KORELACIJA NARODNOG I NAUČNOG KONCIPIRANJA PROSTORNIH CJELINA NA PRIMERU SAP KOSOVO Muharem Cerabregu
IZATLEČEK UDK 911.6:311(497.115)
Referat se bavi z vprašanjem opredelitve regije. Postavljen je teoretični model regije na osnovi korelacije med prirodnimi in družbenimi dejavniki. Na osnovi tega modela je izvršena fizičnogeografska regionalizacija Kosova.
ABSTRACT UDC 911.6:311(497.115)
CORRELATION OF THE NATIONAL AND SCIENTIFIC DETERMI-NATION OF SPATIAL UNITS IN THE ČASE OF KOSOVO
The paper deals with the question of determination of region. Theo-retical model of region is set up on the basis of correlation between natural and social factors. Physical geographic regionalization of Kosovo is carried out on the basis of this model.
Može se pretpostavrjati da su se od prehistorijskih vremena, prostorne cjeline diferencirale na hierarhiskoj razini: makro, mezo i mikro regija, uglavnom na osnovi fiziografskih, ekonomskih, socijalnih i kulturnih oblika, čije bitne karakteristike se najbolje izražavaju u značen-ju geografskog naziva.
Kasnije, počevši od antičkih vremena naučnici su stalno imali u vidu narodni način geografskog diferenciranja pojedinih cjelina i odgovarajuču generalizaciju imena mjesta, na osnovi koje su se izgradjivali i oprav-dali iznalaženju za mjerenje nekih značajnih aspekata regionalizacije.
Teoretski  model  regije
Razmatrajuči ovaj cilj, može se izgradjivati neka vrsta teoretskog modela o pojmu jedne regije. Mogu se uzeti glavne geografske odlike, koje mi smatramo da bi bile interesantne za vrijednovanje četiri dimenzija prostora: X, Y,  Z i Vreme (tab. 1, fig. 1.).
* Dr. ,izr. prof., Odsek za geografiju PMF, 38000 Priština. Ul. Maršala Tita. b.b.
- 141 -
M. Cerabregu_Korelacija narodnog ...
- 142 -
U suvremenoj nauči najizrazitija tehnika je metod korelacije, koji o-mugačava maksimalnu kontrolu i objektivnost u širokoj lepezi objaš-njav.nja fenomena. Ovo se jednostavno sastoji od procjene   jačine odnosa izmedju dva ili više variabla, koje dominiraju u nekoj prostor-noj cjelini. Zapravo, izražavajuči se preciznije, korelacija nije metod, ona je tehnika za analizu podataka
Tabela 1:
Geografski  elementi  i  faktori   koji  se mogu  uzeti  u
obzir   pri   definisanju   jedne   prostorne cjeline
(omjer: 1. vrlo izrazito, 2. izraženo, 3. znatno, 4. izrazito, 5. slabo)
Geografski elementi i faktori omjer
I. Fizičko geografske odlike prostorne cjeline
1. hipsometria ......................................... 1
2. geološki sastav...................................... 3
3. klima ................................................ 2
4. sastav zemljišta....................  ................ 3
5. vegetacija ........................................... 2
6. vode ................................................ 4
7. opšta fiziografska odlika ............................. 1
II. Ekonomske, socijalne i kultiirne osobine prostorne cjeline
8. aktivnosti...........................................       2
9. način života..........................................       3
10. narodna nošnja ......................................       3
11. lokalne linguističke specifičnosti ......................       3
m. Ime mjesta kao najobuhvatnije geografsko konceptiranje jedne prostorne cjeline
FIZIČKO-GECKJRAFSKE ODLIKE PROSTORNE CJELINE
5			
	•	-	6 *
3		2.	4.,9,10.11
2		3,5,8 •	
1	7jl2		Ekonomske, socijalne i kulturne odlike prostorne cjeline
	< >s t—« 0	N 1 V> N	&            3       D-g     s- °
	N 13 N »*	O	!3 o
	*+ O		
Fig. 1.
- 143 -
M. Cerabregu_\_Korelacija narodnog ...
- 144 -
Da bi ovo ilustrirali pretpostavimo da nas zanima "koliko hipsometria . terena utječe prilikom definiranja jedne prostorne cjeline. Kod poduda-ranj^ sa pravilima jedne variable, morst se uzeti u obzir hierarhija jednog prostora koja se javlja kao mikro, mezo i makro regionalne cjeline.
Standardizacija, koja bazira na nekim normama, ili tipičnim vrijedno-stima, kod našeg primera korelacijonih študija prostornih cjelina. naj-bole je izražena preko narodnog naziva mjesta.
Sve spomenute geografske odlike mjere se kondenzirano preko imena mjesta, tj. večina odlika ukazuje na korelaciju u prilog homogenosti jedne regije.
Svakako, rezultati su značajni i tu nailazimo na znatne korelacije izmedju fiziografskih elementa, te ekonomskih,    socijalnih i kulturnih fak-tora jedne prostorne cjeline.
Dakle teoretski model je prikazan kroz dve figure u diagramatskom obliku, gdje su povezani 12 geografskih elemenata i faktora koji su se okvalifikovali na 5 omjera.  Iz diagrama se vidi da sve variable kore-liraju: hipsometria, klima,  sastav   zemljišta, vegetacija, tradicionalne ekonomske aktivnosti, način života, narodna nošnja, lokalne jezične specifičnosti, dialekti, itd.
Ova kombinacija geografskih elemenata i faktora uzvišava se u znatno večoj razini generalizacije, krunisane sa imenom mjesta, koji je produkt odnosa svih gore spomenutih elemenata i faktora, što se može i empirijski dokazati.
U stvari, u svim razinama regionalizacije, kod mikro, mezo i makro prostornih cjelina, sledeči stepen generalizacije, korelacija je u saglas-nosti.
Kod fig. 2.. je dokazano da svi omjeri spadaju u dvije nezavisne grupe.
M. Cerabregu_Korelacija narodnog .. .
-roga+-va
Fig. 2
Primjer mezoregije Rugova (Rugovo) Fig. 2., koji sadrži sve fiziograf-ske elemente i ekonomsko-socijalne faktore planinskog karaktera, prateči značenje naziva preko geografskih termi uklučenih u strukturu, to je dosta samo-objašljivo. U stvari, geografski naziv Rugova u svojoj strukturi sadrži dvije geografski terme: - roga (alpski pašnjaci) i - va (široko). Dakle, značenje naziva Rugova je širok pašnjak. Naime, ovaj regionalni naziv ukazuje reprezentativnu generalizaciju geografskih odlika u samom značenju geografskog naziva. Treba spomenuti da je više hierarhijska kategorizacija generalisano sa nazivom "Malesia". tj. planinski kraj.
Makro,   mezo  i   mikro  regij« SAP   Kosova
Na osnovu diskutovanog modela na kosovskom području su diferencirana: 1 makro regija, 6 mezo regija i 22 mikro regija (karta 1).
- 145 -
a pratečl odgovore na osnovi statističkih pokazatelja mogu se računati korelacije. Korelacije izmedju dvanaest geografskih odlika su prikazane diagramatski, gdje se može vidjeti da obe grupe 7 i 4 tačaka. uka-zuju na položaj od kuta nultog stepena što pokazuje odlično slaganje.
R u g o v a
hipsometria,   klima^^sas.    fiziog. odlike, vegetacija, način živo- ling. spe-
geološki zemljišta      aktivnosti       vode ta,narodna   cifič.,
sastav nošnja geog.
- 146 -
M. Cerabregu_Korelacija narcxinog ...
CORRELATION OF THE NATIONAL AND SCIENTIFIC DETERMINATION OF SPATIAL UNITS IN THE ČASE OF KOSOVO
It is postulated that since the prehistorical times, the territorial entities are differentiatied following a hierarchjr of micro, mezo and macro regions, generally on the base of physiographic and economic social and cultural features, that are the most coherently expressed in the meaning of a place-name  which can be carried on the calling of a fis (tribe), surname, name, etc.
Since ancient times scientists having into consideration pecples way of geographical differentiation and plače name generalization of space units,    have constructed and validated inventories to measure ,^oihe meaningfull aspects of regionalization.
Ali mentioned geographical features measure the same variable cond-enced in the plače name of a space unit, and that means that the majority of features correlate showing sufficient homogenity of a region. HoTvever, the results are significant. There are many quite marked correlations between physiographic elements and economic, social and cultural factors of a space unit.
- 147 -
I
Literatura :
Cerabregu, M. ,1971, Osnove fizičko-geografske regionalizacije Kosova (Tema iz magistarskog rada: Populacijske osobine Kosova i njihova grafička obrada),  Zagreb.
Cerabregu, M. ,1981, Opšta klasifikacija na naselbite vo Kosovo.
Zbornik na trudovi od republičkiot simpozium "Prirodni i socio-geografski problemi na ridsko-planinskite področja", s. 210-215.
Cerabregu, M. ,1985, Termat gjeografike dhe emervendet, Perparimi No. 1-2, Prishtine.
Rogič, V. ,1963, Geografski koncept regije. Geografski glasnik XXV, Zagreb.
Lleshi, Q. , 1963, Regjionalizimi fizikogjeografik i Kosoves dhe Metohi-se, Perparimi, No. 1-2, Prishtine.
M. Cerabregu_¦ Korelacija narodnog......
- 148
The theoretical model is shown in both figures atridiagrammatic form. We have linked up the 12 geographical elements and factors ' that were-. answed    through a rating jAm 5 degrees. Admitidlly, they ali correlate: hypsometry, climate., soil, vegetation traditional economic activities, manner of living, folk dressing, local language differencies, dialects, etc.
This combination of-jfflD^aphical elements and factors rise to more general, i. e., to a more inclusive geographical feature that is crowned at a place-name, that is defined in terms of aH above mentioned elements and factors, which can be empirically demonstrated to correlate together.
In fact, in aH regionaiization levels: at macro, mezo and micro space units, following the degree of generalization, the correlation is in accordance.
The ejampfe tf the mezo region Rugova (Rugovo) Fig. 2., that retains aH physiographic elements and economic, social and cultural factors of a mountainous region, following its plače name mearing through geographical terms envvolved in it's structure, it is quite self explinatory. In reality, the plače name Rugova in its structure has two geographical terms: - roga (alpic pasture) and - va (wide).  So, the meaning of plače name Rugova is Wide - p)asture. In reality, this regional name shows the most inclusive generalization of geographical features at the meaning of a plače name.