XXIII!,' *

* ' -

Alfonfo mirioris maiorifqj hcfpfri* regi Lan
rcnus Valla Salucem,

• *■

■ o %  ■ .

Vm Tittjm Liuium qaotidic Romano
'rum hiftoricorum cloqucntifHmu agt
c audiasauc legaš azmulator ueterum in
omni genere uirmtum: uelim iudic«:
an re&e de loco quoda fentia huius au£toris: quas
res ad regem ut tu espert/ner, aft.n,.Liui. Hic Luti
us Tarqutnius prifci T arquinii reg is fitius nepofue
fuerir parum Iiquet: pfuribus camen aučloribus ft
!ium aediderim. La. Ego ueroconrra magis ab illo
rum parte fto: quinepoccm tradiderunt, neqj hoc
externis teflibus auc aliude fumptis rationibus: fed
Colo au&oris teftimonio: fuaq? ipijus conftflSone
ut a femet di(temirc:ac repugnanda quaeda narrare
uideatur. Nam quomodoha:cquac nunceiillo rt'
pctii cumhis conftant:quse ante dicuntur, Liuius. •
Tune Anci fil« duo: fidianrea (emper pro indignif
fimohaboeratfe parrio regno  tutorif&aude pulfof
regnare Romaš aduenam non modo uicina?:fed ne
italica: quidem topiš: tum impenfius hif idignitaf
crefcere: fi ne a Tarquinio quide ad le rediret regn(5
fed pcasceps inde porro ad (mritia caderet: ut in ea
dem ciuitate poft centefimum fere anum q Romu
lus deo prognatus deus ipfe tenuerit regnu: doneč
in tenis fucrit: id Seruius ferua natuspoflideat:cu
comune romani nomin«; tum pmipue id domus

i

fusc dedccus fote: fi A nrirfgifCirili flirpe fataa no
modo aduenis fe d fcruifctiam rcgnum Romsrpi
teret. ferro igitur eam arčerč contuttiriiarci flatuut
& iiurfa: dolor i Tarqniuipfu magis q i Scruiu e
os ftimulabat, et qa grauior ultor cxdis:'<i  fupefle t
rex futurus erat:qpnuatus:tu Seruio cedro qucn
cunc^ afium generum dclegiflet: etmdem regni hre
redfm fadurus uidebatur. La. Non n c hscfiliope
Anci tegis indignatio atqp hxc  fpef plane declarat:
Tarquiniuminquemirati erant fine uirili proled'
ceffurum . nam qiiid quxfo magis Fortuna: adi^rr
fum:q rege m qui filiof habeat Si  praferti legmmof
alium quecunqp generum qu arr e re: cu i rrgn u m du
mortuus eric reliquat. At erunt forfitan filii infates
Eftot qq de hoc poftea lanus dicam no de rege mo
rlentenuncloquimur: qui uelit condfreteftamen
turta &fi filii infantes Cine: ipfe tamen fofpes. Sint !i
čet modo liberi nari: tamen illos pater uifuru fe iu
uenes fperat: Si  eorum caufa diutiuf uičlurum. nec
minuf ardens eft paren ru amor in paruulofliberos
q  in fam adultos. quid quod non modo generum
fiiiif fuifie praelatum uult auftor; uerum etiam hoc
genero extintfo alium atqj alium deinceps quem re
gno pfefičeret T arquinium fuiiTe qu£eftturum. qd
non modo de hortvne :quidiu uiucre bt  poterat 6£
fnetabat dicendum non fuit: fed ne de eo quidcm:
fluiiam mortem fibi impendereinteHigens de rgno
difponat ne alia quaera exepla: cene Ancus pucrif

.IX v.

liberis fub rutoribus quidem: fed tame regnum rrh
q uit. Ser kri rus n.pater arq; exccrandus: qui non
dicam nato 6lio:fcd uenm' non relinquar hxreditfi
tem & prsecipue regnum : autaliquam dignatione
Ut qui atiif dominari dcbebatdfpatris eulpa fibi do
minanrem alium uidcat: & qjidem de numero fub
ie&orum. ne dicam de periculo capirif: qdinfoeli*
ille iurc natura: harefuixporefteffugef ab ipfoillo
qoi alieni parrifobtinet regnum. dixi de patre quid
-de marrcdicam^nfq?.n,Tarquinius fuperbufab ul
lo aučlore fignjfiicatur illegitimus fuifle: nec regnu
fibi poft Seruium uolunrate patris fueceflor lllegiti
mus uend/eadet. Eiuf igitur mater nihil de regno
filii laboralTetf At quae muliertnempe ad fatiendos
regef nata: quippe cuius benefitio dno mri alter pe
regrinus alter ancilla narus Romae pegnauerir. De
qua ita Liuius ait,Liui.T3naquiI inter tumultu cla
udi rgia iubet:arbitrol eiicic: fimul qurE curado uul
n eri opus funt:ranq fubrflet:fedu!o coparat: fimul
fi deftituac fpes.aliaprrcfTidia mo!!icur:Seruio pp t
accito  cu ,ppe e xague uife oftediTTet: dexrra renef p
rat.ne iulta morte focerime focru inimicif Iudibrio
ec finat.T uu n. inqt Scrui regnu n5 eojje: q alienis
manib js pcflfimu facinus fecere.La. Vbi hic metio
uel comedario fi!io^:a q ubra feruii multuualitura
purabanno ualidiore fore putailenfi turor arq? aqc
tor rgias (brpif uideref adiučla pferti fua ,i. mrif &
fgisc aucroritatcqp hb.rif&p flirpe rgia laboracif

la

fumma eflet pro alieno:aduerfus liberos nulla.nrqj
empopulufexeade domo ferua:qregihanature
gnare mallct. Ergo regina dt  quod plus eft T anaql
aut ta pape amans fuoru:aut ta humili atiimo fbrfii
ut uel nollet :ucl defperaret 6i regnu defendere filio
ru cum fua quoqj dignicate«nam quse amilTo uiro
regnare patrifloco filiu uidettadhuc regia ego

fic ago tanq Tarqniuf filiuffuerit infans,qd fi ofte
da puepj'' quid fi ado!efcente'quid fi iuuene fuiffef
non ne id fir multoicredibiliuf:qd Liuiusait?quod
no dico qufa magif confultum uelint parentef iuue
ni filio: qinfanti:fed quia magifpoflfint cdnfulere j
unde hoc probo nimium per id quod paulo poft fe
qai£.Liuidtaqj p aliquot dies cu la expiraflet Tarq
niufdilata morteper fpčm atienx fugiendae uicis:
fuaf opeffirmauit, T u demo palam fa£to fi i  coplo
rationein regia orta Scruiufprasflidio firmo muni
tufprimuf miuffu populi uoiuntate patrum regna
uit. Anci liberi iam tum cum comprehcnfis fcelerif
ininrftris utuiuere rege 6i  tantafefieopef Seruii nu
riatum eft Sueflam pometiamexuIatum ierant nec
iam publicif magis confiliis Seruius; q priuatifmu
nire opef. ££  ne quahf Anciliberoru animus adurr
fuf Tarquinium fucrat: tališ aduerfuffe Tarquinii
liberum efle: duas filias iuuenibus regi f Lutio arcp
Arunti Tarquiniif tugit* La .Hoc non mo inter ini
tia regni feruiani: fe d prope mhil pnul faflum fu
iffc nartatur: ne quif dicac non ftarim rege patre fi

.LXVI;


lias Seruii nupfilTe Tarquiniis:fed poriufrira mer
tem. namerim um cx hoc peruerfirafcoargucrerur
hiftoria::qua: ref geftaf prepojete nerrarer: quod i
hiflonco non mediocrc peccarum eft: nrfi cum id
aliqua rationc facit. Drindc fuiflfe diu Scruio gene
rofprobatillud: c$> aliquanto pod forte ica iciderat
ne duo uiolenca ingenia matrimonio iungerentur j
fortu na čredo populi roai quo diururnipf Seruii re
gnum eflTet confl:itui<j ciuitatif moref pcfTenr. Er
go poft contračlum marrimonium diuturnum fu
it Seruii regnum: Si conftiruti funt moref ciujraris
Quid ni Ilatim inrer iniria feruiani regni j ut ab au
flore narratur nupra: funt T ullia: T arquiniis :6iq
dem iuuenibuf; ut iuuenef nuneupantur. quod cu
ita fit;quid abfurdiuf q uelle in hifnulla neeparenti
buf fpemtnec inimiciffuifTe fbrmidinem.cur eofpa
tcrdetečloinfucceflorem genero prcteriffet: cum
neqj impii neqj mente capti nrq; perdira ualitudine
necp illegirimi.G quid hoc ad patemum amorem fa
cit;ellent. Cur mater defunflo uiro diffifa forerpa
ternum fe filiif regnum defenfuram s nam de mater
na pietate dubitare improbum cfl: ciir duof fnittef
iuuencfregiffilros: Si qualci modo defcripfiinimi
ci contemnendos putafTent fcur podre mo ipfuuue
nef uernam patris in paterno regno atpom fibi tol
leraflent: quos etiam patre muenrr&prfdpue ma
iorem natu credibile eft rrgnair coepjfltjCicertaj
patre commiffa munia obufle, Ethaec quidcm re

/

pugnanria naturae funt: illud uero ipfi auclori: q>
qui non circa initia regni foceri iuuenif appdlatur:
is circa eiuf obirum:qui quattuor Si quadraginta re
gnauit anofiuuenis permanet arcp adeo adolefcenf
nominatur. dicir.n. Liui. Si fibi eum quo digna cf
fet dii dediflfenr ui£»:domi fc propedie regnu uifura
fuiiTet quod apudpatrem uidcrar.cclcritrr adclefce
tem cemeritatis fuadpleiiit.paulotp poti Quid te r
giurn iaus ne corvTpici finif»facefte hic T arquinios
abt corithu deuoluere retro ad fhrpem fratri fimiti
or q patri. La. hifarqj aliis inrrepando iuuene ifh'
gar:mfiquif dicat no quu ocddit focerum fujflfe ia
'uene: fed cum occidere pfuafus effc. Ita putotdu de
creuit facere ma!efirium:adolefces dl: du illud ,ppe
rat fenex dl: na certe fesragenarius erar:cu prasferti
ut fceleratiflimum: ica farillimum fačlu id facinus
effet: cuiusinter propoficum &perp?trarionem u
mim interceflifle annum ctiammulrum cft: & a!io
quin ex fene rerum arq- tpfius audlonf col ligi t uer
bis: hzeanfanda T ulfeiftigatio non nifi extremo
;  tempore uitae Serujifirincuiusfuronfcaufam: qui
,anonrečleau&oronnfitrpofteareddam . Ncqj
hanc inercpafle maritum uidemus: tj> dflkrret per
> petrare quod conflitaerat: fed tantum: cj> hunc a
nimam non haberet U!'delicetpoftq ab illaanimart
eft:; nequ?q id eum diff rendum putaffe , Quare
-• non intelligo: quomodopoft tor Seruiani regni a
nos (k enim fi non iuuenis patcrna morrif tempo

re :fed puer aur infans exn't*(T& ant fi nunciuuentf
n-at:ur cuofaučlov oocat & ego aflcnnor:& alia co
fennunt apgumcnta:nitniBi fini n c n petenttut cx
T arquinio prifco tot ante nnms is  m menuo fit ge
nitus;maxime cum ron fir poffremus libcrcrum 64
hab« faltem Arurcm mru minorcm.Aiq; hcc qi?j
dem argummtm a perfona pat ris dacitur. Vehe
menriusautem erit a perfona matris:quam demon
ftrabo protučhof fuifle aetace.-g ut tarquinio^r ma
ter furfleSi . Senbie in. Liuius. Anco irgnanre Lu
cumo uirimpiger etdiuitiis porens Romam ccmj
grauit cupidine ttmime ac fpe magni honoris. Cu
ius ad;pifrediTarquinns (namibi quoqueperegrf
na ftirpe oriundus trat ( facultas non fucrat dema
rarhi corinrhit filius erat: qui ob feditionedomo ,p.
fugus cu TarqUfniiš foetecofedifl&;*.uxoreibi duc •
taduosfiliosgenuic.noiahisLucumo atqj Arus
fuerur.Lucumo fupfuitpatri bonope olum harres*
Aruns prior q pf monf more grauidarelida ncc
diu manet fupftesffljopnq cuignoransriuru urn
trem fene arq^ imemoriteftado nepotes decefliflfe
pueropoftauimorteminnullaforte fconope nato
abinopja egeriuinditu notne Lucumont cotra 6iu
hseredi bono$e cu diuirie ia animos facerent: aimc
dučlai matr moniu T anaquil fumo loco trata:# q
haud fac le us:inquibus nara erauhutniliora fmer&
Eacum illi nupfifffid fpnetibus etrufcis Lucumcne
exulem aduenam ferre indtgnitatcm non petuit;

obliracpigenftjeerga patriam caritatis dummodo
ufrum honoratum uidcrec : confilium migrrmdi a
Tarquiniis capit. Roma eft adid potifljmum uifa
paulopoftubidixit. Aquilam mariticum uxorci
carpento fcdentis pfleumSabftuliffe rurfufqj repofu
ifle: fubiungit. Accepifle id augurium lseta diritur
*anaquil perica: ur uulgo errufci cadeftium prod gi
orum muiier excel(a SL  alta fpcrar compleaa uiram
iubet. Eam alicem ea regione cadi i SL  eius dei nun
ria uenifTe: drča fdmum culmen hominis aufpitiu
feriffe: leuafTe humano fuppoOtum capiti decus:
ut diuinitus eideredderet. Has fpes cogitarioncfcj
fecum portarites urbem ingreffi funt: dotnidliogj
ibicomparato Lucuoni Tarquinium prifcumedi
dere nomen. La, Interrogo nune quot annos hanc
foeminam tune uolumus implefle: cum nupfit:cer
te fedecim decem SL  feptemue aut duo de uiginti: fi
quidem aučtor uocat muIicrem,hoc eft qtum inter
pretor: ultra puellarcs annos:e dem prudentiam
ridem fublimiratem animi cribuens x quac funt m3
gis matronabs: q puellaris setans. Quotporro ad
deraus annof: doneč romam demigrauit, neq; .n.
ftatim nupca e parna Cbi demigrandum putaflet,
ncqj muiier nobilisita equo aio domum reliquiffet
nap indignatio iiifuosciuef itra pet breue tempus
onrtahi poterat. non,n, iniuria a!iqua aut inrollera
daignominia hominem mouebat: fed quod fperne
xc č;neqj boe pceter folitu:quippe cu fep talif fuiflfid

• LXVIII.

& nihilomin^ fi ab ea ciuitate ubi natuf ex matre
ciuc eratkamen ut aduena faftidjebaturino ne id
mulco roagis erat extimefcendum f eo populo cu
quonihilbbicoiTmneter.neqjiaumm fane patri
monium cum emudis m cxterna urbebonis faci ! e
comucaftet. Dum icaqj dat aliquodmortc homi
num nouis nuptristempus:dum (jpcraČ qaoridie
melio a:ut fieri folSC a ciuiM fuisidum an Roma
migrandu (it c6fulranc.du domos predia faculta
tes:qua? rranrporrari nequeunt;ucnd:tanr:neq; id
p feftinanciam.ne uil/us uendancidum podremo
profedione tempediuam honeda apparant, di
camus hanc mulkrem ad annum uicciimu puemf
fe.Certe glos eius iam mater erat;qute cu tflet mi
nor s firis uxor:ut mea fert opinio poderior ej
tanaquil nupfit.ncn enim uideo cur uiuo patre
minor filius uxorem duceret.maior no duceret: li
, cet tacite aučlor aliud fignificare uideatur. Ego
tamen non reor lucumoni onium bonogž haere
di auxifle ammos nobilem uxorcm.na id parum
pfofuir fed iam uxorem habenti folidam hteredi
t- rem.Ita uero hocipfum:qcl mulkreft auc

tor uiro Romammigrandi:q> tam perita coni da
di auguria non ob id folum: cj etrufca cfT& :n3tn
& m jritus erat etrufcusifed quod longum ufum
habtret:quod ti marirus ipfe homo inprimif pru
dms & impiger in omnibus fere cofih s aufcultat.
no ne uiginti faltem natam annos fuiifc ultatur:

k

cutr. Romam fntrauit f QS« autcm Romatf
quot annos priuati degerunt !  quis neget plures
q pod corraflum matnmonium collegimus i  Ec
enim homini aduenae difcenda erat lingua Ro
manajne Temper aduena purarerur: & quod cxp
tuserat faftidiretur percipiendi moriš o beti n da
tnunera puhlica in tantamrrgis p^netrandaro fa
miliaritare: ut ab ipfo rege turor fiiius rel:nquere
tur.deniqueintalem condrcionem datum £>ma
peruem. ndurruut faluis regis liberis t ac prcpe
puberibus dighidimus regno preter Romanos
omnes iudicaretur i  Quod apertiflime ipfa auc
toris uerba confitentur dicentis.

Liui. Se:exquo fui potens fuerit Romam cum
coniuge Sd fortunis omnibus commigrafle maio
rem partem aetatis; qua riuilibus cff.ciis fungant
homines Romx Te :q i patra uixifle:domi milicia:
que Tub haud poenitendo magidro ipfo anco re
ge Romana Te iura Romanos ritus dididfle obfe
quio& obTeruantia in regem cum csteris beni
gnicate erga alios cum rege ipfo certafle.La:
omne tempus hoc demus ftiide annos decem•
uttriginta annos nata fuerit: cum uir eius ere a
tus ed rex. cum idem moritur: nam duo de qua
draginta in regno fuit: annum ager& duo de
TfptuageOmam & rirciter uiginti iam parere defie
rit. Exquo necefle cft ludum: qui poftea fuper
biis appellatus ed: uicehnarium fuifle ; cum

XXIX *

patre ammifitneque uero hocloco quorudam o
pinioni refpondendum eft; qui i!Iam cenfet pro
fperiorem corporum ualitudinem ac uiuaciorem
fix.i(Te:q noftra astate cum fciamus perreqae illos
parum uixifle; ac nos uiuimus 6C ab eifdem aqui
busnos annis initium fenedhms defignaflc: ut
cum exaliis libris:tum uero ex Liuio ipfo datut
intelligi:apudquosnefc<o an aliquam nifi mira
culi loco reperenmicum annum quinquagcfimu
exceffiflGC: parrum edidifle: Tamen in hac muli
ere tribucre uolo non an te defuifle  parne q
annum quinquagefimum agerec < Concepit
igitur unum de quinqu3gef<mo anno arun
tem, Lucium uero quid poffum dicere minus
duodequinquagefimo: nifi ut omnia in angu
(tum coartemus ; dicat quis utrumque ecdem
partu a quinquagenaria adirum i quafi uero ere
dibile fitiut qua: pei fenilem aetatem concipcre
uix iam poflet: ea conceperit geminos. Dicamuf
itaque maiorem fuiflfe lucern fere arunte uno
falcem anno conceprum: m3ter duo dequinqua
gefimum annum no trafgrefla:qui patern* mor
tis tepore quemadmodu oftediifi ,ppe uicenanO
erat:qua ratione p'us quadragita ab obiru parris
annis adolefccnssut tuuenis rrit (aut fi iuuenis
adolefcenfcji erit:quo padlo filius elfe poterit regi
nae;quaeplus fex3gita annis ante feruii mortrm
conciperc defierat,Acqj ut aliam quoqj adiriamO

k a

repugnantiam:flius ne tanaquil erit & fi non mf
nimus liberorum:qui poftčj mater parere ceflauit
cenrum fere annis in acie cum diftatore kemano
conflixit fingulari certamine.ita.n.aučlor tradir.
Inpoftumium prima in acie fuos horrantem in
ftruentemq; Tarquimusfupbusqqiam £tate &
uiribus erat grauior equum infeflus admifir: iduf
que alatereconcurfu fuopi receprus in tutum eft.
Siquidem haec dedmo:q e regno expulfus eft sn
nogefta funt aut etiam rardius:cum ipfe quiq; &
xl.regnaffer. Atqui inauditum e apud Romanos
cetenariumhominemtacne nonagenarium qtii
demtauc očlogenarium fingulari certamine in aci
em &  precipue cum iuuene concurrifte. & fiquis
contentiofe de numero a me colle<fto detrahendu
putat:fcire uolo qtum putet detrahedum. An mi
norem dicet tanaquil fuiffecum nupfir ea: quam
dixi recatefat hunc pudebit mmorem illam facere
quindecim anis.an poft cotračtum matrimoniu
nimium temporis ee quadriennium trienniu ue
priu(q Roman migratum eft C  at unu interceftif
feannum non denegabit.an decrnne diurumius
iufto:fpadum quo (ub rege anco Rome manfum
eft,Atquadrienne faltem concedere cogetur ita
ex hac fubdučlione palam erir prifco moriete de
cem ut pirciftlme dicamus: anos natum fuprrbu
fuifte,quxcumitafmt;hunc non partr fucceflo
rem regni deftinaftS^hunc inimici non timuiffet

.LXX«

ne patri Cuccederetf hunccdumenac decvstm
lirrum mater 6i  cuius rrgnum par nen in patris
dr mortui fede collocafl&fhunc feruius ferua nat?
atq? hasredis uel uerna hbertus no fibiantrpofuif
fetfhunc pnpu!us:qui patrem eius 8C  priuarum Bi
aduenam te regtm lufliflfflčmon & fpfum adiurri
cc regina regem creaff&fhunc quifq quum plufg
quinquagennarius eft:adolefcentem aut iuuent m
uocetfhunc ferme nonagenarium I aduerfum bo
flem credamus infefto telo equum admififlfe (  hu
ius denjqj fbrorrm hoc eft ex ranaquil genira con
cedamus marrcm t bruti fuiflfe?quem in exrgend;s
rfbus iuuenem Liuius uccat:& squalem confo
brinorum.haec (i  mlor lucio fratre fuit augebmr?
pueriles lllius annos ante mortem patris. fin ma
ior eo incredibilius mulierem rčfogennariam ne
dicam plufg nonagenariam efle luuenis matrem
qux omnia fi per multum afide abhorrentteonfi
tendum eft Tarquinium fuperbum cum fratreno
fuiffe farquinii prifd filiosmec eorum fororem e
andcmq; bruti matrem filiam: fed nepores nepre
que:ficutancus numsetficut tullus hoftilius R 0
muleifodinepoffuitnon filiusiut erim ancusa
numa .Tullus a Romufo terrius fuit :Cie  fuptr
bus a prifco: aut quali nepotes:autquafi neprrm
curitafquianequefihu}quempiam fuiflTe prifco
narratur duraxat abhoc audtore nam apud alies
quofda iuenio fuiffe:qui adolcftes ob ftrenuitatč

milirare bulla fitpretexta apatre donatus eft, & fi
is ance patrem decelMet lufcepta prolc ac fupfti
te proftčlo auus fi£ auia contulrum nepotibus na
tura:legeuoluiflent,neqj fi nepotesexfilia fuif
fenriuidcojcur tarquinii uocaren£.Et hac ut fufpi
čari hbetTitusLiuius uit prudctiflimus radone
addu&us e;ut hos ee nepotes pnfci T arquinii uel
let.Qua i fetencia fibi ego aftipulor ideoqj dixi qi
nepotesjerunt q? nati patre Tarquinio hoc cft ege
rio.Nam ficut ipfe lucumo <%  ab urbe Tarquiniis
Uenifl&:tarquinius dicrusura cgcrio ob t adcm ca
ufam ide nomen indicu eft:g> fi colacino huius fili
o:uc inquic aučtor hoc nome fuit:necdTe e ut ide
fuerit 6i  patri:ac quom erit inquies fupbus egerio
natusrqui fuit collatini pr :cum collatinuf ipfe fra
ter fupbinon fuerit fedarus; Ne hoc quidem or
mihi.T.Liuius rite tradidifle;quis,n,credat col la
tinum filiogi fupbi:qui iuuenes erant:xqualt m p
Ut 8i  ab aučiore memeratur.nam lic inqt, Quin
fiuigor iuueteineft cofcendimus equos iuifimus
q; prefentes noftraje mgenia.patrem nabere ccn
tum 6i uiginti cgreflbm annos aut ut minimum
dicamuspauculisanisminorem.Tot.n,func aut
fere tot ab ortu egerii Adeo fupbus ipfe futffe ne
pos pociufcj filius mihi uf egcrii.ne dum hic tan
to minor natu pomerit effe filius.probabilius
itaque fuerit fupbum;qui paretis cfle porerat col

. LXXI.

Iatini:& ut inconieftura ducor patruus erat.Iicet
aliqui.quprum tft Plinius auunculu tradant: fra
cremque arutem: qui nomeauitu uidetur retulif
fe:a patre impolitum ab egerio tradfle ortum uei
patre;uel quod magis arbitror auo, exquo illud
iamfuafponteappar&no timoriscaufa generos
Tarquimosa Seruio rege afdtos:ne paternum
regnum exemplo filiorum and repeterenttnam
ros porius tollendos curafl&: cum nullum ius
egerianat ftirpi 3d regnum efl&: fi cum ipfe iam
feniorautnuUosfilfosfubftuliflT&jaur (i  obierac
nullospcfthactollerefperaret opinor.nec nobf
liores muenes inueniffe: quibus filias collocaret
& equum cenfuifle in eadem rarquiniorum'famih'
am potiflimum referre regnum: unde illud acce
pifl&eoquidem libentius fi filise fusmarre tar
quinia ; 6i cujus gratia regnum fucrat adeptus
geniras erant. inquo illud quoque abfurdum fi
Liuium audire uellemus fequetur, ut quod apud
Romanos moreš infuetum efl: illse regis filia: fra
tribus nupferinr matri*. nune aut cognatis: non
auunculis: qu>a fihsE regis no erat i  matrimoniu
dati.Hic tu quatres.fi ita eft quid ergo fibi tarqui
niusfupbusregnum:uelut hereditate repopofdt
poteram dtcere:q»purabat fibi d?beri:ut nepoti p
neporiiut fris pjifci tarquinif:utfilio nepoti. ut
egerii} ei patruusicui pp iusgetium patrimcniu

itercoepiiT&:ignominiofurnqj notnen immifil!&:
regnum p manus tradere,autdebtbat:aut delfina
b ar.cumuirilcm tfirpem non haberetjgue pro ca
ro habuifle illud e(targumentum:quod liuius a it
Ecforfan hic in regnum patruo (ucceflifffiC: nifi
tanaquil progencro incontrarium fuiflec annixa.
potera eciam alia dicere:fed me ad fe maximc uo
cant uerba auctoris:qui no fua fponte Tarquiniu
&i  fi uir erat uioletus ac f«rox:ad maltficium accr f
tifle fignificatjudut agnofccntem adfe no penine
rc regnum fed uxons confiliis indučtum:ut fupe
rius uidimus:& ex hisquocp uerbis.ied miciu tur
bandi omnia a faemina ortum efl: quae uirum ra
c| mare fuapte natura quietu procelloGs quibufda
uetis furons agitauitiut regnum affcrctar&iutil
lud p fanguinem per mortemtper paricidium pe
ter 64; 64 quo rts (it idignior p parricidium fenis:
euius moreč expcctar id quod Romar,is Hanibal
exprobrauit:longum cenferenr.quod fcelus cum
ingenero;quifuicperfuafuf abhominandum eft:
tum uero in filia prrfuadente deteftabilius.at hoc
ipfum fidem non habentalia m patrem filia fuifle
aufamra quo nec aliquid elTer cffi nfa: SL  regnum
jure oprimo SL  quidem prope diern ipcrar64. inte
tim fatis habens fbelicitatis:g> 8L  filia regis trat :64
futura reginaicum unica eflet proles patri:ac fčp
futura unica pp paternam fenedtutem reddam:
qaam fuperius me reddituji promiferam cam:

'«LXX(I.

qux ut ipbaita  uehemes fuit&Filiscu genero
comunis. Timuit hec fceleratifTima foeminaije fu
perbos:6£ plutij regios imo tyranniccs fpintus
hensme fuccefTione regni quod fuutn forc črede
bat naturah iure fraudaretur regno i re.pu.comu
tato: quod fafturus ipfe uidebatunut Lin us ait.
id ipfum tam mite:ac moderatum: imperium: ta
men quia unius rfl& deponere eum in aio habuif
fe quidam auftores funt; fcelus inteftinu libera
dx  pamae contilia agitanti interuenjfIent.Et itepz
poftea in cal ce  libri.Liui.duo confult* in comirns
cecuriatis a prefečto  urbis ex cometariis Seruii tul
licreatifunt.hanc cotumeliam iniuriamqj no fe
rens filia.ur q patre auoq; rege pgenita 6i fi  rac io
pignoije haberetur regni h^res erar.ea ad prius
tum comunemq 3  meriš ftatum defcenderet ma
riius:q 6C  ipfe fpe regni exuebatur:ad occupandu
regnuinftigauin&impuhtad morte parris:& q>
credere liber prius admorrem foror is: Si  prifttni
uiri.*quibus faluis:ut pote Janguentibus ingeni s
regnum paternum optineri no poterar, Aic.n - Li
uius. Angebarur ferox rullia nihil materi in uiro
neq; ad cupidirate:neqj ad audacia dleitota in at
ttpi  cou^rfa Tarquinium eum mirari;eum u?ru di
ceretac regio finguine ortu.fpfrnere fororeq> uj
rum nafta muliebri ceflanSi audacia.ftarimq? poft
nullis uerborum contumeliis parcere de uiro ad
fraeremdefororeaduiije:&ferectius uiduam :6t

1


Plum cefibem futu^ fuiffc contenderc: g cu ipsri
iungiut flaguc fcendum alifna ignauiaeflet. Laž
namqu dattinebatincufare upa,rum  uiri
li animouncufarc fororem quod ignaua eflet t  ro
uidco almd mfi quod hic focrum rila patrem nori
occiderec.At qui hoc fceleratiflimum tfhfcekratif
fimum quidem:fed rame fcclcns merces:ut quod
ereptum iri fibi uidebant rcgnum inuadercnr.Sed
ita nihil incredibihus erit.Quis enim credat hanc
uelle arq? adeo hortan getmana trucidare ccmu
nem patrem:ut illa pociatur herediratealla ir qua:
cuius uitam:ut exitus docuir minoris faciebat: q
non modo coniunčta: fedetiam ancillae.AIia ergo
fuit caufa:q clamor fororis:quaz nulla a!ia effe po
tuit nifi ne paternum rrgnum per iniquiratem pa
tris liberis prariperetur idfoqp fororem icrepabac
quod maior naru nihil de regno laborarfii. Ideo
maiorem fratrum ad hanc fpem:fed non line fuo
morbo erexir.rfčtrqj fubiungirur :  Si fibi eum
quo digna eflet dii dedififenc uirum:domi fe ,ppe
diem rcgnum uifuram fuifle: quod apud patrem
uiderat: Dequa nulla hic tč  ad extremun: (nam
fine iam facere uolo)dicere habecmon fuifle auc
tori facicndum:ut:quam matrem iuuenem uocat
circa tpora uiolata: Lucretia:: radem dicere nuru
ec  Tarquinii prifci.acTanaquil:qux iam noagin
ta fernie annos libtros non genuerar, Hec fut op
time:rcxcurTico iiuionoaccedam Tarquinium

, LXXIII *

prifcum patrem faifle Tarquinii fuperbimec eum
pofteritatem uocaturam prifcum fuifTc arbitror:
fi pater hdius extitiff&.prifcum,n.dicimus non q
patrum :’fed qui auope: aut proauorum memori
a fuit:& hoc nomen lili nonafui teporis homini
bus:ut audtor dicere uidetur:fed apofteriori fatcu
lo inditum:ut pnfci brini aut cxcera huiufmodi:
inquibus tu: quem ponflimum in bac qucftione
mihi dehgendum putaui iudicermfi meču fenties:
qualib& breui epiftola refpondeb‘sq> fi diflenries
longiorejut rarionrs meas ruis melionbus refeilas
Vides:ut ribi tacite biandioifquafi fuadeamine la
borcm fubeas me refellcndi:i.ut mihi eflentiaris.
Verum ablit hoc ab utroq; noftru 4 nam ne qj me
um eft falfo quenpiam učile accufatione damnare
neque ruum:aut labori ceder :cuius femper uičlor
extitifli aut clanflimos uiros:quorum inter pri
mos eft Liuius:quocierts falfo accufantur:pati de
ferros*Vale. Neapoli pndic nodecembrium  4

E.vplicit epiftola Laurencii Valla: ad Alfonfu rege

Laurenrii Valte confutatio in Bencdičlum mo
randum bononiefcm.

u Trum de me peius mrreanturanmfbus
inimici Si  hoftcs mei:q> mihi nr gonu rxhi
bent:acbelluminferur:haudquto fans pro ccr
todicere.nec ucrumplus exraremoltftif capia
an uoluptatis.nam Si libre s mcos carpi: Si farna
meam inceflfos: tempu s melionbus rebus debitu
cogi me diluendiferiminibus impedere:fane q mi
himoleftum e(l:6£in magnčeiadlurac loco pore
dum .Rurfuftratis:fugatis:c3ptis hoftib?: rnultu
ex ipfa uičforia uolupraris capio:no quia hoif s de
me male meriros ulrus fum:qucpi uicem et mife
reonfed q> exilhmatione ac gloriammearomo
do reftitutam urrum &Č  corroborata:auflamnI'u
ftrara itf!!igo.Quaz uoluptas 6i  fi diuturn or e:q
moleflia fueratttame uchrmetius inter initia sffi'
cit meleftia q uoluptas. Cerre peptare fep Si  mal
lem pacc frui:qin incerru uenire ui&oria-.Vcrutn
nune labonbus periculifqi bellope defunčlus arqj
aliquot určtoriis potitus:fas.n.e laceCTito pod uic
toriam gloriari non equidem haber gratiam iis:q
me lacefferunt led tame gratiasagorq. laudi meac
confulueruntteum non confuluerint fus quope
nemo e quem non patnituerit me lace flifle. Quo
magis miror nefcioque Beneditu Moradu ur aiut
tabtllionem iure ciuili non nihil tinčlum aliorum

,LXXIIII.

ruina ncn fuifle deterrifum ame  eppugnandp *
minus lllum quidem contumeliofum:q c^reri fe d
pro r ti  condirione ud contumeliofionm.ntq;,n.'
fe ame lactflitu effc ut alii fecerunt fngere pottR
fedame Liuinm laceflitum obiiat:quod ab ro
una i opinione diflentiam.cuius noxe quod nuq
fando cognirum eR poenam a me exigit capitis 6C
quidfm apud fum n um:ponrificf m:quafi rehgto
nem prophanauerim.nrq? id quia Romanus; ut
ad eum de Romana hiftoria pertineannon quia
patauinus:ut tucanda fite« patrih dign iras: no de
nique quia hiftoricus:ut hifiorici nominis dole at
uicem fed quia notarius efi. Nam Liuius:fi huic
credimus notarius eR Romana: hiRoris :ut meri
to quemadmodum Ciccroconful Murenam con
fulem defendit:fic Benedictus notarius Titum Li
uiumnotariumdefenderedebeat.Stufca iRa no
tarie 81  notari dsgna eR ratio:und tibifauore con
cilies.StuItum fingrre te dofere :  ut in me confles
odium :quod tanto uiro detraham non ,n. ut tu
inuidia mci:fic ego inuidia Liuii ducRus fum:que
amo:quem ueneror:quem imitari Rudeo. Cusus
gj fex libros de fecundo bd'o punico :quod mul
tifacereconatifuerant:meo maximo laborcira
priRine {inceritati reRitui ut ne fjdlabam qu?dem
omiferim.Cuius denique in libdlo meo pj> femp
ac reuercnrer feci mentionem, Quo fit ut nefcia

plus ne flomachi: an rifus mihi moueant tragc
diae tuas: qui de caufa ciuili criminalem facis. Vti
na bened^&e potius benediceres q benedictus uo
carens:& pro murando moratus hornd efTes:ne
uc cum uites odio bacchi incidere uis:tnore Jycur
gi: crus tuum iudderes: ncc latratibus tuis ac
morfibus iacentem in te Leonem irritares:ad huc
ex aliorum canum fanguine cruenta ora habente.
Annon tu latras:& ueluti canicula mordere Leo
nem u’sfnam qmd aliud eft q latrare 6L  Lronem(
nam Leonem me expcrieris) :  canino morfu ap

petere:ficdicere.t5e,Vtcondemnespoena falfide
latoris:quod Liuium iam defunčlum notanum
rerum Romanarum:quem omnes fuperiores doc
tiftimi uiti Iaudarunt;atque admirati funt: men
dacem 6i  falfatium fciibat: accufet predicet eiuf
que famam&honorcm fupra mille 6i  quingetof
annos hačtenus illibate celebratam minuat:moc
deatdedanlabefaflec obfcurfli. & ppea ad retra&a
cionem publica cogas 6i  copdlas me paratu tffe
rensjcalionis poena fubire.La.Ego ne no dico faHi
fed delatoris nomie appellandus fuf Diflrnrire ab
aIiquo aučlote id uero delatoris c & ppea pubiice
& fummo cogente pontifice retračlandum C  Ego
nefalfarium Liuium predicoCTe te ego delatore
tefalfumdelatoremte hc& tabellio fisfalfarium
predico.fiquidem delatorem te efle inficiari n on

.LXXV,

potrs:qui apud fummum pomificem me crimfna
risofferenste fubire poenam talionis. falfarium
uero te Si  ob id pcenc talionis obnoxium piobat
Ipfa opufculimei uetba quod ita incipit.
CumTitumLiuium quotidie Romanorum hi
ftoricorum eloquenffimum autaudias:aut legaš
cEmulator ueterum in omni genere uirtutum: uc
lun iudices: an rečle de quodam loco fentiam hu
iusau£lotis:quxresadRegenuttu efpertinct;
A rque ita finic (£ Haec fuc opcime Rex:cur Tiro
Liuiono accedam:Tarquinium prifcum patrem
fuifle Tarquinii fuperbi.inqujbus tu quem potif
(imuni in hac qone mihi deligendum putaui iudi
cem fi mecum fenties:breui epiftola refpondcbis
fin diffentieslongioretutmeas raciones tuis meli
oribus refellas. Vides ut tibi tacite blandior^quafi
fuadeam ne laborem fubeas me rcfe llendi ideft ut
mihi affentiaris.Verum abfir hoc ab utroque no
Rrum. nam neqj meum eft falfa quempiam učile
accufacione damnare neque tuum aut la bori ce
dere cuius Temper extitifti ui&or.aut clarifTmos
uirosquonjminterpnmoscft Liuius quotiens
falfo accufantur pati defertos.

Hoccice e delatore efle Liuii .'Hočane illu appelfa
re falfariu. hoccine eunde carpere;danai de k  (tari
utpo(len9aisBe,la pa!a fačtu e beatifiGme pater

Laurentium Vallam inique carperc: damnare SC
deteftari parcntcm hiftori^ notariumgue trpe ro
mana^.T*Liuium.La.Hoccine poenam capitale
meretur^hoctine abfte tantopc rogadum fuit ut
pleči ereturfhsc.n.tua fut uerba,tk.Qua ob rem
fupplex te imploro:precor:obteftorq 3  beatiffme
pater:ne inultum iam tot annos:abfenccm Liuiu
finas ac patiaris ram crudelieer eius faman minui
ledidabefačlirudeiulEtiam exifti<na tux bratita
dinidedecorifore:Laurentii impunitatem:qua: i
fame cius accufatione in Liuium tacice uidef ho
mologarc:6d ita inclemencer dočltflimos 6i  clarif
firnos uiros haud tolleranda affečlos ignominia:
turpe cft inultos preterire:neq 3  tamcn quoad lcx
iub&:de eo ftatui peto:quod tuce diae cicmentise
fatis aduerfatur :Et.n.poena captis eum lrx dam
nat:inceftabilemque decernit.La.Omiram animi
barbatiem.o dcmetiam fingularem:no cffe coten
tam a fe ut fibi perfuadeat: Liuiu fatis abundecg
defenfum.Si de me uičtonam reportafife ac trmrn
phunv.fcd poenam capitis aut pofcere:aut pofcen
dam putare. Atq; ut ei credatur loca iuris recitat:
Si  quidem fcice::q> apud fummu pontificem cutf
fe fcriptore fuiffe aic.que tu uncj uidifti (urno po
tifici iara recitantem^uafi ncfcicnti.Sed utre tua
ifla iura fumus pontifex nefcit: qux homine poe
na capitis plečlunt:q ud i  ipfo iure:url i medinna
ud i philofophia.uel quabb& aite atq? (cina ab

*LXXYi.

aliquo fuperioije fcriptcjje ullo in loco dflenfent
ais.n.Be.ur.L.fiquis famofum libellum c.de farno
lis libdlis 6£.l. Iex Cornelia circa fine.ff dc imuriis
& Litem apud labeonem i .p.ait praztor eo.titulo«
La.famofus ne meus iibellus eft (  an tuus homo
n*qaifTinnie,qui tcofftrs paratum fubirc pocnam
taliomsftfta nc i ura fadtum meum punitfrfan ru
um počius uir iniufte .& non folum ab hiftoriaz:
fed ŠŽ .ibiuris kellečlu remotilTime. Quis hoc qd
ego facio non facfbnuit^uis in iure ciuili non ali
qua i parre a quppiam fuprriorum diiTenfit« quis
in philofophia^Qu<s I arte oratena!*# item in cx
ceteris. Adeo no forS£ caufa poftcrioribus fcribeh
di quodammodo fi nihil efl& in quo fuperioribul
aduetfaremur. An no eft tališ hiftoria. imo nihil
tmgis inqua nunq inuenti funt duo: qui eadem
'teni geftamnarrantesinter fe oino conuenerint
At .n poenam exceptione temperas inquies.Be.
Sed omiffb iuris hoc rigore mitiusihunc libel
li aučlorem tua animaduertat drmrntia.fi ramen
ca fe dignum fua cofeflione reddiderit. S JtifEsciat
primum Liuio quem offendit damnauitq; rerrac
tandopub!icequxcontracum fcripfit feqj falfo
illum tandem infimulafleprofiteatur.Alias deb&
edičlo tua faniftitas uelut erronea feripta Lauren
Cii contra.T.Liuium decernerc.eumqpfalsi delato
ris detracftorifqj aflftgi pccna iubere. La. Et quo
magis moueas teligiofa ratione fumum pontifice

addis Be.ne cum Laurentium $  rua \  eum cUme
na fcruarc uoluens:in id gcnus lniufticiae dccidas
cj> cum poflbs non .ppulfesiniuriam.6£ apud hel y
fios capos & amoena piojg condlia d te Lun 1 ) que
ratur.Quodurfaciasreomnesdc£hre ipfa utri
ras:tetu£edignitatisoffdum:te moifu detrsdo
ms offa contrira Liuii: te omnis hiftoria Roana:
quam Laurentiuscorrupjt atcp labtfrčht fi ppli
cesorant&precantur.La.Siego tarna poena me
reor qui Liuium Jedo: qta tandem tu impie ac
fcelefte dignus es:qui ledis tuam religionf m ap,p
b 3 ns gentilem n qua Funt campi hrl^Fii & amoena
piopi conrilia 0 ribi crcdimus:qui 1xd s  mait (late
Tumi potificis; quem facis geciiem : qui lediFone s
qui audiunt ac Ifgunt infigni blaFphemia. Quo
nomine te apud Cahftum fumu pontifice impie
tatis rf um facio :atq; ad poenam capitis unčo: no
uttuadfalfamacftulta. Dabisitaqjdup!icfs poe
na % talionis panter 8i lefa: maieftatis laefc pat! ia?:
lsfe religionisrut tibi ad fupplitium no una fiffici
at uira.Vide in quot laquecs te  indueris dcmers;
Sed oifTis utriq; crimmibus inFpidamus ciuilicrr
quil mihi ohieftas. Nepe Liuru fu auFus rrpte
hedet.an tu cu nufq rephedi pofTe exiftim3s (Ita
u«deris exiftimare cu mquis.be, Qurm omnts fu
p;oresdodltfii>muirilaudarunr,pbarunt a*q ?  ad
mirari fut eiufq?farna & honore (upra mille &  qui
geco^nos hačlcnus lllibate celcbrata,La ,f£ no

t LXX Vil.

dicam tibi:q> nemo antea inuenicid rame apofte
rioribusinuenuipoirejcuiusrei infinita fuppedi
tanr exenhpla:qux breuitatis ca pr atereo.no dira
parrs Liuioatqj 8Č fupioresaiiquapeccaujiTe:q.|
licu: corpora ita animi nulli rfperiumur:quin aii
qua in pce ab alio inft riore fuperentur:qua: &£ Ion
ga forec ad difpatandu materia ude horatius d iii
mo poera^iacde fumo pene ingeniope iquic.& (x
pe bonus dormitat Homerus: 61  m demofthene
atqj Cicerone fumis oratoribus nonulla deiidei a
tur:5i i Platoe ac Ariaflotelephilofophis maximis
aliqua notanč. dicam te diligenaot  e cfTc rabuia;
cxptiore tabdione meliore notarium malefiticijf
q uetcrum hsfloriarum lečlorem.qui in canugato
ria taq' in ca maleficii his uocabu‘is utens Eirrone
a illibate fucceffiue: nuliib): nullatenus ipofterare
anteadi pontifias:correfpondet:ahas p  alicqui:
odu 3 genariutn:uigenariu ,p cčtogenarium & ui
cenaiium.irem cogas 6i  copellas me iffere ns:qua
f, papa te cff rat fubire pcena talionis.na ut tac«a
quod grauius ffl elegantiam Liuii a polione afini
o  notatam cum inquitin Liuio fufle quadam
patauinitatemicerte ne plura afferam fiauius Vo
pifcus hiftoricus amneminem non hiftoricorum
gtutn ad hiltoriam princt a!iquid effe mentirum,
additque paVre quin ena i quo Luius:inquo Salu
ftius;iq joCoinelms taci^.iquo d«nique Trogus

sPU

riianifr ftis te ftibu s couincf rerur. A n quod Vcpl
fcuspoteftnemopotmtfguidfilotum huc que
ego notaui notauerat Voptfrus^Ar .n. Vopifcus
ageret tcflibus!'nuqa!d deerrius eft rarionis q ho
minis teflimonium^nam ita ais.ru auc nullius auc
tontate rraetus fola tua uoluntate Liuium dana
Ri. An mdior ullus aučtor eft q r6:qq ur exf mpla
ri tuo:quod Romam artuhfti qucd nur perns me
efl::confl:at:nulIam ego fecera menrione lucii flori
qui fimptici*rr fuperbu prifci ne pote uocar.tame
ahquor annis pod qucd p obliujonem cm (eram
addidi de Lucio floro:que ccdicem quia bononie
ribi uir erudinflimus Nicolaus Pcrotus oftendir:
ruais plusrefidei Liuio habereq> floro: cjq fint
diuerfi hiftorici Abreuiator Liuii dicirur florus fu
ifTe qui a  magiftro ut fic dicam fuo &L  fi quodam
modo magiftro admirabilicr efotang a tr.ecirntii
hacparte dffciuir.Tradithocidcmpifo ut tefta£
Dionifius Halpcarnafeus. probat Dicnifius ipfe
ut in frque nribus probabo:qurm quod non spri
eipioifed nuper legi per deum faro quodam reor
contigifle mr o profperomt mirarentur homines
ingenium meum pene incurrentis in eadem: quae
Dionifiustumexfetumeprifcis hiftoricis attuli
argumenta atque documenta tuo improfpero at
que i^feliciuteo temporere mihi obiicercs:quot
ego Dronifianum na&usfulmen in te coaftustu
a importunitate corquercm quare,fi Liuius is efl:

.Lxxvrir.

quirtprf bendi potcfl: in hiftoria.fi ?quibu r da rrp
henfusfftftnrcegoita inerudirus furmur non a
liquid pr6 mca umh( fiquid notandutneft )rcra
re po(Tim:nbi non folutn pro me fe d eti?m pto rci
ueru3tc refpondcbo:ut optima fit bsec nedra par
titio prim um ur non efie uerifimile Tarquiniiin
fupefbumfui(TeTarquinii prifci filium prcbrm
Conumraqj & id meo mar te. dcinde nec ucrum,
e(Te:idque non meisfed Dionyfii copiis: qu)bus
omnef rute fomniculofe ac pene frrnctice opinio
nes cofurantur.Ncqp uero (peres Benedičte.quod
ad prima parrem pertinS: ut follicite anxtrq; rua
argumenta confutcm: qusc(e ipfa redarguur: ut
tedignum putcm cum quo collufler omnibus
membris, En tanq milo ille crotoniata fuper cir
cumfcutumftansporrigodextram:qua tu dua
bus tuis aprehenfa fi toto corpore annixus me ab
inftituto ueftigio moueris uiciflfe te cofitebor.Sta
re aute eode i loco putabor fi fumati m^as eafde m
ronefrefferam Tuafqj illisopponam 8i  ipfas fu
matim cum pui fignificatione: cur me® ualidse (it
tute inualid^iUt agnofcant fpedatores uter Lan
rentius an Bene diftus Lučtator (it & athlera pre
ftantior.Malo luftatorem athlrtaq? dicnt  g gladi
atore 6i fi tu gladiatorio animo gladiaroriifq? ar
mis in me irruifti (T Ego ueriftmile nego rffe Tar
quinium pnfcum fi duos ex uxore T3naquil!ide
habebat liberos genero potius & ti  ferua nato

rfgntmi p manus traderc deftinaffe.Tu hoc ais ef
feuerifimilius idqj pro raiionc affers:quQd qrqd
Liuius craditiid ab ahis mutuatus eft;& ab his pee
fernm:quos ipfe magis probauit:quod ego folt-s
faciam: qui nullius aučloritatc dučtus mea folius
uolutate Liaium damno.fateor nullius fum fequ
tus auftoricatem fed oftendo Liuiuifič fi ueta loq
turmo rame utrifimilirer loqui:qux iu facis mul
to minus uerifimiliarcum fentias no admodum fe
ne fuifte Tarquinium duinterfedi?efltutcufpera
ret fe filios adut ros uifuiuiminus credibile fit delti
nafte regnum gcnero:uel traderc uel fiduciaiium
comirtere.Ego nego credibile efte adeo alienu fuif
fe Tarquinium a caritare hberoru;ut feč feruio ex
tinčlo alium fibi generu fuerit aLicurus:cui regnu
relinqueret. Tuaistredibilcnullaalia roneqfu
periore:qua: nulla eftutens.fii hoc impudenn me
datio q> dicisrcui fuma impii pmirteret fe uiuoiita
ut pnfeus nomine:ille adtu rcx uideretur:quod Li
uius nec ait nec fentit.nam quod inquit illum & a
pud regem Si  apud patres plrbemq; loge maximo
in honorefuiffe;ne putel idem efte pene; quod re
gnare:eundem honorem ait Liuius hoc cxtindto
quecuqj alium generum fuiffe affecururum. necp
eft.quodtanq decrepirum fingas Tarquinium
mandafte genero huic:& cui!ib& alteri procurati
onem regal mandaturum fuiffc.Si tibi credimus

XXXIX.

adhucuiridisaEtatisrexerat. Mihi eredibilfus ui
detur fi ftlii paruuli T arquinio & tanaquil‘idi fuif
fentnonfuturum ris cariorem unum generutn
q  duos filios.Tibi concrarium credibilius cum pp
alia ridicula audituttum ucro quia ranaqui! imme
mor fihorum neceflitate dufta rrgnum uind de
premium feruio propofuit.Quod nifi fccsfl&: ac
tum eraf de filiis & regno .Cum ego agam de utri
ufque parentis uoluncate arque propcfiro: ha:re
dis impofterum inftituendi:tu de prefenti ncafli
tate ranaquillidispoftnecrm mri Ioqueris.Res
iter fe funt loge natura diuerfe neceflrras 6C  uolun
tas.IIla uero fi generum non habuiflfc idem in
fratem: in propinquum:in amicum: in horpitem
denique fedfl&me id quod rex cum alii tum uero
fihipaterentur t quorum tuimmrmorem illam
uocafcum maxime eis profpicer&. neque uero
tuo Marchionis eftefifrfpodebo exemplo nequid
deprinripibusfecu'i noflri nifi bonoris graria lo
quar Tantum dixerim infani efle hominis credere
utricp  patenti cariore e (Te generum q duos ir.fates
fine pueros fitios d Mihi uidenrur lidem paren
tes rperafle Populum Romanum obfequenrio
rt for^ regusliberist q rrgioIiberto,& fi reft ;mrn
tam fjcerc potuiffdi T arq :inius:por.us fiduciarf
um regoi tutelam genero comttirfTurus : f|
heredm cu fadurus, Tibi no uidet nec Targntf

dituruscutoremfilrisferummine fraudaret illos
regno:ut ipfe frauda(F& filios Anci:nec ranaquil
ablatura regnum feruio:q> ei flama quae circa pue
ri ciput arferat portendifl&.omniacontra natura
1oqueris.uttaceaq>genereetat Scruius & Iibert')
T arquinii:qd ipfc T arquinius no fuiflfii Anco cer
te timor male tutelae & oftentum futuri regni ma
g s caufa attulifl& occidendi feruii:q haeredis relin
quendi.Sed cum efl& opus tutore pupillis nullus
magis idoneus q gener uidebatur.SCflama quae
in capite fulferat:iuxilium no excidium Tarquini
anae domui portendebat.CL Mihi uero drča fine
fed magis inter initia feruiani regni contračia ma
trimonia uidenrur inter filias fei uii:& Tatquiniof
iuuenes:cum (cribat Liuiusitumpalamfadum &
complorationeiregiafačla Seruius pradidio fir
mo munitus primusiniuflfu populi uoluntate pa
trum regnauit.And liberi iam tame coprchenlis
fceleris miniflris:ut uiuef regem Si  tantas opts fer
uii nutiatum efl: SucfTam pometiam exul*tum ie
tant.nec iam publicis magis confiliis feruius q pri
uitis munire opesft ne qualis Anci Iiberum ani
tnus aduerfus Tarquinium:talis r.duerfus fe Tar
quinii Iiberum efl&.duas filias iuuinib^ regiis Lu
cioatq; Arunti Tarquiniis iungit.Et a!iqto poft
forte ita inciderat:ne duo uiolcnta ingenia matri
monio iungercntur Fortuna čredo populi Romi
ni quo diuturnius Scruii regnu effSi; Conftit uicj

.LXXX•

ciuitatis moreš potone.Tibi placet circa finem te
gni feruiani contračfa matrimonia 6i  ingenira ti
•bi leuitate:ftultitia;tementate:conaris pbarc filias
non mfi regiianti feruio genitas: hoc argumento
tj Liuius ait Tarquiniu huic filiam defpodito no
nuptum tradidito quia tenerior erat feruiusicj ut
coire cum femina potoi cum Liuius dicaniuuenif
euafit uere mdolis regieinec cum quereretur gener
Tarquinio quifq Romanae iuuenrutis ulfa ar
te cSferri feruio potuu:filiamqi ei fuam rex df(po
dir.Hiccineribi rcnellusuideruradolefcetut'5 aut
puer?quod fi ut tu fateris filia regis nubiiis erat
quoufqj uis dilatas fuito nuprias:cum prefertim
amboineademdomoetont,Aurquid atois cur
nofubTarqu!nio duodecim aut faltem drcem a
nos in coiugio fuerint:&inter inicia regni feruiani
filias nubiles habuerint.Initia regni feruiani quod
fuit quatuor 6i  quadraginta annopi uoco:ufqj ad
decemannos&ampliusiautfiiho uis uocari haec
initia:fanam qumquenniu: qU,idrjeniuni:tr<eniu
nam to  tempore poterant nubere feruii fiJire,quo
tepor fi nupferut iuueibJ tarquiniis cocedrs id qd
pmnillofia fub ex/tup3tris adulros fuito & patri
potuito fuccedef Hoc loco tu cauillado qua:ris a
egoproobtotrice fuerim in ptu T>naqui!lidis;
qui uolo maiorem natu fuito Luau Argumenta
rifqj porius minorem fuito: Aruntem uero maio
remquafi no fatisapte Liuius ipfe dedni & maiorč

n

mtu efle quem prius nucupatiminore que pofte
nis.Atkgicurapud Liuium nmnore Tulila m p
IiiTi' lucio ut coliigi poffic:6č ipfum lucium mino
Km fuifle Tarquinium. An id in omnibus editio
mbus ega tur nefcio.Ego ut alia plurima m Liuia
n:s codicibus deprauata correxi ita hunc locu mu
rans minor in maior.Et ne plura de mendis libro
rum dicamiuno fum contentus:e iure ciuilncuius
te peritum fignificarepafiim taboras:exemplo:qd
adhanciepertinft.Pompcmus iuriTcofultus de
origine iuris inquir.qux omnes confcripte ext ant
in libris fexti papirii:qui fuitillis ttmporibus :qui
busfupbus Dem3rati corinthiifihus hic quis no
uidec mendam effe libri« Ira in illo loco Liuii: qui
pp fimilitudinem litterrau facile corrumpi potuit
& omnis Liuii narratio lucii regnum a feruio repe
tentis tanq maioris natu eft nihil Arunre conquc
renre:quod profedto non feciffem 6ifi mi i irge
nio iuufnis ac uir potius fi maior natu fuiflfet. Mi
hinonfit uerifimile prifcum Tarquinium dum
Romam commigrauit fuiflfe adolefcentem cuius
frater natu minor ante morrem patris decefliflfSi
uxore grauida rdi£la:& de quo Liuius fcribic. Lu
cumo uir imping-r ac diuitiis potens Romam co
migrauit cupidine ac fpe magni honoris: cuius
adipifcendi Tarquin is (nam ib’ qa perrgrina ftir
pe oriundus erat) facultas nor fuerat. Ar ne puel
lam quidem Tanaqui lidtm fuifle;qux fpctni

»LXXXI.

uirum ac aduenam ferre non poflT&:q!7S peritrfTi
tna cffSL  augurandiicertc marito peruior SL  ipfo
Tarquiniisnato:qua:du marirum uideret hono
ratum jtaeteraporthabertt;qu£E etiam at&orui
ro e(T& natale folum relinquendi.Tibi uerifimiiiuf
fit SL  illum adokfetem fuifle SL  hanc adukfcentula
liccc adco peritam:quia tu in hifpanta confpexens
pudlam intcr putros paftores nefcio quid dc plut
uij ariolantem:quia picus tunder& at borem prot
(us renti ineptam SL  tepicario uiro dignam: qu 2 fi
in hifpama dccfbores fine puellae;q matrone SL  fc
mina: q uiri.in quo ru magis icquendo uilus es a
riolan:q ulla uei pudla ud anus. Mihi plače: non
ita properafTe Lucumonem rehnqucre facultatrs
fuas.utin alienam pati iam commigrar&bcum no
tenderet ad certos honores Roma’ obcinendos.ti
bi placct omnia debuifife putare pofthabenda. pri
mum quia ueterum pattimonia non in aliis rtbuf
q in p’cudibus ccnftitersnc: undc fic dičlum pe
culium:quafi non & dotnos SL  agros SL  fupeil tčli
lem  ueteres habuerins-pratter temp!a SL  fepuicra
maiorum&folum natale. Taceo peculium non
pro patrimonio aiuris ccniultis uuque expo
ni. Deinde quia hxc resei magnopere cot di
erat 4 h xc  .n. tua funt uerba. Et ambino
deproperare cogebat. Neque magni &hbe
ralis animi Lucumo ru!ifl& diu fpetni quo d
pcrmutafT& utiliter; Quodauari GL  tenacuft

na

mi fuiffSi hcminis:qui prseteihonoretcuius cupi
diflimuserattomnia poftbabuit. An ignoras cj
uehemencer Si eff.caritrr co mouear & agitet prae
ftabilesSiilluftrrsuifrsindigniras fiqua eftfides
uideris mihi Benedičte ftmihs infannbus: qui cu
cemunt muficum Citharam aut organa pulfani e
plus uo'uptar;s ex fuo ftulro cantu:fi cai ushic di
cenduseft:c|ex illoeruditoamrnocjjcapientrs, E
go tanq muficus fum:qui roibus natura cofimra
neis utor. Tu ereptam mihiemambus citharam
fine ullo artificio uerberas.nam quis hic mfi infan
Cium cantus efhdicrre illuftrrm uipi c(Te:qui ne gli
geretur afuis:fld nullum honorem ne in parria qui
de aflfrq pofler.Si cutf moreš ignores eu affirmaf
bona fua dilapidaflfe:ut perrgnnari poffSi in urbe
Cxterna quafi aut Romae fine diuiriis honores fe
affecutupe fperaretiautTanaquil d regno .ppcdie
obtinendo ex auguriis aquila^ aut picorum pica
rum ue certior fada effSi.Vr in hoc puer ita in illo
delirus exciti(b:cum dicebas Lucumonem fuiflfe
fediciofi 6 £  parricide corinthn Demaratifihu. Cu
Liuiustantu dicat ob feditiones illum domo pro
fugum fuifTe non feditionu fignificans audorem
quem Dionyfius hatycarnafcus principe m corin
thiorum tradir.Mihi placct a!iquot ancs Roma?
futfle fub Anco Lucumonem aut decem aut cer te
quatuor ur difcerrtlingua R<manam: ut moreš
Si ritus:ut fe dignum reddcr6i:qui potiflimum ah

.L XXXII

reg* deligeretur filffs rutor :eu eum fariat tfuius
Iccutus his uerbis;fe exquofuipotfns fuerit Ro
mam cu ccniuge 6i  fortunis omnibus cojnigrafle
maiorenTpartrm xtatis:qua ciuilibus c fficiis fun
gantur hcmines Roma: leg in patria uixifle.Tibi
magis placet decem cum menfes aut drče dies Ro
ms fuifTcEgo nego huius fič Tanaquillidis filiu
potuiffe infantem e(Te poli duo de quadraginta
annos g regnare crperat pater. Tu bimulum aut
trimulum maiorfm:minorem uero aniculu (  gnt
ficas eflr potuifle.Er cum Macrobium m te Rimo 1
nium afferas dicenrem bello fabmo:qucd bellum
ur e Liuio non folum e Dionj/fio conRatsgeRu
efl circa principia Tarquiniani regni.fihum Tar g
nii annos quatuordecim natum bulla pretextaqj
apatre donatum fuiflit. qua ra non e putare pote s
eiufdem matrem poft triginta amplus annos eni
xamfuiflefautfexagenariamuelis pnerperam ex
ticifle.Me admiratio (ubit uirum plufcj nonagr na
dum prima in acie fuos horranrem infl Ro telo in
dicRatorem poftumumicurrifle. Tu admirarione
meam dv rides quafi quotidianum hoc lit 6i  more
tuo refers que dam exemp!a ut impi opt ia ira falf*
Etridiculeinrerrcgasinquiens refprnde hic lati
rentufinunciuuemseratut eumačlcr uoor 16C
tu aflentiris quem dixifti uigenatium antea fuifle
tempore trortis Tarquinii qustuor 8i  quadragira
annisiampfcmortuHgucmodo centom annos

agere poterafcdum concurrit in aciem cum difla
tore poftumo,Quid tua ineptius intetrogarione
Benedtdle.Ego dicebam:fi iuucnis erat fuperbus
cum feruiumeiecitnonfuiffeTarquinii fihum fi
fenexno rečteaLiuio appellatumfuifleiuuenem
nec apatre exhaeredari tradito turore potusffe:qa
ipfum pater h srede m potius deftinaff<&. Ego ab
furdum dico 6i  Romanis moribus infuetum fat
minas nubete auuculis.T u negare non potrs infu
etum:fed abfurdum negas:quia abfurdius Ge rape
ce uirgines 8i  hofpicii iura uiolar :quod Romulus
fccit.Soccrum fratem:uxorem inttrimere quod fe
cit fuperbus Tarquinius dariflTimum reru Roma
narum fcripcorem prster morem aliorum a ciue
Romano damnariquod ego feero preelarum iu
rifconfultum o eximium Liuii aduocarum ubi fut
tua iura quae tociens inculcasčcum abfte iuris exe
pla pofcam:tu profers exempla iniurie. Scio ut a
pud alios populos fic apud Romanom fuifle ce
des V enena :incefta:facrile gia:parr icidia: rapinas:
prodiCionrs:calumnias ac cacttra facinora Verum
ego de bonis morib^ ago no d fceleftis fadbs. quis
n.Cicdefedit crimen ut quia funt alia maiora hpc
ideo crimen no eflc.Romulus tame excufat nccef
fitatem. Tarquinius negat fris uxorj(q; nece * So
ceri uero iuflam efle defendit. Ego nego me dam
nare Liutu Ted una in re ab eo diflenrire:ut ah? plu
umi ab alus difTeferut;ut a caeteris hifterids pifo;

XXXXIII.

ur Dionpfius halicarnafeus ut fucius fiorus ur uo
pifcus 6i  ante omnia ipsa ratio T u pro te. A. Ge<li
um:qui de hac re ncn difpurat.ftd rani um nemi
nat fuperbum fuperioris T arquinii filium:qui auc
tor non eft tam argutus ut fibi uidetur:quj mulra
potius qmutculr6hrauir:quemegocum alibi tu
uero in diab flicis meis tančj falfo fentienrem n p
hendi.Affeisprctereap te Eutropium hiftoricu
quidem fed gregarium 6i  qualiacuqj in Liaio repe
rit colligentem, AfFers infuper Virgihum hic ego
hereo.hic uidtum me fateor ad huius nome hifcef
non audeo.iam do manus.iam caufa cedo 6C  tedj
ius facer plane confireor. Air.n. Vis &  Tarquinies
reges.quod tu interpretraris de patre & filio Tar
quiniis dici.EIegans profedfo iterpretatio. Quid
afFers uir eruditiffime, cur de patre 6i  filio Virgili
us fentiatjpotiufg de patre &neporc.quanq ipfe
de uno omnio Tarqujnio fupftiore:ut fgregio re
ge poflfum accipere didfu i  numero plurali ut d afi
is.Extulit hec decios marios magnofqj Camillcs
Denique ut partis prime fine faciam. mihi placet
neminemuocaripnTcumnifinepotum artaic hu
iufquc rei attuli exempla. Tu nullius au&oritate
fed tua peruicatia fretus afleueras pnfeum ctiam
antea potuifle uotitari: nuq nec uera nec uerilimi
Iia loquens.ut nefciam:an uq mihiuidear honore
magis audifle ppofle^.Habcrbenedidie cur Liui
us non uerifimilia loquatur : hoc eft cur tu
non uerifimilia defendas , Accipe cui non

u'riex Dion^fio ha!icamafeo:qui fuic Rome cif
dem quibus Liuius temporibus uiro dočhffimo
atq; eloqaenti(Tntio:fummec^ »pud omnes aučto
ritaris 6Cfi libctc^fuir.M.Terentii Varronis:que
aiuc Rommope fuiflTe cruditiffimu.huius oronr m
rqujrro Romane antiquitatis libro ad uerbum
tranlTeram Cl  Voto ante rope quae aiaduerti rati
one redere:q obrem nec$ fabio accefli:neq; hiftori
cis alns filios fuiffe Tarquinii pueros ab to  relic
tos:ne:qui lllogi hiftorias načh me aberrare fufpi
centur (cribencem pueros eos no fibos lllius fuifle
(ed nepott s. Omnio.n.inconfidcrate atq; idilige
ter pdidere qui hanc de illis hiltoria confcnpfere:
no rimati res impoflibiles eflfe panter atqj incofta
tes:quae fe ipfas euertunt.qua: fingula paucis ego
plana faccre coabor. T arquirius e T yrrr nia d<mi
gratcopofitaomnirefamiliarucum elTrt in opri
m? ad fapiendum a:tate.Siquidem admimftrande
rei puhlice & magiftratibus gerendis & rnunenb*?
ciuitatis obtundis idoneus fuifle traditur &  iliinc
ideo demigrafle:q> nihil in ea urbe honoris adipi
fceretur Et alius quidam aliquis huc faltem trigin
ta narum annos cofticuerunrjcu a Tyrrenia dtmi
grauir.ab hac.n.state Ieges fere uocant eos:q ma
giftratus gerere uolunt ČC  rem puhlicam capefcere
Ego uero qnq? &C  folidis anis m norem conftituo
6i  q'.nqj ac u ginti narum annos eum facio iliinc
pfcdu;quem adhuc patre uiucnte duxiffe uxore

.Lxxxmi«

tyrrenidem uniuerfi qm' Romanas confcripfere
hifloriasconfitentur.Commeataut RomtE anco
tnartio regetut geliius qmdcm in hiftoria trad’t:
prano tlltus rcgni anno.Vc uero Lieinmus fcribtt
očhuo.eft > fant ut hoc ipfo ano quo licinius fcri
bit no pnus ueneric.na certe potlmus no aducmc
Quod fi nono ana tpeni anotut ambo fcriprorrs
aiunttprefif&us eqiwumbeiloIacinoabrege mic
titurtnec arsner nacu quinqj SC  uigmri anis Kotna
comeauit: 6C  Anco regi cuca odauu impern anu
am;cus exticir:pf(:cfto decrm 6i  feprem rekqucs a
nos apud ipfum duafatus eft.Quatuor.n.& xx,
annos regnauit Ancus.ipfc uerotut cofiref ones:
regnutn duo de quadraginta anos tcnuit.Ita odo
genarius erattcu obitt. ex fupputacioe nanq; ha:c
annotjt futntna colligitur.fius uxor quat qumque
nio irunor erat: quemadmodum io(eques cflt qai
tutn Si  feptuagefitr u accedat anum fub exi£u T ar
quinii:qua:fitninorem natufilic^ ulrtmum eni
xa efl quinquaginca ano s narajqutppe poft hoc
ceoipus non concipic mulienfrd htccit tpfe pari
endi tertnin^ficuti fcribut;q ifla indagiur tik, no
igif erar hic quide minor anis qutnq? Si  uigjti fub
obitum pitns:Lucius utro mator natu no minor
fepre Si  uigin.Quo fit ut eos no reliqrtr paruuks
piter ex hac muhere genitos Qui fi in uirtle adciie
uerat recare du pr oppetiit mmre;,pffdo nrqj m i
ter ec it a fuiffdi infoelix;atqj uetana ut qd anpiu

o

pater filiis relquifT&: id ipfa mater eriperet Bi tx
tero ex acillaqi nato gratificaretur;hfqj jpfi pater
no impio fraudati iniuriam fegniter ac lente tulif
fent,idqj cum eflent in tetatfs roboreitum ad dice
dum tum ad agendum,neq3,n.Tulliusutnobi!ita
te eos antecellebanur pote ferua natus;aut ita mul
tum differebat JEtatis dignitate.fed tribus omnino
annis alrero maior natu erat ut non fuerint huic
regnu libenter 1II1 ceffuri.habSi aUte&alias quaf
dam hocnegotiu abfurditares quas:ignorauerut
cučli:qui res Romanas condidere praeter unu cu
ius paulopoftefferamnomcn.namconftat poft
Tarquinii nečem Tullium quod ccepitregnu ad
quatuor Bi  quadraginta tenuiffe anos: ut per id
tepus maior Tarquinio^ cum feptem Bi  uiginti a
nos natus regno fraudatus efiSi feptuaginra anis
grandior fuerit du Tuliium interrmit. At cu robu
ftilTima in a:tatetuc fuifle fcriptores tradidere.ing
untefenatu fuftulifle Tullium foralqj portante
e grjdibus deturbafle ipfius uerc ex,fpio dtkdio
Uigefimo qnro poft ha:c ano extitit. Ecq; ano in
expeditione agens aduerfusardeatesinducif om
nia p  fc ipfu belli murna obiflfe:qd ab ratione abeft
in bellis uerfari fex Bi  nonaginra anos natu.Quin
et amiffo ipio et bella cum Romanis no minS qua
tuordecim anis geflfifle p fe le negotia exequente:
ut aiunprazter comunes eft oniu opiuiones: Si te
pus uitae eius cfle maius cetu Bi  dcce anis:qd fpati

«LXXXV .

um uit* no ferunt Ioca noftratia. Has abfurdita
tes qda Romanorum fcriptope aiaduertentes coa
ti funt ali is abfuiditanbus folucre negantes hoije
puerope t  anaquillidem matremifed geganca qua
dam fuiffe de qua nullam accepimus hiftoriam.SC
nihilominus immaturum forS£ rurfus coiugium
Tarquinii ppe očlogenarii.Et uiristanro natu f*
cultate adefle gignendi fide caret.ncq; ucro orbus
Iibens erat: ut quoquomodo liberos concupifce
reticui forent filie dusc e«q? uiris iam  locate.Hogc
fingula Si  impoifibilia Si  inconiiderata colligr ns
nego filios Tarquinn fujflfeifed nepores accedens
Luno pifoni frugi:qui i  anahb? folus hoc memo
ne prodidit niliforte puen erant flirpe quide ne
potes adoprione uero filii qu* fuit ca erroris caice
ris oibus Romanape hiftoriape fcriptoribus . La.
Ha:c Dionyfi? Halicarnafe^ui paulo ace cui? hi
filn fuehnt tradir:iqujčs d Tanagilide poft nečem
Tarqnii.Erat aute ei iuuenis filius no ita pride de
fučius:exquo duo fii ii  relfčfr erantpuuli:dequib9
ita eadem loquece apud feruiu Dionpfi 1 ? facit.Tar
quinius rex T uili apud que e ducat? es arqj erudi
tus:& ex ommb? amicis atqj cognatis maximo in
honore habitus.nobis ille quide indigna patTus fa
to fuo fun&us eft: nullis rebus ncque pnuatis di
fpofitis:neqj coib? ac publicis de!egatis:q necfalu
tare quepia noftru & alIoqui extremis madaiis po
tuit.hi auc pum dfolata čipupilli ifdicis rtlicti fut

oa

no minimum tiirt difčrimen admntfs.fi; cu  mulra
dixi(T& jnfinc orationis iquit. Debes aurcm Tulli
rducarusanobis:8£eruditus& oibus bonis imp
titus:qutcuq 3  filii a paretibus accipiunt: & noftra
filia in matimonium dudatctiam firfx Roma
nopt  mr quoq 3  nbi in hcc anire nre patfrna h»s pu
eris beniuolentiam txhsbere. &cum in uinle ado
Icuerint starem &  idonci adrc puhlicam admini
flrandam extirerint:co^ maiori natu iirpfrium
Romanorumreddere.Ha;cloquens Si  utrurrq 3
puerorum in ulnas generi ac filia: porrigens in ge
tem ex ambobus exciuir lamentarioncm. Alquan
roqp poft au&or idem facit Tulliu orantrm ad po
pulu tacj tutore puero^:& pene fola illo^ mifera
tione ad parendum f i populum fuifTe in dud um *
Qua quon!aerat l6giora:mi(Ta fen fatis haec fpe
rans abundrq; fufficere:ut condarec Liuium ut
non umfimiliairanrc uera dtxifTe meq; mm meri
to:6i fi uerecunde id fecimotare ponufTe.Quod fi
qu's me qui mulca qute apud Dicny(ium funt: qi
diuinaui:purat legiiTe tune ifium aučlore m : cum
illud opufculum condidiiis erit qui nrq* me din
cogniturnhabenne^illos aduerfarios: qui poft
rduum illud opus:quodfupraiam deeem annrs
itm lefiffe famam Liuii Benedictus ait:cbiicitbac
mihi non nifi tinflum me grrrcis littr ris effe. nrqj
locum ubi illud compofui id- ft neapolim qua in
urbe Dionyfn Halicarnafei hiftotie norne noftro

. LXXXVI

feculo ne audirum quid?m ung fuiflfe sibftrcr g
g(iquisaiaduerratipfummeunrbbflfum kelliget
plane copdirum ab hcmine cfle:qui D»cnyfai to
legeratmam alioquim rur no fius ad fententiam
nieam confirmandam ferifTem mentior e t  An ita
demenstfTetivutbeumaučlorcm ccpilaflem ere
derem furta mea eelatum iii  potius g cum mr o de
decore dfphenfus li quis ira non crcd.t: mro me
huc aučtorem fex amplius annos ab editione illtf
opufculi: nunej i hac parte legifle :ne q? ab »Iiis gp
piim de hoc !oco audiffe: Gi  meo folius ingenio
fretum ea difputaffe.intelligis nune Benrdide id
quod crimini das mihi gta firlaude dignu: quod
admirabilius eft:q ur čredi poflir, Quare non ex
peftestut dicam me ex hac pugna difredere ul&o
rcm.non eft:ut de uiftoria tua gloiiermon eft: ut
memediocribusiamuiriscomparcm:noe ut ma
gnis aučloribus aut ipfi Liuio eedam.iuuar me qi
pocrico inflatum fpu cu Horatio dice r:Sumr fup
biam quefitam meritis:& mihi delphica lauro cin
ge oolens Melpomcne comam:No fum no fu Be
nedufle in hac pre Liuio minortetiamfi ruparisj
uepe dico.non Tum in hac parte Liuio minor; nrc
tninoris ingenii mmorifgi mdicii. R umperr inuidi
dia non Tum inferior hiftoricis omnibus: qucs
hoc non deprehendffle dionyfius ait non ipfo de
niq? Dionyfio:qui non ullius: ut ille admimculo
adiutusmeisptdibuscutfum iflius qui cquo ue

hebat equaui:& ta no tabellio fed tabellarfe ob te
pene miraculo dignam accufas apud fumu rmgi
ftratumSiadionemcapitisintendisi&rhe abf ic
uidum damnatucg čt carmine gloriaris j' ut cx epi
ftola conftat:qua ad preluftrem uii* fupionbS dic
bus Iacobam gratu Bononienfium legatu dedifli
dolens q> tam ille de me bene fentiret atqp loqret
iurtiftiqj ut mihi eam oftender& in hcec ucrba. Si
fjbi damnatu glifcit demetia Vallam Tutari qd
ralfa rcfers conuicia folue Argumenta tuu qua: co
curtere magiftrum Si rarionepotes nulla e defen
rto caufc,&reliqua.Hacc qq barbara metra; tame
quia Bononte fada mulrifq; ortenfa:& huc ad ta
tum uit* mirta ita me irritarut ut Viris egregiis 6i
inter primos dodis Antonio Tridento 6i  Valeno
bononienfi comumbus amicis admodu fuccdere:
c$ tam diu totičfcg pmirtu accufationis rus exem
plar:no repfentaret itaqj adii homiem penes que
dicebant illum codicem efle.Quo impettato duaf
jrefutando ei lUcubratiuculas lmpeidie^n.n.ad te
couincendu maiori temporis fpato opus fuic. Vi
giiiaui itaqj in te puniendo bincdrn t cu anica
fecurus in dextra aure dormire i q> crcdere te rem
jpfam defundo Nicolao poufice p  derelida habi
turum.Exticafti igitur kone canicula dormunte
ut i te  feuiret, An nbi ego non uideor Ico*cme tu
mihi uideris tančj Leoni canicula:fi canicula iam
appeliadaeft;quxita Leoninis deub^ uguibufqj

XXXXVIF.

lacerata e:ut uix in ea iam canis figura aut animai
lis appareat.exigfbas a mc canicufa iam pocnant
capitis^famofum Iibellum in mortuu fcripfcra:
fi ille farrfofus hbellus efben inteuiuu ud magis
famofumhbellumfcribonectu ramen poft hac
audebis:6i fi te iuris peritum onfteras:mecum age
re iniuriatfc & mentionem facere famofi libelli.

Explidt inuenčliua Laurentii Vallenfisin Be

nedičlum Morandum v

.'3

Laurentii Vallenfisin Bcnedi&um Morandum
confutatio altera ad Bauerium mcdicum.

e<3a:quam uix psrlegere porui: Benedic
ti  morandi altera inu<dbua;quam ille re
lu&arionem uocat;in qua fe ipfum ipu
dentia:ac temerirate uidt non minus ftomschi: q
cx fuperiore contraxi:g. hcmo tancj ipfe mhil ha
benf ncgorii:touens nubi negotium Facefik. Cui
fi nfpondeam tot ucrbis blafteranti & ut uerbo
fiflimo ita pplmdimo: arqj intrfcatiffimo: & ut
mihiuidef nuqf«neblacterad: L<3uro;nim

fed grandibus uotuminibus agenda eft:qax non
legant hornmes: fed dendcanauduc de lana capri
na concertationem.unde ego mentienrl Benedic
to fimi is uideanRurfus mfi refpondeamitancj de
lirancuuereor ne qui meam diffidentiam caula: m
ttrpretenf & hic apad fuostut iam facinuičtorem
agat:quafi meinhac colludatione proftrauent.
Qu d igitur agarn»quid conGlu ineam>mfi ut me
diam quandam teneam uiam:paucifq 5  cftendam:
eam indignum effc cui a me plunbus refpondeaf
6C  qjem diredto i eum fermone compclltm: medi
cuqj alique aduoce:G modo alia medic ina q mot s
fan.if uecordiam poteft:qui huic curationes adhi
beat.Debent.n.boni uin et aduerfariis bene coful
tum uelle:euq; ad fanitatemifi unq fanus hic fuir;
reducat,quj falfa pro ueria:uera pro falfts: incredi
bilia pro certis:cena pro incredibihbusdulra pro
grauibus:grauia pro ftultis;praua pro rrčhsaecta
pro prauis:parua pro magnisjmagna pro paruis:
deniq; mala pro bonischona pro malis haber. Ad
quem morbum curardum te ponfiimum Baueti
delegcuel quia medicope nulh fecundus cs:uel qa
conciuis illius.itacg accipito ca:qure dixi paucaaa
q capita errope eius:ac uecordrae (igna: feu malu
mus dicere cerebrofitans.Quia ego negaui Tarq
nium fuperbum prifci fiiium efiesfed neporetn:id
q,.iod etiim tradant cum afii:tum uero Pifo frugi
Dionyfius Halicarnafteus, Luctf florus hiltorici

,LXXXVIII.

ptatflantiflfimiobidmc Morandus hotno medte
ratus fupplicio dignum ftatuit:& apud (umu pen
tificem cfpicis arcc(fir:quia Titus Liuius fuiffe fili
um tradic.& nifi me ille chriftiana: reiigiois C3put
capitis damnaucrjrjmctu ti  ofbndmminaturcp fo
remt a Tito Liuio apud inferos in hdyfiis campss
incufecur;tanqillucperuenturus.& cum ppea a
me inerepetursait fe in hac re petftirupifuiilrdiri
le ad huc fumuspontifcx uiu«rer.qu3fi non hic g
nuc ell.non fit longe illo in iure:&  ciuili : 6i  ponti
ficiopermor.Qujarifi hornine:quinon frmei Ti
tum Liuium Romana: hirtorire appdlaret notari
um;6i iccirco defenfionem illius ad fe a. bitrarctur
iure optimo perrinere:qui notarius feret:air me di
gnitace tabrlhonu:noraric^q; lefifTe.&cbidiHo
rum in me conatur inuidiam confiare-Ojma eum
notarium maleficio^:q hiftona^ peritiore dixi d
Tarquini:s opinione cotumeliofiflimum me uo
cat:cum ipe totus in mc  cocumel iis fcateat.  Qu>*
dionyflum Halicarnaffeum confutare ratione no
poteftpurat eum ex hoc iri confutatum q> Qi  grae
cusfir.quafigr;ecumefle fitloco opprobiii pone
dumtHomf tufqj: Plato: Anfloteles: Dcmofthe
nes oro nihilo babe ndi:& feruus fuerit quafi non
Bi  adopustSd Diogenes & Plato fetuifuerint.Ha:c
n illius Tune uerba Bf.Neque uero uerifimilius ad
hibendi fides hotnim bberto.cf hbero. Siqu«dtm
(iberalesattes;exqu3bus hiltoria non cximitura

P

/

Iiberistnon a Ižbertis hominibns <Jfcuntur:qt.^ c3
proprie fic liberorurpbabiltf e d his liberos q l.bcr
tos trabgrrc.La Ergo Morandus rr.el u£ hifloria
fcrib&iautdlibcralib'?artib 1 ? lcquet: cj bi nyffl:
quem hic pro Iibertino hbertum uocat:qu3fi liber
tini:fiue Itberrihberi non fint« Hic cum mhil tri
buendum Dionyfio puter:at quanro adlorifeme
Guarino ueronenG repugnari nrphas pnrat: eru
diro il!i quidem uirotšcd quia uiuus r(1: no dum
inter diuosrfponendo;6dnfquaq ad maieftarem
DionyGi afpiranti qui in quadam orationc menti
onemTarquiniifuperbi facit tančj prifco geniti:
quafi debuerit illic Guarinus a rečepu:5i trna epi
nione diffmcf.quem rror Si fi gra:earum lirrerapi
peritiflfimus elhtamen non dum co tempore legif
(e  illud Dionyfii cpus:quod etiam paueflimi gr a:
corum lcgerunt.Inunc Si  dic metunciUud opus
legiflfe:cum eum libetlum compofui:de quo nune
controuerGa cfl:qua: res cum ex aliis multis: tum
uero ex quibufdam a Dionyfii probatione difTen
tientibus cum conftet: quia in caufa coniečlurafi
cmnem:utaiunt:!apidem mouebam: tamen hic
menrin me air:& quoniaiuGurandum interpone
bam:pei?rare:qu;i(i omnes:Gcuri ipfesdeum non
timeant:fii nullum fit rarum niG per ftygiam palu

detn; iuGurandum. 84 orcus apud gi axof:quos

-

» LXXXIX.

tamrn ifle contemnitiiufiurandum dicatur & p?u
tomfeu fedes inferna.ut nifi per piutoncm & mfer
nam federn iurarc non (iccar.ad qu3m fe uurum;
6i  ubi Liuius agir ad hc yfios campos:& amocna
piorum concilia;uc ueie fit Benedi&us &optar 6i
fperat.Sedcauearmoneone illic a Diony(io ud
accufetunuel fcutica uerberetur:qui bar barus grae
cos quates funt inferi iudicesicontempJerir.Cuius
Dionyfn probarionfm:quia me dixi rancj fulmen
in cum torquere:ipfe uelut Laurentiana firma ait
fc fulmen Tullianum in me comoi quere:q<3 Cicc
ro i Bruto mrminic prifci T arquinii:tang aui Tar
quiniifuperbi:quafinodicat Dicnj'fiuspcfle pu
tari fuperiorem Tarquinium parrem pofterions:
quia hunc mpotem adoptauit:& quafi non idem
Terentium uarronem patronum fuum muko de
teriorem Marco Tuilio & innotiriauetufta
tis longe prritiorem norauerit: nedum Cicero
nem & quafi non maiorts fit in hrftona aufiorira
ris Liuius q Ocero. Vt raccam non nunq
Ciceron-m in hifinmrum: ac fcbularum cogniti
one non fatis furile approbatum. Idem ut me
impugnet ait Lunum T arquinium: qui po
ftea fjperbus rft appcllarusiminorem natu fuifle
As unče: quod eum omnef hiftorici ueteres: rum
ipfe Liuius ait:quod ifte caccus non uidct fe
improbarc Liuium; que aduerfus me dcfedere:S£

P*

cuius ufcem dolcre uidcri uult.Nonne harc urccr
di 3 c:atquc cerebrofitatis figna funt maxima (id e
uidentius cx ipfo cofutationis gcner licet^telligas
ut eius principia qutedam atrigam. Aitauif m.Bd
Duodecim pofitiones affers: quas fumatim duxi
rcftllendas;Et primum m hi rcfrrs ego ut nfimi
liusaff.rmemTarquinium pnfcum filiis extanti
bus fibi duobus ex uxore:deftinafle grnero poti
us ferua nato regnum pcr manus tradcrc:q filiis *
Hic nifi fuiflem tecum agere fine iniuria pollicituf
exclamaflcm tc Laurrnti peruerforem.nam id mi
nime dixi:quinimo pnfcum poft acceprum uul
nus ucrbum negaui protulifle:qutm fi lcqui po
tuiflet:filios hacredes dimiflurum fuifle rt bar. Id
circofalfasintulitationfstuas dTc quod affirma
res d no fuilTe liberos dum morcrctur. La Qua
paucis in uerbis quot deliramentafpnmum quid
ad rem attinet dicere fc nrgafle Tarquinium poft
acceprum uulnus uerba protul flefno magis q ne
gaffeeundemdormiretaut comedereruel bibcre
potuifle.T aceo ait rebar dimifluru filios hr des
quafiipfctuncfuciitcum non dum Tarquinius
uulnus accepiffet.T acco uerboge quoque absurdi
tatfmtdimittere filios hrdef:8č filiis extanbuf. De
indecurarbitratuillu filios hrdes fuifle fa&upt;
qafm Liuius fcribatifuiflefcfturum ut uide bat ut
occifo Seruio hr dr m regni quencunqj aliutn gene
rum delegifle, Poflremo cum hoc ego negem

. LXXXX.

uerifimile cfirquod Liuius rit /dfirque bor ipfe
Liun patrcnuf uerifimile dicat qua tandun uefa
maeftexc*Iamaremepreufiforfm:qut dixerim id
ab eo dicrfquod ab ipfo Liuio dicitur. An e ft ahud
deftinare rcgnum tradere cuipiam:q cfle fi<ftu
rumquempiarfgnihrdcm? Vrrr crgo ncftium
eft ego ne uerbc^ peruerfonan ipfe menre pei uer
fu s C  Venit adalteram ut !pfe appeHat pofitio
nem mfaiquiens.Be. Vnde pari iure tua fecunda
ranoueluc inanise fublata:dum negas extintfo
Seruio prifcum:aiium fibigenerum fuilTe afcituj^
cui regnum rrIinqueret.Hicut uideo furdo narra
tur fabula.nam de Prifci uolutare regaui ccmper
tum aliquid haberidicet Anci filii fufpicare nrur id
fore:quod ramen fačtu^inficiabar pri(cum:quia
non reIinquitur futu^r nrceflario quod alius quif
piam putauerir. Quam ob rem fi mentem Liuii
pariiudicas r5ne uehementer erras.Non fignauic
Hune in rcpicis locum Cicero:non Boetius: non
Anftoteles: ut fi dixerir hrftoricu quenquam ima
ginari fore aliquid neceflario fic eadem  fenbenris
opinio.non ne Irgifti quot capita:rot fetetia^La;
Non ne hoc fume uefanie fumu argumenrum eft
ut obiicias alteri peruerfitatedpfe perut rfor. Quje
enim maior peruerfitas eft cj cum dicat Liuius:^
pnfcusuidebaturfačlurusocrifo Seruio quencu
que alium generum:quem ddcgiflet hfdtm regni
negare hoc uifum alus mfi foli Anci filiis . Hcc

i

tierba Liuii non dicuntjhoc Termo publicus non
fentic utfidicamndeo OefarintcrfaŠus;quja uide
brtur fe rcgcm fačturus non id dico quod folts m
mfidtonbusuidebatur;Ted quod omnibus. Ira
nune Prifcus omnibus uidebarur fa&urus geneze
regnihcredemnamcuud fohs fibis Anri:quod
nullis aliis uidebatur foreTan ita dtmemes etant?
hocnrmo tradit imoquantum uideoex eorum
confsiioprudenriflfimi fuerunt:quibus mfi uafra
mentum muliens obftmffet regnum paternum
rccuperaflent. Ergodemens Liuiusfuitqui
facic boe uifum efTe illius (  Minime quia & ilhs
& omn.bus prifeus uidebatur Seruio uel cuicun
quealterigeneroregnum reli&urus.cb id uidcli
cet:quia filios non habebat. Nec uero reličiurO
geni regem: fed regni adminiftr3torcm Tub fi
duciaria tuteh nepotum infantium Luciifid Aru
tis.itaque per hanc fiduoai lam rutelam & admini
(Irationem fuccefifor regni:atque regnator trat fu
turus feruius-.id quod maxime dok bst fil is Anci,
Ergo non uerifinuliter dixit Liuius li filios babe
bat prifeum fuiffe firčturum non filios htredts
regnufed ferua natum:auc quencunque alium ge
nerum:idcft deftinaffe huic pocius q fniis regnum
permanus nadere. Annon hoc mi B^ueri
ualidiiTimum argumentum eft C  & Ciceroni:
Bottioquc: & Ariftoteli comprobandum (Me
Uus argumentum rius; Monone d!gnuir.:quLt

»LXXXXI 4

capita rot fcntentie:qua{i rationisJocrm cprfnr«
idquodalicui capitofo:cerebrofcqj uideatur aut
fucric hifforica: grauitaiif: atqueprudcntia:: cam
cpinion^m.fiut ut h c Cicercnianus neder aic
eam imaginaiione attribucre filiis And regis:quas
abfurda:quae capictfa:qux jncredib lis foret.Hoc
a ut« ra SC  opinari SC  diccre Morandi feu Morio
ms e,Sed ne p!ura repetanturtueniamus ad tertia
ubi ait.

Bc.Terrio mihi das uirio:quod efle affirmauerim
credibilius Tarquin:o 6i  Tanaquil cariorcm ge
nerum unum q duos filios. Non queo me Lau
renti continerc rotiens prouocarus ruis in me con
fičhsmendatfis.extatenimhbellusmeus apud re
ficur ais:cuiufexemplaria pfura funt feripta. Vnd
commen‘um hoc tuum liquere poteft. Imo dixi
futuros cariores filios q generum: atque dimiflfu
rum fuifTe pnfeum illos heredef: li teftari poruif
(SC.  Et quidem uehementius me agitant i(ia
tua mendacia:q contumelia: qu>bus in rifum ro
tus e kondor. Verum indigrirate moueor cum
h xc  cffendo tua de me commenra.

La.Siqua fidrsmi Baueri ucreor: ne tua ar s
par non fit huius Langori : atque morbo : ta
lnquentis : qua: non fani efle hominif: non
Caius iurtt horeftes .Ait futuros cariores prilco

filiosggenepe.Si futuri cariores ergo non erat.
At fuiflfeat fi ceftari ille potuiflkt. Stulte propofiti
oms:ftaltior rario quan facukas: pot^fcj tefta
difaciac patri filios caros.no quia filios quis infti
tuic hf des.ideo caros habet j ideo hf des inftituir.
Non pota it cum aulnus accepit inftituere hf dfs*
quin antea infticueratCccrtc quia caros no haburc
H oc natura: repugnana e.Ergo diccndum q> nul
los filios habcbac, Efl ne hoc mendacia dicercl 1  e
hoc confingerefHecdne erunt comenta { čt  quas
moueat homini idignatione:& utipfe barbare ait
indigritatemfarcjj eciam addit.Bc. Eodem item i
loco inquis cum ego agam de ucriufque parentis
uoIuncate;atque propoftro hfdis inftitucndi: tu
de prefenti neceflkate T anaquilhdis !oqueris, Exi
ftimabam me ad hominem Liuio nec minoreim in
genio:nfcminoremiudicio:qualemte lpfum pre
dicas;habere fermonem:qui cum dmfičpi dc pa
terna uoluntace non cfle cautum: quia uulnere
accepto loqui no potuit:neque quenq falurare fi
cuc Dionyfius affeucrat tuus : neque antea
conftitiflet de macns mente : nifi cum neccf
fitascoegtt iaffirmaui Seruio Tanaquil regnu
ceflTtife nece(Tano:quod alioquin filiis feruaturam
efle non ambigebam .

La.Taceo ftulta ironia ufum quod purarit ie
Liuio maiore: taceo (tulce et duiffe; (c affirmafle

,LX XXXII,

quod affirmare non artinebaticuid ex hitlorianon
ex  ipfius jucloriratc cofkt. Taceo ftuke dixiffč ca
utam depaterna uoluntate. na qd fibi uult ha:c o
ratiotnifi fentit cauru p  ropertu acdpiendum effe«
\  his uerbis mi Baueri nifi tibi hic mececaptf uide?
quominus ipe tibi tališ uidear no recufo. Ia niic ele
borum prspara:quo aut me purges ut infanientem
aut Morandu.Ego negaui T anaquillidem fi mater
Lutii Si  Aruntis cranpafluni fuifle ut duobus filiis
mantus anteferretgeneruin:ud ferua natum: uel a
liu quecuricp. lile refpondec no conftituifie de tna
trit'mente:quafi uocari in dubiu queat:faci!e paflu
ra fuent boe Tanaquil necnemo conftabat de mcp
te mitris. Id apud moriones infanofčp non conftac
fed apud homines rationis copotefi firmil ac con tli
tuerit fu (Te T anaquillide matre:& de illius in fiiios
pietare conftabit ,Quod eria hic inftantiflTimeconfi
tetuncu inqait. quod alioqain filiis {eruaturam ef
fe non ambigebam. Si feruatura erat: cur ita fiiios
tračlat* ur credac homines regnumeius nonadfi
lios peruenturu. Plurima in hominis ftultiria dici
poflent:fed eum plurimisconfurarcpropemodum
ftulti ett, Ideocp tantum quartam eiuf pofitionem
addam dicentis. Be, Quarta fimiliter ratio cua de
mefalfa mentitunejponam fperafte Prifčum Si Ta
naquil Seruio Romanum Populum oblequecioie
fore q propriis hbens:6ifi teftamentum facer potu
iflfet T arguinius; feruium poriuf religuiflet herede

3 d fidutiariam rfgni tutdam remififTet. In quo q[
tnanifefte dehres audi uerba mea:qua* ajpud tc m
dcpulftone mea priore comperies. De p«f e autem
fecus exiftimandum:qui fi pod acceptum uulnus st
ut ceftari aut fari potuiflTft: quippc affirmauerim di
m iTurum fihos h?redesfui(Tefub tutorf Samo ni
G forre tirnuidet fraudcm; quam partbtiffct ipfc rc
licflus cutor filiorum rcgss And . Hiclicet uidcre;
quot uclis fubtcrfogerc figme ntis: qqj boni uiri de
te mihi fidem minuifli. La. Eft mihi Baueri ( ut tu
oprime noib) ge nus hominum ftulriflSmum: 64 j
dem malitiofirtimum: iddi quod ob mcnus pcruer
fitatem maximecupiatfal!erc: fed propter inopiam
r onfilii mimme poflic. T alis efl Mcrandus : qui 64
fallere uulr iudicem t milu fuum uitium rribuens:
64 tamen ab ipfo honette: ut falfus deprshendc rc€
Iu enim!oquitur quafi ipfum ego impugnare inče
perim non ipfe me . Ego contra Liuium !oquens %
liquot argumentif colligebam no e (Te credibile Pnf
cum poriiis generum: čf (iberos heredes fuiiTe fačhi
rum. Quim at gumentationem deindetumhu/c
Liuiano patrono refpondebam: ccruraxi 64 itetn
huius defenfionem hts uerbis. Be. Mihi uidetur ti
dem parenres fpcraflfe Populum Romanumobfe
quentiorem fore regiis liberis q 'egio liberto:64 fi te
flimentum facer potmffec Tarquiniufpotius fidu
tiariam regni tutelam genero comtflurus; qhere

. Lxxxxin.

dem eum fafturus.Tibi non uide£ nec Tarquinius
daturustutorem filiis Seruium nefiauiarcullos re
gno: ut tgfe fraudarar filios Anci: nec Tanaquii a
blaturaVegnum Seruio: quod ei flama : qux circa
pueri caput arferat portendiffet, Omnia centra na
turam loqueris,ur taceam q> gener erat Serum fet It
bertus T arquinii j  quod jp(e T arqoinius no fuifTSd
Anco: certe timor mala: turelac; (H  oftentam futu
ri regni: magis caufam attuliiTet ocddendi Scruii j
q heredis re!inqucndi, Sed cum e iTer opus tutore
pupillis: nullus magis idoneus: q  gener uidebatur
C4 flama qua:in capite fulxerat auxilium non excj
diu rarquiniana: domuiportedebat.La.Ex hisuer
bis nonne quod ego in Liuio nego e (Te crcdibile: id
iftecredibileaitefTer Pnfcum acTanaqinlIidem fpe
rafle Populum Romanum obfequeciorcm fore re
gio liberto: quippe qucm faccre regni fucceflforem
deft.nauerant q  filiis. Et cum ha:c ita fine: tamtn
mefalfum mendaccm diirum Fiftorem fubrerfugie
tem: 6L  inmmtiendo impudentemappdlarquafi
ipfe : ne quid aliud dicam: mhil fubterfugiat: qui
contra tot: ne dicam quales m ras rationes nihil
aHud refpondet nifi fc non ita dixifle ftoiidiilimus
tergiuerfator improbiflimufqj diffimuiator : qui
uulnera fua mauulr occuiere: tj fateri: in rebus ne
ceffariis mutus: in nugatorus toquadflimus. Cu
iusnificoctera ftuItiorafunt;qi(la:quae protulit

non abnuo qnin hscpro fapientiflirttis habeantur
Huicegoplunbufrefpcndeami&ciuffingula qusc
q’ ddiramcnta confutem aur 1 aut uej&oiji 1  Na
ut aliq:;id rantum deuerbis dica;ait;ln quoq mani
ftfte delires audi uerba mca:cum dicere dfbucnt:in
quo q manifi ftc ddiref intclliges c ucrbis meis, It e
prrcfhre fraudem: eodem modo dixir quo praTta
re quif bonam rem dicitur. Item fi aut teftarhaut fa
ri potuiffet: quosje alterum fuperuacaneum efl.qp
pc etiam barbarifiimepofuit, Hjcitaq; incruditus:
6d a me uičlus atqp exoflTacuf: tandem cum alibntu
in calce libri fui de met,mq ui&o infolentifljmeglo
riatur.Ecquia cum mihfquafileomlatrantecanicu

lam dixi: hoc fuam inuedfuam fine conclufir« Be:
Et in quacuncg dormiturus auretepofthac ucrtrs
tuo magif infortunio:q meo dedecori udurcrnlrflc
tibi canem improfpera; 6i  infocbna tibi portendep
tem mecaniculam compdlabis. La. Non intelligef
quid n. malefanus intelligatj* canem feu caniculam
cadeftem in ore leonis efife: nec fl cupiat ilJinc fe cxi
mere poflfe. idefl fde in ore lauretiano udit noht 6i
eflfe & femper fore.

Explicit confutatio Laurenrii Vali* in
Benedidu motandum,

,LXXXX III

Lauretii Vallenfis Inuediua in Pogiu Indpit.

i Vdo Pogiu tu altcram in mccompofu
a’ ide inuediuam Icnge piicre acerbtore:

Inquanihil admodu deu tec3ufa:dif
putat:quafi plane uidus fi'peratufq?: (j
torus in maledidis conuiriifčp uerfatur.ea rodu ha
bere pocuUnterea peragam triuphu meum: auc po
rius icerum triuphabo riru eo^e imperarcrum: qui
bus unus dies ad criupbandu non fuit fatis: atq; eo
audatiufid facer pofTum q> iam ipfiusquoq 3  hoftjf
confedione uidoria fu adeptus. Qui eni aduerfus
argumenta rarionef < pbationcfq 3  no argumetis fcdf
opprobriiGnon rationibuffedconuitiifmon proba
tiontbuf fed fpurcitiifagit: ifcerre dedarat fe impa
rem ac uidlum effe: 8i  uelut cane a fortiori laceratu
plagaf fuaf ululatu latratuc^ fobri;& hoc falrem ui
didae genereinimicum fuum ulcifci. E t quia iudo
e prodio non potuic difcedere fuperior: fperat fe fu
periorem SC  iudo, Nam quif quafo no dico  drenu
uf fortif SC  in bello iam uidcr: fed probuf arq; mo
deratuf uelit contendere cum auaro de auaritia cu
ebriofo de ebrietate cum prodirore de proditioe cu
libidinofo de Iibidine .* certe nemonta nec cum dtco
malo de maledicentia dcuirtutibufcum egregiifui
rif: non non de uititfcum honedifnon cum facino
rofifcerramen £4  emulatio. Loquatur ita<^ Pogiuf
qtum uelit obfcoene Si  fpurce ,* facit quod fuum £

fui femprr eft fimilis pugnator peffimus : caluronia
tor infigms: cuius dicacitatem contemnere ac dam
nare ms non imitari dec«: licec non ita dt ipfo fim
mcritas; ut in me carpendo pergere dcbudnt. fiqui
dem c um promififle me omnes cius libros recogni
turum: & eorum uiriain triumpho rancj captiuos
exhibiturum; id tamen non feci mollitia quadam
animi retentus: quafi fatif haberem uitia epiftolaje
oftendiflfe, Sed quoniam hoftif me cogit ( fi modo
hofhs appellandus cft; qui uiftus atqj captus eft)p
gamus ulcionemiac ueluri fecundo die tnuphcmus
&quiadtbellatum e[taliquaco hilaiius reprefenta
tes quodamodo iilum prifcum romanorum more
triumphandi Nam ita accepimusinter mefas:quas
ciues per uias efculennf poculenrifcp referferant: e
xerdrum uičlorem comeflabundum potabunducji
tranfi(fe,S)C nos quafi edcntes atq; potantts aut cer
teridentes rriumphemus; potica alio modo de in
uedbua triumphaturi« Dectt enim de uinofo cbrio
foq3 hofte fuperaro talem nos agere triumphum t
Incipientes ab epiftoliS ad Nicolaum Ntcoli mifTis.

f Ed quo res (it iocundior legenribus: fub apo
logoitančj Guarinus cuin fcola fua acq^ domo afCc
Erit a ute m uel npologUs: uel fccnicus quidam ac
tus . Saluus Hs Guarine. Gua ,$alue Laurenti &

,LXXXXV;

ru Pegi Ucer raceas:  fed cur taces f Po, Vtfttajm tj*
bene Ioqyerer: g bene caceo. La. Ac cur non ftepi
os tacef $Joquerif C  Po Qu:a quj male Ioquuntur
ririus »cene. La. Arqui nune bene !oquerif:quod
eft mufco fatiuf: q tacere. Curergo Guarinum no
Lil utafti f  Po. Non dico me male loquig> Ioquine
Liani: Ted cj de ali« male loquar; ideoq 5  ad faluran
dum fum rardus. Gua. Ego me abfte Pogf faiura
tu puto:quid uultis !La  .Guarine quafore ,prua fi[
gulari Si humanicate Si eruditionc: re huic fačlo jfu
dicem prebeas: tui enim artifitii eflt: dc lingua lati
na agimus in qua tradenda ru principatum obtrnrf
Gui; Ego utro iftud tnbensifi modo Pogius foru
no declinet. Po. Quid ergo forum decline: quod
feper amaui Si colui i  qusppe in quo funt refad de
leftandum gulam pertinentef emere folemufnon
dico LatucafCaulef Allia fed PerdicefFafianof An
(eref AnatefGalinaf Columbof T urdof Ficcdulaf
Itemqj orataf MurenafCongrof Mpllof .* prererea
paftillof Copullof Salfamenta: Si anre omnia duo
de triginta genera uini egregii: qux  rnumerabo: fi
uulrif Gua Ida fora tfbireliquim9 coleda Pogi: g
go de i!lo loquorforo: undc ducunfaufe forefeL
Po Reliqfmihi haec foraf Si re'i'quafuoloMalo,n^
ftcedulafcoleretg btef cauponaf: q caufaClrac^ f Q
y  p me uof cotatif licet id uobif coledu r lfquo

Gua.geramuf Pogio moremmon tein fo$i  ad iudi
cem Pogi:fed in fcoiam uocari ad magiftrftm exifti
ma. Po. Ego ne puer quidcm aut adolefclms fcola
adii: quomodo nune adibo decrepitus ► Ci ua, non
dico ut difcas fed ut cum Laurentio difputes. Po.
quifme ad difputandum adigetf Gua.honcftas ra
tio pador.Po.fi de faporibus difputandum fit non
recufo, Gua, quid defonifr an pluris eft guftus q a
uditusf Po. quid nifi cum fono uiui poit/c cu fapo
re non poHit. Gua; Iftuc Laurentii interefi no mea
ego pro iudice uocatus fu non pro hrigatore. icaqj
uei bum non addo t tu modo Pogi uideto ne dum
ifta dicifcergiuerfari ac fugere uideare. Po. Ego ne
fubterfugerc ac tergiuerfari ueiim i  qui nurcffugi
nec terga uerti:qui ukflufprofhatufqj nunej me fa
teor uičlum cotamq? mihi incambentem unguibuf
dentibufq3 pugno: ideo non efl: caufa cur nof audi
as altercantef. La. Tu uero Pogi dumodo profter
naris pugna qtum uifdentibus unguibufqj. Non
eni pardus ef aut leo ut ungues tui fint ac dentes re
formidandipreferti habentidutiffimam pellcm t fi
tamen fateri uif: mei funt in te pardini leoninkp de
te f &  ungues. Cacterum nolo tecum pugnare;Gua
rinuf modo fit examinator epirtolarum tuarum ad
Nicolaum miflarum me nihil uerbopt fatturo nifi
hoc unum ne culpam in Iibrarium reiitias. Eft ne
hit codex tuufr Po. Quid fi negem meu eflei* La.fi
negauerif tuum: ego dicam efle meum. Po, Guaii

\

'Lxxxxvr.

lic hfc furti fc alligat. La.nemo cfl fur rei domino'
čaren tis.  Po. Ego iftius codicis dominus (a m:Sc tu
eius fur -La. no diXi  me huc hbr u effe meum d*ce
reded dičlururmfi tuu nrga{Tes.Quod fi facercs la
huius libri fur non ero:fed dominus tu ucro non
dominus librided mei calumniator .Po, imo ipfe
fum dominus librimon tuiquem tu forte furacus
esilli:cuiego comodaui tranfcnbedumjndi ab to
tu comodato accxpifti:licethocilli uetuerim .La.
lam culpa in hbrarium refudere non potes: tang
liber inemendate fit fcriptus.quem rradis ctia non
amicis tranfcribendum. uerum quid ita uetafti
homini ne mihicomodaret:an ne te reprehedere?
Po.tu me reprchederes homo maxime reprehede
d“5^La.Experiamur an iftuc pofli Guario difapt a
tore & Iudice;in plurimis enim ut opinor erralti.
Po.Menriris. La.an mentiar cognofcasdicet en lo
cos annotaui.Po.ubi funt cedo codiccm .La.iftuc
non faciam;ne hinc te proripias cu codice.-tu pori
us Guarie ffpice:# quonia ipfe huc jG  etati no pof
fum:tupropeccatorumqualitite reprehend.Po;
Qutd poteris reprehedere' La.Si te no poterir:me
poterit q locos j tuo libto:ut reprehededosranot*
Ui: peccauerit e u cenforia auftericace infrett £. plai
cetnehoctibtfPo.curnon placeat mihi te repre
hendi?Gui uultis ne mccafbgare ccnforre: ufl te
Laurenti calummarem.udi tepogi male !oquete£
Po, Accipio condicionem dum Laurencium mere

pogiano( fcis quid dico(i(eifteris.La.lta uolo: fed
ut tu uiciftim Guarinc fuftineas pte s mcas omiflis
tmsjut ficubi repies pogiu Barbare !oquente: no
iudicem agas.fed accufatorem.Gua.ira fiet.igitur
legam ocos abfte Laurenti notatos.illud a ut dili
genter annotaui nullo mcdo licere facerdoti cape
quicq ex altarnpreter uičlum & ueftitum: quod fi
plura:furem dicunt Si  latronem.Vnde pendtt po
gl illudrcj fi plurafuerum hoc donrmus. nrmo e
qui in huiusmodi non aliquado errcc incuria qua
dam.hoc mihi pre ceteris molefhr plus afferr.quid
fcbi uult pre Si  plus:Gcero nunq fic dixir.Pcft qn
denamabhisptibusdifcedam Quocu ftabulati
umcp meos fsepe fic audio loquentrs. uolo ire ad
partes.Venerunt mulriin pnbus meis:quos ira lo
quentes:& fi non italicos tamen ridere Cole o. Qui
deam aut i ore lllope nuq audiui.Hoc fi licetino ut
deo cur non eriam Iicear dicere decemnv.Quaran
ranam:& quedam aha more idiotapi Confhtue te
in locum meu.tranffer te in lecu meum i aut con
feruut perge dicimus:mane:fede.pone te in Ioco
meo dicimussira coftirue Cum de proximo inftet
coronatio reg-s.de ,pximo quoqui meiifte ac fta
bubrii fermo eft.Verbis peccatum eft: q nrqj de
jpximo  d?cimus:&: fatis etat dicere. Inftabat dirs
coronatioms:hoc eft aduenrabatiet proxima erat
dies ut Casfar cnmentario pnmo.diem ex die du
tetehediu. Caefarubide diuaus duciintclkxit;

xxxxxvn.

81  dicminfare.^uo dic frumentum militibus me
tiri oportcbac,& Lucan?.Inftab;ttq; dits: qui dat
noua nočnina faftis.fiC mox dum ta emerici rema
nct ps uitima uiris.utilc igitur cdfihum efietincpe
quacoti9 beri poiTet mihi.crtd libri iacri:quos Ugi
6:quotidiieItgo:rtfrixcruncpriftinum ftuuiu bu
manitatis. Coquus mcus parmeno & fiabularius
dromo fic mecum loquutur:nec dedocere eus pof
fum:quinauribusmcis incultent quatocius exi
fbrnanccs (ic fe loqui perlegantenac refmit cum
aečto  nunq dixerunt.Adddum Dionyfi adolefes
ignis calefcic manus meas dicitur ne Jatinef Dion.
minime mi magifter .Gua.cur ltafDion; quia in
cohatiui huc cafu rcfpuunt.Gua.uoca quafo po
gi filios tuosq&fi pueri:nifi hoc fciantjucibeiadi
funt: non poflfe did Icdio refrigefeit ftudium ,
Quod ergo in puerouerberibus dignum eftiid in
te pogi caftigandum non eridQuid fiet fub diuo
Si gr^ca nolcestut nofce uidem: fub dio diceres:
tdeftfubioue nofubdiuo.Re$eqU3S

tnifcram pifas per una nauem:que ut certum eft
jam dudu appulit in portu.una p qucdam: ut in
ueni hodie unuhominem amicu: fa:pe tx  parme
none meo audiui ac dromoe.& ia dudu pro la pri
dč.appuUt i  portu p appulfa e:nuq audiui.homo
poti? ut uči? appuling nauis. Nam fignum eflre
»hqualc mcmonaremafifle.pluracgo parmenoe

rz

* v

Barbara:q Ule a melatina didid: 3lfquaT/sj3{iqua
liter q nole didiciffem.ne quado iis urerernit tu fa
CiS,que nuquid a tuo quequo dfdicifii :  ču quo ge
n?re hominum maior ribi q mihi eft confuetudo?
Rego uc me cerufices.&l hoc culonarium uocr-bu
lum eft.Ne deuenirenr in manibus fratns, Parme
noadeshucfdidturnehoc gramatice deueneiuc
in mambus frarris'Par.Mi domine quis hoc dixit
Gua.Nempe hic pogius.Par.ifte pogiuspeiusme
loquitur:qui qucqnaium fadfrro quado mi domi
ne p me quoquum pogiumfacico.Nanq;adbac
rem uidetur mihifane idonrus:ut uultus ptririt:
autcerrecelarium:Nam nefcioquid uinaticum p
fefert.Gua.abihincimpbc parmeno in colinam
tuam.Nefcisreperire modum:quotria fruftecula
paniexporret,redi Parmeno redi fruftecula pani
iqt pogani qucmodo diceresČPar, Ego fepfm
ftulacarnisdicofiifruftulapannis hui fubcoque
pogi ueni in culinam mearmno fruftulis panis 6C
carni's;f$ fuftibus ,p pane čarne rua faciabo.Gua.
race iam parmeno. Scripfi ad te me abiturum ad
uos hoc mense Maiiraut amplius ad feftum maii *
Amplius in iftum fenfum ubi reperifttfCicero cu
jas te cultcrem aistad fumum folet dfcere. Difcuti
emus dihgenter hoc fafciculum cogitarionu trna
rum.hoc fafciculfi dixifti pogi.Par mi patroe ego
que tu p corepra appellas parmenonemmo fic di
xiflcm;fep<$ fafcfcutos fafedoru; fenicu!i; hcrba^c

.Lmxviifc

dico  tibi me atruliflc de foromo fafcfcufa.Fortc h/c
de pariiis fafcns !cquirur:quibus rogita tičeš fuas
inuoluujjLif ipi  tuc Fieret fafciculaiam (no mi pr one
rečte ldqurus efi: pel hoiftr.FafcituIubocafas d
riuaf:cuius genitiuus eft ut ifle uulr fafcis Gua. la
odiofus es parmeno.Par. Ego uftrc huic cena:
codimentu:qd eft mee artis additia.Idro te rego:
ut illoslibtos ad me q primu rnirtas (i  illos habes:
fin autfumes mutuoa nicola.Gua.fi p Ono ubia
jpud Ciceroe legifttfPar qd ilfud mi domine fume
hbru mutuo ego nonuq oleum:fa!em:aceru:pare
uinu mutuor a uicinis:nofartagine:oIam:cultru ;
fecurhpiftullumrmortariu fed comodato arcipio
Gua.T u iam p  me Fačlus e s iudex.par.aflelTor tu
us ero fi Iuber.aut certe te (tis meae doftrinte: qua
meHerculeno comutaueri cumpogiana.facq(b
piculuurerdodior.Gua.apagefis uino cales.Pav
At hic uinum olet dii te pdatpogi: ut urhtmeter
crapulam exalaftierutaft1.Gu3.N0 hinc abisfPan
fi me irritas et dromone uocabo.Gua. Pceitet me
buc uocafleforas.Nam quoquu:cui 91 manu tua
uita eft.-caue ledas.Que cu oriibus grauia (int; tu
mihi pfertim cofueuet ut efle grauiflima.Quid ita
pogi aggf ftifti tum & prefertim Sl  grauiffima ma
lem dix)(Tes quecuirqp omnibus: tum uero mihi
grauia efle cofueucruntieo quod magis q> funt Rt
Subiučbui modi e conuenerut indicatiui, Veftes
illas attltas:que penef te funt;cupio ut uendatur 4

Par.licit nc dotmefGai .minimejucc fi fapis Par.
Ego fjpiotfed hic fermo mthi no fapit:t\nuus eni
tft: dC  infulfus.Gua, Abi hinc abi hinc incj[ - Par. no
abeo dtomo herus te uocat.Dro.Quid ufs herc.
Gua.hic tuus dt herus;is iubeat quui uelk;qui mi
hi mhil optmiperat.Par. fublimem intro hunc ra
pequantumpotesinftabuiu tuu.Dro. Quemf
Par pogium hunc.Dro^uamobrem.^ut i ftabulo
tibi feruiat 5£ mthi quadoq? i  culina. Dro.Quid fe
CirrPar.Launitatrm gramaticamqj tanq ollas fra
git:qacm nifi .phibeamus ačlum eft dthngua lati
na.Et poftea ltalici nos trafalpinos Barbaros uo
canucum nemo kalico^: praeter hunc nofttu hc
rum gramaticus fit.Dro.Quid ide dixit.'Par.Cu
pio ut illas ueftes atritas uedaf.Dro. Magisipfc
a trku m caput habet:q ille ucftesfuennnfcd quid
iubef herc huccine attritorem cofračloičqp latina
rumollagdfinftabulumrapio ut cum caballodC
afino uitam degat. Gua. huic tu afino credss ca
balle appagere ambo.T um quia uidi pauiu cotno
tum pp Iras ad te meas:quia difficilr tolluntur.Pa
ulo commotum dicimusnon Paulum. & difhci
le difficulcerqj non difficiliter .Par. Ifte funt fubti
htates Italicorum uanaain quibus nullum pccca
tum eftkunc uere peccatur;cum gramarica rang
bonum pulmentum fecordia loqui corrupituncu
Guarinus. tu ergo illa iudicato haec ego tanej
in  ufu mco ac parnbus repugnantibus fafll

xxxxxix<

es Iudfx.Par.no quid hic alrer recufat me lucffcem
fLaurentius Ego uero te: nec iudicrm j  nrc
aflefforenvnec teftem ncc aduccatum recufaue
rim: it» mihi uideris quoquopi omniu : quos <
uidi do£h(Timus,fed uide ne hic finuquibus magif
placeant manus tue:q IingU3.Par Quid tu putas
bonum quoquum rile poflfe Tine ligua 6i  palačo t
mihi čred boni quoq magis lingua palatuqjagit
q manus.Non uideš ut mag? quoquo£!.qurm he
rusmeusuocatarchimage^:n6man!b9 urit fed
lingua atc£ paIaro.Quarc fi papis fine m e: rang ar
chimagerum uti lingua in hunc fubcoquu meum ,
gBarbaramliguamhabtt;utinampoffe Si  mani
bus uci.fcis meJtjro archimagerus utitur manib9:
gto peccantes fubcoquos uerberat.Gua. lam me
entcas lingua tua parmenojreferua ifta ad tua pul
menta:uereor ne hic eam fic dtfatict s:ut polita ni <
hil intelligat.Par.Mi hcre cum lingua !oquedo:ue
luti pinfcendo deffefla ribiče calefačla preč pue
faporcs inrelligit uini prefertrmrSi non credis ucl
pogium irerrogaro:gfingu!ismihiuideturiudex
ac cenfor uinahope.Gua.Iam driine.Hec huc quo
q? i!lu mitto.fed ifra paucos dses cfrtugd fcimi9. .
hoc.hoc tu uicium no uideš Parmtno?ne nuc gd
diiflum ril nec quoqj nuc ut infra paucos dies: g
intra paucos dies . Mrlius ril peccate in hanc
pmem; q omnino riTe incredulns.gd nune d cis
Parmeo »Par« Nefcioqduidi uidr uidordictu

Dro. Qu d no uideš beftia illud icredulus ,Par.
pcr iouem iftuc ipfum aiaduercebam: Ted fubdu
birabam. Vere beftiatnam quid fubdubitare opor
tuit an dicedu eflet incredulus a incredulu: Sic.m
conftruituc efle omnino incredulu hominem eft
pnus q rum peccarein hanc partem Nam ita con
ftriipndu efle magr meus rodulfus chercbph nos
docebar. Ariftoteles dixit democratiam omnibus
peiore.Gua. Quid hic parmeno 6£ dromo t  iam
iudicu numerus creuit&ceftium.Dto.Cerceom
ni um peflimam duciflem no peioremdicut hic ho
pio elt omnium peflimus non omnibus peior ne
fe ipfo peior efle dicatur:& fuperlariuu ad ca: que
fuc eiufdegeneriscoperaf Coperariuu uero ad di
uerfos.Gua.dign^ es dromo qui ra lcqueris ut de
ftabulo in aliud honeftius re tranfFeram mmifleri
un Dro.fed quis caballum aut afinu tuu curabit.
Gua.Quafi definc qui illos curentfPar. En pogiu
tibi dignu.Gua.Me Hercule q afinum aguet.Par.
Mire contumelias. Suma cum animi iocunditate
Non fic loquitur pogi cum uoluptate dicimus ani
mimo cum iocunditate.dicimus enim iocundira
tis uobis orationis afpectus:quafi ameitatis;hoc e
iltud unde nafcitur uoluptas.Non cupio diuirem
fieri hoc efl u »Ide opulentum.ncq? hoc tacebit par
meno.Par.Modo dicebar incredulus pro incredu
lum:nunc autem diuirem pro diues. an re putas
fadlum fupiusemedaiTepoftcriore? mediusfidius

c.*.

qaoqtfs:& quoquendos no quoquitis.Par. Iftud
ego nunq firri.Gua. an hoc non fadris tu p  ei di
cars fibj & p  fe dicatis cum.dicendum cmm eiac
ego dxi ei ipfe auc cogit me femp ire ad fe.Par. he
remirorcuf nomouamur omnes Gua.quid ita C
par. qu» nemo te excepto eft:qui non adac rarcu
bitas crudas Si  pepones cočlof.Gua, Quid iftud
e ftčPar.non Itelligis iftud ipfum quod dicins de
cibirquoquendifacnonquoquendi . Nam cum
dicimufli nbi fidefhabenda dl:ego dixi fibi pepo
nefquoquimufcum rurfuf cogic me fernper ire
ad eum crudas carcubiras edimus.Gua.fife lam at
qj audi. Nec miror accolas encuuirinofdemuf; gt
circumuicini rcpiancur.Gua.qui Tut aliijcco e q'
cin uuicini pene namegidem funt accole finiumi
incollifopinor dicere uolebif.Dro.Iftuc mi he«
ignorabam. Tnbuf fere ftadiis ex eo loco rem tace
ris rumor exauditur. At Iftud no ignoro mi herc j
in q; io  ut nune Pogiufira pfcricg lcaliri erranotu
apud nofnetno erret.Nofenim dicimuf rumore:
unde rumigenfuf ,p uulgi fermone dere abqua
noua u^,>fquoqj p  ftrepitu Si  fragore:quabfeft re
ni:qui non longea patria de  monnbuf cadtt: fed
ifte porcufquonam uocamr nominc.Par. Pogtf.
Dro.ifte mq fiue Pogiuf fiue poicufno rum narj
cum rumorem mixrum fen(um accipiat.Fcneftrel
lepplurel demifte.Gua.Anignorafmi pogi fenp

f x

torem illum uocafum r(Te fcnrftelfam a fcneffra f
cur tu .r inrerpofuiftifpplures qur q; non dici frd
copluresiamadmonuferfentfire no dimitunf t
fcd caroftella & funcs p fencftrasttu aut fignificaf
uolebas(ur oppinor)ill3s finffc Colo cjp’nquas co
pofita menfa dcfup aqua natate.Gua.defup aqua
tu dixifies dromo^Dro.Quid ni mentior aduerbi
uoi eft defuprr no prepoftio idem cafui no feru t.
Gua.Dionyfid c liquid e uirgilio exrmpli m hil
ius diet io>s dcfup Dio Defupcr alcidestcllispmit
defuperaqu3mflutanre.Gua. Itc^ defuper aqua
Dionifi dictu aliud fimileexcmplu Dro.Tu filuts
fcena corufris defupcr horentiq; atrum nrmus
iminer umbra:Qui ram pilla capi :potior habef:
ifcg itt$>  pičiteam ad pfonamfibi acccptforem:cu
illam mulripetat.Gua.pfona p corpore hemirns
qua ? eeftmitrerepillam adpeifonam ubi IfgtftiC
tu Dionpfi urrum hec dixifTespotiorfii acceptioc
an potiflimus & accepnflfimus i  Dio .Nempe per
{  platiuum quia de coplnnbus fermo efbitfcjs ciuf
de generis. Dro-Mi here hic adulefcrns tuus fenex
eft:ille uero frnex adulefcens 8£ puenfed qdm iam
di r ctpulus e(Te idem difcer amplius no poteft.Par^
Minus dedifccrc Nam nthil admoriu didicit an di
dicenr nefciotsi didicir pfičlo ia dedidicir .Gua*
Sinice refpondere adulcfcenrem.Mihi crcde abiet
in fudorem Gua Eft hic qdpiam uičtfDio.Abicc
p abibit po enim futuru facit ibi no iec. Volebam
lucreciu p qndecim ditbus.Gua. Quomo tu hoc

s CII.

dixiff:s.Dio;ad qufdecijn dks. Ga nCurfta TDio«
quia fic diceretur p  guidecim diebus.uc p  armos
meisgppseareindigcnnbustatdns non Incugec
hbro.Nihil enim uncj de te noui quis fepius mue
ftigaui,Gua,quid ditf.runc Dionyli ueltigo 6i  in
urftigo.Dio,uefhgo quafi per ueitigia quasro: in
Uf ftigo ueftigando inuenio. Iplc habitat pentf
fačlu p' tru ego prope cindum.Goa.Tu ne Dior jr
fi ica dix,(Tes. Oto  Quid ita dmflem penes p  pr o
p scLim prefertim abl te audnrim penes  tile abgd
m arbitrio Si  quafi in manu effe. Neqj  tanrum aa
trna extimandj funt qtum decusdd ignommu .
G la.Et hoc ita dixitTrs DionyfiJ'Qio.Minime fed
tanti či  q.i ut te Temper audio Ioqucntem. Droa
Nuc taceo cum audio a pueto fenem docen.Par«
CabaSIe 5L  afine negabss modo huc pode difcen:
nune co-:ra doctnais.Oro.doceruiquKUm Pogi
us:ied non difcic .an putas omnia: que magr do
C en ludientfS difcerefPar.Me uincis,lraq; ineUige
me non dormireiaur te uerbis pafccrt Si  mane po
licicarione ureeien.Par.hicegopro Dionyfio te
{pon i re d b:p hoc tale uiciurn eft quale /uperil
nominatmO p accufatiuo.It3qj hunc nominatiuu
accu( ’bo. hec pogi hcccur fic barbar Icquens ut
tibt ,ppc baibarumeudlamTGua.Caue ueilcsuer
b:fo.babetcnucgrtgiuminquoell fon s irngu
us G u ha Pogi fon tem irriguum dicis quid ap
pelUesoitutu Dionyfi gddicercs, Dio. Ego or

<3

rum dicf rcirriguu:q3 »rr?gareturafote.ueru apud
uirgiliu legeri trtiguu fonte in quaito gečrgi cotu
Irriguuq 3  b'batuiolanafonre.Gua,hoceftqd pa
rum cauros falit:q> putat idem Gbi liccre q'd Poctis
di'k enim ide Virgilius Seder carine rmnes inoru
e:hoc eqdfračle n5funutaqificurhicpofuitacri
uu p paflGuo nam inocuus e:qui no nocer;qd nuc
pofiru e:qj nauibus a cerra nocitu no eftiira hic paf
fiuum p ačliuo.Efl: eni irriguu qd irrigat .Sed qa
in culpanda auaricia facrrdoiu:iipotiffime 3 pri ui
dcntut:quos illi dignificat Cerrifices me irei u fig ti
bi i  petrarce fur uenales inter iftos colut;i. Gua .tu
ne diceres dignificat Dionpfi Dio Ego ne potifli
meqde dicere fedpotiflimik&dign.sfaciunfiue
p dignis hab< nt:& cerciore me facias.Sed hic p(lo
fcribit : & ego ad uos ptcfto urnimi .Gua.
Quid hoc fic dtcrres Diongfi .Dio «
Imo &. is  cclerirerfcribic& ego ad uos ppi rr u<n»
am Nam q^o ad aiu ita exccffit e uira:u< q fpome
abeunt no qui fponte ei! iurt Gi a .Hud quo ad a
iu:tu quomodo diceres DionyfkDio Qi!atu ad a
ium pertinet:nam p quoquatu no aodiui, Čredo
nemo ppedieua1ere& re roffčluru nr fprrc.Gua
hicde aiadeuerris ahqu!d DionvfifDio^čtfrtflra
gfminafme.Gua.N^daliud^D oq> ua! iuiu  c
utcofičluru.Gua Rečic fenris:Exnmolibro.s An
tomi mfi qd ille fecus (latuir umuiri df her Gua*
quid hir aiadnertis Dionpfi H o.Nepr qd ucnuif
noiridicif Gua.Curita.Dio Quanec uapu


.CM,

latu i-i  dioimO fed irc Gua. Quamobrem,Dio
in ccrer<s q ae ambigua fut cj ačtiue & pafiiue acei
pi politim ad difinguenau icnlum sccomodatrtf
joti iitdmhocuelačhuuuelpilliuuutuidfo te a
irncurn doclu iectum a udiram »re uel ir; talia eni
f-ip na abigue fiue aciprisfignifjcatiomsfunrtAt
u n j Jip Jlaru 5ifiqua fut talia non funt acjpitis:
fed feper p.i(Tine fignificadoms Id:o no poteft ad
di utruqj tfd llterius ifinitu hoc ed ;re non iri nec
duo p itTiUJ copufant.Gua.no qurd afiud aiaduer
lis. DiO.fupuacaneu cciam illud debere fic.n ifti lo
qui pofTenc dromo & Parmcno dommus iubet rj
debeam ire ad foru Sacullu accipi »n quo mcmbia
ne erar una cufiniculo q ieiam maiori ex  pte ami
cis*dedi.Par.Tu nos reprehendis Dionyfiquima
gfiautcerce reprehenfores huius uiri fumus mi
h rehoccontrariumilliuiciumeft: quod Pogius
fuperius admiftt Nam ut ibi dixir boe fafctculuen
quod Irc fafciculus ica hic econtrario hic f ni
culus pro hoc finiculum hoc profečto ed uicium
uerberibus plagifqj dignum non illud qtlod in
nobis ide reprehendt. Guarinus non quid h c
aliud uideš .Par. Ego non aliud. Guarin.>s
quid tu Dionyfi9. Dio . opinor dicendum
feniculu no finiculu .Guarinus Kctfe fetiš. Nicola
nofter cum e logus natura tu reb^s fuis uacadu fu
it .Gua,qd hicuosuicn uidetis,dio,dic tu parme

4



tic quiuindicastibifacultatrm Pcg'u reprel ede
di.Par.dictu dromo.Dio.AuriismDionyfiu f< r
te qd dicit mhil e Dio.ubi funr hcc ctl & rum d  bi
eftfcmp idem fuppofituninucnopouttiHudni
co!a luppofiru cfle lUius uacadum fuit (um dicen
dum lit Nicolaeuacandumfuit .Dro.iftud
quod ais Dionyfi nec ego curo nec al;qutd
cit niG (ecus herus (emir Gua.Ego cum Diony fio
fentio ea re ipfutn iterrogaui ur rum i  hoc malo rc
interrogare dromo quod frquitur, Siscotenrus U
bcunculacaftratelli Gua.Quahs hicfermoeft ti
bi uidetur. Dio.de cafhorello loquetis.Gua.6i de
ifto,6i de alio. Dro.Mallem te icerrrgare parmc no
nem čarnem caftratenam cmere fokt 6i quoqucie
fic enim fuererum uos apellaris iralfci an hoc eft
me interrogas $ caftrafuecum tu dmt Pogius p
ueruete uerc eft ueruex qui pro ueruecullo dixic
caftratellum.Gua.no qd eft aliud.Dro.Lvbrucula
no placet mihi 6i nefcio quare potius nam ego di
cere caftracula q libruncula ficutenim no didm 1 ?
librunculus it a nec hbrucula dici dt bet.Gua. quo
modo ergo p librucullo dicis hbrum paruu. Dro
certe libellum.Gua.fic nune dr parua libra dicaf q
male hbrunculam dici fentis.Dro.ha ha inreltigo
libella dicendum fi :ut de labru labellu dii ribi Po
gi de iftis tuis uerueciniis fiue caftraunis labrllis ac
libris non uua libelfartnfed duaflibras carns aufe
rat:6Clingua ondas:cf ta barbare !oquitur Te aut
no potui couiuari quia domus erat incepta.Gua«


/cmr*

QuiJe. Dinoyfiuicn.Dic Quia coruirari depo
ncns eil no inuitare alium ji> couiun m:fcd in rt n
uiuioeflfe.Emasmihi lecucam ud nouam url uitc
rem:nam in demo Tum qu3(i forenfis Gu?.Quid
boe eft uioi lecnca.qui e paruulus Icčlusrp fulcris
accipit quc funt tabule ccmpafte fup quas I tfuf
poitunl em forefem ( p extraneo či peregmoifed
ita Temp pmeno !oquuur ideo  uicium hor no u d
runt.Verum ii motus paranrur:&: unuqi eqj trde
at conditio fortuna: fu;c:Atego uicium fertafle
ifli uidebut. Par.cgo uideo pcccauir quia Dio. Si
ego uideo mirte me porius parmrno dierre. Parj
imo me tu potius:qui prior c trpi Dro.no dbnifti
incipere expefhre alterum furrac modtftius. Pars
cur ergo tu me no expedas^Dro.quia tu me pni
noexpectaras Gua.Quid tepus teritis qd alttr
d!xeric id urrunqj dixtffe exiftimabo.tu dromo co
cede quoquo.*pniciofa res eft qucquu habere ini
micuifaluberimu uero 3tq3 dulcifTunu habtre ami
cu. Dro.Refle admoes here.dic milu pmrno.Par*
Quid nifi ueruex atq; caftratO diccrt ifto modr £
q i  uu!t mi dromo ate fe uerbu ceder .Dro. A- čli
fi.Par.nuqd hibetf Dro.nciatiuu.Par.gdpcft fc
Dro.geninuu.Par.nuqd hab& Dro.acdm.Par;
ergo abo homine accufemus Drobmo uerbt r ml
hemdormit .Par.pol dormit:& utopinor ufqj
dormiuit Gua,excitatehominepar.euigilapegi.
dro.dormir aptis ocul&furgt Pr gi furge.Po, qd
me pcucicisqd me excitatis> Dro.q3 apeius oculis

dor tiis ur l^pas.Pog.ffmp fic dormio. Dro.Ita ne
c in Jor ir s ocutos hi bes aprosicu qs redim log
car jurcs h ibefcl vufas^Pog.gs meču logf i Dro.
G nriaas.Pog«ubi »s e J"Uro. en libi.Pog. G j ri
ne.Gjj.mi i ra hinc aberas Pogi.Pog.Edepol ni
hit (Gg v.d dixi(li) auiiui . Gairinus ar unum
aa.ii q iod reftat. Si uolume decadape tibipla
cernubi repifti decada^ .po.dicif licut cicadape,
Gaa.no decada die t ficut cicada fed decas. Pog.
ifludcuugraeeuefhhocmeularinudedfac lftos a
bire fi uis ut de ceceris refp0ndea.Gua.I3m nihil e
qd amplius notarir Lauretiuf.Pog notet fi uoler;
fumat alios quofcuc^ e meis libros.Gua.placet.La
fiarexpeccareljqua.

E xplidt Inuečtiua Laurerii Valefis in Pogiu.

A ,Index operiš.

.CVv

E


his etiis
binufus
hydranla

hippodrrmus i

Homcrus $

I

imiratioquid

inquilini
idus
ilex

inphronirus j Q

iugulu uideo i ^

imnnfecus t ?

imrgumnus i 7

infra dus i ^

iiiCula | ^

ir.iuifio z g

f N N » Vj 4- ^«9 *

s

Irrprpfifr ttrr? Lucas hurc attr libfUum
Qui Lfgis artifidsapprobrs igeniurnj

iMCCCCLXXXI. DIE 4 MENSIS
OCf OBRIS . VENETIIS.


A caric*40,diflegnai Io»mtantico dritto,& c ftapato^e gabe che andauan groffe fono k  fctali f e k fottili grofic.

>> >

?S S ffS

° O  rt c ?

9% O

-- O i*

3 3 - X

s 2. a. a g*

n n. “ S

- a ^ :=S
o o £Lo*2

S *3  {J* ^

o 5 .

ST —2

“ ŠTo 5Tj»
3  CT- a 3  <
C s g O »

o a S
p s; S o.?*
« 3  Sr*

— 0

0  e-.o o
3a3

m

m

• c* 3  *
3 s.'?
‘c C<

. w n* J*

>> e.£:

a 0  ^

><g *

C 3
•“• a.

9- ?

m

?3

o O-S*o 02 .a.>

3  2  « O o £ .

»« 3  " 3  ° a <

q 3 c:3 q O.

X 5? ta «-• n  ST

H O o ** O ro
* _ — u — >■»

rr»«' 3

p» u

< 03 C- O h  M 5

rt, 0» 3 n 3 O rr>
!?3<° 3

Q_ u  g n, o-O. §

ST 3 t 3  3  ta* *— ■ g
0  lO p-- O 3 'rm O

2*Q" cr ? a.0Q
o C n- 3 - O SL rt
> a CS- ŽZ Kr*

' 3  rn d  ^ o w 2 ?

. S 3 O JT^ O; 3,

O n *> "*  n tv n>*

S® ar an n t ST 0

S'2.

2 g,a.o*S.g

^ rt -- -  =r

- =r, o, o

ef o »i w gj

a rT* >* E. sr o o

3  g-g&Su

a~%  S-»£L £*f“ 2 .

a rt K n 3 p  S'

^ 3 & “ 2 u°
« 5  g n Ji Si P

^ 2 . G n „ n 3

3  ??* rt 0  ^3  5  H
g B. ? ~ ? ” rt

sr> H* E er g-CTQ &
rt 3 w O, £. 3 P

O.

8*8

W O ^

as ♦♦ ^ >j'-/ ' ■—*

o ^ I c ° 3 C'

0  rn rt £ 3 rt, 3

jEp ŠEf 3 g- 2. a o

g S' 2 ~ 3  2*

S- ? § ^  rt

rt 2 " ** rr (-•  flj ' g

a js n ^ n

f* rr*

o ~ c v*

S? °* m V *> 3  C

3-3  S Gr S- -n “
K ? w  tn 5 E, 3
£ —CfQ o> S ?Q
^ ?ig 2  3 “ra
3 ^ '“‘o 2  O
33-0  g- E rjo' g n

3  a- ~ w 3  -r £B

n g 3 r> er pa rt rt*

a* q  E r?’

— “* o n

. &

rr o ki ^ ^

^ n w  < O f  j,
3 J  S. O n S < S?

S a s ?3  5 ' 3

6 ^ 2  rt H) 53  O rt

2  ^ cj  o *t 5  ^2

5 S Q C

3  E.JTSP


?3

n n

„,E 5

O H Hj

O o H

- T r\  ^

r

1

1 ,

d|i

J it
P 1  W

«, 0 0

^{s

dl

• t


Osrednja knjižnica Sretka Vilharja koper
Biblioteca centrale Srečko Vilhar Caeodistria