                                                   w SłoweńSkim pRzekładzie powieści „Rodzina połanieckich” henRyka                      Obleka perunikove barve: poimenovanja barv v slovenskem prevodu romana Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza V prispevku so obravnavana poimenovanja barv v romanu Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza v primerjavi z njihovimi ustrezniki v slovenskem prevodu Petra Miklavca (Podravskega) iz leta 1904. Analiza se nanaša na pogosta poimenovanja, kot so biały czarny ciemny jasny czerwony, sln. belčrntemenjasensvetel  rdeč ter tudi na iz- redna poimenovanja, kot je sukniakoloru irys, sln. obleka perunikove barve. Predstavlja- mo pomenske in formalne prevajalske transformacije obravnavanih poimenovanj barv. Ključne besede: leksikalna semantika, poimenovanja barv, prevajalstvo, poljščina, slovenščina Iris­Colored Dress: Color Names in the Slovenian Translation of Henryk Sienkiewicz’s Novel Rodzina Połanieckich This article compares the names of colors in Henryk Sienkiewicz’s novel Rodzina Połanieckich (Children of the Soil) to their equivalents in the 1904 Slovenian transla- tion of the novel by Peter Miklavc (pen name: Podravski). The analysis includes com- mon expressions such as biały ‘white’ (Sln. belczarny ‘black’ (Sln. črn ciemny ‘dark’ (Sln. temen jasny ‘bright’ (Sln. jasensvetel  czerwony ‘red’ (Sln. rdeč), as well as extraordinary expressions, such as sukniakoloru irys ‘iris-colored dress’ (Sln. obleka perunikove barve). Semantic and formal translation transformations of the selected color names are presented. Keywords:lexical semantics, color names, translation, Polish, Slovenian   Artykuł dotyczy problemów translacji leksyki barwnej użytej do opisów postaci w Rodzinie Połanieckich (dalej też RP) Henryka Sienkiewicza oraz słoweńskim przekładzie pt. Rodbina Polaneških (dalej też RPS) wydanym w 1904 r., które- go autorem był P. Miklavec (Podravski).  Tematyka artykułu sięga do trzech nurtów badawczych. Po pierwsze, odsyła do wciąż wzbogacanej literatury doty- czącej stylu utworów Henryka Sienkiewicza, wśród której ze względu na podjęty temat szczególnie istotna jest monografia o językowej kreacji bohaterów (Pietrzak 2004). Po drugie, artykuł nawiązuje do badań nad słownictwem kolorystycznym,          MII212 – fragment z drugiego zeszytu sło weńskiego tłumaczenia powieści Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza (przekład Po dravski czyli Peter Miklavec).                                           : nazwy koloRów w SłoweńSkim   zwłaszcza z kręgu studiów omawiających ekspresję barwną w utworach H. Sien- kiewicza, między którymi najistotniejsze jest tutaj opracowanie materiału ze świata barw w Rodzinie Połanieckich (Handke 2007). Po trzecie, skonfrontowano wersję przekładu z oryginałem w zakresie słownictwa barw i w ten sposób nawiązano do prac badawczych dotyczących przekładu powieści Litwosa, por. studium na temat lingwistycznych zagadnień przekładu Pana Wołodyjowskiego na język słoweński (Zatorska 2019). językozna wcze badania nad lekSyką baRwną i jej  funkcjonow aniem w twóRczości henRyka Sienkiewicza Świat barw interesuje badaczy różnych gałęzi sztuki i humanistyki, a opracowa- nia dotyczące fenomenu kolorów przybierają czasem kształt interdyscyplinarnych ujęć popularyzatorskich (Evans 2019). Studia nad nazwami barw obecne są także w językoznawstwie. Badania nad słownictwem kolorystycznym łączą elementy semantyki leksykalnej z oglądem sposobów formalizacji na płaszczyźnie syntak- tycznej (Ampel-Rudolf 1994). Prace z tego zakresu wskazują na kulturowe aspek- ty nazw barw, na ich rolę jako budulca frazeologizmów, komponentu różnych tro- pów stylistycznych, a zwłaszcza porównań i metafor (Tokarski 2004), mogą doty- czyć pary barw achromatycznych por. Črno-belo v slovenski frazeologiji (Kržišnik 2018). Dotychczasowe badania nad kolorystyką w twórczości H. Sienkiewicza podkreślają różne aspekty leksyki barwnej. Kryterium frekwencyjne wobec nazw barw w Trylogii zastosowała w swej pionierskiej o tej tematyce pracy K. Siekier- ska (Siekierska 1988a). Uwzględniając aspekt semantyczny badaczka przyjrzała się w tym cyklu historycznym kolorystycznej charakterystyce przyrody (Siekier- ska 1988c) oraz osób (Siekierska 1988b). Nazwy barwne w Sienkiewiczowskich opisach Afryki sklasyfikowano nawiązując do podziału na barwy achromatyczne i monochromatyczne, porównując również obecność i frekwencję nazw kolorów w Listach z Afryki  W pustyni i w puszczy, wskazując na odmienność ich repertu- aru w obu dziełach (Seiffert 2009). Leksykalne pole barw w Listach z podróży do Ameryki również poddano oglądowi (Szczaus 2004), a funkcje barw w rodzinnych listach pisarza zanalizowała L. Mariak (Mariak 2014). Rodzina Połanieckich i pRzekład mikla vca  jako podSta w a badań Materiał dla obecnego studium został wybrany z tzw. współczesnej powieści Henryka Sienkiewicza Rodzina Połanieckich, która ukazała się w postaci książko- wej w 1895 oraz z przekładu Petera Miklavca (Podravskega) na język słoweński, które to tłumaczenie ukazało się w Lublanie w 1904 roku. Rozpatrywany utwór Henryka Sienkiewicza jest opowieścią o miłości i małżeństwie Maryni i Stani- sława Połanieckich, a także o perypetiach, przede wszystkim uczuciowych, ich          krewnych i przyjaciół (Szargot 2013). Na kartach utworu pojawia się obok pary głównych bohaterów szereg osób na bliższym i dalszym planie. Postaci te zostały przez twórcę obdarzone już na wstępie pewną charakterystyką barwną w zakresie koloru oczu, włosów, cery, a nawet preferowanych tonacji strojów. Ten lapidarny portret kolorystyczny towarzyszył postaciom w toku opowieści, służąc ich iden- tyfikacji i charakterystyce (Handke 2007: 332). K. Handke w komparatystycznym studium poświęconym kolorystyce w twórczości H. Sienkiewicza i S. Żeromskie- go (Handke 2007), w którym znaczącą część materiału stanowiły nazwy z Rodziny Połanieckich Henryka Sienkiewicza, łączy w analizie koncepcję pól barw (bieli, czerni, szarości, fioletu, błękitu, zieleni, żółci, czerwieni, brązu, złota i srebra) z czynnikiem frekwencji a także z analizą treściową polegającą na uwzględnieniu tego, jakie elementy świata przedstawionego są określane przez nazwy barwne. W tym opracowaniu wykorzystuję metodologię zastosowaną przez K. Handke (Handke 2007), jednak poczynione tam ustalenia wzbogacam o problem ekwiwa- lentu przekładowego danej nazwy. Zdając sobie sprawę z braku synonimii kontek- stowej nazw  kolor (Ampel-Rudolf 1994: 24)stosuję je tutaj wymiennie, korzystam z pojęcia pola wyrazowego barw (Seiffert 2009: 267). Celem podję- tego badania jest odpowiedź na pytanie, jakiego rodzaju różnice między orygi- nałem a przekładem w zakresie ekwiwalencji nazw barw można zaobserwować. Metodologicznie są tu pomocne opracowania z zakresu problemów ekwiwalencji przekładowej (Lewicki 2017) szczególnie w przekładach polskiej literatury pięk- nej na język słoweński, jak nazwy kolorów (obok przydawek o innej semantyce) w prozie T. Konwickiego i jej słoweńskiej translacji (Ostromęcka-Frączak 1994). Konfrontacja leksyki kolorystycznej z opowieści o Maryni i Stachu Połanieckich ze słoweńskim przekładem została ograniczona do barwnej charakterystyki posta- ci, ponieważ nazwy barw posłużyły pisarzowi przede wszystkim do portretowania bohaterów, a w znacznie mniejszym stopniu do uplastycznienia opisów krajobrazu (Handke 2007: 323). W obecnym szkicu rozpatrywane są leksemy kolorystyczne określające sylwetki bohaterów, opisujących ich ciała (zwykle oczy, ręce, twarz) oraz stroje. Obecne opracowanie stawia sobie za cel odpowiedź na pytanie, w jaki sposób i w jakim stopniu słoweński tłumacz, współczesny polskiemu prozaikowi, zachował wierność wobec określeń kolorystycznych oryginału, a kiedy jego wy- bory translatoryczne modyfikują wyrażenia barwne znaczeniowo czy stylistycznie i przyczyniają się do tego, że fragmenty kreowanego świata barw w słoweńskiej wersji utworu różnią się od oryginału. kSztałt i funkcje wybRanych nazw baRw – oRyginał  i pRzekład Podstawę materiałową stanowią nazwy kolorów wyekscerpowane z dwu tomów powieści Rodzina Połanieckich (Sienkiewicz 2016) (dalej SI i SII) oraz z trzech zeszytów przekładu P. Miklavca – Podravskega (dalej MI, MII, MIII). Badane         : nazwy koloRów w SłoweńSkim  leksemy obejmują przede wszystkim przymiotniki, np. białyczarnyjasnyciem ny, rzeczowniki, np. bielczerń etc. Przymiotniki w materiale funkcjonują zwykle jako przydawki, np. ciemne włosy czarna czupryna; biała suknia blada twarz etc. Analizą objęto także czasowniki, w tym charakterystyczne inchoativa, np.  czerwienił się poczerwieniał etc. Leksemy barw na kartach powieści wchodzą w skład figur stylistycznych jak porównania, np. biały jak mleko (por. 3.1) (Tokar- ski 2004). Korzystając z modelu ze studium o kolorystyce w RP (Handke 2007) materiał podzielono na trzy klasy nazw barwnych: najczęstszych (3.1), o średniej frekwencji (3.2) i rzadkich (3.3). Oddzielnie zaprezentowano pasmo światłocienia (3.4). Do najczęstszych kolorów w Rodzinie Połanieckich wykorzystanych przez pisarza do portretowania osób należą trzy: białyczarny czerwony (Handke 2007: 325) o najwyższej frekwencji również w Trylogii (Siekierska 1988a: 108). Ogląd odpo- wiednich kontekstów w słoweńskim przekładzie potwierdza częste w polu BIELI podobieństwo semantyczne i formalne wobec oryginału, por. brzeżek drobnych i białych zębów SII34 – okrajci drobnih in   MII284; począł ruszać swoimi białymi wąsami SII145 – torej je jel vihati  brke MIII125; białą suknię SI274 –  obleko MII134; ta biała Marynia SI295 – ta  Marica MII167. Do tworzenia wizerunków osób służy też kolor jasny, oddawany przez tłumacza przymiotnikiem jasen svetel. Dla 19 odnotowanych fraz z przymiotnikiem jasny w słoweńskiej wersji w trzech przykładach ta nazwa koloru uległa redukcji, w 6 oddana jest przez jasen, w 10 przez svetel, por. jej jasne i spokojne czoło SI29 – njeno jasno in mirno čelo MI40; jasne oczy SII306 – jasne oči MIII361; jej jasne włosy SII199 – z njenimi svetlimi lasmi MIII202. Ekwiwalent svetel pojawia się częściej przy opisach gar- deroby i dodatków, por. w jasnym paltocie SI131 – svetlem plašču MI196; w ja­ snej wiosennej sukni SII353 – svetli pomladnji obleki MIII432. Oba ekwiwalenty przymiotnika jasny znajdują się w sąsiednim kontekście, por. jasnych toaletach, w jasnych kapeluszach SII80 – svetli obleki, v jasnem klobuku MIII22; jasnych  sukien, jasnych parasolek SI110 –jasnih sukenj, svetlih solnčnikov MI163. Pole bieli poszerzono o nazwy z subpola blady, por. i w te  oczy SII131 – in v te ­  oči MIII102. Utworzone od tego przymiotnika czasowniki i imiesłowy znajdują swoje odpowiedniki z właściwymi dla danego systemu prefiksami w słoweńskim przekładzie, por. Po tygodniu twarz panny Maryni pobladła z niewywczasu i obawy SI157 – Črez teden dni je Marici lice  od bedenja MI237; Wówczas usta Maryni pobladły SI47 – Marici  ustnice ob teh besedah MI68, por. przykład tłumaczenia polskich formacji prefiksalnych: Po chwili przybladła SII65 – Za tre nutek je obledelaMII333; Świrski [...]przybladł nieco i wybuchnął SII264 – Švirski [...]je nekoliko prebledel in potem izbruhnil MIII301. Frazy zawierające określenie blady i formy pokrewne „oddają rozmaite stany emocjonalne bohaterów” (Handke 2007: 329), np. tylko twarz ściągnęła się jej kurczowo i usta pobladły SII 269 – samo lice se ji je krčevito zategnilo in ustnice so obledeleMIII308. Przy przymiotniku wy-        rażającym bladość pojawiają się intensyfikujące porównania i paralelne konstrukcje w przekładzie, np. Marynia [...] z twarzą bladą jak płótno SI174 – Marica [...] bleda kakor platno MI265; z twarzą zmienioną i bladą ze wzruszenia jak płótnoSII231 – Lice mu je bilo  od razvnetosti kakorplatno. MIII250; zrobiło się blade jak papier SII88 – je obledela kakor papir MIII36. Tekst Sienkiewicza zawiera dla pola bieli konwencjonalne konstrukcje porównawcze (Tokarski 2004: 41) wyko- rzystujące utrwalone i umotywowane semantycznie skojarzenia barwne, por. Stary szlachcic, o białych jak mleko wąsach SII83 – Stari plemič, z brki kakor mlekoMIII26. Szczególna rola frazeologizmów z komponentami bel črn została zilustrowana przez frazemy takie, jak bel kot mleko (Kržišnik 2018: 156) por. także (Ampel-Rudolf 1994: 64). Portrety bohaterów są często kreowane przez Sienkiewi- cza z udziałem nazwy czarnyciemny, wg badań K. Handke czarny występuje w RP 27 razy (Handke 2007: 329) por. czarne wąsiki pana Pławickiego SI111 – črne brke gospoda Plavickega MI164; z wesołymi czarnymi oczyma SII8 – Oči je imel črne, vesele MII248. Leksem ciemny został w RP użyty 16 razy (Handke 2007: 329). W zestawieniu z RPS obok ekwiwalentu temen, np. półkola jej ciemnych rzęs SII174 – polkrog njenih temnih trepalnic MIII167, czoło ocienione ciemnymi wło sami SI195 – o čelu, zasenčenem s temnimi lasmi MII14 odnotowano także črn (10 razy), np. włosy miała ciemne SI7 – lase je imelačrneMI6; A Połaniecki począł gładzić ręka jej ciemną główkę SI316 – Polaneški pa jo jame gladiti po črnih laseh MII197; rozczesywał palcami swoje ciemne  SI125 – in svojihčrnih brkov ni če sal več kakor angleški lord MI187. Trzecią z najczęściej poświadczonych nazw barw jest czerwony wraz z formami pokrewnymi, por. Marynia, źle uczesana, z czerwony­  oczyma SI180 – Marica, slabo počesana, rdečih oči, MI273. Pole CZERWIENI obejmuje szereg hiponimów leksemu czerwony (Ampel-Rudolf 1994: 82–83). Jedną z asocjacji, jakie wywołuje nazwa czerwony jest przyrównanie jej do barwy kwitną- cego maku (Tokarski 2004: 149), por. dziewki wiejskie, w czerwonych chustkach na głowie, podobne do kwitnących maków SI18 – vaške deklice [...] rdečimi robci na glavi, podobne cvetočemu maku MI25. Poświadczone są derywaty czasownikowe czerwony, por. Zawiłowski zaczerwienił się nagle SII334 – Zavilov ski se je zdajci zardelMIII405; Marynia zaczerwieniła się i rzekła SII293 – Marica se zardi ter reče MIII341. W polu CZERWIENI znajduje się przymiotnik rumiany i formacje od niego utworzone. Sygnalizuje emocje postaci, rzadziej stosowany jest tylko do malowania ich wizerunków, por. ze swoją spokojną twarzą, zarumienioną nieco pod tchnieniem świeżych powiewów SII80 – s svojim mirnim licem, zardelim ne koliko od popiha svežega vetra MIII22; zarumieniona przechadzką SII186 — ona pa je,vsardeča od izprehoda MIII185; nagle jednak zarumieniła się i wyszeptała SII81 – zdajci pa se je zardela inšepnila MIII24. Przymiotnik rumiany tłumaczony jest także przez rožnat, por. Stary szlachcic, o [...]rumianej cerze SII83 – Stari plemič [...]rožnate polti MIII26. Stany emocjonalne i kondycja zdrowotna postaci jest ewokowana często przez rzeczownik rumieniec rumieńce pl. W słoweńskiej wersji odpowiada im nomen rdečica, por. Zawiłowski, [...] spostrzegł ze zdziwieniem        : nazwy koloRów w SłoweńSkim  jej rumieńceSII152 – Zavilovski [...] je začuden zapazil njeno rdečicoMIII134; Rumieńce jej wzruszyły go, SII153 – Njena rdečica ga je bila iznenadila, MIII136. Koloryt twarzy oddaje wyraz wypieki por. wypieki na twarzy SI125 – rdečica na licu MI187. Słoweńskim ekwiwalentem kontekstów z rzeczownikiem wypieki mogą być też kolokacje z przymiotnikiem rudast, np. a twarz  wypiekach SI163 – a obličje rudastoMI246; z twarzą zamyśloną, na której wypiekiSII234 – z zamišljenim licem, na katerem so kazali rudasti madežiMIII256. W deskrypcjach stanów uczuciowych bohaterów uplastyczniając je przez środki językowe takie, jak pałaćpłomień  płonąćspłonićsię, zapłonić się pisarz sięgnął do prototypowego odniesienia barwy czerwonej do ognia (Tokarski 2004: 87). W analizowanym tłumaczeniu nazwom tym odpowiadają formacje pokrewne do słoweńskiego rdeč, np. spłoniwszy się le ciuchno, rzekła SII107 – gospodična pa se je lahno zardela in dejala MIII65; I aż zapłoniła się nieco – Tu se je nekoliko zardelaMII256. Jednak również słoweńska wersja poświadcza tłumaczenie przez czasownik goreti ‘płonąć’, np. przy obrazo- waniu Maryni będącej „pod wpływem pocałunków narzeczonego” (Handke 2007: 330), por. Oczy miała spuszczone, policzki pałające SI251 – Oči je imela povešene, lice ji je goreloMII98. Eksplicytnie wyrażony związek między językowym obrazem rumieńca i płomienia w obu wersjach językowych ilustruje przykład: Panna Rat kowska [...] po czole jej przeszedł płomień, potem bladość i znów płomień. SII229 – Gospodična Ratkovska, [...] po obrazu jo jeizpreletel plamen; nato je obledela pa   iznova zardela. MIII248. Ekwiwalentem metafory rumieńca płomień jest w przekła- dzie plamen i w sąsiednim kontekście czasownik zardeti se. Hiperbolizacja osiągana przez kumulację środków barwnych w portretowaniu kolorytu twarzy bohaterów oddana jest również w przekładzie przez konstrukcję tautologiczną, por. Wypieki  na twarzy Maszki zapłonęłysilniej SI145 – Rdečica na licu gospoda Maška se je še  boljzardelaMI219. Kolory o nieco mniejszej reprezentacji w RP to na przykład z pola BŁĘKITU nie bieski błękitny – na bliskość semantyczną i kontekstową obu leksemów zwracano już uwagę (Tokarski 2004: 117; Kreisberg 2001: 67). Translatami tych nazw są, np. na świeżą twarz i niebieskie oczy Maryni SI139 – na sveže lice in v oči MI210; Miała spokojne niebieskie oczy SI241 – Imela je mirne oči MII81; podniosła na niego swoje pogodne niebieskieoczy SI282 – Dvignila je k njemu svo je mirne, oči MII145. Kolor błękitny tłumacz zastąpił przez moderTwarz miała przezroczystą [...] błękitne żyły przeglądały jej przez skórę na skroniach  SI211 – Obličja je bila prozornega [...]  žile so bile videti skozi kožo MII38. Nazwa zmodyfikowana ze względu na „stopień nasycenia daną barwą” (Seiffert 2009: 274) to ciemnoniebieski przełożony jako temnomoder, por. ciemnoniebie­ skiej sukni w białe kropki SII186 – temnomodri, belopikasti obleki MIII185. Barwa mniej nasycona, jaśniejsza, bledsza nazywana bywa przez derywaty złożone, które otrzymują paralelną postać w tłumaczeniu, np. swoje bladoniebieskie oczy SI163 –  svoje oči MI247. Nazwy z pola FIOLETU „mają z reguły nikłą repre-        zentację w tekstach literackich” (Seiffert 2009: 273). Nieliczne przykłady zyskały wierne tłumaczenie, por. Myślał o  oczach Maryni SI118 – Mislil je na vijoličaste oči Maričine M I177;  biskupie SI332 – vijoličasta škofovska oprava MII222. Kolor oczu bohaterek powieści określił Sienkiewicz również lek- semem fiołkowy, któremu w badanych kontekstach odpowiada fioletowy por. i nieco skośnych fiołkowych oczach SI317 – z očmi nekoliko poševnimi, vijoličastimi MII 198; Jej fiołkowe oczy SII39 – Njene vijoličaste oči so se jele tudi smejati MII291. Eksplicytnie wyrażone odniesienie prototypowe do kwiatów w nazwie koloru fioł ków uzyskało u Miklavca ten sam ekwiwalent, czyli vijoličast, np. z jej chińskimi oczyma koloru fiołków SI320 – z njenimi kitajskimiočmi vijoličastebarveMII205. Bliskość znaczeniowa obu nazw fioletowy fiołkowy była już rozpatrywana (Ampel -Rudolf 1994: 139; Kreisberg 2001: 100). Barwa włosów Litki (Handke 2007: 325) określana jest nazwą koloru płowy, dość częstego w twórczości H. Sienkiewicza; w Trylogii leksem ten plasuje się na 16. miejscu pod względem częstości występowa- nia (Siekierska 1988a: 108). W analizowanym materiale nazwę płowy tłumaczono najczęściej przez rumen por. jakaś dziewczynka z płową czupryną SI77 – nekaka deklica z rumenimi lasmi MI114; Oto zdarzyło się, że jedno pasemko płowych, nie zmiernie obfitych włosów Litki zostało na zewnątrz trumny. SI176 – Pripetilo se je, da je šop rumenih, kaj bujnih Litkinih las molel skozi krsto MI267. Incydentalnie przymiotnik płowy określa włosy postaci męskiej – Gątowskiego i tłumaczony jest przez rus, np. Przeciągnął ręką po swej płowej czuprynie SI30 – Pogladil si je z ruse lase MI41. W tłumaczeniu pojawiają się także nazwy złożone rumenolas  oraz rusolas, por. począł gładzić lekko dłonią płową główkę SI158 – pa je jel lahno z dlanjo božati rumenolaso glavico MI239; pełna płowych głów chłopskich SI21 – polna rusolasih kmetiških glav MI29. Tłumacz nie skorzystał tutaj ze słoweńskie- go przymiotnika plav. Można zaryzykować tezę, że ekwiwalenty z komponentem rus odsyłają do barwy rudej, rdzawej wobec oryginalnego przymiotnika koloru płowy, który określa włosy jasne. Specjaliści od językowych wyrażeń barwnych wskazują na związek płowego z polem ŻÓŁCI (Handke 2007: 321; Seiffert 2009: 272), podkreślając, że należy do barw, które „oznaczają żółtość niepełną, bladą, zszarzałą” (Tokarski 2004: 165) ale zwrócono też uwagę na związek szarości  żółci, por. „‘żółtawy z odcieniem szarym’” (Tokarski 2004: 171). Translacja me- taforycznie użytego leksemu płowy przez žolt uwidacznia jego związek z polem ŻÓŁCI, por. Tu w oczach Bukackiego mignął jakiś płowy odblask odwagi i ener gii SI339 – Bukackemu se v očeh zalesketa nekak žolt odsev poguma in energije MII234. Przymiotnikowy leksem smagły określa koloryt cery bohaterów, por. Bę dąc z pochodzenia Tatarem i człowiekiem smagłym SI294 – Ker je bil tatarskega rodu in zagorele polti MII165; W białym krawacie, przy swej smagłej cerze, był tak zabójczo piękny SII134 – V belem ovratniku je bil ob zagoreli polti tako nenavadno lep MIII107. W polu SZAROŚCI leksem szary denotujący barwę oczu przetłuma- czono z udziałem siv, por. swymi niewyraźnymi szarymi oczyma SII166 – s svojimi sivimi, brezizraznimi očmi MIII154. Natomiast szary odnoszący się do „różnych        : nazwy koloRów w SłoweńSkim  elementów ubioru postaci” (Handke 2007: 325) w analizowanym przekładzie za- stępowany jest przez sivkast, por. Ona, przybrana w szarą suknię SII17 – Ona je imela na sebi sivkasto obleko MII259. Jednak opis stroju Bukackiego: kraciaste szare ubranie SI301 przybrał w translacji kształt: v kratko, sivo obleko MII175. K. Handke zaliczyła leksem różowy do pola CZERWIENI (Handke 2007: 321). Nazwa różowy bywa zaliczana do kolorów uzupełniających skalę podstawową i stanowi wówczas samodzielną nazwę kolorystyczną, będącą hiperonimem wobec innych nazw (Ampel-Rudolf 1994: 132–134). Kolor różowy oddano w translacji przy pomocy rožen, np. A ona, zbliżywszy się, oparła [...] swój różowy nosek o jego policzek SII353 – Ona je stopila k njemu, oprla [...] svoj rožni nosek ob njegovo lice MIII432 albo rožnat, np. różowej, perkalowej sukni SI16 – rožnatem per kalastem krilu MI21. Związek między różowym czerwonym ukazuje m. in. wybór ekwiwalentów przekładowych, por. o jej twarzy, zaróżowionej porannym chłodem  SI118 – na njenoličece, zardelo od jutranjega hlada MI177; w różowej sukience SI77 – rdečkastem krilcu MI114. Wśród nazw kolorystycznych w RP są również rzadkie, okazjonalne, w tym te, których nazwa odsyła do prototypu danego koloru. Między najrzadziej odnotowa- nymi nazwami kolorów znajdują się poświadczenia z różnych pól barwnych. Pole ŻÓŁCI reprezentuje żółty z translatem rumen, np. czerwonych i żółtych chustek SI21 – rdečih in rumenih robcev MI29, a także pożółkły z odpowiednikiem žolt por. twarz chuda, pożółkła i jakby wiele starsza SII338 – Njegovo shujšano lice je bilo videti [...] nekamo žolto in dokaj starejše MIII410. Nazwa koloru pożółkły wywiedziona jest od czasownika rezultatywnego pożółknąć (Kreisberg 2001: 137). Tłumacz wybrał tu odrębny leksem koloru žolt.Do pola SZAROŚCI należy stalowy, która „jest jak kolor stali” (Ampel-Rudolf 1994: 126) i odsyła do jej me- talicznego połysku (Tokarski 2004: 144); ten sam badacz pyta „Czy stalowy [...] w języku konceptualizowany jest jako kolor bliższy barwie szarej czy też niebie  skiej?” (Tokarski 2004: 63). W analizowanym przekładzie występuje formacja złożona, derywowana od dwu podstaw łącząc znaczenie bycia zimnym z barwą stali, por. podniosła nagle swe zimne oczy SII147 – V tem jegospodična Helena Zavilovska, [...] zdajci dvignila jeklenomrzle oči MIII127 czy też fraza, w której mistrzowski stylista polski expressis verbis sięgnął po asocjację z poły- skiem stali, a oddaje to wiernie przekład, por. a oczy jego poczęły rzucać zimne  blaski SI145 – iz oči pa mu je jel švigati hladen, jeklen lesk MI219. Jeden raz odnotowano nazwę koloru siny (Handke 2007: 324), „x jest siny = kolor x jest niebieski, niebieski kolor x jest trochę fioletowy, niebieskofioletowy [...] trochę szary” (Ampel-Rudolf 1994: 97). Usytuowanie polskiej nazwy siny w polu wyra- zowym między szarością a niebieskością dobrze oddaje słoweński przekład z cza- sownikiem zmodreti, por. A na twarzy Maszki wypieki powiększyły się i stały się sine od mrozu SI232 – Rdečica na Maškovem licu se je bila povečala in je na mrazu nekamozmodrelaMII68. W polu CZERWIENI odnotowano nazwę purpu         (Handke 2007: 321, 328) oddaną w przekładzie przez leksem škrlatpurpury kardynalskie SI332 –škrlat kardinalov MII222. Powieściowy kontekst z nazwą purpura wskazuje na to, że barwa ta „była kiedyś kolorem monarchów” (Evans 2019: 136). Bliskoznaczny odpowiednik škrlat wpisuje się również w konotacje barwne majestatyczności (Tokarski 2004: 155), na temat synonimiczności wy- kładników kolorów purpura szkarłat w polszczyźnie por. (Ampel-Rudolf 1994: 88). Badacze wiążą nazwę popielaty z polem SZAROŚCI, umieszczają ją w wyra- zowym polu barwnym między szarym niebieskim (Ampel-Rudolf 1994: 124), wskazują na związek z popiołem i konotacjami z nazwą popiół (Tokarski 2004: 74). Ta nazwa koloru rzadko pojawia się w pismach Sienkiewicza, por. „popielaty warkocz” w korespondencji rodzinnej (Mariak 2014: 137). Egzemplifikacja w ba- danym materiale ogranicza się do dwóch przykładów. Pierwszy w słoweńskim tłumaczeniu uzyskuje kształt przymiotnika pepelnast derywowanego od rzeczow- nika pepel i wyrażającego podobieństwo do denotatu (Toporišič 2000: 200), por. popielatą suknię SII23 – obleko pepelnaste barve MII268. Interesujący jest nato- miast drugi translat plav określający jasną/blond barwę włosów i sytuujący tę sło- weńską nazwę w pobliżu pola ŻÓŁCI i odcienia bladożółtego por. zdejmując ka pelusz ze swych popielatych włosów SII186 – ona pa je [...] snemala klobuk s plavih las MIII185. Do bardzo rzadkich nazw w RP należy wiernie przełożony zielony z pola ZIELENI, np. swoje zielone, wykute jakby z kamienia i pozbawione blasku oczy SI243 – s svojimi zelenimi očmi, kakor izklesanimi iz kamena MII85. Niewielka jest dystrybucja leksemów barwnych z pola SREBRA i ZŁOTA. Nieco liczniejsze są derywaty od przymiotnika złoty o znaczeniu osłabionej intensywno- ści cechy por. 4. 2. Kolor srebrny pełni funkcję eleganckiego i eufemistycznego synonimu siwego, np. Połaniecki [...] pierwszy raz dostrzegł kilka srebrnych nitek w jej jasnych włosach SII295 – Ko jo je Polaneški pogledal pri luči, je sedaj prvič zapazil nekoliko srebrnih niti v njenih svetlih laseh MIII344. Barwa złota w de- skrypcjach bohaterów służy nazwaniu denotatów o takiej właśnie kolorystyce, por. ze złotymi binoklami SII308 – in z zlatim binokljem MIII364. Percepcja atry- butów urody (Pietrzak 2004: 31) kobiecych bohaterek ewokuje użycie nazwy oznaczającej odcień bieli (Handke 2007: 321, 324) odznaczającej się połyskiem, czyli perłowy, por. Zauważył teraz, że panna Ratkowska ma ładną szyję, z perło­  tonami koło uszu SII217 – da imagospodična Ratkovska lep vrat z bisernič­ nimi barvami okrog ušes MIII231. W obu wersjach językowych występuje tu określenie koloru „jak kolor pereł” (Ampel-Rudolf 1994: 66). Perłowy to przykład nazwy barwy niepodstawowej, która w opisie leksykograficznym może sprawiać trudności, a jej zawartość semantyczną można oddać jako srebrzystobiały lub spa- rafrazować: „x jest perłowy [...] x jest lśniąco biały” (Ampel-Rudolf 1994: 64), a interpretacja znaczenia poprzez odniesienie do budowy słowotwórczej przymiot- nika perłowy utworzonego od rzeczownika perła modyfikuje „fizyczno-perceptu- alne właściwości barwy” (Tokarski 2004: 63) wskazując na charakterystyczny dla pereł połysk i subtelność tej barwy. Podobieństwo do wosku, fundujące budowę        : nazwy koloRów w SłoweńSkim  morfologiczną nazwy barwy woskowej, odsyła do sekundarnej referencji prototy- powej (Tokarski 2004: 165). Semantyka leksykalna umiejscawia tę barwę w polu wyrazowym ŻÓŁCI z modyfikacją, według której jest to barwa bladożółta, okre- ślająca obiekty przejrzyste, do czego odwołał się Sienkiewicz malując wygląd dło- ni jednej ze swych bohaterek (Handke 2007: 324), por. Połaniecki [...] patrzył tylko na delikatne, jakby woskowe, ręce pani Emilii SI212 – zrl je le nanežne, kakor iz voska narejene roke gospe Emilije MII39. Porównanie kolorytu postaci do barwy wosku ilustruje również następująca fraza i jej przekład: Jej bladość, która w tym czerwonym półmroku wydawała się jak woskowaSI165 – Njena ble dica, ki je bila v tem rudastem polsvitu videta nekako voščena MI250. Rzadką egzemplifikację w tekście ma nazwa koloru liliowy, por.   tony na jej twarzy SII67 – Ugledavši nekoč lilijsko barvo na njenem licu MIII5. Dwie translacje za- wierają konstrukcje porównawcze z komparansem lilija, por. bo twarz jej miała tony po prostu  SII42 – njeno obličje je bilo belo kakor lilija MII295; Płeć jej, [...] i jeszcze więcej  SII327 – Njena polt, [...] in podobnejša lilijam  MIII394. O podwójnej asocjacji przymiotnika liliowy, który kojarzy się z bielą  także z kolorem jasnofioletowym już pisano (Tokarski 2004: 185): „Jeszcze w XIX wieku była ona synonimem bieli [...] we współczesnej polszczyźnie [...] barwy chromatycznej, jasnofioletowej”. W języku polskim istnieje konstrukcja porów- nawcza biały jak lilia, paralelna bel kot lilija występuje w języku słoweńskim (Kržišnik 2018: 156). W badaniach językoznawczych współczesnego pola barw liliowy klasyfikowany jest jako hiponim i odcień fioletu (Ampel-Rudolf 1994: 139). W kulturowych i historycznych rozważaniach o barwie liliowej pisano łą- cząc ją z fioletem purpurą, a czas szczególnej fascynacji tym kolorem i modą na niego przypadł na drugą połowę dziewiętnastego wieku, epokę wiktoriańską, któ- rą nazywano też „liliową epoką” (Evans 2019: 143). Badane konteksty z powieści i przekładu wskazują na obie interpretacje barwy liliowej (związek z bielą lub fioletem). W polu FIOLETU przedstawiano ten kolor w badaniach nad kolorysty- ką w tekstach Sienkiewicza (Handke 2007: 321; Seiffert 2009: 273; Mariak 2014: 136) choć bywa też definiowany jako biały por. „liliowy ‘biały’” (Mariak 2014: 134–135). Utworzona na zasadzie podobieństwa nazwa porcelanowy jest wiernie oddana w przekładzie wraz z wykładnikiem podobieństwa, por. cerze aż zbyt pięk nej, bo niemal porcelanowej SII28 – s prelepo poltjo, skoro porcelanaste barve MII276. Motywacji dla użycia przez pisarza przymiotnika porcelanowy w de- skrypcji powieściowej heroiny dopatrywano się w skojarzeniu z idealną, alaba- strową barwą cery i dziewiętnastowieczną modą na chińskie figurki z porcelany (Szargot 2013: 76). Kolor wiśniowy językoznawcy kwalifikują w polu wyrazo- wym barw w kręgu CZERWIENI podkreślając formalnie wyrażone odniesienie do kolorów owoców wiśni i wpisując tę nazwę barwną w serię nazw roślinnych odsyłających do kwiatów i owoców (Tokarski 2004: 148). Portret powieściowej bohaterki – Anety Osnowskiej nasycony jest barwami z pola FIOLETU i z pogra- nicza FIOLETU I CZERWIENI. Tłumacz dla nazwy wiśniowy wybrał raz odpo-       wiednik – konstrukcję porównawczą z uwypuklonym związkiem z kolorem czer wonym, a w drugim przypadku wykorzystał przymiotnik o podobnej do nazwy polskiej motywacji słowotwórczej črešnjev, por. wiśniowych ustach SI317 – z ust nicamirdečimi kakor črešnje; gdyby nie posiadała tak fiołkowych oczu i tak ­ śniowych ust SI335 – in ko ne bi imela tako vijoličastih oči in tako črešnjevih ustnic MI226. Do nazw bardzo rzadkich należą jeszcze tycjanowski nazwa barwna od antroponimu Tycjan – nazwiska malarza, przetłumaczona przy pomocy paralel- nego przymiotnika, por. Pańska narzeczona ma tycjanowskie włosy... SII118 – Vaša nevesta ima Ticianove lase ... MIII84. Kulturowa nazwa barwy tycjanowski może być grupowana wokół centrum CZERWIENI (Handke 2007: 321; Mariak 2014: 135) a występuje zwykle w ustalonych związkach wyrazowych jak tycja  nowskie włosy na określenie włosów ognistorudego koloru. Za okazjonalizm moż- na uznać nazwę barwy irys o postaci tożsamej z rzeczownikiem z pola wyrazowe- go nazw kwiatów, która w przekładzie Miklavca uzyskała kształt przymiotnika relacyjnego perunikov, por. suknię koloru  SI325 – svilnato obleko perunikove barve MII212. Nazwa kolorystyczna irys została przyporządkowana do pola FIO- LETU (Handke 2007: 321; Mariak 2014: 136). Pasmo ŚWIATŁOCIENIA metaforycznie ukazuje stany uczuciowe bohaterów, a reprezentują ją przede wszystkim nazwy odpowiadające zjawisku rozjaśnienia i blasku, mniejsza jest liczba wyrażeń nazywających cień (Handke 2007: 330), co potwierdza tezę o afirmującej postawie H. Sienkiewicza odzwierciedlonej przy wyborze leksyki z opozycji jasność – ciemność (Mariak 2014: 134). Do tej gru- py należą czasownikowe i wywiedzione od nich formy i konstrukcje analityczne związane ze światłem, por. konstrukcję porównawczą z metaforą światła: Z oczu, z ust, ze zdrobniałej po chorobie twarzy biłojakbyświatłoSII327 – Iz oči, iz ust, iz obličja tako zdrobnelega po bolezni, se je žarilo kot nekaka svetlobaMIII394. W tej klasie są frazy z przymiotnikiem jasny, ale nie funkcjonują jako nazwy stałej atrybucji, ale przymiotnikowe wyrażenia zmiany świetlnej odmalowującej stan psychiczny bohatera, por. ale zarazem twarz jej stała się jasnaSII65 – Za trenutek je obledela, toda obenem se ji je razjasnilo obličje MII333 – odpowiednikiem przekładowym jest czasownik derywowany od wieloznacznego przymiotnika ja sen (Zatorska 2013: 98) – razjasniti se; lecz Marynia oderwała głowę od jego ramienia i podnosząc na niego oczy, zarazem mokre i jasneSII349 – toda Marica je odtegnila od njegove rame svojo glavo, dvignila k njemu vlažne, toda obenem jasne oči MIII425. Obraz twarzy jasnej ze szczęścia został dodatkowo wzmoc- niony przez porównanie, por. Ona zaś, przytuliwszy się do niego, pytała z twarzą jasną od szczęścia, jak słońceSII330 – Ona se je pritisnila k njemu in ga vprašala z licem, jasnim od sreče kakor solnceMIII398. Odnaleźć można tu kilka dery- watów czasownikowych od przymiotnika jasny, a odpowiadają im analogiczne verba słoweńskie, por. Pani Marynia [...] bo rada była, że rozjaśniła twarz męża SII157 – Gospa Marica [...] zakaj bila je vesela, da se je soprogu razjasnilo oblič          : nazwy koloRów w SłoweńSkim  je MIII142; Na samą tę myśl jej śliczna słodka twarz rozjaśniła się wielką rado ścią SI76 – Pri tem pomisleku se je njeno lepo, sladko ličece razjasnilo od veselja MI113. Fraza z czasownikiem pojaśnieć została przetłumaczona przez parafrazę z przymiotnikami w stopniu wyższym, por. zarost na twarzy pojaśniał i lśnił się jak jedwab SII201 – po čemer so postale oči še izraznejše, zobje bolj beli, brki sve­ tlejši in jasnejšiod svileMIII208. Zdanie z przekładu inkorporuje frazę lśnić jak jedwab pozostawiając część komparacji od svile. Polskie rozjaśnić się w translacji zastąpił czasownik ozariti, por. Maryni twarz rozjaśniła się uśmiechem SII48 – Maričino lice ozari smeh MII306. W funkcji sygnalizatorów uczuć pozytywnych spotykamy też imiesłowy, por. Po chwili podniosła jednak swoją słodką twa rzyczkę rozjaśnioną uśmiechem SI158 – Trenutek potem pa je dvignila nežno lice, razjasnjeno od smeha MI239, niektórym przykładom participiów w przekładzie odpowiada przymiotnik, por. I nagle podniósł rozjaśnioną twarz SI45 – Zdajci pa dvigne svoje jasno lice MI65. Jednostki rozpromieniać sięrozpromienić się zastępuje w słoweńskiej wersji razjasniti se, por. Jemu zaś rozpromieniła się cała twarz SII74 – Njemu se razjasni obličje MIII14; albowiem poczęłasię uśmiechać, rozpromieniaćSII327 – zakaj lice se ji je razjasnilo, jela se je smehljati MIII394; Twarz Maryni rozpromieniła się w jednej chwili SII131 – Maričino lice  hi poma razjasniMIII102. Jako jeden z odpowiedników omawianego czasownika tłumacz przyjął zalesketati se ‘zabłysnąć, zabłyszczeć’ (Ostromęcka-Frączak – Pretnar 1996: 586) – verbum eksponujące błysk lub blask rozpromienionych oczu, por. a na każde wspomnienie o pannie Ratkowskiej rozpromienia się w oczach SII314 – in da  mu ob vsakem spominu na gospodično Ratkovsko zaleskečejo  oči MIII374. Imiesłów rozpromieniony jest tłumaczony z udziałem participium razjasnjen ale też przez adiektywum jasny, por. rozpromienionym wzrokiem, szczęśliwa SI269 – razjasnjenim pogledom, srečna MII126; rozpromienionej jego twarzy widać było, SII303 – Z jasnega njegovega lica je bilo videti, MIII357; z twarzą jakoś dziwnie rozpromienioną, choć poważną SII347 – in sicer tako čud no jasnega, dasi resnega lica MIII423. Rozmaite emocje postaci uplastycznione i wzmocnione są przez czasowniki i formy odczasownikowe związane ze światłem, por. Wówczas usta Maryni pobladły, w oczach zaświeciły łzy oburzenia SI47 – Marici oblede ustnice ob teh besedah in v očeh  ji prikažejo solze MI68; jego świecące żądzą oczy SII167 – njegove oči goreče, od strasti MIII15. W pierw- szym z podanych przykładów translatem źródłowej formy zaświecić jest czasow- nik z nnej grupy. Określenia światłocienia w obu językach są wzbogacone przez figurę porównania, np. przybrana w szarą suknię, która w blasku miesięcznym lśniła jak stal SI323 – oblečena v sivkasto suknjo, ki se je v mesečni zarji lesketala kakor jekloMII209. Zarówno oryginał jak i przekład poświadczają podkreślenie blasku oczu jednego z bohaterów przez przydawki stalowy zimny, por. Niebieskie jego oczy [...] zwykły  zimnyblaskSI125 – Njegove modreoči [...] navad ni jekleni in hladnileskMI187. Część wrażeń świetlnych z klasy światłocienia ewokujących mrok i ciemność obrazuje przykład z czasownikiem pociemnieć vs       otemneti, por. lecz jej oczy pociemniały na chwilę jakby z bólu i gniewu SI103 – Toda njene oči  za trenutek otemnele kakor od bolesti in jeze MI152. Określenie chmurnych oczu zostało adekwatnie przetłumaczone, por. chmurne oczy panny Ratkowskiej SII205 –mračne oči gospodične Ratkovske MIII214. wybRane pRoblemy pRzekładu badanych nazw baRw na język SłoweńSki Wśród odmienności przekładowych nazywanych też transformacjami przekłado- wymi (Lewicki 2017) odnotowano niewielkie przesunięcie znaczeniowe o charak- terze aproksymacji. Występuje ono przy przekładzie określenia ciemny jako črn np. ciemne włosy poruszane powiewem w ogrodzie SI69 – ter črnih las, ki jih je bil razpihaval veter na vrtu MI103; ciemne włosy wyglądające spod kapelusza SII307 – njene črne lase, pokrite s klobukom MIII362. Różnice między znacze- niem nazw barw achromatycznych bieli, szarości i czerni można w odniesieniu do barwy czarnej, szarej rozpatrywać ze względu na stopień nasycenia barwy czernią (Seiffert 2009: 69). Sądzę, że taka różnica występuje przy ekwiwalencji nazwy ciemny przez črn. Dość szeroka jest dystrybucja przymiotnika jasen w przekła- dzie, który pojawia się w miejscu rozmaitych formacji czasownikowych por. 3.4, a także przymiotników rozpatrywanych wśród nazw z kręgu światłocienia, jak świetlisty, por. źrenice były świetliste SII126 – zenice so bile jasneMIII95. Przy- miotnik jasny obecny w hiperbolizującym połączeniu jasny blondyn zastąpiono w przekładzie leksemem ponosen z innego pola wyrazowego, por. twarzą jasnego blondyna SI317 – z licem ponosnega blondinaMII198. Wybór translatorski pole- ga czasem na zastąpieniu przymiotnika asocjacji barwnych z kręgu światłocienia chmurny przez przymiotnik z innej klasy znaczeniowej otožen ‘smętny, smutny, żałosny’ (Ostromęcka-Frączak – Pretnar 1996: 291) a taki ekwiwalent jest seman- tycznie uzasadniony, por. podnosiła na niego od czasu do czasu swoje chmur­ ne oczy SI78 – je dvigala časih k njemu svoje otožne oči MI115. Zanotowano nieznaczne przesunięcie znaczeniowe polegające na tym, że zamiast oryginalnej nazwy pąsowy z pola leksykalnego CZERWIENI do centrum tego pola (Ampel- -Rudolf 1994: 86; Tokarski 2004: 153; Seiffert 2009: 270) przez wybór transla- rdeč, por. pąsowy zaś gwoździk przy czarnej żakietce SI106 – rdeč nageljček na črni suknji MI157. Językoznawcze badania nad kolorami kwalifikują pąsowy jako hiponim nazwy czerwony (Ampel-Rudolf 1994: 86). Leksem czerwony użyty został przez pisarza wobec tożsamego denotatu świata powieściowego „Pławicki [...] czerwonym gwoździkiem” (Handke 2007: 328). Transformacje przekładowe mogą polegać na zmianie formalnej przy zachowaniu tożsamości lub znacznej bli- skości znaczeniowej. Tego typu odmienności są obecne np. przy przekładzie: Pani Aneta, spostrzegłszy zarumienione policzki panny Castelli SII 85 – Gospa Anica, ugledavši rdeče lice MIII33, w którym oryginalnej formacji imiesłowowej odpo- wiada przymiotnik, podobnie: owe zaczerwienione częstokroć oczy SII104 – te oči          : nazwy koloRów w SłoweńSkim  tako pogostoma rdečeMIII61. Syntetycznemu czasownikowi w wersji Sienkie- wicza tłumacz przeciwstawił przenośną, choć konwencjonalną, konstrukcję ana- lityczną, por. ale się przy tymzaczerwieniłSII7 – pri tem pa gaje  rdečica MII246. Różnica semantyczna między oryginałem a przekładem manifestuje się również przez zmianę formalną, np. zimne oczy –jeklenomrzle oči (por. 3.3). Zauważono wyjątkową dla przeprowadzonych badań transformację antoni- miczną. Nazwa koloru czarny została błędnie przełożona przez słoweński leksem rdečkast por. jakaś dziewczynka z płową czupryną, w różowej sukience i w czar­ nych pończoszkach SI77 – nekaka deklica z rumenimi lasmi v rdečkastem krilcu in rdečkastih nogavicah MI114. Różnice między powieścią a jej przekładem uwidaczniają się przy kategorii in- tensywności modyfikującej nazwy barw. Materiał poświadcza też podobieństwa i zachowanie zwiększonej intensywności danej nazwy w przekładzie, por. z nie zmiernie delikatnym, bielszym niż reszta twarzy czołem SII8 – in čelo neizreč no nežno, bolj belo nego drugo obličje MII248; jej twarz [...] wyglądała jeszcze czerwieńsza, niż była rzeczywiście SI296 – še bolj rdeče, nego je bilo res MII167. Oprócz wykładników morfologicznych zwiększona intensywność koloru może być sygnalizowana przez inne komponenty leksykalne i przez porównania, por. cerze nadzwyczaj smagłej i czuprynie tak czarnej, jakby był Włochem SI308 – nenavadno zagorele polti in takočrnih las, kakor bi bil ItalijanMII185. Nazwy kolorystyczne o zwiększonej intensywności mogą przyjmować interesującą formę w przekładzie, por. Oczy jej wydawały się błękitniejsze niż zwykle SII34 – Njene oči so se mu zdele bolj višnjevkaste nego sicer, MII284. Analiza ukazuje neutra- lizację wykładników zwiększonej intensywności danego koloru. Może jej towa- rzyszyć transformacja od nazwy złożonej w oryginale do prostej w tłumaczeniu. Derywaty jak ciemnoniebieski Przypomniał sobie [...] jej ciemnoniebieskie oczy SI11-12 – Spominjal se je [...] njenih sinjihoči MI12 mogą w tłumaczeniu przyj- mować postać bazową, neutralną pod względem intensywności por. sinji. Osła- biona intensywność jest w obu wersjach językowych odzwierciedlana przez wy- kładniki słowotwórcze przymiotników koloru, por. Przezroczysta jej twarz przy bierała teraz czasem odcień błękitnawy SII317 – Prozorno njeno lice je dobilo časih nekake modrikaste pege MIII379, może być też wnoszona przez wykładniki w postaci oddzielnych leksemów, por. z wargami prawie czarnymi SII269 – s skoro črnimi ustnicami MIII308. Morfologicznie zakodowana w budowie lekse- żółtawy mniejsza intensywność zostaje oddana także w wersji przełożonej por. trochę żółtawaSII130 – le nekoliko žoltaste barve MIII101. Wcześniejsze badania nad przekładem polskiej prozy (Ostromęcka-Frączak 1994: 84) wyeksponowały możliwe różnice między językiem polskim i słoweńskim w preferencjach w za- kresie wyrażania intensywności koloru. W danych z RPS wyraźnie obecna jest neutralizacja zmniejszonej intensywności cechy przy przekładzie leksemu złotawy często przy pomocy formy przymiotnika w stopniu równym zlat, por. Panna Line        ta była prawie zupełną pięknością, o [...]złotawych włosach SII28 – Gospodična Lineta je bila skoro dovršena krasotica, [...] zlatimi lasmi MII276; na złotawych włosach i sennych powiekach Castelki SII62 – na zlatih laseh in sanjavih očeh gospodične Castellijeve MII327; tylko całował jej złotawe włosy SII109 – nego je samo poljubljal njene zlate lase MIII69; podnosząc w górę swoje złotawe brwi SII81 – dvigajoč svoje zlate MIII24; złotawą główkę SII107 – zlato glavico MIII66. Ogląd translacji nazw barwnych ujawnił znane w przekładoznawstwie pojęcie opuszczenia, czyli braku w tekście w języku docelowym odpowiednika danego fragmentu z tekstu źródłowego. Transformacje tego rodzaju polegające na reduk- cji (Lewicki 2017: 204) obecne są w badanym materiale incydentalnie, np. a przy rozczesywaniu jasnych bokobrodów palcami SI65 – razčesavajoč s prsti svoje brke MI94; Tymczasem w sali restauracyjnej ujrzał nagle jasny kraciasty pidżak Bukackiego SI95 – V tem ugleda v restavracijski dvorani zdajci vrhnjo suknjo Bukackega MI141. Odnotowano też zjawisko odwrotne, czyli dodanie przez tłu- macza doprecyzowującego elementu. Zmiana ta kwalifikowana jest jako jeden z rodzajów transformacji strukturalnej (Lewicki 2017: 200). Pisarz ukazał twarz Maszki w scenie pojedynku następująco: Policzki jego całe były w plamach SI233, gdy w przekładzie nieobecna w oryginale nazwa koloru została uzupełniona: Nje govo lice so pokrivale rdeče lise MII70.  Zanalizowany materiał nazw barw wyekscerpowanych z RP i słoweńskiej transla- cji RPS pozwolił na wyciągnięcie wniosku o adekwatnym w większości przypad- ków przekładzie leksyki barwnej przez P. Miklavca. Zaznaczyć jednak należy, że analizowany przekład to tekst stary, dokumentujący język z początku ubiegłego wieku i niektóre z rozwiązań wybranych przez tłumacza dokumentują archaicz- ny stan języka słoweńskiego wobec dzisiejszych norm. Badanie ma wartość ze względu na uchwycenie świadectwa stylistycznego i gramatycznego języka sło- weńskiego z tamtego okresu. Odmienności przekładowe stanowią zwykle nie- wielkie przesunięcia o charakterze aproksymacji. Zaobserwowane nieliczne trans- formacje przekładowe, w wyniku których leksem z pola barw zastąpiony został wyrazem z zupełnie innego pola wyrazowego. Większe różnice dotyczą przekładu nazw z zaznaczoną kategorią intensywności cechy. Jako rzadkie odnotowano zja- wisko usunięcia danego elementu w przekładzie. Bardzo rzadko ujawniono prze- kład antonimiczny.          : nazwy koloRów w SłoweńSkim      = Mirosława Ampel-Rudolf, Kolory: z badań leksykalnych i składniowo-se mantycznych języka polskiego, Rzeszów: Wydawnictwo WSP w Rzeszowie, 1994.  = Gavin Evans, Historia kolorów: tajemniczy świat barw, przeł. W. Jeżewski, Warsza- wa: Bellona, 2019.   = Kwiryna Handke, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski jako koloryści, [w:] Henryk Sienkiewicz w kulturze polskiej, red. K. Stępnik – T. Bujnicki, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2007 (Obrazy kultury polskiej), 319–336. = Alina Kreisberg, Le storie colorate, Pescara:Edizioni Tracce, 2001. Kržišnik 2018 = Erika Kržišnik, Črno-belo v slovenski frazeologiji, Zborník filozofickej fakulty Uni verzity Komenského: philologica 77 (2018), 152–161.  = Roman Lewicki, Zagadnienia lingwistyki przekładu, Lublin: Wydawnictwo Uniwer- sytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2017. = Henryk Sienkiewicz, Rodbina Polaneških I, po poljskem izvirniku poslovenil Podravski, Ljub- ljana: Kleinmayr & Bamberg, 1904.  = Henryk Sienkiewicz, Rodbina Polaneških II, po poljskem izvirniku poslovenil Podravski, Ljub ljana: Kleinmayr & Bamberg, 1904.  = Henryk Sienkiewicz, Rodbina Polaneških III, po poljskem izvirniku poslovenil Podravski, Ljubljana: Kleinmayr & Bamberg, 1904.  = Leonarda Mariak, Funkcje barw w listach Henryka Sienkiewicza do członków rodziny, Studia językoznawcze: synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny 13 (2014), 127–155. Ostromęcka-Frączak 1994 = Bożena Ostromęcka-Frączak, Transformacje translatorskie polskich przydawek na język słoweński (na podstawie przekładu Kroniki wypadków miłosnych T. Kon- wickiego), Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 39 (1994), 81–87. Ostromęcka-Frączak – Pretnar 1996 = Bożena Ostromęcka-Frączak – Tone Pretnar, Slovensko- -poljski slovar  Słownik słoweńsko-polski, Ljubljana: Državna založba Slovenije, 1996.   = Magdalena Pietrzak, Językowe środki kreowania postaci w twórczości historycznej Henryka Sienkiewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004.  = Henryk Sienkiewicz, Rodzina Połanieckich 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.  = Henryk Sienkiewicz, Rodzina Połanieckich 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016. Seiffert 2009 = Irena Seiffert, Barwy Afryki w utworach Henryka Sienkiewicza, [w:] Język pisarzy jako problem lingwistyki 2, red. Tomasz Korpysz – Anna Kozłowska, Warszawa: Wydawnic- two Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2009, 265–285.   = Krystyna Siekierska, Nazwy barw w Trylogii Henryka Sienkiewicza, Poradnik Językowy 1988, z. 2, 106–119.   = Krystyna Siekierska, Kolorystyczna charakterystyka postaci Trylogii Henryka Sienkiewicza, Poradnik Językowy 1988, z. 3, 177–193.   = Krystyna Siekierska, Barwy przyrody w Trylogii Henryka Sienkiewicza, Porad nik Językowy 1988, z. 5, 324–331.   = Barbara Szargot, Wiek klęski. Studia o Rodzinie Połanieckich Henryka Sienkiewi  , Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2013.  = Agnieszka Szczaus, Pole barw w Listach z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewi- cza, Studia językoznawcze 2004, z. 3, 375–386.   = Ryszard Tokarski, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin: Wydaw- nictwo UMCS, 2 2004. Toporišič 2000 = Jože Toporišič, Slovenska slovnica, Maribor: Založba Obzorja 2000.   = Agnieszka Zatorska, Polskie i słoweńskie predykatory kauzatywne z parafrazą przymiotnikową, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013.         = Agnieszka Zatorska, Z lingwistycznych zagadnień słoweńskiego przekładu Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza, [w:] Henryk Sienkiewicz: język – semantyka, red. M. Pietrzak – A. Zalewska, Seria: Sienkiewicz — nowe odczytania 9, red. serii J. Axer – T. Buj- nicki, Warszawa: DiG, 2019, 315–338.   Obleka perunikove barve: poimenovanja barv v slovenskem prevodu Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza Prispevek obravnava poimenovanja barv v romanu Rodzina Połanieckich Henryka Sien- kiewicza v primerjavi z njihovimi ustrezniki v slovenskem prevodu Petra Miklavca (Pod- ravskega) iz leta 1904. Analiza se nanaša na pogosta poimenovanja, kot so białyczarny ciemny jasny czerwony, sl. belčrntemenjasensvetel  rdeč ter tudi na izredna poimenovanja, kot je sukniakoloru irys sl. oblekaperunikove barve. Navedene so pomen- ske in formalne prevajalske transformacije obravnavanih poimenovanj barv. Opažamo pomensko homonimijo pri prevajanju poimenovanja barve v ime s sorodnim, a modifici- ranim pomenom, prim. ciemny je preveden kot črn (poleg temen). Ugotavljamo, da delno pomensko bližino lahko spremlja strukturna formalizacija, npr. wiśniowych ustach prim.  ustnicami,rdečimi kakor črešnje. V obravnavanem prevodu smo opazili možnost nevtrali- zacije pomenske kategorije intenzivnosti lastnosti, v tem primeru nevtralizacijo oslabitve intenzivnosti, prim. złotawy proti zlat. Poimenovanja iz pomenskega polja barv, izvzeta iz romana Henryka Sienkiewicza, predstavljajo dobro ponazarjalno gradivo prevajalskih modifikacij s področja pomensko in formalno raznolikega gradiva.