• '« ,M . »>’ ' . ■■< : l t X •/ ^ 5 ’ 0 fr X V ( INSTITVTIONIS CHRISTIANA LIBRI TRES PRIO, RES: IVSSV REVERENDISSIMIDOMI« ni, D ♦ Othonis Cardinalis 8č Epifcopi AugUj« liani adočtis Thcologis ledi 8£pro^ bati, ac illius authoritate cditi, AVTHORE R. P, D, PETRO DE SO/ to, dominicano.Theologo confeflore C«fareae Mageltatis, » {i t ' 'h 1 id ' % " ' - o f* $*> e*S 'f * A *.& _Sr" ( > ' C ^ ■■ ■ AVGVST* VINDELICORVM imprimebatValentinus Othmar« Armo, M, D, XI, V JU u , ♦ * ■ v v ■ v . y '■' mzzKoj MAXIMILIANO, B T FERDINANDO, FERDINANDI Romanotum Regisfiliis, frater Petrusde Šoto dominicani inftituti in utroque homp ne adolefcere. jg ffijjjj Ffero uobis, clariffimi Principes, Chm | ftianae fidei religionisqj conipendium,ac \ introdudloriam ad Chriftianifrnumin^ ftitutionem.Nam 8č uobis nihil aut uti* lius,aut digoius offerri pofife čredo: 8£ profeffioni uotoqj raco nihil dccentiusexidimo,qiiam ut poffim tnagnis paruisq3 ad eam,qu^ ed in Chri[to,in ftituendam uitam,aliquid conferre, Offeruntalii regiis adolefcentibusdonaregia,aurum,gemmas,8C precio* fiffima quacq? rnonilia i alii arma,equos,5£ horum mira atte elaborata ornamenta: quibus aut eorum fibi gratia conciliarc,aut fuatn potius mentem,qua illis uel affecdi, ueldeuinčli funt.tedari conantur* Ego uero uos,ono^ biliffimi Principes,totusamo,totus uobis confpečtis exuko:cum,quoniam clara uedra indeks,finceritatis 8C hilaritatis decorata fplcndore,magnam de uobis polli> cetur fpem:tum etiam,quoniam auitaillamaiorum ue? ilroru ftrenuitas 6C gloria, fide 8Creligioneciariffimajin uobis fe fe proferre incipiens,confoIatur iam fenefcentes: deficientescp pios 8£ Catholicosomnesin mifere uexa^ ta Si iam pene collapfa Germania* Quidcnimin eaiam fuperdl f Aut quo$ Catholicos principesfpcsdl edu^ candos in hac miferrima fidei, Si morum pellilentiftima corruptione C Ccrtenifidominus reliquiffct cihocfeme fidelitercducatu,quafi Sodoma repu tari po det, Hune jergo meum in uos animu,8č hoc defiderium ut uobis dc clararem:hoc munufculum paraui,profuturum adea, quam maximein uobis amant boni omnes, fidci finee^ ritatem,8Crcligionemconferuandamaugendamq^Vos fufcipite £equo animo,grato uultu euoluitc,ac mente re^ condite*Neqjenim meum aliquid 8£propriumdl; fed fpiritus fandi, orthodoxorumq; patru fententias, do/* drinamq?huic udira: jetati &inoeniocongruente, qua potui breuitate elucidata fuccinčtamq 3 collegi; nil aliud exigens recompcnfationis, quam ut his autmelioribus admoniti, ficut corpore,ita Si mente annitamini profice cere, uobisq? ipfis quotidie effici meliores. Hoc nanqj ChriHianos Si regios adoiefcentes maximedecet. To> tius autem huius inftitutionisfumaharcdl, Poft nom longam pradationem,exhortantem oesad hanc dcčlri nam fidei fufcipiendam,in primo libro quatuor fubiunxL mus capitadn quoru primo quilibet docetur fe ipfum co> gnofccre,decIarante quid fit homo, Si quid Cbriftianusi qijceduo potiftima [unt;immo fola 3 de quibusgloriarSi matrico pofTu m us. Tribus uero reliquis Je fide, fpe,5T charitate fic agiturtutineisquid Chrifhanocredendu, fperandun^agendum,fugiendum uefit^oftcndatur, In his crgo quatuorcapidbus prima K" cladffima fidei rCM dimenta breuiffime collegimus:utneq^ ea onerent lečlo fem, neq? difficile fitea mente memoriaqj tenere, Addi^ dimus uero dehinceps fingulis capitibns iatiorem expo^ fidonemeorum,qu£ breuius fuerantdidla:conantes pro captu noftro, pancm Chriftianxdočtmx paruulis diuiderejin qua expofitionefolidioraiam, SCfuccuIen/' tiora traduntur cogitanda, Poterunt autem prius bre^ uiufculadlla: quatuor inftrudioneslegt, Cum ueroeas placuerit menterecondi,atc^ alte ia eaehxferintanimo; tnm paulatim liccbit alia deguftare:quae fi pius fideliscg fpiritus fančli difcipulus uiderit feintelligere 5 & eis inteU lečlisproficcre jgratiasagatei foli,qui docethominem fcientiamdin minus:oret,ut intelIigat,priora interim re^ tincns SC credens. Quamdiu enim hic uiuitur; in fchola fumusfpiriritus fančh,8čineiusdo&rinaconandumno bis ed fcmperproficcre, H^c addidi,dariffimi principesi neuosab his legcndis aliquando longior fcripturade^ terreat. Valete fcelices J SC paratos uos difcipulos Claris flodomino femper exhibete,. iiii AD PIVM LECTOREM, C Vm antealiquot annos,dcIečlatusindoIcatq}m* genii candore Maximiliani& Ferdinandi,filiorum regisRomanorum,qui tuncapud Gcfarem nutricban** tur,hosduos priores iibros confcripfiflcm illis ad picta' teminftituendis,eisq?ipfe tune pradegifTem, ac polica tertiumiam inceptum abfoIuiflTem : tres hos iibros ali* quandiu penes me retinui :tum,qLiodnonpoflcmre^ liqua in principiopromiiTa complere,uariis profe&icM nibus impeditus: tum edam,quod non tanti mea ta* ciam,ut faciie aufurus elTem ea in publieum proferre, Verum illuccfcente iam fpereftaurandae religionis, uv fumfuit amicis aliquot, quiealegerant, polfeillahuic tam necefTariaz ac optatas reftauradoni fideiudliaefTe: praefertim cum innumeri fint Catechifmi confcripti, nonfatis cum dočhina Catholica conuenientesiraro uero in germania inueniatur aliquis: quo tuto adolefr centes 62 populus fidciisinllituipoflint. Eorumigitur amicorum hortatu,atqj defiderioconfercndi aliquid ad fanandum horum temporum nouitates, humilian ^ dume^ingeniorum infolentiam,exqua omnia hgc mala (]quod maxirac eft dolendum) profluxere: hos tres i'u bros obtuli Reuerendifiimo CardinaH 62 pratfuIiAugu' ilano 5 tanquam hic ordinario Iegitimoqj difcernendx dodtringiudicbcuius Selus in reparando catholicam re*» ligionem,omnibusiam certe, fed mihimaxime alongo tempore eftperfpečtus, Dehiscrgoedendisuelfuppri^ mendis apud eum efto iudicium: ut non iam temeritati meas, fed illiusauthoritati imputes:fi quidinhac edL* tionepeccatum fuerit, Pofletautem primus liber 82 ado- lefcentibus 82 populo rudi legendus ac perdifcendus tra* di.Duo ueroreliqui utiliores eruntparochis 82 iis,qui iU lamipfamprioris libri dobrinam explicare populo de* bent. Vale,, - j 'ERRATA ANTE LTBRI LECTIO« nem conigcnda. I N priticipio prhnarm pdgmarumjcribc pr qui ad inferna defcenduntf dereliquilli fonte lapientiac. Quibus uerbis aperte oftendit^omne Ifraelis captiuitatem,oranem fidelis populi deiečfcionem,&peccati ler« uitutem(quac confuetudineA impanitentia contrahitur)adej ignorantia proficifci. {^uaremoxmalorum illorura omnium unicura antidotu & leuame, dei cognitionem oftendens efle, fubdit:Difce } ubi lit prudentia,ubi fn uirtus, ubi litintellečlusi utfcias fimul,ubilitlongiturnitas uitx& uičtus, ubiliduracn oculorura 5 &pax, Nechiscontentuspropheta, omnium na« tionum & populorureges, omnium^ fseculoru fortcs., poten« tes 8 c fapientes huius faeculi,uerac fapientip diuinp^cognitio nis penuria periiffcjteftatur: Vbi(inquiens)funcprincipesgen tifi etc. quo loco Gigantes,exquilitores prudentije,qu* de ter« ra cft,negociatores,& cxteros ; quos habuit mundus in precio, nom inans jadditino hos elegit dominus: nec uia difciplin* in uenerunt:proptereaperierunt.Etquoniam non habueruntfa pientiamdnterierunt propter fuam ftnlticiam, Eccle 11 CESemper quidč dei ignorantia ualde reprehefibilis, & noxia j0Mt \ s , fuithomini, Vera iamcorufcante Euagclio, frunigenito ipf 0 , loatt, 3 t qui erat in finu patris 3 cognito, quando plena eftterra fcientia dni A cuipfequa ueriflime teftatur,omniaquxcun^audiui a patre meo,notafeciuobis: quodputamus imminereiudicium irs,qui in apertiflima hac luce cžecutierint i Itaq^ hoc eft(ait do> minus in Euangclio)iudicium:quia lux uenit in mundu: &di« lererunt homines magis tenebras ,qua luce. Si ergo tantopere laborant homines,ut in iudiciis humanis euadant Iiberi,ut ni' hil cis minuatur eenfustlitamfolerticuraconfulunturdočto' j e sAiurisperitiproeuincenda caufa^inqnadere minima qua do $ difceptaf: qua(rogo)uigilatia,qua induftria laboradti pro : setern^ h£ereditatis,coe!eftis ^ Etquidemcum nunquani nonfit ha:c falutarls fcientia qujerendaimaximetamcnin adolefcentia, Sc astate tenera dii« cendam effejdocetfcriptura i quod tune facilius ad uirtutera allicij Sc formari poffit anima adhuc uacua, & uti tabula mun* da,nullis deformata adulterinis fucis. VndeHieremias, bo= Tijre,s l numeft,ait,uiro,cumportauerit iugum ab adolefcentia fua* ^ Etfapiensita nionetifiliaiuuentute excipe dočtrinamj&uf^ * * ad canos inuenies fapientiam:quafiis,qui arat, Sc qui feminat, accedeadillam, fcfufcipe bonos fručtus eius. Inopere enim ipfius exiguum laborabis,& cito edes degenerationibusillius* In hac certe «etate difeunt om nes,quod fibi utilius ad reliquam uitam peragendam putanttin ea militaturi armorum medi « tationibusexercentur;Agricola: affuefcunt itnprobis labori* bus{deniqueomneSjquiex fcientia aliqua, arte uefibiuiuen« dum decernunt, eamtotisuiribus &ftudio magnoin adolef' centia difeunt. Nobis uero omnibus cx hac Chriftiana fcientia non in hoc faeculo modo/ed in sternum uiuendum eft, Sc line ea moriendum in ECtermmn Nec uero poteft adolefcentis anitnus non imbui,aut non fe dedere diuinis uel humanistimmo nonili ualenti ftudio retrahi poteft,quin impetu ipfo appetit? in praeccps feratur,lenociniis fatculi feductus*Senfus enim,& cogitatio humai cordis(ut feri biturin GenelDpronafuntad malu abadolefcetiafua* Na arri dentomniaadolefcenti:mfidus,Ubertas,luxus,fodalifigrataIa: taque manusjdeceptura proculdubio inexpertu iuuene, nifi do etrinsc fang ei fubueniatur cofiliis, Quare Salomon ueluti ado> kfcentium mifertus, clamat adeos: fili mi cuftodi fermones raeos prarcepta reconde tibi; & iterurmSerua mandata m ca, Sc uiuesj etlegetn meam, quafi pupillam oculi tui: liga earn in digitistuiSjScfcribe camintabuliscordis tui: Dicfapientigfo* rormea es;&prudcntiam uoca amicamtuam,utcullodiatte a muliere eitranea, Sc ab aliena, qu?e uerbafuadulciafacit. A ii Vbi Gtnc.Sj Vro t7 i I PREFACIO. ubi attentius confiicrandum ,quam aptotropo,& conuenientj analogia conftituitiuucneminter ueramrerumcognitionem, quam fapientiam nominat, Sc uanitatem fatlaciamg? ikculi, quam extraneam tnulierem uocat, Illam aroicam ueram.če fo» rorem dicit,quoniam a Dco eft,a quo nos fumusjhanc uero ex traneam, quoniam nonefta Deo, fed ab illo, quimendaxeit. Hxc dulckmbus uerbis conatur deciperc, nune eloquentia: fplendore^nunc gloria famaqi,nuncetia deliciisinuitans adfe iauenes,quosfapienti3e folius auxilio ab iis fraudibus crui pok- fe,docetftatim Salomon: Vteruaris(inquicns) amuliereex« tranea.Quod mox apertius, latiusq;prolequitur.Cuius uerbis libetparuimmorari, &cumrege fapientiffimo retinereiuue' nes,afallaciisgpfaeciili eosretrahere. Sic ergo Salomon extrae neam illam mulierem.&iuuenunj infeitiam, inconfideratio« nemq3 depinxit* De feneftra domusmeseper cancellospro« fpexi iuuenem,& uideo paruulos: confidero uecordem iuuene, quitranfit perplateas iuxta angulum, Sc prope uiam domus eius graditur in obfcuro, aduefperafcente die, in nod:is tene« bris,&caligine:& ecce occurritilli mulierornatumeretricio preparata ad decipiendas animas 3 garru1a 7 uaga.,quietisira« patiens,nec ualens in domo conliftere,pcdibus fuis nune foris, nune in plateis,nunciuxta angulosinlidianssapprsehenfumcp ofculaturiuuenem,&procaci uultublanditur.dicens; Vičti' masprofalute deuoui,hodiereddidi uota mea: idcirco egref« fa fum in occurfum tui, defiderans te uidere: čerepperi: ueni, inebriemur uberibus, Sc fruamur cupitisamplexibus, doneč illucefcatdies.Irrctiuit eum multis fermonibus, Sc blandiciis labioru protraxitillum*Statim eam fequitur,quali bos dučtus ad ui tradens&infernoihsecmifericordia plena docet homines,in feipfos animasgjproprias non efle crudelestac denigp fručtibus Ecclt t i 4 bonisrefferta nequaqua fterilis,aut deliciofa, fed tota fsecun« da coniunftumlibianimum proleuirtutum replet.Ergoaitip fa:ego mater pulchrae dilečtionis J &timoris ;( & agnitionis, 8c fančtse fpei, Generat nanq? in animo charitatem dei,timorem, fpem,omnium rerum ueram cognitionem,rečtumcp ludiciu, CExpendatiam Čhriftianus adolefcens,utram fequatur;ua^ nitate,an ncritatem;ftultitia,an fapientia; Chriftum, an diabo* PRBFACIO. 4 tu: im m o uideatpotius,quantfi fint hac mala fugienda:& intel Ijgatquam neceflario ad hanc ueram Chriftianae fapienti^as folam uirtutis fcholam, limus omnes adolefcentes hortati:quo tfi utilifati hac noftra inftitutioe confulimus.Dirigat Chriltus ipfc uera fapientia calarcu noftrfi,Chriftianamq 3 adolcfcentia, pulckerrima ecclefiae fuse portione doceat,qu 2 e uera 3 & qu£ uti liafunt.Sic enim ipfeper Efaiampromittit: Egodominus do* 4&* cens te utilia,gubernans tein uia,qua ambulas: &iterum dicit E J rf, » *4* Ecclelia::ponauniuerfosfilios tuosdočtos a domino*, GAPVT PRIM VM, DOCENS CHRL. ftianu naturam^ religionem fuacognofcere* Q Voniam fides, Chriftiana^ religio ita captiuare intel« lečfcu docetin iis 3 quae a deo funt reuelata, ut tanjen n5 eatinguat rationem* nobiliffima horoinis portione,& qua csete risanimalibus prpeminettdebentillius difcipuliomnia ratione facere.,& parati elTe,ut apoftolus Petrus docet,ad fatisfačtionč t .Vehs* orani pofcenti rationem de ea, quatin nobis eft,fide & fpe, arq? čafcire.,qute iufteabeis exigi poffuntinon quide reconditiora myfteria,perplexasq? quseftiones: fed qu£ecerra,& palam polita ad uitam rečte gubernandam funt neceflaria:qua 2 Chriftus do minus pauca efle uoIuit,& perfpicua, cxmultis,qua: in fcri p tu¬ ra latiuscontinentur. Vcrbum enim breuiatum(ut Paulusin paaI. ai quit)fecit dorainus fuper terra. Ea igi.tur in huius noftrat iafti - Rom, 9 . tutionis primo libro trademus, proponentes cirea fingula ra« Efti, ioi tionales interrogationes.ordine Sc confequenti ratione. Nec enim parum adiuuat difcentem ordinata propofitio, Subiun' gemus aute dignas, Catholicascp refponliones; quas intelligi & teneri memoria ab omnibus cuperemus* . Pfima interrogatio* . 1 'j.'- " Q«oniamj INSTITVTIONI5 CHR.IST1ANAE Q Voniam quisquc certo fcit, Sc affirmat fchominera effe* Primuma quolibetinterrogari poteft, quidfithomož& elt primimo quod a nobisDcus interrogat, ut cognofcamus nosipfos.Huiccrgo quseftioni fic refpondebic iuxta Hdcra,fe* ipfum cognofcens. Refponfio* H Omo eft Dei crcatura mire ab co ex corpore Sc anima £ i* bricata:iuxta corpusbeftiisfimilisj&corruptibilisjfecun dumanimam immortalis,angelisfiroiIis,adimaginem crea« toris fui.uirtute uidelicet cognofcendi.&amandi ornatus.fce« iicitatis& ucr* beatitudinis (qusein clara Dei cognitione& fruitione fita eft) capax. Secunda interrogatio* I Amuero, quoniam inter horaines diuerf* funt fcčtsc , le« gefqs,nos uero confitemur nos Chriftianos effejdigne qu*< Xi poteft,quid lit Chrillianus' Refponfio i ■p Stergohsec Chriftiani diffinitio t Chriftianus eft Chrifti P>difcipulus in his prsecipue, quac religionis cultusqj iieri Dei dočtrinam concernunt:ea,qua:ipfeperfeprimum ; ,deinde perdifcipulos fuos fuccefloresg; eorum docuit, docet, dočtu« rusqs eft ad finem ufqj farculijCredens, Tertia interrogatio, R Vrfum/juoniam fumus Chriftiani uoluntate, Sc eledtioa ne noftratnon uane,nec fine caufa.aut ratione,tertio loco qu£eritur:Qqare fis Chriftianus& unde hoc habeasj Cui qu« ftioni refpondebitur gratiffime.,& deuote* Refponfio, Sum LIBER PRIMV& S Vm Chriftianus primum fumma in rac gratiadei, S; trn* fericordia:qua,cumdiaboli feruus eflcra & ir#, peroap ' tilmum in filiura me recepitt cum id nec mereri,nec difcernere pernatem poffem. Atgsnunc etiafpecialifua infpiratione 5c gratia(utfirmiffimecredo)hoc animo perfluafic raco, & cettu rae fecit,hanc,quam teneo fidem, ab ipfo reuelatam in Ecclc« fia Catholica,quaj Apoftolorum eft difcipula, folura in ea Ec« clefia manere:eamqu# dočtrinam folara uerara, ac falutarera hominibus: caeteras uerooranes fecftas, rcligiones, h^relesue falfas,hominibus$ perniciofas efte. Quartainterrogatio, Q Vi gloriatur,gaudct(j fedifcipulura efle alicuius,xqu2 eft,ut dočtrins illius non omnino ignarus fit,aut artist licet, quandiu difcipulum fe profitetur,podit mulca nondu at« tigiffe. Qua:ricur itaque digne ab eo, qui fe Ghrifti difcipulum fatetur, quae fint illa, qu* Ghrifti dočtrina contincntur. cui etiam qu#ftionifolucnd#paratumfea:hibebit > onmis fidelis, h#cfequcntia intelligens* RefponRo* E Tfi do&rina Chrifti 'latiftiraa eft, 8c totam fcripturam fa« eram continetjtria funt tamen praccipua/jua: in ea docen tur A ad qu«e omnia alia ordinantur. Primum, qu# ad fidem pertincnt;nempequ#credendafint:etquai contra non ere' denda:atgsh#c Syrabolo Apoftolorum concluduntur.Poft fe« quuntur, quse ad fpepertincntmidelicet qua delideranda, fpe' randauefint %&c quae iisaduerfa, atque fugienda.Hscautem orattonedominicacomplexuseft Dominus* Tertio locopo/ nuntur, quaeattinent ad charitatem & mandata (de quibus Paulus ait:Qui diligit proximum,legem implcuit) fcilicet quac fint a nobisoperandaApK>pterquem finem; & qu# rurfuiii B uitanda, INSTITVTIONIS CHRISTIANAE ttitanda,& a qaibus caucndum fit nobis, H*c autera continen* turdecaIogiprxceptis:de quibus Chriftus dominus adolef' centiqu x renti: Quidbonifaciam, utconfequar uitamacter' namfrefpondit: fi uis ad uitam ingredi,fcrua mandata. Hace itaquehabcat Catholicsc docftrinaeadolefcens cupidus,utin/ trodučtionem adfequentem doarinam,&menteretineat;ejc quibus nune nonnullam fui,religionisqi Chriftian* prsegufta tionem capia t * lam uero neceffe eft de fide kuta propofita tra« derecommunenijCunčtisg*, neceflariam doktrinam. CAPVT SECVNDVM DE FIDE, P RIM VM quod dočlrina Euangelica, atq» diuina conti* net(utdiximus) funtqu£eadfidem pertinent. Eft enim fi/ des principium totius religionis dc uirtutis.Qua: ergo čreden« dafint,&quo ordinc 3 explicandum nune efteonuenientibus interrogationibus,. Prima interrogatio, P Rimumigitura quocunqs fideli qu*rimus J qu* fintere/ denda^cui inquifitioni licrefpondebit* RefponfiOi, C Redenda funt omnia,qu«e in feriptura faera funt tradita: &quacexillis apertefequuntur jitem omnia,quxeccle- Ha ab apoftolis credenda accepit, dc continua fucceffione ad nosufquetransmilit:& denig? eaomnia,qu*eccIefia čreden« daeffe ex feriptura dc rraditionibus patruraintulir, ac decla* ranit, Secunda interrogatio. S Ed ne alicui fiat nimis difficile, immo impoflibjletanta, tamqnediffufapoffe,maximea fimpljcibus credi;ad tollen * dum LIBER PRI M V S* dum huncfcrupulum iam inquirimus quomodo poffint fot, quac in fcriptura če doftrina ecclefia: funt, ab ; omnibus čredi* Cui inquifitioni fic refpondebit, qui bene fuerit in iis, qu* aa falutem pertincnr,inftručtus. Refponfio« I Nuniuerfali quidem & confufe pofluntomnes,& tenentur fupra dičta omnia credere, Hocautero fit,cum quis ueredi' cit; Čredo omnia,quai in fcriptura, če dočfcrina ecclefts propo' fita funtcredenda; at^etiamfi illa non fciam, negsintelligam; omnia tamen uera, omnia certa,če diuina čredo. Hanc uocanc doftoresfidem impliciram,hoc eft, non apertam,fed claufam quodamodo; quonia omnia credenda in ea clauduntur, coop» perta tamen,če abfcondita etiam habenti illam fide.Efttamen ea fides non folfi fufficiens iis, quimaiora noncapiunt; fedde falutarisjdum fic maiorfi fidei copulantur minores* Verum in fpeciali,8e apcrte om nia,qus funt in fcriptura facra 5c dočtri < na ecclefia:,tenentur epifcopi čedočtores,quatenus addocen' da uera,&populu auertendum afalfis,nece(Taria funt,cognofce r e;& hxc eft fides explicita,aperta taA cognofcens quae credir. T ertia interrogatio* N E uero h*c tam facilis če aperta uia ad credendum om* nia,negligentes reddat ad falutaria cognofcenda, fic^j maius periculum incurratur; merito qua:rimus: fufficiat ne hsecimplicita fides minoribus,& fimplicibus Chriftianis ita, ut nihil explicite, če aperte teneantur cognofcere t cui queftio« ni fic refpondendum* Refponfio* M Vita funt, quse tenentur omnes, etiam minores &fim« plices explicite credere;omnia fcilicet,qua 2 cccldia pub* lice credenda ptoponit, fiuefefta deeis inftituens, fiue ali« B ii ta INST1TVT10NI5 CHRISTIANAE ter eafiliisfuis prsedicans* Qui enim h*c, qu* Ecclefia oni' nes docet,difcere negligit, aperte fe extra magifterium fpiri' tus fančti conftituit.ecclefiamdeferens, contra illud falutare PiV*i. fapientis confilium:Audi,fili mi,difciplinam patristui,& ne dc relinquaskgem matris tuanutaddatur grada capiti tuo,& toiv ques collo tuo* Quattainterrogatio, I a fupereft, r utinquiramus ab eo, qui ita dc his eft inftručtus qu£enam fintilla, qu£e ecclefia omnibus puhlice proponit credcndafcui etiam difquifitioni, dočtrinse ecclefiaftic* ftudio^ fus refpondebitjn huncjnodum*. Refponfio ♦. C Rcdendafunt explicite ab omnibus: Primum quidcm, quae in Symbolofidei ecclefia in laudemdci,& populi in« ftručtionem dccantat: qua: etiara pii & Catholici dottores ad duodecim articulosfidei, fiue quatuordecim reduxerunt, ita fcilicet diuidetes illa,atque ordinantes,&de articulantes prop* ter »dificationem ac utilitatem populi fidelis.Tum funt etiam credcnda explicite,qua: ad moreš mftituendos,gubernandos^ fideles de feptem Sacramentis, de iuftitia humana, debonis operibus &dc uirtutibus, peccatis$ ecclefia docet populos: at® fimul etiam ea,qu*in cultu dei Sc facramentorum minifte« t\o, femp aperte tenuit Sc tenet ecclefia. Ac denigj C xplicite ere denda funt,quae ecclefia propter diuerfas h^refes uitandas, Sc fideles inftr uendos,diuerfis temporibus. declarauit ac docuir. At® h*c quidem credenda funt, cum ecclefi* declaratio legi« titne perpropriospaftores corporibuspereuntibuspermanent) rurfum uniet,utrefurgantomnes homines in fuis iifdem cor* poribuSjScanimabus.inaeternummanfuri.Ethpcindicatuer* bum,carnisrefurre,&exduabusnaturis.Qtjare omnia,qu£e in humana natura, aut egit,aut paflus eft, deo & fi« lio deiuereconueniunt, Conceptus efl:igitur, Sc genitus in ma trisutero fecundum humanara naturam, licuti aliihomines concipiuntunfimuI^duconcipcretur,diuinitatinnita fuit hu mana illa naturatutucre filius dei fit coceptus* Deinde concep tionem illa no ex uirili femine, nec ex uoluntatecarnis, fed uic tutefpiritus fančli perfečtara in utero arqj ex fubftantia bca« tifimte Maria:confiremurhis uerbis: qui conceptus eft defpi« ritu fančto. Poftremo natum etiam cx Maria abscp corruptio« nej&dolorejficuti absqs uoluptate conceptum confitemunip« fam men nullius horura eflet debitor,fed fatisfaceretpro debitis noftris, Tertius articulus eft? Defcendit ad inferos, Confitemur enim animam Chrifti^ua: diuinitati unita erat,defcendifle ad inferos; LIBER PR1MVS, » ihferost atquetoto tempore, quo corpus etiam diuinitati unl* tum fuitinfepulchro, roanliffecura patribus,certeintcr raor* tuos libcrum. Itacpfuituerefiliusdciin fepulchro,&uerede« fccnditad inferos, ficutiadillam u% diem omnes iufti fccc« ritntmorienre s ,potefl:atem taraen habens ui tx d;mortis, Vn* 7. dediciturliberinter jnortiios, i^artus eft:& rcfurrexit tcrtia die.Quo confitemur Chrifiu dominum uirtute propria rcfurreiifie immortalem iam,& im* paflibilem,edu(ftisfecum fančtorum animabus. QjUintus efttAfcenditadcoelos.Credimusenimipfum qua dragelimaarefurre&ione die corpus illud eleuaflc in ccelura fimul cum anima,atque ad dexteram patris, hoc eft,in potiori ■ bus bonis,ac in fumrao loco beatitudinis Sc glori« illud collo* cafle,& nobis etiam parallelocum. Sextus eft: Inde ucnturus eft iudicare uiuos 8c mortuos. Quo confitemur iudiciariam poteftatem datam Ghrifto domi/ notuenturumgp ipfurrj in forma humana,in maieftacemagna, conftitutum a deo patre fuper omnia: omnibus^ illi fubiečtis, »pfura ultimam retributiojiem lingulis daturum. His duodecim articulis fumma fidei noftrse continetur. Fi« nis enimlegis(inquitPau!us) Chriftus eft adiuftitiam, orani Row«*» credenti. Poflunt autem iuxta rationem diftin&ionis eorum fu« perius aflignatam ad duo psecipua Sc primum credenda reduc ci.Quorum primum eft credere beatitudinem ueramqs huma' nam foelicitarem infolaunius trini$Deicreacoris,faluatoris, glorificaroris^omniura uifione dara Sc fruitione confiftere:ex' tra quam nullo modo poflumus efle beati. Secundum uero eft credere, nullaaliauiaad hanc beatitudinem perueniri pofle, quam fide& unione,ueracj ; imitatione filii dei concepti, nati^ hominis, Sc crucifixi.Quod docebat ipfe Chriftus: egoC inqui= io matri' inonk^diuitiis.communigpobedientiajpraderenda effe,ac con feruanda orationibus.uigiliis,ca:teris^ id genus, quibusgra' tiam dei conciliamus nobis. Sextu m /atisfačtion es pro culpis poft baptifmum commif« fis,neceflarias eiTe etiam remiffisipfis culpis. Item purgato« rium pofthancuitammanere,inquofatisfa<3iones complen- tur. Itera fuffragia clecmofvnarum, & piorum operum pro- deffe »s, pro quibus fiunt, etiam defunčtis,ad fatisfačlionem complendam: modo fint ingratia. Item poteftatem eflfe in ec« clefiaiuftis decaufis indulgentias atqjremilliones huiusfatis« fačtionisdebitseconcedendi, & fuffragia etiam comraunican« di defunčlis. Scptimum, confeffionem peccatorum mortalium poft bap tifmum admifforum integram faciendam effe facerdoti: fine qua atqj facerdotali abfoiutione, uel in uoto, non remittuntur peceata.Fieri uero a&u debet tempore, quo ecclefia pracipit: atcpadeam faciendam prsemitticonfcienti* eaiarninatio cum gcmitu & dolore. Oftauum credendum,deum etiam fančlorum inuoca tioni bus atq? laudibus‘honorari,& coli:atqj ipfi deo fan<3isq? gratas effe litanias,orationcs,fif aUos cultus: qui adoratione pracci« puecrucis,iraaginumqj &reliquiarum ipforum,peregrinatio» nibus, Luminaribus, thure, ca:teris$ quibus ecclcfia utitur, fiunt. Hac LIBER PRIMVS, Hsecomniaipfo opere ecclefia fempertenuit:inqua certo tonftat no ex fcripturis modo,fed exfepulchris etia,antiquisin ftitutionibus,&fundationibusfemperfuifleillaferuata,Qua« renullusde his dubitarepoteft, nififimulde omniurn orcho/ doxumpatrum,&antiquorum conciliorum, ac ideo de totius ecclefia: do&rina dubitet* Nona interrogatio, D Ehisnuncpoftremo^uscratio loco eorum, qu*explia cite credendafunt, collocauimus, merito inquirimus a Gatholicis: Quae fint illa,qua: ecclefia contra diuerfas ha:refes expIicauir:&quomodofedebeathaberechriftianus ad ea,quje cum fidei fint, no n tamen ab ecclefia funt explicata, aut nefcit eaexplicataefle. Cui interrogationi his nrnime temporibus neceflari®, inquibus de fidei rebus tanta contrauerfia elt, re* fpondebit Catholicus^raagna id attentione eonliderans. Refponfio f TV K Vita quidem funt diuerfis locis 8c temporibus, proptet JLVldiuerfas haerefes ab ecclefia explicata; qux tamenom« nia non necelTe eftab omnibus fciri, Nuncueronoftristenv poribus ftatimfere abexortisrecentioru m erroribus,ecclefia primum contra Ioannem Huf, 8c ¥X)iclef: deinde contra Lu' therum Sc fequaces explicauit eapr®cipue, qu®diximus,poll quam de fide Sacramentorum caepimus loqui:qu® fatis erit catholico fcire,& ab eis uel tantillum recedentem, alienum ab ecclefia putare;ac,quantumuis ouicul® pellč pr® fe feratlupfi ifatb , 7 rapacem Sc falfum prophetam credere.Girca ali?« tamen,qu® aut non explicata,autnon nota funt, fatis eric catholico, pio, atque fimplici,ut fit paratus credere Sc tenere, quod ecclefia te* net Sc credit: cum id fibi fuerit explicatum, Vnde cum primum noui aliquid audi t circa fidem,fi quidem fit contrarium iis, qu® O diximus IN STIT VT10 N15 C HRI STIAN AB diximus ecclefiam tenere,&iis,inquibus nutriti fumusinec*- defia,teneturilli fidem abnegare, Temper credens hanc uni= uerfalem ecclefia: conTuetudinem, magiftraro efie fideitueluti fiquis dicat,tollendasimagines,crucem nonadorandam talit incip!atirridereaquam bcnedičbun, autlurainariorum uTum* Cum uero id non eft concra iam recepta, & quibus a proauis. inftitutiTumus, nouum tament debet Catholicus Terpentina illa prudentia utens, nec negare fidem, nec facile praellaret Ted expečtare tcftimonium fidedignorum dočtorum&pafto« rum:qnosfcitmanifefteinueteri ecclefia: more&unionetna« nereta quibus cognofcat,quid ecclefia declaranit circa illudtre* cordatus Temper illius,cuius Paulus CorinthiosadmonettOb i,Cof. i f ecrouos (inquiens)pernomen domini IeTu,utidipfumdica/ tisomnes: & no fint in'uobis Tchismata.Sitis autemfinceri in eode TenTu,& in eade Tcientia.Na & ideo in ecclefia dicit datos Epbf, 4* eflTepaftorcs.a^dočtorestutiamnofimusparuuliflu&uantes, drcircumTeramur omni uento do&rinaein nequiciahominfi,, Sc aftutia ad circumuentionem erroris. Vnde graui periculo Te exponunt histemporibus fimplices,pra:bentes aures dogma> tibusnouis* Necidfinepeccatofieripoteft: quod conTumata iam hacrefis eft,atqueTchiTma, cum eis auditisca:peritquisde receptis iam apertedubitare, Claudamus hoc caput, quod ali« quanto Te latius,qua putabamus,effudit, exhortatione illa Tana Hw ’ *Apoftoli Pauli jdočtrinis uariis d: peregrinis nolite abduci. Optimum eft gratia ftabilire cor, 8c certe ipTa fola eft, quae nos poteftinfideTaluare: quam Temper implorantes dicamus: Di= -. rige me in neritatc tua; Sc doce me, quia tu es deus Taluatoc meus , CAPVT TE RTI V M DE SPE, DE/ fideriis, Sc oratione Chriftianis, Tria LIBER PRIMVS, r4 T Ria funt,teftante Paulo, qua: nos in hac uita ad futuram %,co f i/ beatamg? deducunt 8c comitantur, fides uidelicet, fpes.,8c charitas. Ex quibus licet maior fic charitas: fidei ramen fucce« dit fpesjidgp ordine quodam generationis.Sicut enim primum omnium eftačtus fidei,cognitio fcilicetdiumorumjita eam fe’ quitur motus fpei:quo uoluntas deum fepoffe confajui fidit, Poftremoperueniturad charitatem,qua deus amatur,ut pater, Sc fu» nos glorise participes faciens 4 Merito igitur nune de fpe inftruendus ell catholicus 8c pius Chriftianus:quod,ut fu' perius de fide, aptis inquifitionibus ac refponfionibus eft iara nuncfaciendum* Prima mterrogatio, P Rimumergoquazritur,quidfitfpes:&:undein nobis:&ad quodopus,feuadquem t fine.m neceflaria, Quibus omni' bus,rečle inftručtus fidelis, fic refpondebit, Refponfio quidfit fpes, S Peseftqu»dam uoluntatis humana: a fpiritu fančto cona firmatio Sc roboratio;qua non obftante propria: fragilitatis cognitione,^: ualidiffima impugnatione djemonfi,negp obftan« tibus peccatis, periculis, Sc impedimentis feculi,fcelicitatera »ternam, ca:teraq? ad eam neceffaria, bona fcilicet omnem ex' cedentia creatura; cognitione, confecuturamfe fidit, deiinex< cogitabili bonitati innixa fatgpita fidit, ut non quali nutansfc incerta langueat,ac torpeat: fed magna alaeritate Sc certitu* dineea defideret, pro eis cunčta bona Suitam etiamipfam promptifHme paruipendens. H»c funt profečto mira fpei opera omni Ghriftiano cognofcenda;propter qu* Paulus RojJW g clamat: Spe enim faluati fumus* Authorem uero eius& *.P£r!xl nem Petrus apoftolus oftendit, dicens: Benedidtus deus Sc pater domini noftri Iefu Chrifti,qui fecundum mifericor* D ii diana INSTITVTIONI.5 CHR.ISTIANAE diam lisam magnam.regcnctauit nosil.fpcn. uiuam pcr Kfur rečkionem Irfu Chtilli cx momiis,™ tercditatcn, inconopn ■ bilem incontaminatam, čtimmarcefilbilem, conferuatam m ccdis’Quasduas apoftolorumfententias quipiecogitaucnt, magnam proculdubio dulccdinem fpei fcntiet* Secunda interrogatio, D Eindeiam qu* fint ea,qua:fperare nobis licct,iuftequa^ ritur. Cui qu*ftioni ficrefpondebit Chrifti difcipulus, Refponfio de fperandis in unmerfali, S Perandafunt nobis omniaea, qu* uoluntas noftra&na-- turali ratione, Sc illuftratalurainefidei defiderare iuftc di« encct' poteftiita nobis promittente Chriftotfi manferitisin me, 1n . nie uerbameainuobismaferint,quodcun$uolueritis,petetis; & fiet uobis. Fiet(inquit)quodcun^ petieritis manentes in me s . hoc eftfequences excmpla dočtrinamqs meam, Tertia interrogatio, Q V*fintautemhaec>qu*defidcraripoflunt, 6c quoor« dine,meritoiam inquirimus,,Cui inquifitioni refpon- debit fidelis*. Refponfio de fperandis in fpeciali* D Efiderare quide rečte& ordinate poflumus ea fola,qu* Chriftus dominus docuit nos in oratione dominicaa deo petere:atq? eo ordine, quo nosipfe docuit.Eftenim oratio 4 lj a non folum forma orandi, fed inftrudioetiam perfečtiffima omninmaffečtuumnoftroruni. Sunt autemomnia h*cqua« tuoribipofita hoc ordine,. Primum,deigloria atque reuerentiatutnos ipfi,omncs<£ dcurn glorificent, cognofcant, & pr* cunčlis eum foUun^co^ 15 LIBER PRIMVS, fant.atg? ci feruiant. Ethoceft, quod dicinaus t Santtificetur nomen tuum. Nafcitur enim defiderium ab amore. Primum autem,& maxime omniurn amandus eft deus,uti fumtnum bo« num,fims$ creatura: totius. Vnde confequens eft, ut primum omnium gloria eius delideretur. Nec enim illi in fe aliquid de« fiderari poteft,quod ei delit, Hoc ergo tantum reftat delideran dum,utomneshomines eum ament,& timeantt ficuti ipfe Chriftus fumme hoc defiderauit:Ego(dicenspatri) te clarifi cauifuperterramtannunciaui nomen tuum hominibus. Secundum eft,utillius beatitudinis&gloria:fimus partiji« pes.Hocautem excharitate ftatim poft primum nafcitur. Mox entm,utdeu infeipfodiligimus^nosinipfdamaredebemust quodeft ultimum fummumg? creatura: ratianalis bonum, Sc, finis. Ethoceftquod oramus:Adueniatregnumtuum. Tertium ueroeft id , quod nos direčte ad deum dirigit, dignosq5 eius gratia & beatitudine facittmerita uidelicet, bo* naqs opera;quse in dei uoluntate adimplenda confiftuntiqu^ ut faciamus,nobis per gratiam daturadeo, Ideo$ dicimus; Fiatuoluntas tua^ficutincoeloj&interra, Habentenim hxc triaperfediflimebeati: Suntq$ hacomniainccelistglorifica' turfemperdeusabillis, conregnant cumeo,funtq$ illius uo* luntatiiemperconformes. Quod nos hicpromodulo noftro defiderare debemus ; fed magistamen ipfam beatitudinem. Meritoq?illa tria funt hacclaufulaconclula^licut in ccelo, &in terra,Namqua:iamddideranda reftant,folum interra hac& exilio funt neceflaria», Quartum,quoddcfiderari podremo poteft poft omfiiafu« praditfa, eft quidq»id nosad merita, bonaq? opera adiuuar, atqueadeaquodammodonobisminiftrar. Suntuero haecin« primis fpiritaliajfed exteriora adiutoria: quže nobis funt a Chri fto reličta; quibus interiorem largiretur gratiamj Sacramenta fcilicet:inter quge potiffimum eft Euchariftia: t cuius fručtum D iii petimus ioin,t7t INST1TVTIONIS CHR.ISTIANAE lite , t i f petimus,dicentes: Panem noftrutn quotidianum da nobis hcr» Mdth. 6 die:quem alius Euangelifta uocauir panem fuperfubftantia^ km. In quo etiam poftulamus c&tera auxilia, Sc facraroentagra tisE.Sunt pr^terea ipfa dei uerba,atq$ dobrina euangelica.ma' gnaanimEeconfortatio, & cibus prjccipuus; quae hocetia uer* bopetimusjfcientes nopoflenobiSjtiilideigratiajUti neceffa' ria funt,ea contingere.Denig? temporalia quoc£ ipfa bona,qui> businhac uita fuitentamur, adiumenta funt,cum moderata ac proportionata noftris,noftrorumqj neceflitatibus pofliden< tunqu*petimusjdicentes: Panem noftrumquotidianum da nobis hodie.Porro in uiaiuillaomnia temporalia intelligimus, ad qua uel ipfe uiftus ordinatur,uel qua: ad ipfumfunt neccefe faria:qualiafunt,corporis falus,uita,cjeteraqj ad id pertinentia, ut honor,dominium, excellenti3,aliaqtidgenus.,qua; poflimtli citehaberi,& ob bonum finem deliderari, fančte$ adminiftra« rL Ha:cquatuor nobis a deo funt promiflain hac ipfaoratio* nercumeaafepetcnda nobis propofuerir, Quarefuntabca merito fperanda. Quartainterrogatio f P Rseterea adhuc inquirimus, docuerit ne nos dominus qu£e fugere,atque horrere debeamus,mala;& quo ordinef cui inquifitioni fic erit refpondendum, Refponfio f D Ocuitnos Chriftus dominus, quse debeamus nolle Sc fugere ordinatiflime:ficut& qux defiderare debemus: at# etiam liberationem, euafionemq3 ab eis, cum inciderint, a deopetere & fperare. Ea autem funt tria t primum dei often« fac &peccata : qu* maximc, & piusquam mala horren- da$ omnia,funt nobis fugiendat quoniamfuntoppoIita tu m deigloria::qu# ; quantum ex ipfopeccato cft 4 obfcuratur per il- LIBER P RIM V S« Iud:tum fcelicitati noftraeta qua nosexcludit:ac deniqp obgdieh tise pracepriscjfj diuinis:qugtransgreditur, Illius ergotanti tnali femifiionem lummedeliderare, & a dco petere acfperare nos docet, Et hoc eft quod dicim?:Etdimitte nobis debita noftra* Addit taraen legem conditionemque } qua ea remiffio eft nobis %erada/ubiiciens: ficut 8c nos ditnittiraus debitorib^ noftris* Secundutn nobis fugiendu tentationes funt, laquei<£,&in* citamenta t quibus a diabolo malicia$ noftra^lenociniisfa:« culiallicimuradpeccandum:quseeuadere foladei gratianos poflfe cer« effe debemus: atq? ab eo folo hoc fperare, ac pete* re: ne fuccumbamus, & ne ultra uires tentemur i quodpeti' tnus his uerbis:& ne nos inducas in tentationem, Suntautem hfccpoftpeccatattmime fugienda,tanq quse ad ipfa peccata nos ducant. Tertium fugiendum aduerfa & calamitates uitse huius funt£ quse & fragilitas natura noftrse refugit, Ac folentca quandoqr adeojiielin fatisfadione,uelinexcrcitiuuirtumimmiri.Poffu= mus taraen Sc h^c poft omnia fupradida fugere 3 atqja.deo pete re.,utab eis eruamunuelpatientia nobis confolatione^fpiritali donata,ne eis deiiciamur:ue1,li ita iudicauerit fimuna ipfius fa* pientia,ab eis nos liberans, ut uel omnino noneuenianttuel, ft euenerint.,nondiutiuspermaneant« Quod fignificamusulti« mo uerbojSedliberanosa malo. Quinta interrogatio, H sec uero tanta, tam$ non folum iupra, Ted quandoq3 etia contra merita noilra> quae fperamus,iuftum eft cognofce re>quomodofperemus 3 quaue ratione. Ideo merito quseren* dum afidelijdicente haecomnia fe fperaretcui harc fpes innita* turfundamentoi &qusefit caufa,quarefperet?cuiinterroga^ tionific refpondendum crit* Refponfio de fundamento,quo nititur fpes* In nititur INSTITVTION 1 S CHRISTIA NAE I Nnititurfpes Chriftiana primum diuina:poteftati, &boni« tatiimmenfse 3 acgrati2E. Potentia nang? dei fumma exiftit. Vnde difcipulis qu£erentibus, Quis poteritfaluus fieritafpon lothi» detChriftusrapud homines impoffibileelkdeoautemomnia funt poflibilia* Bonitas etiam eiufdem infinita eft. Quare diri* tur deus 3 Benignus,& mifericors, patiens, & muk* mifericor' dia:,&pra:ftabilisfuper maliciai Tura innititur fpes noftra ampliffimis mcritis Iefu Chrifti: i,104,*. quinobisomnia bonaapuddeum fuaobpdientiaproraeruir, &pro omnibus peccatis fatisfecit.Itagj fi quis(ait loannes)pec' cauerit,aduocatum habemus apudpatrem lefum Chriftum iu ftum. Ipfe eftpropiciatio pro peccatis noftris: non folum pro noftris/ed etiam pro totius tnundi. Tum etiam innititur promiilionibus maximis 3 ccrtifli« oin. i ^ f a | uator 2 S noftri. Nam li quid(inquit Chriftus) petieritis ucc * 11 patrem in nomineroeo,dabituobis*£t rurfum: omnis,qui pe« tit,accipit &c.Quorumteftimoniorumfcriptura eft plena* Et poftremo innititur fraternitati unitati$ ecclefise 3 & auxi« • s lioi nter ceffi°ni$bonorum, Ait enim Chriftus dominus: Si 1 * duo ex uobis confenferint fuper terrara dc omni re, quacun podtemo qu*renduai ♦ Qu* fint media;quibus fpes utifur ad confequenda ea^us fperat,Cui etiam inquifiuoni lic reipon* dendumeft. Refponfio demediis,quibus utiturfpes. V Ttitur fpes primum quide oratione t qua a dco in primis conaturcon!equi auxiliura, manumgsadea, qua:facere luis uiribus non potefttut peccatorum p«nitere,& in bonis per feuerare.Itaq?Ioannesjfiduciam(inquit)habemusaddeum;& i,Io4„s quidquid petierimus, accipiemus ab eo, Deinde utitur fpes bonis operibus,atcp meritis,gratiadei ^ T cooperante,produ<3:is. Vnderepofita(aitEaulus)eftmihico l * ,Ae rona iuftitia: : quam reddet mihi dominus in illa die iuftus iudex» Vtitur denicp conatibus etiam difpofitionibusij; ad gratiam, charitatem,caetcras uirtutes,atqj ad earurnaugmentum.Quod fir:cumlečtione,autadmonitionealterius,autpropriaetiacon fiieracione.addolorem peccati,ueladamorem dei,uelad pro* fečtuminillisaliquisfeexcitat. Quare inquitbeatusIoannesi i omnisqui habethanc fpem,fanctificat fe, (icut 8c illefančtus cft. Verd, cum hajcomniafecerituere fperans,clamat:feruus inutilisfum:qnoddebui facere,feci:&, nonintresiniudicium ~Jt eet cu n feruo tuo:quia non iuftificabitur inconfpeftn tuoomnis 1 uiuens. Necpuerohzecdicir, dubitans de bonorum operum ualore ♦ fed fciens fe in raulris etiam offendere. Vndeain Pfal.joi In te domine fperauimon in mejnon in homine. In iuftitia tua er 70 * libera mej non in meis meritis: non in meis conatibus, Male« dičfcus enim hotno, quiconfiditin homine, dc ponit čarnem H!cr * t 7* brachium fuum, Et benedičtus uir,qui confidit in domino;& erit dominus fiducia eius. Luče. 17 4 * E Caput 1NSUT VTTONIS CH RISTIANAE CAPVT QVA RTVM DE CHARITA# te,c*teri$$ uimnibus>& prarceptis diumis. S Vnt poftremo diuinaprajcepta nobisdiligentiffimecogi« tanda,& intelligeda, Debent enim hxc rotius uit« noftrae regula atcpdircčtio,&ueralux elle. Prsceptum enim domini Tfal, i s , (fUtait pf a ltes)lucidum,illuminans oculos:& alibi: lucerna pe« P/a,n8 cjibus raeisuerbum tuum,&lumenfemitis meis. Omniaigi« tur opera noftra funtdiuinis praccepris dirigenda:uniuerfum# tempus eft in eis poncndum, atq? illis ueluti regulat cuidam coaptandum & commcnrurandum: uitaque noftra in eis tan/ quam in cardinc,uerti debet. De illis enim lic ipfedeusloqui» Vci4t.3 . t y n g runt q, U erba 3 quxego prxcipio tibi,in cordetuo, 8c nar« rabiš ea filiis tuis:& meditaberis,fedens in domo tua,&ambu' lans in itinere,& dorroiens,at$ confurgens, Et ligabis ea^uafi fignum in manu rua:eruntq>,& mouebunturanteoculostuosr fmbeso; ea in limine,& in oftiis domus tu«. Vt ergo lila conue nienter tradamus, 8c uel ex parte aliqua aperiamus humilibus Ghriftianis,conuenientibusCutpropofuimus)inquifitionibu& eft procedendum«, Prima interrogatio de prazceptis in communi. P Rimumergoafideli, proroptoque domini feruo inquiri poteft } quxlint dei prxcepta,"icuiinquifuioni bene inftruttus,ficrefpondeat». Refponfio. S Vntquidcm decem decalogi prxcepta a deo populo Ifrael uerboin monteSinai promulgata,atque infcripta lapideis " ir * tabuliSj3crutfuma Chnfto dominoin euangelioconfirmata: cum iuueni qu*reotiquomodofaluus fieri poflet:refponditjfih uis aduita ingrejdi^ferua mandata;quoruiu ftatimmcminit ,in« quensj; LIBER PRIMVS* i« quiens;Non occides 3 &c. Vertira pratcr h^c decem,funt ctiam alia pluta, tura fcripto, tura iplius naturalis Jutninis inftinčtu a dco nobistradita:quibus& uirtutesomncs exercende luistcra poribus,& uiciaomma Temper uitanda pracipiuntur. Pollunt uero oninia ea praecepta ad tria genera reduci.Sunt enim quae damprioradecem praeceptis t alia pofteriora illis, atqueeaie* •jucntiatalia raedia amborum: qualia funt ipfa decalogi pra:« cepta;qu* ideo funt prsecipue a deo,popu!o propolita:quonia, tanquam media,in fe iplis continent,& quodammodo conciu* duut reliqua. Secundainterrogatio de prsceptis prio* ribus decalogo* D E fingulis igitur his generibus prarceptoru confequen* terqujrrcndu e IT. Prim um itaij; quac finrprioradccalogo inquirimusicui interrogationi liceft relpondendum, Refponfio de duobus praeceptis charitatis, D Vofuntprarccpta pecialia,priora decalogo, in lege po¬ lita, 8c a Chnfto domino i n cuangelio fsepius etiam repe' tita:Quorum primumelbdiliges dominu deum tou ex teto cor detuo,&extotaanimatua,& exomni mentetua,& exomnib? uiribustuis,&ex orani uirtutetua, &exfortitudinetua. Ha:c €> enirnomuiauerba inueniunf polita in diuerfis locis feriptura:. . s Sccunduueroeft: Diligcs proximutuu,licutteipfum, Atgsita Mjr * lz dicitdnsapud Maththoc eltmaximu, &primum mandacuro; LK£ / to< Diliges dominum deum tuum,&c,Secundum autem huic fimi le eft:& proximu,licut te ipfum, Et addidit: !n his duobus man dttisuniuerfalexpendet,& propherp.Hjsccertefuntpr^cepta charitatis. Teneraurenim deu fupra oraniadiligcre:quod illa uerba,ex totocordetuo&c.fi.>nificant:deum,inqua,d lli g crc tc RemurjUti liberalizmu fui iplius,fcelicitatis$£ ternj? largitore: H ii deinde INSTITVTION1S CHR1STIA N AE deindenos ipfos iuxta animam, hoceft,animis noftris hanc beatitudinem,&adeam neceflaria uelleprimum,maximeq;, Sc aliis omnibus: tertiogradu prodmos noltros fecundum animam:utpoft anima: noltaefalutem fupraalia omnia pro* ximorum animis, qua: noftris, cupiamus. Quarto gradu no« ftra,& prodraorum corpora funt aroanda,uti anirn^organa Sc inftrumenta aptiffima, glodaj animarum confortia. Suntcp hscc duo mandata pnecipua:quonia de amore,primouolunta' tis opere,& exquoalia emanant,danturi quibus implctis,om* Gd ♦/. nia aliaimplentur: Paulodicente: omnislex in uno fermone impletur t diliges proximum tuum,licutte ip.um* Tertia interrogatio de prioribns prscepto charitatis, tv "TVncuerodetransgreflione, Sc impletione eorum efta« gendum,quantum expedit omneslcire* Qua:ritur ergo rurfum, quomodo primum prseceptum de dilečtione dei con- tingittranfgredifcuificfatisfietdifquifitioni, RefponfTo, I N uniuerfum quidem per omnia lethalia,atqsgrauia pecca« ta praeceptum hocdikftionisdeitransgredimur.Suntenim omnk peccata contra hanc,Sed funttamen quxdam fpeciales, & foli charitati contraria: transgreffiones:per quas quatuor mo dis contra praeceptum dilečtionis dei peccatnr. Primum pet niminum aliarum rcrutn amorem: cum ali« quiduelplusquamdeus,uelquantum deus,amatur a nobistut uita,honor,pecunia,filius,uxor, Tenemur enimfiefemper ui- uere,ut dei amor pra:ponderet,atq?pra:emineatcunčtis aliis, Ma pcccato abftrahere, iuxta id Euangelii: Si peccaucrit in te frater tuus, corripe eum,Secundum 3 ignofcere 3 cum in nos pec c at, Tertium,fuftinere.,cuni eftgrauis, Quartu,orare etiapro Mtfb, Co >iuxta id euangelii: Benefacite iis,qui oderfit uos: Orate pro perfequentibus, Sc calumniantibus uos. Practcrea tenemur quoqs contra mala alia animae, pro ut poflumus, Sc neceffe effe uidemus, afferre remedia:ut confolari triftem, inftruere Sc do / cereignorantem.dubio haerenti^ in agendis,confilioaftiftere* Qua: feptem opera fpiritalis milericordia: nobis diftinxerunt patrcs.Deindeueroobligamurad corporeas etiam neceflita« tcs proximcrfipellendas,quantu eft in nobis:de quibus 8c Chri ftusdominusin die iudicii linguIaremferationemexačturuai dicir:quas Sc fančti ad fcptem mifericordia: opera reduxerunt, colligentes ex illo euangelii: Efuriui,&dediftismihimanduca= mt.i s* rc: Sitiui,&dediftisbibere: Hofpeseram,&collegiftisme:Nu dusj&coopperuiftisme:infirmus,&in carcere, Sc ueniftis ad me. Vbi duoconnumerarunt fančtipatres,captiuoruredem' ptianem,&infirrooruuilitationem:quibus&addideruntmor' , tuorumfepulturam:quaTobiamdeoplacuifleconftat. Dehis crgocuram fingularem ha bere tenemur. Elhjeoruommiflio, peccatutn:idq?graue,cummagnaeft ipfaommiflio: &quidem lethiferum^um neceffitati proximi delumus,Podremo centra dilečtionem proximipeccaturperfcandaIum:cumquisproxi* mum ad peccatum trahereexintentione,atq} propofitouult: uel cu aliquid lic facit, ut inde fequatur proximis peccandi oo calio,aut peccandi exemplu,atque nihilid curat. Hoc enim eft fcandalizarefrarrem. Ad quodreducitur,curaabonisoperi« busquisindebiteretrahitproxinuim, Qninta. I p: IN ST IT V TIO NIS CHRISTIAN AB Quinta interrogatio de Fidei, 82 Spei praceptis. )Oft ha:c duo prima atque pra:cipua praccepta,funt ne alia decalogopriorai Refponfio, S Vnt proculdubio duo alia pracepta de duabus aliis uirtu« tibustheologicis, fide&fpe :fequunturcp njerito charita' tis prajceptaficutdignitate ( eftenim maior horum charitas t.Co.is utinquitPaulus) ita&exercitioatqueufu. Nam.utidemair: charitasomniacredit,omnia fperat, Pra:ceptu addidit etiam fcueriffimam commina tionem.&piiffimam promiffionem. Secundum eft: Non afliimmes nomen domini dei tuiin uanum. Non enim habebit infontem dominus eum,quiaf« fumpferit nomen dei fui fruftra. Quo prohibetur & irreue« rcntia notabilis in iurandouane per dei nomen: & naaxime pcriurium* Tertium: Mcmento,utdiem Sabbathi fančtifices, Sexdie« busoperaberis,& faciesomnia opera tua: feptimo die Sabba« thum domini dei tui eft. Non facies omncopusineo,tu&fi» lius tuus,& filia tua^ feruus tuus, & ancilla tua, iumcntum tun,' &aduena,qui eftintraportastuas. Sex enim diebusfecit deus coelum & terram, &naare,&omnia,qua:ineis funt,&requie« uit die feptimo. Idcirco benedixit deus diei Sabbathi, 8c fan« čtificauit eum. Quo praccepto praecipitun uthomo teropus, ad colendum, atque honorandum deum, & ad debitam ei reli- gionem exhibenda dcfiguet. Porro tune fuitdies Sabbathi in memoriam creationis,& figuram fepultura: Chriftideputata. Nune uero dorninica in memoriam refurreftionis ČV fbelicir tatis,ad quamper Chriftum perducimur,uniuerfalitradition^ ecclefije defignata eft. Refferuntur autem hac tria prarcepta ad deum:qu£e prima tabulaferipta traduntur:&quibus doce- murdeo reddere, quod principi atque capiti Reipub: debe* tun. LIBER PRIMVS, tar :Prim(S,ut honor lili debitus, non alteri tradaturper idolo > latrianuTum ne nomini memorial eius fiat uilipenuo.uel con tumeliapetperiurium. Et deniqj, ut debitus ei honorcultus^ tr ibuatur,lnquibusfundamenturaftudiofae uit*&totius u.r- tut is,rcligio nempe,&dei honor,collocatur. Nam remoto per prinujm praeccptum maximoimpedimento,idololatria,&per ftcundum alio non paruo,irreuerentia,tcrtio dignus & conue / ; niensdei cultus pnecipitur. Quare haec tria pr*cepta,omnia, deo debemus,continent. Adquscpluraalia reducuntur* >Scquentia uero ucrba funt fccundsc tabul*;quibusin iis,qua: trga proximos funt,rede inftruimur, i ' * * ■" j Quartum cft: Honora patrem tuum čc raatrem tuam, ut lis long^uus fuper terram: quarn dominus deus tuusdaturus efttibi*Quo prjecepro maximum debitum, pritnumq?.,quod homini dcbetur,exoluere praecipimur: qualc parentibus debe» mus. Quo in loconon folum de caeterorum maiorum hono* ratione fubmonemur,fcdetiam de aliis omnibus, qu£ lege na« tune obligamur proximis impendere. 1 Quintum: Non occides, Quo homocidium prohibetur, ■ l*fiocertemaxiraaperk>nse ipiiusproximi. Vbi & ocultead' ftionemur de csteris,qua: in perfonam proximi fiunt, < Sextum: Non moechaberis* Quo prohibetur adutterium, iniuriaq> proximiin perfonam ipii maximeconiundam :qua= lis dl uxor. Vbi& cartera uenerea peccata fignificantur pro« hi bi ta* 5eptimum:Non fumim facies, Vbi prohibetur lafiopro« ximi in propria fubftantia, per furtum fcilicet, c*tera$ iniufta circa contradus,atque commercia* > Odauum; Non loqueris contraproximumtuumfalfum teftijnonium, Vbi prohibetur iniuria proximi,qu 2 e uerbo fit, tnaxim€ contra famam ei us. . ’ F ii Nonura; zz 1NST1TVT10NIS CHRISTIANAE Nonuni :Non concupifccs moreni proximitui, V bi fola uoluntate rooechari c ti aro prohibemur. Decimuro:Nonconcupi!ces domumproxiro» tui, non fer* uuro,non ancillam, non boucm, non afinum,ncc omnia, qusc •illius funt. Vbi ne uoluntate quidens aliena-effe aufcrenda pr* cipitur.Etfanehis duobus prteceptis non fola opera peccato« rum exterioradamnari, fignificat etiam confenfum folura uo' luntatis damnari a deo in caeteris omnibus peccatis. Sunt autem prsecepta lisec, magna diligentia & difcenda & cogitanda:atqueea,quaiinfingulislatent,excutienda 3 &arten« tius intelligenda. (^uare & de fingulis latius nune tračlan« dum eft, Ocftana interrogatio. D E primis itac|; tribus,qua: prima tabula dirimus contine« ri,quaritur,quid illis prohibeatur, &quoroodo ea tranf* gredi contingatt cui eft. tališ danda refponfio. Refponfio,. P Rrimum praceptutn tranfgredimur: Primum per idolot latriam: qu* diuerfis modisabercsecatisgentibuscotn« mittitur. Aut enim crcatura aliquainfe:autinimagine:aut imago tanquam diuinitatis aliquid habens,colitur, Quae uer« bisillius prarcepti deus fignificat: Non habebis (inquiens) deos alienos coram me: & rurfumtnon facies tibi fculptile,nec adorabis,neccoles. Colunturautemidolaagentibus, faerifi' ciis,ludis 3 &aliisid genus. Item per diuinatoria:.artisufutiJiautrequifitioneni :cum quis incerta 3 atque maxime ea,quae ex arbitrio hominum pen* dent, ftudctcognofcereper apertam inuocationem d^monis, uel per auguria, uelper fomnia, uelper ftellas, uelper fortes, tlel per alia eiufmodi, Eft enim in his omnibus occulta inuoca* LIBER PRIM V S* ** tiodemonis :atquc quodam modoillis attribuitur diuinitas, Hoc enim eft 1'oli deo propriu futura illa, čc caufans indiffinitž habentiacognofccre. Vnde ait Efaias:qu*uenturafunt am ^ nunciate nobis, & dicemus, quia dii eftis, Quare dns de hoc precepit prazceptum fpecialius:No inueniatur in te( inquiens t P e r Moifem)qui ariolosfcifciretur.autobferuetfomnia^utau £uria, Nec fit maleficus,aut incantator.nec qui pythones con* lulat, nec diuinos, & quasrat a mortuis ueritatem, Omnia c nim haec abominatur dominustct per Hiere: afignis coeli nifftioj (inquit) nolitetimere,qua:timcntgentes. Et Apoftolus Pau« lusfcueriffime adraonetnos omnes, Galatasrepradiendens, neillis innitamur 4 Ait enim: nune autem cum cognoueritis deum,immo cogniti fitis a deo,quomodo conuertimini adege* na ficinfirma elementa, quibus denuoferuircuultisfdies obier* U3tis,Se menfes,& tempora,& annos. Timeo uos,ne forte fine caufalaborauerim in uobis* Item per obferuationem ufumue aliquorum fignorum,fiue aliarum rerum ad effečtus aliquos:utad fanitatem,aut bonum aliudconfequendum,autad malum uitandutn:adquodnon habentuirtutem uelnaturalem, uel a deo fupra naturam da* tamtueluti cum carmina dicuntunautbreuia collo fufpenfa ge ftantunaut obferuationes aliae uanse fiunt ab iis,qui aliquid in« de expečtant. Sunt enim hacc omnia uana, habentg? occultam quandam dpmonis inuocationem:cum fidelis fola oratione, atquefpe in deum, naturalibusij; rebus uti debeat, iuxta illud PfahBeatus uir,cuius eft nomen domini fpes eius: non refpe* P pj, i ^ i ait in uanitates, & infanias falfas. Sunt porro heec tria fe' pius lethalia peccata. Aliquando tamen in hoc tertio peccato, &in fccundo bonafides,aut ignorantia, aut aliquid aliud e%' cufant. Poftremo per fuperftitionem, cultusgj ueri deiexceffum: ^jodfit^eum falfum aliquidin deicultuaffumitur, uel contra' p iii rinra INSTITVTlO NIS CH RISTIANAE rium ecclefiaedefinitioni Sc fenfuit utfi quis miracula falfa, aut hjerefind«ceat,autprjedicetiuel fineueftibus, autuulgarifer' mone udit celebrare,aut aliquid aliud dc dei cultu decretorutn in ecclefia, transgredi: uel etiam inhoneftas, aut uanas cantil' lenasofficiodei adiungat. Hsec cjuidem omnia ex fe grauia funt&lethalia:licetaliquandopo!fitaliquid excufare. Deindc quoqj eft in dei cultu excefi'us:cum aliquida(Tumitur, uel ad dei gloriara,aut ad mcntis noftra: in deura fubleuationem.autad tnoderatam carnis macerationem non pertinens: uel prseter communem confuetudinem ecclefiae, Ad quod perdnet, cum fefta nonreccpta celebranturtaut nousc miflk, fiue ceremonije inducuntur.Quje quamuisnonlintexfe peccatalethalia,raa« ximctamenfuntuitanda:utfcilicet deus iuxta antiquumec* clefis ritmu colatur, Itaque funt hfec tria, fpecies fuperftitio« nis. Secundo prarccpto prtmumprohibeturirreuerentia iniu- ramentistcum quis uel fciens/alfum iurat, liueaflercndo, fiue promittendotuel nonimplet,quodiuramento promiferat:uel aliquid roalfi & iniuftum iurat,Quse quidem funt periuria,gra<' uialethalia exfe. Vane uero,tine neceflitate, ioco, autqua« nis alia leui caufa iurarc,irreuerentia eft non ex fe lethalis. Adiunguntur autem huic pr«ceptoalia,quibusomnisir* reuerentiain deum prohibetur: quorum quaedam funt gra» uiora ipfo periuriojalia leuiora. Ea tamen hoc tancj medio con tinentur, & includuntur: quorum primum eft blasphemia, maximum peccatum Sc pefiimum,damnarorumqsproprium5 cum aut uerba indigna dedeo,fanCtisue,efferuntur afie&u in« graeo, &quafidetcftatione quadam:aut cum operibus ipfis, deofančtisue honoremdetrahimusjutin conculcationc ima- ginis,&infimilibus. * Secundum eft dei tentatio: cum aliquis a deo miracula pc - tit,če pradercommunera uiaru aliquid habere uultfine ulla ne* j celfitate, LIBER PRIMVS* *4 ccffitatc, & dci inftinčtujuti qui petit fibi reuclari horam mor« *is,ud uitstempus, &c. Eftq?de hoc prsceptum legisa Chri* »o domino in euangelio addučtum. Scribitur enim in lege: Non tentabis dominum deum tuum, ficut tentafti inloco ten' ^tionis, Petierantnan^ carneSjCum adeoalercntur Manna, 4+ Eftautem h sc dei magnairreuerentia,exfequidem grauis;ex' cu ftt tamen eam aliquando ignorantia, o Tertium eft fuperbia,uicium proprie,quocontra deum tx* follitur homo: cum uel a fe aut fuis meritis gloriatur aliquid fe babere 3 ilIoq? ut proprio,inftatun uel cum fuper ea, qushabet, extollirur:uel csteros defpicit. Hsc enim omnia prsfeferunt magnatu deiirreuerentiam.Vndefcripumeft:Deusfuperbis Ucob.4; fefiftit: &inPfal:fuperbiiniqueagebantufgp^ua^ideftjualde i.veht. admodum,. v[a t n8 Quarturo deni^eftfacrilcgium, uelirreuerentia illatare* busfacris,diuinoq;cuItui deputatisrcuius multp funt fpecies: quarum prima eft, cum perfonsdeofacrata: contemtiuntur, autirridentur.autpercutiuntur: Secunda ,cum in ecclcfiis ip» fislocis(j;facris indigna trančtantur,autfiuntprohibita in eis: utfi quis negociationes exerceat,immunitateuioIet,in honcfta faciat, autloquaf. Terna* cu Sacramenra indigne tra etan tur, aut fumuntunaut cum ad iilicita quis cis utiturtut fi quis noim tegreconfiteretur, autcontaminatuspeccarorccipcrctcorpus domini, dec. Quarra,cum ipfa uerba dei,uel feriptura faera per iiertuntur,autcorrumpuntur,autti'ahunturadinhbnefta,ud uana. Qvtinta,cum irreuerentertraftantur res alisfacrsuit ueltes ecciefia:, uafa, aut alia ornamenta. Sexta pouitur ctiam inter has fpccies facrilegii,fračtiouoti, ufus ue hominis deo dicatiad contraria illis, qus deo fe ofterens promittit: qua lis eft in inhoneftas profitentis cadibatum, & c, Septima INSTIT VTIONIS C H RIS TI AN AE fpeciesfacrilegiieftfimoniatcum fpiritalia,autcisannexa dan turnongratis,uta Chrifto domino pra:ceptum eft, Očtaua denigs eft ecclefiafticjE poteftatis,uel pcen« contemptus, aut transgrefiio pr£cepti ) uelexcommunicationis. Quodfane gra uefacrilegiumeib Verum in his omnibus multa funt grauia lethalia$exfc: aliauero nonadeo : qua: fic percurrifle fatis o , ' , Tertiopra:ceptodire " cipit:Oportet(inquiens)fempcrorareAnondeficere. De qua i/T im.i &Paulus:uolo(ait)uiros orarein omniloco,leuantespuras roanus/Per quosduosa praftare illospropter neceftitatem con« fequcndse falutis:qu£E maxime eft promilfa orationi.Nam quic Mir* t * • quid (ait dominus ) orantes petitis, crcditc, quia accipietis, & euenient uobis, Adhancuero orationem requiriturdeuotjo FJal.jč* j U xtailludPfal: Delectare in domino:& dabit tibipetitiones cordis tui. De quo debet falutis fua cupidus diligenter qua:rere aquo inftruatur, 8c dočti ac deuoti magiftri fequi confilia* Actus autem religionis exteriores funt etiam duo:quorum eft Prirous adoratio, corporalis^ in dei reuerentiam inclinatio. De qua fsepelegitur in faaafcriptura; Vtin illo euangclinpro« cidentes LIBER PRIMVS, 25 r cidentes adorauerunt Magi Ghriftura.Et in Pfal: Venite ado« temus^procidamus ante deum* Secundus eft facrincii, ali« J cuius ue rei exterioris oblatio fačta dcoinproteftationemil' lius excellentiae,aut beneficiorum, dec. Dequo PfaltesjAfferte ppl,» S; L a it)dominofiliidei:afFertedomino filios arietum. Qn£qui* dem nune in facrificio altaris ttrnime fiunt. Eli pr^terea uo« tum oblatioqua:dam rei promiflk, fimpliciterq? ačtusreligio* nis:ut& eius adimpletio quemadmodum iuramentum eft dei infalhbilis ueritatis confeftio. Itcm uocalis laus, 8 c cantica ob« latio quaedam fiint:de qua Dauid:Pfallite( inquit)deo noftro, p Pfalitei&iurlimu Vouete,& reddite domino deoueftroom« p nes,quiincircuitu eius aftertis munera, Huc etiam pertinet oblatio primitiarum,& aliorum, quae ad fuftentationem mini« llrorum dantur:utfuntdecim^:yuaspr£tftare teneturquis,uel propter neceilitatem minillrorum, uel propter eccldiscftatu« tum,uel propter confuetudinem. Eft autem inommiffione ho« rum aliquando graue peccatu. Deinde quoq? ex eccletue ftatu« toftconfuctudinetenemur iuxta hoc prseceptum deum fan« čtosq; reuereri ačtibus iIlis,temporibus, atq? modis,quibus ec« ckfia inftituic, Contra quod peccatuncu diebus feftis ea, quae prscepta funtjOmmitruntur: ut auditio miflkjaut cum ieiunia uigiliis feftoru indičta, autciborumdeleCtus, quem eccldia ex apoftolorum, Chrifticj; traditione fančtiffime conftituit, aut confc fiopcccatoru^utcommunio inPafchate^utfatisfaetio aiudicefpiritaliin confe r fione impofita, autaliaid genusne« gliguntur. lnquib?omnibusfuntgraues ommiffiones. Deniq» circa ipfa etiam diuina officia,qua: expra:cepto uel audirb.uel dici debent, ob mentis diuagationem feparationemgj a debita attentionepcccatut tanto magis,quantoilla fueritmaioi^aut naagis uoluntaria, Nona interrogatio* G lam r n s t i t v n 6 n r s c b r. i s t r a n a e I Am qu*ranws,qua£ nobisquarto pr^cepto pracipiantur a deo,& quard& qua peccata illi fintoppofitai Refponfio, C "'! V m pracedentia pracepta nos fatis inftruxerint quomo _^do nos haberedebeamus erga deum colcndum,conue' nienti ordine 3 hocqnartopraceptopracipiuntur nobisea 3 per qu«nosrečtegeramuserga parentes,qui poftdeumfuntno« ftriprincipium,&quibus poli deum tenemur maxime oble- quium praftare.Sunt autem ea adus pietatis, uirtutis fcilicet: quam Philofophi pofuerunt inparentes, patriaracp colendo. Sunt ueroii adus,honorare,obpdire,&fubiienireparentibus* Qi)ibusannedunturquoqiopera,qua:confanguineis tenemur exhiberc:quale primumeft,uc pater filiura, dirigat, inftruat, *.Co,ii & nutriat. Debent enim parontes thelaurbare filiis. lnqui« buj domeftici etiam intelliguntur, Minoribus enim tene« mur nosgerere,ut patres: fuperioribus, utfiliu Vnde P^ulus h t Tim.s aifcOuifuorum maxime domefticorum curam non ha^fi- dem negauit,ft:eftinfidelideterior.Eftitaeorqpec* catum.graue magis minus ue pro quantitateipfius. Sed lbpgc tartien eil grauior commiffio contrariorum:qualis ert iniurte in patrem uerbo,aut opere, ud quodcunq? aliud nocumentum. Qua peccata hic maxime intelliguntur prohibita. ^Simili rationepracipiuntur hic etia uirtutes pietati affines, eamqueordine quoda r equentes. Quaru prima eftobferuatia: quaiis,qui in dignitate funt,cultuni honoremq»exhibemus. Tenemur enim id Ulis facere polt parentes. Et funt ccrte ii quo Itom.t j da ti modo parentes. Paulus ergo fic nosadmonettredditeom nibus debita:cui timorem, timorcm : cui honorem,honoram Ouareomtrifiio eius dl pcccatumded muho magis eius con* tn^riu.5f*cundaeftobedientia:qua fuperioribus omnibus obp« Hd>, ti. dim us. Na d e ea: .obpdi tc (ai t Pa ulu s) pr scpc fitis u eftris ,&fu b« j )Cet e j-j s. Eli aute huius ommifliopeccat ’ grauc, cu homincs gnuia pra’cepta,at<^in rebus gruuitus transgrcdiuntur.Tec* •• 4 - LIBER PRI M V S, VA41UJCIC UlUUUjUCl UU, VMU« VJ- «- c tiara huius ommiffio pcccatum :fcd muko magis,cum contra t'u fit:q U od poli Paultss Ihtim polt inobpdientia maiorum po? Ro nu. i n idParentibus(inquiens)non obedientes,ingratos« Q V«rendum nunceft,quid quatuor fequentibus pr«' ceptis,qu« Sc negatiua funt, nobis prohibeatdeus; ac quoraodo contingat transgrediilla. ~L)R.ohibcntur oprimo ordinefequentibusquatuorpr«cep' X tis,proximorum Isfiones, damna§; opere Sc uerbo:idq? fe' cundumordinemgrauitatis ipforumpeccatorum. Quintoitac£pra:cepto,quod interes negatiua primumeft, prohibetur ladjo uit« proximi, autpotiusomnimoda eiusde» llrud:io,occifio fcilicet illius, E it enim in genere fuo homicidiu grauiffimupeccatoru,qua;in proximucomittuntur tautcerte eoru,qux in exteriora h«c,atque corporaliabona proximi com mitti poiTunt.Eft uero id non folu contraiuftitia: r ed etiam con tra charitate:qua polt propriu corpus dcbemus corpus proxi= mi diligerc.Ergoprimo hoc prseceptooccilioiniuftadc non fe= cundum iuris ordine,prohibetur, Sc quicquid in uit« hominis perniciemfiuutaborfuSj&fterilitarismedicamenta* Dcinde etiam prohibetur omnis corporis ladio, uel routilas tio,uelilIatiocuiuscunqHiiolentip > autnocuracnti nonfecundfi iuris,legitimpuecorreCtionis ordine,Q_uibusannexafunt;iniu ftu beliti,quod quauis caufa facere Sc pfequi,eft grauiflimii pec catu;Dudla:^c*ter^ priuat«pugn«,atque congrdTus holti= les. JHuc quoqj pertinet ira, qu« appetitus eft uinditk«. Ac quamuis uindičh aliquado no in corpore: fed aut in farna,aut honore,aut reb? aliis expečtcf jprohibef tame hic in uniuerfum Refponfio, G ii uindift* I N ST IT V TIO NIS C HRISTIANAE Rom. 11 uindičta: iniuft® appetitus. Vnde Paulus ait: Noli uinci a ma* Matb. s lOjled uincein bonomnlum. Etdominusin euangelio:fiquis percuflerit te(inquit)indexteram rrmillam, pr*be ei alteram. Atgjhocroodo tenemur iniroico ignolcere., ut noniniuftam uindičtam uelimus de eo fumeredmmo ne iuftam quidem ..pra« uodučtianimo,atq3 ob illius malum; neq3illamdirigamus aut cupiamus in damnumillius,fedautinanimae eiusutilitate 3 aut falrem in bonum noftrum, Prohibemur item figna inimicicise oftendifle,uelamicici*denegafle,iuxtaillud jdiligite inimicos MAt,s* ueftros:benefaciteiis.,quioderuntuos:orateproperfequenti*» bus>& calumniantibus uos, Sextopr*ceptoprimum prohibeturadulterium ; quodcft tuminiuriaproximi,cuius uxorab alienocapitur j tura etiam generationis humana: impedimentum, propterconfufionetn cognofcendi proprium parenrcm: quod ramen humana na¬ tura čt ratiouoluntac delidcrant, Prohibetur prarterea oni nis fornicatio, Sc omnis delečtatio uenerea.Qiise foluVn ličita dl in raatrimonio Chriftiano,atque iuxta regulas fančtse honeftatis, quasPaulus ponitiut fciat »,.T hc. 4 unus quisq. 31 . lobjPepigi fcedus cum ocnlts meis.ne cogitarem quidem de vfu t nS uirgine. ErDauiditaprecatur t Auerteoculosmeos, ne uide' antuanitatem. Acdenitp de caeteris omnibus corporeis geftp bus Sc. motib6s fcriptum etiam lic eft ; amičtus corporis, rifus Eedi.ip dentiu.&grdTushominisindicantdeeo, Peccatur itacjueper immoderatum ufumhoruni feniuum* Circa ludum quoq?,foIacia$ human* uitg aliquando necef fariaefifedebet fua quaedam temperantia 8c modus texccflusqj 6 ineisiufteprohibetur, Vnde Chriftusclamatt Vpuobis, qui «ce. » r j c | ct j s? & j n Xobia Sara ait:Nunqua cu ludenribus mifcui me, To * 3 ‘ nc cj; cum iis,qui in leuitate fenfus ambulant 9 participem mc fe« ci, £ft aurem exce(lus in his peccatum maius aut minuspro materise uarietate. In ueftibus etiam ornatu^ feruanda eft fua temperantia Sc regula, Na 8c mulieribus iplis,quibus natura ornatu ampliore »»Tim,* permifi(Teuidetur,Apoftolusmoduinornado ponit.fcribcns: ornates fe cum uerecundia Sc fobrietate, no in tortis crinibus, aut auro,aut margaritis,uel uefte preciofa.fed quod decct mu« lieres, promittentes pietatem per bona opera. Qu* quidem multo magis uirisdici poflunt.Satis lit nuncoftendiflfe hacgu^ laminteroperantiam^ fcnfuumomniu& exteriorureru, pro- hihitam LIBER PRIMVSi x8 bibiram dle a deo. Circa qua: tamenlatius figillatim doccn« duscft quilibet: quatenus fcilicet requirit uel neceffitas,uel conditiocuiuscp. Poflunt adhoc prarceptum reduci praecepta de fortitudine*,. w*rtutibusq 5 illi coniunetis.lccm prohibitione^uiciorumoppos ntorum. Sicutenimtemperantia delečtabilibus uitaemodcra' ta: utiturj fichžEcdoloreSjUulneraj&mortera ipfam fuftincr, accontenmitjra^confiftit hsecuirtus intnoderato uita% atq* incolumitatisamoremitam ramen ipfam propicr raelius bo= num,dei fcilicct honorertijUirtutemdalutem anini£e 3 aut Reip: defenfionetn dcfpiciens,Dequo eft illud prjeceptura Chriiti: Luc.ttl ne terreamini ab iis } qui occidunt corpus^ poft hcc no habent auiplius^uidfaciant^Oftendam autem uobis,quem timeatis,- Timete eum:qui,poftquam occidertr, habct poteftatem mitte- teingehennam. Eftergo imrooderatus timorhoc praccepto prohibitus, Sequitur hancuirtutem patientia, qua homo non deiiciturrtifticiain malisaduerfisifj/ed foni fiat animo:dequa dnstin patientia(inquic)aeftra poflidebitisanitnasueftras:& la Luc - 11 * cobus:Patientes(ait)eftotefratres } Prohibeturigitur hic deiici Ucok • cnsillatrifticia,dequa Paulus:faeculi(inquit)trillicia m onem l * Cor * 7 operatur, ltemperfeuerantia,longanimitascpfuntfortitudoqupdam. > pcr quas homo nec diuturnitate laboris, ncc longiori dilatione prjemii deiicicur a uirtute ♦ ctdequibus dns inquit;qui perfeue ‘ taueritufcp in finem, faluus erit,Prohibeturitaq?leuitas,atqtie inconftantia: perquasfacilehomines rctrocedunt propter oc currentes moleftias J autdcfcčturadeletf:afioni.jm:contraquos dominusdixit:Nemoapponens manumad ararrum,& refpE Luc, 9*- ciens rctro,aptus eft regno dei. Magnanimitas ctiam forritudo qu£edam eft:qua magna, quando opus eft,aggredimur: nec retrahimur difficulratibus, cuiopponuutuntum pufiUanimitas,qua:pr£deir Lucc 6 c * am * n mutuo dando. Eft enim ea ufura aperta, uel palliata* * Quodprohibet ChriftusdominusjMutuum (inquiens) date, nihil indefperantes. Tumper peccata iniquitatis iudicii, quod eft circa bona,liue commodum aliquod aut incommodmmliuc illa iniquitas lit cx parte litigantiu^liue patronoru,fiue teftium, llueiudicis. Hi enim očs^fi^juid lscdunc fraudibus aut quouisa« lio modo,peccant,tenentur$ rcfarcireincomodu.Tti per pec« cata iniquse diftributionis dignitatum, bonorumcp Reipubt cum refpicitur in diftributione perfona:ncc conlideratio habe tur mcritorujutcumindignodantur, uel minusdigno. Quod etiam če peccatum eft^ad reftitutionemobligateo modo,quo fieri poteft. Tum per dominorum immoderatas exačtiones, omniumqj iudicum, Sc officialium extorGones ultra pro/ Lucc, j, pria ftipendia:quod Sc prohibebat Ioannes: Eftote (inquiens) contentiftipendiis ueftrist čerurfum: neminem concutiaris. Tumpereorumdcm negligentias,atque incurias: exquibus damna detrimenta^eueniunt. uel Reipub: uclfubditis, udli' tigantibus:(icutexdilatione fententiae^c.Oua: oronia etiam adreftitutionemobligant, Tum per fubditorumin dominos fraudem, aut fubftradionem debitarum iuftarumcp exačtio* Row,t 3 num,contra illud Pauli: Reddite omnibus debitajcui triburu, tributumjcuiuedigaljuedigal. Tum poteft ad hoc pratceptu refferri LIBER PRIMVS* *efferri auariti« prohibitto : qax eft immoderjtus pccuniae *mor:quaPaulusfiTiUlachroruii feruitutem dicit, radicemgj 0n anium maloru,E -g? linedubiolcthalepeccatum:cum arnoc P e cuni 2 e eo hominem rapit,ut contra praecepta dci agat,uel in ‘pfa uiti m uro finem ponat. Tumprodigalitas,uiciuroomnino ® u aricia; 0 ppolituro,huic poteit anneai:quaimnioderate quis fua diffipat. Quod fieri uiv poteft fine eoru darono^uorii cura cui^incurnbit.Eftcerte id peccatum: grauecj ; ,cumgraulsfit ,a ftura. Harcporro duouicia in propriafubftantia,contraria liberalitati, atq? magnificentia^ua: modum tenere in eroga« tione,at(jamorepecuniac tam in paruis quam in magnisre« bus docent,uifurofuit hoc locopoffe commodiusapponi* Et podremo huc etia pertinere poteft prohibitio ambitionis, atq» inanisgloria::qu3euiciafuntin nimio&excrdctiteappetitu ho noriš atcpglori*;funt^grauianonnuqua at^lethalia,femper uero periculofa. Quare^prohibčturlšepea Chriilo domino. Nam apud Mathpum.Noli(ait)tuba canere anre tejficut hypo crita: faciunt.ut honorificentur ab hominibus, Et PaulusjNon ficnus(inquit)inanisglori*eupidi. Očlauo praecepto primum prohibetar orane raendaciuni iniudicioindamnum proximi: quod imuftitia: pcccatum eft, atqueadreftitutionemobligansjfiuefit ex parteiudicis,fiuete« ftiSjfiuelitigantiumJdcommittiturjCumuel uerum,quod fe= cundumiuris ordinem petitiudex, occultatur quouis modo, autquibufuis uerbis juelcumfalfum apertedicitur. Deinde fimiii modo prerhibetur orane mendacium: quodfemperpec« catum eftjfcd graue tamen atquelethale,cum in damnum pro« ximi, autcirca diuina commitritur. Officiofiim uero aut ioco* fum,minora funt. Hypocrifis etiam 8c fimulatio,qua:dam men dacia funt,atque ideo peccata. Omnes praeterea iniuri*,qu* uerbis fiunt,poffunthicin» 29 t.T im> Mdtb, ( Gal, INSTITVTIONI5 CHRISTIANAE telligiprohibitx:quarum prima eftcontumelia: cum quisuer* bisaliura inhonoratcora. Dcqua dominus apud Matheurat Si quis (inquit) dixerit fratri fuo Racha,reus crit iudicio. Si dixeritfatue, rcus eritgehenna:ignis. Cum autemea iniuria grauiterfit,non eft paruum peccatum. fu uerograuitcr, cum dedita opera & animo inhonorandi, aliquid iačtamus in proxi nuim:aut,fianimusmalusabfit,taletamen,quoduereinhono' ret. Atque huc refferuntur rixp,& mina::qux conuiciis.ac iniu- riis coniunčts effe folent: ltemcontentiones :qua: aliquando grauiores exiftuntjut cum quis contendit contra ueritatem agnitam, aut de rebus grauibus: uel cum in ipfa contentione adiniuriasfeconuertit. Aliquando ueroleues fiunt,in rebus fcilicet leuibus» Secunda eft detračtio:qua farna: alicuius,bonum nomen de trahimus,& in qua proximum lardimus. Quod certe cum gra« ue quid refertur de aliquo,graue eft peccatum, fi fiat animo \x dendi. Si uero non hoc animo fiat: fcd obutilitatem ali - quam,aut selum, aut certe loquacitatem id dicatur,aliquando peccatur: cum fcilicet uel ca profrruntur, quae uere infamant: ueleomodo,utordo corrcčtionis non fcruetur. Huiceftan* nexafu r urratio: qua quis inter fratres difcordiam feminat* Itaq? Paulusincatalogo malorum ponit fufurrones, detračto res,dcoodibilcs. Audireitemdctraftioncs eft peccatumjgra« Eceli,i3 ue^,cumipladetrattiograuiseft* Vndenoli(aitSapiens)au> direlinguam nequam. Tertia eft irrilio:quaead contemptum, atque confuflioncm alicuius dirigitur. Eft$ graue peccatum,cum uel ea animo con temnendifit, atquc nimium uilipendiproximum, ipfumq?ad erubefcentiamgrauemadducendituel cum,etiamfi non hoc animo fiat,tam en ita fitgrauiter, utinde fequatur grauiseru« befccntia,autdolorlicirri(i. Multo ueroidpeccatum grauius eftjCU maior, aut iuftus, aut maxime cum quis propter uirtutis < opus. LIBER PRIMVS, . opus irridetur, Id enim faepe a bene agendo retrahit homines. Quare in prouerbiis de deo dicitun ipfe ddudet illufores* ari* Pro.t. dere autera dei punire eft,iuxta illud Pfal:Qui habitat incoeus, P/it, *, irridebit eos. Eli fane hoc peccatum iuuembus, ac praefertim a ulicis cognofcendura^ uitandum* Quarta eft maledičtio, feu mali imprecatio fačfca alicui: ^u^cum pleno rationis confenfu fit,at<£ eft id, quod impreca* ttiur,graue,lethalis eft. QqarePaulus ait: Nec maledici,nec i t Cor.* rapacesregnumdeipoffidebunt.Ex lapfu uero lingua:, atque honomninoex anitno exiftens, uitandaeft:quarauis non lic Iethifera. Qijinta deniq> cftiudicium temerariunnquod cumfitiniu* fticia qusedam corde folofačta,poteftpra:dičtis etiam adiungi* Apcrte autem id prohibetur a domino fpeciali illo pra:cepto: Nolite iudicare, Sc rion iudicabiminij nolite condemnare,& mtb,7> non condemnabimini* Exiftitauten hoc peccatum i cum res, quapoteftbono atq? malo animofieri,anobisiudicatur malo animofačta i ud etiam cum abscp fufficienti ac neceffaria cau* faproximummali alicuius damnamus, uelfolo corde noftro, Eftcpgraue id peccatum, cum peccati alicuius grauisillum damnanus,Qno enim iudicioiudicaueritis(aitdominus)iu« dicabimini:ficquamenfura menli fueritis, remetietur uobis. Sufpitiones ueroleues, qu£e fiunt cum non integro iudicio, funtuitanda:quantum fieri poteritJ nontamen grauesrepu/ tandat,nifi ex eis aliud grauius fequatur. Nam has efferre & pa lam f acere, iara ad detračtionem pertinere poteft. Vodečima interrogatio« H ii QH*rcn* f mt.st INSTIT VTtOMIS C HR ISTI AN AE Q Varcndum iara eft, quid nono praceptoatquedeci* mo prohibeatur, & quareid prohibeatur? ac quibus etiam roodis contra ea pracepta peccetur i cui qugftioni fic dl refpondendum,. Refpondo, H Is duobus prseeeptis prohibentur non fola opera ip^, adtuscp exteriores furti, & adulterii; fed concupifcentia: etiam cumintegrouoluntatisconfenfu in opus.ltag; non mce« chari,aut furari folunufed uelle etiam ea perpetrare,peccatunr eft. QuodChriftus dominus in euangelio faris oftendit:Audi« ftis,(mquiens) quia dičtum eft, non moechabcris, Ego autem dico uobis:qui uiderit mulieremad concupifcendum eam,iam ircechatuseftinc^rdeiuo. Eft autem nonfolumin hisduo* bus,fed in omnibus etiam aliis generibus peccatorum certiffi. mu,effe quoqs peccata ipfos uolunratis confenlus in opera pec catorum perpetranda. Namitadominus‘ait:omnis quiirafci« tur fratri fuo,reuseritiudicio, Polita uero funtharc pra:cepta< tanrunidehis duobus: &quia proniores fumus ad concupi« fcendum:& ut per illa, esetera quoq? intelligantur. (Confidereraus ergo m otnni pcccatoexterioris operiš,duos cffegradus: Quorum primus eft operišipfius pcrpetratiojut homicidium,furtum,aut quoduisaliud: in quoeftcotnp!ctio peccati.Secundusueroeft huicpropinquiffimus,confenlus ip feinopus,eriamfi peccatuniin opus non erumpat. Eft autem hic gradus prior alrero in lpfa exequurionc. Ac quoniam duos hos gradus hic deus nofcis aperuit, de« bemusetiam duos alios his inferiores in omnibus pcccatis agnofcere:qui ad ha:c pra:cepta reduci poftunt: Suntgj diligen ter Chriftiano falutis fua: ftudiolo cognofcendi, &uitandi, quantumheripoterit. Horum igitur primus pradidisduo« bus prof inquior eft, confenfus nempciationis incogitatione peccarij, 51 LIBER PRI M V S. peccati,at<35 in folam dclečtationem cogitationis.Quod patres uocarunt, cogitationem morofam. Si quis enim, etiamfi nolit ncechari,tamen uelit cogitare inhondla, atqp ipfa cogiratione deleftari, peccauit, & tmcechatus eft in corde fuo, Nam hsc P r ohibetdominus: Aufem(dicens)malum cogitationum uc« E/<»*.*< ^ r3 rurnaboculismeis.Deusenim,quicordaintuetur,hxcdc lc ^atur* Vndcfcriptumeft: Perucrfac cogitationesfeparant ^P* 1 * a deo. Eftque hoc etiarn lethale pcccatum :cum quis plena de^ hberatione^ atqs conlidcrationcha:cfacit. Secundus uero eft hoc remotior a ptimis duobus,ut antea dixi, motus fcilicet qui dam appetitus nodri in illicita ante coniiderationem ratkv nis:quemproculdubio noneftin poteftate nodra prohiberc omnino.ncinfurgattfedpoflumus taroenpoftconfidcratione, autex totoextinguere., aur certe reprimere, ne ad confen um uftp trahamur,Propter hos motus clamatPaulus: Fgoautem Ro)Krf« 7 « carnalis'um,uenundatusfub peccatojčtrurmm: Non enim quoduolobonuro, hocago: fed quododi malum,illudfacio. Quarehac!untuenialia,atcpminora peccata:qua:fančtifeco' fitenturhaberc: proquibusoraot; Dimitte nobis debita no* ftra.Hos ergoquatuorgradusomnisfidelis intelligat ultimis hisprasceptis cfle fignificatos. Suntuero intei hos aliquialii gradus; urcum quis dubiuseft, anconfenferitindelečlatione cogitatiouiSjan nontaut cu nefcit, an plene confiderauerit,an non.Qiiaehutnilianimofunt in confeffionc detegenda:atque quo au fieri pofiit de his inftruendusfidelis. Verum haecpro« pofuilT■fitfatisjur omnes in his diuinisprjeceptisfe, uitamcp ruam ) tanquaminfpeculoconfiderent.( > )uamobremeaiamin compendium duximus contrahenda,&omnibus fidelibusob oculoscollocanda: ut ineo compendio, ueluti infpeculo, ui' t*aoim£eque fu*maculas deprehendere po fit: uirenrgpopg probrium ilIudquodiacobusfcripfit: Si quis(inquiens)audi« iMob, «,\ tor eft uerbijA; non fačtor, hic comparabitur uiro coniideran« M iii ti nultura. INSTITVTIONIS CH RISTIANAE tiuultutn natiuitatis fux infpecalo. Confiderauitenimfe,8č abiit:&ftatim oblitus eft,qualis fuerit, Confequantur uero id, quod mox fubiccit ,his uerbis : Qni autcra perfpexeritinlege perfečtaslibertatis^perraanferitinea, non auditor obliuio' fus fačtus, fed fadtor operiš,hic beatus in fačto fuo erit» Prima & maxima uirtus charitas; cuius prše* cepta duo. Pritnu; diligcs dominutuu, &c f /(£Amor crutur* trudiš dei dmori , uct ntdior illo » peccdtd cen I C Odium dei. trd bocprcc f£Contemptus dej* ceptum. / C A cidid, {[Pcccduin fpiritum fdnčlum, CA nimi objlindtio in dei ojfenfd . ([Impugndtio ueritdtis dgmt£ & dpcc* cdtis hontitics duocdntis 4 5ecundu:dili* ges proximu tuujficuttejc, / ([Odium proximu J |[Scbismd 4 fidei C r tcclcfi£ unitdtct peccdtd con J Cf nuidid, trd boe prte'. ([Ommiffto operum mifcricordue, c r ceptum. 1 fubuentionisproxm, iSLScdnddlum , Fides,fecunda uirtus Theologica: cuius pr^ccptueft, Oui non ere«*] mnfidelitds, ud Apojidfu k fide, V” . \peccdtdcontrd )([Abnegdtio fidei etidfoloorc. (fitdtir. dldetlt, con ?/hocprxccptu, rt [Omiffio confcffionitfidci tepore neccf* demnabitur J (fcHegligentid dddifcendi fiici dottrintms Špes LIBER PRIMVS* Spes 5 tertiauirtus Theologicat cuius prseccpttimeft. 3 peratein eootiv) £ I^al^LKl^ 0 j boc P r<£fe P^| C.Pr*fumptio defalutt* Pofthas uirtutes theologicas/unt quatuorpraxipu£,quas cardinalesuocantjPrudentiajlufticiajFortitudo^Temperantia* Pracipua autem pars iufticia: eft religiotde qua dantur tria pri^ tnaprseccpta Decalogi* Prim um prazceptum Decalogi, Nonhabeb^pecc^co^f (pečata contr* / CTkfpmtio, deos alienos &*^*{w^£ntstun*. coram me, Non affumus nomen deiin uanum;quopr£ ltrrfwl° ni C3H fupcrftitio in cultu dri: <{udfal* ' * l fo^utfuperfluocultudeuicolitur* Secundum prazceptum, y ( C P eriurium, CB latphemia* C.Tentatio dci t {[Sacrilcgim čira pcrfonat, loca,Sacrameta } ucrba fara, pečata con cepto omnis irreueren /r4 boe pr* r m f ' m f Mr * f * - r , - ,• - / „. c \ trSHbcrbid* (plr, n« Si T 1 M I M /X ua« K. I rili H. lil 4 tia dei 8C diuinorum prohibetur ceptum. Clnfidclitasin fraftioncuo • torum* GSimonid, CPotcftdtif ecclcpdftic* con temptuSfUel mbtdientuk. i* INSTITVTIONIS CHRIST1ANAE Ter dum pra:ceptum, C Orutio CD euotio CAdoratio corpordit C Obldtiofdcrificii C Votum C lunmcntum C Vocdis Uus C oblitio primittirujdtcfi decimrum. P OIl religionem fequitur pietas.pars etiamluftitia::qtia pa' rentes,patriamcp colimas* Item obferuantia, qua eos, qui in dignitate fimt,honoramus. Item obf dientia, qua ob^dimus fuperioribus, Item gratia, qua bencfačtoribus gratifumus. De primaporro daturquarturopr*ceptumj quo reliqua etii tria contincntur implicitc. ( Memento,ut die Sab j bathi fanftifices, \ bocprtctpt’ pr£piuntur dčlus reli * gionfr} qw funt hi. Qnartum praeceptum« Honora patre tuum&matre, tuam,8Cc» f C Ommffiobonoris, Obtiicntu, Gfd* tu ,erga pmntcs, ud mdorcs C Ommifjio cur£ eorum } qu£ xd corpuf, peccdtd con er dd anima pminenf crg laccon *»Pef,x* cupifcamusjut in eo crefcamus * Ne & humili gratiarum aftioneafliduocogitemus,quanti nos feceritdeus*. Hinciam adfua ipfius natura progreflusfidclis,confideret ib lud: FormauitdnsdeushominedeIimoterra:(quodfecundum korpus eil intelligendu)ft: infpirauitin faciem eius fpiraculura tJit* : quod lignificat animamdeccelo.& adeoueniffejnonde terra natam, aut produčtam. Nam de aliis omnibns non lic dicitur; Sed germinet terra herbam uirentem : producant ? l ]usereptile animauiuentis, &c» Itcmiumcntisnonaliunde >ndita eft animajSed tota e terra produčta funt.Vndc anirra, in jlliSptotaeft corporea, necaliquid in eis eft fupra ' - " “ corpus*, INSTITVnONIS CHRISTIANAE eorpus. Homo ucro corpus habet terrenum, fed animam coe« leiiem, immo propinquiffima quadam imitatione diuinam* Nec enim coelum infpirauit in faciem eius, fed deus ipfe, His admonitus,incipiet homo mirari anirose fua naturam, non di* ftentam locis ,aut fpaciis.non mole aliqua terminatam, fed to« tam in quacunq? corporis parte, atq? in corpore uniuerfo ubicji Integra,no diuifam:at3t no,cj abhominebeftia:ipfa:»Namquodnatuefi:excame(ait ipfe dominus)caro eft:& quod natura eft ex fpiritu,fpiritus eft* Exhomineautem nafcimur carnei:ex deoueroperbaptifrau nafcimur fpiritales,&filiidei,De hocnan ut Š* difcipulus Chrifti. Quod aperte ex euangelio con/ * ftatuibi Chriftus fuis difcipulis ait: In hoc cognofcem omnes, quiadifcipuliraeieftis ) 5tC4luftiflimeenim Chriftum dominura iequentes J ipium in hoc feculo docentemagiftruappellabant.' Iraqp uos(ait Chriftus)uocatis memagifter,&domine:&bene dicitis. Vndečcipficonfequenti rationeuocabanturdifcipuli. Deinde uero crefcente numero^at^ ubiq» fe propagante euan' geIio,cU(j fcholae iam no caperent tantum fideliu numeru, ce* 1 *♦ peruntuocari Chriftiani: quod nomen Antiochiasprimuillis impofitfi fuifle Lucas in libro aCtorfi apoftolorum teftatur: cd ibi Paulo Sc Barnaba praedicantibus, magnus fuiffet appoiitus domino numerus.Cum ergo quis creditdočtrin* Chrifti^at^ ueram illius cathedram^hoc eft,ecclefiatn,qua: fucceffiuo curfu cofequuta eftapoftoIos,agnofcit,Chriftian 5 eft: quadiu fcilicet in hac fchola tenef uel proprio ačtu,uel Sacramento baptifrai. Quod dicim us propter baptizatos puerosjquos beatus Augu * ftjnus &fideks cfle Sc credere, ex ecddiaftica regula Sc autho* peccat: r j tate Chrifti affirmat, Quod iiueleara no fuerit ingreffus; ut tncncr rc gentilistudabea exclufus:no eft iam uere Chriftianustled uel tnifi (4,*, ethnicus,uelfchismaticus,& diuifor ecclefiae* Hocloco eftrdigiolecogitanduro/juotfuermthominuia LIBER SECVNDVS, fečtae,quot fcholae,quot errores,uarigquelententigtutuix unus cfi altero confenferit. Quo tempore magna certe fuit hominfi cofufio, atq* perplcxitas 3 qua no poterant difcernere que fequc fen?, magna obfcuritas, &profundiffima:tenebra::neq$ ullus aut fe,autfinem fuum cognofcere ualebat, Praecipue tamen ho mineš errabant in tribus,qu«maxime funt neceffaria*Prirruun enim, in quo (ita eflet uera fcelicitas Sc horninis beatitudo, quiduehominembeatufaceret planeignorabant. Quodquo magis omnes qu«fierunt, eo amplius a uero receflerunt, ac _ maioribus illud tenebris obfcurarunt: iuxta illud Pfaherraue« 0 runtinfolitudinejuiatn ciuitatis habitaculi non inuenerunt. Hocueroignorato,qu£confolatio.,quod gaudium dTe poterat homini:quiuidensquotidieomnes mori & hincabire,quoef- fctexcipiendusloconefciebar' Deinde etiain cognitioneprin' cipiijUero^eius cultudiflentičtes.roulto grauius errarunt.Na rou!tos& uarios deos nofolum finxerunt.,& coluerunnfed ftu= pidiffimihoesetiafibiiplisfabricaruttincomunicabilenomen iignis fidapidibus imponentes:at°q3(ut Paulus inquit)commu* Rom<«.»< tantes gloria incorruptibilis dei in fimilitudinem imaginis cor* ruptibilishominis,uolucrči 3 autquadrupedum,autferpentum* Ac deniqj in ipfa difciplina morii turpiflime excpcati,latis legi« bus, inftitutis politiis»diuerfis que modis regendi excogitatis, quos abufus,quos brutales etia errores, indignos plane relatu, permiferunt,a.'quideftatuerutfNuncigif colideranduignora' tis his rribus rečte cognitionis Sc uit« fundametis,qux na line, qup uel cognofcere ud docere poflithomofaut qd poffit opera • rtf Ac fimul cogitadu eft, tenebris illls horribilibus,qu* triduo fueruntinjEgypto tam«, ut nemo dclocofuo fueritmotus, E #o« *° maiores &altioresfuiffeeas,quse totum occupabantmundu: immo Sc qu« nune occupant,ubicunq3 non fplendet euangeli« calux.Quo ergoin tantis tenebris le mouerethomo.necprin cipiu,nec fine cognofcens,uiuendi^ difciplina ignoransi nusej poterat certe fe mouerejfed ibat quo a diabolo,peccatoq5 irnpcS INSTITVTIONIS CHR.ISTIANAE lebatur. Tune igitur ex alto dei cleraentiffimusoculus cernef, uidir errores hominum, 5c eorum mifertus, decreuit fe mag j# ftrumefficere hominum,fadus&ipfehomotut non uerbotan tum/ed opere etiam ipfo doceret homines, deum uerum eo* gnofcere^gratis operibus eum colere, ab eo foelicitatera fpera* re, a quo erant,& uitam inftituere ad illius exemplu. Quare in P. eius aduentu clamabat propheta, Habitantibus in regione um bra:mortis lucern ortam efle. Talemfequuntur Ghriftiani ma giftrum,deum ipfum,dei filium, deifapientiam, Qt^a ergo fe* curitate 8c laeticia fequi h Line dočtorem debemus. Expendat iam fecum qu,libet, & afiiduo cogitet uerba illa domini: luxin lotn.i i, mundum ueni;utomnis,quicreditin me,in tenebris non ma« neattfle rurfum illa* Qqi fequitur me, non ambulatin tenebris* lo 4 n t s, Quam igitur fecurus ingreditur uias mandatoru dei tali ducc Chriftianus? Qqalaetus uiuit{ Qua certus morif, li Chrifti ue* Efd * o ftigiadequutus fuerit.*Itaqs oculi tui(ait Efaias ) uidebunt pray * * ceptorem tuum,& aures tuše audient uocem poft tergum mo« nentis:ha:ceftuiaiambulateinea.Qyis autem lit hic prjecep« tor,idem propheta alibi oftendit, deChriflo ex patris perfona eH(* i i* dicens t Ecce teftem populiš dedi eum, ducemacpraecepto/ 1 * * rem gentibtis.Quod dc in euangelio uoce propria dignatus eft mt> 17 pater declarareTfiiceft(inquiens) filius meus dilečtus, in quo mihicomplacuitipfum audite, Hanc uocem credere debet quicunqj fidelis fe audiuifle.Quamuis enim non illumcorpo* reumfonum,quidenube faduseft, corporis auribus audie/ rirousjfpiritutamen audinimus ipiiusinteriorisinfpirationi* uoces, Atqjhfl£creligiofečogitans,defideretin dies magis tan. ti raagiftri dignum fe difeipulum exhibere: quodiugi orationc Pfd t ti S a b ipfo petat,dicens cum Dauideibonitatem,&difciplinam,& fcientiam doce met quia mandatis tuis credidi* Nam iam nune me trado totum in tuam difciplinam,’ Hoc quide omnes opor* tetfacere ; tnaxime taraen adolefcentjbus^ cum incipiunt ianr ijua$ LIBER SECVNDVS. Uiashuius uit*ingredi, expedit afliduo & magno ftudio deum precarijUtabeodiriganturt quemadmodum orabaJ dignilfi« musilleRext uias tuas(inquiens )dominedemonfttamihi,af ?[*'• *4* femitas tuas edoce me, Dirigemeinueritatetua, &doce met quiatuesdeusSaluatormeus, Aceft hocfaluberrimutn con« filiumjutjCum tempus ufus rationis homo attingercincipit ? in illo quafi initio uit* fu* lucis<£rationis Sc fidei, has ptimicias deo deuotus offerat,illi fe in feruum, Sc in difcipulum tradfens. Adquodputo pertinere poflc uerbailla,qu*f*pius in huius piiflimi regis Pialmis inueniuntur: Auditam fac mihi domine mane mifericordiam tuanuquoniam in tefperaui, Notam fac pp, » 4 » mihiuiam, inquaambulem : quoniamad te leuaui animam meam, Quod fingulis diebus erit optimum, ab omnibus dici: ftudiofius tamen ab iis,quibus totius uit* mane illuceRere in« cipit,eft id petendum. Caput tertiumderationc uelcaufa 5 quare fimus Chriftiani. H Octam finguIarebonum,quopluris habeamus,magisc£ t * fimus gr ati ei, aquo orane bonum perfečtum, < datum optimum eft:ut culreiiciendus efterrorPelagianorum:qui dicebant,quamuis propofitio cognitiotjj credendorum effeta deo.aflenfum mrne. INSTITVTIONIS CH RISTIANAE & fidei principiu cffc quide a nobis^cdfumatione ucro a deo:qui iuxta borrž noftra difpofitione atque conatu, uel praiccdentia merita largiretur fidei noftra: pcrfečtione* Qusefiuera eilent, multufibidebcrethomo,& paru dco.Quemerrorec6dcm nat Paulus, qui de fidead Ephefios fcribes: Gratia(inquit)faluati eftis per fide,no ex uobis.Dei.n. donu eft, Non ex operibus:ne qui^glorie£.Nullo ergoin nobis merito^nulladifpofitioein no bis prxcedete,deus pro fola fua bona uolutate elegit nos,decrc uit ipli placuit,imple uit, Donu. n.eiusfuit, quod exfidelibusparentib 5 > nafceremur, &nati baptizaremimSine Baptifmoautenihilaliudeflemus, qua hoes,ira:$filii',ficuti clatnat Chriftus in euagelio: Oportet lodn. j . uos nafci denuo. Et Flsec quide ante ufum rationis fufficiunt. Ia uerocu ad eu peruenimus, fides uoluntaria neccflaria eft: fine M ras Abyffi fpiritali pr^cepto luce produfta deus illuftrauitt fiat(dicens)lux;& fafta eftlux,Eft nangmofter intellečtus exfc LIBER SECVNDVS. no minus obfcur? ad fupernaturalia capienda,qua Abyffus ip fa: cuius obfcuritati non luxquamis,fed ab ipfo dei uultu ema' nas } atq?omnčluperans natura, eftncccflaria.QuodPauIushis Ucrbis aperte cofitef :deus,qui dixit de tenebris lume fplendefce re^ipfe illuxitincordibusnoftrisadiUuminationeftientias da« titatis dei in facie Chrifti Iefu. Veru funtrationes aliqu 3 e:qui' bus ad crededu trahi poffum?. Ex quibi> fotiores,qua humana aliqua perfuafli5efieripoffint/untillp:fanditas patru,miracu la/apientiajtna^ria tantoru patru noui & ueteris teftamentr, quos Paulusuocattefteshuiusueritatis:habentes J inquiens,im polita tanta nuhetn teftiu,per patientia curramus ad propoli' tfi nobis certame. Et denigp idč maxime confirmat ipfa conuer« fio totius mundi ab idolatria^cui ante mille 3 & fexcentos annos uniuerfus orbis deditus erat,ad fide Chrifti crucifixi: quam ia ante očtingentos annos tota Afia^AfricaA Europa fufcepiflfe nonui armoru,autpecunia: alicuiusuetemporalisbonirefpe hanc ipfam haereditariam gloriam ueftris geftis Sc laudibus au čtam,ad ueftros minores multis poftf&culis transmittendam# Verum non h#c merita talia funt, utfufficiant ad fidem ge^ nerandam in nobis.Garo enim čfcfanguis non hoc reuelat: fed gratishocdonuminfunditdeusanimis.Totus ergogratitudi« ne,& humilitate repletus Chriftianus,ad fe refferatillud,quod Dc«f, c> • olim populo Ifrael deus dixit i Non dicas (inquiens ) in corde tuo:propteriufticiammeamintroduxitme dominus, utterra hanc pofiiderem, &c, Ac quibusdam ad hanc fententiam per« tinentibusinteriečtis,ita concludit: Scito ergo, quod no prop ter iufticiam tuam dominus deus tuus dederit tibi terram hancoptimamin pofeffionem:cum durse ceruicisfis populus. Sic igitur nos de fide dicamus,qua uere terra optima,& prsecla ra haereditas eibnonpropter iufticiam noftramineam nos do minus induxit:cum nulIamfticiapra 2 ceflerit.Qijareomni ani« mi pietate ipfam, quam pro nobis Chriftus dominus fpiritu exultans patri exhibet, confeffionem Iaudisdeoofteramus^i/ 1 ^centesetiamcum exultationefpiritus in deo:Confiteortibipa ter,domine caeli Sc terrp, quia abfcondifti hax a fapientibus, Sc prudentibus, Sc reuelafti ea mihiparuulo uirtute apientia* bonis$ omnibus infimo.Ita Pater tquoniam fic fuitplacitum ante te,Neqs enim eft alia ratio,neq3 alia noftra merita pracef' phil.», ferunt:fed quia fic placitum eft ante te,Deus* n,eft,qui dat uel' le,& proficcrepro bona uoluntate, Capul LIBER SECVNDVS. Caput quartum de tribus,in quibus uniuerfa Chri^ fti dočtrina ueluti in fu mma continetur* C Vrae fuit patribus, antiquioribus<£ dočtoribus 3 utniagni tudinemfacra:fcriptura:,qua:uereimmenfa eft,ad certa aliqua capita,quam breuiflimc ficri poiTet,redigerent. Kit enim omnibus neceflarius cibus hic dočtrinse falutaris; ac debet pcr doftorescaptuiparuulorumaccomodari:quod& Paulus fefc* ciflfe ita commemorat: tanquam paruulis Iac, potum dedi uo= cis,non efcam.Quare prima eorti folicitudo fuit,tam muha ad paucaqua:da reducere:quo poflent teneri ab omnibus.Et qui« dem Chriftus dnshoclignificans‘qu*cunq3(inquit) uultis, ut uobisfacianthomines,uoseademTacite illis.Hoc eft enim uni uerfaIex,&prophetac. Et Paulus:uolo (ait)in ecclefia quincp uerbaloquifcnfumeo,utaIiosinftrua 3 quamdecem milliauer= , * Co * t 4 borum in lingua.Qqo exemplo omnes inftrui uoluit,ut fe fen fui adaptarentinfirmorum, Vnde beatus Auguft.in libro de Augu.b. doktrina Ghriftianaad pauca quaedam primum uniuerfam dcdott* Theologiam reuocauit: če tamen omniadeinde dicit in chari* Chrift. taiedei,&proximicontineri. Quod Paulusaperte teftatur,il' r ow> t i lisuerbis:Quidiligitproximu,legčimpleuit. Nosigiturcon= fuIentesutiIitatieorum,qui nonpoifunt mukaiegere, beatu Thomam,doaorem dočtifiimum & fančtiflimum fequentes,. reducimus Ghrilli dočtrinam adtria hseccapitajdefide^fpe, & charitate: quoniam fcilicet t res e£ uirtutes funt omnibus ad falutem&neceflari£,&fufficientes;itadocentePaulojManet nune tria ha:c:fides > fpes } & charitas.Sufficiens ergo dočtrina, atque omnibus neceffaria exiftimanda eft: in qua ea tria tra« duntur:quod& Paulus aperteconfirmat:Finis(inquiens)prae • t cepti eft charitas de cordepuro 3 confcientia bona,fide no fičta. 'nquoloco quamuis de praeceptis tantum Paulus loquatur:fa« *js tamen innuit,omnia qii£e funtinfacrafcriptura,adha:cref fcfrtjprimum, ut fides uera habeatur de deo, neefingamus, L quod INSTITVTtONIS CHRISTIANA!? quodin eo noneft,Ncc enim amari poteft non cognitus*Deir»' de,ut firma fpes per bonani confcientiam habeatur. Nam ani* mapcccatorum, oftenf*$ diuin* maieftatisfibi confciafpe« rare non poteft,Sine fpe uero non poteftdeus amari uera cha* rita te, tanquam fcilicet amicus: adeuius bona propriapar* ticipandafumusadmifli. Quod uerus charitatis affečtus ha/ bet. Et poftremo.utcor emundetur abillicitisačtibus, Quae * S enim coinquinanthominem (utfcribitur in euangelio} funt homicidia,furta,falfa teftimonia,&c. Vidcs ergo his tribus, quae ex uerbis Pauli expIicuimus,contineri falutarem dočtri' nam,Qua:quidemeodem etiam ordine Chrifti difcipuluscu* rabitdifcere,fidemfuainftruensfymbolo,fpem dominicaora« tione,& charitatem prgceptis diuinis:quibus, utoportet.inftru člo.nihildeefle uidetur,quod ad humilem.paratumgsferuu dci pertineat, Qrjod fane libet nuc explicatius oftendere analogia liberi hominis:qui fe in famulum traditurus eft alicui dflo.Ta/ les.n.nos deusfecitj&fic uult.ut uoluntarienosillitradamus. Primum igitur homo hic, fi prudens lit, curabit cognofcere, qualisfitilledns,diues ne,an potens.anin feruosfuos muni' ficus. Quo cognitOjfi difpliceat tališ domi n us,recedet,ni hil prp terearequirens.Quis enim domino inopi & impotenti, neqr fuoruro memoriaro & curam habenti adhsereat i fiuerotalem eum intellexerit, ut honeftum libi iudicet, illi fe famulum dede rejrurfum uult fcire, quid promittat hic dominusferuisjet quid poffit ab eo expečtare,Qu£e fi dignaliberaliaq? uideantur: tum demum qux nam opera libi imponenda fint,inquiret:qu* quide.fi domini amore.&fpeprpmii teneatur.curat cmnidili/ gentia exequi. Sic deus uelle oes fecu agere aperte oftendit:qui cum poffit nos coačtos etia fibi fubiicere:permittit tame noftra; uoluntati.anilliusefleuelimus.OuomodocfipopuloIfraello* quebaf lofue:Nunc ergo(dicens)timete dnm.&feruiteeicor« depfečto,atq? uerjflimoj&aufertedeos.,gbus feruierunt patres ueftri in Mefopotaraia;acferuitc dno, Sin autero malfiuobis ut IIBER SECVNDVSi 4* detur,ut dno feruiatis♦ opdo uobis d a tur. Eiigitc hodie, quod placeat,cyi feruire potiffimu debeatis ,&c. Hoc cogitet fibi qui* !ibetnoftruadeo,at$ Chrillodici: deique bonitate in hoc etii» adtniretur,quoddns akifEmus,qui bonom noilroru non eger, nos tnininjos,contcraptibileS(3t burni proftratos refpiciat,cu* tetq? nosin fuos reciperejac deniq? id opcioni noftr* relinqUes, uclit,utdeliberemus,aniit nobis expediensilli adh*rere. Ex« pcndamus ite, quanto dominus alkjuis eft potentior,nobilior, Adiberaljor in feruos,tanto plures effe, qui uelint ei feruire, & qui fe ingerant, atq» adeo extorqueant mcer famulos illius connutnerari.IamuerofidesquaIem nobis oftenditdeuttEnon ne altiffimum,infinit*fapienti* &potenti*,in fuos liberale, 8cgratutn,pium,nec offenfarum memorcni,qui proprium fi* iium proferuorum falote morti expofuiti ut pr*tereatn cptera, quae fides de deo nobis firmiffime perfuafiit. Vide igituran deo feruire fkbonfimaximu, quonullum maius,itnmocui nul lum pquale eflfe poffiti flurfus anaiogiam propofitam fequerv tibus tnanifeftu eft, raaiora premia promittentč, & plura pr*« ftantebona,plures folerehabere,qui uelint illius obfequiisin« feruire.Confer ergo nunc,qu* hoes promittut, & dat libi obfe quentibus,cfi iis, qu*deus promittit in euangelio^ qu* con tulit fuis. Honoresenimquosdamtenuesautperituras diui« tias illi dare aliquando folent:deus uero fuis atterna uitam, fua ipfius gloria,& fe ipfura donat.Quare beatus(ait Chriftus)ille feruus,quena,cfi uenerit dominus,inuenerit fic faciente, Amen dico uobis: fuper omnia bona fua conftituet eura.Et fane qu* 1 ♦ Cay ** nec oculus uidere, nec cor hois cogitare ualet, funt qu* deus fuislocoprgroii largitur, Quantoigitur libentius,&alacrius tantodno,actantaprgmialargienti fcruienduna eft.Quamuis in, non debeamusmercenarii efle, dramantis fit uelle deo fine ptfraioferuire,quipropter feipfura digniffimus eftomnifi ob *equiis«fančtu taraen eft, cor noftrum tanti pr^raii confidm . tioncattollercacccndereg} indeiobfcquium,at$cum Dauide L ii piiffimo INSTITVTIONIS CHR.ISTIANAE piiflimodicere: Inclinaui cormcum adfaciendas iuftificatid' nestuas in atternutn propter retributioncm. Poftremo neg? mi noriš utilitatis crit cogitare illaj age, cfto, fit dominus diues, bonus, 5c tališ,qui omnibus placeattfint premia propofita ma' gna. Verum figrauia,at$importabiIiaimponat,uixinueniet, quieiferuireuelit. Nam dominus quanto leuiorafuis pralci' pintanto libentius & plures ei inferuire cupiunt, Quk autem deus prxcipit,& imponit nobis, quiuis uidere potelt quam fint kuiffima,quam pauca,& quam adimpktu facilia: ut non occi ' des: non furtum facies,&c. Et quidem funt ea, qu* natura ip* fa perfe amplečtitur,Quodfiquaaltiorapra:cipiat:ut ei ere' dere,uelle aduerfa pati 8c mori pro eo, cum opus fuerit,fie fini* liatipfe uires,robur$ ad ea implenda italargitur,acficeatem* perat.ut fint homini,non modo non difficilia, uerum 8c dulcif* Mdt,t *, fima. Merito itaq? inquit,iugum meum fuaue eft:& onus meuni leue;& rurfums Inuenietis requiem animabus ueftris. His dili- genter cogitatis,optioni illi propofit«, an deo uelimus feruire, refpondeamus iamcum populo Ifrael: Abfita nobis, utrelin* Iof« l i4» quamus dominum deum nortrum, 8c feruiamus diis alienis. Dominus deus nofter jpfeeduxit nos, Sc patres noftros de ter* ra jfjgipti,&dedomoferuitutis,& cuftodiuitnos inomniuia, perquam ambulauimus. Seruiemus igiturdominosquiaipfe eftdominus deus nofter. Qu* fane multo uerius Chriftiani quam Ifrael dicerepoflurpus, Eduxitnanq? nosdeusabidolo* rum cultu,& a feruitutediaboli acpeccati eripuit, &c, Etuerif* fimeipfeeftfolus dns deus nofter* Seruiemus igiturilli. At <$ eft etiam nune eadem animi pietate confiderandum, quid ibi populo hajcrefpondentiIofuedixerit dičlante ipfo dei fpiritu; Non poteritis(inquiens)feruire domino, Dominus enim fan* tfus,& fortis ami ulator eft: nec ignofcet fceleribus ueftris, at# peccatis. In quibus dei admiranda bonitas perfpicitur: qui,cd prarcepta eius grauia non fint, pietas uero illius immcnfa, ta* wQ' 4 * LIBER SECVNDVS, men quodam modo fe durum,& grauem dominum fingit: neq» qualis ipfe in fe dl,neq?qua!ia funteius pr«cepta in feiplis :fed qualia nobis peruerfis,ac malis uidentur,ita ea proponit: Non poteritis(dicens)feruiredomino,&c.Itacj}&id.,quodinquoda Pfalmofcribitur, poteft etiam hic dici: Nunquidadh*rettibi i • fedes iniquitatis,quifingislaborem inpr«ceptoJquafidicatt nunquid tu malus es:’ nunquid durus i nunquid delečtarisper' ditione noftrtf nunquidoccafionem eius qu«ris, ardua & qu« fupra uires noftras funt, praxipiens?abfintomniahazca tan» ta,tamque immcnfa bonitate,& fuauitate tua.Immo uero cum lis dominusoptimus &clementiffimus.,fimulas duriora te pr« cipere.,&feuerum teoftendis, noncerte aliamobcaufam^uS ut nos iftatua(utficloquamur) comitate&ciuilitateuičti,ala« criusferuiamus,promptioresq3 nostibiofferamus* Gacterum eft etiam durus deus,&inratione exigendaexquifitiffimus:fed in defperantes iam, & proteruos: quibus omnia. diuina grauia funt:quiq»dixerunt domino: Recede a nobis.Scientiam uiaru tuarfinolumus. Quiseftomnipotens,utferuiamuseifOmnb lob. m bus ergo his itaconfideratis,dicenti nobis: Non poteritis fer# uire domino: refjpadeamus illud^uod & populus Hrael refpon dit:Nequaquam ita erit.: Non erunt nobis, o deus,grauia man« data tua,gratia tua nos iuuante:ac fi quando nobis uifa fuerint duriora^id exnoftra exiftereduriciaconfitemur, Nequaquam igiturita erit:fed domino deo noftro feruiemus, Quam qub dem cordis praeparationem deus tanti facit, ut illam fine ma* gno prcemio non dimittat, His fatis puto tria illa,in quibus col« locauimus Chriiiian« difciplinaefummam, fačta efle aperta: fatisc£ exeis conftare,quam fitdignum,nosde his tam necefla« tiisreligionis noftrae documentisadmonitosefle, Sc adobfe/ quium cultum$ deifpontaneos acpromptiffimos currere 3 ma gnoanimi affečtu cum Salomone femper fic orantes deum* Oa raihifedium tuarum affiftricem fapientiam, Sc noli me re= L iii probarc INSTITVTIONIS CHRISTIANA! probare a pucris ruis ? quoniam feruus tuus ego fam, 8c filius ancilla tust, hoc eft ecclefls: cuius iara dobrina uberibus nutrior. Da ut in uirum perfečtum cuadam. Sic ergo primum iHudcaput > quodqualifundamentu, ianua$ fequentis do« Arina eft,declarauimus 4 Nune fuperelt de fide,ut in> ftiruiraus, explicare communem,omnibus^ falutarem dočtrinam. LIBER TERTIVS DE SYMBOLO APOSTOLORVM & de atticulis fidei. Caput primum de prirao uerbo 5 Čredo* Ecundum caput,in quo dcfideloquutifumu* ius ordinis poftulat,ut propofu;mus,expIica' tius etiam tradere, Primfi ita$ ab ipfo ačtu fi« dci incipiendum: qui & in principiofymboli ponitur,cumdicitur:Credoin unum deum* Nam cum, čredo, dicit pius homofie Catho' licus, non leuiter, ac ueluti ad alia properans, id pertranfeat, nec tam modica: uirtutis putet hoc uerbum, quameftquantitatis, Breuiffima.n,uoxeft Credotfedin com* parabilis,& fupra homines uires,acprorfum diuina: efficacias, Hoc teftatur abunde ApoftolusPaulus:finefide(fcribens)im- He&. poftibile eft placerc deo.Immo nec placere folu deo fine fide im poflibiledicinfed uel tantillum deoappropinquare:Acceden* tem(inquiens) addeum,oportet credere« Quafi diceretjfru* ftra rationibus innixi Philofophi.,deum queritis:fruftra difpu« _ tatis.ft; hocdirquiritis,Na,utide Paulus alibiaiuquia in deifa* ** 0 * pientianon cognouit mundus per fapientiam deunuplacuit deo per ftulticiam prsedicationis faluos facere credentes, Cre» dite igitur,& intelligetis. Quoenimmagisputatis uosdeum tenere fine fide,eo longius eitis ab illo.Primus enim ad deu ap pxopinquandi gradus,fides eft. Quo inlocoillud dei confiliu, *luo ab hominibus exigere fidem,& ea illis comunicare placuit, a *tcntius ia m nobis tra& appareboantefacicmdeHquando tam mira, & tam fublimia contemplabori quis uero non uehementer fperet admittendu Te addei apertam uifionem* cui etiam in hoc exilio, atqs carce' tediuinafecreta cognofcerefitdatum? hoc fane modo diuina bonitas,fumma fua mifericordia tenebras intellečtus noftri ab his infimis,caducisquead fe trahit. Ac poterant certe homines dedeoaIiqua attingere intellečtu,exuifibilibus hisinuifibilia ueftigantes,utfcribit Paulus, Sed ea cognitio tam erat tenuis, Sc tor admixta erroribus, ut de iis,qui multa putarunt fe de deo cognouifle, merico idem Paulus dicatt Dicentesfe efle fapien' tes,ftultifačtifunt:&euanueruntin cogitationibusfuis:&ob' fcuratumeftinfipiens coi;eorum. Fides ueroquantafecurita« te,&certitudinenobisoftendit,non ea folum,qu«naturaIilu» mine cognofci poterant,fedea etiam, quae angelorum captum fuperant,folum ipfi deo cognitaf €C Ergocum dicimus Gredo, utea conftantia 8c merito,quis busoportct iddicamus,cogitandum inprimis,quantafithu« maniintelkčtusobfcuritas,čeignorantia:quaqppaucafint,qup attingimus,etiam eorum,qu 2 eminima,& qua;quotidieantepe desfunt:acdeoiqj quomodo nec nos ipfos,nec opera, nec co» gitationes noftras perfečte cognofcamus. Si ergo (ut Sapien« sip. tisuerbisutar)difficileaeftimamus,qu£e fuper terramfunt:& quseinprofpeiaunollrofunt, inuenimus cum labore;qusein coelis funt, quis inueftigabit t quis poterit deum fcire, feipfum nefciens i quid uero aliud eft fine dei cognitione uita nollra, quam perpetuus quidem error, &euagariouana?Qi>arehu» taillime orandus.eft nobis deus, ut emittat lucern fuam,& ue» M ritatem Ppl.4*» Hc&. i INSTITVTIONIS CHRISTIANAE ritatemfuam. Cumautem haecogitationefatiscoramdeofc mens deiecerir,conuertat tuncoculos ad uniuerlam orbis tet* rarumecclctiam,ad fandorum omnium congregationem,& pržEcedcntiura patrum chorum,ab Abraam, Moyfe,Dauide, Efaia, & H . lia progrelTa uf Hierony* mo,Conci!ioque Conftantinopolitano s cum Ciriiio, BafiIio,$: denicp cu omnibus patrih?, qui in hacuifibili ecclefia.,& Gathc dr* Petri confenfu uixcrunt,uiuere &moricupiens:cpteros ue ro oes fynagoga Sathan* efle exiftimans,Neq5 uero parui efti' met hac fide cathoIicus,nec cotemnat hoc opus dei in fe:quod tantiadeofit,utficcredentem. > &infiliu recipiat,&ad uitam di* uina,&ad iufticia coraipfoclcuct. Namferiptum dbCrcdidit Abraam deo ,& reputatu efl illi ad iufticia: Sc [terumiuftus au* tem meus exfide uiuit:&rurfum:dediteispoteftatemfilios dei ikri,iis,quicreduntin nominecius, Ne Sc faturamini :non dederitis autem ds, qu* necdlaria funt M ii cor« 4.6 Rom .1 o Pp, 11 3 Gen, t fl Abic, Roma.i* l04fl. t* Rom,4 Ucob, ti INSTITVTIONI5 CHRISTIANAE. corpori,quid proderit. / Sic&fides. ) fi non habeat opera,niortu3> eftinfemetipfa. Videsquam aptocxemplofidem non fuffice' reoftenditjaperie docens,fidequidem fine opere, nos uerbau tanturapoffepraeftare, confitsriq? nos noffedeurmuerumuer« bailla,cura defunt opera,non magisprodeffe, quam illa quae indigentibusdicuntur:faturamini,&c.Exquoaperteintelligis, utrunqs apoftolum dicere, fideeffe poffe fine charitate,& operi bus, Quodualde confonuelt euangelio, manifeftxrationi,& experienti£e;qua uidemus trahi f*pe hominem &fragilitate & cocupifcetia ad ea, qua; firma fidetenet,&intdligitcerto noxia effe: prpualete nimirfi affedu atq? ita obfcurante rationis acie 3 utuelnonconfideret ea,qu*fidesdid:at:uelcertenonfatis at' ten te: fed, tanquam hotno fonino aut ebrietate preffuSjrccor« detui;iliorum:& tamen tune etiam firmiffima fideremiffionem peccatorumcredit:quam ex diuina mifericordiafperans,ali« quandolabiturhumanafragilitas, Vnde feribiturineuange' lio:SeruusquicognouituoIuntatem domini fui,& non fepra* parauit,&non fecitfecundum uoluntatemeius,uapulabitmul tis,Ita$ uera fides effe poteft fine charitate,& operibus:fed rao£ tua ea eft: quia quamuis tune etiam dei opus in nobis fittno' ftra tamen culpa id non reddit nosdeogratos.Cteterum fides ad charitate confequendam ualde eft commoda,uideturqj eius efleudutiprincipium,&fons. Nam quem nonmoueataddi« ligendum deum toto corde,totis^uiribus,crederenos abipfo ex nihilo creatos ad imaginem fuam: certosq:nos effe,pro no* bi$ etiam inimicis 8c peccatoribus deum filio proprio non p e* perciflH Percurre deindeanimo esetera, quse fides dedeo pr* 9 dicat: Ac uide an non fint ea efficaciffiaia ad charitatem excb tandam.Etenimfuntuerba &pperadei qusecredimus,finedu' bioignitatfides uero fortis ac certa, ferrum eft:quo illa percuf" faquodam modo,atq> frequentibus idibus concuffa, mirufli cfttfi non accedant in animis noftris ignem illurn;quem. Chfi - c LIBER TERTIVS. 4 * ftus uenit interrammitterc.Vndeinmeditationeniea(inquit Lue.t j* Prophet3)exardefcetignis. Quare fides merito dicitur chari« p fal,3 s 4 tatem gignere. Verum ea cft cordis humani procliuitas ad m a luni, ca obfcuritas, &obliuio:ut homo ud ab aliis fcdudus, ud propria etiam malicia obduratus,hsec non curet,agatqjCon tra fidem, Quamobrem merito Apoftoliisuerbisillistluftusau , temmeus ex fide uiuet:ex propheta citatis in epiftola ad c * l * brc os, mox addit: quod fi fubtraxerit fe, non placebit anim« nie&vSubtrahit enim fe,&quodam modo uim fidei eludit, qui aliis implicatus,qua: credit,non amarjobicem certe ponens fi* deiipfijobquemineo mortua,atquefterilis manet. Deienim illa operatio, qu£e intellečlum ad credendum illuminat,co ten' dit.utetiamuoluntatem afficiat. Quodfi uoluntas fefubtra' hat,atcp effugiat, fibi ithputet, non dco :qui adco bonus eft, ut propter uoluntatis obicem,& impedimentum,intellečtui fen5 > fubtrahat,ne< 3 somnino deferat hominem.Atcp utinamillud, quodftatim Raulus adiungit, de nobis dici poflu : Nos autem non fumus fubtračtionis filii in perditionettufed fidei in acqui« fitionem animae. Hoc autem loco, pie lečtor duo extreroa nou£ dočtrinsefunttibidiligenteruitanda iaIterum,quo contendi« tur folam fidem ad iuftjciamfufficere, contra illud prsedičUitn Pauli tcftimonium: ii habuero omnem fidem,alterd uero, quodad primumdefendendumfuperbiahsEreticorum adin^ uenit,non effe fcilicetfidem,qua: non habeat coniunčtam cha« ritatem ,fidemqi ex natura fua charitatem libi coniungere:quod aperte cft contra idem tcftimonium Apoftoli, Sc contra catho« licamdo&rinam patnmuutaliaslatius demonftrabimus.Hoc igitur inprimis pioobferuandum eft, ut curet fidem diligenter Sc corde, Sc lingua confiteri, fymbolum fidei magna animi ar« tentioneruminans :quod pradertim diei initio, cum primura a& corpoream hanc lucern oculos uerterit, libentius Sc cum Jmaiori affeftu faciat. ad lumč hoc fidei/ole certe clarius cordis < Mi iii* acieiBi ŠJtC. 17 i TfanS Tfa.ii'3 Tfal, 1 i* IN5TIT VTIONIS CHR.ISTIANAE __ acicm dirigens:acualdefperans affuturum deum huicfusepie tatijdicatcredojclamet^addominum s Domine adaugemihi Hdemt uiuificame: ftcuftodiamfermones tuos. Nočteetiam, cum obfcurari uideritfolis lumen,lucerna fidci accendcns,cla' met: Lucerna pedibus meis, uerbum tuum. Illumina oculos meosjne unquam obdormiam in morte. Denicpomni tempo- 1 renihil falubrius eft,quamHdei recordatio, eamqueconfiteri, 8c dicere; Čredo domine;adiuua incredulitatem meam* Secundum caput de iis, qum in generali funt credenda. I Am nuncad id,quod credendum eft, accedamus. Vbi in r e« fponfione primaa interrogationis triplicem ordinem pofui ' muscredendorum, !n quibus primusordoeft eorura,quaein feripturafaera funttradita.,&:qu£ exillisapertefequuntur.Se' cundus eoru,qup ab Apoftolis eccldia recepit credenda;quam uis non fuerint kripta. Tertius eft eorum, qua: eccldia ex his duobuscoll!gens,dcdarauitdTecredenda.Quanquam autem circa horurn fingula non pauca funt,de quibus non faciles quas ftiones agitanturtnon tamen ea funt proponenda limplicibus, necp iis, qui humilitate & pietate niagis, quam eruditione ealentin ecclelia:& quorum profečtui noftro hoc Iabore cona- mur aliquid conferre, Circa primuro ergo ordinem credendo' rum^non curet fiddis,qui aliis docendis non eft prsfedus, di* fcutere,qui libri pertineant ad faeram fcripturam:&qui non; quod nune harretici inprimis uerterunt in controuerliam. Sa« tis fueritilli,credereeos libros catholicos,quos fandoru Con cilioru,& patrum teftimoniis conftat catholicos eflehabitos. Nam licetquidam lint,dequibus aliquandofueritdubitatum> etiam a piis quibusdam dodoribustpramaluit tamen maior ao thoritas plurium,& ufus,ut reciperentur. Circa fecundum ue* ro ordinem, debet eertura dfe catholico, multa fuiffe ab Apo' ftolis LIBER TERTIVS, ** ftolistraditaecclelia:uerbofolumnon fcriptura:quemadmodu atT {,c,*. ipfe Paulus tellat:ltaqjfratres(fcribens)r?ate,& tenetc rraditio nes quasdidiciilis 3 liueperiermonč : ,liueperepiftoianolin;:& ^ turfum jfubrrahatis uosab orani fratre inordinateambulate, z * 1 C * J & nofecundfi traditionem, qua acceperunt 3 nobis. Hoc aute & ipfa etiam experientia certiflimu oes uidem us. Nec enim otn nia,quae ad gubernatione ecclelue/acramentoru adminiftrstio nctn,graduum&ordinudiflinčlionemjnece(!ariaerant,fcrip3 feruntApoltoli.Cum tamenfuo tempore certum lit.illa fuilfe in ecclelia, Quare necefleeft,ut uerbo folo linctradita. Vnde Paulus ipfe,cum ad Corinthiosfcribensineurnlocumincidif- 1 fet.ut de u r u Sacramenti Eucharifiiat qiuedam traderet,paucis dičtismoxhaxfubiunxit:Ca:tera,cum uenero,ipfedifponam, Itera cum ad Timorheum qua:dam fcripliflet de epifcopis,& *.T int.f diaconis:hsec(ait)tibi fcribo,fiii Timothee/perans me ad te ue nit e cito. Si aute tardauero; ut fcias, quomodo oporteat te con uerfari indomodei. Quolocolignificat paucafeibifcripfifle; plura tamen, cum uenturus dlet, fe dičturu.Item ipfe ide Pau> lus,cu pertranfiret Syriam &c Ciciliam.confirmabatecckfias, xf i 4 pracipiens cuftodiri pracepta Apoftolorum.Contra hoc uero infani li i e huius teporis h*retici garriunt: & callidi r fime blan dientes populo,qui fempcr ad ličen tiam eft pronus.clamant ni hil efle credendura,aut faciendu,quod non lit uerbo dei tradk tura, Qui fane imperitiflime Ioquuntur.,uimq} uocis, quam ia- ftitant,omnino ignorant, Putant enim, G oia credenda, ucrbo dei finttraditatideo ftatim fequi,fuiffefcripta.Qualiuero litide ucrb:1 dei,& fcriptura facra:aut quaficharta ucl papyro fit indig Kius fideliu cor, eni dcus eiusq> apoftoli plura qua fcriptura co Hičdettaut denicp quali eccfa ipfa Chrifti.firmata ab iilo usq?ad fine fa:culi, minus lit tcnax,qua mebranajut uel dekri,uel tradi °bIiuioni dt bcant, qug illi feruada funt tradita,Qua’ oia q lint a bfurda,cuiuis apertfi e (le potclhac raaxime cu lege hac gratia: E prophetapta etia interpretante Paulo,promittat deusfecor* INSTITVTIONIS CHRISTIANAE Hier.i tj dibus,nonlibrisinTcripturum:Dabo(inquiens)legesmeasin s, mentem eorumA in corde eorutn Tuperfcribam eas* Conftat ergocontinuaTucceflione,;&traditione maiorum, muka Del uerba eflfe impreflfa ccclefisc:nec minus eacerta eflfe, quam qua: feripturis quibuscunq? exprefla funt. Plane igiturconuincitur non habere fpiritum dei,neqp Apoftolorutn fequi ueftigia, qui non docet traditiones ecclefi« cuftodicndas efls.Qna: nam au* tem iintilla uerba dei ecclefia: tradita, dicemus loco luo,cum ad particulariacrcdendadeuenerimus.NuncTatisfitoftendiT' fe,neceflarium efte omnicatholico ultra feripturam faeram ere dere muka extraditioneecclefix* Nunciamadtertium ordinem accedendum:inquocoIIo' cauimusea, qux ecclefia declarauit credcnda eflfe, exfcriptura dc traditionibus colligens. Vbi diligenter omnescatholici in prirois attendere debent.neceflarium ualde Fuiflfe, ut haberent fidelescerta aliquam regulam, uilibilem,uiu3,prpfentemque: qua de documentis fidei,non Temel,aut iterum/ed Temper quo ties egerent,uel dubitarentjefficerentur certiores. Qxjod aper* tis rationibus,& experientia ipfa notare oportet, propter hx< reticos:quiTubterfugia 5 atq5 tenebras quxrentes J quibus pof* ■Ppl * 1 °*fintfimpliciores facilius faliere,& Tagittare (ut inquit Pfaltes) in oofeurorečtos corde,uolunt non eflfe aliam regulam, quam Tcripturam,autfpiritusfančtiinteriorem illuftrationem: quo* niam fcilicet hasduasfacilepoflimt,autperuertere,autcerte obTcurare. Conftat autera in fcripturafacra,nobis deum my i fteria fua, uiuendique norma tradidifleuerbishumanis,atque Sap* s* humano more. Sic enim fuauifiimusdeus omnibusiuxta mo* dum fuum fuauiter prouidet. Verba uero humana Temper ha' bueruntTenfusdiuerrosiac Temper potueruntautunoautalte* rolocoad diuerTa trahi,& aliis atq* aliis modis declarari: Sicut, & in feriptis etiam ethnicorGA in communi hominum Termo' nequotidielicetuidere. Quod maxime etiamfolet efficimalt' ' cia hoffli'! LIBER TERTIVS, 40 ciahorainumtquacfiaccedat,facileomnia torquet,&peruer« tit:ut uerum dixerit Salomon,omncs labores & induftrias ho* cc l *9 ttiinumpaterecalumnia^&inuidi#, Aliquando quo$ noftra ignorantia aut tardicas,huius rei funt caufae.Qitibus omnibus tnalis tum intellečtus hominis obnoxius efhtum etiam eius uer ba.Quare non mirum,fi fcriptura quoqs facra huic diuerfarum interpretarionum uarietati, 8c ambiguitati fubiaceat, Quod etiatn,authorebeatoAuguflino, deus uoluit&ftatuit, ut con« fo cim, fulcret intellečftis noltri faftidio J & torpori.Si enim orrmia per fpicua effent/acilefaftidiretur, ac intelkčtus in iis,quo fe excr> ceret, noninueniret, autaliaqua:reret, aut omnino torperet. Quasdam ergoaperte funt polita in Fcripturafacra: quibus recreemurAreficiamur.,autlafii,autinfimii. Vndelac(inquit »,Cor. j PauIus)potum uobis dedi,non efcam. Etalibi'quiinfirmuseft Rom, 14 (ait)olusmanducet, Alia uero obfcure funt fcripta: quibus exerceamur,&qt!ibus,xiualictenebris edučtis, dulcius frua' mur. Panisenimabfconditusfuauioreft, Iraq? Paulus fapien Pro -9* tiamloquimur( inquit) inter perfe&os jfapientiam uero non '*♦ Cor •* huius faculi, ncq$ principum huius fteculi, qui deftruuntur: fed loquimurdei fapiendam in myfterio, qua: abfcondita eft, Qijare&Apollolus Pctrusde ipfis Pauli fcriptis loquens:in quibus(ait)qusdam funtdifficiliaintellečtu. Itemin Pfal: Te* p ' 4 • 17 * nebrof; aqua in nubibus aeris effe dicitur, hoc eft,obfcura fa » pientia in prophetis, & apoftolis. Atgjidfaneedam iplius fcri* pturte authori, maxime conuenit. Sic.nffemperdeusfefeco' ^unicauit hominibus, utfuperbos, Sc inflatos reiiceret, extur' tnretg; j humilesuero,&deie<3osattolIeret* Quamobrem ita l luoq}fcripturam fuam uoluitefle compofitam, uthumiles,& Piosinftrueret: eontcntiofos, & defeconfidentes,uacuosdk ^itterct. Vnde ait Chriftus: Ablcondifti hxc a fapientibus, Sc M Chriftus dominus inecclefiafua alios euan' Epi?ef.4* geliftas,alios paftores,& doftoresf ut Paulus inquit) in confu* mationem fanftorura, ad opus minifterii t ad quos rccurrcn' dum eft. At uero nec horum finguli omnino certp& indubit*' te funt fideii Nouenimcuilibet epifcopo,aut paftori,aut do' aett u LIBER TERTIVS, 5° &oricredendumeft:utChriftusadmonet:Attendite(dicens) Jt ‘ 7 ’ afaIfisprophetis,qui ueniunt inudtimentisouium:intrinfe- cusautem funt lupi rapaces. Ac de ultimis tempotibus lo« quens,qua:autno!trafunt > autualde illis fimilia: furgent (in«= ^ , quit)PfeudopFOphetae,& Pfeudoapoftoli. Videtenequis uos f feducat.Multi enim uenient in nominemeo.dicentes^uia ego fum:& multos fcducent.Quid igitur facientfideles,cum uide' rint in rebus fidei uarietatcm } & ičhifmata dočtorum perfpexe- rinti ad quam afpicient unam,& infallibilem regularni certe ad eccleliam, Facient ergo quod in lege ueteri,in figuram certc ecclefiae noftrse inftitutum tk mandatum eft. Necelfe ell nancp quicquid ad perfečtionem & unitatem pertinet, nielius in ec* _ j clefia inueniri,quam olim in Synagoga. Itaergoin Iegeueteri 7i feriptum cfkfidifhcile&ambiguum apud teiudicium eflfcper^ fpexcrisintcr fanguinem& fanguinem,caufam &caufam,Ie- pram & Icpram,& iudieum inter portas tuas uideris uerba ua« riari*,Surge,& afcendead Iocum, quem elegerit domin us deus tuus:uenies$adfacerdotes leuiticigeneris,& ad iudicem,qui fuerit illo tempore: quarescj; ab cis: qui indicabunt tibi iudi« ciiueritatem,Etfaciesquodcunq?dixerinttibi,quipnefuntIo' co,quem elegerit dominus, & docuerint teiuxta legemeius: fcqueris$ fententiani eorunnnecdeclinabis ad dextram,nec adfiniftram. Si ergo deus illi populocertam junicam regu' lamdedit: fi Iocum čemim ekgi^ubiillacfTet: lidodrinadn« fallibilitatemC nam doccbunt,inquir,te ucritatem ) illi concef- lit : cur putamus ha:c defutura eccldise : ac licere cuilibet, <]ua: libi uifa fucrint docerc, atq? eligere quem fequatur do- ftorem i quo modoerimus omnes in cadem fcientiaAin eode«. Co.«. fenfu } ut Paulus iubeti Tu igitur cum uideris uariari iudicium, furge ad Iocum, quem elegit dominus,&adiudicem,qui fuerit •Ho tempoiCjhoc dt,ad fuccelfore Petri: cui Chriftus in finem 4,1 * N ii ucp INSTITVTIONI5 CHR.ISTIANAE I os t i j » ufcp mundi dedit claues r.egni ccelorum, & pafcendas oues co r mifit.Exquo apertepatet/uccdforjbus eriam cius ea effecoM miffa.Surge ergo adillius ledeno: ibi confdTum focietatemcp' omnium catholicorum doftoruna a principio ecclcfičehuc u(($ inuenies: qui femperad eara recurrebanc,ac in dubiis autho« ritate illius dogmara confirmari uolebant, Sic hoc obferuarum elle in antiquiffimis omnibus Conciliis., tam uniucrfalibus, quam nationalibus prouinciaIibusq5gr&’corum,ItaIorum,Gal lorum,,HifpanoruroificomnespatresTemper fccifTe,aperrifli a mis monimentis antiquitatis conftat* lila itagp focietas Sc unb tas omnium dočiorum hoc agnofcentium caput, atq$i!leiu* dex,qui prxcii > indicabunttibi ueritatem. Non quod quotidie oporteat concilia cogi: qux tamen fuis temporibus fdere Tem ' per neceflariajfedquodanimo > atq?operefugiendifint fideli* bus, ii peš j qui ab hac unitate fe feparant j ac diligenter inu t' ftigandum,quidtenuerit, & docuerit hacecclefiann qua cer* tumeffe debet omnibus non defuturam ueritatem iudicii, ue a rumqjfcriptur 2 eTacraejntdletf:um,Potdiunusquidem a utah ter errare,& labi:Sed,fi ab hac non lefeparet unitate,ab illa in* telliget fine dubio ueritatem: quod Sv ipfa experientia notuitf? omnibus in confeffoeft, Omnia enim dubia, qux temporufli fuccefiu,aut malicia hatreticorum cxorra funt, exdočtrina ho' rum patru, 8c huius ledis Petri authoritate deciiTa, explicata> Sc confirmata lunti utami hseretici de diuinitatefilii&fpirituS fand;i:& cum de duabus naruris,& unico fuppofito Chriftice' perunt dubitare.In quos fane merito fieri oporteret hoc,quo^ in eodem loco deuteronomii fequitur i qui autem fuperbierib nollensobgdirefacerdotis imperio, quico temporeminiftra* domino deo tuo, ex decreto iudicis morietur homo ille: Sc auf c res malum de Ifraehfie cunčtus populus audjens timebir.ut nu» lus deinceps intumefcat fuperbia,Quod eriam faluberrimeip 4 £ Chriilusnos docet, Cum enim dePfeudoprophetis loqo^' . retuf- LIBER TERTIVS. *ctur: Surgent;ait Pfeudochrifti,&Pfeudopropheta::& da« bunt figna rnagna, &prodigi3jtautinerroreminducantur, fi ficri poteft,etiam dečti:Et addit :ecce prsedixi uobis. Si ergo dixerint uobisjecce in deferto eft (fcilicet Ghriftus ) noliteexi« te:ecce in penetralibus: nolirecredere, Ac rurfus ibi apertiusi tunc(inquit) fiquis uobis diserit: ecce hic eft Chriftus,autil« licjnolite ere dere. Quibus uerbis aperte fignificatur, non in unofingulari loco, non in parte donati,ut olim beatus Augu* ftinus clamabat, Sc tnulto minus in parte Lutheri, fiue aliorum Lutheranorum ab illo etiam diffidentiunufed in hac uniuerfa" li,qua latere non poteft ,ecclefia: doArina, & uifibili unione ad unutn Chriftiuicarium.effeueramfideuvtaperfpicuam.utea abfcondinon pofiit,tanquaciuiras fupra montem pofita. Ac quemadmodum ibidero dicit Ghriftus: Sicut fulgur exit ab Oriente,& paret u%in Occidentennita eritaduentus filii ho* minis: Sic etiam erit iHuftratio Chrifti,čfc doktrina in ecclefia liia t Vndeait:Vbicunq5fueritcorpus,illic congregabuntur Sc Aquilse* Quibus uerbisoftendit non pofle hanc congregatio« nem codeiiium aquilarum,& fančtorum patrum latere, nifi ib los,quos deus ita meritos ob peccata fua iuftiffime dedit in re« probum fenfum. Sit itaqsfidelis Catholicus firmus & ftabilis inhacpetra:&quamuis pauca cognofcatjautattinganfirmif« fimo tamen animoftatuat &proponat,fe credereotnnia,qua£ in feriptura faera &traditionibus ecclefia:, ac eius explicationi - buscredendatraduntur:quofanemodo innititur quidetn fide- lisdeo,ueritaticpprimse: uerum humili animomon fcilicet iux» ta fenfum fuum, fed iuxta dočtri na nv ecclefia: Sc fančlorum: quam fejteertiffimam effe regulam: a qua hseretici aberrantes, ^uantumuisdeofedicant credere& inniti: planiffime tamen falluntur.Innituntur enim fuofenfui:credentes deum reuelaf* Le id,quod fibi uidetur,non quod ecclefia:: qute eft columna, firmamcntuin ueritatis. ut Paulus inquit* N iii Capiit-. SNST1TVTIONIS CHRI5TIANAE Caput tertium de fideiraplicita,8i explicita* P Oft hanc crcdendoru in comuni numeratione, ftatim p o-' ncndaeft diftinčtio interfide explicitaat

is putas eft fidelis feruus 8c prudens,quem conftituit dns fupcr fa nailianifuam,utdet illisciburaintempore' Primum igiturfide hac conteti,quod ecclelia lit magiftra nobis a deo data, quodq> quicquid lila credit,uerum lit: fciant hac fide duplici merito fe apud deura effici comnaendabiles: altero fidei :quo ita apud deum merentur.aciilingulafidei myfteria cognouiflent: alte* roetiamhumilitatis } reuerentia:$ diuinorum. Nam indignos fe reputantes ad pcrfcrutada diuina, hoc ipfo capaciores fiunt illoruni. Humilibusenim hancgratiamdeuslargitur, Prarte* rea fide hac implicita fideles in multis diriguntur,ac falubriter ea audiunt:qu£e fortafiis explicata,aut non caperent,aut putaii tesfecapere,errarent:maxime in iis, qua: circadei cultum ec* clelia feruat. Etenim pfalluntlimplices,accenduntluminaria, ante fančtorum imagines procumbunt, audiunt euangelium, orationes,& hymnos;hoc folutn jntelligentes,quod his omnb busdeus&fančti colanturt:atqueca facientes, ut eccleli* dp fcipuli facramenta recipitint iatinetradita: ac fenfui, atq? fidd inaiorum adhairentlkpedeuotius, ardentiiis,atqjadcoetiarti utilius J quaraqui multa ihtelligunt,&perfcrutantur, Eft uero hxtc' LIBER. TERTIVS, 5? haireticoruramosftatimfiniplices hac abditorum perfcruta« tione conturbare:ut,dum difficiliorafidei nonpenetrant, faci/ lerationibus apparentibusaderrorestrahanturtcum tamen amori fančto atcp pietati populi eflet magis confulendum, qua eruditioni,atq5 clariori notitiac reconditorum.Placetenim deo magis fančtapietasatquefimplicitas, quam anxia inquifitio: uideraus^ quotidie finiplices &c pauca cognofcentes^pios ma' gis, atqp alacriores indiuinocultu &orationibus:hocfci!icet illisfufficiente ad proraouendum in deum amorem: quod pu* tantfea deofuminebonoac benigno petereauxilium., falote, Sc C£tera,quse ualde defiderant* Nec uero obeft,quod latine au diunteuangelium, Platine Sacramentutn uident miniftrari, atquc ita fumunt.Satis enim efib eis lile animus, & irapiicita co' gnitio.Obeflet uero aiagis,quod uulgari fua lingua illa omnia audientes,uel limplicitate uerborum, uel aliquando etiam ob» fcuritate, uel alia quoq5 caufa qusedam minoris arftimarent, Sc contemnerent t alia aliter quam opus dTet, intelligerent. Icagp nune etiam Chriftianus populus in dei culru, licut o* lira ludeorum, ducitur, Quanquam muko plura funt ora« nibus nuncmanifefta:&quidemea,qua: abundefufficiantad cotiferuandara, augendamque pietatem: quam maximedeus requiritanobis. Debet ergo fincerus difeipulus Ghriftiidob=> Ex0 * l 9 feruare,quod Moyfidixitdeus,Cumenitioidefcenfurusinnubc illa terribili fuper Sinai, mandaffet ei, utterrainos conftitueret populo ,quos tranlire non poffet, addit: Conteftarepopulo, neforte tranfcendere udint terminosaduidendumdominu, Sc pereatex eis plurima multitudo.Defcenditautem nune deus in Sacramentis, &uerbisfuis:qupineccldia rainikrantur effi* cacius quidera atqj prsefentius, quam olim in raonte Sinai de=> fcenderit, Quare magno timore ha:c confiderantes 3 caueamus propiusaccedere,quam abecclefia litconftituium. Cuiusrei R om, it Apollolus Paulusferio ualde nos omnesadmonet. Quamad= O monitioneni INSTITVTIONIS CHRISTIANAE monitionem etiamatque etia hortamur,utomnesomnicura fufcipiant Dicoeniro(inquit)per gratia dei,qua:dara eft mihi* Vbi non aitjcgo folus id dico,aut a me dico, fed pergratia deiJ ot agnofcamus quanto fit hocattentius audiendum: quodfe* quiturtDico omnibus,qui funt in ter uos,hoc eft,non huic, aut illi,ffd onmibusinon plus fapere,qua oportetfapere: fed fape' read fobrietate,& uničuj (kut deus diuifit menfura fidei, Vi* dequaaperteoftendit menfura imponendam fcientia:, atque efle fciendieriafuaebrietatenonparu periculofam.Docetite. unde (it menfura, aut regula fumenda: qua fcientia: modutn t v Co. x r imponamus: Vnieuiq3(dicens)fecundu quod deus diuifit men furam fidei. Diuiliones enimgratiarum funt: ut idem alias fcri' bit.Quid uero uclit hoc fign)ficare,fecundumquod deus diui* fitunicuiq;,ftatim fequentibusapcrit,Nam addmficutenimin uno corpore mulca mcmbra habemus: omnia a ute m menih ra non eundem ačtum habent: ita muki unurn corpusfumus in Chriftodinguli autč aiter alterius membra, habentes donatio* nesfecundii gratia, quacdata eft nobis,dificrentcs. Quafi fi c fcriberettdixi fecundum quod deus diuifit: quoniam ficutdi' urrfos gradus caftituit mecclefia:ifa cognitionč diuifir,& fciefl tiar»:ucaliidoceant J &exhorcentur:alii hacc fufcipiant. Peruer* titergodiuinuordine,&rurbardifpenfationerofpjritusfanrtfi atquecxecclefia ordinati Tuna Babilonem confuliffirnameffi' cit,qui minorcs uulcinecclefia,fecreta fidei atquearcanafcrb pume tradaretcerte in hoc imitatus diabolum, parente erro' ris dc mendacii:qui a more fcientia: allexit prinios noftros pare' a.,Co,x i tes:quod Paulusmaximetimet,neftroplicibuscuenist:Time 0 (fcribens)ne ficut ferpens feduxit Euam aftutia fua:ita corrufl 1 pan! fen ( us ueftri,& excidanta fimplicitate,qu2e eft in Chrift? Iefo. Qikc omnia dieta fiunt: cum quis libenter,alacriter, animipietatediuirra-auditftntcmplopermanetjceremoniasin 1 plet jion aliud. cogitans, qua quod ep deo placeant,& quod & LIBER TERTIVS, ^ 54 honoretunfbfcipit facra menta,ut ei traduntur i ac dcni$ Ciino propheta,charitate plenus } ex humilitate (incera<|; cogita^ tionebonitatisdiuina^uam ex iis,qua: puhliceecclclia docct, iatis deguftare poteft, clamat: Inflamatumeftcor meum:& p rcncs noei cortumitari funtih ego ad nihilum redačtus fara, Sc tttičiui.Vciumentufa&usfurn apudte; &egofempertccum,. Hoc eft: ineptifiimum me, atqne prorfus indignum tuis exifti« «5oiquse tamen,qua pofium uirture,amo.Tunc ergofobriefa' pirmis.cugradum propriu agnofcentes, fumus eo contentfifi« nemcpipfumfcientiaeconfiderantes^uancuadeum finem pro noouercnospore;t,conamurfcire. Notueilautem hicinmor/ tali corpore fcientia ad amorem,ad charitatem, a tque ad uirtti temrefferri. Nec enim quaotu fciaapus a nobisdeus rcquiritt fed quantiim amemusA quanm opcremur.Necp efficimur deo gratifcientia:fed amoreAbonis operibus. ldergoquod ad ui« tam inftituendam A ad deura amandum, eiq 5 leruiendum fcire expcdit,conemuromnesfcire:Atqjquidin uita.moribuscp no' ft-risdeo gratum, quidueingratumillielTe poflitAifcaraus: ac denicp quo J ad dei amorem, ueramque charitatem nutrienda, Sc augendam in nobis conducibile erit.hoc affiduo cogice.nus: hoc dienočtequementeuoluamus, Neq?,quemad nodii tno' rofičb ingrati tudd,noua quotidie a deo pecamus } Sc uelimus co gnofccre, Itaenim illidicebant: Anirna noftra naufcatfuper cibaiftoleuiffimo:&nihil cernunt oculi noftri,nifi Manna.N#tf,i* Quo etia modo nune auidi nouitatum artietdos fidd,fymbolu, &alia idgenus comuniaecclcfie documenta frrefadidiunt,exi ftimantes lila arida effetcu plena profečto fint charitate,dulce* dinecj; diuina.lam ergo polt tot admonitiones fančtoru,hic rur E j. fom plcniusrepetamusfaluberrima illa r apietisadmonitione, ,s c uius in principio meminimus: Altiora te nc qupficris:& fortio f ate neferutats) fueristfed qup tibi prpcipitdeusplla cogita feni BAin plucibus operibus eius ne fueris curiofus. Vide.cu prius ' ; A O ii altiora INSTITVTIONIS JCH RISTIANAE altiora nobis non forefcrutanda docuiflct,quam apte fiati m* qu*inquirenda&cogitandalint nobis, fubiungat:qua:ribi(in quiens) precepit deus,&c. Etenim funt nobis diuina opera ad itiiranda,laudandajextollenda, atqs nimium amanda. Mag na ifa* 1 1 o en j ra opera domini,ait Pfal:& alibi:Mirabilia opera tua:& ani* Pp, * 3 8 nia mea cognofcet nimis, Venim non funtanxie nobis,ut pet fefte intelligamus, quprenda. Vtenim illud pii animijita hoc plane eft curiofitatis. Vndeftatim idem fapiens adhuccotn 1 * rnendans nobis illud, ait; Non eftenim ribi neeeffariura, qu# abfcondita funt uidereoculistuis. In fuperuacuis rebus noli fcrutari multipliciter: Arin pluribus operibus eius non eris cu* riofus, Atqueomnium horum,qusedixerat,cauf 3 mreddens, addit:Plurima enim fuper fenfum hominisoftenfafunttibi# Qnarenon funt nobis curiofe perfcrutanda dei opera* quod fcilicetlintfupra captum hoaiinis. Si nancpuel tantillum ueli' mus ultra fidei noftrse menfuram illa intelligerejpfaeorufl* lucereuerberanteanima* noftraeacies excaxabitur.HIum etg°> qui utilia nos docet,inuocantes,nihil nos fcire arbitremur: ne c aliud fcire uelimus,quam Chriftum Iefum, 8c hunc crucifix«j atque omnia,quse nos ecclefia docet,hoc animo 8c ddiderio a» difcamusaccogitemuSj utardentiores,& in dei cultu magi* pii Sc prompti reddamur. Ia igitur ad ea ; quae explicite čreden' da diximus,eftaccedendum« Pofuimus autem rresordinesil' iorum*quifuntomnidiligentia mentetenendi;mquorum p r ' mo collocauimus SymboIum duodecim Apoftolorum,totid e articulos continens* quod nune eft eatenus declarandunJ? quatenus menfuraepiorum fufficiat, Caputquarttmi efe unitate dei* tfic ČREDO m VNVM DEVM* 55 LIBER TERTIVS. H Ic ftatiro notare libet fidei excellentiam,&altitudinettn qu* mox ommittit ambages,& operofos Philofopho' rum difcurfus , naturali inopi* intelledus noftri feruientesj quibus homines primum ab infimisfie obfcurioribus incipien« tes,corpora haec &corruptibiliacognofcunt:tumadfuperiora coeIeftia 3 Iucidac£,& incorruptibiliat tu ad angelos.,mentemque noftram,fpiritalesfubflantias&immaterialestranfeuntes,uix tandč nec fatis inter philofophos conftanti ratione, ad deum, qui naturafua longe c*teris clarior Sc intelligibilior exiftir,per» ueniunt t Neqi mirum, li lic paulatim aflueti intellečtu cogitare maiorajeffidarnur capaces ud minira* cognitionisdei, Eli enim h*c noftri intellcdus natura, ut ca, qu*ex feluddiora funt,obfcuriora fint illi: qualis eft folis daritas nočtiižeoculis* Quare necefle eft nobis ab infirais indpere cognitionem,con« trarionempeordine, H*c uero luxfidei,&hicdiuiniuu!tus fplendor fic perficit, ac corroborat noftram debilitatem, Sc de» iečlionem atcoIlit:ut faciat in ip r um dcum oculos figere,& qua fiuolatuunocunčta, 8c homine etiamipfumtranfcendere,ac deo ipli nos appropinquarc. Irarao deum iara prsefentem no» ftro mtellrdui faciens, adiuuat: uteura primum, deinde crea« turas cognofcamus,dicentes anteomnia:Credo in unura deu. Hoceft:primum,ccrtiffimummihi eft efle deum, ac eflcpcrfe' diffimum, fummum, Sc primum omnium entium ens,bo* norum omnium optimum,primumque bonum, Sc pulchro' rum omnium pulcherrimunucuius unius fic eft omnis boni« ' tas,oranis perfečtio, oranis pulchritudo, Sc omne demu,quod defiderari poteft: ut nulla effe poffit perfedionifiabillo, neg* pulchritudoilliulladeeflfe, Eum autemita eflečredo, ut nun« quaminceperit,necdefierit:immo nec incipere, autdefinere ullomodopofiit aut potuerit unquam, uelaliudeifuccedere. Item čredo illum nonabalio efle,fedomniaab illo : Item ab *ternoefle,&ma:ternum,lineprincipio,& fine fine;quieft priti O iii cipiura 1NSTITVTI0NIS CHRISTIANAE cipium &finis ononiumtitern efle neceflarium ens,oeq? poten* deficere.&immutabileicui nunquaunum poftalrerum ud ad' uenit,uel abfceditdteoi efle incorporcum,non diftcntum locis, non delineatumfiguris,aut propordombus, diti {imuni,non auro & argento egente,gloriofiffiani,nullius uel gloria uel lau« deindigentemdibi folifufiiciente, leip lim laetificantem ;aquo omnisfufficienda.,&omnislaedciaeft:itenificfeipfuni cogno* fcentem Sc fdentem, fic omnia incelligentetn 8c potente,fic om nimode perfečtu: uttamen nihilin eoSitab aliodiuerfu.il, aut ca altero compolitu; fed ficfapientcugficpotentcm, fic bonu, udit ipfa fapientiafipfa bonitas,&ipfa potentia:qua: omnia in co funridem:item efle incircumfcriptum ,8c illimitatu;ti,arqp ab aliis oni ntbus natura fua Sc perfečtione fic deuattfut nihil fit d comparabilejbonitatisuero&uirtutisininičfitateadeo exten* fum,ut totus in omnibus crearuris lit,totus in fingulis,totusfu per omnia,nd fcilicet rebus inclufus.nccp detentus, fed omnia codnenSjOninia excedens,omnia implcns, Sc omnia 'uperans. Denique čredo deum fupra omnem captumfenfusjmagina* tionis,&intelied:usnoftri lic efle, ut de eo nihil certius poflitn cognofcere, quam quod omnem cognidonem fuperet,& quod eum ignorem.Pmerea čredo deum hunc unum e(Te,non mul* tiplicabilem,nondiuilibilem,cum nihilei dedič poffir. Valeat * i . er g 0 ftulcus Sc infipiens ,qui dixinnon eft deus. Abeant idolola* trp.Pereantdeorummultiplicatores,rifudigni;qui parduntut interdeos fuos perfečtiones:cuidam hanc,cuidana illam tribit entes:atqihuncuna,il!um altera priuantes* Neccfleeftenim no efle deumtcui uel aliquid perfečtionis adimunt, quod de«t alterhuel cui imperfedionem aliquam tribuunt,qua tollant ab alrero. Haecporrooroniadeo ipfireuelanti,& in facrisliteris per feruos fuos Sc amicos clamanti credidj.Na audi(inquit dns r per Moyfen)!frael:dnsdeustuus,deusunuseft- Etrurliim p d Vjd. s o v čdfrael, fi audieris me,non erit in te deus recensjnec ado rabi« LIBER TERT1VS. . * * ' ratis dcum alienfi, Ego enim fum dominus deiis tuus. Ac per Elaiaro uociferatur; Egodominustnoneft alius: non cit u ra deusabsgtme.Conucrtiroini adme^falui eritis omnesnnes tcrra:quia ego dotninus:& non eft alius. Moyfi etiam qua , ren« ti adeo, quodefl'etnomen eius tipfefe nominans: Ego(re' Exo,3. fpondit)!'utn, qui fum. Et hac diccs filiis lfrael:qui eft,milit me ad uos,&c. Et addit: hoc nomen eft mihi in sttcrnum: & hoc memoriale meum ingenerationem&generatione.Non autcm dicit: qui eft hoc, uefillud: ut homo , aut angclus :fed quieft absqj limitatione. Qualidicar.quieftomnia:&quiomnesha« b£tperfcčtiones,eftq;unus in omnibus illis: & in quoilIeom« nes funt unu,ipfumfcilicet eius efte. Vnde cum Moyfe loques; Ge,, • 5 ? * Oftendam tibi(dicit)omne bornim. Er Hierc: clamatin piri= Hitr * 3 * tu:fortiflime ) rnagne :> &porens, Dominus exercituu notne tibi. Magnus contilio^&incomprsehenlibilis cogitatu. Ac Dauid Pfa.»4? tuagna cum lsticiaftepiuscanirjSapientia: eius non eft nuroe*= & l 44» rus.Dorainusexcelfus,terribilis,rex magnus fuper omnetcr« er • ram. Etlob:forfitan(inquit)ueftigiadeicomprchendes 3 &ufq5 lob* 1 ** adperfečtumomniporentemreperies:excelfiorcceloeft:quid facies i profundior infcrno: 8c tmde cognofces i longior terra itienfuraeius,Matior mari. Etahbi: Ecce( 3it) deus mag n us, ^ob. 3 6 * uincensfcientiam noftram.Neqj uerofolum čredo de um feip* fum nobis reuelailc(hocautcm eft crcdere deu,&credcrcdeo) fed čredo etiam in eum,a gnofcens ipfum efte ultimum finem ttieum če omniu;atcj,fumroe illud defidcrabile,fummeq; amabi letaccredendotendo amorcin ipfum,&diligoeumfupcr cm« nia,urpareft;& dcniq;dcteftans omnia illicontraria,acom<* nem amorem,qui propter ipfum non eft, ex animo expeUens, cx toto corde, ex tora anima, totis uiribus cum diligcndum efle confiteor:idque fciens fine eius dono me non pofle facere,hu« ®°iUitnepeto,trahatad fc totnaffečtii men, Quoduta;Tequar, ftuamuis cordis mei no plene litn confciustecclcfif tamen,quas tuni eftillius fponfa, & in qua perfečta & uera eft eius c ha rita s. INSTITVTIONIS CHR.ISTIANAE tneadiungens 3 uti membrana eius, audeo uocem illarn totitis corporis ufurpare: Gredo in unum Deum cura eccleiia : illu® coloiilli debitam feruitutem corporis 8c animse offero: feruittf' tem,inquam 3 quamlatriam uocant,foIi primoprincipiofutfl* mo^bono debitam: atq? iuxta ecclefiae dodtrinam, primo otf' nium hanc intelledtus mei latriam,& feruitutem exhibeo,intf* ledtummeum illifubiiciens,illi crcdens, eumijgratifiimau^ luntateilliofferens. Caput quintum detribus perfonis* PATREM OMNIPOTENTEM} E? in Iefum Chriftum filiura cius unieum; čredo in fpiritum fanftum, S Vpradiuin* natur* incomprehenfibilitatem utcunqpe*' plicuimus:nosipfosproraodulonoftro ad eius cogniri^ nem, & amorem excitantes. I am autem Trinitasperfonaru ,1, credenda proponitur prxdidtis uerbis:qu* licet non iimul liA 1 polita in ,$ymbolo: explicant tamen perfonarum Trinitatefl 1 ' quam fimul etiam breuiffimeproponemus.tantum tr^Heriu? filentio magis,quam uerbis honorantes, Dicat ergo Catho^' cus: Gredo hunc uerum Deum^uem confelTusfum,tara ind' fabilem efie:utunusexiftens,trinusfit* Vna porro elt natuP nullo modo multiplicabilis:neqp ulla eft in ea diuerfitas,fed p c{ fedtaunitas. Verum h*cliceft^utnullalitin ea folitudo, ulla orbitasjfedtresfint in hacomnimode una natura perf^ nx : Pater generans, filius genitus,fpiritus fandtus a genif°[j &genito procedens, acgenitoris Sc geniti nexus, Sc unio. Vr quantopenitiusfides deumattingit,&penetratmagiseius ** creta:tanto intelledtum noftrum magis deo fubiicit/eipfu^^ LIBER TERTIVS, 5* Ipicere & abnegare cogens,Quafi ita dicat fides hominifputa* bas ne tc dei natura polic metirdDeu ita comprehedere, ut ni ■ bil te illius lateret ? Sed quid hocindignius deoflta* quidquid tatio clamauerit,quidquid apparens probabilitas oitenderit in • cognitioncdei,neuiribus tuis,fed deireuelationi innitere:Cre de reuelanti Chrifto: 8c ligillu, quo in Baptifmo infignitus es, tene. Baptizatus .n. esin nominepatris,&filii, & fpiritus fan« čti: ut tres fciiicet perfonas intelligeres, fed unum tamen deum. Hoc eft enimunicumilludteftimonium, dequoIoan» l • I0<<,, ♦* nes ait:Tres funt,quireltimonium dant inccelo,Pater,uerbu, & fpiritus fančtus. Merito autem unum dant teftitnonium; quiahitres (inquit) unum funt. Črede ergopatremab seter' nofiliumuere genuille:ueriusc{;&certiusfilium elfegenitum, quam lit in creaturisaliquidgenitum:cui pater dicit:Ex utero anteluciferum genui te:& rurfum: filius rneuses tu: egohodie p P* to ® genui te. Vere quidem genitus eft filius: fed ineffabili & nobis z * incomprehenlibilimodo. Quo itacp modo non lit hsecgene* ratio,dicere polfumustfedmodumeius nequaquamualemus uel intelligere. Nihil auteellin hacgencrationecorporem ni» hil materiale i nihil imperfetttunulla commixtio: licutinaliis generationibus uidemustnihil ibi producibile.nondum ue pro dučtumtnihilparuumtnihilprofiiciens: nemoaltero prior, uel fenionlicut nemo pofterior, uel iunior: fed ab aeterno folus pan¬ ter perfečtegenerat perfečtumfilium,fibi xqualem,atq? eiuf* dem omninonatura:. Črede item filium genitum fapientiam c lfeuerbumtp,quod pater feipfumperfčeit.fcipfum perfectiflime intelligit&amat: alioruam tč,quse extra le funt,no indigens,nihil eoru neceflario uulr.fed Leperfečte intelligens, cognofcit fitnul ab a:ternoomnem fua ittunenfatn Sc infinitam poten tia, habettj notitiam omniu pof fibiliu: qu3ecerteinfinita funt&innumera,nec uncjterminari poffnnt:ficutneceius plenitudo, &fonsabundatia:itaexhauri ri poteft, quin quibusuis produčtis,pIura femp jpducere pofiit. Erant crgo ab seterno in noticia dei iofinfta > quac produci pote* rannficutfuntin artificis mentererutn eam,quas per arte pn> ducerenouit,forrop&exeplaria,Nihilita^,quodabinitionnin di contigit,continget,produčtuefl:., atitproducetur,deuro po« tuit lateretimmo producibilia etia tune erant nota, at

non certe augendam,fed illis communicandam in ipforum fci licet utiliratem, Nam folu hoc deusin fuis operibus uult,bonu Zi.dcdot facere&illudcommunicarealiis, Hscceft bonitas illa mirabi* Chrift. lisjde qua beatus Auguft; quia bonus eft(inquit)fumus,Sumus igiturabillafumma fapientia &potetia immenfa. Nam utra$ neceflaria fuit, ut dle poflemus. Sumus etiam ab illa bonitatet quafačtumeft,utquieflepoteramus.,eflemus,Infinitaenimef' fepoteranfcfed elegit,qua: uoluit ; & qua: fibi plaeuerunt: quod fane hoc ordine piečk Catholjce cogitari poteft.Elegitprimum nobiliffimas creaturas, angelos: qui puri intellečtuales dco$ fi milesperfeipfos poflent creatorem fuum cognofcere cogni' tione naturalHquig? ramen per gratiam poflent ad altiorem co gnitionem eleuari ♦ Deinde homines ex fpiritali frcorporea natura compofitos:qui poflent quidem deum creatorem fuum agnofcere:fed non nili corporeis organis, & corporearum re' rum adiumento,Sunt enim inter intelletfuaies creaturasinfi* mi,atq3omnino nudi humani intellečtus teget# homomultis corporeis rebus ad conferuationem corporiSj&adanimsemi' nifteriurm Propter huncergo Seconferuandum frinlhuendu, uniuerfumhunccorporeum mundum creauitaltiflimus. Non enim propter angelorura neceffitatcm.,&multo minus prop* •terfuam,h 2 ecomniacreatafunnfedin roinifteriucunčtisgen' Gcneviv gentibustutaperte feriptura faera in produčlione caelorutm plantarum, & animaliu teftatur: atqp experientia ipfa oftendic. Neq3uero hominem folum elegit in communi tfed exinfinid s etiam,quos coram fe habebat, hominibus aequefuse potenti^ fubiečtis elegit,quos uoluinfolum quia bonus eft.Aciam tun c ftatuit, &di!pofuitquotcmporc&locoquenq? hominem pro* duceret,Sc qug illius ufui eflent neceflaria 3 ac quofoodo cuius# hominjs libertateadfuigloriarn uteretur Quafinp* i? <<*u ra LIBER TERTIVS $ fapientiacrederedebemus, nosprodu moxfaluatifunt,beati^ effečti. Non eft enim ita angelu* natura fua, uthomo,mutabilis: fed breui motu & tempore egetjut qui nec teneatur corporis grauitate, nec infirmitate tra hatur ad mala,ut homo: fed totus feratur, quo femel moueturt Qnare primo ačtu liberi fui arbitrii angeli meruerunt; hi qui* LIBJER. TERT1V5, c\ ^cm poenatntilli uero gloriam. Hoc enim fu* natur* e (Te con 8tuentiusipfedeus,quieos condidit,cognouit;acideofic id fiatuit, & dccreuit. Ipfeeft enim qui diuifit lucern a tenebris: & 9ui aitjuidebam fatanam ficut fulgur de caelo cadentem. Ho« 1 • ttoueroa pr*uaricatore angelo fedučtus amore uansefcien l i*,pr*cepto dei de pomo uetito inobpdiens fuit; atq? morti, peccato,a:ternpq? daranationi fačtus ell perpetuo obnoxius; priuatusgratuidsillis doniš, quibus iuftificabatur, Sc quibus a Ppedtusfenfibilesbrutalescp motus,rationis imperio fubde« hantur. In quoprimoparenre nos omnes peccauimus:acideo Ro./.Cf fam? priuati grada illa:nafcimur

^us.Scimus quonia,cumapparuerit,fimileseierimus.Perie' fll ntergo omnes homines in Adam; neepoterant redire fua ^■rtute ad priorem illam gratiam, qu* fupra naturam edam in te gram eradimraocollapfa iam & corrupta natura,etiam in ip/ ^ ls uiribusnaturalibusinfirmiorfaCtaeft;eramus^ omnes ad= n 9 ' feruituti peccad, non quidelibertate arbitrii amiffa,fed fic ‘ ^firmata fic corrupdoe appetitus ei pr*ualente,ut uolunta' ri 5 homo ferreturin defideria carnis, acconcupifcedas oculo« r |j f j r ^> anullocoaftus, fedahftračtus&ille&usafatana&propria * * c ® c upifcenda, deftitutusq? dei auxilio&protettionegrariar, Ve Epbe, 2 , deus, qui diucs eft in mifericordia, pr*ftabilisfuper mali 1 oc (.* # Cla >quiqj ab*terno hominem in Hanc miferiam incifurum co« ^ ll ouerat Sc pracuiderat, nullo modo eum creafler, nificon. Q, gruen« * 1NST1T VTIONIS CHR.ISTIANAE gruentiffimum folicfj bonitati fusedecentiffimum mcdum } & ct cogitaffctj&praparaffet: quo iplius bonitas incomprehenli'' bilis magisappareret,Ita$abadernodecreuit deus,pater, fiH' us,& fpiritus fand 9 ,ut filius hotno fadus ueniret ad homines, & eos faluaret,atq3 ad gratiatn illam, unde ceciderant, ac ideo ad priftinum ius Sc titulum glori* illos reduceret, pro eoru pcc catis iudicia: dei fatis faciens,fatisfadione quide fufficienti pro omnifi peccatis: eam tamen deus nofter,quibus placuit, cotn' municare conftituit,aliisdimiflis in culpa ct criminetnon aliter acfirexexmultisladpmaieftatisreis,aliis ignofcerettalios pu* 0 "* niendos relinqueret. Nam,ut Paulus inquit, cuius uult milere« tur;& qucm uult indurat, Hanc autčfalutem fic tempcrauit: ut primum, nondu pleneappetitus inordinata illarebellione cu' tata,fed ita interim auxilio gratig domita ne prpualeat,exped# musin reiurredione uniuerfamillaprima appetitus ordina« tionem cum magno etiam cumulo glorise nos confequuturos ow >7, per Chriftum,Vnde Paulusiam etiam iullificatus: Video(ait) aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mefr &captiuantem me inlegepeccati,quaeeftin membris meis.Ii* ..... fbelix ego homo:quis me liberabit de corpore mortis huius^fi*’ 3 * refpodens fibi;Gratia(inquit)dei perlefum Chriftu. Et ftatioJ addit:Nihil ergo damnatiois eft iis,qui funt in Chrifto lefu. A c etia deultima illa perfeda glorificationetfaluatorem (ait) cx* pedamus: q rcformabit corpus humilitatis noftra:, cofigurad* corpori claritatisfuje.Hsecigiturabseternodeusftatuitjacft^ tim poli peccatum primum, pramifaiam 8c acceptata hacfi^ fui fatisfadione, placari uoluit hominibus: atcp ab illo ipfo p r * mo peccatorc incipiens, omni tempore congreg3uit homin^ in hac fide Sc fpe redemptionis Chritli: quam alii explicite, ali* M. 4 . folfiinJplicitecredetes,iuftificati'funt, Non, n.(inquit Petru«) edin aliquoaliofalus. Nesenimell nomen aliud datum fu^ ccelo hominibusjii^uo oportcatnos faluos ficri,Adiunxitp*£ teti* HITER TERTIVS. Cz terca dcus huicHdci a!iquando ateriora quo^ Iignaiqu3bus ra fidcai quc'dam tfcodo proti teren tur ho mineš. Ncq?uerosduI« hs 'blu.ru paruuUs etia dignatus eft falute conferre:quod c ir« c umetlione effccit in Abraharcuante uero uciparentufide, url %noaliquo,quo paruuiis Chriftigraria communicabatur^crc ditureffeciffe, Tandem ipfedeifilius deccelo defcendit.&re« demptionc completa iuxta acerna pradcihnationem,ac ad coe Ifl rtufus afcendens reliquit iis,qui in hac fide eius conueniunt, doi3rinafu5:qua inftruantur &doceantur:tu,Sacramenta, quibus conuenientiflimis & benignitati % natura^ humanp, •uftificcntur, At$ hic eft breuiflimus epilogus falutis gratia^ 3 deo infinira fua mifericordia Sc angelis Sc hominibus comtnu cat£j quam hocarticulo confitemur.In quo multa funr^use ex pbcuimusfuprafecundo capite,& qua explicabimus poftin &quentibus. Capuc očlauum de incarnatione filii dd t QVI CONCEPTVS EST DE SPIRk tufan(H:o,natus ex Maria uirgine* H ic primo hoc catholic^ fidei fundaroento collocato in cor de,quod incomprehenlibili nobis modo,uere,čk perfečte a eifiliusfadusfithomojicut eftnoftrumquilibet,nulladua* r um naturarum,diuinx 8c hutnanac^fačla nmrione, fed in uno fuppofito mirafciliter illis unitis:fidelis iamcogitabiteffehoc jucamationis filii ddfummuexcellcntiflimumq5 opus, no eoru '°bi,qu 2 e ab ip r o funt fačta: fed Sc oira, qu* fieri poflunt, Ncgs 'U.tnaioris f*pietia*,potenri3c,autbonitatis poteftaliquidcfle,q deu fic fare, pofle, udlcq ; feipfum creaturp humanp unire, N e$ c ft rtiaior difantia,neq? dle poteft, quam ipfius dei, Sc hominis I^ccato, jeternp damnationi, Sc miferi* afflidionicp tempord Q ii fubiedi . Abde, 3 . P fa.8 <7 Tfd.i 4 j | 04 «, 3 * pfd.76 Bphe, 3, INSTIT VTIO N IS CHRISTIANAB fubiečti,Huic itacp uere fc deus(quantum fieri potuit)contutv ait/emotopeccato, tamarčta&indiflTolubiliunione, utfitide ffcdeus 8 c homo.Quanta:ergo potentia:,quanta: fapientipfuit, tam diftantia,at^ contraria unire/Qyam immenf* bonitatis, hominem inobgdientem,defertorem,fuperbumficamare, lic amplcčtijdc Ge quaerere,ut non recufet ob talem homo fieri i Si igitur catera dei opera merito funt admiranda: quanta admi • ratione hoc eft digniffirounEquanta confiderationef Hoc certe fančtos omnes in ftuporem & extafin adducit. Vnde ;doroin£ (ait quidam)confideraui opera tua,& expaui. Et alius: quid eft hotno, quod mentor es eiusfautfilius hominis, quia reputas eutnfHocillosadardentiffimuamore dei, feruoremcfjfpiritus uehementerexdtat s cogitates illudeuangelii: licdeusdilexit mundum,utfilium fuum unigenitudaret.Hocdenupficcier- cet,& Gc totos tenetfančtos:ur,cu pro uniuerfis fuis uiribj* co¬ gitates &extollentcs hoc myfteriu,collaudantes,&gratias agen tes conatifuerintfummpdcibonitatirefpondere,&fuoinfimo certe modo fatisfacereitn tandem fateant deficere fe,neq? pofte tantu dei beneficiu ud folu cogitare: quemadraodum dicebat fančlusilleferuus domini: memorfuidei,&delea:atusfum, Sc cxercitatus fum: Sc defecitfpritus meus. Anticipauerut uigi' lias očali mehturbatus fu, & no fii 'loquutus, Vide hoc dei op9 attetius cogitantes Sc fe in mediratione eius exercentes,quafc$ reddat.Hocergoconfiderans pius Sc humilis fidelis cum apo- ftolo Paulo humiliiroegentsa flečtat ad deum Sc patrem dni n o ftrilefu Chriftbpetens profe,quod pro omnibus petebatPati' lusiut det fibideusfecundumdmitias glorije fuaeuirtutem cof* roborari fecundufpiritu eius in interiore homine:deindeef>3 Chriftum habitare per fidera in corde fuo;^ deniepin chanta # teradicatum effe Sc fundatum. Quse omnia neceflariopr#* requiruntur,& petenda funt a deo, ut poflit comprehendefe Chriftianus cum omnibus ftnčlis s qu3e fitlongitudo, latitudo, fublimitas,& profundumjac fcire ctiara fupereminentem kieo \ LIBER TERTIVS/ €* tia charitatem Chrifti. Hoc ita^ualde nobis eft defiderandu; boe inftantibus precibus efflagitandum a deo: ut comprehen« datnus quanta fit illa bonitas dei,at$ charitatis Iatitudo,& Ion' ganimitas :quam illa potentia immenfa, fublimiorq? captu noftro: & quanta fapientiai illius profundiras: qux omnia in boe admirabili opere eft uidere:at poreum,carneum,&uidbiIemfut fcilicetnos,qui natura quide fecundu partem quanda corporei fumus,& corporeis egemus mediisad cognofccndaamanda^fpiritaliatculpauero tori car nei,& animales effePti,n 6 facile a čarne auelli patiebamur, aut v potcramus:nos(inqua)tales ipfefačtushomoper čarnem ib ^ lamjuerbisacoperibus corporeis,fed diuina uirtutem haben- tibus,adccekftiacogitanda dcdderanda<|; erigeretuu certi r H- Iom.i, mafuiipfiuscognitionem, fidetmjtradens, iuxtaillud:deum nemouiditunquam; fed unigenitus, quieft in dnu patris,ipfe enarrauititumetia uehementer fpem noftram corroboransi quodmaxiraeeratneceffariu Quomodo enim homofeipfum cognofcens, feereaturarfi deicapacium infimu intelligens,ac denigide terraformatuA uere iuxta corp? tara fe elTe uidens: fecun* LIBER TERTIVS^ fecundum animam ucro diaboli feruum, de i inimicutn, defor« morti maledičto^ obnoxium fperaret fe adoptandum •n dei filiu,ac fe ad regnu ccelefte^ a d dei beatam claram# ui« fionem 8c fruitionem adroittendu: ni fiid (ibi ta efficaciter per« fiiaderetur a deo, & nifideusfieret homo? Ia uerodubitabitne homofefutururadei fiIium,atcppartidpatione quadam d cui cura deura hominem uerefa&ucredaE Vndeloannesin euan lodtt »*# geIio:Dedit(ait)eis poteftatem filios dei f?eri,iis, qui credfitin ttomineeius* Atqtquafi in huius confirmationem ftatimfub iicit; Verbumcarofačtum eft, Quafidicat: nolihomodiffide* fe: noli timcre: noli dubitare admittendum te ad dei adoptio- nem, Deus ipfe ad te uenitjnatura tuam fufcepit,&affumplit in firma tua: fine dubio daturus tibi fua & fortiffima&ltffi* ttia, Hoc tibi deus in čarne ipfa fua fculpfit, & irapreflmut ia ex ftiembris illisdiuinis,magisquam Iibris,&operibuspotius,g Uerbis intelligas deti tibi propitifi,atcp patrem. Hoc deniq? mo do noftru ad fe amorem atq* affečtum deus rapit,tantam nobis oftendens manfuerudine ;) patientja J mifericordiam J & bonitatčj Ut quamuis a nobis fuerit contemptus, atq? ob id fatfus inimi* cus:no tame nos defcruerit,ne^ damnarit,neqj tradiderit pcr« petua: miferiae^tcp inexpiabili perditioni. Mifertus igitur tem* perauitpoenam,promifitueniam, &deniq» uenit nonaniniasLHce. 9 * pcrdere,fedfaluare. Venit, n,(ut Paulusait) Chriftuslefusin i.Tim.c hficmudu,peccatoresfaluosfacere. Vcnitautč fačt? homo 3 &R<>mt 8 »n fimilitudinecarnis peccati, quafi ad amicos & fideles feruos, & qua(i ad fratres, faftus & ipfe frater & caro nra. Cuius ergo a nimus ta tepid<>, & frigidus eritin dei amore 3 q no inflamef ta diuinpbenignitatis cogitatadignati6e'Naigne(aftipfedeifiLWce**» fi?)uenimitterein terra,hoceft 3 jgnecharitatis&amoris.Etqd nolo,nifi utardcad Neq? uero hoc opus utcutj; et quouis ordine fccit deusjfed ta accurate, pfečte,^: uerejut no humanS natura folum. INSTITVTI0NI5 CHRISTIANAE folutti:q«atn poteratiam perfečtam at<£ integram,a deoq ; ipfo formatam, ne$ propagatam ab hominc, in qua uerus eflet ho* rao:fed eam etiam fecundum modumnoftrum,infirmam,par' uam,tenellamq; fufcepermfačtus non tantum homojuerum fi* lius quo$ hominis,& filius Adam.atcj; ex eius genere Sc Temine defcendcns,paruulus etiam,infirmus.infans, moraš illas naf* cendi,crefcendi 3 fragilitates$confequentesfuftinens,&deni£{; (ut Paulus ait)peromniafratribus aiiimilatus:immo non affi' * r ° r ' 3 milatus modo,fedualde quo$ infra omnes humiliatus&dde« <3us propter nos.Quare cum diues effet(ait idem Paulus)ege> nusfačtuseft, utillius inopia diuiteseiTcmus. Vnde confite« murnonhominem tantum, Ted conceptum etiam at$ natura ex Maria uirgine, Vbi naturalem infirmitatem,&fuperaddi* tam paupertatem ac humilitatem fuae natiuitatis Sc infanti^ c.c clefia nobis oftendit.Iu quibus omnibus fupra omnem modu fuam St demonftrat,&exercetbonitatem,Ac noftram etiam Tu perbiam damnans St curans, humilitatem uero docens Sc coffl . mendans,clamatiamoperibus magisquam poftea uerbistdi* , tl V fciceame,quiamitisfum&humiliscorde;&,nificonuer(ifueri 1 tis,& efficiamini (icutparuulijnonintrabitis inregnum ccelo' lorum. Etenim initio ftatim aduentus fui,principium perditio' nis noftri fuifle fuperbiam oftendit,atc]!; efficaciffima contra eam appofuit remedia,fuam fcilicet ipfius nafcentis Sc par* uuli infantiam ac humilitatem: quicunfjfj(dicens) humilia* uerit fe,(icut paruulus ifte, hic maior dl in regno coelotu. A ref; hoc loco diligenter meditare tu infirmitates humanas, quas iu uitafuftinuit,fe(Tus,fitiens,efuriens,fomnoegens:tumdiuin£ uirtutis operah mirabilia, qua: fecit, His enim duobus tota Chrilli uita plena eft.Sed iam ad mortem eius ueniamus. Caput nonum de pafiione & morte Chtifti* PafTu* 1IBER TERTIVS. 6 $ P A S S V S S VB PONTIO PILATO, crucifixus,rnortuus 5 8C fepultus. V IdegraduSj quibus eccldiaa fpiritufanfto edočta nobis explicathocmyderiuml :) riumenmi inquit:PalTus: quod derbum generale eft, Srponiturapud Matheunglicde Chriilo^f.i^ fcribente: cepit oftendere difcipulis fuis,quiaoportereteilire Hierofoiymam.,&: multa pati a fenioribus. Tum additipecia« iius uerbutittcrucifixusthoc eft paiTus crucem,at<£ extremos do lores s &contumeIias. Hsecenim omnia continebatcrux. Tum adiungit: mortuus.Non enim fatisiliifuitcrucifixum dTe: fed fmit fe a cruce tolli, ne$ uoluit de ea defcendere,quantum niscontumelioledicerent inimici:iifiliusdeieft,defcendatde crucejdonec in eainclinatocapite,cxpirauit. Poftremoadiicit: r04.19, fepultus ;quodadultimam deieCtionem corporis attinet:ad fjuaro peruenit Chriftus, terra conditus, ac fententi* dei in Adamfubditus:donccreucrtaris(d!centis)in terram,undeaf* c e ‘ ** famptuses, Sicigitureranttanras charitatis,ac tanti myfterii °pera explicanda.Sic nobiscommendanda dei Sc hominis paf ■fio, crux, mors, Sc fepultura: qux magna cura, uti cceleilem diefaurumanimisnoftriscuftodireoportet, Ob eaenimno«' bis impafiibititas, gloria, uita, 6c coelumreddita funt a Chrilio do mino.Primum igitur paiTus fubPontio Pilatodicitur.Quod Hcin generedicturo eil:quoniam non unam,aut alteram Chri fttfs dominus paftionem fubierit,fedabs^j numero&termino Ui fiis litoes in fe paiiionescollečtas pertulifle. Fuitenim mub *'plex&magna in (lat marisea Cbriftipaiiio. Etenim paifus Thrtn t * e:t no corporefolunrifed(quod muitograujus eft)animaetia I Pfa J extremastrifticia-?,atqKxtren.iostimoresluftinens.Nam tr ‘lbs(ait ipfe)ell anima mea u % ad morte, Arqp prx hac trifti - ^ fenbit Lucas/u faetum in agonia, guttas fanguinis ad ter Bf * 1 * * R ram IN5TIT VTIONIS CHRISTIANAE ram ufq?defluentisemifi(Te, Itera nonuno J autaIrerofenfa ) a-ut membro corporis:fed omnibus membrisA omnibus fenfibus paflusert.Totonancp flageIlaruseftcorpore.,capite coronatus fpinis,transfixusmanibuspedibusq?A om nibus membrisdi* ftentus,ac conquaffatus fuit:ut ucre uiderimus eum iuxta uati* E/rf* s 3 * c i n j UI n Efaix,uirumdolorura, čefcienteminfirmitatem, Itetn r.on in animo folum A corpore paflfus eft tormenta: fcd etiani in famam & honorem,tum contumeIias,iuxra illud: contume* tticr t t o ij as en j m mu j torum audiui & terrorcm in circuiru; turo derifio* nes A opprobria: quemadmodu fic ab codcm propheta fcrip* tum eft: fa&us fum in derifum tota die: oes fubfannabant me: Pp* 6 8 t et deni c$ blasphcmias: de quibus ita in Pfalmis fcribit :aduer*» fus meloqueban6,qui fedebantin porta Item paflus eft in ami« cis,indifcipulisAcredentibus. Acpoftremo, nequid deeflef, P/iJ.z, aboronificonditionu,ftatuum&fexuutnhominibus paffuseft. Conueneruntnan$principes:aftitenintreges:fretnueruntpo pulhancilte/eruiApropriictiaro familiares acdomcftici ad- uerfusChriftum dominficucurrerunt.lOna certe multiplicis paffionis uniuerfitatepeccatorum noftrorum uniuerfitati fatis Ucobt 3 . fecit. Inmultisenimoffendimusomnestpeccantesfcilicctotn nibus corporis parcibusA rebus omnibus. Nihil nancp in no* biseft 3 autcircanos:quonon adpeccata abutamuuut oculis, auribus,manibus,pedibusA toro corpore:ire amicis, famulis, fanguineiuniftiSjatepadeoipra etiam famaA honore.Hac igi' tur malom noftroru abylTus J abyfl"um bane profundiffim^ mifc rationis &>fatisfapropteriniquitares Boftras,attritgs propter fcelera noftra; dikiplina pacis noftx^ / LIBER TERTIVS, Lupereujatipliuoreeiusfanatifump.Sanati (inqua) r umustiut i 0Atlli heribuseiuspronobis in cruce exaltati. Namait ipie: egoft fxaltatus fuero a terra:omnia traha ad me ipfum.Porro morte ciusmortuipeccatis,mundo$fumus, Mortui,n,eftis,ut Paus R<,w * tf lus ait baptizatisj fepultura fcilicet abfconditi a conturbatione hominu &uanisdefideriis, Confepulti,n.eftis(quemadniodu idem dicit)per Baptifrau in mortem.Eft uero hsec Chrifti paf' fio atq? mors no credenda folu, fed afliduo etiara cogitanda,& praecipuo aBfečtu amanda:qua imitatione quo$ profequi opor« lenutin qua tum omniu uirtutu exempla,at$ ea exirtia Erin« Uenire.,quae ad rečtura earu ufurn mouere nos polintitum etia omniu mdiffictiltatum atcpaduerforum remedia,£eomnia,qug adftudiofe arcp iuxta Chrifti dočtrinam uiuendum necelTaria fam:,liceat uidere,ac inde colligere. Cogitatione igitur eius,at« que aftcčtione mundamur apeccatisiefficimur deo gradiče cha fitatebonisijoperibusreplemur.Acomniuhoru^updram^, fant in fcriptura facrainnumera.cmiflima^teftimoia.Nangi ait PetrusiChriftus paflus eft pro nobisjuobis relinquens exem plij,ut fequamini ueftigia eius.Et Ghriftp ipfeificut Moyfes(in I 04»» ;< ( piit)exaltauitferpenteindeferto:ita exaltari oportet filium ho ^inisiutomnis,qui credit in ipfum,no pereatjfed habeat uita *terna,Quibus uerbis apertc oftcndit effe nos oes in hoc fpcu* fainmediofcorpionum Sc ferpentuignitoru,hoceft,inmedio Peccatoru,tentationu,at tombenigniffima: dej bencficentissfe fuifle cogitans?quomo' do id fiiftincbit pufillus homo?Rurfum,(i diuin»folutn boni' tatis largitatem fpečtemus, in nimiam fecuritatero, 8c peccati R ^ conteroptum incidimus;atque(ut Paulus inquit) diuitias boni ,s f , tis de^&patientia^&longanimitatiscontcmnenteSjthefau« r h:atnusnobisiram.Videmiferiam,ca:cicateroq?noltram.Pri/ bbim.n.facilepeccamustpro nihiloducimusdeioffenfasmii" bima: delečlationi ccdimus, atquc ea trahimuradpeccatum, ‘euitatemiferacerte&magna animiinftabilitate.Deindeuero c bm peccati grauitas nobisadeo, čtafcripturaincipicapcriri, dcuscj-cIamat:Adam ubicsfquid feciftj:acdeniq ; curn dei infta* Gcn * 3, ^iudiciumperfentimus:nihilalsud fupereft nobis,quarode« ‘peratio:quod primo noilro parenti accidit: & nos quoq? quo* hdieadmittimusicum tamenid,uelipfa experientia docente, bitarenminiedcberemus, lile igiturprimum leuiratequada at que animi fecuritate parura id confiderans, pro minima& fortenulladelečtationedcliquit:quod cum fero deindecepif- fet aduertere,abfcondebatfe. Debuititaquepritnuhomodo« c cri de peccati immenfaacfupra omnem humanima captum 8 r auifiimaperurrlit3te,arquedc iuftici* diuina: inipfumira, ac crbitate, & furore. Deinde imrnenfa: bonitatis atque raiferi« c °rdi* dei ccrtos nos fieri oportuit. H*c ergo duofolitus eft deus tnultis & uerbis.&operibusoftendcre :qu»diuerfainter * ee tiamuidebantur,&: ualdeoppofita dei iufticia:. Etenim to« l *bs humani generis fubiečtio morti & »tern* niiferiaprop^ J^unius transgrefioncm,totius nuindi pauciflitnis exceptis bOTiinibus per diluuium pcrditio.ignis Sodomam Sc. Gomorp bnn deuaftans,atquehuiusmodidei feueridima iudicia pluri« biutn terrebant homines.Contra dei benignitas, & expečtatio l'la,qua^peccatoresfuftinebat in multa patientia, ut Paulus ln quit,& rernjttebat pcccata,ua!dehoes confolabant.C»teru ^ungg neqg fatis homini perfuaflum crapncq; fntis "co m m en R m. datum*. INSTITVlfONlS CHRSISTIANAE p fiU a4, datum, Nam licet iam ante Chrifti paffionem Pfaltes dixiflčtS Vmuerfajuiaz domini mifericordia &ueritas:necunquadeuS lufticiam fine mifericordia exercuiflet,autmifericordiam finč iufticia feciftet: pauci tamenid intelligebanttuel plus nimio prsefumenteSj&contemnentes peccatajUeldiffid^ntes aftimcN Inuenit ergo ialuris nofira auidiffima dei bonitas admirabi' lero 3 atque prorius inexcogitabilemuiam:quaquantum ficri poterat,tum grauitatem huaiana’Culpe, atque irse fax in illaru acerbitatem: tum mifericordiam & gratiam in remittendis peC catis oftenderet:atque utrunqj eorum fic uniuit,ut neutrum fi' nealteroappareretjimmo alterum ex altero planius demon* ftraretur, Quomodo enim in peccatairaegrauitaSj&magni* fcudo melius cognofci poterat, quam cum peccata non pro* pria,fed aliena in diIečti r fimofiIio 3 homineq? fibi gratiffimo le* iu tam acerbe puniuit i quem tanto rigote iudicauit, ut euttt fummis doloribus, mortc$ omnium acerbiilima pro pecca* Efti « 3 n °ft r * s plečti pateretur: propter fcelus(inquiens) populi ' ‘ * roeipercuffiilliuneaai qu£diuit. Ne$uero poteftaIiquiddurius inpeccatipuni« nem 8c uindičtam fieri: nec rurfum maior dei amor ollendi _ oominibus ( Maiorem enim charitatem nemo habet,quam ut ** * 1 a, \imam fuam ponat quis pro amicis fuis) ne$ illis fpes falutis e fticacius perfuaderi: quod digniflimis uerbis perpetuoqi me' bioria & animo tenendis Paulus oftenditjta feribens: Vt quid Rom ‘- ,r Ctl im Chriftuscumadhuc infirmieflemus/ecundumtempus P r o impiis mortuus eft i uix enim pro iufto quis moritur. Nam Ptobonoforfitanquisaudeatmori < Commendatautem cha* btatem fuam deus in nobis:quoniam,fi cum adhuc peecatores '^musjfecundum tempus Chriftus pro nobis mortuus eft. ^n!to igitur magis nune iuftificati in fanguine ipfius/alui eri« ab ira per iplum.Si enim cum inimici eflemus/econcilia' bfumusdeoper mortem filiieiusj multo magis reconciliati, . a *uicrimus in uitaipfius. Sit ergo paftiofaluatorisfpeculum 'Rcooiparabiijs & iaexcogitabilis charitatis.,fimul<£ iufticia; in- ^'dibilis exemplumtat^ha:cfide finceriffima affiduo medi*- tettmr, Caput decimum de defcenfu ad inferos. DESCENDIT AD INFEROS. Hoc L INSTIT.VTIONIS CHRIST1ANAE H Oceft ultimum human« poenapro peccato primi h®' minis omnibus mortalibus, non ramen ipli domino im* pofitum:ultimum(inquam)&exequutione& gradu.Nec enim dei iuftiffim« feueritati fuffecit, hominem in uira laboribus, erumnis,fudoribusepfubiicere,acdeindemorti,at^fepultur^ 8c incinerationi illius corpus tradere: fed iplietiam anim«,qu3 tumuis iuftaečt fančtarnonfolu impofuit exil;um a rcgno uf$ ad Chrilti paffionem 3 fedcarcerem ctiarn,locurncpind!gnum quidemfancftis,fifančtitasipforum fpetatem :quam illhicclare uidere, & ea frui dedit lanCtis il« ” s patribus : quemadmodum foelici illi latroni dixit j hodie l MCCt * 5 ^cumerisin paradifo tfaciens certeex inferno paradifum, ^ e *carcereregnu.n. Ipfeigitur exaItauitillos, humiliatus lo= c i »ndignirate; Quahumiliationeacquifiuitfibi, & multo ma* 8 ' s nobis exalrationem,Nam J ut Paulus air,defcenditprimuin Ephe, 4 » •nfcriores partes tcrra;: atqddco,_qui defcendit, ipfe eft qui ^ccndit, Quare & hunc defcenlum inter Chrifti pafliones ^ nierita connumcrat facra fcriptura : atqt ab illo ficut ab 5 ii aliis pA- »p* F[d,i S. Mi Eceli, 3 8 INSTIT VTIONIS CHRISTIANAE aliis tormcntis, morte$ ipfa peric in Pfalmo quodam Chri* ftus dominus liberari:acdeliberatione gratiasdeo patri agit* Domine(inquiens)eduxiftiabinfernoanimammeam;faluafti me a defcendentibus in lacu. Etrurfum: Proptcr hoc(inquiO letatum eftcor meum,& exultauit liugua mea: infuper &caro mea requiefcet in fpe: quoniam non derelinques animarn mea m in inferno:necdabis,ffcc. Ac beatus Petrus: quem deus (ait) fufcitauita mortuis folutis doloribus inferni, iuxta quod impoflibile eratteneri illum ab eo. Itaq? aperte Petrus djcitinv pofiibile fuilTe Chriftu ibi teneri:& tamen dominus benigniffi musillhuc defcendere uoluntate fuafuftinuittoftendensfcili* cethaccharitate fuis amicis,quodueiextremehumiIiaroseos no deferuerit,Acquanq dubiutn non eft uirturč paftionis Chri fti oes inferos penetraffe. Tfemuerunt enim oia illa Ioca. Ve« rum in hocfančtorum patrom carcere domini anima diuinita' ti coniunčta manlit, Vnde & de fapientia fcribitun Penetrabo omnes inferiores partes terne: &infpiciam omnes dormien* tes:& illuminaboomnes fperantesin domino, Videsquomo« do ad omnes mortuos Sc ad inferna omnia,uirtusaccogni« tio eiusfe extendant,Nam omnes(inquit)inferiores partes ter ra: penetrabo: & omnes dormientesinfpiciam. Verumillius illuminatio(qute uti$ pratfentia iua fačta eft) uenit ad folos fpe rantesin domino,ac ad folos eos.,,qui in iufticia, atque fpe eius* mortui funt,qui(j; ufqjadhoram lllamitamanebant, lam au' tem a morte J fepultura,& inferno afcendamus ad refurrečtio* 1 oem exaltarionemq3 Chrifti. Caputundecimum de refurredione Chrifti* TERTIA die resvrrexit a mortuis* Tribuč LIBER TERTIVS, M T Ribus prsecedentibus articulis, humiliationeni Chriftii, atqueeius humiliationis caufam conliderauimus actra' ^aiiimus: qqa:cerre Chrifto neq? qua dei filio,neq? qua homi' n i:fednobis ipfisomninoconueniebantjam autem exaltatio, gloria$ corporis eius eftcogitandaanobis;qua 2 inrefurredio he incepit:qua tertia a morte die fatftam confitemur: primu,ut Uera eius mors oftenderetur omnibus, conteftante fpirituin c rucecmiftb,conteftantibusiis.,quidepofueruntdecruce. ) con' dierunt$facru corpus, 8c denicj; conteftante fepulchro,atque tetnporeipfo^uo mortuus permanfit, Morte ergo iam often' ^jpaffione^ perada irapIeuit.,quod dixerat,de fe ita loquensj tertia dierefurget:&,fcluitetemplu hoc, & in ttibus diebus ex titaboilIud:&,ficutfuitIonastribus diebus 5 & tribus nočtibus ***** 11 fo-corde terraenta eritfilius hominis.Surrexitenim tertia dic a hiorte ilhicefcente ipfe ucrus fol: a quo fol hic corporeus lu» hienhabetifurrexitnoualucefpIendidus,acnoiiag!oria refub §ens: furrexit deniq? propria uirtute,non ab aiio refufcitatus, \ fleqj alterius uirtute egens. Erat nanqs deustde quo fcriptfi eft: ^ortificat & uiuificat:deducit ad inferos 3 & reducit. Ac erat etia ^otno omnipotens, fupra totam naturam habens poteftatem* ^ninia enim eidedit pater in manus. Vnde dicit ipfe: nemo loAti.i3+ t°lIitameanimammeam;fedegoponocam :&iterumfumo Tom* 10 * e am, Quod nos quoq; lignificamus,cum dicimus i refurrexit, *\°n fufcitatus eft. Quare merito mors ipfa domini foronus di* eiturin feriptura faera * Qqemadmodum enim indormiente ui rtus maner, qua excitarefepoffit:fic & in Chrifto domino j?°rtuo. Vnde Catulus LeonisCinquit Iacob)Iuda:ad pravdam, GctiA9* nii, afcendifti: rcquiefcens accubuifti utleo 0 &quafilcgna: 1 u is fufcitabiteurruubi aperteipfa paflio Chrifti^Sc afcenfus in c tucero, effc iii lians. JN S TI TV TI O NI S CHRISTIAN AE iians principatus Sc poteftates traduxit confilenter palaffli triumphans illosin femetipfo.Mors itetu ipfa 3pti!Bmeexpli’ catur, cum dicitur:requiefcens accubuifti,ut leo. Emifta.n.nia* gna uoce expirauit:Se inclinato capite, ut leoaccubuit. Refut 4 rečtio portretno propria uirtute futura fignificatur,cum adclit; QuisfufcitabiteumiQuafidicat:nemocen:etffd ipbfemet e$ p n Jt iuicitaturus Ita^aitDauidjfinedubioinhocilliusfigura :ego dormiui,& foporatus fum: Sc refurrexi. Neq? uerorefurrex:t ib* lum Chriftus:fedrefurrexitetiam ad immortaletnuitam,&iti* t Co is P a ^bilem : refurrexit gloriofus, & primitiae dorraientiutn. * ur fcripfit Paulus. Nec enim ufpp adeum aliquisfurrexerata mortelibenfedipfc omniura prinuis morte deuičta J immorta i ‘ litatis uiaraaperuit:quam nobis pritnus Adam pracluferat* Rom £ Chrirtus.n (utaitPau!us)refurgenscxmort:uisiamn6mori / turttnorsilli ultra non dominabitur* Quare meriti idem aliaS t,Co, i s dicit:SicutinAdamomnes rnoriunt: icaiti Chrirtoomnes ub uirtcabuntur.Eft autem hac Chrifti refurrečtiomagn*iocun* ditatis,ri agnpcpconfolationis piis omnibus in aduerfis,in do* loribus,&in morte ipfa prodeofuftinenda.Apparet enim dcB remuneratorem effe eorum,qui proeo patiuntur:uitatnq?ei s pdtfercftituere,qui eam proiploperdere non uerentur, HioC nan quamuis fpiriraliter intelligj Poffint : corporaliter ramen uera funt incoelo Abhocigirur ioco relegatus fuerat homo propter primum peccarum, Sc ue« ri «s abhoccoelefti paradifo,quam ab illoterreftri exclufus: at* Spe maius impedimentum ob peccarum oppolirum eft, ne ‘luis eoafcendcre polTet, quam nequis in terreftrem illum pa* bidjfum ingrederetur. Ad hunc crgolocurococlellem čredi« Chriftumdominurajntegrum,deum &hominema’cen* atque naturam illam noftram ex Adam accepram.incce* ! u ni fuftuliflc, faCta nobis illhuc a cendendi facultate : utpote la m compofuaintercadum&tcrramamiciciaperpetua. Hinc jpreaitjnemoa^endit in ccclu t),nifiquidefcenditdecoe!o, fi* s 1 Pshominis,quieftincaelo. Namuere nemo illhuc afcendir, b‘fi illms uirture, ac faCtuseius membrum. Iraq?alibi: fiabie* *°{inqujt)& praparauero uobislocum: iterum ueniam, Sc af* 1 4* Ut nam uosad meipfum :utubiego fum,^uoslids. lureau^ te «i oprimoafcenditinccelum,tanquam in locum proprium, T dei INSTIT VTIONIS CHRIST 1 ANAE dei ftlius, Repetunt enim omnia fua naturalia loca,attf.; fuaffl originem:extra quam non quiefcunt.Cum ergofilius deia pa' rreabatternonarusde coelodefcendifict falutis nollra* cauia' I04«, 17, ju a peračta^ iuxta illud: opus confumaui,quod dedifti mihi,ut faciam)iuftumfuit.,utadfuareuerterrtur;quod& Dauid cele* PJd t * s, k rat . ^ futnmo coe!o(inquicns) egreifto eius :&occurfus eius ufqjadfummumeius.Ac merito etiamillhucafccndit,qui nofl hiceffe beatitudinem, fcd miferiam uenic oftenfurus homifii' . bus: qiiicp eos ab horum omnium uifibilium intentione deli* ‘4* deriog; feparare curauittfilii hominum(clamans) u% quo gra' uicorde'ut quid d!iigitisuanitatem,& qu£critis mendaciurn- P fd. 3 s i Quje anteni lit hrec uanitas, declarat Pfaltestuerum tamen(iti' quiens)uniuerfa uanitas omnis homo uiuens.Omnia ergo ua s nitast ac omnia tanq uanadimittendafunt, Vnde nolite( ait Mm t 6 , Ghrjftus ) thefauri-are uobis thefauros in terra: ubi serugo & tineademoliturtče ubi fures effodiunt,& furantur.Thefaurisa te uobis thefauros in ccelo: ubi nec erugo, nec tinea demoli' tur;& ubi fures non effbdiunt.,neq? furantur, Vbi enim cft thc” faurus tuus,ibi eft Sc cor tuum. Cum igitur Chriftus non fece' ritcontraria iis, qute docuitt fed uiuens in terra, thefauros in coelo thefaurizauerit, omnia fua agensad patrisgioriam, at$ ad confequendu nobis a:ternamfceIicitateearefFcrens:cum^ hic nobiscu perpetuo no eilet ačtur^debuir profečto in cceld afcendere, fruitur$> gloria illa arqueintegra animat&corporis beatitudine,acfimul nobis fpem,magnareličturusconfequefl di impetrandiqs in aula illa cceleiii quicquid pcticrimus,& qu° cun^peguerimus. Quam fpem,efficaci'iime adferrahensnn' ftrum aftečtum,uehementer nobis eorroborauit tfcientiN 5 apud fummurn deunv,a cuius nutu falus noftra pendet, ipfutf. perpetuo manerepro nobisinterpellantf m,filium patri cham fiinum,fratrem noftrum, eandemnobifcum naturam habcn' To LIBER TERTIVS. J e ns, patrigp illam oitendentem, qui 8c nos ufq? ad mortem di- * e *it: atq? ipfuai nihil nonpofle a patre obtinere, nihilqj apud non efficere. Ideo, cum dičtum eifet in hoc articulo, ' e detad dexteram dei:appofiteadditum eit:omnipotentis: hoc e ^otrsnipotentis in pairis omnipotentia,Qunre nihil non po^ * er it:nihil$boni nobis non uultChriflus lefus. Vndemerito j^ulus inquit:quis acufabit aduerfus elečtos dei l Deus qui iu« *hficat, Quiseft, qui coadenanet i Ghriftus lefus, qui mortuus e ft,immo tx qui rcfurrcxit,qui cit ad dexteram patris,qui etiam niterpellat pro nobis i Eandem etiamfpemrurfum plurimum c °nfirmat i!lud,quoda nobis recedens,dixit Ghriftus: Vado Parate uobis locum, Nobis enim aperuit ccelum,afcendens: n °bisilludperuiumfecit: frpro nobis dei filius coelilocaac* Ce pit. Hinc ueriflime Paulus Apoitolus clamac etiam a« § e ncibus in hocexilio, ipfe fimilicer in eo manens t era« ^Us natura filii irae, ficut dc csteri. Deus autem, qui diues e ft in mifericordia, propter nirniam charitatem fuam, qua ^ilexic nos, cum efifemus mortui peccatis, conuiuificauit nos 111 Chriito, cuius gratia ialuati eilis; St conrefufcitauit nos, ^confedere fecit in coeleftibus in Chriito Iefu, Itacp uera ^briitj membranueri fideles,in Chriito domino refurgen« * e *am rerurrcxifTe fe putant: ati s modo,necp ut alii beati,habet: fed tanquam naturalem,& cun> dominio quodam 5 atcp excellentia,poteftateefj in beatos,om' ... nibus &angelis &horainibus iilius fubiedis dominio, N 3 -^ PJ«. 2. p a ter filio:dabo(inquit)gentes in hareditatcm tuamA'F° J< fefliondS 1 LIBER TERTIVS. ftftionera tuam terminosterra:: fcilicet ut in omnibus genti« bus.atcg mundi partibus colatur.,eognofcaturqj ad patris dex« * e ra fedcns,ac omnium dominus; qui uero id non agnouerint & confefiifucrint J tanquam rebelles domino fuo,extrenia:re« p »• fouenturdamnationi. Ait nancj? Dauid: Dixit dominus do= toino mcotfcde a dcxtris meis,donec ponam inimicos tuos !ca bellunipcdumtuorum, Digniffimutn autemcftconlideratio= j^uamapte mcritis Chrifti domini refpondcantpramiail' ‘■Latcj? remuneratioes.Paffioni.n.eius & morti refpondet refur kftio& impaflibilitas tfepulturac & defccnfui adinfcros, cce« bm fedes$ patris:illulionibus,opprobriis,extrcmis qui tam rečta manifefta^ uiacoelum, quoomnia humana de fideria contendunt,peruenit: quky ipfa hac uita fua & uia no' bis tam apertam foeliciratis uiam oftenditi Pafiio enim, fepuP tura,rcfurrečtio& afcenfio eius uniuerfam Chriftianam ui* tam nobis depingunt. Primum nanqp omnium eft, cum Chri' ftopatiente&crucifko, mundo crucifixumeflfe, atque mortu* Colo/, s, ura :iuxtaillud Paulitmortuienim eftis: Sc uita ueftra abfcondi' ta eft cum Chriftoin deo.Cum autem Chriftus apparuerif.ui' ta ueftra: tune & uos apparebitis cum ipfo in gloria, Mortifif^' te ergo membra ueftra,qu* funt fuper terram, Quare & de» e p a olu> LIBER TERTIVS* P3ulusloquens:mihi mundus(inquit)crucifixuseft, & ego Gal. 6* ^undoj&rurfunKChriftocotifnusfuracruci.Morscertehasc G hominum *. & humiliabitur altitudo uirorum ‘8c eleuabitur ‘°lus dominus in die illaA idola penitus contcrcnturA introi' ^ntinfpduncaspetraruraAiu uoragines teme a facie formi ^‘ n is domini A agloria maieftatis eiust cum furrexeritpercu* kteterram.At^apertiusadhucjin dieilla(addit) proiicietho/ idola argenti fui, & timulachra auri fui: qute fecerat fibi,ut ^°rarettalpas& uefpertiliones. Quoin loco Propheta idola ^ ^nuilachra auri čc argenti uocat auarorum lucra at$ eraolu« r e uta:qu£e ipti fibi adinueniunt deo cotempto, lege$ eius poft j, : propter quod Paulus dixit, auariciam effe limulachro* colof, u c u Jferuitutero. At^has auarorum mundanorum*}; hominum |v.‘*das adinuentiones, lucra, pecuniasq? ipfas uocat efiarn T °pheta talpas &U£fpcrtiliones,animaliafcilicetca’ca,atque V no&u tuc. I G, t.Cor, s t,C or,* INST1T VTIONIS CHRiSTIANAE nočtu & fub terra degentia:quoniam quomagis hominesii 5 cogitationem mentem^ fuam tradiderunt:eo ad fpiritalia c&' leftia <$ intelligcnda funtineptiores, totos fe terrenis rebus d c dentes. Et hoc eft, quod dicittut adorarent talpas & uefpertb liones. H*c enim terrena colit pro diis:hsec adorat auarus, Ve' rum inilladie ca proiiciet: iam fero iudicans uanum o mrd' no fuifle illis arfh«fi(Te: & ingredietur fcifuras petrarum,& ca* uernas faxorum a facie formidinis domini, & a gioria maiefta* lis eius:cum furrexerit percutere terram* Tenetdeinde Catholicafidesin hoc mundi fine uniuerfal* omniumhominumiudiciumfuturumideo uidelicet ita cofr' ftituente 3 &fapientiflimeprouidente. Nam quantumuis qui' libet horoo in moite fua accipiatiudiciurn aut pr«mii,aut p#' n«, aut etiam purgationis * De diuite nanq? epulone ftatip 1 mortuofcribif, quod fueritin inferno. Et Paulusapertedicft uelle fe a corpore peregrinari,ut apud deum pr*fens litt fignp ficansftatim poft mortemfibiadeffefcelicitatem. Itemdeiucii' cio purgationis idem Apoftolus fcribit, žedificantem fu p ei fundamento fidei &charitatis J ligna,faenum,&ftipulam,f 3 l' uumforeifictamen quafiperignem. Quamuis igitur ita fitp ( inmortequiliberiudicium fubeat:uerum quiaquilibet hort 0 eft rotius uniuerfi pars, ac totius human« reipublic« me 1 * 1 ' brum,pendens a praetcritis & futuris, atq? manens etiam op 0 ' dam modo poft morte ( manent enim filii, & opera ac exemp‘? aut fcripto aut memoria tradita: qu«quidam fequentes meliores ud peiores cfficiuntur)iuftum eft, utpoftea cum o 03 nibus quilibet iudicetur. Tune ergo omnia (im ul oftendent t)f | ac iudicabuntur : tune manifeftum fiet omnibus,^uant^ quis glori« deo, & quantum utilitatis proximis etiam mortem attulerit: tune totum uniuerfum fimul accipict » nem;omnescj ultimam aut gloriam, aut pcenam refferefl^ IdeoPaulus hunc diem uocatreuelationis iufti iudicii dei i A { LIBER TERTIVS, *8 * e ddet unicuig; fecundum opera fua. At$ alibi; Nolite( ait)an« ».Co «4 * e tempus iudicare ,quoad ufijueniat dominus:qui illumina* bitabfcondita tenebraru, Sc manifeftabirconfiiiacordium x5c tunceritlaus unicuig a deo. Atqjideft,quod dicimustuentu* ruseft iudicare uiuos Sc mortuos, hoceft, omnes, qui uf$ad *udicii tempus uixerunt, uel raortuifunt, Nam ad iudicium 0 toneš ueniemus* An uero qni illo tempore uiui fuerint reper« bjinorituri fintan non :nunc difcutere non eft opus:quam« uisfatis rationi confonum lit, morituros omnes, atquerefur« fcfturos* Tenet praterea fides hoc uniuerfale omnium iudicium deum patrem Chrifto homini tradidiffe: idque digniflime, Primum,quoniam illi pater dedit hanc dignitatem fingularem ^immenlam,omniumangelorum dignitatem fuperantennut ^idelicet filius dei uerus atque naturalis effet, granatu^ habe^ r ft,uelut caput, in omnes iuftos deriuandam. Nam placurc OnquitPaulus)in ipfoomnemplenitudinem diuinitatisinha' kitare, Sc pereum reconciliari omnia in ipfo. At$ ipfe apud ^auidem:egoconftitutus fum (inquit)rex ab eofuperSion Colof, t * ^ontem fandum eius: fcilicetfupra omnem hominum & an* §elorum dignitatem. Regis porro eft iudicare lubditos, Quod Pfd, Petens Dauid pro eo :Deus( dicebat )iudicium tuum regi da,& ‘toliciam tuamfilioregis. Deinde,quoniamhicrolusiudexin/ tc r deum Sc nos neutri parti fufpečtus effe poterat, nulli j jus h om jnis j n maieftate fua, Sc omnes angeli eius cum eo: & debit fuper fedem maieftatis fuae;& congregabuntur ante eurf omnes gentes, &feparabiteasabmujce;ficut paftorfegreg^ 1 oues abhccdis. Erit porrohsec Chriftidoraini uifio fantfi* atq? piis magma ddečfatio, atque incomparabile gaudiutn 1 quoniara Chriftum dominum,quemtoto cordedilexerunt,uj l ’ pM I0> debuntin tanto fplendore tanta^gloria. Hinc exaltare(ai t ’ Pfal.)dorainejnuirtutetua:cantabimus,&pfallemusuirtuC e * ffd,io 3 tuasiSc alibiexultansgaudio:Domine deus meus(inquit)m^ gnificatusesuehementer: confeflionem Sc decorem induilb' amičtuslumine,licut ueftimento. Impiisuero atqueingr‘ 1ti5 erit hscc uifio fummaconfufio,trifticia } & miferiajcura u ti e * liti LIBER TERTIVS. 9* tintfibifaciemillam mitiffimam ueri agni conuerfam in tan« irara Sc furorem, ut inferno ipfo intolerabiliorem eam exi« “injent, cupiantcp uel in inferno a uultus huius iraabfcondit ^Uod in ApocaIypfi loannes optime explicat, dicens: Sc rcges Ap 0^4 terra^fr principes^fit tribuni,& diuites,fortes,& omnis feruus, & liber abfcondent fe in fpeluncis. Sc in petris montium; Sc di» c entmontibus& petris:caditefupernos, &abfcondite nosa facie fedentis fuper thronum,& abira agni: quoniam uenit dies magnus ira: ipforum:& quis pcterit ftare? Poftquam ergo dns deusin hac apparuerit maiellate &gloria: mira acincf« fabili uirtuteoftendec omnibus fingulorum confcientias: atqj °mniaabditiffima,& qux ctiatnlateant ipfosmet authores, Uianifellafaciet.HincPaulustludicabitdominus (ait) ocenita Kom.% bominumfecundumeuangelium meum, EtrurfumdeChri* i,Cor,4 ftoinquit( cuius dičti fupra etiam meminimus ) qui&illumi* uabit abfcondita tenebrarum,&c. Eli enim cor hominis abyf' Iusprofundiflima:quamnemopotdlintegre cognofcere: ut Ucriffime Paulus dicannecmeipfumiudico* Nihil,n.confci= *»Cor.4 Us fum: fed non inhoc iullificatus fum. Tune ergo cuilibec no l um erit,quantum Sc deum,& fe.,& alia dilcxerit:neq? ulla uel le> uifiimacogitatio praetermitretur, qux noninexquifitiflimutn e xamenadducaruradeo ( Qtiarefan< 3 iffimiquiq 3 idcogitantes, c ogunturclamare:non ineres iniudicium cum feruotuodo»pp 4 ,,» hiine:quia non iuilificabiturin confpečtu tuo omnis uiuens, Ac Petrus de hac difeuflione feueriflima; tempus( inquit)eft, * »Pd. 4 » Ut incipiat iudiciurn a domo dei. Si autem primumanobis; Suis finis corum,qui non credunt euangelio deil Et lt iuftus qui dena uix faluabitunimpius frpeceator ubi parebund Hacau« *em examinatione breuiriimo momento } fed pleni firaeperfe* , proferetur fententia illauitimade fempiternafcelicitate honorum.&aternamiferiamalorurm Qux fententia non fo« ^moftcndetitialos quidemiispocnis,bonos ueroiispramiis V iii dle INSTITVTIONIS CHRSISTIANAE effe dignos, deumq? itiftiflime ita eos tračlare: fed fimul ctiaffl fecum conferet dei potentiam,& uirtutem ;qua fine uila mora, protinus malosseternamiferia ^bonos uero jeterna foelicitas fequatur. Qt?od mente fernper teneremagnse eftprudenti#» Mrft* ualde^pomnibus neceffarium, Acideobeatus(inquitipfedo« minus in euangelio )feruus: quem,cum uenerit dns } inuenerit uigilantem. Et rurfum cum de die hac atque ultimo iudicio lo< Luc, cutusfuiflet, faluberrime admonuit: Attendite autern uobis (inquiens)negrauenter corda ueftra in crapula,& ebrietate,& curis huius uitse:& fuperueniat in uos repentina dies illa.Tan' quam laqueus enim fuperueniet in eos,qui fedentfuper facienJ omnisterržc.Superuenietautem dies illa repentina in nos,tam quamlaqueus:fimors imparatosnos occupet, Quare donfi* nus addinuigilate itac£ om ni tempore orantes,ut digni habea' mini fugere ifta omnia, qu« futura funt,&ftare ante filiuffl ■ hominis. Caput XllII» de aduentu uifibili, 8C inuifibili fpiritus fančti, ČREDO IN SPIRITVM , fanftum, D E fpiritu fanfto fupra fumus loquuti,cum de fančliffi M* Trinitate Ioqueremur. Hic folum duximus notandum> quamconuenienti ordine hoc loco ponatur fpiritus fančtus* Pater enim primum mifit nobis filium in natura uifibili, Vbi i s in roundumuenit, redemptioneq? peračta coelum confceH' A&4, ditjpater 8c ipfe miferunt fpiritum fančtum in uifibili illa igni-j atquelinguarum fpecie: quod 8c ante Chriftuspromiferat:fi I otn t i6. nonabiero(inquiens)paraclHtus non ueniet ad uos. Si tC0 LIBER TERTIVS* 80 abiero:mittam eum ad uos.Ipfeautem fpiritus fančtus ad« Ue niens 3 & fui iplius, & patris,&fiIiinoticiara primu Apoftolis r •fras gratia, charitate, cxterisq3 cceleftibus doniš replet, a c deogratas reddit. Vnde charitas dei(ait Paulus)diffu* Rom.s eft in cordibus noftris per fpiritum fančlum : qui datus e ft nobis, Necj; uero gratos folum nos reddit deo fpiritus fenčtus : fed efficit etiam uerifliffie filios adoptiuos, Non e nimaccepiftis( inqnit idem Paulus ) fpiritum feruitutis in Rom. 8 tittiore : fed accepiftis fpiritum adoptionis filiorum dei: in S^o clamamus, abba Pater. Ip!e enim fpiritus teftimonium P e thibetfpirituinoftro,quodfumusfiliidei, Sicutenim fpi* r ftus fandus amor eft a patre filiog? procedens: Sic in animis. ».Cor.6, Z.CKJ, * 6 »Joj, »3 INSTITVTIONIS CHRISTIANAB animis noftris efficit ipfura dei amorcm, non quemuis,fed diui num,ac magis,quam a natura noftra produci polke,perfedtuJ quo deum,tanquam nos amantcm ad propria libi bona, ipfa$ nobis uolentem redamamus. Ac per hunc eftečtum mirabilcni žfcuniuerfis natura: operibusfuperiorčfpiritus fandrus inani' mabus noftris inhabitat,templumqj fuucas efficit.at^ fe natu* rarocf>fuatii,& patrera,& filium propria noftra operatione con' tingere dat,ac nos iliis uere unit.Qus:omnia cum efficit,in nos fine ulla fui mutatione aduenit, nos potius mutans, &infc transformas, Necpueroab hocdei amoreefficiendoin nobis> atque ab hoc in animas noftras aduentu & inhabitatione alie* ni funt pater &c filius. Ait enim ipfe Chriftus: li quis diligit vati fermonem meum feruabit,& pater m eus diliget eum,& ad eurU ueniemus,& manfionem apud eum faciemus.Tota nanq? fan* čta Trinitas ad nos uenit,in animabus noftris inhabitat, 8c te* plum fuum eas efficinut Pauluslegis etiam tcftimonio probart , Vos enim eftis (inquiens) templum dei niui: licut dicit deus’ quoniaminhabitabo in iliis, čbinatnbulabo intereos,&eroiP lorumdeust&iplieruntmihipopulus. Dicit ergoPaulus noS efle templum non fpiritus fanda tantum,fed dei:qui uticp unu* eft,patcr,filius,&fpiritusfančtus*Venitigiturinnosdeus,qti° tiesex peccatoribus effkimuriufti.,aut exiuftisiamiufliores, rnelioresij reddimur: (iue quoties grada deiqjadoptioaut de* nuo datur,aut augetur data, Manet autem deus in nobis,quafl* diu per peccatum illi non contradicitunroanet inquam,nos irt fe manentes conferuans,nobis dona haec, quibus natura: fu^ confortes efficimur,largiens,& largita adaugens, & deniq* nq s qualimanu tenesacducens.Vnde Apoftoloru princeps:max** tna(inquit)& preciofa nobis promifla donauit ;ut confortes uinae efficiamur natura:, Porro in iis doniš charitas prima pr* cipuaq» eft, primumagehena: Scperdidonisfiliis nos delti 11 * guens,Qui enim non diligit(fcribicIoanncs)manct in mortel LIBER TERTIVS, Quare hxc totius trinitatis operatio fpiritui fančto tribuitur ex ptefiiusmti ex citatis Pauli uerbisconftarepoteft. Etenim h*c dei dilečtio ab ipfo in nos manas & produkta,fpiritus fančti cft ex prefla quxdam fimi!itudo,&fimillimaimago. Eft.n. ipfefpi r itus fančtus amor,charirasqp a patre Sc filio fe Sc omnia alia at ttantibusinfpirata:eftq5eorumuinculum&nexus:quantuni Robiš ipfe de fe &loqui& intelligcre dedit, Cura ergohocin Robiš efficitur, ut dcura fupra omniaamemus, noscp ipfos ai fruendum Sc proptcr fruendum codiligamus,non uti ferui fv tonj,fed etiam uti filii: cura$ hoc modo deo unimur,& adduci* R»urquodam modoadillam inef!abilem,quaminterfediuina: Prfouae habent,focietatem:nexucerteiIloid fit& uinculo,quo *ibiinuicemconnečtuiiturdiuinaeperrona:,nempefpiritufan ^o.Itacp Chriftuspatremrogabatprofidelibus:utomnes( in* ^it)unum fint.ficut tu pater in me Sc ego in te,ut&ipfi in no¬ bis unum fint. Cum ergo in hoc nobis efficitur: produciturin Robiš fpiritus fančtus a patre Sc filio,atque nobis mittitur,& da tl| r. Venit autem ipfe fponte fuatuenit etia pateriuenit 8c filius j *Ra omnipotente uoluntate a M; uirtute nos ad fe trahentes, at* eleuantes. Quo ordine dei ineffabili bonitati atque fapieiv uifum fuit/eipfum.ac fua: natura admirandos,internos,fa« Cf atif(itnos(^ procelfus, Sc perfonarum diftinčtionem, non fo* reuelarenobis: quod certe maximum erat donum: fed Sc c, r §‘ l: b3tqueconiniunicare:utuiddicetficut pater abacterno • Um gignit,e\preffiflimam fui imaginem,uerbum.,& fapien« ita in tempore ipfum mentibus noftris communicaret: certiffima fidei cognitione cognofceremus ambos,& in eis n ° s ip. r os, ac caetera omnia. Etrurfum ficut pater Sc uerbum fe ?niantes, fpiritum fančtum fpirant: fic Sc ipfi eundem nobis j^ttiittunttcum efficiunt nos fui amatores.Quofanemodo ha plane in nobis deum,& illius operationum participes fu* uereqs inftauratur in nobis,& perficitur diuina illaimago: INSTITVTIONIS CHRIST1ANAE dum memoria faecundaturapatre:intelligentiaafiIioilluftra* fturtuoluntas accendič afpiritufamfto.Hancporro deusbeni gniflima fui communicationem uilibili etiam modo,ac conue« nientiffimo, ioligp fuafapientizefummae excogitabili proptef hoes ad fpiriralia capienda non fatis aptos effecit, Milit nanq? pater in mundumfiliumfačtumhorainem. Vbi igiturisuenit tanquado Luc * 1 *■ tiam; cui non poteruntrefiftere Sc contradicereočs aduerfarii u n. Atqueideo alibi defpiritu fačto ad eos miflo dicit,quod ille t g a rguetmundudepeccato, &deiulticia 3 &deiudicio, Dederat to ^ pt£tereaetiaillis Sc Ief? reftirgčs fpiritu fančtu.Sic.n.fcribifin # ’ c Uangelio: infufflauit: Sc dixit eis:accipite fpiritu fančtu. Quo Ce rte lignificaretfe efle 3 quo uiuimus dco, & line quo mortui fu m^oftederetej) fe 3 qui ia inftaurabat hoem.fuiiTe ipfuni,qui illu c ondiderat.Quemadmoduenimformatohomine delimo ter« Ge«*,* r *,infpirauit in facie eius fpiraculu uita::ita refurgens iam,con f> r egatis$primis illis ecclefig fui $ corporis membris,infufflat; ‘jnpellens fcilicet eos interius fpiritu fančto ad coeleftia,& uiui* ^ c ans,Vnde 8 c in fymbolo patrum uiuificantem fpiritum fan' ^mconfitemur* Ne<$ ueroduabushistanruuicibusmiflus Act, 4. fpiritus fančtusifed pluribus edarn 3 & frequenter initio eccle er 1 o. inignedefcenditinbaptizatos,adfundanda Sc confirman« er 8, cr ‘km euangelii dočtrina,&Chriftiana:fidei religionetuncin t9 , ci Picnte, Quo tempore fpiritus fančtus pri m a: illi ccclelise mul f is niodisfuTtfamiliaris. Nucueroiamfideireligionefundata, ^uifibilitertantu Sc fpiritaliter fpiritus fančtus mittit.Acqua« uis no ita fenfibiliter Sc aperte 3 ficut initio ecclcfise: non tamen ^■nus certe čtuereell nune, cj tune fuit afiiduus Sc familiaris Cc cleiiai.Non ergo tantum fpiritu fančti perfona,fed bac etia, ‘Mdeclarauimus, e ius afiiftentiam his uerbis fymbolicreda' ^nsnobisafančtis apoftolis fignificata. X ii Ga« INSTITVTIONIS CHRISTIANAE CaputXV* de ecclefia^niueffitatejSC fanditate eius* SANCTAM E C CL ESI A IVI Catholicam♦ M Erito poft fpiritus fančti confeflioneconfitemur ccclefi am 3 eius fanditate, & uniuerfitatejift.n.ipfe fpiritus fai* dus(utiaexproximedidis poteft fatis conftare)eccleti 2 e fpirj' tus 3 atqueilliusanima 3 & uiuificator. Vnde&paulo antedixi* mus,nos inpatrumfymboloin fpiritd fanduuiuificatorefa* tericredere. Namecclefia ipfa corpus eft Chrifti:itadicentč »*Co. i z Paulo fidelibus: Vos eftis corpus Chrifti, & merrbra de mem tf braSpiritus uero fandus, eft fpiritus Chrifti: ficut etiara Pad lus fcripfit: Mifit (inquiens) fpiritum filii fui in corda noftra« Rom*8 Eftergofpiritusfandus, ecclelte etiam fpiritus atque anitna? qui illam uiuificat & formatQuare clamat Paulusjli quis fpirb Rom« 8 * tum Chrifti nonhabetthicnon efteius. Rede igitur poft fpi* ritumfandumponimusecclefiaminconfeflione noftra: fideii dicentes: Sandam ecclefiam. Vbi ftatira aducrtendu fine certa expIorata^ ratione apoftolos omroififte hic particu« lam in»Dixeruntenim., Gredo in fpiritum fandum:& ti* men non fubiecerur.in fanda ecclcfia;fcd tantu,fanda eccld (iam.Credcre.n.in alique 3 fignificat credetestenderein eatv* tancj in ultimum fummutrujj bonfi noftru:quod foli dco eft & c ' bitum. Hinccreditis(ait Chriftus) in deum:&inmecredif f » Nam Chriftus uerus cftdeus. Ecclefia uero non eft deus ideonon credendumeftinipfam»Vcrucrcderealiquem,eft^ eo per fidem aliquid cognofcere: ut credimus beatam Maria 11 ’ eic perpetuam uirgineni ; & efle dei matrem,Quo etiam taod° LIBER TERTIVS. 99 ttcditnus Tanjam ecclcfiana Catholicattuhoc eft,crcdimus ip» farn fančtam efle,atque Catholicana, Dcquibuslicet nonnulla * n priori explicatione fymboli dixerimus:deinde etiam^cum de 3 &u fidei atque inaplicita fide loquerenaur, addiderimus alia 5 Ua: dani:qu2e nnnc naente teneri naaxinaeputanaus efle necef« ‘ariuna: pofcit tanae hic locus, ut rena Hanc altius ingrcdiarcur, at $ pro noftra facultate hanc de ecclefia fidena Sc Iucidam Sc ^ fuauena facianaus.Quanaobrena tria hsec uerba, Ecclefiam^ Indiana, catholicam 3 feorfum J at$ eoru coharcntiam opus inprinaisexplicenius* Ecclefia: nomen ufitatiHinaura in fcriptura facra,homi« &Una congregationem fiue coadunationena, atque conuoca<* ^onenafignificat.Honaoporro politicuna eft,atque focialeani/ ^al natura ipfa produčtujacneceffitate Sc naturali affečtu fo« c ’ e tatena anaat& colir. conuenitcj,libenter cum aliis non cor« P°re tantum in urnim locum:fednautuaetianaquadanaparti' cj Patione&ufu officiorum, artium,aliarura^reruna: inuiceni &communicans& recipiens, Neceninarečtepotefthonao j^t uiuere a aut uiia: humana: bonuna aliquod confequi.,uel pof ‘ideretnifi auxilio Sc ope alioruna: cu quibus necefle eft eu con* ^nire^illiscp fe coaptare,ac anaicum facere, Hinc diuerfe ortai 'jothominunapoliti^ respublica:^ focietatcs: alia: quidem 9 *iis ordinatioresA fuperiores: alia: uero autinordinara:ona* ^no } autaliis minus ordinatce>atq 3 inferiores, Cum autena uel ° b principium aliquod naturale,urpatrena 3 autpatriana:uelob P r °priam uoluntatem congregentur homines i neceffecp lit fic pOgregatos ikpius conuocari&conuenire,autpercapitaip« ^ajoresip fuos,aut per fe ipfos 3 traftaturos uidelicet auditu* *° s 9 ?,qua:illi reipublica: conferuand^omanda^conueniant: u °catur ecclefia tumipfarefpublica: tunailliuscongregatioac c °nucntus*Yndc Pfal;Exaltent cum(ait de dco)in ecclefia ple- p[ maximu malti, pr«ualuit,Q9 a obrem oes ill« fatan« erant fynagog«, 8 c eccLefi« illi dicatf 5 acfubdir«.Placuituero fumm« dei bonitati&gratip,homifl eS ad altiora(qualia funt «terna pr«mia)fuam$ participanda ria erigere:idqp dns fapientiffimus 8 c optim^modo homini W to,hoceft,politico atque fociabili fieri uoluit, fuauiffime cufl' čta difponens,atqueregens,Itaqjdeusin hac fpe &gratia ho' mineš in cognitione fui & cultum congregauit ab initio mun» i; habuitq? ecclefia fuaprimu,paruula& incipiente fub modi^ atque confufa fui ipfiuscognitioe & fpe falutis; qua deinde && LIBER TERTIVS* v 8* P^r ad altiora promouit;quo ufq? lefius dei filius & uerus homo a Pparuit,ac plenam dci cognitione.,falutemq3 cotulit nobisjin ^ibus congregari precepit ex toto orbe fideles ,ponens cos in ^iuerfis locis,gradibus J atque funčtionibus J atque hoc modo cx *i s adificans hanc rempublic3;,ciuiratemque uere fuamt dcqua 16 t liccbatipfedeus:,/£dificabo ecclcfiammeat&porteinferino ^ t ‘ P r a£ualebuntaduerfuseam.EtPetrusfidelibus:ipfi(inquit)tan l * * * jftam lapides uiui fupera:dificamini in domosfpirituales, £t E £,|, f a1, 47 ‘ piliš njmis. Hpc cft,qu* fundač exultatione uniuerfse terra:: Sc p cui U s domib? cognofcič deus.H^c eft deni$ uera illa ciuitas ^ierufale:qua Ioan.inApoca.de ccelo dcfcčdente uidit:quonia A ? oc * 2 ' ’ n itifl illius ortus# no e terra, ne$ex fapientia aliqua Sc uirtute Crc ata,fed a deo ipfo eft.Quare merito ea uocat fcriptura facra l^numcodorum.Eftenimrefpublicahac/ocietas hominum u pra naturam fuam ad deum ipfum uitam$ ^ternam a perdi/ [*°ne peccati feruitute$ eleuatorum, atqj iuxta diuinas reguv as inftitutacj,- uiuentiu. Eft ergo eadei opus;qui folus potuit ho ^ines in hac fide Sc fpe ad hanc focietatem adducere, at$ J 0s in illa conferuare ac regcre,dignos$ miniftros Sc coopera■ 0r es fuos defignare. Vnde Paulus clamat, Cormthios de*^ 0 " * I tr «ns a feftis diuerfis:Qnid igit ert Apolloi Quid uero Pau- p s -rtainiftri eius.in quem credidiftis,& unicuig? licut dej) dedič. J^oplantaunApollo rigauitjled deusincrementudedit. Uaq? 7 c quiplantat 3 eftaliqu[d ; ne$qui rigat: led qui incrementum ^deus.Credim? igitur in primis homines in hac fide,in hoc J ei cultu,^ Chrifti inftitutione congregatos & unitos uera el, eec clefiam dei,& Chrifti hareditatem, ab idolis ipfius mortc INSTITVTIONIS CHRISTIANAE rfit, i redemptam* Hinc Dauid: Beatagens ( ait)cuiuseUdomin 0 * dcus eius:populus,quem elcgit in hsereditatera fibi* Hanceccleiiatn Catholicam credimus: hoccft, uniuerft' lera:quoniam nonadlocura aliquem J fiueconditionem hoffi' ■ nura eft contračla: iicut fuerat olira Synagoga ad Ifraelitic* gcntis coarčtata terminos : in quara nemo nifi circumcifr* intrare poterat: qu*q? nullibi altarc ant templum habuit, ni« Hierofolymis,aut ccrte i n uno duntaxat loco, Ad ecclefiam u £ ' Luct 4 t 4ronoftram precepitopulentiflimus & benigniflimus illc P** terfamilias aplateis,auicis.,a uiis, frafepibus adduciomneS> Cala,j » uel dcbiles^ claudos,fine ullo deledu, Na nd cll in ea(uc P ^ lus ait)mafculus aut faemina, barbarus aut Scytha,lud£us u c * gentilisjfed omnes unum fumus in Chriftojcorpore quidetfi # locodifiundfifedconiundifpiritu. Vbiij;funtaltariaiubi$ crificiatubicp templa ucra fpiritalia$; quod &dominus pcr M* MdU* lachiam prsedixerat:in orani loco(inquiens)offertur norni*} meooblatio munda.Aclicetubigpilla fint: unum tamen funti* laomnia:ficut& nos omnes fumus, Neq?ad certum temp^ aliquodeft hsececcletiainftitiita:queraadmodum illa, quse Tub Moyfe fuerat J fynagoga J ufquc ad tempus uifitationis, faluato' ris^aduentumfub carnis iufticiis manens: fed eft uf

e ccatis > malicia,atqaeingratitudineidiuftiflimcmeritis > uide Jus tnaiorem orbis partera obfcuratam efle infidelitatis tene* “ r * s A'erroribuSifečtisq? uelomnino Chriftieuangeliura non a §nofcentiutn,ueI illud fuperbia ,Sc prauirate propria corrum • ^ e ntium.At(jeoh«cerrorura nebula oculos plurimorum ex« c *cans,peruenit:fic contrada eft lux illa euangelica,& dilatata v J la licia:utquse fitAubifit haecečclefiadubitaria nonnullis ui 5 eat t)p.Quodraaxime h^reticorum calliditatefadumeft:qui ,e «»pcr conantur ecclefia obfcurare: gloriofe fecognominan« •? cl,a ngelicos: alios uero ignominiofe appellates papiftas Sc •dololatras: quemadmodum fcolim Auguftini temporedona^ ‘ lU * uocabant fe mundos Sc apoftolicosi eseteros ueroomnes j^ruundos: utuelhac rationefaltedubios,inftabilesA uaciI “ atll es reddant pios limplicesgj fideles. Sed nos illis folurn pu* tam us • INSTIT VTIONIS CHRIST1ANAE ra m uselTe refpondendum, praifentiam Chrifti in fua ccckfi* ita per r picuam,apertamqp efle:ut no fit nccciTe intcrrogare, auf quhrcredeillius fignis, Acfaneiftorumuenenofamcallidita' tem 8c indicauit Chriftus,& nobis fugiendam efle admonuit*. & uc ‘ 17 * dicent(inquiens)uobis:Ecce hic,& ecce illic, Nolite iretnec te' vtetnini.Nam ficutfblgurcorufcans delub cadOjin ea,qua:fub ccdofunt/ulgenitaeritfiliushominis indiefua,ka etiam eri* fidesjitaapoftolorumdodbrina ;idcoq^ira fieecclefia, Sicenitfl Mat, i 4 . ait dns alibi pod eadem fere uerba; Vbicun^ fuerit corpusd' lhuc congregabuntur & aquilar,Quafi dicerettut cadauer mu*' titudineaquilarfi aoiumcj- chterarum illhuc aduolantium di* gnofeitunfiefančtarum aquiIariim,hoceft,doftoru,patrum# frequentia ad Chrifium aduoIantiu.,& ad illius praefentiam ac' currentium,eiusq?non cadauer mortuum/ed uiuum corpu* fančto odore^nterioriejj guftu agnofcentium, ccclefia dignofd tur, Exquibus omnibusconftat adeouifibilemhanc effeec* cleliam & certam: ut extremh fit caecitatis eam non uidere; fi* bicjjd: ignorantih ibse tribueredebeat, qui deeadubitat, Hatf uniuerlaliseft,&totius orbis: hhc complcčtituromnesapoft 17 lis,dočlrinh,authoritati^ eorum adha-rentes: a quib? qui tete* parant,quantumuismulti magnujjfinr^fingularesfejatguep# eifos oftendunt; ne omnescp alii patreš id cofcribut Sc cdteftanf.Se Regentergo fe proprii fenfusamatores,c*cutiant,clament: nosueroa fančtorum parnim continua fuccedentegp femper ^ntentia & fide ne fegregent:certos omninoneminem extra Cc clefiam hanc uniuerfalem effe,nifi quiab cius difcedit fide, 9ui$obftinatoiamanimoreliquit eius magifteriu Sc unitatč. *^abetenim bonos,& raalos hocregnu coelorum: multi$funt , u °cati ad hanc fide: ncc tamen oes funt elečti,aut fančli. Sunt ,tet n in hac area iufti uelut triticum: funt peccatores, tanquam Palea:quo ufq? permundet deus,iuxta Ioannis Baptifta: prardi=Mrftfc, ^ionenijareara fuam., Sc triticum congreget in horreum fuu, pPaleascomburatigniinextinguib]li. Sunt habentes fidcm: ,L Unt niiracula facientes:quib 9 didurus eft Chrift^nefcio uos. “ ' 7 * _ ^Untdenigiuirginesprudentesjfuntfatusejomnes quidem la* * iS ‘ ^ a des 3 atcp fidei [umen deferentcs: fed non oes admittendse ad P u ptias. No ergo ncccffe eft inuifibile ecclefia dicere:quafi non 1 texeccla,nifiquilpiritufančlu habeat:ne$ nccdfeeftocculra 3llt abfcondita facere:quafi no fint certa illius figna,uifibile fa / Cr , a ttientu Baptifmatis^exteriorhpc fidei confeflio, Sc confenfus Patrfi dočtrina:qup quide nos aperte faciunt cccfaicatholicp ^brajpfam^eccldiaconftitufit&tedificatiperficitueronos ^ ar itas,decorant<£ uirtutes cgterse. Y ii Poftre* / INSTITVTIONIS CHRISTIANAE Poftremo A fan ftam hanc fatcmur ecddiaro.hoc eft, m un** dam,& firmatn,ac dco dicatam 8 c confecraram. Hoc enim fan* ditatis nomen inuit:quemadmodum eft paffim in fcriptura fr* era uidere. Vocantur enim dies, loca,ueftes,alia$ fan<3a:quod luct,* deofintdicata:ficutčfcdeprimogeniro feribitur:fančtum d°' Exo, u. nainouocabitur. Dicuntur etiamipli hominesfančtitutin illi* Lcui.tp dei uerbisfarpe iteratis tfančti eftote: quia ego fančtus fuio*- ** 1 ° * Hoc eft.mundi. Na alio loco id explicans deus,addit:ne pollu 4 ll> atis animas ueftras. Qux omnia huic eccleiia: Chrifti aptif" E(J jj C St fimepleneqj conuenire, & ratione apertifftma teftimoniis * * * fetipturjefaer«planepatet.Etenim Chriftus(utaitPaulus)di* lexit ecclefiam fuam.,& feipfumtradiditpro ea:ut illamfantfi" ficaret,mundans eam lauacro aqu*in uerbo uita; ut exhibcre* ipfe fibi gloriofam ecclefiam,non habentem maculam, autrU* gam,autaliquid huiusmoditfed ut fitfančta & immaculata* Quidpotuitclariusdici^i Chriftustradidit fe pro ecclefia,u( , g eam fančtificarct: quis illam coinquinabit l Nam fi deus (a> r * * idem Paulus )pronobistquiscontranos i Deus eftquiiuftifi* cat:quis eftqui condemnet {Si igitur in ecclefiam non inrratirf* nifi per lauacrum aquae uerbo uitse coniunčtum: aefi finis ort* nium,qu2e fiuntin ecclefia,eft,utea Chrifto tandem coniung*' turgloriofa, no habens maculam, autruganumerito profeti 0 dicemus landtamefle ecclefiam &obprincipium,&obfined* t+Cor.6 HincfidelibusPaulus, numeratisnonpaucispeccatorumg*' neribus: hac^uidem(inquit) aliquando fuiftis;fed abluti en& fed fančtificati eftis: led iuftificati eflis in nomine domini fl°" ftrilefu Chrifti,&infpirirudeinoftri. Iureergo oprimo fan # 3 ecclefia dicituc : cuius ianua Baptifmus fančtificans eft: cufr* omnis iabor 8 c čuta ad fui fančtificationč tendit: cuius fcript u ' rftl, 11. rafančtaquoq?diuinaq 5 eft( Eloquia enim domini,aitPfalt^ eloquia cafta,.argentum igne examinatum,purgatum fep tU * plurai in £ua minifteria etiam atque ofilicia fanda funt( Na 111 LIBER TERTIVS. " ^3ulus de deo inquit: qui idoneos nos fecit miniftros noui *.Cor.> *eftatncnti:non litera, fedfpiritu) & in qua deniqj perpetuus jj e $ unquam deficiens eft fons, patens abluendispeccatori« Zdch.ts mcnftruatac illi mulieri, fanguine fcilicet Chrifti: De Siio Ioannes aittlauit nosa peccatis noftris in fanguine fuo. Apo,»* ^* e( }5 uerofančtaecclelia dicitur^uodfolifančti adni3gnam * la ncdomum dei pertineant (fatis enim probauimus dTe in ea Neam Sc triticum: bonos Sc malos ) fed tum quod hoc agat cfi 0t Hnibus,& in hoc laborer.ut fint fančti: tum etiam quod in ea nunquamdefuturi fint fančti, fcpcrfečti uiri:iuxta illud Chri* : Ego uobifcum fumomnibus diebus u% ad confumatio« ^tufjeculi. Cumautem fcripferit Paulus Chriftum exauditu Hcfr,/* c ^profuareucrentia;noapoteft certeillaeius orado adpa= lt; eminefficaxcfle:Paterfančteferu3easinnominetuo,quos ^diftimihi:utlintunum,ficut&nos. Sančtificaeosinuerita« te . Et ego procis fančtificomcipfumrutfint&ipfifančtifica^ ^inueritate.Non pro eisautemrogotantum:fed&procis,qui Cr edituri funt peruerbumeotum in menit oes unura fint, ficut tu pater in me,& ego in te: ut & ipfi in nobis unumdnnut ere* ‘j a tmundus J quiatumemififti. Etego claritatem,quamtude« ?'fti mihijdedi eis:ut fint unum,ficut 8c nosunum fumus, Ego ,ne is,&tuinmetutlint confumatiinunum,&c„Suntita$in e 5 c ^Ga fančti & perfečti; atcp hi funt nobiliffima ecclefiir por* ^°:ueru illi non refpuunt,.neq3 didignantur peccatores:;ed fu» ^ent^pcčtant, &fouenteos,laborantgs > utfint fcillifančlit ^od aperte docuit nos Chriftus in euangelio x fi peccauetic ( ' n quiens)in te frater tuusmade, & corripe ipfum* Ergo etiam j!Peccet:fratertuuseft,at(pmembruquo^ecclefiai. Naadditt t ^ * J. te non audicrit,dicecclcfia:.Et PaulusquafihocdičtuChri' • c *plicans,dicit:fi is,qui frater nominafinteruos,eft form« S at or,aut auarus,autidolis feruiens, aut maledicus, autebrio- rapax: cum huiusmodinec cibutn fumcre. Qu3m len« c • y jjj tentiattt INSTITVTtONIS CHRSISTIANAE tentiaoftendensfeferrein eos,quiexecclcfiafunt,fubiicitft*' tira; Quid enim mihi de iis, qui foris funt, iudicaref nonnede iis,qui intus funt,uos iudicatis/Nam eos,qui foris funt,deus in dicabit. Plane igitur tellatur ideo fe in ebriofos, & rapaces fr*' tres fententiam ferre t quoniam intus lint in ecclefiateos uct°> qui non funt ex eccldia, dei iudicio relinquit, Interim tamefl uidequomodo Paulusfe habeat ergaeos, in quos fententiam tulit* £xhibetenira fematrera peccatorumomi,fufcipiteos» obfecrat,comminaturaliquado, Sc tandem ait; filioli mei,quoS Gdrf. 4« iterum parturio,donečformetur Chriftusinuobis.VelleraaU tem efle apud uos modo,& mutare uocera mea: quoniam con' fundorinuobis.Vidematrem piiffimam &clemenrifiimam,fi' liorura perniciera deflentem, eorura mala propria exiftima 11 * tem,& materna ubera atq5 amorem oftendentem. Nam uefle# (inquit)apud uos efle, Sc mutare uocem mea m. Atqui hoc PaU' Ius peccatoribus dicit,iis$,qui a ueritate errauerunt. Rede el* gopeccatores ab hac fandaecclefiaexcludere conantibus,il' LUth . lud euangelii dicemus: Euntes difcite,quid eft mifericordiafl 1 uolo,& non facrifkiund non enim uenit Chriftus uocare in' ftos,fed peccatores. Ac funt ii fimiles Pharifeis illis:qui fe mu 1 ! * dosexiftimates,peccatores abominabantur: Sc inquosEfai^ ! qui dicunt( ait )recede a me:non appropinques mihi:quia it**' mundus es. Boni uero Sc fandi iuxta faluberrima Pauli adfl^' 6 * nitione,cum prpoccupatum uidenthSem inaliquodelido, fcandalizan^necji illum deteftanturtfedinftruunt in fpiritu tatis,confiderantes feipfos: ne & ipfi tententur.ltagp iufti uid^j tes peccatores, fe quoq? peccatDres,facileq3pofle in eade p ccC ta labi agnofcutipeccatores uero confiderantes iuftos,fe pp tC * cos 8c fuftineri, & intra eccldia elTe a deo permitti fatenf: oeriffime locuseftfanditatis. In eanangj nihil adfanditatej? neceflarium aut utile,nihil ue ad ea homines promouens ded' Ex qua ccciefi« fanditate peccatcribus,nifi refpicant,nihil LIBER TERT1V5, 88 fitatisaccrefcetiimmoduriusillis imminetiudiciumtquoniam lnt erfančtos,atqueinfanftitatislocoprophani&impiiextite* ru nt.QijaremeritodicetureisilIudEiaia:: interra fančtorum 2 4 , niqu e gcflittnon uidebit gloriam fempiterna: item illud euan* 1 8 c lii:Amice.,quomodo hucintrafti 3 non habensueftem nuptia krofLigatis ergo pedib? & manibus proiicite eu in tenebras ex teriores.Iam ergo utcuncjs hanc ecclefia Chrifti,& fančtaA ca* golicam effeoftendimus,uere<£deidomu,&habitaculuafol;i & potentia & fapientia conftitutum. Ipfeenim folus potuit ex hominibuspeccatoribus,damnationisqj&ira:filiis congre* Rationem dc rempublicam facere tu m humanam, atque huma tnorettum etiam fančtam.Qua: duo certe difficile,& irnpof/ ^•Ie erat coniungere, Quomodo enim ccclcfia hominum con 8 te gari poflet:fi non eilet humana, catholica,certa,confpi* £ l, a,atque uifibjlisi5i uero eflct humana, catholica,certa, 8c ui* ^ilis:quonjodo ciTetfanCta {Cum uerafančtitas fpiritus fatv opus fit, atque gratix dei:dequanemocertus eflepoteft: 'lUarcj. nullo modo cofpici ualet. Verum deus immenfa fua fa' Picntia hsecfic coniunxit:ut certumfit, quisfic ex lančtahac ^ Cc lefia: non tamen idco de cuiusquam fančtitatecerto con* pt. Oportet igitur, ut hax credentes & confitčtes.nos met ip' 0s interius conlideremus & difeutiamus: nefančtitatem hanc ^ Cc lefia & pulehritudinem noftris indignitatibus polluamus, ^ deturpemus» Grauiffimum enim futurum eil iudiciura iis> non fančte in tam fančta ecclefia uixerint. CaputXVI.de unitate ecclefiae,& eiuscapite. S/\McTORVM COMMVNIONEM. jVTlbiliam ad integram cognitionem eorum,qua adleccle* C N fiampcrtincnt,reliquum efleuidebatur, quam utdecius ^ it «etračtaremus:adquahicIocs ? ( ppriepertiner.Fatcmur.n. Ue mterfideles omnes comunionem quanda,atque connexio ncra» ?R 1NSTIT VTIO NIS CHR.ISTIANAE nem,tanquaminterunius communitatis Sc reipublica: metu* bra. Nam quamuis omneseadem credcremus.eadem facra' menta haberemus,& eidcm fubiiceremur domino&faluat?d noftrolefujfitamen quEclibet ciuitas, aut regnumnihil cu#* altero haberet commune, ncq; alteri uniretur j eflent quide^ tot ecclelue, quot ciuiratcs,aut regna. Quare non in iis fo* lumdičtisomnes fideles conueniunt: uerum etiaro inter P multa habentcommunia,& libimutuo illa conferuntj&ali* ab aliis recipiunt* Exquibus hominibus'exiftit una eccle / fia: qu* una ciuitas, unumregnum,una familia, Sc ueriffi'i' i unurn corpus eflfe dicimr. Etcniroregnum unumcft: in^ 0 rexcft Chriftus: iuxta illud ? Conftitus fum rex ab co fup ct Sion montem fančtum eius. Prmcipes autem acgubernato' r . res eius funt apoftoli,eorum$ fucceTTores, Vnde ipfi Chrift® dicitunPropatribus tuis nati funttibifilii:conftitues eos faptf oranem tetram. Plebsuero,&omnes reliqui, ciues funt;iux t3 fuumgradum obtinens quilibctpropriumlocum,Item doW^ una ac familia dicitur : in qua pater Sc dominus eft Chriftu 5 : ferui ac miniftri funt apoftoli Sc eorum fucceflbres: Quo notj 1 ! nePaulus&fe &fimiIe$’uocauit,ad Corinthiosfcribens. F)*‘* uero funtomnes fideles. Denicp corpusetiam unum uocatitf' cuiuscaputeft Chriftus :aquo omnis gratia,omnis motu s ' atque gubernatio eftineccletia. Nanq» Paulus de eoiip^ Epbe. *» (ait)deditcaputfuperomnem eccleftam^uae eft corpus ei^ 5 ' Nos autem huius corporis membra fumus: ut abunde Paulj^ Row. * 1 declaratificut in uno corporef feribens) multa membra haF mus:omnia autem non eundem ačturrt habenrjitamulti unu 1 ^ corpus fumus in Chrifto: finguli autem alter alterius bra,habentes donationes fecundumgratiam, qua: data eft Q°* bis, differentes. In quibus omnibus admonemur maxim c " charitate,atquefraterno amore prseftando omnibus,ubicun^ terrarum lint,in Chriftumcredentib^auo nos inuicem ag 0 ^ calJ1 u5, «.Co,j LIBER TERTIVŠ, 8«> atque fimus rang unius ciuitatis ciues, domeftici unius ani *Ii®A(qu 0 d plus eft)tanquam unius corporis membra_,m ,ls marinje, quse ad dei cultura,falutemg?a:ternampertinent: c Uiusnosetiam Paulusadmonetmtnon fit(inquiens) fcifma ** Co,ia ji 1 corpore, fed in id ipfum proinuice folicita lint rr.embra, Et 1^‘juid patitur unum membrurn: / compatiunturomnianicm«' ra :fiuegIoriatur unum membrum,congaudentomnia meni« u ra pQB anc l ua enim funt Parochi* ,dicecefes, prouinciae di« cr *a: 3 atq?in harum qualibetdiuerfa inftituta, fbcietatesq^ Sc ^inja,qu® Chrifto domino militant,eiqj placent: unatamen eit exhisomnibaecclelia;quemadmodum pulehre fponfus in Ca nticisclamat:Scxaginta(inquiens)funtregin&' J &odoginta c °ncubinp, & adolelcentularum non eft numerus. Vna e it co= ^tnba mea,pfeda meajuna eft rnatrifuae, elečtagenitrici fuse: ^derunteafiliae, Sc beatiflimapra:dicauerunt:reginže$:concu , ?***> Sc laudaueruntea, Etenim oes lingulares ecclcfia:,coeno* bla jOrdines,če fingulorum anima.’hancadmirantur,&la»dant P^amelečtamecclefiamoronium fidelium* Hanc igitureecle« , 1:t unitatem, quae hodicacerrime oppugtiatur,&di'cerpitur, l0 cuerbo 9 fandorum communionetn,ab apoftolis fignifica« 4 ^conabimurpiis&humilibus notam redderc:idq» Pauli cx* ^ffafententia, quam dehacdiligentiffimeprotulit,faciemus* t lc *gitur fcripfit beatus ille apoltolus: foliciti feruare unita« n etil ipiritus in uinculopacis. Vnura corpus, Sc unus fpiritus: ClJ tUocati eftisin una fpeuocationis udira:. Vnusdominus, ^ a fides,unum Baptifma.Vnusdeus&: pater omnium:quielt ^tomnes, Sc per omnia, Sc in omnibus nobis, Quibu.su :r* p ls uide quanta diligentia Paulus explicet unitatem ecelc'fias* enim quomodo,aut in quibus unurn debeamus orn» c ^ s čileoftendit. Deinde Sc caufas hanc ipfam unitatem uel Co n ^ ct uan t es J uelp ro duce n tes docet.Namcum dicit: unurn, r P u s> &unus fpiritus iindicat in quodebeamus efleunum. Z Cum , 4* INSTITVTIONIS CHRSISTI AN AE Cum autemaddit:ficutuocati eftis in ima fpeuocationis,& c » uideš originem Sc caufaseius unitatis. Vuk igitur Pauluseatfl unitatemeffe unitatem corporis& fpiritus; utfcilicet fimus& unum corpus,hoceft,ueluti unius corporis mernbra t Sc unus fpiricus,hoccft,idem&amantes,&:odio habentcs, Carterufl 1 prseter hoc,quodprircoafpebus accepimu 5 * conuenimusin eandemdomum aut menfam, Sc omnibus ptf' blicis orationibus afiiftimus J refpondentes. > Amen.DequacO' munionefitmentio frcquensin lcriptura facra. Paulusnan^' Corinthiis:Cum conuenitis(inquit)unusquisqj ueffrum pfal' Co.i4 mumhabet,doftrinam habef,apocalypfinhabet;linguam ha' | Co. 11 bet,interpretationcm habet; fralibbconuenientibusucbisi 11 unum,iamnon eitdominicam ccenam manducarc, Omn^ ha:c exteriora funt ac corporca focietatis Sc unionis humun^ Chriftianxq3 ligna atcp effed:us:fecundum quam uult nos ap°' ftoltis efle unn corpusiea facientes inter nos:que inter fe fok* 1 * focii atcj; amichimroo qua: iuftius eil Chriftianos inter fe facch : qualia funt conuenirein unum,mutuofe amare,&fibi inuict' 1 ’ impenderehumanitatisac amoris iymbol 3 , Quam unionc 11 ’ corporeamoftcndit etiam Paulusgigngatepcoiifirmaria B 3 P tiftni facranienrorumgninitate.Sunt enim nobis omnibus o 1 ' dem facramenta. Verune^eam unioneexteriorcm uukAfP ftolusfatiscfle nobis,ecclefip Chrifti filiis:fed addit:unusfpi f ! / tus:utfcilicctnofolnin his corporeis uniamurinuice.fcd tocti »m magisinfpiritalibusjmutuis nosoratiombus&b 01 . 1 !; operibus comendantes deo,at^ adiuuantesjdti nemo tanin orat,autlibioperaf,autcordeintentioneq?apudfefoIii man 1 ’ ca hpc operatunfed primu quidč miniKri nuncii$ puhlici cc cJ k LIBER TERTIVS* 'pro ipfa,proq? omnib 9 fuis m e bris orant,& pfallijt,& facrificat; fion ob propria tantu merita grati deo,fed magis etia ob totius ec defiae dignitate:qux apud deti plurimu pronobis ualet,etia Ca rentibus propriis bonis operibus, autpeccatis propriis coin c )uinatis.Crcdinuis,n.fančtorum oim, noneorufolu,qui in ter tis degunt,fed eorum quoc} 5j qui fruuntur iadeo, fanda ddide* tiajconatusjufpiria, & denicp csetera oia id genus deo efle prx fcntia, atq? tancj huius cccfe,que una eft,merita gratiflimags ob fequiaab ipfocofpici. Credimus itcm fančtorupatrumentem i 1 itentione$(huicautenucquocpfeuniuer(aecclcfia unit)qui %cpublica officiaiuftituerunt, licrecipi adeo proiis ommb abfcindenseaafe,atquetanquatn ethnicos habens eos, quj peccantespubiice, non timent cateros inficere, nec admouiti i,Cor. s apia matre,reiipifcunt, Hos enim Paulus iubet fic uitari, oa, cumiliis nec cibum fumamus, Et loannes etiam prohibet, ut nec aue illis dicarous,Quod intellige dičtun? de obftinatis & i g rebellibus: nondeqtiibusuis peccantibus, Ita nanqs Chrift° s * * precepit pri mu m admonendos cfic fratres peccantes: dqind^ uero ecclefia: denunciandos:ac pofirenio, fiecckfiam non au*' dierint, uelut ethnicos & publicanos a communibus oratiofl 1 ' bus,facramenris^ arcendos. Participes funt igitur ccckfi* bonorum & orationum non folum iuffi, fed peccatores etianb qu«midiu ;llis non priuantur per excommunicationemt fing°f tamen profua rdenfura.Iufti porro, uti membra uiuentia,red' piuat a fpiritu faneto influxu,uitam,fie illius augmentum: cipiuntcjuocpa facrificiis.fatisfaCtionibus^facramcntis,^ 3 fatisfacdionem profuis debitis,quibusfuntobIigatt:id! ^penfatores nfiy(!eriorum eius. Qucmadraodumergofacra« berita, per qua:meritoruro& fatisfačtionum Chrifti partici' pesfiaius,tradidit Chriftusfuis miniftris diftribuenda, non auferens fibgciim uellet,poteftatem ea communicandi fine mi oiftris,uci Sacramentis: ita Sc thcfaurum ecclcfia’., qui fatisfa' ftionesac merita fančtorumcontinet^tradiditiilis diuidendu, habens eriam eura ipfe inmanufua, cum per fe fine miniftris UoJueritillum difpenfare* Nec enim faseftcredere uerbo ilIo > MdhičJ <]uidquid folueris fuper terram,eritfblutum Sc in coelis,aliquid eorum perqusc a reatibus peccatorum folui pollumus, non commiiTumfuiffe eccleliarum miniftris* Eftautem hic,dequo lbqumiur,thefaurus fatisfadionutn fandorum ualde ad huius modi abfolutionemconducenspoft Chrifti merita, HincPaiv . r fas:quas defunt(ait)paffionu n Chrifti,adimpleo in čarne mea co °‘‘ pro corpore eius, quod eft ecclcfia. Quare merito ecclcfia,qua: huius thefauriconftitutaeft diftributriv,ilium per indulgeh. rias diftribuit:quem non ipfe Chriftus folum, fed reliqui eciam htnfti^fingulari tamen Chrifti dono & gr a ti a congregarunt. Nam quos labores fumpfit Paulus pro ecclcfia, pro qua mortuus cft Chriftus,quomodo non confcrrer ecclcfia:,perip' hus miniftros di'penfandos: Hace eft ergo perfečta fančtorum e ommunio; quaomnesiuftifpiritu$ uiuentes, abipfofpiritu, ta nquam einfdem corporis membra, mouenturad operandu ^communicandum fua omniainuicem,iuxtatotius corporis 'ndigentia^ ordinatione ecclefiae. Eft enim hacc fpiritalis com lt ’Unioperfečlacp:inqua communicantes,quantum fieri po» ^ftjparticipesfuntmutuorum bonorum. Caterum peccato* te stanquain arida membra,^: qua fpiritus fančti influxui obi' £ er r oppofucre,nequeunt ob bona opera ecclcfia: a fuisreati« husliberari: capiunt tamen fine dubio cx orationibuseccl fia: n °n parua commoda: ud dum proptenllas aut nongrauius tetl£ ati non labunrur in grauiora peccata,aut morte repennna & Z ni & fina INSTITVTIONISCHRISTIANAE & fine pcenitentia no moriuntunuel du etiam ftepius a deo u®' catur.,&fljgellis,aut interiori tačlu ad pcenirentia trahuntur* Quaregrauiflimaeftiila,at(j; maximetimenda fencentia i qu 3 fuis orationibus quempia priuat ecclefia.Optime ergo Paulu* fcripfittunum corpus^ unus fpirits>.Qu3li diceret:corpore & fpiritUjUifibiiiter^inuifibiliter fitis uniči. Videautcm quant3 rationeid lir factua Chrifto. Cu enim hec nra ecclefia.focietas fit homintfut fupr« diximus: debet certe ea effe more humano infiiruta 3 habereq3quodcaetera: humanaefocictateshaberefo* lent.Gurr« igitur hoes corporei fint^ natura fua per corporea &fenlibiliacognofcantinteriora& fpiritalia:ideoij;nunqu3tn conueniant in ecclefiam alicuiusreligionis fine uillbilibus fi' gnis J cpremoniis,atque ritibusimerito profečto in noftra ecck s lia funcfacramcnta:eft confeffiofidei: funt bona opera,& ora* tionespubliceacmanifefta^funtdenicploca con(htuta 5 inqu^ conuenimus. Veruquia, utanteadmonuimus,, eftctia noftr 3 ha:c cccleiia fuperans naturam houm,& diuina quodam modu focietas: habere quoq; debuit & unitatem fuperiorem humani* unitatibus,& communionem fpiritalem ^uaifitlpiritu&anb i,Cor,s m j s< VndePaulus: Congregatis(inquit)uobis raeofpiritU cum uirtutedomini lefu. Porrolihocattentius confideremus,deprtehendemusqu 3 fit rationi pra;dičla: ; atque noftra: natura: confonu,unu e(Te fu' premucaput,arcj; prafidem in eccla, qui ea gubernet. Si eni® 1 uniuerfalisecclefia non eft min? una,qua fingulae aliaccclefif; qu*habentfuosepifcopos:necefleeft habeatilla quot];fuurt 1 caput^uod uniuerfis prcdideat. Nam quomodo, quafo, uni' tas hac fidei 8c olm alioru conferuaretur: nifi pofient, quan<^ ita expediret,conuocari oes particulares ecclefiajdlet^ unu*» qui fingulas ecclefias ad id poflet cogereiQuando ,n. refpub! 1 ' ca ullalinepoteftateunius uelpaucoru fupraoia,quantuniUi* rnagna, me/nbrafua unquam fuitiltem cu finguli epilcopi - ulS f prjrl" ,flt LIBER TERTIVS* Ptefint ecclefiis, & easgubernent: quis eft,qui fingulos uocet, Vinter eosdiflenfioncs ortasdirimat'Nonnequilibetrefpode bitalteri,nihil illi fedebere, atcpillo no fee(Teinferiore{Itera ti femper pluralitas prmciparuu mala.,& contra regnuoptimurn fb i quomodo Chriftus hanefuam eccldiam totgubernatori« bus diuilit^Poilrempfi unitas priuatorum requiritur fubuno e pi copoiniua fpeciali ecclefia: nonnerationabilius eft unica« tef n rf*quiri epifcoporum fub unotut h ateconferuetur tara ne« CetTariaunitas^Sed Chritfus(inquiunrh£eretici)caputdl; ipfe luo .'piritu,& fua uirrutecongrcgat,acunit eccldiam. Vcrum bare dicentes,ita faciunt noftram hanc rerapublicam diuinam: utobliuifcantur natura: arqjfociet 3 tis humana, uclinnj; non ^ilibilem bane eccldiam ,fed inuitibilem e (Te. Atqui ti illius Ca put& gubernator inuifibilitcrdecceloeam unit, utuerifii/ hium eft: nec tamen reliquit eigubernatorera uifibilem.ad ^icra uifibilitcr recurrat, 6c cuius uocem uitibiliter audiat: ftoneft profedointegra hacrefpublica : cum tamen dubiura ^on fit,uihilad oprime inftitutam rerapublicam ncceflarium, deelie huic eccldite. Quare nec deeft illi poteftas fuperior; ac iquam qg3eftiones,caufa:, & patrura ac epifcoporum iudicia ^fferantur. Sed nerationibej his,quanturauisfatis perfpicuis, la ntuminnitiuidearaur tfcitolegentibus antiquorura &gcfta ^ Uerba, ita efleapertum, uniuerfam eedefiam ab iptisapo« boliš edočtam feraper hpc tenuifte & perferuafie: utnon pof« btid fine irapudentia magna negari, Intelicxerunt nancy an* *! c ]ui patres Chriftura dominura reliquilTe ad otrmia necef« * ar ia in ecclelia fua rainiftrosfufiicientes : qui quaradiu illa ^aneret, eam regerent. Quareinftituit dorninus apoftolos, ^ C1 s fuccedcntes epifcopos: fed uni Petro dixit; Pafceoues *tieas;apertc oftendčs pcculiare aliquid fe illi fupra caetcros co/ ^■frfteiprefrtim cum illii prius intcrrogaflfet,an fupra cateros ‘prauiamaret* Vni etiam Petro; Ego(inquit)rogauiprote,ne defieiat P* lOifl.l It 1NSTITVTIONIS CHRISTIANAE tuc ti deficiat fides tua:&tu aliquando conucrfus, confirma fratres A\dt 1 6 tnos.VnidenkpPerroifuperhanc Petraro(ait) sedificaboec' cldiammeam, lnquibus locis fančti intellexerunt Chriftuttf primatum uniuerfalemcgcuram Petro comti)ififle,itiftituifle<| minifterium iVgradura non finiendum cum Petro,fed perpe* tuoin ccclelia propaganduni. Quodnetcmere dicere uidea' mur,& ut fimplicium animos(quorum utilirati ftic maxime co' fulimus)omoi ambiguitareliberemus;jnfigniaantiquitatisd0 cumentaiamaducrte,hocipfum conteftantia. Primum enifl 1 adfuntomnes fucceilores Petri ufcpad Syluefirum, St Nica:* nurn Concilium,qui fere triginta numerantur;quoriun docentescj3ccrtiffima&: maximeneceflaria uniuerfos fideles. p^ nic \st 9 Intereos AnacletusfančtiffinPmar^r in ecclcfia: principio,d* y a }t nonduminearnirrcpfifletambitio, fedomnia fančtitate flor c cp * * rent,lic fcripfit in cpiftola tertia: facro fančta Romana, St apo' ftolicaecclcfia,non abApoftolis, fed ab ipfodomino faluato' re noftro primatum obtinuit, St eminentiampoteftatisfup ef omnes ecclefias, ac torum Chriftiani populi gregemjaffcctif 3 eftjficut ipfe beato Petro Apoftolo dixit: Tu es Petrus,& iap et hanc petram tedificabo ecckfiam meam* Vbi uir fandus I 3 ' tius recitatc^tera uerba domini dida Petro:&paulo poftap £ * tePetruminter carterosapoftolos primatum tenuifle docet' &licet(dicens)omneseflentapoftoli: Petro tamen abipfod 0 ' mino eft conceffum, & jpfiintcr fe id ipfum uoluerunt; utf £ liquis omnibus prprifet apoftolis,& cephas,id cft,caput 3 &: p r) cipatum teneret Apoftolatus.Quam formam ibidem fcribft* LIBER TERTIVS. ot Petro traditam eflfe fuis fucceflbribusjde eo ita fubiungens:qui e andem formam fuis fucce(loribus:&reliqui Apoftoli epilco* pistenendam tradiderunt, Atq?poftpauca cpilcopis ait: fiqua: Ucro caufat cfifficiliores inter uos orta fucrint: ad huius fan&a: fedis apicem eas,quali ad capu^refferte.ln quem fen'ura addit Plura alia. Ad Euariitum etiam fanetiflimum martyrem, huius Eumftus fuccdlore n fcribunt Aphricani epifcopi>qua:dam interrogan C P^ *• l es:adquos epiilola mittit,quse etlinrerfuas prima: &in qua fic:Dilečtioueftr3(inquit)normamfequutaprudentium J ad fe- dem apoftolicam refferreroaluit,quafiad caput,quid deberet derebus dubiis cuftodire, potius quamufurpationepr;dume re -AIexanderquoqdniicfucccdens,aIiquotiblicitudineomni= A [ cx ^j ef Um eccleliarum plenas epiftolas fcribit: in quarum prima, qua ( ^ t > a domnesfiddes mitcitjicait: Relarum eft infuper ad huius * fetiftae Sc apoifolicac fedis apicem C cui fummarum difpolitio* Ues caufarum Aromniu negocia cccleliaru ab ipfo funt dno tra clit a)quafi ad caputupfo dicente principi apoftolorum Petro: Tu es petrus:&fupcr hanc petram aedificabo ecclefia mea. Hpc Poli 5ixtus primi Alexandrifucceflbr, Sc multialiiferiptis fuis ^nfirmarunt. Ac certe in omnifi illoru primeru pontificu epi* *talis aperte pater,cura eos gefiiflTe oim fideliu, a t<$ ex omnibus ° r bis partibus Catholicos epifcopos ad ipfos recurriffe: inter ^Uos Sc beatus Corneli? martyr/quieodčtempore,quobeatusc^ quir)bcati petri no defutura pmifirA cofirmarc eu fratres f l,t j admonuitujuod apollolicos ponrifices mcp paruitatisprpdA Lucius. LIBER TERTIVS. fores confidcntcr fecifle femp,cund:is eft notu: quoru & pulil ■ ‘^nimitas mea impar&minima,prolufcepto ramen diuinitus ^inifterio cupit pcdiflequa efle. Quo teftimonio quid potcft dariusdictfMclchiadesautefančtitateinfigniSj&NicaenoCo £*lioatque 5ylueftrouicinus, fcrihens ad Hifpanipepifcopes, * ct * aicj Epifcopos ,quos dns tanqua oculos elegit, fuo iudicio rc * e ruauir:hoccp priuilegium bcato clauigero Petro fua uice folti ^odoc6mifit:quod eius iuftepra:rogatiuufuccrefcitfedi,furu r is hatrediradu Sc tenendu teponbus. Vbi Sc ratione,qua fupra a dduxi/ri 9 ,ujr fančt? poli pauca qua:daelcganter fignificauit: ^ inde(inquies)accipiat fine iudiciorigundc acceperunt initiu mltitutionu: nequandoafuodifcreparentcapite. Veniamus ad NicpnuConciliibctiiusauthoritatčpoftcuangelia iem= P^rfufcepic uniuerfaeecldia:& ad quod tanta fančlitate 8c do= fttina extotoorbeueneruntillu!lres epifcopi. Quanquaaute P°s non habemus in iis,qni circfiferutur, libris m!i uiginti ca* Pita Nicpni Conciliuin quibus nulla de hocfit menriojuel tam ex igua,ut nihilindeccrrihaberipoflit:immofexto capiredici- l ^r,quodeccldia Alexandrina habeat poteftace fuper ecckfias j®8Ypti,Lybiat.,&;Penrapolis,quiaeaeftantiqua cofuetudo:& *tatirtj fubiicif Jlicut in eccldia Romanamos eftjexquopoffet ^ a §is uideri, Romana eccldia neqmjrediuino principe con> *itutam,ne<£omnium ecclefiarumefle fupremam.Verum con ‘ a ttamen plura fuifle eiufdem Concilii capita. Nam Sc Ru/ Phinuslib. 1 o.eccldiaftica; hiftoriac,Capita uiginti dno referr. tt Hier6nymus tellaf,de libris canonicisibidiffinitum fuifle: tamen in nullo horum capitum,qua: habemus,fitaliquid e *is fcriptu.Etquidem hocipfum planiffime fcriptisfuis tra* 'deruntiiipfi:qui Concilio lili interfuerunt, fcribentes ad /larcum Sylueliri fucceiTore.lntereos.n.beatusilieAthanafi Atbanae s »fluiin Niceno Couctlio Alexandrini epifcopi diaconp erar, fačtusepifcopus.adeum itafcribir:Quiainimicifand« A a ii ecclefue Minut, Thcodo « ctttt. 4 n 4. I tiliut rpfa, t, 1NSTITVTIONI5 CHRISTIANAE ecclefiae dei, Arriani, a quibus quotidie expugnamur, conterii * mur, opprimimur.praTatafeptuagintaNicpi Conciliicapi' tula,qua£de prasfata Synodo,iubente domino meo Alexan ,< dro,dccreto omniu epiTcoporum attuli, qu£e etiam coram otn* mbusrecitaui,atquetranfcripfi, combuflerunt:optamus,ut a ueftraefan&a: fedis authoritate,qu£eefl: mater&caputomni* um eccldiarfi,percipcreperlegatosprpfentes mereamur.Vi' des apertam confefiionemeoru,quiaffueruntineoConcilio 5 qu!q 5 Žcfačtoipfius Concilii^&fuaconfefiione confirmantfe' dis Romanpauthoritatem.Adeoscrgobeatus Marcusrefcri' bens,eadem fepruagintacapita mittir, exipfoprimoexempla < ridefumptatqu 2 eoftendit magna diligentia Rom£ cuftodiri' fimulq? eccldiam Romanam fummarn habere authoritajenV ne° £ fufcepta ueniflejillos uero Arrianos non ueniiTe, Quo nihii f° teft apertius dici,aut fieri ad oftendendam ecclcfia Roma^ fummarn authoritatero, Atqp dehisomnibus extantipfiusl 0 * 1 epiftola:in quarumprima,quamdehaccaufa Athanafti feri^ ad Orientaks,ficdeecclclia Romanadpfa nanq?(inquit ) 011 ’ nibusmaior&pralataeftecclcfiis:qtia non folum canonU^ & fančtorum patrum decretis,fed domini faluatoris noilri & cefingularem obtinuit principatum. Tu es,inquit, Petru* ^ fuper hanc petratn adificabo eccldiam meam, Sc reliqua< < b i( qu£cungj ligaueris fuper terrarn, Sc folueris: erunt ligata LIBER TERTIVS, * to.ta in coelo & in terra.Quo in loco fubiicit,a fanAis apoftolis ^ fucceflbribus eorutn decretum fuifle,ats pra:emineret.De qua forma(inquit;epifcoporum qua:datn °rta eft diftinAio: Sc magnaordinatione prouifum eft,neom* ^es fibi omnia uindicarennted eflent in fingulis prouinciis fin« guli^juorum inter fratres prima haberetur fententia:& rurfum gnidam inmaioribus urbibus conftituti,folicitudinem gere« r entampliorem(fignificantur autem his uerbis archicpifco* Pb primates, Sc patriarchse) per quos ad una beati Petri fedem ^niucrfalis ecclefisecura conflueret,& nihil ufquamafuodite Jjderet capitc. Cum autem deindc ad lulium Pontificem fcripfif * e nt Orientaks Arriani,Athanafii^ perfecutores,conqua:ten > t, e s,quod Athanafium,quemipfiex commumcauerant/ecepif ,e *in ecclefi* communionemirefcripfit adillospontifexlon* gam epiftolain Sc plenam authoritatis atg? aequitatis;in qua co« ni emorat,quomodo Athanafius uocatusaftuerit^&fe ab om« *}ibu s criminibus oftenderit liberumt cuius innocentiam 8c JfuAitatem dcfenditaccommendatjillorum uero calumnias ^ 'niurias grauiterincrepat/ententiani^p fuam confirmatte- ‘ticnonio mnltorum capitum Nicpniconcilii: inter qux citat exageffimum fextum, paulo polt teftatus ampliora &abun* c t ^antiora in facro Romana:ecclefia: fcrinio feruari,Primum er C j nc ^ 8° ab eo citatum,eft illud;ut omncs epifcopi,qui in quibusdam N j ■ pauioribus pulfantur uclcriminanturcaufis, quoties neccfle Ucr it, Iibere apoftolicam fedem apellent. atqueadeamquafi A a iii ad 1N5TITVTI0NIS CHRISTIANA! ad m3trem,confugiant:ut ab ea.ficut fempcr fuit, pie fulciafl* tur,defendantur,& ljberentar i cuius difpofitioni omnes maio res ecdefialieas caufas^če epifcoporum iudicia,antiqua apofto lorum,eorunup uccdlorum,atq} canonum authoritas refer* Athdni* uauit.Quaconfe Bone & iroploratione authoritatis fedis Ro P Uf * maniseplenaeftcpiftolailla: qua Achanafius&Egyptiiadfee' Acg^ptii licemmiferut, Ineaenimpontificem Romanum miriš tituli* epifcop i. co en peli a n r, n on a d u I a to res /ed fa n čti ffi m i u i r i. N a m i n q u i u ntt T u es, n.(ficut diuinii ueraciter teilat eloijuiu ) Petrušk fupet funda mentu tuurn ecclefiae columnp,id ell.epifcopi, funt con* H ift.trip. firmar^:tibi, de Condlio ab Arrianis Antiochiaecelc 9 > brato.ficfcribifrfed necluliusinterfuit, rriaximp Romseprpful, necin locu fuu aliquedeftinauit; cum iiticp regula ecdefiailica iubeat^non oportereprarter fententia Romani pontificis Con cilia celtbrari. Immenfum fane effetrefferreoia huius uerita >■ tis teftimonia,qu£? ab antiqui Bmis & fančtiflimis patribuslite ris funtprodjca.Quare nune (it fati$,hancfidei balim triu reli* quoru Concilioru,qua:,utfančti euangelii libros,ecclefia fufcC S>noJ»t pit,authoritateconfirmare,Conftantmopolitanaigi£fynoduSi coujlatiti* q U x prima eft poft Nicpna,recepit Damali literas, & quorufl» nopolita* daalioruepi r coponi,perquas Roma uocabanturOrientalk na. epifcopi:quicumagnahumiIitaterefcribentes ) excufaruntqu‘ de iuftis de caufis fua profedionesntaperte tamen confefli funt hanc authoritatč fedis Romanae.Na in ea epiftola ,qualicetle s Hiji.trip. gereli.p hift.trip.cap. i £:Oratioquide(inquiunt)noftrafuit> li. 9 . cap. BdTctpoflibiIe,utoes noftras relinquentes ecclefias,deliderio i j, utiliiungcremur,&c. Quodfuifledifficiledcm6*rantes:du0 s epifcopos mittunt: perquos (ašunt)&noftrauoluntatčpacifi/ ca,&:intentationehabenteunit3tisoftenditnus.In hacnang*^ nodoexplicatiusc(ltradiruillud r ymboli:& uoa,fančt 5 ,Cath a Ijca,& apo^olica ecckfia, Quo etia tempore Gtatianus Chd' ftianiffi* 05 ' LIBER TERT1V S, o 6 ftianiflimijs imperator initio fui imperii legem tulitiqua illis e pifcopis eiečtisecclefiseredderentur^ui communionem Da- Hi ft,trip. ^3fiamplečt:ebantiir,utTheodoretuslibv9.e.x, tripar.hift.te li,p t cap. Ephcfina autefynod 9 duas dičtasfequuta, inqua Cyril His prafcdit 3 aperte quo(j confirmat hanc authoritate&unio»Epbe/im<* n 5 e cclefix Romanae.Sic.ndn illius pritra ačtione,ac titulo di« fynoda*. *jitur: Congrcgata fynodo in Ephefina mctropoli/edentibus deoamatffimis dc religiofiffimis epifcopis,Cyrillo AIexandrip, ^ agente uices fančtiffimi 8c beatifiimi Archiepifcopi Roma« n *ecclefia: Odeftini,&c, Quod etia habetur in prima ačtione Llhalccdonenfis Concilihubi hčec ačtio fuit relečta. Podre • Cbslctdo ^o inchalcedoncnfiConcilio, quodin hisquartum cft&fre» nen /i f J? ‘Jucntiffimum, ncq?minoris quaro esetera aurhoritatis (fue« no ^»- tl) nt enim in eofexcenti& trigintaepifcopi) hoc maximefuit F^oconfelTohabitum. In omnibus enim ačtionibusanteoes P°nun tur tres legati PapaeLeonis,his uerbis:Tenentibus locu ^nčtiffimi Sc Reuerendiffimi archiepifcopi almae urbis Romp f-eonis. Ac rurfum infineačtionistertia^ubi uniucrfafynodus geftoru Leoni ratione reddit, maxime$ illius epiftola con • tr a Euticeteamplexat,ficfcribitur: Eramusincomunicorona S a nciii, qua(i in imperialibus cosnis,deliciis fpiritualib? epulan tes , quas per tuas literas Chrift? prseparauerat inuitatis jqbus tu quidem,ficut nienbris capu^prseeras^n iis, qui tuutenebat 0r dinem, bcneuolentiam prseferens: imperatores uero ador« ^andmr. decentiffimeprsefidebant.ltemačtionedecima, cum ‘Uifietlatiuscaufa cuiusdaepifcopi uentilata,&fententiaCon c dii rcquilita, fic dicitur; Pafchafis> Sc Lucentius Reuerčdiffimi c Pifcopi,A Bonifacius prsefbyter,tenenteslocu fedis Apoftoli Ca: (qi.iiamiffiapoftolicifempinfvnodispriusloqui,& confir* ^arefoliti funt)per Pafchafiudixe runt, 8c c. Horum nune ne< Cc darioputauimus ex antiquitate ecclcfiae omnesfideles ad« ^ onere;.ex quibus patet aperte uniuerfam cccldia intellexifle, Petruuii i,T04. i INSTIT VTIO NIS CHRISTIANAB Petrumconftitutumfuirtefupreroum,rucceflbresq? cius uef« in ecclclia efle primates,idqp femper in ecclefia duraturutn* quodm3ximeeratneceflfariumconferuand£e unitati in ecck* fia,Qnare&uerepenesfoIum eum poteftatem eflecongregaa di conciliu,femper credidit ecclefia. Nam id in tjsrauis republi' ca conuenit fuprcmsc poteftati.Patet item fepius huius autho' ritatis ipfosponrifices ucl teroperafle, uel diffimulafle ufun lS im :no etism aliquando iuxta arbitriu patrum atque ordinatio* nein>eamexercuifle:uelprefančta & fingulari modertia id fr* cientestuel ccclcfiis rnagis opporcunumid iudicantes .Pate* item ex hac omnium epifcoporum ipfiusq? Pontificis Romani modeilia imperatoribus delatum fuifleeumhonorem,qui i 11 antiquis Conciliis habetur: quemadmodum in hoc Chalcedo nenficoncilio.in quo imperarores eorumqi miniftri prinui lfl nominantur.interpretati funt patres, fcribentes: Imperator^ ueroadornandumdecentiifime praeerant. Patet portretno,# omnes maiores caufas,& Gonciliorum epifcoporumcpautho* ritatem a Pontifice Romano pendere, His,ut puto,fatis Cath° liciis munituSjhorum tcmporum horrenda monftra, atq u ^ fchismaticorum blasphemias uitare poterit, uerpq? &c uni clefiae adhjerere. Caput X VII.de gratia remiffionispeccatorum. PECCATORVM REMISSIONEIVI- V Idimus iam,undciil ccclefii lir faučfitas,ft:<]uare auli apoftoli fantki, fančtam ecclefiam uocare. Si c enim ilP 1 ** uocarunt:non quonianj non lint peccarores Chriftianitim^ x (utIoannesait)fidixerimus,quoniam peccatum non hab^ mustnosipbsieducimus.&ueritasin nobisnon ert:fedq°° niam in hac ecclefia eft remiffio peccatorum parata, atq« e11 promt’ 11 ' tlBER TERTIVS* 9 > proniptu cunčtis expofita confitentibus, agnofcentibusg? pec« c «afua. QuarefubiunxitIoannes jficonfiteamurpeccatano« ftrajfidelis eft Sc iuftus,utremittat nobis peccata noftra 3 & erafi« det nos ab omni iniquitate * Eft autem remiffio peccatorum bonfolumadeopromiffa ingredientibus in hanc ecciefia per ®aptifmum(undein folcnni5yrabolo dicimus,Confiteorunfl Baptifma in remiffionem peccatoru)uerum etiam in ea iam in grclis peccantibus quotidiedatur remiffio tlethaliuquidem& grauium peccatorum,perSacramentumpcenitentia:: diccntc domino Apoftolis ;Quorum remiferitis peccata,remittuntur mn,ios : Ieuium uero Sc uenialium, per orationem,mutuamg? cha- kitate, Sc gratiam dei * Hincquotidieorareiuffifumus;Dimitte Matb. 6 flobisdebitanoftrajficut&nosdimittimus debitorib? noftris* ^ c * Et Chriftp ipfe Petro remiffioni peccatoti putanti ftatuendum M8 °pcratur in filios diffidentiac: in quibus & nos omnes conuerfa fifiimus in defideriis carnis noftrx, facientes uoluntatero car« JJis&cogitationum ;&eramus natura filii irse, ficut Sc caeteri. ^cinde ucro nobis hite peccaracondonari per Chriftu>nullis jjoftris praccedcntibus ad hoc meritis, nedeiq? deftitutus auxilio, ut non poflit uirtutc fua tota, atqp lr, duftria fua,&oroniuni angelorum atque hominum auxilio, * Cc onfiliis,& exhortationibus a peccato refurgere, atque ad , pum ipfum redire. Hinc Dauid:Iniquitatesmea:(clani3t) n* l '37i ‘upergrcflTae funt caputmeum ; Sc ficut onus graue, graua« 4 fiintfuperme:&rurfum:Cor meum conturbatum eft in Ue:dereliquitme uirtus mea:& lumen oculorum meorum. Bb ii Et IN S TI T VT10 NI S CHRSIS TIA N AE & ipfum non eft mecum.Omnia enim noflra per peccatu tur* bata funt & infirmata. Quare Iibero quidem arbitrio/uag Iuntate fertur hotno in peccata 5 at

uoluir, , uipartiri,atquc participes eos eiusdem obpdientia: 6c charita« lls efficere. Hsccomnia fuafpontanea 8c Iiberali gratia, deinde k his meritis Chrifti interuenientibus obueniunt nobis,nullis pr^cedentibus noftris meritis,Vnde Paulus aitjfaluos nosfe» . c *t non ex operibus iufticiasqu* fecimus nostfed fecundum J 1 Juana mifericordiam,Et alibi: Cum ad huc (inquit) inimici ef « Ko ™* f *cmus:reconciliatifumus dco per mortem filii eius.Et rurfum : 1 ' or ’** Eum(ait)qui no noueratpeccatum,pro nobis peccatum fecit: Choceft } hoitiam pro peccato)ut nosefficiamuriufticiadeiin ‘pio. Quamobrem firmifiime credat omnis fidelis,nullum pec catfi adeo enorrac efle, cuius non fit fperanda uenia:neq? ullu tc mpus effe in hac uita, in quo deus non recipiat hominem ad Pcenitentiam:immoinuitetetiam,clamansper Escchielenufi 5 *'*’ 1 * ‘Uipius egerit pcenitentiam ab omnibus peecatis fuis, quae °peratuscft:uira uiuet, & non morietur: omnium iniquitatum c ius, quas operatus eft, non recordabor, Nunquid uoluntatis eil mors impii, dicit dominus, 9c no ut conuertatur a uiis ‘UisA uiuat {et ibidem addens: Conuertimini, tk agite poeni« ® e nti3;m ab omnibus iniquitatibus ueftris: 5e non erit uobis in r uinam iniquitas, Quare moriemini domus Ifrael i (^uia nolo f^ottem moiientis 3 dicitdominusdcus. Reuertimini,^uiuite, Nemo itaque adeo peecatis eft immerfus:nemo tam diu in illis Pctmanfit impcenitens:qui uf$ ad ultimum uit* fpiritum non Pofiitfemper&arbitrii libcrtate 3 &gratiedeiauxilio poenirere, ^apeccatoliberari* Quod aperte parabola lila euangelica ®ccetChriftus;quadicit patremillumfaniiliasomnihorami- * Bb iii fifle s; INSTlTVTtONIS CHRSISTIANAE fifle operarios in uinea fua,atq? iis,quos ia aduefperafcente dic miferat^tjualedonaffe mercedem. Vbi etia fubindicareuidcč dns^eos/jui tardius uenerunt, faepius deo gratiores fieri iis,qu* longiori cempore perftiterunt.Ita^ ait: Erunt primi nouiflimi, Sc nouiOiaiipri’ri,Exquibusomnibus coftat firmiffimecenen duni,nuM e (Te peccatu in hac uira irremiflibile: atq? u quod ti* hUt, 11 ls in fcriptura dicatur, quale Chriftus dicitdfe peccatu in fpiri tumfanCtumudueladfinalem impoenitentia refferendum e(' fe,qii£cuerifiime nunquamremittitur:uelad difficultatetn rc' tniflionis:quemadmodum difficile remittuntur omnia illa pcC cata:quibus ipfi gratig remifliois obfiltimus,& ipfi fpiritui fan ftocontradicimus,per quempeccataremittuntur.Atqueh#c de fide hac remiffionis peccatorum fitfatis dixilTe,ldiam folutn reftat., ut iimus gratiffimi tant£ dei bonitati;neqpgratiam hac, uti quotidianam 3 cotimuinem,& facilem incipiamus uilipende re. Hoc enim deo ualde difplicet, &: nobis magnatu affert pet' Mat,7, niciem.SubtrahitnatKjdeusgratiam ingratis. Nam margari 9 ta: ante porcos non funt mittendae,Quid uero ingratius,quatf -aecj; agnouifle, necp alieuius atftimafle dei gratiam tantam, ul Augujl, nulla maiore(Tepoflit: Quarebeatus Auguftinus hocopusiu 9 fupcrcdp, ftjficantisdeinon folumcumcjKteris immenfiscreationis op^ * 4 ^oi, ribusaudetcoferre,fed Srillisomnibj) aperte idpratferrejCet' te(fcribens ) etli a:qualis fit utruqj potenti«; hoc tamčeft maio ris gratite ac milericordiat.Immo uero no creationi folutn verd, fed Sc refurrečtioni corporu, atq?glorificationi animarum pl* 0 ne docet Sc illius authoritas dc aperta ratio,id opus dei efle pr* ferendu. Refurrečlione.n. mortuoru tanto id maius eft,quan / toanimapradlantior eft corpore :Sc quanromagisuitagrati* corporea uita fuperat. Glorificatione ueroetiam maius exifti f{ quoniam illa ad gloriam premiumej; mutatio fitagratia,aiu 9 fticia 3 atqp merito,terminis fcilicetconiunčtifiimisfinhhoc uero opus lit mutatio a peccato, ab auerfione a deo.ab offenfo deo , 3 n damnationis LIBER TERTIVS, to® &mnationis atern^ uinculo ad perfečta unionem cu ipfo deo, a damicicia integerrima 3 & ad uera libertatera, fceliciratisgj me r *tu:qua lic diftantjUt nulla maior efle poffit diftantia;ac ne ea *Widem,qua:eft nihili ad aliquid. Quanqenim quodnihileft, foto me diftat ab eo, quod efhpeccatu ramen non folij hoc mo« diftat a uera amicicia cum dcofpeccatu enim,qua peccatum c ft,nihil eft)fed Sc deo ipfi refiftit,at(j,- fe illi opponit.Quare hoc °pus remiffionis peccatorumagisdei bonitatem atqjexcellen *ja oftendit,quam alia oia opera eius jac in maiorem admira«= li °nem St ftuporem adducit angelos atqs fančtos,uere id confi« ^rantes,qua reliqua umuerfa,quae ualde miramur,Quanti er» Ro eftimaremus, fi miraculofe nosmortuos deusretulifletad ® a nc mortalem uitamiaut li graui morbo nos liberafleti Quas °b h«c illi haberemus ageremuscj; gratias?Quam grata id me' ^oria retincremuslAccerteilla magna,foli$ immenfe poten dei poflibilia.collata cum hac gratia,de qua loquimur,mini ^afunt.Oiianro ergomagis hxcgratia nobiseftextollenda at< l;commendanda i Quod ut comodius quis pradtare poffit; e *pendat iam quanta lit peccantium ingratitudo:quam grauis at( I> rationi humana: contraria inobpdientia dei:5e deni & jnexcogitabi* r confilio atque bonitate redemit,ac fanauit: ad quod filiurn um pro nobis fieri hominem decreuitmt ipfe frater nofter cfi c * Ctus,bona fua omnia nobis comunicaret, mala noftra excep t^, peccato fufciperct,&ufq5 admortempro nobis fuftinenda^ pergeret.Cum autem fimus illius fanguine mundatijillius tn° f te fufcitati, Sc illius uulneribus ac doloribus a perpetua geh^' naliberati; tamen peccantesh*comniacontemnimus&c^' culcamus,at$ his maadmis doniš uolentes fcicntesgj terga aet LIBER TERTIVS. tol *irous,'& quantum in nobis eft,hishos ipfos priuatmis,eaq> c bminiuriaetiaroanobis cxpellimus,acdeni

hrifhj m ipfum contemnit,ac pedibusfpurciTimis affečtuum ,rr ationalium,quibus in peccandograditur,conculcat illum, pKoquj clamantem: Quid feci tibi,aut quid moleftus fui t Re* P°nde mihi:et denicp, quantum in fe elt,e corde fuo cum con/ ^hJpru illum pellens,libi ipli rurfum Occidit Sc crucifigit: iuxta * u d Pauli: rurfum crucifigenreslibimetiplKfilitideij&often' fj c ^ g^ *uihabentes. Quo fcelere & in patrem fcinfilium grauiflime Peccatur: Nam pater milit dilečtu filiurn in mundum,animis> quod apud Propheta legitunin quo polluimus te i cui refpofl' detur:in eo, quod dicitis: menfa dni defpcčta eft. !ta enim fanguinem Chrifti polluimus in eo,quod opere dicimus: fatf guis Chrifti defpettus eft ( Ne

J bolo peccato$ aperiens i Clamat autem fpiritus gratia: in cof' dibus noftris, abba pater: acpoftulatpro nobis gemitibusii 1 ' enarrabilibus, non aliud qua gratia dei, & amiciciam nobis $ ipfo deo communicari,atqi comtnunicata cuftodiri a nobisf cl ^ per,ac fumma animi noftriuigilantia conferuari. Hazcigi^ oia comtemnimus,fpiritusgratia:opcra.Qiiamobrem Paid^ a peccatis deterrens fideles:Omnis(ait)fermo malus ex orc 0 ftro non procedat: fed fi quis bonus eft ad aedificatione: utd£ gratia audientibus.Etnoliteconrriftarefpiritumdeiijn gnati eftis in die redemptionis. Vides aperte contumelia ipiritui gratiattrifticiam^ illi,quantum in nobis cft,inferri: d Sc faticfti, in quihus ipfe manet, contriftanrun če du aduerfi^ at$ contrariafacimus» Vides etiaquanttjfcelus Chriftianif* LIBER TERT1VS. loz Nantes comittant. Ex quo plane intelligerepotes,quantoiure ^ereamar omnes peccantes grauiflimadei animaduerlione iram(horrendu eft autem inciderein manus dei uiuentis) ^ quam digni fimusj quos deus non folum gratia fua,fručtucp, ^ merito paflionis filii fui priuet:fed quos etia perpetuis ftatim rradatgehennseflammis, atcptenebris horribilifiimisconclu« dat.Et ramen hgccernens deusoptimus,tacet,diffimulat,fufti ^t^pečlat t ima & beneficiis quoq3 afficit fe contemnentem, rogat % fcinuitat inimicu hoem ad amicicia fua,iuxta illud Pau J *Cor,^ ‘i:pro Chrifto legatione fungimur,tanquamdeoexhortante P f r nos: obfecramus pro Chrifto } reconciliamini deo:& deni$ jrolentem peccatorern ad ipfura redire/ufcipitjactang pater il keuangelicusoccurritfiiio prodigo:& quidem(quodoim mi« rabilifiimum, ac indicibilis dei bonitatis opus exiftit) ipfe nos Pr^uenitgratia fua,atq? auxilio,quo ha-cpraftare poflimus. fdinc uoces illp mirabiles dei ad peccatores: nunquid irafceris Wer,i * ‘nperpetuum, autperfeucrabis in finemf etrurfum :reuerte« J^aduerfatrix Ifrael(ait dns) & non auerta faciern meam a uo= ° is -Peccat0 porro ipfum,quo 8c Chrifti mortem dc merita con * et npiitnus,&quantu in nobisfuit,etiamquafifuperauimus: maiorem altiorem^ apud nos peccato conceflimus & au* l ^oritatem &Iocum,quam Chrifto:indignosplanetantisdo* nis nosreddcbat:dignos uero,quosperpetuodeusillispriua* tet .Verum certauitfummadeibonitas cum tanta hominum ^liciatnecp uoluit fuperari a nobis»Eft enim deus praftabilisiocL ** lu pcr malicia:ne^uult, ut pofiithomoinculpa&malicia fu« P ei 'are ipfius bonitatem: nec patitur, ut fit homo fuperior in ^pa,qua ipfc in uenia. Merita etiam Chrifti abundantiora e ^ l, oluitpeccatis omnium: dum deditipfitantam charitatem ^ralemergadei honorematque ergafalutem hominum affe« ^ 15 qui uere fuperetonincm prauitatis aftečtum.Vndequan Ut ruiis uideantur žcqualia efle inter peccantem 6c Chriiiura Cc ii bona ms TI T V TI O N.I S CHIUSTIA N AH bona Sc mala,dum ipfe moritur,peccans uero illius morte cott f temnit:affed:us tarcen ipfe Chrifti in bonu uincit omnem p cc' cantis affečtum in malti. Quo fit.utfuperetur noftra maliciaa deo, Quid autem hoc dulciusjcffe potert i Quid d to digniuS' Quidueronobismagis *ftimandum?Qyare &ipfe deus de hoc opere maximc gloriatur, Sc feipfumnobis commendat! Ego fu;n (inquiens ) egofum ipfe: qui deleo iniquitates tuas propter me,& peccatoru tuorum non recordabor. Reduc tac in memoriam.Dicit ergo, propter me: hoc eft,gratis,nullo n> c rito tuo, folum obgloriammeam, dc ob bonitatemmeam. E* fubiicit:reducmeinraemoriam, Nihilenimmaiorimemori* dignum,quam quod deus in fepeccantem conuertat ac reci' piat:ne$ quicquam terrere debet magis fiddem,qua huius tafl ti beneficij obliuio&contemptust nihihpmagiseudefuafalu' tefufpečtum reddere, qua fipro minimo ducat , gratiamilla«? uel confequi,cum no habet: uel amittere.cum habet, Manefl tf »n.in peccato Paulus clamat:Andiuitias bonitatisVius^atiefl' tiac ,Sc longanimitatis contemnisdgnoras, quoniabenignih dciad pcenitentiam te adducitfSecundum autem duriciaf 11 tuam,&impcenitenscorthefaurizastibi i ram indic ir* Set? uelationisiufti iudicii dei. Itaq? pro omnibus idem apoftol^ deum precaturrut pofittisC ait) comprehendere cum otr nib u * fančtis, qu* lit longitudo, iatitudo, fublimitas,& prefundutf' fcire etiam fupereminentem fcientia:charitate Chrifti. QS, uerba quanquam fuprade incarnationis opere expofuim u ^ merita tamen de hac remiffione peccatorum, ad quamip'j etiam incarnatio dirigitur,intelligamus. Vide ergo quam e* 1 ^ met Paulusneceftarium, hanccharitatem Chrifti,qu*in r * miffione peccatorum Sc fatisfadione pro illis,maxime fe oft e dit 3 agnoi’ceieatq>cogitare. Earo enim diciteximi*cuiu!da efte fublimitatis,&: bonitatis, longanimitatiscp, Sc fapient# «in*J,utqu* omnia planiffime in eoopere cluceant; f; ftOltt**' tIBER TERTIVS* iof Caput XVIII* de generali omnium refuttcčlione« CARNIS R E S V R R E C TI O N E Mi H Ačtcnus uniuerfa dei operah natur* fcgratiaiconfeffi furnusta produčtionc ipfa rerum gubcrnationegjpro/ Rrefi ufg? ad Chrifti incarnationem, atque peccatorum remif« “°ncm. Qua: quidč omnia coni pleta iamfunt&perfečta,quo *icliegp perficiunturin nobis. Nunciam ad ultiraa dei opera ^ntum eft, nempe retributionera ultimam, atquc hominis (propterquem totus hic raundus,&rerum harum omnium ‘ la rmonia J mutatio J &: uiciflitudo eft )perdučtionem ad fine ter ^inumcfc fuum: cum quo pariter & rerum dim ceffabit quief» Ce^ $defiderium.NanIexped:atio(utfcrip^itPauIus)creaturse, R^,w • J! c UeIationem filiorum dei expe<3:at. Vanirati enim creatura jubieda eft,non uolens,fed proptereum, qui fubiecit cam in *pe*quia dc ipfa creatura liberabitur a feruitute corruptionis in "bertatetn glorisefilioru dei. Scimusenim,quod omnisereatu ra ingemifeif, &parturit ufcp adhuc. Clamant nanej; omnia, ( l ll *mouentur J finčfequaerere. Nc uisfufcitarepotenscft deus. Habemus etiam huius fideiifl lo Lhc. 7 * idemnobisdemonftrant:qualis fuitilleuiduae filius,qui iatH mortu? efferebatur: &Lazarus, qui quatuor dies in fepulchr 0 mortuus iacuerattquos dfls uerbo fuo erexit. Qyemadmoduiti enim tune Lazarusab omnibus eftidemuifus&habitus,po^ quamfuit uocatus a Chrifto: uiduat|s illaab% omni dubita / tionefuumrecepiffefilium,eftgauifa:ita etiam eritin dieill 0 ultitno. Nec enim immenfa: uirtutidei minus funtprsefen* tiacorpora omnium, cum in elementa ipfafuerintrefoluta^ quam cum uidenturintegra, nec dumomnino in ter ra m ud' fa, Elt autem ha:cdiuinauirtustamefficax&potens: ut flf mortuus quidem (quodad iilam attinet)debeat aliquis dici* p. Hinc Chriftus de Archifynagogi filiainon eft( inquit)morcua puella,fed dormit. Atqj apertius uolens probare refurredio* nemallum citat Iocumt Egofum Deus Abraham, DeusIf aaC ’ Ve** LIBER TE.RTIV& to4 ^pus la.cobuc fubiicit: Non eft autem deus mortuoru, fed uis Uenriurn, Viuunt enim illi apud deuro,atq3 apud iplius efficace Poluntatem, quae illos uičturos in teternum conftkuerat. Sunt porro Sc huius fidei non exempla folum Sc tcftimonia,fed pigno j' 3 etiam,atqj quali femina( ut ita Ioquar) Sc animis Sc corpori* dus noftris adeo inlita,acimprefla: utpoflimus 8c ipli illud, , ftpod Chriftus proprie de fe in Pfalmoquodadixit,aliquo mo« ** i do ufurpare: Lsetatu eft cor meu,& exultauitlingua meatinfup ^ caro mea requiefcet in fpe: quoniani non derelinques anima **>eam in inferno^nec dabis fančtu tuum uidere corruptionem* f^otas mihi fecifti uias uitse.Etenim ipfe Chriftus uere fančtus *He eft,qui ad inferna defcendit; ubi non eft anima eius derelj« fta:necj 5 eius caro ullo modo uidit corruptionem, Nosueroab ^us ) ueluticapitis,uirtute&: fančtitatefumus etiam, quamuis ‘°nge infra illum,fančti: poteftq?caro noftra in magno gau« ^o,certiffimaqjrefurred:ionis fpe quiefcere. Non enim deus derelinquct in his infintis animam noftram, hoc eft,uitam ani* fttalem a rep fenlibilem, qme cum corpore euanefeit, atquc 111 iplius terne uifceribus computrefcit:neqp dabit nos corrup¬ tionem omnimodam fentire t quoniam oftendit nobis deus u *asuit£e. Nam in Chriftorefurgente, nobis indicia quscdam ^ uiuum exemplar refurre&ionis eft datum : habemusg? in a,1 imis Chriftum ipfum, Sc fpiritum iplius: quorum urerep ui« atque uitae perennis fons, non folum animis, fed Sc cor* P° r ibus, Vnde Paulus clamat: Si autem Chriftus inuobis Row; icorpus quidem mortuum eft propter peccatum: fpiri« tUs uero uiuit propter iuflificationem. Quod li fpiritus eius, ‘M fufcitauit lefum a mortuis, habitat in uobis: qui fufci« t3l, it lefum Chriftum a mortuis, uiuificabit Sc mortalia cor« P°ra ueftra^propter inhabitantem fpiritumeiusinuobis.Ve- ^ lime ergo fpiritus Chrifti,atqueiplius per uiuamfidehabi- ^tio in cordibus noftris,pignora funt refurrectiouis.Pr^terea eft Vbil.}* 1NSTIT VTIO NIS C H RT S TI AN AB eftquo$ineorpore noftro.ipfius Chrifti domini corporis iuilatioqujedam, coilfiguratto, & certiffima cumillounio. E" enim & iuxta corpus Chriftus non folutn animorum fed etiatf* corporumnoftrotum caput:quod plane influit in corpora,« 3 ?' ad foi perfečtam configuratione rnouet, motione efficaciffi* 11 * ■Sc nunquam deficiente. Hinc Paulus: faluatorem (inquit) peCtamus dominum noftrum lelinm Chriftum, qui refor® 3 bit corpus humilitatis noftrac,configuratumcorporiclaritatis fuac/ecundumoperationemnirtutis fuaz:qua etiam poffit fubO cere fibi omnia, Meritoigitur Chriftianusfufcitatu&ininiori *f 4 ‘**» tale Chriftum credens^ultarepoteftcum DauideiMukici 11 ' quicns)dicunt animsemejejnoneft falus ipfi in deoeius:tu tem domine fufceptor meus,gloria mea, & exakans caput um,Quafi dicat: quanquam muka funt,quže faluti mea^ adu ct fantur: tamen ita potens eft atqi magna uirtus faluatoris'm eI ’ ac tantam mihi prpbet fiduciam,confpicere fideChriftum^ 3 ' put meum,exaltatum a morte & inferno: ut fperem me cttt® eum fequuturum.Tu ergo domine ,qui caput meum exakaw < ’ exaltabis & me^uantumuismortaIem,grauitatequiChrifl:iimagmem pomre uoluilTent,iatn cum ChrP ! to re(ltrrexiiTe, & incoelum afcendifle,tanquamfcilicet uiua ^toat^uniracapitifuo metnbra,interiori fenfu immortalira* J'?pr*guftationem quandam pcrcipicntia. Sic ergo alibi fcri* Epb, b jhdeus autem,qui diues eilin tnifcricordia, propter nimiara ^aritatem fuarn,qua ditexit nos ,curn elTcraus raortui pecca* t,s jConuiuificauit nos in Chrillo ,cuius gratia faluati črtiš, & Co 8re!’ufcicauit,ffc confedere fccit in cosleitibus in Chrifto Iefut bt °ftenderet in faeculis fuperuenientibds abundantes diui- jj^grariaefuaein bonitatefuper nos, Itaqp cumdicitiin Chrk 0 lelu conrefufcitauit Sc confcdcre fecit: magnae fidei & fidu« S^id diftum eft, ac horainis plane non jam in fe ipfo uiuentis, $ »n Chrillo, atq? u ;re dicentis: Chrifto confeus funi cruci, y^oam:cfniamnonego:uiuicueroinmeChriiliJS.Qua:qui< t,l< ‘ ** c e,tt »ticnt Sc tila,conrefurcitauit,&c,non tantum uerba funt ^iUfdanj emphafis, atque exagerationis ntaximp,qua nunqua ^dtusillcPauliiibiipiif;uisdtxifledeierga nosbenefieia.atcp ^tia^hariratisefcefficacia uidebaf:fed Sc roultouerius indicia .^Gtanimi per fpiritu eldtiffimi, afcpdiuinord gullum Sc fua« ^atethia :l , percipientis. Signtficat.n.ueri Time dei promiffio P‘^»atque gratia m animis nollris potenteiplius uirtuteinfu« ^»nonfoluui expečtationem quanda cceTertiumefBcerein ej - is T-d ct.a plusguačredi potellrem ipfamiam prpfentetij, bj?' 15 dc guftationem exhibere iis,quidigni apti$funr,utča- ^ 4lu energianullam atque uiuificantem uirtutem fpirirus. Dd Nam INSTITVTtONIS CHRISTIANAE ■ Nam conrefufcitauit(ait) d confedere fecit: non autcm con' refufcitabit,d confedere facitttquafi id ia de Chriftopcrfed* A: dcnobis etiamin Chriftoipfo,non quidem integre atq^ in effebtu, fed fic tamecompleruro fit:ut,quantum ad anim^ 11 captum atqueguftum,iam fic nobis prsefens uita illa,ar$ liciras 4 Ac quidquid illudeft, quantumuis minimum fit, fi coA' feratur cum ueritate, quam fpcramus: maius ramen, ueri« $ > certius,d pr^fentius exiftit omnibus iis,qua: mundus in nobi$> etquideiis,quse natura ipfa efricit. Verior nanq? J cerrior,fiffl ,l< or,&pr*rcnrior,quanrfiad animjjmundp ac limpid^fenfui 11 ' eftconfeffioilla atqueconuičtus, quem finCti uiri hic agenti iara habent cum Chrifto in cceleftibus, quam fitomnis glof^ exaltatio ;i atque fublimitas^uam fuis exhibet mundus t ina^ quam uitaipfa,quam iam habemus. (^uare fidicuntur rcg^* rc homines,fi gloriofi effe, fi uiuere in mundo d: in čarne J ^ 4 q w riusdicemus nos iam confedere in Chrifto,d conrcfufci^ ’ ; ‘ rosefle. Vnde d in alio Ioco idem apoftolus,cum de cognitio” illa certiffima d efficaciffiina,quam fidesgratiaep Chriiti in $ bis efficit,loquereh Nos,ait,omnes reuelata facie gloriam fp? culantes: in eande imaginč transformamur a clarirare in tatem,tanquam a dni fpiritu 4 Licct enim cognitio,quam dc'<^ habemus, fit hic per fidem.d per fpeculum, ac amigmaje* t,1# menanimas,qu£e fine udarnine, hoceft,fineamorisreru poralium contagione diuinaconfiierant, poteft transfer^ * re, d afiimilare deoipfi ,ac transferre in dies ad praiftantio^ L clarioremcpdiuinorum cognitionem dguftum.Ar uirtutem certiores.Vndedamat Chriftus fuis: Nolitetimere c °s, ftro.5i(fccundum hominem)ad beftias pugnaui Ephdi; quid toihi proddljfi mortui non refurgunt/ Manducemus Sc biba« ^us. Cras enim moriemur, AcmoxadmonennoIitefeduc/* jporrumpunt bonos moreš colloquia mala* Qyi igitur re« mrre<3ionem negr.t: catera quoq? omnia contemnat, quse a d uirtutem artinent, & tantum pradentibus indulgcat bo« nis, necefiecft, Podremo, ne &hocommirtaffius,ipfaanimaj boftra: narura hoc idcm demonftrar., (i modo illamomnino Aonignoremus^neq) ea nos reddamnsindignos:quod niultis a ccidifle conftat.Etenitn homo cam in honorc cfrct.cžetcris fd pr . g licctanimalibusfuperiontamcnnon intelligens hancanima: r ' ’ 4 * fuaexcellentiam 5 comparatus eftiumentis infipientibus^ ^ilis fadus cft illis* Quod criam mors dominans cffecit: dum f 1 ’orienteshornincs 3 tanquam iumenta ipfa.uidensftultus, in •Ham addučtus eft fcntenriam,quani ex eius ore Salomon pro= * c rt: Vuus cft intcritus hominis &r iumentorum, Sc £cqua utri* J^conditio.Sicut moritur homo:fic&iIIa mcriuntur. Sitni* 3 ^r fpirant omnia: Sc nihil habet homo iumento amplius* ^unftafubiacentuanitati: Sc omnia perguntadunumlocum. terra fačla funt,& in tcrram pariter couertuntuivQyis no* ^i^fi fpiritus filiorum Adam afcendatfurfum 5 & fi fpintusiu' J^cntorumdefcendat dcorfund Videquomodo mors deliciat pomines^ eos nobilitaris fua: obliuifci cogar. Vide quoq? qua JP^ignede feiplis fentiant, 8c inquanta delabantur uicia^rc' ur tedionem non cogttantes:quosfapiensoptime depinxit: Dd iii duerunt ; INSTIT VTIONIS CHRIST1ANAB Dixerunt (fcribens) impii cogitantes apud fenon rede: Exi' , guum& cum tardio dl temp? uitaenoftra^&naneftrefrigerifi infinehominis,& non eft quiagnitusfit 3 rcuerfus ab inferis: quia ex nihilo nad ibmus,& poft hoc erimus,t4nquam non fu c rimust&poft tnulta dida in hanc fententiam, ucrba illoruro fubiiciens: Venite ergo(ait)&fruatmir bonis,qua:funtu\ uta* rourcreatura,tanquamin iuuentuteceleriter, Vino preciofo* 6c unguentis nos implcamus:& non pratereat nos flos tempo* ris.Coronemusnosrofis 3 antequamroarcefcant, Nullumpra* tum fit,quod nonpertranfeat luxurianoftra. Nemo ueftrum cxors fitluxurijenoftra 2 ;,Vbiq?relinquamus figna laeticia::quo niamhseceft pars noftra,& ha:c eft fors noftra. H« profcdo funt terrenihoroines.&fapientia huius mundi,quaedeoini« micaeft,pleniaieretamenftultifunt,& dignitate humana in* digni, Nam^ut caetera praitereamus, ii huius tantum uit«bo* naluntnobis fperanda^ctantum harcbona corporis confi' deranda:quid exccllenti*,au t quid boni fupra cartera animan» tia datum eft homini; cuius corpus robore, fanitate,& diutur« nitatemultorum animalium corporibus eft inferius: & cuius uita pluribus incomraodis, adueriis^ iubdita eft / Et tamen hanchominisexcelkntiamipfaquo^animalium natura oftcn Gcn * * * dit, quse uelud agnofcens Iegem illam dei, dominamini pifci - bus maris & uolatibus cceli 3 homini fe fefubdit.Qftare Sapici S fum pr^ber. Cuiusmodum quamuis natura hic deficiens, noti •nueniat: fatis ramen eo nos ducitratio; ut hominem cx cor» poredc anima conftantem uidenres,intclligamus neceflc tU * e jUtlitineismutua qužedam focietas, atque reciprocus qui« dam appetitus: quo non folum caro fpiritui uniri, Sed fpirirus čarnem uiuificare apperat, Quo fit, ut eomodo irrequietafit animaexrra corpus, quo lapis terra ue, cum extr i fuum locum *cnetur. Licet enim fpiritus non litin corpore, quafi in Ioco: mclinatur tamen ad illud anima noitra, & habet cum eo con« Naturalem quandam focietatem. Quod ratione utcun^aper' tom/cripturafacra apertius docet. Nam loannes: Vidi(in Apo/* ^Uit)fubtusaltareanimas intcrfcčtorumpropteruerhum dei &propter teftimonium, quodhabebant ičc clamabanr uoce tft agna ) dicentes:Vrquequo domine, fančtus&uerus,non iu* dicas,iV:non uindicasfanguinem noltrum deiis, qui habitant ,n terra? Quibus uerbis deliderium refurgcndi mtelligendunr cfle.declarat idem apoltolus, fubiungens: Et datae funt iilis fiogulac (tol ae alba: ( hoc autead glarianvanimarumpcrrinet) ^dičturn eitiilis, ut requie c-rent adhuc tempus modicum, doneč compleantur conferui eorum, Sc fratrcs eorum,qui ••‘terficiendi funt, ficut Sc illi. Eft itaq$ anima noitra extra c °rpus,quodammodoextranatural-mlocum: nec fatis tibi Putai gloriam fuam fufticere, nifi&illius particeps fiat cor* P Us . Quod iultiffimum eiTe , Sc ipfa ratio demonftrat. j^B^madmodum enim corpus fuir laborum atque meritorum eu bonorum feu malorum particeps : aequum eft, ur fiat BOocp premiorum atquc poenarum. Ac fane nunquam de* ■kritim humanum quie.cit: nequedededeiopereincreati(v e hominis,mtdkc‘tuifatisfit;mfircfurreriionetc.redita»Tunc enim IN5TITVTIONIS CHRISTIANAE .enim omnia optime deum conftituiiTe, d' compIeuiflTe appar et* Nam quid,rogo,aliud uidebarur immortalem animum mortaf* li corpori uniuifle,quam repugnantem quandam, d i ndecen* temunionemfeciiTetnili tandem repugnantia jlla aliquando tolIendaefletfSicut enim dcus dono gratia fanauichancre* pugnantiam,quacorpus naturafuafcrtur in bonabac pr#* ientia atqi contraria a ni m a: bonis: iic d hanc mortalis corpo' ris ab immortali anima diftantiam dato il!o nuncj rooriendi donofuftulit, acineocorpus danimumaquauit,Quse duo per peccatum fublata, iuile per Chriftum redduntur nobis* Quoordinead primamillam integrjtatem rcducimur: nune quidem, quantum adanimam: in illouerodie uItimo,etiatfl quantum ad corpus atcinet. Quare hac refurretfio dicitut * p* quoq? regeneratiotut in illo loco euangclii: in regeneratioe, ctt fedcritfiiiushoministfedebitisduos.Hocigiturdecentidp^ chrofineintegredeusfatis Tacit homini: dum rcfurgunt qui' demomnesintegraaccompletasetate, d immortalesifed bo' *,Co, i i nitantumgloriofi.Hincrefurrečtionis fidefirmata^inquit P* a ]us*.Deogratias,quidedit nobis uičtoriam per dominum n°‘ ftumlefum ChrifturmHancautem uičtoriam intelligitdeifiOj; teatquediabolorelatam. Nam ita proximedixerat: Cuman te mortale hocinduerit immortalitatem: fiet Termo, qui fcript^ s dhabforpra eftmors in uidtoria, Vbi eft n ors uičtoria titf' Qua omnia apoftolus efficaciflima hacadmonitionecond^ ditdta^.fratres meidilcdti,iiabilcs ftotedimmobiles, abub' dantes in omni opere domini Temper, fcienres quod laboru^' Iber non eftinanis in domino, Qi»id aprius dici potuit cxcirao ,! dis animis ad uirtutemiNe$ enim(inquit ) dl inanis labor iler,Eller ueroinanistli premium animad corpori, ideo^^ roti homininon redderetur. Nuncautemrefurrcčtionecrcd)' ta,manifeftu eft nullp modo efle inanem Iaborem noftrumjfr 1 " ero (uoracntaneis laboribus deum rcddcre nobjs beatitudifl'* meniur^ LIBER. TERTIVS, io p ^fnfuram bonam 3 conf-rtaro, coagicautn in firm® anitn nfit * u percffluentem in corpus. Caput XIX. de ul tim a Kperfcdla noftra beatitudine. VITAM ^TERNAM* P Vlchra certe coronide arque apta decenricj conctufione hanc fidci Tumam, dc profeflionem apoftolicus chorus op {* auit,arque perfecincura ait;Credo uitam *tcrnam.Quare li* J 5 « apoftolici fpiritus miram fapientiaminhoc r ymbolocoI* ‘'gendo&ordinando,fingularemgratia,& efficaciamillius ad ^hendadcfideriafiddiuiu mentes^rapicndasinDeun^pau.- ‘°attentius nucconfiderare,atq3 hacdiuinafinedubiodoCtri' paululum delečtari. Ad quod non parum ulrima haccclau* ‘ u la nos mouct: in qua fpiritus hiefidei ac fpiritus Chriftifan« uero, certo,& beato fini nos mente iaroetcogitarionc ^>niun X ir:docens manifefte fidei lucern nunquam deficere,aut * 1,ll ri: doneč *tcrnar nosconiunxeriruit*,&uersefcelicitaris c ffeceritpartic!pes,iuxtaillud Chriftiuerbun :Amen amendi i f° u obis, quia qui uerbum mcu aud t, & crcditei,qui milit me, ^abetuitamactcrnam,&iniudiciumnonuenitjfed transficra ^ortead uitam. Quare uerenon deficit in a:ternum, fed crefr ^ r >atquead perfečtum ufcp tandem peruemt luxcognitio<|j ^ Cl )hic fide incipiens. Vndefcriptumeft a Salomone: iuflo P^* 4 ‘ u |t»fcn)ita,qu ;filux fplendens,procedifc,& crefcitufqj ad per« . e ^at\idiem. Tollitur autem adueniente meridiana illa luce, ^perfr ®atis fuper menfam meam in regnomeo. Et Efaias clamati^ 1 * 1 ^ * a det dominus excrcituum omnibus populiš in monte hoc ^nuiuium pinguium,conuiuium uindemise,pinguium medu! •, a torum,uindemia: defacatse, Atque de hoc gloriseconuiuio *doqui fignificans,fubdit: Sc pracipitabitin monte iftofaci« cttl uinculi colligati fuper omnes populos, Sc telam, quara ° r ditus eft fuper omnes nationes* Pmcitabit mortem in fempi 5 er nu. Vfci enim &pcccati&mortisimperifiomninodeftrui£ !^fempitcrnum,nifi in gloria illabeataiEt alibi comedite(fcrb aut, ) amid, Sc bibite,& inebriamini chariflimi, Et in Pfalmis Pfal, 1 / f Ec ii etiatn INSTITVTIONI.S CHR.ISTIANAE etiara fcriptum eft:inebriabuntur ab ubertatedomus tu «i & torrcnteuoluptatistua: potabiseos. Eft enim ucrifimeiniU* coeleftigloria facietas omnium bonorum, & guftusdulcedo pace(ait)in id lpfum dbrmiam,& requiefcam, Ac Paulus ab eaquiete exuerbis cuiusdam Pfalmi dixi(Tet,exclufos in crC . dulos^adraittendos uero pios fideles^tfeftinenuis ergo(inq UI * in Utami tequiem, Qu* certc requies nonfolum eft ab op £ J‘ Hcfv4,. m LIBER TERTIVS. bus laboribusq?noftristled eftetiam requiesdeiatque indeov ‘Pfeenim in feipfo,hoc elljCitra omniaopera iua quieuiffc di« Cl tur:nos ftmiliteradeandera quietem inuitans, HincPaulus poftadiicittQiii enimingrelTus eft inrequiem eiusretiam ipfe re quieuitab operibus fuis, ficut a fuisdeus,. EtDauidquoq}pfa,ii4 hanc iam f pe tenens requiem; Conumere (ait) anima mea in re quiemmarn i quiadominus benefecit tibi. Declarac auterci ftatim 3 qualis fitilla requies:Eripuit (inquiens)animam meatn de morret oculos meos a lachry mis: pedes ureos a Iapfu. Atcp . fifaias:& erit(ait)in die illa,cum requiem dedcrit tibi dominus E r * 1 ** a labore tuo & a concuflione tua } & a feruitute dura^uam ante %uiuifti. Vere enim ibi a peccato,a diabolo,ab illius mfeftatio' ^bus^amoleftiis denick corporis acanimiliberati > quidce* nius. <[ Itcm uocatur regnum, principatus, diurtia^gloria, ho» ^fdausjft quidquid boni ineft mundanis regnis,illi tribuit fa* c ta fcriptura. Nam Chriftus:qui facit ( ait) uoluntarem patris ^<7* ^diipfeintrabitinregnumcodorum. Ec rurfum Apoftolis; 1 9i tUmfcderit(inquit)filius hominis in fede maieftatis futetfede« “*tis 8c uos ..iudicantcs duodecim tribus Ifrael. Et Dauid de eis n* 1, *** ^mdixit:Conilitueseos principesTuperomnemterram. Ef' •^itintur enim beati omnes regni ipiius dei participes: domin ^ s primum perfepatimur:&conregnabi ♦ * E e iii mus v /ž %\ Lltjhitana eri Apo,t. TNSTITVTIONIS CHR.ISTIAN AE "Rius, Quod etiam ipfe Chriftus promifit in Apocalypfi 5 Ol!* «icerit( inquiens ) dabo ei federe mecum in throno tneo: lic 0 . 1 r ego uici,& Tedi cum patre raco in throno cius. Et rurfutn ^ ' hucclarius ibidemdicmQuiujcerit,&cuftodieritufcj;in fin enl opera meajdabo illi poteiiatem fuper gentes:& reget eas in u |f ga ferrea, & tanquam uas figuli confringentur: ficut & ego 3 C ' i * cepi a patre meo.Acideo dc iufto fcribitur:Gloria Scdmtix^ domoeius.Quam gioriamccrrifUmedeus tribuitbeatis orna 1 * bus, illos gloriofos, iaudabiles, admirabilesg? coram uniuerib Mit* «o etiam creaturispra:dicans.'HincChriftusdequQlibetfan ^ e ‘ l Icčtatio, Sc aliis quae ad hxc pertinent, nominibus. Vnde D& Pji.t4 9 uid:ExuItabunt(inquit)fančtiingloria ;I«tabunturincubied Mat. i s* : cxultatjones dei in faucibus eorum, Et Chriftus dotfl 1 * ‘ nus:lntra(dixitferuofideli) in gaudium domini tui.EtEfai 35 *' E/i* s s . Ambulabunt ( ait) qui liberati fuerint i & redempti a domin 0 * ** s 1 * conuertentur,&: uenient in Sion cum laudetfr larticia Tcmpir^ piterna fuper capita eorum: gaudium Sc Iseticiam obtinebud Ep:, s * fugietdolor, 5cgemitus.AcrurfumjgaudiU( inquit)&l#d cia inuenietur in ea ,gratiarum ačtio,& uox laudis, At$bj Kdtb t ^°8 entcs praedicauit Chriftus effe bcatossquoniam ipfi confd r ' buntur.AcEfaias etiam:Confolabitur(ait)dominus Sion,* ' * * confolabitur omnes ruinaseius,fleponetdefertumeiusqd ( Apo.i i, deliciaSj &c. Et loannes fcripfitin Apocalypfi: Dcus abftdftf Iachrymas ab oculis fanctorum:& iam noneritamplius n cC ' dtuSjP.cc damor/cd nccullus dolor. |T|Š> LIBER TERTIVS. - Vitem uocaturfanitas,integriraš,robur,optima uaietudo, ^UentuSjdecor, & pulchritudo. Hinc Daniel: fulgcbunt(in* SUit)qui dočti f U erinr,quafi fplendor firmamcnti: fic qui adiu« bciatn erudiunt multos,qualiftcllaj in perpetuas aeternitate^i ^ Efaiast Ifrael (ait)faluatuseftin domino faluteaeterna.Ac ®*ibi:Ocčupabir( inquir) falus nruros tuos, & portas tdas lau= p*tio. Non erit ribi amplius fol ad lucendum perdiem, nec Plcndor luna* illurainabittejfed erit tibi dominus in lucetti e ‘*ipiternam,& deus tuusinglariamtuam. Non occidet ul/ , r ^ol tuus,&lunatua nonroinuetur: quia erit tibi dominus in Uc em fempiternam, 8c compleburitur dies lučtus tui. Popu« Us autem tuus ornnes iufti,in perpetuura hareditabunt ter* CTDemcp,ut mfumma dicatn^cunčba quas hic quoui» |Podo bona, 8c defiderabilia funt, de illa bearitudine inuenien > Ut di&a. Nam, utdeexternishisadminiculis loquar, dicitur ■j| l0 $ornamentum,ueftitus,gloriofus& regius habitus, do« j s j babitaculum,ciuitas puleherrima ac ornatiffima,& bor» ^atiianifiimus* Nan$Efaias:Induitme(inquir)ueftimen j.’ s Lilutis,^indumentoiufticiacircumdedit me,quafi fpon« j, ^dccoratum corona, St quali fponfam ornatam monilrbus m’ s * EtOauid: Quam dilečta ( ait ) tabernacula tUa domine ^ tu tUm; concupilcit 8c deficit aniola tsrea in atria domini, r urfum; Haec ^inquit)recordatusfum, & effudianimam M 511: tranfibo inlocum tabernaculiadmirabilis ixfq; t ^ 0i uum dei. Arq? dc hac dei domo pulcherrimaque habi - i\o? nc, '^ cm P^ l ^ tes orans iugiter: Vnam (dicit) petii a domi* dieh nc l ’ ec l u ' rara > ut iuhabitem in domd*domini omnibus Us u * t5C me*: ut uideam uoluntatem doflbini,uel,uraIii le« ■»delečtatione domini, Efaiasetiam ciuitatem ipfam Hieru ^itar norn ' nar >s,clamat: Oculi tui uidebunt Hierufalem, ha- l Chriftus ipfe docuit, acuera ratioftudiofa oftendit:quales funt diuitise.lautiorcs cibi,deliciae,& alia id g c ' nusjfunt-caduca bona atqueinftabilia:qua: non poflfunt fim u ' haberi: necunquam fatiarequenqua: nccuniucrfarrt fenfuu^ auiditatem explere:funtdeniq$eorum muka extranea:atquci l ’ aliis potius,quam in eis, quorum dicuntur dTe,inueuiuntur^| honor,farna,gloria, 8c laus.Qu* faneomnia 8c aufcrri ab intfj tis pbflfunt s & prauisaequeut bonis eueniunt: naj; bonumefti' ciunt habentem, ne ’ en menti illius dilebti difcipuli, qui e facro pečtore coeleftis ^giftri euangeliumtanquam efonteipfoebibit,fic alteinfe^ ex p 0 eac ? tam profundas iecit radices: ut tam in fuo euangelio jj, Cbriftj ore,qua exproprio in fuis epiftolis frequenter nobis itid re P etat ' Vnde paulo polt inirium fui euangelii Chrillum S Uc it id,quod fupra citauimus,Pharifeis dicentem:Qui uer* Ff bum I N S TI T V T10 N ! S CHRIS TI AN AE bum rneiira audit,A: credit ci: haber uitam Sterna. Et poft patf' ca:ficutparcr(ait)habctuitatninfc;netipfo:ficdeditd: filioui' tam habereinfemetipfo.Ncq? tantum profeipfoillamfeacc £ tod«. 17. piffeteftatur in orationead patrom :licutdediiti(inquiens) e) poteftatem onmiscarnis : utora ne quod deddti ei, det eis UJ' j 6 tam seternam, Et rurfum: Operamini, ait,no'n cibu,qui pedf' * fed qui permanetin uitamteternam ^uafiliushominisdabif uobis:& additiEgofum panis uitat:qui uenit ad me,n6 efuri^* Etiteru:Hacceft(inquit)uoluntaspatris mei: qui milit me i ut ois qui uidet filiu, & credit in eum, habeat uita arternam: & eg° refufcitaboeuinnouifiimodie.Etibidem: Non ficutCait)ctt arl ducauerut patres ueftri roanna: 8 c mortui funt. Qui manduc at fod«, 8 hunc panen^uiuet in aternum, Atq? ab oppofito eam etiarn & clarat, & promittiufi quis( dicens) fermonem meu feruaueb t; rtiortetn non guftabitin žetemu. Acrationem reddituro/jua^ lo protv^ hominibus aliquid charius 3 gratius, aut amabilius, quatf> setoma uita, Quod fane planius perfpicietur tliuitae hu^' quam tanteopere cupimus, atq?firoul etiamhuiusnoftri^, liderii rationem cxpendamus. Eftenim uita 3 efle 3 perman £ tia,& conliftentia uiuentiuintqua;in unionecorporis confiftit. Quare hanc animse corporisqj unionem cofP^ t &anima 3 ideoqnotushomo ualdeddkierat;contra$ ill° ftl j/ feparationem uehementer timet aefugit* Namhoc IIBER TERTIVS. 114 kus natura inditu,ut fuum effe fumme ament,&ftudeant Terna * Ncq? uero in hac animx 8c corporis unione quicfcit defide* Hum noftrurtnfedcupimusetiam ineabonamcorporis &ani« ueletudinem & confonantiam: qua libere integrcq? fuas 5 x erceant operationes. Non enim effe quoddaro ociofum Sc iners,autfomnum,autinfen(ibilitatecupimus: quodmortem c fle,atqueuiuihominis fepultura omnes aperteintelligirr.us; kddefideramuseffequoddam uiuidum,atquefefeper opera« Honesproprias exerens:in quibus propria naturalistcuique ^iuenti eft delečtatio Sc quies.Itaq?tuneuiuens quodlibetquief C£ t,nihilqj practerca quauet; quandoproprix natura: conue« ^ientem operatione attigerit. Immo Sc uidemus res omnes na* lu ra!es non uiucntes, quodam naturaipliusimpulfutum hoc a Ppetere,ut fuum habeant commodum locum,&ineo pro/ Priaoperatione:rum hoc habiro quiefcere. Atque hancomnb Ut *irerum inclinationempropenfionemt interpretarur Au» A “2“/r« Suftinus,pondus effererum: in quo deus dicitur omnia confti* 6 \ de tu >iTe:ad quod etiam reffert ordinem, qui cuiuscg boni pars eft. Tnm • Ouamobremftepeetiamapud Philolbphosuitaoperatioipfa S *P * 11 * ^ocatu^&uiuereipfumoperari. Quodanimis omnifiita effe 'nfitum, & ipfi (ignificamus: cu uitam cuiusq? uocamus id, quo ^^imedelečtatu^&cuiinhsretlibentius.Ouiaigitur omnia 5 u 5Riadoiodum propriam uitam, ita& .ppria operatione uit« l,1 *>oconatu deliderant, Sc in ca quiefcunc,tunc feperfečta effe °P e te ipfo oftendentia: confcquens eft,ut,fi noftra non ignore Jos naturam,intellečtualem uitam Mus#operationes finem ^^Jderiorum noltrorum agnofcamus.Sumus enim corporei ^’de de materiales: fed intellečlu fpiritut prxditi:quod ppriui uobis, Sc quoa cxteris diftamus animalibus;ea$antecclli/ ? Us: inaliis fatis inferiores illis, Sc deteriorisconditionis. Pro* PHaergohominis uita,intelleftualis eft:qua uere Sc perfečte Ul aius,cum no folu uim inteliigendi habemusffed cum eam Ff ii etiam, o v ' INSTIT VTIO NIS CH RIST1ANAE etiamcontcmplantes agnofcentes(j;exercemus.5i autem intej lečlualis natura,quodnegari non poteftjn nobis fuperior reliquum 8c illius operationesfuauiffim* fint,& maxim c dele(3:abiles,ideoq5 maxime defiderabiles; quod &c de fapienti 3 S(tp t 7 * fcnpiitfapienstPraspofui illam( inquiens)regnis&fedibus: & diuitias nihil elTe dixi in comparatione illius:neq? coraparaui lilapidem preciofum. Veruintellečtualesoperationes intelb' gemaxiraeeiredeled:abiles:cura non imperfe<3a:,informes,& incertEefunt. H*cenimeftmagnaanxietas&affličtio hotni' nis:cum ignorantiatenebrisg offunditur intcllečtusmegp 0 ' teftueram earumrerum,quas qu*rit, cognitionem habere* Non enim intelledtus noiter quiefcit: cum nondum uenerit ad perfe&uro,ultimum,&fummum bonu: neg dum finem prit 1- cipium^ cognitionis attigcrit. Nam quamuis, quantu torqu e ' tur homo,cum reialicuius,quam uidetaintueturoculis,ne' quitintelligere caufam ud naturam,tantumdele&etur eafO' gnita,ac certa eius & fine ignoranti* fufpitione habita notici 3 ' ied illius tn rei quiefcet quide defiderium in hac natura intell e ' čtuali:nunqua uero pfečte quiefcet,quo ufg intellečtus ad ipfum cognofcendum perueniar.Jmmo quo quis plura de ct ci turarum pulchritudine,uirtute,& fubftantia cognouerit,& ‘) U F£ lil tur;. TNSTITVTIONIS CHR.1STIANAE turtSic certequantumuis in hac uira mulca operemur, frno* bis uiuereuideamur, ingenio uiuacitatctj; mulca excogitante s Sc fabricantes,tiue ea ad acqttirendam fcientiara,fiue ad diuiti" asparandas,fiucadfamamgIoriam$ampliandam pertineand longiustamenabilladiftamusuita,quam lethargicus ille di' ftet auigilantc. Et quidem animaexuta hac mole čarajmo* quafiafoporequoda fibi uidctur exurgere. Tanta eft huius ui' M 7/* tžC °bliuio.Sicenim&deuiuentibusexponipoteft,quodfcribi' * * tur in PfalmisjDormieruntfomnu fuu, Sc nihil inueneruntotf nes uiri diuimrum in manibus fuis. Hoceft, expcrgcfačti p c l morrem ab obliuione uit£,nihil efte uiderut,quod in ca magnU pucabant. Quanto crgo uerius dignius^homo,cum ad dd aperramuilioncro perucnerit,antcadornuflefeiudicab]t i £° autem altius dormimus:quo longius ab hac tam nobili opera' tione, uereque diuina uita diftamus, Quo fit, ur corpore ta n d? uiuences,atque uires fenfus$ corporeos tantu in fe ipiis agnoi' centes,nihil e ( t^diuconuičlus illiusjfcd ljrticia Sc gaudiu, Qualis ergo illa ci ' o,T itn. s 110 LIBER TE RTI V S. Ivticia,quale gaudiu,qualis deniqs uita, quaein dei aperta cogni ll °ne unionoj cordis Iimpidiffimi line intermiflione aliqua tranijgefur i Atque ca certe cognitioranr3crit,quanta eft rio« “ r i intellcčtus eapacitas ;qui non poterit uiuacior uigilantior<£ eflfeifeci orancs fuas uires fodicifiime& facilIimeinhocexercei» bit,nunquamdeficiens, ne$ unquam cdIanstquodIignificat illcfančtorura anhnalium in apocalyplilabor,folicitudoq» S^ietiflima: que requiera non habebant die ac nofte-.dicentia: 'Sančlus,fančtus,fan& uitaraanifeftataeft; &uidimus,& teftamur,če annunciartius uobis uitam »ternam, qu» eratapud patre, Sc apparuitnobis- Videiam horum uerborum gradus. Nam primum, uerbufl 1 uit«, Chrifti difpenfationem atque myfteria uocar. H»c eni^ loannesčV fančti Apoftoii uiderunt, 8 c contrcčtauerunt mani' lorfrt,io, bus, VndeThom« Chriiifus(dixit)affernianumtuamAmi[ s te inlatus meum,če infer digitum tuum in manus meas. & Xuc. 24* j^j r f Um omnibus apoftolis: palpate( inquit ) če uidete, Vrt* bumigitur uit«, h«c myfteria uocatt aperte fignificans no* extra Cbriftum nihil aliud,quam m or tem & hic Sc in futu' ro r «cuIo habituros, Eramus nanq? omnes mortui:fed u rt' bum uit«,quod a principio erat,ad nos ueniens, uitam attulit' Šarf«, 16. NamueniCaitipfe Chriftus)ut uitam habeant, Sc abundaU' tius habeant. Deinde addit loannes, če uitam »ternam, q u ^ eratapud patrem, uobis apparuiflfe, Sc a fe cognitam eflfc* I0411.6, enim Petrusprofe &aliis ChriftodicebanVerbauit« »tern 3 ; habes, Et ipfe Chriftus de fe: Verba (inquit) qu« ego Ioq u ° uobis,fpiritus&uitafunt,PoftApoftolus fubiicit,ctiam nunciare idem uerbum uit«, quod uitam »ternam appell 3t ' quafinonfituerbumuit», quod non de »terna uita lit neque uita dicenda eft,qu« non fit »terna diuinag*. PoftreUf apertiushocdeclaraturus,adhucfubdit: Quoduidimus,& 3t,< diuimus,annunciamus uobis, ut če uos focietatem habeatis tj. bifcum: &focietas noftra fit cum patre, &cumfilioeius' e . Chrifio. Quibusucrbisplaniftime dicit,hanc »ternam uit 3 efle focietatem,atquecommunicationem quandam diuin^L t«,itaanimas perficientem, ita fatianterm&implentenijUt 3 , riuetur ab illaad corptis quocp foelicitas 3 atque gloria nin lCltl 'LIBER TE RTI V 5* ;?■ f 15* hltttoda jutiam no fit.corpus animale.ut Paulus inquit ,iedjp{«. * * Co - 13 fttualetne^graue&ponderofutt^animagjrepugnansifedom ^noagile, fubtilccp, franima: apriffimum domicilium ac oiv S^ntrngrefurgens fcilicetg!oriofura > refplendens,& ad animae f^perium facile raobile, j ta anima fubhciente illud fibi: ut lit Jstaiueriflirne fpirituale, no n animale corpus, nulbs egensd* !s ,neque ueftibustfed anima ipli.pro gloria,pro ucftitu,proci p° crit. Quid autem minam, cum futura firilli im m or rali ras/ autem iam eritplena integra^ non animae tantum, fed to« IUs hominis uita Sterna,atquediuina t de qua hsec nos dixiflfc ^Ibalbutiendo, illiusamor dfecic. Venim id folumhic non P r «termittendumuidetur,fančtos apoftolosin hocpoftremo rt ičuIo,ubi fada omnium refurredione ultimam nollrorum Pttumtetributionem confiterinos docuerunt, nihildedatti' ac orum pasna fuiflfe loquutos,fed tantum beatorumglori« 111 declaraffe:quod non line magna fapienriafadum eft.Nam ^ordorerum pollularc uiderctur, ut polt aflertam refurre- * ti °nem,damnandos impios,aepiosglaria afficiendos doce' j, cn bnihilde punitione maloru loquuntur:imitati in hoc Chri« Ut inqui magis amore beneiiciiscp homines trahere uoluit, ^amtnetu.Quare&ineuangdio ftatimincepita regniccele« m dl, 4 * ' s prardicatione. Et in illa inligni concione;ueftru ell(ait )re* m ath, ^ Uni codorumi&,«ierces ueftra copiofa eft in c celiš: dc alia id Luc, 6 ^ Us multa.De inferno uerorarius loquitur:quod tamen nec ^ninoommittit, Eft autem hoc proprium euangeliese legis ^^.filiosbenignitate&amore congregare,Necenim ac« f Piftis(ait Paulus) fpirituroferuitutis in timorejfed accepiftis ltUni adoptionis filiorum. Quamobrem & id feruandum ’ to fuitin hoc fymbolo Sc epitome euangelicse legis. Ne ^eb Cn 0rnnino id prscteriiflc uideamunhocfolum pios admo« de illa irtfcelicitate miferiaque damnatorumloqui ^hSjnon poffe nos illam apertius depingere, quam fi dica/ Gg mu* P fti 4*« INST1T VTIONIS CH RIST1ANAE mus cffc »ternam mortem:affirmantes de illaomnia contrar^ iis,qu» de uita »terna diximus * £ft igitur ca fumma ignorantia dei: eftcxtrema ab ipfo Se intuendo Se agnofce^ elongatio fugami pcrpetuateft immundoruro fpirituum, & dibus adh»rentium peccatorum: eft obliuio & fui ipfius,&d< eft denicf; barathrum quoddam, Se teterrimum fepulchru odii, anxietatis, Se triftici* de diuinis om nibus,atque de dei ir fiusgloria&manifeftatione, Vidcs plane »ternam roortei^ durationequidem nunquamfinendam, fed mutabilitate f* inftabilitateplenam i uideš femper miferam unionem anitf 1 adcorpus fcetidum, deforme, tetrum, horridum, animas ^ re fugicndum &deteftandunuuides denigjanimaečfccorp 0 / ris »ternam ueramcp mortero, nihil aliud uit» habentetn,^ quod per eam non liceat infcelici anim» fuam non fentif^ cogitare infoelicitatem. Hinc Dauid: ficut oues (ait)in iw ! ’ no politi funttmorsdepafceteos. Eaueromorsnoneradi^j neqj’amnino dellruitjfed lic uiuere permittit, ut uera&l euangelicum illud: Meliusillis ellet, non effe natos, ergo Apoftolorum fenatus, ut hancocculte infinuatanb 1 ^ tantum perpenderemus fugeremusqj : quantum contra J tam illam »ternam apcrte demonftratam, cogitare af^,, beri, fpe »tern» uit» foelicitatisej; potius traheremur acin c, J remur ad bonum, deum# Se amandum Sc qu»rendum 5 ‘r >* finis eft huius totius fidei,quam confefli Turnus :teftaflt 6 loannc deomni certe apoftolica dočtrina:h»G fcripta funt: ut credatis,quia Iefuseft £■ lius dei, Se ut credentes, uitam ha« bcatisinnoniineeius* /< LjuDijana gj L ^ . ''C7V : V- • /• . f • ;)