RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
ANN017 1983 FASC.4 
PROPRIETARII IDEMQUE EDITORES: SOCIETAS RADIOLOGIAE ET MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE ET SOCIETAS MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE SOCIALISTICAE FOEDERATIVE REI PUBLICAE IUGOSLAVIAE 
LJUBLJANA 
UDC 616-073. 75 +615.849+616-006-07 /-08:621.039 .8(05) ( 497 .1 ) 
Radio!. lugosl. CODEN: RDIUA 4 YU ISSN 0485-893X 

LJUBLJANA, TRG OSVOBODITVE 2 

Telefon: n.c.214 451,. 214500, 214504 liro racun: 50100-601-10500 
Telex: 31240 YU KEFO 
p. p.: 270 

delovna organizacija za promet s fotografskim in laboratorijskim blagom s proda­jalnami: 
Cankarjeva 7, tel. 210 060 Gradišce 4, tel. 221 981 
Titova 40 -Atrij, tel. 315 981 Trg osvoboditve 2, tel. 214 471 

nudi iz širokega asortimana blaga domacega, inozemskega porekla za laboratorije v bolnišnicah, ostalih zdravstvenih ustanovah in inštitutih po blagovnih skupinah: 
-kemikalije vseh cistoc, reagensi in radiofarmacevtiki domacih in tujih proizva­
jalcev, 
-laboratorijska oprema in pohištvo, 

-laboratorijsko steklo, plastika, porcelan, 
-filter papir in ves laboratorijski pribor, ki se uporablja v. laboratorijih, 
-blago za fotografijo,. 

-proizvodnja blaga v sodelovanju z malim gospodarstvom za laboratorije, medi­
cino in fotografijo, 

-prek poslovne skupnosti »IRIS« posredovanje zunanjetrgovinskih storitev. 
Dostava blaga kupcem na podrocju Slovenije z lastnimi prevoznimi sredstvi. 




RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
PROPRIETARII IDEMQUE EDITORES: SOCIETAS RADIOLOGIAE ET MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE ET SOCIETAS MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE SOCIALISTICAE FOEDERATIVE REI PUBLICAE IUGOSLAVIAE 
LJUBLJANA 
ANNO 17 1983 FASC. 4 
Redakcijski odbor -Editorial Board: 
Xh. Bajraktari, Priština -M. Bekerus, Beograd -E. Bic;:aku, Priština -F. cengic, Sarajevo -M. Dedic, Novi Sad -J. Elordevic, Sarajevo -S. Hernja, Ljubljana -D. lvanicevic, Zagreb -B. l<aranfilski, Skopje -B. Kastelic, Ljubljana -K. Kostic, Beograd -S. Ledic, Beograd -A. Lovrincevic, Sarajevo -B. Mark, Za­greb -N. Martincic, Zagreb -J. Novak, Skopje -l. Obrez, Ljubljana -F. Pe­trovcic, Zagreb -S. Popovic, Zagreb -B. Ravnihar, Ljubljana -Z. Selir, Sremska Kamenica -G. Šestakov, Skopje -J. Škrk, Ljubljana -V. šobic, Beograd ­
S. špaventi, Zagreb -M. Špoljar, Zagreb -D. Tevcev, Skopje -B. Varl, Ljubljana 
Glavni i odgovorni urednik -Editor-in-Chief: 
S. Plesnicar, Ljubljana 
Tehnicki urednik -Technical Editor: 
T. Benulic, Ljubljana 
Urednici -Editors: 
F. Guna, Ljubljana -Z. Rudolf, Ljubljana 
UDC 616-073.75 +615.849+ 616-006-07 /-08:621.039.8(05)(497.1) 
Radiol. lugosl. GODEN: RDIUA 4 YU ISSN 0485-893X 
lzdavacki savet -Editorial Council: 

M. Antic, Beograd -Xh. Bajraktari, Priština -D. Bilenjki, Sarajevo -K. Granic, Beograd -N. lvovic, Titograd -N. Kapidžic, Sarajevo -A. Keler, Niš -M. Ku­bovic, Zagreb -L. Lincender, Sarajevo -M. Lovrencic, Zagreb -M. Matejcic, Rijeka -Z. Merkaš, Beograd -P. Milutinovic, Beograd -J. Novak, Skopje ­
P. Pavlovic, Rijeka -S. Plesnicar, Ljubljana -L. Popovic, Novi Sad -M. Porenta, Ljubljana -R. Stankovic, Priština -V. Stijovic, Titograd -l. šimonovic, Zagreb ­.J. Škrk, Ljubljana -L. Tabor, Ljubljana -l. Tadžer, Skopje -B. Tavcar, Ljubljana 
lzdavaci -Publishers: 

Udruženje za radiologiju nuklearnu medicinu Jugoslavije Udruženje za nuklearnu medicinu Jugoslavije 
Glavni i odgovorni urednik -Editor-in-Chief: 
prof. dr. Stojan Plesnicar, Ljubljana 
Tajnica redakcije -Secretary: 
Milica Harisch, Ljubljana 

Adresa redakcije -Address of Editorial Board: 
Onkološki inštitut, Vrazov trg 4, 61000 Ljubljana 
UDC: mag. dr. Eva Klemencic, Inštitut za biomedicinsko informatiko, Medicinska fakulteta, Univerza Edvarda Kardelja v Ljubljani 
RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 

Revija za rendgendijagnostiku, radioterapiju, onkologiju, nuklearnu medicinu, radio­fiziku, radiobiologiju i zaštitu od ionizantnog zracenja -The review for radiology, radiotherapy, oncology, nuclear medicine, radiophysics, radiobiology and radiation 
protection. 

lzlazi cetiri puta godišnje -Published quarterly 
Pretplata -za ustanove 2.000 din, za pojedince 500 din. Subscription rate -for institutions 40 US $, individual 20 US $. Primerak 200 din -Single issue 10 US$ 
Broj cekovnog racuna -Bank account number: 50101-678-48454 Broj deviznog racuna -Foreign currency account number: 50100-620-010-257300-5130/6 
LB -Ljubljanska banka -Ljubljana 

Reviju indeksiraju i/ili abstrahiraju -lndexed and/or abstracted by: 
BIOMEDICINA SLOVENICA, CHEMICAL ABSTRACS, EXCERPTA MEDICA, MEDICO INFORMATIONSDIENSTE GmbH, PHYSICS IN MEDICINE AND BIOLOGY 
Tiskala -Printed by: 
Tiskarna Slovenija, Ljubljana 

lzdavanje revije potpomaže Raziskovalna skupnost Slovenije u svoje ime i u ime istraživackih zajednica svih drugih republika i pokrajina u SFRJ -The publication of the review is subsidized by ali Yugoslav Assemblies of the Research Communities through the Assembly of the Research Community of Slovenia 
Doprinosi ustanova na osnovu samoupravnih dogovora -Contribution of the insti­tutions on the basis of the self-managing agreements: 
-INEP, OOUR Zavod za endokrinologiju, imunologiju i ishranu, Zemun 
-Institut za nuklearne nauke »Boris Kidric« -Vinca, OOUR Institut za radioizotope 
-Institut za nuklearne nauke »Boris Kidric« -Vinca, OOUR Spoljnotrgovinski 
promet 

-Inštitut za rentgenologijo, UKC Ljubljana 
-Klinicka bolnica »Braca dr. Sobol«, Zavod za nuklearnu medicinu, Rijeka 
-KBC -Zavod za nuklearnu medicinu, Zagreb -KBC -Zavod za rendgenologiju, Zagreb 
-Klinika za nuklearno medicino, UKC Ljubljana 
-Onkološki inštitut, Ljubljana 

-Republicka zajednica nauke SR Srbije, Beograd 
-Republicka zajednica nauke SR Srbije -Osnovna zajednica regiona Zajecar -
Bor 

-SIZ zdravstvene zaštite opštine Zajecar 
-SIZ zdravstvene zaštite regiona Zajecar 
-Zajednica zdravstvenih racinih organizacija Timockog regiona 
-Zdravstvena skupnost Slovenije, Ljubljana 
Pomoc reviji i narucnici reklama ­
-ALKALOID, Skopje 
-BAYER PHARMA, Ljubljana 
-BYK MALLINCKRODT, Avstria 
-CILAG-CHEMIE, Schaffhausen 
-ELEKTRONSKA INDUSTRIJA, Niš -FOTOKEMIKA, Zagreb 
-GALENIKA, Be.grad 
-INTERIMPEX, Skopje -INTERWERBUNG (ISOCOMMERZ 
GmbH), Berlin (DOR) 

Donators and Advertisers: 
-KRKA, Novo mesto 
KEMOSERVIS-FOTOMATERIAL. 
Ljubljana 
-LEK, Ljubljana 
-MEDEX, Ljubljana -SALUS, Ljubljana 
-SANOLABOR, Ljubljana 
-SIEMENS, Erlangen 
-SLOVENIJALES, Ljubljana -TOSAMA, Domžale 


UPUTSTVA AUTORIMA 
Radiologia lugoslavica objavljuje ori,ginalne strucne i naucne radove, pre,gledne radove, prikaze slucajeva i varia (recenzije, saopšte­nja, strucne obavesti i drugo) sa podrucja rendgendijagnostike, radioterapije, onkologije, nuklearne medicine, radiofizike, radiobiolo­gije, zaštite od ionizirajucih zracenja i srod­nih podrucja. 
Radove upucivati redakciji preporuceno u 3 primeraka na naslov: Redakcija revije »Ra­diologia lugoslavica«, Onkološki inštitut, Vra­zov trg 4, 61000 Ljubljana. Radovi se objav­ljuju na jednom od jezika naroda i narodnosti SFRJ i engleskom jeziku. 
Rukopisi, koji nisu napisani prema uputa­ma bice odmah vraceni autorima radi isprav­ke. Svi primljeni radovi šalju se na recen­ziju. 
Redakcija si pridržava pravo, da traži od autora dopune i izmene sadržaja, te jezicne i stilske ispravke. Sve troškove dodatne ob­rade rada sa strane redakcije (prevodenje, lektorisanje, dodatna obrada grafickog mate­rijala, posebne želje autora) snosi autor rada. 
Izbor i redosled objavijivanja su iskljucivo pravo redakcionog odbora uz suradnju izda­vackog saveta revije_ 
Autorima se preporucuje upotreba doma­cih izraza, osim za pojmove koji su nepre­vodivi. Skracenice u tekstu nisu dozvoljene, ukoliko nisu zvanicne i tekstom objašnjene. Svi tehnicki podaci moraju biti navedeni pre­ma SI sistemu. 
Za sve navode u svojim radovima odgova­raju autori. 
Radovi ne smeju biti duži od 10 mašinom pisanih stranica, sa proredom broj 2 (ukup­no sa grafickim materijalom i literaturom), levi rub mora biti 40 mm, gornji i donji rubovi 40 mm, desni rub 25 mm. Sve strane moraju biti numerisane arapskim brojevima. 
Prva strana rukopisa sadrži naziv ustanove i radne jedinice, naslov rada, imena autora, sažetak (do 200 reci) i tekuci naslov (running title). Redosled i oblik prve strane je prikazan na primeru: 
UNIVERZITETSKO MEDICINSKI CENTAR 
SARAJEVO 
RO INSTITUT ZA RADIOLOGIJU 
1 ONKOLOGIJU 


SEMINOMA -DIJAGNOSTICKI 1 TERAPIJSKI PRISTUP 
Kostic-Radovic F., Karišik M., 0ordevic J. 
Sažetak: Analizirali smo slucajeve pacijena.­ta hospitaliziranih na našem institutu u pe­rijodu od 10 godina. Prikazali smo starost­nu ... 
Running title: Seminoma, dijagnostika, tera­pija. 

UDC i deskriptore odreduje redakcija. 
Tekst podeliti na: Uvod, Materija! i metode, Rezultati, Diskusija, Zakljucak, Abstract (na en;
gleskom), Literatura, Adresa autora. 

Graficki m:iienja1 (s,i"e, tabele, grafiKoni) slati u 2 primerka. Slike moraju biti ciste i kontrastne, tekst u slikama mora biti vidljiv i razumljiv i kod smanjenja na polovinu ve­licine. Na poledini mora biti olovkom ozna­cen arapski broj, prezime prvog autora i pr­ve dve recenice naslova rada te okomitom strelicom oznacen gornji rub. Tabele oba­vezno kucati na mašini bez vertikalnih lini­ja. Grafikone i crteže crtati na belom teh­nickom papiru formata A4 i jednako kao slike oznaciti na poledini. Na grafickom materija­lu nisu dozvoljene naknadne popravke. Tekst uz slike i graficki materija! pisati na poseb­nom listu dvojezicno, na jeziku rada i na en­gleskom. Isto tako mora biti dvojezicno ispi­san i tekst u grafickom materijalu. Tekst mora objasniti prikazane pojedinosti. 
Abstraci obuhvata kod radova na našim je­zicima naslov rada, autora i tekst na engles­kom jeziku. U abstractu i sažetku (koji su identicni) moraju biti navedeni svi podaci, koji u dovoljnoj meri prikazuju glavne nava­de rada. 
Literaturu otkucati na posebnem listu pre­ma abecednom redu prvog autora. U tekstu citirati autore sa spiska literature sa arap­skim brojem u zagradi. 
-Za citat iz revije: 

1. 
Dent R. G. , Cole P.: In vitro maturation of monocytes in squamous carcinoma of the lung. Br. J. Cancer 43: 486-495, 1981. 

-Za poglavlje iz knjige: 


2. 
Buli J., McKissock W.: An atlas of posi­tive contrast myelography. Grune & Stratton, New York, 1962 (23-41). 

-Za citat iz knjige: 


3. 
Evans R., Alexander P.: Mechanisms of extracellular killin;g of nucleated mammalian cells by macrophages. U: lmmunobiology of macrophage (Nelson D. S., ed.), Academic Press, New York, 1976 (45-74). 


Referati se ne citiraju. 

Iz radova koji se odnose na klinicka istra­živanja mora biti razvidno, da su se autori pridržavali Kodeksa etike zdravatvenih radnika Jugoslavije i Deklaracije Helsinki-Tokio. 
Poslani radovi ne smeju biti publikovani ili u pripremi za tisk u bilo kojom drugom ca­autora. Objavljeni radovi ili njihovi delovi mo,gu biti objavljeni u drugim revijama ili knjigama samo sa pismenom dozvolom re­dakcije. 
Rukopisa i grafickog materijala ne vracamo. 
Redakcija revije »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« 


RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
ANNO 17 1983 FASC. 4 
SADRŽAJ 
Rendgenska dijagnostika 
Digitalne tehnike u radiologiji 

Lovrincevic A. 517 
lntracisticni papilarni adenomi (karcinomi) dojke u radiografskoj slici 
Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Vlajic R., 
Mutavdžic A., Mutavdžic J. 523 
Pepticka bolest duodenuma u svjetlu suvremenih spoznaja 
Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., 
Katunaric A. 529 
Rendgenski nalaz gornjeg probavnog trakta kod juvenilnog diabetesa 
Prodan M., Brus L. 535 
Ulaga drenaže u postoperativnoj perkutanoj transhepatickoj kolangiografiji 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 539 
Neobstruktivne kalikektazije 
Goldner B. 

Retrokavalni ureter Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 547 
Perkutana transkateterska embolizacija renalne arterije kod tumora bubrega 
Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 553 
Masovna radiofotografija urinarnog trakta u sistemu zdravstvene zaštite 
Djukic S. 561 
Pramene u alveolarnoj kosti kod osteopetroze 
Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 
567 

Fleksibilna-tanka (G 22) igla i set za limfografiju domace proizvodnje 573 Us J., Gregorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin S. 
UDC 616-073.75+615.849+616-006-07 /-08:621.039.8(05)(497.1) 
Radiol. lugosl. GODEN: RDIUA 4 YU ISSN 0485-893X 
Nuklearna medicina 
Kinetika C-peptidemija u obolelih od diqabetesa odraslog doba Vukanovic L., Lazovic V., Antic S., Jovanovic l., Tasic S., Mitrovic N., Karapandžic K. Prvi rezultati naših ispitivanja pula krvi u tumorskim lezijama jetre Kostic K., Obradovic V., Pavlovic S., Grbic R. lspitivanje razine kalcitonina kod clanova obitelji s MEN II sindromom -Preliminarno saopcenje Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A, Margetic C_  577 583 589  
Onkologija  
Rak dojke i koncentracija hormona FSH i LH u krvi Kostic-Radovic F.  595  
Prikazi slucajeva  
Sindrom bazeocelularnog nevusa Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., škarica R. Prikaz »cistog« oblika Caroli-eve bolesti Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P.  601 605  
Radiobiologija  
Oevelopment of Pion Radiotherapy at TRIUMF Korbelik M.  609  
l. Stanicna oštecenja nakan ionizirajuceg zracenja -Molekularna teorija Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. II. Popravak stanicnih oštecenja nakan ionizirajuceg zracenja -Molekularna teorija u radioterapijskoj praksi Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A.  617 623  
In memoriam Recenzije knjiga Saopštenja  Varia  



RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
FASC. 4 ANNO 17 1983 

TABLE OF CONTENTS 
Diagnostic Radiol.ogy 
Digital techniques in radiology 

Lovrincevic A. 517 
lntracystical papillar adenomas (carcinomas) in mamography 
Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Mutavdžic A., 
Mutavdžic J. 523 
Peptic ulcer -Contemporary view 

Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., 
529 Katunaric A. 

X-ray findings of upper gastrointestinal tract in juvenile diabetes 
Prodan M., Brus L. 535 
The role of the drainage in postoperative percutaneous transhepatic cholangiography 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 539 
Nonobstructives calyectasies 543 Goldner B. 

Retrocaval ureter Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 547 
Percutaneous transcatheteral embolization of renal artery in renal 
neoplasm Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 553 
The mass radiophotography of the urinary tract in the health service 
organization 

Djukic S. 561 
Alveolar bone changes in osteopetrosis 

Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 
567 

Horne made flexible fine needle (G 22) and set for lymphography 573 Us J., Gregorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin S. 
UDC 616-073.75 +615.849+ 616-006-07 /-08:621.039.8(05)(497.1) 
Radio!. lugosl. CODEN: RDIUA 4 YU ISSN 0485-893X 

Nuclear medicine 
Kinetic of serum C-peptid levels in adult diabetic patients 
Vukanovic ž., Lazovic V., Antic S., Jovanovic l., Tasic S., Mitrovic M., 
Karapandžic K. 577 
Blood pool in the !iver tumour lesions -lnitial results 
Kostic K., Obradovic V., Pavlovic S., Grbic R. 583 
The examination of leve! of calcitonin at members of familly with MEN II 
syndrome -Preliminary review 

Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A., 
589 Margetic C. 


Oncology 
Serum concentrations of FSH and LH hormones in patients with breast cancer 
Kostic-Radovic F. 595 

Case reports 
Basal celi nevus syndrome 

Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., Škarica R. 601 
Presentation of a "pure" form of Caroli's disease Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 605 

Radiobiology 
Development of Pion Radiotherapy at TRIUMF Korbelik M. 609 
l. The cell-damage after ionizing radiation -Molecular theory Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. 617 
II. Celi repair after radiation damage -Molecular theory in radiotherapy 
praxis Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. 623 

Varia 
In memoriam Book reviews Communications 

UNIVERZITETSKO MEDICINSKI CENTAR INSTITUT ZA RADIOLOGIJU I ONKOLOGIJU SARAJEVO 


DIGITALNE TEHNIKE U RADIOLOGIJI 
Lovrincevic A. 
Sažetak -U radu su izložena osnovna nacela savremene radiologije. Zatim se obraduju pojmovi i oblici dijagnostickih informacija, kao preduslovi po­imanja i korištenja digitalnih tehnika u radiologiji. Razjašnjena je suština digitalnih tehnika u radiologiji uopšte i posebno o svakoj tehnici: kompjute­riziranoj tomo,grafiji, ultrazvuku, digitalnoj termoviziji, digitalnoj angiografiji i nuklearnoj magnetnoj rezonanci. 
UDC: 616-073.756.1 

Deskriptors: radiology, radiography-methods 
Radiol. lugosl.17: 517-521, 1983 
Uvod -Od pronalaska rendgenskih zra­ka pa do danas radiologija je sa aspekta uvodenja novih tehnologija te uvodenja novih metoda doživjela ogroman napredak. Posebno u zadnjih desetak godina razvoj je doživio kulminaciju. Pored svih promjena izazvanih uvodenjem novih tehnologija i tehnika ostaju nepromijenjena neka osnov­na nacelu radiologije. 
Metode digitalnih tehnika ova nacela maksimalno koriste i omogucuju da se u buducnosti dobivene dijagnosticke informa­cije eksploatišu raznim postupcima poste­valuacije do neslucenih granica. 
Da bi shvatili princip digitalne tehnike u radiologiji, bilo da se ona koristi kod kompjuterizirane tomografije, bilo kod digi­talne subtrakcione angiografije, bilo kod digitalne termovizije, bilo kod nuklearne magnetne rezonance -NMR, bilo kod ultrazvuka, potrebno je prethodno razjasniti pojam dijagnosticke informacije. 
Pojam dijagnostickih infor­mac ij a: U radiologiji dijagnosticka infor­macija predstavlja informaciju o absorpciji X zraka pri prolasku kroz objekat, informa­ciju o refleksiji ultrazvucnih talasa od obje­kata, informaciju o termoemisiji objekta, te informaciju o reflektovanim visokofrek­ventnim elektromagnetskim talasima objekta. 
Oblik dijagnostickih infor­m a c I J a: Kod standardnih -konvencio­nalnih radiografskih metoda dijagnosticke informacije su u obliku raznih stepena sivila na rendgenskom, spot ili kino filmu; kod digitalne subtrakcione angiografije su u obliku razlicitog osvjetljenja ekrana elek­tronskog pojacivaca slike kojeg snima TV kamera stvarajuci TV signal; kod kompjute­riz1rane tomografije su u obliku razlicitih strujnih impulsa dobivenih na izlazu iz de­tektora; kod digitalne termovizije su u obli­ku razlicitih potencijalnih (naponskih) raz­lika dobivenih na termodetektoru; te kod nuklearne magnetne rezonance u obliku elektromagnetnog talasa visoke frekvencije reflektovane od objekta. 
Prema torne, informacije date u obliku signala (video, strujnih, naponskih, visoko­frekventnih i ultrazvucnih talasa) predstav­ljaju tzv. analogne informacije. 
Suš ti n a d i g it a I n i h teh n i k a: Sa­stoji se u torne da se sve dijagnosticke in-
Rad primljen: 13.9.1983. 

Lovri'ncevic A. 
formacije date u obliku analognih informa­(konverzija) informacija obavlja se u tzv. cija, odnosno analognih video, strujnih, na­A/D (analogno-digitalnom) konverteru. ponskih, visokofrekventnih, ultrazvucnih Digitalna informacija izražena brojcano signala pretvaraju u digitalne informacije. pogodna je da se na njoj primjenjuju sve Drugim rijecima, informacije o vrijednosti racunske operacije primjenjene u brojca­strujnih, naponskih, video, visokofrekventnih nom sistemu. i ultrazvucnih signala se izražavaju brojca­nim vrijednostima u tzv. digitalnom linear­Nakon što digitalna informacija biva obra­nom brojcanom sistemu. Ova transformacija dena, ona se opet pomocu A/D konvertera 
ANALOGNE INFORMACIJE  DIGITALNE INFORMACIJE  ANALOGNE INFORMACIJE  
' ELEKTRICN I SIGNAL  D  ' KONVERZIJA INFORMACIJA  D  ' REKONVERZIJA INFORMACIJA  

' 


VIDEO TV VIDEO ff MULTI SPOT 
ff 
„_J 



SLIKA DISC KAMERA 
Slika 1 -Suština tehnike CT Fig. 1 -The essence of CT technique 

ANALOGNE DIGITALNE ANALOGNE INFORMACIJE INFORMACIJE INFORMACIJE 
i 
i 
REFLEKTOVANI 


ULTRAZVUCNI 


tt tt 
TALASI DETEKT-KONVERZIJA REKONVERZIJA OVANI PREKO ANALOGNIH DIGITALNIH 
INFORMACIJA INFORMACIJA DETE K TORA 
44 
J 
VIDEO TV fC MULTI SPOT 



POLAROID . 
SLIKA 

Slika 2 -Suština tehnike ultrazvuka 
Fig. 2 -The essence of ultrasound technique 
Digitalne tehnike u radiologiji 
ANALOGNE 
INFORMACIJE 
POTENCIJALNE 
(naponske) 
RAZLIKE NA TE­
RMO DETEKTORU 
VIDEO TVSLIKA 4C 
U BOJI 
ANALOGNE INFORMACIJE 
= 
TV VIDEO 
SIGNAL 
TV VIDEO 
Slika 
• 

DIGITALNE 
INFORMACIJE 
KONVERZIJA 
ANALOGNIH 
INFORMACIJA 
• 

MULTI-SPOT 4C POLAROID 
KAMERA KAMERA 
3 -Suština tehnike digitalne termovizije 
Fig. 3 -The essence of digital termovision technique 
DIGITALNESUBSTRAKCIJAINFORMACIJE DIGITALNIH INFORMACIJA 
= 

. SA ... 
KONVERZIJA ELEKTRONSKIM ,,,ANALOGNIH POJACAVANJEM INFORMACIJA 
ANALOGNE 
INFORMACIJE 
REKONVERZIJA 
DIGITALNIH 
INFORMACIJA 

ANALOGNEINFORMACIJE 
= 
REKONVERZIJA DIGITALNIH INFORMACIJA 

44 MULTI SPOT . VIDEO ­
REAL TIME KAMERA DISC . 
Slika 4 -Suština digitalne subtrakcione angiografije Fig. 4 -The essence of digital subtraction angiography 
vraca u analognu informaciju i to obicno u vidu video TV signala (slike 1, 2, 3, 4, 5). 
Vrste digitalnih tehnika -T e h n i k a kompjuterizirane tomografije -CT: Do otkrica tehnike kompjuterizirane tomografije od strane Hounsfilda snimanje X zracima nije imal_o fundamentalnijeg na­pretka od snimka koji je Ri:intgen napravio na ruci svoje supruge u laboratoriju u Wurz­burgu 1895. godine (2). 
Rezultat Hounsfildovog otkrica transfor­mirao je istraživacku medicinu. Otkricem tehnike kompjuterizirane tomografije orno-
Radiol. lugosl. 17: 517-521, 1983 
guceno je dobijanje ogromnog broja infor­macija narocita kod snimanja mekotkivnih organa, koje ne možemo prikazati klasicnim radiografskim pretragama. Savremeni CT aparati radi osjetljivosti sistema dozvolja­vaju prikaz diskretnih varijacija u gustoca­ma anatomskih struktura i abnormaliteta (3, 4). 
-
Teh n i k a u It raz v u k a: Ultra­zvucni izvori emituju ultrazvucne talase od­redene frekvencije, koji se reflektuju od tkiva i potom detektuju preko detektora. Kao analogne informacije pretvaraju se u 

Lovrincevic A. 
ANALOGNE 
INFORMACIJE 
VISOKOFERKVE
NTNE ELEKTRO­
MAGNETSKI TA­
LASIREFLEKTO­
VANI U OBJEKTU 
.. 

DIGITALNE 
INFORMACIJE 
KONVERZIJA 
ANALOGNIH 
INFORMACIJA ANALOGNE 
INFORMACIJE 
• 
REKONVERZIJA 
DIGITALNIH 
INFORMACIJA 
J 
-.

VIDEO TV 44 MULTI SPOT .. ,..A_N-AL_O_G_N1 ... 
MONITOR KAMERA VIDEO DISC . 
Slika 5 -Suština nuklearne magnetne rezonance -NMR Fig. 5 -The essence of nuclear magnetic resonance NMR 
digitalne, a ovi ponovo konvertuju u video signale. 
Ultrazvucna dijagnostika predstavlja novo oružje u rukama radiologa i ona komple­mentarno, a negdje suvereno nadopunjuje dijapazon radiološke metodologije. Danas postaje nezamjenjiva u ginekologiji -ob­stetriciji; te u abdominalnoj dijagnostici, narocita u domenu hepato-bilijarnog trakta (1, 6). 
Tehnika digitalne termovi­z i je: Korištenje toplote u prepoznavanju oboljenja bilo je poznata od Hipokrata još 400 godina prije nove ere. lnfracrvena ener­gija se koristi još od 1800. godine od Ser Wiliama Hersckel-a, a upotreba termovizije uslijedila je iza 11. svjetskog rata, no za raz­vojem ove tehnike uslijedio je i razvoj di­jagnosticke termovizije sve do današnje digitalne termovizije. 
Analiza distribucije kutanih temperatura vrši se pomocu infracrvenih skenera u ko­jima se pomocu termodetektora detektuju potencijalne (naponske) razlike kao analog­ne informacije. U A/D konverteru analogne informacije se pretvaraju u digitalne, a po­tom, opet matematicki obradene ponovo se pretvaraju u analogne, kao video TV slika u boji, ciji nam spektar daje sliku zbirnih informacija o toplotnoj distribuciji. 
Tehnika digitalne subtrak­c i on e a n g i o g rafije: Intravenozna angiografija sa digitalnom tehnikom se po­cela primjenjivati krajem sedamdesetih go­dina. Ovaj sistem je danas modificiran sub­trakcionom tehnikom (subtrakcija je poznata još od 1934. godine}, (2). 
Esencijalna razlika izmedu digitalne angiografije i fotografske subtrakcije leži u digitalizaciji analognih video TV signala. Digitalni signali se subtrahuju, elektronski pojacavaju i rekonvertuju u analogne sig­nale, koji se zatim mogu posmatrati u real tirne na monitoru. Slike se simultano po­hranjuju na analogne diskove (5, 7, 8). 
Tehnika nuklearne magnetne rez ona n c e -N M R: Ova tehnika je poznata preko 30 godina i korištena u he­mijskim analizama. Ona koristi jako magnet­no polje za oscilaciju nukleona (atomskih jezgara) u supstanci izloženoj tam magnet­nom polju. 
Digitalne tehnike u radiologij i 
1 ovo je još jedna digitalna tehnika koja se zasniva kao i prethodne na rekonstrukciji slike iz jednog skupa mjerenja. 
Slike koje su do sada dobivene metodom NMR veoma podsjecaju na prve CT slike. Medutim, dok je kod kompjuterizirane tomo­grafije svaki elemenat slike karakteriziran svojim koeficijentom apsorpcije X zraka (tzv. Hounsfild-ovim brojem ili jedinicom) kod NMR elementi slike prezentiranju distri­buciju atoma .vodika (nukleona vodika) u tkivu. 
Da bi NMR bio bolji od CT morao bi da­vati informacije koje CT nije u stanju da prezentira ili bi morao davati iste informa­cije kao i CT ali uz manji rizik. 
lspitivanje dijagnostickih mogucnosti NMR snimaka je u odredenoj fazi, a primjena korištenja drugih nukleona osim vodika (kao npr. fosfora) može otvoriti vrata za primjene, koje se danas u potpunosti ne mogu sa­gledati. 
Za sada je NMR snimanje ograniceno u prvom redu na prikaz tkiva odnosno nji­hovog sadržaja vode. Time je omoguceno otkrivanje mnogobrojnih patoloških procesa koji su praceni promjenama koncentracije vode, odnosno stanja povezanosti vode (npr. edemi, hematomi, svježa krvarenja), (2). 
Diskusija -U svjetlu povecanog interesa za rezultatima raznih izvora zracenja može­mo reci da sve više prednjaci interes za pri­mjenom novih aparata i tehnika koje sve više koriste digitalnu tehnologiju. 
Razvojem medicine i nuklearnih nauka taj se interes još više povecava. Danas i nema pravilnog rada u zdravstvu bez ucešca radiologa odnosno radiološke 
o brade. 
Digitalne tehnike u radiologiji namecu se kao imperativ buducnosti. One nam omo­gucuju smanjenje invazivnih metoda, dobi­janje maksimalnih kolicina informacija odnosno potreban broj informacija uz sma­njenje doze zracenja, povecavaju fleksibil­nost i daju mogucnost postevaluacije dobi­venih dijagnostickih informacija. 
Radiolozi ce morati da nauce mnogo više 
o patologiji i fiziologiji celija, histologiji i drugim medicinskim disciplinama. To ce nadalje zahtijevati još tješnju saradnju sa 
Radio!. lugosl. 17: 517-521, 1983 
mnogobrojnim institucijama i raznim drugim specijalnostimJ. 
Zakljucak -Digitalne tehnike postavljaju pred savremenu radiologiju i pred sve ra­diologe obimnije, velike i složenije zadatke. 
Abstract 
DIGITAL TECHNIQUES IN RADIOLOGY 
Lovrincevic A. 
The basic principles of modem radiology have been presented in the paper. Afterwards, con­cepts and forms of diagnostic information, as the prerequisite tor understanding and utilization of digital techniques in radiology have been ela­borated. The essence of digital techniques has cleared up, generally and separatelly tor each technique: computed tomography, ultrasono­graphy, digital termovision, digital angiography and nuclear magnetic resonance. 
Literatura 
1. 
Anderegg L. A.: Les Possibilities de L'ultra­sonographic abdominale. Schweiz. Med. Wschr. 109: 1076-1081, 1979. 

2. 
Gudden F.: lmaging systems today and to­morrow. Electro-medica 2: 64-67, 1981. 

3. 
Haaga J. R., Reich N. E.: Computed Tomo­graphy of Abdominal Abnormalities. C. V. Mosby Company, St. Luis 86, 1978. 

4. 
Lincender L.: Tomodenzitometrijska eva­luacija indeksa velicine pankreasa (doktorska disertacija), 1982. 

5. 
Meaney F., Weinstein A., Bounocore E., Pav­licek W., Borkowski P., Gallagher H., Šufka B. and Macintyre V.: Digital subtraction angiography of the human cardiovascular system. AJR 135: 1153-1160, 1980. 

6. 
Miric S.: Mo,


gucnosti ultrazvucne dijagnosti­ke kod akutnog stanja desnog kranijalnog kvad­ranta abdomena, (doktorska disertacija), 1982. 
7. 
Modic T., Weinstein A., Chilcote A., Pavli­cek W., Duchesneav M., Furlan J., Little R.: Digi­tal subtraction angiography of the intracranial vascular system: Comparative study in 55 pa­tients. AJR 2: 527-534, 1981. 

8. 
Weinstein A., Modic T., Buonocore E. and Meaney F.: Digital subtraction angiography ­clinical experience at the Cleveland Glinic Foun­dation. Radiology 68, 1981. 


Adresa autora: Prof. dr. Antun Lovrincevic, In­stitut za radiologiju i onkologiju UMC-a Sarajevo, Moše Pijade br. 25. 



Znana kombinacija 
antibiotikov 
neomicina in bacitracina odslej v preparatu 
pršilo 
prašek 
mazilo kapljice 
IZDELUJE 
TOVARNA FARMACEVTSKIH IN KEMICNIH 
n.solo. 
LEK l.e..fJ,; 
TOZD FARMACIJA 





J!!.!lPYl1 
izjemno širok spekter povzrociteljev infekcij kože in sluznice 
ter uspešno zdravi in preprecuje infekcije v: 

O dermatologiji, 
O kirurgiji, 
O otorinolaringologiji, O oftalmologiji. 
Kombinacija neomicina in bacitracina pri lokalni uporabi ni toksicna, ker se zdravilo prakticno ne resorbira. Preobcutljivost nastane zelo redko. 
INSTITUT ZA ONKOLOGIJU I RADIOLOGIJU U BEOGRADU 
INTRACISTICNI PAPILARNI ADENOMI (KARCINOMI) DOJKE U RADIOGRAFSKOJ SLICI 
Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Vlajic R., 
Mutavdžic A., Mutavdžic J. 
Sažetak -Prikazana je nužnost primene kontrastne galaktoforografije u krva­recim mamilama, kao i mogucnost radiografskog prikaza intracisticnih papi­larnih adenoma, odnosno karcinoma dojki. 
UDC: 618.19-006.555-073.75 

Deskriplors: breast neoplasms-radiography, adenoma 
Radiol. lugosl. 17: 523-528, 1983 
Uvod -Rentgenografska potvrda posta­janja intracisticnog papilarnog adenoma, odnosno karcinoma dojke bezkrvnom, ne­multilantnom metodam, kakva je radiogra­fija, nemoguca je bez punkcije ciste (ako je ova dostupna svojom velicinam i polo­žajem). Sadržaj ciste se evakuiše, kroz istu iglu se insuflira vazduh i nacine snimci doj­ke. Na ovim se, obicno, jasno izdvajaju zid­ne vegetacije. 
Medutim, ako se radi o sangvinolentnoj mamili, makar da ne postaji palpabilni tu­mor, a na nativnim snimcima se izdvaja neka senka, autori se zalažu za proveru eventualnog spoja te senke, formacije sa 
Slika 1 -Tipican malinast izgled intracisticnog ,
secernirajucim kanalicem kontrastnom ga­
papiloma u razlicitim presecima 
laktoforografijom. Neposredan dodir grane 
Fig. 1 -Different section of typical raspberry 

kana.lica sa senkom ciste, prodor kontrasta look of intracystical papilloma u šupljinu, makar samo ivicno te otkrivanje niza defekta senke sa bizarnošcu izgleda, siranu površinu viloznog ili razgranatog nedvosmisleno ukazuje na postajanje intra­izgleda. Mutna, krvava tecnost ispunjava cisticnih vegetacija. cistu i dovodi do spontanog ili izazvanog 
lntracisticni i intraduktalni papilarni jav­krvarenja iza bradavice kod više od polovine ljaju se mahom kod rotkinja za vreme me­slucajeva. Mikroskopska struktura je naj­nopauze, ili malo pre nje. Papilom izgleda cešce predstavljena fino razgranatim viloz­kao cvrst, granuliran nodul, nalik na malinu nim oblikam uskih peteljki vaskularizovanog (slika 1). Krupnije formacije imaju fino fik-vezivnog tkiva, pokrivenog prostim ili više-

Rad primljen: 6.10.1982. 

Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Vlajic R., Mutavdžic A., Mutavdžic J. 
slojnim, uniformnim, kubicnim epitelom. Le­zije sa širokim fibroznim peteljkama imaju minimalan epitel. Suprotno torne izražena celularna proliferacija dovodi do epitelnog premošcavanja i kribrifornih šara, bez zna­cajne strome. Celularni atipizam, kod ovih drugih, može lako da dovede do dijagnoze malignog oboljenja, odnosno papilarnog karcinoma. Papilarni dojke su benigne lezije ciji je potencijal za razvoj malignosti i po­tvrdivan, i osporavan (1). lpak, kao epitelne formacije, papilarni imaju odredenu sklonost da se udružuju sa kasnijim karcinomom u istoj, ili u suprotnoj dojci (2, 3). Takav slucaj pojave karcinoma u istoj dojci, nakon tumorektomije papilarna, bice prikazan u daljem izlaganju. 
Radiografski prikaz postajanja intracistic­nih vegetacija-neoplazije bilo beingnog (pa­pilarni}, bilo malignog (karcinomi) karak­tera, predstavlja za radiologa delikatan zadatak. Ove vegetacije mogu biti potvrdene (otkrivene) punkcijam ciste kako je to u uvo­du naglašeno. 
Medutim, ako se radi o sangvinolentnoj mamili, kao klinickoj manifestaciji intraci­sticnih vegetacija, bez obzira na položaj ili velicinu ciste, iste je moguce dijagnostiko­vati kontrastnom galaktoforografijom. 
Materija! i metode -U našem desetogo­dišnjem materijalu i istraživanju (od 1971 do 1981 godine) na oko 50.000 bolesnica, san­gvinolentna mamila se pojavljuje kao kli­nicki simptom u 4,6 O/o (600) slucajeva. U svim takvim slucajevima po pravilu, radi­mo kontrastnu galaktoforografiju. 
lntracisticne papilarne, odnosno karcino­me, otkrili smo u 0,04 % (24) slucaja. Naj­mlada osoba je bila stara 17 godina a naj­starija 68. 
Velicine šupljina kretale su se od 5-30 mm u precniku. 
Kroz otvor kriticnog kanalica, koji mora biti pažljivo otkriven, specijalnom tupom iglom injicira se hidrosolubilni kontrast tako da se strogo vodi racuna o eventualnoj bol­noj reakciji bolesnice. Ova reakcija nas upo­zorava na povredu zida kanalica i tirne, apriorno, na neuspeo pokušaj. Naime, kroz zid povredenog kanalica razliva se kontrast i natapa okolinu kanalica, te prekrivajuci ga senkom onemogucava korektnu interpreta­ciju. Kontrast ispunjava poreci terminalnog dela kanalica, kavum i sav slobodan prostor medu papilarna stvarajuci bizaran izgled slike. 
Bolesnica S. D. stara 65 godina primetila je tumor u dojci pre mesec dana i povre­menu, spontanu pojavu krvi na bradavici. Nativno radiografski: u unutrašnjem donjem kvadrantu jasno se izdvaja jedna ovalna homogena senka, promera do 30 mm, oštro ogranicena. Na kontrastnoj galaktoforogra­fiji vidi se proširenje mlecnih kanalica me­stimicno sa defektima u kontinuitetu, delom sa amputacijama grana. Pocetni delovi jed­ne od grana oivicavaju senku a delom kon­trast »prodire« u senku indicirajuci multilo­kularnost ciste. Naš zakljucak je bio: cystis maligna (quadranti inferioris interni), dila­tatio ductus galactophoricus cum papillo­matosis (slika 2). Nacinjena je ex tempore biopsija i nalaz je sledeci (br. 3821/74): u ci­sti promera 22 mm polazeci sa zida ciste, a prominirajuci u lumen, nalazi se papilar­na, lako mrko obojena formacija. Tkivo je na preseku ružicasto i meko. Ex tempore: maligno. Mikroskopski: carcinoma papilla­rae adenomatosum intracysticum glandulae 

Slika 2 -Kontrast je ispunio proširen terminalni deo kanalica gde pored ivicnih defekata postaje i brojne »amputacije« grana. Medutim grane koje dopiru do ispunjene ciste su normalnih kalibara. 
Defekti senki ciste se ne diferenciraju 
Fig. 2 -The contrast fulfills the widenet termi­nal part of the chanel where beside border def­fects there are numerous "amputations" of bran­ches. However the branches which reach the fullfilled cysts are of normal caliber. The defects 
of cyst shadows cannot be differentieted 

lntracisticni papilarni adenomi (karcinomi) dojke u radiografskoj slici 
mammae. Metaplasio apocrines epithelii ca­naliculorum. Canalis mammariae internae: lymphoglandula sine metastasis carcinoma­tosis (slika 3). 

Slika 3 -Jasno vidljiv zid ciste, prostor izmedu papilarnog nastavka prožet brojnim malignim ce­lijama anarhicnog rasporeda Fig. 3 -Cleary visible cyst wall, space between papillary extension with numerous malignant cells of chaotic distribution 

Slika 4 -Polumesecasta senka ivicno ispunja­va formaciju. Terminalni kanalic je normalnog kalibra, kao i grane koje delom opkoljavaju sen-
ku-formaciju 
Fig. 4 -Contrast shadow in a form of a half­moon fills the border formation. Terminal chanel of normal size as well as the branches which 
partly surround the shadow of the formation 


Slika 6 -Kontrast ispunjava dve superponiraju­ce senke sa vecim centralnim defektima. Kalibar terminalnog dela kanalica, kao i grane, je u gra­
nicama normale 
Fig. 6 -The contrast fulfills two shadows which are in superposition with greater central defects. The caliber of the terminal pari of the channel, 
and the branches is normal 
cena. Kontrastna galaktoforografija: grane kriticnog kanalica, inace normalnih kalibara, delom opkoljavajuci, delom »poticu« iz opi­sane senke uz jasno vidljivo postajanje ne­pravilnog, veceg defekta senke (slika 4). Zakljucak: papilloma intracysticum. Savetu­jem ex tempore biopsiju. Histolopatološki (br. 6761 /75): u tkivnom fragmentu nalazi se šupljina ispunjena papilarnim, sivoružica­stim, trošnim masama koje se teško odva­jaju od zida i koje ispunjavaju celu šupljinu. 
Radiol. lugo.I. 17: 523-528, 1983 

Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Vlajic R., Mutavdžic A., Mutavdžic J. 
Ex tempore, dva isecka: benigno. cekati parafinski preparat. Mikroskopski: carcino­ma papillarae intracysticum glandulae mam­mae. Adenopapilloma intracysticum in alte­ratione maligna. lnfiltratio parietis cystis e tu­morae (slika 5). Naknadno uzeta cetiri isec­ka iz tkiva tumora: u dva je nadena maligna alteracija. 
Bolesnica F. O. stara 55 godina, dolazi na pregled zbog sangvinolentne mamile. Nema palpabilnog tumora. Na nativnom snimku izdvaja se jedna senka promera do 10 mm, smeštena centralno korporalno, delimicno oštro ogranicena. Kontrastna galaktoforo­grafija je nacinjena u nastavku pregleda i nalaz je sledeci (slika 6): kontrast ispu­njava kanalic i njegove grane ali ispunjava i dve ovalne senke, uglavnom nehomogeno, sa više »defekata senki«, a defekti dopiru skoro do ivice. Radiološki zakljucak je bio: papiloma intracysticum. lnsistira se na ex tempore biopsiji_ Patohistološki nalaz (broj 29/76): u tkivnom fragmentu nalazi se jed na cisticna formacija ispunjena belicastim ma­sama u vidu nodula. Ex tempore: benigno. Mikroskopski: papilloma adenomatosum in­tracysticum glandulae mammae. Dysplasio fibrosa microcystica. Blunt adenosis (sli­ka 7). 
Bolesnica J. J. stara 65 godina javlja se zbog pojave krvi na bradavici dojke. Nema 

Slika 7 -Papilozne, vilozne formacije se izdva­jaju prekrivene jednoslojnim kubicnim epitelom, uz intaktnu stromu 
Fig. 7 -Papilomatous, vilous formation are se­parated and covered with a cubic epithel of one layer. The stroma is intact 

Slika 8 -Kontrast je ispunio formaciju-senku koja je nehomogeno, nepravilne forme, delom ne­oštro ogranicena, uz normalan kanalikularni si-
stem 

Fig. 8 -The contrast fulfilled the formation and the shadow is not homogenous, unregular in form, with unclear borders with a normal chanel 
system 

palpabilnog tumora u dojci. Na nativnim snimcima vidljiva je jedna senka, promera do 6 mm koja se ne razlikuje ni jednim de­taljem, sem velicinom, od ostalih senki sme­štenih centralno i retromamilarno. Kontra­stna galaktoforografija pokazuje (slika 8): kriticni kanalic je lako dilatiranog terminal­nog dela a grane istog se pružaju do, na nativnim snimcima, verifikovane senke. Ovde kontrast samo parcijalno ispunjava jednu šupljinu pokazujuci u njoj niz »defe­kata senki«, neravno bizarnog izgleda. Ra­diološki zakljucak: papilloma intracysticum. Patohistološki (br. 4039/76): u tkivnom frag­mentu nalazi se nejasno ograniceni cvor, sivo žuckaste boje, sitno zrnaste grade, pro­mera 10 X 8 X 8 mm. Ex tempore: benigno. Mikroskopski 1-i isecak: dysplasio adenofi­bromatosa. 11-i isecak: cystadenopapiloma gl. mammae (slika 9), uz napomenu da se na samoj periferiji obicnog histološkog pre­parata vide celije koje pokazuju umerenu atipiju, bez prisustva mitotickih figura. 
Kako smo vec pomenuli papilomi poka­zuju sklonost ka udruživanju pojave karci­noma u istoj, ili suprotnoj dojci. Naš sledeci slucaj je vrlo informativan: 

Bolesnica S. Z. 43 godina stara, javila se na pregled zbog pojave krvi na bradavici pocetkom januara 1979 godine. Na nativnom snimku postoji samo jedna homogena sen­ka, promera do 10 mm u spoljnom gornjem 
lntracisticni papilarni adenomi (karcinomi) dojke u radiografskoj slici 
kvadrantu. Kontrastna galaktoforografija (slika 10): pored enormo dilatiranog termi­nal nog dela kanalica, vidljivo je ivicno pu­njenje ciste sa velikim »defektom senke«. Sledi hirurška parcijalna resekcija, patohi­stološki nalaz: dysplasio fibroadenomatosa proliferativa, partim microcystica (166/79). 
Oktobra meseca iste godine, dakle nakon 9 meseci pojavljuje se sa novim, palpabilnim tumorom. Formacija biva punktirana, izvu­ceno oko 5 ccm zamucenog, braonkastog 

Slika 9 -cupave, trakaste senke obložene jed­noslojnim kubicnim, kao nanizanim celijama, uza­nih baza pripoja 
Fig. 9 -Shaggy, striped shadows covered with one layer cubic epithel and stringed cells of narrow base where they attach to each other 

Fig. 1 O -The contrast fulfills the edges as a shadow of a half moon and the terminal channel 
is dilated 


Fig. 11 -A half moon airy "hat" over an inten­sive shadow in a form of a triangle with a vide base 
sadržaja, insufliran vazduh i ponovno snim­ljena dojka. Cistološki punktat: masa lizira­nih eritrocita, poneki granulocit, histiocit i limfocit. Maligne celije nisu nadene (5731/79). Na snimku (slika 11) se diferen­cira polumesecasto rasvetljenje-insuflirani vazduh u kome se projicira intenzivna sen­ka, neravnih ivica, promera na bazi do 40 mm. Naš zakljucak: papilloma intracysti­cum in alteratione maligna, suspecta. lnsi­stira se na ex tempore biopsiji_ Patohisto­loški na laz ex tem pore: sacekati parafinski preparat. Makroskopski (2284/79): u centru preparata nalazi se šupljina precnika do 25 mm glatkog, sjajnog, žuckasto smedeg pre­bojenog unutrašnjeg omotaca. Cista je sko­ro u potpunosti ispunjena tumorskim sa­držajem sitno zrnaste, neravne površine, elasticno meke konzistencije, najveceg precnika do 20 mm koji je širokom bazam pripojen na zidu ciste. Na preseku tkivo tu­mora je sivožuckaste boje, sitno zrnaste grade, staklastog sjaja. Mikroskopski: car­cinoma papillarae intracysticum glandulae mammae. Histološki gradus 1 (6664/79), od 
15.11.1979. 
Rezultati, diskusija i zakljucak -Verifika­cija intracisticnog papilarna, odnosno karci­noma dojke bezkrvnom, nemutilantnom rela­tivno konfortnom metodam kakva je radio-
Radiol. lugosl. 17: 523-528, 1983 

Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M., Jocovic N., Vlajic R., Mutavdžic A., Mutavdžic J. 
grafija, nernoguca je bez punkcije ciste i to pod uslovorn da je ova dostupna svojorn ve­licinam i položajem. Ovakva cista se punk­tira, evakuiše njen sadržaj, insuflira vazduh i ponovo snirna u najrnanje dva pravca. Punktat se šalje na citološki pregled. Uko­liko je punktat sangvinolentan a priorno se može govoriti o intracisticnorn karcinomu (cave intrakavitarno krvarenje koje je veorna teško zaustaviti konzervativnim metodama). Pozitivan citološki nalaz potvrduje surnnju, negativan je ne iskljucuje. 
Ukoliko se radi o sangvinolentnoj mamili, rnakar da ne postaji palpabilni tumor, a na nativnirn snirncirna postaji nema senka, nuž­no je kontrastnorn galaktoforografijorn pro­veriti eventualni spoj te senke-forrnacije sa secernirajucirn kanalicern. Neposredan kon­takt grane sa senkorn ciste, prodor kontra­sta u cistu, rnakar samo ivicno, bizaran izgled ovako dobijene slike ciste, nedvo­srnisleno ukazuje na intracisticne vegetacije. Ukoliko je senka na nativnirn snirncirna veca, a »defekti senke« iste nakan galakto­forografije rnanji, verovatnoca da je došlo do maligne alteracije papilarna je veca. Samo periferno obuhvatanje granarna galak­tofora senke ciste, bez prodora u istu, skoro uvek indicira rnalignu alteraciju adenorna. Na kraju, ako velicina ciste prelazi prorner od 10 mm, bez obzira na velicinu vegeta­cije, ova je skoro uvek, maligno alterirala. 
U svakom slucaju ova dijagnosticka me­toda ima svoje puno opravdanje jer: 
1. 
Blagovrerneno otkriva papilarni intra­cisticni adenorn (bez obzira na njegovu ve­licinu) koji bi rnogao maligno alterirati. 

2. 
Prema njegovoj velicini i izgledu sa velikorn se verovatnošcu može govoriti o eventualnoj rnalignoj alteraciji. 

3. 
Ako je maligno alterirao, s obzirom na svoj srneštaj, malo je verovatno da je dao udaljene metastaze te blagovrerneno otkri­vanje povecava šanse ozdravljenja. 

4. 
Potreban je krajnji oprez, u smislu stalne kontrole bolesnica gde je vec jednorn otkriven papilorn zbog rnogucnosti pojave karcinoma u istoj, odnosno drugoj dojci i njegovog rapidnog rasta. 


Relativno mali broj na ovaj nacin otkrive­nih intracisticnih papilarna, u poredenju sa brojern otkrivenih patohistološkorn meto­
528 
dom, treba turnaciti i zapušavanjern izvodnih kanalica detritusorn zbog krtosti papilarnih vegetacija, tj. odsustvorn klinicke rnanifesta­cije-krvarece mamile. 
Abstract 
INTRACYSTICAL PAPILLAR ADENOMAS (CARCINOMAS) IN MAMMOGRAPHY 
Mutavdžic R., Jovanovic R., Jakovljevic M. 
, 
Jocovic N. Mutavdžic A., Mutavdžic J. 
, 

Mammilla sanguinans is not a clinical mani­festation of the intraductal papillomas existence only, but more often, a clinical manifestation of the existence of intracystical papillomas, pa­pillar adenomas and even of those with mali,g­nant alteration, through usually only partially. At the presence of shadows of indefinite quality in breast, it is possible by using a method of contrast galactography to indicate precisely the existence of a cyst with intracystical vegetations and give an a priori opinion of eventual mali­gnant alteration of such vegetations in most cases. 
The authors specially point to certain major radiographic signs which draw a distinction between a benign intracystical neoplasm and an intracystical papillar adenoma with malignant alteration. 
Li teratura 
1. 
Anderson W. A. D.: Patalog II. Naucna kniiqa, Beograd, 1975 (1307). 

2. 
Kraus T. and lneubecker R. D.: The differen­tial diagnosis of papillary tumors of the breast. Cancer 15: 444, 1962. 

3. 
Copeland M. M.: Discussion. Am. Surg. 92: 304-315, 1973. 

4. 
Gros Ch.: Les maladie du sein. Mason et c-ie, Paris, 1963. 

5. 
Mutavdžic R., Merkaš Z.: Secernirajuce ma­mile i pramene kanalikularnog sistema dojki kod naših bolesnica. Srp. Arhiv 7-8: 479-494, 1973. 

6. 
Milicevic D., Mutavdžic R. et al.: Mamma sanguinans. Spr. Arhiv 4: 265-273, 1975. 

7. 
Neather B. N., Field S.: Mammary duet in­jection in patients with nipple discharge. Br. J. of Radiol. 45: 717-725, 1972. 


Adresa autora: Prim. dr Ranko Mutavdžic, In­stitut za onkologiju i radiologiju, Pasterova 14, Beograd. 
Radiol. lugosl. 17: 523-528, 1983 

ZAVOD ZA RADIOLOGIJU I ONKOLOGIJU 
KLINICKE BOLNICE »DR M. STOJANOVIC«, ZAGREB 

PEPTICKA BOLEST DUODENUMA U SVJETLU SUVREMENIH SPOZNAJA 
Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., Katunaric A. 
Sažetak -Na izvršenih 165 radioloških i usporednih duodenoskopskih pre­traga u dijagnostici duodenalnog ulkusa, nalaz je bio potpuno podudaran u 124 slucaja (77,5 %). U 18 slucajeva (11,1 %) je podudarnost bila djelomicna jer je radiološki utvrdena deformacija a endoskopski ulkusna sisica. Prema torne su potpuno i djelomicno podudarni rezultati postignuti sa obje metode u 142 slucaja (88,6 %). U 13 slucajeva (8,22 %) radiološki nalaz pozitivne sisice nije duodenoskopski potvrden a u 5 slucaja (3,03 %) je radiološki nalaz bio nega­tivan a duodenoskopski je utvrdena ulkusna sisica. Na 24 slucaja endoskopski utvrdenih erozija moglo ih se radiološki prikazati samo u 3 slucaja (11,5 %). Radiološka metoda pretrage vršena na suvremeni nacin sa dvostrukim kon­trastom i uz primjenu hipotonizacije je u dijagnostici duodenalnih ulkusa komplementarna sa duodenoskopijom. Metode ne konkuriraju jedna drugoj. 
UDC: 616.342-002.44-073.75 

Deskriptors: 'duodenal ulcer-diagnosis, radiography, duodenoscopy 
Radio!. lugosl. 17: 529-534, 1983 
Uvod -Klinicka dijagnoza duodenalnog vrijeda predstavlja u 35 %, naših bolesnika uzrok upucivanja na radiološki pregled ga­stroduodenuma. Ova lokalizacija ulkusa naj­cešce uvjetuje epigastricnu bol (8). Usavr­šenjem radioloških metoda pretrage i uvo­denjem duodenoskopije znatno jo pobolj­šana dijagnostika ove bolesti. 
Revalorizacijom i usavršavanjem metode dvostrukog kontrasta te primjenom farmaka prosIrena je i radiološka simptomatologija duodenalnog ulkusa, pa je potrebno uz kla­sicnu opisati i suvremenu tehniku pretrage. 
Klasicna pretraga duodenuma se temelji na slikanju u raznim fazama sistole i dija­stole, u raznim projekcijama kao i doziranom kompresijom. Tako se slikanje u stojecem položaju vrši u ceonoj, kosim i profilnim pro­jekcijama pri cemu se eventualnim prikazom ulkusne sisice u profilu može odrediti nje­gova lokalizacija (prednja, stražnja stijena) te dubina. U celnoj poziciji se najcešce vrši dozirana kompresija te procjena popratnog edema, izgleda »poput kokarde«, a osim toga se procjenjuje i eventualni stupanj de­formacije. Ujedno se u ovoj poziciji otkriju rijedi ulkusi na strani male i velike krivine bulbusa. 
Najcešca lokalizacija ulkusa je centrobul­barna a eventualna deformacija je u tom slucaju obicno simetricna (slika 1). Oblik sisice je cesto okrugli no u novije vrijeme se sve više spominje linearni oblik (19, 20), za kojeg je karakteristicna unilateralna de­formacija bulbusa tipa usjekline ili trapeza. Velicina ulkusne sisice iznosi obicno 5 do 8 mm. U poledice položaju uz korištenje vla­stitog zraka iz forniksa (fundusa) višekrat­nom rotacijom te uz dodatak zraka guta­njem, šumecim praškom ili sondom (hipo­tona duodenografija) postižemo dobar uvid u eventualno prisustvo ulkusa stražnje sti­jene koji se prikaže poput okruglog ili pa­cetvorinastog depoa (slika 2, 3). lspražnje­na sisica prednje stijene se u ovoj projek­ciji prikaže u obliku lakune. Teže uocljive erozije se prikažu tockasto a rubno trnasto ili poput spikula. Pri analizi vrijeda se mogu analizirati popratne pojave, kao edem sluz­nice i stupanj konvergencije nabora (slika 4). U potrbuške položaju, najbolje sa kom­presivnim jastucicem, može se optimalno prikazati ulkusna sisica prednje stijene (sli-
Rad primljen: 20. 4. 1983. 

Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., Katunaric A. 
ka 4). U slucajevima plitkih ulceracija neko vrijeme se primjenjivala rentgenska kino­fluorografija, no ona je zbog skupoce ma­terijala i prevelikog zracenja uglavnom na­puštena (slika 5). 
Primjena farmaka u svrhu hipotonizacije duodenuma (antispastici i antikolinergici) omogucuje procjenu stupnja deformacije i 

Slika 1 -Centrobulbarni ulkus bulbusa duode­numa u dvostrukom kontrastu sa simetricnom deformacijom i konvergencijom sluznickih na­
bora 

Fig. 1 -Double contrast study; Central locali­sation of bulbar ulcer, with convergention of folds and simetric deformity of bulbus Slika 4 -Lakunarni centralni defekt ulkusa pred­nje stijene bulbusa u dvostrukom kontrastu sa konvergencijom sluznickih nabora 



Fig. 4 -Double contrast study; Lacunar cel")tral ulcer defect of anterior wall of doudenal bulb. 
Convergention of folds 
razlikovanje od popratnih funkcijskih pro­mjena. lnace bitno je pravilo pretrage, da se dobro prikaže citav duodenum a ne samo bulbus kao što se to cesto vrši. 
Do uvodenja gastro-i duodenoskopije je­dina dijagnosticka pretraga gastroduodenu­ma vršila se rentgenski pa su radiolozi imali vrlo veliku odgovornost u dijagnostici bo­lesti ovih organa, posebice u operativnim slucajevima. lzvodenjem gastroskopije i duo­denoskopije podijeljena je odgovornost ra­diologa i endoskopicara pa je znatno mo-
Radiol. lugosl. 17: 529-534, 1983 

Pep ti c ka boles t d•.odenuma u svjetlu suvremenih spoznaja _ _ 
_ __ ,_____....: :.__ __ 

Slika 5 -Oveca plitka okrugla centrobulbarna ulceracija stražnje stijene bulbusa na kinogramu uz periulcerozni edem, poput kokarde, nije uoclji­
va u drugoj fazi 
Fig. 5 -Cinegram; Medi um sized round centraly localized ulcer of posterior wall with periulcer edema, "cocarde-like". The ulcer is not visible 
in another phase 
gla biti poboljšana dijagnostika bolesti ovih organa, što je uvjetovalo i poboljšanje lije­cenja. Broj pogrešnih dijagnoza i nepotreb­nih kirurških intervencija je sveden na mi­nimum a eksplorativna laparotomija, kao dijagnosticka metoda, je gotovo iscezla u kvalitetnim ustanovama. 
No naravno, suvremene metode zahtje­vaju suvremenu opremu, kontrast, filmove i farmaka, uz posebno izobraženo, visoko kvalificirano osoblje. Rezultati dijagnostike i lijecenja u vrhunskim ustanovama 6e biti znatno bolji, pa su zapravo dobiveni rezul­tati u pojedinim ustanovama ujedno mjerilo kvalitete njihova rada. Jako ima i suprotnih mišljenja, vecina gastroenterologa i poseb­no specijaliziranih radiologa smatra, da su radiološka dijagnostika i duodenoskopija u dijagnostici ulkusne bolesti duodenuma komplementarne metode, koje ne konkuri­raju jedna drugoj. 
Obje metode u našoj heterogenoj medicini nisu podjednako razvijene i ne vrše se po­svuda zadovoljavajucom kvalitetam. Stoga, je, po našem mišljenju, došlo i do nekih pokušaja obezvrjedenja jedne ili druge me­tode i to sa potpuno pogrešnih pozicija u kojima se procjenjivala jedna ili druga me­toda na temelju njihovih' boljih ili slabijih postignutih rezultata a ne na temelju stvar­nih mogucnosti pod optimalnim uvjetima koji su danas u vrhunskoj medicini dostup­ni. Tako rezultati tocnih radioloških dija­gnoza duodenalnog vrijeda, kontroliranih endoskopski, vari raju od 40-50 % (5, 6. 7), preko 55,8 % i 57 O/o, (6,16) do djelomicnog poklapanja u 75 O/o, (16) i cak 81,6 O/o (9), da bi bili optimalni u japanskoj školi gdje ra­diolozi postižu rezultate u dijagnostici pep­ticke ulceracije duodenuma u cak 96 O/o (19, 20). 
Naši bolesnici -Usporedba radioloških i endoskopskih nalaza treba da bude stalna jer je jednako korisna za bolesnika, radio­loge i endoskopicare i obavezuje ih na maksimalnu kriticnost pri procjeni mogu6­nosti obih metoda. 
Kao i ostali autori (5, 6, 7, 9, 16, 19, 20) i mi smo pristupili ispitivanju jedne grupe naših bolesnika sa obje metode u cilju njihovog vrijednovanja u dijagnostici peptickog ulku­sa duodenuma u našim uvjetima. U našem Zavodu to nam je bilo olakšano jer duode­noskopiju takoder vrši posebno izobražen radiolog. 
Endoskopske pretrage su vršene direkto­skopom tipa ACMI sa aksijalnom vidljivo­šcu. Razmak izmedu radiološke pretrage i duodenoskopije iznosio je 3-10 dana. Na­kan radiološki utvrdene pepticke ulceracije duodenuma u 160 naših bolesnika, duode­noskopski je ovaj nalaz bio potvrden u 124 slucaja (77,5 %). Nalaz je bio djelomicno duodenoskopski potvrden u 18 slucajeva (11, 1 °/o) u ko jih je radiološki nad ena defor­macija bulbusa bez ulkusne sisice a ona je duodenoskopski bila utvrdena. U 13 sluca­jeva (8,1 O/o) radiološki nalaz je bio lažno pozitivan jer utvrdena sisica nije endoskop­ski utvrdena a u 5 slucajeva (3 %) je_ ra­diološki nalaz bio negativan a endoskopski je utvrdena ulkusna sisica. U slucajevima diskrepancije radiološkog i duodenoskop­skog nalaza operacija nije izvršena pa nisu mogli biti vrijednovani endoskopski nalazi. 
Rezultati i rasprava -Postotak radiolo­ški utvrdenih i duodenoskopski potvrdenih peptickih ulkusa duodenuma iznosi 77,5 %. Postotak djelomicnog poklapanja radiolo­ških nalaza deformacije i duodenoskopskih prikaza recentne ulkusne sisice iznosi dalj­njih 11,1 %, što cini ukupno 88,60/o. Ovaj postotak odgovara postignutim rezultatima u kvalitetnim ustanovama srednje Evrope a 
Radiol. lugosl. 17: 529-534, 1983 

Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., Katunaric A. 
vrlo je blizu postotku druge zagrebacke škole (9) -81,6 '%, sa napomenom da se ovdje radilo o dijagnostici pepticke bolesti duodenuma u djece, koja je k torne znatno teža no u odraslih_ Optimalni uvjeti od 96 '% tocnih nalaza japanske radio-gastroentero­loške škole (19, 20) su za sada u nas ne­dostižni. 
Od ispitivanih 160 bolesnika u kojih je ra­diološki bio utvrden ulkus, muškaraca je bilo 110 (68,75 '%) a žena 50 (31,25 0/oi). Od 147 endoskopski utvrdenih ulkusa na bulbusu ih je bilo lokalizirano 136 (92,5 O/o,) i to 75 (55,14 O/o,) na stražnjoj a 53 (38,97 %) na prednjoj stijeni. šest (4,41 °/r:,) ih je bilo lo­kalizirano uz malu te 2 (1,46 O/o,) uz veliku krivinu. Postbulbarnih je bilo 11 (7,48 %) i to 8 u I odsjeku a 3 u II odsjeku duodenuma kao izraz ekskavacije karcinoma pankreasa 
(slika 6, 7). 
• , _ 

U 76 (55,87 %) slucajeva je bila izražena deformacija bulbusa od cega u 18 (23,69 %) 

Slika 6 -Oveci postbulbarni ulkus I odsjeka doudenuma Fig. 6 -Postbulbar ulcer of second part of duo­denum 

Slika 7 -Ekskavacija karcinoma pankreasa na 
11 odsjeku duodenuma Fig. 7 -Excavation of pancreatic cancer in se­cond part of duodenum 
jaceg stupnja sa poteškocama uvodenja duodenoskopa usprkos primjene farmako­radiografije. 
Neki gastroenterolozi koji navode da zna­ju citati rentgenske snimke (5, 6, 7), a na­žalost i neki radiolozi, misle, da je, u slu­caju da je bulbus duodeni normalnog izgle­da bez ikakove deformacije to znak da ne postoji ulkus. lskusnim radiolozima je dobro poznato, da pri velikom dijelu prisutnih flo-

Pepticka bolest duodenuma u svjetlu suvremenih spoznaja 

Slika 9 -Manji akutni ulkus sa djelomicnom konvergencijom nabora ali u posve pravilnom bulbusu 
Fig. 9 -Small acute ulcer with partial conver­gention of folds. No deformity of duodenal bulb 
ridnih ulkusa ne mora doci do nikakovih deformacija. Neki talijanski autori (4, 18) navade da su neobicno sumnjivi na ulkus baš oni potpuno pravilni bulbusi koje oni nazivaju »troppo bello«, a koji su zastup­ljeni sa 30 % u opcoj statistici ulkusa duo­deni. Mi smo utvrdili cak 60 (44,1 O/o) akut­nih ulkusa bez ikakove deformacije bulbusa. U dijagnostici ovakovih ulkusa posebno je korisna dozirana kompresija, dvostruki kon­trast i naravno duodenoskopija (slika 8, 9). 
U 26 slucajeva duodenoskopski utvrdenih erozija bulbusa od kojih su 11 imali erozije i na želucu, uspjeli smo naknadnom radio­loškom pretragom prikazati erozije svega u 3 slucaja (11,5 Ofc.). 
Zakljucak -Radiološka metoda pretrage u dijagnostici peptickog ulkusa duodenuma, ukoliko se provodi na suvremeni nacin uz primjenu dvostrukog kontrasta i farmakora­diografije, ne zaostaje bitno u procjeni toc­nosti ulkusne bolesti duodenuma u odnosu na du.od.enoskopiju. 
U slucajevima jace deformacije bulbusa radiološka pretraga je u prednosti u odnosu na duodenoskopiju s obzirom na poteškoce uvodenja duodenoskopa. 
S obzirom na sve okolnosti, odredeni stu­panj i agresivnost, smatram da radiološka pretraga ostaje temeljna a duodenoskopija 
Radiol. lugosl. 17: 529-534, 1983 
dopunska metoda pretrage u dijagnostici pepticke bolesti duodenuma te da obje me­tode ne konkuriraju jedna drugoj. 
U dijagnostici erozija i krvarecih ulkusa endoskopija je metoda izbora. 
Abstract 
PEPTIC ULCER -CONTEMPORARY VIEW 
Katunaric D., Kovacevic D., Klaric R., Pavlekovic K., Zamberlin R., Katunaric A. 
Comparative analyses of 165 roentgenological and endoscopic examinations of duodenal ulcer have been performed. In 124 cases (77,5 %) the results of both methods were indentical. In 18 (11,1 %) cases the results were only partialy equal-the roentgenologic examinations showed deformity of duodenal bulb and endoscopicaly ulceration was found. According this data com­plete or partialy equal results have been achiev­ed in 142 (88,6 %) of all cases employing both methods. In 13 cases (8,2 %) roentqenologic exa­mination was positive, duodenal ulcer was found and duodenoscopy have failed. On the contrary in 5 cases (3,0 %) duodenoscopy confirmed ulcer, roentgenologic examination was negative. Ero­sions of mucosa have been found endoscopicaly in 24 cases. Only in 3 (11,5 %) cases of this group erosions were visible during roentgeno­lo,gic examination. 
Roentgenologic methods of examination 
employing duoble-contrast study and hypotoni­sation of duodenum in diagnosis of duodenal ulcer is complementary with duodenoscopy. Me­thods are not concurent. 
Literatura 
1. 
Bodart P.: Exercises pratiques radiodiagno­stic. Appareil digestif. Ed. Pencoprint, Wilsele, 128-141, 1973. 

2. 
Dobrilla G., Filippini M., Felder M.: lntro­duzione anatomo-clinica alla duodenite e all' ul­cera duodenale. La radiologia dell'esofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello arti­grafiche, Verona, 302-314, 1978. 

3. 
Fant R. G., Me Dowell W., Sparks R. D., Varella P.: Radiological and endoscopic core­lation of duodenal ulcers. Am. J. Gastroent. 58: 519-522, 1972. 

4. 
Galluzzi S.: Diagnostic a double contraste du duodenum. IXe Congres de radiologie de la culture latine. Acte du Congres 2, Venise, 618­619, 1974. 

5. 
Gašparov A.: Znacaj i mesto duodenoskopije u dijagnostici duodenalnog ulkusa. Zbornik ra­dova IX strucnog sastanka internista Slavonije, Osijek, 17-24, 1978. 

6. 
Gašparov A.: Rentgenološka i endoskopska dijagnostika ulkusa. Lij. vjes. 99: 577-578, 1977. 

7. 
Gašparov A.: Neki problemi dijagnostike i terapije gastroduodenalnog ulkusa. Lij. vjes. 90: 297-309, 1968. 



Katunari6 D., Kovacevi6 D., Klari6 R., Pavlekovi6 K., Zamberlin R., Katunari6 A. 
8. 
Guien C.: Le ulcere duodenali. La radiologia dell'esofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello artigrafiche, Verona, 324-344, 1978. 

9. 
Kacic M., Mandic A., Fališevac V., Rotk­vic l.: Pepticki ulkus kod djece -usporedba ra­dioloških i endoskopskih dijagnoza. Lij. vjes. 104: 341-349, 1982. 


1 O. Katunaric D.: Zar odbaciti rentgenološku dijagnostiku ulkusa? Lij. vjes. 99: 577-578, 1977. 
11. Katunaric D., Kovacevic D., Šoljan N., Zam­berlin R.: Pepticka bolest duodenuma u svjetlu novih spoznaja. Zbornik predavanja na XI kon­gresu radiolo,
ga Jugoslavije, Novi Sad, 127-131, 1980. 
12. 
Laufer L., Mullens J. E., Hamilton J.: The diagnostic accuracy of barium studies of the sto­mach and duodenum-correlation with endoscopy. Radiology 115: 569-573, 1975. 

13. 
Main,guet P., Engelholm L., Pringot J., Dive Ch.: Contribution de la duodenoscopie a l'evaluation des anomalies radiologiques des af­fections du duodenum et du pancreas. IXe Con­gres de radiologie de la culture latine. Acte du Congres 1, Venise, 68-72, 1974. 

14. 
Op den Orth J. O., Dekker W.: Assonanze e dissonanze radioendoscopice. La radiologia dell'esofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello artigraphice, Verona, 394-402, 1978. 

15. 
Parrella R. E., Renda F., Collagrande C.: 



Situation actuelle de la pharmacoradiologie de l'appareil digestif. IXe Congres de radiologie de la culture latine. Acte du Congres 2, Venise, 619-621, 1974. 
16. 
Peto S.: Vrijednosti klinicke, endoskor.:>ske i rutinske rentgenološke pretrage u dijagnostici duodenalnih ulkusa. Zbornik radova IX strucnog sastanka internista Slavonije, Osijek, 71-73, 1978. 

17. 
Ponette E., Aerts A., Baert A. L.: Tecnica di indagine radiologica del duodeno. La radiologia dell'esofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello artig rafiche, Verona, 293-301, 1978. 

18. 
Rocco R., Brusin S., Fagenz S.: Discorcon­dances et concordances endoscopiques dans le radiodiagnostic gastroduodenal IXe Congres de radiologie de la culture latine. Acte du Con­gres 2, Venise, 623-625, 1974. 

19. 
Shirakabe H., Nishizawa M., Kobayashi S., Marujama T.: L'ulcera line are del bul bo duode­nale. La radiologia dell'esofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello artigrafiche, Ve­rona, 345-350, 1978. 

20. 
Shirakabe H., Nishizawa M., Nomoto K., lkenobe H.: Le comparazione radiologica endo­scopica nella diagnosi deli' ulcera duodenale. La radiologia dell'oesofago, dello stomaco e del duodeno. Ed. Bertoncello artigrafiche, Verona, 351-354, 1978. 

21. 
Stender H. S., Seifert E., Luska G., Otto P.: 



Vergleichende roentgenologische und endosko­pische Diagnostik des ulcus ventriculi und duo­deni. Fortsch. Roentgenstr. 122: 381-384. 1975. 
Adresa autora: Prof. dr. sci. Duško Katunaric, 41000 Zagreb, Engelsova 14. 
Radiol. lugosl. 17: 529-534, 1983 

UNIVERZITETNA PEDIATRICNA KLINIKA, LJUBLJANA 
RENDGENSKI NALAZ GORNJEG PROBAVNOG TRAKTA KOD JUVENILNOG DIABETESA 
Prodan M., Brus L. 
Sažetak -Rendgenski je pregledano 47 bolesnika sa juvenilnim diabetesom. Kod jednog bolesnika naden je siguran ulkus želuca, kod dva bolesnika sigu­ran ulkus duodenuma a kod jednog ulkus želuca i duodenuma. cest je bio nalaz funkcionalnih smetnji stenke i sluzokože želuca i duodenuma. Organske lezije bile su cešce kod mladih bolesnika i na pocetku bolesti. Kod pet bo­lesnika nadena je bila povišena serumska amilaza, a kod tri od osam oduzetih uzoraka povišen serumski gastrin. 
UDC: 616.379-008.64-057.7:616.33-002.44:616.342-002.44 
Deskriptors: diabetes mellitus juvenile, peptic ulcer 
Radiol. lugosl. 17: 535-537, 1983 
Uvod -Diabetes mellitus je u decjem razdoblju za razliku od odraslog retka bo­lest. Frekvenca diabetesa nije jednaka u razlicitm svetskim podrucjima. U Francuskoj je izracunata, da na 5000 zdrave dece jedno dete boluje za diabetesom, u Sjedinjenim Americkim Državama jedno dete na 1500. Za Jugoslaviju ne razpolažemo sa tacnim po­dacima o ucestalosti juvenilnog diabetesa, u Sloveniji je frekvenca jedno diabeticno dete na 2000 zdrave dece. Uprkos torne da je diabetes mellitus retka decja bolest, predstavlja ozbiljan pedijatrijski problem zbog labilnog toka bolesti i kompliciranog lecenja sa podudarkom na insulinskoj tera­piji. Pocetni znakovi bolesti nastupaju po pravilu akutno i cesto su drugaciji kao kod odraslih, a posebno kod dojencadi, kod ko­jih se bolest može manifestirati sa hiper­pireksijom, dehidracijam i grcevima. Kod vece dece vodeci simptomi su jaka žed, ce­sto uriniranje i mršavljenje. Iz iskustva zna­mo, da roditelji pa i lekari ne pripisuju na­rocite važnosti ovim simptomima, pa se još uvek dogada, da primarno na našu kliniku nove diabetike u stanju teške ketoacidoze ili cak kome. Osnovni elementi lecenja u toj 
gastrointestinal system-radioqraphy, 
fazi su insulin i parenteralna rehidracija. Dalji tok bolesti je težak i labilan. Akutnoj metabolicnoj smetnji sledi faza stabilizacije, koja pocinje nakon korekcije hiperglikemije, dehidracije i acidoze. Toj fazi sledi tranzi­toma remisija, u kojoj je izlucivanje vece kao na pocetku bolesti ali još uvek manje od zdrave dece. Remisija traje nekoliko secirnica do meseca, iznimno nekoliko go­dina. Remisiji sledi faza parcijalnog a zatim totalnog diabetesa sa postupnim potpunim prestankom izlucivanja insulina zbog pot­pune destrukcije beta celija u pankreasu. U svakoj od tih faza može unatoc insulin­skoj terapiji doci do pogoršanja sa ketoaci­dozom. Uzroci su razliciti, a mogu biti emo­cionalni stres, minimalni infekt, pogrešno izracunavanje dnevne doze insulina ili ne­doslednost vlastitog nadzora. Posledica je uvek ista: premalo insulina, klinicki znakovi acidoze, kao što su polidipsija, poliurija, inapetencija, acetonemija, zamor, mršavlje­nje, polipnoe i dehidracija. Ovi znakovi se javljaju polagano ili brzo, cesto dominiraju bolovi u trbuhu, koji mogu biti tako jaki, da imitiraju akutni abdomen. Zbog toga smo kod ovih pacijenata pristupili rendgenskoj 
Rad primljen: 21.10.1983. 

Prodan M., Brus L. 
diagnostici gornjeg probavnog trakta u akut­noj fazi ili neposredno nakan te faze. 
Bolesnici i metode -Rendgenski pre­gled želuca i duodenuma vršili smo kod 47 diabeticnih bolesnika u starosti od 6 do 26 godina. lzabrani bolesnici su imali u anam­nezi znacajne abdominalne poteškoce {bo­love, povracanje) narocita u ketonemicnim epizodama. Naši pregledi su bili vremenski što bliži takvim epizodama. U grupi je bilo 27 devojaka i 20 decaka. Trajanje diabetesa je bilo krace od 1 godine u sedam boles­nika, u 16 bolesnika bolest je trajala 1 do 5 godina i u 24 više od 5 godina. Rendge­nološke znakove smo opredelili kao funkcio­nalne smetnje stenke i sluzokože želuca i duodenuma te sigurne i nesigurne znakove ulkusa. 
Rendgensku pretragu vršili smo na apa­raturi Pantoskop (Siemens) a snimanja sa 70 mm kameram Sircam. Standardno smo pretraživali u cetiri projekcije. Kao kontrast upotrebili smo Mixobar (Byk Gulden). Svim bolesnicima pretraživane grupe oduzeta je bila krv za odredivanje serumske amilaze. Kod osam bolesnika oduzeta je bila krv za odredivanje serumskog gastrina na tašte (odredivanje serumske amilaze metodam po Street-Close-u, serumskog gastrina radio­imunskom metodam testnim substancama CEA SORIN). 
Rezultati -Pozitivan rendgenski nalaz ustanovili smo kod 28 bolesnika (40,4 %). Sigurne znakove na želucu smo ustanovili kod jednog a u duodenumu kod dva bolesni­ka, jedan bolesnik imao je ulkus na želucu 
·i duodenumu. Nesigurne znakove ulkusa želuca našli smo kod jednog a duodenuma kod šest bolesnika. Deo bolesnika sa (zna­kovima) ulkusom imao je poreci toga i zna­kave funkcionalnih smetnji stenke i sluza­kože želuca ili duodenuma. Svih bolesnika sa znakovima funkcionalnih smetnji (sa ili bez ulkusa) bilo je 25, izoliran ulkus naden 
je samo kod tri bolesnika. 
U grupi bolesnika starih do 15 godina (30) ustanovili smo znakove funkcionalnih smet­nji kot 17, u grupi preko 15 godina (17) kod osam bolesnika. U prvoj grupi pronaden je 
536 siguran ili nesiguran znak ulkusa kod devet, a u grupi starijih od 15 godina samo kod dva bolesnika. 
Grupa bolesnika sa trajanjem diabetesa do 1 godine (7) pokazala je ulkus u cetiri i funkcionalne smetnje isto u cetiri slucaja. Grupa sa trajanjem bolesti 1-5 godina (16) imala je znakove funkcionalnih smetnji kod deset, a znakove ulkusa samo kod tri bo­lesnika. Kod bolesnika sa trajanjem diabe­tesa preko 5 godina (24) pronašli smo zna­kave funkcionalnih smetnji kod 11 a ulkus kod cetiri bolesnika. 
Kod pet bolesnika utvrdeno je povišenje serumske amilaze. U toj grupi pozitivan rendgenski nalaz bio je utvrden kod tri bo­lesnika (funkcionalne smetnje dva, ulkus že­luca i duodenuma jedan). Dvojica bolesnika sa povišenom amilazam imali su normalan rendgenski nalaz. Bolesnici sa povišenom amilazam su bili stari 10-15 godina, a dia­betes je trajao kod jednog manje od godine, kod dva 1-5, te kod dva preko 5 godi!"la. 
Kod osam bolesnika sa podacima o akut­nim abdominalnim poteškocama oduzeta je bila krv za odredivanje serumskog gastrina na tašte. Kod tri bolesnika vrednost serum­skog gastrina bila je povišena, a samo je­dan bolesnik u toj grupi imao je pozitivan rendgenski nalaz (funkcionalne smetnje). Kod dva bolesnika sa povišenom vrednošcu serumskog gastrina rendgenski nalaz je bic normalan. Kod pet bolesnika sa normalnom vrednošcu serumskog gastrina pozitivan rendgenski nalaz je bio prisutan u cetiri slu­caja, od toga u jednom siguran, a u dva ne­siguran ulkus; dva bolesnika imali su zna­kave funkcionalnih smetnji, a kod jednog bolesnika rendgenski nalaz je bio negativan. 
Diskusija -Akutne abdominalne pote­škoce cesto prate diabeticne ketoacidoze, a medu uzrocima recidivnih bolova u trbuhu navadi se i diabetes mellitus (1). Mehanizam bolova i povracanja u ketoacidozi nije pot­puno razjašnjen. U našoj grupi diabeticnih bolesnika iznenadio nas je visok postotak pozitivnih rendgenskih nalaza. Znakovi funk­cionalnih smetnji mogli su biti prolaznog karaktera, odnosno u vezi sa eksacerbaci­jom osnovne bolesti. Ucestalost nalaza ul­kusnih lezija ipak je viša (23,4 %) od pro-
Radio!. lugosl. 17: 535-537, 1983 

Rendgenski nalaz gornjeg probavnog trakta kod juvenilnog diabetesa 
secne ucestalosti nalaza ulkusa kod dece sa razlicitom abdominalnom simptomatikam (5-10 %), (3). Jedan siguran i dva nesigur­na ulkusa kod dece sa normalnom gastri­nemijom ne govore u prilog gastrinskom mehanizmu ulcerogeneze u toku juvenilnog diabetesa. Veca incidenca ulkusa kod mlade dece i na pocetku bolesti govore u prilog psihoemocionalne geneze (znacajne prame­ne života, hospitalizacije, injekcije insulina kod mladih diabeticnih bolesnika). Neki autori smatraju, da je akutni pankreatitis cest uzrok akutne abdominalne simptoma­tike u toku juvenilnog diabetesa, vecina se medutim tirne ne slaže (2). Nalaz povišene amilaze v serumu kod naših pet bolesnika upozorava na mogucnost tranzitornih lezija pankreasa prilikam ketoacidoticnih epizoda. lznenadio nas je duplicitet ulkusa kod jed­nog bolesnika sa povišenom amilazam u se­
rumu. 
Zakljucak -Akutne abdominalne pote­škoce u toku juvenilnog diabetesa pretežno su vezane na ketoacidoticna stanja. !zgleda, da rendgenska pretraga gornjeg probavnog trakta može ukazati na postajanje organskih i funkcionalnih pramena. Rendgensku di­jagnostiku trebalo bi dopuniti, a možda i za­meniti gastroduodeno skopijom. Pracenje gastrinemije, narocita u epizodama diabe­ticne ketoacidoze, moglo bi razjasniti me­hanizam popratnih abdominalnih poteškoca. Konacnog odgovora o ucestalosti pankre­atitisa kao uzroka abdominalnih poteškoca u toku juvenilnog diabetesa još se ne može dati. 
Abstract 
X-RAY FINDINGS OF UPPER GASTROINTESTINAL TRACT IN JUVENILE DIABETES 
Prodan M., Brus L. 
X-ray examination was performed in 47 patients with juvenile diabetes. In one patient a definite gastriculcer in two patient duodenal ulcer and in one patient both gastric and duodenal ulcer was detected. Mucosal and parietal functional x-ray signs were detected frequently. There was a prevalence of organic lesions in younger pa­tients with short duration of diabetes. Elevated serum amylase was found in five patients and hypergastrinemia in three out of eight patients. 
Radio!. lugosl. 17: 535-537, 1983 
Li teratura 
1. Gali er J. R., Neustein S., Walker W. A.: Cli­nical aspects of recurrent abdominal pain in children. U: Advances in Pediatrics (Barness 
L. A., ed.), Year Book Medica/ Publishers, Chica­go, London, 1980 (31-53). 
2. 
Ge/lis S. S.: Juvenile diabetes and acute pancreatitis. U: The Year Book of Pediatrics (Gellis S. S., ed.), Year Book Medica! Publishers, Chicago, 1976 (289). 

3. 
Pece H., Prodan M., Repše S.: Ulkusna bo­lezen pri otrocih. Zdrav. vestn. 46/11: 53-54, 1977. 


Adresa autora: Dr. M. Prodan, Univerzitetna pe­diatricna klinika, 61000 Ljubljana. 
® 






epiprostatin 
APIPROSTATIN lajša težaye pri hi­pertrofiji prostate 

APIPROSTATlN priporocamo mo­škim pri težayah pri uriniranju, ki jih povzroca poYecana prostata in nebak­terilna melja prostate 
.(l.-· medeXoo 
Y° . tlvllaka lndu¦trl)a 
' ljubljena, jugMlavlla 

KLINICKA BOLNICA »DR O. NOVOSEL« ZAGREB, ZAVOD ZA RADIOLOGIJU 
ULOGA DRENAŽE U POSTOPERATIVNOJ PERKUTANOJ TRANSHEPATICKOJ KOLANGIOGRAFIJI* 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 
Sažetak -Prikazana je modificirana tehnika perkutane transhepaticke ko­langiografije i drenaže žucnih vodova. Naglašena je važnost perkutane trans­hepaticke kolangiografije u postavljanju indikacije za operativni zahvat, odno­sno radiološki interventni postupak kod bolesnika s opstruktivnom žuticom. Perkutana transhepaticka drenaža smanjuje subjektivne tegobe bolesnika i olakšava operativni zahvat. Kod vlastitih devet slucajeva nije bilo nikakovih komplikacija. 
UDC: 616.361-073.75 :616.36-008.8-089.48 

Deskriptors: cholangiograohy-methods, drainage 
Radiol. lugosl.17: 539-541, 1983 
Uvod -Perkutana transhepaticka kolan­giografija (u daljnjem tekstu PTK) je radio­loška metoda u dijagnostickoj obradi boles­nika s opstruktivnom žuticom koja lokalizira i, u vecini slucajeva, utvrduje narav patolo­skog procesa. Nakon pozitivnih iskustava PTK-u poceli smo, u našem Zavodu, primje­njivati i kod bolesnika nakon operativnog zahvata na bilijarnom stablu. lndikaciju predstavljaju bolesnici s recidivom žutice i sumnjom na opstrukciju vecih intra-ili ekstrahepatickih žucnih vodova. Na samu pretragu, ovisno o patološkom nalazu, mo­že se nadovezati vanjska odnosno unutarnja bilijarna drenaža (u daljnjem tekstu PTD), bilo kao preoperativni zahvat ili kao metoda palijativne ter;3.pije, koja je alternativa kirur­škom zahvatu u slucaju neoperabilne lezije. 
Materija! i metode -U vremenskom raz­doblju od listopada 1981 godine do prosinca 1982 godine ucinili smo ukupno 27 PTK-a, od cega 9 postoperativnih. Prosjecna sta­rosna dob bolesnika iznosila je 54 godine. Najmladi bolesnik imao je 37 a najstariji 74 
* Predavanje izneseno na IV. znanstvenem sku­pu radiologa Hrvatske, Osijek, 1982. 
godine. Pretragu smo izvršili u vremenskom razmaku od 9 dana do 21 godinu nakon ope­rativnog zahvata na bilijarnom stablu. 
Punkciju smo vršili na uobicajeni nacin (4, 5, 6), osim što smo modificirali sam akt izvlacenja Chiba igle i injiciranja kontrasta. Na Luer-lock nastavak Chiba igle s jedne strane i injekcione štrcaljke s druge strane spojili smo tanki fleksibilni polietilenski ka­teter dužine 80 centimetara. Na taj je nacin lijecnik koji izvodi pretragu nešto udaljeniji od primarnog snopa zraka, cime se izlaže i manjoj dozi zracenja za vrijeme dijaskop­ske kontrole. Na sam zahvat, obzirom na težinu zastojnih promjena nadovezali smo preoperativnu, vanjsku PTD-u (1, 2). Nakon uspješne punkcije proširenog intrahepatic­kog žucnog voda Chiba iglom i vadenja mandrena postavlja se žica vodilja. Po njoj, nakon odstranjenja Chiba igle, uvodimo po­lietilenski kateter koji na svom vrhu ima ne­koliko postranicnih otvora. Vrh katetera treba biti postavljen što bliže mjestu lezije, jer se jetra volumenom nakon dekompresije koji puta smanji. Kateter se ucvrsti na koži pomocu adhezivne trake koja daje vecu sigurnost nego kirurški šav. Žuc se nakuplja 
Rad primljen: 10.5.1983. 

Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 
u vrecicu koju bolesnik nosi sobom. U vecini slucajeva izbjegavali smo preventivnu upo­trebu antibiotika (3). 
Rezultati i diskusija -Kod naših smo bolesnika u dva slucaja PTK-om ustanovili opstrukciju visoko u porti jetre, u dva slu­caja u visini srednje trecine glavnog žucnog stabla (slika 1 i 2) a kod troje bolesnika radilo se o opstrukciji u završnom dijelu hepatokoledokusa. Kod jednog bolesnika PTK ponavljana je u razmaku od 60 dana. U prvom pokušaju punkcija žucnih vodova nije bila uspješna, dok je nalaz punkcije ukazivao na difuznu sklerozaciju intrahepa­tickih žucnih vodova, no bez znakova pre­kida pasaže kontrastnog sredstva. 
PTD-u ucinili smo u svim spomenutim slucajevima imaju6i na umu da ovim boles­nicima predstoji ponovni operativni zahvat, a jetreni parenhim je vec oštecen dugotraj­nom opstruktivnom žuticom (2). U prva 24 sata kolicina drenirane žuci iznosila je izme­du 500 i 1500 mililitara, a vrijeme trajanja drenaže kretalo se od 24 sata do 8 dana. 
Kod bolesnika je za to vrijeme stalno kon­troliran metabolizam vode i elektrolita, a po potrebi parenteralnom primjenom se uspo­stavljala njihova ravnoteža. 


Slika 1 -Stanje iza kolecistektomije. Potpuna opstrukcija glavnog žucnog stabla u srednjoj trecini Fig. 1 -The postcholecystectomy state. A com­plete obstruction of the major bile tree in the medium third 

Slika 2 -Stanje iza resekcije želuca zbog malig­nog procesa. Nepotpuna opstrukcija glavnog žucnog stabla u srednjoj trecini zbog sekundar-
no,g infiltrativnog procesa 

Fig. 2 -The state after the stomach resection for a malignant process. An incomplete ob­struction of the major bile tree in the medium third for a secondary infiltration process 
Operativni i postoperativni tijek je u svim slucajevima bio uredan, a nalazi PTK-a potvrdeni su intraoperativno. 
Zakljucak -Metoda drenaže žucnih vo­dova nakon PTK-e indicirana je u slucaje­vima lijecenja opstruktivne žutice. Ako se PTK-a vrši kod bolesnika nakon operativnog zahvata onda u izvodenju, a posebno kod interpretacije nalaza, nailazimo na poteško­6e zbog primijenjene topografske slike žuc­nog stabla kao i zbog mnogobrojnih prira­slica. PTK omogucuje indikaciju naknadne kirurške intervencije ili drenaže žucnih vo­dova. Drenaža znatno olakšava subjektivne tegobe bolesnika i operativni zahvat. 
Abstract 
THE ROLE OF DRAINAGE 
IN POSTOPERATIVE PERCUTANEOUS 
TRANSHEPATIC CHOLANGIOGRAPHY 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 

A modified technique of percutaneous transhe­patic cholan,giography and percutaneous trans­hepatic bile duet drainage is presented. The importance is emphasized of percutaneous trans­hepatic cholangiography in establishing indica­tions for surgery or for a radiologic interventional procedure in patients with obstructive jaundice. Patient's subjective discomforts are thus alleviat-
Radiol. Jugosl. 17: 539-541, 1983 

Uloga drenaže u postoperativnoj perkutanoj transhepatickoj kolangiografiji 
ed and surgery facilitated by percutaneous trans­hepatic drainage. No complications have appear­ed in our nine patients. 
Literatura 
1. Ferrucci J. T., Wittenberg J.: Refinements in 
Chiba needle transhepatic cholangiography. 
Amer. J. Roentgenol. 129: 11-16, 1977. 
2. Dooley J. S., Dick R., Olney J., Sherlock S.: 
Non-surgical treatment of biliary obstruction. Lan­cet 2: 1040-1043, 1979. 
3. 
Lykkegaard M., Ju sten sen T.: Anaerobic and aerobic bacteriological studies in biliary tract disease. Scan. J. Gastroenterol. 11: 437-446, 1976. 

4. 
Nakayama T., lkeda A., Okuda K.: Percuta­neous transhepatic drainage of the biliary tract. Gastroenterology 74: 554-559, 1978. 

5. 
Okuda K., Tanikawa K., Emura S., Kurato­mi S., Jinnouchi S., Urabe K., Sumihoshi T., Kan­da Y., Fukujama Y., Musha H., Mori H., Shimo­kawa Y., Yakushiji F., Matsuura V.: Non-surgical percutaneous transhepatic cholangiography. Dia­gnostic significance in medical problems of the liver. Amer. J. Di1g. Dis. 19: 21-36, 1974. 

6. 
Pereiras R., White P., Dusol M., lrwin G., Huston D., Lieberman B., Schiff E.: Percutaneous transhepatic cholangiography utilizing the Chiba University Needle. Radiology 121: 219-221, 1976. 


Adresa autora: Brajša dr. Mladen, Zavod za ra­diologiju Klinicke bolnice »Dr. O. Novosel«, Zaj­ceva 19, 41000 Zaqreb. 
Radiol. lugosl. 17: 539-541, 1983 




Hipertenzija bolniku skrajšuje življenje 


Baycaron (mefruzid) deluje znacilno antihipertenzivno ter ne moti bolnikovega dnevnega ritma in spanja z mocno in protrahirano diurezo. 
o 
Znacilno antihipertenzivno 

Delovanje Baycarona in drugih diuretikov 
delovanje 
o 
Koncentrirano 
izlocanje 

Na+ 

o 
Zelo 
zadovoljiv Na 

koeficient 

o 
Enostavno 
doziranje 

1 tableta zjutraj 

o 
Normalni 
dnevni ritem 


Trajanje ure 6 


bolnika 


@ = zašc. ime BA YER-PHARMA JUGOSLAVIJA Bayer Leverkusen 
Ljubljana 
Indikacije: 
Esencialna in sekundarna hipertenzija, edemi in izlivi razlicne geneze. 
Prenesljivost in previdnostni ukrepi: 
Baycaron se zelo dobro prenaša. V redkih primerih se pojavijo želodcne motnje in sla­bost. 
Previdnost je potrebna pri jetrni cirozi, tubu­larnih ledvicnih motnjah, socasnem zdravljenju z glikozidi digitalisa kakor tudi pri sladkorni bolezni. 
Kontraindikacije: 
Težja renalna insuficienca, težka hipokaliemi­ja, hepaticna koma, preobcutljivost na sulfo­namide. 
35 
pacientov pre1 197/110 
potem 174/97 
(Kutms) {Janoctm} 
" 
puc1cntov 
prcJ 
177/113 
po1em 
14,3/93 
(Lose!) 
s,st 
37 
pac1cmov 
preI 
194.'99 
po1cm 
177/92 
(Fink) 
" 840 
pacientov p;;ic1cntov pre1 pre1 
210/110 1e1,112 potem potom 
158184 159196 
iBorowsk1) {All(;(l LCC) 
rlla1t 

INTERNA KLINIKA B U BEOGRADU -RENDGEN SLUŽBA 
NEOBSTRUKTIVNE KALIKEKTAZIJE 
Goldner B. 
Sažetak -Autor iznosi 28 (3,7 %) slucajeva neobstruktivne dilatacije cašica od 754 urografija koje su nacinjene u 1982. godini. Primarne kalikektazije nadene su jednostrano u 82 % ispitanika i obicno na jednom od polova bu­brega. U 17,8 %, slucajeva proširene cašice bile su prisutne obostrano. Megakaliksi imaju karakteristicnu urografsku simptomatologiju koja ih razli­kuje od cašicnih proširenja obstruktivne prirode. cašice mogu imati »mo­zaican« ili »fasetiran« izgled, oblik »trube«, »zvona« ili »široko otvorenog cveta«. Vrhovi papila u takvim slucajevima su razvuceni, prošireni, zdepasti ili se ne vide. Bubrežna karlica i ureteri su bez zapaženih promena. U ne­jasnim slucajevima angiografski nalaz je dovoljan za razlikovanje primamih megakaliksa od onih obstruktivne prirode. Sem neznatnog vijuganja intra­renalnih arterija oko proširenih cašica drugih promena nema. Medula bubrega 
je stanjena, korteks je obicne širine ili nešto zadebljan. 
Klinicki znacaj neobstruktivnih kalikektazija ogleda se u zastoju urina u pri­marno proširenim cašicama cime se stvaraju pogodni uslovi za nastanak infekcije i kalkuloze. 
UDC: 616.613-007.63-073.75 

Deskriptors: kidney calices, dilatation, pathologic urography 
Radiol. lugosl.17: 543-546, 1983 
Uvod -Nalaz proširenih cašica u odsu­stvu obstruktivnih lezija, stavlja katkad ra­diologa u diferencijalno-dijagnosticka raz­matranja o poreklu takvih promena. Ovo narocito u slucajevima izolovanih kalikekta­zija i prisutne urinarne infekcije. 
Razlikovanje obstruktivnih od neobstruk­tivnih dilatacija cašica postaje aktualno ne samo zbog dijagnostickog vec i klinickog interesa, pa je iz tih razloga ova problema­tika uzeta za cilj i sadržaj ovog rada. 
Materija! i metode -U toku 1982 godine pri urografskim pregledima 754 bolesnika izdvajani su slucajevi sa proširenim cašica­ma koje nisu imale za uzrok obstruktivne promene u bubregu ili njegovom odvodnom sistemu. Za podrobnije ispitivanje svakog od njih korišceni su podaci iz istorije bo­lesti, rezultati laboratorijskih pregleda, bu­brežni funkcionalni testovi i radioizotopski nalazi. U redim slucajevima indikovali smo dopunsku renalnu angiografiju. 
Rezurtati -U seriji od 754 urograma na­deno je 28 (3,7 %) slucajeva sa neobstruk­,tivnim proširenjem cašice. Kalikektazije su kod 23 (82 O/o,) bo lesnika videne jednostrano, obicno na jednom od polova i cešce na gornjem, a u 5 (17,8 %) · dilatirane cašice su bile rasporedene obostrano i difuzno. Zapazili smo da je u difuznom rasporedu cašica, njihov broj bio povecan izmedu 10 i 20. 
U urografskoj simptomatologiji izgled pro­širenih cašica bio je dosta ujednacen, može se reci karakteristican. Megakaliks je raz­vucenog i plitkog svoda, skracenih je for­niksa, poligonalnog je ili mozaicnog izgleda, katkad »fasetiran«. Pripadajuca papila mu je šira, zatupasta, ravna ili se ne vidi. lnfun­dibulum cašice je široko otvoren pa cela cašica podseca na levak ili zvono odnosno široko otvoren cvet (slike 1, 2, 3, 4). 
Nismo zapazili refluks kontrastnog sred­stva preko forniksa, u tubule, venski ili limfni sistem, što se cesto vida kod obstruktivnih hidrokaliksa. 
lnterpapilarna linija kod megakaliksa je 
pravilno lucna, a spoljni rub bubrega nad 
izmenjenim cašicama je bez promena. Bu­
brežne karlice su u svih slucajeva bile 
obicne velicine i oblika, a ureteri normalni 
u toku i kalibru. 
U cetiri slucaja megakaliks je bio pridru­
žen nekoj razvojnoj anomaliji karlice ili ure-
Rad primljen: 24. 3.1983. 

Goldner B. 





Slika 2 -Ureter fissus renis dex. Jedina cašica 
u gornjem polu desnog bubrega je proširena, po­
ligonalnog izgleda sa ureterom normalnim u toku 
i kalibru 

Fig. 2 -Ureter fissus renis dex. Only one calyx on the upper pole of the right kidney is dilated, po!ygonal contour with the ureter normal in 
course and caliber 
Slika 4 -Obostrano proširene cas1ce a naroci­to u srednjem delu levog bubrega. Levkast izgled cašice ciji je denzitet kontrastne senke manji od susednih i cašica u desnom bubregu.-Povecan 
broj cašica u levom bubregu 
Fig. 4 -Bilateral dilated calyces, especially in the middle part of the left kidney. "Funnel" shaped calyces with lesser density contrast me­di um when compared to than close the adjacent calyces in the right kidney. The number of ca-
lyces in the left kidney is increased 
tera: ureter et pyelon fissus seu duplex (slika 5). 
U dva slucaja cašicnih proširenja selek­tivna renalna arteriografija pokazuje samo neznatno vijuganje interlobarnih grana oko proširenih kaliksa (slika 6). 
Arteriae arcuatae koje cine grc.nicu me­dule prema korteksu pokazivale su smanje­nje medularne supstance u odnosu na nor­malnu ili umereno proširenu zonu korteksa, što se bolje uocavalo u nefrografskoj fazi arteriograma. 
Radio!. lugosl. 17: 543-546, 1983 

Neobstruktivne kalikektazije 
Arteriae interlobulares su normalnog toka i kalibra. Serum kreatinin i kreatinin klirens u svih slucajeva primarnih megakaliksa bili su u granicama normalnih vrednosti ili sa minimalnim odstupanjima klirensa. 
Radiorenogram je raden u šest, a scinti­gram bubrega samo u jednog od 28 sluca­jeva sa urografskim nalazom primarnih kali­kektazija. Radiorenografski nalazi kod izolo­vanog megakaliksa nisu pokazivali patološki tok krivulje. U bolesnika sa obostranim me­gakaliksima postojao je koncentracioni de­fekt, odnosno produžena druga faza u ra­diorenogramu. Jedini scintigram u osobe sa obostranim cašicnim proširenjima nije bio patološki. 
Diskusija -U analiziranom urografskom materijalu, 4 slucaja sa megakaliksima (14,2 %) od 28, imalo je neku od urodenih anomalija bubrežne karlice i uretera, što bi 

Slika 5 -Nefrotomografija: proširene cas1ce gornjeg pola levog bubrega. U dve cašice de­fekt u punjenju police od prisutnih kalkulusa. Ostale cašice, karlica i ureter su bez premene 
Fig. 5 -Nephrotomography: the dilated calyces in the upper pole of the left kidney. In two calyces there is a filling defect from calculus. Other caly­
ces, renal pelvis and ureter are normal 

Slika 6 -Selektivna renalna arteriografija le­vo.g bubrega posle aortorenovazografije: kon­trastno sredstvo od predhodnog pregleda prisut­no u cašicama koje su dilatirane na polovima. lnterlobarne arterije vijugaju oko proširenih ca­šica u gornjem polu, zaobilazecj hipertroficnu 
kolumnu Bertini 
Fig. 6 -Selective renal arteriography of the left kidney after aortorenovasography: contrast me­dium from previous examination is present in the dilated calyces on the poles. lnterlobar arteries have a tortuous course between dilated calyces 
and around hypertrophic column of Bertini 
moglo da uputi na kongenitalni poremecaj u razvoju medule. 
Na razlici odnosa medula-korteks, Gittes 
(1) i Talner (2) zasnivaju svoje gledište da kod primarnih magakaliksa postoji urodeni defekt medule, dok Puigvert (3) koji je prvi i opisao megakalikse (1963) smatra da je ova greška embrionalnog porekla i da se javlja za vreme rane deobe ureteralnog pupoljka kada se ovaj spaja sa metane­frosnim blastemom. Galian i saradnici (4) su utvrdili smanjen broj juksta medularnih glo­merula postavljajuci teoriju hipoplazije ovih glomerula cija je oslabljena funkcija odgo­vorna za poremecaj koncentracije urina, odnosno kontrastnog sredstva. 
U slucajevima gde nije bilo pridružene kongenitalne anomalije na urinarnom siste­mu, zapazili smo da je redukcija medule bila kompenzavana hipertrofijam Bertinijevih stu­bova, ciji izolovani nalazi kod hipertrofije hilarnih usana su dobro poznati radiolozima. Talner i Gittes (2) nalaze u desnom bubregu difuzne megakalikse uz obostrano kongeni-
Radio!. lugosl. 17: 543-546, 1983 

Goldner B. 
talan megaureter u distalnim delovima i ce-
sto hipertrofiju Bertinijevih stubova. 

Neobstruktivna cašicna proširenja otkri­vali smo kao uzgredan nalaz na šta ukazuju Talner i Gittes (2) odnosno Hartman (5), mada i primarno u slucajevima kada su me­gakaliksi komplikovani infekcijom i kalku­lom na šta upucuje prikazan slucaj sa sli­ke 5. Iz priloženog urograma uocava se da od cetiri cašice koje se vezuju za gornji pehar levog bubrega, dve su balonirane sa svetlim defektima u punjenju koji odgovaraju prisutnim kalkulusima. Ostali deo izvodnog sistema bubrega ne pokazuie obstruk1 ivr:e premene, iz cega smo zakljucili da se radi 
o primarnim megakaliksima koji su sekun­darno izmenjeni infekcijom i kalkulozom. 
Iz ovoga sledi i klinicki znacaj primarrd:1 megakaliksa, da oni kao i sve urodene ou­brežne anomalije predstavljaju locus minoris resistentiae i da zahtevaju redovnu kontrolu i pracenje. 
Zakljucak -Primarne kalikektazije su ne­obstruktivna proširenja cašica nastala zbog urodenog razvojnog defekta medule, odnos­no njenog papilarnog dela. Kortikalni sloj bubrega je neizmenjen i!i parcijalno, od­nosno difuzno umereno hipertrofican. 
Neobstruktivni megakaliksi se javljaju izo­lovano ili kao prateci nalaz neke od uro­denih mana karlice ili uretera. Koncen­traciona funkcija bubrega kod megakaliksa je umanjena pa je pojava kontrastnog urina u izvodnom sistemu bubrega produžena. 
Dilatirane cašice koje nisu komplikovane urinarnom infekcijom i kalkulozom imaju karakteristicnu urografsku simptomatologiju koja ih bitno razlikuje od sekundarnih, ob­struktivnih cašicnih proširenja. U spornim, dijagnosticki nejasnim slucajevima, selektiv­na renalna arteriografija razrešava di­jagnozu. 
Pravovremena dijagnoza primarnih kali­kektazija i redovno pracenje kroz povreme­ne kontrole, smanjuje mogucnost nastajanja infekcije i kalkuloze. 
Abstract 
NONOBSTRUCTIVES GAL YCECTASIES 
Goldner B. 

In the presen! repo rt 28 (3,7 %) cases of non­obstructive calyceal dilatation from 754 urograms performed in 1982 were described. Primary di­lated calyces were found in 82 per cent of cases unilaterally, usually in one pole of the kidney. In 17,8 per cent of cases dilated calyces were found bilaterally. 
Megacalyces have characteristic urographic signs which distinguishes them from obstructive calyceal dilatation. The calyceal pattern may be the "mosaic", "faceted", "trumpet" or "beli" shape, or it may appear as a "large open flo­wer". The tips of the papillae in these cases are shallow, large, or not visualized. Renal pelvis appears normal. The ureters are normal in their course and caliber. 
In unclear cases, angiographic features are sufficient for distinguishing primary megacalyces from those of obstructive nature. Except for · mi­nimal drapin;g, around the dilated calyces, no other chanqes in the intrarenal arteries were observed. The angiographic nephrogram shows a thin medulla and the cortex within or over the normal range. 
Glinica! significance of nonobstructive calycec­tasies is reflected in the urinary stasis which predisposes for infection or calculosis formation. 
Li teratura 
1. 
Gittes R. F., Talner L. B.: Congenital mega­calyces versus obstructive hydronephrosis. J. Urol. 108: 833-836, 1972. 

2. 
Talner L. B., Gittes R. F.: Megacalyces: Fur­ther observations and differentiation from ob­structive renal disease. Radiology 3: 473-486, 1974. 

3. 
Puigvert A.: Megacalicosis: Diagnostico di­ferencial con la hidrocalicectasia. Med. Ciin. 41: 294-302, 1963. 

4. 
Galian P., Forest M., Aboulker P.: La mega­calicose. Presse Med. 78: 1663-1667, 1970. 

5. 
Hartman G.: Nontuberculous lnfections of the Genitourinary Tract. U: Glinica! Urography (Emmet J. and Witten D.). W. B. Saunders Co., Philadelphia, London, Toronto. Third ed., Vol. II., 1971 (749-778). 


Adresa autora: asist. dr sci. dr Branislav Goldner, Interna klinika B u Beogradu, ul. dr Su­botica 13, 11000 Beograd. 
Radiol. lugosl. 17: 543-546, 1983 

KLINICKA BOLNICA »DR M. STOJANOVIC«, ZAGREB ZAVOD ZA RADIOLOGIJU I ONKOLOGIJU 

RETROKAVALNI URETER 
Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 
Sažeta'k -U razdoblju od 1972 do 1983. godine, postavili smo dijagnozu retro­kavalnog uretera u dva bolesnika, na osnovu nalaza ekskrecione urografije i retrogradne pijelografije. U jednom slucaju pretrage su dopunjene i kavo­
grafijom u kombinaciji sa urografijom, a dijagnoza je potvrdena i operativno. Prikazani su anatomsko-topografski odnosi desnog ,uretera i vene kave infe­rior, embrionalni razvoj ove anomalije te simptomatologija, rendgenska dija­gnostika i terapija. Ukazuje se na važnost radioloških metoda pretrage, pomo­cu kojih se iskljucivo postavlja dijagnoza i iznose vlastita iskustva u diferen­cijaciji retrokavalnog uretera od drugih obstrukcionih uropatija. 
UDC: 616.617-007.41-073.75 

Deskriptors: ureter-abnormalities, vena cava inferior 
Radiol. lugosl.17: 547-551, 1983 
Uvod -Retrokavalni ureter je kongenital­na anomalija položaja proksimalnog dijela desnog uretera, uvjetovana abnormalnim embrionalnim razvojem vene kave inferior. Anomalija je cesto nazivana postkavalni ure­ureter, cirkumkavalni ureter i preuretericna vena kava. Posljednji spomenuti naziv se cini etiološki najispravniji (1, 2). Ureter je obicno u visini treceg il cetvrtog lumbalnog kralješka naglo usmjeren medijalno i dor­zalno, iza vene kave koju okružuje, a zatim nastavlja tok prema naprijed izmedu vene kave i aorte. Nakon toga križa venu kavu ventralno i prema lateralno i ponovo zauzi­ma svoj normalni položaj (3) (slika 1). 
Anomalija je gotovo iskljucivo lokalizira­na na desnoj strani, a opisana su dva slu­caja i lijevostrane lokalizacije. U jednom slucaju je retrokavalni ureter na lijevoj stra­ni bio uvjetovan lijevostranim položajem vene kave inferior (situs viscerum inversus}, a u drugom se slucaju radilo o dvostrukoj veni kavi sa retrokavalnim položajem lijevog uretera (4, 5). 
Smatra se, da formiranje retrokavalnog uretera nastaje zbog pogreške u razvoju embrionalnog venoznog sistema, a ne u raz­voju uretera (2, 3). Rano u fetalnom razvoju ovaj sistem se sastoji od tri bilateralno par­na venozna kanala, subkardinalni, postkardi­nalni i suprakardinalni, koji sa svojim ana­stomozama formiraju prsten ili »renalni ovratnik«. Normalno se najveci dio vene kave inferior distalno od renalne vene for­mira od perzistentnog venoznog kanala -suprakardinalne vene, koja leži dorzalno od uretera. Zbog toga se opcenito smatra, da ova anomalija nastane uslijed pogrešnog razvoja vene kave inferior iz ventralnog di­jela ovog venoznog sistema, koji leži ven­tralno od uretera i uvjetuje rok uretera iza formirane vene kave (slika 2). Postoje me­dutim razilaženje kod pojedinih autora, koja od perzistirajucih vena, postkardinalna ili subkardinalna formira abnormalnu venu kavu inferior. 
Retrokavalni ureter je prvi put opisao Hochstetter 1893. godine (1, 6). Sve do 1940. godine je u literaturi bilo opisano približno 27 slucajeva, koji su svi bili dijagnosticirani za vrijeme operacije ili na obdukciji. Prvi slucaj kod kojeg je bila postavljena tocna preoperativna dijagnoza prikazao je Harrill 1940. godine (7). Od tog se perioda broj pre-
Rad primljen: 9. 5.1983. 

Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 
operativno dijagnosticiranih retrokavalnih uretera stalno povecava. 


Slika 1 -šemacki prikaz retrokavalnog uretera 
..ig. 1 -Retrocaval ureter 
=..F„
. 

. 
· -.-,..,.,.,;.r•'..,l>.-s:;,. 




A 
B 
C 


Slika 2 -šemacki prikaz embrionalnog razvo­ja vene kave inferior i retrokavalnog uretera. (A) odnos uretera i kardinalnih vena. (8) normalni razvoj vene kave inferior od desne suornkardi­;ialne vene. (C) razvoj vene kave od subkardinal­ne vene (preradeno iz Emmett's Clinical Uro­
graphy) Fig. 2 -Diagrammatic illustration of the rela­tion between the development of the inferior vena cava and retrocaval ureter. (A) primitive condi­tion, with the ureter between the three cardinal veins. (B) the usual method of formation of the vena cava from the right supracardinal vein. (C) the subcardinal vein has formed the main por­tion of the vena cava (from Emmett's Clinical 
Urography) 

Anomalija je vrlo rijetka, cešca kod mu­škaraca, a u odnosu prema ženama od 2,8 : 1. Veca ucestalost ovog anomalicnog stanja kod muškaraca je neobjašnjena (1, 5, 6). 
Simptomi retrokavalnog uretera su uvje­

tovani obstrukcijom uretera i obicno se ne 
javljaju sve do trece ili cetvrte decenije ži­
vota. Zbog postepenog razvoja hidronefro­
ze stanje je cesto asimptomatsko i rijetko 
dijagnosticirano u djece. Simptomi nisu ka­
rakteristicni, a bolesnici obicno navode bol 
u podrucju desne lumbalne regije sa dizu­
ricnim smetnjama, a cesto je prisutna i he­
maturija. Od komplikacija mogu biti prisutni 
znakovi infekcije urinarnog trakta uz mo­
gucnost formiranja konkremenata (1, 8, 9). 
Dijagnoza retrokavalnog uretera se po­stavlja iskljucivo radiološkim metodama pre­trage. Terapija ovisi o stupnju obstrukcije uretera i funkciji bubrega. Najcešce je ope­rativna, sa kirurškom korekcijom proširenog pijelona i pocetnog dijela uretera, pre­kavalnom transpozicijom uretera i reanasto­mozom (1, 8). 
Materija! i metode -U razdoblju od 1972 

do 1983. godine postavili smo dijagnozu re­trokavalnog uretera u dva bolesnika. U jed­nom slucaju se radilo o ženskoj osobi sta­roj 35, a u drugom slucaju o muškarcu starom 33 godine. Oba bolesnika su ana­mnesticki navodili bol u podrucju desne lumbalne regije sa dizuricnim smetnjama, a kod muškarca je povremeno bila prisutna hematurija. 
Buduci da je klinicka slika retrokavalnog uretera nekarakteristicna, dijagnozu smo postavili iskljucivo radiološkim metodama pretrage i to ekskrecionom urografijom, re­trogradnom pijelografijom i kavografijom. Na osnovu nalaza ekskrecione urografije mo­žemo postaviti samo sumnju na retrokaval­ni ureter, jer je cesto nemoguce u cijelosti ispuniti ureter kontrastnim sredstvom. Ka­nalni sistem desnog bubrega pokazuje u ovisnosti o stupnju obstrukcije uretera, ek­taziju ili znakove hidronefroze, sa prošire­njem pijelona i proksimalnog dijela uretera. Ureter je obicn0 prikazan samo do visine treceg ili cetvrtog lumbalnog kralješka, gdje je naglo usmjeren prema medijalno popri-
Retrokavalni ureter 
majuci oblik obrnutog slova J. Distalne di­jelove uretera obicno nije moguce prikazati. Dijagnozu potvrdujemo retrogradnom pije­lografijom s kateterom po Chevassu-u, pri­kazujuci u cijelosti citavi tok uretera, koji u svom lumbalnom dijelu okružuje venu kavu i projicira se unutar sjene kralježnice. cesto je korisno uciniti polukose slike, kao i profilnu sliku koja nam prikazuje neposre­dnu blizinu uretera i lumbalne kralježnice. Kavografija izvedena istovremeno sa uro­grafijom a narocito nakon uvedenog kate­tera u desni ureter, prikazuje anatomski odnos izmedu uretera i vene kave inferior (1, 3, 8). 
Rezultati -U naših bolesnika, kod kojih smo postavili dijagnozu retrokavalnog ure­tera, utvrdili smo na ekskrecionoj urografiji leziju funkcije desnog bubrega, sa jako iz­raženom ektazijom kanalnog sistema, uz znatno-proširenje pijelona i proksimalnog dijela uretera. Ureter je bio dobro prikazan samo do visine...treceg lumbalnog kralješka, gdje je pokazivao zavoj prema medijalno i naglo završavao zbog kompresije sa ve­nom kavom. Na pojedinim slikama prikazao se prevezikalni dio uretera koji je bio ured­nog lumena (slika 3). Postavili smo sumnju na mogucnost retrokavalnog uretera i ucinili retrogradnu pijelografiju. Sa kateterom po Chevassu-u prikazali smo citavi tok desnog uretera i utvrdili u visini treceg lumbalnog kralješka zavoj uretera prema medijalno i dorzalno oko vene kave inferior (slika 4). Na osnovu ovog nalaza postavili smo dija­gnozu retrokavalnog uretera. Kod bolesni­ce smo ucinili i kavografiju u kombinaciji sa urografijom i prikazali anatomski odnos uretera i vene kave inferior (slika 5). Na operaciji se ucini resekcija suženog i kom­primiranog dijela uretera, kirurška korekci­ja proširenog pijelona i uretera sa preka­valnom transpozicijom uretera i reanasto­mozom... Post.operativni tok je bio uredan. 
Medutim, u našem drugom slucaju bole­snik nije pristao. na operativni zahvat, kao ni na izvodenje kavografije (slika 6). Kod njega smo, kao jednu od mogucih kompli­kacija, utvrdili mineralni ureterolit u preve­zikalnom dijelu desnog uretera, kojeg je bo­lesnik izmokrio. 

Slika 3 -Ekskreciona urografija, pokazuje jako izraženu ektaziju kanalnog sistema desnog bu­brega sa izrazitim proširenjem pijelona i proksi­malnog dijela uretera do visine L/3 kralješka sa 
medijalnom devijacijom 
Fig. 3 -Excretory urogram. Pyelocaliectasis on right with gentle curve of upper part of ureter toward midline, which suggests but does not prave diagnosis 
Diskusija -Jako se anomalija retroka­valnog uretera susrece vrlo rijetko, njena diferencijacija od svih drugih obstrukcionih uropatija desnog uretera zbog vrlo izrazite i tipicne medijalne devijacije uretera i po­sljedicne hidronefroze, obicno ne predstav­lja veci problem. 
Devijacija uretera sa tumoroznim masa­ma slabije je izražena nego kod retrokaval­nog uretera, u duljem je segmentu i obicno ne uzrokuje hidronefrozu i hidroureter. 
Obstrukcije pijeloureteralnog segmenta sa aberantnim krvnim žilama i strikturama, mogu uzrokovati ektaziju kanalnog sistema bubrega ili hidronefrozu, ali ureter nije di­latiran i normalnog je toka. 
Ponekad ureter u svom proksimalnom di­jelu leži sasvim uz musculus psoas i može 
Radiol. lugosl. 17: 547-551, 1983 

Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 

Slika 4 -Retrogradna pijelografija kod iste bo­lesnice, pokazuje tok uretera oko vene kave sa 
suženjem i kompresijom lumena Fig. 4 -Right retrograde pyelogram by same patient. Complete ureter outlined showing that ureter makes abrupt swing over spinal column 
to encircle vena cava 


Slika 5 -Kavografija u kombinaciji sa urogra­fijom, pokazuje medusobni odnos uretera i vene kave inferior 
Fig. 5 -Cavography combined with excretory urography shows the anatomic relations between the ureter and the inferior caval vein 

Slika 6 -Retrogradna pijelografija antero-po­steriorna i profilna projekcija, sa prikazom dor­zalne i medijalne devijacije uretera oko vene 
kave inferior 

Fig. 6 -Right retrograde pyelogram, AP and profile projection showing the marked medial and 
dorsal deviation of the ureter 

formirati oštar zavoj prema medijalno, pre­ko antero-lateralnog dijela ovog mišica. U prisutnosti takvog stanja, ne postaji tako izrazita medijalna devijacija uretera, kao ni proširenje lumena uretera i hidronefroza. U kosim i profilnim projekcijama zavoj ure­tera pokazuje konveksitet prema naprijed što je obrnuto nego kod retrokavalnog ure­tera. 
Mullen smatra, da diferencijalna dijagno­za retrokavalnog uretera i sindroma desne ovarijalne vene može ponekad predstavljati pravi problem (10). Mi u tom pogledu nismo imali poteškoca. U svim našim slucajevima sindroma desne ovarijalne vene, ureter je pokazivao normalni tok, sa kompresijom lu­mena obicno u visini prvog sakralnog kra­lješka, a proširenje kanalnog sistema bu­brega i proksimalnog dijela uretera bilo je znatno slabi je izraženo (11 ). 
Radiol. lugosl. 17: 547-551, 1983 

Retrokavalni ureter 
Zakljucak -Retrokavalni ureter je vrlo rijetka kongenitalna anomalija položaja de­snog uretera, uvjetovana abnormalnim em­brionalnim razvojem vene kave inferior. 
Zbog postepenog razvoja hidronefroze anomalija je rijetko dijagnosticirana u dje­ce, a simptomi se obicno manifestiraju u tre6em ili cetvrtom deceniju života_ Klinicka slika je nekarakteristicna, a dijagnoza se postavlja iskljucivo radiološkim metodama pretrage; el<skrecionom urografijom, retro­gradnom pijelografijom i kavografijom. 
U diferencijalno dijagnostickom pogledu i poreci nejasne klinicke slike nismo imali poteško6a u diferencijaciji retrokavalnog uretera od drugih obstrukcionih uropatija. 
Stoga smatramo, da u svakom slucaju proširenja kanalnog sistema desnog bubre­ga i proksimalnog dijela uretera sa medi­jalnom devijacijom, treba uvijek misliti i na retrokavalni ureter. 
Abslract 
RETROCAVAL URETER 
Smolkovic J., Temmer B., Trnski D. 
In the period from 1972 to 1983, the diaqnosis of retrocaval ureter regarding the findings of ex­cretory urography and retrograde pyeloqraorv was made in two patients. Examination was com­pleted by cavography toqether with uroqraphv in one patient, and the diaqnosis was also con­firmed by operation. We demonstrated the ;,na­tomical and topoqraphical relationes of the riqht 11reter and the inferior caval vein, embryolonical rjP,velopment of this anomaly, simptomatolonv. X-ray diagnostic and the therapy_ The importanr e of radioloqical methods of examinations bv which the diagnosis is made is emphasized. We also present our experience in differentiation of re­trocaval ureter from other obstructive uropathies. 
Literatura 
1. 
Nielsen P. B.: Retrocaval ureter. Acta Radio!. 51: 179-186, 1959. 

2. 
Morganstern S. L., Seery H. W., Cole A. T.: Preureteric vena cava. Urology 9: 664-666, 1977. 

3. 
Em met L. J.: Retrocaval Ureter. U: Clinical Urography, An Atlas and Textbook of Roentgenol. Diaqn. 2, Saunders, Philadelphia -London, 1964 (935-936, 1043). 

4. 
Brooks R. E.: Left retrocaval ureter associat­ed with situs inversus. J. Urol. 88: 484-487. 196?. 

5. 
Eidelman A., Yuval E., Simon D., Sibi Y.: 


Retrocaval Ureter. Eur. Urol. 4: 279-281, 1978. 
6. Ariola M. P., EI-Droubi H., Dahlen C. P.: 
Combined retrocaval ureter and retroperitoneal fibrosis: Report of a case. J. Urol. 121: 107-108, 1979. 
7. 
Harill H. C.: Retrocaval ureter. Repo rt of case with operative correction of the defect. J. Urol. 44: 450-453, 1940. 

8. 
Hellsten S., Grabe M., Nylander G.: Retro­caval ureter. Acta Chir. Scand. 146: 225-:228, 1980. 

9. 
Hidai H., Kohdaira T., Terashima K., Taka­hashi G.: Retrocaval Ureter in Chi!dren. Eur. Urol. 4: 127-131, 1978. 

10. 
Mullen H. W., Engel W. J.: Circumcaval Ureter. Radiology 59: 528-536, 1952. 

11. 
Smolkovic J., Trnski D., Bašic M., Temmer B., Bosnar M.: Sindrom desne ovarijalne vene. Radiol. lugosl. 17: 135-138, 1983. 


Adresa autora: Dr Josip Smolkovic, Zavod za radiologiju i onkologiju Klinicl<e bolnice Dr M. Stojanovic, Zagreb, Vinogradska 29, 41000 Za­greb. 
Radiol. lugosl. 17: 547-551, 1983 

Ovije doze po 120 mg na dan 



Garamycin* 
gentamicin injekcije 120 mg/1,5 ml 
Kada je otežana trokratna pnmJena, Garamycin se može dati u dvije doze po 120 mg na dan (na 12 sati). 
Lijecenje Garamycinom svakih 12 sati: 
-smanjuje rizik za bolesnika pri iv. primjeni jer je srna­njen broj injekcija u jednom danu 
-za trecinu smanjuje posao medicinskog osoblja 
-za trecinu smanjuje potrošnju šprica i igala 
za injiciranje 

• 
Visoko djelotvoran u lijecenju sistemskih i lokaliziranih 

infekcija 


• 
Sigurnost lijecenja uz pravilnu primjenu 

• 
20-godišnje klinicko iskustvo 

• 
30 medunarodnih simpozija 

• 
10 tisuca i više publiciranih klinickih izvještaja 

• 
40 miliona i više lijecenih bolesnika 


Oprema 

10 ampula po 20 mg/2 ml 
1 O ampula po 80 mg/2 ml 
10 ampula po 120 mg/1,5 ml 
Za detaljnije informacije i literaturu obratite se proizvo­dacu. 
• zašticeno ime 

KRKA, tovarna zdravil, n. sol. o., KRKA Novo mesto 
OPCA BOLNICA SPLIT, ODJEL ZA RADIOLOGIJU, ODJEL ZA UROLOGIJU, VOJNA BOLNICA SPLIT, ODJEL ZA RADIOLOGIJU 
PERKUTANA TRANSKATETERSKA EMBOLIZACIJA RENALNE ARTERIJE KOD TUMORA BUBREGA 
Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 
Sažeta'k -Autori prikazuju svoja iskustva s preoperativnom perkutanom transkateterskom embolizacijom renalnih arterija kod 31 bolesnika s malignim 
tumorom bubrega. 

Svrha embolizacije je devaskularizacija tumora s kojom se postiže smanjenje tumora i njegova demarkacija. lnteroperativni gubitak krvi tijekom nefrektomije bitno se smanjuje. Ovom metodam sprecava se diseminacija malignog tromba za vrijeme operativne manipulacije u donju šuplju venu. Kao embolizacijski materija! upotrebljavali smo cestice Marbagelana i originalne Gianturcove spirale. 
Autori se osvrcu na postembolizacijski sindrom i iznose svoja iskustva u nje­govoj prevenciji. 
UDC: 616.61-006-089:616.136.7-089.819.6 

Deskriptors: kidney neoplasms, embolization therapeutic, renal artery 
Radiol. lugosl. 17: 553-560, 1983 
Uvod -Perkutana transkateterska embo­lizacija renalne arterije je metoda inter­ventne radiologije koja kod tumora bubrega olakšava nefrektomiju i skracuje trajanje operativnog zahvata, smanjuje intraopera­tivni gubitak krvi, te sprecava disemina­ciju malignog tromba u donju šuplju venu. lnoperabilni tumori nakon embolizacije mogu postati operabilnim uslijed smanjenja emboliziranog tumora, kao i bolje ograni­cenosti, koja je uzrokovana demarkacijom kao posljedicom nekroze emboliziranog tu­mora. Kod neoperabilnih tumora pomocu embolizacije renalne arterije uspješno se kontrolira hematurija (1, 2, 3, 5, 9, 10, 11, 12, 14, 15). Opisane su regresije pulmonal­nih metastaza nakon embolizacije primar­nog tumora, što se tumaci cito-humoralnim efektom (17). 
Prvu terapijsku embolizaciju na prepari­ranoj arteriji izveo je Brooks 1930. godine. Nakon izvršene arterijotomije arterije karo­tis on je cesticama autolognog mišicnog tkiva embolizirao posttraumatsku karotiko­kavernoznu fistulu. Prva transkateterska em­bolizacija izvršena je takode u neuroradiolo­giji. Lussenhop je 1960. godine izvršio trans-katetersku embolizaciju arteriovenozne mal­formacije kuglicama Silastica. Lang 1971. godine izvodi prvu embolizaciju renalnih arterija kod malignoma bubrega radioaktiv­nim zlatom. Almgard 1973. godine izvodi prvu embolizaciju malignoma bubrega ko­madicima autolognog mišicnog tkiva (20). 
Materija! i metode -Od travnja 1981. go­dine do svibnja 1983. godine na Odjelima za radiologiju Opce bolnice i Vojne bolnice u Splitu izvršene su perkutane transkateter­ske embolizacije renalnih arterija kod 31 bolesnika s malignomom bubrega. 
Kod naših bolesnika dijagnoza malignog tumora bubrega postavljana je nakon de­taljne klinicke i laboratorijske obrade, te nakon konvencijonalnih rendgenoloških pretraga, kao i i. v. urografije s nefrotomo­grafijom. Od listopada 1982. godine u di­jagnostici ovih tumora od znatne pomoci su nam kompjuterizirana tomografija i ultra zvuk. Nakon što je na ovaj nacin postav­ljena dijagnoza pristupili smo angiografskim pretragama. Najprije smo radili abdominal­nu aortografiju, a nakon toga selektivne angiografije zdravog i bolesnog bubrega. 
Rad primljen: 12.7. 1983. 

Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Slanic l. 
U pojedinim slucajevima dijagnozu smo potvrdivali farmakoangiografijom. Selektivnu angiografiju bolesnog bubrega radili smo velikem kolicinam kontrasta (40 ccm) uz tlak od 3,5 atmosfera. (Kontrast je uštrca­van automatskom štrcaljkom na komprimi­rani zrak tipa Cisal 11). Ukoliko je tromb u cijelosti okludirao renalnu venu radili smo i kavografiju, kako bi dokazali eventualni prodor tromba u donju šuplju venu. 
Nakon tako postavljene dijagnoze pristu­pali smo embolizaciji. Kod 24 bolesnika embolizacija je izvršena odmah nakon angiografije, a kod 7 bolesnika embolizaciji se pristupilo do tri dana nakon angiografske 
a 
pretrage. Embolizaciju smo vršili originalnim Gianturcovim setom za embolizaciju, firme Cook, te Marbagelanom, sterilnim želatin­skim spužvastim materijalom firme Behrin­gerwerke. 
Gianturcovim spiralama embolizirali smo renalne arterije kod 7 bolesnika, a Marba­gelanom kod 21 bolesnika. Kod 3 bolesnika upotrebili smo oba materijala za okluziju renalnih arterija. Kod embolizacije Giantur­covim spiralama spirale standardne velicine postavljali smo 3 cm od izlazišta renalnih arterija (slika 1 a, 1 b i 1 c). Kod 8 bolesnika upotrebljene su dvije, a kod dva bolesnika 3 spirale. 

Slika 1 -Selektivna angiografija lijevog bubre,ga: a) arterijalna faza u podrucju srednjeg dijela bu­brega, te dijela donjeg pola vidi se patološka vaskularizacija, b) venozna faza: renalna vena je slo­bodna i u cijelosti prikazna, c) kontrolna angiografija nakon embolizacije Gianturcovim spiralama: 
nema znakova intrarenalne vaskularizacije tumora 
Fig. 1 -Selective angiography of the left kidney: a) arterial phase: in the middle part and the lower pole of the kidney is seen pathological vascularization, b) venous phase: renal vein is unobstruct­ed and totaly demonstrated, c) control angiography after embolization with Gianturco coil: there 
are no signs of intrarenal vascularization as well as vascularization in the tumor 
Kod okluzije renalnih arterija Marbagela­nom upotrebljavali smo cestice velicine 3 X 3 X 10 mm do velicine 3 X 3 X 20 mm, koje smo oblikovali neposredno prije inter­vencije. cestice smo natapali u kontrastno sredstvo s visokem koncentracijam joda, kako bi njihov put mogli uspješno pratiti na TV monitoru. Potiskivanje cestica vršili smo fiziološkem otopinom pomocu tuberkulinskih štrcaljki. Tijekom embolizacije vršili smo kontrolne angiografije s malim kolicinama razrijedenog kontrastnog sredstva, kako bismo bili upoznati sa stupnjem okluzije žile. Emboluse smo u renalnu arteriju postavljali pomocu angiografskih katetera tipa Cobra i Femoral renal F 7, s jednim otvorom na vrhu. Nakon što bismo dijaskopski utvrdili povaljan ucinak embolizacije, pristupili bi­smo kontrolnoj angiografiji. Ne prikazivanje patološke vaskularizacije bio je dokaz uspješno izvršene embolizacije (slika 2 a, 2 bi 2 c). 
Perkutana transkateterska embolizacija renalne arterije kod tumora bubrega 

Slika 2 -Selektivna angiografija desnog bubrega: a) kasna arterijalna faza: vidljiva je patološka vaskularizacija u podrucju donjeg pola bubrega, b) venozna faza: prikazane su široke tortuozne kapsularne vene, dok renalna vena nije prikazana, c) kontrolna angiografija nakon embolizacije ce-sticama Marbagelana: nema znakova intrarenalne vaskularizacije, kao ni vaskularizacije tumora Fig. 2 -Selective angiography of the right kidney: a) late arterial phase: pathological vascularization in the area of the lower pole of the kidney, b) venous phase: wide tortuous capsular veins but renal vein is not shown, c) control angiography after embolization with particles of Marbagelan: 
there are no signs of intrarenal vascularization as well as vascularization in the tumor 
Rezultati -U razdoblju od travnja 1981. godine do svibnja 1983. godine izvršena je embolizacija malignoma bubrega kod 31 bo­lesnika. Kod 3 bolesnika tumorom zahva­ceni bubreg bio je opskrbljen s dvije renal­ne arterije i obje su bile embolizirana. Nefrektomija je uslijedila 24 sata do 4 dana nakon embolizacije. Gubitak krvi za vrijeme nefrektomije kod ovako preoperativno pri­premljenih bolesnika znatno je smanjena. Radi tocnijeg uvida u kolicinu nadoknadene krvi kod emboliziranih bolesnika izvršili smo komparaciju s grupam od 20 bolesnika kod kojih nije izvršena preoperativna emboliza­cija (tabela 1 ). Iz tabele 1 vidljivo je da gu­b itak krvi kod vecine emboliziranih bolesni­ka iznosi 350 ccm, a najveca nadoknada iznosila je kod jednog bolesnika 1050 ccm. U kontrolnoj grupi niti jedan bolesnik nije imao nadoknadu manju od 700 ccm, a kod 4 bolesnika nadoknadeno je 1750 ccm krvi. Prosjecna nadoknada kod emboliziranih bo­lesnika iznosila je 508 ccm, a kod neembo­liziranih 1173 ccm krvi. 
Nakon embolizacije tumor se sman1u1e, a uslijed nekroze dolazi do demarkacije. 
rateru da odmah pristupi podvezivanju re­nalne vene i na taj nacin onemogu6i otplav­ljivanje malignog tromba u donju šuplju venu. Svi ovi elementi znatno skraC::uju vri­jeme trajanja operativnog zahvata (tabela 2). Iz tabele 2 vidi se da operativni zahvat kod 
Embolizirani Neembolizirani bolesnici bolesnici 
ccm  broj  broj  
350  18  o  
700  12  6  
1050  1  5  
1400  o  5  
1750  o  4  

Prosjecna nadoknada 508 ccm 1173ccm krvi 
Tabela 1 lnteroperativna nadoknada krvi 
Embolizirani Neembolizir;,.· 
bolesnici bolesnici 
sati  broj  broj  
2 3 4 __  _ 
 _ 
 _ 
 31 o o ____ _  5 14 1  
Ukupno  31  20  


Devaskularizacija bubrega omogucava ope-Tabela 2 -Dužina trajanja operativnog zahvata 
Radiol. lugosl. 17: 553-560, 1983 

Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 
Hospitalizacija nakon 

Ukupna hospitalizacija 
operativnog zahvala 

Dužina embolizirani kontrolna embolizirani kontrolna 
u danima bolesnici grupa bolesnici grupa 
broj broj broj broj 
bolesnika bolesnika bolesnika bolesnika 
. 10 o o 5 3 
. 20 16 5 26 9 
. 40 
14 7 o 5 1 5 
o 2 

> 50 o 3 o 1 
Prosjek dana hosp. 21,8 25,6 13,5 21,5 
Tabela 3 -Dužina trajanja hospitalizacije 
Dani  Bol u lumbalnoj regiji  Temperatura  M ucnina  Povracanje  Hiper­tenzija  
trajanja  broj  broj  broj  broj  broj  
bolesnika  bolesnika  bolesnika  bolesnika  bolesnika  

1  7  16  11  3  o  
2  9  13  6  o  o  
3  11  2  1  o  1  
4  4  o  o  o  o  

Ukupno 31 31 18 3 
Tabela 4 -Postembolizacijski sindrom 
emboliziranih bolesnika traje manje od 2 
Lagana bolnost 5 

sata, dok u grupi bolesnika kod kojih nije Umjerena bolnost 
izvršena embolizacija to vrijeme uglavnom iznosi 3 sata. Skracenje operativnog zahva­ta, kao i smanjenje krvarenja tijekom ne­frektomije, omogucava brži oporavak boles­nika, tako da se vrijeme hospitalizacije skracuje (tabela 3). Iz tabele 3 vidi se da prosjecno ukupno vrijeme hospitalizacije kod emboliziranih bolesnika iznosi 21,8 dana, a kod neemboliziranih 25,6 dana. Raz­lika je još veca ukoliko se usporede dani hospitalizacije nakon operativnog zahvata. Kod emboliziranih bolesnika prosjecna ho­spitalizacija nakon operativnog zahvata iz­nosila je 13,5, a u kontrolnoj grupi 21,5 
dana. 
Kod svih bolesnika bio je izražen postem­bolizacijski sindrom (tabela 4). Bol u lum­balnoj regiji trajala je od 1 do 4 dana U ve­cini slucajeva radilo se o umjerenoj bolnosti (tabela 5), koja je uspješno tretirana per os datim Analginom. Samo kod jednog bolesni­ka bila je prisutna jaka bol, koja je perzi­stirala kroz tri dana i kupirana je i. v. datim narkoticima. 
Jaka bolnost 1 
Ukupno 31 
Tabela 5 -Jacina boli u emboliziranom pod­rucju 
Temperatura  Dužina  Broj  
LI o C  trajanja  bolesnika  
. 37°  1-3 dana  22  
. 38 °  1-2 dana  8  
39,6 °  1 dan  1  
31  

Tabela 6 -Visina i dužina trajanja temperature u ° C 
Lagano povišenje tjelesne temperature primjeceno je kod svih bolesnika (tabela 4 i 6) i u vecini slucajeva kretala se izmedu 37 ° i 38 ° C s najdužim trajanjem od 3 dana. Najviša temperatura kod jednog bolesnika iznosila je 39,9 ° C i uspješno je treti rana antipireticima. 
Mucnina u trajanju 1 do 3 dana javila se kod 18 bolesnika (tabela 4). Kod 3 bolesnika 12 sati nakon embolizacije javilo se povra-
Radiol. lugosl. 17: 553-560, 1983 

Perkutana transkateterska embolizacija renalne arterije kod !umora bubrega 
canje, a kod jednog od njih i hematoemeza. To je ujednom bio bolesnik s najjace izra­ženim postembolizacijskim sindromom. Nje­govo stanje drugi dan nakon embolizacije se normaliziralo. 
Povišenje krvnog tlaka bilo je izraženo samo kod jedne bolesnice. Svi bolesnici dobro su podnijeli embolizaciju. Kod niti jednog bolesnika nismo imali težih kompli­kacija kao što su akutne renalne insufici­jencije, renalni absces ili paraliticki ileus. 
Diskusija -Za embolizaciju renalnih ar­terija mogu se upotrebiti razni embolizacij­ski materijali, kao što su autologni komadici mišicnog ili masnog tkiva, autologni krvni ugrušak, razni spužvasti materijali (Gelfoam, Spongel, Gelaspon, Marbagelan i drugi), po­limerne supstance (Bucrylat, Poliuretan, Si­Ikonska guma) i inertna tijela (Gianturcove spirale). U novije vrijeme upotrebljavaju se i posebni balonski kateteri, kod kojih se ispunjeni balon posebnim mehanizmom ot­pušta u renalnu arteriju koju želimo okludi­rati. Ovakav nacin embolizacije osobito je praktican za okluzijo širokih žila, osobito u slucajevima kod kojih postoje široke A-V fistule, te postoji opravdana bojazan da drugi embolizacijski materijali prijedu u ve­nozni bazen i izazovu okluziju na udaljenim mjestima. Elektrokoagulacija je najnovije dostignu6e u embolizaciji arterija. Preko po­sebnih katetera, koji u sebi imaju elektro­vodic, može se izvršiti precizna i trajna okluzija željene arterije (4, 8, 16, 18, 19, 23). 
Za preoperativnu embolizaciju mogu se upotrebljavati embolizacijski materijali koji se resorbiraju kroz kra6e ili duže vrijeme. Mi smo upotrebljavali spužvasti materija! -Marbagelan, koji se resorbira nakon 1 do 3 tjedna i inertno tijelo Gianturcovu spira­lu, koje predstavlja trajni neresorbirajuci embolizacijski materija!. Kod embolizacije Marbagelanom embolizaciju smo pocinjali cesticama velicine 3 X 3 X 10 mm, koji bi kroz angiografski kateter potiskivali tuber­kulinskem štrcaljkom. Takove cestice no­šene krvnom strujom okludiraju arterije u neposrednoj blizini tumora. Jedna od glav­nih karakteristika malignoma bubrega je prisustvo brojnih širokih A-V fistula. To je razlog zbog kojeg kod naših bolesnika ni­smo upotrebljavali manje embolizacijske cestice. Embolizaciju smo završavali ubaci­vanjem cestica velicine 3 X 3 X 20 mm. 
Jedna od komplikacija embolizacije je regurgitacija embolizacijske cestice iz re­nalne arterije u aortu i nastanak neželjenih embolizacija na udaljenom mjestu (6). Opi­sane su i neželjene embolizacije Adamkie­wiczove arterije kao posljedica regurgitaci­je embolizacijske cestice kod embolizacije renalne arterije koja su završila i letalno (24). To je razlog zbog kojeg neki autori predlažu upotrebu balonskih katetera tipa Swan-Ganz s dva lumena. lspunjavanjem balona u renalnoj arteriji onemogu6i se re­gurgitacija embolizacijskog materijala u aor­tu. Chuand i suradnici (7) ovakav nacin em­bolizacije smatraju neophodnim iz tri raz­loga: a) nakon što je renalna arterija oklu­dirana balonom izostaje normalni krvotok koji nosi embolizacijske cestice u periferni vaskularni bazen, b) ovakova embolizacija tehnicki je znatno teže izvediva, traje duže i znatno je skuplja, c) ovakovi kateteri one­mogucavaju upotrebu spirala u slucajevima kod kojih je potrebno izvršiti centralnu em­bolizaciju, kako bi se u potpunosti izvršila devaskularizacija tumora. Da bi opasnost regurgitacije embolizacijskog materijala sve­li na minimum angiografski kateter smo postavljali što bliže hilusu bubrega a ce­stice oprezno i polagano potiskivali u re­nalnu arteriju. S embolizacijom smo pre­stajali u momentu kad bi na TV monitoru primijetili pulziranje kontrastnog stupca u renalnoj arteriji iznad postavljenog embo­lusa. 
Embolizaciju Marbagelanom izvršili smo kod 21 bolesnika. Kod jednog bolesnika tu­morom zahva6eni bubreg bio je opskrbljen s dvije renalne arterije i obje su embolizi­rane ovim materijalom. 
Kod 7 bolesnika za okluziju renalnih arte­rija upotrebili smo Gianturcove spirale. Kod 3 bolesnika embolizacija je izvršena kom­binacijom Gianturcovih spirala i Marbage­lana. Kod jednog od tih bolesnika Giantur­cova spirala služila nam je za centralnu embolizaciju renalne arterije, a kod dva bo­lesnika, koji su imali dvije renalne arterije, glavna renalna arterija bila je okludirana spiralom, a tanka akcesorna arterija cesti­cama Marbagelana. 
Radiol. lugosl. 17: 553-560, 1983 

Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Slanic l. 
Spirale smo postavljali oko 3 cm od izla­zišta renalnih arterija i na taj nacin ostav­ljafi operateru dovoljno dug segment arte­rije za postavljanje ligature izmedu aorte i emboliziranog dijela arterije. Kod svih bo­lesnika upotrebljavali smo originalne spirale standardne velicine (Original coil) firme Cook, koje su napravljene od 5 cm dugog dijela vodice 0,38. Na proksimalnom dijelu ovakove spirale nalaze se 3-4 cm duga vlakna dakronske vune. U renalnu arteriju postavljali smo ih originalnim kateterom bez formiranog vrška. Pri izlazu iz katetera ova spirala formira krug promjera 5 mm. 
Osim ovog tipa spirala danas su u upo­trebi i mini spirale (Minicoil), koje su na­pravljene od dijela vodice dužine 5 cm, pro­mjera 0,21. Ovaj tip spirala upotrebljava se za okluziju manjih i tortuoznih arterija, a pozicioniraju se takode preko katetera s neformiranim vrškom. Nove spirale (New Coil) u arterije se postavljaju kroz kateter s formiranim vrškom, tako da kod emboli­zacije nije potrebna promjena katetera, ve6 se ista vrši kroz angiografski kateter. Kon­struirane su od vodice 0,28 dužine 5 cm, a na vršku imaju adapter promjera vodice 0,32 dužine 3 mm koji im omogucava pro­laz i krog angiografski kateter. Ovaj tip spi­rala radi se u tri velicine, tako da u arteriji formiraju krug promjera 3, 5 i 8 mm. Chuang 
(7) naglašava neobicnu važnost izbora spi­rala. Ukoliko je širina žile veca od dijame­tra formirane spirale, krvna struja nosi ta­kovu spiralu u periferiju. Ukoliko je dijame­tar formirane spirale veci od lumena žile, spirala se u tom slucaju izdužuje unutar žile i može prouzrociti izguravanje katetera iz renalne arteriju u aortu, koji pak može za sobom povuci i spiralu. 
Karakteristika malignih tumora bubrega je dobra vaskularizacija samog tumora, kao i prisustvo širokih kapsularnih vena. To je razlog opsežnog intraoperativnog krvarenja. Takovo krvarenje teško je zaustaviti i može imati letalan završetak. Nakon embolizacije tumor se devaskularizira, a kapsularne vene tromboziraju, a intraoperativni gubitak krvi je znatno manji. Kod naših bolesnika intra­operativna nadoknada krvi iznosila je u prosjeku 508 ccm, dok je u kontrolnoj gru­pi iznosila 1173 ccm. 
Najoptimalnije vrijeme za nefrektomiju je 48 sati nakon embolizacije (1, 14, 17, 20, 21, 22). Nakon tog vremena kapsularne vene su trombozirane, renalne vene su pra­zne, a bubreg je dobro demarkiran i lako se odvaja od okoline. Operativni zahvat iz­vršen u ovom vremenskom periodu znatno je lakši i brži. Kod svih naših bolesnika tra­jao je do 2 sata. Bolesnici ga bolje podno­se, tako da je operativni oporavak brži, a vrijeme hospitalizacije se skracuje. Ukoliko se nefrektomija vrši prije 24 sata, operativ­ni zahvat je otežen jer nisu nastupili po­voljni ucinci embolizacije koji se manifesti­raju izmedu 24 i 48 sati. Kod bolesnika ope­riranih u tom vremenskom periodu javlja se i potencijalna opasnost mobilizacije nedo­voljno fiksiranog embolusa (20). Nefrekto­mija izvršena 5 i više dana nakon emboli­zacije takode je nepogodna, jer se u tom periodu javljaju cvrste priraslice koje ote­žavaju prepariranje bubrega, a dolazi i do revaskularizacije tumora preko kolateralnog krvotoka. 
Pojedini autori preporucavaju selektivnu embolizaciju arterije koja opskrbljuje tumor (13). Mi smo kod naših bolesnika emboli­zirali uvijek glavnu renalnu arteriju, jer smo nakon takove embolizacije imali povoljan efekt prazne renalne vene i tromboziranih kapsularnih arterija. Kod svih naših bolesni­ka javio se postembolizacijski sindrom, koji je bio karakteriziran umjerenom bolnošcu u lumbalnoj regiji, te lagano povišenom tje­lesnom temperaturam. Samo jedan bole­snik imao je 12 sati nakon embolizacije he­matoemezu. Kod jedne bolesnice javila se hipertenzija, ali moramo naglasiti da je ta bolesnica imala hipertenziju i ranije, a bila je kupirana Aldometom. 
Chuang i Walace (7) u svojim referatima preporucuju da se embolizacija izvrši 1 do 2 dana nakon dijagnosticke angiografije, kako ne bi došlo do akutne insuficijencije bubrega uslijed opterecenja s velikom ko­licinom kontrastnog sredstva. Kod naših bolesnika planirali smo kolicinu kontrasta za pojedinu angiografsku pretragu te even­tualni intervencijski zahvat. Na taj nacin izbjegli smo preopterecenje bubrega veli­kom kolicinom kontrasta i prevenirali mo­gucnost akutne insuficijencije. Kod 24 bo-

Perkutana transkateterska embolizacija renalne a1terije kod !umora bubrega 
lesnika embolizaciji smo pristupili odmah nakon angiografije. Planiranje intervencije znatno nam je olakšano uvodenjem CT u dijagnostici bubrežne patologije. Walace (22) i Chuang (7) opisuju i postembolizacijski absces bubrega, koji je nastao kao poslije­dica infekta u bubregu prije embolizacije. Oni preporucuju sanaciju svih upalnih pro­cesa u bubregu prije embolizacije. 
U literaturi su opisani dobri rezultati em­bolizacije malignoma bubrega i kod neope­rabilnih tumora. U pojedinim slucajevima neoperabilni tumori uslijed smanjenja po­staju operabilni. Opisane su i regresije plu6nih metastaza nakon embolizacije ma­ticnog tumora bubrega (17). Nastanak ovog fenomena još nije razjašnjen, a pokušava se tumaciti cito-humoralnim efektom nekro­ticnog primarnog tumora na metastaze. 
Zakljucak -Embolizacijom renalne arte­rije kod bolesnika s malignomom bubrega izaziva se devaskularizacija bubrega, usli­jed cega se tumor smanjuje, a bubreg de­markira. Na taj nacin skra6uje se vrijeme operativnog zahvata i smanjuje interopera­tivni gubitak krvi. Oporavak bolesnika je brži, a vrijeme hospitalizacije kra6e. Pre­operativna emobilizacija renalne arterije omogu6ava operateru da pristupi najprije podvezivanju renalne vene i na taj nacin sprijeci otplavlivanje malignog tromba u do­nju šuplju venu. Kod neemboliziranih bole­snika mora se najprije podvezati arterija, a tek nakon toga ligirati vena. Tako duga i relativno gruba manipulacija u podrucju hi­lusa bubega pogoduje diseminaciji malignih stanica. Najoptimalnije vrijeme za nefrekto­miju je izmedu 24 i 48 sati nakon ernboliza­cije. Nefrektomija izvršena prije tog vreme­na nosi rizik mobilizacije nedovoljno fiksi­ranog embolusa, a nakon tog vremena javljaju se cvrste priraslice koje otežavaju nefrektomiju, a dolazi i do revaskularizacije tumora kolateralnim krvotokom. 
Pravilan izbor embolizacijskog materijala, kao i pažljivo postavljanje, svode mogu6­nost regurgitacije embolusa u aortu na mi­nimum. !spravno postavljena indikacija za embolizaciju, kao i pravilno izvodenje, is­kljucuje mogu6nost nastajanja težih kom-

Radio!. lugosl. 17: 553-560, 1983 

plikacija, kao što su renalni absces ili akut­na renalna insuficijencija. 
Kod svih emboliziranih bolesnika javio se postembolizacijski sindrom, kojeg smo uspiješno kupirali analgeticima, a po potre­bi antipireticima i antihipertonicima. 
Naše iskustvo kod 31 emboliziranog bole­snika s malignomom bubrega, kao i isku­stva drugih autora koji imaju ve6e serije, stavlja preoperativnu embolizaciju renalnih arterija kao metodu izbora prije nefrekto­mije kod malignih tumora bubrega. 
Abstract 
PERCUTANEOUS TRANSCATHETERAL EMBOLIZATION OF RENAL ARTERY IN RENAL NEOPLASM 
Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 
The authors report their experiences with pre­
operative percutaneous transcatheter emboliza­
tion of renal artery in 31 patient suffering of re­
nal neoplasm. 
The purpose of embolization has been deva­
scularization of tumor and by which is possible 
to produce regression of the tumor and its de­
marcation. lntraoperative blood loss during ne­
phrectomy is evidently decreased. By this method 
it is possible to prevent dissemination of mali­
gnant embolus during operative procedures in 
the inferior vena cava. 
As the embolic material we used Marbagelan 
particles and original Gianturco coil. 
The authors in this article describe postembo­
lization syndrome and they give their own ex­
perience in its prevention. 
Literat ura 
1. 
Almgard L. E.: Embolic occlusion of the kid­ney-evaluation of the effectivness. U: XVIII• Con­gres de la societe international d'urologie, Paris, 1979 (Tome 2, p. p. 136). 

2. 
Almgard L. E., Fernstrom l., Havreling M., Lungqvist A. L.: Treatment of renal adenocarcino­ma by embolic occlusion of the renal circulation. Br. J. Uro!. 45: 474, 1973. 

3. 
Barry J. W., Bookstein J. J.: Transcatheter hemostasis in genitourinary tract. Uro!. Radio!. 2: 211, 1981. 

4. 
Bernstein A., Kricheff l.: Catheter and ma­terial selection for transarterial embolization: technical considerations. Radiology 132: 619, 1979. 

5. 
Bollack C., Cinqualbre J.: Embolization pre­operatoire des cancer du rein. U: XVlll° Congres de la societe internationale d'urologie, Paris, 1979 (Tome 2, p. p. 142). 



Maškovic J., Rošin A., Babic S., Cambj Lj., Gotovac J., Stanic l. 
6. 
Chuang V. P.: Nonoperative retrieval of Gian­turco coil from abdominal aorta. AJR 132: 996, 1979. 

7. 
Chuang V. P., Wallace S., Swanson D. A.: 


Technique and complication of renal carcinoma infarction. Uro!. Radio!. 2: 223, 1981. 
8. Gianturco C., Anderson J. H., Walace S.: 
Mechanical devices far arterial occlusion. AJR 124: 428, 1975. 
9. Goldin A. R., Nande J. H., Thatsher G. N.: 
Therapeutic percutaneous renal infarction. Br. J. Uro!. 46: 133, 1974. 
10. 
Goldsstein C., Anderson J. H., Wallace S., Gianturco C.: Transcatheter occlusion of abdo­minal tumors. Radiology 120: 539, 1976. 

11. 
G0rtl R.: lskustva s transkateterskom embo­lizacijom tu mora bubrega. U: Okrugli stol o in­tervencijskoj radiologiji, Klinicki bolnicki centar u Zagrebu, Zagreb, 1981 (78). 

12. 
Jakovac l., Lovrencic M.: Vlastita iskustva s palijativnim transkateterskim embolizacijama s rakom uropoetskog trakta. U: Okrugli stol o in­tervencijskoj radiologiji, Klinicki bolnicki centar u Zagrebu, Zagreb, 1981 (68). 

13. 
Ekelund L., Mannson W., Olsson A. M., Stigsson L.: Palliative embolization of arterial renal tumor supplay. Acta Radio!. (diagn.) Stockh. 20: 323, 1978. 

14. 
Mansson W., Ekelund L., Olsson A., Stigs­son L.: Therapeutic embolic occlusion of the renal artery. U: XVIIIe Congres de la societe interna­tional d'urologie, Paris, 1979 (Tome 2, p. p. 141). 

15. 
Obrez l.: Intervencijska (terapijska) radio­logija. U: Okrugli stol o intervencijskoj radiolo­giji. Klinicki bolnicki cenar u Zagrebu, Zagreb, 1981 (17). 

16. 
Pevsner P. H., Doppman J. L.: Therapeutic embolization with a microballoon catheter sy­stem. AJR 134: 949, 1980. 

17. 
Radojkovic S.: Transkateterska terapijska embolizacija u urologiji. U: Okrugli stol o inter­vencijskoj radiologiji, Klinicki bolnicki centar u Zagrebu, Zagreb, 1981 (56). 

18. 
Radojkovic S.: Materijali i kateteri za trans­katetersku embolizaciju. U: Okrugli stol o inter­vencijskoj radiologiji, Klinicki bolnicki centar u Zagrebu, Zagreb, 1981 (28). 

19. 
Reuter S. R., Chuang V. P.: Control of ab­dominal bleeding with autologous embolized ma­terial. Radiology 14: 86, 1974. 

20. 
Šimunic S., Cecuk Lj., Bradaric l., G0rtl R., Klen kar M.: Perkutana transkateterska preopera­tivna embolizacija malignoma bubrega. Lij. vijes. 104: 479, 1982. 

21. 
Turini D., Nicita G., Selli C., Carini M.: Our experience on selective transcatheter arterial em­bolization of renal carcinoma. U XVIII" Congres de la societe internationale d'urologie, Paris, 1979 (Tome 2, p. p. 142). 

22. 
Wallace S., Chuang V. P., Swanson D., Bracken 8., Hersch E. M., Ayala A., Johnson D.: 


Embolization of renal carcinoma; Experience with 100 patients. Radiology 138: 563, 1981. 
23. Wallace S., Gianturco C., Anderson J. H., Goldstein H. M., Devi s L. J., Bree R. B.: Terapeu-tic vascular occlusion utilizing steel coil tech­nique: clinical applications. AJR 127: 381, 1976 
24. Wesolowski S., Malanowsky S., Malewsky A., Czaplicki M.: Spina! cord damage as a compli­cation of renal artery embolization in patients with renal carcinoma. U: XVIII° Congres de la societe internationale d'urologie Paris, 1979 (Tome 2., p. p. 141). 
Adresa autora: dr Josip Maškovic, Ulica Rade Koncara 45/IV, 58000 Split. 

UNIVERZITETNO MEDICINSKI CENTAR, SARAJEVO UROLOŠKA KLINIKA SARAJEVO 

MASOVNA RADIOFOTOGRAFIJA URINARNOG TRAKTA U SISTEMU ZDRAVSTVENE ZAŠTITE 
0uki6 S. 
Sažetak -Na osnovu izvršenih snimanja urinarno,g trakta metodam radio­fotografije na podrucju opštine Jajce (1200 ispitanika) i podrucju opštine Kise­
ljak (2025 ispitanika) dobijeni su visoki procenti od 5,83 % odnosno 6,7 % 
oboljelih od kalkuloze urinarnog trakta. S obzirom, da je radiofotografija naj­brži, najjeftiniji i najsigurniji metod za otkrivanje kako manifestne tako i asimp­tomatske kalkuloze koji uz to omogucuje pregled velikog broja pacijenata i stvaranje dobre medicinske dokumentacije, autor se zalaže za uvodenje iste kao rutinske metode pretrage u podrucjima endemske urokalkuloze. Takode predlaže osnivanje dispanzera za detekciju i konstinuirano pracenje incidence ove sve prisutnije socijalne bolesti. 
UDC: 616.6-003.7-073.755 

Deskriptors: urologic diseases-diagnosis, radiography, mass screeninq, uri­nary calculi 
Radio!. lugosl. 17: 561-565, 1983 
Uvod -Radiofotografija je metoda indi­rektne radiološke fotografije. Na Trecem in­ternacionalnom kongresu fluorografije odr­žanom u Stockholmu 1958. godine za ovu radiološku metodu pretrage prihvacen je službeni naziv -»radiofotographie« (RP). Podaci o nastanku i razvoju fluorografije dati su u ranijim radovima (5, 6, 7). 
U Jugoslaviji su radiofotografiju prvi put primjenili Gvozdanovic i lvancic za otkriva­nje plucne tuberkuloze 1940. godine, na kla­sicnom formatu snimka 24 X 24 mm. Vreme­nom se prešlo na vece formate snimaka ­70 X 70 mm, te 100 X 100 mm, te 150 X 150 mlimetara. Ovi posljednji su vrlo pregledni i daju dosta detalja. Uz upotrebu povecala kojim se snimak uvecava za 30 puta dobije se snimak normalne velicine urtotrakta. RP se danas široko primjenjuje pri pregledu po­jedinih grupa stanovništva u ftiziologiji, pri angiografskim tomografskim snimanjima, u ortopediji, traumatologiji i drugim oblastima medicine. Cilj rada bio je da se snimanjem vece populacije utvrdi da li se i sa koliko uspjeha RP može koristiti za masovnu di­jagnostiku urinarne kalkuloze. 
Na traganje za brzom, pogodnom i jefti­nom metodam za ispitivanje urinarne kalku­loze navele su nas slijedece cinjenice: 
1. 
Bosna i Hercegovina spada u litogena podrucja u kome oko 3 °/r, stanovništva (150 do 160.000 stanovnika) boluje od urinarne kalkuloze. 

2. 
Za poslednjih dvadeset i pet godina na nekadašnjoj Hirurškoj, a sada Urološkoj kli­nici u Sarajevu zbog urinarne kalkuloze ho­spitalizirano je i operativno tretirano 7140 bolesnika, dok je 15.000 bolesnika lijeceno ambulantno zbog istih problema. 

3. 
U prosjeku 50 % bolesnika koji leže na Urološkoj klinici imaju urinarnu kalkulozu. 

4. 
Veliki broj recidiva kod izljevne, kora­liformne kalkuloze javlja se do 50 % sluca­jeva. 

5. 
Sve hirurške ekipe u BiH ne bi mogle operativno riješiti postojece slucajeve uri­narne kalkuloze u narednih 10 do 15 go­dina. 

6. 
O rasprostranjenosti urinarne kalkulo­ze u pojedinim regijama nema tacnih po­dataka. 


Rad primljen: 26.1.1983. 

E>ukic s. 
Materija( i metode -Prva probna sni­manja urinarnog trakta metodam RP urade­ne su 4.12. 1975. godine u Republickom za­vodu za tuberkulozu u Sarajevu. Prva teren­ska snimanja uradena su na podrucju opšti­ne Jajce gdje smo snimali radnike »Elektro­Bosne«, »Vrbasa« i drugih (120 ispitanika). Naredna snimanja izvršena su na podrucju opštine Kiseljak (2025 ispitanika). Snimali smo dobne skupine starosti od 35 do 60 go­dina. Mladu generaciju nismo snimali jer nismo posjedovali odgovarajuce štitnike za gonade. Za snimanje su korišteni aparati sa generatorima SP 200 proizvod »Elektrome­dicine« iz Ljubljane, napona 100 do 105 kW i ekspozicije 1,2 do 1,3 mAs. Pri terenskom snimanju korišteni su filmovi formata 70 X 70 mm, a u stacionaru 100 X 100 mm. Go­nadna doza po snimku je 0,3 µr_ 
Rezultati -U prvoj grupi od 1200 ispi­tanika snimljenih na podrucju opštine Jajce kod 70 odnosno u 5,83 O/o nadena je urinar­na kalkuloza. Na podrucju opštine Kiseljak od 2025 snimljenih osoba 123, odnosno 6,7 O/o, imalo je urinarnu kalkulozu. Mnogi od bolesnika godinama su lijeceni pod dija­gnozom lumbaga, neuralgije, ishialgije i sl. (slika 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8). 

Slika 1 -Normalni snimak urinarnog trakta (ra­diofotogram) 
Fig. 1 -Radiophotogram of the urinary tract 


-_,,,,.. _____ . 
Slika 3 -Odljevna kalkuloza Fig. 3 -Large rounded stone 
Na tabeli su dati podaci o obliku i loka­lizaciji urinarne kalkuloze kod ispitivanih grupa stanovnika Jajca i Kiseljaka. 
Diskusija -Prema važecim podacjma iz svjetske literature morbiditet od urinarne kalkuloze u svijetu krece se od 1-3 % ukupnog broja stanovnika. U poznatim ža­rištima litijaze u svijetu kao što su Gruzija u SSSR-u i Virginia u USA na 100.000 sta­novnika nalazi se 18 odnosno 19 osoba obo­ljelih od urinarne kalkuloze. Visoki proce-

Masovna radiofotografija urinarnog trakta u sistemu zdravstvene zaštite 


Slika 5 -Bilateralna koraliformna kalkuloza Fig. 5 -Bilateral staghorn calculi 
nat oboljelih od urinarne kalkuloze otkrive­nih metodam RP na podrucjima opština Jajce i Kiseljak govore da je ova bolest kod nas znatno cešca nego što se to misli. 
Da ovako visoki procenat urinarne kalku­loze nije rezultat subjektivnog prikaza po­stojeceg stanja na odredenim podrucjima govori i cinjenica da su citanje snimaka obavljali istovremeno urolog i radiolog. 

Slika 6 -Jednostrana multipla kalkuloza Fig. 6 -Unilateral multiple calculi 

Slika 7 -Jednostrana solitarna kalkuloza Fig. 7 -Unilateral solitary calculus 
Visoki procenat morbiditeta, te cinjenica da RP predstavlja najjeftiniju, najbržu i naj­sigurniju metodu za otkrivanje manifestne i asimptomatske kalkuloze, velika propusna moc, mogucnost stvaranja dobre dokumen­tacije, te kvalitetni snimci, govore u prilog uvodenju RP za masovnu depistažu urinar­ne kalkuloze. U republikama, pokrajinama i zemljama koje spadaju u endemska žari-
Radio!. lugosl. 17: 561-565, 1983 

0ukic S. 

šta ona bi trebala postati obavezna metoda pretrage. 

Da bi se to moglo provesti u djelo ne­ophodno je formirati republicke, pokrajinske i regionalne dispanzere ciji bi zadatak bio masovno snimanje stanovništva. Na taj na­cin bilo bi moguce zapoceti sa profilaksom od rodenja prakticno u porodilištima (cis­tinska kalkuloza) i odgovarajucom metafi­laksom. Posebna pažnja mogla bi se tada posvetiti bolesnicima sa recidivirajucom kal­kulozom, koji zbog uvriježenog mišljenja da »nisu operisani« mijenjaju hirurge i ustano­ve pri cemu cesto gube na vremenu i do­laze u stanju kada im se vrlo malo može pomoci. 
Dispanzeri bi nadalje, imali za zadatak da objedinjuju rezultate istraživanja i usku sa­radnju sa klinicarima, epidemiolozima, bio-
Oblik urinarne kalkuloze 
Status of stones Broj osoba sa uroliti­jazom u populaciji od 2025 stanovnika na podrucju Kiseljaka 
The number of persons with urolithiasis in the population of 2025 inha­bitants in the reqion 
of Kiseljak Broj osoba sa uroliti­jazom u populaciji od 1200 stanovnika na podrucju Jajca 
The number of persons with urolithiasis in the population of 1200 inhabitants in the region of Jajce 

Koraliformna jednostrana 
10 (8,1) 7 (10%) 
Unilateral staghorn calculi 
Koraliformna obostrana 
9 (7,3% 5(7,14%) 
Bilateral staghorn calculi 
Desnostrana solitarna i multipla 
46 (37,3 %) 52 (35,7 %) 
Right solitary and multiple calculi 
Lijevostrana solitarna i multipla 
38 (30,8 %) 22 (31,4 %) 
Left solitary and multiple calculi 
Ureteralna desna i lijeva 
19 (15,5 %) 10 (14,2 %) 
Ureteric right and left calculi 
Zdjelicna desna i lijeva Pelvic right and left calculi  1 (0,81 %)  1 (1,42 %)  
Ukupno Total  123 (100 %)  70 (100 ľ)  

Tabela 1 -Oblik i lokalizacija urinarne kalkuloze Table 1 -Form and location of urinary calculosis in examined group of inhabitants of Jajce and 
Kiseljak 
Masovna radiofotografija urinarnog trakta u sistemu zdravstvene zaštite 
hemicarima, balneolozima, geolozima, geo­fizicarima i geomagneticarima. 
Formiranjem dispanzera, njihovim pogod­nim lociranjem i okupljanjem dobro obuce­nog tehnickog osoblja izbjegli bi se i ne­dostaci koji se javljaju kod terenskih sni­manja metodam RP -lošiji snimci zbog promjena napona u elektricnoj mreži, kao kod snimanja debelih osoba. 
Na taj nacin mogla bi se posvetiti puna pažnja urinarnoj kalkulozi -socijalnoj bo­lesti koja je prema našim podacima u pora­stu, a napada ljude u naponu životne i rad­ne snage, tj. osobe od 20 do 50 godina sta­rosti. U slicnu bitku protiv TBC stupili su prije više od 40 godina ftiziolozi i dobili je. Smatramo, da je u borbi protiv urinarne kal­kuloze moguce postici slicne rezultate. Kako je incidenca TBC u opadanju, dio sredsta­va koja su korištena za njeno suzbijanje, mogla bi djelimicno da se koriste za suzbi­jante uri.
name. kalkuloze. 
Zakljucak -Radiofotografija je najbrži, najjeftiniji i najsigurniji metod za otkrivanje kako manifestne, tako i asimptomatske kal­kuloze. Uz to, ona ima veliku propusnu moc i pruža mogucnost stvaranja dobre medicin­ske dokumentacije. 
S obzirom na sve to, trebalo bi je koristiti kao rutinsku metodu pretrage za otkrivanje urinarne kalkuloze. S obzirom na visoki morbiditet stanovništva, formiranje dispan­zera za urokalkulozu koji bi se bavili profi­laksom, metafilaksom i koordinacijam nauc­no-istraživackog rada iz ovog podrucja, na­mece se kao neophodnost. 
Realizacijam ovih prijedloga bila bi okre­nuta nova stranica u borbi protiv ove sve prisutnije socijalne bolesti. 
Abstract 
THE MASS RADIOPHOTOGRAPHY 
OF THE..U.RINARY TRACT IN THE HEAL TH 
SERVICE ORGANIZATION 
0uki6 S. 
Using radiophotography for the urolithiasis de­tection in the region of Jajce (1200 persons) and Kiseljak (2025 persons) a high percentage of the urinary tract calculosis was discovered (5.84 % and 6.7 % respectively). The radiophotography is the fastest, the cheapest and the safest method 
Radio!. lugosl. 17: 561-565, 1983 
for the manifest and asymptomatic urinary calcu­losis detection on the big number of patients. It also offers a possibillity of good medica! do­cumentation. For ali these reasons the author suggests its use as the routine method in the regions with endemic urolithiasis. At the same tirne he proposes the organization of dispanse­ries for the better detection and treatment of this social disease whose incidence is steadily in­creasing. 
Literatura 
1. 
Black D.: Rena l. disease. Blackwell Scien­tific. Pubi., Oxford, 1972 (213-225). 

2. 
Dimitrijevi6 D.: Fluorografija i njene per­spektive. Srpski Arh. Celok. Lek. 45: 1947 (432­440). 

3. 
Gvozdanovi6 V.: Naša iskustva sa fluoro­grafijom. Lijecn. vjesn. 69: 1947 (73-77). 

4. 
Gvozdanovi6 V.: Fluorografija i njeno zna­6enje za kolektivne preglede. Lijecn. vjesn. 63: 1941 (513-516). 

5. 
0uki6 S.: Mogucnost fluorografije u detek­ciji urinarne kalkuloze. Radio!. lugosl. 2: 1977 (167-169). 

6. 
Djuki6 S.: Koraliformna kalkuloza i masov­no radiofoto,grafsko snimanje urinarnog trakta. Acta chirurg. lugosl. Supl. II, 1981 (573-575). 

7. 
Fortic B.: Znacaj i metoda fluorografije. Na­rodno zdravlje 12: 1956 (46-57). 

8. 
Leksikografski zavod FNRJ: Med. enciklo­pedija br. 4, Fluorografija (153-156), Zagreb, 1960. 

9. 
Wegelius C.: The future of mases chest ra­diographydisease. Chest 52: 1967 (286-290). 


Adresa autora: Prim. Mr. dr Svetozar 0uki6, UI. Ožemala Bijedica 38/111, 71000 Sarajevo. 
TRGOVSKA DELOVNA ORGANIZACIJA 






SANOLABOR 

LJUBLJANA, Cigaletova 9 
Telefon: 317 355 
Telex: 31668 YU SANLAB 

Nudi široko izbiro blaga domacega in inozemskega izvora v naslednjih podrocjih: 
medicinske, znanstvene, opticne, farmacevtske in druge aparate ter opremo, medicinske instrumente in specialno medicinsko potrošno blago za enkratno uporabo, 
rentgen aparate, RTG filme in kemikalije, 
bolniško opremo, tekstil, konfekcijo in obutev za potrebe bolnišnic 
in drugih ustanov, 

-zobozdravstvene aparate, instrumente, potrošno blago, 
laboratorijske aparate, opremo, laboratorijsko steklo, reagense, kemikalije 
in pribor, 

aparate, instrumente za medicino dela in varstvo okolja, 
-lekarniško opremo, embalažo, obvezilni material, gumi sanitetno blago, 
-opremljamo zdravstvene organizacije in ostale organizacije z najsodobnejšo 
medicinsko in drugo opremo, 

preko poslovne skupnosti IRIS uvažamo za lastno skladišce ter na željo in racun naših kupcev, 
blago dostavljamo kupcem na podrocju Slovenije z lastnimi prevoznimi 
sredstvi. 

ORGANIZACIJA ZDRUŽENEGA DELA S 30-LETNIMI IZKUŠNJAMI 
Clanica: IRIS  Poslovna skupnost proizvodnih in blagovno prometnih delovnih organizacij, n. sol. o. Ljubljana, Cigaletova 9  
Clanica:  

Poslovna skupnost proizvajalcev in prometa proizvodov za zdravstvo SFRJ -Beograd 
INTERNA KLINIKA B U BEOGRADU -RENDGEN SLU!BA, 
DOM ZDRAVLJA VRACAR U BEOGRADU ­
OOUR STOMATOLOŠKA SLU!BA, 
DOM ZDRAVLJA SARAJEVO -STOMATOLOŠKA SLU!BA 

PROMENE U ALVEOLARNOJ KOSTI KOD OSTEOPETROZE 
Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 
Sažetak -Zapažanja i nalazi autora odnose se na pramene u strukturi lamine dure i susednih delava alveolarne kosti vilica kod osteopetroze i drugih obo­ljenja kostnog tkiva pracenih difuznom sklerozom. 
Rendgenski snimci vilicnih kostiju i zuba kod osteopetroze pokazuju pojacanu gustinu kostne grade uz izrazitu sklerozu i zadebljanje lamine dure. 
U drugim osteopatijama sa difuznim zgušnjavanjem kosti kao kod osteopla­sticnih metastaza karcinoma prostate ili kod hipotireoze, takve pramene na lamine duri i okolnom kostnom tkivu nisu zapažene. 
Zadebljanje i skleroza lamine dure ili njeno stapanje sa alveolarnom kosti su pouzdani rendgenografski znaci za razlikovanje osteopetroze od druqih kostnih bolesti pracenih difuznom endoosalnom sklerozom. 
UDC: 616.716.85-003.84-073.75 

Deskriptors: alveolar process-radiography, osteopetrosis 
Radiol. lugosl.17: 567-572, 1983 
Uvod -Polazeci od cinjenice da gene­ralizovane bolesti kostnog sistema imaju manje ili više prisustva u celom skeletu, po­kušali smo da u oboljenjima koje karakte­riše difuzna kondenzacija kostne strukture uocimo pramene u onom delu kostura ko­jim se dijagnosticka radiologija manje bavi. Težište ispitivanja na ovom planu odnosilo se na alveolarnu kost vilice. zube i perio­dentalne prostore a u cilju da se pronadu dijagnosticki pokazatelji koji bi mogli da razdvoje osteopetrozu od ostalih difuznih skleroza kostiju. 
Materija! i metode -Odabrane su tri raz­licite bolesti kostnog sistema kojima je za­jednicki radiografski nalaz endostalne skle­roze: osteopetroza, osteoplasticne metasta­ze karcinoma prostate i hipotireoze. Iz prve dve grupe bolesti, radiografski su detaljno obradena po tri slucaja, a iz trece dva. Po­red standardnih snimaka glave, torakalnog 
lumbo-sakralnog dela kicmenog stuba, grudnog koša, karlice, šaka i naizmenicno dugih kostiju ekstremiteta, u svih ispitani­ka su obavljena dopunska snimanja vili­ce na ortopan tomografu i zuba na dental filmovima. 
Od laboratorijskih analiza korišcene su vrednosti serumskog kalcijuma i fosfora, alkalne serumske fosfataze i kisele serum­ske fosfataze, hepatogram, vrednosti T3 i T4 u serumu, sedimentacija eritrocita, krvna slika i leukocitarna formula. 
Rezultati -Kod dva bolesnika iz grupe sa osteopetrozom uputna dijagnoza je bila anemija i hepatosplenomegalija dok je u treceg slucaja bolesnice uz iste klinicke na­laze postajala i periferna limfadenopatija, glavobolja i ispadi u vidnom polju. 
U svih bolesnika dijagnoza osteopetroze postavljena je radiografski, slucajnim nala­zom. Snimci pluca i srca u sva tri bolesni­ke pokazali su kondenzaciju rebara i gusti­nu senke pršljenskih tela, što je iziskivalo dalju radiografsku obradu. Snimci karlice, torakalnog i lumbo-sakralnog dela kicme­nog stuba i naizmenicni snimci drugih kosti­ju ekstremiteta nedvojbeno su ukazivali na osteopetrozu (slika 1, 2, 3). U dva bolesni­ka kraniogram iz dva pravca pokazivao je tipicne pramene za osteopetrozu uz srna-
Rad primljen: 8.4.1983. 

Goldner B., Jovanovi<: M., Jovanovic O., Korneti V. 
njenu pneumatizaciju paranazalnih šupljina, dok je u jedne bolesnice postajala samo frontalna hiperostoza tpa Stewart-Morgagni­Morell. Kod nje je biopsija kosti i patohisto­loški nalaz potvrdio mišljenje radiologa da se radi o osteopetrozi. 
Kod iste bolesnice kao i prethodna dva slucaja snimci vilica i zuba odlikovali su se izraženim denzitetom alveolarne kosti, po­vecanom gustinom i debljinom lamine dure oko zubnih alveola. Širina njene tamne sen­ke obicno se gubila oko zubnog korena i u interradikularnom septumu zbog stapanja sa okolnom skleroticnom alveolarnom ko­sti. Periodontalni prostori oko vecine zuba bili su prošireni (slika 4, 5, 6). 
Anemija u sva tri bolesnika bila je apla­sticnog tipa sa smanjenim brojem eritro­cita i kolicinam hemoglobina. Broj leukoci­ta bio je povišen u dva bolesnika uz izra­ženu limfocitozu. Ostali laboratorijski nala­zi bili su u granicama normalnih vrednosti. 
U grupi bolesnika sa osteoplasticnim me­tastatskim promenama zbog karcinoma pro­state, radne klinicke dijagnoze nisu upuci­vale na pravu prirodu bolesti. 



Slika 2 -Osteopetroza. Pršljenska tela lorakul­nog dela kicmenog stuba su brisane kostne strukture, tamna, ocuvanog oblika 
Fig. 2 -Osteopetrosis. Vertebral bodies of tho­racic spine are structurless, dense, but in pre­
served shape 

Slika 1 -Profilni snimak lobanje bolesnika sa osteopetrozom: sve lobanjske kosti su konden­zovane strukture, a narocita baza lobanje i pira­mide. Tursko sedlo je malo, skleroticno i premo­Slika 3 -Karlicne kosti sa proksimalnim okraj­
šceno zadebljanim i gustim klinoidalnim nastav-cima femura kod osteopetroze: izrazita skleroza cima. Frontalni sinus je redukovan svih kostnih struktura prvog reda tipicna za mra­
morne kosti 

Fig. 1 -Lateral craniogram of patient with osteopetrosis: ali cranial bones are condensed, Fig. 3 -Pelvic bones with proximal parts of especially the bases and pyramyds. Sella turcica both femur at osteopetrosis: expressive sclero­is small, sclerotic and bridging by thickened and sis of ali bone structures typical for merble di-
dense clinoids. Sinus frontalis is reduced sease 


Pramene u alveolarnoj kosti kod osteopetroze 

Slika 4 -Ortopan tomogram vilicnih kostiju kod osteopetroze: homogeno kondenzovane vilicne kosti. Oštra granica izmedu zuba i bezstruktur­ne alveolarne kosti je potencirana proširenom i 
gustom laminom durom 
Fig. 4 -An brthopantomograph of jaw bones in osteopetrosis: jaw bones are homogenous by condensed. Sharp border between teeth and structurless alveolar bone is accentuated by en­
larged and dense lamina dura 

Slika 5 -Zadebljana, proširena i tamna lamina dura oko donjeg prvog molara. Proširen perio­dontalni spacijum. Okolna alveolarna kost je skle­roticna. Osteopetroza Fig. 5 -Thickened, enlarged and dense lamina dura around first lower molar. Periodontal space is enlarged. Glose alveolar bone is sclerotic. 
Osteopetrosis 
U jednog bolesnika na snimku pluca i srca bila je upadljiva kondenzovana struk­tura rebara koja su homogenim intenzite­tom senke pre odgovarala mramornim ko­stima. Kod istog bolesnika snimak karlice i kicmenog stuba torakalnog i lumbo-sakral­nog dela ukazali su na nehomogenu kon­denzaciju kostne strukture. U druga dva bolesnika snimci karlicnih kostiju, lobanje i lumbo-sakralnog segmenta kicmenog stu­ba pokazivali su tamna, neravnomerno ras-
Radiol. lugosl. 17: 567-572, 1983 

Slika 6 -Osteopetroza. Pojacana gustina pro­širene lamine dure koja se u u apikalnom delu i interrradikularnom orostoru slapa sa skleroticnom 
alveolarnom kosti Fig. 6 -Osteopetrosis. lncreased density of en­larged lamina dura with joints with sclerotic alve­olar bone in the root and interradical alveolar 
bone in the root and interradical space 
poredena polja zgusnute kosti sa redim de­lovima razredenja i osteolize (slika 7). 
U vilicnim kostima postojala su polja skle­roze, poroze i lize, ali je lamina dura u sva tri bolesnika bila neizmenjena (slika 8). 
U trecoj grupi od dva bolesnika, uputna dijagnoza u jednog je bila hipotireoza, a u drugog pericarditis exsudativa. Snimci plu­ca i srca u obe bolesnice pokazivali su po­jacanu kondenzaciju rebara, cije su homo­gene, tamnije senke bile u kontrastu sa svetlim plucima. Dopunski snimci karlice, kicmenog stuba (slika 9) i šaka pokazivali su pojacanu gustinu kostne strukture homo­genog izgleda i ravnomernog rasporeda. U obe bolesnice vrednosti T3 i T4 pokazali su da se radi o hipofunkciji štitaste žlezde, cime je i perikardijalni izliv u jedne od njih objašnjen. 
Vilicne kosti u bolesnica sa hipotireozom homogeno su i ravnomerno kondenzovane, 

Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 

Slika 7 -Difuzna kondenzacija karlicnih kostiju od osteoplasticnih metastatskih premena karcino­ma prostate. Osteoliticna polja u sedalnim kosti-
ma i vratu desnog femura 

Fig. 7 -Diffuse condensation of pelvic bones of osteoblastic metastatic tissue from a primary carcinoma of the prostate. Osteolytic areas in the 
ischial bones and right femoral neck 


Slika 8 -Snimak zuba kod istog bolesnika: u alveolarnoj kosti maxsile skleroticna polja razli­citog denziteta i delovi razredene kosti. Lamina dura je normalna a speriodontalni prostor nije 
proširen 

Fig. 8 -X-ray of the teeth in the same patient: in the alveolar bone 6f the maxila there are dense sclerotic patches with great variation in density and area of bone rerefication. The struc­ture of lamina dura is normal around the roots and periodontal space is not enlarged. 
1


Slika 9 -Snimak karlice, L-S dela kicmenog stuba, XI i XII torakalnog pršljena sa rebrima kod hipotireoze: homogeno i ravnomerno pojacana 
gustina svih kostiju 

Fig. 9 -X-ray of pelvis, L-S part of spina! co­lumn. XI and XII thoracal bodies with ribs in hypothyreosis: increased density of alf bones 

Fig. 10 -Alveolar bone is homogenously con­densed. There are no changes of the lamina dura -Hypothyreosis 
Radio!. lugosl. 17: 567-572, 1983 
Premene u alveolarnoj 

ali manjeg intenziteta senke u odnosu na onu kod osteopetroze. Lamina dura u obe bolesnice oko postojecih zuba bila je svu­da iste širine i normalne gustine senke (sli­ka 10). 
Diskusija -Radiolog se pri tumacenju snimaka koristi klinickim nalazima i labora­torijskim analizama koje mu nisu uvek od 
.omoci za donošenje konacnog zakljucka,
_ 

Jer Je uputna dijagnoza najcešce radna, a podaci koje ima na raspolaganju nisu uvek potpuni, pošto se radiološki pregled obic­no obavlja medu prvima u redosledu obra­de bolesnika. U bolestima kostnog sistema koje odlikuje difuzna endostalna sklero­za bez periostoze, neke od kostiju mogu biti poštedene promena, a uz to radiograf-. ska simptomatologija ne mora biti uvek ti­
picna (3, 4, 5). 
Ove mogucnosti mogu stvoriti dijagno­

sticka lutanja i brojna diferencijalno dija­
gnosticka nabrajanja koja i pored sistema 
e.iminacije nisu uvek dovoljna za postavlja­
nJe radiološke dijagnoze. 
Iz navedenih razloga pokušali smo da ko­
ristimo jedan još nedovoljno upotrebljavan 
metod u rendgen dijagnostici -snimanje 
vilica i zuba. Na vrednost ove metode uka­
zali smo kod diferenciranja gojaznosti Cu­
shing-ovog tipa (1, 2) jer se pokazalo da 
promene u alveolarnoj kosti i lamini duri 
zubnih alveola mogu da budu znacajan 
screening test. 
Iz .nimaka na ?rnopan tomografu dobija 
_ 
s. uv1d u 1zgled strukturu vilicnih kostiju,
I 
_ 
n11hov1h alveolarnih nastavaka odnosno o 
stanju lamine dure zubnih alveola dok se 
iz pojedinacnih snimaka grupe zu'ba dobi­
jaju precizniji podaci o interesantnom deta­
lju (6, 7). 
Iz rezultata rada zapaža se da promene 
u izgledu i strukturi lamine dure i susednog
dela alveolarne kosti se nalaze samo kod 
osteopetroze dok se u drugim bolestima sa 
difuznom sklerozom kostnog tkiva ne vidaju _ 
U dostupnoj literaturi naišli smo na samo 
jedan jedini rad koji se odnosi na perio­
dontalne manifestacije osteopetroze (8) u 
kome Trapnell koristi deblinu i gustinu sen­
ke lamine dure u diferencijalnoj dijagnozi 
osteopetroze od mijeloskleroze i sekundar-
Radiol. lugosl. 17: 567-572, 1983 kosti kod osteopetroze 

nih osteoplasticnih depozita karcinoma pro­state. Isti autor se poziva na Brailsforda koji nalazi opsežni karijes zuba u bolesnika sa osteopetrozom, na Winter-a koji kod osteo­petroze ne može da razdvoji laminu duru od susednog dela kondenzovane kosti i Glickman-a koji nalazi pojacan denzitet ko­sti oko zubnh alveola. 
Naši nalazi iako dobijeni nezavisno od njihovih, u potpunosti se uklapaju i potvrdu­ju rezultate navedenih autora. 
Nismo posebno navodili podatke o ras­prostranjenosti zubnog karijesa kod bolesni­ka sa osteopetrozom, jer ga nismo prihva­tili kao bitan dijagnosticki pokazatelj, mada se iz priloženih snimaka zuba obolelih vide metalne senke plombi zbrinutih karijesa. 
Mada sa vremenskim razlikom od 15 go­dina u odnosu na Trapnell-a koji je opisao zadebljanje i pojacan denzitet senke lami­ne dure kod osteopetroze, mi smo ovaj vre­dan radiografski znak uocili nezavisno od njega, ne znajuci za njegove nalaze iz 1968. godine. 
Smatramo da iako ga nismo prvi opisali, naša zapažanja predstavljaju ne samo potvr­du Trapnell-ovih nalaza i njegovih predhod­nika nego i ukazuju na mogucnost skreta­nja rendgen dijagnostike sa klasicnih stan­dardnih koloseka u nedovoljno obr.adene aspekte rendgen dijagnostike kod difuznih bolesti kostnog sistema. 
Zakljucak -Proširena i gusta senka la­mine dure zubnih alveola je vredan dija­gnosticki znak za razlikovanje osteopetroze od drugih oboljenja koja su pracena difuz­nom sklerozom kostnog tkiva. 

Abstract 
ALVEOLAR BONE CHANGES IN OSTEOPETROSIS 
Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 
Observations and findings of authors are ba­sed on observations of changes in the structure of lamina dura and neighboring parts of alveolar jaw bone in osteopetrosis and other bone di­seases characterized by diffuse sclerosis. 
Radiographs of the jaw bones and teeth in osteopetrosis are showing increased bone den­sity with marked density and thickening of the lamina dura. 
571 

Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., Korneti V. 
In other bone diseases with generalized osteo­sclerotic changes as bone metastases secondary to carcinoma of the prostate and hypothyreosis, similar findings were not observed. 
Thickening and sclerosis of lamina dura or its merging are reliable radiological signs in the differential diagnosis of osteopetrosis and other diffuse bone diseases with diffuse sclerotic chan,ges. 
Literatura 

1. 
Goldner B., Jovanovic O., Jovanovic M., še­ric M., šušulic T.: Alveolarna kost u Cushinqo­vom sindromu. Zbornik radova X. jubilarnog inter­sekcijskog ,sastanka radiologa, Sokobania. 1979 (u štampi). 

2. 
Goldner B., Jovanovic M., Jovanovic O., De­vecerski M., Petrovic M., Rafajlovski S., Trboje­vic B., Zamaklar M., Kovacevic Z.: Lamina dura u diferencijalnoj dijagnozi gojaznosti Cushinqo­vog tipa. Zbornik radova II. kongresa endokrino­loga Jugoslavije, Struga, 1980, 43-46. 

3. 
Korneti V., Goldner B., šeric M.: Morbus Albers Schonberg, radiološka slika i diferenci­jalna dijagnoza, Zbornik radova XI. lntersekcij­skog sastanka radiologa, Struga, 1982 (u štampi). 

4. 
Mates l.: Albers Schonberg-ova bolest uz prikaz jednog slucaja. Radio!. lugosl. 4: 505­508, 1976. 

5. 
Smokvina M.: Klinicka rentgenologija. Kosti i zglobovi. Z.greb, 1959, 504-514. 

6. 
Stafne E. C.: Oral Roentgenographic Dia­gnosis. 3rd. Ed.: W. B. Saunders, Philadelphia, 1969. 


7. Sultan D.: Textbook of Radiology. Sec. Ed. Churchill Livingstone, Edinburgh, London and New York, 1975, 182-199, 1060-74. 
8. Trapnell D.: Periodontal manifestation of osteopetrosis. Brit. J. Radiol. 41: 669-671, 1968. 
Adresa autora: asist. dr. se. dr. Branislav Gold­ner, 11000 Beograd, Interna klinika B, ul. Dr. Su­botica 13. 
ONKOLOŠKI INŠTITUT V LJUBLJANI, 

FLEKSIBILNA-TANKA {G 22) IGLA I SET ZA LIMFOGRAFIJU DOMACE PROIZVODNJE 
Us J., Gregorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin S. 
Sažetak -Autori prikazuju set za limfografiju i dva modela tankih fleksibilnih igala domace proizvodnje. 
Limfografski set sa metalnom kanilom 0,4 mm (G 27) za sada je opravdao sva dosadašnja ocekivanja. Proizvod je vlastite zamisli i autorima se cini bolji od svih inostranih, koji su im poznati. 
Prikazana su i dva modela tankih fleksibilnih igala. Tanka G 22 (0,7 mm) igla 
,sa mandrenom je modificirana CHIBA igla. Igla je metalna, tako da se može resteri I izi rati. Tanka igla G 23 (0,6 mm) bez mandrena je modificirana Fransenova igla. Autori ocekuju prijem novog domaceg pribora, koji bi mogao zameniti dosa­dašnji pribor iz uvoza. 
Limfografski set i igle su nastale kao plod saradnje izmedu Onkološkog in­stituta u Ljubljani i Tovarne igel TIK, Kobarid. 
UDC: 616.42-073.75 :615.472.2 

Deskriptors: lymphography-instrumentation, needles 
Radiol. lugosl.17: 573-576, 1983 
Uvod -Operativni rentgenski pregledi kao i zahvati intervencijske radiologije izi­skuju upotrebu specijalnog pribora, kojeg kod nas niko ne proizvodi. 
Limfografija je danas ve6 klasicni metod rentgenskog pregleda. Za izvodenje tog diagnostickog zahvata moramo imati na ra­spolaganju ili specialne igle ili specialne setove. Take igle kao i setovi su inostranog porekla i vezani su na uvoz. 
Za zahvate intervencione radiologije-aspi­racione biopsije retroperitonealnih limfnih cvorova nakon limfografije, punkciju organa i drenažu procesa i šupljina covecjeg tela pod kontrolam ultrazvuka ili rentgena mo­ramo imati tanke, fleksibilne igle, koje se nazivaju po autorima, a najpoznatija je igla CHIBA. Sve te igle smo dosada uvozili. 
Na Onkološkom institutu u Ljubljani izvo­dimo limfografiju od 1964. godine. Do danas smo napravili preko 2400 pedalnih limfogra­fija, preko 200 limfografija ruke, oko 10 lim-
Rad je finansirala lstraživacka zajednica (Razi­skovalna skupnost) Slovenije u radu: »Doktri­narni problemi diagnostickog algoritma retroperi­tonealnog prostora«. 
fografija vrata i preko 200 limfografija kod limfedema sa vodotopnim kontrastom 
Aspiracionu biopsiju retroperitonealnih cvorova posle limfografije izvodimo od 1980. godine (2). Slepu aspiracionu biopsiju abdo­minalnih tumora citologi kod nas izvode ve6 deset godina, a nešto manje i punkciju je­trenih metastaza. 
Obavljenih je oko 80 punkcija retroperi­tonealnih limfnih cvorova, a punkcija jetre­nih metastaza i abdominalnih tumora je sva­kodnevna obaveza naših citologa. 
Citolozi punktiraju abdominalne procese fleksibilnom iglom debljine G 24 (0,55 mm) po Fransenu. 
Limfografije smo radili s priborom iz uvoza. Ve6inu limfografija izvršili smo po­mo6u specialnih igala po Ruttimann-u. Te igle su u prodaji u tri razlicite dimenzije. Igle sa oznakam 55 imaju spoljašnji precnik 0,55 mm, što odgovara G 24, igle sa oznakam 40 imaju precnik 0,4 mm, što je G 27 i igle sa oznakam 0,35 imaju precnik 0,35 mm, što je G 28. 
Oko 600 limfografija smo napravili pomo­6u seta za limfografiju americke proizvod­nje, ve6inu sa setom Becton-Dickinson G 27, 
Rad primljen: 29.9.1983. 

Us J., Gregorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin S. 
a nešto i sa setom Randal Faichney Corp. G 30. 
Upotreba Ri.ittimannove igle ili seta za limfografiju zavisi od navike radiolog:1. Po­cetnici u limfografiji Jakše prihvataju Ri.itti­mannove igle, pošto je sa njom kanulacija limfnog suda Jakša. Naime, nakon punkcije limfnog suda izvlacimo mandren, a tupu ka­nilu uvodimo dublje u limfni sud. Tupa igla ne može da povredi zid limfnog suda. U po­cetku radiolozi najviše upotrebljuju Ri.itti­mannove igle sa oznakam 55 -znaci naj­deblje, ali zato kasnije sa dobijenim isku­stvom sve više i više upotrebljuju tanje igle, narocita iglu 40, a nešto manje iglu 35. 
Upotreba limfografskog seta iziskuje ne­što rutine u limfografiji, a takode i vecu koncentraciju. Zato je pretraga -njen ope­rativni deo -brže obavljena. lskusniji lim­folozi prihvataju set za limfografiju veoma dobro, jer jim taj olakšava rad. 
U daljem tekstu možemo analizirati i de­taljnije predstaviti sve prednosti kao i nedo­statke Ri.ittimanovih igala i limfografskih se­tova. 
Metode -P r e d n o s t i R i.i t t i m a n­n o v i h i g a I a : Rad sa tim iglama Jakši je narocita pocetniku u limfografiji. Osecaj kada oštri vrh mandrena probuši zid limfnog suda bolji je. Nakon izvlacenja mandrena iz metalne kanile prakticno ne postaji opas­nost povrede zida limfnog suda, te sa lako­com potiskujemo metalnu kanilu dublje u limfni sud, fiksiramo je sa ligaturom. Ri.it­timannove igle možemo upotrebiti više puta, kod nas i do deset puta. 
Nedostaci Ri.ittimannovih iga­1 a : Spajanje igle sa specialnim konketi­ma, kojim povežemo iglu sa špricom dosta su delikatni i oduzimaju vreme. Ti konekti vremenom se oštete, zaptivanje nije više potpuno, tako, da dolazi do isticanja i gu­bitka kontrasta na mestima spajanja. Nakon višestruke upotrebe, deformiraju se igle, na­rocita igle sa oznakam 35. Vec nešto snaž­niji stisak sa pincetam ošteti tanki zid igle, tako, da je daljna kanulacija limfnog suda onemogucena. Igle se rado zapuše, narocita tanje. Mandreni i metalne kanile igala nisu standardnih dimenzija. Kod cišcenja dolazi do mešanja mandrena i kanila. Moramo pa­ziti, jer tim putem nastaju nepoklapanja izmedu mandrena i kanila (predugacki ili prekratki mandreni). Kod svake limfografije Ri.ittimannovim sistemom gubimo 1 ml kon­trasta u sistemu. 
Pred no s ti I i m f o g r a f s ki h seta: 
Set je celina -metalna kanila, slepljena je sa plasticnom cevkom, koja se završava me­talnim konektom za špricu. Posle ispunjenja sistema sa kontrastom i spajanja sa špri­com je zaptivanje optimalno. Sistem se ispu­njava minimalnom kolicinam kontrasta, tako da ga manje gubimo nego kod Ri.ittimanno­ve tehnike. Kanulacija limfnog suda obavi se brzo, kanilu uvodimo do 1 mm, nakon cega je fiksiramo sa ligaturom, ali to ligira­nje nije neophodno. Set se upotrebljava jedanput. Vrh kanile uvek je oštar, kanila se ne deformiše. 
N e d o s t a c i I i m f o g r a f s k i h s e­t o v a: Limfografski set Becton-Dickinson: rigidna plasticna cevka tera metalnu kanilu u položaj, koji ne odgovara položaju kod kanulacije. Kako je vrh metalne kanile veoma oštar, brušen je u oštrinu, postoji jaka opas­nost, i veoma cesto se dešava, da vrh ka­nile prereže zid limfnog suda, što onemo­gucava dalju kanulaciju. Zbog rigidne i tan­ke cevke se set jako teško fiksira na koži. 
Ran da 11 F a i c h ne y C o r p.: Pla­sticna cevka je nešto mekša od seta Bec­ton-Dickinson, metalna kanila dužine 30 mm veoma je nezgodna za kanulaciju limf­nog suda. Naime, za kanulaciju limfnog suda potrebno je 1 do 2 mm kanile, preostali duži metalni deo kanile moramo obilno podložiti gazom, da bismo zadržali kanilu u limfnom sudu i da bi je fiksirali na koži. Fiksacija cevke i kanile na koži problema­ticna je i zbog toga, jer su obe veoma tanke. 
Oba limfografska seta moguce je nabaviti samo preko uvoza. 
Od intervencijskih radioloških metoda izvodimo na našem Inštitutu perkutanu aspi­racionu biopsiju retroperitonealnih limfnih cvorova nakon limfografije, pomocu rent­genske kontrole. 

Fleksibilna-tanka (G 22) igla i set za limfografiju domace proizvodnje 
Limfne cvorove, koji kažu pramenu struk­ture sumljive na metastaze, punktiramo tan­kom fleksibilnom iglom. 
Za punkciju upotrebljavamu ili iglu po Fransenu spoljašnjih dimenzija 0,55 mm (24 G) ili iglu Chiba, dimenzija 0,7 mm (22 G). Chiba igla opremljena je mandre­nom. Fransenova igla je bez mandrena. Fransenova igla ima vrh brušen pod uglom 15° , Chiba pod uglom 25° . 
Oštar ugao vrha ovih igala omogucava laki prodor vrha igle kroz kožu. Nedostaci ovih igala su u torne, da se oštri vrh igle posle višestruke upotrebe deformiše {sli­ka 1 ). Punkcija takvom iglom ne samo da je otežana, nego može biti i štetna_ 

Slika 1 -Vrh Fransenove igle, deformisan zbog višeputne upotrebe 
Fig, 1 -The top of Fransen's needle, deformed with frequent use 
Da bi mogli aspirirati odgovarajuci bioptic­ni materija! iz limfnog cvora, moramo vrhom igle u limfnom cvoru micati u svim pravcima. Na taj nacin uspemo odvojiti više celija iz strome limfnog cvora, te ih lakše aspirira­mo_ Kako su limfni cvorovi dimenzija 1 do 2 srn, oštrim vrhom igle možemo probušiti i suprotni zid limfnog cvora, nabosti krvni sud i aspirirati krv, koja smeta, a kod lim­foma i onemogucuje analizu bioptickog uzorka. 
Liebermann (1981) je opisao Turner-ovu iglu (1). Vrh igle je kod nje brušen pod uglom 45° , igla je deblja. Dobijeni biopticki materija! pomocu te igle po navodima Lie­bermanna odgovara histološkom uzorku_ lako tupi vrh igle otežava prodor igle kroz kožu, se odvajanje celija iz strome prilikom aspiracije postiže mnogo lakše. 
Rezurtati i diskusije -Sa ovim saznanji­ma i primedbama upoznali smo i strucnjake iz fabrike igala TIK Kobarid, kao i sa svim problemima i ocekivanjima. Tako smo pri­premili i probali dva uzorka tankih fleksi­bilnih igala, koje su modificirane igle Chiba i igle Fransen. lstovremeno izradili smo i limfografski set. Sa zadovoljstvom možemo predstaviti našim strucnjacima dostignuca naše saradnje. 

Limfografski set G 27 -TIK Kobarid ­Set je modificiran iz mini-VENEFLEKS-a, pribora za deciju infuziju {slika 2). Sastav­ljen je od tanke 0,4 mm (G 27) metalne k<;1­nile, ciji vrh je brušen pod standardnim uglom za injekcijske igle_ Kanila je duga 18 mm, što je po našem mišljenju optimalna dužina. Nastavlja se plasticnom cevkom, koja ima na drugom kraju plasticni luer ko­nekt_ Sastavni delovi seta su slepljeni, tako da set podnosi injekcijski pritisak potreban kod limfografije. Na spoju metalne kanile sa plasticnom cevkom nalazi se držac u obliku leptira_ Taj držac omogucava kanula­ciju limfnog suda kako desnjacima tako 
levacima, kao i fiksaciju seta na koži. Kanilu moramo fiksirati u limfnom sudu pomocu ligature jer je vrh igle brušen za razliku od inostranih setova standardno_ Baš to one­mogucuje povredu zida limfnog suda, što je kod setova inostrane proizvodnje veoma cesti dogadaj. Set je distribuiran sterilan, sterilisan je gama zracima, ili etilendioksi­dom. Rad sa tim setom je veoma praktican, set možemo jednostavno fiksirati na koži leukoplastom preko leptira. Jeftiniji je od svih dosada poznatih setova i pribora za limfografiju_ Namenjen je jednokratnoj upo­trebi. Moguca je nabava u zemlji. 

Slika 2 -Limfografski set TIK Fig. 2 -Lymphographic set TIK 
Fleksibilna tanka (G 22) igla sa mandre­nom -Igla je metalna {slika 3). Pripremlje­na je za sve zahvate intervencijske radiolo­gije, kod kojih upotrebljavamo igle Chiba. Spoljašnja dimenzija igle je 0,7 mm (22 G), dimenzija mandrena je 0,4 mm. Vrh igle bru­šen je pod uglom 45 ° . Igla je dužine 20 srn. 
Radiol. lugosl. 17: 573-576, 1983 

_________ ___ U_s_J_.'--' _G_regorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin š. 
Slika 3 -Fleksibilna igla G 22 sa mandrenom 
Fig. 3 -Flexible needle G 22 with mandrene 

Upotrebiti je možema jedanput ili višeputa, jer podnosi sterilizaciju u autoklavu, a mo­žema je sterilisati i bilo kojim poznatim na­cinom. 
Ako iglu upotrebimo više puta, postaji opa­snost deformacije vrha igle, mandrena ili zacepljenja igle. Ako iglu upotrebljavamo više puta, moramo obezbediti brižljivo cišce­nje igle i sterilizaciju, što nije jeftino. Tro­škovi cišcenja igla, sterilizacija, kao i ne­ugodnosti po deformaciji igle i mandrena opravdaju jednokratnu upotrebu iste. 
Fleksibilna tanka (G 23) igla bez mandre­na -Igla je pripremljena iskljucivo za jed­nokratnu upotrebu Modificirana je Franse­nova igla (slika 4). lzradena je u više dimen­zija, dužine 5, 10, 15 i 20 srn. Spoljašnja di­menzija igle je 0,65 mm, što odgovara 23 G. Vrh igle brušen pod uglom 15 ° , ali moguce je brušenje pod bilo kojim uglom, po želji potrošaca. Metalna kanila se završava pla­sticnim luer konektom. Ima sve kvalitete Fransenove igle. Od nje se razlikuje po pla­sticnem konektu i po torne, što je u celini istih dimenzija. 
Slika 4 -Fleksibilna igla bez mandrena Fig. 4 -Flexible needle without mandrene 
cast nam je, da mažemo obavestiti jugo­slovensku strucnu javnost o tim dostignu­cima. Ubedeni smo, da ce ove proizvode zainteresovani primiti, posebno zbog pote­škoca oko uvoza. 
Abstract 
HOME MADE FLEXIBLE FINE NEEDLE (G 22) AND SET FOR L YMPHOGRAPHY 
Us J., Gregorcic D., Knez D., Sivec B., Kokošin S. 
Presented is a home made lymphographic set 
and two types of flexibile fine needles. 
The lymphographic set with metal canilla 0,4 
mm (G 27) has so far justified ali expectations. 
The product is created according to original idea, 
and is considered to be better than any other similard product of foreign production, known by authors so far. 

Presented are two models of flexible fine needles. The fine needle G 22 (0.7 mm) with man­drene is a modified Chiba needle. It is made of metal and thus can be resterilized. 
The fine neeedle G 23 (0,6 mm) without man­drene is a modified Fransen's needle. 
It is expected that the home made products will sufficiently substitute for the imported one that has been used so far. 

The lymphographic set and the needles were produced as a result of collaboration between the Institute of Oncology in Ljubljana and the 
Factory of needles "TIK Kobarid". 
Literatura 
1 Liebermann R. P., Hafez G. R., Crummy A. B : 
Histology from aspiration biopsy; Turner Needle Experience. AJR 138: 561-564, 1982. 
2. Us J., Us-Krašovec M., Bizjak M., Lavric J.: 
Aspiraciona biopsija retroperitonealnih limfnih cvorova tankom iglom. Radiol. lugosl. 16: 489­493, 1982. 
Adresa autora: Dr Us J., Onkološki inštitut, Za­loška c. 2, 61000 Ljubljana. 

MEDICINSKI FAKULTET U NIŠU, INTERNA KLINIKA 


KINETIKA C-PEPTIDEMIJE U OBOLELIH OD DIJABETESA ODRASLOG DOBA 
Vukanovic ž., Lazovic V., Antic S., Jovanovic l., Tasic S., Mitrovic N., 
Karapandžic K. 
Sažetak -Dat je prikaz kontinuirane kinetike glikemije i frakcionirane kine­tike c-peptidemije kod obolelih od šecerne bolesti u odraslom dobu. Sagleda­no je 60 osoba. Podeljeni su na osnovu terapije u tri grupe -leceni dijetom, insulinom i preparatima sulfonil-ureje. U grupi lecenih dijetom bilo je 16 bole­snika. Njihove vrednosti c-peptidemije su ispod normale. Drugu grupu cine 24 bolesnika lecenih insulinom Lente. Kinetika c-peptidemije je minimalna i vrednosti su ispod normale. Treca grupa je prestavljena sa 20 bolesnika lecenih preparatima sulfonil-ureje_ Vrednosti c-peptidemije u ovoj grupi su u fiziološkim granicama. lsticemo vrednost c-peptidemije za odredivanje retro­gradne aktivnosti b-celija i funkcione rezerve pankreasa. 
UDC: 616.379-008.64:612.124 

Deskriptors: diabetes mellitus, C-peptide 
Radiol. lugosl.17: 577-581, 1983 
Uvod -šecerna bolest je složeni meta­bolicki poremecaj koji uzrokuje nedovoljna snabdevanost organizma metabolickim akti­vnim insulinom i poremecena ravnoteža iz­medu insulina i ostalih hormona u organi­zmu (6). Metabolicka zbivanja u organizmu su do te mere komplikovana i isprepretana da su naše informacije o njima, verovatno još uvek svedene na osnovna znanja. Za­hvaljujuci radovima Lacy-ja, 1967 elektron­skom mikroskopijom se može pratiti raz­vojni put sinteze insulina, njegovo depo­novanje u beta granulama i faza otpuštanja insulina iz beta celija putem omiocitoze (4). Najpre u beta celiji nastaje proinsulin. Struk­tura proinsulina je predstavljena kao 8-la­nac-Arg-Arg-(c-peptid)-Lys-Arg-A lanac {sli­ka 1). C-peptid je polipeptid koji je deo pro­insulina i sadrži 31 amino-acidni ostatak. Njegovim izdvajanjem iz proinsulina nastaje insulin. lnsulin ima kraci poluživot od c-pep­tida, te je odnos nivoa insulina i c-peptida u perifernoj krvi oko 1 : 3 do 1 : 5. 
Biološka aktivnost c-peptida je nepoznata, 
Slika 1 -Primarna struktura proinsulina i insu­
ali su diskutabilni povratni mehanizmi nad 
lina 
insulinskom sekrecijom (3). Koristi se za 

Fig. 1 -Primary structure of proinsulin and in­postooperativnu kontrolu pacijenata sa to-sulin 

Rad primljen: 15.6.1983. 

Vukanovic 2., Lazovic V., Antic S., Jovanovic l., Tasic S., Mitrovic N., Karapandžic K. 
':,/'.. gE a ..1 
1,80 
210 
200 

1,70 
190 
1.60 


180 1,50 
1,40 


LEGENDA 
170 
1 C-Peptidemija 1,30 2 Glikemija 


160 
V OBROK (meal) 
1,20 
150 
1.1 140 1,00 
0,90 
130 
0,80 
120 
0,7 
110 0,60 

0,50 
100 
0,40 
0,3 
80 
0,2 
70 0,1 
60 0,01 

8 9 9 1. 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 2i23 23 24 2f 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 
:(TIME) Vreme 


Grafikon 1 -Aritmeticke sredine zbirnih rezultata vrednosti c-peptidemije i glycemije kod boles­nika lecenih dijetom 
Grahp. 1 -Aritmetical means of collective results of values of c-peptidemia and qlycaemia in pa­tienet treated by diet 
talnem pankreatektomijom u cilju utvrdiva­njanja metastaza ili prisustva rezidualnog tkiva. Koristi se i za dijagnozu hiperinsulini­zma tj, insulina u vezi sa supresionim te­stom. U toku našega rada želeli smo da pre­ko c-peptidemije odredimo indirektno rezi­dugalnu sekretornu funkciju beta celija. 
Materija[ i metode rada -Celokupni ispi­tivani materija! odnosi se na 60 bolesnika. Na ovom bolesnickom materijalu sagledano je 2.880 glikemija po metodi »on line« na »Contiflo« aparatu i 180 uzoraka c-peptide­mije. Glikemija je odredivana enzimatski po GUD-PAP metodi i kontinuirano za 24 h. na »Contiflo« aparatu madarske firme MIM LA­BOR, registrovana je na svakih pola sata (2, 7). Nrmalne vrednosti glikemije su bile 3,8 do 6,1 nmol/I odnosno 65-110 mg%. 
C-peptidemija je odredivana u 7 h. pre do­rucka, u 13 h. iza rucka i u 19 h iza vecere. Vrednosti su dobivene radioimunološkom metodam. Korišcen je gotov pribor firme »Byk-Mallinckrodt«, Nemacka. Normalne vrednosti za c-peptidemiju u ogledu su bile 0,56 do 30,03 ng/ml. Posmatrani uzorak u našem ispitivanju je podeljen na tri grupe prema terapijskem tretmanu, jer je i staticka masa iz koje je uzet uzorak pri terapijskem tretmanu podeljena na ove terapijske grupe -leceni dijetom, insulinom i preparatima su lfon il-u reje. 
Rezultati -U prvoj grupi lecenih dijetom bilo je 16 bolesnika od šecerne bolesti. Arit­meticke sredine njihovih glikemija na »Con­tiflo« aparatu, ne pokazuju bitne izmene u vrednostima, ali je vrednost iznad normale u toku svih 24 h. i krece se oko 122 mg %1 i 136 mg%, odnosno 6,77 nmol/I; i 7,5 nmol/I (grafikon 1) Raspon glikemije je izmedu 50 i 200 mg0/o,
, tj, 2,83 i 11,15 nmol/l. 

Vrednosti aritmetickih sredina c-peptide­mije ukazuju da sekretorna funkcija pankre­asa nije velika i da je njihova vrednost cak ispod normale. U 7 h. vrednosti su 1, 19 ng/ml. Pokazuju porast na 1,69 ng/ml. U 13 h. to je još uvek ispod fizioloških vred-
Kinetika C-peptidemije u obolelih od dijabetesa odraslog doba 
1,80 
1,70 

220 1,80 
210 
1,50 

200 1,40 
190 1,30 
1,20 

180 
1,10 
170 
1,00 160 0,90 
0,80 150 0,70 

1.0 
0,60 
130 
0,Su 120 O,.O 0,30 
110 
0,20 
100 
0,10 
90 0,01 

7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24 1 1 2 2 "3 3 4 · 4 5 5 6 6 
Grafikon 2 -Aritmeticke sredine zbirnih rezultata vrednosti c-peptidemije i glikemije kod bolesnika 
lecenih insulinom Graph. 2 -Aritmetical means of collective results of values of c-peptidemia and qlycaemia in pa­tients treated by insulin 

nosti. Dalje dolazi do pada vrednosti c-pepti­demija tako da je njena aritmeticka sredina u 19 h. 1,51 ng/ ml (grafikon 1). Ovakva ki­netika c-peptidemije u ovoj grupi indirektno ukazuje da za povecanje sekretorne funkci­je beta celija nije dovoljan samo fiziološki nadražaj hranom. Potrebno je i medikamen­tozno blago stimulisati ovu funkciju. 
U drugoj grupi ie bilo 24 bolesnika odra­slog doba. Leceni su insulinom tipa Lente u jednoj dozi i bili su loše regulisani što se vidi po velikim varijacijama glikemije. Vred­nost glikemije je uvek iznad normale i cini znacajna odstupanja od jutarne glikemije. Jutarnje vrednosti su najvece i njihova arit­meticka sredina iznosi 225,4 mg ľ, (12,48 nmol/1) sa koeficijentom varijacije 31,46 i standardnom greškom 14,47. Vrednost arit­meticke sredine glikemije u 13 h_ je 186,25 mgľ (10,32 nmol/1) sa koeficijentom varija­cije 55,09 i standardnom greškom 20,94 da bi u 19 h. aritmeticka sredina glikemija iz­nosila 160,0 mgľ (8,88 nmol/1) sa koefici­jentom varijacije 44,88 in standardnom gre­škom 14,66 (grafikon 2). 
Kinetika c-peptidemije u ovoj grupi je mi_ nimalna. U 7 h. vrednost aritmeticke sredi­ne je 0,78 ng/ml sa standardnom greškom 0,14. Pokazuje nedovoljan porast u 13 h., tako da znosi iza rucka 1,01 ng/ml sa stan­dardnom greškom 0,20. Vrednost artimetic­ke sredine c-peptidemije je ispod normale i u 9 h. i ako pokazuje i dalje lagani porast (grafikon 2). Aritmeticka sredina iznosi 1,07 sa standardnom greškom 0,25_ Dalji porast je svakako minimalan jer je glavni nadražaj­ni faktor -hrana manje zastupljen. U ovoj grupi bi odredivanje insulinemije bilo poka­zatelj vrednosti ondogenog i egzogenog in­sulina istovremeno. Zato je za ispitivanje funkcione rezerve pankreasa i to i retrogra­dno, bilo vredno pratiti c-peptidemiju, a ne­adekvatnu regulaciju šecerne bolesti kori­govati frakcioniranim dozama insulina Lente (u ovom slucaju) prema emirijskom pravilu 2/3 uku pne doze pola sata pre dorucka i 1 /3 pola sata pre vecere. 
Radiol. lugosl. 17: 577-581, 1983 

Vukanovic 2., Lazovic V., Antic S., Jovanovic l., Tasic S., Mitrovic N., Karapandžic K. 
.;;.-E 
...1 oiO--. 
C> E !! gi 

230 
1,80 

220 
1,70 
1,60 

210 
1,50 

200 
1,40 
190 
1,30 
1,20 

180 



170  1,10  
1,00  
150  0,90  
150  0,80  LEGENDA 1 C-Peptidamija  

2 Glikemija 
(, OBROK {meal) 
0,60 
120 
0,40 
110 0,30 
0,20 100 0,10­
90 
0,01, 

30 30 30 130 30 30 30 3U 301 1301 130! 73(jf7Jol 1301 1301 1301 1301 1301 1301 1301 1301 1301 1301 1301• 
7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 H 1i110 19 i'.l 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 
Grafikon 3 -Aritmeticke sredine zbirnih rezultata vrednosti c-peptidemije i glikemije kod bolesnika lecenih tabletama Sulfonil-ureje 
Graph. 3 -Aritmetical means of collective results of values of c-peptidemia and qlycaemia in pa­tient treated by tablets of Sulfonil-urea 
Treca grupa je predstavljena sa 20 bole­snika od šecerne bolesti lecenih preparati­ma sulfonil ureje. U ovoj grupi ima varijacija u visokim vrednostima glikemije_ Jutarnje vrednosti artimeticke sredine iznose 185 mg % (10,26 nmol/1) sa koeficijentom vari­jacije 33,07 i standardnom greškom 13,69. U 13 h. aritmeticka sredina je 176,5 mg % (9,76 nmol/1) sa koeficijentom varijacije 33,62 i standardnom greškom 13,27. Vecernje vre­dnosti aritmeticke sredine glikemije su u 19 h. u porastu 201 mg% (11,21 nmol/1) sa koeficijentom varijacije 33,6 i standardnom greškom 14,87 (grafikon 3). Vrednosti arit­meticke sredine c-peptidemije u 7 h. su 1,15 ng/ml sa standardnom greškom 0,06. Poka­zuju porast na 1,50 ng/ ml u 13 h. -iza ruc­ka i pad u fiziološkim granicama u 19 h. na 1,31 ng/ml sa standardnom greškom 0,10 (grafikon 3). Ovakve vrednosti ukazuju da je pankreas još uvek sekretorno ocuvan, a da su visoke vrednosti glikemije posledica neadekvatne ishrane, povecane telesne te­žine i verovatno poremecaja na nivou insu­linskih receptora. 
Diskusija -Našu podelu na tri grupe iz­vršili smo bazirajuci se na vrsti terapije_ U grupi pacijenata lecenih dijetom i insulinom imamo smanjene vrednosti c-peptidemije, dok su u grupi lecenoj preparatima sulfonil­ureje ove vrednosti još uvek u normali što ukazuje na funkcionalnu rezervu pankreasa u ovoj grupi 
Naši ispitanici boluju od šecerne bolesti preko pet godina. U literaturi se navadi da nakan tri godine trajanja šecerne bolesti vrednosti C-peptida u krvi padaju jace (1 ). Postaji teorija po kojoj bi se više vrednosti c-peptida i proinsulina mogle objasniti de­fektom pretvaranja proinsulina u insulin (5). 
Zakljucak -lspitivanje kinetike c-pepti­demije je vredno u sklopu sagledavanja kontinuirane glikemije. Vrednosti c-peptida u krvi nam ukazuje i na retrogradnu aktiv-
Kinetika C-peptidemije u obolelih od dijabetesa odraslog doba 
nost beta celija jer se ovaj polipeptid spo­rije raspada od insulina. Visina c-peptidemi­je pri dijetalnoj terapiji ukazuje da za po­vecanje sekretorne funkcije beta celija nije dovoljan samo fiziološki nadražaj hranam. Potrebno je blago medikamentno stimulisati ovu funkciju. U bolesnika lecenih insulinom za ispitivanje funkcione rezerve pankreasa, retrogradno, vredno je pratiti c-peptidemi­ju, a neadekvatnu regulaciju šecerne bolesti korigovati frakcioniranim dozama insulina. Vrednosti c-peptidemije u fiziološkim grani­cama kod osoba lecenih preparatima sulfo­nil-ureje, uz visoke vrednosti glikemije, uka­zuju na postojecu rezervu beta celija u se­kreciji proinsulina šecerne bolesti (neade­kvatna ishrana i poremecaji na nivou insu­linskih receptora). 
Abstract 
KINETIC OF SERUM C-PEPTID LEVELS 
IN ADUL T DIABETIC PATIENTS 
Vukanovi{: L., Lazovi6 V., Anti6 S., Jovanovi6 l., Tasi6 S., Mitrovi6 N., Karapandži6 K. 
We have given a survey of continual kinetic of glycaemia and fractional kinetic of c-peptides in aged patients with diabetic disease. We ex­amined 60 persons. They have been divided in three different groups, in reference to a therapy: patients treated by diet, by insulin and by pre­paration of sulfonil-urea. 
In the group of patients treated by diet there were 16 patients. Their value of c-peptides in blood were under normal ones. 
In the second group there were 24 patients treated by lnsulin Lente. The kinetic of c-pepti­des is minimal and the values are under normal ones. 
In the third ,group there were 20 patients of diabetic disease treated by preparation of sulfo­nil-urea. The values of c-peptides in this group are in physiolo,gical limis. We emphasise the im­portance of c-peptides in blood in determination of retrograde activity of .-cells and functional reserve of pancreas. 
Literatura 

1. 
Bariši6 N.: C-peptid i magnezijum kao pro­gnosticki pokazatelji toka šecerne bolesti u dje­ce. Diabetologija croatica 11 (Suppl. 3-4): 241 do 243, 1982. 

2. 
Kadish A. H., Little P.: On line automation control of blood glucose hemostasis. In: Methods in Clinical Chemistry, Vol. 1. Basle, 1970 (231­233). 


Radiol. lugosl. 17: 577-581, 1983 
3. Kuzuya H., Blix P. M., Horwitz D. L., Steiner 
D. F.: Determination of free and total insulin and c-peptide in insulin treated diabetics. Diabetes 26: 22-24, 1977. 
4. 
Lacy P. E.: The pancreatic beta celi NEW. End. J. Med. 276, 287-294, 1967. 

5. 
Madsbad et al.: Prevalence of Residual Beta -celi Function in lnsulin-Dependent Diabetic in Relation to Age at Onset and Duration of Dia­betes. Diabetes 27 (Suppl. 1): 262-264, 1978. 

6. 
Škrabalo Z.: The "real" compensation of diabetes mellitus. Diab. Croat. 7: (Suppl. II): 175-194, 1978. 

7. 
Vukanovi6 L.: Znacaj primene »Contiflo« si­stema u adekvatnom lecenju šecerne bolesti. Doktorska disertacija, Univerzitet Niš, 1982. 


Adresa autora: Dr sci. med. Livka Vukanovi6, Interna klinika Niš, Ui. Brace Taskovica br. 48, 18000 Niš. 

PLA TIXAN* (cisplatin) 
injekcije iv, 
u lijecenju 

-metastatskih tumora sjemenika 
-metastatskih tumora jajnika -karcinoma mokracnog mjehura 
-planocelularnih karcinoma glave i vrata 
-odmaklih tumora prostate 
-inoperabilnih karcinoma bronha 
Primjena: 

Primjenjuje se kao lagana infuzija, u toku 6-8 sati. 
Kontraindikacije: 

Oštecenje bubrežne funkcije, slušni poremecaji i supresija koštane srži su relativne kontraindikacije. 
Kontraindiciran je kod pacijenata koji su alergicni 
na platinu i njezine spojeve. 
Za detaljnije informacije obratite se proizvodacu. 
* zaštiCeno ime 


KRKA, tovarna zdravil, n. sol. o. Novo mesto 
MEDICINSKI FAKULTET U BEOGRADU, 
LABORATORIJA ZA PRIMENU RADIOAKTIVNIH IZOTOPA U MEDICINI 
PRVI REZULTATI NAŠIH ISPITIVANJA PULA KRVI 
U TUMORSKIM LEZIJAMA JETRE 
Kostic K., Obradovic V., Pavlovic S., Grbic R. 
Sažetak -Klasicna i subtrakciona scintigrafija (99rnTc-koloid sa 67Ga-citra­tom) nisu se pokazala dovoljno senzitivnim i specificnim metodama za razli­kovanje benignih od malignih !umora jetre. U navije vreme nastoji se da se poveca specificnost scintigrama na osnovu podataka o intenzitetu vaskulari­zacije otkrivenih lezija, te se u tom cilju ispituje pul krvi jetre. U radu se iznose preliminarni rezultati sukcesivnog morfološkog ispitivanja jetre pomo­cu radiokoloida i in vivo obeleženih eritrocita. Na osnovu razlicite vaskulari­zacije diferencirali su se cisticni tumori (ehinokokus i policisticna jetra) od karcinoma jetre. Dobijeni scintigrafski snimci su u skladu sa ehotomografskim nalazima. Ovaj metod ispitivanja jetre ima potencijalno veliku klinicku vred­nost. 
U DC: 6"16.36-006-079 .4 :539.163 

Deskriptors: liver neoplasms-radionuclide imaging, liver-blood supply 
Radio!. lugosl. 17: 583-587, 1983 

Uvod -Klasicna scintigrafija naJcesce ne omogucava pouzdano razlikovanje be­nignih od malignih tumora u tkivu jetre. Noviji radiofarmaci (67 Ga-citrat i dr.), prime­njeni zajedno sa obeleženim koloidima, nisu se pokazali dovoljno efikasnim zbog nedo­statka senzitivnosti i specificnosti. S druge strane, usavršene gama kamere i detektor­ski sistemi, iako pomažu ranijem otkrivanju i doprinose boljoj definiciji lezije, ne reša­vaju problem diferencijalne dijagnoze cir­kumskriptnih pramena prikazanih na scinti­gramu. U poslednjih nekoliko godina nastoji se da se poveca specificnost scintigrama na osnovu podataka o intenzitetu vaskulari­zacije otkrivenih lezija (4, 6), te se u tom cilju primenjuje ispitivanje pula krvi jetre. U radu se iznose preliminarni rezultati suk­cesivnog morfološkog ispitivanja jetre po­mocu radiokoloida i in vivo obeleženih eri­trocita, u cilju razlikovanja benignih od malignih tumora. 
Materija! i metode -Posle scintigrafije jetre pomocu 99rnTc-S-koloida ili 99mTc-fitata, 24 ili 48 h kasnije vršeno je ispitivanje pula krvi pomocu in vivo obeleženih eritrocita (ubrizgavanjem kalaj-pirofosfata i zatim 370 MBq 99m_pertehnetata). Scintigrafija jetre je uradena u AP, DL i PA položajima pomocu gama scintilacione kamere, koja je poveza­na sa racun arom POP 11 /34. lspitivanje pula krvit takode je vršeno gama scintilacionom kameram, a podaci su sakupljani na ma­gnetnim diskovima u toku 20 minuta do pola casa (jedan snimak na 2 ili 5 minuta), u ma­triksu 64X64. Kao referentan za procenu pula krvi, biran je položaj sa klasicne scin­tigrafije u kome je lezija najbliža vidnom polju detektora. lspitivani su bolesnici sa benignim tumorom (ehinokokusna cista i po­licisticna jetra) i karcinomom jetre, koji su imali konacno postavljenu dijagnozu obolje­nja jetre, ukljucujuci i ehotomografski nalaz. 
Rezultati i diskusija -Klasicna scintigra­fija i ispitivanje pula krvi jetre dali su sle­dece rezultate: 
-Scintigrafski snimak dobijen pomocu 99mTc-fitata pokazuje odsustvo njegovog ve­zivanja u srednjoj trecini lateralnog dela desnog lobusa (slika 1 a) zbog ehinokokus­ne ciste jetre. U istoj zoni, u odnosu na 

Rad primljen: 6.4.1983. 
Kostic K., Obradovic V., Pavlovic s., Grbic R. 




Slika 2 a -»Hladna« polja u uvec:anoj jetri Fig. 2 a -"Cold" areas within the elarged liver 
Slika 1 b -Avaskularna promena u tkivu jetre Fig. 1 b -Avascular lesion in the liver tissue 


okolno tkivo, aktivnost pula krvi je negativ­na (slika 1 b). 
-U bolesnice sa policisticnom jetrom, klasicna scintigrafija pokazuje neravnomer­nu distribuciju radiokoloida i prisustvo afunkcionih zona (slika 2 a). Aktivnost pula krvi u ovim zonama takode je negativna (slika 2 b). 
-U dva bolesnika sa karcinomom je­tre, u predelu tzv. »hladnih« pola (slika 3 a i 4 a) aktivnost pula krvi je, u odnosu na ocuvano tkivo jetre, jednaka (slika 3 b) ili smanjena (slika 4 b). 
Radiol. lugosl. 17: 583-587, 1983 

Prvi rezultati naših ispitivanja pula krvi u tumorskim lezijama jetre 



Slika 3 b -Vaskularizovana formacija u tkivu 
jetre 
Fig. 3 b -Vascular intrahepatic lesioi;i 
Ehotomografija je potvrdila prisustvo ci­sticnih formacija u tkivu jetre (slika 1 c i 2 c) kao i karcinom u druga dva bolesnika (sli­ka 3 c i 4 c), što je dokazano i laparoskop­skim pregledom. 
Iz naših preliminarnih rezultata vidi se da ispitivanje pula krvi u zonama scintigrafski utvrdenih lezija jetre, kao rezultat postaja-

Radio!. lugosl. 17: 583-587, 1983 

Kostic K., Obradovic V., Pavlovic s., Grbic R. 

Slika 2 c -Policisticna jetra sa raznom veli ci­nom cista do 6 cm u precniku. KI. dg: Policistic­na jetra i bubrezi. Leucosis 
Fig. 2 c -Polycystic liver. CI. Dg: Polycystic liver and kidneys. Leukaemia Slika 4 c -Hipoehogena zona u donjem dc:u desnog režnja jetre koja je relativno dobro ogra­nicena. KI. dg: Maligni tumor u tkivu jetre 


Fig. 4 c -Hypoechogenic zone in the lower part of the right liver lobe. CI. Dg: Malignant liver tumour 
nja odnosno odsustva njihove vaskulariza­cije, omogu6ava razlikovanje karcinoma od cisticnih tumora. Dobijeni rezultati su u skla­du sa ehotomografskim nalazima i klinicki postavljenom dijagnozom bolesti. Lubin sar. (5) iznose da je tacnost ove metode 0,86 za dijagnozu cisticnih form?cija u jetri, a za hepatom i metastaze ona respektivno iznosi 0,90 i 0,81. Isti autori su utvrdili da bolesnici sa hepatomom imaju približno jednaku aktivnost pula krvi u predelu lezije i u zdravom tkivu jetre, za razliku od boles­nika sa metastatskim karcinomima, cija je vaskularizacija najceš6e smanjena. Smanje­nje ili odsustvo vaskularizacije u karcinom­skom ognjištu objašnjava se razlicitim inten­zitetam nekroze malignog tkiva. lspitivanje pula krvi koristi se i za dokazivanje heman­
gioma jetre u kojima je, za razliku od ci­sticnih tumora i karcinoma, krvni pul pove­6an. Engel, Front i Hall sa sar. (1, 2, 3) uka­zuju na visoku specificnost i osetljivost metode za dijagnozu hemangioma jetre, po-
Radio!. lugosl. 17: 583-587, 1983 

Prvi rezultati naših ispitivanja pula krvi u tumorskim lezijama jetre 
sebno uz pomoc pozno dobijenih scinti­grafskih snimaka. 
Jako su za konacnu procenu ove metode neophodna dalja ispitivanja, vec sada se može pretpostaviti da ona zbog jednostav­nosti in vivo obeležavanja eritrocita 99"'Tc­pertehnetatom, kao i mogucnosti specifika­cije fekalnih lezija u tkivu jetre, ima poten­cijalno veliku klinicku vrednost. Potrebno je utvrditi i tacne indikacije za njenu primenu, posebno u koralaciji sa nalazima ehotomo­grafije (7). 
Zakljucak -Preliminarni rezultati proce­ne velicine pula krvi u bolesnika sa tumor­skim lezijama ukazuju na potencijalnu vred­nost metoda za razlikovanje benignih od malignih tumora. Na osnovu razlicite vasku­larizacije diferencirale su se ciste od karci­noma jetre. Dobijeni rezultati su u skladu sa ehotomografskim nalazima i klinicki po­stavljenem dijagnozom. 
Abstract 
BLOOD POOL IN THE LIVER TUMOUR LESIONS -INITIAL RESULTS 
Kostic K., Obradovic v., Pavlovic S., Grbic R. 
Scintigraphy and subtraction scintigraphy of the liver have not proved to be sufficiently sen­sitive and specific methods to provide differen­tiation between benign and malignant liver tu­mours. The paper shows preliminary results of the successive liver scanning using radiocolloids and in vivo labelled erythrocytes (blood pool assessment). Cystic tumors (echiciococcus and polycystic liver) were differentiated from liver car­cinoma on the basis of absence or presence of the lesion vascularization. The seans obtained matched ultrasound findings. This method of liver examination has a marked potential clinical value. 
Literatura 
1. Engel M., Marks D., Sandi er M. and Shetty P.: 
Differentiation of focal intrahepatic lesions with Tc-99m red blood celi imaging Third World Con­gress of Nuclear Medicine and Biology, Paris, 1982., Proceedings, 2882-2885. 
2. 
Front D., Royal H. D., Izrael O., Parker J. A. and Colodny G. N.: Scintigraphy of hepatic he­mangioma: The value of Tc-99m labelled red blood cells: Concise communication, J. Nucl. Med., 22, 684-686, 1981. 

3. 
Hall F. M., Hurwitz E. F. l. and Royal H. D.: 


Radionuclide and CT diagnosis cavernous he-mangioma of !iver, Am. J. Rad., 135, 424-425, 1980. 
4. 
Lubine E. and Lewitus Z.: Blood pool scann­ing in investigating hepatic mass lesion, Sem. Nucl. Med., 2, 128-138, 1972. 

5. 
Lubin E., Sommer R. and Hadar H.: Detection and characterization of focal hepatic lesions sug­gested protocol, Third World Congress of Nu­clear Medicine and Biolo,

gy, Paris, 1982, Proceed­ings, 2877-2881. 

6. 
Rodari A., Bonfanti G., Garbagnati F., Marol­da R., Milella M. and Buraggi G. L., Eur. J. Nucl. Med., 6, 473-476, 1981. 

7. 
Taylor K. J., Sullivan D., Rosenfield A. T. and Gottschalk A.: Grey scale ultrasound and iso­tope scanning: Complementary techniques for imaging of the !iver, Am. J. Rad. 128, 277-281, 1977. 


Adresa autora: Dr. Kosta Kostic, viši naucni sa­radnik, Laboratorija za primenu radioaktivnih izo­topa u medicini Medicinskog fakulteta u Beo­gradu, Dr. Subotica 9, 11000 Beograd. 
Radiol. lugosl. 17: 583-587, 1983 


Ss::ILUEi 
DELOVNA ORGANIZACIJA ZA PROMET 
S FARMACEVTSKIMI, MEDICINSKIMI, 
VETERINARSKIMI IN DRUGIMI PROIZVODI 
Sedež: Ljubljana, Kamniška c. 20 
Osnovna dejavnost »SALUSA« je: 
oskrba lekarn, bolnišnic, zdravstvenih domov 
in drugih delovnih organizacij s farmacevtskimi, medicinskimi, veterinarskimi in drugimi proizvodi tako domacih kot tujih proizvajalcev. 
Prodajna in dostavna služba posluje vsak dan neprekinjeno od 7. do 19. ure in v sobotah od 7. do 12. ure. 
Telefon: n. c. 312 744, 320 751 direktor: 311 942 
Telex: YU 31336 
liro racun: 50102-601-20860 
Poštni predal: 278 
Prehodni racun: 50102-833-32106 

ODJEL ZA NUKLEARNU MEDICINU OPCE BOLNICE, OSIJEK 
ISPITIVANJE RAZINE KALCITONINA KOD CLANOVA OBITELJI S MEN II SINDROMOM-PRELIMINARNO SAOPCENJE* 
Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A., Margetic C. 
Sažetak -Kod 12 srodnika iz obitelji s MEN II (vjerojatno »b«) sindromom mjerena je bazalna i alkoholom provocirana razina kalcitonina. Dva clana obi­telji, kod kojih je ucinjena totalna tireoidektomija zbog medularnog karcinoma štitnjace prije 12, odnosno 6 ,godina, imaju normalnu razinu kalcitonina i oni su bez znakova recidiva, ili metastaza medularnog karcinoma štitnjace. Ostalih 10 clanova obitelji su trijažno obradeni, 2 clana imaju, uz normalni klinicki i scintigrafski nalaz štitnjace, patološki povišene vrijednosti bazalnog i provo­ciranog kalcitonina. Tih dvoje ispitanika bit ce podvrgnuti totalnoj tireoidekto­miji, nakan što se evaluira eventualno prisustvo feokromocitoma. Jedan clan obitelji ima blago povišene vrijednosti provociranog kalcitonina, mjerenje ra­zine kalcitonina b-it ce ponovljeno za 6 mjeseci. Stimulacijski kalcitoninski test bit ce ponovljen jednom godišnje kod ostalih clanova obitelji, takoder 
bit ce upotrebljen u trijaži novih srodnika s MEN II sindromom. 
UDC: 616.43-006-031.13:612.444 

Deskriptors: neoplasms, multiple endocrine, calcitonin 
Radio!. lugosl. 17: 589-594, 1983 

Uvod -Sipple izvještava 1961. o šestoro bolesnika koji boluju od karcinoma štitnjace i feokromocitoma, te ustanovljava znacaj­nost udruženosti tih dviju bolesti (13). Ha­zard 1959. (19) i Williams 1965. (9) izdvajaju medularni karcinom štitnjace (u daljem tek­stu MTC) kao posebni entitet, kt)ji je prije bio oznacavan kao solidni karcinom štitnja­ce s amiloidnom stromom. Schimke 1965. ustanovljava da se MCT i bilateralni feokro­mocitom nasljeduju autosomalno dominan­tno (9). Steiner 1968. izvještava o hiperpara­tireoidizmu udruženom s MCT i feokromoci­tomom i oznacuje ga kao MEN II a sindrom (multipla endokrina neoplazija), dok Size­more 1974. izdvaja MCT i feokromocitom bez paratireoidne hiperplazije, a udružen s Mar­fanoidnim habitusom, neuromima jezika i usana, te »prominent corneal nerves« 
i oznacuje ga kao MEN II b sindrom (2). MEN II b sindrom se povremeno oznacuje kao MEN III sindrom (19), odnosno MEA III, ili »Mucosal Neuroma Syndrome« (17). Bo­
* Rad iznesen na XVIII. jugoslovenskom sastan­ku za nuklearnu medicinu, Donji Milanovac, 21.-24. septembra 1983. 

lesti koje se javljaju u sklopu MEN II sindro­ma su embrionalnim porijeklom iz neuralnog grebena (13, 22). Zbog histoloških karakte­ristika tumora udruženih u sindromu, Dyml­ing upotrebljava i termin »familijarna kroma­finomatoza« (6). MCT je hormonalno aktivni tumor i uz kalcitonin (u daljem tekstu CT) luci i somatostatin, ACTH slicne supstance, serotonin, prostaglandin, histaminazu (13, 17, 19). Aktivnost CT, odnosno prostaglan­dina i serotonina je vjerojatni uzrok proljevu koji se javlja u 30 O/o, bolesnika s MTC (19). Aktivnost ACTH slicnih supstanci može do­vesti do razvoja kušingoida (13). Uvode­njem RIA testa za odredivanje razine hu­manog kalcitonina, hormona kojeg luce C-stanice štitnjace MCT (3, 20), stjecu se nove spoznaje u evoluciji MCT i njego­vom prekursoru C-stanicnoj hiperplaziji, mi­jenjaju se stavovi u pogledu ranog otkriva­nja bolesti, nacinu lijecenja i pracenja bo­lesnika sa sporadicnim, ili obiteljskim MCT. Rano otkrivanje tumora, odnosno trijažiranje clanova obitelji s MEN II sindromom, rano radikalno kirurško lijecenje novootkrivenih bolesnika, od presudnog je prognostickog znacenja (2, 6, 9, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 21, 
Rad primljen: 15. 6.1983. 

Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A., Margetic C. 
23, 24). MCT je uvjek bilateralan, multicen­tricno rasprostranjen u oba režnja štitnjace, te prije pojave cvorova i regionalnih meta­staza, postaji kao prekursor MCT, C-sta­nicna hiperplazija: totalna kirurška ekstir­pacija štitnjace dok je tumor »uhvacen« u ranoj fazi C-stanicne hiperplazije je terapija izbora (2, 6, 9, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24). Povišena razina bazalnog CT, ili samo povišena razina provociranog CT, a uz normalni klinicki i scintigrafski nalaz, dovoljan je razlog da se ucini totalna ekstir­pacija štitnjace i histološki potvrdi prisustvo MCT, ili C-stanicne hiperplazije (2, 9, 11, 15, 21, 22, 23, 24). Od posebne je važnosti po­stoperativno pracenje razine CT, jer ponov­ni skok vrijednosti CT ukazuje na recidiv, odnosno metastazu tumora (2, 6, 9, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24). 
Znamo ve6 nekoliko godina da se medu· bolesnicima s medularnim karcinomom štit­njace, koji se lijece i kontroliraju u našoj ustanovi, nalazi i bolesnica koja je optere­6ena obiteljskim oblikam MCT, odnosno s MEN II sindromom. Tek krajem 1982. go­dine uspijevamo nabaviti dijagnosticki pri­bor za radioimunološko odredivanje razine kalcitonina u krvi, te tada odlucujemo da trijažno ispitamo njene srodnike, traže6i medu njima znakove eventualno prisutne bolesti. U ovom radu izvještavamo o rezul­tatima sprovedenog ispitivanja. 
lspitanici i metode rada -U »Centru za bolesti štitnjace« Odjela za nuklearnu me­dicinu OB Osijek, krajem 1982. i pocetkom 1983. godine obradeno je 12 srodnika obite­lji s MEN II (vjerojatno »b«) sindromom, te jedan bolesnik sa sporadicnom MCT u sta­diju razvijene metastatske bolesti. Svi ispi­tivanjem obuhvaceni srodnici su klinicki ob­radeni, kod svih su ucinjeni »pinhole«-scin­tigrami na gama-kameri, izmjerena razina hormona tiroksina i tireotropina, te razina kalcija i anorg. fosfora u serumu. Kod dvoje srodnika mjereni su VMA, adrenalin, nor­adrnalin u 24-satnom urinu. Kod svih srod­nika radioimunološki je izmjerena bazalna, te provocirna razina CT u serumu u 5., 10. i 15. minuti. Provocirana razina CT odrede­na je nakan stimulacije s 50_ ml ingestiranog koncentriranog alkohola (votka), a kod dje­ce mlade od 10 g. s 30 ml alkohola (4, 6, 11, 22). Odredivanje bazalne i provocirane ra­zine CT ponovljeno je nakan 4 mjeseca kod troje srodnika koji su pri prvom mjerenju imali više, ili visoke vrijednosti CT. Kontrol­noj grupi od 12 zdravih ispitanika izmjerena je razina bazalnog CT. Bolesniku sa spora­dicnim MCT s razvijenom metastatskom bo­lešcu, odredena je bazalna i alkoholom pro­vocirana razina CT. lmunoreaktivni CT u plazmi odreden je radioimunološkim pribo­rom firme Mallinckrodt. Granica osjetljivosti testa je 32 pg/ml, podrucje normale je od O do 150 pg/ml. Koeficijent varijacije unutar testa iznosi 5,8 0/a, a koeficijent varijacije iz­medu serija 9,5 %. 
Rezultati -Kod 12 zdravih ispitanika mje­rena je bazalna razina CT koja je kod svih u granicama normale, prakticno ispod gra­nice mjerljivosti. Izdvajamo rezultate mjere­nja bazalnog i provociranog CT kod paci­jenta sa sporadicnim MCT, koji nakan uci­njene totalne tireoidektomije i ekstirpacije regionalnih metastaza, umire od metastat­ske bolesti mjesec dana nakan ispitivanja CT (slika 1 ). U ispitivanje je ukljucen samo manji broj srodnika obitelji s MEN II, dio obitelji živi u Australiji, cetvoro clanova je odbilo ispitivanje, potencijalni broj srodni­ka koji potjecu iz 4. generacije unazad je vjerojatno velik. Obiteljsko stablo srodnika s MEN II prikazano je na slici 2. 
' 
'-., 
"' 
< 
X 
< 
t: 
::. 
i. 
IS 
.. 
Slika 1 -Patološka vrijednost bazalne i alkoho­lom provocirane razine kalcitonina kod bolesnika s razvijenom metastatskom bolešcu medularnog 
-karcinoma štitnjace 
Fig. 1 -Pathological values of basal and alco­hol stimulated CT range with patient at a de­veloped metastatic disease of medullary carcino­ma of thyroid 

lspitivanje razine kalcitonina kod clanova obitelji s MEN II sindromom-preliminarno saop6enje 

O:::NA.kC 
08= g 
08=.:fir" 
@_:,--,.,,
@© -.,,,, 
-----, 
1 ©. =IITC 
' 
l'/t: 
@.=c. 
@.=!!:fff:: 
0. =ter 
.· =JJf?it. 
u 
@:=J;,,"J:J!Z,. 

.!. . . Q 
' ., . ,,.,., ,.. ,P----'k• . ,.-. .·· 
,•,. .\'I l"/1!, HI ,,; "''°' ,./'G 


Slika 2 -Genealoško stablo obitelji s MEN II sindromom 
Fig. 2 -Pedigree of the kindred with MEN 11 syndrome 
Bolesnica A. N. (rodena 1942. godine) operirana je 1971. godine u našoj ustanovi zbog solidnog karcinoma štitnjace, ucinje­na je totalna tireoidektomija. Na redovnim kontrolama ne nalazimo znakove eventualne propagacije MCT, niti ostale znakove bole­sti iz sindroma MEN II. Razina bazalnog i provociranog CT je u granicama normale, kao i vrijednost VMA, adrenalina, noradre­nalina. Majka bolesnice A. N., P. B. umire 1965 g_ nakon operacije histološki nedefini­

Je... 

ranog karcinoma štitnjace. Brat bolesnice 
A. N., S. B. (roden 1943. godine) operiran je u dojenackoj dobi zbog tumora jezika koji je histološki oznacen kao hemangiom, re­operiran 1969. zbog istog tumora (neurom?). Operiran feokromocitom 1971., a MCT (to­talna tireoidektomija) 1977. Feokromocitom druge strane operiran 1981. Lijecen je i kon­
.I.AHIC.A 
11oiHAU 
s /O ,. 
t•o•NE u NJli.TAM. 
-Bazalna i alkoholom provocirana ra­

den je i »prominent corneal nerves« (usme­no saopcenje Koršica, 14). Subjektivno se pacijent dobro osjeca, razin? bazalnog i provociranog CT je u granicama normale, nema klinickih znakova propagacije bole­sti. 
Djevojcica S. B. (rodena 1968. godine), kcerka S. B., nema klinickih, niti scintigraf­skih znakova afekcije štitnjace, nema ni znakova bolesti iz sindroma MEN 11. Medu­tim, vrijednosti CT su patološki povišene; pri ponovljenom mjerenju je povišena i ba­zalna razina CT. Srodnik R. K. (roden 1947. godine) izdvaja se po tegobama: desetak 
Radio!. lugosl. 17: 589-594, 1983 
godina ima povremeno viši arterijski tlak, zadnje 3-4 godine ima ucestale proljevaste stolice. Nakon konzumiranja malih kolicina konc. alkohola dobije generalizirano crve­nilo kože, !upanje srca i osjecaj slabosti (4). Nema palpatornih niti scintigrafskih zna­kova afekcije štitnjace, medutim u oba mje­renja razina bazalnog i provociranog CT je patološki povišena. Vrijednost VMA, adre­nalina i noradrenalina je u granicama nor­male. Sin R. K., l. K. (roden 1969. godine) u oba mjerenja ima nešto povišene vrijedno­sti provociranog CT. Djecak je bez klinic­kih i scintigrafskih znakova afekcije štit­njace. 
Ostali clanovi obitelji su bez klinickih i scintigrafskih znakova afekcije štitnjace, te bez znakova bolesti iz sindroma MEN II. Vri­jednost njihovog CT, bazalnog i provocira­nog, je u granicama normale. Vrijednosti ispitivanog bazalnog i provociranog CT kod svih srodnika prikazane su na slici 3. 
.. s. ,_.,._ .,_ 
.tc:.a. It. IZ. #1; 

troliran u drugoj ustanovi, tek povremeno kod nas. -Na rožnici oka tog pacijenta na­
Slika 3 
zina kalcitonina kod 12 srodnika s MEN II sin­dromom: mjerenje ponovljeno kod troje ispita­
nika s patološkim vrijednostima kalcitonina 

Fig. 3 -Basal and alcohol stimulated CT range of 12 members of the family with MEN 11 syndro­me: measurements repated on three patients 
with pathological CT values 

lnspekcijom se niti kod jednog srodnika ne nalaze promjene na koži, sluznici jezika iusta. Razina kalcija i fosfora je kod svih 
ispitanika normalna. 
Rasprava -MCT je relativno rijedak tu­mor, zahvaca 3,4-11,9 % svih maligniteta 
Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A., Margetic C. 
štitnjace (2, 16). Ucestalost obiteljskog obli­ka MCT u odnosu na sporadicni je 0-24 % (2, 13, 19, 23). U našem materijalu nalazimo 11 bolesnika s MCT od ukupno 97 malignih oboljenja štitnjace (11,3 %) dvoje od njih su s obiteljskim MCT. lncidencija MCT kod clanova obitelji s MEN II je vezana uz mla­du dob (2, 9, 19, 23, 24). Grupa od 32 Well­sova ispitanika, koji su podvrgnuti totalnoj tireoidektomiji samo na osnovi povišene ra­zine provociranog CT, prosjecne je starosti 20,5 godina (24). Chong izlaže tireoidekto­miji 2-godišnje dijete i histološki dokazuje C-stanicnu hiperplaziju, srednja dob njego­vih operiranih bolesnika je 21 god. Spomi­nja se relativno dugo mirovanje metastaze tumora koja se prati godinama uz povišen nivo CT (9), diskutira se o varijabilnoj pene­trantnoj snazi tu mora (9, 11 ). No, ipak, Chong na velikom broju ispitanika nalazi da 86 °/o pacijenata preživljava 10 godina ako se u vrijeme inicijalne operacije ne nadu cervikalne metastaze, dok samo 46 %· pre­življava kada su metastaze na vratu ve6 pri­sutne (2). 
Naši bolesnici operirani su prije 12 (A. N.), odnosno prije 6 godina (S. B.), vrijednosti CT su u granicama normale. Kod troje mla­dih ljudi od desetoro novoispitanih clano­va obitelji nalazimo visoke vrijednosti CT, dvoje je potrebno tretirati (R. K. i S. B.), je­dan pacijent s blaže povišenim vrijednosti­ma zahtijeva dalje pracenje (l. K.). 
Problem nepoznate lokalizacije metasta­ze koja se dokazuje samo visokom razinom CT, pokušava se riješiti mjerenjem CT iz krvi nakon selektivne venske kateterizacije (2, 7, 11, 16, 23). Kako najpotentniji stimula­tor u najširoj upotrebi je pentagastrin. Na mnogim studijama je usporedivana sekreta­gogna sposobnost pentagastrina, infuzija kalcija, alkohola, glukagona. S pentagastri­nom se dobija najmanji broj lažno negativ­nih rezultata (2, 7, 9, 10, 19, 23, 24). Silva spominje da je odredivanje CT u urinu vrlo osjetljiva metoda te da dijelom može zami­jeniti potrebu stimulacije (18). Medutim, i koncentrirani alkohol se upotrebljava kao stimulator (4, 6, 11), doduše slabije poten­tan, ali ga neki smatraju narocito pogodnim za »skrining« studije, preferiraju ga i zbog najmanje popratnih pojava (6, 22). Mi se za alkoholni stimulacijski test odlucujemo zbog ambulantnih uvjeta rada, te zbog nemogu6­nosti nabavke pentagastrina. Vjerojatno se tirne povecava rizik lažno negativnih rezul­tata, no cini se, da je tirne i vrijednost do­bivenih pozitivnih rezultata uvjerljivija. Scin­tigram štitnjace u ranom otkrivanju MCT kod MEN II je od slabe vrijednosti. cvor u štitnjaci je hladan i korespondira s palpa­tornim nalazom (1, 16, 19), no Anderson na­lazi 75 O/o, lažno negativnih scintigrama kod cvorova MCT koji su bili manji u pomjeru od 10 mm (1). Naših 10 novoispitanih bole­snika su urednog palpatornog nalaza vrata i normalno distributiraju aktivnosti u scinti­gramu. Narocito skandinavski autori isticu citološku punkciju štitnjace kao jednostav­nu i senzitivnu metodu u ranoj dijagnostici MCT (5, 19, 21, 22). Smatramo da vrijedi spomenuti da je naša pacijentica A. N. koja je operirana prije 12 godina, upucena na operaciju nakon scintigrafske i citološke obrade cvora, gdje su u citološkom nalazu, uz suspektne maligne stanice, opisane i parafolikularne stanice štitnjace. 
Posebni problem je rana dijagnostika feokromocitoma kojj znade biti i asiptoma­tican. U slucaju sumnje i indikacija da se radi o feokromocitomu, potrebno je prije tretmana MCT, uciniti bilateralnu adrena­lektomiju (2, 9, 19, 23). Feokromocitom je u pravilu bilateralan i rijetko ekstramedula­ran (2, 8, 9, 13). Naših dvoje bolesnika, a na­rocito R. K., koji ima i klinicke znakove mo­guce prisutnog feokromocitoma, bit 6e prije radikalnog tretmana štitnjace podvrgnuti detaljnom ispitivanju zbog· dokaza even­tualnog feokromocitoma. 
Radioimunološko odredivanje parathormo­na je metoda izbora u dijagnostici paratireo­idne hiperplazije, kao nalaz hiperplazije ili adenoma, za vrijeme tireoidektomije (9, 10). Naši ispitanici vjerojatno pripadaju MEN II b sindromu (14) te inzistiranje na trijaži para­tireoidne hiperplazije kod njih nije neopho­dno. Pacijenta l. K. koji ima nešto povišene vrijednosti CT, kontrolirat 6emo redovno svakih 6 mjeseci, dok ostale clanove obitelji jednom godišnje, uz trijažu eventualnih no­vih clanova (9, 11, 19, 24). Trijažu clanova obitelji s MEN II sindromom treba zapoceti u dobi prije 10. godine, a kontrolirati barem 

lspitivanje razine kalcitonina kod clanova obitelji s MEN II sindromom-preliminarno saopcenje 
do 50. godina. lpak, pristup svakom boles­niku treba biti individualan, iskustva o bo­lesti su još nedostatna i stavovi još ne posve usuglašeni (9, 11, 19, 24). 
Zakljucak -lznijeli smo naša prva isku­
stva u vezi s ispitivanjem kalcitonina kod 
clanova obitelji s MEN II sindromom. U da­
ljem pracenju srodnika nastojat cemo, na­
bavkom pentagastrina, ova delikatna ispiti­
vanja uciniti kvalitetnijim. 
Predstoje nam, vjerojatno, i detaljna epi­
demiološka ispitivanja obitelji bolesnika sa 
sporadicnim medularnim karcinomom štit­
njace, gdje je kalcitoninski »skrining« test 
metoda izbora u ocjeni eventualne obiteljske 
opterecenosti bolešcu. 
Abstract 
THE EXAMINATION OF LEVEL OF CALCITONIN AT MEMBERS OF FAMILY WITH MEN 11 SYNDROME-PRELIMINARV REVIEW 
Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusic A., Margetic C. 

Basal values of calcitonin (CT) and stimulated values (by means of alcohol) were examinated at 12 members of family with MEN II (probably "b") syndrome. Two members of these were totally thyroidectomed for medullary carcinoma of thvroid (CMT), one 12 years. th8 other 6 vears aoo. They had normal level of CT and were with no siqns of recidives of MCT. Other 10 members of the mentioned family were tested. 2 members had normal clinical and scintioraohical findinqs of the thyroid, and patholoaical hiqh values of hasal and stimulated CT. These two patients will be subject to total thyroidectomv after evaluation of the possible presence of pheocromocytom'l. One member of the family had some hiqher va­lues of stimulated CT: the measurements ·of CT values will be tested in six months. The stimu­lation test of CT values will be repeated once a year at other members of the family and will be used in screening tests with MEN II syndrome. 
Literatura 
1. Anderson R. J., Sizemore G. W., Wahner 

H. W., Carnev J. A.: Thyroid scintiqram in fami­lial medullary carcinoma of the thyroid qland. Ciin. Nucl. Med. 13: 147-151. 1978. 
2. 
Chong G. C., Beahrs O. H., Sizemore G. W., Woolner L. H.: Medullarv carcinoma of the thyroid gland. Cancer 35: 695-704. 1975. 

3. 
Clarc M. B., Boyd G. W., Byfield P. H., For­ster G. V.: A radioimmunoassay for human cal­citonin M. Lancet 2: 74-77, 1969. 


Radio!. lugosl. 17: 589-594, 1983 
4. 
Cohen S. L., Grahame-Smith D., Maclntyre J., Walher J. G.: Alcohol-stimulated calcitonin release in medullary carcinoma of the thyroid. Lancet 11: 1172-1173, 1973. 

5. 
Droese M.: Aspirationszytolo,gie der Schild­ruesse, F. K. Schattauer Verlag Stuttgart-New York, 1979 (212-224). 

6. 
Dymling J. F., Ljungberg O., Hillyard C. J., Greenberg P. B., Evans l. M., Maclntyre l.: Whi­sky: a new provocative test for calcitonin secre­tion. Acta Endocrinol. 82: 500-509, 1976. 

7. 
Ericsson M., Berg M., lngemansson S., Jernby B., Jarh uit J.: Basal and pentagastrin­stimulates levels of calcitonin in thyroid and pe­ripheral veins during normocalcemia and chronic hypercalcemia in humans. Ann. Surg. 194: 129­133, 1981. 

8. 
Farndon J. R., Davidson H. A., Johnston 


l. D., Wells S. A.: VMA excretion in patients with pheocromocytoma. Ann. Surg. 191: 259-263, 1980. 
9. 
Freitas J. E.. Sisson J. C., Freier D. T., Thompson N. W.: MEN Type II a syndrome: di­lemas in modern management. Semm. Nucl. Med. 8: 73-78, 1978. 

10. 
Hennesy J. F., Wells S. A., Ontjes D. A., Cooper C. W.: A comparation of pentaoastrin in­jection and calcium infusion as provocative aqents for the detection of medullary carcinoma of the thyroid. J. Ciin. Endocrinol. 39: 487-495, 1974. 

11. 
Hillyard C. J., Evans l. M., Hill P. A., Tay­lor S.: Familial medullary thyroid carcinoma. Lan­cet 1: 1009-1011, 1978. 

12. 
Hillyard C .. Stevenson J.: Calcitonin as a tumor marker. Liqand Review 2/1: 31-33, 1980. 

13. 
Keiser H. R .. Beaven M. A., Doppman J., Wells S. A., Buja L. M.: Sippfe's syndrome: me­dullary thyroid carcinoma, pheocromocytoma. and parathyroid disease. Ann. lntern. Med. 78: 561­569. 1973. 

14. 
Koršic M., Mikulicic V., Tepavcevic D., Taj­cic M.: Multipla endokrina neoplazija. Lijecnicki vjesnik (u tisku). 

15. 
Melvin K. E.. Miller H. H., Tashjian A. H.: Early diagnosis of medullary carcinoma of the thyroid oland by means of calcitonin assay. N. Engl. J. Med. 285: 1115-1120, 1971. 

16. 
Parthasarathy K. L., Shimaoka K., Bakshi 


S. P., Razack M. S.: Radiotracer uptake in me­dullary carcinoma of the thyroid. Ciin. Nucl. Med. 5: 45-48, 1980. 
17. Roos B. A.: Calcitonin as a tumor marker. 
RIA for physicians 5: 1, 1980. 

18. 
Silva O. L., Snider R. H., Moore C. F .. Bec­ker K. L.: Urin calcitonin as a test for medul!arv thyroid cancer. Ann. Surg. 189: 269-?.74. 1979. 


19. 
Stepanas A. V., Samaan N. A., Stratton Hill C .. Hickei R. C.: Medullary thyroid carcinoma: importance of serial serum calcitonin meas1.1re­ment. Cancer 43: 825-837, 1979. 


20. Tashjian A. H., Howland B. G., Melvin K. E., Stratton C.: lmmunoassay of human calcito­nin-clinical measurement, relation to serum cal­
Smoje J., Ugrai V., Kruhonja K., Karner l., Gali D., Rusi6 A., Margeti6 C. 
cium and studies in patients with medullary car­cinoma. N. Enigl. J. Med. 283: 890-895, 1970. 
21. 
Telenius-Berg M., Almquist S., Hedner S., lngemansson S., Tibblin S., Wasthed B.: Screen­ing for medullary carcinoma of the thyroid. Lan­cet 1: 390-391, 1975. 

22. 
Telenius-Berg M., Almquist S., Berg B., Hedner P., lngemansson S., Tibblin S., Wiisthed B.: Screening for medullary carcinoma of the thyroid in families with Sipple's syndroma: eva­luation of new stimulation tests. Europ. J. Ciin. lnvest. 7: 7-16, 1977. 

23. 
Wells S. A., Ontjes D. A., Cooper C. W., Hennesy J. F., Ellis G. J., McPherson H. T., Sa­


biston D. C.: The early diagnosis of medullary carcinoma of the thyroid gland in patients with multiple endocrine neoplasia type II. Ann. Surg. 182: 326-370, 1975. 
24. Wells S. A., Baylin S. 8., Gaun S., Farell 
R. E., Dilley R. E., Preisig S. H., Linehan W. M., Cooper C. W.: Medullary thyroid carcinoma: re­lationship of method of diagnosis to pathologic staging. Ann. Surg. 188: 377-383, 1978. 
Adresa autora: dr. Ju raj Smo je, Odjel za nu­klearnu medicinu, Opca bolnica os;jek. 
Uiitek 
huišania 
z naravo 
nizkoenergetska hrana za shujševalne diete energetska vrednost enega 
obroka: 407 kJ (97,1 kcal) 
okusi -banane, maline, jagode 
medex 
PO 
lrublJana, jugoslav1Ja 


UNIVERZITETSKO MEDICINSKI CENTAR SARAJEVO, RO INSTITUT ZA RADIOLOGIJU I ONKOLOGIJU 
RAK DOJKE I KONCENTRACIJE HORMONA FSH I LH U KRVI 
Kostic-Radovic F. 
Sažetak -L'.eljeli smo, bar djelomicno, da doprinesemo u rasvjetljavanju uti­caja hormona FSH i LH na rak dojke, s obzirom, da karcinom dojke spada u grupu hormonalno odgovornih neoplazmi. U tu svrhu, ispitali smo grupu 50 pacijentica, oboljelih od raka dojke, kao i grupu 16 pacijentica mastektomira­nih, radi primarne reoplazme dojke i to postmenopauzalne i premenopauzalne dobi. Utvrdeni podaci nivoa koncentracija u krvi, za navedena dva hormona, su rezultat osam analiziranih uzoraka krvi u toku cetiri nedelje. Dobivene pro­sjecne vrijednosti hormona FSH i LH u krvi za obe analizirane grupe paci­jentica, krecu se, prema Breueru odnosno prema Franchimontu, unutar nor­malnih fizioloških granica. 
UDC: 618.19-006.6:612.433.62 Deskriptors: breast neoplasms, LH-blood, FSH-blood Radio!. lugosl. 17: 595-600, 1983 
Uvod -Dobro poznate hormonalne od­govorne neoplazme u ljudi locirane su u dojci, prostati, štitnoj žlijezdi, endometriju­mu i možda bubregu. Zajednicka osobina svih ovih tumora je cinjenica, da svaki pred­stavlja neoplazmu, koja nastaja u tkivima koja su normalno target organi za djelova­nje hormona. Pošto je rast normalnog tkiva dojke uplivisan hormonalnom sredinam, može se pretpostaviti, da i rast malignog tkiva dojke može biti slicno uplivisan istim ovim hormonima. To nas je ponukalo, da obradimo plazmatske koncentracije dva go­nadotrofinska hormona FSH (folikulostimu­lin) i LH (luteostimulin) kod grupe bolesnica oboljelih od raka dojke, da bi došli do sa­znanja, da li ovi hormoni imaju odredenog uticaja na rak dojke. 
Materija! i metode rada -U nas1m istra­živanjima obuhvatili smo 66 pacijentica, ho­spitaliziranih na našem institutu. Od tog broja, 50 bolesnica predstavlja grupu sa primarnim uznapredovalim inoperabilnim karcinomom dojke, koje smo vecinom tre­tirali zracnom terapijam, a manji dio bo­lesnica tretiran je polikemoterapijom, jer se radilo o diseminiranom oboljenju. Drugu grupu sacinjava 16 bolesnica, koje su prim­ljene na Institut radi zracne lokoregionalne terapije nakon završenog operativnog za­hvata t. j. mastektomije sa evakuacijam aksi­larne lože. Ko"d sivh pacijentica uzimali smo krv venepunkcijom natašte izmedu 7,30 i 8,30 casova ujutro, dva puta nedeljno u toku cetiri nedelje, dok smo kod kontrolne grupe, 38 normalnih žena, približno iste starosne dobi, analizirali cetiri uzorka krvi, uzeta dva puta nedeljno u toku dvije ne­delje. 
Analizirane pacijentice podijelili smo u 4 grupe, odvajeno za svaki analizirani hormon, i to: prvu grupu sacinjavaju 34 bolesnice postmenopauzalne dobi, koje su oboljele od primarnog karcinoma dojke uznapredovalog stadijuma; drugu grupu sacinjavaju 16 bo­lesnica premenopauzalne dobi, takoder obo­ljele od raka dojke. Ove bolesnice svrstane su u ove prve dvije grupe (postmenopauzal­na 34 i premenopauzalna 16), zbog toga, jer bi se hormonske koncentracije_ prema ne­kim autorima, trebale razlikovati u odnosu na starosnu dob; trecu grupu sacinjavaju 8 bolesnica postmenopauzalne dobi, nakan 
Rad primljen: 31. 3. 1983. 

Kostic-Radovic F. 
završenog zahvata u smislu ablacije dojke 
Vene-Nedelje 

sa evakuacijom aksile; cetvrtu grupu saci­punkcije njavaju 8 bolesnica premenopauzalne dobi, 
N X so 
Vene-Weeks 

nakon operativnog odstranjenja lokoregio­punctions nalne bolesti raka dojke. 
1. v. p. 34 52,0 38,36 
Kod svih bolesnica nacinjena je evaluaci­
2.v. p. 34 25,03 

ja klinickog stadijuma bolesti, koja ukljucuje 
1. v. p. 34 60,7 23,80 

pored fizikalnog nalaza, laboratorijskih pre­II 
2. v. p. 52,1 24,39 

traga i radiografske pretrage pluca, kostiju, 
1. v. p. 
51,0 23,73 

scintigrafiju jetre i slezine, kao i CT abdo­III 
2. v. p. 34 52,4 22,78 

mena prema potrebi. Prema klinickom sta­
1. v. p. 
52,1 22,31 

dijumu bolesti, 80 ľ bolesnica oboljelih od IV 
2. v. p. 66,6 29,70 

raka dojke nalaze se u uznapredovalom III i IV-om stadijumu bolesti, dok grupa od 16 postoperativnih bolesnica pripada uglavnom 11-om klinickom stadiju mu bolesti (75 %). Kod svih 66 bolesnica primjenili smo tera­piju i to: 19 bolesnica oboljelih od raka doj­ke tretirali smo zracnom terapijom, dok je 9 bolesnica tretirano kombinacijom zracne terapije i kemoterapije. Kod diseminacije oboljenja primjenjivali smo polikemoterapiju. Sve bolesnice (16) postoperativne grupe tretirane su iskljucivo zracnom terapijom. 
Rezultati -FSH-Foliculostimulin: Na ta­beli 1 smo prikazali srednje vrijednosti koje predstavljaju srednju aritmeticku sredinu (55,2), osam analiziranih uzoraka krvi i stan­dardnu devijaciju tj. granicne vrijednosti (26,74) FSH kod postmenopauzalnih pacijen­tica oboljelih od raka dojke po nedeljama venepunkcije. Kretanje pojedinacnih FSH vrijednosti kod pacijentica iznosi od 5,0 do 76,0 mlU/ml. Kod kontrolne grupe od 18 zdravih žena, postmenopauzalne dobi ukup­na prosjecna vrijednost FSH iznosi 35,66 mlU/ml, dok je ukupna prosjecna standar­dna devijacija ± 14,71 mlU/ml. lzmedu ove dvije grupe postoji, po Studentovom t-testu, statisticki znacajna razlika na 5 % nivou. 
Kod grupe bolesnica (tabela 2) pojedi­

nacne vrijednosti FSH krecu se od 2,5-37,0 
mlU/ml. U odnosu na kontrolnu grupu od 20 
zdravih žena premenopauzalne dobi, koje 
imaju ukupnu srednju vrijednost FSH od 
10,35 mlU/ml., a ukupnu prosjecnu granicnu 
vrijednost ± 8,30 mlU/ml., postoji statisticki 
signifikantna razlika na 5 O/o. nivou, po Stu­
dentovom t-testu. Naime, FSH nivoi u krvi 
fluktuiraju u toku normalnog menstrualnog 
ciklusa, sa višim vrijednostima u toku foliku­
596 
1-IV 8. v. p. 272 55,2 26,74 

Tabela 1 -Prosjecne plazmatske vrijednosti FSH postmenopauzalnih pacijentica oboljelih od 
raka dojke sa granicnim vrijednostima Table 1 -Avera,ge and border plasma values of FSH of postmenopausal patients with breast cancer 

Faze  Vene­ 
ciklusa  punkcije  N  X  so  
Phases  Vene- 
of cycle  punctions  


Foliku­
1. v. p. 16 18,9 14,07 
larna 
2. v. p. 16 20,7 14,03 

faza 
Pholi­
3. v. p. 16 19,1 10,89 
cul ar 
.-v. p. 16 21,3 12,59 
phase 
Lutein-1. v. p. 16 21,0 10,43 
ska faza 2. v. p. 16 19,4 13,89 
Luetin-3. v. p. 16 14,0 10,02 phase 4. v. p. 16 18,7 13,26 
Ukupno 
8. v. p. 128 19,1 12,49 
Tota! 
Tabela 2 -Prosjecne plazmatske vrijednosti FSH premenopauzalnih pacijentica oboljelih od raka dojke, sa granicnim vrijednostima 
Table 2 -Average and border plasma values of FSH in premenopausal patients with breast can­cer 
larne u odnosu na luteinsku fazu, sa posto­janjem, u vecini slucajeva, maksimuma u vrijeme ovulacije i manjeg vrha petog dana, nakon pocetka menstruacije, te sa brzim dizanjem FSH pri kraju luteinske faze. 
Granice pojedinacnih FSH vrijednosti u krvi, kod pojedinih pacijentica ove grupe (tabela 3), krecu se izmedu 30-76 mlU/ml. U odnosu na kontrolnu grupu od 18 zdravih žena iste dobi, proizlazi, da izmedu ove 
Radiol. lugosl. 17: 595-600, 1983 

Rak dojke i koncentracije hormona FSH i LH u krvi 
Vene-
Nedelje 
punkcije 
Vene-
Weeks 
punctions 
1. 
v. p. 

2. 
v. p. 


II 1. v. p, 
2. v. p. 
III 1. v. p, 
2._Y_: p. 
N X 
8 57,5 
8 66,9 
8 73,3 
8 69,4 _ 
8 61,1 
8 60,9 
1. v. p, 8 54,7 

16,09 dok nakon te dobi dolazi do signifikantnog 
__ 16,81_ 
pada vrijednosti FSH, što smo i ocekivali. 
2._v, p. 8 
1-IV 8. V0 p. 64 ___ 16,01 6_2,4 
Tabela 3 -Prosjecne plazmatske vrijednosti FSH postoperativne grupe pacijentica, postmenopau­zalne dobi, sa prosjecnom standardnom devija­
cijom 
Table 3 -Average plasma values of FSH in postoperative group of postmenopausal age with average standard deviation 

Faze  Vene­ 
ciklusa Phases  punkcije Vene- X  SD  
of cycle  punctions  
Foliku­larna faza  1. v. p. 2. v. p.  8 8  14,3 17,5  16,31 11,15  
Pholi­cul ar phase  3. v. p. 4. v. p.  8 8  14,9 23,8  16,01 18,44  
Lutein-ska faza  1. v. p. .P­ 8 8  21,1 15,4 __  15,00 1 ! ,2_Q  
Lutein-phase  3. v. p. 4. v. p.  8 8  11,4 13,7  8,40 10,78  

Ukupno 8. v. p. 64 14,4 14,64 Total 
Tabela 4-Prosjecne plazmatske vrijednosti FSH postoperativne grupe pacijentica, premenopauzal­SD 
20,27 
...!5 1 
18,71 _9,13 _ 
15,85 
15,99 
ml. Uporeduju6i ovu grupu bolesnica sa kontrolnom grupom od 20 žena, proizlazi, da izmedu ove dvije grupe ne postoji statisticki znacaJna razlika, testirano Studentovim t-testom, mada disperzija vrijednosti, izmedu ove dvije skupine, nije jednaka po F-testu. 
Nadalje, kod pacijentica oboljelih od raka dojke (50), najviše srednje vrijednosti FSH nalazimo kod starosne dobi od 56-60 go­dina, koje u prosjeku iznose 61,04 mlU/ml, 
Medutim, kod pacijentica postoperativne grupe (16), takoder prema starosnoj dobi, srednje vrijednosti FSH u krvi kre6u se od 13,57 mIU/ml, rastu6i progresivno do 64,99 mlU/ml. U našem radu kod ove grupe, ni­smo dobili ocekivano signifikantno padanje FSH vrijednosti, nakon starosne dobi od 60 godina. 
LH-Luteostimulin: Prosjecne plazmatske vrijednosti kod pacijentica (34), oboljelih od raka dojke postmenopauzalne dobi, odnos­no ukupna prosjecna vrijednost sa ukupnom prosjecnom standardnom devijacijom, vidi se iz tabele 5. Uporeduju6i ukupnu srednju vrijednost plazmatskog l.H navedenih boles­nica sa prosjecnom ukupnom vrijednosti kontrolne grupe, dolazi se do zakljucka, da ne postoji statisticki znacajna razlika izme­du ove dvije grupe, ali je disperzija vrijed. nosti po F-testu razlicita. 
·-Vene-Nedelje 
punkcije ­
N X SD Vene-Weeks punctions 

ne dobi, sa granicnim vrijednostima 1. v. p. 34,3 24,69 
26,56 2. v. p, 

Table 4 -Average plasma values of FSH in postoperative group patients of premenopausal 
age with border values II 1. v. p. 34 40,1 26,15 
2. v. p, 34 33,3 19,61 

dvije grupe postoji statisticki signifikantna III 
1. 
v. p, 

2. 
v. p. 


36,7 26,26 
40,3 24,97 

razlika na 5 % nivou po Studentovom 
1. v. p, 34 34,8 22,12 t-testu. IV 2. v. p, 34 37,2 31,34 
Plazmatske vrijednosti FSH ove grupe (ta­1-IV 
8. v. p. 272 
25.41 

bela 4) su niže u komparaciji sa vrijedno­
Tabela 5 
-Prosjecne vrijednosti LH postm2no­

pauzalnih pacijentica oboljelih od raka cloj::e, sa 
,granicnim vrijednostima 

stima pacijentica postmenopauzalne dobi, 
koje su prikazane na predhodnoj tabeli, što 
se i ocekivalo. Granice pojedinacnih FSH 
vrijednosti se nalaze izmedu 4,0-40,0 mlU/ 
Table 5 -Average and border values of LH in 
postmenopausal patients with breast canccr 

Radiol. lugosl. 17: 595-600, 1983 
Kosti6-Radovi6 F. 
Kod grupe pacijentica (16) oboljelih od raka dojke (tabela 6), u odnosu na kontrolnu grupu od 20 zdravih žena premenopauzalne dobi, proizlazi, po Studentovom t-testu zna­cajna statisticka razlika na 5 %-om nivou. 
Uporedujuci grupu pacijentica (8), iz ta­bele 7, sa grupom od 18 zdravih žena post­menopauzalne dobi, proizlazi, da nema sta­tisticki znacajne razlike, niti po Studen­tovom t-testu, niti po F-testu, unutar ove dvije grupe. 
Faze ciklusa Phases _<:>L_c_ycle  Vene­punkcije Vene­punctions  N  X  SD  
Foliku­larna faza  1. v. p. 2. v. p.  16 16  21,5 30,1  20,51 16,98  
Pholi­cul ar phase  3. v. p. 4. v. p.  16 16  30,2 35,8  23,14 12,87  

Lutein­ 1. v. p.  16  35,8  14,75  
ska faza  2. v. p.  16  27,4  19,44  
Lutein­ 3. v. p.  16  19,4  13,36  
phase  4. v. p.  16  21,0  8,58  
Ukupno  8. v. p.  128  27,6  16,80  

Total 
Tabela 6 -Prosjecne plazmatske vrijednosti LH 
premenopauzalnih pacijentica oboljelih od raka 
dojke, sa granicnim vrijednostima 
Table 6 -Average and border plasma values of 
LH in premenopausal patients with breast cancer 
Nedelje  Vene­punkcije  N  X  SD  
Weeks  Vene­punctions  
1. v. p.  8  33,3  12,65  
2. v. p.  8  33,2  13,64  
II  1. v. p. 2 .. v. p.  8 8  27,9 32,7  13,43 11,54  
III  1. v. p. 2. v. p.  8 8  32,8 39,6  11,80 11,89  
IV  1. v. p. 2. v. p.  8 8  35,9 48,0  8,80 21,67  
1-IV  8. v. P.  64  35,4  13,64  

Tabela 7 -Prosjecne plazmatske vrijednosti LH postoperativne grupe pacijentica, postmenopau­zalne dobi, sa granicnim vrijednostima Table 7 -Average and border plasma values of LH in postoperative ,group patients of postmeno­pausal age 
Kod postoperativne grupe bolesnica (8), tabela 8, u odnosu sa kontrolnom grupom od 20 zdravih žena premenopauzalne dobi, proizlazi, po Studentovom t-testu, statisticki znacajna razlika na 5 0/o-om nivou, premda se koncentracije LH hormona u krvi, kod obadvije analizirane grupe, nalaze unutar fizioloških granica. Kod ove grupe pacijen­tica dobili smo maksimalnu vrijednost LH u krvi u sredini menstrualnog ciklusa, što smo i ocekivali. Medutim, neki autori (Wang 
D. Y. i sar. 1976), nisu našli signifikantne razlike u vrijednostima koncentracije LH u krvi, izmedu pacijentica oboljelih od raka dojke i kontrolne grupe. 
Faze  Vene­ 
ciklusa  punkcije  N  X  SD  
Phases  Vene- 
of cycle  punctions  
Foliku­larna faza  1. v. p. 2. v. p.  8 8  12,3 18,1  13,86 13,59  

Pholi­cular phase  3. v. p. 4. v. p.  8 8  20,5 35,0  12,81 30,44  
Lutein­ 1. v. p.  8  32,0  13,92  
ska faza  2. v. p.  8  28,9  14,72  
Luetin­ 3. v. p.  8  22,5  15,38  
phase  4. v. p.  8  12,3  11,83  
Ukupno  8. v. P.  64  22,8  16,79  

Total 
Tabela 8 -Prosjecne plazmatske vrijednosti LH postoperativne grupe pacijentica premenopauzal­ne dobi, sa granicnim vrijednostima Table 8 -Average and border plasma values of LH in postoperative group patients of premeno­pausal age 
Nadalje, normalno je bilo ocekivati diza­nje vrijednosti koncentracije LH u krvi na­kon menopauze, tj. u starosnoj dobi od 50 do 60 godina, mada je ista manje izražena u odnosu na FSH, a nakon te dobi, da kon­centracije LH u krvi padaju, odnosno da budu signifikantno niže. Medutim, kod treti­ranih pacijentica oboljelih od raka dojke najviše koncentracije LH su bile u starosnoj dobi izmedu 61-65 godina, da bi tek na­kon te dobi signifikantno bile niže. lstotako, vrijednosti koncentracije LH kod postopera­tivnih pacijentica progresivno rastu sa sta­rošcu, da bi naglo pale, nakon starosti od 66 godina. 

Rak dojke i koncentracije hormona FSH i LH u krvi 
Diskusija -Berenblum 1978. daje hipo­tezu, da hormoni uticu na karcionogenezu na taj nacin da pripremaju target tkivo na karcinogeni dogadaj, da dopuštaju proces karcinogeneze u tkivu, i da na tumor djelu­ju uslovljavajuce. Poznato je, da nema kar­cinoma na endokrino-odgovornom tkivu, dok ono ne bude stimulisano hormonom, koji potstice rast tog tkiva, n. pr. nema opisanog raka prostate eunuha. 
Za vrijeme normalnog menstrualnog ciklu­sa postoje karakteristicne varijacije u ni­voima serumskog FSH i LH (Faiman i Ryan, 1967, Midgley i Jaffe, 1968, Odeli, 1967, 1968). Najupadljiviji dogadaj za vrijeme menstrualnog ciklusa je središnji ciklusni maksimum LH. Za vrijeme zadnjih dana menstrualnog ciklusa i pocetka novog, po­stoji brzo dizanje FSH nivoa u plazmi. U ovo vrijeme povišenje u LH nivou je manje izraženo (Schally, 1971 ). U našim istraživa­njima, najviše koncentracije FSH i LH bile su sredinom menstrualnog ciklusa, medu­tim, zanjih dana toga ciklusa i pocetka no­vog, brže se dizao nivo LH u odnosu na di­zanje FSH nivoa u plazmi. Za vrijeme trud­noce koncentracija FSH u serumu je vrlo niska odnosno neznatna (Midgley, 1967, Ta­las i sar., 1973), dok su viši nivoi na gor­njem kraju normalne granice za žene za vri­jeme reproduktivnog života (Faiman i sar., 1968). U postpartalnom periodu FSH nivo je vrlo nizak za vrijeme prve nedelje (Jaffe i sar., 1969, Saide i Wide, 1973). Nakon dru­ge nedelje obadva hormona FSH i LH u žena koje doje i kod žena koje ne doje su na istom nivou, kao za vrijeme folikularne faze normalnog menstrualnog ciklusa (Said i Wide, 1973). 
Malarkey, 1977, McFadyen i sar., 1976, Wang, 1976, nisu našli razlike u serumskim nivoima FSH, izmedu postmenopauzalnih pacijentica oboljelih od raka dojke i kon­trolne grupe iste starosne dobi. U našem radu, izmedu ove dvije grupe iste starosne dobi postoji statisticki znacajna razlika u koncentraciji FSH. Prema objavljenim studi­jama: McFayden i sar. 1976., Malarkey, 1977. i dr. nisu našli signifikantne razlike u vrijednostima koncentracije LH u krvi, izme­du pacijentica oboljelih od raka dojke i nor­malnih zdravih subjekata. Medutim, naši re-zultati istraživanja, ukazuju, da ne postoji znacajna razlika u vrijednostima koncentra­cije LH u krvi samo kod grupe bolesnica oboljelih od raka dojke, postmenopauzalne dobi, kao i kod postoperativne grupe bole­snica, postomenopauzalne dobi u odnosu na kontrolne grupe, dok je ova razlika usta­novljena kod grupe pacijentica oboljelih od raka dojke, premenopauzalne dobi i kod postoperativne grupe pacijentica, takoder premenopauzalne dobi. 
Zakljucak -U našim istraživanjima hor­mona FSH ustanovili smo statisticki znacaj­ne razlike kod grupe bolesnica oboljelih od raka dojke, postmenopauzalne i premeno­pauzalne dobi, kao i kod postoperativne grupe bolesnica, postmenopauzalne dobi, dok je kod postoperativne grupe bolesnica, premenopauzalne dobi utvrdena samo raz­licita disperzija vrijednosti izmedu ove i kon­trolne grupe. 
Kod istraživanja hormona LH kod grupe bolesnica oboljelih od raka dojke, postme­nopauzalne dobi, ustanovljena je razlicita disperzija vrijednosti, dok je kod grupe bo­lesnica oboljelih od raka dojke, premeno­pauzalne dobi, kao i kod postoperativne grupe pacijentica, premenopauzalne dobi, dobivena statisticki znacajna razlika, u kom­paraciji sa kontrolnom grupom. Medutim, nismo statisticki utvrdili razlike izmedu postoperativne grupe bolesnica, postmeno­pauzalne dobi i kontrolne grupe. 
Medutim, prema Breueru, 1976, odnosno prema Franchimontu, 1976, kod sve cetiri analizirane grupe bolesnica, koncentracije hormona FSH i LH nalaze se unutar nor­malnih fizioloških granica. Prema torne, na­šim ispitivanjem nismo dokazali velika od­stupanja hormonalnog profila žene oboljele od raka dojke, u poredenju sa normalnim zdravim ženama. 
Abstract 
SERUM CONCENTRATIONS OF FSH ANO LH HORMONE$ IN PATIENTS WITH BREAST CANCER 
Kostic Radovic-F. 
The purpose of the present investigation was to study the variations in the serum concentra­tions of FSH and LH hormones in blood of pa-
Radiol. \ugasi. 17: 595-600, 1983 

Kostic-Radovic F. 
tients with breast carcinoma and the possible 
influence that these hormones could excert on 

the course of the disease. The rationale of the 
present study was based on the well known fact, 
that the natura! course of breast cancer is influ­
enced by the hormona! system of the host. For 
the purpose of the present study 50 patients with 
locally advanced breast carcinoma and 16 pa­
tients mastectomized for breast carcinoma were 
included in the study_ The two groups were fur­
ther devided in two subgroups, according to the 
menopausal status of the patients. 
The results of the presen\ investigation indi­

cated that when compared to the values for the 
control group, statistically significant differences 
in the concentrations of FSH hormone were ob­
served in pre-and postmenopausal women with 
locally advanced breast carcinoma as well as in 
postmenopausal mastectomized patients. In pre­
menopausal operated group of patients a larger 
dispersion of FSH values were noted, however 
the observed differences were not statistically si­
gnificant. Statistically significant differences were 
observed in the values for LH hormones also in 
mastectomized premenopausal women. However, 
since large ranges of values for both hormones 
were found in the series of cancer patients, it 
was not possible to define a hormona! profile 
in these patients, which would significantly dif­
fer from that found in normal controls. 
Literatura 

1. 
Dickey R. P., Minton J. P,: L-Dopa effect on prolactin, follicle-stimulating hormone, and lute­inzing hormone in women with advanced breast cancer: A preliminary report. Ani. ,J. Obstet. Gy­necol. 114: 267-269, 1972. 

2. 
Fichman J.: Plasma hormone profiles of young women at risk for familial breast cancer. Cancer Res. 38: 4006-40011, 1978. 

3. 
Jensen E. V., Smith S. and DeSombre E. R.: 



Hormone dependency in breast cancer. Journal of Steroid Biochemistry 7: 911-917, 1976. 
4. 
Kirschner M. A.: The role of hormones in the etiology of human breast cancer. Cancer 39: 2716-2762, 1977. 

5. 
Kumaoka S., Takatani O., Utsunoniiyas J., Wang D. Y., Bulbrook R. D., Hayward J. L. ar,d Greenwood F. C.: Plasma prolactin, Thyroid-sti­mulating hormone, Follicle-stimulating hormone and Luteinizing hormone in normal British and Japanese Women. Europ. J. Cancer 12: 767-774, 1976. 

6. 
Manni A., Trujillo J. E., Marshall J. S., Brod­key J., Pearson O. H.: Antihormone treatment of stage IV breast cancer. Cancer 43: 444-450, 1976. 

7. 
Malarkey W. B., Schroeder L. L., Stevens V. 



C., James A. G. and Lanese R. R.: Twenty-four­hour preoperative endocrine profiles in women with benign and malignant breast disease. Can­cer Res. 37: 4655-4661, 1977. 
8. 
McFadyen l. J., Prescott R. J., Groom G. V., Forrest A. P. M., Golder M. P., Fahmy D. R., Grif­fithe K.: Circulating hormone concentrations in women with breast cancer. Lancet 1 (7969) 1100 do 1109, 1976. 

9. 
Midgley A. R.: Radioimmunoassay for human follicle stimulating hormone. J. Ciin. Endocr. Me­tab. 25: 295-301, 1967. 

10. 
Midgley A. R.: Radioimmunoassay. A me­thod for human chorionic gonadotropins and hu­man luteinizing hormone. Endocrinology: 79, 10 


do 19, 1966. 
11. 
Segaloff A.: Hormona! therapy of breast cancer. Cancer. 30: 1541-1547, 1972. 


12. 
Segaloff A.: Hormone treatment of breast cancer. JAMA 234: 1175-1181, 1975. 


Adresa autora: Mr. dr Feodora Kostic-Radovic, Univerzitetsko medicinski centar Sarajevo, RO In-· stitut za radiologiju i onkologiju, 71000 Sarajevo, Moše Pijade br. 25. 
KLINICKI BOLNICKI CENTAR -ZAGREB, ZAVOD ZA RADIOLOGIJU -REBRO 
SINDROM BAZEOCELULARNOG NEVUSA 
Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., Škarica R. 
Sažetak -Prikazani su osnovni klinicki i radiološki nalazi te diferencijalna dijagnoza rijetkog sindroma bazeocelularnog nevusa. Opisan je vlastiti slucaj sa karakteristicnim intrakranijalnim kalcifikacijama koje su dokazane kompju­teriziranom tomografijam. 
UDC: 616-006.311.03 
Deskriptors: bazal celi nevus syndrome Radiol. lugosl.17: 601-604, 1983 
Uvod -Sindrom bazeocelularnog nevusa spada u grupu neurokutanih sindromnih displazija -fakomatoza koje nastaju zbog embrionalnih poremecaja (1). Oboljenje je rijetko i prenosi se dominantno autosomno. Prvi su opoljenje opisali Binkley i John­son (2). 
Materijar i metode -U našem dosadaš­njem materijalu na Zavodu za radiologiju Klinickog bolnickog centra do 1975. godine u dugogodišnjem radu klasicnim radiološkim metodama nismo verficirali niti jedan slucaj sindroma bazeocelularnog nevusa. Nakon uvodenja kompjuterizirane tomografije od 1975. godine verificirali smo svega jedan slu­caj. 
KI i n i c ki -sindrom bazeocelularnog nevusa ocituje se postojanjem mnogobroj­nih prirodenih tumora kože koji su histolo­ški: bazeocelularni epiteliomi. Lice bolesni­ka izgledom je karakteristicno zbog pove­canog obujma lubanje i izbocina kostiju u frontalnom i temporoparijetalnom podrucju. Postoje kongenitalne katarakte i strabizam. Kod žena nalaze se tumori adneksa koji su histološki najcešce fibromi. Endokrinološke promjene iako nekonstantne ocituju se kli­nickom slikom »pseudo-hipoparatireoidiz­ma« (3, 5, 6, 7). 
R a d i o I o š k i -se nadu anomalije skeleta uz karakteristicne cisticne tvorbe mandibule. Na kompjuteriziranoj tomogra­fiji vidimo parenhimatozne lezije mozga (ageneziju korpus kalozuma, ventrikulus unikus, kongenitalni hidrocefalus i vrlo je cest meduloblastom malog mozga). Postoji zadebljanje kostiju svoda lubanje sa opsež­nim kalcifikacijama falksa cerebri i tentori­juma malog mozga_ cesto se javljaju kal­cifikacije bazalnih ganglija talamusa i kaput nukleus kaudatusa dok su vrlo rijetke kal­cifikacije nukleus dentatusa malog mozga. 
Prikaz slucaja -Bolesnica stara 25 go­dina, ranije lijecena u Klinickoj bolnici -Rijeka, od ranog djetinstva ima mnogobroj­ne kožne tumore koji se u nekoliko navrata verificiraju histološki kao bazeocelularni epi­teliomi. Iz anamneze: u dobi od tri godine starosti operirana zbog meduloblastoma stražnje lubanjske jame. Izvršene su korek-
Rad primljen: 29. 8.1983. 

Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., škarica R. 
tivne operacije obih stopala kao i operacija lijevog oka zbog strabizma. Operirana su oba jajnika zbog histološki verificiranih fi­broma. Neurološki nalaz u granicama nor­male. Fundus desno: punije retinalne vene, papila miopicno promjenjena, ružicastog je izgleda. Fundus lijevo: papila bljeda, oštrih granica, atroficna. Laboratorijski nalazi osim povišenih vrijednosti alkalne fosfataze i se­dimentacije u granicama su normale. Kom­pjuterizirana tomografija prikaže izrazito za­debljanje kostiju svoda lubanje, kojih širina mjestimicno iznosi oko 2,5 centimetara. Falks cerebri kalcificiran citavom dužinom, valovitih nepravilnih kontura a njegova širi­na mjestimicno iznosi preko 1,5 centimeta­ra (slika 1 ). cetvrta moždana klijetka nor­malno položena, primjereno velika. Okcipi­talno lijevo vidljiv operativni defekt kosti i nema znakova recidiva ekspanzivnog fakto­ra (slika 2). Postoje opsežna crvolika ovap­njenja u podrucju nukleus dentatusa malog mozga uz hidrocefalus postranicnih i trece moždane klijetke (slika 3). U prikazu uve-

Slika 1 -Kompjuterizirana tomografija prikaže izrazito zadebljanje kostiju svoda lubanje_ Opsež­na kalcifikacija falksa cerebri koji je nepravilnih kontura, mjestimicno širok preko 1,5 centimetara 
Fig. 1 -Computerized tomography shows the marked thickness of skull-cap. A large calcifica­tion of cerebral falx, being of irregular margins, spreads in some regions over the 1,5 centimeter 
in wide 


Slika 2 -cetvrta moždana klijetka normalno po­ložena, primjereno velika. Lijevo vidljiv operativni defekt kosti, nema recidiva ekspanzivnog faktora 
Fig. 2 -The fourth cerebral ventricle is normaly located and of a physiological pattern. On the left side a bone defect following the brain sur­gery is visible without signs of a space occupy­
ing process 


Slika 3 -Vidljiva crvolika ovapnjenja u podruc­ju nukleus dentatusa cerebeli uz hidrocefalus pri­kazanih moždanih klijetki Fig. 3 -A wormlike calcification of nucleus den­tatus cerebelli with a hydrocephalic enlargement of cerebral ventricles 
Sindrom bazeocelularnog nevusa 



Slika 5 -Snimka lubanje u anterioposteriornoj projekciji prikaže opsežna ovapnjenja falksa ce­rebri i tentorijuma cerebeli 
Fig. 5 -A-P projection of skull x-ray discovers the big calcification of cerebral falx and cerebel­lar tentorium as well 
canog detalja korpusa mandibule tokom kompjuterizirane tomografije prikaže se konturirana cisticna tvorba (slika 4)_ Snim­ka lubanje u anterioposteriornoj projekciji pokazuje opsežno ovapnjenje falksa cerebri i obostrano tentorijuma cerebeli (slika 5). Na 
Slika 6 -Snimka grudnog koša prikaže nepra­vilnosti kostovertebralnih zglobova. Meciurebrani prostori nejednoliko široki a rebra ob-likom po­
kazuju mnoštvo varijacija 

Fig. 6 -The x-ray of thorax shows some atypical shape of the costo-vertebral joints. The space between the ribs are unevenly broad and the ribs itselves show a plenty of pattern variations 
' •'• 

.,.:.2"1:.".·...; ! . ' .;:.\. 
snimci grudnog koša postoje nepravilnosti u podrucju kostovertebralnih zglobova. Re­bra oblikom pokazuju mnoštvo varijacija a medurebarni prostori nejednoliko su široki (slika 6). Na rendgenogramima cijele kra­lježnice izražene su degenerativne spondi­loticne promjene sa skoliozom vratnog i to­rakalnog dijela koji se formira poput slova S. Postoji subhondralna skleroza u podrucju pokrovnih ploha trupova kralježaka. Na snimkama obiju šaka metakarpalne kosti su izdužene slicno arahnodaktiliji uz izraženu demineralizaciju. 
Diskusija -Sindrom bazeocelularnog ne­vusa vrlo je rijetko oboljenje_ Kompjuterizi­rana tomografija metoda je izbora u pri­kazu intrakranijalnih promjena koje se oci­tuju u opsežnom ovapnjenju i proširenju falksa cerebri i tentoriuma cerebeli. Slicna ovapnjenja ne nalazimo niti kod jedne do­sada opisane fakomatoze. Ovapnjenja bazal­nih ganglija javljaju se kod sindroma baze­ocelularnog nevusa redovito samo u po­drucju talamusa i kaput nuklei kaudati a vrlo rijetko u podrucju nukleus dentatusa cerebeli. Diferencijalno dijagnosticki ovap. njenja u podrucju nukleus dentatusa jav0 ljaju se takoder još samo kod Fahr-ove bo­lesti (4). 
Radiol. lugosl. 17: 601-604, 1983 

Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., škarica R. 
Zakljucak -U našem dugogodišnjem radu klasicnim radiološkim pretragama ni­smo verificirali niti jedan slucaj sindroma bazeocelularnog nevusa. Uvidom u nama pristupacnu literaturu nismo naišli na opis intrakranijalnih promjena tokom kompjuteri­zirane tomografije, koja je u odnosu na kla­sicne radiološke pretrage, danas metoda izbora. 
Abstract 
BASAL CELL NEVUS SYNDROME 

Bešenski N., Nutrizio V., Agbaba M., Škarica R. 
The basis clinical and radiological findings as well as the differential diagnosis of a rare basal celi nevus syndrome is described. In our case the charasteristic intracranial calcifications are detected by the use of the computerized brain tomography_ 
Literatura 

1. Betetto M., Fetich J.: Mala dermatologija, Partizanska knjiga, Ljubljana, 1977 (174-175). 
2. 
Binkley G. W., Johnson H. H.: Epithelioma adenoides cysticum. Basal celi nevi. Agenesis of the corpus calosum, and dental cysts_ Arch. Der­mat and Syph. 63: 73-84, 1951. 

3. 
Black J. B., Clendenning W. R.: Parathyroid hormone hyporesponsive in patients with Basal­celi Nevi and bone defects. New England J. Med. 268: 1157-1162, 1963. 

4. 
Cemalovic-Boko Z., Bešenski N., Nutrizio V., Hanjšek F.: Klinicke i radiološke karakteristike Morbus Fahr-a. Radio!. lugosl_ 1: 23-27, 1983. 

5. 
Gorlin R. J., Yunis J. J., Tuna N.: Multiple nevoid basal cells carcinomas, odontogenic ke­ratocysts and skeleta! anomalies: a syndrome. Acta. Dermat. Venero! 43: 39-55, 1963. 

6. 
Pollard J. J., Pau·I F. J. New.: Hereditrry cu­taneomandibular polyoncosis. A syndrome of my­rial basal-celi nevi of the skin, mandibular cysts, and inconstant skeleta! anomalies. Radiology 82: 840-849, 1964. 

7. 
Salamon G., Fischgold H., Metzger J.: Traite de radiodiagnostic. Masson et Cie, Paris, 1975, 2 (129-131). 


Adresa autora: Dr Nada Bešenski, Zavod za ra­
diologiju klinike -Rebro, Kišpaticeva 12, 41000 Zagreb. 
PETROL 

transport ilirska bistrif.
-
TOZD Tovorni promet TOZD Avtoservis 
DS Skupne službe 

transport naftnih derivatov kemikalij in drugih tekocin doma in v tujini 
v avtocisternah in specialnih nadgradnjah, servis in remont vozil. 
KLINICKA BOLNICA »DR. O. NOVOSEL«, ZAGREB ZAVOD ZA RADIOLOGIJU 
PRIKAZ »CISTOG« OBLIKA CAROLI-EVE BOLESTI* 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 
Sažetak -Prikazan je slucaj asimptomatskog oblika Caroli-eve bolesti. Dija­gnoza je utvrdena tek postoperativnom kolangiografijom. Podrucje sliva lijeve grane hepatikusa pokazivalo je nepravilna, vrecasta proširenja segmentalnih vodova. Takav nalaz predstavlja patološki substrat Caroli-eve bolesti. lstaknuta je vrijednost istovremenog izvodenja sekundarne biligrafije i mano­metrije žucnih vodova. 
UDC: 616.362-007.63 :616.361-073.75 

Deskriptors: caroli's disease, cholangiography 
Radiol. lugosl. 17: 605-608, 1983 

Uvod -1941. godi ne Le Naour objavljuje svoja zapažanja o kongenitalnoj dilataciji intrahepatickih žucnih vodova koja je udru­žena s policistickim promjenama jetre. 1954. godine Grumbach, Bourillon in Auvert izno­se slucaj klinicki latentnog oblika spome­nute bolesti, a J. Caroli i V. Corcos su 1958. godine objavili slucaj kongenitalne dilataci­je intrahepatickih žucnih vodova u »cistom« obliku_ Tom prilikam pokušali su izvršiti i klasfikaciju ove bolesti, koja je još i danas nepotpuna (2). !zgleda da postaje dvije gru­pe: komunikantna i nekomunikantna polici­sticka bolest jetre. U prvu grupu svrstavaju se kongenitalna proširenja intra-i ekstrahe·· patickih žucnih vodova koja sadrže žuc i komuniciraju s ostalim djelovima žucnog stabla. Drugu grupu karakterizira postajanje mnogobrojnih cistickih šupljina u parenhimu jetre. Takove ciste su obložene bilijarnim epitelom, ali ne sadrže žuc, nego bistru te­kucinu, i u pravilu ne komuniciraju s bilijar­nim kanalima (izuzevši slucajeve kada se javlja sekundarna komunikacija). Razliciti 
* Predavanje izneseno na IV. znanstvenom s ku­pu radiologa Hrvatske, Osijek, 1982. 
sadržaji ovih šupljina predstavljaju i glavnu razliku ovih dvaju grupa. Nekomunikantna grupa je cesto udružena s cirozam jetre i portalnom hipertenzijom. 
Do sada je opisano svega oko 120 sluca­jeva ove rijetke bolesti (6). 
Prikaz bolesnika -Bolesnik š. l., star 55 godina, hospitaliziran je zbog verificirane kalkuloze žucnjaka. Zadnje dvije godine po­vremeno ima atake kolecistopankreatitisa, no bez znakova obstruktivne žutice. lnace se lijeci na psihijatrijskom odjelu zbog depre­sivne neuroze. Tijekom operativnog zahvata ucini se kolecistektomija, a zbog nalaza sit­nih konkremenata u žucnjaku pristupilo se i eksplorativnoj koledokotomiji. Unutar glav­nog žucnog stabla konkrementi nisu nadeni, a nalaz intraoperativne kolangiografije bio je uredan. 
Sekundarna biligrafija (slika 1, 2 i 3) uci­njena je šest dana nakon operativnog za­hvala. U podrucju sliva lijeve grane hepati­kusa prikazala su se nepravilna, vrecasta proširenja segmentalnih žucnih vodova te njihovih aferentnih grana. Konture su im mjestimicno nazubljene, a izmedu prošire-

Rad primljen: 15. 6.1983. 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 

Slika 1 -Sekundarna biligrafija s manometrij­skim pritiskom kontrastnog sredstva od 18 centi­metara vode 
Fi,g. 1 -Secondary biligraphy with manometric pressure of a contrast medium of 18 centimeters of water 
nih mjesta vide se i normalno široki seg­menti žucnog voda. Na osnovu ovog nalaza postavlja se dijagnoza Caroli-eve bolesti. 
Postoperativni tijek protice uredno, a na kontrolama nema znakova pogoršanja osnovne bolesti. 
Tijekom sekundarne biligrafije izvodili smo i manometriju koja, uz radiološke kri­terije, omogucuje veci stupanj sigurnosti kod intepretacije nalaza. Sam postupak mjerenja tlaka u podrucju glavnog žuc­nog stabla identican je izvodenju intra­operativne manometrije žucnih vodova, osim što se kod sekundarne biligrafije vrši kroz operativno uveden »T« dren. Ovu me­todu uveli su Caroli, 1941 i Mallet-Guy, 1942 (4). Kod našeg bolesnika tlak kon­trastnog sredstva, koji je bio potreban za potpuni prikaz bilijarnog stabla, iznosio je izmedu 18 cm (slika 1) i 25 cm stup­ca vode (slika 2 i 3), što predstavlja nor­malne vrijednosti. Prednost istovremenog izvodenja sekundarne biligrafije i mano-



Prikaz »cistog« oblika Caroli-eve bolesti 
metrije, izmedu ostalog, je i u torne što prilikam injiciranja kontrastnog sredstva u žucne vodove kroz »T« dren mažemo do­zirati tlak injiciranja. Time izbjegavamo mo­gucnost nastanka jatrogene rupture intra­hepatickih žucnih vodova. Takova ruptura izgledom može oponašati nepravilna proši­renja žucnih vodova koja nalazimo kod Caroli-eve bolesti (1 ). 
Diskusija -Caroli-evu bolest shvacamo kao kongentalni oblik policisticke bolesti jetre koja se manifestira proširenjem intra­hepatickih žucnih vodova. Razlikujemo »ci­sti« oblik bolesti i oblike udružene s filiro­angioadenomatozom. Za fibroangioadeno­matozu karakteristicna je proliferacija malih ektaticnih žucnih kanalica. Nema proširenja velikih intrahepatickih žucnih vodova, a ta­koder ne postaji niti predominacija u spolu. U tijeku bolesti postepeno se razvija hepa­tomegalija i portalna hipertenzija. lzmedu njih postaji niz prelaznih oblika. Kod »cis­tog« oblika najcešce su prošireni veliki in­trahepaticki žucni vodovi; to jest vece afe­rentne grane. Proširenja pokazuju vrecasti ili moniliforman oblik, a lumen im može va­rirati od 0,5 do 4 centimetara. U tijeku jed­nog žucnog voda, izmedu proširenih mjesta, mogu se nalaziti segmenti normalne širine ili segmenti s tek naznacenim proširenjima. Po lokalizaciji, razlikujemo duboka intrahe­paticka proširenja na nivou segmentalnog voda, te površinska ili subkortikalna, na kra­jevima segmentalnih vodova ili njihovih afe­rentnih grana. Ova subkortikalna proširenja mogu biti i veca od dubokih. Površina jetre je nepromijenjena, glatka, a tek koji puta pokazuje manje udubine -poput otisaka prstiju -koje odgovaraju lokalizaciji prije spomenutih šupljina. 
Caroli-ova bolest može imati difuzni ili lo­kaliziran oblik. Ovaj posljednji gotovo uvijek zahvaca podrucje sliva lijeve grane hepati­kusa i cesto je asimptomatski (2, 3, 5, 7). Stjenka proširenog žucnog voda je oblože­na kubicnim ili cilindricnim epitelom, a koji puta sadrži i pseudopapilomatozne resi­ce. To potvrduje da se ne radi o pasivnom proširenju, koje bi nastalo sekundarno usljed bilijarne staze, nego govori za hiper­plasticni, aktivni proces žucnih vodova (2). 
Jetreni parenhim nije cirotican i nikada ne pokazuje znakove portalne hipertenzije. 
Najcešca komplikacija kod »cistog« obli­ka bolesti je intrakanalikularna litijaza, kada konkrementi mogu biti tako brojni da goto­vo potpuno ispune kanalni sistem citavog jetrenog režnja, a descendentnim putem i velike, ekstrahepaticke žucne vodove. Po­sljedica toga je bilijarna staza i infekcija. 
Uobicajene, radiološke metode pretraga bilijarnog stabla (intravenska i infuzijska bi­ligrafija) zbog nedovoljnog prikaza intrahe­patickih žucnih vodova, cak i uz upotrebu tomografije, daju nepotpune dijagnosticke podatke. Kompjutorizirana tomografija i per­kutna transhepaticka kolangiografija pred­stavljaju dijagnosticke metode izbora kod Carol-eve bolesti (1 ). U našem slucaju, od radioloških, preoperativnih, dijagnostic­kih postupaka ucinjena je samo intravenska biligrafija i ultrazvucni pregled bilijarnog stabla. Obje pretrage su ukazivale na pri­sutnost kalkuloze žucnjaka, dok je nalaz ši­rine i oblika žucnih vodova bio normalan. 
Prema ispitivanjima Caroli-a i suradnika »cisti« oblici bolesti gotovo se iskljucivo javljaju kod muškaraca (kao i u našem slu­caju). Nasuprot torne, kod žena dominiraju policisticka jetra i jednostavne bilijarne ciste. Oblici udruženi s fibroangioadeno­matozom javljaju se podjednako kod oba spola. 
Zakljucak -Caroli-eva bolest predstavlja rijedak oblik policisticke bolesti jetre. Ka­rakterizirana je nepravilnim proširenjima in­tra-, a koji puta i ekstrahepatickih žucnih vodova. Prema torne bolest se može dija­gnosticirati radiološkim preoperativnim di­jagnostickim postupcima prikaza bilijarnog stabla. Metodama izbora smatramo kompju­toriziranu tomografiju i perkutanu transhe­paticku biligrafiju. Pomnom analizam i po­znavanjem simptomatologije moguce je utvr­diti opseg promjena, što upucuje, s jedne strane na prognozu bolesti, a takoder i uka­zuje na mogucnosti nacina lijecenja. 
Radiol. lugosl. 17: 605-608, 1983 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 
Abstract 
PRESENTATION OF A "PURE" FORM OF CAROLl'S DISEASE 
Brajša M., Vidakovic Z., Dolencic P. 
A case of an asymptomatic form of Caroli's disease is described. The diagnosis was estab­lished only by postoperative cholangiography. The left hepatic duet branch revealed irregular sacklike dilatations of segmenta! ducts_ Such a finding represents a pathologic substrate of Ca­roli's disease. 
The value of carying out secondary biligraphy and bile duet manometry concurrently has been emphasized. 
Literatura 
1. 
Baddely H., Nolan D. J., Salmon P. R.: Ra­diological atlas of biliary and pancreatic disease. Alden press, Oxford, 1978 (31-32). 

2. 
Caroli J., Corcos V.: La dilatation congeni­tale des voies biliares intrahepatique_ Revue Me-


dico-chirurgicale des Maladies du Foie. 39: 1­32, 1964. 
3. 
Comfort M. W., Gray H. K., Dahlin D. C., Whitesell F. B.: Polycistic disease of the liver­a study of 24 cases. Gastroenterology 127: 69­74, 1952. 

4. 
Dragojevic B.: Hirurška operativna tehnika 


III. Zavod za izdavanje udžbenika SR Srbije, Beo, grad, 1967 (419-420). 
5. 
Foulk W. T.: Congenital malformation of the intrahepatic biliary tree in the adult. Gastroente­rology 58: 253-256, 1970. 

6. 
Golubovic G., Stajic M., Begic-Janeva A., Jo­vanovic T., Teodorovic J.: Carolieva bolest. Pri­kaz slucaja. Gastroenterohepatološki arhiv 1: 26 do 28, 1983_ 

7. 
Marinšek-Cicin-šain V., Cicin-Šain š., Agba­ba M., Kunštek N., Katušic M.: Kompjutorizirana tomografija u analizi ciste jetre i njima slicnih bolesti. Radio!. lugosl. 15: 117-124, 1981. 


Adresa autora: Brajša dr Mladen, Zavod za ra­diologiju Klinicke bolnice »Dr. O. Novosel«, Zaj­ceva 19, 41000 Zagreb. 

PRETPLATNICIMA ODNOSNO PRIMAOCIMA REVIJE 
Pretplatnike odnosno primaoce revije uctivo pozivamo na redovito uplacivanje godišnje pretplate. Umoljavamo sve, da nam jave eventualne pramene svojih adresa. 
Godišnja pretplata iznosi za pojedince 500.-dinara, tako da za pretplatnike ne znaci nikakav teret, a za redakciju revije predstavljaju prihodi od pretplata znacajan finansij­ski izvor. 
Reviju šaljemo po spiscima clanova republickih i pokra­jinskih sekcija za radiologiju i nuklearnu medicinu, zato molimo one clanove, koji ne žele biti pretplatnici, da nam to jave, a istovremeno i vrate sve primljene primerke našeg casopisa na adresu redakcije. 
Redakcija revije 

ONKOLOŠKI INŠTITUT, LJUBLJANA 
DEVELOPMENT OF PION RADIOTHERAPY AT TRIUMF 
Korbelik M. 
Abstract -Before the pion beam treatment of deep-seated tumors at TRIUMF could have started, it has been necessary to perform a broad spectrum of preparatory studies and testing that took over 12 years. This work, which acertained reliable function of pion beam channel with upgraded dose rates and provided good predictions of the effects of pions on humans for variety of tumor treatments, is shown in this paper. The initial clinical results, as well as the program that should lead to randomized trials of primary tumors is discussed. 
UDC: 616-006:615.849.12 

Deskriptors: radiotherapy-methods, pions 
Radiol. lugosl. 17: 609-616, 1983 

lntroduction -One of possible ways for improvement of the effectiveness of radio­therapy is the employment of high LET (line­ar energy transfer) radiation with improved depth dose localisation_ From this concept arise ali the efforts for introduction of radio­therapeutic use of pions (negative pi-me­sons) and heavy ions. 
The potential advantages of using pions for radiotherapy result from the physical nature of the pion particle and the manner in which it interacts with matter. Pion is a type of elementary particle; its mass is 273 times mass of electron, and its has charge of electron. An energetic pion entering mat­ter is constantly slowed down, transfering its energy to the surrounding atoms at a rate which increases as the pion slows down. When the pion eventually stops (at a depth depending on its initial energy), it is captur­ed by an atomic nucleus of the material, bound in a pionic orbita!. It will cascade into more tightly bound orbitals and finally inter­act with nucleus and deposit its rest mass energy. Consequently, the nucleus if frag­mented, releasing a number of secondary particles (neutrons, protons, alpha particles and others). This phenomenon is known as a pion star. The star products give 50 Ofo. of their energy within 0.05 cm range; a frac­tion of it is in the form of densely ionising radiations of hight LET. 
Because of such increased energy de­position at pion stopping area the dose dis­tribution is favourable for the depth localisa­tions needed for the treatment of deep-seat­ed tumors. In comparison, photons and neutrons show ordinary dose distributions, with the greatest biological effect at the surface of the irradiated area and then con­stantly diminishing with penetration (re­cquire multiportal treatment). On the en­trance plateau, the radiobiological proper­ties of pion radiation are similar to those of any other sparsely ionising radiation (RBE close to unity and large OER), and this allows some sparing of normal tissues_ By contrast, at pion stopping region (Bragg peak) the stars production contributes signi­ficantly not only to the dose, but also RBE is increased and OER reduced by the pre­sence of hight-LET component. 
Accepted: 13.10.1983. 
Korbelik M. 
Abbreviations: 
TRIUMF -TRI University Meson Facility 
(Vancouver, Canada) 
LAMPF -Los Alamos Meson Physics 
Facility (New Mexico, USA) 
SIN -Swiss Institute for Nuclear Re­
search 
LET -Linear energy transfer 
OER -Oxygen enhancement ratio 
. RBE -Relative biological effectiveness 
OGF -Oxygen gain factor 
CT -Computed tomography 
At TRIUMF (TRI University Meson Facility) in Vancouver (Canada) pions are produced by 100 µ.A beams of 500 MeV protons, acce­l'erated in a large isochronous cyclotron, guided to beryllium target. From there the biomedical beam line guides collected pion particles into the patient irradiation area. 
Since the clinical treatments at LAMPF (Los Alamos Meson Physics Facility) are at least temporary suspended due to funding problems, TRIUMF remains the only facility of its kind in North America. A similar faci­lity exists only in Switzerland (SIN at Villin­gen) and Soviet Union is building one in Moscow. 
Pre-clinical studies -P h y s i c a I m e a­su r e men t s : The biomedical facility at TRIUMF delivered its first beam in June 1975. The initial studies were directed to­wards understanding the operation of the beam line (to determine the optimal tuning of the channel) and measuring certain phy­sical and dosimetric (also microdosimetric) properties of pion beams (11, 12). The phy­sical characteristics of the beam are con­stantly being improved (e. g. electron con­tamination reduced) and the dose rate ca­pacities increased. 
A linear programming tecnique (8) was used to generate the dose distributions by range-modulation. In such way the peak could be spreaded to cover an extended vo­lu me recquested for a tumor treatment. In order to obtain an iso-effect at target region special shaping of the depth-dose distribu­tion is necessary, since the hight LET con­tribution and RBE varies with depth. 
Radiobiologic·al studies: The 
radiobiological studies needed before the 
patient treatment could be started have to 
include: 
-firstly, the measurements of RBE 
throughout the dose distributions (this also 
facilitates development of iso-effect distribu­
tions), and 
-secondly, the assessement of normal 
tissue damage (both acute and late effects) 
in severni different animal tissues. 
a) Biological measurements in vitro: Since it is expected that the radiobiological pro­perties of the beam will vary with the po­sition in the pion dose distribution, specially along the axis of a pion beam, the detailed measurements are needed to register the changes in the radiobiological effect. The most suitable for such measurements are mammalian cells cultured in vitro, whose survival (colony formation) as the function of a pion dose could be acurately determined. Most measurements of this type have been done using Chinese hamster ovary (CHO) cells grown in suspensions. For irradiation experiments cells were suspended in 37 ° C medium containing 25 % gelatin (G 8, Fi­sher Scientific) at a concentration of 2-5 X X 105 cells/ml. The suspensions were loaded into ABS (acrylonitrile butadien styrene) pla­stic tubes (30 cm long, 1.2 cm inside dia­meter). Each tube was then cooled to 0 ° C (which coused the gel to become stiff), plac­ed in a phantom which was also filled with 
25 O/o gelatin, aligned with the beam axis and irradiated at 0 ° C. After irradiation gel was extruded and sliced at 2 mm intervals or greater, re-disolved in warm medium and appropriate aliquots were plated for colony formation. A profile of the biological effec­tiveness of the radiation dose distribution along the length of the tube is thus obtain­ed. 
This gel technique allows acurate re­construction of the pion biologic effects throughout the dose distribuion, becouse spacial positions of the cells during irradia­tion can be quite precisely defined. -Also the 25 O/o gelatin-medium matrix has an elemen­ta! composition which is equivalent to that of soft tissue; that is very important for as­sessement of the effect of pion star forma-

Development of pion radiotherapy at TRIUMF 
Depth in water (cm)  Relative dose  
Entrance plateau Proximal peak Peak centre  1 O 20 22.5  0.8 1.0 1.0  
Distal peak  25  0.95  

..:..--'-0 
..:..T::..cerc:..mic:.:.:..:n-=-a'-1 -=-sec::..c:..:t.:..:ioc:..n:__ ________ 30-=--------_.2 Celi survival 
peak dose peak dose 
4.42 _§_y _____ 6_.9_1_G_y 
0.2 0.06 
0.06 0.015 
0.05 0.007 
0.04 0.005 
...co'-'-.8=---_____ 0.7 

Table 1 -Values from celi survival profiles obtained for pion beam modulated to give a uniform dose over depths 20-25 cm. Data for CHO cells irradiated in 25 O/o, gelatin/medium (from ret. 13) 
tion. The details of celi cultivation and gel techniques were described elswhere (11, 13). 
Table 1 shows the results of experiments which examined celi kiliing along the pion beam axis. The beam was modulated to pro­vide unifom dose to tissues over 20-25 cm depth range. The depth dose distribution is described by the changes in the relative dose, while the resulting celi survival (ob­tained by irradiating two gel tubes, first to 
4.42 Gy and second to 6.91 Gy) give the pro­files of the biological effects for the given physical dose distribution. 
The results from table 1 demonstrate that although in the peak region the physical dose is uniform, celi inactivation increases toward the distal edge of the peak, where the contribution of high LET is maximal. Since for the radiotherapeutic purposes a more uniform biologic effect throughout the tumor volume is needed, the dose profile must be reshaped by reducing the physical dose at the distal edge of the peak. This is achieved by altering the momentum distribu­tion transmitted through the beam line. 
In order to obtain complete survival re­sponses (celi survival vs. pion dose) a family of survival versus depth profiles were de­termined by using a series of gel tubes ir­radiated to different pion doses. The con­ventional survival curves can be then con­structed by cross-plotting the data from the survival profiles. For comparison the re­sponse of the same celi population to 270 kVp x-rays was measured in the same ex­periment. This aliows RBE determinations to be made at any survival leve!. 
Alternatively, from the measurement of the fraction of the dose resulting from pion stars, performed with the physical charac­terization of the beam, it is possible to pre­dict the radiobiological properties of new beam tunes. These data could be fitted to a mathematical model which also enables the construction of survival curves (6). 
The gel technique described above allow­ed detailed mapping of the biological efec­tiveness of a given pion beam (16). This was performed for a number of pion beams, having different stopping volumes, where both the width of the stopping peak and the peak size varied. It was established that there are two distinct factors influenc­ing the RBE in opposite directions when the treatment volume is increased in ali dimen­sions: 
1) RBE decreases with increasing peak widths, because the fraction of dose from passing pions increases. 
2) RBE increases when the field size is increased without altering the peak width, because of a larger contribution from star neutrons (14, 15). 
It was concluded that, at least for isotropi­caliy altered volumes, the averidge RBE advantage may remain relatively indepen­dent of treatment volumes. 
The presence of hight LET component in pon beams results in a decreased OER. For the determination of OER CHO celis were suspended in 10 0/r; gelatin/medium, aliquots of 0.5 ml of celi suspension were placed into 5 ml glass tubes which were then cooled to 0 ° C. Over the hardened celi suspension in gelatin/medium, 4,5 ml of cold medium was pipetted and the tubes were capped with silicone stoppers. For hypoxic samples ten times higher celi concentration was used (2 X 106 per ml), and purified nitrogen was flowed for 2 hours over the celi su­spension (for details see ref. 9). Aerobic 
Radio!. lugosl. 17: 609-616, 1983 

Korbelik M. 
and hypoxic samples were irradiated at 0 ° C in the peak pion position (unmodulated beam) and x-ray irradiations served as the control. The survival curves for cells ir­radiated in air and for cells irradiated in hypoxia were obtained and OER values were calculated for surviving fractions of 0.1 and 0.01, and were found to be 2.75 and 
2.95 respectively for x-rays, and 2.25 and 
2.35 for peak pions. This means that oxy­gen effect with peak pions is reduced to approximately 80 % of that obtained with x-rays. The ratio of x-ray to peak pion OER values is 1.23 or 1.24, which is called oxygen gain factor (OGF) (9). In spite of reduced OER values for peak pions the hypoxic sensitizer misonidazole retained a considerable degree of its effectiveness in sensitizing the hypoxic samples (Palcic, Korbelik, Skarsgard, to be published). 
The extent of split dose recovery was also explored. Results show that recovery in the plateau (etrance) pion region is compar­able to that for x-rays, while for peak pions recovery between two doses is significantly reduced, but it is stili present (9). These results predict a difference in the response to fractionated regimes of radiotherapy com­pared to radiotherapy with photons; this was 
later confirmed. 
b) In vivo studies: In order to obtain re­sults that would more closely reflect the effectiveness of pion beams in normal hu­man tissue and for conventional fractiona­tion schedules, one has to move from in vitro to in vivo systems. Besides the reac­tion of normal tissues one has to investi­gate the effects on various animal tumor models, looking for indications which cli­nical situations may best benefit from pion 
radiotherapy. 
First results for RBE values of normal tis­sues were obtained for marrow and skin in mice experiments. Femoral marrow cells were removed from (C57B1 /6B x C3H/HeB)F, mice, suspended in 25 % gelatin and irradi­ated at 0 ° C in plateau or peak position of pions (dose rates 2-3 cGy/min), or with 270 kVp x-rays. Both, spleen colony forma­tion in vivo and granulocyte/ monocite/ ma­crophage colony formation in vitro, assays were used to measure the response of bone marrow (11 ). The comparison of pion and x-ray effects gives RBE's that are with the both endpoints of similar value. The plateau RBE was about 1.0 and the peak RBE was 
1.1 or somewhat higher (1.4-1.5) if 6°Co Y-rays were used as reference. 

One of critical normal tissues in radiothe­rapy is skin. At TRIUMF the assessement of the pion radiation effects on mouse skin (foot) and pig skin was undertaken. In these studies a variety of fractionation regimes was examined, using the method of Fowler et al. (2) in order to analyze iso-effects at low doses. The unmodulated pion beam was used to obtain maximum dose rate (20 cGy/min), with exposures at the centre of the stopping peak, that was 4.5 cm wide at 90 °!() of maximum dose. The animals were not anesthetized for these experiments (11, 13). 
From the series of mouse foot experi­ments employing from 1 to 20 dose fractions the complete response curves for both poins and x-rays were determined (skin reaction score vs. dose per fraction), and the RBE values were obtained. The results show that RBE for acute skin reaction is dose dependent. The values of 1.1 to 1.2 were obtained with one or two fractions, whereas for 10 or more dose fractions the RBE of pions is 1.5 to 1.6 for this normal mouse tissue (1 ). 
In studies of pion effects on swine skin a standard regimen of 10 daily fractions in 10-14 days has been used, and both the early acute reaction (2-6 weeks) and so­called medium term reaction (1.5-7 months post-irradiation) have been evaluated. The value for RBE observed for the earlv reaction was approximately 1.4. For the me­dium term reaction the results appeared to somewhat differ for two diferent breds of 11igs: The purebred Yorkshire pigs had the RBE higher than for early reaction (over 1.6 for 3.3 pion Gy), whereas animals of a mix­ed Yorkshire-Landrace breed showed again RBE of approximately 1.4. as was the case ''Vith the early reaction (1 ). 
Further studies yet to be done include evaluation of pion effects on some other normal tissues, notably mouse intestinal epithelium, mouse lens and rat spina! cord. 
Development of pion radiotherapy at TRIUMF 
So far, the effects of TRIUMF pions on animal tumors was examined only on the mouse squamous carcinoma, giving the RBE of 2.2 and an OGF of 1.3 (10). In this work, live tumor-bearing mice were irradiat­ed and then the recipient mice were used for the assay of survival of clonogenic cells. 
Clinical program -The experimental work with animals, although stili in progress, has already provided good predictions of the effects of pions in humans and of the pion doses recomended for the initial use in a number of different treatment protocols. For instance, mouse skin and pig skin stu­dies indicate that pion beams are 40 to 50 % more effective than x-rays when used in comparable treatment schedules, and this factor was used in chossing the pion doses for patients. 
The basis for pion radiotherapy program comes from the experience with pion treat­ment at LAMPF. The strategy of phased de­velopment leading to a gradual increase in dose and treatment volumes was agreed to by SIN and TRIUMF in order to develop acceptable international trials between the three groups_ In this process the techniques of patient positioning and immobilisation, tumor localisation and treatment planning are developed and standardised. Concomi­tantly the work on upgrading the existing beam line and to achieve high beam current is in progress. 
The development of clinical program is envisaged in the following steps (17): 
1. Start with multiple skin metastases. The goal is to establish RBE for acute epi­dermitis. Treatment method static. Clinically pall iative treatment. 
2. 
Larger subcutaneous metastases or surgically recurent masses. Physical goal is to confirm dose distribution of treatment plan. Treatment method dynamic -spot scan, no tissue inhomogeneities. Clinically palliative. 

3. 
Advanced regionally localized tumors, various sites. To seek optimum dosage, explore boost therapy and radiation adjunts. Dynamic treatment -scanning with spot beam or static treatment of large volumes at deep-seated sites; compensations for tis-


Radio!. lugosl. 17: 609-616, 1983 
sue inhomogeneities_ Clinically curative goal. 
4. Randomized trials of primary tumors. 
The aim is to make comparison with "best available treatments". Treatment method is optimal static or dynamic scanning mode. Clinically curative goal. 
Subcutaneous nodules: The cli­nical program at TRIUMF started in Novem­ber 1979 with treatment of patients with sub­cutaneous metastases. In this initial program ten patients with malignant subcutaneous nodules arising from a variety of malignan­cies were treated_ They had 14 lesions treated with pions and 37 other nodules treated with 280 kVp x-rays. lnter compari­sons of skin reactions from graded doses of these two radiations enabled RBE de­termination for pions (4). 
For pion treatments a plexiglass bolus and brass collimator assambly were mount­ed to the last quadrupole magnet of the beam line. An accurate beam positioning was perfomed by using an indirect optical viewing system looking along the beam axis. The field aperture was 4 cm in diameter; thus this defined the size of tumor nodules suitable for treatment. The pion doses were delivered in the following way: 10 fractions over 11-12 days with dose 27 to 33 Gy, 9 fractions over 11 days with 29.25 Gy, and for 3 fractions over 4 days the dose was 19 Gy. 
The doses for x-rays were planned to co­ver an RBE range of 1.48-1.76 in 1 O fraction treatments, that was 40-52.5 Gy. For 9 fractions an RBE range of 1.3-1.46 was as­sumed, covering doses of 38.25-42.75 Gy. Finally for 3 fractions over 4 days assumed an RBE range of 1.3-1.5, corresponding to 24.7-28.5 Gy. The dose rate was 18 cGy/ /minute for pions and 50 cGy/minute for 
x-rays. '-, 
The treatment involved at least one no­dule irradiated with pions in each patient, and three or more nodules with x-rays. The intensity of acute skin reactions was scored in usual 4 degrees: erythemia = 1, dry des­quamation = 2, moist desquamation = 3, ucleration = 4_ This was assessed not only clinically, but also with serial colored pho­
613 

Korbelik M. 
tographs, so that differences in the rate of development of peak intensities could be taken into account. There were no striking dissimilarities in tirne course reactions for pion and x-ray treated patients for different fractionation regimes. Pion reactions appear to develop more quickly and heal sooner than x-ray reactions. 
Summarily, an RBE range from 1.43-1.67 (a mean value of about 1.5) resulted for 1 O fractions treatment, and for 3 fractions the data suggested an RBE not higher than 1.3. This results are in reasonable agreement with results obtained in similar studies at LAMPF (7) and SIN (18). Tumor responses have not shown evidence of regrowth of the nodules, but detailed comparison of respon­ses was not a primary purpose of this study. 

De ep -se a te d tumor s: Phase 1-11 studies for pion treatment of brain tumors and advanced pelvic malignancies started in May 1982. They should ultimately lead to randomized Phase III trials of pions versus photons alone. Before that it has to be esta­blished firstly, whether the skin RBE esti­mate can be safely applied to deeply locat­ed tumors, and secondly, to assess the effects of dose escalation by increasing the size of dose per fraction and later the total number of fractions to tolerance levels. 
For the initial phase of brain tumor treat­ment program it was chosen to apply pion boost therapy to primary tumor sites, be­cause of the low dose per fraction used, allowing practical treatment times despite the technological constrains at TRIUMF. 
Along with groups at SIN and LAMPF it was agreed to collaborate in a study of Pion-Boost-Therapy in Glioblastoma Multi­forme (Grades 3-4). It was decided that the pion boost dose to the primary site to the primary site would be 17.5 Gy (as 14 frac­tions in 3 weeks) in addition to 40 Gy me­navoltage whole brain irradiation (20 frac­tions in 4 weeks). 
Treatment planning tecniques that have evolved for this program include the use of CT scanner, whose data are transfered to the lateral skull film to enable the deline­ation of the target volume_ A compensation filter (for variations in tissue density within the volume being treated) is then construct­ed individually for each patient. Next, simu­lator radiography in the treatment position is used to verify the localisation and field size. 
Pion treatment of brain tumors is deliver­ed using a spot scan mode and parallel­opposed port tecnique. A hexagonal array of 37 closely spaced small spots of pions are focused as pencil beams (approximately 2 cm diameter) on the external surface of the body. The range of their peak intensity, which is designed to uniformly encompass the tumor, is controlled by a range shifter in conjunction with bolus and compensating filters. Under computer direction the range shifter inserts plastic absorbers of various thickness in the beam path to vary the depth of penetration of the pion beam. The patient, placed in the treatment .position with his head immobilized in an individually con­structed plastic shell, is lying on the scan­ning couch, which is computer controlled and can be moved in 3 dimensions with precision to with:n 1 /2 millimetre (14). Treat­ment times were 15-25 minutes_ 
In this case, it should be noted that the pion dose distribution in the axial dimension of the opposed fields is infinitely superior to Cobalt 40 therapy. 
Treatment of patients with advanced pel­vic malignancies with pion therapy only started in August 1982. These should in­clude bladder, cervix, prostate and rectum tumors. The treatment techniques are stili evolving. It is necessary to treat patient rest­ing on their sides, so that special immobi­lization shells have to be constructed. The first patient with rectal cancer was treated to a dose of 20 pion Gy in 1 O fractions over 11 days using a single field. The pion stop­ping peak was shaped to give uniform bio­logical effect throughout the tumor depth. 
Some of the patients with bladder cancer were treated with opposed fields, the other with a single anterior field. The dose was 25 pion Gy in 10 fractions over 11-12 days. Treatment times were as along as 1 hour for pelvic patients. 
Altogether 12 patients with deep-seated tumors were treated with pions by end of 1982. 
Radiol. lugosl. 17: 609-616, 1983 

Development of pion radiotherapy at TRIUMF 
Conclusion -The pion beam treatment of deep-seated tumors at TRIUMF is the culmination of over 12 years of planning, testing and study. In this process 
1. 
the physical characteristics, tuning and modulation of the pion beam have been de­tailly documented and mastered, 

2. 
the dose rate capacities have been constantly upgraded and further increases are expected in the future, 

3. 
studies using cultured mammalian cells have provided radiobiological data needed to learn about RBE and OER factors of pions used, and to verify the biological effect at different localisations for a variety of treatment volumes, 

4. 
radiobiological studies with animals have explored the the effects of different fractionation schedules (simulating possible situation in patients), and specificly of the effects on some normal tissues. 


Ali this work has provided good predic­tions of the effects of pions on humans and of the pion dose which should be used for a variety of treatments. This unabled the start of patient treatment, which was de­signed in such a way to allow for the gra­dual approach to the main goal, which is randomized trials of primary tumors. In this process more reliable data for skin and other normal tissues RBE's are gathered (late effects included), by means of dose escalations tolerance levels are being estab­lished, and techniques for patient treatment and planning are being evolved. 
Pre-clinical studies at TRIUMF, in con­junction with similar work at LAMPF and SIN, and also related studies of heavy ions, protons and neutrons have, within last 5-6 years, made remarkable progress in widen­ing our knowledge of physics and radiobio­logy of high LET particle beams. Great deal of data have become available about the depth dose distributions, RBE, OER, and their relationship for charged particles. 
The potential applicability of pions in radiotherapy has to be considered upon ex­amination of ali advantages and disadvant­ages in comparison with other sorts of ra­diations. The factors that are decisive in this competition of different radiation beams are quality of physical dose distribution and high LET advantages, consisting of oxy­gen gain factor (OGF), and reduced repair and age response. The other important aspects are stili unknown specificities in late effect variations and production/ main­tenance costs. 
The best performance in terms of physical dose distribution is offered by protons, which are also the cheapest charged par­ticles. However, their biological properties are similar to Y-rays (low LET). 
The best biological properties are offered by argon ions (the highest OGF), but they give dose distributions that are not better than 22 MeV x-rays performance. 
Neutrons are the cheapest among high LET beams, and their biological properties are surpassed only by argon ions, but dose distributions are quite modest. 
Pions are situated somewhere inbetween the extreme values offered by protons and argone ions. They are comparable to car­bone and neon ions in dose effect distribu­tions (neutron contribution in stars prevents maximal sharpness of the beam edges), but dose rate limitations are stili a complicating factor. 
The fina! judgement about pions in radio­therapy has to wait until more clinical work is carried out and answers found on some important questions, like: Are superb phy­sical dose distributions worthwhile, and. Are the good clinical results depending more on good physical or good biological (high LET) properties of beams (17, 18). 
Sažetak 
RAZVOJ PI-MEZONSKE RADIOTERAPIJE NA TRIUMF-U 
Korbelik M. 
Tijekom 1982. godine pocelo se na TRIUMF-u (Vancouver, Canada) zraciti negativnim pi-mezo­nima (pionima) prve pacijente s duboko-ležecim tumorima. Da bi se došlo do ove faze u razvoju pionske radioterapije na TRIUMF-u trebalo je proci preko 12 godina temeljitih priprema, pla­niranja i testiranja, što je prikazano u ovom clan­ku. 
U prvoj fazi obavljena su opsežna ispitivanja fizike pionskog zracenja, dozimetrije i modulaci­je pionsko,g snopa, te je neprekidno radeno na usavršavanju pionskog kanala i povecanju kapa­citete doza. U slijedecoj fazi bilo je potrebno 
Radiol. lugosl. 17: 609-616, 1983 

Korbelik M. 
upotrebom i n vitro kultura animalnih slanica detaljno ispitati radiobiološko djelovanje pion­skog zracenja: efekt u razlicitim lokalizacijama pri raznim velicinama volumena koji se zraci, RBE i OER faktore, te sposobnost reparacije subletalnih oštecenja. Takoder su bile potrebne opsežne radiobiološke studije na životinjama da bi se ispitalo djelovanje raznih režima frakcioni­zacije pionskog zracenja, te specificne osjetljivo­sti pojedinih normalnih tkiva. Time se došlo do pouzdanih prognoza o torne kakve bi efekte pion­sko zracenja trebalo pokazati na pacijentima i koje doze bi se trebale upotrebljavati. Prikazani su prvi rezultati klinickih ispitivanja i program pionske radioterapije na TRIUMF-u. 
References 

1. 
Douglas B. G.: Pion beam studies in mice and pigs. In: Pion and heavy ion radiotherapy: pre-clinical and clinical studies (Skarsgard L. D., ed.), Elsevier/North-Holland, New York, 1983 (in press). 

2. 
Fowler J. F., Morgan R. L., Silvester J. A.: Experiments with fractionated x-ray treatment of the skin of pigs. l. Fractionation up to 28 days. Brit. J. Radio!. 36: 188-196, 1963. 

3. 
Fowler J. F.: Workskop summary (Particles in Radiation Therapy III, Huston, 1982). lnt. J. Ra­dia!. On col. Biol. Phys. 8: 2207-221 O, 1982. 

4. 
Goodman G. B., Douglas B. G., Jackson S. M., Kornelson R. O., Ludgate C. M., Skarsgard L. D.: Pions, Vancouver. lnt. J. Radiat. On col. Biol. Phys. 8: 2187-2190, 1982. 

5. 
Hall E. J.: The particles compared. lnt. J. 



Radiat. Oncol. Biol. Phys. 8: 2137-2140, 1982. 
6. Henkelman R. M., Lam G. K. Y.: Predictio_n of biological effect of pion irradiation using the star distribution to determine the high LET dose. In: 
Proceedings of the sixth symposium on micro­dosimetry, Brussels, May 22-26, 1978. (Booz J., Ebriot H. G., eds.), Harwood Academic Publishers, London, 1978 (497-506). 
7. Klingerman M. M., Sala J. M., Wilson S., Yu­has J. M.: lnvestiigation of pion-treated human skin nodules for therapeutic qain. lnt. J. Radiat. Oncol. Biol. Phys. 4: 263-265, 1978. 
8. Lam G. K. Y., Henkelman R. M., Harrison R. W., Skarsgard L. D., Palcic B.: Uniform depth dose distribution for biological irradiation usinri negative pions. Phys. Med. Biol. 24: 1243-1249, 1979. 
9. Palcic B., Korbelik M., Skarsgard L. D.: Oxy­gen enhancement ratio and split dose recovery with pion beams. In: Pion and heavy ion radiothe­rapy: pre-clinical and clinical studies (Skarsgard 
L. D., ed.), Elsevier/North-Holland, New York, 1983 (in press). 
10. Sakamoto K., Okada S., Lam G. K. Y., Hen­kelman R. M., Skarsgard L. D.: The comparative survival of clonogenic cells of a murine epithe­lioma irradiated in vivo with 250 kVp x-rays, 6°Co gamma rays or negative pions produced by the cyclotron at TRIUMF. Radiology 133: 501-505, 1979. 
11. Skarsgard L. D., Henkelman R. M., Lam G. 

K. Y., Palcic B., Eaves C. J., lto A.: Pre-clinical studies of negative pi-mesons at TRIUMF. In: Treatment of radioresistant cancers (Abe M., Sa­kamoto K., Phillips T. L., eds.), Elsevier /North Holland, New York., 1979 (127-144). 
12. Skarsgard L. D., Henkelman R. M., Lam G. 

K. Y., Palcic B., Poon M. N.: Pre-clinical studies of the negative pi-meson beam at TRIUMF. Rad. Environm. Biophys. 16: 193-204, 1979. 
13. 
Skarsgard L. D., Henkelman R. M., Eaves C. J.: Pions for radiotherapy at TRIUMF. J. Can. Assoc. Radio!. 31: 3-12, 1980. 

14. 
Skars1gard L. D., Palcic B., Korbelik M., Lam 



G. K. Y.: Cellular studies of RBE and split-dose recovery using the TRIUMF biomedical pion beam. Radiat. Res. 87: 407, 1981 (Abstract). 
15. 
Skarsgard L. D., Palcic B., Douglas B. G., Lam G. K. Y: Radiobiology of pions at TRIUMF. lnt. J. Radiat. Oncol. Biol. Phys. 8: 2127-2132, 1982. 

16. 
Skarsgard L. D., Palcic B., Lam G. K. Y.: 



RBE mapping in pion beams using th·e gel tech­nique. In: Pion and heavy ion radiotherapy: pre­clinical and clinical studies (Skarsgard L. D., ed.), Elsevier/North-Holland, New York, 1983 (in press). 
17. 
von Essen C., Blattmann H., Crawford J. F., Fessenden P., Pedroni E., Perret C., Salzman M., Shortt K., Walder E.: The piotron: initial perfor­mance, preparation and experience with pion therapy. lnt. J. Radiat. Oncol. Biol. Phys. 8: 1499 -1509, 1982. 

18. 
von Essen C., Blattmann H., Bleher A., Cordt l., Crawford J., Erdman A., Fessenden P., Geiger A., Gerber C., Hugentabler E., Pedroni E., Perret C., Poerschke P., Salzman M., Schaeppi K., Shortt K., Stadelmann G.: lnitial clinical experience with the PIOTRON. In: Pion and heavy ion radiothe­rapy: pre-clinical and clinical studies (Skarsgard 


L. D., ed), Elsevier/North-Holland, New York, 1983 (in press). 
ACKNOWLEDGEMENTS 

The pre-clinical and clinical pion program at TRIUMF is headed by dr. L. D. Skarsgard. Cellular radiobiolo\:jy studies are led by drs. L. D. Skars­gard and B. Palcic, physics and dosimetry by drs. 
G. K. Y. Lam and R. O. Kornelsen, animal radiobio­logy by drs. C. J. Eaves (formerly) and B. G. Dou­glas, and clinical projects by dr. G. B. Goodman. Besides them a number of other cowerkers are (or were) participating, including ,the author of this paper. 
Author's address: Dr. M. Korbelik, Onkološki in­štitut v Ljubljani, Zaloška c. 2, 61000 Ljubljana. 
Radio!. !ugasi. 17: 609-616, 1983 

INSTITUT »RU0ER BOšKOVIC«, ZAGREB OOUR EKSPERIMENTALNA BIOLOGIJA I MEDICINA 
l. STANlcNA OšTEcENJA NAKON IONIZIRAJUCEG ZRACENJA -MOLEKULARNA TEORIJA 
Osmak M., Petrovi6 D., Ferle-Vidovic A. 
Saželak -Prikazana je molekularna teorija oštecenja stanica ioniz1raiuc1m zracenjem. Teorija polazi od pretpostavke, da je uzrok svih bioloških efekata zracenja (kromosomske aberacije, somatske mutacije, maligna transformacija, letalnost ... ) posljedica iste lezije i to nepopravljenog dvolancanog loma u de­oksiribonukleinskoj kiselini (DNK) ozracene stanice. Navedeni su eksperimen­talni podaci koji potvrduju ovu teoriju. 
UDC: 612.014.482 

Deskriplors: radiation injuries, radiation effects 
Radiol. lugosl.17: 617-621, 1983 
Radiobiološki efekti posljedica su unoše­nja viška energije u živi organizam. Za na­stanak bioloških promjena veoma je važna osim same kolicine i prostorna raspodjela te energije u blizini traga ioniziraju6e cestice. Posljedica predaje energije takve cesti,'a okolnim atomima su strukturne i funkcional­ne promjene molekula. Ukoliko sc1 pogo­dene molekule, ciji je netaknuti integritet nužan za normalno funkcioniranje stanice, onda takve promjene mogu biti uzrok razli­citim poreme6ajima, te smrti stanice. Takve molekule mogu se oštetiti direktno, to jest tako, da ih pogodi i ošteti sama ioniziraju6a cestica ili indirektno, posredstvom reaktiv­nih slobodnih radikala nastalih djelovanjem zracenja na druge, manje važne molekule, kao što su na primjer molekule vode. 
Efekti zracenja u biološkom sistemu ovise 
o kolicini absorbirane energije i o njenoj prostornoj raspodjeli, odnosno o linearnorn prijenosu energije (Linear Energy Transfer 
= 
= 
LET) po jedinici predenog puta ionizira­ju6e cestice. što je kolicina absorbirane energije ve6a, te što su ionizacije u danom volumenu gušce, to 6e i nastala oštecenja biti teža. LET se najceš6e izražava u keV /µm tkiva jedinicne gusto6e. Obzirom na LET, zracenja se dijele na zracenja niskog LET-a (X, gama, beta zrake), ciji je prosjecni LET manji od 10 kev/1.tm, te zracenja visokog LET-a (alfa cestice, neutroni, protoni itd.), sa LET-om ve6im od 10 keV/µm_ 
Mehanizmi nastanka, kao i popravka spe­cificnih bioloških ošte6enja nastalih djelo­vanjem ioniziraju6eg zracenja nisu u potpu­nosti objašnjeni. Radiološka istraživanja su pokazala, da je deoksiribonukleinska kiseli­na (DNK) u stanici kriticna meta ioniziraju­ceg zracenja. Danas se, na temelju eksperi­mentalnih podataka pretpostavlja, da je uzrok smrti stanice ošte6enje DNK i to ne­popravljeni dvolancani lom (11). 
Tokom razvoja radiobiologije, predlagani su razliciti modeli, kojima bi se objasnila veza izmedu primarne radiolezije i razlicitih bioloških efekata zracenja. lspitivanja su pokazala, da doza-efekt krivulje dobivene nakon fotonskog zracenja imaju slican oblik za indukciju dvolancanih lomova (14), kro­mosomske aberacije (3, 10, 24), somatske mutacije, maligne transformacije (2, 15, 20), preživljavanje stanica (4, 5, 12, 22), domi­nantnu letalnost. Zbog toga se pretposta-
Rad primljen: 12.5.1983. 

Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidakovic A. 
vilo, da ne samo smrt stanica, vec i ostali biološki efekti zracenjem potjecu od jednog, specificnog tipa zracenja izazvane moleku­larne lezije. Kao teoretski model koji pove­zuje primarnu radioleziju na razini molekule i razlicite biološke efekte kao njenu poslje­dicu, danas je vrlo cesto citirana moleku­larna teorija Leenhoutsa i Chadwicka (17). Ova teorija temelji se na fizikalno-kemijskim procesima djelovanja zracenja na stanice, te na biokemijskim mehanizmima popravka lezije, kao i biološkom znacenju oštecenja. 
Molekularna teorija polazi od slijedecih osnovnih pretpostavki: 
1. 
Efekte zracenja najlakše je opisati ako se pretpostavi, da svi potjecu od jednog tipa oštecenja. 

2. 
Nuklearna DNK koja nosi genetske in­formacije u stanici najvažnija je molekula ciji je integritet nužan za normalnu diobu stanice. 

3. 
Zracenje vjerojatno izaziva prekide u lancima DNK, a najkriticniji od njih je dvo­lancani lom u DNK. Dvolancani lom pred­stavlja potpuni prekid integriteta molekule. 

4. 
Razliciti efekti zracenja dobiveni pod razlicitim eksperimentalnim uvjetima u vezi su sa brojem dvolancanih lomova u DNK, koji su nastali i ostali efektivni. 

5. 
Broj nastalih dvolancanih lomova ovisi 



o fizikalno-hemijskim procesima prijenosa energije i kompeticije radikala, koji su opet ovisni o kemijskoj okolini DNK stanice u vri­jeme zracenja. 
6. Broj dvolancanih lomova u DNK koji su nastali i ostali efektivni, ovisi o biokemij­skom popravku oštecenja u DNK, na kojeg mogu utjecati metabolicki uvjeti u toku i na­kon zracenja. 
DNK eukariotskih stanica cine dva poli­nukleotidna spiralno savijena lanca, uzdužno povezana preko šecera i fosfatnih grupa. Lanci su poprecno povezani vodikovim ve­zama izmedu komplementarnih purinskih ili pirimidinskih baza. Poredak baza osigurava normalno funkcioniranje stanica, kao i nji­hovu diobu (28). 
Dvolancani lom u molekuli DNK može na­stati na dva nacina. Jedna ionizirajuca ce­stica može prolazom tik uz molekulu DNK simultano djelovati na oba Janca DNK i tirne izazvati dvolancani lom. U ovom slucaju, broj nastalih dvolancanih lomova direktno ce ovisiti o velicini absorbirane doze. No dvolancani lom može takoder nastati i ne­ovisnim djelovanjem dvije ionizirajuce ce­stice, od kojih ce svaka izazvati lom u jed­nom lancu DNK. U ovom slucaju broj na­stalih dvolancanih lomova biti ce propor­cionalan kvadratu absorbirane doze zrace­nja. Pri torne, nakon absorbiranja doze (D) zracenja, broj nastalih dvolancanih lomova u stanici iznosi (slika 1): 
N = o: D + . D2 (1) 



o0 o 


Slika 1 -Shematski prikaz dvojakog nacina in­dukcije dvolancanih lamova u DNK djelovanjem ionizirajuce,g zracenja 
Fig. 1 -Schematic respresentation of the two modes of induction of double-strand breaks in DNA by ionizing radiation 
Samo mali broj lomova potjece od direktnog djelovanja zracenja na molekule DNK. Ve­cina lomova posljedica je interakcije radi­kala vode nastalih zracenjem u blizini mo­lekule DNK i same molekule DNK. Zbog toga o: i . koeficijenti sadrže niz parametara koji se odnose na fizikalne, fizikalno-kemij­ske i kemijske procese nastanka dvolanca­nih lomova, kao i biokemijske procese po­pravka dvolancanih lomova. Ovi koeficijenti, dakle ovise o vrsti stanica, kemijskim uvje­tima . stanicnoj jezgri, te o vrsti zracenja: 
o: = 2 n 1-l k Q k 
. = 2 n l.l k (1 -Q k) n1 l-l1 k1 (3) 

l. Stanicna oštecenja nakan ionizirajuceg zracenja -molekularna teorij,_a 
_ 
_

gdje je: 
n = broj nukleotidnih parova u DNK ste­nice 
µ = vjerojatnost po jedinici doze da ioni­zirajuca cestica prode tik uz nukleotide 
k = vjerojatnost da interakcija prouzroci nastanak loma u lancu DNK 
Q = vjerojatnost, da cestica koja prode uz »prvi« lanac prode i uz »drugi« lanac. 
Parametri P,, k, I.L1 i ki ovise o vrsti zrace­nja (primarnoj vrsti zracenja, energiji i pro­stornoj interakciji) i kemijskim uvjetima u sta­nicnoj jezgri (na primjer sadržaj vode, pri­sustvo radikala -SH ... ). Velicina Q ovisi 
o vrsti zracenja i geometriji DNK molekule. 
Lomovi u DNK mogu se popraviti (19). 

Zbog toga broj preostalih, efektivnih dvo­lancanih lomova iznosi: 
N = fo a D + fo f1 . 02 (4) 

pri cemu je: 
fo = proporcija dvolancanih lomova koji se ne mogu popraviti 
f1 = proporcija jednolancanih lomova koji se ne mogu popraviti prije nego li ih jedno­lancani lom u »drugom« lancu pretvori u dvolancani lom. 
Parametri fo i f1 ovise o uvjetima u stanici, osobito o metabolickoj aktivnosti, fazi sta­nicnog ciklusa i vremena u kojem mehani­zam na popravak može djelovati. 
Prema molekularnoj teoriji, gubitak re­produktivne sposobnosti stanica u direktnoj je vezi sa brojem dvolancanih lomova na­stalih djelovanjem ionizirajuceg zracenja. Ako je p vjerojatnost, da dvolancani lom u DNK stanice dovodi do njene smrti, tada S frakcija uniformne populacije stanica koja 6e preživjeti zracenja iznosi: 
S = exp/ = p (a O + . 02) (5) 

Za odredenu vrstu stanica p je konstantan, pa razlike u preživljanju stanica potjecu od razlicitih uvjeta zracenja koji se reflektiraju u promjeni koeficijenata a i .-
Direktni eksperimentalni dokaz za kore­laciju indukcije dvolancanih lomova i pre­življenja stanica dali su Dugle i suradnici našavši, da se koeficijenti . (za indukciju dvolancanih lomova -formula /1 / i p . (za preživljavanje stanica -formula /5/ jedva razlikuju. Njihovi rezultati pokazuju, da 1, 4 preostala dvolancana loma po sta­nici dovode do reproduktivne smrti stanica kineskog hrcka (11 ). 
Vecina stanica enzimatskim putem vrlo efikasno popravlja jednolancane lomove u DNK nastale zracenjem, bez poremecaja u genetskoj šifri. Tako stanice kineskog hrcka V 79 ozracene X zrakama dozama od 9 do 540 Gy unutar 20 do 50 minuta poprave gotovo 95 % induciranih jednolancanih lo­mova, pri cemu vrijeme potrebno za popra­vak lomova ovisi o velicini primljene doze (1, 11, 16, 23). Slicni rezultati dobiveni su medu ostalim i na timocitima (21, 27). Za­nimljivo je spomenuti, da se jednolancani lomovi popravljaju i u onim stanicama ozra­cenim tolikim dozama, koje uzrokuju inter­faznu smrt stanica, poput doze od 5000 Gy (18). Jednolancani lomovi predstavljali bi prema molekularnoj teoriji subletalna 0šte­6enja. 
Osim jednolancanih, eukariotske stanice mogu popraviti i dvolancane lomove. Ovu neocekivanu pojavu prvi su eksperimentalno pokazali Corry i Cole (8), Stanice kineskog hrcka CHO ozracene gama zrakama dozom od 500 Gy mogu popraviti cak 80 Ofo. dvo­lancanih lomova unutar 30 minuta nakon zracenja. Popravak dvolancanih lomova opa­žen je i na drugim stanicama, kao što su stanice mišje leukemije L 5178 Y (14, 26), Ehrlichove asciticne stanice (6), stanice ki­neskog hrcka V 79 (29). Treba medutim na­pomenuti, da se popravak dvolancanih lo­mova opažen nakon zracenja niskog LET-a znatno reducira nakon primjene zracenja vi­sokog LET-a (6, 14). 
Popravak dvolancanih lomova odvija se sporije nego li popravak jednolancanih la­mova. Tako je, na primjer, za popravak jednolancanih lamova u DNK stanica mišje leukemije L5178Yzracenih dozam od 100Gy X zraka potrebno 13 minuta, dok je za po­pravak dvolancanih lamova uz dozu od 200 Gy potrebno 116 minuta (26). 
Resnick je prikazao model, koji bi mogao objasniti mehanizam popravka dvolancanih lamova (25). Prema ovoj hipotezi, izmedu dva homologna kromosoma -jednog sa dvolancanim lomom i drugog, koji je u ho­molognoj regiji intaktan, dolazi do rekom­binacije. Time se stvara heterodupleks izme­du jednog intaktnog lanca DNK sa jednim 
Radiol. lugosl. 17: 617-621, 1983 
Osmak M .. Petrovic D., Ferle-Vidakovic A. 
ili oba lanca prelomljenog kromosoma. Dvo­lancani lamovi se nece moci popraviti, ako oba homologna kromosoma imaju dvolan­cani lom u odgovarajucim regijama. Stanice kvasca, prema rezultatima Frankenberg­Schwager i suradnika, nece moci popraviti dvolancani lom, ako su lamovi smješteni bliže od 10.000 parava baza, odnosno uda­ljeni manje od 60 nm u interfaznom kroma­tinu (13). 
Efikasnost popravka dvolancanih lamova znatno je manja od popravka jednolan­canih lamova u DNK. Stanice kvasca, na 

primjer, mogu popraviti otprilike polovicu nastalih dvolancanih lamova (13). Ovakvim popravkom se, nadalje, ne uspostavlja pri­jašnje stanje u lancima DNK, pa može doci do promjene u genskoj šifri uslijed gubitka ili dodavanja nukleotidnih parava baza. Po­sljedica toga mogu biti somatske muta­cije (9). 
Mogucnost popravka lamova u DNK ne­ovisna je o stupnju sinteze DNK. To su po­kazali pokusi na diferenciranim, neprolife­rirajucim stanicama, kao što su neuronske stanice mozga mladih štakora ili hepatociti miša (21). In vitro rezultati potvrdeni su i in vivo (7). 
Dvolancani lamovi koji se mogu popraviti, predstavljali bi prema molekularnoj teoriji potencijalno letalna oštecenja (PLO). 
Polazeci od osnovne, linearno-kvadraticne jednadžbe za indukciju dvolancanih lamova u DNK ozracenih stanica, Leenhouts i Chad­wick su takoder prikazali seriju relativno jednostavnih matematickih jednadžbi za doza-efekt krivulje za razlicite posljedice zracenja kao što su na primjer kromosom­ske aberacije, somatske mutacije, maligne transformacije, hereditarni efekti i slicno. Slicnost oblika ovih krivulja dobivenih uz dobro kontrolirane eksperimentalne uvjete, odnosno utjecaj razlicitih eksperimentalnih uvjeta (kao što su razlicite vrste zracenja, brzina doze, koncentracija kisika, protekcija, senzitizacija ... ) na odgovor razlicitih bio­loških efekata mjerenih u istoj stanici uka­zuju na to, da stanica odgovara na ionizira­juce zracenje na reproducibilan nacin. 
Teoretski model Leenhoutsa i Chadwicka dakle pociva na pretpostavci da su razliciti biološki efekti zracenja posljedica speci­ficne molekularne lezije -dvolancanog loma u DNK stanice. Mada brojni indirektni dokazi govore u prilog ispravnosti ove teori­je, direktnih dokaza za sada još nema. Una­toc toga, molekularna teorija daje zanimljivu mogucnost za interpretaciju novih eksperi­mentalnih rezultata. 
Abstract 
l. THE CELL-DAMAGE AFTER IONIZING RADIATION-MOLECULAR THEORY 
Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. 
Molecular theory involving cell-damage after ionizing radiation is presented. The theory is bas­ed on the assumption that ali radiation effects (chromosomal aberrations, somatic mutations, malignancy, celi killing ... ) arise from one type of damage, i. e. from unrepaired double-strand break in irradiated cells. The experimental results supporting this theory are presented. 
Literatura 
1. 
Ahnstrom G., Edvardsson K. A.: Radiation­induced single-strand breaks in DNA determined by rate of alkaline strand separation and hydroxy­lapatite chromatography: an alternative to velo­city sedimentation. lnt. J. Radiat. Biol. 26: 493­497, 1974. 

2. 
Albert R. E., Newman W., Altshuler B.: The dose-response relationships of beta-ray-induced skin tumors in the rat. Radia\. Res. 15: 410-423, 1961. 

3. 
Barendsen G. W.: Influence of radiation quality on the effectiveness of small doses for induction of reproductive death and chromosome aberrations in mammalian cells. lnt. J. Radiat. Biol. 36: 49-63, 1979. 

4. 
Bird R. P., Burki H. J.: Survival of synchro­flized Chinese hamster cells exposed to radiation of different linear-energy transfer. lnt. J. Radiat. Biol. 27: 105-120, 1975. 

5. 
Broerse J. J., Barendsen G. W.: Relative biological effectiveness of fast neutrons for effects on normal tissues. Current Topics in Ra­dia\. Res. 8: 305-350, 1973. 

6. 
Bryant P. E., Blocher D.: Measurements of the kinetics of DNA double strand beak repair in Ehrlich ascites tumour cells using the unwind­inq method. lnt. J. Radia\. Biol. 38: 335-347, 1980. 

7. 
Cerda H., Johanson K. J., Rosand er K.: Ra­diation-induced DNA strand breaks and their re­pair in the developing rat brain. lnt. J. Radiat. Biol. 36: 65-73, 1979. 

8. 
Corry P. M., Cole A.: Double strand rejoin­ing in mammalian DNA. Nature New Biology 245: 100-101, 1973. 



l. Stanicna oštecenja nakan ionizirajuceg zracenja -molekularna teorija 
9. Cox R., Thacker J., Goodhead D. T., Munson 

R. J.: Mutation and inactivation of mammalian cells by various ionising radiations. Nature 267: 425-427, 1977. 
10. 
Dowey W. C., Stone L. E., Miller H. H., Gib­lak R. E.: Radiosensitization with 5-bromodeoxyu­ridine of Chinese hamster cells x-irradiated dur­ing different phases of the celi cycle. Radiat. Res. 47: 672-686, 1971. 

11. 
Dougle D. L., Gillespie C. J., Chapman J. D.: 



DNA strand breaks, repair, and survival in x-ir­radiated mammalian cells. Proc. Nat. Acad. Sci. USA 73: 809-812, 1976. 
12. 
Elkind M. M., Sutton H: X-ray damage and recovery in mammalian cells in culture. Nature 184: 1293-1295, 1959. 

13. 
Frankenberg-Schwager M., Frankenberg D., Bli:icher D., Adamczyk C.: The linear relationship between DNA double-strand breaks and radiation dose (30 MeV electrons) is converted into a qua­dratic function by cellular repair. lnt. J. Radiat. Biol. 37: 207-212, 1980. 

14. 
Furuno l., Yada T., Matsudaria H., Maruya­ma T.: lnduction and repair of DNA strand breaks in cultured mammalian cells following tast neutron irradiation. lnt. J. Radiat. Biol. 36: 639­648, 1979. 

15. 
Han A., Elkind M. M.: Transformation of mouse C3H/10T1/2 cells by single and fractionat­ed doses of x-rays and fission-spectrum neutrons. Cancer Research 39: 123-130, 1979. 

16. 
Koval T. M., Hart R. W., Myser W. C., Hink 



W. F.: DNA single strand-break (SSB) repair in cultured insect and mammalian cells after x-irra­diation. lnt. J. Radiat. Biol. 35: 183-188, 1979. 
17. Leenhouts H. P., Chadwick K. H.: The cru­ical role of DNA double-strand breaks in cellular radiobiological effects. U: Advances in Radiation Biology (Lett J. T. and Adler H. H., ed.) Academic 
Press, New York, San Francisco, London, 1978 (56-101). 

18. 
Lennartz M., Coquerelle T., Hagen U.: Mo­dification of endgroups in DNA strand breaks of irradiated thymocytes during early repair. lnt. J. Radiat. Biol. 28: 181-185, 1975. 

19. 
Lett J. T., Caldwell J., Dean C. J., Alexan­der P.: Rejoining of x-ray induced breaks in the DNA of leukemia cells. Nature 214: 790-792, 1967. 

20. 
Miller R., Hall E. J.: X-ray dose fractiona­tion and oncogenic transformation in cultured mouse embryo cells. Nature 272: 58-60, 1978. 

21. 
Ono T., Okada S.: Estimation in vivo of DNA strand breaks and their rejoining in thymus and !iver of mouse. lnt. J. Radiat. Biol. 25: 291­301, 1974. 

22. 
Osmak M., Petrovi6 D., Ferle-Vidovi6 A., Anti6 M., Kadija K., Rendi6 D., Dvornik l.: Biolo­gical properties of the neutrons produced by the IRB cyclotron: Relative biological effectiveness and the oxygen enhancement ratio of L929 cells. Stud. Biophys. 83: 71-77, 1981. 

23. 
Painter R. B., Young B. R., Burki H. J.: Non­repairable strand breaks included by 1251 incorpo-



Radiol. lugosl. 17: 617-621, 1983 

rated into mammalian cells. Proc. Nat. Acad. Sci. USA 71: 4836-4838, 1974. 
24. 
Preslan R. J., Brewen J. G., Jones K. P.: Ra­diation-induced chromosome aberrations in Chi­nese hamster leukocytes. A comparison of in vivo and in vitro exposures. lnt. J. Radiat. Biol. 21: 397-401, 1972. 

25. 
Resnick M. A.: The induction of molecular and ,genetic recombination in Eucaryatic cells. 


U: Advances in Radiation Biology (Lett J. T. and Adler H. ed.) Academic Press, N. Y., London, To­ronto, Sydney, San Francisco, 1979 (175-218). 
26. 
Sawada S., Okada S.: Effects of BUdR-la­belling on radiation-induced DNA breakage and subsequent rejoining in cultured mammalian cells. lnt. J. Radiat. Biol. 21: 599-602, 1972. 

27. 
Ueno A. M., Matsudaria H.: Comparison of single-strand breaks in DNA of rat thymocytes induced by irradiated histidine and y-rays. Rad. Res. 69: 541-552, 1977. 

28. 
Watson J. D., Crick F. H. C.: Molecular structure of nucl.eic acids. A structure tor deoxy­ribose nucleic acid. Nature 171: 737-738, 1953. 

29. 
Weibezahn K. F., Sexauer C., Coquerelle T.: 



Negative pion irradiation of mammalian cells. III. A comparative analysis of DNA strand breakage, repair and celi survival after exposure to 1t-me­sons and x-rays. lnt. J. Radiat. Biol. 38: 365-371, 1980. 
Adresa autora: Dr Maja Osmak, Institut »Ruder Boškovi6«, OOUR Eksperimentalna biologija i me­dicina, Bijenicka c. 54, 41000 Zagreb. 

. TOSAMA 
Proizvaja in nudi kvalitetne izdelke: 
Komprese vseh vrst 
Gazo sterilno in nesterilno Elasticne ovoje 
Virfix mrežo 

Micropore obliže 
Obliže vseh vrst Gypsona in mavcene ovoje Sanitetno vato PhJ 111 Zdravniške maske in kape Sanitetne torbice in omarice Avtomobilske apoteke 
INSTITUT »RU0ER BOšKOVIC«, ZAGREB OOUR EKSPERIMENTALNA BIOLOGIJA I MEDICINA 
II. POPRAVAK STANICNIH OŠTECENJA NAKON IONIZIRAJUCEG 
ZRACENJA -MOLEKULARNA TEORIJA U RADIOTERAPEUTSKOJ PRAKSI 
Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovi6 A. 
Sažetak -Stanice sisavaca izložene ionizirajucem zracenju niske ionizacijske gustoce popravljaju u znatnoj mjeri nastala oštecenja: subletalna oštecenja (mjerena frakcioniranim dozama) i potencijalna letalna oštecenja (mjerena uz suboptimalne postradijacijske uvjete). Sa porastom ionizacijske gustoce zracenja, smanjuje se mogucnost popravka radijacijskih oštecenja. Molekular­ni mehanizam ovih promjena, opaženih u radioterapiji tumora, može se obja­sniti molekularnom teorijam. 
UDC: 616-006 :615.849 :612.014.482 

Deskriptors: radiotherapy, radiation injuries 
Radiol. lugosl.17: 623-626, 1983 

U clanku »Stanicna oštecenja nakon ioni­zirajuceg zracenja« opširno smo prikazali molekularnu teoriju Leenhoutsa i Chadwicka (8, 15). Prema ovoj toeriji, ionizirajuce zra­cenje oštecuje centralnu molekulu u stani­ci -deoksiribonukleinsku kiselinu (DNK). Najkriticnije oštecenje je dvolancani lom, koji je, ukoliko ga enzimatski stanicni si­stem ne uspije popraviti, uzrok razlicitih efe­kata zracenja (kromosomskih aberacija, so­matskih mutacija, preživljenja stanica ... ). Dvolancani lom, kod kojeg dolazi do potpu­nog prekida u integritetu DNK molekule, inace neophodnog za normalno funkcioni­ranje i diobu stanice, može nastati na dva nacina. Jedna ionizirajuca cestica može simultano lomiti oba Janca DNK. U tom slucaju, broj nastalih dvolancanih lamova direktno je proporcionalan dozi zracenja. No dvolancani lom može nastati i neovisnim djelovanjem dvije ionizirajuce cestice, od kojih svaka »lomi« jedan lanac DNK_ Ukoli­ko su lamovi smješteni dovoljno blizu na komplementarnim lancima, oni djeluju kao funkcionalni dvolancani lom. U tom slucaju broj dvolancanih lomova proporcionalan je kvadratu absorbirane doze zracenja. Prema torne, za absorbiranu dozu zracenja (D), broj dvolancanih lamova po stanici iznosi: 
N = o:D + .D2 

Koeficijenti o: i . sadrže niz fizikalnih, ke­mijskih i bioloških parametara za nastanak i popravak dvolancanih lamova. 
Opažanja iz radioterapije da frakcionirano zracenje »štiti« stanice i organe, to jest da je preživljenje stanica vece, ako se ukupna doza podijeli u više frakcija, mogla bi se objasniti pomocu molekularne teorije. Naime vecina stanica vrlo efikasno može popraviti jednolancane lamove u DNK. Popravak se odvija brzo i tocno -bez poremecaja u genskoj šifri (9, 11 ). 
Dio dvolancanih lamova oznacenih izra­zom .D2 u jednadžbi potjece od kombinaci­je dva jednolancana loma nastala vrlo blizu u komplementarnim lancima DNK djelova­njem dvije neovisne ionizacijske cestice u razlicito vrijeme na DNK. Ukoliko se ta dva dogadaja odvoje dovoljno dugim intervalom, koji omogucava da se prvi jednolancani lom popravi prije nego Ji dode do prekida u dru­gem Jancu, dakle do dvolancanog loma, ve­licina izraza .D2 se smanjuje, odnosno srna-
Rad primljen: 12.5.1983. 

Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. 
njuje se ukupni broj preostalih dvolancanih lomova. Gledano na nivou stanice to znaci, da se preživljenje populacije stanica pove­cava. 
Efekt frakcioniranih doza koji su pokazali Elkind i Sutton (6) mogao bi se objasniti na temelju gore iznesenih podataka. Ukoliko se stanice ozrace sa X ili gama zrakama umje­sto cijelom dozom odjednom, najprije polo­vicom doze, potom inkubiraju na 37° C, a za­tim ponovo zrace drugim dijelom doze, pre­življenje stanica biti ce znatno vece. Ova razlika u preživljenju izražava se kvantitativ­no faktorom popravka tzv. subletalnih ošte­cenja, to jest omjerom preživljenja stanica zracenih frakcioniranim dozama i preživlje­njem stanica ozracenih cijelom dozom od­jednom. U periodu izmedu zracenja, dakle, popravljaju se odredena -subletalna ošte­cenja (odnosno jednolancani lomovi u DNK), pa je ukupni efekt zracenja manji, nego li kada se stanice zrace cijelom dozom odjed­nom. 
Potvrda pretpostavci, da su upravo jed­nolancani lomovi subletalna oštecenja je rad Gillespie-a i suradnika (citirali Leenhouts i Chadwick, 8). Oni su pokazali, da su velici­na i energija aktivacije popravka jednolan­canih lomova jednake onima za popravak subletalnih oštecenja. 
Osim subletalnih, stanice sisavaca vrlo efikasno popravljaju tzv. potencijalno letal­na oštecenja. Prema molekularnoj teoriji, dvolancani lomovi u DNK koji se mogu po­praviti, predstavljali bi potencijalno letalna oštecenja_ Dvolancani lomovi popravljaju se znatno sporije od jednolancanih lomova (21). Osim toga, prilikom popravka cesto dolazi do promjene u genskoj šifri, što može re­zultirati somatskom mutacijom (4;. 
Za razliku od popravka SLO, koji se mje­ri pomocu frakcioniranih doza uz porast vre­mena inkubacije izmedu frakcija, popravak PLO mjeri se nakon jedne doze zracenja, poslije koje se stanice izlažu suboptimalnim uvjetima rasta. Ako su uvjeti rasta takvi, da nastalu Ieziju cine efektivnijom, ili smanjuju mogucnost popravka, oštecenje ce biti vece, odnosno preživljenje stanica manje. Medu­tim, ako su postradijacijski uvjeti takvi, da koce fiksiranje oštecenja, odnosno »poma­žu« popravak nastale lezije, konacno ošte­cenje biti ce manje, odnosno preživljenje stanica vece. Prema torne, u drugom slu­caju oštecenja koja su mogla biti letalna popravljena su uz odredene uvjete, dakle, to su bila potencijalno letalna oštecenja. Kvantitativno, popravak PLO izražava se omjerom preživljenja ozracenih stanica dr­žanih u suboptimalnim uvjetima rasta nakon zracenja i preživljenja ozracenih stanica, koje su nakon zracenja imale normalne uvjete za rast. 
Popravak PLO prvi put su eksperimental­no pokazali Phillips i Tolmach dodatkom ci­kloheksamida ozracenim Hela stanicama (17). Nakon toga publicirani su brojni rado­vi u kojima je PLO ispitivan uz razlicite sub­optimalne postradijacijske uvjete: uz sniže­nu temperaturu (25), inkubiranjem u otopini soli (18, 23), dodatkom razlicitih kemikalija (13, 19, 22), kondicioniranog medija (12), te na stanicama u stacionarnoj fazi rasta (5, 7, 10, 24). Osobito mnogo se u poslednje vri­jeme ispituje popravak PLO na stanicama u stacionarnoj fazi rasta, buduci da je ta­kav model najbliži uvjetima in vivo, to jest tumoru koji se zraci. 
Navedeni podaci odnose se na eksperi­mente, u kojima je korišteno zracenje niske ionizacijske gustoce, kao što su x ili gama zrake. Sa porastom ionizirajuce gustoce zra­cenja, smanjuje se i mogucnost popravka nastalih oštecenja. Naime, razlicite vrste zracenja razlicito djeluju na preživljenje sta­nica, odnosno na velicinu koeficienata a i 
. u jednadžbi za broj dvolancanih lomova, što se odražava u promjeni oblika preživlje­nja ozracenih stanica. Porastom ionizacij­ske gustoce zracenja rastu i apsolutna vri­jednost kao i važnost a koeficijenata uz smanjenje vrijednosti . koeficijenata, te se mijenjaju oblik krivulje preživljenja stanica od sigmoidalnog u eksponencijalni. Ova za­pažanja mogu se objasniti molekularnom te­orijom. Cim jedna nabijena cestica može stvoriti veci broj ionizacija unutar malog vo­lumena, to je veca vjerojatnost, da ce ista cestica koja je prelomila »prvi« lanac DNK lomiti i »drugi« lanac DNK, dakle dati dvo­lancani lom, nego li je to slucaj za zrace­nje niske ionizacijske gustoce. 
Sa porastom ionizacijske gustoce dakle, broj lomova po molekuli DNK po jedinici 
Radio!. lugosl. 17: 623-626, 1983 

II. Popravak stanicnih oštecenja nakon ionizirajuceg zracenja -molekularna teorija u .. 
doze pada, ali zato raste broj lamova, koji se niti nakan duže postradijacijske inkubaci­je ne mogu popraviti. Eksperimentalni po­daci to potvrduju. Ritter i suradnici su zra­cili stanice kineskog hrcka V 79 razlicitim zracenjima ciji je opseg ionizacijske gusto­ce iznosio 1 do 1953 keV/1-tm. Njihovi rezul­tati pokazuju da je broj induciranih lamova za ovaj opseg ionizacijske gustoce padao sa 2,67 X 10-6 lom/1O8 dalton/Gy na 0,48 X 
X 10-6 lom/1O8 dalton/Gy. Nakan 8,5-satne inkubacije na 37 °C broj preostalih lamova iznosio je od 1,4 O/o, za gama zrake do 17,9 O/o za zracenje od 1953 keV /1-1-m (20). Slicni re­zultati dobiveni su i za fag 0X-174 nakan pri­mjene razlicitih zracenja s velikim opsegom ionizacijske gustoce (3). Takoder, Bryant i Bli:icher su pokazali, da omjer broja induci­ranih dvolancanih lamova nakan zracenja Ehrlichovih asciticnih stanica alfa cesticama i X zrakama iznosi 0,46, ali nakan 8-1 O sati postradijacijske inkubacije na 37 ° C naraste na 2 (1). 

Prema torne, molekularna teorija pruža mogucnost, da se objasne pojave opažene u radioterapiji tumora. Nakan zracenja niske ionizacijske gustoce (x ili gama zrake), po­gotovo nakan nižih doza zracenja, enzimat­ski sistem stanice efikasno, brzo i precizno popravlja velik dio nastalih oštecenja i to pretežno jednolancane lamove u DNK. Po­sljedica toga je preživljenje veceg broja tumorskih stanica te veca vjerojatnost re­misije tumora. No nakan zracenja visoke ionizacijske gustoce, medutim, nastala ošte­cenja znatno su opsežnija sa pretežno dvo­lancanim lamovima u DNK, posebno kod nižih doza zracenja. Mogucnost popravka takvih oštecenja je smanjena. što dovodi do ugibanja veceg broja tumorskih stanica, te smanjene vjerojatnosti, odnosno odložene remisije tumora. Upravo zbog toga u navije vrijeme uvode se sve više zracenja visoke ionizacijske gustoce u klinicku radioterapiju sa ohrabrujucim rezultatima (2, 14, 16). 
Abstracl 
II. CELL REPAIR AFTER RADIATION DAMAGE-MOLECULAR THEORY IN RADIOTHERAPY PRAXIS 
Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidakovic A. 
Mammalian cells exposed to low LET radia­tions can repair the radiation-damage: sublethal damage (as measured by split dose experiments) and potentially lethal damage (as measured by suboptimal postirradiation growth cond'tions). With increase in LET, the capability of cells to repair the damage decrease. Molecular mecha­nisms of these changes, as observed in tumor­radiotherapy, can be explained by the molecular theory. 
Literatura 
1. 
Bryant P. E., Blocher D.: Measurement of the kinetics of DNA double strand beak repair in Ehrlich ascites tumour cells using the unwinding method. lnt. J. Radiat. Biol. 38: 335-347, 1980. 

2. 
Catterall M.: Glinica! experience with fast neutrons from the medical research Council's Cy­clotron at Hammersmith Hospital. Europ. J. Can­cer 7: 227-229, 1971. 

3. 
Christiensen R. C., Tobias C. A., Taylor W. 


D.: Heavy-ion-induced single strand breaks in Y-174 replicative form DNA. lnt. J. Radiat. Biol. 22: 457-477, 1972. 
4. Cox R., Thacker J., Goodhead D. T., Munson 
R. J.: Mutation and inactivation of mammalian cells by various ionising radiations. Nature 267: 425-427, 1977. 
5. 
Dritschilo A., Piro A. J., Belli J. A.: Repair of radiation damage in plateau phase mammalian cells: Relationship between sublethal and poten­tially lethal damage states. lnt. J. Radiat. Biol. 30: 565-569, 1976. 

6. 
Elkind M. M., Sutton H.: X-ray damaqe and recovery in mammalian cells in culture. Nature 184: 1293-1295, 1959. 

7. 
Guichard M., Tubiana M., Melaise E. P.: 


Changes in repair of potentially lethal damaoe with culture aqe in EMT6 cells. lnt. J. Radiat. Biol. 35: 111-118, 1979. 
8. 
Leenhoust H. P., Chadwick K. H.: The cru­cial role of DNA double-strand breaks in cellu­lar radiobiological effects. U: Advances in Radia­tions Bioloqy (Lett J. T. and Adler H. H., ed.) Academic Press, New York, San Francisco, Lon­don, 1978 (56-101). 

9. 
Lennartz M., Coquerelle T., Hagen U.: Modi­fication of endogroups in DNA strand breaks of irradiated thymocytes durinq early repair. lnt. J. Radiat. Biol. 28: 181-185, 1975. 

10. 
lliakis G.: Characterization and propertie. of repair of potentially lethal damage as measur­ed with help of .-arabinofuranosyladenine in pla­teau-phase EAT cells. Rad. Res. 86: 77-90, 1981. 

11. 
Koval T. M., Hart R. W., Myser W. C., Hint; 


W. F.: DNA single strand-break (SSB) repair in 

nadiol. lugosl. 17: 623-626, 1983 
Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A. 
cultured insect and mammalian cells after x-ir­radiation. lnt. J. Radiat. Biol. 35: 183-188, 1979. 
12. 
Little J. B.: Factors influencing the repair of potentially lethal radiation damage in qrowth-in­hibited human cells. Rad. Res. 56: 320-333, 1973. 

13. 
Nakatsugawa S., Sugahara T.: lnhib1tion of x-ray induced potentially lethal damaqe (PLD) repair by cordycepin (3'-deoxyadenosine) and ennhancement of its action by 2'-deoxycoformy­cin in Chinese hamster hai cells in stationary phase in vitro. Rad. Res. 84: 265-275, 1980. 

14. 
Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A.: 


Radiobiološke osnove korištenja neutrona u ra­dioterapiji. Libri oncol., 10/4: 415-424, 1981. 
15. Osmak M., Petrovic D., Ferle-Vidovic A.: l. Stanicna oštecenja nakon ionizirajuceg zracenjq 
-Molekularna teorija. Radio!. lugosl. 17: 617­621, 1983. 
16. Petrovic D., Ferle-Vidovic A., Osmak M.: 
Brzi neutroni u lijecenju tu mora. U: Osnove su­vremene onkologije II (Boranic M., ed.), Medicin­ska knjiga Beograd-Zagreb, 1982 (155-174). 
17. 
Phillips R. A., Tolmach L. J.: Repair of po­tentially lethal damaqe in x-irradiated Hela cells. Red. Res. 29: 413-432. 1966. 

18. 
Raaphorst G. P., Dewey W. C.: A study of the repair of potentially lethal and sublethal ra­diation damage in Chinese hamster cells exposed to extremely hypo-or hypertonic NaCl solutions. Rad. Res. 77: 325-340, 1979. 

19. 
Raaphorst G. P., Azzam E. J.,: Fixation of potentially lethal radiation damage in Chinese 


hamster cells by anisotonic solutions, polyamines and DMSO. Rad. Res. 86: 52-66, 1981. 
20. Ritter M. A., Cleaver J. E., Tobias C. A.: 
High-LET radiations induce a large proportion of non-rejoining DNA breaks. Nature 266: 653-655, 1977. 
21. 
Sawada S., Okada S.: Effects of BUdR-la­belling on radiation-induced DNA breakage and subsequent rejoining in cultured mammalian cells. lnt. J. Radiat. Biol. 21: 599-602, 1972. 

22. 
Schroy C. 8., Furcinitti P. S., Todd P., Ku­kulinsky N. F.: Potentiation by caffeine of poten­tially lethal fast-neutron damage in cultured hu­man cells. Red. Res. 84: 353-359, 1980. 

23. 
Utsumi H., Elkind M. M.: Potentially lethal damage versus sublethal damage: lndependent repair processes in actively growing Chinese humster cells. Rad. Res. 77: 346-360, 1979. 

24. 
Weicselbaum R. R., Nove J., Little J. B.: De­ficient recovery from potentially lethal radiation damage in ataxia telangiectasia and xeroderma pigmentosum. Nature 271: 261-262, 1978. 

25. 
Winans L. F., Dewey W. C., Dettor C. M.: Re­pair of sublethal and potentially lethal x-ray da­mage in synchronous Chinese hamster cells. Rad. Res. 52: 333-351, 1972. 


Adresa autora: Dr Maja Osma!<, Institut »Ruder Boškovic«, OOUR Eksperimentalna biologija medicina, Bijenicka c. 54, 41000 Zagreb. 
SVIM SURADNICIMA 


Predsedstvo Udruženja za radiologiju i nuklearnu medicinu Jugoslavije 
Predsedstvo Udruženja za nuklearnu medicinu Jugoslavije 
i redakcija revije »Radiologia lugoslavica« 

IN MEMORIAM 

Primarijus dr. Radoslav Sreckov 
(1909-1983) 
Nemilosrdna smrt istrgla je iz naše sre­dine plemeniti i svetli lik coveka, lekara, ko­legu i prijatelja, primarijusa dr. Radoslava Sreckova, radiologa u penziji. Napustio nas je tiho covek koga su krasile sve odlike ve­likog humaniste, strpljivog ucitelja, odlicnog pedagoga, rukovodioca i savesnog lekara. Umro je iznenada 27. VII. 1983. godine i sa­hranjen je 29. VII. 1983. godine na Gradskom groblju u Novom Sadu. 
Primarijus dr. Dragoslav Sreckov roden je u curugu 1909. godine gde je završio osnov­nu školu. Gimnaziju je pohadao u Novom Sadu gde je maturirao 1927. godine a diplo­mirao je na Medicinskom fakultetu u Beogra­du 1933. godine. Sve do rala radi u svom rod­nom curugu kao opštinski lekar. Vihor II. Svetskog rata nije ga mimoišao. Kao rezervni oficir dospeva u ratno zarobljeništvo i do kra­ja rala ostaje u zarobljenickom logoru. Po povratku iz Nemacke 1944. godine ponovo radi u curugu do 1952. godine kada odlazi na specijalizaciju radioloqije na tadašnje Rendgenološko odeljenje Glavne pokrajinske bolnice u Novom Sadu. Specijalisticki ispit je položio u Beogradu 1955. godine i sve do penzionisanja radi na Radiološkom institutu u Novom Sadu. 
Svojim nesebicnim zalaganjem, velikim strucnim znanjem, marljivošcu, požrtvovanje:n i mnogim strucnim publikacijama dobija za­služeno priznanje, zvanje primarijusa, 1964. godine. Ubrzo postaje nacelnik odeljenja za osteoartikularnu dijagnostiku na Radiološkom institutu u Novom Sadu. Na ovoj dužnosti ostaje sve do odlaska u zasluženu penziju 1977. godine. 1 posle penzionisanja je i dalje aktivan i redovno posecuje radiološke struc­ne sastanke. 
Njegov rad u podizanju brojnih lekara spe­cijalista koje je ostavio za sobom je od ne­procenjene važnosti. Savesno je radio i u edukaciji srednjeg i višeg medicinskog osob­lja. Usavršio je mnoge radiološke metode i objavio je citav niz strucnih radova, u nas i u inostranstvu. 
Primarijus dr. Radoslav Sreckov je bio izu­zetno aktivan clan Društva lekara Vojvodine kao i Udruženja radiologa Jugoslavije. Po­sebno je bio aktivan u radu Sekcije za ra­diologiju i nuklearnu medicinu Vojvodine. Bio je redovan ucesnik svih strucnih sastanaka rndiologa u Jugoslaviji a cesto i u inostran­stvu. 
Zbog svoje blage naravi i spremnosti da u svako doba svakom ukaže svoju strucnu po­moc, posebno je bio cenjen i voljen od svo­jih saradnika. 
Lik primarijusa dr. Radoslava Sreckova osta­ce svima u najsvetlijoj uspomeni. Bio je iz­vanredno pošten covek, uzoran lekar, draqi kolega kako prema starijima tako i prema mladim lekarima. Svojim licnim primerom ie podsticao na rad i ucenje, mlade je hrabrio i savetovao i radovao se uspehu svakoga. Za sve je imao humano razumevanje. Bolesnici­ma se obracao sa puno pažnje i topline. Dao je mnogo i kao lekar i kao saradnik. 
Njegov svetao lik ostace u srcima svih koji su ga voleli, poštovali i cenili. 
Neka je slava i hvala primarijusu dr. Rado­slavu Sreckovu. 
Dr. Zoran Nastic 


Varia -recenzij_e ,
NIERE UND ABLEITENDE HARNWEGE 
Sebastian Lange Thieme Verlag, Stuttgart 

Knjiga žepne izdaje obsega prikaz tako kla­sicnih rentgenskih metod, kakor tudi radioizo­topnih ter modernih neinvazivnih diagnosticnih metod urološke diagnostike. 
V uvodnem delu navaja R. Felix, da je avtor nedvomno strokovnjak klinike in diagnostike uro­loških obolenj. Temu mišljenju se pridružujemo brez pridržka, dodati pa moramo, da je avtor Lange istocasno tudi mojster tako didaktike kot pedagogike. 
Avtor podaja gradivo v knjigi izjemno pregle­dno in smiselno, tako da je mogoce za vsako bolezensko stanje hitro ugotoviti, katero od obra­vnavanih preiskav moramo uporabiti. oz. katero od bolezni kažejo radiološko ugotovljeni znaki. Prikazane so možnosti vsake od opisanih pre­iskav ter možnosti in potrebe po njihovih kom­bin,:icijah. 
Knjiga je razdeljena na tri dele. V prvem delu avtor podaja pregled tako imenovanih »slikov­nih metod« diagnostike. Poglavje pricne s pri­kr1zom kontrastnih sredstev in komplikacij v zve­zi z njihovo uporabo, prikaže intravenozno in retrogradno urografijo, racunalniško tomogrnfijo, angiografijo in ultrazvocno diagnostiko. V poseb­nem poglavju pa obravnava nuklearne medicin­"''.e metode. 
V drugem delu prikaže radiološke znake. Spr­VR obravnava normalno anatomijo urcpoetskeqa sistema ter rentgenske znake normalne anatomi­ie. Glavni del teqa pnqlavja pa posveca diferen­rialno diaqnosticnim vprašanjem za posamezna obolenja. To velja tako za klasicne rentqenske rliaqnosticne metode, kot tudi za nul.learno-me­rlicinske in za moderne, neinvazivne metode dia­'lnostike. Natancno prikaže nihovo zmogljivost in mesto v diaqnosticnem postopku. 
V tretjem delu obravnava obolenja. razvoine anomaliie uropoetskega trakta, anomalije po­vzrocene vaskularnim potom (vazopatiie). beni­qne tumorje (ciste), maligne novotvorbe. vnetja in 11rolitiazo. 
Posebno poqlavie posveca obstruktivni uropa­tijj ter travmi ledvic. Za vsako obolenie prikaže pate-anatomski substrat, klinicno in radiološko sliko. vse skuoai Pa boqato ilustrirA tako s she­m:ami. kot tudi s slikami rentaenoaramov. 
Kniiaa obseqa 217 strani teksta docfatnih 8 
strani prikaže boqato literaturo. indeksno in 
stvarno kazalo poveca obseq kniiae na 233 strn­
ni. Kniiaa vsehuie 94 slik s 422 oosamicnirni s!i­
1,rwnimi prikazi. 
Knjiga je namenjena tako radioloqom, kakor 
tudi drugim profilom zdravstvenih delavcev. po­
sebno pa bo koristen pripomocek specializan­
tom klinicnih vej medicine. 
Dr. Jurij Us 
KREBSMETASTASEN, IHRE ENTSTEHUNG UND BEHANDLUNG 
Ed.: D. Schmiihl, Georg Thieme Verlag, 
Stuttgart -New York, 1982, 
132 strani, 44 slik in 39 tabel 
V tej knjigi so zbrana dela, ki so bila pred­stavljena na sestanku nemških onkologov, kli je bil že leta 1981. Gre za momentalno nastalo aktualno temo o nacinu nastanka, širjenju in ra­sti metastaz, torej za podrocje, na katerem je prišlo do precejšnjih novosti in razumevanj v me­hanizmu nastanka oddaljenih razsevkov. Posred­ni dejavnik, ki je vzbudil interes za študij meta­staz, pa je bil vsekakor nagel razvoj kemoterapi­je v preteklem desetletju, ki omogoca zdravljenje rakave bolezni v stadiju metastaticne disemina­cije. Knjiga ima dva dela; v prvem je razprava predvsem o mehanizmih nastanka metastaz, med­tem ko je v drugem delu govora o diagnostiki in zdravljenju bolnikov z metastazami. 
V prvem delu je predvsem podan pregled pre­ko tega_ kar nam je že znano. Gre za opis od­lepljania celic, prestopa v limfni oziroma krvni obtok, prehoda preko kapilar v parenhim. in pa 78 dinamiko rasti metastaz v tarcnem orqanu. Pri odlepljaniu je poudarjen pom::rn znižanja ad­hezivnosti, kar je lahko v zvezi s pomankliivo oksigenacijo tumorskih celic. Vsekakor pa pri odlepljanju pomaqajo tudi nekateri encimi, med njimi lizozomalne hidrolaze in hialorunidaze. Gle­de transporta celic v krvi je poudarjeno dejstvo, da jih pretežna vecina odmre. Po oceni odplo­ve dnevno v krvni obtok okroq miliion tumorskih celic, medtem ko je število metastaz v primer­iavi s tem številom izredno nizko. 
Glede prehoda celic iz kapilar v parenhim tarcnega organa so opisana odkritja Liotte. kjer ie ta proces prikazan kot vecstopenjski. Najprej se odmaknejo endotelijske celice. kolaqenaza tumorske celice nato lizira kolagen IV, ki je glav­na sestavina bazalne membrane. S tem ie po­rlana možnost prehoda tumorske celice. Govora je tudi o uqotovitvah Viadane. da je nastanek metastaz kaskadni proces, pri katerem le redko naletimo na qeneralizaciio, temvec najprej in predvsem v dolocenem tarcnem orqanu, ki P'i ie obicaino na venoznem doseau tumorja. Vi­deti je. da ie trenutno nekako potisnjen v ozadie proces metastaziranja v limfne bezqavke, in rla od opisa sinusne histiocitoze dalie ni bilo za­slediti vecjeqa napredka v tej smeri. Eden izmed referatov opisuje vloqo markerjev, kot sredstev ,:a sledenje razvoja metastaz pri trofoblastnili tumorjih pri ženskah. Glede imunoloških Poi:a­vov pri metastazah, ni novih podatkov. Turli s,,rnetovo gledanje o »Surveillance« teoriii iP notAm, ko so bile obiavliene uaotovitve, da Pri Rano opazovanih atimicnih miškah incidenca tu­morjev ni bila zvišana. izqubilo na verjetnosti. Vec interesa pa vlada še vedno. ko ie govora 
oehitrosti rasti metastaz, o relaciji nacina rastienaPram primarnemu tumorju, in o medsebojnemeucinkovanju tumorja z metastazami. Tu naj samo ponovimo -vsem že znani primer regresa me­

Varia -recenzije -saopštenja 
tastaz hipernefroma po kirurški odstranitvi s pri­marnega tumorja. Zanimiva so opazovanja 
oetako imenovanih poznih in redkih metastazah,ekjer je v glavnem zbran klinicko zapaženi ma­terial.e

Drugi del je klinicno-aplikativni. Tu gre pred­vsem za podajanje že znane snovi, kot sta po­men in vloga adjuvantne kemoterapije, kjer pre­vladuje problematika adjuvantne kemoterapije dojke. Temu je prikljucen poskus ocenitve vred­nosti tumorskih markerjev pri zasledovanju raz­voja metastaz. Tem poglavjem sledijo tri ponav­ljajoca se poglavja, ki so povsem splošneqa znacaja. To so: prevencija in zdravljenje meta­staz s kirurgijo, radioterapijo in tudi kemotera­pijo. Zadnje poglavje pa povzema današnje znanje, ki zadeva proces koagulacije in na­stanka metastaz. Rekli bi, da je rakava celica »lepljiva«, zato že v cirkulaciji prihaja do aqre­qacije trombocitov s tumorsko celico. Tak agre­qat se z lahkoto lepi na intaktno žilno intimo.eLe-ta se izza aqreqata kontrahira, kar povzrocaeturbulenco cirkulirajoce krvi, ki posredno olaišaesprijemanje levkocitov in trombocitov. Nastaneemikrotrombus, ki qa fibrinska mreža stabilizira,evendar prihaja v tem trombusu tudi do hitre fibrinolize, kar pripomore, da se tak trombus kaj hitro tudi odlepi. V primeru pa, da se trom­bus obdrži, se potem odvijaio že omeniena do­oaianja prehoda celice skozi endotelno steno. Iz teqa potemtakem sledi. da nai bi antikoaqu­lantna sredstva preprecevala metastaziranje. 
Kniiqa je priporocljiva predvsem zato, ker predstavlja kratek povzetek znania o metastazi­raniu. Kot taka pa ie priporocljiva vsem. ki bi se želeli seznaniti z novostmi na tem hitro se razvijajocem in pomembnem podrocju onko!Q.: gije. 
Prof. dr. Stojan PlesnicPr 
BIBLIOGRAFIJA 1938-1982 

Onl<o!oš1<i inštitut v Ljubljani, 1983, 182 strani, tiskano v 500 izvodih 
Ob 45-letnici Onkološkena inštituta v Liubljani so delavci kniižnice in INDOK službe izdali Bi­bliografijo (1938-1982) -delavcev in sodelav­cev Onkološkega inštituta. 
Podatke o ureditvi letošnje Bibliografiie najde­mo v nienem uvodu: uresnicevanje zamisli o ce­lokupni Predstavitvi strokovneqa dela delavcev in sodelavcev Onkološkega inštituta sega od prve Biblioorafiie-l2cdane v letu 1973 (za obdobie 1938 do 1972) in Biblio.orafije izdane v letu 1978 (za obdobje 1973-1977) vse do danes. V Biblioara­fiii ie predstavljeno strokovno in raziskovalno delo ter neobjavljena dela: porocila o raziskoval­nih nalogah. doktorske disertaciie. maaistrska dela, diplomska dela in drugo. V Bibliografijo niso vkljucene recenzije in clanki objavljeni v dnev­nem casopisju. Bibliografija je razdeljena na tri dele: v prvem delu so objavljeni naslovi del. dru­gi del je avtorsko kazalo, v tretjem delu pa je 
stvarno kazalo. 
V Bibliografiji je predstavljeno 1629 naslovov 
165 uslužbencev Onkološkega inštituta in pre­
cej:'.njega šte\i·a ;:unc:>nj'h sodelavcev. N1 vs-t":o­
ga inštitutskega avtorja pride torej nekaj manj 
kot 10 naslovov -kar nikakor ni zanemarljiva 
kolicina. 
Prvi prispevki z Onkološkega inštituta so bili objavljeni že leta 1938, vendar je bilo objavljanje v zacetnih letih obstoja Inštituta še skromno. V letih 1938-1956 je bilo objavljeno manj kot 10 naslovov letno. V obdobju 1957-1968 se je števi­lo gibalo med 6 in 43 naslovi, po letu 1968 pa ie letno presegalo število 50. V zadnjem desetletju 1972-1982 je bilo letno objavljenih najvec na­slovov in to od 71 do 145 (najvec v letu 1980 ­145) 
V tujih revijah je bil prvi clanek objavljen leta 1940, vseh objavljenih naslovov je 361. Vecina teh del je bila objavljena v letih 1972-1982, od 10 do 39 naslovov letno (najvec leta 1980 -39). 
Glede na obsežno število uporabljenih podat­kov ne bi bilo odvec, ce bi bile prihodnje izdaje Bibliografije obdelane še z drugih vidikov. Objav­ljene naslove bi kazalo urediti po vrsti publikaci­je (knjige, revije, zborniki, disertacije, maqisteri­ji) in mestu objave (razdelitev prisPevkov glede na objavo doma oz. v tuiini). Prepricani smo, da bo to omogoceno s sodobnejšim racunalniškim nacinom obdelave podatkov. 
Bibliografiia 1938-1982 nam nudi celovit pre­gled snovanj delavcev in sodelavcev Onkološke­ga inštituta v Ljubljani. število obdelanih po­datkov nas potrjuje v upanju in domnevi, da so (bili) dosežki Onkološkeoa inštituta korektno po­sredovani najširši onkološki javnosti. Bibliografiia 1938-1982 je pomemben pripomocek vsem in­fnrrJ'a, i's.im me:!'rinskim slu.bam. knr'<stilc. 1,,., 
recenzentom ter mnogim zainteresiranim posa­meznikom -vsem. ki. želijo objektivno ovredno­titi vložena sredstva in trud v znanstveno in strokovno delovanje posameznikov in samega In­štituta. Omenjena publikacija je dokaz, da ie Inštitut v vseh letih delovanja ostal zvest svoje­mu nacelu zadanemu ob ustanovitvi: raziskovati in zdrnviti rakave bolezni. 

Osebie knjižnice in INDOK službe Onkološ'<P­na inštituta ie vestno in požrtvovalno opravilo obilno in zamudno delo, s katerim se tvorno vkliucujejo v praznovanje 45-letnice Onkološkem, inštituta. 
Dr. Tomaž Benulif. 
SESTANEK DELOVNE SKUPINE 
ZA PSIHOONKOLOGIJO V ZRN 
Oberwesel am Rhein, 30.-2. november 1983 
»Delovna skupina za psihoonkologijo v ZRN«e(DAPO -Deutsche Arbeitsgemeinschaft fur 

Psychoonkologie) deluje že od leta 1978. Takrat so se zdravniki, psihologi, socialni delavci, teologi in drugi, ki delajo z rakavimi bolniki, povezali 
Varia -saopštenja 
v skupino z željo, da bi psihosocialna pomoc 
vedno bolj predstavljala sestavni del celotne 
oskrbe rakavih bolnikov. Vedno bolj spoznavajo, 
kako ravno psihosocialna pomoc ugodno vpliva 
na potek bolezni in jo je zato treba razumeti kot 
nujno podporo vsake druge somatske terapije. 
S skupino DAPO sodelujemo že od leta 1980, 
ko je dr. Marija Vegelj-Pirc na sestanku v Aulen­
dorfu porocala o našem delu in o naših izkušnjah 
na podrocju psihoonkolo.gije. 
Letos je skupina DAPO že petic zapored orga­
nizirala delovni sestanek, in sicer v Oberweselu 
ob Renu, od 30.10. do 2.11.1983. Takšen sesta­
nek naj bi predstavljal izmenjavo prakticnih izku­
šenj pri delu, posredoval podatke znanstvenih 
raziskav in dal smernice za delo naprej. 
Sestanka se je udeležilo 90 udeležencev, v glavnem iz ZRN, po en zastopnik pa je bil tudi iz Avstrije, Španije, Švice, Grcije in Jugoslavije. Najvec udeležencev je bilo psihologov, nekaj manj zdravnikov (internistov, qinekologov, radio­terapevtov, psihiatrov) in socialnih delavcev, pri­sotni pa so bili tudi fizioterapevti, teologi in dru­gi, ki delajo z rakavimi bolniki. Med udeleženci sta bila tudi dva bolnika, ki sta se zdravila zaradi raka, in sicer bolnica z rakom dojke, ki sedaj zelo uspešno dela na podrocju psihosocialne oskrbe rakovih bolnikov, in pa bolnik po larin­gektomiji. 
Prvo popoldne oziroma vecer smo preživeli predvsem v medsebojnem spoznavanju in po­govorih. V pozdravnih besedah je ginekolog dr. Schweikhart iz Mainza poudaril pomen inter­disciplinarnega dela in interdisciplinarne izme­njave misli v skupnem spremljanju rakavih bolni­kov od zacetka bolezni do konca. 
Prvi štirje referati naslednjega dne so skušali prikazati stanje psihosocialnega dela z rakavi­mi bolniki v ZRN. V prvem je psihologinja dr. Al­muth Sellschopp, ki vodi rehabilitacijski center za rakave bolnike v Heidelbergu, spreqovorila predvsem o težavah, ki jih psiholog doživlja pri svojem delu. Rak je še vedno marsikje qrozo vzbujajoc; tabu, zaradi cesar je to delo veckrat negotovo. Odnos med zdravniki in psihologi je pogosto napet, ker premalo poznajo delo druq dru,gega. V družbi obstaja vedno vecja naqnie­nost k harmonizaciji zunanjih konfliktov. name­sto da bi prišlo do konfrontacije. še vecjo skrb bi bilo treba posvecati bolnikom, ko so odo11­šceni po primarni terapiji iz bolnice domov. Za terapevta je zelo težak cas metastazirania b0­lezni in cas umiranja bolnika. V tem obdobiu je odnos med terapevtom in bolnikom bistveni del terapije, v tem odnosu mora vladati zaupanie. Zelo pomembno je tudi delo s svojci ra'<aveaa bolnika tako v casu bolezni kot tudi potem. PO njegovi' smrti. Pomagati jim je treba iti skozi fazo žalovanja, predelati morebitne obcutke kriv­de itd. Ce hocemo razumeti bolnika, moramo najprej razumeti svojo vlogo in rešiti konflikte, ki so povezani s to vlogo. 
Dr. Peter Henschbach, psiholog z Max-Planck inštituta v Munchnu, je spregovoril o raziskova­nju na podrocju psihoterapije rakavih bolnikov. 
Terapije, ki so primerne npr. pri nevrotikih, se 
pri rakavih bolnikih pogosto ne obnesejo in so 
lahko celo škodljive, ni pa še izdelanih jasnih 
kriterijev, kakšna naj bi ta terapija bila. Zato bi 
bile potrebne natancne raziskave o kvantitativ­
nih potrebah v populaciji, o obremenitvah, o in­
dikacijah za razne vrste terapije in o usp.hih 
terapije. 
Sociologinja Jutta Brusis je prikazala celotno 
psihosocialno oskrbo bolnic po operaciji dojke. 
Ta oskrba obsega vse psihoterapevtske ukrepe 
od prvega dne po postavitvi diagnoze pa do 
smrti. Prvi del te oskrbe se odvija v bolnici in 
v ambulanti. Drugi del te oskrbe pa se odvija 
izven medicinskega sistema, in sicer v široko 
razpredeni mreži raznih ustanov in organizacij 
(posvetovalnice v okviru raznih dobrodelnih usta­
nov, Rdecega križa itd., SOS telefon, skupine 
za samopomoc, alternativna ,gibanja, projekti laic­
ne pomoci, paramedicinske zdravilne metode 
itd.). Za to sodelovanje skušajo pridobiti razne 
strokovnjake. 
Sociolog dr. Klaus Gerdes je predstavil razi­skovalni projekt, ki obsega 9 problemskih pod­rocij: 1. Primerjalna evaluacija rehabilitacijskih specificnih ukrepov; 2. Razvoj inštrumentarija za funkcijsko diagnostiko; 3. Aktivno obvladovanje: socialna integracija -socialna izolacija; 4. Iden­tifikacija in oskrba »problematicnih bolnikov«; 5. Psihoterapevtska oskrba pri ekstremnih obreme­nitvah; 6. Faza metastaziranja; 7. Stigmatiziranje in samostigmatiziranje; 8. Kognitivna »rehabilita­cija«; 9. Validiranje psihosocialnih meritvenih in­štrumentov. Takšen projekt je financno ootovo zelo zahteven. 
Nadaljevali smo z delom v sedmih skupinah. 
Žal sem se lahko udeležila samo dela v eni sku­pini, in sicer sem izbrala skupino, ki se je poqo­varjala o psihosocialni oskrbi rakavih bolnikov na podlagi modela te oskrbe v bolnici Moabit v Berlinu. Pobuda za projekt takšne oskrbe je prišla s strani bolnikov, sedaj tece to delo že tri leta. Zdravnik na oddelku po potrebi usmeri bolnika k psihologu. Seveda pa je to od zdrav­nika do zdravnika razlicno, ali bo znal pravoca­sno zaznati, da bolnik psihoterapijo potrebuje. Pri rakavih bolnikih se lahko lotimo v terapiji samo necesa, kar lahko vzdržujemo dalj casa. drugace lahko bolnika zelo razocaramo v njeqo­vih pricakovanjih. Ustavili smo se pri pojmu »em­patija« in ga definirali kot »biti za bolnika po­polnoma na razpolago«. Poudarili smo pomen psihoonkološkeqa izobraževanja za zdravnike in sestre. V bolnici Moabit bolnike zelo skrbno pri­pravljajo na terapijo, jih z njo prej dobro sezna­nijo. Tako peljejo npr. bolnika že kakšen dan pred zacetkom obsevanja na obsevalne aparate, mu tam predstavijo tehnike in pokažejo aparat, na katerem bo obsevan. Bolnik dobi vse pripo­mocke (lasuljo, protezo itd.) že ob odpustu ic bolnice, tako da ie integracija v normalno ž;v­ljenje zanj lažja. V nacrtu imajo skupino za te­rapijo svojcev, tudi po smrti bolnika. 
Popoldanski program smo nadaljevali s preda­vanjem prof. Brengelmana, direktorja Max-Planck 

Varia -saopštenja 
inštituta za psihiatrijo v Munchnu. Predavanje je 
sprožilo splošno ogorcenje vseh udeležencev, ki 
se ni poleglo do konca našega skupnega biva­
nja. Govoril je o raziskavah stresa pri rakavih 
bolnikih. Te raziskave pa so zelo staticne, ne 
upoštevajo bolnika v njegovem odnosu do svoj­
cev, do terapevta, do okolice. Odnos je nekaj 
dinamicnega, Brengelmanovo delo pa te dinami­
ke ne upošteva in zato njegovi rezultati tudi ne 
morejo biti merodajni. S svojim predavanjem je 
bolj pokazal, kako nekdo, ki v praksi ne pozna 
rakavih bolnikov, ne more pristopati k raziskavi 
njihovega vedenja in reagiranja. 
Tudi popoldne smo imeli delo po skupinah. 
Ker se je vecina skupin ukvarjala s specialnimi oblikami psihoterapije, sem se pridružila skupi­ni, ki se je pogovarjala o psihosocialni oskrbi rakavih bolnikov v splošni bolnici. Tu bi rakave bolnike lahko razdelili v 3 skupine: 1. Bolniki s sumom na raka ali s tumorjem, ki ga bodo od­stranili in imajo upanje na ozdravitev; 2. Bolni­niki z metastazami in 3. Umirajoci bolniki. Spet smo se ustavili pri kriterijih, kdaj je treba k bol­niku poklicati psiholoqa, ali vedno ali samo k dolocenim bolnikom. Prevladalo je mnenje. da vsak bolnik ne potrebuje pomoci psiholoqa za psihicno obvladovanje bolezni, saj qre za nor­malno reagiranje na izjemne stresne situacije. Dotaknili smo se tudi pomena dela s svojci. ki potrebujejo enako pozornost kot bolnik. Prav tako je izredno pomembno delo s personalom. reševanje interpersonalnih konfliktov, ker je tudi to zelo pomembno za potek terapije in za bol­nikovo dobro pocutje. 
Zvecer nam je psiholoq iz Švice pokazal se­rijo treh oddaj o raku, ki jo je posnela švicarska televizija. Prva oddaja prikazuje, kako se bolniki in svojci srecujejo z boleznijo, kako nanjo re­agirajo, kaj jim je pri tem v pomoc. Druga od­daja govori o raziskovanju na podrocju raka. tretja pa o vrstah terapije. Vsaka oddaja traja 45 minut. 
Prvi referat tretjeqa dne je imela dr. Jutta Dornheim iz Ludwig-Uhland inštituta za empiric­ne znanosti s podrocja kulture v Tubingenu. že vec let proucuje, kakšne predstave imajo zdravi liudie o raku, kaj o njem vedo, kako nanj reaqi­ra;o_ Pri tem je proucevala posebej mestno in riodeželsko prebivalstvo. Na splošno uqotavlia strah Pred rakavim bolnikom, ki vlada v naši družbi. Ta študija še ni koncana in je šele v fazi vrednotenja rezultatov. 
Psihologa Michel in Schwarz iz ginekološke klinike v Heidelbergu sta porocala o študiji, ki zajema oskrbo bolnic po amputaciji dojke, ki so postoperativno ambulantno dobivale kemoterapi­jo. Skupina zdravnikov, sester, socialnih delav­cev in psihologov je želela olajšati težave v zve­zi s kemoterapijo. Izhajali so iz dejstva, da bolnik ni pasiven sprejemnik, ampak aktiven soobliko­valec prenašanja kemoterapije in poteka bolezni. Za te bolnice so ustanovili posebno pogovorno skupino, ponudili so jim tudi sprostitev (po Ja­cobsonu) pred aplikacijo kemoterapije. Vaje za sprostitev so posneli tudi na kaseto, ki jo je bol­
nica vzela domov in vadila sprostitev tudi doma. 
Poleg tega je bil eden od skupine vsak dan pri­
soten v ambulanti ob aplikaciji kemoterapije. Re­
zultati študije so pokazali, da so bolnice ob takšni 
oskrbi objektivno in subjektivno veliko laže pre­
našale kemoterapijo. 
Ob zadnjem delu v skupini sem bila v skupini, 
ki je razmišljala o tem, kako se rakavi bolniki 
vedejo pri obvladovanju svoje bolezni. Obvla­
dovanje smo definirali kot »priti spet v ravno­
težje s samim seboj«. Bolnik seže pri tem po 
vzorcu obvladovanja, ki ga razvija že celo živ­
ljenje, ki mu je doslej že pomagal v raznih si­
tuacijah. Obvladovanje je proces, ki ni nikoli do­
koncan, bolnik je vsak dan drugacen, tudi vsak 
bolnik je drugacen. Zato morda ne more biti 
prave,qa vzorca za obvladovanje, ki bi nasploš­
no veljal za ljudi. Ugotavljajo, da je nacin obvla­
dovanja bolj odvisen od osebnosti kot od obre­
menitve. Pri tem nismo vrednotili, kaj je dobro in 
kaj je slabo. Ob koncu pogovora je psiholoq 
Herschbach predstavil podatke o svojih raziska­
vah vedenja obvladovanja bolezni pri bolnicah 
z rakom dojke. Pri tem je prišlo do zelo zani­
mive konfrontacije med teoretikom in praktiki. 
Kot izrazit teoretik je pri študiji spreqledal zelo 
važne parametre. Tako npr. ni razlikoval. ali qre 
za bolnice takoj po operaciji ali pa morda 1 O ali 
vec let po operaciji. 
Na sestanku sem imela priložnost porocati tudi 
o našem delu na podrocju psihoonkologije, o 
delu s skupinami in o individualni psihosocialni 
oskrbi rakavega bolnika. Pred nemškimi koleqi 
imamo to prednost, da je ta terapija v rokah 
zdravnika. ki dobro pozna tudi somatsko stanje 
in somatski potek bolezni, kar je zelo pomemb­
no. ce hocemo zdraviti cloveka v njeqovi celoti. 
Preostali del sestanka je bil v glavnem po­svecen organizacijskim problemom. Iz delovne skupine DAPO so ustanovili društvo DAPO. ker kot društvo laže nastopajo v javnosti in jim bo tako tudi laže vkljucevati podrocje psihoonkolo­gije v celotno terapevtsko oskrbo. Za kraj na­slednjega srecanja v jeseni 1984 so izbrali Ber­lin, za temo pa »Terapevt -bolnik«. 
Bivanje v ZRN sem izkoristila tudi za obisk »Sonnenberg« klinike v Bad Soodenu blizu Giit­tinqena. Namenjena je rehabilitaciji rakavih bol­nikov. Takšnih klinik je v Nemciji 5-6. V njej je 250 pasteli, 11 zdravnikov (v glavnem interni­stov). 2 psiholoqa in delovni terapevt. Klinika ima bolj zdravilišcni znacaj, cepr2v .:e ukvarja tudi s specificno onkološko teraniio, predv3e:n kemoterapijo. Bolnil<i opravijo na kliniki nekakš­no »kuro«. ki traia 4-6 tednov in ki naj bi ra­kavega bolnika cim boli inteqrirala v normalno življenje. Stroške placa socialno zavarovanie. vsak rakav bolnik ima v 3 leth pravico do treh takšnih »kur«. Po,qoi za sorejem je sposobnost ipotovanja, ceprav Prideio vcasih tudi slabši bol­niki. V 4-6-tedenskem bivanju imajo bolniki vso medicinsko oskrbo, razne oblike fizioterapije, de­lovne terapije, poleg tega pa tudi možnost psi­hoonkološke oskrbe. Bolniki prihajajo za spre­jem vedno na isti dan v tednu in vsak teden se 

Varia -saopštenja 
vsem novim bolnikom predstavi terapevtski leam, tudi psihologi. Bolniki se potem sami odlocijo bodisi za razne oblike skupinske terapije ali pa za individualno psihoterapijo. Seveda pa je ta terapija omejena s casom bivanja na kliniki (4 do 6 tednov). zato je treba že na zacetku pre­misliti, kaj se da narediti v tem casu ali pa je treba bolnika napotiti na terapijo v domaci kraj. Vsi bolniki imajo poleg tega vsak dan razna pre­davanja zdravnikov in psihologov, ki naj bi po­magala bolnikom cim bolj normalizirali življenje doma. 
Svoje vtise s sestanka DAPO in z obiska v 
»Sonnenberg« kliniki bi lahko povzela takole: 

-Interdisciplinarno srecanje s tolikimi ljud­mi, ki jim je pri srcu celotna oskrba rakavega bolnika, je gotovo zelo dragoceno. Tudi v šte­vilnih osebnih pogovorih v pavzah se mi je utrnila marsikatera misel, vzpodbuda za delo. 
-Presenetil me je prepad med psihologi in zdravniki, ki ga je cutiti na nemških klinikah. Videti je, da na splošno premalo poznamo delo drug drugega. Morda so nam težave v Nemciji lahko opozorilo, da bomo temu problemu po­svetili vec pozornosti, ko se bomo npr. odlocali za sodelovanje s psihologi. 
-V srecanju z nemškimi koleigi sem tudi spoznala, da naše delo na podrocju psihoor:iko­logije ni tako neznatno in nepomembno. Morda res nimamo velikih organizacijskih projektov, toda skrb za celega cloveka skušamo realizirati v našem vsakdanjem delu. 
Dr. Metka Klevišar 
2. EVROPSl<A l<ONFERENCA ZA KLINICNO ONKOLOGIJO 

(2nd European Conference on Clinical Oncology and Cancer Nursing) 
Amsterdam, 2.-5. november 1983 
V Amsterdamu je od 2.-5. novembra potekala 

2. evropska konferenca za klinicno onkoloqijo (ECCO) v kongresnem centru RAi, ki je bila so­casno srecanje EACR (European Association for Cancer Research), ESMO (European Societv of Medica! Oncology), ESSO (European Society of Surgical Oncology), ESTRO (European Society of Therapeutic Radiology and Oncology). SIOP (lnternational Society of Pediatric Oncoloqy), EORTC (European Organization for Research on Treatment of Cancer) in UICC (Union lnterna­tionale Contre le Cancer). Strokovni program je potekal po vsebinsko zakljucenih sklopih. Prvi dan je bil namenjen raku dojke, tumorjem qlave in vratu, farmakologiji in transplantaciji kostneqa mozga. V nadaljevanju je bilo ,govora o gineko­loških tumorjih, malignih limfomih, tumorskih markerjih in receptorjih ter klinicnih preizkusih 
l. in II. faze. Sledili so: pljucni rak, sarkomi in melanomi, levkemije in testiranje obcutljivosti. Kasneje je bilo govora o uroloških tumorjih, stranskih ucinkih zdravljenja, kombiniranih na­cinih zdravljenja in tumorski imunologiji. 
Zakljucek kongresa je bil namenjen napredo­
valemu raku dojke, tumorjem prebavnega trakta, 
monoklonalnim protitelesom in svobodnim te­
mam. 
Predavanja so bila kombinacija referatov in 
posterjev z zakljucnimi komentarji. 
Socasno so ob uradnem programu potekala 
tudi satelitna srecanja strokovnjakov ob posa­
meznih problemih. 
Tako je potekalo posebno srecanje o vlogi monoklonalnih protiteles v diagnostiki in zdrav­ljenju tumorjev, o porfirinski lokalizaciji in foto­radioterapiji tumorjev, skupina za melanome pri EORTC pa je organizirala simpozij o perspekti­vah imunologije pri diagnostiki in zdravljenju malignega melanoma. Ceprav ni mogoce govoriti 
o bistvenih premikih pri diagnostiki in zdravlje­nju raka, je bila konferenca uspešna in je po­kazala trenutne trende v evropski kot tudi sve­tovni onkologiji. 
Ob strokovnem programu pa je potrebno ome­niti tudi prodor videotehnike, saj je mo.goce ce­lotno konferenco kupiti na videokasetah, na so­casni razstavi pa je bila med diagnosticnimi in terapevtskimi pripomocki razstavljena tudi vsa video oprema za edukacijo kadrov in izmenjavo informacij. 
Naslednje srecanje ECCO bo v Stockholmu ju­
nija 1985. 
Mag. dr. Zvonimir Rudolf 
SEVENTH INTERNATIONAL CONGRESS OF RADIATION RESEARCH 
Amsterdam, 3.-8. julij 1983 
Za radioterapevte in radiobiologe je bil Jack Fowler zanesljivo osrednja osebnost kongresa, živahen govornik in ognjevit diskutant. »V radio­terapiji sem že 33 let in ves ta cas poslušam, kako grob nacin zdravljenja raka je obsevanje in kako ga bosta v letu, dveh povsem izpodrinili kemoterapija in imunoterapija. Zdi se mi, da bo treba na tak preobrat pocakati še naslednjih 33 let.« Fowler se bori za svojo in za našo stro­ko, ne da bi morda podcenjeval uspehe na dru­gih podrocjih zdravljenja raka, pac pa s kritic­nim iskanjem poti za boljše nacine obsevanja. 

Ob tem, ko navdušenje nad uporabo radio­senzibilizatorjev plahni in ob vedno vecji skepsi glede prednosti obsevanja z žarki z visokim LET vse vec raziskovalcev vidi perspektivo v kombi­naciji obsevanja in hipertermije. Glavni problem hipertermije je tehnika, ki naj omogoci globinsko pregrevanje do tocno dolocene temperature. že danes pa je odprta druga obetavna pot: hiper­frakcionacija obsevanja. Vsaka sprememba re­žima obsevanja seveda sproži diskusijo o biolo­škem ekvivalentu doze obsevanja glede na cas obsevanja, število in velikost posameznih frakcii. Zdi se, da so v Amsterdamu dokoncno zavrqli Ellisov koncept nominalne standardne doze (NSD), in to predvsem zato, ker so ga v zadnjih letih mno,gi uporabljali za primerjanje kasnih 
Varia -saopštenja 
posledic obsevanja, cemur ni bil nikoli namen­jen. Namesto Ellisove formule bomo zdaj mo­rali za vsako kriticno normalno tkivo poznati koeficient alfa in beta: njuno razmerje meri spo­sobnost tkiva za popravilo radiacijske okvare. Eksperimenti so pokazali, da sodi vecina tumor­jev med hitro proliferirajoca tkiva. Ob enaki kasni okvari normalnih tkiv bo zato ucinek na tumor lahko do 25 % vecji, ce bomo bolnika obsevali veckrat dnevno z manjšimi enkratnimi dozami. 
Organizacija kongresa je bila brezhibna, se­kretar kongresa dr. Broerse pa jo je znal pope­striti še z veliko mero humorja. Lepo, prijetno, koristno srecanje. 
Mag. dr. Matjaž Zwitter 
DRUGI KONGRES DECJIH HIRURGA JUGOSLAVIJE SA INTERNACIONALNIM UCEŠCEM 
Beograd, 14.-16. september 1983 

Ob temi »Solidni tumori kod dece« sta Oluic (Beograd) in cepulic (Zagreb) zbra:a ve:; kot 40 referatov s podrocja otroške onkologije, od tega 13 tujih. Redko kdaj smo v zadnjih letih videli skupaj toliko naših zdravnikov, ki se ukvarjajo s solidnimi tumorji pri otrocih in zdi se, da je bil ta del otroške onkologije ob pogosto obrav­navanih levkemijah kar zapostavljen. 
Referenti iz tujine so lepo prikazali splošne smernice v zdravljenju otrok s solidnimi tumorji (Jereb in Exelby, New York) ter principe zdrav­ljenja nevroblastoma (Pineyro, Buenos Aires ter Hi.immer, Erlangen), mediastinalnih tumorjev (Slowikowski, Wroclaw), Wilmsovega tumorja (Sawicz-Birkowska, Wroclaw). tumorjev testisov in ovarijev (Exelby, New York) in adrenokorti­kalnih tumorjev (Akgi.in, Ankara). Med novostmi omenimo zelo agresiven pristop Helsona (New York) pri zdravljenju nevroblastoma, kjer upo­rablja supraletalno kemoterapijo in avtotransplan­tacijo kostnega mozga. Podatkov o uspešnosti takega zdravljenja še ni in osebno tudi dvomim, da je to pot k rešitvi problema nevroblastoma. Martins (Lizbona) pa je lepo prikazal prve izkuš­nje s parcialno nefrektomijo pri polarno ležecem Wilmsovem tumorju. Ohranitev polovice ledvice na oboleli strani utegne biti res koristna, vendar ne na racun vecje nevarnosti za recidiv, zato te vrste operacije za zdaj še ne moremo pripo­rocati brez zadržkov. 
Ob domacih referentov sta Župancic in Bradic pokazala zagrebško posebnost: embolizacijo re­nalne arterije dva dni pred operacijo Wilmsovega tumorja. V živahni diskusiji so vsi referenti brez izjeme u,gotavljali, da je to povsem nepotreben poseg (Exelby, Shaquiri, Drobnic) ter da se tu­mor po uvodni citostatski terapiji toliko zmanjša, da je operacija povsem neproblematicna (Jereb, Drobnic). Sicer pa je v vrsti predavanj domini­rala zahteva po sodelovanju zdravnikov razlicnih usmeritev pri zdravljenju otroških tumorjev. Ukel­li (Priština) je s prikazom otrok z neverjetno na­predovalnimi Wilmsovimi tumorji opozoril, da ni napredka brez boljše osnovne zdravstvene služ­be, ljubljanska skupina (Mihevc Golouh Us Dolnicar, Petric, Cerve k, Baebler,' Zwitter) 'pa j. pokazala rezultate centraliziranega obravnavanja otroških tumorjev in multidisciplinarnega pristopa v diagnostiki in zdravljenju. Kako dalec so od takega koncepta drugi centri v Jugoslaviji in zakaj je temu tako, se raje ne vprašamo. 
Organizatorjem cestitke in zahvala za brez­hibno in prijetno organizacijo kongresa. 
Mag. dr. Matjaž Zwitter 
10 SAVJETOVANJE O NAUCNIM I STRUCNIM PUBLIKACIJAMA I POLUPUBLIKACIJAMA 
Zagreb, 13.-14. oktober 1983 

V organizaciji Referalnega centra Univerze v Zagrebu je bilo 10. Savjetovanje namenjeno znanstvenim delavcem, urednikom, izdajateljem ter distributerjem znanstvenih publikacij in pol­publikacii, tj. vsem, ki se bavijo s problematiko pisanja, objavljanja, izdajanja in ocenjevanja znanstvenih in strokovnih dosežkov. 
V prvem predavanju je bila predstavljena problematika bibliografske kontrole in dostopno­sti javnosti izdajanja zbornikov znanstvenih in strokovnih združenj ter organizacij združenega .dela v znanstveno raziskovalni dejavnosti. Po­udarjena je bila potreba po vsebinski in bi­bliografski unifikaciji, saj izide veliko število zbornikov, ki so dostopni le ozkemu krogu bralcev. 
V predavanju o eticnih aspektih objavljanja znanstvenih del (doc. Lelas) je bil obravnavan vpliv znanstvenikovega dela na družbo (in obrat­no) v smislu odnosa znanstvenega dela do ele­mentov moci (politicnih, financnih, moralnih). Omenjena nasprotja so razumljivejša ob dejstvu, da znanje oziroma informacija pomeni moc, s katero lahko manipulirajo drugi. V takem raz­merju je vloga znanstvenika izjemno pomembna kljub temu, da znanstveniku (avtorju) le redko uspe zagotoviti moralno uporabo svojih rezulta­tov. Citirani so bili primeri iz polpretekle zqo­dovine ter razlicnost moralnih odlocitev o upo­rabi znanja atomske fizike Alberta Einsteina na eni ter Clausa Fuchsa na druqi strani. 
Za znanstveno raziskovalno delo je pomemben motiv, ki je lahko le želja po spoznanju ali pa služi znanstveno raziskovalno delo lastni afirma­ciji med kompetitivnimi kolegi. Odgovor na di­lemo naj bi bil v odvisnosti od moralnih tokov družbe ter moralnih kvalitet posameznika (objav­ljanje za vsako ceno, izpolnjevanje znanstvene »norme«, prikrivanje, kraja rezultatov, itd.). 
Diskusija, ki je sledila omenjenim izvajanjem, 

se je oddaljila od primerov pri nas, ki bi jih prav 
lahko navedel vsak udeleženec posvetovanja. 
Teoreticni in nam oddaljeni problemi, ki so bili 

Varia -saopštenja 
nanizani v diskusiji, niso sledili osnovnim smer­nicam, ki so bile podane v predavanju. 
Okrogla miza je bila organizirana kot posve­tovanje strokovnjakov o vlogi recenzije v znan­stveni in strokovni literaturi. Diskusija je v glav­nem sledila vsebini razstavljene.ga posterja prof. Nede Banic, na katerem je podala definicijo in namen recenzije. 
Ker naša revija že vec kot leto dni pošilja vse clanke v recenzijo, ne bo odvec, ce omenimo nekaj pomembnih elementov recenziranja. 
Definicija: recenzija je pismena ocena vred­nosti znanstvenega dela. Namen recenzije: je svetovalen uredništvu in vzgojen za avtorja. Kriticna ocena temelji na oceni znanstvene vrednosti dela, na oceni relevantnosti za caso­pis in na oceni kvalitete prezentacije. Uspešnost recenzije je odvisna od števila recenzentov in kvalitete navodil recenzentom. Ker recenzija služi avtorju, naj mu bo v pomoc in ne sme postati cenzura. Bistven element recenzije je obrazložitev tako pozitivnega kot tudi neqativ­nega mnenja. Koncno mnenje o objavi clanka ima uredništvo. 
Vsak clanek naj ima dvojni ali celo trojni re­cenzentski pregled, recenzentsko delo lahko opravljajo tudi inozemski recenzenti. Ker je dobra recenzija v bistvu znanstvena kritika, naj bi bila ta kritika javna, revije naj bi torej objav­ljale recenzije clankov (?). 
Razvila se je živahna diskusija o javnosti re­cenzije. Kljub temu, da posvetovanje ni spreje­malo sklepov in je želelo le prouciti posamezna mnenja, se je na koncu izoblikovalo stališce, da naj bo recenzija za recenzenta anonimna (ne­znan avtor) kljub temu, da »znan avtor« omo­goca recenzentu lažje preverjanje ev. predhodne objavljenosti clanka in neposreden stik z avtor­jem (diskusija, komentiranje). 
Delo recenzentov se (v glavnem) ne honorira, smatra se, da je recenzent priviligiran s tem, da prvi precita clanek. 
Predavanja in diskusija za okroglo mizo so nakazala obilico problemov izdajateljstva znan­stvene in strokovne literature. Odziv sodelujocih je pokazala zainteresiranost izdajateljev za stro­kovni dvig (svojih) publikacij, to pa je tudi po­trdilo, da je posvetovanje uspelo. Ob vse težjih financnih pogojih izdajateljstva se povecujejo tako strokovno moralni kot tudi tehnicno orqa­nizacijski problemi revii, zato si lahko le želi­mo pogostnejša podobna srecanja in izmenjavo izkušenj. 
Dr. Tomaž Benulic 

Varia -saopštenja 

MEDNARODNO PRIZNANJE prof. dr. Bojanu Varlu 

Združenje za nuklearno medicino Nemške demokraticne republike je odlikovalo prof. dr. B. Varla z medaljo »Geor,g von Hevesy-Rudolf Schiinheimer« za raziskovalne dosežke na pod­rocju nuklearne medicine in za uspešno stro­kovno sodelovanje med Združenjem za nuklear­no medicino Jugoslavije in Združenjem za nuklearno medicino Nemške demokraticne re­publike. 
Bojan Varl, dr. sci. dr. med., redni profesor Medicinske fakultete Univerze Edvarda Kardelja in direktor Univerzitetne klinike za nuklearno medicino v Ljubljani je tako pridružil najvišjemu priznanju, ki ga raziskovalcem dodeljuje So­
\nliifllid, des \ \. \11klmrnH·rlizi11isd1<·11 s_, 111po,i11111 , <'rleiht rli,• (;,•s!'ll,d,al"t l"i"11· \ 11l-kan11<'di,i11 dn 1 )1 ll\ 
Profcssor Dr. Bojan\ ari 
l .j11blja11a 
in \11erkr11111111g-.l'i11cr Hi,Sl't1:-<·hal'llid1c11 l ,cbl1111.l·t1 auf df'111 Grliiet d<>r \11kl('arnH'dizi11 
1111d !-.d11cr 1-'i)rd1Tu11g dl'r Zu:--a111111t·11arlH'il 
der \11kl.-;irnH·dizi11isrlH·11 c .. ,.-11,d,al"trn d.-r I JI JI\ 
1111d der Soziali:--1 isrht•11 1-'f)d(·rnti\ 1·11 lkpuhlik .lugo ... l;1\, ic11-. di(' 
GEOHG \0-\ IIE\.ESY 
HLDOLF SCIIO\'IIE I\IEll 
\IEDAILLE 

\ 1 n Profr..m· 1 >r. 11:1 )1·d,Hrl 
cialisticna republika Slovenija -nagradi »Bo­risa Kidrica« -tudi pomembno mednarodno priznanje. S skupnimi raziskovalnimi nalogami, s predavanji in s publikacijami v strokovnem tisku NDR je navezal s to socialisticno deželo trdne strokovne stike, še celo ko je bil kot pred­sednik izvršilnega odbora UNMJ pobudnik po­qodbe o strokovnem sodelovanju med obema združenjema in realizator pogodbenega sodelo­vanja, ki uspešno poteka. 
Medaljo so mu slovesno podelili na XX. nu­klearno-medicinskem simpoziju v Reinhardsbru­nu 9. maja 1983. 
Ponosni na pomembno mednarodno prizna­nje iskreno cestitajo prof. dr. B. Varlu njegovi so­delavci in clani Sekcije za nuklearno medicino združenja zdravniških društev Slovenije. 
Doc. dr. Boris Kastelic 

Varia -saopštenja 
IZVJEŠTAJ REDAKCIJE REVIJE »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« Predsedstvu UNMJ 
XVII Jugoslovenski sastanak za nuklearnu me­dicinu, Donji' Milanovac, 21.-24. september 1983. 
Revija »Radiologia lugoslavica« vec od izlaska prvog broja dalje, tj. od godine 1964., objavljuje clanke iz nuklearne medicine (Spaventi š .. 1: 127-148, 1964). U razdoblju skoro dve decenije bili su doprinosi iz nuklearne medicine stalno prisutni, što dokazuje i cinjenica da ima nu­klearna medicina u reviji svoju stalnu rubriku. Poreci clanaka objavljene su u reviji i recenzije knjiga te drugi doprinosi iz nuklearne medicine. 
U godini 1976 bio je na zajednickom sastanku proširenog UO Udruženja za nuklearnu medicinu SFRJ (Varaždin, 10. 6. 1976) i redakcije revije »Radiologia lugoslavica« primljen zakljucak, na osnovu kojeg je revija i zvanicno postala qlasilo i UNMJ. 
Time da revija »Radiologia lugoslavica« nudi prostor strucnjacima nuklearne medicine. da mogu objavljivanjem svojih radova prikazati do­stignuca na tom podrucju medicine, igra svaka­ko znacajnu ulogu u razvoju nuklearne medicine u našoj zemlji. 
Iz priloženog tabelaricnog prikaza proizlazi da zauzimaju u reviji objavljeni radovi iz nuklearne medicine u periodu od 1976. do 1983. godine do­brih 50 % svega prostora našeg casopisa. tj. do­bru polovinu. 
Revija »Radiologia lugoslavica« bori se velikim finansijskim poteškocama. Uzrok torne je u prvom redu brza rast štamparskih troškova, koji su se u razdoblju 1976.-1982. podigli za 511 %. U istom periodu subvencija Saveza R/P SIZ za naucn1 rad u SFRJ koja sufinansira izdavanje revije, podigla se jedva za 231 %. 
Udruženje za nuklearnu medicinu SFRJ sufi­nansi ra štampanje radova na osnovu svako,;o­dišnjeg ugovora. Iznos sufinansiranja odreduje se na taj nacin da UNMJ plati 1 /4 godišnjih štamparskih troškova (na osnovu predracuna). od cega se odbija 1 /4 sredstava koje doprinosi za izl2fonje revije Savez R/P SIZ za naucni rad u SFRJ, kao i svi iznosi koje uplacuju za sufi­nansiranje revie institucije za nuklearnu medici­nu na osnovu samoupravnih doqovora. 
Pošto radovi iz nuklearne medicine obuhva­
caju dobru polovinu i ne samo 1 /4 svih u reviji 
»Radiologia lugoslavica« objavljenih radova (ta­
bele 1, 2, 3, 4, 5), kao i zbog teške finansijske 
situacije revije koju prouzrukuju stabilizacijski 
poduhvati i brza rasla štamparskih troškova, re­
dakcija revije prinudena je da zamoli sve insti­
tucije u našoj zemlji koje se bave nuklearnom 
medicinom, da potpomažu izdavanje casopisa 
sklapanjem samoupravnih dogovora o sufinansi­
ranju. U slucaju da ne postoji moqucnost za 
takav oblik finansijske pomoci, predlažemo da 
se barem odobrenjem svakogodišnje novcane 
dotacije ·podupre njegovo izlaženje. Redakcija 
revije bice zahvalna za svaku i najmanju finan­
sijsku pomoc. 
Znacajan izvor prihoda svakako predstavljaju sredstva od pretplata. Na osnovu primljenoq za­kljucka trebali bi svi clanovi republickih i pokra­jinskih sekcija za nuklearnu medicinu biti pret­platnici revije. Zbog toga redakcija šalje reviju svim clanovima po spiscima, ali na žalost samo maleni broj redovno uplacuje pretplatu. što jasno proizlazi iz priloženog tabelaricnog prikaza. Neuredno uplacivanje pretplate, veliki broj otka­za i nejavljivanje promena adresa pokazuje ne­zainteresovanost clanova za reviju. Redakcija je mišljenja da bi barem autori clanaka trebali biti pretplatnici i uredni platioci. 
U vezi toga molimo sve sekretare R/P sekcija za nuklearnu medicinu da na svom sastanku pozovu sve clanove koji primaju revju da re­
dovno vrše placanje pretplata, ili da barem 
otkažu primanje našeg casopisa. Godišnja pret­plata za pojedince iznosi 500 din. Cena je vrlo niska, zbog toga za pojedince nikako ne pred­stavlja teret, a za opstatak revije prihodi od pretplata vrlo su znacajni. Pri torne još napomi­njamo da dostava 1godišnjaka (kuverti, PTT tro­škovi, racun, poštanska uplatnica) košta redak­ciju oko 80 dinara na pojedinca. 
Osim toga molimo da sekretari R/P sekcija za nuklearnu medicinu svake godine šalju redakciji revije dopunjeni spisak clanova, koji joj je nuž­dno potreban za tacnu evidenciju. 
Sve clanove R/P sekcija za nuklearnu medi­cinu molimo da svoje racine organizacije zainte­resuju da se pretplate na našu reviju. 
Upravu UNMJ molimo da nam šalje spisak cla­nova uprave UIMJ, kao i da nam obezbedi sp_isak predsednika i sekretara R/P sekcija za nuklearnu 
medicinu. 
Donji Milanovac, 21.9. 1983. 
Sekretar redakcije: 
Dr. Tomaž Benulic Glavni i odgovorni urednik: 
Prof. dr. Stojan Plesnicar 
Crtani iz spiska zbog Broj clanova 
otkaza, pramene Broj clanova Broj clanova Republika/pokrajina adrese ili iz drukcijih kojima se koji uplacuju 
po spiscima po dopunjenim razloga (smrt, penzija) revija šalje pretplatu 
iz g. 1976 spiscima 
itd.) SR BiH 26 (26*) 7 19 6 
I! 
SR Crna Gora 4 5 -5 1 
SR Hrvatska 94 26 68 46 
-
AP Kosovo 5 7 7 
o 

"O 
SR Makednija 10 14 1 13 6 
(/) < 
SR Slovenija 36 C 38 12 26 16 ro 
SR Srbija 60 (60*) 28 32 14 oj' AP Vojvodina 10 15 2 13 9 
UKUPNO 214 259 76 
• Dopunjeni spisci redakciji nisu bili dostavljeni uprkos svakogodišnjeg traženja. 
Tabela 1 -Prikaz stanja uplacivanja pretplate na reviju »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« 
O) 
w 
Saradivalo 
O) 
c,J 
Godina 1976 
Procenat 
Ukupni broj 
Od toga broj Nuklearna medicina 
od svih 
u godini 
Broj revije objavljenih u godini 
objavli?nih od toga 
ukupno drugo objavljenih 
radova clanaka drugo broj clanaka 
radova 
53% 
1/1976 14 6 8 -­
2/1976 65 7 63 58 5 
3/1976 22 16 6 3 1 2 
4/1976 24 22 2 -je ukupno 
149 autora UKUPNO 125 102 66 
-
< 
i koautora 
;;;· 
59 7 
en 

"' 
o 
Napomena: U broju 2/1976 bili su objavljeni radovi XIII naucnog sastanka udruženja za nuklearnu medicinu Jugoslavije (Maribor 1976). 
"O u,, 
:, 
Godina 1977 'iii" 
21 % 
1 /1977 20 14 6 1 1 -Saradivalo 
2/1977 15 10 5 1 1 -je ukupno 
-
3/1977 18 14 4 1 1 32 autora 
4/1977 51 39 12 22 19 3 i koautora UKUPNO 104 
25 22 3 
Napomena: U broju 4/1977 bili su objavljeni radovi lntersekcijskog sastatanka Sekcije za nuklearnu medicinu Srpskog lekarskog društva i Sek­cije za nuklearnu medicinu Makedonskog lekarskog društva (Sremska Kamenica 1977). 
Tabela 2 -Brojcani prikaz u reviji »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« objavljenih radova iz nuklearne medicine za godinu 1976 i 1977 
Godina 1978 
Procenat 
Ukupni broj 
Od toga broj Nuklearna medicina 
od svih 
u godini 
objavljenih 
Broj revije u godini 
objavljenih od toga 
ukupno drugo objavljenih 
radova clanaka drugo broj clanaka 
radova 
53% 
Saradivalo 
1/1978 69 6 1 1 
2/1978 124 123 1 124 123 je ukupno 
3/1978 19 14 5 1 1 24 226 autora 
i koautora 
< 
4/1978 
UKUPNO 236 224 12 126 in extenso 35 iii' 
apstrakti 90 
<J> 
"" 

o 
Napomena: U broju 2/1978 bili su objavljeni radovi II kongresa nuklearne medicine Jugoslavije (Bled 1978). 'O 
<J>< 
Godina 1979 .;· 
59% 
1/1979 14 14 5 5 
Saradivalo 
2/1979 81 80 1 81 80 
3/1979 je ukupno 
32 
2 
4/1979 
200 autora 
20 3 4 4 
Ukupno 152 
i koautora 
146 6 90 in extenso 39 
apstrakti 50 
Napomena: U broju 2/1979 bili su objavljeni radovi XV Jugoslovenskog naucnog sastanka nuklearne medicine Jugoslavije (Banja Luka 1979). 
Tabela 3 -Brojcani prikaz u reviji »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« objavljenih radova iz nuklearne medicine za godinu 1978 i 1979 
O) (,) C.O 
O) .i::,.. 
o 
Godina 1980 
Procenat 
Ukupni broj 
Od toga broj Nuklearna medicina 
od svih 
-----•------·­
u godini 
Broj revije objavljenih u godini 
objavljenih od toga 
ukupno drugo objavljenih 
radova clanaka drugo broj clanaka 
radova 
66% 
1/1980 27 21 6 5 5 
Saradivalo 
2/1980 25 20 5 7 7 
je ukupno 
3/1980 96 1 96 
4/1980 23 16 7 4 3 253 autora 
i koautora 

UKUPNO 172 153 19 113 in extenso 57 2 apstrakti 54 
1! 
Napomena: U broju 3/1980 bili su objavljeni radovi XVI Jugoslovenskog sastanka nuklearne medicine Jugoslavije (Rijeka 1980). 
1. 
.;· 
Godina 1981 
52% 
1 /1981 19 18 1 2 2 
Saradivalo 
2/1981 24 14 10 4 4 
3/1981 48 1 48 je ukupno 4/1981 22 14 8 4 4 139 autora 
i koautora 
UKUPNO 114 
20 59 58 
Napomena: U broju 3/1981 bili su objavljeni radovi XVII Jugoslovenskog sastanka nuklearne medicine Jugoslavije (Novi Sad 1981). 
Tabela 4 -Brojcani prikaz u reviji »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« objavljenih radova iz nuklearne medicine za godinu 1980 i 1981 
Godina 1982 
Procenat 
Ukupni broj 
Od toga broj Nuklearna medicina 
od svih 
u godini 
Broj revije objavljenih u godini 
objavljenih od toga 
ukupno drugo objavljenih 
radova clanaka drugo broj clanaka 
radova 
40% 
1/1982 19 16 3 4 4 -
Saradivalo 
2/1982 32 31 1 31 31 -
je ukupno 
3/1982 20 13 7 1 1 ­
108 autora 
4/1982 35 30 5 6 6 
i koautora 
UKUPNO 106 16 42 
;;;· 
-
1 
en 
'" 
je ukupno Napomena: U broju 2/1982 bili su objavljeni radovi III kongresa nuklearne medicine Jugoslavije (Skopje 1982). o 

!.c 
Godina 1983 
-
il 
57% 
1/1983 20 14 6 2 1 1 
Saradivalo 
2/1983 27 22 5 4 3 1 
3/1983 2 56 55 1 4/1983 u pripremi za štampu 147 autora 
i koautora UKUPNO 104 91 13 62 59 3 
Napomena: U broju 3/1983 objavljeni su radovi XVIII Jugoslovenskog sastanka za nuklearnu medicinu Jugoslavije (Donji Milanovac 1983). Prikaz važi za tri vec štampane brojeve u 1983. godini. 
Tabela 5 -Brojcani prikaz u reviji »RADIOLOGIA IUGOSLAVICA« objavljenih radova iz nuklearne medicine za godinu 1982 i 1983 
Ol .j::> 
...... 

Varia -saopštenja 
REPUBLICKIM I POKRAJINSKIM SEKCIJAMA ZA RADIOLOGIJU I NUKLEARNU MEDICINU JUGOSLAVIJE 
Povodom javne diskusije u republickim i po­krajinskim sekcijama o nacrtu Pravilnika Udru­ženja radiologa i obrazloženja datog uz taj na­crt, želeli bismo da se u sekcijama prodiskutira i pitanje naših sledecih kongresa i intersekcij­skih sastanaka na jugoslovenskom nivou a isto­vremena da Vas obavestimo i o nekim drugim pitanj ima. 
1.aPrema našem mišljenju posle XII Kongresaasledeci intersekcijski strucni sastanak na jugo­slovenskom nivou trebalo bi održati u SR Make­doniji 1986. godine a sledeci XIII Kongres u SR 
,
Hrvatskoj. Naime, SR Makedonija je bila na redu i za ovaj XIII Kongres ali je odustala, pa je odre­deno da kongres bude u Beogradu. Prema do­sadašnjem redosledu sada je na redu za XIII Kongres SR Hrvatska (Skopje -Beograd -Pula -Ljubljana -Sarajevo -Novi Sad -Beo­grad -SR Makedonija -SR Hrvatska). U pri­logu ovog pisma nacinjen je redosled sledecihaintersekcijskih strucnih sastanaka na jugosloven­skom nivou 1u turnusu 
i kongresa narednom (ta­bela 1).a

1  lntersekcijski sastanak radiologa Jugoslavije  SR Makedonija  1986  
XIII Kongres radiologa Jugoslavije  SR Hrvatska  1988  
II  lntersekcijski sastanak radiologa Jugoslavije  SR BiH  1990  
XIV Kongres radiologa Jugoslavije  SR Slovenija  1992  
III lntersekcijski sastanak radiologa Jugoslavije  SAP Vojvodina  1994  
XV Kongres radiologa Jugoslavije  SAP Kosovo  1996  
IV lntersekcijski sastanak radiologa Jugoslavije  SR Crna Gora  1998  

Tabela 1 -Predlog za sledeci turnus kongresa 
Ako se prihvati da SR Makedonija organizuje 1 lntersekcijski sastanak radiologa Jugoslavije 1986. godine, a SR Hrvatska XIII Kongres radio­loga Jugoslavije 1988. godine, onda bismo na našoj redovnoj Skupštini uz XII Kongres birali predsednika i generalnog sekretara iz makedon­ske sekcije gde bi predsedništvo bilo do 1986. qodine (mandat traje dve godine), a podpredsed­nika iz hrvatske sekcije, koji bi u drugam man­datskom periodu postao predsednik do 1988. go­dine kada se održava XIII Kongres. Birali bismo i druqoq podpredsednika i drugog qeneralnoq sekretara cija funkcija miruje u prvom mandat­nam neriodu. Ovaj drugi ,generalni sekretar je iz hrvatskP-sekcije a drugi podpredsednik iz bo­sansko-herceqovacke sekcije pošto ce predsed­ništvo imati sedište u SR Bosni i Herceqovini do II lntP-rsekciiskoq strucnog sastanka radio!ooa Juqoslaviie 1990. qodine. 
2.aželimo da na našoj sledecoj Skupštini oda­ma oriznanie nRšim poznatim strucniacima, da ih ororilasimo doživotnim pocasnim clanovima na­šen Udruženia i da im dodelimo diolome poca­snoq clana (cl. 23 i 24 nacrta Pravilnika). Radi se 
oaživecim istaknutim strucnjacima koii su oen­zionirani ili s1J neoosredno ored penziiom. Pred­lažemo sledece koleae za oocasne clanove: prof. dr Božena Ravnihar. prof. dr Stanko Her­nja_ orof. dr Bruno Mark. prof. rlr Ferdo Pe­trovcic. prof dr Šime Cicin-šain. prof. rlr Mi­lovan Curcic dr Miletq Maaaraševic. nrnf. dr Dimitar Tevcev i prof. dr .Josip Nova1<. l.1',olikf) je ne1<o slucaino zaboravlien. molimo dcJ na orl­novaraiuca !"P.1<cii,i oredloži i za svakoo no'11en11­to,.., clan;, i;,: svoie sekciie oo moqucnosti rln!"t:>vi kucnu adresu i uoiše zaboravlieno Z"PniP-(rlr n211ka ili al<ademik). 
Pared toga želimo da proglasimo pocasnim clanovima našeg Udruženja i neke inostrane 
intersekcijskih sastanaka radiologa Jugoslavije 
strucnjake koji su zadužili našu radiologiju ali prema Vašim predlozima. U tom slucaju bismo ih trebali pozvati kao naše goste na sledeci kon­gres radi urucenja diploma. Za takve bi takoder trebalo da raspolažemo njihovom tacnom adre­som stana ili ustanove u kojoj rade. 
Isto tako želimo odati priznanje svima živecim predsednicima svih dosadašnjih kongresa i pred­sednicima Udruženja radioloqa Jugoslavije. Na­vodimo njihova imena: prim. dr Anastasov, prim. dr Ivo Borovecki, prof. dr Božena Ravnihar, prof. dr Jelena 0ordevic, prof. dr Milivoje Dedic i prim. dr Kuzman Granic (predsednici konaresa) te: prof. dr Dimitar Tevcev, prof. dr Mileta Maqa­raševic, prof. dr Božena Ravnihar. prof. dr Milivo­je Dedic i prof. dr Stanko Ledic (predsednici na­šeq Udruženja). To strucno-društveno priznanje u obliku zahvalnice bi im se takoder urucilo naasledecoj Skupštini. Svima njima dodajemo i re­dakciiu našeg casopisa »Radioloqia luqoslavica«. 
3. Neke sekcije nam još nisu dostavile pred­loge koje inostrane strucnjake pozvati na kon­qres kao naše qoste (placanie troškova boravka na naš racun), pa molimo da to ucine (vec je urnirano). 
Ocekujemo Vaše odqovore odnosno mišlieni,i najkasnije do 31. januara 1984. godine, kada i predloge na nacrt Pravilnika Udruženja. 
Predsednik: prof. dr Stanko Ledic 

Varia 
-saop_š_te_n.ja _ 
OBRAZLOŽENJE 
Ovaj nacrt ili predlog Pravilnika Udruženja ra­diologa Saveza /ekarskih društavg Jugoslavije je izradila komisija predsedništva Udruženja odre­dena na prvoj sednici predsedništva 15. 12. :980. qodine u Beogradu. Koncept Pravilnika je donela Skupština Saveza lekarskih društava Jugoslavije 
20. juna 1979. godine u Novam Sadu za sva spe­cijalisticka Udruženja. Naša komisija se morala držati tog koncepta koji se odnosi na: opšte odredbe, zadatak Udruženja, clanstvo Udruženja, finansije Udruženja i delom na organe Udruže­nja. Komisija je imala zadatak da u jedan takav koncept unese specificnosti za naše Udruženje i stavove prema zak/juccima druge sednice na­šeg predsedništva održane 23.4.1982. ,godine u Beoaradu i trece sednice održane 24.9.1982. qo­dine-· u Osijeku, a one se uglavnom odnose na organe Udruženja. Te odredbe se sastoje u sle­decem: 
1. Izvršena je pramena naziva Udruženja za radio/ogiju i nuklearnu medicinu u -Udruženje 
radiologa Jugoslavije. 

2. 
Kongresi se održavaju svake cetvrte godine a intersekcijski strucni sastanci na jugosloven­skom nivou izmedu dva konqresa, takoder sva­ke cetvrte godine. 

3. 
Mandat predsednika. podpredsednika i qe­nera/nog sekretara traie dve qodine s tim što se na Skupštini bira predsednik, podpredsednik i qeneralni sekretar prvoq dvoqodišnjea mandata te podpredsednik i qeneralni sekretar druqoa mandata. Podpredsednik automatski postaie predsednik u druqom mandatu a funkcija dru­aoq podpredsednika i druaoa aeneralnoq sekre­tara miruje u prvem dvogodišnjem mandatu i oostaje izvršna u druaom dvoaodišniem mandc1­tu. To ie zboa toga što se Skupština održav'l svake cetiri aodine i iz poznatih razloaa (uq/av­norn finansiiskih) nije moquce održavati vanred­ne Skupštine dve godine posle redovne. 


U predsedništvo se biraiu van kvote svoie de­leqaciie i predsednici republickih i Pokrajinskih sekcija za radioloaiiu kao i alavni i odqovorni urednik casopisa »Radioloqia luaoslavica«. 
4. 
Na Skupštini Predsednik oraanizacionog od­bora prošloa konaresa podnosi izveštai o radu konaresa i završni racun kongresa preko nad­zornoa odbora Udruženja. 

5. 
Pared drugih stalnih komisija pri predsed­ništvu formiraiu se i stalna komisiia za radiodi­iaanostiku i komisija za radioteraPiiu koie se bave svim strucno-organizacionim pitaniima iz svoie oblasti. 


n Naše Udruženie kao i ostala sPeciialisticka 11druženia nisu pravna lica i nemaiu svoi žiro racun i finansiie Udruženia se vode preko inter­noci žiroa racuna rePublickoq/pokrajinskoq !el<ar­skoq društva u sedištu Udruženia. 
To bi bile glavne napomene kako bi se mo­gle bolje razumeti odredbe o nacrtu Pravilnika koii se ovim daie na iavnu diskusiju u sve re­publicke i pokrajinske sekcije za radiologiju a bice objavljen i u »Radiologia lugoslavica« da se s njim upozna celo clanstvo. Ocekujemo Vaše primedbe najkasnije do 31. januara 1984. 
Predsednik komisije: prof. dr S. Ledic 
NACRT PRAVIL N IKA 
UDRUŽENJA RADIOLOGA 
SAVEZA LEKARSKIH DRUŠTAVA JUGOSLAVIJE 
PRAVILNIK 
UDRUŽENJA RADIOLOGA 
SAVEZA LEKARSKIH DRUŠTAVA JUGOSLAVIJE 
Na osnovu cl. 15, 28 i 37 Statuta lekarskih dru­štava Jugoslavije (u da/jem tekstu SLOJ) od 11. juna 1982. godine Skupština Udruženja radio/o,ga Jugoslavije pri SLOJ donosi Pravilnik o svom radu. 
l. OPŠTE ODREDBE 
Clan 1 
U cilju razvoja i unapredenja radiologije, radi sag/edovanja, proucavanja i rešavanja problema­tike, koordiniranja i saradnje na tom planu for­mira se Udruženje radiologa Jugoslavije (u da­/jem tekstu Udruženje). Udruženje je dobrovoli­na strucna i društvena organizacija republickih i pokrajinskih sekcija za radiologiju (u da/jem tekstu sekcije), koje se udružuju radi unaprede­nja svoje de/atnosti i medusobnog koordiniranoq rešavanja pitanja od znacaja za udružene cla­nove i šire društvene interese. 

Udruženje se formira u okviru SLOJ i okup/ja sve radiologe kao i druge strucnjake sa faku/tet­skim obrazovanjem koji se bave problematikam uskom vezanem za radiološku struku. 
Clan 2 

Republicke i pokrajinske sekcije su potpuno samostalne u svome radu u okviru Statuta svo­jih maticnih lekarskih društava. 
Clan 3 
Udruženje deluje u skladu sa odredbama ovoa 

Pravilnika  Statuta SLOJ na teritoriji cele Jugo­ 
slavije.  
Clan 4  

Rad Udruženja se zasniva na ustavnim princi­pima, na programskoj usmerenosti SSRNJ i Sta­tuta SLOJ. 
Clan 5 

U utvrdivanju i izvršavanju svojih zadataka Udruženja sprovodi deo programa SKJ i SSRNJ te SLOJ koji se odnosi na rad zbog cega je 
Varia -saopštenja 
osnovano, saraduje sa društveno-politickim, strucnim i naucnim o.ganizacijama, posebno sa udruženjima koja okupljaju druge profile zdrav­stvenih radnika, samoupravnim interesnim zajed­nicama, organima društveno-politickih zajednica kao i sa strucnim organizacijama u inostranstvu. 
Clan 6 
Udruženje se može uclaniti u srodne meduna­rodne strucne organizacije sa slicnim ciljevima propisanim ovim Pravilnikom i Statutom SLOJ pod uslovom da delatnost tih organizacija nije u suprotnosti sa interesima SFRJ i njezinim dru­štveno-politickim uredenjem. 
Clan 7 
Rad Udruženja je javan. Javnost u radu se ostvaruje: 
-ucešcem predstavnika zainteresovanih or­ganizacija iz cl. 5 ovog Pravilnika u radu Udru­ženja; 
-objavljivanjem plana i programa delatnosti Udruženja; 
-informisanjem javnosti preko sredstava in­formisanja Udruženja i Biltena SLOJ; 
-preko redovnog informisanja SLOJ o svo­me radu. 
Clan 8 
Udruženie nema svojstvo pravnoq lica. 
Udruženje vrši samostalnu svoju strucnu i dru­štvenu delatnost, a SLOJ je koordinator rada u okviru ovoq Pravilnika i Statuta SLOJ. 
Ovai Pravilnik je konstitutivne prirode jer se njegovim donošenjem Udruženje organizuie kao samoupravna i organizaciona jedinica SLOJ. 
Clan 9 
Registracija Udruženia u okviru SLOJ obezbe­duje delatnost Udruženja na teritoriji cele Jugo­slavije. 
Clan 10 Udruženje predstavlia republicke i ookraiins'<e sekcije prema saveznim i druqim or-Qanima i or­qanizacijama u zemlji i inostranstvu u svim oita­njima od interesa za clanove Udruženja i SLOJ u celini. 
Clan 11 
Udruženje predstavliaju. potpisuju i obavezuju predsednik i generalni sekretar Udruženja. 
Clan 12 
Sedište Udruženja niie stalno i nalazi se u mestu boravka predsednika odnosno u mestu buduceq kongresa radiologa. 
Clan 13 
Udruženje ima svoj pecat i cetvrtasti štambilj sa natpisom: SAVEZ LEKARSKIH DRUŠTAVA JUGOSLAVIJE, UDRUžENJE RADIOLOGA JUGO­SLAVIJE na srpsko-hrvatskom jeziku. 
Prema inostranstvu Udruženje ima i naziv na engleskom jeziku koji glasi: UNION OF MEDICAL SOCIETES OF YUGOSLAVIA -YUGOSLAV AS­SOCIATION OF RADIOLOGY. 
II. ZADACI UDRUŽENJA 
Clan 14 
Zadaci udruženja su: 
-zalaže se za ostvarivanje zdravstvene po­litike u skladu sa socijalistickim samoupravnim sistemom i zajednickom politikom razvoja Jugo­slavije; 
-prati realizaciju zdravstvene politike i zdrav­stvene zaštite i izmenjuje iskustva i saradnju sa drugim Udruženjima na strucnom, društvenom i organizacionom planu; 
-doprinosi razvitku zdravstvene zaštite sta­novništva u skladu sa suvremenim dostignucima medicinske nauke a u okviru potrebe i moguc­nosti društvene zajednice; 
-razvija samoupravljanje i unapreduje sa­moupravne odnose u osnovnim organizacijama udruženog rada, zdravstvene delatnosti zajedno sa ostalim zdravstvenim radnicima i organizaci­jama; 
-razvija i neguje lekarsku etiku; 
-brine o profesionalnom i socijalno-ekonom­
skom položaju radiologa kao i o njihovoj izo­lxazbi i strucnom usavršavanj u; 
-radi na razvoju i afirmaciji radiološke stru-1-:e; 
-obraduje probleme iz narodne patologije od interesa za celu zemlju u svome domenu; 
-radi na razvijanju i sprovodenju koncepci­je i doktrine zdravstvene zaštite u opštenarod­noj odbrani i društvenoj samozaštiti u svom do­menu; 
-koordinira rad republickih i pokrajinskih sekcija; 
-daje mišljenje i predloge od1govarajucim orqanima zakonodavne i izvršne vlasti i interes­nim zajednicama iz svoje oblasti; 
-radi na planu zdravstvenog prosvecivanja naroda; 
-održava kongrese, simpozijume i strucne 
sastanke opšte jugoslovenskog znacaja; 
-strucno pomaže i usmerava rad strucnog casopisa; 
-stara se o ucešcu naših strucnjaka na kon­gresima i strucnim sastancima i daje predloge za njihov odlazak van zemlje; 
-daje predloqe i mišljenje po nastavnim pla­novima i proqramima medicinskih fakulteta i dru­gih visokih i viših nastavnih ustanova. 
Clan 15 
U ostvarivanju zadataka iz predloženog clana Udruženje: 
-održava stalne kontakte sa svojim clanovi­ma i sekcijama. prima njihove predloge i mišlje­nja i donosi odluke sa kojima ih upoznaje; 
-analizira, uskladuje i rešava zdravstvenu problematiku i daje predloge nadležnim savez­

Varia -saopštenja 
nim predstavnickim te/ima i tirne ucestvuje u kreiranju zdravstvene politike zemlje iz svoje oblasti; 

-uspostavlja i održava kontakte sa odqova­rajucim saveznim organima, društvenim i struc­nim organizacijama nadležnim za rešavanje po­
,!(renutih pitania; 
-uspostavlja kontakte i saraduje sa inostra­nim lekarskim i drugim zdravstvenim organizaci­jama iz svoje oblasti rada radi razmene iskustava od interesa za svoje clanove i razvoj svoje stru­ke u zemlji; 
-organizuje kongrese, intersekcijske sastan­ke, simpozijume i savetovanja opšte jugos/oven­skog znacaja; 
-izdaje strucni casopis »Radiologia lugosla­vica«; 
-organizuje nacin uplate clanarine meduna­rodnim strucnim organizacijama. 
III. CLANSTVO UDRUžENJA 
clan 16 
Udruženje sacinjavaju specijalisticke sekcije republickih i pokrajinskih lekarskih društava. Spe­cijalisticke sekcije su osnivaci Udruženja, a SLOJ daje saglasnost za osnivanje Udruženja. 
Za osnivanje Udruženja potrebno je da posta­je najmanje tri republicke/pokrajinske sekcije. 
clan 17 
clanstvo u Udruženju je dobrovoljno. 
Svaki clan Udruženja ravnopravno ucestvuje u odlukama i sprovodenju ciljeva i zadataka predvidenih ovim Pravilnikom i drugim zajednic­kim aktima. 
Clan 18 
Prava clanova su: 
-da preko svojih delegata ucestvuju u radu organa i tela Udruženja; 
-da predlažu i odlucuju o programu rada Udruženja a u skladu sa odlukama Skupštine SLOJ, Skupštine Udruženja te svojih republic­kih i pokrajinskih lekarskih društava i sekcija; 
-da usmeravaju strucnu i društvenu delat­nost Udruženja; 
-da budu informisani o radu Udruženja. 
Clan 19 Oužnosti clanova su: 
-da aktivno ucestvuju u ostvarivanju ciljeva i zadataka Udruženja i SLOJ; 
-da sprovode odredbe ovoq Pravilnika, pla­nova i programa rada i odluke Udruženja i Skup­štine SLOJ; 
-da redovno placaju clanarinu Udruženju. 
Clan 20 
Pojedinacni clanovi Udruženja su svi oni koji su clanovi republickih i pokrajinskih sekcija kao clanovi drugih srodnih specijalistickih sekcija 
koji se bave slicnom zdravstvenom problemati­kam te druQi strucnjaci sa visokom fakultetskom spremom koji saraduju sa radiolozima u svako­dnevnom radu. 
Clan 21 
Redovni individualni clanovi Udruženja su svi 
lekari-radiolozi koji su redovni clanovi svojih re­
publickih i pokrajinskih sekcija maticnih lekar­
skih društava. Ukoliko još nije osnovana repu­
blicka ili pokrajinska sekcija, tada moraju biti 
redovno clanovi maticnih lekarskih društava. 

Redovni individualni clanovi su dužni da uce­stvuju u svim oblastima strucne i društvene de­latnosti svojil1 sekcija i u ostvarivanju programa .Udruženja ispunjavajuci sve obaveze prema Udruženju te da cuvaju ugled Udruženja. Re­dovni clanovi mogu birati i biti birani u sve 
organe Udruženja. 
Clan 22 
Vanredni individualni clanovi Udruženja su 
vanredni (dopisni) clanovi republickih i pokrajin­
skih sekcija. Mogu biti medicinski strucnjaci dru­
gih specijalnosti koji usko saraduju sa radio/o­
zima po slicnoj prob/ematici i isticu se u toj 
saradnji kao i drugi nemedicinski strucnjaci sa 
fakultetskom spremom usko vezani svojom de­
/atnošcu sa radiologijam. Vanredne clanove 
Udruženja potvrduje predsedništvo Udruženja na 
predlog republickih i pokrajinskih sekcija. 
Vanredni clanovi imaju sva prava i obaveze 
kao redovni clanovi samo ne mogu biti birani 
u organe Udruženja. 
Clan 23 
Pocasno clanstvo u Udruženju je individualno i dodeljuje se istaknutim domacim i stranim naucnim radnicima a koji su stekli izuzetne za­sluge na polju radiologije od znacaja za našu struku ili svojim radom u Udruženju podigli ugled 
,Udruženja. 
Clan 24 
Pocasne clanove bira Skupština Udruženja na 
predlog republickih i pokrajinskih sekcija uz 
prethodnu saglasnost SLOJ. 
Pocasnom clanu se dodeljuje diploma. Krite­
rijum, nacin izbora i tekst diplome utvrduje se 
posebnim pravilnikom koji donosi Skupština 
Udruženja, a potvrduje SLOJ. 
Clan 25 
Posebna strucno-društvena priznanja u obliku 
zahvalnice, plakete ili povelje dodeljuje Skup­
ština Udruženja pojedincima ili pravnim licima 
koji su se istakli svojim radom u Udruženju ili 
u saradnji sa Udruženjem te doprineli njegovom 
razvoju i ugledu. 
Kriterijumi, nacin izbora i tekst priznanja od­
reduje se pravilnikom koji donosi Skupština 
Udruženja i potvrduje SLOJ. 

Varia -saopštenja 
IV. ORGANI UDRUŽENJA 
clan 26 Organi Udruženja su: 
1. 
Skupština 

2. 
Predsedništvo 

3. 
Nadzorni odbor 


Clan 27 
Skupština je najviši organ Udruženja. 
Skupštinu sacinjavaju delegacije clanova osni­vaca Udruženja. Svaka republicka sekcija daje po pet delegata, pokrajinske sekcije po dva de­legata, a redakcija casopisa »Radiologia lugosla­vica« jednoq delegata. Republicke i pkrajinske sekcije utvrduju nacin kandidovanja, izbor svo­jih delegata i formiranje delegacije. 
Clan 28 
Skupština se saziva po potrebi a najmanje je­danput svak·e cetvrte godine za vreme održava­nja kongresa. 
Skupština se može sazvati i odlukom predsed­ništva ili na zahtev dve republicke/pokrajinske sekcije. 
Skupština se može održati ako je prisutno više od polovine delegata. 
Rad skupštine je javan. 
Odluke Skupštine se donose usaglašavanjem -konsenzusom ili javnim glasanjem. U sluca­ju potrebe da se na Skupštini glasa, glasa se po principu delegacija bez obzira na prisutan broj clanova delegacija. Odluke Skupštine su u tom s!ucaju punovažne ako se za njih izjasni najma­
nje dve trecine delegacija. 
Clan 29 
Mandat delegata Skupštine traje cetiri qodine tj. do sledeceg konqresa. lzabrani delegati mogu biti zamenjeni drugim i pre isteka mandata ako podnesu ostavku ili budu opozvani od orqana koji ih je delegirao. 
Clan 30 
Nacin sazivanja i rad Skupštine se reguliše posebnim poslovnikom. 
Clan 31 
Skupština 
usvaja poslovnik o svom radu; 
-verifikuje mandat delegata Skupštine i cla­nova predsedništva Udruženja; 
-usvaja opštu programsku orijentaciju Udru­ženja; 
-pretresa dosadašnji rad predsedni_štva 
Udruženja i njegovih komisija; 
-donosi, dopunjuje i menja Pravilnik Udru­ženja na osnovu prethodne javne diskusije u re­publickim i pokrajinskim sekcijama i daje qa na sa,qlasnost SLOJ; 
-daje razrešnicu dotadašnem predsedništvu Udruženja; 
-dodeljuje pocasna zvanja i posebna prizna­nja; 
-odlucuje o clanstvu u medunarodnim orqa­nizacijama i u torne obaveštava SLOJ; 
-utvrduje godišnji i cetvorogodišnji plan rada i finansijski plan Udruženja; 
-odobrava završni cetvorogodišnji racun fi­nansijskog poslovanja Udruženja; 
-razmatra i odobrava izveštaj o radu pret­hodnog kongresa i njegov završni racun; 
-odreduje mesto održavanja sledeceg kon­gresa svake cetvrte goJine i intersekcijskoq sa­stanka radiologa Jugoslavije svake druge godine; 
-bira predsedništvo Udruženja na predlog republickih i pokrajinskih sekcija i prethodno usaglašenih stavova; 
-bira predsednika, podpredsednika i qene­ralnog sekretara za prvi dvogodišnji mandat kao i podpredsednika i generalnog sekretara za dru­gi dvogodišnji mandat; 
-daje ovlašcenja predsedništvu da odredu­je delegate za Skupštinu SLOJ; -bi ra delegate za strucni savet SLOJ; 
-razmatra i odobrava izveštaj o radu i finan­sijski izveštaj redakcije strucnog casopisa »Ra­diologia lugoslavica«; 
-utvrduje clanove redakcionog odobora ca­sopisa »Radiologia lugoslavica« prema predlozi­ma sekcija; 
-donosi odluke o izdavackoj delatnosti Udru­ženja; 
-ovlašcuje predesdništvo da donosi odJuke 
o visini clanarine Udruženja i visini pretplate za strucni casopis. 
Clan 32 
Predsedništvo 
Predsedništvo je izvršni kolektivni organ Skup­štine i rukovodi radom Udruženja izmedu dve Skupštine. 
Predsedništvo sacinjavaju po dva delegata re­publickih i pokrajinskih sekcija. 
Clanovi predsedništva po položaju su i pred­sednici republickih i pokrajinskih sekcija kao i glavni i odgovorni urednik casopisa »Radiolo­gia lu,goslavica« odnosno clan redakcije kojega on predloži. 
Predsednik Udruženja i generalni sekretar su izvan kvote svoje sekcije. 
Clan 33 
Predsedništvo se sastaje po potrebi a najma­nje jedan put godišnje. Predsedništvo saziva predsednik Udruženja i rukovodi sednicama. U slucaju njegove sprecenosti zamenjuje ga pod­predsednik ili generalni sekretar. Predsedništvo se mora sazvati i na zahtev najmanje dve r(;)pu­blicke/pokrajinske sekcije ili PQ odluci predsed­ništva Udruženja ili predsedništva SLOJ. 
Predsedništvo radi u sednicama i donosi ko­lektivne odluke. U slucaju glasanja ono se vrši na nivou delegacija. Odluke su pravosnažne ako su prihvacene od najmanje dve trecine delega­cija. 
Clan 34 
Mandat clanova predsedništva traje cetiri qo­dine tj. do sledeceg kongresa, osim mandata 

Varia -saopštenJ.· a 

_ 
predsednika, podpredsednika i generalnog se­kretara. 

Mandat predsednika i generalnog sekretara traje dve godine. U drugam mandatnom per[odu do sljedeceg kongresa predsednik i generalni sekretar su iz sekcije koja organizuje sledeci kongres. 
Podpredsednik se bira iz sekcije koja je orqa­nizator sledeceg kongresa. Njeqov mandat tra­je prve dve godine a druge dve godine automat­ski postaje predsednik predsedništva do slede­
ceg konqresa. 
Ukoliko maticna sekcija oduzme dele,gatsko pravo predsedniku, podpredsedniku ili general­nam sekretaru, automatski gubi položaj na ko­jemu se nalazi. 
Clan 35 

U slucaju duže sprecenosti i otsutnosti pred­sednika, zamenjuje ga podpredsednik ili clan predsedn·ištva kojega predsednik odredi. 
Clan 36 

Pri predsedništvu se formira sekretarijat koje­qa sacinjava jedan ili više sekretara i blaqaini'(. Sekretari i blagajnik ne moraju biti delegati Skup­štine Udruženja. Sekretare i blaqajnika predlaže predsednik iz sekcije u mestu predsednika a po­tvrduje predsedništvo Udruženja. 
Clan 37 

Za proucavanje i izvršavanje pojedinih zadata­ka predsedništvo Udruženja formira stalne i po­vremene komisije u koje se moqu birati clanovi Udruženja koji najbolje poznaju tu problematiku a nisu clanovi predsedništva. Stalne komisije su: komisija za radiodijagnostiku, komisija za radio­terapiju, komisija za opštenarodnu odbranu, ko­misija za medunarodnu saradnju, komisija za na­stavu, komisija za kontrastna sredstva i komisija za terminologiju. Predsednici komisija moraju biti clanovi predsedništva. 
Rad komisija se utvrduje poslovnikom. 
Clan 38 

Predsednik rukovodi radom predsedništva, predstavlja Udruženje u zemlji i inostranstvu i daje inicijative za pokretanje aktualnih pitanja u predsedništvu i Udruženju u celini. 
Clan 39 

Generalni sekretar Udruženja organizuje ru­kovodi radom sekretarijata. U slucaju njeqove odsutnosti zamenjuje qa drugi sekretar koqa od­redi predsednik a verifikuje predsedništvo Udru­ženja. 
Clan 40 
Predsedništvo 
-donosi poslovnik o svome radu; 
-sprovodi u život odluke Skupštine i pred­

sedništva SLOJ; 
-sprovodi od luke, zakljucke i preporuke Skup­štine Udruženja pri cemu saraduje sa republic­kim i pokrajinskim sekcijama; 
-saraduje sa saveznim organima i organiza­cijama u rešavanju problema od zajednickog in­teresa; 
-predlaže Skupštini jednogodišnje i cetvoro­qodišnje planove i programe rada te finansijski plan, a po njihovom prihvatanju stara se o nji­hovom izvršenju; 
-razmatra izveštaj o radu i završni racun prethodno održanog kongresa i predlaže ga Skupštini na usvajanje; 
-razmatra završni cetvorogodišnji racun fi­nansijskog poslovanja i predlaže ,ga Skupštini na usvajanje; 
-odreduje delegaciju Udruženja koja ga predstavlja u medunarodnim organizacijama; 
-koordinira i organizuje rad na izvršav<1nju pojedinih zadataka kada je to od zajednickog interesa za sve sekcije; 
-daje predloge i mišljenje o nastavnim ola­novima i programima visokoškolskih ustanova iz predmeta radiologije a na njihovo traženje izra­duje i predlaže nastavne programe; 
-predlaže Skupštini Udruženja predstavnika u strucnom savetu SLOJ; 
-ucestvuje u biranju predsednika strucnog saveta SLOJ preko svoga deleqata; 
-po ovlašcenju Skupštine Udruženja odre­duje visinu clanarine Udruženja i pretplatu za strucni casopis; 
-po ovlašcenju Skupštine odreduje dele::ia­ta Udruženja za Skupštinu SLOJ; 
-vodi brigu i pomaže sekciji odnosno nie­nom organizacionom odboru u organizaciji kon­gresa, intersekC'ijskog sastanka i drugih strucnih skupova saveznoq znacaja; 
-vodi brigu o izdavackoj delatnosti Upruže­nja i finansiranju iste; 
-utvrduje listu clanova redakcionog odbora casopisa »Radiologia lugoslavica« na predlog radioloških ustanova i redakcije casopisa. 
-daje inicijativu da se pojedini problemi stavljaju na dnevni red strucnoq saveta SLOJ a može biti inicijator za sazivanje strucnog saveta; 
-predstavlja Udruženje u zemlji i inostran­stvu; 
-saziva Skupštinu Udruženja; 
-vrši i druge poslove odredene ovim Pravil­nikom, zakljuccima Skupštine ili odredene na drugi nacin. 
Clan 41 
Nadzorni odbor 
Nadzorni odbor sacinjavaju predsednik i dva clana koji ne moraju biti iz redova Skupštine Udruženja. 
Mandat nadzornog odbora traje cel'iri godine. 
Nadzorni odbor kontroliše finansijsko poslova­nje Udruženja, zakonitost u radu i racionalno trošenje finansijskih sredstava i podnosi o torne izveštaj predsedništvu ; Skupštini Udruženja. 
Nadzorni odbor daje i izveštaj o finansijskom poslovanju kongresnog odbora i njegovom za­
647 

Varia -saopštenia 
vršnom racunu predsedništvu i Skupštini Udru­ženja kao i predlog za zatvaranje privremenog ž'iro racuna kon,gresnog odbora. 
V. FINANSIRANJE UDRUŽENJA 
Clan 42 
Udruženje ostvaruje prihode od: 
-clanarine individualnih clanova koja se pre­ko blagajnika republickih i pokrajinskih sekcija direktno uplacuje Udruženju; 
-od realizovanih programa iz podrucja zdrav­stvene zaštite od društveno-politickih zajednica, samoupravnih interesnih zajednica i drugih spon­zora; 
-od procenta viška prihoda kongresa, inter­sekcijskih sastanaka i drugih strucnih manife­stacija u organizaciji Udruženja; 
Clan 43 Udruženje izvršava svoje finansijske obaveze prema SLOJ saglasno Statutu SLOJ. 

Obaveze prema medunarodnim strucnim orqa­nizacijama Udruženje izvršava u skladu prema primljenim obavezama i statutima tih orqaniza­cija a koje je Udruženje primilo samim uclanji­vanjem u te organizacije. 
Clan 44 

Finansijsko poslovanje Udruženja vrši se pre­ko finansijsko-knjigovodstvene službe republic­kog odnosno pokrajinskog maticnog lekarskog društva u mestu sedišta Udruženja a na osnovu propisa o društvenom knjigovodstvu. Udruženje samostalno raspolaže finansijskim sredstvima koje ostvaruje, a knjigovodstveno-f'inansijska služba republickoq/pokrajinsko,g društva je samo registracioni servis Udruženja. 
Clan 45 

Udruženje nema svoj samostalni žiro racun nego se u okviru republickog/pokrajinskog dru­štva vodi poseban konto (interni žiro racun) a u okviru žiro racuna republickog/pokrajinskog lekarskog društva. 
Clan 46 
Svaku pramenu na internom žiro racunu Udru­ženja, knjigovodstvo-finansijska služba republic­kog/pokrajinskog društva dostavlja .
dmah Udru­ženju. Za ova vid usluga naplacuju se realn·i tro­škovi internog poslovanja. 
Clan 47 Organizacioni odbor kongresa, uz saglas[lost SLOJ, može otvoriti u sedištu kongresa privre­meni z1ro racun kongresnog odbora. Na taj žiro• racun se knjiže samo prihodi i rashodi vezani na kon,;:ires. 
Ovakav vid žiro racuna se zatvara izveštqjem 
o poslovanju konqresnog odbora i prihvatanjem završnog racuna finansiskog poslovanja od stra­ne Skupštine Udruženja. 
Pozitivni saldo ž'iro racuna se prebacuje na re­dovni interni konto Udruženja u republickom/po­krajinskom lekarskom društvu. 
VI. ZAVRŠNE ODREDBE 
Clan 48 
Udruženje prestaje sa radom odlukom Skup­štine Udruženja. U slucaju prestanka rada Udru­ženja, njegova imovina pripada republickim od­nosno pokrajinskim sekcijama odnosno predaje se SLOJ ukoliko Skupština drugcije ne odluc·i. 
Clan 49 
Pravilnici republickih i pokrajinskih sekcija ne mogu biti u suprotnosti sa ovim pravilnikom niti sa Statutima maticnih lekarskih društava. Sekcije su dužne da u roku od dve qodine od donoše­nja ovog Pravilnika usklade svoje Pravilnike sa Pravilnikom Udruženja. 
Clan 50 
Ovaj Pravilnik stupa na snagu pošto bude usvojen od Skupštine Udruženja i odobren od Skupštine SLOJ. 
Danam stupanja na snaqu ovoq Pravilnika pre­staje da važi dosadašnji Pravilnik Udruženja kao i sva ostala akta i odluke u suprotnosti sa ovim Pravilnikom. 

XII Kongres radiologa Jugoslavije i IV Kongres radioloških tehnicara Jugoslavije 
održace se od 21.-23. juna 1984. godine u Beogradu (Sava centar) 
GLAVNE TEME 
Radiodijagnostika 
1. 
Korelacija i evaluacija klasicnih rendgenoloških metoda pregleda, ultrazvuka, kompjute­rizovane tomografije, endoskopije i izotopskih metoda u oboljenja centralnog nervnog sistema, torakalnih i abdominalnih organa 

2. 
Racionalizacija u rendgenološkoj dijagnostici (okrugli sto) 

3. 
Interventna radiologija 


4. 
Nove tehnike u rendgenološkoj dijagnostici 


Radioterapija 
1. 
Radioterapija malignoma torakalnih organa 

2. 
Problemi dijagnostike i terapije malignih oboljenja dojke (okrugli sto) 

3. 
Nove tehnike u radioterapiji 



Radiobiologija i radiozaštita 
!zloženost bolesnika i personala jonizacionom zracenju kod raznih klasicnih, kompjuter­tomografskih i izotopskih metoda pregleda i problemi zaštite 
SLOBODN E TEME 
Radiodijagnostika 
Patologija torakalnih organa i skeleta 

Radioterapija 
Slobodne teme po izboru 

Radiofizika 
Slobodne teme po izboru 

Obzirom na znacaj i obim prve glavne teme iz radiodijagnostike pozivamo na saradnju kolege iz Udruženja za nuklearnu medicinu i Udruženja gastroenterologa Jugoslavije, a za temu iz radiobiologije kolege iz Jugoslovensko,g društva za radiološku zaštitu kao i radio­biologe iz ostalih ustanova. 
Prijava referata je do 31. januara 1984 a kratkih zažetaka do 31. marta 1984 na adresu: 
Organizacioni odbor XII Kongresa radiologa Jugoslavije, Institut za onkoloqiju i radioloqiju (tehn. sekretar Jasna Momcilovic:), Pasterova 14, 11000 Beograd. 


tiskarna slovenija 
61001 Ljubljana, Kumerdejeva 15 
Telefon: centrala 061/572 260, direktor 572 470, 
komerciala 576 227, 
nabava in racunovodstvo 576 379 
V naših proizvodnih prostorih izdelujemo: 
-industrijske prospekte 
-turisticne kataloge 
-kataloge 
-almanahe 
-monografije -brošure 
-etikete 
-plakate 
-formularje 
-reklamne kartone 

Za narocila se priporocamo! 

delovna organizacija slovenijales-trgovina ljubljana 

Izvozna dejavnost DO Slovenijales-trgovina vkljucuje polfinalne Izdelke: žagan les in elemente listavcev, žagan les iglavcev, lesne plošce, furnir, gozdne proizvode, lesene gradbene ele­mente in konstrukcije, celulozo, papir, kemicne surovine In repromaterlal. Med finalnimi izdelki so najpomembnejši Izvozni artikli kolonialno in rustikalno pohištvo iz masivnega lesa, moderno ploskovno pohištvo, športni artikli, kemicni Izdelki in stroji ter naprave za lesno industrijo. Velik razvoj Je dosegel izvoz Inženiringa objektov in opreme, predvsem hotelskih, turi­sticnih in drugih gospodarskih objektov. Uvozna dejavnost ob­sega proizvode kemicne, bazne in finalne industrije, repromate­riale za lesno Industrijo in druge industrijske veje, papir in celulozo, lesno obdelovalne in gradbene stroje ter orodja. V 
okviru uvozne dejavnosti so organizirana zastopstva in kon­signacijska prodaja repromaterialov, orodij. strojev in avdio­vizualnih programov. 
Na notranjem trgu prodaja delovna organizacija Slovenijales­trgovina stanovanjsko opremo, ki vkljucuje pohištvo, belo teh­niko, svetila, talne In zidne obloge' ter ostalo notranjo de­koracijo. Ustrezno širok asortiment, gosta mreža prodajnih lokalov In sodobna skladišca omogocajo ob podpori racunalnika uvajanje družinskega inženiringa in zadovoljujejo najzahtevnejše kupce. Poleg stanovanjske opreme za Izgradnjo In flnallzacJJo stanovanjskih In drugih objektov nudi delovna organizacija Slo­venijales-trgovina veliko Izbiro žaganega lesa, lesnih tvorlv, stavbnega pohištva, osnovnih gradbenih In Instalacijskih mate­rialov, sanitarne keramike ter Izolacijskih materialov. Izvajal­cem gradbenih del DO Slovenijales-trgovina posreduje dobavo vseh gradbenih elementov In oskrbuje lesno Industrijo s suro­vinami In repromaterljall. Na podrucju opreme In Inženiringa, ki vkljucuje kompletne hotelske in poslovne objekte, šole In vrtce, bolnišnice, banke ter športne In kulturne objekte delovna organizacija Slovenijales-trgovina nudi Investitorjem svetovanje. projektiranje, celotno organizacijo, montažo In tehnicni prevzem. 
Delovna organizacija Slovenijales-trgovina oskrbuje jugoslovan­sko tržišce s hlodovino, žaganim lesom, furnirjem In drugimi elementi iz tropskih drevesnih vrst. Del tropskega lesa Izvira iz mešanega podjetja Slovenia Bols, ki ga Je 1971. leta usta­novila delovna organizacija Slovenijales-trgovina v CAR. Poleg gozdne proizvodnje (secnja In Izvoz hlodovine) se podjetje od leta 1978. ko Je bila zgrajena sodobna žagalnica In furnirnica z lastno energetsko postajo, ukvarja s proizvodnjo žaganega lesa in furnirja. Precejšen del uvožene tropske' hlodovine se razžaga v sodobnem obratu, ki Je bil v ta namen ustanovljen v Kopru v neposredni bi ižlnl mednarodnega pristanišca. 
SIEMENS 
MOBILETT 

Korak naprijed na podrucju pokretnih rentgen aparata 
Jednostavan transport bez motornog pogona 
Novi težinski ujednacen rucni sistem za brzo i jednostavno rukovanje Visokofrekventni generator za višepulsni visoki napon za optimalno doziranje Mikroprocesorom postiže se visoka tocnost odabranog faktora osvetljenja Prema higijenskim zahtjevima prilagoden desen 
Vrlo lagan i postiže najvišu snagu na svakoj uticnici -220 V 
do 30 kW do 400 mA 

) kod samo 230 kg 
do 133 kV do 3 ms 


BANEX  BANEX  BANEX/MEDITEHNA  
Trig Sportova 11  Jurija Gagarina 216, Blok 61  Belasica BB/Rajon 40  
41000 Zagreb  11070 Beograd  91000 Skopje  

AMIPAQUE® 
METRIZAMID 

RENTGENSKO KONTRASTNO SREDSTVO ZA SUBARAHNOIDALNO PODRUcJE 
lndikacijsko podrucje 
LUMBALNA MIJELOGRAFIJA 
TORAKALNA MIJELOGRAFIJA 
CERVIKALNA MIJELOGRAFIJA 
VENTRIKULOGRAFIJA 
Pakovanje 

kutija od 5 kompleta sadrži 
-bocice sa 3,75 g. suve substance metrizamida i bocice sa 20 ml sredstva za topljenje (natriumbikarbonat otopina 50 ppm) 
Kutija od 5 kompleta sadrži 
-bocice sa 6,75 g. suve substance metrizamida i bocice sa 20 ml sredstva za topljenje (natrium bikarbonat otopina 50 ppm) 
.CILAG-CHEMIE AG -8201 Schaffhausen/Schweiz 
Zastupništvo za Jugoslaviju: 
AGROPROGRES -Ljubljana, Gradišce 13 
Predstavništvo: Beograd, Narodnog Fronta 72 
.., 

DIJAGNOSTICKI 
RENDGEN STATIV 

UND!STAT 3 

UNDISTAT 3 sa automatskim uredajem za ciljano snimanje je ekonomican dijagnosticki rendgen uredaj sa mnogostranim mo.gucnostima primene. Undistat 3 je narocite pogodan za opremanje ordinacija radiologa i internista. Uredaj ca ciljano snimanje može da bude po želji isporucen sa ekranom ili sa rendgenskim pojacavacem slike i TV lancem. Takode je predvidena mogucnost montaže i korišcenja kamera pojacavaca slike sistema SIRCAM 70 ili SIRCAM 100 za tehniku indirektnog snimanja. Mnogobrojne mogucnosti kombinacije ; nadgradnje, kao npr. za tele-snimanja i snimanja iznad stola pomocu rastera, proširuje opseg primene ovog uredaja. 
Pomocu motornog pogona, zadnji zid Undistata 3 može da se dovode u položaj do 15 ste­peni trendelenburg. Pokretna ploca za pacijenta se, pomocu motornog pogona, može po­kretati podužno za ±40 cm i poprecno za ±10 cm. 
UNDISTAT 3 se može isporuciti i kao tele-stativ sa jednim ili dva rendgen zracnika, sa stub­nim ili platonskim stativom za nošenje rendgen zracnika. 
ELEKTRONSKA INDUSTRIJA 
FABRIKA RENDGEN APARATA -NIŠ JUGOSLAVIJA 




FOTOMATERIJALI 
Za brzu i tocnu dijagnostiku 
-medicinski rendgen film »SANIX R-90,,, za brzu strojnu obradu 
-medicinski rendgen film »ORWO HS-90«, za brzu strojnu i rucnu obradu 
-medicinski rendgen film za mamografiju »SANIX M« za rucnu obradu 
-medicinski rendgen film -zubni »SANIX super D-10« 
-medicinski rendgen film za panoramska snimanja 
celjusti »STATUS« 

-film za koronarografiju KB 21 a 61 m 
-kemikalije za strojnu i rucnu obradu filmova 
Za potrebe medicinske dokumentacije 
Diapozitiv film u boji 
EFKECHROME 100 


TVORNICA FILMOVA I FOTO-PAPIRA ZAGREB, HONDLOVA 2 



Krkina kontrastna sredstva za angiografiju, urografiju, kompjutorsku tomografiju, holegrafiju i druge pretrage 
UROTRAST*60°/0 

UR OTRAST*750/o (diatrizoat) 
ampule, boce 

trijodno uroangiografsko kontrastno sredstvo -rezultat Krkine sinteze 
• dugogodišnja iskustva u domacim i stranim dijagnostickim centrima 
IODAMID*300, IODAMID*380 IODAMID*420, IODAMID*36°/o oodamidl 
ampule, boce, bocice, boca za infuziju 

trijodno kontrastno sredstvo za angiografiju, urografiju i druge pretrage 
• odgovara zahtjevima suvremene radiologije 
EN DOBI L * (jodoksamska kiselina) 
ampule, bocice, boca za infuziju 

heksajodno kontrastno sredstvo za parenteralne holegrafske 
pretrage 

• velike dijagnosticke mogucnosti -minimalne popratne 
pojave 
HOLEVID* (jopanoicna kiselina) 
tablete 

trijodno kontrastno sredstvo za oralne holegrafske pretrage 
• j-ednostavna primjena -dobro podnošenje 
• zašticeno ime 

Za detaljnije informacije obratite se proizvodacu. 

Krka, tovarna zdravil, n. sol. o. Novo mesto 

as 
Rcntgenfilm HS 90 
Standardni rentgen film za medicinsku rentgen dijagnostiku. Razvija se zajedno sa folijam za pojacanje. Prilagoden za brzu obradu kao i za sporiju obradu u automatima za razvijanje rentgen filmova 
i za rucnu obradu. 

Visoki sjaj Optimalni sadržaj informacije Konstantni parimetri kvaliteta 
Rentgen filmovi iz Nemacke Demokratske Republike 
Generalni zastupnlk za SFRJ lnterimpex•promet, Skopje 
Za vreme Lajpciškog sajma (prolecnog i jesenjeg) pcsetite nas u sajamskoj zgradi »Bugra«-Gutenbergplatz 
gde tete dobiti kompletne informacije. 

ORWO-EXPORT-IMPORT 
VEB FOTOCHEMISCHE WERKE BERLIN 
Narodno preduzece za spoljnu trgovinu 
Preduzece u VEB 
Nemacke Demokratske Republike 
Fotohemijskom kombinatu Wolfen