Archival Buildings in Kosovo
Refike SOL^EVS!
The State Agency of Kosovo Archives, Director of Department for Development Policy, Lagjja e Spitalit p.n.
10000 Prishtine, Kosove, e-mail: arkkosoves@hotmail.com, refikes@hotmail.com
Archival Buildings in Kosovo ABSTRACT
To perform normal activity, for which it is established, the archive should have the normal conditions for work. Among the basic requirements are the premises for work, storage and preservation of archival material which in the archival terminology we call them archive buildings. The archival buildings by their characteristics of architectural construction, location and other features should fulfil basic norms and archival standards so successfully can perform basic functions of archive. Basic aim of archival building is to provide suitable accommodation for the establishment, preservation, processing, utilization, etc. of archival material. In Kosovo function the State Archive of Kosovo and six other regional archives. Kosovo State Archives has modern building, inaugurated in 1977, but the other regional archives are mostly located in buildings adapted for the archive. Of these buildings, the regional adopted archive building in Pristina is historical character building, but meets the requirements and standards necessary for the archive.
Edilizia archivistica in Kosovo SINTESI
Per eseguire la normale attivita per la quale e stato fondato l'archivio deve avere normali condizioni di lavoro. Tra i requisiti di base sono la sede per la lavorazione, lo stoccaggio e la conservazione del materiale archivistico, che nella terminologia archivistica chiamiamo edifici adibiti ad archivio. Gli edifici d'archivio, con le loro carat-teristiche di costruzione architettonica, posizione e altre caratteristiche devono soddisfare le norme fondamen-tali e gli standsard archivistici in modo da essere in grado di eseguire con successo le funzioni di base di archi-viazione. Obiettivo fondamentale della costruzione di un archivio e quello di fornire un alloggio adeguato per la creazione, conservazione, elaborazione, utilizzo, ecc di materiale d'archivio. In Kosovo funzionano l'Archivio di Stato del Kosovo e sei altri archivi regionali. L'Archivio di Stato del Kosovo e un moderno edificio, inaugu-rato nel 1977, ma gli altri archivi regionali sono per lo piu situati in edifici adattati ad archivio. Di questi edifici, quello dell'Archivio Regionale di Pristina e una costruzione di carattere storico, ma soddisfa i requisiti e gli standard necessari per l'archivio.
Arhivske zgradbe na Kosovu
izv^leCek
Arhiv mora imeti za normalno izvajanje funkcij, zaradi katerih je bil ustanovljen, normalne pogoje za delovanje. Med osnovne zahteve sodijo primerni delovni prostori, skladišča in ustrezna hramba arhivskega gradiva, kar v arhivski terminologiji imenujemo arhivske zgradbe. Arhivske zgradbe morajo za uspešno izvajanje osnovnih funkcij arhiva izpolnjevati določene kriterije in arhivske standarde v smislu arhitekturne gradnje, lokacije in drugih posebnosti. Glavni cilj arhivskih zgradb je omogočanje primernega prostora za ustanovo, hrambo, obdelavo, uporabo itd. arhivskega gradiva. Na Kosovu deluje državni arhiv ter šest regionalnih. Državni arhiv Kosova deluje v moderni zgradbi, odprti leta 1977, medtem ko ostali arhivi delujejo večinoma v adaptiranih zgradbah. Prostori arhiva v Prištini v so zgodovinski stavbi, ki kljub temu izpolnjuje pogoje potrebne za arhiv.
Ndertesat arkivore ne Kosove ABSTRA^K^T
Per kryerjen e veprimtarise se vete normale, per te cilen edhe eshte themeluar, arkivi duhet t'i kete edhe kushtet normale per pune. Nder kushtet themelore jane lokalet per pune, vendosja dhe ruajtja e lendes arkivore qe ne terminologjine arkivore i fuajme ndertesa te arkivit. Ndertesa arkivore eshte objekt ose grup i objekteve te cilat
Refike SÜL^EVSi: Archival Buildings in Kosovo, 175-180
me karakteristikat e tyre te ndertimit arkitektonik, lokacionit dhe veforite tjera duhet ti plotsojne normat dhe standardet themelore arkivore ne menyre qe me sukses te mund ti kryejne funksionet themelore dhe percjelese te arkivit. ^ellimi themelor i nderteses se arkivit eshte qe te siguroje lokal te pershtatshem per vendosjen, rua-jtjen, perpunimin, shfrytezimin etj. te lendes arkivore. Ne Kosove funksionone Arkivi Shtetror i Kosoves, si dhe 6 arkiva tjera rajonale. Arkivi Shteteror i Kosoves posedon ndertesen moderne te inaguruar ne vitin 1977, nder-tesat e arkivave te tjera rajonale jane kryesishte te vendosura ne ndertesa te adaptuara per arkiv. Prej ketyre objekteve, ndertesa e Arkivit rajonal te Prishtines e adaptuar eshte ndertese e karakterit historik, mirepo i permbush kerkesat dhe standardet e nevojshme per arkiv.
Hyrje
Vendi ku ruhet lenda arkivore jane arkivat. Ato jane shtyllat e nje shteti demokratik. Arkivat perbejne nje pjese thelbesore dhe te pazevendesueshme te pasurise kulturore, historike, shkencore etj. Ato ruajne perjetesine e kujteses njerezore, perkatesisht thesarin kulturor te nje populli, treve ose te nje vendi. Duke ruajtur thesarin e shkruar nga e kaluara, arkivat kontribuojne ne ruajtjen jo vetem te the-sarit kulturor dhe historik, por edhe te identitetit, vetedijen dhe vlerave themelore te rrethit te cilit i takojne.
Hapesira per ruajtje te lendes arkivore dhe zhvillimin e veprimtarise se arkivave jane ndertesat. Ndertesat jane nje prej parakushteve themelore per organizimin e sherbimit arkivor dhe mbrojtjes se lendes arkivore. Perve^ lokaleve per pune, me rendesi te posa^me ne arkiva jane lokalet per vendosjen dhe ruajtjen e lendes arkivore, te cilat ne arkivistike i quajme depo.
Sherbimi arkivor ne Kosove eshte nje nder sherbimet me te reja ne Ballkan dhe me gjere. Kjo eshte reflektuar edhe ne sigurimin e objekteve te arkivave. Nje kohe te gjate, por edhe sot ne mase te madhe ndihet nevoja per objekte adekuate per arkiva.
Agjencia Shteterore e Arkivave te Kosoves - The State Agency of Kosovo Archive
Roli i nderteses arkivore
Ndertesa arkivore eshte objekt ose grup i objekteve te cilet me karakteristikat e tyre te ndertimit arkitektonik, lokacionet dhe ve^orite tjera duhet t'i plotesojne normat dhe standardet themelore (minimale) arkivore ne menyre qe me sukses te mund t'i kryejne funksionet themelore dhe percjellese te arkivit. Qellimi themelor i nderteses se arkivit eshte qe te siguroj lokal gjegjes per vendosjen, ruajtjen, perpunimin, shfrytezimin etj. te lendes arkivore.
Krahas resurseve njerezore dhe suazave programore te cilat e percaktojne veprimtarine e progra-
Refike SÜL^EVSi: Archival Buildings in Kosovo, 175-180
mit arkivore, bazen e tyre e perben lokali dhe pajisjet te cilat jane te nevojshme per kryerjen e veprim-tarise. Ketu duhet perfshire edhe resurset financiare, sistemet informative, si dhe resurset informative dhe dokumentare qe jane mbeshtetese te veprimtarise dhe te afarizmit. Shume ^eshtje qe jane te nder-lidhura me lokalet dhe pajisjet kane te bejne edhe me mbrojtjen e lendes (kushtet dhe pajisjet ne depo), andaj me se shumti flitet ne ate kontekst.
Lokali i arkivit eshte nje prej parakushteve themelore per organizimin e sherbimit arkivor dhe mbrojtjes se lendes arkivore. Lokali duhet te percaktohet ne ate menyre, qe te ndikoje ne funksionimin me te mire te sherbimeve perkatese te arkivit, duke filluar prej pranimit te lendes arkivore, vendosja ne depo, rregullimit, perpunimit, mbrojtjes e deri te shfrytezimi i saj dhe puna me pale. Pra, qellimi the-melor i objektit te nderteses se arkivit eshte qe te siguron lokal gjegjes per vendosjen, ruajtjen, perpu-nimin, shfrytezimin etj. te lendes arkivore.
Qellimi themelor i nderteses se arkivit dhe niveli i veprimtarise arkivore kushtezojne dedikimin struktural te vete nderteses, pa marre parasysh se a ka te beje me ndertese te re ose ndertese te vjeter te adaptuar. Dedikimin theme or te nderteses se arkivit e percakton edhe degezimi i perdorimit struktural. Perve^ kesaj, per dedikim struktural te nderteses se arkivit duhet pasur parasysh edhe keto elemente: territori ku vepron, sasia e lendes arkivore, e cila krijohet dhe duhet te merret nga ana e arkivit, la-boratoriumet per mbrojtjen e lendes arkivore, numri i punetoreve te punesuar ne arkiv, frekuentimi i shfrytezuesve te lendes arkivore dhe mundesite e perspektives se ardhshme te arkivit.
Standardet per ndertesa arkivore
Sherbimi arkivor bashkekohor perhere synon qe ne nivel global te sillen standardet per kryerjen e puneve profesionale arkivore dhe administrativo-financiare ne ndertesa te arkivit.
Perkitazi me standardet rreth ndertimit te ndertesave arkivore mund te theksohen disa parime ne te cilat standardet mund te mbeshteten: 1. Lokacioni - eshte nje prej kushteve themelore dhe me te rendesishme per ndertesat arkivore; 2. Mjedisi jetesor; 3. Kushtet urbanistiko-arkitektonike; 4. Rregulla-tiva juridike dhe ligjore; 5. Hyrja, qasja ne ndertesa arkivore; 6. Mirembajtja, sigurimi dhe mbrojtja nga fatkeqesite elementare; 7. Struktura e organizimit te hapesires; 8. Kushtet e ngrohjes akustike ajrore dhe drita ne ndertesen e arkivit.
Pjeset funksionale te ndertesave arkivore
Duke u nisur nga kerkesat e disa funksioneve arkivore (vleresimi, pranimi dhe perpunimi, mbrojtja, shfrytezimi i lendes arkivore dhe veprimtaria publike e arkivit), lokali ku zhvillohet veprim-taria arkivore mund te ndahet ne kater teresi funksionale: 1. depot, 2. lokalet per shfrytezim te lendes arkivore dhe lokalet publike, 3. Lokalet per perpunimin e lendes arkivore dhe 4. Lokalet per punet administrative. Ne ^do njeren prej ketyre teresive funksionale te lokaleve ekzistojne kerkesa te ve^anta ne aspektin e organizimit dhe pajisjeve, sigurimit dhe kushteve te cilat duhet te sigurohen. Aty ku eshte e mundur, duhet synuar qe disa teresi funksionale te jene te vendosen nivele te llojllojshme te sigurimit dhe regjimit te levizjeve dhe qendrimit te te punesuarve si dhe te vizitoreve.
Gjendja e ndertesave arkivore ne Kosove
Sistemi arkivor ne Kosove qe nga viti 2009 eshte i centralizuar. Ne Kosove funksionon Agjencia Shteterore e Arkivave te Kosoves. Ne kuader te kesaj Agjencie jane: Arkivi Shteteror i Kosoves, Arkivat rajonale ne Prizren, Peje, Gjakove, Mitrovice, Gjilan dhe Prishtine. Ne mungese te lokaleve te nevojshme dhe problemeve e mehershme rreth financimit te arkivave, disa komuna ne Kosove i kane formuar arkivat e tyre komunale. Keto arkiva posedojne kryesisht me dokumentacion te ri. Mbi-keqyrjen ne aspektin profesional e bene Agjencia Shteterore e arkivave te Kosoves.
Mungesa e sherbimit arkivor ne Kosove eshte reflektuar edhe ne sigurimin e ndertesave adekua-te per Arkiv. Puna ne arkivat e Kosoves ka filluar ne vitin 1951, me themelimin e Arkivit te Kosoves, dhe me pastaj te arkivave neper rajone.
Ne Kosove objektet e arkivave jane siguruar ne dy menyra: permes ndertimit adekuat te nderteses se dedikuar per arkiv (ku deri diku jane respektuar standardet e arkivistikes, ndertimtarise etj.) ose permes adaptimit te ndonje objekti ekzistues.
Refike SÜL^EVSi: Archival Buildings in Kosovo, 175-180
Me themelimin e arkivave, duke filluar nga Arkivi Shteteror i Kosoves, ato vendoseshin ne disa objekte te vjetra ekzistuese. Madje, nuk u bente as adaptimi i atyre ndertesave per arkiv. Por, ashtu si^ u vendoseshin arkivat. Me kalimin e kohes kjo gjendje ndryshohej per te mire.
Ne vitin 1977 inaugurohet ndertesa e Arkivit Shteteror te Kosoves. Kjo ndertese eshte ndertuar atehere ne periferi te Prishtines, ne kushte shume te pershtatshme ne aspektin territorial. Eshte dy kateshe dhe katin perdhes, e dedikuar per arkiv. Depoja e arkivit eshte 5 kateshe dhe e lidhur me nje ure lidhese. Pjesa e depos eshte ndertuar sipas standardeve, nga betoni dhe armatura dhe me dritare ne te cilat nuk depertojne dreitperdrejt rrezet e diellit. Mirepo, pjesa administrative, laboratoriumet, lo-kalet per shfrytezim te lendes arkivore jane te ndara nga druri, qe paraqet rrezik permanent. Fillimisht ne kete ndertese punonin e vepronin vetem zyrtaret e arkivit. Pas tri vite inaugurimi, aty u vendose edhe Instituti i Historise se Kosoves dhe ne vitet e tetedhjeta u vendose edhe depoja e arkivit audio-vizuar te Televizionit te Prishtines. Pas mbarimit te luftes ne Kosove ne vitin 1999, ne mungese te lokaleve per pune te institucioneve te tjera, ne vitin 2000 u vendos Agjencia Kadastrale e Kosoves, e cila e morri tere katin e dyte te Arkivit. Keshtu, qe ne Arkiv sot jane te vendosur kater institucione. Kjo ka ndikuar dhe po ndikon ne punen e Arkivit Shteteror te Kosoves.
Arkivi rajonal ne Prizren, i formuar ne vitin 1968, nje kohe te gjate ishte vendosur perkohesi-sht ne disa ndertesa te papershtatshme, madje edhe shtepi private. Per shkak te ndertimeve urbanistike ato rrenohesh dhe arkivi kalonte ne ndertesat tjera. Keshtu ndodhi deri ne vitin 2010, kur u vendos ne nje aneks te katit te ish nderteses Bankes se Kosoves, filiali ne Prizren. Ky arkiv tani eshte ne kushte me te mira, por duhet qe nje pjese ne aneks te saj te adaptohet per depo. Per mungese te mjeteve financia-re kjo pune ka mbetur qe te kryhet ne te ardhmen.
Arkivi rajonal ne Mitrovice eshte i vendosur ne nje aneks te Shtepise se Kultures. Pas vitit 1999 ne nje pjese te atij aneksi ishin vendosur trupat nderkombetar. Para tri viteve ate e lirojne. Por, per venddosje te Arkivit edhe ne ate pjese duhen mjete financiare te ndonje donacioni per adaptim, por deri me tani ketu nuk ka pasur ndonje sukses. Ajo pjese ku eshte i vendosur Arkivi nuk ka kushte minimale per pune.
Arkivi i rajonal i Gjilanit- Shtepia e vjeter ku ishte vendosur Arkivi ne Gjilan, ne termetin e vitit 2002 eshte demtuar. Arkivi eshte detyruar te vendoset ne nje kat te Konviktit te Shkollave te Mesme ne Gjilan. Ai lokal ku eshte vendosur Arkivi eshte adaptuar perkohesisht dhe nuk i ploteson kushtet adekuate per pune. Nga ana e Komunes se Gjilanit eshte ndare parcela per ndertim te nderteses se re. Por, pritet qe ne te ardhmen te ndahet buxheti per ndertim.
Arkivi i qytetit te Prishtines, ne vitin 2010 eshte vendosur ne nje ndertese e ndertuar ne peri-udhen ndermjet dy lufterave boterore. Ajo eshte
ndertese monumentale dhe e mbrojtur nga shteti si trashegimi kulturore. Kjo ndertese me do-nacion te Keshillit te Evropes eshte adaptuar ne arkiv. Tani ajo ndertese eshte monumentale dhe per nje kohe te gjate i ploteson kushtet optimale per zhvillimin e veprimtarise arkivore. Eshte e pajisur me te gjitha aparaturen per klimatizim, rafte bashkekohore levizese, te tipit "Ekonomik" dhe pajisjet tjera te nevojshme per zhvillimin e veprimtarise arkivore.
Refike SÜL^EVSi: Archival Buildings in Kosovo, 175-180
Arkivi i Qytetit te Prishtine - Regional Archive of Pristina
Arkivi i Gjakoves eshte i vendosur ne nje kat te nje ndertese - saraji te ndertuar gjate periudhes osmane. Tani i eshte ndare edhe nje kat i asaj ndertese, por nuk jane bere kurrfare adaptimesh, keshtu qe Arkivi nuk ka kushte te pershtatshme per zhvillimin e veprimtarise se vet, deri sa te behen investime dhe adaptime te lokaleve per arkiv.
Arkivi i Pejes eshte i vendosur ne nje ndertese te nje ish fabrike te qumeshtit e cila ne vitet e shtatedhjeta te shekullit te kaluar eshte adaptuar ne Arkiv. Kesaj ndertese iu eshte shtuar edhe nje kat si mbindertim. Ne te ardhmen duhet angazhuar qe per rajonin e Pejes te ndertohet nje arkiv modern.
Konkiudlm
Nga e tera ajo qe u tha deri me tani mund te konstatojme se ndertesa e arkivit, sidomos ato qe do te ndertohen apo te adaptohen ndertesat ekzistuese apo ndonje tjeter duhet te jene funksionale dhe t'i pershtaten kushteve dhe qellimit themelor te veprimtarise arkivore, si^ jane mbrojtja, rregullimi, perpunimi, shfrytezimi, ruajtja etj. e lendes arkivore. Theks te ve^ante per ndertesa arkivore duhet t'iu cushtohet lokaleve per vendosje dhe ruajtje te lendes arkivore, si^ jane depot.
Literatura
Jusuf OsMANi, Arhivistika — teoria dhe praktika, Prishtine 2005. Jozo IVANCEVIC, Prirucnik iz arhivistike, 1, Zagreb 2010.
Drejtoria e Pergjithshme e Arkivave, Dokumenti i numerizuar, Sinteza dhepervoja Evropiane, Tirane 2001.
Gazmend Berisha, Kujdesiper mbrojtjen e lendes arkivore, Prishtine 2004.
Jusuf OsMANi - Gazmend Berisha, Mbrojtja dhe Ruajtja e Lendes Arkivore, Prishtine 2007.
Refike SÜL^EVSi: Archival Buildings in Kosovo, 175-180
Arhivski standardi i postupci Državnog arhiva Quebeca (prijevod na hrvatski: K. Čvrlak i T. Musnjak), Zagreb 1994.
Berrin KügÜKCAN, Üniversitelerde Kütüphane binalari Kullanim Verimliliginin Yapi Biyolojisi A^gisindan Incelenmesi, Istanbul 2007.
I§il Ilknur Sert, Yeni Teknolojiler I^iginda Bilgi ve Belge Yönetimi, Istanbul 2012. Cemil Göker, Ar^iv Binalari Teghizati — Yazan Michel Duchein, ^eviren 1974.
Depo moderne per ruajtjen e lendes arkivore (ne leter dhe ne film) - Modern Depot(Store) for preserving of archival
material( in the paper and film)
SUMMA^RY
In this paper we will provide a general assessment for the state archives buildings in Kosovo, exactly for Kosovo State Archive and 6 regional archives in Kosovo. Initially, we present what role have the buildings in discharge of archives activity, standards and construction materials for archival building, functional parts of the archival buildings and in the end we speak about the conditions of the state archival buildings in Kosovo, which in general is not at the level of right. Archive services in Kosovo are one of the most innovative services in the Balkans and beyond. ^e essential aim of archive buildings is to provide suitable accommodation for the establishment, preservation, processing, utilization, etc. of archival material. In the lecture we highlight some principles that can be supported the standards of archives building:
1.	Location - is one of the basic conditions and the most important for archive building;
2.	Environment;
3.	Urban-architectural conditions;
4.	Judicial and legal regulations;
5.	Entrance, approach in the building;
6.	Maintenance, security and protection from natural disasters;
7.	Structure and organization of space;
8.	Conditions of heat and light in the building of the archive;
The space where the archival activity can be separated into four functional units:
1.	Depot (Store);
2.	Spaces for the use of archival material and public spaces;
3.	Spaces for the processing of archival material;
4.	Spaces for administrative affairs.
At the end we also give and analize some facts about the conditions of archive buildings and abort their establishment.
Original scientific article Submitting date: 01.06.2012 Acceptance date: 30.06.2012