Lij um [P. Crajmtu Sjjmiuic.
PREAMBULA
UNIVERSUM JUS
CANONICUM.
COLLECTA,
Ad u(um, & Comodum Candidatorum I U R I S PRUDENTI Aii
cum quibusdam AfTertionibus Theoretice dedučtis
EX LIBRI I. DECRETALIUM GRL
GORIJ PAP^E IX-	/TlSt*
TITULIS I. II. Iit ET IV. DESUMPTIS/
Reliquifgue ad calcem appofitis,
Publice propugnata	A
In Ecclejta Fremitarum Difcalceatorum S. P.
Jlitri ad S. JoJephm Laiaci Anno M\ D. CC. Lj/Il,
Di? ii. Me»fis Aprilis.
P R JE S l U E M. R. P. HERM A N NO JOSEPHO h S. Hilario;
Ejufdem S. Ordinis SS. Theologias Leftore emerito, & SS. Cano« num a&uali, Archiducalis, & Academici Lycaei,Labacenfis Caefareo»
Regio Examinatore publico,& jurato, nec non Conventus La» bacenfis p. t. PRIORE.
DEFENDENTE'
P. JOANNE BAPTISTA a S. Zacharia, Ejufdem Ordinis SS,
T heologis, & SS. Canonum Auditore.
 	Cum	facultate	Superiorum.
&ASAU, typis ANN^ifUSABETHw£MlLHHARJOTINViduie,Anno»7f7,
SUB
faventissimis auspiciis
CELSISSIMI
PRINCIPIS
DOMINI DOMINI
ALPHONSI GABR1ELIS S*RaI. PRINCIPIS
DE
PORTI1, & MlfTERBURG, j
Comitis ad Dettenfee in Suevia, regnantis Comitis in Orttenburg, Portia, & Brugnera, Haereditarii Domini in Bremb, & Senofchetz, Domini Dominiorum Pit,tersberg,Goldenftein, Superioris Traaburg,Flafchberg,Griinburg, Moderndorff, viciniae Afritz,Weiffenftein,Ratlfegg,fuperioris 8c inferioris Lauterbach, Hornegg, 8c Majlhofen &c. Piae memoriae S. Caefareae Majeftatis CAROLI VII.
8c Elečtoratus Bavariae Camerarii, fupremi haere* ditarii Praetečti ComitatusGoritienfis,atque E* quitis Ordinis S. Huberti.
PRINCIPIS, ac DOMINI
CLEMENTISSIMI, MUNIFICENTISSIMI
D„ D, D,
Celjiffime
PRINCEPS
DOMINE, DO MINE 'GR AT 10 S IS S IME!
Um propatula fefe commiitcre a ura %e(ii*
unt ipfa Ju* is S a eri pr ali mina , quem alium fibi Tutorem , Patrcnumque perquirantnifi Te Princeps Celjtfjime, groriofijJimum omnis juflitia afferto-tem ? cui enim ipfa n af entis juflitia exordia po* tiori debtrtntur jure, ni/i Tibi tanquam abjolutijjimo omnis aquu tatis Prototypo ? Ne que hujus fngularis gloria: Tua use magna Jhingit admiratio, dum mtntis acitm in f r pemedum interminati» lem Avorum Tuorum conjicio Jeviem» in qua , quot a mille quin* gentis, cf ultra jam annis celeberrimos Ati Itas numero, totjor-tijfmos aquhatis propugnatores admiror. Quid enim olfecro, erat clarifjimum illud Romana Urbis de.us, ac otname/, tum, labanfij* que Reipublit* firnjjima columna Portius cato, n ji inviEtijJimum emms juflitia propugnaculum ? vir Jane nulla pojkritatis /aude pro meritis cimmendandus, mfi innocuam alioquin ejus vitam idololatria for des defadajfent Aium in pra/ens affero JtrenufJmum equitatis Tutorem, nobikjjimum Pomana curia , Fabium iluvt atno, cedroque dignfji/xum, qui cuique, quod fu. m tjl, tribuere y ajari, qua> fUnt (^aJ^rjSl) Decque, qua Dei funt, conferre op. t^ie ner at, 2\Tec a Parentis imagine alludebat filius Fabianus «ternarum virtutum ex ajje bares iocupletifl.mus, qui qmnnrum
intritorum fuerit, vel ipfe proclamat univer/us orbis cbrifiianus, dum Eum ut triplici fanBitatis laurta condecoratum Jubmiffo Dulia cultu veneratur. Dies me proftBo dejiceret, & oratio 5 7* fagu/a Jingulorum Portiani flematis Heroum faci-nora forent ennarranda -> in immenjum laudum pelagus errabundus devenirem, fi tot toga, /agoque celeberrimos Fri-dericos , Hieronymos > Ar&icos, Hugones, Guidones , Bartolomx-os, Gabrieles , Manfredos, & Leandros a Juir virtutum Jingula• num infignibus JuJciperem dilaudandos , quos ad Jumma quaque natos, vel mira in agendis dexteritas , vel rara in regendo prudentia , vel jingularis vita janBimonia fera commendavit pofleritati. Omnem itaque mentis obtutum in Te defigo Princeps Celjijfimt! & jam totus a virtutum Tuarum fplendore in Jluporem rapior :Jive enim Jpe&em flagrantiffimam illam in Superos Pietatem Tuam ,(ive ejfufa in egenos miferofque dementiet & liber ali tatis vifcera , utrumque abyjjum dixero, qua abjorberi tenuis mentis acies non immerito reformidat,	Omnium Jibi devincit animos 7ua amabi-
HJJima, plenaque benignitatis indoles, acJuaviJJima augujla frontis ferenitas, qua nullis adverjitatum procellis novit conturbari, Virtutum Tuarum undique dijfufas odor Nomen Tuum nunquam iniei itura conjrgnavit ater ni tali. Dum clementijjima cbaritatit Tua vifcera cunBis Jefe pandunt 9 ingens egenorum turma Juum Te proclamat Parentem clement ?JJ imum, Singularis illa Tua in Vi-i os Keligiojos benignitas cunBis (čmptr prafo adejl, Aulamque Tuam fplendidijjimam mira bofpitandi liber alitas felici fane metamor-pboji in Religiojorum Afceterium commutauit« Neque bis dementit$ Tuafe eircumjcribi patitnr terminis, perfeBiJJimum munificentiae-xemplar, adjupremumjamjam perfeBionis culmen enixa, nobilior a longe liber alitatis ediditJpecimina, dum Te, ac Celfjpmam Stir-pem Tuam complura Religiojorum claujira ut Fundatorem Juum venerentur Munificentiffimum, Longius adhuc iu laudum Tuarum ^currere pofjem prtrogativas 3 niji id Tua inhiberet modfla vere-
.	_	tundi4
eundia, qua laudum humanarum encmiis minime jolet defeffarrj Quare venerabundo Jilentio animi Tui dotet admiranter pro maxU pja in Religionem no/iram Sacram munificentia laboris noflri con-fetramus tributum, & prajentia bteece folia Honoribus Tuisinptu fetuum devovemus*
AJpice ergo propitiis , quibus ajjoles, oculis boc licet impar Wagnitudine Tua gratitudinis monumentum, aternumque devo• tiffimos gratioja dignare benevolentia. Immortale Numen Te pU• ne Jofpitem Celf/ffimtc imprimis Familia Tua, nojlraque dein Eru mitana Dij< alctata familia gaudio , ac bono quam diutiffim confervet. Ita precantur,
Humillimi Auguftiniani Difcalceati* Provinciae Germano* Boemicse.
PROLOQUIUM
, s AD
BENEVOLUM LECTOREM.
Raeambula haec oculis tuis fubjicio Juris Candidate , non alio ex fine, nifi ut u-fui, ac commodo tuo fint faciliori, & promptiori. Scio innumera propemo-dum extare volumina, in quibus eadem & tradita funt accurate, atque non minus fapienter , quam copiofefunt pertračhta : non me tamen latet, aut tibi ad illa ccmparanda dcefk vires,aut adillaper-voiven«?* * iuppetere otium . utrique occurre-revolui ; hic e&.m collečla in unum reperics, quae tibi in vaftis voluminibus pedcruranda torent. U-tere hifce foliis, quibus tibi januam ad Univerfum Jus Canonicum pardo& rečVo nonaberabistra-miie,fi ab iis commonftratam elegeris viam. Lauda , fi placer,ccratus, quod fi detra&as, faltem Ii• V^di inftar Zoili intentionem non vitupera, nam jtixta can. 14, de paenit. Cogitationis panam nemo patitur. Vale, & ttudiis noitris fave.
PRvEAMBULA
AD
UNIVERSUM JUS
C A NON 1CUM.
/
Ntequam ad intimiora juris Canonici abdita pateat aditus, limina ejufdem ftudiofus falutet Auditor, neceflum eft J quod fiet, fi Eflentiam, Originem, Partes , & Authoritatem ejufi dem indagaverit, ac memoriae mandaverit. Ad quam juvandam praefentia (ervient praeambula generalia. Nam ut monet J.C. in lib. i.fEde origi. ne juris : Generalia praemittenda funt particularibus* Cui monito fcquenteslatislacientParagraphi. Quocirca fit
A	PA.
m x i){ sa»
jaseBOB/agosoo	,f:	acsosgssosoggopg
PARilGRAPHUS PRIMUS
JURE IN COMMUNI.
pfXiftentiam Juris legalis inter plurima indubitatae ve-' ® ritatis argumenta , ipfa humanae infelicitatis origo ex primi parentis infelici lapfu contraria palam declamat ; Cum primus homo non peccaflet, nec peccare potuiffet, nili jus praeextitiftet legale : inclamat fi-quidem Tarfenfis PrascoRom. 4. v. 15. ubi non efl lex, nec pravari-cutio. Item Rom. 5. v. Tg. Peccatam autem non imputabatur, cum Sex non ejfet. Dubium proinde omne de juris legalis exillentia e* yanefcit. *
An autem Jus fit primitivum nomen a nullo alio derivatum ? An vero a Jufiitia appellatum ? duplex eft Authorum opinio, una affirmantium, altera negantium. Negantium probabilior eft fen-tentia, cui etiam cum plerisque tam Canoniftis, quam Civiliftis fubfcribo. Ratio eft 1. quia Ifidorus in Can. jus Generale 2. dift.
I.	afleritJus inde di clam ejfe, quod jujlum Jit. Confentit etiam Ulpianus L.1.in princ, ff.de J. & J. ubi difertis verbis fus a. Jufiitia appellatum pronuntiat. Jus enim eft medium, per quod intendi-xnus juftitiam : fi ergo eft medium , jus bene a juftitia , non vero iuftitia a jure derivabitur, quia juftitia totius jurisprudentia finis eft. Ratio eft z. quia caufa prior eft fuo caufato, argumento, L. fsenult fr. Qua rei pignori, vel hypotheca data obligari non pojfunt t ergo quia juftitia caufa, & mater juris eft, nomen juris a juftitia, nen viciflim derivari debet. Ratio eft 3. quia jus fignificat artem juftitia;, atqui ars eft pofterior fuo objerio: unde Ocero L.
5- de finibus ait: artem defeendere d re, cujus efi ars , ergo jus ut- ; pote pofterius fuo objefto, quod eft juftitia, ab eo defeendere debet.
Nomen juris diverfimode accipi poteft. I. Pro loco, in quo •deciduntur caufas, & exercetur Judicium ; & i« hoc fenfu dicitur
quis
m x i X m
quis in jus vocari, live in jure comparere. z. Profententia Judi, cis, per quam alicui decernitur, vel dicitur jus,feu adjudicatur , quod debetur. 3. PlO[cientia juris , nempe Canonum , vel legum -live pro ipfa jurifprudentia , quam Ulpianus L. 1. ff. de }. & J. vo-cat artent ecqui, <*f 'boni. Unde qui huic arti, vel fcientije , aut potius prudentia; dant operam, Juris Studio/i , Juris Prof effores , aut Juris Confulti nominantur. 4 Pro ipfa lege , Canone, vel regulat jtijii: & ia hoc fenfu opponitur fa&o: hinc enim funt ilice phra-fes • quajlio juris > quteftio fačtil Ignorantia juris , Ignorantia fačli.
5.	Pro poteftate , feu facultati aliquid agendi, vel omittendi, vel alterum obligandi ad aliquid dandum, faciendum,- vel omitten* dum: in hoc fenfu dicitur aliquis confervare jus fuum, transferre in alium, fuccedere in jus alterius, uti jure fuo, de jure alterius pronuntiare, Ixdere jus alienum, &c Et quidem jus hoc, quatenus eft pote/tas obligandi alterum ad a&ionem , vel omiffionem a&ionis, vocatur Aclivum :a&io vero, vel omiffio aftionis ab altero prasft-mda dicitur jus Pajfivum, vel terminus juris activi, quia correfpondet, «St eit correlauvum juri a&ivo alterius ; v.g. Titius vendidit domum Cajo : per hanc venditionem Titius acquifi» vit jus a&ivum adverfus Cajum emptorem ad pretii folutionem: illa autem pretii folutio a Cajo emptore praiftanda, vel ob/igatio fol-vend: pretii relidens in Cajo emptore eft jus paffivum. Et fic femper, quando in aliquo datur jus activum, & poteltas obligandi alios,iniftis refpondet jus paffivum , & obligatio aliquid faciendi, vel omittendi; quod jus paffivum etiam*vocatur Debitum, & in legale, atque Mo' rale a Moraliftis fubdividitur.
Jus ačtmim dividitur in jus Proprietatis , & Jurisdiftionis. Jus Proprietatis eft legitima potefhs libere obligandi alios ad aliquam actionem , vel omiffionem illius , principaliter in bonum proprium obligantis : tale jus eft omne dominium rerum corporalium, & incorporalium, jus utendi, fruendi, jus decimandi, venandi 6cc. J us vero jurisdictionis eft poteltas publica fubditos obligandi voluntate fua ad aliquid faciendum 3 vel omittendum in bonum communitatis , aut etiam privatorum' tale jus habent Papa,Im* perator , Reges, Magiftratus , & Judices omnes. Itaque jus Proprietatis immediate, dire<Se,& principaliter tendit in bonum pro*> prium obligantis, quamvis etiam fimulpoffit cedere in bonum ali«
a a	ormu
orum, & ultimate in in utilitatem totius communitatis. Jus autem J urisdidionis immediate, dire&e, & principaliter tendit in bonum fubditorum , & communitatis, licet aliquo modo etiam tendat in bonumi habentis jurisdidionem, qua ratione femper habet admixtum jus Proprietatis : quatenus nempe habens jurisdi&ionem fimul habet jus, & facultatem obligandi alios, ne fe impediant a poffeflione, vel exercitio jurisdiftionis.
Jus a&ivum Proprietatis aliud dicitur in re,&c aliud ad rp>n. Jus in re , fen reale eft, quando res ipfa mihi devin&a , leu obligata eft , ita ut ad quemcunque poffefforem ea devenerit, fem-per tranfeat cum hoc onere, ut illam perfequi, repetere, & vindicare valeam :fic equum, quz mihi venditus, & traditus eft, pof-fum perfequi, & vindicare , a quocunque detineatur: fic beneficium Ecclefiafticum pofliim repetere, in quo canonice inftitutus fui: &c. Unde a pofteriori, 6c ab effe&u civili jus reale definiri poteft, quod fit tale jus, quod parit attionem realem :	quae
a&io realis vocatur rei vindicatio, & pro varietate rerum, qu* vindicari,& repeti pofiiint in judicio,varias fortitur appellationes: nam alia vocatur ačkioConfejforia^liz. Publiciana,aliaRefciffbria}aliaPauliana9 alia Serviana, & alia quafi Serviana, feu hypothecaria. Jus ad rem> feu Jus Perfonale datur tunc, quando non immediate ipfa res mihi devinda eft , fed Perfona , nimirum ex contradu , vel quafi contradu: ex delido , vel quafi delido : tale jus perfonale habet emptor, cui res empta nondum eft tradita : eledus ad Praelaturam ante obtentam Confirmationem : prajfentatus ad beneficium Ecclefiafticum ante inftitutionem: palfus ab altero injuriam , vel damnum. Ab effedu civili definiri poteft, quod fit tale jus, quod tribuit, vel parit atl.omm perfoialem : quae a£tio dicitur Condiclio, id eft, jus cogendi perfonam in judicio, ut fatisfaciat. Jus ad rem igitur differt a jure in re, quod per illud fit res mea in fpe > per iftud vero fit mea in rc.
Jus in re ordinarie acquiritur per traditionem adualem. L. 20. Cod. de Paftis: non vero per pada, & contradus : quia fine traditione non datur applicatio rei, ut ea uti poffim tanquam tnea, quamvis per padum, & contradum detur mihi titulus ad iliam. Dicitur ordinarie ; nam fiepius acquiritur jus in re fine
Par-
«w )C 5 x m
partitione .* nempe i. In beneficiis Ecclefiafticis , ubi fufficit colhtiot čc acceptatio: Cap. 17. depr<eb. in 6. 1. In hasreditatibus ex teftamen-to, ubi fufficit aditio hsreditatis. L.2% ff~.dc acquir.vcl amin.pojjejf. Aditur autem hau-editas, dum acceptatur verbo, vel fa&o : de htfred.qualit. 3. In legatis a Teltatore reli&is, ubi iterum fufficit acceptatio: per L. 86. Jf. 2. jf. de legat. 1. 4. Quando aliquid donatur, relinquitur, vel venditur Ecclefijs, pijs locis, vel civitatibus. L. fin.Cod.de SS.Eccl. quia fufficit acceptatio Ecclefias, &c«
5. In contractu Societatis omnium bonorum per matrimonium.
6. Si quis alteri donet fundum, domum 6tc. fub ea conditione, ut fibi prsbeat alimenta ; fi vero ea non praeftet, flatim iterum acquirit talis jus in re antea donata. 7. Si Princeps contrahat cum aliquo, vel donet, & intendat transferre dominium, tunc do-natarius, vel contrahens cum Principe jftatim acquirit jus in re. 8. In hypotheca , vel pignore, in quo acquiritur jus in re fine ap-rehenfione, vel traditione fiquidem in his 4. ultimis cafibus fufficit confenfus Conjugum, negatio alimentorum , voluntas Princi-» pis , ac nuda conventio , ut ex variis defumitur juribus.
Inter jus reale, & perfonale affignatur jus medium, videlicet ex utroque mixtum. Et quidem tale jus ex reali, & perfo nali conflatum eft in cafu , quo res injufte ablata partim adhuc extat, & ad hanc partem dominus habet jus in re : partim non extat, & ad hanc habet dominus jus ad rem, feu tantum adver-fus perfonam, ut cogatur fatisfacere. Propterea admittuntur a multis a&iones etiam mixta;, quas nimirum funt partim reales, partim perfonales : Cujufmodi dicuntur tres iljas , qua: enumerantur tit. 6. Infl. qua; funt Aftio F amilice Hercifcunda, qua petit heres portionem hasreditatis fibi competentem a cohasrede, & fimul praeftationes perfonales, v.g. compenfationem damni emergentis , vel fru&uum mala fide confumptorum &c. Aelio communi dividun-do, quas datur illis, inter quos aliquid ex caula legati; donationis, vel alia quacunque commune. Et Attio Finium regundorum : qua agitur de confufis finibus praediorum rufticorum iterum dirigendis, & determinandis. Huc etiam adducuntur Aftiones ad exhibendum : quas datur illi, qui habet probabilem fufpicionem, equum v.g. vel vellem fuam latere apud alium 3 ut fciiicet ifteper
a 3	judi-
«&§ X 6 )( 30»
judicem cogatur prsbere rem infpiciendam. Plures tamen actiones mixtas refugiunt.
Jus Proprietatis reale fiibdividitut in dominium plenum, feu perfectum , Sc in non plenum, feu imperfectum. Dominium per* felium eft jus perfede difponendi de re citra ullius injuriam : feu cit legitima poteftas difpanendji de re quovis modo poffibili, nimirum utendo, alienando , dellruendo,&c. pro libitu, nifi forte lex ©bfiftat,& difpofitionem per accidens reddat illi illicitam, vel invalidam : quae tamen lex non obftat dominio , modo nulli altei'i competat jus in tali re difpofitionem liberam impediens. Impcr-feftum eft quidem jus difponendi dere, at non perfecte, puta vel de rei fubftantia tantum, uti poteft Proprietarius, & Dominus di-rečlus^ non vero de fručtibus ejus ; vel vice verfa de frudibus, & utilitate rei tantum, non vero de fubftantia, (x. proprietate, uti poteft Dominus utilis, nempe Feudatarius , Empbvtevta &c. Species dominii imperfečti funt fervitutes omnes , Emphyteufis, Feu-dum , Libellus , Superficies, Ufus, Ufusfručtus , Habitatio, & re-dučtive etiam pofteffio: quamvis aliqui quafdam ex recenfitis fpe-ciebus, prasfertim ultimas non dominia, fed folum jura realia vocitent.
Cum evgcrjus ut dictum fumatur pro arte juris, feu fcien-tia legum, čt conftitutionum , fic D. Juftinianus in §. i. Inflit.de J.<&/. illud optime deferibit, quod fit Divinarum atque humanarum rerum notitia ,jufli, atque injufli f'cientia. Nam Jus ita fum-ptum eft talis notitia, qu;e tradit, quid in rebus divinis, hoc eft, rebus facris , religiofis, fan&is, & humanis juftum fit, atque in-juftum. Hic
Sciendum , quod apud jurisperitos Rei nomine veniat omne ens, quod vel exiftit, vel exiftere poteft : adeo ut juridice acceptum hoc vocabulum <X Perfonas, & Aftiones comprehendat, ut habetur exprefTum L. 4. 5. <& 6.jf. de V.S. Dicuntur autem apud Jurisperitos res effe duplices: vel enim funt in patrimonio no]iro% vel extra patrimonium noflrum ■ quod idem eft dicere, in Commercio , vel extra Commercium. Commercium vero nihil eft aliud, guam emendi, vsndendique jus,
Res
Res autem juridice acceptas alis vocantur Communes , alia Publica , alice Univerfitatis , aliae Singulorum.	communes	illae
vocantur, quarum ufus eft omnium hominum, proprietas autem actu nullius tales res funt aer, mare, littora maris, & aqua pro-fluens. Res Publica fune, quarum ufus communis ell omnibus unius Reipublicse , feu unius populi, ut flumina , <3c portus , id eft, jus navigandi, & pifcandi in fluminibus, & portubus. Dicitur autem Portus Jocus conclufus, & munitus, quo importan-tur , & apportantur merces, L. Portus 59.deV.S. Res univer-fitatis funt, quarum ufus eft omnium de aliqua lini verfitate, Collegio , feu corpore, vel civitate : proprietas vero illius Collegii, feu Univerfitatis tantum v.g. Theatrum, vel pafcua quaedam communia. Dicitur autem Univcrfitas corpus conflans ex diver-fis , & diftantibus capitibus : fle tres dicuntur facere Univerflta-tem, feu Collegium, quamvis in uno jus confervetur L.j.ff. quod cujufque Univerfitatis nomine , duo Rixam , decem Turbam , feu po« pulum, ut communiter tradunt DD. ad L. 3. de Abigeis. Hodie res’ Univerfitatis efle folent Curi te , Schola y fora} platea, balnea publica y campi Mari ii, pafcua , nemara , fylva cadua, aqua-dutlus.
Praeterea etiam in jure reperiuntur Res , quae nullius efle cen-fentur : & ha; dicuntur efle extra, commercium hominum, funt* que triplicis claffis, videlicet Res fantta , Res facray&. Res religio-fa. Res fantta dicuntur illas, qua; adverfns hominum injuriam munitas funt lege aiiqua poenali, ut Porta, & Muri Civitatisy quas fan&ae funt. Res Jacra dicuntur illas, qua; rite per Pontifices Deo funt confecratae , ut ades facra, & altaria <&c. Donaria ad mini-fterium Dei dedicata: & tales res nec alienari, nec obligari pof-funt. Ratio efl:	quia quod nullius efle potefl:, id, ut alicujus
fieret, nulla obligatio efficere potefl, ut inquit L. iZx.ff. de R.J Item cap. 3. de Rerum permut. dicitur : femel Deo dicatum, non efl amplius ad humanos ufus transferendum. Res Religiofa vocantur , quas fepeliendis cadaveribus humanis funt deflinatae, locus vero Religiofus juxta Jurisperitos cenfetur ille, qui humanis ufi-kus exemptus, voluntate, "& fudo Religioni , id eft, corporibus
m x 8 x §<*
fepeliendis deftinatus eft. Unde locas ille in quem corpus hominis, ut perpetuo ibi maneat, inhumatum eft, fervata corporis proportio ne Religiofus dicitur a relinquendo, quod relinqui debeat, ne corpora humana fepulta inquietentur. Additur bumana in genere, quia an liber , an fervusfit fepultus , nihil refert.
llltimo Res etiam aliqua; dicuntur Singulorum: <St funt illae, quarum dominium a fingulis acquiri poteft, vel quas in poteftate fingulorum funt: & tales funt res, quae funt in cujufque patrimonio.
His icitis facile intelligitur, cur in definitione jurisprudentiae, five juris pro ipfa fcientia fumpti dicatur, quod fit Divinarum, atque humanarum rerum notitia • nam i. per Res Divinas intelligitur Jus Publicum, quod in rebus divinis, id eft, facris. Sacerdotibus , & Magiftratibus confiftit j unde etiam provenit , quod Juris Confulti Sacerdotes appellentur. Per Res vero huma-nas intelligitur Jus privatum, quod in rebus humanis, quae ad fingulorum utilitatem fpe&ant, continetur, z. Quia non tantum Jus Canonicum , fed etiam Civile de rebus facris tra&at : fiqui-d.em in Codice Jufiinianus Imperator titulum habet De Summa !Trinitate 4$ fide Catholica: item de SS.Eccleftis : De Epifcopis & Clericis .* quas omnia quid divinum funt. 3. Quia Jurisprudentia eft rerum divinarum notitia, non eo modo ,~ quo Evangeli-lim notitiam divinam tradit ( cum data definitio Jurisprudentiae ante Juftinianum inventa fuerit ab Ethnicis , qui in Deum Unum & Trinum non credebant, fed thura idolis immolabant) fed quatenus inter homines externis ritibus res divinae tra&antur: quarum cognitio etiam apud Ethnicos olim penes eorum imaginarium Collegium Pontificum erat, qui non modo decernebant, quibus jhoftiis, vi&imis, quo die, quo ritu, a quibus, & in quo templo hxc imaginaria facra fieri deberent •' fed etiam inibi congregati de jure refpondebant, & Rituum modum per leges decernebant, quas facras e/Fe exiftimabant.
Additur in data definitione Jurisprudentiae Jufli & injufli fci-tntia'. ad differentiam aliarum fcientiarum seque de rebus divinis, 6c humanis tranantium •* quia alia; fcientia; res divinas, & huma-sas non examinant ex Regulis Jufti & injujli: neque »quum ab
ini'
iniquo feparant, licitum ab illicito difcernunt, quod tamen eft Jurisprudentiae officium. Et dum dicitur Jurisprudentia Injufli fidentia •' per iv Injufli non intelligitur, ut fiat aliquid iniufti, fed ut obvietur injuftitias; nam Sr Medici agunt de venenis , & Theologi de peccatis : expedit fiquidem mala fcire, ut malis obviari poffit: in quo fienfiu L. 18. in Prcefat. de injuriis dici folet : peccata nocentium nota elfe oportent. Itaque Jurisprudentia hoc docet: utrum caufa, qua; in controverfiain venit, aequa fit, vel iniqua? jufta , vel injufia? an procedi debeat fecundum Rigorem juris, vel /Equitatem? Dicitur autem Rigor juris tunc accidere, fi pure fpedlentur verba juris: unde etiam venit ,quod communiter pronuntietur : Summum jus }fumma efl injuria. /Equitas vero tunc dicitur accidere, fi non tam verba, quam mens juris attendatur : vel /Equitas nihil aliud ell, quam moderatio , & mitigatio juris fcripti, qua mentem lententia;, feu rationem legis fer utamur, & exequimur. Ex his
Colligitur i. Jurisprudentiam in genere .acceptam veram efle fcientiam. Ratio eft: quia quoad omnes fpecies confiderata format rei cognitionem certam , & evidentem, per caufam formando demonfirationes undeqiiaque perfe&as de fuo objedlo. Sic enim Jurisprudentia Naturalis tam praecepta affirmativa , v.g. Deumejfe colendum , parentes honorandos, fidem fervandam &c. quam negativa, v.g. furtum , adulterium, homicidium, <&c non elfe committendum , perfedte demonfirat ex illo principio immutabili: Bonum efl faciendum , malum fugiendum. Sic Jurisprudentia Canonica ex illo inconcufio principio : quod Summus Pontifex habeat Jurisdillior.em fpirirualem in omnes Chriflianos , evidenter demonfirat Imperatores, Reges,& Principes Chriftianos legibus Pontificiis in materia fpirituali fubje&os elfe. Sic Jurisprudentia Civilis ex fimili principio non minus immoto, quod aBus contra formam d legibus pra-fcriptam pofituj non fubflflat., luculenter demonfirat, teftamen-rum folenne coram quinque tefiibus confe&um , donationem ultra quingentos foiidos ad afia non infinuatam , conventionem one-rofam pupilli fine tutoris authoritate celebratam &c. non valere : ergo. Neque obftat mutabilitas legum , vel fingularitas adlionun*
B	huma-
«a©! X ro X
Jim manarum : nam leges folum mutantur quoad exifientiam, non vero eflentiam, cum qua conveniunt in immoto fixus rationis clinamine. Pariter Jurisprudentia non tradat actiones humanas qua fingu lares, fed qua univerfaJes.
Colligitur 2. Jurisprudentiam etiam eiTe veram Artem. Tta liaberur exX. juri operami, in princ, de J. & J. ubi Cei fu s definit jus, hoc eft , Jurisprudentiam , quod fit Ars aequi, & boni. Ratio efl: quia Jurisprudentia exercet officium, quod exercent artes alias, efficit nimirum adiones humanas juftas, & quidem cum reda ratione , prout efficere folet ars, feu habitus cum rctta ratione faElivus,
Colligitur 5. Jurisprudentiam eiTe habitum pradicum. Ratio eft: quia non inania xntelledus phantafmata perquirit, nec fub-tiJioribus deiedatur fpecixlationibus, fed Regulas in eum tradit, & ordinat finem, ut homo per adiones legibus conformes Jufti-tiam aflequatur. Prasterea Jurisprudentia non eft habitus cogno-fcendi Jus, fed habitus applicandi jus ad cafus.
Colligitur 4. Jurisprudentiam eminere tanquam abfolutam Scientiam , nullique alteri proprie effe fubalternatam, cum plurimis domefticis principiis abundet, ex quibus fuas conclufiones deducit: nec cogitur alterius fidentia; fores pulfare, aut illius opulentia ditari, vel nobilitari., .fola forma fi excipiatur.
PARAGRAPHUS SECUNDUS,
£>E
DIVISIONE JURIS.
CUm Jus etiam, ut fuperius didum’, accipiatur, & quidem hoc loco propriiffime pro Regula jufti, feu pro Canone, vel 3ege, fic hoc modo acceptum optime definitur : Ordinatio ratio' Mis in bonum commune , ab eo, qui curam communitatis habet , pro-snttlgata. Dicitur 1. Ordinatio rationis , feu rationabilis difpofi-#io fuperions obligans fubditos ad ahguid faciendum, vel omittendum,
mo? )( ii ){ S0*
dum. Per quod differt a Confilio, quod nullam - imponit obligati» onem ,fed tantupi fuadet. Dicitur z. Ad bonum commune ' per quod indicatur finis legis , qua; femper tendere debet ad bonum communitatis moraliter unita; fub una gubernatione : per quod differt a pracepto fincfce fmnpto, nam jus , feu lex fertur pro communitate., & afficit territorium legislatoris : praeceptum vero, imponitur perfonis fiugu laribus, & adharet perfonis ipfis.	Sape
tamen, Jus, ftatutum, praeceptum , lex , in eadem fignificatione accipiuntur. Dicitur g. Ab co> qui curam communitatis habet: per quas verba indicatur legislator, qui babet jnrisdi&ionem fublimem, politicam , gubernativam fe extendentem ad communitatem perferam regendam. Dicitur 4, Promulgata : nam ut jus, lex, feu ita.« tutum, aut quacunque difpofltio fubditos ina<flu, fectmdo obliget, debet eis fufficienter eiTe intimata. Plura de his in fequentibus.
Dividitur jus in Naturale , & Pofitivum. Illud eft Ordinatio Divin x fzpientice per diti amen Synderejis natura rationali mani» ftjiata , pr<ecipiens ea , quce re eia rationi funt confent anca , &'prohibens contraria. Hoc eft yquod ex libera voluntatepofitum ejl. Unde J us naturale TSLecejfarium '■ pofitivum vero voluntarium, feu arbitrarium nominatur.
Circa Jus naturale obfervandum eft 1. In ejus definitione dici 1. eiTe Ordinationem, ut fignificaretur genus proximum , feu convenientia Juris naturalis cum jure legali in genere.’ Dici 2. Divina fapientia, ut innueretur caufa efficiens Juris naturalis , qua; non efi alia quam Divina fapientia , cum inclufione tamen voluntatis Divina , fine qua nec eft, nec effe peteft ulla cujufcun-que legis obligatio. Item ut innueretur, legem naturalem (pro-ut loquitur D. Th. q. 71. a. 6. ad 4 J contineri principaliter in lege/ aterna, fecundario in judicatorio rationis naturalis. Dici 3. Per dici amenS ynderefis: hoceft judicium pra&icum habitus primorum principiorum moralium : nam lumini naturalis rationis fub fervit Sy*n-. derefis, qua; eft virtus, vel mentis noftrae habitus , quo inducimur ad confequenda imperata per jus naturale, & ad fugienda, qua prohibet. Dici 4. Natura rationali : per quas particulas in-digiwtur fubje&mn legis naturalis, quod eft omnis,.& foiusho-.
«os)( ii X w*
ibo. Cum inepte dicatur jure, & regula rationis gubernari, qui ratione non pollet. Dici 5. Manifeflata; nam didamen naturale non eft formaliter ipfa lex naturalis, fed folum hujus applicatio, eo fere modo, quo di&amen rationis in fubdito de fervanda lege humana eft hujus applicatio , non vero ipfa lex. Dicitur ultimo : pracipiens ea^ qu& recite rationi funt confentanea, &prohibens contraria: Hic duo notanda afferuntur: nempe 1. Jus natura; aliud effe praeceptivum, aliud prohibitivum. z. Jus natura; pro fuo objecto agnofeere, quidquid rationi naturali qua tali vel convenit, vel dif-convenit.
Obfervandum 2. Infantes, licet natura rationali conftent, Jure tamen natura; in a&u ido non obligari, antequam per ufum rationis, <Sc maturitatem judicii, quas circa annum astatis 7. communius'advenire confuevit, promulgetur.
Obfervandum 3. Adaquatam regulam, ac menfuram Juris natur« in tribus effe litam : nempe 1. In fubo! dinatione,ac unione ad Deum. 2. In ordinatione, <3c dile&ione fui ipfius. 3. In reila focialitate cum aliis. Unde quidquid ad has confervandas necefla-rium eft , illud lege naturali prasceptum eft: quidquid vero illis repugnat, eadem prohibitum eft. llndeA&us, quibus ad ultimum finem nos dirigi necelfeeft, Jure natura; funt pra;cepti: ideo tenemur Deum agnofeere, pras rebus omnibus creatis amare, fpem x-terna; felicitatis in ipfo ponere. Item a&us fpeciahter impugnantes, ac oppofiti divinas alicui perfe&ioni, v.g. odium, mendacium &c. adverfantes, jure natura; prohibiti funt, utpote difformes primae regulas morum, ac Authori juris natura;. Item quidquid in decalogo (excepta circumftantia fabbathi) continetur,eft juris naturas: quia omnia illa in decalogo contenta funt cffentialiter conformia , vel difformia lumini rationis.
Obfervandum 4. Jus naturas in multis diferepare a jnre pofiti-vo. 1. in caufa efficiente: dum jus naturas Deum ut Authorem naturas: pofitivum vero aut hominem, aut Deum fub ratione Au-thoris fiiperna turalis pro fonte , & origine agnofeit. 2. In caufa materiali: nam juris naturalis obje&a antecedenter ad prohibitionem continent quandam bonitatem vel malitiam fundamentalem,
ra-
m)(13)(so*
radicalem , & phyficam. Objeflra vero Juris pofitivi independen-ter a prohibitione, vel praecepto funt indifferentia. 3. In caufa formali: Jus naturale fiquidem foiaDei tanquam naturae naturan-tis voluntate conftitutum*ac hominum mentibus inditum , nec voce, necfcriptura promulgatur. Jus vero pofitivum vel fcripto datur , vel praeconis ore publicatur , & non inaratur membrana: cordis. 4. In caufa finali: finis enim naturalis legis efl utilitas totius natura in fe confideratas; finis vero legis pofitivaspro legum varietate varius eft. 5. In effeflu: nam jus natur« devincit omnes, quotquot natura intelle&uali fruuntur : Jus vero pofitivum non omnes, fed illos tantum obllringit, qui legislatori funt fub-je&i.
Dividitur ulterius Jus pofitivum in Divinum > & Humanum. Illud efl, quod a libera Dei voluntate in ordine ad finem fuperna-turalem immediate procedit. Hoc vero quod a libera voluntate hominum lia tuitur. Jus divinum pofitivum aliud efl veteris, a-liud novi teflamenti. Illud ell libera ordinatio Divinas fapientiae populo Hebrseo per Moyfen promulgata , praxipiens ea, quae ad finem fupernaturalem per merita ChrilH venturi confequendum funt idonea , & prohibens contraria. Hoc vero eft libera ordinatio Divina; fapientia; per verbum Incarnatum annuntiata, in die Pentecofles promulgata , ac per Apoftolos univerfo mundo prse-dicata , pra;cipiens ea , qua; pertinent ad flatum gratiae in pras-fenti, & gloriam in futuro, ac prohibens contraria. Pra;cepta Juris divini pofitivi veteris teflamenti alia fuere c ceremoniali a, ordinata ad rite inllituendtim Dei cultum per Sacramenta Circum-cifionis , & Agni Pafchalis, per Sacrificia, Fella , abflinentiam a certis generibus ciborum , variafque obfervantias. Alia Judicialia, quae concernebant Regimen politicum , officia Principum , & fub-ditorum , commercia, ac Jura Civium inter fe , ck verfus extraneos , ac privatam cujusque seconomiam. Alia demum moralia, ad morum honeflatem pertinentia. Ex his pra;ceptis fola moralia etiamnum perfeverant: Cceremonialia vero & Judicialia folum durarunt ufque ad mortem Chrifli.
Jus humanum aliud ell Sacrum; aliud Profanum. Illud efl or*
b 3	dina-
®&§ X H )( S**
Minatio ad felicitatem asternam : hoe vero ad felicitatem temporalem. Profanum aliud eit univerfale , "feu gentium : aliud particula' re, feti Civili , & hoc vel -publicum, vel privatum. Jus gentium eit ordinatio rationis diuturnis gentium moribus ad communem utilitatem gentium-qua talnim conftituta. Jus Civile publicum eji ordinatio rationis immedkte in bonum commune <3| publicum totius Imperii ab ejufdem fupremo Capite promulgata. Jus Civile privatum elt ordinatio rationis a legislatore politico in bonum temporale , & privatum Reipublicas promulgata.
Quoad Jus gentium funt quidam Authores negantes illud dari: moventur ad hoc partim ex impoffibilitate convocandi nationes omnes ad commune aliquod Jus mutuo confenfu condendum: partim ex eo , quia illa , qua* vulgo Juris Gentium elfe dicuntur , ne quidem a gentibus inoratioribus obfervantur. Verum dari Jus gentium, fana & evidens ratio persuadet: cum, enim gentes defii&o aliquam inter fe focietatem iniverint, oportet , ut regulam habeant , ad cujus normam illa focietas rite in-ilituatur : hasc autem regula nil aliud denotat , quam Jus gentium. Motiva contraria levia funt: ut enim gentes ad communem legem faciendam conveniant , aut confenfum mutuum verbis exprimant, gratis requiritur: fufficit hquidem confenfus tacitus, quem uniformi circa unam eandemque materiam operatione , ac fublecuta in transgreffores animadverllone gentes declarant. Quod vero gentes conflitutum fibi Jus tam religiofe non obfervent , non defe&um , fed abufum Juris exillentis indicat : hac ipfa namque de caufa , quod una vel altera gens Jus hoc temere infringat, gentes alias ad arma , & vindi&am pro» vocat , comprobante hoc lugubri continuorum bellorum experientia.
Sunt & alij Authores, qui Jus gentium cum Naturali con« .fundunt, ac fola denominatione extrinfeca diverfum elfe afferant: nempe quod Juris naturalis dicantur ea, quas natura ratio» nali qua tali funt conformia : Juris vero gentium, quas eidem natura: funt quidem conformia: fuppofito tamen ratiocinio hu-indigentiae. Moventur hi Authores i. Quod Jus genti-«
um,
um. Ji a Naturali diftirigueretur, nequeat procedere ab aliquo Superiore. 2. Quod pleraque , qua apud Juris Confultos Romanos, aliosque ad Jus Gentium referuntur, v. g. Contra&us , rerum acquifitiones &c. vel ad Jus Natura? pertineant, vel ad Jus Civile Singulorum, g. Quod Imperator in J". Jus autem. 1. Inft. de I. N. G. & C. Jus gentium defcribat, quod naturalis ratio inter omnes ho>mncs conflituit. His tamen non obftantibus vera eft lententia , quod Jus gentium a Jure Naturali adaquate diftin-guatur. Cujus ratio eft 1. quia Jus gentium habet obje&um a Jure Naturali adaquate diftindum: objecta fiquidem Juris gentium non funt in neceffitate natura; fundata , neque intrinfecam malitiam, vel honeftatem continent, uti lingula infpicienti patebit: ergo. 2. Quia Jus gentium magis focietatem, quam naturam rationalem refpicit: neque tam facere re&os homines, quam focios defiderat. Jus Naturas e diametro felicitatem natura; rationalis qua talis intendit, neque magis focium , quam hominem per fe primo informare ftudet: ergo cum ex fine primario differant Jus Naturale, & Gentium , differunt adaquate. 3. Jus natura fcriptum eft in cordibus hominum, ac fine hominum •voluntate fancitum: Jus vero Gentium moribus utentium invaluit, nec fine gentium voto, & voluntate coaluit: ergo. Ad motiva AA. facile ]j£. Ad x. Superiorem , cujus Authoritate Jus Gentium virtutem legislativam, & obligativam imbibit , effe Deum, non tanquam Authorem natura ( fic enim eft Author Juris naturalis) Neque tanquam Authorem fupernaturalem ( fic enim eft Author Juris Divini ) fed ut Authorem humana focietatis, ieu fupremum Politiarum, & Rerum publicarum Principem. -Ad
2.	]£. Quod illa qua ad jus gentium per fe fpe&ant, quoad modum, 6Č formam v.g. acquirendi, contrahcndi,£cc. uti & effe&us, qui contra&us, & pada inita confequitur, ad jus*gentium non pertineant. Modus fiquidem , & forma contrahendi, cum gčmium communem utilitatem primario non refpiciat, fed privatam magis commoditatem., promoveat , ad Jus .Civile pertinet • effectus . vero , qxii conventiones gentium confequitur , Juri natura annumeratur. Ad 3. Imperatorem in memorato §■ vel.Jus Genti-
~ «OS )( 16 )( SO»
tium pro naturali per abufum. vocabuli ufurpavifle; vel per rationem naturalem non regulam intrinfecas honeftatis , vel malitia;, fed potius congruentiam aliquam , & convenientiam , quam itando in Juras natura abfque longiori indagine deprehendere licet , fi-gnificare voluifle.
De Jure Gentium funt feqnentia i. Bellum , non qualecunque , fed publicum , & folemne , quod geritur eo Authore , qui fummam in Republica poteft rtem habet , ad injuriam ab extraneo illatam vindicandam. Tale enim bellum , live ejus origo, live conditiones /pedentur -, juri natur« ignotum eft. 2. Immunitas legatorum. 3. J us fepxilmrx etiam hoftibus concedendum.
4.	Jus foederum. 5. Jus repreffalium : vi quarum, fi Magiftratus unius Reipublicae in caufa gravi & liquida civi alterius Reipu-blicas jultitiam ad mini lirare detre&et, huic a fuo fuperiore datur facultas apprehendendi ac detinendi fubditum Reipubiica; nocentis , aut bona illius, 'ufque dum damni illati nomine fatisfa&io-nem acceperit. 6. Solemais belli indictio, <k denuntiatio. 7. Ne in tali bello arma venenata aftumantur, neque hoftis veneno interficiatur : neque fontes , Sc aquas veneno corrumpantur : etii liceat aquas fine veneno ita deturpare, ut bibi nequeant. Hasc funt potifTimum Juris Gentium capita.
'Circa Jus Civile obfervandum 1. Tllud dividi in feriptum, & non fčrippum : illud eil, quodexprelfo olira populi, hodie Principis confeniu confiat. Dicitur feriptum , quia ejus fpecies ordinarie feri-bebarttur : (ive dicitur feriptum'., id eft prasfcriptum,feu fancitum. Jus autem non feriptum ft u confuetudo, vel accipitur pro ufu , & frequentatis a&ibus, & fic acceptum dicitur confuetudo facti; vel accipitur pro Jure inde refultante : & fic acceptum dicitur con -fiietudo Juris ■ ^.definitur, quod tacito populi vel Principis con-fenfu nititur : feu quod tacitis utentium moribus krtroduftum eft. Ad hoc Jus Civile confuetudinarium , feu non feriptum etiam jus feudale refertur , quod licet in feripturam fit redaftum, quia tamen ea intentione non.efi redačhtm , ut feriptum reputaretur, manet jus non feriptum, & refertur ad jura confuetudinaria : ficut a fimili patet de tefiamento nuncupativo, & •fubftitutione -pupillari,	-	Ob-
«61 )( i7 X M»
Obferrandum z. Juri s fcripti fpecies effe fex, quae reccnfen-tur $. conflat, 3. Inftit. de J. N. G. «Sc Civ. Item L. 7. ff. de Jufl. & Jur.. Videlicet 1. legem in fpecie. Z. Plebiscita- 3. Senatus coti fulta. 4. Principum placita. 5. Magiflratuum, feu Pratorum edi&a. 6. Refponfa prudentum. Quas omnes fex fpecies kar m ge-nerc fub fe comprehendit: quae definitur, commune praceptum ab habtnte potcftatem , ordinatum in bonum publicum, id eft utilitatem communem Reipublicae. Refpublica autem eft. congregat io quadam hominum legibus, 6’ moribus comprobata. Et haec Refpublica eft triplex •' nempe Monarchica : in qua fuprema Majeftas eft penes linum caput. Ariflocratica ; in qua Regimen eft penes plures Optimates , feu Ephoros. Democratica ' in qua regimen eft penes totum populum. Democratica alio nomine vocatur Anarcbica, feu Poliarcbica. Singula: autem hae tres Refpublioe refpicere debent utilitatem communem, feu bonum publicum, & parentium utilitatem : Si enim refpiciant commodum privatum : tunc Monarchica in T.yrannidem : Ariftocratica in oligarchiam : & Democratica in ochlocratiam defleftit.
Obfervandum 3. Legem in fpecie, tanquam primam Juris fcripti fpeciem, efCe id, quod populus Romanus Senatorio Magiftra-tu interrogante , velati confule ( quod exemplative, non reftri&i-ve accipitur, quia etiam Di&ator folebat interrogare) conflituit. JF. lex eft .4. Infl.it. de J. N. G. & Civ. Eje£tis enim Regibus,quando poteftas confulibus data fuit, populus libi tria praecipue refer* vavit. 1. Jus creandi Magiftratus. 2. Jus pacis, & belli. 3. Ferendi leges. Quando igitur emergebat quaeftio, quae non erat fo* Juta per legem, populus Romanus convocabatur per campanam ad Arengam,adArenga,ad Arengam: congregatoque populo loquebatur Magiftratus Senatorum dicens : Domini mei,ecce talis quaeftio emer* git de novo, quam non reperimusdecifam in noftro jure, placetne vobis, ut ad decifionem illius ita & ita ftatuatur ? čc populus fi« mul vel dmfim clamabat, fic fiat, fic fiat: illudque taliter confti-tutum lex dicebatur. Ut refert cafus §. confiat 3. Jnflit.de J. N:G. (3 Civ.
Plebifcitum tanquam fecunda fpecies juris fcripti eft id, quod pkbs blebejo JMagiflratu interrogante veluti Tribuno-plebis ( quod
C	reftri'
x 18 X m
reftri&iveintelligitur,cum alium Magiftratum'non habuerit) con• flituit: fiebatque fimili modo ac lex. Plebs autem differt a populo ficut fpecies a genere: nam populus fignificat univerfos cives connumeratis etiam Patriciis, & fenatoribus : Plebs autem fine Patriciis & fenatoribus exteros cives fignificat. Plebifcita ab initio virn legis non habebant, fed primo lata lege Hortenfia : ut habetur in Jf. 4.. lnflit. de J.N. G.{$ Civ. Hortenfius enim dicator, qui pacem compofuit inter Nobiles & plebejos, legem tulit, ut valeret plebifcitum , eoque jure , quod plebs ftatuiflet, omnes Quirites tenerentur ; qux lex lata fuit, cum plebs in montem Janiculum fecefsiffet. L. 2. jT. 8.jf.de Orig. Jitr.
Occafione diftte legis Hortenfias pro eruditione majori fcien-dum: quod quatuor fuerint feceffiones, feu feditiones populi Romani. Prima fuit in montem facrum ob crudelitatem fenera-torum: feneratores enim nimis grave Intereffe exigebant, ita, ut in corpus illorum, qui folvendo non erant, poteftatem habuerint , imo etiam illis licuerit debitorum corpora poft mortem in frufta fecare , quod quidem non frequentabatur, fed tamen graviter incarcerabantur, & accatenabantur: ob quam crudelitatem plebs primam fecit feceffionem in montem facrum. Secunda fuit in montem Aventinum ob libidinem Appii Claudii: cuius Secef-fionis origo fuit Verginius quidam ob libidinem Appii Claudii, qui Verginii filiam appellari juffit tanquam mancipium: feu quod idem eft, voluit Virginii filiam pronuntiari fervam ob fuam libidinem , ut hoc praetextu juris eam ad fe pelliceret, & ftupraret; quod cum animadvertiffet Pater Verginius, vidiffetque ob potentiam Appii Claudii filiam liberari non pofle , arrepto cultro de taberna lanionis ipfe eam occidit, ne tanto probro domus ejus contaminaretur: poftmodum vero colle£iis militaribus copiis fub-fidium paravit adverfus Appium Claudium , populumque ad feceffionem fecundam in montem Aventinum concitavit. L. 2. jf. deorig.Jur. §. 8. & <$. 24. Hinc Regibus, & Decemviris Romanis fola libido finem attulit. Tertia Seditio, & Secejfto populi Romani fuit in montem Janiculum: quam incitavit Matrimoniorum dignitas, ne Plebeji cum Patriciis jungerentur duce Comu-k\Q Tribuno. Fuit nonirum lex iata 3 ne ullus Senatorum , aut
Patri-
Patriciorum plebejam duceret, & vicilfim, ne ullus Plebejus ali” cujus Patricii filiam acciperet, quam legem plebs apprehendit feceffitque in montem Janiculum, ad quam reconciliandam , & reducendam Quintus Hortenfius Diffiator , alias plebi charilfimus , miffius eft, qui ea per ingeniofam paritatem reconciliata legem tuht, ut plebifcita vim legis haberent. §. 4 InXit.de J. N. G. & civ. Item L. 2. ff. de orig. Jttr. Ouarta denique difcordia , feditioy Ceu feccffio fuit ob honorum cupidinem, ut Plebeji quoque Magi-firatus crearentur: Ambuftus enim Pater duarum filiarum, unam Sulpitio Patricii fanguinis: alteram Stoloni homini plebejo dederat : unde cum uxor hujus uxorem Sulpitii vidiffiet in magna dignitate conftitutam, 6c in fella eburnea: ilatim ex invidia honorum cupidine ftimulata concitavit maritum fuum, ut conaretur eificere , quatenus plebeji quoque Magiftratus crearentur: quod cum maritus efficere non potuifiet, concitavit plebem ad quartam feceffionem , feu feditionem.
Senatus Confultum , quodell tertia Juris fcripti fpecies, in
5.	lnfitut. de J.N.G. & civ. definitur effe, quod Senatus jubet y at que conflit uit: Senatus inquam Romanus, non cujuscunque civitatis. Ratio introdu&i Senatus Confulti fuit neceffitas. L.pen-ult. ff.de LL. Cum enim auftus effiet populus Romanus in tantum, ut impoffibile effiet populum, & plebem femper pofle congregari, ideo asquum vifum fuit populo, ut Senatores poffient jura condere fine populo, & plebe: unde Senatus vice populi con-fulebatur, & interrogabatur a Confule Senatorum eo modo, qua fupra de lege in Ipecie diffium elt. Similia Senatus confulta continentur plura in jure: v.g.SCtu/n Macedoniantim,Vellejanum, &c.
Principium placita tanquam quarta juris fcripti fpecies , funt leges , feu confiitutiones Principum: cum lege Regia , quas de Imperio ejus lata elt, populus ei , & in eum omne Imperium, fuum, čc maxime porefiutem condenda; legis transtulerit. 6-cum gloffa In fit. de J- N. G. & civ.
Quinta Juris fpecies fcripti funt Magiflratuum, feu Prcetorum tdida: qme a Prretoribus funt lia tu ta , & propofita : nam cum Confules avocarentur bellis finitimis, neque effiet, qui in Civi«.
c 2 q	tate
m )( X
vitate jus reddere poflet, facium eil , ut Prstor quoque crearetur, qui Urbanus appellatus elt, quod in Urbe jus redderet: L. 2.$. 27. ff. de orlg.Jur. Poft aliquot vero dein annos non fuffi-ciente eo Prcetore, quod multa turba etiam peregrinorum in civitatem veniret, creatus eft alius Prastor, qui Peregrinus appellatus eft,eo quod plerumque inter peregrinos jus diceret, £.28. cit. L. 2. Tandem Prtetores etiam ufque ad octodecim au&i fuerunt, qui jus in urbe dicerent, §. 32. cit. L. 2. Hajc autem Prastorum edi&a non modicam juris authoritatem obtinebant, nona populo, fed ab ipfo Magiftratu, feu a Praetoribus , qui authoritatem huic juri dederunt, quod & ideo Jus honorarium dicitur in JJ". 7. In fi it. de J.N.G. & Civ. Ad Pratorum edicta etiam J&-dilitia edi čl a referuntur, qua; cit. jf. 7. dicuntur juris honorarii portio. Aidiles enim (quibus demandata erat cura non tantum sedium, ludorum, viarum , fed etiam annona;, 6c venditionum, obfervabantque , ne ruina, vel incendiis aidium deformaretur urbis afpe&us) etiam proponebant edi&a, dicebanturque Curules vel a cura, vel a curru , cui impofita erat fella eburnea , in qua ve« hebantur. Erant quoque Plebeji cediles, qui frugum curam habebant : hi quoque edi&a proponebant, ex quibus duo adhuc ex-tant: unum de morbofis, & vitio/is pecoribus venditis. L. 1. ff. de <edilitio ediSio. Alterum,»*? quis canemyverremyaprum habeat} quo vitU £0 iter fit. L. 40. 41. 4.2. jff. de cedilitio edi£lo.
Sexta denique fpecies Juris Civilis feripti funt Refponfa pru» dentum: quae funt fententi» , feu opiniones eorum, quibus per» miffum erat de jure refpondere, vel ut loquitur textus 8. In-Jlit. de J. N. G. & Civ. jura condere •' hoc tamen intelligendum per interpretationem ; nam antiquitus inftitutum erat, ut eflent, qui jura publice interpretarentur: quibus a Casfare Augufto jus rei-pondendi datum eft , qui jurisconfulti appellabantur : quorum omnium fententi« , & opiniones eam authoritatem tenebant, ut Judici recedere a refponfis illorum non liceret : qua; authoritas ul-que ad tempora Gordiani duravit. Hodie folius Principis , cujus ell condere, eft etiam interpretari leges. Interpretantur quidem Jurisconfulti	iiodie	j	ita tamen* ut interpretatio vim
legis non habeat: aut interpretantur in hypothefi, non vero ii* thefi: veJ fi fit anguftia verborum, non vero fi fit anguftia mentis.
Obfervandum 4. Originem Juris Civilis efTe hanc. Primo. Ab initio civitatis Romana fub Romulo primo Rege populus e-rat fine legibus, & fine certo jure, manuque Regia tantum regebatur. Secundo. Romulus, aiiique Reges Romulum fecuti , flatuerunt leges curiatas , fic di&as, quod Romulus populum in triginta partes diviferit, quas curi* appellabantur : poftmodum vero illas leges Jus Papirianum di<Saj funt, eo quod Sextus Papirius eas in unum librum confcripferit: quo jure gubernabatur populus ufque ad Regifugium , donec expellerentur Reges, quorum fta* tus per 244. vel ut aliis placet, 250. annos duravit. Tertio. Eje» dtis Regibus ( quorum ultimus fuit fiiperbus Tarquinius ob libidinem eje&us,) lata lege Tribunitia omnes leges Curiatas exfoleve-runt, iterumque caspit populus Romanus incerto magis jure, «St confuetudine aliqua uti, quam lata aliqua lege,idque prope 20. annis. Quarto. Poftmodum publica authoritate Decemviri con-ilituti funt, & Athenas milii, qui leges a graecis civitatibus ex libris Solonis in decem tabulis allatas, in roftris publice propofu« erunt: quibus deinde additae funt duas tabulae tanquam fupple-menta, & ita appellat* funt leges 12. tabularum, quarum ferendarum Author fuit Hermodorus quidam Ephelius exui in Italia* ut habetur L. 2. §. 4. jf. de orig.Jur. Ouinto. His legibus 12. tabularum latis , quaj perbreves erant, &oblcur*, caepit,ut interpretatio defideraret prudentum authoritatem : quas fubfecuta, & com-pofita vocatur ftri&e Jus Civile : qu* interpretatio non ftatim pro jure accepta, fed tunc , ubi in foro agitata,& receptaefTet. Sexto. Deinde ex his legibus certae, folemnefque a&iones, id eft le-1 gis actiones, five folemnes ac determinatae agendi formul* accef-ferunt, quales funt v.g. manumiflio per vindi&am feu feftucam, teftamenti fa&io per ass & libram. Poftea cum Appius Claudius has aftiones propofuifTet, & ad formam redegiffet , Gnasus Flavius fcriba ejus fubreptum librum populo tradidit, qui liber vocatur Jus Civile Flavianum, ficut leges curiatas jus Civile Papirianum didias fuerunt. Tandem poft multum temporis fpatium Sextus 4Uius aliasattiones compofuit} & librum populo dedit,
e 3	qui
«ft§ )( VI )( 50»
fui appellatur Jus JSlianum. L. z. §. 6. & 7. de orig. jur. Septi-mo evenit, ut plebs in difcordiam cum Patribus perveniret, čc fecederet, fibique jura con/litueret , qua; jura plebifcita vocantur, difta L. 2. §. 8. Oflavo' aucto nimis populo asquum vifum fuit Senatum vice populi Confuli, qui quidquid conftituiflet obfer-vabatur , appellabaturque Senatusconfultum. JDičta L. 2. §. 9. Mono Magiftratus jura condere caeperunt, edictaque proponebant, quas edi fla pr<etorum jus honorarium conftituerunt: ad qua; etiam referuntur edicta cedilitia. Decimo denique <3t novifllme Re publica in Principes translata incaspefunt conflitutiones, feu Princi-pum placita probabiliter fub Oftavio Augullo, qui dum folus fummam rerum obtinuiflfet , ita populo fe accomodavit, ut ferret legem Regiam: quam idcirco Paulus Legem Augufti appellat , & in qua probabiliter contentum fuit, ut impofterum unius imperio Respublica regeretur.
Obfervandum 5. Cum his ita flantibus Leges Civiles in im« Jnenfam excreverint molem, Juftinianus Imperator in ordinem, & compendioflorem formam exundantem legum multitudinem coačturus primam primo Regiminis fui anno poft Chrifhim natum 527. manum appofuit; ex tribus pras exiftentibus codicibus, Gre-goriano, Hermogeniano, & Theodoliano, unum a fuo nomine Juftinianajum componi, & anno fequenti promulgari fecit. Eum tamen anno 534. rurfus emendari , immutari, ac fub nomine repetitas prasle&ionis publicari jufilt.
Obfervandum 6. Corpus Juris Civilis Juftinianasi, feu Romanorum , aut Quiri tum quatuor Tomis cenitare: videlicet In-flitutionibus , feu Injlimtis : Digeftis feu Pande flis : Codice, & Novellis.
Obfervandum 7. Infiitutiones , feu Inflituta funt legalis, feu totius Juridica; fcientias prima elementa feu principia : uno ver-ko , quoddam compendium juris, ideoque etiam per modum fum-tnularum in Corpore Juris primo loco ponuntur. Divifas funt in IV, libros, libri in titulos, tituli in paragraphos. Promulgatas funt una cum Pandectis anno Chrilti 533. Kal. Jan. funtque ea-rundem Pandedarum veluti compendium. Ha; infiitutiones duabus praecipuis partibus abfolvuntur; 1. Prosmio Imperatoris, quo
«•§ X' *3 X 50*
juris au&oritas hifce Inftitutionibus tribuitur. 2.Tra<5tatu ipfo * qui IV. libros complectitur. Primus lihsr cura prioribus duobus titulis • univerfi juris proiegomena , juftitiaj nimirum , jurisprudentia; , ac juriš naturalis, gentium , & Civilis explicat : in reliquis autem titulis 24. ufque ad finem primum juris objedtum nimirum perfonas explicat. Secundus liber cum titulis 25. & tertius liber cum titulis 30. Ac 5. titulis libri quarti explicat alterum ob-jeftum nempe Res : Reliquis vero 13. titulis libri quarti explicatur tertium obje&um, nempe actiones civiles. Inftitutiones citantur per ly Inftit. vel Inft. vel literam J. nominando titulum , & deinde paragraphum. v.g. Inft. de mandato Jf.refli. legatur ; Infti-tutione , vel Inftitutionibus titulo de mandato, paragrapho recli.
Obfervandum 8. Digefta , feu Pandefla funt L. libri, in qui-fcus principaliter continentur refponfa J uri fcon fultorum , plebi fci-ta, fenatusconfulta a Rc-muli temporibus ufque ad Juftinianum Imperatorem : Verbo , in quibus omne jus antiquum colle&um eft. Dicuntur Digefta , eo quod ex confufa multitudine veteris jurisprudentia: prajeipua capita in boc opus fint digefia: aliter etiam nominantur Pan defla, eo quod omnem antiquam contineant ju-Tifprudentiam: Pandeflarum enim , feu Pandeflce nomine denotatur liber omni fcientiarum genere , & dobrina refertus. Citantur autem dige/la vel per D. majufculum : vel per gra;cum ir circumnexum : & nunc ordinarie per duplex ff., eo que d litera; iflas geminatas denotent pande flas fa&as, id c 11 jerfedtas efle : pree-terea etiam fimul citatur lex vel per initialia verba, vel per ad je-thim numerum legis , aliquando etiam paragraphus adjungitur : femper autem penes titulus nominatur : v g. L. non erit ff. de jure jurando: fic legatur: lege non erit: in Digeltis ; titulo de Jurejurando. Item L. 1. Jf.z.jff.dejuft. & jur. fic exprimatur: lege prima, paragrapho fecundo digeftis de juftitia & jure. Hic advertendum eit, quod fi titulus aliquis injure civili citetur, & noii addatur, an in digeftis , vel codice, aut irflitutionibus contineatur , ille femper in Digeftis quasrendus fit: v.g. L. 1. de judiciis. Sicut fi titulus aliquis citetur in jure canonico, <k non addatur particula ; vel in 6. femper inDecretalibus GregoniIX. quaerendus eft.
Ob.
m )(24)( h*
Obfemndum 9. Codex ( dichis repetitx praele&ionis, quia alteri priori codici Jufiinianaso fufFechis, & uno poit Pandeftas an-no promulgatus ef\) funt XII. libri , in quibus principaliter con' tinentur conftitutiones , five refcripta Imperatorum : vocaturquc Jus novum'. & citatur per litcram C.velpsrCod. nominando titulum, leges, 6c Paragraphos, ficut in Digeftis : v.g. L. Imperialis Jf\ prcefenti. C. de nuptiis'- fic exprimatur: lege Imperialis: paragrapho pr<efenti : Codice de Nuptiis : vel in codice , titulo de Nup-tiis. Si autem fic ponatur : L. fin. vel C. fin. legatur: lege finali; capite finali.
Obfervandum 10. Novell*, feu. Authentica funt novas confti-tutiones a Jultiniano lata;,& vocantur etiam jus noviffimum : dividuntur in IX. Collationes, has in titulos, tituli in capita ; ci-tanturque per literam N. vel Novell, vel Auth. v.g In Auth. de nuptiis collat. 4. c. 1. duo igitur. legatur fic: In Authenticafub titulo de nuptiis, qui habetur collatione quarta , & hujus tituli capite primo , incipiente duo igitur : vel brevius , ac ufitatius * Novel. zz. c. 1. id eft : novella zz. capite primo ' quod idem eft caput antea citatum.
Obfervandum 11. juflti Friderici II. Imperatoris in corpus furis relatum effe volumen de ufibus Feudorum : continet duos li« fcros in titulos, & capita divifos : citaturque fic .* de ufib. feu. legatur .' de ufibus feudorum: vel fic in lib. feu. de proh. feu. alien. fer Frid. legatur .’in libris Feudorum de prohibita feudi Alienatione per Fridericum.
Obfervandum 12. Dum unum jus alteri contrariatur, fic Novellas Codici, 6c Codex infiitutionibus, ac digeflis derogat * cum pofterior voluntas , quas in Novellis, & Codice continetur , priori deroget; L.fin. jff. de conflit. Prine. Infiitutiones vero nec derogant Digeftis , nec Digefta infiitutionibus : ratio efi : nec prius iiiftitutiones ( five hos uno menfe citius quam digefta in publicum fuerint editas: five pofteriores fint digeftis) in foro valere juflas funt , fuumque robur obtinere, nifi ex quo die & Digefta valerent, nempe Calendis Januarii Anni 533. ut habet textus in Conflit, tanta de Confirmat. Digefl. feu L. 2. cod. de vet. jur. enucleando Jp.pettult. in verbis; leges autem. Item in L. 13. eodem tit.
m x 25 x v*
Obfervandum 13-Etfi fiummi Pontifices Presbyteris, <5c Clericis indignitate conltitutis, Item Reiigiofis fub anathemate prohibeant audire jus Civile.' nihilominus tamen privatum ftudium legum Civilium non efi: prohibitum, fed laudabile: imo Reiigiofis intra fua claufira Profielfiorem legum audire minime elt vetitum. Defa&o etiam, tota; Univerfitates hoc privilegio Pontificio gaudent, ut etiam Reiigiofis, ac Clericis publice ibidem liceat audire Civilem jurisprudentiam ; imo nec defiunt, qui dicunt pras-fatos canones prohibitionem continentes contraria confiuetudine jam penitus abolitos elfie; cum ipfia experientia docvierit juris civilis fidentiam ad jus Canonicum perfe&e intelligendum prorfius neceflariam elfie, nec ab invicem feparari pofle: juxta illud tritum: purus Canoni fla, cfi purus Afinifia. Item leges fine Canone valent parum : canones fine lege nihil.
PARAGRAPHUS TERTIUS
DE
ESSENTIA JURIS CANONICI.
OBfervandum i. Jus Canonicum per excellentiam dicitur Jus Regulare a gra;ca voce Kw» derivatum : quas vox regulam > utique vivendi fignificat. Vocatur etiam alio nomine Jus Ecclefia-fiicum: quia in fiola,& pro fiola Chrilti Ecclefia latum elt. Item Pontificium: quia cura, & Authoritate Pontificum Romanorum partim conditum, partim colledtum , partim confirmatum, & promulgatum eft. Item Sacrum , quia de perfionis , rebus, <5c adio-uibus fiacris potillimum agit. Item Divinum originative: quia vel ex^ ipfis S. £ireris tanquam divinae veritatis, & voluntatis oceana SS. Canones tanquam fiumina dimanarunt; vel quia authoritate divina, 6c potefiate divinitus conceffia k Chrifti in terris Vicario «atuuntur.
Obfervandum 2. Jus Canonicum optime definiri : quod fit yJrdmatio rationis a potefiate humana Ecclefiafiica ad bonum [piri-
" D	tualti
«D? X 26 )( ^
tualc , & fupern aturale per acliones religiofas confequendum fidelibus promulgata. Explicantur fingulas hujus definitionis particulae.
Dicitur 1. Ordinatio rationis : id eit Juffio, & difpofitio rationalis : eft enim Jus Canonicum univoca fpecies juris legalis: ideo-que genericam illius naturam participare debet.
Dicitur 2. A poteflate humana Ecflefiaflica : per hasc verba differt Jus Canonicum a Divino, quod immediate a Deo conftitui-tur : quod enim Jus Canonicum in obfervando 1. Divinum appelletur, id mediate tantum, originative, & radicaliter intelli-gendum eft: & ex hoc
Colligitur 1. Caufam efficientem Juris Canonici efTe pra; omnibus S. Pontificem, qui poteftatem legislativam immediate a Deo conceffun habet: ut patet ex illo Math. 16. Quodcunque ligaveris &c. Et ex ilio Joan. 21. Pafceoves meas. Et ratio eft •' quia S. Pontifex eft Vicarius Chrifti, non ab homine, fed A Deo confti-tutus: ficut ergo Deus , ita a Deo S. Pontifex poteftatem legislativam conceflam habet.
Colligitur 2. Pontificem Romanum legitime ele&um abfque lilia confirmatione, confecratione , vel coronatione poteftatem le-gislativam exercere poffe. Ita habetur can. in nomine 1. dift. 23. ubi Nicolaus II. in Concilio lateranenfi ita decernit: Elsttus tamen ficut verus Papa, obtineat authoritatem regendi Romanam Ecclefiam, & difponendi omnes facultates illius : quod Beatum Gregorium ante fuam confecrationem fecijfe, cognovimus. Idem ftatuitur in Extra-vag. ult. de fent. excommunicat, inter commttn. Ratio eft : quia Romanus Pontifex, cum fuperiorem in terris non revereatur, confirmatione opus non habet; fed quamprimum legitime, & canonice ele&us eft, divina authoritate tanquam verus Chrifti Vicarius, & D. Petri Succeffor poteftatem Ecclefiafticam nancifcitur. Cardinales fiquidem non ut Canonici Epifcopo jus aliquod Summo Pontifici per ele&ionem tribuunt, fed nudam perfonam defignant, in quam immediate Deus fupremam Ecclefise poteftatem transfert. cap. licet 6. de Elett. Neque confecratio quidpiam de jurisdiftione confert, fed ordinis duntaxat poteftatem indulget. Minus coronatio aliquid prjeftat, cum magis casremonialis, quam fubftantia-iit.
Colli-
Colligitur 3. Summum Pontificem foliim legem Ecclefia-fticam univerfalem ferre polfe independenter a Cardinalium confi-
lio.	Ratio eft : quia Summus Pontifex eandem obtinet potefta-tem , quam obtinuit S. Petrus. Extravag. unam Santlam X. de M. <& O. inter commun. Sed S. Petrus habuit poteftatem condendi leges independenter a Concilio Cardinalium : illius enim a;tate necdum erat ere&a Cardinalium dignitas •' & Apoltoli, licet in mini-fterium , & adjutorium Petri fuerint alfumpti, non tamen, in plenitudinem , vel confortium fumma; poteftatis. Quod autem in conilitutionibus Pontificiis fiepius occurrat ha;c claulula : de Fra~ trum noflrorum conf.lio : nullam neceflitatem adhibendi ad confti-tutionis valorem Cardinales, fed majorem deliberationem , & rei conftituta; ponderationem denotat. Neque ex verbis Matth. 18. ubi Chriltus omnibus Apoftolis dixit ; (fuxcunque alligaveritis fu-per terram (^e. Et Joan. 20. Sicut mifit me vivens Pater,, & ego mitto vos : inferri poteft communis Apofiolis cum Petro Jurisdictio indulta : neque poteftas Petri legislativa Apoftolorum concilio , & confilio alligata. Nam ibi poteftas ligandi , atque folven-di Apoftolis , eorumque in oificio fuccelforibus limitate tantum pro fuis determinatis Ecclefiis collata fuit .' claves vero totius Regni cadorum nulli, quam Petro, ejufque Succefforibus fiunt com-milfa:. Sicut enim aliud eft claves ajrarii , & aliud pecuniam ex arario habere .’ quia illud plenitudinem , hoc portionem tantum poteftatisoftendit .• ita aliud eft habere claves regni cajlorum , aliud poteftatem ligandi, & folvendi .• hoc enim partem, aliud totum fignificat.
Colligitur 4. Concilia generalia leges univerfales condere poffe , fi authoritate Summi Pontificis congregata, & approbata fuerint. Conftat hoc ex Ačl. Apofl. cap. 15. Item ex can. Canones 1. 43 x.difl. 15. Item ex L. nemo 4. L. cognofcere 7. f. 4~ Cod. de SS. Trinit. ubi Imperatores Marcianus & Juftinianus catholicam fuam de Conciliorum veneratione mentem aperte profitentur. Et ratio eft,- quia ex juris tam divini, quam naturalis prascepto asque Ethnicis quam Chriftianis femper mos erat, ut in rebus arduis ad plurium opem, & confiiia fe verterent, atque quod communi coufenfu placuerat, pro lege haberetur.
d 2	Di«
«&S )( zg )( §0»
Di&um fuit ' Si autboritate Summi Pontificis congregata , S approbata fuerint : nam concilia, qu«e proprio motu coalefcunt, dicuntur Acephala, hoc efi, corpus fine capite : dicuntur e ti;'; m conventicula , & conciiiabula, ut ait Pelagius II. in con. multis 5. dift. 17. quia membra quantumcunque unita vigorem non habent, nifi k motu, & influxu capitis. Conciiia vero , quse fummi Pontificis authoritate quidem congregata, non tamen approbata iiint, ex eadem ratione deftituuntur robore, & vigore, dum ab alio quarn S. EccJefias Summo Ptincipe poteftas ligandi refpe&u totius £c-clefia; nequit exerceri. Cum omnia Concilia per Romani Pontificis authoritatem <£? fačta fint, robur accepcrint. Verba funt Pafchalis in cap. fignificafii 4. de Eleft. Inde provenit , quod ex plurimis cecumenicis Conciliis očtodecim folum ex toto fint authentica , quia non plura Sedis Apoftolica; authoritate funt approbata nempe Nicaenum I. & II. Conftantinopolitanum I. IT.
III.	& IV. Lateranenfe I. II. III. IV. & V. Lugdunenfe I. & II. Ephefinuin , Chalcedonenfe, Viennenfe , Florentinum, Tridenfi-iium. Nam Francofurtenfe , Conftantinenfe, & Bafileenfe par-tim approbata, partim non approbata funt. Prasterea Concilium in cafu fcliifmatis, vel ledis diu vacantis poteft quidem leges Ec-clefiafticas condere , in quantum exigit temporum neceflitas : noia habebunt tamen efficaciam, & durationem, nifi a Succeflbre Pontifice confirmentur. Ratio efl : quia abfohitam poteftatem Concilium tunc neque a Summo Pontifice habet, cum nullus adefle fupponatur ; neque a Deo, utpote de quo nulla lex , vel traditio extat: ergo habet a jure naturas, in quantum cuilibet corpori my-fi ico conceditur, utin defeftu capitis fe ipfum congregare, fu-oquc bono profpicere poffit. Hic claritatis gratia
Notandum; Concilium, five a confulendo , five a confidendo di&um , efi Conventus publicus ad tranandum de rebus Ecclefia-fticis infiitutus. Aliud efl (Jniverfaley feu Oecumenicum: aliud Na•
i	ion ale : aliud Provinciale : aliud Diacefanum. Univerfale elt Conventus Prasfulum , Ecclefiseque totius Pallorum legitima authoritate indiftus , fia&us, confirmatusque ad majora fidei, & Religionis-definienda negotia, Sicut enim ob publicas, coinmunefque om*
»iui»
«&§ X 29 X M*
nium. Civium , & Reipublicas neceffitates convocantur a Principe comitia generalia: fic cum fidei Chriftiana: periculum , & bellum impendet, omnium Ecclefiarum Paftores evocantur, communem caufam communi voto a&uri. Nationale eft conventus a Papa, vel Patriarcha, aut Primate, convocatis totius Nationis , Regni, aut plurium Provinciarum Archi - & Epifcopis celebratus. Provinciale eft conventus , ad quem omnes Suffraganei Epifcopi, Abbates , & Clerici totius Provincias ab Archi-Epifcopo, feu Metropolitano citati conveniunt. Diatcefanum eft conventus , quem in« dicit Epifcopus Capitulo Cathedrali, Abbatibus, & Clericis fuae Diascefis.
Colligitur 5. Concilia Nationalia poteftatem habent condenda legis pro Natione : Provincialia pro Provincia: Diascefana pro Diascefi. Ratio eft : quia poteftas legislativa ad tantum fpatium extenditur, ad quantum jurisdi&io ' ergo cum jurisdictio concilii Nationalis Natione, Provincialis Provincia , Dia;cefani Diacell concludatur, concluditur quoque hifce limitibus poteftas legislativa. Neque ut fuos intra fines conftitutiones talium Conciliorum obligent, requiritur approbatio Pontificia : tum quia in Concilio Tridentino fejf. 24. de Reformat, cap. 2. diferte jubetur, ut quae a Concilio Provinciali ordinata fuerint, obferventur : tum quia Concilia prsefata una cum jurifdi&ione in Tuis territoriis potefta-tem legislativam accepifie videntur: dummodo contra jus commune SS. Canonum nil ftatuatur, aboleatur, aut abrogetur.
Colligitur 6. Cardinales in fuis titulis particularia fiatuta condere poflunt. Ita colligitur ex cap. his qu<e 11. de M. O. ubi cum Cardinalibus adftruatur jurisdiftio ordinaria' in fuis titulis, tacite poteftas legislativa conceditur. Dicitur in fuis titulis ' quia pro tota Ecclefia, etiam Sede Apoftolica vacante, Cardinales etiam collc&ive fumpti leges condere nequeunt : quod probant textus in cap. ubi periculum 3. de Ele£l. in 6. Clem.ne Romani 2. in pr. ecd. ubi dilucide decernitur, jurisdi&ionem Romani Pontificis poffc obitum ad Cardinales non devolvi : ideo nempe, quia nec a Cardinalibus in Pontificem folius Chrifti Vicarium adminiculante ele« ftione transfertur: nec a Pontifice decedente, velut perfonalifll-, ia Cardinales devolvitur. Pariter quod Cardinales pro fui$
d i	r	_	titft»
m x30)(§0»
titulis po/funt", id ipfum etiain valent Archi-Epifcopi, Primatesj Patriarchas , & Epifcopi pro fuis particularibus Ecclefiis : guinimo & Generales pro toto ordine, Provinciales pro Provincia, & Su-perioics locales pro fuis conventibus.
Dicitur 3. In definitione Juris Canonici: Ad bonum fpiritua* le fupcrnaturale '■ per qux verba diftinguitur Jus Canonicum a Jure Civi/i; hoc enim temporalem, & politicam Reipublicaj falu-tem : illud fpiritualem , & fupernaturalem beatitudinem pro fine fuo agnofeit-
Dicitur 4. Per attiones Religiofas confequendum : A&io igitur humana eft obje&um materiale proximum ( nam remotum funt Res, & perfonce Ecclefiafticas ) juris & legis Canonicas : non autem qualiscunque, fed Religiofa , hoc eft , ad cultum divinum, & falutem animarum ordinata , adeoque fpiritiialis : cum enim nihil pr&cipiatur, aut prohibeatur jure Canonico , nili in ordine ad finem fupernaturalem, ut vel a&ibus imperatis illum alfequamur, vel ut ejus alfequendi impedimenta per fugam actuum prohibitorum removeamus, necelfarium omnino eft , a&us eodem jure prae-ceptos effe aliqua ratione fpirituales, & fupernaturales , habere-que proportionem cum fuo fine.
Dicitur 4. Fidelibus per quam particulam denotatur fubje-£him legum Canonicarum -• proinde folum illi legum Ecclefiaftica-rum funt fubječtum , qui legislatori Ecclefiaftico funt fubditi, ac ufu rationis pratditi. Adeoque duo requiruntur ad hoc, ut lege Ecclefialtica quis teneatur. Primo ut fit fubdxtus , vel quafi fub-ditus : cum poteltas praecipiendi in fuperiore fupponat tanquara correlativum in inferiore obligationem parendi, ideoque fubje&io-nem. Secundo ut fit capax rationis: quia lex Ecclefiaftica utpotc moralis , & dire&iva a<3uum humanorum regula, nequit aclusillorum dirigere, qui defeftu rationis direčtionem non ferunt. Ex hoc
Colligitur 1. Omnes Chriftianos , cujuscunque fexus , conditionis , & dignitatis fint, legibus univerfalibus Ecclefiafticis obftrin* gi. cap. Canonu-n 1. de conflit. Item cap. omnes PrincipeT 4. de M. 4$ O. Ratio eft ^quia Apoftolo Petro totius Ecclefia; cura eft con-
cefla,
ceffii, ac omnium ovium fine differentia fexus 6c conditionis fa-Jus eft concredita : ergo fine differentia fexus, & conditionis, fu-premi, & infimi, mares & femin» fummo Pontifici legem uni-verfalem promulganti obedientiam prasftare tenentur.
Colligitur 2. Haereticos ab obfervantia legum Ecclefiafticarum non effe immunes can.de Judais $.difl. 45. Ratio eft : quia quicunque facro baptifmatis fonte expiantur , januam Ecclefias ingrediuntur , ac Chrifto, ejufque Vicario fubjiciuntur : fed hasretici per baptifmi lavacrum in Eccleflam funt ingrefli: ergo Chrifto, ejufque Vicario fubjiciuntur, ejufque legibus tenentur : neque ex eo , quod refra&arios fefie exhibeant, immunitatem a legibus Ec-clefiafticis merentur : abfurdiffimum quippe foret, ideo fubditos eximere a lege, quia legem, & legislatorem vatiniano, ut ajunt, odio perfequuntur.
Dices 1. Etiamfi Juftinianus Imperator tulerit leges pro Clerici s L. 25. & 33. c. de Epifc. faCler. Item Angli Catholicos variis p&nis fubjecerint, non fequitur tamen, quod Juftinianus habuerit jurifdidionem in Clericos, Angli in Catholicos. Ergo etiam quamvis Summus Pontifex tulerit leges, & pasnas ftatuerit in hasreti-cos, hodieque ftatuat , non fequitur, quod ullam in illos habeat jurifdi&ionem. 2. Haerefis eft adus internus fed Pontifex , vel Romana Ecclefia null.am habet jurifdi&ionem in aftus internos • c. cogitationis 14- difi. i.dep<enit. Ergo. 3. Romana Ecclefia nullam habet jurifdi&ionem in Judaeos, Paganos, Catechumenos : ergo nec in haereticos. 4: Haeretici funt extra Eccleflam , utpote excommunicati, ac veluti membra abfciffa reputantur : ergo non fubfunt illius legibus. Confeq. prob. Apoft. 1. ad Corinth. cap. 5- v. 12. ait : quid mihi de iis , qui foris funt : ergo. 5. Romana Ecclefia tulit legem irritantem matrimonium clandeftinum : Trid. Seff 14. c. 1. de Reformat, matrim. fed hasretici non obligantur tali lege: quia tale matrimonium valet apud haereticos etiam in Germania , ubi Tridentinum eft receptum: ergo. 6. Pacificatio Reli-giofa, Sc Monafterienfis obftat , quo minus Pontifex poffit exercere jurifdi&ionem in haereticos : ergo. ad 1. Cone. ant. neg. confeq. Difp. eftquia Juftinianus excellit fphaeram poteftatis fuaj
m K 3> X
nt cognovit Fridericus, S. Henricus, & ipfe Juftinianus in pofte« riori Novel. 113. c. 21. Contrarium habetur quoad hajreticos. Ad 2- H- tranf. ant. neg. confeq. Difp. eft : quia Ecclefia non punit hasrefim mentalem, fed illam, qua; proditur fignis externis. Di-£fcum fuit tranf ant. quia fuo loco dicetur, Ecclefiam pofle pr#-cipere aduin pure internum. Ad 3. Cone. ant. neg. confcq. Difp. eft ' quia Juda-i, Pagani,, Catechumeni non funt baptizati. Contrarium eft quoad htereticos. Ad 4. dift. ant. hoeretici funt extra Ecclefiam , id eft , funt exclufi a communione Sacramentorum , meritorum, conc. Ant. ab obligatione , & fubditela , neg. ant. Čc confeq. Ovis et fi fugiat , poteft cogi ad ovile : Haeretici ergo non funt extra Ecclefiam abfolute, cum adhuc retineant vinculum charafteris baptifmalis, quo 6c Ecclefia;, & omniUus ejus membris colligantur: <Sc ratione hujus adhuc fubfunt jurifdi-čtioni Ecclefias:	Sunt	tamen	extra	Ecclefiam aliqualiter, quate-
nus ei non communicant in communibus fuffragiis in pasnam dif-folutx unionis cum vifibili capite Ecclefia; & casteris membris in unitate veras fidei coadunatis ,‘ ad cujus tamen unionis reparationem folum indigent vera, & fupernaturali pxnitentia- Ex quo clare patet difparitas inter abfcirfum membrum corporis phvfici humani, & corporis mvftici Ecclefia;. Ad prob. $£. Apoftolmn loqui de iis, qui nec funt , nec fuerunt per baptifmum in Ecclefia, ut explicat Trid. Scjf. 14. c. 2. quod hasreticis non convenit. •A-d 5. conc. maj. dift. min. atqui haeretici tali lege non obligantur per accidens, ex conniventia, & tolerantia Ecclefiae propter bonum commune, Čc ne fiant mene fornicationes , fed hasretici facilius convertantur, prolefque fiant legitima;conc. min. non obligantur per fe , neg. min. & confeq. 2. conc. maj. dift. min. atqui ha;retici tali lege non obligantur , quia ejufmodi legi derogavit conniventia Pontificis, quia a£him talem habet pro valido, conc. min. quia tali legi derogavit confuetudo haereticorum, quas eft irrationabilis , nullo nitens confenfu Papas, neg. min. & confeq. Ad caufalem ]>£. Matrimonium haereticorum , fi contrahatur coram Prasdicaxitio , qui ab haereticis putatur efle Parochus , valere propter conniventiam Papa;, <Sc praxim Epifcoporum,qui h#.reticos converfos non urgent ad noviter contrahendum : ftat
•	7	-	ergo
«ft? X 33 X M*
ergo pro lege irritante matrimonium conniventia Papas, & fen-tentia Catholicorum: non tamen pro iegihus prohibentibus, vel prascipientibus, unde ab his non liberantur ha;retici. Ad 6. dift. ant. obfiat, quo minus tam libere, čc quidem propter bonum publicum ad vitandam confufionem exercere poffit jurifditlionem, conc. ant. obftat, quo minus fimpliciter poffit, neg. ant. če con-feq. Etiam Rebelles a legibus Civilibus non liberantur, etianffi Princeps propter bonum publicum, & ad vitanda majora mala eos coercere non poffit : ergo a pari.
Colligitur 3. Infideles , quales funt Judaei »Saraceni, Ethnici, Mahometani &c. legibus Ecclefialticis non fubjici. can.de Ju~ daris 5. difl. 45. Concil. Trid. Sejf. 14. de Reformat. Ratio eft : quia in infidelibus deficit jurisdi&io Ecclefiaftica : haec enim non exercetur nifi in illos , qui per charafterem baptifmalem Chriftiano nomine infigniti Chrifto, & ejus Vicario fiibfunt : quid enim ait A polt. 1. ad Corint. c. 5. mihi de iis, qui foris furit. Neque dicatur : Chriltum accepifie plenam poteftatem juxta illud Pfalm : Deus judicium tuum Regi da; non videretur'autem diligens Pa* terfamilias, nifi Vicario fuo, quem in terra dimittebat, plenam aeque fuper omnes reiiquiflet poteftatem. Item Petro, & Succef-foribus ejus dedit claves regnr caelorum, & dixit : quodcunque ligaveris &c. Et alibi, pafce oves meas. Omnes autem tam fideles , quam infideles oves funt Chrifti per creationem, licet non fint de ovili Ecclefias : ergo Papa fuper omnes habet jurifdi&io* nem & poteftatem de jure, etfi non de facio. Non inquam dicatur : nam tametfi ovium fuarum curam indeterminate, & generati m Summo Pontifici demandarit Salvator : attamen non alias oves intellexerat, ac quae de ovili Chriftiano lunt : tales autem non funt infideles , fed fideles baptizati, ut ipfemet Apoft. loc. fup. cit. confeflus eft.
Colligitur 4. Gnecos efle /ubje&os legibus Ecclefiafticis ju-rjs Divini, vel Naturalisdeclarativis. Ratio eft : quia lege divina, « naturali gra;ci tenentur : ergo etiam lege declarativa juris divini , vel naturalis: quia lex declarativa non tam nova lex eft, quam antiquas legis major explicatio.
E
Colligitur 5. Graecos non e (Te fubje&os legibus Ecclefiafticij jmre humanis modernis temporibus latis. Ratio eft : quia Sum* mus Pontifex, etiamfi quoad Graecos eandem ligandi, folvendi, palcendi, ac jubendi poteftatem adeptus fit, quam adeptus eft quoad latinos: ex benigna tamen intentione, & confideratione non *ult eandem poteftatem adverfus Grascos circa leges Ecciefi-afticas pure humanas u fur pare : fed ex indulgentia eos vult eiTe ab illis exemptos, ut conftat e.r	0/»»	6.	de Cler. conjug.
Item cap. quttfitum 7. de p#nit.<& remijf. dum tres Pontifices Ste-Jphanus, Innocentius III. & Clemens III. prasceptum Ecdefiafti-cum de fervanda a Clericis in majoribus continentia Gr«cos non obligare dilucide profitentur. Confiat etiam ex aliis praiceptis Ecclefiafticis, v.g. de confecratione in fermentato, collatione ordinum , Sacrificio Miflae, qua; ad modum plane a latinorum more alienum oblervant grasci. Dicitur modernis temporibus ' ut excipiantur illas leges , quas , antequam orientalis a Romana Ecclefia divortium fecelTum fecit , tam gra;cis, quam latinis communiter promulgatas funt , quarum numerofa pars per concilia in oriente celebrata in orbem Catholicun? prodiit«
Coiligitur 6. Summum Pontificem non teneri v'i coactiva legibus Ecclefiafticis, nec propriis, nec ab Anteceflbribus latis. Antequam hujus ratio detur , Notandum •' Do&ores dillinquere inter vim legis coa&ivam, čc dire&ivam. Vis coačiiva dicitur, quae tranf-gre/Forem pxnx reddit obnoxium. Yis direSiiva nominatur , quae reatum confcientias inducit. Hajc vis dire&iva alia elt direfta , alia indire£a. DireEla eft .-quae direfte ,atque ex vi immediata legis obligat confcientiam. Indiretta eft , quas non tam ex virtute, & fine, quam occafione legis obligationem confciendas producit. Hoc notato ratio hujus colliges efi : quia Summus Pontifex,cum in Ecclefiaftica Hierarchia fupremus fit, non habet judicem, k quo judicari, condemnari, & puniri poffit; ut in caufa Marcelli-ni Pontificis tempore Diocletiani Diis thura ex metu adokn* tis judicarunt Patres in concilio congregati can. nunc autem 7. dift. 21. fumma Sedes d nemine judicatur. Prsterea •' vis coa&iva fundatur in jufiitia vindicativa , quas cum virtus refpediva fit, & di-KStla *d alterum, duo fubjc&a, fiippomt, agens, & patiens : vin«
cans, & fufitinens: judicem, & reum; quod refpedu fummi Pontificis Jocum non habet.
Neque dicatur x. Pontificem teneri vi coadiva, dum ptenae reus fit; qcut punit cogitationibus fe invicem accufantibus. AdRom.
i.	Non inquam dicatur: nam remorius, 6c lhmulus confcientlae qui tranfgreffionem tanquam pxna inlequitur , & de quo loc. cit. Apofiolus loquitur , non vim coadivam, fed diredivam indicat; alias quippe vis coadiva in omni lege cum dirediva concurreret, neque hasc ab. illa feparari, aut lex pure praeceptiva conditui pollet.
Neque dicatur 2. In can. nos fi 41. II. q. 7. fcribit Pontifex ad Imperatorem nos fi incompetenter aliquid egimus , & fiubditis juftiC legis tramitem non conservavimus , veftro , ac mijforum vefiro-rum cuncla volumus emendare judicio ; prgo:	Non	inquam	dicatur;
nam imprimis non difcernitur ibi, fueritne caufa ab Imperatore difcutienda fuper transgrelfione legis naturalis, vel pofitiv» fundata ? Secundo patet, non potefiatem judiciariam in Imperatore agnitam , fed ipfius arbitrio intelleduali caufae cenfuram fuilfe relidam , cujus caufae innocentiae Pontifex confidebat.
Colligitur 7. Summum Pontificem non teneri vi dirediva direda legibus Ecclefiafticis. Ratio eft ; quia nemo imperare fibi,aut fe ipfumprohibere poteft : ut dicitur L-fii de re $1.jf.de recept.qui arbitr. Ad quam L. Glofla fin. tradit illud brocardicon. Imperativus caret prima perfona. Nimirum omnis obligatio direda fupponit inim-perante fuperioritatem, & in faciente fubjedionem; quas cum deficiat ,in legislatore refpedu fui ipfius , deficit quoque obligatio direda per legem intenta : neque a fuo Anteceffore ita obligari valet, cum regula pariter nota fit, quod par in parem non habeat imperium. Et ita intelligendi funt textus in cap. innotuit 20. jT. quamvis de elstl. ubi dicitur; Succefforibus fuis nullum potuit hac in. parte prajudicium generare. Item ; cap. exiit. 5. JT. ceeterum fanfla deV.S.in 6. ubi dicitur: nec fuccefforem fuum ( fubaudilex Ante-cefforis) quomodolibet obligavit, cum non habeat par in parem imperium. Ergo.
Si dicatur : quod ratio didet, non aliter a Deo fummo Pontifici p»teftatem iegislativam fuifle concefiam} quam ut pari ob-
e l	liga*
m x 36)( m
ligatione patiatur legem a fe ferendam: qui proinde inftarMini-ilri Dei inter csteros iibi ferat tanquam membro communitatis legem; ficque diverCa. confideratione fit fibi ipfi fuperior, & infe-.rior. Summo Pontifici conceflam effe poteftatera ligandi, <Sc' leges ferendi pro ovibus , & fidelibus Ecclefia;: ipfe autem non eft ovis, fed paftor; non fidelis fubditus,fed caput. Ergo recta ratio non didat, ut Pontifex tam fibi quam ovibus iegem ponat : alias fi fibi legem poneret, nec ipfe, nec Succeffor legem abolere poffet irontra textus in Colliges 7. citatos. Neque contrarius eft textus in can. contra 7 xxv. q. 1. ubi negat Zofimus, quod Apo-ftolica; Sedis Authoritas Patrum ftatuta immutare valeat: adeoque fupponere videtur, quod etiam Pontificem ligent. Nam Zofimus ibidem per ftatuta Patrum intelligit decreta fidei, ad qux non minus Pontifex, quam c&teri fideles tenentur : fi enim SS. PP. extra fidei materiam quidpiam definiant, neque Pontificem , neque privatos efficaciter obftringunt. Hax refponfio colligitur ex can. funt quidam 6. immediatepraced. d. xxv. q. I.
Colligitur 8. Summum Pontificem teneri vi dire&iva indire-&a legibus Ecclefia fticis. Ratio eft : quia cum S. Pontifex fit pars Ecclefias non qualifeunque , fed principalis , tenetur ex ipfo juris naturalis di&amine bonum Ecclefias promovere, nec verbo tantum, fed & exemplo : ergo S. Pontifex indire&e tenetur legibus Ecclefi-afticis ; nempe non ex virrute per Itgem intenta, fed occafione fegis, qua; excitat dicJamen natuiale,ut, quam aliis fervandam proponit legem, ipfemet fervatu poflibilem opere commonftret, ne fubditis anfam fequendi malum exemplum praebeat. Et ita explicandi funt textus juris, Principem quoque ad legis fua; ob-fervantiam trahentes •’ veluti can. z. dift. 9. Juftum eft, Principem legibus obtemperare Juis. Item can. non liceat 20. xii. q. Z. non liceat Papa pradium Ecclefia alienare. Itemcap. cum omnes 6. b. t. fhtod quifaue juris in alterum (latuit, ipfe debeat uti eo. Item L. 4* c. de LL ■ Digna vox eft Majeftate regnantis, legibus alligatum fe Principem profiteri. Nam omnes ifti textus de vi di rediva indi-re&a intelliguntur: ficut & cap. fatagendum IO. Item cap. dfa»-iiis 14-Jtem can. Juftit i a 15. xxv. q. 1. Imo cit. cap. cum omnes
non
non loquitur de conftitutione Principis abfoluti , fed de ftatute capituli, quo utique membra fingula etiam quoad vim coaclivam ligantur.
Dices i. Ergo Summus Pontifex arftius fua lege ftringitur* quam fideles fubditi: nam »fti ex lege pofitiva , ille vero juxta mox di&a ex lege naturali oblig-jtur. Etiam fubditi fideles nonfo-lum ex lege pofitiva, verum etiam ex Divino , & naturali jure jufta mandancibus obtemperare coguntur : ergo non magis legisla-torjquam ifti obligantur.
Dices 2~ Pontifex difpenfat in fua lege cum fidelibus; quia lex naturalis & divina non obligant, fi fideles non amplius velit elfe obligatos Pontifex : atqui in lege naturali di&ante & impe-rante, ut S. Pontifex legem fuam fervet, non difpenfat Pontifex , quia lex illa non alligatur voluntati Pontificis .* ergo arftior eft obligatio Pontificis, quam fidelium. $£. Sicut jus natura: non vult, ut Pontifici obediant fubditi, quando, non imperat: ita jus natura non vult, ut S. Pontifex fervet legem, ad quam fervan-dam ex jufta caufa non tenetur: ficut ergo non obligatur fua lege, nifi jufte voluerit : fic refte difpenfat in fua lege, fi ob jufta; caufie interventum eum obligari jus naturas non velit. Nam ex jufta caufa poteft Pontifex jufte contravenire fuis vel Deceflorum legibus, feque Canonum Dominum oftendere : can. ideo x6. §. fi ergo, cattf. z$. q. i. Imo fi matena non fatis foret accommoda dignitati , & ftatui Pontificis ( non enim asqua plane illius cum fub« ditis conditio efle debet ) omnino non tenebitur.
Hic Notandum Di&a noftra efle intelligenda i. tam de legislatore Ecclefiaftico, quam Politico: cum ubique par militet ratio. 2. De Legislatore fingulari, hoc eft , qui folus omnibus imperet : fi enim fumma Imperii fit penes Senatum , ut in ftatti Ariftocratico , vel penes populum, ut in ftatu Democratico, etiam is , qui pra;fidet , v.g. Dux Venetorum , Conful Cantonis Helvetici, legibus communiter latis vi quoque coaftiva tenetur, velut fubditus totius corporis, penes quod eft legislatio. 3. De legislatore abfoluto, qui nempe ita folus imperet omnibus, ut etiam mdependenter, id eft, privative , nullis aliis concurrentibus leges foflit condere, etiamfi confilium , vel confenfum eorum ex qui'
e l	rere
rere teneatur. Hac de caufa etiam Prelati 'Mona/lenorum, & Generales Ordinum authoritate condendarum legum fine convocatione decifiva fiiorum capitulorum, Affiftentium, vel Definitorum carentes, legibus feu ftatutis quoad vim non minus coa&i-vam, quam direftivam obligantur: quia fine Capitulorum, Affi-ilentium, vel Definitorum fuorum concurfu authbritatem legislatoris non habent, fed ut pars communitatis obligata; refpiciun-tur.
Dicitur tandem ultimo in definitione Juris Canonici 'Promulgata : Ratio eitquia jus legale Canonicum eft allocutio publica ad populum directa, quas fine manifeftatione nequit intelligi: eft regula dire&iva adhium humanorum, quas non cognita non poteft dirigere: elt imperium prafticum obligans ad fui obfervantiam , quod in mente imperantis retentum fubditos conftringere non valet ; ergo.
Neque obftat I. fi dicatur: cap. ad hac I. depoflulat. Pralat. decernitur, ad hoc , ut conftitutio obliget, fufficere, fi quis nove-rit eam folemniter editam , aut publice promulgatam •. ergo fufficit efle folemniter editam , licet non publice promulgatam. 2. LeX naturalis ab asterno exiftit, qua; tamen ob defectum fubditorum non poterat promulgari. 3. Promulgatio juris legalis praefuponit jus legale jam conftitutum: quod enim non eft, nequit promulgari. Ergo ]^. Nihil horum obltare : non imum , quia textus in cit. cap. ad hoc. non disjun&ive, fed copulative , aut expofitiveeft accipiendus, ut fenfus fit: legem obligare,fi folemniter fuerit editay e( id eft) publice promulgata. Hic fenfus evincitur ex ipfo contextu capituli , ubi in verbis immediate prascedentibus dicitur : non effe neceflarium ad legis obligationem , ipfius notitiamfingulo-rum auribus per fpeciale mandatum , vel litteras inculcare. Quas verba abunde declarant, S. Pontificem non promulgationem gene-r. lem , fed fpecialem folum , quas fingulis fubditis figillatim fiat, excludere voluilfe. Neque 2dum. quia lex naturalis , antequam creatur s rationalibus maniieftataert,non fuit lex completa,fed incomple-ta&initiativa. Neque 3tiu quia promulgatio pra;fuponit legeincom-plete, & in adu primo conftitutam ; fed per promulgationem com*
pietur, & habetur lex in a&u fecundo. Recolligantur ea ,qu®iri Traflatu meo fexto Theologia Scholaftica de legibus, jure, &ju-ftitia q. z. §. 5. dičta funt: nimirum promulgationem non efle pra« dicatum conftitutivum legis nec per modum compartis,nec per modum complementi intrinieci: fed promulgationem efle conditionem eflentialiter requifitam ad hoc, ut lex obliget in actu fecundo.
Bfervandum 1. Primam originem juris Canonici a Deo defu«
mi, non tantum ex ratione generali, quia cun&a bona ab ipfo procedunt, fic enim cujufcunque etiam particularis juris o-rigo Deus eft: neque folum quia eft Author juris naturalis, ex quo jus Canonicum fua mutuatur principia univerfalia , fle enim etiam jus Civile originem fuam a Deo habetfed ex ratione fpe-ciali, & propria juris Canonici, quia nempe Authoritas, qua conditum eft , & confervatur jus Canonicum , proximiorem aliam caufam non habet , quam ipfum Chriftum Dominum , qui fuper D. Petrum ejufque Succeflores adificavit Ecclefiam fuam , dc claves dedit regni Calorum : exinde tamen inferri nequit, quod jus Canonicum prafeindendo a textibus facrarum literarum, quibus etiam conftat, fit fimpliciter loquendo jus humanum Ecclefialti-cum, <5t Author, Teu conditor ipfius immediatus fit homo, non Deus: cum aliud fit Deum efle caufam immediatam Authorita« tis, qua conditur jus: <Sc aliud, quod fit caufa immediata ipfius juris: prius eft verum , non polterius.
Obfervandum z. Jus Canonicum tanquam a caufa efficiente immediata exordium fuum fumpfifle a nafcenre Ecclefia poft Chri-fli ad calos Afcenfionem ab ipfis SS. Apoftolis, dum hi varia concilia congregarunt ad Ecclefia regimen, veramquecatholicamdo-fomam adftruendam, ut divinum cultum ita tuerent, & Evange-
PARAGRAPHUS QUARTUS*
DE
ORIGINE JURIS CANONICI.
Jicas leges ftabilirent: hifce in Conciliis noJUnulIas San&iones ediderunt , & promulgarnnt. Concilia autem, quas Apoftoli celebra* mnt funt fequentia.
Primum ( de quo in cap. I. aft. Apoft. fit mentio ) fuit cele* brat mn in domo Maris Matris Joannis A. C. 34. quando Apoftoli convenerunt, nt eligerent duodecimum Apoftolum loco Jud» proditoris •’ cum enim ibi oraffent, ftatuerunt duos', Jofephum qui vocabatur Barnabas, & Mathiam: dederuntque fortes, & ce* cidit fors fuper Mathiam, communeratusque eft cum .undecim Apoftolis.
Secundum itidem celebrarunt Apoftoli Jerofolymis eodem anno & loco ante martyrium D. Stephani, de quo in ačt. Apoft: cap. 6. Crefcente enim numero fidelium ortum eft murmur Gracorum, hoc eft , Difcipulorum , qui ex fudxis converfl in Graecia commorabantur , adverfus Hebraeos Paleftinam habitantes, eo quod de-ipicerentur viduas eorum in minilterio quotidiano, videlicet in fervitio menfarum communium , ubi propofit* erant: cum ergo asquum non eflet Apoftolos derelinquere Verbum Dei, & mini-flrare menfis, placuit, ut eligerentur feptem Diaconi, quibus manus impofuerunt, id eft , eos ordinarunt, ut exponunt Patres Concilii Neocajfareenfis relati in can. Diaconi iz. difi. 93. Eofque Epi-fcopatus fui y & Ecclefias Miniftros conftituerunt. Expungitur ergo fententia exiftimantium Diaconos ab Apoftolis tantum menfis communibus, non etiam minifterio Altaris fuifle pra;fe£tos, ut quidam docuerunt. Expungitur 1 Ex forma pra;fcripta ele&ioni Diaconorum; quid enim ad cibaria curanda , 6c efculenta ad men* fas defeienda opus fuit miniftris tam acurata folicitudine eleftis , tam facris ritibus initiatis ? Expungitur 2. Ex effe&ibus lplius e-Je&ionis : ftatim enim poft hanc ordinationem ex eis Stephanui raepit prasdicare, ut refertur cap. 6. Aii. Apoft. quod munus Diaconorum eft can. perleftis. §. ad Diaconum diji. 25. Item cap. inter catera. de officio ordin. Initiati itaque fuerunt in dido concilio Diaconi ab Apoftolis, ut miniftrarent menfis tam communibus, quam facris '■ communibus nimirum , non ut casteris fidelibus la-icis umbendbusj quae ad cibum potumque pertinent, Diaconi
defe-
deferrent, fed ut eleemofvnas inter egenos pro fingulorum necefc fitatibus dividerent. Men/is vero facris , id elt, Altaribus, ut Apo-ftolis facrificantibus ministrarent.
Tertium Concilium. ( ubi plena Synodorum forma tradita fuit) celebrarunt Apoftoli itidem Jerofolymis Anno Chrifti 51. Anno 9. Imperii Claudii. Idque refertur in A&. Apoft. cap. 15. Et ;,d Galat. cap. 2. Anfam huic Concilio dederunt Judasi fideles prasdi-cantes , gentiles ad Chriflum accedentes non poffe falvari nifi per circumciflonem fecundum legem Moyfis. Hujus controverfias definiendas caufa cum presbyteris , <3t plebe chnftiana Apoftoli per orbem terrarum latediffuli JerofoJimis convenerunt, ubi interfuerunt Apoftoli tanquam legislatores, & Judices ■’ Plebs autem ut leges ab eis latas fufeiperet. Poft hujus caufa: difceptationem fuf-fragio Apoftolorum flatu tum fuit, neminem Chriftianorum le^© circumcifionis, vel alia caeremoniali Judacu teneri, fed folum,utab immolatis fimulacrorum , dc fornicatione, &c fuffocatis, & a fan-guine abflinerent. In dičto proin Concilio retentum fuit prtece-ptum, ut abffineant a fulfocatis , & fanguine,ut refertur cap. 15. v. 20. A&. A poft. quod poftea repetitum fuit, & extat in can. 62. Apoftolorum .' forte ideo , quod talis caro effet morbida vel ob vitandum fcandalum, quia gentiles dicebant, tales carnes elfe cibum ipforum daemonum: vel quia illis primis Ecclefia; temporibus gentiles fa:pius contra Chriftianos ftomachati funt, quod infantes occiderent, eorumque fanguinem haurirent, eo quod au-diviffenc Chriftianos in Miffa; Sacrificio fub fpeciebus panis, 6c vini fumere carnem , & fangu:nem Chrifti : vel denique , ut fic facilius Judcci, & gentiles ad fidem converfi inter fe unirentur ; quod praecepi um poftea abrogatum fuit.
O11 artum Concilium Apoftoli convocarunt Antiochia: circa Feftum Pentecoftes Anno 58 poft Chrifti Nativitatem : cujus mentio fit cap 21 v. 18. A&.Apuft. Huic Concilioprasfens fuitD. Paulus cum Nazarasis: dc in hoc ftatutum fuit ab Apoftolis, ne Judasi credentes prohiberentur uti legalibus, dum duraret templum, figuraque veteris Synagogas, ut iila paulatim cum honore iepel 'etur, non ftatim ut impia & mortifera damnaretur.
Prsetcr ha;c quatuor Concilia alii etiam tres Conventus Apo-
F	flo-
ms X 41 X sca
Holorum recenfentur. Primus habitus fuit Anno 44. ubi fymbolum , quod vocatur Apoftolorum , compofitum fuit tefte D. Cypriano in expolitione fvmboli. D. Ambrofio ferm. de jejun. Eliae, & Epift. 1. ad Siricium. D. Clemente Epift. 1. & S. P. Auguftino ferm. zi: dePaffione. Symbolum autem appellatum fuit a Syn, & bolos, quas verba idem fignificant ac fimul, & particula, qua-fi quod unufquifque Apoftolorum, feu finguli eorum fimul unam particulam appofuerint. Secundus Conventu.? Apoftolorum contigit , cum Deipara Virgo Maria ultimum diem claufit, & in ca> Jos alfumpta eft •• tunc enim e longinquis Orbis partibus divinitus vocati Apoftoli illuc convenerunt, ut teftes effent illius glo-riofas AlTumptionis. Tertius Conventus ab Apoftolis celebratus efl Antiochias Anno Chrifti 55. ad fedandas controversas illic exortas ; cujus concilii meminit Innocentius I. Epift. 18. ad Alexandrum , & fuper illud fe refert Concilium Nicaenum : in hoc Con* cilio nomen Religionis Chrijliana primo ufurpatum fuit, & pi-čhira ac cultus SS. Imaginum decretus fuit. Unde SS. Imaginum lifus commendatur ,& antiquitas earum probatur contra Icono* machos , videlicet Leonem , Conftantinum Copronymum, Ma-chometem , Wiclephnm, & Calvinum &c.
Obfervandum 3. Canones, & leges Ecclefiafticas, quas in hif-ce conciliis, <5c alias ftatuerunt Apoftoli, ab initio non fcriptura: ftatim commendatas, fed traditionum inftar in cordibus fidelium fervatas funt, ficut alise traditiones Chrifti Domini : Primis enim illis temporibus, cum Ecclefia haereticos non novilfet, traditionibus regebatur: nam ut ait Tertull. de anima cap. 5. Prior fuit anima , quam litera, & fermo prior quam liber ■ & prior fenfus quam Jiylus. Traditionibus nempe obfervabantur v.g. jejunium quadra-gefimale : fuffragia pro defun&is : ritus aquas benedi&as: Pafcha quotannis celebrandum : &c. Poftea aliqua praecepta fcribi caspe-runt, & fic Chriftiana Refpublica, ut alia quaslibet bene fundata, partim /ure fcripto , partim non fcripto , feu traditionibus regebatur. Tandem ex his traditionibus adhuc non fcriptis, ab Apoftolis tamen conditis, & ftatutis D. Clemens Apoftolorum coasta-jieus , S. Petri Succeflor , & Difcipulus regulas, vulgo Canones A-ppjlolorum appellatas, in unum volumengra;c© idiomate collegit,
quas
•K X 43 X 20
quas poflraoclum tetnpore Jullini Imperatoris Dionyfius eogno* mento Exiguus in Jatinum transtulit : ckpfic ex traditionibus A-pollolicis Canones manalfe SS. PP. 6t Concilia teftantur : qui Canones habentur tam in jure Canonico ante Decretales Gregoril IX. quam in Civili jure poli conllitutiones Imperatorias, quibus femper ufa eft, hodieque utitur Ecclelia. Sunt autem tales Canones Apolloiorum numero 84. in quo numero & in jure Canonico , dc Civili ponuntur. Quod fi vero Canon XII: in duos di-llinguatur , ut plures faciunt, erunt numero 85. ut perhibet (fi an. Placuit 4. difi. 16. Et can. quoniam 7. di(l. 16.
Non levis haffitatio ell inter Theologos , ac Jurisperitos circa authoritatem Caronum Apolloiorum > an nimirum fint Authentici , & vim legis humana: Pontificia; habeant? Nonnulli enim cum Magdeburgenfibus heterodoxis hos Apolloiorum canones ve-Iut adulterinos rejiciunt. Complures etiam ex Orthodoxis dicunt, licet in genere loquendo moraliter certum fit dari Canones Apolloiorum , authentice tamen de ilia ipfa collectione , quae in juris corpore cernitur , non conllare ; eam efie veram , & genuinam. Plures tamen Doftores affirmant , praedi&os Canones elfe authenticos, eofque ab Ecclefia receptos elfe tanquam ex Apollo-licis traditionibus a D. Cie mente colle&os. Et ha;c fententia affirmans , utpote probabilior ell lequenda. Pro horum Canonum aifthoriiate facit textus in can. placuit 4- difi. 16 ubi exprelfe dicitur : Placuit huic JanFtce Synodo , ut amodo confirmata, rata fint Canonum sipoficlorum 85. capitula; eadem verba etiam in can. quoniam 7. difi. 16. referuntur , quibus ab Ecclefia recipiuntur Canones Apollolici, & approbantur tanquam authentici. Ratio ell: quia certum eft , quod Apoltoli poteftatem ligandi habuerint, dummodo certum cflet, Canones hos ab Apollolis elfe editos : editos autem ab iis elfe, colligitur ex eo , quia omnes & finguli ir* pdleriorbus conciliis fuerunt approbati: plurima enim conciliorum , & Pontificum decreta funt, in quibus tam gener aliter, quana fpecialiter approbamur, & recenfentur. Nam generaliter eos approbarunt Telefphorus Epifi 1. in prine. Vidtor Epifi-l-pofi prine. Zephirinus Epifi. 1. circa medium. Fabianus Epifi. I. ante finem. Nicolaus ad' confulta Bulgar. cap. 72. Specialiter vero eorum me-
f i	mine-
«85 )( 44 ) )5®* minerunt Concilia , & Pontifices: ut jam a tempore immemoria-li, quinimo a pluribus foculis, fcilicet poft verfionem Dionyfii Exigui variis impugnationibus non obftantibus infirma manferint pclfelfione, id eft, fu* veritatis , 6c integritatis fama • ergo.
Quod fi vero qua;ftio fit an hujufmodi Canones fint Canonici j Sc inter libros S. Scriptura? annumerentur , tunc omnino re-{pondendum eft, eos non effe Canonicos : quia nec ab ullo Romanorum Pontificum , vel Concilio Oecumenico pro talibus re-cenfentur , ut pro objeflo partiali divinas fidei (recipiendi fint, quemadmodum Scripturas Canonicas: imo noviffimum, & accu-ratilfimum Concilium Tridentinum felf 4. in decreto de Canonicis Scripturis omnes enumerat Scripturas Canonicas, nec tamen de canonibus ullam facit mentionem.
.Dices r. Gelafius Papa in can. Sanfta 3- di fi. 15- Canones Apoftolorum inter libros apocryphos numerat : ergo non funt authentici. ]j£. Gelafium Papam in citato Canone Santta non loqui de canonibus Apoftolorum -> prout modo reperiuntur : fed de fpurio quodam Canonum Apoftolicorum libello ab hasreticis Prifcillianiftis confi&o , & ab iis fuppofito , qui multa alia falfa fub Apoftolorum nomine divulgarunt. Quod ha;c explicatio fit genuina , patet ex eo , cum S. Gelafius ex Canonibus Apoftolorum ipfemet fiepius mutuatus fuerit teftimonium, & authorija-tem tefte Baronio Anal. jEcclef. tom. 2. ad annum 102. & Turiano lib. 1. c. 15.
Dices 2. In can. 1. dift. 16. ex S. Ifidoro perhibetur , Canones Apoftolorum nec ejfe receptos a fede Apeftolica y nec a Patribus probatos , fed ab hareticis compofitos fub nomine Apoftolorum > ficque numerandos ejfe inter apocrypha, quamvis in eis utilia inveniantur : ergo non funt authentici. J#_. Hasc contineri quidem in prasfatione Ifidori ad colle&ionem conciliorum , quae ex Bibliotheca Ecclefix Toletana; defcripta Romam miffa eft: fed in illa * quas vulgatas Ifidori colle&ioni pra:ponitur , contrarium potius continetur, & refertur in fequenti can. placuit 4. dift. eadem 16. .ubi exprefle dicitur : propter eorum authoritatem exteris conciliis proponimus canones , qui dicuntur Apoftolorum , licet d quibufdaW *jpofrypbi dicentur } quoniam plurcs eos recipiunt} & SS. Patres
eo-
«0O(45X$«*
eorum fententias Synodali autboritate roborarunt, <£f inter Canonicas pojuerunt conflitutiones.
Dices 3. Magna Do&orum , & opinionum varietas eft circa numerum Canonum Apoftolcriim: ergo non funt , vel fi funt, faJtem non funt omnes authentici. Ant. prob. In cap. fexaginta
2.	difl. 16. Zepherinus Pontifex fexaginta agnofcit canones: ex-preffe enim dicitur : fexaginta fententias Apofloli pnefcripjerunt Similiter Leo IX. Papa in can. Clementis 3. eadem difl. 16. quinquaginta Canones tantum agnofcit, & reliquos inter apocrypha numerat: qui numerus quinquagenarius etiam apud Dionyfium cognomento Exiguum reperitur, a qua ex grasco in Iatinum tranf-iati funt. Item in can. placuit 4. dift.16. habentur Canonum A-poftoJorum 85. Capitula : & tamen hoc non obfiante in corpore juris recenfentur tantum 84. Ergo. Cum dicii Canones non fuerint ab Apoftolis confcripti, fed tantum traditi, eos diverfimo-de fuilfe relatos, congeftos, & approbatos: quandoque enim unus duas aut tres fententias continebat : unde aliquando fub numero 50. approbantur : aliquando fub numero 60. aliquando fub nume» ro 85. Linde omnis hasc variatio provenit ex diverfitate editionum di&orum Canonum : inflantia fumi potell a numero librorum, & titulorum juris feudalis : alii enim ponunt quinque, alii duos librosjuris feudalis. Pro confirmatione autem dictorum Canonum extat vetus illorum colle&io in Bibliotheca Regis Chri-Ihaniffimi : & fub nomine Facundi Hermianenfis hsec referuntur formalia.- Santli Domini Difcipuli , & Apofloli 85. Canones per Clementem ediderunt. Neque obftat, quod in fine Decreti Gia-tiani , imo etiam in quibufdam juris Civilis Corporibus poli novellas conflitutiones ponantur tantum 84. Canones: fi enim Canon xii. in duos diflinguatur , erunt omnino 85. ut perhibet di-&us can. placuit 4. difl. 16.
Dices 4. Canones Apoflolorum non recenfentur in Concilio Tridentino .’ ergo non funt authentici. ]}£. conc. Ant. neg. con-feq. quia ex eo, quod non recenfeantur in Tridentino fejf. 4. in decreto de libris canonicis, tantum fequitur, quod non fint Canonici , quo tamen non obftante funt authentici.
f?	Di*
m )(*6)( m
Dices 5. Inter Canones Apoflolorum funt quidam, qui hae-fefitn fapiunt, veluti canon 45. 46. & 67. quibus damnatur bap-tifmus , & ordo ab haereticis collatus : ergo non funt authentici. in didiis Canonibus reprobari baptifmum , & ordinem tunc temporis collatos ab haereticis contra formam fandtae Romanae Ec-clefiae : qualis efl baptifmus in eadem canonum compilatione damnatus can. 48. & 49. Eandem ob caufam etiam Concilium Nicaenum I reprobavit baptifmum PrifciJlianiAarum , juffitque ab eis baptizatos, cum ad Ecclefiam reverli fuerint, rebaptizari, ut liquet ex can. 19. hujus Concilii.
Inflabis: Graviflima controverfia faeculo tertio circa annum 158. orta efl circa baptifmum ab haereticis collatum. Nam Fir-lmiianus Epifcopus Caefarienfis cum Afiaticis, & S. Cyprianus cum Africanis magno ardore contendebant , baptifmnm ab haereticis collatum elfe nullum, atque irritum , ac confequenter ab haereticis baptizatos elfe iterum baptizandos. Contra vero S.Stephanus fum-mus Pontifex allegans traditionem , conftanter illis reftitit, & docuit , baptifmum haereticorum , fi materiam & formam a Chriflo infiitutam obfervent, elfe validum, adeoque ab illis baptizatos non efle rebaptizandos. Certe cum Afiatici, & Africani omnia conquirerent, quae S. Ste phano Papae opponerent, non omififlent pro fe citare Canonem 45. Apoflolorum; qui habet: Epifcopim mut Presbyterum, qui hxreticorum baptifima , aut facrificium fufice-perit , deponi praecipimus : qux enim conventio inter Chrifium , Be-lia!, aut qu.ee panicula fideli, cum infideli: ergo 1. Afiaticos , dt Africanos Epifcopos non potuilfe S. Stephano Papae hunc Canonem Apoflolorum objicere.* nam ut mox dictum, per hunc Canonem tantum baptifmus haereticorum contra formam Ecclefias collatus efl damnatus , non autem juxta formam Ecclefiae collatus: adeoque non militaflet contra S. Stephanum. ]$>. z. Hujufmodi Argumenta negativa plerumque nihil probare : quia multa fieri potuerunt, quae tamen feripto relicta non funt. Haec eadem re-fponfio datur A A. dicentibus, quod ufque ad medium tertii fae-culi nulla omnino Canonum Apoflolorum habeantur veftigia, aut indicia, nec eorum fiat mentio.
Di-
Dices 6. In Canone Apoftolorum 65. plane inconveniens afi-quid decerni videtur : dicitur enim ibi : fi quis dominicum diem, aut fabbathum , uno folo dempto , jejunare deprehendatur, deponitor : fin laicus, a communione ejicitor. Ergo. ]£. Quod in hoc Canone prohibeatur jejunium , neutiquam inconveniens efle: id enim a principio nafcentis Ecclefiae contigit, ne vei Juda;i obreverentiam fabbathi a fide Chriftiana abhorrei'ent: vel hsretici antiquam legem ceu nutritivam , aut prajceptivam mali traducerent. Similiter quod jejunium die Dominico fit vetitum, error hasre-ticorum diem illum in jejunio & plan&u ad invidiam Catholicorum obeuntium exigebat. Pro temporum igitur, & circumflandarum varietate , quas in fe bona , & laudabilia funt, vitari pof-funt, 6c debent. Sic tempore Gelafii Papas , ut refert Baronius ad annum Ghrifti 496. prasceptum erat omnibus Chriftianis Eu-chariftiam fumere fub utraque fpecie, ut fic dignofcerentur Ma-nichasi, qui fub fpecie vini communicare nolebant, eo quod vinum tanquam creaturam malam a diabolo productam abominarentur : qua caufa ceffante prasceptum illud refpectu laicorum non modo fuit fublatum, fed etiam in prohibitionem ex aliis motivis fconverfum: quidni idem fieri potuit circa jejunium fabbathinum.
Dices 7. NulJa publica , & fpecifica confirmatio, atque approbatio oftendi poteft , qua; fidem faciat, iflam determinatam col-le&ionem Canonum Apoftolorum , quae in corpore juris edi&a habetur , efife Clementis : ergo. Confirmationem utique publicam & fpecificam non habemus hanc determinatam colle&ionem elle genuinum S. Clementis partum: alias non tantum polfeffio legiti-mitatis eorundem, fed & iqfa proprietas probata, imo & demon-ftrata efTet.
Obfervandum 4. Cum in univerfo mundo propagata eflet Ec-clefiaCatholica,iterata, & frequentata funt concilia: lata, & multiplicata: conftitutiones Pontificias : petita, & edita Refcripta <5cc. quam plures Canonum Compilationes a diverfis Authoribus, prae-jertim ex Ordine D. Benedicli , ut puta Martino Bracharenfi in Hifpania circa annum 570. Circa hujus Authoris compilationem advertendum, Canones omnes, qui ex difta collectione transfcri-pti funt, apud Gratianum plerumque citari fiib nomine Martini
Papaj, cum infcribendus effet. Martinus Epifcopus Bracharenfis. Item alia Canonum Compilatio prodiit ab Ifidoro : quce, an fit Ifidori Hifpalenfis, an vero Ifidori Mercatoris, acriter difceptant Hiftoriographi EccJefiaftici. Licet enim apud Gratianum conti* nuo allegetur Ifidorus Ethvmologiarum Author ,qui ex communi fama fuit ipfemet S Ifidorus Hifpalenfis Epifcopus : dubiam tamen rem facit , quod ditta colle&io ultra tempus vitae hujus S. Do&oris progrediatur : cum etiam Concilii Toletani XI. Anno 675 celebrati: & fextx Synodi generalis Anno 681. habicx meminerit : imo vero etiam Gregorii II. & III. ac Zacharije SS. PP. primum in octavo fazculo Ecclefiam rexerunt, Epiftolas recitet, libi tamen ipfe S. Ifidorus jam anno 636. deceffit. Nihilominus pro hoc S. Doftore ftat Ecclefiaj authoritas in Ie&ionibus Breviarii ad ejus felium 4. Aprilis. Unde ad pradidtam antilogiam Chronicam .tollendam, dicendum, quod quidem colle&io illa S. Canonum primo fafta fit a S. Ifidoro Hifpalenfi , poft ejus mortem vero pluribus additamentis au&a fit ab Ifidoro Mercatore Setubenfi Epifcopo: quem alii potius dicendum volunt Ifidorum peccatorem , quo nomine demiftionis ergo in fuis Epiftolis fe fubfcripfit, per errorem dein lectus Mercator. Aliam rurfus collectionem adornavit Burchardus Epifcopus Wormatienfis fub Henrico Imperatore Anno 102,0. Aliam Anfelmus Epifcopus Lucenfis, qui eodem tempore fub Gregorio VII. inclaruit. Demum aliis celebrior , hodieque in fcholis , & foro recepta eft compilatio Gratiani Monachi Bononienfis ex ordine D. Benedi&i: quo autem anno, eft incertum: aliiannum H27.alii 1141. alii 1151. affignant. Com-jnun: nomine appellatur Decretum vel fimpliater, vel cum addito Gratiani. Vocatur etiam h«c colle&io Concordia difcordanti-um Canonum: ex ratione, quod Gratianus ipforum Canonum vel veram, vel apparentem contrarietatem tollere, & ad confo* »Antium revocare intenderit.
PARA«
/
PARAGRAPHUS QUINTIIS*
DE
PARTIBUS JURIS CANONICI CLAUSI.
OBfervandum i. Libri Juris Canonici alii funt in corpore ji» ris claufi , hoc eft, qui defa&o in torpore juris Canonici in* veniuntur: alii vero funt, qui extra corpus juris vagantur , feu» extra illud reperiuntur. Ad corpus juris Canonici claufi pertinent, illudque conftituunt I. Decretum 'Gratiani. 2. Quinque li* bri Decretalium Gregor ii IX. 3- Sextus Decretalium BonifaciiV 111+ 4. Decretales Clementis V. 5. Extravagantes Joannis XXII. 6. Extravagantes Communes, id eft, aliorum Summorum Pontifi» cum. Ex his ergo fex Partibns conftat univerfum jus Canoni^ cum, feu Corpus juris Canonici. Sunt quidem alia huic corpo-n coimpreila , & colligata : videlicet Canones Apoftolorum: Canones pcenitentiales, liber feptimus Decretalium Petri Matthaei, In~ fiitutiones Lancelloti, 4$ loci communes incerti Authoris. Tribus, tamen ultimis, cum defit authoritas Pontificia ,.confequenter etiam deficit ad rationem juris fufficiens authoritas : imo di & i loci communes potius habent formam indicis, quam novae colle&io-nis Canonum. De Canonibus Apoftolorum jam egimus in procedenti §. De Canonibus paemtentialibus agemus in prasfenti Extra Corpus juris Canonici funt Concilium Tridentinum : Declarationes Cardinalium ejufdem Concilii interpretum : Bullarium Romanum : Decif.ones Rotce Romana, $> Regulce Cancellarie sipo* jlolicce. De quibus in fequenti jT.
Obfervandum z. Prima ergo pars, quas conftituit jiis Cano* meum, eft Decretum Gratiani: qu^d in fe continet IV. Paries. In prima parte agitur per centum & unam diftin&iones divifasii» canones (quia in decreto Gratiani pr#ftat dicere Canones, noa Capitula , ad differentiam Decretalium , & aliorum , quae funt ®xtra decretum Gratiani) dt jure legali in genere, & in fpecie: origine j differentia, & requifitis officiorum j ik. Minifteriorunj.
G	Eccle«
ISccIefiafticorum. : de examine, moribus, ordine , qualitatibus,«Sc impedimentis ad illa promovendorum: de vita, honefiate, & obligatione Epifcoporum, & Clericorum : de illorum promotione, e-le<3ione, ordinatione, &c. Et hasc Decreti prima pars hoc medo folet citari v.g. C. Confuetudo D. i. Per D. diftin&io : per C. Canon : per verbum vel nomen adje&um initium Canonis fignifica-tur. Unde fic legitur, Canone consuetudo: dijlinftione prima : aut Canone i. qui incipit confuetudo, difiinftione prima. Interdum etiam apponitur numerus Canonis v.g. Can. mala confuetudo 3. difi. 8. fic legitur .* Canone 3. incipiente mala confuetudo , diftinlVions ottava. In fecunda parte per 36. caufas divifas in quasftiones, 6c fubdivifas in Canones examinantur varias qua:ftiones, & negotia tum inter laicos , tum Ecclefiaflicos controverfa. Et ha:c Decre-d fecunda pars hoc modo citari folet v.g. C. fi quis fuadente 17. q. 4. fic legitur ; Canone, fi quis fuadente, caufa decima feptima, qucefiione quarta. Hic advertendum, quod vocabulum caufa plerumque non exprimatur feripto , fed tantum pronuntietur : ut ergo fciatur, num cifra indicet numerum caufas, vel Canonis, & qualem, attendendum eft, utrum fequatur litera q. feu qu<eflio: quotiefeunque enim fequitur litera q; , feu quasftio , tunc hanc Jiteram procedens cifra etiam folitarie pofita fignificat quotam caufae , non Canonis. Solet etiam fic citari v.g. 12. q. 1. C. expe-dit: fic legitur ■' Caufa duodecima , qmefiione prima , Canone expe' dit. Aliter etiam fic citari folet v.g. Can. feifeitaris 4.7. VII. q. 1-fic legitur : Canone quadragefimo feptimo, qui incipit fcif citaris, can-fa feptima , quajlione prima. In tertia parte tratlatur AePaniten* tia: quaj includitur in caufa 33. q. 3. Et habet feptem diftin&io-nes divifas in canones, cum addito de panitentia, ut diftinguatur a prima & quarta parte , quas etiam continent diltin&iones. Et hxc pars tertia ita folet citari v.g. C. cogitationis dift. 1. de poenitentia. Sic legitur : Canone cogitationis, diftin&ione prima de poenitentia. Item C. lavamini, difi. 3. de pcenit. legitur.’ Canone incipi" ente lavamini, diflintVione tertia de poenitentia. In quarta denique parte per 5.Difim&iones divifas in canones nervofe traftatur de Con-fecratione, & Ecclefias Sacramentis. Hxc quarta pars ita citari folet v.g. Can. perlatum, difi. 3. de Confecrat. fic legitur: inCf qw iurifiwtc peri at m diftiitfttwc tertia }de (onfarationt.
Obfervandum 3. Decretum hoc Gratiani non efle univerfina authenticum , ita ut fecundum omnia , quae in eodem continentur, vim legis obtineat. Ratio eft :quia Gratianus tanquam Do* dor & perfona privata eidem Decreto vim juris, & authoritatem legis Ecclefiafiicaj dare non potuit: nec ab aliquo Pontifice ei tanta vis legitur fuifle communicata : ergo. Propter emendationem tamen & correctionem juflu & authoritate Gregorii XIII. hujuf* que Pontificis approbationem meretur fidem, quod Canones ibidem allegati cum Tuis originalibus, aut veteribus codicibus, ac fcriptis inventis , feu autographis fine errore, aut falfitate corre-fpondeant: itaque defaclo Decretum Gratiani faltem vim habet authentici exemplaris, <& tranfumpti. Et vel ideo Canones in hoc decreto contenti illam faciunt probationem, quam faciunt ipfi fontes, & originalia, juxta quae fuerunt emendati : cum illi Canones revocari debeant ad primasvam authoritatem, id eft illam, quam a fuis conditoribus acceperunt. Hinc cum hoc Decretum Gratiani componatur 1. Ex Scripturis facris. 2. Ex conftitutionibus fummorum Pontificum. 3, Ex canonibus Conciliorum Generalium. 4. Ex Decretis & Sandionibus Conciliorum Provincialium.
5.	Ex didis SS. Patrum. 6. Ex Legibus Imperialibus. 7. Ex di* ftis «Sc refolutionibus ipfiufmet Gratiani: itaque fi Gratianus referat textus S. Scripturas v. g. prascepta a Chrifto , vel ab Apofto-lis tradita, vel traditione legitima ad nos ufque dedu&a: ea au* thoritatem juris, ligandique poteftatem habent. Si fummorum Pontificum , vel Conciliorum Generalium a Pontifice confirmatorum conflitutiones alleget: illas etiam vim legis, & authoritatem decifivam obtinent ex fuppofito, quod emendatores in memoratis notis, nempe textibus in Decreto fubjundis, affirment, earun* dem conltitiuionum originalia fuille inventa ; quia quemadmodum ipfa originalia, fi exhibeantur, vi decifiva pollent, ita & tran« fumptum ipforum authenticum. Si vero Canones, & conftitu« tiones alleget (etfi Pontificum, aut univerfalium Conciliorum nomen prajfeferant) quarum originalia non fuerunt reperta, fed Vel alii tantum antiqui Codices, aut feripta, vel de quibus plane fiefeitur t unde fuerunt extractas, nequeunt dici abfolute authen-
g z	ticx	;
«ftS'X 5* )C§0»
ticae : ficut enim ipfi Codices, quamvis antiqiii, authentici no» funt, ita nec tranfumpti Canones, aut conftitutiones, multo minus illa;, quarum fedes nos latet: interim licet tales Canones & conftitutiones abfolutam fidem non faciant: tamen ex ufu indu* &o in fcholis & foro Ecclefiaftico eifdem defertur, nifi de errore aut confiet, aut urgentiffima fit fufpicio. Si Gratianus afferat decreta, & Sanftiorres Conciliorum Provincialium, quando pro tota Ecclefia fuerunt a fummo Pontifice generaliter approbata , <Sc «d imitandum in Ecclefiafticis judiciis propofita,uti de pluribus imjufmodi Conciliis a Leone I Vr. facium fuiffe legitur in Can.de libellis i. dift. 20. tunc rationem juris univerfalis habent;alias tantum in particulari loco <3t Dioecefi vim obtinent. Si Gratianus adducat difta SS. Patrum v.g. S. P. Augufiini, Ambrofii, Hiero* nvmi; magnas quidem authoritatis, non tamen abfolute infallibilia , Čc decifi va cenfenmr, nifi quatenus a fummis Pontificibus recepta , & approbata funtr cum ift materiis difputabilibus , & judicialibus SS. Patres plerumque ut privati Docto res locuti, & fas-pius fibi invicem contradicentes fuerint, ut ex can. 1. & 2. dift. 2,6. apparet. Similiter etiam, fi Sanftiones Pontificum non ani« *ro obligandi lata; fint, fed tantum animo tanquam a privatis Doftoribus confcriptas, vim obfiringendi non habent : ficut Gre-gorius Magnus, <Sc Innocentius III. multa fcripferunt Decreto Cratiani inferta, pro inftruffione , & dire&ione, non pro legibus habenda. Si Gratianus referat leges Civiles, & conftitutio-fies Imperatorias,illa eatenus in foroEcclefiafticoobfervanda; erunt, quatenus fupplent defeffum juris Canonici , & non contrariantur immunitati Ecclefiafticae. Si Gratianus propriam fententiam 00* nat; ea probabilis folum habebitur : uti dt aliorum privatorum Au* thorum. Pro approbatione totius Decreti Gratiani.
Dices 1. Decretum Gratian] approbatum fuit ab EugenioIII-Sixto III. imo dt Gregorio XIII. Ergo. R. neg. ant. quia nullibi apparent Bullas Eugenii III. dt Sixti III. Gregorius vero XIII» Ut ak Rota decif. 480. fua conftftutione Gratiani librum non authen* tizavit, cum folum emendari jujferit, & emendationes fine additioni‘ bus j aut detraftienibus mandaverit obfervari.
Di-
«as X 53) )m
Diccs z. Si in Decreto Gratiani reperirentur fpuria, & con« traditiones , aut perplexitates ob errores, qui in illud volumen irrepferunt, jam fubiati fuerunt per Gregorium XIII. qui illud tradidit purgandum viris dotis ab omnibus mendis , ut conltat ex ejus Epiftola in prine. Decreti appofita: ergo dubitari non po« teft , volumen hoc efle ab ipfo Pontifice approbatum : Cum omnia noflra faciamus , quibus noflram impertimur authoritatem L.I. Cod, de veteri jure enucleando. Tranfeat ant. neg. confeq. quia Cor* retores hoc prceftiterunt, ad quod erant confiituti •* collatis nempe variis exemplaribus textum Decreti, quoad fieri valebat, cafti-garunt: fed vim legalem eidem nec ipfi dare potueruntnec hoc Pontificem voluifle ex ipfa eorum conditione, <Sc Pontificis propo-fito aperte colligitur.
Dices %. Decretum Gratiani cum fcientia, & tolerantia Pontificis quotidie allegatur, & in fcholis publice exponitur, z. Ipfi Romani Praefules illud fiepius citarunt. Ut Alexander III. in cap.
6.	de defponf. Impub. Clemens III. C. z$. de Jure Patronat. Iterum Alexander III. cap. 9. de teflam. Ergo. ad 1. Cone. ant. neg. confeq. quia haec omnia non tribuunt majorem authoritatem Canonibus Gratiani, quam in autographis fuis habeant. ad z. Pontifices in citatis capitibus fola decreta Canonum memorant, «eque Gratiani mentionem faciunt : confiat autem tam ante, quam poft Gratianum varios Canones prodiifie vim legis habentes, quin eandem in Decretum Gratiani univerfaliter refundant.
Dices 4. Licet Decretales Gregorii IX. a Raymundo ejufdem Pontificis Capellano , & Pcenitentiario fint collecta:. Item quatu-or libri Inftitutionum Imperialium a Triboniano, Dorotheo, & Tlieophilo Dofioribus fint compofiti: nihilominus tamen hi libri indubitanter legis authoritatem obtinent: ergo etiam licet Decretum Gratiani a Gratiano compilatum fit, tamen authoritatem legis habebit. ]£. Cone, ant.neg. confeq. difp. eft: quiaDecretalesGregorii IX. & quatuor libri inftitutionu non a difiis privatis compilatoribus, fed a Pontifice, & Imperatore, quorum juflu , & mandato compofiti funt, fuam authoritatem defumunt, qualem authoritatem Gratiano in componendo fuo libro non confiat datam fuilfe •• Sicut k pari.- antiquitus certi Jurifperiti , & Dočlores fuerunt, quibus ab Impera«
g 3	tore
^ t	«K )( S4 )( SO»
tore authorkas de jure refpondendi, & dubias quasftiones decidendi dabatur, eorumque decifiones refponfa pr udent um diceban-tur, & pro lege cultodiebantur jf. 8. Jnfl.de J.N.G. & Civ. Ex quibus prudentum refponfis 50. Digeftorum libri repleti funt : casteri vero Doclores, qui talem poteltatem a fummo Principe non habent, per fuas refponfiones jus aliquod facere non poflunt, fcd tantum prasexiftens allegare, & probabilibus rationibus con« firmare.
Dices 5. Licet aliquas Decretales Epiftolas in colleftione Decretalium a Raymundo fint compilatae, qua; non reperiuntur inter Epiftolas Innocentii III. aut Alexandri III. tamen habent vim -legis •' ergo etiam licet a Gratiano in Colle&ione fui Decreti aliqui Canones a Pontificibus non approbati reperiantur, tamen habebit vim legis. ]£. Cone. ant. neg. confeq. dilp. elt: quia cum totum Corpus Decretalium a Gregorio IX. fit approbatum , indubium revocari non debet authoritas illarum Epillolarum Decretalium : totum corpus Decreti Gratiani autem a nullo Pontifice legitur approbatum : ergo.
Dices 6. Pontifex in approbatione praefixa in fronte Decreti Gratiani, intitulat hoc Decretum Jus Canonicum : verba ejus funt: opportune providere volentes , ut hoc jus Canonicum jie expurgatum ad omnes ubique Chrifli fideles fartum perveniat : fed jus Canonicum fimpliciter habet vim, & authoritatem legis Ecclefialti* cx : ergo.	Decretum Gratiani vocari quidem a Pontifice
Jus Canonicum, fed non fecundum omnes & lingulas partes, verum folum fecundum eas, quae de fe nata; funt habere vim legis Ecclefialticas: ob quas etiam defa&o agnofeitur elfe pars prima u-jiiverfi Juris Canonici in corpore Juris claufi.
Dices 7. Non minus in fronte Decreti Gratiani confpicituf approbatio fummi Pontificis fecundum omnes fui partes, ac in fronte Decretalium : ergo fi hae funt authenticas, & vim legi* habent quoad omnes fui partes: etiam hoc Decretum Gratiani.
Cone. ant. neg. confeq. quia magna intercedit diverfitas intef approbationem Decreti & Decretalium : nam in Decretalibus approbatio cadit fuper ipfa contenta fub nomine Conflitutioilum Apoftolicarum, & Epillolarum Decretalium; in Decreto vero noo
cadi!
«OS )( 55 X SO» cjdit approbatio fuper ipfa contenta, fed taatum lliper emendationem prohibendo, ne aliquid addatur, mutetur, vel imminuatur , abfque eo auod omnia , & fingula in eo contenta ullo verbo approbentur, vel confirmentur.
Dices 8. Si ea, quas in Decreto continentur, tantum autographorum au&oritatem habent, fequitur, quod non fit major auctoritas Decreti Gratiani, quam Bullarii Romani : nam etiam confiitutiones in ifto contentas ad primasvam Tuam authoritatem revocantur , & autographorum vim habent: atqui fequela eft ab-furda: quia Decretum Gratiani habet in fcholis publicum ufum , čc in judiciis , imo ab ipfis fummis Pontificibus in fuis pofterio-ribus conftitutionibus allegatur : non autem Bullarium Romanum: ergo. neg. feq. quia Decretum Gratiani propter approbationem Gregorii XIII. faltem hoc habet, quod mereatur omnimodam fidem , Canones in ipfo relatos cum fuis correfpondere originalibus : ideoque illa faltem, qua; ex Pontificum, & Conciliorum Generalium Decretis in ipfum relata funt, vim legis habere : quantam tamen fidem ob defe&um fimilis approbationis Bullari-tim Romanum non habet: ideoque nifi Bulla abunde probari pof-fit efie authentica, ei in judicio fides non habetur.
Dices 9. Decretum Gratiani juxta Difta non habet majorem vim , quam originalia : atqui non omnia illa originalia habent vim legis pro tota Ecclefia : ergo nec Decretum Gratiani, etfi ad pri-ma;vam revocetur authoritatem. min, confiat, quia plures, & forte plerique Canones non tam funt conftitutionesuniverfaIes,quam referipta ad cafus fingulares, 6c privatorum folum confultationes: aut ad jus , quod partibus tantum litigantibus fuit redditum.
Et hos Canones univerfim elfe recipiendos, ut expreffe fiatuitur in Can. fantta 3. di fi. 15. Item Decretales Epifiolce, quas BeatiJJimi Papte diverjis temporibus ab JJrbe Romana pro diverf orum Patrum confultatione dederunt, venerabiliter fufeipienda funt. Quod idem dicitur in can. i.verfus fin. difi. 19. C'an. omnia Decretalia iz.cauf. *5- q- 1. Item cap. ex multa 9. devoto, in quo ultimo Innocentius
III.	fic ad Cantuarienfem Archi-Epifcopum feribit •' Ex conjultati-one quam ad inquifitionem tuam fuper negotio cruce fignatorum olim-(didimus> viam invenifii ad alias quajimes > (3 utrmni quod in ea
dicitur ^ Jus conflitttat generale. &c. Ad hoc igitur refpon demus y auoi in confuUatione noflrajus editur.
Dices io. Hos textus citatos eflfe intelligendos de refcriptis* & Epiftolis Decretalibus Pontificum , quibusjus dubium antea jam eonftitutum fohim. declaratur * non vero de Epiftolis Jus novum continentibus, quarum plures funt Decreto Gratiani infertas:has quippe , quando ad folas privatorum interrogationes emanarunt, vim legis univerfaiis habere nequeunt: cum omne Jus novum, ut univerfim obliget, debeat publice promulgari, qualiter non fuerunt promulgatas Epiftolas ad privatos refcriptae. j£. Cum clarif. limo P.Bockn : textus addudtos fine difcrimine loqui de amnibut Decretalibus ad aliorum confultationem fcriptis, quarum tamen plerasque ( ut ex corpore juris cernitur ) juris novi confiitutivse funt , cum jura anteriora non habeantur. Et in cit. cap. ex multa. Pontifex ad propofitum dubium, utrum, quod ad confultationem ab eo refpondetur, Jus conflituat Generale? abfolu te decidit: quod in confuttat ione nojlra jus editur', ut adeo pateat, quod diftis Decretalibus jus edatur , & conllituatur, nec mere jus con-llitutum declaretur. Promulgatio autem tam folemnis , & publica , qualis hodie ufurpatur, prifco illo asvo moris non erat, imo nec femper poterat faltein commode fieri ob perfecutiones fidelium: aut quia Pontifices ob frequentiam emergentium camum ( cura nondum fuerit jus plerifque negotiis praefinitum ) continuo re-quifiti fingulas Epiftolas promulgare nequierant : refpondentium 'tamen Pontificum voluntas fuit determinare , quid in ejufmodi cafibus fit obfervandum ab omnibus, & in omni loco, non a particulari perfona, vel loco. Imo vicem promulgationis tunc fubiic divulgatio, & traditio.
Obfervandum 4. Qu*bufdam Decreti Gratiani Canonibus hanc vocem: palea prajfigi : quae paleas nihil aliud funt, quam 2«. ditiones quasdam Decreto Gratiani infertas. Et haj palea; ( fi ve a Di* fcipulo Gratiani Palea di&o : five Cardinali alicui infcriptas) probabilem tantum, ut aliorum Doclorum alfertiones,authoritateni Jiabent.
Obfervandum 5. In fine Decreti Gratiani legi 47. Canone* ■ptwiientiales ex vanis juribus colle&os ; qiu funt quadam regulas
dire*
«&§ X 57 )( to*
dire&ivas ad poenitentias delinquentibus imponendas. Verum'no« itra setate, frigefcente namque mundo , & charitate , in defue-tudinem venerunt , & jam effeftum illorum fupplet Indulg en-tiarum multitudo, quanta tunc temporis nondum fuerat, quo hi Canones conditi fuerant , & vigebant. Et licet di&i Canones hodie in ufu non fint: eorum tamen notitia viris EcclefiaiUcis valde neceffaria eft, ut Confeffarii peccatorum gravitatem agnof-cant, & pro arbitrio fibi reli&o poenitentiam falutiferam pocni-tentibus imponant. Utile proinde erit hos Canones pocnitentia-les faepius relegere , & mente revolvere.
Obfervandum 6. Poft Decretum Gratiani, quod in reverentiam antiquitatisprimam iu corpore Juris fedem accepit , plu-res adhuc compofitce fuerunt colle&iones ufque ad Gregorii IX. tempora, quas tamen, in corpus juris Canonici non fuerunt illata;. Demum ne tam diverfa volumina comfufionem parerent , & aliquando fua Canonum certitudo in Scholis, ac foro haberetur: Juffu Gregorii IX. ejufque Authoritate S Ra\mundus de Pennafort ejus Capellanus & Pajnitentiarius Ord. Prted. refe&is fuperfluis novas illas compilationes in unam redegit , ipfiufque Gregorii Conftitutiones addidit: & hoc eft opus Decretalium in V. libros: his in titulos: iftis in capita vel capitula diftributum. Et hi Jibri hcdiedum publice in Scholis exponi folent. Hoc opus fortitur nomen Decretalium, quia ejus maxima pars ex Epiftolis Decretalibus Innocentii III. 6t Alexandri III. Pontificum juris-pentiffimorum, ac aliorum Pontificum defumpta eft. Publicatum fuit hoc opus 1334.
Obfervandum 7 In primo libro Decretalium, poftquam fum-mus Pontifex de conftitutionibus , referiptis & confuetudine, adeoque in genere de obligatione juris feripti , & non feripti , fi-ve confuetudinarii pnemifit, mox tractat de ele&ione Praslato-rum , ordine Clericorum , poteftate , & jurisdiftione Judicum Ordinariorum, & delegatorum, & arbitrorum , pa&is etiam 6c tranfa&ionibus, item reftitutionibus judicialibus. In fecundo libro totus proceilus judiciarius in prima , & fecunda inftantia traditur, qui propter bonum ordinem , & a:quitatem in utroque foro tam Sasculari, quam Ecclefiaftico, obfervatur. In tertia
H	libro
«re )(5 8)(m Ithro agitur devita", & honefta te Clericorum , de beneficiis Eccle-liafticis, de feudis , & pierisque contra&ibus tam fuper rebus Ecclefiallicis, Jquam profanis , & iaicalibus : item de decimis, fepulturis, aliisquejuribus , Sc immunitatibus Ecclefiarum. In quarto libro Caulle, «Sc quasftiones matrimoniales deciduntur. In quinto denique libro diverfa deJifta cum modo accufandi , inquirendi , ac puniendi recenfentur. Item pro Coronide de verborum fignificarione , & regulis juris agitur : qua; materiarum fiun-ana hoc verficulo indicatur: fudex, judicium. Clerus , Sponf-a-Ha y Crimen.
Obfervandum 8. In citatione Decretalium Gregorii IX. Initium, vel numerus capituli, & fimtil titulus allegatur v. g. C ex literis y titul, de confue-udinc : legitur fic : capite ex literis, titulo de confuetudine : quidam etiam omittunt particulam illam tap. & ponunt tantum principium capitis v.g. ex literis, titulo de confuetudine. Titulus autem fi notus non eft, proprio indi-ce titulorum ( qui plerumque ad principium Decretalium habe, tur ) inquirendus elt, ut fciatur , in quo libro, & quoto ejus libri numero fit pofitus. Antiquitus quando foli eiant Decretales Gregorii IX. iique feparatim , & extra Decretum Gratiani , femper ad allegationem tituli folebat addi ha;c particula ex-tray čc quidem brevitatis caufa hoc figno X etiam nulla librorum mentione faila v.g. C. x. de eleffi. Item C. quoties *x de paSlis : <juafi effent extra Decretum Gratiani, quod prius tempore fuit: quse particula etiaxnnum hodie , quando in uno Corpore juris funt Decretum, & Decretales, nonnunquam ufurpari folet: & peream proprie Decretales Gregorii IX. indicantur, ad diltin&ionem aliarum partium , ne quis exiitimet, per illam particulam 'x Extra-Mi agant es defignari.
Obfervandum 9. Decretales Gregorii IX. habere vim & autho-ritatem juris Ecclefiaftici indubitati, ac decifivam in judiciis. Ratio eft: quia has decretales una cum textibus in iis contentis juilu, & authoritate fmnmi Pontificis fuerunt compilatae, editae , appro-feat«, & promulgatae, atque_ pro^ norma in judiciis, & fcholis te-
nen«
nendas propoli tae, ut docent in fronte Decretalium appolltx lirfc-ix: ergo. Contra hoc obfervandum.
Dices i. In Decretalibus Gregorii IX. reperiuntur quaidam. Decretales Innocentio III. & Alexandro III. adfcriptas, qua; tamen inter eorum Epiflolas non reperiuntur : ergo funt fuppofiti-tix, adeoque vim legis habere nequeunt. $£. Quod licet aliquas. Decretales, feu capitula non reperiantur inter epifiolas didorum Pontificum ( uti dicitur elfe textus in cap. translato. Item cap,. Ne innitaris, de confiant, plurefquealii) nihilominus tamen ea obligent ex eo, quia Gregorius IX. hmc omnia approbavit: ficut vin* legis habent ea, quae in jure Civili approbavit [uflinianus. Ima licet aliquas decifiones in Decretalibus relata: in nullis Pontificum, -aut Conciliorum libris reperiantur, ut textus in cap. Nullus. Item cap. miramur de fervis non ordinandis. Item cap. de prudentia, ds donat, inter virum <&c. nihilominus tamen ille propter eandem' rationem authoritate juris habent/quia cum in librisDeeretaliu authorita-te Gregoriit IX. compilatis reperiantur, approbata: ab ipfo exillunt. Pariter capitula in Decretalibus reperta, qua; ex Conciliis mere Provincialibus transumpta funt, uti cap. nulli 5. de rebus Ecclef. alien. Item cap. nullus 1. de pignor. <&c. vim legis univerfalis habent , non quidem, ut funt Canones Conciliorum Provincialium, fcd ut modo funt textus juris communis.
Dices i. Gregorius IX. in fuo proaunio profitetur poflto ante Decretales , fc fuas Decretales tdidifle refedis fuperhuis, iit: iis, quas propter nimiam Jimilitudtnem , <pj quxdam propter contra-rietaiem <£fc. confufionem inducere videbantur. : Ik tamen-ipfemet contrarias fibi decretales fuas compilationi inferuit,,ut patet conferenti cap. quia nonnulli 3. de Cler. non refid.. Cum cap. referen~
7- & cum cap. de multa 28. de prxb. Item cap. relatum 19. cum cap. fcq. de offie. deleg. Atqui-inrer Decretales contrarias nequeunt ambae fimul habere vim legis: ergo. JJ£. Quod fi Gregorius fu* compilationi contrarias fibi Decretales inferuerit, quas ad invicem conciliari nequeant, hoc ideo fecerit, ut indicaret, quid pro diverfis temporibus de jure obfervandum fuerit, ne, fi ultima fo~
Ium conflitutio juri communi inferemur , praxis prior contraria, tamen jus ilhus temporis pro fe habuerat, damnaretur ini-
Jb z	qui*
m x 60 X s«*
^uitatis. Ita res Te habet quoad incompatibilitatem beneficiorum, Sc privationem beneficii inde natam , ut patet ex tit. de pncbend. Ira etiam quoad cellationem poteflatis judicis delegati per mortem concedentis, &c judicium, quandonam res fit integra, necne, ut conflat ex tit. dc offic. Jud. deleg. Unde nec ifla contrarietas jurium inducit fuperfluitatem , nec contradiciorium refolutionis.
Obfervandum 10. Tertia principalis pars Corporis Juris Canonici claufi infcribitur Sextus Decretalium, eo quod pofl V. libros Decretalium Gregorii IX. in lucem editus fit a Eonifacio VIII: Summo Pontifice: qui circa annum Chrifli 1194. (quo for-fan inchoavit) vel ut alii voiunt circa annum 1500. ( quo forfan complevit ) .novam colleftionem fieri curavit, & partim fuas, par-tim PrasdecefTorum fuorum pofl Gregorium IX. imo etiam ipfius Gregorii IX. novellas conflitutiones, atque Decretales, ac praecipue duorum Generalium Conciliorum Lugdunenfium , alterius fiib Innocentio IV. circa annum Domini 1145. alterius fub Gre-gorioX. circa annum Domini 1275. celebratorum decreta collegit, & in V. libros , ficut Gregorius IX. diftribuit, & libros in titulos. Quia vero hunc librum compilationi Gregorianas feorfrm fuperad-jecit, inde factum efl, quod fub nomine Sexti Decretalium citari foleat, quafi efTet fextus liber fpecialis. Citationes hujus libri fiunt , ficut in Decretalibus Gregorii , nifi quod addatur ly in 6. v.g. prct[enti de partis in 6. legitur fic •' Capite pretfenti : titulo de ■pattis in Sexto ( fubintellig>tur ) Decretalium. Ut vero fciatur liber , & titulus, videndus efl index titulorum ante Decretales Gregorii IX. pofitus: quia hic librum & titulum Decretalium Gregorii : & fimul etiam Sexti Decretalium Bonifacii indicat.
Obfervandum 11. Decretales Bonifacii VIII. habere vim, &, authoritatem juris Ecclefiaftici indubitati , ac decifivam in judiciis , non minus ac Decretales Gregorii IX. Ratio efl: quia & hx Decretales una cum textibus in iis contentis juflii, & authorita-te fummi Pontificis fuerunt compilatae, edita?, approbat« , atque promulgata; , ut docent in fronte appofita: literas: ergo.
Obfervandum 12. Ouartam partem principalem Corporis Juris Canonici claufi efle Clementinas, fic diftas a fuo AuthoreCle-mente V. Pontifice. J3onifacio enim VIII. fuccefTu quidem Be-
ne-
«O? X 61 X £**
«ecfiftus IX. immediate: quia vero is nonnifi menfibus c&o fedit, ideo dicunt Canoniftae, quod eidem fucceflerit Clemens V. qui eo* dem fervato ordine multas conftitutiones tum in Concilio Vien-nenfi in Gallia fub fuo prtefidio anno Chrilli 1310. celebratorum etiam ante, & poft illud a fe editas in unum congeffit volumen, quod tamen morte praeventus in lucem edere non poterat. Quare Joannes XXII. ejus Succefifor diftas Clementinas anno Chrifti 1317. evulgavit, & Apoltolica authoritate pro judiciis , & fcho-lis roboravit, ut patet ex proaunio Clementinarum: adeoque non minus ac Decretales Gregorii IX. & Bonifacii VIII. Sextus Decretalium vim legis obtinent. Continentur autem Clementinae in V. libris divifis in titulos , & capitula: citantur uti Decretales Gregorii, & Sextus Decretalium Bonifacii VIII. cum hac folum ab iis differentia, quod citationi addatur in Clementinis. v.g. Exivi de P a* radyfo Clement. un. de V.S. legitur fic: Exivi de paradyfo, Cie-mentina unica , de verborum fignificatione. Vel fic: C. dudum de fe* pult. in Clem. legitur fic .' Capite dudum titulo de fepulturis, incle* mcntinis. Item C.ficut de Appellat, in Clem. legitur fic: In Cie* mentinis, capite ficut: titulo de Appellationibus. Quando autem ponitur Clem. un. legitur in Clementia unica, quia titulus ille habet tantum unum capitulum, vel ad fummum duo capitula‘ ut Exivi dc Paradyfo &c. Liber, capitulum, & titulus Clementinarum seque reperitur in indice titulorum pofito ante Decretales Gregorii IX.
Obfervandum 13. Quinta denique & Sexta pars juris Canonici claufi funt Extravagantes Joannis XXII. Et Extravagantes Communes. Poft Clementinas enim promulgatas Joannes XXII. fuas edidit conftitutiones numero 20. Illo defunčlo anno Chrifti 1334. fubfequentibus Pontificibus varite adhuc prodiverunt conftitutiones , quae cum non mererentur proprium voluminis nomen ob paucitatem, & quia antehac extra Corpus juris incerta quadam fede vagabantur, licet poftea juxta ordinem librorum, & titulorum, qui habetur in Decretalibus Gregorii IX. in Corpus Juris reda&ae fint, priftinum tamen nomen retinuerunt Extravagantium : unde quidem priores Extravagantes Joannis XXII pofteriores vero Extravagantes communes dicuntur. Extravagantes communes
h 3	<	con-
«oc X 6 % x §o»
. continentur V. libi is (licet quartus liber deficiat) diviiis in capitula & titulos. Moduscitandi harum Extravagantium eflidemacClementi->mrum,folum quod addatur inExtra^agantibusJoannis XXJ1. aut in Extravaganiibus communibus : v.g. x vag. adConditorem cari. deV.S. Joannis XXII. legitur fic •' in Extravaganti , vel extravagantibus ad conditorem Canonum, d<Tverborum ftgnificatione Joanrjs XXII- Has enim fillabaj x v fignificant Extravagantem conftiiutionem. Item C. fuper Caihed/ram. de jspuit, xv com. legitur Ac * Capite fuper Cathedram , titulo de fepul turis Extravagantium communium.
Oblervandum 14. Exuravagantes Joannis XXII. habere vim , & authoritatem legis: ac decifivam 111 judiciis. Ratio eft : quia a Joanne XXII. non folum edita;, fed etiam corpori juris inferta; funt.
Obfervandum 15. Extravagantes Communes, etfi non fatis conftet, an alicujns fummi Pontificis decreto publicatae , <Sc in Corpore juris circumferri mandata; fint •' quia tamen funt decifio-nes diverforum fummorum Pontificum , famoforum Juris Con* fultorum Romanorum GIofTis , & notis illuftrata; , <X a multis temporibus poireffionem in Corpore juris acceperunt: pro authenticis haberi.
Obfervandum 16. Recentioribus Exemplaribus corporis juris Canonici anne&i Septimum Dccretalium opera eruditilfimi viri Petri Matthsi Jurisconfulti Lugdunenfis in hicem editum: qui varias Bullas , & conftitutiones Pontificias congefTit , & fecundum formam Decretalium in libros, 6c titulos digeffit. Verum etfi hoc opus meras conftitutiones Pontificias contineat, quia tamen fine mandato, aut approbacione alicujus fummi Pontificis, privata tantum induftria editum eft , non cenfetur ex omni parte authenticum: nam tales Bullas, fi debito modo promulgata; , vel in ufum deduiS;^ non fuerint, aut non conflet , an cum fiiis ori-gnabbus in omnibus,per omnia correfpondeant, in rigore non obligant, nifi producantur in forma authentica cum plumbo 3 & fubfcriptione.
Obfervandum 17. Etiam in Corpore juris Canonici Inveniri i»flitniiones juris Canonici a Joaane Paulo Lancelotto Peruflno
mX *i. X
confcriptas > & in IV. libros divifas: verum nec has funt authentica; , utpote a nullo Pontifice approbata;. Nec obilat, quod Lan* ceJJottus has inftitutiones Pio Pontifici dedicaverit, 6c prasviain-fcriptione : & quod in Aula Romana mandato Pontificis ab iliu-firibus viris fuerint recognitas. N^n inquam obftat, nam neque dedicatio, neque talis recognitio eas authentizavit , aut legis,vel obligandi vim tribuit. Aliud eft de inflitutionibus juris Civilis y quas ( ut jim fupcrius dictum ) Tribonianus , Dorotheus, & Theo-philus compofuere, quia eas ipfe Imperator Juftinianus legit, & recognovit, & pleniffimum legum robur eis attribuit. §.pen. In• flit. in proamio.
Obfervandum 18. In Corpore Juris etiam inveniri Rubricas, Summaria, <£f Superscriptiones, ac Glojfas. Per Rubricas intel-liguntur ilice fuperfcriptiones, quibus tituli librorum, diftin&io-num, legum, feu ftatutorum praenotantur, ac per verba generalia exprimunt illud, de quo potiffimum ibidem traftatur : & dicuntur Rubrica, eo quod antiquitus rubro charaftere communiter feribi confueverint. Item Rubrum ad diftin&ionem Nigri : per Nigrum intelligendo textum, per Rubrum autem titulum librorum, legum, vel ftatutorum •’Sic fit dum quaeritur, an valeat argumentum a rubro ad nigrum. Summaria dicuntur, quibus capitula fummantur , horumque contentum in brevem fummam redigitur : feu quae continent fummam brevem materia; in textu fub-j čto comprehenfae. Glojfa dicuntur additiones, vel annotationes explicativas materije contenta.
Obfervandum 19. Rubricas Decreti Gratiani non efie authenticas, feu non habere vim legis decilivam. Ratio eft 1. quia nec ipfum Decretum Gratiani univerfim eft authenticum , ut ex ob~ fervando 3. hujus §. conftat. 2. Quia Rubricas illas funt incerti authoris ( quamvis aliqui dicant earumdem Authorem fuifle Speculatorem ) poteftate legislativa deftituti. 3. Quia funt potius quadam fummaria Canonum , quam Rubricas: ergo.
Obfervandum 20. Rubricas Decretalium tam Gregorii IX. quam Bonifacii'VIII. &c. elfe authenticas , & habere vim legis decifivam. Ratio eft quia Rubricas Decretalium addita; funt au-thoritate Pontificia , & una cum nigro fubjedo eodem textu ap*
pro>
probatx , ut defummitur ex Procemiis Decretalium tura Grego-fiilX. tum Bomfacii VIII. Unde Rubrics Decretalium ( idem eft de Rubricis legum Civilium refpe&u fori fa;cularis) re£te allegantur in judiciis , ferviuntque ad caufarum decifionem: pra:-fertim, quando perfe&am continent orationem : v. g. hxc : Ne^ fede vacante aliquid innovetur. Item Ne Clcrici vel Monachi Saecularibus negotiis fe immifceant &c. Quod quisque juris in alterum flatuerit, ut ipfe eodem utatur. L. 2. ff. tit. i. &c. Tunc enim etiam poffunt allegari difpofitive , & tanquam jus certum. Ex quo deducitur i. quod a rubro ad nigrum , fcu a rubrica ad textum bonum ducatur argumentum , dummodo rubrum non contradicat nigro, ut contingit, quando Rubrica loquitur generaliter v. g. ne [ede vacante aliquid innovetur : & textus fub illa pofitus continet cafum fpecialem exceptum, ut eft textus cap. i. in 6. ubi ab ifta regula excipitur cafus, quo collatio prasbenda-rum fpe&at ad Epifcopum, & Capitulum iimul : tunc enim non licet a Rubx-o ad nigrum argumentari, fed flandum eft nigro, wtpote magis fpeciali , fimulque pofteriori. Deducitur 2. Quod Rubricae Decretalium ( uti & LL. Civilium ) utiliter allegari poffint ad quadruplicem effectum. 1. Difpofitive, quando continent orationem perfe&am , ut antecedenter di&um eft, tunc e-nim vim juris certi habent. Dicitur: quando continent orationem ■perferam; nam ii perfeftam orationem non contineant, ut iftse: JDe Summa Trinitate , & fide Catholica , de Conflitutionibus , de Reftriptis Scc. cum ob imperfectionem fenfus , fi ve orationis , quam habent, de nullo difponant, allegari dij pojiti ve nequeunt, bene tamen declarative, extenfive , <& arguitive. 1. Declarative : hoc «ft : quotiefeunque verba Canonis, legis, vel ftatuti, adeoque nigri obfcura,vel ambigua funt, poffunt, ac debent declarari per rubricamiis prasfixam : unde in proverbium abiit , quod Nigrum per Rubrum explicetur. 3. Extenfive: quando enim Rubrica eft generalior Nigro , continetque fenfum perfeftum, neque nigro p0-iitive contradicit, tunc licet nigrum fit fpecialius , Rubricam tamen non reftringit: fed potius nigrum fpecialius per rubricam generaliori modo loquentem ampliatur, & extenditur : cum tunc jpfamet rubrica fit loco textus. Excipitur} nifi per rubricam ge-
neralkef loyuentem oriretur corredio nigri, aut contradi#io inter rubricam, & nigrum : tunc enim nigrum velut pollerius, ČC' magis fpeciale reltringit rubricam: nam nigrum tantum recipit at rubrica interpretationem, vel amplitudinem, quando nigrum elt dubium : non vero quando nigrum eft clarum. Pariter excipitur: nifi confuetudo , vel fty lus tali extenfioni obdet, nam confuetu-do eft optima legum interpres: vel nifi ex extenfione nigri f*-quatur aliquid durum , abfurdum , aut iniquum contra, vel pras-ter fignificationem verborum, & mentem ftatuentium : nam in materia odiofa locutio indefinita Jion asquipollet univerfali , fed ltriciiffime debet intelligi. C. odia 15. de R. f. in 6.	4.	Arguitive:
quatenus non fclum ex verbis , fed etiam ex fituatione, five ordine ipfarum rubricarum elicitur verus fenfus Canonis, vel legis fub eadem pofitas: fic ex eo, quod materia de Executoribus, <$C de confervatoribus a Sede Apoftolica deputatis ponatur fub rubrica de-erffic. Jud. deleg. Glofla arguit, quod etiam illi habeant jurifdidionem delegatam. Quas hic difta funt de rubricis Decretalium , etiam di&a fint de rubricis Novellarum Juftiniani.
Obfervandum 21. Summaria capitulorum ( idem eft de fum« mariis legum Civilium) non funt authentica, neque habent vim. legis. Ratio eft quia fummaria non funt de textu*, fed pro commoditate legentium ex fcriptis diverforum Do&orum addita funr, qui in ipfis fummariis non raro allegantur, nempe Abbatis Panormitani , Joannis Andreje, Dominici &c. Ergo fummaria funt quidem dočtrinalia, nou tamen authentica, nec habentia vim de-cifivam in judiciis, nifi in quantum concordant cum textu fubfe-quente. Interim tamen in magna seftimntione funt habenda, cum ifta fummaria conftituantur ex his, qua Canonum , vel legum ex-prelfa fonant verba : & per hoc dtftingvuntur fummaria a Notabilibus, quia ha;c conftituuntur ex iis,qus tacite intelliguntur.
Obfervandum 2.2. Svperfcriptionespcficx fu per Decretales funt omnino authenticas, & vim legis habent decifivam in judiciis, at-que ex illis in jure validum eft argumentum. Ratio eft: quia totum volumen Decretalium a Pontifice eft approbatum , & in illo omnia fuperflua funt reft&a : ergo cum relictas fint fuperfcriptio-nes capitulorum »etiam ipf* cenfendae funt authenticas •' v.g. cap,
/	de
m* )( 66 )( §0»
de Refcript. Honorius III. C a n tu ar enfi Archi-Epifcopo , & con ju• dicibus fuis. Item cap. I. de Decim. in 6. legitur hac fu perfer i-ptio : Grcgorius IX. Fratribus Praedicatoribus , & Minoribus.
Obfervandum 23. -Glojfa non habet vim legis decifivam. Ratio eft : quia a privatis Doctoribus , nempe Bernardo, Tancredo, Joanne Ar.drc*, Odofredo &c. textui Canonum appofita eft, qui privati Aufhores poteftate Jegislativa deltituti funt: Ergo. Inte-rim magna eft GJofTaj authoritas, imo major cujufcunque alterius Dočloris privati cceteris paribus.
PARAGRAPHUS SEXTUS.
DE
PARTIBUS JURIS CANONICI NON CLAUSI.
EXtra Corpus Juris Canonici ( ut ex obferv. 1. prioris §. con« liat) funt Concilium Tridentinum '■ Declarationes Cardinalium ejujdcm Concilii interpretum : Bullarium Romanum : Decifiones Rota: Roman<t:	regulae Cancellarie Apoflolicce. de quibus figilla-
tim in praifenti §. agendum : igitur
Obfervandum 1 Attentis illis , quae Jf. 2. antecedente fub ob-fervando 2. Colligitur 4. de Concilio difla funt: noviffimum ex Conciliis Generalibus eJ(l (Ecumenicum Concilium Tridentinum fex Cardinalium, quatuor Legatorum, trium Patriarcharum, triginta duorum Archi-Epifcoporum, ducentorum viginti ofto Epi-Icoporum, quinque Abbatum, feptem Generalium Ordinum : indi&um a Paulo III. die xi Calendas Junii 1542. Pontificatus fui anno c&avo: fub tribus fummis Pontificibus, eodem nempe Paulo III. Tridenti in Germania anno 1545. inchoatum: fub Ju-Jio III. continuatum: & Pio IV. Pontifice, Impe»ratore Carolo V. £c Ferdinando I. anno 1563. finitum, & abfolutum, contra emergentes Lutheri, aliorumque hasrefes, & pro morum reformati* •ne fununo Ecclelice bono legitime congregatum,duiavit per 18.
annos
«o*1)(67)(m
annos , nempe ab anno 1545. ufque ad annum 1563. In quo Concilio fub Paulo III. decem Selfiones: fub julio III. fex Seffiones, & fub Pio IV. novem Selfiones celebratas funt, ut univerfim vi-ginti quinque Selfionibus conflet : quas plurimas Ecclefite Catholica, & toti Chriftiamtati faluberrimas, ac maxima maturitate deliberatas conftitutiones, tum articulos fidei, tum morum reformationes concernentes complectuntur ; in iifque Lutherani, &c Sacramentarii, aliique tectarii damnati funt, & mores reformati.
Obfervandum 2. I11 Concilio Tridentino (ficut etiam in aliis Conciliis) diltinguendum elfe inter Decreta. Dogmatica, Refor-matoria. Illa concernunt fidem, haec mores. Priora inflar Evan-geliorum ab omnibus Chriflianis tenenda funt, quam primum legitime alicui funt propofita. Pofteriora vero obligant quidem univerfalem Chrifti Ecclefiam , fed folum tunc, quando funt legitime promulgata, nec per defuetudinem , aut confuetudinem contrariam legitime prasferiptam abrogata, neque ipfis per privilegium quoddam fpeciale, locale, vel perfonale, derogatum eft. Ita communis & certa Do&orum Catholicorum fententia. Et ratio eft, quia Concilium hoc in Spiritu fančto Authoritate Apofto-lica eft congregatum: ejufque omnia Decreta a PioIV. in Confi-ftorio fecreto per Conflitutionem Benedičhis Deus confirmata. Par ergo hujus Concilii cum casteris (Ecumenicis Conciliis eft au* thoritas. Unde cum dicitur : Concilium Tridentinum in Gallia, in Ungaria, vel alibi non elfe receptum: non eft.intelligendura de Decretis Dogmatic« (hasc enim nullus nifi hasreticus, vel Schif-maticus valet refutare) fed de Decretis Reformatoriis , quaj fal* tem in quibufdam locis five ex privilegio, five ex confuetudine le*>' gitime prafcnpta non obligant.
Obfervandum 3. Diltributum efte Concilium Tridentinum fut jam fupra di&urn) in 25. Selfiones , in quibus tres ordines obfer-Vandi funt: 1. ponitur doffrina per fua capita diftributa. 2. Cano« nes i feu Decreta pro ilia dočlrina ordine digefta. 3. flabilitur Re« formatio difciplina Ecckfiafticte. Ubi obfervandum eft, quod itl Selfi 24. poft Canones doctrinales fubjungatur duplex ordo reformationis. Prima eft reformatio Matrimonii. Secunda reforma-
i 2	tio
m)(63)( m
tio EccleJtaJIica. Hinc in allegationibus citatur illa cum addito Matrimonii’ -hasc vero fine ullo addito nomine reformationis. Pariter in feff. 25. decreta citantur fub nomine feff. 25, Reformatio vero cum duplex fit, nimirum Regularium, & roformatio abfoluta , fi-mili quoqvje modo .allegari folent, nempe illa cum addito Regularium hxc vero fine addito.
Obfervandum 4. Pium IV. Pontificem prohibuiffe fub pasna interdidi ingreffus Ecclefia;, &c excommunicationis lata; fenten-tix in Bulla fuper confirmatione OecumeniciConcilijTridentini, qux incipit: Bcncdichts Deus -'ne fcilicet quis attentet interpretari decreta difti Concilii. Qua; prohibitio intelligenda eft de interpretatione Concilii totius, vel partis ejufdem direlh intenta per editos ex inftituto five Icriptos, five typis editos commentarios, annotationes, Glofias ,fcho!ia, in ejus capitula, decreta , textum £kc. Sic fi quis typis vulgaret Concilium Tridentinum, & apponeret locis Concilii in margine, vel in corpore fuam explicationem .' talis cenfendus effet contravenire prohibitioni Pontifice, <8c incideret m excommunicationem latae fententiaj. Unde cum olim quidam Jurifperitus edidiffet glollam tvpis excufam idioma-te Hifpanico ad integrum Corpus Concilii Tridentini: Sacra Congregatio declaravit, eura incidiffe in excommunicationem in con-iiitutione Pii IV. infližtam. Ita Fagnanus/w cap. cum venirent de judiciis num. 57. Imo hic Author refert, quod fuo tempore,cum iri facra Congregatione examinatum effet, quid agendum de re-mifllonibus, quas typis impreffas edidit Auguftinus Barbofa adu-niverfa decreta, & habentur adjungite declarationibus Cardinalium fiiper Tridentinum: quamvis proprie remiffiones i lix Concilium non interpretentur, fed fimpliciter referant fuis quofque locis Authores, qui fingula Decreta interpretati funt: tamen cum relatum eflet a Referente, & negari non poffet, quin hasc fit implicita interpretatio ex aliorum fententia , & fpecies quaedam annotationum ad Concilii Decreta •' Sacra Congregatio die 27. Aprilis 1621. demandato Gregorii XV. decrevit, hujufmodi remiffio-nes indici librorum prohibitorum effe adjiciendas , prout etiam fu-frunf adjedtae. Dittttmftiit hanc prohibitionem ejfe inteUigcndamdc
inter-
interpret atione direfte htenta : nam fi non direfte, & « inflitutt declaratio čc interpretatio doflrinalis Concilii intendatur , fed tantum indirečte ,, incidenter , & vi connexionis , quam habet aliquod Tridentini Decretum cum occurrente quxftione fcholaftica» autforenfi.' tunc fimilis declaratio, aut interpretatio non contra-venit prohibitioni Pontificis , nec facit incidere in cenfuras a Pio
IV.	latas Ita fentiunt communiter tam Canoniftse, quam Mora-Cujus ratio meJior reddi non poteft, quam communis u-lls) & obfervantia, optima legum interpres, cap. cum dileČius de tonfuet. Item L. Si de interpretatione. 37. ff. de LL. Plena enim uint volumina harum interpretationum Concilii Tridentini ita tneidenter fattarttm in operibus impreffis tam Theologorum,quam Jureperitorum , infpe&ante , fciente, nec unquam reprobante Koma. Generalia proinde hxc prohibitionis verba: Ullumve omnino interpretationis genus fuper decretis Concilii quocunque modo ede-re i confuetudo interpretata eft , efle intelligenda de quacunque ge-mre iuterpretationis direflte, & ex inflituto : non vero de quocunque genere interpretationis indirečl<e,	incidenter fačia. Ceterum
utut indiredta inteipretatio, feu per incidentiam fieri poteft tam
10	feriptis, quam in libris impreffis •’ ita fieri poteft direda interpretatio, ex propofito, & inftituto in omnia, vel aliqua Conci-hi decreta verbotenus in fcholis : cum non verbalem declarationem 6c interpretationem , fed in feriptis editam (in qua prafen-til,s eft confufionis, & perverfionis periculum, quod Pontifex cavere mlt ) interdicat, & prohibeat.
Obfervandum 5. Praeifa igitur omni facultate direBe interpretandi Concilium Tridentinnm , manet ea poteftas folummo-do penes fummum Pontificem: cb ejus enim confirmatione unice prodiit jus Tridentini '■ unice ergo ab eo debet procedere quoque interpretatio, aut ab iis, quibus Pontifex fpecialiter committit, uti defa&o commifit Congregationi Cardinalium dičli Concilii : quam etiam Congregationem Pius IV. conftituit anno 1564- Et Sixtus V. confirmavit per conftit. qua; incipit: immenfa edita 11. calend. Feb. 1587.
Obfervandum 6. Declarationes Cardinalium Concilii Tridenti-
i	3	ni
X 7° )( §<*
f)i interpretum habere authoritatem legis uni ver falis, & vim con-fiitutionis generalis, etfi edita; fuerint in aliquo particulari cafu: earumque declarationum eandem efle rationem habendam ( ut ip-famet S. Congregatio declaravit) ac fi ab ipfo Pontifice immediate emanaffent: fi fequentes conditiones concurrunt: x. Ut comprehendatur in ipfia declaratione, eam fuiffe fa£tam confulto fum-mo Pontifice , quia Sixtus V. in facultate interpretandi Concilium Congregationi concefia, exprelfe addit claufulam : nobis tamen consultis <&c.	2. Ut vere confiet, eas declarationes fuifie editas in
forma authentica, folitoque figillo, & fubfcriptione Eminentiffi-xni Cardinalis Praefefti, & Secretarii t jufdem Congregationis mu-nitast quia enim compertum eft plurimas falCas declarationes , & fitbinde in eadem quasfiione fibi contrarias circumferri, mandavit Urbanus VIII. ne declarationibus Cardinalium five impreffis, live manuferiptis fides adhibeatur in judicio, vel extra, nili in authentica' forma, ut mox di&um, appareant, 3 Ut in ea declaratione non excedatur declarandi facultas, nec per eam amplietur, aut reftringatur decretum Concilii : fed Cardinales tantum declarent, & interpretentur; non vero difpenfent, aut ultra verborum proprietatem legem augeant, nifi defuper habito fpeciali mandato fummi Pontificis , cujus fpecialis mandati etiam in declaratione mentio inferatur : ficut hanc formam Pius V. & Gre-gorius XIII. in fuis Bullis Congregationi prsfcripferunt. 4. denique , ut fimiles declarationes publice promulgentur, cum ad obligationem legis requiratur promulgatio. Si proinde declarationes CaidinaliumConcilii Tridentini interpretum omnes prtedifias qua-tuor conditiones habeant, licet ad inftantiam particularium perfona-nim emanaverint, nihilominus tamen eas pro lege communi, aut declaratione legis efle obfervandas, uti alias Summorum Principum in caufis particularibus controverfis decifiones. Contra hanc refolutione Dices 1. Lex ferri debet, (X folet per verba prseceptiva. Item tit lex obliget , debet publice promulgari juxta illud : leges infii-tuuntur, cum promulgantur. Can. in iflis 3. di fi. 4. atqui declarationes hujus Congregationis non fiunt-per verba prteceptiva , vel prohibitiva, fed per verba: cenfuit)cenjemus: qua: tantum denotant fenfum, vel judicium alicujus de re aliqua. Item non publicari-
«OS X 71)(^
eantur, vel promulgantur inftar Jegum, fed tantum petentibus foJent impliciter reddi : ergo ha; declarationes non habent vim Jegis. Cone. maj neg. min. quoad utramque partem. Nam Senatus Romanus ( cujus authoritate di&a Congregatio pollet arg. can. EccJefia 7. XVI. q. 1.) iifdem verbis C en fuit , ceti femus • uti confuevit aliquid jubendo, vel vetando, L. Senatus 52. jf. de contratt. Empt. Pariter etfi oJim declarationes ha; neque imprimi, neque in locis publicis more aliarum conftitutionum novarum Pontificiarum affigi confueverint, ex occultis quibufdam, & rationabilibus caufis, hodie tamen pra&icatur contrarium , omnefqufi declarationes in forma authentica affiguntur.
Dices 2. Ut declaratio legis vim habeat Jegis , necefie eft, ut fiat ab eo , qui poteftatem Jegis condenda habet juxta C. inter alia 31. de jent. excom. Unde jus prodiit, interpretatio quoque-) quas vim juris habet, procedat: fed non conftat, quod S. Congregatio* ni poteftatem condenda; Jegis Sedes Apoftolica concefferit : ergo. ]#. quod facuJtas interpretandi ConciJium fit conceffa Congregatio» ni ab ipfo Papa ; neque decJarationes fiunt, nifi confulto fummo Pontifice ' adeoque locus eft regula; juris 72. in 6. Qui facit per alium, eft perinde , ac fi faciat per fe ipfum.
Dices 3. DecJarationibus S. Congregationis regulariter non apponitur tempus, aut locus; ergo valida effe nequeunt : invalida fiquidem funt conftitutiones Papales non continentes Jocum, & tempus : ergo. Expreffionem temporis , & loci folum requiri in editione nova; legis, non vero in legis editas declaratione hasc enim declarat’o Jegis retrotrahitur ad tempus condit» Jegis, cui ineft, & ab iJJius promuJgatione vim obJigandi habet. Cujus declarationem dat Imperatot Novel. 145. fin. ubi de tali legum fua-rum declaratione loquitur ita : Ouam interpretationem non in futuris tantummodo cafibus, verum in proteritis etiam valere fanci-mus , tanquam fi noftra lex ab initio cum interpretatione tali d no* bis promulgata fuijfet.
Dices 4. Multas inveniuntur Cardinalium declarationes fibi contrarias, ut patet ex declarationibus impreffis, & manuferiptis, 5»as circumferunturimo etiam teitante ipfamet S. Congregatione*
Ae in Decreto Gregorii XV. juflu edito : ergo vim obligandi noa habent / arg. L. ubi pugnantia 188. fF. de R. J. dirt. ant. multa: inveniuntur Cardinalium declarationes fibi contraria apocry phas, aut falfas, conc. ant. veras, & authentica; , neg. ant. & conleq. Solutio ex terminis patet. Imo fi etiam authentica: declarationes effent, ad fpeciem folum contraria; viderentur , faciieque ad invicem conciliari poffentaut fi comrarietas vitari nequiret, po-iterior derogabit Priori.
Dices 5. Etfi Judices, & Magiftratus habeant a Principe jus interpretandi legem, & fecundum illam caufas decidendi, tamen eorum definitiones , & interpretationes parendi neceffitatem omnibus non imponunt, fed tantum iis , pro quibus emanarunt : mrg. cap. quamvis 25. de fent. <& re judic. Item L. res inter 2. C. quib. res judic. nqn noc. Ergo pariter, etfi S. Congregatio facultatem interpretandi, & judicandi habeat a Papa, illa tamen interpretatio , & definitio folum habebit rationem legis pro partibus, pro quibus emanata eil , non vero omnibus parendi neceffitatem imponet. Cone. ant. neg. confeq. quia jurifdi&io judicum , & Maglftratuum plerumque reftri&a eft ad certos limites perfona-rum , & territorii : ideoque prorfus diftin&a ell a jurifdi&ione t Principis , qua univerfis fuis fubditis jus valet dicere. At jurifdi-ftio S. Congregationis non efl reitrifta ad certas perfonas, neque ad certum territorium , fed efl tam late patens , ac ipfa autbo-ritas Pontificis, cum fola hac diftinciione , quod jurifiMio S Congregationis dependeat a Pontifice : jurifdi&io vero Pontificis a nul-Jo dependeat. Item cum fola diftin&ione materiae , circa quam verfatur , dum nempe jurifdičf o Papa; & quidem privative etiam fe extendit ad caufas fidei: jurifdi&io vero 6'. Congregationis fo-Jum ad caufas morum.
Obfervandum 7. Quod in praecedente obfervando 6. di&um cft de declarationibus Cardinalium Concilii Tridentini interpretum, idem fere dicendum etfe de aliarum Congregationum Romanarum (nempe Congregationis fuper negotiis Episcoporum. , <& Regularium, Congregationis Rituum , Congregationis de indice librorum prohibitorum } Congregationis de propaganda fide , Congre-
gregatiofiis S. cfficii inqmfitionis contra haereticam pravitatem, S:c.J declarationibus : quod nempe tunc folum habeant vim Juris, Ceu legis, quando explicant jus commune , & fi habeant 4. Conditiones in mox obiervando 6. enumeratas,
Obfervandum 8. Bultarium Romanum efTe feriem omnium fum-morum Pontificum, eorumque divcrfas Bulfas y & confti turiones complectens : fuit primo opera Laertii Cherubini jurilconfulti Romani compilatum, deinde ab Angelo Maria Gherubino ejusfilio» Reiigiofo Cafinenfi tempore Urbani VIII. cum noviffimis Builis defluo editum. Eft quidem hoc opus Urbano VIII. dedicatum , ut in prasfatione ad le&orem refertur, <Sc quod dučtu , & aufpicio Sixti V. Laertius Cherubinus id primo evulgaverit.’ nulia tamen apparet exprefla , 6c authentica aJicujus fummi Pontificis approbatio , veJ decretum de eo recipiendo , nifi in principio libii foluin Urbani VIII. privilegium conceffum Bibliopolae, ne hoc opus aliquis fine ejus licentia imprimat, aut vendat .'quod utique nullam, fpecialem authoritatem libro tribuit, 'illum inter legales libros numerandi: alias omnes libri , qui Romano Pontifici dedicantur, vel ejus hortatu in lucem eduntur, aut fimile privilegium Tvpogra-ficum a Pontifice, vel Imperatore habent, legales forent,, quod tamen nullus dixerit. Unde Bullario, feu Bullis in Bullatio contentis probabilis quidem fides in fcholis adhiberi poteft ; ca:terum autem cenfentur nomine extravaganiiitm , qua; in judiciis, ubi de rebus magni momenti, & praejudicii ageretur, non aliter facerent plenam probationem , quam fi ab ailegante in authentica forma producerentur. Univerfaliter denique quoad confiitutiones Pon-tificias extravagantes attendendum eft : utrum fint antiquae, <St ante compilationem , ac editionem jLibri VI. Decretalium emanata; ? vel poli libri VI. Decretalium editionem ? fi antiquiores fuerint Libro VI. Decretalium, admittendae non funt, nec faciunt jus, etiamfi.de earum cum originalibus concordantia, & promulgatione legitima conflaret : & hoc ex eo, quia Bonifacius VIII. in fua conftitutione , quae incipit : Sacrofanfla Anno 1198. cum libro VI. Decretalium edita ftatuit, non recipiendas, nec pro decretalibus habendas Pra:decefibrum fuorum confiitutiones , quas fextoilio libJro claufic non reperiuntur. Si autem fint emanata
K	poit
«0§ X 74 X
jpoft libri Texti editionem , habebunt vim legis univerfalis, quando in authentica forma producuntur, quod pro tota Ecclefia last jc f rite promulgat®, ufu receptae, <k cum originalibus fuis cor-jefpondentes fuerint.’ fecus non.
Obfervandum 9. Bullam Pontificiam difFefre a Brevi Apoflolica per hoc, quod Bulla iit fcriptura in membrana , plumbo de fu-xubus pendente munita, falutationem cum narratione, 6c concef-iionem Papas &c. continens: Breve vero fit diploma , feu refcri-ptum a Papa ( aut Pocnitentiario Magno ) emanatum , atque fit .Scriptura modica, in parvis conceffa negotiis, in papyro frequenter fcribi folita, cera rubra annuloque Pifcatoris figilJata, ac ligno ^Secretarii notata, & fubfcripta.
Obfervandum 10. Rota Romana eft fummi Pontificis in cau-
ii	1 tigiofis tribunal, feu judicium. Decifiones Rotae Romanas ctfi magnam habeant authoritatem extra curiam Romanam , & communi prasvaleant opinioni , attamen probabiles tantum, ix JMagiftrales funt: & folum inter partes litigantes jus faciunt, non vero jus univerfale : nec alii judices fecundum eas judicare tenentur, nifi deficientibus melioribus juris fundamentis , uti quatuor infignes Rotas Auditores fatentur, nempe Felinus, Prajpofitus, Bellamera, 6c Cafladorus. Imo ipfa Rota faspius contra eas judicat. Si autem fajpius fecundum eas fuerit judicatum, 6c fi^per eadem juris quasftione uniformes , & fiepius repetitas fuerint Rotas deciliones , faciunt confuetudinem , & ftylum , feu jus ad in-•ftar llyli in ipfa curia Romana : L. cum de interpret, ff. de LL. non vero extra Curiam Romanam. Contra hoc
Dices Cap.in caufis 19. de fentent. & rejudic. dicitur '- in cau-fis , qua fummi Pontificis judicio deciduntur , <£) ordo juris , & vigor <equitatis efl fubtiliter obfervandus •' cum in fimilibus cafibus cteteri teneantur fimiliter judicare. Sed judicio fummi Pontificis deciduntur , quas deciduntur a Rota: ergo. Item L. fin. cod. de LJL. dicitur: Si Imperialis Majeflas caufam cognitionaliter examinaverit4$ partibus cominus confiitutis fententiam dixerit, omnes omnino ju dites , qui fub noflro imperio funt , fciant, hoc cjfe legem non folum illi cauf<e, pro qua produfia efl , fed & omnibus fimilibus ■' ergo.
Hqs juris textus efle intelligendos prsecife de decifione lata ab ipla-
»ciet
«©§ X 75 )( SO» met Perlona Principis , non vero de decifione felratus ejus, vel Vicarii judicis. Etfi enim Camera Imperialis Spyrenfis , nunc Wezlarienfis Casfarem reprasfentet, fitque Confiftorium Augu-fti, nihilominus tamen ejus lententia; definitivas univerfale jus Casfareum non faciunt : quia Affeflbribus Camerae data fuit pote-flas, ab Imperatore fecundum leges judicandi,, non vero novas leges faciendi: uti conffat ex juramento, quod deponunt, quando in Affeffores recipiuntur , ubi in fpecie jurare tenentur, quod fecundum Imperii conflitutiones fecundum jus commune , & laudabiles Jocorum confuetudines judicare velint. L. i. Ordin. Cam. tit. 57. Ergo etiam in noflro cafu decifiones Rotas Romanae jus; univerfale Pontificum non faciunt.
Obfervandum ir.. Regula Cancellarii’ Apoflolici funt certas quaedam conflitutiones,, feu ordinationes Pontificum, in quibus norma, & ordo in rebus gerendis apud Cancellariam prasficribi-tur: ficut in foro politico etiam habentur ordinationes Camerae Imperialis.. Aliae funt [pedales y quae literarum expeditionem incuria faciendam concernunr. Aliae lunt Generales, quae agunt de refervationibus Apoflolicis,, de difpenfationibus , de indulgentiis Impetrandis, & concedendis, de certis; beneficiis per Papam conferendis, eorumque refignationibus, & annuali, vel, triennali pof-feffione <Xc. Appellantur Regula Cancellarii , quia fecundum illas judicandum efl omnibus, ad quos ejufmodi caufae <Sc negotia pertinent in curia, feu CanceJIaria Pontificia. Item quia magna illorum pars concernit literarum Papaiiunx expeditionem , quae fit ire Cancellaria, & in ea publicantur:.
Obfervandum iz.. Regulas Cancellaria? Apoflolicas fpeciales nullo medo conffituere jus univerfale : Ratio efl : quia has folis. officialibus Cancellarie prasferibunt normam, qua expediri debeanc Ii tere Pa pales in Cancellaria, funtque reflri&as ad hunc determinatum effe&um , ac locum ergo extra Curiam Apoflolicam note ligant y dicitur; extra Curiam Apoflolicam non ligant: quia certurr» efl, quod Curiam Apoflolicam ligent, & ab ea obfervari debeants cum ob hunc finem Curias publicentur. Econtra Regulas Cancellari* Apoflgiic* Generales jus univerfale confli tuere, ita qui-
k j,t	dem,
«&?)( 76 )(so»
<Jem,ut fi circa difpofitiones benefici ales quacunque tandem in Curia Ecciefiaftica , Patriarchali, Metropolitana , Epifcopali &c. eis contraventum fuerit, aftus fit ipfo'jure nullus. Ratio eft 1. quia ex perfona conditoris metienda eft lex, an generalis fit, vel fpecialis : nili ex tenore fuo determinatum locum ( ut' eft de reculis Cancellarie fpecialibusdictum) afficiat : cap. fin. de conflit. | in 6. Atqui conditor harum regularum eft Pontifex habens uni- j verfalem j urifdiftionem in Ecclefiam : ergo regule Cancellarie A- j pcftolice generales conftituunt jus univerfale, feu legem univer-falem. Ratio eft 2. quia materia legis modificat legem, & determinat limites illius: nam materia odiofa reftringit •' favorabilis vero ampliat iegem : juxta cap. odiofa de R.J. in 6. Atqui materia Tegularum Cancellarie Apoftolice generalium eft favorabilis, materia enim funt beneficia, difpenfationes, alieque gratie Pontificie : ergo. Ratio eft 3. quia ab his regulis excipiuntur a Pontifice Cardinales : ergo omnes ceteri comprehenduntur, atque artiantur; cum exci u fio unius fit inclufio alterius L. cum Pretor. fF. de judiciis: ergo. Contra hoc
Dices : Vera lex debet effe perpetua, & promulgata: fed Regule Cancellarie etiam generales non funt perpetue, cum exfpi-rent morte Pontificis ftatuentis: neque promulgantur nifi in Curia Romana ; ergo Regule Cancellarie Apoftolice generales non habent vim legis univerfalis. 1. licet regule Cancellari* Apo-itolice etiam generales non fint omnimode perpetue , habent tamen fufficientem ftabilitatem hoc ipfo , quod durent ad vitam iegislatoris , & nunquam exfpirent fine certa fpe refufcitationis paulo poft future. 2. quantum ad perpetuitatem Regulas 'Cancellarie Apoftolice generales a communi aliarum legum conditione deviare, non quidem ex propria natura, quia etiam ipfe nate funt perpetuari, fed ex voluntate Pontificis in earum praefa-tionibus declarari folita illis verbis:	fuo tempore duraturas. Quo-
ad publicationem $. quod neque Regule Cancellarie obligent ante promulgationem in confcientia , feu quoad culpam , & penam : licet ob expreffam Pontificis declarationem obligent quoad nullita-tem aftus in contrarium gefti, fcilicet provifionem beneficialium eoncra earum praferiptura fcienter> veljgnoranter fa&arum.
PA*
PARAGRAPHUS SEPTIMUS*
DE
Conciliis Generalibus tam legitimis, quam illegitimis in particulari* Item de Conciliis par-tim approbatis, partim reprobatis.
/	-w	.	;	\j'
CUm Jurium Ecclefiafticorum Candidatum praeprimis fcire o* porceat Canones, 6c leges: quapropter cum magnam earum partem conftituant Concilia Generalia, operaj pretium eft, ad illa in particulari , & in fpecie dignofcenda defcendere. Nam de Conciliis in communi recolligenda funt di&a §. 3. fub obfervando 2. Collig. 4. &c.
De Conciliis Generalibus legitimis,
OBfervandum : Canones Generalium Conciliorum, feu Concilia Generalia incapifle temporibus Conftantini Imperatoris: prioribus namque annis fervebat perfecutio , 6c plebem docendi Jion dabatur facultas , inde Chriftianitas in diverfas fcilfa eft hx-refes: quia non erat licentia tam generalis Epifcopis in unum conveniendi, ni fi tempore Conftantini Imperatoris : ipfe enim dedit facultatem Chriftianis libere fe congregandi.
Primum ergo Generale Concilium eft Nic<etium I fub Syl-veftro Pontifice , & Conftantino Magno Imperatore. Inchoatum eft hoc Concilium anno Chrifti 325. ( juxta Bellarminum 327- ) & produftum eft ufque ad annum 330. qui fuit annus Sylveftri Papa; 15. & Conftantini Imperatoris 20. Convenere impenfas, & vehicula fuppeditante pientiflimo Imperatore ex toto Oriente 318. Epifcopi. Ex Occidente autem tantum adfuere tres Apoftolic« Sedis legati. Tres fuere caulae hoc Concilium congregandi.
Prima fuit ob hasrefim Arii Alexandrini Presbyteri, qui Fili«* um Dei non elfe ab sterno» nec Deum verum de Deo vero, fed
k 3	ex
ex ni h ita creatum, minorem- Patre, voluntate, naturaque mu*B tahilem impie afleruitqua; hxrefis Ariana cum in dies latius fer-B pere cocpiffec, multos , magnofque affeclas , atque inter eos duos I Eufiebios Nicomedienfem , & Cxfareenfem. na da fuiffet , fortius I aliquod & univerfalius remedium exigebat»
Secunda fuit ob antiquam controverfiam jam dudum agita-B tam, de tempore nempe celebrandi Felli Pafchalis. Quidam enim,| Afiatici prxfertim, contenderant jam tempore Vidoris I. Papas, de-B cima quarta Iunx primi menfis cum-Judxis. celebrandum elfe Pa-f fcha. Unde Quarta Decimani didi, jam pridem ab eodem Vifto-l. re I. aliifque Epifcopis ritum Romanai Ecclefix, Dominicam pro-i ximam juxta traditionem Apoftolorum flatuentibus fequi jufli : I Tertia caufa fuit tumultus Meletii Lvcopoleos in Aigyptoi Epifcopi, qui funefto fchifmate fcidit Ecclefiam. Hic etenim pro-§. pter plura crimina, ac prasfertim Idolorum cultum, a S. Petrol Alexandrino Epifcopo in frequenti Synodo depolitus, in eundem!
& fucceffores fuos furens, munereEpifcopafi^ontumaciter fungi|
perrexit , multis , qui praeterea Meletiani didi funt ,.in partes fu-| as pertradis»
Ob hanc ergo triplicem caufam hoc Concilium indidum, &: celebratum eft", in eoque Arius cum afleclis, & hxrefi fua abu-l niverfo Epifcoporum concilio eft damnatus , ac vindicata Filii Di-| vinitas, confcriptumque ab OlioCordulenfi in Hifpania Epifcopo,| & prxfente huic Concilio tamquam legato Sedis Apoftolicx Ni-| caenum fymbolum fuit, quo Dei Filius afleritur Deus de Deo,| lumen de lumine , Deus verus de Deo vero. oiMvaux, feu confub--flantialis Patri» Hoc fymbolum Nicxnum, elt confcriptum , & = approbatum ab hoc Concilio ufque ad illa verba: Cujus Regni nox erit finis- Reliqua verba , quas habentur in fymbolo, addita funt a fecundo Generali Concilio , feu Conllantinopolitano I. ad confutandam prascipue Macedonii hxrefim , Spiritui fando Divinitatem abnegantis;
Pariter in hoc Concilio quoad fecundam caufam definitum eff,l Pafcha non efle cum Judaeis celebrandum decima quarta Iunx men* iis primi (erat autem, jneafis primus Nifictn didus apud Hebrxos,
Cttr
«e? )( 79 X ŠG»
cujus decima quarta Iunse, feu dies plenilunii, incidebat vel in ipliim diem aequinoctii verni, vel proxime poft ajquino&ium) fed fta-tutum, ut Pafcha femper celebretur die Dominica proxime fequente plenilunium, quod primo occurrit poft ajquino&ium Vernum. Hoc autem ajquinotlium a Concilio Micarno fixum eftfmoraliter ac civili* ter) in diem 21.Martii. Unde fi plenilunium incideret in 20. Martii, adeoque uno die ante asquino&ium , deberemus adhuc perintegrum menfem lunarem ex pedare, nempe per 29. dies , ufque ad primum plenilunium poft aequino&ium, videlicet ufque ad 18. Aprilis. Et fi illa dies elfet Dominica , adhuc expe&andum eftet per 7. diec ufque ad 25. Aprilis, in quam incidit Feftum S. Marci ’ quo die in hoc cafu juxta Concilium Niaenum celebrandum elfet Pafcha. Econtra- vero, fi plenilunium incideret in ipfam diem ajquino&ii, nempe in 21. Martii, <Sc fequens dies, nempe 22. Martii, elfet Dominica , hac die jam deberet Pafcha celebrari. Adeoque Pafcha nunquam celebrari poteft ante 22. Marti i, neque poft 25. Aprilis.
Quoad tertiam caufam in hoc Concilio decife eft Caufa Me-letii , ftatutumque, ut retento nudo Epifcopi nomine maneret Lycopoli, abftinens omni Epifcopali munere , & fun&ione.
De hoc Nicaeno Concilio hoc fpeciale legitur apud Fagna* num tit.de Sum. Trinit. & fid. Catbol. adc.i. n. 6. miraculum: quod duo Epifcopi jam vita fun&i a reliquis Patribus ad fepul-chrum requifiti , propria manu eidem Concilio fubfcripferint in hsc verba: Chryfanthus, & Maufonius , qui cum Patribus omnibus in fanda , prima oecumenica Nicaena fvnodo confentimus, quamvis corpore translati , manu tamen propria nos quoque libello fubfcripfimus. Ita refert Nicephorus lib. 8. Hiftoria Ec-clefiaflicie. cap. 23.
Secundum Generale Concilium eft' Conftantinopolitanum I. anno 381. temporibus Theodofii Senioris pientiflimi Principis, & Damafi Papx Romani Conftantinopoli celebratum. Convenerunt ad hoc Concilium ex diverfis Provinciis orientalibus I5O. Epifcopi. Ex occidentalibus nemo aderat, fed Damafus Papa eodem tempore Romae congregavit Concilium ex occidentalibus Epifcopis; atque ile duo hasc Concilia iocis quidem difjun&a , animis
«0§ )( So )( 10»
inis tamen, & fententiis unita, in unum Concilium generale coaluerunt. Caufa autem hujus Concilii fuit hajrefis Mace dom an a, fic ditta a Macedonio , quem Conftantius, Arianorum malis artibus depulfo Paulo , in Conllantinopolxtanam fedem intrufit. Hic non contentus cum Arianis Filium Divinum Patre minorem facere, ut novi quid parturiret , atque ulterius porrigeret blaf-phemiam, Spiritum S. Creaturam eife docebat, nulla in eo agnita Divinitate: unde ipfius fectatores Pnevmatomachi appellabantur, hoc elt, Spiritus Saniti oppugnatores. Impium hoc dogma , atque hasrelis Macedoniana ai? hoc Concilio fuit condemnata : additaque Symbolo Nicamo reliqua verba ('ut di&um fupe-rius ) incipiendo a verbis illis: Et in Spiritum S antium &c. ad rejiciendam tam hierefim Macedonianam , quam alias h^refes: pro cujus notitia ferviet explicatio verborum Symboli.
Dicitur i. Et in Spiritum S. Dominum , vivificantem , ex Patre procedentem , cum Patre Filio adorandum &c. Hoc inquam dicitur contra Macedonium, Aetium , & Eunomium Spiritui Sančlo Divinitatem detrahentes.
Dicitur 2. Favorem cceli, terree , vifibilium omnium , (S invifibilium , Contra Marcionitas , & Manichaeos, qui afferebant duo rerum principia , unum bonum , alterum malum.
Dicitur 3. Natum ante omnia Stecula , Contra Photinum , qui Verbum Divinum non a:ternum , fed in utero Virginis primo caspifle docuit.
Dicitur 4. Natus ex Maria Virgine, Contra Apollinarem , delirantem, Chrilhim carnem fuam de coelo tulifle.
Dicitur 5. Cujus regni non erit finis Contra Millenarios, temporale ac terreftre Chrifti regnum commifcentes.
Dicitur 6. Confubfla-ntialem Patri contra Arianos, Semi-ylri-*nos , Homceoufios , qui Filium fimilis cum Patre fubftantiae effe dicebant, & Hetereufios , qui neque ejufdem , neque fimilis cum Patre fubftantias , fed diverfe efle volebant. Item contra Conflantium Imperatorem, qui edi&o vetuit, Chrilhim dici Homou/ion , feu confubfiantiaiem, ut Catholici docebant, quos propterea Ho-wvufianos appellabant,
De- j
Denique in hoc fymbolo fit diftindtio Divinarum Perfona-rum contra Sabcllium, qui unam tantum in Trinitate Perfonam eife volebat.
Notandum : quamvis hoc fidei fymbolum ('quod hodieddum in Milia legitur) potius fit fymbolum Conflantinopolitanum , dicitur tamen communiter fymbolum Nic<enum , quia ab hoc non differt, mii (ut fupra di£tum) quod aliqua verba fint addita, aut magis explicata , ut per illud manifeftius varia; hcerefes rejici-antur.
Tertium Generale Concilium eft Ephefinum I. annosi. (vel fecundum Bellarminum 434.} contra Nefiorium celebratum temporibus Theodofii Principis Junioris, & Cadellim I. Papa; Romani. Convenere ad hoc Concilium Ephefi 200. Epifconi Orientales cum Cyrillo AUexandrino Patriarcha Prsefide hujus Concilii nomine, & authoritate Casleftini Papas. Fuit Nejtorius Mona-ehus Antiochenus, Theodori Mopfvefteni difeipulus. Polt obitum Sifinii Theodofius* Junior Arcadii filius hunc Nefiorium ad re-, gendam Ecclefiam Confiantinopolitanam accerfivit veluti virum, qui veteris difciplina; imginem referret. Hominem mentitus , impietatem fuam manifelLvit , dum docuit , Beatam Virginem MARIAM non Dei, fed hominis tantummodo eife Genitricem ' liinc Chrifium in duas difiraxit hypoilafes, ac perfonas, in duos filios in duos Chrifios, unum quidem purum Deum ex Patre Deo , alterum vero purum homine ex homine. H nc vetuit B.V. MARIAM appellari Theotocon } feu Dei Genitricem, fubfiituitque vocem Chriflotocon. Hoc proinde Concilium Generale Ephefinum I. Ne-ftorium, duas perfonas in Chrifto afferentem , jufto anathemate cum fua hasrefi damnavit. Neitonus vero , cujus impiam linguam vermes depafcebant, mifere interiit, documento cum Ario futurus polleris , non impune os impium in cajlum poni.
Quartum Generale Concilium eft Chaiccdoucnfe. anno 451-contra Eutvchetem celebratum efi temporibus Martiani Princi-pis, (Sc Leonis I. Papa; Romani. Convenere ad hoc Concilium Chalcedonenfe 630. Epifcopi praefidentibus pro more Concilio legatis Sedis Apoftolicte : Aderat etiam aftione 6. Martianus Imperator cuna Pulcheria conjuge (quae er«t Theodofii lbror fucce-»
1 L	dens
<!ens in imperio, & quae Marcianum ignobili quidem ftirpc in Thracia prognatum , & virtute militari clariffimum , & optime Catholicum in fponfum, & confortem imperii afliimpfit ) non ut tanqium Judex in fidei controverfiis fuffragium ferret, fedut tan-quam deftnfor turbas compefceret, ut ipfe innuit Imperator Patres alloquens. Fuit Eutyches Archimandrita Morafterii cujufdam Conftantinopoli: hic ut ab errore Neftorii de duabus in Chriflo perfonis dtfiederet,in extreme oppofitum fcopulum impegit,unam-que tantum in Chrifto naturam poft unionem aftruebat fic arguendo: In Chriflo una tantum datur Per Jona: atqui natura & per-fona funt idem : ergo etiam una tantum datur in Chriflo natura: quia videlicet natura divina & humana in Chrifto ita funt inter fe confnfaj, ut Divina natura humanam abforberet, ficque poft unitionem fola Divina natura in Chrifto extitit. Hanc hasrefim cum Eutychete, ejufque defenfore Diofcoro quondam Alexandrino Epifcopo, rurfus Neftorio cum reliquis ha;reticis hoc Concilium Generale Chalcedonenfe damnavit una Patrum fententia.
Quintum Generale Concilium eft Conflantinopolitanum II an* no 553. contra Origenem, & origeniflas. Celebratum eft tempori-1 bus Juftiniani Imperatoris, & Vigilii Papas Romani. Convene* I re ad hoc Concilium 160. Epifcopi Prasfidente ex confenfu Vigi« I liiEutychio Conftantinopolis Patriarcha. Plures fuere Origenis, I & Origeniftarum errores : nempe animas omnes fuifle ab initio I mundi creatas , feu fuifle Angelos , & pro qualitate deli&i in va-1 ria corpora tanquam in carceres mitti. Item verbum non efle ve* | re, fed tantum participative Deum. Infernum nihil i efle nili I confcientias terrorem. Dasmones, damnatosque aliquando falvos I futuros. Chriftum etiam pro diabolis paflum &c. Hi errores j cum aliis Theodori Mopfvefteni, Theodoreti impiis fcriptis, & i Ibas ad Marim epiftola ab hoc Concilio funt damnati.
Sextum Generale Concilium eft Conflantinopolitanum Ul, I anno 681. contra Monothelitas. Celebratum eft temporibus Con- I ftantini Pogonati Imperatoris , & Agathonis Papas Romani. Con- I venere ad hoc Concilium 289 Epifcopi, Pra;fidentibus Sedis A* I |>ofts>lic» legatis Theodoro 3 & Georgio presbyteris, & Joannc
Dia* I
Diacono. Habitum etiam eft Romai pro priori contra Monotbe* litas Concilium particulare 125. Epifcoporum Occidentalium Curn Eutychiani viderent fuam de una tantum in Chrifto natura hss-refim damnatam efle a Synodo Chalcedonenfi, aliam excogitarunt; unam tantum in Chrifto voluntatem , unamque operationem ad-mittendo; dicebant enim: quia una tantum in Chrifto eft. perfo» fona, unus volens, unus operator; una quoque in ipfo voluntas, unaque operatio fit, oportet, eaque non humana , fed Divina fo-lum, cum etiam perfona tantum fit Divina. Ex quo patet, perinde efle, fivehsc hxrefis nova dicatur, five nova quasdam haerefis Eutvchians propago .' cum enim aperte tantum unam in Chrifto voluntatem aflerat, unam pariter naturam tacita illatione perfua* det. Novo tamen nomine ifti Novatores fignati funt, atque ab una voluntate, quam adftruebant, Monotbclita di&i funt. Ab hoc Concilio damnata eft haec hajrefis cum fuis defenforibus, & fau* toribus.
Septimum Generale Concilium eft Nicanum II. anno 787. con* tra Iconomachos, feu imaginum impugnat ores. Celebratum eft tem' poribus Conftantini & Irene Imperantium & Adriani I. Papae Romani. Convenere ad hoc Concilium 350. Orientales Epifcopi Pra:« fidentibus Sedis Apoflolicxlegatis, Archi-PresbyteroEcclefias S.Pe-tri, & Abbate S. Snbx. Poftquam hxrefis in oriente adverfus Chriftum Dominum per plura faecula rabiem fuam exprompferat» modo cum Arianis eum Patri confubftantialem negans, modo cura Neftorio in duas eum perlbnas dividens 3 modo cum Eutychianis in unam naturam , aut cum Monothelitis in unam eum voluntatem conftringens : Nicaenis, Ephefinis, Chalcedonenfibus, ac Con» ftantinopolitanis fluminibus con tnta fuerat: tandem adverfus Chri-fti, San&orumque imagines furere ccepit, na&a ad hoc potentem adjutorem Leonem Ifauricum Imperatorem imperiali cdi&o fa-cras imagines profcribentem: quo mifere pereunte pejor ejus Filius Conftantinus , cui ob fxdatum, cum falutaribus undis tingeretur, facrum lavacrum Copronvmi nomen adhaifit , immani crudelitate facras icones, fanflorumque perfequi cultum perrexit s fed & hic ultrices inter flammas exasftuans, horrendo cum ejulatu infelicem animam expuit; Leo IV. Porphyrogenitus Coprany*
i 2,	m
m )(84 )( m
mi filius, facrarum imaginum hoftem fe profeffus eft, fed & fi-mili exitu finem vitae impofuit vidua Irene reli&a , & fub ejtis tutela Conftantino filio decenni. Ab hoc Concilio ufus, ac veneratio SS. Imaginum j un inde ab Ecclefias exordiis recepta , ac traditione continua propagata eft afferta, contradicentes vero has-retici declarati, & anathemate perculfi funt.
Očlavum Generale Concilium eft Conftantinopolitanum I V. anno 869. Contra Photium Patriarcham Conftantinopolitanum ut intrufum. Celebratum eft temporibus Bafilii Imperatoris , & Adrianii II. Papae Romam. Convenere ad hoc Concilium 102. Epifcopi Prasfidentibus legatis Pontificiis. Ab hoc Concilio damnatus eft Photius, ejufque affeclas ; & etiam damnata elt opinio de duabus hominis animabus, quam Photius tenuiffe dicitur, tanquam S. Scripturae <St SS. Patribus contraria. Probabili ter Concilium iftud eos damnat , qui duas animas rationales in homine allerunt: beet enim hoc Concilium videatur univerfaliter duas a-nimas rejicere, ratio tamen, quam affert ex S. Scriptura, tantum contra duas animas rationales pugnat.
Nonum Generale Concilium eft Lateranenfe I. fic di£tum a palatio Lateranenfi Romae : hoc fuit primum Concilium generale ex occidentalibus: Celebratum eft anno 1122. temporibus Cali-fti II. Papas Romani, & Hernici V. Imperatoris. Convenere ad hoc Concilium 300. & ultra Epifcopi, Praefidente ipfo Papa per fe. In hoc Concilio pax reddita eft inter Ecclefiam, & Imperium circa inveltituras, atque unanimi confenfu concordata Wormatiae inita funt approbata, & confirmata, declaratis fimul omnibus Burdini Pfevdo Pontificis aftis irritis. Item adornata nova expeditio pro recuperanda ex integro terra fanffa.
Decimum Concilium Generale eft Lateranenfe II. anno 1139 celebratum temporibus Innocentii II. Papas Romani, &Lotharii II. Imperatoris , vel Regis Romani Conradi. Convenere ad hoc concilium circiter 1000. Epifcopi, Prasfidente Papa per fe. A-dlum eft in hoc concilio contra Antipapas Petrum Leonis , qui Anacletus II. dici voluit , & Gelafio II. fuccedere; & vittorem IV. mortuo Petro a Schifmaticis obtrufum , aliosque Antipapas ; atque refeiffa funt aita Pfevdo - Pontificum; in hoc item
^	Con-
Concilio damnati funt hajretici, videlicet Petrus de Bruisy hujuf-gue difeipulus Arnaldits Brlxienfis : qui dicebant, Baptifmum non prodclfe parvulis ; templa elTe defiruenda; confringendas cruces, &c. Tandem etiam in hoc concilio editi funt canones pro reftau-randa Eccle/iae difciplina per tot Schifmata colla pfa.
Undecimum Concilium Generale eft Lateranenfe 111. anno 1179. celebratum temporibus Alex?ndri III. Papie Romani, & Friderici I. Imperatoris. Convenere ad hoc Concilum circiter 302. Epifcopi Praefidente Papa per fe. In hoc Concilio primo ftatuta elt norma eligendi Pontificem : refcilfaque funt a&a Pfe-vdo- Pontificum: nempe O&aviani fub nomine Vi&oris V. Qui-donis Cremenfis Epifcopi fub nomine Pafchalis III. Joannis Ab-bat s ftramienfis fub nomine Califti III. Secundo in hoc Concilio d.mn. ta eft hxrefis Catharorum , Waldenfium , & Albigenfium. Waldenfes a Petro Waldo mercatore Lugdunenfi exorti, initio genus quoddam vitas monaftica; affe&arunt, fed cum a Sede Apo-Itolica fuiflent reprobati, jugo excuflo in omne genus vitiorum, liasrefumque funt prolapfi : dicebant quippe , Romano Pontifici non elfe obediendum: ejus Decreta nullius efTe momenti: a judicio fanguinis omnibus abltinendujp .* laicos jultos confecrare , & abfolvere a peccatis poffe: Sacerdotes vero impios poteftatem con-fecrandi , & abfulvendi amittere : confecrabant femel in anno, di* cendo fepties Pater noller : indulgentias , purgatorium , invocationem Sanctorum, dies feftos, jejunia', falutationem Angelicam , fymbolum Apoftolorum contemnebant: urente cainis libi-dirie omnem commixtionem elTe licitam : omne juramentum effe illicitum : in libris veteris teftamenti non contineri verbum Dei: quamlibet faeminam fuas fedae effe verum Sacerdotem , qui confecrare poffit. A Ibigenfes propago quasdam Waldenfium in Albige* fio in Gallia funt exorti. Docebant illi cum Manicha;is duo effe rerum principia, bonum nempe feu Deum , & malum five Diabolum , quem credebant omnia corpora crealfe. Negabant con-felfionem peccatorum , purgatorium , infernum , refurre&ionem corporum, funeralia, Eeclefiam, baptifmum, Eucharirtiam , ex-, tiemam un£tioxiem &c. abjiciebant. Transmigrationem animarum
i i	in
'<m x ^)( m*
ifl Corpora etiam brutorum prasdicabant. Chriftum non fuiffe verum Deum, & hominem. Ante adventum Chrifti nullos fuiffe bonos. Nullum efle peccatum originale. Ablata non effTe re-ftituenda &c. Tandem tertio in hoc Concilio pro reformatione-morum plurima ftatuta funt.
Duodecimum Conciliuut Generale eft Lateranense IV. antio 1215. celebratum temporibus Innocentii III. Imperatoris. Convenere ad hoc concilium 400. Epifcopi: 70. Archi - Epifcopi 12.. Abbates: 800. Priores, Decani, Praspoliti, cum legatis Imperatoris occidentalis & orientalis, aliorumque Regum, Principum , Rerumpublicarum, ac Civitatum: Prajfidente Papa per fe. In hoc Concilio eft primo conditum decretum facrae expeditionis inftau-randae pro recuperanda terra fanda. In hoc concilio fecundo damnati funt Albigenfes. Item damnatus eft libellus, quem contra Petrum Lombardum feripferat Joachimus Abbas de myfterio SS. Trinitatis.* ubi alferebat, uullam rem efle, quae lit Pater , 6c Filius , & Spiritus S* Unitatem naturae in tribus perfonis non efle veram , & propriam, fed quafi colle&ivam, & flmilitudinariam , quemadmodum dicuntur multi homines unus populus, & multi fideles una Ecclefia. Non tamen ab hoc Concilio damnata eft perfona Joachim .'quia omnia fua feripta Sedi Apoftolicre obtulit , ejus judicio aut approbanda, aut reprobanda, cum protefta-tione propria manu fubfcripta, quod firmiter teneat eam fidem , quam Romana tenet Ecclefia. Etiam damnata ab hoc Concilio funt perverfiflima dogmata impii Almarici. Erat hic Carnoten* fis Halius, qui viginti errorum eft convi&us: quorum unus erat, Chrifti corpus non magis efle in pane, quam in qualibet alia re &c. Corpus ejus exhumatum, & exuftum eft, ejus autem fe-ftatores, quos inter erat Aurifaber, qui fe Prophetam dicebat , Parifiis vivi funt concremati. Tandem in hoc Concilio pro difei-plina Ecclefiaftica Canones 70. funt fanciti, qui in V. librosE/ecre-tahum Gregorii IX. funt relati. Circa hoc Concilium fpeciafiter
Advertendum: quod, quando in S. Canonibus fimphciter fit mentio de generali Concilio, etiamfi nomen Pontificis non exprimatur , femper inteiiigatur de hoc Later ancnfi IV. ut in cap. Qui*
VQ»
nonnulli de Cler. non ref d. In c. 2. de fiatu Monach. &c. Et ide# conftitutio rubrica; de fumm.Trinit. &fid. Catb. infcribitur : In* nocentius III. in Conciiio generali, id eft in Concilio Lateranen? fi IV. Hoc autem ideo eft ; quia cum paulo ante fuiffet celebratum aliud Concilium Lateranenfe fub Alexandro Iil. idque jam ubique appellaretur Concilium Lateranenfe etiam fine ulla Ponti* ficis mentione, ut in cap. 2. in infcript. de fiatu Monach. & faspe alibi: adeoque ad conftituendam differentiam inter haec duo Con» cilia, hoc pofterius fuit fimpliciter nuncupatum Generale: quod infinuatur in Cletn, unie, de immunit. Ecclefi in illis verbis : in Later anenfi @ Generali Concilio : ubi ad differentiam Concilium Ale* xandri III. vocatur Lateranenfe, St Concilium Innocentii III. Gc* nerale.
Decimumtertium Concilium Generale eft Lugdunenfe 1. dicitur ab urbe Lugduno in Gallia, qua; deled a eft, cum in Italia armi s Friderici Imperatoris, čc Gibellinorum eidem adhasrentium omnia Client turbata. Celebratum eft anno 1245. temporibus Innocentii IV. Papae Romani, Čc Friderici II. Imperatoris. Convenere ad hoc Concilium 140. Epifcopi Prjefidente ipfo fummo Pontifice per fe. In hoc Concilio excommunicatus, depolitus eft Impe* rator Fridericus II. feu Barbaroffa, Papas rebellis : Decreta iterrc eu nova expeditio cruciata adverfum Saracenos in terram fan£tam-atque editi complures canones ad difciplinam Ecclefia; fpe&antes, quos Bonifacms VIII. Sexto Decretalium libro inferuit.
Decimumquartum Concilium Generale eft Lugdunenfe JI- cele* »ratum eft anno 12.74. temporibus Gregorii X. Papa; Romani, Rudolphi I. Imperatoris. Convenere ad hoc concilium 500. Epi-fcopi aliique Patres ultra 500. Prasfidente Papa per fe. In hoc concilio damnata eft hasrefis Graecorum dicentium , Spiritum S. non procedere a Filio , fed a folo Patre. Item facta eft unio cum Gra;cis, quorum Imperator Michael Paleologus ipfemet erat pra;-fens: Et fimul a&um eft de recuperanda Palajftina.
Decimumquintum Concilium Generale eft Viennenfe diftum ab ■Urbe Vienna in Galliis. Celebratum eft anno 1311. temporibus Clementis V.Pap* Romani, & Henrici VII. Imperatoris. Con-.
TC»
venere ad hoc concilium 300. Epifcopi Praendente Papa per fe. Principalis caufa hujus concilii congregati erat ad abolendum ordinem Templariorum , propter nimios abufus, & impietatem fa-flum Ecclefiae noxium. Fundatus; erat hic ordo Equellris Templariorum anno xxi8. Jerofolymis fub primo illius iVTagiftro Hu-gone de Paganis, qui cum odio aliis vota Religiola emilit in manibus Patriarchas /erofolymitani: & quia juxta templum habitabant in domo a Balduino II. concefla ipfis , Templariorum nomen ipfis adhajlit. Finis hujus inftituti erat, Chriftianos praecipue ad S. ChriiU fepulchrum peregrinantes a Barbarorum, latronum , iic piratarum incurfibus defendere: quo in munere cum Ure nuam per plures annos operam pofuiffent adeo, ut non pauci fanguinem etiam pro Chrirto funderent, tandem a pio fuo, ac Religiofo in-ftituto degeneres, immenlis opibus audi , ex illuftriffimis familiis congregati, toto orbe propagati, eo malitia; funt prolapfi , ut Chriftum abnegarent, ejufque imaginem confpuerent, occulta cum 5aracenis & Tureis fa;dera pangerent, feque nefandis impietatis, ac libidinis flagitiis polluerent, ipfo Ordinis Magiftro & Duce, & complice flagitiorum. Horum , aliorumque graviffimoruin fcele-rum cum apud Clementem V. Pontificem elfent accufati, is , an vera effent, diligenter tum per fe, tum per Cardinales, 6c Epi-fcopos inquilivit, Comprobata funt omnia , per diverfas Provincias Italia;, Germania;, Calliae, Hifpanias, Anglia; inftitutis pro-ceflibus, teftium fere 2000. depolitione, ac ipfa 72. Equitum conieifione Sublatus ergo eft ordo ille non per modum definitivas fententiae, fed per viam provihonis, feu ordinationis Apo-Jtolicae , ut loquitur Pontifex •' prohibitumque, ne quis proTcm-plario fe gerere deinceps prasfumat fub excommunicatione ipfo fačto incurrenda. Bona Templariorum Clemens V. addixit Ordini Equitum S. Joannis Hierofolymitani (qui hodie Melitenfcs dicuntur,) in hoc Concilio , ut patet ex fententia de extindione in concilio lata.
Altera caufa Concilii fuerunt varii errores Petri Joannis, Fra-ticellorum , Dulciniflarum , Begnardorum, <& Beguin artun tunc graf-fantes. Petrus Joannis erat difcipulus Joachimi Abbatis : negabat ille animam rationalem efle formam humani corporis ; item gratiam
89 X 50»
tiam, Sc virtutes in baptifmo infundi: contra vero afleruit, Cliri-fli latus adhiic viventis cfTe lancea percuffum. Fraticelli ( di&i etiam Dulchiifla, a Dulcino quodam, cujus concubinam de Spiritu S. concepiffe impie delirabant ) promifeuos concubitus in focis occultis exercebant: vifioflem beatam animarum ufque ad no-viflimum judicii diem differri aflerebant. Begttardi, & Begmndt docebant , hominem in hac vita ad tantam perfe&ionem venire pofle, ut reddatur penitus impeccabilis, & gratiam ulterius augere non poffit , alias enim fore , ut perfectior fieret Chrifto. Hominem in hoc perfe&ionis gradu pofle corpori concedere, quid quid lubet: nec amplius efle fubje&um prajceptis ; talem jam ia hac vita tenere finalem beatitudinem Intelle&ualem naturam per fe ipfam efTe beatam, nec indigere lumine glori* ipfam eievsn-te ad Dei vifionem beatificam: virtutum aftus exercere efTe hominis imperfe&i, non autem perfe&i : aftum carnalem non eilč peccatum , eo quod ad eum inclinet natura : hominem perfe&un* contemplativum non debere Chriflo Euchariftico reverentiam ex^ hibere, ne contemplatio turbetur. Omnes ifti errores damnati funt ab hoc Contiiio.
Aftum etiam ell in hoc Concilio de expeditione in terram fan-fiam : dc edita multa alia Decreta pro difciplina Ecclefiaj: & Gafc nones, qui in unum volumen congefti vocantur Clementina; quae-habentur in jure Canonico poft fextum Decretalium.
Decimumfextum Concilium Generale efl Florentinum : hoc Concilium anno 1438. Ferraria: eft inchoatum , Florenti« 1439’ propagatum, & tandem Romas 1445. eft. finitum. Celebratum eft temporibus Eugenii IV. Papje Romani, čc Alberti II. Imperatoris. Convenere ad hoc Concilium Epifcopi occidentalis , & orientalis Ecclefia;, Prsehdente Papa per fe. Unita fuit in hoc Concilio orientalis & occidentalis Ecclefia : ab utraque Definitum , Spiritum S. a Filio procedere : <5c bene lymbolo ■additum fuiffe Filioque ; reli&a tamen grascis eft libertas, vo«> ccm illam Filioque fymbolo fuo inferendi , modo proceflionena ■Spiritus S. etiam a Filio credant. Definitum etiam in hoc Con* ■cilio eft purgatorium &c. Fadta quoque unio cum Armenis &c, DecmHwfcpfmHm Concilium G&aerale eft Later ane»fe V»
M	IachC'.
Inchoatum eft anno 1512. fub JuiioII. Papa Romano •' finitum anno 1517. fub Leone X. Julii Succeftore , 6c Maximiliano I. Imperatore. Convenere ad hoc Concilium Patres 1x4. Prtefidente Papa per fe. In hoc Concilio damnatur Conciliabuluin Pilanum , oniniaque in eo gefta declarantur irrita. Definitum fuit, animam hominis elfe immortalem , atque in fingulis hominibus exiftere lingulas , non vero unam tantum in omnibus. Allertum fuit, Pontificem fuper omnia Concilia potellatem habere <5cc.
Decimum oflavum Concilium Generale efi Tridentinum, Tridenti in Germania coeptum, Bononia; continuatum, 6c Tridenti abfolutum. Inchoatum eft 1545. fub Paulo III. Pontifice: eft continuatum fub Julio III. Paulo III. finitum eft 1583. fub Pio IV. Pontifice, & Carolo V. ac Ferdinandol. Imperatoribus. Convenere ad hoc Concilium 255. Patres, Prasfidentibus legatis Papa;. Damnati funt in hoc Concilio Lutherani, Sacramentarii , aliique «Se&arii. Recolligantur difta §. procedentis.
De Conciliis Generalibus illegitimis."
pRimum Generale Concilium illegitimum eft Antiochenum. Ce* * lebratum eft anno 345. fub Julio I. Papa Romano, (X Con-flantino Imperatore Ariano. Hoc Concilium vel potius Concilia-bulum coegerunt Ariani, ducibus Eufebiis, Nicomedienfi fcilicet, qui Conftantinopolitanam fedem poft Beritenfem, & jqicomedien-fem invaferat .' & Ctefareenfi. Convenere circiter 90. Epifcopi, aliique omnes Ariani. In hoc Concilio depolitio Athanafii ab Dpifcopatu Alexandrino, ejufque condemnatio eft confirmata, in-trufo in Alexandrinam fedem Gregorio Capadoce homine impio, a quo omnes boni abhorruerunt. Depolitus etiam eft in hoc con-ciliabulo, iX in Exilium eje&us Euftathius Patriarcha Antiochenus , invi&iftimus Nicaena; fidei defenfor. Etiam in hoc Concilio via ad everfionem Concilii Nicaeni I. patefa&a eft.
Secundum Generale Concilium illegitimum eft Mediolanenfe. Celebratum elt anno 355. fub Liberio Pontifice , Imperatore Con-fiantio Ariano, Convenere ad hoc Concilium circiter 300. Epi-
fco-
/copi. Hoc Concilium legitime inchoatum, progreflu tamen’, & exitu illegitimum fuit : nam in eo omnia per vim a&a funt ab Urfacio j & Valente Arianis in pannonia Epifcopis: qui in priori Mediolanenfi Concilio habito, & a Catholicis celebrato , in quo confirmatum eft fvmbolum Synodi Nicaena: •' errores Arianos ejurarunt, fymbolo fubfcripferunt, & ideo a Pontifice recepti, iterum reverfi funt ad Arianam perfidiam. Compulfi funt a Con-ftantio minis Epifcopi Catholici fubfcribere condemnationi Atha-nafii : renitentes atrociffime vexati, flagellis cxfi, & in exilium mifli ftint. Imo ipfe etiam Papa Liberius a Conciliabulo ifto depolitus, 6c in Thraciam relegatuseft, intrufo ab Arianis in Sedem Apoftolicam Felice Romana: Ecclefiae Diacono , qui Athana-fii damnationi fubfcripfit.
Tertium Generale Concilium illegitimum eft Ariminenfe,nott illud, quod fub Liberio Pontifice anno 359. celebratum eft , ik ultra 300. Epifcopi Catholici proteftati funt, fe nulli alteri fidei for-mula fubfcripturos, nisi Nicasnae, fimulque Valentem, Urfacium & Auxentium damnarunt. Sed quod celebratum eft anno 373. fub D<:mafo I. Pontifice , & Conftantio Imperatore. Convenere 600. Epifcopi: in hoc Concilio fublatum eft de fvmbolo nomen Homoiifws, hoc eftconfubftantialis,partim ex errore lingvas,par-tim per fraudem Arianorum, qi^ibus hoc concilium favebat.
Quartum, Generale Concilium illegitimum eft Ephefinum 11. celebratum eft anno 449. fub Leone I. Pontifice, <3c Theodolio Juniore Imperatore. Convenere circiter 128. Epifcopi. Hoc concilium merito vocatum eft latrocinium , quia omnia a<5ta funt vi: factione enim Diofcori S. Flavius Epifcopus C onftantinopolitanus in eo occifus eft, legati Leonis Pontificis fugati, & Eutychesab-folutus eft , ejufque hxrefis confirmata.
Qmntum Generale Concilium illegitimum eft Conftantinopo-litanum. Celebrati m eft anno 729. fub G^egorio II. Pontifice , & Leone Ifaurico Imperatore. Huic Concilio interfuere plerique Laici, nullus Patriarcharum, excepto S.Germano, qui tamen non confenfit,& ideo a fua fede conftantinopolitana dejectus eft. Agebatur in hoc concilio contra Chrifti, Sanitorumque imagines.
m z	Sex~
^ m)(9» x m
Sextum Generale Concilium illegitimum eft aliud Conftp>itina~ polit anum. Celebratum eft anno 754. tempore Stephani II. vel III. Papae,& Conftantio Copronymo Imperatore. Convenere circiter 338. Epifcopi, fed nullus adfuit Patriarcharum , excepto Pfevdo-Epifcopo conftantinopolitano : definitum in lioc concilio fuit, Chrifti, San&orumque imagines omnino abolendas efle.
Septimum Generale Concilium illegitimum eft Pifanum po-fterius. Celebratum eft anno 1511. temporibus Julii II. Papa? , & MaximilianiI. Imperatoris. Congregatum eft ab Imperatore, & Rege Gallis, ac aliquot Cardinalibus contra JuliumII. fed mox reprobatum in Concilio Lateranenfi V. fub eodem Julio II. & Leone X.
Oflavum Generale Concilium illegitimum eft Wittenbergenfe-. quod Lutherani Generale vocant. Celebratum eft 1536, Convenere 300. Pallores Prxfide Luthero.
De Conciliis Generalibus partim approbatis, partim reprobatis.
JpRimum eft Sardicenfe. Celebratum anno 351. fub Julio I. Pontifice & Conftantio Imperatore Ariano. Convenerunt ad hoc Concilium 300. Epifcopi occidentales, & 76. orientales. Hoc Concilium eft appendix Concilii Nicasni I. In hoc Epifcopi occidentales confirmarunt fidem catholicam, orientales autem ftabant pro tixreG Ariana : & ideo horum afta reje&a funt: non vero illorum, titpote qui nihil aliud ftatuerunt, quam, quod Concilium Nictuum confirmaverint , canonefque illius explicatos corroboraverint.
Secundum efl Sirmienfc. Celebratum Sirmii in Panonia anno j 356. fub Liberio Pontifice, & Conftantio Imperatore Ariano. In hoc ab Arianis Epifcopis duplex fidei formula eft confcripta : una, quae pofitive nihil contra fidem continebat , & huic fubfcripfit Liberius Papa asrumnis & calamitatibus exilii preffus, atque cum aliquibus Arianis Epifcopis, Catholicos fe fimulantibus, commu-uicavit, confenfitque etiam in depolitionem Athanafii gravium criminum accnfaci, Altera formula plane Ariana fuit, afferens, *
Pa-
Patrem majorem elTeFilio honore,dignitate,ac Deitate: a voce ver» Confubfiantialis abftinendum efle, eo quod de illa nihil fcnptum fit in facris literis. Ecce effigiatum Dogma Lutheranorum in Aria-nis •' nihil credendum, quod non fit exprejfum in S. Scriptura. In hoc Conciiio Sirmienfi fuccubuit ille tot palmarum Heros, tot Conciliorum Prsefes fortiffimus , Magnus OJius Cordubenfis in Hifpania Epifcopus prope jam Centenarius , dum infelix per vim, & tormenta ab Arianis impulfus fecundas eorum formula plane impias fubfcripilt, & Arianis Epifcopis facrorum communione fo-ciatus eft. Refipuit tamen ante mortem damnata Ariana haerefi, de vi ac plagis fibi illatis conqueilus. Ut tamen Athanafium damnaret, neque in lapfu illo fuo adduci potuit.
Tertium Concilium eft Trullanum , quod Oiuni-fextum appellatur: quia nec eft quintum , nec eft fextum, fed ex utroque Canones (ante non editosj collegit, & plures ex fuo addidit,ut adeo 102. Canones Trullani prodirent. Didum autem eft Trullanum, quia aliquot annis poft fextam fvnodum Generalem anno circiter 692. fub Sergio I. Pontifice, & JuftinianoII. feu Juniore Imperatore Epifcopi 211. in palatio,quod Trullum vocabatur,Conftan« tinopoli convenerant, & di&os Canones ediderunt, nec Pontifice, ccc ejus legatis pra;fentibus. Unde etiam Sergius Papa tanquam erraticam fynodum reprobavit. Quare Canones ifti per fe non habent vim legis. Aliqui tamen poftea approbati, & recepti funt a Pontifice, aut legitimis conciliis; fic Canon 82. de pingendis S» imaginibus receptus eft ab Adriano I. &fynodo VII.
JQuartum eft Concilium Francofordienje. Celebratum eft anno 794. fub Adriano I. Pontifice, & Carolo Magno Rege Francorum , tum nondum Imperatore. Convenere 300. Epifcopi > legatis Papa: Prajfidentibus. Hoc Concilium, in quantum ex errore damnavit VII. fvnodum , Adrianus I. reprobavit; in quantum vero definivit, Chiriftum non elfe Filium Dei adoptivum, fed naturalem , illud approbavit.
Quintum eft Conflantienfe, Conftantias ad lacum Bodamicunx celebratum ab anno 14x4. ufque ad annum 1418. fub Sigifmunda Imperatore, adnitente ad tollendum fchifma inter Gregorium XII»
sn 3	Be«
«&S X 94 X w* ■
Benedichim'XIII. & Joannem XXIII. eorumque adhserentes exortum. Convenere 300. Epifcopi, & 700. minores Prolati. Praediatis ergo tribus Antipapis abdicantibus, aut abdicatis , & depolitis a Concilio eledus eft Martinus V. Hoc igitur Concilium recipitur a tota Ecclefia quoad feffiones ultimas, quibus praftuit Martinus V. & quoad ea decreta, quibus damnati funt Wiclephi-ftas, Čc Huflltce. Quoad ea vero, quibus concilii authoritatem fu-pra Pontificem extollere vifum eft, reprobatum fuit a concilio Lateranenfi V.
Sextum eft Bafileenfe, inchoatum 1431. Bafileae ad Rhenum fub Eugenio IV. Pontifice: abfolutum vero Laufannae ad lacum genevenfem 1449. fub Nicolao V. Pontifice. Concilium hoc quidem legitime coeptum eft , fed cum in Eugenium IV. fummum Pontificem infurgeret, transtulit Pontifex hic concilium primum Ferrariam, deinde Florentiam, feptem Epifcopis cum uno Cardinale pertinaciter Bafileaj , ac Lauftmnas hterentibus , ac Ama-damm Sabaudis Ducem fub nomine Felicis V. eligentibus. Tandem Nicolao V. Eugenii fucceflori tam concilium illud, quam ipfius Pfevdo-Papa fe fubjecerunt. Conciliabulum hoc reprobatum fuit in Concilio Lateranenfi V. fub Leone X. fefti XI. Exceptis quibufdam difpofitionibus circa beneficia Ecciefiafiica , quas Nicolaus V. approbavit.
De Concilio Pifano I. in quo anno 1409. convenere 180. E-pifcopi, & 900. minores Prafiati, & in eo depoliti funt Gregori-us XII. & Petrus de luna (qui fub nomine Benedicti XIII. Pontificatum invaferat ) ele&usque Alexander V. dubium eft, an Iit Generale approbatum ? an vero reprobatum? Ratio dubitandi eft, quia ex una parte communis fere eft opinio Alexandrum V. in hoc concilio eleftum,& Joannem XXIII. qui Alexandro fuccef-fit ('viventibus adhuc Gregorio XII. & Benedido XIII. in hoc concilio depolitis) fuifle veros Pontifices : alias Borgia non Alexandrum VI. fed V. fe nominaflet. Contra veroS. Antoninus cum aiiis Concilium hoc Pifanum pro illegitimo habet: in quo non fublatum fchifma , fed audumeft. Ob quas eaufas hoc concilium dicitur nec manifefte approbatum, nec manifefte reprobatum.
Et
Et hxc funt Concilia omnia, quas vel funt, vel vocantur Generalia, & Oecumenica. Prima XVIII. funt approbata a Pontificibus, & recepta ab omnibus Catholicis: nam de primis VIII. id conftat ex Decreto Gratiani difl. 16. can. SanRa otto. De fequen-tibus IX. patet ex eo , quia illis prafuit Pontifex vel per fe, vel per fuos legatos. De Tridentino autem id patet ex confirmatione
Pii IV.	  .	TrTT
Ex memoratis conciliis Grasci recipiunt folum prima VII. Lutherani, & Calviniftae prima VI. vel IV. Casterum valde multa concilia Particularia, Nationalia, & Provincialia habita funt t adeoque ut ultra 1600. in toto numerentur, quae, fi fint a Pontifice approbata, vel faltem in quantum funt approbata, funt infallibilia in decifionibus fidei, 6c quoad mores funt univerfales.
PARAGRAPHUS OCTAVUS;
DE
CONVENIENTIIS, & DIFFERENTIIS JURIS CIVILIS CUM JURE CANONICO.
OBfervandum I. Convenientias, & differentias Juris Civilis cum Canonico efle multiplices, eafque generatim ex omnibus qua-tuor caufarum generibus defumi poffe; ut mox clare patebit in-du&ione.
Obfervandum 2- Quantum ad caufam finaletn utrumque jus convenire. Ratio efl : quia utrumque jus intendit hominem dirigere in bonum commune; Canonicum videlicet in bonum commune Ecclefiafiicum , feu concernens flatum univerfalis Ecclefias, ejufqiie re&am gubernationem ; Civile vero in bonum commune politicum , atque refpiciens commoda , re&amque gubernationem totius Reipublicaj Civilis. Infuper conveniunt ex eo , quia utriufque juris prascepta funt hasc: honefle vivere, alterum nOyi lcedere , jus fitum cuique tribuere', prout notatur in §. Juris prcecepta. Jnftit, de juji. jur. Ft in proemio Decretalium Gregor ii Papa:
«5? )( $6 )( M*
'IX, Attamen ex parte ipfiffimce hujus cauf# finalis ambo Jura plurimum inter fe differunt. Primo quidem quoad modum inducendi in bonum commune : nam jus Civile intendit hominem inducere in bonum commune , prout congruit humanas focietati civiliter, & temporaliter vivendi: quod fit per legalem juliitiam, & civilem amicitiam i at vero jus Canonicum intendit hominem dirigere in bonum commune, fecundum quod congruit human« focietati non folum civiliter , fed & fpiritualiter, & chriftiane viventi , ac tendenti ad ultimum finem : quod fit per veram juliitiam chriftianam, atque obfervantiam mandatorum Dei,& Ec-clefiaj, fidemque,quai juxta Apoftolum per charitatem operatur. Secundo ex parte caufae finalis ambo jura differunt, quia juris Canonici finis proximus , primarius , & principaliter intentus eft cultus Divinus, atque obfervantia juftitiae in populo fideli: remotus Vero , ac mediatus, ac ultimatus eft vita asterna, five confecutio ccelellis beatitudinis, quam adipifcunt fideles jus illud obfervan-tes : ac tandem finis minus principalis eft bonum commune populi Chriftiani, quod ex refta obfervantia mandatorum Dei , <5c 5S. Canonum toti communitati obvenit, dum tribuitur cuiUbet, quod fuum eft. Econtra jus Civile refpicit finem mere tempora» !em, videlicet politicam Reipublicas gubernationem, civiumque pacificam inter fe focietatem , & quidem principaliter, neque ulterius, quantum ex fe eft, procedit prout notavit Pontifex in $ap. Exiit, jy. nec quifquarri de V. S. Fatetur hoc ipfum Jufbnia* Bus Imperator L. i. §. i. 2.. Cod. de Novo cod. faciend. Accedit quod primi legum civilium conditores, videlicet Populus Romanus , & Imperatores etiamnum gentiles, verasque fidei lumine deftituti, alium finem fupernaturalem , atque asternam beatitu* iiinem non agnoverint, neque refpexerint.
Neque obftat , quod jus Civile doceat honefte vivere, juftiti* am colere , neminemque lasdere, Jf. Juris pracepta Inftit. de jttfl. jur. ac alibi. Item quod jurifprudentia fit Divinarum , & humana* rum rerum notitia, jufii, atque injufii f'cientia .* ut dicitur jurifprudentia Jnflit. eod. Item quod etiam in ipfo corpore juris civilis prout a Juftiniano Imperatore Chriftiano in meliorem, & com* j>endioiiorcai formam rcda&uia eft, plura ijabeaiuwr de fumum
Tu-
«8! )( 97 )( W*
Trinitate , Sc Fide Catholica, & de SS. Eccleflis, Epifcopis, Cie« ricis •' item de Hasreticis, eorumque paenis , ac hujufmodi : adeo-(jue non videatur habere finem mere temporalem. Non inquam obftat : nam hinc folum fequitur , quod operam daturus in jure Civili five addifcendo, five pertra&ando poffit huic fuo labori finem fupernaturalem ex propria pia intentione ( qualis dicitur finis operantis ) prajftituere, & in Deum ut ultimum finem referre. Non tamen fequitur, hunc finem ex Te jam intendi ab ipfomet jure civili : cum per fe loquendo ordinetur folum ad confervan-dum bonum commune Reipublicas, ipfofque hominum mores informandos , fecundum quod expediens videbatur ad pacificam fubditorum converfationem , fiatu mque . Reipublicas tranquillum manutenendum. Unde ex allatis rationibus folum fequitur , quod jus civile per accidens refpiciat falutem animarum/pi-ritualem , in quantum vitia cohibet, & honefie vivere docet,non tamen hunc finem per fe čc dire&e intendit. Igitur mens legum, civilium , ipforumque Imperatorum , dum quandoque alia immi» fcent de Religione, ipfisque Ecclefiis , «Sc Clericis, alia non fuit, nifi curas fuae a Deo commiflis incumbere, procurandi temporalem fuorum fubditorum utilitatem , & communem Reipublicas pacem , quas per fcifluras hasrefum , & facrarum rerum profanatio» nem , atque impunitatem vitiorum vel maxime lajditur, & conturbatur : ad altiora vero fefe non extendit t quia alioquin jus civile, lpfique Imperatores fe extendiffent ultra poteftatem fuam , quam a Deo acceperunt •* nam Chriftus Dominus a&ibus pvopriis,
& dignitatibus diftin&is, difcrevit officia Potefiatis Pontificalis, & Imperatori«. Can. cum ad verum. t$ can. duo funt. di fi. 96. jun&o cap. folii a; de Majorit. & obed. Ita tamen, quod utraque poteftas fefe mutuo juvare debeat :& ut dicitur Can. Princeps f cumfequent. _ caufa XXIII. q. 5. Ouod Sacerdotes efficere docendo non valent, dif-tiplinte terrorepoteflaTjocularis extorqueat. De reliquo autem Principibus fieculi, ac Regibus Civilibus vires non fuppetunt ad tra» flandum fpiritualia , <Sc res ad aitern, m vitam fpe<Santes arg.can. Bene quidem diji. 66. Et cap. Ecclefi<e S. Marič de conflit. Sed talia fpe&ant ad jurifdidionem Ecclefiafticam, fummumque Pontificem in terris Vicarium. Proinde citat« leges de SS. Ecclefiiis^
N
«55 )( 98 )( S*
Clericis, ac hujufmodi difponentes, aliter non obligant, nili quatenus ab Ecclefia funt receptas, & approbatas. Ex quibus etiam patet , quomodo Jurifprudemia fit Divinarum , & humanarum rerum notitia ; nam ipfa efi: talis notitia , quatenus circa res tum Divinas , tum humanas docet adminifirari juftitiam , arceri injurias, juvatque ad gubernandam rempublicam , femper tamen ftan-do intra limites fuas poteftatis.
Obfervandum 3. Quantum ad cattfam efficientem convenit jus Civile cum Canonico quoad caufam principalem remotam : utrum-<jue enim jus procedit primario a Deo tanquam a fupremo Iegif-latore t non efi enim potefias nifi a Deo. Rom. cap. 13. qui proinde, cfuod jullum efi, decernit, & promulgat omnia jura humana, remote tamen, ac mediate, videlicet mediantibus Romanis Ponti-£cibus, & Imperatoribus , quibus ipfemet contulit potefiatem le-gislativam. Casterum ex parte caufas efficientis proximas, feu immediatas differentia eft intra utrumque jus maxima. Nam jus Canonicum tum per SS. Apoftolos, tum fummos Pontifices legitimos S. Petri fucceflores, Chnftique in terris Vicarios, five in Conciliis Generalibus , five extra illud conftitutum, eorumque authoritate in unum corpus redaffum, & confirmatum fuit, idque poteftate Ecclefiaftica extendente fe in univerfum orbem Chriftia-num , & proxime, ac immediate a Deo accepta, uti fufius declamatur in cap. J olit te 6. de Major it. & obed. Item cap. Novit. 13.$. cum enim de judiciis. Item extravag. unam fandam Jf. in hac de JSdajorit. & obed. Econtra jus Civile vel per populum Romanum, vel per fuos Imperatores ( & quidem ufque ad Conftantinum Magnum Gentiles) fancitum, atque conftitutum fuit, idque pote-flate mere Civili, & humana, utpote immediate proveniente a populo , qui per legem Regiam omne imperium fuurn , & pote-ilatem in Imperatorem contulit: L. 1. de conftitut. Principum. Item Jl.fed & quod, lnfiit.de f.N. & C. Simulque non pro toto orbe terra-xum, fed pro folis Regnis , ac Provinciis Romano Imperio fubje-&is , prout inter alia conflat, ex cap. fuper fpecula 28. dc Privileg. ubi legitur : quia tamen in Francia, & nonnullis Provinciis Laici Romanorum Imperatorum legibus non utuntur;
Ob-
Obfervandum 4. Quoad caudam materialemf]us Civife conve* nit cum Canonico in hoc, quod utriufque juris obje&um materiale remotum , fi ve materia circa quam , fint Perfonae , Res,& A« ftiones five judicia. De his quidem non tantum jus Civile per totum tra&at. arg. L. l.jf. de fiatu homin. ubi dicitur : omne jus , quo urimur,vel ad per fona f pertinet >vel ad rcsvel adAfliones:{ed etiam jus Canonicum, utpote in I. III. & IV. Decretalium praecipue tradtans de Perfonis & rebus Ecclefiafticis: in II. autem & V. de a&ioni-bus tum Civilibus, tum criminalibus. Differt autem fecundum caufam materialem jus C»vile a Canonico, quod ifhid prarcipue ver-fetur circa Perfonas , Refque facras,& Eccltfiafticas,ut puta circa Epifcopos, Clericos tum fasculares, tum Regulares , Ecclefias , & Ecclefiaftica Beneficia, nec non Sacramenta N. L. &c. Ad re« &am Ecclefias gubernationem, falutem animarum, & ipirituali-um fidelium profe&um pertinentia, una cum annexis caufis judiciariis , & asionibus huc fpeftantibus : & fi quandoque nc nnul« la profana inmifceat, v.g. agendo de contraftibus, & teftamentis, hax ipfa praecipue in ordine ad memoratas perfonas, vel res fa-cras contemplatur, cavendo fimui vel maxime, ne ulla in talibus peccandi labes irrepat, v.g. ne res Ecclefiae illicitis alienentur , n^ in contra&ibus, vel tellamentis , aut horum exeeutione iniquita committatur, &c. Econtra jus Civile verfatur circa Perfonas,Ress & a&iones mere profanas, & civiles ac prout hae conffituunt ip* fam rempublicam politicam, atqtie tranquillam tjus gubernationem , & pacificam duntaxat eivium inter fe eonverfationem re* fpiciunt.
Obfervandum 5. Cuoad caufam formalem Jus Civile convenit cum 'Canonico in hoc, quod utriufque juris obje&um formale fit homo dirigibilis fecundum sequi , & boni rationem, ipfi* ttfque juris prarferiptum : ad fccc enim, ut homo taliter rede dirigatur, tradiat utrumque jus & de Perfonis,, & Rebus, & de /itionibus, in hoc proinde utrumque jus convenit- Differt autem jus Civile a Canonico taliter fecundum rationem formalem conficerando hominem : nam jus Civile confiderat hominem ut dirigibilem in bonum commune reipublica; po/iticas , 6c ad pariti'-Citm aviuin inter fe focietatem, aeque ultra progreditur.. JusCa-
n 2k	no*
X ioo )(
aionicum vero refpicit hominem ut dirigibilem principaliter in De-uim, atque confequendam ultimate vitam aeternam , & minus principaliter ut dirigibilem in bonum commune ftatus Ecclefiaftici, po* puiique Chriftiani: iuxta Gloftam in Reg. z. Juriš in 6.
PARAGRAPHUS NONUS.
DE
DIFFERENTIIS, SEUCONTRARIETATIBUS SPECIALIBUS 1NTER JUS CANONICUM ET CIV1LE.
OBfervandum : quod differentias, feu contrarietates fpeciales inter jus utrumque reperta:, generatim ad quinque capita reducantur : vel enim concernunt materiam confrientias, & ubi periculum imminet peccati: vel res Ecclefiafticas, & fpiritu-ales : vel proceffum judiciarium : vel res , feu materias profanas: vel pasnas delinquentibus debitas. De omnibus his fpeciatim differentias affignantur.
Et quidem Primo quantum ad materiam confcientiae inter titrumque jus quindecim fequentes reperiuntur differentiae, & contrarietates fpeciales juxta communem Authorum fenfum.
I.	De Jure Civili, Poffeffor malas fidei.res fic poffeffas praz-feribit tempore Iongiffimo. L.ficut. Item L. omnes. Item L. cum notijfimi. Cod. de pr<eficript. go. vel 40. ann. fecus eft de jure Canonico cap. ult. depr<efeript. ubi leges civiles allegatae, velut nutritivas peccati expreffe vocantur. Item jus Civile requirit ad praifcripti« onem ordinariam bonam fidem tantum ab initio, & fi poflea fu-perveniat mala fides, non impedit ufucaptionem- L. bona fides 48. §. Contrarium ff. de acquir. rer. dom. ubi videtur manifeftum peccatum foveri, dum conceditur retineri poffe rem alienam, pofl-«juam nofeitur aliena. At vero de jure Canonico toto tempore , wfucaptio currit» bona fides requiritur, cap.fi».depr<efcript.
Item
Item cap. Poffejfor. de R. J. in 6. qui enim novit fe rem alienam poifidere, reftitutioni obnoxius e/l cap.fape 18. X. de reftit. fpoliat. Aliter fe habet, fi quis pofl ufucaptionem completam refciat priorem rei dominum , tunc enim ad reftitutionem amplius non tenetur , quia lex jufta ei plenum addixit dominium, quae facit tutum in confcientia. Pariter juxta jus Canonicum in cap. fin. de fepnlt. Et in cap. in literis de raptoribus fla tuitur , ut haeredes defunfti, qui aliis in vita damnum intulit, ad exonerandam ejus confcientiam (non enim dimittitur peccatum, nifi reftituatur ablatum ) teneantur juxtaJ vires haereditatis adfe devolutae illuddam-num a defuncto datum refarcire. Econtra leges civiles non obligant haeredem ad damnum a defunflo datum , nifi inquantum ex tali damno v.g. furto,aut rapina,ad eum pervenit, vel lis cum defun&o jam conllituta fuerit L. unie. cod. ex dei i flo defunfli i$c. Unde fi ex de-Mo defun&i nihil ad haeredes pervenit, nec cum defun&o lis con-teflata fuit , jus Civile abfolvit haeredes illius. Licet nihil magis aequitas naturalis poflulet, quam ut ex bonis defuncti damnum ejus culpa datum reparetur : imo jure naturali riec funt bona de« funčti, nifi hoc aere alieno, feu laefione dedu£ta. Denique omif-fis pluribus aliis , quae in diverfis titulis occurrunt, fic jus Civile in tit. ff. de concubinis. Et cod. eod. Item in Novel. 18. permittit impune concubinatum, feu ut unica ccelebs a ccelibe habeatur citra affeftum uxoris : cum tamen omnis conjun&io maris & feminae extra matrimonium fit peccatum mortale, eoque gravius, quo diuturnius. Qua de caufa jus Canonicum prohibet, & damnat concubinatum in can. audite. 6.difl. 34. Item can. meretrices caufa 32. q. 4. Imo Concilium Tridentinum noviffime flatu-it, qualiter adverfus concubinarios locorum Ordinarii per cenfu-ras, &c invocationem brachii faecularis procedere debeant JeJf. 24. de reformat, matrim. cap. 8. Item fejf. 25. cap. 14. Neque obfiat. Can. is qui. Et can. Chrijliano. dijl. 34. libi ex fententia antiquorum Patrum Chriftiano una tantum aut uxor , aut concubina permittitur. Non inquam obllat: quia ibi nomine concubinae non intelligitur fcortum ( quodSS.PP. contra prohibitiones juris Divini permittere utique non potuiffent) fed uxor, dučla quidem per verum confenfum matrimonialem ( qui ante Concilium Tridenti-;
n 3	num
num abfque alia folemnitate fufficiebat ad valorem matrimonii cap. is qui. de fponfalibus ) aft clandeftine fine dotalibus inftru-mentis ; qualis uxor in foro externo, ubi de matrimoniali con-fenfu legitime non conftabat , concubina prasfumebatur arg. can. aliter, cauf. 30. q. 5. & dicebatur, ut in annotatione in di&um ca-vonem qui di fi. 34. exponitur.
II. Differentia eft : Paftum fiidhim Patri a filia , dum nuptui tradebatur, quod contenta eile cum dote , ac nullum ad bona paterna velit habere regreffum, non valet de j ire Civili, quamvis fit juratum L.pattumdotali. cod. decollationibus : junfta L ult.cod. de -pattis : ubi pa&a defuc cedendo, vel non fiuccedendo velut contra bo-Jios mores inita repelluntur. Secus dicendum de jure Cano/iico cap. quamvis depattis in 6. eo quod obfervatio talis juramenti non vergat in ajterna; falutis difpendium, neque retundet in alterius detrimentum.
III. Secundum Canones Juramentum in Pupillo doli capace fervandum eft, ac proinde valet: arg. can. parvuli, cauf. 22. <7. 5. Item cap. i. de deliciis puerorum. Secus videtur effe de j.ire Civili arg. L. Sacramenta puberum, cod.fi adverfus venditionem. Item L. qui jurajfe ff. de jure jurando.
IV. De jure Canonico non Jicet j irare per creaturas can. Confiderato. Item can.fi quis per capillum cauf. 22. q. 1. praeterquam per S. Evangelia, Altare, & SS. Reliquias, arg. can. fi aliqua cauf a. Item can. habemus cauf. 2,2. q. 1. At fpe&ato jure Civili licitum eft jurare per creaturas, dummodo non juretur per capillos Dei , vel caput ejus, neque aliis verbis blafphemis L. non trit juratum, ff. de jur.jur. jun&a Authent. ut non luxurientur horni-res coli at. 6.
V.	De jure Civili filiusfamilias fine Patris authoritate voto non obligatur. L. fi quis rem ff. de Pollicitat.. Secus eft de jure Canon'co arg. can. puella, cauf. 20. q. 1. Item can. puella, cauf. 20. q■ 2. cum concordantiis.
,.	iure Civili debent ordinandi aliquid offrrre Epifcopo
ordinanti jixta Authentic. de SS.Epifcopis c. 3. coii at. 9 Secus eft 'ure Ctnonico, imo id cenfetur Simoniacum. can.ordinationes, fauj. 1. q. i. linčan, funt Epfcopum. cauf. 1. q. l.
VII. De jure Canonico ufune fub graviffimis pcenis prohibi-t£ funt: & pertinaciter afferens, exercere ufuras non efle peccatum , veiuti Hasreticus punitur. cap. 4. de ufuris. jun&a Clement. »/w. <x aJibi. At fecundum leges ufuras cenfentur licita;. L. l.ff. de ufuris ibi: placuit -- licitas ufuras peti pojfe: jun&a L.eos qui c. eod. cum concordantiis •' vel faltem ibidem permittuntur.
VIII. Secundum Canones non eft licitum aliquid facere ad oftentationem virium cap. unie, de torneamentis. Bene tamen fe« eundum leges. L.folent. Item L. quibus rebus ff. de alealufu.
IX. De jure Civili licitum eft Patri occidere adulterum ia flagranti crimine cum filia deprehenfmn, dummodo & filiam oc» eidat L. Patri & feqq. Jff. ad L. Juliam de Adulteriis. Idemquc permittitur Marito refpe&u casterarum perfonarum , fi deprehendantur in adulterio cum uxore fua L. Marito ff. eod. Utrumque horum exeerantur Sacri Canones, catt. fi non. licet, cauf. 23. q. 5. Item can. inter bac. Item can. admonere cauf. 33. <7. 2.
X. De jure Canonico, quando conjux caufa captivitatis; & peregrinationis, aut hujufmodi, diutius abeft, non licet alteri conjugi novum matrimonium inire , donec certum nuntium acceperit de morte prioris conjugis, cap. in prafentia 19 .de fponfali-bus. Item cap. Dominus z. de fecundis nuptiis. Secus eft de jure Civili, nam juxta hoc, fi non conflet priorem conjugem efle fu-per/litem, fufficit expe&are per quinquennium : quo elapfo , & altero conjuge non comparente, permittitur novum matrimonium Auth. de nuptiis §■ fed & captivitatis. Collat. 4.. cum concordantiis.	- ^
XI. De jure Civili Matrimonium etiam confummatum dif-folvitur quoad vinculum per ingreffum Religionis: quia Religionem ingrediens quantum ad matrimonium videtur mori, Auth. de vuptiis, §. dijlrabuntur. Collat. 4. Secundum canones diflolvitur folum matrimonium ratum, non confummatum. Cap. verum z. Item cap. ex publico. 7. de converfione conjugatorum.
XII. De jure Civili requiritur confenfus Parentum ad validitatem matrimonii, adeo, quod fine eo nuptis non confiftant, L. Nupti ce ff. de Ritu nuptiarum. Item L. Nec filium, cod. de nup-
'	tiis.
Jih. Secus eft fpechto jure Canonico, ubi talis confenfus non requiritur, nili de honeftate, can. fufiiciat.caufzj. q. z. Item can. hoc fančtum, cauf. 32. q. z. Junfto Concilio Ti;identino JeJf. 24. cap.i. de Reformat. matrim. ubi oppofitum afferentes , anathemate damnantur.
XIII. De jure Civili poflunt confobrini, feu duorum fratrum , vel fororum liberi, licite matrimonium contrahere, L.celebrandis. cod. de Nuptiis. Item (j. duarum fratrum Infiit. eod. Non fic de jur? canonico, cap. non debet }de confanguinit. <t$ ajftnit at. ac alibi,
XIV. De jure Civili cum ancillis, Iioceft, mancipiis, non poteft efle connubium , five matrimonium , fed tantum contubernium , L. cum Ancillis, cod. de 2/icefi; ac proinde fervi ob violatum contubernium adulterii crimine non poffunt accufari. L. fervi cod. ad L. Jut. de Adulteriis. Secus eit de jure Canonico cap. 1.	2, de conjugio fervorum.
XV. De jure Civili vox unius teftis non admittitur in quacunque caufa , quantumvis teftis ille fit magnae authoritatis. JL.Ju-risjurandi cod de tef ibus. De jure Canonico ad diftum folius matris de impedimento deponentis impeditur matrimonium contra* hendum , cap. fuper eo. zvde teftibus. Idque ad devitandum omne periculum peccati, fi forfan fubeflet impedimendum dirimens, Sunt & ali« adhuc differentia;, qua: brevitatis caufa omittuntur.
Quantum ad res EccJefiafticas, & Spirituales praeter jam enumeratas, noven^dhuc inter utrumque jus dantur differenti«. Et quidem	™
I.	eft: De jure Canonico gradus confanguinitatis ita computantur , ut duo fratres fint in primo gradu , & filii duorum fratrum in fecundo gradu conjun&i: Can. ad fedem. Item can. «It. cauf "<,$ q. 5. De jure civili autem duo fratres in fecundo gradu , (X fiiii eorum in quarto confanguinitatis gradu exiftunt: §■ fecundo gradu :	feqq.	Infiit. de gradibus cognat. Item cii.can.
ad fedem. 35 q. 5.
De jure Canonico Patronus Laicus praefentans indignum aci beneficium Ecclefiafficum non privatur ea vice jure praefentan-
01	j icd jubendus eft pr «fen tare alium .* arg. cap. eam vos j m&a
Giofla
Glofla 'ft. minus idoneče > de offic. or din. Secuseft de Jure Ci vi* Ji: nam juxta hoc devolvitur tunc jus praefentandi ad fuperiorem v.g ad Epifcopum; autbent. de SanPlifftmis Epif copis Jp.fi quis Oratorii coli at. 9.
III. De jure Civili Clericis cenfetur eflfe prohibitu,jurare Lcum Clericis. Cod. de Epifc. & Cleric. De jure canonico econtra Clerici, imo Religiofi ex caufa jufta jurare poftunt : cap. c ceterum. 5. de juram. calumn. Item cap. Etfi Chrifius 26. de jur. jur.
IV. Secundum Canones , ille locus dicitur Religiofus, qui ad cultum Religionis authoritate Epifcopi deftinatus fuit. cap. aci bcec 4. de Selig. domibus. Item can.Nemo Ecclefiam. de confecrat. difl. x. Econtra fecundum leges locus dicitur Religiofus , in quo homo mortuus fepultus eft. L. locum. Et L. cum in divrrfis jf. ds Religiofis , & fumpt. funer.
V. De jure Canonico fugiens ad Ecclefiam gaudet immuni«, tate Ecclefiaftica, nifi fuerit publicus latro, vel nofturnus depopula tor agrorum. Cap. inter alia 6. de immunit. Ecclef. Aut nifi commiferit aliud crimen in Bulla Gregorii Papas XIV. qute incipit .' cum alias, exceptum. De jure Civili ulterius di&a immunitate non gaudent homicidas, adulteri, & raptores virginum. Au-thent. de mandatis Principum fi.fed neque collat. 3.
VI. De jure Civili Imperator poteft Ecclefiis, ac Perfonis Ecclefiaiticis imponere colledfas: L. Nemini, cod. de Jacrofanih Ecclef. Secus eft de jure Canonico” cap. non minus. Item cap. Ad-verfus de immunit. Ecclef. Item Clemcnt. unie. eod.
VII. De jure Civili in alienatione rerum Ecclefiafticarum immobilium certae folemnitates funt obfervandas , quae prasferi-buntur in Autbent. hoc jus porrellum. cod. de faerofanči. Ecclef De jure Canonico autem illas non requiruntur, fed fulficit, ac necelfe eft eas obfervare, quae habentur toto titulo de rebus Eccle-fi<e non alienandis , ac praifertim in extrav. Amhitiofce eod.
VIII. De jure Civili mortuorum corpora intra civitatem fe-Peliri eit prohibitum. L. Mortuorum, cod. de Religiofis, dS fumpt, funer. De jure Canonico fepeliuntur in Ecclefiis, & coemeteriis. Can. cum gravia. Item can. Nullus cauf 13. q. 2. & alibi.
IX. Secundum Canones manifeftus ufurarius non poteft te*
O	IU-
/tamentum facere, & fa&um non valet, nifi de ufuris fatisfece-rit, vel de fatisfaciendo pro fuarum facultatum viribus idoneam cautionem prasftiterit. cap. quamquam jj\ fin. de ufuris in 6. De jure civili hoc non reperitur ftatutum.
Quantum ad proceffum judiciarium decem fequentia inter u-trumque jus habentur diferimina.
I. De jure Civili ex pa&o nudo non nafeitur aftio. L. juris gentium. §. quin imo jf. de patiis. Secus eft de jure Canonico cap. i. & $. de paHis. ubi dicitur, nudum pa&um fervandum effe adeo quod promittens ad ejus obfervationem conftringi poffit. Cutn apud Deum non fit differentia juramenti, & fimplicis loquela: C. 22. q. 5.
II. De jure Canonico in omni referipto Papte fubintelligitur illa claufula; fi preces veritate nitantur licet exprelfe non apponatur. cap.ex parte 2. de Refcriptis. At vero de jure Civili claufula illa necelfmo eft exprelfe apponenda , alioquin ea omifla valet Refcriptum.. L.Univerfa 7. cod. de diverfis Refcriptis.
III. De jure Canonico non eft necelfe in libello exprimere nomen a&ionis. cap. Dilccli 6. de judiciis, fecus eft loquendo de rigore juris Civilis, quo nemo in judicio fine a&ione expetitur. arg. L. i.§. 1. jf. de Edendo. Item L. 6. fin. ff. denegot. gefl.
IV. Secundum Canones judex ordinarius poteft recufari ut fufpe&us ex caufa jnfta , & rite probata coram Arbitris, cap. cum fpeciali 61. de Appellat. Secundum leges autem judex ordinarius ex toto recufari nequit, fed ipfi ratione fufpicionis affoci-atur Epifcopus, ut ambo fimulin caufa procedant. Authent.fi vero contigerit, cod. de judiciis. Quidquid fit, an hoc, quod de aflo-ciatione Epifiopi dicitur, de confuetudine fit receptum, nec ne?
V. De jure Canonico non licet judici fajculari etiam in evidenter cognofeere de caufa fpirituali. cap. tuam 3. de ordine cogni• tion. Item cap. caufam 4. Item cap. lator. 5. qui filii fint legitimi. Secus foret fecundum leges dicendum, arg. L. cui juris di Ilio jf.de jurifdiH. omnium judicum. Item L. quoties, cod. de judiciis.
VI. De juie Civili fenes, & valetudinarii teftimonium ferre inviti non compelluntur L. inviti jf. de tefiibus. Secundum Canones
nes autem ad de tegendum peccatum proximi compelluntur tales ferre teftimonium. cap.fi qui teflium. 8. de tefiibus, jun&a Glofla
Valetudinarii. Item can. quifquis. cauf. II. q. 3. Item cap. 1. de crimine falfi.
VII. De jure Canonico poteft a quocunque judice appellari ad Papam , etiam omiffis intermediis , can. ad Romanam, cauf. 2. q. 6. Item cap.fi duabus 7. de Appellat. <£f alibi. Secus eft de ju-re Civili, ubi non re&e appellatur ab inferioribus ad Imperatorem omiffis mediis. L. Imperatores zi. jf. ae Appellat.
VII.	Secundum Canones a fententia Epifcopi debet appellari vel ad Metropolitanum arg. cap. Duo funt 9. de officio Oedin.
. vel ad fummum Pontificem can. ad Romam, cauf. z. q. 6. Secun* dum leges pofiet appellari ad judicem fxcularem loci. Authenti~ ca fi quis litigantium, cod. de Epifcopali audientia.
IX. De jure Canonico, judex, a quo appellatum eft in una caufa, poteft pendente appellatione per appellantem ut fufpe&us recufari in alia caufa. Cap. ad hac y fi in qua 6. Item cap. pro-pofuit 24, ds Appellat. Non fic de jure Civili. L.unic. jf. apud eum a quo appellatur.
X. Secundum legev, quando caufa excedit fumraam centum aureorum, judex delegatus fportularum nomine accipit duos aureos a qualibet parte in exordio litis, »Sc alios duos in fine ipfius Authent. de judicibus §• Nec cutem, collat. 6. Secus de jure canonico, ubi prseter moderatas expenfas, ac fponte oblata modica ef-culenta, yel poculenta , fportularum nomine nihil recipere poteft. cap. cum ab omni io. de vita & honefi. Cler. Item cap. fiatutum §■ infuper IX. de Refcriptis in 6.
Quantum ad alias res , feu materias profanas extra proceflum judiciarium inter utrumque jus feptem habentur differenti*.
I.	eft : Secundum Canones per Novale intelJigitur illa terra, qu£e de novo redu&a eft ad culturam, de cujus cultura inprx-teritum fačta non extat memoria hominum. Cap. quid per Novale li. deV.S. Secundum leges autem Novale eft terra prajcifa, quas anno ceffavit arari , ut poftea uberiores fruflus producat. L. fylva catdua. jf. de V.S. Et hinc fi in privilegio, vel ultima vo*
o z	lun*
lutitate fiat difpofitio aliqua de Novali, terminus ifte erit interpretandus juxta Itylum cujusJibet fori.
II. Secundum Canones Provincia dicitur, quas habet unum Epifcopum, vel decem, vel undecim fuffraganeos Epifcopos. Can. Scitote, cauf. 6. q. 3. Sccundum leges Provincia appellantur, quae reguntur per proprios prasfides. arg. L. x. & feqq.ff. de officio Pr<t-fidis.. Et cum hodie lingulas civitates habeant fua regimina, quaslibet civitas poteft dici Provincia: & fic qui funt in eadem civi-tate, cenfentur effe in una Provincia, alias extra. arg. L. ult. cod. Junda glolla id efi in una Provincia de prafeript. longi tem' poris.
III. Secundum jus Civile astas virilis interpretatur elTe vigin-ti quinque annorum, L. I. jf. de Minoribus. Item L. ult. cod. de his, qui veniam <ctatis. Secus dicendum eft de jure Canonico , utpote ad astatem virilem requirente triginta annos. Can. E-pifcopMs. difl. 77. ibi: Ante triginta annos , id eft , antequam ad vi-ri pcrfefti £tatem perveniat.
IV. De Jure Civili requiruntur ad fubftantiam teftamenti Hon privilegiati feptem teftes. L. Hac confultijftma. Item L. Si unus. cod. de tefl amentis cum concordandis. Secus de jure canonico. Cap. cum cjfct 10. Item cap. Relatum 11. de teflament. Item fecundum Canones , legatum rei aliena: non valet, arg. cap. filius 5. de teflament. Secus ell juxta leges, dum quis fcienter legavit xem alienam L. cum alienam rem. Eod. de legatis. Et alibi.
V■ De jure Civili non valet inftitutio hairedis nutu fa&a: nam «omen hasredis aut feriptura, aut voce per teftatorem coram te-fiibus exprimendum eft , L. Jubemus, cod. de teflament. Secus di* cendum de aequitate canonica juxta GIoiTam in cap. cum tibi 13. • difpofitionem de teflament.
VI. De jure Canonico poteft quis voluntatem fuam teftan» di committere in alterius difpofitionem, cap. cum tibi 13. de teflament. Secus dicendum de jure Civili, L. Illalnflitutio, Item L. faptatorias. jf. de baredibus inflituendis.
VII. De jure Civili filiis fpuriis , five ex damnato complexu procreatis poliunt parentes etiam alimenta negare, Authent. ex eomplcxu i, de Inceflis, Item Autbcnt, licet Patri fin. cod. di
Nat
Natural. liberis: jun&o cap. per venerabilem if. fin. qui filii Jini legi timi. Secus dicendum de jure canonico, cap. cum haberet §.fin. de eo , qui duxit in matrimonium.
Quantum ad pajnas, differunt ambo, jura ab invicem plus, quam in aliis; novem foJummodo hic adducuntur differenti®.
I. eft: De jure Civili vidua non poteft nubere intra annum ludus abfque pGena infami«. L. z. & feqq. cod. de fecundis Nuptiis. At de jure Canonico poteft libere nubere , cui voluerit, fine poena infami* , cap. penult. ult. de fecundis nuptiis : juxta permifld* onem Apoftoli 2. Corinth. 7.
II. De jure Canonico bona haereticorum confifcantur ipfo jure fap. cum fecundum de h aret icis in 6. Secundum leges ifta poena non incurritur.
III. Secundum Canones A&or petens plus re, loco, vel caufa, condemnatur fimpliciter in expenfas, five ad refarciendum damnum, ac intereffe, quod ex fua plus petitione reo evenit, cap. unie, de plus petitionibus. At fecundum leges condemnatur ulterius in triplo ejus, quod ob majorem quantitatem libello conventionis infertam , exeeutoribus litium fportularum nomine prasftandum fuit §[ Triplici vero, infiit. de aclionibus.
IV. De jure Civili carcer eft induftus ad cuftodiam, non ad paenam. L. aut damnum f olent, jf. de pcenis. Ubi idcirco redarguuntur Pra;lides , qui quofdam folebant ad perpetuos carceres damnare. Secus eft de jure Canonico, cap. quamquam 3. de pcenis' in 6. ubi delinquentes permittuntur puniri carceribus vel in perpetuum , vel ad tempus.
V. De jure Civili, fi unus percuflit primo, & vulneravit, alter vero vulneratum omnino occidat, primus non tenetur, nifi de percuflione, & vulnere, arg. L. huic feriptune. ff. ad legem A-quiliam. Secus de jure Canonico, arg.can.fi quatuor.)\xn(ka Glof-fa Quinque cauf. 23. q. 8. Item cap. fignifcafli cum Gloffa Quod fic: de homicidio.
VI.	Secundum Canones fugiens e bello infamis eft. Can. infames. cauf. 6. q. 1. Secundum leges punitur capite. L. Omne. §.
JQni in ude. ff, de re militari.
o 3	yu>
)( no )( 53»
.VII. Fabricator libelli famofi, aut hunc aliis manifeflans juxta jus Civile punitur pasna capitis. L.unic. cod. de libellis famo-fis. Secus eft de jure Canonico, ubi talis punitur pcena excommunicationis , aut flagellationis. Can. Qui in alterius. Item can. Si quis inventi, cauf. 5. q. I.
VIII.	De Jure Civili fconfideratis tamen fimul feptem illis, modis , videlicet caufa, perfona, loco, tempore, qualitate, quantitate, & eventu , de quibus habetur L. aut fafta.jf. de poenis) Sacrilegi capite pleftuntur L. Sacrilegi, jf. ad legem Juliam Peculatus. Incendiarii ignibus necantur. L. qui tedcs ff. de incendio. Peccans cum fsmina contra naturam capite pledtitur L. cum vir. cod. ad legem Juliam de Adulteriis. Et pleraque alia crimina graviora de rigore juris Civilis pcena mortis puniuntur. Secus eft de jure Canonico, ubi talium criminum rei, fi, Clerici fuerint, excommunicantur , vel a fuis officiis , & beneficiis fufpenduntur, incar-cerantur, deponuntur, aut omnino degradantur, & traduntur curiae fsculari, vel mittuntur in exilium, aut etiam ad triremes. Laicis vero criminofls tum pcena excommunicationis, aut interdicti, tum publica psnitentia imponitur; prout liquet tum ex canonibus SS. Apoftolorum, iliifquej qui Canones pasnitentiales dicuntur : tum ex decurfu totius juris Canonici.
IX.	Tandem poena fanguinis per leges frequenter injungi con-iiievit: at vero generaliter loquende, per facros Canones nunquam imponitur psna fanguinis, hoc eft mortis corporalis, vel muti-lationis. Siquidem Ecclefia criminofos non materiali gladio , fed fpirituali feriri jubet. Et hinc , fi per Canones fermo fiat de mor-te, preut fit cap. 1. de homicidio, id non de morte corporali , fed de morte Civifi, atque Ecclefiaflica , hoc eft , de excummunica-tione majori accipiendum erit. arg. cap. per Venerabilem JT. funt autem.
Et hae funt fpeeialiores differentis juris Canonici, & Civilis adeo fcitu neceffaris, ut fine earum cognitione perfecta nemoju-rifprudentis Candidatus evadat, oleumque perdat , & operam, fi his incognitis perfectam juris cognitionem habere prsfumat. Ita Perezius in fuis infit ut. Jmpcrial.
PARA-
PARAGRAPHUS DECIMUS.
DE
Concordatione Juris Civilis cum Canonico, 8c re. gulis circa contrarietatem utriufque Juris ob* fervandis.
CUm inter jus Civile, & Canonicum fut ex praecedentibus conflat ) quandoque confoederatio, & qua;dam affinitas , ac convenientia : quandoque vero contrarietas inveniatur, ut Canoni-fta rite procedere valeat, fequentes regulas communiter a jDočto-ribiis traditas obfervet , eft necefte.
Prima regula eft ; Quando leges non contradicunt canonibus, tunc mixtim & leges , & Canones allegantur in utroque foro. Idque patet ex recepta praxi tribunalium , atque Juris Confultorum pafllm in utroque foro tales probationes admittentium , vel adducentium. Idem defumitur ex can. fi in adjutorium difl. io. Unde Canonifta merito allegat leges etiam ubi concurrunt Canones :	nam	fortior	videtur ille cafus, illaque decifio >
ubi duplex concurrit difpofitio Juris.
Secunda regula eft: Quotiescunque cafus aliqnis dubius eft injure Civili, jure autem canonico clare decifus, etiam in foro civili decifio juris Canonici eft obfervanda. Econtra, fi aliquod jus dubium , & obfcurum eft injure Canonico, vel indecifumf prout pra;fertim circa contra&us , feuda , & pači a non pauca; in Canonibus funt decifiones ) jure vero Civili illud clare decifum reperiatur , fimulque materia illa fit profana, non fpiritualis: tunc in foro etiam Ecclefiaftico ejusmodi decifio juris civiliseft fer-vanda. Et hoc clare habetur cap. i. & i. de novi operis nuntiat. ubi Pontifex vulgatum illud pronuntiat; ficut leges non dedignantur faeros canones imitari , ita facrorum flatuta Canonum Prin-tipum conflitutionibus adjuvantur: ubi glolfa ~f/- adjuvantur , notabiliter infert; Et ita in caufa Ecclefiaflica leges pojfumus allegare
ut ctiamfi canones dejiciant , pojfit judicare fecundum leges Imo quandoque etiam in materia fpirituali leges civiJes in foro Canonico procedunt, non tamen aliter , quam fi expreffe k facris Canonibus recipiuntur , atque a Pontifice canonizantur : quamquam hujusmodi leges pro tunc non tam leges Civiles, quam mu-tato nomine Canones re&ius appellentur.
Tertia regula eft: Si inter jus Canonicum , & Civile fit con-trarietas, vel diverfitas manifefta , eaque fit de re profana, nec attingat confcientiam , vel peccatum , ut circa folemnitates tefta-mentorum, judiciorum, contraftuum &c. tunc quodlibet jus in fuo foro fervandum ell; nimirum in terris Summo Pontifici fub-jectis jus Canonicum; in terris vero Imperii fiecularis jus Civile. Can. cum ad verum, difi. 96. In caufis tamen Clericorum etiam temporalibus, & extra territorium Romani Pontificis juri Canonico eft infiftendum. Cap. cum Clericis 9. de foro compet. Sed hic textus non procedit eo cafu , quo Clericus Aftor convenit laicum coiam judice faeculari : quo cafu, ficut Clericus adlor forum rei laici, ita etiam ejufdem fori leges fequi debet; ut proinde illa verba in cap. 9. cit. pofita , fi Clerici contra aliquos, vel aliqui contra ipfos caufas habuerint &c. intelligantur eo fenfu, h Clerici Parifienfes ( de quibus illud Capitulum inferiptum eftj contra aliquos alios Clericos, coram judice tamen Ecclefiallicoa-ctionem inftituant.
Quarta regula eft '■ Ubi de re Confcientise, & materia peccati agitur , fi inter jus Canonicum Sc Civile differentia fit, renendum eft jus Canonicum etiam in terris imperii; id eft, fi jus Civile foveat peccatum, uti funt leges permittentes malum, tunc apud Chriftianos ob falutem aniirae reli&o jure Civili ad jus Canonicum , fi fieri pofilt fine turbatione Reipublica;, recurrendum eft: univerfi enim Catholici Doftores fatentur, fajtem in fpiri-tualibus, & ubi de falute anims agitur , fummi Pontificis jurif-diftionem tanquam Chrifti Vicarii, & communis animarum Pa* ftoris, etiam in terras imperii, & totum mundum extendi; ut patet ex cap. folita de M. & O. Item cap. Novit, de judiciis.
Quinta regula eft : Quando materia eft pure fpiritualis, & Sa* avunemaJis, fervandum & fequendum eft jus Canonicum reiičlo
jure
jure Civili omnimode ,. & univerfim : cum fpiritnalia, & facra» mentalia tra&are , & definire non ad fieeularem , fed fpiritualem y & Ecclefiafticam poteftatem pertineat ? cap. decernimus 2. de judiciis quia materia facramentorum eft fpiritualis, ergo extra ju-risdidionem Legislatoris Jaici. Quare iicet jure.Civili invalidum /It matrimonium, quod a liberis utiiusque fexus contrahitur fine' confenfu Parentum, in quorum patria poteftate exiftunt: /»•> flit. dc Nuptiis in prine. Item L. 2. <& iK. de ritu nuptiarum. Jure tamen Canonico , & noviffime jure Concil, Trid. fejf. 24. de reformat, matrim. c. 1. fi non fimpliciter licitum, faltem validum pronuntiatur tale matrimonium.. Similiter licet de eodem jure Civili uxori de mariti abfentis vita dubitanti, polt quinquennium , L. uxore 6. jf. de divortiis : imo de jure Codicis poft quadriennium , L. uxor 7. Cod. de' repudiis. Nova; nuptias fint con-ccftx ; pro quo certam obfervandam formam pra:fcribit Authent. hodie quantifeunque Cod. de repudiis Nihilominus tamen Jus Canonicum requirit ad novas nuptias contrahendas nuntium,, aut probationem certam de morte mariti. Cap. in prcefentia 19. Item cap. Dominus 2. de fecundis' nuptiis. Qua habita nullo modo neceflTarium eft infuper etiam formam ab Imperatore in cit. authent. ^raeferiptam obfervare.
Sexta regula eft : Si leges Civiles difponant de rebus , & perfonis Ecclefiafticis & ha; leges Civiles fint mere favorabiles , nullam habentes annexam obligationem, nullum continentes odium , nullum mandatum contingens- perfonas Ecclefiafticas , nec illis pneferibentes certam formam fervandam in fuis negotiis: verbo fi contineant menffimum privilegium , & gratiam ftatui Ecclefiaftico conceflam , tunc abfque dubio hae leges Civiles valent, «Sc fubfiftunt. Talia privilegia funt v. g. quod contra Ec-clefiam Romanam; nonnifi centum annis, contra alias Ecclefias nonnifi 40. annis poffit prxfcribi. Authent. quas attiones. Cod„ de SS. Ecclefiis. Si vero ha; leges Civiles refpiciant quidem favorem Ecclefiarum , nihilominus tamen contineant fimul aliquam obligationem, five mandatum datum perfonis Ecclefiafticis , aut prsfcribant formam in negotiis Ecclefiafticis, aut denique aliquam jurifdi&ionis fpeciem involvant; tunc h* leges Civi-
P	'	iCS
les non valent , nec aliter vim obligandi habent, nifi ultro ab Ecclefia fuerint approbatae, & receptaj :	ne praetextu favora-
bilis conftitutionis poteltates faeculares jurifdidionem in Ecclefia* fticos ufurpent, ut clare decifum eft in cap. Eccleha ro. X. de conftitut. Et tales leges favorabiles quidem, continentes tamen aliquam obligationem , five mandatum , five jurifdidionis fpeci-em funt v. g. L. 14. cod. de SS. Ecclefiis in qua inhibetur per* fonis Ecclefiafticis alienatio rerum Ecclefite fub poena privationis officii. Item L. 47. de Epifcopis & Cler. in qua prajfcribitur forma obfervanda in eledione Abbatum, 6cc. fed haj leges non aliter vim habent, nili quatenus a Sacris Canonibus funt receptae. Tandem fi leges Civiles contineant odium Ecclefiarum , aut Perfonarum Ecclefiafiicarum : aut fint mere difpofitivae de iifdem: Certiffimum eft apud Dodores , illas leges nullius efle roboris. Cati, denique cum feqq dift 96. Item cap. Ecclefia 10.de Conflitut. Item noviffime in Cone. Trid. fejf. 2.5. de reformat, cap. 10. ubi cavetur, ne a perfonis faecularibus Ecclefiae , & perfonarum Ec* clefiafticarum immunitas Dei ordinatione , & Canonicis fandio-cibus confiituta violetur.
DE
ANTINOMIA . SEU CONTRARIETATE CANONUM.
QUod in partibus juris Canonici Canonum , feu Conftitutio* numinter fe antinomia, feu contrarietas, ac repugnantia \ ijepius reperiatur, extra dubium eft, ut perluftranti facile confta-i bit; ut ergo h&c Canonum antinomia tollatur fequentia funt I advertenda.
Primo: Si contrarietas reperiatur in unius , & ejufdera I Pontificis, feu Authoris compilatione v. g. fi uterque contradicens I Canon fit in Decretalibus , vel in Sexto , aut Clementinis : tunc I omni modo allaborandum eft , ut apparens contrarietas per con- I gruam interpretationem conciliationem accipiat, quod a potiori aon admodum difficile erit > modo exade confideretur glofla, & L
di«
diverfitas Cafa s, circa quem uterque Canon difponit: in una e-nim eademque Jegum compilatione non debet effe contrarietas ; quia enim ab uno eodemque Jegislatore fimul , 6c femel omnes Canones in eadem compilatione contenti, publicationem, čc robur acceperunt, habentur , ac fi ab uno ore profluxiflent, quod fibi ipfi non contradicit arg. text. L. z. §. Contrarium autem cod, de vet. jur. enuc\. Et notat. Glojfa in proem. Decretalium , verh co-ntr arietat em.
Secundo: Si tamen etiam in eadem compilatione reperiatur aliqua contrarietas , & pofterior Canon meminerit Canonis prioris , ejufque terminos corre&orios exprefte contineat, concedenda omnino erit antinomia. Exemplum efto in cap. z. 3. de Cen* fibus in 6. ubi in priori cap. z. Gregorius X. fub pcena prohibet, ne a vifitantibus procuratio in pecunia accipiatur: in pofteriori vero cap. 3. Bonifacius VIII. meminit hujus prohibitionis, <Sc eam ob multa, incommodorum, ut ait, difpendia abrogat. Unde Tertio: Si inter Canones priorum, & pofteriorum compilationum manifefta fit contrarietas, v. g. inter Canones Grcgorii
IX.	& decretales Bonifacii VIII. in 6. aut inter Clementinas&c. tunc Canon pofterior derogabit priori , ftabiturque pofteriori de-cifioni: quia jus pofterius derogat priori. Cap. fin. defient. excomm, in 6.
Quarto: Si dubia fit Canonum contrarietas , tentanda elt reconciliatio per commodam aliquam interpretationem, quantum videlicet fieri poteft , falva verborum proprietate, ac ratione re<fti Termonis: quoniam expedit jura juribus concordare, ut evitetur jurium correftio , & contrarietas. Cap. cum expediat 29. de Elečl. in 6. Hic
Notandum: Triplicem efle interpretationem pro SS. Canonum elucidatione adhibendam: nempe DoRrinalem, ufualem, <5f ■authenticam. DoBrinalis, feu Magi fieri alis, quas vel a Profeilo-ribus & Magiftris Scholarum , vel Scriptoribus illuftribus adhibetur ad elucidanda verba obfcura alicujus Canonis , Refcripti , vel privilegii , de qua procedit L. unie. c. de Profefibribus in urbe Confiant. Ufiualis eft : quae innititur confuetudmi. Authentica
p %
<eft, feu judicialis , qua: a folo legislatore circa canonem adhibetur ianquam exprefiva, atque declarativa fenfus ,	&	mentis (ux
in particulari, & non prasvifo cafu , juxta L. ult. c, de legibus ^Quando ergo aliquis Canon, vel conftuutio Apo$olica , aut privilegium laborat ambiguitate, aut dubio arduo, tunc interpretatio authentica adhibenda elt, <Sc a Sede Apoftolica ut legislatri-ce petenda: quia juxta C. inter alia de fient. excomm. Item L. fin. C. de LL. illius eft interpretari legem, cujus eft condere. Quod ii autem ad Sedem Apoftolicam non poffit heri acceffus pr o capienda interpretatione authentica, & aliunde urgeret neceflitas utendi canone, conliitutione , aut privilegio , tunc operans juti poterit interpretatione do&rinali.
PARAGRAPflUS UNDECIMUS.
DE
GNOMIS.SIVE REGULIS JURIS CANONICI.
OBfervandum i. Gnomas , feu regula; jurisprudentia;, quas Quintilianus memorabiles quafidam fiententias appellat, in corpore juris tura Canonici , tum Civilis ad finem adjedx confpi-ciuntur. In prafenti folum Regulae juris Canonici explanantur, quae nempe in Decretalibus Gregorii IX. & Sexto Decretalium fpecialibus continentur titulis : explicatione illarum , quas in corpore juris Civilis, puta-titulo Digefti ultimo habentur, Civili-ilis relicta.
Obf^rvandum 2. Regulam juxta Paulum J. C. L. i.ffi. de regulis juris, effe illam, rem, qua eft, breviter enarrat, v.on ut ex regula fiat jusy fed ex jure quod eft, regula fumatur. Unde per regulam juris intelliguntur breves fententia;, axiomata , feu pro-pofitiones generales, dedu&ae ex legibus , & facris Canonibus, qua; velut qusdam principia generalia deferviunt ad Caufas rite decidendas. Ex eo fiquidem , quod per leges, & Canones in di-ralis locis varii cafus particulares libi invicem confimiies deci-
dan-
dantur, regula conficitur , & generalis quadam fententia pro com” muniter contingentibus breviter efformatur. .Sic in exemplo: SS; Canones multis intextibus prohibent, ne quis illicito ingreflii v* g. Simomaca procuratione , violento modo , propria authofitate, ambitione, vel alia via beneficium aliquod occupare prafumat " inde nata efl regula in cap. beneficium i. de R.J. in 6 Bcneficium Ecclefiaflicum non pottfl licite fine canonica inflitutione obtineri. I-tem tam in SS. Canonibus , quam legibus Civilibus licet alteri per alterum contrahere, judicium fubire, juramentum praftare, jus dicere, eligere, &c. inde fequens regula prodit cap. potefl 68. de R.J. in 6. Potefl quis per alium, quod potefl facere per fe ipfium.
Obfervandum 3. Has regulas effe duplices: alias dicuntur authentica , qua; authoritate Apofiolica juri Canonico funt inferta;, & vim legis habent. Tales funt prafertim , qua; in 6. Decreta-hiim ad finem ponuntur. Alia dicuntur didajcalic<e y doclrina-tes, & vulgo Brocardica ( re&ius Burchardicte a Burchardo Canonum compilatore) Item Burchardica (fiibintellige effataj dicuntur, qn* a juris confultis, vel aliis Do&oribus ex variis juris textibus, ac difpofitionibus, vel etiam Philofophorum diftis deprompta funt, nec continentur fpecialiter in corpore juris , nec funt authentizata in vim legum a legislatore , fed funt axiomata , & propoiltiones ICtorum : uti funt: legibus , non exemplis judicandum efl. Actiones fiunt fingularium. Privatio fiupponit habitum. Non entis nulla fiunt qualitates. Qui vult antecedens, vult etiam confiequens <£?c. Pluraquealia , qua adducuntur etiam in de-ci/ionibus Rota: Romana , in fpecie decifione 582. n. 9. Et decifione ioz8. n. 2. Et decifione 1137. n. 2.
Obfervandum 4. Has regulas plerafque pati exceptiones adeo-que etiam in jure valere illud notum apud Gramaticos : Nulla regula fime exceptione. Nomine vero exceptionis intelligitur omnis alia difpofitio juris , quam communiter per regulam enuntiatur. Vim exceptionis a regula tria ufu trita declarant axiomata. Primum eft : Except io declarat regulam, hoc ipfo enim, quod ex-ceptioj deregvla fit, ex qualitate exceptionis apparet, de quo ge-ftere regula fit intelligenda. Secundum elt. Exceptio firmat re-
p 1	git-
b
)( 118 )( §€»
gulam in contrarium in cafibus non exceptis, ica uc Tub fegula com-prenfi cenfeantur , quos exceptio inde non fubtrahit : ex cujus Axiomatis tamen generalitate merito excipiuntur cafus omnino exceptis fimiles, & quicunque alii, de quibus aliqua ratione ve-rifimile eft, difponentem de ipfis idem fentiffe , quod de aliis ex* preffe exceptis. Tertium ell: Exceptio non ampliat regulam, hoc eft, non facit, ut ejus difpofitio comprehendat aliqua, qua; exceptione non fa&a regula non comprehendiffet: quia exceptio ex natura Tua regulas'detrahit, non addit ■' ab ea aliquid eximit, non includit aliquid, quod illa exceptione ceflante non inclufiflet.
Obfervandum 5. Regulas juris Canonici efle adhuc duplices: alias funt, qua in Decretalibus Gregorii IX- enumerantur: & funt •undecim pofttx ad finem libri V. Decretalium. Aliae vero funt: quas in fexto Decretalium enumerantur ,	& funt o&uaginta
ocio po/itas poft librum fextum Decretalium. Utrarumque ex« jplicatio in prsefenti fufcipitur.
Explicantur Regulae Decretalium Gregorii IX.
2,	QMnis res, per quaf 'cunque cairf as nafeitur, per ea f dem dijfol» vitur. Hasc regula attribuitur Auftori operis imperfe&i, quem multi efle volunt S. Chrvfoftomum, defumptaque videtur effe ex regula 35 juris Civilis, qua: fic habet •’ Nihil tam naturale efi , quam eodem genere quodque dij]~olvere , quo colligatum efi * ideoque verborum obligatio verbis tollitur ; nudi confcnjus obligatio contrario confenju dijfolvitur. Valet ifta regula vel maxime in con-tratfibus , čc obligationibus mere temporalibus , quas tantum ex pofitiva humani juris conftitutione, aut mutuo partium confen-fu, & voiuntate contrahentium vim fuam habent. Fallk autem in iis , quas jam non funt in poteftate voluntatis humanas , fed ab alciori dependent. Sic fallit 1. in matrimonio prasfertim con-fumma o , quod eft divina voluntate indilTolubile. 2. in Sacramentis prsfertim characterem imprimentibus. In hoftia confecrata, cujus coiifecratio revocari, & retra&ari nequit. 3. In vinculo ipirituaii Epifcoporum} quod, etfi per Metropolitanum confti-
tui podit, difTolvi tamen non poteft ex cap. I. de Translat. Eptf-Item in ele&o rite Pontifice , cujus jurifdi&io auferri non poteftx neque deponi valet ab electoribus, exceptis cafibus h<erefis, a-mentiže, &c.
II.	Dubia in meliorem partem interpretari debent. Hasc tantura eft regula: rubrica: nam regula alioqum ita habet : Efiote miferi-cordes ,ficut & Pater vejler colefiis mijericors efl y nolite judicare, & non judicabimini. In hac regula praicipi videtur, ut ea fa&a, circa quas dubium eft, quo animo fiant, in meliorem partem interpretentur. Quod enim fcriptum eft: Ex fručlibits eurum co-gnofcetis eos, de manifeftis di&um eft, quas non poflunt bono animo fieri: ut ftuprum,blasphemia, furta , ebrietates, &c. de quibus nobis permittitur judicare. Confentit regu/a Juris 9. in ff. Item rcg. 30. in 6. Semper in obfcuris , quod minimum eft, fequimur. Procedit itaque hasc regula in a&ibus, ubi perfonas habilitas, vel inhabilitas, bonitas vel malitia, ac ipfius aftus valor vel nuliitast fion fatis apparet.' Perfonas proinde habilitas , bonitas, & aftus valor tamdiu prasfumitur, quoad contrarium probetur. Hasc regula fallit 1. in adtibus manifefte malis. 2. in cafibus , in quibui agitur de malo avertendo , vel bono confervando, ubi abundans cautela non obeft.
III.	Udlius fcandalum nafci permittitur , quam veritas reli»' quatur. Hasc regula non aliud videtur dicere, quam quod propter fcandalum prastermittendum fit quidem omne, quod pneter-mitti poteft : modo falva maneat triplex veritas.- nempe veritas vitee, qua; in quovis homine honeftis moribus veritas jufiitia, <juže in judicibus adminiftratione juftitias : & veritas disciplina, quas in fuperioribus exa&a obfervantise cura abfolvitur. De hac triplici veritate regula procedit, fed pro eo cafu, quo fine pecca-to quodpiam ejufcemodi officium omitti non poteft, cum non fit faciendum malum, five peccatum, vel omifilone debiti officii» ut eveniat bonum , multo minus , ut evitetur aliud malum, fcandalum fcilicet paflivum alterius culpa committendum. Verbo , hasc regula praecipue intelligenda eft , ut veritas non omittatur , quando urget prasceptum fub peccato ad verita, tem: quia fi tunc veritas derelinquitur, Deus offenditur. Falli;
«8f )( 110 X Sfl»
hsec regula r. in omittendis a&ibus non praeceptis, & rebus,'ubi veritas eft tantum de confilio : fic ad vitandum fcandalum pufil-lorum opus- aliquando bonum , fed fupererogatorium omitti po-te{l ob charitatem. Fallit 2.. in veritate juftitia;, Sc difciplinaj fal-tem temperanda, fi ex ipfo alterutrius rigore fubditorum mala. graviora prudenter timeantur..
IV.	Ouod non cfl licitum in lege -, neccjjitas facit licitum ." five Propter neccffitatem illicitum efficitur licitum. Hxc regula intelli-genda elt de illis, qus tantum illicita funt jure pofitivo five Divino > ut v.g. fabbathum cuftodire, eft prasceptum jure divino pofi-tivo Machabasi tamen fine fua culpa fabbatho pugnabant , five jure pofitivo Ecclcfiajlico - ut miffam audire*, jejunium obfervare,, eft praeceptum jure Ecdefiaftico, tamen gjgrotus miflam non audiens , aut jejunium non obfervans, non habebitur reus praecepti , fed caufa rationabilis , <Sc neceffitas eum excufabit. Fallit ha;c regula r. in aftibus, qui jure naturali illiciti: funt, & ideo prohibita ,, quia, mala,; ut ha;refts., blafphemia ,, adulterium &c. quas nunquam funt licita.. Fallit z. in ačiibusetfi praecepto tantum humano vetitis fi cederent in contemptum poteftatis, & ipfius legis.
V- Quod latenteraut -per vim, aut alias illicite introductum-eft y, nulla debet ftabilitate fubfiftere, feu Illicite fafhtm obligatio-nem non’ inducit., Quia talia: illicite fa$a, aut fiunt clam , & latenter,. & ideo' de malo funt fufpe&a : aut fiunt per vim, <St metum gravem,, & fic ipfo jure- funt nulla, & revocari; debent juxta tit. 40. lib-1, Decret.. de hir, qutC vi , metusque caufa jiunt. Fallit haec regula in iis, quas contra legem folum prohibentem, 6c non fimul irritantem facta funt : nam multa jieri' prohibentur, qux: fi fuerint facia obtinent roboris' firmitatem, cap. 16. de regular.
VI.	In ipfo caufer initio non eji d qutefxionibus inchoandum. Seu :: Tormenta indiciis non procedentibus inferenda' non funt. Id eft , nullus debet torqueri, nifii pr&ceflerit femiplena probatio-Nec per tormenta veiitas inquirenda eft: cum tormenta,five tortura, aut uti in jnre Civili dicitur fhtajlio, adhiberi non debeat ad veritatis indagationem, nifi in fubfidium, quod aliter veritas ftaberi non poilit, & quod femiplena pracelTerit probatio- Qui-
bas non obftantibus reus de fuga fufpe&us incarcerari initio fia-tim potell, quae incarceratio , nifi admodum diuturna, 6c afpera> nomme quadhonum non venit.
VII. Ouidquid in facratis Deo rebus, & Epi Jcopis injufle šegi tur 7 facriicgium reputatur , quia facra funt, d quoquam violare non debent. Seu : Sacrilegus eft offendens rem , vel perfonam Ecclefiaflicam. Duas ideo funt fpecies facrilegii juxta Stephanum I. Pontificem, qui hanc regulam pofuit una fcilicet in rebus Deo facratis: altera in Perfonis Deo confecratis: fub rebus Deo facratis, etiam loca facra intelliguntur. Qui ergo violat rem, vel locum Deo facratum, aut Perfonam Deo confecratam, committit facrilegium. Fallit hac regula I. circa Perfonas dum ha; clericali privilegio jure , vel fa&o privata; funt. 2. Fallit circa res* fi facra efie definant, vel in cafu communis neceffitatis. 3. fallit circa loca facra, fi itidem exeerata fint.
VIII. Oui ex timore facit prxceptum , aliter facit, quam de' beat, @ ideo jure non facit. Seu: Oui facit aliter, quam debet, facere non dicitur. InteUigenda efl haic regula hoc fenfu : qui facit rem praeceptam ex timore lerviJi, non amore juflitis:, quam pofitive excludit, fed timore tantum paenae, a qua fola hic «Sc nunc movetur, dicitur non facere. Tradita efl ha;c regula a S» P.N. Augullino.
IX. Defleat peccator, quia offendens in uno ,fafhis efl omnium reus InteUigenda efl haec regula, quod per unum peccatum in ratione averlionis a Deo eundem quoad fubflantiam reatum incurrat, fcilicet pasnas aeterna; peccator, quem incurrit de omnibus reus.’ fed non quoad intenfionem , vel ut tantum puniretur propter unum peccatum , quantum puniretur , fi omnia prascepta violallet. Verbo, intelligenda eft hasc regula quoad prascipuum eife&um peccati gravis, nempe privationem gratiae, & p^nam damni, qme perinde ob unum , quam ob omnia peccata gravia incurritur: non vero quoad malitiam ipfam, «St paenam fenfus.
X. Non potefl effe Pafloris jufla excufatio yfi lupus oves comedat, Pajxor nefleit. Seu; Ignorantia non excufat Pralatum in peccatis fubditorum. Ha;c regula efl effatum S. Gregorii: nec fidiic, nili ignorantia plane fit invincibilis; nequeeaim. ignoran-
Q-	tia
tia excufat} quando quis tenetur diligenter indagare , ctiftodire , & prascavere fibi commiflos a lupis, & peccatis juxta obligatio* nem fuam, & per ignorantiam non facit, aut negligit.
XI.	Indignum eft a Romana Ecclefice confuetudine alienum, ut pro fpiritnalibus facere quis bomagium compellatur. Haec regula procedit de homagio proprie tali, quod eft juramentum fidelitatis , quo Domino temporali direfto fufcje&io ad certas operas , & praftationes temporales promittitur , & promittentem Vafallum promiflarii efficitpraeftare enim talia obfequia pro fpi-ritualibus, eft Simoniacum. Non tamen procedit de homagio improprie accepto , quo Clerici Epifcopis , & Epifcopi Romano Pontifici fidem fuam obllringunt. Neque procedit de illo ho-magio, quo Clerici ratione temporalium fundorum, & regulares dominis directis itidem temporalibus obligantur.
Explicantur Regulae Juris, quae in fexto Deere-talium continentur.
l.J^Eneficium Ecclefiafticum ron poteft licite fine inflitutione Cani» nica obtineri. Senfus hujus regu Ise eft Deficientibus requi-fitis ad Canonicam inftitutionem, quas funt i. Collatio a Superi* ore Ecclefiaftico non Laico z. Inveftitura. 3. Inductio in beneficii polTeflionem ab eo, qui habet poteftatem. 4. Decens per* fonae habilitas, ut nempe fit Clericus, vel Clericus non conju* gatus, 5. ut obfervetur folennis inftitutionis forma, & alia ii jure praeferipta : deficientibus inquam his requifitis non erit Canonica inftitutio, nec fic beneficium obtineri poterit, neque jus percipiendi fru&us ex bonis Ecclefiafticis , feu beneficii acquiritur, occupatur , vel retinetur, idque refpe&ive , nec licite , nec valide. Beneficium Ecclefiafticum proinde obtineri non poteft i.Tranf• »ttione : quia hasc non fit fine datione alicujus rei, in qua Simo* nias periculum eft: etfi illicita non fit aliqua compofitio de ex-penfis faftis, aut de jure controverfo accedente Superioris autho-ritate. i. Neque Pr<efcriptione: hzc enim ut legitima fit, bona fides, & juftus titulus requiritur; at qui contra Canones beneficium
cium obtinet, bonam fidem habere non prasfumitur. 3. Neque per fententiam ; nam ut in caufa carnalis matrimonii judicis fen-tentia non tranfit in rem judicatam, ita nec in caufa fpirituaiis matrimonii, quod fuo modo efl inter beneficiatum, Ecclefiam ratione beneficii, & officii. Excipitur cafus regulae 36. Cancellari* de triennali: cum fcilicet quis abfque Simoniaco ingreflu beneficium invalide adeptus, per triennium illud pacifice pofledit : quo cafu poftea & valide, & licite illud retinet, Sede Apoflolica omnem defe£him fanante.
II.	Pojfcffor mala fidei ullo tempore non prafcribtt. Hoc efl; qui fcit rem, quam poffidet, alienam efle, is rei illius per viam prsfcriptionis nunquam dominus fieri potefl. Rationem regulas dat Innocentius III. in Concil. Gen. Lateran. IV. cap. fin. de pra-fcript. inquiens : quoniam omne, quod non efl ex fide ( intellige con-fcientia) peccatum efl , fynodali judicio definimus, ut nulla valeat abfque bona fide prafcnptio tam Canonica, quam Civilis. Quo textu & aliis confimilibus , ut cap. 5. de prafeript. Item cap. fin. de conflit ut. Item cap. penult.de confanguinitate. Corrigitur Jus Civile, quod bonam fidem tantum ad inchoationem, non item continuationem , fed neque ad longiffimi temporis prasfcriptionem requirit jT; 11. Inflit. de ufucap. Item £.7. cod. de prafeript. 30. ann. Procedit autem regula de mala fide quocunque tempore oborta : nec patitur ullam exceptionem : nam ea exceptio, quam aliqui ex cap. Placuit 1. de prafeript. allegant, non efl ad rem i cum ibidem in favorem fidei Chriflianae locus, quem aliquis E-pifcopus ad fidem converterit, tali Epifcopo attribuatur : quo fit, ut jufto titulo Canonis locum illum alioquin in aliena disceli politum , fuas Dia;cefi triennio praeferibere poffit.
III. Sine pojfcjfionc praferiptio non procedit. Senfus efl : ad pr*fcribendum requiritur poflelho in initio, in continuatione, 6t in fine prajfcriptionis, ita ut non fiat interruptio polfelfionis rei. H*c regula etiam procedit de quali pofieflione incorporalium .* ex eaque re&e infertur eum qui rem aliquam poffidere non valet , ut Laicus jura fpiritualia , prasferibere illam non polle.
IV. Peccatum no» dimittitur }nifi reftituatur ablatum. Hasc
q %	r«-
regula non tantum quoad remiffionem quoad Deum eft intelli-gehda, nempe quod remifllo non fiat , nifi reftituatur ablatum, ii reftituendi facultatem quis habeat, vel nifi forium propofitum. habeat de re tali reftituenda, ubi poterit , nifi talis reftitutio re-miffa fuerit; neque tantum eft intelligenda de furto, aut violenta ablatione : fed de quovis damno injufte dato : čc quod po-tiffimum hujus loci eft, de vitio etiam reali, quo afficitur res furto ablata, ita ut res furto ablatas prasfcribi non poflint, nifi per reftitutionem Domino fa&am vitium fuerit purgatum. Hsc regula fallit in tot cafibus, quot funt caufas a reftitutione, ac refpe&ive reparatione damni illati excufantes , quas Theologi morales recenfent.
V. Peccati venia non datur, nifi corrcčlo. Hasc regula intel--ligitur primo de venia culpae, & asternas pxnx, quod hasc fcili-cet non detur, nifi efficaciter p*nitenti,& emendato. 2. Depas-na temporali, videlicet nifi juxta leges ordinatas punito , idque regulariter, nam in foro externo faspe corre&us puniri, & non correitus ob caufas publicas a parna liber dimitti debet.
VI. Nemo potefl ad impojjibile obligari. Hasc regula eft intel* ligenda non modo de phyfice, fed etiam moraliter impoffibili, quo fenfu maxime veniunt, quas turpia funt, & peccaminofa, Sc quorum promiffio etiam juramento confirmata non obligat.
VII. Privilegium perfonale perfonam [equitur , cxtinguituf tum per fona. Intelligitur hasc regula de privilegio, quod immediate perfonas concelTum eft, & cujus caufa proxima eft per* fona. Sic Archi-Epifcopus pallium, quod habet conceffum i Pontifice, nequit relinquere fucceflori, fed cum eo fepeliendum eft.
VIII. Semel malus femper prafumitur malus. Haec regula intelligenda eft de eodem genere mali: nec enim qui femel adulter eft, ftatim homicida, vel alio crimine obftrictus eft, praecipue fi de vitiis oppofitis agatur , uti funt avaritia, & prodigali* tas. Dicitur autem prafumitur : hasc enim regula juris fola pras-fumptione nititur: hinc facile refellitur adhibita probatione in «onrrarium} ©ftgndendo fcilicet* cum, qui malus fuit, fe emen-
daflev
dafle: nam tunc ulterius maius dici non debet, & prafumptio cedere debet veritati. Excepto perjuro, cui etiam poft emendationem amplius non creditur. Econtra is, qui fcmel bonus fuit, femper prafumitur bonus.
IX.	Matum quis habere non potcjl, quod ipfius nomine non efl geflum. Ratum habere dicimus , cum approbamus , quod noftro nomine eft geftum : ergo fi noftro nomine geftum non eft, ratum habere non poffumus. Procedit ergo regula i. in deličtis, quorum pasna: non incurruntur ab eo, qui illa approbat quidem ut fimpliciter patrata , non autem nomine fuo patrata: Calus habetur cap. 2.3. de fent. excomm. in 6. ubi approbans percuflicnem Clerici non fa&am fuo nomine, immunis ab excommunicatione declaratur. z. in faitis quiburcunque odiofis , & praejudicium afferentibus, quae nomine meo fačta non cenfentur, nifi fpeciali mandato ea fieri juflerim. L. 6. JJ~. 6. jf. de negot. geji. Hxc regula fallit 1 fi ratihabitio vim habeat novi confenfus, ut in cafu can. fn. VII. q. z. ubi Urbanus Papa referibit, ordinatum ab alieno Epifcopo miniftrare poffe in ordine fufcepto , fi proprius Epifco-pus ordinationem ratam habeat, z. in cafu c. 28. V. quodfi de E-leči. ubi Ele&ores contenti ele&ionem ratam habere poffe dicuntur. 3. in cafu c. 3. de his , qua jiunt a Praei at. fine confenfu cap. ubi valida pronuntiatur alienatio, quam a Praslato faftam Capi* tulum ratam habuit. 4. in cafu L. 7. Jf. pemtlt. jf. ad SC. Ma-ced. ubi mutuum a filio acceptum confenfu, & folutione patris confirmatur. 5. in cafu L. I. jf. de receptis ‘ & L. 1. c. de bis, qui latron. ubi receptores furum, & latronum ob prasfumptam «deo ratihabitionem puniri jubentur.
X.	Ratihabitionem retrotrahi, & mandato non eft dubium comparari. Ne ifta regula contradicat priori , intelligenda eft, fi videlicet illud, quod ratum habeo, nomine meo geftum eft. Verus ergo fenfus regula; eft „• quandocunque aliquid ab alio nomine meo geftum poftea ratifico, & approbo , idem eft, & eofdent habet effectus juris, ac fi a me ei prius expreffe fuiffet mandatum, feu verum ad id ei dediffem mandatum. Ita defumitur ex C.pennlt. de fent. excomm. i» 6. Item vxL. fi fundus 16. Jf. i-jf»
3 3	*
■ de pignor. Item L. I. JF. dejecijfe 12. ff. de vi, vi armata. Sic in exemplo > fi quis equum fine meo mandato , nomine tamen meo emit, & pofleffionem ejus accipit: & ego poftea ratam ha» beo , feu ratificio , & approbo hanc emptionem equi, idem ego acquiro dominium, & pofleffionem equi, ac fi equus ab altero emptus fuiflet exprefloa me habito mandato. Item fi quis fine meo mandato , nomine tamen meo percufllt Clericum, & ego poftea ratam habeo hanc percuflionem , aeque excommunicatus fum, ac fi prius ad hanc percuflionem dediflem mandatum. Item fi alius meo etiam infcio , meo tamen nomine aJiquem dejecit a pof-fefiione , & ego hoc poftea ratifico, perinde teneor ad poflef* lionem reftituendam , & refarcienda damna illata, ficut tenerer , fi id a principio mandaflem. Pro primo exemplo ftat arg. L. fi ego 24. ff. de Negot. gcfi. Pro fecundo exemplo ftat textus ex prej' fits c. penult. de fent. excomm. in 6. Pro tertio exemplo ftat. c. cum ad fedem 15. de Reflit. fpoliat Item L. 1. Jf.fed <&fi 14. ff. de vi,
& vi armata. Poro Ratihabitio non tantum aequiparatur mandato , fed etiam retrotrahitur tam ad tempus, quam Jocum, in quo a&us nomine meo fuit geftus, ita ut a&us non primum a tempore ratificationis, fed jam a tempore, & die quo nomine meo fuit geftus, validus efle, 6c. effe&um fuum habere cenfeatur, & propter contra&um nomine meo geftum , & ratjhabitum non in Joco ratihabitionis, fed in loco a&us gefti forum for tiar. Et haec regula procedit de omni a&u , & contra&u , imo etiam de ipfis deli&is, dummodo deli&um fit tale, quod nomine alterius com-mitti poteft: Secus eftin deliftis, quas nomine alterius fieri neque» unt, uti funt delifta libidinis, adulterium, ftuprum, «Scc. haec enim ficut alteri demandari nequeunt, ita etiam ab aliofa&a proprie ratihaberi non poflunt Fallit haec regula 1. fi ratihabitio cedat in praejudicium tertii , ut v. g. ratihabitio geftorum a falfo procuratore, qui in judicio alioquin vicit, fed ea parte condemnata repelli etiam poft fententiam poteft L. 24.. cod. de probat. 2. Si mandatum fpeciale ab initio aftus ad ejufce fubftantiam require* batur , ut in cafibus regulae 18. dicetur infra, ix in referiptis juiiitia; cap. 22. de refeript. 3. Si ratificaos i quo tempore a&uj
patratus eft, natura impeditus fuit ad illum mandandum, ut f! quis adultus fa&us ratihabeat homicidium fuo infantis nomine patratum , non fit irregularis. 4. In plerifque deMis , nifi ea fine in futurum pendentia, & ratxii ibens ad eorum exeeutionem concurrat.
XI. Cum funt partium jura obfcura , reo favendum eji potius , quam attori. Contingit autem hoc duobus modis : vel quia ačtor nihil probavit: vel quia utrinque probationes funt aquales : ad priorem modum pertinet illa juris fententia : Attorc non probanto reus abfolvitur , etiamfi nihil prafiiterit cap. fin. §. fin. de jure jurando. Quoad pofteriorem modum, ubi aqualis utrinque eft: probatio: quoad decifionem fequi Colet id, quod traditur cap. 5
V.	quod fi amborum, de probat. Promptiora funt jura ad abfolven* dum, quam condemnandum. Fallit haec regula I. in cafu , quo aftor fovet caufam favorabilem v. g. pro matrimonio , libertate , do te, aut teftamento. In hujufmodi enim cafibus ftante dubia aftori potius, quam reo favendum eft. 2. In omni caufa pia, fi eam tuetur a&or, quia caulas pias etiam inter favorabiles caufas veniunt. 3. Si a&or eft in pofieffione, quia juxta regulam juris 65. in 6. In pari caufa potior efi conditio pojfidentis.
XII. In judiciis non efi perfonarum acceptio habenda. Hscc regula judicem monet, ne in adminiftranda juftitia deferat per-fona: in dignitate , vel officio conftitutae , ex favore , rei odio recedendo a juftitia, vel faltem a modo recedendi in judicio •’ fed depofito omni affe£hi odii, favoris, praemii, timoris, caufam ex squo cognofcat. Non prohibetur autem judex remoto affe&u interdum perfonas habere rationem in judicio, fi ita lex jubeat, vel difponat, ut in minoribus z$. annis ratione contra&uum fine curatore initorum, aut reftitutionis in integrum. In mulieribus ratione SC. Vellejani, Filiisfamilias ratione SC. Macedoniani, In pasna mitiganda ob perfonarum dignitatem.
XIII. Ignorantia fačli , non juris excufat. Fa&i -ignorantia dicitur, cum quis ignorat id, quod fa&um eft. Ignorantia vero juris dicitur, cum quis ignorat, quod a jure conftitutum , vel comprehenfum eft. Haec regula intelligenda eft de ignoranti*
no a.
Bon proprii fa£i, fed alieni, fiquidem ignorantia proprii fa£ti veniam non meretur per L. quamquam 7. ff. ad SC Vellejanum. Cum enim fa&a aliena infinita fint, & plerumque etiam pruden-tiflimos fallant, nulla culpa ignoranri adferibi debet •' nifi effent fačta ita notoria, & gravia, ut fine fumma negligentiaignorari non poflint. Volunt etiam aliqui, quod ignorantia juris ex-cufet, feu non noceat, fi non agatur de lucro, fed damno rei vitando: imo etfi de lucro, fi ignorans fit miles, fajmina, aut rulticus , vel alius fimplex, qui jurifconfulti, quem confulat, de-fe&um habuit, nec aliunde inftru&us fuit.
XIV. Cum quis in jus fuccedit alterius,jujlam ignorantix cau* fam ccnfetur habere. Hac regula aeque inteiiigenda eft de ignorantia facti alieni, quae exctifat. Unde fenfus regulse eft, qui vel in univerfum jus alterius v.g. ex teftamento, vel ab inteftato: aut quoad res particulares in jus alterius fuccedit v.g. legatarius, Fidei CommilTarius , Donatarius , Emptor, imo etiam Prajlati in dignitate, officio , beneficio fuccedentes , cum hi seque ac heredes fa&a antecefforum , utpote aliena, invincibiliter ignorare prte-fumantur : juftam ignorantis caufam habere cenfentur, in cafu fi conveniantur, ab aliquo ut v.g. folvant debitum antecefforis , vel reftituant rem ab ipfo ablatam : non autem in cafu , quo fuc* ceifor ipfe contra aiium asionem inftituit , tunc enim ignorantia ei non opitulatur , cum quivis ad judicium provocans certus elfe debeat de facio fuo ; hinc deliberatoriae dilationes dantur reo , non aftori.
XV. Odia reflringi 3 & favores convenit ampliari. Senfus hujus regulae eft: leges, Canones, ftatuta, Refcripta, difpofi* tiones odiofie,id eft,ill£e, quae vel a jure communi exorbitant, »el rincipaliter in odium & paenam tendunt , firifte funt interpretanda , & propterea non extendendae, fed reitringeadae funt. Econtra fivorabiles, iilae videlicet, quae principaliter in favorem alievjus fadss funt, late funt explicandae. Sic quia Canon fi quis fugiente diabolo principaliter in favorem flatus Clericalis elt conditus, late e/t interpretandus, adeoque etiam ad converfos , feu Religiofos lakos eft extendendus. Econtra quamvis vi Concilii > ndwacini cxcomomnicacionem incurrant} qui feminas ad ingre-
dicn-
diendam religionem cogunt, tamen hanc excommunicationem non contrahunt cogentes marculum ingredi Religionem quia Tridentina difpofitio tanquam odiofa ad perfonas non exprcflas extendi nequit.
XVI.	Decet concejfum a Principe beneficium ejfie man furum. Nomen beneficii hic late fumitur pro privilegio, & quidem reali, ne Regula haec contradicere videatur regulae VII. Senfus ergo hujus regulae eft: Beneficia, privilegia, & aliae gratiofas concelli-ones Principum fine determinatione temporis, vel claufuia re-reftrirtiva conceffa durare , & manere debent: perfonalia quidem ufque ad mortem privilegiati.- realia vero ftabiliter, ita ut ne« que a fuccellbre auferri conveniat, neque ceftent fine jufta, & gravi caufa.' cum aeque Princeps ex fuo confenfu obligetur ac privatus propter aequitatem , & rationem naturalem dirtantem, ea quas femel placuere , eife fervanda. Dicitur autem in hac regula Detet, non Debet, ut indicetur, quod per Principem abfiolute pof-fit revocari.
XVII. Indultum a jure beneficium non efi alicui aufierendum. Haec regula praecedenti non multum eft diffimilis : eundem'enim efFedlum beneficium habet, five fit a Principe, five a jure (cujus Author Princeps eft) conceflum. Senfus regulae eft : quod indultum beneficium, vel privilegium ex lege, vel jure competens, a nullo homine, etiam judice auferri valeat, nifi a fupremo legislatore ex gravi caufa: Sicut enim Princeps interdum ex caufa beneficium fuum revocat, ita & juris beneficium nonnunquam aufert, nonnunquam moderatur, uti videre eft in beneficiis SG. Macedoniani, & Vellejani: quae licet juris beneficia fint, multis tamen cafibus reftringuntur ex caufa L. 2. £? 5. cod. ad SC. Ma-adonianum.
XVIII. Non firmatur tra.clu temporis , quod de jure ab initio non fubfiflit. Hasc regula procedit in artibus juridicis, ut tefta-mentis , contraftibus, prasfcriptionibus, beneficiis Čtc. Artus, qui a principio ipfo jure invalidus, & nullus eft, folo trartu , & lap-fu temporis non fit validus, nifi tali artu trartu temporis adveniant omnia ad valorem neceflaria. Nam ficut trartus temporis non
R	facit
facit ex a&u k principio valido, invalidum : ita ncc facit ex aftu £ principio invalido validum.
XIX- Non eft fine caufa, qui rei, qua ad eum non pertinet, fe immifcet. Senfus hujus regulce eft: qui rem alienam, in quam nullum jus habet, invadit : officium afliimit, artem exercet Tua flatui non convenientem extra cafum neceflitatis , aut abfque habita fuificiente fcientia, peritia ; ille peccat, & ad reparationem damnorum, fi qux inde fequantur, tenetur. Sic peccant indočti airumentes officium Judicis, Advocati, Medici &c. Item Clerici exercentes chyrurgiam, & cafu aliquem occidentes fiunt irregula-rcs, quia immifeent fe a<ftui fuo flatui inconvenienti.
XX. Nullus uti pluribus defenfionibus prohibetur. Senfus regulas efi Nullus reus in judicio conventus prohibetur pro eadem re, vel jure fuo confervando plures etiam diverfas, & fibi contrarias adhibere exceptiones, non quidem eas fimul & femel, fed iucceifive proponendo, ita ut fi una non valeat, vel infufficiens fit, alia allata fufficiens maneat. Et quidem haec regula de Reo folum , non de ačtore intelligenda eft: quia defenfio eft juris naturalis: qua; autem hujus juris funt, magis favorabilia funt, ade-oque etiam caufa Rei favorabilior eft , quam aftoris. Fallit hasc regula., fi quis lege fpecialiter prohibeatur •' v.g. quia conventus de noxa fervi, vel pauperie quadrupedis falfo negaflet , fe ha-buifte hunc fervum, vel hanc quadrupedem, jam alia exceptione uti non poffet per L. 21. §. fin. f. de noxali att. Et L. i. f *4- Jf- fi quadrup. paup. fec. Item, fi debitor propriam feripturam, aut numeratam pecuniam , creditor acceptum pignus neget, & de mendacio convincantur, aliam defenfionem afferre prohibentur. jiuth. contra. C. de non numerat, pecun. Et Autb. item pojfejfor C. qui potior in pignore.
XXI. Quod femel placuit , amplius difplicere non potejl. Hac regula maxime procedit de contra&ibus civilibus, matrimonio, Profeffione Religiofa, SS. Ordinibus , eledtione Prailati, arbitri item & compromiffarii&c. Fallit tamen haec regula I. fi incon-traftu Civili diflolvendo utraque pars confentiat, excepto matrimonio. z. fi caufa nova , nec praevifa fu perveniat. 3. in ulti-ous voluntatibus t «jiiia h» ambulatori« funt ad vit* fupremum
txi-
exitum. 4. In Judice, qui fentcntiam fuam interlocutoriam revocare poteft.
XXII.	N on debet aliquis alterius odio pr eegr avari. Hoc eft; non debet alter ob alterius delidum damnum pati, v.g. fi Pater commifit delidum excommunicatione dignum, non debet etiam filius excommunicari. Fallit hxc regula in crimine Jasfas Maje-ftatis, item hasrefis, ob quas lilii cum parentibus etfi inasquali pasna puniuntur. Item in pasna interdidi loco alicui infilida .• item fic didis reprefialiis legitima authoritate conceflis .• ubi innocentes cum nocentibus gravantur. Item in illegitime natis.
XXIII. Sine culpa , nifi fubfit caufa, non efl aliquis puniendus. Hasc regula limul & exceptionem dontinet: generaliter enim tradit, neminem fine culpa fua elTe puniendum, exceptionem fubdit, nifi fubfit caufa, quas innocentem puniendum fua dea t, ut vifum in regula prxcedente.
XXIV. Ouod quis mandato facit Judicis, dolo facere non videtur , cum habeat parere neceffe. Senfus eft regulas: cum fuperio-ribus, Magiltratibus , & Judicibus obediendum fit, quando videlicet non mandant contra Deum , contra leges , nec limites fu* jurifdidionis excedunt, parendo mandato illorum , doli, & culpa: reus non eft; fecus ell, fi non habeat parere necefle, prout ille laicus, qui de mandato Abbatis Monachum verberavit, excommunicationem incurrit, quia non habuit necefle parere.
XXV. Mora fua cuilibet efi nociva. Hasc regula maxime procedit de morofo debitore, & fenfus eft: dilatio in faciendo id, quod quis tenetur, & poteft facere, & interpellatus feu monitus a die , vel ab homine, culpabiliter non facit, eft nociva talis mora , quia tunc tenetur morofus debitor de cafu etiam fortuito ; v.g. aliquis habuit alterius equum, dc non reitituit, dum monitus potuit, fi pereat equus, ipfi perit.
XXVI. Ea, qua fiunt d judice, fi ad ejus non fpečlant officium , viribus non Jubfifiunt. Senfus eftquascunque ada funt k Superiore, vel Judicefive Ecclefiaitico, five fasculari, fi ejus non fubfunt poteftati, irrita funt, & nulla : fic k judice incompeten-te invalida funt ada item invalide judicat extra fuum retrito« rium.
1 z	XXVII.
XXVII Scienti , confentienti non fit injuria , neque dolus, Hzc regula procedit , fi confenfus fit liber , & a metu gravi immunis. Ifti duo termini /'cienti ,	& consentienti fumuntur co-
pulative , ita ut quis fciat , & fimul confentiat. Prasterea con-fentiens debet polfe cedere juri fuo. Hinc hac regula fallit in cafu, quo Clericus confentit, ut coram, judice laico conveniatur, contra privilegium non fuum , fed fui ftatus. Item fi Clericus percutiatur etiam confentiens in percuffionem , percutiens adhuc excommunicatur , ob mox dic>am rationem.
XXVIII. Qn<e a jure communi exorbitant, nequaquam ad con-fequentia funt trahenda. Per ly Exorbitare intelligitur deviare, difcordare, aut defle&ere. Unde hajc regula procedit de privile-giiscontra jus ,ultra eorum tenorem non extendendis '• hoc eft,qiis a jure communi deflečtunt, non fhnt extendenda ad alias perfo-ms, aut cafus. v.g. Laicis conceditur Jus Patronatus, quod eft privilegium praefentandi ad beneficium , non extendendum , quod etiam Laici poffint judicare de jure Patronatus. Excipiuntur cafus , quibus privilegia puri favores funt, proinde amplianda.
XXIX. Quod omnes tangit} debet ab omnibus approbari. Senius eft: quod ad omnes fpe&at, ab omnibus debet approbari, feu recipi; fi ad omnes fpeftat ut fingulares perfonas, & diftributive, omnes debeant confentire v.g. fi plures habeant dominum in fundum, non poteft eidem imponi fervitus,, nifi fingulorum intercedat confenfus; fi autem ad omnes fpeftat colle&ive, & ut unius univerfitatis, & communitatis membra} fufficit,ut major, ieu lanior pars confentiat.
XXX. In obfcuris minimum eft fequendum. Obfcura hic dicuntur , quorum fententia incerta eft , quaeque nunc in hanc, nunc in aliam partem pertrahi poffunt. Ne igitur res per obfcu-ritatem pereat , benigne receptum eft , ut faltem id, quod ia iententia minimum eft, hoc eft , minus rečto nocet, fequamur, cum procliviores efle debeamus ad liberandum , quam condemnandum. Senfus ergo hujus regulas eft: quando in lege, fiatuto, aut alia difpofitione fenfus ita obfcurus eft , ut neque ex natura afiiis, neque ex antecedente, aut fubfequente tenore verborum,
cx coofuetudijae loci, nec ex aliis circumflandis vera legi«*
lata-
latoris , vel aliter difponentis voluntas ac intentio faltem veri fi« militer fatis appareat , id, quod minimum, hoc eft, quod minus obligat., vel gravet, fequi debemus •' qui fequendo minimum, minus errandi periculum eft. H&c regula communiter vacatur [ub-fidiaria, id eft, in fubfidium, cafu quo aliunde de ventate lati» non conftat.
XXXI. Eum, qui certus efl, certioravi ulterius non oportet. Senfus eft , qui plenam fdentiaro , & certitudinem habet ipfius rei , qualitatum & circumftantiarum , non eft ei de tali re, qua* litate, & circumftantiis nova certioratio facienda: quia iS^miftra fieret. Sic non tenetur venditor certiorem facere emptorem de defečta rei vendit«, v.g. equum efle caecum , fi venditor fciat ta* lem defeftum emptorem non ignorare.
XXXII. Non licet Ačiori, quod Reo licitum non exiflit. Ratio hujus regulae eft : quia Rei partes funt favorabiliores, quam A-ftoris , dc fic non permittendum A&ori, quod Reo non permittitur : unde quia non licet Reo poft recognitionem depolitionum A teftibus proditarum ulterior teftium reprodu&io : ergo neque Aftori. Fallit hxc regula 1. In petitione extraordinarii Judicis » quas A&ori, non reo conceditur L. 1. cod. de debit. z. In ele&io' ne Judicis, fi caufa ad plures pertineat, quas item ačiori non reo permittitur. L. fin. C. ubi in rem a£l. 3. In emendatione libelli aftori , non reo concefia L. 83. Jf. i.jf. de verb. oblig.
XXXIII. Mutare confidium quis nonpotejlin alterius detrimentum. Qyando videlicet ex mutatione voluntatis , vel placiti alteri impedimentum, vel detrimentum fequitur. Et intelligenda eft regula-’ fi alicui acquifitum eft jus in re, & ad rem irrevocabiliter , per novam mutationem confilii, ab eo aufferri non po-teit. Et procedit regula in elettionibus completis, contratfibus celebratis , collationibus, & prasfentationibus ad beneficia &c. A contrario vero fenfu hujus regula; infertur, fi nullum detrimentum fit, nulla captio alterius, mutationem confilii impune fieri polle , uti in depofitio , mandato, focietate Čcc.
XXXIV.	Generi per fpeciem derogatur. Genus apud Juris Confultos non accipitur pro genere logico, feu Diale£tico, fed .pro eo, quod plura fingularia nomine iuo comprehendit, fi ve fip
x 1
Tptcies logica ut hotno, equus &c. five aliud seque late patens, Ut v g hoc nomen fundus , importans quidquid folo continetur* eft genus ad prajdium, agrum, pofieifionem &c. quae funt fpe-ties> 6c inter fe differunt. Species vero juxta legiftas dicitur id, quod praedicatur de pluribus individuis fi ve Philofophice, ut ho* mo de Petro > Paulo &c. fi ve legaliter, ut v.g. ager de hoc , ve
illo	agro. Senfus ergo hujus regulaj eft , quod generi per fpeciem, id eft, toti per partem, univerfali per particulare derogatur: v.g. Petro gft legatum dolium , & Paulo vinum, hoc extrahendum eft a dolio> & dandum Paulo* licet vinum fit fpecies contenta fub genere > & toto, nempe fub dolio. Procedit hxc regula in legibus, mandatis , Refcriptis, teftamentis , eontra&ibus &c. Fal* Jit autem haec regula 1. in relcriptis gratiae, &C privilegiis, ubi ifpeciale non derogat generali , nifi illius mentionem faciat. 2. Cum per genus jam eft jus quaefitum tertio, v.g. fi alicui jamhy-pothecata fint -omnia hona, & in genere , non valet fpecialis hypotheca alicujtts pra;dii alteri fafla. L. 6. C. qui potior inpig.
XXXV.	Plus femper iri fe continet, quod eft minus. Senfus «11: qui poteft majus, vel cuilicet, quod eft plus, licebit & id, quod eft minus: feu qui poteft totum , poteft ■& partem, fi illud plus, majus, vel totum fint in eodem genere, & cajteris paribus cum minori j vel parte. v.g.Sacerdos poteft abfoIvere a mortalibus, ergo & venialibus. Petrus donat Paulo bovem: ergo & pellem, & ofia. Titius legat Petro 1O0. florenos , & per errorem fer ibit 200, florenos : valebit legatum quoad centum florenos ' quia minus continetur in ma jori. Fallit hoc regula I. in aditione haereditatisJ cum enim hseres poftit adire totam haereditatem , nequit adire tantum aliquam ejus partem caeteris relictis. L. 7. ff. de R.J. 2, In procuratore per generale mandatum conftituto, tui non licet «a curare , quae fpeciali mandato indigent, cap. qui ad agendum, ■de procurat, in 6:
XXXVI.	Pro Pojfejf ire habetur, qui dolo defiit pojfidere. Senfui eft: quicunque rem pofiefTam relinquit, feu definit poftidere, do* io fcilicet, calliditate-, fallacia & malitia propria in praejudicium tertii; poteft nihilominus tanquam verus PolfelTor juridice com-e*
a iri.’ quia per fi&ionem juris pro vero pofleflore habetur, & nemini fraus, & dolus patrocinari debet. Sic v.g. qui rera mala fide poffidens adverteret illam vindicatum iri a domino, eam deftruit, vel dillrahit, aut in alium malitiofe transfert, perinde in judicio convenitur, ac fi eam aftu haberet.
XXXVII. Utile non debet -per inutile vitiari. Senfus hujus regulas eft : quidquid ex fe, five de jure validum, vel alias ad efficiendam , firmandam , aut alTecurandam rem aptum , & conducens eft, valorem, & vim fuam non amittit adjun&ione, vel ac-ceffione alicujus de jure prohibiti, aut invalidi, vel alias inepti* Sic donatio profana inter vivos 500. folidos excedens, & fine in* finuatione apud judicem fa&a , non vitiatur, feu invalidatur quoad fummam a jure permiflam, fed quoad exceflum dumtaxat. L. Sancimus 34. c. de donat, Pariter etfi inter eligentes unus ex-communicatus irritum dederit votum , non irritantur vota aliorum , nec vitiatur , vel invalidatur ele&io per majora valida vota celebrata. Haec ergo regula procedit in donationibus ultra 500. folidos inter vivos nulla infinuatione fa&a apud judicem ; in fti-pulationibus & contra&ibus , in quibus plus fpondetur , quar» petitur, in ele&ionibus , in teftamentis &c. Fallit autem hasc regula 1. fi inutile non polfit feparari ab utili, ut fit in fervitute aqua: ducendas. 2. in teftimoniis, ubi teftis in uno capite mendax ex toto rejicitur can. 17. q. 9. 3. in inftrumento publici Notarii ex parte falfo. 4. in fententia judicis ad plus quam petitum fit 9 condemnante. L. 27. ff. fam. hercifc. 5. Generarim , cum utile & inutile funt contraria , Oc vitium in re continent,
XXXVIII. Ex eo non debet quis frudum confequi , quod ni« Jus extitit. impugnare. Hxc regula procedit de impugnatione judiciali referiptorum , teftamentorum, initrumentorum <3cc. Eo ipfo enim, quod quis impugnet valorem & fundamentum juris fui t non debet in4e aliquod commodum habere, quia cenfetur illi juri tacite renuntiafle: qua de caufa repellitur a confecutione legati
teftamento fibi reh&i, qui ipfum teftamentum veluti falfum impugnavit, & fi legatum accepit, repetetur ab eo, *Sc Fifco tra*» detur. Excipitur 1. nifi ante fententiam definitivam ab impugna* foae deiiitat L. 8. JT. 14 .f. de i noji. tejlam. 1. jniii alieno non fue
nomine', nec plene libere, fed ex officio impugnavit v.g. heredis alias inftituendi tutor <Sc curator. L. 30. jf. deinofi. teflam.
XXXIX.	Cum quid prohibetur , prohibentur omnia, , qua fequ• e* illo, tixc regula procedit non folum de iis, quse fim« pliciter prohibentur , fed etiam de iis , quae fimul irritantur. Unde fenfus regula; eft I. quando aliquid /Impliciter duntaxat tanquam minus honeftum, nunufque licitum abfque nullitate prohibetur, etiam (impliciter prohibita, & illicita, non autem invalida cen* fentur omnia ea, quas ex principali prohibito ob neceflariam con* nexionem, & dependendam ordinarie fequuntur, faltem fi eadem de his uti de illo militat ratio, v.g. dum Maschia prohibetur, pro* hibitus quoque cenfetur omnis illicitus concubitus. Senfus regulae eft 2. Quando aliquid non tantum fimpliciter ut illicitum,fed etiam ut invalidum prohibetur , fimiliter prohibentur, ut illicita & invalda, quae ex tali principali prohibito ob necelTariam con* «exionem, & dependendam fequuntur. v.g. quia alienatio rerura Ecclefiafticarum fine debita folemnitate prohibetur ut illicita, & invalida : etiam quasvis donatio ut illicita , 6c invalida prohibetur.
XL. Pluralis locutio , duorum numero efl contenta. Senfus re* gulae eft : quandocunque in lege , ftatuto, referipto, inftrumento, vel quacunque alia difpoitione terminus pluralis v.g. plura,plu* ras , pluries &c. indiftin&e ponitur, fufficit numerus dualis, feu duorum, v.g. Papa difpenfat cum aliquo, quod poffit habere plura beneficia , numerum non exprimendo , ifta pluralita» nonnifi de duobus beneficiis , «Sc quidem non curatis intelligi debet. Irem lego fervo libertatem poft annos numerum non exprimendo > intelligitur poft duos annos. Excipitur nifi majorem numerm Jura exprelfe requirant: fic ad codicillum quinque , ad teftamentum feptem requiruntur teftes.
XLf. Imputari non debet ei , per quem non fiat, fi non faciat, quod per eum erat facicndum. Senfus hujus regulae eft: qui legitime impeditus, nempe vel gravi morbo , captivitate, aut alia ju* fta fcc rationabili caufa, vel evidenti Ecclefiae, ac reipublicas utilitate , non facit, quod alias facere deberet, propterea nec pae-Jiam , nec damnum fentire debet. Sic Clericus beneficiatus gra* va morbo detentus choro non aftiftens } tamen lucratur diftri<
hutio
biniones. Fallit hcec regula in lucris, čc favoribus condidonatls: item fi quis fua culpa incidat in cafum , propter quam facere non potuit, quod debuit.
XL1I. Accejforitim naturam fequi congruit principalis. Principale hic dicitur, quod in re praecipuum eft , & quafi caufa illi* us , quod accedit. Senfus ergo, regula; eft : tanta eft dependentia accefiorii a principali, ut induito, conceflb , prohibito , annulla* ro,fublato, vel confirmato principali, etiam indu&um, concef-fum, prohibitum, annullatum, fublatum , vel confirmatum cen-featur accefforium. Ut v.g. quando alicui comittitur caufa matrimonii dijudicanda tanquam caufa principalis, dijudicanda etiam comittitur caufa dotis velut accefforia. Fallit ha;c regula i. quan* do in principali, & accefforio diverfii reperitur ratio : fic etfi principalis obligatio folvendi ufuras fit nulla, tamen fi juramento firmata eft, accefforium juramentum fervandum erit: ita clare cap. Debitores 6. cie jure jurando. Cur autem accefloria juramenti obligatio fit obfervanda, eft fpecialis ratio Divina; reverentiae , qu& i vare juramentum compellit, qualis ratio in fimplici promilfio-ne non reperitur. Fallit z. quoad pia legata inferta teftament» ad caufas profanas nulliter fafto-' quia illa,etfi accefforia, valent f licet principale , nempe teftamentum fit nullum : quia & in ac-cefforiis legatis piis fpecialis invenitur ratio , videlicet Religionis. Fallit 3. in cafibus , in quibus jura aliter fpecialiter difponunt •' ut in cafu, quo ob adulterium uxoris matrimonio tanquam princi* pali quoad thorum fublato, non tollitur dos, fed penes folum virum manet , etfi dos accefforium matrimonii fit.
XLIII. Qui tacet, confemire videtur. Senfus regulas eft •'qui tacet in favoralibu;, confentire videtur: qui vero tacet in praejudicialibus , & odiofis , tunc confentire videtur , quando contradicendo, & expreffe diffentiendo facile poteft impedire id, de quo agitur, <3c in contrarium nulla conjectura apparet. Sic v. g. parentes contrahentes pro filiis, ipfis praslentibus, tacentibus, & non contradicentibus , fponfalia ( etfi forfan prolibus odiola ) cenfen-tur filii confentire; & ideo ex fic contradis fponfitlibus oritur im« ped mentum publicae honeftatis. Pariter etfi fervum amittere res fit Domino jpraejndicittfa: fi tamen eo fcieate > & ngu contradi-
§	cea-
cente fervui ordinatur, valet ordinatio , fervus liber evadit, & dominus illum amittit. Can. fi fervus fciente. 20. difl. 54. Item Capitulum pro confentiente habetur, fi tacet, & non contradicat alienationi a Praelato faftas.
XLIV. Is , qui tacet, non fatetur, fed nec utique negare videtur. Htec regula differt a priori in hoc : quia in priori regula agitur de confenfu , an , & quando ex taciturnitate prasfumi pof-fit : in prasfenti vero regula agitur de confeffione, & negatione, 6t nonnifi in cafu interrogationis procedit,utrum videlicet confiteri , vel negare cenfeatur, qui ab alio interrogatus nihil refpon. det , fed tacet. Senfus ergo regulae efl: dum quis tacet, quan-do non tenetur loqui , & potefi loqui, nulla polita conjc&ura ex-trinfeca , qua: negationem, vel confeffionem indicet, talis neque negat, neque affirmat, v. g. fi quis extra vel etiam in judicio i non judice interogatus an non hunc, vel illum percufierit? an non hoc, vel illud abflulerit ? fi taceat, nec fateri, nec negare cen-fetur. Cur autem tacens praefumatur confentire, non vero tacens prsfumatur confiteri ? ratio efl: quia confenfus efla&us vc-. luntatis eligentis, & quiefeentis, qui a&us adeffe merito praefu-mitur , dum quis contradicere facile potuit, & non contradixit, fed tacuit; confeffio vero confiftit in affertione veri aut faln, quorum nullum afferit, qui tacet. Fallit hac regula , dum qu s in judicio a judice legitime interrogatur: fic enim interrogatus, qui tacet, pro confeflo habetur. L. de atate 11. §■ 4. de intemg. in jur. faciend.
XLV. Infpicimus in obfcuris , quod efl veriflmilius , vel quod plerumque fleri confuevit. Senfus regula: efl : Quandocunque vera intentio , mens, & voluntas ftatuentis, agentis , contrahentis , difpo-nentis <Stc. aliunde certo , vel fufficienter non apparet, illud fe-quendum, judicandum, & tenendum eft , quod prudenter, & sequo animo , confideratis confiderandis ad cognofcendam verita* tem fervientibus circumflantiis veritati magis confentaneum, feu conforme apparet .* vel quod inhujufmodi, de quibus quaeritur , a&ibus, negotiis, aut difpofitionibus communiter, & ordinarie fieri folet, ac in regione fieri confuevit. arg. L. femper in flipulat.
Jf. de reg. jur, Sic contra mulierem longo tempore polt contr«.«
Itum
9«m matrimonium cohabitantem cum viro * & contra matrimonium fuum reclamantem , feque non efle cognitam afferentem , prasfumitur, quod fit cognita, eo quod hoc fit verifimilius, Can. fi quis 3. cauf. 33. q. 1. Item pater filio haredi extraneum fub-llituens, prasfumitur fubftituiife fub conditione, fi filius fine liberis, vel impubes deceflerit. L. 6.C. de injiit. 4$ fubjlit.
XLVI. Is j qui in jus fuccedit alterius, eo jure , quo ille, uti debebit. Dicitur in jus fuccedere hxres, bonoriim polfelfor, fifcus vero quoad bona fifco illata. In Dominium vero puta rerum fin-gularium fuccedere dicitur donatarius, legatarius , emptor &c.
Iili	in jus univerfum fuccedunt alteri, vicemque ejus fuftinent, unde & omnes adiones tam adivas, quam paffivas in ipfos tran-feunt; & quod defundo profuit, vel nocuit, fimiliter & illis pro* delt, vel nocet. Quoad fingularium rerum fuccelforeseadem ratio eft in iifdem rebus, ut cum caufa fua tranfeant in fuccefloi rem; hinc fit, ut qua; audori circa eandem rem petendam, vel defendendam competebant , eadem competant čc ejus fucceflbri. Excipiuntur privilegia perfonalia, quas perfonas defundi cohas-rent v.g. ufusfrudus , ufus, habitatio, adiones pasnales necdum mo* ta; a defundo, revocationes donationum propter ingratitudinem &c. quas ad alium non tranfeunt.
XLVII Praefumitur ignorantia, ubi [cientia nor probatur. Hasc regula procedit de ignorantia fadi alieni: in illis nempe cafibus in quibiis nec fcire, nec indagare rem aliquis tenetur, neque publice de ea conftat, nec cafus eft juris naturalis, hujus enim juris fcienda prasfumitur , nifi ignorantia probetur. Sic fi quis in Clericum Clericaliter non incedentem , indeque ex prasfumptione ignorans eum efle Clericum , manus violentas injiciat, non excommunicatur. C.fi vero 4.. defent. excotn. Fallit hasc regula in iis, qu* funt publica & notoria: & etiam in iis, quas quis etiam in facto ex officio indagare , & fcire tenetur; inde fadi ignorantia non excufat Paftorem. C. quamvis 10. de R.J.
XLVIII. Locupletari non debet aliquis cum alterius injuria, ytl jaflura. Hasc regula etfi in fenfu disjundivo loquatur, tamen in fenfu copulativo eft intelligenda •’ adeoque verus lenfus regu’as cft, quod nemo debeat cum damno & injuria alterius locupletari;
5 z	non
«on vero, quod nemo debeat cum damno 6c detrimento alterius citra ejus injuriam , adeoque juflo titulo locupletari : alias innumeri cafus ab hac regula eflent reprobati, qui in jure pro juftis habentur : nempe legitima; prasferiptiones, omnia lucra in bello jufto reportata, innumera commoda ex variis contra&ibus cum alterius detrimento jufte acquifita &c. Dicitur autem quis cura injuria, & ja&ura alterius locupletari , qui rem alienam injuflc accipit, retinet, pro luo commodo utitur, propriisque rebus parcit &c. Et hsec regula fundatur non folmn in jure pofitivo , fed etiam naturali: neminem Isdere injufte fuum cuique tribuere, relinquere, de non injulte auffere. Procedit proinde regula hac cie perfonis etiam privilegiatis, ut funt pupilli, minores , refpu-blicx, Principes, Fifci, Ecclefice, quia & ha: juri naturali fubje-člas fune. Fallit ha;c regula i. quoad forum externum in cafu , quo quis alteri chirographum dedit de mutuo ab eo accepta pecunia : in hoc enim cafu chirographum habens exigere potefl pecuniam in chirographo contentam , licet eam mutuo nondum dederit , fi debitor chirographum intra biennium non repetat, & de non numerata pecunia nullam exceptionem faciat. L. contra• ilibus 14. c. de non numerat, pecun. Fallit Z. quoad forum exter-anim in cafu, quo quis coha;res judicialiter agnitus partem hereditatis accipit, eam reltituere non amplius tenetur , etfi poftea plene conflet, eum verum hseredem de jure non fuiffe. L. cum putarem 36. ff. famil. Erifcund. Dicitur quoad forum externum'-guia in foro confcientiae, qui pecuniam repetit, & acquirit, quam mutuo non dedit, illam pecuniam retinere non potefl , fed refti--tuere tenetur. Item qui fciens fe hajredem non efle, etfi in foro externo talis agnitus fit, partem hasreditatis acceptam reftitu* ere tenetur : nifi talis bona fide credens fe hxredem efle, litem inceperit, & caufam lucratus fuerit, quia tunc authoritate rei judicatas dominium rei jufte acquirit eo fere modo, quo in pras-«feriptione.
XLIX. In panis benignior efi interpretatio facienda. Hoc eft, quod in dubio, an gravior, vel levior paena fit infligenda, beni-gnior fit facienda interpretatio, & levior affignanda ; fi autem certa pxn» Iu in jure ftatuta > illa elt di&anda, nifi aliquando jufta
cau-
/
«as)( ui x so*
caufa j & ratio oppofitum funderet. Sic v.g. fi pro aliquo deli&o affignetur pasna carceris , fine exprefllone an perpetua , vel temporalis efle debeat : interpretatur, quod temporalis. Fallit hasc regula i. in pasna excommunicationis , hasc enim, fi a Canone fe« xatur, non minor, fed major mtelligenda eft. c. quem. de fent. excom. Fallit z. in Contumacia, contra quam iudex procedere poteft pama, qua: magis timeri debet, c. iS Jf-fin- ut lite non coti-tefl. Fallit 3. in materia interdidi, quia fi interdicitur civitas, etiam fuburbia cenfentur interdi&a, ne in vilipenfionem legis ab interdi&a civitate facile confugiatur ad fuburbia. Pariter fi interdicitur Ecclefia , etiam Capellas, & Caemeterium eidem contigua flianent interdi&a. c.fi civitas 17. de fent. excomm. in 6. Fallit 4. ia deii&is atrocibus, Sc in futurum pendentibus, ut v.g. eft rebelliox & hxreGs. L. 5. Si aliquis. C. de Epifc. Clcr.
L. Aiius legitimi conditionem non recipiunt, neque diem. Acflus legitimus vocatur, qui a lege vel introdu&us eft, ut funt hasredis inftitutio, adoptio , emancipatio, hereditatis aditio &c. Vel a lege certam formam recepit, ut ftipulatio: vel denique a lege approbatus eft, ut emptio, venditio, locatio, aliique contra&us juris Gentium. Non tamen , omnes hia&us hac regula comprehenduntur , fiquidem maxima eorum pars conditionem recipit: fed tantum illi, qui in lege aftus legitimi ff. hoc titulo 77. de R.J. recen-fentur, ut eft emancipatio,acceptilatio , hereditatis aditio, fervi optio, (X. datio Tutoris. His additur adoptio, quas diei adje&io-ne vitiatur. Item ele&io,& poftulatio , qus fiunt per vota con-didonata. Item matrimonium , cui conditio contra fubftantiam adje&a eft. Senfus proinde regula eft •' quod aiius , geftum, dif-po/itio , aut contradtus , qui a lege, vel natura formam accepit, & fub eadem forma fuit approbatus, & confirmatus, non recipiat conditionem, neque diem , id eft , non eft capax alicujtis conditionis, & diei, quae poflint fufpendere eorum elfettum in futurum eventum , vel in tale tempus, & fi talis apponatur conditio, ftatim a&us invalidantur, & fiunt irriti. Sic v.g. eligo in Provincialem Titium , fi a majore parte capituli ele&us fuerit, penitus hasc ele&io reprobatur. Sic neque valet matrimonium, quod ad certum ufque diem contra&um eft. H#c regula fallit in con-
s 3	tra-
tra&ibus,ut funt emptio , venditio,qui non vitiantur per appo-fitionem conditionis, atque diei, quia non habent a lege certam verborum formam, fed ex voluntate hominum eorum forma pendet. Fallit etiam in cen furis Ecclefiafticis, quibus & conditio addi poteft v. g. nifi parti lxfx tali tempore , vel die fatisfeceris, fcias te excommunicatum.
LI. Semel Deo dicatum, non ejl adufus humanos ulterius tranf ferendum. Senfus. eft.* quod quas femel funt Deo confecrata , dc ab eo accepta, non debeant applicari ufibus profanis. Deo dicatae dicuntur asdes facra; , altaria, caemeteria divino cultui confe-crata, qus & idcirco humano commercio funt exempta, cap.
a.	de immunit. Ecclef. in 6. Adeo ut ne quidem ligna Ecclefise dirutae, vel collapfae in ufum laicorum transferri polfint, fed vel Ecclefias, five monafterio applicanda , vel igne exurenda funt. Can. ligna de Confecrat. difl. i. Comprehenduntur & fub hac re« gula monafteria, & hofpitalia Epifcopi authoritate erecta. Can. qua femel. cauf. 19. q. 3. Item cap. ad hac 40. de Relig.dom. Pariter comprehenduntur calices , patenae, veftes , libri, aliaque in* flrumenta Ecclefialtica. Can. Altaris cum 4. canonibus feqq. de tonfec. difl. I. Sic non licet ex vefte facra crumenam conficere pe* cuniariam. can. 41. ibidem. Fallit haec regula 1. pro cafu necelfi* tatis, qua laborat Ecclefia can. 2. cauf. 10. q. 2. Fallit 2. pro ca* fu neceffitatis proximi, ut tempore belli, peftis &c. can. Aurum cauf. 20. q. 2. Fallit 3. in iis , quae invito domino Eccle* fiae obvenerunt. Can. 9. <& 10. difl. 54. c. 2. de ferv. non ordin.
LII. Non praflat impedimentum, quod de jure non fortituref• fettum. Per illa verba, quod de jure non fortitur effeiium ' regula idem vult dicere, ac quod de jure nulliter , & invalide fa&umeft, confequenter omni juris caret effe&u. Non praflat tmpedimen' Ium, id eft, prorfus non impedit, quin alius aftus valide fieri queat* ^Senfus proinde regulas eft : quidquid de jure nullum, St invalidum eft } nullatenus impedit, quin alius aftus valide , & licite fieri queat. Sic v. g. fponfalia cum minore feptennio, adeo-que nulliter contra&a, non impediunt , quo minus poftea cum matre prioris iponlae matrimonium inire valeat, nifi forfau prior fponfa poft feptennium adeptum in priora fponfalia confen ferit.
C. literas 4. de defpon. impub. Pariter fponfalia ex defe£u con= fenfus nuJIa nulium prajllant impedimentum publicae honeftatis * ficque non impediunt, quo minus quavis contrahentium pars cum confanguinea alterius fponfalia, & matrimonium valide, ac licite contrahere valeat. Can.fi verum, cauf. 31. q. z. jun&Oc. Accejjtt
5	de defponf. impub. Item etfi liberum cuivis fit fuum revocare teftamentum, tamen inchoatio fecundi teftamenti , quo teftator primum revocare intendit, huic non obeft,fi antequam fecundum perficiat, morte praeveniatur. JT. Ex eo y 7. inftit. quibus modis te-flament. infirm. Nam imperfe&um teftamentum fine dubio nui« Ium eft; confequenter primum teftamentum non infirmat. Fallit hzc regula in matrimonio rato : hoc quippe , etfi invalidum fit (dummodo tale non fit ex defeftu conienfus) parit impedimentum publicae honeftatis. Item fallit in procuratore, fi novus con-ftitutus eft, tunc enim prioris procuratio eft revocata, etfi po-fterius conftitutus munus hoc recufaret. C. non injufle 14 de Procuratore.
LIII. Cui licet, quod efl plus , licet utique, quod efl minus. Hujus regulae explicatio habetur fuperius in regula XXXV. explanata.
LIV. Qui prior efl tempore, potior efl jure. Haec regula non tantum pertinet ad collationes beneficiorum Ecclefiafticorum, in quibus, cui prius collatum eft, praefertur pofteriori, ut habetur tap- Si tibi abfens de praebendis in 6. Ad collegia, ut quo tempore quis in collegium receptus , eo ordine confideat, & fuam fen-tentiam dicat, ut habetur cap. I. de Majorit. & obed. verum & ad hypothecas, pignora, ut prior tempore fit & re, ac praefentia Prior; licet pofterior fpecialem , prior vero tantum generalem accipiat , aut pofteriori infuper pignus traditum, priori vero tantum hvpotheca conftituta fit. Excipitur I. nifi pofterior ad conservandam vel reficiendam rem hypothecariam mutuo dederit, L. interdum $.Jf.eod. 2. nifi pofterior ad emendam aliquam rem hac conditione mutuam pecuniam dederit , ut eidem fpecialiter maneat obligata. L. licet 7. c. eod. 3. Nifi habeat hypothecam puhlico inftrumento ere&am , prior vero tantum privatam , nec tribus celtibus munitam cum fua fubfcriptione. L,- Scripturas 1
tod. 4. Nifi pofterior effet caufa fpecialiter privilegia ta. In his enim cafibus pofterior hypothecarius praifertur priori.
LV. Otti fentit onus ,fentire debet commodum^ (3 econtra. H ase regula bimembris eft, vel potius duas in fe regulas continet : frior eft, qui fentit onus , [entire debet commodum. Altera • qui fentit commodum, fentire debet onus. Sic v.g. quia emptor rei vendita; etfi necdum traditae , periculum , ac interitum fuftine-re debet, de jure etiam percipit fru&us, & commoda rei emptas, nempe ex au&ione pretii, alluvione, vel alia ratione provenientes jy. 3. Inflit. de empt. & vendit. Pariter quia Parochus onus, 6c labores habet in adminiftrando Sacramenta, & alia divina Pa-fochianis, ab eifdem etiam de jure, & confuetudine competentia commoda percipit., etiam in cafu , quo parochianus extra Parochiam fepulturam Kigit c. 1. defepult. Econtra quia Clerici non relidentes non fentiunt onus in ferviendo Ecclefia2,& peragendo divina , nec commoda , feu fru&us beneficii percipere poliunt, & fi quos perceperint, reftituere tenentur. C. ad audientiam 15. de Cleric. non refid. Fallit hac regula, quando ex propria in-flitutione,& ex natura rei, vel ex fpeciali juris difpofitione alicui muneri, vel officio onus eft annexum fine commodo v.g. fede Vacante, ubi onus , labor , nempe jurifdiftio Epifcopalis, & ad-jniniftratio tranfit ad capitulum, & tamen fru&us Epifcopales interea currentes ad Capitulum non pertinent, fcd fucceflori refer-vantur, vel in utilitatem Ecclefiae impenduntur. C.quia fape 40. de elečl. in 6. Idem eft in tutela, prsefertim legitima , ubi fratres tenentur fuftinere onus tutelae fororis fine commodo. L. 1. in fi*, ff. de legit, tuior. Idem in mandato, quia mandatum gratuitum. & fine mercede efTe debet. L. 1. JT. 4. ff Mandati.
LVI. In re communi potior eft conditio prohibentis. Senfus re* gulae eft, quando res , vel negotium , de quo agitur ad fingulol diftnbutive pertinet , ita , ut fingulis feorfim , & in particulari tonveniat; & de hujufmodi re alienanda , immutanda , deftruen-da čcc. inter dominos difTenfio eft, is, vel ilii proferendi funt, atejueei, vel eis acquiefcendum, qui prohibent, vel contradicunt, d-flentiunt, aut fe opponunt , etfi unicus tantum efTet v.g. duo fvmmuaem habent fundum, & unus domum in illo »dificare, veJ
'	eun-
eundem omnino alienare vult: alter vero prohibet, diflentit, ieu contradicit : hic prtefertur , eique acquiefcere oportet arg. L. Sabinus 28. jff. de communi dividunt. Pariter fi Matrimonio jam confummato unus velit vovere caftitatem, & alter prohibeat > contradicat , hujus contradi&io, ČC prohibitio pravalet. c. (htidam 3. de converf. conjug. Item quia jus eligendi Praelatum ad omnes Capitulares etiam ut Ungulos pertinet, non poteft ele&io per com-promiffum celebrari> vel extraneus ad fuffragandum admitti, fi vel unus tantum contradicat. C. quia propter 24. de Elett. Fallit htec regula 1. in focietate , cum Socii non intereft arium alterius poni, vel non poni , cum quivis merito pati debeat id , quqd libi non nocet, & alteri prodeft L. 1. §. 11. ff. de aqua, & aqu. pluv. arcend. Sic. v.g. Socio permittitur Scalam , quae removeri potell, ad communem parietem facere quia alteri non nocet L. fi flui am 19. jy. 2. fifi. de fervit ut. prred. urban. Fallit 2. cum proliibente uno alter re communi fruitur ad talem ufum , ad quem de fe apta nata eft, ut patet in fepultura communi pluribus : licet imus contradicat, ne alter ibi fepeliatur. L. Si plures 41. ff. dt Religiof. & fumpt. fun.
LVII. Contra eum , qui legem dicere potuit apertius, efl interpretatio facienda. Per legem hic praecipue intelliguntur pacta, conditiones , vel obligationes , quae contra&ibus opponi folent, quia hsc in jure vocantur leges , fcilicet privatae L. contrarius 23. ff. de R. 1. Senfus ergo regulae ell: quando in Contra&ibus, feu aliis aftibus, pa£ta , conditiones , vel aliae obligationes quafi leges ad alterum obligandum per verba obfcura , dubia, vel ambigua apponuntur, interpretatio facienda eft contra eum , qui hujuf-modi leges appofuit: quia fic obfcure loquens, cum potuerit clarius loqui, praefumitur dolofe , & malitiofe ita loqui ad alios decipiendos. Sic v. g. promittit quis alteri folvere debitum die prima Augufti: interpretari debet pro menfe proximo Augufti contra promittentem, quia aequivoce eft locutus de die prima Augufti fors poft aliquos annos. Valet hoc potiflimum in Civilibus , quia in Criminalibus obfcura locutio, & probatio in favorem rei habet valorem contra accufatorem.
LVIII. Non efl obligatorium contra bonos mores praflitum Ju*
T	ramen*
r*meatum. Hoc eft: juramentum, quod eft contra aliquam legem , feu de re peccaminofa etiam venialiter, eft contra bonos mo-tes, & ideo non obligat, cum juramentum non fit vinculum iniquitatis: Sic v.g. non obligat juramentum facium de occidendo parentem : depellenda e domo uxore cum liberis &c. Fallit hsec regula in alienatione fundi dotalis, folutione ufurarum &c. ubi juramento flandum , quamvis poftea repetitioni locus fit. C. licet de jur. jur. in 6.
LIX. Dolo facit, qui petit, quod reflituere oportet eundem. Hoc eft: Dolo, feu malitiofe facit, qui rem petit, quam non poteft retinere, fed tenetur reftituere utpote pofleffor malae fidei. Sic v. g. ufurarms dolofe agit petendo a debitore mutuatario folu-tionem ufurarum, quas non poteft petere, imo habitas jam tenetur reftituere, 6c cogi poteft ad eas reftituendas. Can. nullus. Cauf. 14. q. 4. Fallit hsec regula in poflefloriis , in quibus fpoliatus , rem, ^ua fpoliatus eft, petere poteft , etfi ftatim fpoliatori proprietario fpolium reddere debeat. Fallit z. in eo cafu, quo peto id , quod alii, non eidem a quo peto , reftituere debeo: Sic Comodatariu* rem repetit a fure , quamvis domino eandem reftituere debeat : Item vir a focero dotem petit, etfi eam uxori & liberis ejus re-#ituere debeat.
LX. Non efl in mora , qui potefl exceptione legitima fe tueri. Senfus eft : Differens aliquid facere, vel praeftare, fi habeat legi» cimam exceptionem , feu juftam caufam in jure divino, naturali, aut humano dire&e, vel indire&e fundatam , non eft in mora culpabili , nec fubjacet pasnis, quas talis mora poft fc trahit, nempe refarciendi damna, fic incommoda ex tali mora fecuta: cum per exceptionem elidere polfit obligationem agendi , vel non faciendi Sic exceptio legitima eft pafti de non petendo, doli mali, metus, juris jurandi &c. de quibus in titulo ff. de Exceptionibus. Item fi quis valetudine, tempeftate, ignorantia fadi alieni, vi fulminis , rei alias jufte impeditus fuerit: hsec enim a mora excufant.
LXI. Quod ob gratiam alicujus conceditur , non efl in ejus dif-ptndium retorquendum. Haec regula procedit in privilegiis , qua prodefle , non obefTe privilegiatis debent. Et fenfus regulae eft; alicui conceditur ut gratia > & favor pro commodo , ac uti-
Iitr
m x h? )f s*
Jitate, non debet ei cfie oneri, incommodo , vel praejudicio. Sič* quia in favorem Minorum ftatutuin elt, quod non poifint ftare in judicio fine authoritateTutoris adeo, ut fi nihilominus fine tutoris authoritate iitigent, Čc contra ipfos feratur fententia , hsec de jure nuIJa fit: attamen fi fententia in favorem Minorum litigantium fine authoritate tuteris fertur , valida exiftit. L. Non eo minus 14. C. de Procurat. Fallit ha:c regula in gratiis, qua non motu proprio , fed ad inftantiam petentis funt concefile C. cum omnes 6. de conflit.
LXII. Nullus ex confilio , dummodo fraudulentum non fuerit , Migatur. Senfus regulae eft; Qui alteri five petenti, five non petenti confilium bona fideprzebet, nullatenus tenetur ad reparanda damna, veJ fultinenda incommoda, quas ex tali confilio praster intentionem fequuntur : in hoc enim confilium diftinguitur a mandato , quod mandatum fit caufa moralis operis pofiti: Confilium autem ad fui fequelam non obligat. L. 2. jf. Mandati $. 6. ibi. Nemo ex Confilio obligatur <&c. Procedit haec regula etiam in cafu , quo Confilium bona fide datum in damnum tertii redundat: v. g. fuadee quis jufte alicui, ut adeat hereditatem, qua fuafione non fafta has-res aliquis tertius fa<$us fuilfet. Item dat quis juftum Confilium, ut inftituat a&ionem de recuperando pradio fibi debito, quod alias retiauiflet injuftus detentor. Si autem Confilium non bona fed mala fide, dolo, fraude, vel malitia quis praebet, tenetur ad reparanda damna , etfi non ratione confilii. dati, cum illud fequi nemo teneatur, bene tamen ratione fraudis C.fedes 15. £$ C. ex tenore 16. de Refcriptis ibi. quia fraus, <£? dolus alicui -patrocinari non debent, Unde fi confilium fraudulentum quis dedit cirča contrarium, vel quafi contra&um v.g. emptionem, venditionem &c. talis damnum reparare tenetur, quod inde fecutum efi , illi, cui tale confilium do-iofum dedit. Si vero confilium quis dedit ad maleficium , feu deli-flum, velquxfi tale v.g. ad perpetrandum homicidium, furtum , adulterium , diffamandum &c. damnum inde fecutum non illi, cui deli&um fuafit, ftd tertio reparare debet: idque non ex a&ione do»
Ji mali, fed axftione maleficii, aut deli&i quod fuafit v. g. fi furtum fuafit, asione fu. ti tenetur L. Si quis 52. jf. i-i-ff- dc Furtis. Si adulterium fuafit, tenetur iege Julia de adulterio L. H<ec verba le*
t z	iis
:	i
gi/ 11. jf. ad leg. Jut- de adult. coercend. Hxc regulafallit in Medicis , Advocatis, Aflefforibus, & aliis, qui ex officio confilium dare debent, hi enim non tantum ex fraude , vel dolo , fed etiam ex imperitia tenentur , 11 eorum conlilia malum habeant exitum : Cum tales imperiti confilium damnofum fubminiftrantes culpam latam committant, quas culpa lata in jure acquiparatur dolo. L. 1. jT- jf i» /Menforfalfium modum dixerit, ibi. lata culpa plane dolo comparabitur.
LXIII. Exceptionem objiciens , non videtur de intentione adver-farii confiteri. Senius eft: Reus objiciens exceptionem, non confitetur quidquam de mente a&oris, fed ejus intentionem potius infringit. v. g. accufatus de homicidio patrato poteft excipere dicendo, fi occidi, feci cum moderamine inculpatas tutelas, & tunenoi fatetur fecundum intentionem Adtoris. Unde reus nunquam exceptionem puram facere debet, ne fibi onus, probandi arceflat; fed potius fadhim negare, aut conditionaliter exceptionem objicere debet .• v. g. petenti A me pecuniam , quam non accepi, non debeo re-fpondere: jam folvi, vel adelt pačtum de non folvendo: fed refpon-dere oportet: nego me tibi debere : vel fi debui, folvi tibi: ficenia ©nus probandi adverfario relinquitur.
LXIV.CW contra jus fiunt,debent utiquepro infečlis haberi. Procedit hasc regula de iis tantu , quas contra leges irritantes,vel formam fubftantialem adtibus quibusdam v.g. teltamentis prasferibentes fiunt: non vero de iis , quas contra leges fimplicker tantum prohibentes fiunt: nam multa fieri prohibentur, qua, fi fuerint facla, roboris obtinent firmitatem. Cap. ad Apoflolicam 16. de Regular. ut vel in matrimoniis cum impedimento impediente contraitis apparet.
LXV. In pari deliflo , vel caufa potior eft conditio pojfidentis. Senfus regulas eft: quando duo in eodem deliilo rei funt v, g. fi onus ex deliito dat, & alter ex deliito accipit, melior eft conditio poffi-dentis, nempe accipientis , ita ut reftituere amplius non teneatur: v. g. Titius dat Cajo judici 100. florenos , ut ferat injuftam fenten-tiam , Titius a Cajo judice 100. florenos datos repetere amplius necuit, & Cajus Judex in poflelfione acceptorum 100. florenorum, adeoque melioris conditionis aft. arg. can. Non fiane 15. caitf. 14- q-S- Ite» L. 3. jf. de conditi, «i turp. cauf. Pariter quiob fornicationem
mere-
meretrici dat pecuniam , eam repetere nequit. L. 4. jf. eod. & /. 3. Hjkc regula etiam extenditur ad illos, qui parem caufam habent absque deJido : v. g. fi duo eandem rem bona fide emunt, ille cui res eft tradita, pra;valet. Icem fi duobus eadem res obligatur nefciendo , cui prius , melior eft conditio poffidentis rem. Item fi in judicio utriusque partis teftes funt pares , prseferuntur teftes pof-fefforis. C. ex literis 3. JF. Ouodfi de probat. Fallit hasc regula 1. in Simonia reali, ubi poflelTor tenetur reftituere arg. cap. 11. de Simort. Fallit 2. in Lenocinio, quo vir uxorem proftituens dotem perdit. L. cum mulier. 47. ff. fohito Matrim.
LXVI. Cum non flat per eum, ad quem pertinet, quominus conditio impleatur , haberi debet perinde, ac fi impleta fuiJJet. v. g. legavit quis 100. florenos Monafterio fub conditione, ut in illius Mona-fterii Ecclefia fepeliatur: talis moritur excommunicatus, adeoquein ilk Ecclefia fepeliri non poteft, nihilominus hi 100. Horeni dandi funt Monafterio, quia per Religiofos talis Monafterii non ftetit, <juod fepeliri non potuerit ibidem. Major hujus regula; explicatio habetur ex regula XLI. explanata.
LXVII. Quod alicui fuo non licet nomine, nec alieno licebit. Sen« fus hujus regul* eft: Quod quis prohibente jure Divino, naturali, aut humano licite facere non poteft fuo nomine, id nec alieno nomine, id eft,nec per alium pro fe, nec in propria perfona pro aiio licite facere poterit. Sic v. g. quia non licet mihi nomine meo , & ia propria perfona innocentem occidere, furtum, aut ufuram committere , ita neque alieno nomine , id eft, nec per alium pro me , nec pro alio committere licebit. Item Clerico non licet proprio nomine exercere foenus, ita nec eidem licebit nomine alieno. Fallit hxc regula, quando ratio prohibitionis in mea perfona exiftens cef-fat, feu non reperitur in aliena perfona v. g. etfi mihi non liceat contrahere cum mea confanguinea matrimonium , poffiim tamen cum ea nomine alieno, feu pro alio, qui confanguineus, vel affinis non eft, ut procurator ipfius contrahere. C. ex parte 14. de reflit. ■Spoliat. Et C. fin. de Procurat, in 6.
LXVIII. Polejl quis per alium , quod potefi facere per fe ipfum« Senfus hujus regula; eft : qui aliquid v. g. contra&um , ačhim , ne-Jotiuna, caufam &c. per fe ipfum valide, & licite facere, vel tra&a«
«3	rc
Pč poteft , id ipfum etiam valet peraliuni ad hoc idoneum, & de* bite qualificatum valide, & iicite facere. Sic uti per me ipfum emere, vendere, locare, litigare, acceptare beneficium Sc c. pofliim , ita idem podu m facere per alium. Dicitur in hac regula: per alium intellige, idoneum, & qualificatum , nempe neceffaria fcientia, po* teftate proditum ; hinc licet Epifcopus per fe, aut per alium Epi-fcopum ruum fubditum ordinare poffit, non tamen id poteft per fimplicem Sacerdotem, cum hic ad id non iit idoneus, utpote carens poteftate ordinandi. Fallit ha;c regula in aftibus, qui fa&ura perfonale proprium requirunt, ut ell v.g. refidentia Epifcoporum, recitatio officii Divini, accufatio fuorum peccatorum facramenta-Iis, praefentia in choro ad diftributiones obtinendas, pamitentia peragenda, confetfio teftamenti, & haredis inftitutio ad caufas pro-fanasjadoptio, arrogatio &c. Fallit etiam tunc, quando inter partes Ipecialiter conventum eft,ut non per alium,fed per fe ipfum res fiat.
LXIX. In malis promijfis fidem non expedit obfervari. Senfm efl: pecca minofa pro mi (Ia, quse fine peccato impleri nequeunt T.g. furtum, adulterium &c. non elfe obfervanda: quia iniqua e{l 'promijfio, qu<e [celere adimpletur can. in malis, cauf. 21.5.4. quare ex ejufmodi promiffxone nulla nafeitur obligatio , nec quidem fi juramentum accefferit: imo mala promiffa in jure inter impof iibilia recenfentur in L. Filius 15. ff. de condit, inflit. Unde Verbum expedit in hac regula ad neceffitatem trahendum efl. Di-Titur autem in malis promiffts , non enim negat regula fidem fer-Vandam in illis, quas male quidem promiffa funt, per dolum v. g. aut metum, extorta, quae tamen fine difpendio falutis fervari poffunt maxime , fi juramentum accefferit: cum aliud fit malum jpromiffum elfe, quod fimpliciter obfervari non poteft: & aliud fit fnaiepromiffum quid efle, cujus tamen obfervatio culpabilis non elb LXX. In altvrnativis debitoris efi eleUio , fufficit alterum adimpleri. Per ly alternativa fignificantur disjunctiva , funtqu« illa, quae cum disjunclione vel, aut, aliave fi mili particula proferuntur, & opponuntur copulativis, quas particula Et, Ac , Atqv.t 'čc fimili exprimuntur. Sentus ergo regulse eft : quando in con* «•rasibus, ultimis voluntatibus, vel aliis difpofitionibus plura alternative , f$u disjun&ive adimplenda j vel proflanda continentur,
In
in libero arbitrio debitoris, feu illius eft, qui‘adimplere , Teu pr*-ftare debet, quid ex iliis prastare veiit : & fufficit, fi unum cx illis faciat, aut praeitet. Sic v.g. promittit quis alicui dare pecuniam vel frumentum: in promittentis tanquam debitoris arbitrio eft, utrum pecuniam, vel frumentum dare velit, & fatisfacit d<m-do unum ex his pro fuo libitu. Pariter teftator legat alicui pe* cuniam vel domum liberum erit teftari tanquam debitori, aut ejus higredi, utrum ex his dare velit Fallit hsec regula 1. in al-ternativis remediorum, feu a&ionum judicialium, ubi adoris eft e-leftio, quali adtione experiri, & debitum extorquere velit L.lJS l-ff. de eo, quod certo loco. Fallit 2. in alternativi s paenarum a jure ftatutarum, ubi judicis eft elecho. Cap.fin. ut lite non conteft. Fallit 3. in alternativis gratiarum a Principe fa&arum, ubi recipientis tanquam creditoris, non Principis tanquam debitoris, eft elegio C. cum Dile51 i 6. in fine de donat. Fallit 4~ in alternativis locorum , ubi creditor eligit locum, in quo folutio facienda fibi e& L. 2. jy. i.jf, de eo., quod certo loco.
LXXI. Qui ad agendum admittitur, eft ad excipiendum mul* to magis admittendus. Senfus eft ; qui poteft in judicio agere •> multo magis poteft exceptionem facere. Sic quia fponfus ob fornicationem fponf« poteft inftituere a&ionem , ut a fponfa di ver* tere poflet, multo magis poterit excipere , ne eam recipere cogatur. Pariter maritus refpeftu uxoris adulterae. Fallit haec regula 1. in fpoliatione etiam a domino (nifi in flagranti) fa&a , quia fpoliatus ante omnia eft reftituendus c. 1. z. de reflit. [poliat. Fallit 1. in depofito, in quo depolitarius, licet illi aftio ad rem depo-fitim competat, deponenti exceptionem opponere non poteft. C. jin. de depofit. Et L n. cod. depofit i.
LXXlf. Qui facit per alium, eft perinde , ac fi faciat per fe ipfum. Venficatur regula per fixionem juris , videlicet quando a&us (čfficiendus eft talis naturae , uc ejus exeeutio in alium transferri polTit v.g. folutio debiti fa&a creditori a debitore per tertiam perfonam, habet fe ex fi&ione juris, ac fi fafta fuiffet ab ipfo debitore , cum talis a&us fit transferibilis in alium. Secus dicendum, fi talis a&us in alium transferri nequit, v.g. contritio unius »t juftifiutiva non transfertur in alium. Univerfaliter k*c regu«
«os K i52 )6&
la non verificatur in adtibus perfonalibus. Videatur regula explanata LXVIII.
LXXIII. Facium legitime retraclan non debet , licet cafus po-fle a eveniat, d quo non potuit inchoari. Htec regula procedit in adlibus natura perpetuis, matrimonio, profeffione Religiofa,beneficio. Et fenfus regula ell: quod debeant permanere in fuo robore actus faci i juxta leges, etiamfi poltea aliquid fuperveniat, quod fi antea, vel ab initio accidilfet, eorum validitatem impediviffet. Sic v.g. non dirimitur matrimonium legitime contradium per fu-perveniens impedimentum dirimens affinitatis dXc. Intelligitur autem hasc regula , nifi effedtus ejus , quod legitime fadlum eft, ad impoffibile redigatur, fic fponfalia licet legitime fint contradla, dif-folvuntur tamen per fubfequens cum alia matrimonium, quia fponfalia in eum cafum deveniunt, quo eifedum fortiri nequeunt. Fallit hac regula in iis, quas caufam fucceffivam habent, ut v.g. dif-penfatio ob imbecillitatem , qua ceflante , illa ceffat.
LXXIV. Quod alitui gratiofe conceditur , trahi non debet ah aliis in exemplum. Hasc regula concordat cum regula VII. XXVIII. fuperius explanata.
LXXV. Frufira /ibifidem quis poflulat ab eo fervari, cui fidem d fe prxfiitam fervore recufat. Senfus regulae efi .• quod leges privatas, quales funt contractus, etfi abfolutiffimis verbis exprimantur, conditionate tamen obligent inter fe contrahentes, ita ut ab uno fradto contraditi, vel non fervata illius conditione,alter neque ex padlo illi fervare fidem teneatur, etfi fides addidta jure jurando fit addidta .’ quilibet enim contradtus hanc tacitam involvit conditionem .' flabo contradtu , modo alter fidem a fe promif-fiam fervaverit: Et procedit regula, etfi caufa , vel neceffitate impeditus quis non fervet fidem. L. Ex condutto 15.	6.	ff.	locati.
Hitic in tranfadlionibus, fi quis cum aliquo tranfegerit fub conditione v. g. aliquid dandi elapfo anno fi tranfadlarius non folvat elapfo tempore prasfixo , potefi: tranfadlor elapfo tempore recedere a tranfadlione, & litem fidem frangenti movere. Fallit hasc regula in contradiu cum pupillo fine authoritate tutorisinito L. Julianus 13. §, 29 f. de adlion. empt. hunc enim contradium pro libi- f tu frangere potefi pupillusr alter vero eundem fervare teneturI
& f
«te x 153)(s#
£c hoc in favorem aetatis pupillaris a jure fpecialiter fancitum eft quod cum emens a pupillo fcire potuerit, & debuerit, f’bi impuv tare debet, quod cum illo fine authoritate tutoris contraxerit.
LXXVL Delicium per fon ce non debet in detrimentum Ecdefice redundare. Senfus regula: eft : ob unius membri, etiam capitis, deli&um cujtilcunque flatus five Ecclefiaftici, live faecularis , noiv debet gravari Ecclefia , 11 eque communitas •* adeoque non tenetur Ecclefia , aut communitas damna exinde illata, vel lectita refar-cire, aut paenam aliquam fubire, nec damnum fibi illatum fu itinere : quia delicia Tuos debent tenere authores. C. Ouitfroit. z& de bis, qua a majori parte capit, jun&a L. Sancimus. 22. c. de p£'ms,-H;nc res Ecclefia; cujufdam Epificopi ex deli&o depofitvi Ecclefia; reddita fuerunt , ut habetur Can. Si Epifcopum. 3. cauf. 16. q. 6, H‘ric damnum per Abbatem , Generalem, Provincialem, Priorem,, vel uibditum alter i cau fatum , non debet a Monafierio refarciri: v.g. non tenetur Monafterium dedepofito, quod fuperior fufee» pit cuftodiendum, fi pereat, vel deterius fiat .* nifi depofitum ver» furnfit in titilitatemMonafteriijVeJ ex eo fa&um fit locupletius. Hasc regula etiam extenditur ad Procuratorem producentem falfil inftru.' mentum,ac fi effet ab ipfo Superiore confedum. C. Cum venerabilis
6.	iT. ad hac. de Except. Fallit hxc regula in de!i£iis omiflionis a Superiore , vel aliis perfimis fa&is, haec fiquidem etiam Ecclefiae praejudicant arg. can. Placuit 15. cauf. 16. q. 3. Item c 1. <£f feqq. de Prtfcript. Hinc delicium Praelati omittentis repetere rem Ec-clefiafticam, nocet Ecclefia; eatenus , quatenus contra eundem debito tempore currit pra;fcriptio. Fallit etiam , quando Praelatus delinquit cum confenfu capituli, & communicato Concilio arg. C. cum Dilečlus 2. de or din. cognit.
LXXVIt. Rationi congruit, ut fucccdat in onere , qui fubflitui-liir in honore. Senfiis fegulas eft : quicunque alicui fucccd t indi-Jtiifate, vel alio munere honorifico, eidem etiam fuccedit in one-W j fi ii obligationibus annexis , eafque uti Antecellor adimplere y & pr&ftare tenetur. Sic Prailatus , qui fuccedit in honore, fuccedit etiam in onere folvendorum debitorum, a Prxlato antecelfore hi urllitatetn Ecclefi-e,Sc com'munitatis contraflorum. Excipitur, ®ifi Oilus, vel condicio onerofa adh<ereut per faux antecefloris, nam
U	tunc
#unc fiiccedens in honore, non etiam fuccedit in tali onere. arg. L, i gatum. 24. f- de Aditnend. legat.
LXXVIII. In argumentum trahi nequeunt, qua propter ne-ceffttatem aliquando funt conceffa. Senfus regulas eft; : in iis, q.ua; propter neceffitatem aliquando permittuntur, aut conceduntur, non efle formandam cpnfequentiam: fed potius quod pro neceffi-rate temporis ftatutum eft, ceflante neceflitate relinquendum Can. quod pro .41. cauf. 1. q, i. Sic matrimonium in 3. & 4. gradu hoc tempore prohibitum eft Cone. Trid. fejf. 24.. c. 3.4. & 5. olim paflim licuit, quia perfonarum minor erat numerus. Idem conftat de polvgamia. Concordat haec regula cum regula XXVIII. & LXXIV.
LXXIV. Nemo poteft plus 'juris in alterum transferre, quam fibi ipfi competere dignofeatur. Hoc eft .* ficut nemo poteft: dare, jqijod non habet, fic nec plus de jure poteft dare alteri, quam ipfe habet: & ideo vendendo rem non meam,licet bona fidepofleflam, emptorem non efficio dominum rei , cum nec ipfe dominium ha* Jbeat.
LXXX. In toto partem non eft dubium contineri. Concordat rum regula XXXV. explanata. Dicunt jurifta;: licet alicui omne nurum , <Sc argentum legetur, tamen nummi, & pecunia: ex auro, & argento cufas non cenfentur legatas, cum tamen videantur fpe-(fiies, dt pars illius. L. Cum aurum .19. pr. jf. de auro tjj argento legato. adepque pars non fiemper continetur in toto. pecuniam,
&	nummos cufos non efle fpecies, & partes auri, vel argenti maf-fivi, cum hoc nomine in jure ordinarie non veniant. L. Ouintns. 2.7. JT. 1. jf.eod. Excipitur , nifi aliud aurum, vel argentum non jhaberet teftator, quam pecuniam, & nummos. arg.L. Pediculis. 32. jS- 4. ff eod. Pariter fi quis pro pignore dedit fylvam , navis ex ar* paribus fvlvse fabricata non cenfetur oppignprata : ubi tamen arbores funt pars fylvas. L.ft convenerit. 18. Jf. 3. jf. de Pignor, a ft ione. quando materia tranfit in materiatam , id eft, fi ex rudi materia fiat artificiofa, uti ex rudibus arboribus fabricata eft navis, aflumit novam fpeciem , adeoque nec eadem cum rudi materia Ipe-Mss, nec pars illius amplius efle cenfetur.
LXXXI. In generali eottceftione no» veniunt ea, quis non
tjfee
ejfet verifimiliter in fpecie concejfitrus. Senfus regula: eff • quando aliqua in genere conceduntur, non intelliguntur conceffa etiam Uks-quas quidem tanquam fpecies fub tali genere alias comprehenduntur, tamen talia funt, de quibus verifimile' elt ,-(cum fine resar-dux j 6c {pedale praejudicium afferentes ) quod ea in fpecie concedere nulkrrenus intenderit generaliter concedens: quia ea , qu® fpe~ ciali nota funt digna, fi fpecialiter non notantur, ex iriduftria cen--fentur omiffa L. Item apud 15. §. 27. ff. de Injur. Sic v.g. inge-nexali conceflrone adminiflrationis bonorum non comprehenditur facultas donandi, alienandi res pretiofas cap. fin. dc offic. Vicar. in 6.-Pariter fub generali poteftate legati etiam a latere non comprehenditur translatio Epifcoporum C. Onod. translationem 4~ de 0]ff> %. 6Y.
LXXXII. Qui contra jus mercatur, bonam fidem prrffumitur ndn habere. Contra jtis mercari cenfetur omnis ille , qui contra priefcriptum legis fi ve divins, five humana:, live Canonicar, fi ve Civilis, ejufque prohibitionem procedit, & agit, five in emptio-* fie,five in venditione , five in prajfcriptione , &c. & cenfetur mala' fide procedere. Sic contrahens cum pupillo fine authoritate tutoris,-quod a lege prohibetur , etiamft adfit ignorantia, non poteft prae-fcribere contra pupillum, quia mala fides priefumitur, & ignoran-' tia juris non excufat: fecus foret, fi haberet taliter contrahens igno* fantiam fafti, putans- eum effe puberem. L. Pro emptore x. §. 15. Pro emptore.
LXXXIII. Bona fides nori patitur, utfemel exaffum iterum exigatur. Senfus regula; eft: Creditor, qui folutionem debiti jam feni el petiit,. & obtinuit, eam ulterius petere f feu exigere bona fide,> feu bona confcientia non poteft Fallit hasc regula , quando una exa&ione, & prajftatione debiti non eXtinguitiir ulterior obligatio! ejusdem , uti v. g. patet in exa&ione tributorum , vectigalium certis temporibus , vel toties, quoties currus onerati tranfeunt, per« folvendorum. Fallit etiam in caufa dotis, hanc' enim fertiel acceptam } fecundo nubens filia denuo exigere potefi, ii prima vice vi pa&i ad patrem rediit. Authent. fed quamvis. C. de Rei uxor. a£l.
LXXXIV. Curii quid uria via prohibetur alicui , ad id alia non! dfbei admitti* Seafiis fegul# efl: quando* aliquid abfoltite, uni?
u' i	n**
vM/alltex , & manente caufa perpetua prohibetur, fi mili ter omnis •via , čc omne id , per quod immediate pervenitur ad illud , prohibetur. Sic Pater non poteft adminiftrare bona a Matre filiis religa, fi ipfa in teftamento prohibeat, ne Pater tanquam Pater admini-ifxet, volens filios efle emancipatos, nec ut Curator ea adminiftra-re valet. L. [cire oportet 21. Jf. l jf. dc Tutor. (3 Curat, datis. Pariter quia Praelatus ele&us adminiftrationi fe ingerere nequit ante confirmationem C Nofli. .9. .de Elpft. nec fub titulo oeconomi, vel procuratoris res adminiftrare valet. C- Avaritia. 5. de Elccl. in 6, Item prohibitus rem aliquam alienare, etiam prohibetur in pignus obligare. Fallit ha?c regula tunc, quando aliquid eft prohibitura non /Impliciter Sc ratione fui, fed quoad certam viam duntaxat, vel modum acquirendi prohibitum, quia per aliam viam, & modum pervenire ad illud licite, & yajifle quis poteft. Sic licet Epifcopus jam alligatus alicui Ecclefiae prohibeatur aJiam Ecclefiam aflume-re via eledionis, non tamen prohibetur via poftulationis. C, fi». de poflidat. Pral,at. Pariter licet prohibitum fit, ne Clerici illegitime nati ad pr&laturas eligantur, tamen via poftulationis ad eandem pervenire poflunt. C. Innotuit 20. de Eleft.
LXXXV. Contrarius ex Conventione legem accipere dignofcun-fur. Senfus regula? elt: Contrarius determinatam formam fortiun-*ur ex partium contrahentium pacto, & voluntate. Unde qualiter , quo modo, quo tempore, quo loco , quibus fub conditionibus Contradus aliquis obliget, dependet ex lpeciali contrahentium pa-&o, feu conventione , qua legem mutuo obligantem libimet imponunt. Sic efto Depofitarius ex legibus de dolo, & culpa lata tantum teneatur , fi tamen partes conveniant, poteft obligari etiam ex leyi , & leviffima culpa: imo etiam de cafu fortuito. Fallit hsec regula, quando Conventio contrahentium fit contra formam fub-ftantiaiem, jfeu effentialem Contraflus a jure prsfcriptam 3 feu fi eft contra jus commune , & publicum, arg. L, leges 7. C. de leg. conflit. Prine. Item £. Jus publicum 38. jf. de PaMis. Ideo regula debet inteliigi de conventione circa acridentalia : Sic quia de elfen-iia cujusvis contradus eft confenfus, quasvis conventio irrita habemur , ubi verus deeft coafeflfu*. Fallit etiam haec regula, fi con*
ye»-
tentio contrahentium eft turpis, vel re de turpi, inhonefta,aut im* poflibiii de jure , vel de fado. C. fi n. de Pačt is.
LXXXVI. Damnum , quod quis fua culpa fentit, fibi debet non aliis imputare. Senfus regula eit: Damnum vel ja&uram lucri, quam quis fcnrir ex fua culpa vel caufa, quam ipfcmet libere prae-iuit, fibi & non aliis imputare debet: Sic fi Procurator indebitum folvit, fibi non domino damnum imputare debet. L.fi quis 23. ff. deKegot. gefiis. Pariter qui absque inventario hereditatem adit, ifldeque damnum fentit, fibi fuasque improvidentia, non aliis imputare debet. L.fin. C. de jure deliberandi. Item Clerjcus, cui primo vocatura Praebenda per fedem Apoftolicam fuit concefla, fi eam, jua; primo vaccat, petere negligit, fibi imputare debet, quod caren* tiam totius gratias incurrat C.fi Clericus u. de Prcebend. in 6.
LXXXVII. Infamibus port<e non pateant dignitatum. Infamia dt duplex: juris, & falli. Infamia juris eft, quas ex difpofitione ipfius juris contrahitur ob certa deličta, idque vel ftatim ipfo facto, jel per fententiam judicis : & hac infamia inquinati dicuntur in« fames infamia juris, vel infames de jure: qui de jure Civili infames lunt, etiam infames de jure Canonico habentur Can. Omnes. 2. cauf. 6-q. 1. nifi infamia per jus Civile introdu&a a jure Canonico fit fub-lata, ut fačtum eft circa fecundo nubentes intra annum lu&us. C. fenult. ult. defecund. Nupt. Infamia fa&i eft, quas non quidem ex juris difpofitione, fed ex talibus fa&is, & deliftis contrahitur , propter quas bona opinio, atque exifiimatio apud probos , & hone-ftos viros gravatur; & hac infamia notati vocantur infames infama fadi; debent autem ad hanc infamiam concurrere vera fa&a , delida, non putatitia, conjeciuralia, & qua: faepius a malevolis, & paffionatis perfonis affinguntur. Jam ex hoc facile eruitur fen-lus regula;. Solum advertendum quod infamia folius fafti, quas emendatione aboletur, etiam ab obtinendis dignitatibus, ac honoribus non impediat. Nec obftat Jf. fin. infiit. de except. Infames ad munus Procuratoris admitti. Non inquam obftat, quia munus Procuratoris , nifi Principis fit, inter dignitates non computatur, W de jure inter vilia munera reputatur arg. L.fi quis 34- C. de De~ wrionib. dicitur de jure: quia de confuetudine hodierna, quas juri ftiunano praevalet C. fin. de confuft. munus Procuratorum ferea;quc
bfc
honorificum habetur, quam Advocatorum > & pcrfonas infamia no-fatas flori recipit.
LXXXVIII, Certum efl, quod is committit iri legem, qui legit verba coriiplefteris, contra legis nititur voluntatem. Senfus reguls efl: Contra legem delinquit , verusque transgreffor legis habetur, qui voluntatem, mentem , feu intentionem legis, live potius legislatoris fufficienter perfpečlam habens, contra ejus mentem fraudulenter interpretatur, & obfervat legem. Sic fi prohibitum fit, ne evehatur frumentum e Provincia , evehens farinam utique contra fegem facit, vel in fraudem legis. Item U fu rarius non quidem i: pecunia, fed in re alia ufuras accipiens , in legem peccat.
Quaeritur ; quomodo differant a Regulis Juris proverbia? % in hoc; quia non ex jure, fed ex confuetudine, communique horni num opinione fidem & affenfum meruerunt proverbia: & ide: vim regulae juridicas nori obtinent, licet ad caufarum decifioneni allegari flori prohibeantur ; quemadmodum’ ipfi met Jurium conditores allegare confueverunt, ut conflat ex cap. Etfi Juddos 13. de ]*• ffais i Ubi Innocentius III. de Judaeis ad hofpitium noflrum receptis alferit: Eam ab illis retributionem impendi, quam (juxta vagare proverbium ) mus inpera yferpens in gremio, 4$ ignis in finufuu sonfnevernnt hofpitibus exhibere, Aliisque pluribus locis.
Abbreviatur# titulorum* m
JURE CANONICO.
FfM Libri Decretalium Gregorii IX» TituliXLIH
1.- De fum. Triri. & fid. ca. lege de fu »ima Trinitate , 6e fide Catholica'
13. De Conflit, lege de Conflit irionibus.
311. De Refcript, lege de Refcri-
IV. De Confue. lege' de Conliif-tudirie.
V. De poflu/a. Prae. lege' de pofb latione Pra;latorum.
VI. De Efe. & ele, po. lege de Eltf Ahne? ČC ckdi potefkte,
VII« I
VII. De Transla. Epi. lege de Translatione Epifcopi.
VIII. De Aut. & uCu pal. lege De Authoritate, & ufu palii.
IX. De Renunc. lege De Renuntiatione.
X. De fup. neg. Prte. lege De fup-plenda negligentia Pradatoru.
XI. De Temp. Ordi. & qual. or-din. lege De temporibus ordinationum, & qualitate ordinandorum,
XXI. De Biga. non ordi. lege De Bigamis non ordinandis.
XXII. De Cie pe. lege De Clericis Peregrinis.
XXIII. De off Arch. lege De officio Archidiacoai.
XXIV. De off. Archipre. lege De officio Archipresbyteri.
XXV. De off. Pri. lege De offici® Primicery.
XXVI. De off Sa. lege De officio SacriiIte.
XII. De feru. in or. fa. lege De XXVII. De off. Cuf. lege Deof-Scrutinio in Ordine faciendo. | Scio Cultodi#.
XIII. Deordi. ab Epi. qui re. lege XXVIII. De off. Vic. lege De of-
De ordinatis ab Epifcopo, qui renuntiavit Epifcopatui.
XIV. De ALta. & quali. & ord praffi lege De ALtate, qualitate & ordine prafficiendorum.
XV. De Sa. unc. lege De Sacra Unriione.
XVI. De Sa. non ite. lege De Sacramentis non iterandis.
XVII. De Fil. presby. ord. vel non. lege De Filiis Presbyterorum ordinandis, vel non.
XVIII. De fer. non ordi. & eor. Manum, lege De fervis non ordinandis , & eorum Manumif-fione.
XIX. De ob. ad Rati. ord. vel non. lege De obligatis ad Ratio • cinia ordinandis, vel non,
ficio Vicarii.
XXIX. De off. & po. Jud. dei. gs Deoffiuo, & potellate Judicis delegati.
XXX. De Off. Ie. lege De offici® Legati.
XXXI. De off. Jud. or. lege De officio Judicis Ordinarii.
XXXII. De off. Jud. lege De officio Judicis.
XXXIII. De Maj. & obe. lege D« Majoritate,& Obedientia.
XXXIV. De Trev. & pa. lege De Trevga , & Pace.
XXXV. De Pac. lege De Paffis.
XXXVI. De Tranfac. lege De Transaffionibus.
XXX VII. De Poff.ullege De Po-ftulando.
XX. De corp. viti. ord. vel non. XXXVIII. De Procur. lege De lege De corpore vitiajtis ordi-1 Procuratoribus.
a§adis 4 vel non»	9	XXXIXt
m x 160 x m
X. De Or. Cog. hge: £)e Ordine
3TXXTX. De Svndi. lege De Syndico.
X	L. De his, quas vi, me ca«, fi. lege De his , quse vi y metusve caufa fiunt.
XLI. De in integr.re.%fDe in in-teg rum Reftitutione.
JSTLII De AJien. ju. mu.cau. fur. lege De Alienatione judicii mutandi caufa fačta.
3tLIII. De Arb. lege De Arbitris
Sccundf Libri Decretaij um Gregorii IX,
Tituli XXX.
I. De Judi. lege : De Judiciis.,
II. De fo. compe. lege ■ De Foro competente.
III. De Li. ob. lege : De Libelli oblatione.
IV. De Mu. pe. lege : De Muttiis Petit onibus.
V. De Li. Contes. lege" DeLitis Contellatione.
.VI. Ut li. non contes. non proce. ad Tefti. rec. vei ad fent. de£ lege ;U t lite non conteftata non procedatur ad Teftium receptionem* vel ad fententiam definitivam.
Vil. De Ju. calom. lege De Juramento Calumnias.
VIII. De Dila. lege - De Dilationibus.
IX. De Fer. lege / De Feriiš,
cogmtionum.
XI. De Plus peti. lege •' De Plus Petitionibus.
XII. De Cau’. pof & prop-lege De Caufa PoiTelfionis , & Proprietatis.
vlil. DeRefti. fpol lege : De re-ftitutrone fpoliatorum.
XIV.	De Do. & Contum, lege> De Dolo & Contumacia.
■{V. De Eo, qui mit. iii po L caii- rei fer. lege ■ De eo , qui mittitur in poffeffionem caufa rei fervanda?.
XVI Ut li. pen. nil. inn. lege: Ut lite pendente ml innovetur,
XVII De feq. polfef. & fruc.%e. De fequelhatione Pofleflio* num,& Fruftuum.
XVIII. De Confef. lege : De Con-feffis.
XIX. De Proba. lege : De Probationibus.
XX. De Tea. & Atteft. lege : De Teitibus, & Atteftationibus.
XXI. DeTeft. cog. vel non. lege> De Tertibus cogendis,vel non.
XXII. De fi. inffru. lege : De fidc in/trumentorum.
XXIII. De Prajfum, lege : De Prajfumptionibus.
XXIV. De Jurcjur. lege : De Jv-rejuran do.
XXV. De Excep. lege ; De Ex* ceptionibus.
XXVI. De Prtefcript. lege : Praefcriptionibus,
XXVII. De fen. & re jud. lege: De fententia, & re judicata.
XXVIII. De A p. recuf. & rela. lege : De Appellationibus , Re-cufationibus ,& Relationibus.
XXIX. De Cler. peregri. lege : De Clericis Peregrinantibus.
XXX. De Confir. uti. vel inuti. lege: De confirmatione utili,vel Inutili.
Tertii Libri Decreralium Gregoni IX.
Tituli L.
I. De vi. & ho. Cie. lege ' De vita 6c honeftate Clericorum.
II. De Coha. Cie. & Mu. lege De cohabitatione Clericorum , & mulierum.
III. De Cler. Conjug, lege : De Clericis conjugatis.
IV. De Cler. non refi.in Eccl. vel Pras. lege : De Clericis non relidentibus in Ecciefia, vel Pra;-benda. '
V. De Praeb. & dig. lege: De Praebendi s, 6c dignitatibus.
VI. De Cler. agro, vel debil, lege De Clerico aegrotante , vel dc biJitato.
VIL De-mfti. lege ■ De inftitutio-nibus.
Vlil. De conref. Fras &Eccl .non y»c. lege: Dc cauveuione Pr»-
bendae,&Eccefias nofl vaccantis.
Ne Se. va. ali. inuo. lege ‘Ne Sede vacante aliquid innovetur.
X.	De his,quae fi. aPrae. fine Conf. cap. lege '■ De his , qua; fiunt a Pra;lato fine confenfu capituli.
XI De his quže fi. a maj par. cap. lege: De his,qua2 fiunt a majori parte capituli.
XII. UtEccI. beaef. fine dim. conf. lege : Ut Ecclefiaftica Beneficia finediminutione conferantur.
XIII. De Re. Eccl. alie. vel noa lege: De Rebus Ecclefix alienandis , vel non.
XIV. De Preča, lege De Precariis,
XV. De Commo. lege '• de com* modato.
XVI. De Depo. lege: De depofito.
XVII. De Empt. & Ven. lege De Emptione, & Venditione.
XVIII. De lo. & condu. lege: D® locato, ix condu&o.
XIX. De Re. permu, lege :Dc Rerum permutatione.
XX. De Feu. lege : DeFeudis.
XXI. De Pig. 6c aliis caut. lege i De Pignoribus a & aliis cautionibus.
XXII. DeFidejuf. lege • De Fide* julforibus.
XXIII. De folu. lege: De folutio-nibus.
XXIV. De Dona. lege: De d ona* tionibus.
XXV. DePecu. Cie. leg” : De pe« culioCIcneorura. X XXVI.
Del .
IX.
$XVI. De Teft. & uit. vol. lege: De Teftamentis, & ultimis voluntatibus.
KXVII. De fuc. ab intes.lege: De fucceffionibus ab inteftato.
KXVIII. De fepul. lege : De fe-pulturis.
XXIX.	DeParoch.& alie.Paroch. lege : De Parochiis,& alienis Pa-rochianis.
XXX De Deci. primi & ob. lege • De Decimis, primitiis, <3t oblationibus.
XXXI.	De Reg. & trans, ad R e. lege: De Regularibus , & tranf-euntibusad Religionem.
XXXIX. Decon. Con ju. \lege\ De converfione Conjugatorum
XXXIII. Deconv. Infid. lege Dt converfione Infidelium.
XXXIV. De Vo. & Vo Re. lege: De Voto,& Voti Redemptione.
XXXV. De St a. Mo. de Can. Re. lege: De StatuMonachorum,& Canonicorum Regularium.
ICXXVI. De Reli. Do. ut Epi. fint fubj. lege : De Religiofis Domibus, ut Epifcopo fint Tub-
J
XXXVII.	De Capel. Mo. & alior. Relig. lege: De Capellis Monachorum, & aliorum Religio-forum.
?XXVIH. De jur. Pat. lege; De jure Patronatus.
DsCeaf. esac. & pro-
cu. lege : De cenfibus,exa£l:ionl-bus, <Sc Procurationibus.
XL. De Confe. Eccl. vel Al. lege; De Confecratione Ecclefia;,vd Altaris.
XLl. De cele. Mif. Sac. Euch. & Di. offi lege : De celebratione Miffatum, Sacramento Eucha* riftias, & divinis officiis.
XLII. De Bap. & ejus eff lege De Baptifmo £>c ejus effe&u. XLIII. DePref.nonBapt. lege!
De Presbytero non Baptizato. XEIV. De cufto. Euch. Chrif, & alio.Sacr. lege: Deculfodia Eu-chariftise, Chrifmatis , & aliorum Sacramentorum.
XLV, De Reli. & Ve. San. lege: De Reliquiis, & Veneratione Sanftorum,
XL VI. De ob Je. lege ' De obfer« vatione jejuniorum.
KLVII. De Pur.poft. par. lege!
De Purificatione poft partum. XLVIII. De Ec. xdi. vel repa. lege j De Ecclefiis «dificandis, vel reparandis.
XLIX. De Immu. Ec. coem. čc re. ad eas pert. lege: de Immu* nitate Ecclefiarum, coemeteriorum, & rerum ad eas pertinen* tium.
L. Ne Cie. vel Mo. Cxc.neg. fe im* mis. lege : Ne Clerici,vel Mona« chi fajcularibui negotii* fe im*
«ifceaat*
Quar«
Quart: Libri Dccretaliuir Gregorii IX.
TituJi XXL
I. Defpon.& matri. lege: Je fpon-falibus & matrimonio.
II. De defpon. impu. lege : de de-fponfatione impuberum.
III. De Član. defpon. lege : de Clandeflina defponlatione.
IV. De Ipon. du, lege: de fponfa Duorum.
V. De condi. ap. in defp. vel in ai. contr. lege ' de conditionibus appofitis in defponfatione, vei in aiiis contra&ibus.
VI. Qui Cie. vel Vo. matrr. cont. pof.lege : Qui Clerici', vel voventes matrimonium contrahere podli nt.
VII. De eo, gui dux. in mat. guam pol. per adul. lege .'De eo, gui duxit irt matrimonium , guam polluit per adulterium.
Vlil. De con. lepro. lege : de conjugio leproforum.
IX. De con. fer. lege: de conjugio fervorum.
X. De Na. ex lib, ven. lege de Natis ex libero ventre.
XI. De cog. fpi. lege : de cognatione fjpirituali.
XII. De cog. le, lege; de cognatione legali.
XIII. Deeo, gui cog. conf ux. fu*. lege e deeo j gui cognovit
confanguineam uxoris fuse, vel
fponfae.
XIV. De confan. & af lege: de confanguinitate, & affinitate.
XV. De Fri. & male. im p. eoe, lege : de Frigidis, & maleficatis, & impotentia coeundi.
XVI. Demat, cont. con. interd. Ec. lege: de matrimonio contrado contra interdichimEcclefia:.
XVII. Qui fi. fint legi, lege : Qui filii fint legitimi.
XVIII. Qui raa. ac. pof. vel con. il.tefl. lege: Qui matrimonium accufare pofTunt, vel contra illud tefliftcari.
XIX. De divor. lege: de divortiis.
XX. De do. int.vi. & ux. & de do. pofl. div. refl. lege : de donationibus inter virum & uxorem, & de dote poft divortium reftt-tuenda.
XXI. De fe. Nu. lege ■ de fecundis Nuptiis.
Quinti Libri Decretalium Gregorii IX.
Titulis XLI.
I. De Accufi Ingu. & denun. lege: De accufationibus , inguifitio-nibus, & denuntiationibus.
II. De carum, lege: de calumnia* toribus.
III. De fim. & ne afi. pro fpf, exig. vel prom. lege : de Simo-
XI	nia,
tih j Sc ne aliquid pro fpiritua-libijs exigatur,vel promittatur.
IV. Ne Pr tel. vi. fu. vel Ec. fub ann. cen. conc. lege’ Ne Prelati vices fuas, vel Ecclefias fub anuuo cenfu concedant.
V. DeMagi. &ne ali. exig. pro lic. doc. lege: de Magiftris, & ne aliquid exigatur pro licentia docendi.
VI. De Judas. Sara. & eor. fer. lege, de Judasis, Saracenis, & eorum fervis.
VII. De Ha;re. lege .' deHcereticis.
VIII. De Schifin. & ord. ab eis. lege: deSchifmaticis;& ordinatis ab eis.
IX. De Apofta. & reiter. bapt lege: de Apoftatis, & reiterantibus Baptifma.
X. L)e his, qui fi. oc. lege: de his qui filios occiderunt.
XI. De Infant. & lang. exp. /čge: de Infantibus > & languidis expolitis.
XII. De Hotnic, vol. vel caf lege: de homicidio voluntario , vel cafuali.
XIII. De Tornea. lege: de Tor-neamentis.
XIV. De Cie. pug. in du. lege: de Clericis pugnantibus indueIJo.
.XV De fagit. lege : de fagittariis.
XVI.	DeAdult. & itu. lege: de adulteriis, <5cftupro.
XVII- De Rapt, incend. & viol. U •' de RaptorxbuS;iace«*,
diariis , violatoribus Ecclefu-rum.
XVIII. De Fur. lege: de Furtis,
XIX. De ufur. /ege : de u furis.
XX. De cri. fal. lege: de crimine falfi.
XXI. De fort. lege de fortilegiis.
XXII. De Collu. dete. lege ■ de collufione detegenda.
XXIII. De delic. pu. lege ' de de-Udis puerorum.
XXIV. De Cie. Vena, lege: de Clerico Venatore.
XXV. De Cie. percuf. lege • de Clerico percuflore.
XXVI. De maledi. lege: de male* dicis.
XXVII. De Cie. excom. depo. vel interd. minis, lege■ de Clerico excommunicato, depofito, vel interdifto miniftrante.
XXVIII. De Cie. non ord. mi. lege : de Clerico non ordinato miniftrante.
XXIX. De Cie. per fal. prom. lege : de Clerico per faltum promoto.
XXX. De eo, qui fur. ord. fui. lege: de eo, qui furtive ordinem fufcepit.
XXXI. De Excef. Prae. & fubi lege: de exceflibus Pradatorum. & fubditorum.
XXXII. DeNov. ope. nunc, lege de novi operis nuntiatione.
XXXIII. De Priv. & Excef. Pri-
1	yiL
m K 1*5 X *•»
vil. lege : de Privilegiis, & ex-ceflibus PriviJcgiatorum.
XXXIV. De Pur. can. /ege. d*, de Purgatione Canonica.
XXXV. De Pur. vul. lege: dt Purgatione vulgari.
XXXVI. De inju. & dam. da. le ge: de injuriis, & damno dato
XXXVII. De pxn.lege.' de paenis
XXXVIII. De Pten.dc Re. lege:
de Pasnitentiis, & Remiffioni*
bus.
XXXIX.	De fent. excom. lege: de fententia excommunicatio" nis.
XL. De V.S. lege: de verborum Itgnificatione.
XLI. De Rejur. lege;de Keg\i* lis juriš.
llniverfim proinde in V. Libris Decretalium Gregorii IX. funt Tituli CLXXX- In Sexto Decretalium Bonifacii Papx VIII. funt Tituli LXXVII. In Clementinis funt Tituli LIL In Extravag. Joannis Papas XXII. funt Tituli XIV. In Extravag, Communibus funt Tituli XXXV. In feptimo Decretalium funt Tituli LXVIII. In Inltitutionibus Lancellotti funt Tituli LXXXXVIII.
m X i« )r s» Qlf/EDAM ASSERTIONES EXPOSITA
JURIS CANONICI
DESUMPTA.
Ex Libri I. Dccretalium Gregorii IX# TITULIS I.ET 1L l
Promoti ad Beneficia Ecdeiiaftica Curam anima» rum annexam habentia , tenentur ad emitten. dam publicam Fidei Profeffionem intra duos menfes & die adeptae poflTeffionis, fine praevia monitione*
JEc allertio duas habet partes r Prima eft : quod Promoti ad Beneficia Ecclefiaftica curam animarum annexam ha*
bentia teneantur ad emittendam publicam Fidei Profeffio* 3lem intra duos menfes a die adeptae pofleffionis/ Secunda eft; quod ad eam teneantur fine praevia monitione*
Quod primam partem concernit, oblervandum , quod per iy Fidei non intelligatur a&us ille intelle&us, quo affentimur firmif-lime veritatibus per Ecclefiam nobis a Deo propofitis : neque habitus fupernaturalis , ex quo ejusmodi ačlus eliciuntur ; fed intelli-gitur fumma quaedam, & ColJečtio articulorum fidei, leu veritatum , quas EcClefia non folum a nobis in fpecie credi cupit interius, fed etiam a Promotis ad Beneficia Ecclefiafiica curam animarum annexam habenda, provifis de canonicatu , vel dignitate in Eccle-fi a CathedraJi, ac promovendis ad Epifcopatus per publicam pro* feffionem exterius profiteri praecipit j quos Articulos, & veritates Concilium Trideiltirtum, & Pius IV. qui illud confirmavit, in certam formulam redegit, fecundum quam hodie profelfio fidei ex-Jerna, «Sc publica i praedi&is fieri debet, Hoc obfervato
Ratio *
Ratio I. partis eft nova difpofitio Concilii Tridentini fejf. 24. iz. de Reformat. Cujus verba funt: Provifi etiam de Beneficiis quibus cunque curam animarum habentibus teneantur a die adepta pojfejfionis , ad minus intra duos men fes , in manibus ipfius Epifcopit & eo impedito , coram Generali ejus Vicario , feu Officiali, Orthodoxa Jua fidei publicam facere profeffionem: 4$ in Romana Eccle-fi a obedientia fe perntanfuros fpondeant, ac jurent. Provifi autem de Canonicatibus , 4$ Dignitatibus in JEcciefeis Cathedralibus non. folum coram Epifcopo , feu ejus Officiali, fed etiam in Capitulo idem facere teneantur : alioquin pradiffi omnes Provifi , ut fupra , frullus non faciant fuos , nec illis pojfejfio fuffragetur ; Ergo Promoti ai Beneficia Ecclefiaftica curam animarum annexam habentia tenentur ad emittendam publicam fidei profeffionem intra duos menfes a die adepta: pofteffionis. Et intelligitur etiam hxc difpofitio Con-ciliideeo, qui et fi jam femel adepto tali beneficio Profeffionem fidei emiferit, ad aliud tale beneficium promotus fuerit, quod iterum de novo eam facere teneatur: cujus ratio eft ; quia Concilium /Impliciter pra;cipit, ut provifus de ejusmodi beneficio intra bime-ftre a die adepta; poffeffionis faciat profeffionem fidei, non diftin* Ruendo, an haec jam antea fuerit faci a: ergo nec a nobis diftin&io eft adhibenda , c. quia circa, zz. de Prtvileg. Item L de pretio , jf. de Publiciana in -rem a čl ion. Ob quam rationem etiam ille ad no» viter emittendam talem profeffionem fidei tenetur, qui beneficium tale jam pofleffiim dimifit, iterumque ad idem promotus eft , noft obltante priori profeffione fidei : cum & talis iterum abfolute provideatur de ejusmodi Beneficio.
Quod autem ita promoti teneantur ad emittendam publicam fidei potfeffionem ( qua: eft fecunda pars affertionis ) fine praevia monitione. Ratio eft : quia tempus ipfum a jure ftatutum vicem monitoris habet, & pro facienda fidei Profeffione interpellat: arg. cap.fin. de-Locato. Ergo taliter promoti ultro fe fe tenentur offerre ad profeffionem fidei faciendam , absque eo, quod prasvia requiratur monitio. Imo ita £ S. Congregatione fuifle declaratum*» refert Garcias do Benef. p. 3. e. 3. n. 19,
■ •-* m m ta x so*
■ir.
Quam tamen fidei Profefflonem etiam emittere pofi funt per Procuratorem,
HJEc aflertio clare colligitur ex Can. optatum 4. difl.100. ubi Agrippinenfis Epifcopus arguitur, quod nec ipfe fidei Pro-feffionem propria fubfcriptione munierit, ncc aliquem, qui hanc jurejurando firmaret , miferit. Ubi fupponitur , Epifcopos mittere polle alios, illorum nomine Profeffionem fadturos. Et Ratio eft
1.	quia quod quis facere potell per fe ipfum, etiam facere poteft per alium juxta Reg. 68. in 6. nifi Canone , aut lege prohibeatur: atqui Profeffio fidei nullo jure prohibetur edi per alium; imo per cit. Can. optatum fatis clare ita edi permittitur: ergo. Ratio eft 2 quia hasc Profeffio fidei nihil eft aliud, quam juramentum fo-iemne, quo affiimptus ad dignitatem , aut Canomcatum, aut be* neficium curam animarum annexam habens jurat Romana: Eccle-fix obedientiam, & fidelitatem: atqui juramentum ejusmodi edi per Procuratorem poteft, ut ex ipfo can. optatum 4. difl. 100. de-fumitur : 6c adhuc apertius liquet ex cap. in pertractandis 3. de juram. calumn. Et regula vulgata: qui facit-per alium, eft perinde, ac fi faciat per fe ipfum, ut habetur cap. 72. de R.)• in 6. Ergo.
Dices 1. Quod haec Profeffio fidei non poffit edi per Procura* torem , bis declaratum eft a S. Congreg. Card. Et toties decifum eft a Rota: & quidem in una Carthaginenfi de Anno 1588. Ergo. $£. 1. Nifi declarationes S. Congreg. Card exhibeantur in for-ma authentica ( uti defa&o fa&um non eft ) effe apogrvphas. Et ii etiam in forma authentica exhiberentur , tunc explicandas forent, quod promotus non poffit pro mero fuo arbitrio nolle com-parere coram Superiore ad fidei Profeffionem coram ipfo deponendam: interim non legitur prohibitum, ne de Superioris quoque licentia, & confenfu Procurator poffit intervenire. Decifionibus Rotae opponitur alia decifio Rotas pofterior , in una Varmienfi Canonicatus 18. Julii 1608. contrarium tenens: ex qua deducitur illas non effie authenticas, alias Domini Rotae procul dubio eisdem more folxto aflurrexiflent.
Dices
Dices 2. Juramentum habet addita lisse verba: Sic me Detis' adjuvet, & hasc S. Dei Evangelia, ut refertur C. Ego 4. de Jurej. fed hxc verba non bene pronuntiari poffiint a Procuratore, curft ipfe non proprio, fed nomine fui principalis juret. ]#_. Etiam Jlibramentum hoc corporale prajftari poffe a Procuratore: non enim apparet, cur non ut cajtera, ita etiam Jia;cfinalia verba Procurator principalis fui nomine proferre vaJeat; imo juxta Can. Opia-tum 4. difi. 100. & Cap. In pertractandis 3. de juram. calumn. ita pofle fieri decernitur.
Dices 3. Sa;pe ex fpeciali induito Sedis Apoftolic® defignatur certus Epifcopus , qui Profedionem fidei a noviter ad Epifcopatum promoto recipiat , ne is cum magno labore itineris , & expenfis cogatur Romam tendere: fed hac commiffione opus non foret, fi Pro* feflio fidei edi per Procuratorem poflet: quia laborem <5c expenfa$ jam evitaret , fi Procuratorem jam Roma; exiftentem conftkueret.
Hoc folum probare, quod cautius agat, qui ejusmodi indultum impetrat, non vero quod neceflarium fit. Excipitur cafus, quo per ftatuta fpecialia Ecclefi®, vel Monafterii &c. Profeffio fidei perfonalis exigitur : fecus non. Ita etiam pra&icatur in no* flra S. Religione Auguftiniana Excalceata , ubi finito Capitulo Generali , aut Provinciali nomine noviter ele&orum Superiorum etiam abfentium Secretarius Capituli emittit ProfelTionem fidei.
Dices 4.. Juxta C. Pafioralis de Judiciis. Principales perConx non per Advocatos, fed per fe ipfas facium in judicio proponere debent, ni-fi forte adeo fint indifcretae, ut earum defe&us de judicis licentia per alias fuppleatur. Item juxta L. poji mortem §. I. f- de Adopt. Abfens neque arrogare, neque adoptare, neque per alium ejusmodi folemnitatem peragere poteft. Item juxta L. z. Cod. de his , qui ven. cet. impetr. Adolefcentes, qui veniam a Principe impetrare volunt, debent ipfi per fe comparere , & fe viginti annorum metas impleviffe probare. Item juxta L. un. C. de Af~ fcrtioxe tollenda : qui in fervitute exiftens proclamat ad libertatem , debet hoc facere per fe, non per alium in polTeflxonem indu* cere debet. Item juxta L. accufatore jf. dcpubhjudic. Ad crimen publici judicii perfequendum, aut defendendum, Procurator intervenire non poteft. Item juxta Cap. quia Joannes iz.q. 5. C.
Y	rei	a'
ftlAtum. C. ad h<ec de teflam. Clericus , & Epifcopus in vita per fe de bonis Ecclefio difponere poftunt, aliis vero, ut difponant poft mortem, mandare non poflunt. Ergo ex proritatis textibus inferri videtur a pari multo magis Beneficiarios in propria perjfona debere deponere Profefiionem fidei, non vero per Procuratorem.
1. Ex his textibus plus non probari, quam quod etiam Beneficiarius, aut quiscunque promotus ad Canonicatum , aut dignitatem teneatur perfonaliter deponere Profefiionem fidei , ubi ejus perfonalem profentiam exigit lex , vel ilatutum fpeciale,iui in cafibus aflignatis id lex ftatuit: uti jam fuperius ad Dices 3, di-flum eft ; ubi vero lex , vel ftatutum fpeciale id non exigit, etiam Beneficiarius per Procuratorem eam fidei Profefiionem emittere poteft. Ut tamen ad prodicta figiliatim folutio pateat.
2. ad i. Didium cap. Pafioralis tantum loqui de Advocatis, ne illi fadhim proponant, fed tantum jus partium fuarum deducant , demonftrent, ac defendant, hocque efie proprium & peculiare eorum officium, fadli propofitione partibus ipfis, vel Procuratoribus de veritate magis inftru&is relicta. Proterea, cum Advocati fopius foleant fuos Clientes a veritate propalanda per fug-geftionem ambiguo refponfionis avertere, omnino confultum e/t, fi judex partem ipfam litigantem refpondere jubeat, ut videat, qaa trepiditatione, quo vultu loquatur; L. 3. jf, de tefiib. Quo omnia non currunt in noftro cafii. Ad 2. de Arrogatione, & adoptione bene ftatuitur, ne per alium adoptionis, & arrogationis formula expediantur, cum juxta L- fi Paterfam. jff. de adopt. otas & opulentia arrogantis & arrogati confideranda fit, ne infidjofe illorum bona appeti videantur. Proterea caute exquirendum eft, cujusvi-to, aut Religionis fit adoptans , ut hinc eruatur, an adoptio fit futura falubris, nec ne ? quo omnia perfonalem profentiam po* fiulare videntur. Idem dicendum ad 3., quod ad impetrationem venio otatis profentia adolefcentis fit necefifaria, ut Princeps ex afpe&u, & moribus ejusdem intelligere queat, an fatis prudentis habeat ad bona fua gubernanda: ut dicitur cit- ibi. L. Quo iterum ad noftrum cafum funt impertinentia. Ad 4. de exiftente in fervi-tute, ideo hoc ibi ftatuitur, ne facile fervus Domino projudicet, I flieliusque judex de caufa aflerto libertatis pronuntiet, perfonalii ;
relpon- ?
refponfio neceflaria fuit non tantum proprie & vere fervi, fed etiam pro fervo habiti L. non Idcirco Jf.fin. jf. de judic. Ad 5. optime in-dudtum & flatu tum eft , ut non per Procuratorem, fed per fe novum Emphvtevtam dominus in pofleffionem inducat, ne ratione illius nova; acquifitionis Dominus poflit quoquo modo calumnia* ri. Qua: omnia in noftro cafu non funt timenda. Ad 6. Procuratorem ad Crimen in judicio intervenire non pofle, partim, quod judicium fieri poifet eluforium, atque delifta impunita manerent, v. g. fi reus per Procuratorem litigans, & capitalem in fe fententiam paratam efle audiens , fugeret. Partim ut judex ex confpe&u rei de crimine accuftti melius cognofcerepoflit, qua animi conflantia, quo vultu, aut qua perturbatione loquatur. Interim licet inhibitum fit Procuratorem intervenire ad principalem defenfionem, -inhibitum tamen non eft, eum intervenire ad proponendss excufa-tiones, allegandas exceptiones dilatorias, & declinatorias pro reo. In cafu noftro nihil fimile reperitur. Ad 7. totum verum eft, quia Clericus in bonis mobilibus, & Epifcopus in frudibus fuis ajquipa-rantur ufuariis , aut certe ufufruduariis ; ufufruchiariis quidem , dum vivunt, ufuariis vero; dum teftari volunt; fufficere ergo illis debet frudibus Ecclefias ufos fu ille, quamdiu Ecclefiae operam prse-ftiterunt, non vero ad alios transferre. Simile nihil eft in noftro cafu.
Dices 5. Juxta C. quia nonnulli de Cler. non refid. Clericus, fi fru&us beneficii percipere velit } non per alium in officio fuo fervi-re, fed ipfe perfonaliter in Ecclefia fua refidere debet. Item juxta Can. quem pitnitet. 88. de Pxnit. di fi. 1. Quilibet tenetur per fe, & non poteft per Procuratorem peccata fua confiteri : ergo a pari. $. ad 1. Cone. ant. neg. confeq. Difp. eft : quia Clerici Beneficiarii, fi perfonaliter in Ecclefia fua non refiderent, greges fibi commiffos mercenariorum more viderentur deferere, atque ovium fuarum cu-ftodiae non intenderent, unde tamen ftipendiis fruerentur ; quae ratio in cafu noftro non militat. Pariter ad 2. Cone. ant. neg. Confeq. Difp. eft, quia qui per fe peccavit , per fe quoque erube-fcere, & confundi debet, cum erubefeentia ipfa partem remiffio-nis habeat: quod in cafu noftro non currit.
Dices 6. Si Promotus ad Beneficium Curatum edere poflet Pro-feffionem fidei per Procuratorem , talis Procurator poflet alium fiib«-
y %	ftitue-
«BS X 171 X 5B»
ftituftre j elque demandare, ut in nomine promoti Profeflionem fidei emittat: atqui hoc non , ergo. Min. prob. Juxta C. fin. de ofi fic. & potefi. Judic. deleg. Ille, cui comraiflum eft, ut aut excommunicare, aut abfolvere, aut cum irregularibus difpenfare poffit, aliis hxc demandare (falva Legatorum authoritate) non poteft' ergo etiam. Item juxta L- inter artifices, ff. de folut. Si quis navem A fe fabricandam'promiferit, & alius asdificat non confentiente fti-pulatore , non liberabitur exinde promittens : ergo a pari. Item Procurator ad matrimonium contrahendum conftitutus alium deputare non poteft, nifi hoc eidem fpecialiter conceflum fit: ergo neque. R. Cone. maj. neg. min. ad 1. prob. Cone. ant. neg. confeq. Ratio eft; quia cum tali folum nudum minifterium commiflum fit, fine cognitione in re fpirituali, elecfa fuit induftria perfonae. Pra:-terea poteftas delegandi pendet a jurisdi&ione, ideo is, qui nudum minifterium habet, fubdeiegandi licentiam non habet , cum pro* priam jurisdictionem non habeat, fed nudum minifterium : eft ergo cafus valde diftin&us a noftro, qui nullam jurisdiftionem requirit. Ad z. prob. Cone. ant. neg. Confeq. Ratio eft, quia inter artifices magna eft differentia, & ingenii, & naturas, & induftrias, ideoque in ele&ione artificis eligitur induftria perfonas, ut ipfemet promiffor opera fua perficiat. Ad 3. prob. dico : in mattimonio id fieri ob magnum periculum imminens ad evitandas multas frau-des: imo qui conftituunt aliquem ad contrahendum matrimonium, certe fideliffimum eligunt, cui fua fecreta pandunt, quas alios feire »olunt. Quas omnia funt extra cafum noftrum,
III*
Profeflionem fidei culpabiliter omittentes, fru&us poft duosmenfes & jure praefcriptos provenientes non faciunt fuos,adeo ut eos in conficientia teneantur reftituere etiam ante fententia declaratoriam.
TLlAsc affertio duas habet partes: 1. eft, quod omittentes culpa* -*■ biliter profeflionem fidei ultra reatum peccati mortalis, pas-ji*gue »tern<e, «ex jure Ecdefiaftico in pasnam omiflionis profef-
fionis
fionis $dei poft duos menfes & die adeptas pofleffionis fru&us hon faciant fuos , nec illis pofleflio fuffiragetur. %. eft: quod ante omnem fententiam judicis teneantur ad talium fru&uum reftitutioncm.
Quod taliter omittentes Proftfllonem fidei peccent mortaliter, fatis indicat tum ipfa materis gravitas, tum verbum teneantur a Concilio Tridentino adhibitum, arg. Clem. I. §. nos igitur de V. S. tum pasna gravis adje&a.
Quod vero taliter omittentes Profeflionem fidei praster hoc , <jucd peccent mortaliter, etiam incurrant pasnam amiffionis fru&um poft duos menfes a die adeptas polfeffionis , clare decidit, Sc ftatuit Concilium Tridentinum fejf. 14. de Reform, c. 12, Cujus verba dedimus fupra in I. Alfertione. Hic proinde folum
Obfervandum 1. Poenam hanc non incurri nifi a promotis ad canonicatus,aut dignitates EcclefiarumCathedralium, aut beneficia curata; unde nec promoti ad Canonicatus Ecclefiarum Collegiata-rum , aut beneficia fimplicia, aut obtinentes portiones in Ecclefiis etiam Cathedralibus hanc paenam incurrunt, cum ad illam profef-fionem emittendam Tridentini Decreto non adftringantur: lex fi-quidem Tridentini cum fit odiofa, ultra proprietatem verborum non debet extendi: lex autem Tridentini folum loquitur de pro-vifis, de beneficio Curato, vel Canonicatu , aut dignitate in Ec* clefia Cathedrali.
Obfervandum 2. Hanc pasnam a taliter promotis non incurri, nifi poft bimeftre a die adeptas pofleffionis talis Canonicatus, dignitatis, aut beneficii Curati elapfum : adeoque tantum fru£tus Cano-nicatus , dignitatis, aut beneficii poft primum bimeftre perceptos non faciunt fuos, non autem priores intra primum bimeftre decur* fos, & perceptos. Nam fructibus primo bimeftri prrceptis Tridentinum non privat, quia eorum acquifitionem conditioni polfeffio-nis emittendas non alligavit. VicilTim autem, etfi quis , poftquam per notabile tempus elapfo primo bimeftri profeflionem fidei neglexit , eandem poftea emiferit, fructus praeteritos idcirco amiffos non amplius recuperat: licet enim poffeffio ei tunc fuffragetur ad acquirendos fructus futuri , non tamen ad recuperandos fru&us praeteriti temporis .• quia quod femel deperditum, amplius propri» virtute recuperari non poteft; arg. can. quam perhalofum 8. VII q-\*
y 1
Qua in re etiam allegatur decifio Rotas in Ovetenfi mercedis iz. Dc-cemb. 1605. Imo nec Epifcopus , nec capitulum poffunt remittere feftitutionem fručtuum talium praeteriti temporis: tum quia ita declaratum eft a S. Congregatione: tum quia nullus inferior poteft difpenfare irt lege Concilii Generalis, uti eft lia;c lex Concilii Tri-dentini. Recurrendum ergo eflet ad Pontificem , qui folus re-tnittere valet talem reftitutionem fru&uum , dummodo alia malitia non interveniat, & profeffio quamprimum emittatur.
Obfervandum 3. Hanc pasmam tantum incurri ab illis , qui culpabiliter omittunt profeflionem fidei: unde fi quis ex ignorantia, inadvertentia, aut oblivione inculpabili intra tempus praefcriptum non emifit profeflionem fidei, a peccato mortali eft excufatus, & in confcientia fru&us percipere poterit, cum Conftitutio Tridentina illis fru&us adimat, qui tenebantur profiteri: ignorantes vero , vel obliti inculpabiliter non tenentur lege in a&u fecundo, fed excu* fantur : & ubi non eft cuipa, neque reatus eft pajnas. In foro tamen externo talis ignorantia, vel oblivio noti excufat: ignorantia G-quidem juris clari neminem excufat, cap. Ignorantia 13. de Reg. J. in 6. praefertim ubi agitur de lucro captando, uti hic , L. Juris 7. ff. de J. F.J. Et quisque id nofle debet, quod ad fuum ftatum, ac vitas conditionem communi jure fpe&at, arg. §. imperitia 7. Infide lege AquiL
Obfervandum d. Terminum hunc duorum menfium a Concilio non fuifie conftitutum ad finiendam obligationem, fed folum ad non ulterius differendam, aut pasnam ratione omiflionis incurrendam. Arg. cap. cum delicii 6. §. 6. de dol. & contum. Ubi jufliis ad certum tempus fe judici priefentare, fi tunc non potuit, vel non voluit, tenetur eo etiam elapfo fe judici prasfentare, alioquin in contumaciam condemnandus. Ergo etiam hic> qui intra duos men-fes Profeflionem fidei emittere neglexit * tenetur illam poftea, quamprimum poterit, emittere; fecus paenam hic& taxatam lui-turus tamdiil, quamdiu eam emittere diftulerit.
Obfervandum 5, Confli tutionem Tridenti nam, poftquam fta-tuiffet , quod Promoti omittentes Profeflionem fidei, poft bime-ftre non faciant fruclus f uof # addidifle etiam ha;c verba : nec illis pojjejjio fuffragetur S qua? verba fic intelJigenda funt > quod nec tri-
enna'
ennalis pofleffio beneficii, Canonicatus , aut dignitatis fic promoti s, & fidei profeffionem omittentibus poffit quoad fru&uum aequi* fitionem elapfo bimeftripoft quam triennalem poffeffionem caj-teroquin ex vulgata Cancellari* regula contra Beneficiatos agi amplius nequit,
Obfervandum 6. Taliter omittentes profeffionem fidei ex con-ftitutione Tridentina folum privari fru&ibus, non vero titulo, & proprietate fui beneficii .• imo fi illud integro triennio pacifice pof-federint, fe in eo contra quofcunque manutenere valent per regulam Cancellari* Apoftolicae de triennali pojfejfore. Pariter non privari tales voce in Capitulo, nec jure prascedenti* a die adepta; poffeffionis, nifi aliud obftet, prout a S. Congregatione declaratum refertur. Neque eofdem privari quotidianis diftributionibus, fi divinis officiis debite interfint, cum h* quotidianae diftributiones nomine fru&uum, & proventuum beneficii non veniant, cap. licet 3z. de prteb, Et non femel decidit Rota, &S. Congregatio. Neque obftat, quod etiam diilributiones quotidiana; fruftus Pr*ben-darum fint, 6c nonnifi de Praebenda provifis obveniant. Non inquam obftat : diftributiones enim in materia odiofa, qualis eft praefens, non veniunt fructuum nomine, cum exhibeantur Canonicis non tituli, fed praefentia;, & minifterii perfonalis intuitu. Excipitur : nifi omnes reditus beneficii in diftributionibus quotidianis confiftant; tunc enim: ne difpofitio Concilii fit fruftranea, etiam de illis eft intelligenda , cum tunc habeant rationem Groflac.
Quoad 2. Partem Afiertionis: quod Promoti omittentes Profeffionem fidei in confcientia teneantur reftituere fručtus poft bi-meftreelapfum perceptos ante omnem fententiam Judicis declara* toriam. Rat'o eft i. Quia conftitutio Tridentinadicit :fru£lus no» faciant fnos' ergo nec revocabile quoddam dominium nancifcun-tur, quale faltem neceflariam foret, fi ante fententiam declara-toriam illos percipere polfent. Ratio eft 2.. Quia per prasds&a verba Concilium Tridentinum frudhium acquifitionem impedit; ergo dum illos percipiunt, rem alienam percipiunt & percipiendo detinent •’ atqui res aliena ante omnem fententiam reftitui delet: ergo. Contra hanc affiertionem.
Dices i. Haec kx Tridentini eft lex pasnalis temporalis, &
po-
potitiva, fed lex pasnalis temporalis & pofitiva etiatii latas fenteri4-tiae non obligat ad fubeundam pasnam ante fententiam declarato* -riam criminis : ergo. maj. conflat, imprimis hasc lex Tridentinl >eft pasnalis temporalis, ut de fe claret. Etiam eft pofitiva, quia poftulat pro fui executione ačtionem aliquam, nempe reftitutio-nem fru&uum : ergo, min etiam patet •' ex hrg. c. cum fecundum 19. de H<ered. in 6.
$£. 1. Ad hoc principale fundamentum AA. neg. maj. Lex fi-quidem hasc Tridentina 11011 eft pa:nalis,fed conventionalis, qua jfru&us conceduntur fub conditione emittenda; intra bimeftre pro-feffionis: ut adeoceflante conditione nullum jus ad fručhis competat.
Neqiie obftat, fi contra hanc refponfionem dicatur : dura iuftinetur hasc lex Tridentina non ut pasnalis* fed Conventionalis , feu Conditionalis : manifefte praejudicet fibi ipfi ex eo, quia iit fupradi&um fub obferv. 3. Inculpabiliter ignorantes non privari fruftibus: quomodo enim non privabuntur , fi privatio illa sion fit pasnalis) fed conventionalis : cum fub conditione concef-fum, conditione five culpabiliter, five inculpabiliter non impleta, femper amittatur. Non inquam obftat : nam diduin eft fub obferv. 3. quod inculpabiliter ignorantes non priventur fructibus in foro interno, <St confcientias: bene tamen in foro externo : in hoc enim ignorantia juris clari neminem excufat. Recolligantur di&a in obferv. 3. fiipra pofito.
2.	Ad principale fundamentum AA. Concedendo hanc legem Tridentini eflfe panalem, interim negando e(T'e poenalem positivam .’ illa fitjuidem verba : fruttus non faciant fuos ■ aperte innuunt, quod ipfa prima perceptiof mtellige poft bimeftre elapfum) irritetur , ac proin eft pasnalis negativa, & ipfo jure impeditiva acquirendorum fructuum -Pro dilucidatione.
Notandum hac in parte nobis Adverfarios confundere illam legem pasnalemqua: fimpliciter.imponit reftitutionem frudtuum, & eam, quas ipfam fručiuum perceptionem impedit: prior quidem fex eft pasnalis pofitiva: de qua fi Concilium loqueretur, & folum jeftitutionem prasciperet, indubie fructus ( quos beneficiatus jam antea fuos feciffetj non eueht reftituendi ante fententiam decla* xatoriam judicis. Atqui Concilium loquitur de tali lege pasnaJi,
qu»
#f X 177 X
quas ipfam fruftuum perceptionem impedit, & quos fructus Bene«' liciatus nunquam fecit fuos, nec potiat fuos facere, ergo loquitur Concilium de lege pasnali negativa: qua obligat ante fententiam Judicis,
Urgebis : a;que non eft fuum , quod defiit effe fuum, quam qnod quis non fecit fuum ; fed lex pamalis ftatuens , ut aliquid etiam ipfo jure delinat efTe fuum , non tamen obligat ad reliitu-tionem ante fententiam declaratoriam criminis: ergo etiam lex px-nalis impediens, ne quis rem faciat fuam , obligabit ante fententiam declaratoriam. min. patet, ex cap. Cum. fecundum iy.de hared. in 6. ubi dicitur , quod hasretici , licet propter hasrefim ipfo &£to dominium , &i proprietatem fuorum bonorum omittant, illudque Fifco acquiratur , poffeffionem tamen eorum ufque ad jiidicis fententiam retineant, nec liceat Fifco antea ea apprehendere. ueg. maj. quod in paenalibus a;que non fuum fit, quod defiit elfe fuum, quam quod quis non fecit fuum: nam non facere fuum eft mera negatio, econtra per pajnam definere efle fuum fit per ablationem proprietatis a reo, ac translationem in Fifcum , ficque pama hsc non eft mere negativa, fed privativa, & fuo modo pofitiva: nnde ne lex ultra modum, auftera fit,uti effet, fi ipfe nocens teneretur ante fentenfiam rem propriam abdicare, femet fpoliare, fifco tradere , relinquit ante fententiam declaratoriam adhuc dominium debilitatum. At vero talis rigor non eft, fi ante fententiam illud reftitui debeat, quod fuum nunquam fuit. Et tales panse non funt infolitas; ut patet de beneficiatis non relidentibus, aut omittentibus Breviarium, qui pariter fru&us non faciunt fuos, & hinc alia etiam declaratione non fecuta, eos fibi retinere nequeunt.
Obftabis: quod Beneficiatus omittens Breviarium fru&us non faciat fuos , eosque fibi alia etiam declaratione non fecuta retinere nequeat, ratio eft, quia Pius V. in Bulla , quas incipit, ex proximo , id exprefle ftatuit. Pariter, quod Clericus non refidens fru-$us non faciat fuos, eosque fibi alia etiam declaratione non fecuta retinere nequeat, ratio eft, quia id clare expreflit Concilium Tridentinum feJJ'. 23. c. I. v.fi quis autem, de Reform. Atqui quod Beneficiatus omittens profeffionem fidei fructus non faciat fuos, eosque fibi alia etiam declaratione non fecuta retinere nequeat, Con-
Z,	cilkun
cilium Tridendnum non expreftit: ergo. Unde hic optime appli. canda venit Reg. j ur. 57. in 6. Contra eum , qui legem dicere pota:: apertius, interpretatio eft facienda. ]$_■ Cone. maj. neg. min. lice; enim in cafibus in majori addu&is major fiat expreffio, quam in noftro cafii, iila tamen expreffio eft abundans , ac folum explicat, quod aliunde in his continetur verbis: fruclus non faciant fuos: nempe quod hoc ipfo tales fruftus tanquam injufte percepti ( cum percipere non liceat, quod fuum quis facere nequit) fint reltituendi. Ufl-de claufula illa, alia declaratione non fecuta ( qua; in cafibus in majoribus addi&is exprimitur) in noftro eafu jam ex natura rei fubiti-telligitur: nam ad obligandum aliquem ad reftitutipnem ante fen-tendam, fufficit, quod is fit detentor rei alienas.
Dices 2. Si quis poffideat rem litigiofam, is a tempore litis con-teftatas fruclus fuos amplius non facit, & tamen illos ante fenten-tiam definitivam reftituere non tenetur , fed licite eosdem percipit, & retinet ufque ad litis exitum , L. videamus 38. §. 7. ff. de ufxt. Item L. certum zz. C. de R. V. Ergo licet fru&us non faciat fuos qui culpabiliter omittit profelfionem fidei, eos tamen ante judici; fen tenti 2m reftituere non tenetur. Cone. ant. neg. Confeo Difp. eft: quia hoc ipfo quod res fit litigiofa, deferri debet ad judicium , ubi inquifitione, <5c difquifitione probationum utriusqut partis opus eft, donec per fententiam definitivam judicis lis finii-tur, & parti vincenti res adjudicetur. In noftro autem cafu non agitur de re litigiofa, fed per legem jam latam fructus beneficii adjudicantur non beneficiario , fed fabrica; Ecclefiae , vel pauperibus 1 oei: unde non eft opus probationibus, adeoque nec fententia judi-dicis: ficuti ad rem alienam reftituendam fententia judicis non requiritur. Recolligantur difta fupra ad urgebis.
Qijaeritur: Cuinam fruftus ob omiffam profefllonem fidei applicandi fint ? Id a Concilio non fuifle determinatum : interia verius eft, applicandos efle fabrica; Ecclefice, aut pauperibus loci, fi frudus fint & menfa Capitulari diftin&i, & feparati: fi autem fruftus & menfa Capitulari non fint diftin&i, ac feparati, fpeftsr: ad Capitulum, uti fruftus non relidentium, vel excommunicato mm. Ita colligitur e* Cone. Trid, fejf. 23. de Reform, c. 1. Et/H-2* c- 3.
Ca/us PračlicuS.
Titius fuit promotus ad Parochiam S. JEgidii: effluxerunt tfČS' anni, quibus Titius nefcio ob quas frivolas allegatas rationes nec acctpit poffieffionem hujus Parochiae , nec fub hoc tempore fidei Profeffionem emi/it. Elapfis ergo tribus annis poffieffionem hujus Parochiae accepit , & effluxis tribus menfibus a poffeffione accepta profeffionem fidei coram Capitulo, fede Epifcopali vacante * emifit. Ex poft infirmitate correptus, nec valens officio fuo fatis* facere, eidem refignavit, in ejusque locum fucceffit alius. Hoc mortuo Titius Valetudini priftinte reftitutus in concurfu priorem fuam adeptus eft Parochiam. Nondum menhs erat elapfus, turbatus ell in pacifica polfefflone Parochite, duravit lis per tres annos.* tandem in ejus favorem fententia lata eft, ac in pacifica pofteffione permanfit: toto tempore quo lis duravit profeffionem fidei non emifit; nec etiam lite finita ; fuperfluum enim fibi videbatur eandem repetere, cum jam in prima fua promotione ad hanc Parochiam confuetam Profeffionem fidei emiferit. Ex poft ob infignia fua merita promotus eft ad Canonicatum : quo adepto anno jam elapfo coram Epifcopo prafficriptam fidei profeffionem emifit.
Quaeritur 1. An Titius, antequam accepiffiet poffieffionem fuas Parochiae, obligatus fuerit emittere profeffionem fidei ?
Quaeritur z. An Titius accepta poffeffione obligationi fua; fa* tisfecerit emittendo profeffionem fidei fede Epifcopali vacante coram Capitulo?
Qjueritur 3. An Titius reaffiumptus ad eandem Parochiam iterato obligatus fuerit prafficriptam emittere fidei Profeffionem? Et an in cafu pofito ?
Quaeritur 4. An Titius promotus ad Canonicatum debuerit profeffionem fidei emittere ? Et fi debuerit, an fuffecerit anno elapfo ? Et quidem coram Epifcopo ?
AC> 1. Quaefitum R. quod Titius non fuerit obligatils emittere profeffionem fidei, antequam accepiffiet poffieffionem fua; Parochiae , etfi per eum fteterit poffieffionem non accepUfta Ratio
Z 2>
eft: qtuaTridentinumfolum loquitur, quodprovifi de beneficioCu-rato teneantur poft bimeftre a die adepta pojfeljionis profeffionem fidei emittere. Et Jice,t alias paria fint, provifum accepi(Fe poiTef-fionem.j vel per eum ftare, quominus illam accipiat, ut dicitur arg. c. Commijja 35. de Elett. in 6. Item licet Epifcopus 28. dt Frab. in 6. Attamen <n propofito Concil. Trid. folutn eos obligavit ad emittendam fidei profeffionem, qui realiter adepti funt pof-feffionem beneficii Curati.
Ad z. Quaefitum Jg. Titium accepta poffeffione obligationi fuse non fatisfeciffe ommittendo profeffionem fidei fede Epifcopali vacante coram Capitulo. Ratio eft .• quia Concil. Trid. requirit, ut provifi de beneficiis Curatis profeffionem fidei emittant 'in manibus ipfius Epifcopi, vel eo impedito ( coram Generali ejus Vicario , fi ve Officiali» Unde etiam fede Epifcopali vacante prsdi-<fta profeffio fidei a Titio debuifiet fieri non coram Capitulo, fed coram .ejus Vicario. Nec obftat : quod. Capitulum fede vacante fuccedat in jurisdictione Epifcopi, ac fungatur vices illius. Non inquam obftat, nam tunc per Vicarium a Capitulo ele&um ( quem Capitulum infra ofto dies polt mortem Epifcopi conftituere, velexi-ftentem confirmare tenetur) juxta mentem Concil. Trid. fejf. f. 16. dc Reform, adminiftratur jurisdi&io illa/ ac proinde magis per eum repraefentatur Epifcopus, quam per Capitulum, arg. C. Non putamus Z. de Confuetud. in 6,
Ad 3» Qiiaffitum $£. Titium realTumptum ad eandem Paro* chiam iterato obligatum fuiffe emittere profeffionem fidei, non ob-ilante, quod jam illam emiferit in prima fua promotione ad hanc Parochiam. -Ratio eft: quia Titius abfolute iterum provifus fuit de ejusmodi Parochia, atque adeo rurfus profeffionem fidei emittere tenetur, cum hanc Concil. omnibus poft adeptam talium beneficiorum pofleffionem indiltincle prascipiat. Quia vero in cafu pofito Titius nondum menfe elapfo turbatus eft in pacifica fua pof-feffione, non tenebatur profeffionem fidei emittere; Ratio eft: quia incipiat currere tempus illud bimeftre, non fufficit adeptam fuiffe poffieffionem, fed requiritur poffeffio pacifica , id eft, talis, Ktjn ejUs exercitio quis non fuerit ftatim turbatus de jure, vel de fci&Ojfedia eo ftss.erk per unum vel duos menfes fine turbatione, atque
que moleftia, etfi di£ta poffeffio pacifica deinde non duret continue.
Ad 4. Quajfitum ]£. Si Titius fuit promotus ad Canonicatum Ecclefiae Cathedralis, omnino tenebatut emittere poft bimeftre profeffionem fidei, & quidem non folum coram Epifcopo, fed etiam coram Capitulo- Ratio eft : quia hsec omnia exprefte requirit a promotis ad Canonicatum CatiiedraJem ConciJ. Trid. Nifi ipfe-met Epifcopus , aut ejus Vicarius prafens exifteret in Capitulo, dum coram eo emittitur profeffio. Cum ergo Titius folum coram Epifcopo & non Capitulo profeffionem fidei emiferit, & quidem primo elapfo anno, fru&us non fecit fuos : nec tamdiu faciet, donec etiam coram Capitulo profeffionem fidei emittat. Dixi Si Titius -promotus fuerit ad Canonicatum Ecclefia Cathedraiis : nam fi tantum promotus fuerit ad Canonicatum Ecclefias Collegiatx t ad profeffionem fidei non tenebitur: quia Concilium Trid. folumr loquitur de Canonicatibus in Ecclefiis Cathedralibus.
IV.
Omnis lex etiam humana obligat in Confcientia»
PRoprius, ac pracipuus cujuscunque legis proprie di£tx effeftus* eft obligatio in confcientia, hoc eft fub culpa coram Deo. Ratio eruitur ex illoD. Pauli ad Rom. 13. Non eft potejias nifi a Deo &c. itaque qui refifiit poteftati, Dei ordinationi reftftit: qui autem reji-jiunt y ipji fibi damnationem acquirunt. Et ut indicet , fe loqui de Principibus, aciegibus eorum, mox addit, Dei Minijler eji ('intel-lige Legislator ) vindex in iram ei, qui male agit. Demum concludit : ideo necejfitate fubditi eftote , non folum propter iram 3 fed etiam propter confcientiam. Prasterea: Lex eft rationabile praeceptum Superioris impofitum fubditis: atqui tale dari non poteft > nifi fubditi obligentur parere prajcepto: lex fiquidem naturalis (quas certo confcientiam afficit) di&at, quod fubditus obfervare debeat , quas legitime a legislatore jubentur. Imo fi juxta A poft. AdEphef. 5. & 6. Uxor marito, liberi parentibus, fervi Domino in Confcientia parere , ac mandata, quse in privatas folam familias emolumentum vergunt, exequi tenentur; quanto magis fubditus in coa-
z 3	fcien*
m 5( ih % m
Icientia tenebitur obtemperare Prmcipurti legibus in Reipubliese ii ti lica tem conltitutis ? Denique, ne fubditi temere vel legem occulca improbitate, ac clanculariis transgreffionibus, quas a pasna im-ttmnes fore confidunt, eludant (non enim inane & biforium imperium ej]e debet > L. ult.ff-. ne quid in loco pubi.) 'vel audacipres libere, & aperte praevaricentur , vinculo confcientia; funt coercendi.
Dices x. juxta Apoft. Paulum i. Timoth. i. v. 9. Juflo lex non eft pofita: ergo iis faltem, qui juftitiam per baptifmum adepti funt, Jex in confcientia obligans imponi nequit. 2. Juxta S. P. Aug. peccatum definitur, di&um , facium , vel concupitum contra, vel pra;ter iegem Dei: ergo qui transgreditur legem hominum, non peccat. 3. Inferior nihil poteft in foro fuperioris: forum autem confcientias eft forum fuperius, utpote Dei, qui folus cognofce-re poteft ea, qua; in confcientia alterius geruntur: non vero ho* jno: ergo. 4. Pasna peccati mortalis eft infernus: fed homo non jpoteft talem paenam imponere: ergo. 5. Poteftas politica eft temporalis, & pacem Reipublicae externam tantum pro fine habet: fed ad hoc non eft neceffaria obligatio confcientiae, utpote interior, & Bonum cujusque proprium attendens : ergo. ad i* Jufto non tfle legem pofitam ut invito ,&tanqiiam Onus ; quia non metu pas1-•nas, fed charitate ad illam obfervandam allicitur* Ad 2. Veri (Ii* anam elfe illam definitionem peccati; nam licet aliqua peccata fint immediate contra legem humanam > mediate tamen funt contra legem Dei prascipientis legitimo Superiori parendum. Ad 3. Per pe* .ram inferri, legislatorem humanam obligare non polfe in Confcien* tia: alias nec maritus , pater, dominus in Confcientia poftent obligare. Licet erga legislator politicus ( nam aliud eft de legislatore Ecclefiaftico) direčie non poftit obligare in Confcientia, aut fu b pasna inferni, bene tamen indire&e, quatenus nimirum mandato ho-ininis conjun&um eft praeceptum Dei jubens fub pasna inferni obe-dire homini; ea ergo obligatio provenit a jure naturali ac divino, quo utroque jubemur juftis prasceptis obtemperare. Per quod patet ad 4. Ad 5. Bonum politicum fundari debere in bonitate morali» cum utique & ad pacem exteriorem, ac felicitatem tempora* lem Reipublicae tuendam cives confcientia obftringantur,
Di.
Dices 2. Obligatio legis pendet a voluntate legislatoris: ergo fi legislator non exprimat obligationem in confcientia, non cen» letur hanc imponere: nam ut dicitur C. contra eum 57. de Reg. Jur. in 6. Contra eitm pronuntiandum efl, qui legem potuit apertius dicere , nec dixit. Imo Ethnici legislatores nec unquam cogitant de tali obligatione: ergo. 2. Leges permittentes funt verae leges, & tamen non obligant; ergo. 3. Privilegia funt leges can. 3. difi. 3. & tamen non obligant: quilibet enim favori luo re&e renun-iBat •' ergo. 4. Confilium non obligat : atqui lex elt confilium ; quia lex quandoque non praecipere, fed confulere videtur, uti patet in C. comicum 16. de fponfal. ubi de eo, qui cuidam per ver* ba de prasfenti intra biennium matrimonium jurato fpopondit: dein privata lege duftus ad frugem melioris vita2 fufpirat, refpott-dit Alexander III. quod tutius fit ei, religione juramenti fervat a , prius tontrahere , & poflea fi elegerit, ad religionem migrare. Ergo 5. Conftitutiones plurium religionum, uti & noftras Auguftinia-na; Excalceatas, funt leges , nec tamen ad culpam obligant •* ergo. $£. ad i, Obligationem legis quidem pendere a voluntate legislatoris quoad exifientiam : hoc elit, ut lex exiftat, vel non exiftat., cum ponere, aut non ponere, vel etiam revocare legem poflit: non tamen quoad effentiam: fuppofito enim , quod eam velit exifterc# ex lege divina , ac naturali confequente neceffario obligabitift cOn« fcientia. Et cum lex naturalis etiam Ethnicis non defit , falten* implicite & virtualiter cogitant de obligatione conlcientiaj, hoc ipfo nimirum, quod juftam legem promulgent. Adeoque licet Princeps non intenderet per legem Aiam obligare in confcientia , tamen re ipfa lex obligaret, non quidem ex intentione Principis Jegem ferentis, fed ex voluntate Dei prajcipientis obedire fuperio-ri: cum juris naturalis, & pofitivi Divini lex fit : omni fuperiori legitime praecipienti obediendum effe. Ad 2. Leges permittentes in tantum obligare , in quantum latenter habent admixta praecepta , fine quibus non pollet intelligi permiffio. Hoc indicat Gloffl in L. legis virtus 7. ff. de LL. qua; utitur exemplo L. 1. C. de jur. & fati, ignor. ubi militi permittitur uti exceptionibus poft fententi-am contra fe latam ob fuam ignorantiam : nam illa permiffio le-» gis obligat Judicem , ut tales exceptiones admittat. Unde lex per»
x I&4_)( §<|»	-
ifrieeens no» quidem obligat eum , cui aliquid permittitur: obligat tamen alios; ne eum jure permiffo privent, aut impediant. Hinc permiffio proprie tantum eft lea refpeftu aliorum, cui per-miHio non favet. Ad 3. Eadem eft refponfio ; nam etiam o-bligat alios, ne privilegia tum impediant uti fuo privilegio. Imo Gloffam in di&um Can. 3. fentire, privilegium fecundum quid, non autem veram legem effe. Praeterea diftinguenda funt privilegia : quaedam funt concella intuitu alicujus boni communis, quibus privatas perfonas renuntiare non pofliint. C. fi diligenti iz. de foro compet. Privilegio fori Clericus renuntiare non potefl. L. Jits pubi. 38. jf. de paSlis ■' Jus publicum privatorum patiis mutari non potefl. Alia funt privilegia concefli intuitu privati commodi ipfk-rum perfonarum, vi quarum certe privilegia leges dici non pof-funt, licet refpeflu aliorum, ne eas in ufu fuorum privilegiorum turbent, revera ieges dici poffint. Ad a. Nomine legis interdum comprehendi totam difpofitionem feu providentiam legislatoris circa gubernationem fubditorum, & fic ad illum pertinet non tam praecipere, fed & confulere, ut faspe obfervamus in lege Canonica^ Evangelica: eoque fenfu non male dicitur legem non modo prascipere , fed etiam confulere, quamvis revera id non faciat ut lex , feu formaiiter, fed concomitanter. Imo quandoque legem confulere unum effe&um, alium fequi , nimirum, ut illud opus, quod confulitut, jure prohiberi non poffit, nec tanquam malum refutari, & quoad hoc dici polfe, legem illam retinere vim legis, & obligare. Ad 5. Conftitutiones ejufmodi elfe medium quid inter legem, 6c confilium : a Confilio habent, quia non ligant; a pra:ce-pto j quia procedunt modo imperativo.
Dices 3. Lex pure pamalis datur : fed hxc non obligat ift con-icientia ; ergo. I. neg. maj. quia lex pure pasnalis in fenfu proprio 3 & ftri&o accepta nulla exiftit, imo neque ell poffibilis. Ratio eft .• quia lex quascunque vel prascipit aliquid, aut prohibet, dire&e vel indire&e, explicne vel implicite , formaiiter aut virtua-liter? vel nihil omnino prascipit, aut prohibet ? fi primum; jam non eft amplius lex pure pasnalis, fed mixta, non tantum obligans ad pasnam , fed etiam ad faciendum quod eft prasceptum , & omittendum quod eft prohibitum, ut per fe patet : nam transgreflio
mx »«s x m
legis prohibentis, aut praecipientis, noii eft lex mete pasnalis, ut ©mhes fatentun Si autem nihil omnino nec direde, nec indire&e prascipit, aut prohibet, nulla omnino datur transgreffio legis, nul-la prorfus culpa, nullum delidum : ergo neque poteft puniri pas-na proprie dida. Sic v.g. fi venatio nullo modo eft prohibita, fe-ripeta nullam legem eft transgreffus, nullum omnino delidum, aut quaft delidum commifit, confequenter nuliam omninoculpam contraxit : quomodo itaque meruit pasnam ? quid pasna dignum commilit ? quid in eo punitur ? certe orimis pasna fupponit aliquam culpam, alias pasna eft injufta ; nam juxta L. 131. ff. de V. S. pasna eft noxa, delitiorum , & peccatorum vinditla , coercitio : inde tritum illud: fupplicium eft pcenapeccati. Ergo nulladaripo-teft rationabilis lex mere pasnalis, utpote quas puniret adionem permiflam , & licitam , confequenter innocentem, ftne omni deli-do, & culpa. Neque dicatur, quod lex mere pasnalis fupponat culpam, non quidem in genere moris, feu theologicam , qua Deus offenditur,fed juridicam,& politicam , qua in regulas politiae peccatur. Non inquam dicatur; nam ubi nihil prohibetur, aut praeripitur , ibi nulla negligentia aut incuria intercedit. Prasterea reatus pasnas nequit excedere reatum culpas: ergo nequit in confci-entia reus efle pasnas, qui in confcientia non eft reus culpas: ergo. R. 2. Dato quod detur lex pure pasnalis , hasc non eft proprie lex, fed tantum fecundum dici. Poteft ergo Princeps, aut refpublica. ftatuere, ut qui v.g. exportat frumentum, certam pecuniam foivat * & quamvis exportans taxatam teneatur folvere pecuniam: hasc tamen folutio non habet rationem pasnas proprie fumptas, licet lia* beat rationem pasnas improprie, ac Jate talis , accepta pro quocunque incommodo, vel damno jufte fubeundo, & lic nullam fupponit culpam.
V.
Lex Ecdefiaftica poteft praecipere dire&e ačhim mere internum,
P&obatuf 1. Ecclefiafticd, & Civilis poteftas, cum fint diverfi ordinis, differunt effentialiter: non quidem ratione caufte ef-
A a	fici-
^cientis , cum utraque a Deo proveniat, atque in perfona Summi ^Pontificis , qui fimul fupremus Paftor , & Princeps eft, coadunentur : fed ratione caufae finalis; dum poteftas Regal.*s ad externam, .& politicam Reipublicaj incolumitatem / Sacerdotalis ad internam, fpiritualem, & aeternam beatitudinem ordinatur: quod aperte de-inonftravit Innocentius III. c, 6. de Major it. ^obedient. Item Nicolaus Papa inCan. cim ad verum 6. difl. 96. Ergo cui conceffus <eft finis, etiam concefla funt media ad finem cOnfequendum necef-faria per cap.pr<eterea 5. de ojf.& pat.jud.deleg. Item L cuijurif-glitt. fubf. Atqui poteftas Ecclefiaftica habet pro fine beatitudinem internam, & fupernaturalem ergo etiam ad obtinendam hanc jfceatitudinem habet opportuna media ; atqui has c media alia non funt, quam a&us interni, a quibus externi totam merendi,aut demerendi vim accipiunt: ergo a&us interni cadunt fub difpofitio-.nem Ecclefiafticas poteftatis.
Neque dicatur , poteftati Ecclefiaftica? ad aflequendum finem fupernaturalem fufficere facultatem prascipiendi aftus internos in-«dire&e^ 6c modo fenfibili, quatenus cum externis ^pujundi iimt, Nam.
Contra eft: Quod dire&e, Sc immediate ordinatur ad finem legislatoris, illud dirette & immediate praecipitur .' ideo enim legislator Civilis dire&e prascipit a&um externum, quia hic direfle fervit ad finem .a /eintjentum : atqui a&us mere internus direite,
& immediate ordinatut ad .finem legislatoris Ecclefiaftici, aftus vero externus folum indir.efte, &c jnediate, in quantum ab interna radicalem , & eflennalem meriti virtutem emutuant : ergo. Prx-te rea , nifi poteftati Ecclefiafticae tribuatur facultas dire&a in aftus mere internos, non erit diftin&io inter hanc , & poteftatem Civilem , cum & hxc habeat facultatem .indire&e praecipiendi a&uj internos juxta ipfos AA.
Probatur 2. Si quis die jejunii in animo fuo dicat: hodie no» jejunabo: peccat graviter, licet mutata poftea voluntate jejunet. Contra qualem autem legem eft hoc peccatum mere internum, ijifi contra legem Ecclefiafticam prohibentem hunc a&um intercum : Ergo.
JP/ebatur j. Evclefia jam f*pius pr&cepit, prohibuit, & pu- >
nivit
nivit dire&e a&us pure internos : ergo poteft. aftt. prof\Concij?-Trid. felf 13. in decreto de S. Euch. Interdicit.’ ne quis aliter credat de S. Euchariflia. Innocentius XI. mandavit in virtute S. obe-dientias, ne quis ullam ex 65. propofitionibus ab eo damnatis in praxim deducat: multas autem ex iliis concernunt a&us mere internos , v.g. fidem internam, fpem, dilectionem Dei, & proximi. Hoc ipfum prohibet etiam Alexander VII. in damnatione 33. Pro-politionum.
Innocentius X. in Bulla damnationis propofitionum Janfenii mandat, ut nemo aliter fentiat: atqui fentire eft a&us mere internus : ergo. Denique Clemens XI. in Bulla Vineam Domini Saba-otb decernit, non fatisfieri praecepto Ecclefiaj per filentium, fed requiri, ut etiam interius obfequantur, & propofitiones Janfenii in animo pro vere htereticis habeant .* hanc efle veram orthodoxi hominis obedientiam , etiam interius obfequi. Qui aliter fenferit ,> tanquam Apoflolicarum conflitutionum transgrejfores habendos efle ac onlnibus cenfuris in hasreticos latis fubjacere. Hic
Obfervandum pro neceflaria notitia : Janfeniflas^ ne ab Eccle--fia feparentur, & tamen dodtrinae Janfenii adhasrre poffint, variis technis ac figmentis Pontificia decreta eludere conatos efle. Modo quippe dicebant , propofitiones: illas 5. in libro Janfenii non repe« riri, aut faltem non in eo fenfu , in quo funt damnata; .* modo aliis confiftis interpretationibus elabi tentarunt. Cum autem SS. Pontifices novis mox cortflitutionibusac decretis confeflim nova eorum effugia eliderent , tandem dicebant : Decretis Pontificiis fatisfieri per obfequiofum filentium, ut ipfi vocabant: ad obedientiam Apoflolicis conftitutionibus debitam non requiri , ut quis propo-fitionesjanfenii ut ha;reticas interius damnet,fed fatis efle,fi de iisni--liii Joquatur , aut exterius manifeffet.
Quocirca Clemens XI. anno 1705. edita Bulla Vineam Domi-xiy etiam hoc effugium praeludit decernendo, non fatisfieri con-‘ ftitutionibus Pontificiis per ejufmodi filentium:: fed propofitiones; Janfenii vere interius in animo efle habendas' pro hieveticis : hanc efle veram obedientiam voci' Ecclefiae interius obfequi; qui fecus fecerint, tranfgrefTores efle Conflitutionum Apoflolicarum ominibus hžereticofum pasais obnoxios.-
SI dicatur I. Pontifices fic tantum declarafle legem natura' Ijem, aut divinam, contra quam pugnant propofitiones Janfenii; non yero exinde probari eos prascepifte a&us mere internos.'
Contra eft i. Licet illas propofitiones fint contra jus divinum, ramen etiam Ecclefia vere illas prohibet, & interius etiam in animo pro hasreticis haberi jubet, requirendo obedientiam decretis Pontificiis prasftandam, fit adjiciendo pasnam excommunicationis fransgrefforibus. Certe obedientia Ecclefix prte flanda prcefupponit prasceptum, aut legem Ecclefiae, fic tranfgreffor legis Ecclefiaftic* cfle non poteft, nifi detur lex Ecclefiaftica. Et quidem hasc lex verfamr circa aftus mere internos, nempe circa internam damnatio» tiem propofitionum Janfenii, fic judicium, quod fint hasretica:. Ergo.
Contra eft z. Licet Lex divina, aut etiam naturalis eas propofitiones prohibear, attamen minime fequitur, quod non etiam ab Ecclefia fint prohibitae: ficut exeo, quod ea, quas in Decalogo con» tinentur, jure naturali fint prohibita, non fequitur, quod non e* fiam jure pofitivo divino, fit humano fint prohibita : idem enim a&us pluribus legibus prohiberi, aut praecipi poteft. Et Ecclefia guoad hoc obedientiam fibi vult prasftari: fit inobedientes dicuntur veri tranfgrehores Conftitutionum Apoftolicarum: ergo.
Contra eft 3. Pontifex in eos, qui interius in animo propo* fltiones illas non habent pro.haereticis, licet externe nihil faciant, fed omnino fileant, pasnam excommunicationis decernit tanquam in inobedientes tranfgreffpres Pontificiarum conftitutionum , atqui hanc pasnam jus divinum, aut naturale non decernit.' ergo habe» mus hic humanam legem punientem aftus mere internos pasna prascife Ecclefiaftica.
Si dicatur i. Ecclefiam hic foluma&us internos indirefte pro* hibere. Contra eft; Ecclefia prohibet illas propofitiones in animo foveri, & praecipit eas ferio in animo damnari etiam tunc, quando »ullus adeft aftus externus, quem prohibeat, aut prascipiac, aut puniat ; ergo non indire&e, fed dircftiffime aftum mere internut* pracipit, prohibet fic punit.
Dices i, Innocentius JII. e. tua nos 34. de Simoni* ait: Nobii datum eft de manifeftis tantummodo judicare, Item Can. cogit at i& &f-dift, Paait, dicitur >' Nent» pttiiftr cogit tmnis $*n*m ' ergo.
m)(th)(n*
A c? i. Summum Pontificem in illo cap. ib« »gere cfe a<$# ,jflire interno, fed de adu mixto cum externo .* agit quidem ibi Pontifex de Simonin mcntali: fed negatur, quod detur Simonia pure mentalis : cum mentaJis non ea vocetur , qua; fola voluntate , aut propofito comittendi Simoniam conftat (nam voluntas Simoniai* committendi non eft fimenia ) fed debet omnis Simonia vel pa-ftum externum, vel dationem, aut acceptionem per modum pa,-ftionis continere: unde in ipfo textu fupponitur, cum prava in» tentione etiam dationem concurrere.* fonat enim textus fic : Si tamen is , qui talem donationem fecit , ea intentione ducatur, ut per' temporalia bona , qua offert, fpiritualia pojfit adipifei &c. ut adeo mentalis Simonia ea fit, qua nullum quidem exterius pa&umini-*ur, attamen aliquid temporale datur ea intentione, ut alter fi« ftum hoc donum paftionis inftar accipiat, atque in compenfatio-* nem viciffim beneficium , aut quid aliud fpirituale conferat: ergor cafus elt de a£tu mixto,ubi aftusinternus,& externus fimulre-» periuntur; cmn vero ipfi A A. concedant, ac concedere debeant, pofle ab Ecclefia legem ferri circa aftus internos externis jun&os*, certe relatus textus merito in ipfos A A. retorquetur, eifque re-fpondendi incumbit neceflitas. Attamen dire&e $. Ex hoc textu plus non inferri, quam Pontificem de internis, & quidem licet exterior a&us accedat, fi maligna intentio non fatis appareat, no* pofle judicare, feu difponere in forma judicii ( cum hasc teftibus f & inftrumentis egeat) bene tamen quod poffit de internis ftatu« ere in forma legis & conflitutionis, ad quam opus non eft ftrepitw forenfi, Neque obftat, quod Simonia puniatur pzni excommunicationis ipfo fafto independenter a fentenda judiciali incurren* da: ergo & in cafu pofito paena excommunicationis elfet lata iic Simoniam mentalem ipfo jure. Non inquam obftat: nam non cuivis Simoni« eft irrogata pasna excommunicationis lata: fententiac, fed tribus tantum Simoni« fpeciebus, de quibus in tit. de Simonia: inter quas non eft , de qua cafus habetur in cit. c. tua nos 34. ideo* fue tantum coercenda foret paena judicialiinde Pontifex dixit; non aliter fe de eifdem judicare, quam fi deli&um, & exceflus ef-(t manifeftus, cum de occultis judicium nequeat inftitui.
Ad %, Nei»o patitur cogitationis p»nam, hoc eft, nem*
a a 3	guni'
.ftmitur propter cogitationem per fententiam fpecialiter in ipfura a? judice ferendam , potefl tamen puniri per fententiam ipio jure j^m univerfahter latam: v.g. in omries , qui propofitionem Janfe* nifticamin animo foverint. Unde Gloffa ad hunc ipfiim textum ait : faepius a&um cogitationis puniri,, ut haerefim internam. Prs* terea Gratianus Canonem illum defumpfit ex jure Civili, quod tantum loquitur de Aio foronon autem de- foro Canonico.
Dices 2: Recla fidelium gubernatio debet efle humana, vifi* Bilis, & fenfibilis, ficut ipfe flatus Ecclefiae , & fidelium eft huma* nus , vifibilis,,& fenfibilis : atqui a&us pure interni funt invifibi* Ibs, & infenfibiles ' ergo a£tus pure interni non conducunt ad re* &am fidelium gubernationem adeoque inaniter pr&ciperentur.
Ex hoc nimium probari: probaretur enim , quod a&us interni nec indirečle, & ut cum externis conjunfti ab Ecclefia prascipi pof-lent: nam ficut a&us internus ab externo feparatus non cadit fub fenfum ,, ita nec adtus internus cum externoconjunfius.- Num*-quid enim baptizare’, confecrare , abfolvere, orare poflum absque eo, quod nullam intentionem, & attentionem- habeam, eaque ulli hominum innotefcat ?	2.	dift. maj. Recta gubernatio fide-
lium debet efle- humana ,- vifibilis, & fenfibilis, fi fiat relatio>> & appellatio ad ipfam Ecclefiam gubernatricem’,» conc; maj. fi £at relatio, & appellatio ad fideles sfb Ecclefia gubernandos , neg. maj, Cum enim fideles non’ tantum corpore, fed & anima con* Hent; neque corpore, fed; anima pafci, ac dirigi prasfertim' in Ita* tu natura; elevatae a; Deo jubeantur certe’ dire&io, ac gubernatio ex parte fubditorum’ fidelium potius infenfibili, quam fenTibili mo* do exerceri debebit v licet' quoad5 caufam efficientem, feu Ecclefiam dire&ricem ejus dire&io fenfibili modo , adeoque legibus' Ecclefia* Ilicis non in mente retentis , fed publice’ promulgatis infiituenda fit : cujus tamen" dire&io’ ad aftus internos etiam fe extendit. In* flantia efl de Sacramenris, quas etiam in flgnis' externis inflituta funty effeftus' ramen mere internos pariunt. Nec obflat, quod fr His intrinfecus, & proximus re&ae fidelium gubernationis fit bona conftitutio externa, ac fenfibilis communitatis:- quia hic finis efl Cantum inadasquatus, non'adaequatus: finis enim adaequatus legis , BcciefiafUc* aadoq.ue rečtae guberna tignis fidelium eft bona conlii- I
tutio
tutio communitatis Ecclefiaftica tam in-quam externa: fideles«* nim petunt gubernari ad finem felicitatis aeterna; non tantum per aftus externos , fed vel maxime per a&us internos. Unde etiat* Ecelefia licet iit corpus vifibile, principaliter eft corpus etiam my* fticum.
Dices 3. Si finis proximus legis Ecclefiaftica effet fpiritualis fidelium perfeclio, & fiipernaturalis beatitudo, fequeretur, non fore diftincUonem intrinfecam ( fed folum extrinfecam ex caufa effi-ciente) inter Jegem Divinam, & Ecciefiafticam: cum <Sc illa eundem finem refpiciat. ]£. Concedendo, legem Divinam, & Ecciefiafticam folum differre ex caufa efficiente : Pontifex enim eft VicariusDei.
Dices 4. Poteftas Jegislativa debet efle conjun&a cum potefta-te coaftiva, feu punitiva transgrefforum: fed Ecclefia in aftus mere internos non habet vim coa&ivam: ergo. 1. neg. maj. Ratior negati patet in Jege naturali, qua licet principium , & fundamen-rum fit omnium legum , folas^ tamen confcientias fine vi punitiva conftringit. Patet etiam in Summo Principe , qui lege propria quoad vim direftivam tenetur, efto panam ex transgreffione non reformidet. Deinde fi poteft dari lex humana mere painalis juxta AA. quae tantum fub paena obliget, quare non etiam mere direfti-va, qua tantum fub culpa obliget, ita ut legislator humanus trans-greffori nullam panam imponat ?	2. Cone. maj. neg. min. Legi
fiquidem Ecclefiaftica latas de a&ibus mere internis non deeft vis coa&iva, & coercitiva : nam incutit cenfuras lata fententiae: vel ob violatam legem transgr efforem fubjicit pajnas in altera vita fubeunda.
Nec dicatur : Pasna in altera vita fubeunda eft alterius, &fu-perioris fori, quam humani: neque infligi poteft nifi a Deo: jam de ratione generica culpa eft , quod fit digna fupplicio : cum ergo culpa contra legem Ecciefiafticam fit proprie culpa non tantum , quatenus indirette eft contra legem naturalem, & divinam , fed etiam fpecialiter, quatenus dirette eft contra legem Fcclefiafticam, ergo quoque proprium ac fpeciale meretur fupplicium. Inftantia eft in lege Civili, quaetfi pariter in confcientia obliget, ita ut culpa contra eam commifla tanquam indirečle offendens legem Dei ac naturas, inducat reatum paznae alterius vita, nihilominus infuper, qua dire fit eft contra legem Civilem inducit reatum paenae propria i«
foro.
m K m K
ibro Givili- H- Pontificem, cum fit Chrifti Vicarius, atque inani, mas fidelium imperium , ac pro terra & cteio ligandi poteftatem acceperit , pofle direfie tam fub reatu culp« iri confcientla , quam fub reatu parna; poit mortem perferenda: obftringefe : ex quo patet nullam de legislatore Civili quoad hoč eife inftantiam: hic enim tale imperium > & poteftatem non habet. Et licet inferior in foro fii-perioris nihil poffit, excipi debet, nifi ipfe Superior inferiori concef-ferit, Uti Deus Pontifici. Ex his
Colligitur Djfpariras inter poteftatem Ecclefiafticam , & Politicam: illa fiquiderii pro fine habet redam gubernationem Eccle-liafticas reipublicas in ordine ad finem fupernaturalem , beatitudi-nem liempe sternam : ad quem finem adus interni praeprimis opportuni funt) Sc neceftarii. Finis vero poteftatis politici eft redi gubernatio rtipublicx fxculatis in ordine ad felicem ejus ftatum temporalem quoad externa procurandum , & confervandum, iit nempe per falubres leges pax, & tranquillitas civium foveatur, & juftitia adminiftretur: ad quem finem confequendum fufficit, fi omnes rei publici cives quoad aflus externos bene fint comparati i hinc invaluit axioma: De internis non judicat Prator. Ex quo elucet altera difparitas i quia Princeps Politicus non habet aliam poteftatem in populum > nifi quas a populo in ipfum eft translata : fed populus non habuit poteftatem , & jurisdi&ioneto in a&us internos, & in quibus civis cum cive nullam habet communicationem. Econtra S. Pontifex, & Ecclefia fuam poteftateni jEcclefialticam non accepit a populo 3 fed £ Chrifto.
VL
Leges ve&igalium, & tributorum non ftint mere pamales ,ied obligant in Confcientia ad reftituen« dum tributum non folutum, vel defraudatum*
HAnc aflertioneni Ipfe Salvator aperte confirmat, quando de neceffitate tributa folvendi a Judxis quasfitus Math. 22. v. ii. dixit: Reddite, qua funt Ca far is, Cafari. Etiam D. Paulus, poft-guam ad Ephefies «p. 6. v. S • docuit; leges in Confcientia ftringere
per
per ea verba; neceffit-ate fubditi ejlote , non jfblum propter iram (hoc' eft, metum pasnaz).fcd etiam propter Conscientiam: mox Confcien--ti* loco-infert,	enim	&	tributa proflatis , miniflri enim Dei
funt , in hoc ipfitm fervientes ; reddite ergo omnibus debita ; cui tributum, tributum ; cui vectigal, veciigal &c. quomodo loquendi non ptena folvenda , led quod erat ex juftitia debitum, explicatur.
Ratio autem eft; quia lex vedfigalium, & tributorum fundatur in juftitia commutativa , ex qua Principi, vel Magiftratui pro fua fuftentatione debetur compenfatio, & redditus annuus ob o-nera publica , & curam regiminis publici abiis, quorum gratia fu-Itinetur ; ergo. Imo tales defraudatores inferunt damnum fuis con-fodalibus; nam vel rnercesluas fine folutione tributorum invedtas vendunt eodem , vel leviori pretio, ac foiventes vedtigalia ? fi eodem ; ergo lucrum fummum , adeoque injuftum, reportant; & ementes eorum loco ■ vediigalia folvere tenentur non Principi, fed defraudatoribus : nonne fumma iisec eft in juftitia ? fi leviori; dam-nunt inferunt confodalibus, qui foiventes tributa, tali levi pretio vendere nequeunt fuas merces, adeoque eis mortuae manent, emptoresque ab eis defiedtunt; ergo.
Neque dicatur : his legibus’ communiter ptenam elfe adjun-ftam: adeoque eas arftimari mere pasnales, confequenter legislatorem fola pasna efte contentum. Non inquam dicatur ; quia in his legibus ferendis legislator utitur verbis prascfeptivisimmediate dire-ftis-ad lpfum adfuim dire<fte ordinatum a lege v. g. folutionem ve-ftigalium; ergo fignutn eft’, quod legišlatoriritendat obligare ad ip-fum aftum prasftandum, &’nonadfolam pamam, quae adje&a non tam minuit, quam, aiiget obligationem. Quod exinde colligitur ; nam ponamus, quod legislator prohibeat, vel praecipiat aliquem aftum non ftatuendo’ transgreftbribus' paenam : certe ipfe a&us cadit fub obligatione Confidentiae: adjeftio ergo pasnas fub iisdem verbis prsceptis dire&e deipfo a<ftu,.noo mutat verba, & eorum figni« ficationem; ergo.
Neque ulterius dicatur: Confuetudine efte receptum , quod ejusmodi leges habeantur ut mere pinales. Non inquam dicatur: quia talis Confuetudo negatur, ubi tales leges feruntur fub ver» bis praecepti vis»
V -	Bb'	Si
S	denique dicatur: in dubio obligationis, & pxnarurnnxitio-interpretationem efTe faciendam : ]£. Regulam hanc admitten-Mq } fed negando , <juod, <juando legislator utitur verbis pracepti-^is de ipfo a&u immediate, adfit dubium obligationis: nam fupra ^uod immediate cadit ptieceptum, fupra id immediate cadit obligato.
Ergo ftando huic fententix , aperietur via peccatis. Non legislatori id efle adfcribendum , fed malitiae transgrediendum.
VIL
'Ut lex Pontificia obliget, fufficitfolemnis promulgatio Romae fačla.
RAtio eft: quia promulgatio folemnis legis Pontificis in fingu-lis Dioeceiibus facienda neque requiritur ex natura rei, fen jpfius legis/ quia ad naturam legis plus non requiritur, quam ut in urbe primaria publice communitati ita promulgetur, ut in tanto commercio urbis , orbis voluntas legislatoris per Dicccefes , ■&C Provincias facile innotefcat: quod fit, fi lex Pontificia Romae promulgetur , ac in acie Campi Florae, &c ad valvas Bafilica; Apo-«olorum more confueto affigatur. Neque ex jure pofitivo- quia textus .talis juris circa legem Ecclefiafticam non extat; imo contrarium jure Canonico luculente eft dicifum : ut patet expreffb textu in cap. i.depoflul. Pral at. Ubi rejecta fuit excufatio Epifcopi Andffiodorenfis, qui legem interdidi a Pontifice pro tota Gallia Sancitam , &c ab ejus Legato folum Viennae in Gallia promulgatam ©b fer vare neglexit eo prastextu , quod fuam ad Dicecefim non pervenerint fpeciales ii teras, ac mandatum i refpondit fiquidem Pontifex , neceflarium id non efTe, & quod , fi aliqua conftitutio femel publicata fit, id folum fujficit , ut ad ejus obfervantiam teneatur , qui noverit eam folemniter editam, aut publice promulgatam. Ergo. Hascqueeft praxis fedis Romana;, cum BullaCasnas, Regula: Cancellari* &c. Romae folum promulgentur, & tamen omnes iigent , etiam extra Romam obligatio porrigatur : cum Curia Ronuna aiias in caufis exterorum inique judicaret fecundum leges folum fLotnai promulgatas.
i&c obfervanduxn; quod kx Pontificia folum Romae folem-
niter promulgata ffaeim obliget in a<ftu primo prot imo oiirnes com> munitates cujuscunque Dicecefis,. vel Provincias; ut tamen eas obliget in ačtu fecundo, requiratur latitudo temporis , ut mora ii ter" diffundi poftit, hoc eft, deduci in notitiam communitatum adquanv autem nuJm nova juridica, aut folemnis requiritur publicatio: fed talis certa notitia facile hebetur per Regum legatos , Epilcoporum Procuratores Roma exiftentes, qui authenticas transmittunt copias.
Neque obftat cap. i. deN. O. N^TLtca/i. 7. dift. 10. Ubi deciditur: in iis cafibus, in quibus nihil clare difponit jus Canonicum, bene autem Civile , illius difpofitionem admitti pofTe, vel debere,, in re, qua non eft fpiritualis, nec contra immunitatem Ecclefia-fticam, nec concernit peccatum: atqui lex Civilis Novell. 66. ftatuit, non obligare legem in ea Provincia, in qua non e/i promulgata: Et jus Canonicum de hoc nihil ftatuit : ergo.	x.	neg.
quod jus Canonicum de hoc nihil ftatuat: contrarium enim patec ex cap. 1. de pofi. Pralat. in proba addudto. 2. dift. Et jus Canonicum feriptum de hoc nihil ftatuit, tranfeat. Et jus Canonicum Consuetudinarium de hoc nihil ftatuit, neg. Ufus , praxis , 6c Confuetudo curiae Romana:, prasterquam quod fit lex non feripta, fatis declarat mentem, 6c voluntatem Pontificis, dum conftitu-tionem aliquam ad omnes fideles dire&am , quas eft Urbis, &c Oriis , publice Romas promulgat. ]£. 3. SS. Canones, & SS. Pontifices, non quidem ex obligatione, & neceflltate, fed ex imitatione, & congruentia, acceptare leges Civiles rationabiles, & juftaswr cau-fis Ecclefiafticis decidendis , quando jure Canonico nihil conftitu-tumeft, qua tales caufas decidi poffent: non vero in exercitio pote-flatis legislaliv* , in modo condendi, ac ferendi leges, atqueper eas fideles obligandi: quia cum Pontifex non ar&etur juris Civilis legibus , non tenetur in publicatione legum fuarum fervare modum ab his prasferiptum.
Neque obftat 2. cap. cum infirmitas 13. de Pcenit. Remijf. Ubi decernitur, quod Conftitutio, qua Medici incurrunt pamam excommunicationis; nifi infirmos ad quos vacati fuerint, ante omnia inducant ad S. Confeffionem &c. non prius obliget, quam a Pras-jatisLocorum fuerit promulgata: ergo. Jg. 1 neg. ant. Nam cap. cit.
\ -Pontifex non fufpendit obligationem fu* Conftitutionis ufque ad
b b i	j)u*
$tiMicationem.' fed tantum executionem gravis psnxnempe ex-diifionem ab ingreffii Ecclefia; ; verba fune hic: Si quis amem JVlcdicomm hujus noflr.te Confiitutionis , pofiquam per Prce'alos Lo-toorum fuerit publicata , transgrejfor extiterit , tam diu ab Ecclc-fict ingrejfu arceatur, donec pro transgrejfione hujusmodi fatisfe-\*crit competenter. Ex quibus colligitur , publicationem Pras-latorum non requiri , qua fi ante ipfam Medicus non pof-fet effe tranfgreifor conftitutionis , fed requiri, ne poffitad evitandam pasnam Cenfurae Ecclefiafticss ignorantiam legis allegare.
Ex hoc ipfo,, quod cap. cit. Pontifex addat daufulam fpe-c ia/em, paenam in Medicos it a tu tam non incurri in iocis particularibus ante promulgationem ibidem fačtam , habetur argumentum , quod , ubi talis cJaufula non additurlegem velit valere pofl pro-jmilgationem Romanam, & pofiquam Sufficienter fuerit intimata. Cur enim adderetur aliquando illa claufula , fi de jure communi iex non obligaret in Provinciis, nifi poftquam ibidem fuiflet promulgata ? fruftranea utique effet talis claufula. Certe exceptio tam fpecialis firmat regulam in contrarium quoad non excepta, leu quoad leges, quibjus talis claufula non additur. Contra hanc refponfionem.
Dices: Et fi Novella 66. particularis fit, & de LL. Teftamen-tariis duntaxat prasferipta , attamen ob paritatem rationis ad reliquas leges porrigitur : ergo etiam ello cit. cap. cum infirmitas , particulare fit , ac de Medicis tantum loquatur, ad alias tamen leges ob rationis paritatem erit extendendum:	I.	neg. fiipp. confeq.
quod fit identitas rationis inter hanc legem cit. cap. & alias Pontificias conflitutiones. Nam Pontifex cit. cap. caufam & rationem re-quifita; publicationis per Praelatos locorum non exprefllt: ergo gratis dicitur , inter hanc & alias conftkutiones effe identitatem rationis : quam , etfi daretur, contraria praxis curis Romai s evertit. & i- Paritatem obje&am deJLegibus Imperatoriis nil evincere; eo quin Novel Ia 66. extenfio ad alias leges Imperatorias non tantum habet pro caufa rationem paritatis, fed praecipue verba ipfius Rubrica;, ac tituli, quae-verba funt generalia pro omnibus legibus, iit faftas nova; conftitutiones poft infinuationes earum poft duos jXiwfcs valeant. Efl autem , xeceptum dogma apud juriltas, quao
m K *97 )( 5*v
(Jo Rubrica perfEftum fenfum habet, vim legis obtinet. Neque obftac fpecialitas textus, quia ille non eft appofitusad limitandam Rubricam, fed tantum exemplificandam.
Neque obfiat 3. BullaPiilV. quas incipit: ficut ad Sacrorum, & ad CaJcem Tridentini impreffa habettir, in qua Pontifex expreflc recipit Novell. 66. & propterea ftatuit, ut decreta ejusdem Concilii primum obligarent Calendis Maji a finito Concilio addita ratione, quia nimis durum videtur fa£fa publicatione Romte,ftatim obligari Decreto Pontificio quosvis fideles etiam remotiflime dilfitos. ]£. Si Pontifex exprimat modum publicationis , & terminum inducenda obligationis; eidem flandum eft , fecus fi nihil exprimat: ut in prasfenti loquimur. Sic etiam Concil. Trid. fejf. 14. de Reform. Matrim. c. 1. decrevit, in finguliis Parochiis debere promulgari hanc legem, ac primum poli triginta diesafa&a ibidem promulgatione vim habere Ad rationem additam quod folum afIeramus , leges Pontificias Romas folemniter promulgatas ftatim obligare in a&u primo ; diftantia loci facere poteft, ne detur obliga-in aftu fecundo ob ignorantiam inculpabilem legis.
Neque obftat.4. Cati. fin. dift. 18. ubi dicitur, Conftitutiones Ecclefiafticas non obligare mfi intra fex menfes Nam Rf In hoc Canone fex menfium fpatium non a dignare cum ordine ad promulgationem legum, fed ad plenilfimam inftruiftionem Cleri, & plebi s: ut nimirum finguli Epifcopi intra fex menfes omnes Clericos , & omnem Conventum fu a; Dioecefis convocent , & eis omnia pleniffime referant, quas eodem anno in Concilio a&a , vel definita funt. Sicuti licet lex Evangelica Jerofolymis fello Pentecofies folemniter fuerit publicata, tamen deinde ab Apoflolis per omnes urbis Provincias, imo hodiedum divulgatur, & prasdicatur, non qucd per hanc praedicationem lex conftituatur , aut ejus vis cbli-gativa , fed ut omnibus fufficienter notificetur.
Neque obdat 5. Promulgationem cffe locutionem publicam ad communitatem ; ergo debet non tantum fieri Roma;, fed in omnibus Dicecefibus. Rf Locutionem Summi Pontificis futis ede puhlic; m , fi Rcmae totius Orbis urbe principe publice fiat: unde facile per legatos, Procuratores , Nuntios , & Copias Authenticas transmiffas omnibus Dicecefibus inotelcere potell.
Faciunt hic aliqui difcrimen inter leges Pontificias; & dele-
bl 3	S«
gc pfsBcipientc, a c prohibiente afferunt, eas poff promulgationem Romanam obligare ; ad legem vero irritantem , refcindentem , auferentem privilegia conceffa, jurisdi&ionem &c. requirunt etiam promulgationem in Dictcefibus , ne cum pubiici boni difpendio & animarum emergant nullitates. Verum confequentiado&rina; poftulat, ut de omnibus idem doceatur, eas nempe poft promulgationem Romanam obligare eos* qui fufficientem parum notitiam acceperunt; taliter enim caventur omnia incommoda alias emergentia.
Pro Coronide obfervandum ; Plures Principes Catholicos, ut Regem Hifpaniarum, & Galbarum habere privilegium, quo Bul-lx Pontificia: non folum abfque publicatione in ipforum ditionibus fa&a non obligant, fed neque fine Regio concenfu publicari poffunt, Sic etiam Ferdinandus III. Imperator 21. Novemb. 1641. demandavit , ut nulla Pontificia Bulla fine confenfu Tuo promulgetur. Ad* ducitur etiam confuetudo Germania:, aut potius benigna incterpre* tatio, ut Pontificias Bullas r prxfercim itritatorix, abroga toris, cenfuras Ecclefiafticas, & jurisdictionem fori pasnitentialis concernentes ante publicationem in Dicecefibus fa&am obligare non vi» deantur; uti nec Tridentinum extra materiam fidei obligare cernimus in iis partibus , ubi non eft promulgatum. Interim tamen femper dicere oportet , quod Lex Pontificia Romae promulgata, quantum eft ex parte fui ac in a&u primo , omnem vim obligandi habeat pro toto orbe Chriftiano : cur autem in aftu fecundo non ftatim omnes obliget, id non provenit ex defe&u legis, aut promulgationis , fed ex defe&u alicujus conditionis accidentalis, v. g. quia etiamnum ignoratur, aut acceptata non eft , aut in defuetu» rfinera abiit confentiente, vel tacite connivente Pontifice &c.
VIII.
Forenfesper fe, Sc ordinarie particularibus Excie» fiarum, aut locorum ftatutis non tenentur.
#^\Ppofitum huic a/Tertioni defendi ut Theologus , prout videre meo Ttračl. VI. de legibus jure ,& juftitia, part. i.q. 5-3- Dico 11. Ut tamen contraria juxta fe pofita magis eluce-icant, amodo aflertianem expolitam teneo. Antequam eiufdem *ilegetur rati»
Cer
Certum eft i. Forenfes, Teu exiftentes extra fuum territori« am, non obligari lege ferntoriali, quamdiu extra illud exiftunt. Id expreffe decernit Bonifacius VIII. in cap. ut animarum tit. de LL. in 6. Et ratio eft ■* quia, ficut agentia Phyfica, quae operantur dependenter} a loco habent fuam fphaeram a&ivitatis, ita etiam acentia moralia dependentia a loco: atqui tale agens eft lex terri-torialis: ergo habet determinatam fphajram aftivitatis : ergo no» producit obligationem fuam extra territorium ; maxime cum in cap. fin.boc tit. in 6. fubdatur ratio ex L. ult. ff. de jurifdift. Cumextrtt territorium Jus dicenti ron pareatur impune.
Certum eft z. Forenfes particnlarihus Ecclefiarum, aut loco-* rum fta tutis obligari , fi eo accelferint animo figendi ibidem domi-cilium : qnia tunc non funt forenfes, fed incolas fubditi illius loci ratione domicilii ibidem fixi, cum animo ftabiliter ibidem habitandi. Idem extenditur ad eos, qui eo accedunt animo figendi ibidem quafi domicilium , id eft , cum animo faltem per majorem, aut notabilem partem anni ibidem habitandi ; quia 6c hi fiunt fubditi illius loci.
Certum eft 3. Etiam Forenfes fieri fubditos illius loci , per fuem tranfeunt, ratione contraftus , delidii, aut rei fitas: unde fi ratione horum ibi conveniantur, tenentur judicem illius loci agno-fcere , ac judiciis fecundum illius loci ftatuta , ac confuetudine» fe fuhjicere.
Certum eft a. Etiam Forenfes obligari legibus particularibus,
&	confuetud ;ne locorum , quibus regulantur contra&us, taxantur pecunia, ac rerum pretia. Item illis > quibus imponuntur ve&i-galia, telonia &c.
Certum eft 5. Etiam Forenfes obligari legibus particularibus loci, per quem tranfeunt’, fi illae fpecialiter lata: fint in bonum illius loci ob neceffitatem Reipublicas, uti funt, quae prohibent, ne certa merces inferantur , aut efferantur , ne forenfes ultn tot ^ies commorentur, ne certum genus armarum feratur &c.
Certum eft 6. Etiam Forenfes obligari legibus univerfalibus, Ecclefiafticis, & Civilibus, fi in loco, ad quem perveniunt, ufu receptae vigeant; five deinde in eorum patria, aut in loco eorum domicilii vigeant, five non vigeantquia legibus cotnrminibus onv ies tenentur, nifi in loco,in quo quis verfatur, fint abrogat#*
vel
, yel’ difpenfatse. Sic licet, in Dioecefi tua pro quadragefima in con-ftitutione carnis fit diipcnfatum, fi tamen in aliam Dio?cefim pervenias, in qua non e£t difpenfatum , teneris, a carne abfiinere, ac jejunare ratione legis communis jejunii. Item Mediolanenfis tran-fiensper Germaniam tenetur etiam primis quatuor diebus quadra-gefimas-abltinere a carnibus , uti etiam Beiga fabbathis intra Nativitatem Domini, & Feftum Purificationis: licet- in iplorum patria contraria confuetudo vigeat.
Certum eft 7. Etiam Forenfes teneri legibus particularibus Ibci, fi hs latx fint pro ipfis- quoque-' extraneis : tunc enim fub conditione conceditur eis tranfitus,,ut nempe illis legibus obtemperent : ficque tranfeundo tacite acceptant- conditionem , ac prorogant jurifdictionem Principis vel; Magiftratus loci.
Certum eft 8; Etiam Forenfes obligari legibus particularibus loci,, fi alias, daretur fcandalum vel. occafio, ut etiam incolas legem provaricentur, idque vi juris naturalis. Inde in alfertione ex« jpofita addita funt particula; perfe & ordinarie.■ Jam ergo
Ratio, affertionis eft : quia-juxta cap ult. de foro compet. modi regulares fortiendi forum tantum ponuntur deli£him, contra-&us , domicilium,. res fita ;,ibi : licet ratione deliiti, feu contrarius, «ut. domicilii Jive rei y de qua contra' pojjefforem■ caufa movetur , quibus forum, regulariter quis fortitur <&c. Ergo tranfitus per locum non eft. modus regtilaris fortiendi forum : atqui fi tranfeuntes pro-mifcue tenerentur legibus, fortirentur regulariter forum , quia deberent effe fubjpfti jurifdi&ioni loci, ac poffe cogi a judice ad ob-fervantiam r vel ob tranfgreffionem; puniri:
Ratio eft 2. qiiia lex eft aliquid morale ‘ ergo lex territorii obhgat illos , qui exiftunt: in territorio^ moraliter: atqui Forenfes non commoraturi ,/eu brevi difcelfuri ex loco non funt moraliter loquendo in territorio : ergo lege territorii non obligantur, prob. min. fubf. 1. argum. L, quaf.tum 87. JT. fin. ff. de ligatis 3. ubi dicitur :^res , qua; in fundo legato cafu exiftunt, non cenfentur ef-fe in fundo .' ergo etiam perfonas, quas cafu in territorio funt, non cenfentur obligatas, quia non reputantur efle in territorio. X. argum. c#p. ac{ nofiram de Regular. non cenfetur in Religione fuiffe, ftii poft paucos dies exivit; ergo etiam non cenfetur in territoric
efle
cfle,- qui eft' in territorio brevi difceftui-us. Unde in jure brevis-' mora habetur pro nulla argum. cap. nam <& ego 3, de V.S.
Neque obii ant textus in can. qu<e contra i.difl. 8. <Irem can. illud 4. Item can. tila ll.difi. Ii. Item can. 1. dijl. 41. Itfm can-, in nova 22. cauf. i€. q. 7. ubi dicitur, quod quifque confuetudini EcclefiiB , ad quam venerit,‘accomodare fe debeat. Nam 1. quod hi textus fint defumpti cx SS. PP. quibus de fe deciiiva au-thoritas non elL 2. Quod hi textus loquantur vel de illis, qui diutius faltem in loco morantur, vel obfervantiam ratio fcandali, boni publici, aut aliud ex certis prajfuppofitis expoftulat: Ut expref* fe patet ex can. xi. di fi. 12. cit.' ubi S.P. Auguftinus verba hxc addit: Si cuiquam non vis ejfe fc an dalo, nec quemquam tibi.
Neque obrtat 2. cap. fin. de feriis. Et cap. confilittm 2. di ohfer-Vat. jejun. ubi dicitur : In felii vitat ibus , & abrtinentiis fervandam elfe confuetudinem Religionis. Nam J$J. Id inteliigendum eife de fubditis : vel fi de peregrinis, tune eo modo , ut fupra di&utn fub certum eft 6. & 8.
Neque obrtat 3. Forenfes gaudent privilegiis locorum, per quas tranfeunt ,.nec tenentur, leges communes, in patria quidem receptas, fed in loco tranfitus abrogatas, obfervare ; ergo cum fe* rant locorum commoda, onera vicifllm fuftineant, oportet, quse aiquali partu cum commodis procedere asquitas, & $qualitas*natu-ralis voluit, cap. qui fentit. 55. deR. J. in 6. Nam argumea* tum cum regula eue verum, quando commodum & onus ex eodem fonte fluunt : quod in noftro cafu non eft: cum vis obligandi requirat jurifdi&ionem, quas in forenfes,6c transeuntes nulla eft : participatio vero privilegii jurifdi&ionem non fupponit. Praeterea neque forenfes carent oneribus,cum debeant fervare leges communes, a quibus forte in patriaerant exempti: item qua: ad contračfus pertinent, vel nominarim de extraneis funt lat», vel fine fcandalo,aut Reipublicas difpendio non poffunt negligere &C. Non funt er go exleges.	-
Neque obrtat 4. Morantes in loco permanenter funt fubditi per-manenter: ergo etiam morantes in loco tranfeunter, funt fubditi tranfeunter. Nam neg. confeq. Difp. eft quia morantes in loco permanenter,aut longo tempore,fortiuntur forum domicilii,aut qua» fi domici!i':fed morantes tranfeunter nec habent forum domicilii pro* p-xerea^iiec aiuid^rgo Iocoa^n fubjiciinuuf; Cc Ne-'
io% X
Neque obftat $. Difcedens ad breve tempus e fuo territorio, ^ufdem legibus brevi illo tempore ftringi definit: ergo vice verfa, accedens ad breve tempus ad aliud territorium, obligabitur brevi co eempore illius legibus. neg. confeq. Ratio eft : quia ut quis obligetur legibus loci, debet tam efle de territorio > cum alioquin Sion fit fubditus, quam in territorio , quia poteftas legislatoris fui territorii tanquam certas fphasra; terminis eft definita; alterutro deficiente nulla eft obligatio. Quia ergo difcedens e Tua patria definit efle in illo territorio, quanjvis ad modicum tempus, abfolvitur •f>ro tunc ejus legibus: & quia accedens peregre ad alienum terri-frorium non eft de illo territorio, utpote in quo forum nullum for-tiri fupponitur, etiam ejus legibns non fubjacet.
Dices; Juxta rationem 2. hujus aflertionis datam: in jure brevis mora habetur pro nulla: ergo ad breve tempus difcedens e proprio territorio, obligatur iegibus particularibus fui territorii: aut ii brevis mora ahfentias non habetur pro nulla , quare ergo brevis «nora prxfentix pro nulla haberi deberet. Ex reg. jur. in .6. Favores efle ampliandos , odia autem reftringenda > eft autem favor, *it difcedens ex proprio territorio non obligetur legibus fui terri-•Corrii : odiam vero, ut obligetur legibus loci, per quem tranfit: efto ergo brevis mora difcedentem e fuo territorio deobliget legi* £>us fui territorii: non tamen brevis mora accedentem ad alienuni «erritorium obligabit legibus illius. Prasterea antecedenter data ra* Itio difparitatis etiam hic eft applicanda.
Neque obftaf 6, Forenfes tenentur interdico locali, ergo & aliis legibus territorii tanquam localibus, ]£. neg. confeq. quia k-ages territorii ^icuntur locales, quatenus eos obftringunt, qui loci fubditi funt, «Sc aftu in loco, leu tam de territorio, quam In ter* ritorio funt: cum abfque fub ječi ione nulla fit parendi neceflitas: forenfes autem, licet tempore tranfitus exiftant in loco, feu fint *£i territorio,non autem funt de territorio, adeoque nec fubditi loci Jnterdi&um autem locale dicitur, quatenus ipfe locus eodem dire&e afficitur , quia inducit ex parte ipfius loci incapacitatem , ita u' t&ec infantibus, furiofis &c. qui casteroquin legibus non tenentur» ibidem fepultura concedatur ; hinc mirum non eft, forenfes quoque fepeliri in ejufmodi loco non pofle. ifesommaftnt Judicio	a humiliter fabjetlg.
ASSERTIONES
JURIS CANONICI
Es Libri I« Decretalium Gregorii Pap^e
IX.	Titulis I. II. III* & IV, defucnptsc.
P
I.
\Romoti ad Beneficia Ecclefiafiica curam animarum gk nex anu habentia , tenentur ad emittendam publicam fidei ProfeJJioncqp irttra duos menfes 0 die adepta pojfeffionis fine pravi a monitione*
II.
Quam tamen etiam emittere pojf mt per Procuratorem.
m.
Eam culpabiliter omittentes, fruftus pofl duos menfes 4 jure prttfcriptos provenientes non faciunt fiws y adeo ut eos in Conficientia teneantur rejlituere, quidem ante fiententiam declarat oriam.
IV.
Omnis Lex etiam humana obligat in Conficientia,
V.
Si eji Ecclefiafiica, pote fi pracipere afluat mere internum di*
iefte,
VI.
Ut Lex Pontificia .obliget > fiufficit promulgatio Roma fafla.
VII.
Leges vero Imperatoria non obligant in fingulis Provinciis , nifi in eis fuerint fpecialit er promulgata , & tunc quidem non prius , quam pofl duos menfes d die cujuslihet promulgationis.
vm.
Leges Veftigalium y Tributorum non fiunt mere panales, fied obligant in Conficientia ad refiituendum tributum non fiolutum, vel ftlefiraudatum.
IX.
Advena, & for en fies per fe> i$ ordinarie particularibus Eccle* $&rm, aut locorum Jiattttis non tenentur-
Qui ca fotum mente e fu a Dicecefi egreditur } ut kgm comma->tem declinet, illicite agit
x%.
Unde qui in locum > ubi Tridentinum promulgatum non cjl, eo ' folum animo ad tempus fe transfert, ut abfque Parocho , & tejit-bus matrimonium inire valeat, legitimum non contrahit matrimonium:■
XII.
Lex fimpliciter alium irritans, eum Tquoque pro foro interno invalidum efficit.
XIII.
Econtra lex fimpliciter prohibens aliquem aEum, $ non addens claufulam irritantem, nec per fona s reddens ad agendum inhabiles y alium non fi-rcit irritum , fedfolumillicitum.
X 1 V.
Refcriptum tam jufiitia , quam gr at ice per dolum ob-velfub-- reptitie obtentum y efi ipfo jure nullum 3 & vitiatur totaliter
XV.
£t quidem ante omnem fententiam.
XVI.
Confuetudo contra legem debet effe rationabilis.
xvn,
Qu<t introduci potefi per alius for malit er peccaminofos-
XVIII.
Tempus ad complendam confuetudinem debet ejfe continuum > rt‘ aulariter io. annorum.
XIX.
Sine ju fla caufa legislator in fua lege difpenfat quidem valide, fed non licite.
XX.
Inferior autem difpenfans fine jufla caufa in lege fuperioris ( i» qua ipfi alias difpenfare concejfum efi ) nec valide y nec licite difpenfat.
A* M, G,