Vereniging Vrienden VAN Slovenie Združenje Prijateljev Slovenije Indien onbestelbaar retour aan: Teldersweg 185 3052 TG ROTTERDAM (ISSN 0928-8376) INHOUD Van de voorzitter / Activiteiten 1999 1 Ontwikkellngen in Sloveniš - februar! / maart 1999 2 Berichten uit Zuid-Limburg / Južni Limburg se oglaša (2) 6 Pisma / Brieven 8 Arhitektonska zgodovina Ljubljane 10 De architectonische geschiedenis van Ljubljana 12 Slovenske ljudske pesmi in šege (6) 15 Sloveense volksliederen en gebruiken (6) 17 Otroški kotiček 24 Het kinderhoekje 25 Kuhajmo z Bojanom 27 Koken met Bojan 27 Vereniging Vrienden van Sloveniš: Wat u moet weten! De Vereniging Vrienden van Sloveniš is opgericht op 7 juli 1991. De Vereniging Vrienden van Sloveniš is een zelfstandige en onafhankelijke landelijke organisatie die zich ten doel stelt met name op cultureel, economisch en maatschappelijk gebied de samenwerking tussen Nederland en Sloveniš resp. Nederlanders en Slovenen te bevorderen. De Vereniging be-schouwt zichzelf als de gešigende plaats voor ontmoetingen tussen Nederlanders en Slovenen. De Vereniging wil voorts in het bijzonder een ontmoetingsplaats zijn voor de Slovenen in Nederland. (uit artikel 2 van de Statuten) Veleposlaništvo Republike Slovenije: Ambassade van de Republiek Sloveniš: Louizalaan 179 1050 Brussel e 0032 - 2 - 646 90 99 VAN DE VOORZITTER Beste leden, Laat ml j beginnen met het goede nieuws, financieel staat de vereniging er goed voor. Mede dankzij een financiele injectie vanuit Ljubljana van tweeduizend gulden, Is er ruimte voor het nieuve bestuur om iets meer te kunnen besteden voor onze acti-viteiten. Tevens groeit het aantal leden, iets dat mlj ook te-vreden stemt. Ik ben bil j dat wanneer de bestuursvisseling plaatsvindt een gezonde vereniging wordt overgedragen aan het nieuwe bestuur. En de tijd vliegt, het bestuursjaar loopt op zijn einde. Op de algemene ledenvergadering zal het nieuwe bestuur worden ge-kozen, enkele geinteresseerden hebben zich al aangemeld. Een aantal van hen zal ik spoedig benaderen. Mochten er zich nog meer geinteresseerden onder de leden bevinden, neem dan even contact met mi j op. Voor alle duidelijkheid wil ik hier stellen dat het niet zo kan zijn dat mensen op de ledenraadvergadering zichzelf aan het bestuur gaan 'toevoegen' zonder instemming van de overige leden van het bestuur. Het huidige bestuur zal een voordracht doen voor een nieuw bestuur, dit is een compleet bestuur vaar-van niet zal vrorden afgeweken, tenzij het nieuw te benoemen bestuur in zou stemmen met een vijziging op het laatste moment. Uiteraard staat het de leden vrij om een tegenbestuur te presenteren. De ledenraad zal dan een keuze moeten maken. Ik besef opeens dat dit al weer mijn laatste voorwoord als voorzitter is. Helaas zal ik komend jaar niet in het bestuur terugkeren, daar afronding van mijn studie en het zoeken van verk even de voorrang verdienen. Dit vil niet zeggen dat ik niet graag verder zou gaan met de bezigheden voor de vereniging, maar momenteel is het helaas niet anders. VJellicht vanneer alles op de rails staat in mijn professionele leven, mag ik nog eens terugkeren in het bestuur. Het is een grote eer om aan het hoofd van zo'n leuke vereniging te staan. Misschien een beetje vroeg, maar ik vil toch de gelegenheid grijpen om de overige leden van het bestuur te danken voor hun inzet en het aankomende bestuur alvast heel veel succes te vensen in het nieuve bestuursjaar. Lep pozdrav, Stian Krook Activiteiten tot de zomer 16 mei (zondag) Algemene ledenvergadering in Apeldoorn om 14 uur 26 juni (zaterdag) Sloveense barbecue in Auster-litz om 14 uur l ONTVVIKKELINGEN IN SLOVENIE - FEBRUARI / MAART 1999 door onze correspondent in Slovenie: Alexander Vink Overlast door sneeuwval Ook Slovenie had in februar! zeer veel overlast door de zware sneeuwval in de Alpen. Op de kaart staan de sneeuwhoogten van 10 februari 's mor-gens vermeld, tus-sen haakjes de hoe-veelheden van vodr 8 februar!. Veel plaatsen hadden door de sneeuwval geen stroom, tele-foon en / of water. Een aantal scholen moest sluiten door stroomuitval. Daardoor deed ook de verwarming het niet meer. Ook bet verkeer ondervond zeer veel hinder. Veel wegen moesten afgesloten worden. Op 10 februar! om 17 uur waren al 100 door de sneeuvvval veroorzaakte ongelukken geregistreerd. De meeste gelukkig alleen met blikschade. De sneeuw is uiteraard inmiddels weer weg. Internationale conferentie LYMEC in Slovenie Onlangs werd in Novo mesto een tweedaagse conferentie gehouden van de Internationale Organisatie LYMEC, die zetelt in Brussel. LYMEC is een overkoepe1ende organisatie van liberale en democra-tische jongeren-organisaties in Europa. De deelnemers kwamen uit alle landen van Europa, ook uit Nederland. De huidige Vice-Pre-sident komt uit Nederland en hoort bij de Jongeren-Organisatie voor Vrijheid en Democratie (JOVD). Nieuvve minister van defensie De nieuwe minister van defensie is Franci Demšar (Slovenska Ljudska Stranka) , gekozen met 49 voor en 27 tegen. Hiermee eindigt de maan-denlange discussie over welke partij de nieuwe minister zou leve-ren. Franci Deišar (in bet nidden) Invoering Europees BTW-systeem Sloveniš gaat, als gevolg van de ratificatie van het verdrag tussen Sloveniš en de Europese Unie, met ingang van 1 juli 1999 het Europese BTW-systeem invoeren. Sloveniš moet haar BTW-systeem veranderen of aanpassen om toe te kunnen treden tot de Europese Unie. De meeste inwoners vrezen voor een prijsverhoging, aldus een onlangs gehouden enguete. De nieuwe BTW zal als volgt worden ingedeeld: BTW (Sloveens: DAVEK NA DODATNO VREDNOST, ook DDV) 19 % BTW 8 % BTW BTM-VRIJ Voedsel PTT-diensten Kleding Mater Gezondheidszorg Schoenen Medicijnen en ver-bandmiddelen Sociale veilig-heidsdiensten Speelgoed Medische hulpmidde-len voor minder va-liden Opleidingen Baby- en kinder-artikelen Openbaar vervoer Sport-diensten Schoolartikelen Boeken,CD's, foto's Kerkkosten Cosmetica Auteursrechten op het gebied van boe-ken, kunst, kennis Kosten van vakbon-den, politieke en liefdadigheidsor-ganisaties Witgoed (wasmachi-ne, vaatwasser...) Bouw, vernieuwing en onderhoud van woningen Cultuur Hi-fi, Video... Producten en diensten gebruikt in landbouw, bosbouw en visserij RTV-Lidmaatschap Sportartikelen Begrafenis-diensten Verzekeringen Meubels Verkoop onroerend goed Kapper Bouwmaterialen Reparatiediensten Gastronomisohe diensten Elektriciteit Onroerend goed in Slovenie Onlangs heeft het Parlament de wetswijziging goedgekeurd over de kwestie dat buitenlanders onroerend goed mogen kopen in Slovenie. Dit was een belangrijke eis van de EU voor de toelating van Slovenie tot de EU. De wet zegt dat een buitenlander grond of een huis mag kopen in Slovenie als een Sloveen of een Sloveens rechtspersoon, met zetel in Slovenie, hetzelfde mag in het land van de koper. Dit alles wordt gecontroleerd door het Ministerie van Justitie. Tot nu toe zijn er slechts zes belangstellenden ge-weest om eventueel hier te kopen. Voorrang hebben personen met een EU paspoort en personen die sinds drie of meer jaar een vaste verblijfplaats hebben in Slovenie. Nieuvve snelheidsradar Onlangs heeft de Sloveense po-litie een nieuw radarsysteem in gebruik genomen. Met dit sys-teem kan de politie zeer snel vaststellen wie te hard rijdt, wie door rood rijdt, of over de getrokken streep, enz. Op dit moment zijn nog slechts drie auto's met dit nieuwe systeem uitgerust. In deze auto's zijn twee videocamera's geinstal-leerd die de verkeersoverrtre-dingen kunnen opnemen. Het nieuwe systeem is geinstalleerd in drie "auto's in burger": een VW Golf, een Opel Vectra en een Ford Mondeo. Uiteraard hebben deze auto's gewone kentekens. Nieuvve GSM-aanbieder van start Sinds 26 maart is een tweede GSM-aanbieder, SI.MOBIL, actief in Slovenie. Binnenkort zullen ook contracten gesloten worden met KPN-MOBIELE NETOERK GSM en LIBERTEL. MOBITEL, de GSM aanbieder van PTT Telekom, heeft al prijswijzi-gingen aangekondigd. SI.MOBIL heeft inmiddels al zenders ge-plaatst in heel Slovenie en is vanaf de start op alle belangri jke routes bereikbaar (60%). Het doel is om eind 1999 90% van de be-volking te bereiken. Hiermee wordt SI.MOBIL een van de vveinigen in Europa die zo snel een netwerk hebben opgezet. SI.MOBIL is een organisatie bestaande uit diverse Sloveense bedrijven en banken samen met het Zweedse TELIA, een van de grootste op deze markt. Men heeft inmiddels al 30 Roamings overeenkomsten afgesloten. De codes die u moet inprogrammeren in uw GSM-telefoon zijn: Netvverkcode: 293 40 (293 = Slovenie; 40 = netwerkcode) Handsetcode (Display op GSM tel.): SI.MOBIL of SI 40 of 293 40 Netwerktype: GSM 900 Netwerk: SI.MOBIL d.d. SI.MOBIL heeft in Slovenie het kengetal 040 - xxxxxx Hans van den Broek in Sloveniš Op 2 en 3 maart was de Nederlandse EURO-commissaris Hans van den Broek op werkbezoek in Sloveniš. Hi j sprak met premier Janez Drnovšek, met de minister van buitenlandse zaken Boris Frlec en met president Milan Kučan (foto). Ook sprak hi j het Sloveense Parlement toe. Vol-gens Van den Broek lopen de ver-anderingen voor de toetreding goed en ligt Sloveniš redelijk op koers om een volwaardig lid te worden. Hans van den Broek zei dat Sloveniš snel de hervormingen moet doorvoe-ren wil het land op ti jd kunnen aansluiten bij de EU. Hervormingen moeten met name plaatsvinden op het gebied van pensioen- en sociale verzekeringen, landbouw en energie. Bovendien dient de overheidssector te worden geprivatiseerd en geherstructureerd. Sloveniš zal in de toekomst haar populaire DUTY FREE SHOPS moeten sluiten die aan iedere grensovergang bestaan. Volgens een onderzoek zal het verlies hoog oplopen (enkele miljoenen Duitse Mark). Kosten van ambassades, consulaten en missies De lijst van de gemiddelde lonen van Sloveense diplomaten bedragen in DM per maand Ambassadeur 6460 Consul-Generaal 6070 Economisch adviseur 5390 Eerste secretaresse 4930 Secretaresse 2400 Chauffeur 2064 Het Sloveense diplomaten-netwerk omvat 34 vertegenwoordigingen. In Pretoria, New Delhi en Kopenhagen werkt de vertegenwoordiging nog niet. Pas geopend is de vertegenwoordiging in Kiev. Binnen-kort wordt ook de Ambassade in den Haag geopend. Er zijn zes vaste missies bij alle grote internationale organisaties (VN-New York, VN-Genšve, EU-Brussel, EP-Straatsburg, NAVO-Brussel en OVSE Wenen). Totaal werken hier 199 mensen: 145 diplomaten en 54 tech-nisch-administratief personeel. Wenen heeft een uitgebreide staf, 11 personen, Lissabon, Bratislava en Teheran slechts elk 1 diplo-maat. Bij de missie in Brussel werken er 12, in Straatsburg 4. Het gemiddelde aantal personeelsleden bij de Sloveense vertegen-woordigingen is 5 A 6 personen, waarvan 3 diplomaten (Ambassa-deur, adviseurs - meestal economische, en een lagere diplomaat). BERICHTEN UIT ZUID-LIMBURG / JUŽNI LIMBURG SE OGLAŠA (2) door Jos Aretz In deze tweede aflevering het volgende onderwerp: historisch te-rugblikken met de Sloveense dansgroep "Nizozemska" als rode draad. Daarbij ben ik mi j ervan bewust dat door de globale opzet vele interessante details helaas niet aan de orde kunnen komen, Met enigszins bezwaard gemoed kijk ik naar de prullenbak, gevuld met tevergeefse, dus verfrommelde talrijke aanlooppapieren... Vanaf de 20-er jaren waren voor de Slovenen in Limburg de belang-rijkste verenigingen de Barbara-verenigingen en ZVON. De patrones van alle mijnwerkers in Europa was de heilige Barbara, en dus waren de Barbara-verenigingen er ook voor de Slovenen in o.a. Brunssum, Heer-len, Lutterade, Eijgelshoven, Hoensbroek, Spekholzerheide (de mijn-werkersvoetbalplek van RODA-JC), Chevremont, Nieuwenhagen. Men hield zich vanaf 1926 bezig met kerkelijke vieringen, ziekenbezoeken, bede-vaarten, maar ook met bijeenkomsten met zang, muziek en handenarbeid. Activiteiten die onderlinge contacten bewerkstelligden, alsmede de religie en wereldlijkere tradities (zoals de bekende wijndruiven-bals). Een afspiegeling eigenlijk in den vreemde van het aan allen bekende Sloveense leven van alle dag. Een zelfde doelstelling streef-de ook de zangvereniging ZVON na, uiteraard via het beoefenen van de Sloveense zangkunst. Sinte Barbara ... De mijnen gingen dicht, de mijnwerkers waren - in verschi1lende opzichten - een uitstervend ras ... de Barbara-verenigingen verdwe-nen. De enige overgebleven Barbara-vereniging, Heerlerheide, heeft inmiddels aangekondigd in het jaar 2001 bij de viering van haar 75 (!) jarig bestaan als vereniging te stoppen, althans in de huidige vorm. Het bestuur schrijft januari j.1.: ..."de 25 juni 1926 opge-richte Slovensko Društvo Svete Barbare... de doelstellingen bij op-richting in sociaal, maatschappelijk, cultureel, religieus en poli-tiek opzicht... zijn inmiddels door in- en externe identiteitsverva-ging, alsmede door maatschappeli jke veranderingen gepasseerd, dan wel worden grotendeels uitgedragen door de Sloveense zangvereniging ZVON en de Sloveense Volksdansgroep "Slovenska Folklorna Skupina NIZOZEMSKA." Hoewel deze vereniging min of meer nog slechts symbolisch bestaat en vrordt gedragen door enkele personen vind ik het juist een compli-ment waard hoe zij de volgende activiteiten nog steeds verzorgt: Kerst- en Paasmis, Paasprocessie en Paaszegening, de maandelijkse Sloveense Heilige Mis, Moederdag- en Sint Nicolaasviering, het avond-lof in de meivveken, de Sloveense picknick, ziekenbezoek, contacten met de Sloveense zlelzorger (na de door een verkeersongeva1 tragisch omgekomen Vinko Žakelj, die ruim 40 jaar de Waalse, Vlaamse en Neder-lands Limburgse Slovenen diende en vččrging is nu sinds ruim twee jaar Lojze Rajk onze... župnik /pastoor/). Het deed mi j deugd trou-wens om te constateren dat enige Lipa-lezers na het lezen van mi jn eerste aflevering de weg wisten te vinden naar o.a. de (late) Kerst-nachtmis en de (vroege) Paasmis en -processie en vroeg resp. laat terugkeerden naar noordelijker Nederland, een ervaring rijker. Zij maakten mijn geschreven tekst in werkelijkheid mee. Zvon Het gemengd koor ZVON heeft een enorm belangrijke rol gespeeld in de Limburgs-Sloveense gemeenschap en daarbuiten. Een rijke interne traditie, vaak in samenwerking met bovengenoemde Barbara-vereni-ging(en), vooral in Heerlen-Heerlerheide. Ook ZVON organiseerde tal van activiteiten, vvaaronder de bekende Oberkrainerfeesten in Kerk-rade-Eijgelshoven, die echter vanaf 1996 gestopt zijn o.a. vanwege oplopende kosten, afnemende publieke belangstelling, concurrentie, vergrijzing en toenemende werkdruk binnen de organisatie. ZVON heeft als een echte Sloveense ambassadeur het Sloveense (volks)lied in Zuid-Limburg en ver daarbuiten zeer populair gemaakt. Waarschijnlijk is ZVON het oudste Sloveense koor ter wereld buiten de Sloveense grenzen. Onlangs vas het koor voor de zesde keer op tournee in Sloveniš. Nadat zij de Paasmis gezongen hadden (07.30 uur) vertrokken zij voor een week naar resp. Radovljica (Brezje), Portorož-Piran, Klagenfurt, Kondrše (Nazorje, Zagorje). Bezocht werd ondermeer de begraafplaats van bovengenoemde Vinko Žakelj in St. Jošt (Horjul). De tournee vond plaats in het jubileumjaar waarin ZVON 70 (!) jaar bestaat. Sinds 1929 heeft ZVON menig ander koor geinspireerd tot uitbreiding van het eigen repertoire met Sloveense liederen. De dansgroep... In bovenstaande (incomplete!) beschrijving ontbreekt de jeugd. Klopt! Toch waren er activiteiten van jeugdkoren, jeugdtoneel en andere culturele activiteiten (VENČEK-VRTEC en DEKLIŠKI KROŽEK). Daarnaast liepen de Sloveentjes van toen vanzelfsprekender dan nu mee aan de hand van hun ouders bij de activiteiten "voor de groten", de vanzelfsprekendheid kenmerkend voor de le, (2e) generatie van een cultuurvolk in den vreemde en nog niet gehinderd (?) door TV - Internet en in ieder geval veel mššr mogelijkheden tot vertier en "razvedrilo" (amusement) dan nu. In 1953 werd de Sloveense dansgroep opgericht voor de jeugdige, beter gezegd de jong-volwassen Slovenen. Menig danspaar van toen is nu een ... echt paar. De toenmalige aalmoezenier Babnik was de initiator. Uit het moe-derland werd instructrice Anica Goršič gehaald. Zij ging in twee plaatsen aan de slag: Eijgelshoven en Heerlerheide. De twee dansen die zij instudeerde worden ruim 45 jaar later nog steeds gedanst n.1. de KIKLICA en de POLKA. De nu beeldend kunstenares Anica Vrečar-Gor-šič weet zich in het jubileumboekje (1993) heel goed te herinneren dat de jeugd zeer gehoorzaam, betrouwbaar en bereidwillig was. Daar-door kon meteen in november 1953 opgetreden worden in de Heerlense Schouwburg bij het jubileum van ZVEZA, jawel, de toenmalige bond van Joegoslavische verenigingen. Het succes duurde enige jaren. Er werden zangnummers ingestudeerd, de z.g. "Meisjesdans" bleef op het program-ma, men trad op binnen eigen kringen en bij Slovenen in Belgie, later ook Duitsland. Vermeldenswaard is ook ŠKRJANČEK: de eerste opvang voor de jongsten waar men de eerste beginselen van het Sloveense lied en de taal en de dans spelenderwijs kreeg bijgebracht. De opzet was dat de ŠKRJANČEK-jes doorstroomden in de dansgroep (zij huisden in het zelfde repetitiegebouw op de zelfde tijd, n.l. de voor velen "on-begrijpelijke" tijd van zondag ochtend 9-11 uur. Toch ging het eind jaren vijftig bijna mis met de dansgroep. Anica Goršič kon slechts korte tijd in Nederland verblijven. Later vertrok ook Babnik (1955). De dansgroep zwalkte enigszins stuurloos. Door eigen onvermoede krachten kwam zij er bovenop. Meer daarover in de volgende Lipa. PISMA / BRIEVEN Sloveense vvijnen in Nederland Na mijn pensionering per 1 januari 1995 zijn mijn Sloveense echtgenote Joži en ik in Slovenie gaan wonen, en wel in het mooie Bled. We hebben hier ook een soort Club van N.I.S.-sers (N.I.S. staat voor Nederlanders in Slovenie). Er worden allerlei activi-teiten georganiseerd. Ik zelf heb een tentoonstelling georgani-seerd van Nederlandse kunstenaars die in Slovenie wonen. De tentoonstelling vond plaats in Galerie Avsenik - van de bekende Slavko Avsenik - in Begunje. Verder wordt op 24 april in het Arboretum een tentoonstelling geopend van de Nederlandse beeld-houder Dirk Hey die ook in Slovenie woont. In september heb ik samen met de zeer bekende wijnboer Aleš Kristančič de bekende wijnschrijver Hubrecht Duijker naar Slovenie gehaald. Hij had maar 28 uur de tijd, maar er zijn zeer leuke artikelen van zijn hand verschenen in diverse Nederlandse kranten (zie de laatste Lipa). Vrienden van ons uit Nederland die vorige zomer bij ons in Slovenie op bezoek waren, zijn zeer enthousiast over de Sloveense wijnen. Zo is het gekomen dat de Sloveense wijnboer Peršolja met een combi-bus volgeladen met dozen wijn naar Nederland is gereden om in het weekend van 20 / 21 maart een wijnproeverij te houden in Ellecom. Peršolja is vooral bekend om zijn Rebula wijnen ge-maakt uit een originele Sloveense druif. Deze wijnen (6 flessen Rebula voor f 65) kunt u bestellen bij: "Helmsina-de Vries wiin-kooers". Kastanielaan 21. 6955 AM Ellecom. tel.: 0113-422470. Veel plezier ermee. Gerard Drese Het verhaal van een vvijnkoper Vorig jaar tijdens onze vakantie in Slovenie bezochten wij met onze Nederlands / Sloveense vrienden de wijnbeurs in Ljubljana. In de stand van de familie Peršolja proefden wij een aantal witte wijnen. Van de witte Rebula waren wij direct verrukt, dit tot groot enthousiasme van de vijnboer, Dejan Peršolja. Hij nodigde ons uit na de beurs zijn bedrijf te komen bezoeken. Enige dagen later maakten wij kennis met zijn vrouw Dragica en hun drie dochters. Wij bezichtigden de wijnkelders onder zijn woonhuis, zagen de machine waarmee hij zelf zijn wijn bottelt en dronken in de woonkeuken opnieuw de Rebula. Dejan Peršolja vertelde ons toen met passie over zijn wijngaarden (11 ha.), over zijn familie, die sedert 1909 wijn verbouwt, en zijn droom om de rebula-druif, die al ruim zes eeuwen in zijn woonomgeving verbouwd wordt, weer de erkenning te geven die deze druif verdient. Wij beloofden hem - als hobby - zijn wijn in Nederland te prometen en zo mogelijk te verkopen. De eerste reacties van vrienden die wij de wijn lieten proeven waren zo enthousiast, dat wij het aandurfden een importbedrijfje op te richten: "HELMSING - DE VRIES WIJNKOPERS". De papiermassa kwam vervolgens over ons heen. Maar ja, wie A zegt... Op 20 en 21 maart hielden wij thuis in aanwezigheid van Dejan Peršolja onze eerste wijnproeverij / verkoop. Dejan was met zijn combi-bus met ruim 1000 flessen naar Ellecom gekomen. De doop van "HELMSING-DE VRIES WIJNKOPERS" is rijkelijk met wijn overgoten. Wij mochten ruim honderd wijnliefhebbers ontvangen. Sommige wij-nen waren direct uitverkocht. In april ontvingen wij een nieuwe lading, nu met een expediteur. De prijzen houden wij als impor-teur voor deze kwaliteitswijnen laag. Tussen de 10 a 15 f koopt u bij ons een exclusieve kwaliteitswijn. De rode wijnen zijn millenniumproef. Wij adviseren deze barriquewijnen - die wel op dronk zijn - nog even te laten liggen. De witte wijnen zijn af-afhankelijk van uu smaak stuk voor stuk perfecte droge zomer- en winterwljnen. De verrassing van de eerste proeverij is Vivace, gemaakt van de proseccodruif, licht mousserend met een laag alco-holgehalte. Onze voorkeur gaat uit naar Rebula, licht fruitig, karaktervol en pittig, helder geel van kleur (goud in het glas). Voor zover bekend zijn wij de eersten in Nederland die deze typische Sloveense wijn importeren. Truus en Andrč de Vries - Helmsing UITNODIGING HELMSING-DE VRIES WIJNKOPERS Import van exclusieve kwaliteitswijnen uit Slovenie vi, V lg§ PROEVERIJ Ei\ VERKOOP VAN PERŠOLJA IVIJNEN UIT SLOVENIE ZONDAG 30 MEI1999 VAN 1400 - 1800 UUR KASTANJELAAN 21 6955 AM ELLECOM TEL. 0313-422470 Op de proeftafel: [Vitte tvijnen: * Rebula * Vivace * Chardonnay * Sivi pinot (pinot gris) Rode tvijnen: * Cabernet Franc * Merlot ARHITEKTONSKA ZGODOVINA LJUBLJANE Irena Vreček Glavno mesto Slovenije je najbrž znano vsem članom našega združenja. Vsaj enkrat ste se sprehodili po ljubljanskih ulicah, se povzpeli na ljubljanski Grad in posedeli v eni izmed ljubljanskih kavarn. Ali ste se kdaj vprašali, kako je nastajala današnja ljubljanska podoba? Po antični pripovedki o Argonavtih, ki so z Medejo in ukradenim zlatim runom bežali pred Aetom, naj bi prav Argonavti ustanovili Emono, predhodnico današnje Ljubljane. Emono omenja darilna lista iz leta 15, ki jo hrani Narodni muzej v Ljubljani. Z obrambnim zidom obdana rimska postojanka je preživela vdor Hunov in Gotov in je gotovo obstajala še v 6. stoletju glede na zapiske neznanega geografa Anonimusa iz Ravenne v 8. stoletju. Veliko arhitektonskih ostankov stare Emone so odkrili (in jih še odkrivajo) pri zidavi novih objektov. Kdo ne pozna kipa Emonca v parku Zvezda, ostankov rimskega zidu, rimske bazilike... Grajski grič je nudil primerno zatočišče v nemirnih časih zgodnjega srednjega veka. Ljubljanski grad, ki je v teku let zamenjal precej lastnikov in prebivalcev, izvira iz druge polo-vice 12. stoletja. Tedaj je pod Gradom začelo nastajati srednjeveško mesto. Darilna lista iz 1. 1144 omenja Laibach, darilna lista iz leta 1146 pa Luwigano. V 13. stoletju je mesto, sestavljeno iz dveh trgov, dobilo mestne pravice. Okolico mesta so tvorile kmečke naselbine, ki so se kasneje spojile z mestom. Srednjeveška Ljubljana se ni veliko razlikovala od drugih srednjeveških mest. Strnjeno naselje je obdajalo grič z gradom. Na stičišču Starega in Mestnega trga so zborovali ljubljanski _ meščani, sprva na prostem, kasneje pa v prvi mestni hiši (današnja Tranča). Preprost vodnjak je stal na mestu, kjer se od 1751 nahaja Robbov vodnjak, prostor okoli vodnjaka so pa uporabljali branjevci, ki so ob sredah in sobotah ponujali sadje in zelenjavo. Trgovski značaj so dopoljnevale številne trgovinice v okoliških hišah. Pomemben mejnik v razvoju Ljubljane je sredina 19. stoletja, ko so prek Ljubljane speljali železnico od Dunaja do Trsta! Tedaj so začela nastajati na obrobju mesta industrijska podjetja (Tobačna tovarna) in novi moderni mestni predeli. Potres, ki je v noči od 14. na 15. april 1895 s 30 do 40 sunki zelo prestrašil prebivalce in poškodoval nekaj poslopij, je dodobra spremenil podobo Ljubljane. Podrli so poškodovane 'hiše (med njimi tudi licej, ki je stal na mestu današnjega živilskega trga) in sezidali nove, med drugim glavno pošto, Centro-merkur (tedaj v lasti ljubljanskega trgovca Feliksa Urbanca), Slovensko filharmonijo, Narodno galerijo, državno klasično gimnazijo (sedaj osnovna šola Prežihovega Voranca), sodno palačo, Opero, Dramo in Univerzo. Priljubljeni ljubljanski župan Ivan Hribar (bil je šestkrat izvoljen za župana) je zbral denar za postavitev Prešernovega spomenika, ki so ga odkrili leta 1905. Po ljubljanskih ulicah je leta 1901 zadrdral tramvaj . Obseg Ljubljane in število prebivalcev sta naraščala. Sredi 19. stoletja je Ljubljana štela 20.000 prebivalcev, leta 1910 41.727. Ko so leta 1935 v Ljubljano vključili se občine Zgornja šiška, Moste, Vič in dele Ježice, Polja in Dobrunj, so našteli že 80.000 prebivalcev. Po prvi svetovni vojni so Ljubljano oblikovali predvsem slovenski arhitekti Plečnik, Fabiani, Rohrman in Šubic. Poleg poslovnih stavb, tipičnih meščanskih stavb, delavskih blokov in hotelov se je pojavila Ilirija, za tedanja čase zelo moderno kopališče z olimpijskimi merami. Na 18 metrov globokih temeljih je leta 1933 zrasel ljubljanski nebotičnik, dolgo časa najvišja stavba v Ljubljani. skem mostu so po Plečnikovih načrtih zgradili stranska mostova. Za trojico se je med meščani kmalu udomačilo ime Tro-mostovje. Po drugi svetovni vojni se je Ljubljana razvijala v pospešenem tempu. Nekaj lepih stavb (med njimi tudi Kozlerjevo hišo, eno najlepših baročnih palač v Ljubljani) so podrli, ko so razširjali današnjo Dunajsko cesto in zidali trgovsko hišo Emona (bolje poznano kot Maximarket) in Cankarjev dom. Zrasle so številne stolpnice in veleblagovnice, podjetje Slovenija projekt je imelo veliko dela. Promet je naraščal, pojavile so se obvoznice. Ljubljanski tramvaj je že leta 1957 izgubil bitko s trolejbusi in avtobusi. Danes šteje Ljubljana 350 000 prebivalcev. Prostora za nove gradnje pravzaprav ni več. V zadnjih letih predvsem obnavljajo stare mojstrovine. Novo preobleko so dobile številne baročne, klasicistične, renesančne in secesijske palače v stari Ljubljani in na Miklošičevi in Čopovi cesti. Sprehod po ljubljanskih ulicah je sedaj pravi užitek, Ljubljančani s(m)o po pravici ponosni na svoje mesto! V tridesetih letih je tudi struga Ljubljanice - po štiri stoletnih prizadevanjih za iz suševanje ljubljanskega barja dobila svojo današnjo podobo Ob starem kamnitem frančiškan- foa tranco it 19201 DE ARCHITECTONISCHE GESCHIEDENIS VAN LJUBLJANA door Irena Vreček De hoofdstad van Slovenie is bij de leden van onze Vereniging natuurlijk (goed) bekend. Bijna iedereen heeft zich weleens vertreden in de straten van Ljubljana, heeft de Burcht weleens beklommen, of is weleens neergestreken in een Ljubljana's ca-fe. Maar heb je je wel eens afgevraagd, hoe het huidige aan-zien ontstaan is? De Argonauten, met Medea en het Gouden Vlies op de vlucht voor Aetes, zouden volgens de oude sagen Emona, de voorloper van het huidige Ljubljana, hebben gesticht. Emona werd voor het eerst genoemd in een geschenkenli jst uit het jaar 15 (bewaard in het Nationaal Museum te Ljubljana). De Romeinse militaire nederzetting wist de aanvallen van Hunnen en Goten te overleven. Volgens de optekeningen van een onbe-kende geograaf "Anonymus" uit Ravenna in de achtste eeuw be-stond deze nederzetting zeker nog in de zesde eeuw. Overblijf-selen uit deze tijd werden (en worden nog steeds) gevonden bij opgravingen naar aanleiding van bouwwerkzaamheden in Ljubljana. Wie kent niet het standbeeld van de burger van Emona in het Zvezda Park, met de Romeinse muur, de Romeinse basiliek... De burchtheuve1 was een geschikt toevluchtsoord in de woelige vroege Middeleeuwen. De burcht van Ljubljana, die vaak wissel-de van eigenaar en bewoners, stamt uit de tweede helft van de twaalfde eeuw. Het middeleeuwse stadje begon toen te groeien onder de burchtheuvel. Het wordt genoemd in een geschenken-li jst uit 1144, als "Laibach". Een geschenkenl i jst uit 1146 noemt de nederzetting "Luwigana". Dit kreeg stadsrechten in de dertiende eeuw en bestond toen uit twee markten, te weten de Stari (Oude) en de Mestni (Stadse). Boeren-nederzettingen in de omgeving van Ljubljana voegden zich hier later bij. Het middeleeuwse Ljubljana leek op andere middeleeuwse steden. Dicht opeen gebouwde huizen omringden de berg met het kasteel erop. De burgers van Ljubljana hadden hun vergaderplaats tussen de twee markten, waar later het eerste stadhuis werd gebouwd te-genwoordig Tranča genoemd. Een eenvoudige waterput stond op de plaats waar zich sinds 1751 een fontein bevindt, een meester-werk van Francesco Robba. De omgeving van de waterput werd iedere woensdag en zaterdag gebruikt door verkopers van groen-ten en fruit. Winkeltjes in de huizen nabij onderstreepten het koopmanskarakter van de stad. In het midden van de negentiende eeuw werd de spoorverbinding tussen Triest en Wenen aangelegd. Ljubljana werd een belang-ri jk tussenstation, en dat resulteerde in een groei. Nieuwe wijken en industriele objecten (bijvoorbeeld de tabakfabriek) zijn toen ontstaan. Het aanzien van Ljubljana veranderde aanzienlijk bij de aard-beving in 1895. 30 tot 40 schokken joegen de bewoners van Ljubljana in de nacht van 14 op 15 april de stuipen op het lijf. Meerdere huizen werden zodanig beschadigd dat ze niet meer te gebruiken waren. Bijvoorbeeld het lyceum, dat stond op de plek waar zich nu de boerenmarkt bevindt. Onbruikbare gebouwen heeft men verwijderd en nieuwe gebouwd, zoals het hoofdpost-kantoor (Pošta), Centromerkur (toen eigendom van de Ljubijana-' se handelaar Feliks Urbanc), de Sloveense Filharmonie, de Nationale Galerie, Het Eerste Klassieke Stedelijke Gymnasium (tegenwoordig de basisschool Prežihov Voranc), het Justitiepa-leis, de Opera en de Universiteit. Ivan Hribar, zeer geliefd burgemeester van Ljubljana (zes keer gekozen tot burgemeester) verzamelde het geld voor het standbeeld van Prešeren. Dit werd in 1905 onder grote belangstelling onthuld. In 1901 rolde de eerste elektrische tram door de straten van Ljubljana. Hotel Slon en Hoofdpostkantoor (begin deze eeuw) Omvang en bevolking van Ljubljana namen toe. Midden negentien-de eeuw waren er 20.000 inwoners, in 1910 al 47.727. De ge-meenten Zgornja Šiška, Moste, Vič en gedeelten van Ježica, Polje en Dobrunje maakten in 1935 ook deel uit van Ljubljana. Toen werden al 80.000 inwoners geteld. Na de Eerste Wereldoorlog werd Ljubljana voornamelijk vormge-geven door de Sloveense architecten Plečnik, Fabiani, Rohrman en Šubic. Men bouwde kantoren, typisch burgerlijke huizen en arbeidersf lats. Toen ontstond ook Ilirija, in die ti jd het meest moderne zwembad met olympische maten. De nebotičnik (Wolkenkrabber) is in 1933 verrezen op 18 meter diepe funda-menten en was vele jaren het hoogste gebouw van Ljubljana. In de jaren dertig kreeg ook, na vierhonderd jaar het moeras van Ljubljana te hebben gedraineerd, de bedding van Ljubljanica zijn huidige vorm. De oude Fransiscaner brug kreeg twee bijbruggen, naar de stadsplannen van Plečnik. Al gauw werd dit geheel in de volksmond "Tromostovje" (Driebrugschap) genoemd. Na de Tweede Wereldoorlog groeide Ljubljana in versneld tempo verder. Hele mooie huizen (zoals het Huis van Kozler, het mooiste barokpaleis) moesten plaats maken voor verbreding van de huidige Dunajska cesta en de bouw van het warenhuis Trgovska hiša Emona (beter bekend als Maximarket) en het gebouw Cankarjev dom (een cultureel centrum). Nieuwe wolkenkrabbers en handelshuizen werden gebouwd. Het bedrijf Slovenija projekt had handen vol werk. Er kwam steeds meer verkeer, de straten werden te klein, er verschenen rondwegen. De tram van Ljubljana moest het al in 1957 tegen trolley- en gewone bussen afleggen. Ljubljana telt tegenwoordig 350.000 inwoners. Ruimte voor nieuwbouw is er eigenlijk niet meer. Het bouwen concentreert zich nu met name op renovatie. Vele paleizen in de stijlen barok, classicisme, renaissance en secessie in het Dude Ljubljana en langs de straten Miklošičeva en Čopova cesta kregen een nieuw uiterlijk. Een wandeling door de straten van Ljubljana is nu echt genie-ten. De Ljubijanezen zijn met recht trots op hun (onze) mooie stad. : ' SLOVENSKE LJUDSKE PESMI IN ŠEGE (6) Silva Hagen-Škoda V zadnji številki Lipe smo se posvetili pustovanju, tokrat pa so na vrsti pomladanske šege in praznovanja. Staro slovensko ime za pomlad je vigred. Ta beseda je ohranjena na Koroškem in pove, da narava 'gre' (= se prebuja). Prvi pomladanski praznik na Slovenskem je gregorjevo, sledi mu velika noč, sredi pomladi pa jurje-vo. Na straneh 21 in 22 sta dve slovenski pomladanski pesmi. Gregorjevo Gregor I je bil papež v 6. stoletju. Znan je kot svetnik, ki prinaša luč. Po starem julijanskem koledarju je Gregor godova1 12. marca. Pomlad se sicer uradno začne 21. marca, na Slovenskem pa že od nekdaj velja gregorjevo (12. marec) za prvi spomladanski dan. Slovenci menimo, da se na gregorjevo ptički ženijo. V okolici Ljubljane velja, da imajo ptički na gregorjevo poleg ženitve tudi gostijo in da na vsakem grmu visi pogača. Kdor želi videti ptičjo ženitev in pogačice, mora zjutraj bos do grmovja. Gregorjevo je bilo v starih časih tudi obrtniški praznik. Sredi marca so dnevi dovolj dolgi, da obrtnikom ni bilo več treba delati pri luči. Na Gorenjskem je bila do druge svetovne vojne razširjena šega metanja luči v vodo. Na gregorjevo so vajenci stare brezove metle polili s smolo, jih ovili s slamo, zažgali in jih vihteli po zraku, nato pa vrgli v reko. Ta je odnesla luč, ki je sedaj niso več potrebovali. Ta običaj je še ohranjen v Tržiču, Kropi in Kamni gorici. Velika noc Cerkev praznuje veliko noč že od 4. stoletja naprej. Na Slovenskem je praznik Kristusovega vstajenja povezan z nekaterimi šegami poganskega praznovanja pomladi. Velika noč je določena po luninem koledarju in jo praznujemo v zgodnji pomladi, zmeraj na prvo nedeljo po prvi polni spomladanski luni. Teden pred veliko nočjo imenujemo veliki teden, začne pa se na cvetno nedeljo. Na ta dan ljudje nosijo v cerkev blagoslovit zelenje, povezano v šope. (Že naši predniki so v predkrščanski dobi s spomladanskim zelenjem skušali izprositi od svojih boštev rodovitnost zemlje in zaščito pred raznimi ujmami. ) Zelenje je glede na slovenske pokrajine različno, prava posebnost pa so ljubljanske butarice. Te imajo le malo zelenja, ponavadi samo šop brinja, narejene pa so iz pobarvanih in prepletenih oblancev. Na te butarice so dostikrat navezana jabolka ali pomaranče. Na slovenskem je pri vernikih v navadi, da v velikem tednu počistijo vse v hiši in okrog nje. Zadnje tri dni pred veliko nočjo se ne sme opravljati poljskih opravil, sicer bi zemlja (po starem verovanju) postala nerodovitna. Za Štajersko in Koroško so značilni kresovi, ki zagorijo na veliko soboto zvečer. (Tudi ti so ostanek poganskih šeg; naši predniki so jih kurili na čast pomladi.) Na veliko soboto je v Sloveniji v navadi, da se nese v cerkev 'že-gen' blagoslovit. Valvazor (17 st.) piše, da so kranjski žegen sestavljale nasoljena govedina, prekajena svinjina, kuhana jajca in kolač. Te jedi se še danes nosijo 'žegnat' v cerkev. V košari, ki mora biti pokrita z lepo izvezenim prtom, pa se dandanes nahajajo še kruh, sadje in hren, kolač pa je zamenjala potica. Že od nekdaj velja, da se žegen lahko načne šele na veliko nedeljo dopoldan. Najbolj tipična velikonočna jed, povezana s starimi simboli in šegami, je vsekakor jajce. V starih časih so ljudje mislili, da ima vesolje obliko jajca. Nekatere legende pripovedujejo, da je svet z vsem, kar je, nastal iz jajca. Jajce je torej star simbol za izvor vsega stvarstva, v krščanski ikonografiji pa predstavlja Kristusovo vstajenje. Pobarvana jajca so - kot simbol novega življenja - že od nekdaj spremljala pomladni čas, krščanstvo pa jih je spojilo s praznovanjem velike noči. Prvotno naj bi bila pobarvana jajca samo rdeča. To lahko razberemo iz besed, ki jih zanje.uporabljamo: pirhi (iz madžarske besede 'piros' = rdeča barva), remenke (v prekmurščini pomeni rumen rdeč). V Beli krajini se velikonočna jajca imenujejo pisanice in so ene izmed najlepših v Evropi. Za remenke in pisanice so značilni stilizirani in geometrični liki. Belokranjske pisanice se izdelujejo z lesenimi pisalkami, ki imajo vdolbino za vosek. Nato se jajca pobarvajo, barva pa se voščenih mest ne prime. Gorenjski in primorski pirhi so večinoma poslikani s cvetjem. Včasih so uporabljali samo naravne barve, pobarvana jajca pa so namazali s špe-hovo kožo, tako da so se svetila. V navadi je bilo, da so si mladi fantje in dekleta izmenjali pirhe, kakor tudi darovanje pirhov obiskom, le-ti pa so ravno tako prinesli s seboj pirh v dar. Pirhe so kmetje tudi metali na svoja polja ali pa so jih tja zakopali, kar naj bi pripomoglo k rodovitnosti zemlje. V Ljubljani je bila razširjena navada, da so otrokom za veliko noč po stanovanju poskrili pirhe in igrače, na Gorenjskem pa je znano skrivanje pirhov na vrtu. Za velikonočni ponedeljek so bile na Slovenskem značilne spretnostne igre s pirhi, in sicer sekanje in trki janje. V Sloveniji je pri vernih ljudeh razširjeno pošiljanje velikonočnih voščilnic. Ta običaj izvira s konca 19. stoletja. Jurjevo Čeprav smo Slovenci nekdaj imeli gregorjevo za prvi pomladanski dan, je veljalo, da prava pomlad nastopi šele na jurjevo, 23. aprila. Jurij je bil vojščak visokega rodu. Legenda o njem pravi, da se je bojeval z zmajem in ga premagal. Jurij (simbol pomladi) naj bi usmrtil zmaja (zimo) in iz njegovih krempljev rešil kraljično (zemljo). Ta junaška zmaga je pripomogla k njegovi priljubljenosti. Sveti Jurij je patron Ljubljane in njemu je posvečena kapela na ljubljanskem gradu. V starih časih smo Slovenci menili, da je Jurij sin boga Peruna, ki je prišel na zemljo. Na- loga tega pomladanskega boštva je bila, da ozeleni naravo. Verjetno je ravno zaradi tega praznovanje jurjevega povezano z mladim zelenjem. Včasih so jurjevali po vsej Sloveniji, danes pa je ta šega ohranjena v Beli krajini in na Koroškem. Jurjevo je bilo v Beli krajini pastirski praznik, saj so na ta dan prvič gnali živino na pašo. Dečki - pastirji so na jurjevo vodili Zelenega Jurija, v sveže zelenje ovitega fantiča (simbol božanstva mlade rasti), od hiše do hiše. Pred vsako hišo so zapeli pesem "Došel je Zeleni Jurij" (str.22) in dobili v dar jajca. Če pa niso dobili ničesar (to se je le redko zgodilo), so hišo prekleli, npr. "Vaša vrata so iz Kipec Sv. Jurija (18.st) iz cerkve Sv. Jurija blata, v vaši hiši same miši, vaši v Tržišču / Beeld van St. Joris (18e eeuv) vrti sami krti. " Na Koroškem pa so uit St. Joris-kerk in IrZišče na jurjevo hodili 'Šentjurja ja- gat'. Šentjur je bil s slamo ovit fantič. Njegovi spremljevalci so z rogovi, kravjimi zvonci in tuljenjem povzročali strašen trušč, s katerim naj bi pregnali še zadnje navzoče zimske duhove. In kaj nam pravijo stare vremenske napovedi? Če breskve pred Gregorjem cveto, trije eno pojedo. ( = pozebejo) Če na veliki petek dežuje, dobro se leto napoveduje. Če je Jurija lepo, vina dosti bo. SLOVEENSE VOLKSLIEDEREN EN GEBRUIKEN (6) door Silva Hagen-Škoda In de vorige Lipa hebben we het gehad over carnaval; deze keer zijn de voor jaarsgebruiken en -feesten aan de beurt. Ben oud Slo-veens vvoord voor lente is vigred. In Karinthie wordt dit woord nog steeds gebruikt. Het vertelt dat de natuur 'gre' (gaat = wordt wakker). Het eerste voorjaarsfeest is dat van Gregorius, dan volgt Pasen, en later in het voorjaar het feest van Sint Joris. Twee Sloveense voorjaarsliederen kunt u vinden op blad-zijde 21 en 22. Het feest van Gregoruis Gregorjevo Gregorius I was paus in de zesde eeuw. Hi j is bekend als de hei-lige die het licht brengt. Volgens de oude Juliaanse kalender vierde Gregoruis zijn naamdag op 12 maart. Officieel begint de lente weliswaar pas op de 21e, maar bij ons in Sloveniš beschou-wen we van oudsher "Sint Gregorius" (12 maart) als de eerste lentedag. Op deze dag, zo menen wij, trouwen de vogeltjes. In de omgeving van Ljubljana denkt men bovendien dat de vogeltjes naast hun bruiloft ook nog een feestmaal houden. Daarom hangt er aan elk strulk een koek. Wie de vogelbruiloft en de koekjes wil zien moet 's morgens vroeg op blote voeten naar de struiken. Vroeger was het feest van Gregorius tevens de feestdag van de ambachts-1leden. Half maart zijn de dagen al lang genoeg, en de ambachts-1leden hoeven niet meer bij kunstlicht te werken. In Gorenjska bestond tot de Tweede Wereldoorlog het gebruik van het "licht in het water gooien". Op de feestdag van Gregorius begoten de knech-ten oude, van berkentakken gemaakte bezems, met teer, wikkelden er stro omheen, staken ze vervolgens in brand, zwaaiden ermee in de lucht, en gooiden ze tenslotte in de rivier. Deze voerde het licht af: men had het nu tčch niet meer nodig. Dit gebruik is bewaard gebleven in Tržič, Kropa en Kamna gorica. Pasen Velika noč De kerk viert Pasen al sinds de vierde eeuw. In Sloveniš is de viering van de verrijzenis van Christus verbonden met enkele ge-bruiken uit de heidense lentefeestviering. Pasen wordt bepaald door de maankalender. Het valt altijd in de vroege lente, op de eerste zondag na de eerste volle lentemaan. De week voor Pasen noemt men in Sloveniš veliki teden. Deze week begint op Palmzon-dag. Op deze dag vordt in de kerk het gebundelde jonge groen ge-zegend. Al in de ti jd v66r Christus wilden onze voorouders met lentegroen bij hun goden goede vruchtbaarheid van de aarde en be-scherming tegen allerlei rampspoed afsmeken. Welke soort groen men gebruikt verschilt van landstreek tot landstreek. Heel bij-zonder zijn de 'butarice' (een soort plampaastakken) van Ljubljana. Veel jong groen komt hieraan eigenlijk niet te pas, meest-al alleen maar een bundel groen van de jeneverbes. Een 'butarica' is versierd met geverfde en gevlochten houtspaanders. Vaak zijn er ook appels of sinaasappels aan vastgemaakt. Gelovige mensen in Sloveniš hebben de gewoonte om in de Goede week alles in en om het huis schoon te maken. De laatste drie dagen voor Pasen mag men op de akkers geen werk meer doen want dan wordt, volgens een oud geloof, de aarde onvruchtbaar. Karakteristiek voor Stiermar-ken en Karinthiš zijn vreugdevuren die op paaszaterdag aangesto-ken worden. Ook dit is een overblijfsel van heidense gebruiken. Onze voorouders ontstaken vuren ter ere van de lente. Op paaszaterdag pleegt men in Sloveniš ' žegen' naar de kerk te brengen om dit te laten zegenen. Valvazor (17e eeuw) schrijft dat de 'žegen' uit Kranjska bestond uit gezouten rundvlees, gerookt varkens-vlees, gekookte eieren en koek. Deze etenswaren worden ook tegen-woordig nog ter zegening naar de kerk gebracht. In de mand, die met een mooi geborduurde doek bedekt is, bevindt zich tegenwoor-dig verder nog brood, fruit en mierikswortel. Voor de koek kwam 'potica' in de plaats. Al van oudsher geldt de regel dat de 'žegen' pas 's morgens op de paaszondag aangebroken mag worden. Het meest typische paasvoedsel, verbonden met oude symbolen en gebruiken, is het paasei. In oeroude tijden dachten de mensen dat het heelal de vorm had van een ei. Er zijn legendes die vertellen hoe de vrereld en alles dat bestaat ontstond uit een ei. Het ei is dus een oud symbool voor de oorsprong van de gehele schepping. In de christelijke iconografie stelt het ei de verrijzenis van Christus voor. Al van oudsher hoorden geverfde eieren, als sym- bool van het nieuwe leven, bij de lente. Het christendom combi-neerde ze echter met de viering van het Paasfeest. Oorspronkelijk waren deze geverfde eieren altijd rood. Dat kunnen we lezen uit de fcioorden die er in Sloveniš voor gebruikt worden: pirhi (uit Hongaars piros = rode verf) en remenke. (Rumen betekent in het Sloveens weliswaar geel, maar remenke zijn paaseieren uit Prekmurje en daar betekent rumen rood.) In Bela Krajina noemt men paaseieren pisanice. Deze behoren tot de mooiste in Europa. Karakteristiek voor remenke en pisanice zijn gestileerde en geometrische figuren. Bij het maken van pisanice in Bela Krajina geeft men de eieren eerst een behandeling met was. Daartoe wordt gebruik ge-maakt van een houten grif-fel met een gleuf je voor de was. Daarna worden de eieren geverfd. Op de plekken met was hecht de verf zich niet. Paaseieren uit Gorenjska en Primorska zijn meestal beschilderd met bloesem-motieven. Vroeger gebruikte men alleen na-tuurverf. Nadat de eieren geverfd waren werden ze ingesmeerd met spekvet om ze te laten glimmen. Het was gebruikelijk dat de jeugd de paaseieren ruilde. Ook werden paaseieren gegeven aan mensen die op bezoek kwamen; deze mensen op hun beurt brachten paaseieren als presentje mee. De boeren gooiden paaseieren op hun akkers en begroeven ze erin. Gedacht werd dat dit de vruchtbaar-heid van de aarde bevorderde. In Ljubljana was het gebruik ver-breid om voor de kinderen op paaszondag paaseieren en speelgoed in huis te verstoppen. Bekend gebruik van Gorenjska is dat men dit doet in de tuin. Kenmerkend voor de paasraaandag varen in Sloveniš vaardigheidsspelletjes met paaseieren, zoals eieren hakken en eieren rollen. Verbreid onder gelovige mensen in Sloveniš is de gewoonte paaskaarten te versturen. Dit gebruik dateert uit het eind van de 19e eeuw. Pisanice / Paaseieren uit Bela Krajina Het feest van Sint-Joris Jurjevo Hoewel wij Slovenen vroeger de feestdag van Gregorius als de eerste lentedag beschouwden, gold het dat de echte lente pas begon op de feestdag van Sint Joris, 23 april. Joris was een soldaat van hoge afkomst. De legende zegt over hem dat hi j met een draak vocht en deze overwon. Joris (symbool van de lente) doodde de draak (de winter) en redde de prinses (de aarde) uit diens klauwen. Dankzij deze heldendaad is hi j zo geliefd. Sint Joris is de patroon van Ljubljana; de kapel van de burcht is aan hem gewijd. Wij Slovenen geloofden in een god, Perun, die een zoon had, Joris, die op aarde kwam. De taak van deze lentegod was ervoor te zorgen dat de natuur weer groen werd. Waarschijnlijk is dšt de reden dat de viering van het feest van Sint Joris verbonden is met het jonge lentegroen. Vroeger vierde men dit feest overal in Slovenie; tegenwoordig is dit gebruik bewaard gebleven in Bela Krajina en Karinthie. In Bela Krajina was "Sint Joris" een herdersfeest. Op deze dag bracht men voor het eerst het vee naar de weide. De jongens die het herderswerk deden voer-den op deze dag, als symbool van de god van de jonge groei, een met vers groen omwikkelde jongen met de naam Zeleni Jurij (Groene Joris) van huis tot huis. Voor ieder huis zon-gen ze het lied "Do-šel je Zeleni Jurij" (blz. 22). Dan kre-gen ze eieren cade-au. Als ze niets kregen (hetgeen ove-rigens slechts zel-den gebeurde) ver-vloekten ze het huis, bijvoorbeeld: "Uw deur is van -modder, in uw huis zijn slechts muizen, in uw tuinen slechts mollen." In Karinthie ging men op het feest van Sint Joris 'Šentjur jagen'. Šentjur was een met stro omwikkelde jongen. Zijn begeleiders maakten met hoorns, koeienbellen en ge-schreeuw een vreselijk kabaal. Daarmee probeerden ze de laatste aanwezige winterse geesten te verjagen. En wat zeggen ons de oude weersvoorspel1ingen? Als de perzikbomen vdor Sint Gregorius in bloei staan zullen drie mensen met 66n perzik moeten doen. (m.a.w.= ze bevriezen) Goede vrijdag regen, op het jaar rust zegen. Het weer met Sint Joris fijn, ruim genoeg de wijn. •"T1 T tKTORS \ / BALKAN Geopend van vvoensdag t/m zaterdag van \I RESTAURANT 17.00 tot 23.00, op zon- en feestdagen van 16.00 tot 23.00. Keuken geopend tot 22.00. POSTOJNA Maandag en dinsdag op afspraak geopend Grote Overstraat 30 - onder voor groepen vanaf ± 20 personen. 7411 JC Deventer Tel. 0570-619356 Viktor Šolar Fax 0575-491005 TRI TIČICE MORJE OBLETELE 1. Tri tičice, tri tičice morje obletele, tri tičice, tri tičice morje obletele. 2. Prva nosi, prva nosi klasek od pšenice. 3. Davb ga, Bog dal, dajo ga, Bog dal vwnaše polje dela. 4. Naše polje, naše polje dobro obrodilo. 5. Druga nosi, druga nosi vinsko jagodico. 6. Da„b jo, Bog dal, davb jo, Bog dal, v^naše gore dela. 7. Naše gore, naše gore dobro obrodile. 9. Tretja nosi, tretja nosi zdravje in veselje. 10. Davb ga, Bog dal, davb ga, Bog dal vvnaše selo dela. 11. Naše selo, naše selo zdravo in veselo. DRIE VOGELS VLOGEN OM DE ZEE HEEN 1. Drie vogels, drie vogels vlogen om de zee, drie vogels, drie vogels vlogen om de zee. 2. De eerste draagt, de eerste draagt een aar van tarwe. 3. God geve dat hij hem, God geve dat hij hem, op onze akker legt. 4. Onze akker, onze akker geeft dan een goede oogst. 5. De tvveede draagt, de tvveede draagt een druif. 6. God geve dat hij die, God geve dat hij die, op onze vvijnberg legt. 7. Onze bergen, onze bergen geven dan een goede oogst. 9. De derde draagt, de derde draagt gezondheid en vreugde. 10. God geve dat hij dat. God geve dat hij dat, in ons dorp legt. 11. Ons dorp, ons dorp zal dan gezond en vrolijk zijn. DOŠEL JE ZELENI JURIJ groš, de doj.de kje. tu joa ! loj ie3 doj-to, dve 1. Prošel je, prošel pisani vuzem. 2. Došel je, došel Zeleni Juraj. 3. Donesel je, donesel pedenj dugu travicu laket dugu mladiču. 4. Dajte Jur ju vina, da mu ne bu zima. 5. Dajte mu rakije, da se Juraj napije. 6. Dajte mu kruha, da ga ne bi muha. 7. Dajte mu pleče, da bo k v letu veče. 8. Dajte mu jajce, pa ga ne štentajte. 9. Dajte mu groš, da dojde k^letu još! Dajte, dajte dva tri jajca! (Govorjeno v poudarjenem ritmu) DE GRDENE JORIS IS GEKOMEN 1. Het is voorbij, het is voorbij, de kleurrijke Pasen. 2. Hij is gekomen, hij is gekomen, de Groene Joris. 3. Hij bracht, hij bracht, een spanne lange grashalm, een el lange loot. 4. Geef Joris wijn, dan krijgt hij het niet koud. 5. Geef hem jenever, dan zal Joris hem opdrinken. 6. Geef hem brood, dan zal geen vlieg hem steken. 7. Geef hem schouders, dan zijn die over een jaar gegroeid. 8. Geef hem een ei, en houdt hem niet op. 9. Geef hem een duit, dan komt hij volgend jaar weer. Geef hem, geef hem twee, drie eieren. (Gezegd in nadrukkelijk ritme) Vir/Bron: Ovsec, D.J., Velika knjiga o praznikih, Donus, Ljubljana 1993 Pesni in šege noje dežele, DZS, Ljubljana, 1987 Bojc, E., Pregovori in reki na Slovensken, DZS, Ljubljana, 1980 Leden1 van de Vereniging Vrienden van Slovenie kunnen met het vliegtuig voor: /450,- (ex. Luchthaven belasting) Retour Amsterdam - Ljubljana Kinderen t/m 1 jaar 90% korting Kinderen van 2 t/m 11 30% REISBURO SLOVENIE" Voor informatie en reserveringen: Coebelvveg 191, 2324 KZ Leiden tel/fax: 071 - 5313320 htfp://www. netconnect. nl/slovenie Het betreft hoofdleden en kinderen, geen gezinsleden van 18 jaar en ouder. hoewel ieder gezinslid natuurlijk ook zelfstandig lid kan worden. OTROŠKI KOTIČEK Zdravo, otroci! Sedaj, ko so spet lahko igrate zunaj, ste verjetno že pozabili, kako dolgčas vam je bilo pozimi, ko ste zaradi mraza in dežja morali biti notri. Vendar pa ne pozabite, da je april čuden mesec, ko se vreme kar naenkrat lahko spremeni, včasih samo za uro ali dve, včasih pa tudi za dalj. No, če se bo to zgodilo tudi letos, boste lahko v roke vzeli Lipo in rešili križanko, ki pa je tokrat težja kot v prejšnji številki Lipe. Rešitev je slovenski pregovor, ki med drugim lahko velja tudi za mesec april. Poleg križanke pa tokrat še slovenska ljudska pravljica o miški, ki si je pretrgala trebušček. Miška je šla k čevljarju Nekoč je bila miška, pa je lezla skozi plot, pa si je trebušček pretrgala. Potem je šla k čevljarju in ga je prosila, da bi ji trebušček zašil. Čevljar je rekel: "Daj mi masti!" Potem je miška šla k svinji in je rekla: "Daj mi mast!" Svinja pa je rekla: "Daj mi koruzo! Potem je šla miška h koruzi in je rekla: "Daj mi en storž!" Koruza pa je rekla: "Moraš mi dati mleka, da bom rasla!" Miška je šla h kravi in je rekla: "Daj mi mleko!" Krava pa je rekla: "Daj mi krme!" Miška je urno vzela koso in je šla kosit travo. Nato je dala kravi travo, krava je dala mleko, z mlekom je poškropila koruzo, koruza je dala koruzni storž, storž je dala svinji, svinja ji je dala mast, z mastjo je tekla k čevljarju in čevljar ji je zašil trebušček. Potem je miška še enkrat lezla skozi plot in si je spet trebušček pretrgala. . . HET KINDERHOEKJE Bes te kinderen, Nu jullie veer buiten kunnen spelen zijn jullie vast al weer vergeten hoe je je in de winter hebt verveeld omdat je vanwege regen en kou binnen moest blijven. Maar vergeet niet dat april een rare maand is! Het weer kan ineens omslaan. Soms alleen voor een of twee uurtjes maar ook vel eens voor langer. Als dat dit jaar ook gebeurt dan kun je de Lipa pakken en de kruisvoordpuzzel oplossen. Die is deze keer wat moei-lijker dan in de vorige Lipa. De oplossing is een Slo-veens spreekwoord dat onder meer ook op de maand april van toepassing is. Naast de kruiswoordpuzzel deze keer ook nog een Sloveens volksverhaaltje over een muisje dat zijn buikje had verscheurd. De muis ging naar de schoenmaker Er was eens een muis. Hi j kroop door de heg en scheurde zijn buikje. Hi j ging naar de schoenmaker en vroeg hem zijn buikje dicht te naaien. De schoenmaker zei: "Geef me vet! 'S Daarna ging de muis naar het var-ken en zei: "Geef me vet!" En het varken zei: "Geef me mais! Daarna ging de muis naar de mais en zei: "Geef me een kolf!" En de mais zei: "Geef me melk, dan kan ik groeien!" De muis ging naar de koe en zei: "Geef me melk!" En de koe zei: "Geef me voer!" De muis pakte snel een zeis en ging gras maaien. Daarna gaf hi j het gras aan de koe en de koe gaf melk. Met de melk besproeide hi j de mais, de mais gaf een maiskolf, hi j gaf de kolf aan het varken, het varken gaf hem vet, met het vet liep hi j naar de schoenmaker en de schoenmaker naaide zijn buikje dicht. Daarna kroop de muis op nieuw door de heg en hij scheurde weer zijn buikje. . . KRIŽANKA / KRUISVVOORDPUZZEL —> arvi d □□□□□□ □□□□□□ □□□o □□□□ nnnnn -»□□□□□□ L-* nnnnn □□□□ □□□□ □□□□□ - □□□□□□□ - □□□□ nnnnn nnnnn nnnnn □nnnnn □nnnnn □□□ Vir/Bron: Babica pripoveduje, Slovenske ljudske pripovedi, Mladinska knjiga, Ljubljana, 1992 Polžek, nr.8, Deni tisk, Domžale, 1998 (jeC 'opzeub 'ifTUiip 'eouos 'egeAS 'gopag 'Cuoi( 'omogeC 'bjbiio 'eonm 'o}ab 'b)bia 'bCbiBo 'uaoix 'bzti 'peso 'opzeub 'CpeAag) zaa mrVH - H08D anaA :iezzndpuoonsrnax up UBA Bufssopdo / ejpiBjuji Aegisea KUHAJMO Z BOJANOM Polnjene palačinke Za palačinke potrebujemo: - 1/2 1 mleka - 4 jajca - 30 dkg moke - malo soli - 2 žlici olja Za nadev oa: - 30 dkg mletega mesa (pol svinjskega in pol govejega) - eno majhno čebulo - na drobno sese) - malo sesekljanega česna - 2 žlici paradižnikove mezge - poper in sol - smetano (2x Room Culinair) - 20 dkg naribanega sira Iz mleka, jajc, moke, soli in olja naredimo gosto tekoče testo in iz njega na maščobi spečemo palačinke. Nato napravimo nadev: na maščobi prepečemo mleto meso s čebulo, dodamo strt česen in paradižnikovo mezgo, popramo in solimo. Če je nadev presuh, mu prilijemo malo juhe (lahko iz jušne kocke). Na palačinke položimo nekaj nadeva in jih zvite damo eno poleg druge v kozico, ki smo jo pred tem namastili. Palačinke sedaj prelijemo s smetano, nato pa jih potresemo z naribanim sirom. Kozico postavimo za kakšnih 20 minut v vročo pečico pri 200 stopinjah. Zadnjih pet minut lahko temperaturo zelo povišamo, da bomo dobili lepo rumeno/rjavo sirovo skorjico. Serviramo po dve do tri palačinke na osebo in zraven ponudimo solato po želji. K temu kosilu pa se prileže tudi kozarec piva. Dober tek! KOKEN MET BOJAN Gevulde pannenkoeken Voor de pannenkoeken hebben we het volgende nodia: - 1/2 1 melk - 4 eieren - 3 ons bloem - beetje zout - 2 eetlepels olie - 3 ons gehakt half om half - een kleine ui - fijn gesnipperd - een beetje fijn geperste knoflook - 2 eetlepels tomatenpuree - peper en zout, vet - 2 pakjes Room Culinair (soort zure room, maar vloeibaar) - 2 ons geraspte kaas Van melk, eieren, bloem, zout en olie maken we een dik-vloei-baar beslag. Hiervan bakken we pannenkoeken. Vervolgens maken we de vulling: in vet bakken we rul het gehakt met de ui, en we doen de tomatenpuree en de fijngeprakte knoflook erbij. Peper en zout naar smaak. Als de vulling te droog is kunt u een beetje bouillon toevoegen (mag van blok-jes). Op iedere pannenkoek leggen we een beetje vulling en we plaat-sen de opgerolde pannenkoeken naast elkaar in een ingevette braadslede. Hierover komt de Room Culinair en tenslotte de geraspte kaas. Nu gaan de pannenkoeken voor ongeveer 20 minuten in een voorverwarmde oven op ongeveer 200 graden. De laatste vi jf minuten kan de temperatuur flink omhoog om een mooi goud-bruin kaaskorstje te krijgen. Per persoon serveren we twee a drie pannenkoeken met een sa-lade naar keuze. Een glas bier erbij is ook erg lekker. Eet smakelijk! OBVESTILO / MEDEDELING Tradicionalna prireditev slovenskih izseljencev "Srečanje v moji deželi" bo letos v nedeljo 4. julija v Polhovem Gradcu (blizu Ljubljane). Polhov Gradec je bil tudi organizator prvega izseljenskega piknika pred 40. leti. De traditionele bijeenkomst van Sloveense emigranten "Bijeen-komst in mijn land" vindt dit jaar plaats op zondag 4 juli in Polhov Gradec (bij Ljubljana). Polhov Gradec was ook de orga-nisator van de eerste emigranten-picknick, 40 jaar geleden. Euro House Nedetland Viktor V. Solar Buitenkamp 27 7214 Bil Epsc, Holland Tel. 0575-494703 Fax 0575-491005 Import- en F.xport- Autotel.0653118079 bemiddeling BESTUUR: Contactpersonen Voorzitter Stian Krook Doelengracht 4E 2311 VM Leiden » 071-5144939 Penningmeester Siem Edink Otterlaan 13 2623 CV Delft e 015-2562010 Lid Irena Vreček Teldersweg 185 3052 TG Rotterdam o 010-4613212 COLOFON LIPA LIPA Jaargang 8 nummer 2 april 1999 Redactie Silva Hagen-Škoda, hoofdredacteur Irena Vreček, redacteur Jan Bongenaar, redacteur Foto's Stian Krook Oplage 145 exemplaren Vice-voorzitter Bojan Gorički Beethovenstraat 19 4536 AG Terneuzen e 0115-613722 Secretaris Walter Bril Teldersweg 185 3052 TG Rotterdam e 010-4613212 Lid Silva Hagen-Škoda Leeuweriklaan 11 4005 ET Tiel T 0344-622414 Redactieadres Leeuweriklaan 11 4005 ET Tiel » 0344-622414 Vaste medewerkers Stian Krook, Alexander Vink, Bojan Gorički, Fred Wolsink Jos Aretz, Marjeta Tomšič Drukuerk R & M, Tiel Lipa is een tweemaandelijks verenigingsblad van de Vereniging Vrienden van Slovenie. Uit deze uitgave mag niets worden overgenomen, tenzij met bron-vermelding. Een exemplaar is te bestellen door f 5,- over te maken op giro 6318199 t.n.v. de Vereniging Vrienden van Slovenie te Delft. De bijdragen voor de volgende Lipa graag vddr 10 iuni as. in-leveren bij de redactie. Meningen die in de Lipa worden geuit worden niet noodzakelijk gedeeld door het bestuur. ADRIA AIRWAYS THE AIRLINE OF SLOVENIA Tel: 020-316 42 20