’*5* Inhalt: I. Oesterrcichischer Hilfsverein für Bosnien und die Herzegowina. — II. Zur Nr. 12. Matrikulirung der gemischten Ehen. — III. Vrednost modroslovja za duhovno pastirstvo. 1882. — IV. Historia Cathedvalis Ecclesiae Labacensis auctore Joanne Gregorio Thalni-tschero (continuatio). — V. Literatur. — VI. Concurs-Verlautbarung. — VII. Chronik .1 der Diözese. ij ts 9 1 I. Oesterreichischer Hilfsverein für Bosnien und die Herzegowina. Durch die Occupation von Bosnien und der Herzegowina ist Seiner kaiserl. königl. Apostolischen Majestät eine schwere, aber den erhabenen Traditionen des Hauses Habsburg-Lothringen würdige Aufgabe erwachsen. So schwierig auch die Lösung der durch die Occupation geschaffenen Fragen sein möge, unser Kaiser und König hat sein tiefes Verständnis für den einzuschlagenden Weg bekundet, sowohl durch die kaiserlichen Worte: „Bos- nien und die Herzegowina müssen durch christliche Cultur und Verwaltung für Oesterreich gewonnen werden", als auch durch die Thatsache, daß es eine der ersten Bestrebungen unseres apostolischen Monarchen gewesen, die Anfänge einer geregelten bischöflichen Verwaltung in den occupirten Ländern herzustellen. Der Anfang ist gemacht, allein wie viel bleibt noch zu thun übrig! Die Subsistenzmittel für den Clerus müssen aufgebracht, neue Kirchen muffen gebaut, neue Schulen gegründet, Waisenhäuser, Asyle für Armen- und Kranken- pflege und andere Werke christlicher Charitas müssen geschaffen werden, um in den occupirten Ländern die katholische Bevölkerung, auf deren ehrliche Sympathien wir, weil Kinder derselben einzig wahren Kirche, bestimmt rechnen können, im Glauben zu erhalten, sittlich zu heben und immer mehr und mehr an das katholische Oesterreich heranzuziehen. Aus Staatsmitteln allein kann nicht alles geschehen, des Kaisers erhabene Absichten müssen von allen Patrioten unterstützt werden und namentlich ist es Pflicht Seiner katholischen Unterthanen nach bestem Wissen und Gewissen an der Lösung der angedeuteten Aufgaben mitzuwirken. Auf Grund dieser Ueberzeugung wurde unter der Bezeichnung: „Österreichischer Hilfsverein für Bosnien und die Herzegowina" ein, unter dem Protektorate Seiner kaiserlichen Hoheit des durchlauchtigsten Herrn Erzherzogs Albrecht stehender Verein in's Leben gerufen, dessen Centralsitz allerdings in Wien sich befindet, der aber, wie aus den durch die kompetente Behörde bereits genehmigten Statuten ersichtlich, befugt ist, sich über alle im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder auszubreiten, und der sich die Aufgabe gestellt hat, die katholischen Kultus- und Schulzwecke in den occupirten Ländern uach Möglichkeit zu fördern. Wenngleich dieser Verein äußerlich als ein rein weltlicher erscheint, so ist sein hochkirchlicher Zweck doch ans §• 2 der Statuten deutlich zu ersehen, und die im §. 13 vorgesehene Bestimmung, daß der Centralausschuß verpflichtet ist, sich wegen Verwendung der Vereinsmittel auch mit dein katholischen Episcopate von Bosnien und Herzegowina in Verbindung zu setzen, bürgt für einen zweckdienlichen Gebrauch der dem Vereine zukommenden Spenden. Wohl wissen Wir, daß die katholische Opferwilligkeit bereits vielfach und vielseitig in Anspruch genommen ist, allein wir sind überzeugt, daß das neue Werk die heimischen christlichen Werte in keiner Weise schädigen könne. Für den gläubigen Katholiken erneuert sich das Wunder der Brodvermehrung täglich unter unseren eigenen Augen. Ein Blick aus die opferwilligsten katholischen Länder zeigt uns, daß überall die Leistungsfähigkeit des katholischen Opsermnthes mit der Opferwilligkeit selbst wächst. Beseelt von dieser Ueberzeugung zaudern Wir nicht, behufs einer kräftigen Unterstützung der katholischen Kirche in Bosnien und Herzegowina, die Geistlichen Unserer Diözese zum Beitritte zu diesem Vereine auszumuntern und 24 den Verein auch zur Verbreitung unter den edelgesinnten Laien anzuempfehlen. Die Namen der neuen Vereinsmitglieder können an daS Ordinariat bekannt gemacht, sowie die jährlichen Beiträge hieher übersendet werden, damit sie ihrer Bestimmung zugeführt werden.*) Vom fürstbischöflichen Ordinariate Laibach am 20. November 1882. Chrysostomus m. p. Fürstbischof. II. Ministeriat-Ertaß betreffend die MatriKulirung gemischter Ehen. Als Ergänzung zu dem in der letzten Nummer des „Laibacher Diözesanblattcs" S. 158 enthaltenen Erlasse, betreffs der Eintragung von Trauungen, welche im Delegationswege stattfinden, wird den Herren Matrikcnführern folgender Erlaß des hohen k. f. Ministeriums des Innern ddto. 14. October l. I., Z. 10531, betreffend den .Vorgang bei der Matrikulirung der gemischten Ehen, behufs Darnachachtung hiemit zur Kenntnis gebracht. „Hinsichtlich des Vorganges bet der Matrikulirung gemischter Ehen, namentlich in jenen Fällen, in welchen die Brautleute gemäß Artikel II. Abs. 3 des Gesetzes vom 31. Dezember 1868 (R.-G.-B. Nr. 4 ex 1869) die kirchliche Einsegnung ihrer vor dem Seelsorger des einen der Brautleute geschlossenen Ehe bei dem Seelsorger des anderen Theiles erwirkten, wurde die Wahrnehmung gemacht, daß die diesfalls bestehende Hebung nicht überall den geltenden Gesetzen und Vorschriften entspricht und daß dadurch nicht nur unzulässige Doppelmatrikulirungen entstehen, sondern auch die gebotene, schon im kais. Patente vom 20. Februar 17Q4 betonte Gleichförmigkeit der Matrikenführnng gefährdert erscheint. Das hohe k. k. Ministerium des Innern hat sich daher im Einvernehmen mit den hohen Ministerien des Cultns und der Justiz bestimmt gefunden, anzuordnen, daß nur jener der beiden ordentlichen Seelsorger eines gemischten (einer verschiedenen christlichen Confefsion angehörenden) Brautpaares die Eheschließung desselben im Trauungsbuche mit fortlaufend er Reihezahl zu matrikulireu hat, welcher zuerst die feierliche Erklärung der Ehe-Einwilligung des Paares (§. 75 a. b. G. B.) entgegennunmt. Der spätere Act vor dem Seelsorger des anderen Theiles kann nur ohne fortlaufender Reihezahl im Tranbuche eingetragen werden und ist dabei unter Anführung des bezüglichen Tages und Seelsorgers ersichtlich zu machen, wann und wo bereits zuvor das Paar die feierliche Erklärung der Einwilligung zur Ehe abgegeben hat. I» analoger Weife ist sich auch bei den im Artikel II. §.11 des Gesetzes vom 25. Mai 1868 R.-G.-Bl. Nr. 47 gedachten Fällen der nachträglichen kirchlichen Einsegnung einer vor der weltlichen Behörde geschlossenen Ehe zu benehmen. Wird die vor der weltlichen Behörde geschlossene Ehe von einem Seelsorger nachträglich eingesegnet, in dessen Ehematrik dieselbe gemäß der Vorschrift des §. 23 der Ministerial-Verordnung vom 1. Juli 1868, R.-G.-Bl. *) Auszug aus den Statuten: §. 2. Zweck des Vereines ist die Förderung, der katholischen Cultus- nnd Schulzwecke in Bosnien und der Herzegowina, insbesondere durch Bau katholischer Kirchen, Schulen und Erziehungsanstalten, Fundirung und Dotirung solcher, Dotirung katholilcher Seelsorge« stellen, Creirung von Stipendien für kathslische Studierende und dergleichen. §. 5. Der Sitz des Vereines ist in Wien. (I. Reichsrathsstraße Nr. 3.) §. 7. Jedes Mitglied verpflichtet sich durcli seinen Eintritt zur möglichsten Förderung der Vereinszwecke und bestimmt selbst die Höhe deö jährlich zu entrichtenden ordentlichen Jahresbeitrages, der aber nicht unter 1 fl. ö. W. sein darf. So lange ein Mitglied seinen Austritt der Bereinsleitnng nicht schriftlich angezeigt hat, bleibt es zur Entrichtung des von ihm bestimmten Jahresbeitrages verpflichtet. § 13. Der Centralaiisfchus; verfügt nach seinem Ermessen über die Verwendung der dem Vereine zu Gebote stehenden Geldmittel zu Vereinszwecken, ist aber verpflichtet die bei außerordentlichen Spenden etwa kundgegebenen Bedingnisse zu erfüllen und sich im Allgemeinen hinsichtlich der Verwendung der Gelder mit der Behörde in Verbindung zu setzen, welche mit der obersten Leitung von Bosnien und Herzegowina betraut ist, (gegenwärtig das gemeinsame Ministerium-Bureau für Bosnien nnd die Herzegowina) sowie mit dem katholischen Episkopate von Bosnien und der Herzegowina. Nr. 80 bereits eingetragen vorkommt, so kann bic Thatsache der geschehenen nachträglichen Einsegnung nur dieser Eintragung beigefügt werden. Bescheinigungen über solche Registrirungcn müssen zugleich die Ersichtlichmachung des anderen Seelsorgers oder der weltlichen Behörde sowie des Tages, wann vor diesem anderen Seelsorger oder vor der weltlichen Behörde die feierliche Erklärung dcr Einwilligung zur Ehe abgegeben wurde, enthalten." III. Vrednost modroslovja za duhovno pastirstvo. Besede sv. oceta papeza so katolicanom v dvojnem oziru znamenite. Kot poglavar velike sv. katoliäke cerkve zamore on bolj nego drugi pregledati in presoditi svoj cas ter njegove potrebe, zato imajo besede njegove gotovo Le veliko clovesko veljavo. Toda sv. oceta spostujemo mi tudi kot organ sv. Duha. Ako tudi niso njegove okroLnice, kadar ne govore o strogo verskih naukih, nezmotljive, se vendar zanaäamo, da tudi v takih, posvetnih zadevah zliva sv. Duh nanj svojo razsvetljujoco milost. Zato se mi zdi spricevanje zelo vazno, s katevim sv. oöe prica, da je v sedanjem casu modröslovje zelo potrebno, v znani okroLnici 4. avg. 1879 „Aeterni Patris“. Precej v prvih vrsticah omenjene okroMce se dolocno povdarja potreba modroslovskih naukov, posebno dandanes, ko je svet ravno po modroslovji — seveda napacnem — zasel v toliko pogubnih zmot. „Previdnost sama zahteva, da s pomocjo cloveske vednosti vodimo ljudstva k veri in izvelicanju“, posebno tiste vednosti, „s katerose po besedah sv. Avgustina vera rodi, goji, brani in utrjuje“. Utegnil bi mi kdo precej tukaj ugovarjati: Kaj nam to mar! Skofje sami so poklicani o teh zadevah doloöevati; mi duhovniki v pastirstvu nimamo z modroslovjem nicesar opraviti, besede sv. oceta se nas ne ticejo. — Res je, Skofje sami bodo v svoji previdnosti in s pomocjo sv. Duha spoznali in dolocili kdaj, kakö in katero modroslovje naj se v njihovih bogoslovskih ucilnicah uci, ali vendar mislim, da imajo besede sv. oceta pomen tudi za navadne dusne pastirje in sicer zavoljo velike vrednosti modroslovja za duhovno pastirstvo, ali bolje: zaduhov-nika v pastirstvu. Da se tega do dobra prepricamo, moramo najprej vedeti, kaj je modroslovje, kake nauke nam podaja in kako deluje na duha cloveskega tista vednost, kateri pravimo modroslovje. 0 vaEnosti modroslovja za trdno in obcno izobrazenost je prejsnji stari ucni red na na§ih srednjih solah mnogo bolj prical nego sedanji. Nekdaj so se v visih razredih ucili ne samo logike, ampak tudi metafizike in etike. Novi ucni red je ohranil samo lcgiko in duseslovje ali psihologijo kot pripravo za modroslovne nauke. Oba predmeta pa se ucita na srednjih solah tako, da si dijak o modroslovji skoro niti ne pridobi pravega pojma. Zato drugace ni mogoce, kakor da malokdo izined onih, ki so (lovrsili gimnazijo, ve, kaj je modroslovje. Zarad tega naj mi tudi castiti bralci ne zamerijo, ako se drznem to stvar jim po domace pojasniti. Neki notranji nagon Lene cloveka, da premisljuje o vsem kar vidi in slisi, posebno pa o tistih stvareh, ki vzbujajo njegovo pozornost. Kako bi bilo mogoce, da ne bi on preudarjal, kaj da je svet, odkod je, kako je nastal, ali je zmerom tak bil, ali se spreminja? Se mnogo bolj zene cloveka premisljevati o tistem bitji, katero §3 tako nerazvita pamet sluti in cuti, od katerega je povsem odvisen, ki je nad vsemi bitji — s kratka: o Bogu. Mar-sikaj cudnega, nerazumljivega, a vendar zanimivega se javi dal je v naSetn duänem Livljenji; kako da bi tedaj i ta stran ne vzbujevala premiäljevanja? V svoji vesti pa cuti vsakdo postavo, ki mu nekaj veleva, nekaj prepoveduje. Odkod, zakaj, kakosna je ta postava ? — popraäuje se cloveäki razum, razmiSlja in skusa s svojimi spoznavalnimi mocmi ugasiti svojo äeljo. Duh cloveski ima namrec to prirojeno moc, da s svojim delovanjem spoznava stvari ali predmete zunaj sebe in v sebi, posebno ima se moc, spoznati vzroke, iz katerih so se razvijali ucinki. Ako pozna eno, isce on drugo in jo zamore tudi spoznati. Ono dusno delovanje pa, s katerim raziskujemo bistvo onih stvari, ki se nam razodevajo, njili vzroke in medsebojno zvezo, imenujemo modroslovno raziskovanje, in vednost, ki se iz njega lodi. modioslovje. Da ne govorim preobsirno o povstanku te vednosti, o njeni zgodovini in osodi v raznih casih, omenjam le, kaj nam ta vednost podaja po svojih raznih delih na tisti stopinji, na kateri je dandanes, in kolikor zadeva tudi vednostne potrebe duhovnega pastirja. Ivo smo bili na gimnaziji, smo se mnogokrat jezili nad suho logiko, nad praznimi besedami, katere smo lomili, nad obrazci, katere smo crtali, nad cudnimi verzi, ki so se zaöenjali: Barbara, celarent . . ali pa se bolj barbarsko. Res, v logiki je treba marsikak suh griZljej brez primake spraviti v uöenostno grlo, ali zraven tega nara podaja 011a marsikaj, kar je neizreöeno imenitno za nase versko spoznanje in prepricanje. Vse, kar smo se ucili v fundamentalnem bogoslovji o Hegel-novem sostavu, o panteizmu, akozmizmu itd., nam mora biti cisto nerazumljivo, ako ne vemo nicesar o virih, uzrokih, mejah nasega spoznavanja. Nerazumljivo ti mora biti, kako da je mogoce komu Boga resnobno tajiti, ko vendar nebo oznanuje njegovo slavo. Vse to pa pojasnuje logika. Ako prideä v razgovor s kakim slabovernim dvomljiveem — kako se mu hoces braniti, kako spodbiti njegove razloge, kako mu hoöeä pokazati vir njegove zmote, ako nisi onih zakonov dobro prevdaril, ki vodijo nase misljenje in preiskal vseh ovir, ki obtezujejo nase spoznanje. Zarad tega, ker niso rabili stroge logike, zaäli so mnogi v verskih naukih na kriva pota, je omahovalo njihovo versko poslopje, in kako hoces ti sam, praäam, kako hoces varno v razgovor se podati z izurjenim nasprotnikom, ce ne znaä dobro sukati orozja, in dialekticno goniti ga tako dolgo, dokler se ne udä. Ravno ta naäa neizurjenost dela nasprotnike nase tako drzne, in ravno zaradi nase nevajenosti zamoremo katoliäki duhovniki tako redko ponasati se s kakim nspehom celo pred onimi, katerih vsa moö je na gladkem jeziku. Pa ako tudi priznam, da ne morem äe kake vece vaznosti staviti v logiko, smem pa s polno samo-svestjo govoriti o prakticni porabi druge modroslovne znanosti, psihologije ali duseslovja. Öastiti bralec se ne sme prevec ozirati na solsko svojo dobo, ko mu je morebiti tudi duäeslovje v zadnjem razredu gimnazijskem pre-sedalo, ali se mu zdelo vsaj zelo prazno in neporabno. Pomisliti mora, da smo bili takrat lahkomisljeni dijaki, ki se pravega spoznanja imeli nismo, katerim se je vsak naulc vecidel dozdeval siten in nadlezen. Toda, ako bi sedaj vglobili se v to znanost, mislili bi drugace. Kaj pa uci duseslovje '? 0 dusi, kakor pove beseda, o nje- nem bitji, o njenih moceh, o njenem delovanji, o njenih boleznih. Sploh karkoli se javi v dusnem zivljenji, je predmet duäeslovja. Tvarina pa ni kar brez notranje zveze sostavljena, ampak vse dusno Zivljenje se razvija pred teboj po svojih delih, po svojih prvinah, virih in uzrokih. Ako ti je znano äe tako cloveäko srce, vendar ne moreä reci, da ga poznaä. §e le kedar si razvidel vse uzroke, in pretipal najtanjse in skrivnejse nitke njegove, potem smeä ponasati se, da cloveka tudi poznas. Nikar se tedaj ne izgovarjaj rekoc, da si dan za dnevom pri-dobivas novih skuSenj v svojem pastirskem Zivljenji, in da se tako ucis dejansko duäeslovja. Dragocene in mnogo so vredne take skuänje, ali pravega globokega poznan ja ti nikakor ne dajejo. Posamezne skuänje v cloveskem Zivljenji so kakor razmetani kosi mozaikove podobe; le ako jih umetna roka znanostno sostavi, imas popolno sliko. In vedno ti mora biti dusno delovanje le nekaka uganjka, polna skrivnosti; nerazumljivo ti je umsko razvijanje, nerazumljivi mnogoätevilni obcutki, ki so kakor vreme na dusnem nebu, nerazumljive strasti, nerazumljiv celoten znaöaj. Duäeslovje pa, katero podpira obilna skusnja, razkroji ti dusevne moci kakor melianik dele kakega stroja. 8 kakim pridom zamorem vporabljevati kot duäni pastir to znanost ? Rabim jo Le pri otrocih, v katerih delujejo dusne moci vecidel ge tako, kakor jih je vstvarila roka boLja. 0 spovednici mi pa skoro ni treba govoriti. Na koliko stvari je treba ozirati se, da spovednik prav razsodi! Saj vemo, da tukaj navadno ne poma-gajo splosna pravila, kedaj je greh velik, kedaj majhen, ampak vsak slucaj bi skoro zahteval svoje pravilo. Nravo-slovje prehaja, ako hoce podati kaj popolnega naravnost v kazuistiko, ker slucajev je premnogo, katere zadeva samo eno pravilo. Jaz pa sein se preprical, da zamore dober duäeslovec, ki ima nravoslovna nacela vedno pred ocmi, dobro izhajati tudi brez take, mnogokrat zapeljive kazuistike. — Koliko ti nadalje pojasnuje duäeslovje v vsakdanjem Zivljenji! Koliko jeze ti odvzame, zamer potolaLi; kako lahko napravi pot do sporazumljenja itd.! Duäeslovje bi te ucilo rabiti prave pripomocke za eden ali drugi namen, in duäeslovje bi ti odprlo pot tudi do tvoje lastne duäe, da bi jo loLe spoznaval, se i njo bolj podomacil in varneje hodil do popolnosti. Dovolj o duäeslovji. Marsikateremu se morebiti zdi, da pretiravam. Ali oni naj pomislijo, da vednosti se razvijajo Le tisocletja; zakaj bi se tedaj njim zdelo nemogoce, da je tudi duäeslovje odkrilo marsikako stran naäega srca, katere v vsakdanjem Zivljenji in navadnem opazovanji nikoli ne zapazimo. Samo to je treba pom- niti, da se ta vednost ne da kar öez noö iz kake knjige nauciti, ampak treba je temeljitega lastnega preini- äljevanja. §e predno clovek vä-se svoj pogled obraca, razmotriva on zunanji svet in povzdiguje svojega duha tudi do nebeäkih viäav, kjer prebiva stvarnik vesoljstva. V resnici je cloveäka pamet v svojem razvijanji najprej mo-droslovno pravdarjala zunanji svet in od tega je segla dal je do njenega zacetnika, Boga. Tako se je razvil naj- prej oni del modroslovja, ki ga zovemo metafizika in posebej äe tako imenovana kozmologija, t. j. nauk o svetu. Na podlagi te se je zgodovinsko razvila teologija, t. j. natorno bogoslovje. Ta dva sta pa glavna dela metafizike, kateri je namen, pokazati zadnje uzroke ali vire vsega bitja in bistvo vseh stvarij. Ta vednost pojasnuje, kaj je substanca, kaj so pa akcidencije, kaj je uzrok in kaj ueinek, kaj oseba itd. Ta vednost se vspenja do Boga samega in pomaga umu, da gleda nekako BoLje bitje in lastnosti s svojimi natornimi moömi; ta vednost skuäa tudi pregledati nerazumljiva pota bozja, prodreti v visave vekovecnih idej, po katerih je on svet iz nie ustvaril in tako tudi angelje in cloveka, kot zunanji blisc notranje popolnosti. — Obce je pripoznano, da je kraljica vseh vednosti: metafizika; ona je vrkunec umskega delovanja. Naj me nihee napaöno ne umeje! Bogoslovja se tukaj ne dotikam, ono je vednost razodetih resnic; ako metafiziko stavim tako visoko, je ne primerjam z bogoslovjem. 0 tej vednosti mi pac nihee ne bode ugovarjal, da je nepotrebna duhovniku. Ko se je dogmatike u6il, je cutil, koliko mu manjka, da bi nauke prav razumel. Kar mu je manjkalo je bila metafizika. Morebiti Se bolj kakor ucenec, cutil je pomanjkanje metafiziönega znanja ucitelj, ki se je trudil z razlaganjem, a le malo dosegel. — Kaj je dogmatika ? Vednost razodetih verskih resnic. Kdor pozna obe vednosti, metafiziko in dog-matiko, pozna tudi tesno zvezo med obema, ter ve, da so veliki bogoslovci sozidali velikansko poslopje dogmatike po podobi metafizike in deloma tudi na njeni podlagi. Zato se prav za prav ti vednosti ne daste lo-6iti, zato so srednjeveski bogoslovci obe vednosti skusali spojiti ali strniti v svojih „summa-h“. In nikoli ni manjkalo bistroumnih in navdusenih moz, ki so metafizieno skusali razjasniti cel sostav razodetih resnic. Pato je za ucenjake ; kaj briga to duhovne pastirje? Öastiti bralec, tebi res ni treba biti uöenjak, ali kdo pravi,da ni da, bi moral ucen biti v razodetih naukih? Kdo pravi, da ni tvoja dolznost popolnoma razumeti vse resnice, ki nam jih je dobrotljivi Bog podal? Ko bi bilo mogoce, neizreceno rad bi priägal luö, da bi v tej lu6i videli, kaj se pravi razodeti nauk tako razumeti kakor ga razumemo proucivsi kako navadno dogmatiko, in razumeti s polno moejo filozotieno razbistrenega uma. In ako meni ne verjames, verjemi besedam sv. oceta, ki v poprej navedeni okroznici piSe: „N e smemo zamolcati ali nizko ceniti onega natanönejega in popolnejega spoznanja verskih naukov, da celo verskih skrivnostij kolikor je mogoöe ... . Gotovo pridejo popolneje in lo2e oni do tistega spoznanja, ki imajo zraven lepega Livl jenja in vnetosti za vero tudi um izurjen v modroslovnih vedah.“ —Nobeden mi ne more ocitati, da sodim krivo, ako imenujem sedanje Ucenje verskih resnic po nasih bogoslovnicah povrsno in le bolj mehanieno, ker manjka modroslovne podlage. Nasledki se kaLejo na dve strani: Slabo razumljeni verski nauki ostanejo v nas zmerom le mrtvi, brez moci, nas ne navdusujejo, ne vnemajo; mi govorimo, öesar sami ne razumemo, in sku§amo vneti druge za to, kar v nas äe iskrice vzbuditi ne more. Drugiö pa zamoremo kaj slabo spricevanje dati o svojem upanji, katero naj bi imel vsak dajati po besedah sv. Petra; tako pa, ako bi ga vcasih dati morali, kader nas klicejo verski nasprot-niki ali maloverni, se raje skrijemo v plaäc ponosne nevolje ali smesnega zanicevanja, kakor da bi branili svoje prepricanje. Za vsakdanje kmeeke posluäalce seveda ne rabimo nikakega modroslovja, L njimi se nam ni treba prepirati, ali ko bi hoteli samo na ta razlog opirati se, kaj bi potem §e zahtevali za duhovnikovo izobra£enost? Katekizem, pa bilo opravljeno. Ne bojim se, da bi me grajal ali na laL stavil kak izvedenec, ako pravim: Nobena pomankljivost se v sedanji duhovski izobra^enosti tako ocitno ne razodeva, kakor pomanjkanje metafizike. Kadar se zgubi eden ali drugi na to polje, zdi se mi kakor slepi, ki se zadene sedaj ob to, sedaj ob ono spodtiko. In tudi „fides“ naga brez metafizike je slepa — „non quaerens intelleetum.“ Vsako katoliäko nravoslovje obravnava precej v zacetku velik razlocek med katoliäko etiko in modro-slovno in nam kaLe, kako nepremerno visa je prva memo druge. Ali to naj nas nikar ne zapeljuje, da bi nizko cenili modroslovno etiko. Modroslovna etika je podala katoliäki obleko, in mnogo nravnostnih pravil je, katerih De dobivamo iz svetega pisma ali ustnega izrocila, ampak nezmotljiva cerkev jih je sprejela iz modroslovne etike ter jih potrdila. Zlasti pa je treba to povdarjati pri modroslovni etiki, da vpliva moeno na mislecega duha, kajti pamet sama je prisiljena pripoznati najvaLnejZa nravnostna naöela, razvideti, kako je v cloveski naravi utrjena Veöna postava, spoznati cast in vrednost in vzviäenost cloveäke narave: zato se pamet veliko raje udä in tudi Volja se loze upogne; ker ni mi treba dokazovati, da ima veco moc do volje to, kar spoznamo in pripoznamo, kakor ono, 6esar ne moremo razumeti. Dandanes, ko se svet ne meni vec za razodete boLje zakone, morali bi toi toliko bolj na pamet in na njene zakone sklicavati se. Ako le eno ohranimo ljudem v spominu: da so ljudje, vzviäene, duäne narave, postavljeni v nravni red, Le s tem bi ga moöno zadrLevali, da bi se ne pogrezoval tako v materijalnost, in tudi bi se dalo po tej poti marsikoga pripeljati, da bi spoznal Se drugi, viäi, nadna-ravni red. To so poglavitne poteze modroslovja in s temi potezami upam, da sem naznanil dejansko porabljivost te vede za duänega pastirja. Se ve da, to so le slabe poteze; ako bode dovolila priloLnost in dobra volja castitih bralcev, govoril bodem o tej porabljivosti in potrebi modroslovja za duhovnike äe obSirneje in to tudi z izgledi pokazal. Sedaj samo äe neöesa opomnim. Vsi uöitelji duhovnega Livljenja enoglasno pravijo, da vsakdanja hrana duhovniku mora biti premiäljevanje. Iz premiäljevanja samo zamore zajemati duhovnik snovi za poduk, goreönosti za svoj poklic, modrosti za svoje obnaäanje, in tudi prave duhovske zabave dobiva najvec v premis'jevanji. Ta beseda, premiäljevanje, ima sicer za marsikoga nekak aseeticen, samostansk duh, ali ko bi hotel o tej reci prepri-fiati se po skuänji, bi bilo kmalu drugaöe. Trdna resnica je vedno: duhovnik brez premiäljevanja je kakor riba brez vode. Vzrok pa, da se tako teSko lotimo premiäljevati, je pomanjkanje modroslovskega izobra&enja. Modro-slovje odprö zagrinjalo, ki nam zakriva naäo lastno duäevnost in najviäe resnice. Modroslovje sili premiäljevati, globoko misliti, zatopiti se v predmet, v resnico. Ali ni öutil Le marsikdo, kako je bil hitro utrujen in upehan, ko je bral kak teiji, strogo znanstveni spis. Zakaj? Ker nismo vajeni misliti. Ali se ni 6util marsikdo precej osamljenega, ali ni öutil dolgega öasa, ko ni imel kake zabave, knjige, tovarisa za pogo-varjanje? Zakaj? Ker ne znamo premiäljevati in iskati zabave doma v lastnem srcu, v duäi. Prijatelj modrosti, premiäljajoc duhovnik ne more priti v tako nadlogo. Naj premiäljuje mesece, äe ne bo mogel reöi, da mu resnica ne podaja vec tvarine za premiäljevanje. Le en izgled. Kako nam mora postati sv. maäa vsakdanja, kako mora izgubiti presv. zakrament vso moö do naäe duäe, ako ga ne premiäljujemo neprestano. Njemu, ki ne premiäljuje, in ne zna modroslovsko ali spekulativno razjasniti si te skrivnosti, mora postati vse dotieno opravilo le mehanicno. A globoko premiäljevanje odpira vse zaklade veüne resnice, ki je resnicno v neznatnih podobah pricujoca. Do tega premiäljevanja priti pa je mogoce skoro edino samo z modroslovjem — z ljubeznijo do modrosti. In to je tudi ena, a prevaLna stran duhovskega Livljenja, ki nam Livo prica potrebnost modroslovskega. izobraLevanja. Toda modroslovskih knjig si omisliti, uciti se zdaj med teLavnimi stanovskimi dolLnostmi — to vendar ni mogoöe. — Res, kar je zamujeno, to je teLko popraviti, in ako sem o modroslovji govoril, mi ni bilo v mislih kar stare in mlade za modroslovne nauke navduäevati. Ali nekaj druzega sem nameraval. Sv. oce Leon XIII. piäe v okroLnici o kräcanskem modroslovji: „Vas vse, castiti bratje, nujno opominjamo, da v obrambo in diko katoliäke vere, za blagor druätva, za prospeh vseh vednostij obnovite zlato modrost sv. TomaLa. Modrost sv. TomaLa, pravim . . .“*) In v cem je ta modrost sv. Tomaza? Znano je, da modrost sv. TomaLa je bila: premiäljevanje in molitev. On sam je veökrat priznal, da si je veö vednostij pridobil v premiäljevanji pred kriLem, kakor iz vseh knjig. To modrost, ki se zajema iz globokega neutrudljivega premiäljevanja, ki prodira v vse skrivnosti in resnice, to modrost in to modroslovje naj priporoca v smislu okroMce sv. oceta moj sostavek. Premiäljevanje pred kriüem, pravim, in molitev, kajti: „Vsak dober dar in vsako popolno darilo je od zgorej in pride od Oüeta svetlobe“ (Jak. 1. 17) in: „Ako kdo izmed vas potrebuje modrosti, naj jo prosi od Loga, kateri daje vsem obilno in ne oponaäa; in mu bo dana.“ (Jak. 1, 5.) L. „Vos omnes, Venerabiles Fratres, quam enixe hortamur, ut ad catholicae fidei tutelam et decns, ad societatis bonum, ad scientiarum omnium incrementum auream sancti Thomae sapientiam restituatis, et quam latissime propagetis. Sapientiam sancti Thomae dicimus: si quid enim est a doc.toribus Scholasticis vel nimia subtilitate quaesitum, vel parum considerate traditum, si quid cum exploratis posterioris aevi doctrinis minus cohaerens, vel denique quoque modo non probabile, id nullo pacto in animo-est aetati nostrae ad imitandum proponi.“ IV. Historia Cathedralis Ecclesiae Labacensis. Auctore loanne Gregorio Thalnitschero I. U. D. (Continuatio.) CAPUT XXII. De Collegio Carolino Nobiliam tarn Convictorum quam Alnmnornm. Restaurata funditus, uti hactenus dictum, Neo-Basilica, ut divini Numinis cultus non solum per fundationes et accessiones novorum Canonicatuum, sed pariter per errectionem novi adolescentum Alumnorum Collegii augeretur, in Synodo universali provinciali die 30. Augusti an. 1706 celebrata, ad instantiam D. Decani, omnium votis stabilitum et ann. 1707 facta est tarn quoad sumptus necessarios, quam materialia dispositio a Decano Labacensi, qui omnem laborem patriae bono et saluti publicae ac Aemonensi gloriae impendit. Initium proinde datum ad fabricam 9. Maii, ut patet ex sequentibus aeri incisis inscriptio-nibus, fundamento impositis: „Anno Domini CIO. IO. CC. VIII. die 9. Maji, jacta fuere fundamenta huius Collegii Carolini Nobilium, Pietätis et Musarum Domicilii, ad M. D. Gr. Cathedralis Basilicae majus incrementum, Urbis ornamentum, Probae j u ventutis incitamen -tum, animoru mque cultum, sub felicibus auspiciis Celsissimi Principis Ferdinand! Episcopi Labacensis et Coadjutoris Pragensis ex Comitibus a Kuenburg.“ Parte aversa : „Vt juventus Christiana religione, et Liberalibus Disciplinis rite im -buatur, postquam Cathedralem Basilicam a fundamentis exstruxit, Io. Ant. Thalnitscher a Thalberg, ss. T. D., Cathed. Eccl. Labacen. Decaaus et Vic. Generalis, amplum hoc Collegium Nobilium, seu Seminarium a fundamentis excitavit, ac primores Lapides jecit. Anno 1708. 7. Id Maji. Impositi fuere: Nummus Pontificis Clem. XI., aeneus, Josephi Imperatoris, Ferdinand! Episc. et tres alii argentei, Crux, Cavavac., vasculum vitreum cum aqua s. Nicolai Ep. — Jactis vix primis fundamentis discessit Celsissimus Princeps Episc. 6. Julii Viennam ad comitandam regiam Sponsam in Portugaliam. Eibet modo fabricam ac situm eiusdem cum inscriptionibus delineare. Situm si omnium primo altius perpendas, vix ullum profecto in tota urbe Labacensi reperis salubriorem, amoeniorem ac commodiorem. Hic puri aeris, cum septentrionem respiciat, saluberrima temperies, ab hac, cum altitudine sua cis aquam prostantes domos superet, tot amoeni prospectus, tot agrorum lumina, tot colliculorum vireta et hortorum decora curioso oculo usurpantur, ut merito hic usurpari possit illud Horatii: „Aureus hic annus, biferique rosaria pastus, Huc propius adductum credas frondere Tarentum.“ Lambit hoc aedificium, latus quod septentrionem respicit, Nauportus fluvius, quanta hinc com moda ipsi adstruat, facile conjecturandum, nam mille id senserat, cum exstrueretur. Quo quae ad victum necessaria levi pariter negotio sistuntur et asportantur, et voluptati vel quam maxime deservit. Latus, quod Basilicam respicit, aptum pro studiis, utpote a molesto vicinorum strepitu et clamoribus remotum. Aedificium ipsum videamus. Surgit illud in tres contignationes, si infimam, quae dimidia sua parte terra tegitur, dempseris. Per trinas portas adventantibus patet, quarum media principalis majestate sua Athaeneum nobilitat, marmoreis gigantibus cornicem succollantibus pervia; genius loci in summitate locatus advenas de instituto edocet sequenti syngrapho: VIRTVTI ET MVSIS. Lateralis porta a dextris accessum praebet ad Bibliothecam publicam, a sinistris ad scholam primam elementarem legendi ac scribendi. Prostant et aliae inscriptiones lapidariae veteres ac modernae, bas antequam in aedem in-gredimur videamus. Ex Romanis antiquis Coloniae Aemonae sic sonant: 1. Oppalo Firmi f. Q. An. L. Te CON. CAR. BVCONIS F. Viva . . . CAL. Secundo Q. An. XV. Seuero Anconii f. @. An. L. 2. Suero Sacioris filius III. VXORI Filiae fecerunt. 3. Seconi Na EMONS An. L. © An. XL. Te Rustco Secconis F. ©. An. XX. Te An. Benignus VI. 4. Haue Haue Natesia, et uale atternom. Ti. C. Con. S. P. C. 5. — L. Svel. Claud. Fee. sibi et L. L. P. Q. E. Hae non solum, sed tot reliquae, quae tarn in sacris quam profanis aedificiis per Urbem prostant, abunde testantur Veteris Aemonae, Coloniae Romanae, magnificentiam, quae hoc loco floruit. Superficialiter lustrata facie, aedificium adeamus. In introitu prostat liaec inscriptio: ,,Virtus et Sapientia nulli praeclusa est, omnibus patet.“ (Seneca.) Parte altera: ,,Sicut initium aedium est janua, sic ad Virtutem primus aditus est Artium disciplina,“ — qua erudimur, quod omnibus virtutem et musas sectantibus ultro pateat. Per scalam regiam deducimur ad primam contignationem, quam ornat sequens inscriptio: ,,Virtus gradus ad honores.“ Gestat haec Bibliothecam publicam, ad quam pariter per portam lateralem aditus patet, ad cuius latus Bibliothecarii hypocaustum locatum. Quo viso ad Refectorium hybernum vergimur, hac in-scriptione insignitum: Refocillationi non Luxui. Lavacro non tarn manum quam vitiorum sordes abluito culinae Mundae fruga-litati. Cellario Liaej (?) nestore sobrie utitor. His obiter lustratis ad mediam cotignationem per scalam privatam vergimur, ubi refectorium aestivum ostendimus, ad cuius latus cubiculum . . . prostat. Non procul inde infirmaria............................... Reliquus tractus cubiculis convictorum instructus est. In superiori tertia contignatione praeter Prae-fecti cubicula et reliqua, capella s. Caroli cemitur cum sequenti inscriptione: D. 0. M. vivo Carolo Boromaeo Collegii Carolini Contubernales Tutelari suo Religiosi obsequii monumentum ponendum curarunt. Inde vergimur ad Dormitorium sequenti inscriptione munitum: „Virium restaurationi, non tepori.“ Latus huius, quod septentrionem respicit, occupat musaeum, e quo amoenissimus prospectus per agros et montium vireta, cum his notis: „Musarum domicilium Sapientiae cultoribus sacrum,“ Alia in ingressu: Heic locus, In quo Palladem, Themidem et Suadam Colas, Veni sapientia Alumnus, Hae te virum Reipublicae bono Profuturum formabunt. caput xxrn. De solemni translatione 88. Corporis Christi nee non sanctorum Corpornm s. Vitalis et s. Va-riae M. M. Antequam ad ulteriora progrediamur, dicendum nobis restat de solenissima inductione sacra-tissimi Epuli Eucharistici in Neo-Basilicam et translatione sanctorum Lypsanorum. Operae pretium etenim merito videbatur venerabili episcopali officio hunc actum solemni et singulari celebritate poste-rorum memoriae commendare et quanta posset festivitate divinam Majestatem sub velo panis coelatam in dictam Neo-Basilicam commitari, nec non in eandem sanctorum corpora splendide inferre. Huic proinde inchoandae solemnitati dies designata Dominica quarta Augusti, tune 22. mensis anni 1706, a qua ni 15 dies usque ad 5. Septembris erant producenda. Interea nihil omissum, quod vel ad devo- 25 fionem, vel splendorem institutae celebritatis faceret. Impetrata a Summo Pontifice Clemente XI. ple-nissima peccatorum venia, quicunque intra solemnitatis 15 dies, tarn ex Diocesanis, quam Aquilejen. Dioeceseos sacrae exomologesi expiatus et Eucharistico Epulo refectus in cathedrali Ecclesia pias ad Deum preces pro Ecclesiae catholicae communi bono fudisset. Neo-Basilicae parietes et pavimenta in decentem formam redacta, et tarn intra quam extra concinne exculta, novae sacrae vestes pro DD. Canonicis, pro Alumnis, Ministrantibus ac Ministris seu aedituis Ecclesiae thunicae et rocheta, nec non pro portantibus vexilla mechanicorum neo habitus com-parati eleganter concinnati et feretra adornata; praeterea Commissarii seu Decani rurales ac Parochi dioecesani e Carniolia, Styria et Carinthia per consistoriales litteras ad visitanda sacra Neo-Basilicae Urning, cum suis oviculis vocati. Complures Aquilejensis Dioeceseos, nec non mitrati Praesules per litteras ex secreta cancellaria expeditas invitati. Determinati ad gestanda sacra divorum Lypsana rurales Decani seu Commissarii et Parochi indicti quoque ac instituti per praecipua civitatis fora et compita triumphales arcus, qui, impigre fabricati (unum si excipias, qui ob brevitatem temporis perfici non po-terat) pridie festivitatis quisque suo loco constitere, quas rudi calamo fusius adumbramus. Arcus triumphalis Episcopatus et Capituli stabat non procul a domo Fabianitsch Foro ob-versus. Illius fabrica in binas contignationes surrexit. Porticus in tres arcus disceptabatur. In apice eminebat gloriosus Protopatronus divus Nicolaus, infra spectabatur parte una Fridericus III. Rom. Imp., parte altera Leonora Imp. augusta conjux, restauratores Episcopatus Labacen. cum iuscriptione: „Gloriosa noraina vestra in saecula.“ Dan. 3. In superioris fabricae corona pingebatur Salomon ad latus Neo-Basilicae Labacen. prostratus, has preces effundens: „Si deprecatiTefuerint in loco isto dimitte peccata servis tuis. 2. Paral. 6.“ — Tum e nubibus prodibat effatum Dei ad Salomonem post aedificationem templi Hierosolymitani prolatum: „Siambulaveris in praeceptis meis, habitabo in medio filiorum Israel, et non derelinquam populum meum Israel.“ Beg. 3. Cap. 6- Hane tabulam ornabat a dextris Religio cum iuscriptione: „Uni fida Deo", a sinistris Antiquitas, maxima praerogativa Episcopatus Labacen. cum epigraphe: „Stabit pietate peren-nis.“ In media porta ceteris elatiori legebantur haec verba: Deo Triuno Maximo, Immenso, Sempiterno. Mox in subjecto elypeo: Magno Myrensium Praesuli, daro Barensium Sideri, Primario Labacensium Patrono, Divo Nicolao Archi-Episcopo Ob eius nutu, auspiciis, P atro cinio, Sine ullo sinistro eventu, Incoeptam, propagatam consummatam Neo-Basilicam cathedralem, Grratitu dinis ergo Hane portam triumphalem D. D. D. Episcopatus Labacensis. Anno CIO.IO.CC.YI. Symbola dextra laevaque cernebantur sequentia: Hedera arborea Inter rigorem hiemis vegeta cum lemmate: „Nil florere vetat“, quo denotatur, durum tempus, quo aedificium Neo-Ecclesiae prosequebatur feliciter. Secundo Labyrinthus, e quo quispiam filo ariadneo educitur, cum lemmate: „Ducor ab alto“. Tertio flores aridi, pluvia refecti, cum lemmate: „Desuper auxilium“. Quarto. Vites uberes botris in vinea, cum lemmate: „Incre m entum dat Deus“, quibus specialis divina assistentia in neofabrica promovenda exprimitur. Ex adversa parte arcus triumphalis Episcopium versus in summitate repraesentabatur, s. Maximus pectoretenus hac cum adscriptione: „S. Maximus, Episcopus Aemon., a s. Hermagora institutae (Eccl.) ann. 254.“ — A dextris ponebatur effigies s. Florii, inscripta: „s. Florius, Praesul Aemonen., pro fide victima gloriosa anno 367. — A sinistris b. Gennadius, hoc epigraphe insignis: „B. Genadius Episc. Aemon., morum sanctitate et religone clarus, a. 504. — Medium arcus locum occupabant insignia Episcopatus et celsissimi Principis moderni Episcopi, quem circumdabant Pietas, Prudentia, Magnificentia Munificentia, addita epigraphe: „Venie ntque super Te universae benedictiones.“ Deut. 28, 2.; paulo post: „Et imperes pluribus.“ 2 Reg. — Subtus cernebantur quatuor fluvii, quousque protenditur ditio Episcopalis huic obsequia praestantes: Savus, Nauportus, Dravus, Saana, cum inscriptione: „Desideratus cunctis gentib us.“ Latera supra duas minores portas sustinebant quatuor insignia Episcoporum Labacens. eme-ritorum. Parte una Sigismundi Com. a Bamberg, primi Episcopi restitutae Ecclesiae cum inscriptione: „Sigismundo 1. Ep. L. munificentia eximio, ob plurima beneficia Ecclesiae prae-stita“. 2. „Christo phoro Episcopo magnanimo ob principis titulum successo-ribus compara tum“. 3. „Thomae 9. Ep. religione incomparabili, ob haeresim debel-latam.“ 4. „Sigismundo pietate inelyto ob exactam praesulis normam.“ In medio Fori novi inter palatia Comitum a Gallenberg et Com. a Kazenstain insignem in-clyti Status Duc. Carnioliae errexere molem, quae pariter tripartita structura et triplici porticu ad ma-jestatem eminebat, quos scansiles foliorum corymbi ambiebant. In huius apice aquila caerulea (insigne -inelyti Ducatus Carn.) explicatis enituit alis. Medium arcus t enuit ingens tabula, qua in nubibus repraesentabatur divus Nicolaus Neo-Basilicam manibus gestans cum inscriptione: „Domine Deus, sint oculi Tui aperti super Dornum hanc die ac nocte.“ Reg. 3, 8. Assistebant huic Patriae tutelares s. Achatius, Hermagoras et Fortunatus; infra genius Carnioliae ducali habitu conspicuus cum incorporatis Provinciis ingeni culatis: Marchia Slavoniae, Istria, Karstia etc. cum suis insignibus corda offerentibus cum inscriptione: „ConflrMet hoC DeVs. “ Tabulas ex utroque latere implebant emblemata, a dextris sol oriens, qui exortu suo lunae et stellarum lumina diminuit; exortum versus vero Ecclesiae Sacrarium cum inscript.: „Lumine Lumina vincit“. Ad pedes hi versus : „Lumine cuncta suo, ceu vincit Lumina Phoebus, Sic vincit Lumen, Lumine quodque suo.“ A sinistris gallina in cuius sinum accurrunt pulli, cum lemmate: „Venit omnis ad unam.“ Subtus haec carmina: „Magnificam Matrem Te filia suscipit omnis; Te Matrem sequitur, filia quaeque suam.“ Quo denotantur tot solemnes processiones tanquam ad matrem, ad Neo-Basilicam institutae. Paulo infra ad latus dextrum scutum armis bellicis decoratum, ac in eo Neo-Catbedralis cer-nebatur, quam genius lauro coronat, adjuncto ei dem ingenti trophaeo, infra quod Cuniculus et Victoria trophaeo coronam Hispanicam super imponens, cum lemmate „Sex opus Annorum“ Ad calcem subscriptum distychon: „Carolus et Nicolaus ovat sua quisque capessens, Iste Domum, Is Regnum, quemque trophae a d ec ent.“ A sinistris Ecclesiae novae fabrica, ad cuius latus aquila pugnat cum gallo, lemmate subnexo: „Martis non impedit ira,“ adjuncto distycbo : „Annos hos ipsos numerat, quos fabrica, bellum Ne numeret alios bella precare Deum.“ Minora scuta hinc inde disposita pariter alludebant ad neofabricam. 1. Arx in nubibus spectabilis cum lemmate: „Naturam superat“; quo indicatur, quod Neo-Basilica praeter omnium spem et naturae captum tarn duris temporibus speciali Dei providentia ad optatum finem deducta fuerit. 2. Manus circino describens circulum et sphaera astrologica, cum lemmate: „Labore et Constantia.“ 3. Fabrica nova, ex cuius duabus turribus pendebat vellus aureum cum lemmate: „Sedes ubi Jasonis olim.“ 4. Nova Ecclesiae fabrica, a dextris sol cui a sinistris ipsius Ecclesiae luna opponitur cum lemmate: „Supernis aemula ludit.“ 5. Frontispicium fabricae novae cuius summi-tati aquila insidebat caerulea, insigne Provinciae Carnioliae, tum e turribus bina prominebant vexilla ; pone haec verba: „Hinc Carnia victrix“. 6. Eadem fabrica, super cuius frontispicio visebatur stans Tempus depictum, dextra clepsydram, sinistra falcem gestans cum lemmate: „Hinc saecula narra“, Adversa facies pari structura constabat, et portam majorem pensiles fasciae bombiceae auro contextae omabant. In buius apice Fama explicatis alis buccina accinebat, velo Neo-Basilicam gestans : „Domus istius gloria nomenque manebit.“ —Media area complectebatur baue dedicatoriam epigraphen: Regi saeculorum Divis Tutelaribus, Nicolao,Achatio, Hermagorae,Fortunato, Protectoribus, Patriae Apostolis, Ob tutelam fideliter habitam Fundatam, propagatam Religionem, Ut jugi intercessione Patriae Pacem inter dira bella potitam servent, Aestimantes Principum animos sedant Minaces Patriae motus comprimant, Publica voce precantur Status Carnioliae. Latus dextrum implebat insigne Ottonis Episcopi Lab. cum inscript. „Ottoni Comiti a Buechaim, Ep. Lab., ob allatum Roma corpus s. Vitalis M.“ — A sinistris cemebatur Ferdinandi Principis, additis bis verbis: „Ferdinando ex comitibus deKüenburg, Ep. Lab., ob allatum corpus s. Variae M.“ Reliqua symbola hinc inde dispersa videbantur. 1. Phoenix e tecto veteris Ecclesiae avolans ad fundamenta novae fabricae e regione positae cum lemm.: „Sic eadem, non eadem“, subscripti versus: 0 ter felicem Phoenicem, fessus ab annis, Qui perit ut noviter vivificandus ovet. 2. Rosa, sole producta; sensum aperuit lemma: „Florebo prospiciente Deo“, additi versus: Solis ad oxortum, veluti rosa verna virescit, Sic ego florebo prospiciente Deo. 3. Campus viridis cum annexo horto floribus stipato cum lemmate: „Pura hic sine feie voluptas.“ — 4. Medio coelo Iris, pone hoc lemma: „Solis opus“. Rio denotatur decor novae Basilicae, ubi sine labe voluptas capi potest, hoc singulare Dei auxilium et providentia in promovendo hoc opere novo. Arcus triumphalis Magistratus civici pone fontem Veteris fori. Conceptus hi sunt; In summitate sedet inclyta Aemona, Novi fori regionis vexillum dextra gestans, addita epigraphe: „Pie-tate perenno“. — Tabula major s. Vitalis et s. Variae M. M. e nubibus magno splendore nitentes exhibet, subtus Religio fautricem suam Aemonam commedans, pro incolumitate illius perorat. Princeps inscriptio in proximo campo majusculis litteris sensum aperit D. 0. M. Divo Vitali Divae Variae, Gloriosis Martyribus, Suis exuviis triumphantibus Tum Divis loci Praesidibus Georgio, Maximo, Pelagio, Quod Peste, Farne, Bello Vicinas Regiones depopulante Unam hanc Urbem Tergeminis calamitatibus exemerint. P. C. S. P: Q. L. Utroque latere stantes sex ephebuli, sex saecula veteris et novi Episcopatus repraesentantes, plaudunt Neo-Basilicae illius aevi acta clypeo notata. Saeculum primum: Fide illustrata, viris sanctis dotata. Saeculum secundum: Inter turbines florida, Martyrio clara. Saeculum tertium: Hunorum rabie, Attilae crudelitate obscuratur Ecclesiae nitor, ut post saecula clarior eflulgeat. Saeculum quartum: Munificentia Caesarum denuo exoritur sol Ecclesiae, ut sine fine splendeat. Saeculum quintum: Perfidi Judaei expulsi, haeresis debellata. Saeculum sextum: Magnis Praesulibus exornatur. D. Nicolai Domus augustior reditur, ss. Lypsanis beatur. Subtus Tempus ex angue annulum formans, perennitatis in-dicem. Aversa theatralis machinae facies repraesentat Patronos civitatis ss. Georgium, Maximum, Pelagium; infra stant obsequioso gestu suis gentilitiis signis instructae tres Regiones urbis: Forum, vetus Forum et Forum novum, plaudentes Divis et reflorescenti Labaco. Ad insigne Urbis subtus in peristylii tecto locatum subscriptum pentametrum: „Cui Pietas cordi est, stet pietate diu.“ Dextra laevaque Ephebuli cornu copiae gestautes primo aditu epigraphe: „Regni basis Pietas“; secundo: „Pia Aemona perennet.“ Symbola concinno ordine hinc inde locata alludunt, qualiter potenti Divorum tutamine Urbs haec a tot imminentibus calamitatibus unica fuerit praeservata. 1. Inter tonitruantia fulmina Laurus, quae sola kulmine non icitur, teste Plinio cum lemm.: „Non tangitur una“. 2. Oliva, cui dilu-vium soli perpercit cum lemm.: „Sola superstes.“ 3. Olor, qui ab unda non tingitur, cum lemm.: „Siccus in unda“. 4. Pinus, quae inter reliquas arbores sola a ventis co ncussa frondes non am- mittit, cum lern.: „Incon cussa m a net.“ Cunctis proinde ad triumphalem prompam rite comparatis die 22. orto sole benedixit ritu praescripto Neo-Basilicam D. Decanus. Tum peracto solito divino officio, ac sacra cantato, hora sep- tima datum initium processioni in numerosissima comprecantium serie, ut sequitur, sumpto itinere per Vetus forum cis aquam supra pontem navilem, ad hoc pridie a nautis compactis 26 navibus paratum. Principium fecit clericus crucem portans iuter duos alumnos faces incensas portantes. Tum mechanicorum tribus, suis quaeque distinctae insignibus, quas sequebantur sodalitates. His succedebant religiös! coetus. Ibat deinceps Clerus post argenteam crucem inter duas faces ab alumnis portatas in sacris vestibus. Sequebantur octo buccinae cum aeneo tympano, quos excepit cathedralium musicorum chorus. Sequebantur DD. Canonici singuli pluvialibus, ut solemus appellare, induti. Clausit totius deductionis ordinem celsissimus Ordinarius post pastoralem baculum, ab uno ex Capellanis praelatum, portans ss. Eucliaristiam sub pretioso baldachino, cuius latera stipabant civium armatae turmae. Sequebantur : Principes ac major nobilitas ardentem cereum gestans, tum populus et devotus foemineus sexus. Celebriora Urbis palatia, nobilium et privatae domus, qua deductio fiebat, sericeis tapetibus et pretiosis ornabantur picturis, cunctis interea campanis per omnia civitatis templa complaudentibus. Finita processione pontificabat celsissimus Praesul inter omnis generis vocum e duobus choris a. DD. Academ. Philo-Harmonicis, plus (quam) 64 computatis, non numeratis tubicinum choris, pro-ductis certamina. Concionem dixit germanicam primam omnium magnae eruditionis vir D. Oanonicus Franciscus Bernardus Fischer, sumpto themate: „Buccinate in Neomenia tuba, in insigni die solem-nitatis vestrae.“ Psal. 80., quae typo prodiit. Finito sacro ad intonatum „Te Deum“ tormenta tarn ex arce jussu inclytorum Statuum, quam ex urbe jussu Magistratus civici, tertio exploduntur ac festive applaudunt. Lautissimo deinde convivio celsissimus Princeps—Episcopus Principem ab Eggenberg et majorem nobilitatem excepit. Tractabat praeterea D. Praepositus sibi addictos, D. Decanus Magistratum civicum, tum reliqui Canonici quisque suos amicos. A prandio resumpta devotio. Ab hora secunda ad tertiam R. P. Mathias Paradischiz 8. J. primum slavonicam pie copioseque ad populum dixit. A tertia ad quartam cantatae Vesperae ; sequitur chorus. A quinta ad sextam coram eucharistico Numine in summa ara exposito peractae solemnes Litaniae. Hora sexta omnium primo intravit explicatis vexillis Parochia Cropensis, ac sic finis devo-tioni primae diei impo situs. (Finis sequitur.) VII. Weratur. Die verehrten Leser des „Laibacher Diözesanblattes" werden auf die zweite Auflage des sogenannten Freiburger Wetzer und Wcltes Kirchen-Lexievns, dessen erster Band vollendet vor uns liegt, aufmerksam gemacht. Das Erscheinen des Werkes in neuer Auflage ist von großer Wichtigkeit. Se. Eminenz der Cardinal Hergenröthcr hatte die Besorgung dieses Werkes übernommen und bereits auch begonnen. Krankheit und anderweitige Geschäfte hinderten ihn an der Fortführung und so trat mit seiner Zustimmung Dr. Kaulen, Professor der Theologie in Bonn, an die Spitze des Unternehmens, unterstützt von vielen katholischen Gelehrten Deutschlands. Diese neue Auflage ist im vollen Sinne des Wortes eine vermehrte und verbesserte. Die Zahl der Artikel ist schon bei der einzigen Litera A um ungefähr 400 vermehrt worden, unzählige andere wurden vervollständigt, berichtigt, dem gegenwärtigen Stande der Wissenschaft anbeqnemt, manche ältere völlig weggelassen und durch neue ersetzt. So ist diese Auflage auch für diejenigen, welche schon die erst,: Auflage besitzen, im hohen Grade nützlich und wünschenswert, eine reiche Fundgrude zur Orieutirung über die verschiedensten Fragen ans dem Gebiete der Dogmatik, Moral, Kirchengeschichte, Kirchenrecht, Pastoral oc. Das Werk erscheint successive in Heften h 6 Bogen; vollständig wird es 10 Bände von 10 —12 Heften ausmachen. Snbfcribtionspreis ä, Heft M. 1. Erster Band in Original-Einband M. 13.40. Möge das schwierige Unternehmen der Herdcr'schen Verlagshandlung in Freiburg durch zahlreiche Abnehmer dieses so nützlichen Werkes unterstützt werden. VIII. Concurs-U erlautbarung. Die Pfarre Lo§ki Potok im Decanate Ribniea ist in Erledigung gekommen und wird dieselbe unterm 24. November d. I. zur Bewerbung ausgeschrieben. Die Gesuche sind an die löbliche Juhabnng des Patronatsgutes Ribniea zu stilisiren. IX. Chronik der Diözese. Seine k. und f. Apostoliche Majestät haben mit Allerhöchster Entschließung vom 24. Oetober d. I. dem Professor an der theologischen Diözesan-Lehranstalt in Laibach, Ehrendomherrn Dr. Leonhard Klofutar, in Anerkennung seine- vieljährigen, sehr verdienstlichen Wirkens, das Ritterkreuz des Franz-Joseph Ordens allergnävigst zu verleihen geruht. Seine fürstbischöfliche Gnaden haben das von der Verleihung des fürstbischöflichen Ordinariates abhängige Thomas Öemaäar’fche Canonicat an der Kathedralkirche zu Laibach dem hochwürdigen Herrn Msr. Lukas Jeran, Ehrenkämmerer Seiner päpstlichen Heiligkeit, dessen canonische Investitur am 18. November d. I. in der Laibacher Domkirche stattfand, verliehen. Der Pfarradministrator in Hl. Berg, Herr Mathias Absec, wurde zum Administrator der Pfarre Hotiö im Decanate Moravöe aufgestellt. Nachdem der Pfarrer von LoSki Potok, Herr Martin Poö, auf diese Pfarre freiwillig resignirt hat, wurde er zum Curaten von Sturija bestellt. Der hochwürdige Herr Mathias Videmäek wurde auf die ihm verliehene Pfarre Osilnica am 11. Nov. d. I. kanonisch investirt. Versetzt wurden die hochw. Herren: Jeräe Alois, Pfarrcooperator in Poljane ob Lack, als solcher nach Trata, Regen Josef, Pfarrcooperator in Preserje, als solcher nach Poljane, Aljanöiö Valentin, Pfarrcooperator in Preddvor, als solcher nach St. Martin bei Krainburg, RoBiö Alois, Pfarrcooperator in Cerklje, als solcher nach Preddvor, ZdraSba Johann, Pfarrcooperator in Vrhnika, als solcher nach Cerklje, Potoönik Thomas, Pfarrcooperator in Borovnica, als solcher nach Vrhnika, Feröej Matthäus, Pfarrcooperator in Zagorje, als solcher nach St. Ruprecht, Zorec Franz, Pfarrcooperator in Begunje, als solcher nach Zagorje. Die erste Tonsur und die vier niederen Weihen erhielten am 16. November d.J. die Theologen des I. Jahrganges: AmbroZ Johann aus St. Martin bei Krainburg, Dobrin Rudolf aus Arad in Ungarn, Dolenec Franz aus Laibach, Geiger Andreas aus Koäana, Händler Josef aus Gottschee, Kafcar Johann aus Laibach, Kos Josef aus St. Michael bei Rudolfswert, Kramariö Josef aus Radovica, Kunaver Johann aus Laibach, Mali Anton aus Untertuchein, Pavliö Johann aus Krainburg, Suäteräiö Franz aus Glinice und der Franziskaner Fr. Otto Einspieler aus Svaöe in Kärnthen. Außerdem erhielten am nämlichen Tage die vier niederen Weihen die Herren: Demäar Franz aus Poljane ob Lack und Strnad Johann aus Dobrepolje — Theologen des III. Jahr- ganges ; ferner die Theologen des II. Jahrganges: Adamiö Andreas aus Krka, Bemik Valentin aus St. Martin bei Krainburg, Bulovec Michael aus Triest, Elbert Sebastian aus Deidesheim in Baiern, Erzar Mathias aus Cerklje, Klemenöiö Michael aus St. Veit bei Zatiöina, Lesjak Anton aus Zaticina, Novak Josef aus St. Gotthard, Pakii Markus aus SodraSica, Pehani Alois aus Zu2emberk, Petrii Anton ans St. Gregor und Sinkovec August aus Kamnik. Gestorben ist der hochwnrdige Herr Andreas Walland, Rasp’scher Curatbenefiziat in Stein, am 3. November d. I. und wird dem Gebete des hochwürdigen Diözesanclerus empfohlen. Vom fürstbischöflichen Ordinariate Laibach am 30. November 1882. Herausgeber und für die Redaction verantwortlich: Anion Koblar. — Druck der „Närodna Tiskama“ in Laibach.