nomen declinans ad defedum .exafius uero&deffdus circa eandem cucq; ma feriam uerfantur. ed excefTus dicitur iracundia.ponit autem differentiam ii ter iracundiam St iram t qui a ira Ggnihcat affedti t iracundia ucro habitum excedi n tem circa talem affedum & add.t quod multe funt caufcexcuibus ita fieri ui detur, jr.Atq; is quidem qui, Hcccftfecur.da pars buius capituli mcua determinat de ipfa mediocritate dicendo quod ;s qui irafeitir pro qui bus oportet Sc ut oportet eft laudabilis «Vult enim uacare animi perturbatione irarci tamen proquibus oportet &£cum aliis circunftantiis fcquendo raticr.em reda Sc talis dicitur manruetus «jp.Dtkd us autenvHec eft terta pars capitu !i inqua declarat defedum manffet udiris dicendo quod fi l e f t uicuitas ire fiue aliquid aliud cum f.textremum uitupcratur&boc oftend.tquiatalisuideturef feftolid isqiili &in eiffatus qma nuliacacoiaaoueturScuidetureffe feiuilif et buiufmodi ut patet m textu na c« declinat a medio uidetur effe uitiperad? s^.Evuperatiouero.beceflquartaparsbuius capituli inqua declarat alte tum extremum ideft exce.Tum circi iram i qui appellatur iracundia Sed primo declarat qualif eft ifte exceffufdeinde affert ncniillaf fptkCeiufde Et dicit quod cieri poteftper omnefillafeafdem circumftantiafcotrario ume modo quia if ira fcitur quando non oportet ,p quibufnon eportet Sc f milibuf non tamen fimul omnia iffa concrrunt fimul in eodem nec uni Sc eidemf mul contigere uidetur i malum enim fe ipfum deftruit & uitia contrariantur etiam inter fe & cum efi: totum atque integrum nen pottft telierari quia ui detur corrumpere etiam fubiedum in quo eft «Iracundi igitur nunc pl.uf affert quafdam (petiefexceffuf id efi ipfiuf iracundie que uidenturefletrellilicet e\ca clefcentia ut ita loquarjamaritudo Sc acerbitai «Primi igitur iracundi funt i qui celeriter mouentur ad ira quia fu! ua cboilera uidetur predominari in ei f que cu acuta Sc fubtilii fit propter caiiditatem fuam facile accenditur&eleuatur 6c fic fit appetituf uindi&e* Q_ui uero nulio modo irafei uidentur frigidi funt atq, bu midi tqma carere uidentur fulua&atrabili * Sed ilii acuti extemrlo excitantur ad iram proquocunq; unde nomen iracundie fertiti funt* At cito def ftunt quod eft in eifbonu*Non cad it fol fup iracundia ueftra *Et apoftoluflrafcimini: S ed nolitepcccare*Iffi tamen fuperiufdidi fi babitum babent iracundie in uitio fiit &in una fpetie exceffui manfuetudinif Jqui eff babitufuitiofuf.JP. At amari cu difficultate t affert fecundun fpetiem iracundie &mteiligendum quodbi poi funt etiam inparte collerici appellari t babent enim bilem fulua partreipantem de cboilera nigra Sc ideo ira perfeuerat in eif i Nam talif humor uifcofuf eft & non cito poteft refo ui Sc digeri; Cum autem omnifdigeftio fit motuf Smctuf paulatim fadui mdiget multo tempore 3c ideo multum in jiiifcerdurare uide turiraexquomoleftumeft talebominumgenuf&fbiSc amicit : Acerbofau tem eof J affert tertiam fpetiem iracundie Sc eorum qui magif etiam perfeuerat in ira quam fecundi l Hi colerici dici non poffunt (ed malancbonici predomin? *n* i eif atrabilif que etia a quibufdam melancbonia dicitur que quidem frigi da eft 8f ficca & materia groffa Sc quia difficillime difol uitf perdurat diu&c ii dif ferunt a fecundif quia amici faciliuf placantur bi aut difficiliuf& funt iofer.fi qui bufnon oportet Sc cetera : Dubitaret fortaffe quifpiam cur pluref ponit iracun die fpetief deinde cur trefficnon pluref aut paucioref; Dicendum quod ponere plurefprimum neceffarium uidebatur quia manifeftum eft irafeentefuei iracun dof non irafei eodem modoScdifferentie uidentur effe quia et caufe fiit diuerfe Tref autem pofuit quia ira oritur ex ebullitione fangusmfcirca cor que triplex effe uidetur aut fubtilifaut groffa aut media t Secundum prima funt acuti in .n»aIiqua utilitas in talibus habitibus declarandift cuia percipiemul euidentiufomnefuirtutefeffemediocritatefftbocap pareat omnib? competere,Arrogaf itaqj.Hec eft fecunda parfbuiuf capituli in qua offendit quid eft medium circa hanc materiam et quid extrema et que pertinent ad utr.aq5*Dicit igitur in primil quod arroganl fingit f.bi ineffepreclara que nen funt et iUa que fibi mfunt facit maiora uerbff exaugendo» Dif imula tor autem negat ca que fibi infunt aut illa uerbis minuit et extenuat * Alcdiuf uero ncc libi fingit in effe que non funt et ea que infut nec maiora nec mincra facit» J?«At qui fit.declarat pbilo opbufquomodo be condi tio nef in funt cuiqj lftorum » Herum enim Cingula poffunt fieri alicuiufet nulliufgratia.i.non ob ulteriorem finem « Qui nuiliui gra tia faciunt liecffunt aut aut ueracefaut arrogantefaut diffimulatcrefquia ii proprie uidentur agere et dicere fecundum habitum qui in ipfifeft et non aliqua alia caufa externa dudi et no ad alique alium refpecftum» nam proprie ueracef ueritatem di/ eunt ut ueritatem dicant et mendacef mentiuntur ut mentiantur preprie didi e Qui autem aliqua caufa exteriore per moti ueluti aut glerie aut lucri cupiditatii magif uidentf agere et dicere pp tale eam qua fg habitu autmetiedi aut dicedi utr ov \ / :va remota caufa illa & premio ueritatis ucl mendacii : ncn talis apparerent! t.ed uerax uel mendax fecundum habitum fiue fit caufa fice non fit; rcmper fe ofcs det talem qualis efl*.F« At ueroper fe .Declarat philofophus quid in his habitib? eft dignum laude & quid reprehenfone« Mendacium inquit efl uituperandum & hoc tribuitur utriq; extremo« Medium uero efl laudabile i Sed extremorum arro gms efl magis uitoperandus quam diffimulatorSceius operationes . At.n«de utro ’ q,, Heceft tertia pars capituli in qua ofler.dit Se declarat ipfam mediocritatem & quid maxime pertineat ad cam & ad uericem ✓ Declarat igitur prius de medio & ofleud tdeqaoueraccnuncloquaA Eft.n.aliquis uerax qui iujiciis <5: ttllimoniif uera dicit i alter efl qui in conuerfatione & locutione comuni eil ucrax Sc dc hoc lo quitur « Atqj uir talis homo«Declarat philofophus quid maxime pertinet ad ipfu ueracem de quo nunc loquitur dicendo quod ipfi uidecur effe p bus quia femper uti turuerjtate Sc ea gaudet 6c dicit quod talis magis declinat uerfes diffimulatione non tamen dikendcndo a medie « non«n«omnsa que fibi infur.t predicat ac prcfte turt & non debet exponi ille textufut faciunt non nulli qui dicunt cucd iP.c uerax non efl ita poitus in medio quia cqualius efl declinare magis add,flimulaticne quam ad olentatione nof aut dicimus quod efl in medio & d.flat ab utreq- extre monon per diflantiam quantitatis i fed per negationem extremorum « habet tamecu fttimedio f militudinem maiorem cum defedu quam cum exceflut ficut etiam fupra de manfuetudinediximus & dequibu dam aliis dici pete!t* Notan dum quod ueritas de qua loquimur efl conformitas eorum que aguntur di diditur ut concurrant uerba cum fadiis & becuirtus uidetur reduci ad iufiitiam dceDeccn nexa cum ea Quia ficut iuflitia efl ad alium t ita bec uirtus ad alium ef e uidetur; Item confllit in equalitate quadam aduum &conuer lationum; qued uideturefTe proprium iuflltie que ponit etiam equalitatem in ad ibus humanis» Q_uare ad iu flltiam quo quo modo redigi uidetur t licet fit diflin&us habitus ut patebit in«v x P*Sed qui res fbimaiores * Hec efl quarta pars b-jus capituli i qua philofophus declarat uitia oppoiita tali mediocritati & primo uidetur dillingtere arrogantem & dicit quod efl triplex «Vnus qui maiora {ibi fingit quam infnt nuiliufrei ca Si is'dcit pb.Iofopbus paruo efl fimilis quia gaudet mendacio Sc mentitur utmen tiaturper habitu mentiendi qui ellin eo & addit quod potius uidetur uanus quam malusicum nullius caufa mentiatur; fedfolum quia gaudetmendacio.fecudo mo do dkitur arrogans qui fibi maiora fingit alicuius caufa & ifle efl di pp'ex; aut cau fa glorie & honoris & talis fecundum pbilo'opbum non efl multum, uituperand? aut caufapenurie ; qui efl tertius in ord.ne cc talis efl longe deformior« V eru neu ter illorum duorum uidetur propr e uituperandus propter habitum arrogande : ni .i illum habet fimul cum iflis caufis t ftd uicentcr mentiri no quia deled.etur men dacio ut mer daces; fed alio flimulante Ultio aut ambitionis aut auaritie Jquia cau honoris usi lucri impeiluntur ad mentiendum«i «Arrogans autem * Declaratur manifefti us pbilolopbus in quo confrtit arrogantia dicendo qucd non confidit i potentia <8c exeo quod habet aliquid ex qaopoteftSc non poteftfeiablare» f »fibi aftumend i & mentiendi t fedin ipfo babitu&elcdicne queab babituprofcifcaif* & f,t de ipfo ut de mendaci:Q_uidam»n*eft: mendaxquiagaudet mendaciot aker ob aliquam caufam mentitur & is i on dicitur talis per babitum i fed talis arregas poted effe d_ob9 modis »f,aut caufa glone aut caufa lucri ut fupra diximus : b pbi lofopbus declarat in textu quales fmt & quomodo fibi afiumant ea que non 1 abet S' «Ea que: diximus »f,ufus ad proximos & potentia latendi »^»£tiam funtbis *f« medicine &aru{picine».p« At difiimulatores* Nunc pbilofepbus ceciarat alte rum extremum »i»ipfum defc(ftum&primo comparate ii cu excefiu diter.de qued ii tales undentur elegantiores quam arrogates qui non caufa lucri aut aliqua cup idi/ tatedudii id faciunt t fed caufa euitande timiditatis,^«Max me autem,Cfknd.t pbilofopbus quod duobus modis fieri hic defttius pcttft > Alii natnq; negant ea que funt preclara fibi in effe fcut faciebat Socrates qui utens irc nia occultabat ftien tias : quas babebac » Alii uero funt qui negant ea que ftlt parua & mamfcfta & bi appellantur grece baucopmurgi »Hi «*»funt talef ut cu babeatparuas uirtutes uix laudibus dignas&ommbusmamfeftas t eas minuiit uerbisfic audientes re aberrat atqj amplificent & non iunt proprie jrornci ut de Socrate fuperius dicebatur» Sed babent in parms rebus aftutiam quandam que fpernendaeft & parui facienda» uba cofeff genuscalciamenti muliebris ualde delicati quo lonici dediti dehtiis uteba tur / Acceperunt enun a perfs multa ornamenta c* deliti arum fpcties in quibus pcftca St perfas & omnes grecos fuperarut Ifti igitur qui parua & manifefta que jn fe habent ea uerbis minuunt ut aliis laudandi occafionem prebeant i tali nomine appellantur quafi imtafluti & calidi m minimis rebus & delicatis & parui mev ment.t «Verum boc interdum arrogantia effe uidetur»cum enim ca negant b miiu unt uerbis que funt in eis manifolia l magis ex eo laudari uelle uider.tur & in arro ganti im mcidere & ipfum excefium t dum addefedum inclinant f cut latedetr o nii undebantur facere i qui cum efient m bello omnium prope grcccrum exceiletif fimi ex nimio contemptu ueftium qu.bus tenuiffimis utebantur m arrogantia qua/ dam indebantur incidere»Ferunt aliquando diOgenem confpicatum platonis cathe dram ualde ornatam in eim prcfenteplatone fuifq; difcipulis afcendifte eamq pe dibus multotiens prefliffe d>xiffeq> fartum tuum calco o piato» Ad boc p.atohvm relpondifie aiunt faftum fartu calcas o digenes quafi ex ca contemnendi clienta tione fibi gloriam quereret, f, Aduerfarius autem comparat extrema inter fc&cii medio more fuo b- ortendit excefium magis opponi medio »i«arrogantiam quam defedium ut patet» jf»Cu aut fit&requies/F.oceft cap. tulit tertium buius tradaa tus i in quo pbilofopbus declarat alia mediocritatem circa conuerlationcm & cce bomunum uitam qua appellat comitantem m ioco*Diuidituriquattuor partes que fuis locis patebunt»ln prima igitur probat quod circajccmnpoteftefieuirtui. be uitia oppoCta m Circa i d quod efl utile muita &couuerlatione humana potell ei fe mediocritafexceflus atq; defedlus fed iocus efl utilis inconuerfatione humana er go circa iocum poteflefle mediocritas.* excefius atq; defedus.maior nota minor declaratur «fi quod iocus efl utilis : quia bomines plerunqj in negociis uerfantur & ni fi cefiarent non poffent perdurare, Vnde interdum fit intermiffio & cenatio que dam'« Cefiatio autem ut in.x.inquitpbdofopbus efl propter operationem « CeHa re igitur oportet aliquando ut recreati poffimus deinde melius operari «Na ad hoc propofitum ut fit in corpore J ita in animo quem cefiatio iociida recreat ut cefiato a laboribus recreat corpus «Cum igitur bomines operationibus intermiflis recurrar. t ad iocum tFieri potefl ut circa illum quidam excedanttquidam deficiant & (ic ba bemufexceffum & defedtu Jconfentaneu e ut {it et qui bene & mediocriter circa il lum fe babeat / &bunc comem uel urbanum appellamus 2 excedentem uero fcurra deficientem durii atq; agreflem«i*.Equabi 1 is: que rec excedat nec deficiat. feret tefl diifra non folum de quibus fiunt facetie fed etiam inter quos dicuntur «cir ca hec dicendo & audiedo» J?« Qjit igitur m bis « Hec efi ii pars buius capituli m qua pb lofopbus declarat excefium & defedu & mediocritatem &c appellat eo pac to q1 diximu.s>:f«qd excedentes in ridiculis fcurre dicunturtqui nen tam aiaduertut ut bonefli rationem babeant & ne offendant eos de quibus dicuntur ridenda iquam. fludeat ut moueant riCum. :Deficientes uero inepti agre(lesq;uocanturi qui nec ipfi qu'equam locundi dicunt nec alios dicere patiuntur. Medium uero feruantef urbani comefq? nuncupatur, poft bec affert rationem pbiloopbus qua offendit in ioco mediocritatem & extrema efie talia fecundum moref dicendo quod omnes iftemo tiones idicant mores um'urcuiufq; qui babet tales motiones-nam ad boc propofltu ut fit in motibus corporis * fic in motibus animi« At motus corporis indicant cor pus q ale efl uel uti fi bene incedit dl fanum t (in male efi, cgrtT: eodem pado mo tione; animi indicabunt mores animi & animam qualis efl in moribus» Quare q babent tales motiones ut nimium gaudeant abundentq; ridiculis fcurre nuncupan tur Si ficdealits »f«qui minime gaudet ioco agrefliftq. mediocriter St ut oportet & decet comis erit ut didum efl. Verum cum pleriqj hominum magif abundent quam deficimt&ad exteffum magif progrediantur fit ut. bomines fepeeos qui ni' mium babundant ridiculis Si excedunt J comes 5c urbanos appellent Si elegates ctl re uera iit fcurre et maxime differat ab urbanis & media feruatibus ut lupra inotuit «J?«Accomodatur autem habitui«Hec efl tertia pars buius capituli in quapbilo' fopbus fuccefliue oflendit quidpertinet ad quenq; iflorum trium habituum & pH mo quid attinet ad urbanum * fecundo quid ad (curra, tertio quid ad rudem atq; agreflem accomodatur & primo de urbano l>oc pa unde Gcero in libro de officiis« impnmisq; prcujdeat ne fermo uitium aliquod indicet efie in moribus «quod max;me tum fo.a euenire; cum ftadiofe de abfentibus detraedi caufa aut per ridiculum aut feuere maledice co tu.nelio eq? dicitur«Sicergo ab obfcenis cautei.du et.cuj?»Q_ucnam igitur defini endus.Dixt autem pbus u.ru urbanu dicere & audire ea que igenuu decent et innu it quod ad eund:m fpe&at non offendere / cum de alieno facete loquitur / ex c eo dubitido queri** uter fit diced? "acetusian qui dicit ea que ingenuu deo. t.*an pet ius qui 110 offedit audieteffie dicit qd boc fectidu eft quafi infinitum & idttcrminatum ergo non efi determinandus urbanus bac conditione ut non offendat i Ltn.de fub dic quod funt quedim conuitia in facetiis que etiam proifccntur legibus &ab bis ca uebit uir urbanus * Sed ut melius inteiligatur fententia & textus pbiloicpbidico quod uidetur ueile offendere fecundum modum dubitandi quod bec medioci itas ur ba ii hominis determinanda eft ab urbano qui utitur loco re pedu fui met i{ f us non aut eorum qui audiunt »i.ut dicat ea que fe ip fum deceant j non autem cie of fendint uel delecffenteofin qujf dicitur iocuf„Itaq;cum igreret conditicnti&ap petitam, audientium debet metiri iocum fecundum fe ipfem ut ea dicat i abof iqie ipfe ifc didi a libeter aud.ret Sfque decetia eet.Debet preterea f bi met ipfi efie lex ne incurrat in eaffacetiafque funt conu.cia & legibuf proibentur « Xextuf quoque fic ordmari poteft «Quonam pade eft determmanduf urbanufin re Quicbm m uoluntatetquidam inappetituSc uoluntate fimuLQuidam cmnef in appcmu preteriuftitiamquam in uoluntate collocarunt/tamen nooftendid caufacur ipfa iuftitia non fit etiam mappetitu fcnfitiuo. cum ft babitufqui uidetur ttia moderari quoquomS afredum internum ut cetere uirtutef Sed hanc difputa tionem in alium locum d.fteramufifl",Non enim in fdertiif&pctcntiii j pro bare uideturpbilofupbufillaf defcriptioneffcene fuiffe affjgr.ataftquia neu ita fit in babitibuf ut in potcntiif&fcientiifquefunt contrariorum , AtcOi.trane operationefnon fiunt ab eodem babitutfed a ccntrariifl abitibuf«Idic in alii gnatione iuftitie non opertuit ponere contraria nec etiam in afiignaticnc iniu ftitietfed utrucue habitum diffinire per ea que fur.t f bi prepria & acccrr edata Nam wconuenienf fuilTct dicerequed iuffitia eft babituf pcrcum operamur refiufhfSc iniufhfue^ (cientia St potentia fufeipiunt contraria & pi r contrari a diffiniri poffunt. Vt uifus eft potentia uifiua nigredinis & albcd.rns & (cie t.a eft nigri 8c albi ueri & fal fi. ged b.bituf iuftitie non eft iuftcrum 6c ini-fterum* Et boc probat exemplo Nam famtas eft ucluti cuidam babitu caperis . a quo proficifcuntur omnes operationes nen lefemon autem ab eode babitu pro ficifcunturoperationes lefe. Q uarc fanitasnoneftcontrariorum petentiaue ro 6c fcientia eftcortriricrum cum iuffitia&iniuftitia ner f r.t fciu.tie l.ecpo tentiejfedbabituljideour.aqueqicx fibi accomodatif diffir.itacft opfohto modot & non una atq; eadem excontrariis.Dubitatur hac 111 partei quia diccre quifpia poffet t~pantia e c rca uoluptates & dolores»fortitudo cii ca timerer & audacias uel fiducias Ique fut cotrariacrgo babit? e cotrario^ ut f t ifte uirtutes preterea fcientia cft contrario^ « Sed {cientia efthabitus iergo habitus eft cc n trariorum contra pbilofopbu Dicfdu quod babitufcf.e contrai ierudueb/ n o difconfideraripot aut fubied lue & obicdiue !aut adiue &cperatiue.ltcq cu diciturquodfortitudo&temperantiaeft contrariorum dicendum qucdcbied i ue uerfatur circa timeres & fiducias que funt contraria t ren tamcn adiue quia operationes quas producit fctnper funt fortes & non ccntrarie idefl nunc fo' tes nunc non fortes «Ad fecundam rationem dicendum quod uerum eft {eiei.tirm efle habitum .Sed duplex eft babitus.s.adiuus & fpeculatiuusjfcientia eft ha bitus fpeculatiuus Siuftitia adiuus & de adiuo loquicur hic pbilofcpbus cc fide randoeum fecundum fuas operationes «Itaq; non {equitur quod fi labitus fj e culatiuus fit contrariorum ut fcientia/quod fit habitus adiuus etiam centrario rum & prefertim fi fumatur fecundum fuas operationes : quas non preduet contrarias uilopado tqam etiam fi fimamus fcientias fecundum oper iticncs uas /et fi fit rerum contrariarum ut oftendimusi tamen fecundum eam forfita non dicemus nos producere operationes contrarias »f. ignorantie operatio nestuerum (cientia confideratur hic ut habitus per ceptiuus contrariarum» P» Sepe igitur fit,cum fuperiuf pofueritexemplu infanitate dicendo quod illi fa ne mcedunttqui ambulant ut fani iquod enim percipi uidetur ex bis quiambu lant ut egri quia fani non ambulant ut egrt / ideo tanquam obortum uidetur inferre ex fupradidtis quod !epe contrarius habitus cognofcitur ex contrario ba bitu&cum boc modo cognofcatf* & etiam aliis modis ideo ponit tres modos» primus efl excontrario babitu ut diximustnam fi bona habitudo fit manifefta item 8t exea mala babitudoinnotefcit.Secundus eftex fubiedis/cuandcque u5 fubieda ex babitu percipiuntur» Nam fi cft bona habitudo fpiffitas carnis confequens eft ut mala bbaitudo fit raritas carnis .Tertius modus eft excaufa effediua St interdum caufe effe&iue ex habitibus & item ex bis que bonam habitudine efficiut corporis ipfa bona habitudo et reliqua itextu.Bene igitur allate fut deferiptiones ille iuftitie & iiuftitie cii experceptione unius babituf contrariijpercipiatur alius habitus contrarius «Bene etiam explicauimus mo dos quibus cognofcitur habitus» Nam ex habitu cognofcitur fubiedum &cau fa a qua profici fcitur talis babi tus St ex fubiedo econtra & caufa cognofcitur ta lis habitus ut duftum eft«Notandum quod ex cognitione alterius contrarii e mergit cognitio alterius &boc modo multi pbilofopbi uenabantur cognitio nem alterius cantrariijut fi albedo eft color difgregatiuus uifuf /nigredo erit cotor congregatiuus St fic diffinitio contrarii non ofteditur onino & proprie fed innotefeit aliquo modo «i1 At uero plerun q; fequitur :Hec eft tertia pars bu ius capituli in qua pbilofophus pofita deferiptione iuftitie in genere St in com m mi cum ipfa multifariam dicatur diuidit eam mfuas partes fubiediuas »Ci cit autem in primis quod plerunq? fit ut fi unum contrariorum dicitur multi fariam St alterum etiam { non eft tamen hoc uerum in omnibus fed ni multis St affert hoc ad propoftum (uum de iufto Stiniufto / quorum utrunque multi fariam dicitur ex quo etiam iuftitia& iniuftitiamultis modifdicentur ttamen hoc no uidetur in ipfis ualdc manifeftum /quia ea de quibus iuftitia St miufti tia dicitur non multum uidentur inter re differre.Sed latet equitccatio 111 illis uerum affert exemplum eorum que funt equiuoca St multipliciter dicunturtta men eorum equiqocatio eftmanifefta quiaualde fur.t inter fe diuerfa atque di ftra&a «Equiuoca uero dicuntur ut inpredicamentis oftendit philofophus quo rum nomen commune eftjratio uero fubftantie diuerfa feciidum illud nomen» Sed ea quorum equiuocatio manifefta apparet funt ut dauis» Significat enim St inftrumentum Squo boftium clauditur / St offa que funt fub collo animalis» hoc St fi fit commune nomen tamen ratio fubftantie manifeftiffime apparet ef fe diuerfa.Notandum quodeorum que dicuntur multipliciter tquedam mani fefte differunt /quedam latent» Q^uandoqueenim ea que fut fubeodenominQ taberent rationem aliquo modo Smile & illa uidentur aliquo modo prcpincua Sunt autem plura buiufmodi que dicuntur partim equiueea {partim umucca fi cut eft de anima que dicitur deuegetatiua t ienfitiua & rationali & com ur e t ft nomen St ratio quoquo modo Smilis licet priuf de una quam de altera prcdice turSc dicaturStfitdiaerfa fpctsef earum tquedam uero furit que habent tantum commune nomentrationem. uero penitufdiftra&am & ifta uidentur cfie equiuo cacafuutcanif qui dicitur equiucce de marino St celefti St tereftricare &c'l in ii( facile patet equi uotatio ; iniuftif uero St ini udi f que multifariam dicunt? equiuocatio uidetur latere «jp« Summamufigitur» Nunc pbilofophuf ii cipit diuidereiuftitiam Sciniuftitiam St primo probat quod iuftuf multifariam dici turbocpacfto* Iniuftuf dicitur multifariam» Atfepefit utquet modif dicitur unii oppofitoru tot dicatur 8t a! terum ergo iuftuf qui eft contrari? iiufto ditetur multifariam;&entm ex magifnotonobif«i»iniuftoproceditpbiloidpbuf3d ce clarandum iufturn nobifininuf notum Tunc ultra iniuftuf dicitur multifariam «Cduobuf modif» Nam trangreflor legum &c i fqui eft pi uri f cupidus qui etiam dicitur imquuftiniuftuf appellatur ergo iuftuf dice/ multipliciter.f.feruatc r le gum St qui non eft plurif cupiduf; fedequuf» preterea dicit quod tot medif di citur iuftum 5tiniuftum«i«operatio iufta&ciniufta quot modif dicitur iuftuf St iniuftuf ied ifta dicuntur bifariam ergo etiam iufturn St iniuftum « Quare in iufturn erit tranfgreffio legum &cupiditarplurif ut ita loquar;fimiliter etia iu/ ftitia Sc miuftitia dicetur biftariam per locii a ccniugatif«jr\Atq; iniquuf.Hoc non eft tertiii membrum fedeft declaratiuum eiufcui plufappetit quafi dicat pbilofopbufqui plui appetit«i»iniquuf, Notandum quod fit ficut fipradb i muf ut ab altero contrariorum cognofcatur alterum Sc boc non indifiereter fed quando unum eft notiuf altero« Sicut fit bic ubi iniuftitia eft notior iufiitia & iniuftum iufto St iniuftufiufto» Nam uitiamagifcognolcunturcum habeat t ,latitudinem 8t pluribufac pluribuf modif fiant 8t committantur« Virttttf aft confiftunt in pundlo St medio indiuifibili St difficile eft medium attingere. Quare ex magifuoto procellit pbilofopbuf ad declarandum mir.uf r.ctum no bifprecerea benepofuit buncordinem etiam utper hominem iufturn declarat operationem Sc per operationem habitum i? At uerocum iniuftuf»!- oc Icco de clarat pbilofapbuf membra diuifionif allate & dicit cum'iniuftuf fitifqui plu rif eft: cupidufnon dicetur cupidufabfolute omnium bohorum fed eorum que dicuntur fortune bona St eterna ut diuitie t bonoref 8c buiufmodt» At ifta dici uidentur fimpliciter Sc de fe bona At non femper alicui funtbona utprebo ui ro funt bonatanquam inftrumenta adexercftationef uirtutum imqbo uero ma ia propter abufionem iliorum «Et addit ulteriufquod bom inef ea bona ; que d fe talia efte uidentur t petunt fibique adefie precautur de iplorum ufu nihil co/ gititef nec fecu reputantef qd igmtie eoru X uertere poITin,t>iMulti»n» p i ut in principio inquit obdiuitias periere * O uare precari debemus quod ea que funt (impliciter bona fint etiam nobis bona & expetere ut ad fint nobis ea que nobis fempikabfolute funt bona ut funt bona interna * Notandum quddiuitie St alia buu^modi externa que bicdicuntur fimpliciter bona! proprie necbona nec mala dici poffunt tamen fi alterutrum dicendum f.t bona potius ap/ pellantur quam mala«Verum diuerfificantur fecundum ufum « Sed quantum adbocpropof tum fpedatbonumbifariam caperepoffumus aut uere fppriebo num quod efl perfe&io bominis aut bonum aut inftrumentum» Hoc e fecundo modo dicere poffumus de externis quod funt bona quibus utimur tanquam in flrumentis ad exercen das operatbnes uirtutum Verum ut ad propof tum redea mu" cupidus pluris dr ilietg f bi p!uris debonis externif expetit q f.t equum * \t enim miuftuSxCu iniuftus f bi plus bonorum externorum ex pedat qua conueniens ft/ftatim {equitur qui etiam minus malorum externeru ut minus habere paupertatis minus tributorii & fimiliii itaq; non femper dicitur iniuftus plus appetens l fed etiam minus interdum appetens tame communiter d.citur appetens pluris quia reuertitur pene in idem cum dicit'3 appetens plus bono^i & minus malorum quia appetens minus malorum u detur effe plus boni appetes cum minus malum habeat aliquo modo rationem boni in cuantum eft eligibi le»In duobus enim malis ut inquit Cicero cum fugiendum maius f tt minimu eft eligendum ex quo fit ut minus appetens malit fit plus appetes boni & ideo erit p uris cupidus quam equum f tergo & iniquus etiam tranfgreffcr legum» nam iniquitas comprehend.t omnem iniufHtiam & improbitatem» 1 taq, om nis iniuftus fiuefitpluffue minus appetens eft iniquus & tranfgreffcr legum Sed notandum quodphilobpbas dicit iVtenus quod eft iniuftitia que efttranf greffo legum & nihil differt a tctauitioftate ni fi ratione, nam iniuftitia dici tur ad alifi; tota uitiof ns ad fe ipfi ut patebit inferius » efl etiam alia particu laris in iuftitia que non eft tota uitiofitast fed fpeties uit.i.Cum igitur pbilofo phus dicit qnod plus appetens eft iniquus poffumus dicere quod efl iniuftus ib» le particularis ut iniquus comprehendat plus & minus appetens ut iniuftus par ticulans poteft etiam dici eft iniquus,i«tranfgrefibr legum ut iniquus extendat fe ad plura ,i«ad omne genus improbitatis ita ut omnis plus appetens f.t iniq? &tranrgreffor legum non autem c contra i quia poluii t;efr alie fj/eties impro bitatis & transgreflionis legis que non erit iniuftitia ilia particularis j que eft pars uitii & pars in iuftitietotiuf«i\Cum autem legum tnn fgrcffor.Het eft quarta pfhui9 ,cat i qua phufdeclarat iuftitia que dicitur tota uirtuf Sc legali» fiue legitima&prio determiat deiufto tali quia nobife notiufdeide de iuftitia ,pbat aut qd oia legitia fut quodamd iufta -Illa c ia que fut iftituta Sc deteriata a legibuf fut quodamo iufta Sed oia legitia iftituut'3 a legib? ergo fut quodimo iufta * Notandum quod phus dicit quodammodo; quia aliquid legitimum ui deturiuftu huic duitati ; quod alii duitati non eflet propter differentiam re rum pu« &c gubernationum « Nam inre.p.queriturequalitas fecundum libera tatem t in gubern tione optimatum (caldum uirtute « pofl bec dicit pbiloio pbus quod leges de omnibus didant couiedantes communem utilitatem qrui/ dendoin omnibus Si uidetur tangere tres flatus gubernandi duitates, f« rem pu« optimates Si monarchiam in omnibus leges prouident tribuendo penas Si premia uel fecundu uirtutem uel merita uel alio modo» Hec cum ita fintt dicit pbilofopbus nos uno modo dicimus lufla ea que efficiunt 8i conferuant febeita te ciuile Jubent eni leges ea que funt uiri fortis & temperati Si fic in aliis uirtu tibuf refpedu ciuilis focietatis ut ipfa fiat Si co (eruetur quo ad fieri poffit felix & dicit quod iiia lex eft bona que rede Si confulte pofitajque autem temere J mala effe uidetur » Plato uero dicebat non effe eas appellandas leges f que im probe edent* Notandum quod omnes operatices que pertinent ad unam quaqj uirtutem faciunt Si conferuant talem uirtutem » Fx uirtutibus autem 8i ope/ rationibus fecundum uirtutem emergit ipfa felicitas» Q uare cum leges deter/ minent de omnibus que faciunt 8i conferuant felicitatem humanam, Ifta au te funt operationes fecundum uirtutem conflat omnia legitima effe iuffa, Prcpo fitumenim ipfarum legum Si omnium legum latorum 8i gubernatorum ciui tatum effe debet felicitas cdmunis et ciuilis focietatis quo ad fieri pct«Vt ficut medico fanitas «ita gubernatoribus ciuitatum et conditoribus legum fucrum c uium falus Si felicitas propofita fit * Hec igitur iuflitia perfeda» Declarauit fu perius pilofopbus de iufto legitimo quod eft nobis notius: nunc de ipfa iuflitia legitima dicendo quod eft perfeda uirtus non (impliciter et abfolute fed ad ali um ut patebit inferius & item eft tota uirtus, Vnde per fepe omnium uirtu/ tum preclariffima effe uidedet neqjbefperus neqjluafer ita mirabilis ut Euripi des inquit, Hefperus et lucifer eadem eft fteila «f.ueneris et in ortu dicitur lu ciferquia precedit folem: in occa fu hefperus quia fequitur» Affert poftea aliam audoritatem Theognidis poete qui dixit iuftitiam continere ife omnes uirtu/ tes .Duo igitur propofuiffe uidetur unum quod iuflitia eft perfeda uirtus non abfolute fed inufu ad alium / Item quod ipfa eft tota uirtus cum contineat omnes uirtutes» J?. Atq; perfeda. Probat illud primum pbilofopbus quod fp pofuit hoc pado illa uirtus qufe poteft ftudiofus uti non folum ad (e fed ad ali um eft uirtus maxime perfeda «Sed iuflitia legitima eft/buiufmodi ergo eft p feda uirtus patet ratio quia uirtus perficit habentem quod fi ultra boc ftudiof? pot uti tali uirtute adalium erit profedo ilia uirtus ualde perfeda quia additur uirtuti id qd e difficile.f» bene opari adaliu quia p5t quis facili? febene guber/ nare qui fe ipfu & alios & propterea bene didu eft ab iante qd magiftratus ui^t oftenditSc banc fententiam laudat pbilofopbus quia magiftratus eft adir.im flratio quedam ad alium ideft: ad commune bonum in fecietate ciuili * Ob id autem ipfum,Exfupraddis infert unum obortum fiffcet qd exeo quod uirtufeft ad alium non dicitur bonum habentis bonum I fed alienum cum refpi ciat bonum alterius & humana atq; ciuilis focietatis bonii ex cuo perftda & preclara uirtus effe uidetur iuftitia i inqua ut inquit ciccro fplendor eft uirtutis maximus:exqua uiri boni nominantur, J^Dettrrimufigitur jAffert aliud obor tum fiue correi ari um exfupradidif ad idem propoGtum , Nam f iDeeftopti mufqui non tantum adfeipfum fed ad abcfuirtute utiturtecouerfo ille erit de terrimufqui ce adfeipfum &adaliofutitur prauitate oc eftquafi probatio fen tentie fue ab oppof to.Et notandu eft quod pWocphus loquitur hic de adiuif nam rpeculatiua uirtuf excellentior eft /quam adiua licet cantum habentem p ficiat «ExeJitenim nobilitate utpatebit in^to, J?Hec igitur luftitia.proba to quo 1 iuft .tia legitima e perfeda uirtustnunc declarat fecundum quod prcpo fuit fil icet cuod eft tota urtu cuiuf probatio cx fupradidif colligi poteft ut co clulendo dicatur quod ilia uirtuf ad quam pertinet uti qualibet uirtute eft tcta uirtuf,Sed iuftitia legitima eft huiufmodi ergo iuftitia legitima eft tota uirtuf Jr\Q_uid autem intereft :Hac in parte pbilofcphuf uidetur remouere cbiedio nem que oriri potui^et ex didif «Nam potuiffet aliquif dicere f iuftitia eft to ta uirtmfuperflue udetur pbilorophufeam afferre preter enumerataf uirtutef* Dicit ergo pbilofopbufquod differentia que eft inrer uirtutem totam & ipfam iuftitiam patet ex didif-Diximufenim quod eft tota uirtufnon f mpliciter St ab rolute/fed cum hac exceptione ut fit tota uirtuf ad alium Jtaq; funt idem re diffe unt autem ratione. Nam fi capiantur omnefenumerate uirtutef & cum ipfifctiam iuftitia particulariftuncdicemufcuod bcc aggregatum eft tota uir tuf fumendo eam abfolute. Veru fi fummatur qd earti fiue buiuf aggregati ufuf eft ai alium tunc illa eadem tota uirtuf hoc modo fumpta dicetur iuftitia* Dubitatur circa ea que dixit pbilofopbufquod iuftitia legitimaeft: tota uirtuf* Nam uarie fuerunt de ea opimonef, Q uldam enim dixerunr banc elle uiitute quandam diftindam ab aliif ficut eft t fortitudo I temperantia i & alie mrer fe uirtutef dtftindeueluti quedam fpetiefuirtutif.Frobartbcc pado Illa funt diuerfaSt diffinguntur quorum fubieda funtdiuerfa «Sed fubiedum inquo eft iuftitia eft uoluntaf ut illi aiunt «Appetituf uero eft fubiedum in qu o eft tcm perantia *c« «Ergo ifte uirture "erunt diftind e inter fc cum habeant diftinda fubieda in quibuf funt, Verum fiquif diceret quod bec eft preftantior conrra ecf ergo eft tota non ualetconfequentia cum hemo ftpreftantiufanimal /quam e quuf St tamen non eft totum animal «Hec opinio non uidetur uera & refpcnde dum ad eorum argumentum hoc modo ,Cum enim dicunt.quorii fubieda fut duerfaiea etdiuerfa funt,Cor.cedo fi accipiatur unii particulare fubiedumt fed accipio quandam potentiam communem ipfiufanimi tnquaconucniunt appeti tuf Scuolu ta t Sc in illa potentia communi dico hanc uirtutem effe habitum aggregatum ex cundifuirtutibuf ineo fubiedoScineapotentia/ que appellari / poteft uoluntis adepti* VmWur enim inter fe per ipfas uirtutest cum appeti tus irrafion. lis de fe fit per obedientiam rationalis & unitior cum uoluntatefic in illi potenti i dicere posumus quod eft iuftitia legitima i quae efi teta uirtuf ad alium* Nam illud aggregatum omnium uirtutum fi fumatur ut eftperfec tio habentis ad fe ipfum dicetur tota uirtus j Sin uero ut eft ad alin dicetur iiv ftitia legitima « Pr„eter:a funt alii qui etiam alia ratione ccmpulfi dixerunt Iuftitiam hanc non eSe totam uirtutem & arguebant hoc pado»Si iuftitia e to ta uirtas iniuftitia erit tota uitiofitas ut ita loquar St qui haberet talem iniu' ftitiam haberet totam uitiof tatem & omnia uitia infet quod no uidet'5 pof e fie ri« Q uomodo enim habebit fimul auaritiam St prodigalitatem audaciam & timiditatem Sc hu udnodi que in eodem fimul efle non poffunt { Quare ne mopoterit effe uitiofus fecundum talem iniuftitiam. Horum queq; opino no udetur efie uera licet ipfi luis rationibus magis appropinquent fine philofcp hi Dicendum igitur primum tota uirtus ut perfedio quaedam poteft efle in uiro ftudiofo | quia fimul fumpte pofTunt effe in eodem cum non contrarientur inter fe Quo J fi omnia uitia non pofTunt effe fimul in eodem no (equitur quin pofiint effe uirtutes «Illud enim eft ex ratione uel conditione uiticrum que ita inter fe con tranatur ut fimul fe compati non pofiint Malum cmm ut inquit an tea philofophus le ipfum deftruit «Quare er.t uitiofitas tota torum uiticrim que iimul efie poTiit« pbilofopbus itaque hac opinionem habere uidetur quod nomo habeat potentias Staptitudinesf fecundum quas omnes uirtutes fufeipere po.iit« Vera cum i fle potentie fiat particularef habebit una queque fuam uirtu tem tanquam infede fm collocatam tque erit perfedio talis pctcntie« Rcdiida re autem poftea uidetur queda potentia comnnis quafi quidam nodus abillis uir tutib9c5pact? &fin tali potetia erit aggregatu omniuti lftaru uirtutum tanqua quoddam totum exuirtutsbus fimul fumptis conftitutum « Non enim anima dicitur fecundum unam partem uel potetiam efieperfeda jcum autem omr.es partes u:l potentie funt perfedae;o“itur quoddam totu ex iliis perfedionibus fimul fumptis&bec eft: tota uirtus tque ob u.im perfed ionem cum extenditur ad alium aliquod nomen habere debet.git, A.Sed melius efi: ut uocetur iuftitia legitima quia leges iubent omnia opera uirutis fieri & etiam ad alium & accom mune bonum ciuitatis Scideo appelletur iuftitia iecundum leges «Nam ut uide bimufpaulopofi talia eft iuftitia particularis que eft una fpeties uirtutis / &dif fert ab hac ut apparebit«Hec fuffleiunt pro declaratione tged de fubiedo iuftiti e alio loco dicendum erit«<7\ Hec igitur iuftitia tota eft t Hoc eft fecundum ca pitulum huius tradatustinquopofteaquam docuit iuftitiam legitimam effe ag gregatum quoddam ex omnibus uirtutibus texquibus fimul fumptis uidetur re fultare quoddam totum quod eft iuftitia legitima t nunc uult ofteridere effe aliam iuftitiam t que eft una fpecies uirtutis diftinda p iii ab aliis uirtutibus ficut fpeties afuis fpetiebus & ab iniuftitia legitima ficut pf atoto.Concurrit enim ifta uirtus fmul cum aliis uirtutibus ad ccnftituendam iuditiam legitimam: concurrit in quam ut pars quedam conftituta.Diuiditur autem boccap t alum inquatuor partes que fuif loci? pacebuntloftcnd.t autem i prima quod eft alia iuftitia que eft ut pars ulrtutis & boc declarat ex imufiitia fibi oppofita« Contrarius enim babitus ex habitu contrario cognofcitur ut fupius dixit-p>bit aut boc pado.Si eft aliqua iniuftitia ut par totius uitiofita' tis erit aliqui iuftitia que erit pars tetius uirtutis At primum eft »f, aliqua in iuftitia ut pars ergo erit etiam fecundum «f. aliqua iuftitia particularis» Q_ uod a utem iit quedam m iuftitia ut pars qrbat philosophus hcc medio quia alie epe rationes uitiorum aliorum nue d.cuntur effe miufqtie non dicuntur effe operato nes tales nec ulla illarum plus appetendi.ergo eft a tribuenda huic uitiepropria fua operatio diftincfta abaliis. Quare erit una Ipetics uitii que dicetur iniuftitia confiftensin plus appetendo J Si enidifcutramuspft' gula uitia reperiemus eo rum vftus effe longe diuerros ut timiditatis & iracundie 8c fc de aliis. Sin ue ro fumantur fimul etiam differet quia babctfuam propriam operationem tatu plus ap:tendi uitiofam diftincftam ab aliis cum eam uituperemus ut iniquam, erit igitur "peties quedam uitii dift &a ab aliis fpetiebus uitiorum que dicetur iniuftitia & erft pars illius imuftitie que dicitur teta iniuftum tale fimiliter erit pars illius injufti quod tranfgreditur leges «Differet autem hcc iniuftitia ab ilii f cut pars a toto < JF.Item fiquidam lucrandi caufa,offendit idem alia ratio ne fumendo unum adlum & diuerfum finem «Nam qui ad ulterium committit ut inde lucrum habeat ob talem finem dicetur feciffeiniuriam gratia lucri Sc i juftus erit« eeontra fi damnum patitur ob libidinem non dicetur iniuftus: Sed intemperanfob palem finem ex quo patet quod etiam in fimihbufadibuf diuer fi finef faciunt uitia differre 6c difcindaeTe. finif igitur pl uri f appetendi ofte diteffe uitium quoddam fibi aceomodatum Id autem eft iniuftitia particulari f yt patet. J?[nfuper aha, probat idem alia ratione»Illud uitium ad quod pro prie redigitur iniuria lucrandi eft diftindum a ceteris uitiis & iniuftitiif utita loquar . A.C iniuftw eft aliqua ad quam redigitur ir.iuria lucrandi ergo ilLud erit diftindum acetenf & fieerieunum uitium miuftitieparticularifcui attribue^ tur tanquam prcpriafuaoperatioiniurialucrandi Sc plufcapiendi} Notanda quod phiiofophuf dixit« P Cum fepe pluf appetit: quod pofuit quia non dici tur per unam tantum operationem aliqujf uitiofufncc etia ftudiofuf : Freque tatifemm opatiombuf acquiritur habitufexquotalifdicitur uitiofufuel ftudio fus fecunda habitu qui in ipfo eft: ideo phiiofophuf ut diximuf addit fepe Quare perfpicyu eft:Hec eft fecunda parf h? capituli i quapbnfcoparat iuftitia iegitim i que dicitur tota cum ea que dicftur ps & p ticul ari f dccl arado iquo coue milt & iquo differut.ueru ut uuftitia que e tota uiciouuf & iiujfticia. pciclanfco ueqiunt in nomine & etiam in rationei quia ratio utriulq; el in ccdem gmere .Cin eo quod eft ad alium: ita i alit; a tota & iulitia particularis fe babtre uide tur conuemuntenim in nomine &in quadam ratione communit quia atr.be fit ad alium differuntpoleaquia uerfantur circatdiucrfa ut dicit pbilofophus» No tandum qaod iulitia legitima & particularis uidenturconuenire & in nomi ne quia utraqj lulitia dicitur odnquadam ratione comuni irfus generis ; quia utraqj el ad alium» Sumamus igitur habitum quendam communem ilis d. a bus sulitiis t cuius nomen fitiuititia 8c diff.nitio eius fit uirtus ad alium, lia igitur iulitia communis ambabus } que el uirtus ad alium diuidatur in iulitii totam legitima & in iulitiam particularem : que due iulitie conueniunt i r,o mine & etiam m quadim ratione ipf.us generis : quia utraq; e uirtus ad alium Differunt tamen polea quia uerfantur circa diuerfa. Nam legitima iulitia uer fatur circa omnia circa que uerfatur ludiofus & aggregatum omnium uirtutu» particularis uero iulitia circa determinatam materia ut dicit pbilofopbus.pre tera non eodem modo ad alium elle uidentur; quia legitima uidetur tfft aa ali um«i«ad rem «p, particularis uero ad alium ,i, ad hunc uel ilium particularem hominem» Quare non uidentur effe oio uniuoca ut cum habeant idem nomen habeant penitus eandem rationem cum illud quod dicitur ad aliu dijerf mode intell gatur 8c f.cut de iulitii tota & particulari dicimus: eodem pado de in iulitia tota 5c particulari dicedci cefem/hi» qd coueniat 6cdifferat iter fe fe fu pra didis modis Sumat'5 igif5 iulitia fuperior que el tanquam genus, i .uirtus ad alium & diuidatur iniulitiam totam & particularem & diffiniantur ile duc iulitie»Iulitia legitima cum fit uirtus ad alium el habitus elediuus circaea omnia circa que uerfatur ludiofus ad obferuandas leges ob bonum comune. Iu litia particularis cum fit etiam uirtus ad alium el habitus elediuus circa tale materiam «f.determinatam puta honores pecunias & talia externa bona tribu ens cuiqj quod fuum el. Iniulitii uero tota cum fit uitium ad alium i el ha/ bitus elediuus tranfgrediendi leges detrimeti communif & fui comodi gratia» iniulitia uero particularis qd el babitus elediuus circa determinatam materi am fimens qd fuu non e «J?« Determinatum effitaque » Hec el tertia pars bu ius capituli inqua pbilofopbufdeclarat quem ordinem habent inter fe ila iuli tia «{«legitima &c particularis8refJmendo diuifionem fuperius allatam &. deter minationem fadamXquod determinatum el id effe initium quodel cci tra leges & id etiam quod el iniquum t Similiter qd iulu e ld qd e fecundii leges &c qd e equu.bis premiffis oledit has iiulitias.f.cotra leges & f ticulares huc ordine inter fe habere ut altera fit uttotii altera ut pars &bcc declarat c buf di terminis hoc pado ficut fe habet i iquii refpedu pluris fic i iul tia cotra le ges adiniulitiam particularem » Sed iniquum el ut totum plus uero ut pars refoedu iniqui ergo iniulitia cotra leges erit ut totu refpedu particu/ .p.isi» laris imuftitia« Valet ccmaparatio 'propter conuenientiam"queeft inter illa que habent ad inuicem aliquem ordinem » Aflumptum autem declaratur fi licet quod iniquum efl ut totum refpedu pluris t quia omne plufcfliniqufi non autem omne iniquum efl plus ; quia magis efl aliquod iniquum, quod ed: minus« Iniquum igitur habet fub fe plus & minus * Quare plus uidetur ede una pars eius: fic etiam iniuflitia particularis uidetur efie una pars iniuditiaetotiusxSic dicetur de iuflitia legitima & iuflitia parti culari, Q uare ex comparatione illorum terminorum facit illam ccnfequenti am philofophus non autem ex ordine effeutialit ut ait expolitor quidam x Ve rum non nulli textusubi dicit plus }habent«.F Contra leges; 6c tunc poffemus formare rationem boc pado » Sicut fe habet iniquum ad id qucd efl contra Ie ges fic fe habet iniuflitia particularis ad iniuflitiam que efl uitiofitas.Sed ini quum efl ut pars refpedu eius quod efl contra leges fic iniurtitia particularif ed ut pars respectu iniuflitie que efl tota uitioftas x Nam niquum. eft ut par fcu com paratur ad id qd e contr.1 legef x EU autem ut totum cti c5 paratur ad plus «Ratio tamen repentur i fle textus ubi ponatur contra leges lo co eius quod dicit plus i & antiqui ezponunt fecundum primum teztum que attulimus «Verum quomodocunq; fe habet textus /patet quod fententia pbilo fophi e quodifla iuflitiaita fe habet inter fe ut altera fit ut totum altera pars Legitima enim efl ut totum particularis ut pars & ecdem modo dicendum cie utraqj iuflitia x Ea igitur iuflitia! cum ueiletphiloCphuscmilTa iuflitia & iniuflitia que dicitur tota jaccedcre ad declarandam juffitiam particularem afiign are rationem cur fit omittenda illa iuflitia legitima quia conflat fatis de claratiu eius cu declarauerimus omes uirtutes ex quibus ipfa ccflituitur&etia ex fupradidis determinatum fit de ea & de iniuflitia fibi cppofita fimiliter de iuflo ad iullitiam talem «E totam & iniuflo ad iniuflitia talem pertinente Na iuflitia talis complediturunamquamqjuiroutem 8c uniufcuiufq; ufum ad ali um efl enim legittima < Lex aut que proprie efl lex iubct uiuere fecundum ra tionem cuiufq; uirtutis {uitia autem prohibet Verum de biVque pertinent ad publicam difciplinam & de his que ad priuatam' & fimiliter ad uirum bonum & ad ctuem bonum fi fit diuerfaratio atq dodrina poflerius dicemus ;f; m li/ bris politicorum ubi determinatur illa queflio utrum idem fit & oflenditur alium effe uirum bonum & alium ciuem bonum refpedu quarumdam re/ rum publicarum & gubernationum que non iuntrede Verum in cptimapo litia 5c gubernatione rei publice non effe uidetur ciuis bonus qui non fit uir bonus « Nam ciuilis difciplina uidetur prefuponere hominem" iam imbutum uirtutibus & docere quomodo illis incommuni Scciuili focietatefutendum fit Notandum quod unum & idem fubiedum uideturjdifcipline moralif & poli tice«f«bomo ea ratione qua fubicitur uirtutibus & felicitati diuerfo tame modo ideft moralifadipfum jciuilifadaliof&commur.e bonum, Nam eft fubiafiii moralifdifcipJine mquintum fubicitur uirtutibufScfelicitati tque ipfum perfi ciunttrerfcclum uero fubipitdifcipl na ciuilif&oftendit quomodo talibufusr turibuf utatar ad alium ideii ad commune bonum ciuitatif»Et f c etiam ciui liffcientia moralem difciplinam prefupponere uidetur.fed bec magifad bbru politicorum fpe&ant, JTIuftitia autem eiuf que eft parfiHec e quarta parf bu iufcapituli in quapbilofopbuf omilTi iuftitia legitima: incipit late C\ponere de ea que e parfS: particulari f iuftitia «Itaqj eam fumit& diuiditinduaffpeti ef; Quarum una dicitur iuftitia diftributiua alia uero dicitur conmutatiua fue correptiua morum Scconmertiorum «Hecrurfuf conmutatiua fiue correptius duobuffumitur modif/quia duo funt conmertiorum genera jQ_uedam enim fiunt Iponte ut uenditioSc alii ut ita loquar buiufmodi contradiuf,Q_uedam uero fiunt inuiteSe boc dupliciter aut per ignorantiam autperuim «exempla ponit pbilolbpbufin textu & infequentibuflatiufdeclarabuntur «jHabemuf ergo particulam luftitiam diuifam i fua menbraiqucrum alterum eft iuftitiaj diftributiua alterum iuftitia conmutatiua fiue corredliua,| comertiorum 'J?Cum autem iniuftui uirftiniquuftHoc efttertinmcapitulum jinquopbl lofopbaffumit alterum membrum particularifiufritie fuperiufdiuife fihcet u ftitiam diftributiuam & eam declarat «Diuiditur iduafpartef.In prima o.ten dit iuftum diftributiuum effe medium Sc fecundum aliquam p portionem uel fimilitudinem rationif /in fecunda declarat fecundum quam fimilitudinem ra tionif Gt medium Sc fecundum quam proportionalicatem «Inprima igitur pro batpbilofopbufquodiu cum di tributiuum eft medium boc padio«omne equ um uidef5 effe medium «Sed iuftum diftributiuum eft equum tergo iuftum di ftributiuum efc medium,patet maior quia equum eft medium inter inequali a ideft inter pluf &minu f, minor quoq; acor.trario oftenditur quia miuftrm e i niquumtergo iuftum erit equum,Contrariorum enim contraria lunt ccfcqucij tia.patet ergo quod iuftum diftributiuum eft medium «J?Atq? ipfum equum nunc oftendit pbiloropbus quod tale medium eft fecundum proportionem & fi militudinem rationis «Primo autem uidetur prefupponere duo / querum pri mum eft quod omne equum eft m duobuf minimis * Nam equ um eft ad aliquid ergo oportet efTe faltem inter duo *f« illudqued dicitur equale & illud adquoddicitur equale effc ficut fimile dicitur alicut fimi le St fic requirit faltem duc minima & duos terminos &.exbccpbfis uidetur i fer e fecundu rppofitu«f« quod cu equii fit in duobus minimifjiuftii cucq; erit | duobus minimis S: quod iuftii emediumSc eft equum St dicitur aliquid ex qui bufdam,cxquofequitur quod iuftum fit in quatuor minimis quia iuftum eet relatiuum & inquantum iuftum requirit etiam duos terminos* ficut equum * Iuftum igitur ei it medium & equum & relatiuum * «p „ v Ciitn fit medium ponetur inter duo extrema „f« iniqua quCrum unum eft plus aliud minus: qua uero eft equum confiftet in duobus inter cuee relatio« Qua re ut e equii e inter duo ut uero eft luftii eft ad aliquid «i.relpicit pcrlonas * Sic igitur eft ad aliquid & quibus «i.ad perfonas & in rebus que tribuuntur* Sic ergo eft medium in quatuor minimis « Dicitur autem in quatucr minimif ut puto quia iufticia ut oftendet eft fecundum fimilitudine rationis que admi nus in quatuor terminis minimis fieri folet * His prefupofitis pbilofopbus pro bat quod iuftum diftributiuum eft medium aliqua fimilitudine rationum hoc padlo «Illud iuftum quod confiftit falte in iiii mmimis i quorum unum fe ita babet ad alterum t f cut reliqui ad reliquum eft medium recundum aliquam ,p portionem uel fmilitudir, em rationis « Sed iuftum diftnbutjuii eft huiurmci ergo iuftum diftributiuum eft medium fecundum aliquam proportionem & fi militudinem rationis «maicr patet quia illud iuftum quod ccnf ftit in quatucr terminis t quorum primum fe babet ad fecundum ficuttertium ad quartum * conf.ftit in aliqua f militudine rationis «minor patet ex preuppefitis quia dixi tnus quod iuftum diftributiuum eft equum ergo requirit duos terminos poftea eft iuftum & ad aliquid ex quo requirit duos aliof termincf&'- fjc ei unt quatucr termini «f.dueperfone 8c dur res quibus terminabitur propcrticnalitas & fi' militudo rationisin qua confiftit iuftum diftributiuum «Id ita effe, probat idem alia ratione que fumitur ex parte dignitatis & ex fententia omnium bes minum qui dicunciuftum diftributiuum eportere fied fecundum dignitatem per or arum quibus fit diftributio ita ut qui maiorem babet dignitatem plus ba beat qui minus habeant mmus & ifta eft aliqua fimilitudo rationis- Q uare ex bac communi opinione iuftum diftnbutiuu coftftet in aliqua prcportionalitate & fimilutidine rationis « Sed quanquam omnes in becconuenire uiceatur ;no tamen conlentiuntque nam fitilla dignitas fecundum quam debet fieri diftri butio uel bonorum uel pecuniarum & aliorum que diuidi inter ciues pofiunt« Sed quidam dicunt libertatem ut populares t alii opulentiam ut potentes, alii uero uirtutem ut in duitatibus quam optimates gubernant« Atq; ex iis babe mus quod iuftum diftributiuum e mediii fecundum aliquam q portionalitate &fimilitudinem nominis «i*«Tn quibus «f, rebus ubi eft equalitas eorum que diftribuuntur. JP.Et illa «f. quibus dftribuentur idcftperfone / quibus fit diftributio» Notandumprodeclaratione fupra diderum quod fimilitudo rato mf eft equalitaf rationum iquam ifti proportionem uel proportionalitatem uo eant* Continet autem duas rationef« Ratio eft faltem induobus« Similitudo uero rationis in duabus raticnibus,exemplum primi inter duo & quatucr eftra do & refpedus quidam quantitatis qui dicitur ratio dupla Similiter mter «ui* Sc»vi «eft ratio dupla«Vtrum.ftmilitudo rationis continet faltem duas raticef & quatuor terminos,exemplum huius lecundi«Sicut fe babet feciidum ad.iiii» ita tertium ad fextum.Sunt enim hic due rationes tex quibus reiultat propcrti onalitas fiue fimilitudo rationis/duas babens rat ones ut diximus &quatucr terminos. Notadum preterea quod equum duob? modis accipi potedunomo do ut nec fuperet / nec fupereturtalio modo ut fuperet quidem t fed tamen fer uet equalitatem refpedlu perfonarum /quibus didribuitur« Videtur ergo iniu flodiflributiuocaderepoffe utrunq;equum.Nam fi fint perfone pars dignita tis neccffario feruabitur ibiequalitas rerum didribuendarum ita ut id qucd cabi tur non fuperabit nec fuperabitur .Confiflit etiam in ecualitatererum tquarum altera fuperat&altera fuperatur ttamen feruatur equalitas refpe&u perfonam. Veluti fi Acbilii detur & Aiaci&acb lies fuperet aiacem in decimo fi dabutur eis equa lecundum quantitatem tnon feruabitur luflumt fed quanto Achillei iu perat indignitate tanto id quod ei additur fuperare debet.cum ergo dupliciter fumatur aequum uel aequale^dixit pbilofepbus quod fi no fint equi, f .indigi I tate& meritis tnon equa habebunt filicet in quantitate. Quia plus digrc & plus merenti plus etiam debetur.Quod fi bocpa&onon feruetur equuin exte pio dicit pbilofopbus nafeuntur pugne & difcordie 5e querele filicet quando eq indignitate babean t non equa inquantitate aut econtra non equi i dignitate ba bent equa5 in quantitate . F iluftum igitur infimilitudine :Heccft xcunda pars huius capitulitinqua pbilofopbus.pofleaquam declarauit quod iufium ci flributiuum confiflit inaliqua proportionalitate uel fimilitudine rationis. nuc oflendit quilis fit ifla fimilitudo afferendo duo primum quod fimihtuco ratio nis confiflit non folum in numero fimpliciter & abfolute accepto tqui dicitur conflare ex unitatibus abflradis a rebus:fed et.am i numero rerum numerata rum.exemplum numCri primo modo fumpti efl ut«iiii.v» x«exemplum fe eundi modi ut quituor digiti uel cuinq; pedes & funt etiam numitperfcr.e Se alia fimtlia Si hoc affert pbilofepbus ut hinc habeat qucd proportio fiue fimi Iitudo rationis confiftit etiam in rebus Stperfoms ex quo inotefeat quod aufiiti a confidit in adequatione fecundum talem proportionalitatem quam infertus declarabit .Notandum quod fimilitudo rationum: cum autem dico limilxtu dincm rationum intelligo proportionem fiue ^porticnalitatem ut j i ajrp lant fimilitudo inquam rationum primo confiflit in numero& per e ex con e quenti &rationeipfius numeri fundatur mrebus numeratis.Eene ergo pbi .0 0 pbus accepit non folum numerum feparatum fed etiam resxumcratai iquib? dicit confidere fimilitudine rationif-Ceclarauit ulteriufquid efl fimilitudo ra tionum dicendo quod e equalitaf rationum ut hinc habeat iuflitia efie adequa tionem rcfultantem cx fimilitudine rationum.Secundum affert quod fimilitu doratiomTconfidit faltem in quatuor minimifideflad minuf iquatuortermi nif.Potefl baber’ etiam pluref ut.fex.uel «odf o.x.ut ficut fe habet bcc adbcc & hoc ad hoc & fic deinde :ita iiiud ad illud .Verumin paucicribuf: quam.idi 'f* conflare non potedfmditudo lationum oc boc etiam probat pbirofopbufbcc pado. Similitudo rationum difsunta confidit faltetn in quatuor mini mis tide dadminuf in quatuor termm f « Eodem paefio fimilitudo rationum continua * Atpreter ida non inuenitur alia fimilitudo ra tionum tergo omnif fimilitudo rationum5cofidit inquatuor terminifadminui* Patet ratio per' fufficientem diuifionem/ & utraq; probari poteft^Difiiita fimi litudo rationum quam ifli difeontinua ficut di dreta appellanb-dicitur iiiaque babet omneftermmofdiiiudos boc pado ut Gcut fe babet, A.ad.B.ita. C.ad D.bdcc diciturdiGunta quia non ed aliquiftermmuf ccmmunifjfed cmr.efifti quatuor ;unt didindi & feiundi ut in numerifbccpado f cut fe batet quar tufad fecundum ita duodecimum adfextum «Inbac manifede patet quod funt quatuortermini* Continua uero efl illa que uidetur ccnfifiere in tnbuf tamen confidit inquatuor quia unuf terminuf repetitur bifut cfiendit pbilofo pbuf boc pado. Sicut fe babet, A «ad.B.ita.B.ad. C.uel bcc p?d o Gcut fe bibent duodecim ad fext ita fex ad tref. Patet ergo quod in qua tuor confidit terminif ida fimilitudo rationum t que dicitur centi/ nua quia unufe ibi communif terminuf f licet ille qui repetitur bif& Gc proba tumed quod omnii fimilitudo rationum edm quatuor termini! .Notanda quodadbocpropofitum numeruf bifariam dicitur,emitto autem nunenumeru quem idi appellant numerantem ided animam rationalem tNutrerufigitur biianam fumituraut formalifaut materialif.Fcrmalifnimcruf edal firaduf ab omni materia fecundum rationem fiiam «Dicitur autem eendare exunitati bufabiolutifnec applicatif alicui rei & dicitur cum ulatiouel congregatio* fiu compof tio unitatum«Cjccnimplato numerum diftiniuit.talife numerue circa oucm uerlatur arithmetica ut odendit pbilofopbufinlibro poderoium* Confi derat enim aritbmeticuf numerum ut numeruf ed abdluctc & r.onutedin tilibufactilibufrebulfed abdradum & fecundum fuam rationem formalem. Materialifautem numerufeftqui numeraturtcuanuffper burc etiam numera muftutperquinqj digitof poffum numerare quelibet quin qj Atridetur hume ru'materialiter oriri evdiuifonecontinui. Verum cum fimilitudo rationum confidat in utrifcpttamen primo & principaliter confidit in numero abdrado fecundano in rebuf numeratif& boc ex ordine nature . Refpedu autem nedri prtmo fimilitudo rationum uidetur efTe uel confidere inrebuf numeratif. pbi loWriff igitur attulit illud prefiippofitum quod non folum in numenf ed fimilitudorationti abfolute tfed etiam inrebufnumeratif.O uibuft filicet pfonif. Aeaquet filicetref. iP.Vtitaq; rebabet.A.terminufjCum uelitdecla rare pb lo.opbuf qualifed ida fimilitudo rationum/in qua confiftit luftum di ftributiuum. primo ofrendit eam quomodo fittdemde odendit eam ede geo metricamJpofcea de clarat quod ed geomctricadifiunda» Demii quodiniuftu oppofitum lufto diftributiuo ex orbitat &eft alrentT atali,pportionalitate ffue fimilitudme rationum geometrica , probat igiturinprimis banc fcntentia qd iuftum diftnbutiuu confiftit in ca fpportionalitatequeeft eaualitas rationi? boc padro xfx quodconfiftit in quatuor terminis: quorum ficut fe babet primus ad aecundum ita tertius ad quartum & promifcue & mutato ctdine ficut primuf ad tertium ita fecundus ad quartum & rurfus fcut primus ad fecundum & ter tius ad quartum ita fe babet primus cum tertio fimul bcc totumJ ad fecundum cum quarto fimul * Sententia bec efi Sumatur quatuor termini,fxdue res & due p one, bit acbilles dignitatis & meriti ut«xii.Aiax ut* vi.gint res due «f.una pretii ut, Viii, altera ut quatuor tunc ficut fe babet acbilles qui eft.xii.adaiace e ^enl"m raCl'0 dupla ita fe babet res «viii» ad rem xiiii.eft ratio dupla uel iif dantibus terminis promifcue bocpado« Sicut fe babet acbilles ut.xii«ad tem ut xviiix ita fe babet Aiax «vi« ad rem «iiiix efi enim crcporticnalitas uel limiltudo rationum fex qui alterat ex duabus emm illis rationibus primo fit 'portionalitas dupla & item ex duabus aliis fit proportionalitas fex qui altera * Ex bac igitur figura pofiunt ille dueproportiones deprelaedi Fit etiam, ut ficut perfona ueluti acbilles fe babet ad perfonam «i.aiacem & res ad rem t ita tct um ad tctum utres & perfona fimul ad rem &c perfonam fimul fumptam tputa ficut ie babet acbilles xxii. adaiacem *vi* &c refcdo ad rem quatucr eft enim ratio dupla ita fe babet acbilles duodecim cum re fua edo ad aiacem fex cum i ef fua quatuor eft enim proportio uel ratio dupla unUxn totii cctirct xxxt aliud uero xXx ut ex figura percipi poteft&promifcue fe babet acbilles duodecim ad rem odo & aiax fex ad rem quatuor ita fe babet acbilles duodecim & aiax fex continet enim boc totum «xyiii.adrcm odo & rem quatuor continet duodeci Nam eflproportcnalitas fefqui altera* Ex bac etiam figura percipi poteft proportio dupla" & fexquialteia & item'to tius ad tctum dupla fex qui altera?» Notandum pro maiore1 declaratione , ~ quod in genere tres funt fimilitudincs rationum »f, gecmctrica { Arithmetica mufea & ad baf ones alie tanquam ad capita reducuntur,Geometrica preper/ tio aut fimilitudo rationum uel continuaefie poteft uel difiuda. Continua boc modo fumantur tres termini,ix«vix & quatuor * Tunc ficut fe babet rscuem ad fex ita fex ad quatuor Hec eft proportionalitas geometrica fiue fimilitudo ubi fimilis eft excedendi ratio t eft etiam continua quia unus terminuf xf.fex re petitur bis eft etiam fex qui altera quia maior numerus continet minorem cum dimidio eiufdem xCifunde boepado fumantur «xii« fex edo quatucr «Tunc ficut febabent ne a« Cum ergo excedens linea excedat inferiorefin duabus partibus equalibuf & mediam in una i Iudex cum uoluerit redigere ad equalitatem refpicier.s me diam auferet ah excedente illam partem qua mediam excedit 8c addet inferio ri Se ficfietequalitas & adequatio ut in figura patet«F* Eft autem id ipfuiru Cum antea pbdofopbus uifuf fit declarare medium Ccundum aritbmetcam portionalitatem quod uerfatur circa eafdem res: nunc uero offendit qud boc pa dio fumitur circa res diuerfarum artium .f< fecundum p^oportionalitatem 6e fi tnilitudinem arithmeticam prcbatur«Si hccpado ncn inueniretur medium in rebus diuerfarum antium tunc deftruerentur ipfe artef.Confequens abfurdii er go antecedens patet ratio quia artium alia efi: prefi antior alia & cpus preclarius facit quod fi inter opera no fieret adequatio deficer "tprofedo artes quia precia rior artifee nollet permutare fuum opus preclarius cum alterius artificis cpere uilioreinifi agens.i, ille q habet opus quo alius indiget ageret quantu & qua le Sc patiens «irille qui indiget tali opere pareretur.iriufciperet tantum & tale Notadum quod philo fcphus per agens inteliigic eum artificem / cui habet ali quod opus:quo alius indiget IperpatienS intelligit eii qui indiget eo & fufcipit tale cpus«Itaque in permutatione operum que fiunt in artibus fit ut uterque poditefieSc agens & patiens diuerlisrefpedibus» Sit faber & futor : opus fabri fit domustfutoris calceus «Faber igitur facit domum qua ipfe non indiget 5c fc dicetur agens» Vt autem indiget calceo dicetur patiens.Eodem modo futor Com utatio igitur cum fiat mter duas perfonas &' utraque dat & fufcipit utraque uidetur efle agens % patiens diuerfis refpedbbus ut didtum efi:« Dicit preterea pbilofopbus & utitur iis terminis filicet tantum & tale quantum 5c qualejquia cum fiantuaria opera toportet ut inpermutando redigantur adaliquam equalita temutfidefeunum opus non f titaperfedum fic-ut aliud oportet ut accipian tur tot illius generis ut adequent perfcdlionem alterius & fic Unii cpus euadat tantum : quantum alterum & etiam tale. J?« Nomine aut Ice * Declarat phi lofopbus originem iftorutn nominum ,f damni 6c lucri & dicitquodbecno' mina funt ortaeviis contradi ibus quos faciunt homines fpete fua ubi proprie di citur lucrum & damnum pofiea tranflata funt talia romina per fi militudmem quandam ad comertia que fiuntinuicis hominibus in quibus ncn conceditur ta/ le lucrum a legibus cum fiat in damnum & lefionem alterius & ideo ad cquali tatem redigi debet quod fit cum quifpiam equum & p :us & pofierius babetxi* quod erat prius antequam inferretur lefio&eft pofierius cum adequahtatem re diguntur contrahentes & in priftinam formam refiituutur quoad feri potefi & uifus efiphilofopbus loqui inhac parte jufiitiecomitatiue ae ccmettiis cue in ultis fiunt ut furtum adulterium uerberatio in fequentl capitulo uidetur loqui 3 Uolunt;viis x J? x Frius . equum quod erat prius antequam maleficium tieret & inequalitas«» Po!tenuf.f,quodredadlum efl adequalitatem alege uei iudice poflea quam faeffum efl illud maleficiu ita ut i ordine prius lit cq ii quia unufquifqj fua babet deinde orta e!l in equalitas cb maleficium ab altera p tecomifium mdamnum alteriuslpreterea pcflcrius efl equum cum illa inecua litas redigitur ad equalitatemx Dubitatio criri uideturquia didlum efliuflitia coniiilere in medio ipfius rei & fs boc efl tunc diffinitio tiirtutis affignare no uideretur ei competere cum fit mediocritas confiflens inmedio rationis ut atea patuit» Hanc dubitationem ut arbitrer foluerepoffumusdiflinguendo de me' dio t quod duplex effe uidetur unum« f,rationis determinatum a reda ratione ut non excedat neqj deficiat: alterum rei cuius effedrix efl ipfa iuflit a«In me dio primo modo fumpto confiflit omnis uirtus & etiam ipfa iuflitia & ficco petet ei diffinitio uirtutis affignatattamen non obflat quin fit etiam mf diu rei Inquantum eius efl effedrix* Efl igitur in medio rationis fecundum effentiam fuam : efl preterea medium rei inquantum efl eius effed rix aut fecundum fimi litudinem rationum geometr cam irdllribucndoaut arithmeticam inconmuta do * Videtur autem non nullis & econtra paffio» Hoc efl quintum capituiu huius primi tradatus t in quo pbilofopbus affert opinionem pitbagcrecrum de iuflitia & eam refellit & fimut ollendit quomodo iuflum fit medium. Diu d t3 autem in quatuor partes que fuis locis patebunt, In prrma igitur afferendo fen' tentiam pitbagoricorum dicit quod uidetur quibufdam iuflum no aliquod led fimpliciteromne iuflum effe repaffum uel econtra paffionemx Hanc fententii reprobat pbilofopbus boc pado * Id quod non accomodatur nec iuflo diflnbuti uoq; nec corediuo fed difeordat ab utrcq;no efl iuflum ut dicebant fed econtra paffio ebuiufmoi qano accomodatur iuflo diflributiuoneccorrediuo led differ dat eo mo quo illi ponunt ergo e contra paffio non efl iuflum.'maior patet quia due funt fpeties iuflitie ut uidimuuf una difiributiuaalia corrediua unde & iu^ flum duplex «f.diflributiuum & corrediuum «Id igitur qd difeordat ab utro que non erit iuflum « minorem probat pbilofopbus & primo quod difeordat a iuilo diflributiuo quia fieri non potefl ut quis eadem patiatur que contulit i re pu« Vt ft quifpiam patriam feruauerit quid econtra patietur uel fufcipict a re.p ut par gratia referatur« Probat ulterius qd non accomodatur uel potius difccr dat econtra paffio a iuSlo corrediuo x Nam feri potefl ut quifpiam percuderit hominem in magiflratuconflitutum tuncifle non patietur eadem mmc luet penas & plus patietur uerum fecundum uos debebat eadem pati j Item in magiflratuconffitutus fi percufferit aliquem priuatum tuncifle non eade eco tra patietur quod debebat fieri per ueflrum iuflum : Quare patet bis exemplis quod econtra paffio udlra difeordat aiuflc etiamcommutatiuo uel cc«c£iuo* affert etiam ulteriufad uum propofitum odendedum quod magna itered utra quipiam fpoatean inu tuCagat »Si autem i udum efietecontra paflotiic quo modo cumq; ageret aliquid & inferret femper econtra pateretur eadem-At qui jnuitu. fecerit non punitur a legibuftergo abfurdum ed iudum ede ecotra pafiio nem & fic male dicebant pitbagorici quod iudum fimpliciter nihil aliud efcqua econtra paflionem &ad co credebant hoc ut dicerent iudum radamantifr.on ef fenifi taleaccomodantefHefiodi carmentqui dixit qtod fi quif patietur ea que egit tunc rede iudum fit«F, Di fcordat» f» a iudo didributiuo & corredfuo eo modo quodiximuf» Notandum quod ficut dicit pbilofophuf pitbagorici diffi' nierant iuitu econtra paffione, Ni i udum ut omnef afferunt e equalitaf cueda «i.uult ut perfone uel refredigantur adequalitatem* Pitbagorici uero errarunt inboc quod accomodante contra paffionem omni iuffo & non bene feciffeui/ dentur f.c fimpliciter & fine diftindione ulla difnnienlo iuftum {tamen aceo mo datur e contra pafiio alicui iuffot nam uidetur habere locum in aliqua parte iuftitiecorrrmutatiue.f.pre ertim in ea oue uerfatur circa comerth uoluntana que fiunt in communi locietate ut apparebit» Dubitatur quia pbdoiopbufuide tur Gbi repugnare * Nam fuperiufdixit iniuftoccrrediuo quod ludex reipicit iniuria! & non conditionem perfonarum & ideo dixit illud iuftum confiftere in arithmetica proportionalitate que non refpicit qualitate perronaru» Hic aut dicit &affertexemplu.nin jufcitiatali ubi aetenditur dingnitaf&qualitafper fomrum ut fi quif percuderit uirum in magiftratu conftstutum nen (olum repa titur econtra; fed et magi' puni tur» Dicendum adhanc dubitationem quodphi lo opbufloqu tur ibi de iifque communiter euemunt preterea uidetur ibi accipe re pn uata f per fon 11»At fi quif percudent ui^r m magiftratu conftitutumt tunc non punitur quia perionam iilam tanquam priuatam percuderit fed quia uide/ tur percuflifTe rem »p» cum ille publicam perionam gerat ut apparet exemplo allito, F Verum in focietatibuf» Hec ed fecunda parfbuiufcapituli iqua pbt lo ophuf reprobata lententia pitbagoricorum/ nunc odendit quod ludum idud pitbagoricorum»i»econtrapa(Tiouerificaturinaliqua pa*te iuditie corrediue * f«m ea que confidit incomertiis hominum Deinde declarat formam iuxta qua dicetur quod iudum edecontra pafilo/probat igitur primo bccpiadoxld quod incomutandofecundum fimilitudinem rationif&non iuxta equalitatem conti net & conferuat duitatem ed iudum corrediuum comertioru» At econtra paf fio ed huiufmodi ergo econtra pafloed iudum corrediuum 'patet ratio exiplb philofoplxa qui dicit quod econtra pafiio ed iudum corrediuum non autem fita pliciter iudum ut uolebant pithagorici & fecundum equalitatem ut oculum rp ocuio uel manum pro manu « Verum fi dixiffent uel intellexifient c contra paf {Ionem fecundum fimilitudinem rationifut norponimufnon erraffent t qu'a ci uitafcomeruatur cum fit retributio & rependo fecundum fimilitudine rationis at fiquif intulerit maia; reportet fecundum fimilittrdfftem rationifmalum a ■ lege* fi-bonum etiam reportet bonum & gratum Vnde 6c templum gratra£d inciuitatibuf condere foient ad quod refpicientef meminerint gratia^ & refe^: rant gratiaf benemeritifSc recompenfationem muicem pro beneficii i utScille. eurfuT St conferre beneficia incipiat & iterum reportare ht in bifconfifiitccon.. Cra pallio n5 iuxta equalitatemiied iuxta fimiiitudmem rationumi quia fi daf tmbi opuftuum non reddam tibi opui meii qcia forfan non indigei illo i fed reddam equiualens ilii & ficpatet quod econtra pallio eft iuftum correcliuum non iuxta equalitatem ut uidebantur inteUigere pitb3gonci* Namque {ocie tafuei conmutatio exequalibuf heri potetiB Non enim ex duobuf medicif fieri focietaf folet & com utado inter ea que funt eiufdem artii i fed ex diuerfif &mequabiiibuf cu rediguntur adequalicatem fecundum fimilitudinem ratio nif i Nam circa sufiitiam comutatiuam femper quidem oportet efie equalita tem rei ad rem non tamen adiomf Stpafiionif quod inportat contra pafium fed in hoc oportet adhiberi proportionabtatem ut fiat equalita! rerum eo qcf ad io uniufartificifmaior elt quam aclio uel opuf alteriui* Vt fi faber dat fux tori domum non futor reddat ei domum nec fi dat ei uaam domum reddat u nu calceu minorifprecii * fed calceof fecunda fimilitudinem rationi f«i *ut tot fumantur calcei ut equent pretium domuf & fic fiet recopenfatio 6cretributi/? o& econtra pallio iufh conmutatiui ut nunc inferiuf offendet pbuf* J? * Con iundio autem« Cum uelit declarare pbilofopbufillam formulam fmiilitudi nif rationum fecundum quam fit econtra pafiio iufta ! fumit diuerfof artifices $C diuerfa opera : inter que iufta conmutatio fieri poffit« Sumantur igitur quatuor elementa* A * 6, C- * D * & * A: fit faber«B, fit futor * C« Dor tauf c D k calceuf: ponatur informa uel figura quadrati ut primo * A: Faber & exoppofito per redam lineam«B * futor Deinde fub A k fabro per reda lineam fit, C« domuf eiuf opuf i & fub B * futore ponatur* D * calceuf oppo (it? domui grecta linea Deinde intedigamuf duofdiametrof unum ab»A*in D alium ab * B * in C«ex qua coiur.dione per diametrum flati apparebit Mia quod eft econtra pafiio & retributio & recopenfatio fecundum iimilltudinem rationum boc pado ut cum faber fit preftantior artifex fit ut*vi * cj futor qui fit ut * iii *&opuf quoq; fabri *f* domuf fit * iiii * Se calceuf, ii tuncfiat con iundio per diametrum boc pado fi fiant calcei equalef domui K Vt ficut fe ba bet faber ad futorem ita domuf ad calceum * Sed faber a futorem bahet ratio/ nem duplam: ita etiam domuf ad calceum* Vnde equentur calcei cum domo fecundum fimilitudinem rationif ut tot calcei fumantur ut equent domum l Deinde fiat coniundio per diametrum uel econtra pafiio: que erit fi faber ba bebit equaientef calceof & futor domum Nam priuf oportet ut equentur ref commutande deinde fiat econ q t tra paffio-8£eomutado g' diametru Sque erit iufla i ii ooa eqaata erunt no ledi da equa! itate ut unu ac! uwu ueluti una dom? ad unu calcetis fed fi equa te fuerit fecunda fimilitudineralionis ut tot fj«nantur calcei ut equent domiuqua ade quatione fadia fecundu di bita proportional itate oritur iufta comutatio & ecd tra pafib & uterqj agit & patitur & affert Se fufcipit ecjuales* i*ages agit qua tu St quale Se patiens patitu* tantu Se tale»i • faber qui eft: agens ccferendo do mu & patiens fufcipiendo calcee^* Et ite futcvqui eftagenf coferendo calceos Se patiens fufeipiendodomu Se utert^ agit tantu Se tale i quantu Se qua!epati tur * t« fjfcipitSef cetia patitur quanti agit & boc in reb? cpihulq; diuerfis 8e inter artificefdiuerfof inter quof cadit ,pptie comutatio Se buiufmodi couen tiones t no eci exduobuf medici ffed exmecHco & agricola Se futore et fabro fit focietaf ut apparet infiguraet textu pbi«iF«adequa! itate« f«p diametrum •t.2 Q_uapp oia quorum eft pmutatio* Hex eft tertia pars buiuf capituli In qua philosophus cum antea dedarafiet formulam rationum in qua fit ecStra paftioi noc ofledit quomodo inpmutationibufdsifta formula poterit obferuari et primo declarat ea oia quoru efl: pmutatio eile talia ut inter fe co? parari poff nt«non eni Iinea Se lapis coparand inter fe nec pmutari poflune * Res aut que pmutantur & fi fint uarioru generum tamen pg indigentia buam. coparantur fecundum comune menfuratn {que efl: exiftittto & ipofitkme bo/ tninum fio ex natura«ld aute efl: riimuf t q rebus menfura ponit &extimati one Se ppter boc numufi ufum uenit ideo fit qdam modo medi? nemuf. Na eft inter refgmutandas i quarum altera efl: maiorif pretii % altera mitorif :ck inde p menfuram numi ille ref inequales adequalitatem rediguntur«Ex quo fit ut num? metiat3 quot na calcei fit eqlef dcmui.mefurat.n.dcm v S- ite cal ceu Si f c numurn? eqbit qa tot calcei addentur ut eq lef fmt domui.^ qdamo *i «aliqua ex parte* JT* ob id ipfum«f * fit quedam menfura« Notandum qd pbus dixit ea que pmutani? qudammodo copari inter fe Si dixit quodammodo qa fprie ea dicunt3 copari inter fe que funt eiufde generif uel potiuf eiufdeo* fpet ei * At illa que pmutantur funt diuerfa^ rationum & tatne coparantur p communem menfuram quodammodo deinde permutantur * Notandum qo pbuf dicit qd num us e qdamo mediuf ueluti dicitur iudex medius inter illum qui habet plus Si illum qui habet minuf auferedo ab eo qui babet pluf & ad / dendo illi qUj babet minuf«Veru iudex efl ref alata numufin aiata.Preterea ref que deferuntur ad iudice erant ar tea eque j peflea foda it.ima fiut inique Scorta inequalitate curritur adiudice et itte equat reducedo ad priftina equali tate quo adfieri pot.numuf uero alio modo qa fiimitur fcoui meftra adexti mationere^ gmutada^ no ut mediator iudex fed ut coiiifmenfura Ideo dicit quodamo*^ Oportet igit? tot effe Declarat pbufqrlo mefurart? ref pmutade abi iter fe quoaamodo fut coparabiief «quale eni faber roem bet ad futore tof cakeoi oportet conferre pro domo. Quod fi hoc pado non fiat necpermuta tio lequi poterit nec econtra paffio» Atiiiud non fiet» s * ut tot calcei confe> raiitur pro domo ni fi adequentur. Vnde oportet aliquo uno eunda i quepuv mutantur m en furari«Id autem erit indigentia 6c neceffitas quedam mrtbus buiufmodi» Nam illud met.cur ref permutandas; fine quo permutatio ttm fieri non patefl« Sed ind gentia uidetur efie buiufmodi ergo indigentia uide Cur quedam effe meniura rerum permutandarum» Verum nequif obiciat quod etiam fine indigentia efi nummus i quo res permutantur t ideo addit niteriuf piMiOiOphus quod mimus fubit uicem indigenae quia fit quandoque ut alter indigeat i aiter non &cunc numus introducitur i qui non natura confiat i fed, ex militato & impoUtione hominum Vnde etiam nomen fumpfifie uidetur apotunomu ,i,alege& adeo collocatur innoilra potefiate utnen foium ipfum inueniamus % fcd etiam deponamus quandocunque libet« Ko^ tandum quod ut didum efi faber excedit futorun & opus fabri excedit opus futons adeo ut politis faperionbus numeris habeant proportionali tatem geo metricam duplam Vt ficut fe habet faber ad futorem l ita-calceus ad dorm-m uei domus ad calceum * Sed faber excedit futorem in duplo & domus eodem pado excedet fecundum iflam proportionalitate que geometrica dicitur que cadtt hic cum ifh comparantur» Verum fi permutatio fieret hoc pado non be ne fe haberet cum fit hic inequafitas ✓ que equari debet per fimihtudinem rs t .onis ut fiat econtro paffio ut fint duo calcei qui equent domum & fic faber & futor erunt equales» Nam animaduertendum diligenter quod cutn illa com. parantur ante cq fiat permutatio / cum inquam comparantur hoc pacto ut {u cut fe habet faber adfutorem & cetera, uidetur efie qpportio geometrica ex.qua percipitur inequalitas i que obieruanda non eft cum fit permutatio fed redige da ad e ]aditate' ut opus mmus equetur cum maiore ut quafi proportionalitaf ilia geometrica reducatur ad arithmeticam que efi: illa que attenditur inper/* mutando quia equalitas ratienis geometrice que efi: fabri ad domum & futorif ad calceum fite^ualitairationifarithmeticeeiufdem quantitatif adequande multos calceos domui / 6c per hunc modum fit per mutatio & retributio co grua exqua bene conflabit eiuitaf t que retributio Sccomundio fit per diame-' tros rerum ad perfonas » Nam ponantur ex una parte perfona cum fua re uel opere exaltera parte perlona alia cum fua re»He res uel ope adpfoaas flait iter fe ficut anguli „ iiii» nec potefl deduci res ad pfonam mfi p lineam diametra lem ab angulo rei adagulum perfone, Q_uare talis permutatio coi ur. dio fit p diametru ut apparet» Sed no attenditur hic pfona^ dignitsf tqa t.6 uidenti» altera alteram excedere tnifi ratione operif fed fufficit ut equentur opera inter fe & fiat pmutatio fed da fimiiitudine arithmetica» JfJErit igithDeclarat pbuf quomodo fiat contra paffio reda in permutafcombuf rerum q ii per communem meiifuram«idefl per nummum quem dixit fubire uicem ici* gentie « Sumantur elementa«A«B*C*D« & « A« fit agricola * vi * & B futor* ili« & „ G«alimentu*iiii. & * D * calceus > ii « Vt igitur fe ha/ bet agricola ad Tutorem ita alimentum ad calceum * Verum cum borum ai terum excedat al terum / bec equanda funt fecundum fimilitudinem ratio/1 num cum per mutatio fiet« Quod nili adequentur tunc apparet quod per> mutatio eflet in iufla & inequalis & altera perfona haberet utrolque excef-{usmeiutt agricola ucl faber qui efl alterum extremum haberet utrunque ex ' ceflu fi beret pmutatio ut fe bent it fe fecudii ,pportionalitace geometrica bo c pado beret utruq; exceffiLbexctlletia artif qua excedit futore ponat5 eni qd excedat induplo & item haberet excdlum operif quia haberet tantum quan tu ualeret et excederet in duplo ita ut fi daret opuf ut quatuor haberet tofi quot facerent octo * Nam ficut per-ona excedit perfonam i fic quod recipit excederet id quod dat Sed excedit in duplo? fic ref in pretio debet excedere m duplo fi permutatio fieret hac geometrica ratione ubi attenditur dignitas per lenarum & fic altera perfona haberet utrofque excefius * Sic enim require/» ret proportionalitaf geometrica ut quod agricola ad futerem ? ita opuf flito/ ris ad agricole opuf « Sed non efl ea feruanda in permutatione rerum udi at tenditur equalitas operum & iic expohunt non nulli, Q uidam uero referat' utrofque excefTufj adexcefium& dtfedem idefl pluf & minuf hoc pado quia agricola haberet unum calceum idefl minuf & habebit plus ineo quod excedit futorem dignitate artif pofito quod fit dignior * Item futor m* nuf in eo quod exceditur dignitate artif habebit pluf quia habebit alimen / tum quod eilplurif pretii * S * Oportet autem hec * Quafi reducenda efl talif proportio ad fimilitudinem rationif arithmeticam ut non attendatur di gnitaf perbonarum t fed opera eorum equanda funt ut agricola habeat totcal ceof/quot ualet triticum & alimentum fuum « JP.bdabent ipfi fua filicetqui do quifque habet tantum i quantum dedito? f c poterit conflare focietaf&fie ri petefb conmutatio congrua&nummuferit uelut menfura quedam. exqu* ponatur extimatio rebuf “ &« Quo f autem indigentia continet e Declarat pbilofophuf quomodo indigentia uidetur continere cmnia ifla in permutatio nibut fcihcet ut fiant & quid efl menfura & quomodo nummus fubit uicem 'iadigentie.Probat quod indigentia uidetur continere omnia ifla humana hoc pado u Id quo uno & quafi folo permutationef rerum fieri poliunt: continet ref omnef humanaf Sed indigentia uidetur efie huiufmodi ergo o:cetera». m3 ior nota quia fiunt permutationef rerum & id fine quo non potefl fi eri per mutatio inter bominef ? uidetur continere ref humanas «Nam fi f)3t g mutatio pofiunt conuenire hominef& f*t paguf &ciuitaf&cetufbcmir«. *n, minor declaratur quia nifi eflet idigentia no eflet omutatio, Is enim qui neu / andfget non permutat & dixit 'ad probandum hanc minerem quod fi utcrqpe indigeat certe fit permutatio i li aiter tantum f.et etiain permutatio« Q_eoJ fa neuter/non fit permutatio. Verum ad declarandum eam partem m qua cLxit fa alter tantum indigeat fit per mutatio (aiu funt cara per ie ) affert exemplum dicendo quod fiet boc nummo mtercedente qui iubit uicem mdu gentie future alio intempore quia nummuf e taq uas »bed oportet ut niimuf C c eaiif ut id poffit efucere# na fi num? no eet i uiu uel eet adulteri? no fieret g mutatio quia tunc iubiret uicem indigentie » Hec cum ita fmt pbiloiopbuf uiJecur at rerre obiedlionem 8c cam ienuere * Didium efl enim indigem tiam non femper efle 64 ideo oportere nummum intercedere qui cum fubeat uice indigentie hmiliter erit de nummo i quia uanatur denon femper eft /nec femper uaiet idem ut experientia patet ergo non femper erit permutatio » Hanc obiedaonem foiuit concedenddbpfum nummum babere mutationem S tamen migifperfiilere » ideil pretium eiuf quam reliquarum rerum * & iub dit qaoJ propterea oportet rei ipfaf elie pretio definicaf ; que per mutande funt 34 ficeric femper p.rmutac.o ; quia nummuf uidetur equare rtf huma/ naf adboc ut fep fieri pollit pmutatio6c facit Luc difeurfu qd nec fccietaf eet fi ne pmutatio nenec pmutatio f ne eqlicate neq,ecjhtai fme cornum melura.qee uidetur elie nummuf. Dicit etiam uiteriuf quod funt alique re{ que de natu ra fua non pofiunt menfurari communi meniura inpermutatione 64 ifta uiden tur menfurari per indigentiam j exquo uidetur tbe aliquid oportere i quo menfurari omnia poffmt que permutantur» At id eftnummui ut offendit exemplo pbilofopbuf per defignationem Sc deferiptionem . Si enim fmt permutande ie&ica 64 domuf ; permutari non poffunt nifa menfu/ rentur communi menfura qua imponatur pretium eif « Hec autem erit nummuf» Summantur igitur uncie , x « 64 .domuf 64 ledica 8c di/ camuf quod leCtca ualet unam» Domus uero quinque uncias 84 fic domus erit dimidia: ledlica uero decima pars unciarum , iduare quinquies fumes* da eledlica ut f t equalifcum domo»Q_uinque igitur ledlice ad equant domti 64 boc padlo res menfurari dicuntur nummo. Nummuf autem exfuppoii tiorie uenit in ufum 64 ex inflituto » Nam fi nummuf non baberet talem meu furam non effet inufu»At eam babet quam inpomt iibi ratio 64 cxperien / tia bominumtfi uero non babet i tollitur, Dicit poft bcc pbilofopbus quod ante inuentionem nummi erat permutatio rerum 64 indigentia menfurabat res 64 precium mutabatur ut requirebat indigentia ut quinque lecticas pro domo permutaffent quia menfurafient laborei domuf cum lectica 8c f.c ui diffent quod ualebat quinque« Vnde nulla differentia fi permutentur quin / que leclice an pretium quinque le&icarunuEx quibuf patet quid l,t iuilutn & in imlum & ex boc t qiit t apparebit quid fe iuftitia & iniuftitia* Jp. Fx fuppolitione»quia non fit a natura; fed ex lege & inftituto hominum* S* Sit domuf* Gftendit quo mocta cum nummus intercedit f«c menfuratio & imponit'" pretio utpmutatio fiat Notandu q3 i ater rei permutandaf cadit nilm^ex inftitutione hominum. Sed res que fat diuerfo^ gcneu&ronii no unr mefurari pofie expte natureiqa mefura debet ee degenere eo^tque mefura^iut qtitas cotinua mefurat5 qti r tatc continua no d> fercta « Nam fi res per menfuram debent menfurari ✓ ha bere debent illam menfura que fit pars illaru reru« Q_uare numus ipfe medi us cadit inter res menfurandas propter indigentiam : quia iponitur pretium alteri rei & fic etiam alteri & in numo& pretio conueniunt&boc padlo es in ftituto eft numus quoda‘mo menfura* &. His aiit hoc padlo determinatis8* Hec.eft quarta pars huius capituli: inqua pbus pofteaq in fuperioribuf decla nuit quo iufta e mediutnuc ondit quo iuftitia que eft habituf fit mediocritaf uel mediibEt primo oftendit quo pado opatio iuftitie fit mediu {deinde quo pado ipfa'iuftitia fit medium preterea qualifhabit? e iuftitia pcftea qualis habituf eft in iuftitia poftremo epilogat fupradida. Frobat igitur in primis hoc paclo«Pi? habere 5c min? habere e agere & pati «uria* At iufte agere e me diu inter pl us habere & minuf ergo agere iufta e mediu iter agere iniuriam & pati* maior nota ex antedidis cum inquit fupra« Q_ui eni plus fibi tribuit q alteri iniuriam facit.minor patet de fe ergo & cetera* ff, Atq; iuftitia non eodem modo * declarat nuc pbus quomodo iuftitia eft medium * no * n * eft taedium eo pado quo didum eft in aliifuirtutibuf i Nam in aliifuirtus erat media inter, duo uitia oppofita/que furit habitus Iuftitia uero eft ipfius medii fcilicet iufti quod eft inter pluf&minuf & fic eft inmedio duorum extremoru quom alterum eft plufalteru minuf« Natandum quod iuftitie opponit5 unu tantum uitium* f ,i iuftitia I que fubit uicem duorum no uitiorum uel uitio ru habituuifed extremo^tquojd alte^ e uitiu«f«pluf babere&itelligo plufha here no folupluf de bonif fed etiam cum habetur minuf de malif&fic igitur pluf habere erit in uitio * alterum uero minime ideft ipfum minuf habere * Ratio eft aut cur unum tantum uitium * f * iniuftitia opponitur iuftitie & ip fa non eft media inter duo uitia t quia aliarum uirtutum extrema ut puta au dacia & timiditas diuerfif operationibus comittuntur & contrariif, Vftica autem operatione inpofiibile eft agere audaciam & timiditatem que funt ex cellus & defeduf fortitudinif; que duo funt uitia & differunt inter fere & ratione«In iuftitia uero una & eadem ref conficit unica epatione pluf & mi nus ideft excefium Scdefedlum J qui funt ide re differunt tartu ratibe, Nam qui aufert 6c pluf habet & al icui aufert ( funt eni ifta relatiua) cui uero aufertur tni.n? bet*Itaque una&eade ablatio facit plufbabere eu qui aufert &mii$ eu cui aufertur* & fic iiuftitia unum re cbficit utrum queextremum:que extrema Eft: enim feruus pars domini boc pado ut inftrumentum quoddam animatum ut ait pbilcfopbus in libro politicorum! necet inter patrem St filium nec mter uirum & uxorem eft ea equalitas / & fi aliquo modo effe uideatur ut inter eos cadat iuftitia aut in iuftitia talis fed per fimilitudine quandami’* In quibus autem iniuftitia «i.in quibus eft habitus miuftitie in lilis iemper cum ini unantur eft iniuria! ied i qui bus eft ini uria* f.quando iniuriantur non in omnibus r.ecceflario eft habitus iniu flitie quia poteft fieri iniuria etiam ab aliquo qui non habet habitum/ fed ob ah quam animi perturbatione ut fupra didurn eft! Id Id circo non finimus *Ex fu praLdis pbilo.opbus infert tria ob orta.i.tria correlaria* Frimu efl quod cum inter liberos fit iutdum illud ciuile: ftatim fequitur quod non finunt aliquem ef fe tyrannum fit hominem dominari pro luo arbitrio quia de commodis fibi tri bueet fit minus de incommodis i fed rationem fic legem dominari uolunt/qd pollicetur magidratus fit princeps quicuftodesiudi funt & effe debent * Q_d fnudi funt cuftodes; fit etiam equ, cuftodes erunt«Eft emm proprium mun? magiftratus ut inquit Cicero inteliigere fe gerere perfona ciuitatis debereq; eiu( dignitatem fit decus fubftinere! feruare leges/iura deferibereea fidei fue com miffa meminiffe fit *c* Notandum quod intereft inter hominem & benum bo minem * Homo enim eft inperfedus 3c perficitur per uirtutes fit cum eftper fedus tunc eft uere bomo.fit etiam non nunquam ut homines aliqui furripiant magiftratus fit cum fint improbi fit imperfedi euadant tyranni ideo non fini/ mus hominem dominari fedrationem*i«bominem uere habentem rationem *u utent i illa 8t uiuentem fecundiiiiiim.Eft«n«animata ro uerus homo St ftudio fusi*«Atq; quia nihil.Hcc eft fecunda fententia.^orta exfupradidis.i* fecundum correlarifwftquod princeps fit magiftratus fitiuftus gubernator non cenfet fibi plus quam ceteris tribuendum* Oportet enim ipfum de fe effe iuftum propor tione iermta ut non fibi plus tribuat nifi fecundum fimilitudinem rationu geo metricam undefic alteri laborat. Q uare bened dium eft quod magiftratus uiru oftendit cum ad alium fit iuftitia &. ad bonum alienum atqj commune ut antea patuit, Notandum quodprincipis Scmagiftratus offitium e utrem.p» gubcr net:ficut gubernator naui ita ut omnes fint falui/qui i illa funt. At gubernator boc face^ non poteft nifi babeat gubernandi artem * Sic princeps per uirtutem que ein ipfo gubernat omnes Si utitur uirtutibus ad alium 5c ad commune bo nam quod indicat maximam perfecftionem» unde ufus ad alium non folum e bu ius iuftitie que e pars uirtutist £ed etiam totius uirtutisiquam ea raticnequee ad alium Si commune bonum legitimum iuftitiam diximus.Vnde 8c difficilli ma uirtus 6i ideo preclaoffima dicitur effe iuftitia cum operari ad alios & equa litate feruare difficile fit atqj ideo ualde preciarum«Difficile eft inquit Cicero cum preftare omnibus cupiens feruare ecuitatem t que e iuftitie maxime pro pria x Ex quo fit neque difceptatione uinci fe nec ullo publico ac legitimo iure patiantur exiftuntqj in rc.px plerunq? largitores & fadiofi ut opes quam rnaxi mas confequantur Si fint uipotius fuperiores: quam iuftitia pares: Sed quo di ficilius: boc preclarius « Hec mde offitiis .i*. Merces ergo quedam * Tertiu e correlarium.f.quod debetur premiu iuffo bene gubernanti rem «p*f. honos St gloria» poffquam enim adeptus eft uirtutes & confert fe adre.p. & ir.c pi,t ope rari ad alios fecundum babitum uirtutum quem infe babet : tunc debetur ei a ciuibus Sc are«p/ honos & gloria i fed ii qui talibus bonoribus nonquiefciit cum. nullum ciues babeant premiu maius quod dare poffmt euadent tyrani quo ad per eos feri poterit * /« Herile autem «Hec eft tertia pars buius capituli in qua determinat deiuftoquod per fimilitudinem dicitur &:e triplex «f inter pa trem 5cfilium/dominum &. ieruum uirum St uxorem» gedboc ultimtiap pellat pbilorophus rei familiaris iuftum. Verum fi pater familias referatur ad filium & ad ieruum Si uxorem : quia idem potefteffe pater dominus Stuir omnia illa poterunt dici rei familiaris iufta» Verum de illo ultimo quod appel latrei familiaris iuftum dicit pbiloropbus quod babet maiorem fimiiitudinem. cum ciuili: licet non iit idem» At paternum & herile habent etiam aliquam fi/ militudmem fed tamen funt idem» Quod autem inter bos non fit tale iuftum probatur in quibus non eft iniuftitia in illif non e iufttT ciuile.At inter dominu 6i feruum patrem Si filium non eft proprie iniuftitiajergo non erit iuftum ciui le,patet ratiotnuilius e iiuria ad fe ipfum nec ad fua (ed feruus e aliquid demi/ nidum poffidetur Si filius aliqui J patris jquarc non erit inter bos uuftitia quia nemo f bi miuriam facit nec fuis * At feruus eftpoffeffio animata domini: ftliuf uero e aliquid patris, item inter uirum Si uxorem non e equalitas nec ergo in iuftitia proprie didla Verum tamen ubi eft maior equalitas ibi maior fimilitu do iufti ciuilis St cum uir Si uxor fint magis equales! qua pater 6i filius aut do/ minus Si feruus ideo dicit pbilofopbufquod iuftum inter uirum et uxorem qd appellat familiare eft magiffimile ciuili iufto quam iliorum iufta: non tamen eft if dequo lopaimur.Notandum quod inter eof uidetur effe iuftu ciuilt; inter 4- quos ert equalitas ukilTim imperandi atq; parendi«Tn re,p,enim ncn remper funt tidem imperantes^fed eft uicifikudo quedam cum equalitate ut ali» nunc pareant nunc imperent fecundum leges! Sed dominus femper imperat feruis t inter uirti et uxorem etiam nd e proprie equabtas et fi maior effe uidea/ quam Jnter patrem et filium et berum et feruum, Nam ut uir e paterfamilias l c illa mater familias et una cu uiro rem familiarem gubernare uidetur, Na uir extra uxor ea que funt domi curare debet et ccnferuare.Q uare uider tur ob becbabe/ re quandam equa!itate: Attame funt iequales quia uir non fubit uicem matriffa milias nec ilia econtra uiri offitium inquantum e uxor pretereafi que legef £ut uir imponit eas uxori; fic igiturpatet quodnon proprie e inter uirum ct uxore ciuile iurtuei * Jp,Guile autem luftum diuiditur «Hoc e fecundum capitulum buius tradatus! inquopbilofopbus diftirdoiurto ciuili a paterno i herili & uxorio {nuncillud refummit & diuiait in fuas partes.Hcc autem capitulum in daas partes diuiditur que fuis locis patebunt, In prima igitur parte pbilcho pbus affert diui ionem iufti ciuilis dicendo quod quoddam elb naturale j quoda legitima,naturali tribuit duas conditiones ; una ex parte fui cffedus.f, qud ba bet ubiqs eandem uim .i.idem efficit apud omnes gentes, Alia fumiturexpar te ciufe fue; quia non eft ex noftra inRitutione ex eo quod uidetur aut ncn uide tur nobist fed confiRit quodamodo exparte nature. Notandum quod non uide tureffe difcrepantia interpbilofcpbum & iunfconfultos indeclarationeiufti na tur ilis quam uis pbilofopbus iuftum diuidat/ iili uis & melius pbilofopbus i quia iuRum ert uniuerfale; ius part.culare cum aplicaturparticulari rei, Coriue niunt autem m declaratione rei boc pado quia lurif periti dmidunt ius bifaria primo, f,in naturale & iul gentium & naturale ert apud illos ccniundio maris & femine. & procreatio & educatio liberorum 'Ius autem gentium appellant quo i eil: apud omnes gentes ; fcut ert pada feruarejlcgatos tutos efie & f mi lia . Pbilo 'opbus uero ifta duo appellat naturalia quia f.cut nos non uidemur cf fe caura effedrix nortra inftitutione iufti quod natura conrtat; fmiliter nec eiuf q3e ubiq? gentiu»Na duplex ur ee natura sbo'euna quacouenit cu ceteris aiali b9 alia qua couenit tatu cd ceteris boibus. Na b5 procreat ficut alia aialia & eau catprocreata &bec competunt homini exparte nature communis cum aliis ani malibus, Cum uero bibe ac’ aliam naturam qua differt ab aliis animalibus i communicat tamen cum omnibus aliis hominibus i iura que inde nafcuntur ab illis dicuntur iura gentium ' ficut legatos tutos effe & ut Cicero inquit non ,p bibere aquam pro fuentem I pati ab igne ignem capere fiquisuelit confilium dei iberanti dare que funt utiba iis que accipi unt; dantinon molerta; Sic igitur ifta duo iura uno noie copleditur pbilofopbus iuftu naturale appellans » ideo i re no uidetur difcrepare a mrilpitis, NotacJii qdpreter ifta duo Ln/ que pl fs nomine naturalis comprehendit & item legitimum funt apud eum tu!h tiuu lia' Quia feruantur in ciuicatibus & comuni uiteiocietate.uerum inteiligendu ulterius quod ficut fit in fpeculatiuis quantum ad hoc propofitum fpedat: ita etiam in adimf1 fed in fpeculatiuifquedam funt ut prirtcipia/qued.n, tx prin' cipnf procedentia»i»conciufionef:Sic in adiuifquedam funttanquam principia quedam ab illifprofluentia,At in fpeculatiuifprincipia quedam funt per fe no ta 8c ftatim cogniti fterminii percipiuntur lumie inttlledui agenti' fine tilo difcurfu ut de quolibet affirmatio & negatio & de nullo iftorum ambo aut cu difcurfu imperceptibili.utfi abequalibus equaliademal ea que remanent funt equalia 6c omne totum eftmaiuliua parte 6c fimiliaquefumunturinfcicntiif tanquam per te nota & non probantur fed ex illifpofitil tanquam per le notifet ui illorum procedimuf deinde ad probandaf concluficnef ut late ofttndit pbus in libro poftcriorum .eodem pado in adiuif funt queda iura naturalia nebis no ta ex natura communi cum ceterif animalibuf et ex natura propria cuiulq, l ois que non uidentur fieri noftra inftitutione Sed ex illif tanquam exprincipiifiura duitatum & legitima tanquam concluficnef in fpeculatiuif pdire prcf.uere que uidentur ✓ Duplex enim ponitur mtellediua ujf. Nam (peculari et agere non efteiufdem uirtutif atq; potetie.exquo coadi funt pbilofcpbi ponere duaf uiref intellediuaf.f.fpecuiatiuam et adiua. Verum ut in mteiledu Cpeculati uq funt ea principia que diximufquafi in nata ita m inteiledu adiuo ur entur collocari principia uteifex ipfa natura fme ulla probatione intelledufaPentiri uideatur ,Vt fiant iila> c rintium a reda ratione {Verum naturalia iura funt eadem apud om nes getes fine mentis & ei r atione qua homines ! ficut dicimus effe quedam fimpliciter 3e denatudfui fana /quetamen alicui tion funt fana.f.egroto & item, dulci* 'et !) Jiufnodi l fed ut clarius ordo intelLigat* talis uidetur effe procellus«Sutrio nulli dicit pbilofopbus qui putant omnia iufta effe legitima non autem cfie ali qui naturaliaiufta & afiignantbanc rationem quod uident ca que funt naturalia nen m ut iri & ubicp babere eandem uim ficut ignis bic & apud perfas tlufta nero mut iri & efie diuerfa « Nos autem dicimus primum qud hoc non eft fim pliciter uerum quod omne naturale' &. uf capituli in qua pofleaquam fupra inuelligauit quid fit iniuria &c docuit quando aliquid iuflum uel iniuflum agitur non inuito / fed fponte t nunc in quirit et declarat que na fint ille iniurie ex quibus proprie aliquis dicatur in /■ iuftus i quia pluribus modis fponte agitur 6c m boc confiflit foiutio dubitato nis mote in primo capitulo buiuf fecundi tradlatus «Affert autem primo diui fionem utilem ad ea que didlurus efl dicendo quod eorum que fiunt a nobis fponte / alia fiunt cum eledlione t alia fme cledlione unde non ualet boc efl fa dium fponte ergo cum elediione x fed bene econtra i boc e fadlu cum eledlio ne ergo fpote cu fponte agere fit magif uniueriale«Na fponte agere competit etiam brutis ut in tertio uidimuf agere uero cum eledhone foium compe/ tit habentibus uoluntatem 6c rationem « Q_uare ubicunque efl elec * tio ibi uoluntaf & ubicumque uoluntaf ibi principium fponte agedi t fed non econtra ut antea patuit « J?». Cum igitur lefo fit * Affert pbilofopbufdiuifionemquandamlefionuti que fiunt ina&ibuf bumanif / que efl triplex« Vna que ft ab inuito t alia que fit afponte agente i tertia que fit ab eligente; fd per banc diuifione oflendit quod’ ahquif per accidenf agat operationeminiulboi non omen erit iuftaf» Nam ille qui agit inuituf ea ra t oe nec iufB5 diced? c nec uuftuf^Sed fieri potefl ut quifagat rem iniuftam in uitufergo iiietiou erit iniufiuf* Affert pofl hec diflindicnem pbiiofophus eorum, que Sunt a nebifinuitif ponendo duplicem gradum« Nam quedam fi unt ultra rationem opinionem & talia non dicuntur peccata fed infortuna te lefiongfj quedam uero non extra rationem peccantur &bec dicuntur quide peccata cum principium agendi Z' potentia fit in auctore peccati: non tamen dicuntur iacli cum uitio ut patet intextu pbilofopbi i fed ut meliufinteliiga tur eius ordo procedendi * Arifloteles cum uelit declarare quis fit uir iuflus & iiuftus primo iqrit qf fit iiuftus«boc congnito acontrario cognofcetur iuflus. Sed cum iniuflus fit qui facit iniuriam fecundum quendam modum nocendi ridendum eft quot modis noceri potefl ut aliif fepof tis relinquatur, is nocen di modus fecundum quem fiat iniuria i ex qua proprie dicatur midfltus & ideo attulit fuperiorem diflictionem quam declarare incepit & nunc fequetur £ * At quando fciens * Prima & fuperior lefo nen eft inmria licet lit m ni fla adioj nunc uero oflendtt fieri pofle iniuriam non tamen ille erit iniuflus* Vnde non fequitur hic egit in iuriam ergo eft iniuflus etiam fi fponte egerit quia requiritur ut agat cum eledione & deliberatione precedenti jquod fiquis per iram uel aliam buiufmodi teferic perturbationem iniuriam quidem face re poterit tnon tamen flati m fequitur quod fitbomo iniuflus. Notandum qd pbilofopb1?dicit perturbationes atque affedus qui neceUario uel natura bomi mbus infunt neceflario inefle dicuntur talia ut fames / fitis & buiufmodi: nat tura uero ut timorem iram &fimilia. Nam fiquis propter famem intollera bilem agat aliquid iniuflum dicetur fecifie iniuriam non tame appellabitur a iuflus* Idem dicetur de ira metumifericordia&fimilibuf quarum perrn' batipnum aliqua motuf fiquis agat aliquid non babet tempuf deliberandi iqa fi haberet fortaffe non egiflet talem iniuriam i ex quibuf patet quod aliquis a gere iniuriam potefl fponte & fciens tamen non erit iniuflus quia non uidea tur nocere ob prauitatem ut inquit pbilofopbuf Sed cum. quifpiam nocet Hac i parte pbilofopbufoflendit quando aliquif& perquam iniuriam fa&am. dicitur iniufiuf & oflendit boc pado «If qui agit iniuriam per principium coniundum caufe iniuftitie efl iniufiuf. At if qui agit iniuriam cum eledione & deliberatione antecedenti efl buiufmodi ergo tal if erit iniufiuf» Ex bif fo luta efl dubitatio fuperiuf allata, f« quenam fint ille miurie ex quibuf ali quif dicatur iniufiuf '' quam pbilofopbuf in. bunc locum diftuliffe uidetur pro pter multafdubitationefde iure & iniuria que intercedebant i quaf foluere o portui t & multaf diflindionef afferre declarando de quo iullo intendat f nide licet de ciuili & quomodo diuidatur innaturale & legitimum. & quomodo fe babet tanquam uniuerfale ad fingula & reliqua / quibuf folurif & declaratif xjenit per difticdicnef pulcerrimaf ad declarandum & toluendum ob quafin iuriaf quis dicatur iiuftuf nam non c6 ea que fiunt ab inuitif nec ob ea que fut fponte fine eledbone ifed tantum ob eas miur.af que funt ab aliquo e.eciione & deliberatione precedenti, y» Quapropter grette ea que proficiicuntur» Hec eft tertia parf buiuf capituli i qua philoiopbuf allati i iupenoribuf fenten ti f «f, quod if qm leJit fine eiedtio&e fcens anqua perturbatione compuliuf iniuriam quideo* facit non tamen proprie efl imuftuft fed ille tantum qui ob prauitatem & cum elecftione nocet eft dieenduf iniuftufnunc bec deciarat & probit: & primo refumendo illum qui icienf fine eleclione operatur &*edit aliqua peiturbatione uebementi permctuf^ offendit quibufdam ratombuf qd tabi no e Jpprie i iuftuf quia fue in iurie non habentur quafi fu ut mcomertiifcum negatur depolitum uel aliquid tale ubi necefle ell a.terum duorum effe improbum nifi fiat obliuione , Sed lii inter quof facia eft iniuna per iram cum coftueniant de re fuCla difceptant de iure « Quare no i pot.ft effe ibi occulta fraufeo paClo * quo efle poteft in comertnf ubi le^ deufdeciperepoteftfcienfx puta negando depofitum. Nam taiif deepienf no ignorat«f»fe facere uel fecifie miuria .fed i ira ille q paff? e i iuria putat fe accipe i juria.ille uo q 'edit putat no iferre i iuriafed gturbat? ira exiftnpat fe iure o^endere uel iniuriam non afferre. Verum iniuriam quidem facit non ta men eft dicendus iniuftuf. J . Quod fi quifpiam < Ceciarat nuncpbdcfo» pbuf quod quando f t iniuria cum uitio&cum ledenfledit cum eleClioneeft jniuftus t nam qui ledit eo principio qud ad uitrum pertinet eft dieenduf iniu ftuf* fedqui led.t cum eleclione eftbuiufmodi ergo talif dicetur iiuftuf &iu ftuf econtra qui fac t iuf eoprincipio quod pertinet ad u rtutem & cum eledi ©ne iuf facit» . Similitudine rationum «innuit iuftitiam diftributioam* ST * Equalitatem, Innuit iuftitiam comutatiuam & corrediuam comeitic rum » Ev bif poteft concludi quod iniuftuf eft qui fcienf iniuriam fac t & cum ele&jone ac deliberatione precedenti«Iuftuf ucro econtra* Nam omnia que dida funt de miufto & iniuria competunt iufto contrario modo L. $ * Forum autem «Hec eft quarta parf buiuf capituli inqua pbilofopbufdiftmgukea que fieri uidentur a nobif inuitif& eorum dicit aliqua efle uenia digna / ali ^ua non «Sed notandam quod pbilofopbuf fummit bic inultum fieri largo modo id quod uere non eft proprie tale; fed idquod fita nobis ob perturbationem aliquam neceflariam uel naturalem que'antea attulit: & tamen ilia fiunt ano bis fponte cum principium agendi uel non agendi fit in nobif « Sed fummit pbilofopbuf largo modo fieri ab inuitifquia non fiunt cum eledione , horum igitur dicit pbilofopbuf aliqua funt uenia digna ✓ aliqua non, Nam ea funt i. gnofcenda non que facimuf ignorantef tantum' & « n x talia non effent digna uenia/ fed que ignorantes facimufper ignorationem * Notandum quod igno rantem agere ut in* iii «percepimuf uult pbilofopbuf qui ignorat in uniuerfa Iii per ignorantiam uero illum qur jagendo-ignorat in particulari aliquam cir cuftitia « Exeplu primi ut fiqs'ignoraret ee adultenu turpejexeplii fecudi ut fiqs ignoret bac ee uxore uicim exiftimaf & credes fine dubio ee fua « Quare prim? ignoraf tanta inuniuerfali non efl excufanduf« Sed ignorans & non fo' lum ignorant tantumfed per igriorantionem in particulari circunftantia abe rrans dignul' uidetur uenia fi fimul f. t ignoras & pignoratioe agat «ite fiqs u gnoras agit ob perturbationem aut neceffariam aut humanam uidetur uenia dignuf i ut fiquifegerit ob famem t quia talifefi: ignoranf inuniuerfali & com pellitur ab affedu necefiario* Nam (i compulfuf uerincitatuf ob uoiuptatem non ob famem egerit iniuriam non eft dignuf uenia xIdeo addidit perturba tione non bumana & cetera ut apparet intexturbic uidetf5 effe duob? modifue n;a digna aut cum errat Sc agit perignoratiam fiue fit ignoras iuniuerfaliifiue no dii mo agat pignoratia ipticulari ignorando aliquam circumftatiam aut cu ignoranf inuniuerfali & fciens in particulari agit aliqua naturali neceffita te compulfus ut fame’» Sed fi ignorans in uniuerfali ledatSc noceat nulla nece fiitate compulfus riec excufatione nec uenia dignus efie uidetur * JF* Ambi' get autem quifpiam«Hoc efl: quartum capitulum huius fecundi tradatus in quo mouet plures dubitationef que oriri uidebantur ex ante diclis & eas fol uit * Diuiditur autem boc capitulum in quatuor partes xlnprima mouet tres dubitationes &ibi includitur una alia & fic uidentur effe quatuor &eaf fol uit &ex illis oriuntur due alie dubitationes quas etia foluit poftea ifecunda par te * In tertia affert tres opiniones de facilitate iufli St eas reprobat x In quar ta oflendit inquibus bonis dperfonis fit iuflum Stinquibus non fit x Inpri ®a igitur parte format talem dubitationem t utrum re uera fua fponte quis patiatur iniuriam xDeinde boc pado utrum omnes patiantur iniuriam inulti an quidam inuiti quidam fponte uel uolentcs ut inquit« Notandum qtlod pbi lofopbus congrue mouet banc dubitationem i quia dixit ante quod is facit m mnam qui fponte agit iniuflum & fi agit fine eledione non efl: iniuflus/ fi eli 8et)S ^iesftus xexquo uidetur qud omnis qui patitur iniuriam iponte patria tur i ficut agens fponte agit K econtra etiam uidetur quod ficut agere i ni una eft fpwfrfc psf* *«W09. tai hxn&tfe&s: vm fetmta* Cogitur etiam mouere ta^m queftipnem ex lententia Euripidis qui inducit Bdlorofontem fe hoc poclo ecciifantem de matriadtc quod uoleni uolentem £ut nolete nolel occidi ac f; mattruoluiilet uc ibi feret iiuria&bac fetetia n5 or ,pbare pbukideo dixit abfurde eunpidediceret Ni pot bene couemre uolef nolentem aut nolem nolentem i Eunpidcf uero contrario modo eam attuiit i Idep tuouet queftionem pbiiofopbuf : JP.Eodem profccio modo i Affert aha dubitatione ex oppoiito; Nam, f.cut dubitamuf utrii ois qui patitur imura fponte patiatur: iic de iif qui patiuntur iuf utrum omntf muiti an uoientef patiantur iuf J quidam fponte : quidam inuiti 6c boc tft cerem« bunt igitur duo paria oppofitionum « f. miuriam agere: miuriam pati i rui agere ce iuf pati & uidetur confentaneum quod eodem modo ifta opponant" ut fi aiteruua fponte agatur & aiterum quoque i & hmiliter fi pati miuriam tat fponte i eodem modo iuf pati ipcte fiat ita ut eodem pidio formetur qudtso • ac patiendo iuf (icutde patiendo intunam / &djcit pin ofopbuf quod uidetur abfurdum dicere quod omnef fponte patiantur iuf * Nam jufeft uei' emenda datio iturie uel equa retributio. [ile igit’’ cui dat5 & reddit fpote uidefpatn d le uo cui aufert no fpote pati ipfu iui nec ii],e fundit,q mittit5 ad fuppiitm, Quare quid afponte t quida inuitufpatitur iuf &: bec uidetur uera determina pio buiui queftionil de patiendo iuf« X»Eri uerp de bcc t Affert aiia dubitati onempbilqfopbuf que oritur ex didlif &e3m foluit i Dubitatur tniin utrum pmmi qui patitur ituuftu patiatur iniuria ita ut idem fit miuftum pati & mna riaaa pati t Quatuor igitur funt oppofitiouef: f.luftumagere jiuftum pati IiUJifluufi agere i mstsftum pati Iui agere iuf pati fmuriam agere iniuriam pa - ti * Soluit aiitem pbilofopbufper diftinftionem iniufti 5 uum &: affert cxemplum glauci 5 quem Homerus inducit «cegnouifle ibelio Diomede bofpitepatcr/iu uoluiffeq; fecum ‘pugnare & inuicem arma ptrmu tafie glaucii dedifie arma aurea & accepifie ferrea et per Hoc uidttur fduere fe cundu argumentu I quia dat fua {ponte ergo non patitur iniurw.oportet» n« ut fit qui agat imum, Sua autem donans non patitur iniuria; quia in pote* flate eius eff fua donare {fed miuriam pati non efl inpoteftate eius qui pati tur« Concluditur ergo quod nemo uolens iniuriam patitur« f « Iniuper er iis que propefumvusSecunda efl pare capituli ubi ex iupra didifduo cktermi nanda reflabant* f« Vtrum iniuriam faciat if qui diflribuit an qui accipit ut tra dignitate » Na exeo qd de giauco diximus qd qui fua donat non patitur I luria illa queflio oriri uidttur indiflribuendo utru faciat iniuria an qui pluftri Huit; au qui pl uf accipit - Secunda queflio efl utrum fibi ipfi quif iniuriam fa ciat qua mouit funenuffleifme buiuf libr< ea latiuf foluet« & « ficeiii fi fit id* Arguit nunc profecuda queflione augedo ipfa fledicedo quod q fibi minuf tri buit q dignitai poflulet uidetur fibi iniuna facere & hoc uidetur pendere a pn mi dubitatioe.Na fiqfdiflribuat fibi fle alteri fle fibi tribuat min? q fua digni taf exigat tue ur euenire ut aliqf fibi ipfi faciat iniuria & tamen modcfli Horni nef Hoc obferuare uidetur, Quomodo ergo fe ref bebit i Na Hcc ro uidetur cofirmare dubitatone noflri. f, an quif fibi ipfi iniuria afferat» St Friuf e di diu. fe dubitando no tamen foluedo* Jt At eni nec idipfii « Affert pbiis duaf foiutioes primaeqdilii tnin? fibi tribuutpeciiniarii uel buiufmoi bonoru que dicuf fortune plus tame fibi tribuit glorie Sc boneflatis. Quare no e illd itel tigendu fimpliciter qd fibi minuf tribuant:qa de aliquibus minufde aliquib? plus «Aliam folutione affert p diffinitione agendi iniuriam quia agere imria e fponte fua facere alicui rem iniuftam preter uolutate eius cui affertur» Soi uitur igitur ea dubitatio quia cu fpote fua fibi minus tribuat patet quod no fa cit fibi iniuriam {quia non patit* ipfe iniuriam cu non fit preter eius uolutate « Notadii quo f illi qui plus tribuut aliis qfibi faciiit propter boneflate ne eide antcir caufa fui ejffe in magiflratibus conftituti tame fibi ipfis non faciiit iniu riam duabuf rationibus {primo quia faciiit id propter boneflate fl£ gloriam { quib1? adequat* illud minuf quod fibi tribuut • Secundario cu fponte fibi fum' at iliud minuf efl quedam lefio 8t quoddam detrimentu uoluntariu > non au tem iniuria quia fit fponte fua» Quare non fibi ipfi faciet iniuriam ut appare bit infequentibufiatiuf. J^At qui etiam patet« Soluit primam dubitatione pbtis uter faciat iniuriam an qui pluf diflribuit an qui plufbabet preter di fed loquendo cd bac additide quadocuq? uofum? patet qd no (eg fc ut quado & quoties uelim? agam?&cu facilitate« No eri facite i habitu acqrere preferti bituuirtutis «jT.Pari quoq; motSecuda opinio eoru q'4l dicebant quod facile eft cognofcere ref iuftas & in iufttas &exboc argue ✓ bant facile efie iuftaf operationes exercere i hoc pacto»Id quod facile percipi tur facile poteft fieri ;Sed res iuPre facile percipiuntur ergo tacile pofiunt fieri Arationem probabant exeo quod iufta docentur alegibus & luris periris quo yum dicta perdpere non eft difficile nec magna fapientia Scexcofequenti non effe rem magnam nec difficilem- iuftas operator.es. producere « Kcc autem refeUUtpbiiofopbuf dicendo quod licet facile fit percipere iufta quia facile percipiuntur legef ooprecepti iurifconfultorutu ttamen ilia que dtcun tur m silif locif funt iufta non per fe ✓ fed per accidenf i non enim, iuftum in feripso eft per fe iuftum i fed quod refpicit uoluntatem Stprinapium fponte agendi« Quare & fi facile f.t percipere iuftum ut feriptum tamen non eft fa 'eile id agere 1 Sc eo modo fient feri debent infla ideft fecundum illaf condi tionef que requiruntur ad iuftaf operationef i fed eft difflciiiuf ✓ quam fcire ea que funt fana inmedicina * Accomodat.cnim hanc dubitationem ad medi cinam {inqua non eft difficile fcire ea que funt fana t fed uti- ipfif ut oportet ad faciendam fanitatem i tanta eft difftcultaf / quanta eft med.cum euadere. Facile qft enim fcire quod elleborum purgat calem bumoremitamen uti- illo ut oportet & quando oportet ad fanitatem faciendam ual de diffla /■ le j facile eft ergo cognofcere ref iuflaf materialiter« fed uti illi f n t oportet j & quando Sc quomodo difficile« Jr*«Certo modo * f «per ele&iottem-& fer/ aatii conditionibuf que requiruntur aduirtutem Sc quaf preferibit redla ratio jr-A tque ob id ipfum ii Affert tertiam fentei tiam qttarundam dicentium. ■ftpa mi iufiufto q miufto facile efie iniunam facere alsi^oec mimrfad-eu per ✓ tmere» Nam dicunt effe in noftra poteftate efie iuftum uet imuftum * Cum igitur ifb fmt pofita in noftra poteftate inquiunt facilia facftu funt i ergo ui / detur quod iuftus cum uult facere poteft imufta J quia ipfe fcit iufla Sc in m fta'cu fcientia fit contrariorum hoc pa&el - riii mn mtpn eo ut ? iuitus fciat mfta& ratio eft quia perredhim cognofcimus. obliquum i non autem econtra quia rectum dl liudex fui & obliqui i tiO.ii autem, econtra ergo iuitus (det iufta & in iufta « Que cum sta fiht patet quod iuftus poceft facere tef iniuftaf meliuf quam iniuftufquia sneiiufillacognofcie St probant bcc exemplif ut uitiando uxorem alienam uel pulfmdo & fmiUbuf ut patet in textu * Hoc refellit pbilofophuf&dicit quod iuftuf non pcteft agere ref iniuftaf 6c quod hoc efl iupoflibile i quia iniu fle uel timide agere J non efl bec facere »ifi materialiter & per accidenf« Sed sniufte uel timide agere fic fe habentem. i * fic et hoc pado difpofitu et habe tem iniullitiam uel timiditatem ad quod requiritur ut habet eledionem*Iu (Ius uero non habet eledionem iniufle agendi i ergo non aget iniufte nifi g accidenf et quafi materialiter i ftcut dare potionem non efl mede / ri nif materialiter« Sic ergo uitiare u&orem cuiufpiam efl iniuflum materia liter v Quod fi fiat ab babente iniuflitiam erit et ini uria t fi licet fi agatur ab habente talem difpofitionem ut fit« Sed iuftuf non habet talem difpofitia/ nem nec iniuflttiam ergo non aget i fla ut imuriam ut fi habeat rem cum uxo re uicini per ignorantiam exiffimanf efiefuam « J* ob id ipfutn , fiiicetquia putant facile effe fcit e lufla et in fulta et ideo facile efie tuaaere iuftofet iniuf tofeu uolumuf .jp.ficfe habentem j uel fronte agentem uel cum electione &babitu«Hie igitur loqui uidet9 philofcphufdeiniuria que fit cum electione V .flufta aut i iifiHec efl quarta parfbui9 capituli in qua oftendit inquibufbo nif dici debeant effe iufta dequib? loquutufeft&ad quofpertineat ifta. iuftieia tam difbibUtiua/quam comutatiuadc dicit quod bec iufta funt inbiifquifiunt participef bono^fipliciter & qa fiplicit bona multifariadicunturt ideo addit ec explanat de quibuf bonifloquatur Nam proprie umpliciter bona funt bff na animi ut uirtutef i diuitie uero dicuntur fimpliciter bona t quia funt fem per bona apud probum hominem et fane mentifet ideo dicunt bona fimplicr ter quia uir bonuf femper utitur recte diuitiif etbonoribuf et aliif generi felttf dem* Verum declarat dequibuf bonif loquatur cum dicit habent autem exupe ratione & defe liuf quodam iudo : non tamen ob boceft genere diuerfem a iufto» Multa.n* funt quorum alterum efl perfedlius altero ✓ & tamen idem funt genere« Vt equuf & bomo idem funt in genere animalif * V trunque enim eft animal 8c tamen bomo ell longe perfediuf ✓ quam equus,AfTert deinde rationem dubi tationift que ex eo uidetur emergere t quia bonum 6- equvm ell iuftum quod dam non id quod emanat a lege t fed ab emendatione lcgif Qc itiri flegitimi /■ ideo aliquo modo efl iullum quod fub ordinari mdetur ad -naturale ialiquo mo 00 non efl iullum quia non efl legitimum fed emendati uum eiuf* Q uare cu utraque fmtftudiofat preftabiliufell bonum &equa I probati r. Cmfte emen datiuum St emendatio efl melior eo quod emendatur & corrigitur» Atbo' tfi& equu efl buiufmodi refpetflu iulli legitimi ergo e melius iullo legitimo non tamen ell melius Omni iufto ut infra patebit ideo dicit, J?, aliquo iu ✓ flo« & cetera * funt idem non tamen femplieifer i fed aliquo modo» Notan dum quod preter iuftitiam ell bonitaf&equitaf quidam babituf etiam perfec tiuuf animi nollri & cum non tranfeat Iimitef iulli t tamen eft perfecbor ali quo iufto ut inferiuf latiufapparebit, JP «Atque caufa buiufeft« Afiignat ca ufam cur bonum & equum fet emendatio legis i quia lex uniuerfaliter fertur &euenit interdum aliquid quod non fuit ditium degis latore ob naturam re rum agendarum i que non ell permanens: fed uariatur» Q uare ubi lex de fu c?t & omittit i indiget emendatione & fepplemento« Vnde fit ut oriatur bo' na &equ5*ea igitur que fcS poffae aliter fe bibere uniuerfaliter ,pferri poflut oj fent firma atque ftabilia.ia aut que aliter psftunt atque aliter fe babere no potiunt eo padlo uniuerlaliter proferri « Lex ergo profert uniuerfaliter res agendas % que cu fent mutabiles opus eft emendatione 1 que nihil aliud eft ' eade fimul nec eft ibi aliqua menfura aut motuf *Celum uero tempore menfuratur cum moueatur inioco* eft enim tempuf menfura motuf fecunda priufatq; pofteriufut ait pbtii in li •bro pbif eorum exquo uidetur fecundum motum,babere inperfecftiorem * Na motuf eft actuf inpcrce&uf« Verum ea fingularia que funt a concauo lune ad centrum cerre (de animabufbumamf & fubftantiif non loquor que perpetue funt aperpetuo audlore produ&e St non compofite ullo paclo ex materia > ea inq fingularia magnopere periiiutantur fi fecundum potentiam fua fuman tur j fin uero fecundum comunem ordine producendi plerunque funt eodem ruo h i Nam ut plurimum homo nafeitur cum qumque digitif« Sed dicimuf fepe permutari quia quotidie quedajgenerantur f .quedam corrumpuntur: Vn de mundufiftc inferior generabiuf St corruptibilifappellari folet« verum ea que aguntur a nobsf maiorem etiam fu lapiunt uarietatem Sc ideo cum lex ue Iit uniuerfaliter prouiderc no poteft i bif que aliter atque aliter fe bent Adeo ut id quod iuftum uno tepore uidetur Scefti alio tempore eflec iniuftum,talif eft con ditio rera agibilm: que ex opere noftri intellecftuf dependent Sc bic orta efle uidetur bonitafSc eqtaf legif correcliua *Q_uare preclare nofter Cicero In cidunt fepe tepora cu ea que maxime uidentur digna iufto homine eoque que uirum bonum dicimuf t comutantur fiuntque contraria ut non reddere depo fitum etiam ne furiofo facere promiflum t queque pertinent ad ueritatem Sc ad fidem non feruare fit iuftum k r v Refern enim decet adea que pofui ifl principio fundamenta iuftitie * Primum ne cui noceatur deinde ut comuni utilitati feruiatur« Notandum igitur ut adnoflrum ,ppofitum redeamuf quod fieri potefl emendatio legif dupliciter primo modo cum aliqua lex non efl bona nec utilif duitati # tunc fit emenda tio tollendo eam legemqj mutando quod pertinet ad conditore legum i alia efl enim datio legif«qua non tollitur lex fed emendatur S quia loquitur uniuerfaliter.de quibufdam ' dequibuf neceflario oportet fieri emen^j dationem non adberendo fcripto legif: fed & intentioni legif latorif primae mendatio legif no e equitaf&bonitaf * fed pertinet ad legif latorem fecunda uero pertinet ad bonutn & equum: quod corrigere debet & fupplere ei inpar' ticulari: quod lex uniuerfali non tetigit: fed omifit in eoq; defecit; non quia lex n5 fuerit recta. Accepit «n, id quod pleruq; fieri folet/ quia non potuit ac cipere id quod femper fieri folet ob naturi & conditionem rerum que agunt? a nobif que uariantur & mutantur; & ideo oportet ut bonitaf Scequitaf fupLe at ex quo aliquo iuflo predarior dicitur cuiuf efl corredhua« St* At que bec efl natura, Hac in parte pbilofopbufdefcribit ipfum bonum & equum quod efl emendatio legif in ea parte qua omilTum efl propter uniuerfal itatem legif i ali quo pticulari cui op? e idefinita regula Scdecretif: ficut uidet? effeplubea quedam regula in lefbo , Nam in illa regione funt lapidef uebementer duri ita ut non facile attredlari pofiint ncc incidendo accomodari ad aliquam deter minatam menfuram , Vt ftquifuellet reducere multof lapidef pro aliquo edi ficio coflruedo n5 pot conflituere firmam regula ad qui pofiit eof lapidef re ducere tanq ad cSmunem menfuram, Quare utebantur regula plumbearque pofita fuper iilof lapidef flederetur perinequalia illorum lapidum # fic defignare poterant aliquam menfuram cum qua coniungi pofTet lapis & queri aliuf eiufdem forme quoadfieri poterat, Vt igitur quot funt forme uarie illo ru lapidtl I tot fut flexiones illiuf plumbee regule &c menfure * Ita etia quot funt particularia l que indigent corredione i lege tot erunt decreta ( Decretu .n.efl particularif lex; quod adaliquid particulare fpedat que decreta funt in determinata prouarietate rerum particularium & ideo non manet idem decre tum ad plur3 particularia; fed qalibet decretum accomodatur fuo particulari pro arbitrio# deliberatione; que qxedit a iure uel a iuflo naturali t quod efl I mente boni & equi uiri qui preefl tali iudicio & boc e bonu & equfi & iufle, J* Infinite rei , i, indeterminate# incerte « St * quo iuflo, s , legitimo; quod deficit ob conditione rerum agibilium St» Exquo patet, Declarat conciuden do expredidis qd bonuf# equus uir f, quia egit cotta precepta diuina & ofFed.t deu opifice uniuerfi cuius proprium eft eduee re animas e corporibus i ficut etiam eiufeft introducere eafdem Sccum ftatue rit talem animam tanto tempore in corpore permanere qui ante conftitutum tempus eam educit ✓ uidetur ledere uoluntatem diuinam « Velati fiauis fugl st e carcere uel educat aliquem ante tempus impof tum a ciuitate* Ideo So crates noluit effugere de carcere j non debet igitur anima deduci de corpore antea quam uifum fuerit audori fuo tQuod tangit etiam cicero incatone ma iore« Vetat pytbagoras inquit fine iuflu imperatoris«i* des de prefidio & ftationeuite decedere.pbilofopbus uo Hic rei publice tanta tangit iniuriam quia loquitur de ciuih« S «Atqui neque fieri poteft.Gum uifus fit antea pb*> lofopbus foluerc dubitatioe fecudii iuflitia legitimam que eft tota uirtusme! iniuftitiam que eft tota uitiofitas nunc fecundum militiam que eft particula/ ris /& maxime fecundum iuflitiam correptiuam comertiorum / tum iniufli tiam eidem oppofitam & uidetur probare boc pado per rationem ducentem ad impoffibile« Siquis interficiendo fe ipfum fibi iniuriam faceret: tunc'ide haberet plus & minus & idem fimul effiet quod eidem auferretur^ adderetur Sed boc eft: impoffibile: ergo & illa pofitio« f«quod aliquis fibi iniuriam faciat eft impoffibilis ex qua boc fequitur* y .Qui folum iniuriam agit * f« fecundum iuftitiam particularem* J?«ften omnino iiitiofus» f* fecundem i iuflitia tota que tota dicitur uitiofitas* JriEft ut timidus qui habet aliq-pte imuftitie«i« prauitatis«f, Necbac iiuftitia«f. particulari, y intetplu res * i * inter di urnas perforas» «Preterea qui K Affbt alta rationem pbiky fcpbuf / que formatur aquibufdam ex pof toribuf boc padio . Siquis libi jpia iaiuriatn faceret tunc unus & idem fimui aget & patietur & non pri us aget &poftea patietur« Sed boc eft impofiibiie ergo'ramo fibi iiuriam facit« bic igitur non nuiLi hanc rationem inducunt & dicunt cam non uaiere; quia non eft impofiibiie quod quis fimui agat & patiatur & tamen prior eft agens & hoc efiet uerum fi ioquatur de prioritateongniis ✓ fed non elt ad propcfttm pbi lofopbi & non bene exponunt hunc textu ludicio meo quia pbiioiepbid uuit-probare quod fiquig fibi iniuriam faat tunc unuf & idem erit aiiui ale ipfo v Confequenf impofiibiie ergo &antecedenf. Q_uod autem illud fequatur ut quif fst aliuf afe ipfo probatur i quia fi aget fibi iniuriam ipfe met aget & paci etur fponte Scele&ione & prior * Sed imuria fit auoiente in nolentem ergo u ftum &idem uelltt & nollet &eftetexconfequer;ti aiiufa fe ipfa, St .prior» • quod fit principium agendi. S*Preterea fequeretur.Alia ratio« Siquii libi ip -(i iiurii faceret.tuc aiiqf fpbte fua iniuriam pateretur. Sed boc eft ipofi biie er v-go &■ actecedenf: patet ratio quia non pofium? dicere qd unui 66 idem relp.ec tu uniuf &ef?de iniurie fponte agat & muituf patiatur eamdem iniuriam nec etiam fponte patietur ex diffinitione patte-ndi iniuriam. J?Infuper fiue finguix if ■ Alia ratio ad idem probandum. Qfiiando aiiquif miuriam facit al,cui aut uerberat eum aut furatur ei aut ustiat uxorem uei filiam eiuf & fic difcurrttv do p r fi figula fecundum aliquam fpetiem iniuftitie iniuriam facit & cum ali-' quoiftofy uitio^ deliqt iaiiutuocaf’ note taJif uitii&iiuftitie»VeIuti fi furrip -it aliena uccatffurqa furati e fed fi accipec fua no uocarct1 fur .Itefi beret re cu fuauxore no apptilan.t'5 adulter. Quare fi figulaf querem? iiunafnoiueniem? aliqqfibi ip{i aliquii d.catur inferre» Omnino autem. Quinta ratio qua affert pbuf ex diffinitione patiendi,iniuriam concludendo quod nemo fibi in iuriam facit 5 quia fequeretur quod pateretur {ponte Scuolenf ip fam iniuriam Sc efiet contra diffinitionem fuperiuf allatam qua foluitur bec queftib j cum ex illa dicatur quod pati iniuriam non fit fponte ut fupra patuit« JT .'Diffini tione iniuriam patiendi « Quia fupra diximuf quod patienf i-iuria preter fua-patitur uoluntatem«St* At uero confiat utrumque. Hec eft fecunda parf bu-iuf capituli §c locuf proprie ubi pbilofopbuf uidetur comparare aid militem a gere &pati iniuriam ficut fecit snextremifaliarum uirtutom « Licitautem inpnmifquod facere Sc pati iniuriam funt majaScpernitiofa probatur bot pac to. Ula que difcedunt amedio funt mala &uitiofa, Sed facere &raii ffiium • funt buiufmodi ergo funt mala et uitiofa {maior patettminbr quoque ofiedi tur .quia facere iniuriam eft pluf habere quam oportet tpati ucfb effi bafccre ; minuf. Medium autemFeftequS quod nec plf bc t.ncc mir./ c[ cpcrut.qia if boc exeplo medicine et artifgynnaftice iqb? pl? et mi fi? eftpernitidfCJme dium mero effedttuutn et conferustluu tum fanitatiftum bone habitudini! co iporif t & ipfa fanitaf & bona habitudo inmediocritate quadam cohfiftunt« S» Deteriul tamen » Curo dedarauerit iquibus conueniunt«f* quod ambo funfc mala S nunc offendit differentiam eorum / proban do quod longe peiuf eft facere quam pati ioiuriam boc padfo „ liiud quod fit cum prauitate &. merito uituperatur peiuf eft quod non fit cum prauitate nec merito uituperatur * Sed facere miuriam eft cum prauitate Sc uitupera • tur ergo eft peiuf quam ioiuriam pati«S Vel pfeOle & (implicitet K i« quan . dotalifprauitaf & iniuria conmittitur fponte et cum cognitione et elecfti one precedeti.J? uel £pe « f. cum talif iniuria f,t (conte:et cum cognitione non tamen cu eledtione quia e deterior cum eft cum ele&ione t tamen quo/ modocumque fit ipfa iniuria fponte facfta femper eft coniui.dacum aliqua prauadilpofitione et uitupanda* Ilie autem qui patitur iniuriam poteft: ef feremotufab omni uitio i et quando pbilofopbuf utruque appellat malum, noneftrefpe ait« Quod ii econtra fiat«f. ut appetitus dominetur rationi /tunc bcmo ui detur quodimodo euadere turpior belua peruertendo ordinem nature j quis belue non habent rationem / nec ex confequenti appetitum que poliat otedi re rationi «Quare cum utuntur appetitu fuo non uidentur aberrare aterminif nature fue.Cu igii iila§j partm uei potetiagi Ccu»n,partes animi dico pcteti af intelligo > Altera fit produda ut domina« altera ut ancilla .piato oriri iu ftitiam dicebat cum ratio dominared Scquafi fedens m puppi clauc., teneret « appetitus uero obtemperaret l quia utraque pars haberet qd fuum effet.Deuf .n.ita creauit uei .pduxic rationem?ut preciperet appetitui fenfitiuo . Quod ficonuenienter fiat tunc oritur iufhtia lila piatoms uei uti concordia oueqam potentie ad potentiam &perfe£ionis ad perfedic.cm. Quod Ii fecus ftat * *;«ut appetitus ratione trahat deorfum ad feruitutem di ad concauam uitam tum oritur iniuflitia ilia quam diximus 8c inequalitas potentie ad potentiam quia domina ratio captsua trahitur s Si id quod obtemperare debebat imperat contra ordinem quem deuf humane nature ipofuitibanc iiuftitiam appeiLauit piato»Illam uero iuftitiam ex quo dicebat non modo fieri pofie ut libi quis iniuriam faceret / fed etiam quod nulle fiebant iniurie mfi a fe ipfo habemuf nof quoque chrifoflomi facru aialogiitqd nemoieditur nifi ale ipfo.Plato aut dicere folebat. Nemo iniuriam patitur; omnes iniuriam agunt. i, cum fit aliquid iniuftum ab aliquo i tunc ille cui infertur non patitur iniuriam % fed ii le ifereis agit i iuria fiba ipfi.Na fi alicui auferuntur for t une non patitur ille in luriam t quia fua non erant nec bona animi fui quorum ablatio efi; proprie jactura 8i imoria que non potefi fien nifi afe ipfo » nema igitur in' juriam patitur hoc pado f omnes tamen iniuriam agere poliunt * f, fibi ipfis ut diximus & mtelligebat de ifta iniuria animi qua aufertur rationi quod fuum erat ideft imperium & tribuitur appetitui quod non eft fuum % preterea aufertur appetitui perfedio quam conlequutus effet obtemperando rationi / fadus effet . n . particeps rationis eo pado quo didum efl fi parui flet fecundum ordinem: ergo Iponte fibi iniuriam omnef faciunt cum operantur aliquod turpememo autem patitur iniuriam. f»abal tero. Quare fi infpiciamus nobilitatem ale humane & ordinem potentiarum ««si & quomodo alia cft nobilior aha uidebitur inter.ittafeffe iufHra quedam & fjc etiam miuria Ius adfe ipfuta eo pa£to quo:diximuf s pbiloicpbuf autem multa dixit antea &difpu£auit circa ifta > utrum uolenti iniuria fiat 8c cetera que-uidebantur procedere contra platonem* Locutus di autem de ciyili iufts tiaque proprie eft ad altum * Verum beeiuffitia [interna uidetur efle caufa externe iuftitie • quod forfitan . Arifloteles non negaflet cum ipfe etiam ofien' dere uideatur cum i equitur de'amicitia ✓ quod amicitia fui ad fe ipfum uicT tur ee caufa amicitie que e amici Budiok ad alterum amicum (tudiofum « Quare preci ara St egregia uidetur effe platonis opinio i bic autem pbiiefo-' pbus uidetur fe excufareabbuiufmodi fpeculaticne dicendo quod fsqua eft iu ftitiaS preter illam quam diximus « f« ciuilem * eft ilia per tranflationcm. , f» quam platomci pefuerunti ff* non libi ad fe ipfum«i«totius ad totum J” x fed-fuorum quibufdam »i « partis ad partem & potentie ad potentiam « « Jf * Non tamen omne iufium « quia non erit ciuilc« Sed berile«i. ue/-futi beriad feruum 8c uiri ad uxorem & patris ad filium « S * His ratio nibus «f* quibus uir diflat ab uxore, berus a feruo & pater a filio «JTJnfpi cientibus«f « platonicis, preter appetitiones« Nam ratio appetit domi nari & uellet trahere appetitum s appetituf econtra appetit trahere rationem«. & ita ialuatur ratio no fpont3nei j non quidem totius ad totum fed partis ad gte.Ita ut ide feciidit pte agat: fecudu pte patiat'3 &f:bi ipfi quis iniuriam ia fert t quia fpontefeciendo aliquod irauftum & turpe fe ipfum leditcirca fcb naatimi que nemo aufrerre pot «ifi ipfe met fua fpote. Q_d coceffiffct pbilofo pbusN.xmet tamen banc non effe iuftitiam uel iniuflitiam cipilem ideft ad alium de qua loquitur ✓ fed perfimilitudinem quandam ut dicit in textu imponendo finem libro &dodrine de uirtutibus morum* FINIT LIBER Q.VINTVS « . . - • --• •• ■ ■ ; . •. • • ' . • , INCIPIT LIBER SEXTVS t VM AVTEM ANTEVDICTVM SIT MWWM* _ fAkuaa. ordinem intrudenda dodrina feruans pbiiafopbus Ar.ko tek( i poftea quam de unaquaque uirtute moraiidiiigentiHiaie do suit: nufie tractare aggreditur de reda ratione que cu indiffimtione mtutif fuperiufafligiutapars una at que ultima relin queretur rxcefiario hocinioco declaranda erat« Verum cum boc totum pendere uideatur tx cognitione uir tutum inteliebtiu*rum t oftendit Uttiluae unam quanque uirtutem intellec tiuam iu boc (beto libro / incipiendo primo apotentiis animi que iunt pmci pia operationum noftrarum &refummendobreuiEerdiUiiicnesiam anteaal latas ut apparebit inferius « Simul et boc agit quia infice primi uirtutes di uiierat in morales & mteiledliuas &expleta dodrina moralium ✓ conlequens erat inteilect.uas declarare ✓ ut cognita natura cmufque uirtutis t cognofcere t perfecte ipfii felictas mcuuis diffinitione tanquam potiflimam partem uir tutem, affump ferat. Oiuiditur autem bic liber m quatuor Ctraclatus »In pru ano determinat departibus anime que funt principia noftrarum operationum In fecundo de uirtutibus inteiledfciuis * In tertio'ae quibufdam habitibus que uidentur habere fimilitudinem cum ipfaprudentia * In quarto mouet & fo!> uit quafdam queftioues circa fapientiam&:prudentiam * t rimus tractatus as ui ditur in duo capitula, {n primo proponit intentionem fuam ueluti exordi um quoddam affert diuifionem potentiarum anime»In fecundo declarat evq ae funt principia humanarum aperationum.primum capitulum diuidii? induas partef & inprima pbi 1 ofopbufproponendo fuam incentionem ✓ dicit qd Cu atea declaratu iit media ee fumedu iuirtutib? iter exceflu atqj defeCiui Ut redii ratio t"uut;nnc deciarada e lfta recta ro; qa ipfa e inFufa in oibuifbabi tibuftam moralibufde quibuf dldium eft quam in aliifmtelledriuifde quib? non eft di&um * Nam in omnibufbabitibuflaudabilibuf&ftudjofififta duo cfie uidentur«(«quoddam perfedum / ad quod refpicienf ueluti fagiptariuf qui talem habitum habet magifSlminaf operatur lecundum reddam rationfe quo Uiudattingit * Et eft etiam boc aliud»f«quidam termwuf mediocrita tum / quem egredi non licet declinando aut ad defectum aut adexcefium * Vnde 8fiUe poeta inquit efe moduf in rebuf 1 funt certi denique ficef jquei ^ yltra citra que nequit confidere re&um i boc autem percipi poteft reda ratio ** ne que cum fit infufa in omnibuf babitibul itudiofif inueftigando eft * Diftin guenda eft preterea ✓ quia non unifariam dicitur« Qjuot £nim funt uirtutef &blbituf intelledtiui, tot uidentur efle fpetiefrede rationif«-Sunt autem uirtutef &babituf intellediuit Arf«prudentia «Scientia Sapientia, «Intel lectuf« unicuique iflorum fua efl reda ratio atque propria ut apparebit inferi JpQuoddam fignu«i«finifquetn intendit quiuifbabituf* Notandum qd Uirtueum quodam otoralefi quedamjntelLectiue et nobiliores uidentureffei tellcdliue quam morates ea ratione qua morales perficiuntur « Diffmita eft autem uirtus quod eft mediocritas.Hcc autem medtocrital non accipitur fecundum naturam rei; fed fecundum rectam rationem i Ea igitur cognofcenda eft & d.ftmguenda ut particulariter inteiligatur i quia ingerere cognitionis ei9eet cofufatyAtcp fermo tabieft quidem ueruf.C ftenditpbi lofopbuf qud propter boc quod d>ctum eft fic inger.ert & uniutrfaliter fiftcct quod recta ratio eft illa que refpicit lignum ad quod tendere debtmufatque illa determinat mediocritate tno.tamen boc fufficit adptreipienda redi a ratio nem ut exemplo arcis probatur » Sicut redla ratio faciendi fe babet ad fadibi lia et ea que ab arte conficiuntur; Ita redia ratio agendi fe habet ad agibilia « Sed ad benefaciedu inquauis arte no.fufhcit fcire. faciendum tfie fecundum pre cepta artis» ergo inrebus agendis non fufFiCit fcire agendum ef.e fecundum te dia ronejfed determinada eft ifta redla ratio: que nam fit & que fit eius diffi.' nitio ut particulariter & diftindte cognofcatur I ut cognofcere medicus debet r,on folum operari debere fecudum precepta medicine ea que profur.t ccipcn fedetia que nam fintilla talia 6c quibus partibus acocmodarca . JP.Qearro pter & circa babitus. Oftendit pbilofcpbus ex bis que dixit qu od opertet de clarare quid fit ipfa redla ratio & que fit eiuf natura atque effentia & qui fit ei us terminus, ff .Terminus « Duobus modifexponi poteft« V nc modo qui fit eius teminuf«i«ei9 diffinitio que eft ut quidam fimplex terminus,Nani qd nome iplicite fignificatJ diffinitio fignificat explicite. &ideo diffinitio p 6t ap pellari qda termin9 alio m5 terin9 accipi pet £effcii rcdle reis, Nam id qud deferibit redla ratio inqualibet re eft terminus perfcdlionif lliiuf rebc., & quafa menfura quedam ftatuenf modum inuna quaque re. Videtur«n ."accedere re dia ratio adftatuendum finef 5c metaf operatiorum ultra quaf progredi non licet < Vtraquc expofitio bona Scaccomodata uidetur .Notandum quod bi fa riam loq poffumu' de redla ratione. Vno modo quod uirtutefacquirede fur.t & opatioef ea£ producende ut didlat redla ratio ' fequendo regulam eiuf r ec declinando ad exceflum uel defedlum. Alio modo quod uidendum;eftq[uid fit ifta redla ratio: non modo fecundum genuf / fed etiam fecundum unamqua/ que fpetiem eiuf& efientiam cuiufque j babitufuero funt diuerfi, fic etia di' uerfe debent efie rationef« Q_uare primo dicendum eft quod uirtutef debent fequi redlam rationem tanquam ducem! bec eft ucra fententia&uerufdicen di moduf tamen eft uebementer obfcuruf & non fufficit quia oportet uidero ulteri9 qd ipfa fit,Sed cu babit? fit diuerh.q regilt3 redla ree uidere-oportet qd ipfa fit no mo feciidu gen9 ut dixim9 ; fed et fectiari unaqq; fpetie eiuf ut inteiligatur quefit cuique babitui fua propria ratio redla, Vidcr.di igitur erunt babituf intelledHuiqui cum fint forme potentiarum anime : uiderdepctciv tie funt ipfiuf anime ut ordine procedatur«J?»Virtutef itaque anime, b ec eft fecunda parfifiuluf capituli ir^^ifo%i)Cs^dffe3 q&»fi ircmiti nJm tionera fuam uekfci'exordii qubdda {tmi reptcit diWUoriai diiiidu-Ai it&i Hemo primi iibsrj de ipfis uivtutibusSut Giidat-^dreii^t^trudiaredc iwiutil? itefteciiuisStutrefilmacdiftjbtibspoaj' animi, ifijlcc tiui & pcipiaif fpes recte rationis, J*Duas. igitur tlie anime partes. htfijn.if phiioiophuf eam diuifiQnem * quam teot in ykima parteprimi libn tum di* .xitnmau' noffri duas efiepartes unam ratiqnalemai teram mrationalem.* st que partem mrationalem aliquanto latius ibi deciarauit i quia m ea parte iU locabantur pene omnes uirtutes moi-ales de quibus intnediate oicfturus erat« nunc uero inratiouaii parce omifia % rationalem afiummit i inqua colio * eantur uirtutef mentis ^ »nteile&iue * de quibus dieilurus eft * Sttsm diui* d»t dicendo quod una eft pars * s a potentiaiismcapit» n»p9?&m hic pro po ■ ientia» Vna inquam tiui pars qua necefiaria percipimus&ea quoru principia . aliter fe habere no poliunt. aha uero*qua percipimus ea> que modo fieri mo do no .fieri poflut & quoji pricipia no unr €e eo paclo necefiariafuj pctius coti getia*i“«fuppofitum fit»quia non debemus afferre multas probaejonts X nam. Milocis fuis u? in libro de anixna hex latius tractantur * J?«£e namque anime partes» Probat membra diuif.onis allate & offendit ilia genere efie die tria exobicdis fuis diuerlis boc pacto , Diutiarum rerum percipiendarum t diuef fe debent efie potentie * Sed necefiaria & contingentia funt obiedia percip kn da diuerfa et genere i ergo ba.y rcp> potentie perceptiue genere debet ii diuer . fe ‘ pacet ra}iQ> quia perceptio fit fecundum conuenientiam & fimiiitudinem. quandam co6nolcenti§' ad id quod cognofatur : Q_uod fi res Sc obiccSa funt (dfuer&potcncieecia ccgnitiue debent efie diutrfe6» djfticte ut iinaqueque po tenti a perceptiua fit actomedata rebus que percipiuntur * fi ctanci m qi od cognitio ncf tra mdetur fieri exconiunctione congnofcentjf & cogniti t qucd fi eri non pofie apparet uifi fecundum conuenientiam & fimihtudinem qcauda non quod reffint in nobiftalcf^qualef funt extra S fed agunt & tnouent ienfus noflroftdeincfe cfeferuntur adpbantafiam i deinde pbantafmate reprefintaji * .tur. inteilectui pofhbili I it |ukipiuntur ab omnibuf conditiombuf materie fpoliata inipfointelleciupaffibih Smediante intellectu agente it ui lumine ■ «puse ipfitrf * itaque non ref fed funi) ifudincf rerum in anima reprefentantur * Vmfe 1» libro uxinterpretatione di.vit pbiiofcpbuf quod uerfca funt figna taf fionH«r qjaf funt jn tomo i- pafiionef uero fimil itudinefrerum, £t m hbrp de aia* At qui necefie efi aut ref ipfaf aut ipfarum formaf atque fpctiei in aia efie* At non funt in ea ref ipfe profedo?Non enim ipfe lapifiji am-ma j fed forma lapidif in eft * Ergo forma rerum &fpetief in anima funt« Q_uareajifma :eft •ut manuf. Manufenim inftrumentorimi eft irftfumentutjs * fit i«i llttf uf forma formarum exiftit * Q_ualifenim eft lapif; lignuat Stfuailia «takf fit non ipfe ref fed earum Ijmilitudinef &fpetfef.Qj_uare cum yefpereipfeade fe eundum fu^ilitudmemSccqnuenientiam percipiantur i Seeefpcipieae Ofttdi uerfe genere & diuirailestaltere.n.fut necefiarie ai tere cotigentef diuerfe et» debent effe potentie « St * Atque baru altera uif iciendi* Nunc uidetur pbilo lofocbuf imponere nomina iifpotentiif < quarum altera uocatur {ciendi uif / altera rat.ocinatiua fiue confultatiua Sc fubducendi uif. Et prima eft qua per dpimuf neceffaria« uel eft de neceffariif& iifque non poliunt aliter le habere Altera eft circa contingentia & ea que poliunt alita de habere que confultati ua potentia dicitur / uel uif quedam fubducendi rationem ideft raticcina / tiua , Idem enim efl confultare & fubducererationem« Verfatur autem circa contingentia quia nemo confultat de neceffariif St de iifque aliter fe ba bere non pofiunt feddecontmgentibuf & iifque poliunt aliter atque aliter ie habere *S?% Sumendum eft igitur * Declarat pbilofopbufquodbabitufifla rum partium efiuirtufearundcm St perfedio propterea dicit quod fumendi funt bibitufiftarum partium quia iif inuentif habebitur uirtuf earum, proba tur.Id aquo proficifcitur opufperfedhzm & proprium afcuiuf potentie eft uir tui iliiui potentie. Sed habituioptimi iunt aquibus proficiicitur operatio optima ifhrutn poa^>tergo habitus optimi funt uirtutefearundemtmaior pa tet quia uirtuf confiftit circa perfectnm & proprium opuf «V nde in fecundo inquit pbilofopbuf« EU ergo dicendum quod cmiiifuirtuf & illud ipfuto cu iuf eu uitruf bene fe babenf perficit & opufeiuf bene reddit. f. cuiuifeft uir tuf, minor quoque eft mamfefta, quia fi funt babitufperficiettef iftaf poten tiai lunt etiam uirtutefearundem «cxquibufprofcifcitur optima operatio Quare accipiendo babituf optimof lflarum potentiarunvbabebimuf quoque inuentaf uirtutef earundem ut patet. Dubitatio quedam oritur ex fupradic tif quia pbilofopbus ueUe uidetur quod diuerfe debent die potentie percepti ue&ratipnalef« f. una fcientifica ut ita loquar ' alia cpnfultatiua.boc non ujdetur effe uerum & fi fiat etiam ref percipiende diuerfe .Arguunt igitur co tra philofopbum multifrationibuf«Prima otpnia que inteiledlufagenf age re poteft * intelLedlufppKibilif fufapere poteff, Sed cum iiitelledufagenf intelligibilia agere poflit fiue neceffaria fint. fiue contingentia. Sic intefie duf poffibilif intelligere pofle uidetur <5c fufeipere etiam talia & fidiuerfa fint cum f t unica pqtenria K Secunda preterea omnia que percipiuntur a poten tia rationali perceptiua continentur fub fuo adequato obiedio * Sedtahfpcx tetie adequatu cbiedu eft enf fub quo comprebenduttr neceffaria & ccntin genpia ergo contingentia & neceffaria percipientur ab tali potentia unica * Tertia« Sicut fe babet materia prima ad omnef formaf materialef fufeipiea daf fle fe babet anima ad fpetief rerum percipiendaf. Sed materia prima unica potentia fufeipit omnef formaf ergo eoaom modo anima unica potea £ia pcipit ti neceflaria q cotigetia & fic fio erit poa ronalif diuideda iduaf.Qp politu Ume dide pbuf diuidedo ipfa ifcietifica & cofuitatiui Exem. pium fecundi cum dicit * Ifle uel ego fum. bonufergo 5c oritur operatio lpfa. Vter mouet Se dicit quod fingularif mouet«Deinde refumit 6: dicit quod am be k Verum magif fmgularif« Quoufque enim liatur in uniuerfali nunqua fi et adio * Sed fi ueniat ad fmgularem « ille efl bonuf { flatim ueniet ad opera ratione afficiendo eum bononb? « Singularium enim non eil fcientia: fej be ne fingularium eil operatio« Sic ergo babemuf quod fpeculatiua menf fmc i. tcileduf foeculatiuuf no mouet «Intelledufuero adiuuf o- appetitui moue t «i\Qua pp eledio « Infert pbus fententiam fiue correlarium ob prtrm ex fupradidis,f«quod e-ledio aut intelledus eil appetitiuus aut appetitus inte liediuus«Sed uidetur bic accipere pbus appetitum pro appetitione Sc intelle dum pro inteliedione &boc pado eledio erit appetitio inteiiediua i aut t telledio appetitiua« Quare babet eledio duas caulas« f «appetitum &intel ledum« f« adiuum«Vnde In tertio pbus deicribendo eledione dixit tfle op atione quadam intelledus adiui firnul cu appetitu proucniens exconfultatio ne antecedenti ut ibi patuit« ff « Et bomo nimirum principium taie, f «age di per inteUedum & appetitum & ex confequenti per eledionem «Ifla enim funt principia operationum noflra^ & bomo e principii! illorum principiora quia p illa operatur» Notandum quod efl principium quod & principium quo Sicut in arte «Artifex efl principium quod & ari fiue potentia fadiua elt pnn cipium quo fiue per quod operatur. Eodem pado in iis que aguntur a r obis efl dare unum principium quod ut non fit principium quo & efl dare pri cipium, quo i quod nullo pado fit quod efl etiam dare principia { que diuerfis refpedibus ueluti quedam fub alterna poliunt efie quod &: quo «Homo igitur in rebus agendis ita efl principium quod ut non fit quo animuf uero fiue pote tie animi erunt principia quibus & per que bo agit fr operatur, Veluti intelle duf adiuuf & appetitus e pricipium refpedu bominifquia bomo mediatib? ut ita loquar tabb? pricipiifopaf.Sic igit5 iteliciifrefpedu bommif dicetur. principin quo {refpedu alicuiufalteriufeffectufdicetur principium quod &. fic efl deuenire ad unum principium quo ut non fit qud & et erit unu pricipi u qd ut no fit quo« Veluti artifex ✓ quifacit flatuam efl omnino principium quod&n5 quo tars fiue potentia factiua efl principium quo refjpectu artificis qui per illud facit: refpectu uero manuferit quod & fic manufinflrumetv ti puta mallei & fic ueniejnus ad unum ultimu {quo utetur precedetia princi piaapfum autem non utetur aiioSc fic erit quo ut non fit ulio modo quod * Concluditur ergo quod horno eft principium mteiiedus & appetitus 6c ifta electtonss di eiedtia reru agendarum «J?*At qui nuila res *Declarat pbus cir ta que obieda electio eft oftedehdo quod non eft preteritcrem i fed luturcru & non omnium, fed eorum que poBunt & heri Se non heri & no a quocunque $ fed a nobis probatur« ConluLfcitio non fit de preteritif» fed defutuni que ano bis fieri poliunt di ahter ie habere k Sed eledio elt effedus conlultationis ut in«iit«patuit ergo eledio erit de iis que a nobis fieri pofiunt & aliter (e ha bere« Vade m libro de anima inquit pbus« Quo circa iemper quidem ipium appetibile mouet.ldeq» e aut bonu aut apparens bonum « Attamen ncn om ne bonum mouet ,Sed id quod elt agendum bonum • Agcndi.m autem id eft quod aliter ie fe babere etiam potelt &reliqua8ecetera« S « V traque igitur ilb^«Cdcludtt pbus qd utra^q; lftaru metiulque fat poe pus roaabs aie op9 e uentas«abe eni uerfttf circa u^.achua tame mes uei iteilcus circa utrum ut ita loquar agibile«i«qd ordinatur ad actionem ut uidimul*Hii igitur habituf fecundum quos utraque maxime uerum profpicit &ipfam redam rat.ontm bet i funt mrtetes Scperrediones illarum potentiarum .A&iua itaque pccen tia fuos habebit babitus perfediuos fecundum quos ueritatem rcdamque ra tione profpiciens operabatur* Similiter Scfpeculatiua, Q_uare querendi funt habitus illi utnufque mentis«i*babifus ifti itelidiui&lic ad eoi declsradoi ac cedet r Jf De ifpif igitur rurfuf dicamui oportet «huc elt fecunduf tractatui huiuf fexti libri mquo coftquam fuperiufpartem rationalem anime diuiiit m {cientificam ut ita loquar Se confultatiuam « Nunc docet tmnef coi habituD qui fat uirtutefbifji potentiarum ut ex iliif unam accipiat que epnncip.fi et reda ratio rerum agendarum ideft ipfi prudentia« Diuiditur autem b;c trac tatuf in vi capitula * In primo docet quid fit fcientia«In fecundo quid eft • arf # In tertio quid efl prudentia «In quarto quid eft inteileduf qui eft babitf pricipio^.In quinto quid efl (apia. In iextoexplicat aliqua de ipia prudentia t rimu capitulu diuidid i ii gtei que fuif iocif patet ut«Inprima igitur parte pbul enumerat uirtutef animi fecundu diuifione fada partifrationali! quibuf aia femg poteft dicere uerum et ille potentie perficiunt5 ut ique prcfpiaunt j operationibuf fuifet diciteai efie qumq?* f« Artem • fcientiam ; prudentia j fapientii inteliedu.Ex bif ut diximuf iemper aia uidetur prcfpicere uel di ' cere ue^i uel affirmando * f„ aliquid efie ut homo eft animaUaut negsdo ut homo non eft lapif que negatio utra eft*Opinione utro & extimatione que epde bjc accipiuntur no conumerat inter uirtuteCrationaief quia re uera opi aio no e uirtul «Probatur* Omne id quo aia falli poteft tp e uirt? * At opim one aia falli poteft ergo opinio no e uirtuf maiorenota quia uirtutei fut pfec v dones anime i que fi fallerent aiam no pet^cerediplmmor declarat^ i liii » * "***'. i W ratauAoritite pbi <| dicit qd opinioe falli cotigit ergo coclufio e uera.Notl du qd ilia uis que e ibrutif e fimilis poa cogitatius que e sn nobis a no nullis appellit extimatiua.Sed no debet tali note qpprie appellari. qa extimatio qp prie didla eft tantu aie rationalis & eft quafi quodda genus comune ad bec om nia« f,opinionem : fcientiam i fapiefttiam. intdiedtu {artem . prudentia» Vnde pbilofopbus in libro de aia.Sut aute exiftimatioms iplius be differetie Scientiauidelicet i opinio &c prudentia « & cetera * Verum quandoque exifti Hiatio capit? qp opinioc tatii ut accipit b.c pbus exiftimatioe & opinionem ,p eodem « Dubitatur quia non uidetur uerum id quod didlum * f .quod iis qui que uirtutrb? itelLeiliuis fepaia ^pfpictat St ue^* dicat.na ars quadoq; RiLitffti militf prudeti3»dicedu qd aia iis uirtutib9 fep dicit ue^.Sed tame e differetis quia fecundum babitus mentis fpeculatiue qui funt fcier.tia fapientia inttllec tus {emper anima dicit uerum tam ex parte rerum qua ex parte noftra & ifl j lorum babitum«Sunt eni de neceflariis &iis que non poliunt aliter fe habe/' re St ideo falli non poliunt« Sed femper illis habitibus aia profpicit & dicit uerum . Secundum ucro babitus mentis confultatiue ut funt prudentia St ars quarum altera eft in mente adiiua. a t^ra infachua. aia femper dicit uerum quantum ex parte fua quia tales babitus uerum reprefentant« Ex parte ucro rerum & exeeutione euenit quandoque ut aia non {emper dicat uerum St tunc talis error ft per accidcnf & non per fe ut culpa fit in prudetia uel in artefled inconditione & uariecate rerum circa quas uerfantur/que contingentia funt St poliunt aliter atque aliter fe babere» ideo euenit interdum ut fallantur « Notandum preterea quod pbilofopbus dixit efle quinque babitus intelkdaV uoi St non plures nec pauciorefSt non affignauit rationem fufficientie talifdi uifionisiSed nof talem afferre poffumuffumendo eam exobietifeitea que uer fantur que tetigit fupra pb6f& dixit efie dsuerfa genere.Tot eni babituf effe oportet quot funt obiecta uerc percipienda.Sunt autem primo dupliciter aut neceflaria aut contingentia i cotigentia uero funt aut ea que fiunt a nobis aut que fiunt a natura * De contingentibus nature non e uirtus .Relinquatur ergo contingentia que fiunt a nobis & lpfa neceflaria«At neceflaria quedam funt principia« circa que babitus eft principiorum qui dicitur inteiiecftus ,queda funt ex principiis ideft conduf ones de quibus eft babitus qui dicitur fdentia & quia ex iis duobus uidetur fieri pofle aggregatum quodda ideo oritur terti tjf wbituf qui dicitur fapientia«que eft ueiuti amborum noduf & quafi ut ita loquar quedam {cientia adepta, Hii igitur tref babituf circa neceflaria uerfka tur « Contingentia uero que fiunt a nobif & que poflunt aliter fe babere J que dam funtagibilia quedam fadibilia. Circa agibilia eft prudentia » circa fac t.bilia ipfa arf & fit fe babemuf quinq; babituf & uirtutefinteliediuaD Reflant contingentia que fiunt a natura Iqueqa no feper uere percipi poflunt ataente fpeoilatma ad Aut per filogifmUm aut per indudionem fieri foiet * Sed fci entia fit ex dodrina ut paulo ante probauimus ergo {cientia fit aut per induc tionem. aut per fylogifmum non fit aut per indudionem ergo per iilogifmu Q_uod probari poteft boc pado Afferendo primo eafargumentionum fpetief quaf ponit pbilofopbus < Vnde xNotandum quod quatruplex efl argumenta tio x Sylogifmus x Indudio Entbimema i exemplum »' In libro priorum on pdit pbiiofopbufquid fit fylogifmus 8c entbimema, Jntopicis quid fit indudo 8c exemplum ut ibi patet« Sylogifmus efl: oratio iqua quibufdam pofitis ne cefie efl: per ea que pofita funt al i quid ai md euenire ut omne animal efl: iubfli tia i omnis bomo efl: animal ergo omnis bomo eft fubftantia > Indudio eft g ceffio a fingularibus ad uniuerfale«Vt Hic ignis calefacit i ille ignis calefacit J &iiie atque ille ergo omnis ignis calefacit Entbimema efl: proceflio ab una propoutione ad conciufionem x Hoc cSmuniter folet apeliari folet confequen t a, Vt bomo efl ergo animal eft:, Exemplum eft proceflio a fingularibus ad fmgulare funile, Vt Dionifius clandeftinis infidiis aggrefius eft tyrannidem F vfiftratus eodem pado & talis atque talis ergo ifte Catelina aggredietUf tvrannidem. Verum cum bec fint quatuor Entbimema reducitur ad fyicg! fimum t exemplum ad indudionem . Nam entbimema eft fvlogifmus injv feduf k Exemplum quoque eft indudio inperfeda.Vnde pbilofopbufinlibro pofteriorum inquit Aut exemplo i quod eft indudio t aut entbimemate i qd quidem eft fylogifmuf; facultafipfa folet oratoria fuadere. Cu igitur icla fiat per indudionem uel fvlogifmum& indudio utatur fmgul aribuf .Scientia ve ro fit de uniuerfalib? ergo fcia no erit p indudionem .Relinquitur ut fit per fi logifmu, principia. n ,quib? utitur fylogifmuf fdentificuf uniuerfalia func& ex iif cocludut* uiuerfalef coclufoef. i uc ultra iii coclufio ,pbaF boc pado.f* qd fcia e pdemoftratioe«fcia e pfilogifmu x Sed fylogifmus aut eft probabilif aut deceptiuufaut demoftratiuufnon eft autem per fylogifmum probabilem aut deceptiuum ergo p demcftratiuu Summit eni demcftratio principia ne ceflaria&ex iif cogit coclufioe feq neceflaria no mo ex forma fylogifini fed c til ex materia adeo ut fequatur r£ §>1» nccefkaf cofequetie ✓ fedeta cclgque-tif < Hec aute non fxunc iiylogifmo pobabiii neque mdeceptiuo* Quare ces» Indudlio fit principium. uniuerfaiis ideft procedat a fmguiarrbuf ad unjueriale & innotefcit nobis uniuerfale per induCiiouem in bis in quibus uniiierfa^ lia funt minus nota nebis &c magis nota & ex parte nature * et eam filogifmus * f * demonftratiuuf ex uniuerfaiibuf uniuerfales concludat concluGones ;&kem fummat principia neceffaria * Merito fcientia non erit per indudlionem (ed per filogifmum 6c non per quecunqne * f * uel per decep tiuum aut probabilem fed per demonftratiuum« JT* Atque indubiiocft pnn cipiuai Sc umuerfalis ipiiui , i« e principio St uia adpercipiendum umucrlaie in ii{ in quibuf uniuerlalia funt nobif minui nota quam exparte nature l Sunt enisa temotifiima a fenfu« Quare procendendo mdu&iue per fingularia uem ttttufincognitionem umuerfahum deinde ex unjuerfalibuf principiif procedi' taufad uniuerfalefconduGonefin Glogifmo demonftratiuo&faentifico ideo dicit poftea intextu« £«Ratiocinatio autem & cetera * Videtur enim loqui de ratiocinatione demonftratiua«Ideo fubit * £« Sunt ergo principia. fili' cee quorum no eft demonftratio ft« n * non efiet principiorum demonftratio tunc principiorum eftent alia principia Scrurfus aliorum alia & efiet procefius in infinitum 3c tolleretur ommf fcientia. Standa igitur eft in principiif quo rum non eft ratiocinatio demonftratiua * Seb eorum eft indudlio» Cogftcfcu tur eni induclma procedendo ab Gngularibuf ad uniuerfaliasuel fi fint maxime ille dignitatei extemplo cognitif teiminif percipiuntur ui & 1 umine inteliec> £uf agentif > Sed bec ;rJibro poftericrum latifiime patent« £* Q_ue cum ita {int conftac fcientiam. Declarata fcientia ex parte fui cbie&i circa quod eft Sc ex parte fue caufe 3c generationif \ nunc conciudit eiuf diffinitionem remiden domof ad refoiutiua pofteriora & dicedo quod Scientia eft babituf qui fit per aemonftradone ex uerif ut ibi inquit t & pnmif medioque uacatibuf: Sc item ex notioribuf Scprioribuf ipfa conclufione caulifque eiuidem. Poftea iubdit inferiufineodem libro refolutiuorum « Vera igitur efie oportet quia fieri nequit ut id fciatur quod non exiftit uel uti diametrum conmenfura/ bilem efie filicet cum cbofta Sc latere eiufdem quadrati £ & paulo inferiuf a Caufe enim fint oportet & notiora atque priora ■: Caule quoniam tu fdmuf c5 cognofeimufeaufam; priora fiquidem caufe funt oc antea cognita non modo folum^quid fignificent < f« fed etiam altero-quod uidelicet fint S Sc paulo infe riuf«Ex primif aut efie nil aliud eft q expropriif principiif efie idem » ti * primum atque principium eft«Eft ergo fcientia babituf demoftratiuuf t quo percipimuf conci uficmef necefiariaf per caufaf fuaf ueraf prirnaf imhediataf Sc «otioref & priore! ipfifccncluficmbuf« Veluti fi babemuf cognitionem hui? conciufionifquod lunapotefteclipfim uel obfcuntatem pati Sccognofcimuf A"1'/ pwOKrt / / j X 1 taaJl <3. cfxo ai c^fcho buiufcaufam cite mtcrpofitlonem "tetre ; tunc buuif enccluf fcrentiam ba bem lfper caufatn fuam;& fieri poteft demoftratio talif.Omne sli.ca inter ,qd & folem teri poteft interpofitio terre eft Cclipfabiiif ut ita loquar & pati 'oiv fcuritatem poteft » At luna eft buiufmodi ' ergo potefl: obfcuritatem h- defec. tum pati • Sic igitur cum babemuf cognitionem multarum & plurium coclu fionum perdemonftratiouem e?ccaufiffuif^prii{5e accomodatif &prioribuf & notioribuf St ceteris conditionibuf; tunc generatur in nobif fcientie babit? ff „ Nam cum quifpiam « Oportet ad habendam fcientiam conclufiomf ut/ principia &caufefmt nobis magifnoti quam conclufo&effectus & ut eis magii credamufqua conclufioni » Aliter enim per accidenf baberemuf friem tiamSenouperfe i Qui enim fieri poteft ut ignotum fciamufpjgnotius \ tiam fi cognofcimuf utraque« s «principia & conciuf.onem & alterum per ah terum «i« conclufionem per principium profedlo magif cognofcimuf princi pium quans conclufionem & caufam magif c| eiTedum « Vnde eft illa pbiiofo pbi dignitafpropter quod unumquodque tale& iiLud magif» Verum alia eft rsotitia conclufonis alia principiorum « Nam bec pertinet ad habitum priti> cipiorum ' qui dicitur intellecduf ut inferiuf apparebit ; illa pertinet ad fcieti tiam que eft babituf conciufionum / 8e bec prefupponit illam ita ut principio rum fit maior noritia j maiorque certitudo & maior eif habeatur fidei * Vnde in libro pomeriorum*Magif enim principiif aut omnibuf aut quibufdam cre dere quam conclufioni necefie eft, Atque ei qui per demonftratfoem fcientia e habiturus no folu ipfa principia magif nota/magifque credita funt’ c| id q3 ex ipfis oftenditur? fed etiam nihil prorfus eorum que principiis opponuntur exquibus erit rariocinatio falfa cotrariaque uerejCred.biiius fit aut notius pri cipiif ipfif oportet & reliqua» Hec. n. in iibro pofteriorum late patet» « J? «Eorum autem que aliter fe fe habent & cetera« Hoc eft fecundum ca«-pitulii buiuf tradatuf inquo poftquam plviif determinauit de uno ex quinque habitibuf intelledliuif ideft deficientia/que quidem eft babituf intelleduf & menti f fpeculatiue & eam diftiniuit ut patuit: nunc docet de alio idefl de arte que a dem efl babituf mentif confultatiue: que comuni nomine appella ri folct menf acftiua& fubdiuidi in adiuam & fadiuam * Arfuero eft babituf in mente uue in itelledu fadtiuo. Diuiditur autem hoc capitulum in ijii par tef que fuif iocif patebunt« In prima parte offendit duof ede babituf qui’ uer fantur circa ea que pofiunt aliter fe habere; quorum unufeft principium age^ di ideft prudentia jalter principium faciendi ideft arf* Verfantur igitur ambo circa obie&a que pofiunt aliter fe babere que tameft obieda funt diuerfa; qa alia funt agibiha alia fadibtlia; & babituf ergo ifii diuerfi erunt etiam eo rum operationef diuerfe. Aliud eft addo t ahudeffe&io 5 Sealiud agere quod eft prudentie & aliud facere quod eft artif i &de iif etiam credimuf. jV rictet ^Cfeaonibuf ideft comuni fermoni hominum. ut non iiulii exponunt k Dic tua# tomen a nobif in primo etbicotum * V bi pbilofcpbufinquit. Licun titf a,uCem de ipfi & in externif iermonibuf non nulla fufticienter f « Atque cum due fint»Hec efl: tertia parfhuiuf ca/ pltuli i inqua philofophuf declarat fubie&um in quo eft: ipfa prudentia: & di cit cura due fmt anime partes rationales«f, fpeculatiua& confultatiuautfu pra declar3uit: que comumter appellari folent intellectuf fpeculatiuuf &pra ticuf t prudentia erit in altera. 1, inconfultatiua & ratlocinatiua i que eft etia principium opinandi & affignat ratioi.em: quia utraque, f* opinio &: pruden tia uerflt? circa ide obiectu igcnere. f ■ c rea ea que poffunt aliter fe habere dsf ferunt tamen ut fupra uidimufj quia opinio eft etiam de naturalibufque a no bif fieri non poffunt preterea non eft uirtuf: quia falli potefl i prudentia uero cft uirtuf& c tra uerum peripiciendum in eo quod agedum efl no fallitur neo fallit ex parte fua: licet exparte rerum falli pofrt« i** Atqui ncc habituf eft cu ratione folulHac in parte d eut qda philofophum oelle prudentiam non fo Ium efle habitum cum ratione ; fed oportere eam efTe conic&am cum recto appetitu uel fua operatione / ex eo quia prudentie non fit oblinio* Nam fi ef fet habituf cum ratione tantum eiuf fieret obliuio i ficut aUorum habituum i teliectiuorum t 8c referunt hoc ad reliquof omnef habituf intellectiuof» s « quod eorum fiat obliuio prudentie uero minime! quia coniuncta eft cum ap/ petitu recto 5c mora! ibuf uirtutibuf £ fecundum quafmagifcontinue opamur & earum oblecta frequentiuf no bif occurrunt* &ad hoc propofitum accomo data illa efle uidentur que apbilofopho in primo libro dicuntur« Etenim nullifin rebuf bumanif tanta eft certitudo quanta eft i operationibuf iifee que S uirtute proheifeuntur«He nanque ftabiiioref & fcientiifipfifeffe uidentur queque rurfuf ipfarum ceterif antecellunt & maxime firme fixeque funt Idque propterea quod in iif ipfi beati &mavime&cont«nuatifTime uiuuntdaoc enim caufa ee uiaeif quo min? circa ipfaf flat obliuio«Ve§j ut eo loco disim.uf q.unr mo uirtutef fint Habiliores fcietiif diligenter intelligendum eft .Nam ambo funt babituf de difficili mobilef preterea fcientie uerfantur circa neceffaria uir -tutef circa ea que pofiunt ahter ie habere .Sed intelligendum eft hoc quatum adoperationem & exercitationem ipfarum , Continue nanque occurrere no-' bif uidentur agibiiia&obiecta uirtutum ut cjbuf &potuf¥ negotia tum f u/-blica tum priuata & aiia buiufmodi in quibuf humana uerfatur uita quorum frequenti exercitatione fit' ii recte agamuf ut babituf uirtutum magif figan. tur in animo ut ita loquar quam fcientie babituf { & boc uidetur efle caufa quo minui circa eal fiat ob.iuio Accedit preterea appetituf rectuf q fem per cum uirtute morali coniungitur & obliuione non tollitur,Ceterum qui dain abi dicunt pbilofopbum bac m parte probare eade diftinctionem fupcri-' uf allatam inter artem & prudentiam et non referunt bec ad babituf fpecula ' tiuof; fed probant foium de arte - boc pa&o, Ars eft habitus folum cum ra^ tione, At prudetia non eft babituf folum cum rationcjeft, n, etiam cum ap petitu uei operatione fua ergo prudentia non eft arf * Nam ille babituf, s, arfcuiui fieri poteft obliuio eft foium cum ratione, At prudentia non eft obii uio ergo prudentia non eft babituf folum cum ratione,ratio patet ex biif que fuper.uf dixiinaf qaol prudentia non uidetur efte obliu.o , quia etip^ (a et uirtutef moraief cum quibat femper prudentia eft coiundla uerfantur cir ca ea qae in uita humana continue nobif pene occurrunt et fit earum exercita tio ferme continua .artif uero non eo pacto i ergo magif eiuf fieri obliuio po te. 1« Q_uicquid fit concludendum quod non fufficit ut prudentia fit habitus cum ratione folum , Nam boc comune eft aliis habitibus { fiue fmt fpeculati tii nue ars* Sed oportet eciam ut fit cum appetitu redlo conjunctus exquo fe qujtur quod prudentie non fiat obliuiolcum appetitufcontinue appetat &con iuncftuf cum prudentia ei femper adfit t materiam que prebeat operationum quibus & conferuatur & flabilior fit ipfa prudentia, Dubitatur circa ea que dic ta funt in boc capitulo & primo, Vtrum ars fit diftinda a prudentia ut dicit pbfofopbus & uidetur quod fmt idem, Illi habitus qui uerfantur circa eadem obieda funt idem .Sed ars & prudentia uerfantur circa eadem obieda ergo Se cetera. maior patet quia habitus diffinguntur per diuerfa obiedat minor pro batf qa uterq; blt9 uerfat* circa ea que anobif fieri poflut & alit fe bete,ad bec dicedi qd ars & prudetia fut habitus difticti ut declarauit pbui,primo qa tis eft effectio I prudentie eft actio non eftedio, Item quia artis eft uirtus • pru ientie non eft uirtus,Item artis eft obliuio: prudentie non eft obliuio , Ad rationem allatam fupra refpondendum : quod & fi obieda utriufque fint -eadem in eo quod pofiunt aliter k habere i differunt tamen & di uerfa funt rati /bhe i eo i qd aiia funt fadibilia filicet artis obieda: alia agibilia filicet prude tfe. Dubitatur preterea quiaphilofopbus dixit temperantiam efie conferuatri ec prudentie i & tamen boc etii uidetur efle a! iarn uirtutu i Na iiitic ut iqulfc pbus corrupit cxamauoe bonl&tedu mcLciu rcru ergo agendam ergo uirtu tes feraibut«Cotrariord eri cotraria tunt cofequetia« Quare non tantu boc eri: tegantie munus * D.cenddqd ix>c precipue tnbu.tur tegahtie quiaSc U o nis uirc? uerfecur circa uol aptate* 6c do. ores que uera exiflimatione dtftruuc i tamen ipfa cepantia magii q alte ueriaeur c.rca uo; uptaces 5c circa utbemetio re* :que maxime labefactat rectu micu re^ agendaru«Q_uare&{raiie uircu tes coferuet prud.tu no ad^o tamen ut tegant:a& aua uitia itide qua uii cor rumpant eande i no adeo tame ut itepar^a « bropterea pbu. uidctur ttpanr.e boc olfit;u cdferuadi magii tribuere qau ami uircutibui < Dub.utur prctc qua pbui oilendic prudentia eile uirtute iceileetiua eo.htuenfea iparte.anuiu ratonali colui.tat.uaK i »1 intellectu adliuo.fcc tamen uidctur&q retatur qui butda rationibaf qd ipfa efl moralif«Gm?ubet uircut.i itelleci.iuv. u detur el.e obiiuio.Sed p.-udaaae no elt obliuio ergo prudentia no e' uirtuf it .il cftiua pa tet ratio auctoritatepbi dicentif qd obliuio efl eiuf habitui qui elt ci.m roi.e & qd prudent e no elt obliuio ut i textu apparet«Ite ois forma uidetur ei.e i eodem fubieClo: i quo efl id cuiufefl forma • Sed prudentia elt forma uirtutu ergo erit in eodtm iubiedlo i quo funt uirtutes. Sed uirtutei*i* mori i iur.t i appetita ergo ibi erit et.aprudctia&ficent uircufmonf maior efl nota quia uoicunque elt compoficum ibi funt partef compofiti minor patebit ireriuf qd prudeatia efl forma uirtutu moralium, Item* Hr udent .a gnat appetitum ad bonum« Sed uirtui inteileClma perficit pctiui iteiledlum ad uer-m ergopru denti» noa erit uirtuf intelieclui fed potiuf morif*Pbuf tamen fupiui deciara uit prudentiam efie uirtutem mtelLctuI & non dixit monf .Probatur etiam quia perficit aliquam partem ment i idefl intelledum adtiuum ad uerum di cendum ergo elt babituf tnencif dt intellectui 6c non moris * Ad primam rationem cum dicitur quod cuiuflibet untutif ltiteiiedliue fit obii / . uio i negatur i fla maior i quia prudentia elt uirtus ir.tcllecliua & tamen eiufnonfcobliiiio « Q_uod fi alii babituf inteliciiiui haberent illas condi/ tionefi quaf babet prudentia ut eflent coniuncli cum appet.tu redto &/ cum uirtutibuf moralibuf 8c daretur occafto continue operandi tunc eorum Pcuti prudentie non fieret obliuio * Ad fecundum cum dicitur quod forma efl in eodem fubieclo: in quo efl id cuiuf efl forma : refpondendum quo i pru dentia non efl forma uirtutum in formanf & interna % fed/ efl externa dirigens & gubernans & ideo non oportet ut ipfa iit sn / eodem fubie&o cum uirtutibuf morif « Non enim efl prudentia in appetita fenfitiuo : fed inpartc animi rationali per efleut.am * filicet in parce confultatiua ut fuperiuf uidixnufn Ad tertiam cum d*citur quod u*rtuf c * inteUe&iua pfiat Ctellcn aduejj cccededu Scdkedu qd prudetia pficit itellcu ad uerumSc tamen cum hoc flat f.mulutperficiat appetitum ad bor.u Sedm teiiigtndum quod perfici appetitum ad bonum uno modo intelligitur ut in clinetur ad bonu i alio modo ut dirigatur ad idem * Primum f,t per uirtutes -morif que fint in ipfo appetitu. ieue enim fertur (edum per ieuitateta que efl in ipfo & f.cappetituf per uirtutem -morift que cfl in ipfo in'' clinatur femper ad bonu : Sed hoc modo prudentia non pLcit appetitu fenfiti uu i quia no ell i ipfo fed pficit cu dirigendo &gducedo ea que faciunt adime bonu cotequendu q ex petitur - Vnde mfcriuf inquit, Et eni uirtuf quide i ,p pofitu iptum eft.cit redtu« Prudentia aute'ea umuerfa que ad illud tendunt atq; pdueut« Cum igitur prudentia pficiat appetitu ut dirigenf :no oportet necellario ut ipfa i.t in eo qui dirigitur t f cut dominuf dirigenf feruura non e in eo inciinani uero efl in eo qd inclinatur* & f.c patet qd mrttf monf e in ap petitu; prudentia uero in i intclLeclu' & forfitan no ef.ent reprehendendi iiLi qui d.cunt omnef uirtutef morif efiein appetitu fenfitiuo obbanc ratione qa Oif Uirc? mora ii e circa uoiuptate & dolore* Notaeu e Canr.e qd prudetia io^e nfic collocari if uirtutefmoraiefmuc itf Ujrtutef medi «na enumerat quatucr uirtutef moralef. ad quaf alie rediguntur* i * prudentia* [efat.am « tempe rantialvortitudme» enumerant etiam babitufmtelkctiuouv.&po/mtprude tu inter eof. Na ut ipia bet operatione cofuitadi uidet5 ee locada if5 uirtutef mentif«Vt uero opatione d.rgend* appct.tu conficiendo fua ui quafda medi ocritates ex parte affedtuu uidetur quoquomo efie moralis tamen uiitus cfl i teildliuaearationeiqua e ueluti forma pfectiuaiteiledlus acliui «Nauti quit phiis cu due fuit aie partefratione bentefalteriuferit ipfa prudentia uirtuf,{« mentifconfultatiue&adliue» F.Cu aute fcietia exiflimat^o fit*Hoc efl quar tu capitulu hui? fecudi tradlat9; in quo poilq determinati detrb? bitibuf me tif „f« fcia arte 5cprudetia nue declarat alui habitum qui dicit'5 intt Uedluf & efl habituf intellectiuuf principiorum « Dimditur hoc capitulu in duaf partef In prima affert quafda codufidef negatiuafiqb? dsfliguit hiic habitu a ceterif habitibuf metif. In feciida affert una affirmatiuaiqua ofledit iteiieclu ee habi tu pricipio^ .Dicit ergo iprimifqd cu fcia f t circa uniuerfalia & necefiaria et circa coclufioef demoi Irabilef & cu frit principia ex quibuf ori ut5 talefcodufi onefSc oif fcia: fptedto principio^; huiufmodi re§i fcibiliu erit aliquif hab>tuf ^ppriuf no efl aute fcia no arf no prudetianon fapietia ergo erit aliuf habituf Prima coclufio qd fcia no e habit? pricipio^ ^bat5 f.c l fcia e de iis quo^ e de moflratio.At pricipio^ reru fcibiliu no e dtmdflrato ergo prtcpicR; noeft fcia* iecunda.concluf o, Arf efl eorum que poffunt aliter fe habere ,at princi s pia rerum icibilium non pofiunt aliter fe habere ergo eorum no e aruSut eni^ pricipia dc caufe necefiane*T ertia coclufo ^batf eode medio«f«qd pruceaa e de itf que poflunt aliter fe habere « Sed principia fcibilium nonpoP funt aitcer fe bibere ergo eorum non eft prudentia« Quarta conclufio Sa pientia efc etiam de conciufionibus que demoftrari poffuut * Sed principiora non eic demoftratio ergo eorum non erit fapientia inquantum eft conclufio^ num * Notandum quod fcientia uerfatur circa neceflariadcitem babitus prin cipiorum qui dicitur iutelleclus uerfatur circa necefiaria,Sed illa funt conclu iiones &• efteftuf i quorum cognitio ex caulis hns pertinet ad fcientiam«Hec uero neceflana funt principia bCcaufe i quarum cognitio pertinet ad habitum, principiorum : qui d.citur intellecftus« v troruuque uero cognitione uidetur oriri notitia* que pertinet ad fapientiam que quaut habitui iit patebit inferi uf« JT * Quod fi ea quidem 1 quibuf uere« Hec eft fecunda pari huiuf capitu ti * inqua affert concLulionem illam art.rmatiuam quod principiorum eft in tellectufboc pacto* Principio^: rerum fcibhum aut eft lcientia aut fapientia aut ari aut pudentia aut lnteiieccuf; Sed eorum non eft ars nec fcientia t nec fapientia nec prudentia ergo eorum eft inteiledlus i quod autem non fit ars nec fcientia nec prudentia nec fapientia probatum eft antea » Sed arte bic non enumerauit pbiiofopbus quia reliquit taquam per fe notum &eadem eft probatio * i * eodem medio de ipfa 5c prudentia« Quod autem relinquam tur ut Iit intelleftus habitus principiorum cum non fit aliquis lftorum quatu or patet ex eo quia non funt mfi quinque babitus inteliediui quibus uerum percipimus « f«tria circa ea que non poliunt aliter fe habere, i. fapientia i fcientia i intellectus 6c duo circa que poflunt aliter fe habere filicet ars&pru» cientia «At ex illis no e fapientia: non eft fcientia & ex iif nuiiuf filicet nev que prudentia neque ars reftat ut fit inteiLecftus*^Exiftimatio * Didum eft fuperius quod exiftimatio proprie dtdaeft tanquim genus adomnes babituf intellediuos & in eo loco adduximus pbumlibro de anima i quare fcientia exiftimatio dici poteft« J?« Principii rei percipiendi fcientia sdeft principii rerum fcibilium3 J\ de quibufdamtque poflunt demoftrari 1 principia nero Ut principia non demonftrantur« Notandumquod principia demonftratio I Nf num ex quibuf oritur fcientia: quedam funt dignitatef quedam pofitionef di gnitaf e oratio indemonftrabilif <3e nulia indigeni demonftratione qa de fe pa ' VndeTheopbraftuf defcnbendo dign.tatem dicit quod eft opinio cui ora nefhomincf affentiuntur Vt eft hec« De quolibet uerum efc d.cere quod aut tft aut non eft &de nullo iftoji ambo Huiufmodi principia; que ftatim m «atefcunt cogmtif terminif ; necefleeft difcentem habere cx ie fe f ne ulla ^«ftrina & afferre ex domo fua« Vnde pbiiofopbuf m libro pofter ,ortm in quit •Principiorum autem rocinandi uacantium medio id quod ihdemoftra fcwle eft qd que n5 e necefle difcente habere: pof t.one apelio* id aiit qd nece fle eft eum habere qui difcedo qd uif eft gceptiuuf dignitaf appellatur * t ii Suntemm talia queda que quide affert ifex fefe qui difcit ad sinamquanque fcientiam per difcendam & cetera «Has aute dignitatef appellare folent ifti comunes animi conceptuf t quia omnes bomines exfe fe naturaliter gcipiunt & oefciuct pene ut inquit Aueroif unde babeant. Et lfte diguitatei dicur.tur ei.e prmcip.a complexa«Pofitio uero iterum fubdiuiditur quia queda tft iup poi t.o! quedam d.fhnitio» Suppofitioeft principium coplexu quod declara uit pbus mUbro pofterio^ cu d.xic.Kurfus ea quide poficionumique utrauife nuntiationis accipit parte : effe inqua quippiam aut no effe fiippofitio dicitur Sc cetera «Diffinitio aute eft princip ii m coplexum ut ineode ioco dicit pbes Ea uero que (uie boc ipfo eft cLff n:t o« Suppofitio iterum aut fuppoGtio efe ie pot aut petitio« Differt aute fuppolitio a diffinitione ut in mathematicis apparet. Na qd e unitas & unitate ee ut iqt pbus no eade funt ueiu boru prici piorum quedam funt utcaufe uniuerfalel quedam minuf uniuerfales & qua ii part culares relpectu uniuerfal u & quedam ingrediuntur demoffratione ui & u.rtualiter ut ifti dicunt i queda formalitcr i ex quibuf fequitur r.ecefisrio conclufo quafteffectuf quidam cuius eftfcientia» i .cognitio ex tali caufa et principio uel principiis. Principiori uero & caufarum cognitic ptinct ad ia ullcwtu qui dicitur habitus priucipioji de quo eft: fermo.Nctandti prctcrea '/■ quod pbus ppulcre oftend>t breuibus quod habitus principiorum debet Tcdi uer.us a fapientiaS: fcia prefertim cu illa duo uerfentf circa necefiaria ut itelie cius «Primu quod eft dillindfcus a fcientia quia no ide uidetur efTe babitus pri cipiorum&maemo frabiliu t &conclufionu &eom que indigent demofcrat-o ne« Nam cu mfcientia qpcedatur aprincipiis ad cdclufonef uidentur relinqui P principia alicui alii»In ooi eni motu relinquitur terminuf a quo ce acqrif’ terminufadque* oportet igitur primi termini relidi fit aliquis babituf\ fcyf (da eft termmi ad que * erit ergo inteileduf q percpiet principia tactu* Tue ultra principia funt cpdufionu pruiapia i funt eni duo ueiuti con relat-iEa »;.f-« pnnctpia&id quod efl ex principiif « At utriufque no eft aiquis babitus qui a principiora efc intcliedhis eoru uo que funt ex principiis eft {cientia „ Vcruif que uero fimul eft dand? aliquif babituf qui cognofcat principia no» modo eo quo principia funt i fed etiam fecundu omnef fuaf conditiontf& ctiam iit ba bent refpedu ad conci u{ionef& talif babituf erit fapientia diftmda ab ilLif aU if« Nam cum fit ordo inter iftof alter erit altero prior & diftin&ufab alio» Notandum preterea quod talif babituf principiorum acquiritur.preced.t tm cognitio terminorum. Veluti antequam intelligamufquod omne totum eft miiuf fui parte oportet nof percipere quid figmficat totum Sc quid figmficat parf«Antecedit etiam cogntio ienfitiua« Nam omnif cognitio intellecti ua ortum habet a fenfu. Quare & ifte babituf inteliediuuf ortum habebit a co gmtitionetemunoru&afenfu&experientia&acquiritur utdrximuf fecundu pbum, Ariftotelem quia ais tioftra eft tanq tabula ab rafa {in qua hibil eft de pidum. nec ullus habitus infitus a primordio«Plato tamen uuit omnef babi tus uirtutum&feientiarum anima habere innatof.obliuione tamen fopitofef fecum ingreditur corpuf & exercitatione excitari ita ut difcere apud eum fit remmiici * Generatur tamen fecundum ariftotele talif babitiif eo modo quo ditium eft«Sed in aia eft tamen potentia & aptitudo acquirendi eum. f, in telledus &cum non haberet aliud nomen apellauitphus hunc habitum noie potentie fufdpientifeum«i«mtelLedu« Nam intellectui fpeculatiuuf aut eft principiorum tantu aut conci ufioniz que funt ex priTMpiifai.it utrorunque concluisonum tantum ex principnf efl fcia l que fit per demoftratione cum di icurfione ex principiif ad conciulione Stcaufa ad efiedum « Vtroruque efl U' pientia ucu.debunuf , Principiorum tantum eft ahuibabituf ,* qui cumr.o habeat aliud nomen appellet'1 inteilebluf noie potentie fue intclledi ue« Q ua re i iteiledu fpeculanuo illi treferut bit1? difticti it fe.Dubitaret atit qfpia cu pba> dicat hic feti no efie principiorum ex eo quia eft cum demolfrat one» '-i 11 primo tamen pofterioru dicit efie principiorum (cientiam.Ad hoc dicendum quod fcientia bifariam confiderari poteft aut proprie {aut inproprie ..Scientia proprie dida efl: iila que de conci ufionsbuf eft gdetnoftrarioie quam hic pbfif appellat fcientiam cum dicit eam non efie principiori, Alia 6 i^prie dictari* fcientia ftne demoftratione: quam hic pbuf appellat intellectum principiora In libro uero pofteriorum appellat fcientiam indemoftrabilem iquia principi orum non efl: demonftratio « Nofaute inquit ibi phiiofopbuf/ nec omnem fcient.am efie demoftratiuam dximufi Sed eorum que mediif uacarx i« prin cipiorum uacantium medio indemonftrabilem effe« Quare cu hic pbiif often dit fcientiam non efle inteULedum mbilahud efl: quam oftedere fcientiam rp prie didam que efl conclutionum non efie fcientia ilia inproprie didam que e principia*u 2 qua hic appellat inteiledu« ibi autem dixit efle duplice fciam ob ppinione quorunda q iciam tollebant dicendo qd Smffcia efl p demoftati Onem&cum principiorum non iit demonftratio non erit fcientia & ii pnnch* pia non {cietur: ignorabuntf conclufionef quia ex magunotif debemuf pgere ad mmufnota «Q_uod fi principia non fciantur conclufionef non poterunt fci ri&fic non erit fcia rerum ut efie apparet > Ad hanc queftione fomendam ari floteles affert duplicem fcientiam < Vnam fine dembnftratione aliam per de monftratione! fciam paemoftrationem qpprie didam facesf1 non efie principi orum fed fcientiam fine demoftratione lnqaprie didam dicit efie prux p.or u Que ita nota efie uult ut maior fit eoru certitudo q conclufionum &idco no indigent demoftratione*Itaqj ad illa queftionem folueada utitf 1II3 diflincti one fcientie in illo propofito; Hic uero ubi loqui oportebat diftmcte de fin/ gulifbabitibuf - tiii intelledduif appellat huc habitu principi©^ ifitelte&u i quc$ maior e ccrti tudo s qua eouciuftoui ut dixi mus* Notandi! qd duplices funt caufe i alie ef.e di * alie iteiLigedi.Ac ut fe beat efiendiiita intelligedi. E flendi item dupli' cia funt {queda prima: queda non oio prima.Frima funt que non preiuppo nut alia priora in eo genere > Vt tgenere caufe efficienti! dem * In genere cau fe materialis i materia prima. Ve§i deus eil oio prima caufa fme uifa diftincti one genens & fimpliciter primu . Materia uero Se ii no pt efnpp or.at aiiud p ri, mii i tuo genere,ta.ue preiuppanit eam. cft.ciete deu ut poa preiupporut a«Preterea cim duplicia fine alia comuniaialia propria cuique fc.ei.tie i fapieutia tmi de utrdfqj reddit ree i di«ppria q^bare poteft aprloril com uria nero & fi cogni. Cis terminis ftatim eluceicant tamen probare poteft a poftetiori * Ynaqueque ucro fcientia babet iua pricipia propria; que apriori nuiio paclo probat i iuo{ *n,canceiiof tranfirec & boc pruni pbilofopbi iapientifque offtium effe uido' tur« C, probare in feriorum principia« id atifiime deciarat pbifofopbufm Ia bro pofteriorum.Eo^i inqt :qb? i pemoftratiuif utuntur icentui aha cuique icieatie propria: aua comunia funt» Et paulo inferi uf. Propria fune ut line am effe talem redtum ue« Comunia ut ft ab equahbuf equaua demafea que raftant equalia funt et cetera, verum principia comunia cogmtif termini i ex tempio patent & no indigent probat.one; 8c fi queretur probatio afferetur a fa piente pruno jue pbiioiopbo/- 6tilie maxime dignitatef a poftenori proba: buntur« At uero pnncipia propria a priori etiam probantur a iapiente no au*» tem probari debent abeo arci:ce eaque facultate cuiufqppria fnt principia.De pnncipni. n , ut inquit pbilofopbui non eft reddenda ratio geometre ut e g fefior geometne. Eidem fune3einceterif fcientufobferuanda , &pauio ance ctia irefoiutiuif poftedoribuf fic iquit. Q_uod fi id condat patet fieri nc polle quoquifque proprioru principiora exhibeat demoftratione ‘Erunt »n« i Ea ota niurn pnncipia di illorum fcietia domina omnium erit. Ec. n * if fcit magif qa» Dptrionbus excaufs fcit. Nam fcit tum expr.cr busicum ex caulis icic que non eifeitus fqbeunt rationem . Quare fi mag.s fcit & maxime &c i eft ii la foentia, magis profe&o maximeque fcientia eft 6:cetera « Ex quibus pei pi poteft quam iatepateat prime phie& fapientje amplitudo. Verfatur cmm c.rca e*s qd e ooiectu iua ea roe qua e fecudu omne fuam latitudine & ideo iio ciauditur certis quibufda di determinatis fimbus queadmodu alie facultates*. Sed ea eft que duiinguit Staflignatfines proprios cuilibet fcie » Nam cuens multiplex fit ea ratione qua numerus eft ailignat'1 arithmetico* in quatumue ro magnitudo afTignatf geometre 8c tam arithmeticus qua geometra obi igatf feruare cancellos fuos nec trafgredi debet «Tuc eni tranl ret de fubiedlo;Libb kCHi & de genere in genus dc fic pmifccretur ones {ciende* Sed primus pbus per omnia principia di unaquaque fcientia difeurrere poteft di probare ea que a tali fcientia quo§i illa funt pricipia probari no pofiunt* Merito fapietia pri tna priacepsque omnium fcientiam dicitur apbilofopbo di diftinguiturali. ia tdicclu & fcientia quia intellectus ut lnteildlus non facit ea que-diximus nec • fcientia ulla ut p?tet ex dnftis « Accedit preterea qd fapientia confsderat iub fEtias fepatas a materia ea rbe qua fcparate funt&prcbat de iis quafdam pro pnetates que competunc eif per fe&boc etiam diftinguitur. ab itefiectu di fcia Notandum.quoi fapientia d.citur caput babens a pbilofopbo quod duobus mod.s intdligi poteft * Aut refpeclu fui qu:a ipfa f .imit pnncipia prima in fua maxima iatitudine&comunitate ut de quolibet aftnv :-D mario&negatto,&ccte-.a ncft teflWgitur.neceflatto ad aliqua principia detere minata ut alie fcientieique (t fummunt principia communia tc«trabuiicjpfa & accomodant fubiecffo {uc ut fi ab equa! ibus equaiia demas & cetera geeme. tra magnitudinibus i arithmeticus numeris accomdat lftam comunem dignitatem «At fapientia prima que pbia fummit principium illud primum cum omni latitudine«{«de quolibet affirmatio & negatio i quod eii dignitaf ma xirna & caput omnium dignitatum« VerCatur etiam circa fubftantias fepara tas & iplum deum J qui eft caufa omnium a quo tanquam acapite omnia pro fcuut« Q_uare fapientia que cirea contemplationem eius ueriatur t iure appel lari uiaetur caput babens * Alio modo dici poteft caput babens rtfpeciu aha rura, icientiarum quorum principia probat & continet quafi caput cuiuffibet fcientiC Ideo ut fupradiximus in relolutiuis pofterioribus princeps a pbiio.o pho appellatur & domina fcientiarum « Cum aurem dicit« J? « i rcftabihfu maro rerum j intelligi poteft aut refpedu conci ufionum aut principiorum .•« Vel etiam fubftantiarmn feparatarum , de quibus nulla alia fctentia contem platur&eft nobiliffimum fubies«con kquens abfurdum ergo & antecedens i patet ratio quia fi prudentia 6c fapien ti.i effent idem: quicquid copeteret fapientie copeteret etia prudentie * Sed fapientie competit ut fit habitus exaclifiimus&preffantiffimus omnium er gtf competeret etiam ipfi prudentie. Sed hoc eft abfurdum mfi iam homo cir ea. que ueriatur prudentia eflet nobiliffimum onium entium munds quod non concederet pbilofopbuf Quafi dicat« Si homo eflet nobiliffimum omnium encium que funt in mundo tunc prudentia eflet nobiliflimus omniu habituu ratione nobilioris fubtedti; quia uerfatur circa ea que funt hominis & circa bu matta bona * At bomo non e ttobiliflimu omniii entium mundi ergo ntc pru dk»tia erit nobiiiflim? habituum omnium quod autem bomo non fit nobilif funum entium probatur, Quia fecundum non nullos pbilofophos f ue celu aribefcfue eeleftes (umeres dicerent effe nobiliora entia cn ea ponant aiata nobs li oribus «uabus: qd eff contra fidei ucritate fiue fumercf fubffatiai e y feoataf X que funt nobilioref 'quam homo t drea quafeft (apientu6'fioncru cientia cum prudentia fit circa humana* Ver^i de mundo fecundum ueritatem fidei r.cfiic que tcneda eft dicendum efiet quod bomo efiet nobilior eo in aci fi*m deuf ita inftituit ut effet propter hominem spfe munduf& etiam omnia alia inferiora; i quibus omnibuf referimus non ad iacrcrum fententiam * Sed pbus ipfe boc medio offendere uidetur quod lapientia non efl prudentia * St* Quod fi quidem « Affert fecundam rationem boc pado * Illi babituf inter fe differunt; quorum alter ueriatur circa ea que funt eadem apud.cmnef alter circa ea que uario modo fe babent * Sed fapientia uerfatur circa que funt eadem apud omnes & prudentia minime ergo fapientia differt a prudentia«ra tio patet oc minor probatur apbo quia album & redum que ccfbnt natura 6c eorum cognitio femper eft idem ce (cientia efl de bs que funt femp eadem & multo magif fapientia * Verum bona humana circa que uerfatur prudetia ua r,a funt & uana eil prudentia ob banc re^ uarietatem * Q_uin etiam folemus quedam aialia bruta Si beftns appellare prudentes furubtudine quadam; qua prouident circa ea que fibi funt bona» Sed cum aliud fit fanum & bonum piici bus; aliud aliifammalibuf; ideo alio modo dicemuf formicam effe pruden terni alia ratione uulpem alia apes & fic de aliis brutis que & ii non habeat ue re prudentiam; affert tamen lftam fimihtud nem pbus ut offendat prudentia uariari ex diuerfitate bonoj^ circa que ueriatur * St« Sanum ac bonum ; que diuerfa funt apud diuerfa» i*. Patet autem non effe» Hcc eft alia rat.o profiucnfexdictif fed fumit m ea non folu prudentiam fed etiam facultatem ciuilem & probat quod fapientia differt abillif boc pacto « Si prudentia c/. £a> cultafciuilifeffet idem cum fapientia. tunc fapientia non effe una atqueea^ dem fed pluref» Sed conlequenf falfum ergo & an tecedenf patet ratio quta di uerfe funt rfif»p * diuerfa funt comoda / bonaque animalium * Qjuod fi fap>i entia efiet circa bec non effet una at que eadem quemadmodum eft t nam ifto rum eft alia atque alia facultastnifi fic una omnium facultaf medendi. At et ia medicina non eil una; cum alia fint fana bomini & bona alia brutis ■« Qua re fapientia nullo pado erit prudentia ciuilifque facul taf quanquam bec propt te non uerfentur mfi circa bumana bona • que tamen poftunt aliter fe habere ut fepiufdiximuf, Poft bec pbilofopbuf uidetur excludere objectionem quada quia poffet aliquifdicere fapientiam effe idem cum prudentia 6c facultate ci * uili • quia fapientia eft preftantiffimuf babituf omnium Si fimiliter prucJei ;ti afacultaf que ciuilif.probatur quia bomo eft preftatiffimum animalium er go facul taf que eft circa hominem erit nobiliffma omnium Si fic erit idem cum fapientia « Ad boc uidetur dicere pbilofopbuf quod& fi bomo fit preftabi li / fumum animalium omnium que funt in boc mundo; tamen funt alie queeia ?ef preftabilioref ia ratione rerum ut ipfe dicit ergo prudentia facultafque cj ui Itf aton etlt' fxsbttuf preftantiflimqf « Fed ipfa lapiettiVque uerfatbr crea .fubffahtiaf feparatas & nobiliora fubie&u {& fcrurfusafjert difFinitiond . : fapientie «si Sapientia eft intelle&u* {imul at que {cientia renim earum que natura fdt preflatiilime ut patet itexto.J? Quapp Anaxagord» Affert roe adi de .pbadti fapia no e prudetia boc pacio «Prudetia uerfatf circa ref bumanif. fapia no uerfatf cifca res bumanas i ergo, fapientia non eft pudentia t probat boc ex figno-Sc comuni [ermone hominum qui appellabant Anaxagorsm tha. letem&alios huiufmodi bominef fapientei non autem prudentes / quia'ne> fligebant propria conmoda&rem familiarem, utinquirerer.t res aitifiiftaahSt arcbana nature< Vnde illud Gceromf de Democrito patrimonium inquit ne gle«it agrof deferuit incultos; quid querenfaliudnifibeatam uitam ^quam §C •Ii ia rerum cognitione ponebat tamen ex ilia inueftigatione nature confequi Uoidout-ut elTet bono animer* id enim ille fummum bonum Eutbimiani & Acbamiam appellat ideft animu terrore liberum * Notandum quod multa intereO: inter lapiendam Sc prudentiam i tam.cn efl etiam aliqua fimilitucfe quia ficut fe habet fap-eutu ref .eetu omnium fcientiar^ I, fic prudentia refpec tu uirtutu moralium * Nam omnif fcientia accipit principia fua probata ia a fapientia; eft igitur fapientia princeps -Stobtinet locum arcbitecture- refpec tu aliarum fcientiarum , Similiter prudentia habet principia omni u m rorum agendarum cum fit redla ratio ✓ que ponit inmediocritate ipfof afkdlus & operationef eorum; habet igitur & ipfa prudentia locum, architecfcurc refpe dta omnium Uittutum moralium * {deo philofopbuf probat rnultifratiomb.? iilaf uirtutcf non efie idem ut patuit. & patebit* S"« prudet s * n * hoc maxi me« V.ratiQ«Prudentiauerfacurcircaea.dequibuf eft confultatio oe nraf feon? agendus« At fipietia non uerfatur circa talia ergo fapientia non eft pru denti a« Pod b,:c affert quandam proprietatem prudentis fil icet quod maxi ✓ me eft opuf prudentis bene confuiere ut patet intextu«£ „ Neque prudentia eil uniuerfalium folum « Sextaratio« Sapientia eft tantum de uniuerfahbus prudentia non efl tantum de uniuerfalibui fed etiam de fingulanbufergo -pru dentia non eil fapientia i maior eft clara quia tam intelledtuf quam fcientia ed tantum circa uniuerfalia ergo fapientia que efl fimui exutrifque conftafii e ticdolum circa uniuerfalia t minor probatur a pbilofopbo* nam prudefitiixjefl uniuerfalium quia in rebuf agend.f funt principia uniuerfalia de quibus-fluita alia'usrtuf condiderat quam prudetia Confultat etiam prudenf utrum fit--facie «Japax» Vtrum magillratuffmtele&ione conftituendi &aliquapuiuibabdi * Verem no foium eft uniuerfalium fed etia ftngularium tquia ipfa.efi: principi um agedi dicit philofophuffut omne autem agendi priiicipium uerfatutci^ ta fingularia { quia umuerfaie non poteft agi a nobifafiunt alitem anobfe res ungularef ideft bec uel ilia ut experientia percipi poteft * g * Quaprop > ter &nefeientef. Adeam rationem confirmandam affert pbilofopbuf quod/ 'dam exemplum experientia fumptum exquo patet quod prudentia magifeft circa iingularia quam uniuerfaiia cum fint non nuili qui non babent cognitio nem in uniuerfah Stfunt efficacioref in agendo quam ii qui tantum funt fcien tes in uniuerfali i & affert exemplum in medicina ubi efl quoddam uniuerfale principium blieet quod carne f leuef funt fane 6c facilif digeflionif» Abaefi: particularis propofitio quod omnef auium funt leues & falufcres * Iiie qui ba bet propof donem utranque fciet curare egrotum aliquem meliuf q ille qui babec uniuerfalem cantum« ue! particularem tantum « At ille qui babet uni uerfale tantum : nullo modo curabit»Sed qui babet particularem folum me/ Itus inducere potefl fanitate c| ille q babet tantum uniuerfalem.Vnde in pri/ mo in quit pbilofopbuf i neque enim illo modo fanitatem conbderare uidetur medicus fed bominif fanitatem Imtno forf tan buiuf inam Cingulis medetur In ipia igitur prudentia ita fit quod oportet prudetem compleda utrunque tamen fi alterum eligenda fit fiimere potiuf oportet particulare quia efl ma gifaccomodatu ad adlice&hoc bens aptior erit aj agedu & cognitio ilia uni uerfaiif uidef ordinari ad fingularem Sc ad ipfam acl.onem ut expietia patet» »j?Q_uare utranque. Affert pbilofopbuf unu correlarium & documet tum or tum exd'dlif, (« quod oportet eum qui futuruf fit per fed e prudeni com plecti utranque cognitionem * Q_uod fi altera fit tantum eligenda ra3/ gif expetenda efl particularif quam uniuerfalif i quia erit aptior a quod alia eft peritia rei lamilianfgt btrnar.ee £ alia coiitrix kgu t alia «iuus * i. adiua&dehbtratiua £ uti ana delifcerat.ua £ a lia lud.cialis > Verum prudentia illa que ueriatur circa priuata commoda erit quedam fpeaefcognjoanif £ ed tamen diuerfa ab illis aliif&magnam differe tam habet t cum bec cognit o f t circa propria#priuata« illa utro circa c6' munia* Ideo dicit quedam fpeaef quali fst prima diuifio talif. Alia propria Aha communii & b-c poflea communifcontmet aliaf fpetiefut colligitur ex textu pbilofopbi«. V.t^ pro maiore declaratione bui'/ partifut magii cfcfti de appareat d.uifio pbilc.oph quoquoquemodo uidetur confufa £ procedcm? ptr bimembrem diuifionem ut innuitur a pbiiofopbo* Summatu- igitrr pru der.tia que pofiit diuidi in fuaf partef ut comunii conceptui boc pado > frude t a alia efl umuf ad fe ipfum que precipue appellari foiet nemine prudentie« Alia efl: ad pluref ■ Tunc ultra illa que efl ad pluref / aut efl: adpluref ut indo mo & bjc dr prudetia rei familianf.aut efl ai p!uref ii.ciuitate que dr prude * t.a ciuilii«Kurfuf prudentia ciuilifaut efl circa ferendafiegef que dicitur ut arcb.cedura iud.cialif aut circa finguiafrefgerendaf rei, p« qte cim non ba beat aliud nomen fummt nomen ger.eris # ideo appellatur ciuilis* &. bec rurlus aut efl: deliberatiua aut iucicialis # qui ea utuntur dicuntur fubi re uicem eorum £ qui obediunt arcbitedis Nam illa que efl circa ftrandaf le ges prefidec omnibus agentibus rem « p * & uerfat«bis arca lingula qte aut dearnut* aut iu Acaj&pre&kt e q precipiendo omnibus abis facultatib? que requiruntur ad agerenda conferuand mque rem» p. & bec conreipondere nnr iis que inprincipio etbico^ dixit pbiiofopbus. Atque uidtbitur inquit eius eb-fe profedo £ que maxime dominatur £maximeque rationem fubit arcbitcd® re «Tale aut ie fe offert ipfaciuiliffacultastbec.n,# quas fdas inciuitatbiiS efle5cqua.es quenque diicere& quoufque oportet infli tuere foieti eas prete / rea facultatum.*que fummif afficiuntur honoribus ut rem militarem r rem fa miUarem & oratoriam artem buic fub efie facultati uidemus £ Cu igitur # bil #ceteris adiuif fcientris bec utatur et legef ferat atq; inflituat. #cetera ,ex quibas colligitur quod optimi et prudentiflimi gubernatorif rei * p« precia r flima munufeft bonis legibus inflituere duitatem £ et bec fpecies facultatif prud-ntiaqj ciuilifjt aliaf facul t a tef adiuajf ueiuti arcbittdura queda eminere uidetur ut patet ex didifpbiT, Atq; ii ode q ea que ad fe ipfof.Hec e fecuda parf bumf capituli in qua pbiiofopbuf affert quandam comunem opinionem u ulgi circa prudentiam deinde eam refdi t « Dicit enim quod bomincf uulgo comumter appellare /olent eof ptuden&f qui fciunt conmoda propria eaque procurans que ad fe pertinent poft babita cura aliorum«Virof at tcm uacantef rd«p *.negodtfnon prudentef quia uidenturnegligere propria 6c cerare alie naffed negotiofof appellant i & ad banc uulgi opinionem probandam affert au&ontatem euripidis; qui iducit pbilo&etem qtendam rtfpondentem cui dani qui eum interrogabat quonam pacldfuiffet accept? a pyrrbo cum effet prudenfScpbilodet-frefpondett Quonam modo, ego fum prudenf fcum mi in liceret fumere ftipendium in ter ceterof militef ( ne cura alieni negotii/ et ego reliqui omnia propria conmoda etadiui gubernationem exercitui procu tundo aliena negotia i fic * n » cuafi non prudens fed negotiofus / et loqui Eur fecundum opinionem uulgi. Ideo poti bec add-t pbilofopbuf qd ii dicun, Eur prudstef uulga; qui querunt priuatum bonum et conmodum et id agen/ dii putitpoftbabicdccterif «Notandum quodprudertiadiuiditur in eam que eft luiadfeipiumetineam. que tftad piures * Quod fi uulgufutran/-que appellaret, prudentiam & magis publicam quam pri tatam bene ferti ret l ieicum illam qua eft fui ad feipium tantum appellet prtde:.t.am J aliam uei-o excludat i ideo refJlituc apbiiofopbo ce fimui conformatur diuifio fuperiuf allita quod utraque eit prudent.aSt habitus idem re i differt tamen rat onej quia alii eft ratio eiuf ut eft ad unum; alia ut eft ad pluref & ctm u terqae fit babituf agendi cum uera ratione:. loquimur enim de uera prudentia tamen preclarior e idem habitus ut eft a J piuref: quam ea roe qua eft ad ur u tuitum * Vnde in primo pbilofopbus inquit* Quanquam erum unius bcmi/ liiS idem Stciuitatis eib bonum: duitati tamen comparare cor truareque L'q/ nam maius perfe&i usque effe uidetur ex quibus patet quod preci ari ui tft coa falere cornum bono quam proprio * Quin etiam ipfum proprium tunc uere ad efie uidetur cumeitconiundumcum ccmuni bono famiiie 8c duitatis. J* Attamen proprium umuf cuiufque bonum * Hac in parte rcfeiLitopinioncm uulgi exiftimantif eoftantu efie prudentef qui fuif comodis & bonis confultit comunia ucro procurantef effe negotiofof * Dicit ergo pbilofopbus quod non eft (icat opinat uulguf : quia proprium cuiufque bominif bonum non eft fme guberatione rei familianf&ciuiiti: & boc poteft duppheiter intcliigi : primo modo quia cognitio rerum fpedlantium ad fe ipfum non ent in ptudente fine cogn.tione rei familiarif&ciuilis * Oportetenim ut qui debet fcire res uere utiicidc bonas fibi tfdatca que funt utJia&bonarei familiari & publice* Alio modo inteiligi poteft quod bonum cuiufque non eft fme bono famaliari & ci uili i quia bonao eft animal fociale * rec folus uidettr uiutre btmana uita / fed alia quadam, uita ut alibi offendit * Sed in uita foculi non uidetur aliquis uere effe prudenf erga fe ipfum ut pcipiatperfcdeea que libi funt bo>* na ime prudentia Familiari & ciuiii * JT« breterea quonampadto * Alia ratio qua dicit quod ilia opimo uulgi non eft uera s quia non upr .ret quomodo afi^ quifpoflit gubernare rem. fuatn fine cognitione rei famifiarif &ciuilifi kdob fcurum effe uidetur fine tali notitia» Quare gradus uidetur effe in ipfa prude tia & fumus eft illius qui uerfatur circa gubernationem rei«p« fine qua non uidetur quif perfecte gubernare rem priuata neq; gfeCte re ,ppria agere nifi fit cum publico bono coniundta«S?. Signum autem eft eiuf, Alia ratio qua pro bat per quoddam fignum fententiam fuam contra opinionem uulgi preiup/' ponendo quod ille eft prudens qui babet experietiam rerum finguianum que pertinet ad uitam humana* Func altra < Ille eft prudens qui fc,t ref fingulas • percinentes ad uitam bomanam .Sed res familiares & ciuilefpertinent ad ui tam humanam ergo ille eft prudens qui babet cognitionem rerum familiaria atque ciuilium X patet ratio exprobatione pbilofopbEqui dicit qudheri poteft ut muenef fciant res matbem.it.cas & in b f efte lapientes: prudentef autem efte non poliunt t quia prudentia non folum eft uniuerialium ✓ fed etiam finguianum i quorum cognitio experientia indiget 6c temporum longitudi/-ne que non poliunt euenire luuenft eft enim rud.s ut inquit m primo expenen tiamque non babet aCluum uite« Oportet igitur prudentem peritiam babe^ re rerum fingularium * Singule autem ref funt / non folum que pertinent ad unum ied etiam que pertinent ad rem familiarem atq; ciuilem. ^Singularm « non folum uniuerialium « ff, At enim & id lpfum « Ex dictis uidetur oriri du bitat.o * qaam pbdofopbaf affert & foluit* Q_oeritur enim unde fit cur puer poteft fieri mathematicus non autem fapienf ideft pnrnuf pbilofopbuf neque naturalif pbilofopbus & affert poftea folutionem quod ideo fit quia pricipia matbematxa uei ref mathematice fummunturperabftracftionem, Principia prime pbiioiopb.e & etiam naturahf innotefcunc fenfu uei experientia que 1 on go tempore indiget»mathematica uero non indigent experientia i quia e orum principia funt diffinitionef rerum que abftrauntur afinguiaribuf bc non indgent expenentia.exquo patet quod fieri mathematici poliunt non autem primi pbilofopbi neque iapientef neque naturalef t neque ob eandem caufam prudentef ut fiupra oi tendit» S * Hec non credunt« f, principia naturalif 6c prime pbilofopbie»f * Sed dicunt, f» ut audiunt ea referunt non autem cre dunt quia non habuerunt experientiam ff, .Non funt obfcure, Cognitifenim termini f facile percipiuntur&prefe ferunt ref mathematice magnam euidenti am . Sunt enim ut ille inquit m primo gradu certitudinif« Notadum quod bene pbilofopbuf attulit bic iftal tref Ipetief fcientiarum que oriuntur atriplici genere rerum .Quedam enim funt i,n materia ut naturales quedam fe iiindea maceria ut methapbifice quedi medie ut mathematice«Ifte autem ref cogno fcuF ppricipia fuatpricipio^ aiit naiifi pcepto fit aut fefu&iductioetque expie tia idiget fic et pricipia mathematice, mathematica uo pricipia cogmtiftermi rus habentur per abftradionem quam facere poftunt pueri &abftrabentai nd e mendiciu ut saquifc phi!ofoptva(\.? “Infuper error« Affert quartam rationem, ad probandam fententum iuam contra opinionem uulgi hoc pacto ,Si prudef errare non debet inconfultado oportet eum fmgula fcire in refamiiian atque ciuili v At primum, eft ergo & fecundum / patet ratio qui prudens ei! qui no errat inconfuitando / & oportet ut habeat notitiam non folum in uaiuerfai* fed etiam fingularium rerum in re familiari & ciuili« Quod fi w>n habent 5c ftbi proponatur aliquid de re familiari uel ciuili facile errare potent quod eft: contra prudentem :& dicit quod poteft errare dupliciter aut circa unmerfale aut circa fingulare ut probat exemplo ignorationi! de aqua leui&grau:» Circa uniuerfale ,n. fieri poteft error ueluti fiquis ignoret omnifaquai ponderoiaf efle praius l circa fngulare ut fquif ignoret hanc effeponderofam cum ' fit&bic firailitudine oftend.t quomodo poteft f.en error circa utrunque« Ad hoc ig tir ut prudens non erret debet habere cogn t o. .e rerum tam pertinen tium ad rem ciuilem quam familiarem gubernandam : qu:a ille eft perfe&e prudens qm fcit bene confultare de quauis re pertinente ad uitam humanara ii fibi proponatur fiue fit de re comuni/fiue de propria . $ Prudentia autem non efie < Hec eft tertia pars bu us capituli in qua pbffofopbus poftea quam diuifit prudentia i membra iua uifura eft fibi necefiarium afferre differentiam inter fcientiam & prudentiam inter intelledtum &etiam prudentiam quod 6cft antea feciflet i tamen poft diuif onem prudentie in partes fuas hoc con' gruum uidebaturff.mul etiam quia dixerat nuper quod pueri mathematici ne rl poliunt <5t non prudentes: nec metbapbifci nec naturales ut omnis confufio tolleretur affert nunc differentiam lftam & primo offendit quaft aliquid iam quoquomd notu qd prudetia no e feta hoc padlo.Scia uerfaif circa umuerfalia, tatu prudetia uo uerfaf1 circa uniuerfalia tatu :fed et circa figularia tergo pru dgtia no e faa.patet ro qa prudentia-non foiu circa uniuerfaie: fcd etia circa extremum quod eft figuiare uerfatur.dicitur aute extremum quia defeenden do ab uniuerfali ultimo loco inuenimuf: Cadit erum in actionem, Vnde fuperiuf decretum enim inactionem uenit ut ultimum« Quare cum (cientia {itdntum. circa uniuerfale prudentia uero etiam circa fingulare» At uniuer .{ale Sc figulate uidetur opponi relatiue & manifefte differre certe icietia 5c pru detia differat* j?«opponitur autem intellectui i Nuc affert differentiam in ter prudentiam 8c intellectum principiorum, boc pacto* li habitus diffingunt tur qui fe habent oppofito modo circa fua obiecta fed prudentia & intellectus pr adpiorum funt buiufmodi ergo diffinguntur, Ratio patet quia 8c fi ambo iffi habitus fintextremorum J tamen alius«i«intellectus eft extremorum que (ut prima exparte nature*i«uniuerfalia:Alius*i,prudentia eft etiam extre mi quod uidetur primum exparte noftra. i«f ngulare t Vnde phi. ofophus in bbro poftefforumJ Atque eaquidem ad nos priora notiora ue dico que propin qui ora fenfui funt, Ea uero fimpliciter priora notiora ue que a fenfu longius • d.ftant.Sunt aute remotiffima quidem ea que funt uniuerfalia maxime «pro. piqfiima uo fingulana |ut'Atque bec inter iefe opponuntur & cetera * Dicit ergo pbilofopbus quod mteilectufeft J? terminorum «i«principiorum iiue.;-fuit completa ut dignitatefet bumfmodi Uue fint diffmitionef« Na taliim-principiorum non efc rat:o < i« ratiocinatio uel probatio uei diftinitiO * Fria. cipia. n «ut antea uidimuf quorum efc inteUeciuf non demoftrantur proprie, ea ratione qua pricipia fiit.nec d.ffmiuntur iteru fi fint difmitioncf.quia curc diffinitionum eflec diffinitio. Q_uare talium terminorum & extremorum & principiorum «5 eft ratio nec etiam fcientia proprie d.cta.Ac prudentia eft et ultimi & extremi cuiufnon eft fcientia. tamen non extremorum quorum eft ipfe itelicufpricipio^:fed e no folu.circa uniuerfale fibi accomoqatu {ed et e. jNitimi.bextremiScfigularifcuiufnone fcia.fedeft, jrffefufetno quisqa ta lif extremi ro e fenfuf« JT «Propriorum «i« fenfus externus « Nam fenfus e duplex aut externus aut internustexternuf eft aut uifus aut auditus & alii tref quof appeiiat fenfus proprio^ quia quilibet fenfus externuf. percipit obieelu. fuum proprium & non alterius lenfus obieclum quia uifus percipit colorem & non fonum * auditus fonum Se non colorem Se fic quilibet {cnfus externus e. proprii obiedti.Q_uare cum pbilofopbus dicit ultimi«i«ipfius fingularifeft fenfus non propriorum « s « efc fenfus non externus, Sed internuf« Senfus et) am interni funt plures fed uidetur intelligere bic pbilofophuf decogitatiua po tentia que inbrutif dicitur no exiftimatiua ut quidam dicunt fed alio nemine quia exifcimatio eft tanquam genus opinioif&comple&itur uireirationalef* Vnde pbilofopbuf in libro de anima« Sunt autem exifdmationif ipfiufbe dif ferentie. Scientiauidelicet&opinio&prudentia&cetera . Se becnoncomr petunt brutif quare nec exifcimatio «Nof igitur per banc uim fenfetuam que dicitur cogitatiua in nobis percipimuf in diuidua omnium predicamentorum ut banc fubftantiam / banc uel illam quantitatem uel aliqua & in me themati cif triangulum ultimum «i. ultimam figuram •« Nam fi menfere'• foluamuf figuram multorum angulorum ut ex agonum iapentagonum -inde in quadrangulum demum deueniemus ad.triangulum aliquem quia non eft.fi gura recti linea duorum angulorum} quare aliquis triangulus ut equi late Ut jndiuiduum uagum percipietur abifta ui cogitatiua/que eftpteclara popent-ia fenfitiua interna« Nam elic.it ut ifti aiunt fpeties & cognitionem feetierum non fenfatarum ex fpetiebus & cognitione formarum fenfatarum ut amicitia inimicitiam /. paternitatem /, filiationem Se alia buiufmodi que dicuntur fpe ties non fenfateiquia non.funt forme earum fenfibileffenfibuf externif Ut fnt colorum forme & buiufmodi. Aueroif arabf pbilofopbi comentator' poft fon fufexternofponit duafpotentiaf fenfitiuaf que funt percepti ua tacu duaf rett> riuaf /que funt reteattue tantum s Ponit enim extemplo poft quinque feqfaf exteraof fcftfuaa convunem perceptiuum tantum r deinde imaginatiuam re/-teatitiam tantum poftea cogitatiuam perceptiuam tantum ; deinde me moratiuam retentiuam tantnmiPoft, beceft ipfe intellectui qui non ponitur in infterumento corporeo nec extenditur extenfone fubiecti &ipfe foluf perci pit uniaerfele abftraccum abomnibuf cod.tiombuf 'materie fituti tur ommbuf iliifpotentiiffenCpiuifut mmiftrif;Quare cum pbdofothufdicitquodbec prudentia magife.l fenfuf non intelligit quod prudentia litfenfuf i nam eft i itteliectu actiuo Hifubiecto ut uidimufi fed magifeft fenfuf ideftdpfa frude tia utitur magf hoc fenfu quam alioftiicet ipfa cogitati uaui /• que inmediate uidetur miniibure intellectui j pretereaafqm deliberat non accipit bocfenfe/-biie fenfu externo / ut boc al bum aut bunc Ionum , kd banc pactm que perci pitur fenfuinterno ideft ac agitati ua potentia Siadd. t ad* gill/ufiC licet fehfuf externi eft alia ratio&alia Ipeties ft.cet quam.interni «Cogitat.ua enim que eft intemuf fenfuf eft nobilior externo: fenfu ,, eum inmediate fubminiftrec intellectui 8c percipiat fpetief non fenfacaf/ quaf non percipiunt fenfuf extern? ut aliqua amicitiam&inim c-tiam pacem' aliquam&bui?modi {que&fs ere dentiaSt ipfe intelledlus percipiat &etiamecumentiore modo / utitur tame inmediate ifto fenfu interno«i «. cogitatius ut utmimftra *. JT * At nero que rere acconfultare Afferunt« Hic eft tertiuf tradlatus buius fexti libri in / quo pofteaqua dee1 arauit quin que bab.tuf intelledliucf ' dixitque plura de ip «.prudentia diuidendoeam in membra fua tnunc declarat quaidam aptitudi^ nef fiue babituf qui cum redti funt uidentur coniungicum ipfa pt udent ajs:ad eam redigi: ut bona confultatio x fagacitaf lententia,q- huiufmodi qu-bufpru dentia Bene producere poteft fuaf operatione» « Oiuid.cur autem b.c tradat? intria capitula. fnprimo docet quid fit banaconfui tat 10 * In fecundo* quid Ut fagacitas*. In tertia * quid k lententia * Siue emm fmt.uncf fiue apcitu dinef: fiue difpoficionef prudentievbarum profedo confideratio ptinet. ad io/ cum ubi agitur de prudentia* Primum capitulum diuiditurin tref partes que patebunt * Sed ante omnia pbus tradamurus de confultatione oftendit quod querere Scconfultare differunt. Quando funtsliqusduo. quorum, alterum eft oniuerfalius altero < illa iter fe differunt «.At querere& confultare funt buiuf «odi ergo inter fe differunt * Patet ratio quia querere e uniuerfalius cu ab eo fio conuertatur effendi confequentia * Omne enim confultare eft querere fed tamen non omne querere e confultare, cum queram us interdum aliqua de qui bus non fit confultatio «Vnde interta ethicorum libro * Sed uidetur non ca nis per quifitio effe confultatio, ceu cum mathematici aliquid perquirunt Verum omnis confultatio perquiGtioeft 8ccetera , poft bec pbilobpbufcu aelit diffinire bonam confultationem & iaueftigare genus & differentias poaedas mdiffituCioncremouet no nulla rteeadftimarefti? efTegenera ei? cltc ckndo quod no eft fcientia non opinio neque aliud buiufmodi s & primo quod, non eft {cientia boc padlo« Scenta non eft inquifitio; bona confultatio eft. i., quifitio i ergo fcientia non eft bona confultatio maior patet * Non enim que timus de iif quorum {ciendam certitudinem que babemuf «Na fcxa ur ee ter., tnmuf inquilitionif i minor, probatur»quia bona confultatio e coiuitatio» At; confultatio eft per quifitioScomce coniulere eft querere {non autem e contra, ut antea percepimuf» J «Atqui necbonacomeCtato. Cftendit preterea -quod bona confultatio non eft bonacomcdtaDo boc modo«bona coniedito ut fme difculTione&fit extemplp * At bona confultatio non fit fine diicurfio ne St ratiocinatione«ergo bona confultatio no e bona comctftacio ccm no fi ant eadem teporifmenfura*&bonacofultat ocu exanime fiat ut ita loquar bona aut conie&atio non ita« Vnde aiunt ut dicit pbiis longo fpatio conidtan dum celeriter poftea agendum & ut inquit ille / ubi conlu-uerii mature facto opuf eft & fic patet quod (ut diuerfa«£* Preterea diuerfa fut foierda. f robat idem alia ratione«Sibona confultatio effet bona comectatio tunc bona con fultatio effet foierda 8 At non eft folertia ergo non eft bona conjectatio: Sed animaduetteidum quomodo ualeat ifta argumentatio; Solertia eft quedam {petief bone coniectadonis uidetur efle inuentrix medii quod eft caufa con ingendi duo extrema ex quibus oritur coclufto i Nam ut dicit phiiofopb? i ii. bro pofteriorum folers uidetur efie ille qui perceptis extremis acete & celeri' ter coiectat medi u* ut fi uideat conclufo uera exforma lyiogifmi boc pacto, Omnis lapifeft rili.biiis . Om nifbomo di lapilergo cmiufhomo eft nfibibs. Hic propofitiones premiffe funt falle St tamen conclufo exiliis fecundum formam fyiogilmi di utra ^ Eadem etiam Fieri potefi ex uerifpropoiitiombuf boc pacto ,• UmneciifcipJi nabile i rifbile :oil bomo eft d i ici pl inab ilif ergo ommi bomo eft ni.HUfjn nuit ergo pbilofopbuf quod ficut conci ufio uera conci udi poteii tam- ey falY{ quam uerif propof tiombuf 6t medni fic fimfbonui acquiri poteSt tarmpep mala quam perbona media * & ilia confu.tatio: que eft per malamtxlia.non' erit bona cofukato quifdici poffit quedareditudo coiilnut patet: pofuit aiit bic pbdf fimiiitudme fumptam afpeculatiuif ut declararet eam que-eft iacuuif Nam ficut in illif dicitur proprie uerum & falfum et ficut ibi fe habet atren?-ad falfu ita iactiuif bonum admaium.Jh.j: reterea neri poteft:.,. Addit tertiam conditionem pbilofopbuf „ Non enim omnino fofticit ut f.t fmifbonuf&m.C diabona fed requiritur etiam congnitaf & oportunitaf tempot:ifc< quafi qui dam modys.ut n,ec nimiutji celeriter necnimium tarde: fed ut r^f exigit Sfrut oportet & dixetnecundum tempufde!iberemuf Q_uare redtitudo confilii bo > ne confultationif requirit etiam ut.diximuf debitam menfuram temporii * £ * Sed ea redlitudo; Aliatif conditiombuf requi'fitif ad boc ut rectitudo cpft' filii fit bona confuitatio nunc e* di&ifaffert diffinitionem boae confultatiomf dicendo :qud rcditudfo cofilii eboaa cofultatio tilii &ecotra bona cofultatio 6 re&itudo cofilii talis.Lqua qui utilitatis ratione comequitur id quod oportet id eft fine botn& ut decet id eft debitis mediis & cum. oportet id eft congruo tepore« Accipit aute bic utile pro bono & pro eo quod confert nobis (impliciter & no refpettu alicuius deprauati lud.ca < f, infuper fit ut & (impliciter 3 Diuidit nunc bonara confuitationem pbilofopbufezeo quod duo funt finefrefpectu quorii dicitur-' confuitalcio boaa {Eft limpliciter tinis; qui eft ultimui Funs humanus idcft ipla teiicitas j eft etiam finis aliquis particularis cu aliqu.s cofuitat de ns qui bui pg.tur adalique fine particularem ueluti de componedo bello Icuiui copo litioae fequat' pax Scfeltcitaf totius ciuitatis. Tabfigitur finis particularis Ordinatur adulteriorem finem oc adumpiiciter frne idelt adfeiicirate.Sx igit'1 de utroque filicet dcparciculari 6c def.mpliciter frne poteft efie bona contuita tfo« ^«Q_uod f.bene confultare. Affert defcript onem lpfius bone confuita^ tiois magis breuem i inqua d.ffmitioe accipit lpfam prudentiam * Nam fibe ne confultare eft propriu prudentii dicemus qd bona confu. tat-o eft ea reccitu do confilii.qua utilitatis ideft boni caufa quis aftequitur aliquem finem cuiuf prudetiae uera exiftimacio&boc addito no oportet apponere alias cbd.tiOi.cf quia ubicunque eft prudentia ibi uidetur efie alie uirtutei «Cum enim ipfa co ifcituit meaiocritacef inaliif uirtutibufipfa etiam mueniet bona media &fco AU. faemSecongrua tempuf« poteft igitur dici breuifTme diffiniendo bonam coafultationem qd bona confultatio f.t confultatio prudentif« Vnde pbiloid pbuf uidetur redigere bec omnia actiua adprudentiam tanquam adprincipem &moderatricem ifta^ uirtutu acftiuarumd:moraliu« Notanda qd bona cq iultatio duobus modii fummi poteft primo ut babituf tantum fcut pr udet ia &utuif quedam que eft parf prudetie uel uif eiuidem qua prudef poteft bene confu!tare.alio modo prolopatione ficut pbilofopbuf uidetur accipere cii dicit eam profiuere ab ipfa prudentia St fic dupliciter diffiniri poteft primo modo qd (it habitus mentis i quo quifpia cofultare bene poteft proponedo iibi bonu finem St feruado bona media & congr uitate teporis. Q_uod (i accipiatur ut o pcratio diffiniatur ut ultimo loco diffiniuit pbul cu d-x-t i cuiuf prudentia e uera exiftimatio*Notandu qd confultatio peteft fummi irgenere St fle cori fiderare non eft ad buc aut bona aut mala * Deinde diuidi j cteft in duas ipe ties* i«ibona &: mala cofuitatione «Boa cofultatio eft illa que babet lilafcodi tionef quaf diximuf&ea eft aut ad bonum fine (impliciter aut adaiiquem fme bona particularem. Mala confultatio eft cum aut def.cit a fme bono aut a me dns bonis & atempore congruo &c debito * J\ Eft autem & ipfa fagacitas :cui ode «Hoc eft fecundum.ca, huius tertii tracftatus; m quo poftea quam antea oeclarauit quid fit bona confultatio mune declarat alium habitum u ii metiris adffueiqui babituf fiue*difpofitio ptinet ad prudentiam & dicitur faga citas v Diuiditur autem boc capitulum duas mpartes.ln prima oftendit quid non fit iagacitas «1« fecunda quid ipla f.t ficut fecit de bona conluitatione * t rimo igitur proponit fagscicatem effe babitum fiue difpofitione & eiui con trarium hebetudinem & hoc probat ex iif s qui habent iJia ,Q^uofc!am eni bo minef iagacef uocamuf quofdam bebetes • poft bec oftendit qd fagacitai non. e ide qd fcia nec opinio nec aiiq fcia i petie 3i q>bat boc padlo.Si lagaotaf eet fcia uei opinio tudoneffcientel 5c opina tes eetit fagacefj confequenffaifum er go&autecedenf «probatur confequentia quia ficut fcientia dicitur icienffic ex cofequenti diceret fagax fi ide effet fcienti3 Si fagacitaf. Affumptio patet quam mouentur & buiufmodi ✓ fed de iif de quibuf fit confultatio & que agi poffunt& a nobif quidem agi» Hec talia in tertio funt recitata. Namexua ria diftinctione rerum dequibuf ibi fit mentio uidetur oriri diftindlio babituu qui funt in nobif« Verfatur autem circa ea omnia circa que uerfatur ipfa pru/ dentia. i, drca ea que aliter fe babere poliunt & a nobif agi. J\At came no eft idem fagacitaf. &fi fagacitaf &prudentiauerlentur circa eadem & in boc conueniant: tamen ut iuteiligacur quod non funt iidcm babituf ✓oftendit pbi lofopbuf effe diuerfofboc padlo * bi babituf funt diuerfi t quibuf copetunt di' uerfeoperationef. At prudentia Sc fagacitaffuntbuiufmodiergolur.t diucr fi«Patet ratio quia & fi fit quedam propinquitaf mter ifta duo & uideatur boc modo conuenire; quia funt circa eadem i differunt tamen quia diuerfo modo uerfantur circa ea. Nam prudentie munuftft propofito fne t qui uidecur-po poni a uirtute morali fiue ab appetitu difpolito a uirtutib? moralib? querere illa que pducaot ad talem fmem « deinde muenire « Cemu precipit quod eft ultimum&.principaleeius offtium * Hec tria uideturefle prudentie; Sa gacitaf cantum e diiudicitiua» Nam ille eft: fagax qui diiudicat buiufmods fefptinentef ad prudentiam Scboc no poteft efie une prudentia neo prudentia fine ilia ineo iquoecu fit aptitudo quedam prudentia&f.c patet quod jfagaci tafeftprincipium diiudicandi« Poii bec addit pbilofopbuf qud ide eft fagaci tai 3cbona fagicitaf & boc addere uidetur pbilofopbuf quia bommef interdum iumiit iagacitatem pro aiiucia quadamaittiofa : Sed ipfe uult ut fagacitaf' accipiatur 111 bona parte & ideo dixit quod idem eft fagacitaf&bona lagacitaf SCnon euenit ut iupra decbfultationejubi offenditur quod quedi cofuitatio ' eu bona queda no bona,Sed fagacitaf fep itelligitT bona ut etiam prudentia -f At q nec bibere nec accipere, Poflet. aii qui f di cere fi fagadtafno eprudetia eft: tamen babere aut acquirere Scacopere-prudentia t Frobatur igitur qd nui lum iftoru eft fagacitaf boc pacto« Ea que no funt fimul non fur.tr eade, Sed lagacitai et accipe prudentia nan funt limui ergo no funt eade * Valet enim funt eadem ergo iunt fimui j ied nd econtra «Dubitatur quia pblibfopbuf 'ui detur loqui defagacitate&prudentia; que funt babituD quomodo ego ofteii dit babicii precedere babitu pboc quod una operat;o precedit alteram, i\am acquirere uel accipere prudentiam bcdnudicare Sk f milia funt qpationef 6: de sii uidetur loqui «Dicendum qdita fe bibent ogarionefut.ipfi babituf.rNam fi unui babicui precedit aliu 3c operatio eiui uidetur precedere ogatioem-alten Us fecundum aliquam pnoritatem fecundum, eorum Sententiam' qui ponunt ordinem ifimilibuf;jf‘ {Sed ut cum quifpiam utitur fcientia « Hec eit fecum di pari baiufcapitul i inqua pofteaquam oftend.t quid non eft fagacitaf nunc declarat quid lpfa fit&quamuifboc inuit cum dix.t fupra quod eii-ipfa diitt dicadi pricipiuicama bic agei? ei ondit afreredo cfda fimilitudjnejex qua colli gi pot diffinito fagacitatii«Accipit igft* lfta quatuor, Fruderia & dffcipl tna & doffore iiqua aftu e icia & difcipuiu qui eruditur a doclore & ex optrationibuf docendi & difeendi offendit quid fit fagacitaf •& dicit quod ficut fit quandk quii utitur fua fcientia docendo {quia tunc eftdifciputuf qui difcitSC bene di iu’ dicat de iif que dicit magifter i dato quod non fit homo bebcffic fe bibet i rebufagendif fagacitaf relpeclu prudentie«Doilor autem querit&inuemt Gu quifpiam utitur icien tia« f* docendo per fcientiam q lnbet mfe tunc ipfumjp K difcereffciiicet qd facit difcipuluf bene percipiendo ea que u it£ jocentur * .f «Dicitur fagadcer fc haberes quia befte dijudicat ea que dicuntur Sic in agendifeum prua^fpereipitrefcifl» quaf uerfatur ipfa prudentia t tue {agas dicitur qui rede & bene diiudicat ea que percipiuntur * ff * Atquc hinc »f«es; boc bene adifcendo &iudicando uidetur iumpfiffe nomen ipfa fagacitaf ,^indifcendoXquando aliquif difot & ulteriys dijudicac ea que difeuntura magjftro « grece {miene apotu mantbanin « Notandum quod ia * gacitaf duobuf medd dici peteft uno modo sn fpcculatiuif & aiiomo^ do in aftiuif que ab illa uidetur appellari * Hfc autem inagendif nunc pro ba bitu nunc pro operatione fummitur ficut dwmufdebona confultatione» Notandum preterea quod ex di&ifemcrgtt etiam clarior ratio illa (operior quod fagacitafnon eft-accipere prudentia i fedeftpoft im;eta&preceptaapru dentia* quia detalibufiudicatSibeneoftendit conditionem eiui pbnofepbuf collocando prudeaam et fagacitate indiuerfi et clariui inteibgeretur, txfu pruqidaf affari poteft diffinitio fagacitatif boc pado; Sagae tafe habitui in agendo. qui e principia diiudicandi ea omnia que a p rudentia p ree p er, ter " , Jj\ Da uero que uocatur fententia«Hoc eft tert.um capitulum hums trada tuf i in quo pofteaquam ante docuit de bona confutatione et de fagacitate; nunc declarat fententia t que eahof babituf mentif fiue difpof tio quedam 6e e eomuncfta c6 ipfa prudentia & ad eam pertinet * Diuiditur autem induaf par tefinprim» oftendit quid ifte babituff.t&affat diffinitione eiuf* Infeciida comparat omnef iftol babit? f mul ut patebit,Dicit ergo inprimif quod fente da elf buiufmodi.ut ev ea appellem? quofda bene fentientef&mitef fententia qui eam habent Stpoftea affert diffinitione fua dicendo quod fententia eft iu dicium redu uiri boni &equi&boc probat P quoddam (ignum quia dicimuf bonudcequum uirum habere mitem fententiam & poftea defcnbit mitem fe tendam aicenfqud ipfa eft uiri boni & equi judicium circa ea que funt bona^ & equa & fubdit quod reda fententia eft illa: que e iudiciu uiri boni & equi j qui uere eft talif ut patet intextu ¥ Notandum quod fententia ad boc propofi tum duobufmodif furni poteft primo modo ut babituf, fecudo modo ut ope ratio proEuenf ab habitu«Hic autem pbilofopbuf uidetur diffinire eam ut ✓ operationem J poteft autem defcnbi ut habitui hoc pado, Sententia eft babi tuf t qui yiri boni # equi eft iudicandi principium quomodo ipfe diiudicat & ignokit ut oportet «Notandum quod fententia& fagacitas funt principia iu dicandi ea que precipit ipfa prudentia & in hoc conuenire uidentur, Differetis yero eft quia fagacitaf eft uiri fagadf i fententia autem uiri equi & boni *Sa gsx fequ tur omnem ordjnem eoru que inusnta&preccpta funt aprudente iu dicado ea recfte quef.ta ie&inuenta, Sententia uero cum fit poft prudentiam diiudicat etia ipfa ea que preeipintur aprudentia j fed no eoce modo ut faga citas quia fagacitaf no uidetur efle corrcdiua .Sentetia uero forfitan ecru cor recftim effe pofiec que euenirent prcter intentionem prudentis/'quia uniuer^ faliter loquedo non potuit complecti omnefcafuf qui euemre poffent. Itacj? {i eueniat aliquid inquo feruado luila prudentiffieret erroritunc fentetia fe n? ter ponit talia mdicado & uir bonus babenf tale fetentiam recte corrigere po teft < patet igitur quod fentetia eft principiu iudicadi ea que inueta&percep ta funt a prudete 8c efb iudiciu boni & equi uiri, Itaquod indiffinitione eiuf ca ciere uidetur uir bon? &equuf ut manifefte apparet« Notadu quod fentetia^ futnmitur multifariam« Vt alicui? fcripti menf ut ea/q affert mdexf tu mef dc opinio Hic autem no capitur iftif modif { Sed ut dictu eft aut pro iud;cio equi ot ooni uiri aut ,p bab.cu qui eft principiu talif tudicii Qctalifeft coniucta cum prudentia» Equitaf autem 8cbonitaf eft babitufinuomtate ut plerique aiunt; uel potiufiappetitu fenfitiuo coniunctafcum ipfa luftitia&equitaiiSc bonitafSt non eft principium iudicandi: fed mouendi appetitum ut fera-' tur adaliquid ignoicendum ut oportet» Sententia uero eft principiu iudicandi ,ppterea eft imteilectu actiuo»^Ifti omnes habituf.riec eft fecuda parf buiuf capituli: i qua pbiiofopbus pofteaqua diff.muit ipfa fententiam nunc ceparie dictofbabicus inter fe f licet fententia i fagacitatem tprudentia tum etia inte liefta qui iumitur bic pro habitu principiorum acftiuoru»Oftendit ergo quod omnes ii babituf conueniuc primo quia funt fimul ineodem fubtecfto ut qu: e prudens fefagax Scecoutra» Deinde quia omnef funt extremarum defingu larium rerum dequibuf eft prudentia « Sunt igitur ineode omnef ut diximus quia prudens idem eft etiam fagaxScfententiam babenf » Differunt tamen-' ifti babitufratione quia alia eft ratio prudentie; alia fagacitatif licet fint me ode ;Nam eundem dicimufprudente quia querst l inuemtScpercipit ea que funt agenda pro aliquo fine bono confequendo»Idem etiam dicitur fagax quia percipit omnia que precepit prudenf&diiudicat illa fe recte habere « idem quoque dicitur habere fententiam ut diiudicat luffa aprudentia conf.de rando pfonafSc conditionef 8t uoluntate£:occafonef& tempora & que indiget correitione& uenia obaliquem particularem cafum»qui iuniuerfali aprudente legum latore comprehendi non potuit 8c fieret erres- fi feruaretur in eo precep tum prudentis * Itaque fententiam babenf cum fitequuf&bonuf uir iudicio fuo quod eft fentetia -> diiudicat illud Scequitate & bonitate emendat «Ise tiarn dicitur habere inteiledlum» i «mentem acftiuam principiorum que funt principia reruagedartibe experientia comparantur que principia ut habet di ci d here itelle&u . Vnuf ergo & idem eft homo babenf omnef iftof babituf q funt in lntelledlu adiuo taqua infubiedto&omnef ii babituf funt et iam extre marum» i «fmgularium rerum« Dicit poftea pbufquod« $• «Intelle&uf etia extremorum eft ad partem utranque «Accipere uidetur nomen commune» fi intellectum aCtiuum & . . , . uiiii fpeculafciuu«Nam ficut funt duplicefref* f, fpeculabiief&agibilefi staetil auplifsa funt principia & duplex intellectui ideft babituf principioru quorum sltep eft fpcculatiaoru s axer uero principiora actiuorum licet proprie mtcile tpufv qui eft habituiprincipiori! Cfpecuiatiuii dicat'' ut (upra deeiarauit pbllo fopbuf & uter que eft extremoru fed d^ucrlp modo quia extrema funt diueriV dCalia oniuerfilia t alia f ngulara. Quart fiue incipiatur abumucriaiibuf/ que funt prima pvpt? nature; fiu? ahngularibufque funt prima exparte noftra femp extremora eft intellectui . Dicunt aute principia efic extrema quia fut prima * At mlpeculaduiffuist uniuerfaiia {inactiuif funt f ngularia, Q uare bine uei inde capiaf femp ex tremom eft intellectui, i, babxuf principieris Dicit.aet eos adeptof efie oculum uel unum; quia inter omnef feniut externos certif i/ mus eft fenfuf uifuf: fic fimilitudine quadi inteilectuf fcqui acquiritur a pru* dentibuf eft quafi oculuf * quo ita intuentur principia rem agendam / ut no fi ole decipi pollit «At enj fatif iam diximuf * vtitur per oratione di&oi^ beeuifiime repetendo differentiam fapientie atque prudcnt.e dc qua longe an/ tea d»cere incepit ©ftendendo quod c.rca diuerla obiedia ucriantur «• i ,-lapieu/. tia circa ea que non poliunt aliter le babere 'prudentia arca ea que poliunt ali ter ie babere «Item quod alia eft a'tenuf potent;e uirtul quam ana „ Na fapia eft inteiledluf fpeculatiui prudentia a&iui & qualem locii bet lapientia in Ipe culatiuif talem uidetur bere prudentia inacftinif&de iif.preapue diliger.te ut ueftigatione fecit facietque etia pbufqa iut patebit in „.x,in opationefecuiv du pruddtia uidet"5 collocare felicitate aeliua i opaeione ub fecudu fapiam uidetur ponere felicitate fpeculatiua.Dubitatur circa preditia de iftis tnbuf uirtu tibuf metif adime Iiue aptitudinibuf« f. bona coiultationev fagacitate &Ien. tetia « {« Vtru fint ut partes prudetie & probat' qd no furi partef ipfiuf pluri bus rationsbus^Partefprudetie funt bitufcu redta rone agedi.Sed bona cofut tatio fagacitas & lentetia no funt babituf agedi cfi recfta ratione, crgo-no fut p tes prudentie* Item omnis pars eft quodamodo prior fuq toto. Sed’ifte uirtiw tes no funt priores tpfa pudentia ergo no funt eiuf partesvltem fi bona cofui tatio fagacitas & lententia eflent partes prudentle aut efienc partes- lubdcdk ue aut ellentialefaut integrales.Sed nuilo iftoru modoru funt partes ergo nui. Io pablo funt partes«Nam fielfent partes fcbiciftiue tunc prucetia predicare tur de eis tanquj aliquod genus de fuis fpeticbui. Sed ph s a.ct cd ttilaf iftoru babitufi eft prudetia.Preterea li efiectpaftefefientialeftunc prudentia conftituerttur ex illif tanquam quoddam compbfitum ex materia & forma > quod eft abfurdum nec etiam componitur ex iliibtanquam quoddam-tottm integrale cum fint re&itudinefquedam & tunc efletreditudo reciitud.mf & 6c ite^ atq; ite^ qicederetur in infrnitum.Patet ergo ex didis quod non funt partes pe» jentieSt-probatur ctii ex didlo iriftateUfdicefttifquod ifIi habitu i fineapiiCilitfiJs co.iiuuA.• iu it cumprudentiaergodifferuntratione & ditf‘i> nic.Gaeefg» no.» er Jiicp.-ujjacte« Ai oppofitum.arguitur & probatur qui» i' i;£j tres uircjcjf fiat partcf pruieatie qau it noa ellent J tuae effent aut uir ticef ta aut inteileAiuejpreter eat que fuat allite < Sed non funt uircu^ tet"morum' qi.a ti.ef tuat ia appetitu t ule uero funt in mente Se inteUeo t» t te i ne: ecum airtutef intdle-liue cum ille non fint proprie mfi quin que fcilic-et Adprudentia Se alie quaf numerau.itpbuf«.Pro folutionenotandum quo 1 parcit rtt lltiFariam dicuntur * Primo au io utparf fuuiectiui& ipetief qiedim generifuLbo.aorefpeSlu.antm.iUft fecundo modo ut pari eflentiaiif iicuc micem Scformi diciturparfcompofiti« certio modo utparfintegraltf ficuc min9;eiout3cbuiufm5i rcfpeilu tociufbominif» quarto modo ut babituf fu oie A. St pred citi. i. incompiexorumrelpeilu complexi alxcuiuf, i «propo fitionif uei forftcat utpirf dicctniCtui« v* modo fummiturpars ut potentia alicuiufftcut animi dicitur bibere parte fideli uirefatquepotentiafque appe liantur pa-tefpotenttalef * bifpremifiif fecundum bof modos quinq? afterun tur conclufionef , Primi quod illi trefblt? no.a fuc pirteffubieAiue i quia no pred.cacur pru leutu de idil tinquim defutf fpetieoufquo j patet ex dtdioi pbilofopbi dicenti feffe diuerfafa prudentia, fecundi quod non futit partefef fent:»lefntmiteria5oformi quia precedunc totam * Ac i di bibitufftue apti' tu Imef no prece duc prudicilAed fequut'* ut aidim?«iii«c5ciufio qd no fac pcef iter-aiefei le rite qt p-ecederecipfu cota.i.praditia&noprocedunt8c dudi tfae-ed’ ut alie atre ic:f morif uel mencif« quarta quod non funtpartef ut babi tufin cGfftpltxe-um quiaprecderent etiam tales partef i & noa fequerentur «V. ciciuito ql i.te c:-es airtuttfwi aptitudinef dicuntur partef prudentie t ut pocentulefe nt abteu imef que fac inipfa pru dentiat qtiibuf ipfa p5c exercere fuifuiref* Vnd-e ibpenaf dixit pb^omnef. n«bepotentie extremarum iit {fed fi concedatur J nihilomi' nuf dicimuf haf efie per fe expetendaf.quod poteft probari hoc pado«llfi ha b tufqui funt perfedionef anime nofire funt per fe expetendi . At fapientia fit prudentia funt perfedionef duarum partium» i «potentiarum nobibfiima/ toita anime * f« adiue mentis Siipeculatlue ergo fapientia 8c prudentia futit per fe expetenJeetism.&nulle ab iis prodirent operationes utobicitur, J*« Deide faciunt «Soluit fecundo modocoflcedendo maiorem? negando mino rem.f.quad prudentia 8e fapientia non agunt quicquam ad felicitate confeque dam Sc dicit quod operantur imo efficiunt, felictatem & no ut medicina efficit fanitatem.SeJ ut fanitas que e bona corporis habitudo efficit fanas operatio^ nes cum fit incorpore. fano .&. non ut externum quoddam ueiuti medicina t fic ille habituf aequi fituf* Itaque operatur fapientia / uel homo per fapientiam &eil habitufnabtliflimuf fpeculatiuus fecundum quem operatio fumma d.ci tur elfe felicitas«Prudentia quoque eil nobiiifiimus habtus adauus fecundu qie ooatio.dicituretfelicitas adauaScinagente funtifih habitus «Itaque non agdt ut medicina qd ut externum reipectu egroci efficit famtatem t led ut fa tutis fuas operationes« Quare c“ fupet*ius dicebatur / nos poiiumus fne me dicina producere lanas operationes cum fimus corpore fani « Dico quod non ualet de prudentia quod poflimu» £ ducere opa fecundu uirtutem fine pruden tia i quia prudentia no fe habet refpedu animi t ficutmedicina refpedu corpo rif i ted ficut fanitas & quemadmodum fine fanitate non polium us producere opera fani fic fine prudentia non poffumus producere operationes fecundum u rtutem cum ilia fit reiiaratio uirtutu moralium-Scoio. cum illis coimexa ut patebit infra*Sapientia igitur operatur alrquid/immb efficit ficut fanitas opa tioaes fanas incorpore i fic illa operationem fuam internam; inanimo quedici tur efife felicitas « Prudentia quo pe adimam efficit felicitatem operatur ut magis etiam infra patebit« Dicit autem philofoph? de fapientia « J? « Cum fit pars totius uirtutif * Vidimuf, n« quod uirtuf fi fummatur ut tota&diui datar inoartes j ex teplo diuideturin uirtutemmorif&metif* fapientia igitur cum ft parf totiuf uirtutif quiaeft mentifperficit habentem &■ felicem reddit & fecundum eam erit fpeculattua fejicitaf* At uero'fecundum 'uirtute morif coiuniti cum ipfa prudetia e actiua felicitas * qd autem fit cum ea annexa pru dentia Sc quomodo patebit inferius* J*« Preterea opufipfum * Soluit phiif dibitatio.iem etiam exparte tantumprudentieprobando hocpa&o 8c oden d.ndo eam efife utilem ad uitam humanam ftnemque ultimum confequendjl, jULi uirtus que neceffario concurrit ad omnia opera fecundum uirtutem mora fem ita ut uirtuf moralif fine ea operari non pofifit neceffirio requiritur & efl Utilifa J uitam humanam & felicitatem coniequendam «At prudentia eft hui ufmjJi ergo necefifario requiritur St eft utilifadfeliatatem confequendam in uita humana,patet ratio 8c minor probatur a philofopho*Nam ad’hoc ut ope ratio agatur fecundum uirtutem opus eft ut intentio iit reda t deinde ut diri gatur operatio«At primum efl uirtutif moralif * Secundum prudentie* ergo fene prudentia nonpocefl uirtuf moralif operari«Nam appettuf informatuf ad illam, fed indiget lumine prudeiitie / que eft uirtuf pereeptiua /'ut often-dat {t» uiam»Itaque ea eft que dirigit & inuenit omnia bona media que adii i um finem perducant rede expetitum auirtute morali i quibus mediis inuen t.s deinde precipit&iubet ut ea agantur / ex quo patet quod prudentia ma/ gnopere confert ad felicitatem & 3d operationem fecundum uirtutem morale requiritur ntceflario ut fit coniunda«JJ\ Quarte autem partis anime» Quia iuperius dixit pbus illum babitum efle per fe expetendum qui efb perfedio a licui? partis anime' uel oftendit fapientiam atque prudentiam perfedionem efle mentis i nequis crederet quam libet potentiam animam babere buiufmodi uirtutes que fint earum perfediones « excludit buncerro/ rem 5c dicit quod quarte particule anime » i « potentie uegetatiue nulla prorfus eft buiufmodi uirtus & perfedio conferens ad felicitatem Quare in ultimo primi libri cum ueilet dmidere uirtutes fecundum potenti as anime eam quoque poft babuit : nam illa potentia fecundum qua non pof/ fumus aoftro arbitratu Si fpontc agere uel n5 agere nullam uidetur babere uir tutem uel intellediuam uel moralem» At uegetatiua eft buiufmodi ergo nui lam babet talem uirtutemtpatet ratio quia no poliumus non ea apari preferti fua principali ogatione«i. nutritiua : femper enim nutrit dum uiuit animal & eiuf cellatio mors eft ut inquit pbiiofopbuf» Quarta autem particula»i» quarta potentia dici poteft: / quia in homine eft humana animaeque babet po tendam intelligendi i fecundum locum mouendi ientiendi uegetandi t buiuf potetie uegetatiue e nutrire/augere Sc generare f bi fimile.ifpetie utal.bi ofte ditur apbilofopbo» » At »n » ut id etiam»Hac. in parte pbtoopbus de cla rat quod prudentia eft connexa cum omnibus uirtutib? morss & hoc pertinet ad dubitationem & obiedionem fuper allatam foluendam cum dxcbatur qo ad fanttatem non eft opufdifcere medicina i fic non eft opuf prudentia ad exer cendas operationes fecundum uirtutem. Contra boc igitur arguit pbilofopb? oftendendo quod prudetia non poteft efle fine uirtutibus morum : fed eft om nino coniunda cum illis boc pado« Reda eledio alicuius rei non poteft efle fme uirtute morali» Sed prudentia no poteft efle fine eledione reda ergo pru dentia non poteft efle fme uirtute moralitmaiorem probat pbilofopbus quod quemadmodum iufte operationes interdum fiunt a quibufdam qui no funt iu fti ut in. v»patuit t quia ab inuitis fiunt/ uel ignoratione; fic fit ut etiam a lie operationes ftudiofe produci pofTint a uiro nen ftudiofo eo modo quo dixi mus . Sed ad boc ut aliquis dicatur suftus et babenf babitum uirtutis / requi ntur non folum ut agat iufta atque bonefta fed agat cum eledione reda et fic patet quod eledio reda femper eft cu uirtute: et ideo uirtus eft habitus elec tiu?. et cetera. Mmorem quoque probare poflumus ex didis pbilofopbfes. qud prudentia non eft fine electione recta/quia electionem rectam facit uirt? moralis .Sed ealuenire quo$j gratia fit eledio no e uirtutis moralis fedprude tie que et inuenit et precipit que funt agenda« Quare boc pado fol uitur id quod fuperius obiectum efl deprudentia quod uidebatur efle fuperfiua quia iufla & bonefla & omnino aclus uirtutis poterant bommefproducere fine p ru cientia nec magifob eam erant apti adoperandum ficut non funt magif apti ad opera {ana producenda ob cognitioem medicine ? Soluit iqpbiioiopbuf altiufrepetenfac diCenf quod adoperationefque fine fecundum uirtutem a ui ro ftudioio facte perfe 3c non per accidenf /requiritur electio bona quam recti fac.t moralif uirtuf& ut ili ul gratia agant1 i fed prudentia efl ilia que neceiia rio reqrit'1 ut qpfpiciat que fdt iliiufgratiatexquo cu electione & uirtute mora ra:i fit coniunta oportetSirequinturnecefuriQ « Addit ultenuf pbiicfeipbuf ad boc declarandum* quod efl inanimo quedam uif&pocent.a :quam dicere foleat aptitudinem quandam perlpiciendi exipfa natura / cuiufabfentia uide tur efleftuititia J beccum f tnaturalif apta eit ad agendum 5c accingendum, ea que perducunt ad propofitum §c intentum finem ab appetitu iiue itud.o.o {lue uitiofo J Poflumuf enim ea uti & abuti * Quare bifariam eOe pote fu quedam laudabilif fi intentio f t bona' quedam ecoatra fi intentioft mala *i Verum cum fit potentia apta adfufcipiendumSc bonum 6c malum habitum fi fufcipiee bonum babebit prudentiamflmalum habebit malitia * que efl: ei? maiufbabituf &quafi quedam peruerla prudentia jiicetnuiio modo prudeu/ tia appeiianda fit: fed malitia quedam & aftutiaNon uult autem pb.loicv pbai qud una8teadem potentia de fe fit bona & mala i fed poflit fufcipere ba bitum bonum ipfam prudentiam & tunc efl laudabilis i uei habitum malum, ipfam malitiam uel ailutiam & tunc efl ultuperabilis « Et dicit pbiiofopbus. quod bominef folent appeliare prudentes aftutos. quia funt apti adperipicid dum . fed inproprie / quia confundunt « Nam aflucus 5c malitiofus prefuppo nit finem prauum intentum abappetitutprudens uero prcfuppoit bona finem de inuenit bona media que ducunt ad ilium /quare inproprie taies dicuntur prudentef* Nam prudentia efl habitus laudandus «Aftutia ueroSt malitia e uituperanda« Et addit quod prudentia non efl talis uis « Nam ea prefuppo ftit ficut babitus patentum fine qua efle non potefl cum fit eius gfectio; Sed ilii p5e pceptiue que e taq ocul? qdiiprimit'1 ipfe blt? de poftea uirt? prudetie «Ex iif patet qd prudetia no e fine eltcflione eledtio no e fme uirtute morali ergo prudetia no erit fine uirtute morali.Dirigit eni prudetia hanc u:m ad ea oia inuenienda bona que ducunt ad bonu finem « Rat.ocinatioriei «n* deft dif curfionef quibufprocedit prudentia ad inuenienda media in rebus agendis ha bent principium « f« finem fibi propofitum & intentum ab appetitu & taiif efl bonus finif 8c talis bono uiro apparete.eft. n, natura uirtutif ut feratur ad bonum finemjuitii uero ad prauum« Corrumpit«n«lud.cium ipfa prauitaf caufis que efie uidetur ut fiat error circa principia rerum agendarum *i * circa fines « Vnde antea in capitulo pruchitie * Nam principium inquit rerum agendarum id e ut patet t gratia cuius funt ipfe. i« finis* Es ue jro qui corruptus eft ob uoluptatem aut dolorem / continuo non uickbitur. principium ipfum nec huius gratia ot cetera §c bec ei conrefpondent« Atque : hec non nifi bono uiro Uidetur atque apparet. prauitas enim peruertit & cete ra .Concluditur exiis omnibus quod prodet;a non potefc efie. fine uirtute mo ralibc quod ell necefiar.a ad uirtutes moris 6- boneflas operationef exercendaf (ecundum uirtutem&c quod operatur ad felicitatem humanam « Infequenti uero capitulo offendet etiam quod uirtuf morali f non potefl efie fine pruden. tia« i? «no ob ipfa.i.nS gratia ipforum bone florum; quia fi fecifient ob ipfa ef-fent forfitan dicendi ilucLoh « f «rerum ipfarum gratia * Veluti ut agat non timore aut alia caufa fed ipfarum gratia ueluti propter iufla tfie ut ita loquar Scagat honefla propter honeflatem & boneflatif gratia «J?» Sed percipere t .fimedia quibui afiequamur fmem bonu non e uirtuf moralif/fed alteriufpo tent e ut declarat, i\malitiofof'in proprie dicimufiy* huic oculo*i*tali po tentie perfpiciedi. jp.iprimitf ttanquam forma quedam perfedliu3 ipfe prude tie babituf Nec abfque uirtute » f« morali, concurrit eni appetitufrec tui & conuenit cum ipfa prudentia; jfratiocinationef .f «quibuf procedit pru dentia ad inuenienda media * ^Principium habei.t« f * finem ipfum inten tum ab appetitu < ^“Optimum « Vei (impliciter uelin genere uel refpeclu eorum que aguntur ob ipfum fmem « Jjt Hoc fane« f. optimum quod conti gerit ita tamen ut fit uere bonum » jPcirca principia rerum * i * circa fmef * Ex didlif patet quod prudentia efl utilifSCnecefiaria ad uirtutes morifet qud ipfa opatf multum ad felicitatem humana confequenda. J? At« n * de uirtute etiam coafideremuf; Hoc efl fecundum capitulum buiuf tradiar?»In quo po fteaq antea ofledit prudentia efie connexam cu uirtutibuf moralibuf {Nunc uice uerfa declarat ipfaf uirtutef moralef fme prudentia efie non pofie {et ite onef uirtutes ee fimul qa fiit una cu prudetia.Diuiditf aut hoc capitulum m tref partefquefuif locif patebunt* In prima igitur parte probat quod uirtuf morali f non potefl efie fine prudentia; et ad hoc declarandum premittit duaf {ententiaf; prima efl caiif Sicut efl in parte anime rationali adliue ubi efl ip fa prudentia: fic efl in ea parte ubi funt uirtutes morum Sed in illa parte ra tionali efl uif quedam naturalifet habilitas quedam pfpiciendi ita erit in ifla uirtuf uel potentia naturalifqua anima fufcipere potefl uirtutef morum * DH ??imuf enim antea de prudentia quod illa prefupponit quandam habilitatem naturalem' que fufctpe potefl bonum habitum et malum ; bonum iplam pru dentiam / malum ipfam aflutiam fiue malitiam « Dico igitur quod ficut fe habet prudentia ad habilitatem illam naturalem que non efl prudentia fed fober (imditudinem mm iEacum pofljt tm fufdpere ia k eodem padok habet uirtuf propria ideft moraufad eam uirtutem que non ei i proprie uirtuf fed eic naturabfuirtuf' er quafi babditafet patenta quedam naturali fer jboc pcooac ex comunibouiinumopinione qui putant uirtutes quaidam naturalef efie in appetitu fenfitiuo & in ea parte ubi morales fufcipiuntur uirtutes * Q_mdam « n « fortes quidam temperati ' quidam iufti mdentur efle natura Sc aprunis muicamentis noftre generationis » Poft banc lentendam cie claratam oftendit pbus non ituum tales naturales uirtutes in effe bommi ifed aftis etiam efle que proprie dicuntur uirtutes probando hoc pacto ' propri' um bonum bomims 6c uirtus proprie dida non poteft ledere hominem & ha bite jfed naturales ledere politi c ergo taies uirtutes non funt bonum bonums & uatuces proprie diCte „ Q_uare ponere ai las uirtutes oportet preter natura les» Katio patet exemplo pua-orum & beftiarum. Nam pueri habent aptitu dmem ad forcitudinem temperantiam & buiufmodi dc denominatur taies ob illas aptitudines dturaies «Verum cum non habeant ufum rationis & mentif U de rar le Jere poiie fi ipus ao utantur, oeftie uero non nulle fortes t al ie mi aueee ' uel prudentes dici ioient p quadam fimditudmes } becum non babtanc rationcrr. &mentem t nocere interdum uidentur Wics u;res « Itaque ut robu ftiira corpus animalis bruti flue hominis t carens uifu / ii rnoueatur£ offendi uebemencer errareque uidetur «Sic naturalis uirtus ii fit in aliquo fine lumine rationis 3i u.rtutis proprie dicte occafionem prebet baber.ti ut uebementer ie datur * Ek’ quo patet quod uirtuf naturalif non eft proprie uirtuf necpropriu homuu i bonum « Quare aiial oportet efle uirtutel ^ que lint proprie & cum fir.t cum reda ratione tamquam cum uifuSc oculo ducence; non poliunt cftd dere ne que errare «fcx uf que dida funt ulteriuf aftert tertiam fententiam ob quam ane funt allite . f. qd uirtuf morum non eft fine prudentia quam pro bac boc pacto. /Vlef&recta ageli ratio e prudetia.Sed uirtuf moralif no tft fi ne mente &C reda ratione agendi I ergo uirtuf moralif non poteft efie t i ne pru difntta £ patet ratio l quia prudentia eft babituf mentif coniuitatiue& recita a gctdi ratio ut antea uidunuf* Virtuf autem morum non eft f ne -reaa ratio fietniiefeni u.rtutes ee poflut fine roe reda moralef no pof iatj & fic ordme ha bemui baf tref fententiaf & conciufonef prpbataf .irrnna quod fcutwf et babilitaf.ilia naturalif perfpxiendi iebabet ad prudentiam 5 ita funt naturalef uirtutef: que fe bent ad un-tutef moralefi fecunda quod naturalef uir tutefnou funt proprium bomimf bonum £ nec funt uirtutef proprie dide.ter Cia qua concluditur quod uirtuf moralif non poteft: efie fine prudet.a ut fixce fiuue patet ♦ Jb'Et in ipfa uirtute per inde ac inprudentia. Quiaf cut-preden tia perficit et dirigit uim iliam naturalem et habilitatem perfpiciendi fic u;r t«S moralis illam naturalem uirtutem l uel per mde eft quod ficut prudentia non cft fine uirtute morali j fic moralis uirtus non eft: fine prudentia ? quodda modo i quia neque natura proprie mfunt neque preter naturam ipfe uirtutes; feci funt aiie uirtutes proprie diclc preter iftas naturalef que acquiruntur per i ftaf, jNeft fimitif»1* uircutibuf naturalibuf * In ea parce animi que prin cipium opinandi« i* in mente coniultatma §cactiua «Notandum quod eft fi mditudo quedam iter uirtutef fm aptitudinef naturalef Sc uirtutef proprie dic taf i quia funt perfe&iue illarum potentiarum ' 8c ideo appellantur uirtutef proprie « Nam ltifpeculatiua parte anime ; quedam efl aptitudo ad fufeipien dam fcientiam fimilif (cientie non tamen efl idem; quia talif uif f.ne (cientia propria poteft erraret talif uif appellari poteft acumen intellecluf atque in genii« Similiter in adiua eft parte aie babilitaf Sc aptitudo perfpiciend: fimi lif prudentie ,que tamen non efl prudentia ut oflendimuf« Sic efl de alia p ar te animi. i * de appetitu: qui eft fedefSC domicilium uirtutum moralium« Vbi funt potentie naturalef; quibufalii ad fortitudinem » alii ad temperanti am * alii ad aliud ferri uidentur Sc fufcipere poliunt babitufSc uirtutef proprie dicftaf.Talef igitur aptitudinef dicuntur in appetiti uif pvefertim ubi no bent proprium nomen * Virtutef naturalef non quod fmt proprie uirtutef tnulle.n. proprie dicte infunt nobif natura ut m fecundo etbicorum offendit pbnf i fed dicuntur quodimodo naturalef quia per talefpotentiafScuireffumuf apti r.a tura ad illaf fufeipiendaf, Vnde m fecundo nec natura inquit t nec preter na/ turam in nobif uirtutef efficiuntur. Sed fumuf quidem ad ipfaf fufeipiendaf apti natura« Et item potentef quidem fumuf natura boni utro non eff-cimut aut m^li natura «exijuibuf patet qd uirtutef ille quafpbilolapbuf appellat na turalefeffe aptitudinef Sc uirei aa fufeipiendaf uirtutef / non autem uirtutef proprie dictaf i patet etiam quod uirtutef moralef oc proprie dide non poi ut eile ftne oculo prudentie: fcd necefiario funt cum ea conmcle: JT. Q_uaprop ter inquiunt uirtutef«Ad probandam eandem conclufionem quod uirtutef moralef non funt W prudentia affert antiquorum fententiam ; qui dixerunt omnefuirtutefeffe prudentiaf ut SocratefSc focratici omnef« Arguebant ent boc pacto« Omnif babituf qui eft reda rado agendi eft prudentia« Omnii Uirtuf eft buiufmodi ergo omnif uirtuf efl prudentia, Sc dicit pbaf quod ifii partim bene dicebant * partim errabant« Errabant. 11«in l>oc quia dicebant omnef uirtutef efle prudentias*Differt tamen uirtuf moralifa prudentia« Nam uirtuf moralif non efl cognitiua prudentia efl cognitiua» preterea uir tufmoralifed in appetitu {prudentia in intdlc&u« Q_uare non bene dicunt quod uirtutef moralef fmt prudentie 3c errabant in boc«In eo autem bene d» ' ciuilibuf & ibi dicit uirtutef effe rationefno qd onino fmt ide fed qd a recfta ratione «pficifcantf & ea idigeant quod etia inuit phus cu bene fenfiffc focrate inquit i eo i qa afferebat uirtutes no effe {me pr udet/a, Quod fi fane inteJligamuf fentetia focratif ut eft iteiligenda; uidebim? illam cbuenire cu fententia pbi, J? , Signu aiit huius eft. Adeande fententia ,pbandi accomodat pbus teftimoniii eoru pborum : q equa' les temporibuf fuis diffiniebant uirtute dicentes effe babitii circa acftus uel aftecftus ut recfta prefcribit ratio.exquo pcipi poteft quod prudentia eft anexa cum uirtutibuf moralibus» Deinde emendat pbus aliquantulu ifta fententia dicendo quod parupcr digrediendu eft ab iftis , Nana ipfi uidentur uaticinari quod uirtutef indiget prude tia&precepto&direcftione recfte rationi f, quod & fi ueru fit: tamen ulterius eft et:a adJendu , Vbi,n«dicunt quod uirtus eft babituf fe fe babenf ut recta prefcribit rado; dicere etia oportet quod eft babituf fimul cu recfta ratione . Quia non ualet Hic ba bitus dirigitur a recfta ratione ergo eft cu recfta ratione. Nam icruufp habitu obedi endi que habet obedit domino fuo prudeti et recfte facit que ille precipit ;no tame e uire? i feruo licet fit babituf dtetftuf a recfta ratione quia talif recfta ro non eft iferuo. Quare dicendu qd uirtufeft babitus elecftiuus inmediocritate cofiftenf noftra expte terminat? recta ratione ita ut fimul fit cum ea qa no uidetur feq determinatur fecu dum recta ratione ergo eft cu ea« Sed bene econtra ualet« His didis addit ulteriuf ad fuu propofitu pbtif quod Socratefputabat onef uirtutef effe rationefquia dicebat omnif icia eft ratio otf uirtuf eft fcia; ergo ommf uirtufeft ratio. Nam in. sii * eti am dicit pbuf cum de fortitudine loquitur « Qua propter inquit Socratef fortitu dine fciam effe putauit * Videtur enim bo procedere p uirtutef ad refagendaf ordine qaoda} 8cquif n5 fit fcia proprie dicfta: p fimilitudine tamen dicitur * Virtufergo ratio recfta erit ut ille ait cum fit fcier.tia queda, Nofaute inqt pbufnS dicimuf ef fe rationef i fcd cu ratione., f«recfta effe cenfcmuf, Vltimo cocludit quod uirtuf mo rahfnon poteft effe fmeprudentia ut mboc capitulo declarauit t & quod prudentia non poteft effe fine morali uirtute ut iprecedenti capitulo offtenditi ideo dicit quod fieri non poteft ut fine prudentia fit uir bonuf&babeat uirurtef moralefaut fit pru denf fne uirtutibuf .f.moralibuf«i* quin fit bonuf ut antea dixit, & * At enim 5C ea ratio l qua quifpiam« Hec eft fecunda parfbuiuf capituli: in qua foluit argumen tatione & obiectione non nullorii; qui dicebant uirtutef mora no effe fimul & phiif ait quod ex dicftil noftt-if fequitur quod uirtutef morti fint fimul * Sed ratio ebrii qui cotradicunt folut poteft boc modo.Afferamuf primo ratione ccrii que eft talif, If qui babet 3,ptitudmef non equaf nec piter adfufcipiendof diuerfof babituf i fit ut fufcipiat unum habitum fine reliquif aut hunc uel ilium &non iftum * Sedbomo eft buiufmodi quia non eft eque omnis homo aptuf ad eafdem uirtutef pariter. Sed magi f ad hac quam ad illam Scbic magis ad fortitudinem ille magif ad temperaiv tiam & cum fint uarie ifte pfectioncfbc obiecta & ogationef earu diuer x i fe & infuper sptltucfef naturalcfuicfetur cfTe quo quomodo uerifimile ut no cmfcef v,'rtutei imt f mul St fxx ratio udetur procedere contra fentetia pbilofopbi«ideo diCit quod talif ratio foluetur ifto modo quo diximuf quod uirtutef moraief no po{ funt eiie fine prudentia & ecotra, iftd. n .ipfum in nacurai.bus * Soluit eotu ratio nem pb.iofopbuf dicendo qd eorum ratio udetur ualere quoquomodo i uirtutibus nalib? cga fieri pot ut aliqs iit magis aptus ad una uirtute -f| ceret ab aliqua operatione uirtutif 8t ab aliqua re agenda rede; exquo fequeretu* quod non effet uere prudentia necbabituf cum uera ratione adiuuf. Sedperfede prudens Se fimpliciter prudens eft ille: qui fimpliciter in omnibus 6C circa fngula rede fe betStcu uera roe.Cocluditf ergo quod qui babet prudetia bet omnef uirtu tef moraief St qui babet unam ' babet prudentiam ergo omnes uirtutef funt fimui cum prudentia St fmul in ter fe: diffinguntur tamen ratione St diffinitione re au tem umul funt quafi connexe nodo 5c umcuioprudentie« Jj*. Atqui patet opus ee prudetia.Hec e tertia pars buiuf ultimi capituli ;in qua pbilofopbuf breuiter req petit fo! ut.onef illas duas fadas inprimo capitulo & etiam affert tertiam folutione quam in bunc loeu diftuierat. Pepetit igitur breuiter folutionem fadam contra il 1 oi qui dicebant fapientiam St prudentiam non efie neceffarias ad uitam St fe licitatem bumanam 8t boc magif repetit de prudentia quia multadixit de ea. cum offenderet fmul efie cum uirtute morali qnafi dicat«Quod G prudetia no efiet prmcipiu agedi ut eff&ho cocedcrctur ucbif tam* effit expetenda Je le inuita buana cu fit pfediiua inteliedus adtiui ut antea di Xunjs« Talis * n « potetia mteJlect.ua no debet effe fruffra i nobis {Scide etia de/ fpecuiatiua dici p5t. Q^uia et titu corerut ad teiictate buana ut utraque opatio fe cu Jci litu" ite felicitas, i« ala a cima alia fpecuiatiua ut apparebit in»x. buiuf libri cto.co^i .Deinde repetit fecunda folutione d.cedo qd ex dictis patet quantu pruderj tia faciat ad felicitate cofequenda . Duo eni funt que reqrunt'1 ad actione finis & ea que ducut ad fine < Fine (pponit uirtus moralis < rrudetia uero media inuenit bona qae ducunt ad tale fuie fle diiudxac oia rebte ce precep, t ea que funt agenda fle ftatuit mediocritate actuu fll affedluu 3cipfaru uirtutd adeo ut quali earu fortuna -lis uidea tar « Q_uod fi una que jue uirtus opatur i nob.s i ifta tame mag s cf alie quia ollxn ciitoSiecium bonum & percipit illud 6c profequitur inucmendo med.a bona Scabet ut ea fiant quibufconfequi poffimufbonii finem & ideo pbiiofopbufofted.t nobilita te buiuf uirtutif contra oppof.tionem iliorum deciarando quod illud eft perfectum qaod etiam defe fne ulia utilitateflecomodo eff expetedum * Alio modo . Illud i Cxpetsdu maxime a quo profuit aliquo 1 preclaru bonu: prudentia eff buiufmodi c£I fit quafi queda forma uirtutu moraim flecti fit cauia ut ubicunque fit illa filat etia ces uirtutes. Q^uod cu antea offenfum fit: cogruu fuit repeteret foiutiones predxffas ut renouaret nobilitite bui? uirtutis fle offenderet quantu fit neceffaria ad uita humana Incidit etia i banc breue replicatione pbus ut inde comode accederet ad foluendam dubitatione motam infuperiori capitulo denobilitate fapie at que prudentie i q nunc foluerC intendit, i*At uero ne qae fapie pre eff. Soluit pbus obieClione dictam.Du/ bitatur. n. fupius : quia uideoatur qd prudentia effec nobilior fapientia j cu prude tia obtineret loeu arcbitedlure &iubcret dealiii facultatibuf; quaf ueilet effe inciui tace : & quo ufque Sc cetera < Offendit igitur pbdofopbus quod talif ratio non ualet & quod fapientia eff nobilior, quam prudentia cum fc in nobiliore / potentia anime St babeat nobiliorem finem ad quem uidetur ordinari prudentia/ Ilie babicuf qui eff perfectio Sc uirtuf nobiliori f partif anime eff nobilior quam altet qoi eff uirtuf ignobilioris . At fapta eff buiufmodi refpedlu prudentie ergo fapla e nobilior qua prudetia patet ratio quia fapia eff pfedtio itelledtus fpecuiatiua prudeu tia adliut fle tnanifeftu eff qd inteliedluf ipeculatiu? excedit acbuu.nobilitate Sed ad folutione cius qd obicitur quod prudentia iubet animaduertendum eff i qd alid e iu bere buic .‘aliud iubere deillo. No a ergo fequitur quodcunque iubet f mpliciter pre flantiuscft; flt affert duo exepla. Nam medicina iubet; non tamen fanitati qua effet nobilior fanitate fle tamen non eff nobilior ut ordinat? adilla fed bene iubet s,ra tia fanitatis« Na ad hoc ut aliquis fit nobilior a! tero ob iubendi imperium oportet ut iubeat ilii ficut arcbitedlus artificibus manufadiuis fed prudetia eff arcbitcdura ttfpe&u aliaru facultatum a&iuarumfltfi iubet de fapientia uel gratia illius tamen aon iubet illi, xd Deinde affert aliud exeplu qdfumitur afacultate ciuili dicedo- Q_uod fi boc effet nt ob bunc fud iubendi modu eilec nobilior fequeretur quod effet nobilior deo uel rtb? diuinis ; qd effet abfurdum quia iubet gratia illius de religione & cultu diuino* Di {ponit facultafciuilif de ombus que funt induitate Se eorum curam habet i inter que funt tepla & facra <3c omnino cultus d.umus « Quare patet quod ficfi prudentia lube at de lapientia Sc gratia illius non tamen cft nobilior ea j cum, non iubeat ei, Noti dd qd prudentia eft preciarufbabitus ob muitaf rationes quaf uidimuf,tamen iicon feratur cu babitib? fpeculatiuif uidetur effe inferior Primo inteile&uf& fcientia fut deneceffanifperpetuff iprudentia de iis que fiunt anobil '&poffunt aliter fe habere preterea ilii babituf fqnt uirtutef nobilioni potetie anime fiiicet intelledluf fpecula tiui« prudentia uero aditui, Q_uare fi fcientia & intelledus funt nobiliorefipfa pru dentia multo nobilior erit fapienti3 / qua ilia* Verum fi difcurramuf per finguiai coditiones reperiemus fapientiam mirum imodum excedere ipf. prudentiam jnno' bilitate * primo quia efl mnobibore potentia anime ut dicit pbilofopbuf«deinde uer fatur circa nobiliora obiecfta ideft circa perpetua Scneceffana &precipue quia uer-fatur circa fubftantuf feparataf, Habet et am nobiliorem finem cum fpecuiatio an te ponatur adlioni * Non* n «uidetur quiefcere bomo in abliua felicitate : fed uide* tur ueiie ulterius qpgredi quoadfien poteft.Preterea li prudentia ita fe babet adfapie tiam ut medicina adfanitatem Sc medicina uideatur iubere gratia fanitatis & ob eam operari': fic prudentia uidebitur ad fapientiam ordinari &. finis forfitan illius ad fine illum preftabiliflimum omnium humanorum dirigi 5: ordinari «Sed bec indec mu a brum differantur« Hic tantum mtelligatur quod fapientia efi: nobilior prudentia ut dicit pbilofopbuf. Verum cum dictum Iit Sc inprecedenti capitulo etiam iniffo qd prudentia non poteft effe fine uirtutibuf moralibuf« Deinde quod uirtutef moraief no poffunt effe fine prudentia« Demu qd uirtutef moru omnef funt fimul circa bec & ob bec« Dubitatur utrum fit uerum id quod dicitur a pbilofopbo. quod data una uirtute ibi etiam fint relique omnes 6c funt fimul boc non uidetur uerum & proba' tur bis rationibus « Quicunque efi magis difpofitus ad unam re fufcipiedam q alia fit non eque ad omnes i uidetur nunc unam nunc aliam St omnef pariter fufcipere « Sed quilibet ferme bomo uidetur refpedtu uirtutum fufcipiedaru magif difpofit? & aptus ad una fufcipienda qua ad aliam : ergo uidetf nuc una niic aliam fufcipere St no pariter omnef«Item nullius uirtutis operationibuf acqritur alia uirtufpreter eam que efi: q>pria opationif illiuf ergo operationib? uniufuirtutifuna tatu acquiritur uirtiiffie no onel ut (lati fequatur qd ubi f t una fint relique {patet ratio ifta « quia ex fimilibufopationibS’ fimilefgenerant5 babitufut iquitpbiiffit uirtutef funt difiin die iecu idii potetiaftoperatiouef St obiecla ut uidimufii.on ergo ex qua uif opatione que uif uirtuf ;ed dt terminata acquiritur« Item fieri non poteft ut omnef cpationef uirtutum fit ftudiofifproducamufergo fieri non poteft ut omnes fimul acquirantur quare non erut fimul omnef ita ut una data relique etiam itcliigantur adtfie ;Cppo iicutn tamen uidetur fentire phas cutn dicat & probet! quod ubicuque eft ipfa uirtuf prudentie ibi funt omnef usrcute!«Froloiutione eo$i que dida funt ponutur pnmo due opintonef» quarum prima eft ;quod uirtutes bifariam dicuntur tquedam neceffa r*euc per illas bomo euadac bonuf quedam no iunt neceffarie quanuis p eas euaaat bomo oo.i-is ■ Neceffarie iunt ille quatuor quaf tfti appellant cardinale! »1* Prude tia 4uilit;a/ Fortitudo / Pemperantia! & {ine iftis dicunt fieri non polle uirum bo' nii» Preter bas Iunt liberalitas 'tnanfuetudo&alie moralef/ quaf dicunt effe utiles/ non tamen neceffarias ad boc ut quifbonufeuadat < Dicunt preterea quod bonuf tri pUcicer dicitur tPtlmo modo lnproprie ob aptitudinef naturale! fecundo modo iccu dum quid ut bonuf citbareduf: Fertiomodouirbonuf fimpliciter qui lilai quatuor habet uirtutef, Dicunt poft bec quod pbiioiopbui quando loquitur de coniui.dicne iiirtutn mteiligit de ilii! quatuor prmcipaiibuf ita ut ille fint que neccfiano requira tur ad coftituendu uiru {impliciter bona dciiLe alie non iunt ntceftarie quanuii confe ranteedicunt quod data una uirtute de lilii quatuor aiie lequuntur de omnes alie« f * tref funt cum prudentia & quod boc mteiligit pbiiolopbuf cum dicit quod ubi prude tu eft ibi funt omnef uirtutefideft ille trel , Hec fententia mdicio meo tion uidetur ueta quia pbiiofopbui uuit oftendere uirum Impliciter bonum t qui habet omnes uirtuceffimpiiciter non excipiendo baf uei lilaf &diftinguendo ut faciunt. Secunda opinio eft que uidetur ueri fimibor qd uirtuf dicitur perfeaa duo buf uaodif . Vno moao perfedione fua interna &propria ut temperantia icitur pfe pterea St rationem ueram & appetitum redtutn clie oporcet f» electio fit ftudiofa. Ita que dicere poffumuf quod cum ex propriif operatiorubuf acquiritur aliqua uirtui« V bi primum prudentia adell acquiruntur etiam alie uirtutei«i»queda firma difpo {itio ad exercendaf omnefoperationef fecundum qualibet uirtutem cum facuitaf Sc occafio tulerit« EU enim prudentia comunif meniura omnium mediocritatum t ali ter prudenfnon effet perfecte prudenf quod efl abfurdum 1 b-f dicftifatque premiflif refponderepofTumufrationibufquaffuprapofuimufcoutrabanc fententiam * Ad prunam cum dicebatur quod homo non potefl fufopere eque uirtutef omnef cum habeat aptitudinem naturalem magif ad unam quam adaliam Sc non pariter & eque ad omnef» Dicendum quod dari potefl talif bomo eque difpcf cuf ,uei fi bccnon fit quia rariffime fit in naturalibuf aptitudmibuf tamen ut diot pbiiofo; buf non fequi tur quia uirtutef proprie didte quibufabfolute dicitur bomo bonuf non poffint cibe (imul t imo neceifario funt ob lpfam prudentiam * Nam fi concederetur id quod ut plurimum fit ut bomo fit naturaliter magil aptuf ad unam uirtutem quam ad aliam acquirendam i tamen non fe quitur quia babcat-petent;af fecundum quuf potefl fu / fcpere omncf; licet cum maiore difficultate unam quam aliam x Verum cum ali/ quam ex fuis propriis operationibus acquirit/difponitur appetitus quodammodo edam ad alias ita ut cum prudentia adeft fint relique uirtutes omnes aequi lite ut diximus «Ad fecundam cum dicebatur qd ex operationibus unius una oritur uirtuf illud conceditur inprincipio cum oritur habitus itamen una cum prudentia omnef alie oriuntur uirtutes ita ut fimul fint. Ad tertiam rationem cum dicebatur quod bomo non poteff f mul omnes operationes producere: dicendum qd refpedu affi/ nitatis q lient uirtutes iter feSccu ipfa prudetia li acqrat babitii gfede uni? uirtu/ tis ibi imediate adertit reliq;, Q_d f no acqreret oef p opationefiacqreret tamen p eledionem que efl: adus quidam internus tquare pauper poterit efle hoc pado libe ralis / quamuis non habeat facultates « f« per eledionem « Tenendum eil igitur fecundum fetentiam philofopbi quod ubicunque cft una uirtus ibi funt reliquet per hoc quod ubicunque efl: prudentia ibi funt omnes uirtutes morales $c ubi / cuque efl: una uirtuf ibi efl: prudentia tergo ubicunque efl una uirtuf ibi fut omnef* Nam nifi fint fmul uideretur quoquo modo talif operari cum difficultate St tunc non eflet uirtufproprie in eo fed potiufdifpofitio quedam non dum perftda t pbi lofopuf autem non uidetur loqui hic de uirtute que efl i u:a generatiomf cum dicit una data omnef funt fimul t fed de uirtute exadiffima &: perfeda t que cum iungi/ tur prudentie fit quidam noduf uirtutum 8e aggregatum quoddam & appetitui ut fepiuf dixi m uf promptuf efl & paratuf in quacunque operatione flud.ofa rationem fequi , Concluditur ergo quod omnef uirtutef moralef funt fimul connexe inter fe St etiam cum prudentia ita ut non feparentur nifi ratione fua formali St diffinitio/ ne. Sunt enim hoc pado diffunde quia habent diuerfa obieda circa que uerfanturS diuerfaf etiam potentiaf quaf perficiunt St diuerfafrationef formalef& tamen m eo in quo una perfeda efl / funt etiam relique fimul una cum prudentia fecundum ea/ que ex didif philofopbi colliguntur«Hanc fententiam fequutufe cicero cum inqt* Sed nequif/t admiratufeum inter ipfof pbilofopbof confW.a meque ipfo fepe di/ fputatum fit: qui unam haberet omnes habere uirtuteffnunc itaque fe ltigam / qua fi poffit quifquam qui non idem prudenf fit iuftufeffe x Alia efl ilia cum ueritaf ip fa limatur St indi fputatione fubtilitaf.Alia cum ad opinionem comunem omnifac comodatur oratio« Q_uamobrem ut uulguf ita nof hoc loco loquimur ut altof for/ tif aliof uirof bonof/aiiofprudentef efle dicamuf«S:cetera «Sic ergo habemufegre giam dodrinam uirtutum fummo ordine a phitofopho traditam «quarum alie dicu tur moralef / que collocantur in appetitu«Alie intellediue que collocantur initei ledu fecundum diuifionem quam infine primi ethicorum phufpofuit « M FINIT. LIBER«SEXTVS« t - ■ ^ INCIPIT. LIBER .SEPTlMVS, p OST HEC DICEMDVM EST ALIO SVMPTO PRINCl pio ■ Cum iufuperioribus libris pbus tradidiflet do&rina de onibus uir tutibaf tam morum quam rat.omf: quarum u.rtutu ipfe moralefperficiunt ap petitum * IntcUedliue uero ipfum inteliedlum ta a&iuum qua fpeculatiuu ut di.Ente uidimuf: nunc confentaneum forf ta uidcbatur ut ia de feiicitate tam a dliua quam ipeculatiua concluderet :nifi aliqua priuf intercederent cognitu ne ceifana * Sunt « n «non nulli afiedlufuel difpf otionef circa moret'que non funt proprie uirtutef uel uitia: ted habent fimihtudinem cu lllit & funt uet fugien da uel profeqaenda ut uitia & uirtutef « Quare cum circa mores fnt ad tun dem pertinere uidebitur confiderare de bis / ad quem pt» nebat dv. uitiis 6c uir tutibuf« Merito igitur poli do-trina uirtutu bac pbiloiopbus aggreditur i hoc feptimo libra docendo de b-roica uirtute & mmanitate & de continentia / & 111 contmetia ' conflantia & mollitie » Poftbecde uoluptatefic dolore muita declarat cognitu neceffar.a ut patebit» Diuiditur autem bic liber induos tracla tu» « Inprimo affert bos habirus liue difpoiitiones quas diximus 6c eas declarat Infecundo docet druo uptite dc dolore» Primuf tratlatus diuiditur in dece ca pitula«Inprimo affert tres fpeties eorum/ que circa mores bominu funt fugie da / atque eorum contraria 8c trafit ad ea declaranda» Inreliqu.s uero capituns quid agat 5c quomodo procedit pbus fuis locis uid-bimus , Primum capitulu diuiditur induis partes que patebunt .Inprimis igitur dic.t pbus proponendo intentionem fui quod dicendum efl alio fumpto mitio di altius repetito quia buiufmodi habitus uel difpofitioes no fut proprie uirtutes uel uitia <5c id-o no poffumus fe qui ordine / que feruauimus in doctrina uircutum Sc uitiaru « Sed alio fumpto i.ntio dicendu eft inqui tref effe fpecief fugiendoru circa moref „s Vititi* Incontinentia atqj inmanitate fiue feritate.Contraria uero que funt pro feqienda circa moref tr a funt: quoru duo funt manifefta» s « u.rtui&contine tia i tertium apellit uirtute heroicam que indetur quo quomodo fuperare con ditione bumamSc affert ad hoc fuum propofitu teftimomu bomeri, Itaque bec uirtuf heroica diuina dicitur: non quia dei fit / cum ilie habeat infe onem gfe (Ilione fuper emineti modo. Sed qu a facit bominef fimilef quo quomodo deo Sicut feritaf dicitur non quiafit feraru: quia belue non habent neque uitia ne que uirtutef :fed quia facit quoquomodo bominef magif fimilef fenf qua alia uitia uel fugiendi« . Virtuf igitur heroica mmanitati fiue feritati opponitur St probari poteft bac ratione qua Inuit pbilofopbuf« Siuno uitio opponitur fum ma uirtuf & excellenttflima. Sed inmanitaf fiue feritaf eft fummum Scpluf quam uitium * heroica aute uirtuf eft optima &plufquam u.rtuf: ergo heroi ca uirtuf immanitati fiue feritati opponitur t Item rariflimo uitio opponitur rariffima uirtuf« At feritaf eft uitium rariffimam t heroica quoque est uirtuf rariffima ergo;fericati opponitur heroica uirtus; St ad hac fentetia afiert teftes Ai lacones J qui u‘rum aliquem uebementer excellaitem folent apcllare talit.cmt ne ut patet in textu * Notandum quod homo collocari folet inter efientias k' parataf & beluas < Nam per inte|ied:um uidetur habere fimilitudinem cum ii lis feparatif; per appet.tum fcnfitiuum cum beluif, Cum igitur uiuit ea uita que Humana d.citur / aut per uitia aut per uirtutef non uidetur afl milari pro pr.e aut lU.ffubfcantiif feperatis per uirtutef ♦ aut accedere ad belluas per uitia: ita quod merto d.ci poffit brutum animal« Nam belue non efl uirtys n:c uitiu cu no beat ratione neq; eled oe: & non efl etiam fubflant.arum ftp m tarum cum omnino areant afihclibus < Virtutef uero funt circa afteclus/ uirtu tefinquam moralef» llieaut-m fubflantie feparate uidentur uiuere mente ut i decimo oflendit pbilofopbuf« Cum igitur appetitus hominis obtemperat rati oni i tunc homo uiuitper uirtutef morales ut fludiofuf non tamen uita fmili fubflantie feparate . Similiter cum appetitus dominatur rationi; tunc uiuit ut bomo uitiofuf ; non tamen ad huc ut fera * Verum cum homo ita uirtute ex cellat I & fummu attingit in una quaque uirtute ita ut appetitus fummifTus rationi pene extiguatur tuc ur affimilari fuflantiis feparat>f& uiuere uita quada excedente conditionem humanam « Cum uero appeti tuf ita pbru t rationem / ut pene extindla uideatur - tunc uidetur homo excedere improbiate 6: aflmi lari beluis & defeendere ad uitana quafi inferiorem bumana uita &fimilemui te ferarum & fic fit inmanifquidam. Sed banc uitam inmanem dicit preopue reperiri apud barbarof ; quia uti uidentur ratione, Sed uitium in mamtatif qu od dr plufquam uitiu: non modo cx habitu &confuetudme feri uidetur; fed eti am ex monbus odefionibus membrortuVeru bec que.ex morb.fefl non erit ui t u imanitas fiplic ter et proprie ut patebit ifra, Verum cum de imanitate di cendum fit poflea t de uit o S: uirtute d.dlum fit prius tnunc fequitur oflende-' re bos affecluf« s « continentiam & incontinentiam : coflantiam / molLtu^ dine { que funt d.fpofitionefquedam propinque uitiis & uirtutibus ; & finon fint proprie aut uitia aut uirtutes: fed inuia ut perfeucrando in operationibus e uadant poflea talia« f* Nunc de incontinentia, Hec efl fecuda parf buis ca pituli j inqua aggeditur declaratione baru difpofi tionu ut diximus i que nec u\r tuf aut uitiu proprie funt; quanuifno multum abfir.t ab eis * Nam di cotine tia&c conflantia eiufmodi fint ut pugnent cum ratione 5c non obteoerent ei fia tm non funt dicende uirtutef. Cum uero tandem rationem fequantur & fi cum difficultate / tamen non fint auirtute aliene; de incontinentia quoque & molli tie fimili modo dicendum erit quod non funt uitia nec a uitiif aliena ut infra la tiufappareb t < Nam in ipfo incontinente fit pugna inter appetitu & rationem & apetituf fuperat, fnipfo uero continente fit etiam pugna & tamen rat o fuper3t< At in uitiofo fine ulla pugna flati apetituf dominatur« Infludiofo uero fl3tlm ratio uincit fine difficultate ex quibus patet quod cone non eRr proprie ftudiofus Sc incontinens uitiofus 5;continentia no efi uirtespro prie nec incontinentia uitium: licet non multum abfit a uicio uel uirtute * OiRendit autem poft bec pbilofopbuf modum procedendi dicendo quod facie mjfiniif fcut in aliifconfucuimuflocif, Afferemuf primo opimonefantiqu orum de bisI poReafoluemuf aliqua neceflaria circa lftofbabkufuei difpofitio nef, Videtur ita que continentia quedam * Hac mparte pbilolophus m cipit afferre opinione! prifcorum de bifdifpofitionibuf; ce primo quod conti nentia Sc conRantia mdentar efle laudabilia Sc ftudiofa cum fequanlur ratio nem : incontinentia econtra 8c mollitudo efle improba quedam Scuituperan da« St Freterea idem efle uir incontinef« fecunda fuit opinio eorum qui puta runt quod idem eR contmenf Se conftanf Sc periiiRenf in ratione ✓ Sc inccn tineni Sc rationem egredienf Sc bec opinio non uidetur uera ut apparebit « Et incontinenf qmdem « tertia fuit opinio eorum qui dicebai.t quod n.conti nefeiR if quifcienf improba agit ob cupid tatem /• contineni utro contrario mode» ut patet* Cenfentpreterea« quarta fuit opinio quod continentia co.iiRantia Sc temperant a eflent idem ' quanquam eorum non ru Ili d.ce rent bec non efle omnino idem: quidam uero pemtufidem * interdum tti am afferunt < Q_umta fuit opinio de prudentia Sc incontinentia qu,a a.iqui putabant prudentem non pofle incontinentem efle: quidam ucro tco .tra / ne ri pofle cenfebant ut prudentes Sc babiles incontinentef eflent. ¥ inluperin cotinetefl Sexta fuit opinio quod cotinetia 110 folu fit circa uoiuptatcMed eti am circa ira bonorem. Sc lucru Scbe funtiquit opimonefque habentur de iis * Dubitabit autem quifpiam qui fit* Hoc eit fecndum capituiii huius primi tra cRatuf in quo pbiiofopbufreiumit opiniones allatas de continentia Sc mconti nentia Sc affert dubitationes o: queflionef circa ipfaf declarando Sc confutan do ea que fibi uidentur neceflaria; non eodem ordine eas refumenf i quo fupra pofuit: fed aliam priuf aliam pofteriuf ut patebit in fmgubs < Diuiditur aute boc cipitulum in fex partef que fuis locif declarabuntur «In pruna incipit dubi tando querere circa tertiam opinionem « Vtrum fieri poflit ut aliquis redie exi ftimans ✓ agat incontineter ? Dicebat * n * tertia opinio quod incontinenf fca cnf efle improba agit ob cupiditatem * Q_ueret igitur quii quomodo boc fieri poflit ut babcat rationem incorrupta/agat tamen contra rationem Sc arguitpri mo pro bac parte quafi boc fieri non poflit afferendo fentetiam locratil qui dice bat quod cum fcientia fit habituf ualidjflimuf; fi ponatur efle in ipio incontine te non uinceretur a cupiditate que efl debilior quam fcientia» Qjaare fleri non pofle ut fcienf«i« fcientiam babenf agat incontinenter i bec fententia uidetur excludere incontinetia ex ratione mora : Dicebat«n«quod qui fcit no pot exif timare re qua fcit aliter fe babere; nec uqua aget cotra id qd fcit efle optimu nec cotra illud procederet flifi ignoratione * Vnufquifque en» uidetur ferri Aii ad bonum fiue uerum / fiue deceptiuum « At fciens non uidetur circa id quod (cit pofle decpi {non ergo fi fit fcienf fuperabitur fcientia eiuf a cupiditate que ei i debilior quam fcientia j necdimouebitur abea& incontrarium trabe tur; & ob bec locrates uidebatur toliere omnino incontinentiam ex mori mbus hominum ut ait phiiofopbuf in textu , Hec itaque fententia nS ad uerfatur«Aii ita opinione focrat s / arguit ftat & poftea quando ei i inperturbatione uidetur quafi ignorans «Nam tria iunt tem pora confideranda: primo quando non eft in perturbatione & tunc eft foens i fecundo quando eft inperturbatione & uidetur quafi ignorans & eft fimiiif tbno qui habet fcientiam & non agit fecundum illam fcientiam (ed agit quafi fcut pueri qui dicunt carmina que non inteliigtit&fic illi proferat labiis efie turpe quod tunc uix mente cognofcut«tertium tempus eft quando per adla re turpi rurfus redit ad fcientiam & cognofeit & inferius acceptabit phdcfophuf ali qua ex parfe fententiam focratig : quam fupra utfuf eft refellere omnino * S < Sunt autem quibuf. Hac in parte philofbphus affert faiutior.em quorundam circa hanc fentetiam focratisjdeideiolutione ea refellit» Ilii« r« in hoc aflentie fc-antur focrati' qd fcientia effet habituf ualidifiimus ita ut a cupiditate fupera ri non poffet « Verum ex al tera parte diffentiebant in eo quod uolebant ircon tinentiam efie in moribus hominum * Sed incontinentem non habere fcienti am ' fed opinio..em que cum fit imbecillior fcientia i fuperari poterat acupidi tate& uo uptate & ita efie incontinenf non habens fcientiam; nemo, n, age ret preter id quod fibi uifum eft melius I fed preter opinionem : que fuperari polie uidetur a uoluptate . i?«At uero fi fit opinio « Arguit contra folutione illa n philofcphas hoc pado: Si in ipro incontinente non eft fcientia : neque firma exiftimatio j fed opinio quedam talis ut facile a uoluptatibus fuperetur; tunc uema danda efiet icontinenti & incontinentie« Sed mcontiner tie non e danda uema nec excufatio: cum fit prauitas oc res digna uituperatione ; ergo 'non eft ab incontinente remouenda fcientia: & ponenda talis opinio ut faci/ tis » Notandum quod pbiiofopbus dixit antea continentiam non efie uirtute proprie nec in continentiam effe uitium i quanquam nen fu t longe a uirtute uel u,tiO i nunc uero dicit incotinentia efie pramtate / ergo uidetur efie uit«um DicenJum quod uitiupoteft fumi duobuf modif. aut comuni modo aut pro prio comuni ut eft fugiendu & prauum :quod predicari poteft deuitio 6c incoi.ti netia & imanitateique funt tref fpetief fugiedoru circa moref«Proprio modo ut eft uitium proprie didlu/quod ex oppolito cotrariatur uirtuti proprie d.die. Incontinetia igitur dr prauitaf primo modo- non ut e uitiu ^pprie dactu / fcd Lt prauu fugiedum 8c uituperabile, J? Eft ne igitur id quod reiiiht. Hec e ftcun da parfbuiuf capituli: mqua pbiif affert queltione circa quii ta lententia & opi mone iupra allatam no «n» feruat ordinem que tenuit millii propoi.cndii i iv-d ut iibi oportunu uidetur« Dubitat ergo & quent utru i impio icontinete iit pru dentia : Scpnmo oftendit quod uidetur efle in eo p rudetia pcika aeci arat & ,p bat quod no eft * Dicit ergo inprimif«Incotinenf no uidetur babtrc (ciam ied opinione: At op.monu que funt in boie prudentia eft ualidior: ergo erit in ip io incctinente prudentia ut uidetur» Poft bec afiert duaf ratior.ef coi tra banc ien tertia, primi., Si inipfo incontinente cflet prudetia: prudei.f s-Eet ir.cdtu tnf i At boc e abfurdn ergo abfurdu eft dicere qd prudentia fit i ipfo incctmei te,Na' incantinenf agit ref prauaf& turpef :prudef no agit re. turpel ergo prudens no e incot nmf: Secuda rutio. prudeni eft aptuf ad onei rei bonaf agendaf & cop.ee titar om lef u rtuttf moru, ded .cotinei no eft aptuf adref bonai agendaf nec con pledlitar onef uircutefmorii ergo incct nenfno cit prudenf, St .Circa extrema «i, circa iingularia. Pn-t^rea fi cotinenf ex eo : Hec eft tertia pari buiu. ca pituli inqua pPuf arguit contra quarta opinione que erat quod teperantu &C continentia effet idem : uidetur procedere boc padlo, Continentia ucl conti nenf uerfatur ci-ca cupiditatef Sceafbabetaut uebemete! aut ieueidSi uebemen tef :tuc ultra aut prauas/aut bonaf;Si uebemetefSc prauaf no pet efle tempatuf nam temperati non eft habere uebementef cupiditatef nec prauaf cum apet.tuf no.i pugnet cum rat one i.ibomine teperato * At oportebat tamen ,f, ut ba bere; aJooc ut fit idem ipfe temperatufet cctinef fecundum ucftram pofitione Quare fi continenfbabet uebementef cupiditatef et .prauaf non poteft efL te peratuf ut patet, fn aute ipfe habeat uebementef et bonaf: prau? erit ille babi tufqui refiftit bonifuebemetibufqjcupd tatibuf. Nam continenf pugr.at cu cupd.tatibufet tande uincit „Quod f refiftat bonif et ucbementibuf contiuen tia erit habitafprau? ; 5c fic non erit ommf ftud.ofa , At omnif temperantia ftudioia eft I exquo babemuf quod fi cupid.tatef erunt uebementei f.uc praue/ fuie boae / temperantia non eft ccntiiientia «\crum fi cupiditatef fmt re miffe et non praue / tunc continentia non effet egregu f nabituf ut exifti/ matur : ergo non habet remiffaf cupiditatef non prauaf , Sin tero f.nt rcmifie ct praue, tunc continentia non effet poteni di pofitio& t meneft cum ,refiftat magnis cupiditatibus * Cone uditur e*-g > quod cum conti/ nenf non uerfetur circa remiflai cupiditatef / nec c.rca uebementef bonaf«Sed A potiuf habeat ucbementef & prauaf/ & temperati noli fit illas habere.conci udi tur inquam quod temperanf non efl idem quod continefinec temperantia* dem quod continentia ut uolebat quarta opinio / & hoc uidetur innuere pbi lofopbuf licet non mamfefte inferat conclufionem < Jf, Preterea fi continentia facit« Hec efl quarta putf huiuf capituli in qua pbilofophuf arguit contra fecit dam opinionem qua d.cebatar quod continet idem e quod conitanf & pfeucraf inroe uel potiuf ipropofito&opinioejncotinefuo ecotrae *de qd icoftafdigre dienfafua opinione: Hanc fententiam refellit philofophuf declarando quod fi illa opinio effet ucra/fequeretur quod aliqua cotiretia pofiet ce pt-aua aljqua incontinentia bona & ftud.ofa * At bec funt duo abfarda. ergo abfurda u.dc bitur illa opimo / ex qua bcc fecuntur > Nam primum f: concmenf fit idem quod perfeuerans in opmione ut illi uolunt: feri potefl ut habeat opinionem faifam & prauam & perfeuerantia in illa erit continentia praaa: preterea 1 in continenfft idem quod d.gred.ens a fua opinione fieri poteft ut habeat opimo nem prauam a qua digredienf omittet illam prauam opinionem: & hoc pado aliqua incontinentia efiet bona fi incontinentia efiet non perfiflere inopiniore; &probat bocexemplif Neoptolemi & fophiflarum , Inducitur neoptoiem/ us apud fopboclem mquodam opere quod infer.bitur pbilodetcs primum mea tiri: poftea confiteri uer.tatcm & digredi a falfo; ergo fi incontinentia cft m conflantia & digreffio apropofito talis' dfgreflio neoptokmi apropof.to faifojft laudabilif : ergo aliqua erit incontinentia iaudabilifiqucd elt ab furdum/quia nulla prauitas efl laudabilis» fecundum exemplum e dcfopbiflicis ratioiubuf quibus illi conantur decipere hominef/ut inanem gloriam confequantur; <5c quanuifnon rede concludant condufionem cxpremifiif: tamen rationibuf eo rum ligatur menf neicientis fo.uere. Vel uti quidam interrogabant ut in pofltri oribuf dicit pbilofophuf. Scis ne omnem dualitatem clle parem fSi fe omnem fcire dicebat; offerebant dualitatem quandam /quam habebant occultam et di cebant eam non potu,fle fcire effe parem cu ignoraflet eam efie in rerum natura Soluunt ilii non rede ut ibi oflendit philofophus : Quare ligatur mens ne/ fcientis foluere talibus rationibus deceptiuis . Quo J fi mens non perfifle/ ret in ilia afienfione talis digreffio efiet incontinentia laudabilis. Q_uare abfur de dicunt quod continentia fac.at hominem perfiflere in quauis opinione & in continentem non perfiflere ut ilia quarta opinio uult. y , Atqui fit aliqua ra tione. Probat etiam idem alia ratione hoc pado, Si incontinentia efiet omif fio rationi foc opinioni f ut ilii dicebant; tunc fequeretur/quod exduobufui tiif poffet componi una uirtuf/quod efl ualde ab lurdti, primum quia uii tuf e fimphcifiima fprma5c indiuifibiiif. Deinde dicitur per abnecrationc externo/ rii «ex quo patet quod e ab furdum diccrc eam coflare expartibuf&ex.paiit bus duabus uitiofig * Qupd autem hoc fequatur ex eonrpaitt quia f.crrpotvfUv incontinens fit inprudenf & per imprudentiam exilii met aliquam rem ms Una effe bonam & per incodnentiam omittat iilam falfam opinior.em /fi incontinentia ucilii uoiunt omifiio opinionifeft * Sedomiffio praue opinio nif uidetur cfTe probitaf&uirtufocbecfictex iilifduobufuitiiftrgoex uitnf conficietur uirtuf quod eff abfurdum Scfequitur ex quarta. ilia opinione ergo abfurda Se poff habenda cfl ilia opinio , 3"« At uero if qui periuafuf agit « Hec eft quinta pari'buiuf capituli/inqua pbilofopbuf affert dubitationem circa pirnam opinionem: quia illa dicebat quod continentia eff de numero bonorfi incontinentia de numero prauorum . quia poffet aliquif dubitare inqto genere prauorum ipia effet ponenda / & utrum dict peior qua uitium ,Id circo in par te iffa facit banc determinationem differendoSedifputando non autem 'affeten do i quia iiidetur iferre difputatiue ut diximufid ex quo appareat irtemperan tiam effe minorem inprobitatem quam incontinentiam . Nam ii temperanf pcrfuafufagit prauum/ &diffuafione remoucriSe fanari poftet « At incontu ef non perfuafuf aratione operatur prauum cum ratio repugnet S-' ct m percipiat iliudeffe pra juStnon perfuafuf aratione /quia aduerfitur appeti tui fuoexcqui tur illudprauu: At itempafpfuafuf&eligefuoluptatcfpfequitur quafd ffuafuf poteff omittere & fanari poffe uiatur. At incontinenf cum non agat perfuafuf? non uidetur diffuaderi poffe & diffuafione remoueri ‘« A fert poft bec &c acto molat buicpropoftoprouerbium quo dicitur/quod non e afflrenduf potuf ei qui fuffocatur aqua; quia dando illi potum nihil proficitur, Simile fit de inccntinente quem fruftra diffuadet quif/cum percipiat quid agit 6' tamen exequitur illud / & aliter agit quam fibi offendat ratio agendum effe. No/ tandunt quod in hac parte pbilofopbuf procedit argumentando St differendo non afferendo iquia nec uerum eft nec fua fententia ut intemperantia/quam in continentia uel intemperaf quam inectinenf ft potior, Nam intemperans eff uitiofus 8e habet rationem iudicium que corruptu,incontinens uero r.o dii e ui tiofus proprie nec habet rationem eo modo corruptam; preterea facilius fanari poteff quam itemperans ut declarabit iferius» Sed nunc arguit hinc inde ut ma gis iliucefcat ueritas St determinatio fua quam affert infra , f- Infupcr fi c;r c-a uniuerfa.Hec eff fexta pars'huius capituli Jn qua pbilofopbts affert dubitat ioncm circa fexta opinionem que dicebatur quod incontinentia eff: circa multa obiedla & uniuerfa; ut circa honorem lucrum et buiuf modi, Argu t pb.lofo phus contra hoc dicendo quod data hac opinione / ffatim fcqu. tur quod r.b erit fimpicx incontinetia ct proprie dida fi uerfatur indifferenter circa talia fed mi -\;ta queda fed hoc eff abfurdu, Q_uare dicendum erit quod continentia ct ineo tinetia circa determinata obie&a uerfatur, i, circa uqluptates , Q_uod fi dice retur alio mp tuc no proprie nec {impliciter fed fccundy quid diceretur, At nes propria fimplice coimus u* patebiufhtfeffa te pbibfophu? qd barf AI dubitationum quedatn funt foluende uel tollende / tamquam non uere i que dam autem relinquende tamquam bone ut ucritatem inueniamus circa ta les affedus & difpofitionef * i? * Primum itaque conf.derandum efl * Hoc efl:«tertium « capitulum buiuf primi tradatuf*in quo pbilofopbuf po ftea quam attulit opinionef pr.fcorum de cont uentia Scin continentia &con ftatia &: buiufmodi & circa bec pofuit dubstationef quafdam & oppoftionefiniic foluere intendit primam dubitat;oe i que pofta eft in procedenti capitulo u trum incontinef agat fcienf incontinenter, Diuiditur boc capitulum in tref partef que fuif locif declarabuntur , In prima igitur premsttendo ordinem de quibuf diduruf efl dicit confiderandum efie utrum agat fcienf uel non fcienfincontinenf agat & fi fcienf quonam pado : bec enim eft magna d i fricui taf & inbac fe dilatat in tertia parte buiuf , Deinde dicit confideran dum efie circa queuerfatur in continentia i an circa omnef uoluptatel & reli qua que patent in textu, « ER: autem confiderationif initium , Premif fo ordine eorum de quibuf dicere inferiuf intendit i affert nuncduaf dubi tationef& flati foluit. Na earu fo! utio uidetur efie fundamentu eorum que ab eo dicentur inferiuf : prima dubitatio efl utrum continenf & incotirenf differant obiedif circa que uerf.tur : an modif diuerfif ucrfandi circa eadem obieda eandem que materiam : bec dubitatio introduci potefl duobuf modif primo utrum conttnef & incontinenf differant inter fe ob id quia uerfantur circi diuerfa obieda & materiam , an quia uerfantur circa eandem diuerfo mo do, Vel alio pado introduci potefl, Vtrum continenf 6: incontinef differant ,f* a temperato &' imtemperato^an in materia^ uel in modo uerfandi diuerfo ; & bec fecunda expolitio magif confonare & conuenire uidetur cum iis que dicentur inferius quia banc dubitationem foluit potius fecundo modo fumpta quam primo« » Dico autem , Hoc addit ut magis fe ipfum declaret, Jr", Deinde fi continentia & incotinentia, Affert fecundam dubitationem talem i Vtrum continentia & incontinentia uerfentur circa omnia obieda / an non : &ftatim affert folutionem buius fecunde queftiomVdicendo quod fimpliciter icontinens dequo loquimur non uerfatur circa omnia fed circa ea que uerfatur i teperans.i,circa uoluptates,Deinde infertur folutio fecunde dubitationif .f.qd licet inteperanfScincontinef uerfetur circa eandem materiam, i «circa uolupta tef corporif: tamen non fimpliciter eodem modoiquia effent idem quod efl ab furdum : fed diuerfo ✓ Nam intemperanfeligit incontinefnon eligit t ergo in continenf non efl Intemperanf t licet uerfentur circa eandem materiam i & no tanda eft diftindio ifta quia uidetur efie fundamentum eorum que dicentur in ferius, JT« Neque fimpliciter, ideft n5 eo modo quo intemperanf, J? , Si itrqj uera fit opinio, Hec eft fecunda parfbuiufcapituli * inqua pbilofopbuf poftca quam premifit non nulla necefiaria: nunc fummit rationem illam pnfcorura. qui nitebantur foluere opinionem (ceratis & difficultatem fua lententia or/ tam c.un diceret incontinetem non babcre (dentiam eorum que preterc gredereturob cupiditatem. Illi autem aiebant habere opinionem Scnon ici entiam » pbilofophus autem oftend.t quod talis folutio illorum non ^ eft bona j quia nil refert utrum in ipfo incontinente fit fcientia uel opinio qua ilie trafgrediebatur inagendo & poft habeat ipfam fiue fit fcientia fuc opimo fequendo cupiditatem . Nam illi putabant ideo uinci rationem incontinentis quia non haberet fcientia rem ualidiflima ✓ fed opinionem .que cft inbeccillior 5c fuperari auoluptatibus poteft: hec autem non effe uerum dic.tiquia funt no nulli qui habent ita infixam & firmam opinionem ac fi haberent fcientia. Na fi dicunt incontinentefex eo habere opinione quia rcmifie credentes agant con tra exiflimationem oC iudicium fuum ' hoc argumentum non ua'ct: cu.a fieri poteft ita uebemens opinio ut in habente fit tamqua fcietia &choc offendit exe pio beraeliti qui opinabatur quod omnia efient incontinuo motu. huic opinio ni adeo herebat heraclitus ut no minus crederet quam fi ccrtfiunc fc.ret.Q_ua re fi ponamus quod i incotlncnte ft opinio Scnon fcientia nihil refert nec fequi tur propofitum noffrum ut umeatur-* quia opinio ft debilior <* cum poflit cfie opinio talis ut refpcdu habetis fit taqua fcietia. Notadu qd multipliciter dif fert fcietia ab opinione.Scietiaf pe de neceftariistopinio io nc f p. Scientia eft per demonftrationem :opinio no e pdemoftratione & fcientia (ctnper eft ue ra; opinio poteft efle falfa. Sunt & alia multa quibus differiit« Verum ad pro pefitum noftrum & fi femper fcientia ft firma -* opinio autem non femper / ta tnen fieri poteft ut aliquando in hoc fmt fmiles . i. ut fit opinio uebemens 6c firma ac fi efiet fcientia quedaut exemplo oftendimus, jT.Scd cum dupliciter dicatur fcire. Hec cft tertia pars huius capituli in qua pbilofophus incipit foh uere dubitationem quam mouit inprincipio capituli procedentis. Vtrum ineo tines fit fciens & fi fit quomodo ft: circa dubitationem attulit fententiatn fc cratis 5e prifeorum ut uidimus l oiduo facit.primo foluit queftionem afta-cn do tres diftidiones . Deinde foluit alio modo ex parte naturalis profedionis rerum agendarum ut late appareat lententia & folutio quam intendit: prima diftindio eft quod fcire bifariam dicitur. Vno modo bab.tu ut is qui habet 6C non utitur: alio modo ut eft in actu Sc operatione ut cft ille qui habet (cienti am & utitur . Nam primo modo^utnoc patefat exemplo ✓ dicimus ge ometram dormientem & nen operantem uel fpcculanfem habere fcientiam geomctrieSc habitum . Secundo modo d.cinaus fcire cuna (occulatur k' eundum feieijtiam & habitum geometrie quam habet faciendo aliquam de monftrationem . Vel uti quod triangulus habeat tres angui es equales duobus recftif&buiufmodi. Eodem pado citbareduf dicetur habere rrfem cithar'radi f habitu,primo mo fi ftet dormicnlftecuudo medo fi operetur kd-dvm habite»* qui eft ineo & utatur arte fua i hacdiftin&ione allata affert unam conclufione pbilofopbui ;qua iauere uidetur quo quomodo folutione quandam * Nam quari do dicimuf incontinentem fcire poUumufuno modo iteiiigere quod habet opi nionem uel fcientiam m habitutaiio modo quod utatura& duaii ter fpccuttur fecundum talem fcientiam : quod fi utroque modo ponatur fcire in ipfo incon tmente*i, ut habeat in habitu & contempletur « i* utatur ipfa& confideret fecundum eam dum agit foriitan erit abfurdum«Scd fi primo modo tantum ni hil refert * i * ut habitu habeat & non contempletur cum agit« Veluti li pona muf aliquem fcire rem quandam ede bonam & habitu ilLam fcientiam cogni tionem que baberejnon tamen habere adu * i« uti ea cum agit; nec eam refpi cere cum operatur* JT * Hoc« n « uidetur abfurdum < f« ponere utroque mo/ do fcire in ipfo incontinente* f * eum habere fcientiam habitu Sc uticum agit i continenter « J? * Sed non « f* erit abfurdum dicere quod habeat fcientiam et cognitionem illam habitu et poftea non confideret et contempletur/ uei ea u tacur cum agit« Nocundu juodphilofophi folentaliif termini! hanc diftindi onem facere «Dicunt, n« quod aduum quidam primuf / quidam fecunduf fpri mum appellant ipfum habita :quia eft tanquam forma perfediua potentieSt forma folet apeliari adufrefpedu materie* v't ania dicitur actuf apbilofopho* Secundu appellant operationem « Eodem paclo fcire dupliciter eft / aut pn / ma adu * i < habitu : aut fecundo * i« operatione! Et primo modo incontinef dicetur fcienfcum agit:fecundo uero non dicetur fcienf «Nam fi haberet fcien tia fecundo modo« i« ut ea refpiceret qua habet nunqui operaretur fecundu i co tinetia fed culpa fua e qd n5 refpicit ea cu agit: fed poft habet & dimittit ut pre fente fequatar uomptacet 3c aiaduertedul e hic phiioiophi moduf que ille muitii i ocif Eruat ut mediti fui f diftictiombuf capiat« na antea uidimufqdnonuili pri fcoru dicebat icotinete fciente efte«Socratef uero dicebat fieri no pofic ut fcief fit incotinenfiphaf uero mediu tenenf partim fciente partim no fciente efie uo luit afferedo diftictione de modo fciendi.Cu *n*refdiftinguuntur / que indiget diftinctoemulte auferutur dubitatiSef&ipfa ueritafmanifeftiufelucefcit.Piaco primo hif eft ufufdiftinguendi modif; erat *n« antea fcientiequafi crudctplato cepit diftinguedo tollere equiuocationef ut inphedro de furonbufet aliif inlocjf facit diftldionefpreciarafipoftea phuf ifte miru imodu aplificau hof diftinguen di modof ut tolleretur onefcauillatoeflophiftaru quibufhic femp inimicifiV muf fuit, $•, Preterea cu propoftionu «Affert phuf fecunda diftindione et folu tionem eiuf queftionif. s, Vtru incotinenf fit fcicnfet fi eft quomodo fit. Vide/ cur aute dicere hoc pado quod inratiocinatione fiue difcurfione et filo Afmo adi uo due propofitioef fumuturl uniuerfalif una altera fingularif: et f.t quadoque ut fciamufutraqueetfitetiautfciamuf tantu alteram / et intclLigitur hic de uni ucrfali et particulari circa eofdem terminof j Vt omnif magnef attrahit ferrum hic eft magnes & cetera*poteff: ergo fieri ut incontinens fciat in uniuerfali ne/-fciat poftea particulare cum agit« Sicut in fpeculatiuis dicimus quod fieri po' teft ut quis fciat omnem triangulum habere tres angulof equaief duobus rectif ignoret autem hunc uel uel illum triangulum* Sed cum fit quoddam uniuerfa le quod habet fub fe fmguiare quod ignorari non potefl cum fcitur fuum uni uerfale: quoddam uero uniuerfale fit quod {ciri potefl fine fuo iingulari * Ideo philofophus affert diftindiionem illim nequis obiceret dicendo quod fieri po' tefl ut fit uniuerfale aliquod quo fcito ignorari non potefl fuu fmguiare / quod fi hoc competeret incontinenti tunc non effet uera talutio tua » f« quod incon tinenf fciat uniuerfale i poflea uero cum agit non fciat fmguiare« Afrert igitur hanc difltflionem quod duplex efl uniuenaie «Aliud inipfo qui habet : aliud in re; exemplum primi ut omni homini ficca proficiunt hic efl homo «& cetera i hec propofitio fingularff ignorari non potefl refpedlu uniuerfaiifquodeflin ip fo. i«inipfo homine« Nam cum fciat tale uniuerfale in ipfo homine»i«in fe 110 potefl ignorare hancpropofitionem fmgularem « i * bc eff homo nili fe ipfum ignoraret quod eff abfurdum « Exemplum fecundi omne fecum bomi ni prodeff « At hoc eff ficcum & cetera Tale igitur uniuerfale quod eff inre fci ri potell / & tamen ignorari potefl fmguiare « Nam & fi fciam quod omne reubarbarum purgat colleram quod efl uniuerfale in re tamen ignorare pof fum hoc uel illud reubarbarum * Quare dicere poteff philofophus ad toilen/ dam illam obieclionem cum ego loquor de incontinente&dico quodipfe ha bet fcientiam habitu & uniuerfale t cum uero agit fingularem propofitionem non percipit: non intelligo de uniuerfali in fe ipfo quod fciri no poteff ✓ quin fciatur fuum fmguiare: fed intelligo de uniuerfali in re quod fciri poteff & ta men non percipi fmguiare fuum quod locatur fub ipfo ut exemplif patuit * Loquor igitur de uniuerfali quod eff in rejdicere poffumuf quod incontinenf a gere poteff fciendo uniuerfale t poftea uero cum agit non percipiendo ungula/' re: no eff autem abfurdum ut incontinenfhabeat utrafquepropafitionef.ffuni uerfalem 3c particularem tamen cum agit non utatur cognitione & fcientia illiuf in fingulari & id eft non habere in aclu & operatione: & fic aget contra id quod fcit&erit quoquomodo fcient’ refpedlu uniuerfalis ' quo quomodo nefeief refpedlu fingulariffexeo quia cognitione inparticulari propofitione nonutitur* Itaque fi hoc modo fcire dicatur incontinenf non erit abfurdum « Sed illud ab furdutn effet fidiceretur eum fc re&uti fcientia infingulari cum agit * J? « At uero fit ut hominef,Affert tertiam diftind onem philofophuf e* qua emergit tertia foiutio« Nam ditium eff fuperiuf quod fcientef dici poffut t & inba bendo & inutendo ideft habitu « aclu fecundo : Nunc autem iffud habere fcientiam * f An habitu non utendo ea bifariam dici potefl aut quod habeat & non operetur quia ftet otioiuf non inapedituf aliqua perturbatione {m quo j . habeat & non operetur ob aliquam perturbationem & buiufmodfi Sicut eft dor mienf: ebriuf« furenf o: alii ciufdetn genenT, Et ifti uidentur differre / quia ille fme perturbatione eft habitu fcienf / tamen non cpnfideranf adu quia ibt' otiofuflbic uero alter fciet;am habet bab.tu & impediri poteft multifariam aut fomno aut ebrietate aut pturbat.one ne exerceat operationef fecundum lo en tiam quam habet dchuic fimild ex quo innuitur ioiutioluidetur efteincontmef •qui habet cognitionem & fcientiam m habitu / oecum fuperuenftit uebemen' tefcupiditatef permittit fe fuperan & fit fimiiif ebrio cum fit iniUif perturbati onibufconftitutuf: que non io Ium exagitant animum / fed etiam corpufpmu , tant / aut palLore /aut tremore / aut funilibuf« ff « Dicere autem incontinen tef, Remouere uidetur obiedior.em que fieri potuifiet hoc modo , Tudicif/o ariftotelef incontinentem habei-e fciamcum impedimento ita ut non uta/ tur ea cum agit« Nof tamen uidemufaliquof incontinentef dicere & proferre fententiaf: que indicant eofelle coftitu ;ol infcientia & ideo non Uidentur igno rantef fed pcipere cum agunt* Refpondct phuf quod fieri potefi ut proferant ta .lia, Verum hec tantum uerbif d.cunt' & non fequitur perhoc quod fint infeien tia conftituti: ficut etia pueri qui proferunt orationef quafno intelligunt & hi ftnonef carmina infeena que rec tant / & tamen non intelligunt quod impor tatur p ilia. Qrnare non fequitur quod fi incontinentef proferunt fentent^ai ad fc entiam 5ccognitionem pertinentef quod fmt in fcientia conftituti fic erut quodamodo feientefec quodamodo non fcientefeo modo quo didum eft« y« Infuper hoc etia pado * Allatifdiftintionibufillif & folutionibuf/ nunc eiuf dem dubitationif aliam folutionem affert ex parte naturalif profedionif facn tie adiue/ & dicit naturalitermon quia anatura proficifcatur hec ratio fed quia ficfit-naturaliter in profedionc fcientie adiue & opinionif« Nam fit hoc mo do quod-quedam eft opinio uniuerfalif / quedam fingularif / que eft circa ref ... agendafiftagularef quarum eft ienfuf&ex lif duabuf opinionibuf fit quando que -unaopinio & una fententia quam intelligitphilofophuf efieconciufionem 5c no minore ,ppofiti5e ficut aliqui dicut expofitoref «fit eni ex uniuerfali & fio-u lar xonclufo hoc pacto / omne animal eft fubftantia« Socratef eft animal er/ go fpoastefeft fubftantia/ hec eft opinio uniuerfalif «fi omne animal eft fubfta - tia •/■.&eft alia fingularif«i« Socratef eft animal & ex hif opinionibuf fit una • que eft .canclufio « f« Socratef eft fubftantia / cui neceftario afientitur menfcu {equatuSnecefiario expremiflif fecundum formam fylogifmi« Verum ficut fit hpeculatiuifita iadiuif/fed ifpeculatiuifhoc fit ut pofitauniuerfali &particula ri iecundtr formam fylogifmi ncccftario fequitur eonclufio / fie in adiuifpofita uniuerfali & fmgulari ftatim fequitur operatio que eft ccndufio in adiuif«. f * exeeutio ipia poft difcurfionem fidam et patet inhoc exemplo ubi ponitur uni yerfiilifqpiiiio 5c pado»Illud priuum quod efl cum ratione ujdetur effe deteriufmagifque nociuum / quam illud quod non efl cum ratione« Sed uitium bumanum rcfpedu Fricati! uidc/ tur efie haiuftnadi j ergo uitium bumanum uidetur efie peiuf magifque nociuu quam ferita, uel inmanitaf» Eodem medio probatur quod immanitaffitma lum tembiliuf quia ;iliud a quo ratio difiungitur efl ternbiliuf eo a quo non dif lung tur» Sed feritaf refpectu uitii efl buiuf modi ergo efl ternbiliuf , patet rat o quia feruf uelinmanif omittit rationem « Seduitiofuf efl cum ratione licet orrupta« Nam uiuere cum ratione bifariam ad boc propof.tum con fiderari potefl' aut integra / aut corrupta. Vel uti iudex qui fesat quid uelint tegef/ tamen corruptu! non iudicat fecundum fcientiam legum quam babet « Iu licit enim cum congnitione illa & fcientia non tamen fecundum fcientiam &: rationem { feruf St inmamf nec primo nec fecundo modo dicitur uiuiere cum ratione/licet habeat rationem & animam rationalem,ideo dicit pbiiofopbuf quod non babet corruptum id quod efl optimum in bomine idefl r5e ut babet bo no u tioruf fed efl omifla&ex ilifpropterea dicitur grece« tbiriodis idefl in lirbeluaria » Pofl bec adduc t fimilitudinem pbiiofopbuf qua] inteligitur natura feritatif & uitii humani filicet quod fit per inde ac ft com paretur in animatum cum animato I quafi dicat tanta efl diflaatia inter utra/ que ilat quant3 efl inter animatum & inanimatum/ita ut non uideatur pofie co mode comparari « Ea enim que comparantur debent comparari in aliqua pro pinqua ratione in qua conueniant« At animatum ab inanimato uebementer di flare uidetur» Vel ecia intelligi potell quod comparentur» Sed oportet inuenire e- rJt;pnem comunem-fecundum quam conparentur / & aliquid comtme id au te er.t nocumentum; quafi dicat utraque rociua funt fed magis uitium quam fe r.tas ' ut animatum magis quam in animatum; poRea addit aliam fimilitu dinem quod licut fe habet m luRitia ad iniuftum ita feritas ad uitium huma/-num < Nam cum in iuftitia r.on habeat principium quo per fe r.on uidetur ita ledere nifi refpcdlu eius in quo eR ficuc ipfe iniuRus qui eil principium quod et habet iniuRitjam principium quo; Eodem padfo uiticfes & ftruf cum utri' que fint mali ideR nociui; tamen homo uitiofuf cum habeat rationem licet corruptam plura nocumenta facere poteR quam fera non babenf ratiorem uel ferus& inmanifom ttenf rationem < ff « f it autem ut circa uoluptatef mo/ leRias ue * Hoc eR feptimum capitulum huiuf tradatuf ; in quo phi lofopbus affert differentias iRorum habituum«fij.cet temperantie continende conRantie St oppof torum comparando ea inter fefe ut cum uidcantur uerfari circa eandem materiam uideamus quomodo diRinguantur »Diuiditer autem in duas partes que fuis locis declarabuntur«In prima igitur oRendit differen' tiam inter incontinentiam Sc mollitudinem & eorum oppof ta * fdicet con tinentiam & conRandam cum omnef uerfentur circa doloref&uoluptates cor poris tadluf & guRus aut fugiendo aut profequendo circa que eerfatur tcmpe' rantia 6? intemperantia * Dic.t ergo quod dupliciter .uerfantur bcminef cir' ca uo!uptatef S: dupliciter circa doloreh Nam aut fuperar.tur a uoiuptatibuf iis / quafpleri que uincunt 5: fic funt incontinentef i aut ftperant uoltp tates aquibuf pleri que uincuntur & fic funt continentef* Eodem modo circa dolo' refi ii qui fuperantur a doloribuf quofplerique uincunt mollef : qui uero fupe rant do!oref a quibuf plerique uincuntur conRantef appellantur » Quattu' or igitur babituf funtuel difpoftionefut apparet « filicet continentia & irco tinentia / coRantia & mollitudo: inter que differentia per uoluptatef & dolo ref patet ex fupradidlif. Verum inter hec plurimi babituf quoquomodo me dii reperiuntur < qui non funt omnino continentia uel conRantia nec incon tinentia uel mollitudo & uerfantur circa eadem * Nam cum multi funt gradus circa uebementes & leuefuoluptates aut doloref ' fit etiam ut multi fint babituf . Nam incontinenf fuperatur non folum a uebementibus cupi ditatibus fed etiam interdum ab iis quas pleri que fuperant , Continens ue ro fuperat uebementef : cupiditatef j quod fiquif leueffuperabit uidetur ef fe minufperfeduf quam continenf nec inperfedufut incontinens, Sic etiam qui magif refiRit doloribuf quam mollifSc minuf qua conRanf > Quare inter illa quattuor quidam babituf uel dilpofitionef collocari uidentur quafi' medie decbnantef tamen magif ad inperfedionem & ad deterioref partef * ideR magif ad mollitudinem St inconRantiam declinant quam ad continen tiam St conRantiam ut dicit pbilofopbus * Notandum quod coiv tincivs & incontinens conflans ce moII's uerfantur circa uoluptatef & do loref l tamen incontinenf magif efl crea uoluptatef f mollii uero circa-' doloref« Nam incontinenf ut fruatur uoluptatibuf magifagit: mollif uero ut fugiat dolorem * qui quidem oriri uidetur ex abfentia uoluptatum » 2»£t quoniam quedam uoluptatum , Diflinguit bac inparte pbilofopbufcontinent* am 3c incontinentiam a temperantia & intemperantia ex qua diftindione e merget etiam manifefhus differentia inter continentiam & conflandam » Nam cum omnef ifli babituf fiue difpofitiones circa uoluptates & dolorefei ufletn generif uerfentur; oportet ut pbilofopbuf quemadmodum facit dibgen ter dnlmguat 6c earum differentiam offendat ex diuerfis modii uerfandi« Sum, m t ergo diuifionem uoluptatum ut fecit iepiuf dicendo quod uoluptatum que dam funt neceffarie / ut funt ee que ad uiuendum pertinent ufque ad debitum terminum quantitatif oc qualitatifcomitantef alimentum : quedam uero non neceflarie t ut ee quibuf bomo carere potefbaut circa bonorei uei bmufmodH que babent eti3in quen dam modum uel funt exceifuf Sc defcduf earum que a d uiuendum pertinent & nutrimentum comitantur « Nam & fi cibum & potum, quedam uoluptates neccffario confequantur uf :ue ad debitum termi iium dicentur neceffarie» Sed exceffionef aut inquantitate uel quabtate uel de Fediones non dicentur neceffarie t & idem quod de uoluptatibus dicitur de cupi d.tatibus dici pateti do! oribus t quia fimilis ratio effe uidetur» Hac diffinC.fi one allat3 dicit pbilofopbus quod ille qui per eledionem perfequitur uoluptar tes excedendo dicitur intemperans t qui uero deficit' erit in altero extremo» i« infenftbilis quidam ut in tertio uidimus : qui uero mediocritate feruat ut opor tet bc quo oportet teperans erit medius inter iffof. At etia qui peledient fugit doloref proucnientefex abfentia uoluptatum per eledione inquam fugit&i.o quia uincatur intemperans quoque erit t nam fi ex eo fugeret doloref quia uinca tur non per eledionem effet mollis» Eorum enim qui non eligunt fi uoiuptati bufuincatur erit incontinenf: fifugadolonfquiprouenit ex cupid tate abfen tium uoluptatum dicetur mollif» Ex diuerfil igitur uerfandi modif oritur dif ferentia ifforu babituu» Aliud efl p eledione fequi uo! uptatef excededo & p elec d one fimiliter fugere doloref pro uenientef ex cupiditate abfentiu uoluptatu ql e inteperatif« AI i ude fl non eligendo fed quia pugnido fuccumbit appetitu* uoluptate fequi quod efl incStinentif« Aliud ite dolorefprouenientefex cupi ditate abfentiu uoluptatu non p eledione fugere quod efl ipfmf mollif» Diuer fi enim funt ifli mo di uerfandi & fe babendi circa buiufmodi uoluptatef 3c dolo refjn ipfo aute temperato non fit repugnantia appetitufeu ratione quia flati rationi« In ipfo uero continente & conflante pugnat ra' tu & uincit» In ipfo autem in temperato non fit etiam pu gna quia flVcirn ratio cedit appetitui &. eligit ex templo , B iiii cedit appetituf tio cum appeti «oluptatt? <3f eligit propter ipfaf &non propter aliquid aliud / quod addi d; fle uidecur philofophufquia fi perfcqueretur uoluptate ob aliquid aliud ueluti cb luctum uel buiyfmodi non diceretur proprie intetnpcratuf / ut oflendit in quinto pluribuf in locif < Nam fiquif inquit lucrandi caufa cor,mittit adulte fi una atque accipit: quidam erogat damnumque patitur ob libidinem i hic qui dem intemperans magifquam pluris i ille iniuftuf fed non intemperanf tnagi{ tffc uidebitur« Significatur enim babitus cum aliquifper elecftionem agit Se pp m.ud tale qp pfequitur ut f quif p electione furatur ut furetur/ & perfequitur uoluptatef propter uoluptates ut ipfis potiatur, Sed bec antea ut diximus de cl.arauit» St * Infanabilis * Non (impliciter non enim putandum efl bominem uitiofum omnino fanari non poffe (ed refpedtu incontinentis qui facilius fanari |iotefl cum babeat rationem incorruptam & cum delinquit peniteat fecifle re turpem» St* Verum cuilibet deterior efle uidebitur« Poflea quam attulit dif/ ferentias inter bof habitus ; nue coparat iter fe& primo cftedit iteperantem e{ {q deteriore incotinete hoc pa&o « Ilie qui nocupiens aut parum cupiens agit tUPpc efl deterior illo qui idem facit propter uebementef cupiditates * Sed in/ l^mpttans agit turpe parci cupiens; incontinenf uero ualde & magis cupiens (grgQ intemperans erit deterior incQntinente & hanc rationem probat pbilofo/ pbus exemplo irati« 2 * At eorum quos diximus«hac inparte oflendit conti eentiam efle preflantiorem ipfa conflantia & probat boc pado « Qui uincit efl prefhntior eo qui refiflit tantum . Sed continenf non folum obfht fed-etia uincit t conflanf uero tantum refiflit ergo continenf efl prefhntior con fhnte * Nam conflanf refiflit doloribus qui proueniunt a cupiditate abfen tium uolupfcatum : continenf uero non folum refiflit cupiditatibuf uolup/ tatum / fed etiam fuperat & ulteriuf progreditur uincere quam rcfiflere * Q_uare potior uidebitur efle continentia quam conflantia , St * Qui autem abhiif fuperatur «Hac inparte uideturdeclarare pbilofopbufmollitudinem Sc incdtinentia & dicit quod is efl mollif qui facile uincitur a doloribuf quibuf «vulti bominef refiflere folent & qui delitiis defluit i f militer incontinenf erit qui auoluptatibus fupatur quaf maior pars bominii fuperat & ifti funt dete riorefqua ilti qui a uebemetibuf uoluptatibus uel doloribuf fuperaturiquia no uidentur efle onino illi qui a uebementibuf fuperantur moilef 1 Ium efle quo quomodo uema dignum qui fuperatur auolup tatibui circa gufium & tadlum / led dixit de uoluptatibui mouentibufnfum ut uidmaus lepra : preterea ne ali quif putaret eum efle intemperantem qui ad locum elt p ropui fior addit hunc elte potiuf mollem apellandum / qui excedit in nimia refaxati one & ludo ob fugiendum laborem & moleftiam ex rebuf agendif quefenfeti am uilia & ludof interdum puerilef et non eft comis nec icurratfed molcfliam, fugienf cx rebuf agendif& fequens nimiu iocof& iudof p uenles unde grecc dr* pediodiAt qui partium mcontinentie. Hec eft fecunda pari buiui capitu li in qua philofopbus diuidit incontinentiam in duas fpecicf. s * intemerariam incontinentiam dc infirmam « Nam bifariam fieri polle indetur ut inccnti netef labantur aduoluptatefautprecedenteconfultatione & deliberatione^ tunc appellantur incontmentef infirmi« aut non precedente &. tunc dicuntur temerarii.& celeref fine confideratiQne « Ideo dicit philofophuf quod qui dam rapiuntur qui non confultat: quidam uero non perfiftenief ob inhrmita tem animi uoluptatibuf tandem cedunt 6: fi ar.tea confultent i Sunt autem nonnulli qui perfiflunt« Quare premittentefcconfultationem & deliberatio nem bifar.am confiderari poftunt aut perfiftentef in ea aduentantibuf perturbationibuf : aut non 'perfiftentef , non perfiftentes funt incor.tmen tef infirmi f perfiftentef ergo erunt illif oppofiti ideft continentef. firmi S qui funt fimilef lilif* qui priuf titillati ideft prefricati ut ita loquar an teat poftea non titillantur J quafi r.on mouentur cum premiferint con fultationem & fe preprarauerint & rationem excitauerint fed perfiftunt« At temerarii & celeref qui funt acuti & malenchonici maxime agunt in continenter fecundum eam incontinentiam quam appellant temeritatem quia acuti propter uelocitatam cholere cito agunt. ilii uero mtlanchonici celeriter agunt quia habent uebementef imaginationef propter humorem atrum Sc ducuntur uebementi phattafia podufquam radene B Bv Ideo neutri rationem expediant«Quare cu collericiScmelar.cbonici ftatim ut temerani labantur: (equi econtra uidetur quod f egmatici Sc {anguinei tardius ferantur ut infirmi 8c fic apparet quodSc ambo fint incontinentes/tamen di / uerfi funt modi 8c diuerfe fpetief quas etia inferius coparabit inter fe in fequeti capitu o» J?«At. n «homo quidem intemperanf < boc eft odauu capitulu bui uf tradatus iquo pbus poftea qua attulit differetia iter tepatia & cotmetia Se co ftatia atqjeorn oppofitaSc duas attu.it {pecies icotindiejnuc coparat intempera tiam 8c incontinentiam quod Sc fi inprecedenti capitulo paucis uerbis fecerat Sc quafi irxidenter tamen nunc id facere uult pluribuf rationibus ut apertiuf eo tu differentia intelligatur frnul ut foluat queftionem quam differendo stea mo uit ■ Diuiditur autem boc capitu um induaf partef que patebunt» In prima igi tur parte pbuf incipit offendere differentiam mter incontinentem 8c intempera te: St probat intemperante effe deteriore incotinente tnbufrationibui {prima* Is quem poft rem turpem adam no penitet eft detenor co que penitet» At ip fum mtemperante nOii penitet: incontinente penitet: ergo intemperanfeft de teriorincoiitinente. Nam in temperans per fiftit ineled.one Sc propofito» In continens facilifeft ad penitentiam > 5c bec ratio fimul d.fferentiam oftendit inter bos & etia alterum efle altero deteriore * Notandum quod ficut ois uirtuf eft cum eledione / fic omne uitium effe uidetur cum eiedione Sc uitiofus tam ante rem adam * qua poftea uidetur babere eledionem ideo non penitet/ quia putat id quod agit effc agendum cu habeat corrupta rationem * Incontineni ue ro babet rationem incorrupta Sc appetitu fenfitiuu repugnante ci / quia non eft informatuf uirtute que appetitu fact redii i quare cu ratione habeat incorrupta Sc dicentem fibi turpe al iquid non efle agendum Sc non eft guftandu dulce: uin cit tamen appet.tus / fed cu poft rem adam redit ad rationem percipit fe fecif fe quod faciendo non erat8cbabet penitudinem « JP * Quo circa non ita res fe fe babet» Affert fecundam ratione pbilolopbuf * Malum continuu differt Sc eft deteriuf malo non continuo« Sed intemperantia eft malum continuu: Incon r tinentia non eft malu continuu: ergo intemperantia differt ab incontinentia Sceft deterior: maior patet de fe: minor probatur apbilofopbo 4 quia intempe rantia eft ut morbuf qui femper adeft incontinentia uero ut morbuf qui no fe per adeft / ut eft morbus epilenpfie fiue comitialis, Inteperantia uero eft fim lif morbifaque inter cutem 8c tabi *i» ydropifi Sc ptbifi qui morbi continui futtydropififapo idatof «i.abaqua dr fit« n . incorpore humor aquofuf: ptbifif uero inuentre fuperiore multifariam » Incipit fpuere fanguinem qui talem pa titur morbum / deinde finiem poftea fequitur detentio faliue Sc poftea tandem ipfa morf.ii igitur morbi quibuf itepatia fimilif dicitur continui funt» At epilen pfia»i»morbuf qui caducuf fiue comicialif appellari folet cui afiimilatur irxon tinentia no c continuuf /bic in corporibuf bumidif uim babere folet / unde in ip fis infantibufqui babundant bumiditate maximam uim oftendit, Intontlnen tia igitur aflimilatur buic morbo cuiufcaufa non eft cotinua nec talif egrotul fe mper coniunclufcum morbo & incontinenf quoque non femper8cftat.m eft ad uoluptatem difpofitus i fed pugnat ratio cum appetitu & demii uincitur«Inte perafuo cotinuo bet paratu appet, tum fine ulla pugna adperfequendas uo. up ta tes <5c cotinue eft in bac d.{politione fme repugnatia rationif «Veru pbilofepbus boc loco nadluf occafionedoluit unum didlum queftionff allate antea in fine ies cu.iJi capituli buiuf tradlatuf, Vbi duo attulit. Vnum quod incontineni diffua Ius inteperanf uero fuafufagit: alterum quod incontinens infanabilior uidetur propterea quia diffuaderi non poterat primu foluet inferius « Secundum fomct nunc: & oftendit quod incotmenf eft fanabilior inteperato ubi in co loco oppo litum attulerat & ideo didlum eft a nobif quod pbnoiopbus differendo no aiie tendo ibi procedebat oftendtaute quod incontineni eft mfanabihor intempera to; quia ,nt .peratus no babet pcmtud.nem & habet morbum cotmuum & ideo ■eft lnfanabihf dicit pbilofopbus / non pro inpoiiibili ✓ fed cum dif xuitate fanabilis «Incontineni uero babet peni tuduiem Scnon morbum continuu.Ideo eft ianabil or. «Atque omnino diuerfum effc genuf« Affert tertiam ratione pbilofopbuf qua idem probat quod intemperantia differt ab incontinentia & eft deterior ea, illud maiii qd.acet babetem/difff rt 6:eff deteriufeo malo quod non latet habentem,Sed intemperantia latet / incontinentia uero non latet ba bentem / ergo intemperantia differt ab incontinentia & effdetenor.iilarat.o declaratur/quia inteperanf babet uitium & ratione corrupta / kut febricitans babet corruptum guitum & putat illud effe bonum quod ab eo appetitur. Ineo tinentia uero eff malum mamfeftum babenti & quo quomodo cognofcit illud effe mal um quod ab eo appetitur & ideo in eo fit pugna inter rationem & app e titum. f« Horum aute lpforum poftea qua probauit inteperante differre ab m continenti & effe deteriore illo nunc coparatduas fpetief mcotinetie quas fupi uf attulit. f« infirmitate & temeritatem; & offendit infirmitate deteriore effe temeritate fic«If qui deliberatione fadla incontinenter agit eff deterior eo qui non deliberatione fadla agit icontinenter. Sed infirmuf agit fadla deliberatio/ «e t temerariuf non fadla deliberatione agit incontinenter.ergo infrmuf eff de terior: Patet ratio quia cum uterque habeat rationem incorrup tam inffrmuf a te confultat / tamen non perfiftit in eo quod coafultauit effe agendum : prete/ rea inf rmi a leuiore perturbatione uincutur temerarii uero a uebemet.ore fu pe rantur. Quare cum duo fint uitupcra idi qui fuperantur inpreho quorum alter armatufaccefferit alter inermi f&alter habeat boflem potenti orem a ter no ita mamfeftum eft quod armatufoc babenf debiliorem aduerfirium uituperandus magifeftSc deterior t ficut uidetur infirmufrefpedu temerarii Inco.tmef gitur. f» inffrmuf eft fimilif iifqui modico uiao fiunt ebrii Patet igitur incontinentia < Facit condudone pbilofopbus eoru que dixit offendendo quod incontinentia non e fimpliciter uitium / fed aliqua ex parte/exquo emergit dif .ferentia eiufab inteperantiaina incontinentia non e uitiii fimpliciter fed aliqua ex parte. At intemperantia efl uitiu fimpliciter ergo incontinentia no e intepe fautia; quod aute incontinentia non fit uitium fimpliciter probat pbiis quia eft preter electionem / uitium uero efl; cu electione ut efl: intemperantia« Con/ ueniunt tamen in agendo quia intemperans & incontinenf agunt eadem * i« ui tiofa t tamen non eodem modo / quia alter cum eledlione aiter f ne elcdtione / & alter efl uitiofuf: a! ter uero. i«incontinens non efl proprie uitiofus: agit tamen res uitiofas & iniuftas / §c uidetur fmilis milcfiis de quibuf inquit ille quod non funt infipientes: tamen agunt ref infipientes & fluitas, Sic ergo co yeniunt inagendo eadem: differunt quia intemperans agit cu eledione * Vitiu n. efl habitus elediuufccnfiflens in exceflu aut defettu; preterea no babet pe nitudinem«Incontinens econtra & fme eledione agit / & poflt dcb&um peni tudine babet. Notandu quod accipit biciniuftum pro intemp erante / &in iu fle agere pro inteperater agere Intemperantia.n.ficut alia uitia e parf queda in iuftitie totius/ que in iuftitia totadicitur uitioftafut patuit in quinto, «f5. At qui cum alter fit talif ut non exeo!. F ec efl fecunda parf buiuf capituli / inqua pbilo-opbufaffert aliam partem queflionif / quam lipra attulerat infine ftcun di capituli buiuf tradatuf, Attulit. n« duo. Vnum quod incontinens cum no agat perfyafus difiuaderi non poterat. intemperans uero cum agat perfuafuf difiuaderi poterat» Alterum quod exeo quod didlum efl intemper ans erat fanabilior / banc fecundam partem fupra reprobauit offendendo qu/ od incontinenf erat fanabilior nunc aliam partem fummitSc reprobat ut pa tefiat rem. non itafe fe babere ut eo loco dubitando & differendo dixit t o aute atrirmando i offendit igitur nunc oppof tum » f. quod incontincf facile difiua deri poteft intemperans uero non facile.Is qui errat circa principium rerum a gendarum!non facile difiuaderi reuocari que potefl .Sed intemperanfefl buiuf modi i ergo intemperanfnon facile difiuaderi poteft & reuocari 6: fanari» Pa tet ratio quia intemperanfa fe ipfo perfuafuf&errat circa pricipium rerum age darumcum fit uitiofuf. Vitium.n.principium corrumpit prekrtim in tempe rantia. uirtufuScoferuatprefertiiteperantia. Vnde infexto « temperantiam 'couferuatricem prudentie appellamuf jconferuat enim talem exiftimatione . Siquis igitur errat circa principia nopet facile difiuaderi & fanari afua opinio ne: quia pricipiu reru agedaru e ipfefinis : cuiuf gratia cetera fiunt. Vnde in fe xto principia nanque rerum agendarum ea funt gratia quoru ipfe agiitur.i.finef Verum ut principia & fuppofitiones que funt fpeties principiorum febabent in matematicis f:c finif i rebufagendis.Supponit, n .geometra quodapundoad pundtum licet redam lineam ducere « Ponit etiamutale principium quod pun dus eftcuiufpars non eft & talia principia Stfimilia non probanturfn 'matbe maticis : quia iis alTcntiri oportet. Quod fiquis erret circa principia & aliter credat ✓ non poteft ei aliquid probari ingeometria: & talis male lentiens circa principia male &cperucrle percipiet omnia que fequentur ex illif* Eodem pac to in rebuf agendif cum principium fit ipfe finif / fiquifeum rede accipit bene eft: (in male non poterit ei afferri ratio / qua faciie remoueatur ab opinione ta lifprincipii peruerfefibipropofititocdicit, pbilofopbuf quod talil principii non eft ratio fed uirtul que oftendit nobiftale principium uirtufinquam que ori tur aut a natura ■/ aut a confuetudine « Nam ficut infpeculatiui f principiorum docendorum non eft ratio nec probatio fic etiam iactiuif« Nam m fpeeulatiuis innotefeunt nobis aut inductione uel lenfu exquo fit memoria ✓ 6: ex multis ut ita loquar memoriis experientia oritur 8-cipfum demum uniuerfaie i intelledu quodamodo conflituitur cuiuflumine fcientie principium pululat ut ait pbilo/ fopbus in libro pofteriorum. Ita ex natura debabjtu acquifito principiorum co gnltio fit. Ide fitiactiuifpricipiorucognitioquorum non eft ratio i ne fiat pro ceflus in infinito ' ferimur ad tale principium : quod eft rerum agendarum finis aut per naturalem habilitatem pfpiciedriaut ferimur ad extimandum illum efiebonum finem ut eft puirtutemacquifitam exconfuetudine. Q uare uirtus aut habilitate nature aut aftuetutudine generata caufa efl ut rede opinemur circa Enem talem. Intemperans igitur di non modo uirtute careat fed etiam fit uiti qus errat circa tale principium quod e ipfe finifrerum agendarum dc fequitur id quod fibi apparet bonu & qp putat efle bonum cum re uera fit malum & id qd e bonu apparet maltl ut febricitati cui id qp ue e dulce apparet amarii ob guftum corruptum)* Intemperanf autem 6c omnino uitiofuf habet corruptam rationem Sciudicium de uero fine. Ei enim ut in fexto inquit pbilofopbuf qui corruptuf 0b uolutatem aut dolorem non uidebitur continuo pricipium ipfum nec bui ufgratia < i, finif. Vitium. n . corrumpere fuapte natura principium folet . Sed uirtus conferuat que eft caufa rede opinandi circa talem finem : ut euenit temperato. Intemperato autem econtra« Cum igitur intemperanf habeat cor ruptam rationem &habeat uitiurn ✓ que funt caufa male opinandi circa finem rerum agendarum merito dicitur quod non facile diftuaderi & rcmoueri poteft afua opinione, Incontinenf uero cum non dum tabeat rationem corruptam facile diftuaderi & fanari poteft. Ideo dicit philofopbus eft aliuf qus dam" ideft ipfe incontinenf quem perturbatio fuperat adeo ut non agat fe eundum redam rationem t non tamen fuperat ut perfuaiuf fequatur ucluptatef ficut fequitur pfuafuf ipfe itepanfoc ideo incontinenf minufeft inalufquam inte peratuf/ nec eft incotinenfapellanduf fiplicitcr prauul eum tabeat incorrupta rationem 8c fi inea non perfeueret * Sed eft aliuf fibi oppofituf qui perfiftit inra tione reda 8c. non duncueturab ea ob pertubationea* , i „ ipfe continenf * In quo ratio fuperat appetitum «p» Q_uerendum cfi: autem utrum iffit conti/ nenfiHoc eft nonum capitulum huiuf tracftatuf in quo pbilofopbuf comparatif jiLif fex babitibuf interfe qui uerfantur circa corpori i uoluptatef atque doloref nunc foluit dubitationem ailatam in fecundo capitulo contra opinione prifcoru qui dicebant continente efie perfeuerante in ratione & opinione » Incontinente uero econtra» Quo quidem dato oftendit ibi pbus fieri pofte ut aliquis incoti nens efiet bonus & continens maluf, Nam ft continens eft inquit pleuerans m quauif opinione ut ilii dicere uidebantur & fit in opinione mala tunc pfeueran do in ea efiet malus/ & incontines ecotra fi difcederet ab opinione falia efiet bo nuftbac difficultate nuc remouere foluereq; uidetur philo tOpbuf«Diuiditur aute boc capitulum mtrei partef que patebunt«In prima igitur dic.t pbilofopbus J quod querendum eft utrum continentis fit perf ftere inquauis opinione; an inrecta tantum'poftea fubdit foluendo iftam partem prima dubitationis quod cotinens peruftit femper in redta ratione ptrie&eo quo continenf eft»p accidef uero inquauis Scinfalfa opinione perfiftit» Nam fiquis per fe amat uinu dulce p fe amat dulce per accidens uero uinum I nam f; amaret uinum per fe non folum amaret dulce fed etia qualecunque uinum I quare pfe bcc ixpetit. filicet dulce per accidens uero illud primu«i« uinum < Continenf igitur pmanct per fe in opinione qua putat efie uera.Id aute quod eft per fe dicimus fimpliciter efie; p accidens autem id quod eft per aliud ut exemplo ofttndmus , trgo contirers inopinice uera p fe permanettp accidens uero in quauis opinione» becunda parf dubitationis fimili modo offenditur quod incotinens di f cedit p le a uera lente ti a et opinione ergo fimpliciter ut oftenfum eft fupraiper accidens uero & per ali ud et fecundum quid aquauis opinione» Notandum quod cum dic.tur cont. nenf per fe manet inuera fententia per accidenf uero & per aliud in falfa » Intelligendum eft qud continenf intendit perfiftere i uera cpinionejeodcm mo do dicendum eft quod incontinenf nopfiftit pfe infententia uel opinione que eft ueratperaccidenf uero inqua uif non perfftit» Notandu preterca quod cu dici tur qd cotinefpfe manet inuera r5e intelligitur de quarto modop fe ubi infub iedlo explicatur C3ufa predicati ut patet inprimo pofteriorum» Nam cum dici tur continenf perm3net • i«intendit manere pede in uera opinione explicat ca uram pfiftendi in uera opinione & ifta eft caufi effedrix perfiftendi & iliiuf per fiftentie , f. ipfi continentia: & ifta propof tio eft fimilif illi que dicit I medi cu! per fe curat egrotum / edificator p fe edificat: f:c eft decontmentia « Illud P fe explicat caufam iliiuf perfiftentie que ponitur inpredicato»Idem eft dice dum de illa propofitione quod incontinefp {e egreditur a uera lententia &opt nione> 6c fic foluitur dubitatio illa» Na cu queritur utrii contmenf perfeftat iii qua uif opinione/an in uera tantum: refpondetur quod per fe ea rat one qua co tinenf eft pfiffit in uera/ fed p accidenf in qua ui f * Incontinenf p fe difced.t aue ta t piccidettfa qua uifsi * Sunt autem quidam hominum , Soluta illa dubi tat.one nunc pbilofopbuf oflendit quod preter cotinentef& incontinentef funt fcon nulli pmanentefinfententia& opinione fua pertinaceftamen eontinentef appellari non debent;babent tamen fimilitudinem quandam in eo quod amfco uidentur permanere * Nam quemadmodu prodigi conuenire uidentur cum 1 i berali indando i ambo > rt * dant: 8c audaces cu forti inadeundis periculis i dif ferunt tamen plurimum; Sic ifli cum continentibus ineo quod ambo funt per manentes . Differunt tamen inplurimif« Continens « n«hquando mutat len tetia re i q iedo ali qua falfa opinione /no pturbat oe aut cupiditate pfuafui reli quit ilLa/ied ratione/qua onditur illi opinibe ee falfaquam putabat efle ueram pertinacef uero non ratione perfuafi fed uoluptate uel cupiditate fententiam mutant / Pofl bec diuidit pbus iflofptmacef decendo quod eorum quidam di-/ cuntur fui capitif & quidam indodi atque ruflici, Indodi quia non babent do dlrinam & fiquam babent opinionem nolunt ab ea dimoveri , Fuflici ucrc qui a non babent experientiam rerum «At illi qui funt fui capitif ob voluptatem &■ doforem funt tales quia gaudent no dimoueri a fentent a; dolent ycro et a fi ratione ab ea dem dimoueantur: 5c propterea dicit pbilofopbuf quod inconti neti magif fimilefqui cotineti ee iinr qd duplicter pot exponi;qa fcut koti nef^pfeqtur rmgnafuoluptates/fc ifli feqcfitur ftimaf uoluptatef quafexeo eapiut: qd pfifluc i fua fententia* Alio modo exponi potefl quia dixit quod co itlnenl perfifl t in fua ratione & non d.mouetur a pturbat one* Ifli utro non aratione fed aperturbatione dimouentur propter ea funt magis fimilef in Continent.buf qui etiam dimouentur afententia & trahuntur aperturbationi/ buf« ? < Sunt etiam qui non ob incontinentiam* Affert non nullof aliofpbijo fopbuf qui non perf.flunt in opinione fua & tamen non funt dicendi incontinen tef H hoc affert ut bene difcernatur inquo proprie confiflat continenf &. incon tinenf. Adducit autem exemplum Neoptolemi cuiuf fuperiuf meminit qui pfuafuf fuerat ab ulixe ut mendacia diceret pbi 1 edet i & cum fic perfuafus ellet polea apud pbilotedem non pcrmanfit* intali perfuafione 5c fententia inqua tu iic fuerat fed uera dixit ob moleftiam quam habebat mentiendi & ob uoluptate uera dicen ii. Q_uare non uituperatur fi non permanf t / fed laudatur „ Ipfe ue ro incontinenf uituperatur ut patet / & fic nititur pbilofopbuf diflinguere ornnef ab continente & incontinen te qui babent fimilitudinem aliquam Cu illifne uice illoru fiimeretur&ut illi diffidi ab oibufaliil dariufdifcernan tur < ? * Cum autem fit 3c quidam etiam.Hece feciidaparfbuiufncnicapitu li in qua oflendit quomodo continentia fubit rationem med.ocriotatis & coi locatur inter duo extrema que cum non fmt uitia tamen funt propinqua uitio 1 ut continentia efl propinqua uirtuti & fi non fit proprie uirtus & probatur boc paclo * Vbi efl excefiuf & defeduf efl etiam medium «At circa uoluptatef & doloref circa pe uerfantur continenf & incot'fienfeft exctfuf & dcfectufergo etiam mcdiOcrit3s«maior patet cum uideantur efle rclatiua {minor probatur a pbi!ofjpbo«Dicit.n«quod funt no nulli no perfiftentef juratione quia minufga u dent quam oportet8t tali{dici poteft quoquomodo infenfbilifno perfiftens R Sunt etiam alii gaudentef uoluptatibus magifquam oportet ro perliftentef in ratione & tales funt incontinentes «Itaq; illi «deficiunt/ ii excedunt interquof medu funt cor,tinentef* Verum dicit pbilofopbufquod cum deficier.tefraro in ueniantur f t ut continentia folum i cotinentie & exccfiui {ficut temperantia in temperantie uideatur efTe contraria & non uideatur babere defedum ; babet ta tnen ut uidimuflicet raro inueniatur* St ■ At uero cum multa nomine eodem Hec eft eft tertia parf buius capituli / inqua pbtis offendit rem f.ne ratione ap pellari quedam eodem nomine cum f militua nem babcant { & boc affert ut o ftendat ali qua ex parte ueram effe opinionem illorum prilcorum quidixerut continentiam effe temperantiam & incontinentiam intemperantiam {babert «n.fimilitudinem in multis cii uerfentur circa eadem { & continentia f.t medi ocritas quedam ficut temperantia&incotinentiaexceftus ficut intemperantia t Sed tamen ex alia parte differunt in multif {& ideo (fatim pbus affert differcn tias quafdam ut nibil indifcuflum relinquatur « Frimo continens babet prauas cupiditates : temperanf non babcttcrgo differunt.Preterea tepcranf r.o delcdla tur preter fententia rationif cum babeat appetitum obed entem rationi & feda^ tafcupiditatef» Continenf uero no dum babet appetitum afluefa&um fed repu gnantem & cupientem uoluptates & deledlaretur in b;s nifi ratio probibercttqu am tadem fequ:tur & ficum difficultate» Quare difimmt temperans & conti nens < Similiter inteperans & incontinenf funt diuerf, { & artert rationem qui aSc fiambo uoluptatef fequantur: tamen alter cenfet eas efte fequendaf ' & kf quitur < f«ipfe intemperanf« Alter uero. i«incontinenf non cenfet eafeffe fe quendaf cum babeat rationem incorruptam { fequitur tamen eo pado ut uidi t mufantea. 2«At qui neque fieri poteft ut idem bomo fit prudenf « Hoc eft: decimii 8c ultimii capitulu bulufprimi tradatufiquo poftea qua fupra foluit du bitationefillaf & oftendit continentiam efie mediocritatem quanda &quara t'one non nulli prifeorum accipiebant continentiam protemperantia {nunc re fdlit opinionem prifeorum . f« quod incontinenf non eft prudenf que eft quin/-ta in or dine inprimo capitulo allata {&cum infecundo capitulo etiam contra eam difleruiflet &aliafiam foluiffct: nunc quoque banc que relinquebatur foi uit ut exactifT mam dodrinam decontinentia & incontinentia prebeat r,obif * Diuiditur autem boc capitulum in trefpartef que patebunt « Inprima igitur affert talem rationem ad probandum quod prudenf non eft incontirenf* nec in contir.enf prudenf « ut quidam prifeorum dicere uidebartur « NTuliuf incor.ti' nenf eft ftud.ofuf; ommf ptudefeft ftud,ofuf ergo nullufprudens eft ir.contii.ef &percouerfionem fimplicem nulluf rcodnenf eft prudenf maior eft nota a’m a tea uiderimufquod incotinetia eft uituperida & uitio ,ppinqua minor probata eft infexto quod prudenfeft uir bonuf&: eft cum omrubufuirtudbuf morum & feparari non poteft eo quo prudenf .JA Froterea non folum ex eo.Affert aliam rationem pbilofopbuf, omnis prudenf eft aptus ad agendum * Incontines non e aptufadagendum ergo mcontmefnon eft prudenf. patet ratio quia prudentia eft babituf cum roe uera a&iuuf. Itaque prudenf non folum fat & cognofcit ea que funt agenda; fed etiam eft idoneuf ad agenda illa: cum non folum uniuer falium fit prudentia fed edam fingularium i habet preterea folertiam / fenten/ tiam / bonam confultationem / per quas eft idoneuf ad res agenda!* Incontinens autem non eft aptuf ad ref agendaf« Nam Sc fi ante perturbationem cognofcat res agendas: tamen per turbatione accedente dmo uetur a fententia & non perfiftit in eo quod putabat agendum, Quare non eft aptuf adagendum & fic patet quod incontinenf non eft prudenf. baf etiam rati onef tetigit ante pbilofopbuf in fecundo capitulo cum differebat contra iftam o pinipnem: Scdemoftratum eft antea inquit prudentem hominem apttm ad a gendum efle t quippe cum fit quidam qui circa extrema uerfatur. atque omnef aliaf uirputes habere * bis allat.f rationibuf fubdit pbus quod licet incontinenf no fit prudtnf ita ut fit aptus ad ref agendaf: tamen fieri poteft ut incontinens habeat aptitudinem & habilitatem profpiciendi ea que agenda funt: que babi litas eft uif naturalif Sc potentia que informari poteft contrariif habidbuf non fimul i fed aut prudentia aut malitia & aftutia ut in fexto latiflime diAum fu it. & propterea antiqui illi decepti propinquitate: quam habet prudentia cii tali habilitate que efle poteft intali incontinente dixerunt prudetem efle incoti nentem«Nam ilia uif & habilitas profpiciendi uidetur efle propinqua p rudrn tie 5 eft tamen diuerfa t quia prudentia femper refpicit bonum finem : & eligit re ite ea que ducunt ad talem finem. Sed uif illa profpiciendi cum fit cc munis tam malitie & aftutie quam prudentie / non femper refpicit bonum finem t nec femper eligit bona media que perducant ad illum finem S fed ad intentum finem qui eft quandoque maluf ut ponitur ab callido &aftuto homine * jj? K Nec incontinens fele habet ut is. He<; eft fecunda parf huius decimi cap. tuli inqua pbilofopbuf refummit dubitationem quandam « f« utrim fciens ip fe incontinens efle dicatur & utrum agat fciens /quam interdo capitulo buiuf tracftatus latiflime declarauit: refumitinqua nunc non folum / quia eius decla ratio uebementer pertinere uidetur ad cognofcendam naturam incontinentis fed etiam ut foluat obieftionem quandam que oriri pofTet ex fupradidlis * Nam fi incontinens non eft prudenf nec ut fcienfergo uidebitur efle ignorans ex quo uidebitur uenia dignus quod eft abfurdum/ cum ref uitiofas agat & tnt® peratur»Quod fi noneftuaiiadignuf ergo.eft prauus * At non eft emuiue* prauus .'Dicit ergo pbilofopbus quod iccntincns cum agit incontinenter non ie k habet ut fcienf nec contemplatur: fed ita eft fcienf ut ebriuf aut dormienf qui & fi habitu fcientiam habeat ea tamen no utitur. Eodem pado incontinenf habet rationem incorruptam & fcit quid eft agendum l tamen ueniente pertur batione irretitur & obfufcatur fcut ille qui uino fit ebriuft & uidetf1 tfic neicire cii tamen habitu fcientiam habeat i ex quo cum dici pollet contra phum incotine tem efie dignum uenia cii agat quafi ignorans . Statim fubdit phus {ponte fua quidem agit & fcit cum agat quodamodo & quid agit 8c cuiuf gratia 6c dixit quodamodo ✓ quia non utitur poftea fcientia ilia cum agit / & obfufcatur ptur batione aqua fe permidit fuperari. Quare cum fponte agat & quodamodo fci at i quid et cuiuf gratia agit non erit uenia dignuf. Sed tame ne uideatur ex eo quod fponte agit & quodamodo fciens quod fit prauus «i * uitiofuf & {celeftus fnnpiiciter ideo adit "at prauuf non^eli ideft uitiofuf fmplicitcr; quia non ualet ifte prauam rem facit ergo eft prauus & uitiofus & afgnat ratio nem prauidc uitiofi hominis eledlio praua eft. At incontinentifcledio non e praua z' ergo non eft prauuf& uitiofus : patet ratio quia incontinenf habet ir.cor ruptam rationem 8c cognolcit quid fit agendum & habet elediontm bonam « tamen dimittit eam cu aperturbatione occupatur & non agit fecundum eam* Vnde fuperiufcu diftingueret incotinente ab intemperato dixit quod ii.tempe ratuf qui habet prauam eledione agit eligens; incontines fine electione uel pre ter eledionem. Nam fi ageret cum e.edione & fecundum eledionem/cum bo nam haoeat / bene &rede ageret; tamen ipfe turpiter agit / quia cum habeat eledionem bonam / eam dimittit o.‘fequitur perturbationem & cupiditatem & « Quare femiprauufeft .Affert unum ob ortum fue correlariu philofophuf quod emergere uidetur ex didif. Nam fi incontinenf non eft prauuf & tamen Iponte agit ea que funt praua. Q uid ergo erit i Dicit philofophuf quod e femi prauuf quia non eft omnino Sc Impliciter prauuf& uitiofuf / & non eft iniuftuf * i .intemperanf. Intemperantia, n, eft parf in iuftitie totius ut patuit in qui to uel iiuftusprauuf.Et.n.non eft infdiator. i. non habet habitum infidiandi & hoc declaratur a philofopho. Infidiator primo confultat de infidiis agendif & deliberat & eligit ea que poftea exequitur« At icotinefno eligit ea que po ftea exequitur * Nam cum incondnentefbifariam fint ut antea diuifimuf. f * temerarii & infirmi. Infirmi quidem confultant &deliberant: fed adueniente & urgente perturbatione non permanent inpropofito nec fequuntur fuam. confultationem / ut infidiatoref; temerarii uero ne confultant quidem / led ra piuntur ex templo a perturbatione, Q_uare cum nec ifti nec ilii fint infidiato rei; & non fint pluref fpetief incontinentif proprie didi'incontinens non erit inlidiator. poft bec ut oftendat differentiam que eft inter Impliciter prauum & incontinentem dicit philofophuf quod incontinens eft fmilis ciuitati dei i/ bennti ea que fun.t agenda et habenti bonas Iegef tamen non eis utenti. Nam iocoatinent habet ratione tcorruptara & cognitione Sceleblione bona&pcipit non eile adulterium committendum; tamen perturbatione urgente non utitur iliis ff di pol habitif fe quitur cupiditatem ducem: prauuf autem ut eft intepe ranf /ell fimilifciuitati que Sc malas habet legefoc ipfis utitur / prauif inquam Stpernitiofif legibuf jif didtis pbilofophus addit quod continentia & incotintn tia uerfatur circo id quod tranfgrecituracque excedit habitum multitudinis « Declaratur quia continens magis perfiftit infuperandis uoluptatibuf quam ple n que alii, Incontinenf ucrommuf < Quafipiuref hominum muenirentur qui fupernrent eaf uo.uptatef aquibuf fuperafur incontinefSc no {upcrarent eai quaf fuperat continenf« \!nde fuperiuf in Eptimo capitulo / fit ut orca uoluptatts m alelliaf ue.f.guilufSc taifcuf/ut quis aut fupet1 ab hif quafpLriquc fuperantt a at fuperet eaf a quibuf pleri que fuperentur: & fi circa uoluptates hoc eueniat primufcontines /' fecundus mconpncnstfm circa dploref-alter e mollis/alter e co.lfhns. Inter hos autem plurim arum bab.tuf collocantur & f magis addeceri ores declinet« &C-t-ra, Notandum quod inter aLas diferentias que efl inter continentem sC incotinentem ell ilfa / quod cont.ncns fuperat eaf uoluptates l a quibus pl ures fuperantur» Incontinens ccontra fuperatur ab ns ; quas mu ti fuperarent, St»At aero magifea fanari poteft, Hec ell tertia pars huius dtci mi capitali mquaphilofopbuf comparat duas fpetiefincontmentiein ter fe/ & primo ollendit quod incontinenf temerariuf melancolicuf efl fanabilior quam inf.rmuf: If qui incontinenter agit non antecedente deliberatione Secon fui tat i one ell fanabilior quam ille qui agit ante debberanf Scconfultanfnon ta mei perfiUenf/ fed primuf dicitur temerarius melancholicus fecundus infirmaf er -o temerariuf meiancbolicuf ell fanabilior: patet ratio cum agat fubico & fi ne*co ilulatione. Et hi magis fanari . Declarat quo que philofopbuf qd i cont nenf natura efl minuf fanabilif quam incontinenf coufuetudmej quia diffi cdiuf quif dimouetur a natura qua a confuetud>ne quam aequifiuit. Na id qd ac qu.ritur alfuetudine propterea dici folet quod difficile remouetur quia conlue tudo uidetur uerti in naturam quandam & fieri fimilifei & hoc probat audio/ ritate cuiufdam eueni poete ut patet intextu, Vttur deinde per oratione philo fophufeorum que dixit de continetia et incotinentia ut patet. Notandum qu o i fcut duplex efl cognitio in nobif fic duplex uidetur effe apet tuf . Eli. n, con^nltio intelle&uf&cognitio fenfuf. S.c etiam ell.appct tuf qui feqmtur co gn t onem inteliedluf Sctalifell apetitufrationif. i« lpfa uolur.taf. Q^ui fe/ quitur cognitionem fenfuf ell appetituf fenftiuuf. Ii igtur appetituf. i. uol untaf et appetituf fenftiuuf fecundum pbilofophum dicere pofTumufquod aut bene feparentur aut male. Bene feparantur in ipfo continente. In quo fit pu/ gna inter apetitum fenfitiuum et rationem, et uoluntafieu ratio, non eedenfei fuperat & fugat eum«Male feparantur in ipfo incontinentc/inquo uoluntaf feu rato fugatur < Item bene coni unguntur aut male«Bene in ipfo teporato inquo Uoluntaf facile imperaf trahit eum ad fe tanquam equum babenif & tunc ap petituf fenftiuuf fit nobilior quam erat quia fit rationalis per participationem. &ob fequentiam« Male coniunguntur ut in ipfo intemperato inquo ap petituf fcnftiuuf imperar.f trahit deorfum uoluntatem ad fetanquam pediffecuam « Vo!untaf eft rationalif per eflentiam. Appetituf fenftiuuf inracionalifper eflen tiam«fit autem rationalif per participationem ut diximuf, i«per obfequer.ti am in ipfis hominibus / quia in bruti f. fieri non potefl; cum no habeant ratione cui appetitus fenfitiuus obfequi poffit < In hominibus uero modo uoluntaf mo do apetitus fuperat« Vnde pbds in tertio de ata* Vincit inquit interdum appe titus in hominibuf uoluntatem / interdum bec illum:appetitus in quam appe** titum ut fpera cum fit inter ipfos pugna contentio ue ■ & cetera, & bec pro de** claratione prelentif materie < |. Ad ipfum autem ciuilem pbiim pertinet * Hic eil fecunduf tradatuf buiuf feptitni libri * inquo philofophuf tradere doc trinam intendit de uoluptate atque dolore: quia cum nouiffime locutuf effet de conflantia Sc mollitudine & continentia St incontinentia & huiufmodi habiti buf qui uerfantur circa uoluptatef& doloref / circa que uerfatur temperantia & intemperantia &totienfde iif obiedif mentionem fecit confequenf uidtbatur ut imediate onderet qd ipfa fintdc q opinioe de illif habuerit prifci.Na fi alicu i? babit? obiedn atqjmateria ignorabit* et ipfe .pfdo babit? ignorab.tur:prete rea ifupioribuf librif pbuf fepiuf dixit onefuirtutef uerfari circa uoluptatef&do loref k Quare eiufdem erat de hac materia dodrinam tradere. Non. n»par um cfl ad refagendaf ut ipfe inquit bene uel male gaudere aut dolere * Diui ditur hic tradatuf in quatuor capitula. In primo affert opinionef prifeorude uoluptate & dolore Sc itiorum rationef«In fecundo affert folutionef illarum ra tionum & refellit ea que fibi neceffaria efle uidentur * In tertio offendit aliqui uoluptatem efie no folum bonum fcd quoquomodo fummum bonum a In quar to declarat uoluptatefcorporif que uidentur effe praue ut patebit. Primum ca ptulu diuiditur in trefpartef: que fuiflocif declarabuntur. Inprima pbtlfpre* mittendo fuam intentionem dicit quod ad ciuilem pbum fpedat confiderare de uoluptate 8c dolore et probat tribufrationibuf: prima«Ad eum fpedat co fiderare de uoluptateS: dolore adquem pertinet tanquam adarcbitedum con fiderare de fme humano« Sedphufciuilifeflhuiufmodi.ergo ad eum pertinet co fiderare deuo! uptate & do!ore:patet ro quia adarcbitedu ptinet co fiderare ei que fpedat ad fme confequendum «’ Verfari autem hoc uel illo modo circa] uoluptatem et dolorem aut e malu aut bonum et conducit aut dimouet a fme bum ano. Vnde infecfido. Quare f.t iquit ut hic de re circa uoluptatef dolorefue totum negotium ft3« ipfiufuirtutif&ciuilifetiam faoultatif* Notandu quod cum pbilofopbus dicit pertinere ad pbilofopbu ciuilem confijerare de uojup tate& dolore incelligit ciUiiem qui iit moralis iconomicuf & item ciuilis ac fi iit quidam comunis conceptus qui prcdicetur de omnibus ift.siuei inteiljgi etiam de morali pbilofopbo poteit cum dicit ciuilei quia fdentia moralis co tinet prima elementa icientie politice dc tale ordinem uidetur babtre ad fcitn tiam ciuilem qualem babet liber pbiiofopbicoru ad pbJofopb.atn naturalem Interdum enim pbus buiufmodi terminof fummit large .j?. irfupcr&nece ffirium eft» fecundarat.o: Ad eum pertinet confiderare de uoluptate & dolo re ad quem pertinet conf derare de uirtutibus dc uitas i fed morans & ciunis e bub/modi ergo ad eu pt;net confiderare de uoluptate oe do.ore « latet ra tio quia uo. uptef & dolor eii quali quedam materia ccmunjf circa quam cm fcis u.rtufu.tium que ucrfatur« Subiater, n. inquit pbilolopbufin kcundo uirtutem quidem talem elle ut orca uoluptatef atque aoiorel oprimarum re rum iit operatnx - Vitium autem econtra i addit demde tertiam ratione pbi lofopbuf ✓ Ad eum ptinet conf derare de uoluptate & dolore / ad quem per-' tinet cofiderare de felicitate.Sed ad pbum mora.e atq, ciuilem pertinet eon fi derare de lebcitate ergo Sc de uoluptate & dolore {patet rato audontate pri fcorum quorum non nulli ita putarunt uoluptatem tile coniundam fehcita t: ut beatum apellarint a gaudendo quod ad ucrbum grectm reterendum eft dicitur enim macariosjquafi inmortalii gaudens / uei uaide gaudeuf » S' * Q_uibufdam igitur nulla uoluptaf" Hec eft iecundapar. bu.uf capituli inqua pbilofopbaf incipit afferre opimonef pnfcorum de uoluptate. & (equitur ordi nem fuum quoplerunque utitur {pruno,n.premittendo itentio..e luam olle dere foiet ad eum pertinere confiderare de tali re, Poftca afferre opimonef ali orum & rationef. De inde refellit ea que fibi indentur rtkilenda, Demum affert fententiam (uam & eam probat & fiquid eft boni in opini onibufalioru accomodatpropolito fuo. Affert igitur trel opin.onei antiquo rui de uoluptate« Prima eft qd nulla uoluptas eft bonu nec per le. i. de natu ra fua /• nec paccides «i. nec adiur,dl3 alicui bono tna potius facit ut illud bo nii babeat aliquid mali ,ppter fua conmixtiondfecunda fuit opinio qd&fiplu res fint male- alique tamen funt bone.Tertia fuit quod Sc fi oncs uolup tatef fint bone: nulla tamen eft fumum bonum humanum ut lati fit me patet in te xtupbilofopbi.^.Ec primi qde fua Ptetia.Hece iii pars bu:us«c«iquapbus jcipit afferre rat oes ilL? prime opmionif que fiit fex qb? probat qd mlla uo luptas e boau.lrima. Nulla generatio fef bilis adnatura e bona oif uoluptaf e generatio fefibilif ad nam ergo nulla uoluptas e bona.a, qpbat* qa finis tata e bonu fecudu ipfos &cu nulla generatio fit finis/nec de genere fmis ergo r.o erit bonat qd aute generatio no f t finifpatett quia: pfa e motio queda ad fne ut edificatio ad domu l minor quoq; probatur qd uoluptaf fit ge C i nemtio fenfibilifad natura.i « 'motio que lentitur & eft ad natura«i «ad reple tipnem nature ut eft comeft.o ut ita loquar & potatio * Itaque talif uoiuptaf que fumitur cxnutrimeto dicitur ab iliis generatio & motio queda inaturafic additur fenfibilif ad differentia piatam que nutriutur tame no fentiut uolupta te yt manifeftu efl« £ Preterea u.r teperanf«Alia ratio * Id quod fugit tepe tanfeft malu&no eft bonu.Atuir teperanf fugit uoluptatef ergo uoiuptaf r.o eft bonu * Preterea uirprudef.fecunda ratio prudenf fequitur uacuitatem dolorif& fugit uoiuptate ergo uoiuptaf no efl bonum, £«Preterea uolupta tef impedimento« Quarta ratio. Nuiium bonum efl: ipedimeto prudetie Sed uoiuptaf efl: impedimento prudentie ergo uoiuptaf non efl bonum : ma ior patet quia bonu bono r.o cotrariat9 & propter boc 5nef uirtutef pollut efle fimuUAt malu contrariatur no folu bono fed et malu malo ut inpofcpredica tnetif docet pbuf{ quare & deftrmftiuu fui ipfiufdiciV cf[e: minor quoq; efl cslara; nam uoiuptaf corrumpit iud.ciu reru agedaru teperatia uero conferuat Vnde grece nome babet que fignificat eam coferuatr.ee effe prudentie ut infe xto declarauimuC Exeplo quoque rei ueneree ut dicit pbuf percipi licet quan tu uoiuptaf fit inimica prudentie.buic accomodari poteft iUud quod affertCi cero de upluptate corporif in Catone maiore« Cum homini inquit deuf nihil preft-ibiliuf mete dediflet buic diurno muneri ac dono nihil ta efle inimicum uoiuptate « Neq; * n «libidine dominate teperatie efle Iccu nccn pio in uo luptatfl regno uirtute pofle cofiftere. ^«Preterea ars nulla i uoluptatis. qui ta ratio^one bonu e opus artis nulla uoiuptaf e opufartifergo nulla uoiuptaf e bonu i patet ratio quia omne bonu bumanu qpf cifcitur arebla ratione i omnem autem reeflam rationem dicebant illi aut efle artem aut cum arte ¥ Fln fuper pueriq; & beflie« fexta ratio > Id quod pueri & beflie fequuntur no efl bonu« Voluptafeftbuiufmodi ergo uoiuptaf no efl boniupatet ratio quia pueri & beflie uiuunt fecundu uita fenfitiua £, Secundi uero preterea r.o omnes. Secunda fequitf* opinio cui? pbufduaf affert rationef qb? illi ,pbabat qd no omnefuoluptatef funt bone: primat Si aliq; uoluptatef funt praue* no omnefuoluptatef funt bone. At primum e ergo fecudum,patet ratio quia funt quedi uoluptatef que uituperantur: fecunda ratio * Si queda uoluptatef affemt detrimetu no omnef fut bone. At primu efl ergo & fecundu patet rati Q ex morbis /qugfpariut uoluptatef* .pAt ultimi uoiuptate. tertia opinio fe quitur que dicit qd&ft omnif (uoiuptaf efl bona«no tamen e futnmu bona & probat tali ratione«IUud qd nulLo modo efl finif no poteft efle fama bo num. At u emptas efl huiufmadi qd no efl uUo pa ita fe fe habet natura 5c mbitus Si ite uoluptates que natura & habitus cofeqauntf’ «At bonam aiiui efi fimpiiciter bonu aliud no f mpiiciter. fed a litui bonu / Gc 5c natura St habitui & exconfequeti uoluptatef que dicunt mo tus Sc generacioaes fecundu iiias uoluptates inqua que ex iliif funt que dm erant fimpliciter bone quedam alicui bone & non fimpliciter Sed: febone. Sicet.amprauarum uoluptatum quedam funtfimpiiciter Sede fe praueJ que tamen alicui St fecundu quid non d-centur praue & rurfufiuolup tatumfimplicterprauaru; quedam a nullo: quediabaiiquo expetuntur i St item uoluptatu quedam apparentef /quedam uere.Cum igitur uoluptatef ut breuitcr repetamuffmt generat oaes St motionef fecundu iliof adnaturam natura St bibitufficut bonu dicantur fimpliciter & fecundum quid fcctia uoluptatef dicentur bone ud praue aut fimpliciter aut fecundu quid.ergo ali que uoluptates erut 'bone & no ent ucra'opinio que dicit quod nulla uoluptaf eft bonu ut patet ex diiKn&ione uoluptatu multifariam facta*pruno quod uo luptatu quedam fimpliciter & de ic bone} quedam alicui Stifte poliunt efie fimpliciter praue que tamen alicui no uidebuntur praue j fecunda diuifio uolu ptatum fimpliciter prauarti J queda a nullo queda ab aliqua expetunt*j tertia diuifio uo! uptatu que ab a!iauo expetud: qucd«i femp queda nb femp expetu tur inter Ju Se modico tepore«Ite uoluptatum quedam uere jqueda apparetef a’icui cu re uera nolit. Ni uo uptates uere que fut talef defe debet uemeter ab te a do!orib?i que uero funt cu do! orejr.ee pfe ea fipliclter / fed paecidenf (iit ap pellande uoluptatef ut aiLeuatoef egrotatui p medicina Talef «n. uoluptatef cif ui detur cu no fint uere uoluptatef «Ex his patet qd ilia opinio, non efi: uera que dicit nulli uoluptatu efie bonu / cu appareat aliqua efie bona« f « Hecfe quetur « f« bona & bonoru difttdione i quod fcut bonuta Tcitur aut fimplci ter. aut alicui i fic nature & habitus dicuntur gene/ C ii ntignes*i«operationes que proficifcuntur a ftatura uel ab habitu « Notari dum quod ilia opinio nqn eft uera quia fummit omnem uoluptatem effe ma Ium uel nuliam uoluptatem effe bonum; quia omnis uoluptas eft generatio ad naturam / boc autem non eft: ucrum quia eft quedam uoluptafque non eft generatio ut patebit infra « « Preterea cum bonorum aliud fit operatio « Kefcliere uult pbilofopbuf primam rationem illius prime opinionis que uo iebaf ut nuper diximus quod nulla uol uptafeffet bona / ex eo quia omnis uo luptaf eft generatio fenfibilif ad naturam 8c affert duas conclufipnes probandaf ex quibus poftea procedit contra illam ; prima conclufio eft qupd operatio co ftituens natura non eft per fe uoluptas fed per accidens, fecunda condufio/opc ratio que proficifcitur a natura uel ab habitu eft uoluptas fimpliciter Scpcr fe & non per accidens « Prima conclufio probatur boc pablo * Ea operatio que eft conmcla cum dolore n5 eft fimpliciter uoluptas«Sed operatio que confti tuit naturam eft coniuncfta cum dolore t ergo operatio conftituens naturam non eft per fe ftf fimpliciter uoluptas' fed per accidens: maior eft clara quia fimpliciter uoluptas exci ud t omnem dolorem. Nam cum fit fames uel f tif tunc uidetur deficere natura / poftea f.t operatio prof cifccnfad naturam .i * repletio./ & hanc dicit pbilofopbuf non effe fmpliciter uoluptatem quia eft mixta cum dolore « Quare non nulli pbilofopbi dixerunt uoluptatem effe coniundam cum dolore/ & fimul & fcmel fi£ri in eodem animali ob hanc caufamt Sic ergo patet quod om ni f operat io que profic fc.tur a.dreplendami na turam non eft uoluptaf per fe fed per accident: probari etia poteft eadem cc-n cluf o boc modo ex figno. Sicut fe babent efficientia uoluptatem; fic fe ba/ hent uoluptacefque ab eif proficifeuntur« Sed ilia que repent natur m effici ynt uoluptatem non fimpliciter fed per accidenf; ergo uoluptaf talis ab illis procedens erit per accidenf ;patet ratio ex figno quo oftedit pbilofopbuf iliof qui replentur non affici uolupcate'fimpliciter ut patet intextu« fecundacon/ t Iu fio probari poteft fimilibuf mediif boc paclo; omnifoperatio que non. eft feiundia adolore eft uoluptaf fimpliciter. Sed operationef que procednt a na tura 3c habitu funt adolore feiun&e:ergo talefoperationes funt uoluptates fi pliciter ; patet ratio quia a natura repleta&conftituta prodeunt operationes ali que fme dolore / finqiliter ab. babitii bono / quia producuntur cum facilita te <5c cum uo!uptate fimpliciter . Quare omnif operatio proficifeens a natu raconftituta uel abbabitu erit uoluptuofa fimpliciter & non per accidens i poteft etia ex figno .pbari boc modo, Sicut fe babent efficientia uoluptates fic fe bibent uo; uptatef que ab iliis prodeiit. Sed ilia que ,pfici iattur a nat u ra conftituta uel ab babitu, funt efficientia fimpliciter uoluptate ergo uolup/ tas ab eif .pcedef erit fipliciter talif.exquib? patet folutio contra ratione eo$i qqi dixere nulla uol uptate efle bona ois uoluptas eft generatio ad natura Nam hoc uo!uptati que precedit eonftitutatn naturam uel habitum accomo dari forfitan poteft ut fit imperfecfta ✓ non tamen omni uoluptati ✓ qu:a non ei que fequitur poft conftitutam naturam & habitum utfupra oftendimus « Vbi autem pbiiofophus dicit« J?« Quoniam & fine dolore«innuere uidetur illam fecundam conclufionem quam attulimus ' quafi offendendo quod funt uoluptates fme dolore Sc cupiditate ille operationef que prodeunt a natura non deficiente / fed a natura bene conftituta & ab habitu / ficut funt operati ones fpeculatiue que fiunt fme dolore 5c cupiditate 3c fme defeclu Sc mdige tia nature& fic ta. i exemplo uti uidetur ad declarandam illam conclufionem quam diximuf« , At qui non neceffe eft aliquid « Hec eft fecnda parfcapi tuli iqua philofophus refellit rationem tertie illiuf opinionif fupra allateique dicebat quod Sc fi omnif uoluptaf fit bona tamen non eft uoluptasque poifit efle fumei bonu: 5carguebant hoc mo«Id quod no e finifnopoteft efle fum mu bonu» Voluptas n5 pot ec tinis cu fit generatio &generatiofit adru e ergo Uoluptas cum non poflit ee fmif no poteft efle fummum bonum « Nunc au tem philofophus negat illam minoi-em oftendedo efle falfum illud qd didit quol uo'uptaf non poteft efle fini f« quia non omnis uoluptas eft generatio ut ili? accipiebant 8c inferebant poftea quod cum omnis uoluptas fit ge /■ neratio Sc nulla generatio fit finifergo uoluptas non efl fmif i dicit ergo phi lofophus quo 1 nonjomnef uoluptateffunt genera: ionef: fed eft aliqua uolup tas que eft operatio 3c non generatio 5c talis eft illa que eft poft habitum 6c conftitutam naturam > Nam illa que eft ad naturam uel habitum adiunc ta eft cum dolore Sc eft uoluptas per accidens & de tali eft uerum quod ipfa non eft Anis fed ad fmem i poft hec philofophus reprendit diffinitionem illo rii dejoluptate^cumfdicunt uoluptatem ee generationem fenfibilem ad natu rom Sc eam corrigit / dicendo quod illi debebant diffinire uoluptatem quod eft operatio eiufbabitufqui fe habet fecundum naturam Sc loco fenfibilf debe bant ponerefme inpeditnento ita ut uoluptaf diceretur efle no generatio fed o peratio habitus fecundum naturam fme inpedimento «Itaque huc diff.nitione corrig.t i lam prifeorum ponendo pro generatione operationem Si pro fenfi/’ bili fine impedimento /■ Sc declarat deinde generationem} quia illi puta bant generationem Sc operationem efle idem« Quod ft operatio omnif eflet generatio 8c operatio quedam fit fmif ultimus /fequeretur quod generatio qu edam effet finis ultimus«At uoluptaf eft generatio per iliof; ergo uoluptaf poflet efle ultim? fmif: Veru illi errabant quia omnis generatio eft operatio / no aute ecotra quia operatio que eft adbabitu Sc natura coftituenda poteft quo quomodo appellari generatio j fed illa operatio que fequiV natura Sc habitu cbftitutu no e generatio fed finifeu non ordinetur ad aliquid aliud ulterius« Quare aliud eft operatio aliud generatio di non funt omni C iis 4 / t-Q id~tn cum generatio uideatur ee quoquemodo operatioquedam ante babi tum 3c naturam conflitutam ,Sed tame efl operatio alia pofl habitu que nui Ip modo efl generatio cu ilia fit ftnif jgeneratio autem fit ad finem. £ * Non efl necefie aliquid efie preflabilius filicetquod uoluptas ' quafmon opor' tet d.cere aliquid aliud ee preflabiliuf uoluptate ut dicunt ilii prifci finem ef fe preflabiliorem generatione que efl ad finem & quia uoluptas tfl generatio fecundum illos ideo uoluptas erit ad finem & habebit aliquid preflantius fe idefl ipfum finem < Nos autem d,cimus quod non omn.s uoluptas efl ger.e ratio;fed quedi efl f.nif«Quare ratio ueflra/o/prifd concluderet de uolupta pe que efl generatiomon autem deea que efl finis uel cum finetHoc autem ad do quia cum fine ultmo &c cum felicitate uidetur efie uoluptas coni unda i femper adeo utre uideatur quafi efie idem cum felicitate & d,{ferre ratione ut indec:mo latiuf apparebit. ^.Sed ufufeorum «idefl habitum,No.n.fiunt operationes que funt proprie fnes dum generantur bab.tuf i fedcum fit ufufipforum.Efl autem ufuf habituum operatio que ab ipfis bab.tibufpro f cifcitur < £« Aliud quicquam«filicet quam ipfa operatio p ofl habitem que efl coniunda uoluptati. JP.Sed earum i filicet operationum & uolupta fum que ducunt ad cbflituendam deficientem naturam filicet efl aliquid ali ud idefl aliquif fmis cum fnt generationefaa fmem ordinate, jf.Stcudu natura« ut excludat uitiu quod uidetur efie contra naturi corrupit, u «natura JT« Videpar autem« filicet generatio quia efl proprie bonum 5c finis & ilis exiflimant operationem efie generationem! quod fi generatio efl idem quod operatio & quedam operatio efl finis ergo fequere tur quod aliqua genera ' tio efl fmis contra illos efl tamen diuerfum 6c aliud« filicet generatio qui operatioi quia omnis generatio uidetur efie quoquomodo operatio non aute econtra { Concluditur contra illos quod non uerume nullam uoliiptatem efie finem ut illi dicebant« Sed bec materia latius apparebit infequentibus, £« At uero fi uoluptatef efie prauaf« Hec efl tertia p3rf buiuf capituli in qua nunc fummit fecundam opinionem prifcorum que polita fuit fupra inter primam & tertiam ' redarguit modum probandi & unam argumen tationem iliorum / qua cum uellent probare opinionem fuam quod non om nif uoluptafefl bona / fed quedam praua arguebat ex eo quia omne quod af fert detrimentum uel morbum eflprauum« Sed quedam efficientia uolupta tem 8c exconfequenti uoluptatesprouenientesexiilif afferunt detrimentum uel mot*bofergo quedam uoluptatef funt praueipbilofophuf autem uicfetur ne gare iliam maiorem quod omne afferenfdetrimentum uellelonem corpori fit mani uel praua «Sequeret1« n.quod ref falubref&efhcienteffanitate effent pra tietquia iterdfi alique illaru funt detrimento rei pecuniarieuel Iediit uel in pediut.Ite fequeretur quodconteplatio eflet mala que interdii uidet* obeffe corpori & fanitati / quia uidetur confumere deipiritu: qui debebat penetra re ad alias partes corporis ad fouendum ipfum ✓ & ipfc trabiter ad cerebrum inftrumentum fenfaum internorumiquoadminiftranturpbantafmata; que de indereprefentanturintelledai* Q_uare efiet abfurdum dicere quod conttm piatio eflet praua * quia nocet corpori cum perficiat animam que eft optimu 8cpreftabiliffimu ibomine.Sic igitur retorquet argumetu priicorum pbilo' fopbus < j? . Impedit autem neque prudentia» Hec e quarta pari buiuicapi tuli in qua pbiloiopbuf arguit contra unam' rationem que fuit quarta n or dine illius prime opinionis que dicebat qd nuila uoluptas eft bonum & inter alias rationes afferebat illam * Nullum bonum eft impedimento pru dentie * Sed uoluptas eft impedimento prudentie ergo uoluptas non eft bonum < Hanc rationem (oluit pbilofopbus concedendo maiorem quod nullum impediens prudentiam uidetur effe bonum « Ad minorem quod licet alique uoluptates fmtinpedimento prudentie/no tamebnef.Nam uo luptaf que prodit ab operatione prudentis iuuat prudentem non imped t i nec alieJiufbabitas propria uo. uptas impedit babitum aquo prodit;fedaliene uoluptates funt ille que impediunt « Nam uoluptates comtemplatioms SHifcipline proficiunt & conferunt ad contemplandum & ducendum quia funt proprie ut in decimo oftendet pbilofopbuf « Q_uarenon uoluptafpro prie d i da fed ea que e paccides imped*t prudentiam 5c argumetatio ueftra ua letdeeanoautdeomni uoluptate nec de propria » Itaque non er:t uerum quo 1 nulli uoluptaf fit bonum « j? * Id preterea quod dicitur nullam * Hec eft quinta pars buius capituli in qua pbilofopbus (oluit aliam rationem, prime opinionis que ratio fuit quinca in ordine boc p3cfto « Omne bonum, eft opus ipfius artis; nulla uoluptaf eft opus artis «ergo nuila uoluptas eft bonum; & probatur quia omne bonum proficifcitur a reda ratione; que eft ars fecuium illos ibancfoluit pbilofopbus negando primo maiorem & di cendo quod operatio proprie non eft artif / fed potentie que babet talem babi tu* E1: eni p5a refpedu artis pricipiu qd« Vnde ois opatio pnmo erit ipfi? poe in qua poftea fun datur ars« Q_uod fi uoluptaf fit operatio non erit bonum artif fed p5e ■ Itaq; opatio no erit artis / uel arf non erit operationif ; fed poten tie « Preterea fi arf eft reda ratio / eft fadibilium & eorum que efficiuntur non eorum que aguntur a nobif « Deinde negat minorem pbilofopbuf «filicet quod uoluptaf non fit opus artif ; inmo oftendit quod uoluptaf eftopufip fiu' artif alicuiuf exemplo unguentarie & coquinarie artif/que funteffedri cef uoluptatum ; ex quo patet quod illa ratio non eft uera nec lex confequinti opinio que dicebat quod nulla uoluptaf eft bonum quia non eft opuf artif» jTu Temperantem autem fugere uoluptatem.Hec eft (exta parf buiufca/ pituli inqua pbilofopW foluit fecundata rationem C iiii $c tertia 8c fertam illiuf prime opmlonif&dicit qcf omnef be ratlonef facile folui poflunt eodem modo« f< per dinftinticnem facftam de ucluptatibusS: primo foluit fextam que dicebat» Quod beftie & pueri fequtitur non eft bona Voiuptafeft buiufmodi ergo non eft bonum « Dicit ergo pbilofopbufcum uo luptatum alie fimpliciter fint bone: alie non fimpliciter bone;ccncedo quod pueri iequiitur quafdam uo! uptaces & beftie etiam eas que non funt fmpiici ter bone nec proprie & fimpliciter uoluptates cum fmt annexe alicui dolori &de talibus ratio ueftra concludit quod non funt bone quia non funt (m pliciter boneipoft bec pbilofopbuf fo'uit tertiam rbe dicendo qd prudens no (equitur uoluptates corporis que non funt prepr.e uoluptates cum fint admix te cum dolore; fed (equitur indolentiam & uacuitate doloris procedenti fex: abfentia talium uoluptatum que funt corpori f» Nam fi ipfe doleret ex abfen tia talium uoluptatum non effet prudens» Quare concedimus quod fugit ta les uoluptates que funt inpedimento prudentie fed non fuas proprias» Q_ua re ratio ueftra ualet de illis uoluptatibus que no funt proprie uoluptates &ta men non ualet de iliis que funt proprie prudentis i eodem pacfto foluit fecun dam rationem quod temperans fugit excefiuf uoluptatum que no fut necefla rie /nec proprie uoluptates nec fipliciter tame babet alias libi proprias quaf fequitur que funt bonefte & fibi acegmodate» Quare ratio illa uaieret fi tantum unifariam dicerentur uoluptates & eftent ille uo!uptatef r.cn bone { fed cum uoluptatef alie fmt fimpliciter alie nentratio ueftra pollet conclude/ re de bifque non funt proprie uoluptatef tfed de uoluptatibuf fimpliciter no ualet»itaque ilia diflinclione uoluptatum foluit pbilobpbus omnes iftas ra tionef/concludendo quod ille non ualent :nec ex confequenti ilia opinio que dicebat prima in ordine quod nulla uoluptafeft bonum» Notandum pro biif omnibuf que didta funt in boc capitulo & etiam precedenti quod pbilofopbuf accipit uoluptate bic pro opatoe queadmodu illi prifci accipiebat rpcpatice & ut corrigat illos progeneratione ponit operationem & pro fenfbil i fre impedimento. Verum inteliigendu eft quod uoluptaf non e operatio fed e accidenf quoddam ‘operationif fequenfeam tanquam color fuperficiem * . Quare aliud eft operatio aliud id quod eft annexum cum operatione»i ^ ipfa uoluptas l tamen quia operatio & uoluptaf funt ide fubic&o ita optio quam (equitur uoluptas / cum non poflitefe fne uoluptate » Ideo dixit pbilofopbus uoluptatem efie operationem, : quia ftmul funt uoluptas o peratio & cum dicitur a pbilofopbo quod uoluptaf eft operatio/ eft predica tio identica ut ifti aiunt l diffinguntur tamen ratione quia aliud eft operatio ea ratione qua operatio eft t & aliud uoluptas ea ratio ne qua uoluptafeft St diuerfa competunt eis» Na uoluptati copetit ut dicatur iungi cu operatione Sed operationi competit ut (t fubiecftum quoddam ex quo pullulat ilpa /ZB / uoluptas &eam operationem comitatur tamquam pulcritudo bonam coplexio nem dc copofitionem&tanquam. qualitaf quedam « Vndeinprimo dixit pHiif quod uita felicifbsbet uoluptatef internafannexafoperationibuf/que fune utre uoluptatef: 8f indecimo edam offendet bec latiuf i Concludendum igitur quod aoluptaf differt ab operatione fecundum rationem X &e qualitafquedam opera tiomf«Quare deferibj poteft hoc modo. Voluptaf eff qualitaf quedam annexa operadoni prodeunti ab habitu qui eff fecudy naturam ime impedimento. Sed bec latiuf in decimo * & * At qui malum & ipfum dolorem efle. Hoc eft capi tulum tertium buiuf fecundi traeffatufin quo pbilofopbuf poftea quam attulit opinionef antiquorum & rationef &folutionefearundedeuoluptate&excofe quenti de dolorejnunc probare uult uoluptatem efle bonuSc etiam fumu bonu x f .quod aliqua uoluptafeft fummum bonum «Diuiditur autem boc capi tui 5 intrefpartef que fuiflocif declarabuntur < Primo igitur probat quod uoiuptac efl bonum bac ratione. Id quod aduerfat* rei male&c fugiende efl bonum .Sed uoluptas aduerfatur dolori qui efl res praua 8c fugienda/ergo uoluptafeftbo num i maior efl nota I nam malo & fugiedo aduerfatur bonum i minor offendi tur quod uoluptas aduerfatur dolori qui eres mala 5C fugienda & addit pbilo fopbus quod dolor accipi bifariam poteft: aut doler qui eff fimpliciter malum aut qui efl aliqua ex parte malum‘quia impedit operationes fecunda uir tutem, exemplum primi / ut dolor qui fit ex cupiditate & abfentia uoluptatujn & ta lif uidetur tofogenere&fimpliciter prauus & malus . Exemplum fecundi ut dolor proueniens ex obitu amici: quinon uidetur efle malum fimpliciter quia non aufert de perfedlione internaifed malum quia eff inpedimentum operatio num uirtutis » Sed quomodo cunque fummatur dolor / fiue fimpliciter fiue ali qua ex parte uoluptas ei uidetur aduerfari * Notandum quod illa propofitio maior pbilofopbi quod id quod opponitur rei male & fugiende fit bonum/fi af cipiatur fimpliciter non uidebitur efle uera .Nam malum malo opponitur non folum bonum & fugiendum fugiendo ad uerfatur non folum profequendum « non enim ualet boc opponitur malo & fugiendo: ergo eff bonum .prodiga litas.n.opponiturauarideutreimale & fugiende: 6c item dmiditaf audaeie 5: tamen non eff bonum: Sc fic de multif < aliifdici poflet« Etenim cum cq trariorumj quedam fmt fine medio . ut egrum & fanum fecundum pbilo fopbos quamquam medici medium ponant corpus neutrum i quedam uero cum medio ut album & nigrum / inter que funt fufeum mride & fimilia . In bis que non habent medium ualeret ifta confequentia quod remoto uno po/ uitur alterum / 8s pofito uno remouetur alterum « Vt non eff fanum ergo eff eerrum: uel eff fanum ergo, non eff egrum fecundum pbiloiopbof. At lticon trariis habentibus medium non ualet. Nam cum dico non eff , album non tfquitur utfit nigrum: quia pofiet efle uiride ; fufeum & fic de aliis < y t Eodem pafio non ua’et tboc opponitur ma’o ergo eft bonum 'cum pofliftt efie duo extrema mala contraria & medium fit bonum p negationem et;a extremo ru k Q^uare illa propofitio pbilofopbi debet intclligi limitata«f * Wud cju°c» opponitur alicui mai o & fug.endo ut medium 8c medium per negationem extre morum; illud inqua uidetur efie borii «At uoluptas uidetur aduerfari dolori ut medium tergo uoiuptas eft bonum loquendo de uera uoluptate * ¥ * Eo namqs pa^o quo fpeufppus foluebat«Kefili.t pbilofopbus folutionem fpeufippi qua faciebat ille ad io ue.idam ratione fupra allata «is fpeufippus platonis fuit ex fo rore nepos : 8c cum piato inucberetur contra uoluptatem prauam eam oftendef uoluptate tame coporea: Is quafi fue pbilofopbie beref fetetia illiuf tuebatur 6c cu ei afferretur ilia rat.o quam fupra pbos attul t quod id quod opponitur fu giendo & malo eft bonu i fed uoluptaf opponitur dolori ut malo fugiendo er go eft bonum i que ratio uidetur efie etiam ab illis addudia « Soluebat fpeufjp puf hanc rat.onem ut oftederet uol uptatem non efie bonum ut illi uolcbant ci» »uf folutionem redarguit nunc pbilofopbus tDicebat .n.Speufippuf uoluptas ad ucrfatur dolori ut extremum « Quare non ualet dolor e mahim ergo uoluptaf tonum«Inquiunt«n«ut dicit pbus indecimp no fi dolor fit malum ' uolupta tem continuo bonum efie« Aduerfatur«n«& malum malo < & ambo ei quod neutrum eft«Vnde Speufippus uidetur ponere dolorem unum extremu: uclup tatem aliud extremutmedium aute uacuitate doloris: adeo ut fiquif uellet tran fire ab uno extremo ad aliud tranfiret per indolentiam taquamp med.ii & ilis duo extrema« f «uoluptatem & dolore opponi inter fe ut maiuf minori 5c medio ut equali ipbuf uero cum uideatur collocare uolupt3te proprie didam ir medio' dic t quo 1 iolut.o fpeufippi non eft bona nec aceor.moiata; quia ipfe etia fatere tur uo.uptate non efie oio fub genere mali adeo ut nulla uol uptaf fit bona « Na ei quedam fpetiefuoluptatif quam ipfe fatetur efie bonam j quod fi uoluptate! eflent fub genere mali nulla efiet bona uoluptaf quod efl: abfurdu ✓ male ergo lo cabat ille uoluptate / ponedo ea ut extremu quia f:c efiet fub genere mali; & fs con petet generi ut fit malum conpetet etiam fpepiebuf fuis« f * At uero ni bil prohibet uoluptate aliqua.Hec eft fecunda parf buiuf capituli; in qua pbi lofopbus poftea quam attulit ratione qua oftendebat uoluptatem efie bonujnur.c affert aliam ad probandum quod a! iqua uoluptaf fit fummu bonfi & ipfa fel icitas deinde affert duaf aliaf rationefad id^m probandum I itaque erunt tres« Et in telLigendum quod eodem modo dicimuf uoluptatem efie felicitatem: ficut di' ximus uoluptatem efie operationem. Nam uoluptaf ut diximuf non efl: proprie operatio 'fed qualitaf quedam operationi annexa / pululans ex ea quafi propriuf quidam afiedus« Eodem modo dicimuf nunc quod uoluptas eft fummu borum humanum atque felicitaf: non quod fit proprie felicitaf / & effer, t ia eiuf fit fel ici tas / fed e quiddam annexum felicitati Scconfequens ipfam ut propriuf affoftus' adeo ut idem fubiedo eile dicatur 'differre tamen ratione: hec autemdkimuf quia expofitor quidam iudicio meo non bene intellexit hunc locum 'qui (icit hanc conclufionem non efie de mente pbilofopbi cum probet indecimo «oiuptatem non efie fummum bonum «Verum intdiigendum quod uoluptaf no fit fecundum fe fumpta fummum bonum fl pollet fumi fine operatione^ led coniin^a cum opatione r cu operatio fecundum uirtutem ft felicitas* 6c uolup taf fit operatio non quod operatio fit efientia eius ' fed iubie&um ita ut uolup taf fit operatio hoc padto«i«conexa operationi ut proprius affe&us co modo quo antea dixmus pulcritudine clfe comunda & pu.ulare ex bona copkxione &copo;it;o:ie mebroru ' Scforfitan ficut dicimus boneftu& decora feqiii uirtu te tamq propr.um auedlum.Sed hec in decimo ubi magis patebit que propria fententia pbJofopbi :Prima igitur rato pbilofopbi qua probat uoluptatem ef fe fummum bonum talis eit* Si operationes cuiuique babituf fmt Ime impedi mento ' aliqua uoluptas erit fummum bonum humanum.. Sed prunum efl ergo & fecundum 'afiumptio pacet quod operatio que prof.cilcitur ab babi tu ut fe habet fecundum naturam ' procfre uiqctur fine impedimento «Confe' quent.a declaratur«Ma ff operationef prodeut ab habitu f.ne inpedimeto cu ba bituf ordinentur ita ut unus {it nobilior alio ufpie ad pertedillimu habitum Sc operationes ordinantur' ueniendo ufque ad perfedfifitnw cu qua erit coniundta fumma uoluptaf' $chec fimu! cum operatione tali perfe&ifiima poteft dici fummu bonum« Quare & fi alique uoluptatef fint praue i tamen non fequi tur quin aliqua poffitefie fumum bonum' ficut efiepoteft fcientia aliqua optima ueluti fapientia t & fi fcientie quedam fmt peruerre ficut ue.iefi ce & taief «* S? « Voluptatem efie optimum * Inteiligendo fcutdiximuf non quod uoluptaf fecunda eflentiam luamft proprie operatio queeft: felicitas fle fummum bonum: loquitur. n, hic large pbilpfopbus 'fed quia comitatur operationem Si felicitatem & efl in felicitate taquam proprius afk&us mfubiec to fuo. Sed in decimo patebit hoc latius« S■ Atque ob id ipfum uniuerf* Aliam rationem affert philofopbus exfigno quod homines apeliat feiicitatem iocundam uitam uel cum uoluptate#exquq philofopbus probataliquam^uolup tatem efie fumum bonum primo hoc padotomnis operatio perfeda efl fine in pedi mento. At felicitas eftoperatio perfeda ergo felicitas effc fine inpedimetoj Tunc ultra :Qmnifoperatio fine inpedimeto eff: uoluptaf aut annexa cum uo Juptate« Sed felicitafeft operatio fine inpedimento ergo feficitafeft uoluptaf aut annexa cu uoluptate«At felicitaf eflfummu bonu humanum ex quo fum mu bonum humanum aut erit uoluptaf aut anexum cum uoluptate: ergo ali' qua uoluptaf quoquomodo & eopado quo d.ximuferit fummum bonum hu manum« Q_ua propter uir felix«Infert pbilofopbufunum corrdarium or tu ex fupradidlifexquo deinde afferatur due aUe fenteritie«Diat igitur quod fe lix indiget bonis corporis & externftqufa fupra dixerat felicitatem efie opera tionem fme inpedimento. Quare ad hoc ut operatio que eft feHeitaftion fit t pedipa jdiget bpnif ccrporif aut extcrmf tanquam inftrumentis » S * Qui aut em aiunt hominem* Vnam fententiam affert que oritur ex didlo correlario * ■< Stoici enim dicebant quod felicitafconfiftit tatum inuirtute & bonitate adeo • Ut no modo bonis corporis aut externif felix carere pofiit f;ne ulla lef.one felici tatis fed et fi fit in rota aut pbalaridif tauro coflitutufo: habeat uirtutef i tame eft felix cu nihil poffit ledere felicitatem nificulpa/fraufiuitiiLpbufigitur funr menf hanc fententiam dicit quod ii fiue fponteiiue in uiti* i «aliqua ratione co pulfi quam foluere non pofiunt nihil dicunt * quia infummo dolore conftitutuf cum perfedle nequeat exercere operationef fecundum uirtutem no proprie uide bitur efie felix: felicitaf„ n. eft operatio quedam non impedita. Jr « At *n « quia «ir felix * Affert fecundam fententiam que or>tur ex correlario ftprad.bloJ nam cum felicitafindigeat bonifexternif putarunt quidam nihil itterefie inter felicitatem 6c profpentatem quam fetentia reprobat phuf hoc pa&o * id quod affert fpedimetu felicitati non eft felicitaf.Sed profperitaf fi excedat ipedit feli citatem ergo profperitaf excedenfdc fuper habundatia externorum bonorum nb eft felicitaf/ fed potiuf impiedit felicitatem : maior nota-j quia nihil fi bi ipfi contrariatur: minor probatur * Nam profperitas habet aliquem termi num cu ft m ftr ument um quoddam; omne enim inftrumentum debet efieaceo modatum artifici qui utitur illo j cum igitur profperitas & externa bona firit in ftrumenta felicis * fi excedunt non erunt fibi accomodata infirumenta ad opera dum i quare erunt inpedimento ipfi felici j & fc nimia excedens profperitas no modo non eft felicitas / fed potiuf inpedimento ei ut dicit pbus * Notandum quod quando philolophus dicit fuperius felicem indigere bomfcOrporif dexter nif uidetur loqui de felicitate atftiua que eft ad aliof uei ad familiam uel ad ciui tatem .Nam fpeculatiua uel non indiget uelualde paucis indiget ut uidebimuf indecimo. JP.Hoc etia ipfum beluas iqua hominefq;» Affert aliam rationem pbi lofophus ad idem probandu quod aliqua uoluptas ell: quoquomo fotnti bonii; id quod omnef tam homines quam beftie perfequyntur uidetur. aliqua modo efie fumum bonum * Sed uoluptatem omnes homines & beftie profequuntur / ergo aliqua uoluptaf uidetur efie fumum bonum «Hanc rationem probat audloritate Jfiiodi /qui non cmnino uanefcere eam fama dixit qua plurime gentef decantant exquo in aliqua parte uidebitur uera ifta cbmunis onium perfecutio « i * uidebi tur quod aliqua uqjuptas fit quequomodo. fumum bonum . Veru quia aliquis fs bi obicere poflet qd licet pueri & belue feq tfuoluptates tame ghoc no idicafi qd uoluptas fit fummutn bonum quia illi fequuntur uoluptates que non funt proprie & uere uoluptatef ocalii aliafperfccuntur * Ad hoc dicitpbilofopbuf qd ex optima natura & optimo baibtu proficifeitur optima operatio *, Cum ergo non fit omum optima nature & optimus babituf fit ut cum onef appetant uo luptatem /• tamen non onef optimam perfequantur < fed forfitan ea quam non putat nec ea quam interrogati d.ccrenttAt ipfi feruntur ad appetedum id quod fibi apparet optimu quia habent diuinu quodda quo trahuntur ad expetendum id quod eft optimum fed poftea ii qui non babent optima naturam nec babi tum perfequutur ea( uoluptatcf quat facile pofiunt adipifei & non eam uolup tatem que eft uere & fimpliciter uoluptaf. Hec non eft ita nota & manifefta cum fit uoluptaf animi « Hinc eft quod uoluptatefcorporif que funt magif note St mcomunioref ufurpauerunt fibi boc nomen uoluptatsf adeo ut cum bo minefloquatf*deuoluptatibus itelligatplurimu ut de uoluptatibufcorporifdt per boc uidetur excufore quo quomodo iliofpbiJofopbof qui dicebat omne uo luptatemefieprauamcumloquiuiderentur deuoluptate corporea < Quare falluntur in eo quad putant eaf folafefle uoluptatef «f* corporeaf cum ta *nen proprie Se uere non fint uoluptatef ut patuit« Patet etiam nifi uolu ptaf fit bonum« Hec eft: tertia parfbuiuf capituli in qua affert unam ratione ad probandam aliquam uoluptatem efle bonum ✓ ex qua deducuntur due argumentationefi ducentef ad impoflibilia boc pado. Si uoluptaf non fit bonum felix non uiuctcum iocunditate« Confequenf falfutn ergo & antecedef« AfTlptum patet quia felix uiuit cum iocunditate fumma& habet propriafuoluptatefut in primo 3c indecimo dicit pbiif/ confequentia proba tur quia felix fequitur omnia bon3« At fi uoluptas non fit bonum extermina ret eam ftatim afe tanquam non bonum « Sed ea non feparatur a felici ut dixi mus ergo erit bonum « fecunda argumentatio ducenfad impoffibile uel falfu eft talif» Si uoluptas non fit bonum felix uiuetcum dolore;confequenf falfu ergo antecedenf «Affumptum eft manifeftum quia felix non debet uiucre cum dolore: confequentia probatur quia fi uoluptas non fit bonum - nec etia erit malum'ergo no erit nec malum nec bonum«Eodcm pacfto fe babebit con trarim fuum «i« dolor ' quia non erit nec malum nec bonnm « At id quod non eft nec bonum nec malum poteft adefle felici quia non repugnat ! ergo felix poterit babere dolorem & uiuere cum dolore qd uidetur abfurdum 6c fal fum ut patet' ad quod tollendum dicere oportet uoluptatem falcem aliqua efle bonu&cu felicitate coitidi» ,S\De corporifautem uoluptatibufconfidera re * Hoc eft quartum capitulum buiuf fecundi tradatuf; in quo pbus poftea quam attulit rati6nef& fententiafprifcorum de uoluptate & folutionef earn dem poftea quam probauit uoluptatem aliquam efle bonum & quoquomo do, i«coniundam cum felicitate dici poffe fecudii eam confiderationem fum mu bonum eo pado fumptum quo fupra diximuf nunc loquitur de uolupta tibufcorporifiDiuiditur boc capitulo in trefpartef que fuif locif declarabutur In prima igitur pbaf affert uni dubitationem deuoluptatibuf corporif S^ eam folut.Didii e eni quafda uoluptatef ee fipliclter uoluptatef Scoio iiberatafa dolore/que nofut corporif/cu corporee fit fep cu dolore quoquomo pmixtetex quo fequi ur quod fint praue /■ ergo dolorefcorporif qui eif opponuntur erunt boai k Quare confiderandum eft ab iif qui ponunt ut ipfe uidttur facere Ars ftoteles uoluptates corporif efle prauaf / quid dicerent de dolonbuf oppoi.tif Sut ne praui iSc ft fut praui/cur fdt cu uoluptatef oppofite fit et prauejuolup tatef igitur corporee « Na fi uoluptates corporee funt praue uidertturqd do lores oppofiti eent boni di malo bonu fit cotrariiijquomo igitur febabebut; dolores T«j?«An necefTarie uoluptatef «Soluit bac iparte pbiis afferendo dupli cem refponfionem/prima cu dr quod uoluptates corporee funt male 5c doloref mali .Dicendum quod necefTarie corporif uoluptatef «f« nutrimenti funt bo ne ex eo quia non funt maletergo quando de iliis dicitur fut t 5 bone ergo ma le/n5 ualet deneceflariis cu igitur iter bonii & malu medium cadere uideatur* Itaque cibuf & potus ad fufficientiam proui&u necefTarii funt & iis adiungun tur quedam uoluptatef quas fi dicamus bonas quia non funt male tamen non funt (impliciter bone nec male tf c d,cere pofTumus etiam quod dolores cetra rii ili. f non funt boni nec mali fimphciter«Quod fi iliaf dicamuf bonaf quia non fintmale ✓ f.c dolorefoppofitofdicemufeftemaiofquianoniui.tfconi 6c eo modo quod non bonum dicitur malum . & «An uf jue ad aliquem ter miu i Affert fecundam folutione pbilofopbuf dicendo quod uoluptatef corpo rif« f« fequentef uidu funt bone ufque ad aliquem terminu t donec feruetur mediocritas & affert unam diftindione tale quod habituum 8c motuu quida funt non fufeipientef excefium meliorif. Nam operatio fecundu uirtutem non babet exceffum meliorif« Quidam uero funt qui fufcipiiit excefium * Ea igitur fiue fint babituf fiue motuf & operationef/ que fufeipiunt excef fum i babent etia excefium uoluptatif: Ea uero que non fufeipiunt excefium non babent etiam excefium uoluptatif. Exemplu primi ut in cibo cu fit ex cefius eft prauuf &uituperabilif &fc uoluptaf excedenf, Exemplu fecur.di ubi non fit meliorifexcefiio« Vt infpeculationibuf&operationibuf feciidum uirtutem que cu non fufeipiant exceffum eiuf quod eft meliuf/ nonfufeipient etia excefiionem uoluptatu / & ideo non erit in illifpraua uoluptaf «Hac di ftindione premifia offendit pbilofopbuf quod onef uoluptatef corporif feque tes excefium funt praue boc pado. Quarum operationum excefiio eft praua 6c utupadi' & earu uoluptaf e praua 8c uitupada. Sed opationu corporif excef fio e prauaScuitupada.ergoSc uoluptaffequef tale excefiioe erit praua & uitu pada.Hac eade r5e oftedit quodam figno dicendo quod nof folemuf apellare prauof/ noneofqut utuntur ciboScpotu tantotquantu eftnecefiariuiftdexce dentef: pofiea addit pbi'olopbuf quod omnef bominefgaudent cibo &potu Sc uenere/fed non ut oportet quia excedunt & excefiio eft.uituperanda nocme diocntafin cibo &potu /• cum fmtrefneceffarie ad uidutn * De uenere aute tiia uidetur efle ratio quantum ad necefitatem quia noneft neceflaria p ro Uita & canferuatione indmidui ea utentiffled ommffuperfiua quo ad eum led necefiaria dicitur pro generatione aiteriuf indiuidui utaliaf dicfui fuit: ex pedunt igitur modum inuoluptatibuf corporif ut fut itepates & fugiunt dolo ref non modo excedenteffled quofcunque ne impediantur quo minui poflmt excefliue potiri uoluptatibuf, Addit poflea pbuf qd excefiui uoluptatii non dicitur doior efle contrariuflnifi quo quomodo dicatur contrariufpiequenti ex ceflum uoiuptatum ✓ & fic innuere uidetur folutionem queftionis aiiatc * Nam cum dcitur fi uoluptatef corporif funt praue/cur do.orAcontrarii funt etiam praui Aefpadecur qd uoluptatef no neceflarie & excedetef iut praue qui fcufnon eft dolor coutrariufproprie; nam fi aliquo modo fit contrariuf/ erit perieqienti talem exceflum uoiuptatum cum eum prob.beat fuo modo poti ri uoluptatibuf» Quare ipfif uoluptatibuf excedenti buf & fupf uif no fut pro prie contrarii dolorefex quo non iequitur abfurdum ✓ quod ft ille uoluptatef excedetef fut praue dolorefqui non funt contrarii f;nt praui »T u autem pre fuppanebaf eofeflecontrariof . Nof autem concedemuf quod uoluptatib? neceflariifSc non fuperfluifdoloref erunt contrarii» At uoluptatef ille que ne cdTario fequunf ur uidu non excedentef modum non dicuntur praue, Quare do orefqui funt proprie contrarii illiffi dicantur mali non erit inconuenienf-quia opponentur praui do! oref & non praue uoluptatefl & no opponentur pra ue uoluptatef excedentef &fuperfiue & doloref.pli: qu a dolor illif non tft proprie contrariuf ut dicit pbuf. JP,At enim cum non folum ueru. Heceft fecanda parfbuiuf quarti capituli in qua pbiiffoluta ilia dubitatione nfic uult aflignare caufam cur uoluptatef corporif magif cxpetibilef uideantu^qua ali ec3 tamen non fmt expetende: Dixit« n» quod exceflio uoluptatii eil pra ua tnunc autem dicit quod cum boc fit uerum oportet aflignare rationem bu iuf fallacie /• qua bominefputant contrarium iliiuf quod efl uerum , i« puta nt uoluptatef corporif magif expetendaf efle cum non fint.J?» Primum igitur ex eo quod peliunt« Affert rationem, pbilofopbuf iliiuf fallacie boc padlo . Voluptatef que peliunt dolorem uidentur magif expetende quam 3lie’que non pellunt * Sed uoluptatef corporif funtbuiufmo di ergo ille uidant* magifexpetendecureueranon fmt: patet ratio quiacu famefcenfuel fitienfdoletob famem & fitim poflea ex nutrimento & uo luptate fequenti cibum & potum pelluntur dolores 5c fic uoluptatef corpo ree pel 1 unt doloref 8c ideo uidentur magif expetende quam alie * Qua pro pter ad excefiiuofdolorefpellendof bominef queruntexcefliuaf uoluptatef ta qua medicinaf talin dolorutque medicine quamto funt uebcmentioref tantu uidentur efle patetioref ad fugiendu morbu* Quare ilii talef uoluptatef fecu tur qua unr ee medicine&expu!fiue dgloru eo teporeiquo cotraruLi.dalor a deil Sceo tepore qucruf3 abilhs ut expeiLat moleftia & dolore tahb? uoluptati b?«i*Atq; pp bec duo ficuti dix:m?«Dixit fupiufquod uoluptates illecorpo ree unr elte magif expetende quam alie cu re uera non fint:nunc afiignatratio nem cur non fint« f« quia non funt fiudiofe nec bone & affert duai caufaf * Nam corporifuoluptatefqqedam funt praue : aut natura peruerfa ueluti immanet aut confuetudine uitiorum « Praeterea funt ut medicinae f, quae non funt bonae fimpliciter fed alicui «i, egrotiti 6c quia funt me/ dicina offendant indigentiam/ pellunt « n «famem Sc fitim oc per accidens di cuntur fiudiofe / cum precedant habitam 8r naturam conft.tutam 6c fequun tur eam indigentem l 6i melius eft habere uel efie quam f.eri & in natura ef fe iam coafticuta / quam ihfumefcente&dehciente & melius eft: habere fani tacem quam fieri fanum « Q_uarefi corporis uoluptates que funt natura uel co ifuetydineprauorum dicuntur praue item ille .quae funt ad replen/ dam naturam indigentem t & pellendum dolorem non dicuntur ftu / diofe nifi per accidenf :concluditur quod uoluptatefcorporif non funt ftudio fe nec re uera expetende ut expetunt multi. ST Prcterea eas ipfaf quia funt* Af.ert aliam rationem pbilofophuf qua offendit cur uoluptatefcorporif/ 6c excefiionef earum extimentur bone & expetende / cum re uera non fmt *Na cum hominef inquitcontimni peneIaboribuf&do oribufexag tentur & ex pellere eoi uelintnec ull3m medicinam repente uideantur confugiunt ad u® luptatef/ & quando, bo.neftuf 5-C ueraf uo.uptatef habere r.on pofiunt uertunt te ad uoluptatefcorporif/ quae.,' funt imprompta oc facile pofiunt acquiri / eum deberet potiuf fibi coparare ueraf uoluptatef que fequuntur operationef Uirtutu.n « (Jmnef * n «'.'quibufeueniunt continui pene Iaboref& doloref in diget uoluptate aliqua.Sea cudli pene hominef funt huiuimodi ergo indiget aliqua uoluptate« Katio patet ex naturalibuf que teflar.tur quod nobihflimi etiam fenfuf noftri cum dolore opantf fed propter afiuetidme non fentimuf « Multi quoque doloref neceffario fecuntur naturam corporif noftri ut aere fri gido uel calido^potu uel cibo :]Somno uel uigilia; motu uel quiete« Cum ig tur dolonbuf iabonbufque uexati indigere uideantur uoluptate: quando ii las uertunt quaf facile afiequi pofiunt / exiffimantefeas efie medicinaf dolo/ rem & nefeientef ueraf & fimpliciter uoluptatef que coniuncffe cum opera tiombuf uirtutum omnem dolorem excludunt« Affert poff bec pbilofophuf exempla iuuenum 5c malencolicorum ad confirmandum quod homines fugi entes do’ nem pbilofopbi moraiif:.'maior efl nota: minor probatur« Nam efl quedaf amicitia natura!ifueluti inter patrem & filium j que licet non f t amicitia ,q> prie dida quia efl inter inequalef& non requirit reciprocum amorem & non prefuppomt mores : tamen amicitia quedam efl naturalis competens non ho mini folu fed et reliqs animalibus'que quoquomo?diligunt prole fua« Vera hoc precipue bominibuf competit exquo eos laudare folem? qui erga aliof be niuoli funt' 8c ad hoc confirmandum dicit pbilofopbus quod experietia per-' cipi potefl'quanta naturaliter beniuolentia homini ad hominem infit cum er rantibufoflenditur iter: prebetur hofpitium Scalia eiufdem gererif que nun quam fierent nifi naturalif amor ineffet» Notandum quod amicitia habet m magnam latitudinem & multifariam dicitur: nam quedamproprie dida quedam per fimilitudinem 'quedam utilif i quedam locunda quedam bone fta i quedam naturalif ut inferiuf patebit« J? k Guitattf etiam amicitia . Quarta e ratio« id quod continet ciuitates pertmet magnopere ad confio deratione pbi moraIif«Sed amicitia cotinet ciuitatefergo amicitia ptinet ma gnoge adcofideratione pbi moralif maior eft notatminor declaratur / quia id maxime uidetur conferuare ciuitatef m quo magnam curam adbibent legu la tores & ideftutciues fmt beniuoli & concordes inter fe« Concordia enim uidetur efie aliquid ipfius amicitie * Difcordia econtra « Quare eam ex/’ pellunt quo adfieri poteft tanquam labem 8c perniciem duitatum * Nam concordia ut SaiuPtianuf inquit parue ref crefcunt difcordia maxime dila buntur« Et ueritaf faluatorif que mentiri non potefl: m Omne inquit rc/ gnum in fe diuifum delolabitur & domuf fupra domum cadet, & cetera * «J*,Et fi fint quidem amici» Quinta ratio. Id quod magif duitatem confer uare uidetur quam iuflitia ad moralem pbilofopbum pertinet. Sed amici/ tia eft buiufmodi ergo amicitia ad moralem pbilofopbum pertinet, maior nota,minor declaratur a pbilofopba , Nam fi amicitia adeft non eft cpuf iuflitiat Nam amicitia eft equalitaf quedam inter amicof* Quod & fi/ adeft iuflitia: tamen opuf eft amicitia quia licet tribuatur cuique fuum inciuitate tamen fi ciuef non babent amicitiam inter fe: nec in profpcrka/ te nec in aduerfitate babebunt refugiu ullti nec alia aderunt fupra enumerata : que ad bene degendam uit3m requiruntur & ad boc confirmandum addit pbilofopbuf quod id iuftum quod maxime eft tale ad amicitiam fpedat quHi dicat cum multa dicantur iufta filicet Paternum : Herile: Vxorium: Ciuile: id quod eft maxime & proprie iuftum ideft ciuile uidetur pem nere ad amicitiam quia confiftit iniquadam equalitate & amicit.a propne dida eft inter equalef / quare magna ob banc caufam fimilitudo elie ui etur Vel etiam quia ficut iuftum ad aliof uidetur oriri ex iuftitia .quadam interna que iuflitia eft: potentie ad potentiam fecundum Platonem ut in fine quinti libri diximufueluti cum obedientem reddimuf appetitum & tribuimuf im perium rationi quod fuum eft « Sic ex amicitia interna fui ad fe ipfum uide/ tur oriri amicitia ad aliof cu uertitur uir bonuf ad amadof eof qui fibi fimilef funt ut patebit infra« J*« Non folum autem amicitia * Sexta ratio« boc modo, Confideratio rei non modo neceflarie fedetiam bonefte in uita admo ralem pbilofopbum pertinere uidetur» Sed amicitia eft ref non folum nece/ ffari3 eo pado ut fupra oftcndimuf fed etiam bonefta in uita ergo ea & eiuf confideratio ad moralem pbilofopbum pertinet maior eft clara «minor de claratur ;quia iaudamuf eof/qui amant amicof fuof & comparant fibi copiam amicorum ueluti optimam & pulcherrimam fuperledilem * D i Preterea fiant etiam qui tantum tribuunt amicitie ut eofdem uiros bonos at que amicof efie exiftiment k Ex quibuf omnibus patet quantum fit nece iiana cognitio amc tie St eiuf confidcratio ad moralem pbilofopbum me rito pertineat. Notandum quod pbilofopbuf dixit fuperi? amicitiam effe uir tutem quandam aut coniundam cum uirtute & ob boc uon uidetur abfolute apellare uii-tutem * Nam nunc uidetur efie uirtuf i nunc non uidetur. Pri' mo uidetur quia omnif uirtuf aut circa aduf uerfatur aut circa affeduf. At a micitia eft buiufmodi. St cetera . Preterea quoquomodo ei uidetur compete re diffinitio uirtutif. Nam amicitia proprie dicla eft babituf«eft etiam elec tiuuf. In mediocritate quoque confiftit cum habeat excefium atque defedii St reperiaturplufStminufamare quam oportet 8t etiam mediocriter quo ad nof: ot item determinata ratmne* quia prudenf erit St ftudiofuf babenfbui ufmodi amicitiam proprie didam « Q_uare uidebitur amicitia efie uirtuf Se no nullifplacuit eam redigi ad iuftitiam « Q_uidam uero eam coniundam ef feputaueruntcum qualibet uirtute St pululareex ipfif uirtutibuf ueluti afec tuf quidom quorum fententia non eft conteneda * Nampriuf uidetur efie a mor fui ad fe lpfum : de inde ad aliof. Sed tum uidetur amare fe ipfum maxi me atque fimpliciter cum eft fimpliciter bonuf St ftudiofuf, Vnde oritur fente tia ilia quod uir preftanf uirtute dolet cum obiit mortem St fi eam fubeat pter boneftatem St comune bonum t dolet tamen quia percipiendo uir tutel fuafuebementer fe ipfum diligit Stcognofcit fe maxime dignum uita « Talifigitur amor fui ad fe lpfii uidetur oriri ex fumma fecunditate perfedio liifiue,Amat enim feipfum eo quo ftudiofuf eft 'ac etiam aliof ftudiofof amat Simile enim fertur ad fimilc. Vnde ortum habere uidetur amicitia proprie dida. Incitatur nanque ftudiofuf ad amadofeof inquibuf uirtutefefte cogno It imtowIt/wrv<{ £>( fcit St primum fit beniuolentia poftea conuerfarione confuetudmeque freque ti fit babituf 8t reciproca beniuolentia exquo ortum eft de file prouerbium < Quare ex iifinfertur quod amicitia uidetur quoquo modo pululare ex uirtU' tibufueluti quidam effedufqui fit coniuncftuf cum iilif. Huic fentetie illud Ciceronif confonare uidetur« Qui in uirtute inquit fummum bonum ponut preclare illi quidem i fed bec ipfa uirtuf amicitiam 5t gignit 3t continet nec fine uirtute amicitia ullo pacfto efie poteft. Concluditur ergo quod nunc uir tuf nunc coni unda cum uirtute efie uidetur fed fi fumatur ut eft babituf uide bitur efie uirtuf & bonum internum i fi ut ad alium refertur St eft reciproca beniuolentia uidebitur efie externum bonum St non uirtuf ; coniunda tame cum uirtute quoquo modo. Sed utrum fit bonum internum an externum St npc internum nunc externum inferiufinueftigabitur diligentiuf ut late nobif patere pofit natura ipfius amicitie. JP.Controuerfia tame de ipfa.Hec e fecu da parf bui? capituli i i qua pbus pofteaq oftedit qd ad moralem pbilofopbu pertinet conffderatio amicitiei nunc more fuo incipit afferre opiniones prifco rum de ipfa amicitia & refellere ea que fibi uidentur i&ea que funt recle dic tatraberepoffeaad fententiam fuam . Prifcoram igitur quidam duierunt amicitiam effe fimilitudmem quandam ponentes eam fub fimilitudine tanq fub quodam genere« Videbant enim bunc habitum fieri inter fimiles 8c fen^ tentiam fuatn confirmabant prouerbio quo dcitur fimiie adiimiie ferri &mo nedulam ad monedulam pergere« E; talis opinio non uidebatur nimium ab errare a didis pbilofophi {quia amicitia quo quomodo i fimilicudine uidetur confligere non tanquam in genere nec et.am fmpliciter /■ quia fequeretur quo d amicitia poffet fieri inter coloref: fed eff quidam refpetftuf jfimiiitudo t qui refpeduf fundatur in amicitia, Quidam uero alii d.xere contrario modo Micet quod amicitia confiffit incontrarietate 8c diflimilitudmecum uideret quofdam fimilef inter fe Si in arte fua non habere amicitiam fed emulatione pitiuf/ quafi quidam alii dicunt contra quam dixerint ilii fuper»ores. Dicunt enim iffi omnes tales qui funt fimiles efie ad fe inuicem figulos ideft aduer fantes ut de figulis dicit befiodus cbie cberamef chcrami coti cbie tectoni tecton ideff Et figulus figulum odio habet St faber fabrum; et cetera« 2«Atque de bis ipfif altiufnaturaliusue«Affert philofophus caufis alttufrepetenfa rebuf naturaiibuf quibuf illi offendebant amicitiam conftare alii incontrarietate: alii infimilitudine, Qui dicebant amicitiam confidere incontrarietate afferebant Cxemplum rerum naturalium quod ficut fe habet r rebuf naturaiibuf iic St in amicitia, Sed in lliif multa conueniuntad unum Si conferunt fibi inuicem ergo et fc erit in amicitia: maior uidetur ualcre p fimilitu linem fufficientem quia in multif imitamur naturam ueluti in iifque ffunt per artem «minor declaratur audoritate beraciiti et euripidif qui dixit terram arefadam expetere imbrem et aerem pregnante imbre affedare ut ef ftidatur iterra Si beraclituf quoq; iquit contrariu conferre fuo cotrario Sc exdsf fttnihbuf oriri pulcherrimum concentum uniuerfi ut dicit in textu«Poffea af fert rationem eorum qui dicebant ipfam effe f militudinem. Sicut fit inrebuf naturaiibuf fic fit in amicitia« Sed in iilif fit ut ipfe confidant in fmilitudB ne.Sicerit iamicitia.patet ro audoritate Empedoclif qui dicerefolebat quod fimiie appetit fimiie Si ref habentef fimilitudinem habent inter fe concordi am que eff quafi quedam amicitia« Notandum quod philofophufaffert iffaf fententiaf prifearum de amicitia inter fe contrariaf j non tamen affert ullam folutionem; quia hec m proceflu fuo etiam patebunt.Dicere tamen pofiumuf pro maiore declaratione quod fimiie appetit fimiie per fe: fugit uero fimiie/' per accidenf« Nam fi faber odit fabrum uel figuluf figulum id non eff per fe nec ea ratione qua figuluf eff aut faber / fed quia impedit alter aiteriufiucru* Quod f» remousatur impedimenti» lucri uel hononf & buiufmodi D ii amabit "alter alteru propter fimlf udinemet conueniehtiam queefl inter eof Similiter dicendum efl: de contrariis”» Nam contrarium fugit contrarium fu um per fe i quia alterum alterum corrumpit < Sed quando dicimus contrariu pergere ad contrarium non per fe fed per accidens uidetur appetere ut in me/ dicina« Nam qui fentit offenfionem per calorem appetit frigidum non per fe fed ut per calidum expellat id quod fibi affert nocumentum« Bene ergo di cimus quod fimile appetit fimile per fe; fugit autem per accidens; .econuerfo autem dicitur mcontrarietate*Amicitia ergo confiftit infimilitudine&equa litate* Vnde fi alter alterum amicorum excedit {foportet ut talis inequalitaf redigatur ad quandam equalitatem fi debent conflare amicitia« At enim naturales quidem« Nuncpbilofopbufpofl babitis opinionibufeorum qui de amicitia loquebantur fecundum ref naturalef; perquirit eaf que accomodate erant pbilofopbo morali St fecundum quod pertinet ad moralem pbilofopbu loqui de iif < Cum enim loquamur de moribuf pofPbabende funt fententie re rum naturalium ne confundantur fcientie St mifceantur naturalia ynoralibuf St affert duo confideranda filicet Vtrum inter omnefbominef amicitia fiat; an non fiat inter prauof&utru una an pluref fiftt fpetief amicitie» i\Q_ui na que putant* Soluit pbilofopbuf dubitationem que bifariam introduci potefl & bifariam folui * Primo modo introduci potefl bocipadlo * Vtrum fit una fpetief amicitie/an fint pluref fpefJlli qui putant exeo efie una fpetiem quia amicitia uidetur ee 8t differre fecundum magif& mmuf arguebant boc patio* fn quibufefl magif St minuf non efl unum genuf quod habent pluref fpetief At amicitia dicitur fecundum magif St minuf ergo amicitia non efl unu g£' nufquqd diuidatur in pluref fpetief» Sed efl una tantum fpetief que dicitur fecundum magif 8t minuf * maior efl nota« Nam fpetief fdiflindle exoppofi to fub aliquo genere funt eque fub ipfo ut bomo 8t equus 8t non dicitur bomo magifaial licet nobili? dicat5 aiabquia in eo qd aial fiit unr habere comune ro nem & magif & minuf non facit differre fpetie* Veluti albedo que efl magif albedo St inmaiore gradu q alia non differt tamen fpetie ab alia aibedine* mi nor quoque patet quod amicitia dr magifSc minuf amicitia ut imaiore gradu iter bof qiter illoftQuare una erit fpef amicitie * Hedqueflio taliter itrcduc ta foluitur negando maiorem illam que dicebat quod ea que habent magifSc minuf non funt diuerfa fpetie * Nam aliqua funt differentia inter fe fpetie 5: fufeipiunt magif St minuf dicit pbilofopbuf St non ponit exempla ; fed di cie fe antea dixifle filicet aut in boc libro aut in aliifante illum editif t tame nofpofTumuf afferre nonnulla talia * Vtaduf8tpotentia » Subflantia 8- acci deni'que funt difljndla inter fe magif quam fpetie St tamen refpe&u entif bent magif8tmin?x Na fubflantia magifdicif5 enfqaccideffecudu comune opinionem* Ceterum Vtrum ens predicetur uniuoce de* x * predicamentis fecundum nonuilos pbilofopbos an equiuoce« An pe analogiam ron eftpre fcntis operis fuffidt ad boc noftrum propofitum quod aliqua funt diverfa fpe tie s que tamen fufcipiunt magis & minus « Hoc etiam exemplum afferri po fceii de materia Sc forma* Nam forma dicitur magis natura / quam materia ut offendit pbiiofopbus in fecundo pbificorum « Sie ergo primo modo expo nicur textus«Q_uerenduox efl utrum una fit Ipeties amicitie an plures & fia/-tim rdpondet d.cendo > Q_ui nanque putant efie unam tantum fpetie amid tie propterea mouetur quia fufcipit magis & minus & flat i m refpondet quod ii non ducuntur fufficienti figno quia multa funt que fufcipiunt magif&mi' r*us 5£ tamen funt diuerfa fpetie inter fe.Hec prima expofitio efi: communis Alia afferri poteft non minus accoi.modata menti pbilcfcj bi talis liiicet V t no querat pbiis utru amicitia fit una fpeties an beatplures fpes* Sed que rat utru iit una ipes*i« una cois ratio amicitie que eque cope tat orti amicitie An fint plures freties & rat or.es amicitiarum que conuemart in ccmuni no' mine amicitie rationes tamen illarum fint diuerfe ac fi equiuoce predicaretur amicitia de illis « fili igitur qui pLtabant efie unam fpetiem & unam rado nem amicitie uniuoce competentem amicitiis eundis mouebar.ttrex eo qui a in iliis que fufeipiunt magisSCmmuftft: una rado comunifcompetenf cm mbus « At in amicitia efi: magii & minus ergo in amicitia eft ccmunifratio competenfomnibnfeque amicitiif & non erunt pluref amicitie rationef ficut in coior.bus aibif« Contra hanc fentent am fic introdudam 5c probatam pbi lofopbui .miit negando maiorem filicet quod non uidentur illi duci fuffici tnt. figno cum d.cunt efie communem unam rationem eque copt tente iisque fufcpmntmagil & minuf» Nam lubftantia 8c accidens non habent unam rat.onem communem eque competentem ambobuf quanuif mf magif 5c pri ui d.catar d-“ ur.o quam de aho ideft de .fubftantia quam de accidente fecua dum cimunem opinionem ' quare non ualet illa uefira ratio & maior« No tandum pro fecunda expofitione allata quod amicitia fumi potefl ut unufcon mumfconceptuf&diuidi in utilem i iocundamf& boneftam & ur.a dicetur magifamicitia q alta.fibonefla magif dicetf amicitia qua utilifuel uolutaria Quare dicetur fecundu magif&minuf & diffinitio ifla que efi beniyc!entia mutua non latenf ut patebit inferiuf 'cpmpetet magif amicitie bonefie quam, alicui alteri; exquo predicabitur amicitia« Per analogia ut magif competat bonefla amicitia & priufquam aliif & de aliifinquam predieetur per fmili' tudinem quandam rationif ut conueniant in nomine Scfitnili&udiiie rationi (ut per analogiam predieetur ut diximuf« J». Patebunt autem btc fcxtafie fi ip fum* Hoce fecundu capi tui u bui? tradatus inquo pofbeaq ofiendx pertinere ad morale pbum coftderarede amicitia & poftq attulit cotrouerfiaf prifcord «atural i ter- loqucCiym & eaf poli; habuit fractulit queflionef *S„D ni sonaderandas de ipfa fecundum morales ftunc Inueftigare intendit diffinitio nem amicitie 8cuidentur bec cotinuari cum didlis i precedenti capitulo quia dixit querendum effe utrum plure$ an una iit fpeties amicite & ideo ftati dicicboc fore manifcftum fi confiderabimus obie&um amicitie « ideft ipfum amabile, Diuiditur aut boc capitu!um in duas partef.In prima inueftigat ge nus ponendum indiftinitione amicitie quod eft beuiuolentia. In fecunda dif ferentiaf ponendas in eadem diffinitione que funt due filicet mutua Sc non latenf « Dicit igitur primo pbfofopbuf quod patebunt bec filicet utrum iit una fpetief amicitie an plursf fi innotefeat nobis ipfum amabile uel amandu qua i eft obieiiam amicitie & boc probatur tali ratione. Illud circa quod uerfacor amicitia St operatio eiufdem eft obiedtum ipfiuf « At amabile eft buiufmodi ergo amabile eft obiedlum circa quod uerfatur amicitia 8t operati o eiuf fiue amor fiue am atio d eatur.maior acclarari exepiifpoteft« Nam fi eat ens eft obieftim proprium irjteliedluf < Similiter color feu uifibile ipfiuf uifus; fic obiecftum amicitie erit id c.rca quod amicitia fit eiuf operatio uer^ fatur.maior eft clara quod amabile ue! amandum eft obie&um adequatum Sc proprium ipfiuf amicitie ut patet < JP * Hoc autem aut bonum «InuentoSt probato quod amabile eft obieiturn. adequatum ipfius amicitie: incipit nunc diuidere iplum in fuas fpeties dicendo quod amabile aut eft bonum aut utiie aut iocundum 5c bec funt tria J que amare folemus « preter bec autem nuliu uidetur effe amabile « Vlteriufintelligendum quod iftorum duorum utrum/' que filicet bonum Sc iocundum eft ut finis * Vtile autem uidetur effe ad fi nem & nofinif Gcut diuitie 8t medicinequefuntadiulteriufK ideft ad fmem ordinata. Dubitatur quia non uidetur uerutn quod amabile diuidatur eo mo/ do / quo diuifit pbilolopbuf: quia bonum uidetur comprehendere utile & io eundum St effe tanqgenuf quoJdam cum utile dicatur bonum 8t etiam io eundum «Dicendum quod pbilofopbus accipit bic borm quod eft aut finifaut ad finem St accipit bonum confufe&pro ut exoppofto diftinguitur contra io eundum uel utile ut patet« S'«Vtrum igitur bonum i Affert dubitationem quandam phusSceam foluitque talifeft« Diftributum eft amabile intreffpe tief in bonum : utile: 8t iocundu «Ifta interdu diferepare uidetur quia aliud e bonum fimpliciter St aliud fecundu quid Sc quod alicui dicitur bonum St alio modo fiimitur bonii abfolute * St alio modo bonum apparenf. Sic etiam utile St iocundum { Vtrum igitur dicifeffe amabile bonum fimplicitert an id quod dicitur, effe alicui bonum Summamuf enim focratem & Platonem oc dicamuf quod alter alterum uiciffimamat & tamen focratef nefeit amore Platonis &pla to amorem focratis, Et fi uterque amat atque amatur* Ibi cum fit nattua beniuolentia eft amicitia licet lateat quia eiuf manifeftatio non uidetur ali/ quid amicitie adiungere« Nam ponamus quod poftea fc.ar.t ita ut ilia beni uo!entia mutua que antea latebat fiat non latenf * Q_uid poftea { nib.lenim accedere uidetur beniuolentie mutue ex tali manifeftatione quia inutroque e beniuolentia mutua ut erat antea t qiiare fuperfluaerit ilia particula*Cppofi tum tamen pbilofopbuf attulit ut uidimuf & eiuf fententia uidetur efTe uera 5c partefretfte pof.te in ilia diffinitione&d;ffinitio bene afTignatacum conftet ex genere & difrerentiis tanquam expart.buf effentiahbuf & d-ffi nitio uideatur fegregare amicitiam ab omnibuf aliifque non fur.t amicitia Se item conuerti cum fuo diffinito ita ut omnif amici tia f.t beniuolentia «vu/ tua non latenf & omnif beniuolentia mutua non latenf fit amicitia « \ cru pro declaratione premidtende funt quedam diftindlionef & primo intelijge dum quod beniuolentia fummi poteftut quoddam commune genuftquod diuidatur in amicitiam & beniuolentlam ita ut amicitia dicatur beniuolenti a & beniuolentia item ut fpetiefalia ex oppofito diftindle dicatur beniuoien tia « Sicut difpofitio St babituf appellantur communi nomine difpofitionil * Nam habitus eft difpofitio & item difpofitio eft difpofitio* Nam quedi eft difpofitio que non eft babituf& tamen omnif babituf eft difpofitio ut do cet pbilofopbuf in predicamentis * Nam difpofitio illa que uidetur efle fpe/ tief oc opponitur ex oppofito habitui dicitur ede de facili mobilif & labi/ tus de difficili & tamen ambo collocantur fub difpof tione tanquam fub quo dam communi genere fi fequamur eos qui dicunt difpof tionem & habitum d.fferre ut fpef difticftas 6c colLocataf fub eode genere difpofitioif & fscut abi difpofitio fpetiefcu no bat aliud nome fiimit nome generistfic ibocloco beni uoletia fumet nome generif fic dicit*Preterea alia affert* difttdio qd amicitia confiderari multifariam folet * Vuo modo uteftqualitaf quedam abfbluta Sc non mutua necbabenfrelationem ut eft amicitia matrum ad filiof que co fideratur ut eft qualitafquedam in matre non habenf conrefpondentiam in fi lio; ideo largo modo dicitur amicitia « Item amicitia conf derari poteft {u gnificans relationem quandam equiperantie qu£ 1'undatur in qualitate illa ab fol uta ficut fi fint due albedmef equalif graduf funt fimilef* Confiderantur autem ibi duo .filicet albedo que eft fundamentum Sc relatio filicet fimili tudo que fundatur in albedine i Albedo autem ipfa primo in fubiedo eft luo Eodem pado fit in amicitia ubi eft relatio equiperantie x Nam fi in uno cx' tremo ponitur amicitia oportet 8c in altero poni ut in Socrate Sc Platone po nitur altera alteri refpondenfScbec amicitia bucufque eft beniuolentia mutua Item tertio modo confideratur amicitia ut accedat a! ter refpedus filicet ut uterque fciat beniuolentiam alterius Sc fic erit amicit a integra ut fumitur in diffinitione a pbilofopbo nam prima eft in propria . Secundo modo eft etia imperfecta licet propriuf accedatx Tercio modo eft amicitia diffinita a pbilo fopbo« His diftindionibus premifiis refpondere pollemus dubitationibus « Ad primam quod beniuolentia non poteft eflc genus amicitie cum fit prinei ./. pium eiustrefpondetur per diftitdionem fupcriuf fadam quod amicitia noti eft beniuolentia que eft fpetief fed beniuolentia que eft genuf, At cum diei tur quod beniuolentia eft principium conceditur de beniuolentia que eft fpe tief ftcut difpofitio que eft ipetief eft principium babituf Sc tali ratione non eft gen9xSed illa e genus que de utrifq; dr fpecieb? Sc fic amicitia erit una fpe r tief fubgenere beniuolentie collocata» Ad fecunda dubitationem eft dicitur qu w v cff dicebatur quod illa particula non Iatcnf fuperffue ponitur quia nihil adiun gi uidctur amicitie ex eo quod (it manifefta quia eodem modo cum fit mutu z beniuolentia in focrate & platone erit amicitia fuc fciant illi fiue nefciant fe amar?& amari« Dicendum quod neceffario requiritur ilia particula ad perfec tam diffinitionem amicitie ' quia ibi eft relatio quedam que adi ungitur ei & fit mutatio quedam infubicdif quia cum atea nefcirent fe amari poftea fciut fictalifcogmt.o multum facit ad cSftituendam perfectam amicitiam « Q.ua re no fruftra ponitur .il i particula non iatenf « £, Differunt autem illa tria nimirum fpetie « Hoc eft tertium capitulum buiuf tradatuf : in quo po ftea quam aflignauit d ffmitionem amic tieflceam probauit: nunc diuid.t ea an pluref fpetief declarando quo pado diftmguuntur fle fxquoquomodo ap parebit foiutio dub.tationiffupra allate in primo capitulo«i« utrum i,t fpe tiefan piuref«Diuid.tur autem boc capituium in duaf parteff In prima ciecia rat duaflpetief amicitie quarum una eft ad ut.litatem i alia eft ob .ocur.dita^ tan < Infecunda declarat al iam Ipecie que eft ob bonitatem ubi confidit amt citia proprie dida < Affert igitur in primii trefconciufiouei probanda!* i: ri ma eft quod tref lunt foetief amicitie & probatur boc pado. Quot iunt ama biba fpetie diftinda; tot funt fpetief amicitie que circa illa ueriantur * Sed ea que amantur iunt tria diftinda fpetie ergo fle tref erunt amicitie fpetie di ftiude«i. tref fpetief amicitie maior eft nota per d. uifionem antea allatam quod amandam tnplex Q.h fihcet« aut utile aut iocundum aut bor.um & mi nor quoque declaratur« Nam amicitia debet diftmgui fecundum diftindi . onem obi edi fui j quod fupra tripliciter eft diuifum « Notandum quod pete r tie & babitufdiftinguur.tur per operationef 8c per obieda ut dicit phiioso' pbufin libro de anima fle fic ex diuerfitate obiedorum fummitur diuerf tas fle aduum et potentiarum at que habituum « cum igitur obitdum amicitie fit triplex: amicitie tref erunt fpetief. J?.Ob unum quodque enim iftorum Affert fecundam conclufionem boc pado« Omne id cui competit afiignata diffinitio amicitie eft amicitia. Sed iftiftribuffpetiebuf fupra nominatifeon petit affignata diffinitio amicitie ergo ille tref fpetief dide funt amicitie.ps tet ratio quia amicitie q xe eft ob utile competit ut fit boniuoletia mutua no latmf et amicitie item que eft ob iocundum et item ei que eft ob bonum. No t indam quod amicitie non eft una ratiO formalifque eque competat iftif tri bufamicitiifet uniuoce nec etiam equiuoce Quare collocari ui detur amicitia fic fumpta inter equiuocum et uniuocum ut predicetur de partibuf fuif fubie diuif fle iftif tnbuf ipetiebuf per analogiam quandam fle per f-militudinem rationif « Vnde amicitie nom:n fle ratio competet iif tribuf fpetiebuf a jnicitie non tamen eque « Nam. pr.mo fle fmpliciter competit iU li que eft ob bonum * Foftea uero & per fimilituduiem competet illrs aliis fpetiebus amicttie*Nam dicerentur amicitie & beniuolentie mutue non latentes obfimilitudinem quam habent cum amicitia que eft ob bonum qaeftmpl icitor eft amicitia Sc uera beniuolentia mutua non latens & proprie doti«Notandum quod amatio eft efrecftio uel operatio quedam amicitie no tamen omnis : Ifta.n < habent ordinem ut ubi eit amicitia fit amatio dc non econtra < Nam eft aliquando amatio ubi non eft amicitia * & « Q_ui igitur 00 util.tatem «Affert tertiam conclufionem pbilofopbul: que poftquam diui fit am.citu infpeties fuaf incipit confiderare dc utili & locunda quod non funt perfe iedperaccidens amicicie«probatur«Amicitia que e iter eoi q fe ipfos no propter fe amant fed propter aliquid aiiud / non eft amicitia per fe ffd per ac ci denf Sed amicitia que eft ob utilitatem & ea que eft ob uo.uptatem eft hui ufmoduergo talef amicit,e non funt per fe fed p accidenf {maior eft nota quia fi amamuf aliquem ob pecuniam {profecfto pecuniam amamufperfet.ilum ue ro per accidenf oeob aliqu.d aliud &ob jpfam pecuniam {minor declaratur i q aia inamic tia utili amatur utilitas quidem perfe Se amicuf ille per acc.denfj ftmiliterede iocunda ut fiquis amat facetum ob uoluptatem {amat quidem, voluptatem per fe {facetum uero per accidenf/ 5c fic talef amicitie dicun tur efie per accidenf ut aperte dicit in textu pbilofophuf« Atque tales ami dtie fecile * Nunc declarat pb.lcfopbuf quod ifte due amicit e que fundantur in utilitate aut uoluptate fac.le djfioluuntur hoc modo {ille amicitie quaru caufe Facile cefiant et ia difloluuntur: fed amicitie que fur.t ob utilitatem aut uo uptate fit hu '?modi{crgo t3lefamicitie facile difToluuf tpatetro cp rano ta caufapfe alicuiufeftedufa qua talifefFcus depedet remouetur etiam ille ef feftuf« vnde cum caufe huiufmodi amicitiarum utilifSc locunde facile mute tur / q >.e funt utilitaf & uoluptaf/ facile difloluuntur talef amicitie, Nam fecundum diuerfafetatefdiuerfe funt utilitatef & commoda; quin etiam in eadem State fepe mutantur utilitaf & commodum. Nam egrotuf facit libe ter amicitiam cum medico pauper cum diuite caufa comodi i mutata autem caufa facile mutatur amjcitiateodem modo euenit inamicitiis que funt ob uo tuptatem. Nam facile mutantur uoluptatef Scuariantur &uaria delectant in uariifetatibufconftitutof.Alia enim adultof/alia adolefcentef affeiunt uo1 uptate« Cum igitur utilitaf 5c uoluptaf f.nt caufe non folum efficientef fed etiam fmalef/ harum amicitiarum SCcefiante caufa amicitie ccffat amici tia / caufe autem talef« f« uoluptaf & utilitaf facile mutantur & cefiant. me rito amicitie que funt ob illa facile difloluentur« ff Maxime autem amici tia talif. Affert aliam fententiam de iftjf duabuf amicitiif que funt ob utili tatem uel ob uoluptatem {qu3 declarat fubicdhin quibuf plerumque funt fecundam uanafetatef» Nam in nonnullif uidentur utilefprecipue reperiri In quibuldam uero potiuf iocunde^Dicit autem quod amicitia que eft ob uti llcate maxime repiri uideturin fenibuf&et ift iifiuuenibus qui maxime funt intenti fue commoditati * Non * n .omnes iuuenes funt eiufdem con d t.onif / fed quidam fequuntur utilitatem : quidam & boc fepiuf fequuntur uoluptatem. Maxime uero amicitia ob utilitatem in fembuf fieri uidetur i quia cum indigeant magif ope & auxilio in illa etate quam in alia querunt amicos utilel > Reperiuntur tamen iuuenef in terdum ita dediti lucro &. commodii ut eoftantum querant amicof unde uti litatem fe confequi pofie conf.dant ,poft bec dicit pbilofopbuf quod amicitia bofpitalitia poni etia potefl inter buiufmodi amicitiafque confiant utilitatif gratia« Nam bofpes bofpitem amat & fufcipit commodi & utilitatif caufa ut experientia patet« Notandum quod bof fenef & iuuenef quof hic pbilofo pbuf accipit fummit non ftudjofos l Nam f« ftudiofi effent adigerent ie inui cem ob uirtutem & bonitatem 6c ftabilif efiet talis amicitia ut patebit infra* JP.luuenum aufem amicitia. Nunc offendit pbilofopbus fubitdlum inquo precipue eft amicitia iocunda dicendo quod talis amicitia maxime repentur iniuuenibuf &adolefcentibus & aflignat rationem quia ipfi plerunque uiuunt fecundum perturbationem 5c fecundum appetitum amantes id quod affert uo luptatem prefentem / & poft boc infert quod iuuenu amicitia facile foluitur Emutatur- / quia mutatur caufa uoluptatis & ipfa uoluptas qua conflabat a tnicitia {nam cum mutatur etas mutatur affedus circa id quod afficit eos uo luptate i quare parum flabilis eft buiufmodi amicitia * Itaque cito f.unt ami ci & cito defiflunt * Nam uertuntur facile ad amores ut plurimum lafciuos ' qu;a uiuunt plerunque cum perturbatione &quia appetunt mutuas uolupta tes uolunt frequenter fimul uerfari quare facile oritur amicitia inter eos & fa cile cito que difloluiturj tum ex parte rerum que aiff ciunt uoluptate trm ex parte amantium * Vtroque. n«modo dedarauit pbilofopbus mutabilitate huius amicitie« ff* Bonorum aute bominum amicitia»Hec eft fecunda parf buiuf capituli in qua pofleaquam dedarauit qualis eft amicitia ob utilitatem &ob uoluptatem nunc tranfitad ueram amicitiam bonorum bomiunm &ea declarat afferendo plures conclufiones ut euidentius percipiatur« Prima con* clufio eft quod bonorum amicitia eft perfcda boc modo * Ea amicitia qua bomines fe ad inuicem amant propter fe ipfof ✓ 5tnon propter aliquid aliud i pfca amicitia. Sed amicitia bonoru eft buiufmodi ergo talis amicitia eft per feda. Patet ratio quia cales amici uolunt fibi mutua bona & ut ueri amici qui amicum amant ipfius amici gratia. Atque ii maxime funt«Affert ali am conciufionem quod amicitia bonorum eft maxima amicitia. Illa amiciti a qua aliqui mutuo fibi uolunt fimpliciter bona eft maxima amicitia « Sed a micitia bonorum eft buiufmodi ergo eft maxima amicitia : eft. n «per fe & non paccidcnf neque propter aliud^Perrnaaet igitur lTptxi: Alia eft conclufio quod amicitia bonorum efl permanens & flabilis hoc pado, Ea amicitia que babet caufas firmas & Habiles efl permanens & flabilis / Sed amicitia bono rum eft buiufmodi ergo amicitia bonorum eflper manens & flabilis : patet ratio quia amicitia bonorum conflat uirtute que efl firma & flabilis ut antea uidimus «J?n Atque borum uterque, Alia efl condufto boc pado, E a amici tia qua amatur id quod efl fimpliciter amandum efl fimpliciter amicitia „ Sed amicitia bonorum efl buiufmoditcrgo amicitia bonorum efl Impliciter amicitia« patet ratio quia talis uidetur efle amicitia quale efl amadum , Vnde fi efl amandum fiue amabile fimpliciter; amicitia que dicitur refj/cdu illius erit fimpliciter amicitia, Innuit etiam quod amicitia bonorum efl per fecliflima &probari potefl boc modo. Illa amicitia cui nihil de efl perfedif fima efl amicitia« Sed bonorum amicitia efl buiufmodi / ergo amicitia bo' Horum efl ex omni parte completa, Nam compleditur non modo bonitate fed etiam iocunditatem & utilitate; que fpote fua ut ita loquar & fuapte na tura fequuntur amicitiam banamiprimo«n,nodus amicitie efl ipfa uirtus & bonorum morum fimilitudoideinde fequitur utilitafex fefe ita ut non uti'ita tem amicitia i fed utilitafamicitiam fequatur ut inquit cicero: Boni «n, ami ci abfolute funt boni ut dicit philofopbuf intextu i preterea fibi mutuo utilef tam etiam iocundi: Nam fue proprie operationef fibi iocunde funt / & que cunque funt fimilef fuif t At boni amici Scfludiofi fimilef babent operationef fludiofaf& fimilib? delectatur fludiifo: moribuf, J?Talifautem amicitia per manenf: Alia e coclufo quafi orta ex dictif qua confirmatur fuperior coclufio iam aliata, f, quod bonorum amicitia efl firma & permanens & probatur boc pado, Ilia amicitia que per fe compleditur omnia ea / que rcpcriuntur in amicis efl maxime flabilis amicitia «Sed bonorum efl buiufmodi ergo efl maxime firma & flabilis, Patet ratio / quiYcmnis amicitia aut efl ob bor.fi uel ob Iocundum uel ob utile & iocundum inquam uel fimpliciter uel alicui' ue! ut i amanti ^quia non efl fimpliciter iocundum t fed per fimilitudinem quandam Scper accidens, At bec omnia p fe in funt amicitie bonorum quia ibi efl bonum 5» iocundum fi tripliciter & bonum fimpliciter cctcra - i, utiiC & iocundum comitantur ex fe fe « Ai er ito igitur tales amicitie flabiles effe diciitur cti earum obiedtti ui contineat omnia alia que reperiunt1 inaliis ami cis / fed ita ut fi illis competant per accidens * amicitie bonorum ccmpe/ tant per fe, Nam amicitiam bonortl fequitur iocunditaf fimpliciter & perfe geno efl ei? rationif: cuiufefl uoluptafin amiertiif que funt -tantum.ob uolu ptatem quia illa efl fecundum quid & apparenf fedibec fimplicitor & ,uera« Notandum quod bomo cum efl adeptus uirtutef-/gaudet uebementer pfcdi one fua quia non incaflum uidetur effeproduduf a deo.« Dii igit autem -fe ip i ySdMJ»* ,Eum magnopere ut bonum, Eodem pado cum uidetaliquem fludiofum Y f* bi fimilem amat ilium ea ratione qua percipit illum efie bonum & ex confe quentigaudet illius probit3te & refultat fumma iocunditas cx tali amidtia b utilitas quia uoluut mutuo fibi bona&querunt «Talis igitur amicitia tot partibufegregiifcompleta<5ccumulata eft preclara& firma amicitia fundame tum babenf uirtutem & eorundem morum fimilitudinem * Nam omnium fotietatum ut inquit cicero nulla preftantior eft ; nuiia frmior quam cum ui n boni moribuf fimilef funt familiaritate coniuncfli. Sunt autem merito ta ef * Affert aliam conci ufionem quod amicitia bonorum eft rara hoc paclo Am.citia que babet caufam difficilem raro'fieri folet; fed bonorum amicitia babet caufam diff cilem ergo raro fit ; patet ratio quia uirtuf eft caufa a m ot;e bonorum tque difficile comparatur & circa difficile uerfatur ut antea patu t" fimul etiam quia fieri non poteft fine prudentia quam confequi difffi Cile eft« Affert aliam rationem pbilofopbuf ad eandem conci ufionem proban dam«Ea amicitia que indiget diuturnitate temporif ut fiat eft rara ✓ ied bo norum amicitia eft buiufmodijergo amicitia bonorum eft rara ✓ ratio patet ^ & declaraturapbilofopboantiquoprouerbioquodbomonon cognofcit bo minem perfedte nifi longinquitate temporis & mfi comedat mod.um falis* Vnde cum amicitia debeat efie non! atenfi & amici fe debeant inuicem cogno fcere t ideo requiritur diuturnum temporif fpatium 6c illud prouerbium acco modatur quod de fale dicitur quod tetigit etiam cicero cum inquit * Verum, eft quod dxitur multof modiof falif fimul efie edendof ut amicitie munufexpletu fit« bifdiclif foluere uidetur tacitam obieclionem. Nam aliquif dice re poffet quod multi breui tempore fiunt amici exhibendo inter fe omnia que adi amicitiam requiruntur* Ad boc dicitpbilofopbuf quod ii non funt proprie amici: poteft tamen efie in eif uoluntaf amicitie & beniuolentia que dam nontame erit amicitia proprie licet ibi efie appareat aliquaf operatione-ad amicitiam pertinentef* Nam ficut poteft aliquis operari operationes fb diofas et fi n5 babeat uirtutem i fic fieri poteft / ut aliqui agant tanquam a mici / cum re uera non fmt proprie amici fed babeant uoluutatem contrahe di amicitiam * Poftbec concludit pbilofopbuf quod talif amicitia bonorum eft perfecta tempore & ommbuf alus fupradidlis 6c fimilis fit utrique amicoru ab utroque quod requiritur ad amicitiam propter boc * f * quod lunt funiles in uu-tute < Merito igitur talif amicitia rara eft quod eft lignum perfcdtionif & iimpliciter amicitia cum babeat fundametum & caufam ip Em uirtutem Digni * n« funt amicitia ut ille inquit i quibus ineft caufa cur diligantur * Harum genuf& quidem omnia preclara rara«Nec quicquam difficilius quam reperire quod'fit omni ex parte infuo genere perfcdtum« Ea ucro que ob uo luptatem bcea que„Hoc eft quartum capi tui ii buiuf tractatufi Inquo pbilofo pbuf poftea quam declarauit tref lpetief amicitie fecundum rationem cuiufq? nunc codap3rat ambafillaf < f utilititem* Q^uare ob banc conditionem ille due amicitie uidentur baoere fimilitudmeai quinjim, cum amicitiaperfedlajpreterea ii funt perma nentes aliquo tempore bibent fimilitudinem in eo quod funt pmanentef cum pfeJla amicitia que el uebementer firmi ut uidimuf«Ille uero fi permaneat aliquanta temporaf > fit bo: cum equale fibi inuicem rependunt' ut uoiupta tem pro uolupcate i fed cum iacunda fintSc uoluptaria diuerfa requiritur ttia ai Habilitatem talis amicitie/ut eifdem uoluptoriis deledlenturiquod cuenfe re uidetur inter facetos ' no i autem inter amatores & eum qui amatur amo re amatorio ✓ quia non delsJrintureifdem«Ideo cito diffoluitur talif amici tii. De inde oflendit quod aLo mo fieri pot ut talis amicitia aliquanto tempo rifpmaneat fi altar alteriufmoref diligat exconfuetudine& quia iimilef mori buffonti idiguntfe«n. uicifftm ob fimilitudinem quam babent inter feex qui fimilitudine morum coiun-dlio amicitie pmanet aliquod tempuf; dc fic ex iilit d xib jfco.n Jieioaibufolendit pbilofopbufquod ilie due amicitie babent firmlitu finem cu a boni amicitia: tamen inpluribuf difterat & inbd etiam in quibuf fimiles elTe uidentur i differunt quia utile &iocundum in bona ami dtiafiplieiter efl tale ✓ in illis uero non fimpliciter^fed fecundum quid dc ip fis«Pol bec pbilofophuf odendit quando fit ut ille amicitie due minufper manent cum per tnutint uoluptatem cum utilitate. Sed quicquid fit patet quod ille due amicitie bibent caufam t altera uoluptatem / altera utilitatem quibus ceflantibufcelTatamicitia: & ille caufe facile ceffit. Quod fi aliquod tempuf permanent' fit cum eueniunt ea que fupra dixit pbilofopbus de ami citia que eH ob ubuptatem:que didi accomodari etiam pofliint amicitie ob utilitatem« « Fit igitur ut ob uoluptatem « Hec efl fecunda pars buiufca pitu’i inqua pbilofopbus poflquam declarauit fimilitudinem quam babere ui dentur amicitie,utiles 5e iocunde cum ea amicitia que eft ob bonum & quee fimpliciter 3micitia i nunc offendi t fimilitudinem quam habent & quomodo differunt ab ilia afferendo plurefconditionef quibufille diffinguntur a bona 3 micitia * Prima conditio efl quod ille due amicite inter quof uis bominef re perxi pofTunt' bona autem fimpliciter inter bonos tantum & boc declarari potefl duobufcodufionibuf. Prima eundis bominibuf quibuf contigit ama bile utile elTe aut iocuftdum {Contigit amicitiam contrahere ob uoluptatem aut utilitatem «Sed quibufeunque (tue malis fiue 00 malifficripotell ut ama bile fit utile uel iocundum t ergo quibui uis contigit amicitiam cotrabere ob utilitatem aut uoluptatem ut patet intextu «Secunda Amicitia que eft inter bomines qui fc ipfoi amant propter feipfos tantum & non propter aliquid ali ud eft toium inter bonof. Sed amicua que perfedla & fmpliciter dic* tur e buiufmodi ergo amictia per fecla eft folum inter bonof & fic ex ifta cb d-t.one duabufcoc. uf ombuf probata patet prima maxima differentia que eft inter illa duafamic.tiaf& am,citam perfectamtcum ilie heri pcftint iter quot uif; bec loluminter bonof» S? * in io.actiambonoru hominum « Affert aii amcond.t.onena qua amicitia bonorum differt a ceterif & b«cnon beneiu d.cio meo traductum fuit uocabulum illud aquibufcunque quod dcit mu tabile 6- debebat poni calumnia loco illiufj&ideobfc cxpoftoref fequendo iilud uocabuium tranfmutabile /non exponunt ad anentem p hilofopbi.Aliuf quoq, loco calumpnie pofuit quereiam quod uocabulum non etia e acccmmo datum omnino lentende pbilofopbi * Nam quereie proprie ftunt ab amico de amicif quando non feruant legef amicae« Sedb.c intelligitur de calum niif qual maledici afferunt alicui de am.co iuo accufando ilium « Boni igitur amici non acceptant baf caiumpniaf/ qu,a fuat cerd de amico fuo J ceteri ue .ro forte acceptant* Q_uare dictphiiofopbuf quod bonorum amictia eft for la adiabiitol «i.fme caiupnia.^pbaAin ea amicitia que e iter boief q fe fe di uturno tepore re ipfa cognouerut/non babet iocum caiumpnia» « Sed bono , ram amic.ua eft buiufmodi / ergo inhonorum amicitia non babet locum ca lumpma* Nam diuturna confuetudme & mutuis opcradornbuf longo tem pere fa&if facile perfpuftuf eft animus & natura & mores utrerunque ;tx quo • generata & inferta eitm animis utrorunque tanta fides & f rma epinio .alteri us de altero./ ut intali amictia calumpnia locum r.on habeat t kd in ceteris . habere potjergo bonoru amicitia differt ab iJl s«h.i dictis affert c_[da obiecloe . que fieri poftet& ca remouet.S> qs*n*dicret quare ilLe due amic.tiecbutilita . te & uo!uptate uocatur amicitie cum t \ ariftoteles ptuas difftretiaf faciaf tau ■ tope eafdiftare a uera&pfca amicitia ^Hicobiedtoe foluitp huf quafi dxende iliafno i effeproprie&f mpliciter.amicitiafj fedquia bominei confueuerunt eaf fic appellate ut exeplo ciuitatu & puero; u bftendit in textu ; nof quoque eafapeliarnufamicitiaffequendo iftam confuetudine loquendi « Sed tamen ne.cofundamuf & ne decipiamur ponere oportet efte piuref fpetief amicitie & .. .afferre ordine & diftincfione intt-r eaf dicendo quo amicitia bonoru ea ratione qua boni fut.e ,ppne Sc uere&ifipliciter amicitiajreliq; uo adubrate imagt . net quedaamicif,:e ita ut fi uocetur amicitie dicanturpfimilitudiue quada c.a .. ut amicitia uera e obfpliciter bond ita ilia e obuol uptate que tali apparet ee fibi- bonu oc illa quoque ob utilitate .que bonu fibi efie uidetur j quia taliu fut . ^aatoref picet lila uoa, frnp uere bona J quare ob. tale fimilitudine ifte afelii tur amicitie* Ex quibus colligitur quod diffinitio amicitie fupra allata p ano' logiam & fimilitudinem rationis iftis amicitiis uidetur competere ita ut per priuf attribuenda fit amicitie bonorum ceteris uero pollerius & per fimihtu/1 dinem quandam «P« Non autem multum be copulantur x Affert aliam co ditione pbilofopbuf qua ille due amicitie a bonorum amicitia differunt i quia ille que funt ob utilitatem 8c uoluptatem non multum coniunguntur * proba tur«He amicitie que funt per accidenf non mul tu coniungunturi x Sed ami citie que funt ob uoluptatem & utilitate funt p accidens ergo no fepe nec mu Itum coniunguntur tmaior declaratur quia amicus ob utilitatem efl intentuf rebuf utilibuf: qui uero ob uoluptatem efl econtra intentuf rebuf uoluptariif nec facile repenuntur amici qui fibi fmt inuicem amici ob utilitatem & iocu ditatem» i x non fit defacile ut inamicitia que efl obutilitatem fit etiam iocu ditaft aut in amicitia que efl ob uoluptatem fit etiam utilitas .* harum» n« a tmcitiarum caufe funt p accidenf&ideo non multum toniiiguntur x Verum in amicitia bonorum omnia illa« f x utile / iocundu &c non fecundum quid fed fimpiidtertalia reperiuntur «Efl» n« bona & iocurida &c utili f fimpliciter &per fe St non per accidenf * Jf* In haf autem fpetief amicitie x Affert aliam concludendo quod boni amici funt fimpliciter amici 8e propter fe ipfof ceteri uero illi p accidenf &ea ratione dicuntur amici qua habent fimilitudi nem quandam cum iilifut fupra oflendimufxjr'* Vt autem in uirtutibufqui dam habitu quidam adu, Hoc efl quintum capitulum buiuf tradatus / in quo polleaquam diffiniuit amicitiam & diflribuit eamin fuas ipetief§£ oflen dit amicitiam bonorum effe amicitiam proprie & fimpliciter t illaf uero ali af non proprie fed p fimilitudinem nunc declarat amicitiam comparando eam cu fuo adu*Diuiditf aut hoc capitulu i duafptefique declarabiidxlnprima hac ,pbat cociufioe«Sicut fit fceterif uirtutib? uel habitib?:ita iamicitiaxfed iillif fit ut iqb?da fit habituf in quibufdam uero adus coniundus cum habitu * Sic erit in amicitia * Patet confequentia per fufficientem fimilitudinem x Nam cu amicitia fit habituf quidam: id quod competit aliif habitibuf cope tet etia amicitie in eo quod habitufefLalTumptio declarari potefhquia efl al j quif fortif habicu tantum ♦ ficut dormienf fortif qui habet habitum fortitudi nif & tamen non operaturxFit etiam ut aliquifhabeat adum coniundum cii habitu ficut fortif cum operatur & pugnat pro communi bono» Simili mo do de amicitia & amicif dicipotefl i quia potefl fieri ut habeant amicitiam / & non operetur fimul uiuendo et conuerfando ut locif diflradi* t fieri etiam potefl ut habeant habitum et etiam adum coiundum cum habitu ut illi qui fimul uiuunt et fibi mutuo benefitia conferunt et operationef amicitie e.ver / centx Sic igitur patet quod iamicitia quidam habitu efle poflunt qui dicitur primufaduf quidam etiam tionfolum babitu fed edam operationet qui dr fecuftdufa&ufut fit etiam in ulrtutibuf. Notanda qd phiif dicit abfentiam amicorum non tolLere amicitiam nifi diuturnitate temporis eiuf fiat obliuio fed tollere operationem & ufum «Verum funt multe operationes amicitie ut bene uelie / benefacere/conuerfari : bas omnes non tollit abfentia amicem led aliquas J nam tollit conuerfationcm & conuicli m i non tamen tollit benefitia i beniuolentiam & ftmilia & fic ir,ttlLigenda tfl fententia pbilofo pbi«.fi* * Quod fidiuturnior abfentia« Affert aliam conciufionem pbiiofo/ pbus quod longa & diuturna abfentia amicorum uidetur mandare obliuionra tnicitiam « Nam ficut a uiuendo&conuerfando fimul oritur amicitia/fic etia diffoluitur a contrario« f * cum non uiuitur fimul« Vnufquifque, n« babituf augeri freonferuari uidetur ab eifdem operationibus a quibus oritur & corru pitut- a contrariis ; fic erit de amicitia & ficut adeterminatis operationibuf de terminati oriuntur babitus fic a dete.-minatif operationibuf nalc.ter amicitia* be aut operationef funteonuerfari & uiuere fimul jcuiuf contrarium cfl non conuerfari fimul nec una uiuere * Ideo dtet quod diuturna abfentia > non « n « breuis cum amicitia fit babituf : fed diuturna tollit amicitia & boc confirmat uetuflo prouerbio quod diuturnum fidentium multas difloluit amicitiaf * f * At qui neque fenef neque feueri «Tertia efl cccl ufio quod fenef5c feueri bcmi nef non funt apti ad amicitiam "contrahendam aut operandum fecundum ea boc modo«Hi qui non funt apti ad operationem amicitie exercendam non funt apti adamicitiam fed fenef & morofi non funt apti ad operationef amici tie ut conuerfari & uiuere fimul ergo non uidentur efife apti ad amicitiam & bec ratio uidetur efle accomodata fentetie fuperiori qua diximus pbilofopbu comparare amicitiam ipfam ad adlum fuum «Notandum quod fenef pofiunt babere amicof {tamen dicuntur in fenedute non facile contrahere amicitiam fed potiuf in iuuentute contractam ad fenecflutem perducere« Itaque non efl inttlligendum didu pbilofopbi qd fenes non pollmt babere amicitiam antea faltem contradam: fed quod non fint ad amicitiam apti uel denuo contra/ bendam uel exercendam fecundum operationes amicitie quarum precipua ui detur effe conuerfari & uiuere fimul & gaudere mutuo conuidu : feduita fe num & eorum qui funt morofi parum efl iocunda & boc non uidetur Intel! i gendum de ommbuf fenibus & feueris fed pbilofolopbus loquitur de bis fecun dum quod pleruq; fiunt« Reperiuntur* n «quidam fenef qui gaudent bonsflis uol uptatibus 5c funt apti ad conuerfandum cum aliis hominibus & bi funt qui in iuuentute fludiofi euaferunt et ornati uirtutibus « St« Qui uero fe quide mutuo«Affert aliam condufionem quod ii qui fe mutuo probant Sc tamen pretermittunt id quod ed proprium &precipuum in amicitia« f« uiuere & conuerfari fimul / funt magis fimiles beniuolifquam amicif« Nam precipu um munuf amicitie efl uiuere fimul quo ad fieri potefl quod Ibtim inuit pb lofopbuf tanqul aliam cohclufionem ut probet id quod fupra fuppofuitde acia amicitie quod amici f:mul uiuentef fe mutuo gaudent quod eft propriu amic.tie Scprobadpoteft boc modo < Id quod beati quoque amici affecftant eft maxime proprium amicitie« Sed fimui uiuere & fimul couerfari maxime expetunt amici etiam felices atque beati: ergo limul uiuere Sc fimul conuer fan eft maxime proprium amicitie: patet ratio quia multof uidemuf expete re multa / non tamen dicimufea efie bona nifi uir ftudiofuf approbet Scexpe tendaefle diiudicet ✓ qui eft uera regula Stmenfura ut declarabit etiam infe nuf* Namficutbtdefanifitadebonifx Nam fana non funt .dicenda queeii que expetit qui uif« fed ea que fanuf & babenfguftum Sc iudicium incorrup tum x Sic eft de bomf Sc de amicitia: cuiufproprium efie uidetur id quod a miciftidiori expetunt qui incorrupte diiudicant Sc id eft fimul uiuere ex quo maxime fummut iocunditatem : nam fimul uerfari non poflent nifx fibi mutuo efient iocundi Scbifdem gauderent rebuD quod uidetur reperiri info dalicia ut dicit pbufx Notandum quod fimul uiuere non intelligitur boc pac to ut unuf uerfetur cum altero folum comedendo uel otiofe abulando ut pecu def i fed ita ut alter alteri conferat ea que funt mentif Sc que pertinent ad uir tutefSc bona animi: monendo conmunicando Sc mutuo gaudendo boneftif o perationibufex quibuf redundat uera Sc fumma uoluptaf« Notandum quod amicorum funt operationefinterneScexternetque externe funt minuf prefta tes quam interne que funt mentif Scrationif, Sed externarum operationum amicorum fimul uiuere uidetur efie maxime propria amicitie eo modo quo diximuf x ff x Bonorum igitur bominum x Hec eft alia conclufio quod bono rum amicitia eft maxima Scperfeda / quam et fi antea probauit pbilofopbuf. tamen nunc occafionem nacftus eam denuo infert ex fupradkftis et probari po teft boc modo i Ea amicitia qua amatur id quod eft fimpliciter iiocundum Sc fimpliciciter bonum eft maxime amicitia, Sed amicitia bonorum e buifmo di ergo amicitia bonoru eft maxima amicitiax Nam cum amabile fit id quod eft fimpliciter bonum aut iocundum cuique uero fit quod e fibi tale /• uiro bo 110 hec utra que infunt' qui3 eft amabilis fimpliciter et de fe et amabilis ami co i omnia * n x que in amicis efie oportet ut fupra dixit bonorum per fe a, micitie infunt. f < At uero amatio quidem fimilifeft affecftui« Hec eft fecfi da parfbuius capituli qua probat amicitiam efie potius babitum quam affec tum ' amationem uero potius aftc&um x Dixit« n < antea amicitiam efie ha bitum et habere acftum fuum«cum ergo boc prefuppofuifiet; nunc merito probat duabus rationibuf f prima eft ifta x Eie&io proficifcitur ab habitu Sc non ab aftedu , Sed elecftio quedam proficifeitur ab amicitia ergo amicitia e habituf no affedus: maior eft nota, quia operationes que proficifcuntur ab ha bitu eliguntur antea quam fiant i minor eft etiam clara * Nam amicus eligit et cum eledione 'refpondet in amando: fecunda ro«Q_ui uolunt bona amicif iliorum gratia non per affedum :fed per habitum id agunt « Sed amici pro prie uolunt bona amicis illorum gratia ergo p habitum amicitie qui inclinat eum ad expetendum ea que funt amicis bona« Quare concluditur quod ami citia eft habitus non*affedus i amatio uero potiuf affedus' & loquitur de ama tione que eft ante habitu amicitie et largo modo fumpta/que extenditur ctia ad inanimata ✓ et non de ea que eft operatio quedam amicitie poft habitum* Notandum quod elcdio tripliciter fummi poteft ut alibi diximus aut ut prt cipium quo duobus propofitis eligimus alterum potius altero alio modo ut eft affedus confultationis & deliberationis ut in tertio declaravit: tcrtioimo do ut proficifcitur ab habitu qui eft adus uolunt3tis inclinate ad bcc magiscp ad illud p habitum qui eft in lpfa & fic tertio modo hic accipi pcteft «Verum fi collocare uelimus amicitiam inuoluntate dicere pollumus qd habitus ami citieeft in uoluntate & habitus quoque caritatis quem ponunt theologi« Vn de per habitum caritatis fertur precipue ucluntas ad deum: per amicitiam ue ro non folum per caritatem fertur ad homines * JF« Et amantes amicum, Remouet tacitam obiedionem philofophus quia dixit quod amici uolunt bo na amicis gratia illorum «hoc forte uideretur abfurdum quod amemus alique propter ipfum & nullo modo prop ter nos * Vnde oritur difficul tas & dubita tio » Refpondet igitur philofophus quod amicus amatur gratia amici & etia propter nos quia bonus amicus eft bonum fimpliciterfcum fit refertus virtuti bus 6ceft bonum alicui«i« amico fuo * Amatur igitur amicus propter fe & gratia eius qui amat * quia bonum amici redundat ad amantem » Nam mu/ tuo fibi tribuunt & reddunt pari uoluntate & iocunditatc ea que furxbo na quia amicitia dicitur effe equalitas quedam 6'- bec intelliguntur deamicitia bonorum & de pfecfta amicitia« St * In feuerif aut atque fensbuf tanto miri? fit amicitia. Hoc eft. fextum capitulum huiuf tradatufmquo philofophuf poftea qua declarauit amicitiam comparando eam ad fuum adum : nunc sp fam confiderat comparando eandem cum fubiedif inquibuf eft«i * cum ami cif«lpfa«n. eft habitufirifubiedo / & non poteft efie nifi in amicis * Diui ditur autem hoc capitulum in quatuor patefque declarabuntur «In prima igi tur parte philofophus comparado amicitiam ad fubieda fualut oftendat qui homines fmt proprie apti adamicitiam & qui non fint proprie apti ✓ probat hanc conci ufionem quod fenes & morofinon funt apti adamicitiam hoc pado: hi hominum qui funt difficilef& minuf gaudent conuidu & con uerfatione aliorum funt inepti ad amicitiam «At fenef& horninef feueri funt huiufmodi ergo funt inepti ad amicitiam.Supra etiam de iis tetigit: fcd ibi loquebatur de adu amicitie: hic autem de fubiedis « Sed ex hac fentcntia ftatim infert aliam que fequitur ex oppofito qucd iuuenes funt apti 6- cito co trabunt am:c't'a qa gaudet conuidu & conucrfatione mutua'Vnde o 'Jtur ami citia K Poli: becpbui uidetur (oluere obiedionem que fieri potuifTet cortra ip fum quia dix.t fenef Sdeuerofno polle confequi apte amicitiatquod non vice tu.- uerum ' quia fenef&feueri beniuoli funt fibi mituo&prcpti etiam ad be neticia conferenda « Adbocuidef5 refpondere pbilofopbuf concedendo ede ue rum quod luat beniuoli6:benefici tamen non (equitur quod fmt admodu atni o qu.a paru deledant1 conuerfatione&conuidu mutuo iquo maxime cofjftit a.nicit.a* Q_uare a damicitia no erut admodu apti etboc iteliigedu ut fupra di xunufqd no imt admodu apti ad amicitia denuo cctrabenda uel exercenda ui uedo iariul-dccucrfando&lociiditate fummendo ex mutuo couidu&bcc ut plurimiuNam in ojbufno uiJeturoio ualere cti quida f ntfludiofi acprudetef (eneP g couerfat.oe (ibi fumut&aiiis afferut iocuditate et uoliptate bonefta Moderati >n. &no difficiles fenef nec in buani ut inquit Cccro tcJlerabile a gut finedute. St Non f.t aut ut amicitia pfeda: Hec e ftciida parf buiuf ca piiuli inqua determinat de multitudine amicoru coparado am.c tia ad fu a fib 3ecla Et primo ofted.t qd fecundu amicitia pfeda no potcd qui ipJurit? effe amicufmbufrdnibuf&primaefltahf « Ea amicitia que eftfmilif exepati oni &cxcef.ui r o peteft quif plurib? cf.e amicus Sed amicitia pfeda e(l buiuf modi ergo fecudu amicitia pfeda nor: pet quif pluribus effe amicui« I- atet ratio quia amicitia pfeda coparata ad aliaf fpef amicitie uidef* effe exupatio queda primo fibi uult bona dein et amico Scfic feruari poffe uidetur amicia iter eof, Plerique autem ob ambitionem magis amari,Hoc efl fecundum ca pitulum huius tractatuf t in quo pbilofophuf pofkaqua declarauit quomodo a micitia equalitate feruatur St foluit quafdam dubitatonef nuc oflendit quomo do amare 3c amari fe habent ad amicitiam: Nam inamicitia efl amor actiuuf ut ita loquar St paffiuuf dequibuf fieri cofideratio debet, Diuiditur autem hoc capitulum intref partef que fuif locif declarabuntur, Inprima autem parte u ult comparare inter fe amari & honorari, Sed dicit in primi f quod nonnulli querunt potiuf amari quam amare propter ambitionem & oflendit hoc quoda figno adulatorumtquof illi qui amant; uqlunt magif amari quam amare & ple rjqUe hominef funt huiufmodi ergo plerique magif amari nolunt quam ama re, Secundario probat exeo quia amari uidetureffe propinquum ipfi bono rari, fed plerique propter ambitionem expetunt honrari erga amari, Atque non perfe hanoremuComparat nuc pbilofophuf ifla duoir.terfe Ui cet amari & honorari Ebd & odendit quod predabilius ed amari«Illud quod per fe expetitur ed pre-» (labilius quo J expetitur per accidetis* Sed amari per fe {honorari aut per ac cidcns expetitur ergo amari efi pp Jlabiiius quam bonorarumaicr ed nota mi nor declaratur a philofopbo * CbUIa omnes qui cupiunt honori expetunt id ob aliquid aliud : fiapr.ncipibus & lisquiiunt in potedatibus condituri propter utilitatem expetere uidentur, Sin uero a bonis & lapientibus t ex petunt id quafi tedimpnium quoddam & mdiciurn quo confirmare gaudent Opinionem quam de fe habent & de uirtute iua & gaudent tali bono re propter aliud ided ut euadant ccrtioref defua uirtute* Vndein primo honorem fequi uidentur ut fe bcnof dudiofofque ede credant * Itaque a lapientibus & apud illos qui ipfos cognofeunt & ob uirtutem honoribus aff.ci querunt « Sed amari gaudent per fe ut dicit pbiiofopbuf. Q_uare con eluditur quod amari fit predabiliyf quam honorari & ipfa ergo amicitia predabilior omnino quam honor * JT At qui uidetur ipla amicitia magif * Keced fecunda parfhuiuf capituli in qua primo comparat amare & amari inter fe ided amorem adliuum et paffiuum i quorum uterque perlinet ad amic pam ' dtdinde odendit quomodo conferuatur amicitia amore adh/' uo probat igitur quqd amicitia confidit magif m exiben Jo/quam in fincipi endo amorem duabuf rationibuf primum ex figno quodam J quia matrei pmant &. gaudent ipfe amare & non querunt amari abillif exquo apparet ex ordine quodam nature quod amicitia magifeonfidit in exibendo amorem, quam infufcipiendo.Preterea [n eo magifeonfidit uirtufamicitie in quo ho minef magif laedantur* Sed in amando magif laudantur/quam in fufeipien do amore ergo inamando magif confidit uirtuf amicitie quam in fufcipicndo amorem t patet ratio quia eoi qui amant fuofamicof Laudare {olemuf et btv niuoioi appellare j et cetera* Notandum quod fecunda ratio pbhofcpbi u;def* ee probabilior quam prima «Nam illud exemplum de amore matrum erga fiiiof non uidetur competere amicitie proprie ditle cum illa fit bewuo lentia mutua. & cetera. Sed beniuo! entia matrum ed naturalif : hec autem ex eledione et merito laudatur- ut dicit philofophus *. Notandum preterea quod amicitia ed babltuf Sed ab habitu prodit operatio. Q_uod fiquid acci dat Hab.tui refpedlu fufeipientif illud non eritJScperatio talif habituf et cuiuf cuq; babit? uirtuf cofidit potiufinaclione/q in pafiione ergo laufet uirtuf a micitie magis in amare q iamari confidet * Item amare ed in potedate et arbitrio nodro : amari autem, non ed in nobif ergo predabilius e amare qua amari et in ilfq magifeonfidit amicitia, J? , Quare inquibus id fit i ::Decla rat philofophus quo padfo.coferuatur amicitia per adlu amandi & ponit qua tuor conci ufionef probandaf * Prima ed quod illi qui amant ut decet et ut di gnitaf podulat feruat equalitate ii funt dabiles et pmanetes amiciebat'3 «Hi qui feruant equalitatem in amicitia fuiit ftabilef et firmi amici * Sed bi qui auxit ut dignitas poftulat fut bui?fmodi ergo ec amicitia continet interdum non folum uoluptatem & utilitatem ftd etia uirtutem«Vtiiitaf inelle uidetur quiaconfulunt amboccmuni utilitati «Vo luptafquopieob generationem : Virtufetiam adtft quandeque & fi non ft uirtuf inuxore eiufratiomfcuiufeft uircuf i uiro: tamen tfl accomedata qua litati femclle, Sunt autem u ri uirtutef propr.e dide i uxorif ucro uirtutef ei accomodateSc proprie competenteffbi ut ineconomicis&politiciflatiflie oftendit pbilofopbuf« Q_uod fi fmt probi & ftud.ofi utrique ingenere fuo /di liget uir uxore uebementer & diligetur ab ea & iocundum er t coniugiu illud Sc iocunda inter eos amicitia, Atque filii nexuf «Docet pbilofopbus quo mo do fsrmatur talis amicitia «Frimo patet quod funt libcn qui {unt nexuf & no duf talis amicitie' Deinde patet et.am per oppo.dtwn futm quia id cuius ab fentia citiuf difloluitur amicitia: prefentia mag:s conferuatur-Sed ab ferti a fi lioru&priuatione citius difiau tur tal s amicitia ergoprefu t.a magis cefer uatur&firmatur «Item quia flii funt comune utrifque bonum ut patet intex tu* F (Quaerere autem quonam pado «Vidtur refi. edere cbiidicni que oriri potuifiet ex ante didis«Affignafti «n« ar.ftoteics cautis amicitiarum, propinquorum &coniugalis amicitie ftbuiufmodi fotietattm : tamen non dedildi regulam uiuend. cum illis 1 cui rcfpordetpbilofopbus quod bcc nibit aliud eft querere quam quo nam pado fit l.uftu « Itaque icire debet rucd qua ie eft iuftum :taas debet efTeuiuendimodus S:regula &off,t um : fediufta eft diuerfum ut lnqumto uid mus preterea non eodem modo uel idem iufia feruandum elTe uidetur idem que of itium ad amicum & extraneum & f*c de aliis Umnibus a quibus dcerga quos no eadem funt feruar.da otfitia : uc in eco nomies uin 5( uxoris & aliorum inpoliticif regulam uiuedi dccct { bilofoj: buf cicero quoq» inlibro deoffitiif latiffime dodrinam tradit quid deceat & qu omodo oporteat ofCtia feruare indiuerfif fotietatibuf uite: diutrfa « n « funt & iuffu fimi litet eftdiuerfmexquo patet quod amicitia uidetur habere magni fmiilitudinem cum iuftitia&in multif conuenire ac fi efiet iuftitia quedam* facere, n'« amicum quetn decet erga amicum opu{uidetur ef.e iuftitie. Coji fderanda eft igitur conditio & qualitafperfonarum & fetietatum & feruan da deinde fecundum, illa offitia funt 5 ut reda ratio poftulat« F « Cum aute ti*ef fint am citie ut abinitio dix muf«Hic eft tertiuf tradatuf buiuf odaui libri in quo pbfifpoflea quam diu-.ft amicitiam Sc unamquamque partem de clarauit ut oTenfum eft: nunc oftendit quo pado fiunt incufatioeef & quere le iamicitiif. Diuiditur autem hic tradatuf m duo capitula inprimo declarat querimoniaf que oriuntur in am ici tii f equa! ium perfonarum iiiteundo cfiedit querimoniaf que'fiunt in amicitiifm equalium «I r mum capitulti diuiditur i qvatuor partef que fuiflocif patebunt«In prima igitur parte pluf dccct nar rando quo pa&o in amicitiis poflint eudarl querele & dicit qubd tres funt {pe ties amic.tie ut antea dixit ea ratione qua tr.piex ed obie&um filicet aut u tile: aut iocundum : aut bonum 6c inunaquaque idarum trium reperiri ami citiapoced tam e qualium quam mequalium perfonarum & boc61 tendit pbi lofopbuf tangendo finguias fpetief.Nam in amicitia que ob bonum & ipiam uirtutem poflunt amici fieri & lili qui {unt pariter boni Sutem 1IL1 quorum alter e(l melior & (ludiofior altero, Eodem modo in amicitia ob iccundita/ tem & ii qui pariter funt iocundi & ii quorum alter efl locund.or ai tero * Sic in amicitia ob utilitatem fimili modo fieri poliunt amici» Verum (i ami ci fuit equalef &: pares inquacunque amicitia pariter debent in amete reipon/ dere& in aliis quoque off.tuf par pari referre« Sin uero fint inequales&impa res ob alterius partis excellentiam i tunc tnbai & retribui debet u tiicui que fecundam dignitatem & fimilitudinem ratiomf» Fiunt igitur ea i amicitia que i Hec eft fecunda pars buiuf capituli i qua pbilofoq bus oden d.t & dicit quod in amicitiifob utilitatem coiXradif fiunt .quercle tantum uel ut plurimum inillif „ Inftudiofis uero amicitus non fiunt & boc probat quia in ea amicitia fiunt omnia que exoptant amici & ilii talefamici qpmpti funt ad facienda ea mutuo & quafi certatim: que f bi inu.cem funt grata & accepta, Nec in iif etia amicitiif. Declarat pbilofopbuf quod in am.c.tia que eft ob uo! uptate no minuf fiunt querele & prefupponere uidctur quod ta/ lef conuerfentur (imul: quod ab utrilque expetitur. Tune ultra am.cufobuo luptatem aut gaudet conuerfatione alteriuf amici aut non gaudet. Si gaudet non accufabit amicum conuerfando; Si uero non gaudet non etiam-queretur de eo fi no e f bi iocunduf cum fibi liceat quandccunque uult conuerfationem iliiuf euitare . JV At inea que commoditatif gratia condat Hec ed tertia parf buiuf capituli! in qua pbilofopbuf odendit quod in amicitiif ob utilitate fiunt quercle & primo declarat quod fiunt deinde caufaf odendit quibm oriun tur demum docet quomodo euitari poffunt« Dicit igitur quod i amicitia que edob utilitatem quercle precipue locum babent.prcbatur » In ea amicitia t jn qua amici fibi mutuo non fatiffaciunt querele oriuntur & fiunt» Sed amici tia ob utilitatem ed huiufmodi ergo in amicitia ob utilitatem querele preci/ pue oriuntur & fiunt» Huiufargumentatiomf declaratio de fe patet intextu» a jp, Videtur autem ut duplex ed iudum » Declarat pbilofopbuf baciu parte unde St ex quibufcaufifquerimonie fieri folet i buiufmodi amicitiif que fiit ob utilitate & affert diuifione qda talifamicitie dicedo qd ficut diu.idif iii du ita & amicitia utilif didnbuitASed iudu aliud fcripta»i»legitimu aliudno feriptu «i.naturale & quafi excomuni more getiii ut iquito declarauimus eode mo amicitia ob utilitate quedam ed legitima que uidetur inpactione confde re queda marahf que ncw expa&iotie fed excofuetudine quada oriri uidctA F i f-Iae cJiuifione dante dicit pbuf qd querele tu maxime fiut cu no ccmutant a m ei fecudri eade fpetie talif amicitie utilif*i«cu alter amicoru comutatfic cre dit comutare fecudu legitimatalter u5 comutat& credit comutare fcciicu mo rale fit ai ter fequitur padaone fit lege inconferendo utilitatem alter uero coniu etudinem fiemoref fit luniliter infufcipiendo alter padhonem i ai ter moref re quirit fit fequitur ex quo difcordef fiunt St oriuntur querel e St incufaticnei 8t dd foluuntur« f * amicitie i quis non nulli exponant qd querele fiunt cu non con mutant ideft obligantur 1 fit difloluuntur ldeft cu difioiutior.es fiunt St ut ita loquar dilobligationes quafi cu obligationes fiant padione fecundu legitimit difiolutiones fecundum moraleitunc querele oriuntur» Sed quicquid fit boc ui detur uelie pbus quod incufatione fit querele oriuntur cu alter amicorum i con mutationibus utiub? que fiunt inter eos fequitur amicitia legitimam que in padtione confiflit alter uero fequitur moraie que exconfuetudine pedet «j? * Atque legitima quidem efl ea «Diflnbuta amicitia ob utilitate in legitima fit moralem nunc ut partef i fle clariuf intelbgantur declarat uniiqudq; mem brum pbus 8t primo amicitiam legitimam que in paclis confidit dicendo qd ea non unifariam efl l fed partim forenf fSc mecebanica: in qua fit comutatio de manu in manu fine dilatione teporis t quia flati reddit fit retribuit ei a quo accepit ut iempdoe 8t ueditifie fic i comutatifie mercimoniaru feri folet cu res cu reby aut ref cu numis comutatf nec amico^ f dei crcditurlparti uero efl libe ralisScigenua magis fi comparetur cu fi piore fit ea efl ubi conueniunt quid ,p quo debeat dari fit mamfeflii efl debitum t fed babet dilationem teporif ami cabilem ut ita loquar fit ptinente ad comoditate fit fidem amicorum «Foflea addit pbus quod cqbufdam borum non funt iudicia ' fcut in fuperionbus ubi non feruatur id quod padione efl manifeflum ✓ fed putant eos contentos effe debere qui fide pier mutarunt» Verum querele fieri poliunt uel folcr.t cum non feruatur id quod dignum uidetur fide amicorum» JF« Moralis aute non ipac tiombus certis» Sumit nunc pbilofopbus alterum membrum diuifonis idefl amicitiam utile que dicitur moralis non quia fit de fe ingenua ut illa que efl ob uirtute fed quia inter iflas amicitias od utilitatem efl magif liberalis cum exmore pendere uideatur non autem inpadione fit conuertione confiflere» Ve runtamen amici intali amicitia dant non addendo quid pro quo' fed intentio ne recipiendi 8c quando non recipiunt queruntur fictunc fiunt incufationef» Dant igitur ut fimulent boneflatem » Sed quia ut plurimum anteponunt uti le dant animoficintentione recipiendi adeo ut fi non diffoluaturfic retribuatur fimili modo ab amico flati fiunt querele I conmutans « n« St donans fpe & cit recipiendi quafi comodaret : cum pofle3 non fit retributio ut fperabat i queritur non ut commodauerit fed ut donauerit« Velutt qui anu Ima dediUec in nuptiif amico animo recipiendi tantundem uel etiam pluf« Si poftea non recipit queritur ut donanfnen apcrlcndp intentionem quam ba buit in principio cum dedit« Non enim dicit fe male tradlari quia coi.moda uerit fed quia donauerit & tamen intentio fua fuit ut comodaret k Quare fn* unt querimome & aftignat rationem pbilofopbuf qd boc euenire uidetur quia plerunquc bominef expetunt boneftatem & tamen poftea anteponunt utiiita tem ut patet intextu > & > Eum itaque qui poteft« Decet Hac in parte pbilo fopbuf quonanpadto euitari poflint querimonie talef dicendo qud qui poteft: retribuere {ponte debet quia no eft muituffacienduf amicufiNam fi tu uelLef eum amicum Ut datorem liberalem gratia boneftatif& ille querat utilitatem tunc fi non retribuaf {ponte uideris uelle facere tibi amicum inuitum & nolen tem tali modo amicitiam tuam« Nam fi lpfe non uult effe amicufnifi ob uti litatem ; fponte reddendum eft ei fi fieri poteft nec eft trabenduf inuituf ad a mieitiam fecundum prefcriptum tuum j quia ipfe querit amicitiam ob utilia tatem t Quare uel accipe eum eo pa&o amicum & redde fibi fponte fi babes facultatem uel fi non uif amicum tali modo redde ei quod debcf & noli fecun dum uoluntatem tuam contra id quod ipfe uult facere eum amicum * Secus enim eflet facere eum amicum nolentem quod no eft faciendu quia antea de bes uidere a quo accipias beneficium utrum ab amico gratis dante i an ab eo qui retributionem querit * Sed accepto beneficio retribuere debet fufeipiens fi fieri poteft fponte fua ac fi p padla obligatuf efTet ne oriantur querele; & re tribuere debet feeudum dignitatem eorum - Sed utrum dantis an fufcipientif fit ftatuere menfuram beneficii infequentib? manifefte declarabit pbdofopb? J? k Exiftit autem boc loco queftio quedam « Hec eft quarta pars buiufcapiV tuli i i.i quapbilofopbus mouet dubitationem viel queftionem quandam &ea foluit»Dicit ergo dubitando fi reddendum eft fecundum dignitatem & ccue nientiam/ queritur quifnam menfuram &• extimatione buiuf beneficii ftatue re debet an ille qui accepit i an is qui contulit * Nam cum in iis non fiat cer ta patftio quid ,p quo fit reddendum ad boc ut tollantur querele rctribuedum Ut dignitaf poftulat & conuenienf eft. Sed dubitatur menfura buiuf retributo-nifaccipienda ne fit exutilitate fufcipientifan ex beneficio dantif&de bac ma teria d-cetur latiufin Nono libro« Sed fi noa uertimuf ad partem fufcipienta um {femper talef minuunt beneficia« Sin ad partem benefacftorum ; illi eco tra augent beneficia fua, Q_uare uidetur quoqupmodo quod neuter iftonm fit aptuf ad talem menfura ftatuendam retributionif, JT* An cum amicitia fit ob utilitatem, Soluit queftionem pbdoicpbufoftendendo qud menfura retri butionis fumenda eft exparte fufcipientif ut fit tanta/quanta fuit cdmoditaf recipientis, Extimanda eft igitur cpmoditaf eiuf qui fufcepit & talif debet efre menlura«Sed de bac materia lati? loquetur i nono ut ibi parebit,Poft bec dicit,pl)uf quod ifl amicitia boa*/que dlob uirtuee no fiunt querele . F ii •pef talis folutlo ibi requiritur« Nam eledio cu fit precipufi in uirtute debet juCaa amicitia efle menfura&quafi cu benefadore dicerejcontuli beneficu ob yirtutcmidebco exigere retributione & rem ur.erat; onem i minitne ?babui,n* quo J expetebam t contuli ftudiofo ob uirtete & boneftate & amico qui eft aU per ego & ,pduxi opadone ftudiofam ob ipfam datione ce non ut inde recipere juam utilitate : fed ut facerem opuf ua tuc f & contuli amico gratia Jpfiuf # Uc eieebocnt menfurajelediQ inq ftudiofi uiri & amici ut patet itextu.j? uero diffentiunt bominefet in amicitiis«Hoc eft fecundum capitulu bui uf tertii tradatuf: in quo pofteaq declarauit quo pado bunt querele in amic» jpif equaliu perfonarum: nunc offendit quomodo fiunt in amicidif inequaliu pfonarum t que dicuntur fecundti excellen t;a* Diuiditur aiit boc capitulum in tref partef que declarabuntur l In prima aute pbus afferendo controuerfiam e oru qui fut in amicitia fecundu excellentiam dicit quod ii difientiuntSc fiunt querele ab iaTquia uterq,' amicorum putant debere plui babcre q babent: & af fert primo ronem querimonie & controuerfie ex parte fupiorif St fuper excelle £jf* Si« n * f-t uirtute preflantior dignum iudicat ut pl uf ei tnbtatur Sin fit utilior eodem modo pluf fibi deberi putat ut exemplo cc^ qui focietatef ob Utilitatem faciunt: offendit pbilofopbuf« «At if qui eget atq; inferior» Af fert ronem cx parte infenorif fiue fit inferior uirtute fiue utilitate « Cicit en| qdinferiorefputantdecerebonumac potentem amicum prodtf.e & opem afferte egentibuf amicis « Secus enim quid prodefiet amicitia talif fimbil confequi pollet inde {*)?, Videt* autem uterq, rcde cenfcre«Hec eft fecunda parfbuiufcapituli; iquaallatifquerehfiftorum icqualium & romb? utnfq; parti ftnuc uidetur declarare ueritate&poftea redigere eofad coccrJia* Vn?qfq,\nf eorti rede putat debere inqt pbuf habere pluf no tame eiufde rei* Quare due afferuntur coclufionef« Prima, Premiu uirtutiftnbuendu tff pre ftantiori« Sed bonofuidetur efle quodda premiu uirtutifiergo bonof tribuen duf eft preftantiori«Secunda, Id qd eft fubfidium indigentie dandum eft ege ti 8c inferiori Sed lucrum & pecunia eft buiumodi ergo danda funt egenti & i feriori: patent rationef ift? quia bonof uidetur efle queda retributio operati onibuf uirtutif&- pbeneficitiif preftitif / quibuf fup excellentef fuperant infe rioref ;&lucrum & pecunia uidetur efle fubfdiutn accomodatum idigentib?» probat etiam pbilofopbuf iftafc5clufionefexeplo rerum publicarum ubi bec feruan folent & adequatio fieri ,p dignitate, Sic igitur if qui beneficium acci p it aut inpecuniifaut inuirtute debet benefadori & excelletiori retribuere ho i ore quo adficri pqt ut cpftare talj adequatione poflinr amicitie. Verum funt amicitie no nulle in quibuf non poteft fieri digna retributio ut filiorum ad pa rentei Scbuiufmodi: ideo dicit pbilofopbuf fufficit fecundum poflibilitatem* $ * Q.ua prop ter uidebityr utique patrem* Hqc tft tertia parf buiuf capituli in qua pbuf affert fententiam fue correlarium ob ortum ex'"ante didis. Nam fupra dixit qd iquibufda ip fit nefti fieri pot digna retributio 5< recopeiatio £ t>e nefi ci i f accepti f uel uti pricipaluame erga deu; poftea ergaprem et ftati in fert fetecia duplice.Qd hi io mq licet repudiare & abitere premebat’ * Q_ui fep £ obligatuf et debitor nodebet abitere creditore» Sed filiuf £ fep debitort ergo no debet abigere creditorem fuum ppepuum» i * patrem «Ecotra litet cre d.ton abicere et dimidere afe debitorem ;fed pater femp eft creditor refpedu filn ergo patri licet«Poft bec addit qd& fi hec ita fint pater non uidetur ie fe mouere nifi ob excellente prauitate, Q_uare pater nb cofueuit dimidere fit abi cere fiiiu i nifi fit filiuf uebemeter prau?»Nam preter uinculfi naturaleS quo pater aftrigitur filio buanu eft ope b< fubfldiq afferre eg£ti» Sed li fiiuf fit ual de prauuf fugiendu eft uel nb ftudendfi eft a patre iubiidiq ei afferre &{ubueni re«Filius tamen patre naq deferere debet« Multi funt atit qui beneficia fu* fcipere uolunt&na conferre§Cnon benefaciunt Concludit poftea mponedo fj nem octauo libro Vbidiffmita eft amicitia i diuifa item&difrerentieami cipiarum allate» FINIT .LIBER» OCTA V V S« NONVS ;LIBER ETHICORVM ’ I ) • V . ; . ’ * i nomnibvsavtem spetiervmdissimilivm amicitiis « Hic eft nonus liber etbicoru in quo pbus pfeuerat ir.tra deda dodrina deamicitia&iis que ad ea ptinet.Na iprecedeti libro declarauit amicitia ea difftniedo » Q_uod fi quifpiam amicum probabat > Hec eft ftciida parf buius capituli {inqua pbiis uidetur afferre quatuor dubitatione! fiue queftiones cir' ca amicitias que funt ob uirtutem conf ate di eas deinde foluere ut patebit « Prima queffio eff jVtrum fit diffoluenda amicitia ea I in qua alter amicorum bonufamabat alterum ut ftudiofum di ifpoffea / quem ille ut ftudiofum ,p babat euafit prauuf « Soluit pbilofopbus dicendo quod oportet & decet foD ucre talem amicitiam di offendit quod durare non potefhprimo quia prauus non eff amandus prefertim a bono uiro < Deindt fiuir bonuf amaret amicum qui euafit prauus tunc uideretur euadere fimilif ilii * Dicffum eff enim fimile fundi effe amicum « Sed effet abfur Jum quod bonuf fimilis euaderet prauo' ergo e dicendum quod bonus non eum amabit ampliuf nec ulterius inter eos conffabit amicitia*St, Eff ne igitur ftatim amicitia.Secunda eff queftio que uidetur prelupponere primam . Nam cum bonuf uir foluere debeat amicitia cum eo qui euafit prauus Stati ne eff diffoluenda talif amicitia di dim*ttedus talis amicus f &relpondere uidetur pbus foluencfo quod talis amicus aut ita eftprauus fatftus utpofiit curari & corrigi aut ita ut iit infanabilis « Si primo modo e ut fit fanabilis tunc 3d bibenda eil cura&: diligentia ut ad bonam fru gem &priftinos mores bonos quo ad fieri poteft reuoeccur & liberetur egritu dine animi & fubfidium ferendum eft ei quod longe magis ad offitium ptine re ui detur quam fi pecuniis indigentem iuuaret cum longe fmt preftabuiorcf ipfi mores quam pecunia.Sin uero fecundomo e ut fit infanabilis difioluenda. eft omnino amicitia«J* * Non»n«tali» f«prauo exiftenti erat amicus « $ * Quod fi alter eodem inftatu jTertia quei tio eft qua dubitando dicit pbi lofopbus i Sint duo amici alter maneat in iuo ftatujolter ucro euadat liudio i fiimus 5c excedat illum alterum in mrtute uebementiffirne 5 Quer-tur utru sile ualde ftudiofus habeat uel babere ipium oportet talem amicum ubi eft ta ta differentia: Soluit pbus d cendo quod Ten non poteft ut feruet amicit.am. cum eo propter nimiam diftant.am et difiimihiitudinem ' amicitia uero te ceflarioconfiftit infimilitudme i Vnde poftea oritur conuerfatio qua maxime f;t et conferuatur amicitia quare pbus hoc probat t xemplo amicitie que inpu eritiu contrahitur et probare uidetur boc moicq n5 pofiunt conuerfari tt uiter, re fimul non pofiunt effe amici \ Sed taliter diftantef funt huiufmodi ut non poftmt conuerfari et uiqere fimul quia nodelecftantur nec dolent eifde ergo no pofiunt efie uel conferuari amici* Jp«At oportet ne ipfum »Q_uarta eft que fio que uidetur prefupponere precedentem qua dubitando dicit an lf amicuf uirtute excellens debet ita poft‘habere amicum qui remanfit inftatu fuo ut fe habeat ad eum tinquam ad extraneum quendam qui nunquam fibi fuifietj amicus « folu.t dicendo quod debet feruare memoriam eiuf & illi magif fuc currere 5: gratificari quam alienifnifilipb magna prauitate difioluta fit inter eofamicitia« Notandum pro iis que dicta funt inpenultima queftione quod fjrduo fint amici & alter euadat ftudiof ffimuf / alter pmaneat in eodem gradu foluenda eft amicitia: boc uidetur dubium cum antea pofuerit amicitiam ef fe pofie aliquam in excellentia inter perfonaf in equaleffic diftantef inter fe cu tribuitur uicunique fecundum dignitatem«n5 ergo fiet difiolutio. Quare mte Iligendumquo d pbus lo qui uidetur bic de amicitia exacftifiima & pfectiff ma cu Icit qd inter huiufmodi diftantef non ent uel non durabit amictia«f «que eft perfeda & que requirit fimilitudinem morum Si, cqualitatem quantitatif & ciufdem pfedionif, Nam amicitia illa in equalium pfonarum eque coiftit, in excellentia i forfitan efie poterit inter talef diftantes fi fiat adequatiojecun dum dignitatem Si fimilitudinem ratiowf ut ille qui remanfit in todtm gra du tribuat excellentiori quod ei tribuendumeft - Sed illa perfecfta am citia. confiftenf in e qualitate ei?dem quantitatif&perfedionif ob uirtutem de qua nunc uidetur loqui pbuf in tanta diftantia feruari non poteft / cum ftudiacon perfatlonef conuictuf exercitia 8c alia quibuf fieri Sc conferuarl talef amicitie (olent fint apud talef diuerfi« J?« Ea uero que erga amicof ageda fcruandaa; Hoc eft quartum, capitulum buiuftracftatuf jquopoftea quam declarauit plu ta que pertinere uidebantur ad coferuationem Scbiflolutionem amicitie nunc docet de opatombuf amicitie afferendo originem earum 6c oftendendo queSC quot futtin iter cetera tria efle unr que copetiic amicitie uere tacf cpa queda! 3tq; offitia propria; beneficentia beniuolentia concordia fiue utriufque cofe fuiScifta uidentur oriri ex amore quo quis ftudiofuf Scbonuf uir fe ipfu amat Diuiditur autem boc capitulum itrefpartefque fuiflocifpatebunt < Inprima autem dicit pbilofopbuf quod operationcf 8c off Cia amicitie que feruanda fut erga amicof cdginem habent ex. iif que quifque libi facit Sc tribuit « Amicuf enim dicitur alter ipfe« Nofcadum ex iif que fibi quifque tribuit omnia pene opera at pie otFjtia proficifci uidentur que amicuferga amicum feruare debet* ex fe igitur originem babcnt I non tamen quomodecunque fe habcr.tc Sc indi flerentur accepto fed ex fe^ipfo bono Sc fludofo exiftente uiro *lf* n. mefura 8c regula effe uidetur rerum agendarum Scaflecftuum omnium « S « Definie O O ~ tef * n«Affert nunc ea phuf quibuf defi niri uidetur amicitia .Campi uret «nc priicorum definientef amicum tribuere ei uidebatur ilia tria que colligi uiden tur exdiffinitionibufillorum«(«beneficentia/ bcniuolentia concordia .Nam ii qui dicunt amicum efle qui amici gratia uult Sc agit bona / innuere uiden tur beneficentiam « Q_ui uero dicunt eum efle amicem qui uult efle Sc uiuere amicum innuere uidetur beniuolentiam.« Q_uidam autem dicentef amicum efle qui uerfatur cum amico Sc eadem expetit /'innuere uiden tur concordiam Seide uelie atque idem nolle.Sic igitur ifta tria cclligi uidentur ex diffiniri 'onibuf antiquor um / que 8c fi fint opera Sc offitia amicit e /- tamen uidetur habere originem ab amore quo fe ipfum quii amat ut patebit inferiuf .Eft au tem primum in ordine beneficentia' in qua tref requiruntur conditionef > f * ut bencfitiif uti in amicitia uelit t agat & agat amici gratia/ea que funt bona uei que fibi uidentur bona / quod adiunxit quia amicui facit ea que credit efle bona} quod fi aliter eupniat preter intentionem .fuam hoc non obflat quin fa dat amici offitium quia nonftetit per eum«Secunda diffinitio pertinere ui/ detur ad beniuolentiam/que 5t fi uideatur efle extenfa in omnibuf iif tamen magif uidetur elucefcere hic. f. uelleefle Sc uiuere amicum Sc hoc nafeitur abeo quod quifque fe ipfum amat Scuult fe ipfum uiuere: quod fi amicuf eft alter ipfe merito idem optabit erga illum. Tertia diffinitio pertinere nide tur adconcordiam ubi tanguntur triaifimul conuerfari quod e edlufexternufl eadem expetere St uelfe quod eft aduf internuf Sc gaudere doiereque eifdem quod eft aftecluf internuf ut patet. Notando quod amicitia dicitpl.ufdefcri bi aliquo iftorura uel omnibuf; non tame e propria diffinitio talii nifi apofte rioribuf quibufdam /Nam diffinitio proq rie dfcfta datur per eflentlalia ora & ita difcinita eft antea apbiloiopiio amicitia aprionbufexquibuf coftitu lOtu 8c explicatur eflentia & natura 3m:citie, bec aut que fupra allata funt fe tf^&prefupponutamicitiacu fitopa&oiitia queabea^bcifcutur» Quare 't/ff.mtio ex taiibj? apofterioribul qouida eritflicut iterdu demcnftratio que da i- ee apofteriori&fiqs diceret amicitia fugius diffmita e gbeniuoietia U* lofopbi quod eledlioS: uirtus & omnino ipfe ftudioiuf mr eft menfura rerum humanarum* Nam in uno quo que genere id femmendum efle uidetur pro menfura quod eft: perfedlum in eo genere ✓ 6c omni3 deinde dici folent magif aut minui perfedla pro ut magis uel minuf d.ftant a perfedlifiimo . Vnde cu homo ftudiofus perfe&us efle uideatur in fpetie humana merito dicitur quod ex eo fummitur menfura tanquam infaporibus diiudicandii ex guftu fano & incorrupto &non exprauo 5ceg$o accipi iudicium folet * fecunda conciufio > exeo homine cui primo &per fe competunt ea que pertinent ad amicitiam fui profici fcuntur ea que ad amicitiam fpedant amicorum * Sed uir ftudiofus eftbuiufmodi ergoexuiro ftudofo proueniunt ea que ad amicitiam fpec tant amicorum * patet ratio quia uiro bono & ftudiofo competunt primo & pfe ol 1 illa officia amicitie & munera & opationes beneficentie beniuolentie & ccnccrdie * F.eliquif uero tantum ✓ quantum fe exiftimant efle bonof *Studi fo autem primo 8c per fe cum fibi fit confentaneus 61 eadem affeblet omni' buf uiribuf animi✓ quia eadem ineo uult ratio & appet tuf fenftiuuf ✓ qui & fl interdum repugnat rationi tamen in uiro bono obtemperat & unitur ei ideo eadem expetit nulla parte uel potentia animi repugnante « Nam fi cut 1 quinto d ximufde iuft t a .lia platonica que dicebatur efle fui ad fe ip fu® &pxent.e ad potentiam dc quod aidebatur eflecaula iuftitie ad alium S ? Ac de amicitis dicere poflumufque eft fui ad fe ipfum * i * partis ad partem, «ei potentia ad potentiam /que uidetur efle origo amicitie ad amicem & qua fi idea atque exemplaria & hoc ftudiofo maxime uidetur copetere quia uuit fibi bona per fe cum fe amat & gratia fui ipfiuf«i«mentis que eft principale in eo«nam per appetitum uidetur efle animal i per rationem &' mentem uice tur differre a brutis» Aget igi*5 bona gratia metis iue {bec aiit lunt illa que p tinent ad bonos mores dc fpeculationem rerum aitiflimarum & que perficiut utrumqueinteiledtum* f «tam adiuum quam fpecttlatiuim > Viuere igitur «ult potius uita fecunda«i * operatione & operatione ea que eft mentis at que intciledus « Vnufquifq; autem ex optat flbi bona ✓ que fibi funt bona * Scnon altenatbomin:s autem bona proprie funt mentis bona, Quod fi eflet fadus alius ueluti perimpoffibilequedam beluauel fimihs fceiue cbprauita tem Sc uitia ■ Si in quam fadus eflet alius non peteret fibi illa bona adcfte ^ que nunc expetit / & ut accedamus per uerba p inlofop bi mllus fedus aljus i »{«a fe ipfo expetit eunda babere«i. ut eunda babeat illud tale qued fadiS eft«f« aiiud ad fe«i«amente fua que uidetur efle precipua pars uei principa le quiddam in eo ueluti fadufequus non expeteret bona heminis fed equi« & fadus leo non expeteret bona bominis fed leoms & fx de aliis«V unuiquif que* n «expetit fibi accomodata &,ppria bona ut equus equina; bomo ea que funt rationis & mentis«Deus autem cum fit perrediflimum ' babet in fe fu um fummum bonum & fibi proprium quod nuilo pado cuiquam alii compe tit preter quam ipfi & addit poflea quod * Videbitur autem id efle quifque quod inteiLigit {non fimpliciter quifque bomo uidetur efle id quod inteliigit ideft intellectus & mens led maxime*quod adi ui xit quia bomo non eftfoiu tnens ✓ fed q aedam tertia entitas quam uis mens ft precipuum & principale quid in bomme { & forfitan id etiam adiunxit r.e i iutretur omnino fequiopi Inonem platonis qui animam noftram appellabat bommem {corpus autem quaf ueftem bonunif « Poflea dicit pbuf quod uir bonus fecum degere teult & fecum uiuere quia gaudet memoria & confcientia re de fadorum & fpe bo na futurorum &cum babent mentem traquiiiam & alienam apertubationib? comtemplatioe babundatficgaudet in qua magna parffeiieitatif bumane con tin?ri uidetur«ex quibuf patet quod cum bec omnia enumerata que funt offi tia & operationefbeneficentie &ben»W.entie & corxordie coi petunt primo & per fe uiro ftudiofo ut eft amicuf fui ad fe ipfum; competunt etiam ei ut eft amicuf ad alterum & exeo tanquam ex origine & forte proueniunt bec que ad ipfam amicitiam pertinere aiximuf & boc etia patebit magif nuc jnferiuf * Jf. Hoc igitur ipfo quod unum quodque.Declarauit pbilofopbuf ui ro ftudiofo competere ut agat ea omnia erga fe que ad amicitiam pertinent tx quo babet ftatim conciu&onem illam probatam quod ex eo quod uir ftudi ofuf facie erga fe'omnia que pertinent adamicitiam amici qui eft alter ipfe co iedari pofTumuf amicitiam effe aliquid borum/ uel omnia que facit is erga fe qui fe u ehem en ter amat: & bi funt amici dxit pbiis qui faciunt erga fuoi ami cofea que uir ftudiofuf facit erga fe ipfum & iic concluditur lententia fua qua incendebat probare quod offitia oc operationef amicitie & amicorum origine bibent ab amicitia qua uir ftudiofai fe ipfum amae« & « Querere uero utru ad fe ipfum« Videtur hac iparte fe excuiare pbiiofopbuf adeterminatione bui ufqueftioaif « f« utrum fit amicitia ad fe ipfum qd uidebatur prefuppofuifie fuoiuf, Queret aut aliquif utrum ad fe ipfum fit amicitia dxtt quod boc eft omittendum nunc cum antea tetigerit & inter.ui d.cet non nuiia exquibuf ori riuidetur folutio buiuf queftiomf / quamnf etiam bic tangat aliqua ex quibuf con icere & probare poffumuf amicitia effe ad fe ipfum * Nam dicit quod lUa uidetur amicitia aqua proficifcuntur duo uel plura eoru que dx muf «f,pertinere adamicitiam: fed ab amicitia ad fe ipfum profluunt abqea fupra d edorum uel omniatergo illa uidebitur effe amicitia.prcterea alia rauoneide uidetur offendere boc molo «Id uidetur efie amicitia cuiuffmjlitudine dici tur exuperatio amicitiae , i, amicitia perfedaque fumma efl amicitiarum 8t ideo dicitur exuperatio ut antea declarauimuf.Sed amicitia fui adfe ipfum eft buiufmodi uteiuf fimilitudine dicatur per fed a amicitia / ergo amicitia fui adfe ipfum eft amicitia, quanquam dicant non nuILi quod pbiiofopbuf non uult quod f t amicitia fui adfe ipfum per ea uerba duo uel plura :quia amicitia debet effe inter daof uel p[uref8c ipfe bomo non eft nifi unuf: quorum ego ex politionem minime fequor, Notandum eft igitur quod fj amicitia coftat ob boc & ab ea prof. uunt offitia ea quia uir ftudiofuf amat fe ipfum & fibi tribuit ea omnia co:edere debemufdifpofitionem fiue beniuolentiam qua fe quifque amat effe amicitiam & babere graduf ficut habent lfte que funt amicorum ad amicof; nam ftudiofffimuf & ptedilTimuf fe magif amabit quam minufftu dofuf&fic fucceftiue tueluti amicitia ad am cum eft magd&minuf, Quod fiquif dixerit non effe bic beniuolentiam mutuam / dicendum primo quod bec amicitia fui adfe ipfum eft origo et quafi exemplar atq; idea reliquarum* Vnde amicuf fummere menfuram et regulam debet ad exercenda ofntia erga alterum amicum, f «taliter qualiter ftudiofuferga fe ipfu , deinde duo bic eti am ;n amicitia ad fe ipfum cadere uidentur: appetitui et ratiojque quando co ueniunt et uniuntur ita ut appetituf obtempet rationi tunc oriri uidetur con cordia & amicitia queda potentie ad potentiam ficut de iufti tia didum eft fu prajet talifamicitia adfe ipfum cum fit origo et quafi idea aiiarLtn preftantif fim3 efie uidebitur et fumma cum iocunditate coni unda. ff'«At uero uiden tur ea que dida funt«Hec eft tertia parf buiuf capituli m qua pbiiofopbuf o ftendit quo pado fupradida competunt bominibuf qui non funt ftudiofi*Di gif igitur q3 iifa uidentur competere multif«i*multitudini et uidetur pene re grad'? ut fjt quidi fhjdiofi|Tinai Jqda' pefiimijqda iter iffos.Ea igitur que dic ta iunt fupa / (fudiofiilimo competunt proprie ' pefiimif nullo padto: inter mediif uero intantum competere uidetur in quantum fe {e exiftimant efie bo nos & cum bpnum ametur ergo fe ipfos amant & faciunt quoquomodo ea of fitia quorum fupra meminit»i «intantum iquantum fe bonos efie exiftimat St, Diffident« n«fecum & alia. Declarat bac inparte pbilofopbuf quod pra uifbcc fupra didfa amicitie opera npn competunt & primo quod non compes tunt eifoffitia beneficentie, probatur, [is qui faciunt fibi nociua non compes tunt opera bcneficcntie»fed praui funt buiufmoditergo prauif non competunt opera beneficentie, & banc rationem probat exemp^0 incontinentium qui per Cipiupt meliora fequiitur tamen deteriora & uoluptuofa que fibi funt nociua I probat etiam idem alio medio quia praui omittut agere ea que fibi efient op tima omittunt inquam ob inertiam quandam ut faciunt incontinentef fecun dum quid uel epiam mollef. St« Qui uero multafrefgrauef, Sequitur nunc declarando quod prauis edam non competunt opera que pertinent ad beniuo lentiam :quia babentibuf odio lucem &ui tam ut funt praui non competunt offitia beniuolentie & opera eiuf. & . Querunt preterea , Offendit tertio loco quod prauif non competunt offitia concordie quia no pofiunt fecum con uerfari 8e fe ipfos fugiunt confcientia fcelerum & fecum diffident nibil baben tes boni quod ad amicitiam fpedet&eorum animuf eff in feditione, Seuos punire tyrannofiut ille poeta inquit < Haud alia ratione uelis cum dira cupi-' do Mouerit igeniu feruett ticta ueneno Virtute ut uideat jtabefcatq; reli&a* Notandum quod totuf iffe ordo ut mibi uidetur conrefpondet ex oppofito il li quem tenuit pbilofophufquado enarrauit ea fuperiuf que competunt bonif offendendo quod fibi funt confentanei & reliqua que ibi fuccefliue pofuit * bic econtra que reperiuntur in prauis fuccefiiue attulit offendendo quod fecum dl fiident &alia gradatjm oppofita bonis ut uidimus, St * Quod fi ita fe fe ba bere, Cqncjudit pbilofopbuf afferendo duaffententiafob ortas ; prima eff quod cum fumma miferia fit iprauitate conffituta omnibus modis fugienda eff prauitas j fecunda econtra quod probitas & uirtus eff ccmparanda ut late patet in teytu, St«Beniuolentia autem amicitie quidem eff fimilis * Hoc eff quintum capitulum huius tradfatus inquo pbilofopbuf poffeaquam dedarauit ea que adamicicia pertinent ,p fluere ab iis que bonus fibi ipfi tribu it &ea reducebantur ad tria opera fiue offitia« f «adbeneficetia c6cordia'betu uolentiam * Nunc accipit iffa pbilofopbus docendo de fingulif ea que funt cq gnitu neceflanaScprimo de bepiuolentia, Diuiditur autem boc capitulum intres partes que Tuis locif patebunt ■ Inprima igitur parte incipit offen dere pbilofopbus quod noti fit beniuolentia afferendo banc conclufionem q4 benWentia non cfl amicitia«primo»quia amicitia eft inter eos qui femu/ tuo cognoicunt: feci beniuolentia poteft die erga ignotos* Item am,citia no di latens» beniuolentia latere poteft eum cui bona uolumustrgo beniuoicn fia non eft amicitia quanuis {it fimilis amicitie quia oportet cmr.efamiccf di beniuolos non tamen eft idem» J? « At nec etiam eit amatio« Cftendit ulterius pbilofopbus quod beniuolentia non eft amatio* probatur» Amatio iba feet extenfionem & appetitionem» Sed beniuolentia non habet bec talia er go beniuolentia non eft amatio»Q_uidam expolitor dicit quod amatio eft in feufa beniuoletiaSc fic nibii iterent iter bec duo nifi magis demin? ita ut .beni «olentia fit remifla amatio ; & amatio intenfa beniuolentia.becexpoftio & fi tolerari poteft: tamen mibi on fatiffacit quia amatio media ebe uide tur inter bemuolentiam & amicitiam i ficut dealbatio inter duos ter tninof, Terminus aquo erit beniuolentia ✓ terminuf ad quem ipfa amicitia & hoc innuere uidetur pbilofopbus per illud quod dixit amatio babet exten {ionem&appetitionem«appetit« n. prefentiam amati beniuolentia non ita curat.uel dicere polium? babet apptt tioe «i.e extefi appetitio.preterea pba (tur quod amatio non eft beniuoienta boc pacfto» Amauo eft cu cofuetudine * beniuolentia eftepoteft fne confuctudme quia repente feri peteft ergo beni/ uo'entia non eft amatio. Notandum quod beniuolentia ductus medif confi derari uel fummi poteft ; 'aut ut genus quod pred.catur de amicitia aut ut fpe tiefque diftinguiturex oppofito; amicitia tanquam altera fpetiefita ut fint due fpeties beniuo1entie,f«amicitia&: beniuolentia fummenfncmen generif» Q^uando igitur pbilofopbuf accipit indiffmitione amicitie beniuolentiam fummlt eam que eft genuf. bic uero accip itur beniuolentia que eft fpctief / fiue fit difpof tio quedam fiue operatio ifed bec diftintio fa&a eft antea inqua dam dubitatione» ^«Videtur igitur beniuolentia principium »Hec eft {ecun da parf buiuf capituli in qua pbui pofteaq oftedit quid non eft beniuolentia / nunc oftendit quid f t dicendo quod eft principium amicitie & probatur boc *nd*Sicut fe bet uoluptafpifpe&ii pulcritudinifad amore qui fc propter pui critudinem/fc beniuoleUa refpecfiu amicitie»Sed illa cokptaf per aipedum eft prinapiu amorif / ergo & beniuolentia erit principium amicitie / poftea addit quod per tranflationem aliquif d;cet beniuolentia efte principium ami cifiie i fcut nofdicere folemuf cor efte fontem fanguinif; nam ut afoi.te fca/ tUfitaqua fic a corde emanare uidetur fangu,f Et addit pbtlofopbus quod boneftarum rerum memoria eftiocunda«Q_uiaaliquifdi cere potuiflet «Si ilie cui collatu eft beneficium ab eet uel eflet mortuui quo modo eft fibi iocundum opufilLad quod non eft prelenf ideo dicit quod me tnana colliti beneficii St rei bonefte ade eft iocunda«Cum igitur magif u* geat boneftam qaam utile 8t magis fit iocundum atq; amabile merito bene^ pctx magis ddigit illum in quem contulit bonellum talei quam diligatur contra« y* Hc amare quidem« aiia eft ratio calif«, Veho tribuenda eft exce llendori {paffio inferiori * Sed amare eft adio { amari ueropaiTio St conferef beneficium eo quo conferens eft excellentior fuicpiente ergo ilLi tribuendum, eft amare {boic amari« Sed ille cui potius tribuitur amare magif amat qua iile cui tribuitur amari ergo conferenf beneficia St benefador magis amat a ametur a iufcipiente» y «Preterea que facla funt * Affert aliam rationem pbj tofopbus que eft quinta in ordine boc padlo«ea que facfta funt cum labore ma gis diliguntur ab bominibus« Sed beneficium conferre laboriofum eft 6< fit cu laboretfufcipit* aut fine labore ergo confetre beneficium magif amat3 6; ex confequenti llletmque collocatum eft benefaium migif amatur a conferente quam ipfe fufeipiens amet econtra. Hanc rationem declarat pbilofopbus exe pio eorum qui acquifiueruntpecuniaf. Foftbee infert unum obortum fiue conrelarium quod uidetur confirmare rationes fuas quod propter bec mater ui detur magis amare filium quam ametur econtra8tpropter laborem partus Sc propter certitudinem filiorum» Sic benefador magif uidetur amare fufeipiea tem quam ametur ab eo propter 1 aborem & quia certior eft de beneficio coi lato quam fufeipiens & fac habemus hanc fententiam per egregie probatam a pbilofopbo quod benefadores magis am3nt eos i in quos ber efiCia contule-* runt quam amentur ab illif 8c rationes etiam habemus cur hoc fieri uideatur y.Dubitatur autem utrii hominem oporteat.Hic eft fecundus tradatus his fuflibri! in quo pbilofophus poftea quam dedarauitea que pertinere uideban tur ad conferuationem St diflblutionem amicitie 5c debeniuolentiatbeneficen tia atqu’ concordia Sc huiufmodi amicitie operibuf Sc officiis J nunc mo^ uct quafdam dubitationes neceffariaf circa amicitiam exparte ipfms amantis* Diuiditur aut hic tra&atus i duo capitula * In primo mouet queftione deama te refpedu fui ipfius 5cfoluit.Infecildo mouetqueftione de amite refpedu aV terius&etia foluit.Primii capitulu diuiditur i tref partes que declarabuntur In prima igitur parte proponit pbilofopbuf dicendo» Vtrum oporteat hoiem gmare fe ipfu maxime* Didum eft eni antea qd uir bori? maxime fe ip Gii fum amat.Incipic aut pbilofophus ibac queflioe arguere pro altera paitebac pallo i Id q<3 eft turpe no eft faciendum « Sed amare fe ipfum maxime exifti matur effe turpe ergo amare fe ipfum non eft faciendum.patet ratio ex cornu m.fermone hominum« qui ones ferme uitupant amatores iui ipf us qualires ipfa iit turpis » Ex quo praui uidentur hoc facere querendo femp comoda fua & mhii agendo extra fe «i» extra appetitum fuum & fua utilitatem * Eoni ue ro econtra pofthabitis&negledbs propriis rebus cofulunt prie 6-amicif x & * At eni abhis rationibus. Aliata ratione pro una parte dubitationis nunc argu it pro altera parte pbiloiopbus probando qd oportet hoiem maxime feipfum amare. Nam id tacere quifq; debet exquo profluit ocoritur cis amicitia*Sed ex amore fui >pfius oritur amict a ut antea uidimufergo amare fe ipfum ma xime quifq; debet.Probatur id quoqj excomunihus prouerbns eoru que attri buucur amicitie uulgahter ut (iit hec.Dicunt una elle anima duorum amicoru quod ea que {unt amicoru funt comunia §c quod amicitia eft qaedam equa^ litas 8c quod amicus fe habet adamicum ficut genu ad crus que habent tanta propinquitatem ut nihil interfit medium « hec igitur & iimiliaque snprouerbiis.a!latis dicuntur maxime competunt alicui ad feipfum ut e a quii que f bi maxime tribuat exquo uidebituf quod cxconfequenti quii que maxime fe ipfum amare debeat. boft hec dicit philofophus quod merito dubitatur cum pro utraque parte probabiles ut uidimus & ucrifimiief afferam tur rationes.^Forte igitur tales fermonef diftinguendi.Hec efl fecunda parf huiul capituli; inqua pbilofophuf determinat quefticne d .ftinguedo qualiter aliquif d.catur amator fui fecundum utranque parte cbiebtiomsj quo cognito fiet mamfeftum id quod queritur. Nam alio modo fumitur ab iis qui uitupe rant&alio moJoabiis qui laudant amatorem fui , Nam amator fui uno modo fummitur exparte fenfuf 6c appetitas fenfit.ui alio modo ex parce rationis & partif rationalis» Sicut piato duplicem dixit eflebomi nem internum Scextemum.Internum appellat eum qui uiuit ratione atque i telledu t externum uero qui uiuit appetitu fenfitiuo.Sic igitur amator fui ip fiuC erit dupiex aut partif iefitiue aut rationalif.Et fi accipiantur amatoref fui ipfiuf primo modo tunc erunt uituperandi ut prima fententia dicebat«, Nam qui indui gent appetitui funt uituperandi« Sed amatoref fui ipfiuf tri/ buendo fbi plufin bomfexternif&uoluptatibufcorporif indui gent appetitui fefitiuo ergo talcf amatoref fui fecundu potentiam in rationalem funt uitupe raadiSccum multitudo plerunque talif fit ut potiufappetitum fenfitiuum fe qmtur qua intellectum uel rationem hinc efl orta appellatio amatorum iui ipiiui & u tuperatio; quia cum dicunt amatoref fui intelligunt eof qui fe cundu appectum fuum fibi illa omnia tribuunt de bonif & commodif ex ternis & de uoluptatibus corporif trabentef omnia ad propriam utilitatem, uel uoluptatem * Quare iureuituperantur dicit philofophuf hoc modo fe amantef; Sed illi qui fibi plus tribuerent de uirtutibus Sc bonis animi a ne mine uituperabuntur, ut amatores fui licut fuperioref* Jp< Magis autem u* debitur talis homo, Hec eft tertia pars capituli inqua allita diftmdione ilia de amatore fui ipfius & declarato quod amator fui iecundum parte inrationa/-lem merito eit uituperandus nunc offendit amatorem efle laudandum qui fe a mat fecundum mentem Sc rationem 5c affert in primis banc fententiam quod magis eft amator fui qui feam.it in bonif animi* Q_ui fibi tribuit maiora <3c excellentiora bona magis fe ipfum amat« Sed tribuens fibi bona metis & rationis tribuit fibi m3iora Sc excellentiora bona ergo talif fe ipfum magis a mat 5c magis eft amator fui«patet ratio de fe « Item qui induiget parte affirmatiua oftendedoqd felix indigeat amicif plu ribuf rationibus«Prima * Bona bnia ta externa q interna tribuuntur felici * Sed amid funt maxima bona inter externa ergo amici tribuendi funt uiro feli J*« Q uod fi ad amici conferre * Secunda rb« Si ad felice ptinet conferre beneficia t felici efi opuf amicif»At primi efl etv feeundl.Patet ratio qaadfelicemgtinet potiuf benefacere quam bene pati & felicitafinadlione confifbit„ Si igitur felice pertinet conferre benefici® quibufmagifconfertc| amicif f Q_uideni prodeft ut pblf ir,principio c&atii inquit ,pfperitaf fi beneficii auferatur qd quidem maxime fit- inamseof ac m» xime comedatur ? i\ Q ao circa queritur & id ipfum «Hinc ilia quefti© oritur dicit pblf utra inaduerfifan infectklif magif indgeam? amicif /exquo ad ide .pbandu deduci alia ratio potefl boc pa&o«Si ia omni coditlone «iteefb cp9 amicifprqfedlouir felixindiget amicif» Ssd primum cfe G iiw ergo 8i fecunJu» Patet ratio quia jnadfuerfis conftituti indigent ope amiceru ut ab ipfis beneficia fufcipiant. Inprofperitate fimiliter indigent amicif u eif beneficia conferant * Itaq; aiceram parte afferre non potes / quin afferas alte ra« J? < Abfurdum eft etia forfitan j alia ratio«Si abiurdum eft afierere bea/ tu atq; felice fol um uiuere oportere beato & felici eft opis amicis«At pr mu eft ergo fecundum, coni undum uidetur efie manifeltu»Aftumptio declara tur quia bomini uidetur naturaliter competere ut fit animal fociaie atqj Ciui/ le ut inpoliticis offendit pbuf. Non debet igitur uir felix uiuere fo ui attiuuf prefertim & ciuilif de quo nunc precipue loqui uidemur , Nemo. n. habens cetera bona ut ipricipio odaui inquit philoidpbus fine amicis expeteret uiuc re, Quod fi folus uiuere npn expetit et fi eft ei uincndum cim alus; melius eft ipfum uiuere cum amicis et bonis uirifq cum bominibufextraneif ergo felix indiget amicis» &. Forfitan.bac particula addere uidetur pbilofopbuf propter felicem ipeculatiuumiqui non uidetur admodum indigere amicis aut borns externis; qq ut Auguftinuf dicit in libro ut puto de trinitate. Sine fo cio nulla eft locunda poflefiio .Sic habemus rones proutraq, parte, «Quid ig tur illi primi dicunt i Hec eft fecunda pars huius capituli {in qua pbilo fopbus pofteaq antea dubitationem attulit utrum felix indigeat am.cis & Jp utraq; parte ta negatiua/ q affrmatiua differuit i nunc foluit queftione 6cpri mo quibufdam rationibus moralibus i deinde quibufdam naturalibus. Affert aute in primis tres condufiones: quarum due funt negatiue i alia affirmatiua» Prima. Quod uir felix non indiget amicis utilibus. Secuda. Quod uir fe lix no idiget amicis afferetib? uo» uptate» Tertia. Quod uir felix indiget ami cis bonis &ftudiofis» Primo igitur dicit pbus cum rationef nunc ultimo aiL» te uideatur qpbabiles & uerifimilef tquid dicunt6c quid uolunt illi primi cuna afferunt felice no indigere amicis * Quomodo igitur &quoufq; dicunt uenU te: poftea boc declarat dicedo qd uulgufSc multitudo eof tantum uocant ami cof; qui funt utilef: Quod li ita inteiiigunt tunc uerum uidebitur qd dicunt felice non indigere amicif« f. utilibuf & fic babemuf prima codufione que ,p bari poteft boc padlo. Qui bet bona i terna atque externa & eft ex fe fe fufff/ cienfno indiget am.ci 1 utilibuf Sed uir felix eft buiufmodi ergo uir felix non indiget amicif utilibuf« «Hec etiam iif q ob uoluptate • fecunda conclufio Qui bet ex fe fe uoluptateffic fatdfacit fbi i uoluptacibufinternif no uidetur indigere amicif uoluptariifnec aduentitia quadam uoluptate .Sed uir felix eft buiufmodi ergo if no uidetur indigere externa & aduentitia uoluptate« JT aut per parum.Hoc addere uidetur pbilofopbuf quia felix interdum indiget rela xatione 5crecreatione ,ppter defatigatione corporif. & Hoc autem ro eft for fitan. Tertia conclufio / que fe tenet pro parte affrmatiua quod uir felix in/ diget amicif & amicif ftudiofif 8c probatur tribuf ratiombuf» Fri/ mi Si homo magii fpeculatur St intuetur aliorum operationef q fuaf uir felix indiget ftud.ofilamicif» Sed primum eft ergo di fecundum: ailumptumpa tet« Nam bomiaef magif confiderare St intueri uidentur opera aliorum qua fua. Vnuiquifq; ferme uidetur magii deficere miudicio fui propter affecftum ,p pnum « nomo preterea potiuf uidetur inteiligere reda linea quam refiexa * Tatii enim moduf intelligendi St uertendi ie ad le ipfum tribuitur magif fub ftantiif ieparatif qui fe perpetuo intelliguat nec accipiunt incrementa, bomi mf autem intellectio uidetur terminan primo ad rem inteliedam St fic ex co muni curfu magif bomo uidetur fpeculan St intueri aliena opera / quam fua cum uero in crementa aflidue in fcientuf accipiendo maxima fuerit cognitio ne ofecitut tunc ad fe ipfum tandem fe uertere St fe refiedtere ad fe uidetur < Coufequentiam autem illam fiue comundtum . i. quod uir felix indiget ftu dio iii amici i fi bomo magif fpeculatur opera ai iorum quam fua declarat pbuf multif propofitionibuf« Trima, quo i ielicitaf eft operatio« Secunda quod ODOrucio F c 3c non eft ref t que fit quodam pofieflio ut affe&uf atque uirtutef» Tertia quod operatio ftudiofa uebemencer eft iocunda ftudiofo uiro * Q_uar ta quod magifpoffumuf contemplari Stconfiderare proximorum 3(ftufquam noftrof. Q_umta« quod uir ftudiofui uebementer deie&atur bonif operationi buf ftudiou amici. Sexta quam uidetur prelupponere quod non pofiumufde lecftari re aliqua nifi antea ipfam cognouenmui qua delectamur » Quare coa clud.tur quod ideojiir felix indiget amicif bonif ut poftit intueri eorum opera tionef ftudiofafque fibi funt proprie St accomodate St fimiles fuifStillifgau dere 8t locunditatem fummere cum amicufuerus ft quafi alter ipfe . Notan dum quod pbus dixit operationem fieri St non pofliden: exquo uidetur quod operatio non fit de numero permanentiu fed de iis que funt fuccefliua. Q^a re intelligendum quod aliquid bifariam fieri dicitur «Vno modo fuccefliue ut pars poft partem: alio modo fimul ita ut dependeat a prcducente 8t confertu te quo remototremoueretur St illud quod fit St conferuatur ab ipfo» Primo au tem modo cum fit aliquid per partef aut fit boc padlo ut antecedens corrura patur pars cum fit alia fequens ut de tempore St motu dicitur que uidentur ef fe dum fiunt St partes non uidentur perfiftere: aut fit boc modo ut partes re* maneant ficut domum fieri dicimus per partef quarum una fit poft aliam St p manent ut fundamentum parietef St cetera* Secundo autem modo fit aliquid fimul cum totum producitur St omittamus nunc generationem forme fubfta t alis i que etiam fimul fit fed loquamur de operatione que fit fimul tota & deoendet a qpducente. Q_uare dicendum hac diftincftione premiffa qd opatio St ea que eft felicitas no fit fuccefliue ppartes nec ut motus ueltepuf nec ut do musiied tota u, deP produci et effe idiuifibili potetia aie. Na fi parf poft parte fieret et corruperetur; tue cu fpeculamur mpfede iteliigeremuf nec G v fequeretur uoluptafjpfam operationem totam tam acfHuam / quam fpecula tiuam {i fieret per partef« Quare fit fecundo modo operario teta & iimul i ta tamen ut dependere uideatur a producente: ficut lumen dicitur fieri & to tam diffundi per emifperium noftrum & pendere a luce uel a corpore folifiu minofo x Sic igitur fitoperatio que cum felic taf non ut motufnon ut domuf fed ut id qd producitur et dependet a felice operante et conferuatur ab eodem, quia proprie dicitur feux dum operatur & eft in a diu fecundo » Notandum quod pbilofopbui dixit nofmagifaliorum adlufquam noftrofitueri poffe 5c contemplari quod accomodate dic:tur iecudum illam fententiam quam attu lit de quia nimium nos amamuf: d fficile mdicamul de nobis Vnde efl: illud Nofce te ipfum « £". Arbitrantur tt.am bominef« Secunda efl ratio ad ide probandum «Is l quem comuni hominum fertentia locunda uiuere oportet indiget amxifftudiofif«5ed felix efl buiufmodi ergo fei.x indiget am.cis flu dioiis Patet ratio prelerti defelici adtiuo et ciuilitquia f» foiuf fit non facile po tefl operari« Quod ii fuma iocunditaf fit ex operationibuf fludiofs & foiuf non poteft commode operari ergo indiget aliis idtft amicif cum quibus & ad quos oene operetur: confulendoSc benefaciendo amicis fuifce eifdem operati onibus gaudendo bonis fcilicet & fludiofs ficut muficus eleganti cantu * J? Fuerit et & quedatTertia e roiif que decet exercitatio uirturii idiget amicif ft udiofif.fed felix e bur/moi ergo if idiget amicif ftudiofif & boc ^ baP fetetia Theognidi f poetetBona iqt difcef fi cu bonif uerlerifjSi cii prauif bona que ite erut amicte!:Sic igitf fotietafamicoru oportuna erit felici adexercitatione uir tutum & fiet uiciiiitudo quedam dum ad ie muicem operabuntur bona St eti am ad aliofoe fic patet quibufdam moralibuf rationibuf quod felix indiget amicif non quibuf uif ied fludiofif« Si naturaliuf autem boc ipfum : So.uit m bac parce pbilofopbuf queftionem illam quibufdam naturalibuf rationibuf probando & oftendendo eandem conci ufionem quod felici efl opuf fludiofif amicif 6c primo premittendo intentionem fuam dicit quod fi barx rem natu raliuf inuefligare uolumuf: reperiemufbonum amicum effe natura expetib lem Sc affert per ordinem tref conci ufionef, Prima.efle atque uiuere efl bo mini fludiofo per fe bonum atque iocundum«probatur. Omne quod efl fuap te natura bonum i efl ipfi fludiofo per fe bonum atque iocundum. Sed efle at que uiuere efl fuapte natura bonum ergo efle atque uiuere efl ipfi fludiofo p fe bonum atque iocundum maior patet quia uir bonuf& felix efl menfuraperfec ta ita ut quod efl fimpliciter bonum ; uiro fludiofo / fit bonum St iocundum per fe ut inieptimo declarauit minor offenditur a pbilofopbo Sed ante decla rat quid fit ipfum uiuere.Nam uiuere inbrurifanimalibuf diffiniuimufper po tentia fenciendi j; bominibufp potentia fentiendi pro quato comunicat cu al jii aiaubus :p potentia inteliigendi pro quato ideft fibi propnuSc differt abali ifauhbuf. Nam I libro de aia oftenditpniifqd 'pfa eft a&ufcorponfpoteta uitam babent.f: 6cin brutifeftprinc.pium fenoendi m bomimbuf utro non foium. fentiendi / fed etiam intelLgend, ut ibi docet latifiime bec omnia « Sed cum uiuere fit aut m potentia aut iri adu quia potentia reducitur ad adu principaliter uiuere: erit in operatione & in actu lecundo / quibuf premifuf infert pb.lofopbuf id ex quo elicitur probatio minorif quod ehe 6c umere eft per fe bonum dc natura locundum quia eft definitum; bonum autem Lt pitba gar.o d cebant eft finitum i maium uero nfn tum St uitam m ordme bo norum corruptionem in ordine malorum collocabant «Verum cum aiiquifdi cere potuiffet ipfum uiuere non eHe bonum omnino ut iple aittquia uita pra ua 8c corrupta non eft bona nec expetenda nec definita« i oLL t f bilofopbuf bic obiedionem oftendendo quod non loquitur de tali u ta ied de ilia que co petit ftudiofif quorum uita eft definita & non indef.nita ut praua & corrupta* nam ut uitia dicuntur indefinita / fic etiam uita talif« Hi{ ddiftdeclarat pbi lofopbuf quod efle & uiuere eft bonum 6c ex cordequenti iocundum quod pa tet quod ab omnibuf expetitur & maxime ab ipfif bonifatque beatd quorum uita efl felicifiima ut ait pbiiofopbuf« JT« Diffiniunt» f« pb.lofopbi* $■ p o te itia fenfus . i« per potentiam fenfus « S « Hominum autem fenfus % quic qui d eft in animal!potentiarum eft etiam in bomine & perfc&iori modo ; da uJuntur« n «in ipio ficut triangulus in quadrangulo ut diCt pbilcfopbus m libro deanima« b ibet preter illa etiam bomo aha multo preftantiora Lt intel ledlum Scrationem que non funt in illis animalibus brutif ullo padlo« J? [n fequentibufideft in decimo libro ubi loquemur de uoluptate &doiore « J? * Q ui autem uidet bis uidere fentit« Secunda eft conciuho boc padlo» Sentio r • fe fent.re ot inteiligere fe inteliigere bonii eft & iocundum felici«probatur * Sent re fe effe & uiuere 6cinteliigere fe efie at ]ue uiuere eft bonum naturali/ ter ft locundum felici ac ftudiofo uiro 5 fed fentire fe fentire & inteiligere fe ia teliigere eft fentire & inteiligere fe effe 6c uiuere / ergo fentire fe fentire & in teli gere fe inteil gere eft bonum at que iocundum ftuJ.ofo uiro & omnino fe lici ipfi i patet ifta ratio quia fi uiuere eft iocundum & bonum ftudiofo uc an t:a probaumus profeclo percipere iftud efle& uiuere erit fibi locudifiimum £ percipit autem cum fentit fe fentire & inteiiigit fe inteiligere i quia in bomi ne ipfum uiuere diffinitum eft fupra per fentire & inteiligere « Notandum quodpbuf dicit qd uidenfientit fe uidere &audienf&cetera jbocnon uidetur uerum quia nulla potentia inftrumentalis uertit fe ad fe ipfam bcc« n« com petit intelle&ui qui effe poteft intelligens 6: id quod ii tellig ter « \ erunt potentie fefttiue & inftrumentales extenduntur extenfione fubiedi & non po fiunt uertere fe ad ie ipfas tnam fi boc uerum efiet uifum (uam uifionem uide rejtunc uifus uel oculus uiJeret fe ipfum ficut intdledus fe ipfu inteliigit«3c •f intelligit fia itdlcdUone* Animaduerteda fut igif5 uerba pbilofopbi ergo ii indigent amicis fludiofif Sc iif qui funt amici ob bonefta/ tem t ex quibuf foluitur dubitatio illa < Nam cum queritur quando magif Cii opuf amicif i refpondetur quod in utroque tempore« Sed in aduerfif efl o pufamicif utilibufob neceffitatem «In profperil uero eii opuf amicif (ludio fifob boieflatem. Q_uare magif neceffar.um efl i aduerfif magif boneflum. inprorperif in quibuf ii qui conflituti funt debent liberaliter bomi amicif bene f:t.a conterre « jp « tifl luptate* Hic eft decimufet ultimuf liber etbicoru in quo pbiifper sita iatn tota materia qua declarare uolebat i guenit ad fine { que in pricipio fibi qopofuit «Nam ut arcbiteeii uel fabri inedificanda domo finge re libi exemplar dc quafi idea folet deinde parare & difponere oia neceflaria ad ipiam. domu conftruenda ✓ dema pfed» reddere forma domuf « Sicpbaf ut pe Deillimat arcb.tedlufp figuram quanda fine humanum defignauit«deinde ea omnia aectarauit que ad talem finem confequendutn ptinere uidebantur i po f b-erno in hoc libro formam perficere uidetur cotiuf rei «Defcripft cni St qua {i defignauit inprincipio felieitatif figuram «Deinde declarauit uirtutef tu mo ralei { tu iteliecliuaf jque ptinere uidebanif’ no folum ad declarandam diffini' tionetelicitatifaliitam: federiam ad ipfam confequedam « Ipfaeni uirtuf ut patefa&um eft 3ntea magna parffelicitacifefie uidetur« Docuit preterea quedam alia neceflaria cognitu que no funt .pprie uirtutef uel uitia: ut eft co tmeriadc mcotinentia coftantia moliitief& iimilia t que tame bent magnam afnnitate cum iilif« Docuit infup ex adliflime de ipfa amicitia.qua no uifum, eft ei u'rum pfe&um atq; felicem carere oportere«Demu nunc ipfam felicita tif figuram iam defignatam colcribuf depingit & crnat ut ex hac dcdlrina in oni parte exaftifiime tradita aperiatur nobif&c quafi ante oculof collocetur ui a que ad ipfam felicitate humanam confequendam pducit« Preterea cum feli citaf fit fuufdv finif fit primum i intentioe{ & ultimu incjyecutioe t ideo pbiii eam in pricipio propofuit ut primu in itentioe nunc ut poftremu inexecutioe aggreditu -.mediafaut uirtutef coilocauits que funt ad felicitate tanq ad fine* Eft infuper&aUacaufaquapbufpoftdoclrinam de moribus traditam hunc «sc.librum aggredit & diligenti fume de felicitate co fiderat t quia felicitafeft duplex acftiua & conteplatiua & a! tera eft preftantior altera * Verum Qc fi diffi nitio felieitatif: quam dixit efle animi opatione fecudu uirtute pfeCftam t utri q; felicitati accomodari poflit: qa i a bus dulcia uel falubria uel alba uidentur efle aliqua que re uera non funt * Sic eft de uoluptatibus obfcenis :que prauis uidentur efle uoluptatef cu re uera no fint t boni * n * quorum eft uerum iudicium ob mentem fanam & a pturhatio nibufalienam iudicant eafnon efle uoluptatef Quare non ua!et ecrii ratio q appellant uol uptatef que re uera non funt t licet prauif uideantur , Seciida fo Jutio efttalif* Voluptafeft per fe expetenda Sed tamen nb eft expeteda are b? obfcenif Vt ditari ur ee boniiiqa diuitie fut iftrumeta adopatioef ftudiofaf fed no e bonu ditari exqaditioe prie & turpiterditarilte ualere & fanari Hv \ aa "bonum & expetibile tion tamen ex quo uif cibo ut ex carre buma ^ efl non eft: bonum nec expetendum fanitatem confequi «Tertiafolutioe talis « Voiuptatef differunt fpetie Itaque concedo efie non nulLaf uoluptatef turpef&fugiedaf.Sicut eni futrefaliq; boneialiq; male ex qbf ,puenuit uciu pcateffiic et&ipfe uoluptatef.no igiif qa alicj uoluptas efl turpifcrgo uolup tai e turpifoif.patet excoditione ftud.ofi qui gaudet uoluptatib/ f;bi accomo datif: quibuf non gauderet in iuftuf & fic dealiif: quibuf patet uoluptatefef fe fpetie diuerfaf & uoluptatef bonafque ftudiofof deledant tfle propriaf 8c uerai uoluptatef no autem eaf que uidentur prauif&que funt accomcdata eifi ludo enim ut diximuf i uda mufico mufica funt iocunda: Cuique autem uo luptati eft id cuiuf amator dicitur ut equuf amatori equorum eodemque mo * do i udi amatori iuftorurn ut dicit pbilofopbus inprimo« S «Oftendere etii uidetur amicuf > Hec eld fecunda parfbuiufcapituli uel dicere pcftum? qucd Ille quatuor rationef allate fint quatuor partef&bec fit. Vxin ordine qua pbilo fopbuf oftendit uel affert aliam rationem prifcorum probantium uoluptatem non efie bonum.Siuoluptafeffet bonum ladulatorif uoluptafquam ipfe affert non effet uituperanda . Sed talif uoluptaf eft uituperanda, ergo uoluptaf no eft bonum. Soluit pbuf dicendo quod bec ratio aut oftendit uoluptatem non efie bonum : uel potius uoluptatef differre fpetie quod eft concedendum . Ve luti uoiuptates prouenientef ab amico & ille adulatorie differunt fpetie & ami ci erit bona: 8c illa adulatorif uituperanda« j7“ * Nemo preterea boc optaret. Hec eft fexta ratio 5c {exta etiam fi uolumufcapituli parf :qua idem probare nituntur prifci boc pado. Si uoluptaf efiet per fe bonum uel omnino bonu tunc omnsf uita uoluptuofa efiet expetenda. Sed boc non eft quia puerorum uita & fi habent fuaf uoluptatef no eft; expetenda nec uoluptatef puerora ergo uo! uptaf non eft bonu p fe nec oio bonum . Pbus non uidetur foluere iftam ra tionem i quia patet ex fupradidif. Nam uoluptatef differunt fpetie. Qua re non omnef uoluptatef funt expetende t fed uere & borefte ck ee que pro/* prie dicuntur uoluptatef. JT At gaudere ref faciendo« Septima parf & ratio eorundem boc pado! eft enim fimilifatecedenti.Si uoluptaf efiet expetenda tunc fumeremuf uoluptatef quomodocunque etiam ex turpib? rebuf.Sed non patimur nec pati debemus fummere ex rebus obfcenis uoluptatef etiam fi per boc in omni uita dolorem fugeremufergo uoluptaf no expetenda.patet quod fiquis dicat agendo res turpef potes fugere femp dolorem :r,emo talem eliget uitam» J? .Etinfuper compluribuf indulgemuf. odaua ratio & parf .Illud fine quopluribufrebuf uacamufnon eft pfe bonum uoluptaf eft: buiifmcdi er go uoluptaf non eft pfe bonum l patet ratio cx didis pbilofopbi: damuf .n « opa ut uideamus ut fciamus : ut habeamus uirtute quam etiam expeteremus dato quod nulla efiet inde pro uentura uoluptas / licet uoluptas etiam de fe fequatiir«poft bec concludit piatis dicendo quod patet * f. cx iis que deutitur ab iftis quad uoiuptaf non bt fummum bonum nec omnif fit expetenda; ied ali que {tintper fe expetende fpetie differentes /• aut fi non differant fpetie ex parte fua alique uolupr tes eu que effciunt caies uoluptatcs funt diuerla fpeti e* JT« Sed quid nam aut quale tit magis fane patebit* Hoc eft quartum capi tulum huius tradatus^inquo pbiiofopb? poftea quam attulit opiwoes prilco rum deuoluptate : nunc fententia fua declarat St oftendit quid 6c qua lis iit ipfa uoluptas * Diuiditur autem in quatuor partes que fuis iocis pate bunt* in prima pbiiofopb? premiila fua intentione declarat in qua temporis menfura fieri uideatur ipia uoluptas dc comparat ipfarn cum uifione que fit to ta fimul Si eft completa & perfecta inquaiibetparte temporis di etiam in 111 ftanti nec idiget aliquo alio pofterius ad ueniente quod eius fpetiem perficiat cum fiat tota in mometo tempons Sc non fiat nunc una pars eiuf: poftea alia fuccefiiue fed tota fimul ut diximul. Eodem modo fitde uoluptate : non *n.babet nunc unam partem in boc tempore alia in alio ut acquiratur per par tef fuccefiiue «Sed fi adiit uoiuptaf per unam boram {eft etiam inqualibet par te dc in quolibet pundo eiuf * Sicut igitur fit de uifione ita de uoluptate* Sed uifio f, t Sc eft tota fimul ita & uoluptaf. Notandum quod fi ref uidenda fit una Si tota 8i medium fit bene difpofitum Si diftantia congrua { tunc cum primu uidetur illa ref e una uifio tota ptotu tepuf, Veluti ftuideat aliq aibedui to ta p una hara illi uifio eft tota. in illo tempore toto & inquaiibetparte uel pundo eiuf tota fimul atque perfeda * Sed tamen poliunt etiam fieri plurcs uifiones eiufdern rei fi ipia res uideatf1 lucceffiue & per parces quo ufque teta appareat.Sed de tali uiiione non loquitur hic pbilofopbus / fed loquitur de ui fione alicuiufrei totius que fimul Sc inuno tempore uidetur integra Se tota * Ve^: cum uoiuptaf fit in eperationeitanquam accidenf i fubiedo: uidetur fe qui naturam operationis * Sed operationum quedam fuccefiiue fieri uidetur ut repletio quedam tota fimul ut uifio lucis Si reprefentatio imaginis infpecu loStbuiufmodi t3lia,uoiuptaf eodem pado cum extendi uideatur inoperatio ne ut infubiedo fuo extenditur accidenf; fi operatio erit tota fimul & uolup tafitidem erit« Sin fuccefiiua Sc illa eodem pado * Sed operationef animi dicuntur efie fimul fieri uidentur: corponf uero fuccefiiue« Quare uoiuptaf aut tota fimul fiet de qua loquitur bic pbilofopbuf aut fuccefiiue & boc p acci denf Si ratione operationifatque fubiedi fui per fe uero Sede natura fua fitSc eft tota fimul« Sf * Quo circa nec motuf eft « Hec eft fecunda parf buiufca pituli in qua pbilofopbuf ex iif que dida funt affert talem conciufionem quod uoiuptaf non eft motuf nec generatio &probat duabuf rationibuf * Omnif motuffeu generatio fuccefiiua fit intempore Scnon eft perfeda in qua uif par te teponfSc fit alicui? gratiajfed uoiuptaf non fit in tempore Sc eft perfeda in, ‘h qy* uifpgrte temporif &«cn fit aliculuf gratia ergo uoluptaf non efl motuf fiei generatio talif« non * n « flmitur hic generatio cum dicitur quod fit in te pore; ea que dicitur mutatio xn naturalibuf que fit in inflanti' fed generatio large fumpta ut efl modo quedam que fit mtempore; patet autem ratio ilia allata ex dictif pbilcfopbi & exemplo bedificationif templi cuiuf par pes fuccefiiue fiunt l primo * n * fundamenta iaciuntur deinde erigun tur parietef & columne / que partes non funt fmul nec fiunt in eo dem tempore ; nec partef quoque illiuf generationif & bedificationif Q_uin differunt atota bedificatiqne & inter fe etiam & funt inperfec pe S? alicuiuf gratia ut dicit pbilofopbuf; poff bcc probat etiam exem ^ pio motuf localif qui efl npbif notior quam alii mottf& dicit qd motuf ifle efl determino a quo ad terminum ad quem & babet multaf fpetief ut de am bulatioey fa!tatioe & bec unr accipe diuerfitate aut expte mouetxu fe aut expte diuerforum terminorum » Exemplum primi ut ambulatio i uolatioffaltatio & fimilia que differunt inter fe ex diuerfitate monentium t habent« n « prici pia diuerfa qlie talia mouent« Nam anima auifque efl in ea principium mo' ixendi uolatiue ut ita loquar {differt ab anima locufle que efl principium mo pendi faltatiue ; merito igitur differunt inter fe ob bac caufa « Alia diflirdio oritur exdiuerGtate terminorum unde capiamuf ambulationem que fiat inipa pio uniui ftadu differt abambulatione que fit inparte ejufde & f militer partef inter fe ratone terminorum diuerforum qui rei funt idem nec idem efl per tra fire banc lineam ueJ illam: nam & fi linee fint eiufdem fpetiei tamen funt in diuerfif lcicif collocate» Vnde fit ut motuf fint etiam diuerfi ; ficuti motuf iur fum dicitur differre fpetie amotu deorfum & termini funt diuerfi» Verum quia bec materia de motu late patet & magna indiget inquifnior.e. ideo pbilcfo pb? dicit in aliif locif didlum e de eo ex ade«i«ilibro pbificorum»Eff enim co fideratio eiuf exadta pertinenf ad naturalem pbilofopbutn «Nunc autem dixi ffe fufficiat quod omnis motus fit in tempore & partes eiuf funt inperfede et no,n fiunt fimul &fit alicuius gratia *At ipfa uoluptas non fit in tempore fed in momento & babet in quo yis tempore integritatem fuam & non fit alicui iuf gratia: ex quibus cbcluditur quQa uoluptas non efl motus nec generatio t & ideo, uidetur dici quod fpeties uoluptatis inquolibet tempore fit pfe&a no autem fpeties motus quia uoluptaf fit in inflanti » Motuf autem & fpetief eiuf dicuntur fieri in tempore ut diximuf« Notandum quod pbilofopbuf diV xit partef motuf differre fpetie ; hoc non uidetur uerum de motu continuo cu iuf partef copulantur ad cdmunem terminum « Si« n x talef partef effentdu ferentef fpetie; tunc tolleretur motuf continuuf ut offendit pbilofopbuf in U bropbi ficorum «Verum fi intelligamufmotum pro aggregato motuum qui {fint deincepf coUocatiftunc aflerere pofiumuf quod partef motuf erunt dmer fe fpetie exempli gratia «Vt fiquts currat:deinde febricitet;deinde albebat uej frigebat dC tunc erit aggregatum quoddam ex pluribus motibuf qui differunt fpetie * Verum non eft continuus motuf cum optinua ilia dicantur quorum, ultima funt unum: nec erit unus proprie-motufcum fieri nequeat ut in fexto pbificorum iquit pbilofopbu? ut unufquifque motus ex omnibuf confiet: fed erit aggregatio quedam motuum ita ut aliufpoft alium fiat& tunc polium? dicere quod partef talis aggregati differant fpetie ut exemplo de educatione templi oftendit pbilofopbaf cuius partes differre dixit ut extrucftio fundame ti differre ab erectione lpfius columne K Dubitatur quia dicit quod motio ms qua mouetur aliquis per fladium partes differunt inter fe ex quo uidetuf fequi quod nullus motus fit continuus uel quod partes taif motus compona tur ex partibufinfinidfdifferentibuffpetie dc uideretur effe uel dari aliquod infinitum acftu quod eft abferdum t quia ipetief funt determinate ex parte rei licet fo-te ignorentur a nobif &propterea uideantur nobis efle infinite <3cboc abfurdum quidam forte concederent 5 quia dicunt loca differre ipetie inter fe per diffindam a centro uniuerii dcpropinquitate ad circunferentiam eiufdem uniuerfi: quoniam aliqua eft qualitas inuno loco que non eft in alio oc talis qualitaf facit ilia loca differre fpetie; banc fententi3m in pbificis refellit br'u leus«Dicere igitur poflum us quod pbilofopbus non af ferit bic cuiuflibet mo tug partes differre fpetie jfed prefupponit quod ft illi termini differant fpetie partes motus differunt fpetie, J? ,|d ex eo quoque ita eile uidetur. fecunda ratio ad probandum idem quod uoluptas non eft motuf nec generatio t fieri tiort poteft ut aliquid in tempore moueatur x Sed fieri poteft ut aliquis in no tempore fed in momento fummat uoluptatem k Igitur patet quod uoluptas non eft motus ex quibuf concludit quod ilii non recte fentiebant dicendo uo luptitem efte motum uel generationem «Poftea addit quodmotus dc genera tio fucceftiue eft partibilium dc non totorum *uo!uptaf uero non eft partibfe lium « fed quoddam totum dc completum fimul* Dubitator bic inparte quia dicit quod motus eft partibilium Scnon totorum x Ifta uide tur repugnare : nam omne partibile babet partes omne babens ptes e totu er go omne partibile eft totum« Dicendum quod motuf dicitur de eo quod eft partibile J ideft quod non babet omnes fuas partes fimul fed fit fuccefliue 5C non diCitur detoto ideft de eo quod ftatim babet fuum complementum 8c eft perfecftum fecundum efie fuum / fic bic totum accipitur dc non pro tot,o in tegrali ut patet per exempla pbilofopbi de uifone/ puntfto unitate & buiufe modi que funt integra fimul x Vifio x n x ut antea accepimuf fit tota fimul ft cat 6c alia multa ut inteile&io ut imago i fpeculo illuminatio in bemifpem 6ealia eiufdem generif x Voluptas igitur ftmul fit dc inflanti de fe ipfafump ta * /u* At uero fenfus omnis eiufqui circa x Hec eft tertia parf huiuf capitia ti w qtia pbilofopbufpoflea quam declarauit uoluptatem non efie motum ne que generationem nuuc declarat naturam uoluptatis oflendo quid ipfafit 8c ieruat quendam ordinem declarando primo que na fit perfeda operatio cuiuf que potenda percipientis & qud uoluptas efl gfedio operationis deinde quo tu odo uoluptas perficiat operationem preterea quomodo uoluptas fit inque' cunque fenfu : demum quod non perficit operationem ut habitus fij cut multi putarent ex quibus colligi potefl dtfcriptio quedam uoluptatis 8c etiam eius natura«Dicit igitur inprimis quid efl in una quaque potentia fen fus perfeda operatio < Nam omnis uoluptas efl in ogatione iicut infundame to&in operatione quidem perfedla . Declarat igitur que fit perfedla operatio cuiufque potentie percipientis & probat poflea quod uolupai efl perfcdioop atioms potentie percipientif. Dicit ergo quod unufquifquc fenfus habet ali quam uoluptatem propriam fibi : & bec propofitio efl quali perfe nota dc ideo non probat eam alio modo pbilofopbus«In uno quoque igitur fenfu qui per cipit fuum obiedum efl propria quedam uoluptas in ienfu in quam qui efl in adu / & perfeda uoluptas infuo genere efl fenfus bene difpofiti« Duo «n.uidentur requiri principaliter ad hoc ut operatio producatur gfeda fme in pedimento * Vnum ut potentia talis fit bene difpofita ex fe fe > fecundum ut ©biedlum fit preflantiflimum omnium que atali potetia percipiuntur & tunc operatio producitur perfedifiima in genere ab uno quoque fenfu uel atali po' tentia & tunc affert hanc conciufionem quod uoluptas efl per ft dio operatio nis quam probat hoc padp*Id quod in efl operationi ea ratione qua.illa ope ratio efl perfedla efl perfedlio eius operationis: fed uolup tas efl huiufmodi ergo uoluptas efl perfodio operationis «St«in omni fenfu« f«qui efl in adu «y&inmete.f.adiua: i\conteraplatione«i«in operatione intelledus fpe culatiui < Nam per bec duo uerba tangit utranque uim intellediuam « f «ac tiuam&fpeculatiuam &fummende funtin adu « St» Atque non eodem ito do «Declarauit quod uoluptas efl perfedio operationifnuc endit quomo fit g fedio & dicit quod non eodem modo obiedum & uoluptas pficit fenfum feu potentiam: fed fit ut in medicina« Medicuf pficit corpuf fanum & etiam fa nitas t at medicus efl ut caufa efficiens: fanitas uero ut forma que efl incorpo re fano« Similiter obiedum perficit fenfum ut caufa efficiens quia agit infen fura« Vol uptas operationem uel potentiam operatiuam ut quedam forma ex quo etiam patet quod uoluptas prouenit ab eadem caufa effedrice aqua ul detur prodire operatio« St * rerfpicuum autem efl« Declarat id quod fuppo {uit id efl quod inuno quoque fenfu operante efl uoluptas &ideo dicimus op a tipnes fenfuum afferre nobis uoluptate & maxime cum operatio a potentia bene difpofita & obiedo puleerrimo caufatur« Nam requiritur potentia difpo Jftio bona ut facile producatur operatio & optimum obiedm ut fequatur «o fuptas S na fi uifui reprefentetur obiedum horribile quamuif facileuidere pof fit ii bene fit dilpofitus time no habebit uoluptatem cum no fit obiedum pu fcru aut ipcudu. Q_uare reqrit'5 obiedy bonij & accpmodat? & qto obiedu efl nobili? tanto preenobiiior <5c perfodior operatio & maior uoluptas , Eft autem gradus iter bmufmodi obiedta ut acerum altero nobilius fit* Veluti to lorum aibedo efl color nobiliflimus & fiquid aliud eft uifibile robilifiimutn jareter colore? proprie didoferit eiufuifio nobiliflima ut uifio ipfius iucii i\s ye luminifcui attribuet1 fumma uoluptaf igenere tali ut uifio illa ingenero ui fiorjum eft nobiliflima ob nobilitatem obiedi. Sicut igitur expotetia Sc obito tonafcitu-operatio tanquam excaufif i fcetiam uoluptaf & quanto peten ti3 efl meliui diffjpfita & obiedum perfediuf tanto perftdior operatio & uo luptafma.or coiife juenfoperationem tanquam. forma quedam perficieri PerScit autem operationem uoluptaf. Ne aliquifcrederet uoluptatem perti cero operationem tsquam formam efletialcm uufideo pbdofopbuf dot qi.d tipluptafperfcit operationem non ut, habjtyf ideft ut forma quedam interna gceflentialifj fed ut acci Jentalif quedam forma refuftaiifex if fa operatione « JSTam oriri uidttur ab operatione iam perfeda in fuo genere & fit p er inde de yoluptate & operatione X ficut depulcrituJjne oefiore etatif , Nam ex flore etatif bene difpofcorefultat pulcritudo que non eft de eflentia iliiuf etatift fed aduentitia quedam refultanf tamen ex ifla ,Sic igitur ex operatione iam i fuo genere pfeda oritur ipfa uoluptas &eft quedam perfedio eiuf non quod indigeat ad fuum effe perfedum internum ad uentitia forma idefl ipfa uoluptatq cum non conftituatur per ipfam / puiulat tamen ipfa inde uo luptaf ut quidam affetuf propriuf &eum perficit ut fqrma & forma quidem, accidentalif« Eft, n. perfedio duplex una quidem interna que confiituit ef fetia rei «alia que fupuenitrei i fua fpetie ccftituta & puiulat. reful tatque ex il ia 6: boc fecundo modo ut diximuf perficit operatione uoluptaf quah ut que ^am forma&finifrefultanfexilla&ut perfedio. quedam aduentitia acejeen talif ut pulcritudo florenti etati. Notandum quod ex fupradidif ccfligi r 0 tefl diffinitio, fiue defa-iptio quedam uoluptatifbocpado * Voluptafeft per fedio formalif accidentalif ipfius operationi! potentie peipientif prouenienf ex bona difpofitione potentie Scobiedo conuenienti & optimo in fuo genere ec bcc non diferepare uideturab ea quam in feptimo«attulit quod uoluptaf e opatio fine ipcdimcto no qd f t ide ree qud opatio: fed icem re atq; fubiec to t differtt^men ratione ut ibi declara.uimuf k Eft igitur uoluptaf perfedio non cui ufque rei fed operationif*Additur formalif ne uideatur effe cfT. cieaf p fecflio additur preterea accidentalif ne uideatut quod fit edentia i{ iadditf pofl bec potentie percipientif quia efl aut intelleduf / aut fenfuf uel coniunde m llitdledu uel fenfui^uenire autem ex potentia bene dffpQka&obaedacoleo m\ dicitur quia ipfa fequltur operationem fleeefiario &operatio perfediffma in fuo genere ex talibuf oritur :fic etiam uoluptafx . Atque quoufqiie ip' fu fenf bile uel itelligibile.Hec e.iiii.parfbuiuf capituli i qua pbiiofopbuf ck clarat caufafquarundam proprietatum que copetunt uoluptati fimi liter que flionef quafdam «i«tref ptinentefad declarationem uoluptatif x Prima que (lio efl quam diu perduret in operatione uoluptas « Soluit autem boc modo quod tam diu perfeuerat in operatione uoluptas quam diu ex una parte obiec tum quod efl: aut fenfibile uel inteliigibile f t conuenienf x 6: ex alia parte di fcernef fenfus uel contemplans mteliedlus fuit buiufmodi ideft bene difpofite potentie &obied:a optima 8c congrua & affert talem rationem ad boc proba dum .Quoufque acfliuum Scpaffiuum fimiliter fufit difpofita eoufque manet idem effedlufex illis prouenienf t Sed potentia ficobiedfum quorum alterum dicitur acfliuum alterum paffmum dicuntur efle caufa exquibufprouenit uolu ptaf {ergo quam diu hec fimiliter fe fe habebunt inter fe tam dsu durabit in o peratione uoluptas«Na fi bona difpofitio potentie percipientis & obiccfti co formitaf efl caufa uoluptatif durante tali conuenientia & difpofitione uolu ptatemquoque durare necelte efl: x Dicit autem pbiiofopbuf cum fuit fimil ia acfliuum 8c pafiiuum . i. cum funt in acflu ut obiecflum agat in potetiam & fi militer fint difpofita uel cum funt fimilia x i < cum potentia f t aptifif ma adi percipiendum <3c obie&utn optimum tunc 5c operat i o perfecfla oritur Stuola ptaf 8c utraque perfeuerant durante bona difpoft one & conuenientia ambo' rum x Cum igitur ex quibuf oritur ab eifdem conferuetur uoluptaf& oriatur ex potentia bene difpofita & conuenienti obiedo i patet quod tam diu dura bit in operatione uoluptaf quam diu ea que funt caufa taliter fe habebunt. Cur igitur nemo continue. Secunda e queflio quia queritur que nam fit caufa cur nemo capit uoluptatem continue jrefpodet pbiiofopbuf qud ratio efl quia bomo defatigatur operando, Si x n. exercet operatior.ef fenftiuas defatiga tur inflrumenta < Sin intellecfliuaf & fi inteliecAus non defatigetur de nata ra fua quia non dicitur efie iniflrumento corporeoitamen utitur illif que funt iniflrumentiftalibuf: oportet x n .intelligentem pbantafma fpeculari ut d* cit pbiiofopbuf i n libro de anima . Quare cum inflrumenta defatigentur que deferuiunt fubminiffrahtibuf intellecflui merito dicitur quod bomo defatiga tur St non potefl continue operari« Sed remittitur aut cdlit operatio & eo dem modo ipfa uoluptas.cum uero pbilofopbus dicit nequeunt continue ope rari non inteliigitur de uegetatiua potentia que continue operatur« J*. No nulle etiam ref cum primo. Tertio queritur que nam caufa fit cur in pnnei p‘0 cum refnoue fiunt delecflamur illis i poftea uero non fimiliter. Ratio au tem efl quia primo trahitur ipfa mens ad operandum inter le & tiebemen ter circa talem rem percipiendam; ueluti illi qui primo rem aliquam intuentur qr*attt antea adaquam uidtaant & cum fiat'operatio talif uebemenf u© luptaf quoque uebemenfconcomitatur«Sed poftea re ilia cognita fit operati© cemiffior Retiam ipfa uoluptas «Solutio igitur confiftit in hoc quia res noue puodt mete aditefe ogadu ideo itefa feqt* uoluptas que e anexa tali opatioi; fed ,Hoc e qntiuc* hui9 tradat9iquo pbus poftea quam declarauit plura ex] quibus colligi poterat diffinitio uoluptatis Jntic ex confequenti affert Scofte dit uoluptates efie fpetie diuerfas ut magis particulariter eius naturam perci piamus diuiditur autem quatuor inpartes que fuis locis patebunt * In crin .oi parte pbus probat uoluptates differre fp.e exdiuerfitate operationum pro i bat trib? radorub^.primaHpfedionef diuerfaru opaticnu fpetie fct diuerfe fpeH tie k Sed uoluptates funt perfediones operationum differentium fpetie ergo-uoluptatef funt diuefe fpetie: patet ratio ex textu pbilofopbi afferentif exein pium nature St amf * Nam ifte ref que funt diuerfe fpetiefediuerfif ter fed io nibuf fpetie uidentur perfici «Differunt * * animalia arborefj ftatue&fimi liter perfedhonef eorum diuerfe funt f quKulia eft perfediQ animalif qpam ar borifueluti illiufuigor fenfuum buiufuero fecunditaf fruduum 6c item alia perfediiodomufquam ftatuedcfjcdealiifi patet quoque quod cperarionef; fenfuffunt dmerfefpetie ab operapoiubufmentif i. ergo perfccfttonef earum *i*uoluptateferunt diuerfe fpetie« j?*Hoc autenx ex eoxjuoque * Secunda eft ratio talifi ea que funt propria& accomodata operationibuf differentibul fpetie funt & ipfe diuerfe fpetie! fed uoluptateffunt burufmodi ergo uolupt® tef funt diuerfe fpetie 2 maior eft nota quia affedufproprii & ea que alicui c 3 petunt per fe differunt fecundum differentiam & diuerfitatem fubiedorum i quibuf funt i minor declaratur apbtlofopbo j nam ea que augent operatione* funt propria & aceomodata illis fed uoluptatef augent & conferuant operationef ^quia ilii qui operantur cum ooluptate magif difcernunt fingula circa que operantur ut ii qui gaudent rebufgeometricif facile euadunt geoma tre Si Gmiliterde aliif «Cum igitur uoluptatef augentef operationef fmt iilif conformef & proprie Sc operationef diuerfe, fmt fpetiet procu1dubio &ipfeua fuptatef erunt diuerfe fpetie * ST « Preterea boc ipfum ex eo magif* tertia eft ratio que fummitur ex effedu contrario quo magif patet uoluptatef differ re fpetie» Ea, qut faciunt effedufconSxariof&diuerfof fpetie funt & ipfadfe tarSa fpetie jfed uoluptatcs diserfawi» operationum {unthmufmodi &gom laptote*: dmarfinitn operationum funt diuerfe ipccie 1 maior dl mamfeiia « JSIam alhedta & nigredo que faciunt effedIufcontrariof&ciiueriofquisalbeGQ difgregat nigredo cogregat uifutn: funt dmeria fpetie i minor probatur apio primoexeplis qd uoluptatcs que puemutadiuerlis&alienisimpediuntopera dones quibus operationibus uoluptatcs npn funt proprie«fi,n«eent ,pprie; au gerent spfas / fed funt aliene ideo deuafbnt& corrumpunt uel minuunt ut ue luptas fiftularum deftruit uel minuit uoluptatem fermpnis & econtra . Sic e tiam in aliis euenire uidetur / cum circa duo fitnul quis operatur upluptates fcunc producunt efferus contrariof& dmerfos/ quia una conferuat alia corrum pit uel potius minuit &binc eft quod operatio aocundior excludit minus io/ eundam Scfit cum aliquam uebementer deledamur mbil aliud ferme aga/ tttuf nifi quod optramur circa illam f probat item ratione eandem minorem, boc pado» Siproprii dolore» faciunt effedum eundem quem faciunt aliene woluptates & proprii dolores faciunt cffedlum contrarium propriis uolupta tibus pculdubioSc aliene ucluptatef efficiet et ipfe effcumcotranu ,fppnii uo Iuptatib7quado.ru potentia nb ebene difpofita & obiefetum non efl coueniens fct propriuf dolor {ut qui egre ferant fcribere uel computare impediuntur do lore & difficultate ne operentur •« Q_uarc uoluptaf propria perficit & au get operationem dolor minuit & corrumpit. Voluptas quoque aliena fmiie efficere uidetur uel uti qui dclcdlatur mulica negligit geometria & geometri ca uoluptatem ut-ita loquar &bi alienam. Quare proprii dolores &: aliene ua luptates idem pene faciunt fed non funi liter quod adiunxit pbilofopbus quia aliena uoluptas uidetur minuere operationem dolor uero impedire ne produc caturuelipfam deflraere « Ex ais patet principalis conclufio quod uoli» ptates operationum que funt diuerfe fpetie & ipfe quoque differunt fpetie J*« Cum autem operationes probitate ■* Heceft fecunda pars huiuf capituli *nqua pbilofopbus. pofeea quam dec! orauit uoluptatcs differre fpetie ex diuer litate opatioutnuc ide ofiedit ex parte ^bitatis bitatis duabus ratienib? prima. Sicut fehabent inte?feoperationes ita <3e uoluptatcs ■* Sed operatio nes ita fe habent inter fe quod differunt probitate & inprobitate dc qued' ua funt fugiende l quedam expetende quedam neutra ita & ucluptates fe habere u i dentur i patet ratio quia opationa queda bonefte & probe ut fiudiofe & ip(a felicitas que funt per fe expetende jquedam improbe ut uitiofe que funt ptrfe fugiende quedam neutra ut funt quedam operationes neceffarie. Q uales igt $ur erunt operationes tales uideburttur uoluptatcs . Sed operationes differert tes probitate & improbitate uidentur differre fpetie ergo & uoluptatcs que comitantur fpetie erunt diuerfe * JT. Et«n. cupiditates rerum quidem •ii.ro. Si cupiditates differat obdiuefetate opationa ut aliefitpfe fugiedetalie expetende alie neutre i fic etiam & mulco magis differunt uoluptates«At prima e ergo & fecundu.cofequentia pace&nam de quo minus Ludetur meile & inefl ergo St de quo magis, coniundle. n« magis funt uoluptates ipns operationibus qua cupiditates que partim tempore uidentur feperari ab ope rationibus partim natura» Voluptates uero ita iunt conexe ut controuerfia iit utrum, fit idem operatio dc uoluptas « Afiumptio efl defe mantfefla, cupidita tes < n« rerum boneflarum dicuntur bonefie;turpium uero turpes i fed quia pbus dixt ut dub tat.o fit utrum operatio §c uoiuptas fit idetne exiftimaret'* quod fmt penitus idem remouet fufpitionem dicendo quod non fequittr non feperantur quia funt connexa ergo non differunt S quia multa funt talia ueluti afredus q>prii refpedtu fubie&orum fuoru Sc tamen fut diuerfa. Q_uare uoiup tas non eft mens «i« operatio mentis nec fenfus. i .operatio ienfus,differunt B n «ratione. Notandum quod tria affert bic pbilofbpbuf cupiditates ✓ opera tioneS uoluptates & hunc ordinem babere uidentur ut cupiditates antecedant opatiotfd: tepore Sc natura; tepore quia cupim? aliquid operari priufqua illud operemur & dicuntur turpes f: turpiter cupimus uel in bonefias qpceducereo perationes & bonefle fi bonefias Bc probasinatura quoq; preceaut qa operatio uidetur efie aedus perfedti & confli cuti ✓ cupiditas mperftdli j fc igitur cupi ditates opationes precedunt« Sed operationes cum uo!uptat;bus funt fimul tempore & origine uidentur precedere t ficut fubie&um affedum proprium l nam i icet non feparentur tamen fubiedum fecundum efientiam fua efl in pri «10 modo dicendi per fe affeduf uero infecundo« Vult igitur pbilofopbuf qd tioluptaf magif conueniat cum operatione quam cupiditaf t non tamen quod f t penit? idem jfeddifferunt illa duo ratione ut fepiuf didum fuit ; nam per operationem operamur ueluti per inttlle&ionem intclLigimuf per uoiuptate dei edamur « Inteliedio igitur tendit ad -obiedum ut intelLigibilc t uclup taf uero.ad idem ut deledabile & uoluptarium « Quare ut ad propofitum redeamuf ft cupiditatef refpedu operationum aquibuf 'magif di flant quam uo luptatefdicutur differre fpe multo magif differunt uoluptatefrefpedu ea^de que fut ei anexej?. At uo uifuf differt a tadti puritate.Hec e iii parfbuiuf.c, m qua pbilofopbuf offendi t diuerfitatem tioluptatum ex parte puritatif &isn puritatif operationum boc modo« Sicut fe habent interfe operationef/ ucot uauptatef que fequutur eaf. Sed operationef ita ir ter fe habent ut alie fmt pu re alie non pure & alie magif alie minuf, Sic fe habebunt uoluptateftcofi fequentia uel fimilitudo illa antea efl probatataUumptio declaratur fcilicet qd opatonu alia pura alia no puraScalia ite purior qua aha»ueluti uif o efl purior qua auditio ✓ & auditio ut ita loquar e purior q o! fatio & f c fucceffiue» Metis preterea opatio e loge purior q fenfitiua quia anobiliori prodit potentia, pre terea operatio uidetur dici pura dc non pura relpcdlu conditionif materie Sc «I3gsi aut minus pura fecundum quod magif aut minus mifeetur cu •materia aut feparatur ab eadem uei conditionibus eius Vndeforme ille puriiTune dicuntur que funt feparate ab conditionibus materie * Verum cum duplicef fumantur operationes quibus percipimus intelle diue fcilicetSc fenfitiue i habent ordinem inter fe« t rimo fenfitmarum puri or eft ipfa uifio quam cutufcf alterius fenfus & obiedum habet minus materi ale 8c modum fentiendi & inmutationis magis fpiritalem ut ita loquar decunx do gradu perfedionif eft: audituf; deinde oifatus & fic fequutur aln fuccefliue Quare inter fe comparate fenfitiue habent gradum puritauf ut diximuf Sin nero comparentur cum mentif operationibuf longe funt inferiores« 8c cf uis de omni fenfu hoc uniuerfaliter dicatur ut fenfuf fit id quod fufceptiuum e formarum fenfibilium fine materia t tamen fpetiefille non dicuntur liberate a conditionibuf materie ideft hic Se nunc Se buiufmod; conditionibus * Qua e inmutatio fenfuf fit per fpeties fenfibilef non liberatas a conditionibuf ms ✓ terialibuf ut hic Se nunc Se fimiiibuf« Sed inmutatio mentif fit per fpetief in teJiigibiles que funt liberate omnino a conditionibuf materie ut oftendit pbi lofopbus in libro de anima» Quare tales operationes uidentur effe uehemen ter pure Se longe puri ore f quam fenfuf «Habent tamen & ipfe inteiiediue gra dum inter fe quia fpeculatiue funt puriore! quam adiue & obiedum habent longe excellentius Stprecipue cum uerfantur circa iubftantiaf feparatas St ip' fum maxime deum cuiuf fpecuiatio punflima eft omnium 8c exconfequenti uoluptaf que eam confequitur Exi is patet quod cum operationef fenfiti ue dif ferant puritate ab inteiiectiuisquia ir.tellectiue funt longe purioref& item fen fitiue inter fe & eodem pado intellediue inter fe per confequens uoluptatef que fequutur tal ef operationef differunt & diuerfe erunt inter fe t ficut Sc die* Videtur autem cuique aialium«Hec e quarta & ultima parfhuiuf capituli iqua philofcpbuf oftendit uoluptatef inter fe diffetre fpetie ex diuerfitate iubiedo rum in quibufilie fufeipiuntur t ideft fubiedoru que fdmunt ipfafuoiuptatcs & particulariter hoc oftendit de ipfis hominibuf« Probat autem in primif ra tione deinde indudione quod aialium differentium fpetie diuerfe funt fpetie uoluptatef hoc pacto «Diuerforum fpetie aialium diuerfe funt operationef ia ter fe Si cuique illorum proprie « Sed uoluptatef ita febabent ficut fe habent; operationef ergo uoluptatef diuerforu animalium erunt diuerfe meer feSc lilif proprie t alia eft enim eperatio uniufammahfque eft fibi propria & aha al teriuf i fic etiam & lfpa uo’uptas « i*« Atque infingulif etiam mtaenti« pro bat ide inductione Na fi uelim? itueri figula ajalia repiem? alia te uoltptate Iconifalia equi taba afmi&fc dealiifaialib? quoru qudiibet het fua fppnn nolo ptate &diuerfs auoluptate alteri? fpe aialif&bocet cofrtnat auctoritate hera cliti«exqb? cocludiP qd aialiu differetiu fpe diuerfe fat fpe uoluptatef . 1 i Videretur quoq; co fentaneum rationi ut eoruhde Ipede aialium eedem eiTej t fpetie uoluptates I tamen in hominibus uariatur regula. Notandum quod di uerforum aiaiium uoluptates uidentur efie diuerfe & una ratio eft quod unura quodque animal uidetur habere operationem propriam atque exinde proprii uoluptatem alia ratio eft quod animalia no delectantur eifdem { fed diuerlis-afferentibus uoluptatem & ut illa efficientia uoluptatem funt diuerfa; ile etia funt uoluptates prouenientef abiliis diuerfe interfe & cuique 3pprie <5: deiis in telligendu non decomunibus que omnibus copetunt mquantunx funt anima lia i fed probat pbilofopbus fuum propofitum deuoluptatibus propriif&acco modatif cuique t quia fufficit quod ille differant fpetie: ficut aialia, y.ln bo minibus tamen non mediocriter* Oftendit pbiis nunc ex diuerfitate bominu differre uoluptates; quia fi inaliifanimaUbufcofiuenientibus fur.t quedam rp prie uoluptatef ut equif omnibufquedam uoluptatefacccmcdste: fimsh ✓ • ter leonibuf&aliifeodem pacfto ; tamen in bom:mbuf pariantur « Nam aha' aliofdeledant & alia aliofperturbant Vt uitiofa rnolcfta funt rrobd; ic te tant improbof * egrotif fimiliter Sefanifalia funt locunda Sc unuiquifque uioc tur deledari eo.: quod eft fibi amabile« Atque ut in primo inquit fhuf ideft hominum cuique uoluptati cuiuf amator diciturlquifque Vt equus eque rem' amatori & amatori iuftorum iufta & omnino uirtutum a macori ea que p uir ' tatem efficiuntur .JT* In uniuefifaiit talibuf * Oftendit bac in parte pbiif qd inter omnef uoluptatef bumanafea eft optima que eft Hudiofi bomiuif boc padto * Eiuf bominif uoluptaf q e mefura oniu opationu bat fex rationibufquarum. prima efl talib In illa operatione i que no uidetur optima nec pfe expetibilif uiro fhdiofo non confiftit felicitaf « Sed operatio puenienf e* ludo & ioco eft huiufmodi ergo intali operatione no co (sitit felicitaf * Didium eft eni fepiuf uirum ftudiofum atq; ipiam omnino uir tute elle regulam oCmenfuram agibilium 6c que ei probantur effe probanda que ab eo reiciuntur effe repellenda Sed operatio ludi 6c loci no probatur quia ei non pro aci icitur a fuo habitu : fed ftudiofa tantum atque bonefta« Jf" «Jdc enim abfurdum« Secunda ratio « Sifeicitafconfifteretiiudii &ioctf: omnia ageremuf ob talia: confequenf abfurdim ergo 6cantecedenf.eflec eni nimium abfurdum laborare : uigiiare& omne fuum ftudium conferre in rem tam pue rilem tamq: abiedlam» JT*locari tamen ut ftudenf, Tertia ratio«locuf fc ludaffit ai teri uf gratia * Sed felicitaf non fit alteriuf gratia ergo felicitaf non confidit inludo.Hanc rationem probat pbilofopbuf aucftoritate Anacharfidif fcytbe: qui dicere folebat bonefle iocari expeti debere utpoftea ftudeaf&ope rerif« GelTatio eni uidetur effe pp operationem & ita effe debet quafi ceflare recreari debemufut meliufdeinde operemur «• Ipfumque genui iocandi ut ait cicero non profufum nec in modeflum fed ingenuuii 6c facetu efle debet * Anacarftffuit pbilofopbaffcytba&athemif floruit tempeftate credo folonif cuiuf nomen celebratur a mu’tif* HuiufSc cicero intufculanifmeminit * Ari/ fcitbefanacarfif potuit pmibilo pecuniam ducere: noftratefpbi facere non po terut^Epiftoia quoque eiuffertur iif uerbif Anacarfif bannoni falutem * Mihi amittui eft fcytbicum tegmen t caiciamentum folorum callum; cubile terra: pulpamentum famef: lacie: cafeo: carne uefcor * Quare ut adquietum me licet ueniafl Munera aut ifla qb? efdeledht? ciuib? tuifdona&^c^Jp at u5 ut ta felix* iiii«r5Joc? et lud? e loge iferior reb? fer;is fled felicitas no e iferior ii lifergo felicitaf no cofiftit i ioco atq; ludoi Patet ro qa felicitafe preftabiliflj mareru agedaru que ferio fiant et feria funt preftabiliora ipfifridiculif et locsfl (sleque eni ut cicero iquit ita generati a natura fumuf ut ad ludum iocuque fac ^ ti efle uideamurlfed ad feueritate potiuf et ad qucdi ftudia grauiora atque ma jora *-fEt opatiSe meliorif. V*ratio» Felicitaf eft ogatio optimi lx>minif ctpartif * i* potetie aie meliorif I Sed Iuduf& iocufno eft buiufmodi ut ma ntfefte patet ergo in ludo& ioco no confiftit felicitaf: partem afit ideft pcten tia aie meliorem appeilatipfam rationalem: in qua confiftit felicitaf, JJ» .Frai preterea quiuif* Sexta ratio«In eo s quo frui indifferenter quiuif pr0 arbitrio poteft tam no ftudiofus quam ftudiofus & no minus mancipium , I itii quam ulr bonas i in eo in qua tali non confiftit felicitas * Sed luduf&Iccufdc omnino corporea ipfa uoluptal eft buiufmocii ut quiuiffacile&ipfum quoque, mancipium frui poflit ergo inbif talibuf non confiftit felicitas & notandus eft diligenter ordo pbilofopbi quo ufus eft in boc toto qpcefiu» Primo enim ofte ditfe icitate non efie habitum deinde quod eft opatio* Tertio qd eft opatio per fe expetibilis» Q,uarto qd eft opatio p fe expetibilif ftudiofa & fecundum, uirtute &cboc quarto loco pofitum declarauit boc modo Cum felicitas fit ope. rat.o per ie expetibilis aut eft a ludo ut inperite uidetur multitudini aut a uir tute ut prudentibufSc ftudiofil uidetur» Sed no e a ludo ergo relinquitur ut fit a uirtute quo i autem no effet a ludo uel ioco ,pbauit fex ronibuf ut uidimus ex quibuf patet felicitate efie operationem perfe expetibilem fecundum uirtu tem ut d.btu e* J? « Q_uod fi felicitaf opatio eft profluens * Hoc eft fecunda capituiu buius tracftatus I in quo poftea ad adti uam (ccudum uirtutem & ipfa poftrtmo ad contemplaciuatn i in qua quiefce re terminari que uidentur tanquam impfa perfcdafiima&omnium anteceden tium pofcremo poftrema« Cur enim acquirimuf uirtytef? ut operemur per il ia(« Quid deinde {ut quiefcentef in otio contemplemur « Q uare quicquid homo agit ordinari uidetur ad contemplatiuam operationem ordine naturali Seefientiali tanquam ad ultimu fine & ideo adtiua operatio ordinatur ad eam Vnde infexto cu copararet prudentiam cum {apia.iiLiuf inquit gratia non illi jubet ut patet «Cum igitur comparatur adliua ad fpeculatiuam aclio uidetur efie propter Ipeculationem tanquam ob ultimum &poftremtm finem. Cum uero fiimitur feorfum in genere fuo tunc & ipfa quoque uidetur c£e domus fimf rcipedtu operationum a&iuarum & rerum agibili um uidetur i qua epatio fecundum prudentiam efie finif ultimufintali genere « Verum pcftea quam puenerim? ad eam Scq: ponatur nobif ipecdatiua no quieftimuf: fed u teriuf proficifcimur ad ipfam fpeculatonem tanquam ad otifi & quiete animi noftri. Vnde plerique pbiiofopbantium ut ait cicero fummum bonum i rerum cognl tione ponebant eutbimiam o-aebamiam . i v animi tranquillitatem quan /• dam efie dicentes . Sed animaduertendum efl diligenter quod fupra pbilcfo pbus dixit quod ipfa requies non efi: finis c f t« n« gratia operationis % bic autem dicit quod felicitas in otio uidetur confifiere« Sed loquutus fuit ibi de quiete idefi; relaxatione qua stermittitur operat o ante confequuticrem finis propter impotentiam continue operandi« Hic autem fummit requiem in ip io fine quafi tranquillam & quietam operationem confiflentem & non ordi' natam ad ulteriorem finem & talis uidetur efie contemplatio fententia pbi» lofopbiinqua contemplatione animus nofler non querendo peream ulterius aliud quiefeit quo ad fieri poteft inuita humana, hoc autem addo quia ut agu ftinus inquit i fedfti nofad te/& inquietum efi: cor nofirum donec requiefeat In te. 3" * Si igitur aefiuum omnium « Hec efi tertia pars buiuf capituli in qua concludit quod operatio contemplatiua efiperfedla felicitas hominis cS g-egando breuiter rationes fupra allatas & incipiendo ab ultima hoc padlo * Si bellice &ciuiles aefiiones funt negotio fe & affixfiant aliquid aliud &ordi' nantur ad otium & Ipeculatiuam «ipfa autem contemplatiua non expetitur propter aliquid aliud fed propter fe ipfam &efi perfectifama operatio & ma xime continuaf &habet uolupatem propriam ex augentem operationem & habet fufficientiam & omnef deinde conditiones quarum fupra meminit i pa tet q$©d humana felicitas perfedta nihil aliud efi quam contemplatiua opera' tb fi fmntaat menfuram temporis Stloagitudiaem uiteperfecftam * Omnia «n.qat tribuuntur felidtati perfere debeat tribui Ipecuiatiuo & contempla fciuo felici« Sed perfeClum tempus uidetur tribui ei E Vnde imprimo addidit cum dictiniuit felicitatem. & inu;ta perfeCti; ergo debita temporis dc ptrfec d menfura tribuenda ed felici conteinplatiuo* Debet* n• per longitudine temporis accedere a dperfedlionem fuam ipie bomo deinde operari diutius ad boc ut fit perfecte felix { quia una byrundo non facit uer nec una operatio feli cem* Q_uare requiritur diuturnitas temporis « J**Aliquem finem affeCtu * Veluti felicitatem, alium aciuili.i* fpecuiatiuam» y« Taiif autem uita fupe rat naturam* Hec effc quarta parfbuiufcapitu!iinquapbilo[opbufpofteac| declarauit contemplationem fummam &perfecft;flim3m elle bomimffelicita tem nuc idem confirmando & ulteriuf afferendo dict quod talif uita contem platiua eft potior quam ea que efl fecundum bominem i eft* n «preftabilior quam adtiua &cum ambe competant bommi i competunt per diuerfa prirci pia quorum aliud eft acftiuum aiiud contemplatiuum * Oftendit igitur phi lofopbuf quomodo contemplatiua le babet ad bominem & probat quod ipfa eft perfecbllima felicitaf bommif & quo quomodo fuperanf conditionem ba manam boc pacto» Ea uita que eft potior quam ea que eft fecundum conditi onem bumana eftperfe&ifitma felicitaf ei?« fed contemplatiua eft buiuifmo di ergo contemplatiua eft perfediflima felicitaf bomimf & fuperanf quoouo/ modo conditionem bumanam « Addit« n« quod if qui f>c uiuit * 1 , uita contemplatiua non uiuit fecundum conditionem humanam fed fecudti qd i liquid diuinum inipfo confiftit pro ut uideiicec per intellectum babet fimilitudinem cum fubftdtiif feparattf* Notandum quod bomini competunt plurefuiref Scoperationef dc uite* Anima enim bumana babet potentiam uegetandi que non uidetur competere bomini ut bomo eft fed ut conuenit cu piantif que piante non babeat preftabiliorem uitam , quare uiuenf uita uegetatiua uidetur uiuere plantarum uita« Alia tribuitur bomini ideft ui ta fenfitiua que non uidet"5 ei ut ultima fua operatio copetere fed ut conuenit cum aliifanimalibuf &tali uita uiuere uidetur ut animal quoddara & ut bru tum.eft&alia uita rationalifque tribuitur ei quia uiuere dicitur non ut plan tauel brutum fed excellentiore &preftatiore uita* Ea autem eft duplex dc aha uiuere dicitur ut bomo; alia uero fupra conditionem bumanam j eft * n * ratio lfl homine ut principium rerum agendarum < Eft edam ratio prmcip u re§t fpeculada^.i.mef actiua & fpeculat.ua & altera agit bumana ag biliajalia foeculat’’ ea que fiit*Sed cu p roem differat a beluis couenieb? ee ur ut differ at per ea potentiam rationalem que eft propinquior fenfui quam per eam que eft diftantior.Differet igitur primo & inmediate ab iliif per acftiuam potens tiana ronalem & ideo talif potearia& operatio acftiua competet bomini fe cqnditronettihtfmattam. (i in mediate per iftam differt abeluif: ex> foi{ colligitur qud adliu-i felici taf competere uidetur homini uiuenti conditio pe quadam humana &ciuili naa uiuenti preftantiore et potiore, i« mteiledi ua quadam uita t quare alia erit ratio et uita conpetjenf ei ut uiuiv fupra condi tione humanam et uita quadi fimilj uifefubftantiarum feparatarum quibut non competunt uegetatiua aut fenfitiua aut acliua proprie * Ideo non dicunt fur conpetere eif ,pprje uirtutef moralef ut dicet poflea philofophuf nifi tran fiaduo quodam modo .Sed yiuunt uita contemplatiua et intelledtiua et talif proprie uidetur e.fcomp:terej homo aut uidetur efle mediuf inter alia anima lia &eflentias feparatafSc habere fimilitudinem cum utrifque &diflimilitud» nem etiam pb uariafpotentiaf & operationef« Nam fimilitudinem habere, uidetur cum brutif fenfitiua potentia & operatione. Differre ab eifdem per me tem & uitam adiuam inmediate. nam & ii differat etiam per ccmteplatiui tamen effc tanta diftantia quod non uidetur inmediate differre. Verum ex alia parte per metem contempiatiuam tuitam talem dicitur habere fmibtudH nem cum fubfhntiis feparatis &ideo dicit philofophus talem uitam petiore efle quam humanam . In carne, n .ut inquit Hieronymus fi bene memini pro ter carnem uiuere celefle & non humanum efle uidetur . Differt autem ab il lis per inferiores potentias l fed fefitiua&uegetatiua faciunt nimis magnam.' diftantiam . Q_uare dicemus quod homo inmediate differt ab iliis acitiua ud ta ut It differentia congrua & fic homo fecundum talem uitam conpetentem. humane conditionis dicetur uiuere utadiiuus ut ciuilis &fotialis t fed quem am hominem inter eflentias feparatas coliceauimus & ea que funt inrationa' biha penitus m merfa in1 materia propter uarias potentias & operationes a nime dicere etiam poflumus quod aia humana ueluti quedam natura media s ter ea que funt fe iundla a materia &c ea que funt inmerfa ineadem poni poteii Nam cu no fiat tranfido ab extremo ad extremum fine medio i fi fummered alia natura media perfedHor qu3m humana/fhtim eflet feparata amateriajfm sngnobilipr defeenderet ad inrationabilia&inmerfa in ipfa materia « Quare confentaneum uidetur utfit media ipfa anima humana inter hec cum detur or do in eflentialiter ordinatis < Hoc flante oriri uidetur pulcerrima ratio ad pro bandam immortalitatem animorum hoc padlo« Si anima humana media fit quedam natura inter illa duo equum effe uidetur dccongruum ut per eas con ditiones quibus plurimum difht ab inmerfis inmateria fimilitudinem habe^ at cum feparatis &per eas quibus diilat afeparatis conueniat cum inmerfis * Sed feparate eflentie duas habere coditiones dicuntur quod neq; producetur exmateria neque illam informant i Inmerfa uero econtra talia habent duas a lias fuperioribus illis oppofitas quod ducuntur ex materia 6c illam iformant* Anima igitur humana cum fit media S-' differat ab utrifque & fimilitudinem habeat oai utrifque Jiuerfis rationibus ; primo fi conueniredebet cum im.tr fis : aut conuemet inquantum ducuntur ex materia aut inquantum infor * mant materiam i non primo modo quia fi duceretur de materia informaret* feiam eandem 5c efiet olo idem eum illis &non media ut fuppofitum &de claratum eft.reliquitur ergo ut habeat fimilitudinem cum illii inquantum in format materiam 6c non ducitur ex materia» Nam per hoc differt«fin uero fimilitudinem habere debeat cum feparatis tunc non habebit inquantum fepa rate fubflantie non informant materiam quia ille nullo modo intormat mote • nam *Anima autem efl forma incorpore &ftota in toto & tota in' qualibet parte Si per hoc differet ab illis feparatis inquantum 'informat materiam* Qjaare relinquitur ut fimilitudinem habeat per aliam conditionem cum iliis l idefl inquantum non producitur ex materia nec e.vit de potentia-eiufdem* Quo flante feqmtur exemplo quod anima humana fit jh mortallf quia id quod non egreditur de potentia materie omnium doctorum confenfu eil incorruptibile Seintnortale «Sed aia humana ei! talis ergo aia humana efl inmortalis. J?< Oportet autem non quemadmodum * Poleaquam oflendit phiis uitam contemplatiuam competere homini fecundum quod fuperatcoit ditionem humanam : nunc affert fententiam non nullorum prifcqrum qui di cebant homines cum fint mortales oportere fapere mortalia & non lnmOrta lia t quam fententiam alii folonisj alai efiodu quidam fimonidis dicunt fujfie» eam carpit phus afferendo tres conclufiones que patebunt« Dicit igitur inori mis poli habere oportet eorum fententiam qui monent nos ut fequamur raof talia & humana S: eniti, debemus uiuereea uita que efl fimiiif inmortahbuf et effentiif feparatifet fecundum eam uitam que efl optima omnium que funt innobif* i»ipfa menf et ratio et intellectuf qui et fi fit paruum mole quia efl mdiuifibile et fimpliciflimum et perconfequenf caret'quantitate uei magttudi ne molif i tamen ui multum excellit quia imperat ordine nature cunctifpots tfif ifcrioribuf que funt inobis 8cpreftabiiitate quoqj excedit cum fit fimplex Se inmaterialis*Quare.,quifque dicit philofopbus uidetur efle hoc idefl mens Stratio quia efl principalifiimum in homine Sc ideo affert primam conclufiof ne n tale«Ld quoquomodo uidetur efle unufquifque quod e ieo prefiabiliflimu Sei mens efl prefhbiliflimum in homine ergo unufquifque uidetur quoquo* mo io efle menf. Declaratur lententia pbi ex iifetii que dixit in noho « Vide hitur inquit id efle quifque quod intelltg.t : aut maxime quafi unufquifque uidetur efle id quod efl principaliufin eo quod omnia alia funt quafi iflrumen ta iiiiuf« Quare fi ab aliquo fui denominari debet id aprincipaliffimo debet fieri i ficut dicitur id failutn efle a duitate cum fit amagiflratu uel a^uberni toribufrei publice tanquam apricipaliflimo ut antea phuftetigit« Sic igitur tu a bomouiuit fecundum intelie&um uiuit fecundum uitam maxime pro* ppiam fibi Scgratiticacur. ei ut dixit iniiono quod e fui ipfius fumme preciputi Itaque abfurdum uidhretur fiquis onaifla tali uita predpua&poriorc.5c fibi ,p pria * Illud * 11 * quod efl optimum fecuiidum naturam in uno quoque gene-' re eft maxime proprium fibi t omifia inquam uita poti ore & fimili in morta libus declinet ad mortalia uc illi monebant unde fecunda affertur conclufio * Id quod efl fecundum .naturam, cuique proprium efl optimum & iccundifii mum (ibi * Sed uita intellediiua efl fecundum naturam propria homini ergo efl optima & iocundiflima«. Atque ex .hac oriri uidetur tertia condufio« Na optima 5: iocudiffima uita cuiufque e.ei feliciftimatfed ea que fit feciidu mete e buiumodi ergo talis uita fecanou mentem otoio contemplatiua efl feliciffi ma uita hominis & iocundifiima ei cum fit maxime fibi propria; neque hoc repugnare uidetur ei quod fuperius diclum fuit quod fcilicet non efl fccundu hominem fed fupra hominem non eft« n« fecundum luminem quantum ad naturam compofitam quia non efl fimplex natura hominis X eft aute p ropriii fime fecundum hominem quantum ad id quod eft principaliffimum in borat ne / quod quidem perfecliflime inuenitur infubftantiis fuperioribuf in horni ne autem inperfedle uidetur 'fi conparctur cum iliis ' & tamen iftud paruum mole quia eft indiuifibile iui$ nobilitate excellentius, eft omnibus aliis que funt in homine«Sed notandum quod nullum indiuifibile proprie habet mo/ lem X funt autem multa idiuifibilia que funt inperfc&iora diuifibilibus ut pu tfhim refpedu linee que eft diuifibilis & linea que refpedlu fupeificiei & inqul tum eft eius terminus eft indiaifibilis & fuperficief refpediu corporif « Corp9 enim trine dimenfionif eft perfecftuf &pundo & linea &aliif huiufmodi pre cedentibus ipfum « Sed nequis forfitani diuifibile tale* i * mentem afpernetf ita ut putet quod talis indiuifibilitas arguat defedlu inmente ut facit in mul tif* Ideo pbdf adiunxit ui&pretiofitate multo magifexcellit * Sic igitur pa tet quod contemplatio fecundum uirtutem menjtif e fumma felicitas huma' na & maxima quo ad fieri poteft in hac uita. Ceteru nequif forte miretur phi iofophum in feptimo dixiffe quandam heroicam efle uirtutem fuperantem conditionem humanam * hic quoque dicat contemplatiuam quafi fuperare naturam hominif & conditionem quoque humanam . Ideo intelligendum e quod ibi in feptimo loquebatur de ea.uirtute que circa morefhominum uide tur fuperare communem curfum humane nature & tamen eft mediocritasin ter duo uitia.i. inter in manitatem que eft excefius & inmanitatem que eft ’ defectu f« Hoc autem inlocophuf loquitur de contemplatiua que abomni negotio fepirata non dicitur uerfari circa morefhominum fed circa fpeculati ua Scintelligibilia-' 8cquia eft fecundum perfecftsfitmam potentiam omniu que funt in nobif 5 ideo dicitur quoqucmodo excedere naturam boifeo modo quo fupra diximufinquantum talifuita fimilifeft uite fubftantiarum fepara tarum; accedit etiam quod eftcinca jjgbilifTu»3 obicda | ideo ptiheipattm ei tribuit pbas meer omnes umendi rationes 8< modos & fobatatem: ivpre* ma itaii uita &operatione coiiocauic.jPFoft buc aut ea u.ta que mttuie Aia Hoc eft tertium capituu u buius tractatus m quo pbsiioiopbws pofteaqdeclara uic felicitatem coniiftere mopdma operatione fecundum optimam uirfutem pricipahffimepocentienoftre 84 quod talis erat contempiatio fecundum Ia pientamtnuc coniiderare uidetur defelicitate adiua comparando eam cum ip {a contemp.atiua 6coftendendo quod contempiatiua felicitas que cftcotepia tio mentis fecundum fapientiam. elt longe preclarior quam adiua que eft ac' tio fecundum prudentiam .Qmiditur autem hoc capitulum U-tres partes que patebunt,in prima autem probare indetur iicut ducimus felicitatem adiua eife interiorem contempiaDua quatuor rationibus * rnma.ld quod eft bu' manu tuidetur effe inferi uf eo i quodiuperac quoquomodo conditione bu mani i fed felicitas adma proueniens a prudentia & uirtute morali e bumana contempiatiua ueroSt ii fit hominis fuperare tamen uidetur conditionem bu manam: ergo adiua erit inferior contempiatiua; maior eft nota i miriorem declarat pbulofophus. per quatuor conciujiones tales .pruna hoc pado« Ope rationes que uerfantur circa res humanas funt humane fed ea que proueniunt auirtutibus morum uerfantur circa res humanas ergo, funt humane i quod au tem ita fit declarat pbiiofophus difeurreudo per operationes fortitudinis&iu fbtie dtfimiiium quafoffendit ueridri circa actui externofuel atreduf inter' nof que funt lu.nana ut patet in textu» fecunda conclufio eft tahf quod uirtU teimorum 54pruletia funt inter fe coniunde ex quo feqmtur quod n uirtutef morum fmt crca res humanas'erit etiam ipfa.probatur autem concludo hoc pado i Virtutef que funt ita interfe ut altera ab altera mutuo dependeat funt coniunde inter fc atq» eonnexe | fed uirtuf marum St prudentia iunt huiufmo di ergo funt interfe coniunde atque conexe,Ratio patet quia principia prude tie que funt fenef eonfequendi honefti prouehire uidentur a uirtuti' buf morum t redtudo ueria uice uirtutum mortalium,: qua diriguntur mrcu tef talef ad coofequendum bonum finem fit ab ipfa prudentia , Vnde infexto Infuper inquit opufperficitur fecundum prudentiam & moralem uirtutem St enim uirtuf intentionem facit redam: prudentia uero ea uniuerfa dirigit que ad iUam perducunt fed bec latiuf in fexto»patet ad propofitum noftrum quod ifte iunt iter fe coniunde ex iifque diximuf Si etiam ex diffinitione uit tutifitautadfemutuopendeant 84 prudentia fit gubernatrix & quafe clauu tenenf inter ipfaf fecundum dirigit curfum ad porcum < i«ad f.nem, optimu attingendum antea fibi propofitum« tertia Conclufio eft quod uirtutes me r uni 84 prudentia fut circa compofitum.be uirtutef que uidentur efie comunc te cum affedibuf funt uirtutef ut circacompoftum i fed uirtutefmotaief Se ipia prudentia fune buiuimodi ergo cito eopofitum Scratioeftquia moralef uirtutef iurnc caniundle cum affed.bufj prudentia cum moralibuf uirtutibuf ergo cum affedibuf, Sed affeciuffunt ccmunef compofito ex anima &corpo re cum pertineant ad partem ienftiuam. ex quo affertur quarta conciufio ta/ lifquod uirtutefmorales & tpfa prudentia funt uirtutefhumane « He uirtu' tefque funt circa compofitum funt humane inquantum homo efl: compofitus ex anima & corpore» Sed tam uirtufmorair quam prudentia efl: huiufmodi er gotalef uirtutef dicuntur humane exquo patet quod uita que efl fecundum prudentiam & uirtutem moralem dicenda efl: humana 8c hec dicitur uita ac tiua ceperconfequens felicitas adiua dicetur humana «ex quibus concluditur probatio minoris prime rationi f & conci ufio principalif quod efl: inferior con templatiua que uidetur fuperare conditionem humanam cum fit intellediua <5t feparata ab iifaftedibuf&actionibuf humanif « Vnde cum prudentia fit uirtuf itellediua & uideat? fepata et ab iftil humanif. Ideo attulit pbus ea ro/ nem qua^bare nitit5 ea eecumoralib? que fiit circa affed? &a&1/ htmanof, Vnde&prudetia circa talia uerfet*& adtalia fe uertat uidet3 humana, JT* Vide bitur autem & externa affluentia« Allata prima ratione & confirmata mul' tifconclufionibufad declarandum principale intentum quod felicitaf adiua efl: inferior quam fpecdatiua: nunc affert fecundum qua idem offendit quod fpeculatiua efl: preftantior hoc pado. Ea uita que paucioribuf idiget efl: pre ftatior ea que idiget plurib? externif fed coteplatiua idiget admocii pauci f' ac tiua pluribuf ergo coteplatiua e preftitior c? adiua . a, patet qa minima iai gentia arguit maiorem fufficientiam otperconfequenf maiorem perfedtone uite quam illa que efl maionf indigene: minorem declarat philcfophul«i p quod adiuuf pluribuf idiget tPrimo adiui<3cfpeculatiui cum fint hoiefrebui externif necefiariif ad uiuendum ambo indigent« Verum circa corpuf magif laborant adiui&ciuilef bominef quam contemplatiui t qd n5 nulli exporut quia in exercendifoperatiombuffuif magif exercent corpuf : tamen exponi quoque aliter pot quod maiorem curam adhibet circa corpuf ut circa uidum & ue Aitu & domof & alia eiufde generi f pertinentia ad cultu cerporif «Specu iatiui uero habitlf necefTariif non curant de alti f« Sedponamuf dicit philofo fophufqud intalibuf necefiariif ad uiuendum & alendam uitam fmtparefuel parua fit inter eof differentia in hif« Veruntamen in eo erit differentia ma gna quod adiuufmultifindiget adoperandum quibufnon indiget fpeculatiu uf liberali enim addandum&iufio adremunerationef facienclafeft opuf exter nifbonif. Sic etiam forti eft opuf uiribuf et temperato hcertia rerum circa quaf poffit concupifeentiam mederan et {ic de aliif uirtutibuf que funt circa affedufuel aduf. Sed cum aliquif dicere potuillet «Virtufccnfiftere uidetur in adu interno« Q_uid«n«fi non ad fint nummi & facultates f efl«n. difpofi tus rrompCe sdoperatione ftudiofim producodam fi a deflent tacu.tates tideo i iub.j;t pbus quod uo uSites nominum non iunt manifeite fcmcet ime oq eraci I Ofiibuiexternis. Multi« n. miuftifimuiautfeueiieagereiufta dcfortei for 7 Cia & |k de aliiU Quare oportet ut concurrant etiam a&uf externi ad completam perfectionem uirtutif i Vnde queritur & queri foiet i utro ma j gis confiftat an in electione an in adiu extreno quodeftdignum eam confSity re in utrjfque 6c quamuifeiedtio fit principalior in uirtute morali et antea ai dum u;t t tamen ad ouimodam ut ita loquar perfectionem uirtutis moraiif requin rudetur non folum electio i fed etiam aCtuf exterior •» Sed conterna planci non eft opu{ tot c-un que e uirt? mor; ibi pturbatio cadit uel affecftufjfed ideu q e pftdifiim? mJio mo Dturbat.o uel affectuf cadit, ergo nec uirtufqprie mcp:tnbu;f deo necet ars quare cudi agere boc padlo&multo magis facere .rcmoueat? abeo, i «non tribuatur quid ergo tribuetur ei prtter contemplationem ta m iit e* aliqua o perat o tribuenda {ex quo concluditur quod cum ea operatio que eft f tmlis o perationi diuine fit omnium perfedbfitma & contemplat, o fit, buiufmodi qd contemplatiua erit noflra foprema feucitaf & longe excellentior q Qv&m aCx s* F ------------------- O 1 • ■ . ua* Vejp cu iter cotcplatioes det'* gradus pfe&iffima coteplationti erit pfret fit ma felicitas,Notada primo qd opatio aut e adiua aut fa&iua aut co;.teplaci/ ua pofi habitis sege aire a uirtute morali dio&Ssfadliua autem ti fktuam & plerum que remanet opus ut de flatua diximus l interdum eoa remanet ueluti inpulfationc citbareper artem citajrizandi euenire uidetur«••• Sed operat ioei adii ue perficere uidc tur habente etiam extra extendi ad alios t fa&iue uero uidentur perficere potius ipfum opus ut ftatuam : quanquam ijpv fa ars que efl habitus dicatur etiam eile perfe&io inteiiedus fadiui «Contem platiua uero opatio nunc ab habitu principiorum qui dicitur intiilecfles nunc ab habitu conclufionum qui dicitur fcientia: nunc &precipue atque maxime afapientia que efl utrorumque perfedliffimus habitus prouenire uidetur 8c habentem ipfum perficere fecundum eam potentiam nobiliffimam omnium que in nobis funt &non ordinari ad aliquid aiiud njfi per accidens «Q i are fa diua operatio efl minus perfeda quam adiua & adiua quam contemplat^.-ua que efl: omnium perfediffima& precipue cum fimilis cfle dicatur operatio ni que tribuitur deo «Nam proprie adiua fecundum uirtutes morales boc pa do non tribuitur ei nec fadiua fentetia pbilofcpbi & tamen tribuenda efl ali qua ✓ ergo contemplatio« Dicere autem quomodo tribuatur contemplatio ipfs deo non efl prefentif fpeculationis« Dei enim contemplatio dicitur ef fe perpetua ct unica i efl ibi id quod intelligit 8c quod inteliigitur &- mtelle dio idem re« Verum fiqua efl fmiilitudo & ueftigium operationis illiuf non e nifi ipfa cotepIatio.Sed iifomiffif que ad tbeologof referimus neniam-»; ad • illud qud pbilofopbus dicit remouedo uirtutes morales ajdeo&adliuaf* Sacri tamen apellant eum iuflum & fortem «Quare notandum quod alique modo attribuere poffumus quod dicatur iuflifiimuf ' fed alio modo quam nof Scffi militer fludiofifTunuf«i«tranflatiue ut inquiunt« Non«n «efl ibi pturbatio uel affedus « Verum diflribuereuidetur deus unicuique quod fuum efl hoc pa d o quia creaujt omnia: & cum fit al iud prcflantius alio & fuit diuerfa t tribu it deus unicuique quod conuenit ut homini mente/animalibufaliif (enfii pia-' tifuegetatiuam & fic de aliiffucceffiue fua partitur dona & hoc padlo deo in .flitiam tribuere folemufdftem ulteriuf dicere poilumufdeum efie iuflifiimu quia conftituit penaf Sepremia fecundti merita: codc padlo 1 ibera!itatem for titudinem &alnfuirtuteftribuere poflumuf quaf ita apcilamuf tranflatiue ab iif que funt in nobil ut per. fimilitudinem intelligantur non quod fmt eo padlo in eo quia in deo non funt ullo modo pturbationel uel afTedluf.Sed fdt ratione! quedamfliberate penitufab buiufmodi conditionibuf que humanif uirtutibuf tribuuntur« Verum fupereminenti quodamodo tribuuntur ei al’e terno i preterea tribuimufquoque omnipotentiam / refpiciendo ea que non implicant contradiclionem«Sed hec ad teologiam pertinent ut fupra didlum tattuif -3c fenftfuis «operatio igitur ad-iua uidetur proue atque ab ipfa prudentia quibus producimus adliones-Slu uidetar prouenire ab arte qua facimus aliquod opus uelu fuit« Quane ad facrarum i «fterarum acritatem nos ipiofreferimus & bmc materiam « iUacI tantum patet ad noftrum prefehfpropofitum cjuod in ter ogationef bumanaf ea que eft funillima diurne {peccationi eft feliciffima 6cea eft conteplatio fentenda pbl * j7«Signum eft etiam buiui j quod aialia* Q_uarta eft ro que fumit*5 ex quoda fignoiquo ide pbac qd {peculatiua opatio eft fuprema feiieitafnoftra Sc onino pfeCtior Qnuf& fapienf quo quo modo contemplando ipfum coniungitur caufe fue & banc dicerent forfitan aliqui fimiiem effe ei t quam theologi caritate appellant * Exquo na fcitur difputatio de adu uoluntatif &operatione mentif ut fupra etiam dixi muf: cuiuf determinatio a facrif tbeologif petenda eft«Patet igitur exdidif fumum bonti non (impliciter atque ex oi parte perlectum ; fed tale; quale ui te humane competere poteft quid <5t quomodo ft fententia huiuf phi Ariftote lif« ff vAt eni fi de bif ipfif atque uirtutibuf tScinfuper« Hoc eft quartum ca pitulum bniuftradatuf& ultimu totiuflibri i in quo pbilofopbuf completa iam doctrina de moribuf &poftremo de u’timo fine humano tnunc determi nat deferendif legibuf; quibufbomo poteft euadere bonuf i oftendendo no fo lum oportere fcire t quid fit uirtuf & ratio bene uiuedi in iif que aguntur: fcd etiam deducere iadu et hoc addere uidetur pbilofopbuf ut bine occafione fum pta como de tranfeat ad librum politicorum ut bofem primo in hoc libro bo' nif moribuf uirtutibuf que inftituat deinde per illum ccnftituat in ouitate et inciuili uita quoadfieri poteft felicem reddat« Diuiditur autem boc capi tu lum intref partef j 'que fuif locif patebunt^Primo igitur oftendit pbilofopbuf quod non fumcit cognofcere bec precepta fed oportet deducere in adum et exequi« Nof igitur uolebamufoftendere quonampado bcmo bonuf et bonif moribuf inftitutufeuadere poteft docendo de uirtutibufet amicitia et uolup tate« Ei i ne finif noftre intentioni H & uidetur refpondere quaf quod noftra i tentio quantum ad dodrinam de uirtutibuf & mcnbuf tfct ccmplttal fed boc non fufFicit cum finif in rebuf agendif non confiftat in doctri / na & cognitione i fed inadione« Non eni fatif cft fcire quid aut qualef fmt uirtutef J fed requiritur u1teriuf ut eafconfequamur & operemur fecundum illaf* S « Si igitur uerba fufficerent» Oftendit quoddo&rira nonfufficit ad faciendum uirum bonum* Nam fi boc efiet dicit pbilofopbuf magnam mer cedem reportarent fermoneffuafiuitbeognidif fententia * Sed requiritur bona mftitutio. Quare funt nonnulli ingenui ita educati ut uerbif&monitif ad uirtutem ac boneftatem confequendam facile poflint compelli > Plerique uo ut eft imperita multitudo fic fe babent ut trabi aduirtutefaut reuocari a ui tiif no poUe uideantur fuafione uerborum aut monitione atq; dodrina led fi a turpibufabftinent id potiuf faciunt metu uel pena * Quare patet quod uerba & fermonef per fe non fuffictunt ad faciendof uiroi bonof « fed requiritur & bona educatio &cofuetudo. JfSed fatif e fortaffe t quafi d.cat latif putandu eft fi ifta onia alfint fcilicet bonu ingeniu & doctrina & inftitutio quibuf diiponi tnur ad beneoperandu: tande ipfa uirtute confequamur que cv acqratur cum diffcUitate, non fermonibufcontenti efie debemus * fed etia confuetudine ad hiberc « jfFieri autem bonos alti natura * Offendit hac i parte phus quod ad. ' ' boc ut bomines commuter nant boni fermonibus 3c preceptis dcdrine requi ritur confuetudo uel inftitutio bona.probatur« Homine» fiunt boni comunt fententia aut natura aut dodrina aut confuetudine * Sed non proprie natura nec ftati etiam doctrina ergo confuetudine * Patet ratio uel declaratur a pbo’ Cum probitas pendeat ab eledione noflra & fit in noftra poteftate natura no proprie afficiunt boni.Hoc probauit phus in fecundo etbicoru ubi differuit& oftedit nullam uirtute in effe nobis a natura & fi apti fimuf natura magif aut minuf adiEas fufcipiendaf Vnde nec a natura nec preter naturam nobii ineffe dicuntur: tamen non confiftit inea proprie cum fimus liberi adutrumlibet co fequendum uitium uel uirtutem 8c in noftra no fit poteftate natura effe aptos magis uel tninus Sed eft donu nature uel dei & diuine caufe«Aconceptione e nim trahunt indiuidua coplexionem ideft partim a parentibus partim ab in fluxu corporis celeftif«bine concedente deo uarie difpofitiones naturales oriu turdC apti tudines ad uirtutef furipiendas quas aptitudinefi fex to buiuf appel lauit uirtutef quoquo modo naturalepquanuifno fint uirtutef proprie Itaque eo inloco ait pbu 1 Vt inea parte animi que principium eft opinandi i funt du e fpeties aptitudo fcilicet perfpiciendi atque prudentia; f.c & in ea parte que ad ipfos pertinet moreffunt fpetiefdue Vna naturalif uirtus t altera proprie uirtus * Exquo patet quod licet naturalis illaa d.fpofitio conferat ad< uirtutem i tamen parum prodeffet i nifi confuetudo accederet ex libero noflro arbitrio Sc reda eledione prouenienf«Item dodrina non fatif fufticit {ed in iis facit frudum qui quoquo modo bona educatione funt ad eam fufei/ piendam difpofiti iW ager cuituf qui femina fit nutrituruf Vnde in princh pio bene inquit inititutum, moribuf eum effe oportet t qui de boneftif& iuftif &oni ciuili ratione fufficienter eft audituruf« Q_uare animuf eiuf qui eft doc trinam fufcepturufefttanquam ager t mof8i educatio tanquam cultuf terre i dodrina uero ut femen quod non habet uim in omnibuf fed interra bene cui/ ta « Sic dodrina non babet uim nifi adfit inftitutio bona. Nam qui fequitm* perturbationem animi confuetudine firmatam no cedit foli fermeni fed opor tet ut ui ipfa reprimatur. Exquo patet qd confuetudine pricipaliter boni fieri uidemur Vnde in pricipio fecundi» Moralif inquit uirtufcofuetudine cdpara tur« Quare ut mouentif dodrina efftcatiam habeat; oportet bonam educa/ tionem precedere ; qua aliquo modo no difponatur animuf bominif ad oden dum turpia & gaudendu rebus boneftif« J7", At *n* difficile eft redam Sum mo ordine ut cofueuit procedit pbus« Nam cum declarauerit bonam iftitutio ne effe quodam modo principaliter caufam ut efficiamur boni non loquimur autem de uniuerfaliflima& principaliflima caufa bonorum omnium ideft ip f0 deo nuc offendit quod lex requiritur neceffario L i ii / 3i bonam, alTuefadheiiem & bonam inflitutionem comparandam quia ipfa c5 pellit &quodamodo cogit homines uiuere feundum bonof rnorcf t Difhcikd enim 'quod aliquifab ipfa prefertim muetute ducatur aci mrtutef i mfi ftb bo fiif legibuf nutriatur.Ideo oportet ut lex afferat bonam inftitutioiiem &exer citia bonefla compellendo iuuenef ut bonif moribuf afluefeant ftudiifque ho--neflis.que&fi molefta ab initio appareant : tame cum fmt comunia equo aio feruntur Stpofteaq inconfuetudine uenerint: iocunditate & facilitate afferunt Addit ulterius pbufquod no fufficit bonam educatione babere a legibuf in iu uentute % fed uidentur neceffarie elTe legefetia per tota uita ut conferuertur exercitii bona & cofuetudine boni moref perficiantur»Surit preterea non nuJii qui magif parent necefiitati & penis t quam, rationi k Ideo cenfebant non nulli legum iatoref: cum bominef plerunque trifariam repedantur aut ingenui 3t bene difpofiti t aut tardioref aut in fanabilefiinferendif legibuf tria pfOcipue feruare debereKprimum admonitione!&exortationef : quibuf hemmef fcu# educatof concitarent ad uirtutem capefiendam gratia boncflatif « Ce i ree id qui funt tardioref ad bene uiuendum inobedsentef ndte rationi i penaftefi» liituere accomodataf&diredle contrariafmorbif illorum ut talibufkeltlts mt dicinifquibufda ad fanitate reuocenturSi cafligatione a uitiif retrahantur * Remedia uero debent & medicine cocupitif uoluptatibufefie contrarie« Ni cotraria ut iqut cotrariif curat* «No* manantia abflinetia fed liber alitate: rec luxuria liberalstate ,ppriejfed abflinetia &tepatia pelLitf.Oe iif uero qui irxu rabilefponebatur patet in textu« JP.Quod fi hec ad probitate: hanc particti la addere uidetur phuf: quia cti uirtuf debeat effe uoluntaria declaradul dhbfc locuf ne uideamur inuiti uirtute acquirere « Ideo uidetur refumere qd primo dixit adhibenda effe boni educatione a redta& ordinata rene probcifcente que iubeat & ipellat ad probitate 8c tamen equo aio feratur« Sed que fca effe pet ifla * patrifnec perceptio ac inflitutio { Sed nunc pofl habete ea uidetur t qiia inferiuf dicet oportere adeffe: fi educande iuuentutif publica non adhibeat*5 cu ra« Dicit aute ad hoc propofstd quod admonitio paterna no habet hanc ui tit copdiat homines & alioru admonitionefetiam firecle fmtodio hentur ab i tl qui fuif cupiditatibuf obfequi uolunt* Sed lex efl ilia que cOpellit 3c iubet ear ca eaque funt proba 8c cu fit oibufcdmunif&pleimque abfuit legti Iatoref equo 3io fubflinetur & no efl: inuifa «Sic igitur per ordine patuit quod fi fermonCf & doctrina facere debeant frudtum opuf efl educatione & jfiflitutionc bona Ad hoc aute ut fiat bona iflitutio opuf efl: legibuf* j?At uero inlacedemonioru quidem duitate * Hec efl fecunda parfhuiuf capituli: in qua phiif cum antea offenderit ad bona inflitutione necefiaria effe lege proueniente ab aliqua pru de tia nuc ferio 8c ordine declarat oportere homine eniti ut aptuf euadat ad fe tedaf legef& quomodo hoc fieri poffit ofledit exquo flatsm pofl fiunc hbrii po frit librum pOiitiCdputft in quo diffyfe docet cie ferefi&flegibuf*Didum di enim in fexto buiufboc efle preopuum munuf facultatis cmihf»Dicit autem in primif pbilofopbuf quod cum bdguitacef & ref * p. deberent.curare legi buf ut iuuentufreck educaretur Seponeretur legef quibuf bominef ad mute capeflendam’concitarentur lacedemantorum ciuitai ioia uei alie admodii pau cc banc diligentiam adbibet legum ferendarum & mi/ruende luuetutibin plu rimif autem neglecfta fun? lfta dicit pbilofopbuf & uiuunt ad placitum & hbi tu ueluti ciclopef * IT, Q^uod ii negligitur publice, Probat nunc pbilofopbuf ob ea que dixit probat oportere bomtnem ciujiem aptum efle debere au iegef ferenduf boc paeto. Si hominem oportet curam habere ut dirigantur filu Sta fiiici a i confequenias uirtuces oportet etiam ut iit aptus ad ieges terendas * At primum elt ergo Si fecundum« Verum cum leges publice & priuate efle. uideantur opera danda eft ut fi publice inftitutio non iit ad bibita legibuf pri uatim quifque curam ad bibeat ut filii ad uirtutem dirigantur Sc ideo oportet ut fit aptus oi bonus lator legu ut honefte erud.antur fim fub paternis legibus Quod fi exdefedu filiornm boc confequi no poftit faltem debet ueile & eni ti ut fit aptus ne exparte fua defit Q_usa publice legef&priuate uidentur quo quo moio conuenire* J7*» Nec intereffe quicquam uidebitur. Quatuor ui* detur afferre conditiones pbilofopbuf i per quas forte pu; aret aliquis publicas iegef differre a priuatis quibuf utitur pater familiafin domo fua uei uti debet at que ex eo crederet banc peritiam erudiendi priuatim bominef r, loneffe defa cultate lesmm ferendarum « bas igitur affert conditione/ uei differentiaf; que effe uidenturSi oftend.t quomodo conueniunc5c quod talefdifferentie uej nui le funt uei parae» Prima differentia efle uidetur quod legefpublice funt ferip te priuate non fcr.pte» Sed bec nulla pene differetia eft dumodo fit bona le» fiue fit feripta i fiue non fcnpta* » Nec fi per illas unus aut plures a Secun da conditio uei differentia efie uidetur quod publice leges uidentur erudire & j nili tuere omnefciuefpriuate uero at que paterne unum uei admodum paucof & tamen bec differentia non eft: tanti momenti ut faciat quod priuate etiam non fint leges * Nam ut in mufica dantur preceptade fiue unus fiue p: ures ifti tuantur i illa tamen funt precepta, S;c inpriuatif legibuf non tollitur obpau caCitem eorum qui inftituuntur quin ifle fint apeftande legef dymodo fint bo ne x P» Nam ut inciuitatibuf * Alia differentia uei conditio eft pene eadesa cum fuperiore quod ujm babere uidenturpubli.ee legef inanitate tota priuate autem i una domo tamen boc non toliit quin priuate fint etiam,legef cum ba beant ifimilem ratione* Q_uin ecia non minuf ad ipfam educatione prode/fe' uidentur qui ptbiice obreueretia quandi inati ftlnf naturaliter erga paretef* Dubitatur quia atea. pbgf d.xic precepta patri/ nb babere ea uim qua. habeat le^es i bec ^ute dLcjc. fctte mmi iM &dg« TO kvepi* LM* gnare« Dicentium quod phSf fuperiufafferebat in medium bominefmale in ftitutof&diffirilesacl obtemperandum & bominum inquit eos plerique odifie {olentem ipforum appetitionibufaduerfantur « Talef indigent legii ui« Sed apudingeituof&facilefad obtemperandum precepta paterna uim habent ma ibrem * Sed apud eofqui funt tardioref&inobedientef fadi maiorem uim ha bent legef ob necefiitatem & penas & de talibuf eo i loco uidebatur loqui pbl loiopbuf * J? « Differunt infuper 8c inflituta * Quare conditio uel differentia eft t que etiam noneft talif ut faciat priuataf non efle legef, Nam quia tegef publice loquatur uniuerfaliter priuate uero funt particularef ideo uidetur qui bufdam quod non proficifeuntur ab eadem facultate. Hoc & fi facere uideatur aliquam differentiam ; tamen legef piuate uideatur magifaccomodate uni cuiquequampublice, Nam ficutftin medicina ita in buiufmodi legibuf euenire uidet^ifed imedicina ita fit ut qda Nat fcientiam Iu uniuerfali quida aliqua particularia percipiat per experientiam quandam & talif poterit fecun dum illamEmagifaccomodate mederi alicui; qua ille qui uniuerfaliter fcit *; Sic etiaeueniet in buiufmodi legibus,Nam eft uniuerfalif regula in medici najquod fimpliciter febricitanti prodeft abflinentia & quief Sed alicui tame non prodeft ueluti in aliquo uebemettr debili non erit obferuandaTabftinenti 5.cc fic uniuerfab.a in medicina propter diuerfas nature ccplexioi.es r.on femp accomodatp fingularib? «Hoc et fit a magiftrif ludilq r o eofde ludofoib? pu^ gilib? iponutSc (icferme in aliif facultatibus euenire uidetur quod id quod e in uniuerfali non accomodatur ftatirn fingulari« Vnde priuate atque paterne leges cuique proprie & accomodate ui dentur. Scit enim pater familiaf naturi liberorum & proprie accomodata potefl ad eorum educatione inftituta fua « Sed ne uideatur quod pbilofopbus procedat’ bis & noftro arbitrio collocatum fit uitia uel uirtutes acquirere « Accepat pre perea pbilofopbuf in diffinitione uirtutis. ipfem ek&ionem quam declarare cv portcbat, quare multifdecaufis ut dixim? hac cofderatioe depricipiis cpatcnu noftra££ aggredit pbus Jncipit aiic tradare depricipio fpote ageditpoftea de cpiulptioe tu de electioe:que dr ee effcus cofultatioif proprie dide,Demii de upiuntate docet ea que neceflaria funt; declarando ifta quatuor principia cpe ratipnum noftrarum &diftinguendo ea interfe que quidem principia funt in nobis per que poffumus ad arbitrium noftrum bene uel male operari * Vnde pbilolopbus ftatim poft bec refellit opinionem eorum qui dicebant uirtutes cantum non autem uitia efte in noftra poteftate collocata oftendendo manife fle pofitu clTe in nobis utrum libet,i,uitia uel uirtutes acquirere cum fimus domini operationum noflrarum ex quibus de inde ipfi babitus fiunt in nobis poft bec incipit determinare particulariter de una quaque uirtete & primo de fortitudine St teperantia quia funt circa affectus comumterStqui precediit actus externos i idep dodrina etiam de babitibus qui funt circa i; tales abedus precedere debet eam que eft de babitibuf qui ie extendunt etiam ad externos adus * Ideo incipit ab iif, Simul etiam quia funt quoquomodo ifte uirtutef nobis notioref cum uerfentur circa iram Seconcupifecntiam f qui duo affectus maxime percipiuntur anobis * Incipiendum eft autem a magis notif nobis ut fepius didu fuit«Docet igitur de' fortitudine ' poftea de temperan tia pbui oftendendo primo obiecta eorum circa que uerfantur t deinde aduf oi operationes ipiarum & proprietates I demum comparat ipfa extrema & talem ordinem feruat quafi in omnibus moralibus, Quarto autem in libro fe quit"5 pbus docere de aliis uirtutibufuidelicet deliberalitate& magnificentia! de magnaminitate & in nominata uirtute ,de manfuetudine & dc tribus me diocritatibus que dicuntur uerfari circa eomtmem uitam & cenuerf tionem hominum in uerbis 6c adibus uideiicet de ueritate feu de ucracitate vt ita 10 quar & affabilitate feu amicitia que penuria nominum in proprie, apeliantur talibus nominibus « Tertia eft ipfa urbanitas feu comitas« Poflremo de ues recundia docet quam offendit non efte uirtutem cum non fit babitus fed affec tus licet in iuuenibus fignum quoddam bone mdolis efte uideatur ut patet » Quinto in libro pbilofopbus aggreditur dodrinam de ipfa iuflitia que inter morales eft uirtus ualde preclara et miro quodam ordine procedit , Primo vn,incipit generaliter & in comuni tradare de ipfa t deinde paulatim eam di ftinguit & aperit J primo, n, deferibit iuftitiam in cemuni i f militer & in iuftitiam * Deinde quia multifariam luftitia dicitur 3c etiam iniuftitia ut omnem confufionem tollat incipit eam diuidere: dicendo quod quedam eft iuftititia legitima que tota dicitur uirtus & aggregatum quoddam ex cmni bus uirtutibus conflans; alia eft luftitia que pars uel particularifdici folet & eft diftinda uirtus ficut alie uirtutes, & primo declarat legitima S' oftendit eam efleperfedam uirtutem & continere in fe uirtutes omnes morales i efte que idem re cum uirtute rota differre autem ratioiie»Summit deinde parti03 larem iuidicia&eam fubdiuidit in diftnbutiuam & conmiifcatiuam {eu corre* pduam comertiorum & utranque exacflilfime declarat & primo dStributiva offendendo eam efie mediocritatem fecundum, fimilitudmemrationis geome tricam ubi precipue attenditur dignitas & conditio perfonarum de inde con* mutatiua (eu correctiuam comertiorum mediocritatem efie offenditpredpu e fecundam fimilitudinem rationif arithmeticam quia refpicit magis equahta tem rerum quam dignitatem uel conditionem perfonarum «Poft bec phllofo pbus mouet queftiones quafdam ad banc materiam pertinentes fit .eas fciuit dc multas proprietates inquirit atque declarat quibus magis patefiat natura ut ita loquar lulbtie»Affert deinde pbilofopbui illam predanftimam uirtu tem que dicitur equitas Scbonitaf» bec uidetur quodamodo efie. iuftitia que dam uelpotiufprtteriuflitiam uirtufpreclarior ipfa cum fit emendatiuaiu fli legitimi & uir bonuf&equuf emendator eiuf in quo lex aut legif lator de fecit non fua forfitan culpa i fed natura atque uarietate rerum i que non uiden tur lege omnino 5£ adunguem pcfie comprehendi «Poftremo pbilofopbuf fol uere uidetur queflio.iem ueldubitationem quandam antea metam qua quere batur utrum quif fibi ipfi iiuriam faciat & offendit quod non poteft quii fpo te fibi iniuriam facere | nec etiam iuffitia proprie ad le ipfum detur cum fit ad alium / nifi.per tranflationem & fimilitudinem quandam & fic uidetur ta gere opinionem platonif' qui iuffitiam effe dicebat non modo ad alium fed etiam ad fe ipfum cum tribuebatur cuique potentie quod fuum eft ordine na ture ideff imperium rationfiobedientia uero& obfecutio appetitui fenfitiuo Sextuf deinde fequitur liber in quo pbilofopbus de uirtutibus iteiie&iuis tra dit doctrinam&prefertim de ipfa prudentia que coniungitur cum morali uirtute tde qua confiderare neceflarium erat cum indiffmitione uirtutis didu effet medium effe fummendum ut reda ratio ideft ut ipfa prudentia didat« Simul etiam confiderandum erat dealiisbabitibus itellediuis cum infine pri mi libri diuififiet uirtutes in morales 6: intellediuaf fecundum potentiaf aie 6c expleta dodrina uirtntum moraliu ccnfequenf erat ut de intellediuif que reflabant etiam doceret prefertim cum earum cognitio adperfedam cogni tionem utriufque felic.tatif magnopere pertinere uideatur»Acftiua * n * feh' citafprecipue ab ipfa prudentia * Specu atiua uero a fapientia proficifci uide tur» Quare pbilofopbuf in boc libro incipit refummerepotentiam, rat onalem animem quam de uirtutibufmo^ tradaturjfin bunc locum diftu Ierat ■ i eam que primo duplicem efie declarat ideit unam fpeculatiuam circa ea que aliter fe babere n5 pofiut» Aliam circa ea que pofiunt aliter fe habere « Infpeculatiua ponit babitum principiorum qui dicitur mtelleduf tum fcien^ tiarft & ipfam demum fapientiam * Ilia uero que uerfatur circa ea quepoP j^ntf iter fc habere & fiunt anobif aut futit agibifia aut {adibilia & ipfa quo que aut adiua erit aut faddua & in adiua ponitur ipfa prudentia in fadiua ue ro ipfa arf * Congruum* n* ac prope neceifarium fibi uidetur ponere principi um acliuum efle diuerfum aprmcipio fadiuo diuerfitate obiedorum circa qu £ uerfantur « aliud efl * n « obiedum fadibiie circa quod uerfatur arf Sc aliud agibile circa quod uerfatur prudentia, Q_uare cum diuerfa fmt cbieda diuer fi fut bibit? & diuerfe potetie. Sicut de fpeculati ua et potetia diam? & argui gaufeim. efle diuerfam ab adiua uel fadiua ex diuerlitate obiedorum quam uis eius dmerutas magis appareat* Sic igitur quinque babitus ir.tellediui af feruntur ab ipfo pbilofopbo* Videlicet prudentia * Ars Jntelle&usifcientia & ipfa fapientia jquorum unuquenq; pbilofopbuf diligenter declarat afferedo diffinitiones eorum & ea que competunt iliis 8c diflinguendo eos f inter fe V ■ Tres autem ut diximus inpotentia feu mente fpeculatiua ponuntur«Ii;tcilec tus qui efl babitus principiorum & fcientia que efl babitus conctufor.umSc ipfa domina fapientia que efl babituf conflans ex utnfque cum fumma perfec tione * Vnde apbilofopbo dicitur efie intelledus fmul & fcientia prcflantiiT* morum natura «Jn adiuo uero itellectu ponit'5 ipfa prudetiatifaeduo iio ars ut antea diximus.Pofl bec pbilofopbufomifia arte qa puu adfelicitate ur cofer re l omifia quoqficientia&babitu principio^ que fapientia contineri uidetur deinceps loquitur potius de fapientia atque prudentia quarum "uirtutum alia ad felicitatem fpeculatiuam ✓ alia ad adiuam ut fepiuf diximus maxime fpe dare uidetur* Summit autem ipfam prudentia &ea diuidit oflendedo quod ea aut e ad unu aut adpluref& fi ad pl uref aut e dcmeflica aut ciuilis & rurfus ea que e ciuilis^aut e deliberatiua & iudiciaiis aut uerfaf* circa'cSdedaflegef & taiif facultaf prudentiaque ciuilif legum ferendarum optinet locum arcbitedure ? ut mamfefle oflendit pbilofopbuf * Vlteriuf pbilofopbuf affert quofdam aliof babitus feu difpofitionefmentis adiue idefl bonam confuka irionem. fagacitatem atque fententiam t atque bec omnia declarat & oflendit efle aptitudinef quafdam coniundaf cum ipfa prudentia * Fofl bec philofo*-pbufmouetdubitationefquafdamadfapientiam & prudentiam pertinentel otfolutionefearum atque eiufprefertim qua dicebaturbaf duaf uirtutef no» ?e neceffariaf fed fupfiuafjquia fi adfmt uirtutef moralef non efl opufprudetia Vbi oflendit pbilofopbuf quod uirtutef faciunt itentionem redam ad finem bonum i fed exeeutio fieri non potefl fine prudentia que efl caput uel pctiuf oculufjnrebufagendifdirigenfadionefnoflrafadtalemfinem & media op tima inuenienf atque oflendef que ad ilium perducunt* Oflendit preterea uir tutem moralem fine prudentia effe non pofie neque prudentiam fine uirtuti' hui morum * Q^ucdam etiam dicit de ipfa fapientia ualde preci ara 8c compa rat eam cum prudentia 6c fimul foluit dubitationem quam antea de illi f at' tulerat querendo utra earnm excellentior eflet a Soluit igitur & oflendifc ftpientiam 5« nobilitate & diginitate ante ponendam efie jpii prudentic M Sepfiriiuf deinde, fequitur liber in quo pbilofophuf deoaratif uirtutibuf. tam moralibuf paam iteli-Vliuifde quibuidam babitibuf leu difpohcionibui determinare mcipieque & fi non fint proprie uitia uel uirtutef tamen funt cir ca mores aut Fugienda aut profequenda &ideo ad confiderationem pbiioiopbi moralis pertinere uidentur. Fugienda autem talia funt ut inmamtas / que u,detur efie quoddam prauum competes befliali nature & ideo fentas dici tur cui opponitur beroica uirtus • Sunt preterea incontinentia dc mollities & bis oppofite difpofitiones laudabiles continentia uideiicet aeque conflantia de quibus pbilofopbiis diligenter confiderat afferendo opiniones prifeorum & arguendo pro utraque parte <3c demum fententiam fuam adducendo uteon tmentie atque conflantie natura magis illucefcat > Has autem dlen di£ difpofitiones efie laudabiles non dum tamen efie uirtutes; f t«n c pugna in boniine continente inter appetitum &rationem oc etiam in iplo in continente * Verum fi ratio fuperat appetitum fenfitiuum tur.c dicitur conti ne is » Sin fuperatur dicitur incontinens =« Sed in homine temperante non fit talis pugna quia ex teplo appetit1? fenfitm? cedit rationi / in lpfo quoque ira temoeranfe nulla contentio fit i quia flatim ratio cedit appetitui „ t oll bec philofophus cum antea oftendiUet omnem uirtute morale uerfari circa uolup tates uel dol ores & nouiflime dixerit bas efie obieda continende & incontme t'e ; merito banc materiam, aggreditur afferendo more fuo opiniones prifco ram 8c rationes eorundem & fol udones i poflremo ipfaf dii linguit &oflera d tquandam uoluptatem efiebpnam i quandam malam * Quare dicere po{ fumurqu3 due partes principaliflime boc in libro continentur * Vna iqua pbii lofopbus determinat deillis difpofitionibus quas circa mores diximus fugiea das efie uel profequendas , Alia uero qua docet de uoluptate&dolore confide r-ins.ea precipue ut funt objetla continende & incondnentie & fupradidlags difpotlonum iit diximus . O&auo autem ilibro philofophus de amicitia tra/ dit dodlrinam { quia non fibi equum effe uidebatur ut uir felix/quem ipfe his fibris cpnflituere primo intendit carere debeat amicis & fumma iocunditate rriuiri: p-ie in uera amicitia inueniri fo:et» Preterea cum adfelicem uirum p ' tireat beneficentia & liberalitate uti congruum effe uidetur ut habeat amicof q-i bus ante alios largiri ac benefacere pollit» Merito igitur de amicitia docet pbiloropbuf afferendo inprimis eiuf diffinitionem. Amicitia efl beniuolentia mutua non latens,Deinde diuidit ea in tres fpeties in utilem; uo;uptariam&. bone^am fecundum tria obiedla / uideiicet utile iocundum &boneftum ofle dit deinde in una quaque fotietate reperiri quodam modo amicitiam„Dema concludit amicitiam baneflam que efl ob ipfarn untutcs&efie ueram & fim. plleme& proprie didam amicitiam &hanc tribuit uiro felici 3c Rudiofo poR habitis aliisj oRendendo buic amicitie boneffe non modo boneRatem fed et' iam utilitatem, atque iocunditatem in efie„ Nonus deinde fequitur liber in quo pbilofopbuf perfifienf i eade dodrina de amicitia confiderat multafpnv prietatef que amicitie uidentur competere,Et primo determinat de conferua tione & difiolutione amicitie & adibuf eiufdem & de querelif que in amicif fi unt &remediifearundem * Declaratpretereabeniuolentiam / concordiam/' benificentiam & multa ofhtia que adamicitiam pertinent * Affert pofiremo queff ionef tum ex parte amantif amici' tum ex parte eorum qui amantur & folutionef earundem explicanf omnia exadifiime que itali materia amicitie libi uidebantur congnitu neceffaria * Decimum poRremo pbilofopbuf atque ultimum aggreditur librum ut nofad fmem quem inprimo propofuit libro p mrtutef& ea media que ondidit nobif quo adfieri poteR pducat & primo mei pit tradare de uoluptate confideranfea no ut eR obiedum contir.entie aut in continentie ut fecit i feptimo,Sed ut iueniat eam que eft annexa felicitati bu mane qua felicitate principaliter confiderare intendit in hoc decimo libro ut de ea re que e prima in intentione &c u! tima inexeeutione*Offendit igitur pri mo pbilofopbuf hanc confiderationem de uol uptate efie necefiariam < Dein de affert opimonefantiquorum qui bonum uel fummum bonum uoluptatem. efie dixerunt i poRea affer t]eaf qui dicebant uoluptatem efie malum t bine in derationefadducenfpro utraque parte * Demum in medium affert fententia fuam qua oRenditdiuerfafefie fpetie uoluptatef ficut funt etiam operationef cu quibuf coni unguntur , Quafdam«n « efie malaf quafdam bonaft malaf autem & turpefngn efie appelladaf uoluptatef j bonaf uero habere graduf Sc operationef perficere atque augere * Itaque ex didifeiuf colligitur deferipto quedam uoluptatifbocpado«VoluptafeRperfedioformalifaccidentalifip fiuf operationif que prouenit ex bona difpofitione potentie Sc cenuenientif cb iedi & ex bac diffinitione explicatur etiam illa quam in fexptimo attulit qd uoluptaf eR operatio babituf qui eR fecundum naturam fine impedimento« i Nam ibi dicit quod eR operatio i hic autem qd e perfedio operationif: &re uera uoluptafuidetur differre ab operatione fecundum rationem t quia alia ui detur efie ratio uoluptatifi alia operationis«Idem tamen re dicitur efie cum ea ficut quidam affeduf propriuf dici«folet efie idem cum fubiedo fuo & no feparatur ab operatione nifi ratione fed qualifeR operatio talif dicitur effe qo luptaf & quanto operatio. perfedior eR tanto maior dicitur efie uoluptaf *. De obfcenif autem non loquimur t quia pbilofopbuf non putat eaf appellans dafefie uoluptatefcum fnt mixte atque in pure &non fint fine impedimeft' to« Sed ille erunt uere & fumme uoluptatef que perfedifltmaf 6: preRabilsf fitnaf comitantur operationef & ipfam omnino felicitatem»poR bec philo' fopbufrefummit diffinitionem felicitatis quam inprimo libro propofuit no bis repetens fummatim non nulia que antea dixerat ut eius explicatio euiden tior ellec; & pri mo tradat de ea incomuni oftendens quod eft operatio per ie expetibilis a uirtuteprouemens & quod non confiftit m ioco uei ludo ut mul ti forfitan imperiti opinarentur* Deinde determinat de felicitate infpetie« nam cum ea iit duplex contemplatiua uidelicet & adiua*Incipit docere pri us de contemplatiua quia preibt.or eft & quia antea de ea parum tetigerat differens eiufdodrinam in hunc decimum librum * Itaque multis rationi/' bus oftendit contemplationem fecundum lapiendam fupremam efie feiici tatena bumanam i eaq; fimilem elle operatiombuf fubftantiarum feperata^ ru atq; ideo copetere homini uiueti fecundum uirtutem mentis Sc mta quu/ dam acuris que plerunque mortalef ex agitant & perturbationibus aliena* Comparat de inde pbilofopbus contempiatiuam felicitatem cum ipfa adi ua que eft apatio fecudu p.-udecia & uirtute mora e & multis rationibus cote platiuam longe ante ponit' non quod adiua non fit felicitas ce fummum bonum ingenere fuo: fed comparata cum ipfa contemplatiua non parum eft inferior ilia huius pbilofopbi fententia * Itaque multis laudibus hanc contempiatiuam extollit & oftendit uirum fapientem per talem operatione euadere cariftimum deo & quoquomodo ii dicere licet per buiufmodi cote piationem atque ea prefertim qua ipfum deum contemplatur coniungi ca/ ufe fue atque ex eo felicillimum euadere felicitate quidem humana quo adfi eri in bac uita poteft. poftremo autem loco pbilofopbus expleta iam dodri na de moribus cum eflet ad politicam tranfiturufcum qua Sc iconomica con tincri uidetur { attulit quandam partem que eft quafi cbnexio quedam cum libro ciuilium « Vbi oftendit non fufticere banc demoribuf tradidifie aut co^nouiffe dodrinam t fed oportere executioni mandare atque in adionem deducere i hoc autem fieri poffe ft bona inftitutio iuuenibuf <5c adolefcenti ^ bus ad fit Sc etiam perfeueret & boc aflequi polle fi uiuere affuefcant fub legibus aut publicif aut priuatii fi publice non adhibeatur cura * Q_uare opor tere patres familias & ciues qui uere fmt ciues aptos efie ad ferendas legef * Sed quis bec docere pot i & de bac facultate que ad ciuilem pertinet dodrina tradere i Nam ii qui m re«p « uerfantur non furit fatis fuffcientef i, fed mul to minuffuffcientefuidentur efte fopbifte qui eam proftentur« Quare boc munuf cii fui maioref omiferint fe fufceptu^ proritetur ut tali dodrina inuita ciuili quoalfieri poteft felix euadat & fuff.cienf ad ferendaflegef * Talem ,n «arcbitedum appellare pbilofopbuf folct& eiuf facultate arcbiteduram ue luti preftantiorem ceterifadiuiffacultatjbuf ut antea uidimuf; 8c hic fit fmif decimi Se ultimi libri ethicorum * FINIS LAVS DEO, DONAT* ACCIAIOLI FLORENTINI EXPOSITIO SV FER LIBROS ETHICORVM ARISTOTELIS IN NOVAM TRADVCTIONEM IOHANNIS ARGYROFYLI BISANTU , FINIT FOELICITERA IMFRESSVM FLORENTIAE APVD SANCTVM IACOBVM CE RlFOLI M CCCCLXXVIII.,' -1-1 rr> ■ %. ' fi? ' •» * • ■ ! MmJ-fUt ^ nmHX K