Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva Arhiva Tuzlanskog
kantona)
Omer ZULIC, M.Phil.
JU Arhiv Tuzlanskog kantona Tuzla, Pranje Ledera br. 1., 75000 Tuzla, Bosna i Hercegovina
e-mail: omer.arhiv@gmail.com
Importance of Cultural and Educational Activities for Openness and Affirmation of Archives in Society (Experiences of the Archive of Tuzla Canton)
ABSTRACT
Cultural and educational activities are an important and indispensable segment of each archive. The same is manifested through various forms of action of exhibitions, cooperation with the media and educational institutions. We are talking about various facilities and projects that have multiple goals. One is presentation and affirmation of archival material as cultural heritage, as well as archives and archival activities. The second is the involvement of citizens, especially young people (students) in the project activities, thus raising awareness of the importance of the written cultural heritage. Opening the archives for citizens and society, through cultural and educational and other facilities at the time of global trends in the world, it certainly top priority. In this sense, the overall results are reflected in the level of affirmation, and (lack of) opennes of archives to society. Therefore, this paper aims to highlight the importance of cultural and educational activities, through the experience of the Archives of Tuzla Canton, for affirmation and greater openness of our Archives to professional, scientific, cultural, and the general public.
Key words: cultural and educational projects, archives, openness of archives, affirmation of archives, Archive of Tuzla Canton
L'importanza delle attivita culturali e formative nell'apertura ed affermazione degli archivi nella societa
(esperienze nell'Archivio del Cantone di Tuzla)
SINTESI
Le attivita culturali e formative sono un segmento importante ed indispensabile per ogni archivio. Cio si manifesta attraverso svariate forme: mostre, collaborazione con i media e le istituzioni formative. L'autore parla dei vari progetti e dei loro molteplici obiettivi. Uno di questi e la presentazione ed affermazione del materiale archi-vistico come patrimonio culturale; il secondo e il coinvolgimento dei cittadini, specialmente dei giovani (stu-denti) nelle attivita progettuali, cosi accrescendo la consapevolezza dell'importanza del patrimonio culturale scritto. Aprire gli archivi alla cittadinanza ed alla societa attraverso attivita culturali ed educative al tempo della globalizzazione e senza dubbio una priorita assoluta. In questo senso, i risultati generali si riflettono nel livello di affermazione, e (mancanza di) apertura degli archivi alla societa. Percio, l'articolo ha l'obiettivo di evidenzia-re l'importanza delle attivita culturali e formative, attraverso l'esperienza dell'Archivio del Cantone di Tuzla, per l'affermazione e la maggior apertura al pubblico professionale, scientifico, culturale e generico.
Parole chiave: progetti culturali e formativi, archivi, apertura degli archivi, affermazione degli archivi, Archivio del Cantone di Tuzla
Vpliv kulturno-izobraževalnih vsebin na odprtost in uveljavljanje arhiva v družbi (izkušnje Arhiva
Tuzelskega kantona)
IZV^LEČEK
Kulturno-izobraževalne vsebine so pomemben in nujen segment dela v vsakem arhivu. Kažejo se preko različnih oblik delovanja, kot so razstave, sodelovanje z mediji in izobraževalnimi ustanovami. Gre za raznovrstne vsebine in projekte z več končnih ciljev. Eden izmed njih je predstavitev in uveljavljanje arhivskega gradiva kot kulturne dediščine ter arhivov in arhivske dejavnosti. Drugi je vključevanje prebivalcev, predvsem mladih (dijakov), v
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
projektne aktivnosti ter na ta način osveščanje o pomenu pisane kulturne dediščine. Približevanja arhivov prebivalcem in družbi preko kulturno-izobraževalne in druge vsebine v času globalnih premikov v svetu je vsekakor imperativ časa. V tem smislu se skupni rezultati kažejo v stopnji (ne)uveljavitve kot tudi v (ne)odprtosti arhivov v družbi. Zato avtor v prispevku preko izkušnje Arhiva Tuzelskega kantona obravnava pomen kulturno-izobraževalne dejavnosti za uveljavljanje in večjo odprtost arhivov do strokovne, znanstvene, kulturne in širše javnosti.
Ključne besede: kulturno-izobraževalni projekti, arhivi, odprtost arhivov, uveljavljanje arhivov, Arhiv Tuzel-skega kantona
Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva Arhiva
Tuzlanskog kantona)
ABSTRAKT
Kulturno-obrazovni sadržaji su važan i nezaobilazan segment rada svakog arhiva. Isti se manifestuju kroz razne oblike djelovanja od izložbi, saradnje sa medijima i obrazovnim ustanovama. Radi se o raznovrsnim sadržajima i projektima koji imaju više ciljeva. Jedan je prezentacija i afirmacija arhivske grade kao kulturnog naslijeda, te arhiva i arhivske djelatnosti. Drugi je uključivanje gradana, a naročito mladih (učenika) u projektne aktivnosti i na taj način podizanje svijesti o značaju pisanog kulturnog naslijeda. Otvaranje arhiva za gradane i društvo, kroz kulturno-obrazovne i druge sadržaje, u vrijeme globalnih kretanja u svijetu, svakako je imperativ vremena. U tom smislu ukupni rezultati ogledaju se u stepenu (ne) afirmacije, kao i (ne) otvorenosti arhiva u društvu. Stoga ovaj rad ima za cilj da ukaže na značaj kulturno-obrazovne djelatnosti, kroz iskustva Arhiva Tuzlanskog kantona, za afirmaciju i vecu otvorenost arhiva prema stručnoj, naučnoj, kulturnoj, ali i široj javnosti.
Ključne riječi: kulturno-obrazovni projekti, arhivi, otvorenost arhiva, afirmacija arhiva, Arhiv Tuzlanskog kantona
1 Uvodne napomene
Djelovanje arhiva na kulturnom i obrazovnom polju dugo je bilo u drugom planu. U godinama stasavanja arhivske službe Bosne i Hercegovine, mnogobrojni objektivni razlozi (materijalni, kadrovski, prostorni, itd), uticali su na (ne)mogučnost planskog djelovanja arhiva na kulturno-obrazovnom polju. Vremenom, sa kadrovskim jačanjem boljom materijalnom, te prostornom pozicioniranošču arhiva, stvorene su neophodne pretpostavke za aktivnije bavljenje navedenom djelatnošču. Proces pret-varanja arhiva u sve življe i aktivnije faktore savremenog kulturnog života u Bosni i Hercegovini naročito je uznapredovao zadnjih decenija. Arhivi postaju sve aktivnije ustanove u savremenim manifestacijama kulturnog i obrazovnog djelovanja i uzdizanja. Vremenom, kulturno-obrazovna djelatnost dobija novu formu, kroz aktivno uključivanje gradana (učenika, studenata, penzionera, itd.) u projekte arhiva, koji imaju višestruke ciljeve.
Prevashodni cilj jeste prezentacija pisanog kulturnog nasliieda koje čuvaju arhivi, stručnoj, naučnoj, kulturnoj, ali i široj javnosti. Arhivi se moraju nametnuti društvenoj zajednici kroz konkretne programe i projekte, kako bi na taj način upoznali društvenu zajednicu, ali je i zaintrigirali za korištenje blaga koje čuvaju arhivi. U vezi sa navedenim, kulturno-obrazovni projekti imaju cilj i u dijelu otva-ranja arhiva prema javnosti. Arhivi tako daju bitne informacije o načinima dostupa do informacija, procedurama, načinima korištenja, što predstavlja značajnu informaciju svim potencijalnim korisnici-ma. Potpuna demokratizacija društva u uskoj je vezi sa otvaranjem arhiva prema javnosti i njihovog konkretnog djelovanja i uspostavljanja obostranih čvrščih odnosa. Na taj način gradani trebaju da uvide da arhivi nisu neke zatvorene ustanove, več da su u pitanju stručne, profesionalne i društveno odgovorne ustanove. S druge strane, otvorenost arhiva u vremenu globalizacije, je prevashodno pitanje u kolikoj mjeri je odredeno demokratsko društvo "demokratično". Arhivi u skladu sa tim moraju pokazati visok stupanj otvorenosti prema javnosti.
Na taj način arhivi postaju generatori kulturnih zbivanja, dinamični centri kulture uključeni u proces oblikovanja i podizanja svijesti, naročito mladih ljudi, o značaju kulturno-historijskog naslijeda. Sav taj proces može se realizovati samo kontinuiranim aktivnim, stručnim i planskim djelovanjem
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
arhivskih zaposlenika, koji se moraju svojim kulturnim sadržajima nametnuti i zaintrigirati javnost. Na taj način se ubrzava razvoj "arhivske kulture" u društvu, a time utiče na popularizaciju arhivske djelatnosti.
2 Kulturno-obrazovnl sadržaji u funkciji popularisanja arhivske djelatnosti
Važni segmenti kulturno-obrazovnog djelovanja arhiva jesu izložbe, predavanja, saradnja sa me-dijima i obrazovnim institucijama, koji če biti predmetom analiza u ovom radu. lako osim pomenutih i drugi sadržaji arhiva, kao što su promocije i izdavačka djelatnost, organizacija raznih stručnih i naučnih skupova imaju kulturnu i obrazovnu komponentu, mi čemo se bazirati samo na naprijed navedene.
Izložbe arhivskih dokumenata jedan su od značajnijih vidova popularisanja arhivske djelatnosti i kulturno-obrazovnog djelovanja arhivskih ustanova. Buduči da su izložbe najzastupljeniji i najmaso-vniji način prezentacije kulturnog naslijeda i otvaranja arhiva prema javnosti, to če u radu biti i stavljen akcenat upravo na izložbe. Interesovanje za arhivsku gradu, kod šire društvene zajednice, bilo je dobrim dijelom povod za otvaranje prvih izložbi arhivskih dokumenata. U nekim zemljama, ovakve izložbe su organizovane več u drugoj polovici XIX stolječa, najprije u Parizu, zatim u Londonu i Ko-penhagenu. U Beču je 1904. godine otvorena stalna izložba dokumenata, odnosno muzej arhivske grade (Saric, 1982). Kasnije tu djelatnost prihvataju i drugi arhivi. Medutim, do pravog procvata ova-kvog načina popularisanja arhivske djelatnosti, došlo je tek poslije Drugog svjetskog rata, kada mnogi arhivi počinju da se bave ovim segmentom arhivske djelatnosti. Uostalom, navedeno djelovanje je i obaveza arhiva, a u skladu sa arhivskim propisima, po kojima arhivi izmedu ostalog „prireduju izložbe, predavanja i provode druge oblike kulturne djelatnosti radi podsticanja zanimanja za arhivsku gradu i arhivsku djelatnost" (Zakon o arhivskoj djelatnosti, 2000, član 37).
Od osnivanja, 1954. godine, pa do danas Arhiv Tuzlanskog kantona Tuzla, prošao je dugotrajan period stručnog i profesionalnog uzdizanja na nivo respektabilne i prepoznatljive arhivske, ali i ustanove kulture, kako u Bosni i Hercegovini, tako i van njenih granica. Uzimajuči u obzir materijalne, kadrovske, stručne i druge kapacitete, Arhiv Tuzla u početnom periodu svog djelovanja nije u značajnijoj mjeri bio zastupljen na polju organizovanja arhivskih izložbi. Medutim, vremenom, uprkos objektivnim otežavajučim okolnostima, arhivski radnici su svojim entuzijazmom pokrenuli aktivnosti na organizaciji arhivskih izložbi, na koji način su ostvarili značajan kontakt sa širom društvenom zajednicom. Tako se Arhiv Tuzla postepeno razvijao u dinamičan centar kulturnih dešavanja na prostoru tuzlanske regije, ali i cijele Bosne i Hercegovine.
Izložbena aktivnost Arhiva Tuzlanskog kantona je od početnih kratkotrajnih, periodičnih, opštih i nepokretnih izložbi, prerasla u intenzivnu kulturno-izložbenu aktivnost, gdje osim več navedenih dominiraju tematske, pedagoške, trajno aktivne, odnosno stalne postavke izložbi, zatim pokretne izložbe, koje izlaze van okvira ne samo lokalne zajednice, nego i države. Izložbena aktivnost se od početnih tema izložbi koje su se odnosile na odredene političke i historijske dogadaje, te istaknute ičnosti, vremenom orijentišu na konkretnije sadržaje koji se tematski odnose na konkretnija pitanja prezentacije arhivske grade, poput planskog predstavljanja fotografske grade, razglednica, memoranduma, plakata, kao i teme koje se odnose na zaštitu industrijskog kulturnog naslijeda, rodoslovlje, itd.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
Slika 1: Zajednička izložba „Holokaust, genocid...^" Arhiva Tuzlanskog kantona i Historijskog arhiva Sarajevo, 2010.
godine u Zgodovinskom arhivu Celje
Ovakav zaokret kulturno-izložbene djelatnosti Arhiva Tuzlanskog kantona rezultat je napretka ustanove na stručnom planu. Takav zaokret je i rezultat potrebe šireg shvatanja kulturnog djelovanja u vremenu globalizacije društva, ali i kulture, te shvatanja kulture i kulturnog naslijeda kao dijela šire regionalne i svjetske baštine. U tom smislu Arhiv Tuzlanskog kantona značajno izlazi iz lokalnih okvira djelovanja, te djeluje na regionalnoj i široj evropskoj kulturnoj pozornici.
Izložbena djelatnost arhiva ima značajnu funkciju na planu popularizacije arhivske djelatnosti, odnosno arhivske grade, kao pisanog kulturnog blaga. Osim prezentacije arhivske grade, arhivi na taj način podstiču i razvijaju svijest gradana o značaju arhivske grade, ali i ustanova, bez čijeg bi institu-cionalnog djelovanja sudbina iste bila neizvjesna. Svakako, izložbe imaju značaju obrazovnu kompo-nentu, naročito kod učenika svih uzrasta. U svom planskom djelovanju, Arhiv Tuzlanskog kantona realizuje redovne izložbene sadržaje, u čiju realizaciju nastoji uključiti što veci broj gradana. Naročitu pažnju pri tome posvečuje najmladim generacijama (učenicima), zatim studentima, penzionerima, te ostalim gradanima. Bitna ciljna grupa kojoi Arhiv posvečuje pažnju jesu i gradani tzv. treče generacije, odnosno penzioneri, koji su istinski prijatelji arhiva, koji redovno ne samo posječuju arhiv, nego depo-nuju i značajan dio arhivske grade lične i porodične provenijencije.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
Slika 2: Plakat izložbe Stare čaršije u Bosni i Hercegovini, iz lične zbirke Ataha Mahica, povodom obilježavanja 1.
marta, Dana nezavisnosti Bosne i Hercegovine
U cilju što veceg uključivanja gradana na planu zaštite pisanog kulturnog naslijeda, Arhiv Tuzlanskog kantona, kontinuirano ukazuje na značaj arhivske grade koja je u posjedu gradana. U cilju postizanja što boljih rezultata, te aktivnosti podrazumijevaju široku lepezu aktivnosti od predavanja, okruglih stolova, te saradnje sa medijima. Rezultati tih aktivnosti sadržani su u činjenici da Arhiv Tuzlanskog kantona čuva značajan broj ličnih i porodičnih zbirki. U novije vrijeme otišlo se i korak dalje te su pokrenute aktivnosti na izradi i realizaciji izložbi, iz fundusa ličnih i porodičnih zbirki1. Na taj način se željela poslati jasna poruka svim gradanima, da je samo institucionalnom zaštitom, sudbi-na arhivske grade izvjesna, te da če samo u tom slučaju ista imati svoju funkciju, odnosno biti predmetom korištenja. Na ovaj način se svim aktivnim saradnicima arhiva ustvari odaje priznanje za njihov doprinos afirmaciji arhivske djelatnosti, te zaštiti pisanog kulturnog naslijeda.
U novije vrijeme Arhiv Tuzlanskog kantona sve više odstupa od opštih izložbi, te se okreče ka realizaciji konkretnijih tematskih izložbi. Naime, opšte izložbe su za neupučene gradane dosta kom-pleksnije za razumijevanje i pračenje istih, dok prezentacija izložbi vezanih za odredeno pitanje, koje je aktuelno u datom trenutku može pobuditi veču pažnju i interes gradana. U tom smislu je značajna idejnost i kreativnost u odabiru prave teme u pravo vrijeme. Ovakve, tematske izložbe jedan su od najznačajnijih i najvrednijih oblika i dijelovanja kulturno-izložbene aktivnosti Arhiva Tuzlanskog kantona. One su u isto vrijeme odraz izrastanja ustanove u prepoznatljivu, respektabilnu, stručno osposo-bljenu, programski i idejno evropski profilisanu ustanovu, koja baštini nezamjenjivo kulturno naslijede.
Značajan aspekt planskog djelovanja ogleda se u činjenici i potrebi kulturnog djelovanja na glo-balnom planu, shvatajuči kulturu kao dio evropskih i svjetskih kulturnih kretanja. U tom smislu, početne izložbe Arhiva Tuzlanskog kantona, koje su bile realizovane samo na lokalnom nivou, vremenom prerastaju u kulturno-izložbene aktivnosti i prezentaciju kulturnog blaga na širem regionalnom planu.
1. Tako je Arhiv Tuzlanskog kantona realizovao nekoliko izložbi iz ličnih zbirki Nurage Softiča iz Banoviča, Ataha Mahiča iz Brčkog, Raifa Čehajiča iz Sarajeva i drugih. Na taj način se podstiču gradani da svoje lične zbirke deponuju u arhive.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
Realizacija zajedničkih izložbi sa drugim arhivima ili ustanovama kulture i asocijacijama predstavlja dodatnu formu djelovanja na planu kulturnog naslijeda i kulture u širem smislu. Arhiv Tuzlanskog kantona je realizovao zajedničke izložbe sa drugim arhivima, muzejima, bibliotekama, ali i stručnim i drugim asocijacijama i udruženjima iz oblasti kulture i kulturnog naslijeda. Značajno je napomenuti da se svi kulturno-obrazovni sadržaji Arhiva Tuzlanskog kantona realiziraju u saradnji sa Društvom arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona, kao stručnom asocijacijom arhivista i arhivara.
Sa realizacijom arhivskih izložbi Arhiv Tuzla je započeo dosta rano, a od 1984. godine veoma intenzivno, tako da je do 1994. godine gotovo svake godine realizovana po jedna izložba, a u zadnje vrijeme i više izložbi godišnje. U kolikoj mjeri je Arhiv Tuzlanskog kantona posvetio pažnje realizo-vanju izložbi najbolje ilustruje činjenica da su iste priredivane i u najtežim godinama agresije na Bosnu i Hercegovinu2.
Slika 3: Izložba Tuzla na starim fotografijama-otrgnuto odzaborava, postavljena u Belom Manastiru (R Hrvatska), 8. januara 2013. godine u saradnji sa Zavodom za baranjsku povjesnicu i Centrom za kulturu Beli Manastir
Proteklih deceniju i po Arhiv Tuzlanskog kantona godišnje realizuje po nekoliko arhivskih izložbi. Značajan iskorak Arhiv je napravio planskom, sistemskom realizacijom izložbi u skoro svim opcinama Tuzlanskog kantona, kao i u vecem broju bosansko-hercegovačkih gradova. Na taj način Arhiv Tuzla je preuzeo vodecu ulogu na polju afirmacije arhivske grade i arhivske djelatnosti. Saradn-ja i razmjena arhivskih izložbi sa drugim arhivskim ustanovama, kako u Bosni i Hercegovini, tako i van njenih granica su redovni sadržaji Arhiva Tuzlanskog kantona3. U zadnjih nekoliko godina otišlo se i
2.	U periodu agresije na Bosnu i Hercegovina, Arhiv Tuzlanskog kantona je nastavio sa realizacijom izložbi. Naime, 1993. godine, realizovana je izložba pod nazivom „Ratna 1992. na Tuzlanskom okrugu', autora mr. Azema Kožara i saradnika. Azem Kožar (1993). Cjelovita fotoretrospektiva. U: Zmaj od Bosne, list za slobodnu Bosnu i Hercegovinu, broj 20, Tuzla, str. 11. Izložbe su realizovane i naredne 1994. te 1995. godine.
3.	Arhiv Tuzlanskog kantona bio je organzator i domačin značajnom broju izložbi iz gotovo svih zemalja u okruženju, a jedan od prepoznatljivih godišnjih sadržaja Arhiva Tuzlanskog kantona jeste postavka gostujučih izložbi na Medunarodnom savjetovanju „Arhivska praksa" koje se svake godine održava u Tuzli.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
korak dalje, kada je značajan broj arhivskih izložbi prešao granice Bosne i Hercegovine, u cilju upoz-navanja inozemne javnosti sa kulturnim sadržajima Arhiva Tuzlanskog kantona4.
Slika 4: Plakat izložbe pod nazivom Industrijsko naslijede - treba li nam, koja je postavljena u okviru realizacije okruglog stola pod nazivom Zaštita industrijskog naslijeda, 2008. godine
Uvezivanje izložbi sa drugim prigodnim sadržajima, takode doprinosi da šira društvena zajedni-ca ima razvijeniji senzibilitet za pitanje kulturnog naslijeda, odnosno arhivske djelatnosti. Tako se u novije vrijeme tematske izložbe obavezno vežu uz prigodna predavanja, historijske časove, seminare, savjetovanja, naučne i stručne skupove i druge sadržaje o kojima tematski govori i sama izložba. Na taj način se daje nova dimenzija percipiranja, ali i razumijevanja izložbi. Naime, bez obzira na snagu argumentacije arhivske grade, "živa riječ" ostaje nezamjenjivo sredstvo u uspostavljanju najneposredni-jeg kontakta. Na taj način se postižu najefektniji učinci na planu popularizacije arhivske djelatnosti.
Potrebno je istaci da Arhiv Tuzlanskog kantona realizuje značajan broj stručnih i naučnih sku-pova, koje prate tematske izložbe koje se direktno odnose na pitanja koja su predmetom stručne ili naučne elaboracije na samim skupovima. U periodu od 2007. godine redovno se organiziraju okrugli stolovi na odredenu aktuelnu temu5. Ove 2016. godine, realizirat ce se jubilarni deseti po redu okrugli
4.	U okviru dugogodišnje uspješne saradnje sa Zgodovinskim arhivom Celje i Arhivom iz Ptuja u saradnji sa Historijskim arhivom Sarajevo priredena je 2010. godine izložba Holokaust-genocid, a u saradnji sa Bošnjačkim klubom iz Inzbruka (Austrija) 2009. godine priredena je izložba Srebrenica da se nezaboravi. Izet Šabotic, Nermana Hodžic, Selma Isic (2012). Vodič kroz arhivske fondove i zbirke Arhiva Tuzlanskog kantona, Tuzla, str. 13.
5.	U proteklom periodu realizovani su slijedeci okrugli stolovi: Dostupnost informacija: zakonski okvir i stvarna praksa -ljudska i gradanskaprava (Tuzla 2007.), Zaštita industrijskog naslijeda (Tuzla 2008.), Fotografska grada-historiografska i umjetnička vrijednost (Tuzla 2009.), Naučno i stručno djelo Šabana Hodžica (Tuzla 2010.), Zaštita i značajporodičnih i ličnih arhivskih fondova i zbirki (Tuzla 2011.), Genealoška baština - sehara našeprošlosti (Tuzla, 2012.), Kulturno naslijede u funkciji turizma (Tuzla, 2013.), Prvi svjetski rat u historijskim izvorima (Tuzla, 2014.), Memoarska grada i usmena predaja - značaj za naučna istraživanja (Tuzla, 2015.). Godišnji izvještaji Arhiva Tuzlanskog kantona. Organizatori okruglih stolova su Arhiv Tuzlanskog kantona i Društvo arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona, kao stručna arhivska asocija-cija koja u skladu sa Statutom radi na prezentaciji i afirmaciji arhivske djelatnosti i arhivske grade kao pisanog kulturnog blaga zemlje. Izvještaji o radu JU Arhiv Tuzlanskog kantona od 2007-2015. godine.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
sto na temu „Arhivi i mediji u funkciji afirmacije i zaštite arhivske grade". Gotovo sve pomenute sku-pove pratila je tematska izložba6.
Naročitu pažnju Arhiv Tuzlanskog kantona posvečuje saradnji sa medijima, koja ima za cilj da što večem broju gradana pravovremeno pruži informaciju o arhivu, njegovoj djelatnosti, aktuelnosti-ma, kulturnim i drugim sadržajima. Sa programskim sadržajima gradani se unaprijed upoznaju putem web stranice arhiva, ali i putem medija. Plakate, pozivnice, te kontakti sa gradanima putem web por-tala, mejla, fejzbuka, doprinose boljoj posječenosti i uspješnosti realizacije odredenog kulturnog sadržaja.
Zahvaljujuči dobroj saradnji sa medijima, svaki kulturni sadržaj Arhiva Tuzlanskog kantona se u saradnji sa lokalnim TV stanicama prezentuje široj javnosti putem tematskih emisija. Tako se uz učešče posjetilaca, autora izložbe ili npr. izlagača na skupu, putem medija upoznaje šira društvena za-jednica sa datim kulturnim sadržajem arhiva. Na taj način mediji postaju produžena ruka arhiva u funkciji kulturnog uzdizanja i razvijanja svijesti o značaju arhiva, arhivske grade, odnosno arhivske djelatnosti.
3 Obrazovni sadržaji arhiva tuzlanskog kantona
Na planu realizacije obrazovnih sadržaja Arhiv Tuzlanskog kantona naročitu pažnju posvečuje kontinuiranoj, organiziranoj saradnji sa odgojno-obrazovnim ustanovama sa prostora Kantona, ali i šire7. Analizom obrazovne djelatnosti Arhiva Tuzlanskog kantona u proteklom periodu mogu se zapaziti dvije ključne faze obrazovne djelatnosti Arhiva Tuzlanskog kantona. Prva, početna faza odnosila se na organizirane posjete učenika i upoznavanje sa djelatnošču Arhiva, zanimljivostima, dokumentima, fotografijama i sl. Navedena faza je imala veliki značaj u dijelu uspostavljanja trajnije saradnje sa odgojno-obrazovnim ustanovama, s jedne, te razvijanje svijesti kod učenika o značaju arhiva arhivske grade, kao kulturnog blaga zemlje. Prilikom planskih, organizovanih posjeta učenika i studenata Arhivu Tuzlanskog kantona, početno upoznavanje sa arhivom, njegovom djelatnošču, značajem arhiva i arhivske grade, itd. se vrši u galerijskom prostoru, koji služi za stalnu postavku neke od arhivskih izložbi. Prilikom posjete ukazuje se na značaj arhiva, arhivske djelatnosti, te arhivske grade kao pisanog kulturnog blaga zemlje. Naročito izložbe ostavljaju veliki utisak na učenike, te ih oni sa velikom pažnjom i zainteresovanošču razgledaju. Osim toga učenici imaju priliku pogledati dokumentarni film o Arhivu Tuzlanskog kantona, zatim depoe za prihvat preuzete arhivske grade, depoe obradenih fon-dova i zbirki, specijalnu biblioteku Arhiva, službu obrade, itd. Na taj način se učenicima dočarava sama ustanova, ali i njen značaj za društvo i državu u cjelini. Praktično se iznose iskustva vezana za mogučnosti korištenja arhivske grade, načini dostupnosti.
Kada je predmetna saradnja dostigla jedan viši nivo, kao rezultat dugogodišnje saradnje, onda se prešlo na slijedeču fazu. To je uključivanje učenika u projekte koje realizira Arhiv. Dakle, učenici nisu više bili pasivni slušaoci, nego aktivni sudionici realizacije projekata. Naime, Arhiv Tuzlanskog kantona je postao prepoznatljiv po konstantnom uključivanju učenika u obilježavanju značajnih datuma kao što su: Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine, Dan državnosti Bosne i Hercegovine, dan medunarodnog priznanja suvereniteta i nezavisnosti Bosne i Hercegovine, Dan arhiva, Dan kulturnog naslijeda, Dan arhivske službe. Svojim aktivnim učeščem učenici ispoljavaju u največoj mjeri zainteresiranost i senzi-bilitet za kulturno blago zemlje. U realizaciju navedenih projekata uključuju se učenici osnovnih i srednjih škola.
Učenici aktivno učestvuju u pripremama historijskih časova na neke prigodne teme i praznike, zatim učestvuju u pripremama i realizaciji izložbi, digitalnih prezentacija. Naročit interes učenici su pokazalli za pripremu izložbe, te su kroz izbor dokumenata, fotografija, te ostale arhivske grade, sami se uvjerili u kolikoj mjeri su izložbe zanimljive za sve uzraste i u kolikoj mjeri doprinose afirmaciji
6.	Tako su u okvirima realizacije tematskih okruglih stolova priredivane i tematske izložbe kao što su: U okviru okruglog stola na temu Zastita industrijskog naslijeda (Tuzla 2008.), priredena je i izložba pod nazivom Industrijsko naslijede-treba li nam?, zatim okrugli sto Genealoška baština - sehara našeprošlosti (Tuzla, 2012.), sa tematskom izložbom Izložba rodoslo-va-Naši korijeni, okrugli sto na temu Prvi svjetski rat u historijskim izvorima (Tuzla, 2014.), sa izložbom na temu Prvi svjetski rat u dokumentima i fotografijama Arhiva Tuzlanskog kantona, te mnogi drugi. Godišnji izvještaji Arhiva Tuzlan-skog kantona.
7.	Osim sa opčina Tuzlanskog kantona, Arhiv Tuzlanskog kantona posječuju učenici i sa područja drugih opčina, kao što su Zenica, Brčko i drugih.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
arhivske djelatnosti. Učenici historijski sekcija su čak učestvovali i na odredenim tematskim skupovi-ma i okruglim stolovima, na kojima su iznosili svoja promišljanja, te stavove vezano za odredena pitanja. Na ovaj način učenici ukazuju na značaj arhivske grade, ali i bitnost ustanova koje baštine kulturno naslijede8.
U obrazovnoj djelatnosti, Arhiv Tuzlanskog kantona naročitu pažnju posvečuje saradnji sa Odsjekom za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Tuzli. Ta saradnja se odvija kroz različite forme i sadržaje, a rezultat toga je zastupljenost arhivistike kao obavezujučeg predmeta u naučno-nastavnim planovima Odsjeka za historiju. Značai Arhiva se ogleda i u činjenici da su zaposlenici Arhiva bili predavači i asistenti na pomenutoj predmetnoj grupi. Stiudenti Odsjeka za Turski jezik i književnost Filozofskog fakulteta u Tuzli imaju dobru saradnju sa Arhivom Tuzlanskog kantona9.
Slika 5: Historijski čas i izložba, 25.2.2011. godine, posvečeni obilježavanju Dana nezavisnosti Bosne i Hercegovine (na slici učenici Gimnazije "Ismet Mujezinovič" Tuzla drže historijski čas)
Kroz naprijed navedene oblike kulturno-obrazovnih aktivnosti, Arhiv direktno utiče na veču senzibiliranost gradana za kulturno naslijede i arhivsku djelatnost. Kroz obostrane i zajedničke kulturne aktivnosti stvara se jači front na planu zaštite arhivske grade, naročito one u posjedu fizičkih lica, gdje se kroz ovakve aktivnosti gradani animiraju da iste deponuju i stave pod institucionalnu zaštitu. Na taj način se stvara ambijent u kome če sudbina arhivske grade, kao memorije društva i države biti izvjesnija.
Svi navedeni projekti arhiva imaju za cilj veču otvorenost prema javnosti i korisnicima, što je krajnji cilj svakog arhiva. Istovremeno, navedeni projekti utiču na afirmaciju i popularizaciju arhiva, arhivske djelatnosti i arhivske grade kao pisanog kulturnog naslijeda. Sve to utiče na jačanje svijesti cjelokupne društvene zajednice o značaju navedenih ustanova koje baštine arhivsko kulturno blago.
8.	Tako su učenici historijske sekcije JU Gimnazija „Meša Selimovič" iz Tuzle, aktivno učestvovali u realizaciji okruglog stola na temu: Memoarska grada i usmena predaja - značaj za naučna istraživanja (Tuzla, 2015.). Jedna od učenica je učestvovala i u diskusiji na navedenu temu.
9.	Detaljnije o obrazovnoj djelatnosti Arhiva TK pročitati u: Izet Šabotič (2013). Obrazovna djelatnost u Arhivu Tuzlanskog kantona: uspješni mostovi saradnje arhiva i obrazovnih ustanova. U: Atlanti N.2, Trieste-Maribor, str. 141151.
Omer ZULIČ: Uticaj kulturno-obrazovnih sadržaja na otvorenost i afirmaciju arhiva u društvu (iskustva
Arhiva Tuzlanskog kantona), 277-286
4 Zaključek
Kulturno obrazovni sadržaji su važna i nezaobilazna komponeta djelovanja arhiva i kao takvi nemaju alternativu. Iako se još uvijek značajan broj arhiva susrece sa poteškocama kadrovske, materi-jalne i druge prirode, ipak je neophodno iznaci mogucnosti za realizaciju kulturno-obrazovnih proje-kata, a u cilju vece afirmacije i otvaranja arhiva prema javnosti. To se postiže konkretnim projektima, kojima se prezentuje arhivska grada, afirmiše arhivska djelatnost i jača svijest gradana o značaju kultur-nog blaga zemlje. Na taj način se arhivi u potpunosti otvaraju i približavaju javnosti, čime se postiže krajnji cilj svakog arhiva, a to je dobra saradnja sa korisnicima usuga arhiva.
Iskustva Arhiva Tuzlanskog kantona na tom planu su jako pozitivna i bogata. Saradnja sa drugim arhivima, gradanima, ustanovama i udruženjima kulture rezultirala su popularizacijom arhiva i arhivske djelatnosti u društvu. Isto je uticalo na vecu zainteresiranost gradana za arhiv i sadržaie koje arhiv realizira. Popularizacija se ogleda i u činjenici da oni gradani koji su konzumenti kulturnih sadržaja arhiva, stiču spoznaju o značaju istih za cjelokupnu društvenu zajednicu i državu u cjelini. Oni čak i svoju ličnu - porodičnu arhivsku gradu deponuju u arhiv i tako direktno doprinose afirmaciji djelatnosti, ali i jačanju svijesti o značaju institucionalne zaštite arhivske grade.
Danas je Arhiv Tuzlanskog kantona prepoznatljiva i respektabilna ustanova kulture na prostoru Tuzlanskog kantona, Bosne i Hercegovine, ali i šire. O tome svjedoče mnogobrojni uspješno realizo-vani projekti, sistemski uspostavljena kulturna saradnja sa arhivskim i drugim ustanovama i asocijaci-jama kulture u zemlji i inostranstvu, kao i sa korisnicima usluga arhiva.
Literatura
Godišnji izvještaji o radu JU Arhiv Tuzlanskog kantona.
Saric, S. (1982). Izložbe arhivskih dokumenata. U: Glasnik arhiva i društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, godina XXII, knjiga XXII, Sarajevo.
Šabotic, I. (2013). Obrazovna djelatnost u Arhivu Tuzlanskog kantona: uspješni mostovi saradnje arhiva i obra-zovnih ustanova. U: Atlanti N.2, Trieste-Maribor.
Šabotic, I., Hodžic, N., Isic, S. (2012). vodič kroz arhivske fondove i zbirke Arhiva Tuzlanskog kantona. Tuzla: Arhiv Tuzlanskog kantona.
zakon o arhivskoj djelatnosti Tuzlanskog kantona (2000). Službene novine Tuzlanskog kantona, br. 15.
SUMMA^RY
Cultural and educational activities are important and unavoidable component of archive's activities, and as such they have no alternative. Although still a significant number of archives encounter difficulties with personnel, material and other, it is necessary to find opportunities for the realization of cultural and educational projects, and for greater affirmation of the opening of the archives to the public. This is achieved through concrete projects, which presents archives, affirms their activity and growing awareness of the importance of the cultural heritage of the country. In this way, the archive is fully open and closer to the public, thus achieving the ultimate goal of every archive: it's good cooperation with the users of archival material. Experiences of the Archives of Tuzla Canton in this area are very positive and rich. Cooperation with other archives, citizens, institutions and associations of culture resulted in the popularization of archives and archival activities in society. It also affected the greater interest of the citizens for the archives and the contents of the archival material. Popularization is reflected in the fact that those citizens who are consumers of cultural content acquire knowledge about the importance of archives for the entire community and the country as a whole. They even have their personal or family archival material deposited in the archives and thus directly contribute to the affirmation of activity, but also raising awareness of the importance of institutional protection of archive material. Today the Archive of Tuzla Canton is recognizable and respectable cultural institution in the area of Tuzla Canton, Bosnia and Herzegovina, and beyond. This is evidenced by numerous successful projects that we implemented, the system of established cultural cooperation with archives and other institutions and associations of culture at home and abroad, as well as with users of archives.
Typology: 1.04 Professional Article Submitting date:03.02.2016 Acceptance date: 20.02.2016