SCRIPTORES
RERUM GERMMICARUM
IN USÜM SCHOLARüM EX
MONUMENTIS GERMANIAE H1STORICIS RECUSI.
PAULI
HISTORIA LANGOBARDORUM.
HANNOVERAE IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI 1878.
PAULI
HISTORIA LMG0BARD0RÜJL
IN USÜM SGHOLARUM EX
MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS
RECUSA.
t «Mjr.üx
HANNOVERAE
IMPENSIS B1BLIOPOLII HAHNIANI 1878.
/fftTV 6/
i050t)i
y PA HM
HAKNOVERAE, TYPIS CULEM ANNORUM.
Historiae Langobardorum, quae prae ceteris operibus Pauli Casinensis memoriam posteris servavit, editionem luci daturus, non possum quin valde doleam, Ludovicum Beth-mannum b. m., qui ante plus quam quadraginta annos earn curandam suscepit, eique tarn domi quam per itinera in Germania, Hollandia, Belgica, Gallia et Italia facta oyer am indefessam navavit, quin imo nomen suum cum Pauli nomine ita conjunxit, ut vix umquam divelli posse videantur, imperfectam hanc telam reliquisse. Quam finire et opus diu exspectatum quam primum publici juris facere fas duxi. Sed id adgressus non potui, quin praecipua editionis subsidia diligenter et ipse perscrutarer eaque qui-bus ille nondum usus erat adhiberem. Quo adductus sum, ut novam textus recensionem instituerem, de cujus funda-mento et ratione egi in Annalibus nostris (Neues Archiv I, p. 535 sqq.). Codicum vero descriptionem a Beihmanno conceptam quantum potui retinui, or dine paulum mutato Usque additis et mutatis quae necessaria visa sunt. Etiam de Pauli vita et operibus Bethmann dissertatione celebri germanice scripta fusius exposuit (Archiv X, p. 247 sqq.), sed ipsi editioni haec nondum aptavit. Et nuper V. CI. F. Dahn, ut novam magni sui operis de regibus antiquo-rum Germanorum praepararet partem ad Langobardos per-tinentem, eandem telam texendam sumsit et non pauca aliter esse disponenda judicavit. Quae quamvis non omnia pro-bare possim, non meum duxi quaecumque dubia et incerta videantur hoc loco fusius discutere, breviter tantum ea quae de scriptore celeberrimo comperta habemus exponere con-tentus.
Quae ex ipsius Pauli scriptis docemur haec fere sunt. Natus erat patre Warnefrido, matre Theudelinda. Avus Arichis, proavus Lopichis vel Lupichis, abavus Leupchis, qui sub Älbuino Italiam venisse narratur. Filiis ejus ab Avaris in captivitatem ductis, unus eorum fuga elapsus in patriam rediit, qui in provincia Forojuliensi1 'domum reae-
1) Fralres ex Castro Forojuliensi ab Avaris deducti dicuntur; sed fortasse belli tempore hie eos moratos esse, Dahn p. 3. monuit. Certe
dificavit', sed '■nihil de rebus quas genitor suits habuerat ab his, qui eas invaserant longa et diuturna possessions, con-quirere potuit' (Hist. Lang. IV, 37). Familiam tarnen inter lpraecipuas illas prosapias' sive 'faras', quas ab Albuino, Gisulfo duce petente, in regione Forojuliensi esse collocatas Paulus narrai (II, 9), ref erendam esse, verisimile estJ. ■p. 13. *Circa annum, ut videtur 720—725. Paulus natus2, lit-teris instructus est a Flaviano", quem praeceptorem laudat (VI, 7 ) ; puerulus etiarnGraecam linguam 'in scholis' didicit, in qua tarnen non multum se profecisse ipse testatur3. Ubi Flaviani disciplina usus sit, incertum; patruum vero ejus Felicem, 'qui in arte grammatica floruit', a rege valde dilec-tum esse, cum proférât Paulus, fortasse ille quoque in regia versatus est aula*. Ibi etiam Paulus Ratchis regis tempore (a. 744—749) commoratus est : in quodam die festo princi-pern pocidum, quod Älbuini jussu ex capite Cunimundi regis Gepidorum caesi factum erat, manu tenentem et con-vivis suis ostendentem praesens vidit (II, 28). Postea Adel-pergae, Desiderii regis filiae, uxori ducis Arichis, qui et ipse genere erat Forojuliensis, familiaritate conjunctus est. Ejus studiis favit5, ab ea, ut ipse calamum arriperet, adductus est.
Exstat carmen a. 763. compositum, omnium quae a Paulo scripta habemus, quantum ivdagari potest, antiquis-simum, quo de sex aetatibus mundi disseruit; litteris vero, a quibus singidae strophae incipiunt, Adelperga pia salu-tatur. Quod a b. m. Knust ex cod. Matritensi6 descriptum hoc loco luci dandum duximus
Timavus fluvius, ad quern Paulum natum esse Epitaphium refert, castri illius moenia haud ajfluit. 1) An stricto sensu mobilem familiam, di-cas, cum Dahnio p. 3 sq. dubitari potest. Paulus de fratre suo et so-rore dicens: Nobilitas periit miseris, accessit aegestas, de familiae statu domestico cogitasse videtur. Hildrici vero verba: Eximio dudum Bar-dorum stemmate gentis, non ad totam Langobardorum gentem, sed cer-tum gentis stemma referenda esse, censeo. 2) De tempore nihil certi constat; sed carmine ad Karolum inter a. 781. et 786. scripto (infra p. 9j ait: iam gravante senio, quod quinquagenarius vix dicerepotuisset.
3)	V. infra p. 9. De quo cf. L. Müller, Bhein. Museum XXIII, p. 202.
4)	Scholae etiam in aula esse poterant. 5) qui elegantiae tuae studiis semper fautor extiti. Epist. ad Adalp.; 'studiis' in editione Hartelii (p. 14. n. 1) minus recte omittitur. 6) A. 16, /. 62; cf. Arch. VIII, 187. Eosdem Bethmann in cod. Florentino, Strozzi 46, membr. 8, s.XlV,f. 10'. invenit, sed minus accurate scriptos. Qui sequuntur versus de annis a prin-cipio, a V. CI. Baist descripti, Pauli esse nequeunt, quippe quitta computent:
Sunt octodecim et sexcenti a baptismo Domini
Anni usque ad Scotorum mortem regis Domnali. — Alios ejusdem argumenti versus a Theodefrido compositos exhibet cod. Sang. Nr. 2, s. VIII; v. Scherrer Cat. p. 2. 7) Apographum sibi transmissum nuper Dahn p. 76. imprimi fecit.
Item versus Pauli diaconi de annis a principio.
A principio seculorum usque ad diluvium duocenti quadraginta duo bina milia evoluta supputantur annorum curricula.
Dehinc usque quo fidelis Abraham exortus est novies centeni duo quadraginta pariter sibi successisse anni scribuntur ex ordine.
Ex hoc tempore quousque Moysi in heremo praeceptorum instituta tradidit Altissimus annos quinqué et quingentos praeterisse términos.
Legis datae a diebus et conscriptae caelitus usque quo templum dicavit rex sapientissimus quadringenti octoginta orbes evoluti sunt.
Percurrit hinc annalis ordo sua spacia quingentenis et bissenis annis, Babylonica donee populum vastabit Israel captivitas.
Exhinc usque quo salutem Yirgo mundi peperit, quem prophetae praedixerunt venturum Emmanuel, octodeceni et quingenti peracti sunt circuli.
Rex eternus mundum venit restaurare perditum quinqué milia expletis annis a principio centum atque nonaginta novem hinca per calculum.
*Glorioso ab adventu Redemptoris omnium	*p-
ad hunc usque prima annum in quo est indictio septingenti sexaginta tresque simul anni sunt.
Alta pace nunc exultat regiob Ausonia Desiderio simulque Adelchis regnantibus florentissimis et piis, cum haec annotata sunt.
Principatum Beneventi ductore fortissimo Arechis regnante, freto Superni auxilio, Adelperga cum tranquilla Stirpe natac regia.
Iudex veniet supernus velut fulgor caelitus;
dies set aut hora quando, non patet mortalibus. felix erit, quem paratum inveneritd Dominus.
Ante tuum, iuste iudex, dum steterit solium
Arechis benignus ductor cum praeclara coniuge, dona eis cum electis laetari perenniter!
Eadem Adelperga monente Paidus grandius opus sus-cepit, historiam Romanorum ab Eutropio scriptum augen-
a) deest 1. b) A. r. 1.
nuntiandum erit.
c) stirpentata regio 1.
d) invensrit, Bteterit pro-
dam et continu and am1. Quae cum alio Monumentorum volumine edenda sit, de ejus consilio et indole hic loqui supersedemus.
Si epitapMum Ansae reginae, matris Adelpergae, quae cum viro Desiderio exul in Franciam abducta erat, sed sepulturam in patria terra nacta, recte Paulo tribuitur, in his annis collocanda erit2. Alia quoque tunc eum composasse carmina, qualia posterions aevi scriptores ei attri-buunt, verisimile est, nec tamen certi quidquam statuere licet ».
Neque compertum habemus, utruni tunc temporis sacros jam receperit ordines, quibus postea eum traditum videmus. Certe libros, quibus ad historiam Bomanam componendam opus erat, facilius in monasterio quam in palatio comparare poterat*.
Celeberrimum vero illud S. Benedicti monasterium in-gressus est, ubi etiam Batchis rex solio regali dejectus re-fugium invenit. Nec video, quid vetet, ne Paulum jam tunc regem secutum esse statuamus5. 'Exul, inops, tenuis', ut ' p. is. ipsius 'verbis utar, carmen *in laudem S. Benedicti com-
1) Epístola Adelpergae missa primurn a Ghampollion in Amati editione p. XXIV, post a Papencordt, Cescli. d. Vand. Herrschaft p. 398 (inde Dahn p. 77); Endlicher, Catal. cod. phil. Vind. I, p. 306; nuper a Härtel, SB. d. IV. Ákad., LXXI, p. 294, prelo subjecta est. — Ante a. 774. scriptum putat Dahn p. 14 sq. 2) Annus mortis non constat. Dahn p. 68. jam Ansa viva compositum putat, de Paulo auctore dubitat. 3) Bethmann p. 237. 290. 292. 293. Me postea in seminario Verulensi codicem s. XI. invenit, qui inter alia Versus in festo iS. Mercurii continuity ap. Giovanni in libro de sancti Actis et translation a. 1730. edito p. 46. impressos, quos fortasse Pauli esse opinatus est; idem de aliis ib. p. 248. editis versibus judicavit. — In cod. Sang. Nr. 573, p. 476, V. CI. Diimmlero monente, carmen legitur inscription: Ante fores basilicae, eodem modo dispositum quo versus in laudem S. Benedicti, quod ita finit :
Peetora vestra sonet: parce et miserere, preeamur;
Parce, Christe, Ariehis, peetora vestra sonet. Hoc quoque Paulo adscribí posset. 4) Etiam Entropium Adelperga a Paulo nactus est. 5) De tempore quo Paulus Casinum venerit, nihil constare, Bethmann clare exposuit p. 238; ea refutans quae Epitaphium et Anonymus Salemitanus tradunt. Paulum cum Adelperga, Desiderii regis filia, Beneventum venisse, inde Casinum adiisse, satis pro-babilis Wattenbachii esset conjectura, si iis fidem haberemus quae de Pauli officio in aula Desiderii refert Chronicon Salernitanum. Quae si rejiciamus, neque Epitaphium sequamur, non est, cur cum Dahnio opi-nemur, Paulum serius tantum ex saeculari vita in ecclesiasticam vel monachicam esse transgressum. Ubique animum prodit clerici. Nihilo-minus sententia, quam proposuit Giesebrecht, De litt. stud. p. 26, stare potest, Paulum non in monasterio liberalibus studiis esse instructum, sed ipsum potius inter monacho humanorum disciplinarum semina dispersisse.
posuit (I, 26); quod vix dixisset, si diutius patriam Foro-juliensem et saecidares opes reliquisset.
Quae si minus placent, ad Karoli Magni tempora haec refe? 'annus opovtet^y qui, Laïigobavdovuwi regno destructo et paido post Rodgaudo Forojidiensi duce devicto2 (a. 116), Pauli fratrem Arichim captivum in Franciam duxit ejus que res fisco attribuit; id quod totam familiam ipsumque Pau-lum graviter afflixit. Sex evolutis annis hie regis gratiam carmine imploravit. Quod genuinum vitae ejus testimonium hie inserendum duximus3.
Item versus Pauli ad regem precando.
Verba tui famuli, rex summe, adtende serenus, Respice et ad fletum cum pietate metim.
Sum miser, ut mereor, quantum vix ullus in orbe est; Semper inest luctus tristis et bora mihi.
Septimus annus adest, ex quo nova causa dolores Multiplices générât et mea corda quatit.
Captivus vestrisa extunc germanus in horis Est meus, afflicto pectore, nudus, egens.
Illius in patria coniux miseranda per omnes Mendicat plateas ore tremente cibos.
Quattuor hac turpib natos sustentât ab arte, Quos vix pannuciis praevalet0 ilia tegi.
Est mihi, quae primis Cbristo sacrata sub annis Excubat egregia simplicitate soror.
Haec sub sorte pari luctum sine fine retentans, Privata est oculis iam prope flendo suis.
Quantulacumque fuit, direpta est nostra supellex, Nec est, heu! miseris qui ferat ullus opem.
Coniunx est fratris rebus exclusa paternis, Iamque sumus servis rusticitate pares;
Nobilitas periit miseris, accessitd aegestas. Debuimus, fateor, asperiora pati;
Sed miserere, potens rector, miserere, precamur, Et tandem finem his, pie, pone malis!
a) extris Vat. b) virpi Par., quod Bethmann praeferendum duxit. c) quîs valet i. tegit Vat.	d) successit Vat.
1) Ita Dahn p. 23, qui huic conjecturae nimium tribuit. 2) Ita Bethmann p. 240. recte statuisse mihi videtur. 3) Ediderunt Lebeuf p. 414. ex cod. Paris.; Mai, Class, auct. V, 50, ex cod. Vat.; quibus Bethmann in textu recensendo usus est.
Captivum patriae redde et civilibusa arvis, Cum modicis rebus culmina redde simul;
Mens nostra ut Christo laudes in secla frequentet, Reddere qui solus praemia digna potest.
;. *Ut id quod petebat facilius adipisceretur», Paulus idtra Alpes profectus et diutius hie commorari coactus est, id quod epístola ad Theudemarevi abbatem Casinensem, a ripa Mosellae d. 10. Januarii, anno, ut videtur 783% scripta, lucidenter exposuit.
Incipit epístola3.
Amabillimo et totis mihi precordiis dilecto domno meo patri abbati Theudemari Paulus pusillus filius supplex. Quam-vis prolixa terrarum spatia corpore tenus a vestro consortio dividant, iungit me tamen utcumque vestro coetui tenax et quae dividi numquam poterit caritas, tantusque singulis pene momentis me vester meorumque seniorum et fratrum amor excruciat, quantum nec epistolaris valet relatio nec pagel-larum exponere brevitas. Cum enim mentis subeunt occu-pata tantum in divinis operibus otia ac mei statio hospitioli gratissima, cum vester pius et religiosus affectus, cum sancta tantorum Christi militum divinis cultibus insudans caterva, cum singulorum fratrum in diversis virtutibus exempla ful-gentia, cum dulcia supernae patriae perfectionum colloquia: hereo, stupeo, langueo, nec inter imo pectore tracta suspiria retiñere lacrimas possum. Inter catholicos et christianis cultibus deditos versor; bene me omnes accipiunt; benigniter mihi affatim amore nostri patris Benedicti et vestris meritis exhibetur; sed ad conparationem vestri coenobii mihi pala-tium carcer est, ad conlationem tantae quae apud vos est quietis hie mihi degere tempestas est; solo ab hac patria debili corpúsculo teneor, tota qua solum valeo mente vobis-cum sum. Videorque mihi nunc suavibus nimium vestris interesse concentibus, nunc consedere satiandis in caenaculo
a) geuitalibus V-at. b) mentis c.
1) Hanc ob causam Paulum ad Karolum veníase, epístola mox afferenda aperte indicat. Neque tnagni faciendum est quod posterioris aevi tradunt scriptores, Sigeiertus de SS. eccl. c. 80, ed. Fabricius p. 102: propter scien-tiam litteraram a Carolo Magno imperatore adscitus; Hugo Flor., SS. IX, p. 363: de monasterio montis Cassini venit in Galliam, attractus amore et opinione prefati principis Karoli precellentissimi imperatoris. Berum Itali-carum scriptores de hac reprorsus tacent. 2) Ita Bethmann p. 297. Paulum tum jam diutius Casino abesse, epístola innuit. Ideo carmen illud a. 782. in Gallia scripsisse putandus est. 3) Ex cod. Paris. Nr. 528, f. 127, descripsit V. CI. Wattenbach; edid. Lebeuf p. 297; inde Dahn p. 79.
plus leetione quam cibo, nunc singulorum considerare in di-versis officiis studia, nunc gravium iam senio seu langui-dorum, quomodo quisque valeat, perdiscere causas, nunc ad instar mihi paradisi dilecta sanctorum tererca limina.
Crede, pater et domine, crede sacra et venerabilis phal-lanx, solo me b affectu misericordiae, solis pietatis precibusc, solis animae hie profectibus ad tempus deteneri; et quod his est amplius, tranquillid nostri regis et domini potestate. Ceterum quam primum valuero et mihi caeli Dominus per pium principem noctem maeroris meisque captivis iuga mi-seriae demiserit, si tamen quomodocumque clementissimi prin-cipis iocundum quivero emereri permissum, mox ad vestra consortia, nulla alia vita comite detentus occasione,repedabo. Nullae me, credite, divitiae, nulla predia, nulla flaventise metalli copia, nullus quorumlibet affectus a vestrof poterunt separare collegio.
Te itaque, pater dulcissime, vosque, o carissimi patres et fratres, inploro, pro me continue beatissimum communem patrem et preceptorem poscere dignamini Benedictum, ut suis apud Christum obteneat meritis, ut me quantotius digne-tur reddere vobis. Spero equidem in Deo nostro, qui num-quam in bonis patitur desideriis quemquam fraudari, quod me secundum anhelantis mei cordis desiderium vobis citius restituat cum congruo fructu. Superfluum vobis aestimo, ut effundatis preces pro nostris dominis eorumque exercitu, scribere, cum sciam, vos in hoc ipso semper insistere; pro domno ill. abbate, sicut et facitis, Christum deposcite, cuius hie singulari post principalem munificentiam *nutrior largi-*P. 17. tate. Tanta mihi, carissimi, vestra illuc copia existit, ut, si vellim vos singulari ter nuncupare, tot a haec vestris nomi-nibus pagina non possit sufficere. Unde generaliter omnibus et opto et scribo salutem, obsecrans, ut non obliviscamini mei. Te vero, mi domine et venerabilis abba, seu quicum-queh es, nonne preposite, peto, ut mihi scribi faciatis de vestra fratrumque salute, vel quales vobis fructus presens annus adtulerit; utque corum' frati'um mihi dirigatis cum nominibus numerum, qui mundanis exuti vinculis migrarunt ad Christum. Nam plurimos obiisse audio; sed nominatim nonnumk ill., qui, si vere ita est, mei cordis partem non modicam abstulit secum. Vale, pater sanctissime, et memor esse dignare filioli tui.
Iam fluebat decima de mense diecula1 Iani,
Margine de vitreae cum sum directa Mosellae.
Cum patre mellifluo fratres sine fine valete!
a) terrere c. b) mea c. c) ita correxi; patribus c.; visceribus Lei. d) tranquilla? e) labentis corr. flaventis c. f) vero c. g) pro nomine positum. h) quocumque es nomine p. Let.;q. e. n.post inserta cejiseiBB. ijimumt.) k)/ortasse nom.iJl. l)deicolac.
Karolus vero virum eruditum, linguarum plurium gna-rum, scriptis célebrem, secura retiñere ejusque opera in litterarum studiis excolendis aliisque negotiis perficiendis uti cupiebat. Cui quamvis aliquandiu refragratus esse vi-deatur, cessit tarnen, ejus servitio se dedit, immo familiaritate et amore regi conjunctus est. Testes sunt carmina inter Karolum, Petro Pisano calamum ducente, et Paulum com-mututa, ex quibus duo hoc loco repetere iuvat
Item versus Petri grammatici.
Nos dicamus Christo laudem Genitoris unico, mundi legitur librorum qui creator paginis, cuius fine clemens venit liberare perditos.
Ante sécula qui natus paterna substantia,
ut salvaret quos creavit carnem nostram induit, et innumeris ostendit virtutem miraculis;
Kupit tarta ra, calcato draconis imperio,
cuius mors terrarum orbem vastabat invidia, vinctos diu paradysi perduxit ad gaudia.
Qui te, Paule, poetarum vatumque doctissimum, Unguis variis ad nostram lampantem provinciam misit, ut inertes aptis fecundes seminibus.
Greca cerneris Homerus, Latina Yirgilius, in Hebrea quoque Philo, Tertullus in artibus, Flaecus crederis in metris, Tibullus eloquio.
Tu nos gestu docuisti exemplorum credere, quod amoris agro nostri plantatus radicitus tenearis, nec ad prisca cor ducas latibula.
Cum grammatice Latinis fecundare rivulis non cesses nocte dieque cupientis viscera partiumque ratione Grecorum sub studio:
Haec nos facit firmiores doctrina laudabilis, vestra de permansione qua fuit dubietas, quod te restis nostrae cmxit nec dimittit anchorae. •p.is. *Credimus post Grecam, multis quam ostendis, regulam te iam doctis traditurum Hebreorum studia, quibus ille Gamalihel doctor legis claruit.
Magnas tibi nos agamus, venerande, gratias, qui cupis Greco susceptos erudire tramite, quam non ante sperabamus, nunc surrexit gloria.
Haud te latet, quod iubente Christo nostra filia, Michaele comitante, sollers maris spatia ad tenenda sceptra regni transitura properat.
1) Ex cod. Paris. AT]\ 328. Lebeuf edidit, Bethmann iterum descripsit.
Hac pro causa Grecam doces clericos grammaticam nostros, uta in eius pergant manentes obsequio, et Graiorum videantur eruditi regulis.
Versus Pauli.
Sensi, cuius verba cepi exarata paginis. nam a magno sunt directa, quae pusillus detulit; fortes me lacerti puisant, non inbellis pueri.
Magnus dicor poetarum vatumque doctissimus omniumque praeminere gentium eloquio cordis et replere rura fecundis seminibus.
Totum hoc in meam cerno prolatum miseria m; totum hoc in meum caput dictum per hyroniam; eheub! laudibus deridor et cacinnis obprimor.
Dicor similis Homero, Flacco et Vergilio, similor Tertulio sivec Philoni Memphitico, tibi quoque, Yeronensis o Tibulle, conferor.
Peream, si quenquam liorum imitari cupio, aviad qui sunt secuti; pergenies per invium potius sed istos ego conparabo canibus.
Graiam nescio loquellam, ignoro Hebraicam; tres aut quattuor in scolis quas didici syllabas, ex his mihi est ferendus maniplus ad aream.
Nulla mihi aut flaventis est metalli copia aut argenti sive opum, desunt et marsuppia. vitam litteris ni emam, nihil est quod tribuam.
Pretiosa quaeque vobis dona ferant divites; alii conportent gemmas Indicosque lapides; meo pura tribuetur voluntas in muñere.
Anchora me sola vestri hie amoris detinet,
nectar omne quod praecellit quodque flagrat optime. non de litteris captamus vanae laudem gloriae.
Nec me latet, sed exulto, quod pergat trans maria vestra, rector, et capessat sceptrum pulchra filia, ut per natam regni vires tendantur in Asiam.
Si non amplius in ilia regione clerici
Graecae proferunt loquillae, quam a me didicerint, vestri, mutis similati deridentur statuis.
*Sed omnino ne linguarum dicam esse nescius,
S auca, mihi quae fuerunt tradita puerulo, icam; cetera fugerunt iam gravante senio:
a) deest c. b) heu c. c) seu c. d) avia c.
De puero qui in glacie extinctus est.
Trax puer adstricto glacie dum ludit in Hebro, Frigore concretas pondere rupit aquas.
Dumque imae partes rápido traherentur ab amni, Praesecuit tenerum lubrica testa caput.
Orba quod inventum mater dum conderet urna, 'Hoc peperi flammis, cetera', dixit, 'aquis'. Haec non multo post annum 781. scripta sint oportet, quo Rotlirud, Karoli filia, imperatori Constantinopolitano est desponsata1. Altero carmine Sigefridi regis Danorum mentio fit, cujus legati a. 782. Karolum adierunt1: con-versionem ejus, jocose ut videtur, rex Paulo injungere voluit3. Karoli jussu epitaphia sororum, uxoris Hilde-gardis, quae a. 783. obiit, et filiarum duarum composuit *. Tunc etiam excerpta ex libris Pompeii Festi facta credi-derim, quae Karolo transmissa5 sine causa alteri cuidam
1) Ann. Lauresh., SS. I, p. 32.	2) Ann. Laur. ma?., ib. p. 162.
3) V. carmina II et III, Z. f. D. Alt. 1. I. p. 452. Ibique alia sunt colleeta. 4) G. Mett., 83. II, p. 265. 5) Epistolam ex cod. Mona-censi Nr. 14734, s. X, descriptam cum lectoribus communicamus, ut ipsi judicare queant, num. Pauli ingenio respondeat:
Diviuae a largitatis muñere, sapientia potentiaque praefulgitlo Ca-ralob regum sublimissimo Paulus ultimus servulus. Cupiens aliquid vestris bibliothecis addere, quia ex propriis perparum valeo, neces-sario ex alieno mutuavi. Sextus0 denique Pompeius Romanis studiis affatim eruditus, tam sermonum abditorum, quam etiam quarundum eau-sarum origines aperiens, opus suum ad viginti usque d prolixa volumina extendit; ex qua ego prolixitate superflua quaeque et minus necessaria praetergrediens, et quaedam abstrusa penitus stilo proprio euucleans, nonnulla ita ut erant posita relinquens, hoc vestrae celsitudini legendum conpsndiume obtuli; iu cuius serie, si tamen lectum ire non dedigna-bimini, quaedam secundum artem, quaedam iuxta ethimologiam posita non inconvenienter invenietis, et praecipue civitatis vestrae Romuleae, portarum, viarum, montium, locorum tribuumque vocabula diserta rep-perietis, ritus praeterea gentilium et consuetudines varias, dictiones quoque poematisf et historiographis familiares, quas in suis opusculis frequentius posuere. Quod exiguitatis meae munusculum si sagax et subtilissimum S vestrum ingenium non usquequaqueh reppulerit, tenui-tatem meam vita comité ad potiora excitabit. Adduntur versus:
Multa legit paucis qui librum praedicat istum;
Hoc servus fecit, Karolo rege, tuus. Sic una ex multis nunc fiat ecclesia templis;
Dot David vires scilicet ipse Deus. Urbs Romulea etiam Hist. Lang. II, 23. et G. Mett. p. 265. dicitur; extremus b. Benedicti servulus scribit Paulus in homilia, Migne XCV, p. 1577. — Be óptimo cod. Paris. 7662. v. i¡>. p. 1704.
a) deest ti. b) domino regí C. ed. c) Featus ed. d) deest ed. e) compendio ed. f) poetis ed. g) subtilismum c. h) quave c.
Paulo1 recentiores 'tr¿hueve voluerunt2: noster certe in Historia * Langobardorum iis usus est. Sed etiam majus opus 'Paulo diácono, familiari clientido nostro' rex injunxit,'quo tractatus', ut ait epístola ipsius nomine scripta'atque sermones diver-sorum catholicorum patrurn perlegens et optima quaeque decerpens, in duobus voluminibus per totius anni circutum congruentes cuique festivitati distincte et absque vitiis ob-tulit lectiones'.
Quod cum hac praefatione regi transmisit5:
Summo apici rerum regi dominoque potenti Dat famulus supplex verba legenda suus. Ampia mihi vestro est humili devotio servo Praeceptis parere tuis, celeberrime regum, Quem dedit omnicreans Rector miseratus ab altis Christicolum populis defensoremque patremque. Sit licet eifectus modicis pro viribus impara, Ingens ardenti tarnen est sub corde voluntas. En iutusb patris Benedicti mira patrantisc Auxilio meritisque piis, vestrique fidelis Abbatis dominique mei, etsi iussa nequivi Explere ut dignumd est, tarnen, o pietatis amator, Excipe gratanter, decus et mirabile mundi,
a) ita Lugd.; invtr. Mod. b) iustus Mod,. c) patrantibus Mod. d) dictum Mod.
1) Talishoc tempore plane ignotus est. Paulus diaconus Neapolitanae ecclesiae, qui Acta S. Mariae Aegyptiacae de Graeco in Latinum transtulit aliaque scripsit, Karoli Calvi tempore vixit. De quo cf. Fabriems, Bibl. med. V, p. 199 (ed. Flor. 1858J; Sethmann p. 323. Posterius etiam vixisse videtur alter Paulus diaconus Casinensis, qui codicem scripsit episto-larum Pauli (ap. Mai, Spicil. V, p. XXII, minus rede commentaries dicitur in Pauli epístolas), v. Tosti, Eist. Casin. I, p. 104. 2) Ob-jicitur quod in codd. nonnullis Paulus pontifex vel sacerdos dicitur; cf. Bethmann p. 321. Sed in vetusto illo Monacensi nihil ejusmodi legitur. Et in antiquo catalogo bibliothecae Laureshamensis, Mai Spicil. I7! 193, glossae Pauli diaconi afferuntur, quo titulo apte exeerpta illa indicari poterant. Neque quod negligentius exeerpta facta, multa defor-mata sunt vel parum intellecta, a Pauli ingenio abhorret. Extrema epistolae verba, haec in primordiis initae cum Karolo familiaritatis po-nenda esse, ostendunt. 3) LL. I, p. 44. Ex cod. Carlsruh. (olim Augiensi) s. IX, quo jam Mabillon usus erat, Ann. Bened. II, p. 328, denuo ed. Ranke, Theol. Studien und Kritiken 1855, p. 387. 3) Edi-tionem paravit Bethmann ex cod. Batavo - Lugdunensi, Voss. Lat. 4, s. X, et Modoetiensi (.Lectionario caractere quadrato s. VIII), quo usus est Frisi, Mem. di Monza III, 152. Exstat etiam in cod. Carlsruhano, olim Augiensi, ex quo partem ed. Mabillon I. I. p. 329.
Qualemcumque tui famuli, rex magne, laborem; Quodque sacro nuper mandasti famine condi, Nunc opus acceptans, rutilo comitare favore. In quo si quid erit labisa vitiique noeentis, Illud vestra sagax nimium sapientia purget,6 Utque legi per sacra queat domicilia Christi, Nullius titubante fide si sensibus altis Enixe, ut cupio, vestris utcumque placebit, Firmum ordo capiat vestra sanctione vigorem.
Quae hic de ope sancti Benedicti et abbatis 'domini sui' dicta sunt suadere videntur, ut grandem hanc liomi-liarum collectionem a Paulo Casinum rev er so demum abso-lutam esse statuamus
In Francia vero, Angilramno episcopo Metensi petente2, prope quem in quodam urbis monasterio diutius vixisse vi-■ p. 21. detur3, Gesta scripsit episcoporum Metensium, opus 'ad, ima-ginem Gestorum pontificum Romanorum conceptum, cujus simile eis Alpes nondum exstabat, quod postea vero quam plurimi sunt imitati. Quo etiam ut Karoli majores, Arnolfum episcopum ejusque propaginem, ipsumque Karolum celebra-ret, nactus est occasionem1. Praeterea tunc fortasse, Adal-hardo abbate Corbejensi flagitante, Gregorii 1. papae epi-stolas describendas emendandasque suseepit, sed aegritudine impeditus nonnisi minori earum parti hanc curam impendere potuit5. Epistolam huic libro praemissam ex codice arche-typo, tunc in bibliotheca S. Germani Parisiensi asservato, cujus fata neseimus, descriptam Mabillon edidit partemque aeri incidere fecit6. Quam, cum auctoris vitae et studiis lucem afferat, hic quoque inserendam duximus.
a) labiis Lugd. Mod.
1) It a rede Dahn p. 48 sq. contra Bethmannum (p. 265 n. 301; cf. tarnen p. 249, 272j. 2) Hist Lang. VI, 16. 3) Epistolasupra editaproeul dubio hic scripta est. Neque tarnen locus a Pertzio, SS. II, p. 260, allatus (ib. p. 263^ docet, Paulum dura scriberet ibi praesentem fuisse. 4) Cf. quae Bonneil, Anfänge p. 45, contra Bethmannump. 266, qui etiam altiora Paulo tribuere voluerat consilia, monuit. Inter gloriosa Karoli facta etiam Langobardorum subjectionem recenset et 'dementem regis moderationem\ qua 'victoriam temperavit', praedicat.	5) Totus epistolae tenor, et
singula verba, ut 'Paulus supplex', quae de se 'paupere' scribit, quod Mosellae mentionem facit, omnem dubitationem tollunt, quin Paulus hic revera noster sit Casinensis. Mabillon, Ann. II, p. 284, ipsumjam senem in suo monasterio hoc opus suseepisse, opinatus est. Certe nimis audacter Bethmann p. 298. epistolam ad Mosellam scriptam contendit. Rheni et Mosellae mentionem etiam postea facere poterat; sed 'pauper et eui de-sunt librarii' fortasse magis itineri Oallico quam monasterio Casinensi conveniunt. Adalhardus ipse aliquamdiu ante a. 780. hic monachus ver-satus est, Vita c. 12, SS. II, p. 525; cf. Mabill. Ann. II, p. 252. 6) Acta I,
Carissimo fratri et domino Adalardo, viro Dei, Paulus supplex. Cupieram, dilecte mi, aestate praeterita videre faeiem tuam, quando illis in partibus fui; sed praepeditus lassitudine sonipedum ad te venire non potui. Interioribus tarnen oculis, quibus solis valeo, tuae fraternitatis dulcedinem frequenter aspicio. Volueram equidem tuis imperiis iam ante parere; sed, utpote pauper et cui desunt librarii, prius hoc facere nequivi, máxime cum me tarn prolixa valitudo contri-verit, ut a mense Septembrio paene usque ad diem nativitatis Domini lectulo detentus sim, neque licuerit clericulo illi, qui haec eadem utcumque scripsit, manum ad atramentarium mittere. Suscipe tarnen, quamvis sero, epístolas quas desi-derasti; et quia mihi eas ante relegere prae occupatione totas non licuit, 34 ex eis scito relectas et prout potui emen-datas esse, praeter pauca loca, in quibus minus inveni, et tarnen meo ea sensu supplere nolui, ne viderer tanti doctoris verba inmutare. Quibus in locis et forinsecus ad oram zetam, quod est vitii signum, apposui. Tua itaque fraterni-tas, si se facultas dederit, reliquas epístolas ad emendatiorem relegere studeat codicem, sed et loca, in quibus minus habetur, nihilominus supplere. Hoc tarnen sanctitati tuae suadeo, ne passim propter aliqua, quae in eis minus idoneos latere magis quam scire convenit, publicentur. Vale, frater ama-bilis, semper in bonis gliscens; et cum mentem ad superna tetenderis, memento mei.
Ante suos refluus Rhenus repedabit ad ortus, Ante petet font em clara Mosella suum,
Quam tuus e nostro, carum ac memorabile semper Dulce Adalard nomen, pectore cedat amor.
Tu quoque, si felix vigeas de muñere Christi, Esto memor Pauli tempus in omne tui.
Paulus per plures annos in Francia degens diversas ejus regiones visitavit, mox regem, ut opinari fas est, comitates, mox fortasse celebriora sui ordinis monasteria 'orationis causa' adiens. Theodonis villam1 venit, Pictavi áb Apro S. Hilarii abbate *rogatus celeberrimo poetae For- 'p. 22. tunato epitaphium composuit2; etiam in boreales Galliae partes profectus esse videtur3, vix tarnen Rhenum trans-gressus.
Post aliquot annos vero in patriam rediit; id quod rege permitiente factum sit, oportet, cum Paulum intima familia-
p. 397; Ann. II, p. 284; De re dipl. p. 360. Codicem a. 1791. furto esse ablatum, V. CI. Deli de retulit; v. JV. Arch. I, p. 607. 1) Hist. Lang. I, 6. 2) Hist. Lang. II, 13.	3) V. supra epistolam ad
Adalhardum.
rítate etiam post Karolo junctum videamusSed Arichi duci quoque amicitiam servavit, eique a. 787. mortuo epitaphium confecit, venerationis et amor is insigne monumentum2. Romae3, his fortasse annis*, vitam scrip sit Gregorii I. papae. In monasterio vero Casinensi sermones, quales plures exstant5, aliaque composuit. Cum Karolus regulara sancti Benedicti peteret, a Paulo epístola ldictata est', quacum Theudemarus abbas et conventus illam trans-miserunt8. Praeterea discipidos etiam aliunde venientes in litteris erudivif. Per últimos vero vitae annos libro operam navavit, qui inter rerum medii aevi scriptores in-signem locum ipsi vindicat. Cum quondam de historia Romana continuanda cogitasset, nunc gentis suae gesta
1) Ejus rei luculenta sunt testimonia carmina a Karolo Casinum missa, de quibus v. Bethmann p. 248 sqq. 2) Quod servavit Chron. Salem. I, 20, p. 482. Similibus verbis laudatur in carmine inédito Cod. Harlei. Nr. 3685, a. V. CI. Diimmlero mecum communicate, quod non sine causa Paulo tribueris:
Catholicus princeps Ariehis, tarn corpore pulcher Pectore quamque magis virtute insignis, et armis Omnia conponens, quem sic sapientia compsit, Redderet ut variis satis artibus esse potentem, Quo mérito Latie dicatur gloria gentis Bardorum et culmen, pietatis cultor et index, Iusticieque tenax, summus servator honesti;
Iste pater patrie, lux.....omne suorum,
Mente satis vigili pensare et aeumine magno Tempore supremo ventura pericula seclo etc.
Sunt fortasse ' Versus ad Arechis1, quos Petrus Casinensis recenset; v. p. 17 n. 3) Eomae scriptam ostendunt verba c. 1: in hac urbe Romana; cf. c. 4: intra urbis huius muros; c. 23. 29: in hac civitate Romana. Paulum auctorem esse, non solum codicum probatur auctori-tate, sed etiam cap. 10. comparatione cum Hist. Lang. Ill, 23. et Gregorio Turonensi, ex quo haec sumta sunt. 4) Hist. Lang. Ill, 24: ante aliquod(t) annos. Cur Bethmcmn p. 304. vitam hanc scriptam putet, antequam Paulus monasterium ingressus sit, non video. Verba c. 6: nos tarnen credere decet nihil eum monasticae perfectionis perdi-disse occasione curae pastoralis, monaclio convenire patet. 5) Bethmann p. 302. Homilías a Martenio et JIaio editas collegit Migne XCV, p. 1566. Tertia integra edita exstat ap. Tosti p. 106—112; cf. Bibl. Cas. I, p. 242. II, p. 52. De Paulo auctore sine causa dubitat Dahn p. 69. 6) Epistula ad regem Karolum de monasterio sancti Benedicti directa et a Paulo dictata. Ed. Jaffé, Bibl. IV. p. 358. Codices etiam Bomae in bibl. Barber. XI, 64 et Tuderti vidit Bethmann-, Arch. XII, p. 379. 530. In anno 791. earn collocat, Dahn. 7) Johannis G. episc. Neap.: Alios deinde clericos in monasterium sancti Benedicti Paulo levitae destinavit fepi-scopus StephanusJ. Uirns vero de istis Iohannes nomine, qui post dia-conus ordinatus est, apprime eruditus effulsit. His cur fidem deneget Dahn p. 73, non video.
enarranda suscepit. Nec tarnen, quo tempore Historia Langobardorum incepta sit, vel quo anno mors ipsum ab opere imperfecto avocaverit, constat. Sed ante Karoli coro-nationem Eomanam eum calamum deposuisse, conjicere licet. Diem obitus 13. Aprilis Necrologium Casinense annotavitK Ejus memoriam vero célébrât carmen in ipso monasterio sive ab Hildrico ejits discípulo sive sub hujus nomine factum et túmulo inscriptum, quod quamvis errore non careat, grave tarnen *vitae et meritorum ejus testimonium est ha- ' r- 23. bendum2 ; quo nec hoc loco carere possumus3.
Epytaphyum Pauli diaconi. Perspicua darum nimium cum fama per aevum Astra simul iunctum pangant te caetibus almis : Verídicos, levita, tuos quis, summe, triumphos Lucifluis, Paule, poterit deprómere dictis? lit tua sed lector properans hue noscat et hospes Sacrata tumulo requiescere membra sub isto, Laudis, amande, tuae summatim carmine digno Almificos actus dignum est reserare canendo. Eximio dudum Bardorum stemmate gentis, Viribus atque armis quae tunc opibusque per orbem Insignis fuerat, sumpsisti generis ortum. Tam dignaa, postquam, nitidos ubi sepe Timabus Amnis habet cursus, genitus tu prole fuisti, Divino instinctu regalis protinus aula Ob decus et lumen patriae te sumpsit alendum. Cum tua post ibidemb populis et regibus altis
a) diglia est c. b) ita corr. ; tibidem c. ; Tibridem edit.
1) Eidus Aprilis obiit venerandus memoriae domnus Paulus diaconus et monachus; cf. Bethmann p. 249. 2) Legitur in cod. Casin. Nr. 353, f. 286, vix tarnen s. X. medio, ut Bethmann putavit, p. 250 n., sed, ut eruditi Casinenses et V. Cl. Sichel me petente agnoverunt, s. XI. exeunte folio vacuo relicto inscriptum. Aperti vero scribendi errores, vetustius exemplar hie exceptum esse, probant. Quae Chroniei Salernitani auetor c. 37, p. 489: super eius tumulum partim quae in hoc mundo gessit, partim de eius prudenciis, quove temporibus perdurasset, saeris litteris exaratum invenimus, eadem fuisse videntur, temporum notis aucta, quae, vix versibus expressae, in códice non sunt repetitae. Dahn epitaphio omnem denegandam putat fidem, quia de tempore quo Paulus monasterium Casinense ingressus est minus recte referai. Sed Hildricus fortasse puer, cum Paulus post plures an-nos, 'aula regia et gloria saeculï relicta, in monasterium rediret et denuo 'colla s. Benedicto subderet, primitias vitae monasticae aut nescire aut consulto praeterire poterat. Cf. praeterea quae monui Oött. Gel. Anz. 1876, p. 1515 sq. 3) Priores editiones afert Bethmann p. 250. Quibus adde Migne p. 429; Dahn p. 103.
Tunc placida cunctis vita studiumque maneret: Omnia sophiae caepisti culmina sacrae, Rege monente pió Ratchis, penetrare decenter. Plurima captasses dignç cum dogmata cuius, Resplendens cunctos superis ut Foebus ab astris: Arctoas rutilo decorasti lumine gentes. Etsia iam nimium fluidi cum gloria saecli Condignis ditaret ovans te sedule gazis: Lucis ob aeternae vitam sine fine beatam Audacter sprevisti huius devotus honores, Regis et inmensi frétas pietate polorum, Vemanti hue domino properasti pectore Christo Subdita colla dare Benedictib ad septa beati; Exemplis mox comta tuisc ubi contio sacra Tum iubar ut fulgens caepit radiare coraseis. In te nam pietas iugiter, dilectio dulcis, Nectareus et pacis amor, patientia victrix, *p.24. 'Simplicitas sollers nimium, concordia summa,
Omne simulque bonum semper, venerandç, manebat. Nunc ideo caeli te gemmea régna retentant; Sideream retines pariter per saecla coronam.
Hoc tibi, poseo sacer, gratum sit carmen honoris,
Hildric en cecini quod lacrimando tuus. Quem requiem captare tuis fac, queso, perennem Sacratis precibus, semper amande pater!
Saeculo X. vero fama popidaris et scriptoris fabulas vender e cupidi levitas de Paulo, viro in Italia inferiori celeberrimo, tra-diderunt1 ; quae a vero plane abhorrere, primo nunc patet aspectu, quae tarnen alii ejus regionis auctores, Leo Ostiensis
a) Ec sin c. b) fortasse legmdum: ad Benedicti. c) ita ed.; evanuit vox in cod.
1) Chron. Salem, c. 9, SS. Ill, p. 476; 36. 37, p. 488. 2) I, 15, SS. VII, p. 591. Addit, Paulum Desiderii fuisse notarium, et de scrip-tis ejus haec monet : In historia etiam Romana, quam Eutropius breviter composuerat, eiusdem Adelpergae rogatu plurima hinc inde ex historiis eccle8iasticis addidit. Ad ultimum vero duos libellos a tempore Iuliani apostate, in quem ipsam hystoriam Eutropius terminaverat, usque ad témpora primi Iustiniani imperatoris eidem annexait. Necnon et universas fere annalis computi lectiuneulas rithmice composuit.... Histo-riam quoque gentis suae, id est Langobardorum, et uonnulla alia scripta eleganti stilo composuit. Inter quae versus quoque recíprocos elegiaco metro digestos et hymnum de singulis beati Benedicti miraculis satis diserto sermone conscripsit. Praeterea de carmine a Karolo ipsi misso refert, Petrus Casinensis haec ita auxit, De vir. ill. Cas. c. 8 (ed. Fa-bricius p. 107): Paulus Aquileiensis patriarchii diaconus regisque Desi-
Johannes Vulturnensis1, Romualdus Salernitanus1, latius propagarunt: Paulum consiliarium dilectissimum et fidelis-simum regis Desiderii fuisse, quo devicto bis terve in Ka-roli necem eum conspirasse, ideo aliis poenis relaxatum in exilium missum esse, sed fuga elapsum tunc demum Bene-ventum ad ducem Arichim venisse, hoc mortuo in S. Benedicta coenobio sanctae religionis hahitu indutum esse et ita usque ad vitae finen et litterarum studio et humilitate necnon et taciturnitate excelluisse. Neque rectius Paulus Aquilegiensis ecclesiae diaconus dicitur3, sed in monasterio Casinensi hunc primum ordinis ecclesiastici gradum 4 asse-cutus esse putandus est. Quae vero de commentario in regulam S. Benedicti scripto5 et palatio, quod in urbe sua Arichis dux construxerat, a Paulo versibus ornato Salernitanus tradit, comperta habere potuit.
derii notarius sub Theodemario abbate ad Casinum perveniens mona-sticumque scema suscipiens, sanctitate, gravitate suo tempore singularis, philosophia quoque a pueritia eruditus. Composuit in laudem beatissimi Benedicti versus elegiaco metro digestos; hymnos quoque sancti Iohan-nis baptistae sanctique Benedicti, versus ad Carolum imperatorem, ad Arichis Beneventanum principem, sanctique Fortunati episcopi vitam eleganter descripsit; homilías quoque quinquaginta, sancti pontificis Gregorii vitam, in regula sancti Benedicti expositionem, ac de ingressu Lango-bardorum in Italiam, origine regnoque eorum historiam valde luculen-tam edidit. In historia autem Eutropii quam plurima adiunxit. Universas etiam leetiunculas a principio mundi usque ad suam aetatem una cum annali computo rithmice composuit. Fuit autem temporibus Caroli imperatoris. Sepultus est in eodem cenobio iuxta ecclesiam sancti Benedicti ante capitulum. Of. quae de his monuit Sethmann p. 251 n. 1) Muratori I, 2, p. 326. 2) Muratari VII, p. 144. 150. In nova SS. Vol. XIX. editione omissa. 3) c. 37, p. 489. Quod Leo omisit. 4) Paulus a se ipso in homilía de s. Benedicto (Bethmann p. 302) et a coaevis saepissime 'diaconus' vocatur; 'levita', quod idem significat, in epitaphio et in Johannis O. epp. Neap. Of. Bethmann, p. 254 n. 'diaconus et philosophus' audit in cod. Casin. (Mignep. 1574). 5) c. 37, p. 488: Set dum valde fuisset nempe oratus a patre ipsius monasterii simulque quippe et a fratribus, ut praedictam regulam, quiequid obscurius invenire ibidem, in patulo proderet, ipse vero obe-dienter omnimodis se talia nimirum adimplere respondit, atque quiequid obscurius ibidem repperire potuit, mirabili relatione in patulo protulit, codicemque ilium 'super regulam' appellari praecepit. Scripsit autem et alia nonnulla opuseula sermone lueulento. Of. hac de re Bethmann p. 299. Codex Bobiensis s. X. aperte dicit: Incipit expositio Pauli diaconi super regulam sancti Benedicti abbatis. Cui fidem habendam esse puto. — Ibid. p. 489: ipsum palatium, quod princeps... Arichis struxit in memorata Salernitana urbe, undique ipsum versibus illustravit. Set quia fuerunt sequestrati et propter longo tempore sunt vetustati, numerare legereque illos nequivimus. Nam si in una quippe pagina fuissent nexi, comparare iüos profecto potuissemus Maroni volumina nimirum Catonique sive profecto de aliis sophistis. Num 'Versus in
2
•p. 25. *Apud eum de Historia Langobardorum ne verbum qui-dem. Sed saeculo prius Erchempertus scripsit: Langobardorum Seriem, egressum situmque regni, hoc est originem eorum, vel quomodo de Scandinavia insula egressi ad Pan-noniam, iterum a Pannonia Italiam transmigraverint regnum-que susceperint, Paulus, vir valde peritus, compendiosa licet brevitate set prudenti composuit rati one, extendens nichi-lominus a Gammara et duobus liberis eius bystoriam Ratchis pene usque regnum. Et rnox non solum in patria terra sed per totum Franciae regnum propagatus, lectus et ex-scriptus est Uber, quo Paulus res a popularibus gestas memoriae tradere studuerat.
Opus procul dubio ab ipso auctore in sex libros est digestum; libri in capitida divisi; cuique libro capitum index praemissus. Liutprandi regis obitus sexto libro finem facit; in cujus idtimo capitulo cum Paulus dicat: miraculum quod posteriori tempore gestum est, in loco proprio ponemus, de historia ulterius deducenda, id est libro certe séptimo adjiciendo, quin ipse cogitaverit, dubitari nequitIdeo, ut videtur, liber praefatione caret, ita ut de ejus consilio et fontibus nonnisi ex ipso judicari possit.
Ut res a sua aetate remotas narrar et, Paidus quotquot potuit subsidia satis diligenter adliibuit2. Brevem ittam Langobardorum historiam Originis nomine inscriptam inte-gram fere recepit; etiam quae fabulosa ipsi videbantur cum lectoribus communicare, observationibus suis additis, fas duxit (1, 8). Cum his alteram conjunxit narrationem, quae prorsus diversa de sedibus et migratione gentis Ulms tradidit, haec inter se pugnare vix animadvertens vel parum curans. Postea praesertim Secundi episcopi Tridentini3
tribunalV a Hauptio et Dümmlero (Z.f. D. Alt. XII, p. 460) editi hue pertineant, incertum est; ne Pauli nomen fluidem indicant. Sine causa vero Leo Ostiensis idem de palatio Beneventano dixit; v. Bethmann p. 251 n. 1. 1) Quod Erchempertus loco supra allato dicit, certe ad initium regni Ratchis referendum est. Quae vero de causa addit, qua Paulus adduci potuerit, ut calamum hoc loco deponeret, in mera conjectura consistunt. 2) De fontibus historiae Langobardorum diligenter tractavit B. Jacobi Halensis. 3) Ex códice Weingartensi hoc ejus fragment&m ad a. 580. pertinens edidit Bonelli, Notizie storiche deUa chiesa di Trento III (Trento 1T62), p. 483; inde Troya, Codice dipl. Nr. 8; Bethmann, Arch. X, p. 350; Baudi di Vesme, Edict, p. LXXV): A principio usque ad passionem Domini sunt anni 5229, passo Christo usque in presentem annum sunt 554, et a presente pascha iuxta prophete eloquium, secundum quod humane fragilitati datur capere intellectum, restant de presentí seculo anni 217. Et in hoc supra memorato anno fuit bissextus, residentibus in Italia Longobardis ann. 12, eo quod secunda indictione in ea ingressi sunt mense Maio.
libro adjutus est, qui saeculo VI. exeunte, VII. ineunte vixit (obiit a. 612) et Paulo teste 'succinctam de Langobar-dorum gestis composuit historiam' (IV, 42; cf. III, 28. IV, 27), qua fortasse etiam antiquiora illa témpora tetigitCerte Paulus quaecumque de rebus s. VI. et VII. gestis accuratius refert ex hac sumsisse *putandus est2, qua destitutus brevem' p. 26. et jejunam tantum temporum subsequentium notitiam. dedit (IV, 23 sqq.). His vero ea inseruit quae de imperatoribus Constantinopolitanis, de regibus Francorum, de scriptoribus ecclesiasticis, de monasterio S. Benedicti comperta habuit, ita ut generalem fere s. VI.— VIII. historiam conderet, quae historiae Romanae in medio saeculo VI. desinentis quasi continuatio possit haberi. Ad manus ei fuerunt Plinii historia naturalis, Servii commentarius in Vergilium, quem Donati nomine laudat (II, 23), Catalogus provinciarum Ita-liae infra edendus (II, 20), Isidori chronicon et Etymologiae, Gregorii I. Magni dialogi et epistolae, Gesta pontificum Romanorum ad Gregorium II. usque deducta, Marci carmen in laudem S. Benedicti (I, 26), Eugippii vita Severini, Aut-perti vita Paldonis et Tasonis (Vi, 40), Jordanis Uber de rebus Geticis (II, Í7)s, Gregorii Turonensis Historia eccle-siastica Francorum, in qua multa etiam de Francorum bellis cum Langobardis gestis invenit*, Bedae Uber de sex aetatibus mundi et Historia ecclesiastica Anglorum, Di-gestorum codex (1,25), Edictus Rotharis cum additionibus Grimoaldi (I, 21. V, 33), epitaphium Droctonis quod Ra-vennae exstabat (III, 19). Praeterea fastos vel anuales s. V. (I, 25. 11,14), fortasse etiam catalogum ducum Beneventa-norum5 et Spoletanorum habuisse putandus est. Hura vero eaque magni facienda, etiam ex populi ore collegit, sive car-
Acta sunt supra scripta omnia in civitate Tridentina in loco Anagnis, presedente Agnello episcopo anno 3. expleto. Ego Secundus servus Christi scripsi hec conversionis sacre relegionis mee anno 15, imperii Tiberii anno primo, mense Iunio, indict. 13. 1) Secundi codicem adhuc s. XII. Brixiae fuisse, incerta est notitia; JJmmeri, ap. Mone Anzeiger 1839, p. 282. 2) Cf. Baudi di Vesme, Edicta Introd. p. LXXIV, qui tarnen nimia fiducia de singulis locis judicat. Quae Cont. Prosperi Havniensis de Langobardis narrat notatu valde digna ex Secundo sumía esse, Bethmann (Arch. X, p. 381), Hille (p. 10), alii sta-tuerunt. Sed recte Jacobi hoc negavit. 3) Unum hunc locum non magni facerem, nisi in historia Romana saepius eo usus esset. Libri de regnorum successions certa vestigia haud inveni. 4) Fredegarii epitomen et chronicon inter Pauli fontes non retulerim, quamvis non-numquam (II, 5. IV, 15. 43. 60) similia narret. 5) Nimis certe de chronico ducum Beneventanorum loquitur Baudi di Vesme p LXXIV. Tale si exstitisset, in Gestis epp. Neapolitanorum, Vita Barbati ejus vestigia deprehendere deberemus.
minibus ferebantur sive singulis locis narrabantur (II, 8. III, 32. VI, 5; cf. I, 27). Saepe ad ea provocat quae ab aliis visa audier at (I, 2. 6.13. II, 8. V, 19). Etiam terra-rum situm cognoscere et describere ipsi curae est: primo et secundo praesertim libro, cum pauca de rebus gestis tradenda essent, in Ms versatur. Italiam saepius pervagatus — praeter Papiam, Romam, Beneventum, etiam Modoetiam et Astam eum vidisse, verisimile est (IV, 22. V, 6); Larium lacum carmine celebravit1 — de ecclesiis aliisque aedificiis con structis notitias collegit (IV, 48. V, 34. 36. VI, 1. 17. 58j. Nihilominus vero multa et gravia ejus notitiam effugisse, scriptorum Byzantinorum cdiorumque monumentorum quae exstant comparatio docet.
Libris scriptis Paulus ita usus est, ut non raro ipsorum verba retineret, id quod praesertim in locis ex Gregorio et Beda sumtis factum videmus, alibi vero ea paulo plusve mu-taret, augeret. Eandem qua in historia Romana res diversas inter se conjunctas videmus levitatem2 hic deprehendi-mus3. Ñeque id cavit, ne lalia adjiceret quae vel verborum sensum turbarent vel res aliter disponerent. Temporum ordinem parum curat. Quae gentis suae gloriae nimis adversan videbantur silentio praeter it4. Ecclesiae catliolicae addictus Theodelindam celebrat, cujus meritis Langobardi 'a gentilitatis errare' ad catholicam fidem sunt conversi (IV, 6), non tamen acerbius antiquiores castigat reges qui fidem profitebantur Arianam. Rarissime judicium prodit; aequo animo res a se remotas perstringit5. Nimis fabulosa respuite, fideliter vero quae ex ore popular i accepit reddidisse videtur. *p. 27. * Narratio his praesertim partibus vivacior quam verior-nonnumquam carminum antiquorum relatum audire credas.
Veteres auctores non multos affert ñeque magnam eorum
1) Z. f. D. Alt. XII, p. 451. Dalmio assentiri nequeo, qui p. 66.
hoc carmen Pauli esse negat. 2) V. quae Bauch dissertatione sua p. 64. de Romana exposuit historia. Ñeque Oechsli p. 58. et Droysen, Forsch. XV, p. 175, mihi alia persuadere potuerunt. 3) Singulis locis haec annotanda duxi. 4) Bethmann p. 285. benignius de eo judieasse videtur. Ñeque Baudio di Vesme prorsus assentiri possum dicenti: 'Faidus spectatae omnino fidei quamvis non semper recti judicii historicus'. 5) Quae Dahn p. 16. de operum indole dicit probare nequeo. 6) Sed sanctorum miraculis firmiter credidit. lis quae I, 26. de S. Benedicto canit conferas homiliam (Migne p. 1575. 1579J: Testatur hoc quod loquitur recens illud miraculum, quod ante hoc fere decennium gestum multisque vestrum est cognitum, mutum scilicet ante eius hoc corpus sacratissimum fuisse locutum... quod est ádmirandum vehementius, non solum loquelam propriam, hoe est barbaram, coepit effari, sed simul etiam et Latinam.
copiam habuisse videtur. Ad historiam Rojnanam augen-dam praeter Hieronymi et Prosperi chronica praesertim epitomen quae Aurelii Victoris nomine fertur, Orosium et Jordanem adhibuit, praeterea Frontinum, Plinium; an Li-vium viderit, dubium est. Vergilii locum in Historia Langobardorum exscripsit (I, 6); alios poetas in carminibus memorat vel imitatur.
Paidum plerosque sui saeculi, praesertim vero temporis anterioris scriptores lingua puriore superasse, ex eo patet, quod tarn Karolus rex quam Adalhardus abbas stilo ejus ute-bantur ad libros veter es emendandos, soloecismos aliaque vitia eliminanda1. Et quam diligenter in hac re versatus sit, ipse epístola ad Adalhardum data profitetur. Sunt qui etiam grammaticum opus ipsi tribuerint2.
Vix tarnen sermonem, quo in Historia Langobardorum usus est, laudaveris. Si codicibus antiquissimis fides, non raro contra grammaticae regulas peccavit Paulus. Linguae vulgaris, qua s. VII. et VIII. scriptores tantum non omnes utebantur, tarn Itali quam Galli, vestigia non pauca invenies. Non certo certius constat, quae ipsi Paulo, quae amanuen-sibus sint tribuenda. Si Historia Langobardorum aliis libris negligentius scripta videtur et plura barbarae locutionis exempla praebet, considerandum quidem est, opus imperfec-tum esse et vix ab ipso Paulo retectum. Nec tarnen afalsis verborum formis et soloecismis abstinuisse censendus est3. Qua de re cum alibi fuse disseruerim (N. Archiv I,p. 539 sq.), haec breviter monuisse sufficiat ne lectores offendant quae nimis barbare expressa deprehendent. Codices etiam plura ejusmodi praebent, et caute ea tantum rec.epi quae certa eorum auctoritate fulciri videbantur, aliis quae magis dubia erant in annotationes relatis5.
1) Nescio unde Malillon, De re dipl. p. 51, hauserit, cum dicat, Pau-lum homilías per annum legi sólitas et aliquot Augustini epístolas inter-punctionis signaculis illustrasse. Certe in epístola Karoli encyclica hac de re nihil. 2) Cf. Bethmann p. 319, qui testimonia collegit. In cat. libl. Lauresh. ap. Mai Spicil. V, p. 19 (Rhein. Mus. XXIII, p. 390J legitur: Ars grammatica S. Augustini. Item Pauli Diacom ad Carolum regem. Id vero procul dubio ad codicem pertinet nunc Va-ticano-Palatinum Nr. 1746, ubi f. 27'. legitur: Incipit ars Donati quam Paulus diaconus exposuit; quo titulo Donati artem quam dicunt minorem contineri, A. Wilmans monuit (Rhein. Mus. XXIII, p. 397j. V. Cl. Keil, Grammaticorum Latinorum editor doctissimus, tale Pauli opus minime se invenisse, mihi scripsit. 3) Etiam Einhardum in epistolis et translatione 8. Petri et Marcellini negligentius Latina lingua usum esse quam in Yita Karoli, nuper Dünselmann monuit. 4) Similibus soloecismis alia hujus temporis carmina laborare, jam Qiesebrecht, De litt. stud. p. 36 h., invitus fere concessit. 5) Hoc unum addam:
Sunt quidem quae suadere possint, Historiam Lango-bardorum non semel editam esse, sed Mi quae in plerisque exstat codicibus libri formae aliam praecessisse. In inaice enim capitum libri VI. ultima duo capitula non notata sunt, semel etiam antecedens f56) omissum, et ipsa haec capitula (56—58) codici desunt qui singularem Paidi recensionem praebet (B 2 infra nominandus; B {jam fine destitutus est). Haec non raro Pauli verba mutavit, quaedam aliter expres-' p. 28. sit, quaedam etiam addidit, quae ab * ipso auctore profecta esse credere posses. Sed alia ex errore nata videntur vel certe Paulo haud tribuenda (I, 21. adalingi pro Lithingi; II, 9. machedonus, vocabulum prorsus inauditum pro marpahis), ita ut conjecturam illam tenere vix liceat. Pauli librum neutiquam grammaticorum manus evasisse, qui sermonem elegantiorem reddere studerent, aliis codicibus comparatis edocemur.
Nam mox Historia Langobardorum magnam famam est nacta latissimeque divulgata. Andreas Bergomas et alii earn continuandam susceperunt; Ercliempertus res Beneventanas gestas descripturus ad ejus exemplum provocat. Saepius excerpta facta, modo ut res Langobardorum brevius narra-rentur, modo ita ut ea quae ad res Romanas et ecclesiasticas pertinebant separatim aescriberentur (ita in cod. Cheltenha-mensi s. IX). Quotquot de rebus Langobardicis et Italis postea egerunt, Paidi libro usi suntInter quos auctor qui Gesta episcoporum Neapolitanorum condidit primum in Italia locum obtinere videtur; in Francia ReginoPostea etiam rerum Danicarum scriptor Saxo Grammaticus Pau-lum exscripsit3. Codices vero innumerabiles fere per totam Europam sparsi, ita ut vix ullum opus liistoricum, si unum Martini Oppaviensis chronicon excipias, per medium aevum toties sit descriptum quam Pauli Historia Langobardorum. Etiamnum plus quam centum exstant libri manuscripti, sive integri, sive mutili4; aliorum apud recentioris temporis scriptores notitiam habemus; non pauci prorsus interciderunt.
quod contra Bethmanni sententiam et contra codicum aliquot auctori-tatem ae et non e scripsi, codice epistolarum Gregorii Adalhardo trans-misso approbatur. In ipsius epistolae specimine a Mabillonio edito legitur: aestate, tuae, pr^. 1) Quorum magnam partem qffert Beth-mann p. 316. Omnium primum Einhardum nominat; sed nescio an ad errorem ductus Pertzii verbis, SS. II, p. 429, qui p. 431. Gesta tantum episcoporum Mettensium indicat. 2) Ante eum Walafridus Strabo Pauli Gesta Langobardorum laudat, De div. of. c. 28, ed. Migne CXIV, p. 962. 3) I. VIII, ed. Miiller p. 418 sq. 4) Bethmann a. 1851. (Arch. X, p. 319) 98 recenset, 15 deperditos luget. Hunc se-quitur Abel, Transl. p. XXI, qui 114 notos esse dicit. Nunc 108 in-dicare, c. 20 deperditos afferre licet.
Unus alterve non longe a Pauli aetate abest, alii certe saec. IX. vel X. exarati, plerique posteriori aetate usque ad artis typographicae incunabula descripti. De quibus partim Betlimann, partim ipse in Annalibus nostris (Archiv der Gesellschaft VII, p. 275 sqq. X, p. 317 sq. Neues Archiv I, p. 535 sqq.) fusius egimus. Hic singulos breviter tantum recensemus1, plures discernentes classes, litteris majoribus indicatas (A 1 sqq.).
(1)	Omnium qui exstant antiquissimus est codex rescrip-tus bibliothecae Asisiensis, prima manu litteris quas di-cunt uncialibus saec. VIII. exeunte, ut videtur, exaratus, in quo fragmenta libri II. et V. deprehendit Bethmann. De quorum indole v. N. Arch. I. I. p. 537.
(2)	A 1. Ecclesiae cathedralis Forojuliensis (Ci-vitatensis), in ipsa Pauli patria, ut videtur, exaratus, s. IX. medio, manu una, calamo continuo, atramento sub-fusco; quaterniones formae octonariae er ant 13, e quibus primi folia quinqué priora cum séptimo ultimique folium primum cum octavo exciderunt; lineae per paginam sunt 27. Bethmann, qui in ecclesia majore Forojuliana, canónico de Orlandis adjuvante, liujus pretiosi libri lectiones accurate enotavit, de ipso haec praeterea monuit: 'Habitus plane ut in legum codicibus saecidi IX; litterae initiales ñeque ornamentis neque coloribus insignitae, maculis solum-modo nunc viridis nunc crocei coloris distinctae, forma Mero-vingicis simillimae. Capitum numeri atramento exarati in calce praecedentis cujusque capitis, non in margine. Vocum divisio admodum manca. Scribendi compendia paucissima. Alia manus per totum codicem hic illic quaedam minus bene correxit'. Textum hic traditum summae esse auctori-tatis, cum Bethmanno non possumus quin statuamus. Neque tarnen mendis caret, et in verborum formis exprimendis non-numquam ab arclietypo scriba recessisse videtur. Scripturae specimen vide in tabula I. editionis majoris.
" (3) A 2. Vatic anus Nr. 4917, olim Sirleti, membr.' p. s9. 4. s. XI, qui praeter Historiam Langobardorum tres continet formidas: Qualiter patricius sit faciendus. Qualiter iudex constituendus sit. Qualiter Romanus fieri debeat (v. Giese-brecht K. G. I, p. 384). Inde librum Romae scriptum esse colligendum est. Indices per singula capita sparsi, id quod scribae tribuendum esse videtur2. Liber cum A 1 affinitate conjunctus neque tamen ex hoc fluxit, nonnumquam etiam
1) Omnes, de quibus aliter non monui, Bethmann ipse evolvit. 2) Nam singulis libris verba praemittit: In n. D. inc. capitula de historia Langobardorum etc.
propius ad archetypum accedere videtur. Correcturae s. XIII. illatae non magnae sunt auctoritatis. Librum cum Murato-rii editione quam accuratissime comparavit b. ra. G. H. Pertz. Cf Archiv VII, p. 310.
(4)	A *2. Vaticanus Nr. 3852, olim fortasse S. Co-lumbae prope Viennaml, cujus carta in códice ligando prae-ßxa, s. IX. 4., una manu exaratus, fragmenta tantum prae-bet, nulla librorum vel capitum distinctione servata. Lec-tiones, ut Bethmann rede judicavit, egregias, ipse diligenter descripsit.
(5)	A2\ Vaticanus Nr. 1983, membr. s. XV. fol., quem ex A 2 descriptum esse monuit G. II. Pertz. Eodem volumine Paidi historia Romana et Aretini descriptio belli Gothici continentur.
(6)	A2b. Vaticanus Ottobonianus JVr. 941, chart, s. XVII, itidem ex A 2 descriptus.
(7)	A*3. Codex monasterii S. Dominici, Palatii in Dalmatia (Spalatro) constituti, olim Forojuliensis (Civi-tatensis)2, a Bethmanno in villa comitis Strassoldi Jeanniz prope Utinum a. 1851. visus, et ab ipso ita descriptus: 1Codex membr. formae quadratae, saec. X. in. a tribus librariis exaratus, optime conservatus, nil nisi Historiam Lango-bardorum continet. Vocum divisio admodum manca; numeri capitum margini impositi; litterae initiales pictae nullae'. Cum vero ex 17 tantum libri I. capitibus lectiones enotare posset, recurrendum erat ad collationem inter schedas Dominici de Rubeis in bibliotheca Marciana Venetiis, XIV, 153, asservatam, cujus partem ante multos annos b. m. Bluhme (cf. Arch. V, p. 619), partem nuper V. Cl. Heller, integram vero V. Cl. Joh. Veludo, bibliothecae praefectus, diligen-tissime exscripsit nobisque benevole transmisit. Ex qua patet, codicem proxime ad A3 accedere (cf. e. gr. V, 23); nonnumquam cum A 2 vel A 5 convenit; non raro veram confirmat lectionem.
1) De quo volumine ha.ec Bethmann monuit: 'Continentur Bedae chro-nicon-, Item ex libris Pauli Orosii; Item ex libris cujusdam Pauli hi-storici gentis Langobardorum; Volusii Meciani distributio, item, vocabula ac notae partium in rebus pecuniariis pondere numero mensura; De variis vocabulis; Ex libro Tertulliani; De gemmis; De signis ponderum; Sancti Vaede (sie) pb. ex libro explanationum secundo in Samuhelem; Item ejusdem de naturis lapidum\ Beliqua ab alia manu sunt, ex Hieronymi operibus desumta. 2) V. Valentineiii, Bibl. manuscr. ad S. Marc. VI, p. 149: 'Codex Civitatensis bibliothecae monasterii S. Dominici apud S. Laurentium Venetiarum hoc saeculo cessit; fato tarnen nobis adverso ante monasteriorum abrogationem a. 1867. Venetiis habitant, Palatium Dalmaiiae ad ejusdem ordinis monasterium translatus est
(8)	A 3. Vindobonensis Nr. 443 (olim Hist. eccl. Nr. 81), libros diverso tempore scriptos continet, quorum unus, Bedae historia ecclesiastica Anglorum s. X, notatus est: Iste liber pertinet monasterio beatae Mariae Magdalenae in Franckentale; a. 1572. 'Laurentius Moller juris utriusque doctor possedebat'; postea in bibliothecam castelli Ambras (Nr. 315), inde Viennam venit. Paulus s. XI. vel XII. manu exaratus est. Lectiones procurante b. m. Pertz diligenter enotavit Pirsner. De quarum indole cf. Arch. VII, p. 311; N. Arch. I, p. 540.
(9)	A3*. Vindobonensis Nr. 7911 (Rec. 1951;, chart, s. XVIII. fol. 'ex collectione P. Hayrenbach', in 125 paginis diligenter exaratus, procid dubio ex A 3 descriptus. Locos quosdam cum A 3 contulit V. CI. Dr. V. Bayer.
*(10) A 3a. Pesthinen sis, antea baronis de Bran-'p. so. dau, tunc Nicolai de Jancovich, cujus bibliotheca a. 1832. in museum Ungaricum transiit1, olim 'sororum s. Clare in Argent.'J. Liber membr. 4. s. XII. pluribus manibus exaratus, cum A 3 ita convenit, ut ipsius apographum judicari
Íwsset, nisi uno saltern loco (IV, 4) ea haberet quae in A3 acunae signo apposito desiderantur (cf. Arch. VII, p. 313). Lectiones enotavit Gr. H. Pertz.
Sive A 3 sive 3a in bibliotheca Conradi Peutingeri fuisse videtur3, cujus editio cum his valde convenit (Arch. V.II, p. 314;.
(11)	A 3b. Vindobonensis Nr. 3177 (Hist. eccl. To), chart, a. 15014; quo praeter ea continentur Victor Vitensis, Jordanis Getica, Callimaclii Attila. Multa habet cum A 3 communia, alibib tarnen ab eo ita recedit, ut ex alio fönte eum fluxisse sit statuendum; id quod loci a VV. Cl. W. Wattenbachio et V. Bayero enotati docuerunt.
(12)	4 3'. Oxoniensis Bodleianus inter Dorvilli-anos X, I, 3, 38, chart, fol. s. XV, qui etiam Jordanis, librum cum Pauli historia conjungit. Lectiones a V. Cl. R. Paulio exscriptae hunc libro attribuunt locum,
(13)	A *4. Vaticanus Nr. 1984, membr. fol. s. XI. ex. scriptus, ad A 2. 3 prope accedit, multa tarnen omittit (III, 25. 26. 32. IV, 3. 6. 7. 11-13. 20. 23—25. 27. 28. 30—35. 38—44. 46. 48. V, 10. 16—29. 36. 37 partim, 38—41.
1) Cf. Petzholdt, Adressluch p. 313. 2) Ita Haenel legit, non Aegñt., ut Bethmann scripsit, Arch. VII, p. 312. De monasterio S. Ciarae Strasburgensi cf. Städtechr. Strassb. II, p. 878. 3) In cat. librorum mss. Peutingerorum, Cod. bibl. Bom. Barberinae XXXVIII, 90, Beth-manno teste, affertur: 'Historia Langobardorum'. 4) Joh. Faber episcopus a. 1540. universitati Vindobonensi dono dedit. 5) Cf. I, 8. 9. 17.
VI, 3. 10. 16. 18—27. 30. 33. 35. 38. 44. 45. 50-52. 55_liis diebus — nomine £aítj. Desinit in verbis quae ad perticas ( VI, 55), ultimo quaternionis folio amisso; quae alia s. XII. manus supplere incepit sed non finivit. Ita Bethmann, qui codicem Romae evolvit.
(14)	A 4. Bononiensis S. Salvatoris Nr. 276, membr. 4. s. XI, primo quaternione truncatus, incipit in medio carmine I, 26: Pestis iniqua. Post tertium librum numeri capitibus non jam adscribuntur. Codex ex genuino fönte haustus, plura tarnen posterioris temporis vestigia ostendit.
(15)	A 5. Vaticanus Ottobonianus Nr. 1702, chart, s. XIV, olim Altaempsianus, ubi Pauli Historia Romana et Langobardorum sunt conjunctae. Haec desinit V, 40 .in verbis: regem esse, ultimis libri foliis vacuis relictis.
(16)	A 5a. Vindobonensis Archivi imper. Nr. 771 (Universal. 5<), chart, s. XV, cum praecedenti ita convenit, ut ejus apographum videatur. Quae ibi desunt, manus recentior supplevit ex códice quodam classis C vel D. Hunc evolvit V. CT. W. Wattenbach,
(17)	A 5b. Vindobonensis Nr. 104 (Hist. prof. 516), a. 1464. Jacobi Parleonis Ariminensis juris doctoris, him Sambuci, scriptus 'manu mei Georgii Stelle quondam Facini civis Januemembr. s. XV. Proxime ad A 5 acce-dit, quocum etiam Historiam Romanam addit. Peculiare est, IV. Wattenbachio monente, quod indices post librum sex-tum collecti habentur.
(18)	A 6. Par men sis, De Rossi II, IV, 126, membr. s. XII. ex. 8, manu continua Beneventi scriptus vel ex Be-neventano exceptus. Post Paulum leguntur: Ab adventu Longobardorum usque ad annum domni Grimoaldi sunt ami i ccxli; epistolae Karoli et Alcuini fictitiae (ex hoc códice typis datae N. Arch, I, p. 169), Constantini et Karoli epistolae. Foliis aliquot deperditis, Pauli opus lacunis la-borat (e. gr. I, 6—15). Librorum V. et VI. ordinem scrip-tor mutavit (V, 11. VI, 5. V, 30. V, 12. 14. 15. 13. VI, 4), quaedam omisit (V, 33—41), alia de suo addidit, ex Vita Barbati plerumque sumta ( V, 2. 7; VI, 4 ex Beda), necnon novum capitum indicem libro V. praemisit. Codicis noti-tiam b. m. Joh. Merkel Bethmanno dedit,
*p. 3i. * Eodem monente Ystoria Langobardorum, a b. to. G. H. Pertz descripta ex Annalibus Placentinis Gibellinis cod. Londinensis Harlei. Nr. 3678 (v. SS. XVIII, p. 409j; Igitur cum circumquaque — subiugata est, Pauli librum II, non-nullis omissis, praebet ex códice A 5. 6 valde simili de-scriptum.
(19)	A 7. Matritensis regius V, 188, membr. et chart, s. XIV, in Italia vel Helvetia exaratus, qui nil nisi Historiam Langobardorum continet, postea alio assuto ad Concilium Constantiense pertinente. Index primi libri deest. Paucula enotavit b. m. H. Knust ; alia V. CI. Baist.
A prima liac codicum classe longius recedunt quos littera B indicavimus, de quorum indole jam supra agendum, erat, quippe qui dubitationem injiciant, num ab ipso Paulo fortasse verba ita sint mutata qualia liic legantur. Ceteros antiquitate praecellit
(20)	B 1. Havniensis, collect, reg. antiquae Nr. 2158, 4, olim Lindenbrogii, pluribus s. IX. vel X. manibus, quarum specimina in tabula II addidimus, in Italia, ut vi-detur, exaratus. De pretioso hoc códice, nobis petentibus benevole Berolinum transmisso et quam fidelissime cum aliis comparato, v. N. Arch. I, p. 540 sq. Quatemionibus pluribus deperditis, Pauli liber lacunosus est (desunt III, 12—IV, 21. V, 17—40. VI, 17—58j.
(21)5	2. Mediolanensis Ambrosianus C 72, membr. fol. s. XI, olim ut videtur S. Martini Masciacen-sis, qui pluribus manibus scriptus varia continet opera1, inter quae Pauli historia Romana et Langobardorum neenon Jordanis liber de rebus Geticis uni debentur amanuensi; specimen scripturae dedit editio Muratoriana. Quamvis in multis cum B 1 conveniat, aliud tarnen Pauli exemplar secutus est. Ultima tria libri VT. capitula omisit2. Cf. N. Arch. I, p. 543, ubi accuratius de libri hujus indole egimus. Lectionis varietatem, jam in Muratorii editione ube-rius, nec tarnen ubique pari diligentia exscriptam, Bethmann denuo schedis suis intulit.
(22)	B 2a. Vaticanus Ottobonianus Nr. 1378, olim Uber ecclesiae beati Marcialis', membr. s. XII. in., tum in fine libri VI, tum in singulis verbis ita cum B 2 con-venit, ut, Bethmanno judice, ex hoc descriptus sit censendus. Indices omisit.
(23)	B 3. Bernensis Nr. 83; f. 104 sqq., membr. fol. s. XI, pluribus manibus scriptus, cui recentiore aetate prae-ligatus est alius codex olim S. Remigii Remensis (cf. Hagen,
1) Praecedunt Bedae historia Anglorum, Daretis historia Trojana, Consilium. et imperatorum catalogus, Epistolae Hieronymi et Senecae. In fine voluminis exstant Gesta Apollonia manca. Eadejn in códice Mas-ciacensi conjuncta erant teste catalogo s. XII. in cod. Vaticano Nr. 3324: Historia Anglorum Troianorum Romanorum Langobardorum Gottonum in uno cod. BETHM. 2) Muratorii annotationem minus accuratam esse (cf. N. Archiv I, p. 544J, V. Cl. Heller, códice iterum inspeeto, prohavit.
Catal. cod. Bern. p. 101 ). Quam proxime ad B 1 accedit, ita tarnen ut scriba ultima libri VI. capita ex códice classis D suppleret. Neque indices libris praemittuntur, neque singulis capitibus argumenta adscribuntur (I, 23. excepto), quamvis ad medium quartum librum usque spatium iis sit relictum. De verborum indole Bethmann pauca tantum enotanda duxit, quibus V. Cl. A. Stern nuper quae ab eo petieram benevole adjecit.
(24)	B 4.1 Pa risiensis Nr. 17568 (Notre Dame 127), membr. fol. s. XIII. in. una manu exaratus1, proxime ad B 1 et 3 accedit (cum illo in argumentis libri I. — c. 17. convenit; N. Arch. I. I. ; hujus singidarem VI, 58. lectionem praebet).
Cum codicibus classis A arctius conjuncti sunt quos inscripsimus C et D, quorum major pars jam eis Alpes asservatur, ibique scripta videtur.
(25)	C *1. Cheltenhamensis (bibliothecae a b. m. Thom. Phillipps relictae) Nr. 1887, olimS. Vincentii Meten-sis, tum Coll. Claromontani Nr. 683, postea Meermanni
"p. 32. * Nr. 796, membr. s. IX. ex. vel X, solum Paulum continet3. Initium primi libri (capitum index et pars cap. 1. — ea loco occupassent) atque ultimi finis (inde a VI, 24. rever-tenti) interciderunt; sed postea quatuor folia praemissa sunt manu s. XIII. scripta, quae indicem primi libri cum 12 primis capitibus continent. Variam lectionem a Bethmanno saepius frustra quaesitam hoc anno V. Cl. Pauli enotavit. Codex quamvis ad archetypum recedere ejusque in verborum formis vestigia servare videatur, multis tarnen mendis est maculatus. Quam proxime ad hunc accedit
(26)	C 1. Lipsiensis bibl. civitatis I, 60, membr. 4, s. iX—X, uno cálamo nitide scriptus; litterae ornatae nullae; vocum divisio manca. Primo quaternione deperdito, ineipit 1, 24. (suspiria sua continere). Capita VI, 52. et 53. in calce libri suppleta sunt. Librarius quisquís fuerit exemplar quod secutus est satis fideliter descripsisse videtur, sed ita ut sermonem Latinum parum curaret, nedum auctoris sen-sum assequeretur. Qua de re cf. quae Arch. VII, p. 317. et N. Arch. I, p. 544. allata sunt. Codicem primus Boehmer, postea Bethmann cum editis contulerunt; denique a biblio-
1) N. Arch. I, p. 543. 544. B la inscriptus. 2) Eodem continenlur Pauli Hist. Pomana, Gesta Apollonii, Gregorii Tur. Vitae patrum, Ex-cerpta Paschasii, Hieronymus de virginitate, Alani poenitentialis. 3) In cat. librorum coll. Claromontani minus recte ita describitur : 'Pauli D. libri sex cum praefatione inédita. In capite et in fine codicis habetur officium nocturnum epiphaniae cum notis musicis\ BETHM. 4) La-cunam III, 34, quam 0*1, non vero C 1, habet, proprio Marte explevit.
thecae praefecto V. Cl. Naumanno benevole mecum commu-nicatum ad editionem hanc parandam adhibere potui. Scripturae specimen vide in tabula I. editionis majoris.
(27)	C2. Parisiensis Nr. 6158, olim Puteanus, membr. s. XII, nil nisi Paulum continens. Ex (7*1 descriptus vide-tur. Cum editis contulit Schneegans. Cf. Arch. VII, p. 319 sqq.
(28)	C 3. Parisiensis Nr. 5873, olim Colbertinus, membr. s. XII; cui s. XIV. Jordanis, Gesta Alexandri, Gesta Trevirorum sunt annexa. Quaternio primus et ultima dua folia Pauli evulsa in cod. Parisiensi Nr. 1750 reperit Beth-mann, necnon hujus libri lectiones a Grotio esse inscriptas editioni Basileensi (in bibl. Lugdunensi Foss. Lat. fol. 449) perspexit.
C2 et 3 necnon D 1 cum CI in eo conveniunt, quod VI, 52. et 53. in fine libri ponunt. Eadem prorsus omittunt
(29)	C 4a. Parisiensis Nr. 6160, manu coaeva in-scriptus: Hunc librum dedit domnus Samson Remensis arcliiepiscopus Sanctae Mariae Igniaci, membr. s. XIII. Paulo passio S. Viti subjuncta est. Indices capitumque numeri nulli. Praeter VI, 52. 53. etiam II, 32. omittitur.
(30)	C4b. Bruxellensis Nr. 9184, olim societatis Jesu Brugensis, a. 1227. manu nitidissima exaratus ; magnam librorum historicorum collectionem praebet, quippe quo Gesta Trevirorum, Historia miscella, Hugonis Floria-censis historia, Gesta Francorum, Genealogia comitum Bu-lonensium sint conjuncta (cf. Arch. VII, p. 529 ; SS. IX, p. 341,- Bull, de l'acad. de Brux. 2. ser. IV (1858), p. 169). Libros non distinguit praeterquam quod quarto subjicit: Expl. liber quintus, ineipit liber sextus, et quinto: Incipit liber septimus. Capitum divisionem scriba ex ingenio in-stituit argumentaque singulis quibusque imposuit a se inventa. Ceterum cum C4a plane convenit.
(31)	C5. Audomarensis Nr. 736, chart, fol. s. XVI, in quo Historiam Langobardorum nomina gentium anti-quarum et catalogus episcoporum Florentinorum ad a. usque 1411. antecedunt; Pauli vero operi liber septimus additus est, quo historia ad Karoli M. usque tempora deducitur. Ad simile exemplar ac C 4a- b- hunc referendum esse librum, eo probatur quod II, 32. brevis tantum ex indice facta no-titia datur ; adsunt tamen VI, 52. 53.
Idem de codice manuscripto Abrahami Ortelii, Ham-burgensis ecclesiae decani, quo usus est Frid. Lindenbro-gius, monitum videmus (ed. Lind. 1595, p. 299Cujus fata ignoramus. Cf. Arch. VII, p. 327.
*(32) D 1. Vaticanus reginae Christinae Nr. 801,*p- 33. membr. 4. s. X, in Gallia ut videtur scriptus, vel certe diu
adservatus, unde recentiori tantum tempore cum tot pretio-sissimis historiae Francicae monumentis Romam devectus est, ubi post Bethmannum hoc anno et ipse eo usus sum. Codex ut primum exaratus erat proxime ad C 1—3 accessit (for-tasse ex C*1 descriptus), etiam VI, 52. 53. in fine collocavit, praeterea ubique fere vetustam libri formam, eamque mendis quam plurimis aspersam praebuit. Sed correctores plures s. X. et XI1. priscae orthographiae et linguae vulgaris vestigia tollere, lacunas explere, quae intellectu difficilia vide-bantur explanare conati sunt, praeterea in margine saepius glossas adjecerunt. In quo negotio nonnumquam alio codice adjuti fuerint oportet; non pauca vero de ingenio muta-verunt, addiderunt. Quae in alios multos transierunt codices, quos ideo sub signo D conjungendos duxi. Plerosque tarnen, cum ad genuinam Pauli lectionem restituendam pa-rum aut nihil eos conducere facile esset intellectu, singulis tantum locis inspiciendos esse recte judicavit Bethmann. Quo factum est, ut etiam de eorum cognatione jam non ubique certo certius judicari possit.
Proxime ad D 1 accedere videtur
(33)	D la.2 R otliomag en sis Nr. 28. 27, olim Gemme-ticensis G 21, membr. fol. s. XI, qui solum Pauli librum continet, tribus manibus conscriptum; postea demum aliis assutis. Desinit VI, 3. (tenuisse) in media pagina. D 1 tam fideliter expressit, ut aperto errore etiam glossam in textum (III, 9) receperit; cf. N. Arch. I, p. 546.
(34)	D 1". Bruxellensis Nr. 18395s, olim Trunci-niensis, postea bibliothecae Lammens Gandavensis illatus (cf. Arch. VII, p. 341 ), membr. s. XII, 8. Historiae Lan-gobardorum addita sunt liber Victoris Vitensis et Arianorum confessio cum refutatione Augustini. Indices per singida capita sparsi. Bethmannpraecipuas lectiones, alias Dr. Heller enotavit. Inter quas una est (IV, 22), quae codicem ut hie ponamus suadet; quamvis alio loco (I, 25) cum D 3 conveniat.
(35)	D 2. Parisiensis Nr. 5872, olim Nicolai Favre, membr. s. XI, solum Paulum continet. Quem jam ante plus quam 50 annos Spörlin in usus novae editionis totum cum editis contulit. Inter D 1 et 3 medium fere locum tenet (III, 18. lacunam habet cum reliquis liujus classis codicibus communem; IV, 21. verbis in hoc omissis alia Uli substituer unt).
1) N. Arch. I, p. 545, Bethmannum secutus, de uno tantum correctore dim, sed plures discernendos esse, post codice inspecta intellexi, qui tam litterarum forma quam atramento modo nigro modo fusco inter se diffe-runt. 2) N. Archiv I, p. 546. sub signo D 7 indicatus. 3) Non 18477, ut Arch. VIII, p. 546. scriptum est.
(36)	D *3. Londiniensis, Kings1 13, A. XXII, olim Bertinianus, membr. s.XI, continet Historiam Langobardorum et Excerptum ex Josepho de Moyse, cui alia mantis post-modum versus subjecit: Die suavis cythara, die citharista Bertini populum coenobiumque. Codicis notitiam debemus V. Cl. R. Paulio\
(37)	D*3a. Lugduno-Batavus Lat. Nr. 71, membr. fol. s. XI. ex., qui idem Excerptum ex Josepho cum Paulo conjunxit, Usque concilium Remense Calixti II. papae ad-didit. Quem ex D *3 descriptum rede judieavit Bethmanv.
(38)	D 3. Vindobonensis Nr. 182 (Hohendorf 16), membr. fol. s. XII. in., quem in Italia scriptum Bethmann opinatus est. Eodem volumine Leonis III. papae epistola 1 ad Leonem Armenum continetur. Lectionis varietatem eno-tavit Pirsner. — Nonnullis locis D 2 et 3, aliis D 3 et 4 propiorem cognationis gradum indicare videntur.
*(39) D 4. Oxoniensis Bodl. Nr. 1302, Guil. Laud-P.u. 247, olim H 39, membr. fol. s. XII, una manu exaratus, quae praeter Pauli historiam etiam Victorem Vitensem, Einhardi Vitam Karoli, Physiologum, Gesta Alexandri, Historiam Apollonii scripsit. Praecipuas lectiones V. Cl. Pauli enotavit.
(40)	D 4\ Oxoniensis Balliol. Nr. 295. Arch. C, 3, 10, olim C, 21, s. XIII: continet praeter Paulum Eusebii historiam ecclesiasticam, Victorem Vitensem, Catalogum pon-tificum et imperatorum3. Evolvit eum V. Cl. Pauli.
(41)	D 5. Vaticanus Ottobonianus Nr. 909, olim Christinae 350, membr. fol. s. XII, in Gallia manu continua exaratus. Pauli historiam antecedunt Alexandri epistola, Einhardi Vita Karoli.
(42)	D 6. Londiniensis, Kings 15, C. VI, anno 1130. exaratus. Eodem volumine continentur Pauli historia Romana, Gesta Alexandri cum ejusdem epistola ad Aristo-telem4. Notulas quasdam V. Cl. Paulio debemus.
(43)	D 7. Londiniensis, Kings 12, C. IV, membr. s. XIII: Hyginus Paulum antecedit, sequuntur Gesta Alexandri cum epistola ad Aristotelem. Etiam hunc V. Cl. Pauli inspexit.
1) Unus eorum est quos in aedibus Jacobaeis (regis Jacobi) recenset Smith, Cat. codd. Angl. p. 244, sub Nr. 629: Historia Langobardorum bis. 2) In hoc aliisque hujus classis codicibus VI, 14. in rubra et textu nominis Ceadpalla formam ex male intellecta littera Anglosaxo-nica w (P) ortam esse, hic monuit. 3) Ille desinit: Celestinus III. (ann. 7, alia manu). Innocencius (ann. 18. Honorius); hic: Hen-ricus reg., Lotharius reg. ann. Conradus regn. ann. 4) Smith p. 247. in aedibus Jacobaeis affert Nr. 880, quo historia ßomana et Langobardorum continebantur.
(44)	D 8. Parisiensis Nr. 4877, olim Colbertinus, membr. s. XIII. Post Paulum exhibet Einhardi Vitam Karoli et Gesta Alexandra, omnia una manu exarata.
(45)	D 9. Parisiensis Nr. 14693 (S. Victoris 289j, rnernbr. fol. s. XIV. in. Historiam Langobardorum antece-dunt Haitoni historia orientis, Exordium hospitalis Hiero-solimitani, Pauli liistoria Romana.
(46)	D 10. Ha a gen sis Nr. 906, olim Fontanellensis, membr. s. XII. ex., 8, ubi post breves Annales Fontanellenses leqitur: Incipit pars de gestis Langobardorum, i. e. VI, 53. III, 1-35. VI, 5. 6. I, 15. 16. 27. II, 28-30.
(47)	Dil. Alencionensis, olim Uticensis S. Ebrulfi, membr. s. XII, hoc quoque loco ponendus est, quantum ex singulis locis a. V. Cl. Daidne bibliothecae praefecto in-spectis, de quibus Bethmanno retulit, judicare licet. Eodem^ volumine etiamnum continentur Vitae Sanctorum, Ademari chronostichon ad Rohonem, Gesta pontificum, Vita Majoli; olim vero Montfauconio teste praeterea Epitaphium Mabiliae, Ordericus Vitalis.
Ab his longius recedunt codices classis E.
(48)	El. Flor entinus Laur entianus LXV, 34, fol. s. X. XI, Uber magnae molis, quo praecipua historiae^ monumenta erant conjuncta: Prosperi chronicon, Pauli historia Romana, Orosii Uber, Jordanis de temporum suc-cessione et de rebus Geticis, Josephus et Hegesippus, hi duo nunc sejuncti, Gesta Francorum, Einhardi Vita Karoli, Historia Apollonii. Paidi verba liberius reddita, quaedam vel negligentia vel consilio omissa; quorum partem (prae-sertim carmen in laudem S. Benedicti compositum I, 26) scriba postea supplevit. Cf. N. Arch. I, p. 546.
(49)	E 2. Vindobonensis Nr. 3126 (Hist. prof. 477;, olim 'Liber M. patriarche Aquilejensis'chart, s. XV, manu Itala scriptus, qui praeter Josephum et Hegesippum eadem continet scripta. Eum evolvit V. Cl. Wattenbach.
(50)	E 3. Romanus bibliothecae Angelicae V, III, 19, chart, s. XV. ex. vel XVI, nil nisi Historiam Langobardorum praebet eoque ab E 1 differt, quod singulis ca-pitibus argumenta praemittit. Fluxit tarnen, Bethmanno ju-dice, qui eum apud S. Augustinum examinavit, ex El vel E2.
(51)	E 4. Londiniensis Harlei. Nr. 5383, membr. 4. •p.35. s. XIII. vel XIV, Florentiae, * ut videtur, scriptus'1. Indices
omnes et complura capita (I, 26. II, 13. III, 2. 14. IV, 9. 19. 33. VI, 7. 8. 14J plane omittuntur, alia multo contrahuntur,
1) Cod. Scurial. II. B. 18. BETHM. 2) In marg. fol. 7. legitur: A. D. mcccxlviii. simillima pestis Florentie et quasi per universum orbem.
ea praesertim quae ad historiam ecclesiasticam spectant.
V. Cl■ Pauli lianc ejus notitiavi dedit.
Cum, E affinitate quadam sunt conjuncti codices F. G, omnium qui exstant fere antiquissimi, sed a genuino textu ita recedentes, ut hoc demum loco eos recensere liceat. Non solum Pauli carmina I, 26, sed etiam aliud II, 13. omittunt, praeterea non paucos locos minores, praesertim eos qui in codicibus C et D corruptela quadam laborant; cf. N. Arch. I, P- 551. Sed et ita mendis scatent, quae partim incuria vel ignorantia scriptorum nata sunt, partim vero ex vetustiore exemplari recepta esse debent, quippe quae et alibi, atque etiam in ipso códice rescripto Asisiensi reperiantur. Cf. N. Archiv I, p. 547 sqq.
Inter hos eminet
(52)	F1. Sangallensis Nr. 635, s. VIII. IX, membr. fol., omnium qui integri exstant antiquissimus ideoque magni faciendus. Scriptus diversis manibus, quarum specimina in tab. III. edit, maj.dedimus, procul dubio inltalia septentrionali, fortasse Mediolani, de cujus duce II, 32. alia manu addi-tamentum factum est; in monasterium Sang alíense post medium saecidum IX. translatus Indices libri I, II. et VI. omissi, post IV, 4. hujus libri argumenta repetita, quae libro V. praemittenda erant in calce voluminis posita stmt. Verborum scribendi ratio ea qualis in monumentis saeculi VIII, praesertim Italicis, deprelienditur; contra grammaticae leges saepius peccatum est, quam ipsi Paulo id contigisse statuere licet; non raro etiam singida vocabula vel longiores verborum series omissa. Quibus mendis postea alii mederi conati sunt, partim aliis codicibus, praesertim illo quem G 1 nominavimus, adjuti, partim vero satis temerarie, et id tantum studentes, ut verbis rudibus sensum qualemcumque inferrent. Codicem jam a Bethmanno adhibitum, a V. Cl. Zardetti, bibliothecae Sangallensis praefecto, benevole Be-rolinum transmissum, summa diligentia Herum iterumque excussi. Cf. N. Arch. I, p. 547—552.
(53)	F*l. Goth an a fragmenta, membr. II, Nr. 191, duo folia a tegumento libri cujusdam soluta, media quater-nionis, quibus exigua pars Pauli (II, 22 inc. — 28 med.) continetur, s. IX. scripta. Quaecumque F1 peculiaria habet hie quoque reperiuntur, novis mendis nonnidlis aucta. Ne-
1) In catalogo librorum Sangallensium hoc tempore confecto nondum indicatur; cf. N. Arch. I, p. 549. In alio vero codicis olim Lasher giani, nunc in bibliotheca Donaueschingensi asservati (v. BaracJc, Gatal. Nr. 191, p. 177), quern in monasterio Scmgallensi confectum putant, Historia Langobardorum indicatur, Serapeum 1840, p. 84. Hundem Bethmann, Arch. X, p. 318, Constantiensem dixit.
que tarnen ex illo descripta esse possunt, ita ut etiam hic codex trans Alpes advectus esse sit censendus. Scripturae specimen vide in tabula I. edit. rnaj.
Alios vero hujus classis quotquot exstant codices ex F1 repetendos esse, correctorum notae ostendunt ex ipso receptae et longius propagatae. Ex quibus duo in monasterio Sancti Galli scripti sunt:
(54)	F Ia. San gallen sis Nr. 620, membr. fol., s. XII. ex., ubi inter alia opera Pauli historia f. 253—'272. legitur (cf. Scherreri catalog, p. 201). Indices in unurn collecti libro primo praemittuntur, I. II. ex ingenio facti, III. IV. V. ex Fl abbreviati. Ex hoc magna cum licentia exceptus, alia manu postea ad eundem est correctus. Eadem epitomen historiae Andreae Bergomatis margini intulit; cf. Arch. X, p. 369. Ultimis quaternionibus intercisis, desunt omnia quae post V, 2. (servus tuus) sequebantur.
(55)	F Ia*. Sang alien sis Nr. 547, membr. fol. s. XII, fol. 517—554. (cf. Scherrer p. 167 sqq.). Descriptus ex Fl9, priusquam hic fine destitutus erat, Bethmanno teste.
*p. 36. *Jam antea vero in Italia codicis Fl exemplum factum sit oportet, quod quamquam presso pede illud sequebatur ejusque emendationes plerasque recepit, nonnullis tarnen locis verba mutavit (praesertim II, 18 fin., v. N. Arch. I, p. 551). Ex hoc alii manarunt fonte, omnes in Italia confecti:
(56)	F*2. Vaticanus reginae Christinae Nr. 710, membr. fol. s. XI, dudbus manibus (f. 1—32. 33—-78) exa-ratus, s. XIV. Brixiae, ut videtur, asservatus, de qua urbe tunc breves margini adscriptae sunt notitiae1. Scriba quod habebat exemplar male legisse videtur, ideoque mox litteras sensu vacuas pinxit, mox liberius Pauli verba reddidit (e. gr. II, 19). Codicem carie adesum post Bethmannum et ipse Eomae praesens aliquot locis inspexi1.
(57)	F2. Modoetiensis Nr. 135, membr. s. XI. XII3, una manu exaratus, eo insignis quod IV, 21. et V, 6. ampias inserit interpolations ad ecclesiam Modoetiensem spectantes *. Alia coaeva manus aliquoties lacunas explevit aliaque cor-rexit. Lectionis varietatem editio Muratoriana dedit, postea Bethmann enotavit; locos quosdam Frisi (Memorie II, p. 202 sqq.) imprimí fecit.
1) III, 31 : et nota, quod ab ipso Grippho desenderunt Gripphi de Brexia; IV, 2: Similiter magna multitudo locustarum que venerunt de Tridento Brexiara in mcccxliii. 2) Quae N. Arch. I, p. 551. de F 2. 3. 4 notavi etiam in F" 2. cadere vidi. 3) Bethmann in s. XII. ex. posuit, quod cum specimine in editione Muratoriana data pugnare videtur. 4) Praeterea inter II, 24. et 25. eadem manu notula de cometis sub Ottone I. et II. visis inserta est.
(58)	F2a. Parisiensis Nr. 6159, membr. 8. s. XI, cum F 2 ita etiam in locis interpolatis convenit, ut ex ipso exceptus censendus esset, nisi quae de scripturae aetate refe-rantur obstarent. Quae si rede hàbent, etiam hic ex Modoetia repetendus aut vetustior hujus urbis codex jam deperditus statuendus est. Bethmann eundem putavit qui in catalogo bibliotliecae Vicecomitum Papiensi a. 1426. Nr. XXIII. Historia Lombarda parvi vokiminis affertur (Bibl. publica Papiensis Tit. XXXV, 3); id quod Delisle (Hist, du cabinet des manuscrits p. 126) postea confirmavit1. II, 15—24. omissa scriba in calce libri supplevit, ubi ultimum tarnen folium intercidit.
(59)	F2a*. Parisiensis Nr. 6815, s. XIV. in membrana Itala ex F2a descriptus. Hoc continentur volumine: Solinus, Paidi historia Romana, Historia Langobardorum, Isidori historia Gothorum, Martinus Polonus, Thomae chro-nicon, Gaufridi historia Angliae (cf. SS. XXII, p. 489). Fadem opera cum in códice bibliotliecae Vicecomitum Papiensi sign. DCXXXVII afferantur (I. I.), hanc vero a. 1499. vel 1500. Parisios asportatam esse constet (Delisle I. I. p. 125; , quin idem sit dubitari naquit¡.
(60)	F 3. Vatic anus Nr. 3339, membr. fol. Post Orosium et Pauli historiam Romanam s. XI. scripta sequi-tur liber manu Itala s. XII. ex. exaratus, quo Dares, 'Liber ystorie de origine ac gestis Longobardorum' et Einhardi Vita Karoli continentur. Qui historiam illam ex Pardo excerp-sits (I, 1—12. 14-16. 22. et 27 in. 25. 26 in. II, 1. 5—10. 12. 14—25. 27. 28 in. 32. VI, 35 part. 22 part. 16 part, 23. 37. 28. 38. 42. 53. 45. 54 in. 48. 54 part. 55. 56. 57. 58 part.), hujus classis códice usus est,
(61)	F3a. R o m anu s Casanatensis AII, 34, membr. fol. s. XIV, post Martinum Polonum et aliam chronicam etiam Daretem, Excerpta historiae Langobardorum, Einhardi Vitam Karoli, necnon Cosmographiam habet. Quae magnam partem ex F 3 sumta esse videntur.
(62)	F 3". Va tic a nu s Nr.^ 8086, chart. 4, a. 1488. Perusiae exaratus, ubi inter alia multa aliunde collecta historia illa Langobardorum et catalogus imperatorum in F 3 in calce historiae Romanae additus sunt descripta.
* (63) F 4. Vatic anu s Palatinus Nr. 927, membr.' p. 37. a. 1181. in monasterio S. Trinitatis Montis Oliveti prope Veronam una manu continua exaratus. Pauli historiam
1) Catalogua Ule ad ejus notitiam non venit. 2) In tegumento legitur: Ex libris hystorialibus pul10 6. 3) Id quod in fine aperte dieitur: Explicit tractatus de libro ystorie Langobardorum summatim extractus.
antecedunt: lExcerptum ex Orosio, Historiarum Pompeji Trogi epitome, De sex aetatibus, Excerpt a ex chronica Euse-bii, ex Eutropio, Orosio, ex Cassiodori historia tripartita, De primo adventu Gothorum ad Italiam et Roma capta, De forma regis Attilae ex libro Jordanis, De adventu Oduachar'. Quorum partem cum in códice turn Chelten-hamensi (infra G * 3) jam conjunctam videret Bethmann, non scribam Veronensem, sed auctorem s. IX. vel X. hanc continuam fere rerum praesertim in Italia gestarum narra-tionem composuisse, statuit. Integrum Pauli opus vero cum ibi non invenerit, aliunde ille sumsit, exemplar ut videtur non unum secutus, quippe qui modo ad codices F, modo ad G accedat (excerptis fortasse codicis G*3 usus). Indices libris praemissi, sed etiam singulis capitibus nonnumquam argumenta adscripta. Addita est praeterea continuatio usque ad a. 8-5. deducta, de cujus auctore non constat. Scriba Veronensis vero urbis suae Annales usque ad a. 1181. subjecit, quos alii ad a. 1223. usque continuarunt (cf. SS. XVIII, p. 1), et alia quaedam de cyclo paschali, de sepulchro Domini, de victoria Saladini. Singulis libri partibus praeterea picturae sunt adjectae, satis eleganter delineatae. Códice, dum in bibliotheca Heidelbergensi adservabatur, Freher1 et Gruter usi sunt.
(64)	F 4a. Medióla nensis bibli oth ecae Brerae A. N. XIV, 2d, chart, s. XVI. hi., eandem quam F4 con-tinuationem praebet.
(65)	Fb. Caesenas Malatestianu s, plut. XII, 5, 'scriptus per me Jacobum Pergulitanum pro magnifico et po-tenti domino domino Malatesta Novella de Malatestis et est completus d. 3. Jan. 1454'. Indices lib. I. et II. desunt, ut in F1, quocum plerumque convenit; aliam vero capitum divisionem instituit, non pauca arbitrarie mutavit et Pauli sermonem quam máxime deformavit. Quae a Bethmanno enotata repetere inutile visum est.
Plures vero exstant libri tam aetate quam indole con-spicui, qui ad F1 prope accedunt, eo vero máxime diffe-runt, quod indices librorum I. et II. ex ingenio, libri VI. ex alio Pauli códice sunt suppleti,praeterea loci nonnulli mutati et plerumque depravati. Primaevum hujus classis exemplar jam deperditum est; inde derivati vero in bibliothecis Ger-manicis exstant plures codices, in Italia unus tantum, posteriori tempore advectus.
(66)	G 1. Giessensis Nr. 688, olim 'Liber Sancti
%
1) Idem fortasse est, quern Moller, Diss, de Paulo D., Altorf. 1646, p. 21, Freherianum allegat.
Martini in Winigartin', postea Seiikenbergianus, s. IX. 4, nitide in alba per g amena exaratus, nil nisi Historiam Langobarclorum continens. Plura exciderunt folia (quater-nionis primi 1. 3. 4. 5. 6, septimi 5, undecimi 1, duodecimi 77 decimi tertii 1, decimi septimi 8). Lectionis varietatem in Catal. bibl. Giessensis Otto p. 288—312. evulgavit, jam antea Bethmann enotavit, post quem et ipse librum pretiosae antiquitatis a bibliothecae praefecto V. Cl. Noack huma-nissime Berolinum transmissum accuratius perlustravi. Quae secunda manus correxit partim ex F1 sumta sunt. Cf. N. Arch. I,p. 555. Scripturae specimen vide in tab. IV. ed. maj.
(67)	G *2. Cas s elensis bibliothecae folia 6 quadrata in tegumentis librorum a Jacobo Grimmio detecta. Codex s. IX. manu Anglosaxonica exaratus, olim in monasterio Fuldensi , postea S. Martini Maguntino fuisse videtur (cf. Arch. VII, p. 283; N. Arch. ï, p. 554 n., et de libris Fulda in monasterium S. Martini translatis Giesebrecht, Z. f. Gesch. VII, p. 564j.
Ex hoc fortasse fluxit
(68)	G 2. He idelberg ens is Palatinus Nr. 912, membr. s. IX.4, pluribus manibus, quarum specimina in tab, IV. ed. maj. dedimus, scriptus, qui solum Paulum continet. Exemplar *litteris Anglosaxonicis exaratum fundamento positum esse,' p>38-cum singula vocabxda, turn nomina Langobardica formam induta Saxonicam (Thiadbert, Thiadric, Ottwini etc.), probant; cf. N. Arch. I, p. 554. Multa sunt cum G 1 communia, alia vero ab hoc recedunt, praesertim primis libris, quorum scriba sermonis asperitatem auferre eumque ad grammaticae regulas sibi notas reducere conatus est. Quo alter diasceuastes non contentus, totum librum emendandum sumsit. Quiius sepositis, ubique ad priorem lectionem recurri, cum codicem a V. Cl. Zangemeistero, bibliothecae praefecto, benevole Berolinum transmissum diutius inter manus ver-sarem. Ex hoc vel prorsus simili códice etiam FI emen-dationes quasdam illatas esse, tum perspexi; cf. N. Arch.
I. I. p. 552.
(69)	G 2". Stuttgardiensis Hist. 26, inter alia multa ante trecento s fere annos in unum volumen colligata novem continet quaterniones formae octonariae, quibus piltres manus s. XII. inscripserunt Historiam Langobardorum, vitam Fur-sei, alia. Illam ex G 2 descriptam esse, Bethmann sibi per-suasum habuit.
(70)	G *3. Cheltenhamensis Nr. 1885, olim Me-tensis, post collegii Claromontani, membr. s. IX, ubi catalogo imperatorum ex Beda descripto addita sunt excerpta ex Paulo ad res Romanas et ecclesiasticas pertinentia (I, 25.
26 in. II, 1—4 med. 5-7. III, 12. 13. 15. 17. 23. 24. 26. 29. IV, 5. 6. 8. 17. 26. 33, 36. V, 6-13. VI, 4. 5. 11—14. 31. 32. 34. 36. 40. 37. 42. 46—49. 53. 54 mit). G. H. Pertz liaec cum Muratorii editione contulit.
(71)	G 3. Vindobonensis Nr. 237 (Hist. prof. 680), membr. s. X. 4, una manu exaratus, quae nil nisi Pauli librum scripsit. Complura folia exciderunt (V, 38—VI, 6; VI, 34J, alia initio et fine jam s. XII. adeo humiditate erant cor-rupta, ut qui tunc hujus libri exemplum faciebat ea vix legere posset. Verborum formas satis rüdes plerasque ex vetustiore libro receptas esse, comparato codice G 4 liuic affinitate conjuncto docemur; alia tarnen et ipse amanuensis peccasse videtur. In quibus emendandis postea corrector desudavit. Codicem sub auspiciis Pertzii Pirsner cum editis contulit, Bethmann liac opera usus fuse descripsit, Arch. VII, p. 275 sqq., sententiam vero de ipso tunc pro-latam postea prorsus rejecit eumque hoc loco esse ponen-dum intellexit. Scripturae specimen vide in tab. IV. ed. maj.
(72)	G 3a. Vindobonensis Nr. 406 (Jur. civ. 64), olira Gotivicensis, membr. s. XII. fol., in quo Historiam Langobardorum Lex Bajuvariorum antecedit (IL. III,p. 188). Desinit VI, 44, scriba adnotante: deest multum. Praeter G 3 nonnumquam codex classis C vel D adhibitus esse videtur. Hujus quoque lectiones enotavit Pirsner.
(73)	G 4. Ultrajectinus Nr. 287, olim Campensis, membr. fol. min. s. X. vel XI. in., paginis bipartitis niti-dissime exaratus. Amanuensis quae corrupta judicabat vel minus intelligebat in margine annotavit (signo r+ = require), nonnumquam spatium vacuum reliquit, ceterum exemplar, quo usus est, G 3 simile, satis fideliter expressisse videtur; II, 18—20. desunt, lacuna non iudicata. Lectionis varietas Leibnitii manu scripta inter schedas ipsius in bibliotheca regia Hannoverana exstat, alteram a Schmückinaio in margine editionis Elzevirianae enotatam bibliotheca Gottingensis servat (cf. Arch. VII, p. 284). His non contentus Bethmann denuo codicem, tunc magni factum (Arch. VIII, p. 31), accuratissime exscribendum curavit.
Quinque qui sequuntur hujus classis codices ita inter se ' conveniunt, ut, cum alter ad alterum referri nequeat, ex com-muni fönte eos haustos esse statuendum sit. Id commune habent, quod ceteris liberius Pauli verba reddunt, ad gram-maticae regulas ea castigant, nonnumquam, ut sermonem perspicaciorem elegantioremve reddant, quaedam mutant vel addunt. Quod jam medio saeculo IX. factum sit oportet, cum exempla duo ad haue usque aetatem ascendant, in Lo-tharingia, ut videtur, quo ilia pertinent et ubi Regino ejus-
modi libro usus est. Codex fundamento positus G 2 similis fuit; formae nominum Saxonicae hie quoque, immo con-stantius quam illic ponuntur; cf. Arch, VII, p. 293; AT. Arch. I, p. 557.
*(74) G 5. Haagensis Nr. 907, membr. s. IX. ex., 'p. 39. una manu satis negligenter exaratus. Desunt II, 23 — III, 30. 34 — V, 4. VI, 3. usque ad finem. I, 25. (patricium) — II, 5. (exagitatus in) or dine turbato post II, 23. collocantur; V, 40— VI, 3. post V, 4-40.
(75)	G 5a. Vaticanu s reginae Christina e Nr. 578 (olim Nr. 1220), s. XII. 'liber Sancti Paidi in Trajecto infe-riori', una manu nitide exaratus, nil nisi Historiam Lango-bardorum continens.
(76)	G 5a*. Gothanus Nr. 139, 'liber Waldemari regis Danorum', membr. s. XII. ex. 8. (cf. Jacobs, Beiträge I, p. 253), adeo cum praecedenti convenit, Bethmanno teste, ut alter ex altero fluxisse censendus sit.
(77)	G 5b. Va tic a nu s Nr. 1981, olim S. Viventii (in dioecesi Augustodunensi), postea S. Joffridi (?). Codici catalogum librorum S. Viventii et Pauli historiam Roma-nam continenti postea quatuor s. XI. quaterniones annexi sunt, qui Historiam praebent Langobardorum — IV, 37. (rapinis diripiunt), reliqua libri parte deperdita. Index primo tantum libro praemittitur ; desunt III, 23—26. IV, 2. 9. 17. 19.
(78)	G 5C. Treverensis Nr. 1142, olim S. Mathiae, membr. s. X. Codici, qui solam Historiam Langobardorum continet, postmodum Vita S. Annonis assuta est. Varietas lectionis a b. m. Wyttenbachio satis diligenter descripta est.
(79)	G 6. Cheltenhamensis Nr. 1886, olim S. Re-migii Remensis, s. XVII. 'ex bibliotheca Antonii Augervei )', postea Collegii Claromontani Parisiensis Nr. 681, indeque in bibliothecam Meermanni (Nr. 795), denique Thomae Phillippsii Hiatus, membr. s. X. nitide exaratus. Quem huic classi adscribendum esse, singidae probant lectiones a b. m. Pertzio enotatae.
(80)	G 7. Romanics Chigianus G. VI, 156, chart, s. XV, quem Bethmann aliquot locis inspexit et hue perti-nere juaicavit.
Quascumque Historiae Langobardorum recensuimus codicum classes ad saeculum saltern decimum ascendunt; tunc, et fortasse saeculo jam antecedenti, tam diversas induit formas liber hic saepissime descriptus et lectitatus. Sunt vero libri, posterioris praesertim temporis, nulli earum certo certius ascribendi, quippe qui aut ex pluribus confecti vide-antur exemplaribus aut etiam magis temerarie Pauli historia
usi, ut eam potius déformasse quam reddidisse sint dicendi. Horum quoque complura genera discernamus oportet.
Union (H) ad Galliam pertinens.
(81)	H1. Vatican us reginae Christinae Nr. 905, olirn S. Mariae Pontiniacensis, membr. s. XIII. in. fol. Eodem volumine continentur: Bares, Historia Apollonii, Ademari historia Francorum, Hugonis Floriacensis historia ecclesiastica, nomina regionum, civitates Galliae. Inde a libro III. praesertim codicem classis C sequitur.
(82)	H Ia. Rom a nus Cor si ni anus Nr. 863, chart. s. XIV. Ademarum et Paulum ex H1 descriptos esse, judicavit Bethmann.
(83)	H 2. Vaticanus Nr. 1795, membr. fol. s. XIII; "p. 40 s. XIV. Forolivii asservatus1, * antea, utvidetur, Trecis in
G allia-. Etiam hic Dares et Ademarus Paulum antecedunt, sequuntur historia Alexandri, Tractatus de Sibillis (Sibille generaliter omnes sqq.), Roberti historia Hierosolymitana.
(84)	H 3. Romanus Casanatensis3 A, I, 21, membr. s. XIII. fol. Post Daretem, Historiam Apollonii, Historiam Langobardorum leguntur epitaphia Ludovici régis et alioruni, Passio Thomae Cantuariensis, Translatio S. Ste-phani, Vita S. Leonardi.
1) Ultimo folio haec leguntur: In miiicxlvii. et xlviii. et in parte sequentis anni magna epidimia fuit in Firlivio, item in miiiclxi, item in miiiclxv, tem in lxxiiii, item in lxxxiii. In Miiicr,xxv. civitas Cesene derobata fuit a Bretonibus capientibus homines et mulieres et vituperantes eos, quod facere non potuissent, nisi intervenisset auxilium domni Iohannis Aguti cum suis gentibus de Inghilterra, qui erat Faventie miiiclxxxxiiii. die vu. Augusti, dum esset guerra inter Cecliûm et Pirum de Ordelaffis ex una parte et Karolum domni Gallaotti de Malatestis et fratres ex altera. Hinc inde multis dampnis datis, venit ipse Karolus eum magna gente in villa Bosecli districtus Forlivii. Tune Forlivienses exeuntes extra et non valentes resistere dictis gentibus, eapti fuerunt de For-livio plures 4US (4 milibus?) homines, et redimerunt se magnis qstí, et aliquanti fuerunt mortui. In ima pagina praecedente Blondus Forli-viensis, cujus manus per totum codicem notulas marginibus aspersit, haec addidit: Referre sólita fuit Francisca genitrix mei Blondi, quo die tumultus hic Forolivii fuit, eam, que apud genitricem et fratres pransum erat, cum vidisset cives ad arma discurrere, memorem subito factam, arma genitoris mei in cubículo clausa esse, cuius ipsa claves teneret, me raptim gremio exceptum, qui menses octo natus essem, asportasse, nullo expectato itineris comité, et ad arma patri meo danda viam omnem decurrisse. BETHM. 2) Ut conjicio ex iis quae ad II, 4: fugientes cladem vita relinquebantur, margini imposita leguntur: al. 'vitae' per diptongum, et sic est in monasterio Pontigniacensi Autissiodorensis diócesis, al. 'vitam', ut in monasterio de Rigniaco dicte diócesis ita est. Johannes de Castronovo canonicus Trecensis BETHM. 3) Olim for-tasse Bigniacensis, ut nota innuere videtur marginalis ad praecedentem codicem allata. BETHM.
(85)	HA. Oxoniensis collegii Corp. Christi1 Nr. 82, membr. s. XIII. fol. max., in Gallia, ut videtur, exaratus. Insunt Curtii historia Alexandri, Gesta ejusdem, Caesar de hello Gallico, Ademarus, Historia Apollonii, Paulus. Codicem evolvit V. Cl. Ii. Pauli.
(86)	IT 5. Bernensis Nr. 208, olim, ut videtur, ß. Eugendi Jurensis2, postea Danielis et Bongarsii, membr. s. XIV. in. fol., eadem quae H1 continet opera, quibuscum Bongarsius plura alia compaginari fecit (cf. Hagen, Cat. Bern. p. 256}. Variae hujus lectiones enotatae sunt in cod. Paris. Suppl. Lat. Nr. 40.
(87)	Hb*. Parisiensis Nr. 17780 (Bouhier Nr. 93), chart, s. XVI, ex cod. S. Eugendi descriptus et Chifletii manu hic illic correctus. Solam historiam Langobardorum continet.
Aliud genus in Bavaria natum est et propagatum; cujus auctor praeter codicem D (vel C *1) alterum classis G (ad G *3 prope accedentem; v. III, 29) adhibuit, nonnumquam utriusque lectiones conjunxit; cf. N. Arch, I, p. 558.
(88)	71. Monacensis Lat. Nr. 6391 (Frisingensis Nr. 191) membr. s. XI. 4; litteris praegrandibus non una manu scriptus, qui solum Paulum continet. Primo deper-dito quaternione, in I, 6. incipit. Hunc librum a V. Cl. Haimio, bibliothecae Monacensis praefecto, humanissime Beroli-num transmissum post Bethmannum et ipse accuratius examinavi,
(89)	71a. Monacensis Lat. Nr. 18571 (Tegernseensis Nr. 57l), membr. s. XL ex. Historiae Langobardorum alia manus adjecit passionem S. Quirini. Illa Frisingensi ex-emplari valde similis, non tarnen ex ipso, sed ejus fönte manasse videtur (cf. praesertim IV, 27 ex. 28 inc.).
(90)	71a*. Monacensis Lat. Nr. 4602 (Benedicto-buranus Nr. 1023), membr. s. XII. 8., ex Tegernseensi niti-dissime exscriptus.
(91)	71b. Romanus Vallicellianus B. 61, membr. 4, inter alia multa variis temporibus scripta praebet etiam Historiam Langobardorum, in cujus calce legitur: Exemplar inveni in bibliotheca Ecclesig Brixinensis4, cuius episcopus est reverendissimus dominus meus d. Nicolaus de Cußa tt.
1) Primo legitur folio: Orate pro anima rey. in Christo patris ae do-mini Rici Fox, olim Winton. episcopi, collegii Corporis Christi funda-toris, qui hunc librum dedit eidem. 2) Id Bethmann stalwit, quia H 5a, qui quam proxime ad H 5 aecedit, ex hujus monasterii codice est descriptus. 3) Hunc recenset Pez, Thes. III, 3, p. 627. 4) Sic fortasse iis ansam dedit quae de codice Secundi Brixinensi traduntur; v. supra p. 19 n. 1.
sancti Petri ad Vincula S. R. e. eardinalis; descripsi lit vides confuse in Bunneccha oppido Norico eiusdem ecclesiae *p. 4i. Brixinensis anno *1460. die 8. Aprilis absolvi Deo gratias Io. an. Indices nidli, neque capita distinguuntur. Brixinensis ille codex utrum etiamnum exstet, compertum non habemus.
(92)	11°. Vaticanus Urb in as Nr. 984, chart, s. XV, ex altera Urbinate Nr. 413, qui jam intercidit, cata-logo teste descriptus. Cum 1b id habet commune, quod indices desunt neque capita discernuntur; praeterea lectiones sin-gulae a Bethmanno enotatae hunc ei locum attribuunt.
(93)	12. Bruxellensis Nr. 8244, olim Korssendon-kanus dioc. Brugensis, chart, a. 1489, qui Bedae historiam AnglorumAretinum de bello Gothico, Historiam Lango-bardorum et Jacobi de Vitriaco Historiam orientalem conti-net. Paidi textus inter A C et G fluctuat, ab I 1 tamen diversus. Indices nutti; capita de suo distinxit librarius.
(94)	13. Parisiensis Nr. 5315, Colbertinus, olim, id videtur, Arelatensis, membr. s. XI. ex. fail. Post Vitas sanctorum et Victorem Vitensem Historiam continet Lango-bardorum, in qua V, 16. (perempta) librarius calamum in media pagina deposuit. Additamentum peculiare habet III, 8; argumenta capitibus praescribere coepit, nec tamen in hoc consilio ultra medium librum I. perstitit. Lectio modo ad codices A modo ad G accedit.
(95)	13a. Avenionensis, Musei Calvetiani, membr. s. XIII. Praeter Paulum et Victorem Vitensem etiam Euse-bii historiam ecclesiasticam a Rufino translatam et Cassio-dori historiam tripartitam complectitur. In iisdem desinit verbis ac 13; cf. Arch. VII, p. 209.
(96)	/ 3h. Gr atianop olitanus Nr. 338, olim Car-thusianorum ejusdem urbis, membr. s. XIII. De quo nihil compertum habemus praeter quod eodem volumine Orosius et Victor Vit en sis exstant (Haenel, Catal. p. 169).
(97)	K1. Londiniensis, Musei Britannici Nr. 14092, «.1843. emptus2, olimfortasse Vicentinus3, membr. s. XV. 8, una manu Italica exaratus, quae varia opera Paulo sub-jecit4. Libri non distinguuntur, plura omittuntur (III, 25.
1) Exstat in B 2; Aretinus in A 2b. 2) 'Purchased at the sale of the Saibante and Gianfilippi mss. at Paris, Jan. Feb. 1843, Lat. 440'. Ideo idem esse videtur, quem marchio Gianfilippi Veronensis s. X. esse jactabat; v. Arch. V, p. 620 n.; XII, p. 655. 3) Quod conjicere licet ex inscriptionibus Pauli subjectis, quae inventae erant: in loco putei prope Forumiulium agri Vicetini in qua dam domo, in loco Acignani agri eiusdem, Marostieae, in suburbio civitatis Vicetiae ante portam. BETHM. 4) Historia Gothorum Hispanorum; Historia Francorum — 1356; Catalogus regum Francorum usque ad Johannen II; Vita
TV, 31. VI, 7.37), alia transponuntur, contraliuntur, verbis mutatis redduntur, ut potius opus ex Paulo confectum quam Pauli codicem dicas. Neque interpolations desunt (II, 9. 23. 32. IV, 37). De his omnibus retulit V. Cl. JR. Pauli.
(98)	K 2. Cheltenhamensis (bibliothecae Thomae Pliillipps) Nr. 3706, olim Julii Saibanti1. Sub titulo Pauli Wanafrit Forliviensis de bello Longobardorum f. 281. legitur historia ex Paulo excerpta potius quam descripta. Pauca enotavit V. Cl. IL Pauli.
(99)	L 1. Bamberg en sis E. III. 14, membr. s. XI, in Italia scriptus, de quo fuse disputatum est Arch. IX, p. 673 sqq. Quae hoc volumine continentur veterum scrip-torum opera pleraque non fideliter excepta, sed mutato sermone reddita multisque additionibus aucta sunt, ita ut vix genuini sermonis vestigia deprehendas.
(100)	L 2. Oxoniensis, Coll. Magdalen. Lat. 14, membr. s. XIV. 4, Bambergensi similis, ut V. Cl. B. Pauli accuratius exposuit, N. Arch. I, p. 161 sqq.
(101)	L 3. Saresberiensis ecclesiae cathedralis 1060. 234, olim 'liber ecclesie S arum', membr. s. XIII, a Beth-manno hue relatus est; cf. Arch. VII, p. 244. 343.
*Afferuntur praeterea'p 42.
(102)	Vatic anus Nr. 8086, chart, s. XV (cf. Arch.
XII,	p. 260), qui inter alia excerpta ex Paulo quaedam descripsit capitula (I, 1—12. 14—16. 22. 23. II, 1. 8—10. 14-17. 19—21. F, 30. VI, 11. 23. 24. 34. 39. 47. 48. 57).
(103)	Mantuanus, olim monasterii Padolironensis, Arch. XII, p. 627.
(104)	Cantabrigiensis, Clare Hall, membr. fol. s.
XIII,	Haenel, Cat. p. 781.
(105)	Comitis de Asburnham L. 86, membr. s. XII, cujus notitiam b. m. G. H. Pertz dédit.
(106)	Abrincensis bibliotheca aliquot codicis qui fuit Montis S. Michaelis folia s. XII. scripta servat; Beth-manno teste, qui ibi praesens fuit.
(107)	Vaticanus Palatinus Nr. 851, chart, s. XV,
eomitissae Mathildis (1 comité P. Manara edita) ; De festis apostolorum ; De 72 discipulis; De septem miraculis mundi; Excerpta ex Solino. 1) V. (Maffei) Indice de' libri di Giulio Saibanti. Veron. 1734, 8, ubi ita affertur: Pauli Venafri Foroliviensis de bello Longob. 2) De Parisiensi Nr. 1750 v. supra 0 3; de Brixiensi J lb. 3) Cod. Clas-coviensis, Mus. Hunter. S. 52, membr. s. XIII. XIV, Pauli epitomen ab Ehkehardo confectam continet.
dum Bethmann Romae versabatur, inveniri non poterat; Arch. XII, p. 344'.
Flammis consumpti sunt:
Londiniensis Cotton. Otho A. 10, in quo Aeihelwerdi chronicon et Historiae Langobardorum libri sex, 'charac-teribus antiquis et elegantissimis' legebantur, teste Smith, Cat. bibl. Cotton., Oxon. 1647, p. 67.
Londiniensis Cotton. Vitellius E. II, qui etiam Frag -mentum de regibus Francorum, G. Alexandri, Daretem, Historiam Romanam, alia continebat. Ib. p. 95.
Bethmann praeterea quotquot invenire poterat codicum antiquorum notitias summa diligentia collegit, quas ubi ad libros nostro tempore servatos referre licebat supra indicavi-mus; reliquos vero codices, quos certo agnoscere plerumque nequimus aut deperditos lugemus, nunc ipsius verbis recen-semus. Sunt vero:
Itali, praeter Pauli archetypum: Casinensis sub abbate Theobaldo, hoc est a. 1022—1035. exaratus, teste Leone Ostiensi II, 53 (SS. VII, p. 662J; Casinensis alter sub Desiderio abbate scriptus, ut refert Petrus Diac. Chron. Casin. III, 63 (ib. p. 746: Historiam Langobardorum, Grothorum et Wandalorumj; Farfensis, quem Hildeprandus a. 939—943. defraudavit, teste Gregorio Catinensi (SS. XI, p. 536 n.); Lucensis, qui in inventario sacristiae capituli S. Martini a. 1264. facto (Liber ej. capit. LL. 43) ita nota-tur: Istorie Longobardorum, cronica Bede; Novaliciensis, a Carolo de Lewis adhuc a. 1775. visus et s. X. attributus1 ; Patavinus S. Johannis, quem affert Montfaucon, Bibl. I, p. 485: Pauli Diaconi liistoria (idem f ortasse qui A 6J; Ticinensis in bibliotheca Vicecomitum, cujus catalogus tres recenset, quorum duos inter Parisienses reperire licet (v. supra p. 35, F 2a. F 2**), tertius Jordanem et Paulum continebat (Bethmann fortasse etindem esse opinatus est qui in cata-
1) De TJrbinate Nr. 413 v. J 1°. 2) Anecdota sacra, Taurinis 1789, I. praef. 34, ubi ita de eo refert: 'membr. s. X. in principio desunt quaedam paginae. Insunt: orationes missae; S. Bonifacius de poeni-tentia; Remigius Novaliciensis de Og et Magog num sint Ungari qui Galliam invaserunt, ad Virdunensem episcopum; de ambigenis; de aroma ejusdem Bemigii; epitaphium Ambrosii; Bedae vita S. Gregorii; Epitaphium Brunonis archiepiscopi; de Theophilo; Augustini sermo; Vitae SS. Mariae Aegyptiacae, Pelagiae, Marinae, Eufrosiae, Catherinae; Translatio S. Benedicta; Hieronymus ad Paulam; Amphilochii acta S. Basilii; Vita S. Hieronymi; Vita S. Dionysii Mediol,; Inc. gesta Langobardorum eorumque originem. Inc. capitula libri primi. Liber primus completus est; liber secundus usque ad cap. 17. et tres posteriores inteligibiles (fj sunt'. Eadem fere in Excerptis Lewisi manu factis in Arch. Taurin. (Archivio deW Economato) leguntur. BETHM.
logo librorum mss. apud heredes abbatis Silvestri Maurolyci in cod. Vatic, reg. Christ, Nr. 2099, s. XVI. ita affertur: Gepi-darum gesta et Pauli Diaconi hist. Langob. membr. fol.). Codex comitis Karoli della Pace Utinensis affertur in libro Asquini (Del Forogiulio dei Carni. Ver. 1827. "4. p. 67). - p. 43. Sforzanus in catalogo bibliothecae Sforzanae, Romae olirn asservatae, in cod. Vatic. Ottobon. Nr. 2355. ita indicatur: 93. chart. Pauli Foroiulensis hist. Langob. libr. sex, fortasse ex Us est qui hodieque Romae exstant. Codicem vero Petri de Luna antipapae, qui in catalogo bibliothecae illius, Cod. Barberin. XXXIX, 84, recensetur: Ystoria Longobardorum et Africana,, wife'?' eos quaerere licet qui Victorem Vitensem cum Paido conjunxerunt.
Germani: Augiensis, quern Reginbertus Augiensis monachus in catalogo ante a. 846. confecto inter libros suo tempore scriptos ita allegat (Neugart Episc. Const, I,p. 550l): In tricésimo quarto libro continental' libri quinqué Histo-riarum gentis . . . Winilorum qui et ... . et liber in quo habetur excidium Troiae civitatis (i. e. Dares); Colonien-sis S. Martini in catalogo a. 1494. ap. Ziegelbauer, Hist, rei litter, ord, S. Benedicti I, 506: Gesta Longobardorum libr. 6; Dun en si s ap. Sander, Bibl. ms. Bélgica p. 1872: Pauli Warnefridi pars quaedam Historiae Langobardorum; S angallensis s. X (7), litteris initialibus auro vivisque coloribus nitidissime pictus, teste Gercken (Reisen II, p. 175), ideo a Fl. Ia. Ia* diver sus3; Wessofontanus in catalogo s. XII. et altero s. XIII. ap. Naumann, Serapeum 1841, p. 252: Gesta Longobardorum.
Gallici: Beccensis in catalogo s. XIII, quern ex cod. Abrincensi Nr. 186 edidit Ravaisson (Rapport au ministre 1841), ita indicatur: Historia Orosii, Trogus Pompeius et Historia Langobardorum libris quinqué; Massiliensis S. Victor is, in catalogo s. XII. a Champollion-Figeac edito (Documents sur l'hist. de France I, p. 657) descriptus: Volumen gestorum Grecorum Romanorum et Longobardorum (id est Dares, Historia Romana et Lang.); Senonensis S. Petri Vivi, quem Arnaldus abbas a. 1095—1123. scribi fecerat teste Chron. monast, (ap. Dachery Spie. II, p. 485): Paulus Langobardorum historiographus et in eodem volumine Inventio capitis S. Iohannis.
Angli: Cantuariensis in memoriali Henrici prioris monasterii Christi Cantuar. a. 1285. electi, quod exstat in
1) De quo cf. König, Freiburger Diöcesanarehiv IV, p. 265. 2) Minus certi sunt Aldemburg ensis, ibid. p. 224: Historia Langobardorum ineerti auctoris; et Bonae Spei in Hannonia, ibid. p. 311: Pauli Diaconi chronicon (historia Romana*?). 3) Of. supra p. 33. 34.
cod. Londiniensi Cotton. Galla E. 4: Hystoria Langobar-dorum; fortasse Colchestrensis: Historia Dudonis, cos-mographia Ethici, Paulus de Cassina historicus, et Eoves-hamensis: Historia Pauli de Casino, uterque a Leland, Collectanea III, 271. 269, allegatus, nec tarnen ita descriptus, ut certo agnoscere liceat, utrum Historia Langobardorum an Romana sit intelligenda1.
Alios non paucos Historiae Langobardorum exstitisse codices, eorum quos superstites gaudemus recensio docet,
Íuorum inter se cognatio ita tantum explicaripotest. Quod aec -ostendit tabula2:
X Archetypus
x 3	x 4
C*1.1.2.3. Dl Pal.Ass.El. xö D1^2~D*3 F*l.l. X
x 7
Gr l.*2. Gr3. 4.
G 5.
*p. 44. * Ex qua patet, ad archetypum plures esse referendos codicum classes, quibus inter se comparatis illius lectio est enucleanda. Quam certo certius assequi nobis videmur, ubi omnes vel magna eorum pars quos tamquam optimos cujusque classis numero 1 (vel * 1) indicavimus inter se conveniunt; sed etiam duorum vel trium consensus idem suadere potest. Ipse ille archetypus mendis non carebat, quae eo nata esse videntur, quod Paidi librariis verba in calamum dantis sensus ab his saepius non recte intellige-batur, auctor vero ea emendare neglexit vel morte praereptus haud potuit. Alia vero a scribis postea inferebantur; id quod non diu post Pauli témpora factum esse, fragmenta co-dicis Asisiensis rescripta docent, quibuscum libri quos habe-mus antiquissimos faciunt. Verborum distinctio raro insti-tuta, eaedem litterae in fine et initio verborum ponendae semel tantum scriptae erroribus non paucis ansam dederunt. Quos
1) Idem dicendum est de códice collegii Eaton Nr. 103 (Smith Cat. Angl. p. 48; Arch. VII, p. 343). Alterum vero, Nr. 52 (lb. p. 41 J, Historiam praebere Romanara, aperte indicatur. Cheltenhamensis, Nr. 451. ib. p. 342, continet Jacobi de Vorágine historiam Sanctorum Lom-bardam; alius s. XV. codex (Arch. 1. I. p. 342) brevem Langobardorum historiam. 2) Paucis mutatis, quae jam accuratius indicari poterant, repetita ex N. Arch. I, p. 559.
ut tollerent, Pauli verba, ut supra monuimus, ad modum vulgaris linguae non semel scripta, ex grammaticae regulis corrigerent, lacunas explerent, alii s. IX. et X. librarii sibi sumserunt, quod tarnen vix prospere eis cessit. Nec fieri potuit, quin in tanta codicuni mole variae natae sint lec tiones innumerae fere, eaeque modo omni sensu destitutae, modo temerariae et a genuino verborum tenore prorsus alienae. Quas omnes enotare, nedum hic recensere, taediosum et plane inutile erat. Id tarnen egimus, ut codicum qui aetate vet auctoritate praestant (A 1. 2. F1) integram lectionis va-rietatem exTiiberemus, ex aliis qui ad hos prope accedunt (B 1. C1. Dl. G 1.2) omnia quae ad ver am lectionem stabi-liendam facere possunt aut saltern non apertae corruptionis indicia praebent, ex reliquis vero, quantum licebat, ea quae codicum cognationem et textus Paulini, ut ita dicam, histo-riam explanant. Ñeque id egimus, ut ubique singuli cujus-que codicis afferretur lectio; nonnumquam classis Signum (praesertim D) posuimus, ubi plures inter se conveniunt, de reliquis vero non constabat. Nam quantamcumque operam Betlimann aliique socii nostri in indagandis et examinandis Pauli codicibus posuerunt, non omnes tarnen locos inspexe-runt, qui dubia movere vel solvere possent. Quae correctores postea codicibus intiderunt ex AI et 2 tantum annotavimus, ex D 1 et Fl partem eorum quae in ceteros liarum classium libros transierunt, aliis, quibus praesertim Gl. 2.3 abundant, prorsus omissis. Niliilominus lectores nimia lectionum mole obrutos esse, multos fore qui judicent vix dubito. Quos tarnen monitos velim, bis terve primum a Bethmanno, postea, codicibus antiquissimis denuo adhibitis, a me non grato sane labore eas esse recensitas et castigatas.
Editionum vix semel vel bis ratio liábenda erat. Sunt vero hae1 :
1)	Ascensiana, ed. Guil. Parvo, Paris. 1514, ex códice classis F (fortasse F2a vel F2a*).
2)	Peutingeriana, Augustae 1515, codices secuta ad A3 et II pertinentes.
3)	Frobeniana, curante S. Gelenio, Basileae 1532, inter Historiae Romanae scriptores, ex 1 repetita.
4)	Lindenbrogiana prima, Lugduni Bat. 1595. 8, ex 2 sumta, adhibito códice Órteliano, qui ad C 5 prope accedit (supra p. 29). Novo titulo aucta prodiit cum Jordane aliis Lugd. 1617. 8.
5)	Lindenbrogiana altera, Hamburgi 1611. 4, cum Jordane, Isidoro etc., p. 187, adhibito códice B 1.
1) Cf Bethmann p. 296 sqq., 314 sqq., 344 sqq., ubi accuratius de iis egit; N. Arch. I, p. 558.
6)	Gruteriana, Hanoviae 1611 .fol. inter Historiae au-gustae scriptores, cum varia lectione codicum G2 et F 4.
7)	Elzeviriana, cui Hugo Grotius manum admovisse dicitur, Amstelodami 1655. 8, cum Jordane, Isidoro.
8)	Lugdunensis 1677, Mciximae bibliothecae patrum Vol. XIII, p. 332 sqq., ex 7.
•p. 45. *9) Muratoriana cur. Horatio Blanco (Bianchi), SS. Rer. Italicarum Vol. I, Mediolani 1723, cum varia lectione codd. B 2 et F 2.
10) Migniana, Paris 1861, Patrologiae latinae Vol. XCV, ex 9.
Translationes Italicae exstant una manuscripta in bi-blioiheca Taurinensi, duae impressae auctoribus L. Dome-nichi (Vmet. 1548. 1554. Milan. 1631,; et Viviani (TJdine 1826J1; duae Germanicae, altera a C. de Spruner ex codice corruptissimo L 1 (Harnb. 1838J, altera ab 0. Abel (Ge-schichtschreiber etc. Berl. 1849); una Franco gallic a auctore Faubert (Paris. 1603)
Annotationes nonnullas adjecit Fridericus Lindenbro-gius, quas retinuit midtisque amplae eruditionis frugibus plenis auxit Hor. Blancus. Quas ex his selegendas duxi signo BI. indicavi, alias ex Bethmanni schedis sumtas BE. ; nonnullas ipse adjeci, praesertim eas quae ostendant, quo-modo fontibus usus sit Paidus. Ampliori commentario auc~ tores prosequi, a consilio nostro alienum est.
Berolini, mense Julio 1876.	G. WAITZ.
1) Bethmann p. 318. Editionem Yenetam a. 1548. in bibliotheca Bero-linensi vidi. 2) Dcthn p. XXXIII.
INCIPIVNTa CAPITVLA LIBRI PRIMI.
1. De Germania, quod plures nutriat populos, ideoque ex ea multae gentes egrediantur.
a) In nomine Domini incipiunt capitula de historia Langobardorum A 2. la Christi nomine incipiunt capitula libri istori§ Langobardorum A *3. Incipiunt capitula libri primi historiae Langobardorum A 3. 3c. Incipiunt capitula libri primi in historia Longobardorum A 5. In n. s. trinitatis inc. cap. libri primi in historiam Longobardorum A 6. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti incipiunt capitula libri primi hisîoriae Longobardorum D 3. Incipiunt capitula libri primi historiae gentis Langobardorum plerique D. Inc. cap. in historia Langob. E 1, ubi abbreviata sunt. Incipiunt capitula in historia Longobardorum H 4. — Index cum primis foliis excidit in A 1. C 1. I 1 et aliis ; omittitur omnino in A *2. B 1, ubi argumenta capit. 1—24. praemissa sunt, B 2a. E 4. F 1. G *5. 5a. I 2. Kl. — Prorsus diversum codd. G 1. 2. 3 (cujus prima pagina jam legi nequit). 4. 5. I la ita exhibent: 1. De septentrionali plaga, quod (deest G 4) quamvis singula loca (deest G 4) propriis nuncupentur nominibus, generali tarnen vocabulo Germania vocitetur. 2. Divisio Winolorum (Huinolorum G 4) in tribus partibus facta.
3.	De eo quod tertia pars populi Ibor et Aionem super se ordinaverit duces.
4.	De Septem viris dormientibus in eadem Germaniae regione (in Germ. I la).
5.	De Scriptowinis (Scriptofinnis G 1) gente (gens G 4), quae crudis carnibus vi-vunt (vivit I la), quibus etiam in locis per aliquot dies noetium (noctu I la) lux clarissima cernitur. 6. De vorágine oceani maris et de viro quem umbilicus ab-sorbuit. 7. De egressu Winilorum a Scandanavia, et pro tributis Wandalorum le-gatis ad eos missis. 8. De eo quod Wandali Godan sortilogum victoriam postulassent (postulabant G 4). 9. Quod Langobardi ab intactae (intacto G 4. I la) ferro barbae longitudine sint (sunt G 4. I la) appellati. 10. Bellum Winilorum (Winolorum G 4) cum Wandaiis. 11. Ubi Assipitti (Assipiti G 4) eorum iter inpediunt. 12. De singulari certamine et libertate transeundi Langobardorum per fines Assi-pittorum. 13. De libertate servorum et in quibus postea habitaverint (habitaverunt G 4) locis. 14. Mortuis ducibus Ibor et Agione (Aione G 4), primum eis Agel-mund, Agionis filius, régnât. 15. De quadam meretrice uno partu septem enixa puerulos et in piscinam proiectos, ex quibus rex unum levari praecepit et Lamissio nomen imposuit, qui postea cum Amazonarum fortissima in fluvio natatu conflixit. 16. De eo (hoc G 1; De eo des. I la) quod subito super eos Vulgares inruentes, regem eorum Agelmund occiderunt. 17. Hic secundus Langobardis Lamissio régnât et Vulgarum gentem inpugnat. 18. Hoc quoque defuncto, Lethu, dehinc Hildehoc, et post hune quintus Gudeon regnum suscepit. 19. Bellum inter Odoacar, qui intra Italiam regnabat, et Feletheum Rugorum regem. (Sequentia usque ad verba I, 6: fuerunt morientibus desunt G 1, quatuor foliis excisis). 20. Hic mors Gudei et Clafonis, et bellum inter Tatonem et Rodalfam regem Herulorum. 21. De inter' fectione Tatonis, et quod Wacho (Humacho G 3) Suavos suo dominio subiugavit. 22. (hoc loco incipit G 2, primo folio amisso) Hinc (Hic G 3. 5c. I la) Waltari (VII. Waitari G 5c), post quem nonus Auduin (Oduuini G 2; Otwiuus I la) régnât (filium regis occidit add. G 5c). 23. Hic (Aduin G 5c) Albuin (Albuuin G 2 semper), filius regis Auduin (Oduuini G 2. I la), Turismodum, Turisindi (Thür. G 2) Gebi-dorum (Gebitorum G 3) regis filium, occidit. 24. De eo quod Albuin pro petenda arma ad Thurisindum regem profectus est. 25. De Iustiniano (Iustiano G 2) impe-ratore, qui et bella prospere per Bilisarium gessit et in (deest G 3) causis (clusis G 3. 4) civilibus mirificus extitit; huius temporibus Cassiodorus divinae scientiae claruit, et Priscianus grammaticae artis profunda rimatus est. 26. De sancto Benedicto (et eius rairaculis et laudibus eius add. I la). 27. De regno Albuini, et quod cum Avaris (Averibus G 2 ; Avares G 3) foedus perpetuum inierit, et de interfectione Cunimundi regis Gepidorum capiteque illius ablato et ex eo poculum (corr. poculo G 4) facto. — F la argumenta ita de suo supplevii: 1. De natura et situ septentrionalis plage Germanie, et quod ex ea Gothi Wandali Heruli Turci-lingi neenon et alie feroces et barbarae gentes prodierunt. 2. Pari modo et Winilorum, hoc est Longobardorum, gens, quae in Italia regnavit, a Germania sorte exiit. 3. Quod constituerunt duos duces super se, Agion et Ibor. 4. De septem dormientibus qui ibi in quodam antro requiescunt. 5. De Scritowinis. 6. De caribdi, et cetera. — D '3 ita : 1. De Germania, quod multos populos ibi nascatur et inde multe gentes egresse sunt. 2. De Scandanavia insula, de qua Winnolorum, id est Longobardorum, gens venit etc. — Porro F 2. *2. 4 ita habent : 1. Prologus
•p. 46. *2. De Scadinavia* insula, et quiab ex ea Winilorum, hoc est Langobardorum, gens est egressa.
3.	Quod lb or et Aioc primi duces Winilorum cum matre sua Gambara fueruntd.
4.	De septem viris apud Germaniame dormientibus.
5.	De gente Scritobinorum.
6.	De duobus umbilicis oceani maris, quif sunt ex utraque parte Brittaniae.
7.	Quod Winili s in Scoringam venerunt, eth quia Ambri et Assi' Wandalorum duces eis tributa sibik persolvere mandaverunt.
8.	De Godan1 et Frea ridicula™ fabula.
9.	Quare Winili Langobardi appellati sint", et quod Wotan0 ipse sit qui apud Romanos Mercurius dicitur.
10.	Quomodo Langobardi Wandalos vicerunt, etP de fame Langobardorum.
11.	Quia Langobardi in Mauringam transire volentes ab Assipittis? sunt impediti.
12.	De monomacbia auorum virorum fortium, quorumr unus e Langobardis, alter ex Assipittiss fuit.
13.	Quod Langobardi in Mauringam transierunt, ac 1 deinde ad ulterior»u loca progressi sunt.
14.	Quia, mortuis Ibor et Aionev ducibus, Langobardi pri-mum regem Agelmundumw habuerunt.
"p- 47. * 15. De meretrice quae septem iufantulos peperitx, ex^ quibus Lamissio2 unus fuit, et de monomachia eius cum Amazone.
16. Quomodo Vulgaresa noctu super castra Langobardorum inruentes, Agelmundum b regem interfecerunt et filiam eiusc captivam duxerunt.
quae sit Germania et quae gentes earn inabitent. 2. XJt quid Langobardi a proprio solo moverint se et nomina primornm ducum (et — ducum desunt F 2. *2). 3. Miraculum de septem longo tempore dormientibus. 4. De Scriptowinis, et (deest P *2) qualiter apud eos sol eandeat. 5. De maris *umbilico testimonium Virgilii et aliud in Erittania etc. — Denique H 1 incipit: Gens Lang, dicta quomodo aut qua-liter exeuntes de provineia sua ad expugnandas plurimas gentes, quia ex gen ere et nativitate munda generatione Winili fuerunt procreati. De Germania quod p. n. p. etc. De Scad, insula dicta, quia ex ea etc. a) Scadianavia A 3c; Scandinavia A 3 ? B. C. D. E. b) qui ea A 2b. e) Alo A '3 ; Haio A 6. d) D 3 argumentum 4. cum hoc ita jungit ut addat: et de miraculo septem dormientium. e) Germanias A 3. 3c. f) qui — Brittaniae des. E 1. g) Uuinnili B 1. h) et — mandaverunt des. E 1. i) Tassi A 3. 3c. H 1 j Assiam D 1; Asiani alii D. k) ita A. C. D. L; vi B 1. 1) Godam B 1. m) r. f. des. A 5. 6. n) sunt A 3; et — dicitur des. E 1. o) Vota corr. Godan D 1; Godan C. D. — ipse s. q. des. A 6. p) et d. f. L. des. E 1. q) ad Asipictis B 1; a Tassis pitis A 3; a Tasispictis H 1; a sipiatis A 5. 6; a Tassis pittis corr. ab Assis pictis Dl. — et — impediti des. El. r) quorum — fuit des. El. s) e Tassispitis A 3. 3c; e Tassis pittis B 1, corr. ex Assispictis D 1; Assispictis C. D. H 1. t) ae — sunt des. E 1. u) altera loca progressis s. B 1. v) Agione d. Langobardorum B 1. w) Agehnunth e corr. A 3, et ita A 3c; Agilmundo corr. Agelmundum D 1. x) pepererit D 1. y) ex — Amazone des. E 1. z) La-misso A 3; Lamisio B 1 (ei ita poslea). a) Bulgares A "3. L 2, e corr. D 1.
b)	Agelmunth A 3. 3c; Agelmundo corr. Agelmundum D 1; Ag. — duxerunt des. E 1.
c)	ipsius B 1. D 1.
17.	Quomodo Lamissio rex effectus est, eta qualiter Vulgares superávit.
18.	Quod, mortuo Lamissione, regnum Lethub suscepit, etc post hunc filius eius Hildehocd, post quemc quoque Godehocf regnavit.
19.	Bellum inter Odoacar s regem Turcilingorum1' et Fele-theum' regem Rugorum, et quomodo Langobardi, su-peratis ab Odoacrek Rugis, eorum provineiam possiderunt.
20.	Mortuo Godehocregnavit Claffo, etm post hunc Tato,
Jui delevit regnum Herulorum.
>e morte Tatonis et regno Wachonis™, et quomodo Wacho Suavos0 superávit, et de uxoribus eius et filiabusP, et de regno Waltari, filii eius.
22.	Mortuo Waltari, regnavit Audoin, qui« Langobardos in Pannoniam adduxit.
23.	Bellum Gepidorumr cum Langobardis, ins quo Alboin filium regis Gepidorum extinxit.
24.	Quomodo Alboin cum quadraginta viris ad Turisendum' regem, cuius filium interemerat, profectus est arma ab eo petens, ut cum suo patre possit in convivio residere; et quomodo a Turisendo arma accepit".
25.	De regno Iustiniani etv victoriis eius.
26.	De beato Benedicto et miraculis etvv laudibus eius.
27.	De morte Audoin et regno Alboin, etx quomodo Alboin Cunimundum y regem Gepidorumz superávit et filiam eius Rosamundam ina matrimonium duxit.
EXPLICIVNT CAPITVLA.
a) et — superávit des. E I. b) Lettiiuc B 1; Lethus D 2. c} et — regnavit des. B 1. d) Hildeoc A 3; Ildehoc B 1. e) hunc B 1. f) Godeoc A 3. 3ej Godeac corr. Godeoc D 1. g) Odoachar B 1; Edoagar D 1. h) Torcilinguo-rum D 2. 3; Torcilingorum D 1. i) Feledeum corr. Feletheum 1> 1. — regem — possid. des. E 1. k) Godoacre D 1; a Godehoc Rugilandam e. D 2. 1) Godeoc e corr. A 3; Gudehoc B 1; Godooc corr. Godeoc D 1. m) et — Herulorum des. El. n) Vach. D 2; Wacc. H 1. L 2. — et — eius des. E X. o) Suevos D 3. 4. L 2; deest B 1. p) et de f. D 2. S; f. Waltari Alius eius A 3. 3c. — et — eius des. B 1, qui sequens argumentum ita exhibet: De regno Waltari filii eius mortuoque. q) qui — adduxit <}es. E 1. r) Geppid. B 1. D 3. s) in — extinxit des. E 1. t) Turisindum B 1 constanter. — T. venit ceteris omissis E 1. u) suscepit B 1. v) et v. e. des. El. w) et 1. des. El; m. eius et ]. D 3. 4. x) et — duxit des. E 1. y) cum Cunimundo D 2. z) deest D 1. a) coepit post suppl. D 1; R. accepit D 2; R. uxorem duxit D 3.
INCIPIT LIBER PRIMUSa.
lb. Septemtrionalis plaga quanto magis ab aestu solis remota est et nivali frigore gélida, tanto salubrior corporibus *P. 48.hominum0 et propagandis est4 gentibus coaptatae; *sicut econtra omnis meridiana regio, quof solis est fervori" vieinior, eoh semper morbis habundat' et edueandis minus estk apta mortalibus. Unde fit, ut tantae1 populorum multitudines arctoo1" sub axe oriantur, ut non inmérito universa illa regio Tanai tenus11 usque ad occiduum, licet0 et propriis loca in ea P singula nuncupentur nominibus, generali tamen vocabulo Germania vocitetur 1; quamvis et duas ultra Rhenumi provincias Romani, cum ea loca occupassent, superiorem inferio-remque Germaniam dixerintr-2. Ab hac ergo populosas Germania saepe innumerabiles captivorum turmae abductae' meridianis populis pretio distrahuntur. Multae quoque ex ea, pro eo quod tantosu mortalium germinat, quantosv alere vix sufficit, saepew gentes egressae sunt, quae nihilominus et partes Asiaex, sed máxime sibi contiguamv Europam adflixe-runt. Testantur hoc ubique urbes erutae per totam Illiricum1 Galliamque", sed máximeb miserae Italiae, quae pene om-
a)	In nomine Domini incipit liber primus A 2. Expl. cap. In Christi nomine in-cipit liber istoriae Langob. A '3. Expl. cap. Incipit liber hystoriae Langobardorum primus A3. 3c. Expl. cap. Inc. liber Longobardorum A 6. Incipit historia Lan-gobardorum B 1. L 2. Expl. cap. libri primi. Incipit ipse liber D 1. Expl. cap. Incipit liber primus hystoriae (deest 3) gentis Langobardorum D 3. 4; codd. D. addunt: a Paulo quodam monacho de monte Cassini editus. Incipit origo gentis Longobardorum E 1. De origine gentis Longobardorum et gestibus eorundem liber primus incipit feliciter E 4. De origine gentis Langobardorum et gestis E 5. Incipit liber primus Langobardorum actus G 5c. Expl. cap. Incipit liber primus historia Longobardorum H 1. 4. Incipit hystoria Longobardornm a Paulo dictata liber 1.1 la. b) De codicibus qui singulis quibusque capitulis argumenta praemittunt v. praefationem. c) deest A 5; corporalibus h. ut A 2. 2a. d) deest D 3. 4. H. e) magis c. C 2. D 3. 5. I la. b. f) qui B 1. 2. 2a. D 1; que A 7. B la. 3. E 1. P 4a. 5; B 2 et D 1 e corr.; quanto H 1. 4. g) fervore C 4b. 5. F 2. 3. I 2; fervoris E 1; fervor G 3. h) et G 3. 4. i) deest spatio vacuo relicto E 1. k) deest D 3. 4. 1) U. f. ut t. des. E 1. m) arcto A '3. 3. 6. B 1. 3. C. D 1 (in marg.: vel arcturo). la. 4a; arctho corr. arcthoo A 5; arcturo A 2. D 2. '3. 3.5. H 1. 4; aictuo G 3. 4; arctos G 5b. c. 6; actoos G "5; articulo F 5; a. s. a. o. des. spatio vacuo relicto E I. n) tarn actenus B 1; — i. r T. t. des. spatio vacuo relicto E 1; r. veniens u. o. F 5. o) licet loca singula n. proprio nomine F 2; licet et propter loca singulo n. nomine F '2; licet et propter loca in ea singula n. nomine F 3. p) in ea des. A 6. F 2. 3. G 2. ed pr. q) Regnum A 2, corr. Henum A '3; Rehnum A 3; Renum B 1, alii] Rhrenum F 1; Hrenum G 1. I la. r) dixerunt D 4a. F 2. 4a. 5. G 5. H 1. I 2. 3. Abhinc novum caput incipit F la", s) deest B 1. 2 (post suppl.)- populi A'2. B 2a; populari A 5. 6; p. terra s. F 5. G. t) adduct. B 1. 2. 3. G 5b. H 1. u) tant(a)e E 1 (corr. tantos). F 1. G4; tantas m. turmas P 1, e corr. F 2; tante m. turme F 3; tantum m. turmae F 4; tantum I lb. I Ib"; tantam prolem I 2. v) quanto F I. G 3. I 2; quantum G 3a. 7. I lb"; w) deest B I; — Saepe gentes eg. incipit K 2. x) ex parte Affricam G 4. y) congruam D 8. 9. I la; contiguam congruamque F 5; Erupam F 1 (corr. Europam). z) Yllir. F 1. G 2. a) totas . . . Galliasque A 3. 3a.
b)	máxime — iilarum est des. C *!; e corr. add. D 1.
1) Of. Isidori Etym. XIV, 4, 4: unde et propter fecunditatem gignen-dorum populorum Germania dicta est. 2) Haec quoque ex Isidoro I. I.
nium illarum est gentium*3 experta saevitiam. Gothia siqui-dem Wandalique, Rugi", Heroli0 atque Turcilingid, necnon etiam0 et aliae feroces et barbarae nationes e Germania prodierunt. Parif etiam modo et Winnilorum e, hoc est Lan-gobardorumh, gens, quae postea in Italia feliciter regnavit, a Germanorum populis originem ducens, licet et aliae causae egressionis eorum asseverentur, ab' insula quae Scadinaviak dicitur adventavit
2.' Cuius1 insulae etiam Plinius,n Secundus in libris, quos de natura rerum eonposuit, mentionem facit2. Haec igitur insula, sicut retulerunt nobis qui earn lustraverunt, non tam11 in mari est posita, quam marinis0 fluctibus propter planitiem? marginum terras ambientibus circumfusa?. Intra hanc ergo constituti populi dum in tantam multitudinem *pul- V lulassent, ut iam simul habitare non valerent, in tres, ut fertur, omnem catervam partes dividentes, quae éx illis pars patriam relinquerer novasque deberet sedes exquirere, sorte perquirunts.
3l. Igitur ea pars, cui sors dederat genitale solum excedere" exteraque arva sectari, ordinatis super se duobus ducibus, Iborv scilicet et Aionemw, qui et germani1 erant5 et iuvenili v aetate floridi et ceteris praestantiores, adz ex-quirendas quas possint incolere terras sedesque statuere, vale-
*a) deest B 1. a) hie novum cap. inc. F 5. b) "W. querulosi Fie corr. (W. ulusi vel rulusi fuisse videtur), et ita F 2. 3; "W. atque R. A '2; Vandali et R, K S; et regi G 4. c) ita A 2. 3. B 1. D 1. G 2, alii; Eroli A -4; Hieroli E 1; Heruli F 1. G 5. I 2. D 1 et G 2 e corr., alii-, Herculi L 2. d) Turgilingi B 1. 2. F2; Turcilgni G 3. 4. e) deest Bl. f) novum cap. inc. C 5. F 1. 2. 3. edd. g) ita A 2. "3. F 1, alii; Winilorum A 3. B 1. G 2. 3, alii. Neque codices in verbo scrilendo sibi constant; legitur etiam Winuli G 3. 4; Winnuli A "3; Pinili semel habet A 3. h) ita plurimi optimique codices semper fere scribunt; Longobardi rarissime A 3. D 1. G 2. 3.4; Langobardi et Longabardi promiscué D 4. H 1. I 2; Longobardi const. A 5. 6. D 4a. F 5. G 5c, alii. i) ab — adventavit des. E. F (post suppl. F 2). G 2. 3. 4 (codicis 1. haec pars deperdita est). Quorum loco habent F 4. G '5. 5a. c. 7 : a Scandinavia insula egressa est; G5b: asseverant a Scandinavia insula egressos esse; quod ex argumento c. 2. sumturn esse apparet, ut lacuna expleretur. k) ita A 3c. D 1. H 1; Scadanavia A 3. D 3. G 2 infra c. 7; Scandinavia A '2. 2. '3. 5. 6. B X. 2. Fortasse Paulus ne in hoc quidem verbo scribendo sibi constans fuit. 1) Huius A 3. 3a. 5. 6. B 2. C 4. G 4. 5b. c. H 1. I la e corr. 3. m) plenius A •2. 3. 3a. El. F. G 2. 3. 5c. H 2. n) tantum C *1. o) in m. C *1. p) planiem m. terrarum sevientibus c. A 3 ; propter p. m. t. a. des. F 3. ed. pr. q) e. est A '3. r) relinquid re n. F 1. s) perquirit A 2. '3 e corr., 3. 5. G. C '1, D. P 1. K 2; quod fortasse in archetypo scriptum codices B. E. G. H. I cor-rexerunt. t) hoc caput praecedenti adjungunt F 2. 3. 5. u) relinquere B. L 2. v) Hibor A 5. 6. D 3; Ebor G 2. I la; Ebore G 5. w) ita A 2. 2a. C la. D 1; Agionem A 3. B la. C 2. D la. F 1. G 4. 5b. H 3. L 1; Agione B 1. 2. F 1 e corr. G *5. 5a. I 3; Aione A 2 et D 1 e corr. H 1, alii; Haione A 5. 6; in índice omnes fere Aio. x) gemini F 5. y) iuvenali A 3. G 2. 5c. z) ad — statuere des. G 5b. c.
1) Haec Paulus ex Origine sumsisse videtur. 2) Plin. IV, 13 (27),
3) Nomina ex Orig. sumsit; quos, ut genti novam patriam sectanti joraeessent, electos esse, Paulus jinxisse videtur.
dicentes suis simul et patriae, iter arripiunt. Horum erat ducum mater nomine Gambaraa, mulier quantum inter suos et ingenio acris et consiliis provida; de cuius inb rebus dubiis prudentia non minimum confidebant.
4.	Haut0 ab re esse arbitror, paulisper narrandi ordi-nem postponere, et quia adhucd stilus in Germania vertitur," miraculum, quod illic apud omnes celebre habetur, seue et quaedam alia breviter intimaref. In extremis circium versus^ Germaniae finibus, in ipso oceani littore, antrum sub emi-nenti rupe conspicitur, ubi septem viri, incertum ex quo tempore, longo sopiti sopore quiescunt, ita inlaesish non solum corporibus, sed etiam vestimentis, ut ex hoc ipso, quod sine ulla per tot annorum curricula corruptione perdurant, apud indociles' easdem et barbaras nationes venerationek habe-antur'. Hi denique, quantum ad habitum spectat,_Romani esse cernuhtur. E quibus dum imum quidam cupiditate stimulates vellet exuere1, mox eius, ut dicitur, brachia aru-erunt, poenaque sua ceteros perterruit, ne quis eos ulterius contingere auderet. Videres"1, ad quodn eos profectum0 per tot tempora Providentia divina conservet. Fortasse horum quandoque, quia non aliter nisi christiani esse putantur, gentes illae praedicatione salvandae sunt.
5.	Huic loco ScritobiniP — sic enim gens ilia nomi-natur — vicini sunt. Qui etiam aestatis tempore i nivibus non carent, nee aliudr, utpotes feris' ipsis ratione non dis-pares, quam" crudis agrestium animantium camibus ve-scuntur; de quorum etiam hirtisv pellibus sibi indumenta
•p. so. peraptantw. Hi a saliendo iuxta linguam barbaram 2 *ethi-
a) Gabara D 2. "3. b) deest G 3; post add. P 1; c. viribus et prudentia F 4. c) Nee F 4. G 2. 3. 4. 5. I la. d) st. adh. A "3. e) seo P 1; sed A '2. 3. C la. E 1. G 5a. I la. — et deest B 1. f) libet i. A 3. g) circius versus A "2; circumversus A 7. C 4. 5. D 9. E 1. H 1 ; circumversis A 3. F 1. G 2. 3. "5. 5b. c. I la; autem veris G 5a e corr.; a. versis G 5a*. Ii) inlaesi vel illesi G. I la. 2. i) indocibiles G 3. I 2. k) venerationi A *2. 2. *3. 5. 6. B la. C 4a. 5. D 1. K 2, e corr. B 2. F 1; in veneratione G 5. 1) veste e. corr. F 1. m) ita B. E la; videns P 2 ; videris ceteri; cf. infra. n) quem A 5. 5b. 7. C. 5. D 3. 5. S. I lb; quid corr. quod A 3b; quos B 3. G 2. *5; quorum G 5b.
0)	perfectum G 3. 4. 6. p) Scrittobini B 2 ; Scriptobini B 1; Scriptovini F (corr. Scritovinni F 1). G3. 4; Scriptofinni G "5.5a; Scritovini A 5. 6. D 3. E 1; Scriduwinni G 5b; Scridowinni G 5c; Scritofinni G 1; Scritovinni L 1; Cristobini C 4, ei similiter infra, ubi Scriptiwini G 3. q) temporibus G 5b. c, ubi n. n. c. desunt. r) alius E 1. F 4. G 2. 3; aliis corr. alius G 6; aliis G 4. 5a, e corr. F 1 e( G 2; alias G "5; nec ullo alio I lb. — in cibum corr. add. A "3. s) ut utpute A *2; utpotes corr. utpote Fi; ut potest F 3b. 4. 5; deest A '3. I lb. t) feres ipsi A "2; fieri E. F 4. 5; fieris corr. feris F 1. G 2; sceris G 3. *5 (ubi ipsi). 6; f. i. nisi ratione sunt d. I lb. u) que A 5. 6. G 3. *5. 5a. 6. I la; quamqu£ G 4. v) hircis vel hyreis A '2. B 2a. C 4. D 1. i. 5. 9; hyrticis El; hirtis corr. hirsutis A "3. 4. 6. P 1, et ita A 5; yrsutis F 4; istis G 3; deest G 5b. w) coaptant A 2. 3. B 1. D 6. 7.
1)	Narrat eandem fabulam Gregor. Turon. mirac. I, 95. Sed noster ex alio sua hausit fonte; cf. Baron, ad 254; Martyr. Bom. Jul. 27. BE. Acta septem dormientium in codd. saepius obvia (Hagen, Cod. Bern. p. 157. 241j. 2) Cf. Zeuss, Die Deutschen p. 684.
mologiam ducunt. Saltibus enim utentes, arte quadam ligno incurvo ad arcus similitudinem feras adsecuntur. Aput hos est animal cervo non satis1 absimile3, de cuius ego" corio, ut fuerat pilis hispidum, vestem in modum tunicae genu tenus aptatam conspexi, sicut iam fati, ut relatum est, Scri-tobini utuntur. Quibus2 in locis circa aestivale solstitium0 per aliquodd dies etiam noctue clarissima lux cernitur, diesque ibi multo maiores quam alibi habentur; sicut e contrario circa^ Krumale solstitiumf, quamvis diei lux adsit, sol tamen non ibi videtur, diesque minimis, quam usquamh alibi, noctes quoque longiores existunt; quia scilicet, quanto magis a sole longius disceditur, tanto sol ipse terrae vicinior apparet et umbrae longiores excrescunt. Denique in' Italia, sicut et antiqui scripserunt, circa diem natalis Domini novem pedes in umbra staturae humanae hora sexta metiuntur. Ego autem in Gallia Belgica in loco qui Totonisk villa dicitur3 consti-tutus, status mei umbram1 metiens, decern et novem et semis pedes inveni. Sic* quoque contrario modo, quanto™1 pro-pinquius meridiem" versus ad solem acceditur, tantum0 semper umbrae breviores videntur, in tantum ut solstitioP aestivali, respiciente sole de medio i caeli, in Aegipto et Hierosolimis et in eorum vicinitate constitutis locis nullae videantur umbrae. In Arabia vero hoc ipso tempore sol supra medium 9 caeli ad partem aquilonis cernitur, umbraeque versa vice contra meridiem1, videntur5.
6. Necs satis procul ab hoc de quo praemisimus litore, contra occidentalem partem, qua1 sine fine oceanum pelagus
a) ita A "3. 3. 5. 6. B la. D 3. 8 ; adsimile A *2. 2. C *1. 2. D 1. E 1. G 3a ; assimile C 4. 5. D 4a. P. G- 4. 5a. b. I 2, e corr. B 2; n. s. assimile corr. satis simile G 2; simile G 5c. H 1. I la ; dissimile B. I 3. b) deest G 2. c) soli-stitium F 1; per — solsticium in margine suppl. F 1. 2, des. F'2. 3. 4. 5. d) ita codd. vetustiores omnes fere pro aliquot; quod E 1. e) noctium G 2. 3. 4. I la; nocte G 5. f) solestitium A *2. E 1; solistitium G 3, alii. g) minores G 2, e corr. F 1. h) deest B 1. i) deest F 4. G 2. 3. 4; et G 2; et in D 3. k) Teotonis G 2; Theodonis G 5a. b. c; Teodonis G *5; Tectonis I la. 1) umbra A 2. "3, corr. umbram F 1. m) quantum A "3. 3. F 5. n) meridie (-£) A *2. F 1. G 2. 3. 4. o) ita A "2. 2. 3. 5. D 1. E 1. F 1. H 1, e corr. B 2; tanto B. G. I la, alii. p) solstitium (solistitium G 3. *5) E 1. F. G 3. 4. 5. I 2. — aestivale F 4. G 4. 5; aestuale E 1, corr. aestivali G 2. q) medio F 1. G 3; midio G 2; in medio G 5. r) meridie (-f) A "2. 2. *3. F 1. G 3. s) H(a)ec A 2. "2. 3. t) quo G.
1)	i. e. non multum, ut c. 6. BE. Blienonem (Rennthier) Paulus indicat.
2)	Cf. Beda, De temp. rat. c. 29. 31. 3) Seu.Theotonis villa, Die-
tenhofen. De hoc loco exstat disquisitio matliematica comitis Joseplii de Rinaldis in Raccolta d'opuscoli scientifici e filologici, Venetia 1751, 8°, XLV, 127 ff. XJnde nil discimus, nisi Pauli nostri staturam 5' 11" 11'" mensuram complevisse. BE. 4) Cf. Beda I. I. 5) De Arabibus vulgatissimum illud:
Ignotum vobis Arabes venistis in orbem,
Umbras mirati nemorum non ire sinistras. BI.
patet, profundissima aquarum ilia vorago est, quam usitato nomine maris umbilicum vocamus. Quae bis in die fluctus absorbere et rursum evomere dicitur1, sicut per universa illa litora accedentibus ac recedentibus fluctíbus celeritate nimiaa fieri conprobatur. Huiusmodi vorago sive vertigo a poeta Virgilio Caribdis appellator; quamb ille in freto Siculo esse
c modo dicens:
Obsidet, atque imo baratri ter gurgite vastosd Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras Erigit alternos, et sidera verberat unda'. Ab hace sane de qua diximus vertigine saepef naves raptim cursimque adtralii adtírmantur tanta celeritate, ut sagittarum 'p. 5i. per aera lapsus imitari videantur; et nonnumquam * in illo baratro horrendo nimis exitu 8 pereunt. Saepe cum iam iam-que mergendae sint, subitis undarum molibus retroactae, tanta rursus agilítate exinde elongantur, quanta prius adtractae sunt. Adfirmant, esse11 et aliam huiusmodi voraginem inter Brit-taniam1 insulam Galliciamquek provinciam1; cui etiamm reí adstipulantur Sequanicae Aquitaniaeque litora; quae bis in die tarn subitis inundationibus opplentur", ut, qui fortasse aliquantulum introrsus a" litore repertus fuerit, evadere vix possit. VideasP earum regionum flumina fontemi versus cursu velocissimo relabi ac per multorum milium spatia dulcesr fluminum limphas in amaritudinem verti. Trigintas ferme a Sequanico litore Evodia'-2 insula milibus distat. In qua, sicut ab i Hi usu incolis adseveratur, vergentium in eandemv Caribdin aquarum garrulitas auditurw. Audivi quendam no-bilissimum Gallorum referentem, quod aliquantae naves prius
a) celeritatem nimie P 1. G 3. b) quem F. G 2. 3. 4; qui B 3. c) Sylla C "X. d) vasto G. I 2. e) hoc F 1. G 3. 4. 6. f) septem G 2 (naves deest); septe-nales r. F 1. G 3. g) éxito G 3, corr. exitio F 1. 4; exiti G *5, corr. éxito G4; exitio A 3a. B 1. 3. F 2. 3a. G 5a. b. c. 13; exicitii A 3. h) se A 3. — etiam D ; deest G 4; adfirmantem est (?) et alia h. vorágine F 1; adfirmantem (deest G4) est et alia h. vorago G 3. 4 ; adfirmant. Est et alia h. vorago F 4. 5. G 5. 6. i) ita A 2, et postea plerumque A 1; Brittania insula F 1. k) Gallicamque B la. D ; Gal-liamque A *2. 5. 6. C 3. 4. 5. 1) provincia F 1; provinciae civitatem G 2 ; provinciam civitatem G '5. m) Huie r. G 2. n) oplentur F 1; sub(p)plentur G ; replentur I 2.
0)	ad F 1. G 3; ad litora F 2. G 2; in G 3a. p) Videres G 4; Videris F 2. G 2. 3. 5. q) fontesque B 1. G 5b. c.; fontes G "5. 5a. — versos B 1; deest G 5b. c; fontemque versus cursus corr. fontesque recursu F 1. r) duces F 1. G 3; ductasG5. s) novum (VII) inc. cap. ecorr. F 1, et ita F la. t) EbudiaB; Aebodia vel Ebodia F. G 2. 3. 4. u) illis G 3. 5. v) eadem E 1. F 2. 4. G 2a. I 3. — Caribdi A '2. E 1; Caribdin corr. Caribdi B 1; Cary(i)bdis F 1. G 3. 4; Carybdim G 2. w) deest F 1. G2; audiatur G 3. 4; audit F2a; estF2. 3; esse solet post add. F 1; sonat I 2.
1)	Cf. Ovid. Metamorph. lib. XIII, fab. 8 (v. 730J:
Scylla latus dextrum, laevum inquietata Charybdis Infestat; vorat haec raptas revomitque carinas. LIND.
2)	Aldernay intelligi videtur.
laevum inplacata Caribdis
tempestate convulsae, postmodum ab hac eadem Caribdia voratae sunt. Unus autem solummodo ex omnibus viris qui in navibús illis fuerant, morientibus ceteris, dum adhuc spi-rans fluctibus supernataret, vib aquarum labentium abductus0, ad oramd usque inmanissimie iUius baratri pervenit. Qui cum iam profundissimum et sine fine patens chaos adspiceret, ipsoquef pavore praemortuus se& illuc ruiturum exspectaret, súbito, quod sperare non poterat, saxo quodam superiectus insedit. Decursis siquidem iam omnibus quae sorbendae erant aquis, oraeh illius fuerant margines denudati; dumque ibi inter tot angustias anxius vix ob metum palpitans resederet', dilatamque1' ad modicum mortem nihilominus operiret1, con-spicit ecce súbito quasi magnos aquarum montes de profundo resilire navesque, quae absortae1" fuerant, primas emergere". Cumque0 una ex illis ei contigua p fiereti, ad earn se nisu quo potuit adpreixendit; nec mora, celeri volatu prope litus advectus, metuendae necis casus evasit, proprii postmodum periculi relator existens. Nostrum quoque, id est Adriaticum, mare, quod licet minus, similiter tamen Yenetiarum Histriae-que litorar pervadit, credibile est, parvos huiusmodi occultos-que habere meatus, quibus et recedentes aquae sorbeantur8 et rursum invasurae1 litora revomantur. His ita praelibatis, ad coeptam narrandi seriem redeamus.
*7. Igitur egressi de Scadinavia" Winniliv, cum Iborw*p. 52. et Aione* ducibus, in regionem quae adpellatur Scoringa y venientes, per annos illic aliquod consederuntJ. Illo itaque tempore Ambri2 et Assia Wandalorum duces vicinas quasque provincias bellob premebant. Hi2 iam multis elati victoriis,
a) deest G 2. b) deest C *1; in B 1. c) adductus A 5. 6. E 1. G 3. 4. 5b. H 1; abd. superscr. vel sub F 1. d) ora A "2. 5. 6. B 1. 3. e) inmanissima E 1. F 1. G 1. 3; inmanissimam F 5. G 4. 5. f) hie incipit I 1, quaternions primo evulso; post pavore plura des. A 6, folio deperdito. g) sese A *2. 2. '3. 5. E 1, e corr. B 2. D 1. h) oris superscr. vel ore E 1; ore i. fecerant marginis d. F 1; marginis etiam F 2. 4. 5. G 4; denúdate G 4. 5b. c. i) ita A *2. 2. *3. F 1. G 3. k) dilatumque PI. G 1. 1) opperiret A '2. 2. E 1. G 2. I 1; operire F 1. G 1. 3; op(p)eriretur A 5. B 2. 4. D 1. G 4. 5. I 2. 3; periret C 2. m) ita codd. vetustiores omnes. n) emergerent F 1. G 1. 3. o) Cum F 1. G. p) condigna G 1 — 4. q) fuerat corr. fuerit F 1; fuerit G 1. 2; fuerint G 3; fieri I 2; facta fuisset earn quomodo pot. G 4. r) litore F 1. Gl. 3. 4. s)sor-bentur F 2. 3. 4. G. t) invasura A 2. 2a; invasore P 1. G 2; invaso G 3; in-vasa ad litore G 4; invaso litore Fie corr., 2. 3. 5; ab invasore litore G 5a. b; ab invaso litori G "5; ab invaso litore A 5a. G 5c. u) ita F 1. G I (corr. Scand.), alii; Scadanavia A 3. G2; Scandin. corr. Scadan. D 1. v) Winuli B 1. G 4; Winnuli A *3; Winili F 1. G i ; postea codd. tantum non omnes Winnili vel Winili. w) Ybor A *3; Ebor G 1. 2 ; Ebore G 5, et ita deinceps. x) Agione B 1. P. G 2. 5. I 2; Aigone G 3. y) Scoringia G 2. z) Cambri G 3. a) Asi F. G. I 2. t>) per bella A '3.
1) Quae de Langobardorum sedibus in Scoringa et post (c. 11J in Mau-ringa Paulus tradit unde hauserit, non constat. 2) Haec ex Orig. Paulus sumsit et suo more amplificavit.
nuntios ad Winnilos mittunt, ut aut. tributa Wandalis persol-verent, aut se ada belli certamina praepararent. Tune Ibor et Aio, adnitenteb matre Gambara, délibérant, melius esse armis libertatem tueri, quam tributorum earidemc solutioned foedarec. Mandantf per legatos Wandalis, pugnaturos se potius quam servituros. Erant siquidem tune Winnili s uni-versi iuvenili11 aetate florentes, sed numéro perexigui, quippe qui unius non nimiae amplitudinis insulae tertia solummodo particula fuerint'.
8.	Refert hock loco antiquitas 1 ridiculam1 fabulam : quod accedentes Wandali ad Godanm victoriam de Winnilis postulaverint", illeque respondent, se illis victoriam daturum quos primum oriente sole conspexisset. Tunc accessisse0 Gambara p ad Fream, uxorem Godan i, et Winnilis victoriam postulasse11, Freaques consilium dedisse', ut Winnilorum mu-fieres solutos crines erga faciem ad barbae similitudinem con-ponerent maneque primo cum viris adessent seseque Godanu videndas pariter ev regione, qua ille per fenestram orientem versus erat solitus aspicerew, conlocarent. Atque ita factum fuisse*. Quas cum Godan oriente sole conspiceret,- dixisse?: 'Qui sunt isti longibarbi'z? Tunca Freab subiunxisse, ut quibus nomen tiibuerat victoriam condonaret0. Sicque Winnilis Godan victoriam concessisse. Haec risuid digna sunt et pro nihilo habenda. Victoi-ia enim non potestati est adtributa hominum, sed de caelo potius ministratur.
9.	Certum tarnen est, Langobardos ab intactae ferro
a) de b. certamine A "3. b) annuente A 5. G- 3; adnuente e corr. A -3 ; ab innuente G 4. c) eorundem G 2. d) solutionem A "2. 2. 'S. B 2. C "1. D 1. E 3. F 1. G 1. 3. 4. '5. 5b. e. d. I 1. 3. Quod in archetypo scriptum fuisse videtur ; — tributi eos persolutione F 2. e) fedarent B 2; fedari G 2. '5. 5a; facere vel foedari G 5c ; facere vel foederari G 5b. f) M. itaque G 1 ; vero add. e corr. F 1. g) Winilorum F. G (Winilorum pueri G 5b. c). h) iuvenali FI. G 1. 3; cf. p. 53 n. y. i) fuerant B. D 4. 5. F 2. 5. G 3. I 3 ; fuerunt I 2; terciam particulam perfruiti sunt G 5b. c. k) hoc in 1. B 1. 1) ridiculosam B 1, e corr. F 1 et G 1. m) Gadam superscr. littera o B 1; Godam A 5b. F 5. H 2. 3 ; Guodan G *5. 5a. c; Guodant G 5b; Wodan (uuodan) C 3. 4b. Die corr. (uuoda corr. uuodan). I 1 (semel Godant). n) postulaverunt A *4. 5. E 1. F. I 2. o) a. dicitur et Gamb. B 1. p) Gambaram A -2. 2. 5. C. D. F 3. G 4. "5. 5a. b. H 3; Gabaram A 3. q) Godani B 1. r) postolasset G 1. s) ita Fl. Gl. 3. I 3 ; Freamque ceteri fere omnes. t) dedisset E 1. F 1. u) Gotan F 1 ; a Godan A 2. '3; ad Godam B 1 ; ad Wodan D 1. v) in regionem quam B 1. w) aspi-ceret A -3; deest F 1. x) fuisset E 1. F 1. G 1. 3. — Cumque ita factum fuisset eosque G. o. s. intente conspiceret dixit F 2. y) dixisset A 2. 2a. E 1. G '5. 5a. z) ita A *2. *3. 5. B. F 1. G 1. I 3, e corr. F 3. G 3; longibarbis A '4; longebarbi E 1; longabarba F 5; longibardi A 2. 5b. C '1. 4. 5. D la. 6. F 3. G 3. *5. 5a. H 4. I 2 ; longobardi A 7. F 2. G 2a. 5c; longo(u?)bardi corr. longibarbi D 1 ; langibardi A 3 ; langibarti A 3b ; langobardi A 3b. D la. 2. 3. 5. G 2. a) Tum A*2. 2. "3. b) Fream A '2. 2. "3. 4. 5. C. D. F 5. G 2 e corr.,' 5. 5a. b. H 1. I 2. c) Cond. — victoriam des. A 3. 3a. d) ita A *2. 2. B 1. 2. C "1. 3. D 3. E 1. F. G 2. 3. H 1. I 1 ; risu alii.
1) i. e. Origo.
barbae longitudine, cum primisa Winnilib dicti fuerint, ita postmodum appellatosc-l. Nam iuxta illorum linguam *<lang' * longam, 'bart'd barbam significate. Wotanf sane, quem adiectas littera Godanh dixerunt2, ipse est qui apud Romanos Mercurius dicitur et ab universis Germaniae gentibus ut deus adoratur; qui non circa haec tempora, sed longe anterius1, nec in Germania, sed in Grecia fuisse perhibetur.
10.	Winnilik igitur, qui et Langobardi, commisso cum Wandalis proelio, acriter, utpote pro libertatis gloria, decer-tantes, victoriam capiunt. Qui3 magnam postmodum famis penuriam1 in eadem Scoringa m provincia perpessi, valde animo consternati sunt.
11.	De qua egredientes, dum in Mauringam4 transire disponerent, Assipitti" eorum iter inpediunt, denegantes eis omnimodis per suos terminos transitum. Poito Langobardi cum magnas hostium copias cernerent neque cum eis ob paucitatem exercitus congredi auderent, dumque0 quid agere deberent decernerent, tandem necessitas consilium repperit. Simulant, se in castris suis habere cynocephalos p, id est canini ? capitis homines. Divulgant aput hostes, hos pertina-citer bella gerere, humanum sanguinem bibere et, si hostem
a) ita A "2. 2. *3. 3. C "1. D 1. F 1. 4. G 3. Quod alii correxerunt: inprimis A 5. D 3. 5. F 2. 5. G 2. I 1; primum B. G 5b. c; primo G 5a et e corr. F 3; primitus G 4 et e corr. PI; primi F 3; primos C 4. b) Winilis Pl. G1. c) appellati sunt E 1; appellator PI. d) bard A 2. *3. B 2. C "1. D 4. 5. F 1. 2. 3. G 1—5a. H 1; bar B 1. la. I 3 ; baro C 2; barad A 2a; bardi El. — lingua Langobardus longam barbam s. A'2; linguam i. longobarbam s. A. 5. e) significant F X. G 1. 2. 3a. f) uiuotan A '2; Wotam C 4; Wota C 2; Vodan F 2; Votan C'1. F 3; Vgodam B 1. 2; Gotan E 1. H 5a. 13; Godan A 3b. HI; Guodan G 5a; Guodant G 5b; GwodanF4; Godatan F 5; Goan D; Odan G 2 et e corr. F 1. g) adiectam litteram El; a. d. littera B 1. la. 2. 13; o littera mutata in v Gudan I 2. h) Goddan B 2; Guodan G 5a; Guodin G'5; Gwodan F 2. G 5e; Gondan D 2. — quem deum d. G 5b. i) alterius A -3. k) Winilis F X. 1) penuria F I ; magna — penurla G X. m) Scoringa corr. Scoringia G 2. n) Assi-piti B 3. C 3. G 3. 4. H 3. I 3; Assipiti superscr. c B 1; Assipitti corr. Assipicti D I; Assipicti B 2. C 2. E X. H X; Assipicii G 5c; Asipiati A 5; Assipite F 3; Hassipicti F 5. o) d. q. a. d. d. des. B. 13; decernerent deest F 1. 4. G 1. 3. H 1. Quod alii supplere volentes scribunt : ignorareut FI et G I e corr, G 2 ; ambigerent G 4; haesitarent F 5. G 5 ; d. quererent q. F 2; d. dubitarent F 3. p) cenophales B 1; cy(i)nocephales A "3. G 3a. 5 c. q) caninis F 1. G 1—4; caninis capitibus G 2.
1) Cf. Isid. Etym. IX, 2.	2) E codicum vetustiorum lectione
patet, prirnam vocabuli Wotan sive Uotan litteram cum sequenti conjunctam vocalis vim habere.	3) Haec ex fonte deperdito
hausta cum Originis narratione Paulus conjunxit; quod ne historiae convenire putes, cave. Scoringa ' Uferland' interpretatus est Miillenhoff, Kordalb. Stud. I, p. 141. 4) Cf. Oeogr. Eav. I, 11: patria Albis Maurungani certissime antiquitus dicebatur. Apud Anglosaxones Myr-gingas dicuntur; cf. Leo, Beovulf p. 51; Miillenhoff l. l.p. 140. De Moringau Blulime, Gens Lang. p. 23, cogitavit; Assipittos ad montem Asse prope Wolfenbiittel collocavit. Sed nomina valde sunt obscura, vix cum certis posterioris temporis locis conjungenda.
adsequi non possint, proprium potare cruorem. Utquea huic adsertioni fidem facerent, ampliant tentoria plurimosque in castris ignes accendunt. His hostes auditis visisqueb creduli effecti, bellum quod minabantur iam temptare non audent.
12c. Habebant tamen apud se virum fortissimum, de cuius fidebant viribus, posse se procul dubio optinere quod vellentd. Hunc solum pro omnibus pugnaturum obiciunt. Mandant Langobardis, unume quem veflent suorum mitterent, qui cum eo ad singulare certamen exiret, ea videlicet con-ditione, ut, sif suus bellator victoriam caperet, Langobardi itinere quo? vénérant abirent; sin vero superaretur ab altero, tum11 se Langobardis transitum per fines proprios non ve-tituros. Cumque Langobardi, quem e suis potius adversus virum bellicosissimum mitterent, ambigerent, quidam ex servili conditione sponte se optulit, promittit' se provocanti hosti congressurum, eak ratione, ut, si de hoste victoriam caperet, a se suaque progenie servitutis naevum1 auferrent. "p- 54. Quid plura? "Grratanter quae postularat"1 sese facturos polli-centur. Adgressus hostem n, pugnavit et vicit ; Langobardis0 transeundi facultatem sibi suisque, ut op ta ver at (i, iurar liber-tatis indeptuss est.
13'. Igitur Langobardi tandem in Mauringam perveni-entes, ut bellatorum possint" amphare numeriun, plures a servili iugo ereptos ad libertatis statum perducunt. Utque rata eorum haberiv possit ingenuitasw, sanciunt more solito per sagittam, inmurmurantes nihilominus ob rei firmitatem quaedam patria verbaJ. Egressi itaque Langobardi de Mauringa, applicuerunt in Golanda*-2, ubi aliquanto y tempore commorati, dicuntur post haec Anthabz et Banthaib®, pari
a) hic incipit A 1, primo deperdito quaternione. Atque ut B 1. F 2. G 1—4. 5a. c ; Atque hie corr. Utque huic F 1 ; Ut. h. des. G "5; hicBl. Gl. 3.4. b) ipsisque Pl. c) nulla capitis distinctio A*3. 7. G 2. d) vellet C 4b. D la. I 1. e) ut u. D 3. F 2. G 5b. c, e corr. D 5 et F 4. f) post add. F 1. g) quod F I. G 1. 2. 3; per quod F 2. h) tune B. C. D. E. G. H. I; tum corr. tune F 1. i) pro-mittitque B 1. C *1. G 2; et promisit G '5. 5a; et post add. G 1. k) folium excidit H 4. I) nervum A "3. 3. E l ; nexum A 3c. G. H 1 ; iugum C 4b, e corr. F 1 ; in evum B 1 ; in Ovum superscr. iugum C *1 ; iugum in evum I 1. la ; nomen A 5. m) postulaverat B 1; postularet A 2. F 1. I 1. n) cum hoste G 1. 2. *5. 5a. o) Langobardi A 1. p) deest F. G; viam t. G 3 ; aditum t. exhibuit F 2; facultate concessa A 5. — sibi deest C *1. q) optaverant F 1. G (praeter G 5a. b). r) iure A 2. 3. G 2. Quod in archetypo fuisse crediderim. s) adeptus A 5. B 1. 2. P 2. 3. G 5a e corr. t) 10. A "3, et ita deinceps. u) ita A 1. "3. 3. B 1; possit A 2; possent P. G, alii. v) habere A "2. F. G. H 4. w) deest C *1. x) Golandam G 3. 4 ; Goladam G 5b ; Godolanda G 2 ; Rugolanda e corr. F 4; Rogolenda F 4; Rugolandam corr. Golandam P 2. y) per aliquod tempus c. fuisse d. G 5c. z) Anthaib A 3c. B. G 1 — 5; 12. 3; Anthabus F 4; Anthàbos F 2; Antabus P 5; Antab C'1. 2. D; Antaib I 1; Athab A4. a) Bantaib G 5c; Banthaibus P 4. 5; Banthaibos F 2; Bantib H 1; Banthub D 5; Bantehub D 2; Bantub D "3a. 3; Bantab D 4; Banthcub C 2; Bantahib I 1; Banthocoh A 5.
1) De hac manumissione in edicto nihil legitur. Cf. Grimm, B. A. p. 162; Christ, Disq. de rebus Lang. p. 17. 2) Redit Paulus ad Originem, ex qua sequentia sumsit. De nominibus Anthab (= Anthaib) etc. v. Zeuss p. 472; Grimm R. A. p. 496; G. d. D. Spr.p. 686.
modo et Vurgundaiba, perb annos aliquod possidissec; quae nos arbitrari possumus esse vocabula pagorumd seu quorum-cumque locorum.
14.	Mortuise interea Ibor et Aione ducibus, qui Lan-gobardosf a ScadinaviaS eduxeranth et usque ad haec tem-pora rexerant1, nolentes iam ultra Langobardi esse sub ducibus, regem sibi ad ceterarum instar gentium statuerunt. Regnavit igitur super eos primus' Agelmundk, filius Aionis, ex prosapia1 ducens originem Gungingorum m, quae aput eos generosior habebatur. Hie, sicut a maioribus traditur, tribus et triginta annis Langobardorum tenuit regnum2.
15.	His temporibus quaedam meretrix uno partu Septem puerulos" enixa, beluis omnibus mater crudelior in pi-scinam proiecit0 negandosP. Hoc si cui inpossibile videtur, relegat historias veterum, et inveniet, non solum septem infantulosi, sed etiam novem unamr midierem semels pe-perisse. Et hoc certum est maxime aput Aegyptios fieri3.^
* Contigit itaque, ut rex Agelmund, dum iter carperet, ad'*p' 55-eandem piscinam deveniret. Qui cum equo retento mise-randos infantulos miraretur hastaque, quau manu gerebat, hue illucque eos inverteret, unus ex illis iniecta manuy hastam regiam conprehendit. Rex misericordia motus factumque
a) Vurgundahib A 5. I 1; Vurgundaybus A "3. 7; Vurgurdaib D 3 ; Vurgandaib H 5a; Virgundaib C 3; Wirgnndaib C 2; Virgandaib P 5; Virgudaib D 2; Vur-contbaib B 1. 2. I 3; Gurconthaib B 4; Vurgundahiber A 5b; Burgundaib E 1. G 1. 2. *5. 5a. 7. I 2. L; Burgandaib P 1; Burgundabib G 3; Burgindahib G 4; Burgaindaib G 5c; Bugamdaib G 5b; Burgundaibus F 4; Burgandaibos F *2; Pur-gandaibos F 2. b) p. a. a. des. B 1. c) tta A 1; possedisset E 1; possedisse ceteri. d) paganorum D 2. 3. G 3a. I 1. e) mortuus A 1. E 1. F 1. G 3; mortuos A '2. f) Langobardi E 1; Langobardis F 1. G 1. 3. 4. g) Scandin. B 1, alii; Seatinavia F 2; Scladinavia Hl. h) adduxerant F 2. 3. G 2. 3. 4; adduxerat — rexerat F 1. G 1; abduxerant G 5; et —rexerant des. E 1. i) primum E. F. G; deest A 3. k) Agilmund A 2 hoc loco, G *5. 5a const.; Agelmun A*4; Agelmud El. P 3; Agelmundus B 2. C la. D la. 2. 3. F 5. G 6. II; Agilmundus G 5c. 1) prosapiam Fl. m) Guningorum B 1. 2. I 3; Gunningorum K 1; Gunnigoruni B la; Gungindorum A *4. B 2a; Gingingorum G *5; Gungincorum B la. D. I 1; Gungivorum G 5b; Cungingorum A 3c e corr.; Cuningorum F 5; Thuringorum L 1 ; Tungintorum L 2. n) pueros A 2; parvulos C 2. D 2. 3. G 5c. I 1, alii. o) proicit A 2. p) ita pro necandos A 1. '2. E 1. F 1. 3. G 3. q) infantes G 1. 2. r) una A l.*2. *3. Gl; una mulier A 2. "4. s) deest G 5b. c. t) post add. F 1. u) ita A 1. '2. "3. F 1. G 1; g. B 2 ; deest E 1; quam ceteri. v) manum F 1.
1) et u. ad h. t. rexerant de suo addit Paulus ex conjectura, ut Seriem regnantium efficeret continuam. Quod plane erroneum. BE. 2) Haec in Orig. frustra quaeras. 3) Haec Paulus a Plinio excerpsit lib. VII, cap. 3, de prodigiosis partubus. Tergeminos, ille, nasci certum est Ho-ratiorum Curatiorumque exemplo. Supra inter ostenta adducitur, prae-terquam in Aegypto, ubi foetifer potu Nilus etc. BI. Cf. Gell. X, 2. Toti huic de Lamissione narrationi repugnat, quod Lamlssio in prologo Edicti Botharis vocatur ex genere Gugingus. Orta videtur ex nomine. Cf. quae Leo, Beovulf p. 31, congessit. BE.
altiusa ammiratus, eum magnum futurum pronuntiat. Moxque eum a piscina levari praecepit, atque nutrici traditum omni cum studiob mandat alendum; et quia eum de piscina, quae eorum lingua 'lama' dicitur1, abstulit, Lamissioc-2 eidem nomen d inposuit. Qui cum adolevisset, tarne strenuus iuvenis effectus est, utf et bellicosissimus extiterit et post Agelmundi funus regni gubernacula rexerit. Ferunt hunc, dum Lango-bardi cum rege suo iter agentes ad quendam fluvium per-venissent et ab Amazonibus essent prohibiti ultra permeare, cum earum fortissima in fluvio natatu pugnasse eamque pere-misse, sibique laudis gloriam, Langobardis quoque transitum 8 paravisse. Hoc siquidem inter utrasque acies prius constitisseh, quatenus, si Amazon' eademk Lamissionem superaret, Lan-gobardi a1 flumine recederent; sinm vero a" Lamissione, ut et factum est, ipsa vinceretur, Langobardis eadem permeandi fluenta copia praeberetur3. Constat0 sane, quia huius asser-tionis series minus veritate subnixa est0. Omnibus etenim quibus veteres historiae notae sunt patet, gentem Amazonum longer antea, quam haec fieri potuerinf, esse deletam; nisi forte, quia loca eadem, ubi haec gesta feruntur, non satis historiographis nota fuerunt et vix ab aliquo eorum vulgata sunt, fieri potuerit, ut usque ad id tempus huiuscemodi inibi mulierum genus haberetur. Nam et ego referri a quibusdam audivi, usque hodie inr intimis Germaniae finibus gentem harum existere feminarum4.
16. Igitur5 transmeato Langobardi de quo dixeramus flumine, cum ad ulteriores terras pervenissents, illic per tem-
a) alitus G 1; deest G 2; f. tale a. G5c. b) o. constudio 6 2; o. custodia A '4. 5. C 2. El. F 2. II; o cum custodia F 3. G 2. c) Lamisio B 1. G *5. d) posthaec in A 1 folium excidit usque ad cap. 17 fin. de hostium exu. e) et iam A "2. 2; ita B. F 1 e corr. 2. 3. 4; eo C 1 — 3. D. I 1; adeo C 4. 5. I 2; deest F 5. G 1—5. H 1. f) deest G. H 1; extiterat — rexerat G 2. 6; extitit G 4. 5. H 1; et rexit C 3. F 2. G 4. 5. g) transitu corr. transitum F 1. G 1. 2. h) constitisset Fl. G2; constituisset G 3. 4; constituerunt e corr. G 1. i) Ama-zona I 1. k) eundem A '3. 5. f, C 1. B 1. F 2. 4. G 2. 5. H 1; eadem corr. eundem A *3. B 3; eodem G 3, corr. eundem G 1. 1) ad F 1. m) si F 1. n) ad Lamisonem F 1; Lamissionem G 3. 4. o) Constat — est des. D. p) longe — potuerint des. C 2. q) potuerunt C. D; potuerit Fl. Gl. 3. 4. 5. 6. I 3; h. fierent B 1. r) deest A 2. 2a. *3. G 3. s) pervenisset F 1. G 1.
1) Vocem etiam apud Festum reperies: Lacuna, aquae collectio, a lacu derivatur, quam alii lamam, alii lustrum dicunt. LIND. Cf. J. Grimm, G. d. D. Spr. S. 694: 'aus keiner germanischen Sprache jetzt zu erläutern'. Sed fortasse cum verbo nostro 'Lehm' conjungendum est. BE. 2) Sane nominis formam Paulus ex Fdicto Eotharis sumsisse videtur. Laia-micho vel Lamicho Orig. 3) Modus bella dirimendi tunc non inu-sitatus; cf. Greg. Tur. II, 2. 4) De Kvenis haec intelligenda esse videntur; cf. Zeuss p. 686. 5) c. 16. 17. unde Paulus sumserit, non constat. Fortasse eandem secutus est narrationem, quam antea cum Origine conjunxit.
pus aliquod commorabantur. Interea cum nihil adversi® suspi-carentur et essent quiete longa minusb solliciti, securitas, quae semper detrimentorum mater est, eis non modicam perniciem peperit. Noctu denique cum neglegentia *resoluti'p. 56. cuncti quiescerent, subito super eos Vulgares0 inruentes, plures ex eis sauciantd, multos prosternunt, et in tantum per eorum castra dibachatie sunt, ut ipsum Agelmundumf regem inter-ficerent eiusque unicam filiam sorte captivitatis s auferrent1'.
17. Resumptis tarnen post haec incommoda' Langobardi viribus, Lamissionemk, de quo superius1 dixeramus, sibi regem constituerunt. Qui, ut erat iuvenili™1 aetate fervidus et ad belli certamina satis prumptus, alumni sui" Agelmundi necem ulcisci cupiens, in Vulgares arma convertit. Primoque mox proelio commisso, Langobardi hostibus terga dantes, ad castra refugiunt. Tunc rex Lamissio ista0 conspiciens, elevata altius voce, omni exercituiP clamare coepit, ut obprobriorumi quae pertuleruntr meminissents revocarentque ante oculos dedecus, quomodo eorum regem hostes iugulaverint, quam miserabiliter eius natam, quam sibi reginam optaverant, cap-tivam abduxerint*. Postremo hortatur, ut se suosque armis defenderent, melius esse dicens, in bello animam ponere quam ut vilia mancipia hostium ludibriis subiacere. Haec et huiuscemodi dum vociferans diceret, et nunc minis nunc pro-missionibus ad tolerandau eorumv animos belli certamina roboraret; si quem etiam servilis conditionis pugnantem vi-disset, libertatew eum simul cum praemiis donaret: tandem hortatux exemplisque principis, qui primus ad bellum pro-silierat, accensi, super hostes inruunt, pugnant atrociter, et magna adversarios cladef prosternunt; tandemque de victo-ribus victoriam capientes, tam regis2 sui funus quam pro-prias iniurias ulciscuntur. Tunc magna de hostium exuviis a praeda potiti, ex illo iam tempore ad expetendos belli labores audaciores effecti sunt.
a) adversis Fl. Gl.3; ad. nilG2; ad. n. G 1. 4.5; nihil deest G 3, post add. F 1; n. mali A 3. b) nimus A 2; numus G *5; nimis A 3. 3c; minus corr. nimis G 3; et longa B 1; sollicitus F 1; quieti 1. nimis secur. sollicitis quae s. C 3. D 2. '3a. 3. 10, et quibus solliciti deest C 4. 5. D 1. la. 5. II. lb; e. quieti sec. que semper H1; essent quieti minus solliciti q. corr. e. q. minusque soll, securitas q. A 6, et ita A 5. c) Bulgares plerumque A 3. C. D. G 5b. c. d) deest G 2. e) ita A 2. 6. D 1.1a. G *5; divagati F 5. G 4; divagatis ut G 1. 3; diu .vagantes ut F 2. 3. 4. (in F 1 debachati sunt rec. manu in loco raso). f) Agelmund A "3. g) captivatam A 3. h) affererent F 1. G 1. i) incommodo F 1; hoc incommodum G. k) Lamisone F 1. 1) deest D. I 1. m) iuveni F 1. G 1; iuvenis G 5. n) p. non aliud nisi C 4b. I 1; alium (corr. aliud) nisi C *1; a. s. e corr. Dl. o) ista — obprobriorum des. A 5a. p) exercitu A 3. C 1. 2. F 1. G 1. q) obprobria quae A 3b. c; opprobrium quod A 5. 6. F 2. G2. 3. H 1; obprobrium quem F 1.
2.	4. G 1. 4. Quod JPaulum scripsisse putarim. r) protuierant B 1. D 2. G 5c. s) memisniscerentur B 1; reminiscerent I 1. t) adduxerint A 4. F 1. 4. G 1.
3.	4. 5b. c; adduxerunt H 1, obduxerint A 5. 6. C *1; abduxerunt El. II. u) tolerandi A "3. v) deest G 2. — animo F 1. w) libertatem A 2. C 1. F 1. G 2. 3. H 1 (tibi ei); libertatis B 1; libertati B 2. 3. x) hortatum E 1. F 1?
4.	Gl; hortati G 2. y) c(a)ede F 1 e corr., G. z) regi F 1. a) pergit A 1; magni de h. e. facti G 5b.c.
18.	Defuncto1 post haec Lamissione, qui secundus regnaverat, tertius ad regni gubernacula Lethua ascendit. Qui cum quadraginta ferme annos regnasset, Hildeoc b filiumc, qui quartus 111 numero fuit, regni successorem reliquit. Hoc quoque defuncto, quintus Gudeocd regnum suscepit.
19.	His temporibus inter Odoacare, qui in Italiaf per aliquod iam annos regnabat, et Feletheum, qui et Fevas dictus est, Rugorum regem, magnarum inimicitiarum fomes exarsit2. Qui Feletheus illis diebus ulteriorem Danubii ripam incolebat,
* p. 57. quamh a Norici' * finibus idem k Danubius separat. In his Noricorum finibus beati tunc erat Severini1 coenobium3. Qui omni abstinentiae"1 sanctitate praeditus, multis iam erat virtu-tibus clarus. Qui cum hisdem" in locis ad vitae usque metas habitasset, nunc tarnen eius corpusculum Neapolim" retinet4. Hic saepius hunc de quo diximus Feletheum eius-que coniugem, cuiP vocabulum Gisai fuit, ut ab iniquitate quiescerent, verbis1, coelestibus monuit. Quibus pia verba
a)	Letu A 2. 3, corr. Letus A '3; Lethunc A 5. 6; Letthuc B 1; Lette B 2; Lethuc G 2. 13; Lethua G 3. L, e corr. A 3c. G 1; Leth El. F 2. 5; Lethii H 1.
b)	Gildeoc corr. eadem manu Hildeoc A 1; Hildehoc A 2. D 1. F 1. 4. 5. G 1—4. I 1; Hildeoch A 5. C 2. 3. G '5. 5a; Ildehoc B 2. E 1; Hildehohe G 5c; Hideoe H 1. Gildehoc F 2; Childehoc L. c) f. suum B 1. d) Gudehoc B 1. C 1. G 4. I 3; Godehoc A 2. '3. 7. D 2; Godeoc A 3. H 1. L 1 et infra A "3; Gudeoch C 2. 3. (Godeocb infra A 7); Gaudehoc D; Gedech A 5 (infra Ghodech); Godech A 6; Gedehoc F 2; Gedeon F 1 (corr. Godeoc). G 3; Godeon F 4. G 1. 2; Guo-deon G 5a; Gudeon G *5. 5b (et ita omnes G in indice); Guodeo G 5c; Gudeos infra F 1. G 3; Gudeus infra Gl; Godeos infra G4; Goden F 5. e) Odoachar A 7. B 1. C 3. D 2. F 2. 4; Odoacer A 6. F 5; Adoacer A 5; Odochar G 5b; Odachar G 5c; vel Odoacrum superscr. Dl. f) intra Italiam F. G. II. g) Feba B 1. F 1. Gl. 2. *5. 5a. I 3; Fava E 1; Faba G 3. 5b. c; Heba A 5. 5b. 6; Fleba B 2; Pheba F 3; Fethia II. h) qua A 2. i) q. honorici A 1; a nuo-rici B 1; noricis A "2. D 3. G 3a. *5; q. arrianicis I) 2; onoricus sinus i. F 5; a norici e corr. F 1. k) id est B 2. 3. F 1. G. — Danubii vel Danuvii F 1. G 1. 2. 3. 1) Seviriani F 1; Severiani G. I 2, corr. Severini I 1. m) abstinentia F 1. G. 1. 2. — sanetitatem A 2; sanetitati F 1. n) isdem A "2. C "1. 1 D 1. I 1. ff. Neap.; eisdem B. F '2. 4. G 5. I 3; eiusdem E 1. F 1. 2. G 1. 3. 4.
0)	Neapolis B. D. G 5 I 3. p) cuius A 2? B 1. q) Gysa G 4; Gyso A 3; Giso ff. Neap. r) verbum (?) corr. verbis F 1. G 1.
1)	Totum cap. ex Orig. sumium. 2) Cf. Orig., quacum Paulus ea
conjunxit quae in Vita Severini reperit. Ex liac etiam nomen Felethei
sumsit, c. 8. 3) Eiferingen, ad radices montis Kalenberg, quarto a Vindobona lapide, ubi vestigia monasterii Lazius adhuc vidit. BE.
4) S. Severini Noricorum apostoli corpus anno sexto depositionis ejus, ut ait Eugippius, migrantibus in Italiam Pomanis a Rugorum Servitute liberatis, primum in Montem Feretrum, inde vero auetoritate Gelasii pontificis, petente illustri foemina Barbaria in Castrum Lucullanum, et postremo infestantibus Oampaniae litora Saracenis anno Chr. 910. Neapolim translatum, et in celebri monasterio S. Severini per Joannem abbatem solemni pompa conditum, ubi et adhuc religiose asservatur. Acta SS. Bolland. BI. Haec est causa, quod in codicibus monaste-riorum inferioris Italiae, qui Acta continent sanctorum, saepius Vita in-venitur Severini; v. Arch. V, p. 47; XII, p. 380. 518. 527. 531.
spernentibus, hoc quod eis® postmodum contigit longe anteab futurum praedixit1. Adunatis igitur Odoacar gentibus quae eius dicioni parebant, id est Turcilingis0 et Herolis Rugo-rumque partemd, quos iam dudiun possidebate, necnon etiam Italiae populisf-2, venit in Rugiland s pugnavitque cum Rugis, ultimaque eos clade conficiens, Feletheum insuper eorum regem extincxit; vastataque omni provincia, Italiam repetens, copiosam11 secum captivorum multitudinem abduxit'. Tunc Langobardi de suis regionibus egressi, venerunt in Rugilandk, quae Latino eloquio Rugorum patria dicitur, atque in ea, quia1 erat solo fertilis, aliquantis commorati sunt annis.
20. Inter haec moritur Gudeoc"1; cui successit Claffo", filius suus. Defunct o quoque Claffone, Tato0, eiusdem Alius, septimus ascendit ad regnum. Egressi quoque Langobardi de Rugiland p, habitaverunt in campis patentibus, qui sermone barbarico 'feld'i appellantur. Quo in loco dum per trium annorum spatia morarentur, bellum exortum est inter Ta-tonem atque Rodulfumr Herolorum regem3. Quos s cum prius1 foedera necterent, causa inter eos discordiae ista fuit4. Germanus Rodulfi regis ad Tatonem * serendae" pacis gratia *p- 58-venerat. Qui cum expleta legationev patriam repeteret, contigit, ut ante regis filiae domum, quae Rumetrudaw dicebatur, transitum haberet. Ilia multitudinem virorum nobilemque
a) eius F 1. G 1; ei G 2. 8. 4; in eis B 3. b) ante D 2. G 2. I 1 G. Neap., alii. c) Turchil. hoc loco B 1; Turcilinguis D 1. I 1; Turciliguis G 3. 4; Tur-tilignis G 3 — Erolis A '3. d) ita A 1. 2. 3. 6. Dl. E 1. P 1. Gl. 3. 4. 5b. I 1; partes quas G 3a; parte alii. e) possedebat G 1. H 1; possederat C 1. 2. 4. 5. D la. 3. 5. I 1. f) populi F 1. G 1. g) Rugilant A 3. G 1. 2. 3; Ru-gilandam B 1; Rugilanff C "1; Rugilandum C 2. 3. D 1? (Rugiland::). 2. h) copiosa — nmltitudine F 1. G 1. i) adduxit A 6. B. C '1. 2. D. F 2. G 3. 4. H 1. I 3. k). Rugilant A3. P 5. G 2a. 5a; Rugilanff D 1; Rugilandi A 4; Rugilanda C 2 3. P 1. G 1—4. H 1; Rngilandam B 1; Rugibandam A 6. — D 1 in margine manu s. X. XI: land germanice patria dicitur. 1) qui A 1. 2; ut El. m) Godeoc A "3; Gudeus hoc loco G 1. 2; Gudeos G 3. n) Clafo G 4; Glaffo A 3 constanter; Calfo h 1. o) Tatto G 2. 5c; Tanto C 2. 3, corr. Tato D 1, corr. Tatto G "5. p) Rugilanít D 1; Rugilanda B 1. 2. F 4 G 1; Rugibanda A 5. G. q) felt A 3c. F 2; feldi A 5. 6; felo G4; fel D la; feb F 5; fled HI; velt L 2; weld C 5; Asfeld E 1. Sigehert. r) Ruodolfum A 3; Rudolfum E 1; Rodolfum G 5c; Rodulf G 1—4; Rudolf Fl. — Herulorum hoc loco et semel post A 1, saepius F 1. G 1, alii. s) Quos corr. Qui A 1; Qui A 3. F '2. G 5a. H 1. I 2; Quis G 2. 3. t) primitus I 1. u) feriende corr. serende E 1; ferend(a)e B. G. H, I 1. L; reddende in loco raso alia manu A 1. v) legationem F 1. — patria A 1. 2. P 1. w) Rumitr. B 1; Rummetruda F 2a. G '5; Remetruda G4; Remetrudis C 2. 3.
1) Vita c. 40. 2) Haec ex Historia Bomana Paulus sumsisse vide-
tur; neque tarnen de Rugorum parte jam Odovacaris ditioni subjecta
ibi est sermo. Beliqua Origini debet. 3) Hucusque Orig. sequitur.
4) Haec ex traditione populari narrat Paulus. Longe aliter Procopius B. O. IT, 14. Interitum Herulorum post a. 506. ponendum, Ilanso, Ostgothen p. 328, docet ex epístola Theoderici eo anno ad Herulorum regem directa apud Cassiod. Var. Ill, 3. Eundem a. 512. non posteriorem fuisse, patet ex Marcellini chron. BE.
comitatum aspiciens, interrogate quis iste esse possit*, qui tarn sublime obsequium liaberet. Dietumque illib est, Rodulfi regis germanum legatione0 perfuneta patriam regredi. Mittit puellad, qui eum invitaret, ute villi poeulum dignaretur acci-pere. Illef corde simplici, ut invitatus fuerat, venit; et quia erat statura pusillus, eum fastus superbiae puella despexit'1, verbaque adversus1 eum inrisoria protulit. At ille verecun-dia pariter et indignatione perfusus, talia rursus verba responds, quae amplioremk puellae confusionem adferrent. Tunc ilia furore femineo succensa, dolorem1 cordis cohibere non valens, scelus quod mente conciperat"1 explere contendit. Simulât patientiam, vultum exhilarat, eumque verbis" iocun-dioribus demulcens0, ad sedendumP invitât, talique eum in loco sedere constituit, quo parietis fenestrami ad scapulas ha-beret. Quam fenestram quasi1, ob hospitis honorem, re3 autem vera ne eum aliqua pulsaret suspicio, velamine texerat pretioso, praecipiens atiocissima belua ' propriis pueris, ut, cum ipsa quasi ad pincernam loquens 'Misce' dixisset, illi eum a tergo lanceis perforarent. Factumque est; et, mox» crudelis femina signum dédit, iniquav mandata perficiuntur, ipseque vulneribus transfixus in terramw corruens expiravit. Ea cum Rodulfo régi nuntiata fuissent", tam crudele germani funus ingemuit, dolorisque inpatiens, ad ulciscendam fratris mortem exarsit. Foedusque? quod cum Tatone pepigerat inrumpens2, eidem bellum indixit3. Quid plura? Conveniunt utrorum-ue in campis patentibus acies. Rodulfus1» suos in pugna0 irigit; ipse in castris resedensd, de spe victoriae nihil am-bigense, ad tabulam ludit. Erant siquidem tunc Heroli bel-lorum usibusf exerciti multorumque iam strage notissimi.
a) posset G 2. I 1. b) illis F 1; est illi B 1. G 2. c) legationem A 2. F 1; perfuncto B 1. F 1? d) puellam A *4. B 1. D 1. E X. G X. 3. 5a. b. I 1. 2; puella corr. puellam G 2. — qu(a)e B 1. 2. G 2. 5a. b. I 1. 2, e corr. A 2? D X. G 1. — earn corr. eum F X. e) ut — simplici des. D 2; ut v. des. Fiji, uni p. G 1. f) I. ergo B 1. g) fausto G 1, corr. fastu FX. G 2 ; fato G 3. h) dispexit F X. G 2. 4. i) adversum FX. k) ampliore confusione F1. 1) et d. G 2. m) ita A X. 2. B 2; conciperet FX. G 3; conceperat ceteri. — expleret F 1. n) eaque verba F 1. G X. 2. 3. o) deest A '3. p) rediendum G X. 2; prandium G 5. q) fenestra E 1; fenestras F. G (praeler G 5a). — ad sc. des. G 2. r) deest B 1. s) re e corr. F X; r. a. v. des. G; ilia verita add. F 4. G 5a. t) verba C. D. E I. F 2. H X; velba corr. verba F 1. u) ut mox A '3; et ut mox A 3; et mox ut B. C 'X. D X e corr.-, et deest C 5. — crudelis-sima C 4. v) iniquaque A 5; in qua (?) corr. ilico F X ; in quo F 5. G X—"5. 5a. c; iniqui G 5b; illique F 4. — perficiunt F. G. w) terra F 1. x) Ea (Et G) c. R. r. nuntiatum fuisset (fuis | isset F X; fuit G 5b) F X. G. y) que deest A *3. z) irrupit eidemque D 2. 3. a) induxit B 1. G 4. b) Rodulfo A 1. c) ita A 1. F X; pugnam ceteri. d) ita A X. F X; residens B X. G X. 2, alii. e) ambiens B Xa. C 'X. 4b. 5. D X. E 1. G 2. 3. 4. *5. 6. I X. 3. Quod in arche-typo fuisse putarim-, dubitans H X. f) lusibus C 5; sibi F 1. G. — exercitu F 1; exercitus F 5. G 3. 4. 5; exercitui corr. exercitati Dl; exercitati A '3 et "4 e corr., B. C 5. D XX. G 2 e corr. 6; b. sive exereituum F X e corr., et ita F 2. 3. 4.
Qui, sivea ut expeditius bella gererent, sive ut inlatum ab hoste vulnus contemnerent, nudi pugnabant, operientes solum-modo corporis verecundab. Horum itaque viribus rex indu-bitanter fidens, dum ipse securus ad tabulam luderet, unum ec suis in arborem, quae forte aderat, ascendere iubet, qua-tenus ei suorum victoriam celeriusd referret, comminatus eiuse se caput abscisurum, si Herolorum aciemf fugeres nuntiaret. Is cum Herolorum flecti acies et a Langobardis eos opprimi conspiceret, interrogates a rege saepius, quid Heroli gererent, eos optime pugnare respondit". Nec prius malum quod cernebat, loqui non1 audens, aperuit, quam universae acies hostibus terga praeberent. * Qui, licet sero," p. 59. tandem in vocem k erumpens: ' V e tibi', inquit, 'misera Herolia, quae caelestis Domini plecteris1 ira'. Ad haec verba"1 con-motus rex ait: 'Numquid fugiunt Heroli mei?' Atille: 'Non', inquit, 'hoc ego, sed tu rex ipse dixisti'. Tunc, ut in ta-libus fieri adsolet, rex ipse et omnes perturbati, dum quid agerent haesitarent", supervenientibus0 Langobardis, graviter caeduntur. Rex quoque ipse nequicquam fortiter faciens, extinctus est. Herolorum vero cxercitus dum hacP iliac que diffugeret, tanta super eos caelitus ira respexit, ut viridantia « camporum lina cernentesr, natatiles esse aquas putarent; dumque quasi nataturi brachia extenderent, crudeliters ho-stium feriebantur a' gladiis1. Tunc" Langobardi, patrata victoriav, ingentem, quam in castris reppererant, inter se praedamw dividunt. Tato vero Rodulfi vexillum, quodx ban-dum y appellant, eiusque galeam, quam in bello gestare con-sueverat, abstulit. Atque iam ex illo tempore ita omnis Herolorum virtus1 concidit, ut ultra super se regem omni-modoa non haberent2. Iam hinc Langobardi ditioresb effecti, aucto de diversis gentibus, quas superaverantc, exercitu,
a) sive — gererent des. A3, ed. pr. b) verecundiam B 1. D 2. 3. c) exuisBl; ex D 3; de s. F. G. 11. d) post add. Fl; deest F 5. G. — refereretF 1; refer-reret G 1. 3. e) deest A 3; ei B; eum Fl. f) acie Fl; aciae Gl; aci(| G 3. g) fugire G 3. 4; H. a. f. n. I. e. des. G'5. h) deest F 1. 5. G 1. 3. 4; ait post add. F 1. G 1; dicebat G 5a. b. i) delevit E 1; deest C. D. G 5b; non Valens G 3. 4. k) voce C 2. G 1. — rumpens F 1. 1) flecteris B la. C 4b. 5. D 1 (com plect.). I 1. m) deest D 2.3. n) deest G3; post add. Dl; nescirent C 2.
0)	supervientibus A 1. p) hanc corr. bac E 1; has F 2. — illaqne B 2. 3. F 2. G 4. I 3; illucque A *3. — bac illucque G3 q) viridantia corr. viridentia A 1, et ita H 4; virentia G 4. r) cernens F 1. G 1—4. I 1; deest A 5. 6; n. e. a. j>. d. des. C 2; lina c. n e. a. p. d. des. C "1. D 1 (post suppl.). s) dum c. C *1. t) deest A 5. c 3. G 2. 2a. 5. H 1. I 2 (in D 1 <i corr. del.). u) Tum A 1. 2. v) victoriam B 1. — ingente F 1. w) preda B 1. F 1. G 1. x) quem D 3. ■3a. 5. F 4; quando F 1; quam F la. G 1. 2. — gestarent F 1. y) bandan G 2; bannum G '5. 5a. b; blandum C 5. D 3. z) virtutibus A 2. a) omnino A 2? G '5. ed. b) auditiores corr. audatiores D 1; audaciores C 2. c) supe-raverunt B 1; superarant A 3. *3 G 1. 2; superant F 1.
1)	Cf. Grimms Märchen Nr. 149. BE. 2) Haec ex Orig.
nitro coepernnt bella expeterea et virtutis gloriam circum-quaque protelare.
21'>. Atc vero Tato post haeed de belli triumpho non diu laetatus est. Inruit namque super eum Wacclioc, filius germani sui Zuchiloniset eum ab® hac luce privavit2. Conflixit quoque adversus Wacchonem Hildechis11, filius Ta-tonis; sed superante Wacchone devictus, ad Gepidos' con-fugit, ibique profugus ad vitae finek usque permansit. Quam ob causam Gepidi cum' Langobardis extunc"1 inimicitias contraxere". Eodemque tempore Waccho super Suavos0 inruit eosque suo dominio subiugavit. Hoc si quis menda-cium et non rei existimat veritatem, relegat prologum edicti, quem rex RothariP de Langobardorum legibus conposuit, et " p. 60. pene in omnibus hoc codicibus, sicut *nos in hac historióla i inseruimusr, scriptum repperiet. Habuit autem Waccho uxores tres, hoc est primam Ranicundams, filiam regis Turingorum'; deinde duxit Austrigusam u, filiam regis Gepidorum, de qua v habuit filiasw duas: nomen uni Wisegardax, quam tradidit in
a) expeterent F 1. b) nulla capitis distinctio G 3. c) Ad A X. C *X d) h. (hoc G 4, corr. hunc G 2; hunc F 2. G "5. 5a. b) b. triumphum (triumphu <; 2) F. G. e) ila A 1 const., A 2. G 3 plerumque; Wacho B. C. D, alii; Walcho F 1. G 1. 2 hoc loco; Wacco H 1; Guacco A 5; Pacho plerumque D 3. f) Zucchilonis F 4. G 1. 5a; Zuahilonis G 2; Zuachilonis G '5; Zacchilonie F 1; Zachilonis F 2. 5 ; Guechilonis G 3; <Zuahilonis G 4; Truchilonis A 3; Tuehilonis A 5. 6; Luchilonis B. I 3; Hucilonis A 7. g) del G 2; deest G "5. h) Hildehis E 1; Childechis A 2. D 3 4. 5; Hildichis G 4. '5 5a; Hilchis B 1. 2; Ildichis F X. G 1. 2. 3; Hisdechis H X. i) ita plerumque A X, alii; Geppidi saepius B X. D. I 3; Gipedi nonnumquam A X; Gepiti et Gebidi (ita et Gibidi etiam B X) infra G X. 3. k) ita A X. E X; flnem ceteri. 1) deest G X. 2. 2a. 5; post add. FX. m) deest A 3. n) contraxerunt. Eodem quoque B X. o) Suevos e corr. D X. plerique C. D. F 4. I 2, alii. p) Lothari A 2. *4; alibi Rothari, Rottharit, semel Roteari; Rotharit C 3. D X e corr. I X; Rotthari E 1. F X. G X. 3. 4 aliquoties; Rotbai'ius D 2. G5c; Crotthari G 2; Rutihen F 5. q) storiola FX. G X; historíala D X. G 2; istoria G 3. r) deest F 1. G X—4. H 3; edicimus G '5. 5c; edidimus G 5a; di-cimus G 5b; scribimus post add. F X. s) Ranigundam A'3. G 5a et infra omnes fere; Ranichundam A3; Raingundam Hl; Riuigundam G 3. 4; Radicundam B X. 2. G X. I X. 3; Radicundiam G 2; Ramccundam A 5. 6: Radegundam G 5b; Ra-nidinda F 5. t) Thür. G 2, alii; Stur. F X. u) ita A 1; Austrigosam A 2. 3. 5. 7. C. D. E X. HUI; Aurigosam B 1. 2. 13; Hostricusam F X. G X —5; Hostricosam F 2. 3. 4. v) quo G X. 4. w) duas filias A 2. B X. D 2. x) Wisagarda A 2. B X; Wisigardam B 2. E X; Wisigart G 5a; Wisegart G 5c; Guisegarda A 5. 6; Guiselgarda L X; Wiselgarda L 2; Pisgarda D "3a. 3. 4. 5 ; Pisegarda D 2.
1) Cum his, quae ex Orig. sumta sunt, eonferas quae Procopius De h.
O. Ill, 3. 35. IV, 27. narrat. Paulus post Tatonem, quern septimum dixerat Langobardorum regem, octavum numerat Waltarim, exploso, ut in prologo legum a rege Eothari editarum, Wachone, qui non legibus patriis, sed vi regnum abripuerat, occiso patruo suo Tatone, atque Hi delchi, Tatonis filio, seu verius nepote, in Jug am, ad Gepaedes acto. BI Neque in Orig. Wacho reg-nasse traditur. BE. 2) Paulus Originis verba: Occidit Wacho, filius Unichis, Tatonem regem barbanem suum cum Zuchilone male interpretatus est. BE.
matrimonium Theuclipertoa regi Francorum; secundab autem dicta est Walderada0, quae sociata est Cusupaldd, alio regi Francorum, quame ipse odio habens, uni1 ex suis, qui di-cebatur Garipaldf, in comugium s tradidit. Tertiamh vero Waccho uxorem liabuit Herolorum regis filiam nomine Sa-lingam". Ex ipsa1' ei natus est filius, quern1 Waltarim ap-pellavit, quique™, Wacclione mortuo, super Langobardos c. 540. iam octavus0-2 regnavit. HiP omnes Lithingi« fuerunt. Sic3 enimr aput eos quaedams nobilis prosapia vocabatur.
22. Waltari ergo1 cum per Septemu annos regnum tenuisset4, ab hacv luce subtractus est. Post quem nonusw Audoin* regnum f adeptus est. Qui non multo post tempore e. 546. Langobardos in Pannoniamz adduxit5.
a) ita A 1 ; Theutiperto E lj Theudeperto A '2. 3; Theodeperto A 2. F 1; Theo-doperto F 5; Theodeberto B 1. C 2. D 2. 3. F 4. G 1. 2. 4. 5b; Teodeperto A '3; Teudeperto G 3; Teudeberto C *1. I 1; Theudeberto G 5a. c. D 4. 5. H 1. Neque codices in hoc nomine scribendo sibi constant; e. gr. G 2 etiam Teudeperto, Theudeberto scribit, immo semel (II, 2) Thiadbert. b) secunda — Francorum des. A 1; post suppl. D 1. c) Waldarada G 4; Walderata C'l; Waldrata G5c; Waldrada F 5¡ Wanderada A 2. El; Wandarada A "4; Palderada D 4. 5; Palderata D 2. 3 ; Gual-derata C 3. d) Cusupaldo G 2. F 1 e corr.-, Cusubald A *2. "3. 3. 7. G '5. L 2; Cusubaldo B 1; Cusabaldo G 5b. c; Cumsubald A 2. *4; Consubaldo A 5. 6; Cusubardo B 2; Cusuald E 1. H 1; Chusual C3; Cusual C *1 I 1; Cuswald C 4b; Cusuphald G 3; Cusupbald G 5a; Chusupald F 2; Teotbald D 1; Theotbald D la; Theodebaldo D 2. "3. 3. 4. 5. e) quem A 1; quam - tradidit post add. F 2, des. F "2; — ipse deest F. G. H 3; q. hodie Fl; — hab. u. des. F 5. f) ita vetustiores codices hoc loco et plerumque; Garipalo hoc loco A 3, alibi Gariobald; Ga-ripaldus B 1; Garibald plerique D (cf. infra IV, 39). g) coniugio E 1. F. G 1 —4. I 2. h) tertia F 1. G 1. 4. i) Salinguam El. G4; Saligam C 4b. k) ipsam n. Fl. 1) que(ae) F 1. G 1. m) Vultari (uultari) A 1 (post ultari). G *5; Vulthari F4; Walthari C 2. G 1. 2; Walttari F 1; Waltharium G 5b; Waiteri F 2. 5; Waltari corr. Waltariht D 1; Waltarith D *3a. 3. 4. 5; Faltharit D 2. n) qui quid (?) corr. quique F 1; qui iam G 1 —4, ubi postea iam deest; quique iam .. . iam oct. II. — Wachonem F 1. G 1. o) nonus B 1. 2. p) bomnes corr. hi omnes F 1; hi deest F 2. 3. 5. G 1—5; isti F 4. q) Litingi A '2. 5. 6. El. HI; Litingui A 5b. H 5; Lothingi D 3; Latingi F 1 (superscr. vel adalingi). G 2. 3 (corr. Latini) 4. *5. 5a. 6; Latini G 3a; Latini a rege Latino dicti sunt (fuerunt G 5b) G 5b. c; adalingi B. I 3. K 1. r) etenim A 2. "3. *4. B 1. D 2. 3. E 1. s) quendam C "1 D 1. G 1. 3; quandam G 2. t) Alius Wachonis add. B 1. 2? 3. u) quatuor B 2. 3; c. Septem annorum G. v) deest F 1. G 1. 2. w) decimus B 1. 2. 3. x) Audan C '1. 2 (postea Aldoni). D 1. I 1; Auduin saepius G 1. 3. 4. 5; Audohin et Auduin, postea Audoin Fl; Odwini G2 const.-, Otwini I la const. y) deest G 2. 2a. z) Panoniam G 1; Panonia F 1. G 3; Pannonia B 1. 3.
1)	uni ex suis qui dicebatur Paulus adjecit, non animadvertens, de Garibaldo Bajoariorum duce esse sermonem. Cf. Gregor. Turón. IV, 9.
2)	Cf. p. 68 n. 1. 3) Haec Pauli sunt verba. 4) Waltari locus
datur in regiis fastis a Paulo, itemque a rege Bothari, exploso patre Wachone, non alia, ut opinor, ex causa, nisi quod puerulus iste regiae Clafonis prosapiae princeps, etsi adnitente patre regnum per vim obti-nuerit , vivo adhuc Eidelchi, ut Procopius refert citato cap. 35, jure patriisque legibus confirmatum sub Audoini tutela, brevi licet spatio,
administraverit. BI. 5) Omnia ex Orig., sed non multo post tempore
Pauli additamentum. — Cf. Procop. de b. G. Ill, 33.
* 23. Gepidi1 igitur ac Langobardi conceptama iam dudum rixam tandem parturiunt, bellumque ab utrisque par-tibus praeparatur. Commisso itaque proelio, dum ambae acies fortiter dimiearent et neutra6 alteri cederetc, contigit, ut in ipso eertamine Alboind, filius Audoin, et Turismoduse, Turisindif filius, sibi obvii fierent. Quern Alboin spata percutiens, de equo praecipitatum extincxit. Cementes Gepidi, regis filium, per quern magna ex parte bellum con-stiterat, interisse, mox dissolutis animis fugam iniunts. Quos Langobardi insequentes acriter sternunt. Caesisque quam plurimis, ad detrahenda occisorum spolia revertuntur. Cum-que peracta Langobardi victoria ad sedes proprias reme-assent, regi suo Audoin suggerunt, ut eius Alboin conviva fieret, cuius virtute in proelio victoriam cepissenth; ut, qui' patri1' in periculo, ita et in convivio comes esset. Quibus Audoin respondit, se hoc facere minime posse1, ne ritum gentis infringeret. 'Scitis', inquit, 'non esse aput nos con-suetudinem, ut regis cum patre filius prandeat"1, nisi prius a rege" gentis exterae arma suscipiat'.
24. His Alboin a patre auditis, quadraginta solummodo secum iuvenes tollens, ad Turisindum, cum quo dudum0 bellum gesserat, regem Gepidorum, profectus est, causamque quaP venerat intimavit. Qui eum benigne suscipiens, ad suum convivium invitavit atque ad suam dexteram, ubi Turismodus, eius quondam filius, sedere consueverat, collocavit. Inter haec dum varii? apparatus epulas caperent, Turisin-dus iam dudum sessionem filii mente revolvens natique funus adr animum reducenss praesentemque peremptorem' eius loco resedere" conspiciens, alta trahensv suspiriaw, sese
a) concepta — rixa P 1, SI, !¡ concepta G 3a. b) ne ultra A 2. B 2. G 3.'5; ne alter A 3. c) caderent E 1. F 1. 4. G 1—4. *5. d) Albuin F 1. 5. G 1. 3. 4. 5. 6; Albwini G 2 const. e) Thurism. G 2, alii. f) Turisendi A 3. "3 et postea I 1, alii-, Thurisindi C 2. D 2. F 5. G 2. 5b. c; Turissindi D 3.4; Turisingi H 1; Torisindus G 4 infra semel. — regis post add. F 1. g) ita A 1. 2. 3. B 1. F 1. G 1. 3a, alii-, inniunt G 3; ineunt G 2. I 1, alii — in f. vertuntur G 5c, ubi Quos — sternunt des. h) coneepissent A 2; cepisset A 5. G 1. 4 .*5. I 1.2 ; c§pisse G 3. 3a; c. v. (virtate F 1) in pr. virtutem cepissent F 1. 2. 5; c. in pr. virlute e. F 4. G 1. 3. 3a. 4; e. in pr. virtutem c. G 2. "5. 5a. c; suscepissent C 4b; cuius — esset des. C 1—3. 5. D. i) que A 1. 2. 5. 6. B 1 (q). C 4b. E 1. F 1; quomodo G 5a; sicut post add. F 1. k) par G '5. 5a.b; par fuerat I lb. — in praelio G 5c. 1) posset F 1. G 1. m) pranderet G 1. 2. — ut r. f. cum A '3. n) agere F 1 (corr. a rege); ageret G 1 (corr. a rege ut); a rege e corr. G 2; ut hoc agere possit estera G 4. o) deest B 1 ; c. quodam F 1. p) quam F 4. G 1. 3; propter quam G 2. 4; pro qua G 1 e corr., G *5. 5b. I 1. q) varios apparatus epularum G 2; varias apparatas epulas G 3a. r) f. animum ad memoriam B 1; ad memoriam B 2. s) ducens F. G. t) redemptorem A 2. u) sedere A '3. v) retrahens A 2; t. a. peetore s. B 1. w) incipit 01, primo quaternione deperdito.
1) Haec ad bellum inter Langobardos et Qepidos gestum, de quo Jordania de B. 8. p. 122 (Gruter) agit, pertinere videntur. Cf. praeterea Procop. Ill, 33 sq. IY, 18 sq., qui de tribus bellis refert. BE.
continere nona potuit, sed tandem dolor in voceb erupit: 'Amabilis', inquit, 'mihi locus iste est0, sed persona quae in eo residet satis ad videndum gravis d'. Tunc regis alter qui aderat filius, patris sermone stimulatus, Langobardos iniuriis lacessere coepit, asserens eos, quia a suris inferiuse candidis utebantur fasceolis, equabus quibus cruref tenus pedes alb is sunt similes esse, dicens: 'Fetilaeh sunt equae, quas simi-latis''. Tunc unus e Langobardis ad haec ita respondit: 'Perge', ait, 'in campum Asfeldk, ibique procul dubio poteris * experiri, quam valide istae1 quas equas nommas praevalent"1 * p . 62. calcitrare; ubi sic tui dispersa sunt ossa germani quemad-modum vilis iumenti" in mediis pratis'. His0 auditis, Gepidi confusionem ferre non valentes p, vehementer in irai commoti sunt manifestasquer iniurias vindicare nituntur; Langobardi econtra parati ad bellum, omnes ad gladiorums capulos1 manus iniciunt. Tunc rex a mensa prosiliens, sesein medium obiecit suosque" ab ira belloquev conpescuit, intermi-nans primitusw eum puniri, qui primus pugnamx commisisset; non esse victoriam ? Deo placitam, dicens, cum quis in domo propria hospitem perimitz. Sic denique iurgio conpresso, iam deinceps laetis animis convivium® peragunt. Sumensque Turisindus" arma Turismodi iilii sui, ea Alboin tradidit, eum que cum0 pace incolomem ad patris regnum remisit. Reversus ad patrem Alboin, eius del iincd conviva effectus estc. Qui dum cum patre laetus regias delicias caperet, or-dine cuncta retulit, quaef illi aput Gepidos^ in Turismodih regia' contigissent. Mirantur qui aderant et laudant audaciamk Alboin, nec minus adtolluntlaudibus1 Turisindi maximam™ fidem.
a) c ultra non valens B 1. b) vocem A 3. C *1. 4. 5. F 2. G 2. 5c. II. c) deest D 2. '3. 3. d) deest C 1 ; g. est F. G. i 2. e) deest D; assuris corr. a suris Pl. Gl; ausuris corr. a suris A 2. G 3; a post add. D 1. f) crurum G 2.
g)	deest G 4; illis G 1. 2. 3. — sunt deest F (post add. F 1). G; quibus sunt G 5a. c. h) ita (= foetulae) A 1. *2. 2 (corr. fetiles). *3. 3. 7; fetiles A 5.6. El F 1. 4. G 1. 2. 3. 5a. H 5a. I 2; fetite C *1; fetnle C 4b. 5; fecile D 1, corr fétide D "3a; fecule D *3; fétide B (B ! i corr.). D 3. 4. 5, e corr. etiam F 2. G 1; fert ille C 1; fertiles C 2. G 3a. 4. *5. 5b. c. H 1; facile D la. 2; faciles F *2; felices X 1. i) simulatis Gl. 3. 4. II. 2; similasti B 1. k) Affeld C 5. F 2. g 2; Affelt D 3. i 2; Afeld G 5b; Hasfelt C2; Feld B. D 2. 1) isti A "2. B. C 2. G 1. 2. 3a. 4. '5. 5a. b. H 1. — quos B 1. m) deest B 1, ubi in quater-nionis prmiflne calcitrare — pratis alia manu suppleta sunt. n) iumentisF 1. G 1. o) Igitur his alia manu in secundo quaternione pergente Bl. p)quam aLan-gobardis perpessi fuerant add. B 1. 2. q) iram G 5b.c; v. ita G 3. r) manifestiusque G. s) gladium F 1. 4. G 1. 3; gladii G 4. t) capulas c 1 2. D 2. G 2. i 2. u) suos A3. G 3. v) deest C 1; que deest A 3. w) prills a 2. x) pugna F 1. G 1. y) victoria — placita F 1. z) peribit A 2; périmât G 2; perhimet G 1. 3; perimeret G 4. a) consilium F. G. b) Tu-risendus hoc loco et infra A 1. B 1. D 1; Turinsindus G 3. e) in G 2; c. p. des FI d) eiusdem hioc A 5. 6. C. D. El; eiusdem abhinc c. C *1 ; eiusdemque c F. G e) deest C 1. 2. f) qui F 1. G 3 ; quid F 4. G 1. 2. g) GepidisFl.
h)	Turis(s)indi A 5. C 4b. D 2. 3. F 2. H 1, e corr. D 5. F 1. 1 2; Turismundi corr. Turismodi D 1; deest I 3. i) regione G; regia aula C 5; convivio H 1. k) audacia B 1. 1) deest F. g. m) maximeF 1. G4; maximae G 1. 3; magnam C 2.
25. Hac tempestate Iustinianus augustus Romanum imperium felici sorte regebat. Qui et bella prospere gessit et in causis civilibus mirificus extitit. Nam per Belisariuma patricium Persas fortiterb devicit, perque® ipsum Belisarium Wandalorumd gentem, capto eorum rege Gelismeroe, usque ad internitionem delevit1 Africamquef totam post aimos nonaginta et sex? Romano imperio restituit2. Rursumque Belisarii viribus Gothorum in Italia gentem, captoh Witi-chis' eorum rege, superávit. Mauros quoque post haeck African!1 infestantes eorumque regem Amtalan™ per Iohan-nem exconsule11 mirabili virtute protrivit0-3. Pari etiam modo et alias gentes belli iure conpressit. Quam ob causam propter horum omnium victorias, ut Alamannicus, GothicusP, Fran-•p. 63. cicus, Germanicus, * Anticus i, Alanicusr, Wandalicus Africa-nusque diceretur, habere agnominas meruitLeges quoque Romanorum4, quarum prolixitas nimiau erat et inutilis dis-sonantia, mirabili brevitate correxit. Nam omnes constitutiones principum, quaev utique multis in voluminibus habebantur, intra duodecim libros coartavit eodemquew volumen codicem
a) Bilisarium A 5. 6. G 1. 2. '3 (ubi hoc exstat capitulum). 3. 4. '5. 5a. b. I 2; Vi-lisarium E 1; Bellisarium C 4b. D la. .*3a. b) deest G 3. c) per quem F 1. G 1. d) Wandolorum F 1. Gl; Wandelorum G 4; ¡ra códice G "5 sequentia usque ad Neapolim (II, 5) II, 23. inseruntur, codicis, quem seeutus est, quaternione Jalso loco a biblopega posito. e) Gelismelo A '3. f) Affr. G 3. 4, alii. g) VII. F 2. I 3. h) gentem capta D 1. G 4; gente capta C '1. 1. 2. i) Withichis A 3; Uutichis A '3; Withicis C 2. 4b. 5. D 2 ; Witigis D 8. 4, e corr. D 5; Wi-tachis B 1; Wintichis E 1; Vintichis F 3; Witichisi F 1. 5; Withichisi F 4; Witi-hisi G 5c; Withigiso G 2; Withisi G 1. '3. 3. 5a; Wittisi G 4; Wilticis H 1. k) hoc F 1. 1) Africa B 1. m) Antalan D "3a. 3. 4. 5; Amtalon A 5. 6; Amtalam C 1. 2. D la. H 1; Amtalem E 1; Amthalam G 3. 4; Attalam e corr. F 1, et ita F 2. 3. G 5c; Atthalam G 3a; Ampthalam F 5; Attilam F 4. n) ita A 2. C 1. 4b. 5. F 1; exconsulem A 1. G 1. 2, alii; proconsulem F 4; consulem G 3. 4. o) protrivit — belli des. G 3. 4. p) G. Fr. Germ. Anticus Iles. G 3. 4. L; G. Fr. Germ. des. C. D 1 (ubi Goth. Fr. post add.); Fr. Germ. des. D 2—10. I lc; Germ, deest D la, ubi ita legitur: Alam. Ant. Alan. Goth. Franc. Wand. Afr. q) Alticus A 5. 5b. 6. C 5; Articus E 4, corr. Anticus D 5; Atticus D 3. 4. 5. 8. F 2. 3. 4. G 5; Antiquus D 2. '3. 4. 4a. 9. 11. I 1; Antiquis C *1. 1. 2. D 1. la; Antiquos A '2. r) deest A 3c. E 1, ubi ita legitur: Alam. Wand. Goth. Franc. Germ. Ant. Afric.; Abanicus F 1 (corr. Avaricus); Abbaricus F 2; Abariaticus F 5; Ibanicus F 4. G 2. "3. 3. 4. 6; Ibonicus G 5b. c; lonicus G 5a; Onicus G "5; II codices C et G conjungens ita: Alam. Antiquus Fr. Germ. Ibanicus Alanicus Wand. s) acnomina A '2, aucnomina corr. acnomina B 1; hacnomina El. F 1; ha(e)c nomina A 3. B 2. G 1. 2. "3. 4. 5a; hanc nomina G 3; haec omnia nomina G 5b; cognomina H 1. t) Romany (?) F 1; Romanas G 2. 2a. 5c, e corr. G 1. 3; Romani G *3. 3. u) nomina F 1 (corr. non minima); nomi-navit et G 1. *3. 3. 6; p. superfina et i. d. fuit m. G 4; q. non erat pr. renovavit et inútiles dissonantias m. G2; pr. gravabat minoravit et inútiles dissonantias m. G 5. v) deest C '1. w) ita A 1. "2. 2. B 1. D 1 (corr. eundem). la. F 1; eodem quoque E 1; eodem G 1. 3; ad (corr. et) eodem G *3; eundemque A 3. B 2. F 5. H 1; idemque A 5. 6; eidemque corr. idemque G 2; idem G 3a; et idem G 4. *5. 5a. b. 6; ipsumque C 1. I 1; ipsum quoque C 2. — volumen post del. D 1.
1) Haec ex Isidoro Paulus sumsisse videtur. 2) Cf. Jlarii chron. Pau-lurn iisdern quibus hunc Fastis usum esse, Jacobip. 85. monuit; cf. II, 14. 3) Cf. Jord. de B. S. 4) Haec et sequentia ex Digestorum praefa-tione vel juris Romani epitome sumta videntur; cf. Jacobi p. 88.
Iustinianuma appellari praecepit. Rursumque singulorum magistratuumb sive iudicum leges, quae usque ad duo milia pene libros erant extensae, intra® quinquaginta librorum numerum redegit, eumque codicem digestorum sive pandec-tarumd voeabulo nuneupavit. Quattuor etiam institutionum libros, in quibus breviter universarum legum textus con-prehenditur, noviter conposuit. Novas quoque leges, quase ipse statuerat, in unum volumenf redactas s, eodem'1 codicem novellam" nuncupari sancivit. Extruxit quoque idem princeps intra urbem Constantinopolimk Christo domino, qui est sapi-entia1 Dei patris, templum, quod Greco voeabulo Agian Sopbian, id est sanctam sapientiam, nominavit. Cuius opus adeo cuncta aedificia excellit, ut in totis terrarum spatiis huicm simile non possit inveniri. Erat enim hie princeps fide catholicus, in operibus rectus, in iudiciis iustus ; ideoque ei omnia concurrebant in bonum. Huius temporibus Cas-siodorus aput urbem Romam" tarn seculari quam divina scientia claruit. Qui inter cetera0 quae nobiliter scripsitP psalmorum praecipue occulta potentissime i reseravit. Hie primitus consul, deinde senatorr, ad postremum vero mona-chus9 exstitit. Hoc etiam tempore Dionisius1 abba in urbe Roma constitutus pascale" calculum miranda argumentatione conposuit1. Tunc quoque aput Constantinopolim Priscianus Caesariensis gramaticae artis, ut ita dixerim, profunda ri-matus est. TuncqueT nihilominus Arator, Romanae ecclesiae subdiaconus, poeta mirabilis, apostolorum actus versibus exametris exaravitw.
26. His*-2 quoque diebus beatissimus Benedictus pater et prius in loco qui Sublacus^3 ' dicitur, qui ab urbe Roma'p. 64.
a)	Iustiniani A 3. D *3. 3. 5. 9. F 3¡ lustinianeum D 2. G 5c; deest A 5. 6.
b)	magistratus F 1; magistratura Gl. c) deest C 1. 2. D la. 3. d) pande-tarum E 1. F 1. 3. G 1. 2. *3. 3. 4; pandotarum G 5a; pandactarum F 2; pan-dattarum F 5. e) deest B 1. f) volumine Fl. g) reductas Gl—4; redactes D 1; redactis G- *5. 5c. G Neap. h) ita A 1. "2. 2. 3. B 1. C 1. D 1. E 1. F 1. Gr 1. *3. 3 ; eumque Gr 2; eundem e corr. D, alii, G. Neap. i) novella C 1. 2. D 1. nobellum G *3 ; legem novellam G *5. 5b. c. k) Constantinopoli F 1. 1) sapientiam F 1. m) illuc (?) similem corr. huic simile Fl. n) Komanam A *3.
0)	cetheri Al. — quem A 2. p) conscripsit G 1. 2. *3. 3. q) deest D 2. r) sanator A 2; salva C 2. G 3a. s) monachum Fl. t) Diun. G 1. u) ita A 1. B 2. F 2. 3. 4; paschale A *2. 2. 3. 6. B 1. C 1. 2. 3. D. F 1. G 1. 2. *3. 5a. I 3; pascalem F 5. G 3. 4. 5c; paschalem alii. v) Tune quoque A 2? B 1. G 3, alii ; Tune C *1. 1. D 1. w) ap.—exaravit des. G 2. x) varias lec-tiones codicum Casinensium, aliorumque qui singula continent carmina (Arch. X, p. 289, adde : 14) Laurentianum XVI, 28. s. XI. inc.] 15) Ottobonianum 477, s. XII) indi-cavimus: Ed{itió) 1. y) Sublacu C *1. 1 (corr. Sublacus). D 1. F J. 3. G 1. 2. *3. 4; Sublaco G 5b.
1)	Cf. Beda, quem tarnen hoc loco a Paulo exscriptum vix crediderim.
2)	Quae hoc cap. continentur jam ante Langobardorum historiam sepa-
ratim edidit Paulus ; eaque ex codd. Casinensibus imprimí fecit Bethmann
Arch. X, p. 325 sqq. 3) Subiaco.
quadraginta milibus abesta, et postea in castro Cassinib, quod Arxc i appellatur, et magnae vitaed meritis et apostolicis virtutibus effulsite. Cuius vitamf, sicut notum est, beatus papa Gregorius in suis dialogis suavi sermone conposuit. Egos quoque pro parvitate ingeniih mei ad honorem tanti patris singula eius miracula per singula distica' elegiaco metro hoc modo contexuik:
Ordiar unde tuos, sacer o Benedicto, triumphos, Virtutum cumulos ordiar unde tuos?
Euge, beate pater, meritum qui nomine prodis, Fulgida lux seclieuge, beate pater!
Nursia2, plaude satis tanto sublimis alumno; Astra ferens mundo, Nursia, plaude satis!
O puerile decus, transcendens moribus annosra Exuperansque senes, o puerile decus!
Flos, paradise, tuus despexit florida mundi; Sprevit opes Romae flos, paradise, tuus.
Vas* pedagoga tulit diremptum pectore tristi; Laeta reformatum vas pedagoga tulit.
Urbe vocamen habens" tyronem cautibus abdit0; Fert pietatis opem Urbe vocamen habens.
Laudibus antra sonant mortalibus abdita cunctis; Cognita, Christe, tibi laudibus antra sonant.
Frigora, flabra, nives perfers p tribus impiger annis; Tempnis amore Dei frigora, flabra, nives.
*) Olossas manus s. X. XI. abhinc multas codici D 1 intulit, e. gr.
vas: eapistrium; pedagoga: rmtrix; tulit: attulit; diremtum: scissum.
Quas omnes exscribere longum erat.
a) abens A 2. b) Casini A '2. 2. C *1. D 1 (corr. Casino). F 3. G 1. 2. '3; Cas-sino A '3. D 2. '3. 3-13; Casino Ed. 1. Cas. 1. 2; Cassiani e corr. F 1. c) ita Ed. 1. Cas. A 1. *3. 5. 8; arum corr. arx El; arum A3. B 1. S, 8. 13; aric A 6; harum A 2. D; darum (vel darum) F. G (darum corr. ars F 2); barum A4. C 1. 2; baurum H 1; auruni A '2. 3c; bacrum I 1. d) vir F 1. 4. G. — magnae corr. magnis G 1, et ita G4 6; vir magnae virtutis a. v. G5; magnis iuxta meritis F 5. e) effusit A 1; fulsit Ed. 1. f) vita Fl. Gl. g) reliqua hujus capiluli des. A 5. 5a. 6. 7. h) parvitatem Gl. — genii Fl. i) disticon G2; elogico Al; dicta mística (haec ex corr.) §legi et quo metro G 3; m. distincte per metrum G 5a; distincte elegiaco disticon m. G5c; m. distingam elegiaco metro G*5. k) sequens carmen et quae sequuntur usque ad finem hymni des. A *2. I 3. Priinum solummodo distichon habet E 1, addito: Et cetera, sed in calce libri carmen supplevit. Carmina et cetera usque ad capitis finem desunt F. G (praeter G 5c); G 6 alia manu coaeva supplevit priorem cartninis partem: Ordiar — mens quibus una fuit. F 2 folio post adjecto carminum initia exhibuit. In Gl in marg. corr. notavit: deest. 1) seclis A 2. m) aevum Ed. 1. n) habet A 1. o) abdii A 1. p) frestribus impier C 1; fers tribus C *1. D 1. I 1; inpier corr. inpiger I 1. — alacer Ed. 1. codd. 5. 6. Bethm.
1) Hune plebs stulta locum quondam voeitaverat Arcetn Marcus in versi-bus. BE. 2) Cf. Vita S. Bsnedictilibro II. dialogorum a Gregorio M. scripta.
Fraus veneranda placet, pietatis furta probantur.
Qua sacer altus erat, fraus veneranda placet. Signât adesse dapes agapes, sed lividusa obstat;
Nil minus alma fides signât adesse dapes. Orgia rite colit, Christo qui accommodâtb aurem;
Abstemium pascens, orgia rite colit. *Pabula grata ferunt avidi ad spelea subulci;	'p. 65.
Pectoribus laetis pabula grata ferunt. Ignisc ab igne périt, lacérant dum viscera sentes;
Carneus aethereo ignis ab igne perit. Pestis iniqua latens procul est deprensa sagaci;
Non tulit arma crucis pestis iniqua latens. Lenia flagra vagam sistunt moderamine mentem;
Excludunt pestem lenia flagra vagam. Unda perennis aquae nativo e marmore manat;
Arida corda rigat unda perennis aquae. Gurgitis ima, calybs capulo divulse, petisti;
Deseris alta petens gurgitis ima, calybs. Iussa paterna gerens dilapsus vivitd in aequor;
Currit vectus aquis iussa paterna gerens. Praebuit unda viam prumpto ad praecepta magistri;
Cursori ignaro praebuit unda viam. Tu quoque, parve puer, raperis, nec occidis, undis;
Testis ades verax tue quoque, parve puer. Pérfida corda gemunt stimulis agitata malignis;
Tartareis flammis pérfida corda gemunt. Fert alimenta corax digitis oblata benignis;
Dira procul iussusf fert alimenta corax. Pectora sacra dolent inimicums labe peremptum;
Discipuli excessum pectora sacra dolent. Lyris amoena petens ducibus comitaris opimis;
Caelitus adtraheris Lyris1 amoena petens. Anguis inique, furis, lucoh spoliatus et aris;
Amissis populis, anguis inique, furis. Improbe sessor abi, sine dentur marmora muris !
Cogeris imperio; improbe sessor, abi! Cernitur ignis edax falsis insurgere flammis,
Nec tibi, gemma micans, cernitur ignis edax.
a) libidus A 1. D 1; lidibus A 2. b) quiacomodat A 1. B 2; quia commodat A 2. D 1. El. H 1. I 1; quia comendat C 1; qui commodat B la. F 4. H 5; quod commedat G- 5c. c) Ignis — perit duo versus erasi C *1. d) currit C. D. H 1. e) tu quoque — semper metuis des. El. f) iussis A 2. g) inimicum — dolent des. 0*1.1. 3. D 1 (posí suppl.). Il; inimicum — excessum des. C 2.1 le. h) loco A 1. 2. C. H 1. I 1; loquo D 1; lucos B 1. 2. i) improbes exorabis reliquo versu omisso B 1.
1) In Casinum montem venit, qua Lyris amnis ad radices labitur. BI.
Dum struitur paries, lacerantur viscera8 fratris;
Sospes adest frater, dum struitur paries. Abdita facta patent, patulo produntur edaces;
Muneris accepti abdita facta patent. Saeve tyranne, tuae frustranturb retia fraudis;
Frena capis vitae, saeve tyranne, tuae. Moenia celsa Numae nullo subruenturc ab hoste;
Turbo, ait, evertet'1 moenia celsa Numae. Plecteris hoste gravi, ne lites munuse ad aram;
Muñera fers aris; plecteris hoste gravi. "Omnia septa gregis praescitum est tradita genti;
Gens eadem reparat omnia septa gregis'. Fraudis amice puer, suado captaris ab ydro;
Ydro non caperis, fraudis amice puer. Mens tumefacta, sile, tacita et ne carpe videntem!
Cuneta patent vati; mens tumefactaf sile! Pellitur atra fames delatis caelitus escis;
Nilominus mentís pellitur atra fames. Pectora cuneta stupent, quod eras sine corpore praesens ;
Quod pervisa monos s, pectora cuneta stupent. Vocis h ad imperium tempnunt dare frena loquelis;
E bustis fugiunt vocis ad imperium. Yocis ad imperium sacris non esse sinuntur;
Intersunt sacris vocis ad imperium. Tellus hiulca sinu corpus propellit humatum;
Iussa tenet corpus tellus hiulca sinu. Perfidus ille draco mulcet1 properare fugacem;
Sistit iter vetitum perfidus ille draco. Exitiale malum capitis decussit honorem;
It procul imperiis exitiale malum. Fulva metalla piusk, nee habet, promittit egenti;
Caelitus excepit fulva metalla pius. Tu miserande, cutem variant cui fella1 colubrae™, Incolumem recipis, tu miserande, cutem.
a) biseena Ï. C '1. 1. D *3a; al. bis gena fatris in marg. C 1; corr. viscera fr. C *1. D 1; patris A 2. b) frustantur A 1. c) ita A 1. 2. 3. 4. B 1. 2. c] D 1. 5; suruuntur D 3; sabruuntur D 8. 9; subigentur I lb. e; verteil tur G 5c j rumpantur F 4; — evertentur Ed. 1. d) vertet A 1; avertet A 2; turba gravis vertet C 4. G 5c; — allidet Ed. 1. e) unus C. D. II. f) mentium facta Al; t. stupent A 4. g) mones C. D; monet codd. Cass. Ed. 1. h) hoc distichon om. A 2. C 4. D 2, alii-, sequens deest A 3. B 2 (post suppl.). 3. i) militât e corr. C "J. k) Fulvum et ala (alla B 1. C 4b. D 1) pius B 1. 2. 2a. C 1. 4b. D 1 (Fulva e corr.); Falva corr. Pulva C *1. 1) feile G 6. I lb. c, corr. pelle I 1, et ita G 5c; falla I 2. m) colubri Ed. 1.
1) Paulus noster Langobardus et ipse amore suorum fortassis haec addit: Gens eadem reparat omnia septa gregis, quod utique verum est', nam subséquentes Langobardi principes de Cassinensi monasterio atque universa Benedictinorum familia sunt optime meriti. BI.
Aspera saxa vitrum rapiunt, neca frangere possunt;
Inlaesum servant aspera saxa vitrum. Cur, promocondeb-1, times stillam praebere lechiti?
Dolia, cerne0, fluunt; cur, promocondeb, times? Unde medela tibi, spes est cur nulla salutis?
Qui semper périraisd, unde medela tibi? Ah lacrimandee senex, hostili concidis ictuf;
Ictu sed resipis, ah lacrimande senex. Barbara lora manus ignaras criminis arcent;
Sponte sua fugiunt barbara lora manus. Ille superbus equo reboans clamore minaci,
Stratus liumi recubat ille superbus equo. Colla paterna ferunt extincti viscera nati ;
Viventem natum colla paterna ferunt. * Omnia vincit amor, vinxits soror imbre beatum'1; "p. fi7-
Somnus abest oculis; omnia vincit amor. Simplicitate placens instar petit alta columbae;
Régna poli pénétrât simplicitate placens. O nimis' apte Deo, mundus cui panditur omnis,
Abdita qui lustras, o nimisk apte Deo! Flammeus1 orbis habet iustum super aethera nantem;
Quem pius ussit amor, flammeus orbis habet. Ter vocitatus adest testis novitatis habendus;
Carus amore patris ter vocitatus adest. Dux bone, bella monens exemplis pectora firmas,
Primus in arma ruis, dux bone, bella monens. Congrua signa dedit vitae consortia linquens;
Ad vitam properans congrua signa dedit. Psalmicen assiduus numquam dabat otia plectro;
Sacra canens obiit psalmicen assiduus. Mens quibus una fuit, tumulo retinentur eodem;
Gloria par retinet, mens quibus una fuit. Splendidam visa via est facibus stipata coruscis;
Qua sacer ascendit splendida visa via est. Rupea septa petens nancta est errore salutem; Errorem evasit rupea septa petens.
a) ne A 2. b) ita A 2. 4. B 1. I 2; promeconde corr. proconde A 1; promo conde corr. pro conde B 2, et ita B la. 3. C *1. 1. 2. D. I 1 ; promocande F 4; promocunde L 1. codd. Cass. Eel. 1; precor unde C 3 et e corr. C "1. c) certe C l—4b. G 5c. d) times C 1—5; timens C la; retines Ile; metuis D (1 e corr.). e) míserande B la. D 1. G 5c. f) deest A 1. g) vincit B 3. G 5c. I 2; vicit Ble corr. la. 2. C "1 e corr. D (1 e corr.). h) beata D (1 e corr.). i) omnis B. C. D; hominis erasa litera h I 1; aperte D '3a. 3. 4. 5; et apte C '1. 3, et e corr. D *3. k) omnis et a. C *1. 1) reliqua carminis pars deest B1, foliis duobus excisis et pagina una et dimidia vacuis relictis; des. etiam B 3. m) reliqua hujus capitis des. F 4.
1) promus condus Plauti est vocabulum.
Poemata parva dédita famulus pro muñere supplex;
Exul, inops, tenuisb poemata parva dedit. Sint, precor, apta tibi, caelestis tramitis index;
O Benedicte pater, sint, precor, apta tibi0 ! Ymnumd quoque singula eiusdem patris miracula conti-nentem metro iambico archiloico ita texuimus.
•p. 6s. jrratres, alacri pectore Venite concentu pari, Fruamur huius inclitae Festivitatis gaudiis. Hace Benedictus aurea Ostensor arti tramitis Ad régna conscendit pater, Cap tans laborum praemia. Effulsit ut sidus novum, Mundana pellens nubila. Aetatis ipso limine Despexit aevi florida. Miraculorum praepotens, Afflatus Alti flamine, Resplenduit prodigiis Ventura seclo praecinens. Laturusf esum pluribus, Panis reformat vasculum; Artum petens ergastulum, Extinxit ignés ignibus. Fregit veneni baiulams Crucis per arma cymbiam. Coercuit mentem vagam Lenih flagello corporis. Funduntur amnes rupibus. Redit calybs e gurgite, Curritper undas obsequens. Peplo puer vitat necem. Virus patescit abditum. Mandata praepes efficit. Hostem ruina' conterit. Ceditk fremens leo grave.
* Immota1 fit moles levis. Rogus migrat fantasticus. Fractum™ revisit sospitas. Excessus absentum patet. Rector vafer, deprenderis. Inique possessor, fugis. Futura praenoscimini; Arcana cor non contigis". Fundantur aedes somniis. Tellus vomit cadavera. Dracone frenatur fugax0. Aether pluit nomismata. Vitrum resistit cautibus. Manant olivo dolia. Vinctum resolvit visio. Vitam receptant funera. Tanti potestas luminis Voto sororis vincitur. QuoPplus amat quis,plus valet Enarei quam1" cernit polums. Non ante seclis cognitum Noctu iubar effulgurat, Quo totus orbis cernitur Flammisque subvehi1 pius. Haec inter instar nectaris Miranda plectro claruit. Nam pinxit apte lineam" Vitae sacrae sequacibus. Iam dux alumnis atv potens, Adsis gregis suspiriis, Gliscat bonis ydrum cavens, Sit callis ut sequax tui!
a) dedi A 3. E X, et in pentametro A 1. b) tenuit A 2. c) aliquot editionis 1. codices plura addunt, quae videsis Arch. X, p. 330. d) novum (XXIV) cap. inc. A*3. e) baec C 1. D 1. f) Daturas A 2. g) baiulum D. I 2. h) lenit A 3; lenis c 4b J lev! D. 1 2. i) ruinam A 1. k) redit C *1. 2. D. 1) Immo c "1. 1. D 1. I 1; Inno sint moles C 4. m) Factum C *1. 1. 2. D X. I X. Xc. u) contegis A 2. '3. 3. 4; contigit C. D X. Xa. I X. 2; contingit B 2; contegit D 5; conterit D 3. 4. H 5a; tetigit D 2. o) frenatum rugax C "X. X—3. D 1.11. p) Quod A 1. q) enarre A 1; enarrare A 4; evolare H X. r) qua A *4; quam post add. D X; quamquam D 2. s) polo B 2. 4. C X —3, e corr. D X; polim C 4b. t) subi AX? subvei A 2. 4; subve inpius D X ; subvehit B 4. D 2. "3a. 3. u) linea C 2. 3. D X; lintea C X; lineas C 4b. v) ad A X. I X. Ib.c; ac C 3. D 3. 4. H X; ait corr. at I X ; et D 2; alumpni sat D la. 9. I 2.
pauli historia langobardorum. lib. i.
79
Libeta me breviter referre, quod beatus Gregorius papa minime in huius sanctissimi patris vita descripsit. Denique cum divina ammonitione a Sublacu inb hunc, ubi requiescit, locum per quinquaginta ferme milia adventaret, très eum corvi, quos alere solitus eratc, sunt circumvolitantes secuti. Cui ad omne bivium d, usque dume hue veniret, duo angeli in figura iuvenum apparentes, ostenderunt ei, quam viam arripere deberet. In loco autem isto quidam Dei servus tunc habi-taculum habebat, ad quem divinitus ita dictum est: 'Hisf tu parce locis, alter amicus adest'. Hic s autem, hoc esth in Cassini arcem ', perveniens, in magna se semper abstinentia coartavit. Sed praecipue qua-dragesimae tempore inclausus et remotus a mundi strepitu mansit. Haec omnia ex Marci poetae carmine sumpsi, qui ad eundem patrem hue veniens, aliquod versus in eius laudem composuit, quos in his libellis cavens nimiam lon-gitudinem minime descripsi1. Certum tamen est, hunc egregium patrem vocatum caelitus obk hoc ad hunc fertilem locum et cui opima vallis subiacet advenisse, ut hie multorum monachorum, sicut et nunc Deo praesule facta est, congre-gatio fieret. His cursim, quae omittenda non erant, narratis, ad nostrae seriem revertamur historiae.
27. Igitur Audoin, de quo praemiseramus, Langobar-dorum rex Rodelindam ' in matrimoniom habuit2 ; quae ei Alboin, virum bellis aptum et per omnia strcnuum, peperit. Mortuus itaque est Audoin, ac deinde regum " iam decimus Alboin ad regendam patriam * cunctorum votis accessit. Qui " p- 69. cum famosissimum et viribus clarum ubique nomen haberet, Chlotarius0 rex Francorum Chlotsuindam p-3 ei suam filiam in matrimonio i sociavit. De qua unamr tantum filiam Alp-suindams nomine genuit4. Obiit interea Turisindus rex
a)	novum cap. (XXVI. vel XXV) incipiunt A 2. "3. 3. C 1. 4b. 5. D la. '3a.
b)	i. h. des. B 1. c) consueverat C 1. 2; sicuti consueverant I 1. d) bibium A '2, corr. bivium A 2; convivium C. D. I 1. 2. 3; omnem vivium El. — usque — apparentes des. D 2. e) u. ad hue veneret corr. u. quo ad hue veniret A 2. f) versus deest C 2. g) Hue I lb ; Huic C 1. h) beatus Benedictus post add. D 1. i) arce A 2? '4. k) ab A '3. 1) Ruodelindam G 2; Rodelinda F 1. G 1; Rodalindam G 5c; Rodelinquendam (en e corr.) C 1. m) matrimonium D 5. F. G. n) regum corr. regnum A 1; regnum A "2. C "1. 4b. 5. E 1. F. G. II 1. I 1. 2.3; regnum ut iam diximus E 1. o) Chlotharius A 2. 4. C 1. G 1; Clotharius A 3. D "3a. 3. 5. G 3. 4. 5a. b. H 1 ; Chlottharius E 1 ; Chlodtharius F 1 ; Hlotharius G 2; Lotharius nonnumquam Cl. D 2. 3. p) Chlodsuindam F 1. G; Chlotsuidam C "1; Chloths. C 1; Clots. A "3. D 1; Clotfundam H 1. q) ita A 1. "2. '3. E 1. F 1; matrimonium ceteri. r) una A 1. G 1. s) Alapsuindam A 1. B 2. I 3; Alpsuidam C "1; AlbBuindam A3. C 2. D 1. 2, et infra A 1. 2 (hic etiam Albsoindam); Alsupdam A 3; Alsuindam A 2. 5. E 1; Albisindam F 1. G 1 — 4. '5. Albiscidam F 2 ; Absindam G 5b ; Albsindam G 5c; Alfundam H 1 ; Lapsuindam Cl. — nomen G 1.
1) Vide ex priore Pauli libro descriptum Arch. X, p. 331 sq. 2) Hue c ex Orig. 3) Huic JVicetius Trevirensis epistolam scripsit, editam Bouquet IV, p. 76, 4) Haec ex Orig.
Gepidoruma ; cui successit Cunimundus in regno. Qui vindicare veteres Gepidorum iniuriasb cupiens, inrupto cum Langobardis foedere, bellum potius quam pacem elegit1. Alboin vero cum Avaribus0, qui primum Hunnid, postea de regis propriie nomine Avares1 appellati sunt, foedus perpe-tuum iniit2. Dehinc ad praeparatum a Gepidis bellum pro-fectus est. Qui cum adversus eum e diverso properarent s, Avares, uth cum Alboin statuerant', eorum patriam invaserunt. Tristis ad Cunimundum nuntius veniens, invasisse Avares eius términos edicit. Qui prostratus animo et utrimquek in angustiis positus, hortatur tamen suos primum cum Langobardis confligere ; quos si superare valerent, demum Hun-norum1 exercitum em patria pellerent. Committitur ergo proelium. Pugnatum est totis viribus. Langobardi victores effecti sunt", tanta0 in Gepidos ira saevientes, ut eos ad inter-nitionem usquep delerent atque ex copiosa multitudine i vix nuntius superessetr. In eo proelio Alboin Cunimundum occidits ', caputque illius sublatum, ad bibendum ex eo po-culum fecit. Quod genus poculi apud eos 'scala' dicitur, lingua vero Latina patera vocitatur. Cuius filiam1 nomine Rosimundam» cum magna simul multitudine diversiv sexus et aetatis duxit captivam; quamw, quia Chlotsuinda1 obierat, in suam, ut post patuit, perniciem r, duxit uxorem3. Tunc Langobardi tantamz adepti sunt praedam, ut iama ad amplis-
a) G-epidanorum G 3; Gebidanorum Gl; Gepidanornm mox etiam G 4.'5, ubi G 1.3 Gebidanorum. b) deest G 3; iniuria G 1. c) Abaribus F 1. d) ila A 1 constanter ; Hunni corr. Huni A 2 ; Uni F 1 ; Huni reliqui fere omnes.	e) deest F. G.
f) Habares F 1 ¡ Havares G 1. Nonnumquam codd. Avarorum, A varis seribunt, rarissime Avari. g) praepararent F. (i (praeter F 2. G 5a, ubi praepararentur) ; se prepararent 12 et e corr. F 1; bellum p. G 4. b) qui C '1. i) ftatuerat F 1. 6 1. '5; statuèrent C '1. D 1 ; tunc A. st. G *5. k) utrumque A '2. 4. E 1; utrique A *4. G 1 (corr. utrimque). G 3; utrisque C. D. F 4. G 4. H 1 (in n. a.) ; utriusque I 3 ; animi metu tristisque Fie corr. — undiquesecus G 5b. c.
1)	Avarorum e corr. F 1; Hunuorum hoc loco etiam D 1. m) a F 4. G 2. 3. 4. 5a, corr. e E 1 ; deest A "3. n) deest G 2 ; Langobardis v. effectis G 1. 3. o) tantas in Gep. iram venientes F 1 ; et t. in G. ira sevierunt D 2. G 4. p) deest G 3 ; u. ad i. C 1. D 3, alii. q) multitudinem G 3. r) superasset F 1. G 1. 2. 3 ; superaret G 4. s) occidit — bibendum des. G *5. t) fllia F 1. u) Rose-mundam codd. C. D saepius, G nonnumquam-, Rosilmundam C 2. v) diversç G2; diversis C 3 et G 1. 3, ubi et deest (G 3 post add.). w) quam — duxit des. H 4. x) Chlosuindam B 1. y) pernitionem F 1. G 1. 2. 3. z) tanta F 1. a) etiam G.
1J Ex Menandro Légat, p. 303 sq. fed. Bonn.) apparet, Albuinum potius bellum provoeasse; et si fides Theophylaeto, Hist. VI, 10, belli causa fuit Bosemunda ab Albuino rapta (idem Orig. verba : quae prae-daverat indicare videntur). Sed Paulus duo bella in unurn confundit. Albuinus enim primo Cunimundum vicit; tune Justino Gepidis auxilia praeparante, Albuinus pacem obtulit et matrimonium cum Bosimunda; frustra, Cunimundus bellum renovavit, quo occisus est a. 567. Ita Theophylactus. Johannes Biclariensis falso annum 571. habet. BE.
2)	Ita etiam Menander I. I. 3) Haec ex Orig.
simas pervenirent divitias. Gepidorum vero ita genus est deminutum, ut ex® illo iam tempore ultra non habuerintb regem1. Sed universi qui superesse bello0 poterant autd Lan-gobardis subiecti sunt, aute usque * liodie, Hunnis eorum *p. 70. patriam possidentibus, duro imperio subiecti gemunt. Alboin vero ita praeelarum longe lateque nomen percrebuit, ut hac-tenus etiam tam aput Baioariorumf gentem quamque et Sa-xonum s, sed et alios eiusdem linguae homines h eius liberalitas et gloria bellorumque felicitas et virtus in' eorum carminibus celebretur k. Arma quoque praecipua sub eo fabricata fuisse a multis hucusque narratur"1.
EXPLICITn LIBER PRIMUS.
INCIPIUNT0 CAPITULA LIBRI SECUNDI.
1. Quomodo Langobardi conducti a Narsete chartolarioP eidem contra Gothos auxilium praestiterunt.
a) deest G 1 (post add.). 2. 3. 4. b) habuerit G 1. 2. 4; haberent D 2. 3. c) deest B 1. d) ad corr. aut F i; a. F *2. 4. G 1—4; deest F 5. G 5a. b. c. 13. e) et G. f) Bavoariorum A *3; Baiuariorum F 1; Baiuvariorum C *1. G in pri~ oribus libris constanter. g) Saxorum A 1. 3; Saxonorum F 1. G 1. 3. h) ho-minis F 1. G 1. i) deest B 2. k) celebret F 1. G 1. 1) fuisset F 1. G 1. m) narrantur C 1. F 2. G 5c. n) Historiae Langob. expl. A 3. 4; De historia Lang. expl. F 5; 1. primus, post add. istorie Langob. D 1; Finit liber primus D 2 ; Tiaec omittunt F 1. G3. 4, alii. o) Incipit de historia capitula 1. s. A 2 ; capituli D 1. Indicem omittunt A *2. 6. B 2a. E 4. F. G 5b. I 2; codices G 1. 2. 3. 4. *5. 5a.c. ita exhibent: 1. De eo quod Narses patricius legatos ad Albuin dirigit, quatenus ei pugnaturum (—ro 2) cum Gothis auxilium ministraret; et de morte Totilae regis. 2. De eo quod Buccillinus et Amingus (Emingi 1; Hemming 2) Francorum duces a Narsete (Nersete 2) superati, extincti sunt. 3. Hie Narses, superato Sindualdo (— waldo 2) rege, celsa eum de {deest 2. 4) trabe suspendit. 4. De signis morta-litatis in Italia, et de morte Iustiniani augusti et imperio Iustini. 5. De accusa-tione, qua Romani Narsetem Iustino et eius coniugi Sophiae fecerunt, et de Langobardis ad Italiam invitatis. 6. De eo quod Albuin Italiam profecturus ab amicis suis vetulis Saxonibus auxilium petit, cum quo et plus quam (quam et 3) viginti milia venerunt. 7. Hie relicta Langobardi Panonia et commendata Hunnis (Hunis 2; Huinnis 3) Italiam properant possessuri. 8. Hie adventus regis Albuini (A. r. 3. 4) ad {deest 2) montem Regis (regii 3). 9) De eo quod Albuin in castro Foroiulii (Foraiulii 1; Foroiulo*5. 5a) Gisulphum (— fum 2. 3. 4) nepotem suum, qui eius strator erat, ducem constituit. 10. De morte Chlotharii (Hloth. 2) regis Francorum, et eius regnum quadrifarie divisum (regno q. diviso 2. *5. 5a), et de bello (eius b. 3. 4?) Avarura in Francos inlato. 11. De morte Narsetis patricii. 12. Quod rex Albuin Felici episcopo Tarvisiano omnes facilitates ecclesiae concessit. 13. De eo quod Fortunatus in arte grammatica sive rethorica seu métrica (geométrica 3) clarissimus extitit. 14. De eo quod Albuin paucis exceptis totas Ve-netiae primae provinciae civitates {corr. civitate 2) coepit. 15. De secunda provincia Liguria et de {deest 4) Retia (Reci 3) prima et Retia secunda. 16. De Alpibus Cottiarum (Gotiarum 1. 3. 4) et Tuscia (Tustia 1). 17. De Campania et Lucania. 18. De Alpibus Apenninis {corr. Apeninis 2) et Emilia. 19. De Flamminia (Fla-minia 3. 4) et Picenum (Picenu 1; Piceno 2. *5. 5a). 20. De Valeria et Samnium (Samnio *5. 5a). 21. De Apulia (Apullia 1. 3) et Sicilia. 22. De Corsica et de Sardinia (et Sardia 4). 23. Quod Brennus (Breunus post corr. Brennus 1; Bre-munus 3; Premunus 4) rex quondam Gallorum cum tricentis milibus ad Italiam venerit. 24. Quod Italia et Ausonia et Latium (Lacium 1) vocitetur. 25. Ubi Albuin Liguriam introivit. 26. De eo quod Ticinensis civitas per triennium sit
1) Haec ex Orig.
• * 2. Quomodo Narsis Buccellinuma et Amingum Francorum duces1" superávit, et de morte Leuthariic tercii ducis.
3.	Quomodo Narsis Sindualdd Herulorum regulum sibi rebellanteme extinxit.
4.	De signis pestilentiae et mortalitate quae tempore Nar-setisf Italian! vastavit.
5.	De invidia Romanorum ad versus Narsetem, et® quomodo eum accusaverunt apud imperatorem, et qualiter ipse Narsis Langobardos ad Italiam possidendani invitavit.
6.	Quomodoh Alboin Saxones ad suum auxilium adscivit.
7.	Qualiter* Alboin cum Langobardis, relicta Pannoniak, ad Italiam venit.
8.	Quomodo Alboin ad Italiae fines veniens, montem Regis ascendit, et de bisontibus1 feris.
9.	Quomodo Alboin Venetiarum fines ingressus, in m Foroiuli Gisulfum suum nepotem ducem constituit.
10.	Qui reges eo tempore Francis imperabant, et de " Benedicto papa deque0 Paulo Aquileiensi patriarcha.
11.	De morte Narsetis.
12.	De Felice episcopo Tarvisiano, quomodo p Alboin ad Plabem fluvium occurrit.
13.	De hoc eodem Felice et Fortunato sapientissimo viro.
14.	Quomodo Alboin Venetiarum provincial cepit, etr de nomine vel finibus eiusdem Venetiae.
15.	De Liguria8 secunda Italiae provincia', etu de duabus Retiis v.
obsessa, et quod famis universam Italiam devastaverit. 27. Hie Albuin Ticinum ingreditur. 28. De eo quod Albuin insidiis Rosimundae suae coniugis Veronae sit interemptus. 29. Quod Helmigis, extlneto Albuin, cum Rosimunda Ravennam fugit, ubi Dei iudicio uterque veneno uno momento perierunt. 30. Ubi Longinus praefectus Albsuinda (Albsuindam 4. *5. 5a et e corr. 1), Albuini regis filiam, Con-stantinopolim mittit. 31. Ubi Clep (Cleph 4), nobilissimum in urbe Ticinensium, Langobardi sibi regem statuerunt. 32. De eo quod mortuo Clep Langobardi per annos decern sub ducibus fuerunt. (EXFLICIUNT CAPITULA add. 1. 2. 4). F la indices hujus libri ita de suo finxit: 1. De Narseo patritio. 2. Quod Narseus Bucilinum vicit et interfecit 3. Item de Narsetis actibus. 4. De peste inguinaria. 5. Quod Romani Narsetem accusaverunt. 6. Quod Alboin a Narsete in Italiam vocatus sit etc. Denique F 2. G 6 ita: Narsis pugnaturus cum Gotbis auxilium habens Langobardorum vincit (deest F 2). Francorum duces Bucillinum et Amingum Narsis superat. Narsis Sinduald rebellantem occidit et Italiam totam subiugat et iustus describitur (et — describitur des. F 2). Hoc tempore gravissima pestis in Liguria orta est etc. p) ita D I. E 1; eartol. A *3; ehartul. alii; cf. p. 84 n. g. a) Bucell. A 1. D 2, alii; Buccillinum C 1. D I, alii. b) deest C 1. D 1 (post suppl.). I 1. c) Leutherii C. D. H 1; Lautharii E I; Loutarii A 5. d) Sin-dualdum D 2, alii. e) rebellatum rebellantem B 1. f) Nascitis Pal. Ass. g) et — invitavit des. C. D. H 1. I 1. h) Qualiter C 1. D 1; hoc argumcntum deest D 2. i) Quomodo C. D. III. 1 1. k) Pannoniam B 1. D 1. 2) bisson-tibus C. D. I 1; deest A 5. m) in — constituit des. C. D. H 1. I I; sit post add. D 1, et ita D 2. 3. n) deest C*l. o) deque P. A. p. des. C. D. HI. I 1. p) quomodo — occurrit des. C. D. H 1. I 1; in ad Plavem cum antecedenti argumento junctum B 1, ubi: De Felice est; D5 arg. 11. et 12. conjunxit. q) ita Pal. Ass., ut videtur, A 1. Bl; provinciam ceteri. r) et—Venetiae des. C. D.H1.I1. s) Liguaria B 1; Ligoria C 1. D 1. I 1. t) provintiae C 1. I 1. u) et d. d. R. des. C. D. H 1. I 1. v) terris A 1? regis B I.
16.	Dea quinta provincia Italiae, quae Alpes Cottiaeb appel-Iantur, et de sexta, quae Tuscia® dicitur.
17.	Ded Campania séptima Italiae provincia, etdee Lucania sivef Britia, quae est octava.
18.	De Appenninis 8 Alpibus, quae nona est Italiae provincia, eth de Emilia décima.
19.	De Flamminia undécima Italiae provincia, et de Piceno', quae duodécima conputatur.
20.	De Valeria etk Nursia, quae1 pro provincia tercia décima"1 ponitur, etn de quarta decima Samnium.
21.	De Apulia et Calabria et Sallento0, quae quinta décima provincia appellator.
22.	Sexta decimal' provincia Italiae Sicilia est, séptima decimal Corsica, octava decima Sardinia.
23.	Ob quam causam aliqua pars Italiae Gallia Cisalpinar vocatur, et de Gallorum in Italiam primo adventu.
24.	Quares Italia sic vocatur', utu quid etiam Ausoniamv vel Latiumw dicitur.
*25. Quomodo Alboin Mediolanium" ingressus est et>' uni-'p. 72. versas Liguriae civitates cepit, et de Honorato archi-episcopo, et de obitu Pauli patriarchae, et quia ei Pro-bmusz suecessit.
26.	Quomodo Ticinensis civitas tribus annis obsessa est, et quia Langobardi Tusciam invaserunt, eta quia plures de aliis gentibus secum in Italia" adduxerunt.
27.	Quomodo Alboin Ticinum ingressus est.
28.	Quomodo Alboin, postquam tribus regnaverat annis, consilio suae coniugis ab Helmechis0 interfectus est.
29.	Quia4 Helmechis regnare voluit, sed non potuit, ete quomodo cum Rosemunda ad Ravennam confugiit, et quomodo inder sunt extincti.
30.	Quomodo s Longinus post eorum mortem Alpsuindamh cum Langobardorum thesauro imperatori* direxit, et de
a) et quinta D 2, hoc argumentum cum antecedente jungens. b) ScotiiJ A 3 ¡ Cotif 11 cotidie D 1; quotidie C ]. c) Tussientia CI. d) hoc arg. deest CI. Hi cum praecedente ita jungit H 1: d. deque séptima et de Lucanias. e) deest A 1 ? f) sive de A 1? g) Apenn. C 1. D 2. b) et d. E. d. des. C. D. H 1. I 1. i) Picena D 2. 3. k) deest C *1. 1) q. est t. p. D 2. m) decimaque C 1. D 1. — pror. deest C*l. 1. I 1. n) et de q. Samnium des. A 1. 4. C. D. HI. II. Huic arg. seguens adjungit H 1. o) Spallentio corr. Spallento C 1; Psallento C 3. I 1. — quae — appellator des. C. D. H 1. I 1; pr. deest A 3. p) hoc arg. deest I I; Quod s. p. Italia sit H I. q) séptima D 1. r) Galliacis albina C *1. D 1. I 1; Galliacis alpina D 2; Galliacis abina C 1; Gallia ei sabina C 2.
—	vocitatur C. I 1. — et — adventu des. C. D. H 1. I 1. s) hoc arg. deest I 1. t) vocitatur C 1. D 1. u) ut — dicitur des. C. I 1. Cap. 25. Ut q. e. Auxonia vel Latina d. D 3. v) ita Al? 2b. 3. w) Lantium A 3. C*l. Dl; LatinumD2. x) i (corr. in) M. D 1; in M. C *1. 1. D 2. P lj in medium Latium D 3. y) et
—	successit des. C. D. H 1. I 1. z) Provinus B 1. a) et — adduxerunt des. C. D. H 1. 11. b) Italiam A 3. c) Helmichis A 3. B 1. d) Quomodo D 2. 3. e) et — extincti des. C. D. H 1. I 1. f) ibidem A 3. g) hoe arg. deest I 1. h) Albs. c. Langobardis B 1. i) ad imperatorem D 2.
Peredeo, quomodo in Constantinopolim leonem occidit, eta quia duos patricios interemit.
31.	De regno Clepli1', qui secundus regnavit, et0 de morte eius.
32.	Quomodo duces Langobardorum per decem annos sine rege fuerunt, per quos Italia subiugata est.
EXPLICIUNT d CAPITULA.
INCIP1T LIBER SECUNDUS.
1.	Igiture cum circumquaque fréquentes Langobardorum victoriae personarent, Narsisf chartolarius s imperialis, qui tune praeerat Italiae, bellum adversus Totilam Gothorum regem praeparans, cum iam pridem Langobardos foederatos haberet, legatos ad Alboin1 dirigit, quatenus ei pugnaturumh cum Gothis auxilium ministraret. Tune Alboin electam e ' suis manum direxit, qui Romanis adversumk Gotas1 suffra-gium ferrent. Qui per maris Adriatici"1 sinum in Italiam transvecti, sociati" Romanis pugnam inierunt cum Gothis;
uibus usque ad internitionem pariter cum Totila suo rege eletis0, honoratiP multis muneribus victores ad propria remearunt. Omniqueï tempore quo Langobardi Pannoniamr possiderunt Romanaes rei publicae adversum ' aemulos adiutores fuerunt.
2.	His temporibus Narsis etiam Buccellino u duci bellum intulit. Quem Theudepertus v rex Francorum, cum in Italiaw
• p. 73. introisset, reversus ad * Gallias, cum Amingov *alio duce ad
a) et — interemit des. C. D. H 1. b) Caleph C 1; Cheph I 1. c) et d. m. e. des. C. D. F 1. H 1. d) Explicit D 1. E 1; — capitalia C 1; haec des. B 1. e) Igitur — fréquentes des. B 1, rubro ut videtur scribenda, manu reeenti (s. XVI. XVII.) suppleta ; Igitur — personarent des. B la. f) Narses D 2. "3a. F 1. G "5. 5c. I 2, alii; Narsus G 3 const. g) carthol. A 2; cbarculalius C 1; carticularius G 3; cartul. F 1. G 1. 2, alii. h) pugnaturam C *1 ; pugnaturo A4. G 2. H 3. i) eiusm Fl; eim.G; essuis corr. e suis C 1 ; exA"5. k) adversus F 1. G 1. 2. "3. 1) Gethas I 1; Gothas A 3. E 1; "Gothos A 5. B la. C 2. H 1. I 2. 3, e corr. G 5c; gentes F 1 (corr. Gothos). G 1 (superscr. alia manu vel Gothos). 2. 3. 4. '5. 5a; gens G 5b. m) Atriat. F 1. G 1. n) sociatique G 2. o) delictis A 1; deleti B 1. F 1. G 1. p) honerati Aie corr. D 1, corr. honorati F 3; honeratis A 4; honoratis E 1; onerati C 2. D 3. q) Omniaque témpora F 1. G 1. 2. "3 3. r) Panonia F 1. s) Romani Pl. G 1. 3. t) adversus A 2. B 1. u) Buccillino A "2. E 1. G 1. 2. "3; Buccilino F 2. 3; Bucelino G "5. 5c; Buze-lino G 5b; Bucillino F 1? (post Buccillin.). G 3. v) Teudep. A 2. B 1 (postea Teudeb.). F 1 (mox Teudip.). G 1. 2; Teudeb. Cl D 1. G "3 (postea Teudip.) ; Teudb. G 4; Theodep. A '3; Theodeb. C 2. D 3; Teodeb. D 2; Thiadp. G 2 (postea Thiadb.). w) ita A 1. F 1. 2. "2. Gl; Italiam ceteri. x) ad G. des. D 2. y) Emingo G "5. 5c.
1) Error. Audoin fuit, quem per totum bellum Gothicum regnasse, scimus ex Proeopio IV, 26. 33. Miserat ea auxilia Audoin a. 550, remisit Narsis autumno 552. BE.
subiciendam Italiam® dereliquerat. Qui Buccellinus cum pene totam Italiam direptionibus vastaret et Theudeperto suo regi de praeda Italiae munera copiosa conferret1, cum in Campania hiemareb disponeret0, tandem in loco cui Tannetumd nomen est2 gravi bello ae Narsete superatusf, extinctus est. Amingus s vero dum Widinh Gothorum comiti contra Nar-setem' rebellanti auxilium ferre conatus fuisset, utrique a Narsete superati sunt. Widin captus Constantinopolim exilia-tur. Amingus vero, qui ei auxilium praebuerat, Narsetis gladio perimitur. Tertius quoque Francorum dux nomine Leutharius1', Buccellini germanus, dum multa1 praeda onustus ad patriamm cuperet reverti, inter Veronam et Tridentum" iuxta lacum Benacum0-3 propria morte defunctus est.
3. Habuit nihilominus Narsis certamen adversus Sin-duald p Brentorum i-4 regem, qui adhuc de Herulorum stirpe remanserat, quosr secum in Italiams veniens olim' Odoacar adduxerat. Huic Narsis fideliter sibi primum adhaerenti
a) deest D 2. b) Campaniam remeare G 2. c) disposuit C "1. 1. D 1. d) Ta-netum A 3. 4. C I. I 1 ; Tamnetum A *3. G *3, e corr. G 3; Tarmentum D 1. G 2 ; Tamentum G 1. 5; TannetaE P 1; Tamnetam P 4; Tamneta P 2; Tanne-tam F 5; Tametus L 1; Cannetum I 3, et ita corrector A 2, qui adjecit: non longe a kasa Marii. e) ad F 1. f) superatus — a Narsete des. D 1 (post suppl.). D la. g) Amingus — exiliatur des. G 4. b) Widim B 2; Windin B 3. D 3. 4. E 1, et mox C *1. 1. 3. F 1. G 1. 3. '5. 5c. H 1 ; Windi D 1. I 3; Guidin C 2. I 3. i) Narsete P 1. k) Leuthaurius Al; Liuthuarius B 1; Leuthardus C 1. 2; Leu-therius D 3. 1) multam predam F 1 ; v. ad p. c. r. des. D 1 (post suppl.). m) patria Pl. — cupiret Pl. G 1. 3. n) Tridendum Cl; Trentum F. Gl. "3; Trientum G 4; Tarentum G 2. 5. o) Benocum A 2. p) Sinduald corr. Sind-uuald G 4 ; Sindual A 3. '3 ; Sindualdo B 1 ; Silduald A 1 ; Siduald C "1, corr. Sisuald D 1; Sisuald(um) ceteri D. H 1 ; Sisuad H 3; Sidualo C4b; Iduald C 1—3. q) Brendorum A *2. Ll; Brebtorum C 1. 2. 4. 5. D 1 ; Brettonorum F 1. G 1. 2. *3. I 1. lb; Bretenorlim G 3. 4; Brettanorum F 4; Britornm A 5. 6 ; Brionum G 5. r) quem A '2. 3? 5b. G; qui A 5. 6. s) Italia F 1. G 1. t) solim post corr. solum (ita: solumodoacar) A 1, corr. olim B 1. FI; sol duabus litteris erasis A 2; solummodo acharad duxerat A 5 ; solummodo acarad duxerat A 6 ; solummodo odo-achar addux. E 1; solummodo acari addux. F 5; solummodo secum addux. A *2; simul accar addux. C 4; simili modo acar (achar C 2. I 1) addux C *1. 1. 2. I 1, corr. s. m. Odoacer D 1, et ita ceteri D ; quos s. Italiam veniens addux. F 2.
1) Haec ex Greg. Tur. III, 32. sumla videntur. Paulus praeterea alium sequitur auctorem, fortasse Secundum. 2) Ad ripas Casilini Jiuminis, qui et Vulturnus dicitur, bettutum fuisse, constat ex citato Agathia lib. II, i—9, locusque inscriptis carminibus celebratus, ut Constantinus Porphyrogen. in them. Imperii Orien. lib. II, them. 11: tôv 8è BoutsXûvov jtax83toXE[xr]aEV ô NctQ(sr]ç itaqù tcw ïïotu|j,oi' KaaouWvov. Locum autem Tanneti a Paulo memoratum assignare me non posse, ingenue fateor. BI. De urbe inter Parmam et Eegium sita alii cogi-tarunt. 3) Ad urbem Cenedam, vel, ut scribit Agathias (II, 3), Cenesam. BI. 4) Iidem fortasse qui Breones vel Briones appellantur, in Alpibus Noricis habitantes; de quibus cf. Jaeger, SB. d. Wien. Ahad. XLII, p. 351 sqq. A Paulo Erulorum nomen ita esse depravatum, sine causa statuit Zeuss p. 484.
multa beneficia contulit; sed novissime süperbe rebellantem® 565. et regnare cupientem, belloh superatum et captum celsa dec trabe suspendit1. Eo quoque tempore Narsis patricius per Dagisteumd magistrum militum, virum bellicosum et fortem, universos Italiae fines obtenuit2. Hic Narsis prius quidem chartulariuse-5 fuit, deindef propter virtutum s merita patriciatus honorem promeruit. Erat au temh vir piissimus, 'p. 74.in religione catholicus, in pauperes *munificus, in" recupe-randis basilicis satisk studiosus, vigiliis et orationibus in tan-tum studens, ut plus supplicationibus ad Deum profusis quam armis bellicis victoriam obtineret. 570. 4. Huius temporibus in provincia praecipue1 Liguriae maxima pestilentia exorta est4. Subito enim apparebant quaedam signacula per domos, hostia, vasa velm vestimenta, quae si quis voluisset abluere, magis magisque apparebant. Post annu	'	' ci in inguinibus
modum nucis seu dactuliP, quas mox subsequebatur febrium intolerabilis aestus, ita ut in triduo homo extingueretur. Sin vero aliquis triduum transegisset, habebat spem vivendi. Erat i autem ubique luctus, ubique lacrimae. Nam, ut vulgi rumor habebat, íugientesr cladem vitare, relinquebantur do-mus desertae habitatoribus, solis catulis domum s servantibus. Peculia sola remanebant in pascuis, nullo adstante pastore. Cerneres' pridem villas seu castra repleta agminibus homi-num, póstera vero" die universis fugientibus cuneta esse in summo silentio. Fugiebant filii, cadavera insepulta parentum relinquentesv, parentes obliti pietatis viscera natos relinquebantw
a) rebellem C *1. 1. 2. D 2. 3. b) bellum F 1. c) deest El; in F 2. 3. 4. G 4. I 3; celsam de F 1. G 1. 2. "3; celsam eum t. G 3; celsum de H 5; alta de C 2. d) Dagisterium D '3a. 3. 4.	e) ita vel cartul. hoc loco omnes.
f) deinde — promeruit des. C 3. g) virtutis A 5. 6. Fl? virtum B 1, corr. virtutum A 3; virtutem E 1. G. — mérito F 1. G 1—4. *5. 5a; merita v. G 5b. h) enim D 2. 3. i) in — orat. des. C 3. k) st. s. D 3. G 2. 1) deest F. G. m) deest A 2. n) ita A 1. 2. B 1. F 1. G 1. G. Neap.-, delicat. ceteri-, d. mem-bris D 2. 3. o) glandicule A 3; glandolae F 1. G 1. 3. p) ita A 1. 2. B 1. C "1. D 1. F 1. G. Neap.-, dactili A 3. G 1. 2, alii. ql Erant A 2. C. D. H 1. I 1, corr. erat B 1; Erant — lacrimae des. G "5. r) quaerentes c. v. G 2; f. c. vitare volentes C. I 1; vitarem A 4; uttam corr. vita Dl, et ita ceteri D; vitam H 3; vite e corr. H 1; ita A 5. 6; ut cladem vitarent G 5a; eí post servantibus: ut vulgo (vulgi 5c) fugientes cladem vitarent G 5b. c. s) domus A "3. t) Cerneris G 1. "3. 3; Cernens G 4. u) erasum D 1; deest aliis D. v) deest G 1 {post add.) 2. "3. 3; in Fl deletum videtur.	w) relinquebat Fl. Gl.
1) Cf. Marium a. 565. et O. pont. Joh. III, ubi haec minus recte ante
Bucellini et Amingi caedem narrantur. 2) Dagisthaei potissimum vir-
tute Boma Gothis erepta suisque restituía anno 26. imp. Justiniani, ut Procop. referí lib. IV, cap. 33, in causa fuit ut universa etiam Italia recuperaretur, eoque sensu intelligendum esse Paulum nostrum hoc loco pulaverim. BI. 3) a Narsete scribarum Or. Pairicium eum dicit Beda.
4) Cf. Marium a. 569. 570; Exc. Sangall. a. 570.
hominum
glandulae0 in
aestuantes. Si quern forte® antiqua pietas perstringebat, ut vellitb sepelire proximum, restabat ipse insepultus; et dum obsequebatur, perimebatur, dum funeri obsequium praebebat, ipsius0 funus sine obsequio manebat. Videresd seeulum in antiquume redactum silentiumf: nulla vox in rure, nullus pastorum sibilus, nullae insidiae bestiarum in s pecudibus, nidla damna in domestieis volucribus. Sata transgressa me-tendi tempus intaeta expeetabant messorem; vineah amissis foliis radiantibus uvis inlaesa manebat liieme propinquante. Nocturnis seu diurnis' horis personabat tuba bellantium, au-diebatur a pluribus quasi murmur exercitus. Nulla erant vestigia commeantium, nullus eernebatur pereussor k, et tamen visum1 oculorum superabant eadavera mortuorum. Pasto-ralia loea versa fuerant in sepulturam™ hominum, et habita-eula humana facta fuerant confugia bestiarum. Et liaec quidem mala intra Italiamn tantum usque ad fines gentium Alaman-norum et Baioariorum0 solis Romanis accideruntP. Inter 567. haec Iustiniano principe vita decidentei, Iustinusr minor rem publicam aput Constantinopolim regendam suscepit His quoque temporibus Narsis patricius, cuius ad omnia studium3 vigilabat, Vitalem' episcopum Altinae civitatis, qui ante annos plurimos ad Francorum regnum confugerat, hoc est ad Agonthiensemu-2 civitatem, tandemv conprehensum aput Siciliam exilio damnavit.
*5. Igitur deleta, ut dictum est, vel superata Narsis'p- '5. omni Gothorum gentew, his quoque de quibus diximus* pari modo devietis y, dum multumz auri sive argenti seu ceterarum specierum3 divitias adquisisset, magnamb-3 a Romanis, proc quibus multa contra eorum hostes laboraverat,
a) fortem corr. forte A 1. b) ita A 2. E 1. F 1; bellit A 1; velit A "2. 3. B 1. c '1. 1. D 1; vellet G 1. 2, alii. c) ipse Fie corr. G 1—5. H 1. I 2. d) Vi-deris A '2. F 1. G *3. 4; Videre A 2? B 1. E 1. e) antiquo F 1. f) deest G 2. g) transgresso m. tempore G *5. 5a b. H 1. b) vineam corr. vinea A 2. F 1 ; yinea — manebat post corr. vineae manebant B 1, et ita C 2. i) diuturnis G 2. *3. I 1; diuturniori G 3. k) pereursor G 1. 4. 1) visoculorum Fl? visu oc. G 1. m) sepultura B 3. E 1. F 1. G 1 (v. f. in s. eadem manu suppl.). '3. 4 ; sepultaram G 2; sepulturas C 5 ; in sep. — fuerant des. G 5b. n) Italia F 1. G 1. o) Ba-iuar. F 1; Baiuuar. G 1. 2. 3, alii; Baicaricorum utraque littera c e corr. A 3. p) acciderant C 2. D 2. 3. q) ita A 1. 2. 3. 4. B 1. 2. El. F t. '2. 4. G 1. 3. 4. 5b. r) Iustinianus C 1. I 1. s) qui ad omnia studia C. B. I 1. t) Vitale F 1. u) Agonciensem B la. 2. 3; Agonthiniensem A *2; Agontiensem C5; Agothiensem Die corr., et ita D 2; Ogothiensem A 4; Agatensem D 3. 4. 8, e corr. 5; Agod-nensem F 5; Agotiesem E 1; Gotbiensem G 2. L 1; Gonthiensem H 1; Agon-thiensem superscr. littera m A 6 ; in Agonthiensem A 5; Agonth. corr. Magonth. G l. 3 ; Magontbiensem I 3; Agomogontiensem G 5a; Mogonciacensium G 5b; Mogontiensem G 5c. v) deest C 1. w) gentem B 1. Fl. — o. Goth. des. D 3. x) deest H 1. y) devictus B 1; dedictis F 1; deletis G 1—5; debitis A 5. 6. 2) multâ A 1. a) meciarum A 1; speeiarum B 1. El. b) magna A 1 ; magnan B 1. c) per F 1. G 1. 2. 3.
1 ) Cf. Bedae chron. 2) Aguntum sive Inticha, Inniehen, ad fontem Dravi. BE. 3) magnara — pertulit ex Beda.
invidiam pertulit. Qui contra eum Iustiniano a augusto1 et eius coniugi Sophiae in haec verba suggesserunt, dicentes quia: 'Expedierat Romanis, Grothis potius servire quam Gre-cis, ubi Narsis eunuchus imperat et nos servitiob prernit; et haec noster piissimus princeps ignorat. Aut libera nos de manu eius, aut ceite et civitatem Romanam et nosmet ipsos gentibus tradimusc'. Cumque hoc Narsis audisset, haec bre-viter retulit verba: 'Si male feci cum Romanis, maled inve-567.niam\ Tunc augustus in tan turn ad versus Narsetem com-motus est, ut statim in Italiam Longinum praefectum mitteret, quie Narsetis locum obtineret. Narsis vero, his cognitis, valde pertimuit; et inf tantum maximes ab eadem Sophia augusta territus est, ut regredi ultra Constantinopolim non auderet. Cui ilia inter cetera, quia eunuchush erat, haec fertur man-dasse, ut eum4 puellis in geniciok lanarum facei'et1 pensa dividere. Ad quae1" verba Narsis dicitur haec responsa" dedisse: talem0 se eidem telam orditurum, qualem ipsa, dum viveretP, deponere non possit2. Itaque odio metuque exagitatus in3 Neapolim Campaniae civitatem i secedens, legatos mox ad Langobardorum gentemr dirigit, mandans, ut paupertinas Pannoniae rura desererent et ad Italiam cunctis refertam divitiis possidendam venirent1. Simulque multimoda pomorum genera aliarumque rerum species, quarum Italia ferax est, mittitD, quatenus eorum ad venien-dumv animos possitw inlicere4. Langobardi la eta x nuntia et quae ipsi praeobtabant J' gratanter suscipiunt deque2 futuris commodisa animos adtollunt. Continuo aput Italiam terri-
a)	ita A 1. *2. 2. B. C "I. I. 2. 4. D. E 1. F. G 1. 2. "3. 4. I 3. (corr. Iustino F 1. G 1. "3. 4). Andr.; Iustino A *3 3. 4. '5. 5. 6. H 1. I 2, cum Beda. b) ser-vituti opremit F 1. c) trademus D 2. 3. F 1 e corr. GI. 2. I 1, alii. d) malem corr. male E 1, corr. malum D 1, et ita C et alii D. H 1. I 1. e) qui — obtineret des. G *3 ; 1. o. N. post suppl. D 1. f) deest F 1. G 1. 2. *5. g) deest C J. 2.
b)	benchns CI. i) cum C2.D (e corr. 1).H1. k) geniculo Al; genio F5. G*5; geneciotieZ genetio B. C 1, alii; geneteoG4; gyneceum C 4b. 1) facereBl. F 1. G. — pensam A 4. C 1. 3. D 1. F 2. 3. HI; pensas G 3. 5. — divadere A 2. m) Atque F 1. n) verba D 3; verba vel r. G 5c. o) tales F 1 (post suppl. telam); tale G 1. — quale F 1. p) viverem A 2; vivere F 1. G 1; v. corr. adviveret D 1. q) Neapoli D. — civitatis A 2; Neapolitanam civitatem C. D. r) gente F 1. s) paupertinam A 4. C 1. 4b. F 3. 4. G 3; pautpertinam B 2; paupertinae G 2. 5b. c; panperrima F 2. 5. H 1. I 2. t) veniret F 1. G 1. u) deest B 1. v) inveniendum A 2. w) possis Bl; posset CI. 4b. D 3. G'5. x) laeti nuntio B 2; tali laetati nuntio B la. y) ita A 1. F 1. G 1. 3. z) de-nique A 2. a) deest G 2.
1) Ita pro Justino Paulus scripsit, Oesta ponlificum secutus, ex quibus sequentia — inveniam ad verbum fere deseripta sunt. 2) Similia narrat Fredeg. Epil. e. 65. 3) in — venirent ex O. pont. vel Beda. Eadem fere Cont. Prosperi, Isidorus, Fredegarius, Origo tradunt. 4) Si-viilia sed confusa omnia narrat Constant. Porphyr. de adm. imp. /, 27. Paulus traditionem popularem secutus est.
bilia noctu signa® visa sunt, hoc est igneae acies in caelo apparuerunt, eum scilicet qui postea effusus est sanguinem coruscantes bl.
6.	Alboin veroc ad Italiam cum Langobardis profec-turus ab amicis suis vetulis * Saxonibus2 auxilium petiitd, *p- 76. quatenus spatiosame Italiam cum pluribus possessurus in-traret. Ad quem Saxones plus quam vigintir milia virorum cum uxoribus simul et parvulis, ut cum eo ad Italiam per-gerent, iuxta eius voluntatem venerunt. Hoc audientes Chlo-tarius et Sigisbertus s reges Francorum, Suavos11 aliasque gentes in locis de quibus idem Saxones exierant posuerunt
7.	Tunc Alboin sedes proprias, hoc est Pannoniam, amicis suis Hunnis3 contribuit, eo scilicet ordine, ut, si quo tempore Langobardis necesse essetk revertí, sua rursus arva repeterent4. Igitur Langobardi, relicta Pannonia1, cum uxoribus et natism omnique supellectili Italiam properant possessuri. Habitaverunt5 autem in Pannoniam " annis qua-draginta duobus. De qua egressi sunt mense Aprili0, per 568. indictionem primamP, alioi die post sanctum paschar, cuius festivitas eo anno iuxta calculi rationem ipsiss Kalendis Aprilibus1 fuit, cum iam a Domini incarnationeu anni quin-genti sexagintav octo essent evoluti6.
a) deest C *1. 1. 2; post add. D 1. — noctu deest & 3. h) coruseantem A 3; choruscantera C 1; eo — est humano sanguine coruscante Die corr., et ita alii D. H 1. c) deest A 2. — ad deest C 1. 2. D. — Italia C 1. 2. D 1. d) petit C. D. e) spec(t)iosam B 1. C 1. D 1. G 2; spetios| G "3. f) viginta F 1. G 1. g) Sigis-pertus G 4 plerumque-, Sigipertus F la. 4. G 3, alii; Sigibertus B 1. G 2, alii-, Sigilbertus B 2; Sigebertus A 3; Sichipertus F 2; Gisilbertus A 2. h) Susevos C 1 plerumque; Suevos D 2. 3, alii. i) deest B 3. k) esse A 2. 1) Panonia G 1; Pannoniam B 1. P 1. m) nati P 1. n) ita A 1. 2. B 1. F 1. o) Aprilis B 1; Aprile PI. Gl; Apreli C '1. G 3. p) prima F 1 ; indictione prima G 2. 3; et indictione prima G *3. q) alia B la. 3. G 3. 4. I 1. r) pasch(a)e A 3. B 1. 2. F 2; post resurrectionem G 2. s) ipsi F 1. t) Aprilis B 1. G 2. 3.4; Aprelis G 1; alii Apri. April, vel Api. scribunt. u) incarnationem F 1. v) nona-ginta in loco vacuo relicto post add. G 3; et octo B 1.
1) Haec ex Oregorii libris sumta sunt; Homil. pr. in evang.: Prius quam Italia gentili gladio ferienda traderetur, igneas in coelo acies vidimus, ipsumque qui postea humani generis fusus est sanguinem coruscantes; cf. Dial. Ill, 38.	2) Cf. II, 26. Greg. Tur. IV,
37. BE. Sequentia ex eodern IV, 43. F, 15. 3) i. e. Avaribus. Cf. I, 27. BE. 4) Cf. Chron. Goth., ubi eadem ex alio fonte hausta tra-duntur. 5J Habitaverunt — pascha ex Orig., ubi tamen legitur: mense Aprilis a pascha, id quod 'post pascha' tantum significare videtur. Cf. Secundi fragmentum supra p. 18 n. 3. editum. In cod. Sang. Nr. 907. s. IX. f. 26. inter alias temporum computationes legitur: De principio mundi usque ad nativitatem domini nostri Ihesu Christi anni sunt 5229, et sic natus est Tiberius imperator, in Hierusalem regnante Herode rege. A principio mundi usque Langobardi in Hitalia priserunt anni sunt 5772, tempore Iustiniano imperatoris. 6) Cf. quae Gre-gorius M. indict. 13, lib. V, 21, ad Constantiam augustam scripsit:
569. g. a igitur cumb rex Alboin cum omni suo exercitu vulgique promiscui0 multitudine ad extremos Italiae fines pervenisset, montem qui in eisdem locis prominet ascendit, indeque, prout conspicere potuit, partem Italiae contemplatus est. Quid mons propter banc, ut iertur, causam ex eo tempore mons Regis appellatus est1. Ferunt, in hoc monte bisontes feras enutriri. Nec mirum e, cum usque huef Pannoniam s pertingat2, quae horum animantiumh ferax est. Denique •p.77.retulit mihi quidam veracissimus senex, tale' *se corium in hoc monte oceisi bisontis vidisse, in quo quindecim, ut aiebat, homines, unus iuxta alium potuisset1' cubare.
569. 9. 1 Indeque Alboin cum Venetiae fines3, quae prima est Italiae provincia, sine aliquo obstaculo, hoc1" est civitatis vel potius castri Foroiulani"-4 terminos introisset, perpendere
a) hoc cap. praecedenti adjungunt A 2. HI. b) deest G 2. — rex deest G 4. c) promiscua G; promiscuit sexus m. B 1. d) Qui — appellatus est des. C 3. e) murum A 2. f) hoc B 1; ad C *1? 4b; erasum D 1 ; deest CI; hie usque e corr. D 1, et itaT> la; his usque D 2. 5; is usque D 3. 4. 8. g) Pannonia A *3. 3. 4. 5. F 5. G 3. 4. 5a. b. I 1; deest F 4. h) animalium G. i) talem A 3. C 2. G 4; tali G 5c. — se cor. des. F 1 (cor. post suppl.) ; t. in h. m. o. b. corium G 1-4. k) ita A 1. 2. B 1. 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1. H 1; potuissent alii. 1) Incipit provinciarium superscr. A 4. — K 1, his et quatuor sequentibus capitulis omissis, ita habet: Quia sepius cominanda occurrit Ytalia, ideo breviter describatur. Siquidem omnis Ytalia, que a cirtio in eurum extenditur, Tyreni atque Adriatici maris fluctibus ambitur, habens ab affrico Tyrenum mare, a borrea Adriaticum sinum, ab occiduo vero et aquilone iugis Alpium ita circum-cluditur, ut non[nisi] per angustos meatus et per summa iuga montium possit in-troiri, ab oriente vero, ubi Panonie coniungitur, largius patentem et planissimum habet ingressum. Licet secundum venerabilem Paulum Langobardorum historio-graphum Ytalia ipsa in 18 tantummodo provincias dividatur, tamen traditione veri-dica, secundum quod ex antiquis et novis Ytalorum annalibus et etiam ipsa Pauli de Langobardis historia elici potest, ipsa Ytalia in 24 provincias constat esse divisa. Quee sunt hee. Prima est Histria, que ab Histro flumine cognominatur; qui secundum Romanam historiam amplior, quam nunc est, fuisse perhibetur. Hec a Iustinopolim usque ad flumen Gonsentium est extenssa, inque sunt urbes Iustino-polis, Piranum, Pazentium, Tergestus, Hemonia atque Pilla. Secunda est Venetia, que solum in paucis insulis, quas nunc Venetias dicimus, consistit etc., ut 11,14—23. ex., ubi inseruntur quae hie omissa sunt, m) h. e. eras. D 1; des. aliis D. n) ita semper fere A 1. 2. *3. C 1. G 2; Foroiuliani hoc loco A 7. B 1. F 1 G 1, et ita variant alii codices.
Viginti autera et septem annos ducimus, quod in hac Urbe inter Langobardorum gladios vivimus; et ad Phocam imp. lib. XIII, 38, indict. 6: Qualiter enim quotidianis gladiis et quantis Langobardorum incursio-nibus ecce iam per triginta quinque annorum longitudinem premimur, nullis explere suggestionis vocibus valemus. Cumque prima data sit anno aerae Christ. 595, detractis 27, ad 568. revolvimur, eademque ratione secunda, quae data est 603. Mihique verosimile videtur, sanctum pontificem ab ipsa potius gentis incursione quam a firmata illius dominatione calamita-turn periodum deduxisse. BI. Annum 569. Secundi notae (ind. 2.Jinnuunt. 1) Monte Maggiore, quem ex archivi capitularis Forojuliensis fenestris mihi monstravit canonicus de Orlandis, mense Apr Hi, nive cooper turn, narravitque, totam inde conspici posse terram Friulanam, nominarique nunc etiam 'Monte del Re\ BE. Nomen huic narrationi ansam prae-buisse, verisimile est. 2) Cf. Isid. Etym. XIV, 4, 16. 3) Cf. Exc. Sang. ed. De Bossi (Bull, di arch, crist. 1857J, p. 22: Item pc lusti-niani aug. anno Longobardi intraverunt in Italiam 12. Kal. April. 4) Castrum Julium erat Colonia Julia Carnia, sit a paulo supra Osopum
coepit, cui potissimum primama provinciarum quam ceperat committere deberet. Siquidem omnis Italia, quae versus meridiem vel potius in eorumb extenditur, Tyrreni sive Adriatiei maris0 fluctibus ambitur, ab occiduo vero et aqui-loned iugis Alpium ita circumcluditur0-ut nisi per angustos meatus et per summa iuga montium nonf possit habere introitumS; ab orientali vero parteh, qua' Pannoniae con-iungitur, et largius patentem et planissimum habet ingressum. Igitur, ut diximus, dum Alboin animum intenderet, quem in his locis ducem eonstituere deberet, Grisulfumk-2, ut fertur, suum nepotem, virum per omnia idoneum, qui eidem1 strator erat, quem"1 lingua" propria 'marpahis'0-3 appellant, Foroiu-lanae civitatiP et totae i illius regioni praeficere statuit. Qui Grisulfus non prius se regimen eiusdem civitatis et populi suscepturumr edixit, nisi ei * quas ipse eligere voluisset Lan-* p. 78. gobardorum farass, hoc est generationes vel lineas4, tri-bueret4. Factumque est, et amiuente sibi rege quas obta-verat Langobardorum praecipuas prosapiasu, ut cum eo habi-tarent, accepit. Et ita demum doctorisy honorem adeptusw est. Poposcit quoque a rege generosarum equarum greges, et in hoc quoque liberalitate principis exauditus est5.
a) prima F 1; deest C 1. 2. b) ita hoc loco A 3. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1-4. I 1 ei infra c. 16. etiam AI; eoro F3; eo G*5. 5b.c; eodem G 5a; corum C 4b; Chorum C 5 et e corr. F lb; etruriam B 2. 3; eurum A 1. 2. 4. C 2- 3. D 2. 3. 4. F 5. H 1. I 2; euru A *2; euro A *3. 7; eutri B 1; eutrum A *4; in orientis partibus A 5. 6. c) deest B 1. d) ab a. G 3. 4. e) circumcludit Fl. G 1. 3. f) post add. F 1. g) introitu F 1. h) deest Bl; plaga A 2. G 5c; quarte C 1. i) quam B 1; qua — patentem hie omissa post regioni inseriint G 3. 4. k) Gisul-phum A 2. 7. F 1. G 3, postea etiam G 1, alii', Sigulfum hic et infra C *1. 2. D 1. 1) idem G 1. 3; que idem F 1; i. quidem G 4; q. tunc quidem G 2. m) qu(a)e F 1, G 1. n) iinguam propriam B 1. o) marpais A4. Fl. G 3. 4. L 1; mapahis A *3. 7; marpaisa L 1; marphais I 2. 3; mariphais corr. marphais E 1; marphahis A 5. 6. H 3; marphisis H 2; vel marphalis in marg. D 1, et ita ceteri D. H 5; marpaeis G 1. 2; maraciiis G *5; marchis Göa.b. c; machedonus B1.2. 3; machedonas B la. p) civitatis A 3. 4. E 1. F. G 1—4. 5b. H 1. I 3. q) toti A 5. B la. G 2. 3. "5. 5a. b; tote corr. toti I 3; totij A 3; totilae G 5c. — re-gione F 1. r) suscepturus A 7. — eduxit A 2. F 1. s) pbaras F. G (praeter G 5c; paras corr. pharas G 3). I 2; farax A 4; faros B la. 2; furas D *3 —10. H 5; foras A '4; feras A 5. 6 (ubi h. e. desunt; gen. bellicosas e corr.)-, ferax, in marg. add. vel faras E 1. t) ad habitandum post add. F 1. u) prosapies F 1. G 1. 3. v) ita A 1. 2. B 1. F 1; ductoris ceteri. w) arreptus A 2.
et Ragogna versus cacumen Alpium Juliarum, ut apparet e Venantio Fortunato in Vita S. Martini, Opp. I, 471. Quadraginta millibus pas-suum Italicorum inferius versus austrum sita est ad Natisonem civitas Forojulii, nunc Cividäle del Friuli, Alboini tempore villa obscura, postea Castro Juliensi jam diruto crescens et ducatus caput factum. Contrariam vero sententiam incolae hujus civitatis defendunt, in ea coloniam sitam fuisse contendentes. BE. 1) Cf. Isid. Etym. XIV, 4, 18. 2) Vi-detur potius fuisse Orasulfus, pater Gisulfi. Cf. Murat. Ann. a. 590. BE.
3)	Cf. gloss. Lang. LL. IV, p. 655; Grimm, G. d. D. Spr. p. 692.
4)	Cf. gloss. Lang. I. I. p. 653; D. V. G. I, p. 77. 5) Haec inde
10. His diebus, quibus" Langobardi Italiam invaserunt, sei- Francorum regnum, mortui i iam eorum rege Chlotario eius1 filii quadrifarie regebant divisum. Primusque ex Iiis Ariper-tusc sedem habebat apudcl Parisiose. Secundus verof Gun-thramnuss civitati11 praesidebat Aurelianensi'. Tertius quo-que Hilpericusk cathedram habebat apud Sessionas1 in loco Ölilotarii, patrism sui. Quartus nihilominus Sigisbertus" apud urbem0 regnabat Metensem. Hoc etiam tempore Romanam ecclesiam vir sanctissimus Benedictus papa regebat2. Aqui-leiensi p quoque civitati eiusque populis i beatus Paulus patri-archa praeerat. Qui Langobardorum barbariem metuens, ex Aquileia ad Gradusr insulam confugiits secumque om-nem suae1 thesaurum ecclesiae deportavit3. Hoc4 anno superiori hieme tantau nix in planitie cecidit, quanta in summis Alpibus cadere solet; sequenti vero aestate tanta fertilitas extitit, quanta nulla aetas adseveratur meminisse. Eo quoque tempore comperta Hunni5, qui et Avaresv, •p. 79. morte Chlotarii regis, super feigisbertumw, * eius filium, inruunt.
a) deest F. G ; cum F 2. b) Cholothario (postea Colotb.) C 1; Chlodthario F 1. c) Ripertus A 1; Aribertus F 1. D 2. S, alii; Haribertus G "5. 5b; Heribertus A3; Heripertus G 5c; Garipertus A '2; Cerebertus El. d) apput B 1; ap A 4 ; a F 1. G 1. 3; deest E 1. F 5. G 2. 4. "5. 5a. b. H 1. Greg. e) Parisius A 4. 5. C 2. D 1. F 3. 5. G 2. 3. 4; Parisui Cl. f) deest G 2. g) Gùntramnus A3. D 2. 3. G 1. 3. 4, alii-, Gunthrannus A2; Gumdramnus Cl; Guntrannus C2.G'5. h) civitatis A 2. i) Aurelianensis A 1 ; Aweiinensis A 3 ; Aurilianensis C 1 ; Aurelianis G 5b. c; Aureliensi P 1. 4. Gl. 3. 4. k) Uperieus A 2; Helper. G 5c; Chilper. D 2. 1) Sassionas corr. Suessonas D 1, et ita H 1; Sessones A 5; Ses-sonam L 1; Sessiones A "3. B 2 ; Suessonas D *3a. 3. 4. 5; Suasionias E 1; Sae-sinnas G 1 (in m arg. al. manu vel Senonas); Sasinnas P 5. G 3. 4; Spinas G 2; Sausonias Cl; Senonas e corr. Fl. G 3, et tiaP3. 4; Senones P 2; Sennis G 5b. c. m) patri P 1. n) Sigilb. C '1; Sicib. P 1. o) urbe F 1. G 1. p) ita A 1 constanter et plerique alii; Aquilegensi corr. Aquileiensi A 2; Aquilegensi F 1; Aquileigensi B 1 ; Aquiligensi G 1; Aquiliensi G 2. 3. *5 ; Aquileienensi C '1. 1. — Aquilegia plerumque A *2. 5 et codd. B. q) populi G 1. 3 ; populo F 1. G 2. r) Gradum G 2. s) ita A 1. '2. 2. B 1. 2. E 1. G 5b. t) deest G; sue et suarum e. B 1. — omne G 1. 3. u) tanta — Alpibus des. C *1—3. D 1 (post suppl.). I 1; hoc — solet des. P. G (j>ost suppl. F 1. 2. G 1). v) Abares hoc loco B 1. w) Sigesb. A 1 hoc loco; Sigip. P 1; Sigep. G 1; Gisisb. A 2, et ita mox; cf. p. 89 n. g.
orta esse videtur narratio, quod strator primus dux fuisse dicitur. Fo-rojulana regio fartasse equorum cultu excellebat. 1) Sequentia — Metensem ex Greg. Tur. IV, 22. 2) Anno 568, quo Langobardi in Italiam vénérant, Joannes hujus nominis III. pontißcatum gerebat, illiusque successor Benedictus I. cognomento Bonosus creatus est anno 573. In errorem traxerat Paulum Liber pont., qui haec habet: Benedictus . .. Eodem tempore gens Langobardorum invasit totam Italiam. Quae non de tempore adventus, ut Paulus habet, sed de latiori domi-natione, ut indicant verba ilia 'totam Italiam' sunt accipienda. BI.
3)	Paulinum Aquilejensem archiepiscopum, non Paulum, metu Langobardorum de Aquileja in Gradum insulam exportato ecclesiae thesauro migrasse, accuratissime probat eminentiss. Norisius in sua dissertât, de V. synodo, eumdem illum, de quo Pelagii papae I. ad Narsetem epistolae. BI.
4)	Haec ad Secundum referenda esse, verisimile est. 5) Cf. Greg. Tur. IV, 29, qui vero neque Thuringiam neque Albim fluvium indicat.
Quibus ille ill Turingia3 occurrens, eos iuxta Albemb fluvitim 562. potentissime superávit, eisdemque petentibus pacem dedit. Huie Sigisberto de Hispaniis adveniens Brunicheldis0 matrimonio iunctad est1, de qua ille filium Childepertume nomine suscepit. Rursuinque Avares cum Sigispertoe* in locis ubi et prius pugnantes, Francorum proterentes exercitumf, victoriam sunt adepti2.
11.	Narsis vero de Campania? Romam regressus, ibidem non post multum tempus ex hac luce subtractus est3. Cuius corpus positum in locello plúmbeo, cum omnibus eius divitiis Constantinopolimh est perlatum.
12.	Igitur Alboin cum ad' fluvium Plabem1'-4 venisset, 569. ibi ei Felix episcopus Tarvisianae1 ecclesiae occurrit5. Cui rex, ut erat largissimus, omnes suae ecclesiae facilitates postulanti concessit et per suum pracmaticum"1 postulata firma vit6.
13.	Sane quia huius Felicis fecimus mentionem, libet quoque nos pauca de venerabili et sapientissimo viro Fortunato retexere, qui hunc Felicem suum adseverat socium fuisse. Denique liic de quo loquimur Fortunatas natusn quidem in loco qui Duplabilis0 dicitur* fuit; qui locus haut longe a
а)	Turingiam A '4. F 5. 13; Thuringiam G 5a; Thuringeam G 2; Turingam B 1. F 1. G 1. 3. 4. I 1 ; Turringam F4; Turinga Gl. 4b; Toringia B 1. D 1 e corr., et ita alii D; Toringa B 2 ; Thoringa H 1; Tringia A 5. 6; Turonia G 5b. b) Alben C 1; Albem corr. Albim G 2; Habem G 3. 4; Albam II. — fl. potentissimum F 1. G 3. 4. c) Brunecheldis corr. Brunechildis D 1, et ita C 3. 4. E 1. I 2 ; Brunichildis A '2. 3. 4. C 2. 4b. D 2. F 1. G. II 1 ; Brunihildis G 3. 4. 5c. I 1 ; Brunnihildis F 5. d) regina i. C 1; Br. regina C 2. e) Hildib. G 2; Hildeb. C 2. G 5c; Hildeberhtum L 1. e") ita hoc loco Al. f) exercitus A 2. g) Cam-niam alia manu corr. Campania A 1; Cam. in C "1; Camniam C 1; Canniam BI; Caminiam corr. Campania D 1; Camnia A*2. C2; Cannia B 2. 3; Samnio C 4b. 5. h) — poli B 1. i) deest A 3. k) Plabam A 4; Plavem A 2 in argum. 5. 6. E 1. F. G 1—4. H 1. I 1; Blavem G 5; Pladem I 3; Paem C 4b; Alpem C 5; deest C "1—3. D 1, qui post add. Plavem, et ita ceteri D. 1) Tarvisanae G 1. 4; Tarvisine G *5; Carusiane B 1. m) placm. A 2. n) deest C. D. G 3. 4. H 1.
0)	Dnplavilis A 3. 4. C 1. 4b. 5. D 1; Duclavilie A *2 ; Dupplabilis F. G.
1)	Ex. Greg. Tur. IV, 27. 2) Ibid. c. 29, ubi de pugnae loco nihil indicatur. 3) Haec ex G. pont. Joh. Cf. quae Agnellus c. 95. referí. 4) liare. 5) Cf. Fortunati lib. IV, de vita S. Martini, Opp. ed. Lucchi I, p. 472:
Qua mea Tarvisus residet, si molliter iutras, Illustrem socium Felicem, quaeso, require, Cui mecum lumen Martinus reddidit olim etc.
б)	Scip. Maffei hoc vocat, Verona illustr. lib. XI, 'una simplicith di Paolo', quandoquidem Langobardi non potuissent scribere. Sed defendit nostrum Eambaldo degli Aszoni (in Nuova raccolta d'op. scientif. IX, 405—453. Venet. 1762. 8°j. Cf. Troya, Codice dipl. Long. I, 2. fol. BE. Paulo antiquam chartam notam fuisse, verisimile est. Neque video, cur non Alboin episcopo petenti et chartae exemplar praebenti id firmare potuisset. 7) Cf. Fortunat. 1.1. Cujus et patriam Cluverius fuisse autumat in edito colle ad laevam amnis ripam, ubi vulgari appellatione vicus S. Salvadore. BI.
Cenitensea castro vel Tarvisiana distat civitate1. Sed tarnen Ravennaeb nutritus et doctus, in arte gramatica sive retho-rica seu etiam métrica0 clarissimus extitit. Hic cum ocu-lorum dolorem d vehementissimum pateretur, et niliilominus Felix iste ipsius socius pari modo oculos doler et, utrique ad basilicame beatorum Pauli atquef Iohannis, quae® intra eadem'1 urbem sita est, perrexere'. In qua etiam altarium in honore k beati Martini confessoris constructum propinquam habet fenestram, in qua lucerna ad exibendum lumen est constituía. De cuius oleo mox sibi isti1, Fortunatus scilicet et Felix, dolentia1" lumina tetigerunt. Ilico dolore fugato •p. so. sanitatem, * quam obtabant, adepti sunt. Qua de causa Fortunatus in tantum beatum Martinum veneratus est, ut, relicta patria, paulo antequam Langobardi Italiam invaderent, Turonis n ad eiusdem beati viri sepulchrum properaret. Qui0 sibi, ut in suis ipseP carminibus refert1, illuc properandii per fluenta Tiliamenti1- et Reunams perque Osupum1 et Al-pem Iuliam perque Aguntumu Castrum Dravumquey et Byr-rumw fluvios ac Brionesx et Augustam civitatem, quam Virdo et Lechad fluentant, iter2 fuisse describit. Qui post-quam Turonosa iuxta votum proprium advenitb, Pictavis pertransiens, illuc0 habitavit, et multorum ibidem sanctorum gesta partim prosa, partim metralid ratione conscripsit; novis-
a) Canitense Al; Cenitensi II, a Iii; Ceninensi A3. C 1. 2; Genitense Die corr., et ita vel Genitensi ceteri I). H 1; Ciense A 5. b) Rabenna F 1. G 1; Ravenna F 2. 3. G 2. 3. 4. 5; in Ravenna F 4. c) matrica A 1; geométrica F 2 (F 1 superscr. sed delevit geo). 4. G 3. Sequentia usque Venetiarum de (c. 14) des. folio deperdito Gl. d) dolore A 2 e) bassilica Fl. f) et A 2. g) qui A 1. h) ita A 1. Fl; eandem ceteri. i) perrexerunt C. D. k) tía Al. 2. D 2. E 1. F 2. G 5b; honorem ceteri. I) iste Die corr., et ita alii D. C 2. G 4. H 1; m. ut iste D 3; fratres isti e corr. F 1. m) deest C 1. Fl? (ubi dolentes oculos e corr.)\ lumi G 3. n) Toronis A 2. C *1. 1. D 1. F 1; — T. eadem b. F 1; et eidem b. G 3. o) Qui — describit des. H 1; Quique G *5. p) deest B 1. q) properandi corr. properanti B 1. F 1. G 4; properanti A *4, B la. 2. 5a. b. c. F 5. r) f. atiliament A 1; f. tilamenti E 1. F *2. G 5a. b. c; f. tilamente G "5; f. alia-menti A 5; f. abamenti A 5a; per fluentiliamenti C 1 — 5. D 1 (corr. fluenta ilia-menti); fruenta tiliamenti Fl; frunta tilamenti F 2. 4. G6; fruentati lamenta G2; perfruiqne tanti lamenti G 3. 4. s) Reuniam A 3. 5. D *3a. 3. G 5a. b. c; Reu-mam A 5a. D la. 4. 8; Remunam E 1. F 1 e corr., "2. 2. 4; Remunum G 3. 4; Rheunna F 5. — perquem F 1. t) Ossupum G 3. 4; Osopum A *3. 3. 4. 5. B 1. E 1. G *5. 5b; Hosopum G 5c; Ossopum G 4. u) Aguntus A 1; Aguntñr B 1; Auguntum C 2; Agustam corr. Augustum C 1; Agantum G 1—5. v) Da-vumque A 1; Draumque G 3. w) Byrro G 2. 4. x) fl. achriores D '3. 5; fl. acriores D 2. 3. 4; fl. apriones F 1. G 2. 3. 4. 5. — Augustan Fl. y) Lech C 1. 2. 4b; Lee B 3; Leca E 1; Lecca G 5a. b. c; Leccha G *5; quamvis dolecca fluentent G 5c; quam "Wirdo — advenit, quatuor vel quinqué vocabulis erasis, in marg. suppl. corrector D 1 (ibi Lee). z) interfuisse A 2. 3. C 1. 2. 3. D 2. 3. E 1. G 5b. c; item G 3. 4; idem G 2. a) Toronos A '3. C *1, corr. Turonos B 1; Coronos A 2; Coronas A'4; Toronus Fl; Toronis A *2. F 2; Thoronis El; Turonis D. G, alii; Turones C 1. b) adveni F 1. c) illuc corr. illic A 2. F 1. G 1. 2. 4; illic E 1; deest G 3. d) liberali B 1; metali C 1; métrica D 2. 3; metricali G 5c.
1) Cf. Fortunati lib. IV. I. I.
simeque ina eadem civitate primum presbiter, deinde epi-scopus ordinatus est, atque in eodem loco digno tumulatus honore quiescit. Hie beati Martini vitamb quattuor in libris heroico versu contexuitc, et multa alia maximeque ymnos singularum festivitatum et praeeipue ad singulos amicos versículos, nulli poetaram secundus', suavi et disertod sermone conposuit. Ad cuius ego tumulum, cum illuc orationis gratiae adventassem, hoc epitaphium, rogatus ab Aprof, eiusdem loci abbate1, scribendum contexui:
Ingenio s clarus, sensu celer, ore11 suavis,
Cuius dulce melos pagina multa canit, Fortunatas, apex vatum, venerabilis actu,
Ausonia genitus, hac tumulatur' humo. Cuius ab ore sacro sanctorum gesta pri or umk
Discimus: haec monstrant carpere lucis iter. Felix, quae tantis decoraris, Gallia, gemmis, Lumine de quarum nox tibi tetra fugit, * Hos modicos1 prompsi plebeio carmine versus,	"p- si.
Ne tuus in populiš, sánete, lateret honor. Eedde vicem misero: ne iudice spernar ab aequo,
Eximiism meritis posee, beate! precor. Haec paucis de tanto viro, ne eius vitam suin cives funditus ignorarent, delibavimus; nunc ad historiae seriem revertamur.
14. Igitur0 Alboin YincentiamP Veronamque et reliquas 569. Venetiae civitates, exceptisi Pataviumr et Montemsilieiss et Mantuam *, cepit. Yenetia4 enim non solum in paucis insulis,
*) L 1 add.it: Mantua accepit nomen a filia Teresiae, que liabuit nomen Mantua, et fuit ex genere Thebanorum, et cum venisset ad Italiam, fecit civitatem in Yenetia, quam de nomine suo Mantuam appellavit.
a) in eadem des. G*5. — civitatem A 2. D 1. P 1 (quod fortasse recipiendum erat)-, eandem civitatem C 2. b) vita P 1. c) composnit G 2; contexui P 1. d) dis-serto e corr. A 1, et ita F 1. G 2. 3. I 3; disserte e. G 4. e) gratiam A 2. P 1. G 3. 4. f) ab Aper A *2; a pbro (presbítero) A 3; erasum B 1. D 4. P 1 (abbapro corr. ab); deest C 4b. D 2. I lb. 3; epitaphium abbas (post suppl. 6) pro e. loci episeopo ser. A 5. 6; r. ab Ap. des. A 5b (post suppl.). g) novum cap. inc. A 2. *3. Ad cuius ego tumulum — delibavimus des. A *4; carmen et verba Haec — revertamur des. P. G (in folio assuto supplevit corrector P 2). h) oreque 11. Paulus pronuntiavit su-a-vis. i) tumulatus C 1. 11. k) piorum C. D; Ausonia — priorum des. C 2. 1) modicus A 1. *2. 2. 4. B 2. E 1, corr. modicos D 1. — prompso A 1; propri C *1; feci plebeio e corr. B 1. m) eximius C. D la. I 1. n) de A 1. o) I. cum A 2. p) Vicentiam G 2; Vineenniam C 1. 2. I 1; Vin-ceneia Veronaque F 1. q) excepto F. G. I 2. r) Patavum E 1; Patavio A 5. B la. 2 c corr.; Patavi C 3. G 3. *5; Padavi F 1. G 2. 4; Paduam P 3; Pataurim C 4b. D 1. H 3; Patauro D 3. 4. s) Monte S. et Mantua B la. B 2 e corr., D 3. 4. 8; Scilicas A 2. — et Mantuam — insulis des. D 2. t) Venetiam P 1.
1) Aper teste diplomate in Gallia Christiana II, p. 1224. allato Pictavis apud S. Hilarium albas nondum exstitit a. 775, sed jam abbatiam re-gebat a. 780, et a. 792. jam defunetus erat. Paulus ibi fuit intra a. 782-786. BE.
quas nunc Venetias® dicimus, constat, sed eiusb terminus a Pannoniae finibus usque Adduamc fluvium protelatur d. Pro-batur hoce annalibus libris, in quibus Pergamus civitas esse legitur Venetiarum1. Namf et de lacu BenacoS in historiis ita legimus2: 'Benacus lacus Venetiarum, de quo Minciush flu vins egreditur'. Eneti1 enim, licet aput Latinos una littera addatur, Grecek laudabiles dicuntur3. Venetiae1 etiam Histria m conectitur, et utraeque " pro una provincia habentur. Histria4 autem ab Histro ilumine cognominatur. Quae0 secundum Romanam historiara5 amplior, quam p nunc est, fuisse perhibetur. Huius8 Venetiae Aquileia civitas extitit caput; pro qua nunc Forum Iulii?, ita dictum, quod Iulius Caesar negotiationis forum ibi statuerai, habetur.
15. Non ab re esse arbitror, si etiam ceteras Italiaer provincias breviters adtingamus. Secunda provincia1 Liguria a' legendis, id est," colligendis, leguminibus, quorum satis ferax est, nominator. In qua Mediolanumv est et Ticinusw,
Suae alio nomine Papia appellator. Haec usque ad Gallorum8 nes extenditur. Inter hanc et Suaviam x-9, * hoc est Alaman-norumy patriam, quae versus septemtrionem1 est posita, duae provinciae, id est Retia prima et Retia secunda, inter Alpes consistant3; in quibus proprie Retib habitare noscuntur.
a) Venetia A 2; Venicia G 3. b) deest B 1 ; et F 1. c) Addam F 1. G 2¡ ad Adduam A "2. "3. B. E 1 ; ad Aduam A 2. 4. F 3 ; ad Addam I 3 ; ad Ada G 4. d) protelatur — Mincius fluvius des. G 5b. e) deest 0*1. X. 2. D. I 1. — Pro-batus A 2. f) Nam — Venetiarum des. A 2. "4. G 5c. g) Beuacu A. E I. F 4. G 2. 4. *5. 5a; Venacu F 1; Beneou corr. Bennacu G 3; Venaco H 1; Be-nacho B 2; Bonaco A 3. h) Mincus A 3; Mentius F I. G I. 3. 4. i) Eneci corr. Eneti B 2; Einoti D 1; Enneci F X. G 1—4; Enecii G '5. 5b. c. I 3; Etnetii F 3; Etnetie.iF4; EnetumF2; Eneti — dicuntur des. F *2. k) Greci F I. G I. 3. 4. 1) Venec(t)ia A *2. C 2. E I (corr. Venetiae). G 2. 5c; veneficie C X. m) historia A 5. F 4. H I, corr. histria A 2. BI.D1. 3. EX; duae in hystoria conec-tuntur A 5. 6; historig corr. histriç G 2. 5a; historiam F X (corr. histria). G 1. 3 (corr. histriam); Histriam F 3. 4. 5. G 4; Istria F "2. n) utraque A 2. F 3; utroque FX. G X. 3. 4. o) Qui FX. G X. 3. 4. *5. p) qua FI. q) Foroiuli FI. G 1. 4; Foroiulii B 1. G 2. 3; Foroiulum G *5. 5c; Foroiulii A *3. Et similiter aliis locis et in diversis casibus. r) Italiae — Lucaniae quae nomen (c. IT) des folio evulso. s) deest D 2. t) provinci(a)e A X. D I. F X? G I. 3. 4. — Licuria C 'X. F X. u) 1. vel A 3; i. e. c. des. F *2. v) Mediolanium C 2. G 3, alii. w) Tyciuus F 1. G 3; Ticinum D (1 e corr.). F 2. 3. H X. x) Suœ-viam CI; Sueviam D 2. 3, alii; cf. supra p. 89 n h. y) lamann F 1. — patria A *4 ; provincia(m) F. G. I 2. z) septemt(d)rione F 1. G 1. a) adsistunt vel assist. G. b) Greci G 3. 4.
1) Cf. Hist. Rom. I. XVI: Biorgor rex Alanorum.... superatus non longe a Bergamo civitate Venetiae ; quae ex Fastis sumta esse, Holder-Egger, N. Archiv I, p. 302, doeuit. 2) Sunt verba Isidori Etym. XIII, 19, 7. 3) Cf. Jord. Get. c. 29: Eneti id est laudabiles dice-bantur. 4) Isid. XIII, 14, 17. 5J Cogitât fortasse de loco Hist. Rom. Ill fed. Gruter p. 794J. 6) Sequentia magnam partem ex an-tiqua provinciarum descriptione sumta sunt, quam in appendice ex co-dice Matritensi edimus. 7) a — nominator Paulus adjecit. 8) Lan-gobardorum Prov. 9) Suaviam h. e. et q. v. s. e. p. Pauli sunt verba.
16.	Quinta1 vero provincia Alpes Cottiaea dicuntur, quae2 sic a Cottiob rege, qui Neronis tempore fuit, appellatae sunt. Haec a Liguriac in eorumd versuse usque ad mare Tyrrenum extenditur, ab occiduo vero Gallorumf finibus copulatur. In hac Aquis s, ubi aquae calidae sunt, Dertonam h et monasterium BobiumGenua quoque et Saonak civitates habentur. _ Sexta provincia Tuscia est, quae a ture, quod populus illius superstitiose in sacrificiis deorum suorum incen-dere solebant1-3, sic appellata m est. Haec habet intra se cir-ciumn versus Aureliam, ab orientis vero partem0 Umbriam. In hac provincia Roma, quae olim4 totius mundi caput ex-titit, est constituía. In Umbría vero5, quae? istius in parte ponitur, Perusium i et lacus Clitorius Spoletiumquer consistant. Umbria5-6 autem dicta est, quod imbribus1 superfuerit, cum" aquosa clades olim populosv devastaretw.
17.	Séptima quoque provincia Campania x ab urbe Roma usque ad Siler Lucaniae fluvium producitur. In qua opulen-tissimae urbes y Capua, Neapolimz et Salernus constitutae sunt. Quae' ideo Campania appellata est propter .uberrimam
a) cottidie A 1. I) 1 (corr.). F 1; cotidie expuncta littera t A 2; Cotie A 4; Coctie E 1; Cocciae B la. L 1; Cotcig B 2; Gotiae G 4; Quotiae C 1; Scotiae C 2 Scottie A *2; Scothiae A3; Co in Cottiae e corr. G 2. b) Cotio A 2. 4. D 4.; F 2. "2; Coccio B 2; Cothio A 5; Cothtio A 6; Coctie E 1; Coctico I 1; Cotzo L 1; Cuttio F 1; Gotio G 4; Scotio C 2; Scotico F 5. c) Ligurium D 2; ad Liguriam D 3; Ligura C 1; Ligoria C "1; Legoria D 1 d) ita A t. 2. C 5 {corr. chorum). D 1. E 1. F 1. G 1. 3; chorum A "2. G 4; quorum B 2; eo G 5; eurum A 3. 4. C 1. D 2. 3. G 2, alii (E 1. F 1. G 3 e corr.); cf. supra p. 91 n. b. e) versa F 4. G 1—4. 5b; versum G *5. 5a. c. f) Galliarum G 3. 4. g) urbs superscr. D 1, et ideo u. A. D 2. 3. h) ita A 1. '2. 2 (corr, Dertona). B 2. C 5. D 1. I 1; Dertondam C 1; Derton(a)e C 2. F 2. 3; Destona D 2. 3; Terdona G3; Vertone F 1. 4. G 1. 2. 4. '5. 5c; Virtone F 5. i) Bovium F 1. G 1—4. '5. 5c; Bolbium D 2. k) Soana G 2. "5; Sceana G 5a. c. 1) ita Pal. Ass. A 2 (corr. solebat). F 2. G 3. 4; solebat D 1. F 1. G 1, alii. m) appellatum Pal. Ass.; appellatus corr. — ta G 2. n) circum A "2. C 2. D 4. E 1. F 1. 5. G 1 — 4. 6. I 3; circuí C 1; cf. supra p. 54 n. g. o) ita Pal. Ass. A 2 (corr. parte). F 1; parte ceteri. p) qui G 2; deest C *1. 1. 2; post suppl. D 1. q) Perusius A 2; Perusiam corr. Perusium G 3; in Pal. Ass. legi nequit; — in qua P. C *1. r) ita A 2. 3; Spoletum A 1? C. D, alii-, Spolitum F 1. G 1. 3; Spolebum F "2. s) Umbra Pal. Ass. F 1. t) in uiribua Pal. Ass. (duabus lineis in I uiribus). F. G 1—4 pro imuribus i. e. imvribus — imbribus ; F 1 corr. vel umbris semper f.; umbribus. F *2. u) quam quos aclades (adades F 2. 4. G 1 e corr. 4; adactes F 3) F (corr. aut quod sua clade F 1). G1—4; quando clades G5; cum aquos adales F *2. v) populus F 1. G 1—4. "5. w) de lectione cod. L 1 v. Archiv IX, p. 689. x) deest F 1. G 1 — 5. (adest F '2); C. est quae ab D 3. y) deest G 1 (post suppl.). 2. z) Neapolis C 1. F *2.
1) 1Tertiam' ¿Licit Provinciarum descriptio, Tusciam quartam, et sic deinceps. Paulus ordinem turbasse videtur. 2) quae — appellatae sunt Paulus ex Aurelio Victore; v. p. 98 n. 4. 3) Cf. Isid. IX, 2, 86. et XIV, 4, 20; sed verba quod — solebant Pauli sunt. 4) olim Paulus scripsitpro aliquando. 5) vero — ponitur Paulus. 6) Umbría — devastaret ex Isid. XIV, 4, 21. 7) Quae — planitiem cf. Isid. XV, 1, 54; verba uberrimam planitiem et ceterum — montuosa est Pauli sunt.
Capuae planitiema; ceterum exb maxima parte montuosa est. Porro octava Lucania, quae' nomen a quodam luco 0 accepit, a Silere fluvio inehoat, cum Brittiad, quae2 ita ae reginae * p. 83. quondam suae * nomine appellata est, usque ad fretum Si-culum per ora maris Tyrreni, sicut et duae superiores, dex-trum Italiae cornu tenens pertingit; in qua Pestus et Lainus f, Cassianum et Consentía Regiumque sunt positae civitates.
18 Nona deniqueh provincia in1 Appenninis1' Alpibus conputatur1, quae inde originem eapiunt, ubi Cottiarum'" Alpes finiuntur. Haen Appenninae Alpes per mediam Italiam pergentes, Tusciam ab Emilia0 UmbriamqueP a Flamminia i dividunt. In qua sunt civitates Ferronianusr et Montembel-liums, Bobium' et Urbinum, necnon et oppidumu quod Verona appellatorT. Alpes3 autemw Appenninae dictae sunt a Pu-mcis, hoc est Annibale* et eius exercitu t, qui per easdem Romam7- tendentes transitum habuerunt. Sunt qui Alpes Cottiasa et& Appenninas unam dicant0 esse provinciamd; sed hos Victorise revincit historia, quaef Alpes Cottias per se provinciam appellat4. Décimas porro Emilia'1 a Liguria in-
a) planicie F 1. G 3; planciae G 1. b) deest G2. c) loco C *1. 1. 4b. D 1. 2. F 1. G 4; lucio C 2; a quodam — ditissima Beneventus (c. 20 medio) in G 4 deerant eorumque loco duae et dimidia lineae scriptae, quibus a manu coaeva erasis, jam legitur: a quodam — positae civitates. Tertia manus aequalis margini apposuit: quod hie deest require in penúltimo folio. Sed hoc folium jam non exstat. d) Brie-cia B 2. G Bb; Brictia A '2. G 5a ¡ Britcia G 1 ; Britia A 3. 4. 5. C '1. 2. D. E 1; Bristia B 1; Brittua F 1; Bretia A 2 ; Brucia C 1; Brutia F 5. I 1; Breia F "2. e) deest A 1. f) Laginus C 1; I.anus G '5. g) hoc caput antecedenti adjungunt C 1. D 1. 5. h) décima A 2; deest A *4. i) hinc A 1. k) Apenn. D 1 const.] Appenninis corr. Appeninis G 2 (postea Apennin. corr. Appenin.); ApeninisFl. 1) ita A 3. 4. E 1. F *2. cum Prov.; concupatus A 2; numcupatur B 1; nuncupatur A 1 celerique orrtnes; eodem nomine post add. D 1, et ita D 2. m) Codtiarum B 1; Scotiarum C 2. G 3; Gotiarum G 1. 2; Cociarum F '2; cf. supra p. 97 n. a. n) Haec vel Hec A 2. 4. B 1. C '1. 4b. D 1. F 1; deest I 3. o) Etruria D 3. p) Umbriaque F 1. G 1. q) Flaminia A 2. 3. G 1. 2, alii. r) Fertonianus A3; Ferronianum F 3. s) ita A 1. 4 et infra A 2; Montevellium A 3; Mentevellium A "3; Montembellium A'2. *4. B 1. 2 C 1. D 1. 2. 4. F 1. 2. G 2. 3. H1; Mon-tembellum F 3 et infra A 3. G 2; Montebellium A 5. D 3. G*5. 5a; Montebelium G 5c; Montebelium F 2 (infra Montemvellum); Montesbelium G 5b; Montem-bebium F 5; Montepellium A 2 1 ed. t) Bovium et Urbium B 1; Orbinum A 3; Urbinium D 2. 3. u) oppida vel opida G 1. 3. 5; opidamque quod F 1; opidaque quod G 1. 3. — quae quondam G 5c. v) appella(e)batur G 1. 2. "5; appella-bantur G 5b. c.; vocatur F 4. w) deest G 2. x) Annibalem Al; Annibal C2; Anibale A "2; Annivale F 1. G 1; Hanibale F5; Hannibale A 5. plerique D. H 1, alii; a Hannibale G 2; ab Annibal G 3; P. hoc Annibal et eius exercitu per Dl; P. eo quod Annibal et eius exercitus per C 1. 2. — eius deest G 1. 2. y) exer-citum F 1. G 1; exercitus C *1. z) Roma F 1. a) Cottidias F 1. b) et App. — Cottias des. C 1 (pagina desinente). '1. 2 (ubi ita: Cott. pro se provinciam appellant). 3. D 1 (post suppl.). c) dicunt D 3. G 2. 5c. d) provincias A 1. e) Victoriis G 1; Victorini G 2. 5a. b. c. f) qui D 3. G 5. g) novum cap. incipit G2; Décima — appellator des. D 2; Décima — versus des. C 3. h)EmeliaFl.
1) quae — accepit ex Festi epit. fed. Muller p. 119). 2) quae — appellata est fortasse ex Jord. Get. c. 30. 3) Ex Isidori loco XIV, 88, 13. haec Paulus confecisse videtur. 4) Est Sextus Aurelius Victor, cujus haec verba: Pontum in ius provineiae Polemonis reguli permissu redegit, a quo Polemoniacus pontus appellatus est, itemque Cottias Alpes Cottio rege mortuo. LIND.
cipiens, inter Appenninasa Alpes et Padi fluenta versus Ravennam pergit. Haec loeupletibus urbibus deeoratur1, Plaeentia scilicet et Parmaque b, Regio et Bononia Corneliique foro, cuius castrum Iinolasc appellator. Extiterunt2 quoque ui Emiliam et Valeriam Nursiamqued unam provinciam icerent. Sed liorum sententiae staref non potest, quia inter Emiliam et Valeriam Nursiamqued Tuscia et Umbría sunt constitutae.
19. Dehinc undécima provinciarum est Flamminia, quae inter Appenninas Alpes et mare est Hadriaticum h posita. In qua nobilissima urbium Ravenna et quinqué aliae ■ civitates consistunt, quaek Greco1 vocabulo Pentapolim1" appellantur. Constat» autem, Aureliamn Emiliamque et Flamminiam a constratis viis, quae ab urbe Roma veniunt, * et ab eorum" p- 84. vocabulis a quibus sunt constratae talibus nominibus appellari. Post Flamminiam duodécima Picenus occurrit, liabens ab austro Appenninos montes, ex altera vero parte Hadriaticum mare. Haec0 usque ad fluvium PiscariamP pertendit. In qua sunt civitates Firmus, Asculus i et Pinnisr et iams vetu-state consumpta1 Hadriau, quae4 Hadriatico pelago nomen dedit. Huius habitatores cum a Savinisv illuc properarent, in eorum vexillo picus consedit, atque hac w de causa Picenus nomen accepit4.
20*. Porro tertia décima Valeria, cui est y Nursia ad-nexa, inter Umbriam et Campaniam Picenumque2 consistit. Quae ab oriente Samnitum regionem adtingit. Huius5 pars occidua, quae ab urbe Roma initium capit, olim ab Etru-
a) Penninas P 1. b) ita a 1. B 1. c 1. 2. P 1; et Parma F'2; et deest a 2. 3. D. G. I 1, alii-, P. atque E. c 1. 2. c) Immolas PI. Gl. 2. 3; Himmolas G'5; Himolas G 5c. d) deest G2; Nursiaque PI. — una F 1. G 3. e) sententiam F 1.
f)	sent, quod mendax sit in multis probatur F 2. *2. 3. 4 (ubi quia — constitutae des.).
g)	Nursiaque F 1. h) ita A 1. 2; Hatriat. F 1; Attriat. g 1 (infra Hadr.); Adriat. ceteri. i) alias F 1. G 1. k) quam F 2. 3. 4; quae corr. quam G 2; quas F 5. G 5. 12. — appellant P. G. 12. ]) Grecorum F. Gl—4. m) Penta-polis A'3. B la. C. D (1 e corr.), n) Auriliam B 1; Aurelia Fl; Valeriam g 2.
0)	Haec — Piscariam des. B 1. p) Piscarium F 5. G 2 et e corr. P la. G 3. q) Aculus c *1; Esculus e corr. D 1, et ita alii D. r) Pinnae F2; Primus F 3; Firmus corr. Pinnus G 5b, et ita 5c; Pennis L 1. s) deest C. D. G 5b. c. — et deest C 1; que etiam F 4. t) corrupta G 1—5. u) ¿<o A 1. 2; Adria ceteri. v) ad F 1. Gl. 2. 3. — Suinis G 2. 4; Savinis corr. Sabinis Dl, et ita plerique I); Suunis A 2; Suavinis A 5. 6. F 4. G 1; Sabini C 1. 2. w) bee A 1; haec CI;
in hac de F 4. G 1. 3; F *2 ita: In huius abitatorum vexillo...... illuc prope-
raretur picus condam con . . (.. . . iam legi nequeunt). x) caput praecedenti adjun-gunt CI. D 1. 5. y) deest F 4. G 2. 3. 5; Nursia est G 1. z) que decííFl.Gl.
1)	deeoratur Pauli est; Parmaque in cod. Matrit. deest. 2) Exstite-runt — constitutae Pauli sunt. 3) Constat — appellari Paulus.
4)	quae — accepit Paulus. De pico v. Festi epit. fed. Müller p. 212J.
5)	Huius — dicta est, cf. Isid. XIV, 4, 22, qui ah Etrusco principe terram dictam refert.
scorum populoa Etruria dicta est. Haec habet urbes Tiburimb, Carsiolisc et Reate, Furconam d et Amiternume regionemque Marsorumf et eorum lacum 8 qU¡ Fucinush appellatur. Marsorum1 quoque regionem' ideo intra Valeriam provin-ciam aestimo conputari, quia in catalogo provinciarum Italiae minime abk antiquis descripta est. Si quis autem hanc per se provinciam esse vera ratione conprobaverit, huius rationa-bilis sententia modis erit omnibus tenenda. Quarta décima Samnium1 inter"1 Campaniam et mare Hadriaticum Apu-liamque, a Piscaría incipiens, habetur. In hac sunt urbes Tlieate, Aufidenam", Hisernia0 et antiquitateP consumpta Samnium, a qua tota provincia nominatur, et ipsa? harum provinciarum caput ditissima Beneventusr. Porro2 Samnites nomen acciperes olim ab hastis', quas ferre solebant quas-que Greci saynia" appellantv.
21. Quinta decima provinciarum est Apuliaw, cumso-ciatax sibi Calabria. Intra3 quam est regio y Salentina. Haec ab occidente vel áfrico habet Samnium et Lucaniam, •p. 85.*a solis vero ortu Hadriatico pelago finitur. Haec habet urbes satis opulentas, Luceriam, Sepontumz, Canusium, Agerentiam8, Brundisiumb et Tarentum et in sinistro Italiae cornu, quod0 quinquaginta milibus extenditurd, aptame mer-
a) habet ruseorum (pro hab = ab Etruscorum) populo (populos B 3. C "1) B la. 2. 3. C'1. 4b; habetur eorum p. F 2. 3. 4. G 1. 2. I 3. (idem F 1 habuisse videtur, corr. ab eorum p.); habetur a quorum populum G 3; habet rustico rum populo D 1 (corr. ut editum); ab rusticorum p. C 2; habet ruseorum pontífice pbro C 1 ; h. ab etriis eorum p. G 5c; habetur forum Pupilii (hoc vocabulum e corr.) F 5. b) Ty-borim A 4. G 8; Tiborim E 1; Tyberim H 1; Tiberim C 4b; Tyburum F 1. G I. 2. 5; Tybur F 5. c) Carsilis C 1. 2. D 2. 3; Carsolis I 1; Cassiolis A '3.
d)	Forconam B 1; Forconum a '2 ; Furconum A 3 ; Furconem a *3 ; Furcon(a)e F. G.
e)	Miternum F 1; Emiternum G 1. 3. f) Marsorum — regionem des. G 5a. g) locum A 1. h) Focinus F 1. G 1. 2; Facinus A 5. C 2. G 4. "5. 5b. c. 6; Ficinus E 1. i) q. gentem regionem A 3. k) ab a. des. D 2. 1) Sannium B 1. m) intra A 2. 3. 4. 5. D 2. F 4. 5. n) Aufidemnam F 1. G 1. 2. 3. I 1; Aufi-dena Die corr., et ita alii D; Ausidena A 3. o) Hiserniam C 1. F 1. G 1? 2. I 1, et e corr. B 2; Histernia D 2. 3. p) antiquitatem F 1. G 1 — consump-tam G 2. 3. q) ipsam F 1. G 1. r) Venebentus F 1. s) ita A 1. B 1. 2. F 1. G 1. 3. *5; accipér A 2; acciperet corr. accepere E 1; accipire A 4; acce-pere F 5. G 2, alii. t) abstis G 3; abastis G 4; ab artis corr. arcls G 2; ab hastis corr. abatis F 1; abbatis F 3; o. ambastis C 1. u) ita A 1. 2 (corr. san-nia) 4. 5. 6. F 1. 4. G 1. 5a. 6; sainia B 1. E 1; saunia G 2. 5c; sannia F 5. G *5; samnia A "2. D 3. F 3; samniam F *2. L 1 ; sammia H 1; samia C. D 1 la. 2. '3a. 6. F 1 e corr., G '5b; saginia A 3. G 3; sagina corr. saginiam G 4; saucia B la. 2. v) quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 688. w) Apuleia G 1; Epuleia C "1. 1. D 1. x) ita pro consociata A 1. "2. 2. 3. 4. D 1. la. F 1. 3. 4; cons. A 5. 6. B 2. C 1. D 3. E 1. G 1—4. 5b. y) deest G 4. — Salentina corr. Salernina F 1, corr. Salertinia G 1. z) Sipontum A 2. D la. 3. 4. 5; Sep. corr. Sip. G 3. a) Agerentium D 2. 3; Aregentiam G 2. b) Brandisium F 1 (ut saepius a pro u); Brundusium G 5c; Brondusium C2; Brudisium G 3. c) deest A 2. d) distat vel ext. G 5c. e) apertam G 1—4. '5.
1) Marsorum — tenenda Paulus. 2) Ex Festi epit. fed. Mixller p. 327J. 3) Intra — finitur Paulus, nisi in cod. Matrit. quaedam excidisse putes.
cimoniis Ydrontuma. Apulia» autem a perditioneb nominatur; citius eniin ibi solis fervoribus terrae virentia perduntur.
22°. Sexta decima provincia Sicilia"1 insula conputa-tur. Quaee-2 Tyrreno mari seu Ioniof alluitur de3 Siculi-ques ducish proprio' nomine nuncupatur. Séptimak décima Corsica; octava decima Sardinia ponitur. Quae utraeque Tyrrems1 fluctibus ambiuntur". Porro Corsica am duce suo Corso", Sardinia a Sarde», HerculisP filio, nominaturi.
23. Certum est tarnen, Liguriam etr partem Venetiae, Emiliam quoque Flamminiamques veteres historiographos1 Galliam" Cisalpinam appellasse. Inde est, quod Donatus gramaticus in expositione Vergilii* Mantuam in Galliaw esse dixit; indeque est, quod in Eomana historiax legitur« Ariminum in Gallia constitutum. Siquidem antiquissimo tempore y Brennus2 rex Gallorum, qui aput Senonas urbema regnabat, cum trecentis milibus Gallorum Senonum ad Ita-liam venitb eamque usque0 ad Senogalliam, quae a Gallisd Senonibus vocitata est, occupavite. Causa autem cur Galli in Italiamf venerint? haec fuisse describitur. Dum enimh vinum degustassent ab Italia' delatum, aviditate vini inlecti
a) Idrontu A 4; Hydrontum A '2; Hidrontum B 2; Idromantum corr. Idrontum G 3, et ita A 3, alii. — Quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 688. b) perditionem F 1. c) ita distinguunt in Índice codices A. B. C. D. E omnes, et in textu A 2. -3. 3. 4. 5. B 1. D 2. 3. 4. 8. F 4. 5. G 5b. K 1; praecedenti hoc caput adjungunt in textu A 1. D 1. E 1, F 1. G 1.3. i. I 3; quod errore factum esse librariorum, non auctoris, eo patet, quod A 1 sequens caput 23. numerat XXlt, cap. 24. etiam XXIII, at c. 25. recle XXV et sic deinceps. Capp. 19—22. in unum jungunt C. D la. "3. 5. 6. I 1. Codd. G hoc caput incipiunt in verbis Séptima decima Corsica etc., et in textu illud praecedenti adjungunt, sequenti capite a plerisque (non G 4) XXII. numéralo, et ita deinceps. BETHM. — In verbis provincia Sicilia incipit fragmentum codicis F'l. d) Siciliam F 1. |1. e) deest B 1; Q. tyrse numeris F "1. f) maris euionio A 1. 3. D 1. F 1. "1. G 1. 3; maris ouionio A 2; maris etuionio G 3. 4; mascuionio C 4b. g) singulique F "1. h) dueibus F 1. "1. G 1. 2. 3. i) proprii A 1. '2 2 4 5. 6. B 1. la. 2. C 2. 4b. D '3a. 3. F 1. *1. G 1. 3. 4. '5. H 1. I 1. 3; quod quin m archetypo fuerit, dubitari nequif, proprie C 1, corr. proprii D 1; proprii nominis G 1. 3; proprio recte correxerunt A 3. E 1. F 1. 3. 5. G 2. 5a. b. 6, alii. k) novum (XXIV) cap. inc. A '3. 1) terrenis D 2. F '1. m) ad F 1. n) Carse G 2; Carso G 1. 3. 4, corr. Corso F 1. o) Sardo A 4. D (1 e corr). I 3-Serde C 1. 2. F 1 ? (corr. Sarde). *1. G 1. 2, alii. p) Ergulis F "1; Erculis' C *1. F 1. q) quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 689. r) ad F. G; deest I 1. s) deest C 2. t) histori(a)e grapphos F 1. G 1; historiograpphos G 3. u) Gallia F 1. G 1. v) ita A 1; Virgilii ceteri w) M. Galliam F. G; in Galliam I 3 x) deest C '1. D; lege CI. 2. y¡ deest G 2. z) Brennus G 3. 4; Brenus F 1; Bremnus G 1; Brennuus G '5. a) urbes Fl. Gl. 3. 4. 5b. I 2; deest C. D. b) venitur F 1. *1. c) deest A 2. d) Galli A 2. B 1. C '1. 1. F 1. e) quae L 1 addit v. Archiv IX, p. 689. f) Italia F 1. *1. g) venerunt A 2. '2. C 1. D. G 4. 5c. h) deest D 2; autem D 3. i) Italiam A 2. F 1.
1) Apulia — perduntur Paulus, nescio quem auclorem seculus, qui de
Graeco vocabulo GTCO/./ufu cogitavit. 2) Quae — alluitur Paulus.
3) Ex Isid. XXIV, 6, 32. 4) Hucusque catalogus provinciarum. Porro— nominatur ex Isid. XIV, 7, 41. 39. 5J Servius potius ad. Aen. X. BE. Cf. Isid. XV, 1, 59. 6) Pauli h. B. II (Gruter p. 787J Sequentia ex Justino XXI V} 4. et XXV, 1. comp o suit.
ad Italian! transierunt. Horum centum milia1 non longe a Delphosa insula properantes, Grecorum gladiis extinctab * p. 86. sunt; aliac vero centum milia in Galatiad * ingressae, pri-mum2 Gallogreci, postea verof Galatae appellata» sunt. Eth hi sunt quibus doctor gentium scripsit epistulam' Paulus. Centum milia quo quek Gallo rum, quae in Italia remanserunt, Ticinum MediolanumqueBergamum m Brexiamque n constru-entes3, Cisalpinae Galliae regioni nomen dederunt. Istique4 sunt Gaüi Senones, qui olimf urbem Romuleam invaserunt. Sicut enim dicimus Galliam Transalpinam, quae0 ultra Alpes habetur, sie Galliam Cisalpinam hacP parte, quae infra Alpes est, vocitamus.
24.	Italia 9 quoque, quaer has provincias continet, ab Italos Siculorum dueoqui earn" antiquitus invasit, nomen aeeepit5. Sive ob hoc Italia dicitur, quia magni in ea boves, hoc est itali, habentur6. Ab eo namque quod est italusv per diminutionem, licetw una littera addita altera inmutata vitulus, appellaturx. Italia T-» etiam Ausonia dicitur ab Ausonoz, Ulixis filio. Primitus tarnen Beneventana regio hoc nomine appellata est; postea vero totaa sic coepit Italia vocitari. Dicitur8 quoque etiam Latiumb Italia, pro eo quod Saturnus Iovem, suum filium, fugiens, intra eam invenisset latebram. — Igitur postquam de Italiae provineiis vel ipsius nomine, intra quam res gestas® describimus, sufficienter est dictum, nunc ad historiae ordinemd redeamus.
25.	Alboin igitur Liguriam introiens, indictione ingre-
a)	adhelphos D 1. F 1. *1. 4. G 1; adhelpohs G 3; ad Delphos C "1. D 3. G 2, et e corr. Fl. — non longe et insula des. G 2. b) extineti D. F "2. G 4. 5b. c. c) alii C 1, uii milia deest. d) ita A 1. F 1; Gallacia A "2; Gallicia corr. Gallacia F 4; Galatiam A 2. 3. plerique Gj Galiciam B 2. C '1; Galliciam C 2. 3. D 1. F 3; Galliam C 1. e) ingressi A 3. G 3. f) deest D 2. 3. g) appellate A 4. D 1. la. G 4; appellati A 5. B 2. C 1. D 2. 3. F 1 e corr. G 2. 3. 5b. H 1, alii. h) Et — Paulus des. G 5b. i) epistolas A *2; epistula F 1; epi-stola Pauli (?) F '1. k) deest B 1. 1) Medilanamque G 1. m) ita hoc loco A 1. F 1. *1; Perg. alii. n) Brixlaque F 1. *1; Brixamque G 2; Brixiamque G 3. — eis Alpis Alpin§ Gallig regionis F 1. *1. o) q. u. A. h. s. G. Cisalp. des. C *1, post suppl. Dl; q. u. A. h. des. C 1. 2. p) ac p. A 4; ac partem F 1. H 3. 5. I 2; hanc partem F 5. G. 13, et e corr. C "1. H 1. q) Italiam Fl. G 1. 2. r) deest A 1. s) Itolo F 1; Itulo F "1; Itale C 1. t) ducem F 1. u) deest F 1 (post suppl.). "1; ea C 1. D 1; a. e. G 2. v) italiis A '2. E 1, corr. italus D 1; italis F 1. '1. G 1—4. w) licet et G 1—4. — unam litteram F 1. Gl. — additam F 1. x) appellabitur A 2. y) Italiam e. Ausoniam Fl. "1; I. enim A 3. Novum cap. (XXI) ineipit I 1. Quae L 1 add. v. Archiv IX, p. 689. z) Auxono B 1; Ausonio corr. Ausono G3; Ausona D 2. — filius A 2. a) deest B 1.
b)	Latinum D 2. G 4. c) gesta corr. gestas G 1. d) ordine F 1. *1.
1) Hos numeros Paulus sibi finxit. 2) primura — Galatae appellati sunt ex Isid. Etym. IX, 2, 68; cf. XIV, 3, 40. 3) Justin. XX, 5. 4) Ibid. XXIV, 4. 5) Haec ex Isid. XIV, 4, 18; qui eam ant. invasit Paulus. 6) Haec ex Festi epit. fed. Müller p. 106). 7) Ex Festi epit. fed. Müller p. 18J. 8) Ex Isid. XIV, 4, 18.
diente tertia, tertioa Nonas Septembris, sub temporibus Ho- 569. norati archiepiscopi Mediolaniumb ingressus est1. Dehinc SeP4-uni versas Liguriae0 civitates, praeterd has quae in litore maris sunt positaee, cepit. Honoratus vero archiepiscopus Mediola-nium deserens, ad Genuensem urbem confugit. Paulus quoque patriareha annisf duodecim sacerdotium gerens, ab hac luce subtraetus est regendamque s ecclesiam Probinoh reliquit.
_ 26». Ticinensis eo tempore civitas ultra tresk annos obsidionem perferens, se fortiter continuity Langobardorum exercitu1 non procul iuxta eam ab occidental parte residente. Interim Alboin, eiectis" militibus, invasit omnia usque ad Tusciam0, praeter Romam et Ravennam vel aliquaP castrai quae erant in maris litore constituta. Nec eratr tunc virtus Romanis, ut resistere possints, quia et pestiientia, quae sub Narsete * facta est, plurimos in Liguria ' et Venetiis ex- ' p. 87. tincxerat", et post annum, quernv diximus fuisse ubertatis, fames nimia ingruensw universam Italiam devastabatx-2. Certum est autem, tunc Alboin multosv secum ex diversis, uas vel alii reges vel ipse ceperat, gentibus ad Italiam ad-uxisse. Unde usque hodie eorum in quibus habitant vicos Gepidos, Yulgares, Sarmatasz, Pannonios, Suavos, Noricos sive aliis huiuscemodi nominibus appellamus3-3.
27. Atb vero Ticinensis civitas post très annos et ali-quodc menses obsidionem perferens, tandem se Alboin et Langobardis obsidentibus tradidit. In quamd cum Alboin 572. per portam quae dicitur Sancti Iohannis ab orientali urbis parte introiret, equus eius in portae medio concidens, quamvis6 calcaribus stimulatus, quamvis hinc inde hastarumf verbe-
a)	deest F 1 ; egreditur tertia tertioque e corr. D 1, et ita (t. e.) alii D. b) ita hoc loco et in sequentibus At, 2. 3. 4. D 2. G 3 ; Mediolanum B 1. C 1. F 1. G 2, alii. e) Legur. F 1. d) et spatio vacuo relicto G 2; preter et G 1; p. absque (pro as quae) in Al. e) deest D; penne post hec coepit CI. f) annos Pl. G 1. 2.3. g) regendaque F 1. h) Provino B 1. D X. la. F X. 2a, corr. provigno D X; privigno E» 2. i) hoc cap. post 27. posuit, sed errorem correxit A 4. k) quatuor F 2a. ed. pr. — ultra deest D 2. 1) exercitum P X. G X. m) ita A X (corr. earn). 2? F X. "X; earn ceteri. n) cum electis C *X. o) Tuscia F X. p) aquila G X; aquileia G 2. q) castella C X —3. D. r) erant A 2. D X.
b)	possit F 'I, corr. possint F X. G 3, corr. possent G X; possent A 3. C. D, alii. t) Ligurio D 2; inguinari(ia) pestis et C X. 2. 3; plurimo singularia D X; singu-laria G X. u) extincxerant F X ; extinxerunt F *X ; extinxit G X—4. v) que F X ; qua G X ; quo F 4. G 3 ; quod G 4. w) irruiens corr. irruens G 2 ; inruens F X. G X. 3. 4; deest G 5b. c. x) devastavit F. G. I X. y) militas A 3, ubi ex d. — gentibus des.; multum F X. *l. G X. 3. 4. z) Sarmatos D 3. 4. P 4. G 2. 3. 4. 5a. c. 6, I X; Sarmacos G 5b. a) appellatas C "X; ap(p)ellatos C X. D 2. 3; vel tos superstr. I 1. b) Ad A X. P 1. c) ita hoc loco P X. G 3. d) qua F X. "X. e) q. c. st. des. G *X. f) astarum A 4. B 2. E X; uastarum B X; hastis c. I 2; cum astis L 1; hastrum C 4b ; ad straturium corr. a stratorio F X, et ita F 2; a stratare G X (corr. a strata). 3; a stratore G 2. 5a. b. c. 6 astratoris F 3.
1) Haec ex nota quadam 3Iediolanensi hausta esse videntur, nisi ad Secundum referre velis. 2) Ita G. pont. Benedict. 3) Cf. Mura-tori Ant. I, p. 14. BE.
ribus caesus, non poterat elevari. Tunc unus ex eisdem® Langobardis taliter regem adlocutus est dicens: 'Memento, domineb rex, qualemc votum vovisti. Franged tarn durum votum, et ingredieris urbem. Yere etenim® christianus est populus in hac civitate'. Siquidem Alboin voveratf, quod universum populum, quia® se tradere noluisset, gladio extin-gueret. Qui postquam talemh votum disrumpens civibus' indulgentiam promisit, mox eius equus consurgens, ipse civitatem ingressus, nulli k laesionem inferens, in sua promissione permansit1. Tunc ad eum omnis populus in palatium, quod quondam rex Theudericus 1 construxerat, concurrens, post tantas animumm miserias de spe iam fidus coepit futura relevare n.
28°. Qui rex postquam in Italia tres annos et sex men-Mai!13613 regnavit, insidiis suae coniugis interemptus estP-2. Causa autem interfectionis eius? fuit. Cum in convivio ultra quam oportuerat aput Veronam laetus resederetr, cum poculo quod de capite Cunimundi regis sui soceriss fecerat reginae ad bibendum vinum dari praecepit atque earn ut cum patre suo laetantcr biberet' invitavit. Hoc ne cui" videatur inpossi-bile, veritatemv in Christo loquor: ego hoe poculum vidi in *p. as. quodam die festow Ratchisx principem *ut illutJ' convivis suis ostentarctz manu tenentem. Igitur Eosemunda® ubi rem animadvertit, altum concipiens in corde doloremb, quem conpescerec non valens, mox in mariti necem patris funus
a)	ita Pal. Ass. B 1. D 1, alii; isdem C 1; hisdem A 1? G 3, alii; ex his de F 1. G 1, erasis ex his G 2; u. de Lang. F *2 ; u. de e. Lang. A*3. b) d. r. e corr. Fl. c) ita A 1. El; quale ceteri. d) Frange — civitatem des. G 5b. c. e) enim F. G.
f)	voverant A 1; noverat B 1. D 3. F 1. G '5 (corr. voverat B 1. F 1); venerat G4.
g)	quia corr qui A 1. B 1. C 1. F 4; qui A 4. D 2. F '1. G 1. 2. 3. h) Ua A 1. 2. B 1. F 1; tale ceteri; post t. A 1. i) vicibus A 2. k) i. versus uulli lesi in loco raso F 1; i. illi se non est inferens F *1; i. illi se none inf. G 1. 2; i. illi se nomine i. G 3. 4; i. est ille tamen non differens G 5; i. illis malum non i. F 5; n. 1. i. des. F 2. 3. 4. 1) Teud. F 1. '1. G 1. 3, alii; Theod. A3. B 1. 2. D 2. "3a. S. G 5, alii; Teod. CI; Thiadric G2; Thiadricus G 5c alibi. m) animi Die corr., et ita alii D. n) revelare C 1. D 3. G 4. I 1; levare F 2. 3; rele-vari F 5; relaxari A 5. 6; in futuro revelari G 5c; in futuro relevari G 5a. b.
0)	cap. antecedenti adjungunt B la. G 4. p) deest F '1. q) et F 1. *1; e. haec f. C. D. E. F 2. 3. G 2. 3. '5. 5c. I 1, alii. r) ita F 1. '1. G 1; resideret ceteri. s) ita A 1. 2. B 1. 2. F 1. "1. 3. G 1. 3; soceri alii. t) biberit A 2; viveret (ut ante vivendum) F 1. *1. u) deest G 3. 4. 13. v) veritate Fl. w) festa F 1. "1; diem festum G 3. 4; diem festo G 1. x) Rachis A 1. 4 C 2. D 3; Rathis A 3. c 1. D 10. G 5c; Raithis G 5b; Ratgis G 2; Ratigis B 2?; Ratichis F "1 ; Rattichis F 1. 3. 4; Rattighis G 4; Rathicis El. — principis F 1. y) ita A 1. - conviviis A 2. 4. B 2. D 1. F 1. *1. '2. G 1. 3. 4. 5a. b. I 3. z) osten-deret B 1. G la. a) Rosemunde A 1; Rosimunda F 1. G 1. 2, alii; Rosomunda D 1»
b)	dolore que F 1. *1. c) conpiscere F 1; conspicere A 1. F *1; concupiscere G 1. 3, corr. conpescere G 1. 4.
1)	Traditionem ecclesiae Ticinensis Paulus sequi videtur. 2) De mortis tempore v. Agnellum c. 96. et Exc. Sang.: VI. pc. Iustino aug. Eo anno occisus est a suis Albida rex Langobardorum 8. Kal. Jun.
vindicatura exarsit, consiliumque mox cum8 Helmechisb, qui regis scilpor hoc est armiger1, et conlactaneus erat, ut regem interficeretü, iniit. Qui reginae persuasit, ut ipsa Peredeoe, qui erat virf fortissimus, in hoc consilium adsciret s. Peredeo cum reginae suadenti tantih nefas consensum* ad-hibere nollet1', ilia se noctu in lectulo suae vestiariae1, cum qua Peredeo stupri consuetudinem™ habebat, supposuit; ubin Peredeo rem nescius veniens, cum regina concubuit. Cum-que illa0 patrato iam scelere ab eo quaereret, quam se esseP existimaref, et ipse nomen suae amicae, quam esse putabat, nominasset, regina subiunxit: 'Nequaquam1' ut putas, sed ego Rosemunda sum', inquit. 'Certe8 nunc talem1 rem, Peredeo, perpetratam habes, utu aut tu Alboin interficiesv, aut ipse te suo gladio extinguetv'. Tunc illew intellexit malum quod fecit, et qui" sponte noluerat, talit modo in regis necem coactus adsensit. Tunc2 Rosemunda, duma se Alboin inb meridie sopori dedisset, magnum in palatio silen-tium fieri praecipiens, omnia aliac arma subtrahens, spa-thamd illius ad lectuli caput, ne tolli aut evaginari possite, fortiter conligavit, et iuxta consiliumf Peredeo s Helmechis interfectorem omni bestia crudelior introduxit2. Alboin su-
a) deest A 1. b) Helmichis A 2. 3. 5. C 1. 3. 4b. D 1. la. I 1. LI?; Helehimis A 3; Helmicisi F 1. "1; Helmigiso G 1. 2; Helmiso corr. Helmigiso G 4; Elme-chis D 2. "3a. 10; Elmichis A 4. B 1. 2. D 4. F 5. L 2; Elmeehisis E 1. c) scyl-por F 1. "1. G 1; scilphor C 2. E 1. G 5a; scylphor G 5b. e; scylfor I 2; sclylpor G 3. 4; sciphor D 1? silpor A 4. F 2; sclipor C 5; scirpor A 5; scultporo G 2. d) interficere A 2. Fl. '1. e) Peredeum D 2. Gl. 2, a Iii. f) deest C 1. g) adsc. corr. affectaret F 1. h) deest A 1; tantum A4. 5. D 2. 3. 5. G 4. 5a. b. I 1. 2; tale F 5. i) consum F 1. *1; sensum G 1 3, corr. consensum G 4; assensum G 2. k) nolet C 1. E 1; noluit F. G, corr. noluisset F 1, et ita 1 2. 1) vestiare A 1. m) consuetudine F 1. n) ubi — concubuit des. G 2. 2a.
0)	deest G 1. 2. p) esset F 1. q) extimaret A 1; (a)estimaret F. G, alii. r) quam ut — inquit des. F *1. s) C. te nunc A 3; Cerne C "1. t) deest C 1. u) deest G 2. — aut deest F "1. G 3. 4.	v) interficeres corr. interficies A 2; interficerls C *1. D 1; interfices F 1. "1; interficis C 1; interficias D 2. 3. F 5. G 5b. — extinguit F 1. *1; extinget C 1; extinguat C 2. D 3. F 5. w) deest A3; int. ille G 2. x) quid F 1. y) tale Fl. Gl. z) Tum A 2. a) cum G. I 1. L 1. b) delevit D 1; om. A 2. 3. ceteri D. F. G. 11, alii. — Fragmentum F '1. hie desinit. c) aliena A '3; deest G 3. 4. L 1. d) ita A 1; spatam ple-rique alii. e) posset C 1. 2. D 2. 3, alii. f) consilio F 1. g) Peredeo corr. Peredei D 1; Peredei A "3. 3. 4. D "3. 4. 6. G 1. 5a. b. I 1. 3; Helmigisum vel Elmechisum Gl—4; Peredeum et Elmichis interfectores e corr. Fl, et ita P2.3. 4; Peredei et Helm. A 5. 6; interfectores L 1; iuxta consilium Helmechis Peredeo corr. ed. Lind.
1)	Cf. Gloss. Lang. LL. IV, p. 655. 2) Quae Paulus ita Originem sequens tradit cum antecedentibus pugnare, manifestum est. Quare alii textum corrigere conati sunt. — Agnellus, et ipse traditionem populärem secutus, Peredeum omnino ignorat, et quae Paulus de Peredeo, Agnellus omnia de Helmigiso tradit; id quod verius videtur. BE. Minus rede vero Bethmann propter sermonis rusticitatem hoc capltulum ex Secundo sumtum putabat.
bito de sopore experrectusa, malum quod imminebat intelle-gens, manum citius ad spathamb porrexit; quam strietiusc religatam abstrahere non Valens, adprehenso tarnen seabellod subpedaneo, se cum eo per aliquod spatiume defendit. Sed heu1 pro dolor! vir bellicosissimus et summae audaciae nihil contra hostem praevalens, quasi unus de inertibus s •P. 89. interfectus est, uniusque mulierculae consilio *periit, qui per tot hostium strages bello famosissimush extitit. Cuius corpus cum maximo Langobardorum fletu et lamentis sub cuiusdam scalae ascensu', quae palatio erat contigua, sepultumk est. Fuit autem1 statura procerus et ad bella peragenda toto corpore coaptatus. Huius tumulum nostris in diebus Giselpert"1, qui dux Veronensium fuerat, aperiens, spatham eius et si quid in ornatu ipsius inventum fuerat abstulit. Qui se ob hanc" causam vanitate solita aput indoc-tos homines Alboin vidisse® iactabat.
29. Igitur1 Hehnechis, extincto Alboin, regnum eius invadere conatus est. Sed minime potuit, quia Langobardi, nimium de morte illius dolentes, eum moliebantur extin-guere p. Statimque Rosemunda Longino <i praefecto Ravennaer mandavit, ut2 citiuss navem dirigeret, quae eos suscipere possitLonginus tali nuntio laetus effectus, festinanter navem direxit, in qua" Hehnechis cum Rosemunda, suav-3 iam coniuge, noctu fugientes ingressi sunt. Auferentesquew secum Albsuindamregis filiam, et omnem Langobardorum thesaurum, velocius Ravennam pervenerunt. Tunc Longinus praefectus suadere coepit Rosemundae >', ut Helmechis interficeret et eius se nuptiis copularet. Illaz ut erat ad
a)	expertus A3. Gl. 3; expestus F 1; expergefactus A 5. C. D. E 1. F 4. H 1.11. 2.
b)	spata F 1; sp. abstrahendam G 5c. c) strictus A 1. D 1. G 1; strictim C 2; cicius G 3; tractius corr. strictius E 1. d) scabillo A 1. B 1. e) spatio F 1. G 1. 3. 4. f) eu F4; eum D 1. E 1. F 1. Gl. 3. 4; tunc G 5a. b. e. g) inertis A 4; incertis corr. inertibus E 1; incertibus D 1. la, corr. incestibus G 2, et ita C 5; incertis e corr. D 1; incestis D 2. *3. 3. 5. 6. 8; inermibus C 1. 2. H 1; de inertibus superscr. vel de inermis II. b) famosissimos Fl. Gl. i) ascen-sum A 4. F. G 1. 3. 4. 5a. b; adcensus B 1; ascens B 2. — quaeque C "1. k) sepultus A 2. G 1. 3. 4. 1) deest G 3. — stratura A 1. m) Giselbert Gl; Giselbret G5c; Gyselpret G4; Giselbertus C 1; Gisebertus D 2. 3; Giselpero A'3. n) hoc (hac G 1) causa F 1. G 1. 3; Qui ob causam D 2; Quam ob causam D 3; Qui — iactabat des. F 5. — vanitatem F 1. o) se v. D 2. G ; v. se D 3; vi-disset E 1; vindicasse G 5c. p) extingueret F 1. q) Longinu F 1. r) Ravenna El. F 1. G 1. 4; Ravennam F 5. G 2. s) citium corr. citius A 1. t) posset Die corr., et ita alii D; id quod saepius factum ubique annotare nolui. u) ita A 2. B 1. D 2. F 1. G 1. 2. 3; quam ceteri. v) deest C 1. D. — iam deest G 3. w) affer. F. G I—4. x) Abs. B 1. D 1. 3; Albisinda Fl; Albisindam G 1. 3. — regis deest D 2. 3. y) Rosemunda C 1. E 1. F 1; Rose(i)mundam G. H 1. z) At ilia G 1 — 4. — autem ut post suppl. F 1.
1) Sequentia ex Or. 2) ut earn reeiperet Ravenna Or. 3) festinanter, sua iam coniuge, noctu fugientes, velocius, ut erat — assensum dedit, poculum q. s. e. a,, evaginato super eam gladio Pauli sunt additamenta.
omnem nequitiam facilis, dum optata Ravennatiumb domina fieri, ad tantum perpetrandum facinus adsensum dedit; atque dum Helmechis se in balneo ablueret, egredientic ei de lavacro veneni poculum, quod salutis esse adseverabat, propi-navit. Ille ubi sensit se mortis poculum bibissed, Rose-munda e, evaginato super earn gladiof, quod reliquum erat bibere coegit1. Sicque Dei omnipotentis iudicio interfec-toi'es iniquissimi s uno momento perierunth.
30. His ita peremptis', Longinus2 praefectus Albsuin-damk cum Langobardorum tbesauris Constantinopolim ad imperatorem direxit. Adfirmant aliqui1, etiam Peredeom pariter cum Helmecbis et Rosemunda Ravenna" venisse atque exinde cum Albsuinda0 Constantinopolimp directus? esse ibique in spectaculor populi coram imperatores leonem mirae magnitudinis occidisse. Cui, ut ferunt, ne quid aliquid1 malignum in regia urbe, quia *vir fortis" erat, moliretur, 'p- 90-iussuv imperatoris oculi evulsiw sunt. Qui sibi post aliquod " temp us duos cultellos aptavit^; quibus in utrisque suis2 manicis absconsis, palatiuma petiit atque se quaedam6 ad augusti utilitatem, si ad eum intromitteretur, locuturum promisit. Ad quemc augustus duosd sibi familiares, qui eius verba susciperent, patricios misit. Qui cum ad Peredeoe venissent, ille ad eos, quasi aliquid eis secretius dicturusf, propius s accessit1' atque ambos utraque manu1 gladiisk,
a) optaret P. G. H 1. b) Ravennatum A 2; Ravennantium A 3. 4. B 1. D 2. E 1; Venatium corr. Ravennantium P 1. G 1; venatum G 3. 4 ; venatu G 3; Ve-netii G 2. 5a. c; Venetiae G 5b. c) egrediente P 1. d) bibisset P 1. e) ita A 2. 4. B 1. D 1. F 1 ; Rosemunde Al; Rosemundam ceteri. f) gladium El. G 1. g) iniquissimo A 2. B la; nequissimo corr. iniquissimi F 1; iniquissima A 4; ne-quissimi A 5. F 5. G. Il) quae L 1 adjecit v. Arch. IX, p. 702. i) peractis e corr., iterum corr. peremptis P 1 ; perentis G 3. k) Albisinda F 1. 1) aliquid B 1. F 1. m) ita A I. 2. 3. B 1. F 1; Peredeum C. D. G, alii. n) ita A 1. F 1. 4; deest G; Ravennam B. C. D. E. I 1. o) Albsoinda A 1 hoc loco-, Alb-soindam A 2; Albsuindam B 1. p) ad Const. G 1—4; in Constantinopoli F 1; in C. I 2. q) ita A 1. F 1 ; directum ceteri. r) in expectaculo F 1. 2. 4, corr. spect. I 1; expectaculum G 1. 3; spectaculum G 2; conspectu A 3. B la. s) imperatorem D 2. F 1. G 1. 3. t) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. E 1. F 1. G 1. 3. 4. I 3 ; cf. VI, 24 ; ne aliquod G 5b ; ne quid aliquando P 5 ; ne aliquid alii. u) q. virtis P 1; q. virtutis G 1. 3. 4. 5b. c; q. magnae virtutis e corr. F 1. G 4, et ita F 2. G 2 ; q. virtutis e. magnae e corr. G 1. v) iussum Pl. G 1; iusso G 3. w) avulsi F. G. x) aliquid A 2; aliquo Pl. y) artabat in Cl. 2; artabit in C"l. D 1. z) deest A 3. a) plateam Gl; platea G4. b) a. sequenda F 1; a. sequendum G 1; atquendum F la. G 3; a. se quiddam P 5. G 2; se quedam F 4; se quandam G 5a. c. c) Atque F 1. G 1. 2. d) duo F 1. G 1.3; duos ibi G 4. — familiaris G 4; familiarios G 3. e) ita A 1. 2. F 1 ; Peredeum ceteri. f) deest G2; addicturus F 1. G 1. 3. 4. g) proprius A 1. 2?; propriis F 1; pro-picius C 1. b) accedisset F 1 ; accidisset G 1. 3, corr. accessisset G 4, et ita F *2. 5 G 5a. b. c. i) manum F 1. G 1. k) cum gl. G 2.
1) Carmen popular e huic narrationi similltmum v. apud Nigra, Canzoni popolari del Piemonte. BE. 2) Longinus — direxit ex Or. Qui de Peredei morte retulerint, non constat.
quos absconsos habebat, fortiter vulneravit, ita ut statim in terra" corruerentb et expirarent. Sic Samsonis" illius for-tissimi ex aliqua parte non absimilis, suas iniurias ultus est et pro amissione duorum luminum duos imperatorid viros utillimose interemit.
31. Langobardi1 vero aput Italiam omnes communi consilio Clephf, nobilissimum de suis virum, in urbe Tici-nensium sibi regem statuerunt. Hie multos Romanorum viros potentes, alios gladiis? extinxit, alios ab Italia extur-bavit2. Iste cum annum unum et sex menses cum Masaneh sua coniuge regnum optenuisset, a puero de suo obsequio3 gladio iugulatus' est.
32k. Post cuius mortem Langobardi per1 annos decern4 regemm non habentes, sub ducibus fuerunt. Unusquisque enim ducum suam civitatem obtinebat: Zaban" Ticinum, Wallari0 BergamumP, Alichis i Brexiam, Eoinr Trientums, Gisulfus' Forumiuli". Sed et alii extra hos in suis urbibus triginta ducesv fuerunt. His diebus multi nobilium Romanorum ob cupiditatemw interfecti sunt. Reliqui vero per hospites* divisi, ut terciam partem r suarum frugum Lan-
a) ita B1.C1. ¡.D1.F1.81. !; terram A 1? 2. 3, alii. b) corruent Alj corruens et e. F 1; corruentes e. F 2. 3. 5. G. c) Saxoni F 5. d) impera-toris F "2. G. II. — Tiros deest C. D. e) utilimos Bl. Fl; utilissimos A 4. 5 D 2? F '2. 2. 5. G. f) Clep B 1. D '3a. 3. G. I 1. L 1; Cleb A 3. F. I 2; Clepam B la. — nobilissimo d. s. viribus F 1. g) gladios C 1. 4b. F 1; gladio A 3. G. I 2, alii; — extincxer F 1. h) Massane C 1—3. plerique D. E 1. H 1. I 2; Massana C 4b. 5; Manasa A 5; Manassa A 5b; Manasse D 2. H 5a; Mansane L 1; Ansane F 1. '2. 4. G 1. 2. 4. 6; Ansone G 3; Asane F 2. G 5b; Asanae G 5c; Asa G 5a. i) iaculatus A 3. — gladio deest C 2. G 5c. k) hoc caput deest C 4; in C 5 et cod. Ortelii ap. Lind. p. 299. legitur: Itaque mortuo Clepb, per decern aimos absque rege fuere Langobardi; tantummodo duces sibi (deest Lind.) praeerant. Quod ex rubra sumtum esse videtur, ut lacuna expleretur. 1) post A 1. Bl. 2. 01.2. Dl. HI. 13; quod in archetypo fuisse verisimile est; usque per D 3. e corr. ut videtur F 1, et ita G. II, alii; usque post D *3a. 8; m) regeFl. n) Laban A 3; Etab A 4; Tibaban A 5; Tiban G 5b; Tiaban L 1; Ticenum F 1. — F 1 alia manu addit: Alboni Mediolanum, et ita (Alloni F 2. 3) F 2. *2 (ubi Mediolanium legi potest). 3. 4. o) Waillari I 1. p) Perg. C '1. 1. D 1. G 2, alii. q) Alechis E 1; Aliis A 4; Alahis F. G 2 ; Alachis D 3; Alaichis G 4. — Brixsiam F 1; Brixiam G. r) ita A 1. B 1. la. 2. F. G 1—4. I 2. 3; Euin plerique alii et infra fere omnes; Eiun I 1. Scribitur etiam Ebin (G 2), Ebuin (G 3), Hevin (G 5c). s) Tridentum A 5. C. D. E 1. F 5. G 2. 5a. b. H 1; Tri-gentum F 1. G 1. 2. 3; Trentum F 2. 3. t) Gisolphus A 2. u) Foroiuli(ii) B 1. G; Foruicili C 1; Foruiuli D 1; Forolii F 1; cf. supra p. 96 n. p. v) ducibus F 1-, viri G 3. v.-) cupiditate A 2. B 1. x) hostes D 2. 3. G 5b. I 1, e corr. G4. y) hospites corr. partes F 1, et ita F 2. 3. 4; vel patres superscr. G 1.
1) Paulus Originem seeutus, aput Italiam omnes communi eonsilio, nob. de s. v. in u. T. de suo addidit. Eeliqua vero aliunde sumsit. 2) Cf. Marium a. 572, qui similia tradit. 3) Cf. Mariurn a. 573. et de hoc loco Pabst, Forschungen II, p. 504 sqq. 4) duodeeim Or. et Cont. Prosp.
gobardis persolverent, tributarii efficiuntur"Per" hosLan-*p. 91. gobardorum duces, septimo anno2 ab adventub Alboin etc totius gentis, spoliatis ecclesiis, sacerdotibus interfectis, civitatibus subrutisd populisque, qui more segetum excreve-rante, extinctis, exeeptisf his regionibus quas Alboin ceperat, Italia ex® maxima parte capta eth a Langobardis subiugata est3.
EXPLICIT' LIBER SECUNDUS.
INCIPIUNT CAPITULA" LIBRI TERTII.
1.	Quia duces Langobardorum Galliam ad praedandum sunt1 ingressi (;) quorum adventum beatus Hospitius longe™ praedixit.
2.	De Langobardon qui beatum Hospitium extinguere voluit (;) quomodo eius dextera obriguit, et quomodo ab eodem beato viro sanitati0 restituta est, et quia ipse? Langobardus monachus 1 effectus est.
3.	Quomodo Langobardorum exercitui Amatusr patricius bellum intulit, et quomodo ab eiss devictus4 et occisus est (;) et quomodo Langobardi" victoresv cum multa praeda ad Italiamw sunt reversi.
4.1 Quomodo iterum Langobardi Galliam ingressi, ay Mum-mulo patricio sunt devicti.
5.z	Quomodo Saxones9, quib cum Langobardis in Italiam® venerant d (;) Galliam depraedantes a Mummulo sunt superati.
6.	Quomodo ipsie Saxones cum uxoribusf et parvulis suis iterum Galliam = ingressih (;) dum praedas' agerent,
a) Porro F. G 1—4. I S. b) adventum F 1. c) in A 1. d) subruptis D 6. F. G; obstructis H 1. e) excreb(v)erat F 4. G 1. 5b; excr. cum his G 5b. — extinctos F 1. f) deest F. G; F1 post add. exceptis, sed corr. in, et ita F 2. 3.4.
g)	et A 2. 3. G 2. I 1, corr. ex E 1. h) deest G 1—4. i) Expl. hist. Lang, liber II. A 4; haec desunt F 1. k) hi(y)storiae Langobardorum add. F 1. G 1. 3; Incipit Deo favente liber in. Inc. cap. libri HI. A 4. Codices 0. D. F 2. 4 ple-raque argumenta breviora reddunt, desinentes ubi (;) posuimus; F 4 multa praeterea mutavit. 1) deest C *1. m) longe ante A 3. B 1. n) Langobardi F 1; Lan- , gobardis — voluerunt C 1. I 1; voluerit G 4. o) sanitatis F 1. p) isdem B 1. q) monachis F 1. r) Armatus A 3. CI. 11. - patrichius F 1. s) eisdemDl.
t) devictus et des. C. D ; patr. occurrit et ab eisdem occisus II. u) Langobardis F 1. v) deest A3. w) Italia A 1; s. ad I. r. G 2. x) hoc argum. deest I 1, y) sunt a G 3. 4. z) hoc argum. deest D 2. a) ipsi S. B 1. F. G. b) deest C 1. c) Italia A 1. d) venerunt B. C. D. G. I 1; in Gallias proruperunt add. e corr. D 1, et ita alii D. e) deest C 1. D 1. f) u. suis et p. in G2; et filiis s. D 2. 3; suis deest A 3. G 3. g) Gallias G 2. 4. I 1; in Gallia F 1; in Gallias G 1. 3.
h)	i. sunt C 1; regressi I 1. i) d. pr. retinuerunt C 1. D 1, ubi corrector add. : agerent a. M. eis sit occursum, et ita D 2.
1)	De hoc loco celeberrimo cf. praesertim Hegel, Stadteverfassung I, p. 352 sqq. De vera lectione hie et infra III, 16. dubitari nequit.
2)	Id Paidus ex Gregorio Turonensi (IV, 35) in historiam suarn trans-tulit illius verba male interpretatus. BI. 3) Haec ex Greg. M. Dial. Ill, 38.
coarta ti a Mummulo, auro se redimerunt et sic ada Sigispei-tumb regem venerunt0 et inde patriam rever-tuntur.
7.	Quomodo Saxones de patria sua Suavos et aliasd gentes quae ibi residebant expelieree (;) tupientes, ab eis vehementer sunt caesi.
8.	Quomodo tres duces Langobardorum, hoc est Amof, Zabans et Rodanus, 6alliash inruperunt', et quomodo Zaban& et Rodanus a Mummulo devictik sunt(;) et quomodo toti tres ad Italiam revertuntur.
9.1 Quomodo Franci Anagnis castrum Langobardorum ceperunt, et quomodo Ragilo"1 comis a Francorum" duce Chramnichis0 occisus est (;) et quomodo ipse Chramnichis ab EuinP Langobardorum duce de Tridente i peremptus est. *p. 92.* 10. De morte Sigisperti Francorum regis, et de nuptiis Euin ducis.
11.rDe	morte Iustinis minoris^;) et qualis in vita sua fuerit.
12.	De principatu Tiberii Constantini, etu de bonis actibus eius(;) sive diviciis quae ei a Deo concessae suntv.
13.	De aureis quosw I filperieox imperator direxit, et de beato Gregorio (;) et de y vastatione Classis2.
14.	De morte Probini3 patriarchae (;) et de Heliab eius successore.
15.	De morte Tiberii0 Constantini augusti et imperiod Mauricii.
16.	De regno Authari, et quanta securitas eius tempore fuit.
17.	Quomodo Childepertus Italiam introivit, sede facta pace discessit.
18.	De expugnatione Brexilli, etf de fuga Doctrulfi % ducis.
19.	De morte Doctrulfi, eth quali epitaphio' honoratus est.
a) a A 1. G 2. 3. b) Sigib. B 1; Sigeb. G 2. — regem deest G 3. c) per-venerunt A 3.B 1. d) aliaFl. e) in 1)1 corr. addit: conati sunt, et ita alii D; capiunt add. 1. XI; expulerunt HI. f) Ama C*l, corr. Aman D 1, et ita alii D.
g)	Laban A 3; Taban D 1. b) Gallias — Rodanus des. C. D. G 2. H 1. I 1. i) superaverunt A 3. k) victi G 1. 2; et — devicti sunt des. I 1; et q. t. revertuntur des. G 1. 2. 1) hoc arg. deest I 1. m) Ragilis G 2; Rugilo D 2. 3. n) Langobardorum G 3. 4. — a deest A 3. C 1—3. o) Cramnicis B 1; Chram-nicis D 1. F 1. G 3; Chramnitis semel G 1; Chramnete G 2. p) Eoin F 1 e corr.G; deest A3. q) Tridentum G4; detrimentum G 3. r) hoc arg. deest G 3. s) lustiniani I 3; I. imperatoris D 2. 3. t) iunioris G 2; et aliis erasis habel C'1. u) et d. b. a. e. des. I 1. v) c. erant G; consesserunt F 1. w) que F 1? G 4; quod G 3; aures quod G 1; auro quod G 2. x) Ilperico imperatori B 1; imperatore G 1 ; imper. dixerunt F 1; imp. deest D 2; regi D 3. y) deest G 2. a) causis A 1; dassis F 1. — D 3. 4 inserunt: XIIII. Quod Faroald Spoledanorum dux Classem urbem munitam spoliavit. a) Provini B 1. b) Elá B 1. c) Teb. B 1. — Const, deest A 1. d) imp. B 1. C 1. D 1; imperatoris H 1. e) s. f. p. d. des. P 2a. — pacem P 1. f) et — ducis des. F 2a. g) Docthrulfi A 3 (post Ductrulfl); Docthrulfu G3; Droctuldfi F 5. G4; Doctrulfi G 1 ; D. regis D 2.
h)	et — est des. F 2a. i) epitaphy(i)um G 1. 4; epitapium G 3; Ktterae fio e corr. P 1.
20.	De sacerdotio" Pelagii papae etb errore Heliae patriarchae.
21.	De bello Childeperti contra Hispanosc (;) et morte Ingundis d.
22.	De Francorum exercitue qui in Italiam venit (;) et sine effectu regressusf est.
23.	De aquae diluvio et miraculo quod factum est in basilica sancti Zenonis s.
24.	De pontificatu beati Gregorii, et deh clade quae tunc Romae facta est.
25.	Quomodo beatus Gregorius Anglos convertit.
26.	De morte Heliae patriarchae et sacerdotio Severi et eius errore'.
27.	Quodk rex Authari exercitum1 ad Histriam111 misit, et de Francione".
28.	Quomodo rex Authari sororem0 Childeperti in matri-monium petiitP.
29.	Quomodo Franci in Italiami introierunt etr [as] Lango-bardis devicti sunt.
30.	Quomodo rex Authari in Baioariamut suam sponsam videret, perrexit (;) et quomodo earn accepit" uxorem.
31.v	Quomodo iterum Francorum exercitus in Italiam venit (;) et quia eos morbusw desinteriae invasit, et de eorum inx patriam reversione.
32.	Quomodo rex Authariy Beneventum perrexit.
33.	De Zottonez primo Beneventanoruma duce.
34.h	Quomodo Authari rex legatos ad Gunthramnumc misit, et de eius mirabili visione.
35.	De morte Authari regis, et ded regno Agilulfi.
EXPLICIUNTe CAPITULA.
a) sacerdocium G 3. 4. b) et e. H. p. des. F 2. c) Hispaniae G 2. d) lu-gundis F 1. G 1. 2; Inguindis A 3. e) exercitum G 3. 4. f) regressi A 3; egressus F 1. G 3. g) Z. episcopi G 3. h) deest A S. B 1. D 1; et — est des. F 2a. i) deest C '1. D 1; corrector hie suppl. iniuriatione, et ita alii D. i) Quo DI; Quomodo G. Deest hoc argum. C. D. F 5. G 4. H 1. ]) exercitu F 1. m) historiam B 1. n) fractione A 3; Franci B 1. o) sorore D 1. F 1. p) petit B 1; poposcit post add. D 1, et ita alii D; accepit C 1. q) Italia C 1. F 1. G 1. r) hac D 1. s) deest A I. C 1. F 1. G 4. — is in Langobardis e corr. F 1. t) Baicariam A 3; Baioaria F 1. — D 1 (ubi perrexit deest) post add. ivit, et ita alii D; in B. venit ut s. sp. v. C I. u) acceperit B I; p. et uxorem duxit 11; uxore F 1. v) hoc arg. deest 11. w) morbos F 1. G 1. 3. 4. x) in p. des. Bl; reversionem G3. 4.13. y) Autheri hoc loco G 1. z) ZotoneBl. Die corr., et ita D 2; Tottone A 3; Azattone G 4. — primo deest F. G. a) Beneventorum A 3. D 1. 2. G 1. 2. 3. I 1. — ducem sunt D 1. b) ultima duo arg. des. HI. c) Guntranum Bl; Guntramnum F 1. Gl. d) deest D. F. G. e) ita A 1; Expl. cap. des. A 5. F 1; omnia haec desunt G 3. Expl. cap. libri III. historia Lang. Inc. liber iii. A 4; Expl. capit. historiae Langobardorum liber iii. Bl; Exp. capit. historie Langobardorum. Liber m. incipit C 1; Expliciunt capituli historiae Langobardorum libri iii. D 1 ; Expl. cap. libri iii. Incipit historia Lang, liber iii. E 1; Expliciunt capitulae libri iii. Incipit liber tertius G2; Expl. cap. Incipit liber tercius A 3; Inc. 1. t. A 5; Historie Lang, liber III. F 1.
•p 93. 'INCIPIT HISTORIAE LANGOBARDORUM LIBER TERTIUS.
6U- 1. Igitur1 aliquanti ex dueibus Langobardorum cum valido exercitu Gallias ingrediuntur. Horum2 adventum vir Dei Hospitius, qui aputa" Niceam3 erat inclausus3, sancto sibi revelante Spiritu, longe ante praevidit eiusdemqueb urbis civibus, quae mala inminerent, praedixitb. Erat enim vir iste magnae abstinentiae et probabilis vitae; qui constrictus adc carnem cathenis ferreis, induto desuper cilicio, solo pane in cibo cum paucis dactulisd utebatur. In diebus autem® quadragesimae radicibus herbarum Aegyptiarum, quibus here-mitae utuntur, exibentibus sibi negotiatoribus, alebatur. Per hunc Dominus magnas virtutes operari dignatus est, quae scriptae habentur in libris venerabilis viri Gregorii Turo-nensisf episcopi. Igitur vir iste sanctus adventum Langobardorum in Gallias hoc modo praedixit: 'Venient', inquid, 'Langobardi in Gallias et devastabunt civitates septem, eo quod inereverit malitia eorum in conspectu Domini. Est enim omnis populus periuriis deditus, furtis obnoxius, raping intentus, homicidiis prumptus s- in quibus nonh est iustitiae_ fructus: non deeimae dantur, non pauper alitur, non tegitur nudus, non suseipitur hospitio peregrinus. Ideo haec plaga4 Ventura est super populum istum'. Monachis quoque suis praecipiens dixit: 'Abscedite et vos a loco isto, auferentes vobiscum quae" habetis. Ecce enim gens appro-piatk quam praedixi'. Dicentibus autem illis: 'Non relin-quimus1 te, sanctissime pater', ait: 'Nolite timere pro me. Futurum est enim, ut inferant mihi iniurias, sed non noce-bunt usque ad mortem'.
2. Discedentibus5 autem monachis, advenit exercitus Langobardorum«. Qui dum cuncta quae reppererat vasta-
a') apud A 1. P 1 nonnumquam. a) inclusus A "2. 5. D 3. P 3. 5. G 5a. b. H 1. I 1. 2. 3. b) ei. — praedixit des. G 1 (post suppl.). 2. 5a. b. c. c) deesl C* n. — carnem corr. came D 1, et ita ceteri D et C 2. El. d) dactulis corr. dactilis D 1, et ita plerique D, praeterea A "2. 2. 4. 5. B 1. F 5 G 2. 5a. b; dactaiis P 1. G 4; dactilibus B 2. e) deest G 3. f) Toronensis A 2^ corr. Turon. A 1. B 1. P 1; Turon. ceteri g) ita AI. B 1. 3. P 1. G 1. 4; impromptus A 2. h) nullus A '3. i) omnia q. C 1. k) ap(d)propriat A 1. B 1; approperat B 2; ap(d)propinquat A 3. 4. 5. C 4b. E 1. G 3, cum Greg. — gens deest G 2, ubi quam predixit corr. quod predixi; quod G 3. 1) relinquimus corr. relinquemus D 1, et ita ceteri D, praeterea C 1—3. G 2. 3. 5a. b.
1) Cf. Greg. Tur. IV, 42. 2) Haec ex Greg. Tur. VI, 6. sumta sunt; et prob, vitae Paulus. 3) Nizza. 4) plag-a supervenit Greg., cujus verba nonnumquam mutavit Paulus. 5) Ex Greg. VI, 6. ad verbum fere exscriptum. 6) gens illa Greg.
ret", ad locum ubi vir sanctus inclausus b erat pervenitc. At ille per fenestram turris se eis ostendit. lili vero circumeuntes turrem, dum aditum quaererentd, per quem ad eum ingredi
Sossent, et minime invenirent, duo ex eis ascendentes tectumc, iscoperieruntf illud. Et videntes eum vinctums cathenis indutumque cilicio, dicunt: 'Hic malefactor est et homici-dium fecit, ideo in his ligaminibus vinctus tenetur'. Voca-tumque h interpretem, sciscitantur ab eo, quid" mali feceritk, ut tali supplicio artaretur. At ille fatetur, se homicidam1 esse omniumque criminum reum. * Tune1" unus, extracto *p. 94. gladio, ut caput eius amputaret, mox eius dextera in ipso ictu suspensa diriguit, nec eam ad se potuit revocare. Qui" relictum gladium terrae deiecit0. Haec videntes socii eius, clamoremP in cáelo dederunt, flagitantes a sancto, ut, quid eis agendum esset, clementer insinuaret. Ipse vero inposito salutis signo arens brachium sanitatis -i restituit. Langobardus1 autem qui sanatus fuerat adr fidem Christi conversuss, statim clericus, deinde monachus effectus est atque in eodem loco usque ad finem vitae suae in Dei servitio permansit1. Beatus vero Hospitius dum Langobardis Dei verbum loqueretur, duo duces, qui eum venerabiliter audierunt, incolomes patriae redditi sunt; quidam' vero, qui eius verba despexerant, in ipsa Provincia miserabiliteru perierunt.
3. Igitur devastantibus Langobardis Gallias, Amatusv-2 patricius Provinciaequi Gunthramnox regi Francorum pa-rebat, contra eos exercitum duxit, commissoque bello, terga vertit ibique extinctus est. Tantamque tunc stragem J' Lan-
a) vastabat F 1. G 1. 4; reppererant vastabant E 1. F 2. G 3; reppererant (rece-perant A 5) vastarent (vestarent G 2) A 4. 5. C. C *1—4b. D X. F 4. 5. G 4. 5b. B 1. I 1. b) inclusus C 1. 2. D 2, alii. c) pervenerunt F 2. G 2. 3. 5b. H 1. I 1; pervenerant F 5; pervenitur C 1. 2, corr. pervenit D 1. d) quere-rentur A 2. e) deest G 2. f) ita A "2. 2. 4. C 1. E X. F 1; discooperierunt A 3. 'D X; discoperuerunt F 2. 5. G X. 3; discoperurunt corr. discooperuerunt B X; doscoperuerunt corr. discoperuerunt G 2; discooperuerunt AX? g) ita A 2. 4. B Xa. 2. 3. C 'X. 1—4b. D *3a. 4. 10, cum optimis Gregorii codd.; victum A *2; cinctum A X? F. G. H. h) Vocatoque interprete Die corr., et ita ceteri D. F 5. G 2. 5a. b. II; vocatoque per interpretem A 5b; vocatusque per interpretem A 5. i) quod A 2. k) fecit AX. 1) homicida — reu (?) F X. m) cum unus extraxisset gladium D 3. n) Que G 3; Qui e corr. G X. — reiectum F 5; relicto gladio A 4. 5. 5b. C 1. 2. D '3a. 10. F 4 G. H. I 1. o) se d. A 5. 5b. C 1. 2. G 5a. b. c. 11.2. — terrae deest G 4. p) clamore F 1. q) ita A 2. F 1, cum Gregorio; sauitati ceteri. — restuit A 2. r) et ad C 1. s) c. est G 3. 4. t) alii CX. u) mirabiliter CI. D Xa. 2. G 1—4. v) Armatus CI; Oonatus A "3. w) Pr. Alamannicae A 3. (oimissis q. G. r. Fr. p.) ed. Peut. x) Gunthrano A 2; Gunthranno B 1; Guntramno FX. — regis F 1. y) frage F 1.
1) Ille autem in eodem loco conversus tonsorato capite fidelissimus monachus nunc habetur. Greg. 2) Ex Greg. IV, 42; qui G. r. Fr. par. Paulus.
gobardi de Burgundionibus11 fecerunt, ut non possit colligi numerus occisorum. Ditatique inaestimabili praeda ad Italiam revertuntur.
4.	Quibus1 discendentibusb, Eunius0, qui et Mummu-lus d, accersitus a rege, patriciatus honorem emeruit. Inruen-tibus autem e iterum Langobardis in Gallias etf usque e Mu-stiascalmes11 accedentibus, qui locus Ebredunensi adiacet civitati, Mummulus exercitum > movit et eum Burgundionibus illuc k proficiscitur. Oircumdatisque Langobardis cum exercitu, factis etiam concisis per devia silvarum, inruit super eos multosque ex eis interfecit1; nonnullos vero cepit et regi suo Gunthramno direxit. Langobardi2 quoque, bis patratis, ad Italiam sunt regressiffi.
5.	Post3 haec Saxones", qui cum Langobardis in Italiam venerant, in Gallias prorumpunt et intra terretorium0 Re-gensemP, id est aputi Stablonemr villam, castra constituunt, discurrentes per villass urbium vicinarum, diripientes praedas, captivos abducentes 1 vel etiam cuncta vastantes. Quod cum Mummulus conperisset, super eos cum exercitu inruit multosque ex eis interfecit; donee" nox finem faceret, caederev non cessavit. Ignaros enim reppererat homines et nihil de his quae accesserantw autumantes. Mane autem facto, sta-tuuntx Saxones exercitum, praeparantes se fortiter 4 ad bellum;
•p. 95. * sed intercurrentibus nuntiis, pacem fecerunt, datisque mune-ribus Mummulo, relictis captivis et universa praeda, ad Italiam y revertuntur.
6.	Igitur5 regressi Saxones inz Italiam, adsumptis secum uxoribus atque parvulis suis vel omnia supellectili, rursum
a) Francis A 3. b) ita A 1. E 1. F 1. G 1, cum aliquot Gregorii codd.; Disced. ceteri. c) ita A 1. 4. F. G, cum Greg.; Euinus A 5. 6; Ennuis C 1; Emius B 2. D 3. 4. 10; Ennius A '2. 3. D 1. 2. E 1. H 1. I 1; Hennius A 2. d) Mum-molus B 1. C 2. D 2 3. I 3 constanter, cum Greg.; Mumulus hoc loco et nonnum-quam F 1. e) deest C 1. D, cum Greg. f) deest B 1. g) u. ad G 2. h) Musciascalmes B la. 2. C 2; Mutiascalmes e corr. D 1, et Ua ceteri D. H 1; Mustiamscalmes F. G; Mustiamscalmas I 1; Musticamscalmes F 5; Mustriascalmes A 5. 6; Musarias alpes LI; Brientum 13. i) exercitu A 2. F 1. k) illic A 2? C '1. 1. 1) interficit G 1; occisit G 2. m) reversi D 2. 3. n) Saxsones CI.
0)	terreturio El. p) ita A 1. "2. 2. 4. 5. B 1. 2. F 1. 4, cum Greg.-, Regense C. D. El, alii; Regens est id est Gl; Remense HI. q) deest C '1. r) Stab-blonem A 2. C *1. Gl; Stalbonem A3. s) vias Al. t) adduc. A *2. 2. 4. 5. B 1. 2. El. G 3; ducentes D 3. 10. u) et d. D 10. G 1. 5a. b. HI, et e corr. C "1. PI. G 3; ac donee P 2. G 5c; et dum LI. v) a c(a)ede C 1. 2. I 1. w) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. C *1. D 1. la. 10. F 1. 4. G 1. 4. H 1, cum Greg.-, acceserant G 3; accesserat A'2. E 1. F"2; acciderant C 1. 2. D 2. 3. G 2. 5a. b, alii. x) statuit G 1; statim G 2. y) Italia F I. z) ad F. G 1—4. a) s. omnique C 1. 2. — superlectili F 1. G 1. 3. 4.
1)	Ex Qreg. I. I.; cf. Marium a. 574. et Cont.Prosp. 2) Langobardi — regressi Paulus. 3) Ex Qreg. IV, 43. 4) fortiter, ad Italiam
Paulus. 5) Ex Greg. I. I.
ad Galliasa deliberant redireb, scilicet ut a Sigisperto0 rege suscepti1, eius possinf1 adiutorio ad patriam remeare. Cer-tum2 est autem, hose Saxones ideo ad Italiam cum uxoribus et parvulis advenisse, ut in ea habitare deberentf; sed quantum datur intellegi, noluerunt Langobardorum imperiis subiacere. Sed ñeque eis a Langobardis permissum est in proprio iure subsistere, ideoque aestimanturs ad suam patriam repedasseh. Hi Gallias ingressuri, duos ex se cuneos faciunt; et unus quidem cuneus per Niceam urbem, alter vero per Ebredunum ingressus est, illa revertens via, quam anno superiore1 tenu-erat. Hi, quia tempus messium erat, colligentes ac triturantes frumenta, comedebant ac3 suis animantibus ad esum praebe-bant. Depraedabantur pécora1', sed nec ab incendiis abstine-bant. Qui cum ad Rodanum amnem pervenissent, ut, transmeato eo, regno se Sigisperti conferrent, occurrit eis Mum-mulus cum4 valida multitudine. Tunc illi valde1 viso eo timentes, datis pro redemptione sua multis auri numismatibus, Rodanum™ transiré permissi sunt. Qui"-5 dum ad Sigispertum regem pergunt, multos in itinere negotiatione sua deceperunt, venundantfes regulas aeris, quae ita, nescio quomodo, erant coloratae, ut auri probati atque examinati speciem simidarent. Unde nonnulli hoc0 dolo seducti, dantes aurum et aesP accipientes, pauperes sunt effecti. Pervenientes tarnen i ad regem Sigispertum, ad locum unde prius egressi fuerant redire permissi sunt6.
7. Qui dum ad suamr patriam venissent, invenerunt, eam ads Suavis1 et aliis gentibus, sicut supra commemoravimus retineri. Contra8 quos insurgentes, conati sunt eos extrudere u ac delere. At illiv optulerunt eis tertiam partem regionis, dieentes: 'Simul possumus vivere et sine conlisione com-muniter9 habitare'. Cumque illiw nullo modo adquiescerent, dehinc optulerunt eis* medietatem; post haec duas partes,
a) Gallia G 1. b) venire C 1. c) Sigisb. C 1. G 1, corr. Sigib. G 2; Sigip. G 3; Sigib. vel Sigeb. D 2. 3, alii. d) possent B 1. e) hosaxones F 1. f) deberet F 1. G 1; debere G 3. g) extimantur AI. Fl; existimantur G. h) repedassent F 1. i) superiori C 1. G 3. — tenuerant A 3; tenuerant C "1. k) corpora Gl. 2. 5b. c. 1) deest C *1. F. G; viso eo valde C 1. m) deest F. G. n) Qui — permissi sunt des. C 2. o) ohoc F 1; obhoc G 1. 2. 3. I 3. p) ates A 2. q) tandem D 2. 3. r) deest F 1. s) ita AI. "2. 2. F 1; a ceteri. t) Suievis B 1. C 1 saepius. u) destruere C. D. H 1. I 1; instrudere Gl; impugnare G2; extruderet a delere Fl. v) fills Fl. w) deest F. G; cum hoc G 5c. x) eis dehinc m. B 1. — medietate F 1.
1) Collecti in loco unde egressi fuerant stabilerentur. Greg. 2) Certain — Hi Gallias ingressuri Paulus adjecit. 3) ac suis — ab-stinebant Paulus adjecit. 4) cum v. m. Paulus. 5) Qui — deceperunt Paulus. 6) in loco — sunt stabiliti Greg. 7) II, 6. 8) Ex Greg. V, 15. 9) et communiter habitare Paulus.
sibi tantum tertiam reservantes. Nolentibus autem illis, optulerunt cum terra etiam omnia pécora, tantum ut a belloa cessarent. Sed nec hoc Saxones adquiescentes, certamen expetunt atque inter se ante certamen, qualiter uxoresb Suavorum dividerent, statuunt. Sed non eis ut putabant evenit. Nam commisso proelio, viginti milia ex eis interemptac sunt, Suavorum vero quadringentid octuaginta® ceciderunt, reliqui vero victoriam capiunt. Sex milia quoque Saxonum, qui bello superfuerant, devoverunt, sef ñeque barbam neque capillos incisures, nisi se de Suavis hostibus ulciscerentur. Qui iterum pugnam adgredientes, vehementer adtriti sunt, et sic a bello quieverunt
* 8. Post1 haec tres Langobardorum duces, id est Amo h, Zaban ac Rodanus, Gr alii as inruperunt. Et Amo quidem Ebredunensem carpens viam, usque Machoavilla', quam Mummulus muñere regis meruerat, accessit ibique tentoriak fixit; Zaban vero per Deinsem1 descendens urbem, usque Valentiam venit; Rodanus autem Gratianopolinm civitatem adgressus est. Et Amo quidem Arelatensem" debellavit pro-vinciam cum urbibus qui0 circumsitae sunt*; et usque ad ipsum Lapideum campum, qui adiacet urbi Massiliensi p, accedens, universa2 quae repperirei poterat depopulatus est;
*) I 3 addit: quorum nomina hec sunt: Avinion, Arausica, Vasion, Vapincum. De presule ipsius urbis. Sub ipso tempore urbem hanc et ecclesiam nobiliter et strenue regebat insignis prestil Pan-cracius nomine3. Qui cum cerneret, se nequaquam hostibus resi-stere posse, aliquamdiu obsidionem perferens, dehinc ad montem tutissimum, qui inexpugnabilem obtinebat munitionera, in sua dio-cesim positum, nomine Yodoliensem, cum omnibus que habere poterat, imminens exicium declinans, secessit. Et Amo quidem obsidionem predicte urbis parans, ac eo capta atque a fundamentis eversa, omnesque qui in ea reperti sunt, quoniam se sponte tradere noluerunt, gladio sunt perempti. Dehinc universa, vicos, urbes vel castella, que repperire poterat, usque ab ipsum Lapideum campum etc.
a) ab illo corr. ab illis F 1, et ita F *2. 4. G. b) uxore Suav. F 1. c) inter-enti A 4; interempti D. F "2. G 3. 5a. c. H 1. I 1; interepti C 1; interfecti C 2. d) quadrig. F 1. e) ita A 1. 4. 1)1; octuoginta F 2; octoginta alii. — occid. F 1. f) sed A 2. g) cessarunt G-5c. h) Hamo D3 constanter; Anno C 2. — Laban F 2 const. i) ita A 1. '2. E 1; Maehaovillam A 2. 3. 4. 5. B. F. G 1. 2. 3 ; Machauvillam G 5; Machovilla D 1 ; Machovillam G 4. C et plerique D; Mocho-villam H 1. k) tentoriam G 3. 4. 1) Deinse A 1. H 1; Deensem E 1; Di-ensem C. D; Dunensem G 5b. c; Deindensem L 1; Deinsem corr. Ardensem G 1; ileest F 5. m) ita A 1. F 1. G 1; Gramnopolim A 3; Gratianopolim ceteri. n) Aretensem G 1. 3. 4, corr. Arelatensem F 1. — devastavit A 2. — provincia F 1. G 1. o) ita Al. '2. B 1. D 1. F 1. G 1, cum Greg.-, quae ceteri. p) Masil. A 3. B 1. G 3. 4. I 1; Mansil. C 1. q) repperiret F 1.
1) Greg. IV, 44. 2) universa — depopulatus est Pauli sunt verba. 3) Hie plane ignotus esse videtur; archiepiscopus Arelatensis tunc tem-poris fuit Sapaudus.
Aquinsibus a autem obsidionem parans, viginti duabus libris b argenti acceptis, ab eodem loco discessit. Rodanus quoque et Zaban pari modo incendiis1 et rapinis loca adc quae accesserant demoliti sunt. Quae cum Mummulo patricio perlata fuissent, cum valida manu veniens, primum cum Rodano, quid Gratianopoline debellabat, conflixit et multos de eius exercitu peremit ipsumque Rodanum lanceaf vulneratum ad montium excelsa fugere s conpulit. Qui exinde cum quin-gentis viris, qui eih remanserant, per devia silvarum pro-rumpens, ad' Zaban, qui tunc urbemk Valentiam obsidebat, pervenit, eique1 omnia quae acta fuerant nuntiavit"1. Qui pariter dum ad Ebredunensem urbem omnia depraedantesn venissent, ibi eis Mummulus cum innúmero exercitu occurrit; commissoque proelio, eosdem vicit2. Tunc Zabaij et Rodanus Italiam repetentes, Secusium0 devenere ; quam P urbem Sisin-nius tunc magister militum a? parte retinebat imperatoris. Adr quem puer Mummuli adveniens, litteras ei directas a Mummulo porrexit eumque citius adventare dixit. Quo con-perto, Zaban et Rodanus exinde mox ad propria discesserunt. 'His auditiss, Amo, collecta omiii praeda, Italia1 rediturus3 * p- 97. proficiscitur ; sed11 resistentibus nivibus v? praedam ex magna parte relinquens, vix cum suis Alpinum tramitem erumpere potuit et sic ad patriaraw pervenit.
9. His diebus advenientibus Francis, Anagnis*-4 castrum, quod super Tridentum in confinio Italiae positum est, se
a) Aquinsibus corr. Aquensibus F 1, et ita F 2—4. G 5c. I 3; Aquiensibus A "3; Aquinensibus C. D. II. b) libras A 2. Fl; libras — acceptas 6 3.4; 1. auri C 2.
c)	atque a. A 1 ; atquem corr. ad quae G 4; ad quem G 3; quam corr. quae G 1.
d)	quin A 3 ; quia G 2. e) Gratiânopolim A 1 ; Gramnopolim A3. f) lan-ceam G 1. g) fugire Gl. 3. 4. h) eius F 1. i) a G 1. k) deest B 1. D 3. 1) eaque o. acta A 2. m) nuntiavit — urbem des. C *1. 3, in D 1 post suppleta; C *1 post add. narravit ; C 1 de suo ita lacunam explevit : retulit itemque cum Gal-liam ad supra (e corr.) scriptum locum. n) depredante A 2. F 1. o) secü uñ A 4; Secussium C 1. 4b; Secusiam I 1; Secusium corr. Segusium F 1; Seusium A3. G 1. 2. 3. 5a. b. I 3 — devenire G 1. 3. 4. p) Qua (?) urbe F 1. q) deest F 1. r) atque A 2, corr. ad quem A 1. F 1. G 1. 2 ; at quem C 1. D 1 ; atque vero C *1. s) deest A 3, ubi collectam nimiam predam. t) ita Al. *2. 2. El. F 1. G 1. 3. 4 ; Italiam ceteri. — redditurus A 1; reditus G 3; deest G 5b. c. u) deest A *3. v) nibi alia manu corr. nibis A 1 ; nibus A 2, corr. nivibus F 1 ; nivis A *2 ; nil-libus 11 ; sibi F 4. G ; omnibus 13 ; Burgundionibus F 5. — predam — potuit omissa post suppl. D 1. w) patria G 1. x) Anamnis A 3; Adagnis C 2. 13; Ma-gnis D 2; Anaginis D 10; Inagnis F 1. G 1-4; in Anagnis castris G 5b. c; — infret Anannis E 1; Agnis G 1. 3. 4.
1) inc, et r. demoliti sunt; cum valida manu Paulas. 2) Cf. ConL Prosp
qui proelium super aranera Rodanum haud procul a loco Agaunensium martirum fita codex) commissum tradit. 3) Italia rediturus ; ex magna parte; Alpinum tramitem; et — pervenit Paulus. 4) Nano, in Val di Non in dextra ripa ji. Nocii. BE. Haec ex Secundo sumta viden-tur ; cf, fragm. supra p. 18 n. 3. editum.
eisdeni tradidit. Quam ob causam comes Langobardorum® de Lagare bl, Ragiloc nomine, Anagnis veniens depraedatus est. Qui dum cum praeda reverteretur in campo Rotalianie-2 ab obvio sibi duce Francorum Chramnichisf cum pluribus e suis peremptus est. Qui Chramnichis non multum s post tempus Tridentum veniens devastavit11. Quem subsequens Euin1 Tridentinus dux, in loco qui Salurnisk dicitur suis cum sociis interfecit praedamque omnem quam ceperat excussit. Expulsisque1 Francis, Tridentinum territorium recepit.
10.	Hoc tempore3 Sigispertus rex Francorum occisus est fraude Hilperici™1, germani sui, cum quo bellum inierat, regnumque eius Childepertus", eiusdem filius, adhuc puerulus, cum Brunihilde0 matre regendum suscepit. Euin p quoque dux Tridentinorum, de quo praemisimus4, accepit uxorem filiam Garibaldi? Baioariorum regis.
11.	Per haec tempora aput Constantinopolim, ut supra praemissum est5, Iustinus minor regnabat, vir6 inr omni avaritia deditus, contemptor pauperum, senatorum spoliator. Cui tanta fuit cupiditatis rabiess, ut areas iuberet ferreas fieri, in quibus ea quae rapiebat auri talenta congereret Quem etiam ferunt in heresim Pelagianam dilapsum11. Hic cum' av divinis mandatis aurem cordis averteret, iusto Dei iudicio amisso rationisw intellectu amens effectus est. Hic Tiberium caesarem adseivit, qui eius8 palatium vel singulas1 provincias gubernaret, hominem iustum, utilem9, strenuum, sapientem, elimosinarium y, in iudieiis aequum, in victoriis
a) Languob. hoc loco B 1. b) Largare F 1. I 3; Lagare corr. Largare G 1; de Legare vel delegare A 4. C 1. 4b. G 2; largi revolvens G 5b. e; Lang, id vo-lens G 5a; I> 1 in rnarg. signo super La posito addidit : nomen oppidi, unde D la fecit : la nomen oppidi gare. c) Ragelo A 3. d) reverterentur F 1. 4. 5. G 1. 2. — in campo — pluribus omissa post suppl. D 1. e) Rotaliano D 1 ; Rotialiam D 2. 3. f) Chramnicis A 2; Cramnichis A3; Chrannichis D 2 ; Cliram-nidis D 3; Charamuichis G 3. 4; Cbramnicbis — Chramnichis des. G 2, ubi cap. 10. post occisus est additur : cum pl. e. s. p. est; qui Gramnichis non. g) multo corr: multum B 1, ubi tempus deest. h) devastabat A 3. G 3. 4. i) Ebin F 1. G 3; Heuini post corr. Eoin G 1; Heuin G 5c; Aeuuini G 2; Eum D 1. 3. 4. El. — Tridentanus A 2. k) Sallurnis A 4; Saliurnis H 1; Salusnis G 4; Fa-lurnis A 2 ; Salernus G 5a. b. c. 1) Expulsique A 1. 2. F 1, quod in archetypo fuisse putarim; Expulso isque C 1. m) Chilperici A 2. n) ita A 1. 2. 3. B 1. F 1. G 1—4; Childebertus C 1. D 1, alii. o) ita A 1; Brunichilde A 2. B 1. C. plerique D. G; Brunehilde C "1; Brunilde A -3 ; Brunhilde F 1. p) Ein F 1 hoc loco; Aeuuini post corr. Eoin G 1. q) Garifaldi C 1; Gariphaldi C *1 ; Gonbaldi F 5, corr. Gundobaldi F 1 ; Gonbaldi e corr. G 1 ; Gondobaldi F 2. r) in deest C 4. G 5b. 12; vir omni avaritiae D "3a. 3. 1Ü. F '2. 5. G 5a. c, e corr. F 2. G 4. s) rabie F 1. t) congeret B 1; congerere F 1; congregaret Gl. 2. 3. — Quç A 2. u) dilapsus Al. v) ad Fl. w) oracionis B 1. Fl. x) singula provincia F 1. y) eli(y)mosinarum corr. elimosinarium A 1. G 3. 4.
1) Lagare,, Lägerthal, infra Tridentum. BE. 2) Inter Salurnum et Anagnis, in dextra Nocii ripa. BE. 3) Of. Greg. Tur. IV, 52; V, 1.
4) c. 9. 5) II, 4. 6) Ex Greg. IV, 40. 7) cum — intellectu Paulus. 8) eius palatium vel Paulus. 9) ut. str. sap. Greg. V, 20.
clarum et, quod his omnibus supereminet, * verissimuma' p-98-christianum. Hie1 cum multa de thesauris quos Iustinus adgregaverat pauperibus erogaret, Suffia b augusta frequentius eum increpabat, quod rem publicam redigisset0 in pauper-tatem, dieens: 'Quod ego multisd annis congregavi, tu infra paucume tempus prodige dispergis'. Agebatf autem ille: 'Confido 2 in Domino, quia non deerit peeunia fisco nostro, tantum ut pauperes elimosinam aecipiant aut s captivi redi-mantur. Hoch est enim magnum thesaurum, dicente Domino: "Thesaurizate vobis tliesauros" in eaelok, ubi neque aerugo m®*^ neque tinea eorrumpitet ubi fures non effodiunt nec furan-tur". Ergo de his quae"1 Dominus tribuit congregemus the-sauros in eaelo, et" Dominus nobis augere dignabitur in seculo0'. Igitur Iustinus3 cum undecim4 annis regnasset, amentiam, quam incurreratP, tandem cum vita finivit. Bella sane, quae per Narsetem patricium Grothis'< vel Francis inlata superiusr per anticipationems diximus5, huius temporibus gesta sunt. Denique et cum Roma temporibus Benedicti papae8, vastantibus omnia per circuitum' Langobardis, famis penuria laboraret, multa milia frumenti navibus ab Aegypto dirigens, earn suae" studio misericordiae relevavitr.
12. Mortuo igitur Iustino, Tiberius Constantinus, Roma- 578. norum regum w quinquagesimus, sumpsit imperium. Hic cum, ut superius diximus, sub Iustino adhuc caesar* palatium regeret et multas cottidie elimosinas faceret, magnam ei Dominus auri copiam subministravit7. Nam deambulans per i" palatium vidit in pavimento domus tabulamz marmo-
а)	piissimum G 3. 4. b) ita A 1. '2. 3. B 1. F 1. G 1. 3. 4; Soffia A 2. B 2. C 1; Sofia A 4. c 'X. G 2, e corr. D 1. c) ita AI. 2. Bl. Dl. P 1. S 1. 3. 4. d) ill m. A '3. e) paucissimum D 1. G 1—4. f) ita A 1. "2. 2. 4. B 1. 2. C "1. 1. D 1. F 1. G 1. 2, cum Greg.-, Aiebat alii. — autem deest G 3. g) ut A 1. C 4b. D 1. la. 3. F 5. G 2; et C 2. D 2. "3. 10. I 1, e corr. G 4. h) Hic
—	magmis thesaurus G 4. 5c. I 2; magnus thesaurus A 3. D 3. 10. G 5a. b. I 1; maguus thesaurum C 1. — enim deest F. G. I 1. i) thesauro AI. Fl. k) ce(§)los A 1. B 1. 1) demolitur C 1. 2. D 2. 3, superset. vel eorrumpit B 1; demoliuntur D 1. m) quem A 2. n) et — seculo des. A 1. o) c(a)elo A 3. 5. F. G, corr. terra F 1, et ita G 5a. b. c; futuro sec. A 4. B 2. D (1 c corr. sec. f.). H 1. p) ineurrebat A 1. C 1. 2. D 1 (corr.). q) Gothi F 1; Zothis G 2. 3. r) sicut sup. A 3. s) antieipatione F 1. t) circuitu F 1. G 1. u) suo G 1. 2. 3. v) revelavit A 2. C 1. G 1. 4. w) regnum A "2. C 3. E 1. G, corr. regum D 1. G 2, corr. regni F 1; deest C 2; erasum G 4. — imperium deest G 5b. c. x) ita A 1. 2. 4. 5. B 1. la. 2. E 1. F 1. G 3. 4. Hl. 12; cesarem C 1. D 1; ccsare A "2. 3, alii. y) in palatio A3; per deest G 3; per
—	mar in fine quaternionis post suppl. D 1. z) tabula F 1.
1) Ex Greg. Tur. V, 19. 2) Confido in Domino Paulus. 3) Iustinus — finivit Greg. V, 30. 4) impleto oetuodeeimo anno Greg. Quod falsum esse constat; nam annos fere 13 Justinus imperium tenuit. 5) II, 1 sqq., ubi rede sub Justiniano haec bella gesta narrantur.
б)	Ex G. pont. 7) Ex Greg. V, 19.
ream, in qua erat crux dominica sculpta®, et ait: 'Crucemb Domini frontem nostram et pectora munire debemus, etc ecce eamd sub pedibus conculcamus'. Ete dicto citiusf iussit ean-dem tabulam auferri. Defossamque tabulam atque erectams, inveniunt subter et aliamh hoc signum habentem. Qui' et ipsam iussit auferri. Qua amota, repperiunt et tertiam11. Iussumque1 eius cum etm haec fuisset ablata, inveniunt magnum thesaurum habentem supra mille auri centenaria. Sublatumque aurum, pauperibus adhuc habundantius quam consueverat largitur. Narsis quoque patricius1 Italiae cum in quadam civitate intra2 Itaham domum magnam haberet, cum multis thesauris ad supra memoratam urbem advenit; ibique in domo sua occulte" cisternam magnam fodit, in qua • p. 99. * multa milia centenariorum auri argentique reposuit. Inter-fectisque omnibus consciis, uni tantummodo seni° haec per? iuramentumi ab eo exigens eommendavit. Defuncto vero Narsete, supradictus senexr ad caesarem Tiberium veniens, dixit: 'Si', inquid, 'mihi aliquid prodest, magnam rem tibi, caesarem8, dicam'. Cui ille: 'Die', ait, 'quod1 vis; proderit" enim tibi, si quid" nobis profuturum esse narraveris'. 'Thesaurum'", inquid, 'Narsis reconditum habeo, quod" in extremo vitae y positus celare non possum'. Tunc caesar Tiberius gavisus mittit usque ad locum pueros suos. Recedente2 vero senea, hib secuntur attoniti; pervenientesque ad cisternam, deopertamquec ingrediuntur. In qua tantum aurid vel argenti repertum est, ut per multos dies vix a deportantibus potuisset evacuari. Quae ille pene3 omnia secundum suum morem erogatione largiflua dispensavit egenis. Hiee cum augustalemf
a) scalpta A 2; sculta C 2; sclupta G 2. b) ita A '2. B 1. 2. C. D I. G 1—4. I 1, cum Greg.-, cruce A 1? 3. 4. 5. 5a. B la. D (1 e corr.). F. G 5a. b. c. H 1. I 2. 3. — post Domini add. in G 1. 3, qua C. D (praeter D "3. 3. 10). I 1. c) et — conculcamus des. G 3. 3a; et deest A 2? C 1. d) ea G 1 ; ad F 1.
e)	Et hoc d. A "3; Et — auferri des. G 5b. c; Defossamque — auferri des. C 2.
f)	ocius F 1. g) Defossaque tabula atque erecta A3. D 2. 3. G 2, alii. h)aliaFl. i) Qui corr. Quam D 1, et ita alii D; Qui — tertiam des. I 2. k)tertiaFl. 1) ita D 1. F 1, cum Greg.-, iussique A 1; iusso G 1; iussu G 2; iussuque ceteri. m) deest A "2. 3. 5. B la. 2 (post add.). C. D. E 1. G 2. 5c. n) deest G 5b; in c. A 3. o) senim corr. puero F 1, et ita F 2. 4 (corr. seni). p) deest A 4. G 2. q) iuramento A 1. *2, corr. eadem manu iuramentum A 2; iuramentim F 1. r) puer iam senex e corr. F 1, et ita F 2. 4. s) ita A 1. "2. 2 (c. t.). 4. F 1; c(a)esare A 5. E 1. H 1 ; c(a)esar ceteri. t) quid A 2. D 1 e corr., et ita ceteri D. F 5. G2. 3. 5a. c. II. u) proderim Fl; prod enim erit t. G'2. v) quis A 2. Fl. w) thesauri F 1. G 1. x) quoniam A 2. y) deest G 2. z) Recedentem G 2. 3; Recedentes F 1; Precedents B la. D 2. '3a. 3. 10. G 5a. b. c; Precedentem C 4b; Procedente F 5. a) senes F 1; senem C 4b. F 2. 3. G 1 — 4. b) hie E 1; hunc F 1. G "2. 3. 4; hinc G 2; deest D 2. G 5b. c) deopertaque F 1. G 1. "2- 2. 3; que deest C 1. 2. D 2. G 5c. H 1; deoperientesque earn D 3. d) aurum vel argentum A 2. B 1. e) Hie autem C 1. D 1. 2. 3. f) agust. F 1.
1) dux Oreg. 2) intra Italiam Paulus. 3) pene omnia s. s. m.
Paulus.
coronam accepturus esset, eumque1 iuxta consuetudinem ad spectaculum circi populus expectaret, insidias ei praeparansa, ut Iustinianum, Iustini nepotem, ad dignitatem imperatoriamb sublimaret: ille per loca sancta priusc procedens, dehinc vocatum d ad se pontificem urbis, cum consulibus ac praefectis palatium ingressus, indutuse purpura, diademate coronatus, throno imperialif inpositus, cum inmensis laudibus in regni est gloria confirmatus s. Quod eius adversarii audientes nihilque ei, qui in Deo spem suam posuerat, officereh valentes, magno sunt confusionis pudore cooperti. Transacts autem paucis diebus adveniens Iustinianus, pedibus se proiecit imperatoris, ob meritum gratiae quindecim' ei auri centenaria11 deferens. Quem ille1 secundum patientiae suae ritum colligens, sibi in palatio assistere iussit. Sophia"1 vero augusta, inmemor promissionis quam" condam0 in Tiberium habuerat, insidias ei temptavit ingerere. Procedente autem eo ad villain, ut iuxta ritum imperialeP triginta diebus ad vindemiam iocundaretur, vocato clam 'i Iustinianor, voluit eum sublimare2 in regno. Quo comperto, Tiberius cursu veloci Constantinopolim regreditur adprehensamque augustams omnibus thesauris spoliavit, solum ei victus cottidiani alimen-tum relinquens. Segregatisque pueris eius ab ea, alios de fidelibus suis posuit, qui ei' parerent, mandans prorsus, ut nullus de anterioribus11 ad earn haberet accessum. Iustinianum vero verbis solummodo obiurgatum tanto in posterum amore dilexit, ut filio eius filiam suam promitteret rursum-que filio suo filiam eius expeteret. Sed haec res, quam3 ob causam nescio, ad effectum minime pervenit. Huius exer-citus ab4 eo directus Persas potentissime debellavit; * victorque *p> regrediens, tantam molemv praedae cum viginti pariter ele-fantis detulit, utw humanae crederetur posse sufficerex cupi-ditati.
a) preparante Sophia C 3. b) imperatoria F 1. c) protinus A 3. d) voeato
—	pontífice C 4b. D 2. *3a. 10. G 5c; vocato — pontificem A 3. C *1; pontificum G 3. 4. e) i. est — coronatus est G 2. f) imperialis F 1. g) est subli-matus B 1. h) efficere A 4. F 1 e corr., et ita F 2. 4. I 2. 3; hoc facere non v. corr. officere v. D 1 ; nocere D 2; val. deest G 3. 4 (post add.). i) quindecim
—	argentique decoravit (IV, 21) des. A 3, quaternione uno vel duobus evulsis. k) centin. A 1 ; centaria F 1. G 1. 1) deest G 3. 4. m) ita codd. hoc loco. n) qua A 2. o) ita A 1. *2. 4. E 1; quandam G 1—4; quondam e corr. F 1. p) ita A 1. 2. 4. 5. C 1. D 1. F 1, cum Greg. codd. q) iam G 1 (corr. clam). '2. 2. 3. 4; ea G 5a; ab ea G 5b. c; absconse L 1. r) Iustino C 1; Iustiano D 1 ubique. s) agusta F 1. t) eis A 2. F 1. u) int. A '3. v) molam A'2; tanta molem predem Fl; tanto mole G 1. '2. 3. 4; tante molis predam F'2. w) ut deest F 1; ut cum corr. ut vix G 1; ut h. c. des. G 4, ubi corr. scripsit : quanta suae posset. x) sufficeret F 1.
1) Ex Greg. Tur. V, 30, paucis tantum verbis mutatis. 2) erigere in imperium Greg. 3) quam ob causam uescio Paulus. 4) ab eo
directus, potentissime Paulus.
13.	Ad1 liunc Hilpericus Francorum rex suos legatos dirigens, multa ab eo ornamenta, áureos etiam singularum librarum suseepit, habentes ab® una parte effigiem imperatoria » etc scriptum in circulo: TIBERII. CONSTANTINI. PERPETUId. AUGUSTI, ab alia vero6 parte habentes quadrigamf et ascensorem continentesque scriptum: GLORIA. ROMANORUM. Huius2 ins diebus beatus Gregorius dia-conus, qui post'1 papa extitit, cum esset apocrisarius, aput eandem regiam urbem> Morales3 libros conposuit Euthici-umque k eiusdem urbis episcopum de resurrectione1 errantem m in conspectu eiusdem augusti superávit. Hac" etiam tempe-state Faroald0, primus Spolitanorum dux, cumP Langobardorum exercitu Ciassem invadens, opulentam urbem spoli-atam cunctis divitiis nudam reliquid4.
14.	Mortuo vero aput Aquileiam patriarchal Probino, quir ecclesiam unum rexerat annos, eidem ecclesiae sacerdos Helias' praeficitur.
582. 15. Tiberius igitur" Constantinus postquam imperium septem rexerat annis, sentiens5 sibi diem mortis imminere, una cum consilio Sophiae augustae Mauricium, genere Cappa-docemv, virum strenuum, ad imperium elegit, ornatamque suam filiamw regalibus ornamentis, ei earnx tradidit, dicens: 'Sit tibi imperium meum cum hac puella concessum. Utere eo felix, memor semper, ut aequitate et iustitia delecteris'. Haecy postquam dixit, de hac lucez ad aeternam patriam migravit, magnum Iuetum populis8 de suab morte relinquens. Fuit enim suinmae bonitatis, in elimosinis promptus, in iudiciis iustus, in iudicando cautissimus, nullum despiciens, sed omnes in bona volúntate conplectens; omnes diligens, ipse quoque est dilectus a cunctis. Quo defuncto, Mau-
a) ab — habentes des. B 3. b) imperatori F 1. c) deest F. G; scriptus F 1. d) imperii G '2. e) deest C 3. D. f) quam corr. equum F 1. g) deest B 3. F. G. h) deest C 1; postea B 3. i) deest G '2. k) Euthicumque F 1 ; Euticiumque B 3. G 2; Euthicemque C 1; Eutychemque C 2. 1) resurrectionem C 1. F 1. G 1. m) dubitantem D 2. n) cap. 14. hoc loco inc. D 3. o) Fa-roal F 1. G 1; Foroal F 5; Foroald A 6; Feroald A 5; Faruald A 3. G 3. 4 ; Farcald G 5a; Faroaldus B 3. D 2. G 5b, o Iii. p) deest F 1. G 1. 4, qui halent exercitum. q) patriarcham G 1. r) eandem post add. Fl. s) ita A 1. 2. 5. F 1. G 5a. b; uno — anno A '3. 4. B 2. G 5c; unum — annum ceteri-, qui — ann. des. F 5. — idem A 2. F 1. Gl. t) Heleas G 2; Elias G 3. u) deest G 2. v) Capad. G 1. 2; Cappadocum D 2. w) ornataque (ornatamque F 1) sua filia F 1. Gl. *2. 4. 5a. b. c. x) etiam A '3. y) Dixit haec postque, eraso quam G 2. z) lucem Fl. a) populo 1. G 2; populos C 1; deest C 2. b) suam mortem Fl.
1) Ex Greg. Tur. VI, 2. 2) Ex Beda, verbis nonnullis mutatis.
3)	libros expositions in lob Beda. Of. V. Gregorii M. c. 8. 9.
4)	Haec ex Droctulfi epitapliio c. 19. sumta esse videntur; sed num de Faroaldo Spoletano ibi sit termo, dubitari potest. 5) Ex Greg. VI, 30.
ricius indutus purpura, redimitus® diademate, ad circum processit, adclamatisque sibi laudibus, largitab populo muriera, primusC-1 ex Grecorumd genere in imperio eonfir-matus est.
16.	At vero Langobardi cum per annos decern sub potestatee ducum fuissent, tandem communi consilio Au-tharif, Cleplionis s filium supra memorati principis, regem
* sibi statuerunt2. Quem etiam ob dignitatem Flaviumh 'p- 101-appellarunt'. Quo praenomine omnes qui postea fuerunt Langobardorum reges'1 feliciter usi sunt. Huius in diebus ob restaurationem regni duces qui tunc erant omnem1 sub-stantiarum suarum medietatem"1 regalibus usibus tribuunt, ut esse possit, unde rex ipse sive qui ei adliaererent11 eiusque obsequiis per diversa officia dediti alerentur. Populi tamen adgravati per Langobardos liospites partiuntur »•3. Erat sane lioc mirabileP in regno Langobardorum: nulla erat violentia, nullae struebanturi insidiae; nemo aliquem iniuste angariabat, nemor spoliabat; non erant furta, non latrocinia; unusquisque quo libebats securus sine timore pergebat4.
17.	Hoc5 tempore Mauricius imperator Cliildeperto regi Francorum quinquaginta milia solidos per legatos suos direxit1, ut cum6 exercitu" super Langobardos inrueret eosque de Italia exterminaret. Qui cum innúmera Francorum multi-tudine in Italiam subito introivitv. Langobardi' vero in civitatibus se communientes, intercurrentibus legatis oblatisque muneribus, pacem cum Childepertow fecerunt. Qui cum ad
a) redimitur G 1; redimur G *2; redimiturque G 2. b) 1. sunt A 5. 6; post largita D '3a. 4; fecit 1. G 3 (largita corr. larga). 4; largito A 2; largitus C I. F 2; largitus est I 2; larga B la. 2. 3; larga p. m. exhibens F 5; larga tribuit e corr. D la. c) numerarius ex Fl; m. prius G 1- 2. 3; p. deest F 2a. 5; primusque e corr. D 1, et ita alii D. G 5a. b. c. d) Gregorum generem F 1. e) potestatem ductum F 1; iudicum G 5c. f) Auctari E 1; Autharic A '2; Autharitb D '3. 3. 4. 10; Autharicum D 2; AutUarium F 2. Gl. 4; Autherius G 5c, sed infra plerumquc Othari. g) Chleponis C '1. 1; Chleplionis D 1; Cla-vonis A 5; Clafonis G 5c; Dephonis A 2; Dephoni F 1, ubi: supramemoratis prinoipibus. h) fluvium corr. flav. F 1. i) appellaverunt A 2. C 1. D, alii. k) regem F 1; duces D 3. 1) omnium A3. m) medietate F 1. n) adherent
I	3, corr. adhererent D la; adherant Fl, corr. adheserant Gl, et ita G 6; aderant corr. aderent E 1; aderant F 2. 4. 5. G 2. 3. 4. 5c. o) pactiuntur corr. eadem manu partiuntur C 1; patiuntur D 2. 3. H 1. — hospicia B 2; hospites — regno Lang. des. F 5. p) mirabilem F 1. G 1? q) stragebantur A 2. r) n. sp. des. D 2. s) volebat E 1. F 1. 2. G. I 1; nemo — libebat post suppl. D 1; post libebat duae fere lineae erasae F 1. t) ob hoc d. C. D. u) exercitus F 1. v) intravit A 2; introibat D; introbibit Fl. w) Chilperto Al; Childebertum D 1.
II	primus ex Grecorum genere Paulus. 2) Of. Orig. 3) Cf. supra II, 32. 4) Haec cum vera historia parum convenire, Pabst monuit, Forschungen II, p. 425 n. 5). Ex Greg. Tur. VI, 42. 6) cum — inrueret; cum innúmera Fr. mult.; subito Paulus. 7) Paulus hie a Gregorio recedit, quo teste Langobardi subdiderunt se ditioni eius, . .. promittentes se parti eius esse fideles atque subiectos.
Gallias remeasset3, cognito imperator Mauricius, quia cum Langobardis foedus inieritb, solidos, quos 1 ei ob Langobar-dorum detrimentoc dederat, repetere coepit. Sed ille suarum virium potentiad fretus, pro hac re nece responsum reddere voluit.
18.	His ita gestis, Authari rex BrexiJlumf civitatem super Padi marginem positam expugnare adgressus est. In quas Droctulft'1 dux a' Langobardis confugerat, seque
Sartibus imperatoris tradens, sociatus militibus, Langobar-orum exercituik fortiter resistebat2. Iste ex Suavorum, hoc est Alamannorumgente oriundusm, inter Langobardos creverat, et quia" erat forma idoneus, ducatus honorem meruerat; sed cum occasione0 ulciscendae suae captivitatis p repperit, contra Langobardorum ilico arma surrexit. Ad-versus'' quem Langobardi gravia bella gesserunt, tandemquer • p. io2. eum cum * militibus quos iuvabat exuperantes, Ravennam cederes conpulerunt. Brexillus4 capta est, muri quoque eius 5S4 solum11 ad usque destructi sunt3. Post haec Authari rex vei 585. cum Smaracdov patricio, qui tunc Ravennae praeerat, usque in annum tertium pacem fecit4.
19.	Huiusw sane Droctulft, de quo praemisimus, ammi-
a) remeassent A 2. b) inierat C, e corr. D 1. c) ita A 1. "2. 2. 4. C 1. D 1. F 1. 2. G 1. '2. 3. 4; detrimenta A 3; detrimentum A 5. B 2. E 1. F 5. G 2. 5a. b, e corr. O 1 et ceteri D. d) potentiam F 1. G 1. — virium deest A 3; pot. — responsum des. G 3; pro — resp. des. G 4. e) ne C 1. F 1. G'2. f) Bre-xillam C 2. D 1. 2; Brixillum G 5c; Brax. m rubra A 2. g) quam A 4. F 5. G 5a. b. h) ita A -S. 3. D 1. *3. "3a. 6. 10; Droctrulft hoc loco A 1, infra Doc-tulft; Doctruift A 2; Droctrulf D 4. F 2. G 5a; Droctulf C 1. 2. I 3, postea etiam G 2. 4. 5c; Droctulfus D 2. 3; Droctulfos corr. Droctulfus E 1; Droctrulst F 1; Drochtrulf (postea Drochtulf) G 3; Dructulf F 5; Doctrulf A '4. F 2. 4. G 1. 2. 4. 5b; Doctrulfus B 2; Ductrulf G 5c; Droct. . . stalt A 4. i) deest A 1. G 4. k) exercitu F 1. G 1. 1) Alanmannorum F 1. m) captivus post add. F 1. n) qui erat G 1. 4. 6, corr. quieverat G 2, et ita G 3. 5a. b. c. — forma — meruerat des. F 1 (—emeruerat post suppl.). G; quia quaerebat secum occasionem F 2. 4 (corr. ut edit.). o) ita A 1. 2? D 1. F 1. G 1. 5b (ubi repperit deest)-, occasionem ceteri. p) tandem post add. F 1. q) Adversusque Langobardis F 1; Langobardis C 1; Adversusque (quod 2) Langobardos g. b. gesserat (gessit 2) G 1—5a; c. Langobardos arma snscepit adversus quos et g. b. gessit G 5b. c; grav(b)i A1.F1. r) tandemque — exuperantes des. D 2. "3. -3a. 3. 8. 9. s) deest F. G. — con-pulero corr. conpulerant G 1; compulere G 2. t) vi post add. F 1. u) ad s. u. C. D. G 2. 3. 4. v) ita A 1. D 1. F 1. G 5c; Smaragdo plerique alii. w) Ruius — extullerunt des. F 5.
1) quos — dederat; suarum virium potentia. fretus Paulus. 2) Cf Theo-phylact. IT, 17, qui ejus facta narrat, et Greg. M. Reg. I, 85; X, 44,
qui eum de hostibus ad rem publieam venientem GennacLio patricio Africae commendat. BE. 3) Nescio an conjecturae indulgere fas sit, quod de Brexillo ab Authari rege capto narratur ex epitaphio ortum esse, ubi Brexillum a Droctulfo captum dicitur. 4) Pacem inter Autharium regem et Smaragdum praecessisse annum 586, argumento est epístola prima Pelagii II. atl episcopos Istriae, quam dicto anno datam communiter affirmant (Mansi IX, p. 891). BI.
niculo saepe Ravennatiuma milites adversumb Langobardos dimicaruntc, extructaque classe, Langobardos, qui Classed urbem tenebant, hoc adiuvantee pepulerunt. Cui, cum vitae explesset terminum, honorabilef sepulchrum ante limina beati Vitalis? martyris tribuentes, talih eius laudes' epitaphio extullerunt:
£Clauditurk hoc tumulo, tantum sed corpore, Drocton1; Nam meritis totom vivit in orbe" suis.
Cum Bardis0 fuit ipse quidem, namP gente Sua vus i ; Omnibus et populis inde suavis erat.
Terribilis visur faciès, sed mentes benignus, Longaque robusto pectore barba fuit.
Hic et amans* Semper Romana acu publica signa, Vastator gentiv adfuit ipse suae.
Contempsit carosw, dum nos amat ille, parentes, Haue patriam* reputans esse Ravenna y suam.
Huius prima fuit Brexilliz gloria capti;
Quo® residens cunctis hostibus horror erat.
Quo1' Romana potens valuit post signa iubarec, Vexillumd primum Christus habere dedit.
* Inde etiam, retinet dum Ciasseme fraude Faroaldusf, * p. 103. Vindicet? ut Ciassem, classibus arma parat.
a)	Ravennantium A 1 ? 3. C "1. F 1. G 3 ; Ravennatum D 2. — milites deest D 2. 3.
b)	adversus A 2. F 1. c) d. e. c. L. des. G 3. 4. I 3. L 1; cl. L. qui des. El, in margine suppleta. d) Classem A 2. 3. C. B. E 1. F 1. G 1. 2. 3. 5a. e) adiubantem F 1. f) honorabilem F 1. G 1. g) Vitali F 1. h) talis A 1? C 1. i) deest G 2. k) novum cap. (XX) inc. F 1. Legitur epitaphium etiam in cod. Paris. 528, s. X, et Palatino 833, ex quo Gruterus edidit; praeterea valde corruptum et primis versibus mutatis in cod. Harlei. 3685, cu jus copiam fecit V. Cl. Diivimler. lneipit :
Cernite consurgens cultu meliore sepulchrum, *	Quod gens infelix vertere non timuit,
Nec nocuit quidquam meritis, nee damna paravit,
Sed sibi prava gerens contulit exitium. Huius prima etc.
1) Doctron B 2; Toctron Par.; Droctron D 4. H 1 ; Droctun G 4; Drocto A 5. 6; Droetuf E 1; Droctulft A 3; Droctulf G 5c. 13; Droctrulf H 3; Doctrulf F 4. G 2. 5a. b. m) tota A3. C 1. 2. D 1; totus F 5. n) urbis corr. orbe A 1. F 1. 2; ubis corr. orbe A 2; urbe corr. orbe D 1; urbis corr. urbi G 3, et ita G 4; urbe A 4. B 2. D la. 2. 3. E 1; urbibus F 2; verbis I 3. o) uadis F 1; Langobardis A *3. p) sed Par. q) Suavus — suavis erat e corr. F 1. r) visus F 1. s) mentes Al; f. redimente G 1. 2 ; f. redimita G 5a. b.c. t) ama corr. amans F 1. G 1; ama G 3; arma G 4. H; a damans G 2. u) et Par. v) gentis A 4. 5. C 2. D 3. G. I 1. Pal. Par. w) caro F 1. x) patria F 1. y) Ravana D 1; Ravennam A 2. 4. E 1. F 1. I 3. L 1. z) Bresilli F 1; Brexilla F 4. G 1. a) hic versus deest Pal. b) ita A 1. E 1. G 1. 5b; Qui ceteri. — Roma A 2; Quo — iubare des. E 1. c) ita pro iuvare A 1. 2. C *1. 1. D 1. G 1. 4; iuvari D 4; uibrare B 1. d) vixillum G 1. 2. 3. Par.; Brexillum h 1.« — primus F 1. e) Classe A 1. 2. G 3. — fraudem A 1 ; fraude — Classem des. F 1 (post suppl.). f) Faroldus G 2. Par.; Faruuldus G 1. 3; Faroald C 1. g) Vindicit F 2. G 1. 3; Vindicat G 4. H 1; Vindicem C "1. I 1 ; Vincent C 1.
Puppibus exiguis decertans amne Badrino®1, Bardorum innúmeras vieit et ipse manus.
Rursus et in terris Avaremb superávit eois
Conquirens" dominis maxima palmae suis2.
Martyris auxilio Vitalis fultus, ad istos
Pervenit victorf saepe triumphos s ovans;
Cuius et in templis petiit sua membra iacereb,
Haec loca post mortem' bustis1' habere iubat1.
Ipse sacerdotem™1 moriens petit ista lohannem, His" rediit0 terris cuius amore pio'.
20.	Denique3 post Benedictum papam p Pelagius Ro-manae ecclesiae pontifex absque iussione principis ordinatus est«, eo quod Langobardi Romamr per circuitum obsiderent, nec posset quisquam a Roma progredi. Hic Pelagius Heliae Aquileiensis episcopo, nolenti tria capitula Calchidonensis1 synodi suspicere, epistulam satis utilem misit *. Quam beatus Gregorius, ciun esset adhuc diaconus, conscripsit.
21.	Interea Childepertus rex Francorum bellum adver-sum Hispanos gerens, eosdemu acie superávit5. Causa autem huius certaminis istav fuit. Childepertus rex Ingundem sororem suam Herminigildo w, Levigildix Hispanorum regis filio, in coniugium y tracliderat. Qui2-6 Herminigildus prae-dicatione Leandri3 episcopi Hispalensis atque adhortatione suae coniugis ab Arriana neresi, quab pater suus languebat, ad catholicam fidem conversus fuerat. Quem pater inpius® in ipso sacrato paschali died securi percussume interemeratf.
a) Bradino C 3. D; Bradrino A '4. E 1. F 1; Bardino 13; Batrino B la. 2. G 3 ; Tatrino G 4; Bitrino G 1 (corr. Bratriuo). 2; Betrino G 5a. b. c. b) Abarem F I. G 1. 2. 3; Abaram g 4; Avarim Par. c) eohis D 1; eolis A 2. B la. 2 ; eis A 4. C 1; eos El. Fl. G 1. 3. 4. LI; eosdem G 2; eosque F 4; ipsos G5a. b. c; et illos F 5. d) in Fl corrector super eos conquirens scripsit: Quippe domi positis, quae F la recepit. e) lucra Par. f) claros post add. F 1. g) tri-umfos e corr. D 1; triumphos corr. triumphus G 2. 5a, et ita A 3. 5. D 6. 10. G 5b; triumphans B 2; triumphat C 1. 4b. D 2. H 1. I 1. h) iace'ret A 2. i) morte F 1. k) membra tenere Par. I) ita pro iuvat A 1. 2. 3. I) 1. E 1. F 1. G 1. Par.; iuvandus A 4. m) sacerdote F 1. n) His — pio des. F 2; Is Par. o) redit G 1. 3; reddit G 5a. I 2; reddi G 4; reddit. dignus G 5b. e; rediens 13; ut l'eddat F 5; reddidit E 1. p) papa F 1. q) deest G 1. 3. r) Romanam Fl. s) Aquileinensi Cl; Aquilegensis F 1; Aquiligensi Gl. 2. — ep. n. t. c. C. des. A 2. t) Calced. A *3, alii. u) eodem acies A 1; acies F 1; easdem acies corr. eosdem acies Gl; eorundem aciem G 5c. v) ita A 1. G 3. 4; haec C 1. w) Hermigildo A 2. G 3. x) Leuuigildis C 1. Dl; Sevichildis C 2. y) coniugio F 2a. G 1.4. z) Qui cum C "1. a) Heleandri F 2. 4. b) quam A 2. c) ipsius A 1; inpium Fl. d) dei A 2 ? 3 ? ed. Mur. e) percussus F 1; percussu C '1; percursum Cl; percurrum G3.4. f) intererat Fl; interimerat D 1. F 2. G 1. 3. 4.
1)	Padoreno, brachium Padi; cf. Fantuzzi, Mart. Itavenn. I, 120. 313. BE.
2)	Cf. Theophyl I. I. BE. 3) Haec ex O. pont.; nee — progredi
a Paulo addita. 4) Tres potius fuerunt, scriptae a. 585. vel 586,
apud Baronium ad a. 584. et inde Mansi IX, 891; Troya, Cod. dipl.
Lang. I, 22. BE. 5) Greg. Tur. VIII, 28, de expeditione Ount-
chramni regis narrat. 6) Ex Greg. M. Dial. Ill, 31. sumta videntur.
Ingundis vei'O post mariti et martyris funus de Hispanisa fugiens, dum Gallias repedare vellet, in manus militum inci-dens, qui in limiteb adversum Hispanos * Gotthos0 residebantd, * p. 104. cum parvo filio capta atque in Siciliame ductaf est1 ibique diem clausit extremum. Filius vero eius imperatori Mau-ricio Constantinopolim s est transmissus2.
22.	Rursum11-3 Mauri eius' augustus legatos adk Childe-pertum mittens, eum, ut contra Langobardos in Italiam exercitum dirigeret, persuasit. Chiidepertus existimans suam1 adhuc germanam aput Constantinopolim viverem, legatis Mau-ricii™ adquiescens, ut suam possit0 sororem recipere p, iterum adversum « Langobardos Francorum exercitum ad Italiam direxit. Contra quos dum Langobardorum acies propera-rentr, Franci4 et Alamanni dissensionems inter se habentes, sine ullius lucri1 conquesitioneu ad patriam sunt reversiv.
23.w	Eox tempore fuit aquae diluvium in finibus Vene-ciarum et Liguriae^ seu ceteris regionibus Italiae, qualez post Noe tempore3 creditur non fuisseb. Factae sunt lavi-naec-5 possessionum seu villarum hominumque pariter et animantium magnus interitus. Destructa sunt itinera, dissi-patae viae, tantum tuncqued Atesise fluvius excrevit, ut circa basilicamf beati Zenonis® martyris, quae extra Vero-nensish urbis muros sita est, usque ad superiores fenestras
a) Hispanis corr. Hispaniis Dl. PI, Gl, et ita A'2. 3. B la. 2. C 4b. D 2. 3. 10. F 5. G 4. 5a. b. c. H 1. II. 2; Hispania E 1. b) limitem A 2; 1. ad nesum corr. 1. adversum F 1. G 1; ad nesum inter G 5a. b. c; adnisum F2; quae limitem adnixum F *2 ; quin milite adnisum G 3; in limite vel in milite et Gothos erasum G 4; in milite adv. D la. c) ita A 1. G 1; Gotthos corr. et Gothos F 1, et ita G5a. b. c; Gothos corr. Gothosque G 2, et ita 6 4. Bla; Gothos Hispanos r. C 2. 3. d) residebat A 1. 2. G 1; redebat F 1. e) Sicilia F I. G 1. 3. 4. f) deducta A 3. B 2. D 2, alii. g) Constantinopili F 1. h) Kursus A 2. i) deest D 2. k) a F 1. 1) sua A 2. m) viveret. F 1. n) Mauricius F 1; Maurieiis G 1.
0)	posset C 1. 2. D 1 e corr. 2. 3. G 5c, alii. p) accipere F 1. q) adversus A 2. F. G. r) properaret F 1? 2. G 1. 4. s) dissessionem G 1. 3. 4. t) cum corr. lucri F 1. u) ita A I; conquestione A 3; conquisione Cl; conquisitionem F 1. G 1; conquisitione ceteri. v) regressi A 2. w) c. 23—26. om. G 5b. x) Hoc A 2. y) Leg. F 1. z) qualem G 3. a) ita A 1. *2. 2. 3. 4. 5. B 2. C 4b; tempore corr. tempora D 1, et ita ceteri D. B la. F 2. G 2. H 1. I 2; de tempore F 1. G 1. "2. 3. 4; tempus F 2. 5. G 5a. c. b) fuisset Fl c) la-vinae post corr. lacunae A 1, et. ita C 1; lacuniae A "3; in F 1 corrector superscr. fluxamina, inde F la: flumina. d) ita A 1, 2. D 1. F 1; tantumque uno C 1; tantumque F '2. G3; tantumque tune ceteri. e) Ataesis Dl; Adhesis C 1. F 1 ? G 1. "2. 2. 5c; Adthesis G 3. — fluvium F 1. f) basilica Fl. g) Zezonis AI. h) Veronensi F 1. G 1.
1)	In Africa periisse Ingundem, scribit Greg. Tur. VIII, 28. neque
de illius fuga cum Paulo concordat. Bl. 2) Of. Greg. Tur. VIII, 18.
3) Cf. Greg. VIII, 18; cujus verba Paulus mutavit; ut suam p. s. r.
addidit. 4) Hie Paulus aut alium secutus est aut erravit. Gregorius
enim nil habet nisi: Sed cum duces inter se altercarentur. BE. 5) Glossae Isidori: Lavina lapsum inferens; legitur etiam apud d. Hieronymum. LIND.
aqua pertingeret, licet, sicut eta beatus Gregorius post papa scripsit1, in eademb basilicam aqua minime introient. Urbis0 quoque eiusdem Veronensis muri ex parte aliquad eadem sunt inundatione subrutie. Facta est autem haec inundatio sexto decimo Kalendas Novembris. Sed tantaef coruscationes et tonitrua fucrunt s, quantae fieri vix aestivo tempore11 solent. Post duos quoque menses eadem urbs Veronensium magna ex parte incendio concremata est.
24.' In2 hac diluvii effusione in tantum apud urbem Romam fluvius Tiberis excrevit, ut aquae eius super muros urbis influerent etk maximas in ea regiones occuparent. Tunc3 per alveum eiusdem fluminis cum multa1 serpentium multitudine m draco etiam mirae magnitudinis per urbem trans-* p. 105. iens usque ad mare discenditn. Subsecuta " statim est hanc inundationem gravissima pestilentia, quam inguinariam appellant. Quae tanta strage populum devastavit, ut de° inae-stimabili multitudine vixP pauci remanerent. Primumque Pelagium papain'i, virumr venerabilem, perculit et sine mora extinxit. Deinde pastores intereinpto, sese per populos' extendit. In" hac tanta tribulatione beatissimus Gregorius, qui tunc levita erat, a cunctis generaliter papa electus estv. Q.ui4 dum septiformem laetaniam fieri ordinasset, intra uniusw horae spatium, dumx hi Deum deprecarentur*, octuagintar ex eis subito ad terra2 corruentes, spiritum exalarunt. Septi-formis autem laetania ideoa dicta est, quia omnis urbis populus
a) deest C 1. !. i. B !. !. i 1; et licet P 1; licet et sic G 4. b) ita Al.*2. 4. D 1. E 1; eadem basilica A 4. D 2. 3; eandem basilicam ceteri. — aquam A 2. 3. c) Urbem PI. Gl. 3. 4. d) partem aliam PI; alia Gl—4. — in eadem A "3. e) presubruti A 1; inundatione — haec des. A 2. f) deest A 2. g) fuerant G 1. 2. h) tempore — Veronensium des. C 1 (non C 2). i) nulla capitis distinctio G. edd. k) et — occuparent des. A 1. I) post corr. magna P 1. m) multitudinem (— ne P 2. G 1. 4) dvaconum P 1 ? 2. G 1. *2. 3. 4. n) ita A 1. E 1. F 1. G 1; desc. ceteri. o) dev. unde A 1. E 1. F 1. G 3. 4. Quod in archetypo fuisse videtur. p) vim F 1; deest G 1. 2 q) papa F 1. r) deest G. — venera-bile F 1. s) pastores interemptos C '1. t) populum E. G; se in p. D 1 e corr., et ita alii D. u) novum caput incipiunt, quod XXV. numerant (et sicpergunt) A 1. 2. D 3. E 1. H 1; XXIV. praecedens c. 23. adjungentes, A 4. 5. F 2. 5. G 2. v) G 1 in margine adjicit alia sed coaeva manu: Invenimus quia CLI an. fuit Ambro-sius sanctus episcopus antea quam s. Gregorius papa; in A *4 vero annotatio am-plior in margine legitur manu vel eadem vel coaeva scripta: Quem ille apicem totis viribus .... ordinari preeepit. w) unum C 4b. G. e. Neap.-, unus PI. x) deest A 1; dum i Deum A 2; dum ibi Dominum d. F 1 e corr.-, dum in Deum D 1 eraso in, ideoque hi deest D 2. *3a. 3. 10, et ita etiam C 1; Dominum alii D; deest F 5. — precar. A 2. 3. *3. E 1. G 1—4. y) ita A 1. 2. 3. F 1. G 1; octoginta C 1, alii. z) ita A 1 (corr. terram). F 1. G 1; terram ceteri. a) deest G 3. 4.
1) Dial. Ill, 19; quem Paulus hoe loco sequitur. 2) Greg. M. I. I.
3) Ex Greg. Tur. X, 1; ut — remanerent; virum venerabilem; et sine mora extinxit Paulus addidit, alibi verba mutavit. Of. V. Gregorii M. c. 10, quae propius ad Greg. Tur. accedit, ubi vero verba: et sine mora extinxit jam leguntur. 4) Ex Greg. Tur. X, 2, qui etiam se-quentia fusius narrat.
a beato Gregorio in septem partibusa deprecaturus Dominumb est divisus. In primo namque choro fuit omnis clerus, in secundo omnes abbates cum monachisc suis, in tertio omnes abbatissae cum congregationibus suis, in quarto omnes infantes, in quinto omnes laicid, in sexto universae viduae, in séptimo omnes mulieres coniugatae. Ideo autem de beato Gregorio plura dicere obmittimus, quia iam ante aliquod annos eius vitam Deo auxiliante texuimus. In qua quae " dicenda fuerant iuxta tenuitatis nostrae vires universa discripsimusf- '.
25.	Hoc2 tempore isdem £ beatus Gregorius Augustinum et Mellitum et Iohannem cum aliis pluribus monachis timen-tibus Deum in Brittaniam1' misit eorumque praedicatione1 ad Christum Anglos convertit.
26.	His diebus defuncto Helia Aquilegensi k patriarcha, 587. postquam1 quindecim annos sacerdotium gesserat, Severus huic succedens regendam suscepit ecclesiam. Quem Sma-racdusm patricius n veniens de Ravenna in Gradus per semet ipsum eP basilica extrahens, Ravennam cum iniuria 'i duxit cum aliis tribus1 ex Histria episcopis, id est Iohanne Pa-rentino et Severo3 atque Vindemio4, necnon etiam Antonio iam sene5 ecclesiae5 defensore. Quibus comminans exilia atque violentiam' inferens, communicare conpulit Iohanni Ravennati11 episcopo, trium capitulorum damnatori, qui av tempore papaew Vigilii * velx Pelagii a Romanae ecclesiae "p. io6. deseiverat >' societate2 •6. Exemptoa vero anno, e Ravenna
a) ita tantum non omnes; partes A 3. D 2. b) Deum G 1. 2. c) congregationibus A 1. d) laichis F 1; laiehi G 1. e) quaecumque C. D; deest A3. G 3. t) ita A 1. F 1; describimus G 3; descripsimus ceteri. g) hisdem B 2. C 4b. E 1. F 1. G 1. 3. I 3; idem A '2. G 2. I 2, alii. h) ita A I. G 3¡ Britaniam F 1. G 1. 4; Britanniam D X; Brittanniam G 2. i) predicationem AX. CI. DI; quoi fartasse recipiendum erat. k) ita hoc loco A X. 2. F I. G 3; Aquileig. C 1; Aquilig. G X. 2. 1) post G '2; qui G 3; qui postquam G X. 2 ; et postquam e corr. D X, et ita alii D. m) Smaractus I 1; Smaragdus hoc cap. etiam A 1. n) patr. — Gradas des. D la. G 3. 4. o) Gradis G '2. p) et A 3. F X ; a. C. D. q) iniuriam A 2. r) ex his tribus ep. A '3. s) senem G X, corr. sene G 2. t) violentia A 2. u) Ravennato Fl. v) deest C. D. H 1. 12. w) deest A "3. x) vel P. des. A 2. y) desciberat Fl. G 1. '2. 2; describerat A X. 2. B 2. G4; describserat C "X ; descripserat G 3 ; diseesserat F 5. z) potestate A3. a) Exepto F X; Excepto A X. *3. D 1. F 2. Gl. "2. 3. 4; Expleto F 4. G 5a. c; quod Paulus fortasse scribere voluit ; Excepti Verona et Ravenna F 5.
1) De qua cf. Bethmann, Arch. X, p. 303 sqq. Rate pauca exscribere juvat verba c. 16: Denique cam de tota pene Italia Langobardorum gladios metuentes plurimi undique ad Romanam ixrbem eonfluerent, solertem pro omnibus curam gerebat et universis cum verbi pábulo corporis subsidia ministrabat. 2) Ex O. pont. Greg. 3) Terge-stino. BE. 4) Cissensi. BE. 5) i. e. Gradensii. Antoninum ecclesiae Romanae defensorem falso vocal qui brevius eandem rem narrai Johannes diac. in Vita Gregorii M. IV, 38. BE. 6) Romana eccle-
sia tempore Vigilii et Pelagii I, qui sedit a. 555. usque ad a. 559,
ad Grados8 reversi sunt. Quibus nec plebs communicare i'vei 590*voluitj nec ceteri * episcopi eosb receperunt. Smaraedus
a)	Crado F 1; Gradus Gl—4. 11.3, aiü; in Gradus D 3 ; in gradus proprios D 2.
b)	eos accipiens mediis omissis G 5c.
nequaquam damnalat tria capitula, id est, referente Victore Tunnunemi a. 542, epistolam Ibae Edesseni episcopi ad Marim Persam, quae iudicio synodi Calchedonensis (quarti concilii universalis a. 451) approbata et orthodoxa iudicata est; Theodorum dein Mopsuestenum episcopum, syno-daliter similiter apud Antiochiam et Calchedone laudatum ; et Theodoreti Cyri episcopi dieta, synodi Calchedonensis voeibus collaudata. Uaec capitula tot tantarumque discordiarum causa exstiterunt, ut ad eus dirimendas a. 532. quintum universale concilium Constantinopolim con-vocaretur, in quo Theodorae maxime uugustae factione tria capitula damnata sunt, Silverio papa eorum defensore interfecto, aliis plurimis episcopis ob eadern in carcerem conjectis, aliis in exilium missis, Vigilio autem, Silverii successore, ob id tantum damnations assensum praebente, ut popatum obtineret. Papa autem factus, et ipse damnationcm impro-bavit, ideoque a Justiniano in exilium trusus, ea tantum conditione restitutus est, ut quintum concilium reciperet; id quod etiarn successores fecerunt ob pacem ecclesiae servandam, nil tarnen Chalcedonensi concilio ideo derogari confisi. Sed licet postea imperiali pondere ad consensum damnationis capitulorum ipsorum paulatim singuli fuerint coarctati (verba sunt libelli suppHcis a svffraganeis Aquilegiensibus ad impera-torem Mauritium a. 590. directi), nostrarum tarnen provinciarum vene-randi decessores ad hoc inclinari nullo modo potuerunt. Quorum nos exempla servantes, cum universo populo nobis crédito sequentes in omnibus defensionem Chalcedonensis concilii, a communione damnan-tium abstinere dignoscimur (id quod Pelagius II. per tres epístolas ipsis dissuadere sluduit, a. 585. vel 586, cf. supra III, 20; sed nil effecit). Et cum Smaragdus gloriosus cartularius Heliam archiepiscopum pluribus vicibus contristaret, cum nostro omnium consensu direxit ad vestigia principatus vestri preces, ut . . . ad vestri praesentiam veniretur et vestrum expectaretur iudicium. Quod pietas vestra .... suscipiens, iussionem dedit ad gloriosum Smaragdum, ut nullatenus quemquam inquietare praesumeret. ... Deinde defunctus est Helias (a. 587J. Post hoc ordinato archiepiscopo nostro Severo, quae contumeliae illatae sint, et quibus iniuriis ac caede corporali fustium et qua violentia ad Ra-vennatem civitatem fuerit perductus atque redactus in custodiam, potuit ad domini nostri pias aures sine dubio pervenire. Ibi mansit Severus per annum unum, donee damnatoribus trium capitulorum communicans relaxatus est a. 588. vel 589. Sed cum ita ipse patriarcha et Severus Tergestinus, Johannes Parentinus, Patricius Aemoniensis, Vindemius Oissensis et Johannes Celeianus, qui teste Paulo una cum patriarcha communicarant trium capitulorum damnatoribus, scisma fecissent sive scissionem inter episcopos hucusque in defensandis capitulis concordes, eodem Paulo referente: nec plebs iis communicare voluit, nec ceteri duodecim episcopi, qui se ab hoc scismate cohibuerant, eos receperunt, usquedum in synodo apud Maranum prope Venetias facta a. 588. ex. vel 589. vel ineunte 590. patriarcha cum quinqué suis sequacibns, er-rorem suum, quod trium capitulorum damnatoribus communicassent, confitentes, in communionem a reliquia sunt recepti. Eodem tempore,
patrieius a daemonic» non iniustea correptus1, successorem 589 vei 590. Romanum patricium accipiens, Constantinopolim remeavit. Post haee facta est sinodus decern episcoporum in Mariano b-2, ubi receperunt Severum patriarcham Aquilegensem dantem libellum erroris sui, quia trium capitulorum damnatoribus communicarat0 Ravennae. Nomina vero episcoporum qui se ab hoc scismate3 cohibuerunt haec sunt: Petrus de Altino4,
a) iuste corr. iniuste G 1. 2; p. eosdem omnino iniuste correptos Fie corr.; p. adest omnino iuste F 2a. b) Mauriniano G 5c, corr. Mauriano G 1, et ita G '2. 2. 5a. I 1; Marino G 3. 4; vei Arimino add. in marg. corr. F 1. c) communi-caret F X, duabus litteris ante Ravennae erasis. '
scilicet ante medium a. 590. Smaragdus patrieius Constantinopolim re-vocatus successorem habuit Romanum. Oregorius Magnus autem, a. 590. Sept. papa consecratus, eodem adhuc anno cum jussione imperatoris Severum patriarcham Romam vocavit, ut ibi judicaretur. Qui statim cum suis episcopis ad imperatorem appellavit; unaque ejus suffraganei sub Langobardis constituti libellum supplicem imperatori direxerunt, quem videsis apud Baronium IX, 904; Mansi X, 463; Troya I, 79, petentes, ne ad illius iudicium, Gregorii scilicet, cogerentur occurrere, cum quo causa ipsa esse dignoscitur, et cuius communionem . . . nos cum omni populo evitamus; quoniam sic accensi sunt omnes homines plebium nostrarum in causa ista, ut ante mortem perpeti, quam ab an-tiqua catholica patiantur communione divelli. Hoc tantum deposcimus, ut, quia miserieordia Dei in meliori statu Ilaliae partes, Iaborante fideliter glorioso Romano patricio, perduxit, et credimus nos celeriter, devictis gentibus, ad pristinam libertatem deduci, . . . sint induciae, et cum iussione vestra parati erimus ad pedes vestrae pietatis occurrere et nostrae fidei plenam reddere rationem. Quibus indulgens Mauritius, Gregorio rescripsit: Quia tua sanctitas cognoscit praesentem rerum Ita-licarum confusionem et quod oportet temporibus competenter versari, iubemus, tuam sanctitatem nullatenus molestiam eis inferre, sed con-cedere eos otiosos esse. Ita pro tempore res quievxt. Paulus autem, Gregorii admirator et cujus de fide orthodoxa non est dubietas, in his tamen aperte et candide a partibus stat Aquilegiensium, Severi de causa communi Aquilegiensium defectionem scisma vocans atque errorem. Gre-gono vero et Romanis scismatici sunt ipsi Aquilegienses, eo quod nole-bant sequi auctoritatem et exemplum pontificum Romanorum, qui primo ob Justiniani jussionem et postmodum ob pacem ecclesiae tria capitula non quidem damnarunt, sed eorum damnatoribus communicarunt. BE. 1) 'In voce sparsafra la plebe, e Paolo prese una tal diceria per buoni danari contanti. MUR. Revocatus fuit ante medium a. 590; tunc enim Romanus ejus successor jam epistolam scripsit ad Childebertum, apud Duchesnium I, 871; Bouq. IV, 86; Troya I, 64. BE. 2) Marano prope Venetias, in Laguna del Friuli. Acta hujus synodi deperdita sunt; de ea egerunt Norisius de quinta synodo IX, 1; Pagius et Man-sius ad Baron, a. 590; De Rubeis, Mon. Aquil. c. 29. BE. 3) i. e. scissione inter episcopos Aquilegiae, eousque in vitandis trium capitulorum damnatoribus concordes, ut recte explicat De Rubeis. BE. 4) Altino prope Torcelli.
Clarissimus1, Ingenuinusa de Sabione"-2, Agnellus Triden-tinus, Iunior Veronensis, Horontiusc Vicentinus, Rusticus de Tarvisio, Fonteiusd Feltrinus, Agnellus de Aciloe-3, Laurentius Bellunensisf, Maxentius s Iuliensis 4 et Adrianus Polensis11. Cum patriareha autem eommunicaverunt isti episcopi: Severus5, Parentinus Iohannes, Patricius16, Vindemius* et Iohannes8.
27.	Hac9 tempestate rex Authari ad Histriam exereitum •p. 108. misit; cuik exereitui1 *Euin dux Tridentinus praefuit. Qui
post praedas et incendia, facta pacemm in annum unum, magnam pecuniam" regi detulerunt. Alii0 quoque Langobardi in insula AmacinaP-10 Francionem magistrum militum, qui adhuc de Narsetis parte fuerat et iam se « per viginti annos continuerai, obsidebant. Qui Francio post sex menses ob-sidionis suae Langobardis eandem insulam tradidit, ipse vero, ut obtaverat, dimissus a rege, cum sua uxore et supellectili Ravennam properavit. Inventae sunt in eadem insular diviciae multae, quae ibi des singulis fuerant civi-tatibus commendatae.
28.	At1 vero Flavius rex Authari legatos ad Childe-
a) Ingenius F 1. b) Sapione F 1. I 1; Sabaione G 1. 3. 4. c) Horocius B la. 2; Herontius A 4; Herentius 1 2; Horontinus A *2. C 1. G 1 ; Horumtinus C 4b; Orontinus D 4; Horrencius G 5c; Honoratus Hl. — Vincentinns A *3 ; Vicentius I 1. d) Fronteius C 1. D 1. la. 3. 4. I 1; Fronteus D 2. *3a. 10; Fontegus E 1; Fontemus H 1; Fontelus I 2; deest A '2. e) Azilo G 3; Acilio C 1. I 1 ; Accilo F 2a. £) Delunensis C 2. 3, corr. Belun. D 1 ; Delunensi C 1 ; Vellunensis F 1; Velun. F 2a; Bullim. D 2; Laur. Bell. des. G 5c. — Max. I. et A. P. des. C. D, H 1. L 1. g) Magnentius G 2. 3. h) Pollensis F 1; Pole-sensis F 2; Polensis superscr. S Gl; Spolensis I 1. lb; Spolitensis G 5c. i) Patrieius F 1; Patreius G 1—5a; Patreus G 5c. — et loh. des, G 5a. e. k) cu F 1; cuius G 1—4. 1) exercitn A 1; exereitns A 4. m) ita A 1. 2. 3. B 2. E 1 (post unum add. fecerunt). Fl; pace ceteri; f. pace in a. u. facta D 2. 3; facta p. — intereed. episcopis (c. 31) des. A 4, duobus vel quatuor foliis evulsis. n) pe-nuriam A 1; magna pecunia E 1; magna pecuniam Fl. o) Alio A 1. p) Ama-ciana G 3; Amiciana G 4; Amachina D 10; Amancina B la. 2; Amatieina F 5; Amacina corr. Comacina A 1. F 1 (ubi sula co e corr.), et ita A '3. 5. E 1. F 4 ; Commacina A 6. L 1 ; Cumaeina F 2; Comaciana G 1. I 1 ; Commatiana G 2; Cumatiana G 5a. b. c. q) Hem Fl. r) insulam Gl. s) ibidem A 2. G, corr. ibidem a F 1, et ita etiam E 1; sibi de C 4b. t) Ad A 1. C * 1. D 1.
1) Concordiensis, paulo post defunctus. Libello enirn supplici a. 590.
ex. jam sutscripsit ejus successor Augustus; unde dubium, num Clarissimus interfuerit synodo Marianensi. BE. 2) Seben prope Brixen.
3) Asolo; cf. SS. VII, 7. 4) Zuglio, tribus millibus de Tolmezzo
distans (Noris. de quinta synodo IX, 4). 5) Tergestinus, cf. supra
c. 26, p. 105. 6) Aemoniensis, quae sedes, ab TJngaris postea de-
structa, transiit ad Citta Nuova. BE. 7) Cissensis. 8) Celeianus,
qui subscripsit cum reliquis hisce concilio Gradensi a. 579. BE.
9) Haec ex Secundo sumta esse, verisimile est. 10) Al. Cumacina,
quae lectio castigatior, quippe sermo est de insula in Lario lacu 20 mil. pass,
ab urbe Como. BI. Quamvis Amacina genuina lectio esse videatur,
cum insula talis plane ignota sit, error fortasse archetypi statuendus est.
pertum misit, petens, eius germanam suo matrimonio sociari. Cumque1 Childepertus, acceptis muneribus aa Langobardorum legatis, suam germanam eorum regi se daturum promisisset, advenientibus tamen Gothorum de2 Hispaniab legatis, eandem0 suam germanam, eo quod gentem illam ad fidem eatholicam conversam fuisse cognoveratd, repromisit.
29. Inter haec legationem3 ad imperatoreme Mauri-(28) ciumf direxit, mandans ei, ut, quod prius non fecerat, nunc 5-contra § Langobardorum gentem beflumh susciperet atque cum' eius consilio eos abk Italia removeret. Qui4 nihil moratus, exercitum suum ad5 Langobardorum clebellationem1 in Italiam1" direxit. Cui Authari" rex et Langobardorum acies non segniter obviam pergunt proque0 libertatis statu forti-ter confligunt. In ea pugna Langobardi victoriamP capiunt; Franci vehementer caesi«, nonnulli capti, plurimi etiamr per fugam elapsi vix ad patriam revertuntur. Tantaque ibi strages facta est de Francorum exercitus, quanta6 usquam1 alibi non' memoratur. Mirandum sane est, cur Secundus, qui aliqua de Langobardorum gestis scripsit, bancu tantam eorum victoriam praeterieritv, cum haec quae praemisimus de Francorum interitumw in eorum historiax hisdem ipsis pene verbis exarata legantur.
'30. Flavius vero rex Authari legatos post haec ad p. 109, Baioariam misit, qui Garibaldi2 eorum regis filiam sibi in
a) ad G 4. b) Hilpanias F X; Hispanias G 1; Hispamis G 3. 4. c) eadem A 1. '2. d) eo voverat A X. 2. C 3, corr. cognoverat D X. EX; evoverat B 2. 3 ; noverat A *2. I 3; eo vovenit C *X ; evocaverat C X; commemorabant F 5; f. c. convertisset I 1; quod gens ilia ad f. chat, conversa fuisse eo vovera repromisit F 1; q. gens ilia ad f. c. c. fuisset earn (eadem G 4; eis G 5 ; eis illam F 2. 4) dare promisit F 2. 4. G. e) imperatore Mauricum F 1; leg, imperator Mauricius direxit ad Childepertum m. A 3; leg. ad Childep(b)ertum (eum F 5) imperator (deest G praeter *3) Mauricius (Mauricium G 3; Maricius I 1) dir. F 4. 5. G. I X. — direxit deest C X. f) Maximum D 2. g) deest G *3. h) bella A3? D 3? ed. i) c. e. c. des. G. k) ad G X. 1) debell. — rex et des. D 2; suum ei contra Langobardos in adiutorium misit. At Langobardorum acies D 3. 8. 9. m) Italia D X. F X. n) Autchari nonnumquam F 1. o) remque A 3. G X. 2. *3. 3; pro quo A 2 ; ad que pro E X; sicque pro e corr. F X, et ita F 4. p) vic-tromnia (?) F X (corr. vincunt omnia); victores omnia G. — capiuntur F (1 e corr.). G (capiunt G 5a); vincunt omnia capiunt F 5; victores effect] sunt E X. q) iam si F. G 1—4; lapsi G 5a. b. c. r) pi. et alii p. GX—4; occisi et alii G 5a. b. c; pi. tamen Fie corr.; Fr. vero attriti El. s) exercitum El. F 1. G 1. t) umquam F X; nuraquam F 2. 5. G; nusquam C X; u. fieri non A 5. 6; non deest AX? C. D; nim F X; nomine G '3. u) hac G X. — tanta D X. F X. G X. 2. — victoria G X. 2. v) praet. — bistoria alia sed coaeva manu suppl. G 4. w) ita A X. F X; interitu ceteri. x) historiam A 1. y) deest El. F 1. G. I 2. z) Galibaldi C 'X.
1) Ex Greg. Tur. IX, 25. 2) de Hispania Paulus. 3) Ex Greg. I. L; Mauricium Paulus. 4) Qui n. m. Paulus. 5) ad regionem ipsam capessendam direxit. Commotis ducibus cum exereitu illic abe-untibus, confligunt pariter; ed nostris valde caesis etc. Greg. 6) ut olim similis non recolatur. Greg.
matrimonium peterent. Quos ille benignea suscipiens, Theudelindam6 suam filiam Authari se daturum promisit. Qui legati revertentes cum haec Authari nuntiassent, ille per semet ipsum suam sponsam videre cupiens, paucis secum sed expeditis ex Langobardis adhibitis, unumque sibi fidelissimum et quasi seniorem secum ducens, sine mora ad Baioariam perrexit. Qui cum in conspectum0 Garibaldi regis iuxta moremd legatorum introducti essent, et his qui cum Autharie quasi senior venerat post salutationemf verba, ut moris est, intulisset»: Authari, cum a nullo illius gentis cognosceretur, ad regem Garibaldum propinquius'1 accedens ait: 'Dominus meus Authari rex me proprie ob hoc direxit, ut vestram filiam, ipsius sponsam, quae nostra domina futura est, debeam conspicere, ut, qualis eius forma sit, meo valeam domino certius nuntiare'. Cumque rex haec audiens filiam venire iussisset, eamque Authari, ut erat satis1 elegantik forma, tácito nutu contemplatus esset, eique1 satis per omnia complacuisset, ait ad regem: 'Quia talem filiae vestrae personam™1 cernimus, ut earn" mérito nostram reginam fieri optemus, si placet vestrae potestati, de eius manu, sicut nobis postea factura est, vini poculum0 sumere praeoptamus'. Cumque rexP id, ut fieri deberet, annuisset, ilia, accepto vini poculo, ei prius qui senior esse videbatur propinavit. Deinde cum Authari, quem suum esse sponsum ? nesciebat, porrexisset, ille, postquam bibit ac poculum redderetr, eius manu®, nemine animadvertente', digito tetigit dexteramque suam" sibi a fronteT per nasum acw faciem produxit. Ilia hoc suae nutrici rubore perfusa nuntiavit. Cui nutrix sua ait: 'Iste nisi ipse* rex et sponsus tuus esset, te omnino tangere non auderet. Sed interim y sileamus, ne hoc patri tuo fiat cognitum. Re enim vera digna persona est, quae tenere debeat regnum et tuo sociari coniugio'. Erat
a) venignem F 1. b) Teudel. E 1. F 4. G 1. 3, Teudol. aliquoties A 1; Teodel. C 1 hoc loco et plerumque; Theodel. A 3. D. F 2. G 2. 5c, uti etiam Tliiatlint et Thiadlinda. c) ita A 1. 2. C 1. D 1. F 1; conspectu G, alii. — Ganaldis F 1. d) more F 1; moram G 4. — leg. deest C 5; Langobardorum G 5c. e) Autari hoc loco F 1. f) salutatione F 1; salutationis E 1. G; salutationum C 1. 4b. F 2—4. H 1; post salutationem corr. salutationum D 1, et ita alii D; post deest etiam C 4b. G 5b. H 1. g) intulissent A 2. h) propinquus A *3. i) deest C *1. k) elon-gati A 2. 1) e. s. p. o. c. des. C '1 — 3. (4—6?). D. I 2. 3. m) persona F 1. n) ea A 2. 3. F 1. o) ei prius add. G 3. 4. p) deest A 5; ut id f. d. B 2; id et f. d. A "3; id fieri debere a. C *1. 1. 4b. I 1. lb; id f. deberet corr. ut id fieri deberet D 1, et ita alii D. H 1; idum fieri devere corr. ut idem fieri deberet F 1; deberet deest A 2; id dum fieret ann. G 2. 3; id ut fieret ann. G 1. 5a. b. c; fieri ann. (id ut des.) B 2. G 2; id fieri ann. F 5. I 2. q) sponsus F 1. r) red-diderat C 1. i 1, corr. reddidit D 1, et ita ceteri D. F 4. G 2. s) ita A 1. 2. E 1; manum ceteri. t) neminem D 1. G 1. — animadvertentem F 1. G 1. u) sua F 1. v) frontem F 1. w) a G 1; ad G 2 x) deest A 3. C 2; n. esset r. et sp. t. te C 1; rex et post suppl. F 1. y) sequentia usque in hanc pa-triam (in fine cap.) des. G 1 folio exciso.
autem tunc Authari iuventli8 aetate floridus, statura decens, candido crine perfusus et satis decorus aspectu. Qui m ox, a rege comeatu accepto, iter patriamb reversuri arripiunt deque Noricorum® finibus festinanter abscedunt. Noricorum siquidemd provincia, quam Baioariorum populus inhabitate, habet ab orientef Pannoniam, ab occidentef Suaviam, a meridie Italiam?, ab aquilonis11 vero parte Danuvii' fiuenta. Igitur Authari cum iam prope Italiae fines venisset secumque adhuc qui eum deducebant1' Baioarios haberet, crexit se quantum super equum cui praesidebat1 potuit et toto adnisum securiculam, qua n manu gestabat, in arborem quae proximior aderat fixit eamque fixam reliquit, * adiciens haec insupcr - p. no. verbis0: 'Talemi' Authari feritam facerei solet'. Cumque haec dixisset, tunc intellexerunt Baioarii qui cum eo comita-bantur, eum ipsum regem Authari esse. Denique post aliquodr tempus, cum propter Francorum adventum perturbatio Garibaldo regi ad venisset, Theudelinda, eius filias, cum suo germano nomine Gundoald1 ad Italiam" confugiitv sequew adventare Authari suox sponso nuntiavit1. Cui statim ille obviam cum magno apparatu nuptias celebraturus ? in camp umz Sardis, qui super Veronam® est, occurrens, eandemb cunctis laetantibus in coniugium Idus Maiasc accepit. 589? Erat autem tunc ibi inter ceteros Langobardorum ducesMai- 16-Agilulfd dux Taurinensium civitatis. Quo in loco cum pertúrbalo aere lignum quoddam, quod in regiise septis2 situm erat, cum magno tonitruorum fragore vi fulminis ictum fuisset, habebat tunc Agilulf quendam de suis aruspicem puerum, qui per artem diabolicam, quid futurum porten-
a)	ita A 1. 2. C *1. 1. G 2. 3. 4; iubenali F 1; iuveni A 3; iavenili ceteri.
b)	patria F 1. c) indeque G 2. 5. — Nuric. G 2. 3. 4, et ita postea. d) qui-dem F. G. e) inhabitant F 1. G 3. 4; nunc inhabitat D 4; nunc habitat D 3; non habitat D 2; inhabitabat C 1. 2. — habent Fl. f) orientem — occidentem F 1; ad orientem A 3. g) Italia Fl. h) aquiloni F 1; aquilone Al. G 2-4. 12 (deest parte); aquilonal! Fie corr. G*5; aquilonari G 5a. b.c. i) ita Al. 2. D 1 ; Danubii C. D 2. 3. F. G. k) quod Baioaria nunc agit (?) provintia add. G *5. I) residebat A *3. m) adnisum F 1. n) ita A 1. B 2. D 1. F 1. 4. G 3. 4 ; quam ceteri. o) verbas C 1; verba A 5. B la. F 2. I 1; verba dicens G 5b; verba verbis G 5c. p) Taie F 1. q) faceret F 1. r) aliquid A 2; aliquo Fl. s) ftliam F 1. t) Gundoalt D 1; Gundoalto D 2; Gundoaldo D 3; Gunduald A *3. 3. B 2. E 1. F 1. 4. G 4. 5; Gunduuald G 2; Guldoald infra semel G 2; Gai-doald L 1. u) Italia F 1. v) ita A 2. D 1. F 1; confugit A 1. C 1, alii; confugiunt F 4. G 2. 3. 4. w) usqne C '1; usque eamque C 1. x) deest A 3. C. D. y) celebratus corr. alia manu celebraturus Al. D 1 ; celebratur F 1 ; celebraturum E 1 ; ad n. celebrandum F 4. G 2. 3. 4. '5. 5a. I 1; ad n. celebran-das G 5b. c. z) campis A3. a) Verona E 1. F 4. G 2. 3. 4. b) eadem F 1.
c)	Martias corr. Maias E 1; Mar. G 3. 4. d) Agilulft A 2; Agilolf A3. G 5c ; Agilulfus D 2. 3, alii. — Taurinacium D 3. e) regis G 2. 3. 4.
1) Cf. Fredeg. c. 34. BE. 2) in regiis septis = dans le clos du
roi; in clusura de ipso rege codex L 1. BE.
derenta ictus fulminum, intellegebat. Qui secrete, cum Agilulf ad requisita naturae resideret, eidem dixit: 'Mulier ista, quae modo regi nostro nupsit, tua non post multum tempus coniux futura est'. Quod ille audiens, caput se eius amputaturum, si hac de re amplius aliquid diceret, comminatus est. Cui ille: 'Ego quidemb', inquid, 'occidi possum0; nam certe ad hoc ista in hanc patriam feminad yenit, ut tuis debeat nuptiis copidari'. Quod ita quoque post factum est. Hoc1 tempore, quam obe causam incertum estf, Ansul s, cognatus regis Authari, aput Veronam est interfectus.
(3°) 31. Hac etiam tempestateh Grippo'-2, legatusk Childe-
590. perti regis Francorum, cum Constantinopolim1 remeasset etm eidem regi suo, quomodo honoriiice ab imperatore Mauricio susceptus fuisset, nuntiasset, etn quia iniurias, quas aput Cartaginem perpessus fuerat, imperator ad voluntatem Childepevti regis ultum« iri promisisset: Childepertus p con-festim iterato in Italiam exercitum Francorum cum viginti ducibus ad debellandam Langobardorum gentem direxit. E quibus ducibus Audualdus <i et Olor et Cedinus eminentiores fuerunt. Sed Olo cum importune ad Bilitionis3 Castrum accessisset, iaculo sub mamilla sauciatus cecidit et mortuus est. Reliqui vero Franci cum egressi fuissent' ad praedan-dum, a Langobardis inruentibus passim per loca singula •p. in. prosternebantur. At *vero Audualdus et sex duces Francorum ad Mediolanensium urbem advenientes, ibi eminus in campestribus castra posuerunt. Quo loco act eos impera-toris legati venerunt, nuntiantes, adesse exercitum in solatio eorum, dicentesque quia: 'Post triduum cum eisdem veniemus. Et hoc vobis erit Signum: cum videritis villae huius, quaeu
a) portenderet C 1. F 1. G 2. 8. b) deest A 2. c) sed fata nequeunt immu-tari add. ed. pr. Lind, et sequentes. d) feminam A 1. F 1; deest A 2. e) hoc F 1. G 1. 2. 3; hob corr. ob. G 2; G 1 in marg. corrector add.: r. vel quando ob ha (cetera abscisa). f) deest A 2. 3. C 1. D 1. F 1. g) Ansulf A 2; Ansulfus I 3; Insulfus I 2; Insul e corr. F 1, et ita F 2—5. G. h) tempestatem F 1. i) Gripho G 5c; Grippho G '5. I 1. k) legatos A 1. 2. D 1. B 1. F 1. G 1. 3. 1) a Constantinopolim C '1. E 1; de Co(n)stantinopoli A '3. 3; a Constantinopoli Die corr. F 5. G 5a. H 1. m) deest F. G. n) nunciassetque q. A 3; et quam i. a. F 1; et quas i. a. G 1 —4; eas i. q. G 5a. b. e. o) ultu A 2. 3. IS 2. C 1. D 1. F I. G 1 ; ultui repr. G 3 ; ulciri A "2; ulcisciri E 1; ulcisci A "3. G 2. 5b. c. p) Childepertum F 1; Childepert G 1. q) Audoaldus D 2. G 2, alii, et postea G 1; Audoaldi Cl; Addoaldus Fl (corr. Aid., et ita postea). G 1. 3 ; Andoaldus A "3 3; Adualdus G 5c; Adoaldus infra A 2. r) Odo hoc loco H 1; Halo F 5; Holo C 2; Seddolo F 1. s) Vilitionis E 1; Bilicionis A '2. 5. B 2. C 1. D 1. F 1. G 1. 3. 5b. t) deest A 3. u) qui A 2.
1)	Haec fortasse ex Secundo, qui etiam diem nuptiarum indicasse videtur.
2)	Ex Greg. X, 2. 3; quomodo — fuisset et postea iterato; Francorum;
E quibus — fuerunt Paulus adjecit. — De hac expeditione cf. epist. ad Childebertum regem datam Bouq. IV, p. 86.
in monte sita est, domusa incendio concremari et fumum incendii ad cáelos usque sustolli, noveritis, nos cum exer-citub, quem pollicemur, adventare'. Sed expectantes0 Fran-corum duces, diebus sex iuxta placitum, nullum ex bis, quibus dl legati imperatoria promiserant, venissee, contemplad sunt. Cedinus autem cumf tredecim ducibus laevams Italiae ingressus, quinqué castella cepit, a quibus etiam sacramenta exegit1'. Pervenit2 etiam» exercitus Francorum usque Veronam, et deposuerunt castra plurima per pacem post sacramenta data, quae1' se eis crediderant nullum ab eis dolum existimantes. Nomina autem castrorum quae1 diruerunt in territorio Tridentino ista sunt: Tesana3, Ma-letum, Sermiana™, Appianum", Fagitana», Cimbra p-4, Vi-tianum i, Bremtonicumr, Volaeness-5, Ennemaseet duo in Alsucau-6 et unum in Verona. Haec omnia castra cum diruta essent a Francis, cives universi ab eis ducti sunt captivi. Pro Ferruge r vero castro, intercedentibus episcopis Ingenuino de Savionew et Agnello* de Tridcnto J', data est redemptio, per capud uniuscuiusque viriz solidus unus usque ad solidos sexcentos. Interea Francorum exercitum", cum esset tempus aestivum, propter7 inconsuetib aeris incommoditatem desen-teriaec morbus graviter exagitare coepit, quo morbo plures
а)	domos A 2. PI. Bl. 2. b) exercitum que PI. c) expectatis G. d) quibus corr. quos G 2. D 1, et ita ceteri D. — legatis F. e) venisset PI; venire G 2. f) deest A 3. g) leva A '2. h) exigit A *2. G 3; exiit E 1. i) per peni-tentiam C *1? 1. 2. D 1? (p. e. e corr.) I 1; inde fecit ed. Lind.: Per Placentiam vero etc. k) qui A '2. G 1. 3; quis A 5; quibus F 5. I 1; pro quibus G 5; gentes que se e. c. peremptae sunt e corr. F 1, et ita P 2. 3. 4; post existimantes corr. add. perempti sunt Gl. — tradiderant G 5. 1) corr. add. Fl; quas G1—4. m) Semiana C 1. I 1; Semiama corr. Sermiana D 1; Semina G 3; Sermia D 2; Sermusana F 1; Sermosana F 2; Sermisana F 4; Terminiana F '2; Ana P 5. n) Apianum F. G; Apipanu B 3. o) Fagitanum I 1; Fagitanam C "1. 1. D; Fragitana F 5; Fatitana H 1; Stigitana G 5. p) Chimbra El; Cibra G 1. 2.5a; Cybra A '2. G 5b; Umbra C 1. D; Umbria I 1. q) Pritianum E 1; Britianum vel Bricianum F. G; Varianum I 3. r) Brentonicum A 2. 3. 5. G 1. 3. 4. 5; Bremtunicum I 1; Brettonicum G 2; Bretonicum E 1. F 5. s) Volannes E 1; Volaernes B 2. 3; Volones D2; Volanes 13; Valenes F "2 ; Balaenes P 1; Belones G 1. 2. 5a; Bellones G 5b; Bellunis G 3. 4. t) Enne. mase F 1; Ernemase B 2. 3; Ennemasem A 5; Ennemansem A 6; Ennemare A *3. u) Alsucao A 3; Alsulea HI. v) Ferrage A 3; Feruge F 5; Femigero B 2; Femugero B 3. w) Sabione A 5. 6. P. G; SavianeB2; Savionce A 2 ; Samone A 3. x) Agnelli A 3. y) Tridente D 1; dec ridento C 1; Tridentino A 4. D 2. 3. 5. II. z) viris corr. viri A 2. F 1. a) exercitus A *2. 5. 6. B 2. P. G; exercitu A 4. b) incon-suetis F 1. G 1. 3. 4. c) dissent. A 3. D 2. 5. G 5. HI; disint. D 3. F 4. — morbis corr. morbus F 1. G 1; morbos G 3; morbo A 5. G 5a.b; morbis agitari coeperunt I 1; eos ag. G 2.
1) q. 1. i. pr. Paulus. 2) Sequentia Secundus suppeditasse videtur. Cont. Prosp. de interfecto tantum Ollone duce 'apud Tiligonam castrum' refert. 3) Tesina; MaU nel Val di Sole. 4) Cemhra. 5) Volano.
б)	Valsugana. Cf. de his et aliis Cluver, Ital. ant. I, 15; v. Hor-mayr, Werhe I, 103; Asquino, Del Forogiulio dei Carni (Verona 1827. i). be. 7) Ex Greg. X, 3.
ex eis interierunt. Quid plura? Cum per tres menses Francorum exercitusa Italiam pervagaret1' nihilque pro-ficeret0 ñeque se de inimicis uleisei posset, eo quod se in locis firmissimisd contulissent, neque regem attingereei valeret, de quo ultio fieret, qui se intra Ticinensemf munierat urbem, ut diximus, infirmatus aeris intemperantia ac fame constrictus exercitus redire ad propria destinavit. Qui rever-*p. 112.tentes ad® patriam, in tantum famis penuriam11 perpessi* sunt, ut prius vestimenta propria, insuper etiam et arma ad coe-mendum" victum praeberent, quam ad genitale11 solum pertingerent.
(31)	32. Circa haec témpora putatur esse1 factum, quod de Autliarim rege refertur. Fama est enim, tunc eundem regem per Spoletium" Beneventum pervenisse eandemque regionem0 cepisse et usque etiam Regiam p, extremam Italiae civitatem vicinam i Siciliae, perambulasser; et quia ibidem intra maris undas columna quaedam esse positas dicitur, usque ad earn' equo sedens accessisse eamque de hastae11 suae cúspide tetigisse, dicens: 'Usque hicv erunt Langobar-dorum fines'. Quae columna usque hodie dicitur persistere etw columna Autliari appellari2.
(32)	33. Fuit autem primus Langobardorum dux in Bene-vento nomine Zottox, qui in ea principatus est per curricula 7 viginti annorum3.
(33)	34z. Interea4 Autliari rex legationem verbis pacificis ad Gunthramnum regem Francorum, patruum scilicet Cliil-deperti regisa, direxitb. A quo legati idem iocunde susceptic,
a) exercitum Italia F 1. b) pervageretur C 1. H 1. 3; praevagaret corr. prae-vagaretur G 3. c) proficere F 1. d) fortissimis F. G. e) adtingeret F 1. f) Ticinense A 2. 4. F 1. G 1. 3 ; Ticinensem corr. Ticinense E 1; T. u. B 2. — mimierant F 1. G 1. 3; intra T. u. erat A 5 6. g) deest F 1. 5. G 1. 3. 4; in G 5; ad p. des. G 2. h) deest I 1. i) emendum A 3; comedendum A *3. B 2. c. D. E 1. G 2. H 1. I 1. k) genitalem A 3. G 1. 3. 4. — pertingeret F 1. G 1. 1) esset Fl. m) Athari F 1; Theoderi G 5c. n) Spoletinum A "3.
0)	regione cepisset Fl. p) Regia Fl. G 1. 2. 3; Regium A 3. 4. 5. D 3. F 5. G 5a. b. q) viincam A 1. 2? B 2. 3. F 1. Gl. 3; viam A *3; vincam El; vicinam in loco raso D 1; ui in cap G 2; ut in campo CI; ut ui in earn campo C 2; in campo I 1; contra campos G 5a. b.c. r) perambulasset F 1. s) po-sitam A 4. E 1. F 1; columnam q. e. positam Gl. 4, corr. columna q. e. posita G 2. 3. t) eum A 3. u) asta (hasta) sua t. F. G. v) hue A *3. w) ad corr. ac F 1. x) Otto A 3; Zoto II. y) curriculam F 1. 4. G 1. 2; curriculum G 5; per annos xs F 5.	z) hoc caput praecedenti adjungunt A 2. II; deest H 2. a) Childeperto regi F 1. G 1—4. b) direxerat C 1. D 1. c) susceptis F 1. G 1. 3; suscepti sunt F 5. G 5; suscepta D 1.
1)	capere Greg. 2) Narratio certe popularía; cf. Pabst, Forschungen II, p. 453 n. 1; Hirsch, Herz. Bsnevent p. 5 n. 3) Nullus in
Paulo nostro locus occurrit, qui gravius literatis viris negotium dederit, quam praesentis capiluH; ex eo enim investigantes initium Seneventani ducatus in diversas quique sententias abierunt. BI. 4) Fx Greg. Tur. X, 3; patruum s. Ch. r.; ex fratre; ut — firmaretur Paulus.
sed ad Childepertum, qui eia nepus ex fratre erat, directi sunt, ut per eius notumb pax cum gente Langobardorum firmaretur. Erat autemc Gunthramnus iste, de quo diximus, rex pacificus et omni bonitate conspicuus. Cuius unum factum satis ammirabile libetd nos huic nostrae historiae breviter inserere, praesertim cum hoc Francorum historiae noverimus minime contineri. Is1 cum venatum quodamf tempore in silvam isset, ets, ut adsolet fieri, hac illacqueh discun-entibus sociis, ipse cum uno fidelissimo tantum1 suo remansisset, gravissimo somno depressus, caput in genibus eiusdem fidelis sui reclinans, obdormivit. De cuius ore parvum animal in modum reptilis egressum k, tenuem rivulum, qui propter1 discurrebat, ut transire possitm, satagere coepit. Tunc isdem in cuius gremio quiescebat spatham suam vagina11 exemptam super eundem rivulum posuit; super quam illud0 reptile, de quo p diximus, ad partem aliam trans-meavit. Quod cum non longe exinde in quoddam? foramen montis ingressumr fuisset, et post aliquantum spatii regres-sumr super eandem spatham praefatum rivulum transmeasset, rursum * in os Gunthramnis, de quo exierat, introivit. Gunthramnus post haec de somno expergefactus, mirificam1 se visionem vidisse narravit. Retulit enim, paruisse" sibi in somnis, quod fluvium quendam per v pontem ferreum transisset et sub montem quoddamw introisset, ubi multos* auri pondus aspexisset. Isvero2 in cuius gremio caput tenuerat, cum dormisset, quid de eo viderat, ei per ordinem retulit. Quid plura? Effossus est2 locus ille, et inaestimabiles thesauri,
a) eius G5. H 1. I 1. b) ita pro nutum A 1. '2. 2. 4. 5. B 3. D 1. PI. G 1 — 4; noti B 2; nutu E 1; natum G 5a.	e) deest D 2. 3.	d) licet et A 3.
e) hi(y)storiam A3. G 4; historic C 1. 2; in P. historia e corr. D 1. PI, et ita D 2. H 1. 3. f) quoddam A 1. 2. B 2. F 1. G 1; quod G 3; con-dam El. g) et deest A 5. H 1; et adsolet corr. et ut solet A 2; adsole F 1; solet c. D. G. H 1. I 1. h) hac deest A 3; illaque G8; iliac D 2; hue illucque A "3. B 3. G 2. 5. i) tamen A 1. 2. 3. B 2. P. G, corr. tantum F 1; t. s. r. g. des. E 1. k) egressus F 1. 2. G 1. 3. 4. 1) ita A 2. '3. B 2. 3. C. D. F 1. H 3; prope A 1. '2. "4. E 1. F 4. G 1. 3. 4. 5a. b; pro pedes illius d. G 2; pontem A 4. m) possint F 1. n) vaginam C 1, corr. vagina G 3; vaging G 2. — exceptant C "1. o) ilium F 1; illan corr. illud C 1. p) quod A 1. F 1; r. quod d. G 5a. q) quodam A 2. r) ingressus F 1. 4. G 1. 2. 3. — re-gressus PI. G 1. 3. 4. s) Gunt(h)ramnis PI. Gl. 3. 4. t) mirifica PI. G 1. u) apparuisse A 2? CI; paruisse corr. aparuisse G 3. v) per — quoddam des. A3, w) ita A 1. '2. 4. B 2 3. C '1. D 1. P 1. 2. G 1. 3. 4; montem quodam G 2; monte quodam A 5. D 1 e corr. 2. 3. 5. G 2 e corr. H 1; monte condam E 1; montem quendam CI. G 5. I 1; q. deest F 5. x) ita A 1. 2. B 2. 3. C 2. E 1; multo A "2; multus C 1; multum A "3. 3. 4. 5. 5b. F 5. G 5; multa F 1. G 1 ; multos pondus corr. multa pondera D 1, et ita ceteri D. G 2. I 1; pondos E 1. F la; u. m a. p. a. des. A *4. y) Is — dormisset des. C *1; Ipse vero — dormisset post suppl. D 1; Ipse D 2. 5. H 1. 3; Qui autem praefatam reptilem viderat ei cuncta in ordine retulit C 2. z) deest F. G 1. 3. 4; est eff. e corr. G 3; est fossus G 2.
1) Of. Grimm, Sagen I, Nr. 247. 249; II, 455; Müller, Myth. p. 181.
187. be.
qui ibidem antiquitus positi fuerant, sunt reperti. De quo auro ipse rex postmodum cyborium" solidum mirae magni-tudinis et magm ponderis fecit, multisque illud preciosissimis gemmis decoratum ad sepulchrum Domini Hierosolimam transmittere voluit. Sed cum minime potuisset, eodem b supra corpus beati Marcelli martyris, quod in civitate Caval-lono01 sepultum est, ubi sedes regni illius erat, poni fecit; et est ibi usque in praesentem diem. Nec est usquam ullum opus ex auro effectum, quod ei valeat conparari. Sed nos, his breviter quae relatud digna erant contactis, ad historiame revertamur.
(34) 35. Interim dum legati Authari regis in Franciaf gep9t°'5 morarentur, rex Authari s aput Ticinum Nonas Septembi-is, 'veneno, ut tradunt, accepto, moritur, postquam sex2 regna-verat annos. Statimque ah Langobardis legatio' ad Chil-depertum regem Francorum missa est3, quae Authari regis mortemh eidem nuntiaret1 et pacem ab eo expeteret"1. Quod ille audiens, legatos n quidem suscepit, pacem vero in posterum se daturum promisit0. Qui tamen praefatos legatos post aliquod dies, promissa? pace, absolvit. Kegina vero Tneu-delinda quia'i satis placebat Langobardis, permiserunt earn in regia consistere dignitatemr, suadentes ei, ut sibi quem ipsa3 voluisset ex omnibus* Langobardis virum eligeret, talem scilicet qui regnum regere" utiliter possit. Ilia vero consilium* cum prudentibus habens, Agilulfumw ducem Tauri-natiumx et sibi virum et Langobardorum genti regem elegit. Erat enim isdem vir strenuus et bellicosus et tam formal quam animo ad regni gubernacula coaptatus. Cuiz statim regina® ad se venire mandavit, ipsaqueb ei obviam ad Laumellum4 oppidum properavit. Quic cum add earn
a) cy(i)burium A 2. 4. 5. B 2. E 1. F 1; cybarium G 1. b) ita A 1. 2. E 1. F 1. G 1; eodem transmittere D 3. 5; eodemque E 1; eadem A '2. G3; eundem B 2. 3. CI. 2. D 2. F 1 e corr. 2. 11; eum H 1; idem A 5. Die core. F 5. G5.
c)	Cavalonno A3. 5. E 1; Cavallonio H 1; Cavolonno E 1; Cavalonis G 5c; Ca-vellono C 1; Cavellano C2; Cavellouio corr. Cavillono D 1, et ita D 3; Cavillona D 2; Caballonno A '2. F 1. G 1. 2 (corr. Caballono); Caballono A 2. G 3; Ca-balomno F 4; Caballano F 5; Cabillono B 2; Cabillonis G 5a; Avaionno A '3.
d)	relatum A '4. E 1. F 1. G 1. 3. 4. e) historia F 1. f) Franciam A 5. F 1. H 1. g) deest G 5. h) ad F I. — Statimque — absolvit des. A *4. i) legatione A 2. k) morte G 1. 3. 4. 1) ei denuntiaret B 3. D 2. F. G; ei denuntiarent G 5a; m. adnuntiarent G 5b. m) expeterent E 1. F. G. n) legato A 2. o) permisit A 2. p) promissam pacem absolvunt F 1; dis-solvit A 2. q) Reginam — Theudelindam 1> 2. — qui corr. quae D 1, et ita ceteri D. C 1. H 1. t) ita A 1. 2. E 1; regiam c, dignitatem B 2. F 1. G 1. 4; regiam c. dignitate G3; regia c. dignitate C. D. G 2. 11, alii. — consisterem F 1. s) deest C. D. t) deest A 2. u) ut. r. A '3. v) consilio F 1. G 1. 3. 5a; consilia G 5b. \v) Agiulffum F 1. x) Taurinatum F 1. y) formam F 1. z) Quem A 5. C. D. H 1. a) reginam F 1. b) ipsaque — properavit des. G 3- 4. c) Quia A 2. d) deest C 1. I 2, post add. G 4.
1) Chdlon-sur-Saone. 2) septem Or.; ann. 6, mens. 6. Cont. Prosp. 3) Of. Greg. Tur. X, 3, cujus verba Paulus liberius reddidit. 4) Lumello.
*venisset, ipsa sibi post aliquot!a verba vinum propinari ,590-fecit. Quaeh cum prior bibisset, residuum Agilulfo e ad biben- p" dum tribuit. Is cum reginae, accepto poculo, manum hono-rabiliter osculatusd esset, reginae cum rubore subridens, non deberif sibi manum osculari, ait, quern s osculum h ad os iun-gere oporteret'. Moxque eum ad suum basium erigens, ei de suis nuptiis deque regni dignitate aperuit1. Quid plura? Celebrantur cum magna laeticia nuptiae; suscepit Agilulf, qui fuerat cognatus regis Authari, incoante k iam mense Novembrio Nov-regiam dignitatem. Sed tamen, congregatis in unum Lan-gobardis, postea mense Maio1 ab omnibus in regnum aput ^ Mediolanum levatus est.
FINIT m LIBER TERTIUS.
INCIPIUNT" CAPITULA LIBRI0 QUARTI.
1.	Quod Agilulf p rex pro cap ti vis legatos in Francia i misit.
2.	De siceitater quae eodem anno fuit, et de locustis.
3.	Quod rex Agilulf Mimulphum* occidit, et de rebellatione Gaidilulfi1 et Ulphari».
4.	De peste aput Ravennam, et de bello Childeperti cum filio Hilpericiv, etw de portentis.
5.	Quod codicem dialocumx beatus Gregorius Theudelindae reginae direxit.
6.	De bonis actibus eiusdem Theudelindae reginae.
a) ita A 3. C 1; aliquid A "4; aliqua A"3. 4. 5. B la. 2. F. G. I 1. 3; aliquanta I 2; aliquot ceteri. b) Qui G 1. 3. 4. c) Agiulfo F 1. d) obsc. A 1. e) reginam PI. f) debere C 1. D 3. G 5. H 1. — manus A 3. g) que F X. G X. 3; o. atque G 2. 4. h) sibi add. C 4b. 5. G 2. 5. i) oportere G I. 2. 3. 4. 6; sed osculum ad os (sed os G 5b) sibi iniungere oportere G 5a. b. c. k) incoantem P I. 1) Madio P I. m) ita A X. 3. 4. D 1. 3. F 1. Explicit A 2. G 1. 4, alii; des. G 3. 4. n) in quarti libri indice codices tantum non omnes conveniunt; deest A '2. B la. E 4. G 5b. 1 2; in A *4 desuní argumenta capitum 3. 6.7. XX —13. 23—25. 27. 28. 30 — 35. 39-48; ultimorum loco legitur: De bello quod fecit Rotbari rex cum Romanis. De morte Rothari rex et eius sepulchrum qui in ecclesia sancti Iobannis situm est. o) liber F X. p) Agiulf F X const.; Agillulf D 1; Agilulfus Di. I 1, alii. q) Pranciam A 4. 5. C. D 4. F 5. G X. 5a. H X. I X. r) siccitatem F X. s) ita A X; Mimulfu F X; Mimulfum plerique, corr. Minulfum G 2. t) ita A X. P X. G X. 3; Gaudulfi A 4. 6. B 2. C X. D X. 2. EX. HI; Gaidulfi A 3. 5. C *X ? D 3. P 4. G 5a. I X, el infra e. 3. omnes. u) Uulfari G 2; Alphari vel Alfari plerique C el D HI; Aufari D 2. v) Hel-perici G X. 2; Chilp. A3. B 2. D 2. EX; Chilpeperici G 3; Ilper. A 5. 6. w) et d. p. des. C. D. HI. x) ita AX. EI. PI; dialogorum D; dialogum ceteri.
1) Haec an verae historiae conveniant, dubitari potest. Brevis Origi/nis narratio indicare videtur, Agilulfum vi coronam appetisse eamque, Theodelinda sibi conjugio copulata, adeptum esse. Cui rei etiarn témpora a Paulo relata conveniunt. Neque Prosperi continuator aliud in-nuere videtur.
7.	Quod Tassilo aba Hildepertob Francorum rege0 rex ordinatus est.
8.	Quod Romanus patricius civitates quas Langobardid tenebant invasitc; et quia rex Agilulf Maurissionemf ducem occidit, et quia cum beato Gregorio et Romanis pacem fecit.
9.	Epístolas beati Gregorii ad Theudelindamh reginam. Item' alia eiusdem adk Agilulfum regem.
10. De stilla1 comete m et morte Iohannis episcopi etEuin" ducis, et de Baioariis. 'p. lis. * 11. De morte Childeperti® Francorum regis, et de? bello Avarorumi cum Francis, et de transitur Gunthramrii3 regis.
12.	Quia cacanus legatos ad Agilulfum misit, et de pace4 cum Gallinicou patricio.
13.	De' pace Agilulfi cum Francisv, et de morte Zangrulfiw et Warnecautii x.
14.y	De peste aput Ravennam et mortalitate1 aput Yeronam.
15.	De signo sanguíneo in cáelo et bello a inter se Francorum.
16.	De morte Ariulfib ducis Spolitani0, et de ducatod Theu-delapii.
17.	De depraedationee facta af Langobardis in s coenobio sancti Benedicti.
18.	De morte Zottonis eth dueatu Arichis.
19.	Epistula beati' Gregorii papae ad eundem Arichis.
20.	De captivitate filiae regis Agilulfik, et quia rex Agilulf1 cacanom artifices" direxit.
21.	De basilica beati Iohannis in Modicia", quam Theude-linda regina aedificavit.
a) ad G 4; a D 2. G 2. b) Childep. Gl; Childeb. C 1. D (1 e corr.). G 2. II; Ildip. F 1. c) regem F 1. d) Langobardis F 1. e) inbasi et q. F 1; in-vasi sunt G 1. 3. 4. f) Maurisionem G 1. 3. 4. I I; Marisionem F 1; Marsio-nenem C 1; Massionem D 2; Marsionem D 1. *3a. H 1; Martionem D la. g) De ep. H 1. I 1. h) Theodol. hoc loco A 1. i) Et C 1. H 1. — alia deest C1.D..— novum arg. a vocabulo Item incipit A 6. k) post suppl. F 1. 1) ita pro stella A 1. 2. D 1. F 1. m; cómate G 2. 3. 4; comité A 2. C '1. D 1. G 1. 5a. I 1; comitem E 1. n) Euuin G 2. o) Gildep. F 1. p) deest G 8. q) Abarorum F 1, Avarum D (1 e corr.); Avareum C 1; avorum G 2. r) tran-situm F 1.	s) Gun(m)t(d)ramnis F 1. G, ubi regis deest; Guntramno D 1.
t) pacem F 1. u) CallinicoG4; Gallino C 1. 5. D 1 (corr. GalUnico). v) Franci F 1. w) Zangrumfl D 3; Zangrurlfi C '1; Zaurulfi D 2; Zamgulfi F 1; Gangulfl A 3; Angrulíi G 4. x) Warnecauti A 3; Warnecaudi H 1; Warnecaud C 1; Warne-gaudi e corr. D 1, et ita viil Warnegaudii ceteri D; Warne causi A 6; Warene causi A 5; Warnacatii G 1; Warnachatii G 5a; Varnecacii G 3; Warnecatii I 1; et W. des. G 2. y) hoc arg. deest A 3. z) mortalitatem F 1. a) bellum C '1. D; bellum inter Francos C 1; b. in se F 3. b) Agiulfi F 1; Agilulfi Gl. 2. 3; Eagclulfi G 4; Aiulfi II. c) Spul. F 1. G 1. 2. d) ita hoc loco A 1. F 1. G 1. 3; ducatu alii. — de deest I 1. — Teudel. F 1. G 1. 2. e) prseca-tione Cl; predicatione corr. predatione G 1. 2; pred. D 2. G3. 4. II. f)adFl. g) in c. s. B. des. G 3. 4. h) et de d. C. D.G2. H 1. i) deest II. k) deest G. 1) Agiulf F 1. m) c. regi D 2. n) artificem C. D. G. H 1. I 1; artifice F 1; artifici A 5. 6. o) Modicio A 3; Modicina I 1.
22.	De palatio, quod construxit.
23.	De subversione Patavinaea urbis.
24.	De pace facta cum Avaribusb, et quod Langobardi Histnam sunt ingressi.
25.	De nativitatec Adaloaldi, filii Agilulfi, et de invasione Montis d Silicis.
26.	De morte Mauricii imperatoris.
27.	De Gaidoaldoe et Gisulfo ducibus, et def baptismo Adaloaldi
28.	De captu Cremonae et Mantuae, et de morte filiae regis, et deh bello Francorum.
29.	De transitu1 beatik Gregorii papae et1 eius sanctitate™1.
30.	De regno Adaloaldi, et de pace" facta cum Francis.
31.	Bellum Francorum cum Saxonibus.
32.	De pace facta cum Smaracdo0 patricio, et de captis Tusciae civitatibus.
33.	De morte Severi patriarchae et sacerdotio Iohannis et Candidiani.
34.	De invasione Neapolitanae civitatis, et de morte Eleu-tlieriiP falsi imperatoris''.
35.	De pace facta cum imperatorer.
36.	De Focates augusto et eius nece et1 imperio Eraclii.
37.	De morte Gisulfi 7 " 1 1 - •■ - ----
sunt perpessi. 38. De ducato* et de^ morte Tasonis et Cacconis*. *39. De Grasulfo duce Foroiulano, et de advento® Rodo-'p- iu. aldib et Grimoaldi® in Beneventum.
40.	De facta paced cum imperatore et Francise et popu-lationef Histriae et? morte Gundoaldih.
41.'De	morte Agilulfi et regno Adaloaldik et eius expul-sione et regno1 Arioaldi"1.
a) Pataviae II ; Patevinae G 2; Pictav. D 2. 3. b) Abaribus DI; Abbaribus F 1. c) De n. Iles. F 1; De Ada(o)loald (Aleald G 4) filio G. d) mullís A 1. C 1. D 1. H 1 ; multi A3. F 1; mortis G 8; montem El. e) Gaidoal G 1; Gaidoald G 2. 3.4,— Gisulfu PI. f) deest F. G. g) Adoaldi E 1. H 1.1 3; Adaioaldi D 2 ; Aloaldi D la.
h)	deest A 3. i) transitum F 1. k) erasum G 2. 1) et de e. I 1. m) sancti-tatem F 1. n) pacem factam F 1. o) ita CI. D 1, alii. p) Eleuterii PI. G 1. q) imperatori P 1. r) imperatorem P 1. s) Foeatu eorr. Foeate D 1; Focato C "1. 1. D 2. E 1. H lj Foca F 5; Fogace G. t) et i. E. des. D 2; et deest F 1, uhi Eracbii; et post add. D 1. n) novum arg. incipiunt P 1. 5. v) et — perpessi des. H 1. w) Hunni A 1. D 1. F 1 j D 3. 4 add.-. XXXIX. De mea genealogía qui haec scribo, et quomodo Lupigis, qui proavus meus extitit, captivitatis iugum abicere studuit. x) ita hoc loco A '4. F I. G 1. 3; tbicatai C 1; tbicata eorr. ducatu D 1. y) deest A 3. z) Caceanis F 1; Caconis D 2. G 3. 4. a) ita A 1. G 1; adventum PI; adventu ceteri. b) Radoaldi D 1. F 1. G 1. HI; Radualdi G 3. c) Grimualdi A3. PI. G 3. d) pacem F 1. e) et de Fr. G. f) depop. C. D. H 1. I 1. g) et de m. D 2. 3. h) Gundualdi A 3. G 3. 4.
i)	hoc arg. deest D la. k) Adal. — regno des. G 3. 4; Adoaldi PI. 1) et de r. 1 1. ni) Arioldi G 2. 3; Adrialdi eorr. Arioaldi D 1; Adarioaldi D 2; Alioaldi I 1.
urbis etv ceteris
42.aDe	morte Arioaldib et regno Rotliari c, et quia dux Aricliis filium suum Aionemd ad regem direxit.
43.	De morte Aricliis Beneventani ducis, et dee ducatu Aionis.
44.	De morte Aionis et ducatuf Radoaldi s.
45.	De civitatibus quas Rotharih cepit>
46.	De morte Radoaldik ducis, et quia ei in ducato1 Grimo-ald, eius m germanus, successit.
47."De	morte Rotliari regis et regno Radoaldi0.
48.['	De morte Radoaldi0 regis et? regno Aripertir.
49.	De morte Eracliis augusti et Constantini, qui ei successit, et regno alterius Constantini.
50.	De Cesara' regina Persarum.
51.	De morte Ariperti et Godiperti", filii eius, qui ei successit, et regno Grimoaldi etv interitu Garipaidi ducisw.
EXPLICIUNT CAPITOL A*.
INCIPIT LIBER QUARTUSy.
_ 1. Confirmata1 igitur Agilulf, qui et Ago dictus est, regia dignitate, causa eorum qui7- ex castellis Tridentinis captivi a Francis® ducti fuerant, Agnellum episcopum Triden-tinum in Franciab misit. Qui exinde rediens, secum ali-quantos captivos, quos Brunihilde0 regina Francorum ex proprio pretio redimeratd, revocavit. Euin quoque dux Tridentorume ad optinendam pacem ad Galliasf perrexit; qua® impetrata, regressus est.
2.h Hoc anno fuit siccitas nimium gravis a mense Ianuario usque ad mensem' Septembrium; et facta est magna
a) arg. 42—47. des. F 1. b) et regno Adaloaldi add. I 1. c) Rotharit D 3; Rotharii G 2. I 1. d) Agonem C 1; Aionem G 1. 2. e) deest A 3. G 1. 2. f) de d. C. D. G. g) Aradoald! G 3; Adoaldi G 2. — D 3 add.: et quomodo Rodoald mortem Aionis ultus est. h) Rotharit C 1. D 3. I 1; Rotthari A 3; Hrothari G 2. i) coepit A1 saepius. k) Kadaldi G3; Radoaldi E 1. G 2. II; Adoaldi A I. 1) ita hoc loco A I. D 1. G 1. m) deest C 2. 3. n) D 3. 4 hoc arg. ita dividunt: xxxxix. De morte Rotharit(h) regis. L. De regno Ro(a)doaldi regis. o) Rodoaldi hoc loco A 1. F I. G 3; Rothari I 1. p) hoc arg. deest F 5. G 3. 4. — Radoaldi — regno desunt I 1. q) et de r. F. G 1. 2. r) ri-perti G 2. s) Eracli F 1. — ang. deest D. t) cesare regni G 2. n) Gudip G; Gadip. A 3; Godeb. D 2. v) et i des. I 1, ubi Garabaldi. w) deest G 3. x) libri quarti add. G 1—4 y) Incipit historia Langobardorum liber im. A 2; Inc. Langobardorum liber iii. D 1 ; Incipit hystoriae Langobardorum liber iiii. D 3 ; Historiae Longobardorum liber iiii. incipit CI; In nomine Domini hist. Lang, inc. lib. quartus (quarti F 1) A3. F 1 ; Incipit liber quarti (erasum) G 1. 2. i) quia F I. G 1. 3. a) Franci F 1. b) ita A I. -2. 2. 4. B 2. E 1. F 1 ; Franciam ceteri. c) ita A 1 ; Brunechilde corr. Brunechildis E 1; Brunihildis A 2. 3. D 1. G 1. 3. 4; Brunicheldis C 1; Brunichildes F 1; Brunichildis D 2. G 1. 2; Brunechildis D 3, alii. d) ita A 1. '2. 2. 4. B 2. C 2. D 1. la. 2. E 1. G 3. 4. e) Tridentiorum A 3; Tridentinorum B 2. D 2. 3. E I. G 2. 3. f) Galliam A *3. g) quam A 2. F 1; qua e corr. D 1. h) hoc cap. om. G 5b," praecedenti adjungit A3. i) a mense A 1. F 1, quod fortasse recipiendum erat: mense Septi(e)mbrio A '3. 4. B 3. E I.
1) C. 1. 2. Paulus ex Secundo sumsisse putandus est.
penuria famis. Venit quoque et magnaa loeustarum *magni-*p. 117. tudo b in territorium0 Tridentinum, quae maiores erant quam 591. ceterae locustae; et mirum dictumd, lierbase paludesquef depastae sunt, segetes vero agrorum exigue s contigerunt. Sequenti quoqueh anno pari nihilominus modo adventarunt'.
3.k	His1 diebus Agilulf1 rex occidit Mimulfum™ ducem de insula Sancti Iuliani, eo quod se superiori tempore Fran-corum ducibus tradidisset. Gaidulfus vero Pergamensis dux in civitate sua Pergamo" rebellans, contra regem0 se communivit; sed datis obsidibus? pacem cum rege' fecit. Rursum ser Gaidulfuss in insula Comacina1 seclausit". Agilulf vero rex in eandem Comacinamv insulam ingressus, homines Gaidulfi exindew expulit et thesaurum, quemx ibidem a Romanis positum y invenerat, Ticinum transtulit. Gaidulfusz vero iteratoa Pergamumb confugiens, ibique ab Agilulfo rege obtemptus0, rursus in gratia" receptus est. Rebellavit quoque dux Ulfarie contra regem Agonemf aput Tarvisium 8 et obsessus captusque est ab eo.
4.	Hoc anno fuit pestis inguinaria iterum aput Ra-vennam, Gradus et Histriah nimium gravis', sicut et prius antek triginta annos extiterat. Hoc etiam tempore Agilulfus1 rex cum Avarism pacem fecit. Childepertus quoque bellum gessit cum consobrino suo, Hilperici filio; in quo proelio usque ad triginta milia hominum caesa sunt2. Fuit autem tunc hiems frigida" nimis, qualem0 vix aliquis prius reco-
a) deesI G 3; magnarum I 2. b) ita archetypus habuisse videtur; corr. multitude) F 4. G 4, et ita B la. 2. C 4b. D 2. 3. F5. G 5a. c; quod Paulum scribere voluisse putarim. c) territorio A .2. d) ita A 1. '2. 3. '4. 4. 5. D 1. E 1. P 1. G 1. 3.4, corr. dictu D 1. F 4, et ita ceteri, e) herbae G1.2; herbe corr. herbas G 3.
f)	plaudesque C 1. 2. D 1; paludes D 2; palustres D 3. g) exige F 1; exiguo D 2. '3a. 3; exiguas lion c. G. H 1, ei e corr. P 4; deest F 5. h) vero C 1. 2. i) adventa sunt A 3; advente sunt G 4; adinvente sunt G 3. k) hoc cap. om. A *4. ]) Agiulfo A'3. m) Minulfura e corr. F 1, et ita D1 2. P 4. G; Munulphum A 2. n) Pergama G 2. o) rege F 1. — communiit F 1. G 1. p) ossid. F 1. q) regem F 1. r) deest D 3. G 3. s) Gaidulf A '3. t) Commac. CI. D 3. F 1. G 1—4; Cumatina G 5c; Cumatia corr. Commatina D 1. u) reclausit A 3. 4. 5. C *1. G 2; reclusit D 2. 3; seclusit F 5; se conclusit: clausit F 4. v) Com(m)acina A 2. C'l. D 1. F 1. — insula F 1. w) inde G4; exp. exinde A 2. x) quod D 2. G 1. 3; que F 1. y) impositum A "3. z) Gaud. F 1. a) iterato — ibique des. A 3. b) Pergamus F 1, ubi con erasum. c) ita A3. 4. G3. 4; obtempus A 1. 2. B 2. C *1. 2 Fl; optempus CI; obtentus ceteri. — rursum F 1. d) ita A 1. 2. 4. 5. B 2. D 1. E 1. P I. 5. G 1. H 1; gratiam C 1, alii. e) Uul-fari G 2; Olfari A 3; Alfaricus D 2; cf. supra p. 141 n. u. f) Agone P 1.
g)	Tarbisium A 2. F 1; Tarvisius A 3; Tervisum G 3. 4. h) ita A 1. 2. D 1. G 1. 2. 4; Istria A 4. El; Istriam A "3; Istaria F 1; gravis in Histria C 1. i) errabis corr. gravissima G 1; miserabilis G 3; terribilis G 5c; gravis e corr. G 4; error ex scriptura grabis natus est. k) antea A 1. 1) Agilulfu F 1; Agilulf G 2. m) Habaris Fl; Avaribus D 3. G 5a. b. c. I 1. n) frigidam F 1.
0)	quale A 1. 3. E 1.
1)	Cf. Orig. et Cont. Prosp.; Paulus aliurn secutus est auctorem (Secundum). 2) Of. Fred, chron. c. 14,- Q. Franc, c. 36.
lebat fuissea. In regioneb quoque Brionum0 sanguis de nubibus fluxit; et inter Reni" fluvii aquas rivulus cruoris emanavite.
593. 5. His diebus sapientissimus ae beatissimus Gregorius papa Romanae urbis, postquam alia multa adf utilitatem sanctae ecclesiae scripserat, etiam libros quattuor de vita sanctorum conposuit; quern codicem dialogum, id est duorum locutionem s, quia eum conloquens cum suo diacono Petro ediderat, appellavit. Hos igitur libros praefatus papa Theudelindaeh reginae direxit, quam sciebat utique et Christi fidei deditam' et in1' bonis actibus esse praecipuam. •p. us. *6.1 Per hanc quoque reginam111 multum utilitatis Dei ecclesia" consecuta est. Nam pene omnes ecclesiarum substantias Langobardi, cum adhuc gentilitatis errore tene-rentur®, invaserunt. Sed huiusP salubri i supplicatione rex permotus, et catholicam fidem tenuit, et multas possessiones r ecclesiae Christi largitus est atque episcopos, qui in depressione et abiectione erant, ad dignitatis solitae honorem reduxit.
7.	His diebus Tassilos a' Childeperto rege Francorum aput Baioariam rex ordinatus est. Qui mox cum" exercitu inv Sclaborumw provinciam x introiens, patrata victoria, ad solum proprium cum maxima praeda remeavit.
8.	Hae etiam tempestate y Romanus1 patricius et ex-harchusz Ravennae Romam pioperavit. Qui dum Ravennam revertitur, retenuit" civitates quae a Langobardis tenebantur, quarum ista suntb nomina: Sutrium, Polimartium2, Hortas®,
a) fuisset A 2. F 1. b) ne — eruo des. F 1; In — emanavit des. F 5, in F 2 post suppleta. c) Britonum G 3. 4; Britiorum D 3. 4a. d) intra Rheni A 3; intereni fl. A 2; interene A '2; in tureni A 5; in tirreni A 6; in tyrreni f. G 5b; interni f. F 2; interni f. aquam F 4; interini f. quasi C 1; interim f. (fluvius C 4a) quasi C '1. 3. 4. 5a. b, corr. inter Rheni f. aquas quasi D 1, et ita ceteri D (praeter D *3a, ubi: f. aquasi); in Rheni iiuvii (fluvio I lb) quasi I 1. lb. — aqua G 1—4; aqua quasi G 5b. e; in Rheni fluminis aquas sanguinis r. XI. e) F 1 iterum indicem capitum libri tertii exhibet, post deletum. f) ab F 1. g) loeutionum A 2. 3. CI. 2. D 1. 2. G 3; duarum loeutionum I 1. h) Theudol. hoc loco A 1; Thiadlindae (} 5c, et ita postea. i) dedita F 1. G 1. k) deest CI. G 4; set in bonum G 1. 1) hoc cap. om. A "4. m) deest G. n) eccl. — omnes des. C *1. 3. 4. — consecuta — subst. des. C 2; c. est. N. p. o. e. post suppl. D 1; ut. de ecclesiarum substantiis Longobardls CI. — subitatis corr. sublimitates F 1. o) tenereturFl. p) hus A 1; eis (?) F 1; hos G 1—4. q) salubris A 1; s. consilio et s. G 5c. r) passiones A 1. s) Tassilio A "3. t) ab D 1. 3. F 1. G 1. 3; ac C 1. u) deest CI; c. e. des. B la. 2. — exercitum F 1. v) ri vel si erasum F 1; deest G (S. in G 5b. c). w) ita A 1. 3. C '1. F 1. G 1. 3. 4; Sclavorum A 2. CI. D 2. 3, alii; Slavorum G 3. x) provincia F 1; his B 2; horas C la. y) tempestatem F 1. z) ita A 1. 3. F 1. G 1; exharcus G 2; exartus G 4; ex-arcus C 1, alii; exarchus C 3. D 1. G 3, alii. a) ita A 1. *2. 2. 4. E 1; tenuit C *1. 1. D. b) deest G 2. c) Hortus A 3. 4; Ortus A "3; Hortar F 1; Hor-tam G 1—4. I 1; Hortem B 2. I 3; Horta C 1. D 1. F 4. G 5; Horte F 5; Ho-stas D *3a. 3; Hastas D 4.
1) Romanus — et alias ex G. pont. Greg. 2) Bomarzo, Orte, Todi,
Amelia, Perugia.
Tudera, Ameria, Perusia, Luceolis11, et alias quasdamc civitates. Quod factum cum regi Agilulfo nuntiatum essetd, statim Ticinoe egressus, cum valido exercituf civitatem 598 ? Perusiums petiit; ibique per dies aliquod Maurisionemh ducem Langobardorum, qui se Romanorum partibus tradi-derat, obsedit, et sine mora captum vita' privavit. Huius regis adventumk in tantum beatus Gregorius papa exterritus est, ut ab expositione templi, de quo in Ezechiele1 legitur, desisteret, sicut ipse quoque in suis homeliis refert1. Rex igitur Agilulf, rebus"1 conpositis, Ticinum repedavit. Nec multum post, suggerente" maxime Tbeudelinda regina sua coniuge, sicut earn0 beatus papaP Gregorius suis epistulisi saepius ammonuit, cum eodem viro sanctissimo papa Gregorio atque Romanis pacem firmissimam *pepigit. Eidemquer ,9p9'1 reginae idem venerabilis sacerdoss pro gratiarum actione hanc epistulam direxit2 :
9. 'Gregorius Theudelindae reginae Langobardorum. Quia excellentia vestra ad faciendum1 pacem studiosius et benigne se, sicut solet, inpenderit", renuntiante filio nostro Probo abbate cognovimus. Nec enim aliter dev christianitate
a) Faider C *1. 1. 2; litterae Tu e corr. D 1. b) Luceolus A 5. C. D. I X. c) quas duas AX. d) fuisset A 2. D 2. e) Ticinum G 2. f) exercitum Fl. g) c. statim P. A 2 ; Perusiam D. h) Maurusionem G *2 ; Maris. F X. i) vi-tam F X? G X. 3. 4. k) ita A 1. '2. '4. 4. 5. F X. G X. '2. 2. 3. 4; adventu ceteri. 1) Ezechielo FX. G X. *2. 3; Ezechiehelo C *1; Iezechielo C X; Hie-zechielo G 2. m) extincto Maurisione Ticin. ecorr. FX. n) suggerentem FX,
0)	etiam E 1. P. G. p) deest D 2. 3; Gr. p. D X ; s. e. s. et eodem v. s. p. G. atque des. D 2. 3, ubi monuit 2, monuerat 3. q) ita A X. F X, saepius. r) Eo-demque F X. s) Gregorius D 2. 3. t) faciendam C. D. I X. u) inpendere B la. G. I 2; soi inpenderi F X; studuit impendere F 5; sicut post del. F 1, deest G 5c. — renuntiantem FX. v) de — fundendus fuerat des. G 5c.
1)	D. Oregorii verba praefat. in lib. II. super Ezechielem: Quia multis
ouris prementibus Ezechielis px-ophetae librum coram caritate vestra totum per ordinem perscrutari ixon licuit : bonis desideriis placuit pa-rere, ut saltern extrema eius visio, quae ei facta est de aedificio in monte constituto, quae et cunctis est visionibus eius obscurior, exponi debuisset. Et quidem voluntati vestrae me parere necesse est. Sed duo sunt quae hac in re perturbant animum meum, unum, quod haec eadem visio tantae obscuritatis nebulis tegitur, ut vix in ea aliquid intelleetu interlucente videatur; aliud, quod iam Agilulphum Langobardorum regem ad obsidionem nostram summopere festinautem Padum transisse cognovimus; unde pensate, fratres carissimi, in caliginosis et mysticis sensibus penetrare quid valeat mens misera, timoris sui per-turbationibus occupata etc. Recitata vero homelia XXII. haec ait : Nemo autem me reprehendat, si post hanc locutionem cessavero, quia, sicut omnes cernitis, nostrae tribulationes excreverunt. Undique gladiis circumfusi sumus, undique imminens mortis periculum timemus. Alii detruncatis ad nos manibus redeunt, alii capti, alii interempti nunci-antur. Iam cogor linguam ab expositione retinere, quia taedet animam meam vitae meae etc. BI. 2) Reg. IX, 43.
vestra confidendum fuit, nisi quia in causa pacis laborem et bonitatem vestram omnibus monstraretis". Unde omnipotent! Deo gratias agimus, qui1' ita cor vestrum sua pietate0 regit, ut, sicut fidem rectam tribuit, ita quoque placitad sibi vos semper operari concédâte. Non enim, excellentissima filia, de sanguine, qui ab utraque parte fundendusf fuerat, parvam te credas adquisisses mercedem. Ex qua re volun-tati vestrae gratiash referentes, Dei nostri misericordiam deprecamur, ut bonorum vobis vicem in corpore et anima hic et in futuro conpenset1. Salutantes vosk praeterea paterna dilectione hortamur, ut aput excellentissimum coniu-gem1 vestrum illa agatis, quatenus christianae rei publicae societatem non rennuat"1. Nam sicut et vos scire credimus, multis modis est utile, si se ad eius amicitiam conferre voluerit. Vos ergo more vestro quae ad gratiam partium" pertinent semper studete0 atque, ubi causa p mercedis se dederit, elaborate, ut bona vestra amplius ante omnipotentis Dei oculos commendetis'. Item i epistola eiusdem ad Agilulfiim •p. no. regem1: "'Gregorius Agilulfor régi Langobardorum. Gratias
a)	demonstraretis F 4; demonstretis G 1—4; demonstratis G 5a; monstraretis F 5.
b)	quia A 1, D 2. F. G. c) pietatem F 1. d) placitam F 1. e) concedit A 2. 3. B 2. C 2. D 1. 2, alii. f) deest D 2. g) adquissiset F 1. h) gratia F 1. i) deest G 1, ubi post vicem suppl.: reddat; concédât G 2. k) deest C *1. 1. 1) seniorem G 3. m) renuunt Al; renuit G 3. 4; rennuit B 2. Gl; renuait Cl; rennuat e corr. D 1. n) pacis G; deest spatio vacuo relicto B la. o) studetemFl. p) causam Al. — mercedisedederit A 1. *2. 2. C M. 1. D *3a. 9. F 1 ; mercedis ediderit C 2. D 1. la. 6. F 4. G 1—4; merced" se dédit A 4; mercede se dederit A 3 ; mercedis sederit El. q) Item — regem des. A *4. 5. 6. B la. 2. C 3. 5. D 4. 6. 9. G 4. I 3; iidem et ceteri C. D. F 5. G 5a. c hic novum incipiunt cap. r) Agilolfo F 1.
1) Beg. IX, 42. Ex registro apparet has litteras datas indictione 2. At si se-quenti mense Januario apparuit Stella cometes, et Joannes archiepiscopus Ravennae mortuusest, isque anno 595, ut Baronius et ex Agnello Bac-chinius eontendit, e vivis sublatus est, ad superiores annos firmata Lan-gobardos inter et Romanos pax esset revocanda. Minime vero acceptam hanc chronotaxin everterem argumento potissimum alterius epistolae ejusdem s. pontificis ad Innocentium Afncae praefectum lib. X, datae subséquente indictione 3, in qua scribit: Cognoscentes igitur, quale Studium in praeparandis dromonibus gesseritis, sollicitudinem vestram desiderato nuntio relevamus, indicantes, cum Langobardorum rege usque ad mensem Martium futurae quartae indictionis de pace, propitiante Domino, convenisse. Quae si retineatur, ignoramus, quia idem rex obiisse postea nunciatus est, licet adhuc habeatur incertum. Oumque in ea pace m ad proximam quartam indictionem sancitam fuisse aperte constet, datas etiam antecedenti 2. gratulatorias ad Agilulphum et Theo-dolindam, necessario dicendum est ex brevitate temporis, qua nondum constabat de valetudine regis. Ex ea etiam epistola cognoscimus pacis conditiones, quas minime Paulus reeensuit, eamque fuisse pretio comparai am ex eodem lib. epist. facile quis arguet, atque ad id fortasse re spiciunt ea quae ad Constantiam augustam scribit: Viginti autem iam et septem annos ducimus, quod in hac urbe inter Langobardorum gla dios vivimus. Quibus quam multa hac ab ecclesia quotidianis diebus
excellentiae vestrae referimus, quia peticionem nostram audientes, pacem, quaea utrisque esset partibus profutura, sicut de vobis confidentiamb habuimus, ordinastisc. Ex qua re excellentiae vestrae prudentiam d et bonitateme valde lau-damus, quia pacem diligendo, Deumf vos, qui auctor« ipsius est, amare, monstratis. Nam si, quod'1 absit, facta non fuisset, quid' agi habuit, nisi ut cum peccato et periculo partium miserorum rusticorum sanguis, quorum labor utrisque proficit, funderetur? Sed ut prodesset1' nobis eandem pacem, quemadmodum a vobis facta est, sentiamus, paterna caritate1 salutantes petimus, ut, quotiens occasio sem dederit, ducibus vestris per diversa loca et maxime in his partibus constitutis vestris praecipiatis epistolis, ut hanc pacem, sicut promissum est, pure" custodiant, et occasiones sibi aliquas non quae-rant, unde aut contentio quaedam aut ingratitudo nascatur, quatenus voluntati vestrae agere gratias valeamus. Latores0 vero praesentium litterarum, sicut revera homines vestros, in eo quodP debuit affectuP suscepimus, quia iustum fuit, ut virosi sapientes et quir pacem factam Deo propitio nun-tiarunt cum caritates et suscipere et dimittere deberemus'.
10. Inter haec sequenti mense Ianuario paruit1 Stella^ cometis" mane et vespere per totum mensem. Eo quoque mense defunctus est Iohannes archiepiscopus Ravennae. Cuius in locum Marianusv civisw Romanus substitutus est.
a) quam u. esse p. crediinus profuturam C. D. I)) coniidentia Fl. c) ordi-nasti A 2; ordinatis D 2. 6 1. d) prudentia F 1. 6 3. e) veritatem F 1. f) inest G 2. 5a. c. g) auctores i. estis G. h) ut F 1.	i) quod A 2.
k) ita pro prodesse A 1. '2. 2. 3. 4. B la. 2. C 1. D 1. F 1. G 1—4. 5a. c. H 1. I 1, quod quin in archetypo fuerit, äulitari nequit; propesset F 4; prodesse ceteri. I) vos post add. G I. m) occasione d. A 2. n) pore corr. summopere F 1; pure corr. summopere Gl o) lata A "2. 2. 3. 4 (de A 1 non constat). F 1. G 1 (corr. leeta); lecta A 5. 6; leta G 3. 4; leti F '2; latorem G 5c; allatores C 1. I 1; ablatores C 2; tanta B 2. 3; latores D. Fl i corr. G 2 e corr. 5a. H 1. I 2, quod recepimus, quamvis correcturae deberi videatur. p) quo A 2. D 2. 3. II. — decuit C 3. 4b. G 5a. c. I 1; debuiraus 12. — affectum F 1; effectum G 1. 2; affectus G 4. 1 3. q) homines G 1. 2. r) quia G 1. 2. 3. s) caritatem F 1. t) ita A 1. "2. 2 (corr. apparuit). 4. 5. F 1. G 1. 2; appaniit ceteri. — stellam F 1. G 3. u) comates G 3; cometes D 2; commetes C 1. G 5c. v) Marianos A 2; Maurianus G 2; Marinianus D 3. w) cives A*2. 4. D 1. E 1. F 1 (cibes). G 1—4; cerves civis G 5c; deest D 2.
erogantur, ut inter eos vivere possimus, suggerenda non sunt. Sed breviter indico, quia, sicut in Ravennae partibus dominorum pietas apud primum exercitum Italiae sacellarium babet, qui causis super-venientibus quotidianas expensas faciat, ita et in hac urbe ex causis talibus eorum sacellarius ego sum. Et tarnen haec ecclesia, quae uno eodemque tempore clericis, monasteriis, pauperibus, populo atque in-super Longobardis tarn multa indesinenter expendit, ecce adhuc ex omnium ecclesiarum premitur afflictione etc. Quantum vero laboris et studii impendent s. pontifex ad eam, reluctantibus Graecis, comparandam, plures aliae indicant ephtolae, quas longum esset hie recitare. BI.
Euin quoque ducea in Tridentu6 mortuo, datus est eidem loco dux Gaidoaldus0, vir bonus ac fide catholicus. Isdem ipsis diebus Baioarii usque ad duo milia virorum dum super Sclavosd inruunt, superveniente caeano omnes interficiuntur. Tunc primum cavallie silvatici et bubali in Italiamf delati, Italiae populis s miracula fuerunt. (i2) 11. Hac1' etiam tempestate Childepertus rex Fran-596. corum aetatis anno¡ vigésimo quinto cum uxore propria, sicut fertur, ink veneno extinguitur. Hunni1 quoque, qui et Abares™ dicuntur, a Pannonia in Turingam" ingressi, bell a gravissima cum Francis gesserunt. Brunichildis 0 tunc regina cum nepotibus adhuc puerulis Theudeperto p et Theudericoi regebat Gallias, ar quibus accepta Hunni pecunia rever-593. tuntur ad propria. Mortuus quoque est Ghmthramnus rex Francorum, regnumque3 illius Brunichildis regina suscepit cum nepotibus adhuc parvulis, filiis Childeperti. ,	* 12-' Per idem tempus cacanus rex Hunnorum legatos
'ad Agilulfum Mediolanum" mittens, pacem cum eo fecit. Romanus quoque patricius moritur; cui Gallicinusv successit et cum Agilulfo rege pacis concordiamw iniit. (it) 13. Hoc etiam tempore Agilulfx cum Theuderico Francorum rege pacem perpetuam fecit. Post haecy Ago2 rex rebellantem sibi Zangrulfum® Veronensium ducem extincxit. Gaidulfum quoqueb Pergamensemc ducem, cuid iam bis peper-cerat, peremite. Pari etiam modo et Warnecautiumf aput Ticinum occidit. (15) 14. Subsequenti s tempore rursum Ravennamh et eos
a)	duci A 2; ducem fi 2. b) ita A 1. 2 ; Tridenti A 3; Tridentum A *4. B 2. C 1. D 1. F 1. G 1. 3. 4; Tredento E 1; Tridentino C 2. G2; Tridentinum D 2. e) Gaidualdus C 1. D 1. F 1. d) Exclabos F 1. G 1; Sclabos G 3. 4; Sclavos eeteri. e) ita A 1. D 1. — salvatici A *3. f) Italia F 1. G 1. g) populus E 1. F 1; populo G. H 1. — miraculo A 4. 5. 6. B la. 2. 3. D 3. 4. F 4. 5. G 3. 4 e corr. 5a. b. L 1. h) Hec e. tempestatem F 1. i) deest G 4. — vicésimo A 2. D 3. G 1, alii. k) ita A 1. F 1 (in post erasum); f. viveni A 4; veneni corr. vi viveni D 1, et ita ceteri D. A 5. E 1. G 1. 2. 4, alii; f. veneno A 3. B 2. C 1. 2. 4b. F 5. G 3. I 1. 1) Uni F 1. G 3; Hunin G 1; Huni alii. m) ita hoc loco A 1; Haberes F 1; Avari G 2. 3; Avares alii. n) ita A 1 ? 5. 6. D 2. "3a. 4. F (F 1 e con-.). G 1—4; Turingia E 1; Toringiam B la. 2. C 2; Torigiam A 3; Toringam C 4b; Thoringam H 1; Turoniam G 5b. c; Turingiam A 2. 3, alii. o) Brunigildis hoc loco A 2. p) Theodip. A 2; Theodep. G 1; Theudepertos F 1. q) Theod. A 2. 3. D 3. G 1. 2. r) ad F 1. s) regnum quoque G. I 2; que deest XI. t) hoc cap. om. A "4. u) Mediolano C 2. G3.4; deest I 2. — missis A 3. v) Galiicinius E 1; Callicinus G 2; Gallinicus D 1 e corr.. et ita D la. A 2 in rubra; Gallinieinus A 3; Gallicanus e corr. F 1; Gallus D 2. 3; cf. c. 20. 25. w) concordia F 1. — habuit A "3. x) Ag-ilolfl F 1. y) Postea A 2; haec deest A *3. z) Aio A 3. a) Langr. A3; Zangrunf. D 3.
b)	vero A 2. e) Pergom. A 1. 3. D 1; Pergamense Fl. d) ab post corr. cui A 1. F 1; cu corr. cui iam G 2. e) deest C 1. D. f) Warneeautum F 1; Warnecatium vel Warnecacium G (Warncatium G 5c); Warnecancium B la. 2; VTarnegaudum e corr. D 1, et ita D la. 3. 4; Warnegaudium D*3a; Warneg-auchum D 2; Gwarnecausum A 5. 6. g) S. quoque t. D2; Sequenti vero t. C 2. G 3. 4. h) Ravenna F 1. G 1. 3.
qui circa oraa maris erant pestis gravissima vastavit. Sequenti quoque anno mortalitas valida populosb Veronensium attrivit.
15.	Tuncc etiam signum sanguineum in caelum4 appa- (ie) ruisse visum est et quasi hastaee sanguineae et lux cla-rissima per totam noctem1. Theudepertusf rex Francorum
eo tempore cum Clothario s patruele suo bellum gerens, eius 60°-exercitum vehementer adflixit.
16.	Sequenti anno Ariulfus dux'1, qui Farualdo1 a put (") Spoletium k successerat2, moritur. Hie Ariulfus1 cum bello m contra Romanos in Camerino gessisset victoriamque™ patrasset, requirere a suis hominibus coepit, quis vir ille fuerit, quem ipse in illo bello quod0 gesserat tam strenue pugnantem vidisset. Cui cum sui viri respond erentP, se ibi nullum ali-quem fortius facientem quam ipsum ducem vidisse i, ille ait: 'Gerte imdtum et per omnia me melioreiji ibir alium vidi, qui, quotienss me adversae partis aliquis' percutere voluit, ille vir strenuus me semper suo clyppeo u protexit'. Cumque dux ipse prope Spoletium, ubi basilica beati martyris Savini episcopi sita est, in qua eiusdem venerabile corpus quiescit, advenisset, interrogavit, cuius liaec tamv ampla domus esset. Responsum est ei a viris fidelibus, Savinum ibi martyrem requiescerew, quem christiani, quotiens in bellum* contra hostes irent, solitum haberent in suum auxilium invocare. Ariulfus vero, cum adhuc esset gentilis, ita respondit: 'Et potest fieri, ut homo mortuus aliquot viventi auxihum prae-stet?' Qui cum hoc dixisset, equo dissiliens2 eandem basi-
a) oram A 5; horam A 6. B la. F *2. Gt 4. 5a; oras F 5; eta E 1. b) populus C '1. D 1. E 1. F 1. G 3; populum A 5. fi. D 2. G 4. 1 2; populis F 5. — attri-buit F 1. c) Tum G 1. d) ita A 1. '2. B la. 2. C '1. 1. D. F 1. "2. G 1. 3. 4; caelo A 2. 5. 6. G 2, alii. — apparuisset Fl. e) barte A 3; ab baste D 1; ab baste (hasta 2) sanguinea C 1. 2; aste sanguinea B 2; hasta sanguinea B la; hoste corr. haste Gl; hostes sanguinei pert. n. dimicantes Agnellus. f) Teop. F 1. g) Chlotario F 1. G 1. 4; Hlothario G2; Lothario C'1. 1. D 1. h) dux — Hie des. B la. 2. 3. i) Faroaldo C 1. D. F. G, alii. k) Spolitium F 1. G 1. 4; Spoletum C, et ita post. ]) Arialphus hoc loco A 2 (in rubra: Auriulfi). m) ita A 1. "2- 2. 3. F 1. G 1. 3; bellum ceteri. n) victoriaque Fl. G 1. 3. — pe-trasset G 1. 2. o) quem D. p) ei r. A 2. q) vidisset A 2. 5. 6. F 1. G 1. 4. 5a; vidissent E 1. F '2. 4. G 3. r) meliore mihi F 1; mihi G 1; erasum G2. 4; deest G 3. 5c. s) qui tiens A 2. t) aliquit AI; deest G 2, post add. G 4. u) ita A 1; clippeo C *1. 1; chlippeo F 1. G 1. v) deest A 3; et baec Gl.— amplam d. esse F 1. w) requiesceret F 1. x) bello A 3. y) ita A 1; ali-quid G 1. 3; aliquod ceteri. z) desil. D 3. F '2. 4, alii.
1) Cf. Fredeg. chron. c. 20. 2) Ariulfi tempus ex eo patet, quod Gregorius M. in epist. II, 3. 29, ind. 10, ejus facit mentionem. Fat-tesclü praeterea affert Yitam s. Cetei episc. Amiterni, Acta SS. Jun. 13, in qua is episcopus dicitur temporibus Gregorii papae et Faroaldi ducis; hos una vivere solummodo a 3. Sept. 590 — 591 ex. potuisse. BE.
*p. 122. *licam conspecturus intravita. Tunc aliis orantibus, ipse icturas eiusdem basilicae mirari coepit. Qui cum figuram eati martyris Savini depictam conspexisset, moxb cum iura-mento affirmavit dicens, talem omnino eum virum qui se in bello protexerat fonnam habitumque habuissec. Tunc intellectum est, beatum martyrem d Savinum eidem in proelio adiutorium contulissee. Igitur mortuo Ariulfo, duo filii Faroaldf superiori s ducis inter se propter ducatum decer-tantes, unus ex ipsis, qui cum victoriam coronatus esth, nomine Teudelap'us >, ducatum suscepit. (i8) 17.k Circa haec tempora' coenobium beati Benedicti patris, quod in Castro Casino1 situm est, a Langobardis noctu invaditur. Qui universa diripientes, nee unumm ex monachis tenere potuerunt, ut proplietia venerabilis Benedicti patris, quam longe ante praeviderat, impleretur, quari dixit: 'Vix apud Deum optinere potui, ut ex hoc loco mihi animae cederentur0'. FugientesP quoque ex eodem loco monachi Romam petierunt, secum codicem sanctae regulae, quam praefatus pater conposuerat, et quaedam alia scripta necnon pondus panis et mensurami vini et quidquid ex supellectili subriperer poterants deferentes. Siquidem post beatum Benedictum Constantinus1, post hunc Simplicius", post quemv Vitalis, ad extremum Bonitus congregationem ipsam rexit; sub quo haec distructio facta est. (i») i8. Mortuo igitur Zottonew Beneventanorum duce,
a) introivit C *1. 1. b) deest G 3. 4. c) habuisset F 1. d) martyre F 1. e) contulisset F 1. t) ita hoc loco eliam A 1. 2. g) ila A 1. 2. C *1 F 1. G 1, corr. superioris D 1. G 3, et ita ceteri. h) ita Paulum scripsisse putarim; conatus A 1. C '1. 4b; qui victoriam coronatus C 1; qui cum victoria coronatus H 1; qui cum victoriam nanctus El; qui cum victoria mantus (?) Gl; qui cum eo victoriam nactus G 2; qui victoriam nanctus A 4; qui v. nactus A 3. D 2. I 1 ; qui v. actus A 2; qui v. consecutus A 5. 6. 8; qui cum victoria adiunctus G 3. 4; qui cum victoria(m) cunctatus ecorr. Fl; qui (eraso vocahulo cum) victoriam adeptus e corr. D 1, et ita alii D. A *3. C 3; qui cum v. adeptus esset G 4 e corr., B la (uli qui deest); q. c. victoriam hem nomine B 2. 3; q. c. victoria est I 3. i) Theu-delapius A 3. C. D, alii; Theudelabius G 1; Teudelabius G 3; Theodeladius G 2; Thiadlapius G 5c; Deudelapsus A 2. k) hoc cap. om. A *4. G 5b. 1) Casinum A 2. F (Tasinum F 1). G. — Castrum G 3. in) quidem add. C. D; neC 1. Dl, corr. nec D 3. n) quod Gl. 3. 4; qui 12; cum G 5c. o) conced. C 1. 2. II. p) Fugiendo F 1. q) mensura F 1. r) subriperent F 1. s) potnerant A 3. D 3. G 1. 2; potuerunt A '2. 2? 4. 5. B 2. E 1. F 4. 5. G '2. t) Constan-cius G 3. I 2. u) Simplicium F 1. v) post quam A 2. w) Lottone Bene-ventorum A 3; Totone C 2. — ducem G 3.
1) Ad Pauli nostri emendationem polius quam illmtrationem satis fuerit carpsisse vetustiora monumento, ex quibus evincitur, ad superiora tempora contra Pauli testimonium insignem hanc celeberrimi monasterii ever-sionem esse referendum. BI, qui provocat ad Anastasii Vit. Pelagii; sed quae ex hac aferuntur in genuino textu non leguntur, sed Leonis sunt Ostiensis verba. Paulus Gregorium M. Dial. II, 17. sequitur.
Arigisa in loco ipsius a rege Agilulfob missus successit1; qui ortus in Foroiuliic fuerat et Gisulti Foroiulanid ducis filios educarat2 eidemquee Gisulfo consanguineus erat. Ad hunc Arigis extat epistula beati papae Gregorii in hunc modum directa3:
19.	'Gregorius Arogif duci. Quia sic de gloria vestra (20) sicut re vera s de filio nostro confidimus, petere ah vobis aliqua fiducialiter provocamurarbitrantes, quod minime nos patiaminik contristari, maxime1 in tali re, unde vestra anima multum poterit"1 adiuvari. *Indicamus autem, propter ecclesias "' p-beatorum Petri ac° Pauli aliquantas p nobis trabes necessarias esse, et ideo Savino subdiacono nostro iniunximus, de par-tibus Brittiorumi aliquantas incidere, et ut usque ad mare
in locum aptum trahere debeat. Et quia in hac re solaciis indiget, salutantes gloriam vestram paterna caritatec petimus, ut actionariis vestris quis in illo1 loco sunt deputetis, ut homines qui sub eis sunt cum bubus suis in eius transmittere solatium debeant", quatenus vobis concurrentibusv melius quod ei iniunximus possit perlicere. Nos enim promittimus, quia, dum res perfecta fuerit, dignum vobis exenium", quod non sit iniuriosum, transmittemusx. Nam scimus nos considerare et filiis nostris, qui bonamz nobis voluntatem exhibenta, fespondere. Unde iterum petimus, gloriose fili, ut ita facere debeatis, ut et nos vobis possimus esse pro praestito beneficio debitores, et vos mercedemb pro sanctorum ecclesiis0 habeatis'.
20.d	His diebus capta est filia4 regis Agilulfi cum (21)
a) Aregis E 1; Arichis B la. 2. 3. D '3a. 3 F 2. 3. 4. 5. G 4, et infra A 2; Arigis vel chis D 3. b) Aidulfo C "1. c) 'Forum iulii A 3. d) ita A *3. C '1. D 3. G 2, alii', Foroiulano A 2; cf. supra p. 90 n. n. e) eidemque — erat des. A 2. f) ita A 1. 2. 4. 5 cum Greg.; Arodi corr. Arogi F 1; Arogis A "2; Arogisi E 1; Arogiso G 4; Arigi C '1. 1. D (praeter 4). H 1; Arigis I I; Arigiso C 2. G 1—3. 5a; Arichi B la. 2. C 4. F 5; Archi I 3; Arichiso F 4. g) veram G 1. h) c. preterea v. A 1. D 1. I 1; c. propterea v. 0 1.!.-nobis F 1. — aliquid A 2. i) provocamus D 1. II. k) paciamus F 1. 1) maxime — adiuvari des. El. m) potuerit G 1. 3. 4. n) ecclesia F 1; ecelesiam F. 4. G. o) et C 1. D 2. 3. p) aliquanta F 1. q) Brittorum A 3; Britiorum vel Briciorum B 2. C 1. D 1. 2. 3. F 2; Brinciorum G 3. 4 ; Bra-ciorum B la; Brutiorum Greg. r) caritatem F 1. s) post suppl. F 1. t) deest C 1. D 1 (post suppl.). 3; illoco F 1. u) debeatis G 1—4; iubeatis G 5c. v) sue-currentibus A 2. w) xenium A 2. 3. D 1 e corr. *3a. G 5a. c. LI. x) trans-mittimus A 3. 6. B 2. G 3. 4. I 3; transmittamus C 2. y) deest A 2. z) bona n. voluntate G 3. a) debeamus post add. D 1, et ita alii D. b) mercede F 1. c) ecclesias G 3. 4. d) hoc cap. om. A '4.
1) Tempus eo patet, quod in Gregorii M. epist. II, 46, data Jul. indict. 10, jam dux vocatur. BE. 2) Id quod in dubium vocavit Meo, Annali I, p. 146 sqq. BE. 3) Beg. XII, 21. 4) Haec non potest esse filia Theudelindae, de qua Origo Lang.: genuit Aequo de Theode-linda filiam nomine Gunpergam. BE.
viro suo Gudescalco" nomine de civitate Parmensi ab exercitub Gallicini0 patricii, et add urbem Ravennatiume sunt deducti. Hoc quoque tempore misit Agilulf rex cacano regi Avarorum artifices ad faciendas naves, cum quibus isdem cacanus insulam quandam in Thraciaf expugnavit. (22) 21. Per idem quoque s tempus Theudelinda regina basilicam beati Iohannis baptistae, quam in Modicia1' con-struxerat*, qui locus supra Mediolanum' duodecim'1 milibus abest1, decficavit multisque ornamentis auri argentique * p. 124. decoravit1 praediisque"1 * sufficienter ditavit **. Quo in loco
*) F 2. *2. 2a addunt: pro se et pro viro suo et pro filiis ac filiabus et pro cunctis Langobardis Italiensibus, ut ipse sanctus Iohannes sit intercessor pro cunctis Langobardis ad Dominum, et illi vove-runt inter se unanimiter maiores natu cum rege suo et una cum Theodelinda regina atque dixerunt: 'Si sanctus Iohannes pro nobis interpellator sit ad dominum nostrum Iesum Christum, nos" omnes unanimiter pollicemur illi omnique anno in die nativitatis sue, hoc est 8. Kal. Iulii, de nostris facultatibus transmissuros honorifice ad oraculum eius, ut per illius interpellationem liabeamus iuvamen do-mini nostri lesu Christi tam in bello quam in omnibus Iocis, ubi-cumque ituri sumus'. Ab illo ergo die in omnibus actibus eorum ceperunt invocare sanctum Iohannem, ut illis preberet auxilium in virtute domini nostri lesu Christi, et illi omnes permanebant illesi victoresque exstiterunt super cunctos adversarios eorum.
") F 2 *2. 2' addunt: familias ac possessiones multas in eodem loco subiugavit in honore sancti baptiste Iohannis. Dicamus offer-sionem scripture Theodelinde regine: 'Offert gloriosissima Theode-linda regina una cum filio suo Adalvald rege2 sancto lohanni pa-trono suo de dono Dei et de dotibus suis cartulam donationis, quam et suorurn presentia scribere fecit2. Si0 quis quolibet tempore hanc donationemP voluntatis sue corruperit, in iudicii die cum Iuda traditore dampnetur'. Ordinatio vero eius talis fuit: 'De
a) ita 4 1. !, P 1. 6 1; Godesclialco A 3; Godescalco A 4. 5. C 1. D 1. 2. 3. F 4. G 2. 5a. II; Godescalcho F 5; Godescaldo A 6. C '2; Gadesealco B 2; Godeccaleo A '3. b) exercitum F 1. c) Gallinici Die corr., et ita alii D. d) deest F. G 1—4; in G 5a. b. el Ravennantium A 2. 4. 6. C '1. 1. D 1. E 1. F 1. G4, e corr. G5c; cf. supra p. 107 n. b. — deducts PI. f) Trachia A 3. 5. B 2. G 1. 4. 5a; Tlirachiam eorr. Thracia G 3; Tracia C 1. D 3. F 1. I 1; Tra-ciam A 6. H 1. g) deest G 2. — tempus post suppl. F 1. h) Modica B 2. C 1; Moed^cia ut videtur corr. Modicia G 3; Modoetia F 2a; cf. infra c. 27. i) ita hoc loco omnes fere; Mediolanium G 3 saepius; cf. supra p. 103 n. Ik etp. 157 n. b. k) tredecim A 3; undecim G 4. 1) adest A 1. 2. m) pergit B 1. n) et nos F '2. o) deest F *2. p) deest F 2. *2; testem ed. Asc.
1) Codex evangeliorum, _ aitreis operculis, cum inscriptione dedicatoria Theodelindae, depictus apud Frisi, Mem. di Monza III, 58. Corporate cum monogrammatibus et inscriptione, fortasse ab ipsa Theodelinda acu pictum, ibid 184. Schedula reliquiarum quas b. Cregorius Theodelindae transmisit, ibid. II, 1. BE. 2) Bonincontrus Morigia, Muratori SS. XII, p. 1071, qui eandem cartam excepit, addit: ipsa die in qua in presentia patris coronatus est ibi.
etiam Theudericus® quondam Goth o ru nib rex palatium con-struxit, pro eo quod aestivo tempore locus ipse, utpote vicinus Alpibusc, temperatus ac salubris existit.
22.	Ibi etiam praefata regina sibid palatium condidit, (23) in quo aliquite et de Langobardorum gestisf depingi fecit. In qua pictura manifeste ostenditur, quomodo Langobardi
eo tempore comam capitis tondebant, vel qualis illis s vestitus qualisve habitus'1 erat. Siquidem cervicem1 usque ad occi-pitiumk radentes nudabant, capillos a facie usque ad os* dimissos1 habentes, quos in utramque partem"1 in frontis discrimine dividebant. Vestimenta vero eis erant laxa et maxime linea, qualia" Anglisaxones 1 habere soient, hornataP institis latioribus vario colore contextis. Calcei vero eis? erant usque ad summum pollicem pener aperti et alternatim laqueis corrigiarum retenti. Postea vero coeperunt osiss uti, super quas equitantes tubrugos1 birreos2 mittebant. Sed hoc de Romanorum consuetudine " traxerant.
23.v	Usque ad haec témpora Pataviumw civitas, for-(24) tissime militibus repugnantibus, Langobardis rebellavit. Sed tandem, iniecto igni, tota flammis vorantibus* concremata est, et iussu regis Agilulfi ad solum usque destructa est.
rebus saneti Iohannis nullo modo se debet aliquis intromittere, nisi tantum sacerdotes, qui ibi deserviunt die ac nocte, ta m quam y famuli et famule, qui ibi subiecti sunt, communiter debeant vivere'.
*) L 1 addit: id est buccam.
a) Federicus A *3 ; Th. — construxit des. D 2; eorum loco habent: sepe commane-bat D *3. '3a. 3. 4. (5—7 î) 8.9. b) Gotthorum Gl. c) Alpinas A 2. d) suum C. D. G 4; p. s. A 2. e) ita A i ; aliquod F 1. Gl, corr. aliquid G 2 ; aliquot G 3; aliquid ceteri. f) gentis A 1. 2 ; gest. — pictura des. E 1. F. G; de Langobardis F 4; de L. actibus G 5; habitu post add. F 1; ritu post add. G 1, et ita F 5; usu post add. G 2. g) deest B 1, ubi: quaiis vel. — i. habitus aut vestitus A "3. h) abitus A 1. 2. i) cervice A 2, quod in archetypo fuisse putarim; de cervice E 1 ; Seque de cervice F. G ; verticem B la. k) occipium C "1. 2. D 1. F 1. G 1. 4; hoc(c)ipium C 1. G 3. 1) dimisso A 2. D 1. F 1. G 1, ex archetypo ut videtur. m) utraque parte Al? E. F. G. I 2. n) quali A 1.
0)	Angii Saxores A 3; Anglis Saxones G 3. p) ita A 1. 2. *2. 4. C 1. D 1; hortana G 1—4; ornamenta B 2. I 2; ornatis D *3a. 4. q) deest A 3. r) pedis G 1; pene corr. pedis F 1. s) hosis A 3. C 4b. D 3. F 5. G 5a. b. I 2 ; hossis G 5c; ossis A -4. C 1. 2, e corr. F 2. — uti deest A3. t) tubrugros A 2. D 3; tubugros D 2. *3a. 4; tubrucos A 4. E 1. H 1 ; trubugos B 1. la. 2; tugu-bros C 2; tibrugos F 1; tiburgos F 5; tybrugos Gl. 2. 4; tybugros F 4; tribugos A 3. G 3 ; tribucos F 2. G 5b, et e corr. E 1 ; trabucos G 5c. u) consuetudinem C 1. I 2; consuetudines F 1. G 1. 3. 4; de Romana non de sua c. B 1. 2. — traxerunt D 2. 3. 6. v) hoc cap. om. A *4. w) Patabium G 2; Pictavium D 2. 3. x) voratibus A 2. y) tantum F *2. 2a.
1)	Paulus primus est apud quem, haec nomina conjuncta leguntur ; cf. VI, 15. BE. 2) Isidor. Etymolog. XIX, 22: Tubrucos vocatos dicunt, quod tibias braccasque tegant. Papias: Byrrus vestis est am-phimallus villosus. LIND.
Milites tarnen qui in ea fuerunta Ravennamb remeare per-missi sunt.
'v. m '24.0 Hacd tempestate legati Agilulfi regressi a cacano, ' pacem perpetuam factam cum Avaribus nuntiarunt. Legatuse quoque cacani cum eis adveniens, ad Gallias perrexit, denuntians Francorum regibus, ut, sicut cum f Avaribus, ita pacem habeant « cum Langobardis. Inter haec Langobardi cum Avaribus et Sclavish Histrorum fines ingressi, universa ignibus et rapinis vastavere'.
_ 25. Agilulfo quoque regi k tunc nascitur filius de Theu-' delinda regina in Modiciae palatio, qui Adaloald1 est appellatus '. Sequenti tempore Langobardi Castrum Montis Silicis invaserunt. Per idem tempus, repulsom apud Ra-vennam Gallicino", rediit Smaracdus0, qui prius fuerat Ravennae patricius.
(27)	^ 26. p Igitur Mauritius augustus?, postquam unor et
602.	viginti annis rexit imperium, cum filiis Theudosio s et Tiberio et Constantino a Fócate4, qui fuit strator Prisci patricii, occiditur. Fuit autem utilis rei publicae"; nam saepe contra hostesy dimicans victoriam obtenuitw. Hunni quoque, qui * et Avares appellantur, eius virtute devieti sunt.
(28)	27. y Hoc anno Gaidoaldusz dux de Tridento et Gisulfusa de Foroiulib, cum antea ac regis Agilulfi societate discordarent, ab eo in pace receptid sunt. Tunc etiam
603.	baptizatus est praenominatus puer Adaloalde, filius Agilulfi regis, inf Sancto Iohanne in Modicia®, et susceptus de fonte estb a Secundo servo Christi' de Tridento, cuius saepe fecimusk mentionem2. Fuit autem festi pascalis dies eo
Apr. 7. tempore séptimo Idus Aprilis.
a) fiterant A 6. B 1. 2. G 3. 4. b) Eavenna E 1. F 1. G 1. 3. 4 (corr. Eaven-nam F 1. G 4) ; deest G 5b. c. — redire D 2. 3. — p. s. des. B 1. c) hoc cap. om. A "4. d) H. etiam t. D 2. 3. e) Legatos A 2. t) deest A 2. g) habe-bant A 2. h) Sclabis F 1. G 1. 3. 4. i) vastavernnt B. C. D. E 1? G 3. 4. k) deest G 4. — tunc deest C 1. 2, e corr. D 1. 1) Adaload A 2; Adaioald A "3; AdoaldE 1 const.-, Aloald C2; Adacaldus B 1; Adlold, infra Alhalold, Adalold G 5a. m) repulsum F 1; sepulso A 2; sepulto A 3. H 1. n) Gálico A X; Galinico A '3. 4. 5. E 1. G 1. 2; Gallinico A 2. B 1. C 1. 2. D 1. H 1; Gallicinio F 4; Galicino e eorr. Fl; cf. supra c. 12. 20. o) ita A 1, alii. p) hoc cap. ante-cedenti adjungit G 5c. q) ag. F 1. r) unum E. F. G. s) ita A 1; Teud. F 1; Thed. G; Theod. vel Teod. ceteri. t) Focato B 1; Foca C. D. F 5. I 2, e corr. F4. u) sed avaricia deditus nimia add. B. v) bostem C "1. 1. w) ita A 1. 4. x) qui - de Foroi. (cap. sequent.) desunt 11 (folio finiente et alia manu in sequenti incipiente), at non I la. la*. y) hoc cap. om. A *4. z) Gado-aldus A *3. a) Gisolfus A 2. b) Foroiulii C 1. F 1, alii. e) antea r. F 1.
d)	r. s. des. C *1. 1, post add. D 1; suscepti C2; sunt revocati 11. la. — pacem D 3.
e)	Adoioald A '3; Adoloaudus B 1. f) incorr.aA3; apud Sanctum Iobannem D 3. g) Módica A 1. B 1. 2, corr. Modicia E 1; cf. supra p. 154 n. h. h) deest A 3. i) Dei B 1. k) facimus F 1. G 1. 3. 4. I 2.
1) Cf. Gregorii M. Beg. XIV, 12. 2) Ex quo magnam hujus libri partem sumtam esse, primo patet aspeclu.
28.a Erat autem his diebus adhuc discordia Lango-(29) bardis cum Romanis1 propter captivitatem filiae regis. Qua de causa rex Agilulf egressus Mediolaniob mense Iulio, Jul. obsedit civitatem Cremonensem cum Sclavis, quos0 ei cacanus rex Avarorumd in solacium miserai, et cepit earn® duodecimo Kalendas Septembris et ad solum usque destruxit. Pari etiam modo expugnavit etiamf Mantuam, et interruptis Aug. 21. muris eius cum arietibuss, dans veniamh militibus qui in ea erant revertendi Ravermam, * ingressusque ' est in ea * p. 126. die1' Iduum Septembrium. Tunc etiam partibus Langobar- 603. dorum se tradidit castrum quod Vulturina1-2 vocatur; milites SepU3' vero Brexillum™1-3 oppidum igni cremantes, fugierunt". His ita patratis, reddita est filia regis a Smaracdo0 patricio cum viro ac filiisP ac rebus cunctis; factaque est pax mense nono usque Kalendas Aprilis indictionis 1 octavae Filia vero regis 605. mox1' a Ravenna9 Parmam rediit; ob1 difficultatem partus periclitata, statimu defuncta est. Hoc anno Teudepertusy 603-et Theudericus reges Francorum adversus Clotharium patruum
a) hoc cap. om. A '4. b) ita A 1. 2; Mediolani A '2; Mediolano A 3. 4. 5. C. D. P 2. 5. H 1; medio iano I 1; Mediolanium F 1. 4. G 1. 2. 3. 5a; Mediolanum B 1. 2. G 4. 5c. c) quas P 1. G 1. 3. d) Avarum ad G 2 ; Habarorum P 1. e) deest G 4. — duodécima A 2. f) et B 1. la. 2. G 5a. b; deest A '2. 3. 4. C. D. P 3; G 2. 3. 4. H 1. g) Avaribus B 1. 2; parietibus A "3. h) viam C. D. I 1. i) que deest B la. D 3. 4. P 5. G 4. H 1. I 2; ingressus quoque P 4. G 2. 5a. b; reversusque C 1. 2. II. k) ita A 1. 2 (corr. earn). D 2. "3a. 4; eadem id. C 2. P 1. "2. 4. G 1. 2. 3 ; eandem G 4. 5a; earn die A '2. '3. 3. 4. B 1. la. 2. C 1. 3. D 1. la. 3. 6. P 5. 1) Vulterina A 2; Vultirina C 1; Vul-turia C 2; Vulturna D 3; Vulturinam G 3. 4. m) Bressillum F 1; Pressillum G 1. I 3 ; Pre .. llum superscripta littera x G 2 ; Bresillum G 4 ; Brixillum G 5c. Il) ita A 1—4. B 1. C "1. D 1. F 1. G 1, alii; fugeruut B la. C 4b. P "2. G 2. 5a. b. c ; effugerunt vel effugierunt C 1--3, plerique I) I 1. o) ita hoc loco C 1. D 1. p) filia A 3; Alius C 1. q) ita A I. "2. 2. 4. 5. B 1. C '1. D 1. 4. H 1 ; octava A 1 ? indictione octave A 3 ; indictione (indicione G 2) octava (viii) ceteri. r) ut post add. F 1. G 2, et ita G 5c. s) Ravennam P. rediens B I ; Rav. Ro-mam, in margine add. vel domum G 2. t) et ob C. D 1. G 4. 5a. b. c. I 1. 2; atque ob D 2. *8a. 3. u) deest B 1. 2. v) Thiadbertus et Thiadricus G 5c, et ita deinceps.
1) i. e. Bavennatibus, ut scribit Agnellus c. 101. Cf. Cont. Prosperi, ubi similia narrantur. Quae si e Secundo sumta putes, Paulus ea omi-sisse censendus esset quae ille narrat : regem cum totius robore exercitus ad obsidionem urbis Bomae perrexisse, sed cum Oregorius papa ad gradus basilicae s. Petri ei occurrisset, hujus precibus fractum ab urbis obsidione recessisse. Sed Continuutor sua aliunde hausisse videtur ; cf. Sille p. 10; Jacobi, Quellen p. 83. Postea etiam addit, Bomanos, cum ad obsidendam Bomam Agilulfus rex venisset, 5 centenaria se Lango-bardis soluturos esse spopondisse ; idque Eleutherium exarchum, a Sun-drario (ita cod.) duce Langobardorum saepius bello victum, denuo confirmasse. 2) Valdoria. 3) Bersello non longe a Beggio. 4) Ann i scilicet 605. Congruit huic Pauli historiae datum recitatae d. Oregorii epistolae, indict. 7, nempe post mensem Septembris anni 603, cujus etiam anni mense Novembri pax cum Langobardis est inita in annum ferme ac dimidium. bi.
suum dimicarunt. In quo certamine ex utraque parte multa milia ceciderunt. (so) 29. Tunc etiam beatus8 papa Gregorius migravit ad Christum, cum iam Focas per indictionem octavam anno regnaret secundo1. Cuius in locum b ad apostolicatus0 officium Savinianus est ordinatus3. Fuit autem tuncd hiems frigidae nimis, et mortuae sunt vites pene inf omnibus locis. Messes quoque partim vastatae s sunt a muribus, partim percussae uredine evanuerunt. Debuit etenimh tunc mundus fame¡ sitimque pati3, quando recedente tanto doctore animas hominum spiritalis alimoniae penuria sitisque ariditas invasit. Libet sane me pauca k de eiusdem beati Gregorii papae quadam epistola1 huic™1 opusculo inserere, utn possit liquidius agnosci, quam0 humilis iste vir fuerit quantaeque innocentiae et sanc-titatis. Hic denique cum accusatus aput Mauritium augustum et eius filio p fuisset, quod Malcum i quendam episcopum in custodia1" pro solidis occidisset, scribens pro hac re epistulam Savinianos suo apochrisario4, qui erat aput Con-stantinopolim, inter cetera sic ait4: 'Onum est quod breviter suggéras serenissimisn dominis nostris, quia, siv ego servus eorum in mortew vel Langobardorum1 me miscere voluissem, *p. 127. hodie Langobardorum y gens nec regem nec duces *nec comités haberet atque inz summa confusione divisa esset. Sed quia Deum timeo, in morte8 cuiuslibet hominis me miscereb formido. Malcus autem isdemc episopus neque
a) sanetus G. p. G 4; papa deest B 1. 2. b) loco G. c) apostolatus (aposto-latos C *1) A 5. B la. 2. C. D. P 5. H 1. d) deest P. G; autem deest D 3. e) frigidam Fl. f) deest B 1. g) vastatae — partim des. C. D. E 1 (post suppl.). P*2. h) enim A 2. i) ita AI. 2. "4. B 1. 2. Fl; famae G 1; sitique partim B 1; sitique perire B 2. k) deest B 1. C 2. 1) epistolam F 1. G 1, et ita in archetypo fuisse putarim ; quandam epistolam C. D 1 (corr. quadam epistola). 2. E 1. F 2. 4. I 1. 2 ; quandam (quendam 1) paucam epistolam B 1. 2. m) vix A 2; bunc Fl. n) et A 1 ; insereret A 2; ut e corr. D 1. o) quam — Malcbum post suppl. D 1. p) ita A 1. 4; Alius (filiu?) C '1 ; filios ceteri. q) Malcum corr. Malcbum A 2; Malchus A "4 ; Malchum A 3. B la. I) 1, alii. r) custodiam P 1, G 1. 2. 3. s) Savino A 2. t) apocrisario A *2. "4. 5. C 1. E 1. G 1. 2. I 1 ; apocrissario G 4; apocrisarium A4; apocrisiano B 2. G 5a, alii. n) deest E. F. G. v) sic F 1. G 1. 4 ; non sic G 5a; sic non G 5b. c ; deest G 3. w) mortem C 1. P. G 1—4; in m. des. El. — vel deest A "2. Cl. D 1. G 2. H 1. x) Langobardorum — hodie des. F 1 (post suppl.). 2. 3. G; eorum loco liaient G 2: vellem cuiuslibet hominis me miscere; G 5: Langobardorum consentio et si in multis ipse me non interposuissem, gens ista nec. y) nec Lang, nec B 1. z) deest Al. — summam confusionem Pl. a) mortem E. F. G. I 1. b) mi-sceri A 2. c) hisdem A *2. 2? 3. 4. B 1. 2. P 1. G 1—4; idem A 1. B 3.
1) Non bene Paulus secundum annum imperii Phocae cum morte d.
Gregorii per indictionem octavam illigavit; constat enim sub finem anni
602. Phocam imperare coepisse, cúrrente sexta indictione. BI. Errat Paulus Bedam secutus; Gregorius obiit a. 604, ind. 7. BE. 2) Ex G. pont. 3) De fame referunt G. pont. Sabin, et V. Gregorii M. c. 29.
4) Beg. IV, 47.
iiia custodia fait ñeque in aliqua afflictione; sed die qua1' causara dixit et addictuse est, nesciente med, a Bonifacio notario in domum eius ductus est ibique prandidit et hono-ratus est ab eo et nocte súbito mortuus est'. Ecce quantae humilitatis vir iste fuit, qui, cum esset summus pontifexe, se servum nominavit! Ecce quantae innocentiaef, qui nec in morte Langobardorum, qui® utique et increduli erant et omnia devastabant, seh noluerit ammisceri"!
30.k	Igitur sequenti aestate mense Iulio levatus est Adaloaldus1 rex super Langobardos aput Mediolanum in Iu].' circo, in praesentia patris"1 sui Agilulfi regis, adstantibus legatis Teudeperti" regis Francorum, et disponsata0 est eidemP regio puero filia regis Teudeperti, et firmata est pax perpetua cum Francis
31.'i	Eodem tempore Franci cum Saxonibus pugnantesr, (32) magna stragess ab utrisque partibus facta est. Apud Ticinum quoque in basilica1 beati Petri apostoli Petrus cantor fulmine ictus est".
32.	Sequenti denique" mense Novembrio rex Agilulf^ pacem fecitw cum Sinaracdo patricio in annum unum, acci- Nov. piens ax Romanis2 duodecim miliar solidorum. Civitates quoque Tusciae, hoc est Balneus2 Regis3 et Urbsa Vetus,
a Langobardis invasae sunt. Tunc etiam mense Aprili et 606. Maio11 apparuit in cáelo stella quam cometem c dicunt. Deliinc Agilulf rex iterum fecit pacem cum Romanis tribus annis.
33.d	His diebus defuncto Severo patriarcha, ordinatur(34) ine loco eius Iohannes abbas patriarcha in Aquileiaf vetere,
a) deest F 1 (uli castodi). G 1; neque in c. f. des. F 5. b) di causam F 1; di qnam corr. dicam quara G 1; dico quam G 3. 4; 8. aliquam c. G 5a. e; s. aliqua c. C 2. c) additus G 3. 4; adictu B 1; adductus A '4. 4. 5. C. D 1. 2. H 1, et e corr. A 3; abductus I lj adducta E 1; et dictus B 2. d) deest F 1 (postea ante nesc. suppl.). G 1. 3. 4; me n. G 2. e) Dei p. s. s. hominum C. D. I 1. f) i. vil- iste fuit B 1. 2. g) q. u. des. B 1. — et deest C 1. G. L 1. h) sese A "2. 2. 4. 5. B 1. la. 2. C 3. D. H 1; esse C 1; sed G 4. — noluerint A 2; noluit B la. D 2. E 1. F *2. I 2; noluerat B 1. G 2. I 3; noluerant B 2; voluerit D '3a. 3. 4. G 5a. c. i) amisceri A 2? 3. 4. C 1. D 1. G 3. 4; ad(m)miscere A 5. C 4b. F *2. G 2. 5a. c. k) hoc cap. om. A "4. 1) Adaio-aldus A *3; Adadoloaldus G 1. 4 (— dux). m) patri A 1. B 1. D 1. E 1. F 1. G 1, littera s (patrisui) in archetypo semel tantum scripta. n) Theudip, F 1 (mox Teudip.). G 1. o) ita A 1. 2. C 1. D 1. F 1. G 1—4; desp. B 1, alii; dispen-sata C "1. p) idem F la. 4. G 1—4. q) hoc cap. om. A '4. r) Francis — pugnantibus corr. D 1, et ita alii D. s) m. ab u. p. f. e. str. A '3. t) ec-clesia A 2. u) i. e. mortuus D 2. v) Sequentibidenque B 1; Seq. idemque G 2. 3; erasum G 4; S. tempore G 5a. b. c. w) deest B 1. x) deest A 2. y) deest B 1. z) Balneum G 2. 5c; Balneoregium F 5; Regis deest D 2. 3. a) Urbis A "2. C 1. F 1. Gl—4; Urbe El. — luctus A 2; uenis A 3. b) Magio G 3. 4. L 1. c) comitem A "2. El. F 1; comité G 1; commates corr. com-matem G 4. d) hoc cap. om. A *4. L 1. e) in 1. e. des. D 3; ord. — patr. des. B 1. f) Aquilegia F 1; cf. supra p. 92 n. p.
1) Cf. quae narrat Fred, chron. e. 45. 2) i. e. Graecis, ut IV, 47.
VI, 46. BE. 3) Bagnarea; Orvieto.
cum consensu regis et Gisulfi ducis1. In Gradus quoque ordinatus est Romanis a Candidianus antistis11. Rursum mense Novembrio et Decembrio Stella cometisc apparuit. Candidiano quoque defuncto, aput Gradosd ordinatur patriarcha Epi-phanius, qui fuerat primicerius notariorum, ab episcopis qui erante sub Romanis. Etr ex illo tempore coeperunt duo esse patriarchae.
. vli * S Hac h aetate Iohannes2 Consinus' invasit Neapolim. Quem de eadem civitatek non multos1 post dies Eleutherius™ patricius expulit eumque interfecit. Post haec isdem11 Eleutherius patricius eunuchus0 imperii iura suscepit. Qui dum a Ravenna Romain pergeret, in Castro Luceolis a militibus interfectus est, caputque eius Constantinopolim imperatori delatum est.
(36) 35.P Hac etiam i tempestate misit rex Agilulf Stablici-anumr notarium suum Constantinopolim ad Focatem3 impera-torem. Qui rediens cum legatis imperatoris, facta' pace annuali, Agilulfou regi idem legati imperialia munera optu-lere v.
(3') 36.w Focas igitur, ut praemissum* est, extincto Mauricio eiusque filius y, Romanorum regnum invadens, per octo annorum curricula principatus est. Hic3 rogante papa Bonifacio2 statuit, sedem Romanae et apostolicae ecclesiae caput esse® omnium ecelesiarum, quia ecclesia Constantinopolitana primab se omnium ecclesiarum scribebat. Idem alio c papa Bonifacio petente iussit, in veteri fano quod pantheumd vocabatur, ablatis idolatriae sordibus, ecclesiam beatae semper virginis Mariae et omnium martyrum fieri, ut, ubie quondam
a) a. R. A "3. 5; Romanns A '2. B 1. D la. E. P. G; deest B la. 2. b) ita A 1. 2. F 1; antestis G 1; antistitis C 1. c) comitis A *2. E 1. F 1. G 1. *2; comates G 3; cometes C 1. G 2, alii. d) ita hoc loco A 1. '2. 2. 3. 4. 5. C 1. D 1. F 1. Gl. '2. 4; Gradus D 3. G 2. 3, alii-, Gradibus C 2. e) erat A 2. F 2. f) Ex illo namque B 1; et deest A 2. g) hoc cap. om. A '4. h) Hac etiam a. B 1. i) Confines C 1. 2. D '3a. I 1; Confinns D 1; Confinis D 3; corr. Cors. F 1. k) civitatem C *1. 1. 1) multo F 1. G 1. 4. 5a (deest dies); n. p. m. d. A *3. m) Eleth. F 1; El. — Post haec des. B 1. 2; El. — isdem des. G 4. n) hisdem F 1. G 1; idem D 3, alii. o) heunchus C 1. p) hoc cap. om. A *4. q) deest B 1. r) Stabiiicanum A 3; Stabilic(t)ianum B 1. 2. F 5; Stablisianum F 2. 4. G 1. 5a. c; Stabilisiannm G 3. 4; Stabilianum corr. Stabilisianum G 2; Stabicianum Dl s) Focacem A 5. F 1. Gl. 3. 4. t) factam pacem F 1. u) A. r des. B 1. la. v) optuleret F 1. w) hoc cap. om. A *4. x) prom. A 2; premissus F 1. y) ita A 1. '2. 2. 4. D 1. E 1. F 1. G 1-4; Alios B 1. 2; filio F "2-, filiis A 2. D 2. 3. z) Bonef. B la. 2. C 1. D. G 1. 4. I 1. — papa deest G 3. a) esset F 1. b) ita A 1. '2. 2. B 1. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1. "2. 2; primam A 3. D 2. 3, alii. c) etiam C 1 2. H 1. II; deest F "2. — papa deest G. d) panteum C 1. G 2; panthum A 3; pantheon B 1. — vocabat corr. vocabaut C 1, et ita I 1. e) ibi A 1; et ubi A 21 G 4.
1) Cf. Johannis epist., Baronius a. 605 (Troya 282:), et Chron. Gradense infra edendum. 2) Haec ex G. pont. Deusd. et Bonif. V.
Cf. Cont. Prosp. p. 37, qui et alibi cum Gestis pont. convenit; Jacobi p. 53. 3) Ex Bedae chron.
omnium a non cleorum, sed demoniorum cultus agebaturb, ibi deinceps omnium fieret memoria0 sanctorum. Huius1 tempore Prasini et Veneti per orientem et Aegyptum civile bellum faciunt acd sese mutua caede prosternunt. Persae1 quoque adversuse rem publicam gravissima bella gerentes, multas Romanorum provincias et ipsam Hierusolimamf auferunt. Et destruentes ecclesias, sancta quoque profanantes, inter ornamenta locorum sanctorum vel s communium etiam vexillum dominicae crucis abducunth. Contra hunc Focatem Eraclianus, qui Africam regebat, rebellavit, atque cum' exercitu veniens, eum regnok vitaque privavit remque publicam Romanam Eraclius1, eiusdem filius, regendam eio. suscepit.
37. Circa haec tempora rex A varum1", quem sua" (38) lingua cacanum appellant, cum innumerabili multitudine® veniens, Venetiarum fines ingressus est. Huic Gisulfus Foroiulanus dux cum Langobardis, quos habere poterat, audacter occurrit; sed quamvis forti animositate contra inmen-samP multitudinem bellum cum paucis gereret, undique tamen circumsoptus, cum omnibus pene suis extinctus est. Uxor vero eiusdem G-isulfi nomine Romildai cum Langobardis qui evaserant sive eorum uxoribus et filiis qui in *bello perierant, *p- 129-intra murorum Foroiulani castri muniitr septa. Huic erant filii Taso et Caccos iam aduliscentesRaduald11 vero et Gri-mualdT adhuc in puerili aetate constituti. Habebat vero et filias quattuor, quarum unaw Appax, alia Gaila>' vocabatur2, duarum veroa nomina nonb retinemus. Communierantc se quoque Langobardi et ind reliquis castris quae his_vicinaL «j-
a)	omnium — deinceps des. C 1. b) augebatur F 1. G 1. 3. 4; ag .. ebatur '
D 1; haBebatur G 5a. c; erat A3? c) deest G 2. d) ac — rem publicam j^^^fxn des. d. e) adversum A 2. f) ita Al; Hyerosol. Fl; Hierosol. ceteri fere omnes. g) illorum G 3. 4; v. c. des. I 2. h) adducunt A '2. B 1. D la. F. G. H; ad- "iAK" venit I 2. i) cum — vitaque des. G 3. 4; cum deest G 2. — exercitum F 1. k) recognovit atque pr. A 3. 1) Heracleus B 1; Eradius F 1. m) Avarorum A '2. 3. 6. B 1. 2. C 1. E 1. G 1. 3. H 1. — que F 1. n) suam linguam B 1. G 3. C Ft'AQ
0)	multitudinem F 1. p) inmensa F 1. q) Eomelda A 2; Romilla D 1 non-numquam,~D 2 constanter; Romilda F 1; Romhild G5c; Rumilda infra semel A3. G3. r) munivit A 2. C *1. 3. 5; munuit E 1; muniunt C 1. 2. D 1. I 1. lb; castra (se?) munivit C 4a. b; se F. c. muniit A *3. 3. 4. B 1. 2. 3. I 3; se F. c. munit B la; se F. c. muniut A 5; se F. c. muniunt A 8; muros se F. c. muniit A 6; c. munii F 1; c. (castro G 2) monii septa configit (confugit G 3. 4) G 1 — 4; c. moeniis septa confugit G 5c; c. s. confugit G 5a. s) Caco D 2. 3. G 4; Caao A 4; Cacano C 1. t) ita A 1. E 1; adulescentes A 4. C 1. F 1. G 5a; adhul. D 1; adulesentes G 3; adolescentes alii. u) Radoald A 2. 6. C 1. 5; G 1. 4; Raddoald F 1; Radoald A '3. 4. 5. F 4. I 1; Rodoaldus B 1. 2 ; Rado-aldus D 2. 3; Radwald G 5c. v) Grimoald A 2. *3. 3. 5. 6. CI. D 1. G 1; Grimoaldus B 1. 2. D 2. 3; Grimwald G 4. 5c. w) unam F 1. x) Papa CI; Pappa F 2; Mappa G5c. y) Gala A*3. z) vocabantu'r A 2. F 1. a) deest A3.
b)	minime B 1. c) communierunt A 3. D 2. 3. F 1. G 1—4; cSuninBl. A)deest~Bl.
1)	Huius — prosternunt ex Isidori chron. 2) Persae — abducunt
ex Beda.
erant, hoc est in Cormonesa- », Nemas6, Osopo0, Arteniad-2, Reuniae, Glemonaf, vel etiam in Ibligine?3, cuius positio omnino inexpugnabilis existith. Pari etiam modo et in reliquis easterns, ne Hunnis, hoc est Avaribus, praeda fièrent, se communivere. Avares vero per omnes Foroiu-lanorum fines discurrentes, omnia incendiis et rapinis vastantes, Foroiulanum ' oppidum obsidione claudunt et totis viribus expugnare moliuntur. Horum rex, id est cacanus, dum circa muros armatus cum magno equitatu perambu-laretk, ut, qua ex parte urbem facilius expugnare posset1, inquireret, hune Romilda de muris prospiciens, cum eum cer-neret iuvenili™ aetate florentem, meretrix nefaria concupivitn, eique0 mox per nuntium mandavit, ut, si earn in matri-monium sumeret, ipsa eidem civitatem cum omnibus qui aderant traderet. Quod rex barbarus audiens, eidem maligni-tatis dolo quod mandaverat se facturum promisit eamque se in matrimonium p accipere spopondit. Illa vero nihil morata, portas Foroiulensis castri aperuit et ad suam i cunctorumque qui aderant perniciem hostemr introduxit. Ingressi vero Avares cum rege suo Forumiuliis, universa quae invenire1 poterant rapinis diripiunt"; ipsamqueT urbem fiammis concre-mantes, universos quos reppererant™ captivos adducuntx, fallaciter tamen eis promittentes, quod eos, unde digressi5' fuerant, Pannoniae in finibus conlocarent. Qui cum patriam revertentes adz campum quema Sacrum nominant pervenissent, omnes qui iam inb maiori aetate constituti erant Langobardos gladio perimere statuunt, mulieres vero et párvulos captivi-tatis sorte dividunt. Taso vero et Oacco seu Raduald, filii Gisulfi et Romildae, cum hanc Avarorum malitiam cogno-vissent, statim ascensis equis fugam arripiunt. E quibus
a) Cormonans A 6. b) Nemos A 2 ; Nemaso G 5a. c ; Menas D *3a. 3 ; Hemas B 1. 2. c) Ossopo G 3. d) Arcenia F 4; Artema D 3. 4. F 5. G 2; Artemia C 2; Arteunia D 2, ubi Reunia deest. e) Reuma A3. G 1. 2; Areunia D 3. f) Glemena D 2. g) e. inbligine D 1—4; e. inibline A 4. G 5a; e. mibligine A 3. I 1 ; e. in ebliginem G 3; e. in ebligine G 4; unbligine B la. h) extitit C 1. F *2. G 3; existât corr. existit G 2. i) F. itaque o. B 1. k) circuiret B 1. 1) possit G 1. 3. m) iuvenali G 2. 3 ; cf. supra p. 135 n. a. n) statim c. eum B 1. 2. o) ei quoque F 2. G 3—4. p) matrimo B 1; matrimonio B la. Cl. 2. D 2. F *2. G 2. 3. — in A 1 haec avulsa sunt. q) sua F 1. G 1; a suo G 3. r) hune F. G. s) Forumiuli A 2. 3. F 1. G 1; Foroiuli G4. t) invenirent Fl. u) derip. C 1. F 1. G 1. 2; in hoc verbo desinit G 5b. v) ipsaque F 1; ipsam G 1—4. w) deest C *1. 1. x) ita A 1. *2. "4. 6. C *'l. 1. D 1. E 1. F. G; abducunt ceteris cf. supra. y) die gressi A 2. z) et ad A 3. C 1. 2. D 1. G S e corr. 5c. II. a) eg (que) A 1. 2; que A '2. E 1. G 5a; quod F 1. G 1. 3. 4. H 5a. I 2. b) deest A 2.
1) Cormons ; Nimis; Ossopo ad Tagliamento fiuvium. 2) Artegna in Carnia; Bagogna, villa capitulari ecclesiae Cividalensi pertinens ; Gemona in provincia Forojuliana. be. 3) Iplis, quarto a Divídale miliario in via ad Cormons ducente. Cf. Cluver, Ital. ant. XV. be.
unus Grimoalduma puerulum fratrem suum, dum existimaretb utpoto parvulum super equum currentemc se tenere non possed, "melius ducense eundem gladio perimere quam captivitatis * p. iso. iugum sustinere, eum occidere voluit. Cum igitur ut eum percuteret lanceam elevasset, puer laerimans exclamavit, dicens: 'Noli me' pungere, quia possum me supers equum tenere'. Qui inieeta manu h eum per brachium adprehendens superb nudum equi dorsum posuit eundemque ut si posset' se continere hortatus est. Puerk vero frenum equi manu1 arripiens, fugientes germanos et ipse seeutus est. Quo con-perto, Avares mox aseensis equis eos persecuti sunt; sed reliquis veloei fuga evadentibus, Grimoald puerulus ab uno eorum, qui velocius cucurrerat, capitur. Nee tamen eum suus conprehensor gladio ferire propter parvitatem aetatis dignatus est, sed sibi eundem potius serviturum"1 reservavit. Cumque eumn ad castra0 revertens adprehenso eiusdem equi freno reduceret deque tam nobili praedaP exultaret — erat enim ipse ? puerulus eleganti forma, micantibus oculis, lácteo crine perfusus —; qui cum se captivum trahi doleret,
Ingentes ánimos angustor in pectore versans, ensem, qualem in ilia aetate habere poterat, vagina exemit seque trahentem Avarems, quantulo1 adnisu valuit, capitis in vertice11 percussit. Moxque ad cerebrum ictusv perveniens, bostisw ab equo deiectus est. Puer vero Grimuald verso equo fugam laetabundus arripiens, tandem fratribus iunctus est eisque liberatione sua, nuntiato* insuper hostis interitu, inaestimabile gaudium fecit. Avares vero omnes Langobardos qui iam in virili aetate erant gladio perimunt, muheres vero et párvulos captivitatis iugo addicunt y. Romildam2 vero, quae totius malitiae caput extitit, rex Avaruma propter iusiurandum, sicut ei spoponderat, nocte una quasi in matrimonio1' habuit, novissime vero duodecim Avaribus tradidit,
a) ita hoc loco etiam A 1. 2. — parvulum G 3. 4. b) extimaret E 1; estimaret D 2. F *2. G 2. 3. c) currere A 2; currentes C "1; c. retiñere F (se ret. 5). G. d) posset F 1. e) dicens esse B 1. f) frater mi add. B 1. g) deest G 3. li) manum B 1; iniectam manum F 1. i) possit F. G 1—4; sicut posset G 6c; si deest A 4; si p. des. C. I). — sese D. — contineret B la. D. G 5c; teneret G 5a; contingera A *4; sequeretur C 1. 2. I 1 (continere A 2—5. B 1. 2. D 1. F. G 1—4; in Al haec avulsa sunt). k) Puer — seeutus est des. C 2. 1) manum C *1. F 1. G 1—3; quod fortasse recipiendum erat. m) servitium A 2; ad ser-vitium C 1. 2; servituti B 1. n) deest G 3. 4. o) castram G 3. p) predam F 1. q) deest C 1. r) deest B 1. 2. s) Avare F 1. t) quantulum C 1. 2. D 1. G 1—4. H 1; quantumlo F 1. u) verticem A 1; capitis in capite corr. in capite F 1, et ita F 4. 5. G. v) deest G 4. 5c. w) hosti A 2. x) nuntiato corr. nuntiata A 1. G 1. 3; nuntiata A 3. 4. B 1 (suam liberationem nuntiata et). 2. C. D, alii-, nuntians B 2. — interitum B 1. la. 2. C 1. 4b. D 1. E 1. G 2. 3. 4; interitus F 1. y) addicunt corr. abdicunt A 1; abdicunt A 4. B 1. 2. C 1. 2, corr. addicunt G 5a; addicunt corr. adducunt F 1, et ita A 5. F 4. G 1—4. I 1. 2; abducunt A 3. G 5c. z) Eomilda B 1. D 1. a) Avarorum A 1? B 1. 2. G 3. 4; Avarum corr. Avarorum G 1. b) matrimonium B 1. G 1.
qui earn per totam noctem vicibus sibi succedentes libídine vexarent. Postmodum quoque palum in medio camp uma configib praeeipiens, eandem m eius acumine inseri mandavitc, haec insuper exprobrando inquiens: 'Talem te dignum est maritum habere'. Igitur dira proditrix patriae tali exitio periit, quae amplius suae libidini quam civium et consan-guineorum saluti prospexit. Filiae vero eius non matris libidinem secutae, sed castitatis amored studentes ne a barbarise contaminarentur, crudorum pullorum carnes sibi inter mammas sub fascia posuerunt, quaef ex calore putre-factae odorem foetidum exalabant. Cumque eas vellent Avares contingeres, non sustinentes foetorem, putabant eas naturaliter ita foetereb, procul ab eis cum execratione rece-dentes' atque dicentes, omnes Langobardas foetidas esse. Hack igitur arte Avarorum libidinem1 puellae nobiles eva-dentes, et ipsae castae servatae sunt et utile servandae castitatis, si quid tale feminis contigeritm, mandaverunt exem-i3i. plum. Quae postea per diversas regiones * venundatae, iuxta nobilitatem suain dignis sunt nuptiis potitae". Nam una earum0 Alamannorum regi, alia vero dicitui-p Baioariorum principia nupsisse. (39) Exigitri vero nuncs locus, postposita generali' historia, pauca etiam privatim de mea, qui liaec scribo, genealogía retexere", et quia res ita postolatv paulo superius narrationis ordinem replicare. Eo denique tempore quo Langobardorum gens"' de Pannoniis ad Italiam venit Leupchis* meus abavus? ex eodem Langobardorumz genere cum eis pariter adventavit. Qui postquam aliquod9 annos in Italiab vixit, diem clau-
a) ita A 1. 2. 4. B 1. F 1. G 1. 2. 4. H 1. I 2; capis corr. campi G 3; campi A 3; medium campum H 5a; campo A 5. 6. B. C. D. F 4. 5. i 1. b) confixi Al; confrigi CI; figi F 4. c) m. dicens B 1. d) amori A3. B la. C4b.Hl.
e)	ab Avaris C. D. F 4. 13; ab Avares B1.2; ab Avaribus Bla; ne Avaribus II.
f)	qui A 2 g) contingeret F 1. h) facere A 2. B 2. C 1; fetere e corr. D 1; foetare G 1. 2. i) recedebant dicentes D 2. 3. k) H§c A 2. 1) libídine A 3. F 1. G 1—3. m) contingerit A "2. 2. 3. 4. F 1. G 1. 4; congerit corr. contingent G 3. n) petitaeBl. la. 2; positae C *1, corr. potitae 1)1: possite CI. o) deest A 3. p) deest A 3. G 2. q) p. regis n. B 1. r) novum cap. inci-piunt A 1. 2. 5. C. D. B. F. H 1. L; quod contra indicem factum esse apparet; A 1 números conturbavit, cap. praecedens xxxvii, hoc xxxvnil, sequentia xxxviii, xxxx, xxxxi, iterum xxxxi, etc. signans. In gl alia manus cocteva hie et in fine capitis crucem posuit, cui adscripsit: De ista cruce in antea usque ad alia require de ille omo qui hunc librum fecit. s) nunic A 2. t) generalitate historiae G 3. 4. u) rextexeret F 1. v) ita A 1. F 1. G 1. — paulo deest B 1. w) rex G 2. — Pannonia B 1. x) Leuphchis G 5a; Leupichis A "2. F 4. G 1—4; Lupichis E 1; Leypichys B 1; Leupigis B la. 2; Leucbis A 6. C. D ; Leochis L 1; Liaf-gis G 5c. y) abvius A 3; avus C '1. 1. 2. D 1—3; abbus corr. ababus F 1; abavavus corr. abavus G 4. z) deest B 1; Langb. Fl. a) ita B 1. F 1. G 1. 2; infra etiam A 1, alii-, aliquos G 3. 4; aliquot Al, alii. Et similiter postea-, cf. p. 165 n. k. — post a. A 3. b) Italiam A 2. B 1.
1) Cf. praef. nostram p. 1 sq.
dens extremum, quinqué ex se genitos filios adhuc párvulos reliquit ; quos tempestas ista captivitatis, de qua nunc diximus, conprehendens, omnes ex castro Foroiulensi in Avarorum patriam exsolesa deduxit. Qui cum per multos annos in eadem regione captivitatis miseriam sustinuissent et iam ad virilem pervenissent aetatem, ceteris quattuor, quorum nomina non retinemus, in captivitatis angustia persistentibus, quintas eorum germanus nomine Lopichisb, qui noster postea proavus extitit, inspirante sibic, ut credimus, misericordiae auctored, captivitatis iugum abicere statuit et ad Italiam, quo gentem Langobardorum residere meminerat, tendere atquee ad liber-tatis iura studuit reppedare. Qui cum adgressusf fugam adripuisset, faretram tantum et arcum et aliquantulum cibi
λropter viaticum gerens, nesciretque omnino quo pergeret, ei upus adveniens comes itineris et ductor effectus® est. Qui cum ante eum pergeret et frequenter post se respiceret et cum stante subsisteret atque cum pergenie praeireth, intellexit, sibi eum divinitus datum esse, ut ei iter, quod nesciebat, osten-deret. Cum' per aliquodk dies per montium solitudines hoc modo pergerent1, panis eidem viatori, quem"1 exiguumhabuerat, omnino defecit. Qui cum ieiunans iter carperet et iam famen tabefactus defecisset, tetendit arcum suum et eundem lupum, ut eum in cibum sumere possit0, sagitta interficere p voluit. Sed lupus idem « ictum ferientis praecavens, sicr ab eius visione elapsus est. Ipse autem, recedente eodem lupo, nesciens quo pergeret, insuper famis penuria nimium debilis effectus, cum iam de vita desperaret, sese in terra ms pro-iciens, obdormivit; viditque quendam virum in somnis tal i a ' sibi verba dicentem: 'Surge! Quid" dormis? Arripe viam in hancv 'partem contra quamw pedes tenes; iliac1 etenim est'p. isa. Italia, ad quam tendis'. Qui statim surgens, in illam partem 7 quam in somnis audierat pergere coepit ; nec mora, ad habi-taculum hominum pervenit. Erat enim Sclavorum habitatio
a) ita A 1. P 1. G 1. 2; exoles A 2. E 1 ¡ exsole A '2. b) ita A 1. "2. 2. 8. 4. 6. F 1; Leopchis A *S. 5 ; Lupichis G 1—4. H 1. Il, e corr. F 1; Lupicis C'1.1. El, corr. Lupigis D 1, et ita ceteri D; Lupechis L 1; Leupicbis B 1; Leupigis B la. 2; Leupbis F 2; Leuphehis G 5a; Liafbergis G 5c. c) inspirantes F 1. d) auctorem F 1. G 1. 3. e) adque A 1. G 3. f) iter post add. V 1, et ita alii D. g) factus C 1. I 1 ; deest C *1. h) periret B 1; pergeret B la. 2. F 4. G 3. i) Cum corr. Cumque G 5a; Cumque B. C. D. F 1. G. H 1. I 1. k) ita A 1. '2. 2. 3. B 1. 2. C. G 2—4. I 3; aliquid F 1; aliquo A *4. aliquot A 5. D. G 1, alii. 1) pergeret Al. D 1; pertingerent A *3. m) qui P 1; quia F 4. G 1—5. n) famem tabemfactus G 3. o) posset C 1, aï»; deest G 3. p) interficeret F 1. q) ita A 1. 5. D 1 (quod pro eundem positum esse putarim)-, isdem A '2. 2. "3. 3. 4. B 1. 2. C "1. 1 F 1. G 1—3. 5a. c. H 1. I 1; hisdem E 1. G 3. —' ictu B 1. 2. C '1; ictus F 1. G 1. 3. 4; bictus , A 2. E 1. — ferientes A 2. F 1. r) ita A 1. F. G. I 1; deest cett. s) terra ' C 1. G 4. t) talia et verba des. C 1. u) qui A '2. 3. G 3. v) hac parte B 1. c 1. 2. D 2. 3. w) quo C 1; quem G 3. x) illa D 2. "3a. 3. 4. I 1 ; illic B 1. la. 2. C 4b. E 1. G 5a. I 3 ; illuc G 3. 4. I 2. y) deest A 3.
in illis locis. Quern® cum una mulier iam vetula vidisset, statim intellexit, eum fugitivum esse et famis penuria laborare1*. Ducta autemc misericordia super eum, abscondit eum in domo sua et secreto paulatim ei victum ministravitd, ne, si ei usque ad saturitatem alimoniame praeberet, eius vitam funditus extingueret. Denique sic conpetenter ei pastum praebuitf, quousque ipse recuperatus vires accipere potuisset. Cumque eum iam validum ad iter faciendum vidisset, datis ei g cibariis, ad quamh partem tendere deberet, admonuit. Qui" post aliquod dies Italiam ingressus, adk domum in qua ortus fuerat pervenit; quae ita deserta erat, ut non solum tectum non1 haberet, sed etiam rubism et sentibus plena esset. Quibus ille succisis intra eosdem pañetesn vastam hornum0 repperiens, in eaP sua« faretra suspendit. Qui postea consanguineorum et amicorum suorum muneribus dotatusr, et domum reaedificavit et uxorem duxit; sed nihil de rebus quas genitor suus habuerat, exclusus iam ab his qui eas invaserant longa et diuturna possessione, conquirere potuit. Iste, ut iam superius praemisi, extitit meus proavus. Hie etenim genuit avum meum Arichiss, Arichis' vero patrem meum Warnefrit", Warnefrit autem ex Theudelindav coniuge genuit mew Paulum meumque germanum Arichis, qui nostrum avum cognomine retulit. Haec paucis dex propriae genealogiae series delibatis, nunc generalis historiae revertamur ad tramitem2. (io) 38.a Mortuob, ut diximus, Gisulfo ducec Foroiulensi, Tasod et Cacco, filii eius, eundem ducatum regendume susceperunt. Hif suo tempore Sclavorum regionem quae Zellia 1 appellatur usque ad locum qui Medaria'1 dicitur1
a) Quj A 2. b) laboraret F 1; liberare C "1. c) sunt erasum F 1; deest F 2. G. cl) et potum add. C 1. 2. e) alimonium A 2. F 1. f) tribuit A 2. g) eis F l. G 1. h) qua parte corr. quam partem A 1. 2. — adtenderet F 1 ; adtendere G l—4¡ ad qyi»m pertendere E 1. i) Qui. — pervenit post add. D 1. k) in A 2. 1) deest F 5. G 1. 3. 4. I 8, post add. F 4. G 2. m) iubis A 3; nivis G 1 (superscr. rubis). 3. 4; nive G 2. 5c. n) paries A 2. — vasta F 1; astam B 2. o) ita A 1. 2. 3. D 1. F 1. G 1—4. I 1; hor. . am A 6; ornum A 5. D 2. 3. 6. F 2. G 5a, alii; urnum E 1; hortum D la. p) hac C. D; in ea des. B 1. q) ita A 1. "2. 2. 4. E 1. F 1. G 1—4; suam faretram (barettam C "1) A '3. B. C. D. II, alii. r) ditatus C (dicatus C 1). D. G; donatisB. s) deest C'l.l. 2. i t) Aricius A '3. u) Warnefrid El. G 1. 2. 5a. I 1; Warnifredo. Varnifredus B 1; Warnufredum B la; Warnefridum D 2; Guarnefrit D 3; W. autem des. C '1. 1. 2. v) Teudelenda F 1; Teodel. C 1. G 1, alii; Teadel. G 2; Thiad-linda G 5c. w) deest G 2. K 1, qui habef. Paulum venerabilem monacbum Cas-sinenssem dyaconum ecclesie Romane huiusque scriptorem bystorie. x) deest G 1. 3. 4, post add. G 2. y) s. d. des. C2; serie — historiae des. A 2. z) tramite F 1. G 1. a) hoc cap. om. A '4. H 4. b) M. quoque G 8. 4. c) duei F 1. d) Traso B 1; Tasilo C 1 jam constanter. e) gerendum F 1. G 1. 2 f) His (Hi 2) veroeodem t. C 1. 2; Eodem vero t. I 1. g) Azellia B 1. F 1. G. I 2; Agellia F *2. 4; Cagellia B 2. F 2. 3. h) Meclaria A 1 ? 2. 5. B 1. G 1. 8. 4; Mecharia A '3; Melaría A 4; Neclaria A 6.
1) Cilly. BE. 2) Windisch Matrei.
ossiderunt. Unde usque ada tempora Ratchis ducis idem clavib pensionemc Foroiulanis ducibus persolverunt. Hos duos fratres Gregorius patricius Romanorum in civitate Opi-tcrgio'1- ' dolosa fraude peremit. Nam promittens Tasoni, ut ei barbam, sieut moris est, inciderete eumque sibif filium faceret3, ipse Taso cum Caccone® germano suo et electis iuvenibus ad eundem Gregorium nihil mali metuensh ad-venit. Qui mox cum Opitergium 1 cum suis esset ingressus, statim isdemk patricius civitatis portas claudi praecepit et armatos * milites super Tasonem eiusque socios misit. Quod " Taso cum suis conperiens, audacter se ad proelium praepa-ravit; ultimumque sibi data pace valedicentes, per singulas civitatis plateas hac illacque1 dispersi, quoscumquem obvios habere poterant trucidantes, cum magnam stragem de Romanis fecissent, ad extremum etiam ipsi perempti sunt. Gregorius " vero patricius propter iusiurandum quocl dederat caput Tasonis sibi deferri iubens, eius barbam, sicut promi-serat, periurus abscidit3.
39.0 His ita peremptis p, dux Foroiulanis « Grasulfusr, ( Gisulfi germanus, constituitur. Radoald vero et Grimoald despectui ducentes sub patrui sui Grasulfi potestates degere, cum essent iam1 prope iuvenilem11 aetatem, ascensay navicula remigantes, ad Beneventiw finesx perveniunt; et exinde ad Arichis y Beneventanorum ducemz, suum quondam paeda-gogum, properantes, ab eo gratissime susceptia et filiorum locob sunt habiti. His® temporibus mortuo Tassilone duce Baiuariorumd, filius eius Garibalduse in Aguntof-4 a Sclavis devictus est, et Baioariorum termini depraedantur. Resumptis tarnen Baioarii viribus et praedas ab hostibus excutiunt et hostes de suis finibus pepulerunt.
a) e tempore Ratichis d. hisdem B 1; Ratigis B 2. b) clavis F 1. c) possessionem A 2. d) Opitergi B 1; Opytergio Pl. e) incedere A 2; inciderePl. f) deest F. G. g) Caeeano A 2. h) suspieans B 1. 2. i) pro civit. superscr. alia manu G 4. k) hisdem hoc loco etiam Al. 1) iliaque A 1. B 1. 2. D 1; hue illucque A "3; hae — habere des. F. G, eorumque loco haben! : ut F 2. G 1—4 (ut ut corr. ut 4); prout F *2. 4; palantes ut G 5c; palantes prout G 5a ; in Fl post additur: hac uillaque d. q. o. h. m) que deest A 2. — obv. deest A 3. n) Greg. — abscidit des. C 2. o) hoc cap. om. A '4. p) peractis B 1. 2. q) ita A 1. 3. D 3; Foroiulani C 2. D 2. I 1; Foroiuliani C 1; Foroiulanus A 2. B 1, alii. r) Grassulfus C 1 const. s) potestatem Fl. G 1. 2; deest B 1 spatio vacuo relicto; imperio B 2. t) esset etiam A 2. u) iuvenalem G 3. v) ascensam F 1. w) Beneventu F 1. x) f. usque G 2. y) Rachis C 1. 2. 5. D 2. '3a. I 1 (superscr. vel Archis); Radichis C "1. D 1. z) duce A 1. 2; duces E 1. a) s. sunt G 2. b) s. 1. h. A '3. c) novum cap. incipit E 1. d) ita A 1. G 2; sed mox cum ceteris Baioar. e) Garialdus G 3. f) G. Ma-gunto A 3. B la; in Sagunto A 2.
1) Oderzo. 2) Cf. Grimm. E. A. p. 146, qui ejus rei hoc unum
testimonium habet. 3) Bern aliter narrat Fredegarius in chronico c. 49. ad annum 9. Dagoberti regis, qui 631, vel ut ipse fortasse numeral 630, respondet. bi. 4) Innichen.
(42)	40.a Rex vero Agilulf pacem cum imperatore inb annum unum itemquec in alterum faciens, cum Francis
611.	quoque iterato pacis concordiam renovavit. Hoc nihilominus anno Sclavi Histriam, interfectis militibus, lacrimabiliter
612.	depraedati sunt. Sequentid quoque mense Martioe defunctus est aputf Tridentum Secundus servus Christi, de quo saepe iam diximus, qui s usque ad sua tempora succinctam de Langobardorum gestish conposuit historiolam. Eo" tempore rex Agilulf cum imperatore iterato pacem conposuit. Oceisus quoque est his diebus Theudepertus rex Francorum, et facta est pugna gravissima inter eos1. Gundualdk etiam, ger-manus Theudelindae reginae, qui1 erat duxm in civitate Astensi2, nemine scientem" auctorem mortis ipsius, hoc ipso in tempore sagitta ictus interiit.
(43)	41.° Igitur Agilulf rex p, qui et Ago est? appellatus, postquam viginti et quinque annos regnaverat, diem clausit
616. extremum, relicto in regno filio suo Adaloald admodum puerumr cum Teudelinda matre. Sub his ecclesiae restau-rataes sunt et multae dationes1 per loca venerabilia largitae. Sed dumu Adaloald eversa mente insaniret, postquam cum matre decern regnaverat annis, de regno eiectus est, et a 626. Langobardis in eius loco Arioaldv substitutes est. De cuius *p. 134 regis gestis ad nostram notitiam aliquid *minime pervenit. Circa haec tempora3 beatus Columbanus ex Scottorum,v 602.genere oriundus, postquam in Galliax in loco qui Luxo-vium y-4 dicitur monasterium construxerat, in Italiam veniens, 6i2- a Langobardorum rege gratanter exceptus est, coenobiumque quod Bobiiun2 appellatur in Alpibus Cottiis® aedificavit, quod quadraginta milibus ab urbe dividitur Ticinensi. Quob
a)	hoc cap. om. A *4. b) fecit in G 3. 4. c) iterumque F. G. I 2. d) novum cap. inc. A 5. e) Magio G 3. 4. f) deest A 1. g) quo F 1. G 1. 3.
b)	gentis A 1. 2. C 1. D 1, e corr. E 1; gente I 1; gestos corr. gestis G 3. — historiam G 3. 4; historialem C 1. i) Eo quoque B 1; Eodem G 2; Eo — com-posuit des. D (1?). k) Gundoald C 1; Gundoaldus B 1. D 3; Gundoaltus D 2; Gulduald G 3. 1) deest B 1. m) deest D. n) ita A 1. 2. C *1. D 1. F 1. G 1. 2; nemo sciente B 1; neininem sentientem E 1. o) hoc cap. om. A '4. p) deest D 2. F. G. q) deest F. G; est dictus C 2. D 2. r) ita A 1. 2. 4. C *1. 1. D 1. E 1. F 1. G 1-4; pueri C 2; puero ceteri. s) restitutae A 2. t) donationes B 2. Gl. 2 H 1, e corr. D 1. u) cum A 3. C. D. — Adaioald A'3. v) Arioalt C 2; Ariald G 5c; Arioal G 1. 2; Arioad G 4; Arioaidus D 3; Ariol-dus D 2. w) Cottorum A 1. 2. C *1. D 1 (corr. Scottorum), quod in archetypo fuisse verisimile est; Cotorum E 1; Gottorum A 3; Gotthorum (B 1. G 1) vel Go-thorum A 5. 6. B. C 1. F (Scottorum e corr. F 1). G (corr. Scothorum G 3). I 1. x) Galliam F 1. G 3. y) Luxobium A 2. *3 3. C *1. z) Bovium A 2. a) Co-tiis C '1. 1; Cotticis D 2; Scotiis F 1; Gotiis G 1, corr. Cotiis G2; Zatiis G 3. 4; deest G 5c, b) Quod G 3. 4.
1) Cf. Fredeg. c. 38. 2) Of. Orig.; de morte ipsius Fred. c. 49.
3)	Non bene sibi comperiam Paulus noster aevi hujus Langobardorum,
historiam ingenue fatetur, et revera chronologicum ordinem turbavit. BI.
4)	Luxeuil prope Vesoul.
in loco et multae possessiones a singulis principibus sive Langobardis largitae sunt, et magna ibi facta est congregatio monachorum.
42.a	Igitur Arioald postquam super Langobardos (44) duodecim annis1 regnum tenuit, ab hac luce subtractush est; Langobardorum0 regnum Rotharid genere Aroduse susce-636. pit. Fuit autem viribus fortis et iustitiae tramitem sequens, sed tamen fidei christianae non rectam lineam tenens, Arri-anae hereseos perfidia maculatus est. Siquidem Arriani minorem Patrif Filium, Spiritum quoque sanctum minorem Patrif et Filio ad suam perniciem dicunt; nos autem catholici Patrem et Filium et Spiritum sanctum in tribus personis unum et verum Deum aequali potentia eademque gloria confitemur. Huius temporibus pene per® omnes civitates regni'1 eius duo episcopi erant, unus catholicus et' alter Arrianus. In civitate quoque Ticinensi usque nunc osten-ditur, ubi Arrianus episcopus aputk basilica1 sancti Eusebii residens baptisterium habuit, cum tamen ecclesiae cafholicae alius episcopus resideret. Qui tamen Arrianus episcopus"1, qui in eadem civitate" fuit, Anastasius nomine, ad fidem catholicam conversus0, Christi postea ecclesiamP rexit. Hie Rotharii rex Langobardorum leges, quasr sola memorias
et usu retinebant1, scriptorum serie conposuit codicemque" 643-ipsum edictum appellari praecepit. Erat autem iam ex quo 1 Langobardi in Italiam venerant annus septuagesimus septi-mussicut idem rex in sui edicti testatus est prologo. Adv hunc regem Arichis dux Beneventi filium suum Aionem (45) direxit. Qui cum Ravennamw venisset, Ticinum pergens, ibi eix Romanorum malitia talis potio data est, quae eum mente excedere faceret; atque ex eo tempore numquam pleni sanique sensus y fuit.
43.z	Igitur cum dux Arichis, huius de quo diximus pater, iam maturus annis ad diem ultimum propinquasset, sciens filium suum Aionem non recti esse sensus, Radoaldum
a) hoc cap. om. A "i. b) substractus A 2. F 1. c) Lang. — suscepit des. D2. d) Rottari G 3; Rotharit D 3 semper; cf. supra p. 144 n. h. e) Rodus G 5c. I 3; Arochis A "3. f) patre A 5. B la. C 5. D 2. 3. F "2. G 5a; Filium — Patri des. A 2. g) deest F 1. h) regioni A 2. i) a. autem B 1. k) aput — episcopus des. F 1 (post suppl.). 1) ita A 1 (bassilica). 2. D 1. m) deest G. n) deest F. G ; civitatem A 2. o) c. est B 1. p) ecclesia Fl. q) Recha-rius D 2. r) qua sola A 1. B 1. F 1. G 1. s) m. eius r. C '1. 1. 2; m. eius et usu r. I 1. t) retinebat A 1. F. G, et e corr. D 1. u) codiceque G 1. v) novum cap. inc. A 3. D 1. *3a. F ; prologo suum. xlii. Ad hue regem Ar. Ben. Aionem d., post add. dux filium suum F 1; Suum quoque filium ad h. r. A. B. d.; A. d. F 4. G; Arigis G 1. w) Ravenna F 1. x) deest F 5; ei a D 1. F. G. I 1. 2. y) sensu A 1; pleno sensu fuit C. D. z) hoc cap. om. A '4.
1) Ita Paulus cum genuino Originis textu. 2) anno septuagesimo sexto Edicti codices. LL, IV, p. 1,
et Grimoaldum, iam florem iuventutis habentes, quasipro-
Srios filios Langobardis qui aderant commendavit eisque ixit, quod melius eos regere isti quam Aio suus filius possit®. e eli' 44.h Defuncto ergoc Arechisa, qui ducatum quinqua-*p. i35!gintae tenuerat annis, Aiof, *eius filius, Samnitum 1 ductor effeetus est; cui tamen Eadoald et Grimoald sicut seniori fratri et domino per omnia paruerunt. Qui? Aio cum iamh annum1 et mensibus quinque JBeneventanorum1' ducatum regeret, venientes Sclavi cum multitudine1 navium, nonm c. 642. longe a civitate Seponto" castra posuerunt0. Qui occultas foveas circa suaP castra facientes, cum Aio super eos, absen-tibus Raduald ct'i Grimoald, venisset eosque debellare vellet, equus eius in unam de eisdemr foveis cecidit, atque inru-entibus super eums Sclavis, simul cum aliquantis aliis ex-tinctus est. Quod cum Raduald' nuntiatum fuisset, cito veniens, eisdem Sclavis propria illorum linguau locutus est2. Cum que eosv propter hoc segnioresw ad bellum reddidissetx, mox super eos y inruens magnaque eos strage prosternens, et Aionis mortem ultus est et de illis finibus eos qui reman-serant hostes fugam petere coegit.
(47) 45. Igitur Rothariz rex Romanorum civitates ab urbea Tusciae Lunensib universas quae in litore maris sitae sunt usque ad Francorum fines cepit. Opitergïum quoque, civi-tatem inter Tarvisiumc et Foroiulid positam, pari modo expugnavit et diruit. Cum Ravennantibuse Romanis bellum gessit ad fluvium Aemeliaef quod S Scultenna dicitur3. In
a) posit B 1; posuit A '4; posset C 4b. D 2. I 1. 2. G 5a e corr. ; possent e corr. D 1, et ita plerique D; possint F 5. b) hoc cap. om. A "4; nulla capitis distinctio D 2. 3. c) igitur A 3; autem D 2. 3. d) ita hoc loco A 1. 2. 4. E 1 ; Arhis D 1 ; Archis corr. Arichis C 1 i Arigis G 3 ; Arichis ceteri. e) quinque C. D 1 (corr. quinquaginta) j quadraginta F la. G 3. 4. f) A. autem G 1 — 4. g) novum cap. inc. D 2. 3. h) deest C. D; item G 2. i) anno A *S. 3. G 5a. c. H 1 ; unum add. B la. k) Beneventinum F 1 ; Beneventanum A 2. 3. C 1. D 2. 3. G 5c, alii. 1) multitudinem G 3. m) deest C. G 3, post add. D 1 ; ne corr. non G 1. n) Sepontum B 1; Sipanto corr. Siponto G 2; Siponto D 2.
0)	posuerunt — castra des. F 1. p) deest A 3. q) et G. des. G 2. r) de isdem F 1 ; de hisdem C *1. s) deest A 3. t) ita A 1. 3 hoc loco et postea. u) linguam F 1. v) deest C. D. w) seniores corr. seriores F 1. x) redisset D 1. F 1. G 1. 2. 4 (corr. vidisset F 1. G 1, corr. reddidisset D 1. G 2. 3); red-dissent C 1; redissent C 2. y) e. i. m. des. G 1. 2. z) deest B 1. a) urbs A 1. 3; urbes A 2; urbis A "4. b) Lunensis universi A 2; Ninensi A 3. — u. q. des. D 3. c) Tarbisium A 2; Tarvissium C 1. d) Foroiulani A 1. C *1. I 1; Foroiuliani C 1, corr. Foroiuli D 1; Foroiulii B 1. C 2, alii; Foroiulium D 3. e) ita A 1. E 1. G 2; Bavennatibus F 1. G 1, alii, ut supra. — et Rom. B. C. G 5c. H 1. I 1. 2. f) ita A 1; Emiliae alii. g) qui B la. D 3. F '2. G 5a. c ; quam D '3a. — Scultema C 4b j Scultentus corr. Scultenta G 1, et ita G 5a. c ; Sculptenta G 4; Stultenta G 2; Cultenna B.
1)	i. e. Beneventanorum. 2) Vicini etenim Sclavis olim. in Foroju-liensi ducatu, unde Beneventum vénérant Badoaldus et Grimoaldus, ipsorum linguam ab ipsa puerili aetate didicisse potuerant. BI. 3) Ta-naro inter Mutinam et Bononiam. BE.
quo bello aa parte Romanorum, reliquish terga dantibus, octoc milia ceeiderunt£o tempore2 magnus Romae terrae motus factus est, magnaque tuned fuit inundatio aquarum. Post haee fuit clades scabearume, ita ut nullus potuisset mortuum suum agnoseere propter nimium inflationis tumorem.
46.f Aput Beneventum vero mortuo Raduald duce s-3, (47) qui ducatum quinque rexerat anuis, Grimuald, eius germanus, c. 647. dux effectus est gubernavitque ducatum Samnitium annis quinque et viginti. Hic de captiva puella, sed tarnen nobilih, cuius nomen Ita' fuit, Romualdum filium et duas filias genuit. Qui dumk esset vir bellicosissimus et ubique insignis, venientibus eo tempore Grecis1, ut oraculum sancti archangeli1" in monte Gargano situm depraedarent, Grimuald super eos cum exercitu veniens, ultima" eos caede pro-stravit0.
* 47. At vero p rex Rothari postquam annos sedecim i' p. i36. et menses quattuor regnum tenuerat, vita decedens, Lau- ^ gobardorum regnum Rodoaldr suo filio reliquit. Hic cum iuxta basilicam beati Iobannis baptistae4 fuisset bumatus, posts aliquantum tempus quidam, iniqua1 cupiditate succensus, eius sepulchrum noctu aperuit et quicquid in ornamentis eius corporis repperit abstulit. Cui beatus Iohannes per visi-onem apparens, eum vehementer exterruit eique dixit: 'Cur ausus es corpus istius hominis contingere? Fuerit" licet non recte credens, tarnen mihi se commendavit. Quia igitur hoc faeere praesumpsisti, numquam in meam basilicam deinceps ingressum habebis'. Quod ita quoquev factum est. Quotiescumque enim voluisset beati Iobannis oraculum ingredi, statim velut a validissimo pugiliw guttur eius feri-retur, sie subito retro ruebat inpulsus. Veritatem in Christo loquor; bocx mihi ipse retulit qui hoc ipsum suis oculis factum
a) ad G 3. b) deest D (1?). G 5c. c) novem D 2. d) deest D 2. 3. e) sca-biarum F 2. G 5c ; scaberum A 2; scabierum C 4b. F 2a. H 5. II; scabl eorum C 1. f) hoc caput praecedenti adjungunt C. D "3a. 6. I 1. L 1. edd.	g) ducem A 2.
F 1; mortuum R. ducem G 1. h) nobilissima B 1. i) Itta A 4. 5. C 2. D (1 e corr.). E 1. F 1. 4. G 4. L 1; It B 1. 2; Ida G 5a.c; Tita H 1. k) cum A 1? C. D. I 1. 1) Saracenis F 2. 2a. m) vocabulum erasum F 1. n) ulti-mam F 1. o) prosternit C 1. p) deest A 3. q) decern C 4b; sedicem F 1; quindeeim ed. Peut. r) Hrowaldo G 5c, ubi infra Ruodwalt et Hrowalt. s) postquam A 2. t) deest A 3; q. iniquitate s. F 1. u) deest B 1. v) deest G 3. 5c. w) pugillo B 1. 2. x) quod hoc B 1.
1) Haec ex Orig., paucis verbis additis, surasit Paulus. 2) Perperam haee Paulus ad Botharis tempora prolrahit, cum ad superiora sint referenda. BI.; magnus — factus est. Post haec — agnoseere ex G. pont. Deusdedit. 3) Hujus ducis mentionem faciunt Acta SS. Benati et Yalerii, üghelli VI, p. 100. 4) In Modoetia; ni forte Ticinensis est, de qua cf. cap. seq. BE.
(49)vidit. Rodoald8 igitur post funus patris Langobardorum regnum suscipiens, Gundipergam Agilulii et Theudelindae sibib filiam in matrimonium sociavit1. Haec Gundiperga regina ad instar suae genetricis, sicut illa in Modicia, sie et ista intra Ticinensem civitatem basilicam in honoremc beati Iohannis baptistae construxit, quam mire ex auro et argento peplisque decoravit rebusque singulis opimed ditavit; in qua ete eius corpus tumulatum quiescit. Haec dum de crimine adulterii aput virum accusata fuisset, proprius eius servus Carellus nomine a rege expetiit, ut cum eo qui reginae crimenf ingesserat s pro castitate suae dominae monomachia1' dimicaret. Qui dum cum' criminatore illo singulare certamen inisset, eum cuncto populo adstante superavit. Regina vero post1' hoc factum ad dignitatem pristinam rediit.
48.1 Rodoald quoque, ut fertur, dum uxorem" cuius-dam Langobardi stuprasset®, ab eodem interfectus est, post-quam Septem diebus et quinque regnaverat annis. Huic
653. successit in regni regimine Aripert, filius Gundoaldi, qui fuerat germanus Theudelindae reginae. Hic condidit aput Ticinum oraculum dominiP Salvatoris, quod extra portam occidentalem, quae dicitur Marenca?, situm est; quod etr ornamentis variis decoravit etä substantiis sufficienter ditavit2.
^ 49. His diebus defuneto Eraclio augusto aput Con-'p. 136 stantinopolim, Heracloneseius 'filius, cum matre Martina regni iura suseepit rexitque imperium duobus annis3. Quo
a)	hic novum cap. ineipiunt omnes codd. praeter A 3. 6, et edd. Asc. et Peut., sed oblo-quitur index. In AI hoc loco ponitur xxxxvii, sed sequens cap. numeratur xxxxix, post quod bis L scribitur. — Rod. — sociavit des. B ; Rod. — rediit om. A '4.
b)	deest A 2. G 1. 2. c) honore C. F l. G 1-3. d) ita A 1. '3. 3. 4. 5. 6. C 1. 2. D 1 (corr. optime). E 1. F 1 ; optime A 2? G. I 1. e) deest G 1. 2. f) crimine G 3. 4. g) ingress. A 1 ; ingressaret F 1. h) monachia G *2 (cujus fragmentum quod exstat hic incipit). 2. i) deest F 1. k) pro Fl. 1) hoc caput praecedenti adjungunt F 4. G. L 1. m) Hodoaldus B 1. n) uxore FI? G 1.
0)	strupasset G 1. '2. 2. 3; struprasset G 4. p) deest Gl. 2. q) Mareca B 1; Marene G 5c. r) deest C. D. G 4. s) deest F. G, post suppl. G 1—3; ac post add. F 1. t) Heracleones B la. 2; Heracleone A 4; Heracleon F 5. G 5c; He-racloni C *1. 1, corr. Heraclonas D 1, et ita A *2 ; Heracleonas D 3. 4. L 1 ; He-radon C4b; Eracleonas D "3a; EraclonasD2; Eraciones G 2. 5a. X 1 ; Eracliones E 1.
1)	Gundebergam non Bodoaldo, sed Arioaldo uxorem fuisse, testis est
Jonas in vita S. Bertulfi, cui maxime deferendum, utpote illius aevi scriptori. Accedit etiam Fredegarius in suo chronico, qui non tantum Arioaldo régi uxorem fuisse scribit, sed et illius successori Bothari, vel ut ipse vocat Chrothario, cum quo non absimilem saevitiam passa fuerat quam cum priore marito ex Adaulfi calumnia. BI. Certe per tempo-rum rationem haec quam Paulus hic narrat liistoriola temporibus Ario-aldi magis convenit quam Bodoaldi, cujus tempore Gundiperga quin-quaginta amplius annos habebat. BE. 2) Erravit Paulus, eo quod fontem suum exscribens pro mensibus posuit annis. Bodoald sex tan-tummodo menses regnavit. Cf. Lupi, Cod. dipl. Berg. I, p. 293. BE.
3) Haec et sequentia ex Beda, qui imperatorum successionem turbavit.
vita decedente, successit in loco eius Constantinus8, ger-manus eiusdem, aliusb filius Heraclii c, imperavitqued men-sibus sex. Hoc etiam mortuo, Constantinuse, eiusdem filius, ad regni dignitatem ascenditf tenuitque regnum annis octo et& viginti.
50. Circa haec tempora regis Persarum coniux nomine (52) Cesara de Persideh exiens, cum paucis suis fidelibus privato' habitu propter cliristianaeK fidei amorem Constantinopolim venit. Quae ab imperatore1 honorifice suscepta, post ali-quodm dies, ut desiderabat, baptismum consecuta et ab augusta" de sacro fonte levata est. Quod0 vir eius Persarum rex audiens, legatos Constantinopolim ad augustum direxit, quatenus eidem suam uxorem redcleret. QuiP ad imperatorem venientes?, verba regis Persarum nuntiant, qui suam requi-rebatr reginam. Imperator haec audiens remque omnino ignorans, eiss responsum reddidit dicens: 'De regina, quam quaeritis, fatemur nos nihil scire', praeter quod ad nos hie aliqua mulier privato habitu ad venit'. Legati vero responde-runt dicentes: 'Si placet vestro conspectui, velimusu hanc quam dicitis mulieremv videre'. Quae cum iussuw impera-toris advenisset, moxx earn legati conspiciunt, ad eius vestigia provulvuntury eique venerabiliter, quia2 earn suus vir requi-rereta, suggerunt. Quibus ilia respondit: 'Ite, renuntiate regi vestro et domino, quia, nisi, sicut ego iam credidi, ita et ipse in Christum crediderit, me iam ultra consortem thori habereb lion poterit'. Quid multa? Reversi legati ad pa-triam, universa quae audierant suoc regi renuntiant. Qui nihil moratus, cum sexagintad milibus viris Constantinopolim pacifice ad imperatorem venit, a quo gratanter et satis digne susceptus est. Qui cum universis Christum dominum cre-dens, pariter cume omnibus sacri baptismatis unda perfusus et ab augusto de fonte levatus, catliolica fide confirmatus est; multisque muneribus ab augusto honoratus, accepta sua coniuge, laetus et gaudens act suamf patriam repeaa-
a) Const. — morluo des. E 1. b) alias — eiusdem des. D 1, ubi corr. suppl. alius Heraclii, et ita alii D. c) HeracliFl.G t. 3; Herachlii G2; Eraclii C 1. I 2. d) qui imperavit F 4. G. — mensibus — regnum des. C 4b. e) in. eiusdem Constants f. B 1. f) deest B 1. g) et v. des. C 1; v. et o. G. h) Persida B 1. i) probato A 2; privatu F 1. G 1. 3. k) deest C "1. 1) imperatorem F 1. G 3. m) aliquos G [corr. aliquot G 4). I 3. n) imperatore G 5c. L 1. o) Quod — audiens des. A 2. p) Qui — reginam des. C 4b. 5. q) veniens — nuntia-vit A 2. r) requirebant A 3. 4. 5. C. D. F 5. G2. 3. s) ei A 2. t) sciret propter F 1. u) volumus B.C. D. F'2. 4. I 2. G 1 c corr.-, vellemus F 5. G 5a. c. G 4 e corr. v) muliere F 1. w) ad iussum C 1. 2. D 3. x) mox ut A 3. B 1. C 1. D 2. 3. G 5a. I 1. G 2 e corr. y) ita A 1. F 1. G '2. 2; provabuntur A 2; provolv. ceteri. z) qui A 2; quid corr. quod G4; quod C 4b. a) requi-rere F 1. b) post suppl. F 1. c) deest C. D. d) LXX B 1; XII A 2. — militibus F 4. G 1—4. 5cj militaribus G 5a m. virorum A 3.	e) deest B 1.
f) deest G 3.
vit>. Circaa haec tempora mortuo aput Foroiuli Grasulfo duce, Foroiulensemb ducatum Ago regendum suscepit. Aput Spole-tium quoque0 Theudelaupod defuncto, Attoe eidem civitati c. 653, ductor efficitur.
(53) *51.f Igitur Aripert postquam aput? Ticinum per annos •p. 138. novem Langobardos rexerat diem obiens, regnum duobus filiis suis adhuc aduliscentibus Perctarith et Godeperto*
661. regendum reliquit2. Et Godepert quidem Ticinik sedem regni habuit, Perctarit vero in civitate Mediolanensi. Inter quos fratres, facientibus malignis1 hominibus, discordiae et odio-rum fomes surrexit in tantum, ut alter"1 alterius regnum invadere" conaretur. Qua de re Godepertus Garipaldum0 Taurinatium ducem ad Grimuald Beneventanorum strenuum tunc ductorem direxit, invitans eum, ut quantotius veniret et sibiP adversus germanum suum Perctarit auxilium ferret, regisque filiam, suam germanam, ei se daturum promittens. Sed legatus ipse fraudulenter contra suum dominum agens, Grimualdum exhortatus est, ut veniret et Langobardorum regnum, quod aduliscentes germani dissipabant, ipse arri-
a) novum cap. incipiunt F 4. G 5c. LI. — Circa— efficitur om. A *4. b) Foro-iul(i)ense B. G; Foroiul(i)ensi C. D la. 5. c) deest F. G. d) Theudalapo A 2; Theudeiapo corr. Tbeudelapio D 1, et ita alii D. I 2; Tbeudelappo G 5c; Teude-laupo F 4. G 1. 2. 6; Teudelapro G 3; Teudelapo A *3. G 4; Teudelapio G 5a; Theodelapio B 1; Theodelapo C 1 ; Theodephio C 2; cf. 17, 16. e) Attho B 1; Acto E 1; Hatto D 3. G 5a. c; Hato D 4; Ago D 2; Azio CI. f) hoc cap. deest F 4. G; in G 1 alia manus coaeva notavit: Hie deest caput de Aripert, quod duae aliae repetierunt pennae exercendae causa. g) deest B 1. C *1. b) in hoc nomine scribendo codices valde variant: Perctarit, Perctari, Berctarit, Bertarit Al; Bertharit, Pertarit, Perctarit A 2; Berthari, Berctarit, Bertaridus A 3 ; Bertari, Bertarit B 1. 2 ; Bertari E 1; Bertarit, Bertcarit C 1; Bertarit, plerique D, nonnumquam F 1. G 1; Pertari, nonnumquam Pertarit F 1; Pertarit plerique G, nonnumquam D. I 1; Perctarit nonnumquam D et G; Perctarith raro C 1; Pertari A'3. 5; Perthari HI; Bertarius I 3. i) Gudeperto hoc loco A 1. C *1. D 1. F 1; mox Godepert, Godepertus A 1; Gudi-pert et Gudepert, postea Godipert A 2; Godepert, Godipert et Gudipert C "1; Gun-dipert E 1; Gudebert vel Gudibertus I 1; Gotipertus vel Godepertus A3; Godipert vel Godepertus etiam A 5. C 1. D. E 1. G; Godebertus B. D 8, et nonnumquam alii; Godibertus D 2; Gotbert et Gothbertus nonnumquam A 3. k) Ticinis F 1. 1) malis F 1. m) deest F 1. n) invaderet F 1. o) ita A 2, et infra A 1; Gariobaldum A 3; Garbaldum A "3; Garibaldum hoc loco A 1. F 1, alii. p) deest, et erasum B 1.
1) Fabula haec ab ilia forlasse nata est, quae auctores habuit Chron. Pasch. I, 614, Theophyl. Simocattam et abb at em Biclariensem ejusdem aevi scriptores, ad quos e vulgi rumore venerat. Chosroes namque II. vel arte, vel memor accepti beneficii a s. Sergio martyre, cui pro restitution sua in regnum votum fecerat, bene se animatum in religionem christianam ostendit; at errores suos minime abjuravit, ut liquido constat ex epistola s. Gregorii papae ad s. Domitianum episcopum Melitinae a Baronio aliisque allegata. Plura etiam fabulosiora scripsit de hac re Fredegarius in suo chronica, c. 9. Ceterum Chosroes, vivo adhuc He-radio imperatore, jussu filii Siroeae sagittis confossus occubuit anno Christi 627, ita ut haec omnia non cum imperio Constantis, sed Heraclii fuissent alliganda. BI. 2) Orig. et Chron. Goth, hos omittunt.
peret, qui aetate maturus, consilio providus et viribus fortisa existeret. Grimuald haee audiens, mox animum ad regnum Langobardorum obtinendum erexit. Ordinatumqueb aput Beneventum Romualdumc suum filium ducem, ipse cum electad manu Ticinum profecturus iter arripuit, ac per omnes civitates, per quas viame habuit, sibi amicos et adiutores adf regnum percipiendum adscivit. Transemundum e vero comitem Gapuanum per Spoletium1" et Tusciam direxit, ut eius regi-oms1 Langobardos suo consortio coaptaret. Qui imperata sibi strenue perficiens, ei cum multis adiutoribus aput Aemi-liam in k itinere occurrit. Igitur Grimuald, cum prope Placen-tiam cum robusta virorum multitudine advenisset1, Garipal-dum, qui legatus ad eum missus a Godeperto fueratm, Ticinum praemisit, ut eidem Godeperto de n suo adventu nuntia-ret. Qui ad Godepertum0 veniens, Grimualdum citius adven-tare dixit. Cum que Godepert ab eo quaereretP, quo« in loco eidem Grimualdo hospitium parare"1 deberet, Garipalds ita re-spondit: quod dignum esset, ut Grimualdus, qui pro eius causa venerat eiusque sororem accepturus esset, hospitium intra palatium1 habere! Quod ita quoque" factum est. Nam adveniens Grimuald, intra palatium mansionemv accepit. Isdem vero Garipald totius nequitiae seminator Godeperto persuasit, ut lion aliter quam lorica subw veste indutus cum Grimualdo x locuturus veniret; asserens, quia t eum Grimuald occidere vellet. Kursus idem fallendi artifex ad Grimualdum veniens dixit, quod2, nisi se fortiter praepararet, eum Gode-pertus suoa gladio perimeret, asseverans, Godepertum, quando cum eo ad conloquendumb * veniret, loricamc sub vested * p. 139. gestare. Quid plura? Cum ad conloquiume die crastino venissent, et Godepertum post salutationem Grimualdus am-plexatus esset, statim sensit, quod loricamc sub vestef gesta-ret. Nec mora, evaginato gladio eum vita privavit. Regnum-ques eius et omnem potentiam invadens, suae subdidit ditioni. Habebat autem tunc Godepert iam filium parvulum
a) et foribus B 1. b) Ordinatoque — Romualdo (Romualdum C'l) suo filio duce C. D; O. Benevento B 1. c) Rumoald. C 1; Romoald. A 3, alii, postea etiam A 1; Rumwald postea G '2. 2. 5c. d) electam manum F 1. e) quas obviam h. C. I 1, corr. per quas h. viam D 1; quas sunt viam h. E 1. f) ad r. p. des. C 2. g) Transamundum A 3. 4, et infra A 2. G 2. 3. 4; Trasamundum A 5 ; Trasemun-dum A 2. B. E 1. F. h) Spoletum Fl. i) regiones Cl; per eas regionesll. k) in i. des. D 2. 3. 1) advenissent F 1. m) fuerat — Godep. des. B 1. n) deest A 1. o) Godiperto F 1. p) requireret F 1. q) quod A 1. 2. B 1. C *1. 1. D 1 {corr. quo). E 1. F 1; quod in archetypo fuisse crediderim neque tarnen Paulo ottrudere ausus sum. r) praeparare C. I 1. s) Garipaldus F 1; Gari-balff C 1. t) suum p. A 3. n) deest A *3. v) hospic(t)ium C. D. I 1. 2. w) deest C. D 2. I 1.	x) Grimuald F 1. y) qui A 2.	z) quid A 2.
a) suo — Godepertum des. F 1. b) loquendum A 1; eo alloquendum E 1. c) lorica F 1. d) vestem A 1. e) colloquendum A 3; loquendum C 4b. D (1 ?). Hl. f) vestem B 1. g) que deest A 2.
nomine Raginpertum®, qui a Godeperti fidelibus sublatus etb occulte nutritus est. Nee eum Grimuald persequi euravit, quippe qui adhue infantulus esset. Quo0 audito Peretarit, qui aput Mediolanumd regnabat, quod germanus eius esset extinctus, quanta potuit velocitatee fugam arripuit adquef ad regem A varum « cacanumh pervenit, uxorem'Rodelindam et parvulum filium nominek Cunicpertum1 relinquens, quos Grimuald Beneventum m in exilium direxit. His ita gestis, Garipaldus, cuius instigatione et certamine ista patrata sunt — et non solum haec egerat, sed et fraudem in legatione™ sua feeerat, dum munera, quae deferre Beneventum debuerat, non integra deportasset — talium ergo0 operum patrator non diu laetatus P est. Erat quidam parvus homunculus ex propria familia Godeperti oriundus in eivitate Taurinatiumi. Is cum Garipaldum ducem ipso sacratissimo paschali die ad orationem in beatir Iohannis basilicam venturum sciret, super sacrum0 baptisterii fontem eonseendens laevaques manu se ad columellum1 tugurii continens, unde Garipaldus u transitu-rus erat, evaginato ensev sub amictuw tenens, cum iuxta eum Garipald venisset, ut* pertransiret, ipse, elevator amictu, toto adnisu eodem ensez in cerviee® percussit caputque b eius pro-tinus amputavit. Super quem qui cum Garipaldo venerant inruentes, multis eum ictuum vulneribus occiderunt. Qui licet occubuerit, tamen Godeperti0 sui domini iniuriam in-signiterd ultus est.
FINIT LIBER QUARTUS0.
a) ita A 1; Raginp. vel Ragimp. A'3, et infra G 3; Raginb. vel Ragimb. B 1 et plerique D. G; Riginp. C 1; Reginb. X 1; infra etiam Raimbertus vel Rainb. legitur\ Aginpertum A 2; Garipertum hoc loco PI. b) s. est A 1; sublevatus CI.— et o. n. des. C. D. — Nee — esset des. C. D 1. (post suppleta). e) Quod P I. d) Mediolano B 1. e) velocitatem PI. f) ita A !. P X. g) Avarorum B I. C. D 2. I 1. h) c. nomine A "3. i) relicta uxore Rodelinda et filium n. C. q. B I. k) nominet F 1. 1) Cunicpertus A 1; Cunincpertum C "1. I 1, et postea etiam A 2. 3; Cunipertum hoc loco A 2 et A 4. 5. H 5a; Kunipertum A 3; Cunicp. H X; Cunincb. D X; Chunib. B X. C 2. D 2. m) deest B X. la. n) le-gaeionem suam P X. o) deest B X. p) legatus A 2. q) Taurina. Qui c. B 1. la; Taurinancium F X. r) sancti B X. s) laevam manum ad H X; leva-vit D la. 3. 6. 8; levavitque D 2. *3a. 4; in D X erasum. t) eolomellum H X; columellam C 3. 4b el e corr. C 1; colunellam I 1; colum(p)nellum A 4. B 1. 2. F '2. I 3; colum(p)nellam B la. F 5. u) Garibald F 1. v) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. E 1. F 1; evaginato (corr. evaginatum) ensem D 1; evaginatum ensem ceteri C. D. H. I. - e. manu t. C 2. vt) amictum F X. x) et C. D. H. I y) ipse el. aemictn, adnisum B X ; ipse el. amicto (superscr. u) adnisu F X ; i. de-veto a. C 'X; i. de punctu adnisu D 1. 2; de cuncto adnisu I X. z) eneum se (eodem manu ut videtur corr. ense A 1) A 1. 3; in archetypo eum super ense scrip-turn erat; quod correctoris esse putarim, qui eodem pro eundem scriptum fuisse haud inteRexit; eodem cum ense in B X. 2; eum ense A 2; ense eum A '3. 4. 6;
Eodem......re corr. eum ense F 1; a. eundem ense C. D. H. 11. a) cervicem
C. D. I 1. — perc. deest A '3. b) c. e. p. a. des B. F 1. c) Giperti A 2. d) deest B 1. e) ita A 1; Explicit 1. q. A 2. B 1. C 1. G 1. I 1; Hystoriae gentis Langobardorum finitl. HH. AS; Historia g. L. lib. q. CI; Hie finitur liber XIII. F 1, uhi additur: bic scrivere debes capitula de liistorie gentis Langobardorum liber quintus : quae suppleta sunt in ultimo codicis folio.
"INCIPIUNT* CAPITULA LIBEI QUINTI.
1.	Quomodo Grimualdb, confirmatoc regno, uxorem duxit filiam Ariperti regis d.
2.	De fuga Peretarit, et quomodo ade Grimualdum rever-sus est et iterum in Franciaf fugit.
3.	De dementia Grimualdi regis® in Unulfoh et vestiario Peretarit
4.	Quomodo1' Grimuald Unulfum et vestiarium Peretarit ad eundem1 Peretarit irem permisit.
5.	Bellum Grimualdi adversum11 Francos et victoriam0 eius.
6.	Quomodo Constans augustus ItaliamP veniens, Bene-ventumi obsedit.
7.	Quomodo Grimuald invitatus a filio suo Romualdo1, Beneventum advenit.
a) Incipit Al; I. c. de libro qui superscriptum est F 1 in ultimo folio (v, p. 176 n. e). B 1 argumenta ita habet : Incipiunt capitula libri quinti. Grimo-aldus regis filiam duxit uxorem. Berthari ad Grimoaldo revertitur. Quomodo Bertari requisitus non invenitur. Unulfus et vestiarius dimissi a Bertari pergunt. Francorum exercitus in Italia a Bertari invitati devictus est. Constantinus augustus super Lang, venit. Augustus Beneventum obsedit. Quia Sisualdus falsitati non adsensit, occisus est. Fugit inperator Grimoaldum regis adventu. Saburras directus ab augusto a Romoald victus est. Devastata Roma, Sicilia afflicts, augustus a suis oceiditur. Metentius imperator factus ad Italie militibus cum suis oeciditur. Sarraeeni Sicilia invasserunt. Grimoaldi obsides regis filia data Sicilia moritur. Hoc tempore multe pluvie et fulgore. Erepti Beneventani a Grimoaldo rege. In Foroiulii post Grasulfo Agus, deinde Lupus. Grimoaldus rex super Lupum ducem Avaros invitât. Occiso Lupo duce, Avari Foroiulium possident. Grimoaldus in Genus pugna parans, Avarorum exercitum fugat. Warnefridus cum Avaris apud Nemas castrum occidituv. "Wetari dux cum Sclavis dimicans vicit. Post Wetari Laudari, postea Rodoaldus dux. Rex Lupi filiam Rumualdo suo filio uxorem dédit. De suis infidelibus rex ulciscitur. Forum Populi eiusque habi-tatores rex graviter atrivit. Propter vindictam fratrum a Romanis occisis multa contra eos exercuit. Bulgares Grimoaldus apud Beneventum collocat. Extincto Mecentio tiranno, Constantinus imperator efficitur. Stella cometis apparente, sub-sequitur magna mortalitas. Grimoaldus cum Dagoberto rege Francorum paeem fecit ; fraude medicorum moritur. Berta revertitur. Berthari Chunibertum filium in regnum asotiat. Nequitia Alachis contra Chunibertum. Chunibertus Anglorum genere duxit uxorem. Alachis Chuniberti palatium invasit et rebellavit. Verba pueri qui Aldonem et Grausonem perturbavit. In Coronate pugna comititur. E x-pliciunt capitula. Incipit liber V. — A 6 ita habet: 1. Quomodo Grimo-ald confirmatur in regno. 2. De fuga Pertarit in Sithia, et quomodo Grimoaldus ad regem cacanum misit, ut eum expelleret de sua civitate, et de provintia Sithia, et quare dicti sunt Scithe Massagete, et Hircania, et Hircani, et unde Armenia dicitur, et Hiberia unde dicitur, et Albania unde dicitur. 3- Quomodo Pertari revertente ad Grimoaldum regem misit Unulfum fidelem suum ad eum ante se etc-, quae exscribere longum erat. — F 2 ita : Grimoald regis filiam sumens uxorem, pariter exercitum ad propria remisit. Hic Pertarith ad Grimoaldum revertitur insidia ductus (doctus). Quomodo Pertarith requirunt non invenientes, Post haec Unulfus cum vestiario a rege dimissus etc. — Totus index omittitur A *2. B 2a. 3. E 4. F 3. G 5b. In G 1 folio exciso argumenta c. 1 — 21. desunt. b) Grimwald semper G "2. 2 ; postea etiam G 1. c) confirmatus est in r. C. 11. d) deest HI. e) a F 1. f) Fracia A 1. El; it. faciam F 1 ; it. Fanciam corr. Franciam G 3, et ita G '2. 2; it. in Frant(c)iam A 2. C 1. D 1. 2. 3. G 5a; in infancia D "3a; a facie eius F 5. g) deest D 2. 3. h) Hunulfo D 2. 3. i) P. regis D 2. 3. k) Quomodo — Peretarit des. C *1. 1) eum F. G; P. deest D 2. 3. G; ad e. P. des. A 3. m) P. nepotem F 1, ubi i. p. desunt. n) adversus D. F. G. o) victoria A 3. D 2 3. F 5. Il; de victoria G 5c. — eius deest G 2. p) Italia G 2. q) Berrentum G 3. r) Rimwaldo corr. Rumwaldo, et ita vel Romwald postea G 2. — Beneventu F 1,
8.	Quomodo imperator, accepta obside Romualdi sororea, adb Benevento discessit.
9.	Quomodo imperatoris exercitum Mitolac Capuanus comes afflixit.
10.	Quomodo Romualdus Saburrum ab d imperatore missum cum viginti milibus vicit.
11.	De malis quae Constans augustus Romanis intulit, et de praedationibus quas singulis regionibus fecit, et quomodo extinctus est.
12.	De imperio Mecetiie, et de morte ipsius.
13.	Quomodo Sarraceni ab Alexandria venientes, Siciliam populatif sunt et quicquid Constans augustus de Roma abstulerat depraedati sunt
*p. ui. * 14. De morte Gisae, sororis Romualdi.
15.	De pluviis et tonitruis, quae eo tempore nimiae factae sunt.
16.h	Quomodo rex Grimuald Transamundum ducem aput Spoletium ordinavit cique' suam filiam in matrimo-niumk tradidit.
17.	Quod in Foroiuli post Grasulfum Ago ducatum tenuit, et1 post hunc eorum ductor Lupus enectus est.
18.mQuomodo	Lupus" dux contra Grimualdum rebellavit.
19.	Quomodo ipse0 dux bellum contra Avares gessit.
20.	De morte LupiP ducis, et quomodo Avares Foroiula-norum fines depraedati sunt.
21.	Quomodo Avares nolentes de Foroiuli exire Grimualdi astutia expulsi sunt.
22.	De Arnefrit?, filio Lupi.
23.	De Wictarir Foroiulanorum duce, et des eius victoria de' Sclavis.
24.	Deu morte Wictariv, et quomodo ei Landariw successit, et* de Rodoaldoy, qui post eum ducatum tenuit.
25.zQuomodo	Grimuald filiam3 Lupi ducis Romualdo suo filio sociavit.
26.b	Quomodo rexc Grimuald de suis se contemptoribus ultus est.
a) sororem E 1. F 4. G '2. 2. 3. 4. b) ita A 1; ad Beneventum C 1; s. Bene-ventum D 2; a Benevento F I, ceteri. e) Mutola D 2; Mitalo G. — Capauus G *2. 2; Capnus C 1. d) ad D la. G 3. 4 (corr. ab). e) Mezentii D 2. 3; Metetli C 1; Mececii F 1. f) corr. depop. A 1, et ita E 1. F 5. G *2. 5a. g) deest G *2. 2. 3; depraedatis F 1. ])) arg. 16—21. 23. des. D 2. i) eique — trad. des. H. k) matrimonio G 4. 1) et — est des. H. m) hoc arg. post suppl. G 4. n) Lupo F 1. G. o) d. i. G. p) Luponi F. G, et ita dein-ceps (Luponis c. 22. G). q) Arnifrid D 1. F. G; Carnefrit H 1. r) Wictbari G 1; Wittarit F 1; Victari G 2; Wicta G 3; Weetari Die corr. D 2. 9; Wec-tarit D 3; Withari I 1. s) deest D 4. G 2. t) de S. des. C. D. H. I 1. u) De m. des. G 3. 4. v) Wactari H 1. w) Laudarit D 3; Laudariu D 2. x) et — tenuit des. D 2. H. y) Roaldo A 1J Roald C *1, corr. Rodoald D 1, et ita II, alii-, Rodoalt CI. z) hoc arg. deest D 3. 4; post sequens collocat D '3a. a) filia F 1. b) hoc arg. post suppl. G 2. c) deest C. D. F.
27.	Quomodo rexa Grimuald ForumPopuii expugnansb delevit.
28.	De odio quod Grimuald adversum Romanos habuit.
29.cDe	Yulgarumd ducee Alzecone, et quomodo in Bene-vento cum suis ordinatus est.
30.	Quia extincto tyrannof Mezetio Constantinus in locum Constantis® augusti Romanorum princeps effectus est.
31.	De stella cometeh, et de operibus Doni' papae.
32.	Quomodo Perctarit ad regnum Saxonumk in Brittaniam1 ire disposuit.
33.	De morte Grimualdi regis, et de reversione Perctarit etm regno eius.
34.	De _ monasterio quod construxit vel quod regina eius aedificayit.
35.	De Perctarit et regno Cunicperti", filii eius, quem0 sibi adscivit p.
36.	De rebellatione Alaliis « prima, et quomodo in gratiam rediit.
37.	De morte Perctarit et regno Cunicpertir ets stupro Theodotae.
38.	Quomodo Alahis' palatium Cunicperti" invasit.
39.	Quomodo Cunicpert rursus suum palatium ingressus est.
40.	Bellum Alahis1 adversusv Cunicpertum etw mors Se-noni diaconi.
41.	Item bellum Cunicperti et Alahis, et de victoria Cuninc-pertix, et quomodo triumphans Ticinumz ingressus est.
FINIUNT a CAPITULA.
* INCIPITb LIBER QÜINTUS.	>.
1. Confirmatoc itaque Grimuald regnod-i aput Ticinum, 662
a) deest D 2. 3. G 3; Gr. isdem rex Cl; Q. isdem rex I 1. b) expugnavit atque d. D 2; expugnavit et nomen civitatis d. D 3. c) hoc arg. deest H.
0)	Belgarum D 2. e) ducem F 1. G 3. 4. — Alzeconem F 1. G 1—4; Alzetone C 1; Alzegone D 2. f) tyrrano A 1; tirrano F 1; tirranno G 3. g) Con-stantii G 4. h) comité G 1 ; cornâtes G 3. i) deest C 2. k) Saxorum A 1 ; Saorum C *1. 1, corr. Saxonorum D 1 ; Saxonim I 1 ; Xaxonum F 4. 1) Bri-tan(n)ia D 1. I 1. m) et de G 1. '1 (cujus fragmentum primum hic finit). 2; et regnum G 3. n) Cuniperto filio G 1. 2. o) q. s. a. des. C. D. H. p) ab-scivit A 1. q) Alais D 1; Aiais C '1. 1 ; Alachis A 3. D 2. 3. I 1. r) filii eius add. C 2. s) et de F 1. G 1. 2; et s. Th. des. C. D. H. t) Ara-chis Cl. u) Cunincp. hoc loco et deinceps F 1. G 1; Cunincb. G 2. v) adversum Gl. 2. Vf) et morte S. dicit Cl; et m. S. d. des. H. _ Senonis A 3; Senodi G 3. x) ita etiam A 1 hoc loco. y) et — est des. H. z) Ticinium G 2. a) Finit A 1; Finiunt cap. libri quinti hystoriae Langobardorum A3; F. c. libri quinti F 1; Expl. c. C 1. D 3. G 1. 2; Expl. cap. libri v. hist. Lang. Incipit ipse liber D 1. b) Inc. liber v. historiae Langobardorum E I ; Inc. hyst. Lang, liber quintus D3; Historie Langobardorum liber v. incipit Cl. 1.1. q. des. F 1.11. c) C. deinc. i. B 1 ; C. dehinc i. F 1. d) regnum F 1. G 1—4; in regnum B 1; in regno B 2. 3.
1)	Tempus patet ex prologo legum (LL. IV, p. 91J: auno D. p. sexto regni mei, mense Iulio, indictione undécima; itaque mense Iulio a. 663. currebat annus primus. BE.
non multoa postb tempore iam dudum pactam sibi Ariperti regis iiliam, cuius germanum Godepertum extincxerat, duxit uxorem. Beneventanum vero exercitum, cuius auxilio regnum adeptus erat, multis dotatum0 muneribus remisit ad propria0. Aliquantos tarnen ex eis secum habitaturos retenuit, largis-simas eis tribuens possessiones.
2. Qui postquam conpei'ite, Perctaritf profugum Sci-thiam s appetisse'1 et aput cacanum demorari, eidem cacano Avarum' regi per legatos mandavit, ut, si Perctarit" in suo regno detineret, cum Langobardis et secum pacem, quam bactenus habuerat, deinceps habere non possitk. Haec Avarum1 rex audiens, adscito Perctarit, dixit ei, utm in quam partem vellet pergeret, ne propter eum Avares cum Langobardis inimicitiasn contraherentPerctarit vero haec audiens, Italiam ad Grimualdum reversurus0 repetiit; audierat
a)	multum C *1. G- 3. 4. b) deest G 2. c) ditatum A 3. B. C. D et e corr. F 1. S 1. i| multum ditatus F 4; dltatos A 6. E 2; donatum A 2. d) pro-priam C*l. 1. e) conperiit F 1. f) Percatbarid hoc loco C 1. g) Scittbiam C *1. D la. G 1. 4; Schitthiam F 1; Scittiam corr. Scitthiam G 3. Quae L 1 fol. 170. addit v. Arch. IX, p. 703; A 6 additamentum habet de Scithia, Hircania etc.
b)	appetisset F 1. i) Avarorum B 1. C *1. 1. D 2. G 2. k) posset B 1. C 1. G 2, alii. 1) Avarus A 3. 6. B. F 1. G, corr. Avarum A 2; Avarorum C "1. 1. D. F 5. HI; Avarus in archetypo scriptum fuisse putarim, sed contra fidem codd. A 1. 4. 5. E 1 recipere nolui. m) deest B 1. n) inimicitiam A *3. o) ita A 1. 3. 4. 6; reversus A 2. B 1. C. D. P. G; revertitur B 2. — rep. deest B 1. 2.
1) Firmiorem cacani fidem cum Bertharido cognoscimus ex Eddio in vita s. Wilfndi I. Eboracensis archiepiscopi, illius aevi scriptore, apud Mabillonium in appendice torn. IV. saeculi Benedictini p. 691: Pergentes itaque, scribit Eddius, sancti episcopi (nempe Wilfridus et Theodatus), viam Domino dirigente, pervenerunt ad Berchterum Campaniae regem (hoc est Langobardorum, ut ex eodem scriptore certo apparetj, virum iiumilem et quietum et trementem sermones Dei; qui peregrinos secundum praeceptum Domini benigne suscipiens, saneto pontifici nostro enunciavit dicens: 'De Britannia inimici tui nuncios ad me mittentes, suis sermonibus salutantes me, et dona mihi maxima promittentes, si te subterfugientem, ut dixerunt, episcopum angarizarem et ad aposto-licam sedem tendentem retinerem; quibus tam nefariam rem renuens dixi: "Fui aliquando in die iuventutis meae exul de patria expulsus sub pagano quodam rege Hunnorum degens, qui iniit meeum foedus in deo suo idolo, ut nunquam me inimicis prodidisset vel dedisset. Et post spatium temporis venerunt ad regem paganum sermone ini-micorum meorum nuncii, promittentes sibi dare sub iureiurando soli-dorum aureorum modium plenum, si me illis ad internecionem dedisset. Quibus non consentiens dixit: 'Sine dubio dii vitam succidant, si hoc piaculum facio irritans pactum deorum meorum'. Ego vero quanto magis, qui Deum verum scio, animam meam pro totius mundi lucro in perditionem non dabo?" Tunc vero sanctum pontificem nostrum et suos socios cum honore et ducibus, sicut eum Dominus ubique in peregrinatione protegens magnificavit, ad apostolicam sedem olini op-tatam in gratiarum actione remisit. BI.
enim, eum elementissimum esse. Igitur cum ad Laudensem civitatem_ venisset, misit ante se ad Grimualdum regem Unul-fuma sibi fidelissimum virumb, qui suum eic adventum nun-tiaret. Unulfus vero d ad regem veniens, Perctarit in eius fidee adventare nuntiavit. Haec ille audiens, iidenter pro-misit, m sua eum fidef venientem nihil mali passurum fore. Inter haec Perctarit Advemenss, ad Grimualdum ingressush, 'cum eius se vestigiis advolvere' conatus esset, rex eum clementer retenuit atque ad suumk osculum erexit. Ad quem Perctarit: 'Servus tuus1 sum', inquit; 'seiens te christianissi-mumra et pium esse, cum possim inter paganos vivere, fretus de tua dementia ad tua vestigia veni'. Cui rex, ut solebatn, iureiurando ita repromisit0 dicens: 'Per eum qui me nasci fecit, postquam in meam fidem p ad me venisti, nihil in aliquo mali patieris, sed ita te ordinabo, ut decenter vivere possis'. Tunc eii in spaciosa domor hospitium praebens, eum post viaes laborem habere requiem iussit; praecipiens, eidem ex_ publico vietum' et quaeque essent necessaria largius ministrari. Perctarit vero cum ad hospitium sibi a regeu praeparatum venisset, mos ad eum Ticinensium civium coe-perunt turmae concurrere, ut eum vel viderent vel pristina notitia cognitum salutarent. Verum quid non mala lingua inrumpere potest? Mox namque venientes ad regem quidam maligni adolatores, regi denuntiant, quia, nisi Perctarit citius vita privaretv, ipse regnum protinus cum vita perderet; adseverantes, ob hoc ad eum totam concurrerew civitatem. His auditis Grimuald nimium eredulus effeetus, et quod pro-miserat oblitus, in innoeentisx Perctarit statim necem accen-ditur, consiliumque iniitr, qualiter eum, quia2 iam hora tardior erat, in crastino vita® privaret. Cui denique ad vesperam diversos cibos, vinab quoque praecipua0 variaque potionum genera transmisit, utd eum inebriaree possit, qua-
a)	Hunulfum plerique D. G *5. H 5. I 1. b) deest B. F. G. c) eius C *1. F 4. G; sui eius F 1. 5; sibi A 6. d) deest C. D. e) fidem B 1. la. F. G. I 1. 3; in eiusdem servitium A 6. f) fidem G 3; suam fidem G 4. g) adieus F 4; audieus G (Inter erasum G 2). h) i. est eumque B 1. i) advolveret F 1. k) os suum osculumque C. D. 1) deest C '1; hic desinit F la, reliquis deperditis. m) ehristianum B 1. C 2; et piissimum e. et c. A 2. n) asolebat B 1; solvebat C 1. G 2-, s. iurare iurando D la. 2. 3; s. iurando G 4. o) promisit A S; re-spondit B 1. p) mea fidem F 1; meam fidem corr. mea fide D 1, et ita F 4. G. I 2. q) eis B 1. F- G; deest I 1. r) domum B 1. s) ita A 2. 3. B. D. F 1 e corr., alii-, potue lauorem baberem post corr. post laborem habere A 1; poto e labores Gl. 2; post laborem C 2. G 3. Ba; post labores G 4 et e corr. G2; post tales labores c corr G 1; post tantum laborem B. F 2; post ei laborem C I; post eins laborem C 4b. D 1. I 1. — haberem F 1. t) deest C 1. u) s. agere F 1. G 1. 2. v) privaretur C. D. I 1. w) concurret F X. x) deest B 1; innocencias F I; innocentiam G I. 2. 3. y) initur F 1; initi G X. 2; consilium (consilio 4) inito G 3. 4. z) qui A 2. — ora post suppl. Fl. a) vitam GX.2.
b)	vinam FX. c) deest A 2. d) ut — possit des. G 5c. e) inebriaret F I. — posset C. D 1 et G 2 e corr., alii.
tenus multa eadema nocte potatione resolutus vinoque sepul-tus, deb sua nihil salute eogitare valeret. Tunc0 unusd qui de eius patris obsequio iuerat, cume eidem Perctarit ferculumf regium adtulisset, quasi eum salutaturus sub men-sam? caput mittens, eidemh secrete, quia rex eum occidere1 disponeretk, nuntiavit. Perctarit vero statim suo pincernae* praecepit, ut sibi in fiala argentea Don aliud quam1 aliquan-tulum aquae propinaret. Cumque him qui diversi" generis potiones ei a rege deferebant de verbo regis eum rogarent, ut totam fialam biberet0, ille p in honoremi regis se totam bibere1 promittens, parum aquae libabat de argenteo calice. Qui ministri dum haec regir nuntiarent, quod ille avidissime biberet, rex laetus respondit: 'Bibat ebriosus ille; eras enim pariter eadem vina mixta cum sanguine refundet'. Perctarit vero Unulfum3 citius ad se adscitum, de sua morte ei regis consilium nuntiavit. Qui statim ad domum suam puerum misit, ut sibi' lectisternia deferretu, lectamque sibi iuxta stratum Perctarit fieri praecepit. Nec mora, rex Grrimuald suos satellites direxit, qui domum, in qua Perctarit quiescebat, ne aliquo modo effugerev possitw, custodire deberent. Cumque coena finita essetet egressis^ omnibus Perctarit tantum •p. 144. et Unulfus ac vestiarius1 Perctarit remansissenta, * qui utique eidem b satis erant fideles, consilium ei° aperiuntd et obse-crant eume, ut, cum Perctarit fugeretf, ipse eum? quamdiu possith intra eodem1 cubiculum quiescere simularetk. Cumque se ille1 hoc facturum spopondisset"1, Unulfus11 pannos
*) L 2 add.it: quem vulgo scaffardum dieimus.
a) ad e. F 1. b) ad suam n. salutem (salute F 1) F. G. I 3; de suae animae n. s. I 1. c) Turn A '3. F 1. G 1. 2. d) u. de parasitis G5c. e) cui F 1.
f)	poculum C. D. I 2. g) ita A 2. B 1. F 1. G 1. 2; sub deest G 3. 4; in m. I 3; mensa eeteri. h) idem F 1. G 1. i) hie alterum cod. G "2 fragmentum incipit. k) disponere F 1. 1) deest G 2; post suppl. G 1. "2; nisi G 5c. m) bii A 6. B la. E 1. H 1. I 1. 3; e corr. D 1; his F. G. n) diversus F 1; diyersis G 1. '2. 2. 4. o) biberent F 1. p) et i. A 2. q) honore A 6. F. G. I 3. r) regis G 1—4. — nunciaret F 1. G 1. *2. 2; r. d. h. n. F. G. — biberent F 1. s) Hunulfo ad se accito D 2. 3. t) deest B 1. u) afferret C. D. II; defferretFl. v) effugire C'l. Gl. 3. 4; effugere corr. ut videtur effugire CI. w) posset C, alii. x) essent F 1. y) egressi A 1. B 1. F 1, quod fortasse recipiendum erat. z) ve-stiarios A 1. F 1; vestigarius G "1. a) remansisset A 1. 2. B. b) eisdem G 1. "2. 2. c) et A 2. d) aperuit et obsecrat F *2. I 3; aperuit et obsecravit A3. G 5c; aperuit et obseerant B 2. 3; aperiunt et obsecrare A 5; aperuerunt et obsecrant C. D. e) deest C. — et cum A 1. f) fugiret C *1. D 1. F. G.
g)	enim G 3; erasum G "2. 2; deest F 4. G 5a. c. h) posset B 1. C, alii. i) ita A 1. 2. 5. B 1. C *1. D 1. la. *3a. F. G 1—4. I 3; cubiculo B 1. C *1. D 1; eundem B la. 2. C 1. 2. D 2. 3. E 1. F 4. G 1. I 2; eondem corr. eundem A 4; idem A 3. C 1. 2. 4b. D "3a. F "2. G 5a. c. k) simularent C "1. 1; quiesceret F. G; q. diceret F "2. 5. I 3, et alia manu corr. G 1. 4; possit, fateretur eum i. idem c. quiescere G 5a. c. 1) deest D 3. F. G; ille se hoc C 1. 2. D 1. I 1. — In D 1 corrector signo inter ille et hoc posito addit: se fugere nequaquam posse asseveraret, illi Pertarit inquirentibus in eodem quiescere simularet cubiculo intu-lerunt; qui dum etc.; quod eeteri D (10?) receperunt. m) promisisset A "3. n) et U. A 2.
suosa lectaricios et culcitramb ursinamque pellem supra dorsum ac cervicem Perctarit inposuit, eumque ex consilio quasi rusticanum servum extra ianuam inpellere coepit, multasque eic iniurias faciens, fuste eum insuperd percutere desupere et urgueref non cessabat, ita ut inpulsus atque ictus saepius ad terrain corrueret. Cumque eundem Unul-fum rcgii s satellites, qui ad custodiamh positi erant, requi-rerent, quid hoc esset: 'Servus iste', inquit, 'nequam lectum mihi in cubiculo ebriosi istius Perctarit statuit, qui in' tantum vinok plenus est1, ut quasi mortuus ita cubet. Sed satis est, quod eius nunc usque amentiam secutus sum, iam dein-ceps in vita domni regis in domo propria manebo'. Haecm illi audientes et vera quae audierant esse credentes, laeti effecti sunt, et eum pariterque Perctarit, quem putabant servum et qui" opertum, ne agnosceretur, habebat caput, locum illis0 dantes, abire permiserunt. Illis autem abeunti-bus, vestiarius ille fidelissimus, obseratoP diligenter ostio, remansit intrinsecus solus. Unulfusi vero Perctarit de muro anguli, qui est a parte Ticinir fluminis, per funem3 deposuit eique quos potuit socios coniunxit. Qui, arreptis quos in1 pastu invenerant equis, eadem nocte ad Astensemu properant civitatem, in qua Perctarit amici manebant et quiv adhuc Grrimualdo rebelles extabant. Deinde quantotius Perctarit Taurinensem urbem petens, ac post claustra Italiae trans-gressusvv, Francorum adx patriam pervenit. Sicque Deus omnipotens dispositione misericordiae et innocentem a morte eripuit et regem ex animo bona facere cupientem y ab offen-sionez servavit.
3. Ata vero rex G-rimoald dum Perctarit in hospitio suo quiescere putaret, ab eodem hospitio usque ad palatium suumb acies hominum hinc et inde adstare fecit, ut per eorum medio0 Perctarit deduceretur, quatenus effugere(1 minime possite. Cumque a rege missi venissent, qui Perctarit ad palatium evocarentf, et ad ostium, quo® eum qui-
a) deest F. G. 13. b) manu Francica superset, bedi G*2. c) eis F 1. G 1. 2■ d) deest C. D. e) erastim G 2; deest G 5c. f) arguere A 2. D la. — cessavit A 2; accessit A 3. g) regi A 2. D la. E 1. G *2. 2. 3; regii eorr. regis G 4; regis A 3. '4. 6. C 2. 4b. D 3. F "2. 5. H 1. I 2. h) c. eius A *3. i) deest A 2. G 3. k) vinum F 1. 1) deest C '1. m) Haec autem illi B 1. n) quia c 1. 2. 4b. D la. 2. '3a. I 1. o) illi A 3 4. B. D la. 2. '3a. F 5. G 3. H 5. p) observato C 1, eorr. obserato A 3. q) Unulfum G "2. 2. r) Ticinis F 1. s) fune F 1. t) in p. des. H. u) Astense F 1. — p. c. in qua P. des. F. G (post suppl. F 1); Ast. am. domum manebat (manebant G 4) G 1. *2. 2. 4; Ast. civitatem am. domum pervenit G 3; Ast. urbem ubi amici eius manebant perve-nerunt G5a. c. v) quia A 2 (eorr. qui). B 1. G; deest A6; et — extabant des. C. D. yv) transgressum A 1. x) a F 1. y) facientem C, eorr. facere cupientem D 1. z) offensionem F 1. G 3. 4. a) Ad A i. C*l. b) deest F. G. 13; expunetum El. c) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. F. G; medium eeteri. d) effugire D 1. e) posset B. C, alii. f) revocarent F 1. g) q. e. q. p. des. A 3.
escere putabanta, pulsassent, vestiariusb ille quic introrsus erat rogabat eos dieens: 'Misericordiamd cum eo facite eumque paululum quiescere sinite, quiae adhuc de itinere lassus
fravissimo somno deprimitur'. Quod cum illi adquievissentf, oc ipsum regis nuntiaverunt, quia adhuc Perctarit gravih 'p. 145. somno quiesceret. Tunc ille: 'Sic', inquit, *'h esterna sera' se vino opplevit, ut adhuck vigilare non possit1'. Quibus tamen praecepit, ut mox eum excitatum ad palatium dedu-cerent. Qui venientes ad ianuam™ cubiculi, in quo Perctarit sperabant quiescere", coeperunt acrius pulsare. Tune vesti-arius ille rursum0 eos rogare coepit, ut quasi eundem Perctarit aliquantulum adhuc dormiré permitterent. Qui irati vociferantes, iam satis ebriosum illum quievisse, mox eal-cibus eodem p cubiculi ostium confringunt, ingressique Perctarit in lectulo requirunt. Quem i eum non invenissent, adr requisita eum naturae residere, suspicati sunt. Quem eum nec ibi repperissent, vestiarium illum interrogants, quid de Perctarit factum fuisset. Quibus ille, fugisse eum, respondit. Quem statim capillis adprehensum, furentes eumque verberantes, ad palatium pertrahunt4. Eumque in regis praesentiam11 perdu-centes, fugae Perctarit hunc esse conscium ideoque mortev dignissimum, dicunt. Quemw rex dimitti praecepit eumque per ordinem, qualiter Perctarit effugisset, inquisivit. Ille regi universa sicut acta fuerant retulit. Tunc rex ax circum-stantibus requisivit dieens: 'Quid vobis de- homine isto videtur, qui talia perpetravit'? Tunc omnes una voce responderunt, esse eum dignum multis suppliciis excrucia-tum interire. At rex: 'Per [eumy] qui me nasci fecit', inquit, 'dignus2 est homo iste bene habere, qui se pro fide sui domini mortia tradere non recusavit'. Eumque mox inter suos vestiarios esse praecepit, ammonens eum, ut sibi eandem fidemb quam Perctarit0 habuerat servaret; multa se ei com-modad largiturum promittens. Cumque rex requirerete,
a)	reputabant F 1. b) vestarius A 2. c) in quo A 1. d) misericordia F 1. G 1—3. e) qui A 2. F. G. f) aq. C *1; adquiebisset F 1. g) regis F 1.
b)	gravissimo A 5. C. D. F 2. 4. G 2 5a. c. 13. i) hesterna sera corr. hesterno sero A 2. D 1. G 1. *2, et ita A 6. C 1. 2. D 3. F 5. H 5a. I 3; sera corr. cena G 2; serat F 1; hesternae (hesterni) diei sero G 5a. c; hesterno se v. H 1. I 1,
—	adeo o. D. — impl. D 3. G 1. 2 ; repl. G 3. k) hue A 2. I) posset B 1. m) c. i. A *3. n) quiescerent F 1. o) rursus A 2. p) ita A 1. 4. 5. B 1. C "1. E 1. F 1. G 1—4; eundem B 2. D. F 5. H 1; idem A 3; eiusdem A 2 ? 6. C 1. 2. F 4. G 5. I 1. q) deest G 1 (erasuml). 3, 4. r) ad requisita — repperissent des. B 2? I 3. eti. pr. s) interrogabant G*2. 2. t) pertrahentes A3, u) praesentia D 1. F 4. G 1—4. v) eum mortem A 1. w) Qui F 1. G 1—4.
—	rex deest C "1. 1. x) deest A 2. y) deest A 1. 2. 3. F. G, post add. B 1. D 1; per ilium A 6. I 3. z) dignum G 1. *2 (corr. d. e. hominem ilium). 2. a) morte A 3. G *2. 2. b) deest A 3. c) ad P. A 3 et e corr. G *2; cum P. e corr. B 1. G 1, et ita B la. G 5a; erga P. C. D. I 1. 2; q. P. h. des. A 2. d) quomoda corr. co(m)moda G 1. *2. 2. 3. 4. e) inquireret D 2. 3.
quid de Unulfuma factum fuisset, nuntiatumb est ei, quod in beati archangeli Michahelis basilicam0 eonfugium fecisset. Qui mox ad eum misit, sponte promittens, quod nihil pate-retur mali, tantumd in suae fide veniret. Unulfus vero talem regisf promissionem audiens, mox ads palatium vcnit1', atque ad regis vestigia provolutus, interrogatus ab eo est, quomodo aut qualiter Perctarit evadere potuisset. At ille cum ei' cuneta ex ordine retulisset, rex eiusk fidem et prudentiam conlaudans, omnes eius1 facultates et quicquid habere poterat eidem clementer concessit.
4.	Cumque post aliquot tempus rex Unulfum™ inquireret, utrum vellet ipsis diebus cum Perctarit esse, ille iureiurando ait, prius se vellet" cum Perctarit mori, quam usquam alibi in summis deliciis vivere. Tunc rex° etiam vestiarium illumP requisivit dicens, utrum melius1' ei esset secum® in palatium manerer, an cum Perctarit in peregrinatione degeres. Qui cum ei similia sicut et' Unulfus respondisset, rex" eorum verba benigne suscipiensv eorumquew fidem conlaudans, prae-cepit Unulfo, ut quicquid vellet de domo sua * tolleret, pueros * scilicet et equos et diversam supellectilem, et ad Perctarit inlaesus properaret*. Pari etiam modo et vestiarium ilium absolvit. Qui omnia sua secundum benignitatem regis suf-ficienter tollentes, cum eiusdem regis adiutoriov Francorum inz patriam ada suum dilectum Perctarit sunt profecti.
5.	Hac tempestate 1 Francorum exercitus b de Provincia egrediens, inc Italiam introivit. Contra quos Grimuald cum Langobardisd progressus, hac eos arte decepit. Fugeree quippe se eorum impetum simulans, castra sua simul cum tentoriis et diversis pariter referta bonis praecipueque vini optimi copia hominibus omninof vacua reliquitX Quo dum Francorum acies advenissent1', existimantes Grimualdum cum
a)	ita A 2. B 1. F 1; Hunullo C X; Unulfo vel Hunulfo ceteri. — de deest A 3.
b)	nunt. — fecisset in marg. post suppl. F 1. c) deest G3. d) t. ut A *3. 4. 5. B. F 1. 4. G. 1. *2. 2. 3. 5a. c. II. e) suam fidem 11, e corr. G 4. f) regis — atque ad des. C "1. 1. 2. S; prom. — atque ad post suppl. D 1. g) deest A 2. h) deest G 2; post suppl. G 1. *2 (vocabulo ante ad p. eraso)', pervenit A3. — atque deest G 3. i) deest A 1; eidem C 1. k) ei G 1. 2. 1) suas A *3. m) Unulfus F 1. — requireret B 1. G. n) ita A 1. 2. 4. B 2. T> 1. E 1. F 1. 4. G 1. *2. 2. 3. 4. *5; p. volo I 3; velle B 1, ceteri. o) rex et ilium req. d. u. post suppl G 1. p) ei m. A *3. q) deest B 1. r) ita A 1 — 5. B 1. 2. D 1. F 1; palatiumanere E 1; palatio m. ceteri. s) degeret F 1. t) deest C 1. I 1. u) rex — conlaudans in marg. suppl. G 1. v) in hoc vocabulo desinit fragmentum cod. G *2. w) utrumque F 1. G 1—4. I 3, corr. utriusque G 2, et ita F 4. G 5; eorum D 2. E 1. x) propinaret A 2; propararet F 1. y) adiutorium C *1. D 2, corr. adflitorio G 3; adiutorio corr. adiutorium F 1. z) deest C *1. 1. 2.
a)	deest F 1; post add. G 1. 2; post G 5a. c. — suum deest F. G. I 3; d. sibi G 5.
b)	exercitum A 2. B 1. F 1; quod in archetypo fuisse videtur. c) egr. Alman-niam A 3. d) Alamannis A 3. e) Fugire F 1. G 1. 3. 4. f) deest A *3. g) non r. G 1—4. h) advertissent F 4. G 1—5.
1) De tempore non constat•
Langobardis pavore deterritos castra integra reliquisse, mox laeti eífecti certatim cuncta invadunt coenamque affluentis-simam instruunt. Qui dum diversis epulis multoque» de-gravati vino somnoque quievissent, Grimuald super eos post noctis medium inruens, tanta eos caede prostravit, ut vix pauci ex eis elapsi patriam valuerint reppedareb. Qui locus, ubi hoc gestum est proelium, Francorum usque hodie Rivusc appellator, nec longe distat ab Astensis civitatulae moenibusd.
6. His diebus Constantinus augustus, qui et Constans 663 in. est appellatus, Italiam a Langobardorum manue eruere cupiens, Constantinopolimf egressus, per 1 litoralia1' iter habens, Athenas1 venit, indeque mare transgressus, Tarentum applicuit. Qui tarnen prius ad solitarium quendam, qui pro-phetiae spiritum habere dicebatur1', adiit, studiose ab eo sciscitansutrum gentem Langobardorum, quae in Italia"1 habitabat, superare" et optinere possit. A quo cum servus Dei spatium unius noctis expetisset, ut pro0 hoc ipso Dominum supplicaret*, facto p mane ita eidem augusto respondit: *p. 147.'Gens Langobardorum "superari modo ab aliquo non potest,
*) Sequentia in codd. F 2, *2. 2» et ed. pr. ita ampliata leguntur: ut pro hoc ipso dominum Deum supplicaret; et ille fideliter age-bat; prompto corde orationem fundens ad Dominum, dicebat: 'Domine Ihesu Christe, rex regum, lumen verax, qui misisti Spiritum sanctum in specie ignis iu apostolos tuos, transmitte Spiritum sanctum consolationis tue in os meum, ut possim consilium rectum mittere hominibus istis, qui venerunt in tuo nomine ad me'. Eadem hora vise sunt ei tres persone spirituales, quarum una erat avchan-geli Michaelis, secunda Iohannis baptiste, tertia apostoli Petri. Tunc una ex illis dixit ad solitarium: 'Die imperatori Constantino, talem rem habenti in corde suo dispositam: "Domini voluntas ad-huc non est. Gens Langobardorum, qui in Italia habitant, superan modo ab aliquo non potest, quia regina quedam ex alia provincia veniens basilicam in honore Domini et sancti Iohannis baptiste construxit in Langobardorum finibus, et ornavit earn facul-tatibus honorificis; famuli et famule et reliqua sibi snbiecta sunt ibi, et sacerdotes in ipso oráculo Domino fideliter serviunt, et propter hoc ipse sanetus Ioliannes pro Langobardorum gente continuo intercedit. Ipsa vero gens suppliciter ac devotissime de
a) multaque A 1, corr. multoque G 1. 2; multique (?) corr. multoque Fl. b) rep-pedaret F 1. c) ribus Fl. Gl. 2; rivulus F 2; erasum G 4; deest I 3. d) milibus I 3; civitu l§moenibus G 3; civitate liminibus A '2; Ast. distat civi-tatum iemonibus A 3; Ostensi civitate moenibus C 1; civitate lern. C "1; civitatis limitibus corr. F 1. e) manum Fl. — eripere B 1. f) Constantinopoli A 3. — gressus A 2. g) per — transgressus alia manu suppl. G 4. h) litoria A 2. B 1; littora C 2; litoraria G. Neap. i) Atthenas Fl. k) dicebant G 1 e corr. 2. 1) sissitas F 1; sesciscitans G 1. m) Italiam G 3. n) superaret F 1; s. ac delere et o. eos p. F 2. o) per A 2. p) facta F 1.
1) Yenit Constantinus augustus de regia urbe per litoralia in Athenas et exinde Taranto. O. pont. Vital.
quia reginaa quaedam exb alia provincia veniens basilicam beati Iohannis baptistae in Langobardorum finibus con-struxit, et propter hoc ipse beatus Iohannes pro Langobardorum gente0 continue intercedit. Veniet autem tempus, quando ipsudd oraculum habebitur despectui, et tunc gens ipsa peribite'. Quod nos ita factum essef probavimus, qui ante Langobardorum perditionem eandem beati s Iohannis basilicam, quae utique in loco qui Modicia dicitur est con-stituta, per viles personas ordinari eonspeximus, ita ut in-dignis et adulteris non pro vitae merito, sed praemiorum dationeh, isdemh locus venerabilis largiretur.
7. Igitur cum, ut diximus, Constans augustus Tarentum venisset, egressus exinde', Beneventanorum fines invasit omnesque pene per quas venerat Langobardorum civitates cepit. Luceriam1' quoque, opulentam Apuliae civitatem, expugnatam fortius invadens diruit, ad1 solum usque pro-stravit. Agerentiam sane propter munitissimam loci posi-tionem capere minime potuit. Deinde cum omni suo exer-citu Beneventum circumdedit et earn yehementer expugnare coepit; ubi tunc Romuald", Grimualdi filius adhuc iuve-
suorum facultatibus in honore Domini et sancti Iohannis baptiste omni tempore in die nativitatis sue offert ad ipsum oraculum loco qui in Modoetia dicitur. Vere tamen tibi dicturi sumus in Domino: veniet autem tempus et dies, quando ipsum supra memo-ratum oraculum omnes habitatores terre huius habebunt despectui et omnes eius facultates inde expellent, et famulos ac famulas, qui ibi subiecti sunt, propter facultates eorum sepe affligent eos, et sacerdotes, qui ibi deserviunt, die ac nocte inquieti erunt nimis, et auferentur que illorum sunt. Propter hec ducetur vita illorum in amaritudine. Quando hec inchoabuntur, et vos cernetis hec fieri, certe tunc ipsa gens peribit cum omnibus que ad illos pertinent, et stabunt in improperium omnibus gentibus, que in circuitu illorum sunt". Et dixit ad eos solitarius: 'Obsecro elementiam vestram, sancti, si conversi sunt ad superiorem promissionem illorum, nunquid inve-nient indulgentiam' ? Et dixerunt ad ilium: 'Scis, que Veritas dixit: "Convertimini ad me, et ego convertar ad vos". Eadem hora Zach. l, 3. nusquam comparuerunt. Facto autem mane, ita eidem Constantino augusto, ut supra scriptum est, per ordinem diligenter in omnibus revelavit. Tunc imperator libentissime suscepit verba eius. Quod nos ita factum etc.
a) reginam F 1. b) eorum A 3. c) gentern C 4b. D 1. 2. G 3. 4. — finibus CI. — continuo A 2. d) ita C *1. 1. F 1. O. Neap.; istud A *3 , ipsum ceteri. e) periit F 1; periet F 4. G. I 2. f) deest A "3. g) sancti F 4. G; deest A 3. h) dationem CI. — hisdem A *2. El. F 4. Gl—4. i) inde <3*1. 1. k) Lucer-nam A 2 (coir. Luceriam). B 1. la. 2. D (1?). G 2. 1) d. a s. F 1 (et post add.); d. ac s. A 2. B 1. G 1-3; adque ad G3; et ad ceteri. m) Agerentiam A 3.^6. El. F 4. 5; Agrentia G 1; Agrootiam corr. Agentia G 2; Arenciam (?) C *1; Aritia C 1. 2, corr. ut videtur Acerentiam D 1, ei ita alii D; Arentiam I 1, corr. Agerentiam G 5a; Acerentia G-. Neap. n) Bomoald A 1, alii.
nulusa, ducatum tenebat. Qui statim ut imperatoris adventum cognovit, nutricium suum nomine Sesualdumb ad patrem Grimualdum trans Padum direxit, obseerans, utc quantocius veniret filioque suo ac Beneventanis, quos ipse nutrierat, potenter succurreret. Quodd Grimuald rex audiens, statim cum exercitu filio laturus auxiliume Beneventum pergere coepit. Quem plures ex Langobardis in itinere relinquentes, ad propria remearunt, dicentes, quia expoliasset palatium et iam non reversurus repeteretf Beneventum. Interim imperatoris exereitus Beneventum diversis machinis vehementer expu-*p. 148. gnabat, econtra* * Romuald cum Langobardis fortiter resistebat s. Qui quam vis cum'1 tanta multitudine congredi manu' ad manum propter paucitatem exereitus non auderet, frequenter tarnen cum expeditis iuvenibus hostium castra inrum-pens, magnas eisdem11 inferebat undique clades. Cumque Grimuald, eius pater, iamque1 properaret"1, eundem nutricium eius, de quo praemisimus, ad filium misit, qui" ei suum adventum nuntiaret. Qui cum prope Beneventum venisset, a Grecis captus imperatori delatus est. Qui0 ab eo unde adveniretP requirens, ille se a Grimualdo rege venire dixit eundemque regem? citius adventare nuntiavit. Statimque imperator exterritus, consilium cum suis iniit, quatenus cum Romualdor pacisceretur, uts Neapolim possit reverti
8. Acceptaque™ obside Romualdi sororemv, cui nomen Gisa fuit, cum eodem pacem fecit. Eius1 vero nutricium
*) A 6 ex vita S. Barbali c. 4 sqq. haec ampliavit: At contra R. cum Langobardis, ut erat magnanimus et imperterritus — revoluti suos adeunt fines.
a) ita A 1. 2. D 1. E 1. G 1. 2. "3; iubenulus F 1; iuveculus A 3; iuvenculus C 1. 2. D 2. 3, alü. b) ita C. F. Gr 3. 4; Sesoaldum A 1, alii; Seswaldum Gl. 2.5c; Sisoaldum D 2. c) eum ut F. G. 12. 3. d) novum (VJII) cap. inc. A *3. e) auxilio A 2. f) repetere Fl. g) resistebat — paucitatem in exemplari quod codd. F. G. 13 sccuti sunt defuerunt. /«Fl corrector erasis vocabulis non auderet et alio supplemento (fort, metuens exereitus congredi non auderet, ut videtur) expunctOj supplevit: resistebat. Qui — non auderet; F *2 scripsit: et contra Romu-aldum c. I.. f. exereitus non auderet; I 3: fortiter exerceri non auderet; F 4 post fortiter inseruit'. et si palam; F 5 legü: fort, resistebat. Sed cum exercitum admo-vere non auderet; 61. "3.4: cum fortiter exereitus non auderet; G 3. 3a: exereitus (exercitum 3a) imperatoris demoliebatur, ita tarnen ut in eos cum expeditis; G 2 in loco raso alia manu: cum foras exercitum producere non auderet. h) tum A 2. i) manum manu A 3. k) eis B 1. 1) iam F 4. G; iamque corr. iamiamque D 1. F 1, et ita ceteri D. A 2—6. B 1. la. 2. F 5. H. m) propinquaret D 1 e corr., et ita ceteri D. H 1; propinquasset C 2. n) que Fl. o) Qui — requirens des. A 1. 2. p) advenisset G 3. 4; veniret A 2. 3. 4. 6. D la. 2. 3. E 1. F "2. 4. 5. G 5c. I 2. L 1. q) rege F 1. r) Rumualdo hoc loco G 1. s) et i Neapolim A 2. t) revenire F 1. u) Accepta quoque A 2. v) ita Ale corr., 2—5. B 1. 2. C 1. D 1. F 1. G 1. 2. *3; soror G 3; sorore ceteri.
1) Kon bene sibi cohaerere Pauli narrationem, patet. Fortasse, quae
de Sesualdo refert pacem praecessisse, statuendum est.
Sesualdum® ad muros duci praecepit, mortemb eidem minatus, si al i quid Romualdo aut civibus de Grimualdi adventum0 nuntiaret, sed potius asseveraret, eundem venire minime posse. Quod ille ita se facturum ut ei praeeipiebatur pro-misit; sed cum prope muros advenisset, velled se Romu-aldum videre dixit. Quoe cum Romuald citiusf advenisset sie ad eum locutus est: 'Constans esto, domineh Romuald, et liabens' fiduciam noli turbarik, quia tuus genitor citius tibi auxilium praebiturus aderit. Nam scias, eum hac1 nocte iuxta Sangrum1"-1 fluvium cum valido exercitu manere. Tantum obsecro, ut misericordiam exhibeas cum mea uxore" et filiis, quia gens ista pérfida0 me vivere non sinebit p\ Cumque hocí dixisset, iussur imperatoris caput eius abscisum8 atque cum' belli machina quam petrariamu vocant* in urbem proiectumv est. Quod caput Romuald sibi deferri iussit idque lacrimans obsculatus est dignoque in loculo tumulari praecepit2.
9.w	Metuens igitur imperator subitox Grimualdi regis adventum, dimissa Beneventi "obsidione, Neapolim profici-• p. 149. scitur. Cuius tarnen exercitum Mitolay Capuanus comes iuxta fluentaz Caloris3 fluminis in loco qui usque hodie Pugna dicitur vehementer adtrivit.
10.a	Postquam verob imperator Neapolim pervenit, unus ex eius0 optimatibus, cuid nomen Saburruse erat, ab augusto, ut fertur, viginti milia militum expetiit, seque cum
*) L 1 add: quam vulgo dicimus mancolam.
a) ita hoc loco Al. C 1, alii; Sesoaldum B 1. F 1, aIii; Sisualdum D 3. b) mor-temque A 3. c) ita A 1. 2. 4. B 1. 2. D 1. E 1. F 1. Gl. 2. *3. tí. Neap.; ad-ventu A 3. C 1. D 2. 3, alii. d) vellet A "4¡ Telle — advenisset des. F (in marg. suppl.). G. I 3. e) Qui A 2; Quod B 1. 2. tí. Neap. f) deest B 1. 2. g) adveniret A 3. D 3. h) dome A 2 ¡ deest D 2. i) habes A 2. k) t. vel contristan G 5c. 1) a F 1; ea G 1. m) Sangruum C 1; Sangrum eorr. Sa-grum G 1; sacrum F 4. G 3. 4. I 3. n) uxorem G 3. o) perfide A 2. p) sinebit eorr. sinet D 1, et ita ceteri D. A 6. H 1; sinevit F 1. G. Neap.; sinit eorr. sinet G 5a. q) deest G 1. 2. r) iussum Fl. s) abscissus G 3; ab-scisus C 1. D. — a. est A 1? D. t) deest D *3a. I 3. u) patriam A "3; pe-tralia G 3; petrali G 4. v) proiectus D la. F 1. G 1 e eorr. G 2. 4. I 3. — est deest A 1. D 3. G 2—4. w) hoe cap. praecedenti adjungit A 2. x) subitum A 2. B 1. D la. 2. 3. I 3, alii. — adventu F 1. y) Mitolam A 1; Mittola A 5. F 5. G 3. 4; Mitolo I 3; Mitalo A2; Mitula D la¡ Mutula D 2; deest A 6. z) fluente G 1. 2. a) hoc cap. om. A "4. b) deest A 3. D 2. 3. c) eis G 2. 3. d) deest B 1. e) Saburus F 1.
1) Sangro in provincia Abruzzen. BE. 2) Similem narrationem multo post apud Constantinum Porphyr., De adm. imp. c. 29, legi, Hirsch monuit, Benevent p. 22 n. 2. 3) Calore non procul a Benevento. BE. Ad hunc Pauli locum Camil. Peregrinius: 'Fluvium Calor em a Paulo pro Sabato dictum non dubito; quem prope Petrus diaconus in Auct. ad Ostiensem lib. IV, cap. 16 (SS. VII, p. 769J agnoscit hunc locum appellatum Pugna\ BI. Cf. Hirsch p. 23.
Romualdo pugnaturuma victoromque spopondit. Qui cum accepto exercitub ad locum cui Forinus01 nomen est adve-nisset ibique castra posuisset, Grimuald, qui iam Beneven-tum advenerat, haec audiens, contra eum proficisci voluit. Cui filius Romuald: <Non est opus', inquit; 'sed tantum partem nobis de exercitu b vestro tribuite. Ego Deo favente cum eo pugnabo; et cum vicero, maior utique gloriad vestrae potentiae adscribetur'. Factum que est; et acceptae aliqua parte de patris exercitu, pariterque cum suis hominibus contra Saburrum proficiscitur. Qui priusquam bellum cum eo iniret, a quattuor partibus tubas insonare praecepit moxque super eos audenterf inrupit. Cumque utraequeS acies forti intentione pugnarent, tunc unus de regis exercitu nomine Amalongush, qui regium contum* ferre erat solitus, quendam Greculum eodem eontulo' utrisque manibus fortiter percutiens, de sella super quamk equitabat sustulit eumque in aera1 super caput suum™ levavit. Quod" cernens Gre-corum exercitus, mox inmenso pavore perterritus in fugam convertitur, ultimaque pernicie caesus, sibi fugiens0 mortem, Romualdo et Langobardis victoriam peperit. Ita Saburrus, qui se imperatori suo victoriae tropeumP de Langobardis promiserat patrare, ad eum cum paucis remeans, ignominiam deportavit; Romuald vero, patrata de inimicis victoria i, Bene-ventum triumphans reversus est patrique gaudium et cunctis securitatem, sublato hostium timore, convexit.** 668, iui. 11. At vero Constans augustus cum nihil se contra Langobardos gessisse conspiceretr, omnes saevitiae suae minas contra suos, hoc est Romanos, retorsit. Nam egressus2 Neapolims, Romam perrexit. Cui sexto ab urbe miliario Vital lianus papa cum sacerdotibus et Romano populo occurrit. Qui' augustus cum ad beati Petri limina pervenisset, optulit
*) L 1 add.: quam vulgo vandum regis dicimus. **) A 6 multa inserit ex Vita S. Barbati: Beatissimus vero Barbatus — migravit.
a) pugnaturus A 2. b) exercitum Fl. c) Foranns II. d) gloriae G 1. 2. "3. e) acceptam aliquam partem G 4. f) audienter G 1. 2. g) uträqae A *S. D 2; utreque F 1; deest G. — pugnaret F 1. G. b) Amalungus G 5c; Amelon-gus F 2. i) contn D la; F 1. '2. G 1. 2. '3. 3. 4; conto A 2. 5. 6. B X. la. H X. I 2. 3, e corr. D X; comtum corr. comto E X. k) quem A 2. B X. F X. G X. 2. *3. 3. 1) area A 2; aerat F X. m) deest G 4. n) Quo F X.
0)	fugiendo C. D. G 5c. I 1. 2. p) tropheo G 3. 4. q) victoriam C. X. F. G; quod fortasse recipiendum erat. r) conspicere Fl. s) a N. G 3. — Koma F 1. t) Quia F 1.
1)	Forino inter Avellino et Nocera. 2) Sequentia ex G. pont. Vital. ; antiquitus instituta; quae — martyrum; imperiali iussu et Grecorum avaritia; sed — luit; a suis et alia singula verba addidit Paulus.
ibi pallium auro textilem3; et manens aput Romamb diebus duodecim, omnia quae fuerant antiquitus instituía ex aere in ornamentum civitatis deposuit, in tantum ut etiam basili-camc beatae Mariae, quae aliquando pantheum vocabatur et eonditum * fuerat in honore omnium deorum, et iam ibi' p. 150. per eoneessionem superiorum principum locus erat omnium martyrum, discoperiretd tegulasque aereas exinde auferret" easque simul cum aliis omnibus ornamentis Constantinopolim transmitteret. Deinde reversus imperator Neapolim, itineref terreno perrexit civitatem Regiums. Ingressusque Siciliam per indictionem septimam, babitavit in Syracusa11, et tales afflietiones inposuit1 populo seu habitatoribus vel possesso-ribus Calabriae, Siciliae, Africaek atque Sardiniae, quales 663/64. antea numquam auditae sunt, ita ut etiam uxores 1 a maritis vel filiim a parentibus separarentur. Sedn et alia multa et inaudita harum regionum populi sunt perpessi, ita ut alicui spes vitae non remaneret. Nam et vasa sacrata vel cimilia0 sanctarum Dei ecclesiarum imperiali iussu etP Grecorum avaricia sublata sunt'. Mansit autem imperator in Siciliar ab indictiones séptima usque in duodecimam; sed tandem tantarum iniquitatum poenas luit, atque dum se in balneo lavaret, a suis extinctus est.	668.
12. Interfecto igitur aput Siracusas Constante' impera-tore, Mecetius" in Siciliav regnum arripuit, sed absque orientalis exercitus volúntate1. Contra quem Italiae militesw alii per Histriam, alii per partes Campaniae, alii vero a partibus Africae et Sardiniae venientesx in Siracusas, eum vita privarunt. Multique 5' ex iudicibus eius detruncati Constantinopolim perducti sunt; cum quibus pariter et falsi impe-ratoris2 caput est deportatum.
a) ita P. G 1—4. I 3, cum G. poní.; textile A 1, alii; texto C '1. D 1; textum ceíeri C. D. I 1. — auro ieest E 1. b) Romanos A 8. C. D. c) basilicae A 2; basilica F 1. d) discooperiat A 6. e) eas esset post corr. excussisset F 1.
f)	in it. F 1. G 1. 2; per reno corr. terreno G 1. 2; tirreno G 3 e corr. G 5c.
g)	Regiam A 3. D la. 2. 3. *3a. 4. F *2. G5c; regnum G2; Civium C *1; Cbium C 1. 2. I 1, corr. Regium D 1. h) Syragusa F 1. G 1. i) in suo F 1; in suo p. — Sardiniae intulit G. I 2; exercuit in I 3. k) Aifr. A 3. D *3a. 3. F *2. 4. G. H 1. I 2. 3, et ita postea. 1) uxorem G 1—4. m) filiis B 1, corr. filii D 1; Alius G 3; Alios G 1. 2. 4. 5. n) Sed — remaneret des. G '5. — et post suppl. F 1. o) similia A 3; chimilia H 1; cimelia D 4; ei(y)mbia C 1. I 1; cyboria C 2; communia A 6. — sacrarum A3. p) e F 1. G 1. *3; deest G 2. 3. q) A 6 hoc loco inserit c. VI, 5. et V, 30. r) Syciliam F 1. s) in-digcionem F 1. t) Constantem imperatorem C '1. u) Mececius Bl; Mecerius A '3; Metetius F 4. G 1. 2. *3. 4; Metentius F "2. I 3; Mecitius A '2; Mezentius A 2. D (1 e corr.). F 5. v) Si(y)ciliam F 1. G 1—3. w) miliae milites CI, emiliae milites C 2; Italia emili^ milites I 1; inde fecit ed. J And. militiae milites, x) vehementer in S. irruerunt eumque C. D. I 1. — e. v. p. des. C 2. y) Mul-tisque F. G. H 5; Multi — detruncati multique C. D.
1) Paulus G. pont. Adeod., quae exscribit, male intellexisse videtur, ubi legilur: Mezezius, qui erat in Sicilia cum exercitu orientale, intar-tizavit et arripuit regnum. 2) simul et caput eiusdem intartae G. pont.
13.a	Haec1 audiens gensb Sarraeenorum, quae iamc Alexandriam et Aegyptum pervaseratd, súbito cum multis navibus venientes, Sicdiam invadunt, Siracusas ingrediuntur multamque stragem faciunt populorum, vix paucis evaden-tibus, qui per munitissima castra et iuga confugerant mon-tium, auferentes quoque praedam nimiam et omnee illud quod Constans augustas a Roma abstulerat ornatum in aere et diversis speciebus; sicque Alexandriam reversi sunt.
14.	Porro regis filiamf, quam de Benevento obsidis" nomine sublatam diximus2, Siciliam veniens, diem clausit extremum.
15.	Hoc tempore tantae® pluviae'1 tantaque tonitrua fuerunt, quanta ante' nullus meminerat hominum, ita ut innúmera hominum et animantium milia fulminibus essent
•p. 151.+ peremptak. Eo anno legumina, quae propter pluvias colligi1 nequiverunt, iterum renata et ad maturitatem usque perducta sunt™1.
663. 16. At" vero rex Grimuald, ereptis Beneventanis et eorum0 provineiis a Grecis, ad palatium suum aputP Tici-num repedare disponens, Transamundum i, qui dudum Capuae comes fuerat etr ei ads percipiendum regnum stre-nuissime paruerat, data ei' in matrimonium sua11 filia, Ro-mualdi altera sorore, eum post Attonemv, de quo superius diximus4, aput Spoletium ductorem effecitw, indeque Ticinum reversus est.
17.x Siquidem, ut superius praemiseramus *, Grasulfo v Foroiulanorum ducez defuncto, successor eia in ducato 6
a) hoc cap. post 15. collocat A 6. b) deest B 1. — Sarracinorum F 1. G 1. *3. c) deest C. D. d) pervaserant Ale corr. G 3. 4. 12. e) omnem F. G; illud-que corr. ilium quern G 2, el ita G 5a. c. D 3. I 1; ilium quod A 4. f) ita A 1—4. B 1. la. 2. F 1. G 3 4; ñlia A 5. 6. C. D. F 4. G 1. 2. 5 ei e corr. El. g) obsidem D 1. G 4. H 1 i in A 1 alia manu super nomine scriptum est Gisa, quod post filia(m) receperunt A 5. C 1. 4. D 1. F *2. G 3. 4. H 1; D 1 vero illo loco erasit et post nomine coUocavit, et ita ceíenD. b) pluvia A 2. 1) antea A*3.6. G; te C 1; deest A 6. k) hie desinit I 3. 1) collige A 1; colligere B 1. 2. C 1. 2. 4b. D 1 (corr. colligi). F. G. m) in A 6 sequitur V, 13, tunc VI, 4. ex Beda interpolalum : Tempore Constantini — reperitur. n) Ad A 1 C 1. F 1. G 3. o) borum G 4; relicorum C l,- Grecorum C 2. 3. I 1. p) ap. T. des. A 3. q) Trasam A 2. G 4; Transem. F 1; Thras. 0*1. r) et — paruerat des. G 5c. s) post suppl. F 1. t) enim A 1. u) suam filiam R. alteram sororem C *1. 1. 2. D 1 (corr. ut ed.)-, alteram sororem G 1—3. v) Adtonem B 1; Tatonem A 1. D la. F 1. 4 G 3. 4; Tattonem D 2. G 1. 4. *5. 5c; Catonem F *2. w) efficit A 3. F. G; effeclus C 1; effectus est C *1¡ fecit C 4. — indeque — est des. C. D. x) Sequentia — quondam Gundiperga (V, 40) des. B 1, quaternione deperdito. y) Grasolfo Foroiulanum F 1; Foroiulanarum G l. z) ducem F 1. G 1. 2. a) eius C. H. I 1, corr. ei D 1. b) ita A 1. 2. 4. 5. B 2. F 1. 4. G 1. 2. 4; ducatum F 5. G 5a, H 1; ducatu A 3. 6. C. X). G 3.
1) Haec quoque ex O. pont., sed pluribus additis vel mutatis. 2) C. 8.
3) Ex O. pont. I. I.; sed innúmera milia Pauli sunt. 4) IV, &2.
Ago datusa, de cuius nomine usque liodie domus quaedam intrab Foroiuli0 constituta domus Agonis appellatur. Quo Agone d_ mortuo, Foroiulanorum ductor Lupus efficitur. Hic Lupus in Gradose insulam, quae non longe ab Aquileia est, cum equestri exercitu per stratam quae antiquitusf per mare facta fuerat introivit, et depraedata ipsa civitate, Aquileien-sis ecclesiae thesauros exinde auferens, reportavit. Huic Lupo, quando Grimuald® Beneventum pen-exit, suum palatium commendavit.
_ 18. Qui Lupus dum rege absente multa insolenter aput Ticinum egisset, quippe quem'1 reversurum non aestimaret: revertente rege, sciens, eidem1 ea quae non recte gesserat displicere, Forumiuli11 petens, contra eundem regem suae nequitiae conscius rebellavit.
19. Tum1 Grimuald, nolens civile bellum inter Lango-bardos excitare, regi Avarum"1 cacano" mandavit, ut in Forum-iuli0 contra Lupum ducem cum exercitu veniret eumque bello p protereret. Quod et factum est, Nam veniente cacano cum magno exercitu, in loco qui Flovius? dicitur1, sicut nobis retulerunt seniores viri qui in ipso bello fuerunt, per tres dies Lupus dux cum Foroiulanis adversus cacani exer-citumr conflixit. Et primas quidem die validum eius exer-citum, paucis suis vulneratis, prostravit4. Secunda" vero die, iam aliquantis e suis vulneratis et mortuis, pari modo multos v ex Avaribus extincxit. Tertia vero die, iam pluribus ex suis sauciatisw sive peremptis, nihilominus magnum cacani exercitum delevit praedamque copiosam invasit. At vero die quarto tantam super se multitudinem conspexerunt venien-tem, ut vix per fugam evadere possintx.
*20. Ibi y itaque Lupoz duce perempto, reliqui qui* p. is«, remanserant sese per castella communiunt. Avares vero per omnes eorum fines discurrentes, cuncta rapinis invadunt vel
a) d. est C 1; Agodacus 6 4, corr. Agodictus A 6; Agodagus A 1. F 1. 4. G 1; Agoda.. . G 2; Adogadus A 2; Adgadus B !. i; Ago dux B la; Ago fuit e corr. Dl, et ita ceteri D. H 1; datur Ago G*5.5a; Ago est constitutus F *2. b) deest G 2. c) Foroiulio A 2; Foroiulii G 3. d) Ago A 1. e) Gradus D 1. F 1. G 1. 3. L; ingressus G2. f) antecitus A I. g) Grimualdo A 2. h) cum G 4; quia eum C. D. I 1. i) reliqua hujus cap. des., spatio dimidiae columnae vacuo relicto E 1. k) ita A 1 hoc loco; Forusiuli A 2; Foroiuli vel Foroiulii A3. Fl, alii. 1) Tunc C. D. F. G. H. I. m) Av&rorum C '1. 1. n) cacanum G 3, corr. cacano D la. G 4. o) Foroiuli Fl. p) bellum Cl; proterreret Fl; perterreret F4. 5. G 1—4. '5. 5a; procuteret G 5c. q) ita AI—5. Fl. G 4; Fluvius corr. Flovius G 1; Fluvius A 6. B. C. D. F 4. G 2 3. H 1. 11; Fluinus A *3. r) exercitu Fl. s) deest G 1. t) prostr. — vuln. des. I 1. la. a*. u) secundo v. iam G 1. 2; iam deest A 3. G '5. v) rnultis F 1. G 1. 2; deest G 3. w) saucitatis F 1. G 1. 2. — sive peremti sunt F 1. x) possit eadem manu corr. possint A 1 ; possit A 4. G 1—4; possent e corr. D 1, et ita ceteri D, alii. y) Abiit A 2. z) Lupone G 2. 3. 4. — ducem F 1. G 1, 2.
1) Fluvius Frigidus in valle Wippach provinciae Krain. BE.
subposito igni conburunt. Qui cum per aliquot" dies hoc facerent, a Grimualdo eis mandatum est, ut iam aL devasta-tione quiescerent. Qui legatos ad Grimualdum mittunt, di-centes, Foroiuli sec minime relicturos, quam armis propriis conquisissent.
21.	Tunc Grimuald necessitate«1 conpulsus exercitum quoadunaree coepit, quatenus Avares de suis finibus extur-baret. In medio itaque campo sua castra etf Avarum hospitium s conponens, cum exercitush partem exiguam haberet1, eosdem ipsos quos habebat diverso habitu variisque instructos armis ante oculos legatorum per dies aliquot, quasi novus iugiter exercitus adventaret, frequenter transiré fecit. Avarum vero legati dum eundem ipsum1' exercitum aliis et1 aliis modis praeterirem conspiciunt, inmensam Langobardorum multitudinemn esse, crediderunt. Quibus Grimuald ita dixit: 'Cum omni hac° quam vidistis exercitus multitu-dine statim super cacanum inruamP et Avares i, nisi de Foroiulanorum finibus velociterr exierint'. His visis et auditis legati Avarum cum haec suo regi nuntiassents, mox cum omni suo exercitu ad proprium reversus est regnum.
22.	Denique Lupo' hoc modo ut praemisimus inter-empto, Amefrit11, eius filius, voluit in loco patris aput Foroiuli optinere ducatum. Sed metuens Grimualdi regisv vires, fugiitw ad Sclavorum gentem in Carnuntum, quod corrupte vocitant Carantanum1. Qui postea cum Sclavis adveniens, quasi ducatum" eorum viribus resumpturus, aput Nemas Castrum2, quod non longe a y Foroiuli distat, inru-entibus super se Foroiulanis, extinctus est.
23.	Deinde ordinatus est aput Foroiuli dux Wechtari2, qui fuit oriundus de Vincentinaa civitate, vir benignus et
a) aliquid Fl. b) deest A3; ad devastationem A 2; devastacionem F 1. c) e F; neminem se r. quos (quas C *1) a. C *1. D 1. 2. 4. I 1. d) necessita-tem A 2. F 1. e) ita A 1. 2. F 1. 6 1—4; coadunari C 4b. D *3a. G 5a. — praecepit A3. C.D. II. f) deest D3.8; e. inter sua c. etG5e. — HabarumFl. g) hostium conspiciens e corr. D 1, et ita ceteri D. H 1. h) exercitum F 1. i) habere Fl. Gl. 2; et cacanus legatos ad eum mitteret add. ed. pr. Lind. cett. k) per i. A '3. 1) et a. des. C 1 ; aliisque A 3. m) preterito Fl. — venire F 4. G. n) multitudine F l. o) deest C 1—3. II. — quem A 2. Fl. p) deest C 1, ubi post Avares alia manu suppl. inrumpimus. q) Avarum exercitum dis-perdam C. D. H 1. I 1. 2. r) deest G 2. s) nunciasset Fl. t) Luppo Cl; Lupone G 1—4. u) Arnefrid C 2. 5. F 4; Arnefried C 1; Arnefrit corr. Arnifret G 3; Anefrit A 2; Varnefrid G 1. 2; Warnefrit G *5. 5c; Warnefrid G5a; Warne-fridus D 2. 3. v) deest A 3. w) ita A 1. 2. 4. 5. B 2. F 1. 4. G 1—4. L I; fugit C. D, alii. x) ad d. A 2. y) deest A 2. z) ita A 1. F 4. G 3. 4; Wecthari F I. G 1. 2; Wectari A 4. 5. C 1. D 1. G *5. 5a. I 1, postea etiam A 2. Fl (semel Wectarit); Wectarit D3; Wectarith D 4; Vectari B 2. El, nonnumquam etiam C 1. D 1; Wictari A 2. 3. C 2. H 1, raro etiam A 1. a) Vicentina A 2. 4. B 2. F 4. G 3. H 1; Vincentena C "1; Vincentia A 5. D 2. G 4. 5, corr. Vicentina E 1; Vicentia F S. él. i| Vincentana I 1.
1) Carnuntum vetus falso cum Sclavorum provincia Carantana con-junctum esse, vix est quod moneamus. 2) Nunc vicus Nimis. BE.
populum suaviter regens. Hunea cum audisset Sclavorum gens Ticinumb profectum esse, congregata valida multitu-dine, voluerunt super Foroiulanum0 Castrum inruere; et venientes castrametati sunt in loco qui Broxas11 dicitur1, non longe a Foroiuli. Secundum divinam autem dispositio-neme contigit, ut dux Wechtari superiori vespere af Ticino reverteretur nescientibus Sclavis s. Cuius comités cum ad ropria, ut adsolet fieri, remeassent, ipse lioc nuntiumh e Sclavis * audiens, cum paucis viris, hoc est 1 viginti quinqué, contra eos progressus est. Quem Sclavik cum tam paucis venire conspicientes, inriserunt, dicentes, patriarcham1 contra se cum clericis adventare™1. Qui cum ad pontem11 Natisionis2 fluminis, qui ibidem est ubi Scia vi residebant0, propinquassetP, cassidem sibi de capite auferens, vultum suum Sclavis ostendit; erat enim calvo capite. Quem dum Sclavi, quia ipse esset Wechtari, cognovissent i, mox perturba ti, Wechtari adesse clamitantr, Deoque eos exterrentes, plus de' fuga quam de proeliou cogitant. Tune super eos Wechtari cum paucis quos habebat inruens, tanta eos strage pro-stravit1', ut ex quinqué milibus viris vix pauci qui evaderent remanerent.
24.	Post hune Wechtari Landariw aput Foroiuli ducatum tenuit. Quox defuncto, ei Rodoald y in ducato2 successif.
25.	Mortuo igitur, ut dixeramus8, Lupob duce, Grimu-aldus rex filiam eius nomine Theuderadam0 suo filio Romualdo, qui Beneventum regebat, in matrimonium tradidit. Ex qua inded tres filios, hoc est Grimualdum, Gisulfum6 neenon et Arichisf, genuit.
26.	Rex quoque Grimuald de omnibus illis, qui eum,
a) Hoc G. b) T. ad regem p. A "3. 3; et T. Wectari profectum esse G "5. 5c. c) Foroiulanos G 3. 4; Foroiul(i)anorum C. D. F 5. II. d) Proxas G *5. e) disposition G 1.2. f) deest G 3. 4. g) Sclabis F 1. G 1. b) nuncio G 3. 4. 5. i) cum add. A3. C.D.II, kj Sclavis P 1. G 1. 1) patriarcha cumtra .. se Fl. m) adven-taretFl. n) ponte F 1. G 1— 4. o) sedebant A '3. p) propinquassent A 2. 5. C*l. F 4. G 3. 4. 5a. q) cognovisset F 1. G 1. 2. r) clamitat G 1. 2. — Deoque e corr. G 1. 2. s) exterrentem F 1. t) de f. e corr. F 1. u) consilio C. D. I 1 ; de deest G 3. v) percussit F 2a. G; p. — milibus des. F 1, post suppleta; ex q. m. v. des. F 4. 5. G; viris deest B 1. 4b. w) Landri A3; Laudari A 5. B 3. D 1. G 1. 2. *5. 5c; Laudarit D 3; Laudarith D 4; Laudaria D 2. x) Quod P 1. G 2. y) Rodo-aldi ? F 1 ; Rodoalt D 1 ; Rodnald G 3 ; Romoald A 1 ; Romualdus D 2. z) ita A 2. B 2. F 1. G 1. 2. 4. 12; ducatu A 1. 3. 4. 5; ducatum C. D. F 5. I 1. a) diximus A 3. 6. B. C. D. B 1. F 5. H. b) Lupone F 4. G. c) Theude-ratam A 4. F 4. G 1. 2. 5a; Teuderatam G 3. 4; Teuderadam B 2; Theoderatara A 2. G'5; Theodoratam P 2. G 5c; Theoderadam A-3; Theoderam A3. d) idem B la. 3. D 3; isdem Die corr., et ita alii D; deinde G 5; deletum G 2; deest C. D 2. F 5. I 1. 2. e) et Gis. P. G. f) Arichi P 1.
1) Bethmann de castello quodam Purgessimo prope pontem mox memo-
ratum cogitavit; alii, quos affert, de Prosasco ad fontem Natisonis; alii de Borgo Bressana suburbio urbis Oividale. 2) Ponte de' Schiavi prope S. Pietro de Schiavi. BE.
quando Beneventum profectus fuerat, deseruerunta, suasb iniurias ultus c est.
27.	Sed et Forum Populi, Eomanorum civitatem d, cuius cives eidem adversae quaedam intulerantf Beneventum pro-ficiscenti missosque® illius euntes et redeuntes a Benevento saepius laeserant, hoc'1 modo delevit. Quadragesimorum' tempore per Alpem Bardonis1 Tusciam'1 ingressus, nescien-tibus omnino Romanis, in ipso sacratissimo sabbato1 paschali super eandemm civitatem, ea hora qua" baptismum0 fiebat, inopinate inruit, tantamqueP occisorum stragem fecit?, ut etiam diaconesr ipsoss, qui infantulos1 baptizabant, in ipso sacro fonte perimeret". Sicque eandem urbem deiecitv, ut usque hodie paucissimiw in ea commaneant babitatores.
28.	Erat quidem* Grimualdo contra Romanos non mediocre odium, pro eo quod y eius quondam germanos Taso-nemz et Cacconema in sua iide1' decepissent2. Quam ob causam Opitergium civitatem, ubi ipsi extincti sunt, funditus destruxit eorumque qui ibi habitaverantc fines Foroiulanis Tarvisianisqued et Cenetensibuse divisit.
*p. 154. *29. Per haec témpora Vulgarumf dux Alzeco nomine, incertum quam ob causam a sua gente digressus h, Italiam pacifice introiens, cum omni sui ducatus exercitu' ad regem Grimuald venitk, ei se serviturum atque in eius patria1 habi-taturum promittens. Quem ille ad Romualdum1" filium" Beneventum dirigens, ut ei cum suo populo loca ad habi-tandum concedere deberet0, praecepit3. Quos Romualdus duxP gratanter excipiens, eisdem spatiosa? ad habitandum
a)	deseruarunt G- 1. 2. b) sua F 1. c) deest D 1. d) civitate F 1; civi-tates G 1—4; R. cuius eiusdem civitatis cives D 2. e) adversam G 3. f) intu-lerunt A 1. B 2. C. D 1. F 4. G. II. 2. g) missoque Fl. b) modo eos A3, i) quadragesimae B la. F 4. 5. G. I 1; quadragesimali A 6; quadragesimi D 2. k) Tusciae G 3. 4. 1) deest G 2. m) eadem G 3. n) quo C 1. 2. G 3; quem G 4. o) baptismo G 3. 4; baptismus C 2. 3. F "2. G 5e. p) tantum-que F 1. q) facit F 1. r) deest G 5c. s) ipso F 1. t) infantulo F 1; infantibus G 1. 3. 4. u) perimerent A 5. 6. D 1. G 3; peremeret F 1; pere-merunt G 4. v) delevit A *3. w) paucissimis F 1. x) quidam A 1. 2. B 2. D 1. F 1. G 2; quida (quidà?) Pal. Ass.; deest E 1. y) q. e. post suppl. G 1. z) Tassonem C *1. 1. 2. D 2. G 1. 2. a) Caconem A 2. C 1; Caccauem G 2.
b)	fidem F 1. c) ita Paulum seripsisse vel saltim scribere voluisse putarim ; hauerant A 1; auerant A 2; aderant A 3. C. I): erant A 4; aberant B la. 2; habuerant F. G. I 2, corr. habitaverant F 1. G 1. 2, et ita F 2. G 5c, sed etiam A 5; habita-verunt A "3. E 1. d) Tharv. F 1. G 2; Tarvisiensibus C 3; deest G 5c. e) Ce-netenensibus C 1. f) Walgarum F 2. G 3. 4; Bulgarum C "1. 2. 3; Bulgorum D 1. 2. — Alzegone A *3 ; Algeco A 3; Alzeo G 4. g) causa Pal. Ass. h) de-gressus Pal. Ass. ; degessus corr. digressus G 3 ; digressus est Italiamque D *3a. 3 ; est post add. G 4. i) exercitus F. G. k) Grimo advenit, post super ser. aid Fl; Gr. advenit F 4. G 1. 2; Gr. advenisse serv. G 3. 4. 1) patriam F 1. G 1.2. m) Romoald F 1, et ita infra n) suum add. C. D. H 1 II. o) debere G 1. 2. p) deest C. D. G*5a. I 1. q) speciosa G 1. 2. 4; preciosa F 1.
1) Bardi prope Parmam. 2) V. supra IV, 38. 3) Theophanes a. 671 (Historia miscella) rem aliter narrai.
loca, quae usque ad illud tempus deserta erant, contribuit, scilicet Sepinum3-1, Bovianum et Iserniamb et alias cum suis territoriis civitates, ipsumque Alzeconem, mutato dignitatis nomine, dec duce gastaldium vocitari praecepit. Qui usque hodie in his ut diximus locis habitantes, quamquam et Latine loquantur, linguae tamen d propriae usume minime amiserunt.
30.f	Igitur extincto, ut diximus2, aput Siciliam Constante augusto, punitoque qui ei s successerat Mezetioh 668. tyranno, Romanorum regnum1 Constantinus, Constantiik augusti filius, suscepit regendum, Romanisque principatus est annis decern et septem. Constanti1 sane temporibus Theodoras1,1 archiepiscopus et Adrianus abbas, vir aequen doctissimus, a Vitaliano papa missi in Brittaniam, plurimas0 ecclesias AnglorumP doctrinae ecclesiasticae frugei foecun-darunt. E quibus Theodoras archiepiscopus1, peccantium iudicia, quantiss scilicet annis pro unoquoque peccato quis poenitere debeat, mirabili et discreta consideratione descripsit
31."	Insequenti post tempore mense3 Augusto a parte 676? orientis stella cometisv apparuit nimis fulgentibus radiisw, quae post semet ipsam reversax disparuit. Nec mora, gravis pestilentia ab eadem parte'" orientis secuta, Romanum po-pulum devastavit. His diebus Domnus2 papa Romanae4 ecclesiae locum qui Paradisus dicitur ante basilicam3 beati apostoli Petri candidis etb magnis marmoribus mirifice stravit.
32.	Hac tempestate Franeorum regnum aput Gallias c. 675.
a) Sepianuovianum F 1; Sepianum G. I 1. — Bevianum A '3 ; Ovianum G 3. 4; Hovianum G 1; Obvianum G 2. b) Hiserniam A 2; Isernia F 1. c) n. ducem egastaldium C 1. d) et t. G 1. 2. e) usu A 1. F 1. G *5; usi G 1—4. — minime deest B 2. f) hoc cap. om. A 6. g) eis A 1. h) ita vel Mezecio A 1 — 3. C 1. G; Mezotio C '1. F 1 ; Mec(z)entio D 2. 3, alii. i) sequentia — cui cum responsum esset (c. 33) des. G 1, folio absciso. k) Constantis D 3; Constantie G 3. 4. 1) ita A 1. 2. *2. 4. F 1. G 2—4; Constantii A '4. I 1 ; Constantis A '3. 5. B la. C. D. H 1; Constanto B 2; Constantini A S. F 5. — ante A *3. m) Theoderus A 3 ; Teodorus G 3 ; Teudorus G 4 semel. n) virea-que corr. vireque A 1; viri e(ae)que A 3. I 1 ; virique C 1; vereque G 2. 3. 5a; vere G 3. *5 ; veri G 5c. — doctissimis C 1 ; doctissimi G 2. I 1. o) plurima F 1. G 2. p) Angulorum Al, corr. Anglorum C 1 ; AnguIarumFl; Angelorum G 2. q) grege A 2. r) episcopus C. D. II. s) quanti F 1. t) describit F 4. G; consistit El. u) hoc cap. antecedenti adjungit G 5c. y) comates G 3; com-metis C 1; cometes A 2. B 2. 3, alii. w) radii F 1. x) digressa F 4. G; diversa F 1. *2; deest F 5; in Pal. Ass. diue legi videtur. — disrapuit F 1. y) partem F 1. G 3. z) Domnus corr. Donus Al. D 1. El; Donus A 2. 3. 5. D 3 ; Donnus B 2. C 4b ; Dominus D 2 ; donum F 1 ; donis papae corr. Donus papa G 2; domnus Odo p. H 1. a) basilica F 1. b) et m. des. A 1? G; set corr. et magnis F 1.
1) Sipicciano ; Sergna ; prope quas etiarn Bovianum situm erat. 2) Supra V, 6. Quae sequuntur — fecundarunt ex Beda sumta. 3) Ex O. pont. Don. Insequenti post tempore ; cometis et Rom. pop. dev. add. Paulus. 4) Hic atrium b. Petri apostoli superiore, qui est ante ec-clesia in quadriporticum, magnis marmoribus stravit. O. pont.
*p. 155. Dagipertusa regebat, cum * quo rex Grimuald pads firmis-simae foedus inierat1. Cuius Grimualdi vires Perctarit etiam aput Francorum patriam constitutus metuens, egressus eh Gallia, ad Brittaniam insulam Saxonumque regem prope-rare disponit.
33. At vero Grimuald nono die0 post flevotomumd in suo palatio constitutus, accepto arcue cumf columbaing sagitta percutere nisus esset, eius brachii vena disrupta est. Cui, ut ferunth, medici venenata medicamina supponentes 671. eum abk hac funditus privarunt luce. Hie in edicto, quod1 Rothari rex conposuerat, aliqua"1 capitula legis, quae ei utilia visa" sunt, adiecit2. Fuit autem corpore praevalidus, audacia primus0, calvo capite, barba prominenti, non minus consilio quam viribus decoratus. Sepultum autem est corpus eius in basilica beati Ambrosii confessoris, quam dudum ipse intra TicinensemP construxerat civitatem. Hie, post mortem Ariperti regis expleto iam anno unoi et mensibus tribus, Langobardorum regnum invasit, regnavitque ipse aimis novem, relicto Garibald, filio suo, quemr ei Ariperti regis filia genuerat, rege adhuc puerilis aetatis. Igitur, ut dicere coeperamus, Perctarit egressus de Gallia, navem ascendit, ut ad Brittaniam8 insulam ad regnum Saxonum1 transmearet. Cumque iam aliquantum per" pelagus navigasset, vox alitore audita est inquirentis, utrum Perctarit inv eadem nave con-sisteret. Cui cum responsum esset, quodw Perctarit ibi esset*, ille qui clamabat subiunxit: 'Dicite illi, revertatur in patriam suam, quia tertia die y est hodie, quod Grimu-aldus ab hac subtractusz est luce'. Quoa audito, Perctarit
a)	Dagibertus B 2. F 2. 5. G2; Dagobertus A3. B la. C. D. G4. *5. 5a. H 1.11. 2.
b)	a G 2. "5. c) non hodie A 1. 2 (odie superscr. h). G 2 (eraso h corr. nono die); n. d. des. F 1. H 1. d) flevotum A 1. 4; fleotum A 3; fleutomum G 3, corr. fleotomum D 1, et ita alii D. F 1 e corr. I 2; fleotemum A *3. 5; fletumum G 2; fleutumum G 3; fletomiam G '5; fleotomium D 2; flebotomum A 6. C 4. 5. D 3. F *2. 4. H 1; fleubotomum C *1. 1. 2. II; flebotomiam e corr. G 5a. e) ar-cum G 2. f) post suppl. A 1, et ita G 2—4. I 1; ante nono collocant A 3. C. D. I 1 ei e corr. F 1, ante accepto A '3; deest A 2—6, B 2. E 1. F. g) columba G 2. 3. h) fertur A3. G 3; deest F 5. i) superp. F 1. G 2. k) deest G'5. I I ; ab ha F 1; hanc corr. hac G 2. 1) que G 2. m) aliquaque A 1. B 2. E 1. F 1. G 2; aliquoque A 2; alia quoque A '4. D "3a. 3. G 3. 4. H; aliqua quoque A 4—6. C. D 1. 2. F 1. *2. I 1. 2; alia queque G 5a; aliaque F 5. G "5. n) vise A 1. o) prius corr. eadem manu primus A 1; pronus F 4. G. p) Tici-nense contraxerat F 1.	q) deest F 1. r) que F 1. s) Brittania F 1. t) Saxorum A 1 saepius. u) post F 1 ? G 1. — pelagum A 2. v) in — ibi des. A *3. w) pergit G 1. x) seguentia hujus cap. om. A 6, y) ita A 1. 2. F 1. G 1; dies ceteri. — est — reversus des. El. z) substractus A 2. a) Quod F 1.
1) Hie Pauli locus Mabillonio in praefatione partis primae saeculi quarti Benedictini lucem praebuit ad invesligandam Dagoberti II. resti-tutionem in Austrasiae regnum, ob quam scriptores ferme omnes rerum Francicarum máxime laborant. Negant alii Paulo fidem, et pro Dago-berto Clotharium III. vel Childericum reponunt, pluribus innixi argu-mentis. BI. 2) LL. IV, p. 91.
statim post se reversus est, veniensque ad litus, invenire personam non potuita, quae6 ei de Grimualdi morte nunti-avit; unde arbitratus est, non hunc hominem, sed divinum nuntium fuisse. Exindequec ad patriam tendens, cum ad elaustra Italiae venisset, iam ibi omnia obsequia palatina omnemqued regiam dignitatem cum magna Langobardorum multitudinee praeparatam, sef repperit expectari?. Itaque Ticinum reversus, exturbato Garibaldoh puerulo a regno, ab universis Langobardis mense tertio post mortem Grimualdi in regnum levatus est. Erat autem vir pius, fide catholicus, iustitiae tenax pauperumque largissimus nutritor. Qui statim Beneventum misit exindeque1 Rodelindamk suam coniugem et Cunincpertum1 filium suumm revocavit.
*34. Qui" ut regni iura suscepit, in loco illo qui a parte fluminis Ticini est0, unde ipse olim fugerat, monasterium quod Novum appellator Dominop et liberatori suo in honored sanctae virginis et martyrisr Agathae3 construxit1. In quo multas virgines adgregavit rebusque et1 diversis pariter eun-dem locum ornamentis ditavit. Regina verou eius Rodelinda basilicam sanctaev Dei genitricis extra muros eiusdem civitatis Ticinensis, quae Ad perticas appellatur, opere mirabili condidit ornamentisque mirificis decoravit. Ad perticas autemw locus ipse* ideo dicitur, quia ibi olim perticae, id est trabes, erectae steterant, quae ob hanc causam iuxta morem Langobardorum poni solebant: si y quis enim in aliquam partem aut in bello aut quomodocumque extinetus fuisset, consan-guinei eius intra sepulchraa sua perticam figebant, in cuius summitate columbam ex ligno factam ponebant, quae illuc versa essetb, ubic illorum dilectus obisset, scilicet ut sciri possitd, in quame partem his qui defunctus fuerat quiesceret.
35. Igitur Perctarit, cum solus per annos Septem regnasset,
a) poterat A *3. b) qui F. G. c) que deest A 2. d) omneque G 1. 2. e) multitudinem C 1. 2. G 3. 4. f) esse C. H 5a. I 1. 2; erasum D 1; deest D la. 2. *3a. 3. 4. F 5. HI. g) expectare A 2. D (1 e corr.)-, expertari F 1. 4; perctari G 3; r. Exinde Perctari(th) Ticinum C. II; Exinde itaque Bertariffus Tic. ed. Lind. cett. h) Grimbaldo F 1; exturbaldo p. G 2. — puero C *1. 1. Gl. i) que deest F. G. H. I 2; et exinde e corr. G 2, et ita G 5. k) Rodol. G 1. 2. — suam deest F. G 2. 3. 1) ita A 1? F 1; Cunibertum D 3; Cbunibertum D 2. m) deest A 2. *3. n) Que F 1. o) deest G 1. 2. p) deest G 3. q) honorem A 3. 5. C 1. F 1. G 1. 3. 4. — in — construxit des. A 4. r) martyrae A 1. C *1; Mariae C 1; virg. Mariae et m. A. G 5c. s) Agathis A '3. t) deest C. I 1. u) uxor post add. F 1. y) deest G. w) deest G 3. x) iste F 1. y) Si — ponebant in marg. post suppl. F 1, des. F 5. z) aliqua parte D 3. F 1 in suppl. a) sepulehrum A 1; sepulturam suam G 5. b) esse F 1. c) ubi — possit des. D la. d) posset B la. G3—5. II. 2, alii; possent F *2. e) qua parte D 3.
1) Ticinensium rerum scriptores ob earn causam s. virgini Agathae sacrum hoc templum a Bertarido constructum ferunt, quod node praece-dente festum ejusdem s. virginis per civitatis moenia e regione amnis demissus Orimoaldi furorem declinaverit. BI.
680. octavo iamanno Cunincpert® filium suum in regno b consortem adscivit, cum0 quo pariter per decern annos regnavit
36. Cumque in magna pace degerent et ex omni parte in circuitu tranquillitatem haberent, surrexit contra eos filius iniquitatis Alahisd nomine, per quem in regno Langobar-dorum, perturbata pacee, maximae populorum factae sunt strages. Hie dum duxf esset in Tredentina? civitate, cum comité Baioariorumh, quem illi gravionem dicunt, qui Bau-zanum1 et reliqua castella regebat, conflixit eumque mirifice superávit. Qua de causa elatus, etiam contra regem suum Perctarit manum levavit atque sek intra Tredentinum1 castel-lum rebellans communivit. Contra quem rex Perctarit pro-gressus, cum eum"1 extrinsecus obsideret, inopinate súbito Alahis cum suis civitate" egressus, regis castra protrivit regemque ipsum fugam petere0 conpulit. Qui tamen post-modum, faciente'1 Cunincperto, regis filio, qui eum iamolim diligebat, in regis Perctarit gratiam reversus est. Qui rex cum eum interficere aliquotiens vellet'i, Cunincpertus, eius filius, hoc fieri semper proibuit, reputans eum de reliquo fidelem existere; nec destitif patrem optinere, quin etiam ei ducatum Brexiaes contribueret; reclamante saepius patre1, quod in suam hoc Cunincpert perniciem faceret, qui hosti suo ad regnandum vires praeberet. Brexiana denique™ civitas magnamv semper nobilium Langobardorum multitudinem habuit, quorum auxilio metuebat Perctarit Alahis potentiorem forew. His diebus rex Perctarit in civitate Ticinensi portam* contiguam palatio, quae et Palatiensis y dicitur, opere1 mirifico construxit.
•p. 157. "37. Qui cum decern et octo annos®, et primum solus et postb cum filio0, regnum tenuisset1, ab hac luce subtractus
a)	ita A 1. 3. F. G; Cunipert A 2; Cunincpertum C 1; cf. p. 179 n. u et x.
b)	regnum A 1. D 3. c) cum — regnavit et sequens cap. om. A "4. d) Halahis loe loco A 1. F 1, postea Alahis; Halachis C 1. D 1. E 1; Haláis A 2; Alais A 6; Alachis D 1. G 2, alii plerumque. e) deest A 1; quae sequuntur — tantorum beneficiorum (c. 38) des. G 1, folio exciso. f) deest C 1. g) ita A 1. 4. D 1. F 1. G 2. 4; Trad. A 2; Trid. ceteri. — civitatem G 2. h) com commite Bal-dariorum G 2. i) Pauzanum C. D; Baptizanum G 3. 4. k) intra se F 1. G 2. 1) ita A 2. F 1. G 2. — castrum A "3. 3. m) eo G 8. 4. n) civitatem C 1. G *5. II (ubi ingressus); de c. e. D 3. o) peteret A 1. p) deest G 2. q) voluisset 11. r) desistit A 1. —apud patrem A 3, e corr. D 1. F 1, et ita ceteri D. G 5a. c. 12; a patre o. A "3. s) apud Brexias ei d. A 3. t) patrem qu§ G 2. u) vero D 2. 3. v) magna A 1. G 3. I 2. w) forem F 1. x) in cod. G 2 hoc loco folio desinente, sequens valde est mutilatum; post quod plura prorsus exciderunt usque ad VI, 6; G 2a haec exscripsit, priora vero — exosos habebat (V, 38) omisit. y) Palatineusis C 1—3. D 1. 2. I 1 ; Patilensis D *3a. 3 (in marg.: vel Palatensis). 4; Platinensis F 2; Placiensis F*2; que ad Palatiensis A 2 ; q. ad Palanensis A 6. z) deest A 3. a) ita A 1; annis F 1, ceteri. b) postmo-dum A *3. c) f. suo D 2. 3.
1) Non est sibi constans Paulus in Bertaridi regis annis enumerandis; antecedenti quippe cap. 35. decern et septern tribuit, hie decern et octo. BI.
est, corpusque illius iuxta basilieam domini Salvatoris, quam Aripert, eiusa genitor, construxerat, sepultum est. Fuit autem staturab deeens, corpore pleno, mitis per omnia et suavis. At vero Cunincpert rex Hermelinda0 exd Saxonum Anglorum genere duxit uxorem. Quaee cum in balneo Theodotemf, puellam ex nobilissimo Romanorum genere or-tam s, eleganti corpore et1' flavis prolixisque capillis pene usque' ad pedes decoratam vidisset, eius pulchritudmem suok viro Cunincperto regi laudavit. Qui ab uxore1 hoc libenter audire dissimulans, in magnum tamen puellae exarsit amorem1»; nec mora, venatum" in silvam0 quam UrbemP appellant perrexit secumque« suam coniugemr Hermelindam venire praecepit. Qui exinde noctu egrediens, Ticinum venit, et ads se Theodotem puellam venire faciens, cum ea1 con-cubuit. Qua m tamen postea in monasterium, quod deu illius nomine intrav Ticinum appellatum est1, misit.
38. Alahis vero iam dudum conceptam iniquitatem par-turiens, adnitentibus Aldone et Grausonew Brexianis civibus, sed et aliis multis ex Langobardis, oblitus tantoramx bene-ficiorum quae in eum rex Cunincpert inpenderat, oblitus etiam iusiurandum quo y ei se fidelissimum esse spoponderat, cum Cunincpert abesset2, regnum eius et palatium intra Ticinum positum invasit. Quod Cunincpert ubi erat audiens, statim3 ad insulam, quae intra lacum Lariumb non longe a Comoc est, confugit ibique sed fortiter communivit. Facta est autem magna tribulatio omnibus qui eum diligebant, et maxime sacerdotibus et clericis, quos omnes Alahise exosos habebat. Erat autem eo tempore Ticinensis ecclesiae epi-scopus vir Domini Damianus, sanctitate praecipuus, liberalibus artibus sufficienter instructus. Is cum Alahis palatium inva-sisse respiceret, nef quid ab eo ipse vel sua® ecclesia adversih
a)	deest P 1 (post gen. suppl.). G 2. 3. b) staturam decern F 1. c) ita A 1; Ermelinda G 2; Hermelindam A 2. C. D. F. G 4; Hermilendam A 4; Ermelin-dam B 2; Hermelendam E 1; Hermizindam (postea Hermil.) A3. d) et A 1. — Sasonum C *i; exasonum Angulorum (corr. Anglorum) C 1. e) reliqua usque ad finem libri om. A *4. f) Theodotam C 1. 2. G 5c. I 1; Teudoten G 3; Teu-dotam G *5. g) orta G 2; ornatam C 1—3. I 1, corr. ortam D 1. — el. c. des. G 4; el. — vidisset in marg. suppl. D 1. h) deest F 1 (post suppl.). G 2. i) u. ad des. G 2. k) deest F 1. G 2—4. — viro deest G 4. 1) uxorem CI. — hoc deest G 3. m) amore G 2. n) deest A 3. o) Silva A 3. G 2. 3. p) Urbam G *5. q) secumque — praecepit des. D. r) sua coniuge G 3. s) a G 2. t) h(a)ec Fl. G 2. 3. *5; hac G 4.	u) quod illius nomen F 1; q. illius nomine G 2. v) i. T. des. G. w) Grasone A 1, corr. Grausone D 1 ; Gausone A 2) Grausonem F 1. x) tantorum — inpenderat des. G *5; hoc loco pergit Gl. y) quod A 2. 3. B 2. F. G. z) abesset — Quod des. CI. a) deest C. D.
b)	Largium G 4. c) Quomo F 1; Cumo F 4. G 1—4. I 1. LI; Cuma G 5a. c; Cumor G '5; Commacina D 3; domo H 1. d) f. se A *3. e) Alihis G 1; aliis corr. alii G 2. — e. habebant G 1. 2. f) nec A 1. 2. 4. 5. 6. F 1. 4. Gl. 3.4; quod in archetypo fuisse putarim. — quod A 2. g) sug ecclesi| A 2. h) deest G.
1) Monasterium s. Mariae Theodotis, vulgo nunc della Posterla. BI.
perpeteretura, Thomam1' diaconem suumc, sapientem scilicet et religiosum virum, ad eum misit perque eumd eidem Alahis benedictionem1 sanctae suae ecclesiae transmisit. Nuntiatum est Alahis, Thomam diaconem ante fores adstaree ■ benedictionemque ab episcopof detulissee. Tunc Alahis, *p. 158. qui, ut diximus, * omnes clericos s odio habebat, ita inquit ad suos: 'Ite, dicite illi, si munda femoralia habet, intret; sin autem aliter, foris contineat pedem'. Thomas vero cum hos sermones audisset, ita respondit: 'Nuntiate ei, quia munda femoralia liabeo, quippe qui eah hodie lota indutus sum'. Cui Alahis ita' iterato mandavit: 'Ego non dico de1' femo-ralibus, sed de his quae intra femoralia habentur •'. Ad haec Thomas ita respondit: 'Ite, dicite illi: Deus solus potest'" in me in" his causis reprehensionem0 invenire; nam ille nulla-tenus potest'. Cumque eundem diaconem Alahis ad se in-gredi fecissetP, asperei satis et obiurgandor cum eo locutus est. Tunc omnes clericos et sacerdotes pavor et odium tyranni'* invasit, aestimantiums se eius feritatem1 tolerare omnino non posse. Coeperuntque tanto" amplius Cuninc-pertum desiderare, quanto pervasorem regni superbum execrationiv haberent. Sed non diutius feritasw et cruda barbaries pervasiun regnum optinuit.
39. Denique cum die quadam solidos super mensam numeraret, unus ei tremisses* de eadem y mensa cecidit, quem filius Aldonis adhuc puerulus de terra colligens, eidem Alahis1 reddidit. Ad quem8 Alahis, sperans puerulum parum intellegereb, ita locutus est: 'Multos ex his genitor tuus habet, quosc mihi in proximo, si Deus voluerit, daturus est'. Qui puer cum vespere domum ad patrem regressus esset,
a) perpetiretur A 2. 4. 5. F 1. *2; perpateretur A 6. G 1—3; perpetretur A3. 12; pateretur B. C. D. E 1. F 4. 5. G '5. L 1. b) Thomas . .. corr. Thomasum F 1. — autem add. G 1—4. c) suo G 3. 4. d) p. quem (que AI?) eum A 1. 2. 4. B 2. E 1 (post del.). F2; perque eum eum eidem A3; per quem eidem C. D. F 1. G. H. I. — idem B 2. e) adstaret — detulisset F 1. G 1. 2. f) b. quam ab ep. acceperat C. D. I 1. g) cleros A 1. h) quia ea A 5. 6. B 2; quia h. C. D. E. F. G 1 — 4. H. I; quae G 5. I 2. i) deest F. G; ite iterato et dicite illi quia ego C, corr. mandavit ite dicite illi quia ego D 1, et ita ceteri D; AI. respondit I 1. 2; r, dicite ei quia ego I 1. lc. k) post suppl. G 1. 2. 1) habet G 3a; sunt I 1. m) potens Gl. 2. n) deest F 1. G 1—4; post suppl. de F 1. G 2, et ita F 4. G 5. o) reprehensionis A 1. p) fuisset A 2. F 1. q) aspera C "1. 1. r) obiurgandum G 1—3; obiurganda II. r") tyrranni AI. s) estimantes A 6. F *2. G 5a, H 1. I 2. — fratemitatem t. G 5c. t) veritatem F 1. G 1. u) deest C 1. 2. 4. v) execrations C. D. E 1. G 2. 3. — habere D 3. G; habentur C 1. w) feritu A 3; ferita sed G 1—4. — barbarius G 3a. 4; sequentia — faceret quod Cuuiucpert (c. 41) des. D la, foliis duobus deperditis. x) tremissus A *3. 5. C 1. D 1. 2. *3a. I 1; tremissis D 3, alii. y) deest G 3a; t. dem m. C 1. i) AI. r. A. q. des. C 1. F 5. a) Adque A 1. 2. F 1; Atque G 1—4, corr. Ad quem F 4. b) intellegerent F I. c) quod A 1. 2. C I. 2. Dl. Fl; multa...quod C "1. 1; multum .. . quod C 2; multo ... quod G 1. 2, et ita in archetype fuisse putarim.
1) Sive eulogiam, scilicet panem benedictum. BE.
eum suus genitor requisivit, sia quid eib illo die rex loeutus fuisset, ille patri omnia ut facta fuerant et quidc sibi rex dixerat nuntiavit. Audiens d haec Aldo vehementer pertimuit, fratremquee suum Grausonem adscitum R, ei omnia quae rex maligne loeutus fuerat nuntiavit. Qui mox cum amicis et his quibus credere poterant consilium ineuntf, qualiter Alahis tyrannum regno s privarent, priusquam ipse eish aliquam laesionem facere possit». Qui maturius ad palatium profecti, ita Alahis dixerunt'1: 'Quid dignaris in civitate residere? Ecce1 omnis civitas et universus populus tibi fidelis existitm, et ebriosus ille Cunincpert ita dissolutus est, ut iam ultra nullas" possit habere vires. Egredere et vade in venationem et° exerce te cum iuvenibusP tuis, nos autem cum reHquis iidelibus tuis defendimusi tibi banc civitatem. Sed etr ita tibi repromittimuss, ut in proximo inimici tui Cunincperti caput adferamus1'. Qui eorum verbis" persuasus, civitatem7 egressus atque adw Urbem vastissimam silvam profectus est ibique sex iocis et venationibus exercere coepit. "Aldo* vero et Grauso euntes ad lacum Comacinumy ingressique navem, ad Cunincpertum profecti sunt. Ad2 quem venientes, eius pedibus provolutia, se contra eum nequiter egisse professi suntb, eique, quid Alahis malitiose contra eos loeutus fueritc, vel quale ipsi ad eius perditionem d consilium eidem dederinte, nuntiaruntf. Quid plura? Fleverunt pariter et inter se sacra-menta dederunts, diem statuentes h, in quo Cunincpert veni-ret, ut ipsi ei civitatem Ticinensem contraderent. Quod1 et factum est. Nam diek statuto Cunincpert Ticinum adve-niens, ab eis libentissime susceptus palatium suum ingressus est. Tunc omnes cives, et praecipue episcopus1, sacerdotes quoque et clerusm, iuvenes et senes, certatim ad eum con-
a) deest G. b) deest G 1—4. c) qui F 1; qu(a)e F 4. G. d) Audiens — pertimuit F 1 eadem manu in loco raso; Audiens — nuntiavit des. G 5c. e) que deest F 1; fratreque suo Grausone adscito D 3; atsitum G 1. 2. f) iniunt A 3—6. B la. 2. F 1 e corr. G 3a; inierunt C. D. X 1. g) regnum C 1. F 1. h) ei G 1. 3a. 4; deest G 2. i) posset C 2. 3, alii. k) dicunt post suppl. G 2. 1) h(a)ec F. G (deest F '2. G 5c). m) existat A 1; existunt A 6; extitit G 3a. n) nulla A 2. F 1; nullus G 1. 2. o) deest F 1. G 1. 3a. 4, post suppl. G 2. — exercere c. A 1 e corr. E 1. G 3. 4. p) iuvenalibus G 3a. q) defendemus
C.	D 1 e corr., et ita ceteri D. F '2. 4. 5. 11. 2. r) deest F. G 1—4 (post suppl. G 1). s) prom. A *3. t) afferamus A 6. B 2. F 1; afferemus A 4. G "5. I 2; efferamus G 5c; offeramus C 2. II; auferamus C *1. 1. 4b. D 1. F 4. G 1-4. "5. II 1. u) verbum F 1; verba G 1. 2; in e. verba G 3a. v) civitate G 3a. w) deest F 1; ab urbe ad v. G 3a. x) deest G 1. 2 (post ven. suppl. G 2). y) Coma-cimum G 2; Comacianum I 1; Commacinum F 4; Commacinam D 2—4; Cuma-cinum F 3; Cumatitinum G '5; Macinum G 4. z) At G 1; Atque G 4. a) provolutus F 1. b) professis G 1. 2. c) fuerat C 1. 2. 4b. D 1. F '2. 5. G. H 1. I 2. d) perditions A 2; perditionis G 3a. e) dederunt A 1. 2. C.
D.	G2. f) nuntiaverunt C. D. II; nuntiaret qu§ G 2. g) deduxerunt C'l. 1. h) statnens G 1—4. i) Quo F 1; Que G 2. k) Nave s. F 1. 1) episcopus corr. episcopi A 1, et ita C 1. G. I 1; episcopis F 1; episcopos A 2. m) clerici C. D. F *2. H 1. I 1. L 1; clericos A 5.
currentes, omnesque eum cuma lacrimis amplexantes, Deo gratias de eius reversione, inaestimabili gaudio repletib, concla-mabant; quos ille omnes prout potuit osculatus0 est. Nuntius súbito add Alahis pervenit, adimplesse Aldonemc et Grau-sonem quodf ei promiserant: et caput Cunincperti attulisse&, et non solum caput, sed et totum corpus, eumque adfirmans in palatio h consedere. Quod ille audiens, animo consternatus est, multaque' contra Aldonem15 et Grausonem furibundus et frendens comminans, exinde egressus, per'_ Placentiamm ad Austriamn rediit1 singulasque civitates partim blanditiis» partim viribus sibi socios p adscivit. Nami Vincentiam veniens, contra eum eiusr cives egressi, bellum paraverunt; sed mox victi, eius socii effecti sunt. Inde exiens, _ Tarvi-siums pervasit, pari modo etiam et reliquas _ civitates. Cumque1 contra eum Cunincpert exercitum colligeret, et Foroiulani in eius auxilium iuxta fidelitatem" suam vellent proficisci: ipse Alahis ad pontem Liquentiaev fluminis2, quod aw Foroiuli quadraginta et octo milibus distat et est in itinere Ticinum pergentibus, in silvamx quae Capulanus^ dicitur latensz, eum Foroiulanorum exercitusa sparsim veniret, omnes eos, sicut veniebant, iurare sibi conpulit, diligenter ca-vens, ne aliquis ex his retro reversus venientibus hoc aliis nuntiaretb; sicque omnes a Foroiuli venientes eius sunt sacramentis adstricti. Quid plura? Cum omni Alahis Austria0, econtra Cunincpert cum suis venientesd, in campo cui Corónate nomen este-3 castra posueref.
40. Ad 8 quem Cunincpert nuntium misit, mandans ei, ut cumh eo singulare certamen iniret, nec opus esset iitro-•P. i6o. rumque exercitum' fatigare. Adk quae verba Alahis * minime
a)	deest F 1. G 1—4. b) deest F. G. c) o. et consolatus ed. pr.; consolans
0.	a 5c) ed. Lind. eett. d) deest C 1. e) Aldone et Grausone F 1. G 1. 2. f) quod — Grausonem des. G 2. 2a. — ei deest F. G. g) attulisset F 1. b) pa-laeium G 1. 4. i) m. ei c. C *1. 1. k) c. Aldone et Grausone F 1; contra deest G; Aldone et Grausoni G 3a; Aldoni et Grausoni G 4. 1) super C "1. 1. m) Placencia F 1. n) Histriam e corr. A 1. o) parti blanditi parti F 1 ¡ partem bi. G 1. 2. p) ita A 1. B 2. C 1. H 1. I 1; socias A *2. 2. 3. 4. 5. C. D 2. 4. 5. F 1 (corr. socians); socians A 6. F 4. G 1. 2. 3a. 5a; sociens corr. socians G 4. q) Nam et G. I 1. — Vicentiam C '1. F. G. r) ei F 1. s) Tar-visinum C 1. t) Cumque deest F 1 (post suppl.); Etiam dum e (de G 2. 5c; et G 3a) reliquis civitatibus contra G. u) fidelitate sua F 1. v) Loquentiae G 3a; Liquetiae G 5c. w) ad A 2. F 1; quae a G 2. — Foroiulani C *1. 1. %) silva D; p. Ínsula A 3. y) Copulanus F 4. G 1—4. *5. 5a; Copulatus G 5c ¡ Caspulanus L 1. z) deest C "1. 1. a) exercitu sparsi A2; exparsim F 1. G 1. 2.
b)	nunciare F 1. G 1. 2. c) Austrie contra corr. Histrie c. A 1; austeritate c.
01.	i. I 1; contra G 3a. 4. d) veniens C 2. I 1; veniente G 3a. 4. — cam-pum G 3a. e) C. dicitur A 3. f) ita A 3—5. E. F. G (posuit G 3a); posue-runt ceteri. g) At F 1. G 1. 2. b) c. eo des. A 3. i) exercitu A 2. F 1.— fatigaret F 1; fatigari D 3. I 1. k) At qu(a)e F 1. G 1. 2.
1) Austria in Liudprandi legibus saepius nominatur; v. LL. IV, Ind. p. 667 s. v. 2) Livenza. 3) Komate ad Adduam; cf. c. 41. et Lupi I, p. 359.
consensit. Cui cum unus e suis, genere Tuscusa, ei persua-deret, virum bellicosum fortemque eum appellans, ut contra Cunincpertum audenterb exiret, Alaliis ad haec verba respon-dit: 'Cunincpert, quamvis ebriosus sit et stupidi0 cordis, tamen satis est audax et mirae fortitudinis. Nam tempore patris eius quando nos erabamusd iuvenculi, babebantur in palatio berbicese mirae magnitudinis, quos ille supra dorsum eorum lanam adprehendens, extenso eosf brachio a terra levabat; quod quidems ego facere non poteram'. Haec ille Tuscus audiens, dixit ad eum: 'Si tu cumh Cunincperto pugnam inire singulari* certamine non audes, me iam in tuo adiutorio socium non habebis'. Et haec dicens, proripuit se et statim ad Cunincpertum confugiitk et haec ipsa illi1 nuntiavit. Convenerunt"1 itaque, ut diximus, utraeque acies in campo11 Coronate. Cumque iam prope essent°, ut se coniiuigereP deberent, Seno diaconus Ticinensis ecclesiae, qui custus? erat basilicae beati Iohannis baptistae, quae intra eademr sita est civitatem, quam quondam Grundiperga regina construxerat, cum nimium diligerets regem et1 metueret, ne u rex in bello periret, ait ad regem: 'Domine rex, omnis vita nostra in tua salute consistit; si tu in bello perieris, omnes nos iste tyrannusv Alahis per diversa suppliciaw extinguet. Placeat itaque tibi consilium meum. Da mihi apparatum armorum tuorum, et ego vadam x et pugnabo cum isto tyranno. Si ego obierotu recuperabis causam tuam; si vero vicero, maior tibi, quia per1 servum viceris, gloria adscribetur'. Cumque rex hoc se facturum esse® denegaret, coeperunt eum1' pauci qui aderant eius fideles cum lacrimis deposcere, ut ad ea quae diaconus dixerat adsensum praeberet. Yictus tandem, ut erat pii cordis, eorum precibus et lacrimis, loricam suam, galeam atque ocreas et cetera anna diacono praebuit in suaquec persona eum ad proelium direxit. Erat enim ipse diaconus eiusdem staturae et habitus, ita ut, cum fuisset
a) Tuscius A 2. b) audienter G 1. c) tepidi C 1; trepidi C 2. I 1. d) erava-mus corr. erabamus A 1, et ita A "2. 2. 4. B 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4. e) verveees D 2. "3a. 3. 4. F 4. G 5a. c. I 1. 2, e corr. A 6 G 2. 3a. f) ita A '2. '3. 3. 4. 5. F 5; eo A 1. 2. B la. 2. CI. D 1. F 1. I 2; cum F 4. G, uno H 1; suo H 5a; deest C 4b. F '2. g) deest A *3 ? C. D. h) deest G 2. 1) siugulare F 1. k) ita A 1. 2. 4. 6. E 1. F 1. 4. G 1. 2. 3a. HI; confagit A 3. C. D. I 1, alii. 1) deest C. D. m) Convenerunt — Coronate des. D. n) campum G 3a. 5c. o) esset A 1. 2. B la. F 1. G; sed cf. sequens cap. p) coniugere G 1. 2. q) ita A 1. F 1. — erat post suppl. F 1. r) ita G 1. 2; eadem — civitate A 2. F 1; eandem ceteri. s) diligenter et r. F 1. G. t) et — regem des. C i. _5. u) nec A1. 2. F 1. G 1. 2; cf. V., 38. v) tyrrannus A 1. w) tormenta A 3. — extingue F 1. x) vado F 1. y) ibiero corr. obiero A 1. F 1 (ubi post add. ibi); abiero C 1. 2 (in marg. al. interiero), corr. ob. D 1 ; ablgero G *5. z) per deest F 1; q. servo F 4. G 1—4; s. tuum C. D. I 1. a) deest B 1, qui haec continet; esset F 1. b) deest B la. 2. F. G. — p. que Fl. c) suamque (suam G 3a) personam G 3a. 4.
de tentorio armatus egressus, rex Cunincpert ab omnibus esse putaretura. Commissum itaque est proelium et totisb viribus decertatum. Cumque Alahis ibi magis intenderet, ubi regem essec putaret, Cunincpertum se extinxisse putans, Senonem4 diaconem interfecite. Cumque caput eius ampu-tari praecepisset, ut, levato eo inf conto, 'Deo gratias' adcla-marents, sublata casside, clericum se occidisse cognovit. Tunc furibundus exclamans: 'lieu me!' inquit, 'nihil egimus, quando ad hoc proelium gessimus, ut clericum occiderimush. Tale itaque nunc facio votum, ut, si mihi Deus victoriam iterum dederit, quod unum puteum de testiculis impleam cle-ricorum'.
41. Igitur Cunincpert perdidisse' suos conspiciens, sta-tim se eis1' ostendit omniumque corda, sublato1 pavore, ad sperandamm victoriam confortavit. Instruuntur n iterum * acies, *P. i6i. et° hinc Cunincpert, inde Alahis ad? belli certamina prae-parantur. Cumque ' iam prope essentr, ut se utraeque acies ad pugnandum coniungerent, Cunincpert ads Alahis iterato in haec verba mandavit: 'Ecce, quantus1 populus ex utraque parte consistit! Quid opus est, ut tanta multitudo pereat? Coniungamus nos ego et ille singulariu certamine, et cui voluerit Dominus de nobis donarev victoriam, omnemw hunc populum salvumx et incolomem ipse v possideat'. Cumque Alahis suiz liortarentur, uta faceret quod Cunincpert illi mandavit, ipse respondit: 'Hoc facere ego non possum, quia inter contosb suos sancti archangeli0 Michahelis, ubi ego illid iuravi, imagineme conspicio'1. Tunc unusf ex illis: 'Prae pavore', inquit, 'cernis quod non est; et tibi iam tarde est modo ista meditari'. Conseruntur itaque acies
a) putaretur — regem esse des. C 1. b) totius PI. 8 1. 2. c) desinit A 5; in A 5a reliqua recentiore manu addita sunt. d) Senone A 1, ubi d. i. C. c. e. am. des. e) interficit A 2. G 3a. 4. f) incunctanter C "1. 1. g) adclamaret A 3. P 1. *2. 4. G; ageret H 5a. I 2. li) ita A 2. B 1. F 1. G 1. 2; occide-remus ceteri. i) per diverse A 2; se p. G 4 e corr. *5. 5a; p. victoriam G 3a. — suo G 1. k) ei F 1. 1) sublatum F 1. m) patrandam C 1. 2. I 1; peragendam G 2. n) Instruunt F. G. o) ut A 1; deest E 1. p) ad — ad Alabis des. C 1. q) que deest B 1. Gl. 2. — iam deest C. D. r) esset G 1 5; essent corr. esset F 1. G 2. s) deest G 3a. 4. II. t) quantum F 1. u) sin-guli corr. singulari A 1. v) dare A 2? B la. C. D. F 5. I 1. 2. w) omue F 1? G 1. 2? x) s. et des. G 3a. y) deest A 3. z) suis A 2. a) ut f. des. C 1. — f. et quod G 1. 2. b) cunctos D 1. G 2. 3a. *5. c) angeli A 2; arcang. G 1. d) deest A 3; ille G 1. 2. e) imagine F 1. G 2. f) unum F 1.
1) Notandus hie mos veterum Langobardorum patronos gentis suae in contis pingere solitorum. Praecipui illoruin cultus in S. Michaelem arch-angelum, praeter templa in ejus honorem exeitata et historica plura monumenta, testes adhue sunt nummi ab ea gente signati sacra illius imagine hastam et contum deferentis. BI.
perstrepentibus bueinis, et neutra parte locum dante3, maxima populorum facta est strages. Tandem crudelis tyrannus Alahis interiit, et Cunincpert, adiuvante se11 Domino, vic-toriam cepit. Exercitus quoque Alahis, conperta eius morte, fugae subsidium arripuit. E quibus quemc mucro non per-culit, Adduad fluvius interemit. Caput quoque Alahis de-truncatum cruraque eius* suecisa sunt, informequee tantum truncumque cadaver remansit. In hoc bellof Foroiulanorum exercitus minime fuit, quia, cum invitus Alahis iurasset, propter hoc nec? regi Cunincperto nee Alahis auxiliumh tulit, sed cum illi bellum commisissent, ipsi ad propria' sunt reversi. Igitur Alahis hoc modo defuncto, rex Cunincpert corpus Senonik diaconi ante fores1 basilicae beati Iohan-nis, quamm ipse rexerat," mirifice sepelire0 mandavit; ipse? vero regnatori cum omniumr exultatione et triumpho victoriae Ticinum reversus est.
EXPLICIT LIBER QUINTUS
INCIPIUNTs CAPITULA LIBRI SEXTI.
1.	Quomodo Romuald' Tarentum cepit, et quomodo Theu-derata" monasterium saneti Petri aedificavit.
2.	De morte Romualdi, etv quomodo corpus beati Bene-dicti ad Grallias delatum est.
De Rodoaldw duce Foroiulano*, et de Ansfrit >', qui eiusz* ducatum invasit.
4.	De sinodo quae aput Constantinopolim facta est, eta de epistola Damiani episcopi.
5.	De eclipsi lunae et solis, et de pestilentia quae Romae et Ticinib facta est.
*) L 1 addit: id est gambas.
a) donante P. G. b) deest C. D. P. L 1. c) deest B 1. d) Adduas A 2. D 2; Adda G 1. 2. 3a, e corr. P 1; Ada G 4. e) informaque A 1. 2. C 1. D 1. F 1. G 1. 2, quod in archetypo fuisse videtur.	f) post suppl. G 1. g) non
G 1. 2. 3a. h) ausium G 1, corr. adiulorium G 2. i) propriam C *1; pro-prias F 1. k) Sennoni A 1. F 1; Senoni corr. Senonis G 2; Seneni G 4; Se-nonis A 3. D la. 3. G 3a, alii. ]) foras C '1. 1. m) qua G 1; quia G 2. n) rexerat corr. erexerat A 1, et ita C 1. D. E 1. F 4. o) ita A 1. P 1; sepel-iiri vel sepeliri ceteri. p) ipse — est des. C 2. q) regnans A 3, e corr. F 1, uti regnator fuisse videtur et posted restitutum est; regnatorus B 3. r) ornni C. D. E. F 1—4. G. I. s) indicem omittunt A '2. B 2, E 4. F 1. 5. G 5b; alium habet F 2 , ita incipiens: De Romoaldo Beneventanorum duce et gestis eius. t) Rimwald G 2 nonnumquam; Romalt D 1; Romoait C 1; Rumuald e corr. G 1. u) Theoderata A 1, sed infra Tbeud.; Theodorata G 1; Teud. C *1; mulier eius add. L 1, qui hie quoque saepius a Pauli verbis recedit. v) novum inc. arg. H 1. w) Romoald A 1. D *3a. 4; Romoait C 1; Romald D 1; Romualdo D 3; Rodoald e corr. B 1; Roduald A 3; Rodoaldo E 1. G 1. 2. x) Foroiulanorum B 1. — et — invasit des. C 3. y) Ansefriti C 1. D 1; Ansefrido D 2; Ansfrid G 1. 2, alii. z) eum G 1. 2. a) et de e. D. e. des. C 3. b) Ticina C "1, corr. Ticino D 1, et ita alii D. H 1; Titina C 1.
6.	Quomodo per antiquum hostem Aldonia et Grausoni nuntiatum est, quod eos Cuninepertob occidere vellet.
7.	De Felice diácono gramático c.
8.	De Iohanne Bergomensid episcopo.
9.	De stella obscura quae tunc apparuit, et de eructua-tionee Bebii montis.
10.	Quomodo gens Sarracinorum Africam cepit et Carta-ginemf diruit.
11.	De morte Constantini et regno s Iustiniani et victoria eius de Sarraeinis.
12.11 Quomodo Leo' Iustinianum exilio trusum, regnum eiusk invasit.
13.	Quomodo Tiberius Leonem superans et in carcerem coiciens1, imperator effectus™.
14.	Quomodo papa Sergius Aquileiensem sinodum nolentem sanctam quintam" sinodum suscipere correxit.
15.	De Cedoald0 rege Anglorumi1, quomodo Romam veniens baptizatus est statimque obiit.
16.1 Quodr regnum Francorum aput Gallias sub maioribus domus esse coepit.
17.	De morte Cunincperti regiss, et de4 regno filii eius Liutperti".
18.	De Raginpertov duce Taurinensium, quomodo superato Liutperto regnum invasit et eo anno occubuit.
19.	Quomodo Aripertow regnum invasit et Liutpertumx vivum eonprehendit ets' postea extinxit.
20.	Quomodo Rotharitz aput Bergamum a regnans ab Ariperto captus vitaque privatus est.
21.	Quomodo Ansprandusb in Baioariam fugiens, cum Theutperto0 eorum duced permansit.
22.	Quomodo Aripert Ansprandi uxorem filiumque eius et filiam diversis modis deturpavit, ete quomodo Liutpran-dumf ad patrem suum in Baioariam ire permisit.
a) Audoni B 1. b) ita A 1. D 1; Cunincpert alii; Chunibertus D 2; Cuniber-tus D 3. c) et g. D. d) Bergomense C *1. G 1. 2. e) eructatione D 1. f) Catarginem A lj Chartag. D 1. G 1. 2. g) de regno G. h) hoc arg. deest D la. 2. 3a; C 3. 4 ita cum sequente jungunt: Q. L. I. regno privavit et T. L. superans imp. eff. est i) deest G 1. 2. k) deest C. D. 1) proiciens D; eiciens H 1. m) e. est C. D; effieitur G 2. n) quinta At. C 1. G 1. 2. o) ita A 4. E 1; Cedoaldo A 6. H 1; Ceadpalla D '3a. 3 ; Ceadpallas D 2; Ced -palda D 4; Eudoalt I 1 ; Teudoalt C 1; Teudoald Al. BI; Theudoad D 1; Theodoald C "1. P 4. G 1. 2. 5; Teudualdo G 4. p) Angel. G 1. q) hoc arg. deest A 6. E I. r) Quomodo C. D. HI. II. s) deest C. D. HI. t) deest B 1. C. D. u) Leutberti Cl, et ita semel postea Liudp. G 1. v) Ragimp. G 1 ; Raginb. G 2, alii; Ragemb. C *1. w) ita A 1. B 1. C 1. 0 1 ; Aripertus A 6. D 2. 3. H 1; Aripert G 1. 2, alii. x) Liutperto C '1. D 1. y) et p. e. des. G 1—3. z) ita B 1. D 1. la. *3a; Rotharius D 2; Rothari alii. a) Perg. B 1. D 3; reliquum indijem om. G 4. b) Ansprand C '1. G 1. 2. c) ita A 1. C *1 hoc loco; Theuperto A3. BI; T(Th)eudiperto G 1. 2; Thutberto C 1; Theodeberto D 2; Thedem-perto D *3a. d) rege eorum H. L 1. e) sequentia novum arg. efficiunt D la. 2. *3a. E 1; des. H. f) Liudp. G 1; Liudb. G 2.
23.a	Quod aput Gallias maior domus Anscis1', Arnulfi filias, tunec erat.
24.	De morte Adonis aput Foroiulid et ducatu Ferdulfie, qui a Sclavisr oeeisus est.
25.	De ducatu Corvuli e aput Foroiuli, qui a rege excae-catus est.
26.	De Pemmone1' Foroiulanorum duce, et' de nativítate trium filiorum eius.
*27. De Gisulfo Beneventanorum duce, quomodo Suramk et* alia castra invasit.
28.	De donatione quam Aripert Romanae ecclesiae feeit, et de duobus Anglorum1 regibus™.
29.	De Benedicto Mediolanensin archiepiscopo.
30.	De0 morte TransamundiP Spoletini ducis et ducatu i filii eius Faroaldir.
31.	De Iustiniano imperatore, quomodo iterum8 regnum invasit et suos rebelles1 occidit.
32.	Quomodo Philippicus" Iustinianum peremit et augusta-lesT decus invasit.
33.	De obitu Petriw patriarchae et sacerdotio Serení*.
34.	Quomodo Philippieum Anastasius superávit.
35.	Quomodo Ansprandv, auxiliante sibi Teudeperto cum Baioariis, Aripertum superávit, et de morte Ariperti in flumine, et de fuga germani eius Gumperti2 et regno Ansprandi eta Liutprandi, filii eius.
36.b	Quomodo Tlieodosius Anastasium superávit etc regnum invasit, et de inundatione Tiberis.
37.	De gente Anglorum et reged Francorum Pipinoe et bellis eius, et quia ei Carolus, suus filius, successit.
38.	Quomodo Liutprandr rex Rotharits suum rebellem occidit11, et de audatia eiusdem regis.
a) hac arg. deest A 6. E 1. b) Ansis C *1. 1. D 1; Anschis A 4. G 1. 2; Anchis F4; Ansgis G 5a ; Ansio H 1; Ansegisus D2—4. c) deest D. d) Foroiu-lim G 1; Foroiuiini G 2. e) Feirdulfi Al; F. q. a. des. G 2; Fredulfi qui e corr. G 1. f) Sciabis G 1? 2 g) Corvoli G 1. 2. h) Poemone C '1. 1. D 2; P^mone G 1; Paemone G2; Pemone alii. i) et — duce des. B 1. k) So-ram et aliam castram G 1. 2. 1) Angelorum G 1. 2. m) et de ducibus A. C 1; de ducibus Saxonum H. n) Mediolensi G 1. 2. o) et de haec praece-denti argumento adjungens D 2. p) Transamundo A 1; Transamundis politani G 2; Spolitini G 1. q) de d D la. 2. 3. r) Feroaldi A 3; Farualdi G 1. 2. s) iter A 1; deest G. t) inimicos suos D la. 2. "3. 3. 4; et — occidit des. H. u) Philippus A 3. D la. 2. '3a. v) tía A 1. 3. B 1. C 1. D 1. F 4. G 1. 2. I 1; augustale D 2. 3; augusta E 1. w) deest C'l. 1. x) Severini Dla.2.*3a; Severi d 3; qui pergit: xxxiii. Quomodo Philippicus Cirum de pontificatu eiecit et Constantino papae litteras pravi dogmatis direxit. y) Ansprat G 2; Anspandus D 2. a) Cnmperti B 1; Gunicperti C 1; Gunberti C 2; Gumberti D 3. G 2. a) et L. des. G 1. 2. 3a. b) arg. 36. 37. post 38. 39. ponunt D la. 2. '3a. c) et r. i. des. B 1. d) rege corr. duce D 1, íí ita ceteri 1) H e) Pippino C 1; Pepino C "1. f) Liudp. G 1¡ Liudbrant G 2. — rex deest A 3. D 3. g) Bot-tharit A 1. b) occidit deest H 5. — et — regis des. H.
39.	De morte Gisulfi ducis Beneventanisa et ducatub filii eius Romualdi.
40.	Quomodo beatus Petronax monasterium sancti patris0 Benedicti aput Cassinumd reparavit, ete de monasterio sancti Vincentii.
41.	Quomodof, defuncto imperatore Theodosio, Leo eis suc-cessit in regno.
42.	Quomodo Carolus Francorum princeps Raginfridum1' superávit.
43.	Quomodo Liutprand > rex donationem Romanae k ecclesiae confirma vit, et1 quomodo filiam Theutperti in coniu-gium accepit.
44.	Quomodo Faroald1" dux Classem invasit, et quia Tlieudo Baioariorum dux ad apostolorum limina Romam venit.
45.	Quod", defuncto Sereno patriarcha, Calixtus0 regimen ecclesiae suscepit, et de bello Pemmonis adversum Sclavos.
46.	De adventu Sarracenorum in Hispaniam, et quomodo eosP Oarolus et Eudoi in Gallia superarunt.
47.	Quomodo Sarraceni Constantinopolim obsiderunt et a Bulgaribusr devieti sunt.
48.	Quomodo Liutprand rex corpus beati Augustini Ticinum advexit; quo etiam tempore Leo imperator igonass deiecit.
. * 49. Quas1 civitates Romanorum Liutprand rex invasit, et
geu] deterioribus factis Leonis augusti. e Romualdv Beneventano duce et Gisulfo, filio eius.
51.	De inimicitiis Pemmonis contra Calixtum patriarcham.
52.	Bellum Ratchis contra Sclavos.
53.	Quomodo rex Liutprand Pipinow, Caroli regis filium capillum 5' tetigit.
54.	Sarraceni2 rursum® Gallias repetentes a Francis superan -tur, etb quomodo Liutprand in solacium0 Francorum ivit.
55.	De Transamundo duce Spoletino et Gisulfo Beneventano d et Gregorio et regno Hilprandie.
a)	ita A 1. B 1. Cl. D 1. F4, G 1. 2. b) ducatus G 1. — et — Romualdi des. H. c) petris A 1; deest G. d) Casin. G 1, alii; cf. p. 211 n. e. e) et d. m. s. V- des. D 4. E I. H; et deest G 1. 2. — In A 6 reliqua arg. praeter 45. desunt. f) Quo corr. Quod G 1. 2. g) deest B 1. h) Raginfredum B 1, alii] Rain-fridum I) 2. i) Leutbrand C 1; deest B 1. — rex deest A 3. k) deest C. D. 1) et — accepit des. H. m) Foraal (?) C '1. n) Quomodo C 1. D2; defuncto deest D la. 2. *3a; mortuo Severo D 3. o) Calistus G 1. 2, alii. p) deest C 1. q) Heudo G 1; Tbeudo G 2. r) Vulg. G 1. 2. — ducti A 1. s) iconas A 3; yconas D la. 2. '3a. t) Quomodo C 1. H; C 3. 4 ita: Quomodo L. rex Ra-vennam obsedit et Classem destruxit, et de imaginibus quas Leo imperator incendit, et rursus de quibusdam civitatibus Romanorum quas L. rex invasit, et de det. etc. u) deest A 1. 3. B 1. C 1. D 1. 2. G 1. 2, alii; et — augusti des. H v) Romo-ald A 1; Rumuald G 1; Rumwald G 2. w) Pepino A 1; Pippino B 1. x) ita A 1. B 1. D 1 (corr. Alio). E 1. F 4. G 1. 2 (corr. filio) j filioceteri. y) capillos G. — totondit C. D. G 5a. H. I 1. L 1. z) Quod S. D 3. a) rursus G.
b)	et — ivit des. C 3. H. c) solatio G 1. 2. d) reliqua des. C 1. — et r. H. des. H. e) Ildeprandi B 1; Hildebrandi D 2. G 1; Hildeprandi D la. '3a.
56.a Quia, mortuo Gregorio, Godscalcusb in Benevento dux factus est, etc quomodo Liutprandd bellum in Pentapolie gessitf.
FINIUNT s CAPITULA. INCIPIT i> LIBER SEXTUS.
1.	Dim1 ista aput Lango bardos trans Padum geruntur, Romualdus k Beneventanorum dux, congregata exereitus mul-titudine1, Tarentum111 expugnavit etn cepit, parique modo Brundisium0 et omnem illam quae in cireuitu est latissimam regionem suae dicioniP subiugavit. Coniux quoque eius Tlieuderata ? eodem tempore foras muros Beneventanaer civitatis basilicam in bonores beati Petri apostoli eonstruxit; quo in loco multarum ancillarum Dei coenobium' instituit.
2.	Romuald quoque, postquam sedecimu annos ducatum gessit, ab hac luce subtractus est. Post quem eius filius Grimualdusv tribus annis Samnitum populosrexit. Huic in coniugio sociata fuit Wigilindax, soror Cunincperti, filia Perctarity regis. Defuncto quoquez Grimualdo, Gisulfus3,
eius germanus, ductor effectus est1, praefuitqueb "Benevento*P. i65. annis decern et septem. Huic sociata fuit Winiperga®, quae ei Romuald peperit. Circad baec témpora, cum in castro Cassinie, ubi beatissimi Benedicti sacrum corpus requiescitf, abs aliquantis iam elapsis annis vasta solitudo existeret,
a)	hoc arg. deest A 3. b) Gotscalcus C '1. D 1; Gotstalcus C 1; Godscalcus corr. Godescalcus G 2, et ita alii. c) et — gessit des. D 4. H. d) rex L. B 1. G; L. rex C 3. e) Pentapolim G. I 1. L 1. f) D 3. 4 addunt: LVII. Quomodo (rex 3) Liutprandus Gisulfum suum nepotem ducem constituit, et de ecclesiis quas eonstruxit, et de Baodolino sancto viro; E 1 addit: LYIII. Quomodo Spolitini (I. : tium) et Beneventum ordinavit et multa oracula eonstruxit. LVini. De Badolino et Theudelapio servus Dei, et de Petro episcopo Ticinensi et morte Liudprandi regis. g) Pinit A 1; Expliciunt capitula C 3. D 1. E 1. I 1; E. c. libri VI. (sexti) G 1. 4; desuní A 3. C 1. li) In Christi nomine historiae Long, incipit liber VI. D 1. PI. i) Cum A 3. B la. D la. F 5. G la. 5c. I 1. k) ita A 3. C. F 1, postea etiam B 1, alii; Romwaldus G 1. 2; cf. p. 210 n. v. et p. 187 n. n. 1) multitudinem G 1. 2. m) Tharentum F 1. G 1. 2. n) deest F 1.
0)	Brand. G 3a. p) dicionis A 1. B 1. C 1. D 1. F 1; quod ex falsa geminatione lilterae s ortum videtur. q) Theode(o)rata A 3. F 1. G 2, alii; Teuderada C '1. 1; Deoterata A *3. r) deest F. G. (post suppl. F 1). s) (h)onorem C. D 1. F 1. 4. 5. G 5a. H. t) cenubium P 1. G 1. 2. u) sexdecim B 1. v) ita A 3. F 1. G 1, alii; Grimwaldus G 2; cf. supra p. 161 n. v. w) populo C 1. D 1. E 1 ; populum D la. 2. '3a. 3. G 3a. I 2. x) Wiglinda corr. Wighilinda F 1; Wigilleuda G 1; Wingillinda G 2; Wilgilinda A 3; Wigilanda G "5. y) Berc-tarit hoc toco A 1. 3, alii. z) Defunctoque A 2? 3. C. D. II. a) Gesulfus A *3.
b)	deest A 2. c) Wini: perga F 1; Winipirga G 3a; Winiperta C 1. 4, corr. Winiberga D 1, et ita ceteri D. G 4. 5. H 1; Winiberta C 2; Winberga C 3. D 3. d) hoc loco novum incipiunt cap. A 1. B 1. C 1. 2. D 1 e corr. et alii D. P 1. H, contra indicem, quem solus H ita dividit. e) ita A 3. 4. 6. B. D (1 e corr.) et supra I, 26. etiam A 1, alii; Casini hoc loco A 1. *2. E 1. F 1, alii] Casino C *1. G 1. 2. "5; Cassino C 1. F 4. G 5c. H 1, alii. f) requiescebat C. D; requie-sceret A 6. g) deest C 4. 5. D. G 5, erasum G 4.
1)	Pro Gisulfo puero Theoderadam matrem ducatum rexisse, Acta s. Sabini referunt; id quod etiam diplómala confirmant.
venientes de Celmanicoruma-1 vel Aurelianensium b regionec Franci, dum aput venerabile corpus se pernoetare2 simulassent, eiusdem venerabilis patris pariterque eius germanae venerandaed Scolasticae ossa auferentes, ine suam patriam adportarunt3; ubi singillatimf duo monasteria in? utrorum-queh honorem', hoc est beati Benedicti et sanctae Scolasticae, constructa sunt. Sed certum est, nobis1' os illud venerabile et omni nectare suavius et oculos semper caelestia contu-entes, cetera quoque membra quamvis defluxa1 remansisse. Solum etenim singularité!' dominicum corpus non vidit cor-ruptionem; ceterum omnium sanctorum corpora in aeternam postea gloriam"1 reparanda corruptioni subiecta sunt, his ex-ceptis, quae ob divina miracula sine labe servantur.
3." At vei'O Rodoald0, quem aput Foroiuli praemi-simus4 dueatum p tenuissei, cum ab eadem civitate abesset, Ansfi-itr de Castro Reunias-5 dueatum eius absque regis nutu pervasit. Quo comperto1, Rodoald in Histriam fugiit" ac deinde navigio per Ravennam Ticinum ad Cunincpertum regem pervenit. Ansfrit vero non contentus dueatum T Foroiu-lanensium regereinsuper contra Cunincpertum" rebellans, regnum eius invadere voluit J". Sed conprehensus in Verona, ad regem deduetus2, evulsis ocidis, in exilium trusus® est. Foroiulano11 autem ducatui post haec Ado, fraterc Rodoaldi, lociservatoris nomined per annume et menses Septem gubernavit.
a) Celemanicorum A 4; Celmania L 1; Ce no man nie ür um Die corr., et ita ceteri D (Cemann. *3a ; Cenomannorum 3). b) Aurianensium F 1 ; Aurilian. G 1 ; Aureliensium G 2; Aureniensium G 3a; Auriniensium G 4. c) regionem C *1.
d)	deest C '1. 1; ven. Scol. — b. Bened. des. C 5. D la. 2. '3a, e guibus D 2 locum ita restituere conatus est : eius germanae sanctae Sc. corpora detulerunt.
e)	in s. p. des. pluribus erasis B 1. — asportaverunt C 1. I 1 ; apportarunt G 2; deport. A3. f) singulatim F 1. g) deest A 1. b) utroque C '1. 3. D 1. F 1. G 1—3; utriusque C 4 D 3. 9. F '2. 5. G 3a. 5 ; deest C 1. I 1. i) honore A *3. C. D, alii', b. e. des. C 4. 5. D; h. est — Scolasticae des. D 9. — Se. ossa constructa sunt A 2. k) deest A "3. 1) in cinerem d. C 4. 5 ; illibata cod. Lind. Ort. m) gloria F 1. G 1. 2; eterna p. gloria D. F 4. 5. G 5a. — reparandam C 1. F 1. n) hoc cap. om. A "4. o) Romoald A 1, et ita postea; Romoalt eadem manu corr. Rodoalt A 2; cf. p. 207 n. w. p) ducatu F 1. q) hic desinit D la in media pagina. r) Anfrit A *3. s) Rema corr. Reunia F 1; Reuma G 1. 2; Runia F la. G 4; Reumad G 5c. t) cumperto A 1. G 1; Quod comportum C "1. 1. u) ita A 1. 2. 4. B 2. F 1. G 3a. 4. H 1. v) ducatus C 1, ubi regere deest. w) deest C *1. 1. x) regem Cuti. C. D. I 1. y) desinit G '5. z) ductus C. D. I 1. a) retrusus C. D. I 1. b) Foro autem iulano G 2; Foroiulani F 1; Foroiulanorum B la. C. D; Foroiulanum F 4. G 5a. — dueatum B la. C. D. G 5a. c) fratrem B 1. G 1. 2. d) lociservator effectua G 3a. e) anno F 1.
1) i. e. Cenomannicorum, Le Mans 2) Frequentissima apud veteres christianos hujus verbi acceptio pro nocturnis precibus ac psalmodiis, de quibus d. Hieronymus, Tertullianus aliique. bi. 3) Celeberrimam ex hoc Pauli nostri capite controversiam de translatione corporis s. ab-
batis Benedicti ejusque sororis Scholasticae Casinates inter et Floriacen-ses monachos, immo inter Italos nostros et Gallos multoties refricatam, praestantissimi viri jam diupertractarunt. bi. 4) f, 24. 5)Bagogna.
4. Dumd haec in Italia geruntur, heresis1 aput Con-stantinopolim orta est, quaeb unam in domino nostro Iesu Christo voluntatem et operationem adseverabat. Hanc autem *heresem° excitarunt Georgiusd patriarcha Constantinopo-'p. i66, litanus, Machariuse, Pyrrusf, Paulus et Petrus. Quam ob causam Constantinus augustus centum quinquaginta episcopos 68i. congregari fecit; inter quos etiam fuerunt legati sanctae Ro-manae ecclesiae missi ab Agatlione papa, Ionannes diaconus et Iohannes s Portuensis episcopus; qui omnes eandem he-resem damnaverunt. Eah hora tantae haranearum' telae in medio populi ceciderunt, ut omnes mirarentur; ac per hoc significatum est, quod sordes hereticae pravitatis depulsae sunt. Et1'Georgius quidem patriarcha correptus est2, ceteri vero in sua defensione1 perseverantes anathematis1" sunt ultione perculsi". Eo3 tempore Damianus Ticinensis ecclesiae episcopus 4 sub0 nomine Mansueti Mediolanensis archiepi-scopi hac de causa satis utilem rectaeque fidei epistolam conposuit, quae in praefato p sinodo non mediocre suflragium tulit. Recta autem et vera fides haec est, ut in domino nostro Iesu Christo sicut duae sunt naturae, hoc est Dei et hominis, sie etiam duae credantur esse? voluntates sive operationes. Vis audire de eo quod deitatis est? 'Egor', inquit, 'et paterioh. 10,30. uniun sumus'. Vis audire quod humanitatis ? 'Pater maior u,28. me est8'. Cerne secundum humanitatem eum in1 navi dor-mientem; cerne eius divinitatem, cum euangelista ait: 'TuneMatth.8,26. surgens imperavitu ventis et mariv, et facta est tranquillitas magna'. Haec est sexta sinodus universalis Constantino-poli"' celebrata et Greco sermone conscripta, temporibus papae Agathonis, exsequente ac residente Constantino principe intra septa palatii sui.
ß. His temporibus per5 indictionem* octavam luna 680. eclypsiny passa est. Solis6 quo que1 eclypsis eodem pene 679. temppre, hora diei quasi decima, quinto Nonasa Maias effecta
a) Cum A 2. b) qui PI. c) heresen B 1. G- 4, infra F 1. d) Georius A 3; Geordius G 4 eonstanter. e) Macarías F 1. G 1. f) Pyrus C *1; Purus C 1. 2; deest A 3. g) Iohannis PI. h) Ea — mir. des. C 4a. 5. i) t. aran, nigerrimao B 3. k) Et — perculsi des. A 3. 1) destensione Fl. m) ana-themati A 1. 2. B 1. C 1. P 1. G 1. 2. '3 (á semel scriptum). n) perclusi Gl. 2.
0)	s. n. M. M. des. G 5c. p) ita omnes fere codd. q) esset F 1. r) Ego enim G "3. s) G "3 Herum add.: Ego, inquid, et pater unum sumus. t) in n. des. A *3. u) imperavi F 1. v) maris P 1. w) Constantinopolim A '2. 3. '4. 4. B la. 2. C 2. D (1 e corr.). F. G. H. I 1. 2. x) indictione PI. y) lune-clypsi F 1. z) quippe G 2. a) nonos A 2.
1)	Of, G. pont., ex quibus Paulus haec exscripsit; collato chronico Be-
dae, qu iisdem usus est. 2) Haec Bedae sunt verba. 3) Haec
Pauli sunt. 4) Qui per id tempus tantura presbyter erat, illamque
epistolam dictaverat anno, antequam succederet Anastasio. Ex Ughellio Bl.
5) Ex G. pont. Agath. 6) Ex Beda.
est. Moxque subsecuta gravissima1 pestis est tribus nien-sibus, hoe est lulio, Augusto et Septembrio; tantaque fuit multitudo morientiuma, ut etiam parentes cum filiis atque fratres cum sororibus, bini per feretra positi, aput urbem Ro-mam ad sepulchra ducerentur. Pari etiam modo liaec pesti-lentia Ticinum quoque depopulata est, ita ut, cunctis civibus per iuga montium seu per diversa loca fugientibus, in foro et per plateas civitatis herbae et frutecíab nascerentur. Tuncque visibiliter multis apparuit, quia bonusc et malus ángelus noctu per civitatemd pergerent, et ex iussue boni ängeli malus ángelus, qui videbatur venabulum manu' ferre, quotiens de venabulo hostium cuiuscumque domus percussisset, tot de eadem domo die sequenti homines interirent. Tunc cuidam per revelationem % dictum est, quod pestis ipsa prius non quiesceret, quam in basilica11 beati Petri quae ad Vincula dicitur sancti Sebastiani martyris altarium poneretur1. Fac-tumque est, et delatis ab'1 urbe Roma beati Sebastiani martyris reliquiis, mox1 in iam dicta111 basilica altarium constitutum est, pestis" ipsa quievit2. *p. 167. '6. Rex vero Cunincpert0 dum post haec cum stratore suo, qui? lingua propria 'marpahis'í dicitur, consilium iniret in civitater Ticinensi, quomodo Aldonems et Grausonem vita privare deberet: repente1 in fenestra, iuxta quam consiste-bant, una de maiusculis musca consedit; quam Cunincpert cultello ut extingueret percutere volens, eius tantum11 pedem abscidit. Aldo vero et Grauso dum ad palatium regis consilium nescientes venirent, cum basilicae sancti Romani martyris, quae propev palatium sita est, propinquassentw, repente eis obviusx quidam claudus uno pede truncato factus
a) merentium P 1. G 1 — 3 (corr. morientium G 1. 2). b) fructecta A 2. 3. C 1. D. G 1. 4; fractecta corr. frueteeta P 1. c) m. et b. F. G. d) civitate F 1. e) iusso C'l. f) manum Fl. Gl. 2. *3. g) revelacione Fl. h) basilicam A 2. G 3a. 4. i) ponerentur G 1. 2. '3. k) deest A 2. 1) mox ut C. D; mox ut in d. corr. mox in suprad. I 1. m) dictam G 3a. 4. — basilicam F 1. G 3a. 4. n) et p. F 4. G; sicque p. B la. o) Cunipert A 2. 3; Cunicpert Dl; c/. supra p. 200 n. a. p) quem A 2; quem — dicunt (fingunt G 3a) A "3 3. B. E. F. G; era sa G 4, des. LI. — linguam F 1. q) ita A 3. E. F. G 1. 2. I 1; marphais A 1. 6. C. D (marphalis D 3). H¡ marphaias I 1; marfais G 5c; merphais G 3a; marpais A 4. B. F. 5; marthais A 2; marachis G 5a; cf. supra p. 91 n. o. r) civitatem Gl. — Ticinense A 2. s) Aldone B 1. F 1. t) repetente A 2. u) deest B 1. — pedes F 1. G 1. 2. v) quippe F 1. w) pro-pinquasset A 1. 2. B 1. PI. Gl. 2, quod in archetypo fuisse videtur; ingrederentur G 5a; ingrederent G 5c. x) obvium A 2. F 1.
1) Ex G. pont, I. I. — deducerentur. 2) Ticinensium rerum scrip-tores uno ore asserunt, s. Damianum. episcopum, quem paulo ante noster memoravit, s. martyris reliquias a Romano pontífice impetrasse et solemni pompa, erecto in ejus honorem altari, in ecclesia s. Petri ad vincula collocasse, addito voto, quo se clerumque adstrinxit, ut tribus diebus ante festum ipsoque festo die episcopus cum clero, solemnibus institutis supplicationibus, accederet sacra facturus. BI.
paulI historia langobardorum. lib. VI.
215
est; qui eis dixit, quod eos Cunincpert, si ad eum perge-rent, occisurusa esset. Qui haec audientes, magno timore correpti, post altarium eiusdem basilieae confugiere b. Moxque Cunineperto regi nuntiatum est, quod Aldo et Grauso in basilica0 beati liomani martyris confugissentd. Tunc Cunincpert stratorem suum arguere0 coepit, ut quid suum consilium prodere debuisset. Cui suus strator ita respondit: 'Domine mif rex, tu scis, quia?, postquam hoc consiliati sumus, ego a tuo conspectu non exivi; et quomodo hoc alicui dicere potui?' Tunc rex [adh] Aldonem et Grausonem misit, interrogans eos, ut quid in locum sanctum confugium fecissent. Qui respondentes dixerunt: 'Quia nuntiatum est nobis, quod 110s dominus 1 rex occidere vellet'. Iterato k rex misit ad eos, sciscitans, quis fuerit1 ille qui"1 eis nuntiaverit, mandans eis, ut, nisi ei" nuntiatorem proderent, eius0 gratiam invenire non possint p. Tunc « illi sicut factum fuerat regir mandaverunt, dicentes, claudum hominems obvium se1 habuisse, qui unum pedem truncatum habebat et genu" tenus crure ligneo ute-batur, et hunc fuisse suiv interitus nuntium. Tunc intellexit rex, muscamw illam cui pedem truncaveratx malignum spi-ritum y fuisse2 et ipsum sui secreti cons iliaa prodidisse. Qui statim Aldonem et Grausonem in sua fide deb eadem basilica0 suscipiens, eisdem culpamd pepercit et in reliquum eosdeme in loco fidelium1' habuit.
7.	s Eo tempore floruit in arte gramatica Felix, patruus Flavianih praeceptoris mei; quem in tantum rex dilexit, ut ei baculum1 argento auroque decoratum inter reliqua suae largitatis munera condonaret.
8.	Per idem quoque tempus lohannes episcopus Ber-gomatis ecclesiae vir mirae sanctitatis extitit2. Qui cum regemk Cunincpertum in convivio dum sermocinarentur *ofFendisset', rex ei hospitium revertenti equum feroeem et • p. i68.
a) occisurum P 1. b) ita A 1. 4; confugire corr. confugere A 2; confuire F 1; confugere A 3. F *2; confugerunt B. C. D. E 1. F 5; confugiunt F 4. G. c) ita A 1. F 1. G 1; basillcam ceteri. d) confuissent F 1. e) arguebat c. G 3, qui hoc loco pergit. f) deest A 3. g) deest C. D. h) deest A 1—4. B 1. P. G (post suppl. B 1. G 2). i) d. noster r. D 2. 3. k) Iterum C. D. 1) fuit C. D. I 1; fecerit A 2. Ill) quivis nunciaret A *3. n) deest A 4. F G. I 2; nisi ^nuntiatorem El. o) suam C. D. p) possent A 3. C, alii. q) Turn A 2. r) deest G 3. 4. s) deest G 1. 2. t) deest P. G. — habuissent G 3. u) sub geniculo c. e corr. F 1. v) deest F 1. G. w) musea ilia G 3. x) trunca-verunt F 1. y) spiritus F 1. z) fuisset A 1. a) s. consilium C4b; secretum eonsilia D 1. F 1; secretum consilii F 4. G 1. 2. 5a. c; secretum consilium OB. 4; secreta consilii F *2; secreti nuncium fuisse B 2. b) deest A 1. c) basilicam Fl. d) culpa G 1. 2; deest C 1. e) eodem A 1. f) filium G 4; filiorum C. D. g) hoc cap. om. A *t. h) Flabiani F 1. i) vaculum corr. baculum P 1; va-sculum G (corr. baculum G 1); bac E 1. k) rege Cunineperto G 3. 4. 1) offen-dit F. G.
1) Jnterfuit s. Joannes episcopus Bergomensis concilio Romano contra Monothelitas sub s. Agathone papa. Bl.
indomitum, qui inmenso fremiti!a super se sedentes terrae allidere solebat, praeparari fecit. Cui cum episcopus super-sedisset, ita mansuetus extitit, ut eum blando incessub usque ad domum propriam0 deportaret. Quod rex audiens, et epi-scopum ex eo die honore debito coluit, et eid ipsum equum, quem suae sessionie dedicaverat, dono largitus est.
9. Hacf tempestate1 noctu s stella iuxta vergilias11 caelo sereno inter Domini natalem' et theophaniamk apparuit, omnímodo obumbrata, veluti cum luna sub nube est constituta. Post haec mense Februario die media stella ab occasu1 exiit, quae cum2 magno fulgore in partes orientis declinavit. Dehincm mense Martio Bebius eructuavit per dies aliquod", et omnia virentia circumquaque prae pulvere et ciñere illius exterminata sunt.
10.0 TuncP Sarracinorum <t gens infidelisr et Deo inimica ex A e gyp to ins Africam cum nimia' multitudine pergens, obsessam Cartaginemu cepit captamque crudeliter depopulata estT et ad solum usque prostravit3.
685. 11. Inter haec Constantinus imperator aput Constan-tinopolim moritur, et4 eius minor filius Iustinianus Roma-norum regnum suscepit, cuius per decern annos guberna-culaw tenuit. Hie Africa* a Sarracenis^ abstulit et eum eisdem pacem terra2 marique fecit. Hie Serginm pontificem, quia3 in errorisb illius synodo, quam Constantinopolim0 fece-rat, favere et subscribere noluit, misso Zacharia protospa-thario* suo, iussit Constantinopolim deportan. Sed mihtia Ravennae vieinarumque partium iussa principis(l nefanda con-temnens, eundem Zachariam cume contumeliis ab urbe Roma et iniuriis pepulit. *) id est primo armígero alia sed coaeva manu svperscripsit G 2.
a)	frémito F 1; i. f. des. vocabulo eraso G 2, ubi in marg. valide suppl. b) in-cessum G 3; ioc^sum G 4. c) propria F 1. d) e erasum F 1. e) sessionis B 2; sui sessione 0 1. 4b. D lj sua sessione II el e corr. G 2—4; suae deest A 3. f) Haec G 1. 2. g) noctum G 3. 4. — stellas B I. h) ita A 2. 3. B. C 4. 5. F '2. G 1. 2. 5a; vergileas A 1; virgili ... as F I; virgilias A '2. D 1. E 1. F 4. 5; vigilias A 6. D 2. G 2. 3. H 1 ; vigilas C 1. i) natali G 1. 2. k) teupha-niam G 1; theupta. F 1. G 2. 1) oc(c)asum G 3. 4. m) novum (X rel XI) cap. incipiunt A 1. 2. D. E. F. G. n) ita F 1; aliquos D 2. G 1-4. o) hoc cap. om. A "4. p) Cum A 2. q) ita A 1 hoc loco ; Saracenorum F 1; Sarracenorum ceteri. r) in Deo et inf. A '3. s) deest F 1. t) nimiam multitudinem F 1. u) ita A3. Bl.C'1. 1. G2; Cbarthag. A 1; Carthag. alii, y) depopulatam G 1. 2. w) gubernaculum F 4. G. H. I 1. x) ita A 1. B 1. F 1; Africam vel Affrieam ceteri. — a deest A 2. y) Saracinis G 4. z) terr(a)e G 1—3. a) qui F 1. G 4.
b)	errore F 1. G 1; errore illius synodi G 3. 4. I 2. c) Constautinopoli A 3. D 3. G 3. 5e. d) principi F 1. e) con C '1; deest C 1.
1) Ex G. pont. Bened. II. 2) cum magno fulgore Paulus add. 3) Haec ex Bedae verbis: Africa . . . quae fuerat tenta a Saracenis, ipsa quoque Carthagine ab eis capta et destructa, concinnavit. 4) Ex Beda, cujus verba: Iustinianus minor, Constantini filius, male inier-pretatus est.
12.	Contra1 hune Iustinianuma Leo augustalem digni- 695. tatem arripiens, eum regno priva vit; regnumque Romanorum tribus annis regens, Iustinianum exulem in Ponto servavit.
13.	b Rursumque" Tiberius2 contra hune Leonem insur- 698. gens, regnum eius invasit eumque toto quod ipse regnavit tempore in eadem civitatem" in custodiaf tenuit.
14.	Hoc tempore sinodus s-2 Aquileiae facta11 ob impe-ritiam1 fidei quintum universalem'1 concilium suscipere diffi-dit',_ donee salutaribus beati papae Sergii monitis instructs "et ipsa huic111 cum ceteris Christi ecclesiis annuere consentit.*p-Facta autem est" haec sinodus Constantinopolim temporibus Vigilii papae sub Iustiniano principe contra Theodorum et omnes hereticos, qui3, beatam Mariam solum hominem, non Deum et hominem genuisse0, adfirmabant. In qua sinodo catholiceP est institutum, ut beata Maria semper virgo theo-tocosi diceretur4, quia, sicut catholica fides habet, non hominem solum, sed vere Deum et hominem genuit.
15.	His diebus Cedoalr rex Anglorum Saxonum, qui multa in sua patria bella gesserat, ad Christum conversus Romam properavit. Qui pers Cunincpertum regem veniens, ab eo mirifice susceptus est5. Is 6 cum Romam pervenisset, 689. a Sergio' papa baptizatus Petrusque appellatusu et adhuc in albis constitutus, ad régna caelestia migravit. Cuius corpus
in basilica beati Petri sepultum est, et hoc super se epytlia-piumv descriptum habetw:
'Culmen, opes, sobolem, pollentia* régna, triumphos, Exubias, proceres, moenia, castra, lares,
а)	Iustiniano G 4. — pepulit add. G- 3 {post del). 4. b) praecedenti cap. hoc adjungunt D 3. 4. E 1 (jpost corr.). F 4. G. H. I 1. c) Rursusque F 1. G 1—3. d) quod F 1. G 1—4. e) ita A 1. C 1. E 1. G 3. 4; civitate ceteri. f) custo-diam G 1. 2. g) sy(i)nodum F 1. G 1- 4 (corr. sinodus G 4, ubi initium capitis in loco raso manu recenti scriptum est ita: s. Aquilegiensis universali concilio, quod tunc suscipere diffldit salutaribus — consentit). h) deest A 2 ; ob post suppl. Gl. i) imperatoritara A 1; imperita A "2; imperitam B 1. F 1. k) ita A 1. F 1; universale ceteri. — consilium F 1; conscilium G 1. 1) difidit C *1. 1. F 1. G 1. 2. m) deest C. D; huhic F 1. n) deest G 2. 3; et G 3; est eo s. A 3.
0)	genuisset A 1. F 1. p) catholic? F 1. q) theotochos F 1 ; gotheotocos G 1 ; gotheotos (corr. theotocos) G 2; theodocos G 3; theudocos G 4; theotochos Dei genitrix H. — virgo non sicut Theodoras dicebat sed sicut cath. A 5? C. D 1; post virgo corr. inseruit theodocos diceretur D 1, et ita alii D. r) ita A 1. *S ; Cedoald A 2. '2. B 1. 2. C *1. D 1. F 1. I 1 ; Cedoalt C 1. 2; Cedoaldus B la. H 1. L 1 ; Cedwalla D 4; Sedoald A 3; Ceadpalla D 2. "3a. 3; Theodoald F 4. G 1.2.'3; Theuduald (3 3.4; Theudeald G5a; Thiadald G 5c; cf. supra p. 208 n. o. s) cum F 1. t) Seregio G 1. 2. u) a. est. Adhuc A '3. v) ita A 1. F 1. G 3. 4 ; epytaphium G 1 ; ephitaphium G 2. w) exstat etiam in cod. Paris. 2832. et Palat. 833, ediderunt Gruter inter Epigrammata Christiana et Mai, Class, auct. V. Novum (XVI) cap. inc. A *3. x) pollenciam F 1.
1)	Haec quoque ex Beda fluxerunt. 2) Ex Beda. 3) Haec Pau-
lus addidit. 4) Quod jam saec. V. factum constat. 5) Haec Paulus.
б)	Ex Bedae hist. Angl. V, 7, quae etiam epitaphium praebuit.
Quaeque® patrum virtus et quae congesserat ipse,
CedoaP armipotens liquit amore Dei, Ut Petrum sedemque Petri rex eerneret hospes,
Cuius fonte meras0 sumeret almus aquas, Splendificumque iubar radianti earperet haustud,
Ex quo vivificus fulgor ubique fluite; Pereipiensquef alaeer recidivae s praemia vitae,
Barbaricam rabiem nomen et inde suum Conversus convertit ovans, Petrumque vocari
Sergius antistes iussit, ut ipse pater Fonte renascentis quemh Christi gratia purgans
Protinus albatum' vexit in arce poli. Mira fides regis, dementia maxima Christi,
Cuius consilium nullus adire potest! Sospes enim veniens supremok ex orbe1 Brittani
Per varias gentes, per fréta"1 perque vias, Urbem Romuleam vidit templumque verendum Aspexit Petri, mistica dona gerens. •p. 170. "Candidus inter oves Christi sociabilis ibit",
Corpore nam tumulum, mente superna tenet. Commutasse magis sceptrorum insignia credas, Quem regnum Christi promeruisse vides'.
16.° Hoc tempore aput Gallias Francorum regibus a solifta] P fortitudine et scientia degenerantibus hi quir maiores domuis regalis esse videbantur administrare régi' potentiam et quicquid" regibus agere mos est coeperunt; quippe cumv caelitus esse[t]w dispositum, ad horum progeniem Francorum transvehi regnum. Fuitque eo tempore maior domus in regiox palatio Arnulfus, vir, ut postmodum claruit, Deo amabilis et mirae sanctitatis. Qui post2 gloriam seculi
a) Quaecumque G 1—4; Q. Petrus G 8. 4. b) Caedoal Pal.; Caedual Par.; Caedoalt C 1; Caedoald vel Cedoald B 1. F 1, alii; Ceadpal D S; Cedwal D 4. Teodoald Gl; Theodoald G 2; Teuduald G 4. c) superscr. puras G 2. d) hau-stum B 1. e) fuit A 2. 3. C. I 1. L 1, corr. fluit D 1. f) ita A 1 cum Pal. Par. et Beda; perspicientesque F 1; perspiciensque céleri. g) redivivae Beda. Il) que F 1. i) ablatum A 1. 2. E 1. G 3. 4. 5c. k) supra mux G 3.4; supra modum F 2a; suppremi Pal. ; suppremo superscr. ultimo G 2. 1) urbe A 1. 2. "3. 3. 4. B. E. F. G 1. 2. — Bretanni G 3. 4; Brutanni A 3; Rittanni corr. Bri-tanni C '1. m) i. maria superscr. G 2. n) ivit e corr. D 1. F 1, et ita alii D. F 5. G 5a. c. ai!. 1 1; sibi G 3. 4. o) hoc cap. om. A 6 p) soli A 1. "2. 2. B 1. 2. F 1. Gl—3, quod calami errore in archetypo scriptum fuisse verisimile est; sola E 4. G 3. 5c ; solo E 1; iu solio G 5a. — fortitudinem G 1. 2. q) de-gentibus E. F 1. 4. G. r) qui cum F 4. G. — maioribus G 5a. c. s) ita A 1. 2. '3. 3. 4. B 1. 2. F 1. 4. G 3. 4; deest G 1 (post suppl. domus). 2. 5a. c; domus ceteri. - regales A 2. E 4. G 3. 5a. c. t) ita A 1 2. B 1. 2. F 1. 4. G 1—3; regis A *2. F *2. 3a. 5. G 3. 5a. e. I 2; regium A *3. 3. 4. K 1 ; regni B la. C. D. H. I 1. — potentia A 2. G 2? u) q. regia dignitas esse poterat eorum nutu fiebant quippe G 3. v) qui E 1. F 1. G 1-4; quibus F 4. G 5a. c ; quod E 4. w) esse A 1. '2. 2. *3. B 1. 2. Fl. G 1—4, quod in archetypo fuisse videtur. x) regis G 3; régi G 4. y) et Deo A 2. z) pro gloria F 1.
Chris ti sea servitio subdens; mirabilis in episcopatu extitit, acb demum heremiticam vitam eligens, leprosis universa0 praebensd obsequia, eontinentissime vixit. De cuius mira-bilibus aput Metensem ecclesiam, ubi episcopatum gessit, liber existite, eiusdem miracula et vitae abstmentiam con-tinensf. Sed et ego in libro quem de episcopis eiusdem civitatis conscripsi flagitante Angelramno s, viro mitissimo et sanctitate praecipuo, praefatae"1 ecclesiae archiepiscopo, de hoc sacratissimo viro Arnulfo quaedam eius miranda1 con-posuik-i, quae modo superfluum duxi replicare.
17.	Inter haec Cunincpert cunctis amabillimus1 princeps, postquam duodecim annos Langobardorum regnum post 7 patrem solus obtenuit, tandem ab hac luce subtractus est. Hic"1 in campo Coronate, ubi bellum contra Alahis gessit, in honore" beati Georgii" martyris monasterium construxit. Fuit autem vir elegans et omni bonitate conspicuus audax-que bellator. Hie cum multis Langobardorum lacrimis iuxta basSilicamP domini Salvatoris, quam quondam avus eiusdem Aripert construxerat2, sepultus est. Regnumque "Langobar-* dorum i Liutpertor filio adhuc pueriliss aetatis reliquit, cui tutorem' Ansprandum, virum sapientem etu inlustrem, con-tribuit.
18.	Dehinc elapsis octo mensibus, Raginpertusv dux
a) sé servitio se G 1. 2. b) qua Bl; Ca (?) d. corr. ad extremum F X. c) uni-versam G 3. 4. d) praebens — mirabi des. A *3. e) ex(s)titit A 3. 4 CD. E 1. F 4. G 5a. H. f) e. S. et des. G 3, qui hunc locum plane defoTmavit. g) Agelramno A 3; Agelrammo G 4; Agelranno D 3; Engilramno G 5c; Aligerando F 4; Anguramno C 1. 2. h) deest A *S; p. e. a. des. A 1. — archiepi-scopus G 1. 2 ; episcopo G 5a c. i) mirandam F 1; miracula B 2. G 3. 4. 5c. k) conposuit F 1. 1) tía A 2. *3. 3. 4. B 1. 2. F 1. G 1; amabilissimus A *2. 2a. B la. F 4. 5. G 2. 3. 4. 5a. c; amabilis A 1? C. D. I 1. m) Hic — construxit om. A *4. n) honorem A 1 ? 3. C. D. o) Geordii G3; Gregorii A3? p) basilica F 1. G 2 ? q) hoc loco desinil B 1. r) Liutpert G 3; Liutepert G 4; Luitperto C 1; Liudberto G 2; Luutperto A 3. s) puerulis A 2. G 3; puerulo aetate D 2. t) tutore F 1. u) deest G 3. 4. v) Ragimpertus A 2. F 1. G 1; Ragimbertus G 2; Raginb. D 2. 3; Rainp. G3. 4.
1) S3. IT, p. 264. 2) In urbe regia Ticinensi, ubi legitur adhuc in eadern basilica apud Cassinenses monachos fragmentum epitaphii ad illius tumulum appositi, quod refert Muratori in lib. antiquitatum Estensium cap. 1, 10, p. 73:
Aureo ex fonte quiescunt in ordine reges, Avus, pater, hic filius heiulandus tenetur Cuningpert, florentissimus ac robustissimus rex, Quem dominura Italia, patrem atque pastorem, Inde flebile maritum iam viduata gemet. Alia de parte si originem quaeras, Rex fuit avus, mater gubernacula tenuit regni. Mirandus erat forma, pius; mens, si requiras, Miranda..................BI.
Taurinensium, quem® quondam rex Godipertush, cum extin-gueretur ac Grimualdo, reliqueratd parvolume, de quo et superius diximus1, cum valida manuf veniens, adversus Ansprandum et Rotharit? Bergomensium ducem aput Novarías'1 conflixit, eosque in campo* exsuperans, regnum Langobardorum invasit. Sed eodem anno mortuus est.
19.k	Tunc filius eius Aripert iterum1 bellum parans, 7oi. pugnavit cum Liutperto rege aput Ticinum cumque Ansprando
et Atone"1 et Tatzone" necnon et Rotharit0 ac FaraoneP. Sed omnes bos' bello exsuperans, Liutpertum infantulum vivum in bellor conprehendit2. Ansprand quoque fugiens, in insulams se Commacinam conmunivit.
20.	At vero Rotharit1 dux Bergamum civitatem suam rediens, regnum arripuit. Contra quem rex Aripert cum magno" exercitu proficiscens, expugnata primum et captav Laude w, Bergamum obsedit", eainque? cum arietibus et diversis belli2 machinis * sine aliqua diflicultate expugnans
*) id est cum maneulis add. L 1.
a) que F 1. G 1. 2? b) Gondip. G 4; Gundip. G 3; Godep. D 3; Godib. I 1; Godeb. D 2. e) ad G 1. 2; aput Grimualduro G 3. d) relinq. G 1. 2. 3. e) ita A 1. F 1. G 1. 2. f) manum F 1. g) Rottharit A 2; Rotthari G 4; RothariFI, alii; cf. supra p. 208 n. z. — Bergomenuum A 2; Verg. F 1. b) Navar. F 1. G 1. 4. i) campum G 3; campis A 3. — exsuperas F 1. k) hoc cap. praecedenti adjungit G 5c. 1) deest A 2; ut b. parant G 3. 4. m) Atone corr. Attone D 1, et ita C 2. D 2. 4; Attsno D 3; Atoonem C 1; Attonem I 1; Otone A 4. C '1. G 1. 2. H 1 j Otonem E 1; Othone B 2; Ottone F 1; Otthone G 5a; Totone F 5. n) Tazone F 5. G 3. 4; Tazonem E 1; Tatone C 4b; Tattone G 5a. c; et T. des. C. D. I 1. o) Rottharit G 1 hoc loco. p) Pharaone A 3. F 5. G 5c; Farone C. D; Pharone H 1; Faronem I 1. q) pos bellos corr. illos bello F 1. r) bellum c 2. s) silva se Comatina G 5c; Cummacinam C 1; Comacinam F 1; Commatinam G 1. 2. t) Rottharit F 1 hoc loco. u) na exercito F 1. v) capto F 1. w) Lauda B la. D 3 et e corr. G 4. x) ob-sidet F 1. y) eaque G 1. z) bellis C 1. G 1—3.
1) IV, 51. 2) Pugna haec Ariperti hujus nominis II. Langobardorum regis ejusque de Liutperto rege victoria lucem accipit ex vita s. Boniti exepiscopi Arvernensis, et hie ad uberiorem historiae copiam transscribo (c. 24, ed. Mabillon, Acta III, 1, p. 96^: Denique in Ita-liam ingressus (Bonitus), a rege Longobardorum et devote et amanter acceptus est; qui cum viri Dei colloquiis frueretur, audivit ad se re-ferri, urbem (Ticinum) ab exercitu obsideri. At ille mox exiliens, iubet suos arma capessere secumque contra bostes dimicaturos esse paratos ad pugnam. Conversus autem liumiliter ad virum Dei: 'Quaeso te pater', inquit, 'ut pro me Domino preces offeras. Nam mihi res est cum hostibus meis. Liceat mibi tua intercessione ex illis palmam referre'. Mox inde urbem egressus, proelium cum hostibus iniit. Adeo vero partibus Ariperti — ita enim ille rex Longobardorum vocabatur — favit victoria, ut, multis caesis atque prostratis, rege quoque in in-guine vulnerato et capto, cum magno tripudio ad virum Dei redierit, eique pro precum illius suffragiis gratias agens, denuo se eius oratio-nibus commendarit multa cum humilitate et in regno suo res necessa-rias illi praeberi curaverit. BI.
mox cepit, conprehensumquea Rotharit11 pseudoregem0, ei us caput barbamque radens, Taurinis in exilium trusitd, quique ibidem post aliquod0 dies peremptus est. Liutpertum vero, quem ceperat, pari modo in balneo vitaf privavit.
21.	Misit quoque exercitum adversus Ansprandum in insulam Commacinams. Quo'1 *conperto, Ansprancl fugiit'*?. m. Clavennam ' ■ deinde per Curiam Retorum'1 civitatem venit
ad Theutpertum1 Baioariorum ducem, et fuit cum eo peíannos novem. Exercitus vero Ariperti insulam in quam Ansprand fuerat invadens, eius oppidum diruit.
22.	Rex igitur Aripert, confirmato regno, Sigiprandum n, Ansprandi filium, ocidis privavit omnesque0 qui ei consan-guinitate iuncti fuerant diversis niodis afflixit. Minorem quoque Ansprandi filium LiutprandumP in custodia« tenuit; quem quia despicabilem personam etr adhuc adulescentulum esse perspéxit, non solum in eius corpore vindictam aliquam minime ingessit, sed eum, ut ad patrena suum pergerets, abire permisit. Quod Dei omnipotentis nutu' factum fuisse, qui eum ad regni gubernacula praeparabat, dubium non est. Igitur Liutprand ad patrem suum in Baioariam profectus, ei de suo adventu " iuaestimabile gaudium fecit. Uxorem vero Ansprandi Theodoradam r nomine rex Aripert conprehendiw fecit. Quae cum se volúntate femínea reginam futuram* esse iactaret, naso y atque auribus abscisis, decore suae faciei deturpata est. Parí etiam modo et germana Liutprandi nomine Aurona1 deformis effecta est.
23.	Hoc tempore aputa Gallias in Francorum regnum Anschisb, Arnulfi filius, qui de nomine Anschise0 quondam
a) conprehensoque G 1. b) deest C 1. c) reudo corr. freudo r. F 1 ; pseudo corr. freodo G 1, et inde R. et Freodonem regem ed. pr.', peudo G 2; rege Gl. 2. d) truxit Fl Gl; trudit G 3; retrusit C, plerique D; misit D 2. F 5. e) ita F 1; aliquos E 1. F 4. G; aliquot ceteri. f) a vita G 3. 4. g) Comachinam F 1. G 1. h) Quo deest A 2; Quo — Clavennam des. F. G 1—4; qui Anspran-dus deiude pergit F 4; Qui deinde G 5a. c. i) ita A 1. 2. B 2. H 1 ; fugit ceteri. k) ita A 2. C *1. D 1. Fl; Retiorum C 2. F 4, Gl. 2. 5a. c; Rhetiorum I 2; Rethorum B 2. E 1 ; Rhetorum A 3. D 3. F 5 ; Rectorum A 4 ; Retrorum C 1 ; Rotharum H. 1) Theudep. A 1; Theudip. G 2; Teudip. F 1. G 1. 3; Teutp. C 1; Theudeb. D 2; Theodeb. D 3. m) quam F 1. Gl. 2. I 2; in q des. B 2; quam A. confugerat C. D ; quam A. fugerat F 4. G 5a; quam A. filium invadens (i 2. n) Sigispr. A 3; Sigisbr. D 3; Sigibr. Cl. D 2. G 4. I 1. 2, alii; Silgibr. C 2. o) omnipotensque A 2. p) Liudpr. vel Liudbr. G 2; Liupr. vel Liutpr. G 3. 4; Iiiudbr. vel Leutbr. C 1. q) custodiam C "1. 1. D 1? (custodia). F. G. I 2, quod in archetypo fuisse pularim. r) deest C *1. 1. s) deest F 1. t) nutum F 1. u) adventum G 1 — 4. v) Theoderadam D 3. G 3; Theoderada A "3¡ Theoderatam A 3; Theuderadam C 1. w) conprehendit F 1. x) deest A 2. y) nasum G 1—3.	z) Arona B 2; Auruna F 2; Aurora G 5a.	a) deest
G 3. 4. b) Anscis corr. Anschis Fl. Glî Anscis B 2. F '2. 3; Anchis A 4. G 3; Ansis F 2; Ansichi A *3 ; Ansechis E 1; Ansegissus D 2. c) An-cbisç(e) F 1. G 1.
1) Chiavenna.
Troiani creditor appellatus1, sub nomine maioris domuia gerebat principatum.
24. Mortuo quoque aput Foroiuli Adone b, quern dixera-mus2 lociservatorem0 fuisse, Ferdulfus d ducatum suscepit, qui de partibus Liguriaee extitit, homo lubricus et elatus. Qui dum vietoriae laudem de Sola visf habere cupiits, magna sibi et Foroiulanis detrimento invexit. Hish praemia quibusdam Sclavis dedit, ut exereitum Sclavorum in eadem provinciam1 sua adhortationeh inmitterent. Quod ita quoque effectum1 est. Causa"1 autem magnae in eadem Foroiulana provincia perditionis ista fuit. Inruerunt latrunculi Sclavorum super greges" et pastores ovium, quae0 in eorum vicinia pasce-bantur, et de eis praedas abigeruntP. Subsecutus est hos rector loci illius, quem? isculdahis'r lingua propria dicunt8, vir nobilis animoque et viribus potens; sed tamen eosdem "p. its. latrunculos *adsequi non potuit. Cui exinde revertentis dux Ferdulfus1 obviarn factus est. Quem dum interrogaret, quid de illis latrunculis factum" esset, Argaitv ei — sic enim no-men habebat—, eosdem fugisse"', respondit. Tunc ei Ferdulfus indignans ita locutus est: 'Quando tu aliquid fortiter fa-cere poteras, qui Argait ab arga4 nomen deductum* habes' ? Cui ille maxima stimulatus ira, ut erat vir fortis, ita respondit: 'Sic velliU Deus, ut non antea ego et tu, dux Fer-dulfe, exeamus de hac vita, quam cognoscant alii, quis ex1 nobis magis est arga'. Haec cum sibi invicem vulgaria verba locuti fuissent, contigit non post multos dies, ut exer-citus Sclavoruma, prob quorum adventu dux Ferdulfus prae-
a)	ita A 1—4. B 2. PI. 4. Gl-4; domu El; domus A *2, alii. b) Aldone II. c) loci servatore P 1. G 1. 2. d) Feldulfus C *1; Fredulf. G 3. 4. e) Ligui-rie PI. f) Selabis F 1. G 1. 2; Sclavis — quibusdam des. G 3. 4. g) Ha A 1. *2. 4. E 1. F 1. 4. G 1. 2; cupit ceteri. h) ita A 1. F 1 ; Is celt. i) ita A 1. 2. D 1. E 1. F 1. G 1. 2, corr. eandem provinciam D 1, et ita A '2. B 2. ceteri D. I 1; eadem provincia A 4. C 2. G 2. 3. 12; eandem provincia H 1. k) suam F 1. G 1. — adoracionem G 3. 4; suam adortationem D*3a; adolaliouem C 1; adulatione C 2. 1) effectus P. G; factum C 2. E 1; Quod — est des. F 5. m) Causautem A 1 ; Causam a. P 1. G 1. 2. n) gregem C 1. 4b. D. I 2.
0)	qui B 2. C. D. I 2; quas G 3. p) abierunt A 3. P 1. 2; abuerunt E 1; ha-bierunt A 2; depraedatis eos habierunt G 3; preda sibigerunt G 4; abegerunt C. D. I 1. q) que (?) P 1. r) scultahis G 5a. c; scoldabis A 2; sculdachis I 2; sculdaiz C 2 ; scluldaizo C '1. 1. G 3. I 1, corr. sculdais D 1, et ita A '2. B la. 2. ceteri D. F 5 ; scluldais A 4. s) hie desinit C *1. t) Fredulfus Gl—4 hoc loco. u) factus F 1. v) Argaid G 5c; Arguit G 2; Eragait G 3; Aregait G 4, et postea etiam G 8 ; Ergait D 2; Agait F b; Argau C 4b; Argahit L 1; Arga ait ei F 2a. — ei deest G 3. w) fuisse A 3. F 2a. G 3. 4. x) deducatum A 2. y) ita A 1. F 1. G 1; velit ceteri. z) ex n. des. A 2. a) Sclaborum F 1. G 1.
b)	per A 2; per — adventa G 1—3.
1)	Haec item leguntur in libro de episcopis Mettensibus a Paulo nostro scripta (I. I. p. 264■). Notandus tamen praesenti capite continuatus illius error ex antecedent s. Arnulfi praepostera chronotaxi, quippe Anchis, vel Ansegisus, ut aliis dicitur, ante filium Pippinum ad superiora témpora est retrahendus. bi. 2) Cap. 3. 3) Of. Gloss. LL. IV, p. 655. 4) Cf. Botharis edict, c. 381.	J^t^t
/»>•"»* ¿ \ /«/ \*A
fe.Agh
mia dederat, cum magnisa viribus adventaret. Qui cum castra in sunimo montis vertice posuissentb, et pene ex omni parte difficile essetc ad eos accedere, Ferdulfus dux cum exercitu superveniens, coepit eundem montem circuiré, utd per loca planiorae super eos possit'' inruere. Tunc Argait, de quo praemisimus s, ita Ferdulfo dixit: 'Memento, dux Ferdulf'1, quod me esse' inertem et inutilem dixeris et vulgari verbo arga vocaveris1'. Nunc autem ira Dei veniat super ilium, qui posterior e nobis ad hos1 Sclavos accesserit'. Et haec dicens, verso equo, per asperitatem montis, unde gravis erat ascensus, ad castra contendere coepit Sclavorum. Ferdulfus vero™ opprobrium ducens, si non ipse per eadem difficilia locan super Sclavos inruerit eum per aspera quae-que et difficilia inviaque loca secutus est». Quem suus ex-ercitus, tope ducens ducem non sequi, subsequi et' ipse coepit. Videntes itaque Sclavi, eos per devexar loca super ses venire, praeparaverunt se viriliter, et magis' lapidibus ac securibus quam" armis contra eos pugnantes, pene om-nes deiectos equis perimerunt. Sieque victoriam non viribus, sed casuv adepti sunt. Ibi omnis nobilitas periit Foroiula-norum; ibi Ferdulfus duxw eeeidit; ibi et ille qui eum pro-vocaverat extinctus est. Tantique ibi viri fortes per contentions" malum et inprovidentiamy debellati sunt, quanti pos-sent per unam concordiam et salubre consilium multa1 milia sternerea aemulorum. Ibi tamen unus b e Langobardis nomine Muniehis®, qui pater post Petri Foroiulani et Ursi Cenetensisd ducume extitit, solus fortiter et viriliter fecit. Is cum de equo eiectus esset, et eum unusf e Sclavis súbito invadens eius manus funes conligasset, ipse11 manibus ligatis lanceam ab eiusdem Sclavi dextera extrahens, eum cum ipsa percussit, et ligatus per aspera se loca deiciens evasit. Haec ideo vel máxime in hae posuimus historia1, ne quid aliquid'1 per contentionis malum simile contingat.
a)	magni F X. b) posuisset G 1. 2. I 1. c) esse G 1. d) non G X. 2. e) planiosa G 1. 2. f) posset C. D. I X. — inrueret G 1. 2. g) promis. A 2. h) Ferdul A 2; Ferdulfe F X, alii. i) esset F X. k) ita A 1. 3; vocaberis A 2. G 3. 4. I X. 1) hoc S. accerserit A 2 ; hosclavos G X. m) deest A 3. n) loca — difficilia des. C X. o) ita A X. 2. *2. F 1; inrueret ceteri. p) deest F. G. q) ex G 1. 2. r) divexa A 3. D 2. *3a; diversa F. G. I 2 ; devia E 1. s) deest C; post suppl. G 1. t) magnis C. D 1! *3a. line corr. G 3. u) qua F 1; q. et C. I 1. v) casum G 3. 4. w) deest C 4b. G 3. 4. x) contenciones F 1. y) Inprovidencia G 1. 2? 3; imprudentiam A 3. B 2. G 4. 5c; imprudentiae C. I). I 1. z) deest G 3. 4. a) post suppl. Fl. b) unum F 1. G 1—3. — et F 1. c) Municis C 1. 2; Munigia D 2. 3. d) Ceten. G X. 2. e) dueis C. D. I 1; dux G 5a. c; ducatum G 3 f) essclavis A X; unum e: Sclavis F X; exclavis G 3. 4; eclavis corr. e sclavis G 2; ex S. D 2 ; eum ex S. D 3; e deest A 2. g) funes F X. G X. 2; funis corr. fune G 3. — legasset A 2.
b)	ipsi F X; et i. G 1—4. i) historiam C 1. G 1. 2; hanc — historiam G 3. k) ita A 1. 2. *3. 4. B 2. E. F. G. I 2 ; quid alicui A3? C. D; cui aliquid G5a.c. H X; q. aliquando F 2a.
25.	Mortuo itaque Ferdulfo duce hoc modo, in eius loco •p. 174.ordinatus esta Corvolusb. "Qui pauco tempore ducatum
tenens, dum regemc offendisset, evnlsis oculis dedecorose vixit.
26.d	Deinceps vero Pemmoe ducatum promeruit, qui fuit homo ingeniosus et utilis patriae. Hic patre genitus Billonef, qui de Belluno s fuerat, sed propter seditionem, quam ilhic'1 fecerat, in Forumiuli post veniens, ibi pacitice vixit. Hic Pemmo habuit coniugem Batpergam1 nomine; quae cum esset facie rusticana, saepe maritum deprecata'5, ut se dimissa aliam uxorem dueeret, quam1 tanti ducis coniugem111 esse deceret. Sed ipse, ut erat vir sapiens, plus eius mores et humilitatem" verecundamque pudicitiam quam corporis pulchritudinem sibi conplacere, dicebat. De hac igitur coniuge tres Pemmo filios, hoc est Batchis0 et BatchaitP et Ahistidfum viros strenuosr, genuit. Quorum nativitass humilitatem matris ad gloriam erexit. Qui dux, congregatis omnium nobilium qui in bello de quo diximus' obierant filiis, sie eos cum suis natis pariter nutrivit, acsi et ipsi ab eo ge-niti fuissent.
702? 27.u Hac denique aetate Gisulfusv Beneventanorum ductor Suram Romauorum civitatem, Hirpinumx atque Ar-cimw pari modo oppida cepit. Qui1 Gisulfus tempore Io-hannis papae cum omni sua virtute Campaniam venit, ineen-dia et depraedationes faciens, multos captivorum cepit et usque in locum t qui Horreaz dicitur castrametatus est, nul-lusque ei resistere potuit. Ad hunc pontifex missis sacer-dotibus cum apostolicis donariis, universos captivos de eorum manibus redimit3 ipsumque ducem cum suo exercitu ad propria repedare fecitb.
a) deest G 3. 4. b) Corbolus F 1. 2a. I 2 ; Corbullus F 5 ; Corvulus A 4. B 1. F 4. G 3. 5a. H. I 1. c) rege F 1; regi G 3. 4. d) hoc cap. antecedenli ad-jungunt C 1. G 5c. e) Pemnio A 3; Pemo C 1; cf. p. 209 n. b. f) Billonem C 1. g) Bellone cow. Belluno D 1; Bellono C 1. 2. I 1; Bullo A 2; bellü n corr. Bel-luna F 1; Belluno corr. bello non G 1. ta) illic A3. D 3. G 5c, e corr. II. — fecera F 1. i) Raperg. D 3; Ratb. D 2, alii. k) d. est F 5. G 5aj depre-eabatur C. D. H. I 1. 1) quantanti G 1; quanti G 2. m) coniuge G 3. 4. — esset F 1. n) hnmilitate G 3; umilitatem A 1; utilitatem C. D. I 1. 2,
0)	Rathis A 3; Raehis Fl. p) Ratchut A 2; Ratcait G 4; Racbait D 2. 3; Ratchais C 2; Rachahit L 1. q) Ahistolfum A 4; Agistulfum C 1; Aistulfum G 5a. c. Hl. II; Aistolfum A'3. El Fl; Haistulfum C. G 1-4. r) strenuo Fl. s) nativitates (nativitatis G 1) humilitas G 1.—4; bumilitatematris ad gloria F 1. t) visimus A 2. u) hoc cap. his exhihet G 4. v) Gissulfus C 1. w) Hyr« pinum F 1. G 1. 2, alii. x) Artini A 2; Archim C 1. E 1. G 2; Arcem D 2. 3 ; Arcon A 3; Arcim P 1; Marcim A *2. y) loco G 3. z) Orrea G 1. 2. a) rediit F 1. G 1 — 3; redit G 4. b) deest G 1 (post add.). 2.
1)	Ex O. pont., in quibus haec narrantur sub Johanne sexto, qui a. 701 — 704. papa fuit. At contradicit, quod Paulus VI, 2. atque chro-nicon ducum Beneventi, SS. Ill, p. 211, Gisulfum annis 17 ducatum gessisse dicunt, quern a 681. exeunte suscepit. Aut igitur tota ilia com-putatio falsa est, aut Gesta pont. Johannem VI. posuerunt pro V, a. 685, quae est opinio Camilli Peregrinii, nobis etiam probabilior visa. BE.
28.	Hoc tempore Aripertus a-1 rex Langobardorum dona-tionemb patrimonii Alpium Cottiarumc, quae quondam ad ius pertinueratd apostolicae sedis, sed a Langobardis multo tempore fuerat ablatae, restituit et hane donationem aureis
' exaratamf litteris Romam direxit. His2 etiam diebus duo reges Saxonum ad vestigia apostolorum Romam venientes, sub veloeitate, ut obtabant, defuncti sunt.
29.	Tunc3 quoque venit Benedictus archiepiscopus Me-diolanensis s Romam et causam egit pro ecclesia Ticinensi1':
sed victus est, eo quod a priscis temporibus Ticinenses" *epi-' p- 175-scopi a Romana fuerant ecclesia consecrati. Fuit4 autem hisdem venerabilis Benedictus archiepiscopus vir egregiaek sanctitatis, de quo per universam Italiam bonae opinionis fama flagravit.
30.1 Igitur defuncto Transamundo duce Spolitanorumm, 703. Farualdus", eius filius, in loco patris est subrogatus. Deni-que Wachilapus0 germanus fuit Transamundi et cum fratreP pariter eundemi rexit ducatum.
31. At vero Iustinianus5, qui amisso principatu in Pontor exulabats, auxilio Terebelli Bulgarum regis regttum 705. rursus recipiens, eos qui se expulerant patrieios occidit. Leo-nem quoque et Tiberium, qui locum eius usurpaverant, cepit et' in medio circo11 coram omni populo iugulari fecitT. Gal-licinum" vero patriarcham* Constantinopolitanum erutis oculis Romam misit Cyrumque f abbatem, qui eum in Pontoz exulem aluerata, episeopum in loco Gallicini constituit. Hie Constantinum papam ad se venire iubens, honorifice suscepit
a) Aripert A 2. G 2. b) donacione F 1. c) Scot^c)iarum 61—3; Guttiarum B 2. d) pertinuerant — fuerant C. I 1; pertinuerant corr. pertinuerat D 1. e) ab-latam F 1. f) cxarata G 1. g) Mediolanensis — archiepiscopus des. C 2. h) Ticiniensi G 1. 2. i) Ticinienses G 1. 2 ; Ticinensis E 1. F 1. G 3; Tici-nensis episcopus R. fuerat e. consecrata C 1. 3; Ticinensis ep. R. fuerant e. con-secrata corr. T. episcopi a Romanis fuerat e. consecrata D 1, et ita ceteri D. H (ubi: episcopii); Ticinensis episcopus R. fuerat o congregata C 4a; Ticinensis episcopis Romanam fuerant e. congregata C 4b; Ticinensis episcopatus Romae fuerat e. congregata C 5 (Ortel.). — Roma G 3. k) gratiae G 1—3. 1) hoc cap. om. C 3. m) Spolitinorum G 1—3.	n) Faroaldus A 2, 3. D, alii; Falualdus C 1. 2.
0)	Wacchilappus A 3 (eraso uno c). G 3; Wacchilipus G 4; "Wacchillapus F 1; Wacchilapus G 1; Wachilaphus G 5c; Vachilapus C 1; Vulchilla F 2. p) frater F 1. q) deest A "3. r) Pontu G 3. s) exnl. — regis des. F. G. t) et — fecit des. A 2. u) circum G 1. 2. '3. 3. — coram deest F 1. — omni deest D 2. G 3. v) cepit F 1; precepit E. G. I 2. w) Gallinum A 1; Gallicium E 1; Gallinicum e corr. D 1, et ita ceteri D. F 4. G '3; Sallicinum F 5. G 1. 2; Sollicinnm G3.4. x) patriarcha F 1. y) Gi(y)rumque G 3. 4; Circumque A 3. D 3. z) Pontu G 2; pontem C 1. a) maluerat F 1. G 2. 3; maltuerat G 1.
1)	Ex G. pont. Joh. VII. et Beda. 2) Ex G. pont. Const. 3) Indidem.
4)	De Benedicto cf. Muratori Anecd. I; SS. IV, 76; Mai Class, auct. V, praef. 43. Auctor est epitaphii Ceadwallae regis supra c. 15. BE.
5)	Haee — occidit, Leonem — fecit ex G. pont. Joh. VII. Beliqua ex Beda.
aca remisit; quem prostratus in terrab pro suis peccatis intercedere rogans, cuneta eiusc ecclesiae privilegia reno-vavitd. Quit cum exercitumf in Ponto s mitteret ad con-prehendendum Filippicum h, quem ibi religaverat, multum eum hisdem venerabilis papa prohibuit, ne' lioc facere de-beret; sed1 tamen inhibere non potuit.
32.	k Exercitus '' quoque, qui missus contra Filippicum fuerat, ad partem1 se Filippiei contulit eumque imperato-remm fecit. Qui Constantinopolim contra Iustinianum veniens, cum eo ab Urbe miliario duodecimo pugnavit, vicit " et occidit regnumque eius adeptus est. Imperavit autem Iustinianus cum filio Tiberio in bac secunda vice annos sex0. Quem Leo in expulsione'' illius naribus detruncavit; qui post iterum adsumpto imperio, quotiens defluentem guttaï reumatisr manums detersit, pene totiens aliquem ex his qui contra eum fuerant iugulari praecepit.
33.'	Mortuo denique his diebus patriarcha Petro, regimen Aquileiensis" ecclesiae suscepit Serenus, qui fuit vir simplieitate praeditus et ad Christi servitium pronus.
'34. At vero Filippicus, qui3 et Bardanisv dictus est, postquam in imperiali dignitate confirmatus est, Cyrum, de quo dixeramus4, de pontificatuw eiectox, ad gubernandum monasterium suum Pontum redire praecepit. Hie Filippicus • p. 176. Constantino ï papae * litteras pravi docmatis direxit, quas ille cum apostolicae sedis concilio2 respuit; et huius rei causa fecit picturas in portion3 sancti Petri, quae gesta sexb sanc-tarum sinodorum universalium retinent0. Nam et huiusmodi picturas, cum liaberentur in urbe regia, Filippicus iusserat auferri. Statuitd populus Romanus, ne heretici imperatoris nomen aut chartase aut figuram f solidi susciperent. Unde
a) ac r. des. P 1. b) terram A 4. B 2. F 1. G 1. 2. "3. 5a. c) ei F. G. d) deest Fl, uM post suppl. concessit; comlonavit F 2. e) novum cap. inc. A 3. D 3. f) exercitu F 1. G 1. 2. g) Pontu G 3; Pontum D 3; Ponte I 2; Pontot F 1.
h)	Phil. A 2. 3. C. G 1, postea etiam F 1 ; Phyl. G 2 ; Philippum D 2. — que F 1.
i)	nec F. G 1. 2. '3. 3. k) hoc caput praecedenti adjungunt D 1. 2. 1) patrem C 1. G 3; p. Phylippico c. G 2. m) post suppl. F 1. n) deest A 1; et vicit A 2? F 4. G; vicit eum et D 3. o) septem F 2. p) expulsionem F. G. I 1. 2. q) ita A 1. E 1. F 1. *2 ; gnttam ceteri. r) rematis corr. reumatis F 1; reumatis corr. rematis G 1. s) ita A 1. '2. 2. 3. E 1. F 1. 4. G 1. 2. "3. 3. t) hoc cap. om. G "5. u) Aquileinensis F 1; Aquiligensis G 1 — 3. v) Bardonis G 3; Baraanus C. D. w) pontificatum F 1. G 1. 2; p. eius G 3; p. ei G 4. x) ita A 1. "2. 2. 3. 4. B 2. F 4. 5 ; aiecto G 1. 2; abiecto G 5a. c; eiectus Fl; eiectum G 4; erasum G 3. — In G 3 sequentia — regnavit autem (c. 35) desunt, folio evulso ; desunt etiam G 3a. y) deest A 3. z) consilio C *1. I 2, corr. concilio D 1. a) portico E 1. F 1. G 1. *3; portio G 2; porticum A 2. D 2. "3a. b) gestas ex C 1; gestas et F 1. G 1. 2; et erasum G 4. c) tenent F 1. G 1. 2. "3. 4; continent G 5c. d) Statuit — susciperent des. I 2. e) caractis G 2. f) figuras C 2; figura G 1. — solíais A "2. 2. 3. 4. B 2. F 1.
1) ged — non potuit Pauli sunt verba. 2) Exercitus — annos sex ex Beda. 3) qui et Bardanis dictus est Paulus. 4) Cap. 31. Quae sequuntur ex Beda sumta.
nec eius effigiesa in ecclesiab introducta est, nee nomen ad missarum sollempnia prolatum. Hicc cum annum unum et sex mensibus regnum gessisset, contra eum Anastasiusd, qui1 et Artemius dictus est, insurgens, eum regno e expulit oculis-quef privavit, nec tamen occidit. Hie Anastasius litteras Constantino papae Romam per® Scolasticum patricium et exarcum Italiae direxit, quibus se fautoremh catholicae fidei et sancti1 sexti concilii praedicatorem esse declaravit.
35. Igitur postquam Ansprandk aput Baioariam iam no vein expletis annis exulasset, promoto tandem Teutperto1 decimo anno Baioariorum ductor1", exercitu" venit Italiam pugnavitque cum Ariperto, et facta est ex" utraque parte multa strages populorum. Sed quamvis ad p extremum nox proelium dirimisset, certum tamen est, Baioarios terga praebu-isse et Ariperti exercitum? victorem ad castra remeasse. Sed dum Aripert in castris manere noluisset, sed potius Ti-cinum civitatem introisset, et suis boc facto desperationem et adversariis audaciam praebuit. Qui postquam in civitatem regressus est, et sensisset, quia pro boc facto suum exercitum offensum haberet, mox accepto consilio utr in Francias fu-geret', quantum sibi utile duxit eu palatio aurum sustulit. Qui dum fluvium Ticinum gravatus auro transnatare voluisset, ibiquev corruens, suffocatusw aquis extinctus est. Cuius in crastinum diem corpus inventum, in palatio ordinatum ac deinde ad basilicamx domini Salvatoris, quam antiquus Aripert construxerat, prolatum ibique sepultum y est. Hie 712. in diebus quibus regnum tenuit uoctu egrediens et hac illacque pergens, quid de eo a singulis civitatibus diceretur, per semet ipsum explorabat, ac diligenter, qualem iustitiam singuli iudices populo suo facerent, investigabat. Hie, adve-nientibus ad se exterarum gentium legatis, vilibus coram eis vestibus sive pelliciis1 utebatur; utque minus Italiae insidia-rentur3, numquam eis pretiosa vina vel ceterarum rerum delicias ministrabatb. Regnavit autem cum patre Ragim-pertocsive solus usque ad annum duodecimum'1. Fuit quo-
a) effigie F 1. b) ecclesiam C 2. D 2. 3. G 4. 5a. cj eeclesiae C 1. G 2. c) novum cap. incipiunt C. D. E 1. P 1. 5. H. d) Anastasium PI. e) regnum E 1. F 1. G 1. 2. f) que deest G 1. 2. g) p. S. p. et e. des. A*3. h) fae-torem G 1. 2. 4. i) sexti sancti A '3. k) Asisprand A'3. 1) Teu(t)pertum CI, II; Teutpert A 2. F 1. m) ducto C 4b. F 4. G 1 e corr. 4; ductore G 5a. c. 12. n) cum e. G 1. 2 ; exercitum E 1; exercitus D "3a. P 4. G 5a. c. I 2. o) deett P. G. p) deest A 1. q) exercitu F 1. r) post suppl. P 1. s) ita A 1. 2. B 2. D 1. E 1. F 1; Franciam ceteri. t) fugiret G 1 — 3. u) et F 1; a G 1. 2. — post pal. superscr. autem G 2. v) ibi A *3. C. D. w) suffugatus A 1. x) basilica F 1. y) sepultus A 2. — est deest A 3. z) pellicibus A *3. a) insi-diarent A 3. F 1. G 1. 2. b) ministrabant G 1. 2. — Pergit G 3. c) Raginp. 4 1. '8. 0 1.ri.aij Ragimb. G 2; Raginb. D 2, alii. d) duodecimo G 3.
1) qui et Artemius dictus est Paulus.
que® vir pius, elymosinis deditus ac iustitiae amator; in cuius temporibus terrae ubertas nimia, sed tempora fuereb barbarica. Huius germanus Gumpertus0 eo tempore in Franciamd fu-giens, ibidem usque ad diem suae mortis permansit. Huic hiermit filii très, quorum qui maior natue extitit Ragimpertus nomine nostris in diebus Aurelianensemf civitatem rexit. *p. 177. Post cuius Ariperti funus * Ansprands Langobardorum regnum1' potitus, très solummodo menses regnavit; vir per omnia egregius et cuius sapientiae rari aequandi sunt. Cernentes Langobardi huius interitum, Liutprandum, eius filium, in Mai., iun. regali' constituunt solio; quod Ansprand dum adhuc viveret audiens, valde laetatusk est1.
36. Hoc tempore Anastasius2 imperator classem in Alexandria1 contra Sarracenos direxit. Cuius exercitus ad alium™ versus consilium, ab11 itinere medio Constantinopolitanam urbem regressus, Theodosium0 orthodoxum p inquirens, impe-ratorem elegit atque coactum in solio imperii confirmavit. Qui3 Theodosius? aput Niceamr civitatem Anastasium gravi proelios vi cit. Datoquo1 sibiu sacramento, eumv clericum fieri acw presbiterum fecit ordinarix. Ipse vero ut regnum accepity, mox in regia urbe imaginem illam venerandam,
a) deest G 1. 2; Puitque P 1. G 3Î 4. b) fuera G 3; fuerat G 4; deest C 1. c) Gunipertus P 2. 5; Gunpertus A4. F 4; Gumpertum seo F 1; Gumbertus D 1. 3 G 2. 5a; Gunb. D 2. H 1 ; Guntb. A 3. C 1. 2. d) Franc(t)ia F 1. G 1-4. — fugies G 1. 2; fuit G 3. 4. e) natum G 3. 4. f) Auril. F 1. G 1, 2. g) Lanspr. F 1. h) ita A 1. 2. B 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4; deest F 5; regno ceteri. — poc(t)ius F 1. G 1. 2. i) regalis F 1. k) delectus corr. delectatus G 1; delectatus P 4. G 2—4. I 1; sua laude 1. A *3. 1) ita A 1. *2. 2. B 2. C 1. D 1. P 1?; Alexandriam G 1, alii. m) aliam C 1; aliud D *3a, corr. alium 12, n) ab in esus Theod. aput mediis omissis Al. o) Tbeud. Fl. Gl. p) orthodoxium G *3. 3; o. i. des. A S. q) Tbeodosium F 1. r) Neeeam G 3; Nicenam Cl. Il; Mieenam Gl. 2; Mieenas G5a; Mecenas G5e. s) proelium P 1. t) novum (XXXVII) inc. cap. G 2. u) ibi A 2 ; sui C 1. 3. 4. 5, corr. suis D 1, et ita alii D. I 1 ; deest C 2. v) deest G *3. w) deest A *3. x) deest C2.4.5; el. fecit ac pr. Cl. II. y) cum esset catholicus add.G'3.
1) Ticini sepultus est Ansprandus in saeello d. Adriani martyris, quod ipse construxisse fertur. Tumulo haec épigraphes inseripta : Ansprandus lionestus moribus, prudentia pollens, Sapiens, modestus, patiens, sermone facundus, Adstantibus qui dulcia favi mellis ad instar Singulis promebat de peetore verba, Cuius ad aethereum spiritus dum pergeret axem, Post quinos undecies vitae suae cireiter annos Apicem reliquit regni praestantissimo nato Lyuthprando inclyto et gubernacula gentis. Datum Papiae die Iduum Iunii indietione décima. BI. Datum Papiae ex signis maie intellectis DP. (Depositus) orturn esse,
conjectura sagaci statuit Holder-Egger. — He chronologia egit Calogera, Nuova Rae. XXIV, 5. BE. 2) Ex O. pont. Greg. II. 3) Reli-qua ex Beda.
in qua sanctaea sinodus erant depictae et a Filippico fuerat deiecta, pristino inb loco erexit. His diebus ita Tiberis fluvius inundavitc, ut alveum suum egressus multa Romanae feceritd exitia civitati, ita ut in Via latame ad unam et semis staturam excresceret atque af porta sancti Petri usque ad pontem Molvium s aquae se descendentes11 coniungerent.
37.	His 1 temporibus multi Anglorum gentis1 nobiles etk ignobiles, viri et feminae, duces et privati1, divini amoris instinctu"1 de Brittaniam" Romam venire consuerunt0. Aput? regnum Francorum tune temporis Pipinusi optinebat prin-cipatum. Fuit autem vir mirae audaciae, qui hostes suos statim adgrediendo conterebat. Nam supra quendam * suum *p- 1ï8-adversarium, Rbenumr transgressus, cum uno tantum satellite
suo inruit eumque in suo cubiculo residente8 cum suis tru-cidavit. Bella quoque multa cum Saxonibus, et maxime cum Ratpoto' Frisionuin" rege fortiter gessit. Hic et alios filios habuit; sed ex his praecipuus Carolusv extitit, qui ei post in principatuw successit.
38.	At vero Liutprand rex cum in regno confirmâtesx esset, eum Rothari eius consanguineus, perimere voluit. His2 enim convivium ei in domo sua aput11 Ticinum prae-paravitb, in quac domo viros fortissimos, qui regem convi-vantem extinguerent, armatos absconditd. Quod cum Liut-prandume nuntiatum fuissetf, eum ad palatium suum evo-cari s praecepit. Quem, sicut ei dictum fuerat, loricam sub veste11 indutum, eum1 ipse manuk pertractans, repperit. Qui
a) sancte erat depicte E 1 ; sancta erat depieta C. D. F 5. G 5a. H 1 ; sex post add. F 1; sanctae sex synodum e. d. G *3. b) deest A 3; pristinum in locum C. D. I 1. — rexit F 1; direxit G 1. c) i. ut des. G *3; ut ultra G 1. 2; ut deest F 1. d) fecerat corr. feeerit A 2. e) ita A 1. '2. F 1. HI; Lateranensi B 2; Latina G 5c; lata ceteri. f) ad portam G 1— 3. g) Molbium D; Olbium C 1; Oivium A *3; Molvem G 3; Molisum G 4; Molinum I 2. h) ita omnes fere codd. cum Beda ; discendentes G *3 ; distendentes E 1, quod intelligi videtur. i) gentes G 1. 2. k) et i. des. C. D. F. I) primatis corr. primates G 3; primates Lind. ni) instrictu A 2; instrictum Fl; instinctum G 1—3. —a Roma G 3. n) ita A *2. 2. E 1. F 1. G 1—4; de Brit. des. D2.3; Brittan(»)ia ceteri. o) con-tulerunt A *S. p) novum (XXXIX) inc. cap. A *3. q) ita A 1. 2. F 1. G 1. 2. I 1, alii-, Pippinus A 3. C 1. G 3, alii. r) Hrenum G 2; regnum A 2. D *3a. G 3. 4; per Henum (Hr. Ren.) F. G; per Hinum fluvium qui iuxta Danubium fluit F 2. ed. pr. s) ita A 1. '2. 2 (deest cubiculo). B 2. E 1. F 1. G 1. 2; rese-dentem G 3. 4. t) Ratpotto A *2 ; Ratpodo G 2; Ratbodo C. D; Rappoto A 3; Rappado E 1. u) Frixionum A 2; Frisonum D 1. G 3; Frisiorum B 4; Fri-gionum F 1. — regem G 3. 4. v) ita A 1. "2. 2. 3. 4, E 1. F 1. G 1 constanter ; Karolus C 1. G 2, alii. w) principatum A 3. E 1. G 3. 4 ; principatus G 1. 2; principatu C 1. x) confirmatum F 1. y) ita hoc loco et deinceps A 1. F 1, alii ; Rottbari G 3, postea etiam F 1 ; Rottharit A 2 ; Rotharit A 3. D 3, alii, non-numquam F 1. G 1, cf. supra p. 220 n. g. z) ita A 2. E 1. F 1. G 2—4. — ei A 2. a) ap. T. des. A 3. b) préparant A 2. F 1; preparat G. e) quam F 1. d) sequentia des. — manae sedis (c. 40) folio exciso A 1. e) ita A 2. F 1; Liut-prando cett. f) fuissent F 1. g) evocare C. D 2. F. G. h) vestem E 1. F 1. G 1. 2. i) deest C. d. I 1. k) manum G 1 — 3.
1) His — consuerunt ex Beda.
Rothari cum se detectum cognovisset, statim post se exiliens spatham evaginavit, uta regem percuteret. Econtra rex suum1' ensem vagina0 exemit. Tunc unus e regiisd satel-litibus nomine Suboe Rothari a tergo conprehendens, ab eo in fronte vulneratus est. Super quern Rothari et alii insili-entes, eum ibidem occideruntf. Quattuor vero eius filii, qui non aderant, ubi inventi, ibi et® perempti sunt. Fuit autem rexh Liutprand vir muitae audaciae, ita ut, cum eum' duo armigeri eius occidere cogitarent, et hoc eik perlatum fuisset, in profundissimam silvam cum eis solus ingressus1, mox evaginatum gladium contra eos tenens, eisdem, quia eum occidere"1 cogitaverunt ", inproperavit ; quod ut facere0 debe-rent, hortatus est. Qui statim eius pedibus provoluti, ei sunt quae machinaverant p cuncta professi. Et (i de aliis quoque hoc similiter fecitr ; sed tamen confessis mox tantae malitiae culpams pepercit.
706- 39. Defuncto itaque Gisulfo Beneventano' duce, Sam-nitum populum Romuald, eius filius, regendum11 suscepit.
40. Circa haec tempora Petronax, civisT Brexianae ur-bis, divino amore conpunctus, Romam venit hortatuque tunc Gregorii apostolicae sedis papae huncw Cassinum castrum petiit, atque* ad sacrum corpus beati Benedicti patris per-veniens, ibi cum aliquibus simplicibus vir is y iam ante resi-dentibus habitare coepit. Qui eundem venerabilem virum Petronacem sibi seniorem statuerunt. Hic non post multum tempus, coopérante divina misericordia et suffragantibus mentis beati Benedicti patris, iamque evolutis fere centum et decern annis, ex quo locus ille habitationez hominum destitutus erat, multorum ibi monachorum, nobilium et me-diocrium, ad se concurrentium pater effectus, sub sanctae regulae iuguma et beati Benedicti institutione, reparatis habi-•p. 179.taculis, vivere coepit atque "hoc sanctum coenobium in statuaib quo nunc cernitur erexit1. Huic0 venerabili viro
a) ut — exemit des. G 5c. b) suus F 1. c) vaginam F 1. G 1. 2? d) regis A 3. 4. B 2. E 1. G 3. H 5. I 2; regius corr. regis G 2. e) Sub A "3. 3. F 3a. G 3. 4. f) perocciderunt F 1; prociderunt G 1—4. g) ibidem C 1; ibidem et I 1. h) deest C 1. i) eo F 3a. G 3. 4. k) et F 1. G 1. 2; ut o 3. 4; deest F 3a. 1) egressus C. II. m) occiderent F 1. n) cogitaverint A 4. B 2. D 1. E 1. F 1. G 3. 5c. H 5a. I 2 ; cogitaveraut B 4. F 5 ; cogitarent C 1. F 4. G 5a. H 1. I 1. o) facerent A 2. F 1. G 1. 2. p) machinaverunt A3. G 1. 3; machinati fuerant D 3. q) Sed D. II. r) deest G 2. s) deest F 1. t) Beneventanorum G 1. u) gerendum G 3. 4 ; populus R. e. filium ad regendum se (se r.) sublimavit C. D. I 1. y) cives A '2. 2. 4. B 2. C 1. 4b. D 1. E 1. G I. 2. "3, quod quin in archetypo fuerit dubitari nequit; cive F 1; dux C 1. w) hue A 3. 4. E 1. F 1. H 1; hinc F 5. 1 1. 2; deletum F 4. G 2. S; deest D 3. G 5a. c. x) deest F 1. G 1—4. y) deest C 1 2. z) habitacio F 1. G 1—4. a) ita A 2. 4. B 2. Cl. El. G 3; iugu A *2. F 1. G 1. *3, corr. iugo D 1; iugii G 2; iugo ceteri; in archetypo iugu fuisse videtur. b) statu E 1. F 5. — in quo A 2; qui F. G. c) Hune F 1 G 1—4.
1) Cf. Leo Ost. I, i, SS. VII, p. 581, et quae ibi adnotata sunt;
inter reeentiores Tosti historiam Cass.
Petronaci8 in sequenti tempore saeerdotum praeeipuus et Deo dilectus pontifex Zacharias plura adiutoria contulit, libros scilicet sanctae scripturae et alia quaeque quae ad utilitatem monasterii pertinent1'; insuper et regulam, quam beatus pater Benedictus suis sanctis manibus conscripsit, paterna pietate concessit1. Monasterium0 vero beatid Vincentii martyris, quod iuxta Vulturnie fluminis fontem situm est, et nunc magnaf congregatione refulget, a tribus nobilibus fratribus, hoc est [Tatos, Taso et Paldo], iam tunc aedificatum, sicut viri eruditissimi Autperti1' eiusdem monasterii abbatis in volumine, quod de hac re conposuit, scripta significant'-2. Superstite1' sane adhuc beato papa Gregorio Romanae sedis, 717/18. Cumanum1-3 castrum a Langobardis Beneventanism pervasum est; sed a" duce Neapolitano0 noctu superveniente quidam ex Langobardis capti, quidam perempti sunt. Castrum quoque ipsum a Romanis est receptum. Pro cuius castriP redemptionem 1 pontifex septuaginta libras auri, sicut primitus promiserat, dedit.
41.	Inter haec defuncto imperatore Theodosio, qui 11110717. solummodo imperiumr rexerat anno, eius in loco Leo augu-stus subrogaturs-4.
42.'	Aput Francorum quoque gentem Pipino" vita 714. exempto, eius filius Carolus, de quo praemiseramus5, licet per multa bella et certamina, de manu Raginfridiw princi-patum sustulit. Nam cum in custodia teneretur, divino nutu ereptus aufugit6, ac primum contra Raginfridum cum paucis
a) Petranaei F 1; Petronacio G 3. 4. b) pertinet G 1. 2. c) novum inc. cap. (XLII) A "3, (XL1III) F 1. d) sancti E. F. G. I 2. — Vincentis F 1; Vincent! G 1—4. e) Bulturni F 1. f) magnara congregationera G 3. — refulgit F 1. G1—4. g) ita A 3. 4 lacunam in archetypo, ut videtur, reliclam explere conati sunt", similiter F 2: Tassone Catone et Tato; L 1: Tatone et Tassone et Paldone; haec des. cett. — est om. H 1, del. F 1. — fr. esse i. D 2. 3; hoc et iam tunc des. F 5. _ edificat F 1. G 1—3. h) Auperti F 1; Autberti C. D. I 1, alii. i) signi-iicat G 1. 2; significant e corr. F 1. k) novum inc. cap. (XLV) F 1. 1) Cum* magnum F 1. G 1—4. 5c. m) Penev. F 1. n) ad A 2. C 1. G 3. o) Nea-politino G 3. — noctus F 1. p) castris A 2. C 1. D 1. E 1. F 1. G 1—4; quod in archetypo fuisse verisimile est. q) ita A 2. CI. D 1. F 1. G 1. 4; re-demptione ceteri. — D 1 in marg. addit: Hie Gregorius vertit festivitatem omnium martyrum, quam Bonifacius statuerat, in honore sanctorum omnium. r) imperio G 3."4. s) subrogatus G 2. 3. 4. t) hoc cap. om. A 6. u) Pippino hoc loco F 1. ■y) praedixeramus C 1. 2. w) ita A 1. 3, alii; Ragifridi A 2; Ragimfridi F 1. G 2; Ragrimfidi G 1; Ragimfredi A '3. G 3; Rainfredi D 2. — Raginfridi — ereptus des. C 1; sed postea inter verba novissimeque eum et aput haec inserta sunt.
1) Sacrum hunc regulae codicem anno 896. incendio crematum fuisse cum Teanensi monasterio, auctor est Leo lib. I, cap. 48. Nuceus tamen postremum libri caput ab igne servatum in suo Cassinensi monasterio gratulabatur Nr. 497. BI. 2) Haec in chron. Yultumense a Johanne recepta sunt. 3) Haec ex O. pont. Greg. II, sed verbis mutatis, descripta sunt. 4) Ex Beda. At non defuncto, ut male scripsit Paulus, sed deposito Theodosio successit Leo. BE. 5) VI, 37. 6) Si-milia in chron. Moiss. p. 290. legi, Jacobi p. 34. monuit.
bis terque certamen iniit novissimeque eum aput Vinciacum a magno certamine superávit. Cui tarnen unam, hoc est Ande-gavensemb, civitatem ad liabitandum concessit1; cunctamque0 vero Francorum gentem ipse gubernandam suscepit.
43.	Eo tempore Liutprand d-2 rex donationemc patrimonii Alpium Cottiarum Romanae ecclesiae confirmavit. Necf mul-
p. 180. tum post idem regnator Guntrut s, filiam Teutpertih * Baioa-riorum ducis, aput quem exularat', in matrimonium duxit; de qua unamk solummodo filiam genuit.
44.	Per haec témpora1 Faroaldus"1 Spolitanorum ductor Ciassem civitatem Ravennantium" invasit; sed iussu regis Liutprandi hisdem0 Romanis reddita est. Contra liunc Faro-aldum ducem liliusP suus Transamundus insurrexit, eumque
724. clericum faciens, locum'i eius invasit. Hisr diebus Teudos-3
7i6. Baioariorum dux gentis orationis gratiam' Romam ad bea-torum apostolorum vestigia venit.
45.	Aput Foroiuliu igitur sublato ev rebus humanis pa-triarcha Sereno, Calistusw, vir egregius, qui erat Tarvisianaex ecclesiae archidiaconus, adnitente Liutprando? principe, Aquileiensem ecclesiam regendam suscepit. Quo, ut diximus4, in tempore Pemmo Foroiulanis praeerat Langobardis. Isz cum iam nobilium, quos cum suis natis nutrierat, filios eos iama ad iuvenilemb perduxisset aetatem, repente ei nuntius venit, inmensam Sc] [avorum multitudinemc in locum qui Laurianad dicitur5 adventasse. Cum quibus ille iuvenibus super eosdem Sclavos tercio inruens, magna eos clade pro-
a) apud provincia cum A 2; vinciam cum A3. G4; Vincentiacum B 2. b) Ande-gavense F 1; ante cavensem C 1; ande genuensem G 3; ande ganucnsem G 4. c) Cunetaque F 1. G 1—4; Cunctam C. D. d) Liutprandus F 1. G 1; Liut-brandus C 1; Liudbrandus G 2. e) donacione Fl. f) Ne A 2; Non F. G. g) Guntrud G 1. 2. 5; Guntrudam A 2. 3. II. PI; Gundrudam C 1. — filiam — solummodo des. F 4. G, post suppl. Gl (filia etc.). b) Theutperti A3; Theu-perti F 1; Theudeperti E 1; Neutperti C 1, corr. Teutperti D 1; Theuberti D 2; Theodeberti D 3; Teodiperti corr. G 1; Neuperti I 1. i) exnlaret F 1; exul-taret corr. G 1. k) una Fl. 1) tempore G 3. 4. m) Farwaldus G 5c. n) Ravennatium A "3. 3. I 1, alii; Rabennaticum C 1. o) ita A 1. 2. 4. C 1. D 1 (corr. eadem). E 1. F 1. 4. G 1; isdem B 2. C 2. G 2. I 1. 2; eisdem G5a; eadem plerique D. G 4. 5c. H 1. p) filium suum Transamundum Fl. q) lo-cumque G 2; ducatum C 1. 2; f. 1. des. G 3. 4. r) novum inc. cap. (L) F 1. s) ita A 1. 4. D 1. E 1. F 1. G 3 4; Tbeudo B 2. C 1. 2. D 2. 3. G 1. 2. 5. I 1; Theodo A 3. H 1; Tbeudepertus E 1. t) ita A 1. 2. E 1. F 4. G 1—4; gratia ceteri. u) Foroiulani A 1; Igitur a. F. G 2; igitur deest C 1. — sublato deest A3. v) he D 1. G 2 (post erasum). w) Calixtus D 2. 3. G 3. x) Tar-visanae A 2; Tarbisiane F 1. y) Liutpraudu principem F 1. — Aquileiensam Cl; Aquileinensain Fl; Aquileg. Ä 1? alii-, Aquilig. G 1. 2. z) His Fl. G 2—4. a) eos iam des. C. D; iam deest A3. b) iubenilc — etate F 1. — perduxit G 1. 2. c) multitudine F 1. d) Laurina F. G; Aurina H 1.
1)	Cf. Ann. Mett. 725, SS. I, p. 325, et Breysig, Jahrb. p. 115.
2)	Liutpr. — confirmavit ex Beda. 3) Ex G. pont. Greg. II.
4) Cap. 26. 5) Ubi nunc vicus Spital prope Villach, locum, situm
fuisse credunt.
stravit; nee amplius ibia aliquis a parteb Langobardorum cecidit quam Sicualdus®, qui erat iam aetate grandaevus. Iste namque in superiori pugna, quaed sub Ferdulfo facta est, duos filios amiserat. Qui cum prima et secunda vice iuxta voluntatem suam see de Sclavis xdtus esset, tercia vice, prohibentef duce et aliis Langobardis, non potuit inhiberie, sed ita eis'1 respondit: 'Iam satis', inquit, 'meorum filiorum mortem» vindicavi, et iam, si advenerit, laetus suscipiam mortem'. Factumque est, etk ipse solus in eadem pugna per-emptus est Pemmo vero cum multos inimicorum prostra-visset, metuens ne aliquem1 suorum amplius in bello per-deret™, cum eisdem Sclavis in eodem loco pacis concordiam iniit"; atque ex illo iam tempore magis ac magis0 coeperunt Sclavi Foroiulanorum arma formidare.
46.	Eo tempore gens Sarracenorump in loco? qui Septem1, dicitur1 ex Africa transfretantes, universam Spaniard invaserunt. Deinde post decern annos1 cum uxoribus et parvulisu venientes, Aquitaniamv Galliae provinciam quasi habitaturi ingressi sunt. Carolusw siquidem cum Eud one Aquitaniae principe tunc discordiam habebatx. Qui tarnen in unum se coniungentes2, contra eosdem Sarracenos pari consilio dimicarunt. 'Nam inruentes Franci super eos, tre-centa y septuaginta quinque milia Sarracenorum interimerunt1; ex Francorum vero parte mille eta quingenti tantum ibi ceciderunt3. Eudob quoque cum suis super eorum eastra inruens, pari modo multos interficiens, omnia devastavit.
47.	Hoc etiam tempore eadem Sarracenorum* gens cum inmenso exercituc veniens, Constantinopolim circumdedit ac continuo perd trienniiun obsedit, donec, civibus multa instantia ad Deum clamantibus, plurimi eorum fame et frigore, bello
a) sibi F X. b) partem G 3; ad partem G 4. c) Sigualdus A 2. C. F. G; Siguoldus E X; Sigiwaldus G 5c; Siwaldus D 2. 8. d) deest F. G, post suppl. G X—3. e) sed ex S. F X. f) prohibeutem (?) G X. g) inveniri F X. 2. G X. 2. 4; invenire G 3. h) ei F X. G X; deest G 2. i) morte D X. F X. G 3. 4; deest G 2. — vindicavit F X. G X. — suscipiat G 3. 4. k) ut A "3 1) aliquid F X. G X. 2; aliquis G3 4; aliquos G 5c. m) perderent Fl. Gl —3; perirent G 4 e corr. u) eorum quae sequuntur in G 3 pauca tantum legi possunt, neque 3a ea praebet. o) ac m. des. C. D. I X. p) Sarac. F X jam saepius. q) locum EX, in loco des. A 3. r) septimus D 2 — 4. s) Hispaniam A *2. 3. 4. C X. D. B 4. t) annis A 2. u) parvuli F X. v) Aqnitania F X. G X. w) Karolus hoc loco F X. x) habebant G X. 2. "3. y) tricenta F X; tricenti G X. 2; trecentos D 2. z) ita A 2. C X. F X. G X. 2; "interierunt A 3; inter-empta sunt EI. a) deest A 2. b) Eodo A'3. c) exercitum FX. d) ita A 1? 2? C 1; continuum per D 3; per continuum A *2. '3. 3. *4. B 2. E 1. F 1. G 5a. H 1; per continuo G 2; per contino G 1. *3.
1) Ceuta. Of. G. pont. Greg. II. 2) Cf. Chron. Moiss. p. 291. 3) Ex G. pont. Greg. II; eui tarnen Paulus plura adjecit. Ceterum ad pugnam a. 731. Pictaviensem haec referenda esse persuasum habeo; v. VG. III, p. 23 n. 4) Ex Beda.
pestilentiaque perirent, ac sie« pertaesi obsidionis abscederent. Qui inde egressi, Yulgarurab gentem, quaec est super Danu-bium, bello adgrediuntur; et ab hae quoque victi, ad suas naves refugiunt. Quibus, cum altumd peterent, inruente subita tempestate, plurimie etiam mersif sive contritis navibus perierunt. [Intra s] Constantinopolim1 veroh trecenta milia hominum pestilentia interierunt.
48.	Liutprand2 quoque'audiens, quod Sarraceni, depo-pulata Sardinia, etiam loca illa, ubi ossa saneti Augustinih episcopi propter vastationem barbarorum olim translata1 et honorifice fuerant condita, foedarent, misit, et dato magno pretio, aeeepit et transtulit ea'" in urbem Ticinensem ibique cum debito tanto" patri honore recondidit. His0 diebus Nar-niaP-3 civitas a Langobardis pervasa est.
49.	Eoque? tempore rex3 Liutprandus Ravennamr ob-sedit, Ciassem invasit atque destruxit. Tunc Paulus patri-cius ex Ravennas misit qui pontificem interemerent; sed Langobardis pro defensione1 pontificis repugnantibus, Spo-letinis™ in Salario pontev et ex aliis partibus Langobardis Tuscis resistentibus, consilium Ravennantium dissipatum est. Hacw tempestate Leo imperator aput Constantinopolim sanctorum imagines depositas incendit Romanoque pontifici* similia facere, si imperialem gratiam habere vellet, mandavit. Sed pontifex hoc facere contempsit. Omnis quoque Raven-nae exercitus vel Yenetiarum talibus iussis y uno animo resti-terunt, et nisi eos pontifex prohibuisset, imperatorem super se constituerez sunt adgressi. Rexa quoque Liutprand castra Emiliae, Feronianum11 et Montembelliumc, Buxeta etd Persi-
a)	si A 2. E I. F 4. G 3; sia A *2; si aperte sue o. B 2¡ sicote o. C X; per tempus I I. b) Vulgarorum G X. 2; Vulganorum G "3; Vulnorum G4. c) qui F 1. G 1—4. d) alto F X. e) plurimis F 4. G. H I. I 2. £) ita A 2. '2. B 2. D 2, quod proxime ad Bedam accedit, qui habet: mcrsi sive confractis n. sunt necati; mersi — contrititis A 4; mersisibi A 1; mersisibi coutriti n. F X; mersis íbi eontritisque F 4. G (eonstrictisque G 4); mersis sive contritis plerique D. I 1¡ versis sive contritis C X. 2. 4b. D X; versis sibi contritis E 1. g) deest AX. FX. h) post add, G X. i) vero C. D. k) Augusti F X; Agustini G X. — sancti deest A3, 1) translatam F X. — et deest F. G. I 2. m) earn A 2. G 1. 2. '3. n) tanta A X. *2. i PI; tanti patris A '3. 3. 4. B 2. C X. 2. D 2. Hl; tanti patre E 1.
0)	His — est des. A -2. B 4. p) Naria A X. 2. B X. C X. 2. F 5, corr. Narnia D X. F X; Narnias E X; Narua H X; Narina F 4. G (corr. Papia G 4). I 2; Marina G 5c. q) Eo quoque C X. 2. B 4, IX; Eo A *2. B 2. D (hoc D 2). E. F. G (Eo tempotempore G X); Eodem A 2. G 5. H I. r) Ravenna G I. 2. s) Ravennam F I. G X. 2. t) defensionem F I. u) ita hoc loco A X. G I ; Spolatinis F X. G 2; Spolentis G 4; Spolitanis vel Spoletanis alii. v) pona F I; ponam G X; pomam G 2; positis G 5c; erasum G 4. w) Hoc FX. G X. 2. x) pontífice FX. y) usis A X (alia manu corr. iussis). "2. 2. B 2. D 1. F I. G; usi D 2; iusis G X. P 2. G *3 e corr.-, ausis D 3. z) constituent F X; consti-tueretur G X. 2. '3. — sunt deest P. G (post suppl. G I). a) novum inc. cap. F X.
b)	Foron. IX. c) Montemvellium A 2. '3; Montembellum A 3. d) et P. des. G 5c.
1)	Ex G. pont. Greg. II. 2) Ex Beda. 3) Haec quoque omnia
ex G. pont, excerpsit Paulus, nonnumquam verba mutans.
ceta, Bononiama et Pentapolim Auximumque b * invasit. Paric ' quoque modo tunc et Sutriumd pervasit. Sed post aliquode dies iterum Romanis redditumr est. Per s idem tempus Leo augustus ad peiora progressus est, ita ut conpelleret omnes Constantinopoliin habitantes tam vi quam blandimentis, ut deponerent ubicumque haberentur imagines tam Salvatoris quamque eius sanctae genetricis vel omnium sanctorum, easque in medium'1 civitatis incendio concremari1 fecit. Et quia plerique ex populo tale scelus fieri praepediebant, ali-quanti ex eis capite truncati, alii parte corporis multati sunt. Cuius'1 errori Germanus patriarcha non consentiens, a propria sede depulsus est, et eius in loco Anastasius' presbiter ordi-natus est.
50.m	Romoald " denique dux Beneventi uxorem0 sortitus est GumpergaP nomine, quae fuit filia Auronae'i, Liutprandi regisr sororis. De qua filium genuit, quem nomine sui patris Gisulfum appellavit. Iiabuit rursum post banc et aliam coniugem nomine Ranigundams, filiam Gaidualdi1 Broxianiu ducis.
51.v	Gravis sane per idem tempus inter Pemmonemw ducem et Calistum patriarcham* discordiae rix a 5' surrexit. Causa autem huius discordiae ista fuit. Adveniensz anteriore tempore Fidentius episcopus de castro Iuliensia- cum volúntate superiorum ducum intra Foroiulani castri muros ha-bitavit ibique sui11 episcopatus sedem statuit. Quoc vita decidented, Amator in eius loco episcopuse ordinatus est. Usque ad eundem enim diem superiores patriarchae, quia in Aquileiaf propter Romanorum incursionem habitare minime poterant, sedem non in g Foroiuli, sed in Cormonesh habe-bant. Quod Calisto, qui erat nobilitate conspicuus, satis1 displicuit, ut in eius1' cfiocesi cum duce et Langobardis episcopus habitaret et ipse tantum vulgo sociatus vitam duceret.
a) Boniam G 1. 2. b) Auximuque F 1; Auxsimumque G 1. c) Pari — pervasit des. G. d) futurum A 2; Sutriam Fl. e) aliquos F 4. G. f) reditum F 1. G 1 ; editum G 2. g) novum inc. cap. F 1. h) medio A "2. 3. 4. B 2. C 1. D 3. G 5a. I 2. i) concremare Cl. D 2. *3a. F 1. k) Cui Gl.— erroris F 1. 1) deest G 5c. m) hoc cap. om. A *4. n) Rumuald G 1; lîum-wald G 2; Rodoaldus H 1; Romoaldenique Fl. o) uxore G 1. 2. p) ita A 1. F 1. Gl. 2; Guinpergam A 2. *3. 3; Gunpergam G4; Gunbergam Cl. D 2. 3. q) Aurumne A *3. r) régi soror C 1; sororis deest A 2. s) Ragundam D 2¡ Ramg. D 3; Ragimunda F 1. — filia Fl. Gl. 2. t) Gaidoaldi C. D. I 1. u) Brexani D 1. G 1. I 1; Bexani G 2; Brexini corr. Brexiani A 3. v) hoc cap. om. A *4. w) Pemonem F 1. G 1.4; Poemouem G 2. x) patriarcha F 1. y) deest A 2. z) AudiousFl; AdiensF2; Audiens quod G 1—3; Audivit quod G 5e. a) luliensis (?) F 1; lui. corr. Foroiul. A '3. b) sedem s. e. (episcopus G 1. 2) sedem F 1. G 1. 2. c) Quod G 1. 2. d) ita A 2—4. B 2. E 1. F 1. 4. G 1 ; dicente G 2; dente Cl; decedente ceteri. e) deest A *3. 3. f) Aquilei G 1. 2. g) deest G 4. — Foroiulis G 1. 2. h) Comones F 1 ; Cermones G 5c. i) s. d. des. A 3. k) eus F 1; ea F 4. G 1 — 3.
1) Julia Carnica, nunc destructa. BE.
Quida plura ? Contra eundem Amatorem episcopum egit eumque de Foroiuli expulit atque in illius domob sibi habi-tationem statuit. Haec de causa Pemmod dux contra eundem patriarcham cum multis nobilibus Langobardis consilium iniit adp'rehensumque eum ad castellum Potiume, quod supra mare situm est, duxit indeque eum in mare praecipitare voluit, sed tamen Deo inhibentef minime fecit; intra car-cerem tamen eum retentiun pane tribulationis sustentavit. Quod rex Liutprand audiens, in magnam ? iram exarsit, ducatuinque Pemmoni auferens, Ratchish, eius filium, in eius loco ordinavit. Tunc Pemmo cum suis ' disposuit, ut in Sclavorum patriam fugeretk; sedRatchis1, eius filius, a rege sup-plieavit111 patremque in regis gratiam reduxit. Accepta itaque 'p. 183. Pemmo fiducia, * quod nihil mali pateretur, ad regem" cum omnibus Langobardis, quibus0 consilium habuerat, perrexit. Tunc rex in? iudicio residens, Pemmonem et eius duos filios Ratchaitï et Aistulfumr Ratchis concedens, eos post suam sedems consistera praecepit. Rex vero elevata voce omnes illos qui Pemmoni adhaeserant nominative conprehendere iussit. Tune Aistulfum ' dolorem non ferens, evaginato peneu gladio regeT percutere voluit, nisi eum Ratchis, suus ger-manus, cohibuisset. Hoc modo his Langobardis conprehensis, Herfemarw, qui unus exx eis fuerat, evaginato gladio, multis se insequentibus, ipse se? viriliter defensans*, in basilica® beati Miehahelis confugitb, ac deinde regis indulgentia0 solus inpunitatem promeruit, ceteris longo tempore in vinculis ex-cruciatis.
c. 738. 52. d Ratchis denique aput Foroiidi dux, ut dixeramus, efFectus, in Carniolam® Sclavorum patriam cum suis ingressus, magnamf multitudinem Sclavorum interficiens, eorum omnia devastavit. Ubi cum Sclavi? super eum subito inruissent, et ipse adhuc lanceam suam ab armigero non abstulisset,
a) Qui Pl. b) domus ibi abitaoione F 1. c) H(a)ec Pl. G 1—3. d) Pomo G 2. e) ita vel Poeium A 1. P. G 1. 2 ; Pucium vel Putium A "3. 3. 4. G 4; Nocium B 2. 4 ; Pontium vel Poncium C. D B. — apprehensum eundem Calixtum Pontium situm duxit quod s. m. est indeque B 1. f) ad .. ente A 1; annuente El; in-hibentem G 1. 2; inbibente C 1. g) magna ira G. h) Rathis C 1 (sed postea Ratcbis et Racbis). i) deest G i. 2. k) refugeret A 1; fugiret G 1. 2. 1) Rachis P 1, et ita postea. m) supplieando obtinuit patri veniam eumque ed. pr. Lind. cett. n) rege F 1; a rege A "3. o) cum quibus C. D. H 1. I 1. 2, e corr. G 1. p) ad F 1. q) Ratchit A 2; Ratthait A3; Rathait II. r) Alii-stulfum A 3. s) sede G 1; mortem G 2. t) ita A 1. 2. F 1. G 2; Adistulfum G 1; Ahistulf A 3; Aistulfus cett. — dolore P 1. G 1. 2. u) deest C 1. v) ita A 2. P 1; regem cett. w) Hersemar C. D. I 1; Hermefar G 5c. x) et effu-erat P 1. y) deest G 1 — 8. z) defensas F 1. G 1—3. a) ita A 1. 2. B 2. B 1. F 1. 4. G 1. 2; basilicam ceteri. b) confuit F 1. c) induigentiam A *3. d) hoc et sequens cap. om. C 4, in fine sexti libri ponunt C 1—3. Dill, quod in D 1 ita in margine notatum est: Parva quae hie desunt in fine huius libri require, post finem scilicet sexti libri, et sic demum ad superiora recurre; C 3: Hie 2 cap. desunt quae in calce libri conscripta sunt. e) Carnoilam D 2. 3. f) magna multitudine F 1. G 1. g) Sclavis A 1. F 1.
eum qui primus ei oceurrit clava3, quam manu gestabat, percutions, eius vitamb extincxit.
53.	Circa haec tempora Carolus princeps Francorum Pipinumc suum filium ad Liutprandum direxit, ut eius iuxta morem capillum susciperetd. Qui eius caesariem incidens, ei pater effectus est multisque eumc ditatum regiisf mune-ribus genitori remisit.
54.	Per idem tempus Sarracenorum exercitus rursum in Galliam introiens, multam« devastationem fecit. Contra quos Carolus non longe a Narboneh bellum committens, eos 737. sicut et prius maxima caede prostravit1. Iterato Sarraceni Gallorum fines ingressi, usque ad Provinciam venerunt1, et capta Arelate, omnia circumquaque demoliti sunt Tunc Carolus legatos cum muneribus ad Liutprandum regem mittens,
ab eo contra Sarracenos auxilium poposcit; _quik nihil mo-ratus cum omni Langobardorum exercitu1 in eius adiutorium properavit. Quo conperto gens Sarracenorum mox ab illism regionibus aufugit; Liutprandus" vero cum omni suo exercitu ad Italiam rediit. Multa idem regnator contra Romanos bella gessit, in quibus semper victor extitit, praeter0 quod se-mel in Arimino eo absente eius exercitus caesus est, et alia vice, cum aput vicum Pilleum, regeP in Pcntapoli'i demo-rante, magna multitudo horum1' qui regi munuscula vel exenia vel singularum eeclesiarum benedictioness deferebant, a Romanis inruentibus caesa vel capta est. Rursus cum Ravennam' Hildeprandus", regis nepusv, et Peredeow *Vicen- * p. 1 tinus" dux optinerent, inruentibus subito Yeneticis, Hildeprandus ab eis captus est, Peredeo r viriliter pugnans occubuit. Insequenti3 quoque tempore Romani, elatione solita turgidi, congregati universaliter, habentes in eapite Agathonem Peru-sinorumz ducem, venerunt ut3 Bononiam conprehenderent,
a) clavam D 1; eleva qua F 1. b) vita F 1. G 1. 2. c) Pippinum F 1. G 1, alii.
d)	D 1 in marg. succideret, et ita alii D. B 4. H 1 ; incideret G 5a. c, e corr. F 1.
e)	deest A 3. f) regis F 1. G. Neap. g) multa F 1. G 1. 2. — devastation F 1? G 1. 2. h) Narbona D 3. G 1. 2; 1. in arbona G 4. i) sequentia — vitam servantes. Qui G. dum adhuc propter (c. 55) des. B 2. k) qui — properavit des. D. B 4. 1) exercitum F 1. m) m. amabilis A 1. n) Liutprandum F 1; Liutprand G 1. o) propter F 1. G 1—3. p) regem F 1; regem — de-morantem G 1. 2. q) Pentapolim D 2. E. F. G. H 1. r) orum F 1; eorum G. I 1. 2. s) benedietionem A 3c. F. G; dona C. D. B 4. t) Ravenna A 3. P 1. G 1—3. u) Childeprandus A 2; Hildebrandus Cl. D 2. G 2. I 1, alii. v) ita A 1—3. Pl. G 1. 2. w) Predeo F 1. G 1—3. x) Vieentius A 3; Vincentinus A 2. D 2. 3; Vincius G 5c. y) desinit C 3. z) Peros. G 4; Pe-rusionum G 1. 2. a) ad, eraso conpr. G 2.
1) Cf. Fred. cont. c. 109,- Chron. Moiss. p. 292. 2) Franci rerum seriptores haa de re nihil tradiderunt., qitare duhium videtur, an révéra de nova Sarracenorum incursione cogitandum sit, quippe qui a. 737 provinciam Arelatensem occupassent. 3) Praecedenti potius, ut ex mentione Peredei patet. BE.
ubi tunc Walcaria, Peredeo et Rotcarib morabantur in castris.. Qui super Romanos inruentes, multara® de eis stragem fecerunt reliquosque fugam petere conpulerunt.
55. His diebus Transamundusd contra regem rebellavit. Super quem rex cum exercitue veniens, ipse Transamundus 788/39. Romam fugaf petiit1. In cuius loco Hilclericus® ordinatus est. Mortuo autem Romualdo iuniore Beneventanorum duce, qui viginti et sex ducatum tenuerat annis, Gisulfus, eius'1 c. 73i. filius adhuc parvolus, remansit. Contra quem aliqui insurgentes, eum moliti sunt extinguere; sed Beneventanorum populus, qui suis ductoribus semper fidelis extitit, eos peri-merunt, sui ducis vitam1 servantes2. Qui Gisulfus dumk adhuc propter1 aetatem puerilem idoneus ad tantum™ populum regendum11 non esset, Liutprand rex Beneventum tunc veniens, eum exinde abstulit et aput Beneventum suum nepo-732. tem Gregorium ducem ordinavit, cuiü in matrimonio uxor sociata GiselpergaP nomine fuit. Ita rex Liutprand rebus conpositis ad suum solium remeavit; Gisulfumque suum nepotem paterna pietate erudiens, ei Scaunipergam i nobili ortam progenie in matrimoniumr iunxit. Ipse rex eo tem-
Eore in langorem8 decidens, morti adproximavit'. Quem angobardi vita" excedere existimantes, eius nepotem Hil-deprandumv foras muros civitatis ad basilicam™ sanctae Dei 735. genetricis, quae ad Perticas diciturx, regem levaverunt3. Cui dum contum, sicut moris est, traderent, in eius conti summitate cuculus^ avis volitando veniens insedit. Tunc aliquibus prudentibus hoc portcntu 1 visum est significari, eius principatum inutilem® fore. Rex autem Liutprand cum
a)	Walchari F 1. G; Waltari A 4. D 1. B 4. H 1; Waltarius D 2; Vulgari E 1.
b)	Rothcari A 3; Rotchari G 1. 2; Rotthari E 1. F 1; Rotharit A 4; Truotcari c 1. D 1. B 4. I 1; Truocari D '3a. 3. 4. 10; Truoccari C 2; Troutcarius D 2.
c)	multa — strage F 1. Gl. 2. d) Trasam. Fl. e) exercitum Fl. f) fugiens A'3. 3; fugire e corr. Fl; Tr. fugam Gl. 2. 5c. g) Childer. A 2. h) deest A 2. i) vita Fl. k) cum C. D. II. — adhuc deest C. D. E. B 4. HI. II. 1) per G 2. m) tantam A 1. 2. F 1. G 1. 2. n) gerendum A 2. F 1. G 1. 2; deest A '3.
0)	cum F 1. — in deest A 2. G 1. 2. p) Giselb. G 2. I 1; Gisemb. D2; Giseb. C 1. D 3; Gisenperga F 1; Giselperba A "3; Giselbirta G 5c. q) eis cuniperga F 1; Scanipergam F 4; Scaviniiperga G 2; Seavinibergam G 5a. c; Avinipergam A '3; Caunipergam E 1; Cunipergam F 5 et G 1 e corr.; Chunipergam F *2; Cu-nibergam H 1; Conibergam C. D. B 4. — nobilior est p. G 1. 2. r) matrimonio F "2. 4. G. s) ita C 1. F 1. G 1. t) sequentia desunt folio evulso A 4. u) vitam F 1. G 1. — excederent ex. ei F 1. v) Ildepr. F 1. G 1; Ilpr. A "3. w) ad s. D. g. ecclesiam C. D. B4; ad basilicam s. D. g. ecclesiam II. x) deest A 2. — regem deest CI. y) gucculus A3. z) ita A 1. B 2. El. Fl. Gl—4; portentum A 2. 3. F "2; portento D. I 1, alii; portendo C 1. a) inutile Gl. 2.
1)	Cf. Cr. pont. Greg. II. et Zachar. 2) Dux Adelais contra eum
elevatus est; cf. Chron. S. Bened. Cass.; Hirsch p. 36. 3) Ex chartis praeceptisque constare, electionem Hildeprandi praecessisse Transamundi rebellions, Paulum igitur hoc capite res gestas confuso temporum. ordine tradidisse, monuit BI.
hoc cognovisset, non aequo animo accepit; tamen de infirmi-tatea convalescens, eum regni sui consortem habuit. Evolutis dehinc aliquodb annis, Transamundus, qui Romam fugerat, Spoletiumc rediens, Hildericum d extinxit rursumque contra regem rebellionis audaciame sumpsit'-1.
"56. At vero Gregorius" dum aput Beneventum annis V septem ducatum gessisset, vitamh exemptus est. Post cuius 739. obitum Godescalcus dux effectus, annis tribus Beneventanis1 praefuit; cui in coniugio uxor sociatak nomine Anna fuit. Rex1 igitur Liutprand talia de Spoletio sive Benevento au-diens, rursum cum exercitu Spoletium petiit. Qui Penta-740. polim venions, dum a Fano civitatem11 Forum Simphronii 2 pergeret, in silva, quae in medio est, Spoletini se cum Romanis sociantes, magna incommoda regis exercituiP intule-runt. Qui? rex in novissimo loco Ratchisr ducem et eius fratrem Aistulfum cum Foroiulanis constituit. Supra quos Spoletinis et Romani inruentes, aliquos' ex eis vulnerave-runt. Sed tamen Ratchis cum suo germano et aliquibus viris fortissimis omne illud pugnae pondus sustinentes viri-literque certantes, multisque trucidatis, se suosque exinde,
J>raeter ut dixi paucisu sauciatis, eximerunt. Ibi quidam Spo-etinorumv fortissimus Bertow nomine nominative Ratchis adclamans, armis instructus super eum venit. Quem Ratchis subito percutiens, equo deiecit. Cumque eum eius socii perimere vellent, eum pietate solitax fugerepermisit. Qui manibus2 pedibusque reptans, silvam ingressus evasit. Super Aistulfum vero in quodam ponte duo fortissimi Spoletini a tergo venientes, unum eorum aversaa cuspide feriens de eodem ponte deiecit, alteram vero, subito ad eum conversus, vitab privatum post socium mersit.
57.c At vero Liutprand Spoletium perveniens, Transa-742. mundum ducatumd expulit eumque clericum fecit®. Cuius
a) infirmitatem F 1. b) ita B 2. F 1; aliquid 0 1. G 1. 2. c) Spolietum G 2; Spoletum C. D. d) lid. hoc loco Pl. e) audacia F 1. f) desinunt B 2. 2a; hie addit : per Christum, illc : Expl. liber VI. histhoriae Langobardorum. g) Gre* goris F 1. h) ita A 1. 2. E 1. F 1. G 1—4; vita celt. i) Benevenis F 1. k) s. est n. A. f. Pl. G I. 2. 1) novum inc. cap. F 1. m) Spolic(t)io Pl. G 1 — 3. n) ita A 1. B 4. C 1. D 1. 6. P. G. H 1. I 1, alii-, civitate A 2 ? 3. C 2. 3, alii
0)	Simfronii F 1. G 1. 4. 5c; Simpronii A3; Simphoronii A 2; Simphoriani C4b. p) exercitu P 1. q) Qui — vulneraveruut des. G 5c. r) Hachis duce F 1. s) Spoletini se cum Romanis F 1. t) aliquod F I. u) p. raucitatis G 1. v) Spolitanorum A 2. B 4. C. D. F 1. G. Hl; Spolitonorum E 1. \v) Verto F 1. x) solitam F 1. G I. 2. y) fugire E 1. F 1. G I. 2. z) manus A 2. a) ita A 1. 2. B 4. D 3. F; adversa C. D 1. G. I 1, alii. b) vitam G 1. 2. — pri-vavit F 1; privavit et F 4. G 1. 2. 5c. I I; p. s. m. des. G 5a; et de ponte de-mersit Fie corr. c) hoc caput praecedenti adjungunt D 1. G 1. 2. 5a. c. Numéris nde ab c. 53 (=47) omissis, hoc LVIIII. numeral F 1. d) ita A I. 2. E 1. F 1; ducato G 1. 2; ducatu ceteri.
1)	Fusius haec narrant G. pont. Zach. 2) Fossombrone. 3) Cf. G. pont. Zach.
in loco Agipranduma, suum nepotem, constituit. Cum vero ßeneventum properaret, Gotscalcusb, audituc eius adventu, navem conscendere4 atque in Greciam fugeree molitus est' Qui postquam uxorem et cunetaf supellectilem suam in navi inposuisset et novissime ipse s ascendere vellet, inruentibus Beneventanish, Gisulfi iidelibus, extinctus est. TJxor sane illius cum omnibus quae" habebat Constantinopolim perlatak est
58.1 Tune rex Liutprandumm Beneventum perveniens, Gisulfum", suum nepotem, iterum in loco proprio ducem constituit1. Rebusque ita conpositis0, ad suum palatium remeavit. Hic gloriosissimus rex multas in Christi honore p per singula loca ubi degere solebat basilicas construxit. Hic monasterium beati Petri i, quod foras murosr Ticinensis civitatis8 situm est et Caelum Aureum appellator, instituir2 In summa quoque Bardonis Alpe3 monasterium quod Ber-*p. is«, cetum1 dicitur aedificavit*. In Olonnau nihilominus *suo proastiov miro opere in honore sancti Anastasii martyris Christo w domicilium statuit, in quo et monasterium1 fecit. Pari etiam modo multa per loca singula divina y templa instituit. Intra suum quoque palatium oraculum domini Sal-vatoris aedificavit2 et quod nulli alii reges habuerant, sacerdotes et clericos instituit, qui ei cotidie divina officia decan-tarent. Huius regis® temporibus fuit in loco cui Forumb
a) Agibrandum A 3. D; Aprandum F 1, post corr. Ansprandum, et ita F "2. 4. 5. G 1. 2. 5c; Ansbrandum G 5a. b) ita hoc loco Al. FI. G, alii; Gotstalcus A 2; Gotescalcus I 1; Godcscalcus D 2. 3. c) ita A 1. 2. F 1. G 1. 2; audito ceteri. d) conscenderet F 1. G 1. 2. e) fngire G 1. 2. f) ita A'2. F 1 G 1. 2; cunctam ceteri. g) ille C. D. b) Benventani F 1. i) deest A 2. F. G 1 2. k) prolatam G 1. 1) hoc cap. praecedenti adjungunt A 2. 3. F "2. 4. G. m) ita A 1. F 1; Liutprandus cett. n) deest G 2. o) conposuit F 1. G 1. 2. p) honorem A 2. E 1. F. G. H 1. I 1. q) deest A 3. r) murum F 1. G 2. s) c. s. est des. Gl. t) Bereedum G 1. 4; Bercecum G 5c; Berteeetum H 5a; Boreetum A'3. n) in Al legi nequit ; Olonnam G 2; Olomna A3; Olonno C 4b ; Ollana D 2; Ollanna D 3. B 4; Holonna F 2a. G 4; Holonia G 5c; Nolanna C 1; Nolana I 1. v) prastitio C 1. 2. D 1. I 1 ; proastrio D 2; prolevamine G 5a. c; proprio e corr. F 1, et ita F 5. I 2. — suo deest A'3. w) Christi C 1. G 2. — domicilio G 1. x) monasterius G 1. y) divinita G 2 ; vel hoc voca-hulum vel singula deest G 1. z) instituit G 1. 2. a) rei F 1. G 2. 3; régi G 1 ; temporis G 2. 3. b) Foro G 1.
1)	Quod c. 742. factum ex diplomatibus constat. Cf. Hirsch p 39.
2)	Cf. Ottonis III dipt, Stumpf No. 923, et Mabïtton, Ann. Ben. I. XX, c. 53 (II, p. 66). 3) Barturberk superscripsit Epit. Scletsta-
diensis. 4) Non conditorem, sed auctorem monasterii Berceti in monte Bardonum Liutprandum. regem ex qestis Moderamni episcopi Redonensis a Frodoardo narratis lib. I, cap. 20. probat optime Mabillonius in an-nalibus torn. II, a. 718 (II, p. blj, illudque in honorem s. Abundii martyris antea constructum, postea in honorem s. Bemigii, cujus reliquias e Bemensi monasterio Moderamnus in Italiam contulerat, et mi-raculo monitus ibidem deposuerat, ita Liutprandus regia liberalitate per suum diploma bonis et aedificns ditavit, ut a nostro conditoris loco ha-heatur. BI.
nomen est, iuxta fluvium Tanarum, vir mirae sanetitatis Bao-dolinusa nomine, qui multis miraeulis, Christi gratiab suffra-gante, refulsit0. Qui saeped futura praedixit, absentia quoque quasi praesentia nuntiavit0. Denique eumf rex Liutprand in Urbem silvam venatum isset, unus ex eius comitibus cer-vum& sagitta percutere11 nisus, eiusdem regis nepotem, hoc est sororis eius filium, Aufusum' nomine, nolens sauciavit. Quod rex cernens — valde enim eundem puerum amabat — cum lacrimis eius incommodumk lamentari coepit statimque unum e suis equitem misit, qui ad virum Dei Baodolinum curreret eumque peteret, ut pro vita eiusdem pueri Christum supplicaret. Qui cum ad servum Dei pergeret, puer defunctus est1. Cui Christi famulus ad se pervenienti ita dixit: 'Scio, quam ob causam veneris; sed illud quod postulare missus es m iam fieri non potest, quia puer ille defunctus est'. Quod cum his" qui missus" fuerat regi quod a servo Dei audierat renuntiasset, rex, licet doluerit, quod effectual p supplicationis suae habere non potuit, tarnen quia vir Domini Baodolinus prophetiae spiritum habuerit, aperte cognovit. Huic i quoque non dissimilis aputr Veronensem civitatem Teudelapius' nomine fuit, qui inter miranda1 quae patrabat praesago etiam spirituu multa quae erant Ventura praedixit. Eov quoque tempore floruit vita vel actibus Ticinensis ecclesiae episcopus Petrusw, quix quia regis erat consanguineus, abv Ariperto quondamz rege aput Spoletium exilio fuerat retrusus. Huic beati martyris Savini" ecclesiam frequentanti isdem venera-bilis martyrb praenuntiavit, quod episcopus aput Ticinum futurus esset. Quic postea, cum factum fuisset, basilicam eidem beatoÄ martyri Savino in solo proprio aput eandeme civitatem construxitf. Hie inter reliquas optimae vitae quas habuit virtutes etiam virginitatis flore decoratus enituit. Cuius? nosh aliquod miraculum', quod posteriori tempore gestum est, in loco proprio ponemus. Atk vero Liutprand1, postquam triginta et unom annis *septemque mensibus regnum"
a)	Baudolinus Gr 5a. c; Blandolias corr. Blandolinus G 1; Blandolinus G 4.
b)	graciam F 1. c) reliqua in G 1 vix legi possunt. d) semper F 1. e) pr. dicebat. desinit K 2, aidens: Finis sex libri et Ultimi. f) dum A 2. "3. 3; deest c. G 2; r. L. cum in D 3. g) servum A 2. C 1. F 1. h) percuteret F I. i) Anfusum A "3. k) incommodu F 1; incommoda F 4. G. — eius deest C 1. _ lamenta F 1; lamentare C 1. G 2. 1) reliqua in A 1 legi nequeunt. m) est Fl. — postulas C. D. B 4. — iam deest C. D. I 1. n) ita A 2. C 1. F 1. G 2. 3. o) missi fuerant Fl. p) effectu G2. q) novum inc. cap. Fl. r) ad (at G 2) F. G. — Beron. C 1. 2. F 1 s) Theud. G 2; Theod. C 1 D 2. 3. t) mi-randam Fl. u) spiritum Fl. v) novum inc. cap. E 1. F 1. w) desinit G 1. x) deest F 1. y) deest G; et ab H 2; quia e. c. Ariberti quondam regis ap. G 5a. c. I 2? z) desinit G 2. a) Sabini A 2. F 1 (S. m.). b) vir C. D. I 1.
c)	Quod G 4. 5c; Qui p. cum episcopus factus fuisset D (1?). H. d) deest G 4; beati C 4b; eiusdem beati martiris Savini C 1—3. D. e) eadem e corr. F 1. f) desinit A "4. g) Cuius — ponemus des. I 2. h) deest C 1. i) deest A 2. k) novum inc. cap. A 4. E 1. F 1. 5. 1) rex add. C. D. m) duo C 1. n) prin-cipatum C. D. B 4.
optenuit, iam aetate maturas huius vitae cursum explevit; corpusque eius in basilica beati Adriani martyris, ubi et eius genitor requiescit, sepultura est. Fuit autem vir multae sapientiae, consilio sagax, pius» admodum et pacis amator bell i» praepotens, delinquentibus clemens, castus pudicus' orator pervigil, elemosinis largus, litterarum quidem ignaras' sed philosophis aequandus, nutritor gentis, legum augmen-tator. Hie initio regni sui Baioariorum plurima castra cepit, plus semper orationibus quam armis fidens, maxima semper cura Francorum Avarumque0 pacem custodiens1.
FINIT d LIBER SEXTUS«5.
a) deest A 3. b) reliqua in B 3 legi nequeunt. o) deest G 5a. c ; aliorumque P 3a; (1) ita E 1. F 1 ; Explicit ceteri. e) de historia Langobardorum add. A 2, et ul-timus historiae gentis (deest F 5) Langobardorum I) 4. F 5, in historia Longobar-dorum edita a Paulo historiographo H, amen E X ; Hystoriae Langobardorum liber vi. explicit D 3; Explicit liber sextus Pauli de gestis Longobardorum D 5; Ex-pliciunt gesta Longobardorum A4. — In A 6 legitur: Ab adventu Longob. usque ad annum domni Grimoaldi sunt anni ccxli. — Codd. C 1—3. D I. I 1 capita 52. et 53. supra amissa addunt.
1) Nostris diebus Liutprandi regis tumulus non in basilica d. Adriani martyris, ut Paulus hic scribit, sed in altera s. Petri in Coelo aureo, Scriptores Ticinenses inde translatum putant, immo iterum loco motum scribunt in eadem basilica sancti Petri: quippe olim ad ingressum con-fessionis columnis quatuor impositus conspiciebatur, nunc vero ex decreto sac. cone. Trident, humi stratus ante proximam aram s. Severino Boetio dicatam. Haec ibi legitur epigrapb.es:
Flavius hoc tumulo Liutprandus conditur, olim Langobardorum rex inclytus, acer in armis Et bello victor; Sutrium atque Bononia firmant Hoc et Ariminum, necnon invicta Spoleti Moenia; namque sibi haec subiecit fortior armis. Roma suas vires iam pridem hoc milite multo Obsessa expavit; deinde" tremuere feroces Usque Saraceni, quos dispulit impiger, ipso, Cum premerent Gallos, Karolo poscente iuvari; Ungarus, a solo hoc adiutus Francus et omnes Vicini grata degebant pace per omnes. Rege sub hoc fulsit, quod mirum est, sancta frequensque Relligio, ut recolunt Alpes, ecclesia quarum Hanc habuit vincente ipso, et praegrandia templa, Quae vivens struxit, quibus et famosus in orbe Semper et aetemus lustrabit saecula cuncta, Praecipue Petro coelesti hac sede dicatab Clavigero, statuit Coelo quam providus Aureo ; Augustinus ubi hue aliunde abductus eodem Rege iacet, cuius doctrina ecclesia fulget. BI. Editum est hoc epitaphium, multo post mortem ejus factum, etiam a Si-gonio, De regno Italiae lib. Ill (ed. 1691J, p. 71, cujus ope quaedam emendavi, et Troya, Cod. dipl. Nr. 564, IV, p. 135.
a) deinceps 8. b) locata S.
APPENDIX.
I. CATALO GUS PROVINCIARUM ITALIAE.
In códice bibliothecae regiae Matritensis A. 16, saec. X, inter varia opera chronologica, geographica aliaque (Arch. VIII, p. 768 sq.) f. 190. brevis legitur Italiae descriptio, cujus exemplar in usus nostros fecit b. m. Knust. Ipse hanc ex Pauli Historia Langobardorum sumtam putavit; sed jam Betlimann vidit, Paulo vetustiorem earn esse, ab Mo exscriptam, laudatam (II, 20j et additionibus ex Isidoro plerumque haustis auctam. Attamen Langobardorum tempore, monasterio Bobiensi fundato (6\?>), composita est. Saeculo XI. Guido inter Varias historias (Arch. VII, p. 537 sq.) Bethmanno teste earn recepit (fol. 7. cod. Bruxellensis Nr. 3897—3918), nonnullis additis vel mutatis, quae nunc ad manus non fuerunt.	G. W.
Item de provinciis Italiae.
Prima provincia Venetia. Sunta huius Venetiae infra Veronam et Vincentiamb Pataviumque et Mantuam civitates, seu et alias. Sed inter omnes Aquileia civitas extitit caput, pro qua modo nunc Foroiuli ita dictum est, quod Iulius Cesar forum negotiations ibi statuerat.
Secunda provincia Liguria; in qua est Mediolanum, Ticinum, quae alio nomine Papia appellator. Haec usque ad Langobardorum fines protenditur. Inter hanc et Alama-norum patriam due provincie sunt, id est Reptia prima et Reptia secunda, inter Alpes consistent; in quibus proprie Reti habitare noscuntur.
Tertia provincia Alpes Cotiae dicuntur. Hanc a Liguria in eorum versus usque ad mare Tyrrenum extenditur et ab occiduo finibus Gallorum conputatur. In hac Aquis, ubi aquae calidae sunt, et civitates Dertona et monasterium Bo-vium, Genua et Saona habentur.
Quarta provincia Tuscia est. Haec habet intra se cir-
a) S; cod. b) unc. c.
cium versus Aureliam, ab orientis parte Umbriam. In hac provincia Roma, quae aliquando totius mundi caput extitit, in Umbría Perusium et lacum Clitorius et Spoletium" consistunt.
Quinta provincia Campania ab urbe Roma usque ad Siler Lucanie fluvium extenditur. In qua opulentissime urbes Capua, Neapolim et Salernum constitute sunt.
Sexta provincia Lucana inchoat a fluvio Silere cum Oritia usque ad fretum Siculum per ora maris Tirreni, sicut et due superiores provinciae, dextrum Italie cornu tenens, pertingit. In qua posite sunt civitates, id est Pestus, Laynus, Cassanus, Cosentia, Malvitus et Regium.
Séptima provincia in Apennines Alpibus conputatur, quae inde originem eapiunt, ubi Alpes Cotiae finiuntur. He Alpes Apenninae per mediam Italiana pertingentes, Tuscia ab Emilia et Umbría a Plamminea dividuntur. In qua sunt civitates Feronianum et Montebellium, Bovium et Orbinum necnon et oppidum quod Verona appellator.
Octava provincia Emilia, ineipiens a Liguria provincia, inter Alpes Apenninas et Padi nuenta, versus Ravennam pergit. Haec locupletibus urbibus habet, Plagentia, Regio, Boonia et Foro Cornelii, cuius castrum Imola appellator.
Nona provincia Flaminea posita est inter Alpes Apen-*p. 189. ninas et mare Adriaticum. In *qua sunt nobilissima urbium Ravenna et quinqué aliae civitates consistunt, que Greco vocabulo Pentapolim appellantur".
Decima provincia Picgnum occurrit post Flamineam, ab austro habet Apenninos montes, ex altera parte Adriaticum mare. Haec pertendit usque ad fluvium Piscaría. In qua sunt civitates Firmus, Asculus et Pennis, otiam ve-tustate consumptae [Hadriae]
Undécima provincia Valeria, cui Nursia est annexa, consistit inter Umbriam et Campaniam et Picenum, quae ab oriente Samnium regionem attingit. Hec habet urbes Tibu-rim, Carsiolis, Reate, Forconem et Amiternum et regiones Marsorumd et eorum lacus qui Focinus appellator.
Duodécima provincia Samnium inter Campaniam et mare Adriaticum et Apuliam. Quae a Piscaría ineipiens habetur. In hac sunt urbes Theate, Aufidianum, Hisernia et antiqui-tate consumpta Sampnium, a qua tota provincia nominatore, et ipsa harum provinciarum caput ditissima Beneventum.
Tertia decima provincia Apulia, consociata sibi Calabria. Hec habet urbes satis opulentas Luceriam, Sipontum, Canu-sium, Acerentiam, Brundisium, Tarentum et in sinistro Italie cornu, quod quinquaginta milibus distans, aptam mercimoniis Ydrontum.
a) ol. esp. c. b) appellator c.	c) ita ex Paulo supplevi. d) Masorum c.
e) nomiiiantur c.
Quarta decima provincia Sicilia insula eomputatur. In hac provincia sunt ditissime urbes, inter quas magna civitas est Siracusana.
Quinta decima provincia Corsica insula, quae multis est promunctoriis angulosa. Sexta decima provincia Sardinia insula. Quae utreque Tirrenis fluctibus ambiuntur. Haec1 in Africa mari facie vestigii humani tarn in horiente quam in occidente latior prominet, forme paribus lateribus, in meridie et septentrionem patet in longitudinem 140 milia, in latitudinem 40.
II. CARMEN DE SYNODO TICINENSI.
In códice Bobiensi, jam Ambrosiano E. 147 sup., qui continet concilium Chalcedonense litteris majusculis saeculo sexto rescriptum, Ulphilae aliisque fragmentis deletis, in paginis duabus post ejus concilii actionem primam vacuis relictis alia manus charactere minusculo saeculi septimi inseruit versus ad celebrandam synodum Papiensem c. a. 698. jubente Cunincperto rege compositos regique dedicatos a poeta anonymo, quem Flavianum fuisse conjecit Oltrocchi. [Sed litteris versuum initialibus Stefanus mg. (magister?) auctor indicari videtur, ut Holder-Egger monuit].
In altero etiam códice Bobiensi inter Ambr o si anos C. 105 infer., Hegesippum continente litteris majusculis exa-ratum, in calce libri quarti, ubi librarius in fine quater-nionis spatium reliquerat paginae paulo plus unius, alia mames saeculi septimi exeuntis vel octavi ineuntis charactere minusculo hos ipsos versus descripsit.
Invenit eos primusque edidit Oltrocchi, Eccl. Mediola-nensis Historia, Med. 1795, II, 536. 625, ex apographo C. 105, quod totum aeri incidere fecit, variis codicis E. 147 lectionibus in margine indicatis. Oltroccliium repetiit Joh. Bofisius, Cone. Papiensia, 1852. 4°, p. 1. [Troya, Cod. dipl. III. Nr. 330. 353. 363. Postea Reifferscheid carmen, id videtur, ineditum ratus, typis, non sine mendis, mandari fecit, 'S. B. d. Wiener Akad.' 1871, p. 473. Praeterea im-pressum est in ephemeridibus 'L'archeografo Triestino, Nuova serie' I, p. 85. Fusius vero^de hoc pretioso historias monumento nuper egit Piper, 'Uber den kirchengeschichtlichen Gewinn aus Inschriften' p. 101 sqq.] Nos eos iterum ex ipso códice E. 147 accuratissime descripsimus, varias apogra-phi C. 105 lectiones sub contextu annotantes omnes; ex quibus satis patet, codicem C. 105 non esse fontem codicis E. 147.
L. BET HM ANN.
1) Haec ex Isidor. Et. XIV, 6, 39.
'p. 190.	* Sublimes9 ortus in finibus Europe11
Langibardorum regale prosapia, rex Haribertusc pius et catholicus Arrianorum abolevit heresemd et ehristianam fidem fecit crescere. -f
Subolis item Bertharie in solium regni suffectus, imitatus protinus exempla patris, ad fidem convertere Iudaeosf fecit baptizandos, credere qui rennuerunt, gladium peremere. +
Tutor et rector, amator ecclesiae, a fundamentis constructor coenubiis, ubi et Cliristi conlocavit famolash ], sua praefecit germana egregia, ipsas materno am ore ut regeret. +
Tertius immo nepus' adquek filius rex Cuningperctus1 sublimatus tempore moderno rector fortis et piissimus, devotus fidem ehristianam colere, ecclesiarum ditator et opifex. +
Elictus gente a Deo ut regeret Langibardorumm, rebelles conpescuit, bello prostravit Alexo2 nequissimo n, semidiruta nuncupata Motina urbe0 prístino decore restituit. +
Exorta scisma iam prisco de tempore ab aquilone parte, unde pandero malum in terra universum propheta vaticinandum Isaías cecenet p- 3, ubi superbus thronum cadens elegit. +
Fontis labacro recepere simile', nobiscum simul Trinitatem credere Aquiligenses dissedentesr synodum quinta1, qui totus concordat cum quartas, una tempnentes' rei facti omnium. +
a) Sublimis 2. b) Europae 2. c) Haribertus 2. d) heresim 2. e) Ber-tbarith 2. f) lúdeos 2. g) coenobii 2. h) famulas 2. i) napus Re. k) atque 2. 1) Cuilincbertus 2. m) Langobardorum 2. n) Alex iiiiquissimo 2.
0)	urbi 2. p) cecenit 2. q) lavachrum r. similera 2. r) dissidentes 2. s) Im 1. 2. t) temnentes 2.
1)	Of. Paul. V, 34. 2) Alachis dux; cf. Paul. V, 38-41. 3) De Jeremía 4, 6. cogitare videtur: quia malum ego adduco ab aquilone.
4) Of. Paul. VI, 14, qui de synodo Ticinensi prorsus tacet. Ñeque Mansi ñeque etiam Hefele in ultima libri editione ejus mentionem faciunt.
Fides ut esset in tota Hesperia coadunata, advocari praecepit" Aquiligenses urbi ubi resedet, Tieino dieta ab amne qui conduct, proprium gerens Papia vocabolum. +
Aulam ingressi ortodoxi1' pariter, adversus prabos coeperunt" contendere, libros legentes sancitos a patribus, Pauli et Pyrri detegentes heresem, Theodori, Hibaed simulque Theodoriti. +
Ast se iam victos cognoscentes, ilico petunt a rege, ut iurente catholici melius quintam recepere synodumf, et se promittunt consensuros postea ac iuraturos credendum® recepere. +
Namque ovantes ingressi ecclesiah, iureiurandum adfirmant concordiam adque uniti karitatis vincolum', ostias simul offerentes Dominum, eucharistiamk concordis1 participant. +
Nullus de tanto gaudio potuerat sem temperare a fletu et lacrimis, catholieique sive de scismaticis, omnibus tanta supplevit conpunctio, cernerent Christum ibi acsi patule. 4-
Utreque parti rex pius elegere Cunincperct iubet" legatos, diregere sedem ad sanctam, ubi Christo presóle data potestas nectere et solvere Petro piscanti caeli archeclavio0. +
Ubi resedensP papa pius Sergius, suos qui iussit adesse episcopos, gaudens recepit Thomam Christi ministrum1, Theodoaldo simul legum peritissimum; aderant quoque Aquiligenses pariter. +
a) praecipit rex Cunincpertus urbi 2. b) orthod. 2. c) pravos ceperuut 2, d) Ibae 2. e) iorent 2 teste Be. f) sinodum 2. g) credendos 2. h) obantes i. ecclesiam 2. i) caritatis vinculum 2, ubi o. a. o. D. desunt. k) et e. 1 teste Be. 1) concordes 2. m) se t. a fleto et 1. post seism, collocate. n) iuvit 2.
0)	arceclavio 2. p) resedet 2. q) Aquilienses 2.
1)	Cujus titulum sepulchralem v. ap. Troya III, p. 44, ubi legitur:
Errorfe] veteri diu Aquilegia caeca Diffusam caelitus rectam dum renueret fidem, Aspera viarum ninguidosque montium calles Caicaus, indefessus glutinasti prudens scissos.
*p- i9i.	* Sedenti pape ante ora omnium
scedula datur continens praeterita, quae acta erant praedicto de scismate a; quam vir excellens Dammianusb pontifex 1 pio direxit dictata effamine. -f-
Sergius papa regi est pollicitus sua a Deo adempta0 facinora; illud prophetae ubi inquid, recoletd: 'Qui peccatore ab errore converted, sua a morte liberavit anima'. -f-
Merito iuste pastor apostolicus digni quod erant sectae pravaef codices, quos antefati conscripserunt auctores, iussit conburi, ultra ne pulluerents pravorum mentes, qui erant de scismate. -j-
Mihi ignosce, rex, quaesu, piissime, tua qui iussa nequivi, ut condecet, pangere ore styloqueh contexere, recte ut valent edissere medrici, scripsi per prosa ut oratiunculam+ Gloria Regi regum in perpetuum canamus omnes, oremus et pariter, sua ut regem Cunincpercto dextera protecat Christus hie multa per tempora, vitam aeternam deinceps et tribuat. +
III. EPITAPHIUM ANSAE REGINAE.
In codice bibliothecae civitatis Lipsiensis I, 74 inter carmina Paido Diacono attributa epitaphium legitur Ansae reginae, uxoris Desiderii regis, quod Historiae Langobar-dicae insigne monumentum a b. m. Hauptio editum (Berichte der Sächs. Ges. d. Wiss. 1850, p. 8) hoc loco prae-termittere noluimus. Ansa cum marito in Franciam dueta3 quo anno obierit non constat, neque quomodo factum, uod saltern mortua in patriam terram reduceretur, id quod oc carmine docemur. Quod si Paulo recte hi versus tri-buuntur, tempori adscribendi sunt, quo in aula Adelchis
a) q. a. e. p. d. sc. desunt 2. b) Damianus 2. c) ademta 2. d) recolit 2 e) convertit 2. f) secte prave 2. g) polliierint 2. h) stiloque 2. i) ora-tiuneula 2.
1) Ticinensis; cf. Paul. VI, 4. 2) Epist. Jacobi 5, 20. 3) Ann. Nazar. Alam. SS. I, p. 40,
duc is Beneventani, cujus uxori Adelpergae, Ansae filiae, familiaritate conjunctus erat, vel in vidrio monasterio Ca-sinensi degit, nondum Karolo regi addictus1. Huic quidem tempori conveniunt quae de filiabus ad Aufidum, Rhenum et Istrum, i. e. duci Beneventano, regi Francorum et duci Baioariorum nuptis et de Adelgiso '■Bardorum spe maxima' leguntur, quae certe Paulus dicere non poterat, postquam in aulam Karoli venit, qui Desiderii natam repudiaverat neque Langobardis ullam spem regis ex genere Desiderii reliquerat.	G. W.
SUPER SEPULCRUM DOMNAE ANSE REGINAE. Lactea splendifico quae fulgit tumba métallo Reddendum quandoque tenet laudabile corpus. Hie namque Ausonii coniux pulcherrima regis Ansa iacet, totum semper victura per orbem Famosis meritis, dum stabunt templa Tonantis, Dum flores ea terris, dum lumen ab aetbere surgit. Haec patriam bellis laceram iamiamque ruentem Compare cum magno relevans stabilivit et auxit. Protulit haec nobis, regni qui seeptra teneret, Adelgisb magnum, formaque animoque potentem, "In quo per Christum Bardis spes maxima mansit. "p- 192' Fortia natarum thalamis sibi pectora iunxit, Discissos neetens, rapidus quos Aufidus ambit, Pacis amore ligans, cingunt quosc Renus et Hister. Quin etiam aeterno mansit sua portio Regi, Virgíneo splendore micans, bis dedita templis2. Cultibus Altithroni quantas fondaverit aedes, Quasque frequentat egens, pandit bene rumor ubique. Securas iam carpe viam, peregrinus ab oris Occiduis quisquís venerandi culmina Petri Garganiamque petis rupem venerabilis antri. Huius ab auxilio tutus non tela latronis, Frigora vel nimbos furva sub nocte timebis: Ampia simul nam tecta tibi pastumque paravit. Plura loqui invitam brevitas vetat inproba linguam; Concludam paucis: quicquid pietate redundat, Quicquid mente micat, gestorum aut luce coruscat, In te cuncta simul, fulgens regina, manebat.
a) . . e cod. b) g e corr. c. c) ita emend. Haupt ; chorentis c.
1) Cf. supra p. 4. 2) Anselbergam, abbatissam monasterü S. Sal-vatoris Brixiani a Desiderio et Ansa fundati, ut diploma a. 769, Mon. pair. XIII, 70, docet, intelligi, Haupt monuit.
INDEX.
SCRIPSIT O. HOLDER-EGrGrER.
Abares v. Avares. Acerentia v. Agerentia. Acilus, Asolo 132; epis c. : Agnellus. Adalardus abbas (Corbeiensis) 13. Adaloald, Adalvald, fil. Agilulfi, rex Langobardorum 143. 154. 156. 159. 168. Addua fl. 96. 207. Adelchis, Adelgis, fil. Desiderii, rex
Langobardorum 3. 249. Adelperga, fil. Desiderii regis, uxor
Arichis ducis Beneventaui, 3. Ado lociservator Foroiulii, frater
Rodoaldi dueis, 209. 211. 222. Adrianus episc. Polensis 132. Adrianus abbas 197. Adriaticum mare 57. 84. 91. 99.
101. 244. Aegyptus, Aegiptus 55. 119. 161. 192. 216; Aegyptii 61; Aegyp-tiae lierbae 112. Aemilia, Aemelia, Emilia, provincia 83. 88. 99. 101. 170. 174. 244. Africa 72. 161. 191. 208 216. 233.
245; Africanus cognomen 72. Agatho papa 213. Agatho dux Perusinorum 237. Agelmund, fil. Aionis, rex Langobardorum 50 61 -63. Agerentia, Acerentia, Acerenza 100.
187. 244. Agilulf, qui et Ago, rex Langobardorum, duxTaurinensium 111.135. 136. 140 - 150. 153. 155 -157; uxor: Theudelinda; liberi: Adaloald, Gundiperga. Agilulfi regis filia (anonyma) 153. 157.
Agiprandus dux Spoletinus, nepos Hildeprandi regis, 240.
Agnellus episc. de Acilo 132. Agnellus episc. Tridentinus 19n. 132.
137. 144. Ago v Agilulf.
Ago dux Foroiulanus 174. 178. 193. Aguntum, Agonthiensis civitas, Inni-
chen 87. 94. 167. Aio, fil. Arichis, dux Beneventanus
144. 169. 170. Aio dux Winilorum 50. 53. 57. 58.
61; filius: Agelmund. Aistulfus, Ahistulfus, rex Langobardorum, fil. Pemmonis ducis, 224. 236. 239. Alaliis, Alexus, dux Tridentinus et Brexianus 179.200-207.219.246. Alamauni (= Suavi) 87. 96. 124. 127.164; Alamannorum patria 96. 243,-Alamannicus cognomen 72. Albis fl. 93.
Albo dux Mediolanensis 108. Alboin, fil. Audoiui, rex Langobardorum 51. 70. 71. 79-84. 89-93. 103 — 106. 109; uxores: Chlot-suinda, Rosamunda; filia: Alp-suinda; nepos: Gisulfus. Aldo civis Brexianus 201 — 204. 208.
214. 215; frater: Grauso. Alexandria 178. 192. 228. Alexus v. Alaliis. Alichis dux Brexianus 108. Alpes 91. 92. 96. 102. 155. 242. 243; Alpes Appenninae 83.98.99. 244; Alpes Cottiae (Cotiae) 83. 97. 98. 168. 225. 232. 243. 244; Alpis Iulin 94; Alpinus trames 117. Alpis Bardonis, Bardi 196. 240. Alpsuinda, Albsuinda, fil. Alboini regis Langobardorum, 79. 83.106. 107.
Alsuca Castrum, Valsugana 137. Altinum, Altina civ., Altino 87. 131;
episc.: Petrus. Alzeco dux Vulgarum 179. 196. 197. Amacina insula 132; v. Comacina. Amalongus Langobardus 190. Amator episc. de Castro Iuliensi
235. 236. Amatus patriciusProvinciae 109.113. Amazo 50; Amazones 62. Ambri dux Wandalorum 50. 57. Ameria, Amelia 147. Amingus dux Francorum 82. 84. 85. Amiternum civ. 100. 244. Arno dux Langobardorum 110. 116. 117.
Amtalan rex Maurorum 72. Anagnis Castrum, Nano 19. 110.
117. 118. Anastasius II, qui et Artemius, imp.
209. 227. 228. Anastasius patriarcha Constantino-
politanus 234. Anastasius episc. Arrianus Ticinensis 169.
Andegavensis civ., Angers 232. Angilramnus archiepisc Metensis 219.
Angli 111 129. 197. 208 209. 229; Saxones Angli 201; Anglisaxones 155. 217; rex: Cedoald. Anna, uxor Godescalci ducis Bene-
ventani, 239. annales libri 96. Annibal 98.
Ansa, uxor Desiderii regis Lang., 249.
Anschis, Anscis, maior domus, fil.
Arnulfi, 209. 221. Anschises Troianus 221. Ansfrit dux Foroiulanus 207. 212. Ansprandus rex Langobardorum 208. 219-221. 227. 228; uxor: Theodorada ; Iib eri: Sigiprand, Liut-prand, Aurona. Ansul, cognatus regis Authari, 136. Antbab 60.
Anticus cognomen 72. Antonius (ecclesiae Gradensis) defensor 129. Appa, fil. Gisulfi ducis Foroiulani, 161.
Appennini montes 99.244; cf. Alpes.
Aper abbas (S. Hilarii Pictaviensis) 95.
Appianum Castrum 137. Apulia 83, 100. 101. 187. 244. Aquae, Aquis, Acqui 97. 243. Aquileia 82.92. 96.122.159 (vetus). 193. 217. 235. 243; Aquiligenses 246. 247; Aquileiensis ecclesia 193. 226. 232; patriarchae: Paulus, Probinus, Helias, Severus, Iohannes, Petrus, Serenus, Cali-stus; Aquileiensis sinodus 208. 217.
Aquinses (Aix) 117.
Aquitania 56. 233; princeps:
Eudo. Arabia 55.
Arator subdiaconus Romanus 73 ;
apostolorum actus. Arausica, Orange 116n. Arcis, Arce 224.
Arelate, Aries 237; Arelatensis provincia 116. Argait sculdahis 222. 223. Arichis I, Arechis, Arigis, Arogis, dux Beneventanus 142. 144. 153. 167. 169. 170; filius: Aio. Arichis, fil. Romualdi I. ducis Bene-
ventani, 195. Arichis II, Arechis, dux vel princeps Beneventanus 3.4.14; uxor: Adelperga. Arichis, fil. Lopichis, avus Pauli dia-
coni, 166; filius: Warnefrit. Arichis, fil. Warnefrit, frater Pauli
diaconi, 166. Ariminum, Rimini 101. 237. 242. Arioald rex Langobardorum 143.
144. 168. 169. Aripert I, Haribertus, fil. Gundoaldi ducis, rex Langobardorum 144. 172. 174 177.180. 198. 201. 219. 227. 246; filii: Perctarit, Godi-pert; filia anonyma uxor Grimualdi. Aripert II. rex Langobardorum, fil. Raginperti, 208. 209. 220. 221. 225. 227. 228. 241; frater: Gumpert. Aripertus I. rex Francorum, fil.
Chlotarii I, 92. Ariulfus dnx Spolitanus 142.151.152. Arnefrit, fil. Lupi ducis Foroiulani, 178. 194.
S. Arnulfus maior domus, episc Metensis 209. 218. 219. 221 filius: Anscis. Arodus genere Eothari rex 169. Arogis v. Arichis. Arriaua heresis 126. 169. 246
Arriani 169. Artemius v. Anastasius II. Artenia Castrum, Artegna 162. Arx, Cassini Castrum 74. 79. Asculus, Ascoli 99. 244. Asfeld campus 71. Asia 9. 62.
Assi dux Wandalorum 50. 57. Assipitti 50. 59.
Astensis civitas, Asti 168. 183. 186
dux: Gundoald. Atesis fl., Etsch 127. Athenae 186. Ato Langobardus 220. Atto dux Spolitanus 174. 192. Audoin rex Langobardorum 51. 69. 70. 79; ux or: Rodelinda; filius: Alboin.
Audualdus dux Francorum 136. Aufidena, Aufldianum, Alfidena 100.
244. Aufidus fl. 249.
Aufusus, nepos Liutprandi regis, 241. Augusta civ., Augsburg 94. S. Augustini corpus 210. 234. 242. S. Augustinus (episcopus Cantua-
riensis) 129. Aurelia provincia 97. 99. 244. Aurelianum, Aurelianensis civ., Orleans 92. 228; Aurelianensium regio 212; com es: Ragimpertus. Aurona, fil. Ansprandi regis, 221.
235; filia: Gumperga. Ausonia 3. 83. 95. 102. Ausonus dux, fil. Ulixis, 102. Austria 204.
Austrigusa,fil.regis Gepidorum, uxor Wachonis regis Langobardorum, 68.
Authari, fil. Clephonis, rex Langobardorum 110. 111. 123. 124. 132-136. 138. 140. 141; Fla-vius appellatus 123; uxor: Theu-delinda; cognati: Agilulf, An-sul. — Authari columna 138. Autpertus abbas S. Vincentii 241. Auximum, Osimo 235.
\ Avar 163; Avares, Abares, Avari ; 80. 92. 126. 142. 143. 145. 150. 154. 156. 161—165. 176. 178. 180. 193. 194. 242; Avarorum patria 165. ; Avinion, Avignon 116 n.
Badrinus amnis, Padoreno 126. Baioaria 111. 133. 134. 146. 208. 221. 227; Baioarii, Baiuarii 81. 87. 118.. 135. 142. 150. 164. 167. 200. 209. 221. 227. 232. 242; duces vel reges: Garibald I, ! Tassilo I, Garibald II, Theude-pert, Theudo. Balneus Regis, Bagnorea 159. Banthaib 60. Baodolinus 241. barbara lingua 54. Bardanis v. Filippicus. Bardi = Langobardi 14. 15. 125.
126. 249. Bardonis Alpis 196. 240 (Bartur-
berk 240 n.). Bauzanum castellum, Bötzen 200. Bebius mons, Vesuv 208, 216. Belgica Gallia 55. Belisarius patricius 72. Bellunum,¿eKimo 132.224; episc.:
Laurentius. Benacus lacus, Lago di Garda 85. 96.
S. Benedictus abbas Casinensis 6. 7. 11. 51. 73 — 78. 152. 207. 211. 212. 230. 231; regula 152. 231. — S.Benedicti coenobium 7. 142. 152; S. Benedicti septa 16; v. Casinum. Benedictus I. papa 82. 92. 119. Benedictus arehiepisc. Mediolanen-
sis 209. 225. Beneventana regio 102. Beneventum,Beneventus 3.100.111. 138. 143. 167. 169. 171. 175-179. 187 — 190. 192. 193. 195. 196. 199. 211. 235. 238—240. 244; monast. S. Petri 207. 211; Beneventani 111. 152. 167. 170. 174. 188. 192. 209-211. 231. 238 -240; Beneventanorum fines 187; Beneventanus exercitus 180; duces: Zotto, Arichis I, Aio, Rodoald, Grimualdl, Romuald I,
Grimuald II, Gisulfus I, Romu-ald II, Gregorius, Godescalcus, Gisulfus II, Arichis II. Bercetum monast. 240. Bergamus, Pergamus, Bergamo 96. 102. 108. 145. 208. 220; Bergo-menses 220; duces: Wallari, Gaidilulfus, ßotharit. — Bergomas ecclesia 215; episc.: Johannes. Berthari v. Perctarit. Berto Spoletinus 239. Bilitionis Castrum, Bellenz 136. Billo, pater Pemmonis ducis Foro-
iulani, 224. Bobium, Bovium, monasterium, Bob-bio97. 98. 168. 243. 244; abbas: S. Columbanus. Bonifacius III. papa 160. Bonifacius IV. papa 160. Bonifacius notarius Romanus 159. Bonitus abbas Casinensis 152. Bononia, Boonia, Bologna 99. 235.
237. 242. 244. Bovianum 197. Bremtoaicum Castrum 137. Brennus rex Gallorum 101. Brenti 85; rex: Sinduald. Brexia, Brexiana civ , Brescia 102. 108. 200. 230. 235 ; Brexiani 201; duces: Alichis, Alahis, Gaiduald. Brexillus, Bersello 110.124.125.157. Briones 94. 146.
Brittania 50. 56. 129. 179. 197. 198.
229; Brittani 218. Brittia, Britia (Bruttium) 83. 98;
Brittii 153 Broxas locus 195. Brundisium, Brindisi 100. 211. 244. Brunihildis, Brunichildis, Brunichel-dis, uxor Sigisperti I. regis Fran-corum, 93. 118. 144. 150. Buccellinus dux Francoruin 82. 84. 85.
Bulgares v. Vulgares. Burgundiones 114. Buxeta Castrum 234. Byrrus fl„ Bienz 94.
Cacanus Avarum 142. 150. 154. 156. 157. 161. 162. 176. 180. 193. 194.
Caceo, fil. Gisulfi, dux Foroiulanus 143. 161. 162. 166. 167. 196.
Caelum aureum, monasterium Tici-nense 240.
Caesariensis Priscianus 73.
Calabria 83. 100. 191. 244.
Calchidonensis synodus 126.
Calixtas, Calistus, patriarcha Aqui-leiensis 210. 232. 235.
Caloris fl., Calore 189.
Camerinum 151.
Campania 83. 85. 88 93. 97—100. 191. 224. 244.
Candidianus patriarcha Gradensis 143. 160.
Canusium, Canosa 100. 244.
capitula legis 198.
Cappadox genere Mauricius 122.
Capua 97. 98. 175. 178. 189. 192. 244; comités: Transamundus, Mitola.
Capulanus silva 204.
Carantanum 194.
Carellus servus 172.
Caribdis 56. 57.
Carniola 236.
Carnuntum 194.
Carolus (rex) princeps Francorum 209. 210.'229. 231. 233. 237. 242; filius: Pipinus.
Caralus, Karolus Magnus, rex Francorum 10.
Carsiolis, Carsoli 100. 244.
Cartago 136. 208. 216.
Cassianum, Cassanus 98. 244.
Casinum, Cassinum, Cassini Castrum, monasterium S. Benedicti 6. 7. 74. 79. 142. 152. 210. 211. 230; abbates: S. Benedictas, Con-stantinus, Simplicius, Vitalis, Bonitus, S. Petronax, Theudemarus.
Cassiodorus consul et senator 73.
catalogus provinciarum Italiae 100.
Cavallonum, Chälon-sur-Saone 140.
Cedinus dux Francorum 136. 137.
Cedoald, Cedoal, rex AnglorumSaxo-num 208. 217. 218; appellatus Petrus 217. 218.
Celmanicorum regio, Le Mans 212.
Cenetense, Cenitense Castrum, Cene-da94.223; Cenetenses 196; dux: Ursus.
Cesara regina Persarum 144. 173.
Charibertus v. Aripertus. Childepertus II, Hildepertus , fil. Sigisperti, rexFrancorum 93. 110. 111. 118. 123. 126 127. 133. 136. 138—142. 145. 146. 150; filii: Theudepertus,Theudericus; sor or: Ingundis. Chlotarius I. rex Francorum 79. 89. 92; 1 i b e r i: Aripertus, Gunthram-nus, Hilpericus, Sigispertus, Chlotsuinda. Clotharius II. rex Francorum 151.
157.
Chlotsuinda, fil. Chlotarii I. regis Francorum, uxor Alboini regis Langobardoruin 79. 80. Chramnichis dux Francorum 110. 118.
Cimbra Castrum, Cembra 137. Claffo, fil. Gudeoc, rex Langobar-
dorum 51. 65; filius: Tato. Clarissimus episc. Concordiensis 132. Classis 110. 122. 125. 210. 232.
234.
Clayenna, Chiavenna 221. Cleph rex Langobardorum 84. 108. 123; uxor: Masane; filius: Authari. Clitorius lacus 97. 244. S. Columbanus abbas Bobiensis 168. Comacina, Commacina, insula 145. 220. 221. Comacinus lacus 203. Comum, Como 201. Consentía, Cosentia, Cosenza 98. 244.
Constans II. imp., qui et Constan-tinus, fil. Constantini III, 144. 173. 177—179. 186—192. 197; filius: Constantinus IV. Constantinopolis 73. 84. 85. 87. 88. 93. 107. 118. 121. 127. 131. 136.
158.	160. 173. 186. 191. 207.210. 213. 216. 217. 226. 228. 233 —
235.	240; Agia Sophia 73; i in per a tores: Iustinianus I, Iustinus II, Tiberius II, Mau-ricius,Focas,Eraclius, Heraclones, Constantinus III, Constans II, Constantinus IV, Iustinianus II, Leo, Tiberius III, Philippieus, Anastasius II, Theodosius III, Leo II. — Constantinopolitana |
ecclesia 160; patriarchae: Euthicius, Pyrrus, Paulus, Petrus, Georgius, Gallicinus, Germanus, Anastasius.
Constantinus III. imp., fil. Heraclii, 144. 173; filius: Constans.
Constantinus, qui et Constans v. ibid.
Constantinus IV. imp., fil. Constants II, 179. 197. 208. 213. 216; filius: Iustinianus II.
Constantinus I. papa 225 — 227.
Constantinus abbas Casinensis 152.
Cormones Castrum, Cormons 162. 235.
Cornelii Forum v. Forum Com.
Coronate campus, Kornate 204. 205. 219; monast. b. Georgii 219.
Corsica insula 83. 101. 245.
Corsus dux 101.
Corvulus, Corvolus, dux Foroiulanus 209. 224.
Cottius rex 97.
Cremona, Cremonensis civ. 143.157.
Cumanum Castrum (inCainpania)231.
Cunimundus rex Gepidorum 51. 80. 104; filia: Rosamunda.
Cunincpert, Cunincperct, Cunicper-tus, Cuningperctus, fil. Perctariti, rex Langobardorum 176. 179. 199—208. 211. 212. 214. 215. 217. 219. 246 — 248; uxor: Hermelinda; liberi: Liutpert, Wigilinda.
Curia Retorum civitas, Cur 221.
Cusupald (Theodobald) rex Francorum 69; uxor: Walderada.
cynocephali 59.
Cyrus patriarcha Constantinopolita-'nus 225. 226.
Dagipertus II. rex Francorum 198.
Dagisteus magister militum 86,
Damianus, Dammianus, episc. Tici-nensis 201. 207. 213. 248.
Danubius, Danuvius, fl. 64. 135. 229 n. 234.
David (= Karolus M.) 10.
Deinsis urbs, Die 116.
Delphi insula 102.
Dertona, Tortona 97. 243.
Desiderius rex Langobardorum 3; uxor: Ansa; liberi: Adelchis, Adelperga.
Dialogi S. Gregorii M. 141. 146.
Digesta 73.
Dionisius (Exiguus) abba 73.
Domnalus rex Seotorum 2n.
Donatus gramaticus 101; expositio Vergilii.
Donus, Domnus, papa 179. 197.
Dravus fl. 94.
Droctulft, Doctrulfus, Drooton, dux 110. 124. 125.
Duplabilis locus 93.
Ebredunum, Embrun 114. 115. 117' Ebredunensis via 116.
Edictus Langobardorum 68.169 198.
Eleutherius patricius 143. 160.
Emilia v. Aemilia.
Eneti (i. e. Veneti) 96.
Ennemase Castrum 137.
Epipbanius patriarcha Gradensis 160.
Eraclianus praefectus Africae 161; filius: Eraclius.
Eraclius v. Heraclius.
Etruria 100; Etrusci 100.
Eudo princeps Aquitaniae 210. 233.
Euin, Eoin, dux Tridentinus 108. 110. 118, 132. 142. 144. 150.
Eunius v. Mummulus.
Europa 52. 246.
Euthicius episc. Constantinopolita-nus 122.
Evodia insula 56.
Fagitana Castrum 137.
Fanum, Fano 239.
Farao Langobardus 220.
Faroald I, Farualdus, dux Spoli-tanus 122. 125. 151; filius: Theudelapius.
Faroald II, Faruald, dux Spoletinus, fil. Transamundi I, 209. 210. 225. 232; filius: Transamundus.
feminarum gens 62.
Feletheus, qui et Feva, rex Ru-gorum 51. 64. 65; uxor: Gisa.
Felix episc. Tarvisianus 82. 93. 94.
Felix diaconus, gramaticus 208. 215; n e p o s : Flavianus.
Feltria, Feltre 132; episc.: Fcn-teius.
Ferdulfus dux Foroiulanus 209. 222 —224. 233.
Ferronianus, Feronianum castrum98.
234.	244. Ferruge Castrum 137. Feva v. Feletheus.
Fidentius episc. de castro Iuliensi
235.
Filippicus, Philippicus, qui et Bar-
danis, imp. 209. 226. 229. Firmus, Fermo 99. 244. Flaccus 8. 9.
Flamminia, Flaminea 83. 98. 99.
101. 244. Flavianus, praeceptor Pauli diaconi,
nepos Felicis, 215. Flavius appellatus Authari rex 123.
132. 133; Liutprand rex 242. Flovius locus 193. Focas imp. 143. 156. 158. 160. 161. Foebus 16.
Fonteius episc. Feltrinus 132. Ferinus locus, Formo 190. Forum 240.
Forum Cornelii, Imola 99. 244. Forum Julii, Foroiulium , Foroiuli, Foroiulanum Castrum, Foroiulana civ. 82. 90. 91. 96. 108. 143. 153. 156. 161. 162. 165. 170. 174. 178. 193—195. 204. 209. 211. 222. 232. 235. 236. 243; domus Agonis 193; Foroiulani 167. 178. 192—194. 196. 204. 207. 222. 232. 233 ; Foroiulana provincia 222. 223; Foroiulanorum fines 162. 178; Foroiulanus, Foroiu-lensis ducatus 174. 212; duc es: Gisulfus, Taso, Cacco, Grasulfus, Ago, Lupus, Wechtari, Landari, Rodoald, Ansfrit, Ferdulfus, Cor-vulus, Pemmo, Ratchis, Aistulf, Petrus; lociservator: Ado. Forum Populi, Forlimpopoli 179.196. Forum Simphronii, Fossombrone 239. Fortunatus episc. Pictaviensis 82.
93 — 95; Vita b. Martini 95. Franci 69. 79. 82. 84. 85. 89. 91—93. 110. 111. 117—119. 122. 123. 127. 133. 135—138. 142— 146. 150. 156. 159. 168. 177.185. 209. 210. 212. 218. 231-233. 237. 242; Francia 140. 141. 144. 177. 227. 228; Francorum fines 170; Francorum patria 183. 198.
Francorum regnum 92. 197. 208. 218. 221. 229; reges: Tlieu-depertus I, Cusupald, Chlotlia-rius I, Aripertus I, Gunthram-nus, HilpericusI, ChildepertusII, Theudepertus II, Theudericus II, Clotliarius II, Dagipertus II, Pipinus I, Carolus; maiores d o m us: Arnulfus, Anschis, Pipinus, Raginfridus, Carolus ; p a tri-cii: Amatus, Mummulus; duces: Buccellinus, Amingus, Leuthai-ius, Audualdus, Olo, Cedinus, Cliram-nichis; Francorum historia 133. 139. —- Francicus cognomen 72. Francio magister militum 111. 132. Frea, uxor Godan, 50. 58. Frisiones 229; rex: Ratpoto. Fucinus, Focinus lacus, Lago di
Oelano 100. 244. Furcona, Forcone 100. 244.
Gaidilulfus, Gaidulfus, dux Perga-
mensis 141. 145. 150. Gaidoaldus dux Tridentinus 143.
150. 156. Gaidualdus dux Brexianus 235;
filia: Ranigunda. Gaila, fil. Gisulfi ducis Foroiulani, 161.
Galatae 102; Galatia 102. Galli 56. 83. 96. 97. 101. 102. 242; rex: Brennus; Galli Senones 101. 102; Gallia 52. 95. 101. 109. 168. 198. 210. 233. 237 ; Galliae 84. 112—116. 124. 127. 144. 150. 156. 197. 207 — 210. 218. 221; Gallorum fines 237. 243; Gallia Belgica 55 ; Gallia Cisalpina 83. 101. 102; Gallia Transalpina 102. Gallicia 56.
Gallicinus patriarclia Constantino-
politanus 225. Gallicinus, Gallinicus, patricius 142.
150. 154. 156. Gallogreci 102. Gamalihel doctor legis 8. Gambara 50. 54.58; filii: Ibor, Aio.
Garganus mons 171; Gargania rupes 249.
Garibald , fil. Grimualdi regis , rex Langobardorum 198, 199.
Garipald I, Garibald, dux vel rex Baioariorum 69. 118. 133 — 135; uxor: Walderadajliberi:Theu-delinda, Gundoald.
Garibaldus II. dux Baioariorum, fil. Tassilonis, 167.
Garipald dux Taurinatium 144. 174 — 176.
Gelismer rex Wandalorum 72.
Genua 97. 103. 243.
Georgius patriarcha Constantinopo-litar.us 213.
Gepidi 51. 68. 70. 71. 80. 81. 103; reges: Turisindus, Cunimundus.
Germani 53; Germania 49. 50. 52. 54. 59. 62 ; Germania inferior 52 ; Germania superior 52. — Germa-nicus cognomen 72.
Germanus patriarcha Constantino-politanus 234.
Getae = Gothi 84.
Gisa, fil. Grimualdi regis Lang., 178.188.192; frater: Romuald.
Gisa, uxor Felethei regis Rugorum, 64.
Giselperga, uxor Gregorii ducis Beueventani, 238.
Giselpert dux Veronensium 106.
Gisulfus dux Foroiulanus, nepos Alboini, 82. 91. 108. 143. 153. 156. 160—162. 166; uxor: Ro-milda; liberi: Taso, Cacco, Rodoald, Grimuald, Appa, Gaila; frater: Grasulfus; con sanguineus: Arichis.
Gisulfus I. dux Beneventanus, fil. Romualdi I, 195. 209-211. 224. 230; uxor: Winiperga; filius: Romuald II.
Gisulfus II. dux Beneventanus, fil. Romualdi II, 210. 235. 238. 240; uxor: Scauniperga.
Glemona Castrum, Gemona 162.
Godan, Wotan 50. 58. 59; = Mer-curius 50; uxor: Frea.
Godehoc v. Gudeoc.
Godepert, Godipert, fil. Ariperti I, rex Langobardorum 144. 174— 1 176. 180. 220; filius: Ragin-pertus.
Godescalcus, Godscalcus, Got scalcus, dux Beneventanus 211. 239. 240; uxor: Anna.
Golanda 60.
Gothi 53. 72. 81. 84. 85. 87. 88. 119. 155; reges: Theudericus, "Witichis, Totila; comes: Widin; Gothi Hispani 127. 133; cf. Hispani. - Gothicus cognomen 72. Gradus insula 92. 129. 130. 145. 160. 193; patriarchae: Can-didiauus, Epiphanius. Graii 9; v. Greci. Grasulfus dux Foroiulanus, frater Gisulfi, 143. 167. 174. 178. 192. Gratianopolis, Grenoble 116. 117. Grauso civis Brexianus 201. 203.
204.208. 214. 215; frater: Aldo. Greci 8. 88. 100. 102. 171. 188. 190—192; primus imperator ex Grecorum genere 123; Grecia 50. 240; Greculus 190; Greca grammatica 9. S. Gregorius I. papa 74. 79.110.111. 122.126.128.129. 141 — 143.146. 147. 153. 158; dialogi 74. 141; homeliae 147; Morales libri 122; Vita auct. Paulo 129. Gregorius II. papa 230. 231. Gregorius episcopus Turonensis 112. Gregorius dux Beneventanus 210.
211. 238. 239; uxor: Giselperga. Gregorius patricius Romanorum 167. Grimuald, Grimoald, fil. Gisulfi ducis Foroi., rexLangobardorum, I. dux Beneventanus, 143. 144.161. 163. 167. 170. 171. 174—190. 192— 196. 198. 199. 220; uxor: Ita; liberi: Romuald,Garibald, Gisa. Grimuald II. dux Beneventanus, fil. Romualdi I. 195. 211; uxor: Wigilinda. Grippo,legatusChildepertiregis,136. Gudescalcus, gener Agilulfi regis, 154.
Gumperga, fil. Auronae, uxor Romualdi II. ducis Benev., 235. Gumpertus, frater Ariperti II. regis Lang., 209. 228 ; filius: Ragim-pertus.
Gundiperga, fil. Agilulfi regis, uxor Rodoaldi (potius Arioaldi) regis, 172. 205. Gundoald, Gunduald, fil. Garibaldi ducis Baioariorum, dux Astensis 135. 143. 168. 172.
Gungingi gens Lang. 61; ex qua: Agelmund.
Gunthramnus rex Francorum, fil. Chlotarii I, 92. 111. 113. 114. 138. 139. 142. 150.
Guntrut, fil. Teutperti ducis Baioariorum , uxor Liutprandi regis Lang., 232.
Hadria urbs, Adria 99. 244; Ha-driaticum mare v. Adriaticum.
Haribertus v. Aripert I.
Hebrea, Hebraica lingua 8. 9; He-breorum studia 8.
Hebrus fl., Maritza 10.
Helias patriarcha Aquileiensis 110. 111. 122. 126. 129.
Helmeehis, regis scilpor, 83. 105— 107.
Heraclius, Eraclius imp., fil. Era-cliani, 143. 144. 161. 172. 173; uxor: Martina; filii: Heraclo-nes, Constantinus III.
Heraelones imp., fil. Eraclii, 172.
Hercules 101; filius: Sardes.
Herfemar Langobardus 236.
Hermelinda, uxor Cunincperti regis Lang., 201.
Herminigildus, fil. Levigildi regis Hispanorum, 126;uxor: Ingundis.
Heroli, Heruli 51. 53. 65. 67. 69. 82.85; rex: Rodulfus; regulus: Sinduald; Herolia 67.
Hesperia 247.
Hibas (episc. Edessenus) 247.
Hierosolima, Hierusolima 55. 140. 161.
Hildechis, fil. Tatonis regis Lango-bardorum, 68.
Hildeoc, Hildehoc, fil. Lethu, rex Langobardorum 51. 64.
Hildepertus v. Childepertus.
Hildeprandus, Hilprandus, nepos Liutprandi, rex Langobardorum 210. 237. 238.
Hildericus dux Spolitanus 238. 239.
Hildric auctor epitaphii Pauli dia-coni 16.
Hilpericus I. rex Francorum, fil. Chlotarii I, 92. 110. 118. 122. 141. 145.
Hinus fl., Inn 229 n.
Hirpinum, Arpino 224.
17
Hisernia v. Isernia. Hispalis, Sevilla 126; episc.: Leander.
Hispani 111. 126. 127; Hispania, Spania 133.210.233; Hispaniae 93; rex: Levigildus. Hister fi. 96. 249. historiae96; h.veteres61.62; histo-
riographi 62. 101. Histria 57. 96. 111. 129. 132. 143.
145. 168. 191. 212. Homerus 8. 9.
Honoratas archiep. Mediolanensis
83. 103. Horontius episc. Yicentinus 132. Horrea locus 224. Hortae, Orte 146. S. Hospitius 109. 112. 113. Hunni = Avares 80. 81. 89. 92. 93. 143. 150. 156. 162.
Ibligo Castrum, Iplis 162. Ibor, til. Gambarae, dux Winilorum
50. 53. 57. 58. 61. Illiricum 52.
Imolas, Imola, Castrum Fori Cor-
nelii 99. 244. Indici lapides 9.
Ingenuinus episc. Sabion. 132. 137. Ingundis, uxor Herminigildi, soror Childeperti regis Francorum, 111. 126. 127. Institutionum libri quatuor 73. S. Iohaunes baptista 154. 171. 186. 187.
Iobannes VI. papa 224. Iohannes patriarcha Aquileiensis
143. 159. Iohannes III. arcliiepiscopus Ra-
vennas 126. 129, 142. 149. Iohannes episc. Bergomensis 208. 215.
Iohannes episc. (Celeianus) 132. Iohannes episc. Parentinus 129.132. Iohannes episc. Portuensis 213. Iohannes in Angliam missus 129. Iohannes diaconus Romanus 213. Iohannes exconsul 72. Iohannes Consinus 160. Ionium mare 101. Isernia, Hisernia, Sergna 100. 197. 244.
Ita, uxor Grimualdi regis Lango-
bardorum, 171. Italia 18. 52. 53. 55. 64. 65. 72. 82-91. 94-96. 98. 100-104. 108-111. ii4. us. 117. 120. 123. 135—138. 150. 164-166. 168. 169. 177. 180. 185. 186. 196. 213. 225. 227. 237. 244; Italiae claustra 183. 199; cornu dextrum 98.244; cornu sinistrum 100. 244; milites 191; catalogus provin-ciarum 100. — Italienses Lango-bardi 154. Italus dux Siculorum 102. Iudaei 246.
S. Iuliani insula 145 ; dux: Mimulf. luliense castrum (Carnicum) 235;
episcopi: Fidentius, Amator. Iulium, Zuglio 132; episc.: Maxen-tius.
Iulius Caesar 96. 243. Iunior episc. Veronensis 132. Iupiter, fil. Saturni, 102. Iustinianus I. imp. 51. 72. 87. 217;
Iustinianus codex 73. Iustinianus II. imp., fil. Constan-tini IV, 209. 216. 217. 225. 226; filius: Tiberius. Iustinianus, neposlustinill.imp., 121. Iustinus (Iustinianus) II. imp. 87. 88. 110. 118. 119. 121; uxor: Sophia; nepos: Iustinianus.
Iiagare, Lagerthal 118; comes: Ragilo.
Lainus, Laynus, civ. 98. 244. Lamissio rexLangobardorum 50.51. 62—64.
Landari dux Foroiulanus 178. 195. Langobardi, Langibardi 18.50.51. 53. 58—63. 65. 67—71. 79-84. 88—92. 94. 103. 104. 106 — 116. 118. 119. 122-127. 132 — 136. 138—143. 146-148. 152. 154— 159. 161—165. 168—170. 174. 175. 180. 185-188. 190. 193. 194. 199—201. 211. ¡219. 223. 225. 228. 231—236. 238, 242. 246; Langobardae 164; Langobardi Foroiulani 232 ; L. Tusci 234; Langobardus 109. 113. 172; Langobardorum fines 138. 186. 187.243; Langobardorum regnum
61. 123. 172. 174. 175. 198. 200. 219. 220. 228; reges: Agel-mund, Lamissio, Lethu, Hildehoc, Gudeoc, Claffo, Tato, Wacho, Waltari, Audoiii, Alboin, Cleph, Authari, Agilulf, Adaloald, Ario-ald, Kothari, Rodoald, Aripert I, Godepert, Grimuald, Garibald, Perctarit, Cunincpert, Liutpert, Raginpert, Aripert II, Ansprand, Liutprand, Hildeprand, Eatchis, Aistulf, Desiderius, Adelchis; d u c e s quorum civitas ignota: Amo, Rodanus, Peredeo, Walcari, Rotcari. — Langobardorum gesta 133. 155. 168; Langobardorum thesaurus 83. 106. 107; cf. Bardi et Winili.
Lapideum campum 116.
Larius lacus, lago di Como 201.
Latini 96; Latium 83. 102; Latia gens 14.
Laudis, Laudensis civ. , ZocZi 181.220.
Laumellum, Lumello 140.
Laurentius episc. Bellunensis 132.
Lauriana locus 232.
Leander episc. Hispalensis 126.
Lecha fl. 94.
Leo (Leontius) imp. 208. 217. 225. 226.
Leo II. imp. 210. 231. 234. 235.
Lethu rex Langobardorum 51. 64; filius: Hildeoc.
Leupchis, abavusPaulidiaconi, 164; filius: Lopichis.
Leutliarius , frater Buccellini, dnx Francorum 82. 85.
Levigildus rex Hispanorum 126; filius: Herminigildus.
Liguria 82. 86. 96 -98. 101—103. 127. 222. 243. 244.
Liquentia fl., Livenza 204.
Lithingi, prosapia Lang. 69.
Liutpert, fil. Cunincperti, rex Langobardorum 208. 219—221.
Liutprand, fil. Ansprandi, rex Langobardorum 208—211. 221. 228 — 230. 232. 234—242; Flavius242; u x o r; Guntrut; s o r o r : Aurona; nepotes: Hildeprandus, Grego-rius, Agiprandus, Aufusus.
Longinus praefectus Italiae 83. 88. 106. 107.
Lopichis, fil. Leupchis, proavus Pauli
diaconi, 165; filius: Arichis. Lucania 83. 97. 98. 100. 244. Luceolis Castrum 147. 160. Luceria, Lucera 100. 187. 244. Lunensis civitas, Luni 170. Lupus dux Foroiulanus 178. 193.
194; filia: Theuderada. Luxovium, Luxeuil 168. Lyris fl., Liri 75.
Machoavilla 116. Macharius (patriarcha Antiochenus) 213.
Malcus episc. (Dalmatinus) 158. Maletum Castrum, Male 137. Malvitus 244.
Mansuetus archiep. Mediolanensis 213.
Mantua 95. 101. 143. 157. 243. Mantua, filia Teresiae, 95 n. Marianum, Marano 131. Marcus poeta 79. Marianus archiepiscopus Ravennas 149.
Marsi 100. 244.
Martina, uxor Eraclii imp., 172. S. Martinus episc. Turonensis 94;
Vita metrica auct. Fortunato 95. Masane, uxor Cleph regis Langobardorum, 108. Massilia, Marseille 116. Mauri 72; rex: Amtalan. Mauricius imp. 110. 122. 123. 127.
133. 136. 143. 156. 158. 160. Mauringa 50. 59. 60. Maurisio, Maurissio, dux (Perusinus?)
142. 147. Maxentius episc. Iuliensis 132. Mecetius, Mezetius, imp. 178. 179.
191. 197. Medaria, Windisch Matrei 166. Mediolanum, Mediolanium, Mediolanensis civ. 83. 96. 102. 103. 136. 141. 150. 154. 157. 159. 174. 176. 209. 213. 243; circus 159; archiepiscopi: Hono-ratus , Benedictas, Mansuetus; dux: Albo. Mellitus (episc. Londiniensis) 129. Memphiticus Philo 9. Mercurius = Godan 50. 59.
Metis 92; Metensis eeclesia 219; episco pi: S. Arnulfus, Angil-ramnus. Mezetius v. Mecetius. S. Michael archangelus 186. 206. Michael, comes filiae Caroli M., 8. Mimulfus, Mimulph, dux de insula
S. luliani 141. 144. Mincius fl., Mincio 96. Mitola comes Capuanus 178. 189, Modicia, Modoetia, Monza 142. 154. 156. 172. 187; basilica S. Iohan-nis bapt. 142. 154. 156. 171. 186. 187; palatium 155. Mons Silicis, Monselice 95. 143.156. Montebellium, Montembellium, Mon-
tebello 98. 234. 244. Mosella fl. 7. 13. Motina, Modena 246. Mummulus, qui et Eunius patricius,
109. 110. 114—117. Munichis Langobardus 223; filii:
Petrus, Ursus. Mustiascalmes 114.
Narbo, Narbonne 237.
Narnia, Narni 234.
Narsis chartolarius et patricius 81.
82. 84—88. 93. 103. 119. 120. Natisio fl., Natiso 195. Neapolis, Neapolitana civ. 64. 88. 97. 143. 160. 188—191. 244; Neapolitanus dux 231. Nemas castrum, Nirnis 162. 194. Nero imperator 97. Nicea (in Asia minore) 228. Nicea, Nizza 112. 115. Noe 127.
Norici 64. 103; Noricorum fines,
provincia 135; Noricum 64. Novaria, Novara 220. Novella 73. Numae moenia 76. Nursia, Norcia 74. 83. 99.
Odoacar rex Turcilingorum 51. 64.
65. 85. Olo dux Francorum 136. Olonna 240; monast. S, Anastasii. Opitergium, Oderzo 167. 170. 196. Orbinum v. Urbinum. Oriens 161. Oritia 244.
Osupum, Osopum, Ossopo 94. 162.
Padus fl. 99. 124. 188. 211. 244. Paldo abbas S. Vincentii 231. Pancracius episcopus 116 n. Pandectae 73.
Pannonia 51. 69. 82. 84. 89—91. 96.135.150. 162; Pannoniae 164; Pannonii 103. pantheum 160.
Papia 96. 243. 247; cf. Ticinus. Parentium, Parenzo 129. 132;
episc.: Iohannes. Parisii 92.
Parma, Parmensis civ. 99. 154. 157. Patavium, Padua 95. 143. 155. 243. Patricius episc. (Aemoniensis) 132. S. Paulus apostolus 102. Paulus patriarcha Aquileiensis 82.
83. 92. 103. Paulus patriarcha Constantinopoli-
tanus 213. 247. Paulus diaconus, fil. Warnefrit, 3. 5. 6. 8-10. 13. 15—17. 166; frater: Arichis; liber de epi-scopis Metensibus 219; expositio super regulam S. Benedicti 17; Vita Gregorii M. 129. Paulus patricius (exarchus) 234. Pelagiana heresis 118. Pelagius I. papa 129. Pelagius II. papa 110. 126. 128. Pemmo dux Foroiulanus, fil. Billo-nis, 209. 210. 224. 232. 233. 235. 236; uxor: Ratperga; filii: Ratchis, Ratchait, Aistulf. Pennis v. Pinnis.
Pentapolis 99. 211.235.237.239.244. Perctarit, Berthari, fil. Ariperti I, rex Langobardorum 174. 176. 177.179-185.198. 199. 211. 246; uxor: Rodelinda; liberi: Cu-nincpert, Wigilinda. Peredeo dux Vicentinus 237. Peredeo (dux Langobardorum) 238. Peredeo (Rosamundae familiaris) 84.
105. 107. Pergamus v. Bergamus. Persae 72. 121. 144. 161. 173;
re gin a: Cesara. Persiceta castrum 234. Persis 173.
Perusia, Perusium, Perugia 97. 147. 244; Perusini 237; duces: Maurisio (?), Agatho.
Pestus 98. 244.
S. Petronax abbas Casinensis 210.
230. 231. S. Petrus apostolus 186. Petrus patriarcha Aquileiensis 209. 226.
Petrus patriarcha Constantinopoli-
tanus 213. Petrus episc. Altinensis 131. Petrus episc. Tieinensis 241. Petrus diaconus Romanus 146. Petrus cantor Tieinensis 159. Petrus dux Foroiulanus, fil. Muni-
chis, 223. Petrus appellatus Cedoal rex Anglo-
rum Saxonum 217. 218. Petrus grammaticus 8. Philippicus v. Fiiippicus. Philo Memphiticus 8. 9. Picenus 83. 99. 244. Pictavi, Poitiers 94; episc.: Fortunatas. Pilleum vicus 237. Pinnis, Pennis, Penna 99. 244. Pipinus princeps (rex) Francorum
209.	229. 231; filius: Carolus. Pipinus I. rex Francorum, fil. Caroli,
210.	237.
Piscaria fl., Pescara 99. 100. 244. Plabe fl., Piave 82, 93. Placentia, Plagentia, Piacenza 99.
175. 204. 244. Plinius Secundus 53; libri de natura rerum.
Pola 132; episc.: Adrianus. Polimartium, Bomarzo 146. Pontus 217. 225. 226. Portas, Porto 213; episc.: Iolian-nes.
Potium castellum 236. Prasini 161.
Priscianus Caesariensis grammaticus 73.
P/iscus patricius 156.
Probinus patriarcha Aquileiensis 83.
103. 110. 122. Probus abbas 147. Provincia 113. 185. 237; patricius: Amatus. Pugna locus 189. Punici 98.
Pyrrus patriarcha Constantinopoli-tanus 213. 247.
Radoald, Raduald v. Rodoald.
Raeti v. Reti.
Ragilo comes de Lagare 110. 118.
Raginfridus (maior domus) 210.231.
Raginpertus, Ragimp., fil. Godeperti, rex Langobardorum, dux Tauri-nensium 176. 208. 219. 227; filii: Aripert II, Gumpert.
Ragimpertus, fil. Gumperti, comes Aurelianensis 228.
Ranicunda, fil. regis Turingorum, uxor Waehonis regis Lang., 68.
Ranigunda , fil. Gaidualdi ducis Brexiani, uxor Romualdi II. ducis Benev., 235.
Ratcliait, fil. Pemmonis ducis Foroiu-lani, 224. 236.
Ratchis, fil. Pemmonis, rex Langobardorum, dux Foroiulanus 16. 104. 167. 210. 224. 236. 239.
Ratperga, uxor Pemmonis ducis Foroiulani, 224.
Ratpoto rex Frisionutn 229.
Ravenna 83. 94. 99. 103. 106. 124. 125. 129. 131. 132. 141. 142. 145. 146. 149. 150. 154. 156. 157. 160. 169. 212. 216. 234. 237. 244; Ravennates, Ravennantes 107.124. 232.234; R. Romani 170; basi-licae: SS. Pauli et Iohannis 94, S. Vitalis 125. 126; archiep.: Iohannes III, Marianus; p r a e -fecti et exarchi: Narsis, Lon-ginus, Smaracdus, Romanus, Gal-licinus, Gregorius, Scolasticus, Paulus.
Reate, Bieti 100. 244.
Regis mons, Monte Maggiore 82. 90.
Regium (in Bruttiis), Beggio 98.138. 191. 244.
Regium, Regio (in Aemilia), Beggio 99. 244; Regense terretorium 114.
Reti 96. 221. 243; Retia, Reptia prima et secunda 82. 96. 243.
Reunia, Reuna Castrum , Bagogna 94. 162. 212.
Rhenus, Renus, fl. 13. 52. 146. 229. 249.
Rivus Francorum locus 186.
Rodanus fl. 115.
Rodanus dux Langobardorum 110. 116. 117.
Rodelinda,ux. Audoinreg. Lang., 79.
Rodelinda, uxor Perctarit regis Langobardorum, 176. 199. Rodoald, Radoald, fil. Rothari, rex Langobardorum 144. 171. 172; uxor: Gundiperga. Rodoald , Radoald, Raduald, fil. Gisulfi ducis Foroiulani, dux Beneventauus 143. 144. 161. 162. 167. 169-171. Rodoald dux Foroiulanus 178. 195.
207.	211; frater: Ado. Rodulfus rex Herolorum 65 — 67. Roma, Romana civ. 73. 74. 93. 97—
99. 103. 111. 119. 126. 128. 146. 152. 160. 171. 190—192. 207.
208.	210. 214. 217. 225. 227. 229. 230. 232. 238. 239. 242. 244; basilicae: S. Mariae (pantheon) 160. 191, S. Petri 190. 197 (paradisus). 217. 218, por-ticus S. Petri 226, S. Petri et Pauli 153, S. Petri ad Vincula 214; pons Molvius 229; porta S, Petri 229; Via lata 229.
Romana ecclesia 73. 92. 126. 129. 146. 197.209. 210. 213. 225. 232; p a p a e: Vigilius, Pelagius I, Bene-dictus I, Pelagius II, Gregorius I, Savinianus, Bonifacius III, Boni-facius IV, Vitalianus, Donus, Sergius I, Agatho, Iohannes VI, Constantinus I, Gregorius II, Zacharias; diaconi: Gregorius M., Petrus, Iohannes; sub-diaconi: Arator, Savinus; no-tarius: Bonifacius. Romani 50. 52. 54. 59. 82. 84. 87. 88. 103. 108. 122. 142. 145. 147. 151. 155. 157. 159. 160. 167. 169 — 171. 178. 179. 190. 196. 197. 201. 210. 224. 231. 232. 235. 237 -239 ; Romanus populus 190.197. 226; Romanorum leges 72; Roma-norum provinciae 161; Romano-rum regnum 160. 197. 216. 217; Romanum imperium 72; Romana tespublica 84.161; Romana sedes 160. 231; Romana signa 125; Romana historia 96.101 ; Romana stadia 10. Romanus patricius et exarchus 130. 142. 143. 146. 150.
Roinilda, uxor Gisulfi ducis Foroiulani, 161—163. Romuald I. dux Beneventanus, fil. Grimualdi regis, 171. 175. 177. 178. 187—190. 192. 195. 196. 207. 211; uxor: Theuderada; filii: Grimuald, Gisulfus, Arichis; s o r o r: Gisa. Romuald II. fil. Gisulfi I, dux Beneventanus 210. 211. 230. 235. 238; u x o r e s : Gumperga, Ranigunda; filius: Gisulfus II. Romulea civitas, urbs 10. 102. 218. Rosamunda, Rosemunda,Rosimunda, fil. Cunimundi regis Gepidorum, uxor Alboini regis Lang., 51. 80. 83. 104—107. Rotaliani campus 118. Rotcari (dux Langobardorum) 238. Rothari rex Langobardorum, genere Arodus, 68. 144. 169—171. 198; filius: Rodoald. Rothari, consanguineus Liutprandi
regis, 209. 229. 230. Rotharit dux Bergomensis 208. 220. 221.
Rugi 51. 53. 64. 65; rex: Fele-tbeus; Rugiland = Rugorum patria 65.
Rumetruda, fil. Tatonis regis Langobardorum, 65. 66. Rusticus episc. de Tarvisio 132.
Sabio, Savio, Seien 132. 137;
episc.: Ingenuinus. Saburras (mag. mil.) 178. 189. 190. Sacer campus 162. Salarius pons 234. Salernus 97. 244. Salinga, fil. regis Herolorum, uxor
Wachonis regis Lang., 69. Sallentum 83; Salentina regio 100. Salurnis locus 118. Samnium, Sampnium urbs 100. 244; Samnium provincia 83. 100. 244; Samnites 99. 100, = Beneven-tani 170. 171. 211. 230. Samson 108. Sangras fl., Sangro 189. Saona 97. 243.
Sardes dux, fil. Herculis, 101. Sardinia insula 83. 101. 191. 234. 245.
Sardis campus 135. Sarmatae 103.
Sarraceni, Sarracini 178. 192. 208.
210. 216. 228. 233. 234. 237. 242. Saturnus 102; filius: Iupiter. Savini 99.
Savinianus papa 158. Saviniasus apocrisarius Romanus 158.
S. Savinus martyr 151. 152. Savinus subdiaconus Romanus 153. Saxones 81. 82. 89. 109. 110. 114—
116. 143. 159. 229. Saxones {in Brittania) 198. 225; Saxones Angli 201; cf. Angli; Saxonum regnum 179. 198. Scadinavia Ínsula 50. 53. 57. 61. Scauniperga, uxor Gisulfi II. ducis
Beneventani, 238. Scilla 56. Scithia 180.
Sclavi, Sclabi 146. 150. 156. 157. 165—168.170.178.194.195.209. 210.222.223.232.233.236; Scla-borum provincia 146, patria 236. S. Scolastiea, soror S. Benedicti, 212. Scolasticus patricius et exarchus 227. Scoringa 50. 57. 59. Scotti 2. 168; rex: Domnalus. Scritobini 50. 54. 55. Scultenna fl., Tanaro 170. Secundus, servus Christi 19. 133. 156. 168; historióla de gestis Langobardorum. Secusium, Susa 117. Seno diaconus Ticinensis 179. 205 — 207.
Senogallia, Sinigaglia 101. Senones, Sens 101. Senones Galli 101. 102. Sepinum, Sipicciano 197. Sepontum, Sipontum, Siponto 100.
170. 244. Septem dormientes 50. 54. Septem locus, Ceuta 233. Sequanica provincia 56; Sequa-
nicum litus 56 Serenus patriarcha Aquileiensis 209,
210. 226. 232. Sergius I. papa 208. 216—218. 247. 248.
Sermiana Castrum 137. Sessiones, Soissons 92.
Sesuald, nutricius Romualdi ducis
Beneventani, 188. 189. S. Severinus 64; S. Severini coe-
nobium 64. Severos patriarcha Aquileiensis 111.
129. 131. 143. 159. Severos episc. (Tergestinus)129.132. Sextus Pompeius 10. Sicilia insula 83. 87. 101. 127. 138. 178. 191. 192. 197. 245; Siculi 102 ; dux: Italus; Siculum fre-tum 56. 98. 244. Sicualdus Langobardus 233. Siculus dux 101.
Sigiprand, fil. Ansprandi regis, 221. Sigispertus I, Sigisbertus, fil. Chlo-tarii I, rex Francorum 89. 92. 93. 110. 115. 118; uxor: Bruni-hildis; liberi: Childepertus, In-gundis. Siler fl., Hele 97. 98. 244. Simplicius abbas Casinensis 152. Sinduald regulus Herulorum, rex
Brentorum 82. 85. Sisinnius magister inilitum 117. Smaracdus patricius 124. 129. 130.
143. 156. 157. 159. Sophia, Suffia, uxor Iustini II. imp.,.
88. 119. 121. 122. Spania v. Hispania. Spoletium 97. 138. 151. 174. 175. 178. 192. 209. 210, 339. 241. 242. 244; basilica S. Savini 151. 241; Spolitani, Spoletini 122. 232. 234. 239; duces: Faroald I, Ariulfus, Theudelapius, Atto, Transamun-dus I, Wachilapus, Faroald II, Transamundus II, Hildericus, Agi-prandus.
Stablicianus notarius Agilulfi regis 160.
Stablo villa 114.
Suavi 51.68.89.103,110.115.116. 124; Suavia Alamannorum patria 96. 135; Suavus genere Drocton 125.
Sublacus, Subiaco 73. 79. Subo satelles regius 230. Sura, Sora 209. 224. Sutrium, Sulri 146. 235. 242. Syracusa, Siracusae, Siracusana civ. 191. 192. 245.
Tanais fl., Don 52. Tanarus fl. 241; cf. Scultenna. Tannetum locus 85. Tarentum 100.186.187.207.211.244. Tarvisium, Treviso 82. 94. 132. 145. 170. 204; Tarvisiani 196; dux: Ulfari ;Tarvisianaecclesia 93.232; episcopi: Felix, Eusticus; a r c Ii i d i a e.: Calistus. Taso abbas S. Vincentii 231. Taso, fil. Gisulfi, dux Foroiulanus
143. 161. 162. 166. 167. 196. Tassilo rex vel dux Baioariorum 142. 146. 167; filius: Gari-baldus.
Tato, fil. Claffonis, rex Langobar-dorum 51. 65—68; liberi: Ru-metruda, Hildechis. Tato abbas S. Vincentii 231. Tatzo Langobardus 220. Taurini, Taurinensis, Taurinatium civ. 135. 174. 176. 183. 221; Taurinenses, Taurinates 135. 174. 208.220; duces: Agilulf, Gari-pald, Raginpert Terebellus rex Bulgarum 225. Teresia 95n; filia: Mantua. Tertullus 8. 9. Tesana Castrum, Tesino 137. Theate, Chieti 100. 244. Thebani 95 n. Theod. v. Thjud. Theodoald legum peritissimus 247. Theodoritus (episc. Cyrensis) 247. Theodoras archiepiscopus (Cantua-
riensis) 197. Theodoras episc.(Mopsuestenus)217. 247.
Theodosius III. imp. 209. 210. 228. 231.
Theodota puella Romana 179. 201. Theudelapius, Theudelaupus, fil. Faroaldi I, dux Spolitanus 142. 152. 174. Theudelapius Veronensis 241. Theudelinda, Theodelinda, fil. Garibaldi regis Baioariorum, uxor Authari et Agilulfi regum Lang., 134. 135. 140-142. 146 — 148. 154. 156. 168. 172; frater: Gundoald. Theudelinda, uxor Warnefrit, mater Pauli diaconi, 166.
Theudemarus abbas Casinensis 6. 7. Theudepertus I, Theudipertus, rex Francorum 69. 84. 85; uxor: Wisegarda. Theudepertus II, Teud., rex Francorum, fil. Childeperti II, 150. 151. 157. 159. 168. Theudepert, Theutpert, Teutpert, dux Baioariorum 208—210. 221. 227; filia: Guntrut. Theuderada, Theuderata, fil. Lupi ducis Foroiulani, uxorRomualdil. ducis Beneventani, 195. 207. 211. Theodorada, uxor Ansprandi, 221. Theudericus rexGotliorum 104. 155. Theudericus II, fil. Childeperti II,
rex Francorum 150. 157. Theudo, Teudo, dux Baioariorum
210. 232. Thomas diaconus Ticinensis 202. Thomas presbyter 247. Thracia 154.
Tiberis fl. 128. 209. 229. Tiberius II. Constantinus imp. 19. 110. 118-122. Tiberius III. (Apsimarus) imp. 208.
217. 225. Tiberius, fil. Iustiniani II. imp., 226. Tibullus Veronensis 8. 9. Tibur, Tivoli 100. 244. Ticinus, Ticinum, Ticinensis civ., Pavia 83. 96. 102. 103. 108. 138. 140. 145. 147. 150. 159. 168.169. 172. 174. 175. 179. 192. 193. 195. 198—201. 203. 204. 207. 210. 212. 214. 220. 227. 229. 234. 241. 243. 247; basilicae: S. Adri-ani 242, S. Ambrosii 198, S. Eu-sebii 169, S. Ioliannis bapt. 172. 176. 205. 207, S. Mariae ad Per-ticas 199, Michaelis archang. 185. 236, S. Petri 159, S. Ro-mani 214. 215, Salvatoris 201. 219. 227, S. Savini 241; oraculum Salvatorisl 72.242;monasteria: Novum S. Agathae 199, S. Petri q. v. Coelum Aureum 240. 242, Theodotae 201,palatium 104.192. 201; porta e: S. Iohannis 103, Marenca 172, Palatiensis 200; Ticinenses cives 181; dux: Za-ban; Ticinensis ecclesia 201. 213.225.241; episcopi: Dami-
anus, Petrus; episc. Arrianus: Anastasius; diaconi: Thomas, Seno.
Ticinus fl. 183. 199. 227. 247. Tiliamentum fl., Tagliamento 94. Timabus fl., Timavo 15. Totila rex Gothorum 84. Totonis villa, Diedenhofen 55. Transamundus I. dux Spoletinus, comes Capuanus 175. 178. 192. 209. 225; filius: Faroald II; frater: Wacliilapus. Transamundus II, fil. Faroaldill, dux Spolitanus 210. 232. 238. 239. Trax puer 10. tria capitula 126. 129. 131. Tridentum,Trientum,Tredentinaciv., 19. 85. 108. 110. 117. 118. 132. 137. 150. 156. 168. 200; Tri-dentini 118; Tridentina castella 144; Tridentinum territorium 118. 137. 145.; episc.: Agnellus; duces: Euin, Gaidoaldus, Alahis. Troianus Anschises 222. Tuder, Todi 147. Turcilingi 51. 53. 65; rex: Odo-acar.
Turingi 68; Turingia, Turinga 93. 150.
Turisindus, Turisendus, rex Gepi-dorum 51. 70 71. 79; filius: Turismodus. Turismodus, fil. Turisindi regis Gepi-
dorum, 70. 71. Turones, Tours 94. 112; episc.:
S. Martinus, Gregorius. Tuscia 83. 97 — 99. 103. 143. 159. 170. 175. 196. 243. 244; Tuscus 205; Tusci Langobardi 234. Tyrrenum, Tirrenum mare 91. 97. 98. 101. 243—245.
Ulfari, Ulpliari, dux Tarvisinus (?)
141. 145. Ulixes 102; filius: Ausonus. Umbría 97—99. 244. Ungarus 242 n. Unulfus 177. 181—183. 185. Urbinum, Orbinum, XJrbino 98. 244, Urbis silva 201. 203. 241. Urbs Vetus, Orvieto 159. Ursus, fil. Munichis, dux Cenetensis 223.
Valentia, Valence 116. 117.
Valeria prov. 83. 99. 100. 244.
Vapincum, Gap 116 n.
Vasion, Vaison 116n.
Veneti (factio) 161.
Venetia 90. 95. 96. 101. 243; Vene-tiae 57. 82. 96. 103. 127. 161; Venetiarum exercitus 234; Vene-tici 237.
Vergilius, Virgilius 8. 9. 56. 101.
Verona, Veronensis civ. 85. 95. 98. 104. 127. 128. 132. 135—137. 142.150.151. 212. 241. 243. 244; basilica S. Zenonis 111. 127 ; pala-tiuml05; episc.: Iunior; d u c es: Zangrulf, Giselpert. —Veronensis Tibullus 9.
Victor, Sextus Aurelius 98.
Vigilius papa 129 217.
Vincentia, Vicentia, Vincentina civ., Vicenza95.132.194.243; epis c.: Horontius; dux: Peredeo.
S. Vincentii monast. Vulturnense 210. 231; abbates: Tato, Taso, Paldo, Autpert.
Vineiacum, Vincy 232.
Vindemius episc.(Cissensis) 129.132.
Virdo fl., Wertach 94.
Vitalianus papa 190. 197.
S. Vitalis 126.
Vitalis episc. Altinensis 87.
Vitalis abbas Casinensis 152.
Vitianum Castrum 137.
Vodoliensis mons 116n.
Volaenes Castrum, Volano 137.
Vulgares, Bulgares 50. 51. 63. 103. 179. 196. 210. 225. 234; dux: Alzeco; r e x: Terebellus.
Vulturina Castrum, Valdoria 157.
Vulturnus fl., Volturno 231.
Vurgundaib 60.
Wachilapus, frater Transamundi I, dux Spolitanus 225.
Wacho rex Langobardorum 51. 68. 69; uxor es: Ranicunda, Austri-gusa, Salinga; liberi: Waltari, Wisegarda, Walderada.
Walcari (dux Langobardorum) 238.
Walderada, fil. Wachonis regis Langobardorum, uxor Cusupaldi regis Fran corum et Garipaldi ducis Baioariorum, 69.
Wallari dux Bergomas 108.
Waltari, fil. Waclionis, rex Lango-bardorum 51. 69.
Wandali 50. 53.57-59.72; duces: Ambri, Assi; rex: Gelismer. — Wandalicus cognomen 72.
Warnecautius 142. 150.
Warnefrit, fil. Arichis, 166; uxor: Theudelinda; filii: Paulus dia-nus, Arichis.
Wechtari, Wictari, dux Foroiulanus 178. 194. 195.
Widin comes Gothorum 85.
Wigilinda, fil. Perctarit regis Lang., uxor Grimualdi II. ducis Bene-ventani, 211.
Winiperga, uxor Gisulfi I. ducis Beneventani, 211.
Winnili, Winili (i. e. Langobardi) 50.53.57-59; duces: Ibor, Aio.
Wisegarda, fil. Wachonis regis Lan-gobardorum, uxor Theudeperti I. regis Fancorum, 68. Witichis rex Gothorum 72. Wotan v. Godan.
lTdrontum, Otranto 101. 244.
Äaban duxTicinensis 108. 110. 116. 117.
Zacharias papa 231. Zacharias protospatharius 216. Zangrulf dux Veronensis 142. 150. Zellia, Cilly 166.
Zotto dux Beneventanus 111. 138.
142. 152. Zuchilo, frater Tatonis regis, 68; filius: Wacho.
GLOSSARIUM LATINUM.
SCRIPSIT O. HOLDER-EGGrER.
absimilis 108. actionarii 153. adproximare 235. ágapes dapes 75.
in albis constitutes, neophytus 217. alumnus = nutritor 63. angariare 123. apochrisarius 158. archeelavius caeli, Petrus apostolus
247. arctous axis 52. aruspex puer 135. atramentarium 13. augustalis corona 120. berbices, verveces 205. bisontes 82. 90. bubali 150. calybs 75. 78. capistrium 74. cathedra = sedes regni 92. cavalli silvatici 150. civitatula 186. confinium Italiae 117. conlactaneus 105. constratae viae 99. eyborium 140. cymbia veneni baiula 78. dactuli, palmulae 112. dialogus id est duorum locutio 146. diecula 7.
disenteriae, desenteriae morbus 111. 137.
doctor, dux 91.
ductor, dux 3. 170. 174. 178. 192.
193. 211. 232. elegiacum metrum 74. ergastulum 78. ethimologia 10. 54. exenium 153. ferita 135.
fetilae equae 71.
fíala argentea 182.
flevotomum, phlebotomia 198.
forum negotiationis 96. 243.
gambae, crura 207.
garrulitas aquarum 56.
genealogía 164. 166.
genicium, gynaeceum 88.
genitale solum, patria 138.
gentilitatis error 146.
gravio, comesaBaioariisdicitur 200.
historia generalis 164. 166.
hornus, ornus 166.
hospites 108. 123.
hyronia 9.
iambicum archiloicum metrum 78.
igones = EÍnóvEg 210.
inflationis tumor 171.
inrisoria verba 66.
itali = vituli, boves 102.
lacteus crinis 163.
lavinae 127.
lechitus 77.
lectisternia 182.
levita, diaeonus 15. 127.
limphae fluminum 56.
Iitoralia 186.
lociservator 212. 222.
longibarbi 58.
loquella Graia, loquilla Graeca 9. machedonius v. Oloss. Lang. maior domus (domui) 208. 219. 222. malefactor 113. mancóla v. Oloss. Lang. maniplus 9.
mercimonium = mercatus 100. 244. metae vitae 64. monomachia 50. 172. nonnus praepositus 7. nutricius 188.
oceanum pelagus 55. omnicreans rector 11. pannucium 5. patria verba 60. pedagoga 74. perticae, trabes 199. pracmaticus 93.
probabilis vita = laudabilis vita 112. proditrix 164. promocondus 77.
protospatharius, primus armiger 216.
recidiva vita 218. regula aeris 115. regnator = rex 232. 237. reptile 139. reumattis gutta 226. Romani reges augusti 119. sancire per sagittam 60. saynia, vox graeca, hastae 100. scabea 171.
securicula 135. seminator nequitiae 175. septa regia, thalamus regis 135. septemtrionalis plaga 52. solitarius, eremita 186. sopbia Sacra 16. subpedaneum scabellum 106. Tartareae flammae 75. theophania = epiphania 216. theotocos 217. thesaurizare 119. tremissis 202. tropeum 190.
tubrugi birrei v. Gloss. Lang. umbilicus maris 50. 56. vergiliae 216.
vestiaria 105; vestiarius 177. 182
— 185. virentia terrae 101. ydrum 78.
zeta, Signum vitii 13.
GLOSSARIUM LANGOBARDICUM.
arga 222. 223. bandus, vandus 67. 190n. bart 59. fara 91.
feld 65; cf. Asfeld in Indice. lama 62.
land v. Rugiland in Indice. lang 59.
machedonus (?) 91 n.
mancóla (?) 189 n. marpahis 91. 214. osa 155. scaffardus 182 n. scala 80. scilpor 105. sculdahis 222. tubrugi 155. vandus v. bandus.
Corrigenda.
Pag. 83, lin. penult, n. g. I.: hoc; pag. 158, I. 25. I.-, episcopus; pag. 159, n. 3. I.: Bagnorea: pag. 171, n. 4, I.: cf. paulo infra.