HISTORIAE LINGUAE SCLAFONICAE CONTINUATIO SECUNDA GONTINENS HISTORIAM DIA- LECTI VENEDICAE MERIDIONALIS SIVE VINIDORUM IN PROVINCI1S AUSTRIAE VICINIS NIMIRUM IN CARINTHIA, stiria, carniola, istria ET MARCHIA VINIDORUM OCCASIONE O RA? 10 N IS QUA M IN GYMN. BERLINENSI, DIE XIX.OCTOBR. A. MDCC XXIX. HORA X ANTE MERID.POST PUBLICAE 1NTRODUCTIONIS ACTUM HABEBIT NOVUS SUB-CON RECTOR DN. CHRISTIAN.GUILIELM. GROTJAN, MAGDEBURG. AD QVAM AUDiENDAM AMPLISSIMOS ET SPECTATISSIMOS PATRONOS; SUM ME VENER ANDUM EPHORUM; PLURIMUMQUE RE- VERENDOS ECCL. MINISTROS, CUNCTOSQUE GY- MNASII REIQUE SCHOLASTICAE FAUTORES DEMISSE ET OFFICIOSISSIME INVITAT JOHANN. LEONHARD. FRISCH. RECT. BERQL1NI LITTERIS, CHRISTIANI ALBERDTi GAEBERDTI. 3KKG'aI : Sfc! Aanuaiž onmvin/s) 3 . - ŽH3KH O ■ -r - . '17 ŽKI3I7 HAIilTZUA . ■ ■ - ; uva ■ ■ MftTčI' ,AJČ1M^ ,Ai>:iTr' ,AtHTHIMD HI i/UII-fK-itHI ' fs i K3H.: I-. 1 ’ TH •i'.V10\'Yr.‘AO ATLOlVAJjjO - ; 'UP'o O ' ■' - iryy ddg 7 ./ .Mc>-rDd.xf2 aia jžvšmi JJsHfl m yo v i iz: ji ,:A t /:onT;uoo;-:-‘ >«' 3 adus : i i x^o : i aim x ...hc, *: v.•» aua čii70>t Uti ■ UA M/ V p Q A - ; : k .• ■: 1 : 20? t " ■ . ! '■ ; : ■ V • Mi j . ' : OTOM05v^ZaHi^r/UM ; .7 ddh ?q< / , ■ ; 3ig)iž 1 k >.m)& - ■i ■ t&vnr? 4ič*t'.v640i-no 1 ’ i ;#S h>?) si\aai hhohu i iOf ■ ' ija \yjuTiUii.i . Ermani# viciniam verfus omnes coeli plagas pr#terOccidentalem, jam olim Venedi occu- parunt. Hae vero in limitespatriae noftr# rai- grationes varia obfcuritate involut# funt, magna ex parte vel tacente vel nugante ho- rumtemporum hiftoria. Dehocfolo nondis- fident au&ores, quod Venedi live Heneti, ut Herodotus (in Clio) eos vocar, partim e remotioribus provinciis & regnis, Bulgaria , Šervia , Bosnia, Dalmatia & Ulyria adnos venerint, partim etiam e vicina Polonia. Harum enim gentium diale- Qi hoc teftantur; Quarum pler#que ad Bohemicam, & ad cae- teras magis accedunt; qu#dam ad Polonicam; & cum illis omnes linguam Sclavonicam tanquam communem matrem agnofcunt. Multar veto cauf# funt, cur lingua Venedica tam diu nobiš ignota, & una cum gente fua tam contempta jacue- rit. Praecipue earum funt: i) Quia Venedi tamdiu idolorum cultuidediti, &hincGermanisadChriftumconverfis perodioli fuerunt, ut eos Venedicos canes appellarint. 2) Quia Germa- norum limites, qui ab iis& vicinis populiš ob mutuum metum vafti reli&i erant, magna multitudine occiiparunt, hasque in- cert# polTellionis terras fibiattribuerunt. Undedeinde 3) Ger- maniam faspius invaferunt, viciniamque vexarunt; ut Impe- ratores noftri Comites limitaneos five Marchiones, limitum cuftodes, adverius eorum impetum conftituere cogerentur. 4) Quia a fideChriftiana aIiquotiesdefecerunt; Chriltianorum Sacerdotes occiderunt, < 3 c multacrudeliter fccerunt. 5) Quia vičti adtam fcedam fervitutem redafti funt, uta natione hac Sclavonica nomen Sclavorum , apud omnes fere vicinos Ger¬ mani# populos, commune mancipiorum nomen, apud Ger- manos ipfos vero Venedorum nomen in hoc lignificatu man- ferit: aaeo ut nec opifices eos in collegia fua, nec filios eorum in numerum tyronum admiferint, X 2 Hic Hic lingua? Venedorum neglečhis non cefTavit pofl: con- verfionem eorum ad Chriftianam Religionem, & poft rece- ptionem in (inum EccIeficei.Sedduravjt aCarolo M.fereusque ad Caroli Vti tempora. Poftquam vero puriores Evangelici luminis radii ad illos penecrarunt, etiam linguas eorum cul- tura incepta eft. Et quidejn primo apud Venedos meridiona- les, deinde apud reliquias eorum feptentrionales. Quam divi- lionem harum gentium a ratione iitus , refpe&u Germaniae fiimptam , hic praelerendam duxi. Non tatnen negle&is aliis divifionibus, nimirum ob charačleris fcripturte divilionem, in Venedos qui Latino, & qui Germanico chara&ere utuntur: Vel ob viciniam, in eos qui Auftria?> <$c quiSaxonia?vidni funt: Vel ob pronunciationem, ih eos qui frequentiorem fibilum amant, 8č qui eo non dele&antur. Ad dignitatem &fplen- dorem quarundam Sclavonica; linguae diale&orum in hac hi- ftorise earum continuatione refpicerenon poflum. Nam Po¬ tonite & Bohemise idipmata hic locum. fuum habere deberent. Quaj inter magnas hujus matris fijias capita extulerunt Quantum lenta folent inter viburna Cupreffi. Sed animadvertens infignem harum linguarum culturam & per tot Virorum do&orum icripta & elogia commendattonem., acj Venedicas dialečtos tanquam ad negle&ioresdefcendi,&dicam hac vice aliquid De Diale&o Venedorum Meridionalium , five Auftriae vicinorum. Hasc ficut & cceterte, culturam fuam primam & maximam Viris Auguftana? Confeffionis debet. In tribus Auftrias Archi- ducatus provinciis, Stiria, Carinthia & Carniola olim Chara- ftere Glagolitico ufi. funt. Quemin programmate,quo hanc, quam nune continuo, Linguae Sclavonicae hiftoriam exorfus fum,accuratiusdefcripfi. Deinde ufum hujus diale&i com- modiorem & communiorem fecit Vir celeberrimus primus Tmber, Germanus inter hos Venedos natus,nomine &omine ‘7 ' • pri- primus. Fuit enim primus Evangelicse puritatis praeco in Car* niola, & primus qui de cultura hujus dialedti folieitus veriionem facras Scriptura? &aliorum in Ecclefia neeellariorum librorum pro viribuspromovit; Fuif primus qni has gentes ufum chara- &erum Latinorum, toti Europac fere communium docuit, & ob has caufas tanquam alter Cyrillus de Sclavonica Lingua opri¬ me meritus, primis etiam laudibus ornandus eft.Debemus ei tanquam prima novas merhodi Venedicamfcribendi diale&um meridionalem fpedmjna: Evangelia Dominicalia&Feft.cumEpiftolis* 2. Novum Teftamentum D.N.J.C. 3. Catechismum. 4. Pfalterium. 5. Cantionum Ecdefiaft. libellum. Omniaabanno 1553. usque 1561. Labaciin Carniolaedita. 6. Librum quicontinet ordinem rerum in Ecd. agendarum Viennte impreffum. Vivente adhuc Trubsro. Magifter GeorgiusDalmatinus . Anno 1568. etiam Vet. Teftamenri verfionem aggrefluseft. Et publicavit latinis literis An.' 1578* Pentateuchum. Anno 158 r. vero integri codicis verfionem abfolvit & approbantibus Viris dodtis , quorum examini ea propofita eft, Anno 1583. impenftsOrdinumprovindalium Carniolaej, Witebergenfi pographias tradita. Anno 1484. ipfis Calendis Januarii prodiit. Hacverfione utuntur Venedi etiam Pontifidi inhuncusque diem : Quia aliam in illis provinciis n on habent. Et ob hanc caufam apud nos rariffime invenitur. De exemplari quod in Bibliotheca Witebergenft eft, multiaudiverunt, utRegenwol- fdus ftve Wengerfdus hift. Eccl. Slav. Prov. 1. i.p. 40. pauci tantum viderunt hanc; paudores eam ipfi poffident. Hincex~ emplar, qno poft longam fpem potitus fum, inter pretiofiora fecundže fortuna; dona numero. Succiirrit labori Truberi <5c Georgii Dalmatini Adamus Bohoritfch , qui eodem s anno 1584* librum in 8- VFicebergas edidit, cujus tituluseft, Arcticae horae X 9 lucci- fuccifivas de Latino-Garniolana literatura. In quo non tantum rationem pronunciandi & alia qua?adGrammaticampertinent monftravit, led & Lexiconaddiditadprobandam cognationem Linguae Carniolame cum Ruffica, Polonica,Bohemica&Cro- atica. In Bibliis iplis vero GeorgiusDalmarinus Indicem Vo- cabulorum fubjunxit, quaj in diale&is vicinorum a Carniola differunt, ut: 1. Corofchki (in Carinthia) 2. Slovenski (inScIavoniafiveIIlyria) 3. Harwatfcki(inCroatia) 4. Dalmatinski (in Dalmatia) 5. Iftrianski (in Iftria ) five Cratfcki (in majore Iftria? parte, quse Germanice Karli dicitur. PoftTruberi obitum iidem ordines Carniolseprovinciales Lutheri Pollillam Anno 1595. prelo Tubingenli dederunt. Sed zelus perverlus Thoma? Crceniiqui Trubero in Carniola tanquam perfecutor ejus Schoftis omnium EcclelueLutheran. relicjuiarum fucceffit, currum Evangelii & limul culturae Ve- nedicae Linguae in his terris diu impedivit. Omne Scripturae Sacr* lumen non potuit extinguere , quia Sclavonicse nationi linguas Ftiae ufus in cultu divino a Pon tifice Romano permifliis effl Hinc Evangelia Dominicalia cum Epiftolis in vernaculam Garniolanam verfa ipfe denuo edidit,Graezii. Ecalius, nomine Mich. Mikez Catechilmum Carniolanum 8- Augulte Vindel. cum figuris ligno incifis. Ann. 1615, Ceflavit tamen priftinus ardor poli hanc perfecutionem, & praster Petri Canilii Cate- chismum qui Anno ie r notturfftig«n Caf^cfifcfceti Se&re / 2(n. 1 6 tu Nauk Chriftianski } i. e. Praxis Catechiftica Ann, ič>8<>.v. Valvafor Tom. II. p. 36o. Venedis meridionalibus, five incolis Carinthi®, inferioris Štiri®, & triumpartiumCarniol®, equinque illis in quas pro- vincia h®c divifa eft, nimirum 1) Mettling® Parochi® ad quam XVIII. pagipertinent. 2) Partis Iftri®, & 3) diftri&us quidi- citur Gerinanice Karft,. adnumero etiam Marchiam Vinidorum C 2 Bint>ifc(j*$!ftar