% / //O "r ■sv ~ \i Edidit M. Petschar, c. r. professor gvmnasii Kudolfswi rtensis. Rudolfswprti. Propriis sumptibus nt typis J Krajec. MDCCCLXXVIII !i o > » De satira Matjana. Edidit M. Petschar, c. r. professor gymna8ii Rudolfsvrertensis. Rudolfswerti. Propriis sumptibus e t t y p i s J. Krajec. MDCCCLXXVIII. De satira Horatiana, l^uanam educatione doctorumque disciplina, quibus aequalium studiis et moribus ad versus componendos impulsus sit Horatius, pcrscrutari, quantopere ad universam ejus poesin rccte accurateque intelligendam proficiat, jam illa de carmine Horatii epodico dis-sertatione, quam tribus annis ante in programinate gymnasii Vinkov-censis edidi *), probare conatus sum. Eam sententiam quum jam in jambis ot carminibus melicis, quamvis haec poeseos genera in propriis poetae aensibus exprimendis magis quam in rebus homini-busque describendis acquiescant, stare atque confirmari videmus, tum praeeipue ad illud genus bene judicandum, quo poetae vir-tutes maxime eniteant atque illustrcntur, satiras dico, referendum esse arbitror. Hac enim quaestionis vi a atque ratione instituta nobis persuasum habebimus, quamobrem hic poeta pro auo ingenio et Augusteae aetatis condicione ad illam scribendi artem, quam in satiris componendis in universum aestimantes admiramur, prope-modum coactus sit. Atque idem poeta, ut jam de carmine epodico disserentes abunde docuimus, pro sua educatione pristinae reipublicae libertatis adeo erat amantissimus, ut non posset, quin post pugnam ad Phi-lippos rerum praesentem statum jambis exsecraretur criminosis; sed, quum Augusti imperium mansuetum magis magisque sedi-tiosorum animos turbidos placaret et componeret eademque palma immortalitatis, quae alias rebus tantum domi militiaeque bene ge-stis contigisset, nune ejusdem principis auspicio etiam poetis por-rigeretur, tum non solum in jambis componendis faciliores animi motus concepit poeta et sensim ad Octaviani partes discessit, sed etiam ad Epicuri cohortationam procul ab omnibus magistratuum 0 Vide Vinkorcer Gymnaiial programm 1875. muneribus talem vitam otioaam agere constituit, ut vivendi et ecribendi vitia notando boni benevolique Cenaoris quasi vicibua fungeretur. Igitur eam vitam, quae tota in summorum bonorum meditatione esaet, idcirco potiorem habebat quam rerum forenaium atrepitum, quia ali otio majora beneficia in Romanca redundatura esae putabat quam magistratuum negotiis obeundis; nam exinde tantum, quod hoc aummopere curabat, ut vitam vero beatam aibi conciliaret eamque non in cujuadam philoaophi secta aed in experientia i. e. in rebua hominibuaque cognoacendia quae rebat, omnia Horatii poe-mata auaa ducunt virtutea; exinde maxime probatur poeta. quod poeai exercenda Muaarumque cultu id maxiine agebat, ut aequa-libus opinionibia praeaumptia fluitantibua firmua ataret, morea ab optimo patre inaitoa tueretur atque profanum vulgua arceret; quod denique quum in univeraa poeai aua tum maxime in aatiria eummam operam dabat, ut et aequalea et omnea omnium aevorum animoa studio recti et decori, pravi et inhoneati taedio imbueret. Eodern vero ingenii nobilis proprio conailio aemper idem nobia apparet poeta, mittitur eive furens in celerea jamboa, sive in carminibus altiua insurgit, sive in aatiria aequales ridendo caatigat, sive in epistolia docendo delectat; omnia haec poeseos genera, quae ab pugna ad Philippos uaque ad obitum auum excolebat. veluti ex nucleo arboris opaciaaimae effloruerunt. — Sed aicuti auctumno arboria virtutea fructuum copia maxime cognoacuntur, ita etiam epiatolae Horatianae, quae satirarum nituntur radioibua, illius sapientiae nudaeque veritatia fructus, quibus non homines rebus aed res hominibus subjungantur, nobia decerpendoa atque fruendos largiaaime praebent et docent aimul, utruin audax tantum paupertaa (cf. epist II, 2, 51 sq.) an ingenii quaedam via principalia cauaa fuerit, ut non agendo civium libertatem irre parabilem recuperarc aed alia libertate commutare eamque potis-aimum poeai exercenda conaequi et firmare atuderet. Quum enim rerum militarium et forenaium honores aliaa cuique Romanorum aummopere concupiscendae e republica aensim tollerentur et ad unum redundarent principem, quis mirabitur, quod cum nobilia-simie aequalium ingeniia etiam Horatius pulcherrimos vivendi fruc-tua ex animi libertate atque tranquillitate quaerebat eosque sc maxime ex aapientiasimorum virorum acriptis atque doctrina car-pere poaae putabat? At tamen Horatium his studiis intenturn aimul non fugiebat, quemadmodum philoaophorum aectatores aetatia Au-guatae hujus animi libertatis pariter easent expertes ac superatitioai vel homines a rebus forensibus prorsus remoti, qui ne otio quidem ab Epicuro commendato miseros mentis tumultus šibi excutere valerent. Novam igitur viam ingredi et, ut Itomanum decebat, experientiam optimam vitae magistram Horatium ut lueidam quandam stellam interlucentem per nubes coelo obductas intueri oportebat, ita quidem, ut contra philosophorum subtilitatee ina-nes praecipue rebus hominibusque cognoscendis niteretur atque in moribus emendandis a vitiia suis a!iorumque castigan-dis inciperet. TIoc vero pootae consilium, quo non se rebus sed šibi res subjungerc studebat, quod poeseos tandem genus magis adjuvare poterat nisi id, quo ex sapientissimorum virorum prae-ceptis optirna quaeque atque ad vitae communis usum utilissima carperet et eligeret; quo neque cuidam sectac addictus neque, ut in earminibus melicis, mentis furori superstitionumque persua-sionibus indulgens sine ira et studio vitia aequalium castigaret, summorum bonorum meditatione verae libertatis fontes et šibi et aliis recluderet? Quod se potisimum satiris scribendis assequi possc et hoc genere poeseos maxime delectari poeta ipse in sat. I. 4, 105 sqq. confitetur dicens: .... Insucvit pater optimus hoc me Ut fugerem exemplis vitiorum guaegue notando. nec non in sat. II. 1, 27 affirmans: Quot cajritum vivunt. totidem studiorum Milia; me pedibus delectat claudere verba Lucili ritu, nostrum melioris utrogue. Se vero satirarum genere maxime pollere in sat. I. 10, 46—47 asseverat: Hoc erat. experto frustra Varrone Atacino Atgue guibusdam aliis, vi e lius quod s eri bere possem hiventore minor, nequc ego illi detrahere ausim Haerentevi ca/piti cum vrnita laude coronam. Quia igitur pristina civium libertate amissa hanr aliam in virfute positmn, quae ei tantum, qui sit „integer vitae scelerisque purus“ contingat, šibi vindicare studebat eumque animi habitum. qui nunquam ex aequalium opinionibus praesumptis penderet, de-fendere , tutari, augere šibi proposuerat: c er te hoc ipsum poeseos genus, de quo agimus, pro indole ntque consilio suo maxime erat consentaneum ingenio studiis moribus tam poetae quam aequalium A u gn ste a e a el a tis. Quae moreš et studia quum a Lucilii temporibus admoduni abhom-rvnt, eadem ex causa multum e tram eo valuisse, ut Horatius in universum aliam a Lucilio diversam scribendi ra-tionem inire propemodum coactus sit, cuique tempera Lucilii cum Horatii aetate comparanti in aperto esse debet. Lucilio nimirum florente jam varia quidem vitia libidinesque turpes in civitatem ingruere multorunque nobilium animos perturbavere; sed repu-blica adhuc integra et libertate civium vigente quasi Censoris cujus-dam gravitate primores notare urbemque „sale multo“ et scribendi licentia defricare, nihil habebat inauditae petulantiae, immo illi dicendi libertati, quae tum Romanis in rebus forensibus usitata erat et in quibusdam Ciceronis orationibus reperitur, prorsus respondebat. Horatius vero temporibus mutatis ultro ad aliam ab Bpicuro commendatam libertatem intentus etiain in satiris com-ponendis, quum risum potius quam indignationem movere mallet, rarissime acerbius aequales exagitat et in satiris m uit o magis ab vestigiis Lucilii disccedit quam in jambis ab inventore Archilocho; item Neronis et Nervae tempera m or um increscente pravitate si non deterius at certe ab Horatii satiris diversum genus, quale a Persio et Juvenale nobis exhibetur, in medium protulerunt. Qua-mobrem haec tota disputatio nostra id imprimis investigare šibi proposuit, quatenus primae sa.tirae Horatii nonnun-q u a m pressius q u i d e m Lucilii e x e m p 1 u m s p e c-tent a t q u e nihilosecius in universum ad novam ab poetaV enusino i n v e n t a m s p e c i e m pertineant, in alte ra vero parte h u j u s novi generis virtutes ex universa ha c satirarum p o e s i simul respicien-tes Persii Juvenalisque scribendi rationem p roba r e conabimur. I. Quamquam pro Augusteae aetatis moribus studiisque mutatis etiam Horatii ingenium cjusque Musam humi repentem a Lucilio magis magisque secedere debuisse consentaneum est, tamen pri-stina dicendi licentia non prorsus erat exstincta neque civium no-biliora ingenia adeo obtusa atque languida ut hoc rerum novarum novo statu minus dolerent atque ab conviciis probris offensionibus-que primorum civitatis omnino abstinerent. Itaque etiam Horatius, quum ipse Bruti et Cassii partes summo cum ardore secutus esset, nec statim atque repente Hanc rerum praesentium novam formam adamare nec extemplo vel leviter sensibus mollioribus in-dulgere potuit nec studia sua ad eam tantunj dignitatem, quae in summorum bonorum meditatione atque fructu posita sit, expe-tendam confeatim convertit. Ideo et in jambis nonnunquam vehe-mentius in singulos homines abripitur aimilique aufertur animo irritato in aatira primi libri aecunda, quae, quum, excepta ejuadem libri aatira aeptima, temporia et compoaitionia ordine primum locum obtinere debeat, etiam ad Lucilii consuetudinem atque licentiam partim primorea civitatia partim homines Octaviano gratiasimos irridendo peratriugit. Porro etiam aatirae I. 3, 4, 8 pariter ac jamborum genua poetae animum post pugnam ad Philippos non aolum privatia rerum auguatiia conflictatum manifestant sed etiam obtrectatoribus inimi-corumque invidia infeatatum vel perfidiae ulciscendae cupiditate in puellam incensum oatendunt. Ergo ex aimili animi vehe-mentia, quae majori epodarum parti parena fuit, trahunt ori-ginem suam ea argumenta, quibus Cupienium, Libonem, Ca-pitolinum et ceteros parasitaa familiareeque Octaviani caatigat, ipaum Maecenatem ficto (cf. sat. I. 2, 25) nomine nuper peratringit, Canidiam jambia criminoais diffamatam nune narratione Priapi efficta aumma dicendi lasicvia irridet. Sed, ne plura dicam de aatirae octavae foeda licentia et Priapi narratione obscoena, satira I. 2 profeeto sensuum acerbitate alluaionibusque mordacibus in singuloa homines deperditos atque abjectoa prox!me ad Lueilianum genua accedit, et, quum satirarum seriptores veram quidem morum imaginem proponere neque tamen decorum, quod omnis poeaeos est munus, negligere debeant, famosa morum Augusteae aetatis deseriptione mimorum potius redolet lasciviam quam satirarum pudorem. At reputantibue nobis quum illorum temporum deprava-tionem tum consilium poetae, quippe qui et aequales suos ad sa-pientem voluptatis uaum revocare e t se ipaum ex multitudinia opinionibus expedire studeret, haud vitio tribuendum eat, quod hoc conailio egregio commotua ad aequalium moreš hujus aatirae elocutionem accommodabat. Hoc enim consilio non solum ad Catonis sententiam voluptatis sobrium commendat fruetum, sed etiam Epi-curi (joovrjgir aequutua voluptatem facilem ac parabilem laudare vel illud Aristippi e^m, ovx eyo[icu popularibus auia inculcare voluit. Ergo, quamvis vitia irridere, libidines caatigare satirarum sit proprium, quamvia et sat. I. 2, 8 vehementiam quandam animi prodant nec non sat. 1. 2, 3, 4 more Luciliano Octaviani familiares laedantur, quam vis poeta illam vivendi scribendique temperantiam ante amicitiam cum Maecenate initam ad posteriorum nondum satirarum perduxerit per- fectionem: tamen idem jam his primis initiis in arenam latius patenta m deacendit moresquae castigando verae humanitatis fructus atque commoda šibi et aliis ministrat, vitae varias condi-nones cum philosophorum praeceptis comparat, semper vero id agit, ut aensim occupet portum verae sapientiae, quae „aeque pauperibus prodest, locupletibua aeque, aeque neglecta pueris senibuaque nocebit.14 tjiium igitur harum eatirarum irrisiones nullibi prodant nimiam animi vehemcntiam atque acerbitatem, tum etiam eo valde temperantur. quod poeta docendi consilio imprimis ductus res tractandas aeque ad suos atque aequalium moreš studiaque emendanda accommodat. Ipse enim ad summarum rerum medita-tion(>m intentus veraeque vivendi felicitatis studiosus quum videret bane vitam beatam neque philosophorum libris suppeditari et simul cognosceret aequalium maximeque nobilium Romanorum moreš repugnare majorum virtutibus, quas patris educatione institutus summo amore amplexus est: quid erat reliquum nisi, ut vitiis ca-stigandis ipsius moreš integros tueretur, quid boni vel pravi šibi inesset, ingenue contiteretur, ut demum irridendis hominibus, qui turpia lenocinia atque vanas ostentationes virtutis ad Epicuri vel Zenonis praecepta male referrent, omnibus probaret se pariter ab aretelogis ridiculis atque ab vulgi superstitionibus opinionibusque praesumptis abessc? Considerantes porro Augusteae aetatis malorum poetarum turbam magnam non virtutes antiquorum sed scribendi co-rundem incuriam admiratione persequentem, lacile in aperto habe-bimus,quam ob causam idem poeta in his primis satiris suam scribendi rationem novumque sativae genus contra' obtrectatores et auti-quorum poetarum iaudatores defendere constituit. — Sed quocumque modo se res habet, hoc jam in primis satiris praecipue teneamus oportet poetam vivendi et scribendi vitia non solum ridendo vituperare sed simul se ipsum et aequales exhortari, docere, corrigere et emendare voluisse. Quam sententiam ipse probavit candide coniitens se id tantum quaerere, quo in dies melior, amicis jucundior fieret, quo animi servaret tranquillitatem: se denique in hoc elaborare, ut in nu-meris modisque scribendi illis tantum viris placeret, qui ad Mae-cenatis Octavianique elegantiae studium pariter atque ipse artem emuncte scribendi excolerent. Virtus vero quum medium inter partes extremas obfineat loeum illaque via me-dia etiam in scribendo maxime sit tenenda, re ipsa se-quitur, ut nunquam rigidum agat satellitem nec se vitiorum pror- sus expertem profiteatur, sed ridendo potius atque jocando verum dicat et liomines peretringens ex inopinato praeceptum aliquod, quo occulte omnia tendant, gravissimus verbis et sententiis depromat. Ideo jam his primis initiis verissima im a go tam poetae quam Au-gusteae aetatis nobis ob oculos ponitur, jam primae satirae prae-ceptis salutaribus ad proverbiorum brevitalem expressis abundant, salibus lepidissimis et orationis varietate delectant. Si igitur Augusteae aetatis moreš perversos candidumque satirae I. 2 consilium perpendentes verborum spuroitiem poetae jure condonamus, revera jam haec prima sermonum initia etiarn com-positione et orationis vividis coloribus omnes reliquas satiras aequi-parant. In primis enim satiris quum aequales suos raro acerbius, saepe jocosius exagitat, illa dicendi urbanitate procedit, qua pri-morum civitatis in eadem re enitentibus opes Graeci sermonis cum linguae latinae natura in unum coalescebant: jam in primis satira-rum exemplis non minus laudanda dicendi elegantia quam orationis varietate demulcemur, quum experientiam, optimam vitae magistram, communemque loqucndi usum sectans modo narrat, modo liomines ipsos loquentes inducit, rarissime poetarum melicorum spiritus sumit, plerumque vero urbani hominis temperata utitur dictione et tali totius elocutionis fervore excellit, qui tantummodo ex diligenti hominum rerumque cognitione repeti potest. — Quodsi denique haec omnia a nobis in prima quaestionis parte disputata in unum colligere nec non illius familiaritatis re-cordari licet, quae jam ante Maecenatis usum inter Horatium atque Vergilium, Tuccam, Varium, Aristium Fuscum aliosque nobilisimos poetas intercedebat atque scribendi elegantiae summo erat incre-mento, haud amplius mirabimur, quare jam his primis satiris in-genii singularis documenta nobis praestiterit Horatius easdemque hujus poeseos virtutes inita tandem cum Maecenate amicitia adeo in majus provexerit, ut inter satirarum auctores princeps exstiterit eandemque laudem usque ad nostram retineat memoriam. II. Quanam ex causa in satiris scribendis rationem atque viam ab Lucilio alienam instituerit Horatius, ex iis, quae supra de pri-marum satirarum arte disputavimus, quisque satis perspiciat nec non, nisi poeta ipse in sat. II. 1 et I. 4, 40 de hoc genere poeseos copiosius disseruisset, ultro divin ar e possit, quamobrem idem non aliter atque ipse praecipiat argumenta invenerit et tractaverit. 2 Ergo modo Stoicos ineptos atque loquace8 aretalogos, ut Fabium, Crispinum, Stertinium, Damasippum virtute nimium jaetantes in medium prodire facit, modo homines Epicuri philosophiam ad libi-dines turpes atque lenocinia male referentes in controversiam vo-cantur, jam prodigi, ambitiosi, heredipetae. avari, Volupiae sacer-dotes, divitiis superbientes homunculi legentium movent risum, quum rebus, quas poeta šibi subjungere studeat, misere obstringantur atque vexentur. Nunquam vero ut in primis satirarum initiis, viri no bi le s facetiis acerbioribus defricantur, frustra quaeras in omnibus satiris locum, ubi viri dignitate moribusque conspicui irrisionibus exagitentur. Immo egregia urbanitatis atque temperantiae docu-menta hoc dedit poeta, quod nullibi jamborum licentia triumviros castigat vel civium dissensiones accusat; quod contra Lucilii con-suetudinem non semper veris sed nonnunquam fictis nominibus ute-batur. Hoc autem ita fecit, ut ex ficti nominis pari svllabarum numero atque pari vocalium quantitate aliisque significationibus verum nomen quisque facile conjicere posset; itaque sub nomine ficto Ca-nidia Gratidiam, sub nomine Malchino Maecenatom effeminatuin latere AVeberus in libro suo: Quintus Horatius Flanus „als Mensch und Bichter11 rectis-sime observat; vera autem virorum nobilium nomina nonnisi in sat. I. 2 ad Lucilii dicendi licentiam exarata reperiuntur, ut Cri-spus Sallustius, Villus, Galba; quamobrem Horatius ab consue-tudine hac in reliquis satiris a Lucilio discesserit atque ple-rumque homines ignobiles, scilicet scurras ut Pantolabum, Nornen-tanum vel philosophorum ineptos sectatores ut Crispinum, Damasippum, Hermogenem, Tigellium, Demetrium, Scaevam etc. veris significaverit nominibus, cuique re ipsa in promptu est. Prop-ter eandem urbanitatem Horatii, qui magis rerum hominumque aequalium usus quam philosophorum nugas reconditas spectabat, omnes rerum divinarum irrisiones nullum habent in satiris locum omninoque religionum nunquam mentio fit. Itaque pro Romanorum propria pietate in doos tutelares variae philosophorum sententiae ita exhibentur, ut nec civium accusent dissen-siones nec religionibus reipublicae essent detrimento. Nam etsi poeta in vita instituenda maxime Epicurum atque Aristippum šibi elegit ducem, tarnen pro eadem urbanitate et reipublicae salute, quae illis temporibus nonnisi dcorum pietate atque clarissimorum virorum auctoritate stare poterat, nunquam Juvenalis more reli-gionum superstitiones jocosa quadam levitate tractat vel philoso- phorum fastidio despicit, nisi forte huc numeras Sat. I. 5, 100 et finem Sat. I. 9, 69—72. Horatii igitur satira quum eo, quod ab omnibus rerum divi-narum irrisionibus vel primorum civitatis conviciis prorsus absti-nebat, nullam invidiam apud v ir o s nobilissimos šibi conflare poterat, tum idem animus bene compositus, quem poeta in vita instituenda ob-servare studebat. in omnibus viget sermonibus idemque docendi studium, quo vita vere beata in corporis aniinique facultatum mutua concordia ponitur pcrque servum poetae ipsius vitia (cf. sat. II. 7) hilari protervitate deblaterantur, omiliš cavillationis speciem vel jocosae columniae suspicionem discutit atque propellit. At Horatium nou solum in moribus aequalium sed etiam in scribendi vitiis notandis eodcm studio ductum esse ex sat. 1,4, 10 et II. 1 perspicimus ubi in Lucilii antiquorumque poetarum admira-tores recentis autem satirae detrectatores acrius quidem invehit, attamen simul, quibusnam vicibus satirae fungi debeant, accuratius docet. Nam ut poeta ipse pro rerum tractandarum natura modo narrat, modo personas ad scenicorum consuetudinem colloquentes inducit, jam in genus melicum aberrans altius insurgit, jam sermoni et usui communi loquendi propius accedit urbanique utitur partibua; ita et in sat. I. 4, 10 et II. 1 de hujus poeseos munere quaercns easdem virtutes, quibus ipse excellit, a ceteris satirarum scripto-ribus expetit rectissime observans: Eryo non satis est risu diducere ridum Auditorie; ct est quaedam tamen hic quoque virtus; Est brevitate opus, id currat scntentia, neu se Impediat verbis lassas onerantibus aures; Et sermone opus est modo rhetoris modo poetae, lnterdum urbani, parcentis viribus atque Extenuantis eas consulto; ridiculum acri Fortius et mclius magnas plerumgue secat res. tjuantopere liaec praecepta et monita poeta ipse tam universa compositionis arte quam orationis numerorumque usu observaverit, quisquc, qui sermones ejus legendo altius planiusque examinavit, facile intelliget; his quidem Soc r ato m vel Platonom et co-micos Atticoruin multo pressius imitatur quain Lucilius, qui tantum proceros simili notandi licentia verbisque obscoenis Aristophanis, Cratini aliorumque comicoruin redolet artem. Sicuti enim Iloratius paritet ac sapientissimus Graecorum philosophus saepius in foro commorabatur, colloquebatur, iiugas agebat vel, quanti res venales eonstent, quaerebat i ita apud utrumque ex oecasione fortuito oblata gravissimae sententiae ultro exoriuntur, sermones soluta de-currunt junctura et ex inopinato ad varias res legentes abripiunt. Inde jam nascuntur fabellae, narratiunculae, compa-rationes, exempla, significationes alludentes, quibus poeta in carminibus quidem nimis consultam compositionem et artem recondere studet, in satiris vero sententiam primariam adeo illustrare, moreš ipsius vel aliorum adeo adumbrare callet, ut res hominesque sicut in Platonis dialogis propriis quasi intueamur occulis. Comparationes enim et exempla semper omnibus notissima sunt et ex vita communis vel mythis, ex historia vel rerum natura petuntur (cf. Sat. I. 55; 65—70, 100; Sat. II. 6, 79—117 etc.). Exempla vero aut saepius non tani sententiae illustrandae inser-viunt, sed potius pro meriš irrisionibus habenda sunt, quoties poeta ad Lucilii morem quorundam hominum nomina vocabulis „ut, velut“ praepositis pronunciat eosque obliquis sententiis et quasi praete-riens denotat; aut ad sententiam clarius intelligendam adhibentur, ut omisso vocabulo „ut“ imagine ipsa pro re posita sententia primaria explicaretur1). Jam vero aliis alludentibus vel obliquis sententiis ad eundem sermonis communis decursum solutum in homines quos-dam ultro oblatos jaculatur poeta, ita quidem, ut non tam ex maligno ingenio quam ex sententiarum nexu ultro atque inopinato exoriantur et risum potius quam invidiam indignationemque exci-tent. Ergo longe aliud agere siinulans poeta subito in Fabium, Ca-tiam, Nomentanum, Pomponium, aliosque erumpit neque Juvenalis et Persii exemplo in describendis moribus Justo longius commo-ratur neque ex porticu loquitur neque, ut Juvenalis, rhetoris semper defendit vices. Immo sive ipse narrat, ut plerumque in satirarum libro primo fit, sive personas colloquentes inducit, quod libri se-cundi est proprium, semper variat orationem, modo poetae vel philosophi more incedens, modo rhetoris vel urbani vicibus fungens; nunquam in doctrina abscondita se jactat, sed veram morum ima-ginem experientia duce proponere studet; nihil ut apud Pcrsium et Juvenalem omnibus ex numeris absolvitur vel ex cathedra do-cetur, sed libat tantummodo res, ut legentes ipsi ea, quae pruden-tissime reticeat, ultro conjicere atque divinare cogantur. ') De qua re copiosius traetabat Kriiger in suis adnvtationibus ad Horatii satiras et epistolas. Quae quum ita sint, haud haesitem, si quis quaerat, utrum satira epice an scenice exarata moribus describendis magis conve-niat, quominus hanc praeferam illi. Nam in genere scenico jam altercantur personae jam colloquuntur, jam disputant; interdum narratio mera obtinet locum eoque communis sermonis varietas scribendo lepidissimo redditur, semper dialogo res clarius ob oculos versantur, quam id continua dissertatione vel oratione fieri potest. Quamobrem haec satirarum forma non solum in libro secundo praeponderat, sed etiam in libro primo oratio perpetua saepius praeciditur person s inter se colloquentibus ejusque ge-neris haud quidquam vel apud veteres vel recentes poetas in-venias, quod aequiparet satiram primi libri nonam. Haec vero dialogi forma, in qua non tam divinus ille furor, qualem Plato doscribit, sed judicium acumen sales ingeniosi locum habent, poetae Venu-eino minus špiritu Pindarico praedito quam judicio atque urbanitate praeclaro maxime et respondebat et exstabant multa adhuc exempla, quibus hanc artem satiras scenice componendi formaret, augeret, ad summum perfectionis graduin perduceret. Dabatur enim etiam Horatii temporibus i 11 a vetus sat ur a sceni ca; tum maxime etiam mimae et planipedes h umili genere natos homines eorumque moreš repraesentabant atque ad eorum mentes eogitationesque etiam sermonem vulgarem et joca obscoena, intermixtis praeceptis utilibus usurpabant, denique Flaccum etiam in familiaritate priscae rečen* tiorisque Atticoruin comoediae multum esse versatum ipsius satirae saepius probant. Itaque quidem factum est, ut nonnunquam etiam veterem illam saturam scenicam imitaretur (cf. Sat. I. 5 et II. 7), interdum Lucilii Aristophanisque aculeis nobiles viros instigaret (cf. Sat. I. 2, ssqq.; 33—35, 45, 84, 3, 40), alibi Menandri et Te-rentii uteretur festivitate atque facetiarum elegantia (cf. Sat. I. 1, 73 sqq.; 10, 40—42; 4, 48—52; II. 3, 26 etc.); sed maxiine inter satirarum scriptores inclaruit in diverbiis connectendis illa br e vitatis atque v ari etati s cura, qua Atticorum poetae comici excellebant. Quae Graecoruin imitatio, quum satiras ad Augu-steae aetatis moreš suumque ipsius ingenium accommodaret, ingeniosi potius auctoris specimina quam discipuli in verba magistri jurantis prae se ferre videtur. Non enim omnia, quae tamquam e Grae-corum comoedia petita Heindorfius et Lambinus attulerunt atque col-legerunt, ex pressa imitatione, sed potius ex simili mente et cogi-tandi more, qui inter Romanos atque Graecos intercedebat, vel ex similibus agrestium ludicris vel miinis vulgari sennone incedeutibus profecta eaae affirmat recte Passow. *) Immo nihil unquam invenias, quod in satiris sit quaesitum, nihil quod rerum verae condicioni repugnet, a singulorum hominum moribus dissentiat; nunquam se implicant sententiae, sed transitiones, quamvis subito atque abrupte exoriri videantur, tamen arctissime cum praecedentibus cohaerent, omnia denique ex ingenio Horatii sunt pronata. Atque haec scribendi ratio soluta, liic divcvbiorum vividus fervidusque decursus eo est praestantior atque quodammodo obrnit Atticorum comicorum exemplaria, quod raro decorum vel honeetum penitus negligitur, quod rarissime offendimus res obscoenas, quae apud Grraecorum comicos saepius leguntur atque in mimoruin re-praesentationibus increbuerunt, ubi vivida quidem morum descrip-tione excellebant mirni, tamen, ut veram nobis imaginem hominum humili loco natorum praeberent, triviis innata immunda crepantes ignominiosaque dieta prorsus ab poeseos vicibus atque consilio sub-limi aberraverunt. Contra nunquam Horatii satirae, nisi forte huc nu-meras Sat. 1, 5, 85, quamvis laudata erum verborumque varietate vitae communis sermonibus proxime accedant, hac ex causa vel sententiis obscoenis vel oratione ex triviis petita inquinantur, sed Platonis scribendi elegantia in sat. I. 3, 9; II. 1, 3, 7 maxime conspicua excellunt. Quoties vero nihilominiis ad vulgarem mimorum elocu-tionem descendit Horatiis, hoc semper turpes moreš irridendi causa facit vel praeceptum aliquod gravius et asperius inculcare studet. Quamobrem et a mimorum lascivia et Atticorum comicorum obscoenis verbis ita remotus est Horatius, ut no n nisi comoe-diae rerum orationisque varietate m imitetur ean-d e m q u e varietatem non verbis impudicis d e h o-nestet sed maxime Socratis sigaveig. urbana atque festiva exornet. Ergo ignorantiam simulans eo inopinatius adver-sarium implicat eumque in suas partes invito discedere cogit; ex Platonis potius seriptis, quibus dialecticae subtilitates maxiine šibi compararc poterat, petivit artem illam, qua ambitiosos. avaros1 libidinosos irrisione hilari et lepida exagitat. Quod interdum Ho-meri versus ridicule transvertit, Ofelli rusticam sapientiam epicoruin !) Sunt quidem nonnullae sententiae e Graecorum jioetis comicis ad verbum redditae, quod praesertim in primis hujus poeseos initiis, ut in sat. I. 2 faetum esse non est mirum; praeter pauca Graecorum proverbia (II. 3, 275, 321; 5,82), ut Passow copiosius e.vponit, etiam alia quaedam ad Lucretii, Terentii Luciliique verba expreasa esse videntur. elocutione expedit vel Vibidius rhetorum oratione tumida exclamat: „Nos nisi damnose bibimus, moriemur inultiu vel Nomentanus Nasi-dieni miseram sortem pari oratione grandiloqua deplorat: semper inest huic elocutioni quaedam dissimulatio urbana, qua alias Stoi-corum ostentationes aeque ac Socrates sophistarum arrogantiam ridendo exagitat et bomines inolestos lepidissimis contemptus signi-ficationibus repudiat. Quum porro etiam Horatius totus sit in via recte sapienterque vivendi exquirenda, eadem merito de Hora-tianis satirarum diverbiis proferre possumus, quae Cicero de Pla-tonis dialogis observat, quos soluta quidem oratione procedere dicit eosdernque, quum oratio eorum modo incitatius feratur, modo clarissimis verborum luminibus eniteat, poesi similiores esse prae-dicat quam quorundam comicorum diverbia; liaec enim, „quod acer spiritus ac vis nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo differunt sermonibus, meri sermones sunt.“ Exinde igitur Horatius pariter ac Platonis Socrates rerum cognitionem experientia c o m p ar atam verum sapientiae fontem esse censet, de rebus summis atque officiis erga patriam, amicos, pa-rentes, fratres ut poetae potissimum recogiteut, ex-postulat; inde profecto, quum uterque cogitata dieta gesta aequa-lium optinie et urbanissime litteris mandare calleat, argumenti gravitatem salibus et jocis temperet, sublimiores interdum spiritus sumat: haud quisquam melius Platone ct Horatio vivendi numeros modosque pariter aptis numeris modisque seribendi expedivit; haud quisquam melius non solum mentes persuadet sed etiam animos movet; semper oratio tam Platonis quam Horatii in judicii magis acumine quam in ore magna sonaturo nititur; ad Platonis artem etiam Horatius modo narrat, modo colloquitur, altius insurgit animoque in-calescit in sat. II. 6 et, quum Sabini praedio donatus Faunis Silvanoque sacra facere et Epicuri libertati atque otio indulgere instituit, ad carminis pastoralis rationem vitae rusticae deseribit quietem et morum simplicium innocentiam; saepissime jocatur, interdum graviter docet: semper vero et docet et delectat, semper in medias res rapit, communis sermonis, quantum poiiseos munus ingenum concedit, imitator indolem veramque exhibet rerum homi-numque imaginem, semper a rebus fortuitis exoritur et pariter jo-cose atque lepide absolvitur quaeque satira; gravissima praecepta plerumque medium totius sermonis obtinent locum, quo antece-dentia tendant, succedentia nitantur: ex illis autem saturae veteris miscellaneis, quae et Horatio florente apud agrestes dabantur et ab Ennio, Varrone Integra adhuc rerum orationisque confusa varietet« ad legendam transformabatur, nil nisi haec a nobis modo descriptae varietatis externum quasi velamentum Ho-ratianis sermonibus inhaerebat. Abierunt igitur illa veteris saturae miscellanea, e quibus Lu-cilius et Ennius cum Varrone res numerosque diversos immiscendo arctius pendebant, transformata quasi natura meinbrorum in aliam rerum orationisque varietatem eamque Platonis dialogis hoc ma-xime similcm, quod, quo altius sermonibus temere fortuitoque exortis recondebatur sententia primaria, haec in medium tandem prelata eo magis ad legentium animos percutiendos et cujusque satirae con-centum illustrandum valebat. Eadem vero sententiarum junctura diseincta et temeraria quum in omnibus satiris tum maxime in sat. I. 3 et II. 3 in aperto sit, ibidemque Stoicorum ineptiae exagitentur, tanien dispositionis ordinem perserutantes nihil vel inconditum vel abruptum, nihil inconcinnum vel a re alienum offendamus: immo ex quadam vi ingenita studiisque optimorum philosophoram aucta non solum ad vitae felicitatem sapientia comparandam omnia refe-runtur sed etiam inventio, compositio atque traetatio hoc modo instituitur, ut. quaeque satira. quamvis membrorum junctura sit so-luta, aliquo praecepto totius argumento varietatem in unum revocet, coerceat atque connectat. Sed quae modo de hujus poeseos compositione rerumque le-pidissima varietate monuimus, haud minus in elocutionem universam numerorumque usum quadrare videntur. Sicuti enim satirarum in-dole atque natura fit, ut integro totius compositionis concentu argumenta mutentur et varientur: ita etiam simplicitate dicendi Integra semper varia est elocutionis ratio; ergo in verbis eligendis membrorumque junctura cum gratia ludit poeta, jam consulto sententiarum nexum negligens abrupte procedit, vehementius incalescit et torrentis instar fertur. In eo vero semper illud „sapere aude", quod initium et quasi fons reete vivendi et seribendi sit, religiose observat ac multo magis acumine sobrio quam poetarum melicorum audacia et ardore grandiloquo est conspicuus; rarius adhibentur audaces translationes tropi figurae melicorum, frequentius vero locum habent zeugmata et ellipses sermonis communis propria iis-que universa hujus Musae humi repentis elocutio s(mplex dici po-teat. Item et imagines et comparationes, licet multum in iis sit vi-goria fervidi, tamon ut supra diximus, sententiis illustrandis potius quam exornandis inserviunt, Pierumque autem Horatii satirae acriores sumunt epiritua nonnisi tum. quum eandem orationem magis incalescentem animi motus vehementiores etiam in vita communi expostulant (cf. sat. I. 4, 48—56)4). Item, quoniam Romanorum satira ad vitae com-munis eermonem est exaranda, non fieri jiotuit, quin Horatius illam scribcndi clegantiam aetatis Augusteae , quae Graecorum exempla niaxime imitari studebat, in carminibus abundantius, in satirarum elocutione autem temperatins sequeretur et in verbis utcndis for-mandisque varietatem cum simplicitate dicendi conjungere, a Lu-cilii vero more Canusino bilingui abesse satis haberet.5) Eadem porro temperantia in admitendis archaismis omne nimium efifugit atque usum optimum arbitrum secutua rarissime inf. pass. in sylla-baui — er — terminal, vel „didit“ pro ,,de