Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva
Olivera Porubovič-Vidovič
head of IT department, Archives of Yugoslavia, Vase Pelagica 33, Belgrade, Serbia
e-mail: olivera.p.v@gmail.com
Microfilm Digitization: Lessons Learned From Ongoing Project
ABSTRACT
One of strategic objectives of every archives is to minimize the use of original archival documents. Depending on level of technology, this objective was realized in different ways, in the past by using microfilms, nowdays by using digital copies. Accordingly, Archives of Yugoslavia, supported by UNESCO, has started project of microfilm digitization. In this paper the author gives a brief overview of the first project stage and list of activities performed, emphasises digital master file characteristics and its derivates, presents metadata, presents file naming concept as well as backup procedure.
Digitalizzazione dei microfilm: lezioni apprese dai progetti in essere
SINTESI
Uno degli obiettivi strategici di ogni archivio e quello di minimizzare l'uso dei documenti originali. A seconda del livello di tecnologia, questo obiettivo viene realizzato in differenti modi, nel passato con l'utilizzo di microfilm, al giorno d'oggi con l'utilizzo di copie digitali. Allo stesso modo, L'Archivio di Jugoslavia, sostenuto dall'UNESCO, ha iniziato un progetto di digitalizzazione dei microfilm. In questo articolo l'autore fornisce una breve panoramica del primo livello del progetto ed una lista degli archivi interessati, i concetti base per definire i file presenti e le procedure di backup.
Digitalizacija mikrofilmov: pridobljene izkušnje IZVL^EČEK
Ena izmed strateških nalog vsakega arhiva je zmanjšanje uporabe izvirnega arhivskega gradiva. Glede na nivo uporabljene tehnologije, se ta naloga izvaja na različne načine: v preteklosti z uporabo mikrofilma, dandanes pa z uporabo digitalnih kopij. Tako je tudi Arhiv Jugoslavije ob podpori Unesca začel projekt digitalizacije mikrofilmov. V prispevku avtorica podaja kratek pregled začetne faze projekta, navaja izvedene aktivnosti, poudarja značilnosti izvirnih digitalnih dokumentov in njihovih izpeljav, predstavlja metapodatke, koncept poimenovanja dokumentov, kot tudi postopke varnostnega kopiranja.
Digitalizacija mikrofilmova: stečena iskustva A^BSTRA^^T
Jedan od strateških ciljeva svakog arhiva je da koriščenje originalne arhivske grade svede na najmanju mogucu meru. Prateči razvoj tehnologije ovaj cilj je ostvarivan na različite načine, najpre koriščenjem mikrofilma, a danas koriščenjem digitalnog dokumenta. U skladu sa tim Arhiv je uz pomoč UNESKO-a pokrenuo projekat digitalizacije mikrofilmovane arhivske grade. U ovom radu autor daje sažet prikaz prve faze Projekta, pregled pojedinih aktivnosti i ukazuje na karakteristike master digitalnog dokumenta i dodatnih kopija, strukturu me-tapodataka, šemu imenovanja digitalnih dokumenata i način kreiranja rezervnih kopija.
UVOD
Digitalizacija arhivske grade jedno je od trajnih opredeljenja ne samo Arhiva Jugoslavije, kao ustanove kulture, več i Republike Srbije koja je, u okviru Strategije razvoja informacionog društva u
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
Republici Srbiji do 2020. godine [6], digitalizacija kulturnog nasleda proklamovala kao svoj strateški cilj.
Do realizacije prvog projekta digitalizacije, koji je obuhvatio gradu zbirke AJ-37 (Milan Stojadinovic), došlo je 2010. godine nakon niza sporadičnih i ad hoc aktivnosti na skeniranju arhivske grade. Skeniranje je obavljano uglavnom u cilju pripreme izložbi i pratecih kataloga, tokom obrade zbirke fotografija, izrade zbornika dokumenata, pripreme časopisa "Arhiv", radi internet predstavljanja arhivske grade koja se čuva u Arhivu, ili na zahtev istraživača - korisnika arhivske grade. lako digitalna kopija zbirke Aj-37 niie prva digitalna kopija celokupnog fonda, prethodno je van Arhiva vec bilo uradeno skeniranje celokupne grade fonda Aj-110 (Državna komisija za utvrdivanje zločina oku-patora i njihovih pomagača), ipak se s pravom može reci da je kreiranjem digitalnih kopija arhivskih dokumenata zbirke AJ- 37 napravljen kvalitativni skok u odnosu na prethodnu praksu, te da je njime u Arhivu započet lanac projekata digitalizacije.
U čemu je razlika? Najpre, uradena je analiza, izvršen izbor grade, definisan cilj, a zatim i sve aktivnosti koje je trebalo sprovesti za njegovo dosezanje. Definisani su parametri kvaliteta i broj digitalnih kopija1, imenovanje datoteka i DVD diskova, način čuvanja rezervnih kopija (backup), metapo-daci koji ce se pratiti, uradena je propratna dokumentacija. Postojeca baza podataka o mikrofilmova-noj arhivskoj gradi proširena je kako bi se tokom rada na skeniranju obezbedio sukcesivan unos definisanih metapodataka. Takode, definisani su izvršioci, njihovi zadaci, uveden tzv. dnevnik rada, način kontrole i precizirani rokovi izvršenja. Projektom je osmišljeno kako ce se pregledati digitalne kopije arhivskih dokumenata u čitaonici Arhiva, a razmatrana je i mogucnost pristupa preko Interneta.
IDEJA O DIGITALIZACIJI MIKROFILMOVA
Izbor grade koja ce se digitalizovati, prvi korak svakog projekta digitalizacije, započeo je u vreme kada ni tehničke ni kadrovske mogucnosti Arhiva nisu bile zadovoljavajuce. Analiza koji su to fondovi od. zbirke koje bi trebalo prvo digitalizovati radena je još 2002. godine, a do rezultata se došlo prime-nom metode višekriterijumskog odlučivanja.
Na osnovu više kriterijuma: značaj fonda/zbirke, mesto u klasifikacionoj šemi, stanje grade, stepen koriščenja, postojanje informativnih sredstava, veličina fonda/zbirke, postojanje zaštitne kopije došlo se do redosleda po kome bi u Arhivu Jugoslavije trebalo vršiti plansku digitalizaciju [5].
Shodno sprovedenoj analizi, zbirka Milan Stojadinovic zauzela je visoko mesto na lestvici onih celina (fondova, odnosno zbirki) koje bi trebalo prve digitalizovati, iako je "izgubila bodove" na krite-rijumu postojanja zaštitne kopije, jer se tada smatralo da postojanje bilo kakve kopije smanjuje hitnost kreiranja druge, u posmatranom slučaju digitalne.
Kasnije, 2008. godine, pregledom evidencija o korišcenim fondovima u čitaonici Arhiva, utvrdeno je da se u prethodnom periodu od deset godina u grupi najčešce korišcenih fondova/zbirki nalaze i oni koji su kompletno mikrofilmovani. Od 3470 istraživača kliko ih je boravilo u čitaonici, njih 1169 je koristilo originalnu gradu i pored postojanja mikrofilmske kopije. Kopije arhivskih doku-menata pohranjene na mikrofilmovima2 retko su potraživane iz čitaonice Arhiva. S jedne strane sami istraživači su izbegavali korišcenje mikrofilmova, jer je u čitaonici bio na raspolaganju samo jedan mikročitač starije generacije, nekomforan za korišcenje, a činjenica da za neke od arhivskih fondova od. zbirki postoji samo tzv. master kopija tj. negativ film prve generacije, uticala je da zaposleni u čitaonici ne insistiraju na korišcenju mikrofilma umesto originalne grade.
Postojanje mikrofilmske kopije AJ-37, često korišcene zbirke, ali i ostale arhivske grade, pod-staklo je na razmišljanje o mogucnosti digitalizacije mikrofilmova, a ne originalne grade. Shodno pe-riodu kome grada Arhiva pripada, došlo se do zaključka da se skeniraniem mikrofilmova nece mnogo izgubiti od vizuelnog identiteta dokumenata, a da s druge strane, rad na skeniranju nece ni na koji
1.	U Arhivu su i ranije bili definisani standardi po pitanju formata i kvaliteta digitalnih dokumenata nastalih skeniranjem papirne arhivske grade, a u ovom projektu prvi put se razmatralo skeniranje mikrofilmova.
2.	Arhiv raspolaze sa preko 3000 rolni mikrofilma tj. sa više od 2700000 mikro snimaka. Na snimcima se nalaze ne samo kopije dokumenata iz fondova i zbirki Arhiva, vec i kopije izabranih dokumenata iz inostranih arhiva koje su uradene u cilju dopune arhivske grade koju Arhiv matično poseduje.
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
način zahtevati dodatnu manipulacija originala, kao ni eventualno privremeno obustavljanje koriščenja originala u čitaonici zbog sprovoaenja digitalizacije. Dodatni impuls ovom razmišljanju dali su i projekti digitalizacije mikrofilmova, koji su se odvijali i u Evropi i Americi, a čiji su pozitivni rezultati bili dostupni na Internetu. Oni su ukazivali da rezultati skeniranja mikrofilmova potpuno zadovolja-vaju potrebe istraživanja, ali i da se u nekim slučajevima mogu koristiti i u prezentacione svrhe.
Osmišljen je projekat radnog naziva "Zaštita originalne mikrofilmovane arhivske grade" čiji je cilj prestanak koriščenja one originalne arhivske grade čije mikrofilmske kopije postoje. Veliki obim mikrofilmovane grade zahtevao je planiranje projekta u više faza, kako bi se obezbedila lakša realizacija, buduči da se cilj svake faze može definisati tako da bude konkretan, merljiv, dostižan i izvediv u relativno kratkom vremenu. Prva faza projekta, digitalizacija mikrofilmske kopije zbirke Milan Stojadinovič, tj. digitalizacija 70 rolni 35mm mikrofilmova (ukupno 88771 snimak) i omogučavanje koriščenja digitalnih kopija u čitaonici Arhiva, bila je oročena na godinu dana.
FINALNA ODLUKA DA SE OTPOČNE SA PROJEKTOM
Planirani projekat digitalizacije uklapao se sa težnjom Arhiva da se najzad, u skladu sa važečim odredbama pravilnika o radu čitaonice, ali i u skladu sa pozitivnom praksom sličnih institucija, defini-tivno prestane sa koriščenjem originalne grade čija mikrofilmska kopija postoji. Razmatrane su i potrebe u ljudskim resursima, i ocenjeno je da bi četvoro3 zaposlenih moglo da, u roku od godinu dana, realizuje prvu fazu projekta.
Nakon pripreme predloga projekta, konkurisanja i dobijanja donacije UNESKO-a (2 PC računara, jedan mikrofilmski skener-čitač i jedan mikrofilmski čitač) stvoreni su svi preduslovi da se počne sa realizacijom prve faze Projekta.
REALIZACIJA PRVE FAZE PROJEKTA
Prva faza Projekta tj. digitalizacija zbirke AJ-37, realizovana je putem aktivnosti koje su se jed-nim delom odvijale paralelno:
-	priprema i realizacija tendera za nabavku opreme;
-	rad na kontroli postoječih ručno vodenih evidencija o mikrooblicima i unos podataka u elektronsku bazu;
-	definisanje karakteristika master digitalnog dokumenata i dodatnih kopija;
-	analiza i definisanje potrebnih metapodataka;
-	priprema baze i programske podrške za unos metapodataka;
-	izrada uputstva za skeniranje, imenovanje digitalnih dokumenata i kreiranje rezervne kopije;
-	obuka za rad na novoj opremi, upoznavanje sa mogučnostima programa za skeniranje mikrofilmova koji je isporučen sa opremom, testiranje efekata podešavanja različitih parameta-ra;
-	skeniranje mikrofilmova fonda AJ-37 i unos metapodataka;
-	kreiranje dodatnih kopija digitalnih dokumenata;
-	kreiranje rezervne kopije na DVD diskovima i na eksternom HDD disku;
-	sprovodenje kontrole: kompletnost i ispravnost imenovanja digitalnih dokumenata ; gustina mikrofilma, celokupnost rezervnih kopija;
-	razvoj programa za veb pristup (PHP/MySql modul);
-	priprema pdf datoteka;
-	informisanje šire javnosti o rezultatima projekta.
Sledi prikaz aktivnosti za koje je ocenjeno da mogu biti interesantne zaposlenima u drugim arhi-vima i srodnim institucijama, kako bi mogli da se uporede praktična rešenja i postignuti rezultati4.
• Definisanje karakteristika master digitalnog dokumenata i dodatnih kopija
3.	Zbog objektivnih okolnosti, u realizaciji projekta učestvovalo je troje od planiranih četvoro zaposlenih.
4.	lako je segment softverske podrške, takode interesantan za uporedivanje postoječih dometa u digitalizaciji, u ovom radu se time nije detaljnije bavilo jer detaljniji prikaz softverskih rešenja prevazilazi obim ovoga rada, a koriščeni su: MS Windows XP Prof, Capture Perfect 3.0, MS Word 2003, MS Access 2003, Adobe Photoshop CS4, Adobe Acrobat 9 i XAMP veb server (MySQL i PHP).
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
Pri definisanju kvaliteta tzv. master digitalnog dokumenta, slikovne datoteke koja je direktni produkt skeniranja, vodilo se računa o prirodi materijala koji se skenira (mikrofilm), tehnološkim mogucnostima postojece opreme za skeniranje, institucionalnim ciljevima Arhiva i potrebama korisni-ka. „Primarni zahtev kod skeniranja mikrofilmova je postizanje čitljivosti teksta i iako je moguce postici zadovoljavajuci kvalitet sa crno-belim [skeniranjem], ipak se za starije mikrofilmove, na kojima su dokumenti slabe čitljivosti i niskog kontrasta podloge i teksta, koja imaju i rukom pisane beleške ili druge oznake, skeniranjem u sivoi skali čini bolji izbor" [7]. Ovaj zaključak Nacionalnog arhiva Amerike, i činjenica da mikrofilmski skener Canon MS800II ima potrebne tehničke mogucnosti, pomogao je u donošenju odluke da se skeniranje mikrofilmova u Arhivu radi u sivoj skali. Opredeljenie da format master digitalnog dokumenta bude tif i da se ne primenjuje nikakva kompresija, u skladu je sa opšteprihvacenim de facto standardom arhivske zajednice.
Od tako definisanog master digitalnog dokumenta mogu se kreirati sve potrebne kopije nižeg kvaliteta, a ovim Projektom je predvideno kreranje dve dodatne kopije nižeg kvaliteta: za pregled na ekranu i ikonica za pristup, za pojedinačni pregled dokumenata. Predvideno je i kreiranje pdf dokumenta za pregled grupe dokumenata koji čine jednu jedinicu opisa. Očekuje se da ce na taj način biti zadovoljene sve sagledane potrebe za koriščenje: za pretraživanje i pregled arhivske grade na računaru (u čitaonici i van nje) i za štampu na papiru A4 formata - za potrebe istraživača. Deo grade je takvih karakteristika da se čak može iskoristiti i za prezentaciju, u publikacijama Arhiva i na izložbama. U tabeli 1 dat je prikaz karakteristika master kopije i njenih derivata.
VRSTA DIGITALNE KOPIJE	REZOLUCIJA	FORMAT	KOMPRESIJA	PROSEČNA VELIČINA
MASTER KOPIJA	300ppi	TIFF	bez kompresije	9.5 MB
KOPIJA ZA PREGLED NA EKRANU	300ppi	JPG	sa kompresijom	200 KB
KOPIJA ZA PRISTUP	72 ppi	JPG	sa kompresijom	10 KB
tabela 1
Iako za sada nema planova da se digitalne kopije tretiraiu i programima za optičko prepoznavanje teksta, te da se obezbedi pretraživanje po celokupnom sadržaju, definisana rezolucija master kopije od 300ppi dovoljna je za sprovodenje i ovakve akcije.
• Analiza i definisanje potrebnih metapodataka
„Metapodatak je struktuirana informacija koja opisuje, objašnjava, locira ili na drugi način čini lakšim pronalaženje, koriščenje ili upravljanje nekim izvorom informacije" [3]. Stoga je neophodno da unutar svakog projekta digitalizacije bude definisan set metapodataka jer če samo tako planovi dugo-trajnog čuvanja digitalnih dokumenata biti održivi. Unutar ovog projekta definisani tzv. opisni, administrativni i tehnički metapodaci.
Za opisne metapodatke, one kojima se identifikuju digitalna dokumenta i opisuje njihov intelektualni sadržaj, iskoriščeno je postojece informativno sredstvo - inventar zbirke AJ-37, odnosno ogovarajuči podaci iz istoimene elektronske baze podataka. Obezbedeno je da svaki set digitalnih dokumenata koji čine jednu jedinicu opisa bude povezan sa sledečim podacima5: signatura zbirke, naziv zbirke, naziv klasifikacione grupe, broj fascikle, broj jedinice opisa, naziv jedinice opisa, sadžaj jedinice opisa, godina ili raspon godina grade u jedinici opisa.
Unutar administrativnih metapodataka obezbedene su informacije o datumu i uslovima kreiranja digitalnih dokumenta (master i derivata) i ime i prezime zaposlenog koji je radio skeniranje i kreiranje dodatnih digitalnih dokumenata.
Set tehničkih metapodataka čine: format master digitalne datoteke i njenih derivata, koriščen
5. Navedeni podaci iz baze Inventar predstavljaju deskriptivne metapodatke za odgovarajuči set digitalnih dokumenata.
126
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
softver (operativni sistem i aplikativni program), oznaka skenera, rezolucija master digitalnog dokumenta, podloga sa koje je vršeno skeniranje6.
Svi navedeni metapodaci unose se, ažuriraju i pretražuju unutar relacione baze podataka, a od zaposlenog koji je radio na skeniranju mikrofilmova i unosu metapodataka traženo je da ažurnost uno-sa bude na nivou rolne.
• Izrada uputstva za skeniranje, imenovanje digitalnih dokumenata i kreiranje rezervne kopije
Buduci da se radilo o prvom projektu digitalizacije u Arhivu Jugoslavije kao i da je bilo predvideno da celokupna realizacija bude sprovedena sopstvenim snagama, bilo je neophodno izraditi Uputstvo kojim su definisani radni uslovi, dnevnik skeniranja, dozvoljene intervencije operatera prilikom kreiranja master digitalnog dokumenta, način imenovanja datoteka (digitalnih dokumenata) i DVD di-skova, pravila za kreiranje rezervnih kopija.
Što se tiče radnih uslova, u Uputstvu je naglašen značaj položaja monitora na kome se posmatra master digitalni dokument. Preporučeno je da se monitor pozicionira tako da na njega ne pada direktno sunčeva svetlost, i da u prostoriji u kojoj se obavlja skeniranje, tokom skeniranja, budu spuštene roletne, kako bi se izbegle značajnije promene osvetljenosti, jer to može uticati na subjektivnu procenu kvaliteta skeniranog dokumenta.
Uputstvom su dozvoljene intervencije operatera neposredno nakon skeniranja mikrosnimka (promena osvetljenosti i kontrasta i rotacija), sa naznakom da se one mogu krajnje restriktivno pri-menjivati, tj. samo onda kada je to jedini način da se obezbedi čitljivost digitalne kopije. U takvim slučajevima u ustanovljenom dnevniku skeniranja čuva se informacija o nazivu digitalnog dokumenta na kome su radene korekcije i opis samih korekcija. Tu se navode nazivi digitalnih dokumenta koji su nezadovoljavajuceg kvaliteta, jer su njihovi izvorni mikrosnimci lošeg kvaliteta, pa se oni moraju zame-niti novim digitalnim snimcima koji ce se dobiti skeniranjem originalne grade.
Manipulacija mikrofilmova tokom skeniranja bila je i prilika da se notira njihova gustina, o čemu ponekad nije bilo informacije ni na kutiji u kojoj je smešten mikrofilm niti u postojecoj eviden-ciji mikrofilmova. Uputstvom je traženo da se unutar postojece baze MIKROFILM - u polju predvidenom za evidentiranje obavljenih kontrola mikrofilma unese datum merenja gustine i ime i prezime zaposlenog koji je izvršio merenje.
Šemi imenovanja datoteka tj. digitalnih dokumenata posvečena je značajna pažnja. Učinjen je pokušaj da se konzistentnost zadrži na nivou celog Projekta i da imena budu "samogovoreča" tj. da se iz samog naziva može zaključiti o kojoj rolni odnosno fascikli se radi i koji je redni broj dokumenta u pitanju. U opisu različite arhivske grade nema ponavljanja istih naziva digitalnih dokumenata, a u samim nazivima nema praznina (tzv. blenk karakter). Greške u imenovanju digitalnih dokumenata sve-dene su na najmanju meru jer se brojevi snimaka automatski dodaju u programu za skeniranje. Program omogučava da operater samo na početku skeniranja unese šemu imenovanja.
6. Na prvi pogled izgleda kao da je ovaj podatak nepotreban, ali je on svesno ubačen jer se očekivalo da če se u mikrofil-movanoj gradi nači i snimci lošijeg kvaliteta, kao i preskočene folijacije, a to se, doduše u jako malom broju slučajeva, i potvrdilo.
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
U tabeli 2 dat je opis imenovanja master digitalnih dokumenata i pdf datoteka.
ENTITET	NAZIV	ŠEMA	OBJAŠNJENJE
master digitalni	aj-m-37-33-22-0001	aj-m-37	oznaka mikrofilmovane kopije zbirke
dokument		33	broj fascikle
		22	broj rolne
		0001	redni broj snimka na rolni
pdf datoteka	aj-m-37-33-240	aj-m-37	oznaka mikrofilmovane kopije zbirke
		33	broj fascikle
		240	broj jedinice opisa
tabela 2
Što se tiče DVD diskova, oni su označavani brojem zbirke i rednim brojem diska (npr: 37-001). Ova oznaka se upisuje i na unutrašnjem krugu DVD-a i na omotu kutije u koju je disk smešten. Na omotu, sa spoljne strane nalazi se i puna signatura i naziv zbirke, broj (brojevi) fascikli čiji se snimci na disku nalaze i datum narezivanja. Na omotu, sa unutrašnje strane nalazi se pregled broja jedinica opisa i raspon pripadajucih digitalnih dokumenata.
Pored kopije koja se čuva na DVD diskovima, jedna rezervna kopija se čuva i na eksternom disku, što je uobičajeni modus čuvanja elektronskih dokumenta u Arhivu Jugoslavije. Inače, planirano je da se nakon nabavke namenskog servera, gde če se smestiti svi elektronski dokumenti Arhiva za koje postoji potreba da se trajno čuvaju, napusti kreiranje rezervne kopije na DVD diskovima.
Zaključek
Prva faza Projekta bila je veliki izazov za troje zaposlenih koji su učestvovali u njegovoj realizaciji. Ne samo da se radilo o prvom projektu digitalizacije u Arhivu več i o prvoj pripremi predloga ove vrste projekta za donaciju UNESKO-a. Doneta je strateška odluka o kvalitetu master digitalnog sni-mka koji je produkt skeniranja mikrofilma, pripremljena su prateča uputstava i ostala dokumentacija, testirane mogučnosti nove mikrofilmske opreme i pratečeg softvera a sama realizacija odvijala se u otežanim uslovima, u vreme kada je Arhiv l^nkcionisao bez lokalne računarske mreže.
Sada kada je ova faza gotovo potpuno zaokružena, kada su teorijska znanja proširena stečenim praktičnim iskustvima, raspolažemo preciznijom metrikom za buduča planiranja i posedujemo
prateču dokumentaciju što če olakšati realizaciju ostalih faza Projekta, ali i poslužiti kao početni korak u planiranju budučih projekata digitalizacije u Arhivu Jugoslavije.
Ostaje da se vidi šta može bolje i koliko če korisnici - istraživači arhivske grade biti zadovoljni ponudenim rešenjem.
LITERATURA
1.	Best practices for file naming, Department of Cultural Resources, Government Records Branch of North Carolina http://www.records.ncdcr.gov/erecords/filenaming_20080508_final.pdf (poslednji put posečeno 20.05.2011.)
2.	Good practices handbook, edited by the Minerva Working Group 6 http://www.minervaeurope.org/structure/ workinggroups/goodpract/document/goodpractices1_3.pdf (poslednji put posečeno 20.05.2011.)
3.	Gail HoDGE, Metadata Made Simpler http://www.slais.ubc.ca/courses/libr559g/05-06-wt1/www.niso.org/ news/Metadata_simpler.pdf (poslednji put posečeno 20.05.2011).
4.	Anne R. Kenney, Oya Y. Rieger, Moving theory into practice: digital imaging for libraries and archives, Mountain View CA 2000.
Olivera PORUBOVIČ-VIDOVIČ: Digitalizacija mikrofilma: stečena iskustva, 123-129
5.	Olivera PoRUBOVic-ViDOVic, Selection of Archival Holdings For Digitization: Possibility of Applying Multip Criteria Decision Methods, Preeceding on the international conference "Archives in the Information society", Popovo, Poland, May 31-June 1, 2002 (pp. 114-129).
6.	strategija razvoja informacionog društva u I^epublici srbiji do 2020. godine, "Službeni glasnik RS", br. 51/10, Beograd 2010 dostupno i na nttp://www.mtid.gov.rs/wp-content/uploads/Dokumenti/Strategije_akcioni_ planovi/Strategija_razvoja_informacionog_drustva2020.pdf (poslednji put poseceno 14.07.2011).
7.	Steven Puglia, Jeffrey Reed, and Erin Rhodes, Technical Guidelines for Digitizing Archival Materials for Electronic Access: Creation of Production Master Files - Raster Images, 2004, U.S. National Archives and Records Administration (NARA) http://www.archives.gov/preservation/technical/guidelines.pdf^ (poslednji put poseceno 09.03.2011).
8.	James M. Reilly, Franziska S. Frey, R^ecommendations for the Evaluation of Digital Images Produced from Photographic, Microphotographic, and Various Paper Formats - http://memory.loc.gov/ammem/Ipireprt.pdf^ (poslednji put poseceno 09.03.2011).
9.	La numerisation des documents administratifs methodes et recommandations (Juin 2010) - Bibliotheque et archives nationales Quebec http://www.banq.qc.ca/documents/services/archivistique_ged/Numerisation_docu-ments_administratifs_v2_juin_2010.pdf^ (poslednji put poseceno 09.03.2011).
SUMMA^RY
One of strategic objectives of every archives is to avoid using original archival documents for researching purposes. All archives make efforts to provide adequate copies for interested public, and as soon as documents got their replica using originals become strictly forbidden. Archives of Yugoslavia has significant amount of documents stored on microfilm rolls, 3026 microfilm rolls (2739657 micro images), but in the last decade they were rarely used in Archives reading room. According to statistical data, based on evidences carried in Archives, during the last 10 years more than 3500 researches were registered in reading room and more than 1200 of them have used original documents, although their microfilm copies exist. The main reason was simple i.e. the poor condition of existing equipment for viewing microfilms as well as its technical limitations. Having in mind all advantages of digital document over microfilm copy, especially multi-user applicability, acquiring new microfilm readers has not been seen as the possible problem solution, and as undoubtedly much better concept digitization of microfilms was chosen. In this paper the author gives an overview of applied technical and technological procedures in the first stage of project "PROTECTION OF ORIGINAL MICROFILMED ARCHIVAL HOLDINGS" that has been funded by UNESCO. During the first project stage collection AJ-37 Milan Stojadinovic (77 microfilm rolls - 82711 micro images) was completely digitized.
Original scientific article Submitting date: 01.03.2011 Acceptance date: 27.04.2011