/m fejr&.i.&jt,. 3  ' v '

HISTORLR L$mUE  SČLAVONIOE

CONTINUATIO TERTIA,

DE ' -

DIALECTIS VENEDORUM
IN LUSATIA

ET

IN DUCATU LUNEBURGICO

OCCASIONE ORATIONIS, QUAM IN GYMNASIO BEROLI-
NENSI DIE IX. JANUARII Ao. MDCCXXX. POST PUBLU
ca; INTRODUCTIONIS AGTUM HORA X. INSTK NV

mr

TUTUM, HABEBIT / u

NOVCJS GYxMNASII PRO - RECTOR j iA E \ . ;• l

VIR GLARISS. attiue DOCTISSIMUS, DOMlNWWiW‘'f} K '*

~ ' &&

JOACHIM. CHRIST

BODENBURG

DE LINGUIS, ROMANA PRiECIPUE, SUMMO

STUDIO IN SCHOLIS EXCOLENDIS.

AD QUAM AUDIKNDAM

AMPLISSIMOS DOMINGA PATRONOS
ET MAXIME REV. DN. EMPHORUM GUNCTOS-
QVE GTMNASII NOSTRI FAUTORES ET REI LITE-
KARLE AMICOS

DEMISSE ET OFFICIOSE IN VIT AT
P A UC A

DE UTI LIT ATE CERT/E SPEI SUCCEDENDI IN MUNERE

RECTORIS SCHOLASTICI PTOEFATURUS

JOHANN LEONHARD FRISCH

*  RECTOR.

EEROUNIj apud CHRISTOPH. GOTTLIEB. NICOLAI. 1730.

s

Urb
In c
di%
ratiffi
runt
verfi
ufi ft
'expr
<Ji &

De Diale&o Soraborum

Venedorum in Lufatia fiiperiori.

S Oraborum migratio e Servia,ipfč nomine condrmari vf-
detur. Vocantur enim ab Au&oribus Servi, Serbii,
Syrfi, Syrbii, Surbi, Svvirbii, 'Ze$Koi,  Serabi, Sorbienfes
Slavi , & quod conftantius iliis manfit noriien, Sorabi.
Urbs ob quam celebres funt, eftBudiffin, five Budifia. Bautzen.
In cul tura hujus dialecti nonnullorum Theolugorum privata
diligentia prirnas laudes habet. Nam ab eo tempore, quo Lu-
fatia; manama para lis, qui Augufhnže Confedioni fiibtčripfe-
runt, acceffit, dinlibris tantum Manuferiptis, in hanč dialectum
verfis, catechismis, &Evangeliis Dominic.&Feftiv. in ecclefia
Ufi funt. Yv r enceslaus Warichius tandem Catechismum typis
expreffnm publico uliti expofuit, cum brevi infirucUone legen¬
di & pronuuciandi literas Geniiamcas, quas ad indicandos ne-

A z  regri-

regrinos fonos & inprimis linguas Sclavonicse fibilos, cum aliis
compofuerunt, aut luperius punčto live lineola n o tarun t,
Huncr in Grammaticis regulis fecutus eft Zacharias Bierling,
qui edidit Anno 1689. 8- Didafcaliam feu Orthographiam
Vandalicam. SBmbtfc&e @d)retb*un& 'f  £ d)V  £U?f bas

fci§tnif 4 K Idioma, ober rtuf tie £ocfnwnbifc(je Dber ntfci*
fcf).’ @prad) Anno 1690. Decanus Budiffinus in Ro¬

mano - Catholicorum uflim Evangelia & Epiftolas Dominical.
lina cum Petri Canifii Catechismo Sorabice excudi fecit. Tici-
nus, Jefuita Prage n (is etiam glorias huius particeps efle voluit,
& fcripfit Principia Linguse Venedicas. Anno 1679. Praga;. g.
Deinde inVerfionum, aut aTiorum libellorum Ecclefiafticorum
editionibus, tantum in praefarione paucas illas literas punclis vel
lineolis notatas, & confonantium novas compofitiones expofue-
runt aučfcores. Lexica, pr a: ter Abrahami Frenzelii librum de
origine Lingua; Sorabicte (Budiflae Anno 1693. 4.) nulla vidi.
E Veteris Teftamenti libris quosdam verterunt hujus linguae
periciores. e. c. Bierling in Orthographia Eva fcribit, fe ad pre-
lum typographicum paratas habere verfiones Proverbiorum
Salomonis, Hiobi, Prophetae, Habacuc, &Malachiag Item Si-
rachidis. Gregorius Martini Septem Pfaknos Pcenitentiales
vertit, & in dedicatione duodecim loca lefltoribus nominav-it in
quibus Venedis Verbum Dei explicatur.

Baruth, Grodifs, Klux, Guttau, Budiffin, Wilkel,
Fortfchen, Hohkirch, Godau, Wilthen, Weiffen-
berg & Malfchwitz.

Anno 1703. IIluftrifi.’ Domina; de Gersdorf cura, tanquammu-
nificentiae ejus non minimum monumentum, prodiit integer
Pfalmorum David, liber Germanico-Sorabicus. Budiffie. 8- In
cujus Praefatione etiam qusedam Grammaticae Sorabicas regulae
additae funt. e. c. de duplici Ablativo, qui huic cum aliis Lin-
gux Sela vo niča; dialečtis communis eft; De pronomine De-
monftrativo, quo facpe loco Articuli utuntur; Item de Cafibus

Pra>

1

Prsepofitionum; & de Conjugatione Verbi Subflantivi. E No¬
vo Teftamento in MS. diu habuerunt hiVenedi tantumEvang.
& Epillol.Dominic.&Feftival.Verfiones variorunput Pretorii,
Schertzii,Choinani, Item Michaelis Frenzelii, Patris Abraha¬
mi Frenzelii de lingua Sorabica opdme meriti, qui etiam Anno
1670. in g. Matthad & Marci Evangeliftarum, & Anno 1693. g.
Pauli ad Roman & Galatas Epiftolarum verfiones edidit. Acce^
dente tandem publica Illuftrium Lufatia; fuperioris ftatmim au-
čtoritate primum typis exprefla funt Evangelia & Epift. five
textus Evangelici & Epiftolici per totum annum, una cum
Paffionis & Refurrectionis ex quatuor Evangeliftis, necnon
everfk Hierofolvma; hiftoria. Anno 1695 -  8- Budiflae. Item
Liber agendorum in Ecclefia; & Catechismus cum qu3eftioni-
bus Griinvvaldii. Denique etiam pofl hos Rivulos facros ipfe
dulciffimus Fons, five N ovnm J. C. Te (lame n ram prodiit. Qu$
Verfio diu defuit iis, qui fibi Biblia polyglotta Sclavonica colle-
gerunt, quamvis fint diverfa facie & varia feptem Voluminum
forma: doneč aliquis ea in uqualia vol amina coliigat, quod ta-
men vix fperandum eft.

I. Biblia Sclavonica, quibus Rufli utuntnr. fol. Chara£t.Cyrul.

II. Bohemica. 8. III. Polonica. 8. IV. Venedico-Carnio-

lana. fol.

V. Nov. Teft. Charačtere Glagolitico. 4.

VI. Nov.Teft. Venedico-Sorabicum, f. Lufatia; fuperioris. g.

VII. N. Teft. in Dialečto Lufatia; inferioris. 8>

Quibus ego addo propter Viciniam locorum & utrinsque
lingua; folitudinem, quamvis plane differant a lingua
Sclavon.

VIII. Verfionem Letticam in Livonia Vet. & Nov. Teft. 4.

IX. Verfionem Nov.Teft.Lithuanicam priorem. 4.

X. Ver fonem pofteriorem N. T. b.

A 3

n.

II. .

De Dialekti Venedorum in Lufatia
inferiori cul tura.

H Uic dialecto diutius defuerunt cultores. Albinus quideiri
Mollerus jam An no 1574. libellum cantiones in Ecclefia
. con ti ne n tem & catechismum dialečlo hac confcriptum Budiflae
imprimi feeit: Sed nequc illo feculo, neque fequenti quisquam
ad continuationem hujus per’ tvpographiam col tu ne animum
appulit. Sub initiurn tandem pndends feculi decimi oclavi
Vir R ,ev. Dn. Gottlieb Fabricius, Paftor primum Kahrenfis;
nune Infpečtor Dicecefeos Cotbufienfis meritiff omnem ad
eam lapidem movit. Cum enim fchoias reperiretnullas, libros
nullos, magnum prte ter c a v o cab ul o ru m defectum, obfolefcen-
tibus Venedicis, & receptis corruptisque Germanicis: totum fe
lirigua; hujus fhrdio dedit. FeJiciffimo quoque fhcceflu  pere-
grinurn boe idioma brevi tempere fibi familiare reddidit. De*
inde cum Nov. Teftamentum tantum MStum, & tantum in
mambuSvPaftorum Eccldiarum videret; idque a diverfisinter-
pretatum; milita n011 e tevtir originali, fed e Germanica mo¬
do verftone, non pauca etiam fine debi to vocurn delečht, nulla-
que habita emphafeos ratione, obfcuriora inveniret: Eademlau*
dabili audacia novam Verdonem ejus aggrefliis' eft. Adfuit his
conatibus gratia divina, Regi?! Friderici fubfidium & Virorum
cordatorum favor. Publicavit Arino 1706. Catechismum in dia-
Ie£to eorum locorum, tangdam fpecimen majork laboris fui,
quem Anno 1709. integer.NOvi Teftamenti codex feciitus eft.
Sic culturn hujus apud fot ordinis fui viros tarditatem hac ce-
leritate compenfavit. Et quod in Lufatia fuperiori in tot anno-
rum fpatio a tot viris dočHs, eandem cum Venedis patriam ha-
bentibus, non fieri potuit; Hic in Lufatia inferiori, peregrinus,
naučiš annis Retinuit orthographiani in Dialefto Lu¬

fatia;

fatize fuperioris 'receptam, & pmulit pronunciationem Vene-
doruta in agro Cotbufienfi diverfis aliis in Vicinia habkantibus.
Non neglexit quaedam literarum ftgna, qua; alii male in quibus-
dam libeliis omiferunt. e. c. lineolam fuper (e) quando ut
diphthongus Cie) five (je) pronunciandum eft. Indicatur
enim hac iineola Diphthongus omnibus Sclavonicas lingua; Di-
alectis communis, & in Charačlerc Cprulico peculiari figura
exprefla; a noftra vero pronunciandi confuetudine abhorrens.

' III.

De Venedonmi in Ducatu Luneburgico
familiis & de Dialečlo eorum.

Q Usecunque de hac Dialecto habemus, curse Nobiliffi Dn.

J. G. ab Eccard debemus., In cujus egregio libello de
hiftoria Studii etymologici Lingua; Germanicae cap.gf. p. 268.
fequentia leguntur. „ Habet Venedica gens inDucatus Lu- “
neburgici Prsefečhiris Luchovienfi & Dannebergenfi habi- “
tans, genus dicendi Sclavonicum, quod confiderationem no- “
hram meretur. Derifi quidem homines hujus gentis quon- <c
dam cum lingua fua a noftris Saxonibus habiti funt, ac ufli il- “
lius a prsefecHs gravi fub pcena interdiclo, plerumqve ejus fe “
gnaros effe negarunt. Ouo faetum, ut ea interfeniores dun- “
taxat ruricolas vigeat. Et brevi habuiflemus gentem ver- “
načulae fua; ignaram, nifi fub Georgii Ludovici Sereniffimi “
Elečioris noftri elementi regimine ad confervationem atque ct
ufum illius iterum excitati fuiftent noftri hi Slavi. Degit “
Wuftrovia2 Chriftianus Hennigen, vir doctus, &  Paftor ec- “
clefia; illius loči, qui a multis jam annis in id ineubuit, ut quse <(
de lingua Venedica ibi locorurn ftipereftent colligeret, ac tan- “
dem Gloflarium Germanico-Venedicum congeflit, in quo non “
voces folum fed formulas etianiioquendi plurimas annotavit. “

a

«

<c

tc

<C

cc

«

tC

tc

tc

tc

Et p. 273. pergit: Quoniam autem hic in eo fumus ut notiti-
am linguae Venedicse qua; in Ducatu Luneburgico fuperat,
demus, non poffumus non inferere, & quidem in gratiam
Lečtorum exterorum, integrum Vocabularium quod Anno
169B. cum inter Venedos ageret forte, fummo cum Audio in
proprios ufns fibi confecit Joh. FridericusPfeffingerus, Eque-
ftris Academisc Luneburgenfis Infpečtor. Quo.d ad Ortho-
graphiam attinet, in ea Gallos feciltus cdr, quemadmodum
& Venedica verba Gallicis explicavit. Ut vero pronunciatio
fibi eo melius conftaret, Grsecos accentus, ubi opus fuit, vo-
cibus fuperimpofiiit.

Inter Colleclanea Etymologica JllufirifT. Leibnizii. Idem
Dn.Eccardus p. 335” n. VI. edidit Epiftolam Georg, Frider. Mi-
thodi de Winidis Luneburgenfibus, in quaMitbofius teftatur, li-
bros illis nullos efle, neque fcriptorum ulla monumenta. Ora-
tionem tamen Dominicam in hac lingua, una ram quibusdam
precatiuncularum & narratiuncularum fabulofarum fragmen-
tis epiftolae fuse inferuit. Addita etiam eft ibidem vocabulorum
Venedicorum brevis defignatio.

Cseterum quia Venedi in Carniola, & in vicina Dalmatia
Uatino fcribendiChara£tere,iivero qui inutraqueLu(atia fuper-
flint Germanico utuntur: Noluimus integrum utriusque linguse
•alphabetum hic fubjungere, aut, ficut in primis hujus hiftoria;
partibus fecimus, lectoribus illudin sere fculptum exhibere. Re-
quirit tamen inftituti noftri ratio, ut paucis monftremus quibus
literis fibilantes mas fcribant, easque inter fe diftinguant.


Carniolse Verandi Lufatias
Latin. Dalmat. Lat. German.
s h - - - x - - - - § legitur ut Sch. lenius five

ut g. Gali. ante (e) & (i)

£ - - - f.  z - - - g ut s lenius.

f$ - - - fs.fz - - - ut s fortius.

z *

% •  - - cz - - i  ut Germ. j

zh - - - cs - - - c$' ut ff$

fh - - - fch - - - fd) ut fcf> Germ.fortius.

fzh.- ... ut fchtfch.

Diphthongos Sclavonicas ja, je, jo, ju indicant Lufa'
tise Venedi lineola, five puncto fuper a, e, o, u, feripto.

In fuperiori Lufatia etiam fonum fcfd) habent quem per
i>$' exprimunt.

E interdum legunt ut o", & oh ut oa Diphthongum.

H latinum apud Carnos legi tur ut eh.

Characterem quem Ruflijer appellant, (vid.Continuat.
primam) qui loco Hebraeorum fcheva muti eft, exprimuntqui-
dam per lineolam fuper litera, ut in n' 5 alii per apoftrophum
ut, f' 5 alii per hvphen five duobus puneiis, ut f tč)i  f.‘d>/ ne
legami* ut Germ. fd). In fine vero nonnulli illud per j longum
indicant. Accentuum nulla in fčribendo ratio habetur. In fo-
lis Compofitis cum priepofitione indicant lineola transverfa
praipofitionem accentum habere, eumque etiam in polyfylIa-
bis retinere, quamvis in quartam ante tonum & ultra veniat.
ut na-uk legendum eft na-uk, non nauk.

Ad monftrandam denique quandam harum Venedica-
rum Dialectorum differentiam, addo hic in quamlibet earum
Grationis Dominicae Verfionem. Et fuppleo firnul quae in
Andr. Mulleri five Ludekenii Centuria Verfionum & in Cham-
berlavnii colleclione defunt. Quasdam etiam hac occafione
emendo.

Orado Dominica in Lingua f. Dialečto Venedica
Carnprum, e Bibliis Matth. 6 .

I.

Nafh ozha kir fi v* mebefich.

Pofvizhenu bodi tvoje ime.

Pridi tvoje Kraileftvd.

B Ifidi

Uidi fe tvoja vola, na Semli kakor v'nebefllh.

Nafh vlakdajni Kruh daj nam danas.

Inu odpilili nam nalile dulge, kakor my
nafhim dulshnikom odpulžhamo.

Inu ne upelai nas v’iikufhno.

Temuzh nas refhi od sleha.

Sakaj. tvoje je kraileftvu, muzh inu
zbali vekoma. Amen.

n.

Oratio Dominica 5 e Verantio p. 12?.
in Dalmat. Dialcčto.

Otcfe nas Koyi vesli na nebeffih.

Szvetifle gyme tvoye.

Pridi kralvesltvo tvoye.

Budi volya tvoya: kako na nebu, tako i na Zemlyi.
Kruh nas vlsagdanyni day nam danals.

I odpilili naam duge nalTe: kako i my
odpufchyamo duxnikom naliim.

I ne naafs uvediii napafst.

Da ofslobodi naafs oda fsla.

III.

Oratio Dom. in Diale&o Lufatias fuperioris
c Catechifin.

SGBof&e ttafcf) fi§ §p nmeBepd).

bub$ ttroje meno.
spfcbfnbs fttam trooje fralejlroo.

Stroja tropla £0  flan, Ufi) m  neBju Ut  feifcB na-femk
9fof<b trfcbjebnp fijeb baj nam bgenfk
%  n>pb«j[ nam najite trtne/ Jafo mp ntobatvamp nafhim
minifom.

21 ne trleb$ nas bo fppffomanja.

5Ue ivnmoj nas n>ot tef^o

IV.

IV.

Oratio Dominica in Diale&o Lufatias Infcrioris,
e N. Teft. Fabricii.

SBofcbj naj* / fetij fm rta nebju.

^>«gmj[efcbone bujitroojo mtel).
g>rd>i 5 t V  nam ttfofo fralejjtmo.

Srooja roopla §e (lani ato tam na nebju faF feBc ^ott> tta femf.
Sftafcf) fdjebnt Fljeb baj nam {infra.

5t rcobaj ttam naftne mini / ato mu mobatvamfi nafc|im roinifant.
2( neroefai nad bo fputtomana.

3tk (jumoj nad root togo filego.
g>fct>eto tivoja je fcakiftroo/ a ta mo$ <  a ta Sefa/
to nimmernofc|i. 5lmcn.

V.

Oratio Dominica Venedorum Luncburgicofum
cx ]. G. Eccardi hiftoria ftudii Etymol.

Linguse Germ. p. 269.

91od #o(pa njabet ta tot> cpifr ma nebidgap.

©junta moarba tugt gejma.

Sin ricb fomme.

Sia rotilpa fdjingoE Fofe nebidgap fot M  no @ime.

9Ioidft mifrebaneidna dgeiba bap nem band.

Mn mittebop nom nofic grad/ tat  mop mittebogime
nofre grednarim.

9Ip bringgop nod ta  marfifonge.

Sap Ibfoap nod mit mifrofaf cpunbaf.

E Gernldnicis vocibus' corrupta hic funt:

4>o!ia f)coIt^; SBafocr, 2?ater; SBoarDa roer&e; ricf šfteid), fantine, Fottmte.
SBiHpaStBifle; fchingot, gefd;e(>e. ^rir^gop, fcringe; vtBavfifongc. S?crf«c^un0
£6foai, lofc, crlofcj un uni>.

Pro ftgeiba apud Ecaardum in precatione quarta leg,endnni eft Sgeiba > qu£V02S
in altera hic fecjnenti veriione, Sjeiba feribitur«

VI

Oratio Dominica Luneburgicorum Venecbrum aiia
ex Jlluftr.Leibnizii Colicctaneis Etjmol. p. 335.
9 ?ooS SS 3 a&ec taba to  jitt t»a fucm ni&iftett.

Unfer SJatcr bet 611 5 i|l in bcm dimnic!.

©toncfamo lMtboot fut ©eimattg, (a;

©c^eiligt im-S« tein Sfamc.

Sui Diief cumma.

Stili tcid) fomfflt.

Sua »ilHa nioffa fcbinjof cac n?a niSfejm

Stiit SSBilfe liiuite tvte im -ginimel

reiffci fo q«oi tiDo fime.

«B fo nucS mif Srt)««.

SfJoofii baglitta @jetbc bi! nam baanč.

Unfet MijIicT; ®roS 916 miž fjeufe.

lin »iftobu nam noožfe gteic&i t,  coef mob
llnt> #«9ie6 tm 5  Hiifere 6cfmlt>, trie tvit
mittobujeme nooffume ©tcicbpttarim.

»crgeBcn unfcrti ©(fjulbigettt.

5f?t fatforii na« ma SSecfoifurtg.

Kicfjf ffiljre imš in SJeviudjung.

©clofii na« roič tigge goibac' (b) £aniett. (c)

<?rBfe unS sott trn Ulici Slmen.__

aa  p r0  Seitnang legendum efl Geimang. In iisdem CollečtaneisLeibnizianis p. 3  4 1  ■
' lin. 4. fcribitur, Jeomang,(pomen) g enim hic nt j pronunciatur. Bohemis gmeno

fignificat nomen, undeVcnedi hi Geima five Geimang habent. .

fbl In hac ultima precatione fv/it) fignificat(ej{); in Bohemica Sc aliis diale£hs, in-
^ primisin compofitis fcribitur 2 »), Vox(tigge)cftcal'usobliqmis articuli, five pro-
nominis demonftrativi, pro Lnfatico (tyg.) Ultima uox(goidac),qU9e m Hennlge-
gemi Orat. Dominica (chundak) pronunciatur, C & male ibidemloco Amen polita
eft,pertinetenimad pratcedentemprecationem feptimam) fignificat malum.

(c) Hamen pro Amen, afbnitatis cnm Dialečbo Lnfatise inrerioris indicinm eft, quat
multis vocibus a vocaii incipicntibus afpiraiionem addit.