METODIČKE SPECIFIČNOSTI OBRADE REGIONALNO-GEOGRAFSKIH
TEMA Zdravko Ivanovič
IZVLEČEK UDK   910.1:913
Avtor obravnava vprašanje obdelave regionalnogeografskih tem pri pouku. Poudarja tudi pomen regionalnogeografskih proučevanj za potrebe družbe, na primeru opredelitve razvojnih regij v Črni gori.
ABSTRACT UDC   910.1:913
THE TREATMENT OF REGIONAL-GEOGRAPHIC TOPICS AND THEIR METHODOLOGICAL SPECIFICS
The author deals with questions of treatment of regional-geographic treatmant in lessons. He emphasizes on the meaning of regional-geographic research for the need of society, in the čase of  development regi-ons in Monte Negro.
Ako podjemo od zadataka regionalne geografije i nastavnih programa geografije, dolazi se do zaključka da regionalno-geografska tematika ima značajnu funkciju i mjesto u geografskom obrazovanju i vaspitanju mladih generacija. Predmet proučavanja regionalne geografije je regija, što, uostalom, pokazuje i sam naziv ove geografske discipline. Prema M. Va-soviču (1985, 10 i 11) zadatak regionalne geografije sastoji se u sledečem: da rasčlani zemljinu povrSinu na pojedine regije; da pravilno prouči udeo prirodnih procesa i društveno-ekonomskih uticaja u obrazovanju i preobražavanju regije; da prouči zakonitosti formiranja pejzaža, odnos-no individualnosti izdvojenih regija; da prouči dinamiku regija, prožiman-ja veze i jedinstvo regija koje sve zajedno, kao kakav mozaik sa gotovo neponovljivim "kamenčičima", čine zemljinu površinu.    Regionalno-geografska proučavanja imaju poseban značaj u regionalnom, urbanističkom, turističkom i privrednom planiranju. Zbog toga posebnu pažnju zaslužu- ¦ ju problemi izbora regionalne-geografske tematike u geografskom obrazovanju. Način i metod obrade ove problematike predstavljaju važne elemente njenog pravilnog usvajanja od strane učenika i studenata.
* Dr. ,univ. prof. , Ekonomski fakultet, 81000 Titograd, Jovana Tomaše-viča 37.
- 202 -
z. Ivanovič_Metodičke specifičnosti ...
- 203 -
Kao aktuelno pitanje u nastavnoj praksi postavlja se, kako priči obradi geografskih regija, zatim da li obraditi svaku veču regionalnu cjelinu ili pristupiti obradi posebnih regija svijeta. U vezi s tim V. Rudič (1982,  74) konstatuje: "Ukoliko bi se obradjivale sve veče geografske regije svijeta, nastavni sadržaji bili bi površno obradjeni i geografija bi se svela na njihovo opisivanje. U nastavnoj praksi u osnovnoj Skoli prišlo se kombinovanoj metodi. Pomoču reprezentativnog metoda stiču se temeljitija geografska znanja i ukazuje kako treba obradjivati geografske regije i pojedinačne države. Teškoče se javljaju u obradi država, jer se državne teritorije ne poklapaju sa granicama regija. Različiti društveno-ekonomski sistemi i stepeni razvijenosti uslovljavaju nejedna-ke nivoe razvijenosti geografskih regija, što umanjuje njihovu kompakt-nost. Dugo vremena se u našim školama obradjivala svaka država posebno, što je radjalo površnost, deskripciju i formalizam u geografskom obrazovanju. Gledano sa obrazovno-vaspitnog stanovišta i razvoja intelektualnih sposobnosti učenika, obrada država po reprezentativnom metodu daleko je korisnija. Ovaj princip je prihvačen' u reformisanoj osnovnoj školi.  Obradjivanjem karakterističnih država po dubini geografske problematike dobijaju se bolji radni rezultati od površne obrade svih država geografske regije" (Rudič, 1982, 74).  Znači, nužno je obraditi samo najvažnije zemlje, pa če se na taj način upoznati osnovne geografske karakteristike makroregije u cjelini.
Za pravilno obradjivanje regionalno-geografskih tema potrebno je kompleksno poznavanje svih fizičko geografskih i društveno geografskih sa-držaja (prirodne odlike, naselja, stanovništvo, privredne djelatnosti). Jer, regionalna geografija ustvari preds.tavlja sintezu svih geografskih znanja funkcionalno povezanih u jednu cjelinu. Analiziranjem regionalnogeografskih tema obezbedjuje se bolji razvoj intelektualnih sposobnosti i funkcionalnije geografsko obrazovanje.
Cjelovitost ili kompleksnost u obradi regija se gradi postupno, pošto pomoču djelimičnih sinteza dodjemo do konačne sinteze. Da li je odre-djena regija razvijena u skladu sa vrijednošču prirodnog potencijala, za-
•z-. Ivanovič__        Metodičke specifičnosti   ...
- 204 >
visi od niza društveno-ekonomskih, socijalnih i kulfurno-političkih činila-ca. C regiCTialnoj sintezi moramo osim potenc jalhift funkcije ustanoviti i stvamu ili realnu funkciju, tj. njen stvarni značaj i ulogu u odredje-nom vremenu. Na primjer vrednovanje prirodnog potencijala Sredozemlja iz evToazisko-afričkog i svjetskog aspekta u skladu sa savremenim socijalno-ekonomskim i tehničkim razvojem dače nam potencijalnu funkci-. ju Sredozemlja u svjetskim razmjerama. Prilikom ustanovlavanja potencialne funkcije Sredozemlja brojne privredne grane koje se temelje na po-voljnom privrednom ili društveno-ekonomskom potencijalu, izgubiče svoj Siri značaj. U prvi plan istači če se one koje, zahvaljujuči specifičnosti prirodne i društvene sredine imaju značaja za čire područje (Medved, 1978).
Metodičke podobnosti obrade regionalno-geografskih tema zavise od više faktora, medju kojima su značajnl: prostorna udaljenost, veličina prostora, stepen proučenosti, stepen saradnje izmedju država itd. (Rudič,' 1982). Zbog složenih političkih i društveno-ekonomskih odnosa u svijetu mnoge države ili regioni cesto se nalaze u centru pažnje svjetske javnosti, pa su časopisi i novine pune izvještaja i fotografija o njima. Takav dragocjeni materijal o njima treba umješno koristiti u nastavnoj praksi. Takodje i ekskurzije u druge države su od velike koristi.
Regija je predmet proučavanja u regionalnoj geografiji pojedinih kontine-nata, zatim država, odnosno politiCko-teritorijalnih jedinica pa i naše zemlje. Obrada nacionalne geografije ima dobre metodičke podobnosti u odnosu na strane države. Obrada inicijalnih geografskih sadržaja po-Cinje u nižim razredima osnovne škole s upoznavanjem mesne zajednice koja je osnovna čelija našeg društva. Mesna zajednica, opština i region. imaju dobru metodičku podobnost te je prava šteta što se to dovoljno ne koristi u nastavi poznavanja prirode i društva koji predstavljaju temelje geografskog obrazovanja (Rudič, 1982). "Izdvojene regije, kao sastavni djelovi Jugoslavije, obradjuju se pojedinačno u svim geografskim aspek-tima s ciljem da se upozna njihova geografska struktura i naglase specifičnosti (posebnim isticanjem ili redosledom Izlaganja), čime je, meto-
z. Ivanovič_;__. Metodičke specifičnosti ...
- 205 -
dom komparacije, omogučeno uočavanje sličnosti, odnosno raznolikosti susjednih i udaljenih krajeva. Reprezentativni metod prikaza naših regija podredjen je prikazu svih cjelina (uz adekvatnu ravnomjernost), s obzirom da selektivni metod vodi ka detaljnom poznavanju jednih, odnosno nepoznavanju drugih (ne manje značajnUi) cjelina. Nije ispravno da se, na primjer, Srem, Kordun ili Pelagonija detaljno upoznaju, a da se o susjednom Banatu, Lici ili Povardarju malo zna (Markovič, 1970). Regije Jugoslavije su nedovoljno i neravnomjerno proučene,  što zahtijeva detaljnije študije po cjelinama, osobito mikroregijama, iz kojih se kas-nije javlja sinteza kao generalna sinteza regionalizaclje.
Regionalno-geografska proučavanja su dragocjena za druge društvene potrebe. Kod izrade prostornog plana SR Črne Gore po prvi put je primi-jenjena metodologija kod izdvajanja strategije razvojnih zona. Tom prilikom izdvojeno je 14 prostornih jedinica (Titograd-Danilovgrad, Cetinje, Nikšič, Herceg-Novi,Kotor-Tivat, Budva, Bar, Ulcinj, Kolašin-Mojkovac, Durmitor-Rijeka, Tara, Plevlja, Bijelo Polje, Rožaj-Plav i Ivangrad), a SR Črna Gora ima 20 opština.  Za svaku razvojnu zonu obuhvačeni su: prioriteti razvoja, okruženja, ograničenja,   konflikti, preduslovi i kontrola seizmičkog rizika. Postoječa administrativna struktura i granice su prevazidjene, jer u ovoj etapi i u ovakvoj vrsti razmatranja one ne igra-ju odlučujuču ulogu. Glavni interes je usredsredjen na pronalaženju širokih, proptornih jedinica koje su u procesu razvoja i koje imaju potenci-jale za razvoj i otvaranje tih jedinica ka njihovim specifičnim i vodečim razvojnim prioritetima, namečuči zabrane za neki drugi vid razvoja. Cilj je takodje da se naznače neki od glavnih potencijalnih konflikata, iza-zova okruženja i ograničavajučih faktora koji če biti medjusobno povezani sa jačanjem prioritetne fimkcije.
Kod izdvajanja prostornih regija Črne Gore (sjevernu, srednju i južnu) uzeti su u obzir: fizičko-geografski uslovi, stepen ekonomske razvijenosti i funkcionalna gravitacija.
z. Ivanovič_Metodičke specifičnosti ... .
Literatura:
Markovič, Dj.J. ,1970, Geografske oblasti SFRJ. Beograd. Medved, J. ,1978, Princip cjelovitosti ili kompleksnosti u nastavi geografije. Geografsko društvo Bosne i Hercegovine, Sarajevo, s. 27-33, Rudič, V. ,1982, Metodika nastave geografije. Beograd. Vasovič, M. ,1985, Regionalna geografija. Beograd. Ekonomska enciklopedija 1,1984, Savremena administracija, Beograd. Prostorni plan SR Črne Gore (Osnove plana), 1983, Titograd.
THE TREATMENT OF REGIONAL-GEOGRAPHIC TOPICS AND THEIR METHODOLOGICAL SPECIFICS
Region-geographical studies are   especially important for regional, urban, tourist and economic planning.  Beaause of that an exceptional attention should be paid to the problems concerning the choice of the region-geographical subject matter in geographical education.  Manner and method of these problems represent very important elements for its proper understanding by the pupils and students.
In demand with correct treatment of the region-geographical themes it is necessary that whole physical-geographical contents are known (natu-ral characteristics, settlements, population, economic activities).
- 206 -
Na kraju ističemo da je od posebnog druStvenog odnosno obrazovno-vaspitnog značaja da se u nastavi obezbijedi moguča regionalno-geografska c"^rada odgovarajučih programskih sadržaja jer za to nijesu potrebna neka uvečana finansijska sredstva. Pored toga, škola je ipak najčeš-če imuna na razne, nažalost, sve jače raznovrsne podjele.  Za nastavu nije toliko presudno da li je svaka regija tipska, odnosno da li istu teritoriju teoretičari dijele na isti broj regija, več je izuzetno značajnije da regionalno-geografsko upoznavanje prostora što češče primjenjujemo, jer ono doprinosi da vaspitanici stiču takvu geografsku kulturu koja če najviše razvijati geografsko mišljenje, trajni i najkvalitetniji zahtjev na-stave geografije.
z. Ivanovič    _Metodlčke specifičnosti.. .
- 207. -
According to its complexity region-geographical themes are very com-plicated for teachlng because the teacher should know geography on the whole, its ali scientific, aiuciliary and related disciplinee, their speci-fications, also educational-corrective values whlch are suitable for tea-ching. An.intact and coinplex process of the region   treatment is formed gradually. After we used the partial synthesis we'd reached the final one.
Pegion is subject of Btudy in the region-geography of some coentinehts, States, in reference to the political-territorial units and to our country, as well.
Concerning the region determination locality and personal demands are very often expressed. But the common social and joint interesi is ne-glected. ¦.
It is neither very important for teaching if every region is classified according to its type nor is if the same territory is devoted by theore-ticans on the same number of regions, but it is much more important that region-geographical formalization of the space is applied more often. Because it has got a great contribution that students acquire such geographical culture which' 11 develop geographical opinion the most, per-manent and best demand in geography introduction.