Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950.
do 2013. godine.
Jovan P. POPOVIC, Mr.
Advokat, raniji direktor Arhiva Jugoslavije, stan Beograd, Despota Stefana 34. e-mail: cucapopovic@ptt.rs.
Development of the Archival Legislation in the Former Socialist Federal Republic of Yugoslavia Since
1950
ABSTRACT
The main pillar of the successful archival activity in every country is an archival legislation. Regulation and application of archival legislature leads to building a network of archival institutions, record management system, protection, evaluation and use of archive material. Laws in Yugoslavia were frequently modified due to frequent alteration of the Constitution, an obligatory act for all relevant entities (Federal State and Republic) that had to, in due course, harmonize the legislation, archival as well, with the Constitution. The first federal statutory regulation passed in the Federal Peoples Republic of Yugoslavia after the Second World War was the General Law on State Archives, adopted on January 23, 1950, designed to protect all of the „historical and archive material" throughout FPRY. Following the adoption of the Constitution of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia in 1974, system archival protection is transfered to the jurisdiction of the Republic and the number of regulations from the archival legislation became very numerous. Disintegration of Socialist Federal Republic of Yugoslavia and thus the creation of new internationally, and mutually, recognized countries created the new archival legislation.
Lo sviluppo della legislazione archivistica nell'ex Repubblica Socialista Federativa di Jugoslavia dal
1950 al 2013
SINTESI
Il pilastro principale del successo delle attivita archivistiche in qualunque paese e una legislazione archivistica. La regolamentazione e l'applicazione della legislazione archivistica porta alla costruzione di una rete di istituzio-ni archivistiche, ad un sistema di gestione dei dati, alla protezione, valorizzazione ed utilizzo del materiale archi-vistico. Le leggi in Jugoslavia erano frequentemente modificate a causa dei frequenti cambiamenti costituziona-li, atto obbligatorio per tutte le rilevanti entita (Stato federale e Repubblica) che dovevano, nei modi propri, armonizzare la legislazione, anche archivistica, con la Costituzione. Il primo regolamento statutario approvato nella Repubblica Federativa Popolare di Jugoslavia dopo la II guerra mondiale fu la Legge generale sugli Archi-vi di stato, adottata il 23 gennaio 1950, concepita per proteggere tutti i "materiali storici ed archivistici" attra-verso la Repubblica Federativa Popolare di Jugoslavia. A seguito dell'adozione della Costituzione della Repubblica Socialista Federativa di Jugoslavia nel 1974, il sistema di protezione archivistico venne trasferito alla giurisdizione della Repubblica, ed i molteplici regolamenti dalla legislazione archivistica divennero molto nu-merosi. La disintegrazione della Repubblica Socialista Federativa di Jugoslavia e la seguente creazione di nuovi soggetti riconosciuti a livello internazionale, e reciprocamente, creo la nuova legislazione archivistica.
Razvoj arhivske zakonodaje na ozemlju nekdanje Socialistične Federativne Republike Jugoslavije od
leta1950 do 2013.
IZV^LEČEK
Osnova za uspešno delovanje arhivske dejavnosti v vsaki državi je arhivska zakonodaja. Z urejanjem in uporabo arhivske zakonodaje se povezujejo arhivske institucije, načini upravljanja arhivov, zaščita, valorizacija in uporaba arhivskega gradiva. Zakoni v Jugoslaviji so se pogosto menjavali, največkrat z menjavo ustav, ki so obvezovale nadrejene subjekte (zvezno državo in republike), da v predpisanem roku zakonske predpise, tudi arhivske,
Jovan P. POPOVIČ: Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950. do 2013. godine., 181-195
uskladijo z ustavami. Prvi zvezni zakonski predpis, sprejet po Drugi svetovni vojni v Federativni Narodni Republiki Jugoslaviji, je bil Splošni zakon o državnih arhivih, sprejet 23. januarja leta 1950. S tem zakonom se postavlja pod zaščito vso "zgodovinsko-arhivsko gradivo" na celotnem ozemlju FNRJ. Po sprejetju Ustave Socialistične Federativne Republike Jugoslavije leta 1974, je sistem zaščite arhivskega gradiva prešel pod pristojnost republik, zato je število zakonskih predpisov, ki so se nanašali na arhive in arhivsko gradivo močno porast-lo. Z razdruževanjem republik oziroma z razpadom SFRJ, so nastale nove, mednarodno in medsebojno priznane države, posledično pa tudi nove arhivske zakonodaje v vsaki državi.
Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše SFRJ od 1950. do 2013. Godine.
ABSRAKT
Osnovni stub uspešnog obavljanja arhivske delatnosti u svskoj državi je arhivsko zakonodavstvo. Uredivanjem i jrimenom arhivskog zakonodavstva umrežavaju se arhivske institucije, način upravljanja arhivima, zaštita, va-orizacija i koriščenje arhivske grade. Zakoni u Jugoslaviji su često menjani, najčešče promenama ustava, koji su obavezivali nadležne subjekte (saveznu državu, i republike) da u propisanom roku zakonske propise, pa i arhivske usklade sa ustavima. Prvi zakonski savezni propis usvojen nakon Drugog svetskog rata u Federativnoj narodnoj republici Jugoslaviji je Opšti zakon o državnim arhivama, donet 23. januar 1950. godine, kojim se stavlja pod zaštitom sav „istorijsko-arhivski materijal" na čitavoj teritoriji FNRJ. Nakon donošenja Ustava Socijalističke fedrerativne republike Jugoslavije 1974. godine sistem zaštite arhivske grade prešao je u nadležnost republika, pa je broj zakonskih propsa iz arhivskog zakonodavstva postao izuzetno brojan. Razdruživanjem republika, odnosno raspadom SFRJ, a time stvaranjem novih medunarodno i medusobno priznatih država stvorena su nova arhivska zakonodavstava.
Uvod
Skup zakona i pravnih regulativa, koje upravljaju očuvanjem, koriščenjem i zaštitiom arhivske grade i organizacijom arhiva u državi naziva se arhivsko zakonodavstvo. Uredivanjem i primenom arhivskog zakonodavstva, umrežavaju se arhivske institucije, ureduje način upravljanja arhivima, zaštita, valorizacija i koriščenje arhivske grade. Tim normativizmom se na pouzdan i organizovan način reguliše ceo sistem zaštite arhivske grade.
Uloga arhiva je višestruka, a delatnost izuzetno složena i odgovorna pa se sve to mora urediti zakonskim i podzakonskim propisima. A, onda se moramo zapitati dali je samo ustrojstvo arhivskog zakonodavstva u svim vremenima i prostorima, jedini preduslov za uspešnu zaštitu arhivske grade, kao fudamenta regulacije arhivske djelatnosti, pod uslovom njihovog obaveznog i potpunog primjenjivan-ja i poštovanja, svakako uz prisutnost i medunarodnih propisa i preporuka?
Direktno ne možemo odgovoriti, ali je zasigurno, da zakonsko uredenje, bilo kog oblika društvene delatnosti, pa i arhivske, je preduslov za uspešno i potpuno bitisanje. Medutim, i pored toga što je arhivsko zakonodavstvo glavni stožer zaštite arhivske grade, ono bez drugih iskustveno tradicionalnih pratioca ne bi sasvim obezbedivalo potpunu zaštitu arhivske grade.
Važeči propisi koji regulišu koriščenje arhivske grade u državama sa prostora bivše SFRJ su pre svega materijalni zakoni. Pored materijalnih propisa arivska struka mora da poštuje i primenjuje sistemske zakone i propise odnosno preporuke svetske, evropske i drugih regionalnih arhivskih organizacija i asocijacija.
Ti i drugi zakoni, čije se odredbe odnose ili se isprepleču sa arhivskom delatnošču, kao i brojni podzakonski propisi (uredbe, pravilnici, rešenja, uputsva, odluke) koje najčešče donose nadležna mi-nistarstva ili direktori državnih (nacionalnih-matičnih) arhiva, na osnovu ovlaščenja ili obaveza iz konkretnih zakona, čine arhivska zakonadavstva potpunim u svakoj državi.
Autor ovog rada je na predlog Saveta za naučno istraživački rad SARJ priredio knjigu „Zbirka propisa iz arhivske delatnosti" koja je promovisana na Trečem Saveznom savetovanju arhivskih radni-ca Jugoslavije u Zadru 1987 godie, a koja se i dan danas na autorovo zadovoljstvo, koristi kao izvor za
Jovan P. POPOVIČ: Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950. do 2013. godine., 181-195
izučavanje arhivskog zakonodavstva na celoj teritoriji bivše SFRJ, odnosno na teritoriji sadašnjih medusobno i medunarodno priznatih država1.
Jedan broj publikacija u kojima se nalaze zakonski propisi iz arhivske grade bivše SFRJ
1. Autor ovog rada je takode objavio jedan priručnik koji se odnosio samo za tadašnju teritoriju SRJ, pod naslovom „Pravni sistem zaštite arhivske grade i registraturskog materijala i način kancelarijskogposlovanja na nivou državne zajednice Srbije i Crne Gore i republika Srbije i Crne Gore" koji je izašao iz štampe u Beogradu 2003 godine. Pošto autor nije bio u mogucnosti da po ustaljenoj metodologiji u „svojoj režiji" objavi knjigu zakonskih i podzakonskih propisa na prostorima Jugoslavije od 1918 do 2007 godine, to je odlučio da pripremi Pregled propisa i objavi ih u nekom uglednom arhivskom časopisu. Tako je i bilo. Pregled svih propisa donetih kako za vreme postojanja Jugoslovenske države tako i nakon raspada te države, to jest uključujuci i propise koji su donoseni u svih šest novostvorenih država objavljen je u časopisu "Tehnični in vsebinski problemi klasičnega in elektronskega arhiviranja'- Maribor za 2007. godinu. Taj isti Pregled propisa objavljen je i u časopisu za istoriografiju i arhivistiku Istorijskog arhiva iz Užica. Tim Pregledom su se na jednom mestu uglavnom našli svi propisi iz oblasti arhivske delatnosti na celoj teritorije bivše SFRJ od 1918 do 2007 godine. Medutim, moguce je da je neki od zakonskih odnosno podzakonskih propisa izostavljen iz razloga što u literaturi koja je autoru bila dostupna ( uključujuci i internet-sajtove pojedinih arhiva) nisu uneti ili da autor u komunikaciji nije mogao da dobije potpune informacije.
Jovan P. POPOVIČ: Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950. do 2013. godine., 181-195
Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše SFRJ, od stvaranja Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca 1918. godine mogao bi biti razmatran kroz tri perioda i to: Period Kraljevine Jugoslavije 1918-1941; period Drugog svetskog rata 1941-1945 godine i period socijalističke Jugoslavije od 1945 pa na dalje.
Period od od 1918-1941 godine u pogledu donošenja arhivskog zakonodavstva bio je vrlo skro-man i radilo se uglavnom prema ranijim ustrojstvima i propisima koje su imale države koje su ušle u sastav Kraljevine SHS2.
U tom periodu doneta su dva propisa i to; Zakon o arhivima Ministarstva inostranih poslova i diplomatskih i konzularnih zastupnistava Kraljevine Jugoslavije u inostranstvo iz 1930. godine i Projekat zakona o državnim arhivima i registraturama Kraljevine Jugoslavije iz 1935. godine, koji su dočekali Drugi Svetskoi rat3.
Smatra se da je Jugoslavija u ovom periodu bila bez izgradenog pravnog sistema zaštite arhivske grade, čime su ostala nesučavana brojna kulturna blaga.
Period Drugog svetskog rata 1941-1945. karaklterišu propisi koji su doneti u vremenu ratnog
stanja.
Vrhovni štab NOR-a putem naredenja nalagao je rukovodsvima vojnih formacija, da se staruju o dokumentarnoj gradi koja nastaje u toku rata, da bi AVNOJ krajem novembra 1944. godine, kao napredno vrhovno telo naredilo je da se štite i čuvaju kulturno istorijski spomenici na svim prostorima biče KSHS.
Pri kraju samog rata 20. februara 1945.godine Nacionalni komitet oslobodenja Jugoslavije donosi Odluku o zaštiti i čuvanju kulturnih spomenika i starina, pod pretnjom krivične ili prekršajne odgovornosti. Na osnovu donetih odluka sa zakonskom snagom u periodu rata može se konstatovati da se i te kako vodilo računa o zaštuti kulturnih spomenika i arhivskoj gradi. Odmah nakon završetka Drugog svetskog rata donet je Zakon o zaštiti spomenika kuulture i prirodnjačkih retkosti DFJ20.05.1954.
godine4.
Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše SFRJ u periodu od 1950. godine.
Ovde če biti obraden pregled zakonskih propisa koji su regulisali zaštitu arhivske grade na prostorima bivše Federativne narodne republike Jugoslavije odnosno Socijalističke federativne republike Jugoslavije počev od 1950. godine, što je i tema savetovanja.
2.	Godine 1918. u novu državu ušle su nezavisne i medunarodno priznate države Srbija i Crna Gora, i teritorije koje su do oslobodenja bile u sastavu Austrougarske monarhije-Dalmacija i Slovenija kao carski posedi, Hrvatska, Slavonija i Srem koji su bili pod ugarskom krunom i Bosna i Hercegovina kao deo austrougarske države od vremena aneksije 1908 godine. Tako osnovana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca priznata je činom potpisivanja mirovnih ugovora na Konferenciji mira u Parizu.
3.	KSHS ili kasnije KJ ujedinjenjem nasledila je dva propisa i to Zakonski članak o Zemaljskom arhivu iz 1870. godine i Zakon o Državnom arhivu u Beogradu iz 1898 godine po kojima se postupalo. Pošto su ti propisi bili prevazideni inicijativa je pokrenuta od strane Državnog arhiva u Zagrebu da se na nivou države uspostavi jedno centralno arhivsko telo i da se nakon obnove Državnom arhivu u Beogradu smatraju da treba da mu pripadne rukovodeča funkcija. Od Državnog muzeja u Ljubljani u čijem sastavu se nala-zilo i arhivsko odeljenje predložio je da u Jugoslaviji treba da bude pet glavnih arhiva i to u: Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Sarajevu i Dubrovniku. Inicijative od nadležnih ustanova iz Zagreba, Ljubljane i Beograda, a naročito od strane Državnog arhiva u Beogradu 1930 godine donešen je Zakon o arhivima Ministarstva inostranih poslova i diplomatskih i konzularnih zastupništava Kraljevine Jugoslavije u inostranstvo" Taj zakon od svega 17 članova regulisao je zaštitu i postupak sa arhivskom gradom i registraturskim materijalom koji je nastao u radu Ministarstva inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije, Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore.(Bogdan Lekic, Arhivsko zakonodavstvo Jugoslavije 1918-19474, „Arhivski pregled", 1997, n. 1-4). Projektom zakona o državnim arhivima i registratu-rama Kraljevine Jugoslavije iz 1935. godine utvrden je mreža, status, nadležnost arhiva, imovinsko pravni status arhivske grade, šta se podrazumeva pod nazivom arhivama koju gradu preuzimaju arhivi sa teritorijama na kojima vrže nadzor i sl. Projektom zakona predvidene su da kao samostalne državne ustanove budu u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Cetinju, Dubrovniku, Sarajevu, Novom Sadu, Skoplju, Splitu i druga arhivska odeljenja u okviru Dvora i pojedinih ministarstava.
4.	Potrebno je istači da je nakon Rezolucije Infobiroa 1948. Jugoslavija bila u potpunoj ekonomskoj izolaciji. Nije bilo čak ni dovoljno papira, pa je 27. 09. 21949 godine doneta Naredba o obaveznom prikupljanju i predaji otpadaka od hartije. I pored zaista neophod-nosti donošenja takve naredbe, ista je za posledicu imala uništenje ogromne količine arhivske grade. Teško se moglo suprostaviti, a pogotovu od tada nedovoljno razvijene arhivske službe, pa je uništena vrlo vredna arhivska grada.
Ovim se ne podrazumevaju samo propisi koii su doneti na saveznom nivou (SFRJ), več i na republičkim i pokrajinskim nivoima. Ti brojni zakonski i podzakonski propisi koji su donošeni u okviru federalne države, a bilo ih je devet (savezni, šest republičkih i dva pokrajinska) bili su šaroliki konglomerat sa nešto drugačijim pristupima zaštiti i koriščenju arhivske grade, bez obzira što je svaki zakonodavac morao imati na umu isti cilj, a to je pre svega što kvalitetnija zaštita neprocenjive kulturne baštine-arhivske gradje.
Zakoni su često menjani, najčešče zavisno od promena ustava, (donošeni su savezni i šest republičkih ustava). Naime odredbe ustava obavezivali su da se u propisanom roku zakonski propisi, pa i arhivski usklade sa ustavima. Analogno tome menjani su i podzakonski propisi, o kojima ovde zbog obimnosti neče biti reči.
Naime, kako zbog brojnosti donetih zakona za period nakon 1950. godine na nivou države, tako i na nivou republika i pokrajina, kao i zbog nedovoljnog prostora za jedan referat (za to bi bila potrebna jedna obimna kniga) to če ovde biti više reči o saveznim zakonskim propisima iz arhivske delatnosti, dok če svi republički i pokrajinski zakoni sa njihovim nazivima, datumima donošenja i brojevima službenih glasila gde su objavljeni biti uneti, bez bližih predstavljanja i pojašnjenja.
Proučavajuči oblast saveznog, republičkih i pokrajinskih arhivskih zakonodavstava došlo se do saznanja da su dosta ujednačena, ali da postoje i razlike.
Razlike se pojavljuju i u nazivima zakona koji regulišu zaštitu arhivske grade, odnosno ueduju arhivsku delartnost. U periodu devedesetih godina prošlog veka nazivi zakona su glasili: na nivou fe-deracuje „Zakon o arhivskoj gradi federacije„ u SR. Bosni i Hercegovini „Zakon o arhivskoj gadi i arhivskoj mreži", u SR. Crnoj Gori „Zakon o ahivskoj djelatnosti", u SR. Hrvatskoj „Zakon o zaštiti arhivske grade i arhivima", u SR. Makedoniji „Zakon za arhivskata delatnost", u SR. Sloveniji „Zakon o naravni in kulturni dediščini", u SR Srbiji „Zakon o zaštiti kulturnih dobara", SAP Kosovo „Zakon
0	arhivskon gradi i arhivskoj službi" i „Zakon o arhivu Kosova" i SAP Vojvodini „Zakon o arhivskoj gradi i arhivima". Razlike su iskaszane i kod visine kazni za učinjeno krivično delo ili prekršaje u arhivskoj delatnosti5, rokovima dostupnosti arhivske grade za koriščenje i dr. Nije na autoru ovog rada da procjenjuje što je bilo ispravno činiti u toj razudjenoj brojnosti propisa, ali je bio mišljenja da u vremenu dok je postojala jedna država SFRJ, bar zbog celishodnosti i jednake važnosti arhivske grade svih subjekata trebalo je donositi samo jedan zakon, a ne devet, koji su donošeni i funkcionisali na prosto-rima jedne relativno male države. Naravno, mišljenja smo da su umesto zakonskih propisa republike i pokrajine donosile podzakonske propise.
Zakonski propisi na nivou Federavije
Prvi zakonski propis usvojen nakon Drugog svetskog rata u FNRJ je Opšti zakon o državnim arhivama, donet 23. januar 1950. godine, »Službeni list FNRJ«, broj 12/5o, 11/51 i 46/51, kada se arhivska grada na celoj teritoriji FNRJ stavlja pod zaštitu države, bez obzira gdje se nalazi i čije je vlasništvo. To se smatra prekretnicom u razvoju arhivskog normativizma na proistorima Jugoslavije (Do tada su važile odluke i naredbe, na osnovu kojih se i radilo).
Opštim zakonom o državnim arhivama, iz 1950. godine ustanovljeni su: Državna arhiva FNRJ i republički arhivi „sa statusom državnih ustanova pod neposrednin nadzorom organa za poslove nauke
1	kulture. Odluke o osnivanju ovih ustanova donosile su Savezna, odnosno republičke vlade. Osnivana su i savetodavna tela pri vladama. To su bili arhivski saveti. Propisani su pravni osnovi da savezni i republički arhivi vrše nadzor i odreduju mere zaštite arhivske grade i mnoga druga pitanja. Predvidene su za nepoštovanje odredbi zakona, odnosno za protivu-zakonite radnje prekršajne i krivične sankcije. Ministar nauke i kulture FNRJ imao je zakonska ovlaščenja da donosi bliže propise o uslovima i rokovima koriščenja arhivske grade i šta se smatra „istorijsko arhivski dokument".
Propisi koji su doneti na saveznom nivou u SFRJ i SRJ, nakon Opšteg zakona o državnim arhivama, su: Opšti zakon o arhivskoj gradi, "Službeni list SFRJ" broj 48/64; Zakon o Arhivu Jugoslavije, „Službeni list SFRJ" broj 48/64; Zakon o Arhivskom savetu Jugoslavije, „Službeni list SFRJ" broj
5. Nelogično je da su visine sankcije za počinioca krivičnog dela „uništenja arhivske grade" različito predvidene od republike do republike odnosno od države do države. U jednoj od država predvidena je mjera od tri godine zatvora, drugoj pet, a u trečoj 8 godina za-tvora. Po tome logički ispada da je arhivska gradja različito vrednuje zavisno od država.
48/64; Zakon o Arhivu Jugoslavije, „Službeni list SFRJ" broj 6/73; Zakon o izmenama i dopunama Zakona o Arhivu Jugoslavije, „Službeni list SFRJ" broj 18/76; Zakon o organizaciji i delogrugu savez-nih organa uprave i saveznih organizacija, „Službeni list SFRJ" broj 22/78; Zakon o Memorijalnom centru »Josip Broz Tito«, „Službeni list SFRJ" broj 69/82; 69/85; i Zakon o arhivskoj gradi federacije, „Službeni list SFRJ" broj 11/86, dok je na nivou Savezne republike Jugoslavije donet Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije, „Službeni list SRJ" broj 12/98 sa Ispravkama Zakona „Službeni list SRJ" broj 13/98, čije odredbe i dan danas primenjuje Arhiv Jugoslavije.
Opštim zakonom o arhivskoj gradi iz 1964 godine delatnost arhiva dobila je važnost od poseb-nog društvenog interesa, a arhivska grada i registraturki materijal postali su društvena svojina. Radi uporedivanja, koordinacije stručnih i drugih pitanja kao i saradnje omogucena su udruživanja u zajed-nice arhiva na svim nivoima. Zakon je dao mogucnost republičkim zakonima da detaljnije regulišu zaštitu arhivske grade na svojim područjima.
Na osnovama ovog zakona istovremenoSavezna skupština usvojila je 17. decembra 1964. godine Zakon o Arhivu Jugoslavije i Zakon o arhivskom savetu..
Zakon o Arhivu Jugoslavije iz 1964 godine po prvi put je regulisao zaštitu arhivske grade jugo-slovenskih institucija, pre svega državnih organa i organizacija od stvaranja KSHS 1918. godine koje su u nadležnosti Arhiva Jugoslavije, njegovo sedište i status.
Arhivska grada bila je dostupna javnosti za naučna i druga koriščenja, izuzev ako bi ta koriščenja bila protivna interesima društvene zajednice (države i gradana). Grada koja je nastala u radu „Predsednika Republike, Ministarstvu za narodnu odbranu, Ministarstva za inostrane i Ministarstva za unutrašnje poslove i Saveza komunista Jugoslavije, izuzeta je iz nadležnosti Arhiva Jugoslavije i osta-vljena je na čuvanje tim organima".
Zakon o Arhivskom savetu Jugoslavije, iz 1964. godine. Arhivski savet Jugoslavije osnovan je
radi vršenja stručnih, savetodavnih i drugih poslova iz nadležnosti Federacije. Naime zadatak mu je bio da utvrdi načela o jedinstvenom evidentiranju i odabiranju arhivske grade iz registraturskog materijala, daje preporuke i mišljenja arhivima o pitanjima zajedničkog interesa, kao i saveznim organima u vezi sa zaštitom arhivske grade. Savet su činili brojni predstavnici nauke, kulture, prosvete, vlasti, privrede i dr. Savet je donosio svoj poslovnik o radu.
Zakon o Arhivu Jugoslavije iz 1973. godine donet je ne samo zato što prethodni Zakon o Arhivu Jugoslavije iz 1964. godine nije potpuno i precizno regulisao sitem zaštite arhivske grade Federacije, i usaglasio sa načelima Opšteg zakona o arhivskoj gradi več i zbog donetog Ustavnog amandmana XXXVIII, tačka 4, usvojenog u Skupština SFRJ. Tako je 27. decembra 1972 godine usvojen Zakon o Arhivu Jugoslavije. Ovim zakonom utvrdena je, u okviru opštih odredaba, nadležnost Arhiva Jugoslavije ma da u u odnosu na prethodni zakon nema večih razlika. Pravo na samostalnu službu zaštite arhivske grade koja je nastala u njihovom radu, zadržali su isti organi i organizacije koji su bili predvideni i Zakonom o Arhivu Jugoslavije iz 1964. godine. Status arhiva je promenjen.
Po odredbama ovog zakona Arhiv Jugoslavije „se stara o pripremama zaštite arhivske grade za slučaj rata". Predvidio je i kaznene odredbe.
Prekretnica u daljem razvoiu arhivske struke na nivou SFRJ desila se donošenjem Ustava SFRJ 1974. godine. Delatnost nauke, kulture i obrazovanja prešla je u celini u nadležnost republika. To se moralo desiti i sa arhivskom delatnošču jer je arhivistika deo nauke, kulture i prosvete. Tako je sa ovom godinom Federacija prestala da donosi opšte propise iz arhivske delatnosti. Federaciji je ostalo u nadležnosti da reguliše samo pitanja koja se tiču zaštite i koriščenja arhivske grade nastale iz delatnosti jugoslovenskih institucija.
I ovim zakonom nije u potpunosti bila regulisana zaštita arhivke grade, niti su njime bil obuhvačene sve savezne registrature pa je bilo potrebno doneti novi zakon.To je i uradeno donošenjem Zakon o arhivskoj gradi Federacije iz 1986. godine „Službeni list SFRJ" broj 11/86. Zakon je Arhivu Jugoslavije dao u nadležnost veliki broj prava i obaveza.
Zakon o arhivskoj gradi Federacije iz 1986. godine „Službeni list SFRJ" broj 11/86. Ovim zakonom pored Arhiva Jugoslavije zaštitom arhivske grade federacije ostali su da se bave SKJ, SMIP, SMUP,
za gradu nastalu u njihovom radu, Memorijalni centar „Josip Broz Tito" za gradu vezanu za Josipa Broza Tita i Arhiv oružanih snaga za za gradu NOV i partizanskih odreda Jugoslavije, odnosno JNA i arhivsku gradu vojne prirode koja potiče od okupatora i njihovih saradnika iz Drugog svetskog rata kao i arhivsku gradu koja se odnosi na vojsku Srbije, Kraljevine SHS, odnosno KJ.
Svi ostali savezni organi i organizacije (Skupština SFRJ, Predsedništvo SFRJ,Savet Federacije, Ustavni sud, Savezno izvršno vece, Savezni pravosudni organi, Narodna Banka, Privredna komora, Služba društvenog knjigovodstva,...) društvene organzacije, udruženja gradana, medunarodnih i medurepubličkih skupova na nivou federacije, kao i arhivska grada Kraljevine SHS, odnosno KJ, nastala u radu njihovih centralnih organa, političkih partija i dr., i grada nastala u radu centralnih političkih organa NOB, organa vlasti i uprava Jugosavije iz vremena Narodno oslobodilačkog rata, spadaju u nadležnost nadzora i drugih prava i obaveza Arhiva Jugoslavije.
Institut celovitosti fonda je zašticen, jer se iz nih ne smeju izdvajati posebni delovi. Arhivska grada kao kulturno dobro od opšteg interesa je van prometa i ne može se bez odluke nadležnih organa iznositi u inostranstvo. Takode je propisana obaveza preuzimanja arhivske grade saveznih organa i organizacija koje prestaju sa radom, ukoliko to ne preuzima drugi savezni organ. Zatim, obavezuje savezne subjekte da sprovode posebnu zaštiu arhivske grade za slučaj rata.
Posebno poglavlje čini institut koriščenja arhivske grade. Odredeni su rokovi dostupnosti, s tim da ne budu duži od 30. godina od dana nastanka arhivske grade, osim u propisanim pojedinačnim slučajevima.
Propisane su krivične i prekršajne mere.
Nakon toga na nivou SFRJ nije donošen ni jedan zakon o arhivskoj delatnosti, ali je na nivou Savezne republike Jugoslavije donet Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije, „Službeni list SRJ" broj 12/98 sa Ispravkama zakona „Službeni list SRJ" broj 13/98, čije su odredbe još uvek na snazi6.
Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije, iz 1998.godine „Službeni list SRJ" 13/98.
R^epublike SFRJ počele su da se razdružuju od 1991 godine i postajale države (Slovenija i Hrvatska 21. juna 1991. godine, Makedonija 8 septembra 1991.godine a Bosna i Hercegovina 6. aprila 1992. godine). Svaka od njih donosile su svoje ustave i zakone. Savezna republika Jugoslavija proglašena je republi-kom 27. aprila 1992. godine, a činile su je Srbija i Crna Gora. Nakon Ustava SRJ donet je Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije „Službeni list SRJ" broj 13/1998. godin. Nešto kasnije došlo je i do razdruživanja Srbije i Crne Gore 21. maja 2003. godine, od kada i one postaju samostal-ne medunarodno i medusobno priznate države.
Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije „Službeni list SRJ" broj 1371998. godine štitio je i štiti arhivsku gradu ne samo onu koja je stvarana u zajedničkim organima republika Crne Gore i Srbije, odnosno SRJ, več kao i do tada štičenu arhivsku gradu nastalu u radu: Skupštine SFRJ, Predsednika i Predsedništva SFRJ, Savezne vlade, saveznih ministarstava,Saveta Federacije, Ustavnog suda, saveznih pravosudnih organa, Narodne Banke, Privredne komore, Službe društvenog knjigovodstva, javnih preduzeča, javnih ustanova, društvenih organzacija, udruženja gradana, medunarodnih i medurepubličkih skupova na nivou federacije, kao i arhivsku gradu Kraljevine SHS, odnosno KJ, nastalu u radu njihovih centralnih organa, političkih partija i dr., i gradu nastalu u radu centralnih političkih organa NOB, organa vlasti i uprava Jugoslavije iz vremena Narodno oslobodilačkog rata i dr.
Nadzor nad izvršavanjem ovog zakona u pogledu zaštite arhivske grade svih saveznih subjekata,
6. Arhiv Jugoslavije sve do donošenja Ustavne povelje državne zajednice Srbije i Crne Gore nosio je taj naziv od 4.02. 2003 godine „ Sl list S i CG" br.1/2003. Nakon toga Arhiv Jugoslavije je preimenovan u „Arhiv Srbije i Crne Gore" „Službeni list Srbije i Crne Gore" broj 1/2003. godine i taj naziv je nosio sve do 2009. kada je Skupština Srbije ponovo vratila ime Arhiv Jugoslavije. Ovo pa i iz razloga što su stvaraoci te grade koja se štiti u Arhivu činioci koji su stvarali Kraljevinu SHS, Kraljevinu Jugoslavije, DFJ, FNRJ, SFRJ, i SRJ. Niko manje ni više. Ali ta arhivska grada treba da ostane i ostala je tamo gde se i sada nalazi, s tim da njeni korisnici iz bivših jugoslo-venskih republika, a sada država imaju pravo da pod jednakim uslovima da koriste tu gradu, pogotovu ako se ista isključivo na njih odnosi.
osim onih koji se staraju o registraturkom materijalu koji sami stvaraju spada u nadležnost Arhiva Jugoslavije. Ovaj zakon je po prvi put obavezao savezne subjekte da sami odabiraju arhivsku gradu iz registraturskog materijala koji je nastao u njihovom radu. Rok za dostupnost arhivskoj gradi je najdoc-niji u roku od 30 godina, odnosno 50 godina, od dana njenog nastajanja. Ovim zakonom regulisan je postupak i data obaveza saveznim organima u pogledu posebne zaštite arhivske grade i predvideo kaz-nene odredbe kako za prekršaje tako i za krivična dela. Odredbe ovog zakona su još uvek važece. Čeka se donošenje Zakona o zaštiti arhivske grade u Srbiji, koji ce regulisati mesto, ulogu i delatnost i Arhiva Jugoslavije kao posebne arhivske institucije u kojoj se čuva arhivska grada saveznih subjekata počev od 1918. godine.
Stvaranjem novih država na prostorima bivše SFRJ došlo je do promena u važnosti i značaju kulturnih dobara. Kulturna dobra su prešla u državnu svojinu pa su načela na kojima se zasniva pravna zaštita kulturnih dobara došla do izražaia. Pre svega to se odnosi na jednaki pravni položaj svih vrsta kulturnih dobara i njihovih vlasnika, odnosno korisnika; dostupnost kulturnih dobara javnosti i kate-gorizaciju kulturnih dobara zavisno od njihovog značaja, za kulturu, umetnost i istoriju.
Zakonski propisi u republikama i pokrajinama
Analogno kako su donošeni ustavi i zakoni na saveznom nivou, donošeni su ustavi i zakoni, pa samim time i zakoni o arhivskoj delatnosti na republičkim nivoima a jedan period vremena i zakoni o arhivskoj gradi na nivou pokrajina Kosova i Metohije i Vojvodine.
Impozantni broj pravnih normi i njihovih pratecih jedinica koji regulišu ovu materiju možemo podeliti na zakonske i podzakonske propise akte i druge sporedne propise. Stoga kao što je vec rečeno ovde ce biti nabrojani oni zakonski propisi doneti na nivou repubika i pokrajina, počev od 1950 godine sa po nekim kracim komentarima. Podzakonske propise (uredbe o kancelarijskom poslovanju, pravilnike o načinu vodenja ikorišcenju arhive grade, pravilnike o osnivanju arhiva, pravilnike o vodenju evidencija....) nema potrebe unositi obzirom na njihovu brojnost jer ih ima preko 200 naziva.
Izuzetno važno je napomenuti da su se nadležna ministarstva za arhivsku delatnost na svim ni-voima i u svim vremenskim razdobljima nakon Drugog svetskog rata trudila su se da na funkcijama direktora Saveznog, republičkih, pokrajinskih pa i lokalnih ističu i postavljaju stručnjaci društvenih nauka (istoričari, pravnici i dr) medu kojima su bili i brojni doktori nauka. Ovo je izuzetno bilo važno a sada je, jer su ovlašcenja direktora koja proističu iz donetih zakona da donose pojedine podzakonske propise i druga opšta akta. I ne samo te vec i mnoge druge izuzetno bitne nadležnosti .
Zakonski propisi u SR Bosni i Hercegovini
Bosna i Hercegovina uredivala je arhivsku delatnost, na čitavom svom prostotoru tako da je štitila i zaštitila arhivsku gradu u čitavom vremenskom periodu od 1950. godine do današnjih dana, koristeci metodologiju domaceg i stranog postupanja i ta znanja i iskustva „pretočila" u „svoje" zakonske propise koje su arhiviski delatnici poštovali i stručno primenjivali.
Prvi zakonski propis iz oblasti zaštite arhivske grade na prostorima Republike Bosne i Hercegovine bio je Zakon o arhivima „Službeni list NR. Bosne i Hercegovine" broj 14/62.
Pregled donetih zakonskih propisa u BiH izgledao bi ovako; Zakon o arhivima, „Službeni list NR.BiH" broj 14/62; Zakon o izmenami dopunama Zakona o arhivima, „Službeni list SR^.BiH", broj 16/65 (prečiščen tekst u „Službenom listu SR.BiH" broj 30/65; Zakon o arhivskoj gradi i arhivskoj službi, „Službeni list SRBiH" broj 9/74; Zakon o arhivskoj djelatnosti „Službeni list SRBiH" broj 21/87.
Bosna i Hercegovina: Zakon o arhivskoj gradi i arhivu BiH, „Službeniglasnik BiH", broj 16/2001; Federacija Bosna i Hercegovina7: Zakon o arhivskoj gradi Federacije Bosne i Hercegovine, „Službene
7. Na teritoriji BiH zakonodavno pravno uredenje zaštite arhivske grade i registraturskog materijala dosta je razudeno-decentralizovano pa samim tim i dosta složeno. Administrativnim ustrojstvom države BiH, nakon Dejtonskog sporazuma i u arhivskoj delatnosti po-stoji trostepen nivo nadležnosti. Autor ovog referata ne želi da daje bilo kakvu ocenu o ovakvoj organizovanosti arhivske struke i službe, jer predpostavlja da je to tako moralo biti. Naime, nakon rata (1992.-1995.godine) država BiH se sastoji od dva entiteta, jednog
novine FBiH" broj 45/2002; Republika Srpska : Zakon o kulturnim dobrima, „Službeni list RS" br.11/95; Zakon o arhivskoj gradi i arhivima Republike Srpske Službeni.list RS" br.20/1997; Zakon
0	arhivskoj djelatnosti „ Službeni list RS" br.35/99, i 9/2000; Zakon o arhivskoj gradi i arhivima, „Službeni list RS" mart 2006; Zakon o čuvanju dokumentarne i arhivske grade i o arhivama, „Služuž^beni ^i^st RS" br.30/2006.
Normativizam koji regulisao zaštitu arhivske grade federacije bivše SFRJ, bio je osnov da se na sličan način ova delatnost uradi na prostorima Bi H, onako kako su to uredile i druge republike.
Zakonski propisi u Crnoj Gori
Crna Gora je prva republika u FNRJ, koja je nakon donošenja Opšteg zakona o državnim arhivama "Sl. list FNRJ broj 12/1950 "donela zakon o arhivskoj delatnosti. Prvi zakon o arhivskoj gradi NR Crnoj Gori je Zakon o državnim arhivima, „Službeni list NR Crne Gore'" broj 28/51.
Zakon o državnim arhivima, „Službeni list NR Crne Gore", iz 1951. godine bazira se i osnov nalazi u saveznom arhivu. Taj zakon je bio prekretnica u daljem razvoju Crnogorskog arhivskog zako-nodavstva.
Nakon donetog Zakona o državnim arhivima, „Službeni list NR Crne Gore'", u arhivskoj delatnosti doneti su sledeči zakoni: Zakon o arhivima i zaštiti arhivske grade (prečiščen tekst), „Službeni list S^CG" broj 22/65; Zakon o izmenam i dopunama Zakona o arhivima i zaštiti arhivske grade, „Službeni list SRCG" broj 19/67; Zakon o arhivskoj djelatnosti, „Službeni list SRCG", broj 11/78; Zakon o zaštiti spomenika kulture, „Službeni list Crne gore"" broj 47/1991; Zakon o arhivskoj djelatnosti „Službeni list Republike Crne Gore" broj 25/92; sa Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o arhivskoj djelatnosti, „Službeni list RCG" broj 6/44 i 27/94 i Zakon o arhivskoj djelatnosti „ Službeni l^ist ^epub^ike Crne Gore"broj 49/2010.
Najnovijim Zakonom o arhivskoj djelatnosti u Crnoj Gori iz 2010 Crnogorska arhivska služba
1	njena delatnost prihvatila je i uklopila se u savremeni arhivski normativizam konsultujuči kod izrade zakona domače i strano iskustvo i literaturu, a naročito onu koja obraduje metodologiju i način zaštite elektronskih oblika zapisa, čime se pravno reguliše celokupna zaštita arhivske grade i registraturskog materijala, što još uve stvara poteškoče , pa i enigme kod svih država. Ukoliko se bude primenjivalo pozitivno pravno zakonodavstvo u Crnoj Gori, što je i imperativ, bogata istorijska riznica Crne Gore bit če sačuvana.
Zakonski propisi u Hrvatskoj
Jedan period vremena nakon Drugog svetskog rata pojedine republike kasnile su sa izradom propisa iz arhivske delatnost. One su poslovale po odred^bama Opšteg zakona o državnim arhivama "Sl. list FNRJ" broj 12/1950, propisima iz ranijih perioda koje su „nasledili" i podzakonskih akata koja su donosili izvršni organi republika (Naredba o planu jedinstvenih arhivskih znakova za sve organe uprave na teritoriji Narodne Republike Hrvatske, »Narodne novine NRH«, broj 7/58; Uputsvo o predaji i preuzimanju nesvršenih predmeta i arhive narodnih odbora ukinutih opčina, »Narodne novine NRH«, broj 4/60; i dr).
distrikta i 10 kantona. Zakonska regulativa, kad je u pitanju arhivska grada i arhivska delatnost, nije jedinstvena za teritoriju države BiH a i vlasništvo nad arhivskom gradom je različito. Zbog takve organizovanosti države, gde postoji 11 arhiva i skoro toliko zakona dovoljno govori koliko arhivi u BiH imaju teškoča Partner izvan BiH ima problem pri odabiru kom nivou institucije da se obrati za partnerski aranžman odnosno pregovaranje. Da li da se obrati konkretnom arhivu sa kojim želi pregovarati, osnivaču tog arhiva ili nekoj trečoj nadredenoj instituciji?! Zakoni koji regulišu arhivsku delatnost u BiH su: Zakon o arhivskoj gradi i Arhivu Bosne i Hercegovine, „Sl.glasnik BiH", br.16/01; Zakon o arhivskoj djelatnosti Republike Srpske, „Sl. glasnik Republike Srpske", br. 119/08 i Zakon o čuvanju dokumentarne i arhivske grade i o arhivima, „Služ. list RS" br. 30/2006; i Zakon o arhivskoj djelatnosti Dstrikta Brčko; U Federaciji BiH koja se sastoji od deset kantona. Sedam odnosno osam kantona ima svoj arhiv i svoj zakon o arhivskoj djelatnosti ili arhivskoj gradi (različito se nazivaju zakoni u kantonima) a i pravni ustroji arhiva su različit i: Zakon o arhivskoj gradi Federacije Bosne i Hercegovine, „Sl. novine FbiH", br. 45/02; Zakon o arhivskoj djelatnosti Unsko-Sanskog kantona, „Sl. glasnik Unsko-Sanskog kantona", br. 6/99; Zakon o arhivskoj djelatnosti Tuzlanskog kantona, „Sl. novine Tuzlanskog kantona", br. 15/00; Zakon o arhivskoj gradi Bosan-sko-podrinjskog kantona, „Sl. novine Bosansko-podrinjskog kantona Goražde", br. 11/03; Zakon o arhivskoj gradi Hercegovačko-nere-tvanskog kantona, „Sl. novine Hercegovačko-neretvanskog kantona", br. 7/04; Zakon o arhivskoj gradi Zapadno-hercegovačke Županije-kantona, „Narodne novine Županije Z", br. 18/99; Zakon o arhivskoj djelatnosti kantona SSarajevo, „Sl. novine Kantona Sarajevo", br. 2/00 i 3/05; Zakon o arhivskoj gradi Zeničko-dobojskog kantona, „Sl. novine Zeničko-dobojskog kantona", br. 4/06; Livanjski kanton, čije je sjedišta u Livnu, nema arhiv; Posavski kanton, čije je sjedište u Orašju, nema arhiv.
Prvi zakon koji je usvojen t nakon donošenja Opšteg zakona o državnim arhivama u FNRJ od 1950 godine u Hrvatskoj je donet Zakon o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine NRH, broj 41/62.
Zakon o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine NRH, broj 4l/62.je bio fudament daljeg razvoja arhivskog zakonodavstava na području Hrvatske. Uredenje arhivskog zakonodavstvu na prostorima republike Hrvatske, naravno kao i u drugim državama je bitna iz razloga da se i dalje štiti pre svega drevna sačuvana arhivska grada, bogata istorijom minulih vekova (Dubrovnik, Zadar, Zagreb) coji su riznica za izučavanje prošlosti pre svih Hrvatske, drugih republika sa prostora bivše SFRJ i balkanskih zemalja.
Nakon donošenja_Zakona o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine NRH" broj 4l/62 doneti su sledeči zakoni: Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine SRH" broj 15/65, (Prečiščenoi tekst „Narodne novine SRH" broj 31/65); Zakon o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine SRH" broj 31/65; Zakon o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine SRH" broj 25/78;47/86 i 47/89; Zakon o arhivskom gradivu i arhivima, (^"Narodne novine'" 105/97, 64/00 i 65/09), i Zakon o zaštiti i očuvanju kulturnih dobara, „Narodne novine RH" broj 157/2003. Usvojeni su i brojni podzakonski propisi.
Zakonom o zaštiti arhivske grade i arhivima, „Narodne novine SRH" broj 25/78;47/86 i 47/89, uredena je arhivska mreža na celoj teritoriji SR Hrvatske. Svi arhivi osim Arhiva Hrvatske koji ima i nadležnost da vrši stručni nadzor nad radom lokalnih arhiva dobilili su istoimenii naziv „regionalni arhiv". Arhivi su dobili veča ovlaščenja naročito u pogledu nadzora nad radom registratura, čuvanju i koriščenju arhivske grade i mnogim drugim nadležnostima, a sammim tim dobili veči broj baveza, sve sa ciljem zaštite i koriščenja arhivske grade.
Velika pomoč Arhivu Hrvatske i uopše arhivskoj struci je zakonom osnovani Arhivski savjet sastavljenod 30 članova stručnjaka svih oblika društvenih delatnosti, institucija nauke kulture i prosve-te, kao i predstavnici uprave Privredne komore i asocijacija društvenih zanimanja. Savjet donosi podzakonske propise druge akte a ima i mnoga druga ovlaščenja za rešavanje svih hroničnih ili trenutnih problema iz arhivske struki i nauke na celoj teritoriji SRH. Ovaj zakon je potpuna razradio i uredio zaštitu i koriščenje arhivske grade na teritoriji SRH. Važeči zakonski propisi iz arhivskog zakonodavst-va u Republici Hrvatskoj su uredeni tako da svojim odredbama zasigurno štite arhivsku gradu pohran-jenu u arhivima i registraturama države Hrvatske.
Zakonski propisi u Makedoniji
lako su sve republike sa prostora bivše FNRJ, odnosno SFRJ nastojale da arhivska grada i arhivska struka nakon Drugog svetskog rata dobije svoja zaslužena mesta u upravi, nauci i kulturi, što su na žalost samo donekle i uspeli čini nam se da je Republika Makedonija od samog početka pridavala možda i nešto veču pažnju i važnost arhivskoj delatnosti. Visoki fukcioner rata i posleratnog perioda okružen arhivskim stručnjacima postavljen je na čelu Državnog arhiva Makedonije. To je važilo kao što je i napred rečeno i za druge arhive za područje republike Makedonije, čije su starešine u jednom periodu vremena bili uglavnom doktori društvenih nauka. Naravno ovo nije izuzetak, o tome se vodi-o računa i u drugim republikama. Prvi zakon o arhivskoj gradi, koji je usvojen nakon 1950 godine prema raspoloživim podacima je Zakon za arhivskata graga i arhivite, „Službeni vesnik na SRM" broj
16/65;
Zakon za arhivskata graga i arhivite, „Službeni vesnik na SRM«, broj 16/65, regulisao je i organi-zovao arhivsku službu i mrežu na području republike Makedonije. Makedonija je jedna od prvih republika sa prostora bive SFRJ, koja je propisala obavezu za registrature da sa rokom dospelosti preuzi-manju mogu nadležnom arhivu predati samo sredenu arhivsku gradu.
Nakon, Zakona za arhivskata graga i arhivite, „Službeni vesnik na SRM" broj 16/65 u Makedoniji su doneti redosledom sledeči zakonski propisi: Zakon za arhivskata dejnost, „Službeni vesnik na SRM" broj 47/73; Zakon za izmenuvanje na Zakonot za arhivskata dejnost, „Službeni vesnik na SRM" broj 42/76; Zakon za arhivska grada, „Sl. vesnik na RM" br 36/90 i 36/93; Zakon za izmenuvanje na Zakonot za arhivskata dejnost, „Službeni vesnik na SRM36/95 i 86/08. i Zakon za arhivski materijal, „S^. vesnik na RM" br 95/2012.
Može se sa sigurnošču reči i to da su zakonima u Makedoniji bliže regulisane mnoge nadležnosti, a što ste tiče roka dostupnosti arhivske grade za koriščenje on je nešto duži od rokova predvidenih kod drugih republika, odnosno država. Važeči zakonski propis donet pre nepunu godinu dana je zakon sa proevropskim opredeljenjem koji se u svim njegovim segmentima najneposrednije i najsveobuhvatnije bavi uredenjem zaštite i koriščenja arhivske grade na svim prostorima države Makedonije.
Zakonski propisi u Sloveniji
Zakon o arhivskem gradivu in o arhivih, »Uradni list SR Slovenije«, broj 4/66 je prvi zakonski propis na teritoriji SR Slovenije nakon 1950. godine. Do tada je pored saveznog propisa Opšteg zakona o državnim arhivama iz 1950 godine „Službeni list FNRI" broj 12/50; 11/51 i 46/51 koriščena i Uredba o ustanovitvi Osrednjega državnega arhiva Slovenije in arhuvskega sveta „Uradni listSNOSin NVS" broj 50/45.
Slovenija i Srbije su republike sa prostora bivše SFRJ koje su donosile zakone o kulturnim dobrima.
Redosled donetih zakona u republici, kasnije državi Slovenije je sledeči: Zakon o spremebah i depolnitvah zakona o arhiskem gradivu in o arhivih, „Uradni list SR Slovenije" broj 24/66; Zakon o arhivskem gradivu in o arhivih, „Uradni list SR Slovenije", broj 34/73; Zakon o naravni in kulturni dediščini, „Uradni list SR Slovenije" broj 1/81 in 42/86; Zakon o arhivskem gradivu in arhivih (ZAGA), Uradni list RS broj 20/1997 in 32/1997; Zakon o varstvu kulturne dediščine (ZVKD), objavljen 20 februara 1999.u Uradnom listu RS" Zakon o arhivskem gradivu in arhivih broj 59/1999; i Zakon o varstvu dokumentarnih in arhivskega gradiva ter arhivih (ZVDAGA), „Uradni list RS." broj 30/2006.
Zakon o varstvu dokumentarnega in arhivskega gradiva ter arhivih (ZVDAGA) u Republici Sloveniji „Uradni list RS." broj 30/2006. je važeči zakonski propis u Republici Sloveniji.
Nakon jednog broja primedbi na važeči zakon od 23.03.2006. godine bile su pripremljene Izmene i dopune navedenog zakona koje su generalno rečeno zeljele promeniti dostup do arhivske grade društveno-političkih i drugih organizacija (član 65) pa je zbog iritirane javnosti Predlog završio na referendumu na kojemu se više od 70% glasača izjasnili protiv takog predloga. Sada se ponovno radi na izmeni i dopuni ZVDAGA, ali uporedo sa tim pokrenuta je inicijativa u pravcu pripreme novog zakona po uzoru arhivskohg zakona u Saveznoj državi Njemačkoj. Pozitivno pravno arhivsko zakonodavst-vo u Sloveniji može se smatrati savremenim, pa i pored toga što se može pristupiti njegovom usaglašavaniu i uredenju u onoj meri kako to zahtevaju vrlo agilni arhivisti. Inače zakonodavno uredenje arhivske delatnosti u republici, a kasnije državi Sloveniji skoro da je uvek pratilo i propisivalo savreme-ni normativizam prostora bivše SFRJ i zemalja Evrope.
Zakonski propisi u Srbiji
Srbija kao i Crna Gora odmah nakon donošenja Opšteg zakona o arhivama iz 1950 godine na nivou FNRJ donela je Zakon održavnim arhivima SR Srbije, „Službeni glasnik NRS" broj 4/51.
Zakon održavnim arhivima, „Službeni glasnik NRS", broj 4/51, preuzima sva načelna opredeljen-ja iz Opšteg zakona o državnim arhivama. Centralni republički arhiv sa sedištem u Beogradu, Pokrajinski u Novom Sadu i Centralni oblasni arhiv u Prištini činili su okosnicu, (republičko-pokrajinsku matičnost), dok su ostali arhivi osnivani na regionalnim prostorima saglasnošču Vlade Srbije. Nadzor i rukovodenje nad radom arhiva povereni su ministru za nauku i kulturu Republike Srbije.
Nakon toga doneti su sledeči zakoni: Zakon o arhivskoj gradi i arhivskoj službi, „Službeni glasnik SRS"broj 12/67; Zakon o zaštiti kulturnih dobara, „Službeniglasnik SRS" broj 28/77; Zakon o izmenama i dopunama Zakon o zaštiti kulturnih dobara, „Službeniglasnik SRS"broj 34/81; Zakon o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti kulturnih dobara, „Službeni glasnik SRS" broj 51/85; Zakon o kulturnim dobrima, „Službeni glasnikR^epublike Srbije" br. 71/90 i Zakon o kulturnim dobrima, „Službeniglasnik R^epublike Srbije"br.71/94.
SR Srbija kao i SR Slovenija oprobale su se donošenjem sveobuhvatnih zakona kojima se štite
sva kulturna dobra jedne repubike, pa i arhivska grada. Usvojen je Zakon o zaštiti kulturnih dobara, „Službeniglasnik SRS"broj 28/77. lako se radi o obimnom zakonu sa brojnim podzakonskim propisi-ma smatramo da se jednim zakonom ne mogu potpuno zaštititi sva kulturna dobra jedne države. Pri-stupilo se izmenama i dopunama navedenog zakona da bi 1990. godine bio donet novi propis sa iz-menjenim nazivom Zakon o kulturnim dobrima, „Službeniglasnik^epublike Srbije" br. 71/90.
Srbija i dalje nije odustajala od zajedničkog propisa kojim se reguliše zaštita arhivske grade pa je 1994. godine usvojen novi zakon pod naslovom Zakon o kulturnim dobrima, „Službeni glasnik Republike Srbije" br.71/94: Taj zakon je i dalje na snazi.
lako su ovim zakonom u Srbiji zaštičeni svi vidovi kulturne delatnosti, i uredene-propisane njihove nadležnosti: bibliotečka, muzejska, pozorišna, arhivska i dr., ipak se radi o dosta prevazidenom i neuskladenom zakonu.
Nakon razdruživanja Srbije i Crne Gore 2006. godine, stručni tim arhivista pristupio je izradi materijalnog propisa koji posebno reguliše zaštitu arhivke grade, pod naslovom Nacrta zakona o arhi-vskoj gradi i arhivskoj službi. Radna verzija Nacrta zakona koja se nalazi u fazi donošenja uvodi dosta novina. Bit če to savremen i moderan evropski materijalni zakon koji posebno reguliše zaštitu arhivke grade, pod naslovom „Zakon o arhivskoj gradi i arhivskoj službi u Srbiji".
Zakonski propisi u SAP. Kosovo i Metohija
Prvi zakon koji je donela skupština SAP Kosova iz oblasti arhivskog zakonodavstva je Zakon o arhivskoj gradi i arhivskoj službi, „Službeni list SAPK" broj 50/76. Dve godine kasnije usvojen je i Zakon o Arhivu Kosova, „Službeni list SAPK" broj 47/78. Nakon usvajanja Ustava Republike Srbije 1990. godine, i Zakona o zaštiti kulturnih dobara iz 1994. godine, „Službeniglasnik R^epublike Srbije" br.71/94. kojim se zakonodavno pravno uredenje, pa i oblast zaštite arhivske grade i registraturskog materijala, reguliše jedinstveno na celoj teritoriji Srbije, pa i za za teritoriju AP Vojvodine i za AP Kosovo i Metohija pa i nije bilo potrebno donositi za te prostore bilo kakve zakonske propise iz arhivske delatnosti. Medutim, 2003. godine donet je Zakon o arhivskoj gradi i arhivima Kosova („On a Constitutional Framework for Provisional Self-Government in Kosovo").
Zakonski propisi u SAP Vojvodini
Nakon decentralizacije u donošenju zakonskih propisa iz oblasti arhivske delatnosti, usvojen je prvi zakon 1973. godine a to je Zakon o arhivskoj gradi i arhivskoj službi, „Službeni list SAPV" broj 22/73. godine, da bi 1975. godine bio donet Zakon o izmenama i dopunama Zakona o arhivskoj gradi i arhivskoj službi, „Službeni list SAPV" broj 5/75. Godine 1985. godine usvojen je Zakon o arhivskoj gradi i arhivima, „Službeni list SAPV" broj 1/85. koji je bio primenjivan do 1994. godine. Nakon usvajanja Ustava Republike Srbije 1990. godine odnosno nakon donošenja Zakona o kulturnim dobrima „Službeni glasnik R^epublike Srbije" br.71/94. u SAP Vojvodini primenjivale su se, a i danas se još uvek primenjuju odredbe tog zakona.
Važeci arhivski zakoni
Smatramo potrebnim da se se na jednom mestu pobroje svi važeči zakonski propisi država sa prostora bivše SFRJ sa datumima objavljivanja i brojem službenog glasila gde su objavljeni, sve radi akšeg pronalaženja kod konsultovanja zakonodavstava susednih država.
Važeči arhivski zakonil su: 1. Zakon o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugoslavije,
„Službeni list SRJ br.12/98 sa Ispravkama Zakona „Službeni list SRJ" br.13/98; (još uvek je na snazi i po njegovim odredbama deluje Arhiv Jugoslavije); 2. Zakon o kulturnim dobrima, Republike Srbije „Službeniglasnik Republike Srbije" br.71/94; Nakon usvajanja Ustava Republike Srbije 1990. godine, kojim se zakonodavno pravno uredenje, pa i oblast zaštite arhivske grade i registraturskog materijala, reguliše jedinstveno na celoj teritoriji Srbije, pa i za za teritoriju AP Vojvodine i za AP Kosovo i Metohija, pa nije bilo potrebno donositi za te prostore zakonske propise, jer je zakonodavno bila po-krivena cela teritorija Srbije. Ipak, 17.04.2003. godine, na teritoriji Kosova i Metohije donet je, Zakon o arhivskoj gradi i arhivima Kosova („On a Constitutional Framework for Provisional Self-Government
in Kosovo"). U Srbiji je u proceduri donošenje savremenog materijalnog zakona koji posebno reguliše zaštitu arhivke grade, pod naslovom „Nacrt zakona o arhivskojgradi i arhivskoj službi u Srbiji"; 3. Zakon o varstvu dokumentarnih in arhivskega gradiva ter arhivih (ZVDAGA), u Republici Sloveniji „Uradni list RS." broj 30/2006. Sada se radi na izmenama i dopunama postoječeg ili na izradi novog zakona, čije bi odredbe: organizaciju, status i nadležnosti arhivske struke postavili gde im je mesto, kako se to primenjuje u večini zemalja savremenog sveta koje su na najbolji način regulisali delatnost arhivske struke i nauke.4. Zakon o arhivskoj djelatnosti u Crnoj Gori „Službeni list Republike CG', broj,49/2010.); 5. Zakon o arhivskom gradivu i arhivima, u Republici Hrvatskoj, "Narodne novine" 105/97, 64/00 i 65/09 i Zakon o zaštiti i očuvanju kulturnih dobara „Narodne novi-ne " broj 157/2003; 6. Zakon za arhivski materijal, u Republici Makedoniji „Sl. vesnik na RM" br 95/2012.i 7. Zakonski propisi u Bosni i Hercegovini. Na teritoriji BiH zakonodavno pravno uredenje zaštite arhivske grade i registraturskog materijala dosta je razudeno-decentralizovano pa samim tim i dosta složeno. Propisi (zakoni i podzakonska akta) se donose na nivou Bosne i Hercegovine, Federacije BiH, Republike Srpske pa čak i na nivou kantona (10). Zakoni koji regulišu arhivsku delatnost u BiH su: Zakon o arhivskoj gradi i Arhivu Bosne i Hercegovine, „Sl. glasnik BiH", br. 16/01; Zakon o arhivskoj djelatnosti R^epublike Srpske, „Sl. glasnik Republike Srpske", br. 119/08 i Zakon o čuvanju dokumentarne i arhivske grade i o arhivima „Služ. list RS", br. 30/2006; U Federaciji BiH Zakon o arhivskoj gradi Federacije Bosne i Hercegovine, „Sl. novine FbiH", br. 45/02. Federacija BiH se sastoji od deset kantona. Sedam odnosno osam kantona ima svoj arhiv i svoj zakon o arhivskoj djelatnosti ili arhivskoj gradi (zakoni u kantonima se nazivaju različitim imenima-naslovima, a i pravni ustroji arhiva su različiti. Naravno i Dstrikt Brčko)doneo je zakon. o arhivskoj delatnosti.
Zaključna razmatranja
Razmatrajuči normativna akta, odnosno pre svih zakone o arhivskoj delatnosti u državama sa prostora bivše SFRJ, kojima se regulišu statusi, nadležnosti, prava i obaveze arhiva i registratura može se zaključiti da je regulativa dosta ujednačena. Ta ujednačenost proizilazi, ne samo zbog toga što države, a pre svih delatnici u arhivskoj službi imaju iste ciljeve, a to je da zaštite arhivske gradu, več i zbog toga što je SARJ do 1990. godine organizovao i koordinirao rad svih republičkih i pokrajinskih udruženja (asocijacija) sve do početka stvaranja novih država a time i novog organizovanja.
Ovde se pre svega misli na zakonske odredbe kojima se ureduje: šta se smatra javnom, odnosno državnom arhivskom gradom a šta registraturskim materijalom; šta su stvaraoci a šta imaoci arhivske grade i koje su njihove obaveze; postupak odabiranja arhivske grade; način predaje arhivske grade nadležnom arhivu; rokove i postupak koriščenja arhivske grade; šta se smatra privatnom arhivskom gradom i obaveze tih imaoca, i organizaciju njihove arhivske službe; osnivanje i nadležnost matičnog, pokrajinskih, gradskih, opštinskih, specijalnih, privatnih i dr. arhiva; nadzor nad arhivskom gradom odnosno registraturskim materijalom; tehničku, tehnološku, fiziču i biološko-hemijsku zaštitu; stručnost zaposlenih u arhivima; metodologija u postupanju i koriščenju elektronske grade; digitaliza-ciju arhivske grade i naravno krivično-pravnu zaštitu.
Na osnovu iznetog konstatujemo:
Da je donošenjem Ustava SFRJ 1974. godine delatnost nauke, kulture i obrazovanja prešla u celini u nadležnost republika. Tako je sa ovom godinom Federacija prestala da donosi opšte propise iz arhivske delatnosti. Federaciji je ostalo u nadležnosti da reguliše samo pitanja koja se tiču zaštite i koriščenja arhivske grade nastale iz delatnosti saveznih jugoslovenskih institucija.
Da su sve države sa prostora bivše SFRJ nakon donošenja svojih ustava i konstituisanja usvojile i zakonske propise, pa i propise koji ureduju zaštitu i koriščenje arhivske grade koristeči i primenjujuči i poštujuči savremenu arhivsku teoriju i praksu, kao i preporuke i druge propise medunarodnih arhivskih organizacija i asocijacija.
Da svi važeči propisi predvidaju da je oblast zaštite arhivske grade od posebnog društvenog interesa i da sadašnji normativni sistem zaštite arhivske grade i registraturskog materijala u svim državama sa prostora bivše SFRJ obezbeduje njenu uspešnu zaštitu i sigurnost.
- a svaka od država sa prostora bivše SFRJ ima isti cilj iinteres da sačuva istorijske izvore-arhivsku gradu svoje zemlje, jer i time potvrduju kontinuitet i istorijsku opravdanost po-stojanja svoje države.
Jovan P. POPOVIČ: Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950. do 2013. godine., 181-195
- a postoje i neguju se saznanja da se čuvanjem arhivske grade svoje države omogučava svim državama sa prostora bivše SFRJ (zajedničke države), još bliže upoznavanje sa istorijom, odnosno prošlostima svake od njih i time i bližu saradnju i potrebu za daljim dobrosused-skim odnosima na zajedničku dobrobit.
Da su svi državni, raniji republički arhivi, bili i ostali aktivni članovi „A" kategorije Medunarog arhivskog saveta i drugih svetskih i Evropskih arhivskih organa i organizacija, što im je omogučavalo lakše upoznavnje sa savremenim arhivskim normativizam.
I da je dobro što su se na jednom mestu nabrojani svi doneti zakonski propisi, na svim nivoima sa prostora bivše Jugoslavije kao polazište i mogučnog lakšeg snalaženja radi konsultovanja istih kod izrade novih zakonskih i podzakonskih propisa.
LITERATURA
1.	Zakonski propisi koji ureduju arhivsku delatnost doneti na nivou FNRJ, SFRJ; SRJ, svih republika, odnosno novostvorenih medunarodno i medusobno priznatih država sa prostora bivše SFRJ i pokrajina (SAP Kosovo i Metohija i SAP.Vojvodina).
2.	Jovan P. Popovic, Zbirkapropisa iz arhhivske delatnosti, Beograd-Zadar 1987.
3.	Jovan P. Popovic, Pravni sistem zaštite arhivske grade i registraturskog materijala i način kancelarijskogposlovanja na nivou državne zajednice Srbije i Crne Gore i republika Srbije i Crne Gore, K^osmos i -Službeni list SRJ, Beograd 2003.
4.	Jovan P. Popovic, Pregled propisa o zaštiti arhivske grade na prostorima Jugoslovenske države od 1918 godine do raspada SFRJ i propisa koji su doneti u novostvorenim državama, ranije republikama SFRJ, do 2007 godine, „Tehnični i vsebinski problemi klasičnega i elektronskega arhiviranja", Maribor 2007 i „Istorijska baština" broj 17 iz 2008 godine, čiji je izdavač Istorijski arhiv -Užice.
5.	Bogdan Lekic, Arhivistika: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2006; Arhivsko zakonodavstvo Jugoslavije 1918-1974. godine, „Arhivski pregled", 1996, broj 1-4 i Arhivsko zakonodavstvo Srbije, „Arhivski pregled", 1990, broj 1-2.
6.	Mile Bakic, Arhivistika, Podgorica 2007.
7.	Azem Kožar, Arhivistika u teoriji i praksi 1,2 i 3, Tuzla 2005 i 2011.
8.	Rječnik stranih riječi, izraza i kratica, Zagreb 1951.
9.	Jovan P. Popovic, Zakonske regulative o razmejitvi arhivskega gradiva v obstoječi zakonodaji, ^,Arhivi", 1998.
10.	Jovan P. Popovic, Zaštita arhivske grade i registraturskog materijala krivično pravnim merama, Samoupravno pravo broj 4, Beograd 1989.
11.	Peter Pavel Klasinc, Razvoj arhivistike i arhivske službe na osnovu novogzakonodavstva u R^epublivi Sloveniji, „Arhivski glasnik Društva arhivskih radnika Srbije", 2007, broj 1.
12.	Jovan P Popovic, Uporaba in objavljivanje arhivskega gradiva ki se nanaša na vojne ujetnike iz Druge svetovne vojne (Moralna in pravna zaštita), „Tehnični in vsebinski problemi klasičnega i elektronskega arhiviranja" Maribor 2008.
13.	Jovan P Popovic, Pravne osnove u ra^graničenju arhivske grade u važecem zakonodavstvu,"Arhivski vjesnik", 1990.
14.	Jovan P. Popovic, Značaj arhivskog zakono^vstva i arhiva za zaštitu arhivske grade, Beograd 1998.
15.	Izet Sabotig, Arhivsko zakonodavstvo na nivou Bosne i Hercegovi«e,"Arhivska praksa", 2002, broj 5.
16.	Stevan Radunoyig, Pravci tekuceg normativnog uredenja arhivske djelatnosti u Crnoj Gori, In Tehnični i vsebinski problemi klasičnega i elektronskega arhiviranja, Maribor 2010.
Jovan P. POPOVIČ: Razvoj arhivskog zakonodavstva na prostorima bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1950. do 2013. godine., 181-195
SUMMARY
This paper focuses on the development of archival legislation in the former Federal Peoples Republic of Yugoslavia (FPRY) and the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (SFRY) after 1950. Number of adopted regulations was exceptionally large, and particularly after the decentralization of Yugoslavia in 1964. when each republic „gained an obligation" to regulate their archival legislation. In 1987, Jovan P. Popovic compiled the first Collection of archival regulations in the former Yugoslavia. The Collection was published by the Association of Archival Workers of Yugoslavia and promoted during Federal Counceling in Zadar. The number of adopted laws and regulations listed in the Collection exceeded 100 normative units (pages 447-451). In the meantime, that number doubled. The most important archival regulations are listed in this paper and generally processed. The first federal statutory regulation adopted in the Federal Peoples Republic of Yugoslavia after the Second World War was the General Law on State Archives, adopted on January 23, 1950 (Official Gazette of the SFRY", no. 12/50), designed to protect all of the „historical and archive material" throughout FPRY. After that, both at federal and republic level, and later the level of the autonomous provinces (Autonomous Province ofVojvodina in 1973, and Autonomous Province of Kosovo in 1976.) the legislation regulating the protection of archives was adopted. After creation of new states in the former Yugoslavia, cultural assets are generally transferred into state ownership thus expressing the principles underlying the legal protection of cultural heritage. Detailed comparison of archival legislation and underlying the differences in the level of subjects passing the laws and regulations, was not conducted, because it was not the purpose of this paper.
Submitting date: 22.03.2013 Acceptance date: 24.04.2013