lACOBI S ADOLE
TI EPISCOPI CAR
PENTORACTIS IN PAV^
L'I EPISTOLA M AD ROMA
nos commentario
R V M • L 1 B R I 1 RES, '
S

O O
3;
H
m
ti
O 73
H
<
2: >
LVGDVNI AP VD SEBASTIAN N V M G R 1 P H I V M,-
ANNO__
M, D» X X'X V»
■T z:'-.
St;,;'
T '. ■
^ f-i

f ^ * -
v y i
e
■I- L
: ^ résT'i: ■ i
V J
.L
4	-
'i.. 1- -
I t ■u 'a f
M,-, J

!
i ,
			
i C. 1 i		is.	J
• ^ -i. .. A			r v
1 ^ ; : ^ JA		1 »	
J		- r	


» •
-V'
	•0.	f
o	9	
	t	v.
•—t ! "		
	1 ; f'	
«	" > :	
A.	1 \	
i	f ;	Ki
		
		
		
•	i' "" i.	^ 1 -1 f
"h
: T.	? ' •••
• v J .
• i .
r I

AD FRANCISCVM
GALLIÄE REGEM CHRISTIANIS-
SIMVM lACOBI SADOLETI EPISCOPI Carpentoračtis de dedkatione commentariorum in Paulum Epiftola,
VOD uirorum bonorum femper eflè du# xi, eorum^ qui Dei ucri colenteSj& Chri^ fìianae religiom's fìudiofì cflènt, utcum Zf amipfam reb'gionemnoflrahac aitate no uis quotidie feditionibus agitatam,&: muh titudine oppugnanrium uehementer labo rantemcernerent, pro fuaparte quifc^ ad ferendam opem concurrerent : Idem ego quocp Rex omnium maxime ac Chriftias: nifsime Francifce pro mea facultate iamdu dum facere meditatus, facpe ea de cogitati^ ònéuari-js ranonibus depulfus fum. Nam nunc me inoenij mei paruicas^ interdum tanta ifla tempoRz perturbatio dehortata ei^ionnunquà etiam ille metus,illacp fuipicio animum meum retardauit, quod intelligebam, id quod uideram iam acddiflè permultis, quodcunc^ ego fcripfìflèmjquam^ uis id pie ac religiofe fcriptum eflet, non eos folum, qui palàm funt aduer^ fari], nam hi quidem minus pertimeičendi funt, fed focios etiam mecum ciufdé ÒC uoluntads SC fentétiac maleuolos aliquos interpretes meis fcriptis non defuturos, quo non leuiteruitionofìracciasinfcClaefl, Pofìremo in tanto numero eorum, qui aut fcripferunt antiquitus, aut quotidie fcri# bunt, partim fandiifsimorum hominum ac dodifsimorum, partim calli;» ditate magis,8d uerfutia quadam,quàm pietate uera Chriftianafcripta tradantium (nam qui apertam impietatem prxfeferunt, eos in dodorum numero non duco) exiftimaui meum nomen ncque adcpturum authori# tatem inter tot egrcgios, ncque habiturum pondus ad reprimendum in* folentes.Quòd primum illud infìgnem quandamj& omni florentem ora^ tionis copia dodrinam poftulat, quam ego in me eflè non agnofco ♦ Po# fìerius autem fine priore nullius omninoad co^cendum&comprimens: dum momenti eft. Sed etfì tot caufisj& tanquam obicibus à fcribcndo fx^ pe iam deterritus : tamen reputans identidem ipfe mecum omnia ànobis prorfus deberi Deo,cuius ccclefìibus diuinisque bencficijs non folum cum humano genere communiter, ucrum priuatim ego etiam, proprie multis magnisque facpius afFečlus fum, nihil fum ratus ualcrcapudani^ mum meum oportere, quod me ab exercenda: pietatis ftudio retraherct, Etenim fi ingenium precipue à nobis Deus requircrct,petere id uiderctur,
A 2 quod
quod non eß noftru: quicquid enim ualemus ingem'o noftrum unulquiic^ ab Deotocum obnnemus, nuHac^ noftrac inea re quidcm cxiflunt par# les. Verum ille a nobis non tam ingenium quam uoluntatem bonam po^ ftulat, qux aliqua ex parte eft etiam noftra: hac enim & pietatem {ànctita' tem que fponte colimus,& per hanc ad Deum,!pfius iuuantegratia, pro;? xime nos adiungimus : cuius noftrae Deo uoluntatis oblado cum libera nobis fit, cum alias femper, tum hoc tempore potifsimum in honorem illa &C cultum eiulHem Dei à nobis adhibenda eit : temporum autem per^ turbatio ea ipfa eft, qux hoc maxime exigit, ut in hanc curam, ÒC ftudium iuuandasreligionis totos nos dedamus ♦ Moueri porrò obtredationibus maleuolorum, infirmioris animi eft, quam ut uideaiur uirtus Chriftiana, & ergaproximum Charitas idpofleconcedere, Quòd uero tam muhii]G dem de rebus &fcrip{èrint olim, & quotidie fcribant, deterrcre nos non debet.Siquidem ncque ij, qui ante nos extiterunt,fuere ipfi deterriti.Qua^ propter cum iuftiores multò, 8C grauiores caufe fint agendi mihi aliquid quam ceflàndi, non dubitauiad extremumea,quccintra domefticospa^ rietes multis diurnis, nočlurnis^ iucubrationibus, multa cura, uigilia^ elaborata mihi eflent, qux quidem ad aperiendum fìdei CHRISTI mys ßerium,&! ad docfkinam beatx uitx pertinerent, in uulgus pubicet^ pro^ ferre, tua prxfertini. Xecundü Deum prxftantifsime Rex uirtute/apientia, autoritate^ confifus. Etenim tu cum eis maioribus fis ortus, qui omnia fìbi pro fìdei ac religionis tutela, ac propugnatione, 8>C facienda femper 8C fubeiHidaeflèduxerunt,ad hanc illorum pracclarifsimam mentcmjcum caeteris ipfe rebus quamplurimis, tum occafionibus temporum fupcnor accefsifti : fuerintlicet graues facpeanieamoius, & mukorum diltènlionis bus infefta tempora, uirtusc^ maiorum tuorum in illis tum temporibus fpedata at<^eminens:nunquamtaméne<^ tantum extitit in Chriftiana fide difsidium, quantum hodie extat,nec tanta uirtute animi^ magnitudis ne obuiam itum eft, quanta tu maximarum nunc nationum qux lub diiio netuafunt&periculaeiufmodi propulfas, Si mederis incommodis. Ncc uero folum autoritate, imperio, & magnitudinepoteftatis Chriftianx fìdei confulis 8c religioni: fed comitale etiam d^ hortationibus tuis facis,ut nosquilenioremillamuiam docendi fcribendicp fèquimur,tua libentius caufa adhxc ftudianosmet conuertamus. Meminifti enim protečlo, quo tempore primum fratris mei lilium offici] ad te caufa falutatum mifi, & pofteacum bis,Lugduniprimo, mox Auenione eodem cgomet mune^ re apud te fundus fum,mihi omnia mea ftudia tibi defacnti,tc fuifte autoü rem.ut in his potifsimum infìfterem argumentis 8C literis, qux Chriftianx rei poftent elle utiles : me^ opus, quod in Pauli epiftolam ad Romanos in manibus tunc habebam, ocyus ut abfoluerem etiam hortatum elle. Qiiod feci fané accuratequoad potui, confečlumtp librum Sč abfolutuin tuo no^ mini Rex fortifsime infcripfì, ac dicaui : non id quidem fpedans, ut ex ilio quidquam in tuam laudem redundet, fìquidem necß ex flammulis qux è
lychnis
lychnis praciucefcunt, Solis lumen fìt ciarius: Sed ut mea fcripta,quod fuis opibus ipfa non queunt,tui nominis gloria opinionibus kgentium melius commendentur,lint^ ad conferendas in menubus hominu pias & fančtas rationes etììcaciora.Nam quo illa fpkndidiore titulo, aut qua grauiore or^ nari autoritate polFunt, ^ eius regis, in quo amplitudo maxime poceiìatis magnitudini animi nequit elle par C" qui altitudinem fortunsc fuaCjhumani^ tatis Se liberalitatis laude fuperauitC cui tot & tanta adfunt ì Deo bonaC ÒC quac preterea ipfo eodem adiuuante Deo fìbi comparauit, plurimarum ar^ «um rerum^ (čientia, multarum etiam ufùs in maximis rebus & fufcipien dis adminiftrandis animus,confìlium,comitaSjcloquentia.Qug infupcr omnia cundarum domina uirtutum pietatecrga Dcum religione^ exor^ nantur : quam nos in te diuinam imprimis eximiam^ uirtutem Francifce Rex ipečiantes ac uenerätes, cum hacc tibi nunc damus, qux adhuc nobis eßedla funt, tum alia quo(^, fi uita fuppeditauerit» fumus daturi, ad hunc cundem religionis honorem & defenlionem Chriftianx uericatis pertinen-tia. Quandoquidem necß mihi quicquam magis conandum & contcnden dum eft, necp tibi pracftandum, atcß effidendum,quam ut incolumis cuU tus pracpotentis Dei, ÒC quac fine eo cultu conßare rite non potelì, iultitia, continéiia,pietas,hominum mčtibus èC ßudi-js iam prope dimiüa, reiiituatur.Qiiod Deiprimum ope,tuac^ de,'Ayde Chriftia nifsime Rex uirtute aliquando facftum iri fperare iure omnes bC polTumus, èC debemus.
-I . - J .
■ ; .
i I - .
f ' .
J
• : ..
t.. «
t
f . J
lA^ SADOLETI EPI
SCOPI C ARP EN T O RA C T I S IN
PAVLI EPISTOLAM AD ROMA' NOS COMMENTARIORVH LIBER PRIMVS»
AEPE mihicogftantidc Chriftiana: fidd pri:: mordijs,& ipfo ortu rcligionts noftra?, qux à crii cc, Sxl morte, 8C ab eis dcnicp initqs profcda,quac maxime contran'ajplurimumcjj repugnantia Ìui= mam's ftudijs, 8C opmionibus funt, in eam nihilo minus crcuit amplitudinem,utcunclumfcrme terrarum orbcm quodam tempore ad cultü fui, uenaationan^ couertcrit:cum uis ipfa coclcftis numinis bonitas pracpotentis Dei uerfatur an te oculos, quac hoc maxime mirabili,imprimis^ infolito genere fe oftendendi patere uoluit : tum uero duas repcriouirtutes,humilitatem animi indclicet,altcram^j; Charitatem, quarum neutri^ US uim cognouit antiquitas,huius preclari ope^ ris de inftitutrices initio fuiUc, S^ad lioc tempus efle conferuati^its« Atcß harum qui' dem, quas dicimus uirtutum,5(: quibus laude, ac decus 8C conftitutaf,& auda: Chris ftianxreh'gionis afcribimus, hòc Pignorata apuductcrcs,&! nobis,quiad ueram Dei cognitionem accefsimus, facih's, prompta fuit indagatio, quòd illi ca,quar gc:s rcbant,qua:^ meditabantur,omnia ad opcs Tibi comparandas,ad cupiditaté5ad digni tatem, ad potentiam fuam rcuocabant, ftudiumcj} omne fuum in eis cogitationibus ponebät,per quas dC ualere opibus prarter caJtcros, 8č cxccllcre indufh ia prudčtiacg exiftimarentur. Nos ueroDocIoris noftri CHRISTI exemplo, monitisc}; edodi, inhumilitate animi magnitudinem noftram,£<! in procuratione aU'orum utih'tatis pofthabita noftra omnemfpemadipifccndxfelicitatis pofuimus, Acnequisfacra^ rum imperitus rä um forte miretur,qui ftent ifta fimul,pofsintc{; in unimi cohsrere, magnificari in humihtate uidelicet, 5C in negledu proprioi^j commodorum beatum c(Iè,cum harc pugnare potius, inter le erte aduerfaria uideantur, is conuertat ani:# mum ad ea intuenda, qua: in Clirifto I E S v domino noftro incredibili modo facta funt : definet mirari profecìò hanc congruere in membris difcrepantiam, cum in cas pite ipib tantam rerum omnium maxime contrariaijj concordiam inter fè, confenfio^ ncmq; afpexerit.Etenimfiquod maximediuerfum,Sv^remotumlìt inoppofitione attcndimus, quid eft a terra, quàm corlum difumdius:' 8C quam ab homine Deusc' lì quod infeßum inter fé öC inimicum, qui pote eft mortem cum uita conuenire, gloria cum dedecore, intìrmitatem cum potentiac'Qiiac tamen in ilio fic omnia coierunt, ut ad ea bona, qua: is dC fumma,5d immortalia eft adeptus,ab his extremis,contras rijs malis fuerit gradus, uel potiusexiftis illa extiterunt. Neqj ipfe in fe tantum hacc,quccfuaptenatura funt difparata,coniunxit,fed eademquocjj innobis uoluit com'ungi, ut cum iplìus ingrefsi uefligijs inftitilTemus eadeni adepti bona, nouicjj ci ucs, de incoia: cccli effcdi terram in medio aftrorum collocaremus. Sed quoniam de hisaliudaddicendumdabiturtempus,ficisdecisht in prarfentia didum. Ad illas dcinceps ucniamus uirtutes, quare modo à nobis facta mentio eR. Eth enim hoc tem pore non ad noftrum fcribimus arbitrium/ed in aliorum diuinitus fcripta commcn< tamur,tamé de eis aliqua prxfari uirtutibus,qua[r prxeunt nobis,magiftrx funt ad bcatam uitam non cognitione folum, atq; fcientia, uerum etiam ufu,&l frucìu coms prchendendam non nihil ad id quidi:,quod inftituimus pertinet, Ac humilitatis quis
dem hoc
dem hoc primum prarcipuiimdonum cft quòddiuinarum notitiam rerum abscjj ca habere non poflìimus. Credere enim efl neccfle eiimjqiii ad cas ueht mtelh'gentia penetrare. At nemo id tacile agit ,qui fit libi ipfe confidens. Porrò cafters arres 5C fcienticc iftiid ipfum poftulant,ut qui ad eas ingrelfurus fu,callido is fit ingcnio,atcp magno, niillicp rei facile alfentiatur, fed certam rationem in omnibus, ai gumcntass tionemép requirat, Noftra uero haec, quae fola ueram in fe continet fapientiic facul^ tatemjfacrar um rerum,literarumc^ cognitio,tametfi ea fummis, atcß altifsimis diuis norum confiliorum myfterijs referta cil,nullis tamen ingenijs,nifi credulis, atq^ fims plicibus percipiendam fe prxbet, genere^ nouo inftituendt, docendi prius pcrs fuafos uult cflè fedatores fui, quam aliquid illis ipfa perfuadeat : prius ut credant, quàm doceantur : prius ut ament, čp nouaint piane, qind illud lit,quod ante omnia illis eli amandum.Èadan quoq; elatos animos,6<! appetentes gloriar imprimis afpcr^ natur,8^ repellit, Aftutiam, audaciam, confidcntiam ne intuetur quidem, Simplici« tatem amatjhuic fefe dat : hanc benignifsime complecftitur, Humilitatcm ipfam, dC puros, credulosqjbonarummentiumcogitatus adhibet libenrer adfeaeta fapiens tii-e fux,omncsc|5 illis thcfauros fuos oftcndir, atque oflù t. Ad quos qui ilio fidci,5<I liumilitatis adituintrarc mauerunt^ó fcmpcr illam quidem eximiamac prxftans tem,fed nunc in hac ratione benigne faciendi lìngularcm profecftó,&^ inauditam Dei beniuolentiam erga nos, ac uere in omni genere infinitam bonitatem, quantum illic cccleftium diuitiarunijatque opumcquatum ad explcndos animos la:titiai,funima!cp lucunditatis abundat,£C affluitc'ut cantera rune omnia pro nihilo funtc'ut qucc ad hu^ manam pertinent fapicntiam,leuia cunda, inania^ ducunturC lacent tum reliquie artes omncSjac fcicntia',atci3 hxc una in pretio fola eft : una contcntos animos facit, compotcsq; fummi eaudij, 5l omnium bonorum copia redundantes : quam tamen, iitdiximus,a(Ièquniemopotert,quinonper fidei lanuamab iplìihumilitate animi fuerit intromilTus.Rede enim Propheta,Nifi credideritis^non intclIigctis,inquit.Et Dominus I E S V S Edem ubiq3,8č ante omnia expofcens,regnum cccli,illiimprimis propofitum, OC poteftatem rerum mirabilium datam elle prxdicabat. Atque hanc fidcnijlìmplicitatcm^ mentium optimarum Chriftiani propriam nominis, qux ab liumilitatc animi,tanquàm à fem{ne,radicibusc{j profeda,in arborem amplam cccles ftis fapientia: adolcfcit,atc^ uberes dcmum fruclus beatar uitac fcrt,Charitas cfljqux precipue continct:Charitas fidem alit,cadcmq5 fpem augct,5c cum licc mortali cor^ pore dimilTo ad altcram illam uitä cceleftem Se immortalcm nobis eli tranfeunduni; hxc una fìdelis fempcr nobis eft,8^ perpetua comestdeducflrix noftri in hac uita, con fors, èi. congratulatrix in altera : Cuius contra omnem ucterum feculorum lèntcns tiam proprium hoc munus,atque officium eft,ut de aliorum làlute, commodis(^ lòc licita,nihil de fe fanè,magnopere comoueatur: Fraternam enim ca habet cum omni# bus fidelibus conftitutamnecefsitudinem. Qiiandoquidcm cuncli cx codcmDco patre profecli,ab eodem Domino I E S vChriftoc fcruitutercdcmpti,fpiritus Hin^ eli ciu(dcm haliti! regimur,ac fuftinanur.Ex quo corpus unum totius ccclefur com padum, conflatum^ eft,uno patre,uno capitc,fpiritu quoqj uno,fed pluribus tanq; membris diftindum,atque ornatum. Qiio qui in corpore uolunt coniundi elTc, co^ demcg una cum cacteris CHRISTI fpiritu uiuere, habcant illi charitatem, atque cxerceant,necefüc eft: omneiscp curas fuas foras tendant, nihil omnino ad fcfe, fed ad proximum omnia, ad Dcum referentes. Hoc enim uinculum eft, lixc tìrma con^ iiexio Chriftiance focictatis,in qua uniucrfa tanquam in corpore fuo Dei habitat fpi^ i itus,easq; in nobis procreat uirtutes,qua:maxime pra'clara:, imprimiscj; admira^ biles,ut in gcnus, dC nomen fummiDei adoptcmur,efficiunt.Q_ua: cum ita hnt,cum tantus fit fidci,atquc humilitati apud Dcum honos,tanta fraterna: cü omnibus con^ iuncìionis u{s,ut omnis beatx uit:e cognofcenda* ratio,&:; adipifcendx fpes nobis poti/šimum inhis pofita, 8<;conftitutaht,quidcftde hoc nouo ha:reticoruni ge« nere nobis diccndum^'qui fubitò exorti non imam parte aliquam, fed corpus totum cccleliic fuis difTenhonibus lacerare nituntur:qui à malcdicentia primo,5č odio quo^ rundam hominum ad inimicitias progrcfsi,in eis fefe Bnibiis tenere non potiierunt,
longiusi^
longiiis^ impctii iracundiae pioucdi, cum Icges multas falutariter latas, morcs^ optime ab ccclcfia conftkutos, tum ucro non panca fidei CHRISTI firmamcnta conucllcrc pcni'tus, &C diTijcere fiint conati, Qiiorum iitinam cordibus Chriftianae fpin'tiim humilitatis aliquando immittat Deus,ut remimfcantur, dC intclh'gant, non fe hac rationc fraterna: charitati conrulere,nc(^ hoc cx Dco cfTe, ut pax atqj concors dia in ecclefia pa turbctur,unitas^ fcindatur : Sed illud ucrc diuinum,ö([ iicrc Chi h ftianum cxiftcrc,amarc proximum,tucri confenrioncm,morcm maiorum,tot praefer tim fcculis inuctcratum in ecclefia, fancflum bC falutarem ducere, eumc^ cum fide, cum humilitate cuftodire.Nam quod i(li,8<l ab eis qui funt, cum maxime omnia mia fccant, atcß confundant,libcrtatcm fefe Chriftianam aiut repetere, qua: fit hominum traditionihus (fic cnim appcllant ) plurimis^ impofitis oneribus oppreflà, atcp ere^: ptajperfpicuum eft cognitu,non hoc effe,dare operam, ut fpiritus hber lìt,{cd ut pec caro feruiat.Caro autem in omnem licentiam fit (biuta,libera. Ncc^ adco illi fic fè obfèurc gerunt, ut coniccluram eoru animi &C uoluntatis difficilcm habcamus. Qiii òmitto enim in praefèntia, quas faciunt, bC fecerunt) hanc certe palàm introduxere fententiam,bcatam uitam non operationibus bonis,red fola fide erga deum expeten dam eflè,pcrinde ac fidem in fe uelit Deus non intcgritatis,omn{s(^ uirtutis, Icd ins: temperantia:, uitiorum effe conciliatricem. Qiiod fi ifti aut exccllcnte dodrina, autnouo aliquo dubitandi genere prauas opiniones in Dei populo intuliflcnt,cilct nobis quocj! accuratius fortallè aduerfus illos dirputandum,iphc{; &L moncndi, Se ro gandi, ut dimiffa contentione pugnandi,parcerent Chriftiana: unitati, ne'ue fuam primum,deindc aliorum etiam falutem perditum ire contendercnt. Cum ucro nihil attulerint de ruo,red proeteritorum temporum erroribus aceruatis, atq^ collcdtis uni uerfbs repente in ecclefia Dei renouauerint, quid attinet moncre uelle non ignorane tes ifta omnia comiida iandiu, &C damnata effe e" Atc^ utinam'tamen moneri le patcs rentur, piamcp humilitatem ad audiendum, &C aequitatem animi affcrrent ad cogno;» fcendum, Nccpratiombus rečlis, OC exemplis, authoritatibuscj fandifsimorum ho^; minum tam pertinaccs animos fuos opponercnt, Qiii h aut iram aliquam fuam exa^ tiirare,aut ftudio certandt obniti concupier une, tot poftea concitatis in populo Dei <èditiontbus,tot cladibus illatis,tot detrimcntis inuedis,patcat eos tandem aliquant do expletos effc,rcmittant aliquid pertinacize, ad Deum interdum refpiciant,illam^ eius admirabilem cogitent charitate, qua adducflus ipfe cum filium fuum in mortem propter fàlutem hofì:ium, 5C inimicorum fuorum tradiderit, non dccet nos profecìò iUius fančlam fidan nomencj; profeffbs, fratres, & proximos noffros in hoftium nu^ mei-oducere.Sed de bis uideat,illisc^ confulatjÖL prouideat mifericors Deus. Nobis quidem quod in illis pro Chriftiana charitate grauiter dolendum eft in his Gallio po pulis,8<I nationibus,in qiiibus me quoqj Deus,tale nihil mcraitcm,in numero tanica cpiièoporum uoluit effe, uehementer etiam at(^ etiam eft Icetandum, quod ipfcrum quidem hominum probitate etiam öd religione, fed Chrifiianifsimi regis nolti i Fran cifci imprimis uirtute, di uigilantia ne parua quidem contagio illius tanti erroris in his regionibus potuit adhcerefča e. Cui quidem regi nil caufac eft profeclojquin de^ Ibitum laudis teftimonium prxbeamus. Et fi enim ab ilio longifsime dilìunclijad aus lac curas,atc^ negotia ne afpiramus quidem, illius tamen ad nos quoq; beneficia pcr^ uemunt;quac hoc mihi maiora & chariora funt, quòd non peculiaria mihi ipfi, fed os mntbus Galliae populiš mccum funt communia « Pacem cnim ab eo Se ocium, le^ gum obfcruantiam,8<l arquitatem iuris obtinemus, quod^ cacterorum omnium funi mum eft,integram,atc^ inuiolatam in chr isti fide religionem . Ad reliquas cnim ipfe am'mi uirtutcs,qu3c in ilio plurim'ce funt,öi pracftantifsima:, hanc quoqj caeta a^ rumlonge principem uirtutum tanquam faftigium appofitam ciTe uoluit,ut pcrpes tuam fibi propugnationem fufciperet pro CHRISTI honorc,5v^ nominc,aduerrus ho mines eos, qui omnia fanda dC reda peruertere nituntur. Ac bellicos quidan illius labores, grauescjj pugnas,in quibus uaria inta dum fortuna, fcmper autcm inuida animi illius uirtus extitit, laudabunt alij, qui ifta magis extollunt, ÒL admirantur. Nos ne in his quidem commemorandis infiftemus ,qua; preclara in co, Sé uere re^
B già
già incflè ccim'mus,ut bonitatcm illius, ut iulhti'am, ut libcralitatcm, ut magni;-tudincm animi pluribus ucrbis proicquamur. Illa mihi SC prardicancia de co,2v in cocluni ferenda cffcnt,quee ad Dei omnipotentis in ilio cultiim,&^ ad hono>-rcmrcligionis pci'tincnt,ii par noftra maximi Rcgis laudibus elTcpollètoratio. Attamcn ne aiit fummi Dei benelìciiim non agnouiflè,qui talem nobis pra-pofiiit re gcm,aut regis iplìus mcrita,8č laudes iilentio obtexiirCjSv; propterea in utrGqj inma ti efle iiidcamur,utcß animus regis fua fponte in Deum,5č in religionem propenlus, noftra etiam prxdicatione ad pietatis ftiidiiim magis accendatiir.Dicimus illius ftu# dio,&! pietate,8i fapiaitia clTè fadum,ut in tanto, OC tam diffiifo regno, tot popuUs, tot prouinci}s,tantahominumcclebritatcfrcqucntibiis,nurquamaut hxretiCdC ims pietatis labes exiftcret,aut fubito cxorta,&I cófpcda uindicaretur. Fuit hoc toti Gal lia: falutarc,Dco imprimis gratunijRegi iplì gloriofum.Qiiid e" in maxima nuper fas me,cimi flerilitate,&^ inopia frugu cunda laboraret Gallia, nec iniienircnt homines, pauperesqj pra'rcrtim,quibus uita: fuarfubfidijs opitularentiir, non ne patefecit pe nitus Rex omnis fontes bonitatis òC liba alitatis fuxcpietateq; erga DeunijSc in pau peres mifericordia adducftus permulta hominiim milliacomplureis menfes aluit: cu ra,8^ proiiidentia non abriflcns,quoad noiiis h iigibus iiberior anniis,copiam pallini frumenti cccpit fiippcditare.Nam quòd ipfe 5l artiiim optimariim eximiiis amator €ft,hlios^ ad eadem ftudia prieclarilTìma erudit tali patre digni{Timos,&^ tfuoregno, quod^ dočtores earu m ipiàrum artiiim,S*: facrarum precipue literarum conquirit, undiq; magniscp propohtis pra:mijs eriidicnda iiiuentuti in amplilTimis regni fui iir bibus prxhcit,quibus nam irta qua'fo laudibus, qua uerboriim ui, aut orationis cof pia dignè poflTiint cxtollic Ncmpcharc magna runt,ha'c immortalia,ha:c diiiina, qux omnem laiidem uincijiu,qux regem ipfiim taciunt eininentiiis ctiä in uirtute, quam in fortuna edè magnumuit cundìi iure,ac meritò gloriemur, quòd in potevate. Sé in impalo maximo,maiorem tamen regem ipfo regno habeamus.Verum ut conuertar ad Germaniac principcs,riqui funt (funt autem nonnulli,qui huic perniciofa',?^ pefti !cnti(Iìmje fede aut aperte faucant,aut occultius animos rubmim'ftrét,tantam^ Gei-manico nomini ac nationi fortiffimee dC nobiiirRmc,quod in ipfis eft inurant macula) cur hi qua£fb talibus cxcmplis,cur ueterum dodorum fandiffimorum hominum uU ta atcß dodrinarCur Imperatoris fui caroli optime de Deo,5L de fide catholica fentientis authoritate, perpetuo quoqjritu confentientis ecclclìa'non inoucjiturrut refledant animos ad coniiderationem fui,prirtin;xcj5 fua',£v.' maiorum lliorum religio nis,qua: una reda,puracj5 cft,uch'nt elle mcmores. An hoc libi laudi, 2t faluti ma^ gis fore exiftimantjfi pro Chriftianis Lutherani appcllcnturcQi.ìanquam his nos t]ui dem,cuiufcemodi illi funt,&^ quoquo modo de re Chriftiana meriti, pia», atum tamcn Deum,2<^ propitium precamur,atqj ut ipfe eis reuocatis ad intucndum lumen ueri> tatis fux/anguinemj&^ mortem tìiij fui,quaf pro cundis fufc epta eft, ualcre ipfis ctiS iielitadexpiationempeccatoRi.Dequa c h r l s t l morte,totocp ilio rcdemptio* nis humanx,8^ diuini confili] ad falutem noftram myfterio, etii hdes iandiu, cerraq; perfuafio in Chrilìiano nomine fufcepta efl:, tamcn quonism cius frudum ilti nunc labefacìare contendunt,S\^ fandi(Tìmis,anriquillìmisq; dodoribus,qui de hac re luci-diusjcopiolìuscp fcripferc,nimis certe infolcnter Sčfupcrbe repudiatis, ad illos fo rc^ cipiunt,qui propter altitudinem fententiarum, arcanaq? dei conliliorum prellius, Sv difficilius funt locuti,quò ipfì in illis latebrarum perfugia libi qua*rere,illoruinq; uer ba ad fuos fenfus contorquere pofll'nt,uifum nobis fuit facicndu, ut beati Pauli apo;: Itoli cpiftolam ad Romanos,cuius ifti in abftrufis abditisq? ièniis fua: imprimis ma# liti;^ latibula conftituunt, quantum nobis à Deo fuerit datum, accurate exponere^ mus,qua' tota omnibus diuinitatis cognitionibus itareferta elt,ut uix ad cani intel^ ligendam mentibus humanis aditus elTc uideatur.lta ad oftcndcndum crucis myftcs rium efficaXjUt quicuncy eam rede perccperit, amplius ut nobis uidetur, de fide ca^ tholica non poflit dubitare. Verum hax nolha cxpofitio non noua commcntatio,fcd iictcris fermonis commcmoratio recens fucrit,quemhabuimus intcr nos, cü Roma; Ctiam tum clIcm,ego S^lulius Sadolctus frater,quiGra'cc3Latincq;dodiiìimus,atcp
in omni
in omni arti'um optimariimjpnEfci timc^ pliilofbphtecognitionc no arqualibiis fui's folum/cd ctiam maioribus natu longc prcEftans,muIta quoqj de fànfs litcris cofcrrc fepcniunero incciim,&! iicl pcrcontari de mc, nel ctiam diflcrerc ipfe fubtilius fole? bat.Dabimus lioc chanilimi,atqj optimi tratris nomini, ac memoria*, ut Chriflianae pietati's myftcria,quibus ille maxime fcmper deditus fuitj&i^ fummi docton's cunda^ rum gentium rcripta,atqj do(ftrinas,quarimi altilfima eli explicatio, cum eo comma niccmus.Nec,lidialogorummoremfuerimus imitati, idcircominus omnis fenten^ tiaSjUerba^ perfcquemur.Qiiin aptius hoc quocjjjS^ commodius uideri poterit, fi al terms, diuilìsq,'perfonis Ilio quidcß loco Sč interrogabitur opportune, ubi erit ali^ quid dubitandum,&L refpondebitur.Sed ut ad rem,^ ad propolitum ueniamus,cum oiimRom^e diebus feftis Pentecoftes in hortis meis e(lcm,quos in Qiiirinali colle,ad altam femitam, fatis amccnos, ubcresq; habebam, cumqj iam diei, &i temporis calor increbrefceiet, confedi forte fub umbra quadam,uolumcn Pauli epißolarum Grjecu in manibus Habens,crami^' iii eo legendo fane^ attentus, cum inopinato accelTit ad me lulius fratcr,5č continuò falute data acceptac^, non tv, inquit,mi fratCT uns quam'ne ociohs quidem,feftisc|j diebus in ocio eile potes:etli hoc tibi puto optatum àfuaue elle ocium,liquid legas,aut fcribas,quädo te fere omne tempus principis dC curia; negotijs tribuere necelle efl;,in quo lu'deo farpe quam Iis maximis occupationi bus difiridus.Sed nunc quidem quem lume authorem in manibus habcas,nili mole; ftum elljlcire fané aueo. Facile id quidan,inquam efl:, Pauli enim legeba epiftolas, &lnofti tu quidem iampridem animum mcum,quätopcr:ccß cupiam me ex ijs iphs, quas narras,occupationibus exolucrc,in ociumq; rcferrc,ut in litcris alliduus fim,5<l Deo aliqu5do,cui maxime debco,(òli feruiam.Sed hanc mcam cupiditatein lic huius docloris (anciillimi fcripta incendunt, ut nulla alia re iam acquiefccre animus meus poflìt.Caue cnim mi frater putes hac Icdione quicquà heri p'^ie diuinius. Aliens tior,inquit,nec^ id mirum duco,quippe non humana ilia huius maximi ApoRoli,fèd diuinitus infpirata,atqj infula eft fapientia,quam ego quoqj corpi deguftare, ueros^ in ea intelligere beata: uita: repofitos elle fruclusjetiì mcuin fuidiuin aliquantü iaj^ ptoru difficultas 5C interpretum nonnunquä turba rctardat. Atqui mi frater,quod h:ec degun:es,inquam,uel quòd in omni genere potius literarum fummo ftudio uer;s fere,plane mihi exploratum eft;uidco cnim macicm,damnumc^' tui corporis. Itaqj in metum interdum adducor, ne minus accurate ualctudini tucE confulas, quam fatis opus fit,6<! quam ego uelim;quod fané facere debes mi optime frater,&; laluum te no bis diutius conferuarc,quando noftra omnis,totius(^ familia: noftrx fpes, in te uno pr;^cipue,&l in tua expecìatilììma uirtutc,ac dignitate polita eft. Tum ille,Mortis noftra:,&^ uita:,inquit,unus eft dominus SC moderator prarpotčs Deus, cuius ego uo Unitati totum mc addixi.Necß uero uideo qind tantum interiit inter uiuerc,8L mori, dum utrunqj recìe hat.Intcrea quidem dum in his locis dego, iiitam illà conabor imi tari,quac in ccrio ucre piena,uere perfecta eft,ut excrcitatione métis potius,quàm fcnfibus oblecftandis uiuam, quando St immortalitatem illam Ipcro confequi, quam Deus fidelibus fuis propofuit,nec id tamen meritorum meoi?j Hducia, fè».l Dei iplius dementia 5C bonitate addučius, Hic ego animo non paru commotus: Macie uirtii tc,inquam,mi frater,pictatem enim iftam tuam exofculor, teq; ita fèntire uchcmčter gaudco:lèd tamen fieri utrunc^ meo iudicio commode poteft, ut Dei totus fis, ut te noftri quoq5 interdü,qui te tantfr amamus,fubcat cogitatio. Et ille : Iam uero mittamus ifta,inquit,£<[ potius iftud,modo quod legebas,communica mccum: liquis dem hoc fraternum imprimis,2<^ tuum eft,uellc qua'cunq; habcas, ea ribi mccum cos munia elle. Epiftolam legebfi ad Romanos illam ipfam,inquam,qua: tota maxime fcatct corlcftibus, abftrulìsq; myfterijs. Pcropportunc uero hoc, ille inquit, collccìa cnim iam habebam ex illa aliquot loca, de quibus fentcntiam tuam pcrcontarcr : at quando odum nobis nfìc quidem cft,feftiv},' dies,5i.' nihil aliud potius, quod agamus, gratilfìmum fcceris mihi,inquit,h epiftolam mecum una pcrcucurreris.Sč totamillä fueris interprctatus.Cupio cnim maiorem in modS mihi de illa quid Apoftolus fcn; tiatjpcnitus liquere.litli enim plurimorum dodillimorumjCorundemq; fandiiììmos
B z rum
rum hominum fcriptis, ac monumcntis cxcufla ca facpc, pcrtracinta cft, quidam taincn rcmanct cciain nune in mcntibus noftris haciirano, ut ncfcio quid ma^^num ac diiunum in illa uidcatur delitefcerc,quod nondum latis comprchcndcnmus.Faciain equidemmt fratcrjinquanijid quod tu uis,ncc^ quicquam opttmo ftudio tuo abnuct uoluntas mca : fcd tarnen hoc ipfo in ncgocio non me confido plus pi ofecluriim ad dubitationes tuas ex animo tollcndas, quam fcccrint illi, quorum tu Icdionc non^ dum plane es pacatus : nfl'i fiquid forte fcriptis, 6l commentationibus illorum adiu^ tus, ac tanquam manibus in lublime elatus, procul magis confpcxcro : de qiro non mihi, fcd illis habenda erit gratia, quorum laboribus, uigilijs eft eftecìum, ut ah'^ quarum iamhuius epiftolx partium,nobis cognitio,5i explanatio iìt facihor. Non enim ilh' nec^ in do(fìrina,ncc^ in pietatc, neqj in fpiritus fancli muncre,ac uirtute po fieriorcs ahó quopiam tulcrunt par tes; fcd ita uoluit Deus fua arcana conhh'a ad co gnitionem hominum difpcnfari, ut ah'quid femper nouum fcrutantibus apparerct, nulla^ unquam poffct :Ktas, nulla deccrpcnrium nec hauricntium multitudo diui^ tias confumcrc infinita: lapicntix fu:c. Sed lì me epiffolam totani intcrprctari uis, id'nc ctiam cenfes, ut profcratur codex, Apoftoli uerba omnia recitentur C quod mihi uidetur quidem fore neceflàrium. Prorfus, inquit, Sl cum hoc uolo, tum illud imprimis abede poftulo, ut latine omnia atq? ut inter ingenue cruditos maxime dc^ cct.Namhos qui genere dicendi inaccurato,Sd incondito res theologicas fcribcre ag grediuntur,ego fané non probo. Nulluni enim ineft in ijs Icriptis ueraj pietatis fpe^ cimen,non ad inflammandos in amorcni Dei aninios ulla appohta oratio. Sed tu qui latina: linguac cognitionem hoc tibi chariorem fa:pe clic dixilti, quòd ea cum facris literis coniunc'ìa,Chrifl:iancE pietatis uis ad pcrmouendos animos fortior ficrct,&f ornatior:age quefo hoc mihi da,ut quoad quidem potefì,cum pietatc Chrifliana iun <fìa fit latinitas. Rem honeftam pofìulas mi frater,inquani,nec5 cnim decct ea,quae |prxclara,Sč admirabilia funt,oratione fordida coinquinarc.quod in prima illa Eccle^ lia apofìolis dC Paulo noflro imprimis,neceflč minime fuit, Tunc cnim fignis mi# raculis longe efhcacius, ^ ulla pofsit oratione,uirtus Crucis coprobabatur. Nunc nero frigcfccntc fèculo, ardoribus illis humanorum cordium pene iam rcftindis, cum miracula quoque iampridcm proptcr diminutioncm fidei magna ex parte fia i defita fìnt, aliquid uirium, Sčcaloris affcrat oportet ad concitandos animos oratio. Qiiod nos tamctfi in hoc quoque niunerc parum apti,tanien ut poterijnus cxpcrie^ mur, conabimurqj in co morem tibi gercre mi humanifsime frater, nili licub: fubic-člamatcries aliquam exiget à nobis magis fuam, ÒC propriam, quam latinitati con^ gruentcm loquendi rationem. Multa cnim crunt uocabula à nobis ad communcm nunc ufum loquentium defledenda, quod te in optimam partem acccpturum puto.
Qiiidni accipiani, inquit, cum fi pofsit quidem utruncp pra'fiari, hoc eft, quod po' tifsinium expetanitfin minus,uincat religionis caufa potius,quàni Latinitatis. Hic cgo,Librarium cum latino codice accerfanius, inquam,qui recitct nobis ucrba Pau^^ li, quibus ab ilio prolatis, tum nos ad illa exponenda, declaranda id quod uidcbi^ tur,nifi tibi aliud uidcatur melius. Tum ille,inio optinie,inquit,uocatoq5 librario Sl allato libro,nos quidcni ambo confcdimusiillc Itans in hunc moduni cxorfus cd;,
Paulus feruus I E S V Chrifb' uocatus apoftolus.
T V M EG O : Multa hic quidem,inquani,prnL poncnda eflènt,mi frater de nomine gemino Pauli ; is cnim dC Saulus: de gcnerc,dc tribu,dc harum epiftolani ordine, de modo SC uarietate adfcribcndx in illis falutis: cur ha'c ad Romanos cxccris an^ telata cfl,qua: tamen fa'ipta non fuerit prior. Vita quoq; A portoli,morcs,Svl afsi^ dua pcregrinatio : res quoc^ gefta:, dC pra:dicationis ipluis magnirudo,atq; utilitas. Sed nos ncq5 hilioriani in praefentia fcribere aggrcdimur, ha:c tarnen à plerifc^ im terprctum egregie tracìatajatque elaborata funt,unde ea fumi polìiint. Nos flatum temporum duntaxat,2č habitus animorum,qui quidem in his erant, ad quos fcripta eft hxc cpiftola,breuiter exponemus, ut ex ijs argumenti,fcntcntia-q,' fcribcntis co^ gnitio fit facilior.Nam cum euangclij nomcn in toto orbe tcrrarum iam increbrcfce^
re ccc
rc ccppiflct, diiu'na in co maxime apparcrct uis,quòd no humanis progi cfsibus, if cm'm tard!orcs,£t impcditiorcs clic folcritifcd maiidito,& admirabili ciirru,tanqiiani fulguris de co:lo Iplcndor, iiox cuangclfca ucn'tatcm,ö^ falutcm, dC iiitam ancrnam annuncians,pcr omncs lam prouiiicias, regna ciicurrifla,Roma: ctiam,in qua ci? lutatedomicilium erat imperij Orbis tcrrarimi, celebre fadum erat nomcn c h r is s t i,multic|,' ex luda'is,& ex ciuibus, incolis^ cnrteris in ca urbe uerbum Dei acce? perant, 8c Ciiriflianam Hdem profitebantur. Cum Sathanas is cui irta res, noua mundi ad Deum uerum conucrfio mccrorem, ludum iinprimis affcrebat, Siqui? dem ipfc regnum, quod tot feculis fine moleftia aut controucrfia aliqua pollèdcrat, aducniente Deo rclinquere,2<l fcfe in anguftum contrudae cogebatur,omnibus arti bus obuiam ire conftituit,duabus^ aftute comparatis fraudibusjaltera,turbare cos, qui iam ad fidem ucnerant:altcra,cictcros ne uenirét, inftituit dcterrere. Ac primùin Simoncm quendam e Samaria nadus, hominem magicis ai tibus dedituiiijÖL maleti;» ci'js intamem,c5iunxit cum cum apoftolis c h r i s t l in ipfo pene primordio exo ricntis ccclelìx/aliàcp ufurpatione tìdci,S(^ baptilmatis in Cliriftianum nomcn illuni inlìnuauit. Qua adiunclione quidem focietate fèelcftifsimi uirijcuin item ipfc, li? cut ca:teri,qut ride optima erant, Cliriftiana appellatione uteretur, facrihcijs autcìn occu!tis,at^ infamibus, cuiufmodi magica illa funt facra,nomcn c h r i S t i uul? gò in uitupcrationem adduccret,tanta ländil'simum Chriliiane rcligionis nomcn in l'Ila patratione miraculorum,magicarum pra:fiigiarum calumnia confccuta efl,ut an ceps diu poftca, afsiduumc^' certamen cum fallitate habuerit ucritas: hi qui extra elTènt, procul^ tantum afpiccrent,nec intcrius cognofcere curarent quid in re cflèt, OC in ucritatc,illo rumore influnix adducfti Chriflianum imprimis nomcn auerfaren? tur. Sed lume obiccm ad auertendos homimim airimos ab obtutu 5*1 cognitione uc? ri luminis,diabolica fraude oppo(ìtum,atc^ munitum ipfe pcil'regit,?»:^ fubmouit lon ge Deusjueritateqj pei- martyru mortes, palmas^ patcfada, lata ad falutcm fidemq; ucnicntibus complanata eft uia, in quam omncs poftca propc gentes nationes^- in? undauere, AlterumfuitSathana:commentum,quoiamquihdcm c h r i s t i r/^ te acccpcrant,ea qua: fidci funt,minus attcndaitcs,opcrances9,proponto, dC fpe fua cojleftis confcqucndi prxmij fruflrarentur.Nam cum ^ Dei amor,8t proximi,ö^uo luntatum communio intcr fratres,ac Charitas praecipuè poftulctur,ipfc pro his omni bus di(cordias,S<I dilfcnhoncs animorum,iurgia(^' litium, dC contcntionum conatus cft introduccre: idq? in principe terrarum praccipue urbe,fpe non dubia fretus, li ibi turbare res arbitrio fuo potuilTèt, èC confcnlioncm fidclium diucllerc, cortuscj; difij? ccre,rcliquas orbis terra: ciuitates,atcj5 prouincias cxcmplum urbis dominx/ccutu^ ras. Huic nunc periculo fuccurrcrc uult Paulus, Icgatus quidem à DeOjSv domino 1 e s v C!irirto,ad ucritatcm Euangclij gcntibus annuntiandam. Sed ÒC ipfc ita ftu? diofuSjS^ auidus omnium falutisjut non illum terre, non maria,nó labores,non xru? mnx,non minx,non tcrrorcs,non nerberà, nó tempeftatum cafus, naufragiorum, non mortis timor, non corporis dolor unquam ucl minimum rctardarc potuerint, quin ad eos qui ignorabant doccndos, ad cos qui pcriclitabantur fcruandos accede^; ret,accurrcrct,aduolarct:non uitx fua: ufpiam,non falliti parccns, dummodo ca'tcro rum tcgcret,tuerctur^' falutcm. Porrò autcm hic cfl: uas elediim à domino, in quo tantum abundauit diuina* bcnignitatis gratta, primiìm ut pene inuitus, Sv! rclucìans ad fidem c h r i s t i compulfus lit: deinde tot coclcftibus bonis rcfcrtus,ac cumu? latus,ut qua* duo intcr fc diuerfa funt, & nec^ limili ea haben", nccp in altcrutro Icpa^ ratim ab homine cxcclli polTc uideatur, ipfe egregie utrac^' fuerit complexus, funi? mam uidclicct rerum diuinarfi fcicntiam, fu min am in rebus gcrcndis alacritatcm animi,&: in roto adionum genere diligcntiam, induftriam, ac nauitatcm . Etcnim li fcripta cius,5^ docirinam accuratius intuearc,n5 illa in terris inucnta, fcd c cario de? prompta pcnitus intclligatur,in quo fcmpcr mente,S^cogitatione habitauit Paulus. Sin autcm iblicitudines, aTumnas, Sv^ pcragrata ab co orbis tcrraru fpatia, mo? nendi, obfècrandi, pacificandic}? labores, uitamdcnicß omnem plcnam agitationum, pcriculorum confidcrandä tibi proponas,admircrc profedò, quo pacto tanta eoe?
B j Icrtis
Icftis fapicntix in co,cui otij nihil iinquam fiiit,cxcrciicrit magnitudo. Scd nimiriim aliud citjquod hominis labor,aliud quod Dei uii tus dC potcntia facit. Illc amore Dei ardcns, &C charicatc erga proximum inHammatus, £t fine loborc, ac tempore airifsi^ ma Dei confilia ilio apericnte cognofcebatiSt in iuuando fcruandoq; proximo labos: rem libi omnem iucundum elle ducebaf.qua eadem charitatc incitatus, cum audilTèc Rom^ inter fratres dilìcnlioncs clic, £t ipiè ad cos tota mente propcrarct, pra:mifit liane cpiftolanijUt quoad ipfe ucniret,habcrent illi intereamonumcntum hoc, dC uc^f hit tcfìimonlum litcris conlignatum fiiac bC de Deo,lìdcq; christi fcntcntia:,8(l erga cos uoluntatis. Diflènticbant porro illi ob has caufas. Cum unam in fidan CHRISTI ciues Ro. complures conucnilìcnt,5^ ex ludaris pcrmulti, quippc per quos christi cognitio Romam ex ludica fuilTct deportata,cucnicbac ut inter probos,integrosqj multos aiiqui fallaccs,& ucrfuti cxi[lercnt,qui in noua religione non tam gloriam Deo,qunm libi honorcm,&; qunrftum aucuparcntur.Atqj ij ex luf daris,qui antca prxfcrtim in lege liabiti pcritiores,authoritatcm legis ciboijj ob^s fcruantiaSjaliarumq; cerimoniarum plurimum iialere cupicbat, quo ipforum ctiam grauior haberctur authoritas.Hi ut gcnus utrunq; in potcftate haberent, cu fc apo-fiolosetiam christ l,S<labeomillos ad prrodicandum Deircgnum gcntibus affìrmarcnt,pri!num fuis ludaris pcrfuadebant ne a lege dcHccrcnt,S<; in ca cùda ob^ feruai cnt,qucE in lege erant prarlèripta,quali line illis làlus elle non poilèt, idcp cti.ì cos admoncbant,ut gentium pollutos ritus abominarentur,nc'uc familiari ufu cum tllis ièfeiungerent,tantummodo in nomine l e s v baptizarcntur, & hanc lauacri fanctilTìmi munditiam ad cartcras legis purgationcs adijccrent, quo fìerent ipfi pu;; riores.Deindcad gentes conucrfi,inutilcillis c h r i s t i nomcn fine legis obfcrs: iiantia,8^ circuncilìonis facramcnto elTè diccbant;hoitabanturcp ut adiudxos fè c5^ ferrcnt,£v: illorfi ritibit^ccrimonijsq; imbuti, Ik danum ad c h r i s t v jm peruo: nirc contendercnt.His uocibus erat faclunijut hxfitatio primum inter fratres,dcin^ de obtrecìationes occulta:, pòft aperta dilTcntio exilieret, qua: cruptura uidcbatur apcrtam ad fedirioncm,5<l ad defeclionem à fide neri Dei, nifi diuina curante proui^ dentia Pauli uirtus,5č diligentia in tempore fubuenilTèt, Nam cum gentes infuetx feruitutihdemquidcm christi libcnter accipercnt, dctrecìarent autcmiugiS legis,propterca luda'i illas afpcrnarentur, nec putarcnt dignas, quxDco eflcnt cordi,quod pollutas elle dicerent, dC in pcccatis totas inuolutas, ipli autcm ex lege piatos fclè, S^ mundos elle duccrcnt, cogebantur è contrario, qui e gcntibus erant, precipue Romani his contumelijs permoti obijcercludaris ignobilitatem narionis, Öl quòd Romanorum ferui iure belli effecli iniquè,atq5 iniuricdominos fuos auerfa rcntur,cum etiam quatenus agcretur de c h r l s t o illi indigni cllènt,qui ab codi ligerentur, cjuem cruci alfi'gcndum curaficnt:ipfi uerò digniisimi qui cum limulatc^ cognouilIènt,ftatim amarc,uenerariép,5(^ hlium Dei confiteri cccpilìcnt. Hic erat fta tus tunc iam Roma: coalefcentis Eccleiu\:,h;c inter illos querimonia', animorumq; difsidia,ambitione malitia nonnullorum inftigantc Sathana cócitata.Qiiibus Pan lus in pra:fcntia mederi intendit,6^ prout unaqu.vqj poftulat rcs,errantibus, atq; in^ firmis mentibus opitulari. Nam SvIIud^EOS àcaufuiuidcm Dei profedos,fcd iuper^ fìitionc aberrantes caftigat, dC corripit, rcuocati./? in redam uiam, oftcndens legem pra:ftantiorcadueiiicntcgrattainanemflKlamclìc,folamq,'hdem c h r l s t l adfa^ lutem uim habei e.Reliquos uero ad fìdem quidem fimpliciter accedcntcs, fed in Ro manx urbis magnitudine,6dgloria,ex qua oriundi erant, nobilitatem conftitucntcs, £v' propterea afpernnntes nationem Iuda:orum,admonct,5:^ docct no eam elle ueram nobilitatem,qua; armis,Si opibus,S<lmundanis imperijs, fed qua: ex honorc,5.' iudi^ CIO omnipotentis Dei acquiritur, qui cum honos generi luda'orum ab ipfo Deo tri# Initus rit,ii.Ico non eos contemni debere,fed in prctio haberi.Ita in utrifqj £v.'quod per fuperbiam in iplis intumuerat,cocrccns, deprimens: dCquod per altcrnas contusi melias fublcderat in xquum excitans, corpus unum efficcrc conatur Eccleha:, libi ipfum a'quatum,&i concc^rs, in omnibus rebus ad mutuam charitatc confcnticns: quod fpiritu c hr i s t i totumpofsit uiuihcari,tantaui£<lcopiafpiritusfancti,
tanta
tanta cognitionc confiliorum fummi Dei rationcs fuas confiirmanSjUt non ucrcar re? petere id tjiiod ante dixi, Qiu'cunque ad fenfum dC dodiinam maximi Apoftoli dili^ gcntius intiicndam,8d pcrlpkiendam acccfìèn't, ncc(j is animu ad cotradiccndiim pa ratiimjfed afcjuum,öd permittentcm fé ucn'tati attulerit,niini|! eum de fide c h r s t i, ncc de crucis my Rcrio aliqiiid diibitaturiim. Hicliiliiis;Magna funt,inquit, fi atcr qux polIiccris,&^ mihi qiiidem uehemcnter expedata. Etfi mim ad animi mei confirma tioncm,qiiod quidem ad fidem Chrifti pertinet,nullius authoritate, nec ra;; tionibus indigco,magno tamen commodo,& adiumento futurum arbitror fidelibus omnibus aducrfus eos,qui religioneChriftianam oppugnare conanturjpraefeitim^ ludxos/i e3,qux polliceris,potueris praeftare. Res ipià indicabitjinquamjtantum animus arquus fitjÖd ueritati confultò non repugnans« Sed antequam ad exponcnda Apoftoli uerba mi frater ucniamus, id quod imprimis in hac caufa cfl: necelTarium, fupplices omnipotentem Deum obfecremus, ut nobis de fpiritu fapientia Tua: fup^ peditare dignctur,rme quo nil prafclarum, Sč arduum ne cogitare quidem idonei fu;; miis:illuminctq; mentes noftras,5^ donet eloquia cafìa,ut ea effarij&l pronuntiare ua Icamus,quaj ipli quidem accepta,8i gratajcarteris falutaria elle pofsint.Qiiaecunque enim ab Deo, dč ab eius fancfto fpiritu non profìcifcitur oratio, ea nec uim ad impris: médam in cordibus cognitionem eius ipfuis Dei habere poteft,nec ad bonos mores formandos autlioritatcm, i v S xquum poftulas,inquit,fic9 faciamus,
P A V L V S feruus I E S V Chrifti uocatus Apoflolus, feparatus in Euanoclium Dei»
ZD
av OD nomen fuum Apoftolusin epiftolis praìponat,eftid more ufitatum; quòdnon eodem modo in omnibus,fed uarie id efficiat,huius^uoqj difsimilitudinis ratio in perfonis eorum, ad quos (a ibit, Si in temporibus eft hta. In una tantum ad Hebra^os cpiftolaid pra-termilTum eft, quod ratione fadum & confilio. Qiioniam cnira Paulo uelut legem impugnami Iud;ri a ant offcnfiorcs, noluit cos à l'aJubm i^ maillius cpiftola: ledlionc, primo ftatim afpccflucxfuinominis inuidia dimoucre,
s e r v v s autem i e s v Chrifti, ut flatus fui humilitatcm,8<lfealii laborarc non ribi,quaJ9 ipfe obtineat,ab alio fé haba c,hoc cfl: à Dco,non à fe ipfo oftcndat: dč hoc ut tacite coarguat falfos apoftolos,qui non Deo,fcd fibi fèritiebat,euangelium^ christi quajftui habebant,ucl ad ambitioncm fuam referebant. Et illi quidem tales ex ludarorum erant numao, legem, euangeliumcp mifcentes, quatcnus eis foi= rctcommodum,contraquositcmintcntiicft,quodfequitur:vocatvs apo^ S t o l V S, ab codcm Deo uocatus apoftolus uidelicct : nam illi fcmctipfos apoftoj: lüs uocauerant,non decet autcm fanc1os,5<I probos ingererc fc, fcd uocari cos à Deo oportet, tanquam Aaron, kaque hoc more loquendi farpe utitur Paulus : Vocatis, inquit, i e s v Chrifti, uocatis fancfìis. quafi nihil in nobis ucra: uirtutis incllè pofsit,niri omne à Deo fuerit datum,&^ tributum. Atquc illi quidem falfi apoftoli,uc diximus,non Deo,fcd cupiditatibus fuis feruiebant. Paulus autcm omni genere fcv^ in'tutis Deo erat obftridus.nä 51 co modo fcruicbat,quo opus opifici, Òl omnia con^ dita códitori fuo,quo fcnfu in fcriptura dicitur : Omnia feruiunt tibi.Et uclut à Do=! mino pretio fanguinis emptus. Sii e fcruo peccati, feruus eftccfliis iuftitice, quemads modum ait ille,Vt liberati à peccato,iuftitia:feruiamus .Illa quoque ratione feruus, quòd minifterium fuum in Éuangclio pra-bcbat Domino : ncque ipfe, fcd potius in co c h r i s t v s, fuaintcr gcntcs beneficia diftiindcbat. Cuius Imiile de Moyfc Deus : Moyiès famulus meus mortuus eft. Dominus enim per Moyfem populum fuum doccbat,8<l gubernabat. Itcm hcut qui in bello capti funt, uičloris fèrui effici-untur,he Paulus hoftis primo 1 e s v Chrifti,pofteadiuinailliusuirtutc captus dC fuperatus,eius ipfius pr;Eda,&(: mancipium fadus eft.Et de feipfo loqucns: Ego Pau lus uinclus i e s v Chrifti. s e g r e g a t v s in Euangeiium Dei. hoc eft ab alijs curis omnibus,ncgotijsq5 femotus,S^ huic uni operiK prxdicandi Euangelij tos tiis addidusjut ipfanct infra: Cui fèruio in fpiritu mcOjinÉuangcliofilij eius, Muls
tis quo
tis quocß alijs in locis ncccfsitatcm fibi ait prxdicandi Euangelij, ueli fibi, fi non prxdicct : 5C fuum unum elle hoc munus, luum negotium tcftatur, à Dco libi com^: milTìim, in quodfolumincumbat. Nam é^ ad Corinthios fcribcnsnon fcad bapti=: zandum, fed ad Euangclisandum milllim elTe conlìrmat. In adibus quocß Apofto^ lorumcodcm modo loqucndifpiritusfancfius: Segregate mihi Barnabam, Paus lum,inquit,in opus ad quod uocaui eos, quod eli, hberos S^ uacuos ab alijs ncgotijs reddite.Qiianquàm fuit etiä Paulus feorfum à cxtcris Apoftolis uocatus, in hoc munus milTus.Nam caeteri Apoftoli item ad ajpoftolatum uocati erant,S<; prxdicans: di Euangelij etiam inter gentes munus cÓmilliim d c H R i S T o fibi habebant:fed uno tempore, S^coniunftim um'uerfi, queadmodum in Matthxo preecipue licct co^ gnofccre. Paulus autem &C feparatim,S<[ alio tempore ad illud idem officium legatus a domino Dco cft. Vocatus ergo Apoftolus,fcparatus in Euangelium Dei, Apofto^ lus in Euangeliumjquod eftmiirus,feparatus,quòd aliquanto poftqudin esteri, apo ftolatum,5^ prxdicationem fufèepit Euangelij,quam maxime ipfe quidem inter gen tes exercuit,ö^ in hoc unum opus fuit deltìnatus. Veruntamcn ut autoritatem, Si fidem fuis didis aftruat, apud eos, qui hanc cpiftolam erant accepturi, £C dociliores cos faciat,inftituatqj facilius,de (è quidem modico, de co autem, qui eum mifit, de Euangelio, ad quod prxdicandum erat millus, loquitur magnihcentius. Nunc prxi didiones,öi promifsiones fummi Dci,illiusq,' bcnigm'tatcm, potentiam, iuftitiam,in tota epiliola,nunc uirtutan, utilitatcmq; Euangelij annuntians. Et fané cum Euan^ gelium latine bonus nuntius fit, la;üciam, ipcm, cucntumq^ rerum meliorum min^ tians,nihil unquàm lactius,ncque optatius humano generi potuit accidae,quàm in? tclligcre fe in gratiam ucniflc cum Deo,bcnignitatcmq; illius, &C in omni genere be^ nchccntiam, quse prius feculis omnibus libi fuiilct abfcondita, tunc primum expo^ fitam,8č patcfacìam cftt : bona^' omnia, qux ex ilio tanto autore manare in nos con gruum fuit,cfFufè, & largitcr nobis ab eo data, atque donata, cognitionem ueri Dei uidclicet,amorem^ erga;illum, noftrum,^: illius mutuum erga nos : qui quidem 8i prior ab Dco declaratus noftrum poftea in Deumprouocautt amorem.Sic enim Ioannes;Charitas Dei erga nos extat. Non quòd nos dilcxerimus Deum, fed quod ipfe dilexit nos. Virtutum quocp omnium earum, qux huic diuino amori perpetua: funt comites, pracrt^bilem quandam inlolitamc;^ magnitudinem idem nobis Euans gelium attuh't: nec non SC pacem animis,cum iphs fecum tum cum eodem Dco,adoi ptionis se filiorum Dei nomen,regnum coeli,uitam Dcternam,hanc tantam ubcrtatč, & pene profluentiam omnium maximorum,uerifsimorumq; bonorum, quam Euan gelium uocamus,promifit quidé nobis, Si prxnuntiauit iam diu pater nolìer Deus, fed ad nos pertulit Dei filius.Scgregatus itacß in Euangelium Dei.
SEPARATVS in Euangelium Dei, quod ante promiferat per pro^ phetas fuos in fcripturis fandis defìlio Tuo,
CLV O D Euangelium, inquit,Deus promiferat per prophctas fuos multis quide in fcripturée locis, SC multipliciter de filio fuo, ut cum ad Abraam dixit : In fcmine tuo benedicétur omncs tribus terrae. Et cum per os lacob: Doncc ueniat,qui mitten dus efl.Et Dauid : Mitte Domine legislatorem, ut fciant gentes, quoniam homincs funt.Idcm quoc^ Dauid:0* Domine bene profperare,bcnedi(fius qui uenit ili nomi? ne Domini,Et:Speciofus forma prac filijs hominimi.Et: Dominus dixit ad me, filius meus es tu : ego hodie gcnui te.Et Efaias: Egredictur uirga de radicc.Et paulopoll: 'In die illa radix Ielle, qua: Rat in fignum populorum, ipfum gaitcs deprecabuntur,
a it fepulchrum eius gloriofum. Et prophcta alter : Hic clt,inquit. Deus nofter. Et paulo infra : Pofthxc in terris uifus, SC cum hominibus ucrfatus di. Qiianquam non multa magis in fcriptura teftimonia, quam tota fcriptura de filio Dei eli teftis. Qiii quidem Dei filius Öl aimuntiator, datore^ eft Euangelij diu ante promifsi,öi iplcmct Euangelium. Euangelium enim Dei, inquit, quod promiferat de filio fuo. EtcnimuitanobisödueritaSjdCfunimumipfe i e s vs Chriftuscftbonu,Acnunc
quidem

qin'dcm iuftius lioc Euangclium, quàni antea iii lege iictcri, nomiiiatur. Pn'miìm, quia olmi in una tantum nationc inclufum, dC in ca paucis patcfadum : nunc pafsi'm omnibus hominibus prxdicatum,8č annuntiatum cft. Deinde quia tunc in longum tcmpus difFcrcbatur cius cxpcdatio, quce modo omnibus hominibus cft repracfca; tata,De his ucro,qui poftca prardicaucrunt Euangelium, qui illud per orban terra? rum,circum gcntes,8<^ populos annuntiauerunt,non filuit etiam fcriptura. Dain'd: Dominus dabit uerbum euägclisantibus uirtute multa. Et Efaias ; Qiiàm fpcciofi pedes cuangcli::antium pacemc" Qiioniam auté filius Dei idem cft,&^ hlius hominis, ne forte in animis legentiu nafcatur haffitatio^occurrit Paulus de filio fuo inquiens.
Genito ex {èmmeDauidfecundumcarnem: diffinito fìlioDd,ni poten? tia fecundiim {jpiritum fančlitatis ex refiirrcčlione à mortuis I E S V ChriV fio Domino noftro,
LICET enimChriftus filius lit Dauidfecundumcarnem, tarnen minimum in co,atquc inhmum caro cft,unius autcm cuiufc^ rei ratio atque eflèntia non ex igno? biliorc, fed ex optima in eo parte iudicanda cit. Vt enim hominem non ex fenfujneq^ ex Ulta,fed ex ratione qua; in eo pai s potifsima eft, ajftimamus, fio C H R I S T V M ex his magis cognofcimus,qux in co longc prxftantiora funt, Habuit is carnem 8C rationcm tanquam homo,qux fe etiam prima oculis noftris obtulit: fed habuit uim, dC uirtutem, qux fupra omncm naturam eflct, tanquam Deus, Ex liac igitur parte diuiniore potius ccnfcndus eft : nam illud gra:ce óatsf/T©'/! prctdeftinati conuertas, nihil alicnius : Si declarati, accedas iam ad ueriorcm fenfum ; Si diffiniti, aut detcr> minati SC iudicati,totä uim uerbi exprimas.Nam qui talia pptuit,&C ualuit c H R is S T V S,etfi homo is quo($,&^ in carne hominis fuit,tamč ex cfiuinitatis uirtute à no bis iudicandus cftDeus.Huic etiam rationi loannes euangelifta confentit. Vidimus cnim,inquit,gloriam eius^gloriam ut unigmiti à patre. Qiian enim prius hominem exiftimaueiamus,huncpoftea ex uirtute,£<: mirabih'bus f-idfs ludicauimus elle deum.Virtute autem non humana,non corporea,non ex inipaio, 8C poteftate inter hominesifèd uirtute ca,5č potcntia qua: eft (ècimdum fpiritum fančlum, Eft enim in fcripturis ifte loquendi modus, ut cum quid quale fk, uolunt indicare, abftractae in co qualitatis nomen ponant:ut,odorcm iuauitatis, fuaué : filium chaiitatis,char um; de Paulo ipfo c H R i S T V S, uas ele(ftionis,id cft, elcclumiSic in hoc loco fpiritum fan(ftitatis,fpiritum fancìum. Validus ergo,8<: potens C H R 1 S T V S pa- fpiritum fan<fìum,atq5 in eo cuncla operans,diuina, mirabilie^ potcntia, qua Si refurgcre ipfc ualuit d mortuis,& cxteris fuit ad infi ingcndam tyrannidem mortis princeps 6l au^ thor. Mortis, inquam,non tamcn communis huius, corporea:, quanquàm &l ifta quoc^ è noftro mortali corpore c H R i s T i dono eijcicnda cft, immortalitasq^ in^ ducnda : Sed illius fpiritualis Sd perpetua:, qua gcnus hominum uniuerfiim, nili dei in filio bcnignitas nobis fubuenilIòt,dco ipr],Sd ccclefti uita: a:tcrna:cf prorfus fuilTèc mortuum : de qua huiufcemodi reftirrecìione in toto fidei c H R 1 S T i čC Euans geli] myfterio prarcipue iempcr agitur. Ac Chriftus quidem ipfc quoad uixit inter liomines,cum hiscjj uerfatus eft, doccndo, fanando, ctfi filius eft Dei, tamcn filius liominis plcruncß S^a carteris uocatus cft : ut ab ilio clamante, i E S v fili Dauid mi? fcrcre mei,2^ fcmct ipfc uocabat, Poft mortis uero,crucis^ myftcrium, cum in pra;? ftantiorem uitam furrcxilTèt,moxcj5 in coclum afcaidilTctj&^ fpiritimi paulo poft fan dum in difcipulos cfFudilTct, toto utriufcp uitx adu 5C in fc abfoluto, dC nohis de? monftrato, humanis iam infirmitatibus in eo elihs, diuinisq; uirtutibus retentis, Fi? iius Dei deinde frequcntiore uocabulo appcllatus,S<l iudicatus cft. Atq; in hoc loco arqualitas trinitatis mirificc cxprclfa cft.Si cnim c H R 1 S T V S, qui eft uirtus po lentia patris,pcr fpiritum ipfc fandil, in fpiritu fando potens eli, uimó; per einn, Se potcftatcm fux diuinitatis excrcet, ubi funt qui fpii itum ncgant fandum, parem pafonam cum carteris in trinitate pofsidcrcj'
C Pa-
Per quem accepimus gratiam,8<^legationem, ut obediatur fìdef m omni bus gentibus fuper nomine eius,in quibus eftis 8(^uos uocati lESV Chrifti:
PER q.v e M acccpimus gratis potius,quàm à quo:ut oftcndat à patrc per filiu fc acccpillc gratiam, SC nufquam amborum commune opus fciungat. Gratiam quis dcm.quoniam totum à Deo cft profccflum ut 5C idoncus ipfc fìerct, dC facftus idoneus mittcrctur ad annunciandam fidcm omnibus gentibus, quo illa ab omnibus accipe^ retur. Etenim he cft perfpicuc in Efaia fcriptriiParum eft,ut feruias mihi ad exper^ gefaciendum tribus lacob, ÒC ad conuertendum dcfolatos Ifraèl : fed dedi te in lucem gentium,ut Iis hìuis ex me ufque ad extremum terrar, Omnes enim qui ubicp funt, ad ueri Dei Cognitionen!, ÒC falutem fuam uocati funt. Siquidem in omnem terram cxiuit fìdei,8C apoftolorum fonus.Non omnes tamen aufcultauei unt.Sed hoc fua üf lorum,non Dei culpa.Qui uero audiuerunt,ö<; paruerunt,rjs in CHRISTI nomi^ ne credere fuit neceiìc.Qiio pačlo etenim fìdes Deo habeatur inuitanti ad ueram fui cognitionem,uerumcjf; cultum,6^ uitam propta-ea a:tcrnam,carh'^ regnum promit^: tenti,fi is,qui harc ex Deo annunciat,minime cui credatur,idoneus iudiceturc' Eft au tem plena Hdes,credere in Deo patre,& in CHRISTO lefu. Quid autem credere^ cos eftèCut plurium numero nunc tanquam perfonas duas enunciemus)qui corleftia ifta bona SC dare foh' pofllint,ö^ daturi tidelibus fuis fimt,quiE eft poteftas unius def, trijiic}} propria: noftra igitur in Deum ipfum fides fupei- i e s v Chrifto dC nomine iančlo eius fundata eft, in ipfo enim folo SC per ipfum folum ad Dcum nos adiungi^ mus. ■ 1 n ci.v i b v s e s t i s uos. In quibus, inquit,gentibus,& his,qui o^ bedierunt fìdei,eftis SC uos uocati i e s v Chrifti. Qiiod intelhgendimi eft cum hoc modo loquiturApoftoIus,uocatiapoftoh',uocati fancfti,uocati i e s v Chriftiuioca tos in his locis no in participi] ui,fèd nominis efle prolatos . Hi enim fic uocati funt, qui aufcultauerunt,& paratas aures uocationi Dei pr^ebuerunt.De quibus in Euan geh'o c H R i s t V s : Nano uenit ad me, nifi pater meus traxerit eum. Et rurfus: Oues meae,quac audiunt uoccm meam.
Omnibus,qui'Romaceftisdiledis Deiuocatis fandis, Gratia uobi's,& pax a Deo patre noftro,& domino i E S v Chrifto,
v o C A T i s fandis,inquit,uocatis à i E s v Chrifto tn fanditatem Sč purità^ tem,8^ cognttioné Dei ac filij,qu3e eft uita ajterna, Gratia autem SC pax, quoniam patris gratia SC benfgnitate racìum cft, ut ueniret filius ad reconcih'andam pacem ho minibus cum Deo. Pater autem nofter eft Dcus,quia SC fecit nos primo ad imagi^ nem fuam . Fihus enim imago eft patris, SC pòft arclioribus etiam necefsitudinum iiincuh's in fih'os fibi adoptauit,
Pnmum quidcm gratias ago Deo meo per l E S V M Chriftum de o# mnibus uobis,quoniam fìdes ueftra annunciatur in toto mundo,
AGIT gratias Deo de aliorum bono, quod eft uerac, agit autem per i E S v M Chriiìum,quod eft Chriftiana: charitatis proprium,qua: tamen fola nera eft : fola c^ nim uia, SC unica ad Dcum CHRISTVS eft:8^ qui aliunde ad patrem nituntur afècndcre, non per oftium, ut domcftici,fcd per plèudotyrum, ut fures conantur in; gredi.Scd SC in patrc,S£! hlio,8^ fpiritu fando tribus uidelicet perfonis, cum unus Ik Deus,ntliil refcrt,cui pcrfon^ agas gratias,Per cam enim aut in ea agis dco.Per cam, cum per c H R i S T V M,aut per fpiritum fandum Deo agis gratias. in ca,cum ipli mctagis patri.Cum ergo gratias agit Paulus CHRISTO Icfu,quod eos,ad quos ipfcfcribebat,fidclcs fuos effecilTèt,per eum nihilominus agit Deo,
Teftis enim mihieft Deus, cui feruio in fpiritu meo, inEuangeh'o fili^ ea JUS, quod continenter mentionem ueftrifacio, femper in orationibus mcis precanSjfì qua iam ah'quando dirigarm uoluntate Dei, ut ueniam ad uos»
D E V s EST mihi apud uos tcftisjcui feruio in fpiritu mco,id eft,in fj'nccritate,
uero
Sv' iicro corde. Nain qua: fiiint in fpiritu, ea ucrc fiunt, ab intcriore homine fiimt, qiioniam fpintiis ad (cfcjut qui lìmplcx cft/imulatione obduci non poteft,nec aliud pro alio prxtcndcre.Scd lì inftituic tallcrc QC mentin,corpus Tibi aduocet ncceffc eft, cuius miniftcriü utatur ad dccipicndum.Corpus cnimTpiritiii tanquam pcrfona cft, quac cum cxtrancam formam,aliaiamq; obtcnditjintcriorcm, di- ueram non facile fì# nit cognofci.Qiiod pcrfonatis accidit^qui fallerc idonei runt,quod uerc ipfi funt in^ tus occulaitcs,quod fidum,fucatumq; cft, afpcdibus obfjcicntcs, Hanc pcrfonam ludsi ita attcndcbant,ut in ca fòla fere inlìftcrcnt,nec quod intus erat, perlpiccre hif borarent.At ncc^ adoratio,ncquc uicìimcE,nec oratio ipfajUocisq; prolatio,nec fron^ Iis uultusqp dcmifsio,flcxuscp ccruicis ucram fauitutem Dei indicar : poflìint enim ifia à contraria animi uoluntate ad hmulationem fallaciamq; conuerti.Ipfa autem uo luntas ipfam fe non decipit.Eft cm'm fui optime confcia, dC cum feruit Deo,in ueiita te ferutt.Qiiamobrcm & hos adoratorrs,qui in fpiritu adorentj^ in ueritate, qua:re re fibiDeum fatis aperte apud loanncm mulieri Samaritana: diflcriiit Chriftus. Pau Jus igitur ut oftendat ueritatem feruitutis fuaj erga Deum, ieruire illi fefe ait in fpi# ritu fuo, quod eft in interiore homine. Et fimul ut authoritatem ludaicac legis iam cneruarc incipiat, qux Dco (èi uiebat non in fpiritu, (ed in litera, OC in i)s opa ibus, quae corporea funt. Habet autem fpiritus eiufmodi cognationem cum Deo, ut tan^; quam fimile fìmili ftatim coniungatur, OC pateat. In eo itacß Paulus fe inquit fcruirc Deo.At in quo fcruire oper e: In euangclio filrj eius inquit.Qiiod fupradixerat euan gelium Dei de filio ruo,nunc euangclium id fili] appellans, uidelicet illud ut demone nrct,non cflè opus nec^ à filio patris,ncq5 à patre fili] feiundum ullum:&: lìmul ut in^ nuat filium ipfum rcclè Euangelium uocari.Siquidem c H R 1 S T v s idem & mons ftrator nobis,duxq; uiac eft ad coclum,&^ ipfa uiatdocés ueritarem, ÒC ipfe ueritas, in^ tromittens per oftium,8č ipfe ianua, fic cuangelifta ipfe, di euangelium, in quo quif dan euangclio Paulus ad feruiendum Deo eft conftitutus, Qiio etiam patet id quod ante dixerat, fe ab alijs omnibus ciu ìs,6l ncgotijs in hanc unam prcdicationem euan gelij Dei,in qua Deo feruiat,feparatum à Deo,fègrcgatum(^ fuillè.
Defidero enim uidere uos, ut aliquid impertiam gratiac uobis fpiritua:« lis in confìrmationem ueftri,hoc eft, ut mutuum capiam folatium in uobis per alternam fìdem,8<: ueftram,& meam,
p R I V s tanquam pra:biturus illis ex fe,5^ fua in fìdem Chrifti conftantia, ac fir:^ mitate fblatium,8<[ in eadem fide firmitatem loquens poft mitigauit orationem,ne uc lut cenfor, magifter loqui uidcrctur:parcmq; fefe, & imum de illis fccit,ut alterno fidci exemplo inquiens,ego ex uobis,uos ex me confolationem,&l Ictitiam capiatis.
Nolo autem uos ignorare fratres, quòd facpe propofui uenire ad uos, & uetitus fum ufque adhuc, ut fructum ah'quem habeam in uobis, fìcut in reliquis gentibus Gra:ds barbaris, Sc fapienribus bC inlìpienti^ bus debftor fum,fic quantum eft in me, promptus lum èC uobis, qui Ro;» mac eftis,euangelium predicare.
C o N s T I T V I uenire, inquit, ut frucfèum aliquem fcram in uobis : Traiedio cnim eft, quam Grxci vTrlgßavsj/, cum trans fentcntia:, ucrba'ue ponuntur, S<! alijs interfitis tunc demum ad ordinari reditur.In quo (ànè ufu traijcicndi,&^ intcrponcn di Paulus creber eft. Frudum autem aliquem ut feram in uobis, fi aut folatio ali? cui ueftrum fua o, aut aliquos reddidero finniores : aut etiam fi ex numero eorum, qui nondum credunt,aliquos docuero ucritatem Euangclij, Qi. ad ucram fidem con^ Uertero. Hi cnim fancflis hominibus fuorum laborum, & adionum funt frudus, Ii quos in aliena procuranda utilitate pcrcipiunt. V E T i T v S fum ufq; adhuc,in^ quit, non alio opere diuerfo à prsedicatione Euangelij, fed hoc ipfo prardicandi offi^ ciò apud alios per uoluntatcm Dei impeditus. Non enim Paulus cum rei familiari
C 2 tempus
tcmpus impcndi(I(:t,aut cum przedia locafičt, quae crant domi, compofuiflèt, tum fe conucrtcbat ad pra:dicationcm Euangclii. Hominum enim non Dco, fcd fibi int fcruicntium ilta funt. Scd in hoc uno pra:dicandi muncre totus illc dC ufqucquaq; erat infixus,ncq; aliud quippiam curabat omnino,nili ut per fuum laborcm,5<l diur? nam, nocflurnamt^ folicitudincm rcliqui in gratia, & bcncuolcntia cum Dco cflc poflčnt. Itaqj ficut in cxtcris gaitibus, inquit,omnibus dočlis, indodis ( cft enim hoc illud,8č GraeciSjS«! Barbaris, &C fapicntibus,8(l inlipicntibus, hoc eli, 5i fimplici^ bus de callidis, quoniam mundi huius fapicntia, calliditas potius, OC ucrfutia qua:^ dam eft) fed licut omni hominum generi, Ödconditioni omni in cajtais gentil; bus debitor funi huius pr^dicationis,quondä hoc mihi datum cfi; ab Dco negotiö,ut praediccm omnibus/ic uobis quantum in me eft qui Rome cftis,cupio prafdicarc.
Non enim pudct me Euangelii C H R l S T I : potenti'a enim Dei eft in falutem omni credenti,& ludeco primum,8d Gracco*
o M N I B VS gentibus,inquit,prxdicandi Euangclii debitor rum,quodmu^-nusufquecò non refugio, ut coetiam glorier, quanquam Chriftianam (ècutus modeftiam hoc uerbo gloriando noncftufus. Nam in infirmitatibus gloriari,5^ in ignominiis,& in acrumnis proprium magis eft Chriftiane uirtutis,ln:ut ipfc alibi: Libcntcr gloriabor in infirmitatibus mcis. Et:Mihi ablit gloriati, nili in cruce do# mini noftri lefu Chrifti. In his autem rebus, qux quandam nobilitatem, &C gloriam apud homincs procièferunt, cxultare dC gloriati non eft Chrilti cultorum. Qiiod fi res ipfa, quam agebat Paulus, ac non iplìus humilitas, modcftiaq; pcndatur , quid magnificcmius,aut maiorc erat cum gloria prardicandum, quam Icgatum ekcìfi cilc ab omnipotente Dco ueram fclicitatem,S^ uitam cetcrnam omnibus gcntibus an# nuiiciandam e" Attamcn in hoc non gloriatus eft Paulus.Omnem cnim gloriam reru tantarum, & tam optandarum ad authorcm Deum,S<l Chiiftum rcfcrcbat. Ipfe ua o legationis mim'fterium,pr:Edicationcm fcilicct euangclij non erubcfccbat, At quam obrem non erubefcebatc'Qiiia cuangelium,inquit, potentia Dei eft in falutem omni credenti. Nam alias quidan potentia Dei apparuit in punicndis, 5Č exterminandis non tam ßngulis fa:pc hominibus, quam integris nationibus, ut in Sodomitis, SC in Aegy ptijs patuit,ac in ipfis quoq; lud^eis, multoqj magis in toto hominu genere din Uiuionibus aquarü abolcndo.In conièruandis uero, 5C admittcndis ad amicitiam fui, fic uniucrfe pafsimcjj hominibus nusq^ alibi Dei potcntia,quàm in Euangclio pcrfpi cua fačla eft.Hoc cnim ipfum illud eft Euangeliü,quod falutem omnibus dat,quod à morte uindicat,quod immortalitatč donat, li credatur,in quo maxime fita eft dei po tcntia.Omnis cnim illuminatio caecutientium,dircclio crrantium,iuftihcatio impio^ rum,Ianguentium quoqj uegetatio, Slmortuorfi exufcitatio iltud ipfum Euangcliu eft:&ü iplè Chriftus, qui idem rede, ut in his uerbis oftcnditur, dicitur Euangclium, in quo nimirum qui credunt,ifta omnia cpnfcquuntur. Nec uero alijs in rebus, aut operibus prieftantius elucet Dei omnipotcntis poteftas, dC magnitudo,quam in hoc Euangclio, quod folum falutem atc^ uitam omni credenti dat, luie ille antca ludanis f«crit,riuc Graccus.Licet cnim Iud;xus in lege, Grccus in fapicntic ftudijs glorictur, nec ille tamen line fiidc,nec hic nifi per fìdcm laluus elle poteft. Nam quod ait, St lu^ dxo primum,8i Grgco,primum illud antecedcntiam denotai,non dignitatis,fcd tcm poris,ut primum dicatur,id cft,antc Euangelium.Vtcrqj cnim cuiuliiis antca fucrit generis aut protcfsionis,uel ludaeus uidclicet,uel Gra:cus,non ex co quod ante hiit, lèd ex hoc quod in EuangeliG credit,falutem adipifcitur . Atq; hoc uno modo illud primum intclligendum cft,minus fortallè aptc,li ad clegantiam lingue attcndas.Scd talis ferme Paulus non tam ucrborum cultum,quàm fcntcntiarum uim expcndcns.
Animaduertendum autč eft Graeci nomine Paulum omnem hominé comprchcn^ dere,qui fìt idolorfi cultui,8>^ adorationi deditus : duasq; tantum fedas hominCi fcri^ pturae fanda: elTè,Iudaros,qui ucrumDeum colantiSi GriEcos,qui falfos dcos ucnc? rentur . Qtia ratione SC Romani,Si Barbari omnes hoc quidcm in loco Se in plcriscp fcr/pturac locis fub Gra^corfi nomcn fuccedunt. Nam quód paulo ante Grarcos di^
ftinxit

flmxic à Baiban's,td in Iltens,öd in moribus fecit.Cum auté loqiu'tur de fcdiSjGrac^ riomncs dicuntur, qui runt,aut fucrunt idólis dediti. Qiiod etiam in Matth^o,5<^ in Ioaiine,& m apoftoloi^z Aiftis,quà fciibitur fadìit cllè murmur Grccoi^ adiicrfus He bra.'os,ita e(Ic cernitili-, ut Graecos perfpicue fcriptiira pro omnibus qui coluerunt, aiit colunt idola accipiat, SC Tane perpetuis aliquot deinde /èculis,8d ad noftra ferme tcmpora,quoad Romani principes federn imperi) Oriétis Confiantinopolim tenuos re,quicunq5 accerfebantur hoc criminc,quòd cultü idólis impendillcnt,7r<^& fc?i\»f<rj/x5 dicebantur accerli,ut uocabulo ipfo indicaretur,non gentisj&l nationis eflè illud cris nicn,fèd falfarreligionis.
luftiiia enim Dei in ipfo reuelatur ex fìdem fìdcm, ficut {èr/ptum eft, liXf flus ex fide uiuet.
av o D dixeratEuangeliu potentiam efIèDei, in (àUitem omni credenti,declara rcnimc nitttur,& oftendere,quomodo ex Euangelio fìt faius, fic breuifsimerem tO;s tam exponens.Qiiid ita enim Euangeliü potentia Dei efl in falutem omni credentiV ^iiia iuftitia Dei in ipfo reuelatur ex Hde in fidem, Qiiod ut planius fìat,alto ein fen? li ab Apoftolo ed politù,tic exponemus.Diximus lupra Euangeliü e(Tè,&^eum,qui annunciat,Chrifl:u,£C ea quae à Chrifto annunciantur, ^terna credentibus bona,qua£ tarnen fi fubtiliter infpiciatur,ipfemet eft Deus,Potentia autem Dei Euangeliü elle, quoniam eos qui credunt, 5C llatim iuftihcat, quanuis prius impios: dC excitat ad ui# tam,Dco antea mortuos. Qiiorum utruncp fpiritualiter intelligendum ed. Nam nc= que iufiificatio in corpore elt,ied in folo fpiritu;fpiritus enim 8C pietatem, dC impieta tem folus accipit,corpus tantum miniflrat,5(! fubferuit fpiritui.Àlortem autem & ut tam uterquc 6c fpiritus fèilicet recipit, QC corpus, Dei ergo un tus èC potentia, quod ipfum eft EuangcliuiTi,&: ipfe Chriftus^limulatqj in eum quis eredideritjÄ! ftatim iu Itifìcat : impium uero (pirituali iuftitiac dono, dC fulčitat mortuum,translato à morte corporis uocabulo. Mors enim in corpore non quidem magis uere, fed magis conij: muniter uulgo ab hominibus dicitur.Sed ficut corpus amillà anima luiic luci,öihuic iritx defundum ed, fic animus, di fpiritus amiflò Dco, ucrcc dd uitx, dC luci cfìmorj: tiius.Quifì ex illis tetra: mortis fpiritualibus tcncbris,Euangclii tuba excitatus,au rcm,animum^ admouerit uerbo Dei,qui ed Chriftus,fìdcmcp Habens ijsjqu^ annun ciantur,2<: illa ipfa annunciata bona,5(: Deum ipfum,Chriftumcß cocupicrit,illi^ fcü fé dcdiderit,atque permiferit,ex mortuo repente fit uiuuSj£<! ex impio pius, Virtus igitur Dei, qua; una facere iita poteft, excitare mortuos ualet, & iuftihcare impios, quod ipfum eft Euangelium cum ad faciendi actum deuenit : quod contingit fimul;? atq; quis inEuangeliüpura mente credit,tìt iuftitia. Atq; id dup!icitcr,quod dC iuftc ipfa agit,5c eos Bcit iufl:os,qui fcfe illi permittunt,8d fcfe ad eam cum fide conferunt. Àt quomodo iuftitia.-'cx uulgi enim fcnfu ÒC ui uocabuli iufti illi nominantur, ÒL illa iufliria,qua: delinquentibus pccnam,bcnc autem meritis prcmiü refert.Hanc autem Dei ignofcentiam non modo non exprobrantcm uctera dclicìa,fcd etiam cos,qui illa perpetrarunt, fi credere inftituant Deo, in gratiam fecum amicitiam recipientcm, mifericordiam potius,aut clemcnti:u8č benignitaté nominabimus, lìcut frpe Pan Ius,£<^ omnis fcriptura nominatilulìitiam uero proprio uocabulo nequaquä, Scd ani maduertendum efi: iuftitiam hoc loco pro toto genere uirtutis poni.Eft enim iuflitia non femper fpecies illa uirtutis,qua! in faciendis iudicijs,^ pra'mijs panis'ue diftris buendis tota conlìftit, fed uerius ctiä, 5l illuftrius iuftitia eli uniuerfa uirtus, qua; in Dco potifsimu huiufmodi eft,qui nò habet diftinda genera uirtutü, fed unicam tan« tum in fe uirtutis rarioné,diuiniorc quodam modo in unum rimplcx,atq; fummu iiir tutis partes omncis,5L omnia nomina coprchendentc.Cuiufinodi ferme dco in fìicris literis iuftitia attribuitur,ut cum dicitur,lufiitia tua iuflitia in a-tei nu, lex tua uè ritas. Et Efaias, qua dominum inducit afpcrnantem ieiunia, qua; affiigunt corpus,
potiora mifericordicc opera requirentem, fuadcntem dari panem pauperibus, erü rabundos recipi,nudos ueftiri, fic dcmum inferentem: Tunc erumpct ut au^ rora lumen tuum , anteihit ante te iuftitia tua. luflitiam eo loco pro omni bo^ nitatCjhumanitate, benignitate'que accipit. Et alibi apud eundcm Deus fpiris
C 3 tuuU
tnali loqucns Hicrufalcm, Non erit tibi amplius fol in luccm, inquit, fcd dominus, òC populiis tULis omnes crunt iiilii : t]uod cit, omni bonitatc, QC iiinoccntia prediti. Et in Euangclio: Nili abüdaueiit iiiftitia iicftra plus ^ Scribarum,ö^ Phariiàrorum: hoc cft, plus ^ illa legis,ut uniuerfa bonitas intclligatur, Itcm öl illud:Qiiarritc pi i mum regnü Dci,0č iultitiam cius:omncm illä uirtuté, puritatcmqp intelli^it, quze lìt regno illi,öd cozlelli uita: cófentanea. Cuius quidc diuincc, abfoliux^ iultitiaf,quam uniuafam bonitatc elle dicimus,indicium quoddä cftjSi lìmulaCTu in hominum iuftt tiajcum quis iultus ita elle dicitur,n5 quod i cs integvcjreclcq; dijudicct/cd quòd bo nitate,8d innocčtiaintcr homincs clt ornatus,uclut gcneralcm illä iuftitiam obtinčs, quòd nil agit,nccg molitur,quod legibus lit,aut bonis moi ibus contrariQ.Scd Dei in fiitia fingulai i quodä,&C multo cxcelliorc ex genere no innocétia: folum,& integrità tis/ed bonitatisjbaiefìcétixjlargitatis omncis numeros c5pleditur,diuino modo,0č prorfus ineftabilijin iplo Deo longc eminais. In nobis ucro cu Deum, &C iuftitia Dei imitatione alìèqLiimur,interiore quidé cft gradu,fed tarnen longc pracftatior, ^ ut ad €am ulla humana iultitia poilit alpirarc.Hacc in Deo iuftitia talis cft,ut folcm lliG iu^ beat oriri fupcr bonos,SC malos,quai lì iultitia illa clìct minor,mcmbrum,Si pars uni iierfat uirtutis,autcrret lolcm fuum malis,51 illuccfcerct bonis.Nuc cu fupcr omncis illum educat,£<^ protcrat, oltendit diuinam bonitatcm contcntam fc ipla, dC dotibus fuis,immoto animo, atcp imperturbato aliorum errores, dC dclida pcrfcrcntcm, om^ niaqp ita gcrcntem,ac diipcnlàntem,ut quoad quidcm fieri potclì, omnibus falus ex fefeSč gloria pariatur.Qiiam qui in fide c H R i S T i imitantur,cadcm propc mene cc,codem tìni,omnibus ex Tefe animi perturbationibus qua: humanas cupiditatcs re« ferunt,eicdìis,ad illum lliprcmumdiuina: bonitatis,5L bcneficcntiK gradum conan# tur afcenderc.Sit igitur hoc nobis iinprimis conltitutum,lufi:itiamDeihoc loco to^ tam elle uirtutcm tal?m,atcf ex co gcncrc,quod in Deo elle conucnit, ucl lì noto ma giSjÖL communiore uocabulo eli utendum,uniuerfam elle bonitatcm, uirtutimi do^ minam c5darum,cuius in Deo propria rcmpcr,&l perfcda eli; ablblutio. Hasc ea ipla Dei iuih'tia cft,quac inEuangelio patet,reuelata(^ eli, cum omnibus antea feculis fu« ilièt abfcondita. Patet inquam quoniam, dC li bonum effe Deum, ctiam antea crede« batur,bonitatis^ fux illc plura farpe monumenta pluribus hominibus oftendcrat, illius tamcn nec ludxi bonitatcm csetcris elle gcntibus propofitam cenfebant,ncque gentes tantum in Deo Itudiiun erga hominum falutcm fuerant ratae : ita utriquc de Deo infcrius omnino,quàm illius bonitas digna lit,exiitinvabant. Sed etiì Iud;«i, at^ gentes ab hoc errore tuillènt deduči.E,ampliusq; de Dco,8<[ magnificcntius iudicium utracp natio fccillèr,ac lud^i Deum cÓrnunicalFcnt gcntibus,gcntcs ucro fefc Dco,8^ falutemfuam uchementcr curae ellècredidificntjtantam tamcn illius, & tam imrnen^s fam incnarrabilcmcpbonitatem,tantum nolhx procurando: claborandocq;falutis fìudium,quantum ex Euangclio nunc patcladum cll,ncutri unquam potuilicnt exi {limare,ncque crcdcre.Etti cnim Deus ignolccbat antea ctiam pcccatoribus,pcr am« bitum tamcn opcrum,S<; iacrificiorum, per l'acerdotcs, dC uota precantium ignofcc« bat ; nunc per hdcm Iblam breuillìmo compcndiolacilc, 2C libcntcr omnibus igno« fcir. Elliagitatus antea,acque exorarus ucniam dabat : nunc inopinantibus nobis uc niam ultro,£<; falutcm ex Euangclio obtulit. Q_ui li ctiam nos ad ucram uitam ad falutcm perpctuam pro fua bonitatc erat uocaturus,pcr hlium fuum'ne,atquc cun« dem unicum per imaginem potcntia:, Si lumma: glorile fua:, atquc per cius tìlij la« borcm,dolorč, ignominiam,mortcm,ut id facact inaudita quadä charitatc, & amo^ re erga nos potuit adduci^'At quemadmodum nos uocauitr primum omnes noflras ucteres iniurias uolütaria obliuionc obtriuit. Deinde cum ab co nos pcnitus auerlì, atcß ad alias curas,aliac5 ftudia piane conucrli,ipruis Dei hoftcs,&[ aducrfarios nobis dominos,8i Dcos adfciuilT(:mus,no cft infcdatus a rore nolli'5,(cd ucluti clemcns pa ter tunc maxime ad mifcricordià,8<; ad amore erga nos cxarlit, cu maxime nos ab co dilìuncìos ucllcmus,ncc contcntus ad gratiam,£<l amicitiam fua nos reuocare,fratres omnes lESV Chriili filtj fui eos, qui per tidcmadcumfccontuleruntj&ü'ibifilios adoptauit,ac fccit.Harc clt bonitas,ha:c Dei iuftitia, qua: in Euangclio reuelata cft,
omnis
omnis uirtutis partes,acquitatem/apicntiarn,hiUTiam'tatem5libcralitatcrn^ compiei densjquam Euangclium nobis perfccit, totam^ contulic ad falutcm, dC ad liberano nem noftram, At quo pacflo illa cx fide,^^ m fidcm rcuclata cfl: c" Nimiriim quia fidcs erga Dcum noftra huic iuftitix Dei,in falute noftra fcfc oftcndcnda: adituiTi,8(^ locü, & occafionem optam attulit.Apcrit enim fe illa,ö^ cfFundit fuper credentcs, Qiiac fi Ildes non adfitjOmnes habet introitus ad falutem noflrä prorfus inta clufos.Qiii er^ go fefe Dco dederc per fidcm,atcp pcrmittcrc,hoc cft,qui fpem in ilio fuam, totam^ hdudam ponerc in(tituunt,qux elt uirtus & docflrina Euägclij propria^hos illa diui na iuftitiaSd bonitas,non in amicos folum,rcd in charos, dC diledos filios plane acci^ pit.Qiior um ncutrum nobis antea necß fpcratum,ncc cognitum,nunc ex Euangclio utrunc^ cft patefadum.Ita inEuangelio ex fide in Dcum noftra illa infinita,8<l ineffa bilis bonitas fummi Dei infignis^ iuftitia apparuit,omnibus^ communis,S<I pcrfpi cua fada cft.Qiiomodo autcm eadem patuerit in fidcm, id nuc accurate à nobis ex? poncdum cft,ut fenfum omnem percipiamus Pauli fublimcm,atcß altum,8<I maxima rum rerum my ftcria pauciflimis ucrbis innucntc.Sunt cntm illius hacc uerba:Quòd iuftitia Dei in Euangclio rcuclata cft cx fide in fidcm, Äc cx fide quidc quemadmo^ dum fit rcuclata diximus:fimul ut enim fidem Deo habei c carpimus,quod nobis pa' Chriftum öd Euangclium contigit:Sic nobis ftatim incipit illius bonitas, dC iuftitia, omnis ^ erga nos benignitas &C bcneficčtia apparcrc.In fidem ucro cadč dei bonitas cx codcm Chrifto,Euangeliocp fc oftcndit,cum facit nos Deus fui imitatorcs,& fimi les,cu eadem iuftitia,&i bonitatc nos infig!ut,qua cft ipfe pra\iitus,CH qualis ipfe no? bis fadus eft,& apparuit,talcs nos in proximu ipfi.im Dcum imitädo,& fequcdo cfft cimur,quod cft tamcn Euang^clij propriii munus,atcg prxcipuu. Qiii enim uera fide ad Dcum fc confa unt,hoc cu,qui dC fpes,8d rationcs fuas in tts collocant, Iiis facilis cft,8č prompta diuinai^ uirtutum imitatio: ab omni cnim rerum mundanai^z ftudio ifti auerfi,fuosi^ aniores in bonis cocrlcftibus optandis,8<^ in illa cum Dco gratia, con lundioneqj ponentcs,nullis carü afFcdionum motibus pcrturbantur,quar cx mudas nis curis folcnt cxcitari,in quo fimilitudo fummi Dei, dC illius luftitiic, ac bonitatis fpecies elucet.Ille nullo odio,nulla offènfionc animi unquä pa-mouetur,ex co quidé, quòd nullius cft imuriaf,nullius cupiditati expofitus. Nihil cm habet,quod uel fibi eripi poftìt,uel quod ipfe ali) eripcrc contcndat : fcd fcmetipfb cótcntus,atq; plcnus, ncc^ aliud quic^ extra fc requircns,id mauult atc^ optat,ut exuberatiam bonorum fuorum,quibus ipfe redundat,in alios,qui acciperc idonei hnt,poiTìt eftundac.Simi liter ÒC nos fide in Deve pr3editi,8č illa bona tantCì attcndentcs,qua: cx Dco funt, funi ma,8d immortalia,que cripi nobis no pofliint,qux comunicationc,5d participatu più rimorum crefcunt,n5 diminuuntur,qua: inuidiä,iniuriä,pcrfidiä n5 admittimt,imita tionc ciufdè iuftitia:,^ bonitatis ad Dcil proximc acccdimus. Illc ignouit iiobis:nos cxtcris ignofcimus.lniurias illc no fcntit : nos illas facile dimittimus . Illc nos hoftes antca fuos rccepit. Si adoptauit in filio^ numero : nos inimicis quoq; noftris fratru, parcntCi officia pracftamus.Ita cu imitatores Dei fumus cffcdi, ficut fili] parcntis, tunc no folli cx fide noftra illa Dei in ipfb patcfada cft iuftitia,ucrum ctiä ab codcm Dco in nos rediidauit,ut fidcs in nobis no modo Dei aperucrit iuftitia, fcd cadč ipfa iiifupa- diuino Qi incóparabili munerc in nobis cifdé iuftitia infignis ht fada, Impri? mit enim Deus in hos qui ci cófìdunt (ctcnim fide hoc loco pro ipfis fidclibus accipi mus) imprimit in nos inquä,fua: diuinx uirtutis, iuftitiacq,' lìmilitudinc,qd'cft illud, quod Paulus inquit,Ex fide in fidem.cum primù fidcs crcdcntiu, prouocat Dei iufti tiam,ut apcriat fcfc,öd oftčdat qualis quäta^ fit in ipfo Dco.Dcindc ipfa Dei iuftitia iuftos facit crcdcntcs,non humanx genere iuftitix,fed ilio diuino, incomparabili, quod Deus ipfe iuftus intelligitur & bonus.Qiiod nos Dei JEquanimitatc,ac beni gm'tatc illa imitanda aftcquimur « Qiiod ubi nobis contigit, munerc ipfius Dei, non cura,ncq} opcrationc noura,tunc ucreDeum patron in filios ab ipio adoptati nominamus,8č colimus.Sumus enim illi prorfus cfFcdi fimiles,illudq;Euangclicum praiccptum implemus,quo admoncmur,ut fimus pcrfcdi,ficut pater in co:lis noftcr pcrfcdus eft.Porrò autem duplice lume acìum diuino: iuftitia;,quo dC ipfa noftra cx
fide
tnali loqucns Hicrufalcm, Non er ic tibi amplius fol in luccm, inqiiir, Ted dominus, QC populus tuus omncs crunt iulii : quod clt, omni bonitate, dC innocentia prasditi. Et in Euangclio; Nili abßdauerit iiiftitia ucitra plus ^ Scribarum,Sc: Pharilärorum: hoc eft, plus ^ iila legis,ut uniuerfa bonitas intciligatur. Item dC illud:Qiixritc pri mum rcgnü Dci,&[ iultitiam cius:omncm illä uirtuté, puritatcmq^ intelligit, quse fit regno illi,2>^ cocleiti uita: cofentanca. Cuius quidc diuinar, abfolutjecp iultitix,quam uniuafam bonitatč elle dicimusjindicium quoddä eft,5^ limulaCTÜ in hominum iufti tiajcum quis iultus ita elle dicitur,n5 quod res integi e,ieclcqj dijudicet,fcd quod bo nitate,8d innocetia intcr homines elt ornatus,uelut generalem illä iuftitiam obtinés, quód nil agit,nccß molitur,quod legibus iit,aut bonis moribus contrariu.Sed Dei iu ftitia fìngulari quodä,5^ multo excelliore ex genere no innocétiai folum,£)d integrità tiSjfed bonitatiSjbcnehcétiaE,largitatis omncis numeros copIec1itur,diuino modo,öi prorfus ineffabili,in ipio Deo longe eminens. Innobis uero cü Deum, 8t iuftitiä Dei imitatione atiequimur,inferiore quidè eft gradu,fed tarnen longe pracftätior, ^ ut ad cam ulla humana iultitia pollit af pirare.Hacc in Deo iuftitiä talis eft,ut folem fuü iun beat oriri fuper bonos,öd malos,quac fi iultitia illa eilet minor,membrum,5^ pars uni uerfac uirtutis,aufci ret lolem fuum malis,2»^ illucefceret bonis.Niäc cü fuper omneis illimi educat,&d proterat, olkndit diuinam bonitatem contcntam fe ipfa, dC dotibus fuiSjimmoto animo, atcj imperturbato aliorum errores, dC delida perferentem, om^ niaqp ita gcrentem,ac dilpenl'antem,ut quoad quidem fieri potcfi, omnibus falus ex fefe 8Č gloria pariatur.Qiiam qui in fide c h R i s t i imitantur,eadcm prope rnen^ ce,eodcm fini,omnibus ex fefe animi perturbatiOnibus qu:e humanas cupiditates re^ ferunt,eicciis,ad illum fupremum diuina: bonitatis,3<l beneficentix gradum conans tur afcendere.Sit igitur hocnobis imprimis conltitutum,luftitiamDeihoc loco to^ tam elle uirtutcm tal?m,atcp ex eo genere,quod in Deo elle conuenit, uel fi noto ma gis,öd communiore uocabulo eli utendum,uniuerfam elle bonitatem, uirtutimi do^ minam c5darum,cuius in Deo propria fcmper,£<l perfecta eli abfolutio. Ha:c ea ipfa Dei iuih'tia cfl,qua: inEuangelio patet,reuelatacp eli, cum omnibus antea feculis tu* iffèt abfcondita. Patet inquam quoniam, ÒC li bonum effe Deum, etiam antea credei batur,bonitatis^fu3cilleplurafarpe monumenta pluribus hominibus oftenderat, illius tamen nec ludxi bonitatem cacteris elle gentibus propoiìtam cenfebantjneque gentes tantum in Deo ftudiiun erga hominum falutem fuerant rztx : ita utriquc de Deo inferius omnino,quàm illius bonitas digna fit,exiiìimabant. Sed etfi ludxi, atcß gentes ab hoc errore luiflent dedud.£,ampliusq; de Dco,8d magm'ficentius iudicium utracß natiofcci(lèt,ac lud^i Deum cómunicaiicnt gentibus,gentes uero fefe Deo,ö^ falutem fuam uehementer curaj ellè credidilTentjtantam tamcn illius, dC tam immens« fam incnarrabilem(^bonitatem,tantum nolhce procurandce elaborand^cq;falutis Itudium,quantum ex Euangelio nunc patefadum elè,neutri unquam potuiilent exi fìimare,neque credere.Etli enim Deus ignoicebat antea etiam peccatoribus,per am« bitum tamen opcrum,öd l'acrificiorum, per facerdotes, dC uota precantium igncfce^ bat : nunc per hdem folam breuillìmo compendio lacilc, SO libentcr omnibus igno« fcit. Eftìagitatus antea,atque exoratus ueniam dabat : nunc inopinantibus nobis uè niam ultro,£^ falutem ex Euangelio obtulit. Q_ui fi etiam nos ad ucram uitam &C ad falutem perpetuam pro fua bonitate erat uocaturus,pcr hlium fuum'ne,atque euns dem unicum per imaginem potentiac, Sd liimma: gloria fua:, atque per eius filij las borem,dolore, ignominiam,mortem,ut id faceict inaudita quadä charitate, dC amo? re erga nos potuit adduci^'At quemadmodum nos uocauitr primum omnes noftras ueteres iniurias uolütaria obliuione obtriuit. Deinde cum ab eo nos penitus auerfì, atc^ ad alias curas,aliacp Itudia piane conucrlì,ipfuis Dei hoftcs,öd aduerfarios nobis dominoSjSi Deos adfcÌLiilTemus,n5 eli infečlatus eirorč noiliu,fed ueluti clemens pa ter tunc maxime ad mifcricordià,8^ ad amore erga nos exarlit, cü maxime nos ab eo diliuncìos uellcmus,nec contentus ad gratiam,g<l amicitiam fua nos reuocarc,fratres omncs 1 es v Clirilli fili] fui eos, qui per tìdemadeumfecontulerunt,8dfibifilios adoptauit,ac fccit.Harc clt bonitasjharc Dei iultitia, qua: in Euangclio reuelata eft,
oinnis
omnis uirtutis partes,a:quitatcm,rapicntiam,hiuTiaiutatem,Iibcralitatcrn(^ complc;: dmsjquam Eiiangclium nobi's pcrfccit, totam^ contulit ad falutem, SC ad libcratio ncm noftram.At quo pacio fila ex fide,&! in fidem reiiclata cfl: c' Nimiriim quia fides erga Dcum noftra hutc iuftitiac Deijin falute noftra fefc oficndcndac adituiTi,8<^ loci?, & occafioncm optam attulit.Aperit enim fe illa,ö^ efFundit fuper credentes, Qiiac fi fides non adfitjOmnes habet introitus ad falutem noftra prorfus intcrclufos.Qiii cxa ^o fefc Dco dedere per fidem,arcp pcrmittere,hoc cfl,qui fpeni in ilio fuam, totam^ fidudam ponere inftituunt,qua: cit uirtus & doclrina Euägelij propria,hos illa diui na iuftitia&^ bonitas,non in amicos folum,fcd in charos, bC diledos filios plane acci^ pit.Qiiorum neutrum nobis antea necj fpaatum,ncc cognitum,nunc ex Euangelio utrunqj eft patefadum.Ita in Euangelio ex fide in Dcum noftra illa infinita,^ inefTa bilis bonitas fummi Dei infignis^ iuftitia apparuit,omnibus^ communis,& pcrfpi cua fada eft.Qiiomodo autem eadan patuerit in fidem, id nüc accurate à nobis cx^ ponédum eft,ut fenfum omnem percipiamus Pauli fublimcm,atcß altum,&^ maxima rum rerum myftcria pauciffimis uerbis innuente.Simt enim illius hscc ucrba;Qiiòd iuftitia Dei in Euangelio reuclata eft ex fide in fidem, Ac ex fide quidc quemadmo^ dum fit reuclata diximus:fìmul ut enim fidem Deo habci e ca?pimus,quod nobis pa* Chriftum SdEuangelium contigit:Sic nobis ftatim incipit illius bonitas, bi iuftitia, omnis^ erga nos benignitas bcneficétia apparere.In fidem ucro cade dei bonitas ex eodem Chrifto,Euangcliocp fc oftendit,cum facit nos Deus fui imitatores,& fimi Ics,cu cadem iuftitia,8(I bonitate nos infignit,qua eft ipfc prxditus,cu qualis ipfc no;: bis fadus eft,5č apparuit,tales nos in proximü ipfum Dcum imitädo,8<[ fequcdo cffi cimur,quod eft tamcn Euangclij propritr munus,atc^ proccipuu, Qiii cnim ua a fide ad Deum fe confa unt,hoc eft,qui & fpes,& rationes fuas in C3 collocant, his facilis efl,& prompta diuinai^ uirtutum imitatio: ab omni cnim rerum mundanai^z ftudio ifti auerfìjfuosc^ amores in bonis ccclcftibus optandis,8<! in illa cum Deo gratia, con lundione^ ponentes,nullis caru afFcdionum motibus pcrturbantiir,qua: ex mudas nis curis folcnt cxcitari,in quo fimilitudo fummi Dei, dc ilhus iuftitia:, ac bonitatis fpecies elucet.llle nullo odio,nulla ofFcnfione am'mi unqua permouctur,cx co quidé, quòd nullius eft iniurix,nullius cupiditati expofitus. Nihil crn habct,quod uel fibi eripi poftìt,uel quod ipfe alij cripcre contcndat : fed fcmetipfò cotcntus,atq; picnus, nccß aliud quic^ extra fe requirens,id mauult atc^' optat,ut exubcratiam bonorum fuorum,quibus ipfe redundat,in alios,qui accipere idonei fint,poffit cftundcre.Simi liter & nos fide in Deix pr3editi,8(; illa bona tantu attcndcntcs,qua: ex Dco funt, funi ma,8i immortalia,que eripi nobis no poftlintjquac comunicationc,6<^ pai ticipatu più rimorum crcfcunt,n5 diminuuntur,qua: inuidiä,iniuriä,pcrfidiän5 admittunt,imita tionc ciufliè iuftitix,S<; bonitatis ad Dciì proxime accedimus, lllc ignouit nobis:nos cxtcris ignofcimus.Iniurias ille no fcntit : nos illas facile dimittimus. Ille nos lioftcs antea fuos reccpit, bC adoptauit in filioij: numero : nos inimids quocjj nofti is fratr u, 8<; parenti! officia prxftamus.Ita cu imitatores Dei fumus cfTcdi, ficut fili] parcntis, cune nó folti ex fide noftra illa Dei in ipfo patefada eft iuftitia,ucrum ctiä ab eodcm Deo in nos rcdixdauit,ut fides in nobis no modo Dei apcrucrir iuftitia, fcd cade ipfa mfuper diuino bC incoparabili muncre in nobis eifdé iuftitia inlignis fit fada. Impri^ init cnim Deus inhos qui ci còfidunt (ctcnim fide hoc loco pro ipfis hdclibus accipt mus) imprimit in nos inqua,fux diuinx uirtutis, iuftitiaii^' lìmilitudiné,qd'cft illud, quod Paulus inquit,Ex fide in fidem.cum primü fides crcdmtia, prouocat Dei iufti tiam,ut apei iat fefc,&^ oftédat qualis quata^ fit in ipfo Dco.Dcindc ipfa Dei iuftitia iuftos facit credentcs,non humana: genere iuftitia:,fcd ilio diuino, sl incomparabili, quod Deus ipfe iuftus intelligitur à bonus.Qiiod bC nos Dei xquanimitatc,ac beni gnitate illa imitanda afTèquimur. Qiiod ubi nobis contigit, muncre ipfius Dei, non cura,necjj operationc noftra, tunc ucrc Deum patrem in filios ab ipfo adoptati nominamus,& colimus.Sumus cnim illi prorfus efifcdi fimiles,illudq,'Euangclicum prarccptum implemus,quo admoncmur,ut lìmus pcrfcdi,ficut pater in ccclis noftcr pcrfcdus eft.Porrò autcm duplice hunc acìum diuina: iurtitia:,quo bC ipfa noftra ex
fide
fide fcfc in Dco apci it,atc^ oftcndit,&<I poft in candcm fidcm,hoc cft in nos, qui eredi inus,fui imitatione,atcJ} cxcmplo fe intinuat,qiiotidic nos in dominica oratione Deu obfecrando ufiirpanius,ö^ repen'mus,ut dimittat nobis debita noftra, ficut St nos di mittimus debitoribus noftiis.Martyres ucio ipli,tot honiinum millia uirnitc, dC fa^ čtis magis comprobauci unf.qui quod illis fccerat Deus, ut filium pro eis in morte, 8C crucem traderetjipfi imitando Dco, filios,S<l femetipfos in cundem criiciatiim, dC mortem,quo conHrmarent cccteros, fortita- dediderunt. Ille autem in Euangelio fcruus,qui rationibus fubdučlis,domino inucntus debitor,atq; exigi iuflTus,lachry^; miSjac precibus impetrauit illud libi omne nomen donari à domino,ac remittiino ea dem ipfe poftea humanitatc,£<! dementia erga conferuum ufusjid cgit,ut non poffèt de co dici,quòd quam ipfc benignitatem erga fe in domino expcrtus elTct,candč do mini imitatione in alios poftea rcferrct.Prccibus cnim fuis flcxit,ac molliuit ille qui dem animum domini fui,fcd non cft ipfe precibus confcrui delinitus.Ita in eo patuit quidcm domini clemcntia,cuiufmodi in domino erat ex illius precibus, fcd non pa^ tuit in preccs,hoc cfl,in ipfum precantcm,quatcnus non ipfe cd:,dominum in boni-tate cadcm,5L animi mollitia imitatus. Nam quod dominus pepercit illi, debitumc^ dimilit,nullum in fèruo id afFcrt bonitatis argumentum. Scd tantum effccflum in eo domini liberalitatis ortendit,totaq; illa bonitas,£<; benignitas ad dominum pcrtinet, qux eil: cx precibus fupplicantis ferui in domino patcfadta. Si uero feruus hac erga fe domini luimanitate cdoc'tus,paraTi deinde ipfe confcruo humanitatč exhibuilTct, non folum cx illis precibus dementia domini patuiiTèt,(èd in ipfas preccs etiam,hoc eft ipfum in precantem fuilTèt infinuata. Ac ut darius ctiam intclligamus ,quantam cccldiis uim fcntcntia; inhis paucis uerbis conftrinxcrit Paulus, qua dixit : luftitia Dei in Euangelio reuelatur cx fide in fidcm:träsferamus iuftiticu uerbum in nomen potcntia',perindeutii'dicamus:PotcntiaDciin CHRISTO reuelatacfl: ex fide j'n hdcm.Nam quomodo ex fide rcuclata eft potcntia Dcicquia pra'ta quam in folos credentes,in alium quidé neminem mirabilia illa opera operabatur c h R i S t v S» Ille enim dč cxco lumen rcddebat/cd confitenti fe credere, 8C confidcrc, quòd ab eo cflèt illuminandus.Et dxmones eiicicbat,l3guoresc;p corporum curabat, fed eorum, qui pctcrcnt,5d fidcm la co fe habere dicercnt.Lazarumqj excitabat è mortuis qua-triduanum,quoniam fidcm Martha ita confitcntis audiebat, Deniq; ipfcmet clamai bat,&^ palàm,apcrtccjf; tdlabatur,Qiii crederent in fè,fidcmq; habcrcnc,nihil cflc tain arduum,nec tam natura: infolitum.quod non in ijs facile faclu eflct. Hoc modo igi;; tur cx fide uirtusDci,&^ potcntia in patrandis miraculis oflcndcbatur : qua; lì fides quidcm non extitiflct,fuilTèt in ipfò Deo occultata,& abdita.In fidcm ucro cade po^ tcntia patuit,cum difcipulis ipfe dixit,Si crcdideritis, fidemq; habebitis, cade facie-tis,SC maiora his facictis.Nccjj folum dixit,fed prarfiitit ctiam rc,atq; f;\c'to,ut qui ab co fluxerunt apoftoli,cartcriq,' dilèipuli,eiufdem fidei merito, qua Dei erga fc mira^ hilem uim cognorant,ipfi' deinde reliquis fierent admirabiles.Eandem cnim uirtuté, Dcii^ potcntiam in curandis omnium morbis,dxmonibusq; cijcicndis ipfi cxliibue runt,quam in magifìro fuo antea perfpexcrant.Ita &Č cx illorum fidc,potcntia Dei in ipfo Deo maniferta fačla en;,8^ patuit in fidcm,cum in illos iplbs credentcs, fidcmc|; habcntes diuino beneficio ita traduda cft,ut cfficcrct eos in cadem potcntia Deo li> miles.Similitcr igttur,atq; codem modo in Euangelio rcuclata dl Dei iuftitia cx fide in fidcmrquoniam cx fide noftra illa in Dco patuit,in ipfam deinde fidem, quod cft in fidelcs ipfos eiufdem diuinaz bcnignitatis, gratiae muncrc, atq; cxcmplo eft translata,ut qualis cft ipfeDeus,talcs cfFiccrcntur qui per fidcm & Euagelium Dco fc committerc ftuduiftcnt. Hanc candcm fcntčtiam paulo infra Apoftolus magis dilucide cxpromit,tanquam harc uerba intcrprctans,& hunc cundem locum al ijs ucr^ bis cxponcns,quà aitr nvnc vero feorfum à lege iuftitia Dei inanifcftata cft, teftificata ab legc,&: à prophctis.Iuftitia inquam dei per fidem l e s v Chrifti.Atque lioc cft,quod hic ait, cx fide, Deinde fequitur : In omncs, fupcr omncs crcdcntcs, quod iam eft in fidcm.Ita rcuclata eft iuftitia Dei cx fide in fidcm. Et mox paucis in-tcricčtis acrbis,dcclarans ctiam apertius/ubiiingitiln dccbrationcm iuftitia: fiiac ex
rcmidio
rcmiTsione proctcn'torum pcccatorum in tolcrantia Dei,in dcmonftrationcm iiifiitiac fux in hoc tempore, qualitcr ipfe iuftiis cft ; quod eft ex fide reuelari Dei iuftitiam, Qiiod autcm requitiir : Et iuftificans eü,qui ert ex fide i E S V, lam hoc eft candem iuftitiam Dei in fìdcm reuelari.Ita ex fide in fidem iuftitia Dei in Euangdio reuelas tur. Tum i v L l v s : Arduum fanè,8^ difficile locfi mi frater planum, OC facileni reddere es conatus.Etenim fxpe in horum uerborum fentcntia exquiienda acriter, diu^ uerfatus5u0n potui ipfe mihi fatisfacerc, difsimilitudine etiam opinionum ex interpretibus impeditus.Nunc uidere mihi uideor non folum, qua: mens Pauli fit, quid fenfus horum uerborü fcrat,fed non pauca etianijqua: meum animum prius dubitationibus obturbabimt,mihi patefada forc confido. Mihi enim illud occmrc^ batjquopadoiuftitiaDeicfletinEuangelioreuelata,qua:omnibusfempa' feculis manifefta cxtiti(Ict,non in creatis rebus inanimis folum,ut in elementorum paribus momcntis,ut in cocleftium orbium ordine, motuum^ confìantia, (èd in hominibus ctiä, humanisq? acìionibus 8č confilijs, in quibus qui iuftitiam, éc uirtutem melius colui(lènt,his fcmper ad fuam authoritatcm,0č ad potentiam patriae fu^e amplificane dam, aduerfàriorum^' minuendam diuina uis iuftitiae propius affuiflet, Qiiod non in rebus fblum publicis Siconuentu populorum, fedinfingulis etiam hominibus fxpius accidiflc monumentis teftatum eft. At nunc perfpicio, atque intelligo non omnino de iuftitia. 6d bom'tateDei,red de ea,quatenus per fidem perfpicua facìa eft^, Apoftolum loqui:utfidicamus,bonitatcmquidcmDci patuilTe antea in creandis rcbus,eifdemqj conferuandis. In ipfo autcm hominum genere ex fide, èC in fide ante I E s V M Chriftum non patuilTè,ut non iurtitia,red talis adio iuftitia:,qua: per fide cft,inEuangelio fucrit rcuelata,quac etiam potétia Dei efl!è dicitur, in falutan omni credcnti.QLianquam enim potentiam fuam,(icut ÒC iuftitiam^ac bonitatem multis in rebus fcmper oltcndcrit Deus ; In hominum tamen genere ad ua-am, pcrpctuamcß falutcm reuocando,nulquam oftendit,ncquc declarauit apcrtius. Ac patefecit illatn ipfè quidem ex ludaiorum genere non paucis, quod in patriarchis, & prophetis cft maniieftum, ac fortalTè in nonnullis quandocp, qui ex gcnnbus propius fc ad cius amorcm,S<; cognitionč contulcrunt.Pafsim ua o ÒC omnibus tam ludacis quàm Gric cis,tam dodis^quàm indodis,ac denic^ fine ulla exceptionc uniucrßs, qui ad credcn dum modo accedcrent,nunqua anteBuangcliumi BSV Chrifti iuftitia ifta Dei, inenarrabilis benignitas ac bonitas demonftrata eft. Ac nimirum,ut de potcntia etiii Dei ad falutem credcntium aliquid dicamus, mirabilior profedò cxtjtit rcdcmptio noftri generis,quàm ipfà crcatio. Nam crcatio ordinem luumhabuit, poftquàm (c^ mei fua-at inftitutus, perennem,ac ratum, qué ipfa natura inferior fufcipcre, èC piof pagare in xtates, ac tempora potuit. Redemptio autan folius Dei fine alio inftru^ mento,aut operis uicario effedus tamii eft, quem nullo pado natura pofsit imitari. Etenim fi magnum eft, ac mirabile fufcitarc homincs mortuos, dC qiu curfum uita: iam confcca intjin candem rurfus uitam rcftituere,quod cft non naturar,fed Dei po^ tentiae opus proprium : admirabilius multo eft!c debet,eos qui ucra; uitar, & diuina: luci fint mortui,&:l in fcttore ac fordibus peccatoru iam extabuerint,8^ Dco, iplìs uiuos,ac ex nefaiijs repente efficere fandos. Hxc cft igitur potcntia, ha*c iuftitia, bonitas fummi Dei, qux in Euangelio propofita,5<[ demoni trata cft, cum omnibus antca feculis latuiftct,cxfide excita,£<[ in fidem fcimprimcns, quam eandcm omni^ bus caiterarum uirtutum uocabulis, èC. clementiam, dC bcnignitatem, mifcricor^ diam,& gratiam à Paulo, atque à fcripturis fandis appellati, èC tibi alfentior, èC iure appellatam puto. T v M E G o : Gaudco mi frater inc]ua,quód me adiuuas,6v la^ borem meum tua induftriafacisleuiorem,tuoc|,' ifto ingenio mirifice delcdor .Scd quòd iuftitia iftainDco uniuerfum gcnus fit totius uirtutis,non'nectiäcarcsper^ fpicue dcmonftrat e* quód in animis cordibus credcntium imprefta, non cos folum facit iuftosexcapartcuirtutis,quar in indicando, 5(1 diftribucndo lita cft (poftcnt cnimquico modoiufticlTcnt,uitijs aliquotcxaliogcncrc laborarc)fcd cos ufquc co facit iuftos,ut nihil illis delit,quod in ucra,5d cximia uirtutefitcxpctcndum:iiccj} tamcn ex uhtato liominibus, Icgumlatoribus genere,ha:c in illis uirtus cxiftit,fcd
D diuinius
diiiinius muko dC magnificcntius,ac ut ad cam, tanquàm ad propria Dei donu nuh la humana uirtus cópararc fé audcat.Etcnim ut humana: iuftitiaf cius,qux ex lege crt,cum diutna iuftitiacontentionem aliquam t"aciamus,non ciufdé modi amba:, necp imo profedo ex genere funt : lìcut necp lòh's, ac lychni lumen efl uniufmodi. Sed illa Dei iuftitia explodit, dC cijcit humanas omneis cupiditates,necß eis apud fe eflè uult locum.Hominum autem iuftitia affediones,cupiditatesq; neutiquàm rcucllit,fed eis faturandis,atq5 exercendis adhibet modum quendam. Poflèfsiones enim prxdia à nobis magni a:flimari uult,familias ali,uitam ÒC corpus precipue defendi : Si quis in^ iuriam feccrit,legibus illam perfequamur, uim ui repellamus, honoris, dignitatis maximam rationem ut ducamus,nobis permittit lex. Eadem cu diligi amicos iubet, cum fcenus à fratrc,8d indigena uetat exigi, tacite poteftatem prxbere nobis intelli^ gitur,8<;intmicorü ulcifcendorumj8<; fcencrandorum alienigenaru. Qiiin etiam ocu#: ium pro oculo,dentcm pro dente, membrum pro membro eadem repeti permittit, Denicß omnia eiufiiiodi funt in legc,ut cupiditati quide modus,ordo^ pr^(cribatur, ne prcEccps ruat,ne imiuerfa confundat,cupiditas quidem ipfe incolumis retineatur« Qin'd uero Dei iuftitia,qua: per fìdem c h R l S T i imprimitur in nobis, ifta'ne, aut alia huiufcemodi pra-cepta date" Minime illa uero, fed totam cupiditatem ex animis tollit,affcdiones omneis extirpat : Diuinù quiddä in nobis affìgit,iubet terrena cun« da dcfpicerc,cceleftia concupifcere : Si quis pallium nobis cripiat,tunicam etiam di^ mittere : lì quis maledicat, benedicere; li colaphum infringat,maxillam alteram of# ferre : uult inimicos ut diligamus, ut qui nobis malefaciunt, nos benigne eis facias mus. At hoc non hominu eit, fed magnihcentius quiddam propanodum quam an# gelorri:3^taméhxc in nobis Dciimago,&ucraiimilitudoeft:dequaC H R i S T V S snEuangelio : Harcagite, ut litis hlii patris udiri,qui elt in ccelis, qui pluit,&; lu^ cct paiiter fuper bonof,& malos,iultos,8<; iniuftos,nec per alienam malitiam,ac pra^ iiitatem, fuamcorrumpi bonitatem linit, Haec eft Dei iuftitia, quam fides c H R 5 t i manifeftam fecit, Qiia: Deum fides primó impulit ad ignofcaidum fceleratis. Ad ignofcendum'ne tantumc'imò uero ad eos in gratiam,8<: in cognationé accipiens: diim, ut ex hoftibus faceret fibi fìlios. Qiiac cum in nos ex eodem refiliens Deo fues rit in nobis imprcfl[a,8č conlìgnata/imiles Deo crimus,& eiufdé diuina: iuftitia: imif tatores, paternamcp hanc feremus Dei omnipoteiitis in nobis bonitatis imaginem, quam requirebat maxime,ad eam xftuabat Paulus,cu ita fcribebat ad Philippen^ fes : Omnia pro nihilo duco,dum c H R l S T v W lucrifaciam,8(: inueniar in ipfo no habens meä iuftitia ex lege,fcd qua: per fide C H R 1 S T I in Deo cft,iuftitiä ex fide. Illam autem legis iuftitiam penitus abijciebat tanquàm impa fedä,&^ degeneran,iit cjux nil tale in nobis ualeat progignere. Sed ut ad Apoftoli uerba reuertamur, cons iienit iam inter nos,iuftitiä non ellè Dei cum hac iuftitia legum ullo modo conferen? dam,fed ufqj adeo excellere,ut melius multo fìt diuinä illam imitati, quam humanac liuius iuftitia; elle authorc,ficut uberrimi fontis riuum,quàm tenuifsimt riuuli fons tem exiliere magis eft optandü. Nam quod fequitur ex icriptur^e teftimonio, lu^ fìus ex fide uiuet, ualet ad declarandum iuftitiam Dei in Euangelio, non folü in ipfo Dco ex fide,fed in ipfam etiä fìdem patefadam eftè. Qiii enim per fidem ad Deum fe contulit, non illius tantum iuftitiam erga fe, SC bonitatem experitur, fed candem in lefe ab eodem Dco haurit,5d eft id in Abacuch propheta fcriptum. Deus enim apud illum, Iuftus,inquit, meus ex fide uiuet. luftus fcilicet quem ego efticiä iuftum, non quem lex.At quo pado iuftumc" ex fidc,inquit,non ex fiducia legis,operum, atq; fas dorum. Qin'd autem ille ex fide tuus ó Deus, iuftus confequeturc" uitam ait. Qiiid, non ne in lcgc,Sv^ in operibus uiuiturj'uiuitur,fed fragili S^ mortali uita,non illa feli;s ci,òC fempiterna,in qua mcam quoc^ a:tcrnitatcm,ö(l intani imitabuntur,qui iuftitiä. Si. bonitatem fuerint imitati. plane' ifta ita fimtjulius inquit,fcd perge qua:;« fOjin magnani enim iam non expedationem folum,icd cognitioncm ctiam maxima^ rum rerum funi addudus, attendocf; diligentius, quid de hac iuftitia Dei, decj; fidei potentia amplius didurus,aut quibus argumcntis ufurus Paulus fit. o p t M I s atquc fortifsimis mi frater inquam, ied fermonc aliquanto implicatius. Htc
enim
enim fančtifsimiis, coniundifsimus Dco mV, ucl proptcr altitudinem magnitiii: dincmqj cogitationiim, qiiibus oratio par non fuppetcbat, nel ob hiimilitatcm, 8Č data opera, ac,ut ipfc alio aliene loco,ne uirtus Crucis iiacua fiat, ncque proprie;: tatcm in uerbis, ncque in oratione cxplanationem admodum efl: pcrfccutus « Scd fententijs contcxtus, diuinorumcp myfìaiorum fubtilifsimus indagator nix los cum interdum humanis ingcnijs relinquit, qua ad eius fenfa pofsit pa ueniri. Nos tarnen adnitemur,non uiribus noftris frcti, fed illius fiducia, qui dixit, ut fcrutarc;« mur fcripturas,quoniam ipfa: de co loquuntur, illud primum admonentes,PauIum, quo illam Dei potcntiam, qu:e in Euangelio efl; ad falutcm omni credenti melius ex^ primat, eius(^ h učlum in genere humano euidentius oftendat, uelle ftatum liuma^ ni generis ante Euangelium, cuiufmodi eilet, ante oculos noftros ponere, quod ad gentes pertinct, bC quod ad ludaeos, licet habercnt utrique in quo confidere pra;^ fcferrent, öd quogloriarentur,Gr^ci pliilòfophia, ludari legem, Vcruntamcn quans tum utriique Tua gloriatio in contrarium ceciderit, ex fequentibus fiet manifeftum, niundumcp totumcumfuo uitiointcrijlTèt,benignitate acgratiaDei c H R STI ,atque Buangelq uirtute ad Hilutcm, uitam^ inueniendam eguiflTe apparebit, orditur autem primo de gentibus fìc»
Reuelatur enim fra Dei è coclo in omnem l'mpietatem hi iniußitiam ho^ minumjueritatem ininiquitatedetincntium : quoniam quodcognofci de Deo poteft,manifeftum el^ in ipfis: Deus enim ipfis manifeftum fede, Inuis; fìbilia enim eius ex a'catione mundi, effeclionibus ipfis intellccTta pcrfpid^ untur « Actcrnaquoqjipiìus potencia, hi diuinitas,u» fìntipfi inexcufabi' les, quoniam nolcentcs Deum,non ut Deum glorifìcauerunt,aut gratiam illi habuerunt,red infatuati funt in difputationibus fuis, & obfcuratum cfl infipiens eorii cor,dicentcs (è effe fapientes, ftulti fa<fti funt, &C mutauerunt gloriam incorruptibilis Dei in fìmilitudine imaginis corruptibilis homi^ nis,& uolucrum,8^ quadrupedum,& ferpentium,
REVELATVR hoc loco, non eodan modo quo fupradicìum eft,reuelari iu^ fìitiamDei in euangelio. Nam iuftitiaharc Dei, qux ex fide apparuit, & in fidem patcfacfla,cei tc in Euangelio cft, cum ante omnibus feculis fuilTct occulta. Ira au^ tem Dei e ccclo fu per omnem impictatcm non nunc primum in luccm prodit : diu enim antea eadem ira uigebat.Sed nunc primum animaduertitur « Vaitateenim peripeda incipit nunc demum appaierc fallìtas, £><1 lucisdiurna: obtuitus nočtur^ narum tcnebrarum dat cognitionem, qu^x ipfae per le non intelligerentur, homini#; bus prxfertim afsidua in obfcuritate uiuere allucfadis, nifi radio Tolis repente ob^: lato illarum caligo, bC cxcitas dcprchcnderetur. Sic uaitatc,9^ unitate fummi Dei, bi fidei ui, ac diuince gratia;, iuftiticecp munere hominibus oblato, fi ucìibusq; pa^ cis,£<l gaudi],qui ex illapercipiuntur,cognitis :Nunc demum intclligitur in^ felix, bC mifera illorum uita, qui flagitijs toti cooperti, illiufmodi^' uitam potifsi^ iTiamexiftimantes,Dcioffenrioncm atque iramaduerfus fenonintclligebant. Ita^ que aliisidem hoc uerbis ad Philippenfcs fignificans Paulus, Vt audiam,inquif, de uobis, quod ftetis in uno fpiritu, una anima collaborantes fidci Euangelij non territi ulla in re ab aduerfarijs,qu:equidcm Euangeli] fides illis efldeclaratio in# tcritus,uobisautcmialutis .Àtquihoc lapfu in unampcne ruinam totum homi^ numgcnus deciderat, nifi Deus ludceorumfìirpcm fibi ipiè rctinutflct, &: ab hac cani cxcitate mentis adluminis fui afpcčlumreuocauilTet, eledo fibiAbraam,qui poftea pater futurus eilet multarum gentium. Deus cnim profedo cum ha'c tans ta, 5C tam prarclara opera faceret, atque ea proponeret homini intuenda, atque con^ fyderanda, uoluit in illis diuinitatis fux uiitutem fpeculantibus apparere. quam
D 2 quidaii
quidcm prouinciam, munusc}; Tpcculandi philofophia fufccpit, uiqj ingmij 5C ra^ tionis, duntaxat ilio natura: dono fubleuata, atquc adiiita, per quod apra nata cfl; hominis mens ad pcrucftigandum diuintim in crcandis rebus conftitucndis^ conlìlium,5<lpotcntiam Dei,5Č unitatcm potuit cognofcerc,atqucex uifìbilibus ìntelligerc inuilìbilia. Scriptum cnim cft,CoGli enarrant gloria Dei, opera manuu cius annunciat firmamentu. Ac deinde rurfus, In omnem terram exiuit fonus eo? rum, se in tìncs orbis terree uerba eorum. Hoc itinere igitur, dC his dudoribus ad Deum liomines peruenientes, cum illius amplitudine, maieftatem^ cognouilTènt, 8cunum ede natura dominum intcllexifl!ènt,cumcpcum adorare, öd uencrari,8<l omni cultu glorificare deberent, repente uanitatequadam ingenij, errore men^ tis ca:cati unitatem, 5C inhnitatem illam omnipotentis Dei in plura quafi frufta dircerpfèrunt,aliosq5ribideosnumao complures, quos falfa opinione libi depins xerant, ad colendum adfciuerunt, inanes, mortuos ueluti ludibria quardam hu# mana:uanitatis,fuppolitaà diabolo,atque fubiccìa,quois naturam nofl:ram,fa-člam ad imaginem fummi Dei, ipfe ad Brutorum fenfum detračlam, atquc abie^ clam in potcuatc habere poflct, nec tantum mortales homines, &C beftias, auesq; cceli, ferpentesq,' terra: in honore,8L in cultu Deo antetulcrunt :fed horum ctiam ipfbrum inanimata fimulacra, imagines,ad cxtremum dementia,tcmaitatisi^ progrefsi,ut quod fumme mortuum clTct, fumme ctiam uiucnti, quali in illius con^-tumcliam opponerait. Atque hic quidcm crror,&^ commune pene humani generis dcliclum à fapicntibus fccult, ab authoribus philofophia^ inmundum fuitindu^ <flum. Hi cnim funt,qui ua itatcm in iniuftitia dctinuerunt,hoc eli:, qui intelligentes de Dco, quod ucrum efict, fumma cum illius diuinitatis iniuria falfimi omne fecfìati funt. Nuncuideamu4,qua:fuaitmcrccs huictaiito errorijucl federipotius ab Deo ipfo relata, 5C tributa.
Ideo & tradidit illos Deus m defyderia cordium ipforum in mqumatio^ nem, ut dedecorent corpora fua in lèipfìs, qui permutarunt ucritaté ipfius in falfo, &C colucrunt,ac fcruiucrunt creationi creatore practcrmiflb, qui eft bcnedictus in fccula, amen. Propter hoc tradiditillos Deus in aftečtiones dedecorisjfocminac^ illorum permutauerunt naturalem ufum fcrmineum in ufum prxter naturam. Similiterqj mares dimißb naturali ufu fermio nscexarferunt in appetentia fui mutua, mares in maribus turpitudine per" petrantes,& mercedem quam oportebat errorisfuiinfcmetipfis recipiens; tes.Etquemadmodum non approbauerunt Deum habere in cognitione, tradidit eos Deus in improbam mcntem,ut facerent, qu3c non decebat: re? pleti omni iniuftitia, fcortatione,prauitate, auaritia,uitio,pleni inuidia,ca:^ dc,rixa,dolo,more improbojfufurronesjdetradores, Deoinfenfì, contu^ meliofì, fijperbijiadatores, repertores malorum, parentibus dicfto non au^ dientes, fine prudentia, fine compofìtione uitac, fine amore, fìnefocdere, fine mifericordia. Qiiiiuftam corredionem Deicognoièetes, quòd qui caa ha agunt,digni morte funt,non folum ea faciunt, fed 8č probando confen^ tiunt facientibus,
V 1 D E s mi fratcr quanta (yluamalorum ex ilio primo errore induda in gc« niishominum fit, care quòd Deum, quem cognouiffe uidebantur, repente dcfe^ l ucrunt, cultum, ac gloriam, quam dcferre illi dcbuerant, ad muta fimulacra potius, ad fičlas imagines hominum, aut brutorum contulcrunt. Et fanc a:quum fuit,ucl oportuit potius, ut Apoiloli ucrbo utar,ut,qui tantum in Dco à ucritaté fc
tatcfc remou^? ant, öd qui tantum lumen diui'nx bonftatis non afpcxerant, ne in cxteris quidc""* partibus, adionibus^ uitx aut mente, aut oculisn'te utcrcntur» Non enim futt dignum, ut qui in Deo ueritatem falfitate commutauiflent, qui cftrumma,£<[ primaueritas,in{cipfis,qui funt imago,Si fìmulacrum illiusueris latis, ueram legem pofsiderent, etfi Deum non honorabant, ut fuum honorem colerent, fed in capite ueritatis falfa opinione hallucinati, cum idola Deo preferì rcnt, in fé quoque ipfis turpitudinem, dC dedecus honeftati antetulerunt, ut eft in pfalmo fcriptum, Homo cum in honore ellèt, comparatus eft cum iumentis iniì^ pientibus, In fé ipfis autem, id eft, in corporibus fuis. Qui enim de mundo funt, ne;: que Deum conditorem, Si remuneratorem hominis agnofèunt, hi cum de immor? talitate animi,&ide carleftibus praemijs nihil admodum cogitent,corpus unum habent,quod maximeexcolant,fefeq? totosin ilioconftituant,Si collocent,qui cum idem opes,diuitias,lauta ucftimcnta,equos,argcntum,familiam,cxtera^ liuiufcemodi idcirco maxime expetant , ut honeftiores, Si pra:ftantiores carter ris elle uideantur, nimirum ridiculofe errant, uel miferabiliter potius, cum ipß omnidedccorc,turpitudinec{; tanquamcccno obliti,his exterms rebusoculosin^ tuentium fefe putant polle perftringere. In quo Si peccatum fané illis idem eft, £i poena peccati. Ita enim peccant in femetipfos, ut fcfeturpifsimosjmifcrrimosqj oftendant.
Quapropter defenfionem nullam habes òliomo qui'cunquc l'udicas, ni quo enim iudicas alium,teipfum condemnas. Badem enim fads tu, qui iuf dicas. Nouimus enim quòd mdidum Dd eft fccundum ucritatcm in eos, qui talia faciunt, Putas ne hoc ò homo iudicans eos , qui tali'a perpetrane, & ipfe fadcns ea, quòd tu eftLgies fudidu Dei:' An diuitias bonitaus eius, 8i tolerantiac, 8i longanimitatis defpidscignorasjquod bonitas Dd fn poc nitentiam te dedudt, fecundum duritiam autem tuam. Si impocnitens cor, recondis tibi ipfi iram in die ira:,8i reuelationi's, 8i iufti iudfci] Dei,qui red;; det unicuiqj fecundum opera eius,
DEMONSTRATA populorum omnium, qui ailtum idolis impende^? bant communi iadura, Si clade, quodój propter perucrfos cultus omnipotentis Dei in omnem turpitudinem. Si dedecus cuncftorum fcelerum lapfi erant, eos ctiam nunc acrius coarguit qui in eifdem criminibus inuoluti, cum fefe iplì non refpiciant, de aliorum uita,Si moribus tam facile obloquuntur, Si felle liuoris ma# liuolentixqj fuffu(ì,ac ftudiofe caeteris obtredantes,proximi famam l;^dunt. De his enim potius eft,quam de illis fermo Apoftoli intelligendus, qui in magiftratu,Si po tcftate conftituti legibus coguntur ad iudicandum. Uli enim legitimam iudicandi nccefsitatcm habent, ncque cum id iure faciunt, id illis uitio dari oportet. In eo po^ tiiis errant, quòd qux in alijs reprchenderunt, fa:pe eadem iplì agunt. Hoc au^ tcmhominum gcnus,quod de altero fponte iudicat,etiamà Domino in Euan;; gclio notatum eft, Si reprehenfum. Qiii in Matthcco, Nolite iudicare, inquit, ne iudicemini .Inquo enim iudicio iudicatis,in eo iudicabimini, Si qua in menfura mctimini,metietur Si uobis. Qin'dafpicispaleam inoculo fratris tuie"Si in tuo trabcm non animaduertis e" Et certe hoc genus dupliciter im'uftum eft,quod Si facitea, qua: non decct. Si iudicat cos,quos non debet.quoquidem genere cri# minis, ac uittj,hominum genus imprimis laborat. Nihil enim fere promptius, nec cclcrius eft ucl cogitatione hominis ad fufpicandum male de alta o, ucl detrae (fìtonc,Si malcdicentia, fimulatque quts fufptcatus eft: Ita hoc crimcn reltquis criminibus, qu;r in hominibus multa, Si magna pauloante dida funt, maximum
D } pondus
pondus, di. momcntum afFcrt. Qin'd enim ucl im'qin'iis fieri potcH:, quam iudicarc alterum in co ipfo, quo tu qui iudicas, damnandus es^ ucl improbius, quam ea agc# rc,5d perpctrarc,quaein altero damnationc dignaiudicaftic Etcniinfatis eadcm ipfe agis, èc perpctras, cùm,quibus de altero fufpicionibus ut male ientias, pa mos nere, in eo ipfo te iudicas paria fadurum, fi eodcm loco efles. Qiiaiidoquidem fi cllès bonus,nihil^ in te mali recognofccres,ncque tmprobi,ne de altero quidem im? probe fufpicarere, Ac illi quidem abs te qui iudicantur/pecie quadä fortafsis igno? rantire, inaduerlìonc am'mi fubleuari à grauitate delicli aliqua ex parte poflìint. Tuucro quieos iudicas, qui eo ipfo, quo iudicas, notionem, fcientiam habere te confitearis eflè illud aimen dignum damnatione, quod reprehaidis, cum illud idem ipfe committis,qua nam defenfione aduerfus Deum es ufurusc" cuius unius iu^ dicium in ueritate eft. Non enim leui conie(fìura,non fufpicionibus incertis,non fì:u dio obtredandi ad iudicandum ille adducitur,td quod tu facis, èC qui apertum cri? men proximi,!: ullam partem arquitatis haberes,&: te ipfe refpiceres, diisimulare po tius,tegercc|,' debebas, ultrò occulta patefacis, fufpiciofa coai guis, dubia in multo peiorem partem interpretare, Sedcertifsima cognitione dC peccatorum, SC cordium iudicatDeus.Eius enim unius proprium eft indicare orbem terrarum in iuftitia, populos in aequitate, qui finxit fìgillatim corda hominum, qui intelligit omnia opera eorum. Tu feda iniquitatc ad faciendum iudicium de altero accedis. Putas'ne igitur,tu qui iudicas alios, dC ca ipfe facis, qunc in alijs reprehendis, quòd effugies iuftum iudicium Dei i Cum tuum ipfius iniquum, iniuftumq; iudicium proximus tuus non effugiat e" An forte eius tolerantia, longanimitate, Sé patientia du? ceris ad defpiciendum ipfius bonitatem, ÒL moram, procraftinationemcj; ad ani^ maduertendum inte^negligentiam harum rerum elle putasc'longe falieris pro? fedo, fi ita arbitrare. Illa te bonitas Dd,illa patientia non te inultum linit,fcd fpatiumdat tibi aliquando refipifčaidi, ad pccnitcntiam,ac ucniam rcuerten? di, Qiiòd fi non flederis ammo,nec adperfugiummifaicordijeilliusteconfers, lèd duro corde, pcdore pccnitendi nefcio diuinx illudis toleramiae, boni? tati : erumpet ,crede, in afperiorem longe, &Č grauiorcm aduerfum te iram Dei o? mnipotentis indignatio diuturna, expedatione colleda, acerbata, atque in die irx, Sdfeueritatis eius tibi apparebit. Nouit enim ipfe, fcit optime temporum mmfuram,S<Ifuumcuique tempus,fua Ipatia prčvftituit,ultra qua; non cfc am plius ueritatem iudicij fui, pra^mium, aut po:nam pro meritis prorogarurus . Illud enim in die irx, &<lreuelationis iuftiDci,quanquam de ilio ultimo', genera iic^ iudicio intelligi congruepoteft,tamcn melius referturad d:cm illum,quem fingulis prarftituit, ut de illis iudicium faciat Deus,qui quidem diesfarpe ctiam in hac uita manifeftus fit.Siueautemin hoc,fiuc in altero feculo,fiue ad pccu? iiare, 5<1 fuum cuiuscp, fine ad cuncìorum uniuerfum, commune^ iudicium:fin? gulis Aia conftituta, 8<1 pracfcripta dies eft,qua ad difquifitionem anteadx uit;u iiocandi funt, ut uel iufta feueritateDei puniantur, fi in malo fe exercuerunt, nel bonitate, dementia conferuentur, fi id bonis , ÒC finclis operibus funt promeri • ti. Eft enim unicuique Deus fecundum eius opera mercedem redditurus, At cjuo-modo redditurus e" lege quar fequuntur,
Hi's quidem per pcrfeuerantiam opcn's boni',glon'am,& honorcmj& iiif corruptibilitatem quxrentibus uitam acternam: his nero, qui conientiolì funt,& non obediunt quidem ueritati, obtcmpcrant autcm iniuflitix, indi? gnatio,8^ irajcomprcfsio, ÒC angor in omnem animam hominis pcrpcnan tis malum.Et Iuda:i primum,8d Grxd: Gloria autč,5£ honorj& pax omni patranti bonum,& ludxo primum, Grxco. Non cnim pcrfonarum eli difterentia apud Deum, Qiiicun(^ enim fine legepeccaucrunt, fine icge&
paibunt
p€ribunt,& quicunque in lege peccaucrunt,pcr legem ludicabiintur. Non enim auditores legis i'uftiapudDcum funt, fèdobferuatores legis iuftifìi; cabuntur«
R B D D E T, inquit,unicuicg fcciindum opera cius,rcddct mqu3, his qui per bo? ni opais pcricucrantiam quajrunt uitam a.'tcrnam,qiud rcddctc' gloriam, dC honorc, & immortah'tatcm,inquit. His nero,qui per contumaciam, &C ftudium contradicen^: di, contraq; faciendi ucritatcm non audiunt, ncque fc illi tradunt faciles & dociles, fed iniuftitiam fedantur, illiusq; prauis fuafionibus pctius obtcmperant, indignai tic adcfl,atque ila à fummo Deo, opprcfsiocj;,&^ angor in omnem animam homi# nismalum perpctrantis,&:llud3eiprimum,&l Gra:ci, His quidcm qui iuftitiam fe^ dantur öd ucritatcm, prarmium adcrit gloriar, uitarqj immortalis. His uero,qui re« pugnant ueritati, ÒC le dant iniuftitia:, iam adeft pozna indignationis fummi Dei, Omnium enim talium anima iam opprella angoribus, uexata folicitudinibus, üif mulis prauarum cupiditatumpuncla,atqueexagitata,non habet locum,ubi re^ fpirare pofsit, (ed monllris fcelcrum, qua: ipfamct in fe perpetrando progcnuit, zC^ fidue perterrita premitur in anguftum, nullimi«^ in fe fìbi folatium conflitutum habet, (ed fallaciimi folamenta uoluptatum interdum à corpore mutuata, poft bre^ ucm illam, uanam^' fuauitatcm, ad luos tamcn moerores intcftinos redcat neceflè cfr. Harc, inquit, poena iam adcft omni anima: perpetranti malum, qux non ìutn^ ram gehennx damnationem auferat, fed qux iram Dei iam in hac uita ièeleratis rc# prxfcntet:Qiiicunquc illefuerit,inquit,liueludxus anteagenere,aut profefsio^ ne, liue Graicus, econtrario,qui bonum opcratus fuerit, Ù. in rccle faciendo pcr^ feuerantiam adhibuerit,non alium fibi finem propofitum hatfcns praeter Deum, bC uitam actcrnam, immortali hic honore, gloria d Dco afficietur, fiue ille antea lu^ dxus fuerit natus, fiue Gr^ecus, non enim perfonas Deus, fed paTonai um facfla, meritaq; difcernit. Atque in hoc loco quod Aipra diximus, dcnuo rcpctimus. Illud, primum, non conditionis dignitatcm ullam cxprimcrc, fed notationcm tcmporis, Antequam enim fides etiam c H R 1 S T 1 reconciliationem humani genais cum conditore hominum per ipfius Dei clcmentiam cfficerct, xftimabantur omncs apudDeumnonex nationis merito, fed ex opaibusbonis, aut malis, in quo lu* da:orum leuior, Sčlabor, 8<1 ratio multo faciliorfuitadipiiècndi regni Dei, Legem enim habebant, qua inftruebantur, fed Si de gentibus, li qui ueritatis in'm cogno-ucrant, bi Dei amore capti illi fefe in moribus, 5d uoluntatibus fuis conformane^ rant,ipfumq? libi premium, & uitam ab co arternam depopofcerant : hos Dei ^qui^ tas, mifericordia nullo modo patiebatur fpe, uoto ilio eflè deceptos. Atque hoc prouide Paulus interpofuit,ut ludarorum reprimeret infolentiam,ad quos mox coaiguendos à reprcJienfione gentium erat tranfiturus, ut oftenderet curcc fcmper fuilìè Dco, quocunque e genere cos homincs, qui Deum fibi ipfum, furru mum bonum propofuiflent .ludari enim cum magno fcà gentibus dilèrimine fe=: parari perfuafum libi haberent, cognitionc fcilicet neri Dei, òi obfcruantia legis, legcmcp maxime fcmper gentibus opponercnt, fupcrbius illa quodam mo^ do gloriarentur, omncm^' in illa fpcm haberent repofitam, ita fc gcrebant pcr;^ inde ac Deus propter donum legis, quod ludarorum nationi fecerat ipforum eflèt proprius Deus, éc non cum alijs gentibus fc communicaret. Qiiorum ut hanc tan^ tam Paulus arrogantiain contundat, idcirco legem iam eneruarc incipit, omncm rationem falutis antcEuangclium quidcmopcribus bonis, in Euangclio autcm fi^ dei erga Deum per i E s v M Chriftum acceptam ferri direi e. ERGO inquit 1 V L1 V s, antcquàni Christi fidcs mundo eflčt denunciata,non ludivis fo-lum, Icd unicuiquc ex gentibus aditus in coclum per bona opera patcbat, inquo uideoà fancftis uiiisellc aliquibus dubitatum.Sedut hoc lic abeat,qfiid illud, qucmadmodum accipicndum eli e" ut opcribus bonis noftris, non iam gratia:o^ mnipotcntis Dci,nollra: lit falutisfpes,5l immortalis uita accepta referenda.
Tum
T v M e g o : Non mcdiocrcm commoues difputationcm mi fratcr, fcd ego quam breiüfsimc potero, quaiftionibus tuis occurram ♦ Ncque ita,ut mca dicfìa lic accipi uclim, quali ca rata, fìxaqj fint, ucrum cum hac conditionc, bocc^ pado li au^ thon'tatc eccleliae fucrmt approbata, quod idem ubiquc, in omnibus uolo intcls ligi. Ac quod ad pi imum tuum poftulatum pcrtinet,non uidctur clic dubium,quin hoc aperte deccrnat Paulus: Antc^ uirtus fìdei per i e s v M Chriilu mundo cffct cnuntiata,licuifle uetcribus illis tumGr3ccis,tumIud:Eis,quircc1um ordtncm uita: fecuti cflcnt,&:[ operibus bonis fe cxcoluillent, ad coelcfte premium pcrucnire ♦ Scd qu3C lint opera bona,id cnucleatius tradendum eft.Bona opera funt,qua: & ex bono initio oriuntur, ad bonum fincm pertendunt, Qiiicimque cnim boni opcris fui finem aut in laude hominum (id quod ex gentibus, qui excelfiorc animo cllè uide? bantur, cundi fere faciebant) aut in pecunia prxmio, aut in uoluptatis, aut in op^: portumtatibus, d^ commodis uitx dcgendce ponit,is, ut illud aflequatur, quod po;: flulatjucruntamcn trudfroperis boni dcpcrdit, qui eft uita ccterna. Rurfus fiquis ipfam uitam ^tcrnam appeteret, ad eam omnibus fuis confilijs, conatibusq; cons tendcret, atque is opem tarnen fuo optato confequendo, auxiliumcp precarctur ab ijs, quorum illius dandae, conccdcndcE non eilet poteftas, hoc cft à fallìs di)s, n:e iftc quocß fpc fua, S^ rationc tota fallerctur. In ipfo cnim capite, principio uerita? tis, errore lapfus in diuerfum longe tendcret, quam libi ipfc ab initio propofuiUct, Qiiid ergo eltc'ex utracp parte necellc eft,cx capite uidclicct,atcß ex fine non falli ei5, qui fit honorč immortalitatis adcpturus,&^ ut petat à fummo, ucroDeo,&^ ut qd* optimQ eli,petat uitam,fcilicet a:ternam, Qiiaproptcr Paulus nouum hunc,8č difll« čilem ludaris proponens locG, H I S inquit,per boni operis perfeucrantiam qimf rentibus uitam ajterr^, gloriam, 8C honorem, dC immortalitate largiturus eft Deus. Et ad Hebroeos, Oportet accedente ad Deum credere primum,quod Deus eft, &C fic remunerator quacrentibus fe. His ergo, qui ab uno Deo 5C omnipotente qua^lìue^; rimt uitam 3eternam,fuiq; delyderij confequcndi fpem in ipfo ilio eodem per perfe^ iierantiam in bonts opcribus pofucrunt,nullo unquàm tempore,fiue illi Grxci, fiue ludaei extiterunt,defuitDeus. Verumita fe res ante c H R l S T l fidemhabebar, ut Iuda:i Grarci in capite quidem difcordes ellcnt,in fine ipfo confcntirent, Qiia:^ rebant enim uulgo no uitam aeternam,non cnim cam,necp gcntes agnofcebant, necß ludcEi in lege propofitam habebant : fed frudus terrae, OC uitx commoda confeda^ bantur ,opcs,familias,liberos,regna,pacem,atcU otium,éi eiufmodi bona,quaj abfunt nimirum à fummo bono, intrac^ breue curriculum humana: uita: omnia conclufa funt. In eo autem difcrepabant, quòd Iuda:i ifta ipfa terraia bona ab optimo tamcn authore Deo expetcbant,gentes ab ementitis faliis dijs.Ex quo patet etiam alte? ri tuaz dubitationi refponho. Non enim fine eximia, peculiari gratia Dei, fi quis ex hoc comuni errore fe emerferat,8<l ad Dcum uerum fua: immortalitatis fpem uo^ tumqj direxerat, poterat aut in tam pra^claro confilio infilkrCjaut tanti pra'mij ho;: nore non falli. Ac quod adiudxos quidem attinet,plurimos eorum nouimus ab ipfo Deo edodos no folum de prxfcnti eius ui,8<^ maiellate,fed de c h r i s t o futuro, ac uenturis per ipfum in hominum pofteritatemDei beneficijs, multa, èC magna, 5C mira ceciniflè. De gentibus uero partim ante legem datam multos fcimus à Deo in iieritatem,&£ finditatem uocatos fuilTè,ut Enoch,ut Noc,ut Melchifcdech,iprumt]; imprimis Abraam,partim poftquàm lex fuerit tradita de ipfis grxcis, fi qui uerum, Sd unicum Deum libenter agnouerGt,cumc}j adorando,8d colendo ucnerati funt, be? nefìciaq; ab co,qua: clTènt optima,petiuerunt,illius bonitati, potcntia'^ confili, cre^ dibile eli illos benignitate,6d clanentia fummi Dei,fui exitum deliderij, di honorem immortalitatis elle alTècutos. Qiiod enim gratia: iam eft, ÒC liberalitatis fu^e, bonis mcntibus femper occurrit Deus, di illis oftcndit lumen ueritatis Cux, ncque in hoc munere |^nignitatis,8<;iuftitiae, fux unquam bonitati finem, modumcp pracftituit, nec in beneficijs fuis dilargičdis hominem ab homine, aut ludacum à Grarco uult fìbi clTè eximiiì» Itaq; Petrus in adis: Reuera percipio,inquit, quòd non eft perfonarQ fautor Deus,fcd in omni gcntcjqui operatur iulìitiam,acceptus illi eft. pror s vs
mihi
mihi ifla probantur,inquit i v L i V mihi abs tc fatisfadiim,fcd qui rcßarc ui dcbatur fcrupulus huiufmodi.Qiu'd ergo attuh't fides Chrifti, fi ante cä licebat prx^ mium adipird,quod (bla ipfa polliceri uideturc'quoniä de hac re Paulus alio loco tra cìaturus cft/uo loco potius id abs te petam.Nunc pergamus ad reliqua;
Quicun(^ enim fine lege peccauerunt,fine lege 8C peribunt; SC quicunq^ in lege peccauerunt, per legem iudkabuntur*
v I d e s'n e ajquitatcm diuina: legis,conditionisc' fì cnim omni peccanti Tuie in lcge,fiuc extra lcgem,iudicium nihilominus,8i damnatio ed conftituta,nccclIàrio omni rede facientijliue in lege/iue extra legem/uum paratum prxmiumj&l propo^ fìtum eft»
Non cnim auditores legis iufìi apud Deum,{èd obferuatores legis lufìifì cabuntur: ubi cnim gentes legem nonhabentes natura eaquac funt legis agant, hi legé no habétes, fibi ipfì funt lex. Qui oftédunt opus legis fcriptü in cordibus fuisjconteftante eorum confcientia^SxI alternis inter fe ratiocina^ tionibus accufantibus,aut etiam defendctibus in die,quado iudicabitDeus occulta hominum fecundum Euangclium meij per I £ S V M Chrifium,
A M p L 1 V s etiam fìimatur ab Apoftolo haec ratio, aut enim legem habere, aut legem obferuare iuftifìcat apud Deum.Si tantum habae,nihil omnino tribuendum cft operibus bonis,rcd folum nomen generis,8d nationis ualet apud Deum, omnes^ prorfus ludari in tuto funt,etiam qui contra Deum,& legem seccando ueniüf.Graeci ucro funditus 8C omnino funt pa diti, quäuis probi eorum aliqui,&l iufti, de Deo SC de iuftitia Dei rede fenferintjfadisq; quod fenlcrunt,id prce fe tulerint,8^ uitam cum pietate,ac ratione honoris Dei caufa totam direxcrint,hi tamen uniiierfi frufìra in optimis adionibus fe exercua unt,2*l fide qua fpcm locauerant in Aimmo Deo,falfì, atcß decepti nihilominus intereunt,quod cft à Dei uei itate öd iuftitia remotiflimum» Sin autem legis potius obferuatio facit iuftitiam,€tiam qui legem iftam in tabulis no habuerunt,opera autem legis SC prsecepta natura: dono,6d uoluntatis propofito ob^ feruauerunt,hi apud Deum iufti funt cffedi.Legem enim quam in lita is cxprefläin non habebant,in cordibus fuis fcriptura meliore impreftam habuerunt, dC quoniam non eft fatis rede facere,nifi id etiam fponte,6<l redo confilio fiat,ideo adiecit Apofto iuSjConteftante eoi^ confcientia,& akernis inter fe ratiocinationibus accufantibus, aut etiä defaidentibus» lllud enim opus uere bomx eft, quod non cafu,aut tantü ufu, fed quod mente redi conièia,poft uariarum difceptationes rationum diffinito cofilio quis facit,in quo uno confiftit uirtus.Qiiod fequitur autem in die,quando iudicabic Deus occulta hominum,traiedio eft,ad id enim retro trahitur, quod fupra didij eft, qux enim in cordibus nunc funt fcripta,hominibus occulta funt, doneč ad illius fu^ premi iudici) diari ueniatur,quo tempore utiq; illa omnibus patebunt,5<: palàm ex^ pofita erunt.Cuius quidem iudicij denunciatio in ueteri quidem lege pluribus locis notata,à Chrifto autem lefu in Euangelio clarius fìgnificata eft, qui cft iudiciij illud pro patre Deo exerciturus,atcß ideo didum fecundum Euangeliu meum per Icfum Chriftum.Porrò Pauli Euangclium idem eft,quod dC Chrifti, fed non eodem modo, Euangeli] enim author Chriltus,minifter Paulus.Sed OC cundorum, qui rite credut in Chriftum,unum atcß idem,quod 6C Dd,SC Pauli Euangclium cft,
Ecce tu ludcus cognominarisj&^ acquiefds legi,& gloriaris in Dco,5<^ co gnofcis uoluntatem,& probas quc meliora funtjinftručtus ex lege,perfuais lusqj es te duccm eflè caccoiVjlumen corum,qui in tenebris funt, eruditorc in[ìpientium,docT:oré fimplicium,ut qui habeas formationé cognitionis,& ueritatis in lege, Atqui tu docens altcrum,te ipfum non doces,qui prxdicas
E non
non furandum, furaris;qui dids non adulterandumjadulteras:qui abomi^ naris idola/acrilegium commitns,Qui in lege gloriaris,per pracuaricationc legis Deuminhoneftas, Nomen enim Dei propter uos uicuperatur inter gentes,quemadmodum fcriptum eft,
HOC fcriptum eft in Efaiadi'ccntc:Dommatorcscius inique agunt,8<!iu^ to ta die nomcn mcum blafphcmatur. Ezcchiclis quoque eft: Cum dicit dominus no propter uos ego faciam domus Ifrael/ed propter nomcn fancflum mcum, quod pol^ luif fis in gcntibus.Vcrum illud urgct Apoftolus,non cfle legi,ncque fcicntia: legis, fed bonis ex legis dodrina opcribus conHdcndum.Qiiamobrcm ludaji qui fc dodo^ res aliorum.ö^ tanquam duces carcorum efle arbitrabantur,tumcbant^faftu quodä ex fciemia, OC cognitione legis,cum ijs qux ipli nullo fuo labore, fed tantum Icdio^ ne diuinac legis comparaucrant admodum gloriarentur, libi^ plurimum arrogaiét, Cistei os autcm ucllcnt habere fubicdos fibi,öd ucluti diicipulos,8d cum ca,quac caete ris praccipiebant facienda,ipfi minime faccrenr,non modo nullam partem iuftitia: ex lege confcquebantur,fcd infupcr dedecorabant intcr gcntes, èC legem, & authorcm, ac latorem legis dominimi Deum. Nam qua aif.Qiii abominaris idola, fàcrilcgium committis.De facriicgio hoc fic intelligcndum eft. luda:i qui propter Dei lionorem idola abominabantur,Ö<l in lioc certe honorem Deo uero habcbant, rurfum cundem Deum ex alia parte fuis malefadis dchoncftädo dctrahcrc illi conabatur,quod prius conceilèrantjUt quem illa ucna-atione,illoq; cultu habuerant dignfi cuius caufa ido^ la deteftarentur,nunc prx fuis uitijs cupiditatibus indignum r urfus ducercnt,cui in bonis moribus hont^fjSč in piìs,ac fandis opcribus haberctur.lta abominatio ido^s iorum,pictatis illis laudcm erga Deum cxhibcbat.Rurfus autem Dei eiufdem deho neftatio,quem alio genere criminum dcdccorabät,racrilcgij eifdem notam inurcbat. Sed poiTunt hxc uerba ilio etiam modo exponi:Q.uod ludsi fcilicet qui idola abomi nabanturjöd omnia,qux honori idolor um data,confecratacjj cflcnt, eadcm abomina« tione afpernabantur,ftatuebantcp impura,öd polluta c(te,nccß Tibi licere illa ipfa con^ tingercji-jdem tamenhoc fas OC legitimum,auaiitia addudi,aut intemperaiitia uiolas bant.Sajpe enim nonnulli eorum partim depeculabantur donarla dcorum,partim ex ijs,quae oblatafuerant dijs efculcntis,poculentisq,' ucfccbantur. Cum autcm c facro loco in profanum auferre fàcrilcgium fit, ipfi contraria quadam fpecic ex abomina^ to loco,at(^ inccfto in facrum furripiebant,cum fcmctipfos illarum ra um furto con« tadu(^ polluerét,legcm9 Dci,5d prarccpta illius pr^tuaiicado uiolarct,quöd ipfum crac proprium ludajis facrilegium.
Nam circucifìo quidem prodeft,ß legem obferues: fin autem tranigreG forlegis fi'sjcircundfio tua pracputium fada cft,fi ergo pricputium iufta le gis curtodiat,non ne prscputium illius in circuncifìonem rcputabitur,8^ iiif dicabit ex natura pracputium legem complens, te per litcram5dcircund# fionem tranlgreflbrem legisC Non enim qui in aperto ludxus, ncque qux in aperto in carne eft,drcundfìo eft : (ed qui in occulto eftluda:us,& cir^ cuncifio cordis in fpiritu,non in litera eft,cuius laus non ex hominibus eft, fed ex Deo,
I A M intrat magis,ut inancs,irritoscp oftcndat exteriorcs ritus, 5<!corporcas ob^ feruationes kgiSjhduciamqj fuper his,quä habcbant Iudci,pcnitus infringat,quodq; ucra:,ö^ Deo accepta: religionis eft proprium,ritus cxtcrnos, & corporeas obferua« tiones legis omnia ad intcriorcm hominem,8l ad fpiritum cordis rcducat, in quo fo;= lo eft ueritas. Ac circuncilioncm oftendit prodcfle quidem, fi prxccpta legis fcrucn^ tur;fi autem frangatur contrarijs operibus,8i uioletur lex,nihil iam intcr'illiufmodi
circunci
drcuncifìonem,& inter prxputium gentium intereflè.Si enim interfit, 5C carnis cir^ ciincifio uim habcat iuftifiicandi, nullum iam apud Deum uirtuns èC uitij,bom', mali difaimé amplius fit,ucraqj uis diuinae iuftiti^ tota euanefcat ncccflc cft.Si uero hoc fufcipi non potefl,illud econtrario eft nece(Iarium,ut fi gcntes,qua£ circuncifio? ncm carnis non ga-iint,corde tarnen circiincifa: fmt,explcant9 natiirac qiiadam bos nitate mandata lcgis,illarum pra:piitium Deo pro circuncifione habeatur. No enim qui fc ludaeum profitctur, pra:fcfertK abfcilTioncm pracputij, ille ftatim ludaeus cfi, nec carnis ciixuncifiojftatim circuncino, fed qui in occulto ludacus eft, ille nere eft Iudxus,hoc eft, qui non in carnalibus iignis, icd in mente, uoluntate legem fert: qui uim legis intelligit,illi9 obtem{3erat,is ludarus uere eft. Item circuncilio cordis in fpiritu non in litcra uera circuncilio eft.Nam circuncifio carnis fignum illius eft, qux eft in corde circuncifionis.Ac fallcre quidem poteft,& mcntiri quac in figno eft circunciliOjilla autem cordis fallerc,aut falli neutiquam poteft. Ac ut aliquid de to# £0 hoc ritu circuncifionis loquamur, Abraam cum per Hdcm, &C obedicntiam pro^ batus Deo fuiffct,gratiamq; eius fibi iam comparauiftct,non egebat ille quidem cir^ cuncifionis fìgno,quo apud Deum fierct gratior, (ed cu circuncidi iufllis eft, in eo id eft quaefitumjut initium figno faccret in totam pofteritatem fuam,quo quifucceflus ri fpatio temporum effent, indicium gererent generis, dC profapia: Abraam, à reli^ quis^gcneribusdiftinguercntur,utmanifefta forct fiio tempore benedičtio gen:; tium ex Temine Abraa: profeclura, QC iimul ut circuncüionem illam fignum obcs: dientiae patris fui Abraam erga Deum prx le fci-rcnt,cuius èC ipfi in obtcmperando Deo efte ftuderent fi:miles,circuncilioq; in cutcfada, in fpiritu tamaimagis perila iam umbram corporis quelita eft,pra:lertim9 in pcpulo ilio, qui duris femper fuic ceruicibuSjideoq; in membro ilio potilfimum fada eft circunci!Ìo,quod maxime ad? uerfariimi,8<! contumax eft rationi.Hoc figno,ut diximus,nön egebat Abraam.Eius cnim coram Deo humilitaSjSd reuerentia,&: in omni parendi ftudio alacritas, atque obedientia fignum illud anteuenerat.Sed caeteris exemplo eflè eft iuftlis, ut per cor^ poreum fignum pofteriores moniti ad confidcrandam fidem,6if obcdicnn'am Abraac, quam is habuit Dco,ac pcrinde ad eam imitandam fc conferrent. Igitur in populo diu terreftri,S<l carneo,5^ ad ea, quae terrx funt potius fanper anhelanti, ualuit ob^ feruatio,8č fignum circuncifionis, Vmbrac enim illis, dC figna pro ueritate diu fue^ runtjtaque illis tan^ carnalibus terror legis, Sč poznx, ö^faaificia uiciimarum, acerba execratio aduerfus eos,qui à prxceptis legis deficerent, propohta eft, ut adij: gercntur,qui fua uoluntate nollent, quacunqj pollet ratione ad cultum, &L obedicn« tiam ueri Dei, inuiti^ facerent, quod pater eorum Abraam fponte ante fecifl^et, Poftcp uero aducnit plcnitudo temporis eius, quod omnipotaitis Dd confilio ante fuerat pr3efcriptum,8<! in quo fradis legis,iuftitix omnibus repagulis,in omne gc nus criminum, hominum natura collapla erat, tunc tanquam adultum iam homis nem,nonpuerum iam,aut impubem amplius, fed uiriim effcčlum, 8l ratione uitam, non fenfu dirigere ualcntem,nonminis, Sd fupplicijs dominus, fed dementia, &C hii^ manitate uoluit ad fefe, ö^ ad fui ftudium, amorcmc;^ reuocare. In quo multa, ma^ gnafuac potentix,& bonitatis figna oftcndit. Nam quod omninoperditos reuoca^ uit ad uitam,prarfertim facilimo genere rcmedii,quod in credčdo Deo per i E S v M Cliriftum confiftitjpotentia: illius fuit.Qiiòd fibi rebelles,8<[ maxime aducrfarios rc? cepit ingi-atiam,infinitam hoc eius declarauitbonitatem, coniundam pari iuftitiae, &Ifapientiaegloria.Sapienti:E,quodnullis culpis,ÖL fceleribus à benefacicndodedu^ dus facilem uiam oftendit ad fanitatem rcdeundi,& opus cxterorum propè nobililli mum,quod poftremum operum fuoi^ ipfcmet efFecerat,uitio fuo corruptum,ad ma:s iorem etiam,quàm prius integritatč reftituit.Iuftitia: quòd cogitauit, & refpexit,n5 quid nobis,fed quid fua immenfa uirtute,8i benignitate dìct dignum.Egit autcm no bfrcum,quemadmodum ante egerat cum patre noftro Abraamiluftius enim filij eius fumus,fi fidei cius,c^ fi carnis reperiamur hacredes. Ita enim ait Apoftolus : Scitis, quòd hi qui ex fide funt,ij funt filij Abracc.Porrò ita cgit cum eo,ut eü euocarct,iu^: beretcß egredi ex domoj&c gentCjS^ cognatione fua,5C in eas tcrras,quas ipfe eflèt illi
E 2 tradi
traditiirus,migrare,polliccns fcmini ciiis illas actcrnas fc dat ur um, fernen^ ipfum 5č progcnicm Abrace fic multiplicaturum,iit numerai i quondam n5 poilct. Crediditc^ Abraam Dco,2<^ reputatu clt illi ad iuftitiam.Et lì enim m patria prius dcgčdo,6č in=: ter populai'esjcognatos^ uiucndo,qui ad idoloi^cultum dctìexcrantjoftaaTam forte aliquam in Deum contraxerat,illiusq; nomen,honorcmcjj uiolaucrat: tamen co ipfo, quòd Deo facile credidit,iuftus fìatim cft cflccìus. Maxima enim potilTima parte iuftitiae fufccpta,minorcs illas iniuftitias facile elifit.Eft ailt maxima iuftitia dare ho^ norem Deo in cultu quidem ctiä,8i^ fäcrificio,öi uoce,gcftu(^ corporis.Sed harc fimu lari polTunt.Dare autcm honoré in corde,fpiritu uera eft Dei omnipotentis adora tio,qux precipue cSfìftit in co,fi crcdatur illi,8<l pareatur,quan^ qui crcdüt,qui pofì: funt nó parerevQiiod ergo egit Deus cìj Abraam primò,egit idem poflea nobifcum» Exciuit enim nos,cduxitcg ex domo 8C cognatione noftra in qua ipie parum rite cole batur,hoc efl: ex uitijs,8C peccatis noftris,öi à talfoijz cultu deorü, Sicut fcriptil eft; Audi fìlia de uide,8d inclina aurcm tuä,S<l obliuifcere populum tuu,8<[ domum patris tui,0č concupifcet rex decoré tuum.Nouamcp in uita tran{tulit,qua,ri illi pareamus, «eternam eft nobis,8^ immortale traditurus.Omnia enim qua: tunc in corpore, car neo homine humano modo fada runt,in fpiritu,5^ ucritate in nobis diuinitus implés^ tur.Nam nec terra Chanaam, qua fcmini Abrase in arternu fe daturum pollicitus eft Deus,CEternam tamc tradidit.Sunt cnim luda'i carnale femcn Abraar,iandiu inde de^ puiri,at(5 eiedi,necrurrus innumerabile,ut cocli ftclLVjfcmé Abraae cxtitit,quod qui dem in carne fuit deduclu.Sed nos hlij fidci cius innumerabiles, di polTclIìo terra: seterna immortalis uita eft.Omnis enim Dei promillio a:ternitatč cÓtinmSjfpirituali ter intelligenda eft,quonia in folo fpiritu inelt a:tcrnitas,terrcna aiìt omnia caduca, inftabilia runt,5(l ab ipfo xternitatis iure perpetuo remota. Credidimus nos Deo perlefumChriftum, S^èuita priftina emerlimus, in nouamcp fuimus tradudi, Fi# idesi^ ifta nofti-a,8^ obedientia erga Dcu,ad iuftitiä nobis quocß reputata eft,in cumc^ ftatCfjgradumqj amiciti;E,8(^ gratiaz apud DcQ fumus prouedi,in quo fuit Abraa,ani: tequäiignfi circücifionis in exemplü futurae pofteritatis acciperet. Sed nec ipfe tum circucifione ^pter fè egebat,necp nos egemus.Pcr fide mini Chrifti intelledo ci'rcuci fionis my fteriOjSč co ucrc,ac fpiritualiter fufccpto,inanis pcnitus,8<[ fuperuacanea fa <fla eft carnis circilcifio.Nó ciTi amplius rignö,padum^ obedičdi,&: credčdi, Ted fide ipfam,&obedienti5 obtinemus.Ncc^ in carne opera legis,fed in fpiritu ipfo gerimus, g fili] Abraaj rumus,n5 per carne, fed pei- fide,in qua ne ille quidé eguit circilcilione, ut gratiä Dei acquireret.Ante eiri circiicifionem illi dC hdcs,8(: gratia Dei erat parta. Necß rurfus figno opus nobis eft,quo à ca:teris gctibus feparcmur. N5 enim gcnus unum,5([ progenies una,fed omnes undiqj homines ad fide Clirifti inuitati, uocaticp funt.Circijcidamur igitur nos corde,qua: eft uera circiTCÌfio,carnis aut umbras, fis: gnacula repudiemus. Atq? utina rede circucidcremur,amputatiscj; omnibus terrcnis curis,affe(ftiombus^,ftudio,S^ amore raperemur ad unii Dcfi per lefum Cliriftum do minum noftrum,qui extitit nobis huius diuini benefici},graticc|} largitor,ut cCt maxi me oppre(Tt,5^ cooperti omnibus flagitijs,criminibusc}; elfcmus, illamcg ctiam iufti-tiam penitus amifiHèmus,qua; in bonis operibus eft fita,repčtc,pra;tcr fpem, ncc opi nantes ad multo maiorcm,pra:ftantioremqj iuftitiam uenircmus,ut credétes Deo, Sl per fìdem credulitatis noitrai iplìus diuinar iuftitiae lìgnaculo inligniti,non liane, il-iam'ue uirtutem,fcd totti,8^ uniuafum,quod eft uirtus,idq; diuino propè modo,per Dei eiufdcm gi atiam afl!èquercmur,u(que eò quidcm,ut non reconciliati folum,tan5 quam amici,fed adoptati à Deo,tan^ filij fummum gradum honoris,&(; glorix fuai-mus adepti.Sed pergamus ad rcliqua, Nä qua ait Apoftolus:Cuius laus nó ex hof minibus eft,fed ex Deo,affirmat in ofnibus prorfus fpiritus ueritaté qui fimulatione nulla femetipfum obdiicit,fcd redus,ö<^ fìmplex lertur ad ipfum Deum,fefccjj illi uni oftcndit,&^ probat,nec|5 alium extra quxrit fynceritatis fucc fpecftatorem, aut iudicé. Caro aiitem contra fe iabct,£L tota foras conuerfa eft,qua:q,' in carne hgna imprclTa, incifa'ue funt,oculis hominum iudicantur,nò approbatione fummi Dei.Qiiod fi ani mi motusjg«: appetitioacs,&I cóiìlia ad humanam laudcm,aut cupiditatu terrcnar um
cxplc
cxplctioncm foras SC i'pfa fpcdant, carni iam com'uncfia 5C cum ca conflata canieum honiincin cfhciunt, qui totus pcndct cxtrinfccus cx hominum iudicio, non ex pro^ barione Dei,Si lande,atqj is ciun uariiim, & mutabile fit illud, ad quod fc accommo^ dac,nihil enim cft opinione hominum, dC populuribus ftudijs, neque rurfus aflcdu cupiditatum lcuius,aut inconftantius,uaiias ÒC ipfe fpccies, ac formas fubeat neceflè cft,ut fìmularc,ut mcntii i,ut fallei e, ut nunc hoc pra:fctcnc, tum illud, continue co# gatur. Qiii uero in uno Dco,S:; unius Dei iudicio ac uoluntatc fixus fpiritus cft, is ipfe quoque i cc1us, 5<[ uniufmodi, artcrnx^. Si immutabilis compos uci itatis, fcm^ per & ufqucquacp libi confmtiens cft, nec fallaciam ullam, aut umbram, ncque itcm nudum uarictatis admittit.Ex quoetiam patet ifta rccaitior Maumethanorum lex, quaj cx duabus prioribus legibus Moylis, Si c H R 1 S T i dcca pta, maleq; cohaü? rens neutrius uim, nec uirtutem imitatur, quam praue, quam'que pcrucrfe acccpc^ rit Euangclium,Si à fpirituali intclligentia illius auerfa f ucrit. qua: cum à corporali^ bus ad fpiritualia diuini ordinis fuerit procefTus ad humnnum genus falutari dodri^ na imbuendum atquc erudimdum, ipla retro rurfus a fpiritu ad carncm,corpusq; re dada cft. Qiiód li illa in corporcis liifcc rationem falutis eflè pofitam putat, quid at# linuit legem nouam condcrec' Si ab ea, qua:hida:orum cft, uel tantulum dcflcdcrcc" Qiianqiiam de ifta nihil quidem mir um cft,plena etenim cft tota incptiarum,£i inful fitatis.Q^uo^ minus relipircät,qui ex ea infatuati funt, omnem bonar um litcrarum, 8i bonorum authorum Icdionan,omnia ftudia artium optimarum fcdatoribus fuis inaniaducit. Itaque fit, ut homines fua (ponte carnales huius legis inftitutionc terrei pcnitusfiant,nullumcgfpiritualc agnofcant hominisinteftini cum Dco Commerz cium. Tum i v L i v S : Ita fe res habet,ut tu dicis,incuu't. Sola enim rccla cft ins telligcntia, quaj fpiritualis cft, neque ullam habere poteu ratipnem, id quod in coi f^ pore fit ad falutem,Si uitam :etcrnam necefllàrio pertinere,nili quatcnus forte aut in^ dicium aliquod pra; fe ferat. Si uelut teftimonium interioris hominis uoluntatis, aut ad reprimendos carnales afTedus ualeat, quanquam hoc pofterius, fi ratio ipfa per fe reprimat, totum uideri poteft fuperuacancum. In figlio autem atquc indicio maior fatpe ineft religio. Qiialis apud nos baptiimus cft, qui eius cftè uirtutis pcrhibetur, ut abfquc co ad uitam a-tcrnam non liccat afpirai-c.Qiiod Si ipfc tcftatus cft c H R S T V s, Qiu crediderit, inquicns,8ibaptizatus fua it,is faluus crit,pcrindc ac fine baptifrno non queat quis faluus fieri. PLVRIMVM mi frater, inquam, noftr^E baptifmi rationiabillaludarorum circuncifìone intcrcft, Uli enim in corporeo ilio fìgno pcnitus inhaircbant, nihilcj; ex co intcftinum, aut fpirituale cx legis lita a co;: gitabant. Nos hunc cx aqua baptifmum fine fpiritu fando nos intus lauantc infru? duofum eftè ducimus. Necelìària illis ad uitam, ncque cam aeternam, icd mortalcm, talis erat circunciho prarputij manu uidelicct facta. Qiicmadmodum fa'iptum cft, quod maiculinum non circuncidctur cameni prxputi] lui odauo die, anima illa di^ fpcreat è gciicre fup, quoniam tcftamcntum meum difsipauit. Nos nec tam pršeči? famSi afperam prxccptionem habuimus, ncc tantam necefsitatcm huius per aquam baptifmi agnofcimus,ut line co falui cftc non pofsimus.Sarpe enim fangiu'nc fuo,far^ pe ipfo per fc fpiritu iancìo, ipfacp fide in Chriftii, fine aqua,Si miniftro baptizati ad uitam alterna funt euedi.ficut Si illc in cruce latro,Si pucroru Bethlccmitarum,mul torum^ prarterca martyru,aliorum^ làndorfi res,Si gefta indicant.Scd quoniam de hac eadem re aliquante poft crit difputandri,pcrgamus modo ad ca qua^ fcquuntur,
Qiiod ergo eft id plus, quod habet ludacus C aut qu3c utilitas ci'rcuncijs fìonis C multum per omnem modum; primum quidem enim quo d eredita funt illi oraeuia Dei,
AB 1 E C T A iam circuncifionc, qua maximeludarigcntibus feantcfcrcbant,Si fine ea ad c H R 1 ST 1 fidem uenientcs lìiluos polle clic ncgabant,nc infultarcnt cx altera parte ludacis, Si illos inciperent gentcs contcmnere, rcucrtitur ad illorum caufam, famam^ dcfcndcndam, Si libi iplé opponit, fi cireuncifio, Si cci imoniae, Si
E 3 Icgiiima
legitima ludxorum nullius ad iuftitiam momenti funt,quid cft, in quo gentibus hu: darus pracccllat e" Plurimum, inquit: Digna cnim fola ca gens à Deo antchac habita eft,quam ille ÖC familiarcm fibi habcret, K quam peculiari lege inftruerct, fibicp pcr^ pctuo tanquam fernen foueret,ac conferuaret, è quo pi omifllmi patribus ludarorum ;Eternx haereditatis mundi authorem in lucem fuo tempore eflet produclurus. Oras cula cnim Dei funt,qu:ecunque ad docendum,rcgendum,8<^ maximarum rerum pro mifsionibus confirmandum populum Ifracliticum ab Deo prolata funt, qux illi gc# neri funt eredita, quod erat nota circuncifionis fìgnatum, quoad pro feminc gcnus illud fuit,frudlu cnim poftea uniuerfacfalutisin omncs homincsefFu(b,8duirtute fidei pafsim omnibus demonftrata, non amplius fìgno ad iuftitiam, fed nec ad unius gentis diftindioné circuncilionis notafuit opus.Scdrurfus de indigniate ludaeorü:
Quid cnim fi infidelcs eorum ah'qiii fucrunt, num infìdclitas ipfon rum fìdem Dei abrogabitC Abfit:fed fit Deus uerax, omnis autcmhomo mendax, fìcut fèriptum cft, ut iufìifìcerisin fermonibus tufs, &Iuincas, cum ludicaris,
c V JSi opponerctur à detradoribus ludaror um multa quidem, magna pro^ mifilTcillis Dcum,fedquoniamipfi,qua:uicifsimpromiferant Deo,nempe quòd cum unum Deum colercnt, fignumq; credcndi obediendi illi, quod in circunci^ fione carnis gcrebant,ipfo opere efFccf hiqj prxftarcnt, atquc complcrcnt, eiqj dC du^ cibus prccpolitis ab eo obtemperantcs elfcnt, legem'quc, &C pra:cepta cuftodircnt, multo maiore ex parte non lèruauerant, tametlì A poftolus, quod uniuerfì fere ege# runt, ut aduerfus Deum 5C legem contumaces effènt, fìgnumqj ciicuncifìonis irri^ tum habcrent, oratioik ipfa lenit, S^mitigat, quofdam eorum, non omncs infidelcs appellando. Cum ergo exprobraretur,quia Deofìdcm iph nonferuaucrant,ncc Deum quidem ipfis fìdem, quam dcdiflct, prarftituru eflè, aut qua: pollicitus e(Ièt,re impleturum.Ne fit hoc,inqiu't Apoftolus, ut fides Dei propter perfìdiam hominum imminuatur, imo quo nos mendaces magfs,8i perfidi fumus, hoc magis fides ilia Dei, 8C ueritas elucet: fkut fcriptum cft, Vt iuftificeris in fermonibus tuis, ut nun^: quam fermo tuus ò Deus lìt irritus, SC uincas, cum iudicaris . Cum oritu^ifcepta# tio, quid ita conftas tu tibi, cum qui ex aduerfb tibi obftricli funt, à fide fua ipfi de^ fìciant, nempe ideo ut tua""uincat ueritas,ut ipfa fola emineat, qux non cmii.cret, fi tibi xqua fide ab hominibus refponderetur.Vincere cnim eft pcllere, S^ dcijcerc ad^ iierfàriuni, non pari cum co marte contendere. Vincit ergo, dC eminet tum maxi' me Dei ueritas,Sčiuftitia,cum nobis à noftra parte neutram illarum prarftanti;: bus, ipfe ambas nihilominus inuiolatas retinet, dC conleruat. Atquc ut efl; Apoftos lus quacllionibus denfus, Si circumfpiciens omnia, qux contra dici polTunt, fic obij^ cit ubi ftatim,id quod&Cà multis fuerat oppolitum,&quotidie ab amatoribus mundi opponebatur, qui ex fermonibus anfam quxrentes, quo fuis cupiditati^ bus liberius obfequercntur, uerbis tamenconfequi uolebant, ut Deum nequaquam uiderentur offendere.
Si autem l'niuftin'a nofìraDei luftinam commendat,quid dicemusC'Num iniuftus Deus, cum infere iramC fècundum hominem loquor. Abfit, Qiioì; niam quopado iudicabit Deus mundumC' Si cnim ueritas Dei in meo mendacio cminentior fačlaeft in gloriam ipfius, quid amplius uelut pecs; cator,cgo iudicor,non ut nos infimulamur, 8čfic utaffirmant quis dam nos dicerc, quòd faciemus mala, ut ueniant bona, quorum iudicium iuftum cft,
SI IVDAEORVM infidelitas fìdem Dei magis illuftrat,5d mendacie hominu illius ueritatéiltemcp iniquitas iuftitià,non ne maius eft hoc bonCr,quo amplihcamus honoréjS^gloria fumnii dei iniufte agédo,cp malC iftud ipfum,quod eft iniufte agercc"
hoc
hoc alij fortaflc (ìc fcnticbant, alij nona: feda; Chriftianorum tanquam ita (ènticnti pro magno federe obqciebant, dC utrifque occurrit Apoftolus , Hi's quidem fìc fen;= ticntibus, acque ita perfiiafìs éc reputantibus iniuftam e(Tè iracundiam Dei,qua ini^ quis pomam infcrat, cum illorum im'quitas eius iuftitiamreddatclariorem, obuiam k hac ratione, quòd (ì ita res fe haberet, ut iniun'a talibus irafceretur Deus, non poH? fet amplius ipfe mundum iudicare.Qiio pado enim iudicarct,n fcclus illi pro uirtu^ uirtus pro fcelerc effet iudicandac'Alijs uero, qui hoc cultoribus Chrifti obijcie bant,cum cos dC in ca erte ièntentia dicercnt,& quod fenticbant,re ipfa effìcerc,utma la agerent,quò bona ièquaentur, hoc eft,ut ipfi quidan fe flagitijs polluerent, quò gloriam Dei immortah's in ueritate & iufìitia oftenderent ainpliorem, atque ilio po^ tifsimum modo ab Dcogratiaminircnt,quihac!nquamdere Chriftianos accufa^ barn, &C quod de ilh's fufpicabantur, fìatim aflxnfione animi fui confìrmabant, inau^ ditoscp, 8Ì indcfcnfos fux duntaxat opinionis iudicio condemnabant, cum eflènt de illiSjContra quos paulo fupra fuerat inucdus, qui fcih'cct tam facile fufpicantur ÒC in dicant de altero, alt de iftis ipfis iudicium iuflum efle, ut iudicium accipiat hic pro damnatione,qucmadmodum dC alibi accipit,ut cum ad Timotheum fcribit de uiduis iiinioribus,quxubi luxuriaiicoeperint, aduerfus christvm uolunt nubere fiabentes iudicium, quòd priorcm fidem abrogaucrint, id eft, damnationcm. Ita bC horum detračloru dicit condemnationcm iuftam elTc, quali temere quidem ifti alios iudicent,ipn! autcm ab Dco cum ueritate fint iudicandi.Nam qua ait,Secundum ho^ minem loquor, excufat temeritatem loqucndi. Cum enim Deum tanquam reum iniuftiticc in quoddam quafi ccrtamen deducat, id ab feiè dici affìrmat humano mo^ do ♦ Sicut ad Galatas, cum de teftamcnto, &C firmitate teftamenti, in Dco dicfturus eli, ait, Fratrcs, (ècundum hominem loquor, id eft, humanum de teftamentis cxem^ plum ad Deum transfero.
Quid ergo C" antecellimus C non omnino ♦ Ante enim accufauimus lu^ daros, & Grzecos omnes fub peccato eflè, quomodo fèriptum efi ; Non efl iuftusjneunus quidem,n5 eft intclligens,non eft quaE^rens Deum. Omnes dech'naucrunt, fimul inutiles fadì funtjNon eft,qui fadat bonum, non eft ufque ad unum, fepulchrum patens eft guttur eorum, h'nguis fuis dololè cgeruntjuenenum afpi'dum fub labi^s eorum, quorum os execratione, amaritudine plenü eft, ueloces pedes eorum ad efFundendum fanguinem. Contritio & miferia in uijs eorum,& uiam pacis non cognouerunt,non eft timor Dei ante oculos eorum.
hoc testimonivm fcriptura?, quo omnes comprchendi fub peccato dicuntur, partim ex pfalmis fumptum, partim ex Efaia eft, licet in libro pfalmorum legatur hxc à Paulo fada ex Dauidis öd Efaia: didis cópofitio, Aduocat autem feri pturam in hanc rem, ut retundat denuo ludxos extollentcs fe ex honorc ilio, quem habui't illis Deus, quòd crcdidit eis oracula fua. Ipfi enim funt,qui dicunt, Qiiid er^ goc'anteccllimusc' Qiiibus refpondct,non omnino,id eft,non prorfus anteccllitis gen tibus reliquis. Nam fi eas paulo ante oftendimus fub peccato eflè, uos quoque feri? ptura in eadcm culpa ellè coarguit,
Nouimus auté quòd quaceunq^ lex loquitur eis, qui in lege funt,loqub! tur,ut omne os obftruatur,& obnoxius lìt omnis mundus Deo,quoniam ex operibus legis n5 iuftifìcabitur omnis caro coram ipfo, Per legem enim cognitio peccati.Nunc uero fcorfum a lege iuftitia dei manifefta fada eft te ftificata ab lege, & a prophetis, iuftitia,inqua. Dei per fidem lefu Chrifti in omncs,&! fuper omnes credentes.Non eiìi eft diftindio,omnes enim pecca uerunt,& eget gloria dei,ut iuftifìcetur gratis ipfius gratia per rcdemptioné
quae in
^o LIB» COMMENT^IAC. SADOLETI qux in Chrifto lefu,queni propofuit Deus placamcntu per fìdem in ipiìus fanguine,ad demonftrationem iuftitise fuse ex rcmifsione prcteritorum pec catorum in tolerantia Dei ad demonflrationem iuftitie fuse in pracfenti tem pore,qualiter ipfe iuftus eft,& iuftificans eum,quieft ex fìdelefu,
ALLATO ex lege tcftimonio, quo omnes ctiam de populo Iiidaico fiib pecca« tum fubiedi arguuntur,confìrmat illud de luda'is elle dicium,Q.u^cunc^ em'm loqui tur lex bis qui in lege funt,id eft,lege illa tenentur,8(l illi funt fubiečtijedicitjS^ loqui tur .Legem uidelicet appellans, ficut Si fa;pe alibi, fcriptura ucterem omné,ut omne osjinquit, obftruatur, SC obnoxius fìt totus mundus Deo. At quomodo omne os, fi tantum lex ludxis loquiturc" Qiiia de gentibus fatis fuprà eft dcmonftratum,eas elTè cum prima ftatim profefsione, qua falfos deos, OC mentitam religionem confcdan^ tur, tum omnium peccatorum, ac uitiorum colluuione ab Deo alicnas. Atque illa^ rum quidem facilis58i perfpicua fuit accufatio, Iuda:i uero qui fe populum e cčlum, gentem fandam,gcnus mundum efle exiftimabat, qui reliquos omnes prac fe bC pra: lege fua,ueluti poliutos,contaminatos^ defpiciebant, non Apoftoli uerbis,fèd legis telh'monio redarguendi fuerunt. Ita ludajis,Gra:cisqj fub peccatum omnibus concia fìs obnoxius eft mundus Deo, ex uno illius arbitrio totus penitus dependens, fiuc ille iure damnare mundum uelit, fiue per clcmentiam, ÒC benignitatem conferuare, quoniam ex operibus legis no iuftificabitur omnis caro corani ipfo. Per legem enim cognitio peccati. Non folum nemo iuftihcatus eli, inquit, omnes enim peccatorum cumulo obruti ab ea ipfa lege dcmonftrati funt,in quo uitium OC culpa ipforum cons fiftit: fed ne fpes quidem eft,li reuertantur ad legem, èi mandata legis opere compiei ant,ut fìc ctiam pofsinViuftiHcari. Non enim iuih'ficant opera legis,qua: iam eli legis imbecillitas propria, hic ivlivs: Locum fme diftìcilcm OC diu mihi dubitac tum tetigifti, inquit, quo pado ex operibus legis nemo iuftifìcetur, cum uideatur lì quis le^em feruaucrit diligcnter,0č decem illa mandata, qua: duabus tabulis perfa i^ pta ab Deo, nel ab angelo Dei funt,ac populo Ifra'élitico per Moy fcn tradita,pia mcn te perfecutus fucr it,merito illum cum Deo in gratia futurum. Sed 8<1 paulo ante qua dixit Apoftolus,Non legis auditorcs apud Deum,fed eos,qui legem opere feruauesJ rint,iufìifìcatum iri: fatis aperte mihi dicere uifus cft,ex operibus legis iufiificationé corani Deo etiam eflè.Hcec ego ita quxro,ut habeam aliqiiid quidem ipfe,qu©d'pro^ feram,fed tamen ex te audire malim,quidièntias. imo mi f r a t e r inquam, fare quxfo id quod habes,audačicr^ mecum communica,quando hoc imprimis fras ternum eft, cogitationum quoque me tuarum lìcut dC mearum te participcm cflè, t v m 1 l l e: Faciam, inquit,quando ita me hortaris,8<; quod mihi uideatur expo nam,quod eft liuiufmodi, ut cum hoc propofitum libi habeat Apoftolus, ut inanem de uacuam uirium fide CHRISTI iam inueda oftcndat elTè legem, duplici id com paratione efficere conetur; Vna, qua ludxos cum gentibus comparat, altera,qua le^ gan cum fide in contentionem deducit, ac quod ad IudDEos,8č gentes pertinct, cum cflèt nimia ludacoruni de lege gloriatio, per quam ferui gentium cum ciTènt, illis ta^ men fe praeponebant,per inde atcß ab Deo foli habiti digni, quibus ille legis lator exi fteret.Hanc eor uni gloriam paulo fupra infringere uoluit A poftolus, dicens,non ex co gloriari eos oporterc,quòd legem haberent, fed inde potius, fi legem opere ferua« rentxum non lex,fed legis opera fint,qua: faciant iuftitiam. Qiiod li gentes, qua: Ic^ gem non habcnt,opera ipfa: legis implerent,uerius ipfas tanquam adeptas uim iufti^ tix gloriaturas,quàm ludaros,qui non in operibus legis, (ed in ipfa lege fcripta pone rent fuam gloriam. In quo apparet fubtilius infpicienti legis opera Apoftolum non in illis corporcis,öi carnalibus,nec^ in circuncilìone cutis prceputij,aut horuni, ac il-lorum efculentorum abftinentia(ha:c enim gentes, quac legem non habebant, nullo modo no(Iè,nccp adequi poterant) fed in fynceritate cordis,5i in fpiritualibus operi^ bus intellexillè, in quibus folis uera eft legis obferuatio,qux in illis corporeis, tancp fìgnis,0^ imaginibuSjlonge degenaans tamen fimulationi obnoxia relucet. Hanc
enim legis
cnim legis, opcrum cx lege fpin'tualcm obferuantiam habere etiam potcrant ipfa: gcntesjli iiaius tantum Dei uirtutCjöd ucritatc cognitacor fuiim ad cultum,imitatio ncmtj; iliiiis,quoad homini fas cft,conueitiIIcnt,cuius pictatis. Si iuftitia: caput fidcs nihilominus &C peiTuaho hajctuilIct,Dcum unum e(Ic,& picfecolentibiis remunera lorem exiftere.Ac prima quidem ifta fuit inter (cripturälegis,hinter opera,ab Apo liolo Fada comparatio, tanquä iuftius ex operibus, quam ex legis dono apud Deum quis iuftihcctur.Qiiod iuftihcandi uerbum,eo enim uarie utitur Apoftolus,non pro plena,integra iuUihcationc hic accipitur,fed pro ea,quantam conierre, & tribuerc lex potcft;licut etiam publicanus,qui confeflTus fuam indignitaté,difcefsit iuftirica tus domum fuam, non ex uniuerfa abfolutacp iuftitia,rcd ex una parte iuftitia; iuftifi catus cfl,quòd fc humilem,0č peccati pornitentem exhibuit Dco.Hoc autem in loco iuftitia fidei, cum iuftitia opcrii ex legeadducitiu' in contcntionč, ut doceat id quod facere inftituit,fòlam elFe iuftitiam fidci,&l non legis,que uere,plcnc>^' iulh'ficct apud fummum Deum. Ita opera quidem legis, magis quam eiufdem legis profcfsio apta ci ant ad iuftihcandum.Simpliciter ueronecjj ipfa apta,rcd fola ex fide iuftitia cfi,qiic coramDeo crcdentes iuftificat.Qiiare cum in exortu Hdei Christi ludxi etiam qui crediderätjccgi ius tarnen ferrent abigei, ÒC pro nihilo haberi legem,illamq; nccefš: faiiam fidelibus eile dicerent, fine limulantes quarftus, compendi^ fui caufa, liue etiam uero ita exiftimantes,hoc loco,6<; alijs multis,his fe opponens Apoßolus lege omnino irritam, dC opera legis calla clic confìrmat,ea re quidem, quoniam ex operi? bus legis nulla efl: carni iuftificatio, ubi fatis demonltrat le de eis operibus intcllige? re, qux ad carncm pertincnt, QC corporea funt, qua uidelicct dicit cx operibus legis non iuftifìcari omnem cameni corani Deo,lioc elt omnem carni deditiì, òC carnis ope ribus fidcntem honiinem.Etcnim fi pofsit haberi ex lege iultihcatio,m3gis illa cx Ipi ritualibus, quam ex ds, qux in carne fìunt, operibus cxpcclanda lit. Cai o cnim co^: ram Deo comparere omnino non poteft, nedimi ut pofsit coram co iuftihcari; ÒC qui folus prodit in Dei confpedum fpiritus non ex operibus carnis,fed cx fuis rccipit in ftificationem» Commode mi f r a t e r, inquam,omncm liane rcpugnantiam, quae non exigua elle uidebatur,cx Apoftoli uerbis,cum alibi ille opera legis abijce;: ie,alibi adfcifcere uideatur,fuftulifti,icripturamq; lcgis,minus quam opera, icd iiec^ opera ipfa legis prx fidei iuftitianiultum ualere ad iuftificandum pofuifti.Scd ca iiis ipfeprofed:ò,quani ex eifdem uerbis nacìi anfani hi,qui modo cxorti tiJcm c h r Ij: s ti optime conflitutam perturbare nitutur,opera ab (eie Icgum rcmoucant, fidcm folam retincant,uerbo tcnus,unam illam niagnifacientes,opci a dcfpicÌLntcs,quo im pune ipfi, & libere obtineant polle peccai'c : tanquam fides omnibus crimiiiiDus dif luendis una fatis fit,nec folum pellendo illa,?*^ ablìa-gcndo, cum ipfa aducmat,ČC iu;; fcipiatur; fed poftquam etiam aducncrit, fucritqj fufccpta, ferendo ca, ac tolcrando. Atcphiaftute admodumS<[callide,dumobfcurani,occultami hominibus cordis fui fèntcntiam,qua fe habere fidem Deo pracdicant,fuis facinoribus pra:tendunt,ini? ponere fefè cactcris arbitrantur , di eos, quiaudiunt, tanti Apoftoli authoritate con? Ih-ingere. IpH autem interea cum Deo fpecìatore cordium agunt flimiliarius, dum imperitis hominibus exterius fc uenditcnt, Dei intus iudicium, uoluntatcmcp contcmnunt.Et Apoftolus quidem apertc,atc^ prxcife non uno loco pofuit cx ope? ribus legis no iuftitìcari omnem carnem: fèd quomodo hoc intclligendum fu,qui in? tcrprctari, atque cxponere conati (unt, auxcrunt potius, quàin fiiftulerunt difhcul? tatem.Sunt cnim addudi aliqui ut diflingua cnt opera legis partim in ea,qua' ad ce? rimonias pertinercnt,partim in ea, qux ad mores. Ac cerinionias quidem tanquam inanes ab iufìifìcando reiicacnt,mores amplcderčtur,perinde quafi nos, qui licrum Deum colimusjsx; lìliuni Dei 1 e s v M Chriftum, nihil in ccrimonijs omnino nio? menti,8<! ponderis ad falutem noftram conftituamus,licut tu mi fratcr paulo ante,de baptifmo,8<[ de confcfsione quoque,ac de ieiunio,aliisqj multis poteft proponi. Ali] uao non iuftifìcari ex operibus legis quenquam ita expofucrunt,eo quòd legis ope ra ad unguem perfecerit nemo, Qiiid lì quis perliciat, nuni idcirco erit iultitìcatusc' aui quomodo nemo illa perfecit, cum etiam Ii quis aducrfus legem aliquid commi?
F ferit,
ferit, indida habeat facrificia, 6č cxpiationcs, per quas ad legis iuftitiam ci liccat rc^ iicrtifAt ncc qui fumme obfcruauerit legem,ille propterca iuftificatus fiierit.Qiiod cnim nemo ex ea pofsit iuftifìeari, non eli id hominis iiitium, fed icriptx legis, &Č omnino neminem legi optemperalTe, illius«^ mandata diligenter cuftodijflè incredi^ bile diclu efl:,cum pratfeitim foiptura non paucis det feruata: legis teftimonium, ut de Tobia,8d de Daniele, & tribus piieris fcriptum eft, 0Č in Euangelio de eo, qui pe# tens 3 Domino beatoe uitae conlìlium omnia le legis mandata ab ineunte xtate ex^ pleuidè, eft profefTus. Qiiod item de Zacharia, éc Elifabethe, öd Simeone, deque ipfo lofeph eft teftificatum. Qiiare illa probabilior meo iudicio eft expofitio, quam tu mi frater paulo ante ftričlim attigifti, iccirco eoram Deo non iu hficare opera legis, quia lex nee menti, nec fpiritui uim afferre imperando poteft, fed tantum cor^ pori,atque carni.Sui enim arbitri^ femper eft fpiritus, caro autem prajcepto, di prx? lenti pocn^e, fi imperium legis detrecìet, eft obnoxia. Porrò autem in cai'ne, dC. cori= pore nulla coram Deo eft iuftificatio, Etenimqui ita prxcepta legis obferuant, ut omnem illorumcultum pra: fefe in operibus ferant, ipfi uerointusab Deo alieni, humanis tantum opinionibus, quac exteriora intuentur, qua:runt Tatisfacere, hi Ic;= gi quidem iufti,de his enim folum, qux in aperto funtjiudicat lex, ipfum autem pe^ nes Deum iniqui, iniufti iure optimo habaitur. Qiiid fi dixerit quifpiam, ali^ qui fint, qui mandatis legis cuftodiendis Deo potifsimum piacere, morem^ ilh" gejs rere {l:udeant,num hi ex legis operibus iuftihcati eruntc' cum prxfertim illa quoque in le^c prjecipiantur,ut unum Deum colere, nomen^ eius fancìimi uena ari, ipfum nero amare ex omni anima, &C ex omni corde, & in proximum quoque eadem, qua erga fe beneuolentia affici, unicuicp lìt pra:fcriptum. H i C i v L i v s : Non ui^: deo mi frater, inquit ,'quid contra dici queat, atque illud quo paclo fuftina i lume, qui ifta egerit ex operibus legis non elTe efteclum iuftum.ltaque expeclo mox quid ipfe dicas. clv i d d i c a m , inquam i Enimuero id quod necellè eft fcilicet me his Apoftoli uerbis potifsimum fidem habere, prarfertim cum ille ideminaliislo;' eis confirmet.Qiiemadmodum fcribens ad Galatas,inquit; Nos cognofcentes,quod non iuftificatur homo ex operibus legis, niß per fìdem i E s v Chrifti, 5tnos in C H R I S T V M lefum crcdidimus,ut iuftificaremur ex fide C H R i S T i,5d non ex operibus legis,quoniam non iuftificabitur ex operibus legis omnis caro. Et rurfus, fì ex lege eft iuftitia, C H R I S T V S fruftramortuus eft. ) Videtur ergo nobis ex Apoftoli uerbis, ne lì uim quidem legis totam, quatenus fcnptura loquitur & pra: fe fert non folum operibus externis, Ted inteftina eriam mentis religione erga Deum quis cóprehendatjlk plene,8i uereiuftifìcatu eum eflè. et ille: Mirum pro^ fedo hoc,inquit, fed explana mihi quaefo, qui res tibi ita fe habere uideatur. A G^ gredi ar, inquam, fed te prius id monebo, cum anceps tibi locus in Paulo oc^ currerit aliquis, quem fit diffìcile explanai e, atque diftoluere, tu nihil in eo humile, nihil ufìtatum, nihil terrenum ut confideres, fed omnia alta, hngularia, diuina,h ue^ ros eius fenfus uoles confequi, ueluti in hoc loco, cum de iuftitia, OC de iuftificatio^ ne mentio fit,concipicndum eft in animo exccltius quiddam, quam id, quod de ui,5č notionecommunis iuftitia:inmentibus hominuminlitumeft. Acquod diximus miper,cum de iuftitia Dei,qua: reuelatur in Euangelio uerba faceremus, idem nunc repetimus, Iuftitiam non fingulare genus uirtutis, fed uniuerfam in Paulo lic no# minari uirtutem. Qiiam quidem in nobis humana etiam philofophia inuenit, ut iu^ fli illi dicantur, qui nullo prorfus crimine cuiufque generis, quod legibus uetitum improbatumcp fit, impliciti funt, ncque quicquam omnino contra leges commit^ tunt. Sed ut tunc diflèriu'mus, ÒC nunc de integro confìi mamus hac humana iufìi^ tia,uniuerfo uidelicet genere uirtutis poteft quilpiam homo ex lege, OC operibus ìe^ gis iuftificari,coram Deo autem nequaqum poteft.Sed is poteft folus,qui diuina: iu flitiae honore, atque dono ab eodem Deo fuerit illuftratus, Qiiantum autem Deus homini, diu ina ratio noftrie rationi, tantum genus generi, SC illa Dei iuftitia huic !egum,8d hominum antecellit iuftitix, Porrò liane fuam iuftitiam Deus, tum pro^ ptcr fidemjquae habcatur cijexcrccc ipfe, bC adhibct erga nos, tum etiam in ipfà fide,
hoc eft
hoc eft, in liabentibus ei fidcm informat, atquc imprimit. Qiiod paulo ante dixit Apoftoliis,rciiclari iufiitiam Dei ex fide in fìdem. Neque cam poteft afièqui niüi^ tiam qiiifqiiam nel legis, uel hominis ullius eruditione, difdplinaq,' inftriicìus, nifi is per fìdem c H R i S T i ad Deum fé adiunxerit. Qiialis aiitem illa Dei iuftitia fìt, 6d quo è genere cenfenda, ac definienda, utinam quidem piane poilemus expris mere:fcd tamen de ea, ut aliquid dicamus adnitendum nobis eft « Non enim defunt, quidicant perfeda quoque ad beatani uitam confilia in lege ueteri expreflia fuillè, cademqj prorfus moralia praccepta, Iuda:is,& nobis eflè: nifi quòd nos gratia Dei per fìdem magis adiuuamur, Sibi enim ipfis in lege, dC fux tantum opi, atque auxitf lio homines fuiile relidos, qui nunc in fide C H R i S T i diuinae gratia: dono, ÖC ila luflrantur magis,8<l ad melius Deo optemperandum roborantur. Qiiod extremum ut uerum fit, (certe enim paratior nobis ab Deo eft gratia) non tamen nobis uidetur neque de perfedionis confilijs, neque de moralibus pracceptis in lege foipta Moy^ fis tam facile elle concedendum. Sed quomodo in fide c H R i S T i plane iuftifice;; mur, id quod in lege non pofllimus, ratio nobis, quantum adiuuerit nos Deus, aU fior eft inueftiganda, ad quam aditus primum nobis ex Apoftoli uerbis lit. Qui po^ fìeaquam oftendit, omnes omnino, ÒC Graccos natura, OC legi ludaeos praruaricatos e(Iè, mundumq^ reum totum ancipiti euentu, è Dei omnipotentis iiidicio depende^ re,ne forte obijciat aliquis,&l dicat, Redeat ergo ad Moylis legem niundus, illiusq^ mandata cuftodiat, òC iuftificabitur uniuerfus : refutat itatim huiufmodi oppofitio^ nem, dC difa te confirmat, neminem poflè coram Deo non ex lege modo ( hoc enim ante dixerat ) fed ne ex operibus quidem legis, quod hic apa te pronunciar, iuftifi^ cal i : afFert^ rationem didi fui,Qiioniam per legem, inquiens, cognitio eft peccati. Qiiafì dicatiuftitiam illam,quceacquiriturexlege,cogniti«ncmtantum eflepecs cati,ad eum finem,ut peccatum uitetur. At illa,qua2 ex Deo cft,iuftitia, num cognis tio ipfa peccati eft, eius^ uitatio ^ Minime illa uero : Nulluni enim ea cognolèic, aut faltem non animaduertit peccatum, neque in peccatis uitandis, fed in omnibus prafclaris,atquefublimibus rebus, aclionibus^ tradandis, ac fufcipicndis occupata tota eft. Qiiod totum, ut uideamus cuiufmodi fìt, intclligamus prius in quo iVloy;: fìslex àfide c H R is T i differt. Qiiàenim utraqueunum Deum proponit coleiij: dum,atque amandum,confentiunt in idem ambac, Vbi uero lex cultum Dd dC amo rem hominibus proponit, ut ht hominibus ipfis pracfens, bC propitius, ad bona ter^ rac acquirenda,& pofsidenda Deus, in hoc ftatim c H R i S T i fides ab ea incipit din (crepare. Fides enimfic nobis amandum Deum proponit,ut omnem ex nobis amorem terrenorum bonorum penitus eijciamus, atque illuni uniuerfum in unum Deum conferamus, ut fìt nobis non tam author ,öddonator caEterorum bonorum Deus, quam noftrum ipfe bonum: neque ab eo nos profecìi ad alium tìnem content danius,fed in co iplb uno,ut fini noftro inhftamus. Nam fi in alienis ab ipfo Deo bo^ nis, &C terrani redolcntibus infixa lìnt uota, ÒC defideria noftra, atque ita Deum no;s bis adfcifcamus, ut ipfe dator nobis, donator illiufinodi bonorum lit, quod Moy^ fìs lex, quatenus fcripta eft, feniper, SC praecipue hominibus proponebat, quis non intelligat potiorem nobis tanquam Deum alteruni illuni elle, ad quem cupiditate potiundi anhelamus, quàni eum, à quo noftrae huiufmodi cupiditati fperanius fub;= uentum, ÒC fuppeditatum iri i Etenim finis femper praepollens, ÒC prarcipua caufa omnium caufarum eft, in eamcjj maxime amore, èc ftudio contcndimus,ut appareat, cum Deum ita amanius, ut bona alia qua'dam ex eo confequamur, nos illa magis bona, quam Deum ipfum amare, öd ueluti Deum potiorem nobis ducere, in quem peruenire defyderia noftra, quam à quo illa dirigi, dC ad finem deduci uolumus . In hoc ftatu lex Moyfìs, dC fili] legis eius fuerunt, ut colerent quidem, dC uenerarentur unum Deum, ucruni idcirco colerent, ut eos ipfe in terram expedatam deduceret, propriamq; eis illius poflefsionem traderet,quo regno terrenarum cupiditatum in populo Ifrael à lege perniillb, cum homines illa fuos patiatur magni a'ftimare di;: uitias,honorcs,imperiacp expctere,procrcationi operam dare,familias augere, fuum ius perfequi, iniurias illatas liti, di iudicio ulcifci, atquc his deinde in hac tanta coU
F 2 luuione
Iiiuionc afFcčlionum, 8(1 cupiditate rerum carum quxccrtatimexpctuntiir,abo^ mnibusc^ ambiuntur, quafdam regulas apponat, quantum, èC quo pačlo, aducr^ fus quos agcrc, quarrcrc, uindicarcc;^ fic licitimi, liane legem qui adl'ciucrint, ciusqj mandata fcruaucrmt, iufti tueriiit illi quidem, fed apud homines tantum, legi illt iufli« Apud Dcumuero ipfumnullamuera: iuftitia:,quacroladiuinacfi:,laudem obtinebunt. Nam neque Deus ipfe hoc genere iuftus eft, ut eadem fibi expetat bo^ na, qux homines concupifcunt : in eis uero expetendis à uiolatione legis, 5C ab ins iuria omni caueat. Sed eft iuftus Deus, omnibus diuitias bonitatis Tua: diflri^ buens, nihil ipfe omnino infra fé appetens, nullam à quoquam iniuriam, tanquam ipfe Ixdatur, agnofccns. Qiiod faciunt eodem prope modo, in coq; Deum imitan* tur,qui per fìdem CHRISTI illius exemplo imbuti, neque ftudio,ncque cupidi^ tate ulla iiihajrefčunt in terrenis, fed omnem uim fuam amandi ac cupiendi in Deo ipfb,ut fini, fuo unico bono conflituunt. Hi enim liane Dei iuftitiam,& bonitas: temarquabilem omnibus,bonumomnium expetentem,omnibusopem ferentem, nemint incommodum, ne inimico quidem, aut hofli procreantcm,ralutarem cundis, cxpertcm terrena: cupiditatis, aliorum nialehcia fuis beneficiis obruentem ,hau# riunt ipfò Deo donante,5č largiente ampliter,8L in femetiplìs accipiunt, Deocp fimis les cfFe<fli,quoad quidem homini faseiì,humanis animorum morbis omnibus ex lèfèeiedis,deferunt imagineminfeoninipotaitis Dei:ncque regulasifliqua-runt concupifcendi, fed nihil mortale, èC caducum concupifcunt omnino : tantumqj ab^ eli, ut alienum quid appetant, ut iplì ultro fuimet, fuarunic}; rerum omnium omni* bus mdigentibus fìnt liberales. Ha^c nos per fidem opera iu{1:itia:,longcdiriun(fta àlegalibus luftitijs fcclari,&Čcolereuult Paulus,ad Philippenfes fciibens,ut fyncQ-i, de inofFcnfi linius, in dicm C H R l S T l, inquit, plcniq? fructibus iuRitia: Iiis, qui per i E S v M Chriftum funt in gloriam, laudcm Dei. His talibus iuf His ut Paulus idem alio loco ait, Lex non eft polita, fed ipfi niagis funt lex ,quo? rum firehqui regerentur arbitrio,autfi fimiles eorumellè uellent,inutilisinto' tum lex, 8C fupci uacanca cxifterct, qu^e illis tantum dominatur, atque prarfcribit, qui uias carnales, 5(! lubricas infiftentcs, à prolapfione omni propter metum fuppli> ci] debent cauerc. Athcec minime pra;clara, neque apud Deum magni momenti tiim obtinens iuftitiac eft ratio, ut ex ea pofsit uere quifquam apud ipfuni iuflifica? ri. Illa prxclara eft, èC folida, 5d integra, totiusqj iuftitia: uim corani Deo obtinens, quce fibi fadorum, morum^ fuor um exempla ex Dei uirtute, atque facìis iudicat cllèpetenda. Hoclic pofito, uideamus eadem'ne fìnt in fide c H R i s T I,qujp5i-'in lege morum praecepta, uel ipfae morales potius actiones, quaj ÒL ii utrobicp ab Deo deducine funt, illa: tamen legis, ad terrae praimiaconueifx funt, noftr^e&i ex Deo, &in Deoconftituuntur. Ille humanamquandam iuftitiamrefpiciunt, utcumhci-minibus , se inter homines tutò, pacate^ uiuere liceat, ^ in co tamen gratia Deo liabeatur . Noftrx illius diuinac iufìitiae eminentis, &C hngularis exemplo, imitai tione funt infìgnes. Nani ut deliberalitate nunc, de benehcentia potifsimum lo-quamur,exemplimiq5 in Iiis uirtutibus proponanius, mini potefl uideri eodeni mo;? dofore libcralisis,qui pecuniamquidem propter alias etiam caufas,&l propter ipfum fe maxime diligit, atque conquirit : ucruntamen ita conquirit, ut ncque in« iuriam propterca cuiquam ullam afferat,&!! apud fe liberalitati quoque ex iIhuSJ opi* tulationi egentifi elTe uclit lòcuni,&:I is,qui pecuniam non alio prorfus nomine amar, nec ullum ex ca fručlum alium cognofcit, quam benigne facerc ca'teris, 5l inopibus ex ea,atque egcnis opitularic" magnam profvdò iam oportet inter hxc duo liberalità tis genera intereiTè dillantiam. nam qui ex ilio priore genere fuerit libcralis, is pe* detentim,5L caute hbi (èmper primo profpicicns,fcmper fuorum commodorum po^ tiorem rationé ducens, erogabit de fuis bonis pauperibus,tanquam ancipiti cura di^ flradus,quéadmodiì pofsit rebus fuis faluis,ca;tcrorri quoc^ faluti,5L nccefsitati fulv iienire.Nolkr uero nulla illiufmodiratione fui habita,ut qui confidés Deo alias fibi opes, alias diuitias in cario paratas habet, de his terrenis opibus duntaxat id cogita^ bit,quo paclo per eas pofsit incómodu,8^ egeftatč proximo fuo depellere.Dcus por
rò qui
roqm'iitriqj 5^Iiidxo,8Lhdeh' m agendo opere mifcricordix uerfatur antcoculos, qucmadmodum uciTatiir c non nc per tcrrorcm Iiidaeo, fideli per amorem Qiiod qiiidè lic fc habere neccile cft:Etentm Iuda:iis,qiu' bona terra: facit plurimi, Deumcp Tibi datorem illoriim bonorum inuocat,&i precatur, parebit Deo imperanti, &C mon ncnti,ut proximum fuum ex illis bonis, cum is eguerit, iuiiet, fuflentet, Parebit autem ob eam cauram,ne fi minus illi dido fuerit audiens,offcnrus,atqj iratus Deus ab eis illum bonis,ad cjuo: ipfe prarcipue amore,cupiditate labitur,abducat,8<; abs: ftrahat.QiiicrtinlcgcMoyris,quatenus litera fert, propofkus imprimis legem il^ lam adfcilccntibus timor,ut colant unum Deum, illicp obediant : quo diutius tOTcC bona comcdcrc,&:l tranquille illis eos liceat frui, Deo obtemperantcs. Qiii fi minus obtemperauerint,tum intelligant ÒC uereantur fe &C terra ipia & frudibus terra: qui bus tantopere delečientur priuatos SC fpoliatos ab eodem Deo fore. Nos nero fide C H R I S T I inftrucli,cuminopibus,S(:mirerisrubuenimus,idcircoopus mifericor diDc pr?cliamus,qu6d confidimus ilio modo fummum bonum noftrum nos adeptu? ros ipfum Dcum,in quo, non in alio tini aliquo nobis propofito omneis fpes noftras, & omnia dcfyderiafigimus.Qiu ergo polTunteadcm eflè moralia, ß ncque ex eo^ dem iuftitix, 6i bonitatis fonte depromuntur, ncque ad eundcm finem rerpiciunti* Sed in illis ludaicis auaritia quiedam fcmpcr commixta fit,qua: & in fini ipfo fpecfla^ lur:opesenim&Lbona terrae pra:cipuecxpctit,8^in agendo,operando^; comune gicur,nunquam enim folutam SC Ijberam (init progredi mifericordiam. Nobis uero &exDcoadoperandum,facicndumq;re(flc profe(flis,8^ in Deum fcmpcr intuen^ tibus,ncque ufpiam alibi prafmium adionum noftrarum conftituentibus quam in codemDco,uirtus, 8čiulh'tia non humano modo,fed diuinitus,ncque ex prar^ ccptis lcgis,fcd ex Dei excmplo, imitationcc^' fufccpta eft, quod in una à nobis uir;# tutedicìumefì,de omnibus lit codem modo didum.Qiioetiampatet nullum pers; fcdum confilium dari in lcge,quod datur in fide. Ad tcrram enim tendcntibus, èC. ir» terra,rpe, atque amore conlìitutis,reputantibus^ ex bonis,&: frudibus terrae fubft^ dium fibi ad uiucndum,& Ixtitiam, atque cxplctioncm animi cflè cucnturam, nul^ lum infignc confilium dari potcft,quod cuadat ad perfcdionem. Et fi polIct,non ille, qui omnia Icgitima legis implelTè fé dixerat inEuangelioaudilTètà dominOjfiueU let perfedus eflè, ut abiret, ucnderetqj omnia, qua: haberet, OC diflribueret paupe^ ribus,rcuerfuscpre fcqueretur. Haec enim perfedio Si operi?confili] in C H R i;s STO folo,5<IinEuangcI{oeft:ea re quidcm,quòd nullus efl: crcdcntibus confis liorum, de operum, nifi Deus ipfcmct finis propofitus: qui uero alios fincis, alia ho^ iia,adqua: fpc,&^ amore tcndcrent,fibidelignauerunt:hi non modo ab imitatio^ ne diuinx iuftitice longe abfucrimt,fed ne ipfam quidcm humana: iuftitix ex lege ra tionem cumulate funt adepti.Qiiod ergo didii cft,idqj fxpius à Paulo,quòd ex opc« ribus legis non iuftificatur omnis caro coram Deo, OC libere eft, fimplicitcr dicfliJ, quoniam ucra iuftitia ex lege non acquiritur. Nihil enim ad perfcdum adduxit lex, ut idem ipfe pronuntiat ad Hebra:os fcribcns: Eftcp prioris mandati abrogatio fa^ da proptcr imbecillitatem eius,inquit,& inutiliratcm.Scd ha:c de lege uctei i, ut in li tera dcfcripta cfi,intclliguntur.Nam fi fpiritualitcr illä accipiamus, idem eft legi illi ^cdatus tìniS;qui nobis pra'fcns,8(! cognitus iam cftChriftus.Accipimus afìt hic iu uificationé non pro rcmilfione dütaxat peccatoli, qnod nónulli interpretati funt, fic enim eflèt 5l in lege iufiificatio,in qua pro peccato ofFcrétibus dC facrificia illa in cx^ piationem fui facientibus idétidcm à Deo dimilTìo peccatore proponitur.Scd ha'c efl iuftifìcatio amplior quxdam diuiniorq; iuftitia,qua: ex fimilitudine Dei ab co in nos fidem illi habcntcs duda,8<^ deriuata eli. Qiiam Paulus ut aflcquerctur,illam huma? nam ex lege iuftitiam pro fiercore libi haberi confirmauit, Ha:c demonftrata, dC co^ gnita in fide Chrifìi iufìitia legem uetcrem Moy fis antiquauit, òC fuliulit. A ut cnim l'Ilius omnino ccrimonias , tanC^ umbras abiccit, aut morum, &C religionis pra\ c[" ra ad fublimiorcm fine erigere cft conata.Si tamen antiquate efl explcrc,atq; abfokiere, quod rude antea erat, à tantummodo inchoatum. Hxc, inquam, iufiitia ea ipfa cit
F 3 quam
quammEuangclio C H R i S T v S turbas, difcipulos doccns, cxponcre cratfo^ lituSjCum ita diccbat, Nili abundauerit ueftra luflicia plus quam illaSci ibarum,5(^ Phai ifeorum,hoc eß,plus quam illorum,qui ex lege, OC ex legis opcribus iuftitiam funt confcclati, non ingrediemini in regno coclorum. Qiiam candem iuftitiam ipfe defcribebatjcnuclcateqj tiadebat,in quibus lex defìceret, demonftrans: 8l quomodo Deum debeamus in iplìus diuina illa iuftitia imitari ubique nobis infmuans. Per le« gern autem quód cognitio eft {Deccati,ad cum finem didum ed, quoniam lex popus lo Hebraico lata eft, quac illi elìèt tanquam adhuc puero òL adolefcenti pardagogus, illumi^ in unius Dei cultu cótineret,prxciperetcp dC doceret,qu3c elTènt tantilper Qi. cauenda,5č fugicnda,quoad tempus ÖC opportunitas fancftioris praecepti adueniret, ficutadGalatas fcribitPaulus,Lextranfgreflionum caufaappofita cft,inquiens, quoad ueniret femen,quod fuit promilTum. Porrò imhecillitatis eft figillatim mo;? nere,& monftrare hoc, dC illud deuirandum cfTe, &l in eam quali uiam nos deducere, quae omnibus periculis infefta, dC obfellà difficilem ubique &C anxiam habeat cau^ tionem. Illa uia eft commoda,&Č longe magis nobis ralutar!s,qua: altiore quadam fof mira nos fine fufpicione, metu ad optimum finem perducit, Propofita itaque eft in lege peccati cognitio, nel ut illud,quoad poterat,uitaretur,ac effugerctur:uel fi id minime poterat,quemadmodum quictem non potuit,ad remedium prarftantius cons fugerctur,quod elt in Euangelio datum nobis, atc|ue oblatum. l N T E L L l G O, I V LI V S inquit ,2^nuncdemummifraterconöteorignoratummihihuncdiu in Paulo locum, aperiente nobis Deo, patefacìum nunc piane, atque illuftratum efle: & reuera ita eft,ut ex communibus hominum fenhbus,atque ex quotidianis rerum terrenarum confyderationibus nequaquam poiTìt Paulus intclligi. Scd in coclum afcendendum cft,8d ex,diuinis illic uirtutibus,atque confili-js huius hominis uirtus, mcns(^ inueftiganda,qui non iuftificationem in carnis operibuSjncque iuftitiam Dei l'nhumanis uirtutibus, fed utranque in Deo, ex Deo diuino in ilio modo, hoc eft cminenter,S<I fupraomnem rei creata: captum.In nobis nero per fidem c H R i S T l imitanda Dei natura,bonitate pofuit, quod eft maximum ipfum nobis à Deo be^ nefìciurn.Itaque Rimine hoc femel uorse intelligentix illato,non folum ifte locus, fed cota fere epjltola,qua: ad Galatas fcripta eft,mihi uidetur efle declarata, A T Q.V i MI P R A T E R inquam,quodö<:hic,&<:ibiconfirmat Paulus,iuftum ex fide ui^ iiere,8^ fi de eo nobis ante eli: didumuamen dicendum aliquid ctiä nunc eft, ut imbes cillitatcm legis melius comprehendamus, ea qua: pafllm in Paulo tanquam femi= nadiuinarum uirtutum fparfafunt,altosc;^,acreconditos illius fenfus percipere ua^ leamus.Eft igitur uita qua:dam,qu^ illam fidei noftrae donatam ab Deo,imprelIàm^ in nobis iuftitiamprofedò comitatur,illi ipfi luftitiae dignitate par. Sicut enim iu^ fìitia illa ex Deo in nobis meft,ric uita.Et quemadmodum iuftitiam ille nobis fua: bonitatis, iuftitioc^ effigiem, obfìdemcp erga nos optimcK uoluntatis, fìc uitam pra:bet,imaginem fuce immortalitatis.Cumq; Dei illa iuftitia, qua credentes fibi, fi^s dem^ habentes Deus ipfe inlignit,ita excellat, atque emineat, ut cum hac legis ìuj: fìitia comparata humanam iftam omnem obfcuret xquitatcm, iniquitatemq; eam qiiodammodo potius uideri cogat:lìc uita illa, qux diuina: comes eft iuftitix, mors: talem uitam hanc morti, quam uita: oftendit coniundiorem.Etenim profccfìóbo^ nus,fi<[ iuftus eft Deus,eos^,quos fui dedit efl^ imitatores,non folum in uirtutc,atqj in iuftitia,fed in uit:e quoque genere uoluit fe imitari,ut immortalitatem Deo limi^ lem aflèquerentur,qui iimilem Deo effent eius lìngulari baicficio,iuftiriam aftècutf. Atcp ut ipfe femper imo modo beatinìmus,ric hi,qui fe ad eu per Chrifti fide adiuiis xiircnt,in hac quide uita beati,in altera uero ellènt feipfis etiä beatiores.Protnde to;: tus ifte ordo fic tcxitur,feriescp deducitur,ut nos quidé fidem erga Deum afferamus, qux quanquam ipfa diuiao munere alitur,£^ confirmatur in nobis, aliqua tamen eft pars in ea noftra: uoluntatis.Deinde ifta fides Dei omnipotentis iuftitia excitat, per quam ille ut eft uere bonus , non ignofcit folum ad fe accedentibus, & per fidem fefe illi dedentibus ; fed eos eadem propc iuftitia, qua eft ipfe pr;xditus, eodem
galere
genere bonitatfscxornat. Tum autcm lic ornatos effe dos fandtos m giatiam, in amicitiam,in cognationcm rccipit, adopratq^in filioriim nomea , uitamq; il^ Iisbeatam,ö^ immortalemtribuit,longe abhorrentemabhaciuta,qux moeron;: bus, se doloi ibus, èC periculis, qua: dcnique morti, dC corruptioni tota addi-da eft. Qtiam quidem fragilem, ac mortalem uitam non iuftitiar illius donum, fed tantum natura: retinemusjiuftiscj; ea, atque iniuftis promifcue data eft.Cuius etiam auferendXjaut relmquenda: lex habet poteflatem, tribuenda: ueronequaquam. Si quis enim commifent in legem co genere peccati, cui pocnam mortem lex ipfa fan^ xerit,islege interimitur,nechabet poteliatem lex pmiam illi remittendi, peccai tumc^condonandi. Nihilenim praeter praefcriptum,S<; confiitutum nouare,ncc quod femel in ea fandum eft, lex commutare litera una poteft. Qiii uero legem ad unguem reruauerit,nilc;p in ca offenderit, quamobrem morte elle dignus cenlèatur, huic no nona aliqua uita donatur, (ed qua ipfe per fefe habet, ci uita illa relinquitur, qua: eft naturae,non iuftitia: uita, ut iilud tantum legis ht donare uitam, quibus non eripiat. Qiiòd lì iuftitiam illam,quam intelligimus ex iuftihcatione, quxrimus, fua certa iuta confèquitur, qua: non naturac fu, fed eius ipfius iuftitiae propria, nuU iius autem donandae uita: habet lex facultatem. Igitur ne eam quidem iuftitiani do^ nare lex potell,per quam uita acquiritur prarftantior. Qiio pa fpicuum fit non elle ex lege,neque ex opa ibus legis iuflificationem. Atque ego hoc non planius exprt? mere po(rum,quàm ipfemet Paulus,ad Galatas iìcinquiens: Si dataeflèt lex, qux poflct uiuilicare,uere ex lege eilet iuftitia:fed conclufit faiptura omnia fub pec catum,ut promilTìo ex fide 1 e s v Chrifti darctur credcntibus. Qinbus ex uerbis patct,quoniam uitam dare lex nobis ruo,& proprio munere non poted, ne eam qui? dem polle ab ea dari iuflitiam,quam necellàrio uita illa confcquitur. F R o r s v S tibi allcntior, i v l i v s inquit,2>(! quoniam de quo anteà faepe dubitaueram, nunc roluto,& pacato fum animo, fatis in memetipfb concipiens neminem polTè ex lege, neque ex operibus legis iiiftihcari,quandoaltior quidam iufiitia,quàm ilta humana ad iuftificandum quaeritur, qua: imi fidci donatur ab/iimmoDco, ut ijs, qui ei credit in fimilitudincm,ac imitationcm diuinje iuftitia: deducatur, quoniam, ut dico,tnquit,h:cc iam mihi percepta eft iuftificatio, locusq; difficilis, 8*: arduus in Paulo explanatus, peto nunc à te, ut de ipfa fide, quid ea fit, Sv unde tantum hono^ ris,8d gratin apud Deum obtineat,uelis mihi explicarc. Tamctlì enim magnani par^ tcm per me ipfe, quid illa fit, quantumqj ualeat, intelligere mihi iiideor : tamen non ita mihi ipfe làtisfacio,ut fpero abs te iri latisfacìum. recte hoc, inquam, mifrater exquiris ,&;abhoc aditu,ac tanquam ueftibulo noftra: difputationis,lì dux,8<: monltrator nobis aftuerit Dcus,ad illa fco cta,occultac^ ucniemus, in quibus politumeft fummum maximum fidei c h r 1 s T J myfterium.Qiiare ciuldcm Dei rpiritum,opem9 implorantes ab ipfa ordiamur ua bi ui, Eft enim multiplex in communibus hominum fermonibus, Öl in ipfo quoque Paulo uerbi huius lignifi^ catio.Interdum enim fides eft in didis uentas, &C in faciis integritas, cum fide nihil, nec iimulate agitur,aut dicitur,cx quo ufus latini lèrmonis ita loqui confueuit., cum quid line dolo ÒC fallacia factum lit, bona fide id fuiflè aduni. Itcniq; bona cxiltimas tio eorum qui negotiantur,fides appellatur, cum rede illis res pecuniaria committi cxi(ìimatur,qua hde òC forcnlia commercia, dC omnis mercatura potilTìmum conti^ netur. Quod ctiani latius patet in omni opinione integritatis, QC iuftitiae, cum eum, quimuneri alicui, imperio'iie prxpolitus ht,fidem fuam prxftaturum elle contìs dimus,ut cundis affcdis iniuria, ad fidem illius confugicntibus, paratum iiidca;^ tur elle in illius prudcntia,a'quitateq,' prxlìdium. Infcriptura uero aliquando fides eft ipfa cófcientia intus dijudicans,quid ucrü fit,& quid falfuni, in his qu^e aguntur, de quid limulat5,ac fucata,quid (ynceriì,5i hniplex. Qiio fenfu Paulus;Qiiicquid ex fide non eft,pcccatuni eft,inquit,ex fide idem,quod ex ucritatCjSé lynccritate con fciemia: intelligens. Nonnunquam etiam fides conftantia eft in pra'ftando,quod quis proniiicrit,ut paulo fupra Paulus.'Nunquid horum iiihdclitas hdcm Dei abro^
gabit
gabit t hoc cft, fi hi non ftctcrunt in his, quae Dco promifcrant, niim itcm non ftaliit promillis fiiis DcuscScd ut haec,8^ cxtera lìdci lìgnitìcata omittainus,qii^ ad nos mi nus pcrtincntjucniamus ad id,quod noftrum eft, ut fidcm intcUigamus clic crcduh'^ tatcm, non cam, qua facilcs fumus ad credcndum/ed cam,qua crcdinius,qua in len« tairia,S<; tacere hdem,ö(l habere,ö^ in ca fide efiè uulgó homincs loquuntur, quod cft in omnibus credere, & uel perfuadere ahjs, uel pcrluafum ipfum elfc. Sed nos, qui fcripturarummoreloquimur jfìdcm CHRISTI cum pronuntiamus, in uno hoc fidci uerbo totum id intclligimus,quod eft credae Deo,8^ C H R i S T o, illiq; con« fidcre. Non enim fides noftra lìmplex eft creduHtas,quanquam fcdcs, bC fundamen« tum fidei credere eft.Sed hdes in Deum piena, atquc integra cft, ita credere, ut con« fìdamus,hoccft,utnonminusfpeiinlitinea,qu.im creduhtatis.Etenim ca credi« mus,quorum magna pars ad nos ipfos pertineat, Sd fempcr confidere, credere ctiam cft. Credere uero ipfimi non continuo confidere, ut cum crcdimus Deum cfle, re« cium id quideme(^S«lnccefl^ ium,8d fidei debitum. Sedtamcn hocuctercs ctiam Gra£ci,gentesq;fere omnes crcdiderunt,nccuim proptcrea tamcn fidei tcnuac, Vbi ergo iam incipit apparere fides cum id, quod lèquitur, ctiam crcdimus Dcimi fieri remuneratorem omnibus quarraitibus fc. H:ec nimirum ab Dco rcmuncratto cum eft à nobis creditajquoniam quidcm pertinct ad nos, facit, ut confidere incipia« nius Dco,0č cum crcdulitate ipfa Ipem iundam habcamus, lì cum quxficrimus, atc^ cum amore,ac defyderio ad eum fuerimus conuerii, fore nos illius bonorum, beni-gnitatisqj participcs. Qiiod confidere utique eft, & non folumDco,fcd ctiam in Deumcredere.Acutmaiorecumauthoritatc de fide ipfa loquamur, definitioncm Apoftoli in medium adducamus, Qiii fic ad Hebraros inquit : Fides cft fufccptio rerum earum, quae fperantur, index earum, quae non ccrnuntur. H i c i v« U V S, Fidci,inquit,definitioncm ex Paulo afFers,qu:E^ obfcura fempcr ha« bita kierit,confli(fìatio omnium fere interpretum demonltrat. Sed tu mi fratcr ucr^ bum illud Graecum hypoftafis, quod caetcri tranftulcrunt fubftantiam, cur fufce« ptionem conuertcris, audùe ex te aueo. Certe enim uerbihuius iphus cognitio, cum rite perceptafueritjquafi lumen quoddam extitcrit ad huiufce loci obfcuri« tates,0čtenebrasilliiminandas. SVSCEPTIONEM uoco,inquam,uim,&("cn centiamGraeciuerbi fccutus,quo v^ìski/oì non folum fubliftcre,hoc eft,manerc, atque hacrere in feipfo,quo fcnfu treis in diuinirate -varesarcTaj clfc dicimus, quas nos tranftulimus perfonas: led fuftinere ctiam quoddam cft,5L fubmittere, ac fupponc^ re fe, fiue negotium aliquod,munus'ue recipias, quod pro te fubirc, aut pro altero paratus fis, fiue cuipiam fpei, aut opinioni, aut fcntcntiae temctipfum fubijcias. Atque hoc uerbum alijs quoque locis Apoftolus : ut ad cofdcm Hcbra:os:Co« hortaminiuos ipfos per fingulos dics,quoadu(que uocatur hodic,ncquis ueftrum obdurefcat ex deceptione peccati:Participes enim fačti fumus c H R i s T J, fi qui« demprincipiumhypoftafcosufquead finem firmum rctinucrimus,hoceft, fi per« manebimusinco,quodànobiseftfufccptum,finon exciderimus fpc,8d fiducia er« ga Deum. Et ad Corinthios : Mifi fratres,inquit, ut ne gloriatio noftra de nobis inanis fit in hac parte,ut quemadmodum diccbam,parati litis,nc fi forte ucniant me« cum Macedoncs,ö<: offendant uos imparatos, rubcamus nos, ne dicamus uos in fiy« poftafihac gloriationis,quodidemeft, acin co, quod fufcepimus, ut gloriarcmur de uobis. Indicai autcm ha:c hypoftafis non leuem quandam,ncque iinprouifam, fcJ meditato confilio fufccptam adionem, Vt itcm ad Corinthios : Qiiod loquor,non ioquor fecudum dominum,fed uelut in infipientia in ifta hypoftafi gloriationis, quo niam multi gloriantur fccundum carncm,0č ego gloriabor.Vbi oftcndit fe uolctcm, (èientem fufcipcre liane prouinciam gloriandi, qux tamcn non fccundum Deum fit,fed fccfrdum iadantiam,S<!gloriationécarnis.Verum omiftìs uocabulis lit ucnia« mus ad rem,cu fides definiatur ab Apoftolo,fufceptio eai^ rerfi,qua: fperätur, index caiv,qu? no ccrnritur,fic intcUigamus huiufmodi dcfinitioné,ut fides fit,uelfperare ca ci edcdojqu^ oculoij: uihoni fubicda no funtjhoc cft fpiritualiajSd eterna,uel credere
fperan
fj3crando: quaiìquam fidcifundamcntum fit crcdere, tarnen fpes ipfa continct in fc fidem,8č abfcß fpc fidcs inanis tota eft, Atquc hxc eft propria tìdei CHRISTI finitio. Nam ÒC liidaci cum unum ciTè Dciim crederent, cum^ colercnt, &C ucncrai; rentur, atq? illi confiderc fc diccrcnt, fpcmq; in eo ponercnt bonorum allcqucndo? rum:ea tarnen ab eo fpcrabant bona,qug oculis,8č faifibus pcrcipiunturjhoc cft tcrs rena, atquc humana. Nos uero, qui ÒC Deo crcdimus, QC in Deum per unigcnitum filium Clus i E S v M Chriftum ita confìdimus, pamittimus nos DcOjUt niJiil ab co mortale,nihil intcriturum cxpctamus, ncqj digna ifla huiufcemodi niunera tans to autore cllè exiftimemus.Scd ca potius fperemus, òC expecìemus ab ilio, qux tri^ buenti, OC donanti confentanea funt, magnitudine eximia, perpctuitatc eterna. Eft igitur ucrafìdcs CHRISTI &Dcum,ö(;Dco,ö<linDcumcredere,quod cft illi co? fidcre, ut fpcrcs ab co,qu3e octerna bona funt, ea porrò huiufmodi,ut nullis fcnfibus comprchcndantur, fcd lint tota in illa fidc,5<l fpc, fi Dco confidamus, & fi cum ama? «crimus,cxpedationi noftrac repofua. A v D 1 o mi fratcr,! v l i v S inquit,&!l de uerbohypofta(čos,Chrifticj}fidc,quopa(ftoiilud intelligendum ha:c accipienda fit, tuamfentcntiamprobo.Scdcur Apoffolusdeftdec H R i S T i fpcciatim loquens, exemplafidcicon(ìitucritexillis,quilongc tcmpus Euangelij antcccflcrunt,&^ in Abel, Enoch, Abraam, lacob, cjeteris^ patriarchis, fidem hanc, quam difFiniebat, fuillč affirmauerit, hoc cft, quod cupio mihi abs te cxplanari. Non enim uidebatur proprie fidcs in illorumrcbusgeftis, fcd in Apoftolorum, &1 Dco credentium per 1 E S V M Chriftum diffìniri. CLV O N i A M inquàm i v L1 öi ad Hcbr^eos Pau? lusfcribcns cos in patribus fuis uoluit comonefacerc, ut plushaberct hortatiofua pondcris, dC cum cxemplum tum graue fit, h ex antiquitate depromatur, ad uctu? fta, de celebrata maiorum fačla cos rcuocauit, uctcrcscj^ illi tamen, cum ca, quaz gc? rerent, in corporc,atquein umbra tanquàm figuras,&I fimulacra praemitterait uen? turce poft aliquot fecula ucritatis,ueritatcm(ipfam niliilominus iam tum fpiritu fan? ČI0 edodi percepcrant fic credidcrant in futurum c H R i S T v jM, quomodo nos in eum, quem non uidimus, credidimus. Scd ut rcdcamus ad fupcriora; Fides CHRISTI hoc habet peculiare in fè,ut ca, qua: nec ca ni oculis, ncque ullo fenili percipi poffuntjab Deo lòia,Si potifsima expcdcmus, confidamus^ illius benigni? tatt,2^ ucritati nos ipfius diuino munere illa ailècuturos. De quibus idem ifte Apo? ftolus,Q_uae oculus non uidit,6<: auris non audiuit,5č in cor hominis non alèaidcrùt, prompta habet Deus diligctibus eCr, Et alio löco3Brcuis,lcuisqj affliclio in nobis, inquit,afternum pondus glorile creat,dum non cogitamus cajqua: indcntur,fed qug non uidentur. Namqux uidcntur,ad tempus tantum funt,qu:ienon uidcntur,a:tcr? na. Qiiod ucro ifta ipfa fpcrare,£<[ concupifcerc ab Deo folo dcbcamus,qua: alterna, inuihbilia funt,illa ratio docct,quòd hoc folum uere cft Dco credere,atquc confi? dere. Nani fi ita conhdamus,ac credamus, ut ifta appctamus ab co nobis dari, qua: funt terree bona, no unum iam Deum, fcd complurcis elTè Dcos fufcipicmus; quot? quot enim cxtiterint, ex quibus nobis fit fpes potiundi bonorum mortaliuni di. ca? ducorij,illorunic}j frucndi, tot nobis dcos,8<l dominos profcclò conftitucmus. Nam fiuc à populofperandus honos fucrit,aut poteftas aliqua,aut cniolunicntuni,popu? lus iplè nobis erit Deus, plusqj illius uoluntati, quam Dei opi confidcmus, fiue ca? dem poftulabuntur à principcDci apud nos locum princcps obtincbit. Dcniquc in amore terrcnoruni bonorum, quifuppcditauciit amori noftro,cupiditatibusq;fuf? fragatus fucrit,is noftrani ad fe omnem cÓuertct fiduciam : ex quo Iuda:i,qui ad ha:c terra: bona potifsimum afpirabant, ad aicifccndos quoque, SC colcndos falfos dcos, facilcs fa'penumero,SC prompt! extita c. Non em'm ncque in rebus molcftis, ac tri? fìibus, illa bonorum fpc ab Dco infcnfilium fe fuftcntabant, Sd farpe oblatiš aliundc pra'mijs, aut uoluptatibus ab^ Dei ua i nomine deficicbant. Qiiod cum farpc alias, tum in leroboam pra:cipue,5<^ deccm tribubus Ifrael fuit manifcftum.lllc enim ut re? gnum fibi ftabilirct,quod ex dilTcnrioncpopulorum ccperat, illi ut rcgcm habcrcnt f^auenteni fibi,atquc propitium fere omncs à ucro Dco,Sl cultu Dei, temploq? ipfuis fando auerfijad cmcntitos dcos,Sd falfa idola traiisfugcrunt, Proinde nos quoque
G qui
JO L I B. I. C o M M E N T. 1 A C. s A D o L E T I
qui fìdem CHRISTI pi ofìtcmur,cuDconoscrcdci c,5Lcatholica:ccclclìx cnuiii: ciamus, lìc dcbcmus de nobifmctiplis cogitare inancm clic fidcm liane,nili ctiam in Dco fpcrcmus, Sč confidamus,atquc ab co illa expcdcimis, qua: futura funt immors; talia bona, Itaqj qui cupiditatibus rerum terrenarum, ÒL earnis uoluptati dediti, nel ambitione, ucl auaritia cxcarcati fummum in bis bonum qua: fcnlibus comprcs henduntur, òC fuum omne ftudium collocant, atcp conftituunt, hi tìdem, quam noce ufurpant, corde nullam retinent, ncque Deiun iibi,fcd mundum dominum conRi* tuunt.Ex quo fìt,ut in aftutia, in malitia, in fraudando, in ulcilcendo, in inni aftercn do,in omnia mifccndo,omnibuscp modis attentando niagis quam in Dco,&i Dei ope fidentes, concntur ad ea pcruenire, qua:peruerfaopinio, corruptaqj cupiditas tins git, atquc conftituit hbi elle bona.Eiì omnino aditus, & tanquam ianua ad ipfam fo iidam ac perfedä fidem irta animi crcdulitas annuentis Dco c H R i S T o atcp ccclefiDC credere. Sed non in co piena fìdes,quandoquidem fine firma fpc, atqj fiducia in fummum Dcum fides uera non eft-.fpes auteni,8i fiducia elle non potcft, h lia'c in# teritura bona potius expetimus, de illis a:ternis minus laboramus . Scd tamcn qui fuum in ifta crcdulitate nomen profclTus Dco, OC in nomine fanclo c h r i s t i ba ptizatus efl;, ad cxplendos fidci numeros omnes profecìo ht paratior, quam is, qui ne iftam quidcm fidei CHRISTI nominationé^equis auribus accipit. Veruni in co tamcn eft fides,ut credatiu-,&(! confidatur,idq} certo confilio, S^ deliberata fiat uo^ luntate. Fidem enim habere etiam fpcrarc cft, confidcrc, Qiii ucro tantummodo nerbo,nulla meditata in corde ratione fefe anmiunt credere, cum in mundo ledeni multo maximam fpet fua: partcm fiduciaicp ponant, hi non tam fidcm ipfam tenere, cjiüm ad fidem quendam introitum habere funt exiftimandi. Qiiòd h is eilet Deus, qui non omnia pofTèt- Sii ualerct unus, aut fi qua: ab co fuis cultoribus propofita funt, non cadem elìent optima, ac prxftantifsima,profectò 5C alios dcos conftitucrc, eiscp confidere, alias res appctere hominibus forct licitum. Vt cnim diximus, qui quopiam confidit, Deum fibi quodamodo illuni facit,in quo fuani ponit fiduciä.Scd cum omnipotens Deus, 8<1 nihil illius donis cceleftibus fit prxftabilius, atč^ adeo illa fola fint,que nobis ab Deo ofl:endimtur,&: promittuntur uera bonajideo nec illis eli quic^ à falute uera aberrantius,qui à c h r I S t I fide alieni funt,necß his mifc rius,qui fidem ipfam c h r i s t i ore,uerbis^ profefsi alias alibi fpcs,&: alios pene deos,quibus potius confìdant,fibi proponunt,5(: erigunt. QLiocirca lìc cócludamus, ccrtam,8^ ueram fidem elle eam,qu^ ca, quae ccrnit oculis,manibusq; comprchendit, manifefta,8<^ indubitata mortalis uitac comoda abijcit ultro,5^ fegregat ah fcfc,ut ca, qu3E fperat,5^ credit,adipifcatur àfummo Dco,qux quidcm ctiam fides hominem ex carneo ÒC corporeo fpiritualem prorfus reddit,agnofccnté cognationcm,qux libi cu Deo eli,öd ad Deum ipfum,tanquä ad fuum fumminn bonum credendo, à confidcn do,illum(^ imitando prorfus credum, ini^ co folo corum bonorfi,qu.c ab omni fcn^ fu ranota fun£,cademcp,6L fumma ÒC inimortalia cxi(lunt,fpcm,atq; cxpcclationem omnem fuam allcquendorum reponcntem, per quam fidem po(K|uri ita crcdidinius Dco,ut fpem omnem noftram,omnem^ fiduciani in ilio conftituercmus, amorcniq; erga illum nofìr« his terrenarum rerum ftudijs atqj anioribus non patcremur decer pi,nec^ dißrahi,illae in nobis pra:clar^,atcp eximia; uirtutes gignuntur,qua: diuinam in nobis referut uirtutü fimilitudine. De quibus ad Galatas Paulus,Q.ui fuppcdi-tat uobis fpirit«,& operatur uirtutes in iiobis,ex opcribus legis, an ex auditu lìdci id agit e" de re uera, cui ifta fordcnt intcritura, &Č mortalia, folumc}; is ad coclum, di ad Deum fpcrandis illis bonis coeleftibus eredus eli, quis hunc potcft, aut iullum, aut contincntem,autbcneficum mifcricordem ex hoc humanaruni uirtutum gc^ nere ceftimarec" altius fc multo attollit ifte in omni genere uirtutis,&prox ime ad Dcum imitatione accedi:, quandoquidem promptior eft illi,Si paratior bencfacicn* di facultas,qui ca,qua: comunicat cum alt)s, 6d diftribuit, parum ad fe, aut nihil pu< tat pertincrc,folamq; pra:clarar adionis uoluptatcm cum Dco omnia conferens libi rctinet, oper^ autem frucìum,Si pecunia: in alios difpcrtit, quam is, qui eildcm rc= rum terrenariun aficdionibus implicatus, quas à fuo proximo incommoditates de^i
pcllit.
pcllitjin cas ipfč uerctur, ne quandoqj pofsi't mcidax. Certe enim ille prior ab omni rcriim harum affcdione remotus geniis benefaciendi fingulare,8^ propc diiiinum in (eipfo exprimet,hic pofterior:bonus tantü 8d iufl:us,intcr homines habebitur. Atqui pofterioremhuncleXjillumfuperiorem CHRISTI fides conformat.Eft eniin fidei CHRISTI ,iit fxpc iam diximiis,negligere omnia humana, dC mortalia, ncque illa nobis bona exiftimare,qua£ hic tencntur,0č pofsidcntur/ed ad ipfa coelcfl:ia,8<! n5 in^ teritura afÌ3Ìrare,eor umčp locar e,ponore aflèquendoril fpcm totam in DcOjS<l con^ fidentiä noftram, Sed quoniä de his,multis faepe locis ab Apoftolo fit manio,erit no bis item locus de illis alias loquendi.Nunc redeamus ad Apoftoli uerba, qui tanqua i ationereddiderit,cur ex operibus legis nemo iuftificetur, co quód per lege cogniV tio peccati,hoc eft, quoniä lex nihil fcipfa maius demonftrat, ncq; altius, Ted fola tibi notionem peccati infmuattaliud aute eft uitare humanam imqiu'tatem, aliud diui^ nam adipiici iuftitiam,longe^ diuerfum, difiunčtumcp eil nolTe peccatum, dC ad gra tiam afpirare, fubiungit: Nunc uero fcorfum à lege iuftitfa Dei, manifefta fada eft, teftificata ab lege,8^ à prophetis.Nunc inquiens illa iuftitia Dei, qua: fola facit ueré iuftosjin lucem eft edita,atqj apparuit,de qua lex,8^ prophcta: dcderunt teftimoniü» necß id parce, atqj angufte, ied plurimis in fcripturai locis. De qua Efaias in pcrfona domini, Propé eft falus mea ut ueniat, ÒC iuftitia mea ut rcuelctur, Ac ut non de hu^ mana,necß de legis iuftitia appareat dici,qua£ in praccipiedo,aut uetando,damnando, abfoluendo'ue tota fere coniiftit,etiäfubijcit; Et erit opus iuftitiae pax, SC cultus iu^ ftitia: filentiS. Sola enim Dei eft iuftitia, qua: cum animorü pace, &C filcntio colitur, taiiquam ftirpes omnium cupiditatum ipfa ex animis elidens, ne(^ ullum penitus in mentibus relinquens difsidÌLmi,huiufinodi quo pacflohoc appctendum, atque idem rurfus alia ex parte fugicndum fit, Vcl cum dicit huius diuir^ iuftiti^e eftcdiones, opera^ demonftrans, Vocaui te in iuftitia, 8C apprehendi manum tuam, ÒC feruaui te,8<l dedi te in fardus populi,S^ in lucem gentiü,ut apa ires oculos ca:corum,8d edii ceres de inclußone uindos, èC de domo carceris fedentes in tenebris. Ät hoc legis certe iuftitia no facit.Hos aiim ipfa potius fncluferatjS«: uinxerat. Cui ergo effe po^ teft dubiü,talem Dei iufticiam uiuificante cos, qui in peccatis mortui funt, ÒC ca:cos mente illuminanté,eam eftè, qux non in lege expreffà fìt, fcd quaj cum fide conferta, atcp coiunda cingulum circundat renibus, Ikut fcriptum eft: Et ait iuftitia cingultr lumborum eius, &C fides cindoriimi renum eius: bC hanc à prophctis, òC lege teftifi^ catam,tametfi nos pauca e multis teftimonia,fubiecimus,que plurima pafsim in tota fcriptura,8i de hac ipfa iuftitia, èC de uniuerfa pariter gcntiù uocatione fcatcnt,quas huius lex iuftitia: erat excitatura, &C ex illis ecclefiafandiorcm conftitutura, de qua fìc aperte, dC perfpicue Efaias, ut hxfìtationi non fit locus: Vniuafì filij tui, inquit, erunt dodi à domino, bC multiplicabit pace filiorum tuorum,in iuftitia fundaberis, Hxc inquam Dei iuftitia feorfum nunc à lege manifefta fada eft, cui nihil cum lege rationis eft,atcß cpma cij. Alio enim ex genere, dC ex alio ordine tota eft, diuinarum uirtutum uidelicct in nobis creatrix, non humanai um, iuftitia inquä Dei manifefta fada per fidem i E s v Chrifti in omnes,5d fuper omnes crcdctes,hanc inquit, iuftij! tiam Dei fides i E S v Chrifti in lucè extulit. Antea enim in Deo quidé fempcr erat, èC radios interdu fuos,occulto tamcn tramite in aliquorum mctes dC corda iacicbat, prarfcrtim^ eoru,qui clìènt ex femine Abraac, Illud enim genus przecipue eledum fuerat à Domino,ut quonià ex co author,5^ promulgator maximi myfterij edcndus cratjdiuino indicante fpiritu pra:nofccretur ab eifdč, à quibus parturicbatur. Nunc uaoi E S V Chriftodocente,atcpmonftranteDeiillaemincns,pra'cclfa^'iuftitiain toto mundo patefada eft meridiano folis lumine multo clarius.Non folum enim no uerehomines,quii E S v Chrifto credidcrunt,illam in Deo iuftitia cuiufinodi efl^t, fed eam ipfi in femetipfis funt expcrti. Etenim quemadmodum Deus fidem intucns eorum,qui fefe ci dederunt, SC credcndo,fidcndo^' permilèrimt, nullas ucteres iniu^; rias,nihil priftinx impictatis.nec iniquitatis illis exprobrauit,fcd omnium prxteri-torumfcelervt memoria ftatim obliterata : omnibus eos ultro afFccit benefici]s, non ut liberaret tantumodo poena, òC fupplicio;fed etiam ut fandos efficcrct,atq5 iuftos,
G 2 quo
quo patre Dco digni cffcčli, coeli haercditatcm iure adire pofTcnt: (ìc nos eadem Det iiiftitia, eadem benignttate imbuti, atcp ornati, ipfum illum unde eam haufiflcmus, imitarcmur5nihil odio, necp irae, nee libidini ulli tribuentcs,ab earum rerum cupidi* tatibus alieni, per quas jjturbationes huiufcemodi in animis noftris exoriuntur, ad benefaciendum tantum, dC ad benemerendum intenti, quod fola fide in Deum no# bis aduenire poteft. Eadem enim fìdes per i E S v M Chriftum tradita nobis,& in* fìnuata, OC iuftitiam talem in Dco ut cognofceremus, efFecit, dC ut in nobis fimilem ab eodem Dco infitam 8C datam acquircremus elargita eft, quf aedcntibus data eft, hoc eft huius iplìus fidei, dC credulitatis nomine non tanqua legem habentibus, nec rurfus tanquä pröbitate,8<^ innoccntia pra:ditis,quippe cum nec gcntes lege cogno^ fcerent,Sč omnes omnino homines peccatis eftènt opprefsiifed data eft glorÌ2e,£<l gra tiae, Si beneficcntia: fummi Dci.Nam fi Hebraeis tantum data fuiftèt, ubi Dei arqui* cas pari ftudio affedi adomneis conferuandos, quos pariter creaflct;Si tantum pro;; bis,8i innocentibus, ubi Dei gloria e" aut quis eius benignitati, uoluntariae libe* ralitati fuiiièt locus i Data eft ergo ea, &C donata crcdentibus, qui fuum nulluni mc^ ritum afFerunt, non enim credere ,mereri eft, ijdem maxime ornant, atque ma* gnifìcant gloriam omnipotentis Dei, Proinde in hac comimione indignitatis,&^ pcc* cati, qua cundi comprehenfi erant, nulla cratprorfus diftindio, quamobrcm huic potius, quam illi tribucnda cflTct, (ed omnes pariter egcbant gloria Dei, ut iuftifìc;us rentur gratis eius gratia. Opus erat, inquit, ut fuam gloriam oftenderct Deus,qua* tcnus gratis,5č fua innata benignitatc,non ipforum ullo merito eos iuftifìcaret.Hafc enim eft uera uirtutis,8^ bonitatis, diuincc iuftitiac gloria, facere omnia gratis, &C propter fe, ncque cxpedare, quoad quis mercatur, fed ultro fuam gratiam, 5C beni* gnitatemcredcntibu.^offerrc.atquo interprete, quo inftrumentohoc fccit Deusc* per redemptioncm, inquit, quce in christo Icfu,quem propofuit Deus pia* camentumper fìdem, in ipfius fanguine. T v M 1 v L i v s: Adhuc mi frater, inquitjCiuae abs te dida funt de iuftificatione noftra, de fide in Deum, 8l de ipfa Dei iuftitia ita mihi inhacfcrunt, ut nihil habcam certius, neque fìrmius, quam ita habe* re fe rem, neque id crcdulitate tantum fimplici, fed clara ualida rationc addu* dus. Nihil enim eft melius, quod attribuamus Dco, quam cum talcm cftc, qualem hacc ipfa iuftitia demonftrat, Quod fi in Dee omne incft,quodcunque eft optimum, Sčhoc, quod optimum eft, incile in eoncccftè fané eft. Ncque intucor tamcn,omniiä busmecE mentis uiiibus, &Č omni intcntione animi circumcirca afpicicns,quid il* luftriusoffcrat,5čquid magisperfuadcat intelligcntix noftra:illa tantopcrc laudata apudhomines philofophia,cum argumentis 5c rattonibus,quid concludit, atquefìrmat,quam harc pura,fìmplex uirtutcm,5i:iuftitiam 6l bcncficcntiam fummi Dei funimatim narrans oratio.Itaq; ea non me docuit folum,fcd ctiam uchc* menter accendit, ut hxc mundi bona quotidie magis,magiscp dcfpicicns in illis tan* tum bonis, qux carleftia,8č a'tana funt, à Deo expctendis ftudium omne mcum, Sč omnem curam reponam. Video enim non fecus ac lì oculis idem ccrncrcm, ncq; falli nos fpc noftra,fi uerè confìdamus Deo,ncq5 ipfum Defi a natura,à iuftitia,à bonttatc fua poflè deficerc. Vnus adhuc reftat fcrupulus,is iftc ipfc, in quo Paulus nunc ucr* fatur,necmihiillcquide,fedhis,quifìdci c hr l s t l libcnta-fxpcobtrcdant,qiii cum reliqua forte omnia conceftcrint, fidem(^ in Dcum caufam omnifl uirtutum in nobis aflcnfi fuerint, nec fine ea ad gratiä polle ucniri annucrint, illud tamcn dicant, quod quotidie dicfit,nihil opus fuilTè Christ o,nec c h r i s t i mortc,fcd po* tuiflTc mundum infpirante Deo,nihilominus in lume fcnfum dC fidci niy ftcrium line CHRISTO pcrucnire,quali hoc in nobis rcprchcndant,qj in iftud hdci negotium, c h r 1 s t v m ita admifceamusjut abfcp co de filutc de Dei gratia pcnitus difii* damus.Nà cp Dei hliù facimus,q) equalcm Dco,q) uirtutcm Dei omnč in fcipfo dcfe rente,alia fortaftc difputatio lit, nec^ ^'Pi iahuius loci, Quod ucro fine co ergaDcu fìdcs no fitjS^ quòd hac una omnino ianua ad uitä fit introitus, cupcrcm admodfi mi frater à te aliquid proferri in medili,quod poflèmus horum taliù molcftifbimis per* contationibusrcfpondcndoopponerc, d j v i N v M cfthocconfiIiü,quodqu9 is
mi fiatcr
mi fratcr diuina con(ideratio,quam nos homunculi non tam indagare rationibus, 6C lcrutari,a ucncrat i/ufpicerc^ dcbcamus.Eft cm'm hoc fidei prgcipuü &C proprium, non inueftigarc curiofc,quod fufcipias/cd id fìmplicitcr,8<; fynccrc credcrc. VcrGta# mcnqiioniam quod cG pictatc agitur,niinquä ingratum idDco,nccp infenfum cfle fo kt, affercmus aliqua non tam expreffa in fcripturis fančlis, ^ adumbrate poßta, per qux hxc pofsit quacftio dilTòliii,Dc5 ante deprccantes,ut fenfum nobis recfiü ita tri? buat,inducatqj in omne nos de filio fuo ueritatem, fi cum nos uerctes, honorem ci toto animo dcfcrentes ipfius benignitatis, ÒC fapientiac gloria cupimus magnificari« f a c i e t mi fratcr,inquit,nä bC ipfe dixitjQu^cuc^ popofccritis patré in nomine meOjdabit uobis. h a c fide in Dcum freti inquäjaflcucrcmus primum illud, quod indubitatu,certumcpretincmusfolafidecrga Dcum per i E s v M Chriflum poflè nos faluos fieri,nccß aliud nomen cflè fub ca?lo,ut Lucas,inquit,in quo falus mimdo fìt ^pofita, Qiiorum ctiä utruncß cognofcere uita cft aetana,5^ cGjfcilicet, qui mifit, Dcum patrcm,8i eum,qui mifTus cft,i e s v w ChriftumfiliGDei.A s S e v e R E:s m v s,inquit, necf dehuius fìdci conftantia ulla omnino unqua uis nos,ullius fenten tia deducat. a T q.V i inquam, huiufèe pcrfuafionis noftraeöi fidei argumentum, primum illud,8i quali fundamentG totius affcnfionis habcmus,q> cucntus rerum ita habere fc rč coprobauit.Hoc enim 8čmiracula CHRIST I,qua:ab co patrata funt plurima,maxima indicarunt,8č mors ab code non fufccpta folum, Ted preuifa etia, 8C facpius pr^nuntiata,8^ poftca^ obiiflTet tcrtio die à mor tuis ciufdé conrurrcc1io,ac fui uiuentis difcipulis oftenfio : Deinde palàm in ccclum tot cófpcifla oculis fidclium afccfio, poft fpiritus fandi è ccclo difcipulis millà, & difpatita in fpccie linguarG, 5C ignis donatio.Virtutes quocp maximac illis ex code fpiritu immiflx &C inditae fanadi JEgrotos,libcrädi à malis dacmonibus obfcflos,mancos,8(l debiles intcgradi,integros interdum in debilitate imjcicndijcófiftendi fme timore,& ßtuÄ>atione ul!a aduerfus magiftratus potentcs,ac feroces farpe minas fupcrboru hominum ac tyrannoi^sin morte ficubi opus cflèt,8d ueritatis defcnfio poftularet,alacri animo cundi, atq; bare omnia tot,atc^ tanta ut aptc,8<I facilc,8d admirabilitcr agci cnt,nó fòlum uis qua:dam inaudita cocleftis uirtutis ac fapičtiae,fcd ctià omnium linguai G ufus öc cognitiones illis repente è coelo dat^.QiiarG quidé uirtutum,5i^ eius, qui in Apoftolis operaba^ tur,fpiritus fančti tanta uis cxtitit,ut mundus,g auaritia: totus,&: ambitioni,fupbie quoque,8č omnibus turpibus illcccbris dcditus a at,qui^ ea fòla bona intclligcbac^ qux ad corpus,8^ ad corporcas cómoditatcs,aut qu^ ad gloria,& laudcm iiircr liomi nes pertinerent, nullam autč animorum immortalitaté, nullum Dei regnum,nullani altera uitam,8č cam quidé multo potiorcm cogitabat, fìupcfadus horü hominum, lì illos ex mundo fpe(fles,ignobilifsimoiV5&^ dcfpeclifsimorumjfi ex Dco, altifsimoru, &C maximorum,uita, orationc,miraculis, atc^ ea imprimis conftantia, qua auciatus corporum pro c H R i S T O, & mortem fortiter fuftinebant, conuerfus repente ad Deumucrupriorauitxinftitutarelinquerct,£^ fcfei E s v Chriftofidclem,fubic# dlum^ traderct. Num paruG hoc tibi aut oblcurG ueritatis fidei noflrac argumentu uidctur cflcc' m I n 1 m e,inquit,illc,(cd&^illufl;re,8čmagnum,nequaquacnimrmc Deo,ncc fine diuino numinc noua: fidei myftcriG inexpcciatum prarfertim, info? lens,hominumcp quotidianis dC comunibus ftudijs repugnans, atq? contrariuni tot fandifsimorG uita 5C uirtutibus,tot miraculis,tantarum nationum concurfu QC con? uerfione ad puriorem uitam potuit frcquentari. Clv i D i l L a inquam,qu3C in fu fceptionc fidei,8č inEuangclio nobis praccipiuntur,eiufccmodi'nc funt,ut aut plau? fìbilia fint hominibus,aut cG aliarum legum prarceptis,atcß inftitutis uidcantur com parandac" Cuiufmodi funt,quòd humana: Icges his,quibus lunt lata:, no ftabilitatcm folum otium,8<^ ordincm uita: in comunione iuris,ac Iibcrtatis,fcd ctiam opes,im? pcrium,potcntiamq; intcr finitimos conantur acquirerc. Nos Christi pra-cc? ptis uitaq; eruditi humilitatcm animi pro magnitudine, hmplicitatcm pro fapicntia, credulitatcm pro cautione, patientiam pro ulcifcentia, ignobilitatcm pro gloria,pro diuitijs paupcrtatcm, pro potcmia imbecillitatcm,pro dclitijs afpcritatcm uitjc eli? gimus,atqueinlus fpcmmaximiboni confcqucndiponinius,qua:ca'tcris primo
G } jpfo
jpfo afpcčlu molcfta, difßcilia,fiHTima mala, iudicantur« Hacc ncj tanta commutatio opmionum,atquc rerum,tamqj contrarius dC difcrepans ab perpetuo hominum ufu, SC uoluntatibUs animorum femus aut ucritatan in femelioris uitxretinerc, aut fine Deoadipifdtantumauthoritatispotuitc' NE hoc quidan fieri ullopotuitmo^ do, inquitj cum tamm nobis iam expertis, &Č ab i E S v Chrifto edodis, quantum coelum 2 terra diftat,tantum ha:c uita,qu3e oculis carneis dcfpicabilis,öi forclida,ples naq; miraix,& ftultitia: uidetur e(Tc,illis mcntis,8(; fpiritus integrioribus oculis eoe ieftis Icctitice uerifsimarü iucunditatum plenam fefe oflendat. N E w P E quia i mundo penitus auulfa in Dco tota defixa,eum^ fuum pofsidet bonum, quod fumiTiü eft in omni natura bonum. h A c ratione ipfa inquit, h i C inquam i v L I neceflè eft hoc ut confyderctur,quale fit, quo quid mundi dicitur efle, aut Dei, Sic enim ^nunciamus, at(^ fentimus quali alterutrius tanta nos efle neceltè fitjutriuscß nero elle nequaqua fìt licitum, E X P E c T o,inquit,quid dicas, HOC inquam, ludetun-epugnare inter fe,ö<! contrarium eflè Deo feruirCjdi mundo/icut ipfe dixit. Non poteilis Deo feruirCjSC Mammona:.Id porrò uerbum Syrorum lingua diuitias fignihcat, quarum quidé nomine omnis cura rerum terrenarum, omnis procuratio coi-porQ compreharditur,Sed Deus,8č mundus domini noftri funt^non ambo fimul, id cnim fieri nequitjfed alteruter eorQ, prout utri nos magis uoluaimus dedere, il^ lumcp,quéelegerimus dominum OC Deü nobis uoluerimus cóftituei e.Vtri enimhac ferimus potius,8i^ in utro magis delideria noftra collocauerimus,is d nobis potior pr;£rentior habebitur Deus:qui fi mundQ praroptauerimus dominu, carnales homi;: nes reddemurUi Deü,fpirituales.Verum,ut opinor,diftinguendS perfpicue efl intcr (piritualem hominé,S<l inter carnale,ut quod ad myfteriü c h r i s t i pertinct,fidei nofti e rationé melius Qoft exponamus.Porró fiet hoc percomode,ri operationes car nis,5i operationes Ipiritus ex eiufdè huius Apoftoli uerbis in medium profercmus, qui fic ad Galatas inquit,fcribés.Manifefta funt opaa carnis, qug funt ha:c,Adulte ri5,fcortatio,impuritas,petulantia ,falfus deoru cultus, uenefìci5,inimicitix,iurgiu, obtrecftatio,iracudi^rixac,fcditiones,fa<fliones,maleuoléti5,caedes,ebrietates,comcfi fationes,a: fìmiliahis,qua£ uobis prajdico,queadmodum pr3edixi,q) qui talia agunt, regni Dei no crunt haercdcs:Manifefta funt opera carnis, inquit, quoniä carnalia, dC corporea fenfus feriuntjSd à carnalibus oculis confpiciuntur'.quae quidé carnis ope^ ra,alia finis nobis funt,8č id,ad quod tcndimus,extremQ:alia funt in his,quac fpeclät, ^ pertinent ad fine. Finis corpus eft,8<l corporis cómoda,qu:c in Gracco epigramate fatis exprcHà funt,quo dicitur optima effe beneualere, honorai i pulcherrimCt, fua-iiifsimS eo frui quo quis maxime cupit.Itaualitudo,fuauitas,dignitas carnalium ho minum fummajöd maxima bona funt,8(l ille ex Euangelio hoc idé indicat, qui pienis domi horreis, ac cellis omnibus dicit anima: fuac, Anima habes bona multa repolìta in plures annos,requiefce iam,comede,bibe,gaude,Ha:c enim bona fi cu pace,8č fine dimicatione quacrerentur,aut iam qu3ehta,8<l parta pofsiderentur, nimirfi in his hu^ manorum in corpore uotorü fumma confifteret. Qi.ioniam auté afFedata, anlielata, auide undiqj quaclita funt, nec^ omnibus pariter queunt cómunia effe, iccirco in his oppugnandis, infidiandis, contra petendis feditiones, & rixas excitaii necelfe eft, &C. reliqua mala facinora omnia fufcipijqua: non fponte fua, fed horum obtinendorum bonorum gratia perpetrantur. Ifta igitur carnis opera, &C qiii hifèe dediti operibus funt,carnales homines habentur, qui omnes curas fuas, dCitudia omnia ad carnan, corpusc^ referunt, nihil cogitationibus rerum à fenfu remotarum, nihil futuraiuni poft hanc uitam expedationi,nihil Dei prouidentiac,nihil immortalitati,nihil deniqj fìdei erga Deum tribuentes: lèd illud tantum folidum uerimi tenere fé arbitrane tes,quod manibus comprehenfum fit: Atc^ hi tales ipfi cum fint, non modo regnum Dei,legem9 rede, dC ordine uiuendi nulla, fed ne ius quidem uita: perpetua, 8C fir^ mum polTuntrecipere. Moritura enim caro,8i carnale feciJ hominem in eande mor^ tem rapit,ipfaó; dei legibus nequac^ fubieda eft, iccircocp omnis eius fapietia, apud DeS ftultitia crt,quoép abfcedit à Dco longius,quod hi faciöt,qui diuitijs, &C potefta tibus inliiandis quotidie magis in mundù l'è inuoluunt;hoc fit terrena ilta tradando,
appetcn
appctcndocp dcmcntior. Atquc hic homo carnalis ^ loannc cuangclifta notatus, qui 11011 ex Dco/cd ex ranguin!bus,8<[ ex uoluntatc carnis,ac uiri natiis cft, à quo fc cu^ picbat Dauid liberal i, cum inftaret apud Dcum, Libera me de fanguinibus Deus, deus faluris meoe, inquiens. Hic cft, quc Adamnobis primus pater progenuit poft^ quàm peccatum feccrat,S<! Dei dido non fuerat audiens, cu carnem nihil etiam tum admodum appetcntem,nccj,' arrogantem libi,fed rationi prorfus, atque menti fubies: (fìam & deditam in fpcrata illa uidoria,quam nccipfa qufdcm ualdc concupierat, ad fuperbiam excitauit, in eamq^extulit infolentiam, Sd temeritatem,utmaius illade:s inde ius fuCi in homine,quàm rationis fcmper pugnauerit eflè. Qiiod carnis regnum mors iure eft confecuta, quandoquidem caro cum operibus fuis uitaf perpetuitatem non recipit, idi^ ab origine primi parentis peccatum una cum morte in nos quocp, qui fumus progenies ipluis,5i^ in uniuerfam pofteritatem propagatum eft. Huic au^ tem carnali è contrario fpiritualis ille homo opponitur,qui frudus eos appetit, ea fìbf prima proponit, qucc funt propria fpiritus. Porrò autč illa funt, Charitas,gau« dium,pax,longanimitas,bcnignitas,bon{tas,fidcs,manructudo, cótinentia.Qirorum quidem omnifi fi ex origine,atq3 ex authore illa fpe(flcntur,Dcus caput eft.Hauriun tur enim ab co ifta omnia, retcrutur rurfus ad eü. Si uero ex noftra pai te, illa pro# pter fìdem nobis infinuantur, fimulac primum enim confidere incipimus Dco, praemia ab eo illa expccfìare nelle, quac funt ab humanis fenfibus abfcondita, ftatim dimiflà carne ad fpiritum nos reuocamus, repudiatiscp mundanis, terrenis bonis caufas omncs una excindimus folicitudinum35(lcupiditatum,animo^' inteftinis mor bis,ac perturbationibus liberato pacati, atque modefti, omnibus benigne facicntes, nunquàm obtrečlantes cuiquam,neque ad corpus uelut ad finem aliquid rcfercntcs, (ed omnia in Deo noftra reponentes, agimus beatam etiam in'-^■^oc feculo uitam, pie;; nam lxtitix,&! uerifsimxiucunditatis,cui nimirum uitx ncque lex fcripta, ncque mors dominatur, hnmortalis enim fpiritus eft, Si eius opera arterna, Atquc hi funt, qui per fidem nafcuntur ex Dco, 8C Hlij Dei fiunt. Primum quia illifimilcs in omni la diuina uirtute, atque iuftitia contcndunt ficri,tanquam filij par enti,deinde quo;: niam abdicato patrc mundo, öi priftino repudiato terreni generis nomine in aliud nomen, 0Č familià aliam tranfeunt,uelut in carlefte genus adoptati, unamq; illam, dč fola expedant h^rcditaté,quam de coeleftibus bonis illis largiatur Deus. A v D i O inquit I V LI V s, ödhanc admirabilem fidei potentiam etiam atque etiam magis no fco,cuius certe 8C author, SC dodor fuit c H R i S T V S, de quo Ii aliud argumčtuni nulluni habeamus fuifle illum hlium Dci,cundemcj; humani generis redemptorcm, hxc una quidem ratio, mea iam fcntentia fatis fit, quod gufium, 5l fructum diuince huius fapientia: attulit ipfe in mundum, cxcisq; hominum mcntibus lumen pra-tu;; lit quod nulla noftra lucubratio,nulla ingcnij uis, nulluni unqusmftudium potuili fet inueftigarc, id^ niriipfecrinuöigremio patris profečlus abcodcm patrc Dco ad nos detulinct, iaceranus adhuc omnes line méte, SC crraremus line ducc,&i nullo bono cólìlio acliones noftras, uitaniq; dirigercmus. Qiiamobrem pcrgc tu quidem, ut cocpifti. Et fi enim fatis edodus fum, nam pcrfuafus fcmpcr antca fui, tarnen au^ dire etiam nunc cxpcto, quac diciurus es. A T cxv i mi fi atcr nc altcrum quidem illud argumentum hlentio praeta-eundum eft,quod Paulus adEphefios fcribcns ins nuitmagis,quàmexplicat,quàait:Inquohabemus(c H R i S T O uidelicct) redcm=j ptionem, per fanguinem iplius,dimifsionempcccatoruni fecundum diuitiasgraticc ipfius Dei,pei- quam exuba aiis fuit in nos in omni fapicntia,&f prudcntia notihcan^ do nobis myfterium uoluntatis fua: ex beneplacito fuo, quo propofucrat in fcipfo, difpenfiuaplenitudinetcniporunifubunumcaputrcdigereomnia,in CHRISTO quxcunc^'in cctlo,ödquJEcilq; in terra. In fcipfo,id cft,per c H r 1 S T v M cöftituit Deus reuocarc omncs ad cultum,&.' ad honorem fuijut ipfe cftct omnium L^cus, cut idem fuiftctöd crcator,ut ne tam diuturno errore labcrentur homincs poncntcs in mundo, &.' in mundanis dijs fpem, inani illa fiducia ad interitu deducati, i> r a n^ c l a r v m SC hoc argumentum cft, inquit, dignacp imprimis Dei bonitatc, fìi-piemia deliberatio,cuius utique dclibcrationis unicus in omni a:uo traniactor
admini
1
adminiftcr fuit c h r i s t v s, cuius ačlio ifta ipfà, èC adionis eucntus fatis plas ne mdicauit,2<^ in tanto Dei conlilio intelligcndo fuilTc in ilio diuinam fapicntiain,8^ in excquendo,ac pcrficicndo diuinam ctiam poteftatč. Nunquàm enim homo dun= taxat fi extitilTèt, aut tam alte ille fapere,aut tantum compiedi poteftate ualuiflèt, At nuncquidem orbis ab eo edodus uniucrfus,quanquàmdiuirus poftea inritus, atquc fedas : unicum tamcn omnium dominum, é(. Deum unum agnofcit, ac uenes ratur. Ipfum autem confilium fummi Dei, quo per C H R i S T v M is uoluit cun^ da fub fe caput reuocare, redigere, cum uenerabilc per fefe eft. Nihil enim illius maieftatc dignius, cp repulfa, atc^ illufa inanium deorum turba glon'am fuam ajque Omnibus hominibus,nationibusq; patefaccre,in quo luda'i fané quam ridicule fìulti funt,qui tantum coeli,terraeqj efFedorem peculiare fuum, dC proprium uocant Deü, quafi aut ca'teri quocp homines non fintjaut fi fint homines, non tarnen ab eode Deo fadi,aut creati exiftant, aut fi utruncj^ horum ita ellc fu(cipiatur,pado tamcn aliquo SC conuento ludaris obllridus fit Deus,non fe alium praeter eos populum in fide, bencuolentia fua recepturum eirc.Scd,ut dicebam,cu uenerabile cft per fe confihum Dei, Si h;sc illius cömunis atque aequa erga omnes homines uoluntas,cumq; omni? busnobis commodum, öd falutare (ilio enim cundiconfilio adperpetuam fiilutem uocati fumus) tum uero ratio, SC uia confili] illius perficicndi non modo inaudita, &C noua, fed admirabilis, fed incredibilis, fed ncfcio unde inucnta, atcj? in lucem edu da extitit, Qiiid enim tam nouum, tam;^ prccta* omnium opinioncm accidere un^; potuit,quam ita inftrui, atque erudiri homines, qui in mundo uerfarentur, hafcc tam uarias, tam^ innumerabiles oculis &^manibus,omniq; corporis contadu paci perent uoluptates, quoscp ad confedandas corporum commoditates uita, ad domi? nandi cupiditatem natura, ad appctendam laudan animi uis quardam eredior ftimii laret, ut hoc ita conftituerent, idqj certifsimum exiftimarcnt,li ueram uitam adipifci cuperent, hafce omneis rcs,qu3c de mundo expetantur,diuitias,fcilicet,honores,uo? Juptatcs^ relinqumdas, Sd pro niliilo cflTe habendas, ut cum hxc, qua: cernimus, QC Cangimus dimililTcmus, tum ca fpcrarcmus atcg expcdaremus, quae ab oculis, ab omni fcnfuprorfus remota c{Ient,prxceptum^ c h r l s t l adimpleremus,ficnos adhortantis, dum ait, Qiii uuk uenire poft me,abneget femetipfum, QC toUat crucé fuam,5č fequatur me. Qiiandoquidcm repudiare, 8č abijccre mundum unum,atquc idem propemodum iudicatur, ac femetipfum exua e, atqj abnegare. Atcß hoc cum mirabile admodum, nouü ex parte imperantis,ac praecipicntis c h r i st i,tum ctiam mirabilius cxeorum fadis,qui paruerunt. Creditum enim eft, aflcnfum cft, concurfum eft in hanc rationem uita£,öd fententiam, necß id infrequente populo, feci totis gcneribus hominum,5C nationibus. Qiiodc^ tu frater paulo ante dicebas,ratio tota uiuendi iii contrarias partes commutata eft, ut quac apud mundum dcfpicatui ducuntur,ea prima,0č precipua Chriitiano homini habeantur, qux autcm in mundo plurimi fiunt,poftrema. Sed ego nimis longe progredior,tua:q,' curfum impcdio crattonis. Tu uero ad inftitutum fermonem reucrterc,8i pertcxe reliqua. A D i V A s me inquàm mi frater,non impedis, cum praecurris orationi mcai, uiamcjj mihi apcris,qua facilius,8<I planius ad illa diuina myfreria adniti quea, quoc funt in ornili^ bus humanis confiderationibus caeterarum longe altifsima, uel potius non humana nobis, fed diuina mente, infpirationecptraduntur, ut ego nunc ex his,qua: à te dida funt,fando inflante fpiritu aperiri mihi fentio arcani confili] cuidcntius rationem. Si CHRISTI my fterium totum patefieri. De quo idem Paulus fcribens ad Colof: fenfes pcrobfcure mihi loqui uidebatur,qua fìc ait: Pro corpore CHRISTI ,quod ccclefia eft,cuius ego fadus fum minifter, fecundu difpenfationem Dei datam mihi erga uos,ut impleam uerbum Dei,my fterium abfconditum à fecults 8Č à generation nibus, quod nunc manifeftum fadu eft fandis eius, quibus uoluit Deus notificare, quae diuitix fint glorix huius myfteri] in gentibus,qui cft c h r l s t v s, in uobis fpes glori^. Hxc,ut dicebam,Pauli uerba mihi admodum abftrufa eftè uidebantur, cum hoc my fterium non Christ i, aut de c h r i s t o,fed ipfummct c h r s t v m cllediccretjnucintclligoplancmyftcriüfideinoftrccilotamdc christo
elle,
c(Tè,quàm c h R l s t v m ipfumnpfcctcnimmci myftcnum cfl:tìdd,&;fidcs fila ipfajlmc qua ncmint apud Dciim gratile,ncqj amiciti^ cfl: locus. Qitód liqiiis cu ad^ mictat fidcm crgaDcum,Chrill:um tamčrcijciat,is cam ipfam hdem, quam adniittit, rpcrncre co ipfo in quo admittit, Sd repudiare intelligcndus eli, A T CLV i i Ns clv IT 1 v l i v S, lioc quidcm certe iam abftrulìus cft,quàm ut poffit per me fta tim pa cipi.Itaq^ attento funi animo,quorfum tandem cuaiura fit oratio tua. E E Rj; C 1 P I E S I v L 1, inquam, lìmul ac paulo amplius progreffi fucrimus, aliquid adiunxerimus ad ca,qua: fuperiori oratione à nobis tračtata funt,cum noua,£<^mirajs bilia fìdei Chrifti prcccpta,5L opera rccenfentes maxime mirabamur in tam cotrarijs mundo,rcpugnantibusq; rentcntijs,utquód paupcrtatem, quod igiiobilitaté, quod iaduram,quod laborcm illis commodiü antcponeremus,qu^ funt Iiis c regione oppo fita:locum tarnen habuillc,0č authoritatem libi uindicafle hanc tarn infuctanijSd alpe ram,maxime(^ aduerlantem comunibus hominum fenfibus fentmtiä Chrifti, Dei^ uoIuntatem,ufc^ eo quidem,ut mundum totum pertraherci ad feie, ipfum^ à feiplò dchccre,&^ in alicnam naturam quali tranlire cogerct» DlCTA SV NT illa in# quit,&inhismyrteri}Chriftimaximauisdemölhata, SED ENI M IVLI ad? luicfupereft,inquam,maius quiddam,S(l potentius,quod diuinam illam iullitiam, de qua fa-pius à nobis iam dictum eft,maxime in nobis depingit,atq; format, cuius iufti tia:,tatÌL^ cccleftis boni ac muneris Fides nolira erga Deum ab iplomet Deo nobis fo laeftconciliatrix. Q_v i D NAM illud tandem,inquit; 1 D iN Q.V A M, quod non folum tolerare,ac pati,atq; a'quo terre animo iniurias, iniquitates, contumclias, damna,5(l detrimcnta cuiusq; modi in animum inducimus,fcd quod cxcclfius multo atc^ maius,diuinccq,' illi iuftitia: maxime iimile,ac gcnin'num eft, ctià inimicis bcnefa ccre:bona pro malis reddere:quibus odio lumus,eos iplì diligere: pofìrcmó quas fo# Ìicitudines,atqj curas rerum humanarum nolha caufa non ful'apimusjcas pro alioi^ ralutc,folatio,comoditatccj5 fufcipere no recufamus,ut hoc ipfum quod fumus, quod iiiuimus,quòd in natura producli ftetimus,ncmini omnino fraudi,damno'iie iìt.Sed quod Dei fummi,&^ pra:potentis proprium impn'mis cft,ad commodum, OC utilitaté ualeatuniuerfis. plane' iSTVDeftinquit,quodtuinxiuititia:,bCbonitatis fimilitudinem imitando maxime alTèquimur.Scd harc mi frater nequai^ teirena cogi tata funt,uerum ccclcftia prorfus.Qiiando enim fponte ab hominis meditatione,atcp cura aut animaduerfa omnino,aut liquis aliquando in eam cogitationem incidit,non irrifa illieo,repudiata extiteruntc A T a.V l J v Li tum,inquam,ccelcftiaexi? fìimanda funt,cum ad cQ:lum,6L ad Deum funt conuerfa. Qin' h Deus iuftihcat eos, qui à caine ad l'piritum,£<! à mundo ad eum ipfum per fìdem fe recipiimt,accipitq,' in gratiam fuam,qu;c quidcm gratia h;Krerc ibi non potefì:,ubi xftus mundanai^ feruéc cupiditatum,non ne necelfe eft ad Deum per hdem illam accedenti, per quam ipfe in flitìcat impios,müdana hxc iì:udia uniuerlà reijccre,&l in eo uno fpein fucc falutis po nereiT P r o r s. v S, inqiut,neccllè efl:;fcd ita,ut qui opes mundi non poilident, hoc ipfo gaudcant bono,quòd ad feclandiJ uiam uita: ioluti funt,& liberi:qui uero polìì^ dent, ab eis nihilominus amore, animoq; diuellantur, &LCum Dco conglutinemur. PROBE in:uc,inquam3fed di hoc puto te mihi conceirurum,non polle ab codem òC mundum diligi,^ Deum: ntmium enim abfunt,nimisq;diucrfa funt,&^ ambo ifta in? ter fe,8(! qua; ad utruncj ducunt curar,ftudia,uoluntates,quod fignihcare folebat do^ minus,cum diceret neminem duobus dominis feruire polle,quod aut unum dileduj; rus,alterum defpecìurusjaut huic adhcfurus,ab ilio autem altero difccflìirus efl[ct;&i quod eft apcrtius,qui animam fuam diligcrct,perditurum eam, bC qui in hoc mundo illam odio habuilTet,in uita arterna reperturum cam. concedo, inquit,etenim quid potcft cótradicic' Q_v O Clv l s igitur,inquam, in hoc mudo tanqj in theatro aliquo,&^ uelut fpccìaculi,ac fccna: tragico apparatu hifce popularibus ftudijs dC cu^ piditatibus (è dcdens maior honoribus,opibus, diuitijs, fuperior imperio, potcftate, gloriai]; exiftit, quoq; illius magis inceptis conatibus fortuna fuflì agatur, ut ucl Inter ciues authoritatc anteceliat, uel in pra'lijs,ÖL certaminibus uic1or,lpolia, & tro^ phara referat in urban fuä,maximist}; cü plauiu clamoribus,£<: gratulationibus acci^
H piatur
piatur,hunc ncccffc cft aiTiantciTi,8č ftudiofum rerum ralium,fi di(flis,S<l cofeffis con« fìarc iioliimus,arčtioribiis mundo uincults alligatum,£<; tan^ clauis affìxum, ita im^ plicari his terrcnis boms,8č ufcß eo hoercrc in mundi cupiditatibus,ut intcr illas ala^ critatcs,léctitias,ouationes,conuiuia à fummo Dco magis magiscp aucrtatur,5L terre fiis ftudijs illaqucatus,ac dcuin(fìus,à (pc falutis, ueriq; boni fui magis longe abfit. Q.V 1 D N I ablìt,inquit,cumnonabDeofolum,fcddfcipfot]ucnq,',&àbonitatcna turx faepc fu:E,conlìlio^ redo Fortunat cucntus profpa i cogat deficere: Et tamc ifta funt,inquam,quaj ad mundum,8č fedatores mundi homincs, quorum fanpa- multo maxima extitit multi tudo,felicitatis dC t'ortitudinis,&fapientie obtineant appellatio ncm. s V N T inquitjfcd perturbato iudicio,quando fola animi bona probat Deus, M E MI NIS TI n' ,inqua,eius,quod ait PaulusrQiiod fluita,imbccilla,8<^ quaj pro nihilo in mundo funt,clegit Deus,ut fapicntia,& tortia,& illuftria mudi c5funderet. Et item eius,quod in Euangelio cft,quod akum in hominibus eft,id abominationem elle coram Deoc' M E jmI N i inquit,id(^' mihi uidetur prorfus per fidò Chrifti fuiflè fadum. RECORDARE igitur,quodpauloiuitepofuifìi,cridixiftificpoflèque^ ri,qutd opus fuit Chrifto,& morte Criftic'non'ne potuit mundus Deo infpirante per fidem in eum totus iuflihcari^Nunc enim tibi precife refpondeo no poruilTè,niri forx! te noftri libertatem arbitri], qua hominis natura prarcipue cóftarc uoluit Dcus,idem etiam eam fub uim,8č fub neceffitaté redigere uoluiflèt. Nam infpiratio illa ex Deo, fi ijs,qui infpirabantur,uimallatura erat,eosq,' in id,quod uoluilìct Deus, etiam inui tos,aut inopinantes omnino pertradura,non tam infpirationCjquam imperio,^ po^ teliate fummi Dei ad iuftifìcandos homines fuit opus. Sin autem fuafione duntaxat agere uoluit Deus,& quos infpirabat,non uim illis afl'crre, fed tantum hortando, dC docendo illos ad fefe ^dducere intendebat,qucmadmodum quidem in fandis illis uif ris patriarchis,8i prophetis fuit fadum,no omncis mouebat illa infpiratio, (ed tantiS uoluntatc,&conhliobono adacdpicndumpararos,quicrr perpauci exifterent,quip? pequi finguli per intcrualla infpirabantur,non fuit diuina: bonitatis beneficcntia: iargitatem cojlefhs boni in tam cxiguo numero condufam uelle. Igitur fuafìone fe^ mei 8Č dodrina ad omncis homincs,tanquam qui liberi,ai fuee fpontis eflent, non ui, nec^ poteftate uti uoluit. Suafione autcm no per infomnia,nccp per obfcuras prophe tarum uoccs,quibus erudiri pauci,£<: ad Deum conuerti poterant:fed illuftri, euiV denti,ca,qua oculi cundorum,K animi maxime permouerétur, ut dC qui tardi in^ gcm'o,& qui moribus agreftes,8d qui opinione de fe inflati clìènt, qui mundo, car^ deditijom.nes pariter claiitate,magnitudinc<^ exempli admoniti, atqj edodi in-telligerent,fi cum Dco frui immortali uita uellemus, contemnenda nobis eflc terree bona,5i appetenda cojlcftia.Itacj hominem unum elcgit, tormauit ipfc Deus, qui diuini huius documenti ueritatem totam in femctiplò delcrret,fuoq; omnibus exem pio oftenderet,quantum uax felicitatis,& glorile lèqueretur eam uitam, qua: in tcr^ ris mifera,dcfpcdacphabeatur,dummodoillanon ingratis,necß contra animi fentcn^ tiam,fedlibcnterexDeo,&:proptcrDeumfufccptaeilet. T VM i v L i v S excla mans,ò mi fratcr,inquit,diuinum profcdò hoc conßlium, diuina uerttas, quam quidem mTi patefeciilèt nobis Deus,ratio hominis nulla unquS apprehendi(lèt. At quäa to lumine iam efFulget bonitas ÒC confilium mifericordis Dei,&^ erga humanu genus beneuolčtiac^fed tu perge qua:fo,&^ exple auiditatem meam,qui Audio feror incčfus, ut ea auribus percipiam,quse tamen propcmodum méte iam prarcipio. v O L E N S inquam,homincs Deus ueritatis non ignaros folum,uerum etiam negh'gcntes,c6ucr tcre ad amorcm,5^ defyderium fui,atq5 ut bencficium fuum latiilime diftundcrct,fio^ minem unum elegit,qui tum uerbo,8<l dodrina,tum ipfo opere,2^ fado manu ducc^ rct cos in adeptionč fummi boni,ut cu doccret eos fpcrnenda cflTc terra* bona,ferédas iniquorum iniurias,laborcs fi res pofccret, pro ueritate fubcüdos, obeundà mortem, princcps ipfc iniret eam ma,quaca:teris monftraret, primus incrucé tolli, primus lu dibrio ab hominibus haberi,primus in omni uita,omnibus uita: c5modis,iucundita^ tibus^ deftitui,no folum aEquo,fed etiä laeto animo perferret,ac pateretur. Qiu' item cum prxdicai'ctj&i annuciarct,quanta ciufniodi uita, quam agcbat ipfc una, ac doce#
bat,pie
bat, plcnam paticntice uidclicet, ÒC labon's, coeleßium donorum praemfa,quanta felis: citatis magnitudo,qux uiia,t]ucv: gloria fcqucrctur, non probaiTct ifta hominibus in mundi cura inuolutis,n{ri confurgcndo iple à mortuis,&l in co:lum palam afcčdcndo implcta in Cc oftcndilTct,qucu cartcris polliccbatur.lllo ctcnim imprimis facèo,illo cx^ empio moniti,qui öd doccntcm illum antca audicrät,&[ mox mortuum, fufcitatumc^ iiidcrantjcuntcmq; in coelum confpicati fuerant,paulo^ poft (anctü illum c dco fpi^ ritum ctiam haufcrant,conucrh ad conliderationcm fui, fpcrncre mundum tum ma^ ximCjÖd pro nihilo ca ducere,qux tcrrcnis hominibus prima exiftimatur,per fidcm(^ in i E S v M Chriftum ad amorcm folius Dei totis animis ferri, tendereq; cocperut, cum ita ftatuercnt,atcj5 dccerncrent,qua.'cuncß i E S v S dixillct, atcg cgilìèt, ca fola uera,fan(fia,rataq? apud Dcum cdè, dC de cius imprimis contìlio at-ij; fentcntia aliata inmundumfuinc,foloscß ad Dei gratiamadmitti polle cos, qui per fidcm in i E S v Chrifto fub poteftatcm iplius Dei fe fìc fubieciircnt,ut nihil mundo iuris, aut domi^ natus in fcipfos elle liner entiqua: uiuendi rat io 5C conditio ipfe eft Chriftus my fteriiì fidci noftraj.Nec tantum illi hoc ita fenfcrunt, fed dimanante ab eorum cordibus, h'nguis una cum fpiritus fancli auxilio illa incenfa erga Dcum,S<l proximü charitatc lotuspcnècorrcptusterrarumorbiscodem igne amorisin Deum conflagrauit, fìs dem^ I E s V Chrilìi,atcjj adeo Chriftum ipfum ftudioiè eft cöplexus.Nunc uidca^ mus quid iam iftaconcludunt,ut pollimus necelìitatem aducntus Chrifti nò cómo^ dum,iam duntaxat,&(l utilitarem cognofccre.Nam li hdem habere Deo, dC in Dcum, iUi eft credere,planecj,' confidcrc,hoc autcm tacere nemo fatis poteft, qui mundo etiä confidat,£<: mundi pr;^mijs,honoribusq; ducatur, qui per fidem quanit apud Dcum !uftificari,quò dignus bonis ccclcftibus cfticiatur, is mundum, dC glorias mundi re^ nuntict,nccclle eft,quod tamcn aut fua,aut parcntum noce p.'^htètur omnes,qui ba ptifmum accipiunt,dum icfe Deo dedunt,£č permittunt totos,pompasc}j Satanx xo^ pudiare fe teftätur,2<: paiitus eas ab fciè,atq5 ab animo fuo amoucre.Neceire eft itacp mundum relinqucre,8<! mundi res omncs,eiì,qui cupiat ad Dcum fc adiimgcrc, quiì^ do pra;fertim nec iuftifìcari poteft coram Dco,lioc clì,ucrain illani,£<; integram diui^ nae iuftiti^e uim ncquit obtincrc,quimundo5&; mundi bonis cupiditate, atc^ amore fit affixus,porrò autem hoc fieri non poteft, nih crcdatur c h R i s t o, tanti ex ilio exempli doclrina accipiatur.Igitur illc,qui he docuit,SC fccit,unus iplc cft,per cu ius hdem iuftifìcamur apud fummum Dcum. Atq; hoc eft my ftcrium fidci noftrx,uc fpernamus mundum, di in Deo uno fpem bonorQ omnium conftituamus,quod mys iìerium ipfe eft Chriftus,c|ui quatenus honivo cxtitit, qua'fo, quidnam, aliLid re uera fuit,quàm c5temptio mundi,atq5 in Deimi fiduciaclllc ad hoc tadus, & in hunc mü^ dum editus,quemadmodum iple tcftihcatus eft,ut tcftimoniiì daret uaitati, idcmqj ipfe ueritas, at qux ueritascNempe ifta, quòd ucrc uiucre eft mundum abijccre, dC in Deo fpem totani poncrc.harc elt fides,hoc my ftcrium,liaec fola hominis apud Dcii iuftificatio,inhoc falus noftra,in hoc Dei gloria,in hoc nobis cum Deo non l'olfi pax, amoris^' bC amicitia: uinculum,fcd cognatio ctiam,confanguinitasq; conliftit, ut ha^ bcamus illum in patrem,cuius dC mores imitanda cius bonitate iuftitiaq; acccpimus, harrcditatcm cxpcdamus,qux non per mortem parcntis ucntura nobis lìt,icd per noftram in tcrris quidem mortem, in coclo autcm immortalitatem nos cum interno )atrc in perpetuum ht coniunclura.Fuit igitur,fuit nccclìarifi prorfus ucnire Chris Uim,qui non tam docìrinam ex Deo tanti my ftcnj ad homincs dcferret, quam elice ipfe illa ipfa dodrina,'^ncc tantum documcntum in feipfo uita: ex fide erga Dcum, SC ex contcmptu mundi agenda,fed exemplum ctià uita: gloriaiq; illius pra:berct,qux huic tali erga Dcum fidci clTct propolìta atc^ coniunda, ut quos res afpcra:, dura illa à mundo difìundio,humaniq,' aftcčtus dcterrcrcnt,cos furredio à mortuis incita* rct,& in corlum afcenfio,5d beata: uitayac immortalts adcptio.Itaq; nafci cum,SC mo;: ri,SC confurgcrc dcmum oportuit,ut plcnimi habercmus integrum ab Dco omni# potente in filio cius i E s v Chrifto&^fua:uoluntatisacbcncuolcntia:crganos, SC noftra',h illi obtcmpcrauimusbcatitudinisdocumentum.Cui quidem i E s v Chri fto qui non crcduntjhi Dco qucmadmodum crcdcatf Non cnim Deus familiaritcr lo
H z qui
qui nobifcum putaiidiis c(i,nccp Gra:co,Hcbi aico'uc Tcrmonc ad nos iitijfed iit is in^ finitam fiiam potcftatcm per motus,&l curfiis ccxlcftium orbtiim, ac liiminum nohis explicat5lic admirabilcm bonitatcm fiiam, ftiidiiunqj iioftrae faliitis, immortahtaü tis procurandar,hac orationc,qiix eft ChrilUis,nobis cftcfFatus, nos per cum ičilicct a mundo,ad fc uocans,&I fpcm hdem^ noftram ab his tcrrcnis aucllcrc, SC m co ipfo conftitucrc nos cdocens,ut eius fermo,& uox, OC docftrina totus cfTct ipfc Chriftus; Ita qui Chriftum à fidci erga Dcum myftcrio cxcludunt,ncqj hi fìdem intclligcntia, nccß Dcum complccluntur.Qiiod cnim ifti aliud habebunt indicium,atq5 argument tum Dei uoluntatis,& beneuolčtiac aducrfus hominum gcnuscQiiod fpei fiducia: fuac in Dco fìrmamcntumc'quo authore,quo dodorc nitcnturcut intclh'gant häc unii clTe uiam,5č rationem ad Dei gratiam,^ ad ucram uitam pcrueniendi, li mundi co^ moda polihabcantur, in folo Dco fumma bonorum conflituatur:non'nc fit pcrfpi cuum,iam^ manifcftò apparet eos, qui Chrifto non conlcntiant, terrcnos homincs e(Ic,mundo,carnicß dcditosc'cum fimulac primum à mundo fc quis aucllat, abftra^ hat,ftatim illi in mente,atc^ in fide cluccat Chriftus,non ut dodor folum tanti myftc rii,rcd ut ipfc myfterium,qui cum ad Dcum dcducat,&^ quafi de manu in manum pa renti fuo tradat ab ilio in filium, ab fe in fi atrem, cohxrcdcm regni caMeftis ado^^ ptandum,atq5 adrcifccndum.Qiiac igitur abfurditas cft rationis, atqj confilij häc tam amplam,6č tam illufircm Dei pra:potcntis in Chriftolcfu filio Tuo luafioncm ad ho^ mines,atqj do(fìrinam,qucmadmodum uita hic dcgčda, 6č quo itinere in corlum per;: ucnicndum rit,contcmnere,ac repudiare: ut occultior alia qua-dam Si pene lingula? ris uia exquiratur,aut qux mentis caccitas diurni lyderis lumen ad uita: ufusnon admittcre,peculiare aliud lumen quaercr ce Significata eft per dominum lefi.im uia,pa tcfac1a,monftrata,quai^ c<fta,&:; unica eft,per quam ad ca:lum,& ad Dcum ingrcdicn? tibus iter iit,nec digito folum indicata,rcd ip(ò prxcuntc munita,&č complanata, liac tu non probesc'öi deuiam elle contcndas i qu;^ line errore ullo, ŠL nullis anfracìibus cft,ut Calles occukos quofdam S<1 ignota diucrticula qua:ras,ac perfautercjpcr qux ad DcunijSč ad Dei gratiam accedasi C lun ad Dcum nifi per tale fidci myftcriuni perucniri non poftit, quòd myfterium eftCHRiSTVS. Tu ucro in iplo ftatim initioabinfidclitateducascxordiumc'Etadhucdc CHRISTO pcrinde ut de ho mine duntaxat locuti ft.imus, qui idem òC fuic. Si f émpcr eft Deus, non fons quidcm de origo ipfe diuinitatis/ed fcmpitcrna manatio ex patre contincntcr cfìiucns, tan? quam lumen à fole,qui eft eiufdcm cum patre rubftanti:e,pcr quem à patre omnia ta« da runt,alius quidcm illc z patre, fed non alius Deus, quoniam in diuinitatc, atquc in cflèntia una eft amborum dC fpiritus fandi cum illis, cadcmc]; prorlì:s natura: ra? tio,qu3c fit ipfa fumma, ÒC abfoluta unitas» Sed quoniam de his dabitur aliud diccn^ di tempus,redeamus ad C H R l s t v jsi,qui niliDeumiibi perpetuo adiundum habuiflctjSi fi non cxtitiflèt idem ipfc Deus limul, SC homo, qua:ro tuillct'ne po^ tis errare illuni aliquando, anetiam erralièt c Qiiis cnim eft homo, tanta hrmitatc animi, tanto uirtutis roborc munitus, tamq; libi admirabiliter, & inuidc conftans, qui non aliquo lapH-i aliquando, aliquoq; dctìcxu ad cameni. Se carnis dclydcria protrahaturc'qiicm nulla unquam animi affedio,nullus ciipiditatuni motus pcrtur? bete" Atquc ego de his loquor,qui cum Dco uiuunt,8<: illius uoluntati,ac glo? rix funt dediti,quos (non cnim fcmpcr in una illa Dei conlidcratione conliftc? re humanx cogitationi eft datum) finiulatque dcfpexerint,fufpirare,aut appe^ tcre aliquid mortale, ac terrcnum ncccdè eft, OC ad fcmctipfos aliquid relcrre, Qiiod hCHRiSTVSà uita: fua: primordio ufquc ad crucis mortem id de fe prxbuit fpccimcn, ut nulquaiii inclinaflÀ: ad curam, òi cogitationcm fui, nihil fua caufa omnino uoluilTè , nullis mundi illecebris cxhilaratus fuiftc, fed pro falutc cxtcrorum cunda dixifte, egilTè, pcrpellus clic intclligatur,quis cum cum tališ eilet, hominem folum duntaxat, ac non Deum una hominem audcat cxi? flimarcc Milla nunc facio miracula,minas niortuorumful(:itationes,ctiam quatri? duanorum,furdoru,mutorimi,ca:coi^ redintcgrationcs mitro,qui in priftinü natura flatu cotra omnč natura: uini,8<l cofuetudinem folo ucrbo reftituti funt,qualia agcrc
polfc
&poflfecftum'us Dei, Deillahumana fpecicineoloquor,quxpcrfcclam,fum^ mam ueritatis uim,hominis penitus à inundOjS»!^ ab omnibus mundi illccebris,& con tagionibus foluti, ac liberi profedò ferie nunquam potuilTèc, nifi eadem cum Dee afsidueconflata,copulatac^fuiflct,Atquchocargumenco ufus cftipfcmet C H R i ^ S T V s,cum fìuderetmcntes ludicorumclationeanimi,malcuolcntia^carcatasad intuendum lumen ueritatis conuertere. Sic in Ioanne loqucns, Qiii uerbum meum audit, ÒC credit ci, qui milit me,habet uitam aeternam, QC in iudicium non ucnict, fed à morte tranfpt ad uitam.Qiii uerbum meum audit, inquit,5L credit ci,qui milit me, uerbum ergo illius cft,cui per hoc uerbum credendum cit, ac non tuum uerbum bo^ ne I E S V , nifi tute uerbum illius efles, cui ut credamus,nos hortaris, quali ludxis hoc infmuans. Nam tum quidem orationcm de alijs rebus illis non explicabat l'Ea S V S,neqj uerba apud eos faciebat,qucmadmodum crcdcndum,aut quo paclo agcn^ dum erga Deum elTet, fed fèmetipfum credendum, nofccndum^ proponcbat,tan^ quam iple eflet Deus, fìdes, èC myfterium, quo uerbo inquicns, pater meus qua nos dodrina,quibus prieceptis melius queat inlt:ituere,ac docere, quam memctipfo, mea oratione, uita,fadisc Ego enim euidcns Dei fermo fum,non in fomnijs oftcnta# tus,nec{j ambiguis prophetantium uocibus nunc prolatus,non in lege fcripta adum^^ bratus,in qua carnis opera pleraq^ funt. Ego autem carncm omncm uobis abijcicn^ dam elle oftendo, ad fpiritum lolum tranleundum, in quo qui cum Dco uiuunc coniunčti, hi in iudicium non adducuntur . non enim legi ulli lubiecìi funt, fed ipfo fadohabent uitam xternam, Ego,inquit,annuncio ueram uiram uobis,ex Dco,ut il li credatis,Dcus cnim uefter eft,8č mihi item tanquam uerbo Dei credatis.Si enim fo mnio ut ab Deo milTo, lì prophetis, fi legi creditis, in quibus aut non tota, aut certe n5 illuftris,fcd obfcura ueritas fignihcata cfl:,mihi quare n5 cy:ditis,qui limi uniua^: perfpicua ueritas,qui totü hoc,quod fumjdodrina uobis fum,qui mciplum nu^ dum, atque apertum uobis exhibeo, hominem nihil omnino de mundo hauricntcm, nihil meum prorfus,nihil proprium uolentcm, fed omnia ad Dcum patrcm cogitane tem,8^ rcferentan,cui ita credere dcbctis,ut mihi illius uerbo ctiam credatis.Et rur^ rus;Mea dodrina non efl: mea,fcd eius qui mifit mCjlì quis uolucrit uoluntatem cius faccre,cognofcct de dodrina,utrum ex Dco lìt,an ego a mciplb loquar.Qiii à fcmets ipfo loquitur, gloriam propriam quaerit, qui autem qua:rit gloriam illius, qui milic eum,hic uerax eft.Si nulla,inquit,elTè potclldocìrma pr^rtantior,quàm iita,qua ego hominem totum à mundo ad Deum retraho, & ipfo ilio authore Deo hoc me agcns: tem, ac docentcm uobis indicare confirmo, omnis in me piane eft ueritas, Sv! uerbum fum patris, qui non diucllor à patre, ncque fcparor, nec me in memctipfo ab iilo dif? lundum conftituo, öd me uobis fincm ultimumqj propono. Id cnim li ita clìèt, nec Dei ego amplius uerbum, neqj in me ueritas elTèt, ÒC uobis h;Ec qua: pra^dico, talia non praedicarcm, mcamcp potius quererem, quam altcrius gloriam.Scd li quis hxc, qux dcmonftro patrem uelle, ÒC petere à uobis, uolucrit expericndo cognofccre, dC huius meac docftrinx,atquc uit:e,guftum aliqucm pcrcipcre, fìatim una is intclligct, hanc Dei ueram dodrinam, uoluntatem elTe, ut nemo ad le quicquam, led ad ipfum Deum referat omnia, fefecg unufquifq^ à mundo abftrahat, in Dco totum collocet,quod ego princcps &C facio,& facturus fum,qui lum ad cam rem natus, atqj fadus,ut uobis,éd ipfì mundo ab Deo uerbum fim,&; fermo,&: hortatio. Dco autem d mundo,8<^ à uobis fìm uicìima, qui iuftitiam ad uos,& uitam ex ore Dei aftero.Vis tam,inquam,illam,qucc in Deo eft optima, eademcjj immortalis. Ad patrcm autč re^ fero mundi, carnis mortem, quam in mea carne fum iple interfccìurus, ut uos in uoluntate ueftra eandem perimatis. Animam cnim mcam deiioui ouibus mcis, tan^ tum^ abeft ut quicquam proprie mihi appetam, ut me totum prorfus mundo do;^ ncm, atqj adco ci à patre donatus fim, ut uitam pro his fanguinemq; effundam, qui ex mundo ad Deum uoluerint fé transferre, Harc i E S v S & limilia multa in popu lis illis exponens,fpiritualis uitac ueram beatitudinem, diutnitatcm,naturam'quc fuam docere illos nitebatur,qui tamen carnis impliciti illccebris, Se! mundi curis oa^ cupati uim illam fpiritus capere non tam nequibant, quam nolcbant. Torpcbsint
H 3 cnini
enim pigrabaiKur commoiicrc fc, cx illis tcrrcnis fordibus cxtollcrc, atqiie ccrc,qi.ix ilUs confuctudinc fada: ci ant pcrquàm fuaiics. Rcpugnabat nerbo Dei ho minum illorum ambitio, oblìftcbat aiiariria, adiiciTabatur uoUiptas,&:! qui cft aiigc? Iiis Sathana: uioIentifsimLis, liuor dC malciiolcntia omncm in illis uim rede intclli^ gendi, £<!iudicandi pcnitus conumpcbat. cum tarnen morte poftobitaà Chriflo j e s v , crucc,illo ccclcfti fanguine cruentata, implcto^ omni noftrce redemptio^ nis myftcrio perh acli obices, 6c repagula Sathana: dciecìa funt, uicitqj Dei fermo, tacluselì: i e s v s mortuus,quàm ante mortem fuilièt,multo potentior. Qiiicum ctiam tum uiuens pra'dicaret,& doccret,Iuda:isqj fe credendum,norccndumq; offerì ret, nunquam eos tamcn in eam animi aduerlionem potuit inferre, ut attendercnt, atqueintelligerent,SLlìipfe quoque libi alFumere uiderctur diuinitatis honorem, nunquam eum tamcn fuam ullam omnino, fed tantum patris fui gloriam ab illis cx# petere. Qiicmadmodum pulcherrimis, SC optimis de rebus oratio apte,commodc(^ jpronunciata non fuam iplius,fed oratoris gloriam in animis eorum,qui audiunt,con Itituit. Hoc ipfe indicat de fe in Joanne,ad luda:os inquiens : Non polfum ego facerc à me ipfo quicquam,licut audio,iudico,Sv! iudicatio mca iufta cil,quoniam non qua:^ 10 uoluntatcm mcam,fcd uoluntatem mittcntis me patris. Et rurius alio loco; Ego cx me ipfo locutus non funi ,fcd qui milk me pater, ipfe mihi mandauit, quid dice# rem,&^ ldo,quod mandatum eius uita alterna ert.iltud autcni iplum mandatum pau^ lofupra expofitum fucrat,grajiuni frumenti in terra mortuum,multum fructum fcr re.Et, qui amet animam fuam in hoc mundo, in uitam a'ternam eam perdere. Etjtol^ lendam crucem,Chriltumq; fequendum,£C limilia. Porrò quonam iermone alio, aut quo genere orationis commodius, &C aptius ad homines loqui, òL uoluntatcm fuam expromere potuit De^'s,quam c h R i s t o tìlio fuo; qui cuncìus fuit concio pa^ tris ad fefe uocantis homines,5<: eos fibi in filios adoptare cupicntis,cunc'ìus fuit, ins quam, non (blum quod dixit, dC fecit, fed illud ipfum quoque quod Deus, & homo cxtitit, Qiià Deusjuim maieftatem patris in feipfo miraculis indicans,&^ uolunta^ tem eius illis miris,6i: infolitis operibus enuncians. Qiià homo,in contraria omnino parte mundo lefe, dC mundanis omnibus affecfìibus confìituens, ludibriacp &C xi ii^ mnas,5(! crucem,& mortem fponte perfercns,ut cuncìis fìerct palàm,iam non per am bages obfcure dic1orum,nec per uila dormientium,fcd per gclh,mores,uitamq; i e s v Chrilli eos,qui ad diuinitatis pra'miimi uelint perucnire,à mundi fpe,ac fiducia oportere elle remotos. Hoc diuinx docirinx pulcherrimum éc maximum documen tum hanc fummam ueritatisuim exemplo unius in carne hominis in poteftate Dei mundo totiexhibitam,£<!dcmonn:ratam,Maumethana; legis fccìatoresjcjui c h r u s t v m aliotjuin miriš laudibus extollunt, ut eum quali intueri, atque agnofcere uelle uideantur, ncfcio quo pado mox hallucinati afpernantur, atque illudunt qua dedecorofum putantclle CHRIST o, Iiis raptus ad mortem. Svi in er uccm actus fit,mundani homincs nimirum,nil9 nifi tciTcnum,5L carneum meditantcs,ut qui ins fpicere non potuerint,qua: iit gloria fpiritualis uiri,quamqj contraria exiltimationi-bus humanis. Sed illi quidem ita contagionibus mundi infecli, immerlic}? pcnicus funt, ut uidcatur noua lex illis repcrta, qu;c eos non ab ignorantia: tcnebris extra^ ctos ad ucritatis lucem excitaret : fed qua: ultro omne in illis lumen, omnem aciem fpiritus hebetaret, atque extingueret, pcnitus^ cos in corpore, atque in corporcis cogitationibus iahgeret,qux primum cos ad ludaicas redigit obferuantias, ut fpem nonminimam falutis in illis ponant, deinde nullamartium libcralium atque opti-: marum magnopere illis confeclandam proponit,poliremo ea illis prarmia acl;v uitx in ccclo dat, qua: funt in hac quoc^ uita modclhs, &C probis, lapientibus hominis: bus turpia , Sed uidcs mi frater,dum de iullificatione legis, SC tidci loquimur, quam multa limus de c h r i s t i fide pcrfecuti, per qua folam iuftihcari homines apud Dcum allerimus. et i l L e : Hodicrno die,mi fratcr,inquit,omnis mihi igno^ ranti:t caligo pcnitus ex animo difculìa cft,egoq; &^diei,5<; luci reftitutus fum.Nunc cnim lucent mihi plane in animo fidei noflrxmyftcria, qua: ante pcrobfcura eile ui^ debantur, cimi quod acdcndum erat, facile id quidem, SC incunclantcr crcderem,
fubmit
fubmittcrcm'que me & rančlorum panumdodn'nis,&fàndaj Ecclcfìaccatholi'ca: dccictis ; hodic nero primum qiiod nofccndum criam de illis fiiit, Dei bcncficio, iitnofcam l'um confecutus, Itaqucquod folcbat crebro iifurpari indifputationi^ bus aEqualium meorurrijCum Tic obi]ceretur,cur tanto tempore poft C H R 1 S T v s ad feruandum hominiim genus uenit quid ita tantum ante le feculorum pafTus cftfine cognitionc ueritatis preterire c' ci ego dubitationi nunc facilime rcfpoix? dcam, eos quicunque liane uitx feclam omni tempore fediti funr, ut mundum, bC mundi commoda, pra: cOLleftibus commodis nihili fecerint ,iummum'que inipiò Deo prarmium libi conflituerint, per ftdem illos CHRISTI cum Deo coniun^ (flos fuillc:hoc cnim eli ipium fìdei myfterium,qui c H R l S T V S cft,cuius uis to^ ta inhac indudione animi, fententiaq; conlißit,uti ab uno Deo prarmia in ccclo nof fìra expeclemus, bona autem & blandicias mundi negligamus tarnen quodad peiTonam CHRISTI attinet, qui eius tantum hoc mylteriumdiuinomunereha^ buerunt cognitum, illis eadem bonitas Dei authorem caput myfterii profecfló indicade credcndaeft,utueluenturum fpirituante prolpicerent,uelpolteaquam uenilTet, etiam inauditum intelligerent, Ii qui extiteie ufpiam, hodie(^ exiftunt, ad quos hoc nondum fancTtifsimum c H R l s t l nomenfamacp perucnerit. I A M J L L V D , inquam, luli intelligerete quoque puto, quemadniodum homines, qui prius generati mundo funt, ex Deo rurlus renaicantur, & repudiato patre mundo, filij Dei fiant. hoc eft illud ipfum my fterium, quod C H R 1 S T v S clt, qui qua ho^ mo extitit,princeps in nomen ö^genus fummi Dei adoptione cft uocatus.Qiiatenus autem fuit,cftqj my fterium, in ilio cuncli,^ per illud honorč conlequimur cundcm, ut adoptati à fummo Deö,& filij eius eficclijdij ipli quoqj iure appeÜcmiir.Atqj hec eft generatio populi Dei,qua: non ex luuJtis, necj ex feminc ^braam carnali illo,£<l corporeo,fed ex fcmine fideijquac in Abraam patre noftro principio eluxit,6c in pro prio uerbo Dei,&: ipfo fidei myfterio, quod fuit i E S v S Chrili:us,ornandis Si ùc^ quentandis coeliregionibus diuinitus cft procrcataidequa, tamctli ip/iim c h r S T i myfterium omnibus ante fecuiis occulcum cxtitit, ut nemini prophctai um,ac patriarcharum, fed ne angclorü quidcm cuiquam conlilium Dei de CHRISTO perfpicue fuerit patcfačlum, ipfa tamcn noue prolis creatio,öd fandioris populi con flitutio,ac nou^ urbis Hicrufalcm eedificatio antiquitus ab Deo pluribus eit demon ftrata.Quid cnim eft,quod fìc loquitur DauidfEt anima mca illi uiuctjS^ fernen meü feruiet ipri,annunciabitur domino generatio uentura,^ annunciabiit cccli iuftitiam cius populo,qui nafcctur,què fecit dominus. Et in Elaia Deus: Aliaiigcnis,inquit, qui apprehendüit fccdus meum, dabo eis in domo mea, bi in muris nieis locum, nomen melius,quàm filijs,5L hliabus,nomen iempiternum dabo illis,quod non peri^ bit. Non ne bC populo,quem dominus faclurus erat,cum diu quidem antea popu^: lus ludarorum ciTèt fadus,&! alicnigcnis,qui fccdus domini apprehcnfuri erant, hoc cft piane non ludxis, nomcn melius multo ab fummo Deo promittebatur fpirituali^ bus filijs uidclicet,quam filijs tcrrenis, atq^ carnalibus,quod idem efr, atque hida'isc" Qiiiddcipfb CHRISTO Efaias,quàmapcrte,quamcj;perfpicuc,utuidcatur pc;: ne id ipfum intueri myfterium,quod nos occultum fuifle dicimus,cum lìc inducit lo quentem Deum,Ego fufcitaui cum in iuftitia,&^ omnes uias eius dirigam:ipl"e ardihi« cabit ciuitatcm mcam,S<[ captiuitatè mcam dimittet,non precio,ncc nuincre. Et rurs fus uim innuens futuri myfterii; Conuertit,inquit,Deus fapičtes rctrorliim,& lacn tiam corG ftultam facit, fiifcitat uerbü ferui fui,3L conlilium angclorü complct.Vel, cum de nouo populo pr^dicit, Ambulare faciam carcos per uiam,quam no noueriit, per femitas,quas non cognoucrut,calcare faciä cos,ponam tencbras ante eos in lucè, fi^praua inrcdCi.Nam quid obfecro erat ignotius.quid magis deuiù ab itinere publi co,čy hafce inirc uite fcmitas,qua! nobis à Chrifto Icfu monftrat^ luntc'quas niii prin ceps tpfe prareundo indicaftèt, & omnibus impedimétis, obicibusq; pra;fcptas pro^ grcflTu ipfe fuo purgalTèt,atq5 aperiiift!(:t,ncmi;ii eas no modo ingredijfed ne di(picc== re quidem fuilTct licitü. i t a e S t,inquit,fed quarfo mi frater,quidnä clarius elle iam potcft,aut myfterio ftdci,eiusq,' effcciUjöd operationc intcr gétcSjaut prophctaiy
uaticinijs
uaticinijs ilVa ipfa ;miuiiKÌantibus < cum prarfcrtim omncs fere, qui à fpii itu fancfto prcedočii ucnturum Icculum cognoucrunt,cumdcnunciaicntpopulo Ifraélitico, ludaicoq,' cxcidium, urbi Hicrufalan uaftitaccm, bC ruinam, folitudincm rcgioni,ins tcrnicioncm propcHcbrarorü hli]s,filiorumq; parcntibus,repente pofi: inaumcrabi^ Ics illas iačturas, calaniitaccs, tanquam murato choro concinant corrigcntcm/c« flitucntemq,' omnia, fix! ad fcculum bcatius transfa cntcm Deum, ut facile apparcat hominibus non tardifsimis rciccìo carnali populo,alium à Deo fpiritualem populii inftituijquo cum fccdus fcmpiternum futurum Domino fit, R E c T E,inquam,lo qucris luli, fcd quando,quoad cft nobis a Dco traditu fidei CHRISTI myfterium fatis apcruimus, cuius cognkio, licut ipfa re experierc ad intciligcnda Pauli fenfa, quxnimis interdum retrula, abfcondita^ uidcntur,mirum quantum profutura fit, iiidcamus nunc, de quo ante tuit dubitatum, quid in fe momenti, aut nccefsitatis ad falutem confequendain baptifmus habcat. Sic aiim,fi memoria tencs,difputabanius, non uideri nobis iure dcrogari circuncifioni ipli illi uidelicet, qua: in pra'putio car^ nis ufurpabaturjCum in co ligno,5i^ uelut indicio fua: profefsionis ludafi fpem poncj; rcnt,quando candem nos uim ad amicitiam cum Deo,Si<l ad falutem acquirendam in baptifmo noftro,quod item lignum exta num crt,conftituimus. de quo dicčdum cIT, baptifmum cum,qui ex aqua,6(: chrilìnatc facro fiat,non edè omnino necelTàriuin ad fìdei iußitiam,6<! tamcn quodam modo neceilàrium cdè.Nam cum fit baptifmus pro fefšio cius fec'ti\:,quam fequi uolumuSj£<! earum rerum,quas Deo promittimus,quai fi padio quardam ore enunciata,ac prolata,coram Ecclcfia,coctu^' fidclium tcHih^ cata,pcr quam tcftificationcmmcmbrumEcclefie,qua: corpus C H R IS T i eli, cfh;: cimur, quòd omncs in unum corpus,ut ait Paulus, bapti::amur, fi incidat cafus,8č tcmpus ciufmodi,ut i^ccepto, £vl credito CHRIS Ti myftcrio idipfum ftatimfa^ ciis^òC opere ufurpemus,protinusc|;mundumre ipfa, per alicnam tamen uimdimit-taiTius,ad eum Hnem utiquc,ut Deum,Si promifsiones Dei allèquamur, faluté abfq; fioc baptifmo fine dubio inuenimus,ficutinueniteamillc latro, qui pcndéti C H R i STO in crucc,pcndcns ipfc adhsefit, Qiiid cnim erat opus illi, ut profìteretur Cliri^ flumfcqui uclle, quem reuera fcqucbatur < bC mundum uellc dimittere, quan tum maxime dimittebatc'Quo in fupplicio cruciSj&^ fi legibus mortem fubire, ac ferre in corpore cogebatur,animi tamcn liber,ipfum illum animum, quem in poteftate liabc bat, ad prxbendum fe C H R i S T o comitcmapplicabat,proptcrcaqjabfqueaqua in fanguinc,£<; fpiritu,eft bapti-atus.Qiiod item compluribus poftca contingere po tuit, qucmadmodum de Emercntiana uirginc, £<! Adauclo martyre monuinciitis cft prodituiTi,fi<! fi qui alij eiufmodi,quos inipfa agnitione C H R l S T l Sc fidci myfte-rium,quod intellcxerant,opere rtatim implentcs, acque ut Chrifto coniuncìi cllcnt, mundum,atcp uitam prompto animo relinqucntcs,nullo alio acccpto baptiimo,pra! ter hunc fpiritualem,£)(; inteiìinum,quo nullus tamen fanctior efr, ipfa Dei benigni^ tas ingremio fux immortalitatis cxcepit. At qui poft agnitionein myfterij, fpatium habucrunt ÒC commodum fandifsimo hoc baptifini lauacro fe abluendi, £c in co pro fìtendi,quales ipfi erga Dcum eflè ucllent,6i quo pačlo liercrc illi,mundunK7; rciui^ tiare praroptarent, fi faccre id neglcxcrunt, falutem quoque hi fuain. Svi hdem ipfim cam,quam fufccperant, prodidiflè funt exiftimandi. aut enim,qui he faciunt,pcr kn perbiam, contumaciam(^' contcmnunt, aut agunt profeclò pcrhdiolè, qui cum lèfe C HR 1 S T O dcdcreucllcfimulaucrintjdcditioncmipfamucrbisconciperej&'con fiteri palàm non audeant,ncque Deo fe per baptifìnum, tanquä per (yngrapham oli -ligarc. Ad hxc accedit,qu6d fi myfterium intcllexcrunt, dum ipli my llerij iudicia, tellimoniaq; non ufurpant,excmplo cattcris ofhciunc,ncquc ipli ad corpus Ecckiic, 8l C H R 1 S T I fcadiungunt,quodperhocfacramcntfipotifsimuminunicarecon tinctur,li non intellcxerunt,neil is quidem lignis,5čcerimonijs doceri curant,5L ad-moneri, ut per corporeos eiufmodi ritus, ad fpiritualem cognitioncm perucnianc. Qiiapropter fande^Si ucrc ab Apoftolo eli dicium,Corde credi ad iuftitiam,ore au-tcm conkfsionem Beri ad falutem. Qin'ppe cum fides cordis ht, quce Dco pra-cipuc grata homiiics fòla crcdcntcs iuftiticct apud cundcm Dcum, oris autcm confcfsio ^
tìdcin
fìdcm fliam cordis comprobet, iußitiam conferuet fìdei, ex qua cfi nobis nera ex Deo uitat qua^ quidem confefsio nifi fufcipiatur, quafi pudendmn nobis myftcrium eflè iudeatur,quod gloriationc dignifsimum eft, Itacg ab eodcm Paulo pcropportu^ ne cft adiedum fcripturae tcftimonium,ric dicentis,Quód omnis,qui credit in illum, non confundetur.De quo 8>C dominus in Euangelio:QLU me negauei it corani homis nibus,negabo eum 8i ego coram DeOjinquit, Atcß eadem ifta in lege ueten'jde circu cifìone potuiflent dici,quam Moyfes de populi illius duritate, peruicaciaq; expoftu lans Ifraèlitas,ut eam in corde coram Deo adhiberent,flagitabat,Et Hia anias popu lum moncbat,ut circuncifus eflèt praeputiu cordis coram Deo, quòd fpiritualis eira cuncifio illi,qux in carne eratjcircuncifioni dC ueritate,& lionore apud Deum antece debat.8^ tarnen illam ipfam carnale circuncifione pr^termittere nó erat faSjUifi quód poft inuedum fìdei lumen circuncifio per baptiimum fublata eft. Baptifmus autem, ut qui ad fummum iam,abfolutum^ peruenerit/adus eft fempitei nus. lam de opes: ribus mi frater, quae afpernantur hxr etici, nec ea ullius efiè ad falutan momenti di^ cunt,quam illi falutem una in fide uolunt eilè pofìtam,non ne fublata qua^ftio omnis cftccum fi fìdei uirtus, dč ipfum myfterium intelligatur, nullis cum operibus malis queat fìdes cohaerere, de illis operibus loquor, quae ex conftituto fìunt, & ab animo prauo, malo^ funt profeda, Nam quin lapfu, dC titubatione aliquando pofsit fìde^ Iis offendere, nos nihil contra dicimus habitus, propofìtum, deliberatio'que deliiv: quendi à uera fide remotifsima funt. Qiio enim pado reliquit mundum,8^ ad Deum fe contulit is, qui nihilo fecius mimdi uoluptates, SC commoda omnia uenatur e" dC quo cupiditatibus fuis queat fuppeditare, irx,auaritiaeq^, ipfì dcferuit ambitiös nie" Ac nulla quidem tanta non modo eft,fed ne ellè quidem poteft peftis, imma^ nitas^ uitiorum,nullus tantus aceruus fcelerum, tam profltgjita, dC pa dita in omni flagitiorum genere uoluntas, qua: fìmul ac per fìdem CHRISTI adiunxerit fe ad Deum,8č mundimi prae illius amore ftudioc^p repulerit, ipfì^ fefe Deo totam tva^ diderit,atquepermifèrit,non ftatimea,atque eueftigio dcletis omnibus maculis illis, ulceribuscp peccati pura, munda^ refplcndcat, noux fìdei aduentu fandifìs" cata, illam coeleftem induat iuftitiam, per quam ad Deum proxime bonitate acce« dat,quaiaiTihauftauirtute,8čtanto iliomunerediuinae liberalitatisaccepto quis non intelligat, niliil iam fore illi in cunda uita propofìtum, nifi ut Deum imitando omnia omnibus bona faciat fempei-, 8č dicat,ab omni femper infuria, ab omni terü rena, ac fordida abftineat cupiditate, aliorum animo aequo, iniurias paferat,nihil cmnino extraordinarium appetat,faluos,atque honeftos uelitefIèomnes,etiam inimicos, cum nemine liti, nec altercatiom'bus contendat ^ Qviod qui mundum nis; hili pendunt,his ifta, quae diximus, non folum faciiia fadu, uerum etiam fuauia, dC lucunda funt, dC cum fide erga Deum ita coniunda,ut diuelli non pofsint. Tu uo ro qui tantum tribuis fìdei, ut nihil opeiibus bonis habendum honoris in uita, ÖC fallite adipifcenda putes, amabò de qua fìde iftud fentis e" Nam cum ifta quidem, quae periESVM CHRiSTVMin unum Deum fìdes eft,non poteft oratio tua conuenire,fìquidem illa cordis fìdes eft,neque folum credit Deo,uerum etiam uni illi ipfi confidit, ex quo fequitur omnium humanorum bonorum cotanptio.Tu cum te dicis aederc,8i hoc uno uerbo fic niteris,ut totum in eo,quantücuncß eft, quod pa*;: tinet ad falutem,ponendum eflè confirmes,confìdas autem mundo, cui rei indicio eft oratio,uita,mores denique reliqui tui,tum tanquam omni munere perfimdus, quod Deo, Si fìdei in Deum debitum fit, erumpas iam liberinomne genus flagitiorumc* nihil^ turpe ducas, quod libidini tuae placitumfitc'inmundum te totum ingur^ gites, öi cundis, qui tibi non aftèntiuntur, contumelias dicas,fortunas aliorum direptum eas, matrimonijs nefarijs illigere, feruias iracundix, uinolentiae, intempe^: rantiat, atque ex his luftris egrefTus fic demum erudes uerbum fidei, ut ex ea pen«; dere una falutis fpem conftituas, nec bonis operibus, 5C moribus tribucndum cftè quicquam apud Deum difputesc" Qiiid tam abfurdum eflè, aut tam abhorens a ucs ro poteft e" QiiOTiadmodum porrò Paulum attendis, cuius te diditas nomcn fe^: qui,8iauthoritatemc' Nonncispalam,&difa'teponithömincspa-fidcm c h r is
I S T I fu
S T 1 iiiflihcari, &L ca quidcm illos inligniri iiiftitia, qua: maior omni humana uirtu^ tc lit, ut hJci, iultitixq; apparcat unum, atquc cundcm clic conflridum fcmpitcrni uinculo toJcris conlcnlum. Porrò lulìitia line opcribus bonis clic qua: potcflj' Nam oc alio loco Paulus,Dci fumus cftècT;io,inquit,conditi in Chrifto i e s v in epe ribus bonis, (.juibus pra'parauit Deus, ut in eis ambularcmus. Nos ucro dicamus, quód licut hdcs aducnicns uctera omnia crimina delctjatque diluit,unaqj fatis cft ad obtinendam gratiam lummi Dei, lic hdem ipiam, pofteač^ aduenerit, hominemqj cum Ueo coniunxerit, non polle eam deinde cum moribus malis coha'rere,propter Cam caulamquidem,quod nec hdes line iultitia ert, dC prauc agendo,recìe^' loqucn? do,non elt credere id Deo, ièd limulare. Ita aut iuliitiam etiam non es adcptus, fì fu dem uerbis tantum , SCnon corde comprehendilìi, aut li eam corde, ftatim etiam iu# llitia hdem coniecuta eil. Porro oris contelsio lic ualet ad lalutcm, h cordis a cduh^ tas profecerit ad iultitiam. Veruni de his hacìenus: non enim cognito iam hdei niy^ ftcrio ulia ucl miiiimadubitatio in his rebus amplius potefl; relidere . Nos Dcum potius preccmur,horum ut hominum métes, in eumlcnfum inducat,uttìdcm,quam uerbis prohtentur , moribus, dC iullitia teneant, digniq; ab codem cihciantur, quo# rum ad reprimawas aìiorum immoderatas cupiditatcs , plus etiam excmpli, & au^ thoritatis uita, quàm perlualionis habeat oratio. p r e c e m v r fìinèhilius, im quit,ctarim Chriuianum hoc imprimis ÒC nolìrum ert,atque illi iurtitia:,qua: ex fide exilìit,maximcconl'cntancum. n v n c r e d e a m v s ad Apoftoli nerba Ion go quidem interuallo,lcd tarnen non line magna, Öl neceflària ratione,illa eft à nobis fac'ta digreisio.Expoluimus enim,8(:dcmonUrauimus,id quod nccclTc imprimis fuit, quemadmodum nemo hominum apud Dcum, nili per hdem c h r i s t l pofsitiu Ih'ticari. he enim loqf'itur Paulus ; Nunc leorlum à lege iuftitiaDei manifelìafac'ta cft, tcftihcata ab lege, òL à prophctis. Legem lic appcllans uctcrem fcripturam to> tani, in qua ubicßcluccnt teltimonia aduentus c h r l s t i, noui illius populi, qui in fide ài iuUitia cum Deo coniundus, 8l fanpitcrno fodere cum eo copulatus, fiiturus erat.Uirtitia,inquit, Dei per hdem i e s v Chrilh',inomnes,&^rupcr omncs credentcs . ex quibus uerbis patet, non cos tantum qui fe dicunt credere, fcd qui lic oediderunt, ut iultitiam hdciadipirccrentur,iilos 1 es v Chrifti uerefìdelcsellè, Atque ut comprimat femper lud:eorum inlolcntiam,qui xgrc admodum fcrcbant alios,cjui extra legem ellènt, hai lecum focios ciuldem a Deo muneris SC grati.v,qua fi quibus lex data ante cllct, his foUs deberctur Sdgratia, profequitur Paulus, Non cnim,inquičs,cft dilìincìio, At quid ita no ellc'aut cur ludarus non anteponatur Grx cocQiiia onines,inquit,peccaucrunt3Sv^ egent gloria Dci,ut iuftihcétur gratis,iplius gratia. Qiiia onines,inquit,in caul'a pari lunt, ut nulluni à le afl'crat quilpiam dila i^ men menti, fed apud Dcum unufquifque peccando ofìcnderit, Bgent ergo omncs dementia, SC benignitate limimi Dei, cuius excrcitatio iji Deo,he etiam gloriolior cft, quàm li in benenicritos fua praniiia dilpertii et. Nunc enim totuni quicquid eli uirtutis,atq} boni,quod per fidem allcquimur,totü,inquam,ex Deo ert,8^ ex diuinis illius iullitia:, bonitatis^ thefauris, cuius h elièmus nos aliquaex parte nohis iplis authorcs,quantum elìèt illud, quod ex nobis pra:bercmus,tantuni elfct de Dei glo^ ria, muniticentia;.j(,' detradum . luftihcamur igitur onines per hdem, lòia illius gras tia,hoc ell,nullo nollro merito eiufcemodijut illud domini nobis à Deo debitum clic uideatur, At quo paclo iuftihcamurj'quo pado etiam li in pofterum etficiamur iulìi, iieteres tanienculpas,niaculasq;deponaniusc'per redeniptioné,inquit,quxinCình Ito j e s v . Nam Chrillus l e s v s cum line peccato ulloelfetj&^tanquam pec# cator,nihilominus morte eilet muldatus, compenfatio huiufcemodi fada eli, ut ue^ tus pcccatum nobis non debeat amplius exprobrari » Si enim permillüm eli,ut qui non peccauit,plcderetur,cur non pcrmittatur,ut qui peccauit, à ptxna lit liberatusc" cófurunienini,&^ perturbata iam elt mortis iudicium.Mortuus porrò eli i e s v S, non fuis peccatis,red nollris, quam mortem iplè Tponte fufcepit, ut placato per fuos dolores SC cruciatus Deo, nos mortem comitcm peccati ctìugcrcnius . Qiiid autcìii ifle 1 e s v s quemadmodum hoc cfìècit, aut qua ratione in hanc mentcni eli illa^
plus
pfus,ut tantum amoris erga nos,Si pro nobi's ftudfj,curaj^ fu{čiperetc'Quoniam,ins qiiic, hunc Deus propofuit placamcntum per fìdcm in ipfius fanguinc, Deus ipfb? met inquit, non folum gratiam, amicitiä Àiam mftituit nobis largii i, fed per quod ctiam illam mcrercmur,adiecit.Dedit cnim nobis filium fuum,à quo ipfc placar etur, omni ueta um noftrarum iniuriaru memoria dekta, humano generi, per eum res conciIiaretur,quod nulla per nos ratione potuit effìci, Quifquis enim noftrum,mor^ tcm illam fufccpiflict, licet pro omnibus unus fe deuouiflèt, id^ egidèt optimo ani? mo,pia(^ uoluntate:tamcn ex infecflo gmcre oriundus uix fuam ille culpam, nedum falutem aliorum redimere potuiflèt. Atque in hoc maxime effulget magnitudo, &C maieftasjöi gloria fummi Dei,qui totum expleuit nobis beneficium fuum. Nec fe (b lum placabiléjfèd hoftiam etià, qua placaretur cxhibuit, ut quo meriti minus nofìra à parte efièt, hoc magis clementiam,& bonitatč,8č iuftitiam illius deamaremus. Sed licet nihil ex nobis fìt dignum,nihil uim aut rationem ullam meriti continens:tamen aliquid à nobis profìcifcatur neceffè eft,in quo confidat Dei gratia, dC iußitia,id por^ ro non eft operis, fed bonac duntaxat erga Deum uoluntatis, quae folam per fidem CHRISTI contingeie nobis potefì.Fides enim eft quac confidit, OC totam fè comj: mittit Dco,quod tum fit,cum SC in futurum Deo piacere inftituimus,8<^ de preterito confidimus omnem ex priftinis noflris fceleribus ofFenfionem in illa diuina mente pc nituseflxdelctam,atcßhorumutrunqjpa fidcm in Chrifto i E S v ancquimur,&^di fciplinam uidelicet agendae ex Dei uoluntate, ac imitatione uitae, &C redemptionem iandiu meritai per nos propter peccata noftra mortis. Qiiorum utrunque in fangui^ ne c H R I s T 1 nobis reprxfentatumeft,quodetiamipfumfubtilius eft uidendum, quemadmodum fanguis c H RIS T I peccata nofira abluerit« Acprimumlegem Moyfis ita iubere cognouimus, ut fanguine femper aliquo p7ccata expientur, cui oportuit legi fatisfieri,qua de re in epiftola ad Hebratos copiofe eft fcriptum. Sub ca cnim lege dum uoluit nafci c H R i S T v S, illud quocp ex lege facere conftituit, ut quos liberare redimere(^ uolebat,pro his fuum ipfe fanguincm efnmdcrct:fuum au^ tem,ob eam rem,ut non breucm ilh's,8<I cito inten'turam,fcd jetcrnam,8i ftabilem rcis demptionem inucniret.Nam fanguis iiidimai um,qui pro comiflo,8i perpetrato de lido fundcbatur,fufceptam quidem antea maculam ablucbat,non erat autem futur^ integritatis, SC innocentia: fponfor. Itacjj ad eafdem faepenumero uidimas , SC ad ea^ dem facrificia erat reuertcndum, Sanguis nero CHRISTI quod ad peccata uetera attinuit,kgis,5i faaifici] propriam expiationem fecit, quod ad ucntura autcm,maio re ctiam myfterio omne humanum genus eft complexus.Etenim gentes cxtcraj,qug lege non tenebantur, SC illam forfitan uim purgandi SC expiandi per cruorcm uidi^ mar um fadam nò intclligebant, hoc certe documéto inftruda:,eruditaic^ funt,quod mors illa CHRISTI, illa crux, ille fanguis cccleftis, dodrina omnibus nobis cxti^ tit,quemadmodum uitam nos quocp, SC mortem ab illecrebris mundi penitus difiun dam,8i in deo fixam decurrere dcbeamus, Itacß tum per fidcm in C H R i S T i faru guine Deum nobis conciliamus,ri iii ilio fanguine,illa^' C H R i S T 1 morte nos etiä afsenfione animi,uoluntatec|^ cómoriamur,id eft,fi mundi, SC uita:huius blandimenü tis pro nihilo habitis bonorum omnium fummam in Deo conftituamus. Qiii cnim fic agunt, atque conftituunt, illi cum CHRISTO peccatis mortui flint, SC ad fru# cium alternai uitx cum eodcm poftea fufcitati.In ilio igitur fanguine, Chriftic^ mor;: te,cùm fides tota noftra,tum Dei reconciliatio,&; pax nobifcum fada confiftit. Sequi tur autem : Li demonftrationcm iuftitiac fux, ex remifsione prxteritorum peccato;: rum in tolcrantiaDei.Propofuit,inquit, I E S V JW placamcntum Deus,in cuius fan guine ipfc pa- fidcm placarctur,ut dcmonftraret iuftitiam fuam,8i fummam,immens famcg bonitatcm,per quam remifit peccata,quac diu tolcraucrat.llla cnim bonitasjil^; lalonganimitas omntpotcntis Dei in hoc quoc^ femper apparuit, quod pcrtulit, SC fuftinutt eos, qui peccauerunt: fuftinuit autem, non ut eos grauius plcdcrct, fed ut anfam SC occafionem ignofccndi in illis inueniret.Huius porrò perpetuar Dei uokm tatis,öi clementine teftis fuit i E s v S, in quo etiam antiquis, SC diu ante mortuis pa tribus,qui non in mundo omnia fua dcfixer ant,fcd ad Deum bonam partcm cogita^
I z tionum
ifonum fuarum dixcrant,rcdcmptio eft fačla. Et quoniam hoc efl Pauli iiationcm ali quando integram,8č Ecckfiam C H R i S T gcnus hominü intcrdum iiniucrfum pcrinde xtatG gradibus diuidere, ac difpcrtire, ac fi de fingulari homine loqucrcttir, mundicp aetates,ö^ tempora a:tatibus hominis accommodarc: hc nunc in irto loco de humano genere toto perinde,ut de homine uno loquens,humanitatč,S<^tolcrantiam, ÒC bonitatem fummi Dei,quam ipfe ferme iuftitiam appellat, qua de re fatis alijs lo^ eis eft didum,quam in fingulis hominibus adhibet Deus,ut corum peccata diu,muf tumcß toleret,expedet($ occafionč ignofcendi,atcß parcendi,eandem ipfam dement ciam,& bonitaté in humano genere toto adhibuit,cuius cum tot feculorü pertulillct peccata,quo tempore maxime illa percrebuerant,ad fummum^ peruenerant, pricci dit ille tandem patientiam fuam.Verum ita praecidit,ut humanum genus,quod pro pter delidorum,8d fcelerum magnitudincm fummo fupplicio afficae debcbat,fumtf mo ßbi expiaret,uinciret9 beneficio. Atc^ hoc eft dignum Dei natura,&l bcneficen^ £Ìa,hoc illius benignitatijbonitati^ confentaneum.Qiiid enim eft,quod agat conue^ nientius fibi Deus,quam ut in hunc modum tradet,atq) excipiat eos,qui prain's mo ribus,opinionibusq; imbuti,ignari quid expediat, uiam fibi ipfi mumunt ad exitifr, ut fuftineat cos uidelicet,ut foueat,ut adiuuet, fi forte uelint hi per ipfum Dcü libe^: rari, Hxc eft illa Dei iuftitia,dc qua toties à nobis eft dictum, qua: maxime demone ftrat,atc^ illuftrat ipfius Dei gloriam,quam nus,qui in c H R i s T v M credimus,fii: diiciamq; noftram in Deo ponimus, per fidem ueram imitamur, diuini illa generis, non humani,quam non lex,non ius fcriptum, non hominü morcs,non parentum dis fcipUna,red fides fola nobis infinuat. Nam fi uelimus iuftitiam interpretari in hoc lo coillam,qu3chabcat fimilitudinan lcgis,qua£ ci,qui deliquit,nili irrogata pccna, uc# niam dare non audeatpdcirco^' fanguinem Christi Deus cxpctiuerit,ut pofsic ilio modo quafi iuri,8<! legibus fatisfadione facfta, hominibus deinde ignofcerc,uide:= £ur ex altera parte habere ifta res iniuftiti^ fimilitudine.Qiu cnim a:quum,iuftumqj lìt,quò nocens abfoluatur, innocentem condemnare f Qiiid cnim dixerit quifpiam, non'nc CHRISTVSfänguinefuo,procundorumpeccatisDeofatisfecitj'Satisfc cit enimuero,fed ifta fatisfadio fubtilius eft intelligenda. Non cnim quod in exad^ tu facpe fit,ut cohors, aut lcgio,fi reliquerit locum, ucl fignum fi amiferit, puniantur paucf,cajteri omni poena liberati difcedant,(ic contigit in c h r i s t 0,ut pledcre^ tur ipfe,rcliqui uero libcrarentur omncs, Sed hi tantum liberi fadi funt,qui SC mori ipfi cum CHRISTO uolunt,ut fit neceflè fi per Chriftum falui cfic uolumus,can^ dem nos mortem pati,quam ipfe perpefllis eft:necefl[è lìt, inq;,non eodcm tamcn pes nitus modo. Nam Chriftus carne hominis peremit in crucc,täquam peccati fomite, ut peccata cxtingueret,quod è carne totum exa;ftuat,quo nos in illa carne c h r s T I carnem etiam nofträ fide,ö<l uoluntate pcremptä haberemus,peccatisi' morcre mur.At hoc nemini contingere poteft,nili uolenti,8c: Chrifto i e S v fidem iftam ha^ benti. Sic eiri nos à morte, moriens liberaui Chriftus, ut qui ad uitam cum ilio con-furgere uellem,carne fuam una cum illius carne a ucifigerčt, in quo cft uniuerfa ra demptio,non practeritorfl folum,fed futurorum ctiam peccatori! . Sumus igitur hac ratione potifsimii falutem cólècuti, quòd uolumus Chrifto comori,fi accidat ut res, ueritas ita pofcat,etiam corpore:fin id minus opus fit,fempcr tamcn uoluntate,cu ius index nobis myfterii,idem^ facramcntCr,baptifmus eft.Carnis afit mors iudicio, èC fide. Oc uoluntate fufcepta, hoc uticß in fe habet, quòd peccato amplius locus non cft,inuitcp deinceps fpiritualis iam homo,qui cft ex Deo creatus, n5 amplius carna^ Iis,qui ab Adam progcnitus cft, ut alio loco Paulus : Veritas,inquit, cft in Clirifto I e S v , dcponere uos ex priori modo uiucndi, ueterem liominem corruptiim per cupiditates deceptionis, renouarifpiritu mentisueftrx,&induinouumhomi? nem ex Dcoconditum, in iuftitia OC fmditate ueritatis , Atqui tota uis in nobis myfterij, 5(1 CHRISTI eft,ut cum ilio in carne commoriamur,&l cum eodcm una in fpiritu uiuamus,necß poteft quifpiam, ad illam ucr^ iuftitix uitam cum Clirifto confurgere,in quo caro peccati no ante fit occifa.Qiiapropter ipfe Chriftus,qui fuit jiobis cxcmplö,ö^ dodrina,8C Dei patris oratio,quod in plcno56^peifcdo documčro
contcicndae
contcrendx carnis ncccflc fuit,non folum uoluntate,uerum ctiä ipfa re omnibus mo dis in carne cft aftiidus.Sic enim ipfe de fe in Luca pronuntiauit,tjuod talia oportuic pati Chriftum ÖC fic intrarc in gloria fuä.Nos ucro,qui ab illa tanca pcrkdione,prac ftantia^ lefu Chrifti longe ablumus,fatisfacimus in eo Deo,fi promptä uoluntatem ad eadč perfereda afferimus.Hoc eli enim carnè in nobis iam occidcre,qd' faccrc pla# ncnopoirumus^fi ab amoribus mundi prius diucllamur.Vbi ucro ad opus ipllim adigimur, òd quod fide uolQtatecjj cocepimus/acftis cft prajrtandö,tuc quantü nobis dominus dedcrit uiriü,fercda,& patienda incomoda funtjdolorqj corporis fubefidus, de ipfa mors toleräda.Haec eiii fides in Dcü eftj&l Chrifti imitatiOjpcr qua aditus no bis in ccelu aperitur,quč patcfecit & aperuit ipfe Chriftus.lta SvlPaulus in Hicrufalé träfiturusjadhortäs cos,quos in fide inltruxerat,illud imprimis illos admonet, per afflidioncs multas oporteat nos introire in regnü Deijluie id uolütate propria lic co ftituamus,ßuc opcribus exequamur. Et ad Corinthios,Scmß mortihcatione domini Icfu in corpore circuferimus,inquit,ut uita Icfti in corpore noftro manifefta fiat.Ec itcrum,Semper nos uiuétes in morte tradimur ^pter lei um,ut SC uita leib manifefta fìat in mortali carne noftra,aut ueftra,id eft,cainis nolb c uita,qua peccato uiuitur,in morte traditur ob Icfunijcuius uim,£<! myfterifi in nobis lufcipimusjut in eadč carne ob peccatum mortali dempto,eliminatoc}5 peccato,cade uitx immortalitas appareat, quDe in Chrifti lefu carne manifefta eft fada.Itemqj de my fterio Chrifti euidctius ad cofdč Corinthios: Qiiod Ii Chriftus unus pro omnibus mortuus cft,ut g uiuunt,no amplius fìbi ipfts uiuät,fed ille, g pro iplis mortuus SC cxcitatus cft. Li ad Galatas: Chriftus dedit femetipftmi pro pcccatis noftris,ut cripiat nos ex pra'fcnti fcculo pra uo. Et alio loco:Vt Deo uiuä,inquit,Chrifto cocrucihxus fum,uiuo aQt nó amplius egojuiuit aßt in me Chriftus,5<l qui iunt Chrifti,carné crucih-^crut cü atlècìionibus, & cupiditatibus fuis. Et code fcnfu ad Ephefios;Chriftum foluifiè paricté feptime dium intcr Deu,& nos ait:quo diftinebamur,a: impcdicbamur,nc iungi,&: adharrcre Deo poiIèmus,ipfum aut leptQ fuillè in carnenoftra cuDeo inimiciiiä qua fokumus, cum peccato morimur. Et ut idem ipfè ait;Tüc CJiriftum addi(dmus,S^ in Chrifto cdocemur. Et ad Titù:Chriftus dedit fcipfum pro nobis,ut redimat nos ab omni ini quitatCjfix^ purgct fibi ipli populu acquilititiu,a;mulatoré bonoi?: operü. Et Petrus; Chriftus palTus eft pro nobis carne,ingt,ut uos eandč mente induamini,qm g palTìis eft in carne,deftitit à peccato, loänis quocß illa per os domini noftri de carne Chrifti, qug panis eft mudi, fine quo uita clic nó poteft. Et ite de fanguine piena my ftcrioi^, iublimitatis oratio admodù piane indicat morte Chrifti nó tam limplici modo pcc cata noftra dclcri,ut in lege ucteri per uiclimä delebätur,quan^ SC illi quoq^ ritui,0č religioni fatisfecit Chrifti immolatio,fed plcnö clic myfterium illius mortis & crucis ad noftra liberationč,fi carnem noftra,cü iphus mortua elle uclimus,li Chriftii ipfum lefum induamusjfi illius afAlciSj^! maccratam carne falutari cibo aiìiimpto in noftra ipfbi^ carnem alendam, nutriendamcp adhibeamus.Sed de ui tota rationcq; myfterif Chrifti quonià (atis hoc loco didum,8<: fortalìis alibi dicctur,pcrgamus ad Apoftoli ucrba,qui bonitatč SC iuftitià Dei in eo magnificans, qj rcmitit peccata ca tadcm diu, quae tolcrauerat,alium ctiä modu,& tcmpus una cu modo, quo iuftitià Dei dcclai ata fit,adiungit,fK itcriì repctcns.Ad demonftrationé iuftitiae fue in hoc priciènti tepore qualiter ipfe iuftus eft,6č iuftificäs eQ,qui cft ex fide lefu,hoc iccundù quod repctitur ad demonftrationé iuftitiae habet exprelììoné ac fi diceret, ad demonftrationé, incjua, iuftitià: fug in hoc tépore,quo milit filium fufi ad nos uidelicct,totumqp fefe nobis,&C amore fuO erga nos patcfecit,nec tantü in co oftčdit iuftitià fuä, q> rcmii'it,ignouit(^ peccata,qua: tolerauerat,rcd cp de illa fua diuina,fingulariq; iuftitià bona eciù partcm in nos per fidcm Chrifti dcriuaiu't,ut faccrct nos ad imitationè,8L limilitudinč fui iu ftos,quod idem eft,quod fupra dixerat ex fide in fidcm.Pcr fidcm cnim eandč Chrifti de Dei iuftitià in ipfo Deo patuit,ÖL in nobis impreflà,inlìnuataq,' eft.
Vbi ergo gloriatioC'exclufa eft.per quale IcgcC'opcrumC' neqiiaqjjfcd per lege fidei.Putamus ergo fìide iuftitìcari hominč feorfum ab opcribus legis. An ludxQR: Deus folu:'no autč & gcntiumCccrte dC gcntiu.Quonià quidc
I } unus
imus Deus,qui iuftificabit drcuncifione ex fide,& prseputiu per fìdcm,Le# gern igitur abrogamus per fidemCabfitjfed legem conftitufmus,
E X c L V SA eft,inquic,ò ludajc gloriatio tua,qua de lege te ladas nec per aliam legem opcrum,quac fu mch'or tua,nanc(5 fieri id non poteft:lcx enim Iuda:orum,ut di ximus,ut qu3c uai Dei notionem prartcr carteras haberet,peccatumcp,&l rede fadi3 ex illtus nutu,8d uoluntate dqudicaret,fola erat idonea,qu3e appellaretur lex, nec le^ ge alia ipfa, neqj eius opera alqs operibus poterant uinci, fed exclufa eft per legem fìdei,dignior enim fačla eft fides,qua authore &C interprete cu Deo nos cóiungamus, 8d fi minus proprio uocabulo tantum ut legi operum uerbum illud legis in fide red:; deretjlex fidei appellata cft,quod idem eft ÖC fides, per fide enim legis opera, quantu ad acquirendam iuftitiam,8č Dei gratiam pertinet,à principe laude exclufa funtjhoc etiam magis,quòd ea fi qua eft,qux ex lege ueniat ad iuftificandum cómoditas,angli fìis illa finibus circumfcripta eft, dC claufa, 8Č in una tantum,nccp ea maxima natione liabet locimi.Iudajis enim duntaxat illa lex efl lata,ut fi ex operibus legis folü fit ius: fìifìcatio,exiguum tantu genus iufiificari,cajteros omnes à iuftificatione excludi ne^ celTè fit, A t Deus,qui unus ubiq,',& femper omnium^ oiìiino nationfi idé ed Deus, nullis terminis patitur bcnignitatem,fi.iamcp beneficentiam concludi, Itaq; utitur po tius fidei inftrumento,quàm legis, quod ad falutem omnium longe eft communius. Nihil autem tam Dei efi,® omnibus efle xqualiter bcncfìcum,atc^ communem. Cui rei fi fidei infirumentum eU aptius, co fcmpcr uno utitur Deus,quod in quacg re efl: optimum,Fides porrò & facile,& generaliter omnibus eft expofita, ut per ea quifc^ poflìt ad Deum fcCe applicar e,atcp conferrc.Itac^ ea circScifionan iuftifìcat,& fine circuncifione etiam p^^putium.Neque nos cu Hdem legi anteponimus,facimus iniu riam legi,tan^ uelimùs illa antiquate,fèd lege potius fancimus,cum ad fuu fine, quo intenta illa eft,eä deducimus,Siue enim lex Dei omnipotétis gratiä precipue exqui rebat,per fide Chn'fti ea uoti compos melius efFeda cft,fiue Meflì'am firn beatioris fe culi authorem cxpedabatjfides Mefliam fili Chriftu demonftrauit, fiue adeo in illis carnalibus,corporeisc;^ oblaruantqs ueritaté fpiritus illa innuebat, fpiritualemcp do <5lrin3 quodämodo parturiebat. Hac iam inuečlafpiritus dodrina reddita eft dC ipfa perfe(ftior,atque completior.Nó dtcitur auté antiquari,nequc abolcri id quod perfid citur,ficuti nec puer cum ad uirilitatem perducflus eft,de naturac fuaefubftantia ami^ fìfiè quic^,fèd acquifiuiftè pafedionem magis eft dicendus.
Quid igi'tur diccmus Abraäpatre noftrüinuenifTe fecundü carne,fi enim Abraäex operibus fuitiufìificatus,habct,quo gloriec,fed no aduerfus deù» Qiu'd em alt fcripturaC'crediditAbraäDco,&lreputatu eft ei ad iuftitià. ope^ rati uero merces no reputatur fecüdü gratiä,fed fecundü debitu, no operali autcjucru credéti in luftifìcat i'mpiü,reputatur fides cius in iuflitiam.
R V R s V s affìrmat quantu plus d^ gloriae,8^ gratile acquirat apud Dcfi fides, cf; opera,exeplo patris noftri Abraä,g fi antea etiä in operibus,& adionibus fuis redus fuit uir,& iuftus(hoc ein eft,quod ait: Qin'd diccmus Abraam patré noftrfi inucnillè fecudu carnčc)id eft,qua gratiä,quä laudò ex operibus carnis,humanis fciliccr,&Ltantp ex homine adionibus inueniflcj'qui ut etià in illis fuerit piane probus iiitcr liomines fuit,8č inter illos potuit iure fuo gloriari,crga Deu quidé certe n5 potuit,at quaobré no potuitcquia illius,quS agebat,exercebaci^ inter liomincs,iuftitic,ipfc Jìbi erat aus thor.Sibi ein ipfe c5ftituebat,öi pra;fcribcbar,quid efiìrt faciendir, ut aquitaté cu ex tcris,SC focietaté cofcruaret.Illaqj in eo iuftitia ab humano cofilio 4ificifccb;:tur,8d in humauis opinionibus tota cofiftebat,ut nulla eflct in co Dei gloria,fcd omnis 8C in homine,8^ ex hominibus gloriatio,Fides uero erga Deri,&; qua Deo Abraä habuit, fccit illü,ut nó fuo tudicio quicč^,fed Dei c5filio,arq! preicriptoagerct omnia.Itaq? di patria,cognationcmqj fuä ilio iubéte dcferuit,&! po lut tabcrnacula, qbus in locis eft iun!lis,2<!ad cócubitus uxoris ià defperatos fe rctulit,&l hliij deo prebuit in ficrificiü,
denique fadus eft illi in omnibus obedientiftimus.Qiiòd fi opera iuftitix, qux ab humana uoluntate,confilio^ proficifcuntur,aliquähabcnt gloriam, quatomaiorem
illa
iIIa,quDC abdiuinis confilqsj&^ uoluntatibus funt profcclactanto uidclicct,quatolius manis lu'rtutibus diiiina uütus,iuftitiaq; antcccllit,Fidei ergo iuftitia diuina: nò ìnu mana: nobilitatis eft, in qua &cius,qiucrcdidit,glon'atio tota exDcocft, 8v:ad Dcum riiiTus conucrtitirr,ut ncquc initium,ncquc cxitus huiiis gloria: aliud quip^ piam fit,quam ipfc Dcus.Glorix autcm talis fundamcntum cft fidcs,quaiidoquidcm in fidcm folam hxcDci cxcellens iuftitia träfmittitur.Igicur patere omnibus neceflè efljquantopcre fit fideSjfidcicg iuihtia opcribus legis,aut humanis luftiti^adionibus anteponcnda.Ac ne ambigui quicquam in confiderantium animis relinquamus,om^ neisc^j ut euellamus dubttantiumfcrupulos,examinet unufquifcjj fecunijÖL cum ania mo intus fuo,quac fit ifta operum,& qua: hdei iuftitia.Tum quantum huic ab illa ina terfìtjintelliget. Operum iuftitia ea eil, qua quis in fadis, 6C aclionibus fuis fidens, quod redc,atq3 integre cum hominibus fe geilerit, collocat in illis fpcm cimi laudis, tum falutis ctiä fuac,ut liue ex hominibus,liue ex ipfo Dco fpedandum prxmiü fit, paratumfibi id efle confidat non alicuiusdono, autbeneficiojfed merito imprimis fuo,quod lic Apoftolus exponit: Operati uero merces non computatur fecundum gratiam,(cd fecundum debitum.Deberi enim mercedan hbi putat,qui operas dedit, in quo quxdam eft unicuic^ in feipfo confidcntia,8č nonnulla etiam uel tacita oi rogä tia,ut fibi ille admodum placeat,quiiquis eft, honoré perfuncìi operis libimetipfi attribuat.Dei autem omnipotentis ineo nulla dementia',Alliberà itatis fit gloria. Qui uero nullis fuis meritis,aciionibus' ue confifus,c5ferar fe ad fummum Deum, fa tis in ilio ft^atuens 8C potcftatis dC bcnignitatis elle,ut uclit,ualeatq,' cjuanuis impium & improbum per fidem accedentem ad Ic iuiiiricarc,hic aÜo genere pra;ftantforis iu^ fìitiae probus efFedus oftcndit,atc^ illuftrat maxime Dei prxpotcntis gloriam. Atcjj ille quidem primus operimi fedator,lìc adhibet in gerédis, fu'^-ipiendiscp rebus iulii tiam,quatcnus tantum legijhominibustp fatisfaciat. Hic uao ex üco ÖC ex Dei do;: no iuftificatus illas opcrum,legisq; iuftitias tricamentaquazdam terrenarum cogitas: tfonum eile putat,ut quaj nihil aliud iìnt,quàm explicarc in co fc ucllc, quod totü fic implicatio,hoc eftcum cupiditate,£<: ftudio in rebus terrcnis ha:reas,nö inde ut eucl^ Iaris,fcd quemadmodum ordine quodam,ö<; cum ratione in illis moueai is,cxquirerc: hic autcm iuftus Dei,quem fic appellar Deus in Abacuc inquiens,luftus meus ex ft» de uiuer,qui per fidem ex Deo iuftitiam adipifcitur,5^ uitam diuiniore longe mo^ do,S<! maioris iuftitiie fit compoSjlegem^ libi gercndae uitae non ex lege operum,(cd cx imitatione Dei conftituit.Fit enim ut aquo alfquid difcendo perceperimus, cCi id poftea,quod didicimus,adhibemus in ufum ipli,atqj cxperimur,eius,a quo id accepi mus ftudeamus eile limiles,in quo dodoris noltri,ö(^ prscceptoris gloria per nos ma xirne amplificatur,&i oftcnditur.Hic tu ludxe qui hanc cx fide noßri iuflificationem non admittis,qui cundos ad opera legis reuocas,quemadmodum conftituis gloriam fummi Dcic'Accedunt gentcs ut Deo Icfe oflferätjillius gratiam cxpetcntcs,illius bea nignitati confidere pai atx.Qiiid ais tu ludxecfruftra inquis laboratis,ö^ adnitimini, non eft haec ad Deum perueniendi uia,ad nos primo confugiatis oportet, lege no^ fìram accipiatis,carncmq; prxputij circuncidamini,atcß omnia legis iuila impleatis, fì donum uitx,& gratiat apud Deum quxritis obtinere.Hoccine eil glorificare Deuc" an infinitam illius maieftatem in angulhim uelle rcdigerec'qui fi non poteft nec par^ cerc,nec iuftificare abfc^ lcgc,&i uidimis,ubi illius potcntiacli non iiult, ubi bonitas, ac beneficcntiac'At enim fand id ita confìituit,ut lic fieret, rationemq,' 5l modu,quo ipfe placarctur,in lege inftituit,nempe tum quidem tarditati tuce confulcns, cum tu fpiritualis difciplinnc pcnitus cxpers,eiuscp in tuis primis illis rudimétis prorfus in;; docilis in corporc,8^ corporeis fenfibus totus inhxrebas.Quin tu redo nunc itinere fìdci humilitatis tendentcs ad fummum Dcum in legis amplius femitas,ac diuerti cula,2<! ad confracìus opcrum ne coge,cundascp in nobis uirtutis, &{. iuftirix partes Dei clTc fìne,&: n5 noftras,quò he uirtus noftra perfedior,& Dei maieftas c arior, atcp auguftior ctià fit,ficuti quidè fuit in patre noftro Abraä, g n5 ex operibus fuis, quajfccerat,fed cx fide,qua habuit Deo,meruit iuftificari. Qiià pra'fertim inDeiJ fide,n5 auté ex lege iuftitia fequitur beatitudo à Dauidc ctià tuo lignificataj6<: tcftata.
Qiiem
Quemadmodum Dauid didt beatificationem hominis cui Deus con# putatinftitiamabfque operibus: Beati quorum remiflàc funt iniquitatcs. Sc quorum obteda funt peccatajbeatus uir,cui non imputauerit Dominus peccatum»
HI c cmmccrte,quibeatusdicitur,noncxoperibuslegis,quxminime fcruauit, alioquin quomodo eguiflret,ut fìbi ab Dco peccata remitieréturc'fed ex ipfa peccato« rum dimiftìone coniecutus eft ab Deo beatitudinem,inqua adipifcenda nullas ipfe fuas parteis attulit,ni(ì hanc ipiam fìdem,quód aedidit à Deo,etia fine open'bus mia ièricordiam fibi poflèjclementiam^ prteftari,ac omnem hanc gratiam beatifìcationis fiix foli Dco acceptam retulit,
Beatificatio igitur ifta in circucifìonemCan & in prcputiuCDicimus enim quòd reputata eft Abraac fìdes in iuftitiam,quomodo ergo reputata C" cum dlètin circuncißone,an cum in pra;putioCnon in drcuncifìone,fed in prsc^ puuOjS^ fìgnum accepit drcundßonis notam iuftitiac ex fide,quac fuerat in pr2cputio,ut eflèt pater omnium credenaum per prscputium, ut reputare^ tur & illis iuftitia,8£ pater circudfionis bis qui no ex circufìone folij,fed qui etiamincederentueftigijs €ius fìdd, qua: fuilfet inpracputio patris noi^i Abraam»
I s T A,inquit,beatftudo,quxexfìdciiuflitia,&£proptcr ciurmodiiufìitianinobis tribiiitur,per quam qtiidem iufìitiam deletis à Dco^omnium peccatoli nofìrorfi ma culis ad illius fummam uoUintatem omnibus in rebus fpedandam, atc^ exequédam,
prompt! cfficimur,8^ habiks,quemadmodum &C ipfe Abraam ad parcndü in cun^ čiis Deo alacer,8d paratus fadus deinde eft.Ifta inqu3,beatitudo attr ibuta eft Abrae, cum adhuc in praiputio eflèt,nec dum circuncifìonem in fe admififlèt. Nam circunci fio poft fidem illam iuftitia iam adepta Abrase ipfi imperata eft,qu:K futura eflèt indi ci um,öd ueluti nota ilUus ipfìus ex fide iuftitiXjquam Abraam Deo credens in prx^ putto eflèt adeptus, nota inquam, OC indicium Abraoj genus carnale à cxteris gcn&s ribus difcriminaturu.Qiioniam enim Deus illa fide Abraa: o ga fc,&: in his,qux ipfe cidem Abraxpromittebat,illiuscertafpc&[fìduciaaddu(ftus dignum illuni cffecc^ rat,in cuius femine gratiam cognationem fuam uniuerfb generi humano impertiV retjquo clarius extaret fux promiflionis fides,&č ad nationif,ac feculoiv omnium có^ fcientiam eflèt teftata,illo ciicucifìonis uoluit fìgno Abraac fòbolem diftingui, quod quidem fìgniun futuru eflèt indicium ac monumentu eius promifli,0č padi,quod cu ipiò AbraaDeus pepigiflèt,quae quoniä promiflìo illi ab Deo ob iphus fide 5C fidci iufìitiam erat fada,fignu non tantu padi,fcd illius ex fide iufìitix, qux id padit ex^ preflèrat,fada eft cii cucifio.Ita fìgnu circücifioms fuit nota iuftitiar, qua A braä Deo credens in prajputio fuit ab eodé Deo infignitus,atcß ornatus.Qiiod auté hic circuci fìonem fignu iuftitiacjin Genefl eandé fìgna padi appellar,in quo libro fic ièriptCì eft: Et circucidetis carne prxputij ueftri,öd erit in fignu padi inter me, &C uos. Erat aute hoc padum ex promiflione Dei cu Abraam ciufmodi,ut cü haereditate terra: mul tiplicatione innumerabilis pofteritatis id etiä illi polliceretur Deus, quòd ex fonine ipfius prodiret olim,in lucemc^ edaetur,qui eandé gratiä Dei, iuftitia,terramcj; re uera acterna: pofleflionis in omnes tribus terra propagaturus eflèt, qui ubi ucniflèt, omnibusqjfuiflèt fadum manifeftu ex femine illCi Abraaj fecundCi Dei promilTìone profedum cflè,Deumc|j prajftitiflè, quod fuiflèt pollicitus,tum fublato circucifionis ligno,quod deinde inane,ö(l irritum futurum eflèt,ad cam fidem in Deum concurfus cundoi^ fìeret,per qua Abraam in pr^putio pofitus,Dei amicitià,8^ gratiä, infignecjj ab eo donu coeleftis iuftitiac cofequi ualuiflèt:ha circuncifio,qux fignu fidei, ac iufti^: tix Abrag in feipfa fert,fì no fit fub figno fides,ac iuftitia,inanc fignu cft,8^ quataius padu indicat futuri ex Deo doni,quod in femine Abr a^ fandificai étur omnes gčtes,
iam ex
i'am cxhibito dono amplius fignum non cft.Äbraam porrò ipfc duplicitcr fačhis cfi; pater dC gmcris fui,ac poftcritatis,pcr circunciTioncm, dC humani generis totius pcr fidcm, Pater quidcm omnium crcdcntium, cum ctiä tunc fn praeputio cflet, fidcmi^ DcobabuifIet,ut quicunqj item in pra^putio conftituti fimilcm in Deum habuilTcnt fidcm,(imiliapudDcum iuftihcarcntur gratia,fides^ illis iniuftitiam rcputaretur, Patcrj^autcm circuncifionis, hoc cfl gcncris,6i pofteritatis fuo:: fi ilh' tantum fignum poftcri Icquantur circuncifionis, carnah's tantum pater: Sin autcm, quod figno ilio admonemur, ciufdcm fidei ueltigi^s, quibus illc in prarputio ingrcfllis eil:, uclint dC pofteri eius incedere,uere iUis pater, nea corporis rolum,fed animi etiam fui,& fidei erga Dcum,par£xcjj propter eam iplam hdcm iuftitix integram illis hxreditatem re^ iinquens. Ex quo plane patet fidem ubicp effe 8č ualere omnia : quod quidcm ad ac^ quiraidam Dei gratiam, ad cociliandum ab eo coeleftis iuftitire donum ad unumi? quenc^ hominum fpeclat atcß pertinet, quando nee fine fide ualet quicquam circun# cifio,^ cum fide prarputium circuncifionem non dcfìderat.
Non enim'propter legem promiTsio fui't Abrase, 8<1 femi'ni ciushocre^ dem cum effe mundi, ^èd propter iuftitfam fìdei. Si enim qui ex lege, hi hac^s redes, inanis fačlaeftfides, & uana promifsio. Lex enim iram fabricatur» Nam ubi non eft lex,neq^ ibi pricuaricatio,propter hoc ex fide ut per gras« tiam, quo firma fìt promifsio omni femini,non Iblum quod ex lege, fed 5č quod ex fide Abrax, qui eft pater omnium noftrum, fìcut fcriptum eft, Quom'am patrem multarum gentium pofui te,
PR o M I s s I o illa, quae facìa eft Abrase ab Deo,inq uit, non ratione legis nec propter legemfacfia eft, fed propter iuftitiä fidei. Qiiia enim credidit Abraam Dco, &C id reputatimi eft illi ad iuftitiam,propterea ipfì Deus pra:claram iliam promiisioj: nem fecit hacrcdem eum fore mundi. Qux promifsio quanquam non cifdcm uerbis inGenefi eft perfcripta, ex alijs tamen uabis colligitur, quod in fcmine ipfius erant fancflificanda: omnes tribus terrae^ atcg hxc promifsio non propter legem Abras fa^ da eft, fed propter illam fìdeiTi,quamis Deo habuiffetjquod ei praecipicnti,ac pollis centi in cundis credidiflct,atc5 obtemperaftet, propter^' eam iuftitiam, in cuius gè;; ncre,&! nomine fides illa Abraae à Dco eft exiftimata.
Ita cum Abrax illa tum pro^ mittebatDeus, necp legem ira fpedabat,ut ad eam fuas promifsiones dirigcrctjuecß pofteaquàm illa qua: promiferat impkuitjid eft, legi, OC legis operibus ab eo datum: led cum illi Abraa: fidei, atque iuftitiar, tributum tum diuinx imprimis conftantia: &C ueritati. Etenim fì propter legem èC illa promifsio tunc Abraae facla, dC poft luf dajorum generi eiufdcm ratione legis exhibita fuiftct, inanis illieo Abrax Hdcs, ČC Dei promifsio irrita extitilTct. Ac quod ad Abraam pertinet, fi fuiflet ab Deo fpe^ data in fuis promiisionibus lex,quid honoris, quid gi atia: obtinuifièt apud Dcum fìdes Abraae fì non ipfi, nec fidei eius precipue, ac primo, fed generi, & poftcritati ipfius datum fuiftèt,ut digni tantis ab Deo promifsionibus haberétur, qui in legem Moyfis confenfiflènt, di fuum in illa nomen profefsi,eam religiofe, dC diligcntcr co? luiflènt, quando non prxuaricatoribus, fed probis, redis fuam impertitur baii^ gnitatem Deus. Qiiid ergo .interfuitf, utrum credeiet Dco Abraam, ncc'ne crede? ret, fì non propter fe, nec propter fidem fuam, fed ratione legis, eiusq; pofteritatis, qua: fub lege futura erat,illa ab Deo fuiftct ^mifsio enunciatac' Deinde qua Abrax gratiam pofteri eius dcbuiftènt, dum haereditatan promiftbrum, quam accepilìènt, non parenti fuo Abraae, nec fidei parentis, fed fuis operibus retuliilènt acceptam e" Poftrcmò ne credere quidé firme Abraam Deo, omnemq; fuam fidem in illius pro? mifis conftituerepotuiflct,filegem potifsimum, in lege pofteritatcm fpcdallèc illa promifsio, Qiio pado cnimquod pependiflet ex incertis poftcrorumfadis, fpemcfj conftantiaj,5& ftabilitatis inalicnis uoluntatibus fìtam habuiftct, potuiHct ab alio quopiam hominc non fuum negocium gerente, nec ftipuUmtc hbijpli tanto
K poft
poft ucnturum tam firme eredi,ut non aliqua in animo ambigiiitas rcfidcrctc' non cft autcm ciufHcm ambigerc, &C fidem habere, Qiiamobrem fi in quo Abraam hdem liabebat, in co ipfo rurfus dubitare cogebatur, neque fides in co certa inerat,& quo;: quo modo tadaell:, certe illi fruftracltfada promifsio. Porrò ex altera parte Dei promifsio Abraa: facìa li non Abraam ipfum,rcdpoftcritatemcius imprimisTpc^ claflct,cauramnullam grauan,nccdignatanta maicfiatein Deohabuillct,quam^ obrem iplì Abrax potifsimuniuidcrctur cflè facienda. E tcnim cum quid cui pro* mittitur, quod ht illi in cius pofteritate perfoluendimi, id cum prarftatur ,£<[ datur, fi non cius, cui promilTlim fuit, fed eius, qui poft dcmum accipit, prarcipue habe« tur ratio, quis non uideat inanem £<luacuam rationis ac confili], leuiq; potius ac futili, quam graui, certo authore dignam promifsioncm illam extitillec'cuius nimirum ad cum cui fuerit facta, pars omnino nulla pertineat. Deinde fi ob le^ gern, de legis caufa fada eft promifsio, ob eam rem profedo fada eft, ut non ha* bentibus legem, fcd feruantibus illehonos haberetur ,at per legem magisprarua^ ricatorcs eftcdi funt,qui illam adfciucrunt,quoniam ubi lex,ibi eft praniaiica^ tio, iramc^ Dei aduerlum fe potius prouocauerunt, quam bencuolcntiam, gra^ tiam illius promeruere, Ergo in omncm partcm uana reddita eft, Dei omnipotent tis promifsio. Enimuero in Deum uanitas non cadit, de quo eft (criptum. In a'tcr;: num Domine permanet uerbum tuum, in feculum (eculi ueritas tua. I-idct ergo Abraa:,&dcum fide iuftiticc S<^in eoipfo, in poftcritate eius maxime pafoluic Deus, qucc parenti ipfi, dC capiti generis promiferat, Ideocp ex fide,inquit Apofto^ lus, ut totum ciTèt gratia, ac non meritimerccs, proptereacp manerct immobilis cun do femini Abrax Dei promifsio. Qiiod enim gratis, innata fua bonitate ab Deo promittitur, id cum felum Deum habeat authorem, pendeatcp ab immutabili, dC leterno, arternum quoque ipfum,6il immutabile eft. Qiiod uero labori, induftria:,dii: ligentixi^proponicur ,cumexhominum pendeat confilijs,& adionibus,qua:in fomac femper, dC uacillantcs funt, incertum item ipfum, dC debile nulluni unquam habet pereniae firmamentum ftabilitatis fuce. lam fides, quae digna tantis honoris bus àDco effìcitur ,nullum ipfa ex fé meriti pondus affcrt,fcd tantum ut mate* riaformx, fic illa Dei gloria:, ÖC bcncficcnticc parata, atquc expofua eft, ut cum fuc rit à Deo diuina: iuftitix muncre infignita per eam Dei bonitas gx^iuftitia magis oftendatur , Qiix fi fides tantum gratix apud Deum, £<!: bcncuokntia: in Abraam eft alfecuta, cur non item allèquatur innobisc'autquamobrem nos non multo dis gniores,qui hxreditatem adeamus patris noftri Abraa!,cum fidci illius fili] fi* musproptcrquamfidcmilli eft fada promifsio, quam qui cum carnis duntaxar, generis agnofcunt parentemi" Qiianquam carnalis illa luda'is cum Abraam co-gnatio, hunc ab Deo honorem merita eft, ut ad eos potifsimum doccndos,ö([ con-feruandos Deifilius mittcretur,fifìdem illa filij Dei, fine qua falus elle non po-teft,fufciperc,&!altero quoque genere confanguinitatis,quodfpirituale totum, perfidem eft, Abraam patri fuo coniungere fè uoluiftèt .Nam8([ i E s v S ipfe palamatteftabatur feadeosfolos miirumeflc,atque utoues requireret,qua:pcj rierant domus Ifì-acl.Sed cum illi patre Abraam in carne foladuntaxatgloriarcn^ tur, fidem autem patris nulla ratione admittercnt, ncque de fpirituali genere,quod praeftantius muko per fidem eft, quicquampra:clarum,aut fublime cogitarcnt,cx primo honorc,atque ordine in poftiemum rciedihisqui perfidem filios Abraie ic faciebant, de hcvrreditate Dei conceflerc. Etenim non carnis confanguinitas pri^; ma ducendaeft,fcd potior multo,atquc prxftantior,Deit|; magis naturar fimi* lis,8čproxima eft fpiritus cognatio,qux per fidem ipfam adeuntibus ad Deum, &C iuftitiam ab eo adipifcentibus cum ipfo omnipotente Deo cotrahitur, in qua nos prarcipue Abraa: filij fumus, ideo^ eft ei ab Deo didum, patrem illum multaruin gentium tore, carnaliiim filiorum uidclicet, aliorumq; fpiritualium. Porrò fides eft, Abraarqj in nobis imitatio Sčfpiritualis noftra ad cum propinquitas, cum id, quod cgit ille, ut parentes,2<l domum,8č patriam fuam relinqueret,Deocß in alias cum re^ gioncs, ad fpcs alias uocanti per fidem, QC obcdicntiam fe cicducendum traderct.
Item
Itcm nos agamus, mundumcp patrcm noftrum Sdcarnalcs affcdus omncs, pracfčn^ tiacff mundi bona, ab ipfo Deo iiocati libcntcr dimittamus, ac fiitiu orum fpc in ipfo Dco confiftcntcs per ftdcm innitamiir, Atqj nt admiians intucarc hiiius fandifsimi, fapicntifsimiqjdodoris (cnfa,8<l cogitationcs cx funii-nis diuinitatis confilijs clTe des promptas,attende qiicmadmodum tidci uim, incredibilan^' potcntiam in paterni^ tate Abraae ante oculos noftros ponat.
INSTAR Clus,cui credidit Dei uiuifìcantis mortuos,& uocatis ca quc non funt, ut fi clTcnt, qui praeter fpemin (pe credidit, quòd futurus iplè cflet pater multar um genuii fecundum quòd dičlum,Sic erit femen tuum» Et non uacillans fide,non confiderauit corpus fuum iam enedum centum fere natus annos, nec cnečlionč uulux Sarai, fcd in promifsione Dei non ambegit in credulitate,{èd corroboratus eft fìde,dans gloriam Deo, 8>C perü fuafus certo, quoniam quodpromiferat, potens cft8č tacere. Ideo & repuü tatum eft ei in iußitiam,
PATER multarum gentium,inquit,8L in co fimilis quodam modo Dco illi ipfì, cui crcdidit,quali hdes ca,quam habuit Abraam Dco limilcm cü Dei eftcccrit. Nam cum Deus inuitamrcUituatmortuos, uocet ca, quxnon lunt, haud lecus ac li clFcnt, Cum,mquit, in mortuis nihil omnino inlit iiitx, 5C in ijs, qua: non iunt nihil cllèntio:, in Dco tamcnutraqj utrunqjhabcnr, uitam moi tua, clic non cntia, ut iìmulatq; Dei iioluntas dC mandatum adlit, dC prxlìo lit, quod non erat, & reui# iiifèat mortuum quod iaccbat, Sic Abrax rides cilliem fere ijigrcllà uertigijs,£<l liis (èitauit mortuos,&d qui ncqua^ crant, nec alioquin futuri fuerant, eos ut ciicnt, Ics cit. Ac mortuos quidcm lulcitauit, quatcnus ipfummct Abraam, qui quod ad uim generandi attinet,mortuus iam erat 6č natura,8Ccorporc, lic uiuihcaint, ut l'doncus fieret gcnerationi,quam ucgetationč prius cnccli proptcr a-tatcm corporis tam ua^ lidc ille haufit, ut non folum ad Uà jc,ièd ad alios complurcs poftca libcros noua uis corporis fucrit propagata. Qi.ià ucro illam innumcrabilem Abrade poftcritatem tìs: des eadem progcnuit, tott;^ illi nepoteSjSč ncpotum filios, tantamcp luccefsionem 8C fòbolcm in iuccm,&^ diem naturam ipfam protulit, qui fine ea nulli unquàm fuili fem, hoc fuit in ilio uocare cos, qui nulquam crant, arquc ut li fuilicnt. Ita Abraam per fidem eadem fere potuit quc Deus per naturam. Verum ira ipfe potuit,ut omné l'uam tamen potcntiam ex Dco, dC Dei erga fé gratia, munihccntiaqj acciperet. Nec folum inhis hdes Abraa: Deiuirtutem cft imitata, fed in illa ratione ctiam, quod cum Deus creator omnium quidcm hominum lit, öC pa- illam creationcm quo^ dammodo pater, pater autcm ucrius, atque coniuncìius eorum, qui per hdem illi ièfc dcdcntes in coc^ renafccntes,iprum cum imitari,ciobtanperare,bonorumqj cius hncreditatem pr^ecipue ftudcnt libi comparare ; Tic Abraam luftius multo Ibs bolis Tua: per hdem, quam fcminis per cameni habendus elt pater. Ac ut demone fìrct quo ex genere tides Abrade quàm lìrma, quam ualcns, quam pr:ctcr ufum dC morem communis crcdulitatis fucrit, perfequitur exponcns de ipio Abraam, Qui pra'tcr fpcm,inquit,in fpc credidit, qui cum rcfpiciens fcfc, uxorcmqj Iccum fuam nuilam omnino fpem generandi haberct, (ed in ciulmodilpcprorfus clfct peremo ptus, Dei magnitudincm, bonitatemqf; attendcns, ccrtilsimam in fpem ucnit, ui# uiduscp cftcdus in ca cft,forc libi progcnicm fi equcntifsima: profpcritatis, camcp fpem, ÖC erga Dcum fidcm corporis lìatim uigor ad confcrcndum genus, &C facuU tas procrcandi eli confecuta. Non enim ambegit in crcdulitatc ad promifsionè Dei, fed omncs animi,S<; mentis fua: ncruos ad credcndum,&^ confidendum Deo intcndit, dans illi meritam gloriam, quòd non folum cx inftrumcnto inutili per le, & eftccto polìct Deus efficcre qua'cunq; ucllet, fed ctiam quod promilillct,certo elìèt cftcctui= rus, idcoq; hxc illi hdes loco iuftitiar exiftimata cft. At quomodo iuftitia- loco aut iitinHebrxo cft, iuftitia;" Videtur enim ita clic fcriptum,Et credidit Domino, Sč
K 2 reputa
reputatimi cft illud ipfi iuftitia. Qiio pa(!lo,mquä, fides Abraas pro iußitia reputata cftc' Qiita cum per opcrum iuftitiam mcrcedem,atque honorem à Deo cxpccftemus, fides in Abraam habita eft dignior,qu^E illa ex Dco proemia allcqueretur, quae hus mana iuftitia Tibi folet arrogare. Ita fides Abraa: in iuftitia: loco a'ftimata eft,tantoc^ pra:ßantioris,&i nobilioris iuftitiaf, quäto in bis honoribus prxmijs fidei tribucn dis totum Sč gratiXjSd liberalitati Dei fummi fertur acceptum, fiucfium^ illius bc=: neficentiatjSd glorile nulluni noftrum nieritum,nulla quae nobis iure dcbeatur,merrf CCS decerpit. Hoc Abraam pater nofter fecit, qui cum omnino defperaflct de fe de uii ibus fuis omneis fpei fuac partes in Deo uno conftituit, ut ab eo folo agno^ fceret quicquid acquirebat,atque ira gloriam iuftam dC dcbitam dcdit Deo,ncque de caipfe quicquamhumanac fua: iuftitiac operibus imminuit, quod fuit uere credere Deo, atque confidere.Iam cum ex alio genere Dei iuftitia,atque hominum fit,quan# tum quifcß afFert de humana iuftitia, tantum occupat loci, quo accipiat minus de di;; uina: ut fi ad hauriendam puro c fonte aquam accedamus ,hydriamq,' afferamus, in quanonnihil turbulentx infit aqux,nequepurum habemus iam amplius,ncque plenum, quod pctebamus : fic fidesuas adcapicndam Dei iuftitiam fola idoncum, non dcbet alterius gcnei'c iuftitiar, nec operibus, nifi ex diuina iuftitia fadis, ullo modo confidere»
NON fcri'ptum autem propter eum folum eft, quod reputata ipfi eft, fed & propter nos, quibus debei reputari credentibus in eum, qui lufcitas« uit IE S V M Chriftum dominum noftrü à mortuis, qui traditus fuit pro^ pter peccata noftra, 8c fufdtatus ob iuftificationem noliri.
iu
CLv O D de Abraam commcmorat fcriptura, inquit, non eft eiufmodi, ut in co uno debeat ualere. N5 enim fides propter Abraam, lèd Abraam propter fide apud Deum gratiam obtiijuit, dC in eiufdcm honorem fidei iuftificatus eft. Qiia: fi in ilio tantum fides potuit, potcft etiam in nobfs,ut per eam iufti, Si Deo grati cfficiamur, fìcrediderimus, uidelicet mortuum corpus ab Deodenuo uiuiHcari, Sinouam prolem per fide procrcari: Atq? ifta Abraam infemetipfo credidit. Nos in c H R la STO lefu eadécredimusDomino noftro. Credimus cnim c H R l S T V M lefum cum edèt in mortem datus ob peccata noftra ut carncm peccati in nobis fua? carnis morte aboleret, atque extingueret: Ac fi legis piacula etiam aitendamus, ut fubi^: ret ipfe fupplicium pro uniuerfis, lueret«^ luo fanguine pccnani, quam populi pec^ cata meruiflènt, ipfe^ uelut hoftia peccatum in fé onine fufciperct. Cum cftct igitur mortuus propter delida noftra, à Deo etiam patre credimus e mortuis cum excita? tum póft fuillè. Si in uitam rurfus,ncc iam mortalem reftitutum, ut nos quoc^ una cum eo, peccato prius mortui, iuftitix deinceps uiueremus . Atque harc fides no# fìra ut fpiritualior longe eft, ita etiam praeftantior. Etcnim Deus ex Abraam per fi-dem corporeae generationts longam pofteritaté pertexuit,per fidem autem c H R S T I infinitacpropcfpiritualisgenerationis eftauthor.lnquo accurate illud infpi-ciendum eft, quàm alto, ÖC recondito conhlio Deus fidcm illam Abra3f,fidci noftrc. Si corporea in eo figna carneasq; feminis. Si gena is propagationes nollris fpiritua-: libus procreationibus praemiferit, qui circuncidi uoluit cundam domum Abrax ciuscp pofter itatem in eo membro, quod eft natura fadum, attributumcp generation ni,ut figno ilio potifsimü indicaretur fidcm reddidillè Abrax,quod natura iam adc^ merat, ut fi pofteriore tempore qui per carncm genus ex Abraam diixiirmt,ab ata* ui fui fide erga Deum detìcerent, commoneficrent ilio ipfomct circuncilionts figno fandius aliud genus Si meliorem fobolcm femper Deum ex fide reparaturum elle. Quod cum per i E s v m Chriftum,Si per fide c H R i S T i quaDcocredidimus, fadum fit, nouacj fpiritualis iam, non corporea proles in lucem Si ueritatem lit edita, haerent adhuc tamcn ludaci in carne Si pracputio, nec à carnalibus polìlint ad fpi# ritualiaconuerti. Credimus igitur i E s v M Chriftum mortuum peccatis noftris fuiflè poftea à Deo e mortuis excitatumjid^ ipfum fuiffè myfterium noftra: redcin-:
ptionis
ptfonis, qudd QC traditus fuit in mortem, donatus^ mundo ab Dco patrc propter peccata noftra, ut dixtmus, QC fufcitatus rurfus ad uitam ob iuftihcatione noftri,uc nos ad iuftitiae uitam refurgcrcmus. PeccatG cnim m nobis mortis cft,iuftitia autcm cx fide caufa eft uitac. Abftulit ergo à nobis c H R i s T v S morte Tua peccatum, &exurredione fua tradidit iuftitiam, ut quemadmodum illc reuixit in corpore, fic nos infpiritu ad iuftitiam reuiuifcamus. Qiiod utrunque alibi Apoftolus: Vt mor tui peccato, inquit, iufhtiaj uiuamus . Ha^c enim uii tus eft fidei noftrx in Deum per i E s VM Chriftum,utß credideiimusdatum eumà patre,8<1 donatum no;? bis ut morte fua in nobis caufam peccati perimeret, ipfi nos quoque peccatum in nobis intcrimeremus. Rurfus fi fidem liane recjpercmus,rurcitatum eum à Deo patrc Tuo, poftquam mortis fupplicio pro nobis afFecluseiret,8L in uitam nouam, deincepscp immortalem fuiflTe reftitutum, etiam nos cum eo in nouam uitam eiufi dem beneficio Dei confurgeremus, non illam carnis priftinam, quampriusabiccifs: femus fponte CHRISTO commorientes, Ted in eam iuftitiasuitam, quxcum Dco, de cum immortalitate fcmper eft contunda. Sufèitatus eft ergo propter iufti^ ficationemnoftri,idcft,ut nos fide fufcitaremur ad uitam iuftitiac. Non enim crac fztis mortuos elTè peccato, ncque id folum Dei beneficcntia erga nos poftulabat, fed illud quoque fides noftra ab Dco nobis impetrauit, ut per cxurrec'tioncm CHRISTI in ipft Dei iuftitia perpetuò iam uiuamus, in quo fides noftra fi;: dei Abrase, ut fpiritus corpori,8<l ueritas imagini refpondere ccrnitur, fiuc adeo potius longe antecellere.ille cnim corporis, artatis uitio iam inhabilis adge^ ncrandum per fidem eft adeptus, ut in eo membro reuiuifccrct quod gigncndi uim habet. Nos in ea animi parte propter carnis uitium mortui, quae iuftitia:8C ueritatis diuini luminis particeps eft, uimcp in (è contin^nofccndi,&:i imitane di Dei,acfcfe adcumpatremperfpiritum applicandi per fufcitationem c h R l STI in ea parte ipfa, in ucra: rationis lumine credendo Deo, fidcndo(^ reuixi^ mus. Atquc ut ille ftcrilitatcm fide perdiditjfcccunditatcm eft allecuttiSjfìc nos pec^ catum cxtinximus,8č iuftitiam fumus načli per fidem, quam in Dco fufccpimus ex mortCjSifurredioneDomininoftri i E s V Chiifti» '
IVSTIFICATI igi'tur ex fide pacem habemus aduerfus Deum per Dominum noftrum lESV M Chriftum, per quem &C introducftio^ nem habuimus fide in gratiam hanc, in qua infiltimus, gloriamur in fpe glorise Dei. Neque hoc folum, fed ö^-gloriamur in opprefsionibus,fcicn^ tes, quòd opprelsio tolerantiam operatur,tolerantia autem probationem, probatio uero fpemjfpes autem non fruftratur, quoniam amor Dei eftufus eft in cordibus nofti is per ipiritum fančlum, qui datus eft nobis.
POST Q.V A M de fide, 8d ui fidei multa 5C magna funt dičla, eò nunc fc con^; fert Apoftolus,ut ftatum noftrum in fide mancntium cuiufmodi fit, oftcndat : ciiius uerborum fcntentiam piane ut intelligamus,illud c h r l s t i myfterium,de quo ante fatis didum eft,in memoria eft habcndum : per quod perfpicuum fadum eft fi;: dem CHRISTI potifsimum còfiftere in eo,ut mundi pofthabitis bonis ad Deum unum, de ipfius Dei prxmia toto animo contcndamus:quod myfterium quidé ipfe^^ mctfuit c hr i S t V S. Qiiienimhuius ccxrleftis uere myftaiiuim mente peni^ tus imbiberunt, hi funt,qui per fidem c h r i s t o in carne commorientes,in ani;= mo,& uirtute ad iuftitiam cum codem funt excitati,ncc qualcmcunquc iuftitiam,fcd illam gercntem imaginem iuftitiae fummiDei .Hiergo talcs fide iuftificati paccm liabent cum Dco. Hoftem cnim Dei ipfi in fe interemcrunt, carnem peccati uidcli^ cct, per quam redoribus mundi &C tenebrarum harum impioantca militia* facras mento erant obftridi,quodamodoc^inDci contumcliam uiucbant,cum acccpta ab CO natura: öd rationis bcneficianon ad agcndas illi gratias, fcd ad contemptum
K j de igno
ignomiiitam nominis cius cSucrtcbant, hoc pci cnipto Dei hoftc, quod nullo alio modo, quam per C H R i S T V CHRISTI fidcm Hcri potuit, cadem fide iiif itincati per iplum Dei hlium cum Dco in gratiam funt reconciltati. Idcoi^ ait Apo? fìoIus,quod lulliticati iam ex hdc pacem habemus erga Deum per dominum noftrü 1 E s v m Chriftum.Neq5pacati l'olum,8^inamicitiam cum Deo copulati, fed per eundem C H R l S t v M dominumnoftruminhancquocpgratiafideperucnimus iplomet dcduccnte,Si introita nobis aperiente C H R i S T o, in qua gratiainlìftens tcs,hrmisc|; in ca ueftigijs coftituti effcrimus nos,atcß cxtollimus in fpe gloria: Dei. Non folum, inquit, ita cum Deo rcconciliati fumus, ut nihil ab co iam po:nae, nihil l'racundia: cxtiincrccre debeamus, fcd ultro ctiam ab co rcgnum gloriamc^ fperc^ mus,qua fpcuiuimus lxti,atquc alacres»Qiiòd lì huic ([jci obliare uidcantur, c]u:v ex mundo damna multa incommoda^ cxiftunt,qua: uulgus mala clic arbi^ tratur, ncque ca purat cum hac Dei amicitia, & fpe coclcUis glori:c conuenirc poHc, relponlionc his Apoftolus occurrit, cxcmplo tiuafi à gymnicis certaminibus indu^ c'ìo,in quibus qui le ad curllimjaut pugilatum apparant,non antcquä cxcrcitato per famem, litim-j;,òf per labores corpore liidorcm 3(1 pulueré,&[ folcm ipfum fcrre, to# lerarcv.^ div.liccrint,ad uicìorix fpcm habcntur idonei: iìc nos, inquit, non folum cx^ tollimur fpe quod Dei glori^ Futuri fumus participes,fed in illis quoqj opprcfsioni;: bus,gloriam noiham poiiimus,que nos undic^ afriiguntjSč prcmunt,probc fčicntcs, q> opprcfsio,atc^' er umna tolcrantiam in nobis conKrmat,tolerantia auté efficit pr bacioncm.V bi cnun pcrfcrre & tolcrare didicerimus, tunc probamur,idoneiq,' habe mur.neq; à cceteris tantum,fcd à nobis quocjj iplis. Ipfo enim expcrimcnto pcrcepi;; mus Cile nos ad dura, SC alpera perpeticnda fortes. Porrò autem ipfa probatiofpcm alaci iorcm in nobis cs:citat,magis nos Dco ctiam tuturos cordi, cui noftram fìdem, coiUtaiitiam.]; in rebus molcltis, aducrlìs^ exhibucrimus. Qiiac fpes profedò no^ bis poeaitenda n5 eft.Non aiim illudimur ab ca,non decipimur,non illa nos ncquic^ quam uc Ipcrcmus tacit,quädo certus,6<:: fidelis fponlbr illius cfl: amor ille erga Detf, quem totis cordibus haulimus,S<l Dei item erga nos,efrufus in nos per fpiritum fan ctum,qi-ii ab codcm Dco nobis datus cfl:. H l C l v L l v S, amoris huius, inquit, nel diuini erga nos,ucl noftri aducrfus Dcu ex quo fpei noftra: ueritas dcmonfträda fufcipitur, uidco caulam ab Apoftolo fpiritu fancìfi afferri, qui Apoftolis datus eli, no occultofolum aftlatu,fcdmifsionemanifefta, cum in flämeis linguis fingulis cor?» difpcrtitus crt,cjuo quidé fpiritu fanclo certi funt facti fpcm apud Dcum futurorum bonore lliam nequa^ irritam,nccj5 inancm cucnti forc.Non enim tantumhabuerunt neccllc credere,fcd uidcrunt plane,6<^ tancjj manu contrcclaucrunt extare erga fe Ihi dium,8(l bcneuolentià fummi Dei.Itacß amore iplì uicifsim aducrfus Dcil conflagrai iierunt,fpiritusq; idem in illis fandus certifsimus fponfor &C ipforu hdei,&^ Dei erga iplbs uoluntatis fuit.Nobis ucro, qui inhoc mundo ita uiuimus,ur quotidianis ua^ riaru prarlijs cupiditatü cxpolìta lit in'ta noftra,qui ita flamus in fide, ut nonnunquä tarnen,atc^ utinà ne nimium faepe carni,8C cupiditati ipfi conccdamus, quid polliccri potcft certi illc in DcQ amor nullo prxfcrtim pcrfpicuo fpiritus fandi dono cófirma tus;-'aut quomodo noftra n5 potelì fpcs decipic'Nà quod in hoc loco à plcrilq; fandis iiiris allcritur amore hunc nobis, 2*1 fpiritu iìmul findum inbaptifmo infundi, non mihi latisfacit, quippc multos qui uidcä lacramento ilio initiatos,ncc amoris tamcn erga Dcü, nec ipiritus fandi ullius participes elle. T v M EGO rem quarris luli cognitione dignri,locum."^ ipfum fané acute es c5fpicatus,in quo percStandi occaiio idonea lit.Facile enim hclitarc quis pofsit,ubi Apoftolus ccrnitur ualido uelle quafi argumcnto corroborare fpcm noflrä, q? uacua,8(^ inanis ca elle non pofsit,illud prars cipuc in confirmando ponere, quod non minus ipfum alia confirmationc egcat, 5c iure quocjj illud adiecilh',h Apollolis iplis fpiritus fandus fuit aperte datus,ut dubi tare non pollènt, nos non cadem, qua illi conditionc ad cognitionan tanti benefici]' elle uocatos, quorum imbecillitati cofulcndum ctiam fuit, ut ca à Paulo argumenta ponercntur, qua: non in pra:fcntia folum,ucrum ctiam ad poflcros uim comproban^ di, òC confivmandij li quis forte labafccrct, ellcnt habitura. Vcruntamcn ad Dcum
cundcni
cimdcm ipfum confugicntes, quod m omnibus ardiu's, bC difficilibus quarfiionibus conuenit ì nobis fieri, iplius^ clcmcntiam bonttatcm implorantcs oremus fup? ph'citer,ut cxeodcm fpiritu fando,dcquo loqui inftituimus,ucritatis nobislu:s men oftcndcns fenfum Horum uerborum,8^ argumenti uim, inquo permagna cft fideij&fpei noftrai confirmatio, patefacere dignetur, Ac ut rcuoccm te farpius mi frater ad confiderationemmyftenj fidei, quod eil c H R i s T v S, dc quo tot ÖC tan tadudum locuti fumus,recordaris profcdó uim totam fpei, & fidei erga Deum noftra: in eo confiftcre, fi contcmptis mundi huius rebus nos totos in Deo penitus conftituerimus, nihilcp duxerimus ncque expetcndum, ncque bonum, nili quod ab co ipfo nobis promifTumjOftcntatum^ fit,quo fundamento pofito, uidcamus modo de fpiritu fando, quo ille nobis pačto immittatur, qucmadmodum is certifsimus fit fponfor futuros nos compotes cosleftis ab Deo gloriar.Etcnim fi hoc iftud ipfum, quod myftcriumfidci nobis,C H R i S T V S ipfeenunciat ncgligcnda eflč terree bona,&č appetcnda coelcftia, uerioris eft iam, mclioris fpiritus, ac rationis, quam lila funt, quae mundo nos,8d mundanis cupiditatibus dcuinciunt: ut cum ratiocina;? mar quatrcndas efle opcs,ambiendos honores, expctendam ab hominibus gloriam, fihoc inquamquod credimus ad ccelum eile, dC ad Deum folü adnitendum, dum(^ is pofsideatur,Si teneatur, reliqua pro nihilo ducenda, ncque de mundo eftjUt quod repugnans omnino, contrariumq; iit cogitationibus humanis, fpiritus tamcn cft, quam ille mundi multo prarftantior, ipfo primo ftatimafflatuhdei c H R i s T i di^; uinioris iam fpiritus incipimus die participes, quam ut terreni liomincs cxiftimari debcamus. Atque hx funt fores, & primus quali introitus aa plenam in Deum tif dein.^ quem quidcm aperuit nobis baptifmus. Hoc cnim fandum, imprimisq; falu^ lare ecclcliacfàcramcntCì obiccs eos repcllit, dC difijcit, quos afpernandam fidcm CHRISTI prauis imbuta opinionibus libi ipfa prius pracßruxcrit contumacia, Sed intrandum magis eft. Sequitur cnim alterü fpiritus fandi donum, quo illa, qua: in ueteri fcriptura in corporibus, öd corporum adionibus dcfignata funt, nos ad fpi ritualcm intclligcntiam transfaimus.Qiiicnim aliterRcx perpetuusDauid,rc^ gnum fcmpitcrnum, poflcfsio terrx hncm non habitura, tcmplum fcmper ftabile, chorijCCGtusq; illi canaitcs xternam laudcm Deo queunt rite intelligi, nili ad fpiri^ tum in quo folo eft perpetuitas, rcfcranturc' ualcbit circunciho,quid fabbato;: rum rcquies,quid illa ipfa fides in Abraam,filiicß eius Ifaac immolatio,li non Horum omnium fpiritualis intelligcntia lit c" Qiianquam quid fingula commemorem, cum qua: in ludzeorum Icgitimis gcrmanisq; uoluminibus pcrlcripta funt, ad candcm omnia fpiritus rationem accipienda lint, quod Iuda:i ipfi non uidcrunt,ut qui uclo interpolito impedicbantur, ilio nimirum quoMoyfes legem illis promulgans os fuum obtexerat, quo nos rciecìo uclo in facič ipfam Icgislatoris afpeximus.Hoc'ne inane tibi donum à fpiritu fando nobis tributum uidctur clTcc* minime uero, inquit ille, fcd inlignc, ÖC certuni,ut iam ex bis duobus indicijs fatis, noflc ualca^ mus fpiritumfandum à Deo nobis datum elle. eni M vero i v li cum ali^ quoticns Paulus dicat fpiritum arraboncm nobis datimi futurorum bonorimi, Hoc eft eorum, qua: oculis non comprcHčduntur,fcd funt coelcftia,Ö£.' immortalia,tanictfii principes illum Apoftoli,a:dificatores ccclefix c h R i S T i in flanima,8L fonitu etiä acceperunt,ut fentirceum, uidereq; poiicnt, num iccirco nos non iaiticmus,quòd cum oculis minime cernimus, cum tamcn in intimis noftris fcnlibus Hoc cft in ipfa cognitione,atque mente illius nobis uis perfpicua fiate' Nam quid cft Habere nos fpi ritum arraboncm futurorum bonorum, nili quod cum fola fpiritualia alterna lint, qui fpiritualia intclligat, atque optct, Habere cum iam immortalitatis arraboncm;' Heut ad Corinthios fcribcns ait Apoftolus,Etcnim qui fumus in tabernaculo gc^ mimus onerati proptcrca quod nolumus cxui, fcd fupcrindui, ut abforbcatur nior;: talitas à uita.Qiii autč fccit nos in Hoc ipfum Deus clt,qui idem dedit nobis arrabo^: iicni fpiritus,ut ifta ipfa intclligcrcmus uidclicct,qua: optamus.Et alio loco, Qiii co firmatnos uobifcü in C h r i S T v M,&čunxitnosDcus,qui8čobtignauit nos,5č dcdit arrabonč fpiritus in cordibus noftris» Et adEphclios, n c h r i s t o inquit,
fpcratis
fpcratis &L uos audicntcs ucrbum ucritatis Euangclium falutis iicftrar,iii quo ere cicntcs obfignati cftis rpiritu promifsionis fanclo, qui cfl: arrabo Iiarrcditatis noftì-ce. Certe cnim is,qui intclligentiam nobis diumorum ucram dat rpiritus,cü idem ctiam fpcm,8č lìduciam dat illorum qucE pcncs dcum funt adipifccndoium,ucre illam dare nobis cft accipiendus ut lit idem, fpiritus SC dočlor, dC arrabo futurorum nobis ho? norum: quem loaimcs fpiritum uocat ueritatis,eum^' 3 mundo non polle capi afFir;; mat, quia cum non cognofcit mundus, Qiiìenim queatnolìe cumlpirituslanctus niliil omnino rationis cum mundo habens^nos quo^ abftrahat 5C auellat ab co,ad fu periora^ peitrahat : ipfe autcm mundus in fuis tarenis fordibus iaccat obuolutusc' p L a N ita eft Iulius,inquit,&(; hoc certe fpiritu, quod inhciari nemo poteft, ab tiores efRcfmur, quam ut in terrenis rebus aut animi éc mentis lumen, aut fpei non fhac frucìumdehgamus. clv 1 D 1 v L I, inquam, cum illas eodem fpiritu adipi^ fèimur uirtutes, quibus comparata illa*, qu:^ ex lege, Svi operibus legis funt, ufquc adeo fordeant, necelie cll,ut propemodum iuftius in uitij partem, quam in uirtutis numerari pofìfè uidcantur, cum non ita fuumcuiq; reddimus, ut noltrum teneamus, non ita fumus benefici aduerfus amicos,ut inimicis malum minitemur,non licfaue^ mus,5L fulfragamur optatis caeterorum, ut dignitatem, commoda,£Č fortunas no ftras priores habeamusjfeddiuino ilio genere iuftitia-per fidemc H R l S T 1 orna^ ti,at^ repleti,quo proximc accedimus limilitudine ad ipfum Deum in iuuando, be^ nigne^ facicndo parcs omneis ducimus, quibus cumquippiam agcndum )iobis, communicandum fit,cum rem,operam,hdcm, conlilium, authoritatemq; noftram inimicis xquc,atquc amicis paratam eflè uolumus: cum omnia agimus falutis ca'te^ rorum caula^nihilcj omnino ad nos,(cd ad Deum ipfum cundta referimus: cum inter humanas curas SCfolièitudines rerum innumerabilium, quas mundi a'ftus homini> bus afFert, niliil animo cómouemur, fed in omni motUjtempeftate^ fortuna: tanquä inter flučtus fcopuli fii-mi, atque hxrentes in fpe Dei conliltimus : cum lic nos gcri;; mus, fìe uiuimus,ric proximos cxcmplo noftri erudimus,ut pra: nobis feramus fpcs ciem non tareaorum hominum, fed mortalium quodam modo deorum. Ifta'ne tot, ac tanta contra ufurn confuetudinem^' natura: Chriftianx mentis miracula,fic enim profeclò appellanda illa funt, abfqj manifeßa fpiritus fancìi mifsione patrari polfe à nobis ac eflìci credendum eli C qua: maiorem mihi uim iiabere ctiam uidentur, cla^ riusq; proebcre documenta potentia:, £<: bcneuolentix fummi Dei erga nos, necnon iieritatisfìdeieius,quamprofitcmur,quàm limortuorum corpora ad uitam reuo^ carenuis. Siquidem longe potentius eli, ČC maiore admiratione dignuni,uniucrlàin hominis naturam peremptam iam inde de principio in patre nofiro Adani^S^ tot an# norum millibus in rerram dcfoflàm ac confèpultam excitare fubito ad coelum, dč ex cor porca fpiritualércddere,^uitadefuncìosfaccre ut reuiuifcant. est sane inquit. Et ueio ifta mi fratcr mihi iam aperiunt aliquäto etiam euidcntiorcm ex his etiè nobis, quamfucrit ex igne,atqueflamma Apoftolis, fpiritus fancìi mifsionem. Et fi illi quideni omni ratione illunihauferunt, nimirum, quam nos, multo abiia; dantius, fed ille ignis tunc, SC fiamma: fplcndor illis datus eli, ut queadmodum qui jcdificium aliquod inftituunt,fundamentum ipfì operis cxplorant,£t intucntur,quò deinde corum freti fide, ac diligentia qui fuccedunt, confidant cxtructionis hrmita-; ti, fic prima: illi ccclefix fundamenta operis cuni iaciebantur, infpiciunda data funt, iit de quo principibus illis omnibus modis fuilTetcompertUjid poRcanos pro non dubioacciperemus. a t clv i i v l 1 dehis potifsimumuirtutilnis Svpotcntijs loquitur Paulus, cum Galatas dehortans à fufceptione legis, in cuius fuerant ritus, de obferuantias à fallìs apoftolis indudi. Qui igitur, inquit, fuppeditat uohis fpiri^ tum,8<^ operatur uirtutes in uobis,ex operibus legis, an ex aufcultatione fidci id la^ citc" Dum enim manifeftum,5i commune indicium ponit uirtutes cas, quibus exor^ nantur,quiaufcultantfidci,dehisprofecìò uirtutibusloquiertexiftimandus,qux liorninem faciunt ipfum in femctipfö,quam in ullis cxtraordinarijs operibus &ifaj: (fìis admirabiliorem: quanquam,ut dixi, nihil tam extra ordincm lit, quam in cor;; porc,cai-ncqj iuimana Dcum habere ita coniundum, ut in omnibus dicìis, atcp faclis
diuiiix
diuinae fempcr uirtutis imago ex nobis cfFulgcat, quas nimirum uirtutcs, cum fc ad fidcm Chrilti Galatae contuliflent,erant coiilecutijut contincntcs,ut probi,ut xquas nimitate pr3editi,ut iniuriarumjdamnorum,contumeliaruma tolerantes, ut à mudi, fortun:£ prxmijs,honoribusqj omnibus ob amorcm Chriul facile cflènt diliuncfìi» Qiiarum quidem uirtutum ne umbram quidem,aut fimulacrum aliquod exprcflius poterat lex in moribus cuius^,animo^ formare,ad quam tum quidem legem, cum ièreferrent Galat3c,pra2claram iilam Chrifti,ö^ fidei atdihcationem deftruebät, uimqj diuinai iuftitix,qu5 homines in coelum rapit,^ ab omni feruitute animos liberai,fub legem rurfus ÒL fub praicepta legis fubijciebant,ut fìerét fcipfls eo pado inferiores» ergo i v r e reprehenfi ab ApoÜolo, dC tan^ amentes caligati lunt, inquit. clv a r t v m reftat adhuc,inquä,quod elt palmarium, quo fpiritum iam iandum in igne ÒC fiamma afpicias,lai-gumcp ex eo lumen ad hanc Pauli indicädam illuftrani: damcp fententiam tuo arbitratu deriues.De amore iplò lcquor,qucm erga Dcum lìc toto corde concipimus,ut exuberet largiter,£^ in omnes deinde proximos etiam re^ dundet,nihilcp effe nobis gratum,necp iucundum fìnat,quod non lit Deus. Nec uero idciico Dcum ipfum amamus,quod lpcrcmus,atq3 expectcmus ab eo terrx bona, li^ bcros,redes,domicilia,fortunas,8č annuos agrorum trudus in pace, atq; otio h uens dos.Hajc enim religio eft ludaeoi^i propria,ob eam caufam colentium Deum, ut iplis bene fìt,&^ ipforum liberis in bis uticß rebus,qux ad incolumitatenijSv^ c ómoda mor# talis Ulta: fpedant. Necp rurfus amore iuDeum ea gratia accendimur,ut cum hic ad iioluntatem noftram uixerimus,animo^ òC cupiditatibus uarijs fuerimus obfecuti, nec quic^ nifi terrcnum,8<l carnale cogitauerimus,tum demum freti Dei mifericor^ dia,per quam peccatis noftris ad ignolcendum facilis eft, ita corli prairmiu ab eo expc clemus,ut quicquid in hac uita nobis iucundum^Si lliaue habtf um eft,idcm poftca in coelo de in altera illa uita nobis reprxfentctur,hoc uno diffcrés, quod tum tuturü fic fempiternum. Ad hos enim fincis,£<I hanc huiufcemodi beatitudine Maumethana to ta lex intenta eft,hoc deterior etiam,^ ludceorum,quòd illa tamcn Moyfjs lex à cor^ poreis,8čexternis obferuantijs inicium faciais,proccdcbat ad fpiritualia. Harc cum in fpiritualibus ipfis fidei Chrifti auxilio politam fc comperilTct ad carnè, 5C corpus retro reuoluta cft.Verum,ut dicebam, nos non ob hafce res Deum amamus, &C cohV mus,quò in his,qux extra ipfum,noscp funt indulgcntiam ipfius experiamur, ac ho: nignitatem: fed ipfum eummet,ipfum,inquam, per fc diligimus, ipium appctimus, l'pllim uoIumus,necu eft in coelo,neq^ eft terra,ne(^ il) uoluptetibus,ncquc in magnis lionoribus,nc(5 in bonis alijs quic^,cuius flagremus ftudio,prcterqj ipfuis Dci.Hic amor in nobis,atque hacc in cordibus noftris Charitas ubi accenla fuerit,quis non in# telligat conucrfo more naturx molefta forc nobis,quac uulgofuauia ducfitur,& quc afpera cxteris,nobis periucudac'ut quod Paulus hic ait in oppreilìonibus, ornibus4j incommodis gauifuri fimus, bC de noftris damnis, calamitatibusq,' gloriaturi. e a r e q.v idem, inquit i v l i v s, quòd tum maxime locum occalioncmq; habi turi fumus approbandac domino Dco noftr^K erga eum fidci,eximiaeq,' uolunratis.L" c nere mi frater,mecum ipfe,& cum animo meo repufans agnofco rem ita fcfc habere, ut tu dicis,ut cum ad hunc gradum fidei perdudi fuerimus,qui amoris, &L chai itatis totus eft,tum faitiamus in nobis non hominem habitare iam amplius, (ed DcuinjAs quidem maiora etiam omnia tuncagimus,čp pro humam'suiribus. Clv i d m i> r v m 1 v l i,inquam,cumS<;dimidiumnoftritum pcnitus extindum fit, atquc adeo multo maxima potius pars,quantum fcilicet ex nobis mortalc,&:: caduca ad ter ram conuafum eft,& in eius loco fubditum,quod eft coclcfte,& (èmpitcrnùcEtcnini quod iracundum eft in nobis,quod auarum,quod clatum,quod còtumax, quoci inhf diofum,quod uoluptati,mollicici,cupiditatiqj addidum,tunceuancfcat totù ncccliè eft,quibus quidem ex partibus plurima ferme natura hominis cótìata tft,atq' o: Iiis conftat.lllud autem modicum,5^ nobile,&c e ca^lo originem duccs, quod lei ùc|; of-preirum,& redadum in anguftum coardatur,fa:pe undiqj 8l à cupiditatibus prcn-.i^ tur,&i catcnatum pertrahitur ilio in Dcum amore excitatunijatquc adiiitvim,i:im.i{ igneam è cozlo nadum abruptis,aut liqucfadis captiuitatis fuc uinculis,r:ò in liix:>
L tùccm
tatcm fcfc modojfcd in impcrium ctiam uindicat, Imperium autcm ciufmodi, quo Si reliquas partes animi in cudcm fccum erga Dcum affcdum trahat, dC ipfum terrcnis rebus iam deinde tancp ad fé minime pertincntibus nulla animi parte moueatur. De quo amore,5<l charitatis dono Paulus ad Corinthios a^mulantes inter fe maiora clia^ rifmata,illudc^ praefertim linguai^ excellere exiftimatcs:Sccìamini'ne,inqin't,mcIios ra chai ifmatac'ctià procccllenté uobis uiam oftendo/ecTtcmini charitatc, fine qua reli« qua omnia dona (piritusfandimortua funt. a s s e n t l o r, inquit,&ccrtilìimij liabeo,c5 ad hoc ftudium amoris aduerfus Deum pcrucnerimus,nihil cflè, quod no^ bis à fortuna metuendum lìt,nihil,quod ab inlìdijs horninQ,aut uiolentijs formidani; dum,maximumc^ hoc eflè indicium intclligo fpiritus fandi intra nos tabernaculum fibi ad comorandum ftatucntis,cii acrumnas, & laboreSj^ res omncis afperas no mo do fine ulla modlitiajfed cum laetitia etiä ferimus,5(^ cfi uoluptate. Qiiemadmodü de Apoftolis fcriptum eft,difceflìfle eos è cofpedu concili] gaudcntes,quoni5 digni ha? bitic(Tènt,pronomine l e s v cótumeliam perpeti. l a M vero i v L l fpiri tus irte,de quo iamdudum loquimur,tibi'ne uidctur prxftantior e{Ic,S<[ mclior, q; is, qui nos aflidue in terrcnis curis retinet occupatos,an illü tu fortaflèhuic anteponisi e g o'n e v t anteponam,inquit e* lam fi irta eflèm fèntentia, quid me fieri poflet amaitiusc' ne m fe ergo illuni,inquä,qui nos ad ca'lft Ói fpcm a^ternor^ bo^ norum fempcr uocat,dignioré,& potiorem, £c diuiniorem efle fpiritum arbitrare,q? €um,cuius hortatu Si monitis fpei nofh a- in terris omnia fubiidia pcnimusc' NON arbitror,inquit,fcd intelligo certo, ergo ucriorem ctiä,niii tu line ueritate prar^ fìare aliquid alicui,8^ dignius edè exiftimas. minime, inquit illc, puto, cótracj? habeo hoc potius coftitutum,cum mendax,&^ falfum quicquid efr, infirmum id fem? per,5<: ignobile,rordidr.imqj rit,nullam ibi praErtantiam,ncc^ dignitaté eHe ubi non fit iieritas.Si ergo fpiritus irte ex mundo no eft, 5d cü prarftantior multo, q^ ille munda? nus,ac ueritatem omné in fe cótinet, cum aper it nobis fidei c H r i S t i my ftcriu, mundumcp pro Dee ut derclfnquamus,hortatur,cum corporea, terrena illa opera ad fpiritualem nobis intclligentiä couertit,cum diuinis uirtutibus nos exornat,cum amore in Deum totos rapit,nequaqp eft pertimcfcendum profcdò,nec uel minimuni dubitandum,quòd fpcs noftra nos fallat,qu3 repofuimus in bonitatc,&^ gratia eie mentia fummi Dci,nos eilè illum uidclicet in pnrmium fidei noftra% iphus glorili adècuturosjcum pr?efertim ifte amor,qui in Deum nos inflammat,unus fitjatq? idaii cum Dei amore aduerfus nos,in eodé enim fpiritu fan(flo,qui &L amor Dei cfi, &C ipfe Deus,in cordibus noftris inhabitante,0č bcneuolentia Dei erga nos oftčditur, no> flra inflammatur CTga ipfum Deum uoluntasn'ta tamcn ut nolh u hoc ipfum Dcum quòd amamus,ab ipfo amore in nos Dei profeclum fitjlle enim nobis plurima nimi rum,8([ maxima amoris fui indiciaofìendit.Ille uirtutcs nobis dedit,ille ucras intclli? gentias,ille animi robur ad perfercnda aduerfa:ille ctiam quo nos fibi alicnos, atque adeo hoftes in gratiam fecum reconciliaret,tìlium fuum unigenum in mfidum milit, qui demonftraret nobis ad immortalitatem iter,6C beatam uitam ofìaideret, non in mundi delitiis,Sč profperiratibus,fed infoia fide erga Deum pofitam e(Iè,quibus de rebus uideamus,quid loquatur Apoftolus:
ADHVC ENIM CHRISTVS cumcflémiis imbecilli,tempore opportuno prò impijs mortuus efì. Vix cnim proiufìo quilquà morietur. Nam pro bono forte quiTpia audeat mori. CóHrmat ante fuum amorcm in nos Deus,quòd cü adhuc peccatores nos cfl'cmus,Chrifìus pro nobis mor tuus eft:multo igiturmagi'siufìificatinucin (anguineipfìus (èruabimur p ipfum ab ira.Si cnim hoftes cü eiremus,recòciliati fuimus Dco per mortem fili] cius,multo magts rccodh'ati feruabimur,in uita ipfius: nec^ hoc folum, uerum ctiam gloriam habebimus in Dco per dominum noftrü 1 E S V M Chrifl:um,per quem nuncreconciliationem acccpimus.
REVERTITVR Paulus ad id,quod ante dixerat,quòd nuc cx fide iuftificati
cum
cum paccmliabcamus crgaDciimjfperarc pofliimus xtcrna bona,acque ita Tpcrarc, ut certo fila expedcmus,id(^ lic le habere ex amore m nobis Dei, SC ex ipfo fpiritii fančlo probaucrat,nric alijs argumčtis ex Chrifto,&Clnifti mortc,ipfbcj; Dei amore erga nos idem ut comprol5et,aggrcditur, fingulis pme uerbis arduas multoi^ qua:« fìiones explanans,8^ dubitata dilloluens.Erant enim qui fé oppona cnt,rationcm pe tcntcs,cur no ajite Chriftus ad hominii genus redimendü uenilIèt.His refp5dct Apo ftolus,quia eramus imbccilli,ncq5 tantum myfterium ferre adhuc poteramus, quado quidemhominum genus tanC^ homo unus primis temporibus aftatis Tux ladìe, non firmo cibo nutriti neceflè habuit,ideoq; fuit non Chriltus populo Ifrachtico,!ed lex lata,qux quafi lačtis in eo alendo gereret uices. At cur nunc uenit potiflìmumc' quia tcmpus opportuna afFuit.Vnde ilta huic temporis opportunitasc' huic eft quarfiioni altjs in locis ab Apoftolo rcfponfum,quoniä hoc praccipue tepore omnibus omnino hominibus in foueam interitus propter peccata delapfis magis enituit Dei omnipo^ tentis gloria,Si prxftätius erga nos beneticium. Qiiód fi idcirco datum nobis fuit,ut probiores,6d iuftiores,5<lDeomagis dediti redderemur,eo potilTimu tempore decuit daii,quo magis gratum nobis,& magis neceflarium illud beneficium accideret.At quo pacìo fi hominu genus tue maxime opcrtum,obrutumq; peccatis extitit,potuic cilè idoneum,8<l ualens ad capiendü myiìerium Dei: Hoc mim pra:taea etiä uidetur polle opponi,cui nos quacftioni refp5demus,quia tunc maxime libi ipfum diffi'dens de tota fpe falutis fux,habuit necellè in Deo lolo confìdere, qux eft tìdci, òC myfteri] propria iam uirtus,ipfac}jEuangelij potétia, per qua unam fatui clTe poflùmus. Niic ad declarationem, ad Apoftoli uerba ueniamus,quibus ipfe exaggerat indicia be neuolentix Dei ei-ga nos,quòd pro impijs hlium mortijUt liberar entur iplì, tradidit, quibus fi adhuc hoftibus ufcjj eo indulfit, ut filium fuO unicur^i mori pro eis uellct, quo eos fècum redigeiet in amiciti5,nunc amicis fadis nÓ modo pa-petua faluré,fed ne gloriam quidc fuam eft denegaturus.Atc^ ha:c qiu'dé in his uerbis eft fcntcntia, fi pro impijs enim,li pro hoftibus,fi pro peccatoribus lìlium Deus m morrč dcdit:mul to nunc magis eodem erga nos amore indudus pro fidclibus iam,pro iuftis,pro ami;: cis,non id modo eft daturus,ut ab ira tuti limus,hoc eft,ab ea pcrna,quä ii atus Deus peccatis noftris potis eft infligae,fed ut uitä etiam fili] fui illa iam immortale,8<l non terrenam,gloriamcß fuam cóléquamur, idcß pei- eundč D, N. l, C. qui licut nobis evi Deo reconciliationis fuit author,ita erit uitac,2C gloriai impetrator.Naquod intapo fitumeft(Vixcnimproiufto quif^ morictur,nam probono quisforiìtan audeat mori) fenfum iftum habet,ut charitaté Chrifti magis cxpedamus,inquit,qui pro im^ piis,8č pro hoftibus in morte fe dedit,ex comunibus eam hominum feniibus, SC affcs ciionibus xftimemus,inter quos qui pro iufto uolens morte perferat, nullusfere in^ ueniatur,at pro bono fortalle quis eam audentius fubeat. In quibus uei bis unü uni, iuftus impiojbonus hofti redditur.Sed qui pro iufto animum inducat mori,nemo re^ periatur:pro bono aliquis,ut pro filio pater,amicus pro amico,feruus pro domino,q) mhos,pro quibus morimur,ita amore SC aflečtu cordis propenli fumus,ut bonü no;: ftrum in illis iit.Pro iufto aüt mori,in quo iudicium tantG noftrum fit, n5 amor prac^ cerea etiam, neqj am'mi infignis aftècftio prorfus inauditum eft. Chriftus ergo in quo neutrum extitit (nam SC nobis antea nos impij,£<l ipfi hoftes eramus) cu eft mortuus pro nobis,nouä profedò quandä,8C omni inaudita tempore uim amoris erga nos, in Deo patre fuo SC in fcmetipfo oftédit. T v M i VLI v s: Mouedr,inquit,animo uehc meter,cü ifta ex te mi frater audio,qu^ cü huius mihi maximi omnium docìoris ma^ gnitudinemmentis,admirabilemc^ fcicntiä,tum beneficili omnipotétis Dei, bonita^: tcmcjj,&:[ patientiä lefu Chrifti ante oculos ponut,iamcj5 preclare extare uideo, quod tu ante promifèras,liquis ifta ipfa attentius infpexerit,diligentiuscj; Euägelij dodri;; nam fuerit cótemplatus,nequa^ eu ullo tempore de fide Chrifti dubitaturfi.Ita illu^ fìris,&i perfpicua uerlatur mihi ob oculos fidei noftra: ueritas, multiscp multai^ qux fìionCi,8^ difficilibus fcrupulis per te mi fratcr,uel per eä potius, qua: tibi tributa eft ab domino Deo facultatč liba-atus fum,qui SC li no me illi quidé uel tantulum moue bantjUt ullis ecclefia: in decretis ha:htarè;in co tamč erat moleftijq? eos fa-pe, quibus
L I cum
cum difputabarnjCum ha:c ipfa illi,5:! aha non panca obijccrcnt,pcr qua: lumini,S^' uc riiac! hdci tcncbi xoliunJiquali uidcbantur,nonpotcram,licuti quidc cupicbam,ca repellere.Hunc aducrfus illos,£vf cétra omncs pi accica calumniantium argutias egre gic armis fpiritualibus inti:rudus,nullum ccrtamč dcinccps pro ueritatc tucnda dc;: trcctaturus fum,nullius uim ingcnij formidaturus.lllud rantff do!co,q) ad nos crcdč tcs lam pcculiaritcr pcrtinct,iplumc|; ad me iinprimis, cccnim qui fn hac fide ChnTti nati,qui tanti myftcrii participcs,2\:conlilij cfiècìi, tanto ueritatis luminc limulatq; prodiuimus in uitä,per baptilmi (-Kramentum illuftrati fuinius,in camq; lortč diui-no munc; c uocati,ut lupra liominis natura ad focictatcm, SC limiiitudinč ipiuis Dei adiungerc nos (.|ucamus,quä nam ipli Dco gratiam aut quod pietatis ftudium referi jnuscnoii ne multo maxima nolh oi^ pars krcnuncp,nos nero qui docliorcs, SC acu^ tiores reliquis uolumus circjfaneq; pcrraro in eä cogitationum dcucnimus,ut ftatua mus nobis pie,SC calte,SC Ibbric cHc uiučdum:quod tarnen cofilium quali uolucrem iimbram celeriter à nobis linimus auolare,SC cü lana mente eiufmodi quippiä decre^ uerimus,nó elle nobis ab Deo,SC à fpiritu ad carnem difccdendum,repente eueltigio ali) fadi in id iplum nos c5iicimus,quod lugere meditabamur.Qiiid eli hoccqua: hec iiisCqui animi errorrciua: mentium caligocCur amor ergaDeum noRcr, quem certe iió inhciamur,in cordibus habcrcjcur benehcioic ab eo acceptorc memoria,cur fides, cur fpcsjcur diuinum illud uitc beata:pra:mium,regnic};ca:lcftis,ac fèmpiterni expe ctatio nos cótinerc in oHicio no poteftcTantum'ne ilb ualet,quc circum nos eli: indii età carorHa: terrcn^r induuie tantiì habcnt uirium,ut me Hrpeninnero omnè cü Dco rationcm habere meditante c cario ipfa: dcducant,atq; eijciant, cupientemq; ha-rerc mentis,fideiq? complcxu,in Chrirto lefu meo, proturbent inde tamen, diucllamc|; beata cura,SC ad inqi^tnatas ac fordidas dctrahàt cogitatióescHei č[; ucreor,ne illa in^ gcn!j,lcicntia:q,' facultas,qua: nv^bis idcirco a Dco donata eft,ut ad eum facilius,amä -tiusq; acccdamus,recidat in c5trarium,fraudic|,'nobis potius lìt,qui quo plus intelli^ gimus,hócSCoffcndimusgrauius,SCmagis iurcpledimur. noli oro tc,inqiiam, mi trater humanar nunc ftatum códitionis deflcrc,qui iic fadi fumus, ut ncqucamus in hac uita ullo à nobis pado carnis molellias cxcutcrciquippe illa: enim nobis natu la agnnca:funt,dicsc|;,2Cnoc1cs uiuuntnobifcum,fuosc{;eiurcemodi habent motus, xit non folum rationi noftra^fed ne Dei quidi: uoluntati line obtempcrantcs.Eft enim iiobis comparatum ab iplà natura perpetuum aduerfus nofinetiplòs ccrtamcn gra« iiisc},' Se laboriofa dimicatiojcu ut Paulus ait;C5cupircat caro aduerfus fpirituiii, £C fpirirus aduerfus carncm,in qua alìiduitate pugnandi aliquàdo carnem luperare no mirum lìt.IIlam quidem Dei,SCnoftri proditionč nefariam rcfugcre debemus, ut ne carni fpiritum fubijciainus uolentcs, quo profedò nihil foret perhdiofuis. Qiiòd li mente,Se uoluntate perpetuò cum Dco crimus coniunc^ti, quemadmodum retcìuis mccnibus cci.i li iiolhs uolitct in luburbijs,fpcs tamen falutis adhuc lirma clh lic no^ bis harrcntibus in ipfo Deo uchemcntes,SC lubiti cupiditatum motus polllint intera dum nos quidem alHigcre in tcrram,capere autem,aL>ducercc{; in feruitutem no pof> funt. Ad eam cnim iplhni Dei gratiam,c qua paulifper cxcidimus,dono illius milci i-cordixcitoreftituimur. Itaqj imaginc fimilitudints quadam, lì tamen cUtas ilhilìc proferre,SCdiuinis allimularc mortah'a,Chriftus ipfe quoc^ in arce patris fui, loliocf; omiu'potentis Dei nihilominus permanens ad cameni accipiendfi intcr homines dela pfus eit,qui quod folus omnium hominum nullos unquà eius motus,nullas oninino carnis illecebras feniìt repugnantcs Dco,SC rationi fuit hoc diuina: in eo natura*, SC line patre gcnerationis proprium,adquamnos facultatem non polììimus afpirare. Sed niic mi frater quoniam ad uefperum iam inclinat dies, SC irta ipfa de qua iamdu> dum loquimur,ad curam lui nos inuitat caro,c5ccdendum illi eftjmaiorc}; nobis Hdei noftra'jqui illam alcndam,tuendamc^fufccpimus,é^ illius iniunarum ratio habenda. Cras,SC perendic,quando fefti dies funt, pcrfequemur reliqua. Nunc deambulemus paulifper li placctjanianiinq; ab hac fcucritatc difputandi rclaxcmus,
Libcr
^^LIBER SECVN^^
D v sa g n a nobis aggrcdicntibus ad liane rationcm,cxcrdtationcm^ dc Dco,5(l dc diiunis rebus Icribcndi, arc^' tradandi, propolita fpcs hiit, nos non ingcnium iTiodo,qiiod ab Dco acccpinnis, ncc cognij: tioncm artiiim optimariim, li quam ciufčicm Dei beneficio obtine^ mus,ad eius iplius,undc ifta profecta funt, lionorciTi,& laudem gra^
_____ to animo conuerfuros, fcd carteris ctiam aftcdionibus animi, qua:
multa: fiepe, dC uari^c nos à recìis eonlìlijs proturbat, modum ex i-js aliquem, 5C cum bona ratione concoidiam elle repertuios.Qii^ rpcs,6^ cogitatio nofti a nos certe non fefellillet, lì, ut mentem, uoluntatcm habere in poteflate, tic etiam imperare facile cxteris animi partibus potuillemus. Nam cum ea,qua: funt conlilij èC uoluntatis in nobis, ita iam pridem Deo per nos dicata lìnt, ut Hrmiter in eo h:ereant,nec uidean:s tur ulla unquam ui inde fé diuulfura5Ìllam alteram partem infidam,&^ turbulentam, qux in affečtionu uarijs permotionibus conlìrtit,tic cum alias fiepe, tum uero in hoc ipib munerc,officio^' laibendi,incertam,iragilemq,' cxperimur,ut nomen optimi,8C charifsimi fratrts, quod nobis llimpCeramus ad animi iucunditatem, per eam nobis conuerfum fu ad dolorem. Labetadauit enim animum meum, de conftantia: ftatu conuellit illius nobis adcmpti, ereptiq; memoria, qux hoc etiam acrior remanfit in nobis, quód graues noftri cafus, polì mortem eius fecuta 'tempora fxpenumero me commonuerunt,quantum mihi in ilio opis,atc^ kiblìdij ad omnes fortune motus fuilièt ablatum. Non enim profecìò mediocre aliquid in eo,nec^ uiìtatum amilìmus, fed cum fummum il lud ingcnium,quod ciinifti in co,qui id iioucrant,mirabantur,cx teri propta- magnitudincm fama%atqj rei uix credibile elle arbitrabantur,ita in om;s ni optima arte fé excoluilièt, ut non lolum naturam, confuetudincm rcliquorum, fcd noftra etiam,qui inn:abamus,atq5 hortabamur, ftudiarupcrarct,tum fummus in? ter nos amor,rumma concordia,iumma communicatio rerum,conhliorumcj,' omniir, quce fcmper fuit,hanc etiam nunc uim habet in nobis, ut nequcamus, non incom^ modum noltrum tot in ilio rebus iucundilsimis orbati,gv.' acerbam illius,ac immatu^ ram mortem lugerc, odauum enim annum, bi uigelimimi uix attigerat,cum ex hac iuta migrauit,cum lì uelimus ca,qua: gefsit,SC qua: confecutus efl,expendcre,£<; nu;: merare, non ille propè adlìuc adolelèens, led iam fenex fato fuille fundus uidcatur. Nam ut Latinas, Grrccasq; literas a prima pueritia penitus hauferat, tum Icgcndis, ac perdircendis,utriusq; lingua: optimis authoribus reliquä,quoad domi manlit,con fumpfit artatem. Poft ad me conucniendum Romam profedus,cum cerneret genus illud uitar, quod apud principes cum authoritate, dC gratia in maximis rebus agen# dis, deliberandisq; ucrlatur, egregiam quandam habere ad bcncmerencium de pluri-mis facultatcm, idem ipfe uita: genus, atq; eadem fiudia appctiuit.Fuit enim,h quiii quam unquam,ad humanitatem, ad libcralitatem, ad benehccntiam £v natura,Si uo^ luntate propenfus. Sed ut ad res gerendas omnibus copijsjopibusc},' prudcntix in omnem partem heret paratior, ad eam libi precipue comparandam incubuit, quam in omni parte,S:! adione uita: plurimum ualcrefentiebat eloquentiam. Eam porrò, cum intelligeret line philolbphia expolitam piane, atque perfedam habcri non pofš fc,admirabili quodam,5:^ inaudito ftudiorum curfu,omnia Platonis lcripta,Arilrote h'sq; perdidicic.Non enim hiit illi ingentum ex co genere, quod laudare tantummo? do èC probarc-fed quod admirari, ut luperius lioniinis tacultate,rulpicere etiam io lemus: memoria porro tanta,ut quarcunque audierat,legerat, arpexer3t,ca nel Temei notata,atq; animaduerfa,!!! proptu poftea proferre femper pollèt.lgitur traslatus ad adioncs,S' negocia, id de (e breui tempore pra:buit (pecimen uirtutis,humanitatis, ijuegritiuis,prudentia:,ut nulli iam maxime rei non cum ab iplo principe, tum à reli
L 5 quis
quis omnibus idoncus, par cß"c iudicarctur. Scd nos lixc ipfa m co intiicntcs, tum quidcm, admirantes, öd fi in tantis coniuncftifsimi fratiis, ad omncm uirtu^ tcm proccfsibus, gaudio cffcrcbamur ,fpcm'q.ucnon dubiam cximiac in codigni^ tatis conftitutam iam habcbamus : tamcn quòd uim illam incrcdibilcm ingcnij in coiporc pra:rcrtim tenui,Sčimbcdllo,cuiufmodi illius corpus fuit,uix diutur^ nam forc fpcrarc poteramus, erat quardam admixta cum illa lartitia noftra animi ambiguitas, & folicitudo, qua: me mifcrum deniquc non fcfcllit. Atquc ut omnia, quac ante dixi, in fratte mei amantifsimo, Sčmccum concordifsimo,quandiu illis perfruilicitumfuit,uitam milu iucundam,lartamcfFcccrunt:ficilio poftcaad^ cmpto, lila fuauitate fraterna, illa fpe,illis officijs, confrictudinibus'que priuatus, accrbum habui pene omnc tempus, quod fècutum eft, Nechoc ex Chriftiana iieritatc,ac difciplina, peccatum enim mcum primus ipfe confìteor, ncque in hoc fr atri ipfi meo par eflè polTum : ille enim, quoad uixit, cartera ita egit, atque fufce^ pit,ut ad Deum fcmper omnia rcfcrret. Ego, qui piane habeo cognitum talcis animos , atque ita inftitutas in CHRISTI religione mentcs, qualis illa fratris mei profr:dò extitit, non fibi finem uitx, fed immortalitatis initium in ipfa morte acqui-rere.Moueor tamc,6i frangor animojnci^ in recordatione optimi fratris à gemitu,&l lachrymis temperaixpofsum, Qiiando enim fibi aliud tale inucniet folatium, iam fenefccns actas mea^ quando erit, qui mihi illuni referat, in cuius item amore, beneuolentia, fìcut in ilio faciebam, pofsim conquicfcerec' Qiiis mihi pofthac illam curarum, cogitationum'que communionem, Sd focictatcm limili cum fide confcn^ fionecg praeftabit e" Atque ut hxc omnia aliquo Dei immortalis benefìcio aliquant dò mihi contingant, illum illum animum excellentem, ac fingularcm, illam uim in# auditam uirtutis, atqi^ie ingenii, quis mihi generi,nornini, familiaccp noftra: reflituct imquam e" 6 fallaces fere femper fpes noftras, inanesqp, ÒC fluxas cogitationes, qua: cum fibi fiepe, magna propofuerunt, ea'que certo curfu comprchenda e iam, tcne^ recß uidentur,repente tanquamumbris illura:,8čirrita:,nihilfefolidum fedatas, fcd tantum fibi pocnitere reliquum e(Iè agnofcunt, atque intelligunt, ncc tamen ifta omnia, ut contemnant, adducuntur. Ego cum fratrem non amiferim meum, fed in cum locum pra:i-nifcrim,inquo uno beate, fempiterne datur uiuere, efl quiddam tamen, quod me angit, OC urget, nec elTè fedato animo finit, quod mihi fratrem ipfum meum dcfyderatifsimum, atque optimum, dies ac nodcs offert, non ad Ixtitiam animi, quondam ut folebat, fed adrenouandum illius mortis dolorem. Qiiem aliquando omnem quaefo abijciamus, 5C in te,ó bone i E s v, omnia uita: fo^ latia potius conftituamus, Nanque has curas, folicitudincs rerum humanarum, fì q. .s altius in eis fe mergat, dC fluc^ibus illis ferri fe patiatur, quis non intelligat, nonullum tutumadportum,redad calamitatesuita:,ad naufragia perducerec' Vnus efl; portus capiendus nobis, atquc tenendus, fi eflè uolumiis falui, firma in Dco fpes, öd in obtemperando illius uoluntati dedita noftra uoluntas ,quxetiam fì uehemcntiore aliquo animi motu perturbatur, Sdexterarum rerum impulfu conj: cutitur : hxrere tamen in Deo parte fui potifsima femper debct, ncque unquam abeofctotam dimouere. Qiiod fi humana: natura: imbccillitate, noftra f^cpe con^ filia franguntur,qua: funtfuafponte diredaadfummum Deum, tuumefl,bone 1 E s V pra'bere te ignofccntem prolapfionibus noftris. An tu cum niiiil antca rei tecum nobis fuiffet, cum alios quofdam etiam tunc deos, alios fineis, aliam uif tam intueremur, in qua quidem ratione cacci, amentescp cramus, accefsifii ultro ad nos ,ueritatem indicarti, peccata condonafli, uitam bcatam promififtt. Nunc cum uolumus ,cum laboramus, cum adnitimur ,fìnonomnia prorfus impleucri# mus,qua:abstead agcndam diuiniorem uitam pracccptanobis funt,idcirconon aderis nobis e" ncque audies uocatus e" ncc labentcis manu fuftinebis i fed corruere potius, òi. alibi patierec' Hem 1 E S V bone, fufcipc nos, qui pro inimicis mor^ tcm uolens fubijfìi, nos certe iam amicos à morte uindica. Ac ne diutius in hac co« gitatione tencatur oratio no(h a,cum de Dei bonitate,8d dementia ad ignofcendu du bium nemini fitjnoscj his de rebus pluribus locis dicìuri fìmus,redeamus ad ea,qux
nobis
nobis inftitiita funt,utmyficiia fidd c H R i S T 1 inipfo Pauloperueftigcmus, Qiiorum li partcm aliquam, bonorum ingcniorum dignam cognicione, Dee nobi's inipirante, primo libro apcruimus, alter lue qui fcquitur, non inferiora contincbit» Nam ut furrcximus mane, ego ÒC lulius frater, partem(^' cani tcmporis diuinis res bus dcdimus, qun£ erat bono mori, dC religioni debita, tum complexi manus ins ter nos, ducflo lectore nobifcum, ad cafdem umbras perreximus, dC in eadem, qua pridicfueramus,confedimus exhedra. TV M IVLIVS: Non dicipoteft, mi frater, quam me tua liefterna difputatio deledauerit,cis de rebus habita, qu3c ta^ men folar, aut jiraecipue mentes bonas delecìant. De Deo enim, ÒC amore Dei erga nos, noftro'que uicifsim erga eum, qui audiunt, di. intelligunt, nifi ijdem penitus ab omni redo fenfu abhorrentes fìnt,iucundos quofdam motus interioris la;titix fentiant, neceflè efl:, nequaquam comparandos cum uoluptatibus ca'teris, Sed me cum alia multa aftccerunt,noua mihi quidem,& antea inaudita ,qua:abstepro^ lata funt,tumillud admirabile,penitus'que reconditum praEpotentis Dei confis lium, quo hlium illc fuum unicum, in carne hominis mifit, ad perhibendum teftii monium ueritati,ita me carpir, ut nunc iam non credere, nec perfuafus ede, fed pla^ ne tenere, &C fcire mihi uideai", c H R i s T v M elTè unum, ex quo nobis fit uita, ncque aliud nomcn clic fub coclo, per quod crcdcntes, falui fieri pofsimus. Proins de ego hac nocic mecum cunclaifta diutius uolutans,£Ciionpauca aduocansco^= gitationibus meis, (cripturac loca, praefertim'que ex Ioanne : lllc enim altius profe^ dò in ipfa diuinitatis confih'a fé immerfit, illam ueritatem fpiritus, natos ex mun^ do,aut ex Deo homines, quorum non carnis, ncque uiri uoluntas, fed Deus pa^ ter eft: tum alia pcrmulta, qux in cius Euangelio, tanquam fanina uerx, Sxl imx,dC fàpienti^c difpcrfa funt, fìc percepi omnia probe, & enucleaic, hoc pa- te introita mihi patcfado, ut qux antea mihi crant pa obfcura, nunc lucere ea meridie claiius. Si ante oculos pofita eflc uideantur ♦ Qiiod idem in Paulo mihi ufu uenturum conj= fìdo.magno enim lumine femcl introduco patere omncis rcccfllis,&: angulos quam^ Übet occultorum locorum ncccllccft, Scd tu, mi frater ,intclligentiam huiusmy^ fìerrj,num ex commentatione multa, nodìurnis^ uigilijs,ac lucubrationibuSjan alia quapiam rationc tibi compararti e" nam mihi quidem, fi fari licct, quod fentio, quod cum bona uenia tua dixa im,hoc mihi hominis ingenio multo uidetur maius. A N V E R E R I s, inquam, ne mihi moleftus fìs, meum'que offčndaš animum, h harc, qux loquimur de Deo, de confili^s Dei, à meo tibi ingenio, nor uideamur profc^ čia C Non fumus, opinor, tam infolentes, Nouimus cnim uires, čv.' facultatcs no^ ftras. Sed cum commilìmus nos Deo, toto corde, & pecìorc ubi quid de talibus agendum, aut dillcrendum cft, tum quòd mc!.ti noftra: ab co illucelcit, fic arnjjia inus, tanquam id anteponcndum longe fit ijs, quce diutifsime à nobis qucehta, & in^ ucftigata funt.Qiiod ut magis crcdas, mii ere, Deum ipfum teftamiir, cui uni dei= diti fumus, niinquam ante lume diem in quo dchis agerc ccxrpimus, milii huius ar^ cani myftcrij, non modo plcnam notionem, fed ne ueftigium quidem, ad indagans: dum ulkiminmcnicmucniirc, quod nunc repente mihi totum apparuit, ut facile Dei donum id intelligatur, nec tam mca caufa ab co mihi tributimijqiiam £Ì' tua pri^ mum mi frater, qui ilta maxime expetis,&Ceorum deinde omnium, qui ad Deum propiiis adiungere fé uolentes, ea, qux mundi funt, fperncrc, &l repudiare hnt pa^: rati. Nam qui in mundo curas, dč cogitationes fuas dcfigunt, ad harc lumina car# Icftis fapientia: prorfus funt conniucntcs, tam'que illa fibi habent tcncbricofa, obfcura, ut nos ca lucere, clarifsima cfl'e intelligimus.Qiiorum infclix fanc,&:[ mi;» feranda cft conditio, hoc quidem ctiam magis, quòd irti ipfi admodumfibi fapc^ re,nim{um'que eflc dodi, & callidi uidcntur: qui nobis ctiam illudere foliti funt, quòd perfuafum habeamus, ea nobis pra:optanda clic, qua: ad manum non funt, quorum autem cft prarfcns, 5*.' parata pollcfsio, ea poftliabcnda cfiè conftituamus. ctcnim mens illts cft hoc cotio , lordibusc^ terrcnis coinquinata, & obruta, ut eriger re fcfe ad intucndam fpiritus uim nullo modo pofsit, nec in ilio altero regno,quod à fcnfibus abfconditum puris tantum, dC rite inftitutis mcntibus manifcftum cft,parte
aliquani
aliquamribijautlocumdcfignarc.QiiifijUtfidcijSx! C H R i s t i caufam nune omit tamusjuiiili faltcm animo, confilioforcnt prcediti, line ulla nimirum dubitationc, ftatuerent plus cflè in his ponendum, qua: fempitcrna promittuntur, quam illis trh buendum,qu5 certo nofcötur effe interitura.Qiiid cft enim dcmaitius,quàm ijs con fìdere quaìquam,0i gloriar!, tanquam fuis, quac fua cflè non pofTunt: atquc illa con# £cmncre,quae fi eius heii poflènt,propria illi^Sd perpetua fanper eflènt^ Cum ucro,fi[ fidei CHRISTI uim,2xl diuinx natura: bonitatem attentius infpiciamus, nccp ina;: iiis fpes noßra, nec Dei fallax promifsio clFe pofsit, quis crit tam auerfus d ucro,qui fìdem noftram,inanem5Ìnfirmam^ credulitatem, ac non ftabilcm,fìngularcm^ fapié tiam,illam autcm rationem, quac mundum magis fequitur, cognitionem ceitam,pOi: tius quam leuem in opinando tcmeritatč clTe confìituatc" T v M i v L i v s:Ves rifsima funt ha:c, mi fratcr,inquit, Nanquc S)C ego fidei uim tacitus mccum contcm^ plans,plus ctiam fapicntix in ea,quàm crcdulitatis,uideor agnofcac, quanquam in^ cft quidem utrunque,fed iftud magis, nam bC confidcre DeOjmagis quam mundo,uc rioris fapientise eft,0č fcmpiterna appetere,potius quam mortalia, animi muko pra:^ ftantioris, At enim ifta à fenhbus ranota lunt. Qiiid tumcnon'ne dC in iftis curis,5č (Cupiditatibus,qu2e mundi funt,f:cpe ea,qua: pofsidcntur, öd tcnčtur à nobiSji^ie plus habendi,uel in honore,ucl in pecunia erogamus, atquc cifundimus i certumi^ quod eft abijcimusjut quod incertum, confcdmturc in quo crebro folct cupidos homincs fortuna ipfa refellei e, Atque hoc illis eo incommcdius accidit, quod infinitis prius fumptibus,laboribus^ ia(fìati,ctxam fi alTèquantur id,quod concupierüt,in quo fpe^ rarant,tandem fe quieturos, in eo ipfb maxime indudi,atcß decepti, omnium curarü ftimulis,8<l folicitudinibus anguntur. Nolira autcm hdes,hoc elt, i e s v Chrifti, ca nobis fola optanda, fpcranda^ proponit, quorum non in adeptione folum beatitu^ !do,&l immortalitaSjfed etiam in ipfafpe, atque expedationc iucunda uita coirliiht. Non enim pollicetur nobis quicquam exiguumjaut medioa'e,nequc quod cum alia re,ß comparetur, ex ipfa contcntione tenue, aut afpernabile queat uideri, fcd ipfum omnium rerum caput,natura totius principem,fontem IxtitiaCjUeritatiSjiinmortali^ tatis, propria nobis poflcfsione promittit, atque ofFert, cuius tam pra:celfi muneris magnitudincm,fi uere uokunus pmdcre, atque acftimare, omnis ex mundanis uoku ptatibus deledatio, omnis amplitudo imperij, atque honoris, cocnum nobis, dC lòrs des pra: ilio uidcatur neceflè efl:.Etenim omnes Dcum, ctiam iiuiiti,aut ignorantcs appetimuSjfummumc^ in eo bonum noftrum,fi non cogitato,öd explicito mčtis con filiOjöi tacita naturac cupiditate conftituimus.ln Dco enim omncs conditi, di. facìi fu mus, in ilio dC uiuimus, öd mouemur, quantimicp ad illum contcndimus appropin-: quare,ad eumcp nos adiungimus,tanta nobis noltrimct öd eius,quo uere fumus,fem per fìt accefsio, qux ufque ad diuinitatis confortium nos pcrtrahit, deoscp cflè facit, ut omni mortalitatis fragilitate,mortecg calcata,in fcmpiternis gaudijs,honoribusv:j; uiuamus. Hoc unum prorfus, fi incomparabile donum eft,li digna Dco uox hxc,öd tanti pra:mi) in eo fidentibus,fac1a repromifsio,uox, öd oratio Dei ifta ipfa c H R S T V s eft,quo locutus eft nobifcum Deus,quomodo optime,öd commodifsime lo> qui potuit, Chrifti i e S v uidelicet exemplo, uita,(èi monibus, per cum ipfum nos admonens, ut à mundi cultu,amorecp diuullì,omncis in fe uno amores noftros ponc> remus, Atque haec uera, öd unica in Deum Hdcs eft,quam fequitur diuinx iinitatio iuftitiae,cui quidem iuftitia: fìmiks öd par uita couiuncla cft particeps öd ipfa diuinitatis, atque eiufdem cumea fempiternx beatitudinisconfors,adquamper unum C H R 1 s T V M eft aditus. Ipfè enim eft illud ipfum myfterium, quod eft abnegare mundum,öd in uno Dco fpem ponere, qucmadmodum ipfe in loannc atteftatur, qua dilčipulos commmdat Patri: Ego dedi eis, inquit, fermonem tuum ♦ Dediftiplane 1 e s V bone, quippc^ qui tcmcüpfum nobis, öd faluti noftra: tradidirti. Et mundus cos odio habuit. Qiiid ita uero odio habuit i quia non funt, inquit, de mundo, lam enim deferuerunt,iam repudiauerunt mundCt, öd idcirco odio funt apud illum,quem ipß contanplèi unt, At cur de mundo non funt e" non ne öd in mundo, öd de mundo crant natij' erant enimuero, fcd ut me conlequerentur, à mundo funt diuulfi,atq) ab^
üracli.
ftračli. Qiiia öd ego,inquit,non fum de mundo, de mundo non funt, ficut ego non fum de mundo. Qiiid autan quajfo hoc tantum eft,non efle de mundoc'öd effe in hoc fimilem tuicquia aliter,mquit,uerc fandi e(Ie non poflìuit, Sandifìca cos Pata* in uè ritate.quaj eftifta uei itas <: Sermo tuus, inquit, ueritas eft, Qiiid ifte fermo, quid,ini quam,eßc'ut abnegetur mundus, bi folus expetatur Deus, quandoquidcm utrique fimul dediti edè non polTumus. Irte fermo fi in feipfo fpedctur,8č in naturéc fua: uc# ritate pendatur, Deus ipfe eft, qui in CHRISTO fuit cum homine coniundus, fi in nobis uera eft iuftitia,5d fanditas,£c uita in nos per Chriftum 1 e s v m ab codem Deo infufa,atque traduda,in quo fidei CHRISTI diuinumplanèmyfterium cers nitur. Atque hic idem fermo,primó ut ex ore Dei cgre(Iìis,8d prolatus eft,ab Deo in mundum fuit midlis, qui fuit c h r i s t v s ♦ Deinde per nos à c h r i s t o in eundem mundum propagatur,ut praedicantes omnibus diuinam ueritatem, & tancj^ palmites in uite frudCr uberem ferentes, quam plurimos in unum quafi corpus coa^ gmentemus,quod uno capite c h r 1 s t o, pluribus diftindum membris luius to cum fermonis ueritate,tanquam diuinitatis fpiritu animctur,ac regatur. Sed ego nU mium longe progredior, tcc^ ab inftituta interpretatione impedio. fed ignofces mi frater;cgo enim nodurnas meas cogitationes ardore animi quodam erga Deum inci tatus,quinexponei emtibi,continerefanemenonpotui. f e c i s t 1 plane bene, mi chafifsime frater,qui hefternis difputationibus noftris, extremam manum impo^ fuifti, remcß ita expolifti, ut fìc demum fore perfpicuum arbitrer omnibus noftè ifta uoIcntibus,fidem in Deum illam,qux ex Deo fola rit,8d qux una hominibus ueram tradat iuftitiam,comttcm^ iuftiti^ adiungat immortalitatem,niri in c h r i s t o per c h r i s t v m nequaquam haberi pode. Qiiapropter hoc infigni dC primario fidei my fteiio,Deo nobis referäte,iam indicato atc^ monftrato.jd rehqua in ipfo Pau io examinanda accedamus, Q_uod ut ordine inftituto melius fìat, lege tu in Codice quodfèriptumeft.
Propter hoc, fìcut per unum hominem peccatum m mundum intrauit, & per peccatum mors > èC fìc m omnes homines mors commeauit, in quo omnes peccauerunt,u{que enim ad legem peccatum erat in mundo: peccai tum autem no imputatur cum non eft kx. Verum regnauic mors ab Adam iilqj ad Moyfem etiam in eos,qui non peccalTent, in fìmilitudmem pracua^ ricationis Adam,qui eft forma futuri»
cvm svpra dixidèt Apoftolus, de quo heri fatis fuit difputatum, nos in christi morte,fanguine Deo patri fuiirerecociliatos,£<;quod,fiille hoc pro nobis,cum adhuc eflèmus inimici,egerat tamen,Sč perpelfus fuerat,ut filium in mor tem pater pro nobis traderet, fìlius mortem eam ipìàm libente animo fufciperet:mul to nunc magis amicis iam fadis uitam illam, quam ipfe recuperaflèt à mortuis cxcu tatus,immortalemc^ iam pofsidcret, c h r i s t v m nobis daturum cfle,& commu nicaturu,ne ludxus pofsit mirari,8d forlitanharfitare, quid nobis cum c h r t s t 1 morte,8č furreciione fìt,aut quo illa pado pertineant ad nos; Eodem, iiiquit,quo pec catum, dC mors Adx in nos, hoc eft,in omne homtnum gcnus fufa eft,S<; propagata, Sicut enim in peccato Ada: proprio,öd uoluntario,illiusc^ morte nos nulla noftra pe culiari culpa, fmiilitudine tantum illius prxuaricationis, comprehenli fumus, ut öd peccatores fmius pariter,öd moriamur: lic in CHRISTI morte,&^ furredione nos nulla noftra propria uirtute, öd iufti coram Deo effedi fumus, öd uitam nouce huius i'uftitiae comitcm accepimus.purgati enim à peccatis, atque illis mortui in fimilitudi ne mortis c h r i s t i, öd infimilitudine ciuldem exurredionis ad iuftitiam rcfti;^ tuti,uitam eandcm iurc,quam ipfe habet confcquimur, Qiiemadmodum enim in A^ dam,qui ty pus fuit, öd forma humana: fpccici totius, qua: ex eo erat oritura,imprcf! fio peccati, öd mortis inufta codem exemplo peruafit in nos, 8d in totum poftcrum gcnus pcrmanauit, ut quod ab ilio iudicio, öd uoluntatc patratum fuit, id nobis po^
M itea.
flca,quatcnus ex ilio progauti fumus cttam nil tale cogitätibus, naturale fìt fadiim, quod à principio, capite generis noiìri dilsimiles elle non polilinius,fic in c H R i STO, qui typus fuit confcquentium cum hominum mors pro aliorum peccatis fu^ fcepta, uitaqj mox reccpta, SC peccatum interemit in his omnibus, qui e Deogeniti funt,hoc clt,rpirituali generatione procreati, iultitiam cilcign, uitamcp inlìnuauit, Ac licut propter Adam,non noftram jios,rcd illius mortem morimur,lianc commus ncm uidclicct, qua: in nobis natura: eli, in ilio fuit culpa?, ex qua deinde culpa exti^ tit,&fačlaeftmoriendinatura'Jicpropter CHRiSTVMamortuisexcitatumno noftram uiuimus,fed c H R i s T i iplius uitam, illam iuftitia: fcilicct,quod propria l'Ila Ulta CHRIST I, fačia eft fidelibus cundis communis. Mortuus enim nobis efi: C H R I S T v s, ut nos illi uiuamus. Ita enim ad Corinthios : Si unus pro omnibus mortuus fuit,ergo omncs fuere mortui.Et pro omnibus mortuus fuit,ut qui uiuut, non amplius libi ipß uiuantjfed ei,qui pro iplìs mortuus eft,2<l furrexit. In C H R i s STO autem mors,ut non peccatum iplius proprium, ied noßruni fecuta eft,ita ifia ulta reda,atc}j fancfla nobis per eum tradita, non propria: noftra:,fcd diuina: in nobis per fidem iuüitia: efì: comes.Qiiod alibi Paulus innuit,lic inquicns,Omnia duco eflè quifquiUas,dum c H R 1 S T v M lucrifaciam,ö<[reperiar in co,non Habens mcam iu ftitiam ex lege,red eam,quaj per fidem eft c H R i s T i qux ex üeo cft,iufiitiam fu^ per fide. Exemplum itac^ QC uis ex forma mortis, 2C furrecftionis J E S v Chrifti ih militudine eadciii in nos tranfmifla eft,ficuti peccatum,mors per fimilicudinč pra: iiaricationis Ada: in nos fuit deriuata. Sed lermo Apolloli mancus eflè exiflimatur in hoc loco ab qs, qui parum attendunt hoc exemplum Ada: non ideo pra:niitti, ut deinde fequatur in c H R l S T 0,qualì par pari facfla relatio (.Nam id Paulus,aut ne quaquam polì:, aut longo interuallofacit) fed lequi proxime dieta, òC cum illis com# parari.Sic enim C H R l s T V S fanguine, morte Iüa Deo nos reconciliai!Ìt,SL per reconciliationem uitam etiamfuam nobis dilargitus eft, quemadmodum Adam pec cato fuo ab Deo nos diftraxit, per peccatum moi tis eftecit participes . Itaque illa duo uerba, propter hoc, fuperioribus uerbis magis adnecìenda funt, ut ita legatur: Sed etiam gloriantes in Deo per i E S v M ChriiiumdomimuTinolirum,per quem reconciliationem accepimus, propter hoc, id eft, quia pro nobis 8<; fufcepit mortem, èC exurrexit, ut non lólum quis Deo nos reconciliauerit, fed qua etiam ratione, 5C quo pado id egeritjà Paulo lit exporitura,8i ut ex empio id contirmet, Qiicmadmo^ dum,inquit,per unum Jiominem peccatum,hoc eft,limultas,6<l diflenlio cum Dco,8(l per peccatum mors in hominum genus eft transuecìa. bed tu fortaile luli,&l de peci^ cato,ut noftri appellant, originali, £<: de eius mortisqj propagatione in pofteritatem aliquid hoc loco audire uis. l M M O, inquir,& id qiiocp pra:tci ea,quomodo illam in patre primo generis noftri Jabem reparauerit c H R i S t v s ,cumnihilo poft cum minus quam ante,a,$(^moriamur,& à peccando nequcamus efle immunes. F As C 1 e N D V M eft,inquam,ut tu uis mifrata-,öiquoniam horum ua borum in Pau lo difficilis eft explanatio, cum auxilium ex Deo poftulandum nobis eft, tum tota resaltiusaliquantorepetenda, i D av i D e M nobis etiam commodiusfuerit, inquit,etenim quid aliud omninoquaerimus,quàm intelligerec' bene sane: Verum uideamus, quid aiat fcriptura, qua: Deum formalTè hominem aflièrit c terra, gleba accepta, òL infpiralìè in eum flatum uitx, hortumqj mox conftituiftè in Eden ad Orientem, in quo hominem locaua it, quem finxiflÀ:t, eduxille quoque è terra in ilio lioi to arborem omnem afpedu pulchram,guftatu iucundam. F^orrò horti in me dio duas uel imprimis nobiles produxilic arbores , Arborem iuta%cuius pomorum efus à fcnec'iute,mortec|; defender et,8^ arborem cognitionis boni ÒC mali.Cum ergo poliiiftct hominè Deus in hoc ipfo horto, ut coleret eum cuftodiret,ita ilii omnia fruenda in co,pofsidendaq; permilìt,ut folam interdiceret arborem nofcendi boni,3L inali,de caetens inquicns pomis, nucibus cimdarum arborum ueftro arbitratu co yncdctis, ex arbore notionis boni, d^ mali, frudum nullum edendi caula attingctis, £]ua enim die cuncjj comcderitis,morte moricmini.Hoc Dei prarceptum quorfum ac cipicndum lit^difikiiis eft conlida atio.Nam nec inu^dillè homini Deus tam pra:cla#
rain co
ram cognttioncm,ut illa boni,maIicj cftjUllo modo eft exiTtimandus,8č quomodo ex l'Ila cognitione mors fequatur, icem eft admirandum, Sed nos contentionibus omiG: fiSybrcuitcr quod fentimus,exponere conabimur. Eft igitur bonum duplex : Vmim cft fummum illud,0č primum,quod Deus eft,cui nullum omniìio malum eft contras rium,fiquidč ei,quod fumme eft, nihil e regione omnino eft,quod aduerfum refpons dcat. Altcrum eft bonum,cui contrarivi opponitur,ex aduerfo malum, In primo ilio bono,ut omnis mali experte,uita tantflmodo eft. In hoc altero auté bono,quod.nuns quam rolum,nccp fyncerü,(ed,ut funt humana,mixtum contrariomalo fempei' eft,8^ iiita,čxlmors fimiliter eftcoiunda.Cum ergo prohibcbat homine Deus,ab efu illius pomi,in quo boni,8^ mali cognitio inüta erat,confulebat illius faluti,mori cnim cum nolebatuierum ita attcmpcrabat uoluntate ruam,ut hominem tamé, quem libcrö fes cerat,pra:ccpti necefsitate nollet alligare. Boni itacß illius malicjj cognitio,ut uitares tur,dcmonftrata homini cft à Deo,ut ne in mali homo,0č mor tis piagas cóftringcres tur,cui beatior multo frudus ueri eius boni nofcendi ŠC pofsidcndi propofìtus cflèt, cuius guftu, fuauitaté nulla ex contrario malo amaritudo in uitajnullus mortis ti mor poftet prajterrOpere. Li quo bono nimirö,quiDeus fummus cft,lì fe homo figes re,8^ collocare conftituiftètjinuiolatà malis uitam,eamcp immortalem fuerat adeptus rus.Qiioniam autč dimiflb principe bono,altcrum id gcnus boni potius eft conièdìa tus,quod malum in fe admixtü contineret,non miru eltjfi in ca uita,quam magis aps pctiuit,mortcm ctiam cótraxit, quae uiraj illi necefl^rió incrat adiuncfta.Scd icr iipus lus rurfus OC dubitatiorfi eiri huiufce boni, malic^ cognitio,cftcc'trix eft moi talicatis, qui poteft illa efte in Deoc'cum tamen Deus in foiptura lic loquatur, tcce Adam fa das eft tanquam unus è nobis,nofcens bonu,6<l malum. quem Dei lermoné,qui per ironiam cftè prolatu uolunt,hi mihi non folum Dei maicftati,red etiam fcripturae làn da: grauitati,fummxcp authoritati detrahere uidcntur. Non cÌT?certe,ironice id pro tulit,quod fecutum eft,ut prouiderctur, ne de ligno uitae cdcrct,&I uiuei et in eternCf, quo Dei decreto Adam pr^ceps è paradifo exturbatus eft. Nos autédicamus Iniiuù modi boni,fiič mali diuerlàm in Deo ac nobis elle cognitionc. Deus enim à principio, se tan^ à caufa ad cognofcendum illud decurrit,totacß mctis,£i^ intelligenti^ in Deo eft cognitioinos uero à fenfujab ufu,à contacìu,ab experiundo, diiccrncndoc^ ad eaii dem nixi intelligctiam afcendimus.Porrò auté non in eo,quod intclligitur,fed in co, quod fcntitur bonü,hoc 8č malum mortis caufam afFert, Itac^ ab ipfo Deo non intera didum oculis hominis,qui &Č ipfi uim lliam cognofcendi habcnt,quanquä non prins cipem illam,nccjj praccipuam, quaj eft mentis rationis propria:red palato prohibis tum,8i guftatui fuit.Id cnim iam erat bonü,malum9 in nos ipfos accerrere,atqj infìs nuare h pomu comcderctur.Hoc igitur bonri,quod prohibcbat homini Deus in pos mi efujmortemcp po?nam prxuaricanti proponebat,mundus ifte eft,6^ mimdana liec iiita,qua! fallìs illeda,induda^ uoluptatibus ueram adulteratibus fpeciem boni,ubi ì uero ài fummo bono nos abftraxcrit,in mccftitias,£<: Iblicitudines nos mcrgit,ö<l in ipfam comitemozroris dcnicß rapit mortem, quod totum nobis accidit, quia mundi amatores cfFedi ab ipfoDei lìimmi amore nos diliunximus.Hoc bonum iccutus As dam,qui primo d Deo, tancß in confinio utroruncjj bonoru conftitutus,& limplicis il lius,atq} llimmi, ÒC huius cum malo, &C cum calamitate mixti,ut utrQ ueJlct,fibi dclis geret;ubi fe ad Euam, hoc eft ad carnè fuam, ad mimdanü bonum inflcxit,dimilTb diuino, hanccjj naturai fux infitam conditioné elfe uoluit, ut mundi amator eftèt hos mo,8č peccata ipfe commifit,mortemq; contraxit,öd nos ex fe progenitos in candcm mortis,atcg peccati induxit labem. Eft em in nobis etiam reludantibus,^ inuitis ins generatus profedó ifte mundi amor,8d dulccdo quajdam mortaiis uitx,a Deo nos di Itrahens, &Č boni illius frudu nobis diripiens, quod non fummu modo, uerum etiam . folum bonum eft, Atcp hoc eft pcccatü originis mi fratcr,quod in natura noftra tans tum labis induxit.quod lì attentius confidcrarc uelimus, quomodo èC fufccptù à pri mo patre Adam,S<l in nos natura transfulìim fit,mortcmcp acciuerit in humano gene re,facile id polTumus intclligentia percipcrc.ab hoc erh improbo, èC deo infenfo mun di in nobis amore cum cotumacia illa nafcitur,quae nos Dei imperio,&: uolutati tkic
M 2 repugnan
rcpugnantcs,tum cupiditatu ctiä in nobis, amcntiu appctirionü,morborumc{j anf nii,öd pcrturbatioiiCi omniü turba cxoritur, qua: tančp rcbcllis famih'a, domina iuain oppiignat rationé, nullamqj ci parte tcmporis nccy diurni, ncc|; nodurni pura,Sv[ ua< cuam à molcftia rclinquit, quod quidö homini iure cucnit, quando ordine turbato lì nos Dei imperio minus audiétes lumus, nec animu ipfi noftru in poteftatc habere de beamus.Natura igitur nobis iam agnatü eli,quod in parente nofìro fuit uoluntarifr, ut £<: amemus mundri,&: idcirco moriamur,prarclaraq;li^c harreditas morii.s,atq,' pee cati ab ilio paréte nobis tradita eft, qua neceflàriò fcquitur à fummo bono alienatio, ut quia Deum nó toto corde diligimus, oiries fili] ira: in natura producamur, repulli ab oris regionibusq? coclclìibus, 5C terra: däiiatis partibus potius addicìi. Carnis ciri &C concupifccntia: fcclam, imperiumc^ fcquétcs, quae ad terra nos,8L ad terrena bona deripit,rpemc}? iii illis omné,&;: fručtu uitae conftituentes,domina nobis mundö poft^ Iiabito Deo facimus,8i adoptamus. Ob quod uideamus,quid dicat fcriptura fačium fuilTè AdaciEt emifit eum,inquit,Dominus ex paradifo uoluptatis ad colenda terra, ex qua fuerat fumptus, Sd ciecit Adam, 5C collocauit eum e regióe paradill delitiaur, Vides'ne mi fi ater totius humane uitae forma, ante^ Chriftus uenillèt ad nos,in his Icriptur^ uerbis exprclTam ellecex quibus intelligimus peccati! in nobis,quod haulì nuis ex Adä,atq5 acccpimus,hoc ipfum eflè, quod ad propiora harcnobis,8<: pra'fen^ tiora terra: bona delabétes,dominu mundii (èquimur, Deft uerö relinquimus: Deus porrò ipfè zelotes cft,necj; patit deos alios prxferri ribi,5^ anteponi. Ita eiTi inquit ad Ifi aehNon curuabis te ante fculptilc,nccp id coles,quia ego dominus Deus tuus,do^ minus ::ielotes uilitans iniquitaté patri! in filios. Atqui lane qui mundü colunt, non fefe curuant duntaxat ante illum, (ed totos fe in illum prolkrnunt, atq; abijciunt, ut nullius fculptilis CLiltus, ^ hic mundi amor,£<^ feruitus animi, qua terrenis bonis fu^ mus adftricti,Dco infenlìor atq; inimicior eflepofsit. attendo, in Q_v i T, di. fimul intelligere iam incipio,quid attulerit nobis Chriftus, dC quemadmodfi is có:: mune damnS humani generis aduentu fuo correxer it,qui certe auocauit nos d nnui:; do,&C ad Deu uerü conucrtit,docuit^' nos ilio admirabili,uercc{j diuino,uita: fua: cur fu,ut rationes uitae noftras nó in hoc mundo, nec^ in fluxis illius,8č fugacibus bonis, fed in Dco 6č fcmpitcrnobono ofnes ponei emus.Qiiam etiä deliberationé uitg agen dx in baptifmo profìtcmur, Vcrü mi frater fcire ex te optarim, prius^; ad ulteriora gradiamur,quxfuerit futura in Adam immortalitas, lì peccati! ille non admifilìctjSd quo paclo in nobis mors ex peccato fit produda. c v M F e c i s s e t ,inquam, homine primfi Deus, lic illum copaclum eflc uoluit ex mente, SC corpore,hoc elt,cx immortali, 5C ex mortali parte, ut pars tamen inferior fiiperiori fucrit adha:rura,ri in ipfb fonte uita: Dco mens primo ipfa hasra e uoluifTčt:a(pcčius etri ipfe ad DcCr,mcn tiscjj couerlìo prorfus illi fubieda,8d dedita,nequatp ullam in parte feiè commouens, fpiritu inde illum uite afsidue excipiebat,à quo primo facìa fuerat in anim.l uiuentč, cumcp ipfa fpiritu, deinde in omne corpus reclis ordinibus tranfinittebat, quod totit è rationis Deo inhaerétis arbitrio dcpendés,nullis ipfum ftiis agitationilius turbati!, nec]; cum mete difcors code ilio Dei flatu implebatur, fcfcc{; cum mentc,&^ cum Dco uno nexu cotinebat,ut aditi? nullum fìbi mors,nec|; ianua ad conuellendü illam coni= fènfionem polièt inuenire:pofl: uero mente, öd rationc,per guftatum uctita: arboris à Deo diuulfa,8L in tranfuerfas detorta partes, cum obßrucftis aut declinatis mcatibus niis,qui redi antea,öd inter fe congruentes fpiritiJ Dei,5d uitam in totum hominé in^ fluebant, mens primü ipfa, quanquam fuapte natura immortalis,melioré taincn in fc diuinas gratix,quàm natura: fua: uitam amilìflèt, corpus quoq;,quod fua fponte fra^ gilè, de pronum in terram eflfèt, Jieque amplius medio interfepto curfu, uitam è Dco haurire,utanteapoflèt,morti concedere necelTe habuit,quandoquidcm necfiare ipfum ualeret per fc, ncque iplìus diutius in uita fuftinendi ullam amplius haberct ratio potefìatcm. Ita omnibus inhomine partibus difsipatis ,atqueconuuHis,fc? cumc|?, 8č cum Dcodifcordibus efFedis patetadamorti uia eft, omncs'quefiib illius poteftatem pofteafucceflère. Acduarumqiiidem arborumillarum,quasinparas: difimcdiod Dcoprodudas legimus,altera frudus fuos iamextulitcognitioncm
boni,
boni,malicj5 a{ddicet,qua: cft à nobis care admodum,atq5 infcliciter miTcria primum totius uica:,deindc ad cxtranum ipfa morte comparata: altcn'irs ucrò pomaarboris nullum certe non ad finem à Deo producta funt,qua: funt ui't^e efFedricia, &C l'mmors talitatis.Nihil cnim fruftra,nonc^? ad ccrtos fìnes unquam agit Deus. Scd quoniam ita cecidit,ut fcculum prius,8^ ifta antecedens primi pai étis iiitio hominum auerfio à fummo Deo,S<! ad mundum,terram^ conueriio arborem illam mortis &C praruari^ cationis anteferretjakera arbor,qux lit immortalitatis nobis reftitutrix filio ipfius Dei,qui nos erat à mundo ad Deum reuocaturus,futurocf illi fcculo,in quo non amü plius carnales fed fpirituales uidurifumus,fuit profečlorcferuatajcuius uim. Si ads mirabilcm poteftatem crux c H R i STI gloriofainfèmctipfamfufcepit.Eaem'm iiitat uera arbos efi:, propagine cultura: cocleftis illinc huc traducla, quicfìlium Dei in fepancmuit^E&l immortalitatis fublatum alte mundo cxhihuit,qua:exportata fuit e Hierufalem eius ipfius liumeris,quem ipfalatura crat,quò planum fieret cun;: dis tfta antmaduertentibus redemptioné humani generis non in una ludatorum na^ tiene conclufam,fed cundìo orbi terraium à Deo communicatam, dC expofìtam eflè, quam crucem ciì eflTct illa teterrimum antea omnibus,turpillimumcp fupplicium,id^ circo c H R I s T V s fufccpit,ut fuum diuinum myfterium penitus compleret, quo mundi infima omnia, afperaq; elegit,ut alta illius expetitac}? profterneret, ne ad coe^ lum Dcumc|; afccndere nitentibusea forent impedimento, cunc1osc|5 commonefa^ ccret & doceret no amplečlendis mundi fuauitatibus,8i prxmiis,{èd uno Deo aman do atque expetendo ad honorem nos iinmortalitatis,8i ad uera uitx bona perucnire oportere.Verum ut redeamus ad conditionem humana: uita:,quam nobis primi pzf rentis noftri culpa conilituir,ciecìo, atque exturbato ex pacato ilio loco in exterioj: rem terram homine, propofuit illi Deus labores, dC fudores, uitamcp ut ageret diffi^ cileni, ac acrumnofam, mortici demum cederet, natura: lege fanxit. Igitur ille mifer gratiaDdpriftina,ardac{; amicitia fpoliatus,atque orbatus, fccum ipfe (èmper dircors,ag{tatusc(; metu affiduo mortis uitam trahais diffialan, arque duram, mox in ipfa quoque morte angelorum fere illorumprxda cfficiebatur, qui gia^ uiore errato, afperiore contumacia in ipfis fua: creationis primordijs Deo rcbel:5 Ics ciTè inftituilTrnt,cum Deum fubijt mifcricordta,8d cogitatio ciufmodi.Liccat cnim nobis,qui inta- homtnes loquimur, ÒCloquendo temporaproducimus, de iU !is diuinis (ine mora,8<: tempore confilqs humano modo loqui, in illa,inquam, arter na di incommutabili mente fìic mifericordialocuta eft.Hoccine eft Deus opus tuum illudillud tuum,quodutdignitate caeteris prarcelleret, manibus ipfe tuis fupre# mum efFecifti-:'quod adimaginem tuam confinxifti C" quod inferiori mundo,£<[ ani? ir.antibus reliquis tanto cum honore prarfecìum uoluifti c'quo te cogitabas ha:c cali fpatia, has mentium fedes beatarum, frcquentiores etiam,ornatiorescprcd# diturum,&l in eorum loco, qui federe fuo inexpiabili cecidillent, incolas cocli ho^ mines tefadurumc in quibus animum immortalali cum mortali corpore coniuii« xcras,nonutdeterior parsmeliorem obrueret,fed ut detaiori melior de fua no;: bilitate impertiret,qu:e nunc conuerfa ratio,& tota commutata eft.Iacet prins: ceps corporea: natura; honioà tua facierepulfus in umbra mortis,(qualIens, for#= dcnscj5, tantum iamnatus ad marrores, atque ad aerumnas, ne finan quidem niife^ riarumin ipfa fibi morte reperiens , qui hocdignior & nobilior uidetur fuiflèfa^ (Ttus, ut calamitofius deinde, turpiuscp conciderct. La:fit ille te, uiolauit, offendit, fateor, fed tamen femetipfum grauius, nec cuiquam, quam fiÌ3Ì inimiciorfuit, ut certe immenfam tuam bonitatem illius hzcc culpa non debeat fuperare. Quòd fi ego è tua mente non penitus excidi, fi priftinus mihiapud te manct locus, lì niea: tibi femper acceptac, 6c nunquam ingrata: acciderunt preces, miferere ò pater a:ter;= neoperistui,S<[reducillud in gratiam tuam,tuumcp primum uerius ÒC poten;: tiuslìt confilium, quam hominis error,quica, qua: tu illi ad falutem attribueras, conuertit fibi ad perntcicm.Q.u6d fi te hxc ratio &L niifcri,atque afflic'^i hominis non moueat mifcricordia,etiam ne impium illud genus perditorum angelorum, quod ti^ bi c regione infeftuni femper ÒC aducrfirium eft,hac tam opulčta pra:da,& triumpho
w 3 dcut
dcuidi,ac capti generis nobiliffimi es donaturiis c^ Hac orationc c5motus Deus iam peccati,iniurix immemor, rcfpcxit ad fcfc,8<l ad boiiitatcm fiiam, fapicntiacjj fibi fua in confilio adhibita,damnum, quod primi hominis culpa cundo generi humano fueratillatum,reparare conftituit, ivre ille quidcm mifratcr,luhusinquit; quippc qui non ex mifei icordia minor fK,quàm ex infinita inrtute, dC poteftate Tira. s e d a d huiufmodi rcparationcm,inquam,multa iriierunt opus. Nam cum fcmel à Deo,quod ftatutum cft,nimquam poftea pollit,debeat'ue rcrcindi,non altcrius po^ tuit fapientiac eilè,quàmdiuinx,ita dirigere curfus rerum,ordincsc|; aclionum, ut in reftitucndOjS^ in reuocando eajquac conuuira,collapfacp procumbcbant,nullus fìeret tumultus,nulla confufìo,nulla conflidatio earum rerum,quée fimul flare, cóuenircc}) non poflènt : fed Dei confilium folutum, OC liquidum non impeditum, neque anceps ad fìnes fuos pertenderet. Itaque cum duplicem homo mortem contraxiiTct, dC illam corporis comitem iam natura: humanac decretam,atquc adiuncfìam, QC duriorcm, at« que infeliciorem alteram qua à coniundione dC gratia fummi Dei errore uoluntario idem homo cecidiflèt, ci in utroque opitulari conftituit Deus, ut dC mentcm homi# nis ad amorem fui, ftudium^ retraheret, ČC corpus indueret, ac ucftirct immortali^ tate.Sed hoc poficrius, in quo nullac noftrac partes Amt, totumcp cft Dei poteftas deIibcratio,ßc eft à Deo inltitutum,atque ordijiatum, ut optime, ac congruentiilime inftitui potuit, Eft enim corporum immortalitas in id tempus reieda, quo lege cxs pietà omnibus moriendi, quam femel legem latam refcindere non fuit fas, omnibus quoque una nouam ad uitam confurgendi facultas concederctur, uel cxcitarcntur potius omnes ad immortalitatem,non ex fua uoluntatc,fed ex uocatione diuina,qui lì ut mortem oppettjftèntfinguli, ftatiminuitam reftituti fuilTènt, clamor, Sk^ con^ curfàtio dC ftrcpitu?,abeuntium multorum,aliorumc|? redeuntium : tum autem ma?^ ror in his,qui adhuc'uiuerent, in illis, qui iam reuixillcnt, cxultatio &C ob futuram deinde impunitatem maior ad cxplendum oblatas cupiditates alacritas,Deicptuta contemptio omnia in orbe terrarum confufione, dC difcordia, infolitis mottbus perturbaflèntjtaque fandìe ac feuere, fummoc^ diuinac fàpicntia: coniglio in unimi, atque id extremum dC ultimum tempus cunčiorum excitatio ad immortalitatem eft referuata.In altera uero parte ut ad amorem Dei homo reduceretur, mundumcjj prx co contemnere ut perfuaderctur, quoniam in ea non folius Dei partes funt, fcd ad illius uirtutem, poteftatem necelfaria etiam eft noftr^e uoluntatis confcnfio, quae ab ipfonobis Deo libera eft attributa, multo plus negocij ad prouidcndum, éc laboris fuit. Non enim fblum fuafionibus, ÒC monitis in eam uoluntatcm homo adducendus fuit, ut repudiato domino mundo,totum fé Deo dcdcrct, atquc dicarct, fed de exemplis inftruendus,5(l terroribus adigendus, SC prcemijs, atquc honoi ibus fuit inuitandus, quod quidem poftremum in libera natura, atque ingenua plusha^ bere uirium,ö^momenti debuit. Itaque huc potiflimum incubuit diuina fajNcn^ tia,cum%cundorumpra:miorum,quaciènfus moueant, prarcipua uideatur cflè im^ mortalitas,quxfìtcum beata uita femper cohcerens,atquc coniunda,huius maxime fpe atque expedatione confequendac fulciri hominem, £>l corroborari opor;; tuit,neillecebris mundi delinitus, di captus, qua: languorcm, & effccminationem femper affèrimt,ab illa intentione animi defìceret,qux eflèt conuerfa,&dircda ad unum Deum, Igitur de principio Deus cum ipfepcr feà mundi initio ufquead Moyfen aliquot fìbi homines delegiflet, quos fponte fua, ut cxteros ad cupiditatcni mundi prolabétes,in fui tamen ftudio,S<[ amore retincrct, lege poft per Moyfen pro^ mulgata &C lata,prophetas per interualla temporum milit,qui falutari fungétcs lega tione ad hominum gcnus perferrent hanc Dei erga ipfos plenam dementia', dC bcni^ ^nitatis uoluntatemtqui tamen cum homines & ipfi efl[ènt,faepccp in his ofTcndercnr, a quibus alios,ut caucrét,admonebant,nec uerbi diuini uim, qua mortalis infirmitas no fuftinebat,pleno documéto hominibus enuciarent, fìlius eft Dei ad nos poftremo m!frus,cuius fada uerbis cum potiora etiam circnt,cumnulla prarcepti uis tam abfo luta eftè poflit, ut cam non ille uita acquaret, atq; expleret, facile eft intelledum non ^um nuntium dutaxat praecepti,uerbicppaterni,fed uerbü ipfummet, 8<; pra:ccptun7
patris
patris fuidè.Qiia de re fatis à nobis heri fiiit didum.Verum is in mundo apud nos conftitutuSjöd ad cam rem natus,atcp fadus,ut illa nos doclrina coelefti erudirct,mCi;: di bona,malacp in neutram partem nobis xltimäda:fcd tantum in Deo fpes pončdas e(Iè,non folum ipfe mouendo, agcndocp id nos docuit,ucrum etiam exemplo certo, atcß preclaro in fcmetipfo nobis oftcndit,quäta cam uitam,quam nobis agenda pro^ poncbat,apud Dcum pra:mia,atcjj ornamenta fequercntur.Surrexit ita(^ in nouä ui# tä^öC corpore immortali iam,atq5 impatibili effecfto,in coclü palam alcendit,regnumc|j fcmpiternum apud patrem eft adcptus,aditu eodem nobis patetado,ut Ii lequi illius iieftigiauelimus,adcandem Sčrcgni,8^ immortalitatis gloriam ualeamus prouehi, DiGNVM HOC mifrater,luliusinquit,illadiuina bonitate conlilium,plenacpfa^ pienti^jö^ luimanitatis deliberatio.Et quidem fuit a:quum,ut primum cölilium Dei, quo illc erat ab initio hominem, ut is in perpetuum potius uiuerct, fabricatiis, cö de hts,qux clic poirunt,quod melius eft femper uciit DeuSja^quum inquam fuit5ut pri^^ ftinum illud Dei conliliiT,errori,9^ peccato hominis pra:cellerct,hominic}? ipli per de mcntiam,5<l benignitatem id reddcret, quo fua ille culpa fucrat priuatus. atclvi 3nq.vam Iuli,lioportuit CHRISTVM Dcifilium,hocitafacere,utcxurrcclioncm corporum futuram,ipfe à mortuis primus cxurgcns in fcmctipfo cartais oftederet, cundem utic|5 necefle fuit prius etiä mori, ad M öd v m inquit. CLVID, non'nchoc oportuit fiai rcuera,non in imaginc^S«: limulacro,quandoquidcm ncquaquajn clt di uinaj uen'tatis pr^ftigijs uti,ncc}} uclle qucnquä in crrorem inducercc' o p o r t v 1T plane. nvnc adhibcanimumhuccjuazibj&črationemmcamconfidcra.Elcclus cft,qui fufcitationcm corporum hominibus in fuo corpore oftcndcret, cosq; illa Ipe, dC expcdatione tanti proemi) ad dominum Deum conuerta et,qui li iple kiit luldtä? dus,mori etiam antečp fufdtarctur debuit,£<l quidem ante mortem uitam aliquä de# gcrc.NunctutotumciuTumhunc uitsemortis,furrcdionisc^ lESV Chriliiita'ne cxpendis,S<! aiftimas,ut in co tantum Ipedata lit exurrcdio, mors ucro iplà Chrifti 8čuita appendices duntaxat fuerint,nec aliquid ipiè per fc uiilitatis £t commodi Jiuì; mano generi ad cognolèaidum Deum,colcndum^ attulcrintc' Qy 1 s HOC impius ficfateaturjinquitrcum uita,& mors Chrifti tanto excellcntiorcm, cp corporis ex ur;: rcčlio nobis oftcndait uitam, quanto beatiuseft hde, ac pietate hxrcrc in fummo Deo,quam ipfo corpore immortalcm uiuae.Nanque dC hanc corporea: uitae perpe^ £uitatem,ri ab Deo auerfa,alienacp fit,mifcrrimam dica'e non fum dubitaturus. KEì^ c T e TV quidem mi frater, inquam, etcnim hac profedò magnitudine,^ infinita? te fapientiac eft Deus,ut ciuii quid agit, &C conftituit, non extrcma tantum conliiio^ rum fuorum,fcd & principia,& media diuinis uclit rcterta elle myfterijs.Scd iam c5<= paremus,quid ad rcparandum Ad^e detrimótum rctulciit nobis Chriitus.Hoc enim opinor primo abs te fuiilè quaflìtu.Primum dico,quod pra;ltantilluna onuiium iuta nobis retulit cam mcntis,animxcp uidelicet,quam folam ueram diccrcnon dubita;: mus,cumfumus in gratia, amicitia cum Deo, quce tota nobis per Adam fucrat amilià.Dcindequòdimmortalitatem corporum relh'tuit, quanquam hanc quidem diftulit in fuum tcmpus optimis rationibus addudus.Scd cani certe in le ipfc iam pa tefecit,planecp oftendit nobis non dctuturam. Verum quxillis duntaxat, qui cum pietate,& fide ad Dcum fc contulillcnt,iucunda, atquc optabilis, cartcris milèra, atqj scrumnofa eflèt aduentura. Namquod folct quarri utrum c H R 1 S T 1 hdcs nobis originale pcccatum abftulcrit,abftulit nimirum ex ea partc,quatenus dillìdeba^: mus cum Deo,Dcumcp nobis alium & dominum mundö conftitucbamus,quod erat tarnen in nobis omnium malorum maximum.Carnis quidem rcpugnanciam, àC dilli dium cupiditatis cum ratione,mcntec};reliquit, non ut ca nos obrucrct, in tcrramcp deprimcrct,quod ante aducntum c H R 1 s T J ufu ucnicbat,lčd ut uim in nobis uir tutis,tolcrantia:q; acucrct,pra'miumcp noftrfi corani Deo, laudò ex uidoria nobis reddcret inligniorcm.Verum bis iam cnodatis,ut ego arbitror,&: ad claviorc intelii^ gentiam adductis rcdeundum nobis eft ad Apoltoli ucrba, nili tu torte aliud mauis. HOC 1 PS VM, inquit, nam mihi abs te de omnibus fatis eli factum. CVAI Aro S TOL vs,in(:^',cx morte,öc; exurredione Icfu Chrifti cociiiationè ad nos cum Dci\0č
1 ài ut cm
fàtutem,ac uitam diccrct effe tranfmi(Iàni,ac ncquis in modo,ac rationc didi dubitai rct, fubicciffèt ftatim excmplum Ad^e, qui ödipfepotuiflct afe peccatimi öd mors tem in pofteros transfundere, in hoc ipfo Ada: errato aliqiiantiim immoratiir, ut melius demonftrata communi calamitate generis noliri, quantum Deo per c H R S T V M gratile debeamus,liquidius etiam intelligamus . Qiiemadmodum, in^ quit, per unum hominem peccatum in mundum ingrellum eft, dC per peccatimi morsj&dfìc in omnes hominesmors perualit, in quo omnes peccauerunt, in uno ilio homine uidelicet.In Adam enim generis capite omnes peccauerunt, cu peccauit ille,propriumcß 8C uoluntarium peccatum fuum nobis comune 5Č naturale reliquit, Qiiod de alibi Paulus;QLiemadmodü in Adam,!nquit,omnes moriuntur, ita in Chri fìo omnes uiuifìcabuntur.Quòd fi in uno ilio generis parente omnes peccaua ut, fì^ miies illi deinceps natijatc^ produdi,peccati aute natura: ièmper natura mortis ap^ polita eftjlicut in Adam peccauere omnes,ita &C in Adam omnes moriuntur, cadem cnim rationc,qua fimiles illi in peccato fumus produčlijfimiles etiä in morte obeun^ da fumus,Vfc^ enim ad legem,inquit,peccatum erat in mundo,peccatum autem non imputatur,cum non eft lex. At qua^nam ifta lexiTnec dubitandum diutius elì,qin'n de Moyfis lege fentiat, licet à doclilTìmis aliter lìt interpraatum.Nam fi de lege natu-: rx intelligat,quonam modo quxfo exprobrat illa hominibus peccatum,8<[ pccnä pec cati irrogat,qux uno ordine omnes ad parnam,&:^ ad mortem uocat tam innoccntes, quam noxioscDeinde quando ifta natura: lex non fuit,quam ante in niimdo cu ellct, nihilominus peccatum poft aduentum eius primo ccepit exprobrari, cum antea non exprobrareturc'In pueris aiunt, quibus antequamlex rationis adiicniat, peccata ui^ tio non attribuuntur:Ergo in mundo Apoftolus in pueris uoluit intelligicquod nc# quaquam confonat.N.os uero potius intclligamus,£<[ ante,5d poft Moylis legem pec catum quidem fuilTè in mundo,uerum ante legem incognitum fui(re,ideoc{5 nec ex^ probratum uera illa exprobratione fcilicet,qua id peccato eft,in quo intelligitur Dei clTè ofiìrnlio qui peccati intellečius per legem primü eft cognitus. Ideocp Apoftolus, Per legan,inquit,eß cognitio peccati. At cnim fuit diu ante ab Dee 5C Cain,&f Sodo ma:,SC in diluuio omnibus exprobratum peccatum:fed nos de hominum iudicio, ÒC cxiflimatione loquimur.Nam fi uelimus Deum comprehendere,cum fu per legé co^ gnitiopeccatifmelcgcDcusuclMoyfìs,uclnaturae notionem peccati nullam ha^ builìèt;non exprobrabratur igitur peccatu cuiquä ante l8gcm,quia nec fub nera pec cati ratione cognofcebatur,nec^ tamen ita angufte hoc interpretandum eft, ut nemo unquam ante legem aut fuum,aut alterius peccatum intellexerit, potucrunt enim id multi cognofcere,ex illis praecipue antiquioribus,qui propius ab origine,&; creatio^ nediuinacumabellènt, eiufdem monitis Dei Sd legis uim, öd peccati nolTè potue^ runt:fed quod in maxima multo parte necjj hominü modo,uerrr etiä tempoij: uiu ue^ nerat ut peccatu ignoraretur,id pro comuni fumpfit Apoftolus,g etiä caute admodu locutus eft,cG dixit,n5 imputaturi'nò auté dixit, quod nemo illud imputar. Qiiod li occurratur ante Moyfis lege etiam alias aliarum extitiffè gentium lcges,quc peccata hominibus exprobrarent,eaé^ plederent,iam dicium eft folum ideile peccatum, inquofit ofFenlìo omnipotentis Dei, quod ante Moylis legem ignoratimi mundo fuit, in quo quidem genere uno peccati fic intelligendo ÒC hic, di iibique infiftit Apo llolus: Ante legem ergo quod erat in mundo nihilominus peccatum, poft legem danum carpit obiečlari:nanque dC ante legem ab Adam uique ad Moy lem mors res gnauit, quod uidetur eo fenfu didum quali ex ftipendio peccati, quod eft mors, oftendere uelit peccatum in primo ilio homine ab omnibus hominibus admilìlim unà&patratum fuilTè, quippe cum omnibus item mors obeunda fit, ut ab ilio fuit obita, in quo firmiftimum libi è lege aduocat argumentum, Etenim li lex, inquit, quac eft ab Deo omnia intelligente tradita,peccata quxdam hominibus de(cribit,eac]} fufcipi interdicit,öd uctat,quam fi contra ueniatur, peccatumq? admittatur, mors eft, non obtemperanti parna propofìta,tanquani femper peccatum neceftario mors fe^ quatur:eadem profedo ratione,fed conuerfo ordine,li mors omnibus etiam ante Ics geni illata femper eft,pro aliquo utique peccato ab eodem fummo Deo, qui dC legem
ècin
m lege mortem pcccati's,pcs?nampropofuit,ilh'sfuit prxftituta, Ted non omncs peccatis proprijs certa à fe fufceptis uoliintate offenderiint, qualia poflea multa fiij; Icipi pofie mdicauit lex, dC tarnen omnes mortui funt: a go in uno hominc,6^ parens te primo ab omnibus cÓmuniter homfnibus fuit offenfum.Hoc argumentum quaiis tam uimhabeat fubtiliter intuetibus facile poterit apparae. Conclufum enim certe eft, omnes in uno homine homines peccauilic,etiam qui peculiare crimen in fe non admifìflènt. Regnauit ergo mors ab Adam ufcß ad Moyfen, quod idem eft, ac libero fuo iure eft perbacchata, neminan fibi eximium, cui parceret, ducens, ne ex eo qui^: dem numero, qui ipfi ex fefe peccatum non perpetrailcnt. At cur his faltem non pe percitc* quiajinquit/i no proprium illorum,at originis peccatum, quod fimilitudine pr^uaricationis Adam tranuulerant in fefe, in illis eft perfccuta. Forma enim totius generis humani in Adam primo extitit, ut quod in ilio contigit, quaiitum ad pecca? tum fpec1at,quätumq; ad morte, idem deinceps tranfeat in omnes. Ipfe enim Adam forma futuri eft, ut quod in ilio fadum eft, in alijs fiat. Vt SC ad Philippcnfes, Imita? tores mei eftote, ÖC confyderate fic ambulantes,ut habetis forma uos,hoc eft,ut que? admodum ego megero, item uos geratis.Sed quid;' non'ne dC poft Moyfen mors re? gnauitc" regnauit utiqj. Verum illud Apoftolo imprimis eft propofitum, ut uno pa? rentis primi peccato omnes omnino concidilTè oftendat, idq; ex una omnium morte nitatur comprobare, qua: etiä ante Moyfcn comune peccatum Immani generis ulta fuerit,ut quafi regnare fit, fuo iure, libere, ac fuo arbitratu ufamillamfuillè,qua: poftea fub le^^e cum quempiam legis uiolatorem perimebat, non tam fuo iure in co utebatur,quàm ex prcfcripto agebat,hoc eft ex imperio,8^ poteftate lcgis,ut regna? re ante legem eflet libero fiio iudicio, nó interpellato iuris fui curfu generale pec? catum in hominibus punire: poft legem uero, miniftrare iam lggi,&L fcruituté quan? dam in obtemperando illi fufcipere,atque contrahere. Nam h in hoc quoq; loco ftu? deamus id aflèrere morti dominanti in animas fìmul hominum OC in corpora legem primum Moyfìs obuiam ifte, illiuscp tyrannidem uocandis hominibus ad honorem, de cultum fummi Dei, dC ijs in bonis moribus infìitucdis rcprcfsiiTè,dicimus ante legem uocatos à Dco in amorem, Sifcognitionem fui fuilIèmultos,lcgecp non tam fublata poft peccata, quam audìa potius,multiplicata<$ fuifife, quod dC mox Paulus, de in alijs fa^pe locis repetit, atque confirmat.
SED N O N Ut deličlum, fi'c & donum. Si cnim unius dclido muli^ ti ocdderunt, multo maois pratia Dei, 8C donum in gratia unius hominis
00	O
I E S V Chrifti,in mukös abundauit : dC non fìcut per unum quipeccauit, donum. ludicium cnim ex uno in condemnationé:Donum autcmcx mul^ tis delich's in iuftifìcationcm.
ABSOLVTA priore comparatione, qua oftenderat exemplo Adx aduerfus ludaeos obtredantes c H R 1 S T o reconciliationem cum Deo, čč uitam per imum 1 E s v M Chriftum in omnes homines tranfmiflàmcflc,ficut pa-Adam peccatum Se mors in omnes fuerat tranfueda; Nunc utriufqj fadü inter fe SC Adx,Se c H R 1? S T I comparare aggreditur, utrum fuerit eorum ualidius, SC fortius. ha qua quidé contentione,gratta,offenfione reperietur potentior,non numero quidem eorinn,qui feruandi funt,pra: his,qui periere,funt'ue perituri. Non enim id nunc intcndit Apo flolus, nec libcrtatem fuam cuiquä adimit, eligendi utram uelit feclam, fnie interire ex prguaricatione Ada:c5ftituat,fiueferuari ex obedientia CHRIST l.Non enim numerus eorü hic, qui aut beneficio,aut damnatione comprchcnduntur,tntcr fe con fertur, fed uis. Se poteftas peccati atc^ gratia: in comparatione eft adducfta. Primoqj ex utriufqj autliore, Se capite delidi, ac gratiar fit contcntio,dande ex duphcibus SC gi atix,Se delidi efìèdibus, Ac primum,Si,inquit,unius delicto reliqui mortui funt, hoc eft, quod ipfe appellar multi, ipfa multitudo uidelicet, multo magis gratia Dei, Se donum, in gratia unius hominis i E s v Chrifti in mukös abundauit, In his cnim
N uerbis
ucrbis uis peccati, òi. gratile, ex nobilitate,& potcntia corum,ciui utriiifq; antilopi res funt, in contcntioncm addiicitur. Peccati enim author eft homo, gratiiv, 5C doni Deiis.Si peccatimi igitiir ex uniiis peccato tantum ad mortem potuit,donum,Öd gra tiaex Deo multo plus ualebit. Adquid autem lìt ualitura,pauloportcxponet, ut nimirum regnctur in uita. Porrò quätum inter Deum,SL^ hominem interelt,tantum intereft inter peccati uim,2<: uim gratile. Qiiod autem ait, Gratia Dei Si donum in gratia unius hominis i E s v Chrifti in mukös abundauit, fic eft intelligendü, quòd primus homo l E s v S Chriftus hanc in fe Dei gratiam,8^ iioc donum accepit,6č in jfeipfo omnibus, ficut Adam primus peccatum in fe concepir, 8C in feipfo omnibus. Sicut enim Adam natura in fe hominis ad carnis, dC mundi amorem pofthabito Deo conuertit, 5C in eo omnibus Ada; hlijs carnalibus illa ad mundum conuerfio eft fa;: čia:ttahomoi E s v S Chriftus mortem carnis peccati in remetipfoconcipicns,caru dem in omnes Dei fìlios fpirituales immilìt. At cur non fpirituales homines eodem modotìli] CHRISTI lìcut Ad^'carnalesc'Nempeobeamrcm,quódcaput,5ifons peccati, at:|; carnis eft homo. Ideoc^ in carne hli] Ada: rumus,gratia^ autem,2v.' fpiri^ tus non eft homo pater,fed Deus, Primus itaq; Adam homo peccare per fefe ipfè po tuit, ficuti peccauit,5^ ideo eft contaminati generis pater : furgere autem ad gratiam per lefe liomo non potuit, iccircoq; illam gratià, iuftitianijSi uitam haul it ex Deo homo C H R I S T V S lcfus,S<[ ex eodem Deo in c H R l s T o nos haulimus, qui per fpiritumjSv obedientiam,& frudum gratia: Dei Filij effecfli fumus. Atc^ hac com paratione inter authores peccati,&; gratia: fac'ta,ad comparandos efìecìus utriufque peccati, gratiarcj; procedit.Acnon ficut per unum,qui peccauit,donum quod.Con^ cifus enim eft horum uerborum fenfus,perindc eft, ut h dicerct,Ac non licut pecca tum,ita donum,quort'mi utrunc^ per unum inueclum eft. At quamobrem non lic; Qiioniam, inquit, iudicium quidem ex uno in condemnationem, donum autem ex niultis delictis in iuftificationcm.Hoc eft,inquit,interuallumjiarc diftantia inter pec catum Ada%6(! intcr donum ac beneficium fummi Dei: quod fi ex unius iudicationc peccati omnes damnati funt, tantumcppotuit peccatum unir, ut ualua it cunclis ad damnationem, quantam uim illius benefìcij efte oportuit,quod non ex ilio uno pec^ cato humani gaicris communi duntaxat,fcd ex plurimis poftea peculiaribus etiam peccatis nos reftituerit in iuftitiamC
SI ENIM uniusdeh'domorsregnauitpa"unum,muItomagisabuii dantiamgrat/Xj&doniiufìin'a; quiccperint in uita rcgnabunt per unum I E S V M Chriftum.Igitur fìcut per unum deliclum in omnes homines in condemnationem, ßc ÒC per unum iufte fadum in omnes homines in iufh'^ fìcationem uitac.Quemadmodum enim per inobedientiam unius hominis pcccatores confìituii fumus multi, fìc ÒC per obedientiam unius iußi conss fìituen tur multi,
IN E D E M fnfiftit contentione Paulus apoftolus dehai, atcß doni,& quod modo contulit uim, facultatem illorum inter fe,ex authoribus primum, ac deinde in feipfis 5l effecìibus eorum comparans atque fnquiens, quód li unum tantum poi tuit peccatum,ut omnes condemnarct,quantum plus potuit donum,quod ex pluri^ mis peccatis ad iuftitiam reuocaret;" Nunc effedum alterii utriufqj adducit in com;; parationem, quòd fi à delicìo regnum mortis per unum induclum eft, multo magis per unum i E S v M Chriftum abundantiam gratia:, donum iuftitiLi: qui accepe^: rint,regnabunt in uita,hoc eft,fi tanta eft inter peccati authorem^authoremcf; grati.-^ difFercntia,quòd unus illorfi homo eft,alter Deus, fi tantum inter uim quoqj pec;« enti 5t gratix intcrcft,quòd uno ex peccato induda eft códemnatio, gratia non unir modo peccatum,ucrum innumerabilia peccata fuftulit, cu frudus peccati fit mors, gratile uita,tantum etiam interuallum inter hanc mortem, hancc]? uitam efte necelìè eft,quantum inter illa priora inteifuit,ut quantfi Deus homini,gratia peccato,tantir
etiam
ctiam uita hxc quae cx gratia Dci per lufti'tiam m nos fluxit, i'lli morti pracpondes ret,qua: eft cx peccato uniiis hominis iniicda,at^ hac effcdim utriiifcj contcntionc fačta, deinde in fequentibus uerbis modiim exponit, quo per Adam ìxfì fuimus, dC quo per c H R is T v M reruati,quàdicit,quodper unius inobedicntiam peccato^ res cfFedi fumus,8L per unius obedientiam iufti. Va um quo pado cx unius inobc« dientia nos pcccaucrimus,didum iam eft,ncmpe eo quòd Adam à conridcrationc,8d refpcčiu Dei ad mundum, 9Č carnem potius conuerfus, in eoc^ non obcdicns Deo, eundem mundi amorem,proptercain Deuminobedientiamtranrmihtadnos,à quo mundi amore C H R 1 s t v S fua cruce, & morte ad Dcum nos reuocans fub^ iečlos ipfi Dco, öd in obedicntia deditos omiies, qui fimul mundo cum co mori uo^ Iuerunt,efFecit.
Lex autem interuem't, ut multiplicaretur delicftum, ubi autem multipli^ catum eft peccatum, fuperabundauit gratia, ut quemadmodum regnauit peccatum in morte, fic ÒC gratia regnet per l'uftitiam in uitam jcternam per lESVM Chriftum.
Q,V O D pauloante pofuerat in comparando maiorem multo potentiam fuiflè gratiae, quac nos ex peccatis plurimis ad iuftitiam, uitamcj rcduxerit, quam peccai ti quod unum, SC per unum nos damnationi lubieccrit,nùc id dcmonftrat,quomodo cx peccatis plurimis in nobis collcdis coaceruatis uim maiorem fiiam oltaidcrit gratia.Qiioniam,inquit,ut grauius etiam, copiolius peccar emus lex interuenicns effecit. Ad pcccatiun enim originis SC naturar, quod eft in amore mundi, čč propter camcauiàm in imperio 0Č dominatu caiiiis ac cupiditatis implicitumelk,accersit lex,quce hoc in nobis cfFccit, ut cum nihilominus carni, 0Č ifupiditatibus Icruii cs mus, tum contumaciam quoque öd contcmptum Dei pracceptorumc^ eius non ler^: uandalege fufciperemus, ex quo pondus maius additum eli peccato, Ircmcp illud ex lege nadi fumus, quód multa, qux fuaptc natura peccata non fiintillius inta^ didione, aut prajcepto iubentis illa fiai, aut uetantis peccata inucniuntur, lì non cx prajfcripto legis fuerint obferuata. Lex igitur accefsit, ut multiplex rcddcrc« tur delidum, ut inquit, ergo iccirco'ne data lex, ut frequcmaretur etiam magis, dC maiorem uim nancifceretur peccatum C nequaquam illa quidem ob eam rationem, OC caufam data eft, fed ut peccatum potius cognofčeretur« Per legem enim cognitio peccati. Qiud autem facit ifta cognitio i Hoc nimirum ut cognita noftra imbecillii: tate ad auxiliiun gratix Dei confugiamus, noftramc}; nullius momenti iuftitiam du^ centes,illam ab Dco ipfo iuftitiam expetamus, qua: in c h R 1 s T 1 hdc, dC mortis illius dono nobis eft oftentata. Proinde etiam li dicamus ideo legem fuilìe datam,ut multiplicaretur delidum, non abfin de lèntiamus, dum ne in hoc tamen hni inlì^ fìamus. Non enim fìjiis, extremum legis eft, ut grauius peccctur, fèd ut admif; fìs ÖLCOgnitis grauioribus peccatis, ad quje propulfanda uirtus noftra eit impo^ tens, fiducia in Deo noftra,&[ in iplìus gratia ac bcnignitatetota conftituatur.Qiio uno modo maxime, lex ad fidcm c h r i s t 1 fuit prxparatio, idcocpludaris po;; tifsimum diuino egregio beneficio data,utgcnus ab Dco iam inde in patrc Ilio Abraameledum,&lcquooriturus erat c h r 1 s t v s illorumex lege peccato;: rum multiplicatione admonitum, dC princeps rccognofceret fe, libi ipli diffidcns ad Deum iam humilitate,non legis opere fe adiungeret. Superabundauit igitur gra tia, ubi multiplicatum eft peccatum apud ludxos uidelicet, in quo ÒC ipla gratia po tcntiam fuam apertius indicauit,öd gratiä illam nobis impa tientis Dei amplior atcj; illuftrior faciaeft gloria.Superabundauit autem,ut quemadmodum peccatum in mortem noftram regnauerat, id eft, per morte opprellòs nos tcnucrat, ipfa ita nunc Dei gratia in nobis regnet per iuftitiam, per quam ubi iuftos nos effècerit, ab illa ki^ ftitia:uita,inuitamxternam,5^beatam,intromittat,authore i E S v Chriltodomi^ nonoftro,quihiit nobis Adam iuftitia:, SC uita: immor tališ ; licut alter illc prior fuerat mortis.
N 2 Qiiid
Quid igitur diccmusCmanebimus m peccato, ut gratia muliiplicata fite* abfìt.Qui mortui iumus peccato, quoniodo amplius uiuemus ineoC An igiioratis quòd quotquot baptizati fumus in C H RIS T V M lefum, iti mortem eius bapti-ati lumusC
ECCE uisbaptfrmi5imyftcri\imfiddnoftrac,ftatus^'CornquifidGm c H R S T I rite amplečluntiir, dequonunc loqiitcur Apoftolus, paulopoft de fiata corü, qiiiiiiiuint m lege ctiam locuturus.Cum enim C H R i S T V S morte fua carne in fe periincret,qu:e m eo caro non fuit peccati, (ed iìmilitudinem carnis peccati in fe per^ tulit: iplè enim le pro nobis fecic pcccatiim,ut in carne noftra peccatum perimeret. Nos qui carncm peccati nere amicli fumus,qui ex Adam illam infevfiam,ÖL contami nata traximus, morimur in morte c HRi s T i cumbaptifmumaccipimus,ineocß prohtemur nos Saihana,&^ pompis eius raiuntiatis atc^ abicčiis,Deo l'oli credere, S^ conhdere paratos . Sathanam enim Sč pompas eius, id efi,mundanas omnes fpes cu^ piditatesc};reijcerc,idemeftaccarncpcccati iccxuere,fed c H R I S T V S infimili^ tudine qiudem peccatum quod nulluni habebat, in feipfo extinxit, carncm in ueri? tatc,qux tarnen caro quoquo modo in iiomine interempta eft,fccum ipfa perimit, ÒC interHcit peccatum. Nos Iìmilitudinem in morte carnis ufurpamus, in ucritate pcc^; catum in nobis interimimus, tametlì lì res, tempuscj;ferat, defcnfio, aut dcclara^: tioueritatis Ilepofiulct,etiam cainemre uera proijcereflimus obligati.Sed hoc cafus de dies aliquando affert, Illiid quidem folenne fiatum omnibus eft,ut in ba ptilmo liane fidem,&ifectam uita: profiteamur, quemadmodum pofihabitis terre-nis omnibus in Deo uno tìdem noftram conftituimus, ÒL locamus . Itaquc mortui fiìmus peccato omnes, qui in CHRISTO baptirati fumus, quod fi non limulas: te, fed nere illa eft à nobis dC corde concepta, èC ore, ac uerbis enunciata uit^e pro;: fcfšio, qui poiFumus amplius manere in peccato, aut quo pacìo operationes malae, prauxc^ cum fide c H R i s T i h;Krcre in nobis poffunt e" Nam qui dicunt fòla ex fide faluos nos fieri, ncque ad falutem bonas operationes requiri, iplì fe impediunt, fuum ipli dicium refellunt,8<! redarguunt. Fides fola fatiseft ad làlutem,fateor, fed ut integra lìt, ncque uUa fui ex parte dimtnuta. Fides porrò eft peccato elle mortuum, uiuere Deo: hoc eft, ea qux agat quiique,S<: qu;e fperet habere om# nia potita in unoDco, ncque cum mundo comnicrcij quicquam, aut nimis ardae ra^ tionis contrahcre : hoc enim eft mortuum effe peccato, Tu ucro qui una in fide fpeni uit;x conftituis, cum ab ea dilìungis, èC auellis peccati mortem, quid iam am;: plius hdei, quo illa merito fìdesappelletur,relinquisi'necucro illa ratio uerxra;: tionis eft particeps manendum efte in peccato, ut Dei bcnignitas, &C gratia magni^ ficetur, ficiuidem ibi magis illa abundat, ubi ellgrauius,frequaitiuscp deliclum. Si enim hoc ita fit,nequaquam magnificatur Dei bcnignitas, fed opprimitur. Illa enini in hoc fefè exhibet illuftrem atc^ amplam, diuin^ecpiuftitia:, di. bonitatis fua: lumen oftendit quòd aufert à nobis peccata,£<1 iuftitiamfuä nobis iam faclis hdelibus ims pcrtit. Qui uero manere inftituunt in peccatojuon modo non illuftrant Dei iunuiii beneficaitiam,fèd ne illi quidem locum, ubi fe explicct,relinquunt.
Confcpulti fumus igitur cum ilio per bapnTmum in morte, ut qucmad modumexcitatusfuit CHRISTVS èmortuispergloriampatns,fic nos in nouitatc ulta: ambulcmus, Si enim confiti fuimus fìmilitudinf mor ifs illius > nempe & refurrecftioniserimus. Hoc nofècntcs quòd uetus no ftcrhomo cruci una affixusfuit, ut aboleretur corpus peccati, quo ne de^ inceps fcruircmuspeccato, Namquimortuuseftjiufìitìcatus ert à peccai co : li' autem mortui fumus cum CHRISTO, credimus, quòd & uiue# mus cum eo*
Magis
M A G I s ctiam ac magis Apoftoliis uiin cam faa amcnti,qux m baptifino fidcic H R I S T 1 myfteriüdcclarat.AcmbaptiTmoquidcmtrinaillanoftriinaqua immcrIìo,ruiTusc^ ter fada cx aqua cmerIio,8^ cG C H R i s T O nos fčpcliri in hde ucrx trinitatis, cum c H R i s T o item refurgcre in cadč fide denotar. Sed nt uu= deamus clarius fimilitudmis noÜra: cu C H R i S T O, rerum carG, qua: mdc cue# niunt,confèquentià, lic conlideremiis.Mors carniSjö^ corporis id profeclò afFcrt, ut peccatumfimul cu ea,8<l peccati eft'edn'xcupiditasmoriatur: C H R i S T v S porrò in crucc mortuus eft l"ponte,ac uolcns,ccelcitc illud hominibus prxbens documcntu nulla elfe mundi bona,qux uere expeccnda lint,quädoquidem nec uita propter qua bona illa ipfa mundi ex petam ur,facienda tanti lit,ut no illi longc Dcus,&^ fpeiata ex co bona antcponantur,hoccIl plenil,integrum Hdei c H R i S T l myftcrium,qua: fefe hdei tota in Dco,5<l fpe Dei collocar,a mundo autem,&^ mundi bonis auellit,atct; abftrahir,Nos ergo qui hdem ilhm amplcciimur,0č c H R i S T v M fequijcolerecp mftiruimus,nili in cadč limus,qua ille Si uokuirate,6č fentcntia,falfö chriftianum no men ufurpamus. Qiiid ergoiT dixerit quifpiä num corpus ÒC uitä abijcerc ftatim de^ bemusjut cum CHRISTO fideles Deo inueniamurc' iVlinime iftuc quidé re,fcd iio luntare debemus ita elTc parati, ut fi eà à nobis Deus depopofcerit, fi nos ijpfe in ccr tamcn pro ueritaie deduxcrit,fi cfi mors noftra tVucftum ^ximis fuicipiendìc uerira^ tis,pictarisc^ allatura,corpus noftrum alioi^ acerbitari facile pernii ttamus:ip(i uero nequac^ argre id fcrentcs,fed Deo gratias agcntcs,qui tantu nobis honoris uolucrit habitù,pro illis iplìs Deum inluper deprecemur, qui nos terrò, dC igne ad perniciem Ulta: fuerint infecìati.Haec eft fumma Bdei noftrx,hxc uis,hoc prxpotenris Dei in fa Iute noftra conliliu.Verum n5 fepe hoc à nobis poftulatDeus,ut re ipfa moriamur. Dies erit cuiqj fua moriendi cóftituta.Voluntatemquidem huiufccmodi noftram èC decretum mentis noftrx poftular,ut ftacuamus pro Deo,8<: pro^js bonis,qu^ ab Deo nobis ^pofita funt,non inuitis,li accidat,cllè moriendum. Re aurem èC fa(flo fempcr iitic^ hoc poftulatjut ea que fequuntur,carnis,& corporis mortem,atcp una cu co oc^ cidunt,8d comoriuntur,cuiufinodi cft mundi amor,6<: cupiditatu regnir, uolupta=: tum illecebrac, &C auri, argenti, lautarcp fupclledtilis ihidiofa comparano, honoris quocß èC opum dC poteftatu ambitus omnia prorfus intereant in nobis : bi quäquam in carne etiam nunc uiuamus,carnis tamcn opcribus,8><l cfFcclionibus fimus mortui, alioquin lì ifta cainaliaabijcerc renuimus,li pcrgimus in cupiditatc,&I ambitione ui:^ nere, quo nä pacìo probemus nos ad deferendam ultro pro Deo uirä uoluntate elle pararosc" c h r i s t v S igitur torum hoc documcntii ipfc in fc explcuir, cü corpus fuum addixit morti,quo nos morti illius fimiles facti iliprcmä quidem corporis mor tem Dei arbitrio libéres referucmus.Interim uero,quod muneris noftri,&:: Chriftiani imprimis oftìcij cft,parte illam mortis in corpore lubeamus,qua: no penitus corpus fed luxum,5<l diftìiuentiam corporis,animicp prauos motus ad corpus fc accSmodan tis abolet in i.iobis,atcp inta ficit,qua ratione quidé peccato mortui uere dC dicimur,
fumus. Rurfus cu c H r i S T v S incarncrefurrexit,illamcprecepituitam,qua£ non amplius occafura, fed futura erat in co iam immortalis, cumq; afccndit in co-lu, de addexterä patris confcdit,alteram parte myftcrij plenam, d^ perfcc'tam in fc nobis ipfe demonftrauit,qucc premia uidelicet, & qui ab Deo honores cos confcquantur, qui pro Dei honore, pro cocleltibus prarmijs mundü 5i fuauitatcs mundi fuerint ^pernati, ut nos,qui illam adhuc uitam obtinere n5 poffumus, obtinebimus autcm poftea,interim tamen ea confedcmur,quaù illius uitar ^pria,fcmpcrc}? illi adiunčta tu tura funtjinnocentià dico,iuftitiam,pictaté,chariratcm;nam ha:c quoq; nunquam moriuntur,fručlusc{; immortalis animi nollri immortalcs hi funt. Qiiod lì ex illa morte peccati,qua peccatu iam in nobis c H R l s T O cómortui intcrcmimus,adhäc nouam uitä iultitia:,quc diuini generis iuftitia eft,n5 humani,negligamus cxurgcre, ne ad illam quide uitä,qua: in corpore futura apud Deu cft beata,atc^ immortalis ma gnopcre afpiramus.Ex his fatis pata c arbitror,qd' fu myftcriü fidci,Sv.' que baprilìni uis,nortracp cu c H r i S T o mortis ucteris hominis,hoc cft,eius qui cx Adam nitus cft,S<: noua: uita: ex DeOjCfiDeoqj limilitudo,Sicut autč Christi à oior^
N ; tuis
tuis exun cdio gloriam Dd patris illuftré i cddidit,fic noftra cx pcccati morte ad no nam iuftiti^ uitä cxcitatio nó uirtutibus nofhis, Ted cide bonirati,& gloi Dei aferi benda eft. Confiti ergo fi fuimusfìmilitudim'mortis CHRIST i,&rcfurrcdionis crimus; hoc cft, ß fimilitudinem mortis eius in carne nofìra, quatcnus lèilicet mori« mur peccato, non totain mortem ferimus,8<^ refurrecftionis illiiis iimilitudinem icxzt mus. Nunc quidem non refiirredionc tota, fed quatcnus ad uitam iuftitia: refurgi^ mus, poft autem bi integram refurredionem, cum in fupremo mundi iudicio rcui^ uifccmus,öil mortem item fufcipiemus integram,cum ultimum noftrum diem obibi mus.Confiti autem,inquit,ut non ore tantum,nc^ enunciatione uerboru,fed corde, mentec^ coniun<fti,0č in unum quafì conflati cum christ o ipfoinmorté,8<^uii: tam fimus. Nam fic quidem uetus homo nofter cum eo crucifìxus fuerit,corpuscp in nobis peccati interierit, corpus autem peccati quatcnus ex eo oritur, fa uetcj; pecca tum, ut ne amph'us deinceps feruiamus peccato. Nam qui mortuus cft,purgatus eft à peccato. Qiiòd fi uere cum c h r i s t o mortui fumus,fìdc uolfitate uidclicet, credimus etiam, bC confidimus cum eo nos iuduros,in hoc quidem feculo nouac iu^ ftitiac uita,in altao etiam corpore, öd immortah illa totius hominis gloria.
Scientes quod CHRISTVS fufatatus è mortuis,amplius nomoritur, mors illi nö amplius domi'natur.Quod enim mortuus cftpcccato,mortuus eft (emel:q> autem uiuit,umit Deo: fiic bC uos exiftimate uos ipfos mortuos quidéeirepeccatOjUiuétesautéDco in CHRISTO lefu domino noftro.
i n s i s t 1 t Apoftolus,8i limilitudine eande in nobis profcquitur, per quam mortem,öd uitam CHRISTI imitationequadamreferimus. Vt enim morte illius ab eo in corpore excfptä nos in peccati mortc,qua: pars eft imiuerfac mortis cxcipi^ mus,fic etufdem uitä uniuerfam öd integram,qua ipfe öd corpore öd iuftitia in a'tern« »am uiuit,nos in ea parte nüc recipiamus qua iuftitig uiuitur. Ac ficut illa in eo uita iam immortab's eft,lic in nobis non anK)lius moriatur iuftitia,femcl ille peccato mor tuus eft noftro nimirum,öd nos fèmel fimus mortui, ne'uè in id daiuo incidamus,ut r urfus in eo nobis fit moriendum. luftitix autem uitam, quam ipfius lu'tae c h r i ^ s t 1 àmortuis excitati imitationefufcipimus,inuiolatam,ödperpetuam iam tenea mus, in qua uiuimus iam Deo,non pcccato,aut mundo. Atque ha:c in nobis imago fìt uita: eius quam Deo uiuit nunc c h r i s t v s. lile enim ita Deo uiuit, ut öd in xternum cumeo uiuat, öd Deus ipfe fìt: Nos ita in haciuftitiac uita uiuamus ,ut ab ea nunquä diicedamus,öd Dei fimiles in illa,ac tanquam fili] öd nominemur, öd fi? mus:quaj quidem uita peccato mortuum eile öd per iuftitiam uiuere Deo, totum cft fideinoftrxmyfterium,quieft C h r i s t v S.confiliu, ödfermoomnipotentisDei, in quo uno hanc uitam nobis uiuere coceffiim eft. Vbi enim no eft c h r i s t v s, ne($ mundo,8d peccato moriquempiam cöntingit,necß item uiuere ipßDeo.
Neigitur regnet peccatum in mortali ucftro corpore, ut pareatis illi in cupiditatibus cius, ne ue prxbete membra ueftra arma iniulÜtia: peccato, fcd prčcbete uos ipfos Deo yelut ex mortuis uiuentcs,8d membra ueftra ar^ ma iuftitisc Deo, Peccatum enim uobis non dominabitur. Non enim eftis fub lege,red fub grana,
C v M peccatum regnat in nobis, noscß ei fubiedi,öd dido audicntes fumus,tüc cxhibcmus illi membra noftra,öd totum corpus,ut ad peccati nutum,atq5 Imperium illa prajfto fmt. Porrò imperat peccatum uoluntati nofb'ae, tanquam militi, öd appa^ ritorifuo,utadomnescorporis cupiditates explendas membra cuncìa ueluti ar^ ma, öd parata habeat, öd quotienfcunque annuerit cupiditas,capiat illa atque ad miniftrandum corpori in iliis cupiditatibus accurrat : quibus quidem armis ad iiv iuftitiam,hoc eft adomne genus fcelcris öd improbitatis peccatumutitur,quod nos dehortatur,ne in corpore noftro patiamur Apoftolus, rurfuscjj idem hortatur,
ut exhi
\it cxhibcamus nofmctipfos Dco,ueliit cx mortuis iiiučtcs, ÒC membra noflra aima iuftitia: eidcm Dco ut hm prompta dC prajfto ad omnc Imperium Dei, qui bis mcm^ bris ut armis ad iuftitiä,hoc eli ad omnc gcnus uirtutis QC probitatis cft ufurus. Scd quod ait, uelut cx mortuis uiucntcs, idcirco ait, quòd iufìitia uita aiiima: cft, ad qua quidcmiuftitiampofteaquam CHRISTO à mortuis lurgentc nos quocj cum co illius noua: uitsc rcfcrcndo limilitudinem confurrcximus. Nam dC ipfc llirrcxit ob iuftificationcm noftri, ut fcilicet òCnos ad iuftitiam cxurgcremus, poftquam, inqua, ficut mortui fueramus peccato in c h r i s t o mortilo,lic ab iplo peccato, & im'u^ fìitia per furredioncm ciulUcm tanquam à morte in uitam iuftitiac reftituti fuimus, hanc ipfam iufiiti3,8^ uitam, quam ab Deo accepimus illi ipfi, unde profecfla eft, ex^ crccre,8<; confcruare dcbcmus:hoc ctiam magis, quòd in memoria habcntes grato recolcntes animo, qua tetra ex peccati morte ad cuiulmodi cum Dco, in Deo iu^ flitix uitam traducf^i fuerimus,qua de re haud ita multo po(t Paulus tacict mcntio;; nem, magis agnofcere beneficium omnipotaitis Dei, dC plus illius gratia; tribucrc obligati fumus. Velut cx mortuis igitur uiuentes,id ert,qui hanc nouam uita ipfius Dei beneficio obtinemus, cum peccato noitro ante enèmus iplì mortui. Atque ideo ipfam hanc uitam illius uoluntati totani fubijciamus.Pcccatum cnim uobis non do# minabitur,inquit;Non enim eftis fub lege,(ed lub gratia.Rationem dat,quare nobis non dominabitur peccatum:quia fub gratia fumus,non fub lege, quia ipiritualem iam uitam uiuimus in c h r l s t o, non amplius carnalcm, cx qua parte duntaxat carnis, dC corporis Tubiceli fumus legi. Nam ex Ipuitu certe iili nonfubijcimur» Non dubium autem cft,quin dum fub gratia fumus,pcccatum nobis n5 dominetur, fcdillud eft dubium, quòd qui fub gratia funt, intcrdum ctiam pcccant,cx cocj; gratiam amittcre uidcntur,8^ qui fub lege funt, uidentur polle no peccare. Sed fem^ per nobis ifta ut intclligamus,ad myfterium fìdci rcuertendunVeft, cx quo illa à Dco nobis adeft gratia, quod fpiritu fancìo nos admonente, d mundo, di mundi bonis di^ iiulf],atquc abftra(fti,bonum omnc noftrum in Dco uno, in eis duntaxat pr;vmijs, qux ab eo nobis in coclo funt propofita, ftatuimus Se locamus, Hxc cnim cx Dco illuminatio noftra,ha:c diredio mentis,uoluntatis, gratià,6<! iuiticiam illius in no;: bis imprimitjUt qui ueritatem tanti myfterij,non auribus haulimus folum, ncque in aliena fide, atq; authoritate repofitam duntaxat habemus, fed cordc,8(l mente perce^ pimus iplì ut aliquando etiam in peccatum prolabamur, quoniam tamcn id praeter animi noftri conftitutum cft, nunquam ilUid in nobis regnare, nec^ dominati patia^ mur. Q_uiuero fub lege Moylis funt, ut qui mimdo, mundi cupiditatibus funt affixi, licet praeccpta qua-dam habeant cx lege, quo ie pado in cupiditatibus illis gc rerc éc gubcrnarc debcant, tamen fcrui nccellàrio funt peccati,quando totum ctiam illud, quod lege eis eft permilliim, ut bona terrena magni a'itimcnt, cora Dco quo^ dammodo pcccatQ eft: ex quo ctiam dicìum hiit à Paulo, ali]s locis dicitur, quòd cx operibus legis coràm Deo non cft iuftihcatio,SC itcm ad Philippcnfes, quod cum ipfc fecundum iuftttiam,quas eft in lege, faclus cftet irrcprchcnfibilis, qua' tamcn ci lucra ex ca fuiftent, proptcr c h r l s t v m, illa arbitratus lit damnum hbi elle, ài ctiam nunc arbitrari libi damnü,in quo profec'ìó oftcndit legis iuftitiam corani Dco, quoniam ab radice fua in terra tencatur, pcccatum potius elle. Qiio cnim paclo alis ter damnum ca fit e" nifi quod nihil tam difcrcpans fieri potcft, ncc^j tam dillòmmi, 8č infociabile intcr fc,qu3m èC mundana appetere,£v: Dcu limul amare. Ergo nobis iam non dominabitur pcccatum,qui fub hac gratia non fub lege amplius fumus.
Quid igiturCpeccabimus, quanclo non fumus fub lege, feci lub gratiaC" Abfit.Nonnc lcin's,quòd cuicxhibccis uosiplos icruos in obcdicndo ferui cfiisjcui obcditis, fiuc peccati in mortem, fiucobcdicntix in iufìis tiamC Gratia autem Dco, quòd eran's fcrui peccati, obcdifìis autcm cx cor^ de,in quam traditifui{tisformanidocftnnXjlibcratiautem a peccato, Iciv ui fadi cftis luftitia:,
Ha-c
H A E C poftulatio intcrrcgantium fi pcccandum cfl, poftquam fumus fubgra« tia, de non fub lege Iiida-onim propria cft non intclhgcnn'iim, quätum fcruitutis 5C mali lit in peccato ipfo,prxtcr cffcdiim ctiam illuni pcccati,qui cft mors,qiia' maxi^^ me in lege pcccantibus j^poncbatur,quando in fide c H R i s T i nihil nobis à Deo tam lit expolitum,atquc promptum,quàm ignofcentia, ucnia, quani illi gratiam imam appellar! cxiftimabantiquoi^ etiam imbccillitatcm carnalis mentis paulo pofl dcclarat Apoftolus, Uli ergo cum putarent non iifque co (euere agerc Deum intera prete i E S v Chrifto ut agebat lex,quce pccnä, ac non ucniam peccato proponebat, atque tjdcm ipft carnis cxplerc cupiditatcs, feruatis formulis quibufdam, iucundü èC optabile clic duccrcnt,hoc ipfum qua:runt,num peccati libere,atque impune iam pofsit, poftquam à 1 ES v Chrifto uenia no po?na peccatoribus eft aliata: quorum infèitiam retellit Paulus,luimanas lìmilitudines in medium profercns,quando ad al^ fiora capicnda c5!iltanecdum erant idonei, Ablit inquicns, quòd peccare liceat fub gratia conftitutis. Qiii cnim liceat,cum gratia ea lit,qu:e ad libertatcm nos duxcrit, Si ad iuititia: uitam, peccatum autemfub leruitutem iniquitatis dC mortis nos rcdi^ gat liquidem cui nos exhibemus feruos, in obediendo cius Terui cfticimur, quatc^ nus ei obedicntiam pra'ftamus.lta uthabeat is,cui obediendo feruimus, in nobis po tcftatem,per quam ad fuam naturam 5C uoluntatč nos pertrahat. Porrò peccati na? tera mortis cftecirix cft: qui ergo feruiunt per obedientiam peccato in mortem,illi fèruiunt,S<irub co moriuntur. At iuftitia per gratiam dat uitam, Igitur fi ferui uni cftè non poftumus, morti Si. uita;, ncc peccato itcm polTumus eflì: iimul OC iuftitia*. Scruire etcnim eft agere ad aliena: uoluntatis,naturcEC},' prcfcriptum, quod idem eft ac illi, cui obedias,fcruum cflè,luie peccato in mortcm,ruic obedicntia; in iuftitiam: hoc eft,line peccato qbedias, ifta te feruitus ex ui, naturacp peccati ad mortem detrii dit:hue obedientia* pareas, iftud parere obedientia: deducit te ad iuftitiam,cum qua fcmper uita coniunčia cft. Ferme enim utitur hoc uocabulo Paulus iuftitiar ad fens Timi ctiam uita', quoniam uita cum iila ex fide iuftitia contìata ita eft, ut non pofsint intcr fc diftrahi: fcd ipfè in his ucrbis poftei ioribus fuo more concifus, öd fubta la^ bcns,obedientiam in iuftitiam,fic ftričlim pofuit pro obedientia cr^a Dcum in fide CHRIST 1, qua: nos dcducit,8<[ uocat ad iuftitiam, confequcntcrcpad uitam. Hoc cnim par pari quod referendum crat,utqucmadmodum dixcrat peccati in mortem, lic diceret iuftitia: in uitam, totum conclufit in ipfo iuftitice ucrbo, SC rcliquit noftris cogitationibus intelligendum.Scd giatia,inquit,Deo fit, quódjcum ante cllètis ferui peccati obcdiftis ex corde lìdci,8<[ CHRIST o:hoc eft,quod modo dixcrat obedien tia: in iuftitiam fecundum formam dočlrinae, qua: uobis fuit tradita,id eft fccundum Euangelium,eiuscj; docflrinam,ex quo liberi fadi eftis à peccato,öc ad fa uièdum iu^ ftitix uocati: quo pacìo ergo licitum fìt peccarc fub gratia, li hoc proprium in uobis cft gratix donum, quòd ut mortem uitaietis, à peccato fuiftis libcrati,5č fubicdi fa^ di iuftitiae,ut uitam obtincatisc"
Humanuni quid loquor ob imbccillitatem carnis uefirx: quemadmo;: dum cnim pricbuillis membra ueftra fcrua impuntati & iniquitati in iniqui tatcm, fic &[nuncprxbete membra ueftra ferua iuftitia; in iancTiifìcationc» Quando cnim ferui eratis peccati, liberi eratis iuftitia;. Quem igitur truclu habebatis tunc in his,ex quibus nunc uerecundaminic" Finis enim illorum mors . Nunc auté liberati à peccato,& ferui eftedi Deo, habetis frudu uc^ ftruminfancfìificationéjfìnem autem uitam acternä. Obfoniaenim peccati mors.Donum autč Dei,uita acternain CHRISTO lefu domino nofìro.
H V M A N V M quid loquitur, quoniam cum ex his, qua: fcnfèrunt illi, cxper;: tiq;in fciplisfunt,uclit eos nunc cÓmoncfaccre, omittit tantifpcr fublimitatcm my;: /tcrij mortis noftrx in Christ O, &: cum codem ad iuftiti^-uitam rcfurredioni.s, illosqj ex proprijs ipforum crratis,erratorumc]; doloribus, SC pccnitcntijs erudir, ut
uclint
uclint häc multo potiorc,qu5 in innocčtia 8C fanditate pofita eft,uitä coftitucrc, Igi:s tur hortatur cos,ut licut ante acccptx fidci lume pr^ebucrät mébra fua fcrua impuri tatijö^ iniquitati in inigtatč,lioc eftjprauo animi habitui,8(^ uoluntatis uitio,in quoti dianas,& lingulares iiiigtatis acliones,fic nuc pracbeät eadé ferua iuftitig in fandifica tioné,rcducitcp illos in memoria coi^,qug ante perpetrare foliti erat,ex gbus pudore ipfi nuc afßcer0tur,ian^ illa per fe turpia,8<l flagitiofa fuiflent, quippe g quo tepore feruiebät peccato pcmtusqj erat illi dediti, nihil in fe tunc iuris,nccß imperij iufìitiae cllè pcimittebantjSč ideo ab illa dicütur fuiflè libcri,quari nihil cum iuftitia ratiom's tunc contrahentesjiieqj ulla in re illi obtcmpcrantes:^ ne forte quis intcrpellet ctiä fi in fe,8C ex fe turpia illa fucrint,fincm tamen illor um optabilan eflè,quali iii his po? fìta fìt iucunda,8^ diuturna uita,hoc etiam excludit,inquicns fincm illoi^ fuilTe mors tan,quod in omnem quide parte,id eft,in omni genere mortis tam corporis,^ anime ita elle conflati frucflum quoque illum prioris uita: inutilcm 8č perniciofujn ofteio^ dit.Nam cum ipfa illa,quac antea gerebant dC fečiabantur,crant ex fe turpia, tum ea^ dem appropaabantjSč praccipitabant mortan populärem häc quidan, ČC cómunem omnibus,qua: eft corporis,anima:c|j diremptio,cui nihil cognatius eft, quam cupidi^ tatum,8^ libidinis dominatus:fcd 5C illam animx prxtcrea cxitioriorem,ac perpetua, ut fi maxime illa fuauia,appctcndac{; cxiftercnt,quod nequaquam ita erat, morte ta^ mcn cito tollercntur:Ita omni ratione erant illis pudenda,5(1 pcenircnda, quòd inho;: ncfta,quòd pcftifcra,quòd incerta etiam, cito interitura eflènt. Nunc autcm libes rati à peccato,8č fcrui fačii Dco habcnt fruclum infanciihcationem,^! fincm cius ui? tam a:tcrnam,quod optime quadrat.Si enim ex peccato mors,ex fancftificatione pros fedo eft uita,qu<e quom'am fandifìcatio procedit ex Deo fecum dcfcrčs uitä,cx arta no uticp Deo uftam quocß xternam plane in nos traducit,Hoc-;:tiam magis,cum do^ num ipfa Dei fitjCX ilio totum depcndens,non autem ex nobis origine ullam traliés, deceatcp dona donanti fimilia,& imprimis ipfo digna exifta e, qui donat, quod quis dem donum à Dco pa: i E S v w Chriftimi nos accepimus, d^iii c h r i s t o Icfu ilio ipfò perfiucmur.
An ignoratis fratresjfci'entibus cnim legéloquor, quòd lex dominatur homfni,quandiu uiuitCNupta enim muher uiuéii uiro,alh'gatur lege, fi aus tem moriatur uir,folutaeft à lege uiri:fìc igitur uiucnte uiro adultera iudi^ cabitur,fì hacreat uiro alteri;fi uero moriatur uir,libera eft a lege, ut non fìc adultera,fì hxreat uiro alteri. Quarefratrcs mei &uos perempti eftis legi per corpus lefu Chrifti,quo hacreaus uos alteri ei,qui ex mortuis excitatus cftjUt fručtum feramus Deo*
r A t 1 o ifta Apoftoli tota intenta eft ad cohortandos Iuda:os,ut audacìcr dcfci? fcant à legc,&d diccnt fe Christ o tanquam ipfi legi mortui hntj&l lex iplis. In illis enim fidci nouac primordijs conij^lurcs adhuc corum titubabant, nofccntcs qui'dcm iiim,5c ueritatc myftcrij Chrifti,rcd infito metu legis,in qua inuctcraucranf,patrcscj5 fuos auos in cadem profeßijs cultum Dei ueri memincrant, in ancipitcs curas di^ fìralicbantur,ut non plane ftatim deccrncrcnt,quid Tibi eilet facicndum;hos ßc hxlis tantes,8(:: ambiguos,ncqua^ alpcrnantcs fidem Chrifti,(cd dubitantcs tamc,impcllit Äpoftolus,ut toto pcdore Chriftum ampledantur co,quód nullum amplius in cos impa ium habeat lex,quippe cui ipli mortui funt,lcx ucro in eis tantü ius luu excrs ceat,qui in uita hac illi funt fubiediiquod autcm homine mortuo foluatur in cü im^ perium lcgTs,cxemplo ex ipfa lege ftimpto planum facit. Eft cnim in lege pofuCr, ut niulier uiro nupta tota lit uiri,nec alicnum uirum ullo modo cxpctat,qucm Ii expcs ticritjUt adultera puniatur:hoc ex lege uinculum uiromulin-em obftiingcns, Ii uir moriatur,diiIblutum ftatfm eft,nec ad alta um uirü tranfiens mulicr,iam eli adultera amplius iudicanda.Ätqj hoc quod in parte quadamjSC in uno praiccpto legis pcrfcri ptum eft,idem profedo ualct in uniucrfam lcgcm,qux fiue ipfa antiquctur, liuc il!a qui tcnentur,uita ipfi dcfundi fmtjfolutum eft omiic uinculum,ncq; amplius mortui
Ü	qui
qui iam funt,lcgi ipfi riibiiduntur,nccp Tane rcfcrt quod cft in cxcmplo uni 5C mulic' n's pofmirrijutrius fokitio di. mors in co cogitctur, quando alrci ius iitriufuis morte alter folutiis cft,8č à uinculo lcgis,quod ad matrimoni] ius pcrttnct, per illius morte libaatus,noscj} cum morimur legi,lexetiam moritur nobis. Scd ut noftram lianecu' lege coniunclionem cxplancmus,ac nune de nobis tanquä de ludocis illis loquamur. C^iemadmodum iì coniugio deuindi non fumus, nihil habet potcftatis in nos ea lcx,quac de coniugio eft porita,5i fi publica non redimimus leges publicanorum n5 funt nobis latx,nec qux de finibus regundis funt/i agrum non poffidemus, nec qu:K de ftillicidijs,lì domicilio fumus priuati:fìc in uniuerfum cum tota Moyfìs lex regés dis,& docendis hominibus lata rit,quo pado illis in hac uita, & in his terrcnis mun^ daniscp rebus,a(ftionibus,ftudijs,commcrcijsq; fine oft'cnfione Dei uerfandum,agcn^ dumcp fìt,(ì terrena irta omnia negligantiir,& pro nihilo pédantur, neq; è corporeis, &C carnalibus his curis quifpiä pcndcat,ifte legi profedo iam mortuus e(l,8<^ lex ipfi, neutercj? cum altero quicCJj amplius rei habet,nec rationis; fed qui fide Clirilìi fecutt funt,8<[ Chrifto fefe totos,ac pa- Chriftiim Deo dcdideruntjhifce omnibus mundi re bus Si. mundanis ftudijs mortui funt,quippe qui cuncìa abiccere corporea, repu^ diaucre,foliscp in cccleuibus fpem fuam collocaucrunt:in hos ergo imperia iam nul^ lum nec^ poteftatem habet lex,folutum enim cft ucl difcifium uinciiliim potius cor^ poris,8<^ corporcorunijquo antea legi tenebantur obftric'ti.Libere ergo polfunt ficiic mulier priore uiro orbata ad uirum altcrum,lic ipfì per mortem lefu Chrifti^in cuiiis omnes corporc,qui Chrifti efiè uolumus, commortui cu ilio fumus, à legis imperio liberi effècli conferre fc ad alterum eum ipfum uidelicet,qui e mortuis idcirco exci^ ratus e(ì,ut nos una cum ilio quoq; excitati frudiim iam Dco,&:: non amplius legi fc ramusjut feruitus deciceps noflra in his fit,qua: fola Deo uere accepta,graraq; funt," quacà dedita illiuoluntatc,8dfpe ipfiusmet fruendi, poflalendic}; terrenis pcnitiis abiecflis fìudijs proficifcuntur,in quibus fludijs terrenis lex imbccillitatis tätum no bis efl: carnis^ dircdlrix,	•
Quando enim eramus in carne, mfedioncs peccatorum qux per legcirf funtjoperabantur in mcmbris noflris,ut frucftum ferremus morti.Nüc au^ tem foluti fumus à lege moricntes in co, quo continebamur, ut (èruiamus-in nouitate fpiritus,& non uetufìate litcrx»
Q.V A s I dccIarans,quidlitfrudumferreDeo,oßenditjquidantcacr3tferrc frif čtum morti,quando carnalcm uitam fequcbamur,inquit,hoc enim cfl quado eramus in carne,cum carnis defyderia,9č comoda magni xfiimabamus,in quibus dilcriminä^ dis,8(! regcndis authoritatem,^ diìigentiam omnem fuam adhibet lex,tunc infcctio;: ncs peccatoiv,qua: per legem funt,id cft, illa intentio, multiplicatioc}? peccatore,quai per occafionem legis in nobis fada cftjquandoquidc per legem Si unum quodq; pcc catum maiorc culpa c5mittitur,&^ pluraid unii peccata necefTirio poft fequüTurnftce ergo infe(ftioncs,pullu!ationesc^ peccatoti operabantur in membris nofti'is,quod ed membra omnia noftra ad fibi fuccurrendum, inferuiendumq? aduocabant. In quo at^ tete infpiciendü efì: uolétibus intelligere,qua ratione lex anfani prarbcat ad grauius, multipliciuscj?dclinqucnd5.hoc in his paucilTìmis uerbis ab Apoftolo indicati! eflè. Id porrò nos fic expliccmus:Omne peccatu fi nulla fit pohta lex, licet pcccatum lit, Dcumcp aut proximfi dcdccorc,damno'uc offèndat: tamen fi patretur, atq; admittas tur,neq; cofèientiae morfus graues habebit,ut quod nulla lege reprchenfum fit, neqj dcmonftratum,neqj proliibitii, nec^ terroribus animu perturbabit, nulla illi peccato parna in lege propohta,fed ipfum per fe langués,8<! tacita, atqj ad fodiendas ftimulis curarum mčtes nolìras incrmcterminabitur in fclè, expletaq; cupiditate, dC libidine fua c5quicfcct:quòd fi accedat monitio,8<! dodrina alicuius grauis authoritatč lia bentis uiri,qiii demonftret SC doccat,c^ fit iniqua & turpe iniuriam proximo faccre, idemcpquod fit ajquü,5<: rectum comoneat:fuadcat abftinere à talibus,hortctur ut in pudorc,& in officio quifqj pcrmaneat:hac iä accepta cognitaq; difciplina, fiqs polica còtra huiufiaiodi praeccpta dcliquciit,cfi peccato grauiorc dcliquerit, quippc in qito
pra'ter
prxtcr facinoris culpam,qu3e in facinorc fpfo fita cft,contcmpriis ctiam praeccpti fan clioris hicrit additiis, qiiod ipfiim per fč non lene eft pcčtatfi. tum nero intus Ičntiet rcprchcnliones quafdä uckiti rationis acrius fpfum obiurgantis,qu6d eä rem, quam prauam,fi«^ nefariä eile intelligeret,mhiIominus rurcepiflct,nccß bono m ea rc cöfilio, fed incófultac potius cupiditati paruiilet.Hxc mteftina rationis rcprchčfio nata iam ex monitionibus illis,quce docflrinä dederant, recfti, prauiq; intcrnofcendi, ài peccatfl magis ut graue (it,8č id magis ctiä,ut intclligatur,tacit : ut cu duplex quodamodo &C gcminatfi peccata ex limpHci,atq; uno fit facìir,tum eius in anima infeclio tanq; ui? bex,6^ uerberatiü quirdä illa ipla inlìdeat cöfcicntia: obiurgatio, per qua pcccatö ad nos intus perturbandos uegetius redditft eft.Qiiòd fi prirter docirina, fuafionem lex feratur,qug pcciiä peccato mortis,exilijjignominia^c^^-iponat,non'ne quot intera dida in lege polita funt,tot fiunt acccflìones magnitiidini,grauitaticf; pcccatijtotcp in anima ex peccato ipfo oriuntur infecìioneSjno morfus iam cófcientic folfijfcd aflidui metus, fed infeilx lufpicionesjcfi diurnis noclurnisq; folicitudinibus urgemur, cum pornam pcrtimcfcimus,cQ ut eäefFugiamus,aut fraudem alia aliquä,aut uim ctiäfu# fcipimus,8d mcditamur,ncc peccati ià admilti terrore line alio peccato excutax nos pofTe credimus^ Atqui ilia funt pathcmata,ut Paulus inquit,peccatoiV',quc in mem? bris noflris operantur,per qua; pcccatii noftris membris imperat,ut ad hbi luccurrč^ dum,&i fubueniendü omnia prarfto lint.Lingua inficiando crimina ad periuriii uoca tur,oculi,atq; uultus fimulationc fufcipiunr,manus adcardem armätur,pcdes expe^ diuntur ad cmigiii,c corde omia malitix coiìlia euocätur.Atq,' hoc examen facinotv, diC fcelerum c lcge,6<; per lege in nobis coortri,totos nos corripit, £vl in feruitutč redi? git peccati,ut perturbationibus inreftinis animi omnia membra noftra deferuire con gantur.Qiiorj; quidcm facinoru multo maxima parte,ri lex ni Jla cxtitillct^potuilic^ mus facile carereihorum nùc infectionibus uexati,atq; opprelTi fruc'tificamus morti, quo enim amplius inuoluimur in peccatis,hoc ius morti maius in nofinetipfos tradii mus.Atcjj hac peccati uelut hydram quandä mukiplicatä ex uno capite progenie nii merofà dC produxillè quodamodo uidctur,&i aku'llè ipfa lex, &C li legi hoc quidc non fua ipfuis omnino culpa,5l tamen aliqua culpa ipluis accidit,ciux no hydram hàc fcc cundam ad plurimos fcctus educédos cupiditatč iftä ipfam tota clifit ex animo,fed eä quidcm cu reliquillet, frarnis fe quibufdä regere polle exiftimauitjut nÓ vikra q; per^ milTuniforetjil a progrederctur.In quo f pe, dC opinione lua lex decepta cft. Quid cnim dixerit quifpi5,qui legò illa tulit,num inopia cölilij in hiic errore lapfus eftcmi? nime ille uero,neq; adeo labi potuit,fcd cil iplè uerbis, fentòtijsq; humanis, atq; ipfo fonojuocecp Ikera' terrena,corporea populo propofuilTct,l'piritualia fub illts, di iiina uoluit intclligi,ad quic intelligétia qui peruenillent,nucleumc(T iam inucniflent, corticc mox abi}ccrét,neq; in litera peccati,5L mortis ampliatrice,fed in fpiritu uiuiri cäte ad Deri,ÖL ad Dei iuftitiam adniterétur.Qiiod nos per tìdé Clirifti un e lacimus, qui liberati à iugo legis,litera: cupiditatis noftrc mortc,hoc efì Chrifto in corpore peccati c5mortui,pcr quod corpus legi fubijcicbamur, bi per illud in potekate legis tenebamur,ad excitatum àmortuis iam Chriftum line praniaricationis nota confu^ gientes feruimus Deo in nouitate fpiritus,cuius myilerium modo patcfaclum en:,n5 amplius in uetukate litera:,qua: exauthorata,5<; dimillà iam obfolcuit.
Qj-iid igitur dicemusclex pcccatfi cftCablitjfed pcccatu non cognoui, nifi per Icgč.Nam èC cupiditatč nò cognolccbam,ni(ì lex dixiiIèt,Nò conciipi' fces.üccaüoncm auté capicns peccatü per prxccptum pcpcrit in me omné cupiditatč. Abfcjj enim lege pcccatù mortuum efì.tgo ucro uiuebam abic^ lege aliquädo,aduenicntc autč prarccpto peccatum reuixit, & ego mortuus fum,8c repertù mihi eftprxccptÌJ,quod erat ad uità,id elle ad mortč.-peeca^ tum cnim occafionč capiens per prxceptü decepit me, per prxceptum ipfum me peremit.Qtiamobré lex quidc lan(fta,& prxceptiì ran(ftum,5<^ iuf bonum.C^iod igitur bojium mihi tacìum cft mors C ablìt, led pec;;
O z catum
catum ut appareat peccatum per bonum mihi parere morte, ut fìat praeter modum culpabik pecca'tum perprxceptum.
HOC cft,ut ab ukimis ucibis incipiamus intcrprctari,quoniam peccatum, quod per fc li nó iaciirctLii',ncct) ad fuppliciiim nocetiii ^languidùjatqj iiaers minime mente aique animum mcum c5turbabat,aducntii legis acrius fadum eft, 5C ad inkrcndam milii mortem ualcntius.QiiarationemanifeltiimHcjmiiUiplicatum ex occafione pre cepti Oc maius ac uehementius facflum elle peccatu.Nam cimi propolìtum Paulo lit omnibus modis elidere lege,qua: obicem, ^ ofFendiculum fìdei Chrilti opponebat, nec finebat homines liberc,ac foluto animo ad Chrißum fè cóierre,& ante eius inuti litatem noua lìde adueda, luperftitioncmq,' declarauit, ÒL nunc illud quocp ex ea das mnum,dctrimcntumq;monitrat,quòd audum efi per eam potius,c^ diminutu pecca £um,nccj5 propterea tamen legé quis malam fuillè iulcipiat,quippe qug lata fucrit,ut remoueret peccatumifed uitio peccätium anfam ipfa pra-buic grauius afperiuscp de^ linquendi.Nec uero uidco,cur tantopere pertimcfcant in bis uerbis Pauli nonnulli fandi uiri,nc arguere lege iplì,atqj eam tancp eflcdricem peccati accufaie uideanrur, non enim uinijfcnfumqj Apoftoli fatis diligcnter attédunt,qui q? caute,&:; honcfte de lege loquitur,auribus iudaroi^ dat,ut ne reprchenlione legis nuda,atc^ aperta illi in# ccndantur:quà uero rcijcit illä,atcß c5dcmnat,cordibus nere illoi^ id nititur inlìnua? re.Nihil enim magis ab Apoltolo fpedatfi elt, čp ut ab lege tanč^ damnofa, inutilic}; ludafi recedentes omne ftudium pietatis in Chrilto uno conllituant. Atc^ hoc nos de lege tota dicimus,noxiam iam illä cflc,S<[ pcftiteräjin Chrirto crcdcntibus,fi uniucrfa fulčipiatur,0^ quatenus porrcda in litera eft à nobis obfeructur,licet partes ex ea ali quot in moris noftri obicruantiam, fi pergamus elle cari\alcs,rcdc translata: fint.Nà fpiritualibus nobis,0č'ih Chrifto piena lìde hacrentibus in totuni inutilis SC fupa ua canea eft lex.Non enim eadé inilla prJEcepta,qua: m IZuangcliofunt,quando non ad eundcm fijicm,n5 ad candem fpem utrobiqj iimt intèta.Dc quo in priore libro fat di ximus,Verum,cadé Iex,ß pofthabito fono literie ad fpiritum, myfterium ucra: in Deum fidei,pofthabcndis terrenis omnibus traduda lit,fandam illam femper à no bis colcndam,ucnaandamq,' elle pra:dicamus,quo uno illa modo ad fide Chrilti tràlì tus graduscp eft,non ab eadcm Hdc diucrlio.Non igitur lex ipia peccatum eft, inquit Paulus,rcd indicatio dcmonftratioq? peccati.Nó cnim nofcebam concupifccntiä, in^ quit,nilì lex dixiflèt, No concupifces.Qiiod eft in quadam parte concupifcendi à les ge intcrdictum,non uniuerfam quidem cupiditaté,alit potius,5^ fouct,^ abijcit lex, que femper terrena bona,fempcr familias,8<^ liberos,ianper pluuias,2c rores ca'li,ad iibertatem frugü hominibus proponit.Sed uetuit lex,quod iam alterius faéìii elTèt, id ab alio quopiam concupifci.Nec ran inquicns,nec uxorem cócupilces aliena. At per hoc pra:ceptum,S<; interdidum legis occafionem capicns,peccatü amplificarne in me omnéconcupiicentia.quo afit pado amplihcauitrQiiia ubi fcmcl elìèt lapia cupi ditas fiue errore,8č incuria quadäjfiue etiä malitia, quandoquidé ardctius, pertina cius ad uetita cotendere folemusjubi quidéfemcl illa ad raptü,ö^ ad libidine fe proies cilièt, multoi^z deinde facinoi^ comitatu necefte habuit fe c5munire,ac prccter priore illuni contempla legis,atcp praecepti,alioi^ quoc^ peccatorG,ut iam diximus,ingente fyluam fecQ traherc,quibus lex occalionè prxbuitlè uiderctur:quonià abfq? lege pcc catum mortuü eft,inquit.Qiiid mortuu^non ne d(. fine lege mortifera antea peccatS fuitcfuit enimuerOjid enim ÒC è paradiib Ad^e eicdio,S^ cótìagratio Sodom::e,& ipfàc precipue undx diluuij fatis indicauere. Atcp ut ne de peccatis folfi uolutan]s intelli gamus,8d his quar à malitia,certo cófilio^ficifcutur,illud ipium peccata,qd' ex pa tre primo Adä domefticü nobis,&l natiuiJ tacita eft,qd' uel inuiti,uel ignorantes gerì mus,ipfum illud,inquil,peccata nobis eft ad morté,pcr qd" natura, ut Apoftolus ait, oés fili] irac fumus. Ita femp quide fuit peccata caufa mortis,fcd kni,tacitocj5 u cncno iic antea utebatur,ut cfi uoluptatequadä delaberemur ad morté,morte afit utrac{5 SC corporis, SC anima',qir) in utrficjj inferédx mortis peccato eft poteftas.At poftq; ad^ uenit lex,qua: SC m5ftrauit,5(:^hibuit peccata,pccnamcp illi infug fanxit,ti3c exorta
funt
funt c^'plurima ex peccato pathcmata,qii3c nos uarifs modis pcrturbarčt,metus/ui= ga:,latcbrarQ conqiulitioncs, aliorü folicitan'oncs, fiaudcs, cxdcs,inlidix,penuria, omnis illa fcelcrum manus,qux noccnteni animum foh'ta cft comitali, inüincla mcc^ roribus,angoribus,diuinis,nocfiurnisc5 rolicitudinibus,qua: cuncfia arma liuit pecca ti,ad dominandum membris noftris,mortis fpecimen diu ante nobiSjStillius iiinijter roreniq? oftciitantia,ad quam poflremo morte cum fucrit ucntum,accrbiorc etiam il la multo,Öl tetriore excipimur,quam Ii ignari,quidnam elict peccatöjÖL nihil tale co gitantes ad eam fenfim deueniflemus. Ilio enim modo ca te òL quietioró tradiixilTès: mus uitam,&i fuifièmus morti leniori addidìi, Atqui tanta haec acerbitas,mukiplica tiocp peccati occarioné,atc5 anfani ex lege accepit, ex lege autč Nloylis, ncquaquam cfh de hoc dubitandum eft, nec quod de lege alia loquatur Apoftolus, exiftimandir» Sola enim irta lex ueram notioné peccati afterebat, Cuius culpanijSL crimen fola me tiebatur ex ira, dC oflenlione omnipotentis Dei, quod eft unum peccare nere, dC Ice^ iusjculpamcp fufcipere.Qiioniam abfqj lege peccatum mortuum eft,inquit. tgo air tem absc^ lege uiuebam aliquando,quod inteUigendum eft de illa :Etate,in quam ius legi adhuc nulluni eli,quod nec peccatü in illa,ut peccatum accipitur,6c a pa-nis,fan <flionibus^ legis immiinis eadč actas eft. Sc libera, cuiufmodi puei itia, &L illa princis: pia ineuntis adolcfcentia: funt.idem em eft illa eile line lege, SC lege in ea ius non ha^; bere. Qiiod li ab unius hominis ftatu,atc^ uita ad natione totani ludKorum,ratio hf milis transfer enda cft,id quod Apoftolo eft ulitatuni,ö(lfrcquens,ab Abraam ulqj ad Moyfem li populuni Hebrarü accipias quandiu egit,5:[ uixit line lege, tčpus illi hu# iUs pueritixaccomodcs,quando in lege nondfi eruditus, ncqj admonitus ex ca,quid cauenduni eftèt,£<! quid fcclandum,pcccati uim in fe nullam, nccjj ex co moleltia ani;; mi fèntiebat. Viuebam ergo line lege aliquando,hoc eft, fccuro ÒC tranquillo animo eram,nullis intus ex peccato ftimulis, moriibuscj; urgebar,qtÄppe qui peccatum no agnolèebam,frucìumq; hunc uita: quictioris capiebam.At poltquam aduenit prxce ptum, coEpitcß lex habere in me poteftatem, reuixit pcccatum,St ego mortuus funi, Tunc peccatum accepit uim,tunc ex agnitione ipfa,iiitio tamen meo acrius & uchcs mentius illud faclir cft,multis^fc ciicu fatellitibus inftruxit,atqj ego fum mortuus, exturbata eiìi pace animi, atq; angoribus, timoribus multis introdudis, crimini;: buscp multiplicatis,atrox mihi imago mortis reprxfentata eft,cocpitc}? in me tato an te mors uim,8L ius (im exa cere. Qiiod idem de cognitionc peccati,5<^ turbuicta pro pter hoc ipfum uita teftatus eft Dauid,Qiionia,inquičs,iniquicatč nieani ego cogno fco,2<Ipeccati3 mcfi contra me eft femper.Compertü cft itaqj pricccptQ legis, quod da tum mihi erat ad uitäjquod ego lì cuftodilìcm, in'tà erani habiturus, qua & ut adipi> fcerer,idcirco mihi hierat traditQ : id,in^,prarceptLÌ coperta eft fuille mihi ad morte, non ipfum quidé ex fe,ncc|5 ex natura fua, fed meQ uitiù di peccatfr, ex pra:ccpto ilio occafionč capiens dccepit mc:quibus em armis uteiidù erat ad làluté,£é qure propter cani caufam erat facìa, ut ex illis ego uita adipifcaer, ipfis illis ai mis pcccatu me in^ teremit.Nam preceptu quidé ad eam rem erat datQ,ut tollcrct peccatif,atq} ut cxcin derct:quod cum facere no potuiftct, coegit illud increbrelèere: adiunčla cni refifrèdi contumacia, ac neglecìu legis,cxtcrisc|; ad cffugiendö pornä criminibus acccrlitis,Sil inaius,S^ inipotetius fadiì peccatfi eft.Proinde lex quide finda dì,Si prxccptu fan^ c1uni,iuftumcp,Sd bonürid eft,fanelli ipfum quidé ex fe, bonQj&i ad bcnfi hnó per^ tendens,li materie libi còmodam,S:: traclabilč offendiiret.Scd quonia rebellč.Sč con; tumacem reperit,non folu ordine illi,5cformä afferre n5 potuit,fed dedit cauiani quo dam modo turbidius ctiä, SC deterius fc habendi, ficut Ixpenuinero in cataplafmatis iifuuenit,qu:e eruptionibus pituita: in corpore impolitajCum no ad tota pituita cxtc nuandam uim habeat,(èd illius impctu in aliqua parte corporis reprimere concntur, dant fere caufam,motiì pituitar,ut afperius,Sc uiolentius fc eijciat. De quibus qui dem cataplafmatis, idem quod de prarceptis legis dici poteft bona ciìc illa, faluta^ i ia,&:! comoda, fed ipfam tamen pituita occalioné ex illis interimčdi hominis ccpiilc; cadcm funilitudine bona lex,Sc iuftajfanclumq; pra'ceptum,fed quia non uniucrfim in animo cupiditatem exciditjaliquasq; cius partes duniaxat,extingucrc oft conata,
O"^ ; idciico
idcirco £č comniouit magis,cxafpciaiiitq; cupiditatcm,S<: occafioncm illi attiilit anü mar maturius,accrbiusq; mtcrimcndar.Hoc Iciilli in I3uangclioDommiis:Si non uc^ nillòm, inquit, pcccatum nonhabiiillcnt. Qiiid ergo, adiicntus Domini caiifa illis tiu't peccati:Minime per le quidcm,ipfe enim uencrat, ut eos ab omni peccato eripc ret/cd ipforiim neglcctus,£<! contumaciaj&i afpcrnatio nofcendx, amplecflcndarq; uc ritatis grauius in illis peccatimi ex aduentii C H R i S T i conlh'tuit. Ita non id quod bonum cft,fitcuiquam mors,fed peccatiim potiiis cfl,quodid bonumad detrimentum,pcrnicicmq,' conuertit, quandoquidem ipfum peccatum cotra bonum fìando, idq; rcijciendo, öd conculcando fit longe grauius, öd culpabilius peccatum, quam li nulluni ex aduerfo bonum habuillct,contra quod tenderetj&C ex cuius coru tentione irritatum ipfuin afpcrius fieret,
Scimus cnmi quod lex fpiritualis eli:. Ego ucro carneus fum, iienditus fub peccatum.nam quod opcror, non cognolco. Non eni'm quod uolo, id ago : fcd quod odi, id facio, Quòd fi quod nolo, id facio , confenno legi, quòd bona. Nunc autcm non amplius ego id operor/ed quod habitat in ine peccatum,Scio cnim quòd non habitat in me, hoc cfì:,in carne meajbo^ num.Nam ucllc adcfì mihi, tacere autcm honelium no rcperio. Non enim quod uolojfacio bonumifcd quod nolo malum id tacio. Si uero,quod ego nolojhoc fado,n5 lam ego id opcror,red id, quod in me habitat,pcccatum,
p o s T E A Q^v A M dixerat peccatum ex intcrdiclo,£Cprohibitionelcgisantf fam libi acquiiniillè, pa* quam ipfum grauius 5C deterius hcret,quxftioni tacita mìe occurrit. Potuit enim occurrere aliquiSjSd diccre,Cur ergo peccatur in id,quod lex prohibet, aut li omnino fuerat peccandum, quid ita data lex eft, qua; auclura ellet peccatum, 5(^muitiplicius id ctìecìura^ dithcilis fané quxftio . Itaque refpondec Apoiiolus, duasqjnoftri partes clic oftcndit, quarum partium alteri, dC probata bC accepta lex litjaltera pars Ut legij&i parti illi, quee cum lege facit,contumax dC aducr l'aria.Qiiarum duarum partium intcr fé contentionem, atque pugnam cxponere cof natur,liomincmiUumcxprimcns,quiantcaducmumgratia:Uei,& CHRIST l,in lege iSIoylis hiit, is enim maxime bis ccrtaminibus ÒC pra:lijs carnis aduerfus men^: tem erat expohtus.Nec lane in hoc loco legi natur^e locus clt,habcbat illa quidcm in fc iimulacra qua'damccrtaminfi huiufmodi, potiusquam certamina, lèd uelutiqua: nihi ad Deuni penitus rcterebat:ad coitionem nero quandam hominü rcrinendam,5d con'.eruandam itudia lua dirigcbat, & quiccjuid non ellct contra focietatc communč, liberum hominibus,£v; permilllimrelinquebat, admittebatq; libidines, ncc ulla iiita: oblcc'tamcntajqux fraudi modo,5i detrimento proximo non elìcnt ab fe,&[ ab quotidiano cultu,uiducp luo reijciebat: nó ed ad uerum,5d proprium legis nomen illa lex naturar applicanda,atq5 aptanda. Qiiapropter de lege JVloylis oratio tota eli. Qiiam quidcm Icimus legem,inquir,qu6d Ipiritualis eft,id eft,ei parti liominis edidla, èC las ta,quc ex mente ratioiieq; conhftit.Sic eiìi ipirituale hoc loco,ut cupiditatt,S<[ Inifui, qu:e magis corporea: funt affečtiones, opponitur, intelligendum eil: qualis interior homo eli,qui non uidetur, nec tangitur, quod eli proprium fpiritus, ut diftingiiitur ab homine externo, èC corporeo,qui iam fen(ìoni,Sc[ oculis fubiectus eft. Porro au^ toni incns,S(! ratio Ipiritualis pars hominis, qua: fcnfum omneni corporis eftugit,ue-riuSjSC dignius ipfa eft homo,i^? aut caro,aut qui in carne aflccftus fedcm, OC locQ ob# tinent,cui iplì parti potilsim;^,8<; principi lex eft praccipue lata,qux inftruerct mcn^ tcm, atqj erudiret genere ilio fcientia:, pa- t]Uod prauum illa à recto, bonum à malo, quodq; Ocogratum ellèt ab eo,quod ingratum fciret,poiTctq;dilringuere,8L cum il^ lud perfcqui,quod probarideo intelligeretitum id uitare, quodelTc illiodiofum,adi: uerlariumq; arbitraretur.Spiritualis eft igitur lex, c]uonia huic parti lata eft, qux cit lunge aliena,dilìcntiens à corporc,tum natura, tum ctiam ftudijs fere Qi. uoluntati bus, per quam partem polka ctiam in fenfus, affectionesqj corporis dimanare legis
UÌS&:
iiis 5Č prxccptum bene agendi, rečiec^ concuptfcendi pofsit.Scd ut ncquaquam fui'C diffìcik uinci à lege rationcm ÖC rubiici,ita illud difhcilimum per ran'onem,8i per les gern, temeritatcm carnis contundi,comprimi, Obftat enim fèmper hic corporeus homorationalihomini,nequcilli dicflo patitur audiens eile, & cum m unampar^ tem ab ilio difcedere iuillis eft, in aliam, öC diuerfam nequiter ipfe contcndit. quod cum facit, non illc menti eripit concordiam, öC confenfionem conuenicndi cum lege, Ted in feipfo iilius uini, dC facultatem irritam facit, ut corporeo homini nequeat lex dominati,eo quod is dC legi, 8C rationi contumax lit. Hunc utrunqj hominem in fe^ metipfo exprimens Apoltolus, tanquam uterque loquitur, öd nunc fe in parte car^ nis,nunc in fpiritus ponit, Nouimus,inquiens,quòd lex fpiritualis eft,hoc eft men^ rationi lata, ÖC in ea imperium obtinens « Sed ego homo carneus Tum, uenditus fub peccatum, mancipium faclus peccati, cui caro ipfa me ucndidit. Illa cm'm tan^ tummodo id cogitans, quo pado polTet explere cupiditates fuas, reliqui hominis in me rationcm nullam duxit, fed uoluptatis pretio empta dedit peccato me pofsiden? dum.Itaq; quod facio,non cognofco,cum ego feruio peccato, non id agnofco meimi, non mei illud iudicii,non liber^ uoluntatis eft;non enim,quod uolo,id ago, fed quod odi,id facio. Ita in utro(^ eft uis,cum neque quod uolo,id agere mihi permillum cft, 8(!adid,quododi,faciendum detrudor, Sed in hac tarnen diflènfìone apparet,fìid quod ago,non ageix magis uellcm,quod ego internus homo uidelicet,8<l ex ea parte qua fpiritualis fum confentio lcgi,2<l eam approbo, atque adfcifco, tanquam bonam: quod fi contra eam iplàm ago, nò iam is ego lum interior homo, qui legem frangair«, fed eft peccatum illud,quod habitat in me. Peccatum quod habitat,inquit,cuius bC fomes natura nobis inlìtus eftjfeminarium cupiditatum,£<! feditionum omniu, quod nequaquam à nobis aucllere polFumus, 5C ipfa deinde frcquentatio, confirmatio^ peccati,qu^ peccandi confuetudine in habitum moris adducitur,etiam contra legerri eft, de contra mentis rationcm ualcntior, Atque illa quidem naturalis carnei homi;^ nis ad peccatum propenfio prarceptum illud legis afpernatur, quod eft,non concili pifèes.Habitus uero iplè pcccaiidi,rchqua praccerca omnia conftituta legis,atc^ man data confundit,8(l difsipat.quod cum inulta,rcludante ratione fìt,quod accidit fer me in i)s,qui fcientia inftrudi ad cognitionem boni, malicj funt,ut non prorfus ruät, nc(^ ad delinquendum proijciant felè, fed ui tacita quadam fenfim co pertraliantur, tunc eft rationis uoluntatis cum habitante in carneo homine, peccato difsidium, ut uoluntas quidem legem amplecìatur,illiq; h^rere cupiat,peccatum autcm & legi, èC uoluntati uim afferat, Non enim, inquit, in me, hoc eft,in cai nemea,habitat bo^ num.Nam fi habitaret,cum ego bonum uclim,agercm id etiam.Qiud ita autcm non ago^Qin'a cum id cupio agere,non inucnio uiam,qua: me eò dcducar,quòd dC ui ali»' quadam diih alior,& lumini mentis mcc quafdam intus tenebras ofFundi fentio,cum l'Ila uaporibus, fumisc^' cupiditatum turbata,at($ aberranSjHcqj coiifilium priftinum firmum,neqij rectam femitam amplius tenere fcit,
Rcpcrio igitur legem udenti mihi facere bonum, quod mihi malum ap^ pofìtum cft,condekdor enim legi Dci,fecundum internum hominem ; ue^ rum afpicio aliam legem in membris nicis, repugnantcm legi mentis meac, de captiuum me dedentem legi peccati,quac eft in membris mds.Mifer ego homo,quis me liberabit è corpore mortis huius C Gratias ago Deo per fum Chriftum D. N, Igitur idem ego mente quidem feruio legi Dei,carne autcm legi peccati»
p ERG 1 T cundcmftatumdcmonftrareludxihominisexlcgeuitamagcntisjin quo ifta pugna mentis,8d carnis afsidua cft,ncq5 ullo pado potcft ad cócordiam con^ iicrti,quod in illa lege accidit,quia Sv^ lì fpiritii ac rationé lex inftruebat : carni tarnen bonam,magnani partem relinquebat. Nam öC diuitias magnitìeri pcrmittcbat,ö<l connubia etiam plura non interdicebat, ea'que à Domino Deo peti Tuadebat, quac
cltcnt
effčnt carni, corporis accommodata, atquc apta, ut pluuias, ut fcrtilitatcs,ut tcrrx frudus,ut familiarumjSi armcntorum fobolcm, ac dcniquc uidcbatur lex ita Dcum Hebracis propona e colcndum, non ut cum ipiius caufa hi ucncrai cmui", fcd ut ad fua terrena optata confequenda illius maicftate, Öl numine abutercntiu-. Et lì n5 hoc uitium omnino erat legis, Ted error corum, qui legem tantum ex uerbis,&^ literis at# tendebant,eueniebat quidem illud ncceiTariOjUt permillb femel cupiditati regno,re^ gi poftea cupiditas,ac luftinerijuti uoluiflet lex,minus facile pollet, Reperio igitur, inquit,legem, quód uolenti mihi agere bonum,makim adiundum eli:, hunc, inquit, cffedum in me legis, hanc dočirinam fcntio,quòd fcioiam difcernae, diftin^ guere in mcmetiplo aliud efle mei,quod aflentiatur legi,aliud,quod re^ugnct.Quod fi non elièt lex,nequaquam ego id animaduertillèm, ied totus inclinaflcm ad cupidi^ tatis nutimi.Nam redi quidem,8č honefti,quatenus cum Deo,5i ex Deo ratio illius ducenda eftjincogitans fuiflcm.Diftinguo itac^ in memetipfo,ex dodrina lcgis,&i do cente me lege,qudd Dei lege deledor Iccundum internum hominem rationaicm,fpi^ ritualemc^ uidelicet,fecundum autem externü ÖC carncum,rcpugno legi mctis mea*, quai eadem eft,&l Dei lex, quando ipfì quidem legi Dei, mea mens allcntitur, £<; ans nuit;homo autem in me carneus, captiuum me redigit lub peccatQ. Nam quod hoc legis uocabulo,8^ in membris,g>č in peccato abufus eil, nequaquam id cft proprie di> dum.Sed ut folemus dicere, Mammonam dominimi, ac ucnticm Dcum,noia quòd aut dominus ille, aut hic Deus : fcd quia funt,qui illis l'efe nimium obijciant fcruos, fic legem membrorum,öd peccati, non quia ilVa lex,ut qua: e contrario omniü legum potius fit perturbatio, fed quòdàmultis peccato carni nimium infa uiatur.Bx lc^ gè itacß hoc didici, inquit, ut difcernerc,SČ nolicm, cum cupio facerc bonum,maluni mihi adiacens, dC appofitum elle, quod iam ante alijs uerbis dixerat, per legem fciliV cet ellè cognitionem jLccati.Iam cognofco peccatum.Video pugnam,intclligo quid interlìtjfed quis eft tamcn,qui me ex hac cruat,8(l liberet feditionc,atc^ pugnac'Qiiis cft,qui huic corpori mortis,8<l carm' peccati, hoc efl, his corporis dC carnis mea: inco^ Iis peccato,ac morti lilentiü,pacem^ imponatc'Et ftatim tanquam hic innuens, quod paulo poft apertius eft didur us,no eflè hanc opem à lege expedandam, quoniam ea huius terendi auxili^ facultatem nullam habeat, dC ad eum iè conuertcns, qui folus joteft iuuare:Gratias,inquit,ago Deo pa* i E S v M Chriftum D, N. is enim me li^ jerat DeuSjnecß per legem tamen,fed peri E s v iSi Chriftimi.Nam ego quidem ut udazus in lege Ipem reponens unus, atque idem cum hm, mente quidem fcruio legi Dei,carne autem inleruio legi peccati, ut autem per i E s v M Dcoleruio,necarnc quidem fubijcior fub peccatum, ÖC ab hac moleftifsima rixa, afsiduacß contcntionc fum ereptus,quod in uerbis fequentibus latius dcclarat.
Nulla Igitur nunc condemnatio his,qui in Chriflo lefujnon fècundum carnem ambulantjlèd fecundum fpiritum. Nam kx fpiritus uitx in Chtii fio lefu liberauit me à lege peccati dC mortis, Quod enim impofsibile erat in lege, 8č in quo illaimpoces erat propter carnem, Deus fuum iplìus Hlium mittens in llmilitudine carnis peccati, & ob peccatum condemnauit peccai tum in carne,ut correčlio legis impleretur in nobis,qui non fecundum car nem ambulamus,led fecundum fpiritum,
HIC I V L1 V s, Ad eum locum in Paulo uenimus iam,inquit,qui 8C fuit an^ tea femper, 5C futur us erat inexplicabilis, nifi fummü fìdci noßrx my fterium heftcr^ no die nobis Deus indicalTct. Nam per Deum ipfum immortalcm, quid aut uerbis his prefsius, aut fententijs abfconditius potis eli quifquam cogitare, aut proferrec" cum fi illud unum dutaxat hic opponatur, diflcri hic quidè de illa carnis rixa, quam nobis natura agnatanijgC pertrahentem nos fub dominatu peccati frangere,8<liupc* rare non potuit lex,quòdeam CHRiSTVSà nobis remouit,atcp abftulit.Nullam tamen hic dari rationemjnec caufam,quamobrcm,&l quo pado hoc ita fuerit fadum,
prDcfertiin
prxfertim cum cxpen'amur quotidic fere omncsjqui in C H R i S T I ctiamfidcDco fiibicdi fiimusjcai iicrrijcarnisq; peccata in nobis locum habere,fi hoc unum,ut dico, hic obijciatur,quaeraturcß cur non idan potuerit lcx,quae ÒC cognitionc peccati tras didit, 6<[ uitari illud pra2cepit,& praeterea pracfentem quocß poenam no obtemperan* ti appofuit,quod potuit C H R i s T v S, qui fine lege,rmc ui, fine praefenti terrore damnationis, atcj) mortis tantümodo pccnam 8C fupphcium in illum extremö diem diflferensjcarnis tarnen peccatu dicitur intcremiire,qui uerc,&^ dare refpodeat, d^ qui in his uabis Pauh' exponendis digitu rečic queat progredì, profedò nemo reperias tur,niri fì quis ad refpondendum accedat illius ccclefìis my ftcri] piena notione,intels ligentiacj inftrucfìus, Itacjj uideo aelhis, laboresc;^ eoru, qui hunc locum interpretari conati funt,tan^ in medi^s tìudibus manus, pedescjj agitantiü,qu0 fé aliquando exi mere è tanto pelago,6<[ uindicare in aliquä terram pofsint: quorü tamcn fedulitas no bis no efl: infruduofa.Fcccrunt erh illi Ilio labore, atcß cura,ut £*[ Icuior nofter labor, uehemčtius in nobis ftudiü inquiiendae, ac nofcende ueritatis exifteretjucrum illi partim conuerfi ad prardicandä magnitudine diuini benefìci],quod quidé iure,ac me rito faciunt,dignasqj in co Deo gratias,5<^ debita laudum praeconia tribuentes,illud, quod unum maxime nolkr audire,6(1 noflè expetit animus, quodcp unu ad diflbluen das ofheis quarftioncs aptum,appolitumcp cft,quare hoc gratin magis ex Euangelio nobis cÓtigerit,^ ex lege, tanquam cópertum omnibus pr^termittunt,quod ab orni bus maxime ignoratur.Partim quandà uelut rationé reddere Te credunt, quòd in le? gè noftro ipforum arbitrioj&^ noßris duntaxat uiribus rclic'ti expertes in ca cramus cius gratia:,quam nobis per Chriftü Deus cómunicauit,5il contulit,quah non huius ipfius ratio lit qua:réda,quid ita in lege expertes fux graticc nos uolua it Deus, Aft ego tua hefterni dici dilputatione edocìus, öd quòd fummu mijii hdci Chrifti my ftcü rium id piane demonftraftijin quo prciuit nobis Chriftus,5d perfpicue uiäpatct'ccit, ut conteneremUS,relinqucrcmusc^ mundanas cupiditates,atcg ea,que failibus pa ci pi,corpore cotrečiari pofTunt in minimis haberemus: appctereinus aut magis,ipe raremuscß cceleftia, quce nec cerni polllint, nccp tangi; at(^ horu fpcm potiundoi^,in uno Deo tota conftitucremus,cum 0Č quat hanc uita: lecläjhocc^ Chriltianac propoli tum uoluntatis proemia fequaétur, CHRISTVS ipfcfurrcciione ad immortalcm iam uitä, afcenlione in ccelum fua nobis oflendillèt: cum hoc,inquä, ucrifsimö,als tifsimumcp Chrifti myfteriö patefadum mihi lit,facile iam ego pofsim rationé red^ dere,cur no potuerit lex; Fides autè in Chrifto pofsit tcmeritates,S<l petulantias car nis in nobis cohibere.Et ein fini cómutato, ÖC alio indudo genere landioris,&[ uerio ris,ac flagrätioris etiä cupiditatis priflina illa carnis cupiditas detlcxa ad mundiJ co^ cidat, intereat necefle eft:ut etiä fi intcrdO quali de improuifo capti, deprehenficp in delinquendo labimur, ab ilio tamč propofito delinquendi, dC ab omni cogitatione in terrenis rebus iiihxa penitus abhorrcamus, atcg ita uel peccatü totü nobis,uel fal^ tem animi fcruitus,per q^uä peccato is fubiedus eil,ht ablata^atqj erepta; quod tamč contingere nemini potcft,nili cum Chrifto in carne c5morienti, ÖC cum eodcm à mor tuis excitato,in eiufdč focietate fpiritus mox uiučti. Illud tantit ex tequxro,quam^ obrem Paulus hoc fidei myfteriö,quod Chriftus eft,non ita aperte ubic^ cxpofuerit, ut omnibus elTèt in pr5ptu,neu necelfe nobis foret per tot myfticas,SC ai duas uerbo rum,rerumcij intelligétias in id fcrutädoS*;: inueftigando peruenire, a V o N i A M inquam, hili idipfum, quod fecit Chriftus, idč illud Paulus infemetipfo rctulit,atcß oftcndit,qui my fteriu fidci,ö(! uita docuit,5i fadis,ipfe ein terrena item, mundana oinia contčnendo,&il quo alijs eilet ufui^atqj raluti,falutis fu^ iplc dC cómodoi^ fuoi^ rationé nullam ducendo,tum auté tendédo ad fuperna, atei? co:leftia,illorumc|; fpcm aflequendorc in Deo uno collocando,planius multo cognitu, illuftriuscp faciebat h^ dei my fteriu,q; lì illud lingua,uerbis tantijmodo explanalkt,Qiianquà& fatis,ut mihi quidé uidctur,in iplius epiftolis,&^ fcriptis nó modo iada huius dodrina: femis na,fed ctià frugcs lcdifsimar,& optim:c cdudce funt;ut in his iplìs uerbis,qua: modo recitata funt,aperte patct, & perfpicuc,ut cum fé dicit fpernere ofhiajqua: cernStur, tancj mortalia,2*: qux non cernuntur, appctcre,quöd ca lìnt fempitcrna, ucl cum ex
P opprefsio
114	LIB» IL commenta IAC, SADOLETI
opprefsioiiibus fpcm confìrmari fidcliu tcftatur, nel cum gioì latur incómodis, qucc pro Chrifto plurima pcrpclTus eli, ucl cum in liane lèntcntia iarpc loquitur, ucritatč cflcin Chrifto,dcponcrc nos uetcrčhominč corruptum,li:cundü cupiditatcs,5:; reno wari fpiritu métis, inducrcc^ nouum hominč fecunduni Dcum condita in iulìitia, £<1 fanditatc ucritatis.Ac fì ucrum profcrre uolumus,cotus potius Paulus niyItcrij clt dcclaratio, quam ut in cius aliquot ucrbis debcamus qucercrc, ucnaricp niylkrium. Scd ut ad ea mi fratcr rcucrtamiir,qua: ad intclligcntiä horum Pauli uerboi^,quc tu iure difhcilima cllè dixifti,apta,appolitac|; funtuiidcs profcdò iplè hoc,ut tu inquis, fidci myftcrio cdočius,nullomodo potuillè lege, haeccarnis uitia cóprimere, iiibcn-do,aut Urtando,qunc facilimecoprimat fidci uirtus.Cuius impotčtia:,£<! imbecillita^ tis in lege illa cft ratio,quòd lex quäuis fpiritualis fu,hoc eft,eius noilre partis cau(a lata,quam interiore in nobis hominé dicimus,is eiii fpiritus eli corpori Uilsimihnnis natura, atcp fubftantiatatcj; ut ipfa nobis indicaret, ait"{; oltcndcret,in quo elìèt errtM-, & culpa,8<l peccatü,idq? ut dircerncremus,ac uitarcnius,inftrueret: tamé non ufq; co fuit rpiritualis,ut nos totos ad ea euocarct,qux cognata,& propria l'unt (piritus.Scd cum in carnalibus,8<: terrcnis nos uerfari permitterct Ipiritum, hoc cft,rationč,mcn? temcp noftra ueluti minifträ fubiecit corpori,£Ccarni ,ut in illius tantfi afiectionibus, motibuscp dirigendis,5(l gubernandis elìèt occupataripfa auté ex Icle nihil libi corlc;: fìe,nec:p diuinS propona-ct,ad quod folum contcndcret, in quo lumina conititue^ ret beatitudinis fuar.Itaq; quanadmodii auriga,quilrcnandis & cohibcndis eqins ap pofìtus eft,aut gubernator,quinaui inter liudus dirigcndx pra'cfl, nullavii unquam artem tam exquifitäjtam certam potuit reperire,qua h etus,n5 folum grauis tcmpc^ ßatum cafus, fed etiä quotidiana omnifi horait pericula uitaturQ le conlidcretiiic illi Mofaicae cótigit lcgi,),it dum fancìo illa quidem,red tarnen terreno,humilic)! confiho alioi^ peccatis obuiam he uult,cfhcerctur ipiamagis occalìo peccati,quando ad car^ nis uitia,atqjculpas,quas tollere illa non potuit,accei'sit eriam prajuaricatio.Nil igi^ tiir miru,fi nequiuit lex hominé carnalibus itudijs dcditù,tra:nare,£v:; cocrcere. At des CHRIST I, quae hominé totumexcitauit e terra,Älämortalibus, intcriturisc); bonis curandis,atc{j cxpetcndis,ad cccleftia, OC immortalia defyderanda bona tranltii lit.Vtcphorum terrcftrium,{ordes,ignobilitatcmc^ cótemncns illorum diuinoi^' pr:c fiantiam,nobilitatemcp adamarct,doc'ìorc Chrifto perlualìt,ari.;^ impulit.Qiiid mirir, fì ea nullum peccato,6^carni reliquit locum,qu<3 illud in carne conlidcre,&: domina^ ri aduerfiis fpiritum,uitamc^ pollètCAtqj cum de ludeorü Ihuu, &L eoruni,qui legem colebant,proxime dixilTèt Paulus,rixamq; in illis carnis atq; mentis fua iple in perfo natante oculos cxpofuiftct,nimc ad nere Chriftiani hominis lìatCi, conditionem de monftrandafeconfert,Nulla,inquiés,hiseftc5dcmnatio,quiluntinChrill:o i E s v, qui no fecundum carne ambulant,fed fecundum Ipiritu.Nam hi ncq; legi fubie(fu',ut qiu" mundo,0č carni,&[ terrenis omnibus mortui funt,nec ius in eos lex,ncc poteftaté ullam obtinet iudicandi,atq5 damnandi:fub regna enim fpiritus,&L uitaj in Chrifto le fu tranfeunt,quam nimiru uitam,nccjj dare,aut dimittere nobis, ncqj itcm auferre po teli lex.Non ern abfoluimur,necß condemnamur per lege, quicunq; in ipiritu ambu lamus.Nam lex fpiritus uitac in Chrifto l E S V, inquit,lcgcm hic no (uo nomine ap pellans,fcd uocabulo abutés,ut Mofaicae legi per uerbù legis in fpiritu rclcrat,ciuo(.l cft Apoftolo ufitatum.Nam uiuere fpiritu totum amoris cft,ÖL uoluntariù unicuiq;: legis autem eft iubere,&: uetare,idc}j agere pro imperio, Sl minas quoqj ac metà pav n^E adhibere.Lex ergo fpiritus uitae in C H R j s T O liberauit me a lege peccati,ati.i; mortis,id cft,illa fpiritus uita,qua ego poft obitä morte cum Chrifto,per quam mun do,8<[ carni fui peremptus, cum code mox Chrifto ad uitam ìuùìcììe i ulcitatus funi, ut uiuam pofthac Dco,2<! no mundo:ifta inquam fufcitatio, per Chi iftfi mihi comunicata ad fpiritualé iam degendam in'tam,liberu me reddit à lege peccati,atq; mortis, lam efh in me neq? peccato poteftas eft,nec per peccatum morti, neq,' adeo ipli quoq? Mofaicac legi,que cft his utrifcp pofi'ta,S<I ut peccatir nobis demonftret,uidelicct atq; arguat,8^ ut peccato morte pocnanijiiifi caucrimus,irroget. Ab ipfa enim tota lege per hanc iuftitiac uitam iam fum liberatus, Sicut eiìi Chrifri morte in carne illi obitä,
ego in
ego in uoUintate mca, dC in propofito animi imitor, quod carncm meam una cum iU liiis mortuam peccato uolo, lic dC eiufdcm rcfurrcdioncm iniitatione aflequor, cum ad fpirituale iuftitix uitam cum eo ipfo una cxcitor,atcß confurgo. Qiio in fbtu iam mihi confiftenci nccp pcccatQ,nccp mors,5^propterca necß lex poteft dominari.Qiiod cnim impofsibile erat in lege,&^ in quo illa impotens erat proptcr carne, propter car nem,inq^uit,impotcns erat lex liberare nos a peccato,quod exprimerc non potuit da rius,quam imbecillitatem propter carncm legi attribuae. Quoniam enim lex carni fuum regnum, OC cupiditates fuas terrenas relinqucbat,illas autem ipfa regere bono more duntaxat,8^ metu eas parnas ex Deo, atcß item ex fe moderar! nitebatur,ad tol lendum totum ex homine pcccatü,nequaquam ea uirium fatis habere poterat.Deus irero miflò filio Tuo, in fimilitudine carnis peccati, ucra quidem in carne milìt filium fuum DeuSjfed in hoc tantum fimili carni noftrx, quod inlìtum,inhxrésc^ peccatum ficuti habet noftra,illa c H R i S T J caro non habebat. Integra enim erat,neqj ex A^ dam produda,è quo nos qui procefsimus, infedam peccati uitio carne cuncìi retine mus.Ita fimilitudine illa in hoc quidem human^ carnis gerebatjac non eandem omni no carncm, in cxteris nero nihil nofti a à carne necp natura, ncque infirmitate illa cas rodifferebat. Nata enim eratipfa, atquefadaad externas accipiendas iniurias, imamcp in eo, atque eandem cum carne nolh a rationé communicabat, ad inferendas auté, de facicndas nequa^: ad quod noftra nimis quidem prompta, dC propemodum prxceps femper efl caro,quae non folum extra,uerum etiam intus obtredando ratio ni graues afsidue pugnas,8<^ quotidiana prxlia nullo iure cocitat. Miflb igitur in fi;: militudine carnis peccati filio fuo, 0Č ob peccatum miflò, hoc ein ed, quod in Grarco clt fcriptum,	«//«gTjas, non ein ab cruditis poteft de peccato conuerti,fcd aut
ob peccatum,aut pro peccato,quod tamcn utrunc^ intelledu idem eft:ricq5 inlbriptu risha:clocutiofoletaccipi,utinepiftolaad Hebraros ottw «cfuns «iM^lu^y òvk tZc ■tifocrepo^k tt^kim^ticta-^id eftjnon amplius pro peccato faa ificium. Et paulo infra: òvk «7Tr)\a7TÌfouéi/(rix.Et iinfiis: wi> à<rcpt§tfcu cu(xx «iM§ruxs, Et apud LXX. in Efàia; lòcy ì^ùtou. ti^i «i^cx^rixs «	e'4-ircu. (MK^ißio^; hoc
e l,Si detur pro peccato anima noftra.Itaque miflb fiho fuo in fimilitudine carnis pec cati,S<; pro peccato, aut ob peccatij milIo,hoc eft, quia peccatum erat, quia pollebat, dominabaturcß peccatum,ita ö^mifsionem hlij ab Deo,&l modtim,quo modo mifliis, quòd in cai'ne fimili huic peccatrici carni in mundu eli deftinatus,&:[caufam,cur eum Deus miferit.mifit ciri ob peccatum,ut obuiam irct,prouideretcp peccato,ne id oiriia ad fefe traherct,atque conuerteret, ac eftedimi quoqj illius mifsionis oftendit, quòd in carne flia limili carni peccati condemnauit peccatum in carne.Illud enim peccatQ, quod propter carnem irritam uim legis in nobis faciebat,nosc^ fandis monitis eius, obtemperare nó fincbat,illud,inquam,peccatum fufcepta carne noftra,6<^ cruci mor^ tiq? addicla in carne ipfe peremit, quatenus nos extindis in carne nofti a cupiditati^ bus dcceptionis,totos ad cupiditates tranftulit ueritatis,ut corredio,inquit,lcgis im pleatur in nobis.Nam SC fic neceflc eft ucrbum Gra:cum, JiKoluufM corredioncm uer ti.Non enim intcndebat lex nos fic dirigere, ut omifsis omnibus mundanis cupidità tibus,co2lcfteis tantum curas,cupiditatcsq; fcdai eniur; hoc enim non legis, fcd Hdci C H R I S T 1 eft proprium,nili òC ipfa lex in fenfum fidei fpii itualitcr accipiatur.Sed intendebat lex nobis in mundo,carneq; ucrfantibus,modum tamcn quendam cupidi tatibus,8<^ ordinem adhibere,in quo opinione fua longe decepta fuit. Itaq; hunc erro rem legis,hanc diminutionem illius, tum authoritatis, tum confili] correxit in nobis fidcs,qua: totos nos ex ipfa carne eiccit,atq; cxtulit,ut excmplo Chrifti, ÒC diuin^e il h'us dodrinx documento inftrudi in fpiritu iam deinde, non in carnc amplius ambu larcmus.Dequo ad Galatas hanc diftindionem legis,C H R i s T i,Iuda:i,5[:fìde^ lis,ac utriufq; ftatum breuiter oftendit.Spiritu ambulate,inquit,cupiditatem car^ nis non explebitis. Atque hoc Chriftianum cft:mox alterum, quod fcquitur iam hi^ daicum.Nam caro,inquit, concupifcit aduerfus fpiritum,fpiritus aduerfus carnem, opponunturcp inter fe,ut ne qux uclitis,ea faciatis. Vides'ne quod pluribus uerbis paulo ante difputauit,cei tamcn,rixam in homine exlege dirigente terrenas cupiV
P z ditatcs
ditates ante oculos cxponcns, idem paiidoribus ad Galatas uerbis ab co eflx cxprcf fumc^Atqiie ideo etiam ibidem adiecit, Qiiod lì fpiiitii agimini, non eflis fiib legem, cuaferunt enim ex lege,8<; imperio legis, qui dimifsis carnalibus, in qiiibus maxime elaborat lex,ad fpiritum fcjö^ ad fpiritualem uitam contulerunt.
Qui enim fecundum carncm funt, ea quac funtcarnfs ftudent; qui au^ tcm fecundum (piritum, ea, quac funt (piritus. Nam fìudium carnis, mors cft; ftudium autem (jpiritus, uita, atquepax. Ideo fìudium carnis inimicitia eft in Deum.Legi enim Dei illud non fubiicitur,ncque adeo poteft, Qiii au tem in carne fune, Deo piacere non poflTunt. Vos autem non efìis in carne, fèd in fpmtu, fi quidem fpin'tus Dei habitat in uobis, Si quis auté fpiritum CHRISTI non hbetjhic non eft eius ♦ Si uero Chriftus in uobis, corpus
quidem mortuum eft ad peccatum:fpiritus autem ulta,ad iufìitiam,
«
p E RG I t in eodem Apoßoliis infiftere argumcnto,iit qui in fpiritu funt,Sx^ qui in carne,diftinguat, urrorunqj frudum, finemq; demonftret : C^ii iècunJum car^ nem runt,inquiens,qui uias carnis inlìftunt, ilii ea meditantur, qua: (iint carnis,caro porrò in terram eft conucrfa,&:l prona,ergo eorum meditatio tota terrena clì.Qiii uè roin fpiritufunt .qiiiad naturamfpiritus fé referunt, qua: nequaquam corporea, neqj fenfibilis cft,illi ea meditantur,que iunt fpiritusifpiritus autem in fubh'mc fé etV fcrt,amat,8i; appctit cognationem liiam,qu3e cccleftis,^^ immortalis,&:: nuda oiTii cor pore eft:ergo horum meditatio in ccelo dC Deo fixa elì.lta meditatio carnis mors cit. Cum enim caro tendaf,&C inclinet ad ea appetenda, qua: caduca llint,&l diu ilare non pofrunt,èac^ ut cognata,8d familiaria diligat, & ipla neceflario cum meditatione i ua,
item illa, ab ea qua: appetuntur corruptibilia funt, &C tini, mortiq; addicla atque nata. Meditatio autemfpiritus, quae in ccelefìibus uerfatur,uita eftÄ pax . Nam dC inhis hxret,quaE immortalia funt, tanquam cognatis, in quibus OC ipla perpetuò ui^ iiit, OC pacis iiruclu potitur, quod neque morlus ullos conicientia: fentit, qui lani^ tiam animi, quod in uoluptatibus carnis contingit, intus illi t'aciant amariorem, dC cum fummo bono ipfo, nimirum Deo, pace, òL concordia femper iunda eR. Nihil enim uult, quod non ex ipfo, bC per ipfum,uel potius, quod non ipfe Deus hr. At-; que ideo meditatio carnis inimicitia eft in Deum:auertit enim ab co,2c ad contrarias partes reuocat, atque diuellit, quod eft proprium inimicorum, oc eorum, qui cu^ piuntobcflè, Contrariaporrò iunt terrena cccleftibus, infima iummis inquinata mundis,caduca immortalibus. Qiiarum quidem deteriorum cura, 5C meditar io,quic carni fua, dC peculiaris eft, nec unquam fubieda eft legi Dei, neque uero etiam po^ teft fubijci,ex aduafario enim genere,5^ penitus alieno tota contìata eft. Itaq^ qui in ea ipfa carnis uoluntate conliftunt, nequeunt Deo piacere, quandoquidem hi fé ad infenfas DeOjSč inimicas potius dant partes. Sed quod ait legi Dei non polle fubij^ ci meditationem carnis,cum de lege Moylis intelligcndum clt,qux in hoc pra'cipuo imo opere occupata, ut carnem fibx fubigeret, nunquam tamen potuit illius feram, indomitamcß naturam ad manfuetudinem, modeftiamcj; redigere: tum etiam legem Dei,ipfum illum fpiritualem uiuendimodum, ordinemq; defcribit, aquo etiam ma^ gis caro remota elt.Vos autem eftis n5 in carne,fed in fpiritu,lì quidem fpiritus Dei habitat in uobis. In illis dicitur fpiritus Dei habitare, quorum fpiritus cum Deo,S«i Dei fpiritu coniuncfius amorefertur in Deum,utidcmuclitcum Deo, Si confen^ tiens illi lit.Spiritus enim ille Dei diuinus amor eft. Porrò qui huiufmodi funt,nihil cum carne, carnisq; deiyderijs,commercij, aut rationis habent, aut fi habent, nccefle eft,ut tantum fe diftrahant à Deo, quantum ftudij, Sd amoris in carnis ftudia confo rum. In quibus igitur habitat Dei fpiritus, hi non funt in carne iam illi quidem, Ted in fpiritu, qui hoc modo fponfor eft nobis, arrabo futurorum bonorujn,S<^ beneuolentia; Dei fummi erga nos,ut fupra Paulusloannes alibi,quadicit.
Li hoc
In hoc fdmus, qiioniam Deus manct in nobis, quoniam de fpiricu Tuo dedit nobis, Qiiòd lìquis fpin'tum Chrifti non habet,lue non cfl; ci'us.Nunc fpintiim Chi ifti,paii loantc Dci,qiioniaiTi uniiSjatqj idem oninino fpiritus in co tarnen diiiiTa cft cr^ ga nos operatio.Nam fpirftum Dei magis agnofcimus in furrectionc noftra ad lufìii tiam,£L in fini ipfo rerum diiiinaruni,xternarumcpjquas petimus: Chrifti autem /pi's ritum,S^ in hoc,St item magis proprie in illo,quòd carnem peccato mortuam contis: namis.Hac enim ex parte propria eft acftioin nobis fpiritus Chrifti, ex qua tamen ad illamaltcram partem fit tranlitus,idcoc}; qui hunc Chrifti fpiritum non habet, is non eft Chrifti, é^quod necefle prafterea etiam cft,non cft is Dei. Non poteftcnim furgcrcaduitam,&adiuftitiam,qui nonpriusobicrit peccatocarnis mortem, At qui nam cft fpiritus c H R i S T 1 ^ Si^ in quonü incft CHRiSTVSCln co,inquir, cui corpus mortuum cft proptcr pcccatum : id cft,ut ne pcccet, mortuum eft. Et ad Ininc cftccìum non peccadi mortuum,8^ cui fpiritus uita cft proptcr iuftitiam, quod cft,qui uiiiit fpirituah'tcr omni bonitati, atquc uirtuti, in eaq; uirtuteDei iuftitiam, diuinamq; bonitatem imitationc aflxqui cojiatur.Atque hic quoque in his ucrbis fajs tis cxprcfTum cft fidei Chrifti myfteriuiTi,quanquam Apoftolus comprcftc &fuo more locuti's cfl.Eft igitur is Chrifti.&^ in co Chriftus cft, qui corpus habet mortuu peccato,fpiritum uiucntcm habet/ion cuilibct cura?, ncquchuman^ cogitationi, fed aft!èquend:e,8<; imitando iuftitiac fummiDcijad quam iuftitiam cum furredione Chrifti is quoque confurrcxit.
Si ucro fpiritus gius,qui cxdtauit I E S v M e mortuis Iiabitat in nobis, quiexcitauit C H R i S T V M c mortuis,uiuitìcabit&mortaliacorpora ue lira per inhabitantcm ipfìus Ipiritum in uobist
H A E c acccftio ad ca,qu:c ante dieta funt à Paulo appofita eft, ut quod de morte corporis,^ de uita fpiritus mcntioncm modo fccit, ne exifh'marcnt Icgentcs totum clic quod in C H R J S T i fide ab Deo nobis oftentatum iit, & propolitum, quòd immortàles quidcm fpii itu,2<; anima futuri clìemusjcor pore autem mortui. Rcmo# net ftatim dubitationem hanc, futuram corporum rcllirrcctioncm oltendit, cau^: /àmc^jSilrationcniaftcrt.QiiodfifpiritusDeijis enim C H R I S T V M Deus exci? tauit à mortuis, in nobis habitaucrit, hoc cft, fi anima noftra proprium domicilium Dei fuerit,li nulla pars anima: diffluet a Dco,neque in alicnas curas,alicnos' uc amo:s res fc detìexerit, fcd hxrebit omni fua cupiditatc, èC appctitionc in fummo Dco, lìc cnim illuni in fe inhabitantem coniincbit,cum nihil,quod non ex ilio ht/piritus nos fìcr cogitabit,aut appctet.Si igitur is Dei fpiritus habitaucrit in nobis,qui cxcitauit 1 E s V M à mortuis,Deus is illc ipfc mortalia quoque noftra Corpora ad uitamcx^ citabit per inhabitantcm illum fuimi in nobis fpiritum, qui non patietur corpora in perpctuum iaccrc,quando ipfc Dei fpiritus maiorc nixu,atquc ui in coelum,uitamc|} tcndit,quàmut queat in terra a corpore retineri Sč deprimi : ad eam autem uitani cxcitabit,qua! cum codcm Icmpcr Dei fpiritu cohxrens lit futura.Nanque ha:cpro^^ pria futura cft fpiritus Dei in noftris corporibus excitatio, liquidem omnia paliìm humanacorporaexcitabuntur,nequcinomnibustamcn tuerit inhabitans Dei l'pi^ ritus.Vcrum illa corporum uulgaris excitatio immiftìone animx in quodq? corpus fux facienda eft,qux cum per fe uitam anima deferat, rcuocata in corpus uitam Itas: tim fuam cum ilio communicabit, Sed qua: anima Deo ita coniunifta tuerit, ut fpi^ ritum fuum aluerit, èC conformarit, fpiritui omnipotcntis Dei, fcc); iplam Deo ha;; bitaculum pr:ebuerit, illa in corpus rcdicns,non fuam folum corpori, ed illam fpi ritus Dei uitam inlìnuabit,atquc infcrct, qua: crit ipli Dco limilitudine, imitatios necp propinqua.Non uiuet enim modo illud corpus,lèd di beate uiuct,&^ Dei codice tudine perpctua,amicitiac}; pa fructur,quod ca'teris corporibus non contingct,qux fuerint animabus tantum fuis abfcj; Dei fpiritu in uitam rcftituta,S<!rcpolìta,
P 3 Olia
Quapropter fratres debitores fumus non carni, utfècundum carnem uiuamus.Nam fi fccundum carnem uiuatis, debeas mori; fi autem (piriiu ac'tiones corporis perimitis,uiuetis, Quotquot cnim fpiritu Dei ducuntur, hi funt fìli-j Dei.Nò enim cepiftis fpiriium leruitutis,rurius in formidinem, Sed accepil^'s (piritum adoptionis,in quo clamamus abba pater, Ipfe fpinV lus conteftatur fpiritui noftro,quòd fumus fìlij Dei; fi autem fili], 8>C htcrcj; des:ha;redes quidem Dei,cohacredes autem Chrifìi,
debitores riimus,noncarni,inquit,utfecQdumillamiu'uamus,fdcft,mliil dcbcmus carni,ut ad illiiis nutum uiucrc dcbeamus:nullo cnim illa beneficio fìbi nos cbftringitjfcd inducit potius in fraudavi,ut qua: interitum SC mortem fuis fcdatori^ bus offerat;dcbcmus auccm fpiritui, à quo ucro beneficio, fummocp afficimur, quòd ab co uitam,£<; immortalitatem obtincmus. Si igitur uolumus uiucrc,lì nos dcledat uita,hunccp uiucndi frucìum jiropriumjöi pcrpetuum tenere cupimus,fpiritu ačlio-ncs corporis perimamus, cas fcilicct in quibus corpus fpiritui repugnat, Has cnim lì intcrcmerimus,cum ha: nobis mortem accerfant,fii concilicnt,mortem ipfam in no bis intcranptam habebimus,cxtabitq,',öd cmincbit fpiritus uita, qua; illi fcmpcr co# mes,&i coniunda cit,in hoc quidem feculo operatrix iuftitia:, in altao uero arterna: beatitudinis alIècutrix.Qiu'cunque cnim,inquit,fpiiitu Dei agOtur,hi funt fili] Dei. Ecccimmortahtatis bcatitudinis noitra: rationem,Gumenim necciìefit,utaut Dei fpiritimi habeamus in nobis,aut Ipiritum mundi, fi cum fpiritu mundi conflac tunijSd confpirantem fpiritum nollrum habuerimusjfilij mundi nominabimur, dC illi crimus tanquam fili] j^itri fubiccfti, obedientes,aut potius, ut domino fcrui parc^ bimuSjiniqua cnim illius, iniuftaqj imperia fufcipicmus, dC exequcmur, quod eli, ut feruientium tyranno,non ut parenti obcdiaitium miniilcrium. Si uero fpiritum noftrum cum Dei fpiritu copulauerimus, patrem nobis nere nofcemus cffèDeum, ctenim illius mandata,atque imperia omnia nobis ad falutcm,ad Ixtitiam, ad uitam effe experiemur,ipfiusc^ indulgentiam erga nos intclligemus, Quac Dei nobifcum, ut pauris cognatio ex fide christi nobis peculiariscft.NancjIuda:i,quiutrun(^
Deum,ö(l mundiUTi adfcifcebant,duosq?fibidominos confula mente commifcc^ bant,magis tamen erant filij mvmdi,quàmDci,Etcnimmundum quidem amabant ipfum,appetebantc^' cius bona,atque in illis frudum uitae conftituebant: Dei autan metu SC timore ad fuas fra^nandas cupiditates adducebantur. Ideo cnim uercbantur, se cauebant Deum la£dere,ne ab eo terrena poilèflione priuarentur. Scd tamen quo^ niam & ipfi fpiritu Dei cdudi ex Aegypto, SC in folitudinc cuftodici, SC lege inlrrus <fti funt, ne de eis quoque intelligeretur filios Dei, ficut nos fumus, item illos ellè, quoniam ipß fpiritu Dei quodammodo dudi funt.ldeo fubiunxit Apoll:olus,nos non accepille fpiritum feruitutis rurfus in formidincm, fcd accepillè fpiritum ado^ ptionis,inquoclamamus,Abbapater,quacadcm geminata paterna appellationis uoce,in Marco ad patrem utitur i e s v s, utrunq; nomcn patris eft,altcrum Sy^ ra,Hebrajacp3altcrum Grxca,8(l Latina lingua,ut Deum communan patrem omni# buscflèoUendat. Acnos quidem in quotidianis nofiris ad Deum precibus pri;= mo llatim cfFatu patrem illum inuocamus,ab ipfò i e s v Chrifto admoniti,ac cdodi. Sed S*; affedus quidam animi eft interior, qui Deum non folum nominar libi, fed cognofcit etiam patrem. De quo etfi hefternodienonpaucadiximus:ta# mcn hic quoque aliqua diccnda funt, ut uirtutcm fidci noftrx, 8t beneficia i e s v CHRISTI fxpius nobis in memoriam reducamus. Pater quidem ergo omnis bus nobis Deus eft,quatcnus fèmcn cognationis,cum ilio in nobis obtincmus, quód ad fimilitudinem ipfius fuimus creati. Sed SC Adam pater cft omnibus no? bis, quòd naturam noftram , atque fubftantiam hunc animalem uidelicct hot mincm totumex illohaufimus, Eft cnim ita de eo fcriptum:Et fadus cft pris mus homo Adam in animam uiumtcm. Homo igitur animalis,hoc eft, qui ani# ma,e<: uita tantum iiititur ^cuius omnia officia funt ad cum finem,ut hanc uiV
tam
tam mortalcm cuftodiat,illius terreni hominis Adac, ut ipfc adCorinthios Pau^ Ins fcribit, filius cft, qui ièmcn prxftantioris lliac cognationis cum Dco, aut non at? tcndens in fcmctipfo, aut dcfpiciens carni, dC corpori fefc fcrendum totum dat, illiscj; füucndis cxplcndis omncni diligentiam adhibet,qui luiiufccmodi homo morti omnino addicìus eli:,lic moriturus ut non unquam amplius talis cxurgat.Scd in ipfo hominc pofl: aducntum adultce iam rationis,li diuinum (cmcn illud £c cognas: tio cum Dco fucrit animadua'fa,£<l cognita,fl:atucritc^,qui animaduertcritJDeum pa trem recognorcerc,8^ in ilio Ipcs fuas ponere,tunc duplex illi uia, ÖC ratio propofita erit,una in lege Moy fis, altera infide c H R i S T i. Lex iVloylis Dcum he patrem colentibus eum proponit,ut non ipfum tamen filiis,ncquc illius non ui(à,&:; lenhbus non percepta bona,lcd ea,qux fentiuntur,5Lcernuntur ab co optanda elle doceat,at;: que ut cor um adipifcendorum authorem libi Dcum uelint ciic,illos admonct, quem patria quadam indulgcntia erga eos prarditum fufcepturiim illorum curam,täquam hliorum patrem pr^edicatjSd in promilTàm terram mel,&f lac flucntcm illos deducìu;: rum,pluuiascj; illis tcmpelliuas,fi<[ frudus annuos produclurum. Atque hic primus aditus efl:, atque ijigrellìis ad tribuendum Deo honorem, tanquam patri, propter quam caufam in ucteri fcriptura ludxi Hlij Dei fxpenumero appellantur, 5C quidem ab ipfo imprimis DeOjUt cum aitiEgo dixi,dij eitis,&[ hlij altiilìmi omnes. Vcl cum. Ego filios gcnui,£<; extuli,primogcnitus meus Uracl.ldcm quoque Moy fes ad pò;: pulum arguens,5^ incrcpans,Dcum qui tegenuit,dereliquill:i. Et Malachias;Deus iinus pater omnium ueIirum,quod in perfona Dei Hieremias;Patrcm uocabis me,inquit. Vel cum Dominus dicit deitirpcDauid,EgoeroiUi in patrem, & iplc mihi in filium.Iud^ei quoque Christo de femctiplis: Nos unum patrem liabe^ mus Dcum. Ex quibus omnibus manifcftum fit,cos filios Dei .iam rite nominari,qui Dcum unum autliorem fuum agnofcuntj&Iuenerantur.Sed utfcStingit in pueris,qui ctfi parcntes fuos noucre,illiscp blandiri,5L habere honorem didiccrunt; no iu tamen agunt parentum caufa,ncquequód illorumuoluntati pcnitus udire ciic ùbtcmpc? iantes:(èd ut per cultus illos,ac blanditias aliquid cai uiii rerum à parcntibus confe;: quantur,quas ajtas illa concupifcitjpropter quam caufam ctiam mctu,&: minis cocr^ cendi funt,ne affedionibus illis indudi,in praua fortalle ftudia incidant,&i malis mo ribus imbuantur: Sic accidit ludaeisjut illum fpir itum Dei,quem ad Dcum imum co kndum, cognofccndumc^ accepcrant, non in amore acciperent, fed in mctu, & for^ midinctideocp fpiritum cum fcruitutis appellar Paulus. Amare enim uere non potc^ rant Deum,quem idcirco amare prxfcfercbant,ut ea,quaf magis amabant, aliena ab Deo,atquc diuerfa,pcr eum confequcrenturÄ in iUis iphs cxpctcndis ac potiundis, qua: amabant, ne grauius ruerent,proximumcp f^epe allidcrent,po:nis erant propo# fitis,miniscp coò'Ccndi.Filij ergo illi Dei,(ed tanquam pueri eftigicm l'olum Dei in^ choatam,ac rudcm in feiplis deterentcs,qui fi poltquam uiri fadi elìènt, animo, čC ftudijs patrem uoluilTcnt imitari, atque illi pcnitus fc conformare, čC traderc, ncque extra cum aliorum haereditatem bonorum ex alijs parcntibus confiituifiènt qua'^ rerc,uerum & integrum nomcn filiorum f'uiiTcnt meriti. Non cnim puerili aflèdii quodam,fcd ftabili, grauiq? iudicio Dcum patrem pcrcoluillcnt. Et quoniam ad häc fpem,huncc(; finem alebantur de principio ab ipfo Dco, atc^ inititucbantur, ifatiin à primo filij uocari ccrpti funt Atque ideo Paulus conditioncm nolìram ab illoi^ con ditione fciungcns,ait nos n5 ita accepillè fpiritum Dci,ut is nobis ucluti leruis ad ti^ morem,formidincmc^ fit,quemadmodum quidc ludasis fuitifcd ita acccpillc,ut inge# nui,ö(! liberi in filios Dei adoptati paternx una nomcn neccflitudinis,£v^ amore,ac iiui <flitatcm eam,qux ci nomini debcatur,fufccpcrimus,atqj ut in his aJoptionibi:s,qu^ Inter homincs legibus fiunt,qui ex uno genere adoptaturjin aliud gcnus emancipa-: tus à priore patre in altcrius träfit potefiatcm,nomcncp nouum krt, mores, gente facracj; commutar,fitq? rotus cius patris,cui fc dcdcrit adoptandum. Se ex co iam de;; pcndet,bonorumcj; illius expedat haereditatem: ficnos dimillò patre mundo, gcnus Adac rcijcicntes renuimus elle animales, illamc^corporcorum,£Ctcrrenorum bos norum haereditatem, qua: ab genere ilio nobis ucniebat, vepudiamus, Sl abijcimus,
folaq;
folacp ea bona expc(fiamus,qua: ex Dco,&^ ab Dco promifla nobis funt.Ita in nouani familiaiTijnoiium nonKn,noua:,ö^ a'tcrna: harrcditan's fpcm traducTti, ubi no amplius tcrrcni,fcd co:lcftcs,nùn in patrimonio corruptibilijfcd in nunquä intcrituris bonis, fpc,&l dcfydcrio inhxi fumus:tum ucro Deum nobis appcllamus patrcm, tum opti? morum fìliorum charitatc,& ftudio erga illum accéfi fr učlus cos pictatis noftr:c iam in hac aita capere incipimus,qui tali parente digni funt.Nam hoc primum amore,S^ fpiritu altiores cfricimur,8(: c communibus iftis humanis ftudijs,8(^ appctitionibus in coelum longe cminanus,pacatiq; ÒC beati nihil intra nos fentičtes,quod inteftinx illi laetitiac ofticiat,hafrcmus contenti in ipfo complexu omnipotétis Dei.llle uero in Tuo fando fpiritu nobifcum femper eft,8<l fefe nobis demonftratjtcgnumcp cocli in animis repracfentat nollris, Qiiod ipfemet in Luca teftatus dominus cft, iam intra nos OC in hac uita effe,in qua quidem lìatus noftri beatitudinc,in quo animi gaudio cóuerfì ad Deum creatorem noftrum,5^ patriam illius indulgentiam erga nos,ueritatemc|; eius bonorum,ac admirabilem frudum illorum,in nobis intelligentes, clamamus amoris iioce,atque cordis,0' pater,pater,ó ucre patrium erga nos animum, atque amorem gerens.Ét quidnam eft prctcrea,quod ab optimo patre OC eodem patre omnipotente aut fperare amplius,aut uero etiä optare debcamuscErgo is fpiritus, qui nos in hüc fenfum rapit,qui ponere nos reliquas mundi curas,&:; fperare in folo Deo iubct, qui bona illius nobis indicat,atque impertit,qiii beatos cotentos iam in hac uita facit, idem ille ipfe fpiritus Dei fandus,qui Sd ip(è Deus teftimonium pvarbet fpiritui no^: fìro indubitatum,atqucccrtum,quòd fumus Blij Dei,quando ab ilio patre noftro fic tra<ftamur,ut amantius,indulgentius,libcralius tradari nequeamus, cuius quide fpi ritus diuini teftimonium fpiritus nofter,qui illi eft coniuncìus,&!: adhacrés fic accipit, ut fcfc gerat pro filio Dei,cuius tantam erga fe cxperitur indulgétiam, ut pra: bonis animi,qu^ ex ilio poUidct mundum,5<I mundi bona,qua'cunqj lingua nucupare, aut libi poteft cogitatio dcpingcre,täquam cccnum omnia ducat,8<^ in uno ipfo Deo cti3 nunc hic uiuens,öd terrcnis affcdionibus etiam mmc pulfatus,conftituat fummä om^ nis felicitatis fuac:qui fi perfuafus eft,habet^ cxploratum fe filium Dei elle, tati fide teftimonijjSč tot donis teftimonium comprobantibus adduduSjCidem tefti profedò crcdct,fc cum filius fìt,hacrcdcm quo£^ Dei forc,atque eorum bonorum ha:redč,quo rum hxreditatem maiorcm fuum firatrem Chriftum:iam adijllè crediderit qu^ nimi? rö bona ea funt,ut furredurus homo totus è mortuis, futurus deinceps fìt immor talis,idemcp in coelum afceiifurus,8i ad dexteram Dei'iìt cófelTìirus: ubi enim caput ibi ^ corpus manere eft neceflè propinquum lìmiliter,8<I adiundum Deo,non quidc pari dignitatis xqualitate, fed in capitis fui maieftate.Porrò auté caput noftrum eft Chriftus.Credet ei'go 5C confidet certo fpii itus nofter fe ita hxredem foreDei, ut fit coha:res j E s v Chrifti.
Siquidem una patimur uti una SC glorificemur,Reputo enim quòd non dignae funt arrumnéc pracfentis feculi, ad eam gloriam, quac debet rcuc^i lari in nos*
s I o,v J DE W,inquit,noftrxfideiprofeffi'ocft,uelIcpaticnChrifto,utadcande cum Chrifto gloriam etiam una prouehamur,ac ne nos perturbet mentio paticndi, fpcratamcp illam tot bonorum Ixtitiam incommodojjz coniundione diminuat, fubü iungit ftatim fapientcr,£<; prouide reputare fe,hoc eft fubducere rationem, tacere fummam,quemadmodum tacere foliti funt,qui calculos,8^ numa-os in fummas colli gunt,quod eft perpendere ex utracp partCj&d :Eftimare.Qiiid cft aute, quod reputetc* nempe hoc,quód omnes huiufce feculi molcftia?, omnes zcrumnac, incomoda omnia, qua: cü Chrifto à nobis fubeantur,no funt idonea ad tantü promerendü, quantö illis incomodis pra:miü propofitü cft:quädoquidc colleda,6Č coaceruata in unrr,fi in con tentionč futurae glorie deducätur,illius loge magnitudine,8d felicitate fint inferiora. Qiiod idem ipfe alio loco,Qiiod nflc nos coterit excedens leuitate,inqt,a:ternä excc dentò grauitate gloria cóparat nobis no cogitätibus ea,qug uidetur, fed qu^ n5 uidČ tur:atcß hoc eft f pe attollere animü, diminucrc cade opera labore, Qiiid ucro num
patimur
patimur omiics cum CHRISTO qui in liane fidciii ucnimusc' patimur cnimucro, qui li ctiam non in uinculis, ÒC plagis, ÒC in omni corporis laccrationc, ac fupplicio c h r 1 s t j fìdcm conftantcr prohtcmur, ncque incruccm tollimur, hcut illcfuic liiblatus, co iplb tamcn, qirod Òé ad ifta parati animo, fi accidat, fimius, OC in mcdijs mundi cupiditatibus, arq? curis fuftincmus quotidic preelia pcrtcnrantiü nos S>C do^ lorum,2^ uo!uptatuni,att.j{ i cogicationc Dei tranfduccrc ad fé nitcntiiS, hisc}j quoad liciCLim cftjOblilhmuSjSi^ rcpugnamus,gerimus ipfi quoqj cruccm noftram, ÒC abne? gantcs nolmctipibsjnoftrumcp gcnus priltinum contcndimus, öd adnitimur, ut cffi^ ciamur fili] Dei. Et quoniam longo iam procelTu fpiritum uchcmcnter cxtiilit Paii^ lus, cumcjj habere teltimoniuin fpiritus l'aneli, quòd Rlius Dei (it, dillèruit uitam^ ex co pendere uno,8d bonorum Dei hxreditatem, futuramcj; gloria paratam illi elle dixit. Corpus aute òC cameni in totu abieeillè uifus eft, ne qui forte fufpicetur nihil iftam partcm apud Deuni honoris habituram elTe, ne».^ ad immortalitatem afpirare Cam poHè,ob hancc^- caufam ncc tantum futura illi gloria: fortaflè defcratur, quans tum opus ell,5<^ corporis commoda minus contemnantur,ueluti quod iniquCjatque iniuria his pra:fcntibus priuetur bonis, lì id in pofterum tručtus nullos cocleftium illorum bonoi^ eli peicepturum,reucrtitur Paulus ad confirniandG,corpus quoque nortrum nobiicum una futurum inimortale,£<l bonoru eorundcm cum fpiritu pai ti^ ccps,implicate ille quidem,&:^ contorte,fcd tamen ut accurate, &ifubtiliter intuenti^ bus, hic Pauli inhoc loco intelligatur cireienfus.Nunc eius audiamus uerba,
Vchcmens cnim cxpecftatio crcatursc reudationem fìliorum Dei expe^ ctat.Nam uanitati creatura lubiccla fuit,non fponte, fcd proptcr eum, qui iubiccit ni Ipe, quod & ipfa creatura libcrabitur à fcruiVute corruptionis in liberiatcm gloriai hliorum Dei,
VEHE w ENS expeJlatiocreaturar, inquit,hocuocabulü«7iin?, quod nosca^^ terorum opinionem Iccuti crcaturam tranftulinius, melius noftro iudicio conuerte^ remus fabricani,habenius quidem uerbum uerbo par condcrc,quod eft gr^ece ktì^Ìì» idq^ in corporeis potifsimum naturis. Si rebus ufurpamus : fed quoniam uocabula, qux ex eo uerbo ducuntur,ut conditio,ut c5ditura,iiicidercnt in alienos lénfus,men temcp legentis obturbaicnt,conditionis loco fabricationem profcrimus,cuius uerbi uis cognata tamai eft priori uocabulo, atque propinqua, Igitur his,ut dico,nominitf bus ad corporum naturam utimur ,quibus creatio ut longe comniunior eli, iie fere ctiam eli Ipiritualtor.Creare cnim animas Deuni reeìe dicinius,códcre, aut fabricari non ita dicimus.Scd quod «ti'ots inhoc loco pro omni co quod fabricatü àDeoeft, hoc eft pro ccelo,terra, elcmentisq; accipicnda iit, quorum una cum gloria hliorum Dei lit tacienda iiouatio, quando ifta proptcr hominem cfteclajSC fabricata, hominis ipfaquoqj conditionem in utrancg partcm fequuntur, ut laborante co laborent, bi pacato quietura tint, multa hic preclara dicuntur à fanctis uiris, quali nos ut adhortcntur acucndas elle nobis uires animi, ut tortius certcmus, quibus nó pro no bis lolum, icd tanquam pro aris ac focis lit ctiam decertandum.Siquidé in illam pcr^ petuam gioriam per paticntià,tolerationemc|; ccrtaminiim polka introduci, òi ter^ vani peccato primi hominis execrationi traditam,5č coclos lenio,laboricpdeltinatos, de quibus Icriptum eli,quòd omncs tanquam ueltimentum ucterafccnt, SC lìcut ami cìus mutabuntur, in nouani,5i'perpctuam pulchritudinènobifcum limul rcftituc? nius.Scd ego in cani nicntem inclino potius ut de fabrica corporis noftri intelligent dum putem. Nam dC cccli ante peccatù Adic currcre circumcirca, & Te uoluere in# lhtuerunt,Sxl fcracitas terra*, ac carterarum rerum opportunitas non tani libi, quam nobis in laborcm eli; uerlh. Atque ut ea ctiam itafe habeant,nce cnim inhciamur, ne nos ijuidcm, quin cuncta in lèculoiv tini, Se in aduentu magni Dei nobiTcum una nouanda, in potiorcm ftatum cómutanda lint:tanien arguméta futura: immorta^ litatis noUra; niagis ex iiobisnictiplis, Svi i)s, qua: in nobis expcrimur, èi lèntimus,
Q, duccndu
duccnda funt, quam ex alicnis,ac longc diTsitis rcbus.Itaqj St hoc uocabulo Marcus inEuangelioprohoministantumconditionc, &crcationciiiliscft,quai E s v S di^ fcipulis praccipit m ilio, ut cuntcs iii tnundum omncm pra'diccnt buaiigclium omni crcaturaj,quod eli ttoV« th xTi'jw.InquoiUudquoqj apparct&cxirn't,qu:enobis maxime adueiTaria funt ad uičloriam,palmamc|; contcndcntibus, & qua* muincibi^ lem uidcntur habere uini impedicadi,aicj' obftandf, polle ca no Jifticiliter à nobi's fu pa ari, quando nobifcum ipfa quocp ad eandem gloriam immoi talitatis afpirant.Sic l'gitur fe habet uerborum irtorum intelledus. V ehemens enim expedati'o creatura: hoc eft fabn'cx, 8C illius in nobis partis, qua: condita corporea eft, ipfa quoc^ expcs dat, ut accipiat rcuelationem filiorum Dei, ut particeps etiä ipfà fit, ut eandem im;: mortahtatemcómunicet. Eft enim	compolitum uerbum ab expcdan^
dOjS*^ capiendo, quod eft quali hiare expedando, ut accipiat, Rcuelationem autan, quoniam arcanum confilium Dei de eleclis fuis in ilio extremo iudicij die omnibus reuelabitur, òC tunc palàra in mediu omnia proferentur.Atq; hoc uerbo (ìc politum ab Apoftolo eftjCxpedari à corpore noftro eandem immortalitatem, cuius quidcm expedationis ratio cómunior illa fit, nihil eft efrccftum,8d in natura c5ditum,quiii etiam fi non ratione,8čconlilio,at tacito tamcndefyderio ad melius fcmpcr fpcÄ't, SC moueatur.Verum cum altera ftatim exiftat quarftio, qui pofsit corpus immorta^ litatem appetere, quod ad ca omnia potius propcnfum, prarccpsqj ik, quarlunt pcs nitus contraria immortalitati,ut eft teclus Apoftolus,& munitus, omnia fubito cir# cumfpc(fians,& prouidcns, occurrit è ueftigio qu:erentibus,&(l anteuenit, diccns ift3 ipfam fabricam partis fenfibilis in nobis, corpusjcarncmqj uidelicct, non fponte lua fubiedam fuiflè uanitati, fcd propter eius crimen,qui illam fubiecit, hoc eil propter Ad^^E crimen,qui obct^^entcm illam primo rationi, ex ca immortalitatem haurire in fc paratam,l'uo peccato, 5C uitio deiecit ad corruptionč. Nam uanitatcm lioc loco Apoiìolus, uana cai-nis dcfyderia, dC cupiditates inancis uocat, quae fruc1um,mor^ tem, de corriiptioncm affèr unt,quas alibi cupiditates nominar dcceptionis,qua: qui^ dem efBciunt, ut uanos filios hominum, mendaces filios hominum appcllet fcriptu^ ra, 2*1 immagine non in ueritate tranfire hominem confirmet. Etaiim fìmul ut ca« ro,quaz nullum fuum habet ordinis, nec rationis lumen ab illa in primo patre nollro cnm mcntc,&l ratione concordia diuulfa cft,necß quod cupcrct,cuiufmodi id cflct, co gnofcere amplius ipfa potuit,nccp in co ipfo quod cupicbar,m jdiim l'ibi,line con^ Ihtuerefuit apta. Sed fi uanitati, ac corruptioni ex co animalis homoaJdidus fuit,rctinuit tamen fibi fpem,8č illud infitum,atc^ occultum natura dclyderium non abiecit,felè cü filijs Dei in priftinam aliquando nobilitatem,8L uetcrc gratiam redine tcgrandum efiè, uel co etiam maiorem,quòd timc in ipfo Adam in ancipitijSC lubri^ co pofìtus poterat,8<l ftare perpetuò fi dccreuiffèt cadere,h hoc ci magis collibuif^ fet.Pofthac uero fi fuerit redintegratus ac repolkus, S^ maiorcm multo, òi in [icrpc^ tuü ftabilem gloria eft adepturus. Ab omnicnim tum penitus feruitute corruptio^ nis liberabitur: id eft, ab ea terrenarum cupiditatum feruitute,qu2e illiì conltricìuin tradit corruptioni at(^ morti,quibus etiam in Apoftolo uerbis iudicatur de fabrica corporis noftri fuilìe didum. Non enim coelum, ne(^ terra huiuiinodi corruptionis feruituti fic fubieda eft, uindicabitur igitur corpus nolhum à feruitute corruptio^ nis,8^ in libertatcm gloria: filiorum Dei liberabitur.Erit enim hominis animalis libe ratio,accefsio eius liberationis, qua ut fpiritualis,8(; tìlius Dei regencratus,uidclicet ex Deo, öd natus homo confcquetur, qua: tunc quidem fuerit libera Kfecuraglo^ ria,cum extra belli periculii,öd huiufcc uita: lapfus, in exurrcdione corporum pro^ pria OC perpetua pofsidebitur,
Nouimusenim quod omnis crcatio coiifufpirat, & congcmi{cit ufquc ad praeièns: ncque ea folum, fed & ipfl primitias (piritus habentcs, & nos ipfi in nobis l'pfìs fufpiramus, qui adopcionem in Hlios expcciamus rcdcm ptionem corporis nofìri,
Omnis
O M N I S crcatiouclfabricatioinhoclocOj&munoquoqjhoniinctotushoiTio, & in uniuerfo tempore totum gcnus humanum intcllfgitur, quorum utrunque fcif refe,& nollc afFirmat Paulus, gemere una ö^fufpirarehuius inucniendaj immors talitatis defydcn'o. Ac natura quidem res (efe ita habet, ut quod Paulus alioloco, fufpiramus, tnquit, dC affedamus, nolentes quidem exui, (ed fuperinduf, ut abfor« beatur mortalitas d uita, quoniam Tic facfli, atque conflati ex anima, bC corpore in unam rem fuimus, totum loc quodfumus, diligamus in nobis ipfis, incolume, ac faluum totum eflc cupiamus. Neque erit quifquam pertentans animum fuum, &C omneis occultos fenfus mentis fua: cogitatione peragrans, quin in femetipfo intelli^ gatferri nos amore, ödftudio conferuandi nos ipfos,atque ita conferuandi.^ ut nec partis in nobis, nec temporis iaduram aliquam libenter admittamus. Sumus quis dem CO animo, fi qui bene, OC recle fuimus inftituti, ut fi aiterutrum perdendum fìt, corporis pati, quam anima: detrimentum pracoptemus. Verum enimuero non eft piena, neque integra animi noftriconlolatio,ri tamenamifsio corporis faciaidafit, hoc deiyderium adipifcendae dC fruendas immortaIitatis,ita in uno quoque homine infìtum eft, ut ncque obliuione, nec contrario ßudio, aut ratione unquam ulla pofi fìt auelli, quod inalijs rebus, quas inaniter, &C temere cupimus, nec pofllimus ullo modo adipifci, facile eft prouidere ratione, ne cupiamus aduerfus quidem totam hominis immortalitatem, quominus ea optetur, anheletur, non uis, non fuafio, nonconfilium ullum,nontemporis longinquitas,non ftudiorum diuerlìtas po;: teft, non denique ratio, non cuiusqua authoritas obftare, & prohibere . Qiiod uu^ dium fi innatumnobis ufque eó eftà natura, ut nequeat deponi,neillud quidem fiü mile, aut affine ueri eft, fruftraid in nobis, nequicquamab eadem natura fuiftè fnfitum. Ad haec accedit ratio longe fortior, qux Paulo, nf)bis in Deum rite eres dentibus huius eiufdem rei fcientiam corroboret, quòd omnes, qui Deum quoquo modo cognor ut, ÒC ab eo funt uel infpirationibus &i nuntijs é coelo mifsis uel Moy^t fìs lege inftručli, atque edocfli, cundi in hanc fficm terrje mandati, dC in fepulchris conditifuerunt,tanquamdenuoreuiduri,nequcamplius poftea in mortem eflcnt recafuri, fuerit licer Saducaeorum facflio quaedam ^ud Hebracos, quac fuftulerit rej: furredionem,0č Paulum de eadem re Athenis dilTerere incipientem philofophia kf-rifèrit, fintcp etiam nunc quäplurimi, qui corpori uni excokndo, bC faturando neglc da fide immortalitatis adhibeant curam:tamcn aliud in iftis lingua,atcp morcs,aliud mens ipfa intus,fì cofulatur, exclamat,prxfertim fi ea aliquo pado facrarum rerum, rationum uel folis auditionibus fua itimbuta.Eftenim in lob, eft in prophetis, OC dcniq; pene in omni fa iptura: contextu, de furredione futura corporum am':s maduertere. Horum porrò pracdicatio, & expedatio aliorum fi non uana, fed uera eft, ut quaeàfummaDeiueritate profecta, &infpiiata fit,fcire iam poteft Paulus, & cum Paulo omnes qui Deofidcm habemus cundum hominumgenus inhac fpe fuiffè corrùptioni, bC morti ad tempus addidum, ut extremo in tempore confurgat ad uitam,nec mortem poftea amplius unquä oppetat.Nam aut qui hoc ex Dco per^ ceptum habuerunt,certi fpei Tua:,öd furrcdionis,intclligcntesq; quid fpcrarcnt,tans tifper naturae, &C morti conceflcre,aut fi à tanto dodore nó fuerunt moniti,nullamcg huiufèefpei curam,nec cogitationem in animis fuis uolutaueruntioccultum tamen naturo:, èc mutum immortalitatis defiderium abdicare à fé non potuere. Qiiare gc: nus omnchumanüjöd quod mortuum eft iam diu,öd quod uiuit,fufpirat uniuerfum, Sč anhelat ad hanc immortalitatem eamc^ ad totius integram hominis, non alicuius certa: in homine partis,ut dC totum genus, di homo totus ad incorruprionem, & ui# tam recuperandam contendat. Et quoniam de animo erat perfuafìbilius,dc corpore magis ambiguum,alio etiam ualidiore inter luuos utitur argumento,quò ÒC animus ipfe corpori,öd teftimonium fpiritus fàncìi huic de corpore fpei fubuenit,öd aftipula^s tur. Nonfòlum,inquit,hxccómunis eft totius human:e fabric;^,creationiscpexpc^ dario,reuiuifcendum denuo clTè,&d immortalem deinceps uitam agcndumifed öd illi qui fpiritus primitias habuerunt, quod eft intelligendum de patriarchis, öd propho; tis, in quibus primò cccpit operati fpiritus fandus, öd nos ipfi, in quibus idem fpi«:
2 ritus
ntus afsidiium libi iam domicilium conftituit, qui non pn'mitias tantum, fcd mtc^ gram mclìèm fpii itus fandi pollcdimus, quibus illc nonlùlum fiatu, fcd fiamma, dC luminc amorcm,&L cognittoncm fuinma: ucritatis infudit, qui adoptioncm in (ìf iios Dei iam ex parte nacti pkniorcm etiam pofthac, 0Č illuftriorcm ciufdcm Dei haercditatcm cxpcdtamus. Hoc cnim libi uclle iam diximus	quali cxpc
cflarc interim accipicndo, nos inquam, qui plenitudincm fpiritus ex Deo haulimus, quem habemus intus omnis nobis ueritatis certifsimum èc iponforem, tclkm:ru fpiramus item ipli, expedamus redemptionem corporum noiìrorum, quod non faccremus, li hxc nolìri pars, non ad obtinendam perpetuitatem, ipfa quoque nata, factacp exilieret. Ac nequis lioc tantum dicat Iperare elle, fpe autem noflra falli, di decipi nos polle, rcfutat lìatim,fic inquiens;
Spe cnim fcruati fumus : (pcs autcmcum cermtur,non clR: fpcs^Qiiod cnim cernit quis,quid etià fpcratC quòd fi! quod non cernimus, fperamus, per paticntiam expectamus»
E A s P E S, inquit, qua: de prarterito pignus maximum nobis dedit, non (è c(ìc fallacem, ut per quam fpem, falutcm lìimus adepti. Nam à primo cum credidimus Deo per l E s v M CIn ilìum, SC fpes nollras à mundo auferentcs, in ilio omncs col -locauimus, 51 fiximus, liatim mercedcm fpci nolh-.k accepimus lalutem nolh am. A' fèruitute cnim iniquitatis, & mortis ad uitam,5«liuftitiamDei tuimus transla# ti,ingenuscj;, 6l nomen hliorum Dei ucnimus. Illa igitur ipes, qua: nos, ut alter ait Apoftolus, Pauli confors, atque collega, regcnerauit inIpem uiuam, t;mtumcjj nobis bonorum cum iiromitteret, plus etiam dedit,ut qux dignitatem luimanx no bilitatis,quamomniuuio,&lculpa contaminati homines amilèrantjcum fè refti^ tuturamiUispolliceretur,ultroDcos ipfos, Deihlios cffècit,Illa inquam fpes, de futuro nos profeclò non fallet iam tot rebus, St argumentis nobis explorata, dC pcrfpecla. Sicuti non fefellit ne tunc quidem, cum ad eam nullo adhuc certo oblidc illiushr-mitatisindudiaccefsimus, Atnunc pofteaquàm per eam noftra: illulìra-tx mcntes, SC cognita omnis ueritas, commerciumqj cum Deo, BC cum fpiritu fan« cto nilutis,&l beatitudinis noftree nolìis initum eli;, quid cfl: uel quod minimum du^ bitcmus,quinhancquoquc immortalitatem integri hominis ex corporc, animocp conllati, quam pollicetur nobis, lìt prxftatura : modo patienter, Svi cum tolerantia cxpedemus,t]uodciì: proprium eorum, qui inDco,6c rìde Dei hrmiter lii^rentes, fòlantur ipe illa cxpedationcfuam, Nanque 5C qui expedant patienter, qui im# paticntes funt, omncs quidem in uitam perpctuam cum corpore limul funt rcdifci^ tandi. Sed illam folam immortalitatem, ÒL ucram uitam fcntit Apoftolus, qua' ele^ dis Dei futura eli. Hi cnim immortalem ucre uitam: qui autem à Deo damnati, SC repudiati fuerint,mortem potius immortalem funt inucnturi. Spes igitur in fpc^ rande,atque cxpedando patientia fufcipienda nobis eli:, quando nec fpes quidem ampliusellèt,lìquod fperamus,id iam tencremus . Atque ut animaducrtas alti-tudinem Pauli fen(brum,Scl quamobrem liane fpci difputationem intcrpofuerit,pcr;; fpicc tute, cum animo tuo confydera, ut intclligas non elle locum calumniani tibus ad liane intirmandam fpcm,cuius probationcm in hac uita, non modo confe-qui, uerum nec deliderare quidem polKimus. Si quis cnim contradicat, alìèrat fpcrarcnos nana, ÒC cxpedatione nofìra decipi,ncmpc id ita dicat, quoniam utrum fpes ilta aera fit, an ne falfa in hac uita cupiat ex perir i,argumentacp ucritatis de liac fpe exhis,qua:hicapparcnt,S(lccrnuntur,duccnda elìè conllituat.At hoc nihil cft, quod minus optari pofsit. Cupias enim una li iftud cupias, & uiuerc, dC nior^ tuus elle. Dum enim in hac uita fumus, in a-nigmate fumus,&: tanquam in ima^ gine,ac limulacro ambulanius,cundacp fclicitas,S<; beatitudo noftra fpcfutura: iiita: continctur.Qiiidcrgo optcs huiufcefpcifenlibile argumentum,cum li iioc obtincas, quod optas, amplius ipfe fenfibilis non fis^ Itaquc fpcni quidem iflam con tcmncrc,5^ pofl mitterc, atque ad cxplcndos fcnfus totum confcrrc te pofsis. Argu#
mentali
mcntari autcm contra camcxhis ccrniintur, aut tcfiimoniiim flagttarc cci j: tum,quodillamtibi ex(enhbiis contìrmct, nullo modo pofsis, quin continuo re? pugnantia dicas, id quod aftìimas, fìmul ctiam intìcicrc . Ac qucmadmodum fi? quisman'nos fluclus folidam tcnam cupiat clic, ita taracn, uti tìucftus nihilomi^ nus fint, ipfcc}; ab ilio nauigandi motu, £<: gcftationc non dcla atur, is huius fui of ptati nullam itabilcm S^conllantcm habcat rationcm Jcd iibimctipli contrarius, &Ü rcpugnanslìt:lìc qui futura: uita; fpcm exhis qua foihbilia runt,uolunt coms: probari,hi 8ilčntirciimul,£<^nonrcntirc quoddcfidcrant,uolunt.Qiiandoab o^ mnifcnfu humano,ifto uidclicct,SC mortali aut fpcm, aut te abclfc ncccHc cfl:,fì fis huiufcc fpci Icnfum aliqucm pcrccpturus , Illa igitur tibi argumenta ipci nofirac fidcm l'aciant,qujcex cadcm fpc duda funt,quam cum uidcamus in eis rebus, tjuas in hac uita polTumus cxperiri, promifsionis luce fidcm nobis prarftitilTcjquòd rcuocauit nos à peccati morte, òL in iulìitiae uitaminlìnuauit, cxcp aducrfariis Dei, 8lhoftibus cfFccit ciushlios. Cum,inciuam,uideamusIpan noftramiiiDcum tot nobis Si tam prarclara promilTà cxpleuillc,candcmccrtó confidamus ca,qux adliuc faperfuntjqua:in alterai« uitam refcruata nobis funt,etiam expleturam, cum horum prarlértim, qua: iam potiti (limus, illa qux cxpcdamus, quali comi^ tatusquidam, Stappcndiccsclìeintelligantur. T V M 1 V L 1 v S, proh Deiim^ mortalis fidcm mi hatcr, inquit, Qiiid dì nobisdchoc hominc diccndum ; utrum cum ex humano, an ex cocleiti magis ordine lìatuamus e" qui tantos curfus cogitai tionum,tantainuolucradiuinorumconiìlioruiTi in tam paucis ucrbis conftringat, alliget, & cum breue fpatium progrclTus uidcatur ,coelum, tcrras,£C miiria pcragraritrQiiod porrò pclagus doc'trina:,qux uis inaudita coelcftis fapicntiac non in his ucrbis indita, Sdimpreflaeftcoftcndit pene digito nos elle hlios Dei, teftcs adiiocat omni fide dignifsimos : quippe illos ipros,c]urplane nofcimt, intcl;: liguntc|,'ueritatcm,rpiritusduos uidclicct, illumDei, qui elt ipfaueritas, SCno ikum quatcnus cum ilio copulatus eli, hoc cft cum ucritatc Dei Jia'ixns atquc con iuncTrus, Atque in tantam nobilitatcm, gloriarne^ fublatos, gcrcntcscj; Dei cogna? tionem,atquc nomen,rcuocat nos deinde adrcfpicicndam conditioncmhuius ui? tae,quaf addida lìt laboribus , incommodis^ perferundis,in quìbus nos ucrfari acquo animo dcbcamus, 5C ad cxcmplum, ac imitationcm c H R l S T 1 Icfu ccriun^ nas, èC dolores hic libenter pati, ut cum ilio quoque un.ì candem poftca gloriam adi pifcamur, Tum deinde conuerfus ad dcmonftrandam conditioncm noftri corporis, quod fragilitati, ÒL morti uidcatur rcliclum, immortale illud quoq; fore confiimat, à in tempore reuclationis glorio: hliorum Dei,ctiam ipfum ad uitam perpetuam rc^ Ihtucndum ellèdicit, atcp in una re utrancß rem expcdit: £č ut nos hituros ex omni parte oftendat immortales, SC ut animü augcat,hduciamq; corroboret,pollè nos cor poris OC carnis cupiditatcs uincere, cum ifìa quoq; pars noftri in ciufdé cxpcclatio^ nc,ac dcfyda io fpci nobifcum,2<! cum fpiritu noftro cófaitiat. Non enim pergraues cUc aducrfarios,inicr quos de fummarei conuenire cft licitum, Atq; ad hanc corpo^ ris probandam immortalitatc, huiufccq? immortalitatis fpcm non ex his rebus, qua: ccrnuntur, confirmandam, cum id fieri nulla ratione polsit, fcd ex cadcm fpc admi^ niculandam,ut fpcs Ipei teftimonio,S:^ certo documaito Jit,parsq; iam adcpta expes: datac par tis faciat fidem,tot,£č tam dcnfa aliud in alio intcxit argumenta, ut alTèqui hominis pene fcnfum cogitatione noftra nequcamus. Ac uidcoequidcm al/ter iiarc nerba ab alijs exponi.Scd ego tacile fufcipio rationcm iftam ruam, crcationcmcp, uel fabricam potius,ut tu uis, ac recìe quidcm, mihi ut uidetur, de iplò tantum honiiü ncintclligo,quàis corporeus, SC feniìbilis cft, quam noftri quoque partcm adirne mortalitatcm fufpirare nobifcum affirmanti Paulo credo, qinppe qua' h non aperta iioluntate,at comuni derydcrionature ad melius ipfa etià moueatur,ucterumq; pro^ phctarum,5:; fandorum hominu diclis atqj fcriptis,ac pra'fa tim A poftolis, Se pra:# conibus lumini Dei fidcm de hac re indubitatam habeo. Verum illud tamcn quaro de ipià carne fcilicet, dee}; tota corporis natura, qui non fit contraria, Sé lempcr ini> mica rationi, cum ad cxtrcinum ufque Ipiritum nunquam ca turbare paccm animi,
Q^ 3 ncque
ncque gcrcrc bellum aduafus rationcm dcfiftatc'quòd fì maior aduocanda cftauü thovitas, cur Paulus carncm concupilccrc aduciTus fpiritum, cur idem illfus fc non polle üimulos,ac moleftias propuilare ab feie dicit^ Cur dominus illam infu mam appellauitcncque h^edem regni fieri polle Iccpe telìatus eftc Cur illa in rerram, di mortem nos femper trahitc' cum ad coclum,£<l ad uitam exurgere cótendamusc Qiia denique illa ratione peruincit, ut maioreni multo hominum partem fuarum uanif^ fimarum laqueis cupiditatum allridam teneat, atque uincftamc'ßnon hoc malum eft ineius natura proprium, ut opprimat femper ödfuo decore fpoliet rationemc" Qiiöd lì hoc illi natura uitium inelt, quo paclo illud contrarium inefle poteft,ut na^ turaappetatetiamipfareuertiimmortalisc' v I T 1 V M inquàm,Iulicarmincft,fed non ut eft caro, nani fi hoc ita eflct, etiam antequam peccalìet Adam uitio infeda caro, Si rattoni aduerlaria fuiflet, quod non erat ea tunc quidem, antequam ad efum interdici pomi, ÒC neglecìionem diuini praccepti fuit deuentum, A t poftquàm ilio crimine corrupta ex priflina fua integritate decidit, ignoranti^ continuo tenebris coopcrta tota, S*I ius quoddam, ac arbitrium fuarum libere exequendarum appetii tionum libi fluite uindicans, eadem arrogantia nititur aduerllis maitem, qua mens, ratio primo extulit fefe aduerlus Deum. Sed & lì talis efteda parentis noftri cri^ mine, propter primam illam culpa: labem, in prauos fenfus,cupiditatesc^ efl: con« iecta : inlitum tamen illud naturar defyderiumnon potuit eijcere, quin cuperet ipfa quoque particeps elle honoris, atque ut ex euidentibus inanimo noftro fadis atcß cxemplis,illud occultimi in rebus qua: carent ratione, natura confilium melius deprelicndamus. Vidifti ipfe profedo, idqj farpius homines nino,atque ebrietati de^ ditos, qui cum in uno ilio ftudio curas onines fuas, temporac^ confumant,idcp fum^ munì bonum in uitai'flè arbitrentur, nihilo tamen minus tacitis interdum confo^ diunturftimulis,utinmediaipfa potandi alaoitate, ac lactitia ipfilìbi difpliceant, acmodeftorum S^fobrior uni hominum cupiant elle Jimiles : ncque à uino tamen propterea, crapulaci deJiftimt, fed plcnis poculis hilaritatem prouocantes,fèntiunt amarum quiddam in animo, quod fuauitatem illius laetitise infufèet dC imminuat, Atquehorum corrupta quidem uitio, öd confuetudine ratio pcrgit in ipfum de: decus, fcc^ in co magis quotidie, magiscp ingurgitar, ncque ea tamen fine cura, OC ftimulo,ac dolore tacito potcll confiftcrc, cum id quod ftudet, uult, fibi intclligat clic exitiofum.Simile quiddam niic in corpore, OC carne ipfà cogita inanimaduerfum l'Ili quidem,©^ incognitum : fed nobis, qui luminc, &C ratione utimur, perfpiciium,8č euidens. Illa enim corrupta, atque infeda prauitatis labe agit, èC contendit quidem omnia, qua: libi funt ad immortalitatem afpir anti, OC nobis,qui paccm,ac concor# diam cuperemus, infefta,atque inimica : fed tamen dolore quodam natura: neccHàs rio ipfa tangitur,nec inteftinu illud dcfyda ium aniittit,quin cupiat elle compos ini;: mortalitatis,quod quidem dcfydcrium, quoniam pro nobis eft : uitium autcm car^ nis, ac proefens eius contaminata: ftudium contra nos, èi contra ipfam carncm pugnemus forti animo,Sd pracliemur,tanquam in uniuerfum uidores futuri, etiam li in aliqua parte aliquando uitio carnis uidi, peccato fuccumbamus. probo ilta,inquft, Iulius,&^ rationem tuam accipio:fed quod reftare mihi etiam uide^ tur ad dubitandum, id ex te exquiro. Etenim fiifta futura: furrcdionis in carne quoque,corpore expcdatiocognitaludacis fuit,hanccp eandeni expedarc,5d cognoicere praecipuum prope eft fidei noftrx myfterium, idcp imprimis alle^ uat laborcm SC confirmat animum, ut pugnare, dC niti, & fperarc uidoriam ads ucrfus carnis uitium debeamus, quid ita illi aut refifterc carnis uitijs aeque ut nos, non potucrunt,quadcre (àtisante cftdifputatum, ^didum^autinciuflcni pes ne expedatione praemij non candem iph in Deum fidei uiam,8d rationem, quam nos inftitercC Qiianquam ego ifta dum pcrcundor, ad illud diuinum fidei no^ firx myfterium, quod hcftcrna die nobis patefadum eft, intucns reperto ftatini ho^ rum,qua: percundor,dilìblutionem.Illi enim lic reftitutionem corporuni fperabant, ut ad eafdcm iucunditates,cademcp mundi comoda, qux in hac uita facicbant niaxi^ mijtedituros in altera Ce cófidcrent, uxorcscg fuasjšč domicilia,2<: agros recupcratui
ros,De
ros. De qua fllonim fpc, atque opinione etfi non palàm eft, ncque difcrte in Moyfis lege fciiptum : tarnen ex interrogarione Saducaeorum, qua de feptem illis fratrilsus candem uxorc deinceps ducentibus,quid in refurredione corporum futurum eilet, dominum illi 1 E S v M fcifcitati funt,qua: fuerit ludaeorum mens, dC de futuris bo^ nis expedatio,liquido poteft intelligi. Qiii igitur bona hxc corporea dC terrena tans ti a:(timabant, ut frucìum in illis perpetuac uits ponerent, non pota ant illancin Iiac quidcm mortali uita Ik cótemnei e, ut mentes fuas ab illis ad Dcum penitus auo cantes facile refifterent carnis prafli^s, atcß oppugnationibus, id quod nos melius pofliimus, qui ö^ diuellimur in hac uita ab omni mundi fpe, iucunditate propter Deum,öd in futurum ccrleftia, non terrena bona expedamus. Ita illi ncque Hdcm in Dcum candem, ncque parem firmitatem animi ad refificndum carnis cupiditatibus inucnire potucre. Nunc lege tu, quaj fequuntur,
Similiter aute & fpi'ritus coopitulatur mfi'rmi'tan'bus noßris. Hoc ipfum ctenim,quod oraturi Deum fumus, quemadmodumoporceat, nefdmus» Verum ipfe fpiritus interccdit pro nobis gemitibus inenarrabilibus»
HAEC PAVLI fenfa unum poft aliud ipfius quidcm more loquendi ohku^ ro, &C implicito, cum difficilia cognitu fcmper funt, tum diuull'a ixpc, intei rupta, ut uix coharrcre polle inter fe uideantur, Scd nobis no tam ex ucrbis intcrdum cius, quam ex fpiritu,& mente facienda cft inter pr etat io, ut in hoc loco. Qiioniä enim de tolerantia, quam in illa fpe futurae gloria: luftinemus, fuerat iam liepius ucrbum fa;: cìimi, ut eamipfam tolerantiam fortius conftantiusc^' tcncamus,alio quoc^ lubhdio
firmaméto nos inftrudos demonftrat fpiritu noftromet,qui uota, prccesq; noftras Ita dirigiterga Deum, ut nobis tuta, &C falutaria poftulemus. /\tque hoc monftrato ad Deum deinde ipfum reuocat omncm noftram facultatem,8^ coafiiìcndijfiv paticn di. Qiiod ergo hic ait, fìmilitcr Si fpiritum opcm fcrrc inftrm/tatibus nofrr/s, in cam rationem intclligamus elle dictum, ut duplicem uim habcat. Nam quod fpiritus cu^ ram fufcipit infìrmitatum noftrarum, id eft,earum, qux funt ex parte carnis, ÒL cor^ porisjcum paulo ante pofitam rationem comprobat, corpus eiuidem gloria: focium tore nobifcum.Q^ui enim alioquin tantam de co cura fpiritus fufcipiat, ut QC redcm# ptionem illius fuipirando defyderet, OC in infirmitatibus, ac periculis ci opitulcturc' tiun illud quocjj efficit, ut hoc quocp fulti, munitic}; fubfidio alacrius toia antiam, dC firmitatem refiltendi capiamus.Nam quod fa:pe iam Paulus totum hominem in Icle alicui hominis parti componit,8L tanquä de duobus in uno,&.' eodcm loquitur,nunc hominem totum in fpiritu conftitucns,ut qua dicit. Nos in nobis llilpiramus cxpc# c'iantes redcmptioncm corporis noftri,nunc in corpore collocans,ut in hoc loco Ipi^ ritus opitulatur intìi mitatibus noftris,eft hoc quotidiano loquendi more ulitatum» Spiritus igttur utrunque facit, confirmat nos ad pcrpcticndü, £*! fcrcndum, quan^ doquidcm nos per paticntiam expedamus, di. fratcrnam de corpore fufcipit curam, ut id ab crrorum laplìonibus contincndo in uiam, fpemé}; inducat iure opranda'.atqj cxpccìanda: immortalitatis. At qui fpiritusC non enim de irto mediocris cit ciilccpta tio, Sednos millàs facientes controucrfias, quoniam id tantum proferrc, SCcftàri uo lumus, quod nobis fuppeditat, & infpirat Dcus,dicamus noftrfi hunc clic Ipii ituni quatcnus is tamen ad Dcum cöuerfus elt, & totus aptus,atq; dcpcndais ex co,quod faccre ille non potcft,nili cum fancìo fpiritu fit cóiundus. Et fané propria uoluntas nofl:ra,&i ratio cum in Dco locata eft,iòlac{; fpcdat diuina,&l immortalia,lpiritus eli, &C co nomine nuncupatur, qua: li dcfledat ad mundum, atquc carncm,ita caict fpi^ ritus appellatione,& nomine, ut rationis tamen, uoluntatiscf; rctincat, ièd lit carnai lis, ÒC terrena ratto. Caro porro, dC fpiritus ufcp co diuerfa inter It, alicnaq; funt, ut apte, propriccf; loqucndo in unimi ncqueant coniungi, Hb ipfa igitur noflra ratio copulata cum Dco, nihil plane uolens, quod Deus ipfc nolit, eli, qua: opcm fcrt inhrmitatibus noftris. Nam Òd cum auocat nos ab eis expetcndis, qua: iunt caduca, &C corruptibilia,pulchrioracj; multo, di aniabiliora ex Dco, qua: appctaniusjpropo^
nit.
nit,nimiiuni illa magnum momcntum affcrt ad conihmtfam animi, atcjj ad in'rtiitcm 111 rebus uaric mcntcm aollram labdaclaiitibus/criiandam nobis, ac rctincndam, &C pliii imiim in co quoque nobis condiicit, quod dcfydci antibus nobis orare Dcum, petere ab eo aliqua nominatim, qua: ipli grata lint &l nobis falutaria, quoniam in hoc falli tadlc polfumus, atque adeo la'penumero taUimur,ipfa ratio,qua: eft no fair^ cflus,fedf;ui(ftihcatus in nobis fpiritus, qui tamenline coniuncftionc fpiritus fandi talis elle non poteit, intercedit pro nobis ad Deiim gemitibus inenarrabilibus.Arqj hoc unufquifqj in lek aliquando potuit experiri, ut cum ea optauerit, quee fibi pu^ taret utilia,rationemc(; fecum in optando confentientem habuerit, deinde ufu, cuens tuq; edodusjilla elle perniciofa, uanaq; l'enlerit, conuertat ("e cum gemitu ad fummu Dcum,S<: ante illuni prolhatus,ac lachrymans proferat limul cum pralmifta,Deduc mcDoniine in lemitam màdatorum tuorum, quia iplàni uolui.Sc; iliudJDomine ante te omne delydcr iiim meunijSd gemitus incus a te non eli ablèóditus.Pra'fertim cum fapientiisimi Regis dictum lit, Viam clic, qux uideatur homini iurta, nouifsi;: ma tarnen illius tendere ad mortem. Et limile item quiddam i E s v S Dominus fo^ cietatem regni quancntibus Zebeda'i hhjs reipondcrit, nefcire eos, quid pctercnt. Ergo cum quid à Deo nobis petitur nominatim,intcnta c]uidcm Sd cupida c(t uoluii cas illius adipilccndi, led fpiritus S^ Jì ipfe quoque in idem ftudium inclinans, tamcn cxtimclèens, ne forte incidat in aliquam fraudem, £č pro commodo, ac Talute dani;: num, pcriculum'ue retciat,poihiIatione illa tacìa,totani rem rurfus permittit Deo, Se illum ulurpat Domini nolìri fermoncm lìc orantis; Pater lì Heri potcli, tranfeat a me calix iile,uerum tamcn non quod ego uolo, fed quod tu. Sic enim orando, &C de>: precando Dcum, quod quotidic tamcn in oratione dominica tacimus, cu ut hat Dei uoluntas, deprcciuni^ir iulìiorcs ipli, SC faiicìiorcs, & ad Ipcm cxoptata: gloria: ala;: criorcs etikiniur.
At qui fcrutatur cordajiiofdt quod eft ßudium fpiritus,quoniam fccuii dum Deum intercedit pro fandis,
D E V s qui fcrutatur corda,inquit,intclligit,quod ed üudium fpiritus, quid fibi udit, quid opcct. Id cairn nimiiü optat,ut obtincat nobis ab Deo ca qua: fanda funt, qua: illi placita, qua: nobis lalutaria, non quac hac aut illa cupiditate affedi nomina;: tim poftulainus. Pro fandis autem hoc loco quadrat ad utrunque,rnie quod fandas res poftulatjod pro ijs intercedit, liue pro fanctis etiam uiris, qin' à Deo uocati in fan cìitatcm, se in ca lìrmati diuino decreto funt,quo de genere iandorum,ac elcdorum continuo fadurusuerba eft Paulus. ScdSCilludquoqjattcndcndum ex hisuerbis crt, quod de fpiritu noftro proxime intcllcxerit,Sii non de Ipiritu fanclo.Qiiod cnim ait,quòdDeusfcrutans corda,nofcit uoluntaté fpiritus, fatis dcclaratlè de fpiritus noftii uoluntaté loqui, quam in fuo fando fpiritu, ut nofcat Deus, non nccellc lias bet fcrutari corda nolha,
Noui'mus autcm, quòd diligentibus Deum, omnia cooperantur in bo^ num }iis,qui fccundum propolitum uocati funt,
H A E c iam eft conftans, dC inuicìa ratio noftrx toleratix, SC firniitatis,pcr quam quidcm rationcm omnia ucrtuntur nobis in bonum,quod ab omnipotčtc Deo ante omnia fecula dedi, SCconltituti ad potiundam lixrcditatcm a'ternc glorile una cum CHRISTO fuimus. Quoniam^inquit, Deus fcit ftudiumfpiritus nollri, qui nihil luilt, nec polhilat ab eo, nifi quod iplì gratuiti, dC fibi lìt ad gratiam illam, quam ha^ betapud Dcum, conferuandam utile, quod eft amantis, SC ucrc diligcntis Dcum. Iccirco his, qui hoc modo diligunt, qui omnia fua bona ad Dcum rcfcrunt, SC in co uno conftituunt, quos propoluit Deus ante initia temporum cfticere fuos, SC in illis collocare gratiam, cC bcnchccntiam fua. Hi cnim funt,qui le totos conferunt,SC inììf nuant in ipfum Dcum, atque in ilio amore,SC in illa fide permanent, quod eft ex Dei ^po]itodIciiocatos.Sicutinalioloco:in CHRIST 0, inquit,i E s v hacditatcm
*	" fortiti
fortiti rumus,pra!fìn{ti (ccüdum pi opofitum eins,qui omnia operatiir, His inquam, talibus omnia adiiciTa mundi,profpcra in bonum cooperantur ardiusc^ cunda conftringunt ncceflltudinem,8d amicitiam initam illis cQ Deo,ut diuelli ab eo &C abri pi nullis pciiculis,ncq5 tcrroribuSjnulla externa ui,nulla,ut ipfc mox dicfturus cn:,hu mana aut angelica potcntia qucanc. Atq? hctc quidc Pauli mens. Sed nos dC illud ads dimus, Non tantw rede tada,aut fortiter fufcepta propter Deum incommoda,rcd la pfus etiam ipfoSjSc: peccata interdum corporis his ad incrementum gratiaz proficere. Non enim eripi hi Deo femel ab eo conßituti,atqj clcdi,qiii Dei nomcn infrontibus fùis fcrantjfed tantum in (c concuti, ÒL labefadari aliquando pofTunt, ut uel occultu aliqiiod in fé ipfis deprehédant uitium,quod minus antea animaduerterant, eii^- me^ deantur,uel ut humilitatem animi in magnis Dei muneribus teneant, necjj fé ad fu^ perbiam,S<^ inanem animi elationem patiantur attolli,uel etiam ut cafu illoadmom'^ £i,atcp dodi ad minus confìdendum lìbnpfis,&^ad implorandum magisDeum re^ deantdiligentiores.Itaenim&lPetrotrinafilijDci negatio plus humilitatis inpo^ fìerum,2<l amoris erga magiftrum fuum contulit,5^ acerbitas Pauli,qua depopulaba tur CHRISTI fcruos,maius pofi: de CHRISTO illius teftimonio pondus, dC maiorem addidit authoritatem,eademq; in ilio efFecit,ut acriore animo deinde offerü ret fé laboribus,refì{lerct periculis,omniacp ad Deum,&l proximum que pertinebät, fìudiofìus obiret,quò ueterem ciìlpam apud Deum Tuam nouis quam plurimis offi;; cijspodetdelereatqjexringucrc. Atc^horum nos duorum principum teftimonio, cum innumerabilia alia fe offèrant,hic contenti erimus, At quid ita his uocatis Dei, ac diuinx uoluntatis propofito ad tantum decus eledis in bonum omnia coopa an^ turc'ut etiam qux obefle Si Ixdcre natarunt,reddantur illis commoda,atcpbona,acci pe rationemj&^ magnitudinem diuina: prouidentix fimul atte»jde.
Quoniamquospracnoiu'tj&prxdefìniuit conformes imaginis fiJiifu/, ut fìt ipfè primogenitus in multis fratribus. Qiios autépra:dchniuit,hos 5C uocauitjSi: quos iiocauit hos 8c l'uftifìcauitrquos aut iußificauit,hos & glori ficamt,Quidl igitur diccmus ad hxcC Si Deus pro nobis,quis cótra nosC
TOTA ratioeius,quoddixit,omniadiligentibusDcumcoopaariinbonum,öi aliorum etiam,qusc paulopoft in hanc eandem fcntentiam didurus efì, ex eo nimirü dcpendct,quòd lìc ab Deo ftatutum fuit,8(l diffinitum.Nanq; quod attinct ad partes noH:ras,nihil in nobis ftabile,nihil perpetuum habemus, iadamurc^femper incertis ftudijs dC uoluntatibus.At quòd hxi,ati.p himi in hoc bono hxreamus, ut nun^ Cc^ paremur ab Dei gratia, ipfius Dei proprium donum eft, propria deliberatio, ftatuit enim ipfc arterno ex principio,quos erat uocaturus in fuam iuftitianij&^ gloriä,cosq; prxdiffiniuit,uteilcntfratres,&iconfortes i ES v Chri(li,quatcnushomocftChri uus.Nam ut homo ipfc etiam adoptatus cft,ipfa porrò adoptio imago eft naturalis gencrationis,8d eum,qui eft natura hlius,is qui per cofenlionem legibus adoptatur, limilitudine quadam genei is imitatur,Pra:diffiniuit ergo Deus quos pra'noucrat,ut cóformes elTent imaginis fili] fui,c^ui ut Dcus,natura cltDei hlius,ut homo adoptio^ nchlius.Inadoptioneergofratrcs futuri erant,5(^ in hoc genere traternitatis CJn i^ ftus,qui natura eft Deo unigcnitus,in adoptione futurus erat primogcnitus.Multos enim fratres addudurus erat ad Deum fecum,i'imul & ipfos in filios Dei adoptandos curaturus.Neq; nero alia de cauia ipfc in mundum ucnit,&^ cum patrem Deum natii ra haberet,hanc quoq; ex adoptione cognationé fufcepit,qua is certe nó cgebat, nili ut quos naturas genere no potcrat,adoptionis iure plurimos fratres habcrct.ltatj; ab Deo patre ille miffus,^ hi pra:difliniti,ut eilet cognatio ifta adoptionis trequcns, atcp multa,in qua ÒC primus filioi^ Dei,5:; inter fratres caput elìèt Chriftus.Atcj; hoc eft,quod magnü,excellensc|^ my fterium in tam paucis ucrbis innuit Apoftolus,cuni dicitjUt eftèt ipfc primogenitus in multis fratribus.Nam 5C rationé aductus Chrifti, & in elcdoiu prardiffinitione cóhliuni Dei comprehédit, sane^ ita cftjinquitlu^ lius,£<: quo plus progredimur inhuius hominis didis,fcntentijsc^expendendis,hoc maior liibit aninios noftros admiratio;non quidem unde ifta in eum dcduda fint, (ed
R quomo
<|aomodo ipfc tantam cx Dco afflucntiä altiflimoi^ cofiliorum capcrc potuen't. Scd nimiriirnDciisinilloarcanafuaciapicntiailiominibiis apcricbat.Verum mi fiatcr, t]uod tibi cd hic,aut in proxime fequétibus nccclìàrio facicndiim, cligc un o in loco malis de prardifFinitionc ifta,fiuc pr^dcrtinatione Dci,ac de libertäre arbitri] noftri di fputare,atcj} diflcrcrc,8d utrünos ex nobis aliquid afteramus ad cofcquendani tìlioi^ gloriam,antotum potius à Deo fic accipiamus,ut nulla: noftrac in eo partes fint.Scis cnim ipfe quanta,č^ difficilis fit de hac re quacilio.Cü Ii omnia prorfus ex Deo no bis lint ita diffinita ab coßC dcn:inata,qua: quide fpedent ad uirtutem,&^ gratiam adi pirccndam,ut deliberatione noflram ipfa impcllant,nihil omnino loci noitro arbitrio rcliquü efle uidcatur.Sin autc ecótrario merita noftra gratiä Dei anteueniant, omné ab Deo prorfus benignitatis,8d dementia gloria auferamus.Qiioi^ hoc poflerius ut magis impium fit,tllud primü aliquätocerte durius.Ac mihi quide farpius iam reuer fo ad cofyderanda ea,quce in utrancjj dicuntur parte,& rationü mométa perpendcnti liquere adhuc nÓ potuit,mfi quod Pelagianä impietate line ulla dubitatiöe detefior, qui tantum meritis noftris honoris tribuit,ut diuina: grati:v libcralitate conetur eX5= tingucrc.Nihil enfm arrogantius,ncc quod magis fuperbü efle poOit, fufcipi à nobis poteftjč^' ita nos piacere,allentari nobis iplis,ut liquid pra:clai^, & eximium obti^ iieamus,id facultatibus noftris,ac no beneficentia: fummi Dei feramus acceptfi. Sed ex altera quoc^ parte, dC fi ab ea ftat doclor omniiì maximus, idemq; grauinìnnis,&[ fandiflimus uir:tamen durù admodum mihi uidctur,quodq; illabi no iacilè queat ad fenfus noftros,fi omnino à nobis nihil fit,quod ualeat ad obtinendä gratià, in pari c5 ditionc cundoT?£ ita quofdam à Deo eligi,ut esteri in calamitate,5L damno deliituan^ tur.Et fi enim iufte omnes reijcimur co,quód natura tìlij ira: fumus:tamcn ut in orti! & naturam taks produccremur,nullx noftrc apud DcQ antea preccs,nulla inrerccflè rat Hagitatio.Sed ipfcCü fuabonitatc nos lucis,naturcq;participes facere inlhtuifict, cur fubito mutatus bonitatem fua,occafioné nofìri exitij elle uolucrit,difpiccrc fatis non pollimi.Vt iuftitiam,inquit,ctià fua dcmórtret in iis,quos deftituit, ficut in illis, quos eligitjoftendit bonitate.At quo pado iuftitia lit,li nihil ego delinquens, in lioc ipfum crcor,&^ producor in lucè,ut damnandus fim,meiq,' exiti-j, atq; damni ipfa Dei crcatio initiü,6L caufa ht:Deinde hanccine illi in Deo appellai iuftitiamc'quali ulla in Dco procflantior iuftitia lit,^ ipfabonitas.kaqj Gr:KCÌ,& dodores Latini rcliqui,qui bus uetuftas addidit authoritaté, meo iudicio moderatiorcs,qui lic nobis aliquid ta# jnen rclinquunt,ut tota,quod habemus uirtutis,&: mcriti,ad Dei gratiä nihilominus referant,quoi^ necp dočtrina illoi^ eruditione,qui fecus fèntiunt,ncq; religionis fan^ ditas i'anditate cft inferior. M A G N v M,inquä,c5curfum acerrimaR^ di/putationum excitas mi frater,8č magmi mare c5moues,cum hanc difficilimä omnium qua:ftioné, lì uerum fateri uolumus, pene inexplicabilé à nobis uis tradari, lì eä quide dc^ fugete honcfte no poft~umus.Locus eiri ifte fert,&^ cok cxpedatio,qut Paulum nofle cupiunt,hoc imprimis poftulat,ut aliquid de hac tpfa re in mediü proferamus,quädo explanationem Pauli fumus profeflJi.Veru ut ftatim de principio nota tibi faciamus fèntentiam nofträ,nos de illoijj numero fumus,qui aliquid etiä in nobis effe poli tum iiolunt,quatcnus tamen cu illis cSfentire fine fraude,&: line detriméto uerac fidei pof^ fimus.Àtq; ut tu modo ipfe dicebas,fi in pan'coditione omnium noftrü hi ab Dco eli gantur,alij reijciantur,n5 poflè à nol3Ìs difpici,nccj5 animaduerti Dei iuftitia: iic illud addo,ne in eodem quidefado intelligi à nobis eius fapientià,li nulla caufa,ac rationc difcrimcn faciente alios improbcr,rci}ciatcp,ad intcritu,alios ad falutč,Slgratiam fuä recipiat,cri ifto agere modo,atc^ operati cafus potius, ^ còfilij elle uidcatur. Qiianc^ fic nos loquentfs in illä fortaflè incidimus petulantiä,ut uideamur quaft e regione re fìftere uelle Deo,&<! in difquifitioné illum,atq5 ad iudtciS acccrfere, quod iiullo modo intendimus,fcd proftrati animo,8^ corde ante ipfum,ucniamcp ab eo, dC mifcricordiä pofcčtcs, ipfum precamur fupplices,ut uerba noftra ipfe diriges facultatè Jiobis dct, quo illi tam in orationc,qj in uoliitatis ftudió piacere ualeamus.Cupimus enim inue Higarc,quid uerum lit,ncq? id folö,fed quod cu ueritate pietatč quoc^^ prxtcrca erga Dcum habcat coniundä.Tibi uao mi £i atcr,2<^ fi te aflxnforc nobifcfc ciufdc fentcnü
t i.v ha
tiachabemus:tamcn dicendum erit contra adèrtioncs noftras,fìcubi tibi minus rede uidebimur loqin',quando unQ hoc ambo adnitimur,ut quod iierö fitjid coprchcndas mus. FACIAM utiubes,inquit,quamobrčaggredereaddicendu. PRIMVM hocte rogo,inquä,num tu Pclagium quic^ fcnfille redi cxiftimes, qui merita noftra prae^ currcrc diuinai gratiac,& bcneficčtiaz uoluit^ucl prouifa ante à Deo pr^diffinicnte elc (ftos fuos,ucl poft operibus iam ipfis probata cide,8<l cognita, minime, inquit,exi filmo,necmihi uidetur quic^ potuirfe dici iniuftius. Q.v iPPE, inquä,cü duo ftatim iiulnera (entčtia irta accipiat immcdicabilia,ut ego arbitror:primu gratia Dei ii ita fit,no eft amplius gratia,red debita oper^ merces,nihil(^ bcnignitati,S<l glorig fummi Dei in CO eil rcUdü: qua de re à Paulo,Sč à nobis hefterno die fatis didij fuit: AlterS, q> antetp in gratiajöd amicitia apud Dcü fimuSjCoelu iam,& beatä in cccio uitä demo: rcmur,quod no modo colčtibus Deum rite,ac legitimc,qiiod dütaxat iiiChrifto lefu facere hominibus datü cft,uerum etiä uirtutc &C Dei cultiì ex philofophia amplecten tibus cotingere eft licitum.Siquidem dignitas tanti meriti no ex Deo nobis, lèd à no bifinetiplìs infitiquonihil eft noftrac imbecillitati incogruentius,i TA SE res habet, inquit,5d eft illa fuperba,inrolesc;p fentčtia. E t t AMEN ille,inquä,ncrcio quid fpc? člauit.Non em repa icbat,quo paclo de Dei iuftitia alios fibi deligaitc,praetereuntc aiios,reipfum,S<^ cogitationes explicaret fuas,nifi merita priora ex parte noftra pone i ct:fanč paru attcndens alia in fummo principc,aliä in datis ab ipfo iudicibus iuliiti^, & diftributionis rationč exifterc, <ji illa principis foluta legibus in ignofcendo,6(: in obligädo muneribus ac beneficijs,magis in puniaido,macedcmcj; reddčdo cü pr^ fiatior ipfa in fefe eft,tum principis fama,&!lmaicftate multo dignior, g quos accipit, quäuis perfidiofos,6i improbos no fupplicio ftatim,nccj! pccna,fed cü bcneuolčtia,8<l cum humanitate accipit,facit^ eos ipli fe dedčtcs fua comitate, eximiaqj bonitate &!. fidelcs,Sč probos:häc ut dico diuinx magnitudinis gloria Pela^ius no utditiquä fi ui diflfctjno omnč illius bencficentiä ad merita noftra cótraxiflet, neq; nos tanq; alta os deos dantcs prius illi,ut poftea reciperemus, quafi cxaduerfum Deo c5ftitiulTct:qui fitantoperchäcmcritisnoftris tan^ponderibus examinatäDciiuftitiä amplexabas: tur,mi(aricordiä Dci,qua liberar pcccatores,quo in loco relinquebatc' An fi qui male meriti de Deo funt,hi Dei dementia OC uenia faipe habetur digni, qui nihil meriti in neutram parte funt,nó ciufdé fxpc libcralitatc benignitatec^' perfruentur < Imo uero ego hoc amplius dico eofdc faepenumei o cflc,quibus ignofcat Dcus,pcccatacp plun'^ ma,5^ culpas graues códonet,&i in quos maxima monumenta còferat & gratia*, dC Ii bcralitatis fuai:,hoccp efle proprium infinita: iuftitiae,&i bonitatis fummi Dei, ÒL quo illius gloria maxime lucct,atc^ eminet,nili quidc couertere fe ad Deü, £c iicnifi ab co petere in parte mel iti pončdum eft. C^iod Ii ita cft,himianc Icges omncs inique latx iunr,qux delinqucntibus n5 ucniam,qiiä poftulant,fed po:nä,quä mer entur,peccato a imini uolunt ciTe propofitä.Verum nos Pelagium cu fedatoribus fuis relinqua mus iurca fandiffimis uiris fradiJ,atq5 cöuidum.De illis nunc uidcamus,qui in con trariä,diuerfamq} fcntentiä ita difceftcre,nihil omnino,ut in medio nobis reliqucrint, nihil ut poteftati noftrx, ne in uoluntate t^uidö ipfa permifcrint:fed Deo omnia pror fus ita ferri uelint accepta,ut in omnibus,t]uae conamur rcdc,atc}; furcipinnis,illc pri mus,ac folus impulfor animi noftri, couerfor^ uolutatis l]t,ulq^ có quidcm, ut iplòs primos alflatus cogitationum noftrai^,n5 à nobis,fed à Deo pelli, dC moucri putcnt, Qii:e fanc fentčtia in maximas item ipfi incidit difficultatcs;primum,q) no iuftitiam folum iftam in Deo diftribucntč cuicj;,quod cuicß c5uenit,fcd illä etiam liberalitatis, SLbcneficcntia:gloriam,quam maxime amplexatur,uidetur imminuere. Qiiid cnim poteft elTe in eo beneficio dignitatis,quod cafu,n5 confilio datu eile iiidcaturc^Confi^ Itum aure quodcfi in pari prorfus omniü caufa,lii fine ratione ccrta illis prarferuturc" At Dei uoluntas fumma rationü omnium eft,fateor,fcd fummä tamcn in Deo,infini;: tamq; rationč aliquid fine ratione facere abfurdu eft.Nò eft noftrfi,inquiut, indagare tam alta,cur alia tot tanta indagamus,&^ quxrimus : Eft'ne igitur redù aliquid in nobis,quod nobifmctiplìs,ac no Deo ferre debeamus acceptu; nihil caK quidč ra u, in quibus ha:rere iam merita,öd laus operis potcft;aliquos tamcn ad cas res uolfitatis
R 2 motus
motus in noftra dicimus cßc potefl:atc,alioqum nolli i arbitri) Itbcrtatcm, qua aflcn's tu idei'n,quo ia loco obtincmuscQuoniam peccare polTumus, inquis, 8C id iicllc nos: ftrum eft,rcdc aiitem uellc agcre non noftrum,fcd cx Deo.Ita'nc aero liberfr tu arbf triam ilkid uocas,quod ad unam tätum partcm ita aftridü cft, ut in altera iuris nihil omnino,ncc facultatis obtincatcQiiid ante fi peccare pofTumus ex nobis,non ne etiä pofTumus no peccal e ex eifdern nobisc'Aut fi id non poteft, non tam profecflo pofTu^ mus peccare,č^ neceflario peccamus. Neceflitati porrò qux lex, aut qua: pra-faipta
f)a:na cftrAt enim ex contaminato genere oriundi ipfa iam natura ad interitum fadi iimusjut quos prajtermittit,ne(^ ad fe reuocat Deus,ij conquerendi caufam non ha^ beant.At ego uideo infuturo mudi iudicio no ita laturu fententiä Chriftum lefum, qui illud iudicifi pro patre exercebit aduerfus eos,quos eft damnaturus, ut ita profc rat.Qiiandoquidem uos ex infečlo genere Ada: produčli eftis, ciilpamc{? S<! uitiCi pa? rétis ueftri c5traxifl:is,ob eamrem uos :eternis ignibus cruciandos tradOjnS ita pro# ferctiSed quid dicetdte maledidiin ignem germi,qui cü efuricntem me uiderctis,no paui[l{s:cum nudir,no ucftiuiftis:cum infirmu,n5 fubleuaftis, At harc no cómunia ge neris humani,rcd peculiaria fìngularium hominu funt peccata,qua: idcirco illis pra:ci pue tunc exprobrabuntur,ut ne in ilio acerbo cruciatu animi, dolore audeant illi Dei implorare mifcricordiam,quam alijs ipfi implorantibus dencgauerunt. Iam irta horum fcntentia omncm prorfus ad bonum arbitri) noftri conlènfum nobis aufercnj: tium,non'ne omnia uidetur reuocare ad necelTitatemcnon'ne bonis mentibus fcrupu lo fa eftcnon'ne cxtinguit fìudium uigilandi,8^ adnitcndicanimoscpnoftros retardat, atcß dcterret,ne labore,ac diligentia,quoad poflìimus contendamusc' Qi.ia: etiä Iiis re centibus lia:reticis occafioné prxbuit,uc de fei uo iam, no amplius de libero arbitrio auderent confa ibere^lmpie illi hoc quidem,ut pleracß aliajiaec ueterum in eo dočloi}^ pictataTi,ö^ fan(fiitatcm,fcd fua tantum religionis omnis euertendae fìudia infcquen^ cesnierQtamen qui in authoritate fandiffimoiji hominu le putet delitefcere. At enim multa funt (čripturce tcftimonia Deo omnia attribuentis,quibus refragari ualde ini^ quum fit.Ego iniquS cSfìteor eflè,&: refragari fcripturac teftimonio,&l negare omnia attribui Deo bona oportereÄ tamcn idem ego hoc dico deuitata hac iniquitate non nihil quocß liba tati noftri arbitri) loci,ac muncris reliquum effe. Veru qux funt ifìa tamen faipturac teßimonia,quibus ncccllàrio aflentiri debeamusc InEuangelio, ins quiunt,Chrifti eft difcipulos alloquentis;Nonme uos elegiftis, fed ego elcgi uos. Et alibi:Nemo poteft uenire ad me,nifi pater meus traxerit eu. Et,Vobis dati3 eft nolle regnum Dei,caeteris in parabolis: qux omnia,&L alia ite multa declarant donum Dei cftc,quicquid in nobis ad Dcum rite couerfum eft,quod nos pic,planec{?confitcmur. Nam dC eleclio noftra ex Deo eft,fiquidem ante ille nos elegit,^ in natura editi cffc:: mus,5<[ apphcatio ad Chriftum,cognitioc^ regm' cocleftis,6v^ beatilTìmg uito: aftèqué^ da: fpes dona Dei nobis funt,8d ea quidé primaria,5<^ maxima: fed tamč illa nobis col lata uolentibus. At nos non elcgimus,fed fuimus ele(fii,nempc uolcntes,fìue in pra:« fentia tunc ci3 fuit fada elec'tio,fiue iandiu fi illa fada eft ante mundi (ècula,quonia in ea futuri uolutate pra:cogniti fuimus,ut pareremus uocati,quos enim pr^cognouit, hos pracdiffiniuit.Et quäto pIanior,ac fblutior Pauli ifta dedučlio cft,ipnì ctiam erga nos beneficia,decretum,delibcrationem^ fummi Dei ad profcognitioncm in eo Ri turoi^ reuocätis,cü quo cóueniens caputApoftolore Petrus,cle(flos lios eoldč uocat fecundii praecognitioné Dei patris in fandificatiÓe fpiritus.Qiiid crgo,qct'ex a:fcrno cépore is deliberat, dC digit, caufa'ne eft in nobis,g id merituri tato poft fumus^mini me,neq5 ullum noftrfi eledione Dei de nobis proiiocat merita, fed caufa diuini illius coftituti,ipfius eft Dei prgognitio.Qiiid porrò precognofcitcfuturos nos miniftros fui glorificadi nominis,n5 uirtute noftra it oneos,n5 meritis,no ingcnij,aut animi ha cultatibus,qua: in nobis nulla: no ab Deo funt,fiuc illx comuni,fine ^"»pi io beneficio nobis dat;e,(cd eo uno aptos,aut,ut planius etiä loquar,accÓmodos,qd' unu in nobis iìtu eft,indu(fti5e animi uidelicet ad n5 afpernandü,neci,' rcpudiandü mädata, Sv! uoca tiones fummi dei.Hoc precognito in nobis,qd' faciles dudu erimus,tu deus fapičtcr iinà^ac liberalità- bonu fuü oiìiibus impertire cupičs,diuiiioiv fuoru beneficioi^ iam
inde
inde de principio nos digna coftituit fore rcccptacula: ncc tamen proptcrca in nobis merita gratiä Dei antcucnir/iciit ncc folu quidé,aut arca ipfa fola accÓmodationc fui uim habet ullä ^mcrcdi,m'fi abuti uocabulo uclimus,ut aedificiü in ca nobile cxtrua^: tur.Scd illa tota eft architcdi,aedificatorisc^ dcliberatio,cuius ^uidcntia,atcp curajSč aptatur cria magis folir,cÓmodiusc^ fìt,£<; ipfa acdifìcatio conftituitur,atcjj fufcipitur: fic noftru credere fimplex illud OC inchoatum,quo ad obedicndum deo incipimus in^ dinari,no continuò mereri e(l:fed timc mercmur,cum firmati iam in bona uoluntatc ab ipfo Deo,öd in ipfius cognitioncm,amoremc5 tradudi,omnia ex illo,& proptcr iU lum agimus.At enim ifta animi indudio uoluntas quidam elt, quam uolütatem nc^ ccflTario antecedit cogitatio. Sed ne fumus quidem idonei cogitare aliquid ex nobis, lioc Paulo atteftate,quà fcribit ad Corinthios;Non quód idonei fumus à nobis ipfis cogitare aliquid tanà ex nobis,fed (ut duriorc aliquantum uocabulo nunc utamur) idoneitas noftra ex Deo efl:. Qiiare li nec cogitare quicquam poIRimus nifi ex Deo, ne uelle quidem quicquam fine eodem Deo polTumus.Ad quod dicendum eft uerba ifta Pauli aliam quandam fpirarc,deferrcq; fcntcntiam,quàm eam,quae ab hifce inten ta eft. Non eiìi in illis de ipfa qualibet cogitatione fermo ita eft, ut infiftat Paulus,8Č commoretur in ea : fed de ipfis cogitandis opcribus intelligit egi'egijs, mirabili;» bus,2<! ad illuftrandam gloriam Dei magnificis,qua: non nauare modo quifquam,fcd ne cogitare quidem,nifi ex ipfo Deo idoneus elt.Non enim ifta huiufmodi cogitatio inchoata,ö<[ rudis inceptio qucedam eft, animi etiam nunc molicntis primos illos mo tus inclinationis ad Deum,2<[ uoluntatis fuar,fed cogitatio fapiens,atq; magna maxi marum fimul, fancfìifsimarumcj5rcrum&fufcipiendar2,6<! adminiftrandarum, quas res fatetur ne idoncCi quidem fe el[Iè,ut exiftimet d fe ellè profedas: hoc eft,non fe exi filmare idoneum authorem illarü eflc.Scd,ita enim fequitur,idoneitas noftra ex Deo cft,idoneitas repctit,&^ non,cogitatio,quac ht ex Deo, Qiiae aiilem ifta idoneitasfqui idoneos miniftros nos fecit, inquit, noui teftamenti, ut facultatem dC uirtutem noui teftamenti pracdicandi,atque publicandi à deo iè totam acccpillc confiiteatur.Qiiem Pauli fènfimi, qui illum locum accuratius legcnt, facile intelligcntia confcqucntur, Sed eft Ioais difficilior, in quo Paulus ad Philippenfes lcribens,ric loquitur : Dilc^: cti mei ficut fcmper aufcultauiftis, non in pra:fcntia mea foliim, fed multo magis in abfentia cum metu, dC tremore ueftram iplbrum falutcm procurate. Deus enim eft òpcrans in uobis, uelle, agere pro bona uoluntate, ut etiam uelle noftrum apjs jpai eat eflTe à Deo, quod nos confitcmur in illis uoluntatibus, qua: ad prarclara Dei opera agenda inccnfcE,8([ parata funt. Nihil enim pa fcčtum clTe à nobis poteft, Sed noftra funt inicia,5t cogitandi,6^ uolendi. Atque ita noftra,ut magnani quoque par^ tem in illis obtineat Deus. Iplum enim neccftàriò propofitum nobis habemus, cum ipfum uolumus, ÒC cogitamus, ut lit ipfč prius noftrarum cogitationum, uoluntas tiscp inuitamentum, ad quem cum inclinauerimus, quod boninn propofitum in no^ bis uocat Paulusjuelle deinde,&^ operari ex ilio bono propofito perfecTfins à Deo no bis eft cum ipfuis ope, 8C fubfidio ad rede agendum, conftantcrc^ uolcndum.^ & fui;: ciamur,8<[ promoueamur. Reliqua eft obiec'tio . Cum nihil omnino in rerum natu^ ia,niri per Deum,8(^ ex Deo rit,quoniam nulla res eft, cuius rei hoc ipfum, quod eft, non proficifcatur à Deo, ne uelle quidem ipfum, dč cogitare in actum egredi poteft, nifiauthor uoluntatis cogitationis lit Deus : quod ut ita ellè concedamus, fine Deo etenim nulla omnino res eft, illa tamen Dei adliftentia, ut fic loquar, conco^ mitatio in rebus, quce funt, non rationem caufa: impellentis, fedtiuiquam fultui^ ram,&^ fubfidium rei exiftentis in fe habet. Nos uero cum qua-rimus utrum uelle fic sì nobis,an ab Deo: id ita quxrimus,ut non uoluntas'nc noftra in Deo nitatur,atque cofiftat: fed an ab ipfo tantum Deo in nobis ea moueatur, noscp nullas noftras par^ tes ad uolcndum affcramus,cupiamus inueftigare,atq? nolfe. Qiii lì nihil omnino ex nobis ad bonas cogitationes, & fanda conlìlia atìerinnis, ncque illam primam laltem indudionem animi, qua: quali cardo quidam uoluntatis eft, Ime uel illuc fe uoluen? tis in noftra habemus poteftate, liberi profedò arbitri] iion fumus,fed nos pro inanimi mi,aut certe pro experte rationis inftrumčto ad fuos ufus adhibct Dcus,ea^; itcm ra
R ; tionc.
tione,nulla cft iii nobis ratio promercndi, Sin autcm idcirco quòd nos noftrum uch pai ere Dei conftituto imperio^ fubijcimus, omnis bona, dC fancfla adio in not bis producitur à Deo,cunda quidem illius ačlionis gloria, bC omnis uirtus,&d omne meritum plane cx Dcoeft. Scdquodnilìobedicntiam nos noftrx uoluntatis, tan# quam ftaminis filum diuina: contexcndi prudentia: fubiundam tcncamus, hxfiif rum in nobis non fit.Cuius rei fìgnum maximimi, quod in medio curfu rerum bene gerendarum aucrti rctro,8i rcfìlire pofsimus, Qiiod fi poflimius rcfilire, pofTumus ctiam non rcfilire: dC aut efì utr unque in noftra poteftate, aut non tam arbitrio libes ro,quàm necefsitate refiliemus. Qiiod fi hoc ipfum,quod nolumus rcfilire, uel quod uolumus in obedientia pcrftare (unum cnim atquc idem utrunqjcfi)ncquaquam:ì nobis, fcd ab Deo tantum eftjcum fine pocnitentia fint dona, OC uocationes Dei, ut alio loco faiptura ait, qui fieri poterit, ut qui femel f ucrit in bonam uoluntatcm in^ dudus,rcfiliat poftca,rctrocß fc conuertat,nifi Dcum poenitcat uocationis fua:,quod l'am exifiimare cftnefasc' Eftigitur aliqua noftra in ačtionibus rcdis cum Deo una cooperatio,minimam quidem ad agendum partem ipfa confcrens,ucrum aliquam ta men. Qiicmadmodimi Paulus ad Corinthios;Abundantius,quam omnes illi labo;: raui:non autcm ego,fcd gratia Dei mecum,inquit.Et Petrus:Idco fratrcs ftudctc fir# mam ueftram uocationcm,&l bcncdičtioncm efficcrcjhoc cft,eftotc in obedicndo con üantes. Et cum legitur : Dedit eis poteftatcm filios Dei fieri, his qui credunt in no^ mine cius.Dcdit eis poteftatcm ut ficrent, inquit, non ftatim fecit filios,quoniam ab corum parte acdulitatcm,£<[uoluntatcm rcquirebat. Aut cum dicebat CHRi^ S T V S : Fides tua te faluamfecit,quod mulicri didum importunius inftanti, quam prxfcitim initio dominus repellebat, Et,Si potes crederc,omnia pofsibilia credenti, cum ftatim clamans pueri pater cum lachrymis, Credo domine, inquit, fijbucni in? credulitati mex.Et cU.n caccitati eorum,qui non credcbant,in fynagoga irafcebatur. Et cum dicebattQiii fennones mcos audit,6(l credit mittenti me.Et,Qiu' uuk ucnirc poft me. Et,Si uis l'aluus ficri.Et cu paterno ilio cordis afFedu fupcr Hicrufalem flc iiit. Cum fi ciuitas illa ad crcdcndum nullas fuas partes allatura erat, non tam fiere fuper illam opus fuit, quam ut crederet imperare, Et ad Thcfialonicenfes Paulus: Dignetur uos uocatione Deus nofter, Si impleat omne propolìtum bonitatis: id cft, quod bene proponitis perficiat, bC impleat in uobis , Qiianquam de libcrtate arbi^ trii,ac motu noftrsc uoluntatis innobis pofito, ncqj certius afterre excmplum, quam de ipfo Adam pofliimus, qui cum nondum filius ira: elièt, ncqj natura: uitio ad ma^ lum impclleretur: uita tamcn fibi morteci propofita in dctcriorcm uolcns partem fé demifit. Neque authoritatcm illuftriorem,quàm Salomonis,qui in Proucrbijs: Ho^ minemjinquit,^ Deo fuillè relidum in manu confili] fili. &C quod euidcntius adiun^ git,Seruatui52 illum mandata,fi uoluerit.öd item: Appofita fore illi igncm,S^ aquam, uitamc^, ÒC mortem ante oculos, &C utrum uolct, atque utro manus tendet, id illi iri datum. Et item : Hominis fi.mt praiparationes cordiSjSč à Domino cft refponfio hìx? gux,mox^ adiungit : Verte ad Dominum opera tua, 5C conhnnabuntur cogitatio:s nes tux : magiscp item pcrfpicue, Cor hominis cogitabit uiam fiiam. Dominus au^: tem diriget grcuus eius . lam praeta* didìa, & teftimonia fcripturac, qua: plurima funt,ipfc mos, ordo'que catholica: Ecclefia: non ne aliquid cflTc à nobis, 0Č ex uoluns tate noftra indicate Qiiidenim aliud cohortationes, quid pra:cepta,quid mina:, quid obteftationes fi.iperiorum, authoritatcm habentium, aut dodorum ctiam noftrorum fibi uolunt,nifi ut nos tanquam uoluntatis noftra: dominos inmcliorcm, S^fandiorcm conuertant partem C aut quem alium ad finem c H R i S T v S lefiis carnem hominis acccpit,docendo^,ÖLConuiucndo in mundoeftdiuerfatusCLa^ bores, azrumnas, ludibria'que pertulit: morte, & cruce affici fc paftiis cft, ac nihilo^ minus humilitatcm illam, paticntiam'quc fiiam mirandis illis diuinitatis operibus interdum diftinxit,nifi ut commonefacicndo, ßi rcc'ium in cccium iter commonftran do,hominum uoluntates ad fc alliceret, per fe in Deo patre collocaret; qua: Ii per fe moueri,nifi co iubente non poterant,cur per tot anfiradus operum, laborum,ac non uoce ipra,iuftii9 diuino mundiconucrlio pi otinus ad Dcum fada cft ^ Veruni
ut ali
xit aliquando finem fadamus difputandijatque id concludamus,quod nobis uidctur acquimi,confitcamur illud primum omne bonum in nobis cx Deo cflc, Ncc tantum communc hüc,8<l natura omnibus datum,quod mentis,0č ratiom's participes fadi fii muSjtotcß prarccrca inftrumcntis, adnoßrum munus obeundum ab ipfb Dco locus pletati,at(5 ornati: hxc cnim diuina elle prorfus in nobis beneficia nemo ucl mcdio^ criter fapiens dubitauit unquam, fcd de Iiis in praefentia non agimus : de illis loqui^ mur bonis, quac poft exortum, dC conftitutionem noflri à noltrac arbitrio uolunta# tis proficifcmitur, ut hoc uelimus potius, quam illud: huic niagis confilio, quam illi acquiefcamus, hoc enim proprium iam elt uniufoiiufque opus, propria animi indu^? <fliO:^ucE li ad Deum, Dei partes fe dcdiderit, in ilio genere bonorum conflituitur à nobis,quac fola uere funt, bC in facris literis appcllantur bona, in quibus difcrte fa? ne, uere^ dicitur, omnc bonum nobis à Dco eflè, ut non lolum acìio, ncque uolun^: tas, conlìlium'que duntaxat, uerum prima etiam illa cogitationis commotio, fi ad fanditatcm, ÒC hdcm fe conucrtat, cx Dco nobis moueatur, dC inlit, uerum alio, at^ que alio modo. Nam cum Deus dupliciter caufa bonarumrauniht,uclutcffc# dor,8č ipfc agens, nel ut finis, rese}; defydaata, priore quidcm modo quicquid facit Dcus,ipfìus eft adio, opus cius proprium, niliil'que cò nos à noftra parte aftcri^ inus,qua ratione, per uoluntatem, conftitutum omnipotentis Dei, quicquid cft in nobis pcrfedum, ÒC conftans in amore erga ipfum, èi in rebus afperis pro iplò perfcjiendis,profperis'que temperandis,quicquid fiimitatis in bono propolito, quic quid fidei, redacc}; religionis obtinemus, id totum à Dco nobis authore ita datur, ut 3gno(ècre dcbcamus nos facultatibus noftris cò afpirarc non potuiflè, nili Deus nos in illa gratia, 0Č gloria ipfc fuis pene manibus collocauilFct. Atque ha'c pvx^ diffinitio clt,£*l uocatio ab Dco,£C glorihcatio noftra. Sic cnim ab co elecli ante coiiì: flicutionem mundi fuimus, ut per illum, öclex ilio omncm 'tiiuinorum bonorum copiamfuo ipliiis folo beneficio nonnieritis ullis noftris ante cuntibus habituri cftèmus. Verum qui Deusfinalis rerum caufa cft, SiCad cum, ut ad fummumbo^: num mcntes noftrac mouaitur, noftra hadìenus uoluntas, 5C cogitatiOjÖL prima illa atque inchoata ačlionum noftrarum conlìlia ex Deo quoque ita funt, ut nihilomi;: nus libera fit nobis facultas illum appctendi, aut auerfandi. Non enim tunc ut mos uens, atque impellens author ipfc eft, öC principium uniucrfum noftra: uoluntas tis, fcd ut appctitus, dC defyderatus : Magnum quidem tum quoque momcntum afferens ad incltnandum nos,atque allicicndum,ucruntamcnuim non adhibcns, quin pofsimus diuertcrc in partcm aliam, atque dcflccìcrc ; ncque ita impcrans, ut lit ncceiTariò nobis parendum, fed uellc noftrum in nobis tunc cft. Itaque adduci, dč attrahi nos pcrmittimus, fi tamcn uolumus. Ex quo apparcre iam arbitror, quacfithuius difficilimac quacftiom's nonimprobanda folutio, quze idcirco totdo^ tìorummcntes impcditas adhuc tenuit,quod hanc finalem caulam in Dco cum agente illa, atque efficiente in unum niiicucrunt, ncque diftinguerc intcr fc, &- fc# parare funt conati, Nos ucro praedicamus, Deum eflè in nobis omnium bonorum caufàni, etiam uoluntatum, primarum'quc cogitationum : fcd li qua iiint in nobis pcrfcctiora,longius^ progrella bona, tota ca ab Dco prorfus nobis exiliere, ncque cftè in illis quicquam in quo nobis alloitari, aut ad partes id noftras dcdcrc dcbca^ mus. Principia ucro bonarum cogitationum uoluntatum cx Dco itaexifte^ re,ut noftri quoque tamcn arbitri] illa fint, ut cum ad ipfum tanquam cxpctcndum, ac exoptabile bonum nosmctipfos fpontc ucrtimus,magnam quidcm uim in eo,illÌ5: ciumcp nos trahcndi inucniamus,(cd quo tamcn libcrtas animi noftri non conftringa tur.Quamobrem dcmus illius oninipotcnti nomini dcbiram gloriam,ac liibijciamus illi corda noftra, totoscp nos aptos cx co pendere ita intclligamus, ut uitia quidcm noftra fint:omne autč bonum,S<^omnis uirtus,&; omnis apta ad promcrcnduni acfcio, cx ilio tota fit,nullamcp noftram partcm in (eie habeat:quicquid autcm libera i:olun tate cogitamus atq; fulcipimus, id foluni ita noltrij,ut magnas cius quoq; partes dco attribuamusjut aut ab co,aut n5 line co omia nobis bona,etiam bonorfi initia confta re fìt nccelìc. i n t e i, n g o, lulius inquit,8(l uerc mihi antca hallucin.lti in Ine
quaritionc
qiiarflionc ardua,difficili nunc primum datur aliquid ccrncrc, m quo oculus mai^ tis mc3c conquiclcat. Video enim hanc diltinclioncni tuam ita confcruarc Dco fuam gloriam incolumcm, ut tarnen nobis noftri libei tatcm arbitrij non auferat, dC lì illud quo(^ intelligo uoluntatis huius nolh a: Dcum cum ci libcat, non modo illicium, d(. inuitamčtum,ut finem,fed etiam ut mouentem, ÒC impellcntem dominum elle, quod cft in Paulo nofti o patefadum, quem inuitum & reludantem per uim traxit Deus, ad cognitionem fui. Atque ifta quidcni uoluntatum dC cogitationum principia uol^ iientia fe cum amore ad finem Dcum, Te tanquam flamcn ut tu modo diccbas, iU lius fapientix, opaationiq; fubijcientia, nimirum illa funt, quibus à Deo in futuris fancfìis tanto ante prarcognitis fit iudicium ab eo, bC dcliberatio.hos (eligendi, fibi(^ refbruandi, in quibus, & per quos fuam omnipotentem gloriam in caetcros poftca demonftret,qux iam elccìio,2C pra:dcftinatio caufa dcinceps eft,non ut fìnis,8^ appe? titum,fcd ut agens ipfa, atcp efficiens, ut tot in ipfis eledis diuina beneficia eluccant. Verum reliqua etiam apud me nonnulla, de hac ipfa pracdcftinationc,feu prardiffini^ tione dubitatio eft. Num hi fic cle(fti,5i^ diffiniti ab ipfo Deo peccare poftea pofsint, &C fefe ab Deo, ab illius amore aucrtere: Si cnim poflTunt, qua'nam eft pra:deftinai: tio i Si non poflImt,quò abijt tam fubito conditionis nolìra: infirmitasc" aut quid iftì mereri iam prxmij,aut mercedis qucunt,fi nequaquam ex fc,fcd ex Deo in bonis, fàndis operibus concinenturc' peccare polTunt,inquam,Iuli,ncc imbecillita tis humana: conditio ad impatibilem firmitatem in illis conuerfa eft, atcp adeo etiam peccant, pcccabunt. Qiiis enim eft ufquc eò in ccclum oculis animoci; intcntus, qui lì pedibus per tcrram ambulct,non oftendat aliquando in aliquem lapidemc' Ve# runtamen illis fua peccata non ufc^j eó ualebunt,ut ad interitum eos,8i cum Deo ini micitiam deducant/emperq; ratum crit,quod à Dco de illis fucrit diffinitum. Atque jpfì quidem ex fcfe,fuu1cj; impotcntia, 8Č labi, òC ruere, pefTum ire pcnitus pollìint: ncque ut non pofsint, operabitur in illis Deus, nccjj cfficict,ut fìnt ipfi ex fcipfis im# pcccabilcs:ucrum ipfè cxcubijs illos cuftodiens fuis,ÖL qua; ad deijcicndos illos ^do^: nea ellènt,fua poteuatc propuIfans,uimc^, dC impctum frangens uenientium tutabi^ tur afsidue eledos fuos, dC iinet quidem eos mterdum labi,ut fuse infixmitatis admoj; niti Dei in fe gratiam maiore amore compledantur: capi autem, di. obrui,ab fecp ab# duci nunquam finct.Sic cnim foriptum cu: Qiu habitat in adiutorio altifsimi,in pro;: tedione Dei cocli commorabitur.Et de Dauid fuo Dcus:Inucni Dauid fèr uum mcu, . oleo fancìomco unxicum,manus enim meaauxiliabitur ci,nihil proficict inimi^ cus in eo,5č filius iniquitatis non nocebit ci. Qiiid ita uero non nocebit,cum SC is fit DauidjCui pofsit noccri: Qiioniä manus mca,inquit,opitulabitur ci.Et ad Abraam Dcus:Nc timeas Abraam,ego clypeum ante te geroin Euangclio ctiam,quà domis nus de Antichrifto uerba facicns, eius aduentum, opera(^ prxdicit,fraudis plaiaöd impietatis, tot illum fignis aftcrturum potcntiam, authoritatem fuam exponit^ut fi fieri pofsit,erraturi etiam fint elcdi, tanquam illi quidem per fe errare pofsint,fed à Dco cuftodiantur, Qiio etiam minus hi ferendi funt,qui ad libidincs,& intemperan^ tiam fuam omnia refcrentes, quo ijs folutiore animo indulgeant,dicìitare foliti funt, lìpra^uidcrit cos Deus cfledamnandos,quoniameffugerc Dei prxfcicntiamnon queuntjuelle fefè interim his mundanis uoluptatibus pcrfrui, ne in utroq; feculo in^ commoda,£<! mala per peti cogantur, quafi ucro non ifta horum oratio faclis compro bata ipforum damnationis caufa fìt,aut quicquam iliorum ad interitumpraruidcntia Dei afferat,prartcr folam cognitionem.Sed hxcqua: in fcholis quotidie difputantur, prartermittenda nobis funt. De meritis dicendum,cum nulla fit hominis uirtus,qua: Tua ui niti,aut tam alte afpirarc ad cojli praemium pofsit,ncceflc clic Dcum cundcm, ad quem tendatur, taidcntibus adiutorcm, òC duccm ad fcmctipftim inucnicndum, potiendumcp exiftere. Nunc ad ipfam uerborum Pauli expofitioncm reucrtamur, qui confirmare illud uolcns, quod ante prarmifcrat, omnia diligcntibus Dcum coo^' perari in bonum,rationcm didifui totam ita à Deo, ÒL deliberatione Deidcducit,ut ncfcio quid paruulum nobis tamcrelinquat,quod eft in principio pofitum tanquam fundamentri,&: fòlum ad fuftincnda Dei dona, Qiioniam quos prarcognouit, inquit,
hose^

lios bC pra:diffim'uit,ut apparcat aliquid noftri in nobis à Deo praccognitum, in quo ipfe fuum opus bcneficcntiae collocaturus iam inde ^ (èculorum initio fìc deccrnat, éc ftatuat, atquG ha:c ambo ante omnia tempora, mox autem in tcmporc,Qiios aus; tem piacdifhniuit,hos OC uocauit;8č quos uocauit, hos ÒC iufiitìcauit. Ecce primum Dei in nobis quod apparcat benefìcium, prima gratta ipfa iuftificatio, per quam digni à Dco iam deinde efhcimur, qui iplius gloriam mereri debcamus. Itaque fub;: iungit ftatim,Qiios autem iuftificauit,hos glorifìcauit. Non enim talem gloriam, nifi iuftitiae merito nobis uindicamus. Porro ipfà iuftitia Dei donum eft, ergo omne meritum ex Dei munere obtinemus. Qiiis ergo dubitabit,cum hxc ita rint,quin o^ mnia Deum diligcntibus coopitulentur inbonumc'etenim fi Deus pro nobis, quis contra nos ^ ß ipfe defenfor, quis oppugnator noftcr erit C Aut lì etiam oppugnabi^ mur,qux contra diuinam omnipotentem defenfionem humana, &[fragilis confiftec oppugnatioC Atque ut quod dixit,de eledione,8<l glorificatione noftra,quam adhuc in fpe obtinemus, ex ijs, qux iam accepimus, confirmet, fìc argumentum interroi: gando facit.
Qui uti(^ propri) filrj parcus non fui't, fed pro nobis omnibus traciidit illum,quomodo non èC cum ipfo omnia nobis largieturC
avi 1 N re fumma,8č fìbi omnium charifsima prolixe, dC largiter liberalis er^ ganos Deus fuit, cum unigem'tum filiumfuum tradidit pro nobis in hanchuma^ nam infirmitatem dC mortem, is quod libi quicquam relìdui faciat, quod nobis non communicet,nequaquam eft exiftimandus,lèd maxima concefla re, etiam ea,qux mi nora funt,quae illud filij donum primariimi confequuntur, nobis libenta* eft donata rus. Qui enim filium dat, amore noftri indudus, etiam filij glcA iam dabit, etiam nos pro filijs diiiget,8<! paternam erga nos capiet uoluntatem,quaha:rcdes nos faciet ccc leftium omnium ruorum,immortaliumcp bonorum,
Quis criminabitur eledos Dei C Deus eß iuftifìcans, Quis erit condcis mnans CCHRISTVS mortuus, magis autem Sc fufdcatus, quiSd eft in dextera Dei, qui dC intercedit pro nobis♦ Quis nos feparabit àdilc Elione DeiC
HOC IDEO didum cft,quoniam magna erat inter multos admii atio,quidnam fibiiftinoua: religionis introdučlores uellent ,8drulpicio quardam eiufmodiducla ex communibus hominum malitijs cupiditatibus, ab'quid eos libi quxrere lucri, de authoritatis, quod terme nouantibus res lòlet elle propolìtum : tum autem illa magica fuperftitionis inuidia,de qua beri in noftri fermonis exordio diximus,Chri^ fìianum nomen exoriens grauiter infequebatur, quibus rebus lìebat,ut qui uabum fìdei alioquin non afpernabantur, ad prohtendam tamcn cani reddaentur tardici res,uel iam profellàm, cum pudore quodam difsimulare conarcntur, Q_uoruni nmi^ ditati ifta Pauli libertas,£<^ iiis animi ardens in Deum, atque illius amore intìammai: ta mens alacritatem, di hduciam addit, quali ita arguat. Elecìi à Deo fuiinus, in eius iuftitiam gloriam'que uocati, huiusc^ ipIìus (pei fìrmitatem ex ijs, qua: iam ab eo nobis tradita funtjObtinemus.Qiii enim proprium ruum,unigenumq; filiumlar;: gitus nobis eft, quo pacto non largtctur cantera, quac à tanto amore illius erga nos cxpedanda funt c'Sil nos inepto pudore quodam, metuc^ ignominia: apud imperi^: tos,à prardicando palam iplius Dei nomine,^ apud omnes glorihcando abliftcmusc" detraliant qui uolunt de nobis licet, & grauium criminum nos inlìmulcnt, nonnuU lorum etiam commiftbrum ante forlitan5<! patratorum, quid nobis obeft ullius iam criminatiOi llla nempe peccata baptifmOjSč Hde erga Deum abluta ilint.Deus eftjqui nos iuftos facit, ÖC qui taleis nos elle iudicat. Qiiis alius nos iam condcmnat C non moueamur ullius inlìmulatione, non deterreamur ignominia, quin lume primum gratiac Deo habcnda:adum, öd liane primamuocem teftem noftra: uicifsimcrga
S illuni
illum bcncuolcnticc mittamus, ut pabm, dd libere ipfuis fančliim nomcn profltca? mur, muka funt fortafsis propofita pcricula, C H R I S T V M annunciantibiis : ucs rum ca metueic non cfì: amoris, lile mortuus cft pi o nobis,m quo cd abfbUuio à cri^ minibus noftra, ut iam infìmulatorcs contemncrc debcamus, ille ctiam magis nobis cxui rcxit,in quo nos fumus à Dco iuftifìcati,ad iuftitiam quippc cum ilio cxurrcxi^ mus. Ille (bdct in dcxtcra Dei, quam candem gloriam adituros nos confidimus. Ille apud Deum interucnit, dC inftat pro nobis, ut flabilis dC firma fit elenio noflra, Si ipfius Dei de nobis pra:diffinitio: dC cum hxc ita fìnt, tamcn'nc erit quicquam, quod fcrupulimi nobis aliqucm,dubitationcm'ue affci-at,quafi diuclli pofsimus ab amore omnipotcntis Dcic& quidnam erit iftud^Sic enim ifta proferì Paulus,tanquam cor^ rcptus numinc,& totus igne diuùii amoris fit flagrans.
Affličtio C an anguilla C an perfccun'o C an famcs C an nuditas C" an pcnV culum ; an gladius C" quemadmodum fcriptum eft : Quoniam propter te in mortem tradimur tota die, reputati fumus ucliitoues occifionis . Scd in his omnibus fuperuindmus per cum, qui dilcxit nos, Confifus cnim fumjquòd ncque mors, neque uita,ncque angeli,nequc prindpatus, ncquepotcftatcs, ncq? inrtantia,ncque futura, ncque aititudo, ncquc pro? funditas, ncquc ulla condita res alia potcrit nos fcpararc à dilezione Dc/, qua;inChrifto lESV dominonoftro,
H A E c EST firmitas à Deo elecfiorum, SC prardiffinitorum inuida, atquc cons: fìans,in omni rerimil^umanarum turbine, ut ui nulla conuclli, nequc profìcrni pofs fit,qux tota ipfa in Dei amore flatuta cft, in Dei amore,inquam, inta* ipfum,8^ nos mutuo. Sic cnim fempcr intclligcndum eft, cum in ucrisjfancliscp amoribus alter fi^ ne altero amor cflč non pofsit,quanquam hoc praeci'puum fit in Deo, cum,ficut alio loco à nobis diiftum cft, codcm fpiritu iàndo, qui cft Dei amor, in cordibus noftn's tnliabitante,8d ipfius amorem Dei erga nos faitiinus,&! ipfi erga Deum amore coii>-flagramus,ut ab illius amore tamen amor noftcr exoriatur. Quocunquc igitur loco de Dei amore in Paulo fcriptum cft, ita utiambiguum u{dcatur,dcutrofitintclli;: £Tcndum,dc utroque accipiatur, quando ambo ex codcm fonte,ex uno fpiritu fans ciò funt profcčii. Atquc hic quidem Paulus nonmultitudincm folum maloruni commemorat, quac nos ab Deo uideantur poflx fcpararc,neque fcparant tarnen, fed in co ctiam magis confirmant ,hoc cnim cft, quod ait, Scd in omnibus his fupcruin^ cimus, per cum, qui dilcxit nos, qui fic amore noftri indudus, quia nos amauit, conftituit, Sd prardiffiniuit, ut eflcmus ab co omnino infcparabiles : hoc eft cnim fu^ pa uincerc, non modo non diuelli, fed magis ctiam cum Dco, ex incommodis con;: glutinari. Non folum inquam calamitates, dC pcricula, SC anguftia:, atquc ipfe glas: dius,quod omnium extremum eft,de quo m pfalmo X L11J. didum,quòd propter te nccamur omni die, reputati fumus ut oues occifionis, non diftrahunt nos à Deo, neque aucrtunt, fed neque alia'ulla uis, aut poteftas, fiue illa humana, fiuc ccclcftis fit,Ime ctiam tempus ipfum futurum,aut prarfcns, fiue quae fupra funt, fiue qua: in< fra,fiue tota hxc mundi crcatio,quam uidemuSjfiue prxter hanc aliqua praeter ea ul^ la fit : confido, inquit, quod nihil horum unquam potcrit nos fcuingcrc ab amore Dei, quem in CHRISTO Iefudominonoftrogaimus,quodideoadditin Chri^ fto 1 E s V domino noftro,quoniam ficut in ipfö Deus nos elcgit,5č prardiffiniuit ma fori fratri noftro,& fpiritualis famili^ principi futuros comitcs,atque in eodem ipfo, £<:pcreundcm amoris fui documenta nobismaximatribuit:ficnosin ipfocodem CHRISTO Icfu,&:^ gratiam Deo habemus,8<! amorem eiusagnofcimus,5^ Deum ipfi quoque uicifsim diligimus, atque ha:c Apoftoli tot rerum aggregatio, quarum uis,5^ multitudo no tamen diuellerc nos potcft à bcncuolentia, coniundione fum mi Dei, quafi mentis impetu quodam SC cxccflii fada eft, ad cum finem, ut demone fìraret, quanta fit ftabilftas diuinoru decretoruin . Nam quòd angeli SC pn'ncipatus.
alijc^ l'Ili fpiritus coelcftcs fìudeant nos fcparare à fummo Dco, ne cogitare quidcm fas eft/cd quòd ne pofsinc qiiidcm,lì id ftiideantjUerifsimc efl: dičlum.Nulla enim o^ mnino creatio creatoris confilio, nel tantuliim mora: affèrt, nediim ut queat diuina confilia frangcre,aut perucrterc.8č in hoc percurfu tantali? rerum id d Paulo eft quac lìtum,ut probet omnia diiigentibus Deum cooperari in bonum,xternac};Dci decre ta fandos fuos eligentis diffìnientis immutabilia femper cflcjilliuscjj conftituti, decreti, quo quis à Deo in iuftitiam, ÒC gloriam felecfìus eft ^ amorem femper mini^ ftrum, se conciliatorem exifterc, qui Deum fecit, ut is nos fibi deligeret, ÒC facit nos ut propter ipfum cxtera omnia paruipendenda eflè exiftimemus.Multis igitur, pra'claris habitis fermonibus, in quibus de fìdei c H R i s T i uirtute dC ueritate cft dicflum^tranfit rurfus adIudieos,5darguendos,8<l confòlandos.
Veritatem dico in CHRISTO, non mentior, atteßante mihi conn fèientia mea in (pi'ritu fando, quòd mocror mihi efl magnus,& afsidua las mcntatio cordi meo, Optarim enim cgomet anathema elle a C H RI S T O pro fratribus mcis,cognatis meis fccundum carncm,quicunque funtlfracjs litx, quorum cft adoptio, gloria, ÒC teftamenta, legis latio, bC ccrif moniac, ÒC promifsiones, quorum funt patres, & ex quibus eft C H R S T V S, quantum ad carncm, qui eft in omnibus Deus benedidus in lècula. Amen,
c V M proxime amoris fui erga Deum Paulus indicia maxima expofuiffèt, ut quem ab ilio nulla uis, nulla poteftas, nullum incommodum DoiTèt auertere, nunc fuac quoque in proximum beneuolcntia:, dC charitatis ingcift teftimonium affcrr, piane ilIudretinens,quod eft in utraqj fcriptura,S<: laudatum,& prp!ccptum,ut amct quifque proximum fuum ficut feipfum.Et ad ludaeos qiiidcm conßnguincos,&^ fra^ tres fuos (amoncm!iabicurus,corumc:ßduriticm,pcr quam ad C H R l S T V M con ferre fe rcnucbant,8č ex lege ucteri in tìdan nouam migrare argumentis,8č teftimo^ ni]s ipforummet fcriptura: refutaturus, pra:munit Ubi de principio aditum,&d uiam, quòadillos coarguendos mollius,5(lminorcillorum cumofFenfioneaccedat,ha^ beat'que animos ad audicndum paratiores. Et quoniam Romac credentium Eccle^ fìa ex utroque genere conftabat, ödludzeorum,^gentium ad communem illum ccc^ tum fcribens omnibus fignitìcat, quanto ipfe amore, quo ftudio procuranda:,atque optand:e falutis fcratur, ÒC moueatur erga cognatos fuos. In quo SC prudentia Pauli ita poftulabat,ut faceret illos ad difcendum proniores, quando quod optimo animo fit,maiorem ad perfuadendum affert uim, minuscp etiam fi difpliceat, conturbat. Et reuera lic fe res liabebat,ut in maximo ipfe dolore,mocrore(^ eiTct,qu6d uideret ge^ nus fuiun à fummo ilio bono,quod oftentatum illi,&i propofitum imprimis erat,per tinacia quadam durittacp animi, 'èC errore mentis abalienatum efle, quem fuum ani^: mi dolorem magnis teftibus confirmat c H R i s T o , & confcicntia, SC fpiritu làns (fio. Ac c H R I s T V M quidcm ut Deum teftem aduocat. Vcritatem dico in Chrt fìOjfic enim ufurpatur in communi more loquendi. Veritatem in Dco loquor, quod cft teftem mese ixritatis facio Deum, in quo atteftatur mihi confcimtia mea, ncque ca confcientia, quae alicui mea: affečtioni aut odio, aut amori prarbcat teftimonium, in quibus animi pcrtm bationibus fxpe accidit, ut etiam li fe errai e confcientia ipfa non putct,nihilominus tamcn erret.Scd ca confdaitia, qucc in fpiritu fancfto ucrita^ tis teftis eft,qux Deum libi propofitum, SC illum fandum, uerumq,' amorcm fratcr^ na: erga proximum charitatis adiundum habet, Qiiod porro ucrum eft iftud,quod tanta Paule confirmatione pra:muniscQ.uod,inquit,marror mihi eft magnus,£v; al'si^s dua lamcntatio cordi meo proptei- fratrcs meos, hoc enim adijciendum cft, ut plc^ num fcnfum habeamus.Deinde addir: Optaua ini cnim abdicati ipfe à C H R 1 s T o
£uòillirecipcrentur,hocenimcftanathcmacneà CHRISTO. Aliud cnim cft, )co eile anathema, quod confecratunij&l dicatum Dco cft;aliud ab Dco anathema,
S 2 quod
quod cfl: c facro, 5C rcligiofo ciediim, quo uocabulo ctiam nunc in ijs, qui e confiw;* tio fidclium eijciuntur,Écclcria utitur, Aft ubi tuus illc amor erga c H R i s T v M Paule, cui omnia modo pofteriora longc duccbas, in quo lolo inha:rcbas, à quo ncc uitam,nec mortem, ncc coelum,ncc tcrram,nec prxfaitia, ncc futura poflè te abftra# Iiere, tanta cum fide, OC aflèuci ationc profitebare i nifi quod rem ciuimodi poßula? bas,quae: in ilio dolore animi, dC nube ma'rentium cogitationum, quas pro fratribus fufèipiebas tuis,(ynccro quidem te hoc corde optare copeUebat,ut diuellererc à Deo C H R 1 s T O, fratrum tuorum caufa'.fed co magis poftulatio illa ad Deuni ce, dC ad CHRISTVM ardeconftringebat,Poftulabascnim,noncommodumaliquod tuum,quod feorfum à Deo tibi uellcs adclTè, fcd maiorem, &C celcbratiorcm poftula^ bas Dei gloriam, fratres^ tuos faluos,atq; incolumes cupiebas, in quo fané euidcn^ tior Dei apparuiflèt gloria,fi ad ueram iìdcm omnes illi pcrducfti eflcntJlli enim pri^ mi à Dcofucrant fìlij appellati, illi in eam gloriam uocati, ut gens fanda foli, S>C po^ pulus eledus,8<! Dei hccreditas elle cenfercnturullorum crant padiones,2>L teftamen ta Dei, utraquenimirum, S^ primum uctus illud,quo terra: illis data eft,SL iftud fe^ cundum, quo cccli eifdem polTefsio eft promillà. Illis data lex, qucmadmodum Dcum colere rite debercnt,ccrimoninc ucteris rcligionis traditx,8d fada: promifsio^ nes ab fummo Deo in eorum patribus, qui cuncli ex ilio genere cxtitcrunt: ex quo etiam gena'e deniqj fuit c H R i S T v s , quantum ad cavncm attinct, qui quod ex Deo etìjipfè Deus cfl: benedičlus in omne feculum, Hi ergo quibus fpes tot bono^: rum fuerat oftentata,&l ex c^uibus, eorum'que ex fcripturis, di parribus fides Chri^s fìi nada primum authoritatem, maioribus deinde ex le, ac illulh ioribus fìgnis uir? tutum, èc miraculorum, & fandifsimorum morum in toto terrarum orbe corufca^ bat, cum ipß ad fìdcm minus propte accedercnt,neq; libi facile illam pcrfuaderi fine^ rent, obicem quendani!^, 5d oflrcndiculum ponebant in ipfo limine crcdcndi, quod ad# cuntibus afičrret haefifationem. Dubitabant enim nonnulli, infiftebant, cum il;: ìosipfos, qui feftinare, 6C ingredi, & fcire ifì:a maxime deberent, intuerentur dubi;; tantes, atque ita nomini fando Dei, 6C libero procefTui illius gloria? impedimentum quoddam afFerebatur, Ergoidaij Dei amor, qui Paul um totum rapuerat ad fèfc, qui nufquam eum alibi ueram rationem boni fui ponae permittebat, adigebac eiufdem animum Pauli magnitudine quadam inauditi amoris,ut id interdum opta^ ret, quod eft unum omnium maxime contrarium amori. Nihil enim magis optat is, qui amat,quàm ut mutuò ametur. At tantum Paulus in amando Dcum progrefllis fuerat, ut pro illius magnificatione gloria: pafllirus uidcretur a-quo animo, fe ab co non redamari, & tamcn quod optabat, extra omne periculum optabat. Nam ut laü queoriim natura, dC comprehenfio eiufmodi cfl:, ut quo cfFugcrc magis concris,hoc illigatus ardius teneare: lìc quicquid propter amorem fit, etiam lì uidcatur ex amo^ re uellc elabi, in ipfo amore tamen fit id conftantius ♦ Qiiid autcm reucra; num hoc Paulus optabat, excidere ipfe ex amore Dei, quo cognati fui in gratiam recipercns turc'Hic eft rcfpondendum,cx afFedu illuni doloris uere hoc optaflI%ex confili],& ra lionis iudicio nequaquam. Nam cum affedionum natura ea ht, primimi ut offis; ciant fèmper confilio, dC cogitationi, deinde ut in una re diu nunquam permaneant, fit,ut ad quamcunque affedionem te dedcris, illa tibi ČC ueras res offerte, & cupidis tatestuas iuftas facere uideatur : quae mox lì affedione cxtindaad rationis iudis cium reuocentur, inanes &C praepofterx fuiflè deprchendantur. Aliud porrò eft ex confilio rationis,aliud ex affèdionis motu aliquid optare, Stare in amore Dei Pau^: 1 US,Si iudicio mentisfemper uolebat, cum peraffedum quoque animi in eam cogitationem ferebatur, illa tunc ardcntia, di. magna proclamabat, Qiiid nos ex amore Dei abftrahetCnum mors,num uita,numhomincs,num angelico^cartera.In quibus memorandis paulo ante quafi in fpiritu,5ó igne pcrbacchatus eft. A t cum iU lo affcdu aliquantifper fedato in aliam curam cum de fratribus fuis dolor,£<I cogitai fio pcrtrahebatjtunc alio effcdu delatus,atqj incitatus,illorum falutcm prxoptabat, de fua negligés ellè uidebatur. Contigit loc idem Moyfi amico,2^ famulo Dei cr ga ipfum Dcum, ut cum cumiratü populojöi excidiö illi, internecioncm^ minitan^
cem pia
KtTijplacarCj&I deprccarf Moyfes nitci-etur,inuem'ict^ diffÌciliorcm,fntcr mcdtas prc CCS in hanc uoccm pi oi iimpcrct, Si diinjiTiirus cs domine iram tuam populo tuojdi^ miete : fin minus,dele nomcn meumdc libro, quem fcripfìfti. In co enim afFcdu tunc poricus,ut de periculofuorum c(Ièt rolicitus,quorum falutem faciebat niaximi, pau? lifper in obliuioncm ruacfalutis uenerat: tamennullo pcriculo, quodpofiulabat, poftulauir,quippecumcau(aca, proptei quam id petcbat, caufam eidem Deo gra^ iiioicm pr3ebcret,diligcndi eum magis,arque probandi.At^ idem Moyfes, qui tunc pro populo ad Deum fé de libro uita: deieri poftulabatjpolt populum pro Deo ado;= rantem idola interficiebat, Attamcn Paulus c h r i s t v xM 6*! fpiiitum fandum tcftem animi rui,5(; uoluntatis aduocat,ut appareat eum uere Tic fentire, dC loqui.ad;; uocai cnirriuero,red triftitix animi fua:,£<^ doloris,quem de fratribus fiiis capit,uocat teftem^quo re uera ipfe ucbcmetilTimc commouebatur. Qiiod autem mox fulDiugic de optato fuo in quo lalutem fuam donarc,&l concedere laluti jfi atrimi fuorum para tus eft,idiamnon christ i,necfpiritus fandi teftimonium cft,rcd afìècìionis animifui ergafratres indicium. Nan(^ quod ad ludxos attinet, omnis profecìo Dei omnipotentis beneuolentia dC inclinauit de principio ad illos, deinceps fcmper éof nis,promi(rionibus, praecipuo^ ftudio erga illos declarata eft, ficut èc teftamentum omncuetus,&noua(criptura pluribus locis ofìendit. Namöd c h r i s t v s ipfe aliquoties dixit,teftauisc|5 eft,fé tantummodo mifliim ad oues irrael,qu^ pericrant,8d fc non adempturum panem filijs,quem canibus proijceret.Et in Apoftolorum actis: Vobis oportuit ludaris primum praedicari regnum Dei, fcd quoniam indignos uos facitis^cce conuertimur ad gentcs,ut ludari poft illa Dei gratia deiecfti, cum gcntes agre ferrent,qux Deum nunquam colui(lcnt,in eius ipfius giatia% quam ipli amifo rant,polIcffionem uocatas,de leipfis deberent, no autem de Deo dolere, conqucri, necß de ipfìus Dei tanquam fìdem libi non prajftantis gloria,fcmacp detraherc, quan^ do is nihil earum rerum pr^termilìllèt, qux ad docédos eos in gratiamcp accipiendos l'ij nomine,&I fide i E S v Chrißi lilij fui fbrčt apte.Nam Sì^christvs Dei hlius ex ludaeis eft fècundimi carncm,qui eft idem alia ex natura Deus benediclus in iècu^: la. Qiiodhic aperte à Paulo eft prolatum, nili uelimus^ ad lìmilitudinem antecedcn^^ tium hoc quoq; accommodai e,quorum funt patres,ex quibus Chriftus, Sdquoi^ eft Deus uerus,quem alia: praeter ludaeos non agnofcebant nationes.
Non ita autcm,quòd exdderit uerbum Dei.Non enim omnes qui ex ÌQ raeljhi Ifraelmeq^ quòd funt fernen AbraaCjOmnes fili;!. Sed in llàac uoca^ bitur tibi fernen:hoc eft non fili] carnis,hi fìlij Dei, fed hlr| promillìonis re^ putantur in j[èmen:promiffionis enim fermo ifte eft. Ad hoc tempus uenia, &eritSarra; fìlius,
SED erfi,inquit, ludati magna ex parte repulfi, quibus erant promiflìones facfla:, & nationes alia: in pracmia uocata: promilfionum (unt, non tamen hdes Dei tituba;? int,ncc^ illiLis excidit uerbum,fed in fua ^terna ua itate perftitit. At qua ratione per^ Ih'titclì rciecit quibus promiferat,eos autem uocauit,quibus promilHim nulluni tecc rat:Qiua,inquit,non carnis,fcd uerbi Dei hlij hi funr,qui uocantur.Nó enim omnes, qui ex lfracl,hi Ili aci funt,nomine fortalìis quidem, uocabulo omnes appellantur lfraclitar,5L Ifraéhfed re uera illi funt Ifracl,qui recìi Dei funt,aut quoniam Iniius He braici uocabuli uaria eft interprctatio,qui Deum mente cerniìt, iuie etiam cum Deo principes funt.Ifti a go Ifrael,qui nomcn fadis comprobat,fed ncqj omnes qui fernen Abraac exiftunt,etiam funt Abrax tìlij, fed qui tantum ex Ifaacab Abraamtìuxcj; runt:fìc enim illi diuinitus eft annunciatum,ln Ifaac uocabitur tibi femai. Non enim ex Ifmacle,quem ex ancillagenuit, neq; iteni ex alijs Cheturcc hlijs, qui magnarum pofteritatum fuere principes,omne fcmen Abraa',quod dilatatum in carne hiit,in gc nere,5(1 honore filiorum comprchenfum eft. Qiiippe cum ca'teros omnes ex alijs nui lieribus genitos à facic Ifaac, lìcut dicit fcriptura, Abraam fepararos in alias ueluti colonias dimiferit.Sed foli, qui ab Ifaac in illa Dei promillìone protìuxcre, Hlij exti-
S 3 tcrc
tcrc S^ Abrax fccundum carncm,ö^ fccudiim fpii itum diuincc piqminrionis,ac ipfius Dei fili}. Qiiactiamrationc ncque ipfcEfau hliiis Abi aa%nili per carncm cxtitit, quando in ilio Dei promilVio non eft propagata. Qiiacunq; ergo peruafit,8<^ ad quofs cunque peruenit Dei illa promiflìo Abrade fada, hi uerc filij Dei, &L fernen Abraa: ex promilllonc reputandi funt. Nam nequelfaactìlius in totum Abrase ex carne cxtitit,quando effceto iam femine patris,8d matris utero,nihilcp omnino illis ad gene randi facultatem amplius afFerentibus totam natura: uim in co,non tarnen fine uiro, &C utero fola tune promillìo Dei cxpleuit. Ergo ex Abraam, poftea per Ifaac pro^ ducfli magis promiffionis, quam carnis fili) profecflo funt cxiftimandi, maiorcp efl: in promilìione,quàm in carne cum Abraam OC cum Dco confànguinitatis coniunčlio. Proinde cum Ifraelitis,aut Iudocis,aut etiam Hebra'is, fine quocunque nomine illa natio deledlctur, promiflioncs ab Dco facÌLV funt, dC adoptio in filios nuntiata, tcr^ ra:cp,5<; rc^ni ftabilis,&^ perpetua poncllio,non illar nomini,&[ uoci, fcd ipfi rei fačlac funt.Porrò in re multo maximam partem habet promilHo. Ergo fìcut ex femine, S>C carne Abracv:,qui produciti funt,plurimi ex ijs,ötlonge numero fuperiorcs abho^ nore filiorum Àbrao: rcpulfi funt: fìc qui in promilTionc illi fuccciTcrc, iufìius mul^ to, ucrius filij funt appellati. Qiiare nec ludarorum reiečiio, nec uocatio, adopta# tioc}; gcntium,quicquam de uerbo,öi fide fummi Dei diminuit,quando ab co potif; fimum fpcclata eft,non carnis ex Abraam,fed promilfionis fu^e ad Abraam generai tio.Ac ne ludxi rcfpondcant,fe tamcnno ex alijs ciecflis ab Abraam filiis,(cd ex ipfo Ifaac fuilTè progenitos,qu! non folum carnis,fed promilfionis filius cxtitcrit, rancjj, quod fèmper agunt,à fpirituali generatione ad carnem,corpusc|; traducant,confutat illos protinus adiedo de filijs Ifaac ei'ufdcm fcriptura: notabili tcftimonio,
Ncc^ hoc folun\ fed 8č Rebecca ex uno uentrem fcrens Ifaac patre nof fìro,nondum eni'mgeni'tis,neque cum feciflènt quicquam bonum,aut mass lunijut (ècundum cledioncm Deipropofitum maneret, non ex opcribus, fed ex uocàte,di(ftum eft illi,quòd maior fèruiet minori; fìcut fèriptum eft, lacob dilcxijEfau autcm odio habui,
IN OMNI ueteriteftamcntoplurimapofitafunt,qua:aducntumfili]Deifèr^ naturi gcnus humanum, gentium uocationem, nouamqj legem fpiritus in cor^ dibuš fcribcndam,non in litcris,partim uaticinijs,&[ pracdicìionibus, partim figuris, partim ipfa rerum gcftàrum hiftoria admoncnt, 5C ollcndunt, intcr qu:e id quod ad futuram adoptionem gentium, rcpudiationemcp ludxorum pertinebat, fa^pius qui primogaiiti parentibus fuis fucrant,è capite generis exclufi minoribus natu fratria: bus loco,&^ honore primi ordinis concelTcre: quod iudicium cuidens, ÒC iiaticinium femper fuit,lfracl primogenitum Dei filium alteri po^ì fe genito de honore primo dcceflìirum.Ac ne hoc fortiiitumjaut obfcurum cuiquam uideri pofl]t,in iplìs prins cipibus nominis,6<; generis Iudaforum,patriarchis uidelicet,& ducibus omnibus fe^ re ufu contigit,ut qui primi cos parcntes feciflènt,patrumcj; nomine appellauiflcnt, ex filiorum ipfi priorum loco excidcrent,pon:eriorescp fratrcs fuos cerncrcnt,in pri^ mum honorem generis accafitos, atque fublatos. Nam 6l Abraam cum Ifmačlcm primum filium extuliflctjfaac fccundum illi pra:tulit,&! Ifaac duo. us filijs gcminis uno foetu fibi natis, cum qui poflerior exicrat, primum harredem conftituit. Et la^ cob,non Ruben folum primogenitum, ilio honore deiecit,Iudamcpin cius locum induxit, fed poftea cum acccflJiflctad Aegyptum,fcncxc}?&!!oculis captus, filios lofeph libi in.liberos adoptaret, uenturacp omnibus prardiccrct, formatis in mo^ dum crucis brachijs,&(!dextra manu fupra caput Ephraim, qui minor natu erat, eicp finifter aftabat pofita,fìniftra fupra Manaflèm primogenitum lofeph, ad dcxtrum latus translata, per illam crucem ordines, gradusc}? permutans figno clariflimo futurarum rerum ita minorem filium in bcnedicftione antetulit, ut il^ lo admirabili uaticinio apcrtidìme oftcnderet poftcriorcs Dei filios, quos crux illadiftinxifll't, multo maiore in honore, gratia apud Deum futuros, Talia igi^
tur ex
tur cxcmpla nunc proponcns Paulus indignantibus ludacis, dC iniquo animo fercn^ tibus fc pofteriürcs quodammodo à Dco habitos, gcntes cflc in primum hoa norcm gratiaz uocatas, quoniam quod de Abraamdixcrat pracferenteiraaclfmadi potcrat habere aliquamapudiudaios obiedionem iure idin illis accidiflè, quorum alter de ancilla natus elIèt,poftcrior de libera, fefe airtcm cmnes ex libcrx filio Ifàac natos efl!è,repctit rurfus rationis fux uim in ip(b,itciTi Ifaac^qui cum elìct ilie eleclus abAbraam Hlius, duoscpex eadem uxore Rebecca liberos uno partu fufluliflet, prius egrelTìim iii lucem ex matris utero EfaUj&^ pofterius fecutum Iacob;tamen no tam is quidem fponte,quàm diuina prouidentia compulfus minorem filium maiori pracpofuit.Ac ne humanis ifta attribuerentur euentibus^Iiominumc^forfìtan autho ritas parui eilet,adiungit diuinum de eadem fcriptura teItimontum,inquiens, non fb lum hoc fačlum fuifle in Abraam, ÒC in illis duobus non de eadem matre b'beris, (ed ettaminijs,quiexunamatre, unocppatre funt editi. Nanque Rebecca uxor Ifaac cum ex uiro uno conceptumhaberet, quo quidem conceptu geminos parturiebat, atque illos inter fefe in utero coiludantes fcntiretjaudiuit ex domino, antequam illi in lucem prodijdènt, antequam quicquam boni fecillait, aut mali, audiuit, inquam, quòd maior feruict minori. Et in alia fcriptura Malachia prophetx idem dominus clicit,Iacob dilexi,E(au autem odio habui:quaj funt ab Apoftolo induda ad compri^ mcndam alteram illam ludccorum querelam, qua fe primo à Dco genitos, poft reic? čios,di gentes in primum honoran filiorum introdudas non mcdiocriter conquerc= bantur,detrahcrcc|; tcntabant de omnipotentis Dei fama, atque gloria, tanquam is intquum quippiam, d^ inexpedatum egilletjodendit enim Paulus ita fblitum agere Deum,cum ipfe bonum,ita facìu atque redum diuino fuo confilio elle iudicat,cuius iuftitiaf,8<! acquitatis ueritatem ipfe ante ièculum omne cognofcat, nos poftea euen^ tis rerum edoc^ti perfpiciamus, Atque ita duabus iam querimóiiijs hidacorum elilis, atque abiedis,una,qua quercbantur hdcm illis promiflìonum à Dco non fuiflè fera iiatam,quando eam Deus Ifì acli praebuiHct,gcnribus perfoluilltrc: in quo rcfponfum ab Apoftolo eft,lfracl clic fcmcn,6<; hlios promiflionis,non generationem cainis. Al^ fera, qua fecundos filios primis prarlatos cflè grauiter ferebant, quod in ipforum principibus, patriarchis oftcndit Paulus Deo fuilTè ufitatum. Nunc ad afperios rem multoj&grauiorem querelam tertiam confutandammaiore apparatu fe con^ fert.Diccrent cnimludaji, id quod 8Č dicebant, non fine caufa dicerc uidebantur, Qiu'd crgoc'num nobis gentes antelatx funt,eo quòd meliores nobis funt c num illac nobis iuftiorcs,aut continentiores C Num in imo Dco colendo diligentiores c' quem ipfjE non nouerunt, atque adeo ne noile quidem curauerunt:nos di nouimus,8^ praej: dicamus,5:[ coltmus,hxccine igitur gratia nobis bonorum operum relata eft C ut ab his,qui folas fuas cupiditates explere pro dijs fibi, 6<I pro religione habuerunt nos, qui multa nobifinct ipfì facienda,patiewdacp pracfcrip(ìmus,qui pluribus rebus pro^ pter honorem Dei, öd legis ab Deo nobis latx abfttncmus,in prxmio apud Deum, & in honore uincci emur : Huic gi auiffima:, acerbiHimarcp quacrimoniaf, qua: tota nixa eft bonorum fiducia opa um,in quibus ludaci fibi multum arrogabant, refpon^ det nunc Apoftolus, opera femper hominum afpernans, d^ gratiam Dei, gloriarne^ inagnificansjckcìioncm illam Dei ex ipiius dcliberatione,ö(: propolìtoquo uno mo^ do maxime rata caÄ permanens dcliberatio eft,ac non ex noftris operibus pendere, Itaqueante natoi iacob,S<lEfau, antequam boni quicquam ex illis,aut mali fuiftet €ditum,Deum fic clegiftè lacob minorem fratrem, ut maiorcm illiEfauin fcruitus: tem dcda ct,3<! quod ctiam apa tius,& lignificantius didum eft, in prophcta, antc^ uterquecorum nafccrctur, lacob Deo diledum fuilIc,Efau autcm odio habitum. Et quoniam huiufcemodi refponfio ea crat,qu:e in multas,Sd magnas incurrerct difs fìcultatcs, magtsc^ exulccrarct corum dolorem, qui expoftulabant de Deo. 8C con^ quercbantur,quam Icniret,idcirco infiftit diutiusApoftoluscommoratur in ca,nunc fibi ipfe obijciens,quod ab illis intclligcbat iri obicdum,nunc obicda dillülucns.
Quid
144 LIB» II. COMMENT, lAC. SADOLETI
Quid ergo dicemusCnuminiufti'tia apud Deum t abfìt. Moyfì enim di's: citmifercbor,cuius mircrcorj& miferabor,quemcunc^ mifcror.kaqj no uo lentis,ncc^ currenns,fcd mifarentis eft Dei,
CLV 1 D mirunijinquitjfi dixi tibi ckcflionan Dei, quam de nobis facit ex ipfìus propofìto,non ex operibus noftris effe aptam < non elt hxc iniuftitia Dei, non enim habet ille,quibus pra:miahominum iure debeat,quandoquidem omnes hlij ira: nafci miir,nec folum parentis primi labejSi uitio,{èd noftris deinde quifcp peccatis peciilia ribus inquinati. Nee eft cur quifquam ex operibus libi arrogct, bL ueluti pro ilio iu re petat,ut honoris apud Dcum,&i pratmiorum fiat particeps.Sed hi ehguntur,hi no €h'guntur,quia horumDeus mifcrctur,non illorum.Dci cnim cligerc, mifcreri ceite cftjCjUia nullius opera tanti runt,ut ma cantur,5(^ non mifcreri Dei eft reijcere, quod omnium opera magis promerentur.Qiicmadmodum Deus ipfcmct in communi pec cato filiorum Ifraeljqui uitulum aureum in folitudine adoraucrant,Moyli dicitjfc mi ferturum,quorumtuncmircrerct, Si^nonmiferturum quorum non tum mifcrcrct, Quanquam hoc fccundum no fìc diferte pronuntiatum à Deo, fcd ex priore ilio nea celFario eft intelledlum.Qiiòd fi ita lit, adipifci gratiam,& dignum prarmio fieri, non uolentis eft,neq} currentis,quod à gymnicis certaminibus eli induchim, pro omni conatu rede agendi,omnicß bona operatione ponitur,lcd miferentis eft Dei,ut quic« quid honoris,ac loci apud Deum obtincmus,non operibus id noftris,noftrxq; uokin tati,quam hie certe Äpoftolus innuit eile noltram,rcd Dei ipfìus propolito. Si milb ricordiac tribuamus.Et rurfus in alio fa ipturae loco.
Didt cnim fcriptura Pharaoni,quòd in hoc ipfum fufcitaui tc, ut ofìen? dam in te potentian. meam,8č ut aniiundetur nonien meü in omni terra.
HOC EST Dei iam non mi{èrentis,atq5 ideo nee eligentis,quod Pharaoni con« tigit,quem non folum excitauit Dcus,ut ofterret fe ille fpedaculum toti mundo mi«: rabilium,&potcntixfummiDei; uerumctiam adhuncipfum finem Deus illumie cxcitaftè teftatus eft,ut oftenderet ipie in eodem ilio uim iliä, gloriamq; nominis fui in orbe toto difFunderet.Et quoniam prior dubitatio nödum foluta eftjctcnim Ii mi^ feretur Dcus,quorum ilU uidetur,caeterorum uero nonmilerctur,nulla autcm appa* reat huiufcemodi differentice cauià,nifì fola uoluntas praepotentis Dei,de duobus als terum uidetur necelìàrio confèqui,ut aut iniuftus Deus lit,huic magis quam ilii fine ratione faues,aut noftia,qui delinquimus,peccata minime lint pleclcnda, quädo iplb Deo nolente lic perpetrata funt,quod proxima de Pharaone fcriptura uidetur indis care;idcirco Äpoftolus inllftit iterum,8i libimctipichas dubitationes opponit,
Igitur cuius uult,miferetur,& quc uukjobdurat.Diccs igitur mihiiQuid €tiam nunc queriturC" uoluntati enim eius quis refiftitClmo ò homo,q uis es tu ex aduerfo reipondens DeoCNum dicet fidile ei qui fìnxic, cur me feciiìi huiufmodi^Tan non habet poteftatem figulus luti ex eodem mixto faciendi hoc quidem in honorem uas,hoc autem in defpicatumC
p R I M A ifta uerba Apoftoli funt cocludentis ex illis fcriptura: locis,quod om^ nia noftra ex eledione,& propofito Dei funt, non ex operibus noftris. Quando ipfe Deus,quorumuult,miferetur,2<lquos uult,obdurat. iNä Öl ipfcmct Deus inlixodo Moylìdicit,Obdurans obdurabocorPharaonis,utne dimittat populü mcu.Iit quo nià acris obieclio exoritur,quid ergo nos pa-na: meriti fumus,cri quid delinquimus, aut cu ad cupiditates noftras toti dclabimur,li Deum lìc nolente tanč^ autliorem cui pa:,öi criminis habemus,cuius uolùtati no polFumus n5 parcrccHoc rclponfum ho;: minum uelut in indignatione,atc^ ira loqnentium,ipfe quocß cSmotus coi^ pctulan? tia Äpoftolus afperius refellit,ut difcant modeftius ^ reuerétius de fummo authore pmniG bonoijz Deo,Öd de imméfa,ac infcrutabili illius Sapiétia loqui, Tu qui nam es,
inquicns
inquiens, qui fìc audadcr, èC fupcrbe tanquàm par pari,8<[ niliil illi cóccdcns rcfpon^ dcas Dcof An hoc modo figulum intcrrogant fidilia,Cur me non honcftum, ncque cxornatum uas, fcd incomptum, defpicabile^ fcdftic' Non'ne figuli cft poteftas ex cadcm creta fingcndi uas cuiufccmodi uclit, fiue mcnfis illud paratum uelit cflè/iuc fìa-quilini^sc" Enimuero Deus maior multo fìgulo cfl: tu homo prx Dco luto ctiä CS contemptior: qux ergo tcmcritas te aduerfus Deum cScitatc" cxquirc potius cun clantcr,S<; uencrabunde harum rerum rationem &C caufam, &C oftendetur tibi, quam fìc proterue in reprchcnfionem Dei erumpas, qua: ratio ca cft.
Si aiitem uolens Deus oflendere l'ram, & notificare,quantupofsi'tipfè, tulit in longanimitate multa uafa irac accommodata in intcrituin, atque ut notifìcarct diuitias gloriae fuxin uafa miièricordia:, qua? pracparauit in glo riam,quos & uocauit nos non folum ex ludscis, ucrum etiam ex gentibus, ficutSč in Ofeadicit: Vocabonon populum meum,populummeum;8č non dikd:am,diletìam;8<l erit in loco ubi didìu fuit eis,Non populus mcus uos, ibi uocabuntur fili] Dei uiuentis,
p A V L V S ut eft contextus fcntcntijs, 8C implicitam fere imam cum altera cogiV tationem profcrens/oluere quidem incipit obiccìas quccftiones, fcd antcquàm inic^ rat conclulìonem,in alteram ilatim probandamrationč inlilit,legcntibus rclinquens prioris concludcndi, dC ftabiliendi argumenti cogitationcm. Erant autem querela, 8i.qua:ftiones ab ludxis partim, partim à quibuiüis mota:, atque illatx, ludxorum illa: propriae:Vna quòd lìidem illis eorum qux promiferat,non uidebatur praeftitille Deus, cui refpondit Apoftolus, non omnes ellè Ifi-aelitas qui'iiicantur Jfraelitx, fcd Ifì-a'elitis fpiritualibus, ÒC ex uerbo Dei profecìis proirufsiones fuas fccilTc Deum, cifdemcgillas perfolucre, ac pcrfoluiflè. Altera quod cum fpfi primogeniti Dei lìli] iam ante extitiflènt, à fecundis libcris ucnientibus in adoptionem honore, ÒC gratia omni apud Dcimi uincerentur. In quo oftendit Paulus quod facflCi in fé ccgrcferant, & tanquam iniquiun, acnouum coqucrantiu-,Deum in patribus ipibrum Qi primis illis generis principibus omnibus fere diu antcafecifTe, ut primogenitos illoru filios principatu generis deijceret. Si minores fratresin dciedorum locum rubftitua ct. Sicut inlfmaele,&l Ifaac, in Efau,S<[ Iacob,diuino confilio fuit dcmonftratum. Tcrtia iam querimonia lud^orum grauifsima illa erat,quòd cum ipß legis iuliitia cdocli, &Ù opcribus bonis meriti clìènt ut maiorc multo in honore apud Deum elle dcba čt: à gentibus tamen, qua: ncque iuftitiam, ncque legem antca cognouerant, ncq; Dee nero honorem ullum habuerant, in adoptione nouai gratia: anteirentur, Qiiam illo^ rum conqueftionem rcfutat Apoftolus earatione, quòd non ex meritis noftris,ncq; ex operibus gratia: apud Deum nobis gradus acquiratur: fcd ex Dei iphus miferii: cordia duntaxat, 6Č uoluntatc,quam rationem ex longe diucrfa conditionc duorum fratrij Iacob,&:^ Efàu iam inde ab Dco illis deftinata, antequa in luccm ij prodijlTènt, de ex (èripturg tcftimonio duplici confirmat.Et haclenus quidem luda'is nominatim cft refponfum. Qiioniam uero poftrema iftarcfpolio nouam rurfus, & pcrdifficilcm cxcitabat quxftionem nec illam magis ab ludaeis quam à cartcris,ad cam quoc^ diflbl uendam aggreditur Paulus. Diceret enim quilibet: Si nihil cft à nobis,&C Dei omnia fubiec^a uoluntati funt, quid de nobis conqueriturc' fi minus iplì probi,intcgriq?fu^ mus,h iioluptates noftras aut cmolumaita illius honori, SC cultut antcponimus, Hanc obicdionem primo refellit afpaius arrogantiam cótundens iftorum, òi excm pio fìguli oftcndais non debere eos tam fuperbc in diiquihtionemhuiufinodi fum^: mum Deum accerfere. Deinde hac etiam eam rcfponlionc dilìbluit, non cftc caufam cxprobrandi quicquam Deo, nec prauis cupiditatibus proptcrca indulgendi, quòd iiideamur id quafi ncceflàriò fìc Dco nolente facere, quandoquidem non cft ifta cul^ pa in Dco pofita, fcd in nobis. Pharaonem enini longe iam ante accommodantcm fc, ut fìeret uas defpicationis atq; ir:E,5<: ièmctipfiuii ad intaitum concinnanté.pofreaq;
T ' diu,&:
din, niLiltum pcrtuliirct,ciusq;cxtrcmani amcntiam Deus paticntcr cxpcdtaflct, ur uidit occalioiicm cxiftci c a| tain,qua pioduccrct illuni in medium,quali in acič atq; in ccrtamca contra le pei traiici et, quo declararct omnibus in ilio uim potc;« Ibcis, cC mjgnttudinis rua:,atq; itcm ex altera parte,ut patchuerct, notasc}? rcdderec diuitias gloi tVe llia: in ea uala milericordiA', qua: pra-parauerat ipfc ad gloriam, hoc clt in eos lioniiaes, qui lelequidem aptauerant ipli, quoad in illis fuitjut clìcnt mife^ I icordi.c rcceptaeula,aut eerte non fé ad iram Sxi interitum accòmodaucrant.Verum quos imprimis ipfc Deus ex icterno principio ad gloriam ipfe fiiam elciflos, pra'# difiinitos pra'paraiicrat. Nam nos quidem per nolmctiplos ad gloria non poliìimus prarparari, Deo opus eli: Svi diuino auxilio, atq; adeo ex Deo totum eli, quód eftici^ mur apri, per quos ille liiam gloriam omnibus hominibus oftendat, à nobis aliqua initiaquidem bon.vr uoluntatis, ut prarparari ad mifericordiamapti limus, prohci-fcuntur: led ncq^ ca line Deo tarnen, ut ante diclum cit, ipfa autcm pra'paratio ad mi nillcrium diuinx gloriar Dei opus elì:,2C non noltrum. Igitur inquàm li hnt tum oc^^ callo Deo idonea, atq; opportuna in utranq; partem lic le demólirandi, ut in ilio po centiani, SC uirtutcm, in Iiis glorianil'uam evi niifericordiam indicaret,quivl c(ì:,quód tu ai bitrere (hoc enim decft icntentic,ac conclulioni,cvl fupplcnduni eli) tuis Iccleri-bus, Sx! peccatis excufationem tibi ex Dei uoluntate pr.vtendcndam elle •: non illc luilt, neq; creat tuum crimen, led cum te iam protìigatum pcnitus, perditumq; co^ gnolcit, excitat in mcdiuin,utiturq; tanquam ualc proieao,atque inutili,necjue am^ plius uult uilam fuam adnionitionem denunciationcm' ue periculi ulluni pocna: atq; cxiti] mctfi ad p ivnitcntiam tioi aut ad Ipem imploranda: milericordic ualere.ln cjuc Icnfum òlab Deo jNIoyii dicìum elìfc obduraturum cor Pharaonis,ut ne dimittercc populum. Et iii Hicrcmta, Te occa-caturum oculos eorum, ut ne uidentes uidercnt, di nicdi'tantej ne iateiligci ent, ac conucrterentur, £v ipfe lanaret eos. Non enim eos Deus,qui tencbrarum tìli) iam cffèc'ti runt,quiq; omnem uim,2»C poteliaccm rationis, ac uoluntatis liia: improbitati, libidini pcnitus fubicccrunt ad iuccni amplius, ad fàlutcm erigere uultjhoc cft,ut conucrtantur, ulterius cxpcčtare:fcd cum occalio adcftjatq; opportunitas,qua pocnam illor um ad gloria fui nominis,&l ad cxemplum, docirinamq? bonorum prohctrc polTc intclligtt,tunc produclos infpcc'taculum,tan^ quam in harcnam,dignisq; rupplicijs damnatos ucluti toris obijcit,ut in utroq; appa rcat magnitudo glorix luar,£Č in plectcndo perditos,&: in miferendo his,qui (e para-tos,S<; idoneos ad accipiendam milericordiani prxbucrint. Porrò autem hi iiint,tiiii non ex luda'is tantum llint ab ipio Deo, Ted ex gentibus uocati, qui non carnis, k\l proniifsionis fihj,ucrusc}; llraél liint.Qiiod dcnuo aducrlus ludeos eli prolatuni,qui le unos arbitrabantur Dei elcdionc dignos,gcntcs autcm rcliquas tanquä pollutas, atquc impuras ab omni Dei cura, S^ prouidcntia opinione lua abdicabant,quam eo^ rum opinioncm Apoltolus aliquot fcriptura: tclìimonijs deinccps refcllit, ex Olea primuni,apud quem Deus, Vocabo non populum meum, populum nieum inijuit, Qiiod quidem maniFellc de gentibus eli: diclum.Iit non dilec'tam,dilcc'tam,congi cga tionem,ccclciiamq; uidelicct, quam in amore non habcbam, amaturus mox lum. Lit crit,quemadmodum dico,rcilicet,Qiud autč eritrQiiod quo in loco dicebatur. Non populus mcus uos,ia co uocabuntin- loco,non modo populus,ucrum etiani hlij Dei uiuentis. h r c i v li v S,ctliplanushicniihiuidctur ApoRolirenrus,int.iujt,ta men cum ad ea quc pauloantc difputata à nobis de libero arbitrio noftrojdeq! Dei in nobis iudicio uoluntatccp funt,aliqua hic à Paulo polita aduerfari uideantur, peto à te,ut regrcdiare paulum ad ha'c ipfa diluenda,qua' ulquc co nihil in nobis politimi elle conitituunt, per quod Deus hos illis in eligendo habcat potiorcs,ut ncc iplius Dei in dilcerncndo, fcligcndocijfapicntiam.ncc arbitri) nolhi libertatè uideantur rc^ linquerc.lìtcnim obrecro,quid crt,quod de lacob ò.' l;lau lèriptum antequani cllènt geniti, antequam boni quippiam,mali'uc t'ecitìcnt,ut ex clecìione propohcfi Dei ma ncrctjÒL non ex opcribus,(ed ex uocante,unum clic alteri in leruitutem tratrem da# tum,cC altcrum dilcclum Deo, alteruni odio habituni, nih quòd uoluntatem Dei in illorum utroq; non modo fors,Si conditio uita^fed diucrfactiä liudiorum 5C uoluii^
tatiiin
tatu fufccptio fedita cftc' A ut quid aliud indicar, Mifcrcbor cuius mifcrcborlÖL, N5 uolentis eft,nc(^ currcntis/ed mifcrentis Dci.Et ruifus,Cui uult mircrctur,& quem uult obdurat, non ne nos totos ita ex Dco pendcre^ut nullam in parte ex libero arrf bitrio noftro/ed tantum impellente ipfo cómouere nos ualeamusc' Qiia: quanquàm mihi duriora, 5C multis implicita difFicultatibus uidcntur,egocp priftina tua opinion nem & fententiam illam lenioré uidelicct,magis probo,qua aliquod initiQ noftra: uo luntatis nó quidem line Dco,(cd tarnen nec line nobis ftatuebas pclitfi elTè in nobis; tamen quoniä dC ab liac parte mulci ftant docfti homines ac probati, resq? digna colì^ deratione graui eft,peroptatfi feceiis mihi, lì adhibueris diligentia, quo ifta, qua: hic ab Apoftolo aduerfus liberu arbitrium dicla elle exiftimantur,nó tamen talia omni^ no efliè, ncque facultatem libere quod uelimus eligendi auferre nobis intelligantur, FACI S inquaIuli,quoddi(cerecupientiil maxime propriü cft,ut nulluni uerbum uelis in Paulo nó bene examinatum ac perpenfum pra:terire. Nam nec ille in tantis cccleftium myfterioi^ explicationibus uel unam minima literam in fa ibčdo line con fideratione maxima difpofuit.Sed tamen ha;c,qu2e hic à Paulo funt pofìta, non mihi ita obliare libero noftro ar bitrio uidentur,ut iüud tollant.Qi.iin,&i li ea Dei poteftas in nobis ed, quac certe eli, ut nihil abfqj eo re(fìum,necg nobis falutare fufcipei e, aut exequi pofsimus:tamé uoluntatem noliram liberam teneamus. Vt enim paulo ante dixi,uelle certe à nobis quadam ex parte eft, liquide Dei in nobis operationi &L ipli cooperamur,itemcj? in nobis eli moliri nonnihil atqj contenderc,ut tanquam manus Dco porrigentcs fubleuemur ab eo primum, deinderecìi cöftituamur. Verum ita fc habet omnis nollra molitio,ut inanis,£<: uacua ipfa per fè lit,nifi gratia Dci,mirericor diaq? aduenerit, qu^e illam compotem uoti,atq5 ipfi Deo gratam faciat,6i acccptabi# lem. Non enim eli uolentis,ncq5 currcntis, Icd miferentisDei.Qiiod li uelle, èc cur^ rerc nihil omnino ex nobis,icd ex Dco tocum eilet,no magis iflct dicìum mifcrentis effèDei,^ uolentis:quippc cum uelle decretum, èC cóflitutum in fé habcar, mifèrei i uei'O opem,at($ auxiliCr,uolunrasq?Deo libera,g^ ablbluta in Ce iit,mircricordia uero ad illum hominem afpecìum rcfcrat,cui mircrcatur.Etcnim uoicntibus Tibi opcm 5C mifoicordiam tribuijmiferetur Deus. Nam cit fub feruitute peccati nati nos limus, ncque noftra ope,ex illo,noftriscp uiribus cmcrgere,atque eijcere nofmetipfos quea? mus,uolumus quidem ex nobis etiä adnitimur, ueruntamč ad cofurgendimi Dei omnipotétis ope indigemus,qui tendentes brachia ad fefe, corpusq; agitätes ut cuoi uantur,mirericordiafua adiuuat,ignauos ua'0,&i delides nec^' quicquä agcntes,quäi= obrem debeät fubleuarijinipfo luto infixos,perditosq; rclinquit. Nam Paulus fic ponit,ut lecundü elcciionem propolitum Dei maueret,n5 ex operibusjlcd ex uocan te, inhunc mi frata* modum debcs intclligerc,atq; adeo neceflarió ficintelligendum cft, ut quoniam, qucc uentura funt circum eleclos dC uocatos Dei ca à Dco prouiià, &C prardiffinita iam funt,non lit eoK euentus,att|5 dccurfus humanis aciionibus pa? mittendus,qux fragiles, mutabiles fuapte natura Ii ducercnt ipfx^&^ regerent de^ creta Dei,iiullum eorum li:abile,&^ immutatum lincrcnt : ucrum q> n5 mutant illa,q> rata,lii-mac|; fuiit,quòd nullo unquä tempore euentu fuo frurcrantur,hoc cft nò ope^ rum noftroF^, fed eleclioniSj&^ uocationis, òL propoliti fumniiDei, Ergo qua: circa duos fratres euentura Deus tanto ante prouidcrat,atq; uti ita eucnircnt,decreto ipiè fuo imprimis diffiniucrat,illc quidem prcxognitis ambobus,iic iam tum difpofuitj&i diffiniuit,ut maior minori frater feruiret h atri,ipfec}5 diligcrct akeru eorum,altcrum odio habcret:Verum eli id ad eum quoq; line ab Apoftolo induc1um,ut quod adici^ fcCTcntur gcntes in filiorum nomcn,iph autč priores tihj cijcerentur,non nouam ali^ quam ludxi mutationem animiifed uetus Itabile dccrccfi in oninipotcnti Dco elle intclligerét,apud quem in dccerncndo,ac cóftitucndo nulluni tcmpus cft, ncq; prar^ tcrituni,nec futurum,fcd omnia unà,atq; limul in code uniuerfà: a'ternitatis niomcn to illi funt pra:ièntia,qu:c diftinita fenici a Deo nullit tcmpus deinde,nulla uis,niilla noftra adio pofsit infringcre,aut uariare: quo ctiam fcnlu dicitur fe niiferturimi,cut iam niircrctur,ut inuiolabile conftitutuni Dei elle pcrfpicias . Nani quòd obdurat, quem uult,tue quidc dicitur obdurare,cuni dcfpcratum iam hominč, Sv in uitio luo
T z pcnituò
pcnitus perditum produdurus in (pcčlaculum aliquod, in quo aut fcucritas Dei ad unius pccnam, carter oriimcp difciplinain,aut iiis, ÒC potcftas, ÒC magnitudo ciußcm aduerlus fupcrbos, dC impios oftcndcnda rit,non patitur amplius morani ullam,nccp damnato dai locum rcfpirandi, ac relipifcendi, quod in Pharaonc kcit, quem tarnen ipfum cum fé obduraturum antea pra'dixiflèt, potentemq; nianum fuam in ilio cxa crciiurum, quor tarnen modis(ò clementiam inenarrabilem)quibus caftigationis bus, monitis, quanta cum patientiaj&longanimitate abillaimpia uoluntatcdc# ducere eft conatus C quoties illi fpiramenta mcómodorum prarbuit c dC tanquam illi credcret affirmanti dimilìlmi ab co iri populum, pledentem manuni fuam, èC uev^ berantem tantifpcr ab eo amouens, ab illa duritie animi ftuduit rcuocarcj' ufq; adeo plienum à Deo eft, ipfius^ bonitati,0č humanitati contrarium damnare, aut nocete, aut malefacere cuiquam, nifi nosipli nobifmet illam extremam peftem illius abalic« natxopis accerferemus. An exiiiimamus aliud eflè caufaj,cur homines impij, g«!^ federati in hac fxpe uita fic fuftineantur c eft hoc confilium, dC admirabilis element lia omnipotentis Dei, qui perfat prauos ut relìpifcant, (èmpercp omnibus adeft, ut cxcipiat malos,fi forte uelint, atque fnftituant boni fieri, di bonos, atque eledos fcu to ueritatis, èC decreti fui circundet, &protcgat, ut ne tcrreantur à timore notftur^ no, à fagitta uolante in die, à negocio perambulante in tencbris,ab in curfuj&c da'mo nio meridiano. Et quoniam in natura hominum parum eft firmitatis, non ex operii bus illorum, fed ex eledionis fua: decreto ftabile Dei propofitum in luis eleclis glo^ rificandis maneat. Sed ne diutius euagemur, redeamus iam ad Pauli uerba, à quis bus difcefsimus. imo' vero mifratcr,inquitIuIius,nonhoc cftuapri,fed certo in loco confiftere, cum ifta de Deo, Se cogitamus, OC loquimur, illiuscg infinit tam uim bonitatis &Crecordationenoftrafa:pius,8L praedicatione ufurpamus:lcd tas men tu ad inftitutum«. cucrtere,
Efàias autem clamat fuper IfraSl, fi fìit numerus fìliorum Ifracl, ut Iiarc^ na maris,reIiquiaE faluarfìent.Sermonem enim confummanSj&l corripicns in iuftiria, quoniam lèrmonem compendidum taciet dominus in terra, fìcut prxdixit Efaias, Si non dominus Sabaoth reliquiliet nobis icmen, ut Sodoma fačti cflemus, dC fìcut Gomorra fimiliter fuUlèmus.
d v o haec teftimonia hic induda funt,ad oftendcndum non lfrael,nec qua Ifi aiil, fèd (blos eledos Dei faluos eile; dC tarnen fpirat in illis hdei noftra: my ftcrium. Dicic cnim in Efaia Dominus,Qiiantumuis numerofus,8<l multus ht idacl, non cum unis uerfum,{edrcliquias faluas fore, quod indicat,6č dcnotat cleciorum ex Ili aci pauci? tatem, Qj^iöd lì Ifiaelis,hoc ert populi Ifraclitici falus, öd promifsio,8<: gratia propria eilet, non reliquiae Ifiaelis, fed uniuerfus Krad falutcm inuenillet, At quomodo relis quix faluaec' quia,inquit,Dominus eft (hoc enim intelligendum) ta-minans,6(l corri^ piens fermonem in iuftitia : quia, inquit, fermo domini omifsis tot controuerfijs, SC obferuationibus, confradibus Mofaicac legis,breue faciens, quod r.eccfle clt lalu tis totam rationcm in una fidei iuftitia ponet, atc^ concludct. Nam legis iuftitia-, ut qux in uarijs curis, öd adiombus, öd h'tibus de humanis rebus appetendis, dirigent discp uafantur,plures ipCx quocjj 8d uarix neceliariö funt. Vna autem eft ad laUitcm iuftitia,quae fola apta ht,nihil omnino uidclicet,tribucre rebus humanis,8d ad ea lòia bona,quaj cocleftia funt,fpe,öd cupiditate contaidendo feie omni cum fiducia totuni Dco permittcrc,qui fermo eft domim',öd ipfe c H R i s T v S hanc iuftitia ueram, öd fmgularcm qui obtinet,quam ex fola Christ i fide Deo donante potei! adipilči, nihil caeteris legis iuftitijs indiget, nccj; in tot chartis, libriscp euolucndis, ièd in hoc folo fidei tenčdo facramento fpem certa fuac beatitudinis rctinct. De quo idč Elàias; Qiioniam fcrmonč,inquit, compendiofum facict dominus in terra. Ergo illi,qui ex Ifì ael eledi funt,rcliqua omni negleda, pofthabitac^ multitudine in hoc fermone bre mi funt feruatijuel qj fpiritu eum fando edocìi prouiderunt,öd crediderunt, uel qj ab Deo in eofJJ,qui pronuilgaturi illum toto orbe terrarum ^cr3t,fcmai öd ftirpem lunt
rehdi,
rclidi.Dc quo item Efaias,Nifi dominus Sabaoth rch'quiflct nobis fone/icut Sodo? ma,ö<[ ficut Gomorra fimiliter cecidillcmus . In quo indicar prophcta ut cfTct fernen coiji, qui uerbum compcndiofum fufcepturi crant,hoc elt,ut conferuarcntur patres, auic^ corä,qui fidcm CHRISTI accepturi,atcß ut tan^ fernen ad fpcm cxoptatac frugis rctincrentur,iccirco cundiumreliquumllrael à Deo fuftentatum fuific. Non habet igitur ludacusjcur tantum confidar generi,8d nomini Ifraèl, aut cur ad promif; fioncs illas Dei tantopere attendat,quando non ut ex l(racl,red ut ex cligcnte,8^ uo^ cantc Deo quifq; ralutem,8č gratiam adipifcitur: ideocß nec mii iim eft illain, ÒC fallii tan,8<[ gratiam ctiam gentibus fuilfe datam.
Quid igitur diccmusC quando gentes quac non fedantur iußitiam, apü prehendcrunt iuftitiam : iufìitiam autem, quec ex fide. Ifraél autem lèdans legem iuftitiacjad legem iufticiac non euafit. Quid itaC quia non ex fide, fed ut ex operibus legis, OfFenderunt enim in lapidem oftenfionis (ìcut fcripiij eft: Ecce pono in Sion lapidem oftenfionis, dC petram fèandali, ÒC omnis credens in eo non confundetur,
GENTE s, qua: de iuftitia mim'me ante laborabant, quae iblam uitamillamrc!= člam,0č congruam efiè exiftimabant, qu^E eft animo fuo gerere morem, ÒC cupidità^ tes fuas pafcere : ita tamcn uti cum iplis una uoluptatibus incoi umitatis, &L ualitujs dim's de apud prgftantiores animo etiam dignitatis ratio duceretur, ha: repente fidei iuftitiam, hoc eft breuem illum fermonem liint amplexx, fuasc{; fpes omnes e terris tranftxilerunt in ccelum, dC ad Deum penttus e mundo commigrauerunt. ludari ucf ro,qui legem iuftitix fedabantur, non peruenerunt ad iuftity^ legem, quoniam in breui ilio fermone non crediderunt, nec ut anteferrent illum uerbofe legi Moyfis inanimum induxerunt:fediniplis multipltcibus, uarijs legis operibus agitati, atqueiadatijinfìrmascpjS^ tenucs confeclati iufìitias, qu^c laboran animi,corporiscp pamagnum.nullum autem frudum illuftrem, necj cogitationem uerce gloria: affe^ rebanr, ab ipfa comprehenfìonc uerae iuftitiac, qua: ex CHRIST! fide eft, aberras nere. OfFmderunt enim^inquit^in lapidem offendiculi, quod certe no debebant,cum ab eodem ilio Efaia tanto ante praenunciante admoniti fui(Iènt,pofitur um Deum ins ter ipfos lapidem offenfionis, &C petram fcandali'.qui ÒC li eos effet à uetei i lege in no iiam fìdem auocaturus, öd ab ulìtatis iudici^s, ac purgationibus, dC cerimonijs legis in fìmplicem, ÒC inauditam iuftitiam inducìurus (hoc enim erat lapidem elTe ofFens: fìonis)quando omnis uetus mos probatus patrum, auoriunc^ iudicio, ac prarfertim etiam authoritate Dei c5firmatus,noui ritus,atq? moris maiorem, illuihioremcp uè? ritatcm,atq; iuftitiam nò nifi à probis,5d omm'a xquo animo aufcultantibus hominis; bus lìnit agnofci,ut maior multo pars contemptu,8d contumacia quadam in ipfo fta tim initio ab omni cura cognofcčdi,& intelligendi fc auertat. Sed etfì nouam,8d info litam lìmplicis iuftitix legem in ilio breui fermone CTant audituri : ei tamcn li a cdi^: dillèntjfidemcp C H R 1 S T O domino habuilTcnt,nulla eos uerecudia,nulla pa:nitcn tia erat exceptura.Nam dC propheta idč ait,Et omnis crcdens in eo no confundctur.
Fratres propenfio quidem mei cordis,& deprecatio ad Deum pro Ifi acI eft in falutem, Teftimoniu enim illis do, quòd zelum Dei habcnt, fcd non fècundum cognitionem, Ignorantes enim Dei iuftitiam, & propriam iuftis; uamquacrentesftatuere,iuftitiacDcinon fe fijmmiferuni. Finis enim legis C H RIS T V S in iuftitiam omni credenti,
R v R s v s ludxos accufaturus, qui fìdem c H R I S T i fufcipcre rcnuebant Siapud communem Romanx ecclelìxco:tum,in quo non paucierantex ludxis credentibus, cum horum ipforS, qui crediderant,nimium tamen legis ftudium,tum alioi^ obftinatum in non credendo animum argumcntis58d authoritatibus cóucllcrc
T 3 tentaturus
tcntatuius,iic iiicunat odium,atquc ir am generis fuijne'ue ipfc mimico potius ani^ mo, quam bcniiiola iiokintatc adiicrfus cos iiidcatur agcrc, prarponit indida Tuie in illos bcncuolcntix, ut quicquid didurus de eis, SC in cos clt, in bonam partcm ab iU lis potius accipiatur. Nam propcnfo le corde in eos elle dicit, SC omnem pro illis deprecationem, qua ad Deum utatur, ad falutem illorum rpecìare,ac pertinerc:prai^ terea dat illis tellimoniü quòd zelum Dei habcant, quod uellent ipfi quidcm, ac cii:« perent gratum tacere Deo,&l lél'e illi adiungere, atque applicare,qu^e ilint probar, pia: uoluntatis indicia : fed errare illos ex ea parte, quòd quo id pado oporteat agi, non piane bene nouerint. Atque hadenus quidem non eft eorum uitium, li cupiunt illi quidem,uerum ignorant uiam.Ell enim ignorantia: excufatio apud a'quos,dum uoluntas bona adiit,uenia digna, Verum quod iam graue illorum crimen, inexcii fabilis efè error, id quod ignorant,ne patiuntur quidem fé doceri, ultrocjj docétibus, dC monentibus infoi ti, &C intradabiles funt, quanquam liane illorum propriam cul^ pam profedam ab iniquitate animi, & ab contumacia non p3làm,neque apa te coai^ guit Apoftolus:fedcummodcftia,&:[humanicatc ad argucndu aggreditur: Vellcnt quidem Dcum,inquicns,fed ignorant modum adipilèendi, quippe qui Dei iufiitiam non cognofcenteSj&^ in fua ipiòrum iuftitia,qua ex legis libi operibus conanrur com parare, plus fiducia: ponentes, non fummittunt fefe iuiiitia: fummi Dci,hoc eft,boni ipfi ex fé heri contendentes,fpem bonitatis lux tota Deo non permittunt.Non cnim deilloiìc arbitrantur, etiam lì nullam iplipartem bonitatis attulerint: illius tamcn infinita bonitate, & dementia, li de co ita fcnfcrint,atque crediderint, fe faluos futuj: ros.Etcnim finis legis c H R i S T v S eft, uel ut fpeclatus iprc,&: propofitus à lege, ad quem lex tota tanquam ad ultimum, fummumcf; contenderet, uel ut legis pertcj: dio,qui addidcritlegi,quodexfelcx habere non potuit, Illa enim cum gratiam ac beneuolentiam cu Dio in multis,2v: magnis laboribus, folicitudinibusq? quarreret, non gloria in ea re Dei,fcd operam, OC meritum nofn um imcndebat. Fides autem OC C H R I s T V s, id in quo lex Iaborabat,ncqjancquipoterat,ipfà omni cum facilitai tcjcompcndiocp perfecit,ut non operum tantorum obitu,nccy rudorum,red fola eres dulitatc,Si fiducia in bom'tateDei iàlus nobis,0č uita continuo para etur.Et ha'c eft ipfa fidei iuftitia,que o'cdentibus donatur^qucC cum hominibus falutem à Deo qu^^ rcntibus facilior clt,S>č planior.,tum Dei bonitas in cxßC magnitudo ipfius gloriae ma gis illuftratur. Nihil enim de honore diuinae iuftitioe, atc^ clementia: labores noftri, di opera illa ratione dccerpunt, qux tum decerperent, fi frudum falutis, quc perce^: piircmus,non uniuerfum Deo,fed nobis quadà ex parte acceptum referremus.Ergo in lege uelle infiftere,in eac}; permanere longe nobiliorem, di. potiorem rationem in^ ueniendas falutis reijcit,&; afpernatur, gloriamc}? Dei, dC magnitudinem illius pote^: fìatis,clcmcnticccp diminuii, Qiiod tu ludare fi ignoras, cur te doceri non pateris, dC qui id oftendere,ac declarare tibi uolunt,non eos a:quo animo aufcultasf Finis itaqj legis c h r 1 s t v s eft,ad adipifccndam uei-am,plenamq; iuftitiam,quxlblum eres dentibus datur:fudantibus autč,5<: laborantibus abfc^ fide eftinterclufa, quando ifti habere potius in fcipfis uolunt,quoconfidant,ncc^inducuntanimumtotum Deo committere, dC fefe illius paiitus iuftitia:,ac bonitati fummittere,
Moyfes enim defcribit iufìiti'am ex lege, quòd qui fecen't harc homo uif uct in ipfis;ex fideautéiufìitia fìc dicit, Nedixeris in corde tuo,Quis afcen detincoclumjhoceftad deducendum C H R l S T V M,uclquisdefcendet in Abyflum, hoc eft ad C H RIS T V M e mortuis red ucendum. Sed quid aft:' prope te uerbum eft in ore tuo, bC in corde tuo: hoc eft ucrbum fiidei, quod prxdicamus, quoniam fi cofitebens in ore tuo dominum 1 E S V M, èc credidcrisin corde mo, quòd Deusipfum excitauit e mortuis, faluus fìes. Corde enim creditur ad iuftitiam, ore autem confcfsio fit ad falutem, Dicic enim fcriptura, Omnis credens in illo,non confundetur,
Itcrum
I T E R v M hic comparar iuRitiam legis cum iiinitia fidct, &.' illam legis cu ope^ vofìorcm, ÒC laboriolam nvagis, cfi Dei hoiiori £t gloi iiv minus tt ihiicntcm, tum cria liaud ita ucram, ncc fyiiceram clìè olteniJit, ut cft 1 idei iuRitia.Qiia: ergo elt legis iu# fìitia: Nempe quam Moyies !ìc delcribit,portquàm pra'ceperat, qux ellèiit ieruan? da, qua! agenda,Si à quióus eilet abltinendum: Homo,qui liarc kcerit, inquiens, uh net in bis,ut Si in faciendo labor,£i quod uicìuri eilcmus,non Deo id, ied labori no^ fìroferrcmus acccptum;cumq; in lach's, oC opcribus iuftitiam conltituercmus, in ijs cam ponercmuSjqua: ueritatis ex felè expertia a:quc ad lìmulationem,ac ad (ynccii;; tate funt parata, lulìitia uero hdei, & in lolo corde piena elt. Si fiducia tantummodo in bonitate Dei i nobis poliulat, lalutisqj noflrx uniuerfam laudem, Si gloriam uni Deo attribuit,atq5 hoc etli prxclarum continuo, Si euidens; tamen quoniam luca^is infolitum cft,ac nouum,fempcr in iplis operibus,&l obferuantijs lcgis,cura,animoq; occupatis,quo illis plonius id,£v lacilius cognitu efticiat,afil-rt opportunilsimum ex lege teftimonium in quohdei,Siiu;iitia:ex hde imago quardam illufiris abeodem Moyfe eli: exprellà; Is enim in Deuteronomio,iam ad moricndü iiicinus, legcmq; po pulo c5mendans,cum hortarctur omneSjUt lequerétur recìam uiam domini, illiuscjj prarcepta. Si mandata feriiarcnt,caiicrcntcp, ne prxuaricatores, S^ exleges eftlcfti in^ cidcrent in execrationes non lèruatre legis, tum addit: Si torte eos Deus tanquä con tumaccs,5i minime libi deditos cijcerct ex donata terrajac per orbem terre in uarias gentes difpergeret, rore ut in eanUem terram veftituturus eilet illos, ac ad priora. Si iiba iora etiam bona reduci:urus,li reuerii eiiènt ipli ad dominum Deum luum, toto corde luOjSv! tota anima iua.continuoq; lubiungit;Qiua ii.anuatum hoc, quod pra:^ cipio tibi lli acl,hodie non occultum à tc,neq5 longinquum cii, non in ccclo ell,ut di# cendum tibi lit, Q^uis pro nobis aicendct in coelum,&:defcrct illud ad nos,atq5 ut au diamus eftìcict: cv^ iaciemus illud. I:t ncc trans mare err,ut ht oJ[cendi..m,Q,uis tranf^ fretabit pro nobis mare. Si id nobis referet, l:acictq;,ut audiamus : Si lacicmus illud. Nantp propinquum eU tibi maxime uerbum hoc in ore tuo cit,Sv 111 corde tuo, ut cias illud.Si reuerllis fucris ad domimi Deum tuum, jMoyiès inquit,toto corde tuo. Si tota anima tua,quod iam non operum,nec[,' laboris, ied tantummodo cordis acìio qu3:dam eltjproxima illa tibi,aiquc adeo inlita in iplo te, ut ad eam rulapiendam,8<l confìciendam no e Iiimmo coelo detrahendum tibi quicquàm,nccp trans mare acccri= fèndum lit. Hanc fententiam Moylis tanquam deiaiptioncm,S\: tormam uerarin CHRISTO hdei ufurpans hbi i\poiiolus. Si in C H R 1 STO conftitucns, hdeni CHRISTI cifdem pene ucrbis, cuiufmodi lit demonftrat. Non enim (ait) neceile cfi:, li C H R 1 S t O debeas crcdere,ut lic dicas in corde tuo,Qi.iis afcčdct in ccclumc' quali C H R 1 S T v M inde nobis deducturus, ut credamus eius c hnu. Si conlòrtio Dei patris ad homines di-fcenfum. Si fulbeptam pro nobis ab co hominis carnö.Aut rurluSjQiiis dei'ccndet in AbylUimc hoc autem,ut c H R 1 S t v M nobis c mortuis rcducat,noicamusq; eius refurrectioncm.Non enim tanta tibi conqu!lìtione,ncc tan ta circin'tione eli opus. Sed quid ait hdescpropc tc uerbum eil in ore tuo,5i in corde tuo. Hoc elt uerbum lìdci quod pra'dicamus.Qiiodnam id cedo: Quoniam h conh=; leberisinoretuodominum 1 E s v M,Si credideris in corde tuo,quod Deus cum lu fcitauit c mortuisjfaluus hes,quoquid tibi potclt elle lacilius: aut promptius: Non hic labor,non opus,n5 diuturna,5i dura quarritur inucftigatio, fed animi tantum in? duclio. Si conuerlio mentis ad crcdcndum,Siconhtcnduin,etenim corde crcditur ad lullitiam.Solum enim cor iuftitìcationem accipit, fola nera elt cordis crcdulitas. Si fides CHRISTI liuerefufcipiatur,cordefliičipitur,rtatimc}u!eramhdcmdiuina illa iuftitia concomitatur:orc autcm cótelsio ht ad (hlutem, co quod non eli latis oc^ cultum,Si comprelìimi fidci uerbum retinere,fcd proferendo clr,ièd in medium pro? duccndum,ut éC alios doccas,ac cohortere. Si h illa aclio intcr immancs homincs. Si barbaros minus etiam libera tibi lit;non tamcn nomcn Dei omnipotcntis Si domini 1 E s V Chrilh' non ore tuo celcbrandum,5i glorihcandum cft,quädoquidem li cius apertam,Si liberam confefsionem rcprcllam mctu contineas, habeas profeclò aliud quid,quod pluris arbitrerCjUel exiltimationc inter homincs. De qua loàncs, Magis,
inquit,
l'nqiut, gloriam apud homincs, quam apud Dcum qua^riucrunr, ud incolumitatcni corporis, atqj uitam,ex quo minime uerc fidcm rcccpifti, fi illa tibi aut pudcnda,aut pccnitcnda clic uidcatur,ucl ccrtc imbccillam, & infiirmam illam obtincs, ut non has bitura fit pcrfcucrantice prxmium,in qua pr^ecipuc cftTalusiita corde credere ad uc^; ritatcm pertinet, ore autan confiteli ad perfèucrantiam, firmitatcm. Qiiorum ex primo iuftitia, fanditascß comparatur. In fecundo falus prajcipue pofita eft,quä qui^ dem in confefsione oris,fidei fii mitatč fignificans faiptura per Efaiam ait:Et omnis, qui credit in ilio non confundetur,quod cft,intrepide, èC conftanter id aget,nec infa# miam is apud ueritatis ignaros, aut fi.ipplicium apud crudeles uerebitur, led auda^ čier,8<I libere de Deo dC fide c H R i s t i pronunciabit;ficut dC in Euägelio c H R i S t V s:Q}.iemmei puditumfueritcoràmhominibus,inquir,eius S^mepudebit cof ràm patre meo, Quoniam autan dixit prophcta, omnis qui credit in ilio, non con^ fundetur, uerbum illud omniSjApoftolus cótra ludacor um opinionem dC fpem cons tinuó interpretatur.
Non em'm eft diftindtio ludacicp, d>C Grscd.Idcm cnim Dominus ommü abundans in omncs muocantes ipfum, Omni's cnim qui inuocaucrit nof men Domini, faluus fìet»
q.v o d ludxi arbitrabantur, gloriccp fibi ducebant Dcum cocli proprium fuum effe Deum, id dC alibi fupra, 5C in hoc loco Apoftolus non tam ratione quidcm,qux cuidcns ipia quo^, manifefta eft, quam authoribus prophetis confutat, qui diui;s tias bonitatis Dei omnibus hominibus afFatim fuppetcì'e intelligentes non rcftrin« xerunt earum largitatcm, affluentiam in folis ludaris, Itaq; &C Efaias dixit,Omnis qui credit in illo.Et loid, Omnis qui inuocaua it nomcn cius, Qiio quidan loquai? di modo uterc;^ Grxclòs à ludairis non diftinxit, nec feparauit,nec nero in lege, aut in operibus Iegts,fèd in fide, ÒC confefsionc, quK eft diuini nominis inuocatio,falutcm noftram poruit, quafi duorum prophetarum coniuncfto teftimonio affirmans ,quod ante dixerat,Corde credi ad iuftitiamjOrc autem confcfsionan fieri ad falutem.
Quomodo igiturinuocabunt, in quem noncredideruntcQuomodo autcm credentineum de quo non audieruntCQuomodo autcm audient abfque prxdicantcC' quomodo uero pracdicabunt, fi no mifsi fuerintcficuc fcriptum efl;. Quam fpeciofi' pedes euangelizantium pacem, cuangclisan^ tium bonaC At non omnes obedieruntEuangelio. Efaias cnim dicit. Domi nequis credidit auditui noftroC'Ergo eflfides ex auditu, auditus autem per uerbum Dei : fed dico an non audieruntC Imo in omnem tcn-am cxiuic fonus eorum,& in fìncs orbis terrae uerbacorum,
a.v o D ftudium Dci,zclumc|3 Ifì-aelitcehabcbant,pauloante dixit Apoftolus, uerum non recla cognitione in eo le gerebant. Pcccabant cnim in pluribus.Primum quòd iuftitiam fidei non accipiebant, qux dC faciltor multo, quam illa legis, &L pra*^ ftantior longe, ac Dei gloria dignior eft. Deinde quòd Dcum cuncìorum dominum ad fuam ipforum unam nationem contrahebant, in hoc quoqj illius maieftati, S^ noi--mini dcrogantes,deinde quód gentes ca'ta'as prx fc contemncbant, dC ucluti pollu;: tas arpernabantur,nequaqua ne in hoc quidem imitantes clcmcntiam, SC bonitatcm fummi Dei, cui le deditos effe fatebantur, qui ut fuorum opcrum, &C cffccTtorum fru cflus ac comoditates, ita lèmctipftim omnibus propofitum, atc^' appctitum effe uult. Etenim illefolcm fi.ium, &(. lydera,8č rores ac pluuias omnibus hominibus cómuncs iubct effe,Poftrcmò, quòd multis rebus, dC indicijs tcftimonijscp admoniti,ea, quce ignorabaiTt, minime intclligere,lèd per contumaciam, ncquitiam animi ignorare nelle perfcucrabajit Ac fuperiores quidem ignoranti^ nenia aliqua fortafsis digna*, h:EC uero poftiema incxcufabilis omnino erat. Toticns igitur rationibus, argumcnc tiscp cdocfìitotiais prophctaium conuicli tcftimonijs,ncquaquamadhuc dimilià
contradi
contradiccndi pci tinacia,ut fe ad omnia figillatim opponebant: fic opponcntibus ad fmgula rcfpondct Aportoliis,dciirc,& complcxe ille quidé; Ted ut Tir illius nobis fcn taitia lati'us cxplicanda.Erant fané ifta omnia dubitaca,quaefìioncs^ ludxorum ads iicrfus apoftolos Christi hoi tantcs,ut accipercnt nomen domini, & inuocarét illud,atcj5 in una illa inuocatione fpcm maioré falutis fux poncrcnt,quàm in elaborai £is,atcpfucatis opcribus legis, qucmadmodum öd à C H R i S T o cdodi fucrsnt, dč ab ipfìs tunc doccbantur.Opponebant cnim fili contra apoftolos cum alia multa qui dem de lcge,8(^ operibus lcgis,&; de Deo peculiari ipforum Deo,Abraamcp primo lu dacorum patre eleclo Dei,cui,2<[ ipfius generi foli facftx c(R'nt ab Deo tantarum re;: ruiTijdonorumc}? promilTìones,8<l lìmilia plerac^,qux cuncìa toto decurfu apoftolici fèrmoni$ ufc^' adliuc diffbluta funt.Nunc illud item opponunt, quod ad conucrfìo;^ nem imprimis gentium pertinet,quas fub ilio uerbo,Oinnis loelis prophetae fcn'ptu ra comprchcndit,quà ille dicit,Omnis qui inuocauerit nomen domini làluus fiet. Ad cas enim milTbs ab Deo apoftolos Iud;ri non credentes fìc contradicunt, argumen tantur,rc cum nec inuocari poffit Dei nomen illius,in quem non creditur;nec in cum credi,de quo nihil audiatur:ncc audiri uero nifi prxdicetur,red nec pracdicari, nifi is, qui pra:dicat,à Deo ipfomet huic prccdicai^i officio delegetur ; in hoc extremo elTè hacfuroSjnecp ante ad habendum fidem de uocatione gentium fe accelTìiros,quàm pia ne nouerint delegatos ab Deo efle iftos,qui nouae fìdei regulam irominent Euange;5 h'um.Huic cnthymemati in ipfo quocß extremo,0Č tanqii^m nodo dubitationis oc:s currit Apoftolus,Efaiam ftatim aduocans,fic dicentan: Qiiim fpeci'ofi pedes cuan^ geliranttum paccm,euangelÌ2:antium bonafVidendü enim cft,inquit, quid nos tan^ dem annunciemus,non ne pacč,no tantum inter homines,fed cum ipfo Deo f non ne bona,non interitura,& fugacia,fed folida,8<l fempiterna C Qiii porrò habitus noftcr:" qux fpecies annunciandirdifcurrimus per omnes gentcs,nufq^am domiciliS ftabilc retinemus,uagamur,peragramus,in hoc unii opus intéti, atqj addidi, ut homimbus amicitiam cu Deo concilicnius,ut uitae ^eternx in omnium mcntibus,ac uolütatibus, rpem,defìderium^ infinucmus.Qiii ergo funt pedes euangelisantiu pacein,euange iizantiiim bonajnifì ecrum qui ÖC pacem illam,qux tutiflima,& tranquiliflfima eft,&^ bona ea qiix prxftantiflìma omnibus hominibus annunciant,8č pr^dicätjquic^ quod item 3 prophetis praidicìum eft,à gentibus iam audiuntur,&l ad cultum ueri Dei nas tiones exteras adducunt,qui orbcm terrarum pedibus affidue perambulantes, nullo iifquam ut proprio in loco commorantur:qui Jì öd à propheta pronuntiati, 8č à Deo midi funt,fi pacis,8č bonorum cuangelium pr3cdicauerunt,fi id non iam inauditum, immcmoratumq,'fecèrunt,fi fidem omniimi etiam gentium ad credendum prouoca? uerunt,crcdatur iam nome domini à Iudacis,öd inuocetur. Ita quod ludici à primo ad poftrcmum fic deducebant,ut in poftremo ipfo infiftcrent,arcem9 inibi fua: iniquità tis pertinacia: facerent,ipfa illorum arce capta,(blo acquata Apoftolus à poftrc^ mo ad pn'mum facili ciufu probationis redarguendo peruecìus eft;nec tamen adhuc defiftit cotentio,fcmpcr^ molitur aliquid peiuicacia,ut ne optimis uičlarationibus acquicfcat.Rcfiftunt enim rurfus lud^i,atqj obijciunt,Si uos à Deo miflì,5L à prophe ta prardidi Euangelium Dei annunciatis,cur no credunt omnes cuageliof Qiios re^ futat eueftigio Paulus,fcripturam illis pra:tendens,8^ inquiens: Non'ne uos Bfaiam propheta ab Deo milfum admittitisc Cur ergo ille dicitjDomine quis credit auditui noftrocQiiòd fi necefliè elTet ab omnibus crcdi,quodcunc^ apoftolorum, & propheta rum pritconio a Deo eilet denuntiatum,non fic uerba illa pofuillet, Atqiii illi etiam minus,quam nobis credebatur.Illius enim monita,ö<^ pra^cepta nó modo nihil quicc^ ludaris profecauntuierum ipfi ultro pra:cipicnti,£<; moncnti fuere cxitio,nos dC mul torum mentes ad cogm'tionem Dei trahimus:S«[ fi pro Chrifti fide obeunda mors fit, non illam nobis cxitio,fcd faluti,&: felicitati fore confidimus. Verum idcirco non ne^ ceftè eft ab omnibus credi uerbum Dei,2<: fu(cipi,quia hdes,& credulitas hominü aiü bitrij,8<: liberi animi eft.Reftabat ergo,ut qui parati ad a ededum efiènt^prarconium cuangclij auribus perciperčt,ut ex auditu ipfo uerbi Dei fides in illis cóftitucrctur. Cui etiam rei amplc,6d largiter prouifum eft.Siquidö in omiicm terram exiuit euan^
V geli
gdizantium fonus,&L in omnes fines terra: nerba corum:nili forte Ifracl folus no aii> diiut,qui non modo in rccentibus prjcconijs apoftolorum,£č in cuangclirtai^>,iicriiin 8d in pr^didionibus,ac iiaticinijs legis,prophetaR! tritas iam habet aiires ad exau diendü li uelit,£<^ ftatim intelligendü fornì cuSgelij,dc quo Apoftoliis prolecjiiitur.
Sed dico num n5 cognouit Ifraelc'primiis Moyfès di'ci't: Ego ad armula^ dum prouocabo uos in non gente,in gente fluita iiritabo uos.Elaias autem audader agit,& didt:Inuentus Tum iis,qui me non quacrebant.Manifcfìus fačtus fum lis, qui me non interrogabant. Ad Ifrael autem dicit : Tota die expandi manus meas ad populum non obedientemj&^ contradicentcm,
GENTE s,inqiiit,exhoctemporcaudiucrunt,5dnoiieriitcuangclium,Iudicicx prifcis temporibus.Primus enim Moyfes, alter Biaias prardicant illud, atq; often^ dirnt.Nam in Deuteronomio Deus iratus Ifraelitis, quòd fé in fallìs dijs illi prouo^= cafrent,5^ in uanitatibus irritalIènt,uocc Moy lis lic de eodč populo ,pniintiat.Qiiod cum uicifTim cfTet ipie in non gente ad armulationem compiiirurus,& in gente üulta ad iram prouocaturus,quod nunc cucnicbat,cum dC gentes à Deo in gratiam recipe rcntur,2i^ eam rem ludeci ualde iniquo aniiiio paterentur; Eiaias autem apertius lo^ quentemDeum indiicit,&lde gentium ftudio,atq; applicatione ad fé. De luda'orum nero inrolentia,£<[ peruerfitate lìc diftinguentem, nuentus fum ijs qui me non qua-^ rcbant:Manifcllus fadus fum i]'s,qui me non interrogabät.At hoc uidebätur utrüqj ludxi faccre,8d quxrere femper Deum fcilicct,per fundiones,opcrationesq; legis,&i illum illiuscp mandata cognofcere.Qiia de re Barachias;Beati fumus ó IfraLM,inquit, quoniam qua: placita funt DeOjmanitefta funt nobis. Et neutrum tamen illi efiècc^ runt,fedg^čtes,qux n[;llum antcalaborem,nullam folicitudinem,atq5 cur am ad qua:;: rendum Deum nofcendumc}; adhibuerant,qu:cq; in omnia contraria Deo fludia di^ iierfìe abierant,ftattm,&; faci é oblato libi Deo fc totas ad illum cótulcre.Breuc enim compcndium uerbi Dei,non longos illos logos legis didicerüt. Ifracl ucro, qui anfra ctus,& circuitiones prxceptorum,ac operum fc<ft«us cft,non modo ad utilitatcm,0č frudum fummi praeccpti non pcruenit,qui fuit Chriftusiuerum ne palTus quidé eft, ica de re admoncri fc,5d doceri. De quo idem apud Efaiani dominus: Tota die expädi manus meas,inquit,quod amantis eft,5č paterno animi afifecìu in finum,2<[ complexu fuum inuitantis Dei,imagocp in co è cruce pendcntis Chrifìi prorfus cxprelìa.Expa di manus,tnquit,ad populum non parentem Se contradicentcm, quod dì no Icuitatc folum,5č uecordia quadam auerfum,fcd per nequitiä ctiam, di. per contcntionc mihi fe opponcntcm.Ex quibus omnibus tum prophetaT^ teftimonr)s,antiquarcj; legis au thoritatibusc}; euangelij prxclaris,5d illuftribus doclriniSjatq; euentis,tum gentium facilitas ac obedietia ad inueniendam Dei gratiam,tum peruerfìtas ludxoi« ad candč amittendam merito ualuillecognofcitur,iurcq,' illx adfcitce in nomen,5L genus filio^ rum Dei,hi eiecfli,^ repudiati ab eodem Deo intelliguntur,ncq; Ifracl tamen ipfe ut Ifiael rppudiatus eft.Sic enim loquitur:
Dico igitur,num repulit Deus populum fuumCAbfit. Nam SC ego lii ac Ifta fum ex fèmine Abraa:,tnbu Beniaminmon repulit Deus populum luu, quem praccognouit. Non ne feitis in Helia quid didt fcripturaC'QiicadmOi» dum alloquitur Deum aduerfus Ifrael,dicensCDomine prophetas tuos oc# ciderunt,&[ altana tuaeuerterunt,8č ego reličtus fum folus,&; qua^unt ani mam meam.Sed quid dicit ei oraculum C Reliqui mihi ipfì feptem millia ho minum,qui no flexerunt genu fìmulacro Baal. Sic igitur SC in hoc tempore refìduum fecundum elecfhonem gratiic fuit.Si auté gratia non iam ex operi bus,quoniam gratìa,non amplius eft gratia.Si autem ex operibus,non fam pftgratiarquoniamopus non amplius efì opus.
E o s D E M ludajos Apoftolus, quos uidebaturpenitus abDcorcpuiros,atquc
abiedos
abicdos ofledcrc uolui(Ic,rurfus nuc reftituensjut intelligatur no ipfum Ifrael, ncqj fcmé Abrase fuiile à Dco repulfum,fcd qui ex ilio genercjülacßnatione aduerfus fide Chn'fti cotumaces perflitiflentjfidiidäc^ fpei fuac in lege ponus,& in operibus legis, quam in Dei gratia ponere perfeueraflent,hos efle,qui cecididcnt ex gratiajfix! bene? uolentiafummi Dei,neq5 amplius in promilTionibus ad Abraam fadis comprchenTi eflcnt,exemplo ex feipfo probat.NonpopuliUTi, qui antea populus Dei appellare^ tur,ne(^ (èmcn Abrase à Deo eflè cicčium;quadoquidem fi ita elTèt, öi ipfe mii eft ex l'Ilo feminc,eicdus una fuiflet/ed de ilio populo faluos fuilIè,quos prenouinèt deus» Qiix quidé cognitio in cum modum accipienda eft5quo utimur in l'cripturis.Nam fi lìmpliciter cognofcere accipiatpr, omneis piane Deus cognofcit &C bonos, öd ma^ los.Siueroillacognitio animorum eft coniunčiio, bencuolcntiae indicium, folos Deus cognolat bonos,qucm in ièiifum dicitur. Ego cognofco mcas, cognofcimt me mcx:S>C ex contrario,Di/èedi$e i me omnes pperai ij iniquitatis,quia ego non co;: gnoui uos.Hac itnc^ ratione pofitu in hoc loco elt Non repulit Deus populum fuu, quem praccognouit.Et fuprajQuos praecognouit,hos bC pracdifliniuit. Ac prxcogni tio quidem (decet enim occurrere iplo initio ftatim dubitantibus, dC uiam lacilcm ad inielligendum reddere) praccognitio,inquam. Dei futuram hominum propenfioné, se quali parabilitatem quandam ad credendum, & amandum Deum prouidct, Pxxf diffinitio ua o tota gratia Dei eft,ncc5 quicquam in iila noftrae operze ineflè, aut par^ tis intclligitur.Nam quòd ego facilis uoluntate,8<I animo paratus ad fidem in Dcum accipicndam rum,mei eft illud iudicij,8<l mei liberi arbitri), idqj ante omnia tempora prxuidit in me, dC praccognouit Deus. Sed hoc niiiil etiam nunc eft, dodtor acccdat oportet, OC itineris redi demonftrator, qui mihi portum falutis, èC uita: oftcndat» Nec^ tamen hoc etiam fàtis. Volens enim £t cupiens uiam bonam inlìftcre, ài Itacio^ nem tenere eam,quae milii felix,ö^ tuta fu propofìta,multis ta^Acn ab ca mente pa i^ culis,multis obiedis uoluptatibus,multadenicpcuniiucundarum, tum molcftaium rerum uarietate abftralior,at(5 auertor.Ergo his tot malis,tätis^ diia imiiiibus,qu^ imminent innos undiqj,nos^ proturbant,8^ auferunt, nobis iphs opem fert Dei uo luntas,8^ pracdifFinitio,quac gratin tota cft,qux id,quod noftrum folum eft, tlexiim mentis ièiiicet OC inclinationé libera uoluntatis tot diuinis muncribus ueftit undicp, confTnnat,ut quod eft ex nobis minimum qujddam fìt,ncc ineriti rationem uUa ex parte obtineat.Ilìa uero Dei Ìiberalitas,&I praedifEnitio integram in fe contineat to^ tius gratiae laudem.Ifta ergo prajdeftinatio,S<l Dei gratia feptem illa millia uirorum libi ipia conferuauerat,qui uel regis jmpij metu,uel exemplo tribulium, &C populär riumfuorum licet bona eigaDeum uoluntate eflènt:ftatuam tamen louis adorai uilTent,niri illorumimbecillos animos,2<[ infirmas mentes gratia, eledio Dei cor^ roboraui(ret:quiE gratia oninis quidem ex ipfò Dco eft,donumcp dus liberale,£<; pro prium,quod nullo à noftra pai te merito,fed à diuina beneficétia totum prolicildtur, Sed ut redeamus ad exponedum, Non repulit Deus populum fuum Krael,ut Ifi ael, fernen Abraa?,ut illius femen, (èd gratiam Dei. non agnofcentcs, dC in lege opcri^ buscp pcrtinacius ha:rentes,hos nimii um repulit: qui fi ex tanto hominum numero, ac frequétiflima nationeforhtan pauci eflè u}deätur,rcgredere animOj&: cogitatione ad prajterita,& intelliges non folum in c h r i s t i hde accipiaida,fed in uctcri le ge fcruanda paucos tum quocß à Deo fuille difFinitos. Etem'm fic ipianet grauiter accufantipopulum Ifrael Helia: rcfpondit, fe reliqua adhuc fecifl'e libi feptem milh'a uirorum, qua: ante louis hmulacrum gcnua non incuruauerint. Inquo animads uerte gratiam,quód fibi ea ipfc fccerat rcliqua,öi intuere paucitatcm,qu6d ex innu^ merabili populorum multitudinc feptem tantum millia falua fada funt. Sic, inquit Paulus,inhoc tempore, quod è populo Ifrael ad fidan c h R i s t i acccftìt, reh^ duum eft ex multitudine reliqua,quod per clcdioncm grafia: Dei cft'ecìum eft fai? iium.Sicut enim tunc illa feptem millia ope,£<: patrocim'o fuo Deus ab errore conti^ nuit:fic hoc tempore dC apoftolos primum,ac difcipulos reliquos,quos c h r i s t v s adhuc uiués libi ipfe delcgerat,ö(I deinde poft Christi morte cxuircc1ioncmc]j priora illa tria millia,ac deinde alia quatuor millia,poftca etiam alia qua-dam millia,
V 2 qu:e
qux Deus prxcognoucrat, fibüpfc dclegcrat, ac in patrocinium fmimiaiTi mdc aeterno cx principio fufccpcrat per eledioncm diiiino: grattar ex innumcrabili mul# titudine non magnus honiinum numerus ad fidei, Sd falutis portum perduda funt, non ex operibus ipforum,quod quidcm aduerfus ludceos opponitur, Qiioniam gra^ tia,8i donum Dei non ex operibus eft,inquit,non inquanijex operibus eli gratia,nc^ que ilbjqua: aeterno ex principio eligendojac prsdiffmiendo anteccdit,ncc uero que poft produdos nos in naturani protcgit rcmper,8d comitatur. Nam li operibus do# na Dei tu promaitus ris,euancfcit ftatim gratia,totumcp,quod tibi à Deo datur, non tibi donari ab eo/ed reddi potius uidetur,in quo tu ut iuttitiam ò^ uirtutem tuam c5 fìituas Dei liberalitata-n,gloriamc|; extinguis. At hxc uera eft uirtus,&;^ benignitas, dC gloria fummi Dei,gratis conferre munus fuum,8<I bonitatis fua: magnttudinan in propria liberalitatc,bcneficcntiac|; conftituere.Gratia porrò,5<; opus fic inter fe con? traria infociabiliacp funt,ut Ii ex operibus,non iam amplius gratia fit gratia. Si autč fìt gratia,opus iam amplius opus non fìt.Non enim utrücj; (tare poteft lìmul; fed als terutrum tantum adellè necelìè eft,idc}; in comitatum ab altero,atct; folum.
Quid i'giturCquod quacrit Ifrael, hoc non eft potitus, clečtio autcm po? dta eft,rdiqui uero cxcati funt, ficut (criptum eft : Dedit eis Deus fpin'tum compun(fti'onis,oculos ut non ui'deant,& aures,ut non audiant ufc]^ in ho:s diernum di'em.EtDaui'd diat;Fjat menfaeorum in laqucum, in captiuiV tatem,&^ in rcandalum,&[in rctributionem ipfis:Obrcurentur oculi corum ne uideant,&^ dorfum illorum femper incurua,
clv i d efl ig{tur,quod concludo, òC fìatuorhoc inquit, quod id quod quarrit IHs racl potitus CO ipfc non eft: eleciio autem eft potita. Aft quamobrcm non potitusc* non'ne uolebatrnon conabaturcnon ad Dcum ftudio,2>i uoluntate fe ferebatc' non'nc hi,qui huiufcemodi cxiftunt,illi ipfi runt,quos prajcognitos antea Deus libi iplì io^ kt difFinire,atquc cligcre peculiares ^ Cur ergoiftiin elcdionc non funt comprc:^ hcnficQLiomam fibi ipfi nimium confifi funt: quoniam dC fi illi Deum uerum qua:;: rerele pra^dicabant, illum ipfum tamen extcrnis,atque alicnis operationibus, non puro,neque humili corde quxfiuerunt, quae eft uia quxrcndi, inucnicndi Dei imiča. Cuius rei cognitionem illicumfè optime tenere, 5č fcirc avbitrarentur, opinione fui elati, ac tumentes, cxterorum dodrinas, OC monita funt afpcrnati: ncque id fblum, fed doccntibus quoque ipfis, dC reda monftrantibus infcfti, iiiimici intra^ dabilescp extitere t eledi uero finis eius, qui quaerebatur, ab uniuerfo Ifi ael pauci homines uidelicet,&iex magno numero rcfidui,ac reliqui pergratiam Dei potiti flint,qui cum Deum corde bono, uoluntate appeterent,monftrantibus uiam adeum perueniendi attento, facili ad obtemperandum animo aufcultauerunt. Non enim opinionem fuimet^Side feipfis,fuacf; fcicntia,ac dodrina fupcrbam perfuafionem tanquam murum oppofuerunt rediora admoncntibus. Sed cum dC ipfi' per operum legisc^ obfèruantias, ad Deum interea niterentur brcuiorc fibi, 8d tutiore multo fìdei uia demonftrata, libcnter, ac prompte in eam fe dcdcrc,cum illiinflatiores, fibiq; ipfis maiorem in modum chari,atque iucundi in uetcre in? fìituto manerent obftinati, nec rationcm ullam aduerfantan opinionibus fuis uel auribus modo admittere fuftinerent.Etenim eft hoc pra'cipuum, OC maximum inta* probas animas,prauasc^ difcrimen,quòd qui faciles dudu ad Deum funt, ubi ullum de Dco audiunt proferri uerbn,éxtemplo attenti,docilcscpcxpedät,num quid expo natur quod ipfis queat efle dodrinae,ac emoluméto,quodcp in eis pictate,£^ ftudium Dei adaugcat,idq5 (i eiufmodi inueniant,gratatcs,ac Iceti in cordibus fuis reponunt» Qiii uero agunt (ècus,qui fuimet opinione indudi uidentur fibi ualde elle fapientcs, ut non doccri ipll ab ullo uclint,fed alios femper docere: hi nomen Dei, quod in fer? monibus ufurpant,iio ad ipfius Dei gloriam,fcd ad fuam ipfoium ambitoncm,qua:?
fìumcp
fìiim^ conuertiintudcocp maxime, in operibus ucrfantur cxtcrioribiiSjlcgcmc^ feri ptam mordicus tcnent,necß in ilio inteftino, occultocp homine uerc rcqin'röt Dcum: quod fi faccrcnt,cum ipfi intus hiimiles dient, tum cuilibct bene fuadenti ad obtcm pcrandum parati,8Č dociles,red in co qui cernitur,oculiscj; cft homo cxporitas,quaf« dam tanquam Deum colentiiim fimilitudines appingunt.Cui porrò externo homi^ ni inter liomines cartcros fe oftendenti doceri,ignominia cft,caftigari conuitiu,refclli autem, dC coargui iniuria morte acerbior. Enimuero qui tales funt, cum uideantur Deum qua:rerc,Deo tarnen non potiuntur. Atc^ hi runt,qui ne putentur eguiflè ah'o rum monitiSjfalfum fuum potius cum pertinacia defendunt, quam ah'oru uerum am pleduntur. Inimici omnibus à fe diflènticritibus, qui non modo alienam doclrinam afpernanturj&^ contemnunt,red ipfos quoc^ dolores acerbo & capitah' inièquuntur odio.Qiiemadmodumludad in c h r i s t o anteafecerunt, tunc in Apoftolis christ ijipfoci? precipue PaulofacicbatjquoscaccatosfuiilèdicitApoflolus,co quòd illa uana,8^ arrogans dcfemetipfis perfualio aciem mentis in illis,animic|50ca lum occgcauerat.De quibus Efaias;Dedit eis Deus fpiritum compun(ftionis,oculos ut ne uiderent, dC aures ut ne audirent ufcß in hodiernum diem. Qiiod poftremO ad;; iečtum ab Apoftolo efl, uique enim eius ad actatem ludari in eadem manebant cxci^ tate, &C ignorantia. Sed d^ ha:c ipfa Efaix fententia non ex uno prophetac loco decer;: pta eil, Atc^ hic fpiritum compunctionis Efaias fìimulos inuidix, obtreclationis uoluit lignincarc,qui pungunt eos maxime, fodiut, quos gloriam apud homines, exiftimationemcjj quarrentes in eo maxime,ambitio,8(^ liuor male habet,quód quam ipfi opinionem, SC laudem ab hominibus quxrfitjalios meh'us uident,non id cogita« tes, neq; fpedantes adipiici: qui quidem ftimuli eiufmodi funt,ut oculos,8^ aures ad intuendam, audiendamcj; ueritatem nequaquam fuofinant uti iudicio. Porro hos iU lis ftimulos per occafionem dedit Dcus,n5 dedita opera in illis^^inicuit,fèd dimi zi'pi^ rztßC fubuenit ope diuina conatibus eorri,qui nera cum char itatc,2<^ fynccritate pra: dicant uerbum uitae,idcp non ad commodum,ncq) ad utilitatcm propriam,fèd ad au^: dientium fi ucìum,falutcmcp conuei tunt,Horum ex ipià contentione dC comparatio ' ne cor aefluare maleuolentia, fìomachus odio repleri, ipfi rabie quadam inuidiac, ob^: D'edationiscß accendijUt frenderent dentibus in Apouolos,ut plagis,5<l contumchjs appeterent, feditionibusq? agitarent, omnia denic^ pcrmifccrcnt, quo ne illis eflèt in eis ciuitatibus locus, in quibus ipfì ab incolis OC quarftum fibi, dC fapientix opinion nem aucuparentur. Atqui tales iemper ludici öd uetuftioribus feculis in patres, atc^ prophetas, & tempore poftremo in Apolìolos extita e,hodiccp adhuc funt ijdem lUi ipfì pieni perfidile fcilicet OC iniquitatis,quo animi morbo qui aguntur,neque oculis rite utuntur,neq5 auribus.Qiiòd autcmlpiritum compunčiionis hoc loco,itimuluni inuidiae denotaucrit Efaias, audi OC Damd ad Dominum loqucntem,V^t pl~allat tibi gloria mea, & non compungar. Qiix pfalmographi fententia declarat gloriam eam, qu:E in imoquoq? ad Deum refcratur, inuidia: ftimulos non fentire. Si autcm ad fei# pfum quis referat, fentire. lam Si de eifdem ludaris Dauid, Fiat menfa illorum in la^ queum.Qtiod quidem non imprecantis eft,fcd qux futura funt,prouidcntis prophe tx.Atqj haec illis menfa,bona funt fèculi, qux illi imprimis expctöt,5i^ quorum amo re correpti incidunt in laqueum,£<^ in capiiuitatem,8<I in offèn(àm,lìue hic ipiriruali^ ter uelimus intelligere in amifsione gratin fummi Dei, fiue ctiam corporalitcr,quòd propter bonorum mundanorum ftudium, auerfi à Deo,&L ab co in captiuitaten^-gen tium, S)C feruitutem traditi, ne adhuc quidem oculos aperire ad perfpiciendum ue^ rum,neccfl\: attollere ad intuendum Deum polTìmt,
Dico ergo : Num offèiiderunt ut cadcrcntC" abfìt,{èd ipfbriim cafii falus efì gentibus in prouocando ad acmulatìonem ipfos. Si autcm cafus ipforü, diuitiac funt mundi, bC dfminutioipfbrum, diuitiargcntium, quanto magis plenitudo ipforumC'
CALLiDEjSifančtein his uerbisApoftolus licet ludgos cofolari uidcatur;gctibus
V 3 tamcn
tarnen totam laudcm afcribit, pkčlitcp altcrnam quandam relationcm, ut 8C ludaeis, 6C gcntibus conferta fnter fe,di communicata, fidci,8il falutis utilitas appareat. Non enim ludaei, inquit, cum offenderunt, öC m peccatum lapfi funt, id fecutum tantum eft, ipfì ut caderent : fed illud magis eiicnit, idc^ d Deo magis prouifum fpcdatumc^ eftj ut lapfus corum falus mundi cxifteret. Nam illi 8C in Chrifto i e s v cruci affi^ gendo rcdcmptionis humanac myfterium abfolucrunt, in fugandis, extcrminaas dis'que Apouolis ftdci uerbum in omnes gcntcs diflcminaucre. Errauciunt igitur, non ut ipfi caderent, fed ut cacteros illorum error conlèruaret. Et rurfus, quoniam -tili fua culpa minus idonei cfFedi funt ad agnolcendam fidei C H R i S t i uerita;: tem, cum intuerentur tanto eam ftudio à gcntibus adfcifci, 5č comprobari, emulai: tione quadam dC ipß prouocati ad infpicicndam rem, ac melius confyderandam fe referrent, ex quo in eos poftea falus podct ^ gcntibus rcdundare, Ita ludacorum lapfus, atquc error gcntibus quidem redà, 8C iplb primo progrelTu profuit:à gentil bus autem in ludacos, tanquam ex repcrculTu rclìlicnsjpoterit prodcllè, Qiiod fi ca^ fus ipforum,diuitia: funt mundi,fi quod illi obtruli, imminuti, ac tanquam bonis fuis fpoliati funt, id gcntibus ad opulcntiam cefsit : quanto magis fi ipfi quoque acs ceflèrint,0Čadexcmplumgentiumièconformaucrint,ut c HR i s T v M,8čfidcm CHRISTI illarum cxemplo prouocati accipiant, hoc gentes faciet gratiaj apud Deum,ö^ meriti locupletioresc'
Vobis enim dico gcntibus, inquantum quidem ego fum gentium Apo^ dolus,miniflerium meum glorifìco,fì qua prouocem ad gmulationé meam carnem, 8C feruem aliquos ex ipfis » Si enim abiedio illorum reconciliatio mundi eftjqux erit afllimptioC nifi uita ex mortuisC Si autcm primitisc fan^ čix,8č aceruus:& ii radix fanči:a,8(C rami. Quòd fi quidam ex ramis detrae ch'fùnt, tu uero cum oleafter eflès,infìtus fuiiìiiilis, particepsc^ radicis 3 8C pinguedinis oleajfačlusjne infulta ramis. Si uero iniuitas, non tu radicem fers,fed radix te,
cxv o D tantum laudis attribuerat gcntibus, öd tam acriter, ac uarie coarguerat ludscoSjVitruncp mine uolens ad tempcramentum quoddam redigere,gcntibus fe te^ ftatur,ea dediflTe praeconia, ut quoniam ipfe gentium eilet dcftinatus Apoftolus,mi;! nifterium imprimis fuum cohoneftaret, in quo gentiu fibi allicit bcncuolentiam, quataius ear um fe propria miniftrum dicit,öd excufationem ad ludaros c5parat,qui ' non cegre debcant pati tantu eum tribuere gentibus, cum bis ipfe officio, dC muncre praedicandi fìt addidus.Neč^ tamen omnino ludatos fuos contemni uult. Adijcit erri non folum fe collaudare gentes, ut honeftet miniftcriCi fuum: (èd etiam ob eam rem, ut laudibus illis carnè fuam, quod uerbum affedum amantis in fe habet,pluscß cóti^ net,quàm gentiles,^ neceffàrios,quàm cognatos, ad xmulationé eiufdem accipiédac fìdci prouocet, fi quo pačlo aliquos illoi^ qucat conuertere,8C feruare. Qui fi ob in? credulitaté à Dei gratia repulfi,8i abiediiconciliationé tamen mundo cum Deo atta Ierunt,quid facient adìimpti ad eandem fìdem,8<: in Dei gratiä,ac bcneuolcntiam rc:f ducfìic" Non'ne uidebuntur per uos quodam quafi miraculo ò Gentes uclut ex mor;« tuis iteru redditi uiuentes ^ Quod alto profedò confilio in laudcm gentium profci t Apoftolus,innucns uim fidei.bi illorum efh per incredulitaté abiečtio uobis per fide gratia Dei contulitjnon'ne afllmiptio eorundc niaiorem uobis gratia eiullic Dei afte ret^cuiam hanc in uobis fìdei potentia cognituri litis quòd ex mortuis eftisfaduri €0s uiučtes. Ac ne forte uideatur dici repugnàtia,fì reiečlio Iiidaroi^ falus fuit mßdi, qui poflèt idem e(fe rcdintegratio; intclligendS eft, non eodé modo reiedos falutem mudi fuillc,6č futuros affumptosifed ut reiedio per occafioné locü,Sx! acceffum pra buit gentibus:fic per exemplu, dC aemulationé fides Gentifi ludacis ut refipifcat,pcca fìonem eli allatura; quo in utroq? confiliü Dei, dC ex malis bona,& bona ite ex bonis 3roducctis,primariiì fummCic^ ccrnitur,8C ubicß femper extat ipfius gloria,öd grafia, n gčtibus uero ipfìs,atqj Iud^is,quod ex fado gcntiü exoritur ad incitatione,8d pro
uocatio
uocationcm Iiidteorn,id in gcntibus quidcm ui'rtutis dC meriti fpecicm aliquä piarfo fcrtjin lud^is autč pcnitus niillam, Ac ut rcpugnantiä,quam diximus,mclius diflòl^ uamiis,non hsec afilimptio huturmodi,quac ludaios ante reicdos rccipit,fcd fi illi fta? timinitioad C H R i S T v M fecontulilTèntjncq^comiTilIcnt, quarnobrcmrcijcacn tur,falliti td,8(! lucro,&^Iocuplctationi mundi fuilièt aduerfatum.Inciufo ein in ludp fìdci Chrifti myftcrio,ucl nequa^,ucl ferius ad gentes Dei liberalitas,&! gratia fc cù fudilIèt.Atcp his diciis,nc omnia gcntibus tribuerc uidcatur,proccdit Apoiiolus ad ornandum gcnus fuum ccrtis laudtbus,quxnon in ipfos tamcn,fcd in patres ipforü, de in honoré generis,nominisq;redundcnt,quò accclsioné ctiam illorum ad fìdci cui tum iure amplifìcaturam mundi diuitias olkndat.Si primitie,inquit,gcneris mei fan (fiac fuerunt,8^ accruus efl; fancìus,6L fi radix Tancia, lancli dC ramijduabus fimilitudi *nibus uolens denotare familiä illam,que ex authorc generis probato,atq,' fanclo pro dučla fit,ctiam fi non fuis ipfa opcribus digna inueniatur,parcntij tamcn caufa in ho nore edè debere.Et ne gentes laudata: à Paulo,atcu dilcdce minoris fortafle arfiiment Iuda:os,quàm par fìt,in fccunda illa fimilitudinc radicis,arborisc^ inliftcnsjcgrcgiam texit argumcntationem, quamobrem ludaris dctcrendus honor, & natio tota in ali^ qua exiìlimatione habcnda efiè uidcatur . Qiiandoquidem illa tanquam olea: arbor cft, gentes uero reliqua: tanquam olcaftri, qiicc in ucram, àC naturalem oleam infitar, omnem fua: in melius mutatae conditionis dignitatcm ex aliena radice, 8C pianta acs» cipiunt. Ac fané oportuit ex uera olca defringi ramos,fi ramos alios olcaftri in ca ins feri decuit. Ncque enim fuilTet pcregrinis,S<! adfcititijs fi.irculis locus,tì naturales, domeftici in fua arbore integri pcrmanliircnt. Veruntamcn habet uim iliam infitio, ut qui ex aliena arbore infiti rami funt, radicibus, bC uiribus hofpitvE arboris fiifti^ ncantur,coalercantc(? in eandcm totius corporis qualitatem.Itaq; radix,8d pianta He braici generis ipfa cft, quce fuccum,8<; uim nouis fuppeditat r^Anis, ut frutŠum dcin^: de illiex fefe iuftitia: per fidem pofsint effcrre.Efi enim radix Abraä,5<^ Dauid,trun^ cus C H R I S T V s: fuccus uero,5<^ fpiricus,hdcs ipfa,ac tiifìitia. A tq; ibi arboris to tius author, propagator Deus. Non ergo contcmncnda arbor in ramis fuis,quce mradice,8č trunco tanto honore diga cft,
Dices igi'tur,dcfracìi funt rami,ut ego ìnfcrerer,probe infìdelitatc funt de fradi.Tu autem fide fterifti,ne alte fentias,fed uerere. Si em Deus naturahV bus ramis non pepercit, ne qua tibi nec parcat, Afpice igitur bonitatem, (èucritatem Dei,in cadentes quidem leuericatem,in te autem bonitatcm . Si pcrmanfcris in bonitate,quoniam & tu excideris:8£ illi item,fì non perman ferini in infìdelitateinferentur. Potens enim Deus eflrurfus inferere ipfos. Si enim tu ex naturali excilus es oieaftro, SC preter natura infitus in bonam oleam,quanto magis hi fecundum naturam inferentur in familiari oleaC
p E R s T A T in fimilitudine infitionis, & arboris, illudcj; diièrimcn, iudicium fummi Dei,quo ludaeos ille excidit e uera olca,2<; gétes ex oleafìro abicifiàs in ipiàm ucram olcam inferuit.Non Iuda:is,nequc gcntibus,fed fìdci dicitj&^ inhdclitati iuilTe datum,ut ludci quorum radix,& pianta bona: arboris propria,ac domcftica erat,tan quam n:oloncs,5<^ rami inutiles abfcindcrentur, propterea quòd no utebantur i'ucco trunci,atcß radicis,hoc efi:,in fìdeAbraac,&L c H R l s T 1 ,adDeumnonnitebantur* Atcp ineorum abfcifibrum locum translati ex oieaftro Airculi infcrercntur, qui in ipfa ingenua, dč naturali olca coalcfcentes geniales illos fuccos bibercnt ex radice, nscp alerentur,quos naturales prius rami rcfpuilfentjin fefccp attrahercnt,atcj? in fub ftantiam,acuiriditatem conuerterent fuam fìdci ex Abraam,&:[redcmptonis ex C H R I S T o nutrimentum. Itaque non eft ludari, ncque Gcntilis, fed hdc!,& inh= delitatis fada dtftindio, qua: cadcm hdes mutare, traijcere conditioncm illam in alternas,& contrarias partes potcfi:. NamS^ qui infiti funt ex aliena arbore in nobiliorem arborem propter fìdem, nili hi in fide illa ipfa manfcrint, ipfi quoque
excidcjuur
cxcidcntur. Caufam enim cur excindantiir, accerfcnt fibi infidelitatcm. Et qui pro* ptcr infidelitatcm è propria arbore fucrc defedi, fi ad fìdem fc coiitulerint, fadlius etiam OC melius in familiarem plantam inferentur.
Nolo enim uos ignorare fratres myfterium iftud, ut ne ßtis apud uos;? metipfos fapientes, quòd cacdtas ex parte Ifraèli fada efl ufcß eò,donec pie nitudo gentium introeat:&fìc omnis Ifrael reruabitur,quemadmodum Ieri ptum eft: Veniet ex Sion liberans>& auertet impietates àIacob,Et hoc iplìs à me pa(flum,quando abftulero peccata eorum*
ISRAEL cft populus omnis Hebratorum carnalis ex Abraa? femine oriundus,^ & Kiracl eft populus fpiritualis ex fide Abraa: progcnitus, natus: eft auté caccitas' carnali populo Ifrael ex parte fada, ut introiret in fernen fidei Abrase plenitudo gen tium,8^ fìc uniuerfus fpiritualis Ifrael,falutč adipifcatur,Nam fi de carnali Ifraèlìer:« «andò uolumus intelligere, quota portio erit populi Hebraici,&uniuerfi generis la dajorum aetas iila,quac in aduentu Heliac ex tremo iam infìante mundi iudicio ferua* biturCSed ut totus piane feruaretur Ifiacl,permirit Deus lud^os in C H R S i T v M, tanquam in lapidem offendere,ut offenfione illa ex fuo loco prillino dimotus lapis in caput anguli difcederet, Siccß illis calcitate quadam recflam uiam non tenentibus, 8C è Imita cadcntibus,gentcs fuccederent, qux in lumine ua itatis oculos melius lìge^« rent,& ad populos reliqui orbis eadem lux funderetur. Atqj item dcinde,ut concur fus gentium ad Chriftum, ueramcp in Deum fidem fi angeret animü, pertinaciam Iuda:orum,plurimosc5 eorum ad eandem fidem adduceret, alto my fterio Deus com^ pofuit,&C difpenfauit.Cui prouidentiac,S^ myIterio Dei omnia funt attribucnda,non a quopiam fibi ipfì. Non ergo nec gentes nimis glorientur, quod eft,ne nimium fìbi ipfac fìnt fapientes,ne attribuant hoc ingenio, öd intelligenti;^ fux, fi in fide accipicn-daludacis ipfx praccelluerunt. Id enim prouifum in illis, S>C datum à Deo eß, ludaricj? permffsi hallucinari,ut ad gentes ipfäs uerum lumen accederet, necp ob eam rem ual de contemnant ludacos.Etenim idcirco ipfx adfcitas in gratiam,8d amicitiä cum Deo funtjut fuo exemploludaeis afferant fìudiu eiufdem xmulandx fidei,& falutis, Atqj ita diuerfìs modis,8č rationibus in utrofcp mifericordia fuam exercet Deus, dC ut ex caccitate ludxorum gentibus lumen oftendat, dC ex illuminatione gentium aditum inueniat ludxis miferendi,at^ parcendi. Namauthoritas prophetae Efaia: ab Apo^ ftolo induca,hoc fibi uult, quod conclufio OC exitus uniuerfx falutis fpiritualis liìac iis,Ifrad ipfe carnalis futurus eft,ut bC agminis fančti atq; eleclijducìor Ifracl,& idem etiam coador fìt futur us.Nancß fides primo di. orta ai ludacis, ab ipfòrum non pau eis fufcepta eft.Poft cum eiedione,&Irepudiatione corum,qui ex cai nali Ilì aci fidem CHRISTI non admifere, ad gentes cmigraflèt,rurfus introdudis gétibus ad cum dečtorum numcrum,qui ab Deo eft pracfinitus,inde in eofdem ipfos ludaros tempo;? re extremo eft rcdundatura.Huius nunc dC rci^dC tcmporis facit prophcta uaticinifi: Veniet ex Sion dominus:hoc iam principium eftgerminantis fidei: OC auertet impic tates ab Iacob,à fpirituali aucrtet:qua quidcm criminü dC impictatu abfterfìone non ludaeos folum comprehcndit, uerum etiam alienigenas, qui per fidem in ipfum Ifrael inferentur. Deinde uero ad carnale femen iterum reuerfus,nó iam rclinquct in omni lacob öd fpirituali fì;mul,0d carnali, quod fìt amplius peccati,impietatiscp auertcndü. Etenim extremo ilio temporc,quo ad iudicandum filius Dei uenerit omniQ omiiino elecflorum numerus explebitur,nec5 erit amplius macula aliqua in lacob, Et hoc eft ipfis pactum meu,dicit ineodem prophcta dominus,quod mox Apoftolus fuis ucr# bis ex perfona domini interpretatur,Quando abftulero peccata corum,inquicns:do* minus autem in propheta populo fuo lìc loquitur, Hoc eft padum aducntus mei ad iiosrid eft, Tunc ueniam ad uos, tunc pra:ftabo de meo aduentu id quod nunc paci^ fcor,tcmpuscp mei acceflTus ad uos tunc fuerit,cum non reiinquam amplius in lacob, quod debeat abftergi,cum omnium fuerit ordo, numerus conclufus eledoru,cun duscß lacob fpiiitualis fuerit complctus,Cuius,ut diximusjfpiritualis coetus,uericp
lacob
lacob dC prindpium,8(: finis illc lacob carnalis fiiturus cfi,qucm in fine fcculorum an tcucitcns dominum Hclias inftruct,8c! qu^e funt lalutis,ac hdci cdoccbit.Ac ut Apo flolus uiaTsitudincm ilkm commcantis ab Ifracl ad gcntes fidci, dC rurlus ab eis ad Ifraelan reucrtcntis claiius ponat ante oculos, ßc prolcquitur,
Sccundum quidem Euangclium inimici proptcr uosjfccundum autc de (ftioncm amabiles propter patres, Impocnitcnda em funt dona, èC uocatio Dei.Qiiemadmodiim enim Sc uos quandocp no credidiftis Dco, nune au# tem confeeuti miferieordiam eftis horuni ineredulitate : fic ÒC irti nune non crediderunt mifericordia; ucftrac,ut SC ipfi mifcrieordià confcquantui^Con clufìc enim Deus omnes in ineredulitatem,ui omnium mifereretur,
G E N V S,inquit,clcdumàDeoHebra:oruminiplispati ibusamabilcfèmpcrcft cidcm Dco, ncqj unquam rciccit illud, aut rcppulit ab Icle Deus, nifi lì quos ex nm mero ilio, nomine infidelitatis abiccit. Nam iplàm quidem nationem habuit f'emper in gratia,ö<l in amore. Non enim poznitet Deum baieficiorum iuorunijnec uocatio^ nis imquam fua:, quorum extitit femper nationi ludaeorum liberalis, quam feuoca^ uit ex reliquis nationibus, unamq; libi delegit, fuiscp corlellibus tum benehcijs,tum ctiam ah'orum femper bcnehciorum promifsionibus largiter prolècutus eft. Sed in hoc recente Euangelij dono, quo nullum matus, ncqj falutarius generi humano ab ipfo Deo potuit concedi, tantifper le auclli ab fuis ludatis palfus cft,ut ha:c iimultas. Dco cum illis aditum gentibus patctacerct ad confcqucndam apud eundcm Deum mifcricordiam.Hic occurrat quiipiam.Qiiidc'non'ne ludaros fimuljSd c^eteras gcntes codcm dono mifericordia: pariter comprcIicnderc,5L còplccìi Deus potuitv aut quid attinuit tantifper rcijci IudaEos,quoad gcntcs ingrcderentur nos,&l h for tafsis au daciar eft conlìliorum Dei dare uclle rationem:tamč ucnerabundi, &C timidi dicamus [ruftra uideri potuilìc fummum Deum dclcgillè libi propriam ludcortim nationem, fi ca, qua: illis fcorfum beneficia promitterct, communitcr cxteris erat prxiìaturus, Sed cum illi ca non rcciperent,atqj adeo potius afpa narentur, caufam oblatam Deo honcftifsimam,5<l optimam,fuam benignitatem 5<1 miièricordiam in omnes homines • cfFundcndi, quod illc tamcn fic futurum llia infinita fapientia prceuidiflet: certe quiV dem ficfačlumeft,utrepellentibusluda:is uerbum CHRIST illud ex fuis fini bus cxtcrminantibus in rcliquas orbis terrae regioncs fidei ueritas extcnderctur. Ini mici ergo ludari tantifper Deo dum Euangclium gentibus cómunicatur, ucrum ipli propter fe,&l proptcr patres fuos amabilcs, atque ita amabilcs,ut nec uocationis.hoc cft,clcclionis,ncc fuorum in cam gentcm bcneficiorù Deum pornitcat, Ac iicut uos ò cxtcras gcntes,inquit,qua2 antca non crcdcbatis, neqj Dco fidem habcbatis,ex iu# dscorum incredulitatc,infidelitatec}; occafioné nac'tc cftis crcdcndi,S<[ per fidcm miiof ncordiam d Deo confcquendi,uocatxc}; cftis ad ciuldem Dei,non notitiam folunijiie rum ctiam cognationcm:ficIuda;i,qui antca Deum uerum nofccbant, atq; colebant, tuncc|; cgcre minime mifericordia iiidcbantur,in infidclitatč iplì,incrcdulitatcmc}; dclapli funt,ut ipfis quoqj ncceflaria hcrct a Dco milcricordia. At cuiufmodi ifta infi dclitas ludacorumc" quia non crediderunt ueftrce mifcricordia%inquit.ln quo licet in^ tucri lingularc acumcn,Sč admirabilcm fapiétiam tanti Apolìoli, quid eli enim hoc, quod alt,non crediderunt mifericordia: ucrtra;,nih quód non putaucrunt ucram elle in Deum fidcm illam, ucram Dei erga homines mifcricordiam,cuius clTèt gentibus, &L alrjs nationibus copia fada,quando ipli fibi folis,nominic|; &lgeneri ludicorum fo ii omnia Dei bcnehcia,&! corleftcs diuitias omnes dcbitas clic arbitrabantur,qu^ opi nio pcculiaris apud Deum gratia;,&C in ilio Hebra'oriim populo arrogantia non mo do in contumacibusaduerfus c H R i s T V M Iud:EÌs,ucrumctiaminconucrfis,&(l licnicntibus ad fidem longo tempore permaniìt,ut uix pollcnt crederc,fibiq; pcrlua fum habere,gcntcs tali diuinitus bcnchcioelìccommunicatas.Conclulit cnim Deus onincs,inquit,in infidclitatem,ut omnium mifcrerctur.Sicut & ante dicìum cfi,Con clufos omnes fub pcccatum,ut in omnibus Deus gloriam, ÒL lullitiam lliani oflcndc
X ret.
ict. Atahacficnus mi frater explicatis ab Apoftolofidci nofti aj myftcrijs,8<! ucrita;* te Chriftianac religionis pcnicus patefacftajatcp in afpcdum mciittbus noftns prolata flatucndum nune tibi cft, iitrum aliquid putes rcfidcrc po(Tč fcrupuli, dubitatio^s nis in cordibus corum, qni haec ipfa attente Icgcrint, accuiateq,- conlìderaucrint, an ucro,id quod ego de principio dixijcóftarc piane incipiat, quicunq; Paulum legerit, cumcjj 5C in manibus crebrójSd in cogitationc,ac mente afsidue geilèrit, itcmcp dicfìa cius, atc^ fcripta non ad fuas odio nonnunquam, aut amore corruptas opinioncs,id quod hxretici ferme agunt; fed ad uaitatcm,&: ipiritum feribentis fuerit interpreta tuSjforc illum non tantum uerbo ÒC lìmulatione: (ed pietate integra,fancflis mori^ bus^acdeniqjreueraChriftianum. statvtvm iandudum efl,inquit,planecp cxtat hoc imprimis doiflore fìdei CHRISTI ,atcß magi(lro,omnes non modo de fi? de ipfa ambiguitates, controuerfias, quac ignaros intimi myfterij interdum tor:« quent: uerum etiam error es animi paiitus fore fublatos,ut cui in amore Paulus,atqj in delitijs fuerit,aut Angularis illi totius uita: munditi3,atq5 integritas,aut certe ani;: mus uacuus,ac liber ab inteftinis uitijs lit futurus. Etenim amabò te mi fratcr,quid cß tam altum òC arduum, quod irte maximus Apoftolus non nobis planum, facilecß reddideritcquid tam abditum, quod non patefeceritctam abftrufum,quod non inua fligauerit C ut uideamur nunc quidcm nos in medijs ipfis diuinitatis confilijs ambo fuillèuerfàti. Aravi mi frater,inquam,nonlìcfefereshabet.SedacciditPau lo,quod folet ufu uenire ijs,qui oceani maris magnitudinem magis nauigàdo,quàni è littore profpedado foliti funt admirari. Nam qui uno ilio afpectu tantOmodo per^ mouetur, cum oculis eorum finis nulla,fed tantum immenfitas aquarum fè obijciat, concipiunt illi quidem in animo uaftum quiddam,S<l late fé fundcns,ipfa^ etiam co^ gitatione formidolofum,fed tamen quod aliquando confici, OC peragrari polle uidea tur,quippe quorü finSplex cft,^ unica admiratio. At qui fe intro iniecerunt,qui lon ge ingrefsi funt, qui pernauigaucrunt, atcjj in remotifsimas oras, ac rcgiones naui> bus, curfìbuscp prouečii, eandem fèmper faciem interminabilis pelagi confpexere, quo^ enixius contenderunt,fìudiocpcertauerunr,ut peruenirent ad ultimum,tanta i lis longiora femper,öd difhciliora ad conhciendum occurrerut maris fpatia:hi funt, qui non unam,fcd plurimas concipiunt admirationes,qui f^epe etiam filcntio cogitas tiones fuas prcmunt,cumfatis intclligant fi quid de illis rebus loqui uclint,nó fe mi;s nimam earum rerum partem uUa oratione cflè aflTecuturosrfic Paulus nofter licct al^ te ingreflìis in confilia fummi Dei, licet ad ea peruečtus intelligendo fpatia, quo nci^ mo fortafsis alius unquam,licet adiutus,acrefertus gratia, lumine.fpiritu fanclo,ta# men quo plura,maiora,prajftantiora^ cognouit,quo faclus eft illorum altifsimorum arcanorum magis particcps,hoc magis intelligens illam infinitam diiiinx mentis al* titudinem nullis humanis cogitationibus,ac ne angelicis quidcm polle perueftigari, in eam prorumpit meritò uocem,in quam OC nos una cum ilio adorantes Deum pro rumpamus,ut exclamantes admiremur.
O^ altitudo diuinarum, & fapientfc,& fdentiai Dei^quàm infcrutabilia iudida eiusj&inuefti'gabiles uiac eiiis; Quis enim cognouic mentcm domi^ niCaut quis códliarius eius fui'tC aut quis prior dedit üli, & retribuetur ipfìC Quonià ex illo,& per illum,& fn illum omnia, iplì gloria in fecula. Amen, h i c 1 V l i v s: Rede mi frater,inquit.Fons etenim elf ipfe omnium bonorum inexhauftus,5^ perennis, ante quem non eft quicquam, nec poft ipfum futurum eft, omniac^ ex illo,8>^ per illum funt,atc{} retinentur,ac ad eundem conuerfa,atcjj intenta funt,cui iure,8i merito omnis debetur gloria,nec^ praeter ea cuiquam ali], in Chrifto i E s v domino noftro,S<! in fando fpiritu. Amen. Nunc quoniam fatis Initc dici da? tum eft,furgamus deambulatLÌ,quod hoc hilariore facicmus animo,quod diflìcilimts locis huius epifiolx iam enodatis, atcß tranfadis craftinfi dicm laxiorem, liberioré habituri fumus,in quo de Chriftianis duntaxat moribus quarretur. R E c T E ad? mones,inqua. Cumc^ furrexiflemus, fine fecimus de his rebus difputàdi,ac loquédi.
finis libri ii,
LIBER TER^ ^
T I v s-
ertio Hvivsà nobis inftituta: diTputationis die cum hcf ne mane furrexiflcmus ego, dC Julius fratcr, lain'que ad rem diuis I nam eficmus parati,nunciatum nobis fubito 3 flatore noflro eft Au i guftinum Triultium Cardinalem fandi Adriani, hominem fummà S nobilitate, fumma'queprudentia, tum autem Iiis pr:^tereaorna^ j mentis ingenij, dodrinac,humanitatis prxditum, ut illehonos, QC ifortunac decora, qua: alioquin in ilio permagna erant, minorem tamen partem in eo ornando obtinerent,cum ab hoftio de nobis percontatusc(Ict,ancflèmus intus, aperta ianua in hortos ingreflum eile, reda'que ad nos tendet e, SC elle una cum eo Gulielmum Bellaium, quem Langeum cognomine uocabamus, legatum Francifci Chriftianifsimi regis apud Pontiftcem maximum, Qiiod ille legationis munus atq^ officium tanta cum dignitate, elegantia'que gerebat, ut facile appareret artes eas, quas liberales dicimus, quibus ille apprime erat eruditus, ubi ad egregiam naturam fe applicuerint, nihil omnino relinquere,quod defiderari debeat in eo,qui illas com? prehenderit. Igitur horum nos duorum amicilsimorum nobis, & fummorum ho? minum aduentu improuifo commoti, cum ueltimenta propere fumpfiflemus, ut procederemus illis obuiam, ofFendimus cos ad intcrius uiridiorum feptum iam ap? propinquantes. Qiufimulutnosuiderunt,amice'que inter nosconfalutauimus, avgvsti nvs, Numtibiuidemur,inquit,nomineifecompellans,hodie fatismature e ledo furrexillè, dum te iprumquxrimus,cupinnis'que fernionum huiufmodi ueftrorum cflčparticipes C tamctfi hocquidcm ucrcor, neferius ànobis fadum fit. Nam ut tu fcias, licri uefperi cum pueros tuos obuiam habuiflernus, quaififlemus'que de eis, ubinam eiles, quid rerum gereres, ij nobis renuntiarunt, te cum lulio fratre tuo alterum iam hic diem eile, multas'que caiotidie diei horas fc? creto in difputationibus, & literis cum eo confumpfilTe, öd eile quoque hunc dian eidem operac deftinatum tertium, quod ubi audiuimus, conftituimus ftatim ego, di Langeus hodie fummo mane huc conucnire ad te ♦ Fecimus enim illam coniedu? ram, quae fi bene morem utriufque ueftrum nofco, nos profedo non fallet, ubi eflès tis uos,non poflè ibi de rebus,nilì ad dodrina: ftudia pertinentibus agi,quód dC tem? pus hoc uacuum negocijs id de uobis polliccri uidebatur, dC fbimus ubicunque ad? eft Iulius,ocium ibi a literis,&^ filentium elle non polTè, Qiiodlì aducnimus tempo? re,ut aliquas faltem partes heftcrni ueftri fermonis excipiamus, habebimus occalio? ni,dC huic dici magnam gratiam. Sin minus,illud faltem allèquemur,ut in hac amcc nitate, bC la?titia, qua: huic loco profeclo fingularis fcmpcr elt, uobiicum ima fami? liariter hunc conteramus diem» t v M e g o : Vellern Auguftine, inquam, noftris ut fermonibus non tam interfuifles tu quidem, quam pra:fuillès : magnis cnim certe de rebus inter nos egimus, uerum nos haud magni. Atqui illa tale inge? nium,quale tuum cft,atque iftiufmodi cxccllens iudicium rcquirebant.Sumus enim in PaulOj&inaltifsimisillis diuinxerga nosbenehcentiacmyfterijs uerfati,qua? rum te rerum femper perftudiofum cognouimus,&i fi non tam rbrtalle ingenio in il? lis opus eft,quim Dei auxilto, cuius cum ex alio genere confilia,5^ ea longc remota fìntameditationibus humanis,abfque eoipfo Deodedudore,5<^monftratore,nc afpirare quidem ad illa hominibus licitum eli. Verum partes quidem e^e adhuc re? fìant,qua: funt de moribus, dC quo pado agerc inter fé Chriftianos homines, ac uer? fari conucniat. Qiiarum rerum fi facilior uideturefle explicatio, eft illa tanica eiufmodi, & hts referta lèntentijs, atque prarccptis,ut non è tonte quouis,fcd ex ilio coclefti manalTe nihilominus, ac protìuxillè intclligatur« g a v d e o, inquit il?
X I lc,ad
Ic,ad quafcunqiic ucncn'm partes, S>C adiiaitum gratulor. Scd tii luli nunquid bidiii huius difputationcm'lìc pra-tcrirc palTus cs, iit tota ca defluxcn't : an fi rede ego te noiii,ea potius habes notata omnia, atquc defcn'ptac'qua: mecum communices, in illisetiam di(Tcras interdumdodorum hominumconcilijs,quorum l'npan'tccum a:tate,acftudtotuatamcnuirtus,induftn'a'qucexcellit. H i c file paulumcum crubui(Tct,crat enim ingenio pudore quodam,5(^ fingulari modeftia pra'ditus, Facis tu quidcm perhumane fempei", inquit, Triulti optimc, qui coeteros libenter, pro:« lixe laudas, tuam'que iftam praeftamem, atquc eximiam grauitatem, & fapicntiam, cuius cgct fcmper opc prJEfidiorcfpublica, etiam decorand(s hominibus impera tis, fì qui tibi uidcantur paulo accuratius in bonis artibus infudarc, quorum me cHs fè de numero non inficior, uerum maiore tamcn labore, ÒC fiudio, quam ingcnij fa^ cultate. Sed quod requiris ex me, num annotaucrim, & collcgerim, quac à fratre meo in difputando hisdiebus cxpofita funt, non fuiflè illa arbitror ex co genere, quod contemni debuei it, ctenim ut rem melius intclligas, fcito me, cum diu, &C fcc^ pc in Pauli ca cpiftola,qux ad Romanos fcr ipta cll,fcrutanda,atquc excuticnda fuc^ rimuerfatus: nunquam tamen antchefternum diem, &C nudiustertius, in ablìrufa il^ lius, 5d intima fenfa, atquc confilia penetrare potuiile. Qiiod nunc nobis nofìra ope fi contigifièt, mirarer. Qiiid enim, ut fratre meo audientc, ČC hoc ferente a-quo ani^ mo dicam, fumus nos, qui audcamus iftanobismetiphs attribucrec' Scd contigit fingulari Dei beneficio, qui nifi ipfe lumen mcntibus noflris praftuliflct, nunquam in tantarum confideratione rerum, quac cxccllitatc magis, quam obfcuritate ca^ ligincm animis noftris offundunt,atque obijciunt,aut intucri rc<flis oculis,aut fìabili ueftigio infiflere potuiffcmus. Ac funt quidcm omnia à me,quod pctci= bas, nočiium uigilijs fcripta, atquc colicela, ribi'que cum uoles, communicabun^ tur,nccnon Sdcajte^/s harum rerum ftudiofis,amantibusuiris. Verum illud tamen dolco te principijs non interfuilTe, qui ad extrema acceilèris. T v M i L^ X E : Sane uellcm affuiilc, inquit, fcd tamen haud multum fuerit iaclura*, quando cft quidcm, ut te audeo dicax, unde illa accipcrc ftatim pofsimus. Quid : inquit I, A N G E V S, cum fol iani fc explicuerit,fercnum'que nobis, dC fplcndidum lume apportct diem, fumus'ne pafliiri, bonas horas fic prarterii e, ut non eueftigio, qua: abhis in diflTcrcndo reìiqua fadafunt, audire fludeamus c nam ego quidcm cupi;' ditate cognofccndi ita incenfus fum,poftquam intcllexi Paulum,5^ Pauli fcripta uo^ fcis in manibus cflTe, ut tempus omne, quod intcrcedit, nimium longum iudiccm. Fuienim,&fumhuicuni fummo Apofìolorum,&maximo ita fcmperaddidus, ut uidear mihi plus ex huius dočioris ledione dia unius, quam ex afsiduis, dnin turnis carterorum omnium uolutationibus,ac fìudijs opis mihi, atquc pra^fidij ad beatam uitam comparare. Et reuera ita eli, in hoc enim uno, prarcipue fìta funt, quae &C ad cognofccndam uim diuinae bonitatis, dC ad noftram mcntcm in Deo con# fìituendam maxime funt appofita, Sed tu, inquit,cum inmeintuaetur ,fi quid ctiamnunccft, quod per te Deoreligioni fìt tribuendum,qua:fo idcito pcr^ foluito, ut quamprimum te nobis dedas, qui diuinae rei quod fatis fìt, operati, hic te interim opperibimur inambulantcs . Qiiod cum conftitutum, atquc ita fadum c{Tèt,increbrefccnteiamdic3atquefòle,infyluamnoscontulimus. H i c ego: Deus,inquamhumanifsimc Triulti,8itu Langee optimc omnium creator,con# ditor'que rerum,8«^folus bonorum nobis author,cum mundum hunc cxnihilo ut edèt, cffecidct, eum'que uarijs potifsimum animantium frcqucntalTct generis bus, non alia profedòratione magis adduduscft,uti ita faccret, quam bonitate. Bonum enim quod non tam in ipfo, quam ipfcmct ei at, communicare uoluit, ut cf« fent primum,quacnon antea crant:deinde ciufmodi ut cflènt,qualia potcrant ef;^ fe, pienaquasque in genere fuo, atquc perfecla, nihil ut eis dcnegatum apparcret, quod corum capere natura, dC fußinerc potuiflèt, quod tamcn ipfum proprium cft bonitatis. Sed hanc ille benignitatem, uariam, atque diffufam difpcnfationcm fui boni,non ex jctcrno tempore rebus ùnpertiuit, qucmadniodum uctus uidetur philo
fophia
fophia ucllc afti ucrc.Scd ccrto quodam ex principio 5C res, d^ tempora in naturam ab codcm Dco producla funt, alioqiiin non tniHct eins libaa, ncc uoluntaria boni^ tas:aut qiioniam clTc,ö^ iiidcri cognata funt, inagna^ cfi coniunčtio ueritatis, d^ minis, talis ca certe uifà non fuiflct. Curfus cnim ille rerum perpetuo fibi liiccedens tium,&à nullo primo ortuprocurrcntium,fempcrcp ante le alias res habentium, non liberam potedatcm cius unde iilac eftìuunt, atque manant, fed necelTìtatis cu# iufdam uinculfs adftridam fine ulla dubitatione arguere uideretur.Deus autem vinus eft,cui dC femper eflcjS^ ante omnia effe conuenit foli,id(^ uniuerfe, atque fim^ pliciter, hoc eft, non ut hoc quidem modo ante^elìe ilio antan minime djiccndus fit, quafi natura quidem prius lit, non autem tanpore,fed omnino, & fine exceptionc ante omnia effe primus, ut fit poft illum principium etiam temporis.Verum hccc, qux forfitan reconditiora fìnt, dC longiorem poltulent orationcm, in aliud tempus reijcienda funt. Deillis dicamus, qux noflris fermonibus magis lunt coniuncla. Nam cum Deus,ut exponere coeperam,uariagenera creaflet animantium, eac^ fin^ gula peculiaribus naturis fuis,atque ofFieijs infigniffèt, cxtera quidem omnia diV mifit ab fefe,8<^ in ftadium uitse, tanquam in recìam lineam deducfta, curfum fuum agere iulìit,cuius ad finan cum perueniflmt,ucluti tranfadis partibus, quarum cau fa in naturam ucnerant,ad nihilum rurfus conciderent. Homini autem foli mcntcm, 2<[rationcm dedit, per quam fi ipfe fé refpicere,&! quid fui elTct muneris, atque ofii^ ci] cxi(h'marerecleucllct,nonad anteriora lèmper tenderet. Is cnim motus, atque curfus ut finem fpatij in fefe, fic dč currentis interitum habcat, neceffe eii.Scd uolue^ retur potius in qucndam quafi orbem,8^ fcmpcr ad eundem Deum, unde profcčtus cffetjfe recipcret,quòd hac una ratione agcndi, dC fe moucndi, cum perpetuò agere, S^moueri licirum efl::tum ucro immortalitas ineo,8^ beata uita continctur.Etrc nera fiquis acutius infpicere conctur uim,8<; naturam mentis àc rationis, aut fi uers! bo ex Gracco dudo magis uti placet, eflentiam, is intclligct orban illam qucndam elle, non ea figura,quam oculus perfpicere, fèd quam intucri l atioipfa poflit. Qiia; cnim ualentia funt maxime,eadcmq; immortalia(de fpirituaiibusloquor,his, quac ab omni natura corporis fecreta iunt) omnia funt eiufmodi, ut eorum formam, atque eflentiam nulla res corporea referre alia, quam circuii imago poffit. kaque & Deum fummum, atque omnipotentan, coeleftes globi, quosfpliacrasGrxci dis cunt, maxime referunt , ut qui illius inhnitam naturam fimilitudine corporis quodam modo infiniti , perpetuam, ac nunquam dcfinentcm uim gubcrnan^ tis omnia, atque regentis perpetuitate fui motus imitantur, ratio ipfa noftra, atque mens, tum ex feie maxime agit, atque operatur,cum circulo agitur. Cu^ ius rei certuni indicium, quòd qux uera funt, S^ falutaria animi conlilia ea non aliud quippiam profetò funt, quam procelfus rationis fic extra fe tendcntis, ad id,quod occurrerit, ut cum deliberet,fit'neillud fibi fufcipiendum, nec'ne lìt, quod appetit : non tamen in co ftatim acquicfcat, fed circumeundo prius omnia, S^ cir# cumfpiciendo redeat rurfum ad fefe, orbemc}; totum compleat. In quo decurfu tos: £0,atque obitufinii confragofum,aut infecìum offèndcrit,tum libere animo,8L cupiditatifuargeratmorem. Qiiazquidcmunaagendijö^confulcndi ratio boni cfi: iudicij,uerac prudenti^ propria,cum qui non ita agunt,acut primum ab fe egreffi funt, in eoprotinus,quod appetierint, immorantur: hi aut leuitate n'diculi fint,aut afFecTtionum impetu effi xnati, atque prxcipites. Sed in hoc ipfomcntis opere atque officio, magni intereft tamen, quo pacìoorbis agatur.Etcnim fi mens ipfaexfefc orta fuatantumui,Ö<^ uirtuteniteretur,ncquehaberet aliud prxftan^ tiusfuprafè,ad quod fibi cognatum,& accommodum,cum fe applicuiffèt, fierct jpfa quoque maior, atque prxfiantior : recle nimirum illa ipfam fe hncm rebus confiitueret, cum fibi ipfi fatisfeciflèt , omncis cflct numcros uirtutis, pientix probe confccuta. Quo in genere maiores illi uctcres Italix, atque Ro^ mani antequam Deum, ČC christvm cognofcerent, maxime elaborauc^
X 3 runtjad
runt, ad fciplos ctcnim omnia refcrcntcs, cum dignitatis, S^ authoritatis, ^ po^ tcntix lux primam duccrcnt rationcm, carrci is fic impcrandum cflè hominibus cxiÜimauciunt,ut omnia commoda ex illis ad fcfc tamcn rcucrtcrcntur. Atque ha:c ut dico,humana: prudcntia: ratio fi potcntiam, ÒC gloriam apud homincs Ipcjs cftcs,habere fpccicm quandam uidctur illuftrcm, atque amplam, 6c prjeftantibus di^ gnam animis,quam ca'terifcmper omnes maiorcm in modum mirati funt, qui cum eadcm alfcqui cupcrcnt,non eodem tamcn conriho,nec tam excelfo animo ad res ges rendasfc contulcrunt, Sed fi ucrum hominis bonum, uera dignitas attendatur, quoniam iftiufmodi ratio libi ipfa conhdcns,fi<; ui tantum fuanixa ab ilio fummo bo no,qui Deus ell,aucllitur,& neque illum, ut principem fui boni recognofcit, ncque ad cundem,ut ad fìncm Tua conlilia refcrt, manca ea, Sd imperfecta im primis ex irti;: manda eft, eadcm maidaci] magis, quam ua itatis particeps, ut qua: orbcm quidem agcre,& ciicunduccre uideatur,cum à fe exorta, redeat rurlus adfefc;fed quat pri=s mam tamcn, S^potillimam fui laonij&lfuae fapicntia: partcm extra ferelinquat, ncque unde oportcbat,incipiat circumag<,nequc eò, quo maxime eft opus, reuerta^ tur.Altcrum eli gcnus humana: mentis non tam fupcrbum quidem, neque tam in^ folcns,quàmhoc,quod modo dixi,fcd tota fui ratione abiedius, quod itemabDeo alicnum,3č proficilcens ab fcfe,nullum tamcn orbcm ducere, nec in rebus appctcn^ dis,aut etiam dcclinandis ad fe rurfum refpiccrelaborat; ucrum rcdàtcndit in tcrf ram,& in tci rcnis inquinamemis,acfordibus totum fc prouoluit, & implicat, nihil omnino,ncquc ad dignitacem, neque ad lìudium laudis rcfcrens;fed unam tantum fpcctans illam animi uoluptatem, quo pado cupiditatesfuas,quaecunquc illxfint, cxaturct, atque cxpleat. Qiiodgenus limile brutorum elTc uoluit magis quidem, quam hominimi.Scd hxc duo genera que commcmorauimus non probanda,ut con^ Jiderantibus cótinuo äpparet,ab Deo ambo auulfa funt, nullamcß cum fummo bono cocunt /bcietatem.His porrò contraila altera duo, iam fančliore confilio rcfpiciunt ad fummum Dcum, fed intcr fe tamcn pra:ftantia, dignitate diffèrunt.Vnum cfl corum,qui ab Deo ipfb progredientes,&lfuorum ortus, principiaq^ bonorum illi rc^ ferentes accepta,dccurrunt tamcn redam lineam, ncque ciirant ad cum ipfum, unde profedi funt, poftea amplius reuerti:fed uelut uerfo folocumfe m aliam ciuita^ tem dediderunt, 0Č altcram fibi gcntcm ipfi adfciucre,tanquam è magna patria in ignobilcm coloniammi(ri,domiciliafuarum fortunarum in terra conftituunt, ter^ renicp ex ccelcftibus cffèdi,habenr. quidem gratiam illam Deo, quòd fibi ab co darf, & donari illa exi(limant:ipfum tamcnDeum ut fummum fuum bonum,ö<^ fua: fine atqu« cxtremum beatitatis non intelligunt.Qiia in religionc,&i mente natio Iuda:oj: rum fuit,ueri Dei colcns illa quidem, ö^fandum illius nomen adorans,non tamcn circulo fe ad eundcm rcfcrens, ncque ipfum, ut bonum fuum, fed ut authorcm fibi mortalium horum bonorum fcmper ucncrata. Ne(^ illa tamcn in hac Dei Cognition ne princeps,fed ÖC qui in ipfis naturg primordijs,à creatore Deo primi produdi funt, quicp poit propius à generis humani origine abfuere aliquot fcculis in ea mente conftitcrunt, ut ab Deo pctcrent,qutc fibi pctcndacflè arbitrarentur, öd accepta illi ferrent,qua: adepti eflcntilcd ut illa tamen forcnt,qua: concupicbant, terrena omnia, atque mortalia.Poft uero fenfim, atque obfcure hac uarictatc rerum tot, atque tan^ tarum,quDcautoculiscernuntur,autà fcnfibus ca:tcriscum uoluptatc percipiun* tur, animos,mcntcsqj occupante,uniuerfum hominé ad fe abripicnte, difiunxificc fe pcnitus ab Deo humanum gcnus,omncmc^ illius cultum, atcp memoria in fe ipHi obliterafièt, nifi admirabili fiiae fapiaiti;^ arcano pratpotens Deus eximiam fibi reti^; nuilTct ludajoRj nationem,in qua,tancp in materia rudi quidc adhuc, & impolita, fed tamcn hxrcntc quadam ex parte in cultu ucri Dei,dolando ipfe, dC policndo cxprij: mcrct aliquando illam abfolutiflimam,8i perfediffimä humanx mentis ratione, qua: cft in co,ut 0Č à Deo egrederemur, ad eundcm Dcum rurfus nos conucrtercmus, prbcmc^ illum conficcrcmus,in quo omnis uirtus, dC omnis fapientia, ÖC omnis diui-
ni bo
m boni poflèdìo continctur. hic avgvstinvs: Pracdarc tu quidcm,m^ quiCjinihf ordit i Sadolcce luTus csßC initium noftri fei monis à re magna duccre.Hxc enim ofnis oratio,!! rite conic<ftor,cò tendit,ut hanc fummam, ÒC ablolutam hominis rationcni in fide c H R i s T 1 Iblum clic intelligamus,quippcquie una nos co maxi me rcuocatjundc fumus profečii, atquc ita iubct dccurrcrc orbcm iftum. quem tu apte nimium, atquc appolìtc intulifti, ut quacunquc pcragrcmus, aut pcruagcmur, in ipib tamcn principio, codcmcf; fini, qui Deus eli, fempcr uoluntatc, dC propolìto mancamus.Scd tu cur tantum alte exorfus fis, auco fcirecx te, Non cnim ha:cad mores pertinere uidctur oratio, fed ad illa arcana potius, altacj; my ftcria, de quibus hcri Inter uos fuiftis locuti, clv 1 a i n Clv a m, cum de eis moribus agcn^ dum fìt, quorum eft tračiatio huius fcntcntiae propria, prarponi ifta oportuit, quie facerent intelligentiam fèqucntium faciliorem, &C fimul uobis ut cxponeran c H R I STI myfterium,quo fidei noftrac perfpicua ucritas intelligitur,idciico illa à me indii óa funt.Nanque ÒC de moribus fic fulcipere debetis, non elle mores noftros ex eis gencribus uirtutum,qu3c ucl à philofophia tradita^, uel à claris, &C potcntibus uiris in rebus gercndisantiquitusulùrpataerunt.Etmylterium c H R 1 S T 1 illam uim habet, ut co non cognito, ne caetera quidcm làtis cognofci poffint, qux fimt ad tì^ dem nobiSjöd ad fpcm adipifccndi Dei ncceflària; in cuius quidcm lènfum myftcrij, illiusc{j intelligentiam nos nudiuftcrtius inopinato uenimus, cum tanquam diligcn^ tes, (eduli ucnatores exoptati boni odorantes, ueftigia in ipfum cubile repente diuinomunere incidiflèmus. a G E p o R R o\ inquit ì11c,5l ipfum hoc my^; fterium nobis cxplica,nanque operaepretium quidcm, ut te audio fuerit id cognoli fè, ex quo ad cognofcenda reliqua facilior aditus fict. f a c 1 a m equidem,quoad potero, inquam, 5C cundem fupplex Dcum deprecabor, ut cuii nobis princeps ad ineundam uiam hanc fuit,idem lit dedudor ad conficiendam. Sed tamcn ad fupcrius argumentum redire nos oportet,ut confentiamus omncs,6<:conhteamur, nihil cflc perfe(fìfi,nec fapicns, ncque adeo ueri, aut fummi boni compos,quod no hoc orbc lic circumadum,ut cxeat ex ipfo Dco,£<[ rurfus ad Deum redeat, rotoq; ilio tìcxir, atcj; decurfu finem,atquc ultimimi omnium fuorum bonorum exoptct femper,atquc ap^ pctat ipfimi Deum. c o n f l T E n d v M eß, inquit, etenim quid dici poteft ue^ rius^ a T Q_v I haec ueritas,inquam,ut cömemorabam modo,ante aducntii,& mor te CHRISTI ignorata omnibus fuit,ruri fiquos Deus occulta fua: fapicntiar ui in hanc cogitationcm, mentemcp iniecit, ut intelligerent huius uirtutcm myltcrij, Chriftumcp uenturum prxuiderent,quod in patriarchis, öd prophctis crcdimus f iße factum, c R E D 1 M v S, inquit, certe ita fadum eli. est a v t e m, inquam,huius myfteri]' tota uis,ut quoniam orbcm illum iìc agcre dcbcmus, ut nihil in medio curfu nos remorctur,quocì alio fini propofito detorqucat nos à Iummo bo^ no,atque impediat,quominus intenti (èmper, auidi ad Dcum ipfum contcr.Jas mus,in quo uno uera nobis bona, cademq; immortalia rtatuta funt, reliqua omuia mundi obledamcnta'fìc dcbemus tanquam praetcreuntcs libare, atque attingere, iitncinillis cura,aut ftudio animi aliquo hmusinfixi,quandoquiJcm quantum in illisamoris,diligentiae^ponimus,tantum de illa beata cura detrahamus, dccp diuino amore ilio diminuamus, in quo omnis nobis fpcs uera: 6č feinpitcrna: fe^ h'citatis eft repofita. Qiiòd fi ctiamres afperac, atque aduerfa; nos urgcant, illam nobis expcditiorem, tutiorem uiam ad bcatum portum pcrucniendi ciìccxilh'j: memus, Atque hoc ccclcfte,(alutarec|;confilium uita: nobis mortalis in hunc mos dum agenda%atc{j cxpcdandx ex Deo immortalitatis non C H R 1 S T v S nobis de? dit.Non cnim fic de illo,ut de uno quodam homine, cxiftimandum eft, cuius ore, h'ngua locutus nobis fuerit Deus.Hoc enim dC per prophetas, & per quofuis nun^ tios potuit effici. Sed c H R i s T v S ipfe totus oratio eft Dei loquentis nobifcuni, nosq? admonétis,atci} docétis,ut c5temnamus bona miidi, atq; in fé uno fpcs noih as conftituamus.Non cnim latinofcrmone,ncq5 Greco,ncqj rurllim Syra,aut Hebraica h'ngua loqui cenfèndus Deus eft, fcd ilio modo loqui, qui tant.c dignus auchonta-
tiSjvM
ti's,S^ matclbtis lit,ut agendo poti(rimG,facicndocploquatiTr,rit^ idem in ilio Stadio ip(a,8(: oratio.Atcp ut comparationcquadam notius faciam id, quod dico, Qiicmadj: modumco:li nihii aliud prokcioquàm admùulhatio Dei funt regcntis, öiguber:^ nantis ilio circumadu uniueiTa,quippe qui nequc materiam ullani iiabeant,alioquiiv cilènt corruptibilcs,ncquc rurfus pura,8<; iimplex forma lint,non enim mouerentur, fed tantum modo fenlibiles adus quidam diuina* uirtutis exillant, nequaquam ipfi, cum aliud quiddam per fé elTènt,ad hoc deinde oflicium gubernandi, munuscjj adhi^> biti,fed quód illorum effèc1io,£<^ natura ipfa eft gubernatio: he c H R i s T v S ipfc. iiox Qi. fermo eli Dei patris omnipotentis,rcuocantis homines ab hoc mortali fecu^ 1o,5l ad fei pfum eos pertrahentis,lìmulcp illis demonftrantis tanquam ucrbo,S<I ora;s tioncfua:licdurailla,£vllaboriofa C H R i S T i uita, eiufdemqj ad extremum cru^' ce,atquc morte ad omnium falutem, docfìrinamt^- fufcepta uoluptates mundi, 8C iu> tx huius illecebras,ut qua: falfam fpeciem boni,nobis obijciendo maxime à uero bo nOjSiabDeonosdeducunt, ànobis ellepraeDeo contemnendas, folamcj? illam ui^ tamappetcndam,qua:cuiufmodit:uturalit,inexurre(fìione c H R l S T 1 àmortuis nobis eft patcfaiflum,qua: illis eft propolita,qui in hac agenda uita c H R i S T v M imitari,!ioc eil Dei uerbo obtemperare uoluerint,cuius uoluntatis in nobis ac fenten ticE baptifmus profeflio eli Atcj} hoc nobis C H R i S T v S non tam àDeo myftc^ rium attulit,qu3m fuit ipfe myfterium: line quo ad Deum quicunque adiungere fc cupiunt,illudere lìbimetipli, dC non tam Deum quarrere, qu.im fperncre uideantur, Etenfm li orbis ille refpecluSj&i reua iìonis in fummum Deum,quem in CHRISTO duntaxat circumagi recìe diximus,non eit hxi ere in medijs, nequc ab illis nolle di^ uelli:fcd in eo ell,ut inftcmus,S^ urgeamus fufceptum curlum,quo exoptatum ad fi^ nem ueniamus,quicunque Deo dedere fe inltituunt:atque hi nihilominus mundum, &L mundi bona compL'clunturjCum falluntur opinione fua,atque iudicio,tum repu^: gnantia certe fufcipiunt.Qiii uero ita Deum, ÒL fimimum bonum appetunt, ut for^ deat illis mundus,nullo^ amore,cum co tanquam glutino c5tincantur,his nel igna^s ris, atque inopinamibus per c H R i s T v ai dC iìdem c H R i s T i accellus ad Deum eft. Agere enim hoc ipfuni fides c H R i s T i eft, ipfèq; omnino c H R \ s T v s Dei cU,hoc nos doccntis,& fìc ut agamus prxcipicntis oratio in unius ho^; minis ad hoc diuinitus fačti, atquc inftituti uita, atque morte, necnon eiufdem à mortuis exurrccìionciin cojlumc^ afcélìone ad omneis homines palnm,tanquam cla^ ri{Iìmauocehabita,atqueprolata.Inquoquidan Christ o,8<;humanitatemfi5s muljÖL diuinitatem agnofcimus,eumcj; non tam dočtorem huius myfterij,quàm my^ fterium ipfummet intclligimus. De quo Paulus ad Cololicnfcs, Oeconomiam da;; tam mihi à Dco,inuos,inquit,ut confummarem fermonem Dei,myftcrium re^ conditum à feculis , bC generationibus , quod nunc patefaclum eft fancfìis cius, quibus uoluit Deus patefaccre, quaj fint diuiti:^ gloriai myfterij huius in gen^ tibus,quieft C H R I S T v S, in uobis fpes gloriar. Sed quoniam eftà nobis de his rebus copiolìus primo die ac'ìum,omniac|3 tum demonftrata,atquc dida, qiur ad hu^: ius myfterij explanationem pertinent, quacfe meus frater habere dicit relata in uo^ lumen,atque defcripta,petctis ab cOjfiquid nunc à mc,dum breuis uolo elle, diduni fit obfcurius.Harc quidem à me idcirco pr:epolita funt,ut quoniä de Chriftianis mo^: ribuseftdicendumjinrelligcrctiseorumdifciplinam tradationcm, non ex eo gc# nere e{Tc,quod ab fefc in uno quoque,aut etiam innationibus quibufdam ab authorc Deo exortum,atq; egrediais in terra totum mox demerfum eft. Abiedum enim bC (brdidum imprimis eft hoc genus,ncq; ulla in eo de moribus rectis,3tq3 honcftis ratio nera,aut cogitatio continetur, nequc rurfus ex genere ilio exiftere altero,quod pro^ gredicns ab ltfe,öi ad feipfum reuertens maxime fuperbum, atq; clatil eft, nullamcß potiorem ducit rationcm,(;f; potcntia:,8d dignitatis, Öl amplitudinis fua:. QiiodquiV dem gcnus bC li fpccie quadam humana: uirtutis,atque prudentia: fplendidius mul^ to uidctur,qu3m illud primum,hominunicp ocu1os,8l ftudia prarcipue in fe conuer^^ tir:magis tanič ctià remotù à Dco,&! à fummo bono eft, nel potius Deo ipfi infeftum.
atcp
atcp contrarium.Suum enim rcgnum qiioddam feparatim fibi facit/ccp altcrum c rc^ gione conftituit rcgem,qui feilli altißima: potcflati non fuminittit,cuius uoluntatc, 6c nutii condita funt omnfa, Atcß hacc eft illa pcftifera,tumcnscß rupei bia,quac ÖC an^ gelos primum deiecit è coelo,8č fkpe homincs profpcris rebus corruptos m candan pernidcm trahit, qui quidem in ambitu honorum,in mundanis opibus ftudia, ipes fuas collocauerüt.Quid ergo cftc'Dc bis moribus tradaturus Paulus cft,qui illi generi hominum c5ueniunt,quod ex Deo natu rurfum fe recipit ad eundem Deum, qui Orbis uerac uitaj,coeleftisc^ fapientiae nimirum c H R i s T v S cft,qui lì itaauul fus fuit à mundo, ut nihil unquä quod aut delecflct in hac uita, aut illccebris capiat, non modo uinxerit,aut detorferit illius mentéjfed ne uoluntati quidé arriferit. Vfc^ adeo intento ille curfu,6^ defixo in Dcum animo ferebatur/cicnsjut Ioanncs,inquit, q> ab Deo uenit, öi ad Deu uadit. Nobis quocp eft filium Dei imitantibus conandS, ut quoad pofrumus,ab omnibus quidé mundi uitijs, ÖC amore nimio rerum terrenas: rum abftineamus : fèd ß interdum prggrauat caro,quaj in nobis imbecilla crt,cadč in CHRISTO uas fuit diuinitatis : fi inquä,adigimur nonunquam carnis uitio,ut la^ bamur,atq? offendamus, ab illis certe rcfugiamus maculis, quac animum ipfuni infij: ciunt,penituscp eum auertut,atcß abftrahunt à fummo Deo, uel etiam adua fus Deu cfferunt,atq} attollunt,quo quidem genere peccati letalius nulluni eft,cuiufmodi fu# perbiaeft,9inimiaanimiconfidentia. Hic AVGVSTiNVS.Etfiadeaqugde moribus diccda funt,auido animo properabam,inquit, ut ad quas tracfrandas partes fortuito fueram appulfus : tarnen facile te pater er Sadolctc totum dicm lume in his fermonibus cofumere: Ita meum animum còmouet,atc|^ afficit, hoc quod abs te tum eft c H R I s T 1 myfteriurn,de quo à te dictum quidem eit cócilius, ^ tanta: rei magnitudo poftulabat.uerutamen quod nobis in pr^fentia fuerit fatis, pra:fertim cu habeamus unde hauriamus largius:Siquidem hec lulius fcripttira fe diligentcr pcrfe cutum eflè dicit. Sed ego agnofčens dementia öC benignitatem fummi Dei, qui eoi?: mentes qui illum cü amore quarrunt, maiore fui intclligenna fempcr reta cit öC illu;: minat,clarius intueri nunc incipio, quod antea pia tantümodo perfualione credebä: fìcut enim nerbo poncbatur,ita accipiebatur à nobis,una fpcm falutis eflè per fidcm CHRISTI inDeiUTicredcre,nuncliquidoperfpicio,ccrtiiiditacfle,ut contradici non po(sit,planamc5 8C perfpicuam uideo effe ueritaté, neminem omnino poflè,nilì perfidem c H R l S T i ad Deum {è confcrre:quandoquidé C H R l S T V S ipfeuer-bum Dei eft,necp eo pado uerbum,quo pra:dicat uetus (h'iptura fadum effe uerbii Dei ad Micheam ^phetam,uel ad Hiercmiam,ucl ad loel, quo quidé modo aliud eft Dei uerbum,aliuais,quiillud enunciar propheta. Sed c H R 1 s T v S uerbum Dei ipfummet eft,Dei,inquam,hoc fuo ore nos doccntis,ri falui,5<lbeati eflè uolumus,ap petenda effe fempitema bona,8(I cótcmnenda mortalia, ut fit uabum Dei, idé quod ipfe Deusn'n quo quidé uerbo dč dodrina fimul lit,8i adio, id cft,ut id uerbu, quod nos docet,idem etiä deducat in immortalem uitam.Deducat auteiTi,non ut monftra^ tor folum neqj dodortfed ut dicebas ipie, Paulumcp in eo teftc adducebas, ut huius ipfius dedudionis myfterium,ip(äcp quali dedudiOjCÜ illius fanguine morte con^ fecuti fimus,ut natura hominis q antea ab Deo auerfa dC illi infenfä erat,in c H R i^ S T I corporefueritcumcodemDeoreconciliata,indec}jtotadetìuxerithumanigc^ neris redemptio,carnis enim inimicicia cu Deo,qua£ nos in terra fixos detinebat, res bellescp8čcotumacesefficicbataduerfusDeum,in Christi carne per obcdicn tiam foluta eft,qui carnè ipfam primum in fe : & ex fe deindc in omnibus a (èruitute rerum terrenarü abftradam Deo penitus fubiecit,fànguinemq; uitam fuam fadus Deo ufcp ad crucis mortem obediens,pro falute noftra eftudit. Verum liane my fterij tam fub imis ueritatem nunc quidem tanqua in perifti omate nobili quali pretericns afpicio.Poft uero ubi dabitur Ipatium irta ipfa fubtilius,accuratiusq; contcmplandi, fpero omneis eius partes daremihi,ac lucide fefe oftcnfuras. Nunc tu Sadolctc pcr^ texereliqua,atq5hasmeasinterpellationesa:quoanimopatere. a.v 1 DN i patiar, inquam,quibus prarfertim maiorem in inodum deleder. Non cnim me admodum la boratunl intclligo ut uobis ca tradam,qua: in animoipfe intus habeo conccpta,cum
Y uos
uos orationcm pene mca intdligcntia ucftra antcucniatis, qiianq; hoc qiiidcm ingc^ nii tili fcniß Trilliti fuit,ncc^ de Langeonoitro lècus clic intclligo, T v M i L L e, Pcrgc tu modo,inqiut,nolic5 ex filcntio meo conijccrc qd ego intclligcntia adequar, de quid non.Illud fcito piane me comprobai c ca,qiix abs te dieta runt,nraioraq? fufpi cari, quam utbreuiiftaorationepofsintexponi,tumuero cxpc(ftarc idem ocium, atque tempus, quo cum Triultio,8^ lulio eadan ifta ipla diligentiiis conlideremus, post q,v a m igitur,inquam,hoc primum noftri tundamétum fermonis politiim ànobis eft, c h R 1 s t v jm uerbume{IèDeidoccntisnos,atq5hortantis,ut cceteris pofthabitis rebus omnibuSjad ipfum nos amore,cordecp adiungamus,rpemc}?cunAl beatitudinis noftrac in ipfo uno coftituamus,iiIud quoc^ alterum fubflrucndum nos: bis cft,ut de ipfo amore erga nos prajpotentis Dei,dcc}; ca cura, quam pro nobis ille, se pro (àlutc noftra rufccpit,aliquid c5mcmorcmus,qui filium fuü confortem fecimi diuinitatiSjSi in quo fibi maxime pater Deus placet,miferit c lìnu Tuo, atquc ex fan? clifsimac femperc}; purifsima: uirginis utero,nullo uirili coitu fc admi{ccnte,fcd fpirt tu (ìmclo eas gerente uices,accipere eu hominis carne uoluerit,moriq;,8č cruci aftigi fìt pa(Tìis,ut carne illa in filio pa'cmpta,qiiac à peccato omni aliena femp fuit, nos re^ dempti in ilio fanguine, 8:1 dočtrina Dei in c h r i s t o imitantes,in carne noftra peccatCì interimercmus,mundicp,8<!nitidi apparercmus corani Deo,Chriftocp i mor tuis exurgente,in uitä lìmul cum co no corporis adhuc quidem, lì ea qiiocj; nobis mox immortalis aduentura cfì,(èd in uitä modo iufìitia:, &C uera: cum Dco amicitia.\ ac cognationis excitarcmur,cü ut tanta ab Deo benehcia acciperaiius,quibusmaio> ra elle amabò qua; polllmtcnullis à parte noltra meritis, uel potius male ipli de Dco merentcsjfola eiufUcm Dei bonitate,atc^ clemétia èC de erroribus noftris mifericorf dia,rimus alTècuti, s a n e^ ita efì Langeus,inquit,& ea re quidem plurima illi debe mus,ut fi non impij p''én{tus,&L inliumani uelimus ellc,gratiä nofti am,&^ tanti memo nam meriti nulla unquaob(curai e debeat obliuio, a t CLV i inquam,ne aliam qui^ dem ipfè gi'atiam à nobis repetit, ^ ut amori fuo erga nos mutua iplì uoluntate re^ fpondemamus, quod ipfum nobis etiä efì: emoluméto,atcp bono.ltac^ Paulus exphV catis ante,atq5 cnarratis c h r i s t i fìdei myfìcrijs,de quibus biduo hoc à nobis cft difputatüjhuc nunc couertitur,ut pofteaquä docuit,quidde Deo, & fìdei myfte? rio faitiendü fitjdoceat ctiä dcinceps, quo paclo erga Deum, dC propter ipfinn Deil inter nos nobis fìt agendum,cuius tempus elle iam uideiur,uii nerba aiidiantur.
Adhortor igitiir uos fratres per miferationcs Dei, ut fifìatis corpora ucf fìra hoftiam uiucntem,ranctam,benepladtam Deo rationalem cukum ucn fìrum,& neconfigureniini feculohuic,(ed transformeminircnouatione mentis ueßra; in explorando uos, quid fit, quod uelit Deus bonum,5č benepladtum, ÒC perfedum,
A^ M Y s T I C 1 s ad moralia tranfìturus,fratrumc}j impriinis cotentiones ante oculos habens,quac praccipue ex ludaris ad c h R i S T i fidem conuerlis, &C tamcn qui^ftum etiam uel ambitionanfuam fpečiantibus oriebantur, etcnim docerc aiios omnes,illi,8^ fìbi authoritatem magiftrorum arrogare, legcmc}; femper propona-e, se quodammodo cacteris dominari meditabantur, quod qiu'dem erat, non Deo, di. CHRIST o,fed mundo fefecoformare,acdedere:huic primum malo medcri unir, precibusc{;,2<I monitis erga eos agit : Dei mifericordias,hoc cft, quotidianas dus bc^ • nignitates ad.ignofcendum peccatoribus fecum aduocans,pcr quas & prius illi falut in CHRISTO facfli, Si quotidiehabent ex omni facinore,8<lculpa parati! in Dei dementia dC bonitate perfugium. Per cas igitur obteftatur ut gi atos Dei tot bene? ficijs fe oftendentes rationalcm,8i uerum cultum exhibeant eidem Deo, non aiitem hunc fucatum,8č ftudium magis mundi,qudm Dei in fe cótinentem. Qiianquä liane alteram parteni obiurgau icem eoruni culpa*,ne eos palàm coarguere uideretur, re? ticuit Apoftolus,difsimulatac(? uitij mentionc eos tantum in parte bona coliortatiis cft. Et quomàhi,ad quos fcribebat, bona pars luda:Ì5aut inftitutis luda'orum pleriqj
imbuti
imbuti crant,icdrco cos doccns,&^ admoncnspcr comparationcm quandam pno^ rum ex lege facnBctoriim ad lancftum, ÒC immaculatfi Dco pracflandum faa ificium illos hortatur» Nam in Moylis lege uidima, quae Dco offercbatur, ut munda eilet, & integra, omm's abillis,quiillam offerebant, diligentia adhibcbatur, primiim ut toto corpore elFet iana, non pioras,non lichenas, non id genus morbum ullumha? bcns : deindc ut non auribus mutila, non cauda decurtata, non aliqua infeda nota^ bili macula ellèt, talemcp illi hoftiam fancflam, &C mundam, èC Deo acceptam arbi« trabantur,atque in corporeo ilio faaitìcio Dei fibi ueniam, èC gratiam reconciliare meditabantur, Nos uero qui omne facrum, quodDeo offèrimus,abducimus à cova poreis,ö^ ad ueritatcmjfpiritumc^ transferimus,illis extcrnis uiclimis omifsis, nofmetipfos Deo potifsimum dedicamus.Hortatur igitur Apofiolus ut lìftant cor^ pora fua, non aliena, hoc eft non hircorum, aut uitulorum hofìiam uiucntcm, non morti addidam, quod in illis uetuftis èC Mol'aicis facris hebat, fed uitae meliori, ÒC uegetiori pai atam, quod quidem in Chrifìiano facritìcio iure eumit, Etcnim lì timo in aliena morte uitam libi quifque ex mifericordia Dei procurabat, quanta magis nunc femetipfum hofìiam filtendo, atquc offerendo iufìiore Dei mifericordia uiuetc' cumpropius,atqucinteriusifta oblatio corporisfui pariatin unoquoque libi ab Deo uitam, quam pofsit diliunda, bC aliena oblatio,eandem in ilio uitam reparare. Sed hanc hoftiam, quam cfferimus Dco, corpus noftrum lu'dclicet, quanquam cam iiiuentem, Sd uiduram nos,ludaEÌin uituli,aut aurietis corpore morituram filkj; bant, c^eteris tamen rebus fimiliter atquc apud illos accuratam, £<: Idcdam clic conuenit, ut fanda fìt, dC ut Deo bene acccpta ; quod contingct, li ut illi in omni parteintegram,atquemundam:ficnos ab eis uitijs,qua: totum hominem oc^ cupant, &C ab eis, quae in parte aliqua lufcipiuntur, immunem, ac nitidam Dco ofs feranus. Atquc ut oftendat, quantum interuallum In inta* ßicrificia ludxorum, noftra, fubiungit breuiter holtia: nofìra: conditionem, rationalem elle cultiim Dei, non corporalem. Qiiazenim illi in corporibus mundis,£<: mtidis ofièrebant,nos in fpiritUjöd ueritatcfanditatis Deo coniècramus, Itaque illafa'pe facra,ödillas indimas afpernabaturDeus,noftrumautem faaificiumnunquam afpernatuseft, Talemigitur hoftiamfuadet nos offèrrc,qua£ fu cultus Dei rationalis,noncors poreus : quod rite fiet, fi noftra ratio in colendo Deo non ad mundum fpcdaucrit, ìcd ad ipfum Deum. Nam qui in ipfis quoque iacrilici-)s, & cultibus omnipotentis Dei ad mundum conuerfi funt,laudcmq? humanam ex religionis ftudio aucupan^ tur,hi maxime impio,8<l deteftabili federe ueritatcmin iimulationcm quarrunt conuertere, feculocj; ifti maxime conhgurantur.Hoc eft, figuram huius fcculi in le accipiunt, fallaccm,infidam, uariam, oculis tantummodo, dC opinionibus fcruicn? tem, qux cum cadem fit inftabilis, tranfeatcj; figursc, 5C figmcnti modo, nos quot]uc fecumunà in eundcm fluxum corripit, faliiscp bonis illecìos, & captos ueluii tlu? du fuper fludum,fic fuper mocrorem uoluptate,£<: pccnitentia lupa- uoluptas tem uicifsitudinibus uarijs ante obruit,quim potucrimus,quid ucrumnobis boi: num fit, aut in quo portu tutò confiftamus, experiundo cognofccre. t tcnim quid aliud eft,quod aitfcriptura,In imagine patranfit omnis homo.Et,dormicrunc fomnum fuum : quodcp alio loco Paulus. (Tranlit figura mundi huius) nifi cum hi, qui huic feculo configurantur, decurrant fuam cetatcm in fimulacro dC imagine, debere nos mentis noftra: nouatione transformai i, ut uitam noftram colloccmus in bono ftabili, dC in ueritatc, qui eft ipfe Deus C Nouari enim mens noftra recìc dici^ tur, cum omiftb hoc iam trito, & uetufto calle mundani grclllis, in quo omnia fi^ da. Si fucata tranfcunt,in unius cultu,£<l adorationc Dei nera uoluntas, K ue^ rum ftudium ponitur, OC funt hae:c prxccpta tamen memoratis antea c H R 1 s T I myfterijsapta, ö^congruentia, Q_uid enim aliud fides nobis Christi imperar, quàmutdepolìto uetcrehomine,qui fecundum mundum,feculum hoc fadus eft, nouum alterum hominem ex Dco natum, Sci in ueritatc lactum induamusC Sed hxc adoratio, OC cultus unius Dei n5 fcmpcr ucre ab hominibus, fed nonnunt;uain ctiamfpecie falfa ufurpatur, quod duobus ferme niodis fit, Sum enim qui terrena
Y 2 ilta
ida magni a:ftimaiitcs, qiix fcculi huius nomine dcnotantur, in quibus opumj SC potcftaciim, nccnon humanariim cupiditatiim, £<[ccitaminiim llrcpitus ingcns cit, S<^anhclitus,rpccicsc{; fonora qua'damoculos fcricns,aiiribusc^- cadcm tinnicns, cum fc ijdcm ad uilibilcm Dei CLiltum,& ucncrationcm coniicrtunt,transfaunt cun dem mundi fonum,atq5 candcm pompam ad illius {[inčliim nomen inuocandum,attjj adorandum, ac cum honore iplius Dei fui quoqj nominis celebritatem elle coniun>-clam uoUint,popularemq; ambiunt admirationem, ut exiftiinentur in colendo Deo opulenti impiimis elle, perlibei ales, quod genus cultus, òi facrihcij ab illa ludai^ ca religione non ed dissimile, llli etenim in externis quoqj ritibus, & facrihcijs ocu;^ los magis OC (ènfus hominum, quim corda ipfà teriebant, neque in oblationc ho^: ftiarum, tam iplì Deo, quam legi,6t cerimonijs quanebant fatisfacere. Alij longe contraria, dC deteriore ratione ipfumDci humilem cultum prxfeferentes, atque fe à mundo diliunclos elle limulantes,nihilominus tìcfla illa religione quarftus fibi, aut rumulculosab hominibusfufturantur,quod genus in focictate imprimis difficile, Si^morofum efl. Etenim hi funt, qui cum fc funcìos, inaccuftbiles haberi uclinr, cccteros iph non delinunt quacunqj de caufa acculare ÒL reprehenderc, dante}; confi^ lium non rogati, fuamc{; docirinam, dC authoritatem pafsim ingerunt : li non con« tinuo libi pareatur, fcelus magnum clamante^, contentionem inter Fratrcs, dC dilši« dia nituntur conferere. Quos onines hortatur, monet Apofiolus, ut ne contìgu? rentur luiic fcculojlèd transformentur renouatione mentis in explorando, dcgu^ ftando,quod maximebonum ueIit,S:[libiacccptumhabcatDeus,qui certe ìIUkI uult quod òL ab ipfo profccìum ad cundcm tcndit : hoc eftjUt in co quodcunc^ agitur, aut liifcipitur, non aliud gaius boni ullum rpecìetur,nili id,quod probatum Deo, éc eidem gratum intclligatur atcß acccptum, hoc efi;,iterum ut interpretemur, Vt in omnibus, qux Agimus, qua:^ confecìamur, icmper nobis ante oculos propo;^ fitus lit Dcus,nufquamq; ab eius nutu, ÒC uoluntate dcHectamus. lllud enim ueruiu cft bonum, dC uerc placitum deo. Qiiod in eoipfo ut tini, òi Iblo bone conlilht, neqj eft labe ulla mundi adiiincìa pollutum,5<I inqutnatum,quod efl: proprie,ut alibi Pau-^ lus ait, fanditicatio noftra, Eam porrò allèqui non polìumus, nifi mentem noftram in aliam formam noucmus, quit ab huius feculi Hgura longe remota lit, totamcp ex ipfo Deo formemus, Sv ex ucritatc,&dfpiiitufan(fìo. Sicut in plalmo fcriptum elh Et fpiricum rectum innoua in uifceribus meis. Hoc enim ita li egcrimus,ftatini intef ligct ipfa mens noftra fcmct clicdcbcre, qu:-: feipfam dedicct Deo, qux l'eie illi ofl'e-rat, uotaq;, £<; (aera, dona Deo debita intra feipfam contineat omnia : neque hoc fblum, fed omnc etiam fua: pietatis premium omnem rationem boni fui,in uno iplo. Deo collocet,atq; cólìituat. Hoc enim efl: mente renouari, quod in fide Christi totum polita eft,uetcrem hominem cxucre,2<l nouum fieri,formamc}; nouam fpiritus de ueritatis inducrc, qua: antiquis feculis fuit ignorata, 5»^ dcfcifcerc àuetufi:is,quiv: mundana, corporea fcilicct Amt. Inucteralčunt enim qua: funt corporis, atqj quod alibiPauIuSjhoc efl in nouitate fpiritus,nonin uctultatc litercv: ambulare.
Dico enim per grat.am datam mihi,cui'cLinqj exiftcnti in uobis, nc plus fapiat prxtcr id, quod oportet fapcre : Ted fapiat ad tempcrantia, ficiit uiii^ cinq^ Dens impartiuic meiifuram fidci. Quemadmodum enim in uno coi^ pore membra multa habcmus,membra autem omnia non eandem habenc adionem : fìc multi unum corpus fumus in C H R l S T O , finguli auteni inter nos membra»
Q.V OD modocomonuit,utncconfigurarcntur huic feculo,id nunc loquirur cxprefsuis ab co Iratrcs errore reuocans, in quem nonnullos corum lapfos intelligc bat,quireligionem c H R l S t i 6čprofcfsiončCiirifcianxiiumilitatis adambitio^-nis ftudium,£<: ad elation^ animi confcrebant:quoc|; maiorcs ipli, atq; emincntiorcs intcr fratres uidcrentur,cr[ pollicebatur de fe plura,C[; pra:ftare potcrant: tum autcin üdfwani potcftatéjfuumqj iudicium contcmptis ca'tcris rcgimen, èi adminillrationc
rerum
raum nttcbantur rcuocarcjquoi^ duo hxc uiti'a mfcfta prccjpuc cofcnfiom^atcp con cordÌ3c,oftcntationis iiniim,& alterum ambitiis diiabus prcdan's rationibus Paulus caftigaturus nc in id ipfc incidcrc arrogantia: uitium,quod cfi: in illis, rcprdicnfurus uidcatur, primum agit cum eis Icnifsimcjdeindc proponitfc hoc doccndi,moncndic^; pfficiü fufcipcrc non tcmcrcjncc^ptcr airogantiäjfcd per gran'am, qux libi data lir, ncmpc apoltolacuSjÖL Icgationis à fummo Üco, ut fit ipfc cü uniuci lì CHRISTI niyftcrij,tum corum moT^,qui Chiiftiana: fidci conucm'unr,omnibus hominibus, &C pi a:dicator,&.' doclor. Prccipit ergo ut ne quis fapcrc cotcndat plulquä oportctjfcci iinufquifq) hacTicnus fapiat, ut nc pia'tcrcat tcmpcramcntum, quod quidc temperai: mcntum libi quifcg ex ca intus animi fiducia admetiatur, quam impartiuit illt Deus, Fidcm enim hic pro fiducia pofuit profcdo ApoftoIus,quod idem infra facturus cd,qua dicct,omne quod ex hde no cfl,pcccatum cilc;id cH:,omnc quo quis magis fc cftentat Cp confcius iple fit polle à fe pr;cllai i,id peccatum clic ; quippe quod crimen in fe contincat, femper quidcm mcndacij,fa:pc auaritiar,nonnunquä ctiam ambitiös nis.Verum hccc fiducia animijinteriorcijconldentiajqucncpenumcro propter igno;; rantiä,2<! limplicitatcm eorum,inter quos uer(amur,efticerc, £<1 cöfequi muka polTet non fua ui,ncq; ucritatc freta, (cd illorum imbccillitatc, qui facile inducercntur, quo quideni cafu no fiducia eilet,led fraus,atqj aftutia : hcc,inquam,fiducia tunc demum iiera,redac}; eR,8i; ueram menlürä accipit,h cam accipiat à fummo Dco, &Č fefc illi ap probet,ipfumQ} pr^e mčtis oculis habcat.l-idcre ergo noftrr[,fanc'tum, ucrumq; in eo potifsimü exiUit, cum illa fiducia à Deo unicuiq; dimenfa cli,cum cft nixa ucritatc, cum non ex errore hominü fc mctitur, fcd fui ipluis bene cófcia tota ad Dcum con^ ucrfa cft,habctcj5 cu libi fincm propohtü,in quo luimilitas animi ccrnitur, Svi illa mo-dcftix,actcmpcrantixuirtus,qua;folisnobis,quiin c HRl ST V M crcdimus.pla ne nota,animaducrfaq; eli: ab hominibus ucro, qui funt muiWs/^pcnitus ignoratur* Mundus enim qui in eo totus cfl:,ut uidcatur res ellc,n5 ut ita lìt,tantu qucnq; polìii lat ingercrc fcjatq; agerc,quätum ca'tcris pcrfuadcrc potis cft,liuc cos fallcrc, atquc inducere arte ualeat,lìuc crià cogerc, uimc^ afferrc, femperq; illi mundi opinionibus magni,prcftätcs uiri cxiftimati funt:qui ut fupiores cartcris eflcnt, quoquo modo uinccrc,atc]; cftìccre ualucrunt, At non hoc à nobis poftuht aut expcclat Deus, fcd omnis nos diuina ratio,£<l C H R l S T 1 Icfu domini noftri acftio,atquc admonitio ad liumilitatč animi,2<l.ad paupcrtaté fpiritus conucrtit,ut fummillè {èmper,SL modicc de nobis ipfis (èntiamus:hc nos docctinEuägclio C H R i s T v S ufq,adeo de no bis nihil elate fapcrc, ut cum omnia re(fie,ritcci; egcrimus, nihilominus inutiles nos feruos tum quoqj confiteamur.Et in monte rurfus ad difcipulos uerba facicns, beas tos cos imprimis uocat, qui funt pauperes fpiritu:necf ipfc tamč ca abiezione animi erte nos uultjut non audcamus talentum nobis crcditum exerccrc. Ignauiar cnim id a'imen,atLp deridiae,non humilitatis eft,neq; moderationis fìudium, led ut caucamus ne fupra id,,quod decct,S<: quod oportet, ^ curam noftram ftudcamus extolla c, 5Č operam. Sapere ergo oportet ad tcmpcrantiä.quod duobus modis ht, uno modo cu in co, quod ^fitcmur, ncquaquam plus promittimus,q; quod pra:lrare cum intcgnV tate pofsimus,fed tantum,quantfl hdes confcienti.v noitra;, ex Dco duc'ra,dimen;= ücf fiducia fuppcditat. Altero, cfi in nollro munerc, ofli'ciocp infiftimus,ncqj alicnas curationes inuadimus atqj ufurpamus.Hoc cnim ubi fit,graues ibi, acerbxcj; queris: moniaej&L afsidua: inter fratrcs excitantur cótcntioncs,corpusc{; ecclclia: dilèinditur, quod ad humani corporis limilitudinč uno CHRISTI fpiritu ucgctatfijSc alituni habet tancp membra quidcm uarias in fe operantium facukatcs, fcd ita inter fe diÜiii das,ut in diuilis linguloRi ačtionibus una omniii comunis procuretur falus. Qiiod Ii membrum unum aliquod aliorum libi membrorü funclioncs ulurpare contendat, iam confulio in corporc Sv ordinis,&: focietatis hat perturbatio. Qiiemadmodü ipfc ad Corinthios fcribit:Si totfi corpus oculus, ubi auditusch totum auditus,ubi olfa^ d:usr' aut Ii cllcnt omnia unum membrum, ubi corpus c Malus ergo, lèditiofus homo illeeft,quiinfbcictatc5^ ccetuomnia adle,ad fuamauthoritatem cona^ tur attrahere, cicteriscj; anteccllcre uult, ctiam in quo minime dì officio àDeo ip(c
V 3 ddeclus.
dclcdus,ncc^ illc fciuit CHRIST 0,fcd ad mundum prarpofici aquadamambitioi: ne rcuöUiitLir,rcgulamq;fux faculiatis non ex Dco mctitur, ncqj ex confa'cntia, fcd ex errore reliqLiorum,5^ elaiionc aninii fua, d quo uiti'o ut maxime ueh'nt abcfle,fra^ tres fiios admonet,&^ obteftatur Paulus.
Habcntes autcm dona fecundum gratiam datam nobis diftcrcntia, fìuc prophetiam fecundum portioncm lìdci:fìue miniftcriunijin minifterio,liue qui docct in do(ftrina,fiuequihortatur,in hortatione»
H A E c SINE dubio dona omnia funt Dei.Vt enim quis aptus, atcp idoncus ad quanq; rem magnam,pra:claramc(; lit^Dei totum benigmtati,^ gratile afcribitur. Et dantur quidem iftaàDeo: exeixaitur autcm à nobis pro portione confèicntiar, quantum quifqj ex Deo fìdit,aptumc^fe Sčcomodum ad exercéda illa intelligit.Siuc ergo propheticc donum à Dco obtinucrimus, in illa nos excrccamus, fcd ulque eò, quoad conici] nobis fumus ab Dco fuillè impartita, ne'ue falfos illos prophctas uc^ ter es imitcmur,qui captando: humana: gloria: caufa,ca pra:diccbant, qua: libi inco^ gnita elTe ne ipli quidem nefciebant. De quibus ueri prophctx in fcripturis tam gra uiter conqucruntur. Qiiòdfi prophctiä lic accipiamus, ut declarationcm oblèurio^: rum in fèriptura locorum,id eli, abditorum myUcriorum rcuelationcm, cuiufmodi quibufdam in locis uidctur accipcre Paulus : in omnibus tamcn cadcm fìdci, hoc ed confcicnticE mčllira adhibenda eftjUt ne plus polliceamur,quàm cófcij nobis iumus, polle nos pra:ftare.Sic etiam in minifterio regula cade tcncatur,pr:Eclara autcm ferj: me eli: ctiä exercitatio miniftcrij, ut fuit elccmolynis,cibisc|; difpcrticndis Stephane, èC Nicanori^Sč alijs quincp,ut Paulo,&I Timothco in ferendis ad fandos Hierufalcm Gra:corum,Macedonumc5 donis, atque fublidiisjut Petro, SC loanni per concilium Apoftolorum mifsis'hd Samaritas, Nam dC cgregiam comitatem ciulmodi admini> flratio rcquirit, öf^inlignem prudcntiam, in qua tamen quifq; tantum fe exhibeat, quantum feire idoneus eft: fic 5C in docedo,8č in exhortando fines cos quifq; tencat, intra quos pofsit ucrtijne'ue plus fe oftentando in uitium arrogantia:, ambitioniscß procurrat, idemc^ in ruo,non in ah'cno uerfetur muna-c,at(^ officio, Atq; hcec, ut dh ximusjdona omnino Dei funt,Spirituales enim funt uirtutcs:qug autcm fequuntur, partan in fe habcnt noftra: etiam uoludtatis,animic^ indudionis,
Quiimpcrtitin (implidtate,qui patrodnaturin diligentia, quimifere^ tur in hilaritate, dilečtio non fìmulata : odio habentcs, c|uod prauum eli, Agglutinatibonojfratcrna diledioneinter uos amàtes,honore alius alium anteueiiientes, ftudio impigri, fpiritu feruentes,Domino fcruičtes,ipc gau' dentes, in angufìia tolerantes, in oratione per(èuerantes,nccefsitatibus laii tìorum comunicantes,hofpitalitatem fedantes.
CLV i partem dat, hoc eft, qui alium fecumparticipemfacit,quircm aut confis lium, aut operam fuam proximo impertit,arq; communicat, id agat fimplicitcr, di. li beraliter,ne'ue manum,animumc|; reftringat, ncque afìute ad fe aliquid referat, fcd illius tantumcaufa, quem ope fua fubleuat, ad commodandum illi,S<[adfercndum auxilium adducatur, ncque fpedet in co quam minima opera, aut impenfa facere id pofsit, fcd ut quàmoptime illi confulat. Hoc enim eft comunicare,SC participcm fa« cere in limplicitate, quòd eafìmplcx,&C mens elt,SC manus,qux' aperta eliln quo ge nere communicandi,5C impertiendi maxime ingcnuum, SC come eft, pertinctc}? im^ primis ad lìmplicitatcm ita communicare te alteri, ut non co quòd illum adiuues, tibi clic maior,fcdquòd per illum tibi occalio benigne faciendi oblata fit,gra« tiam c-juandam tu illi debere uideare. Qiii ucro patrocinatur,diligcntiam adhibcat, ut curam fufcepti muncris non folum corpore, (ed Ihidio etiam animi llrcnue cxc^^ cjuatur, Hdemq; fuam pracllet, fiue ille fponte fufcepto negotio pupillis, SC uU duistutandisadfit,a:grotiscj? curandis , fuie etiam fuffragiocccterorum limili olli^ ciò alicui, aut muneri lit prx-politus, Sic enim omnis curatio, omniscj; patrocinatio
Chrilliano
Chrifliano hoinini,Dcocp rite (criuenti gercnda cfì, non ut ca domcfticum ad coma modum/cd ut ad falutcm èC utih'tatan corum^ quibus modcratur,prorfus tota coiv: fcratur.Mifèrcri autem in hilaritate,cft efFcdum miiaicordia: iucundc,hilarcc|j prvc^ ftare : qui animi habitus cum adefl: mifcrcntibus, non modo hi non fugiunt mifa cns di tempora,fcd appetunt etiam ultro ca^atque infècftantur. Qiiód fi ne apud gcntiles qiiidcm illa pietas probabatur, qua; coacfta a at,8)d inoefìa, ut ctiain uulgaii illorum proiicrbio circunferrctur,neminem, qui pictatan caueret, elle pium : quantomagis nobis ha:c terrena bona hbenter communicantibus, ut in coelo multiph'cata ah'a, dC longe praeftantiora confcquamur, conuenit cum uoluptatc, ac lartitia hanc mercem comutarcjfiibuenirecp egeftatibus aliorum, ut ccclefìibus ipR diuitijs reddamur af^ fliientiores. Itacß ÒC alibi Paulus:Nonex triftitia,-inquit,aut ex necefsitate, liilarcm cnim datore diligit Deus.E t in Euangelio dominus: Beati mirericordes,inquit,quo;= niam ipfi mifericordiam confcqucnturÄ beatu cum uocat Dauid,qui relpicit luper cgenum,öd paupcrem,quoniam in die mala liberabit cum Dominiis.Et ucre fi uolu^ mus exiftimarc,iftamaximeindando,fubueniendocßhilaritasrcgni nobis cocleftis cftconciliatrix .Nullumenim graue facinus,nullum atroxdelidum haererepofle iiidctur in natura ciufmodi, quze ad bcnignitatcm, QC ad mifericordiam erga paupe« res propcnfa fit, nec ucro alia re magis ad imitationcm Dei prope accedimus, quam mirerendo,bcnignec|; facicndo. Ha:c eli uirtus maxime Chriftiani nominis propria, ha:c una nos cum Deo prarcipue coniungit,hxc facit,ut uerefìdcm adepti, éc ucram ex hde iuftitiam à Deo confècuti elTè uidcamur.Etenim quinam alius fuit introitus, aut quod principium beneficcntiac, SC bonitatis Dei erga nos, fimul ut fpcrarc in co, confidcre per I E s v m Chrin:umcoepimus,quAmmirericordia,£^ per mifericor^ diam diuinorum bonorum cftlife nobis, di liberaliter fada largitio c Nos ucro quo pacìo candcm Dei benignitatem,8i iuftitiam in nofmetipfos iKi^ando transferimus, &C ex cadcm diuin^e bonitatis forma fumiis infigniti, fi non efficiamur &L ipfi mifcri;: cordescQux denicp uii tus,quod inftitutum uit^,qua: adio in l'IJo fummo, feueioc^ iudicio in regnum,&^ partan eledoni Dei nos introduclura cftjnifi quòd egentium, d^ calamitofbrum in liac uita fucrimus mifèrti At n5 cundi diuitcs fumus, nec qui queamus aliorum diftìcultatibus fubfidio eile, ne paturbaic animo, afFcdum tuum Deus accipit,de facultatibus uerc exiftimat, òi fimul in memoriam redi anuis illius, cxEuangeh'o,qua: cum duos aercos minutos in tcmplum contulilTctjfacilc omnium opcs,S<: dona fuperauit.Nulla cfl: uirtus,quar quidcm Chriftiana f:t,qu2c non omni^ bus lìt cómunis.Nam nccp Deus ipfc,qui cft unus nobis uniuerfa uirtus,cuiufquam eft proprius Deus,fcd omnium c5munis,quicunc5 cum appetunt,uoluntcj;. Verum OC lì tanti cfl in homine Chriftiano mifcricordia, ut ipià introitus quodam modo, &C ueftibulum ad imitandum uerc Dcum elle uidcatur ; tamcn dC ca ipfa uirtus, di. czes tcra: omnes in principe uirtutum charitatecontincntur. Porrò eli Charitas dilecìio non fimulata,necy tamen hoc fatis.Potclt cnim elle etiam in malis dilecìio,fed cft cha ritas dilcdio in bonis non lìmulata.Itaqj adiungit ad diledioncm huiufinodi, ut odio habcant prauum.non id tantum deuitcnt, òC agglutinati iìnt bono, non fblum id fe^ dcntur,hoc eft,ut nunquam accedont ad malum, à bono nunquam rcccdant, addit*^ ut fraterno amore inter fe diligant,quadoquidemfratres iam iimt, non ex uoluntate carnis, nccp ex uoluntate uiri,"qua quidcm rationc, etiam difiundi longifsime intcr fc,atq} alieni clic polTlint:feu ex code patt e Deo renati, &C progeniti,quod eft fandif^ fimum,&^ maximft uerae germanitatis uinculu . Quo autc fraterna hxc neccfsitudi^ nis intcr eos coiundio firmior habcatur,fapicns,&^falutare dat documcntCr,ut alium alius in honorando anteccdat,qua: eft concordi», SC pacis arda cóncxio. Nancj; cxi^ fìimarc honorem fibi potius dcbcri,qium alteri prcenandum clTè, ncquaquam Chris fìianum,ncq; adco fraternum cft.Habet cnim fratcrnitas fumma a'qualitatcm, quam cucftigio turbat,atq; infringit,qui fibi plus arrogat,quàm alteri ipfc paratus lìt de^j ferrc. Ét tamcn ifta fupcrbiar,&^ faftus quafi rudimcnta prima funt, appcterc honorc ab altero libcnrius,quàm alteri habere,quibus à CHRISTI fide nihil eftalicnius. Sequitur ut ftudio impigri elTcdcbcamus,fpiritu fcručtcs,qua'funt certa indicia fir^
mati
mati iam in bona parte habitus noftri, cum quod agimus rcčlum cum uoluptate id agimus,cx qua dcindc quidcm uoluptatc,ad libcntius, fxpius, fludiofiuscp id agciii^ dum noftra cxcitatur,accmditurcj; uoluntas, Scd ut in his omnibus domino fcruia^ mus,non nofti as uidelicet utilitati,ncq? glorie,fcd ad dominum Deum omnia rcfcra:« mus,qj fi ad nos quoc^ aliquidrefcrcndum fit,id cx co genere bonorum fit, qua: fpe^: rare tantümodo in hac uitataflcqui ucro nullo pado,nilì fola fperandi Ixtitia H. uolu ptate ualcamus,iftiu(modi bona funt cccleftia, öi fempiterna, qua: h:creditatc patris noftri Dei infuturo feculo fumus adcpturi. Ex omnibus igitur ftudijs operationi^ buscß noftris,quas ^pter Deum illius honori,&[ nomini infcruicntes fufcipimus, nis hil omnino ad nos quod praefens bonum afferat^'d tantümodo bonorum fpeni futa iorum,& ex ca fpc gaudium quidcm pracfcns ac la-titiam conuertamus.Hanc porrò fpcm cofequitur tolaantia rerö difficilium,cum aut fortuitis cafibus, aut hominum iniurijs opprcfsi,atc^ ucxati,eadcm futuroi^ bonorum fpc, quorum per alienas iniu rias eripi nobis adeptio non potcft, nofmctipfos cófolamur, in quo altcrnis quodani modo adminiculis,8^ patientia ipfa fpem magis cófìimat,&i fpcs f ulcit, corroborate}; 5aticntiam,Nam & fupra dixit,q> patientia probationcm conficit,5^ probatio fpcm, -irmius enim tunc certe fperamus, cum fado in rebus aducrfis noftri periculo, Iiic quocj; intelligimus Dei opcm nobis,atc|5 auxiliü ad tolcrandum fortiter aduerfa non defuiflc.Atcß cx his,qua: iam nobis pra:buit,ad ea,quajrcftant donäda ac largicnda, obfidcm cum nobis fuam beneuolcntiam,uoluntatcmcj! dediflc. Et quoniam qui fpc fuffulti gaudent,illa identidem in animo uolutant,quibus fperandis,cogitandisc(,' tantur:idco comitcm huius quoque fpei, öi. ex fpe la:titix addidit orationcm,in qua perfeuerantes funt,qui ilia a:terna bona, SC eorum authorcm bonoru Deum adama^ ucrunt.Sxpe enim ^colloqui cum eo, delyderia fua exponcrc illi, quem quis amct, iucundum imprimis^Sč optabile cft : cft ha:c maxime crebra, ac contincns oratio, Neqj iblum ferre nos, tolei'are diffi'cilia, fed in illis ctiam cómunirarc cum (äncftis uiris hortatur,8<I admonet,quaß fi immunes ipfi eile pofsimus,nolimus id tarnen, fcd pracoptemus magis in fbcietate fančtoi^ jerumnas ferrc,8(I perpeti,qi fxparatim Übe rijÖL pacati uiucrc,quod uel cordis affedu, uel re etiam ipfa, dC opere pra:ftare debci mus.Hoc facicbant,qui fua omnia uenundantes, precia ad pcdes Apoftolorum dcfc reb3t,qui uinčlos,&lmaleuexatos fidelcs c H R i S T I,fua cura,8<lope,8dobfcquio fubleuabant,eicdis,&č peregrinantibus comites fe adiungcbant,qui iilos dcniq; cer^ tare cum toi tore pro CHRISTI nomine cum uida ent, ultro fc quocj^ ipli in idem certamen fiftebant,atc^ ofFcrebant. Iam hofpitalitatis amor,diligensc}? fccftatio cactc^ ris ante dičlis uirtutibus confcntanea cft. In qua Lot,&l Abraam egregium ftudium adhibucrc, Abraam quidcm ufcp eó, ut non modo ucnientes hofpitcs hilare cxdpc^ retjUcrü etiam ad diuertendum, dC ad comorandum precibus obteftationibusc}; co^ geret,cuius quidcm humanitatis utercp eorum dignum à Deo premium cft confccu tus.Atcp omnes quidcm adhuc comcmoratac uirtutes cum pra^clara: funt, & Chri^s fìianaf,8^ hac profcfsione dignae, qua^ cocli tantum fìudium, dC immortalitatis fufèi^ pit,nulli autcm terrcnce curac^neq; interiturae rei eft aflRxa'.tum uero,qua: fequuntur ctiam magis cx intimo facrario fideijöi religionis noftrae deprompt^e funt, nullamòj omnino habcnt cum ufitatis hominum uirtutibus communioncm.
Benedicite infecftantibus uos,benedidte, 8č ne execramini, oauderc cum
O
gaudentibus,& Aere c5 flentibusn'dem ah'us de alio uiciTsfm fenticntcs.'non alta Ipirantes, fed humilibus fìmul inclinati. Ne efte fapiétes apud uofmet^ ipfos, Neminì malum pro malo reddentes : procurantcs honefìa coram omnibus hominibus. Si fieri poteft, quantum eft in uobis, cu omnibus hof minibus pacò feruantes. Non uofmetipfì ulcifcentcs diledi, (ed date locum ira: : fcriptum eft enim. Mihiultio, ego rependam, dicit dominus. Si ergo efurit inimicus tuusjpafce eum : hoc enim agens > carbones ignis aceruabis in caput eius. Ne uincare à malo,fed uince in bono malum.
lam bencdi
1 A M bcnediccrcmaledicétibuSjSibcnignumelTèaduerruscosquiteinfcdctiir, commodccp de ì1Hs,8l ad illos loqui,nccnon bona omnia optare ijs, qui tibi mala mfe rant.Rurfusc}; gaudia tua,8č mccrorcs ita ad aliorum aftecftus accommodaic, di tìe dere,ut ex ilIorumconuerhombusammorum,atquefcnribustua pendeat aftèdiio, quodqj communis eft,8^ tanquam uniucrfe di'dìum codcm erga proximum aftèdum animo cflè,quo ipfc aga femet proximus affèdus fit,proprie Chrifliani hominis uir tutcs funt prioribus non ufquequacßintelledacfeculisjquasilla perfidem chr S t i nobis ex Deo infinuatajSd ad imitationem eius fufcepta iultitia palam propo^ fuit,8<! demonftrauit,Ncc^ earum urum,8C cognitioncm iullitia legis tam exprimere potuit,quàm adumbrare.Nam dC illa dixit,ß incideris in bouem inimici tui, aut ali;; num errantem,reducito eum,8č fi fub onere fuccumbentem afpexeriSjfubleuato.Ac humanitatis quidem officium illa inimico exhiberi uoluit,ut eilet ad tollendas inimi citias occafiojuirtus uero Chriftiana eft,nullum omnino habere inimicum, fed ut ita confociemus cor noftrum cum corde proximi,ut in unum quafi cum co fenfum coca nnis:quae tamen uirtus illud myfterium fidei,8č Christi necelìàrio confcqui^ quitur.Etenim cum eorum,quac ex hoc mundo funt, nihil omnino noftra magni ins tereffè putanusjfolacp illa iudiccmus,8d expctamus bona,qux nobis ab Deo in alte^ ra uita propofita funtaiulla ex his rebus cupiditatc immoderata,nullo impctu animi perturbamur,quo minus piä,atc^ inuiolatä pace cu proximo,&^ fraterna: charitatem necellitudinis tcneamus.ItacßÖ^ polTumus iniurias infedantiü placate ferre,&i iilis loqui,atc^ OTtare bona,qui nos aftlidos,8d opprefibs uolunt, quando illi nihil nobis aufcrre poilunt eorum bonorum,qua: fola nobis chara funt,&^ quac unice appetenda ducimus,quinimó eos auide cupimus ipfi reripifcere,S^ fanam illis mentem à domis no Deo deprecamur.Acferre quidem conuitia, iniurias inft^entium hominum, atcp inimicorum etiam philofophorum nonnunquam cft:rcdd;:re autem pro cóuitijs laudationes, ÒC beneficijs maleficia compenfare, hoc non cuiufuis iam, lèd ChnTtiani tantummodo dC 3nimi,dC inftituti elle potcft. Ita in Mattharo dominus, Diligite im'micos ueftros,8<: orate pro pcrfcqucntibus,& cahimniantibus uos.Cü autem gau demus cum gaudentibus,ö^ flcmus cum flentibus,omncm funditus liuorem, dC m^ leuolentiam ex animo eijcimus.Vt inuideamus omnino nemini,qui florcat,&;l abuns det,riue uirtutis laude,fiue etiam opibus,8i apud homines aùthoritate, atq; fama, hi quo enim maxime rationem boni ponimus,in mutuo uidelicct inter nos Dei amore, atc]^ noftro,fcimus nos in eo fi uelimus à nemine poflè fuperari. Nec ucro ipfinn hoc bonum nobis folis appctimus,fed cupimus cacteros quoqj omnes iilius nobilciì ciìè aique participes.Atq; ut animum immunem ab inuidia: labe retinemus, taciieq; co^ dem gaudio cum gaudentibus communicamus:ricadmiferias aliorum animo trans gimur, moerorem^ noftrum,0č lachrymas cum mcerentibus coniungimus, ctcnim haec affedtio imprimis naturalis eftjneque Deo aduerfaria,fed animis digna milericor dibus,qui ad fubueniendum,S<[ opitulandum calamitofo propenli funt, qui tunc ues re Chriftiani funt,uerecpfideles,riquas ipfi calamitates, hominumq; iniurias, corpoc ris morbosjfortunarum amiflìones fortiter, di. conftanter in fe ferunt,cas in proximo fuo nequeunt immoto animo ferre:fed ad confpedum, fenfum hominum calami^ toforummifericordiacollabuntur.Etfanègauderecumgaudètibus probum, ÒC pul chrum,fandumcj? eft,animic{j ab omni iabe,&t infufcamento maleuolcntia: puri,mun dicf? proprium. Fiere autem cum flcntibus pahumanum, 8Č mite. Oportet autem nos fi haic implercrede,öi confequi omnia uolumusjfingere animos noftros ex alio^ rum uoluntatibus,atc{; animis:cumcjj affecìionenullaipli propta nofmctipfos pcif turbcmur,ex alienis tamen animoi^ permotionibus aftici, ut idem uiciiTim inter nos (èntiamus,8<! proximorum umifquifque profperitates,atquc icrumnas, nihil de fuis interim laborans,reputct fuas.Sic enim èC Ixtitias proximorum gratulando lìmul cü illis, lactandoc^ augebimus,9^ diminuemus, ac fubleuabimus mocrores condolcndo. Quod fi hoc fìet, ut ex affedibus aliorum, non exnoih is afticiamur, omnibus ali]s perturbationibusex animonoftroexcilìs,atq5eiedis,duobus tantum motibus im;i pcllemur.Lactitia ex proximirebusfecundisj&lcx ùitclhs mila icordia, li aia" enim
Z £C inui
de inuidcrCjK odio habere,cupiditatc adigi,afifcdus funt conim,qiii fibi ipfis affi^ ciiintur,non proximo.Sequitur,ut ne alta nobis pi oponanius,nc ad niagnajquc niüs di funt afpircmus,ne adminifti ationcs rerum publicarü,ne magifl:ratus,honores,im^ peria,ne gloriam appetanius:fed in paruis,8i obfcuris, ignobilibus mundi liben^ tius cÓiìftamus,nec folum extra debemus eile humiles,fed nobis etiam ipfis intus cxigui.Eft cnim hoc illi finitimum,8<^ limile,à quo cauere nos admonet, ut ne limus nobis ipfis fapientes:id eft,nc ita ipli nobis placeamus,ut cgere minime aliorum con filio arbitremur. De his alio loco fcriptura,Veli i]s, qui libi ipli fapiunt, èC coram feipfìs funt fcientes.Hos òC grauius increpat ac refellit Salomon: Vidifti'ne,inquiés, iiirum fapientem in oculis fuiscfpes de inlano maior,quàm de co cft.Et nimirum pixf tidi irti omncSjSL molefti imprimis funt,ac in coctu,8č conuentu ca:tcros faflidicntes, quod pr:ecipue uitium conienfioncm aufcrt,S^ concordiam de ccclefia. No cnim ifti membrum fe cilè pati poillintjfed caput,uel potius ex fcfe corpus aliud conantur fa ccrc.Itapauperes ut ellcmus fpiritu,nos hortatus eft C H R i s T v S.Ncminima lum pro malo,utrcddamus,in quo lex contraria, qux oculum pro oculo ö^ dentem pro dente rcpendi iubct:idcoc|; ea non eli: ad ueram Dei iuftitiam, quam poftea fides CHRISTI confccutaeit,fuomunerepcruc>fla.Nihilquidemhuiufmodiomnino inEuangelioeft, ut procurcmus honefta coram hominibus, ut neminem cxemplo malo Ixdamus,S<[ cxemplo bono cundos ad uirtutem, & ad iuftitiam prouoccmus, ut habcamus pacem cum omnibus,quantum in nobis ell,hoc eft, ut nec^ excitandis, nec}? alendis contentionibus,Si difcordijs ullaà nobis an(a, ullus fomes pra^beatur» Cum omnibus uero tam tìdclibus,quàm ctià infidelibus, quod idem ad Corinthios, Sine oifcnfionc eftote Iuda:is,&[ gcntibus,£C ecclefia: Dei. Et quoniam hoc fortalTc fa cilius faclu lit,non pra'bere caulam, ncc^ initium irx, fugereép rixandi, OC altcrcandi occafioncs,illud quoVeft difFicilius,nominatim interdicit,ut ncque etiam lacefliti in? juria Si^ prouocati de ulciicendo cogitemus. Sarpe cnim ufu uenit, utqui difcordijs caufàm non dcdcrunt,ofFenfiorie taiiien primo accepta iram dcindc,&^ odium diutius j'pfi foueant,nutriantcg dilTìdia,qua: ali) intulerunt.Sed ut non elTe authorem diifcivf fìonum communioris prudenti^ c{t,fic acceptam iniuriam non perfcqui eminentio^ ris uirtutis.Dare igitur fpatium ira: nos fuadct,& concitos illoi. animi motus primo cohibere,deinde in totum pci mittcrcDeo,qui iultiirimus ultor eli eórum, qui inius: ria Ixfi funt.Ac cum tanta quenquam elle conftantia,&l firmitate aniini,ut iniuria no moueatur,maximum uideri polìit.Addit tamen aliud maius multo admirabilius, ut eos ipfos inimicos noftros,qui nos la:lerunt,qui damnis ignominijs nos ut affì^ cerent,operam omnem impenderunt, inopia dC necelìitatibus opprcllbs ope noftra fublcuemus,ut pafcamus famelicos,ut liticntes potu recreemus,ut preftcmus denicp illis in cgeftate eorum,& penuria officia amicorum,5(; bcneuolentium hominü. Quo quid memorati poteft iam diuiniusc'Atque haec funt non documenta folum Chriltia nae fìdci,fed monumenta etiam in nobis Dei bonitatis,quibus ad tantce, &C tam pr^e^ celfa: uirtutis cognitionem atqj ufum,illo donante fublati fumus:quanquam eli: hoc prxceptumtraditumidemaSalomone,5Ltotidem pene uerbis ab ApoftolorelatS, ut efuricntem pafcamus inimicum,liccp in caput illius prunas accruemus. Qiiid er;« go intcreiì,quxlierit aliquis, fi ex lege quoque praxepta huiufmodi habentur, auc quomodo hxc erunt Chrillianx fìdei propriaclllud nimirum, quòd ca data illis fune ad terrenam pacatius traducendam uitam,nobis ad immortalem alteram illam acqui rendam,& apud illos rationem quandam prudentiac humanxcp fapientias continent, apud nos diuinx uirtutis,8^ bonitatis.Vt cnim diximus,nos non inimico tantum c5 modare (id cnim iubet etiam interdum lex)(cd inimicu ultro diligere iubemur,quocl nobis,qui iniuriam nullam agnofcimus,perfacile eli. Illis uero mundi bona fcdtanti;« bus prorfusdifticilimum.Ettamcninipfa quoque ueteri lege quxdam interdum exiftunt fcintilla:, tanquam CHRISTVM dC euangelium patefacere uolcntcs, Sed tenues ea:,&: impcrfcc'ta:,ut hoc ipfum,quod de pafccndo inimico protulir Salo^» mon,Chriflianum piane uiderctur,nili finis in co appareret, non obfcquium, S>C gra^ tificatio erga Deum/ed ipfius inimici vubor,atquc confufio: quac ctfi ratio ab Apo^
fiolo
fìolo quoqj per occafionem indudg authoritatis polita cft:non tamcn uerccundia mi mici,ut finis ab eo,fed quód placitum fit Dco pra'dpuc rpcdatum cftjgitur haec pie na,8d propria fìdcinoftrx pracccpta funt,quae non auribus folum perccpta,(èd omni? bus animi fcnfibus cóprchenfa tcncamus,lì ucre CHRiST O fiimus dediti, dC fidelcs, Qiix quis unqiiä quicfo inucnit Pliilolophus C aut quac animis hominü fapičtia inüf niiauit,qiiiE prifcac litcrac,g morcs,qua: rci^,aut tcmpoi^ cóucrlio huiufmodi gcnus prudétiac,huiiifmodi genus uirtutis,hiimanitatis,Iibaalitatis,tčpcrantia!,aut iifu do ciiit,aut pr5ccptis,legibiiscj; monftrauit,iit liatueremus opes,tacultatcscp noftras ini mids xque noftris ac coiundis &C familiaribus dcbcrc cfle paratas c Et tamcn fi nere €xiftimareuolumus,hacunarationc maxime tolluntur dilcordixcx focictate, ira: fedantLii'jOdia placantur,firma,8^ fìdclis confenlio c5ftitiiitur;ita animo ab hifcc per? turbationibus uaciio,atcg foUito hxrcrc piane in Deo noUra mcns,& frui beato gaiis: dio illius fiiaui(Timae,öd longe nobiliflimae contemplationis permittitur. Nam quòd addit Paulus cos, qui he fecerint, ut pafcantjS^ alant efurientcm inimiciim, priinas ignis in caput illius accruaturos,eo pertinet,ut futurus illc fit fui ipfius obiurgator accrrimus,qui iniquitatem fuam tali humanitate cognoucrit rcmunaaii.ltac^ rubo? re,&! confcientia,8Ì morfu animi perurgcbitur,maiorcsc}; ipfe exigct à fé parnas erro ris fuijquam ad irati inimici arbitrium hiillèt pcrfoluturus,quod quidc illi cedere po terit ad correcftionem,emcndationcmc}; prioris lententix, nobis uero fiqui ita cgcri? muSjinfignem eares apud Deum gratiam,Sc lingularc folatium iam perfecìx in no? bis fidei erga Deum allatura eft,ad hoc idem ualet etiam quod lècjuitur, ut ne uinca? mur à malo,fcd uincamus in bono malum,quod quidé maiorcm fcmper boni, quam mali effe potcntiä indicat, cum poflìt quidè ab alterius malo bonum noftrCi no iiinci, nun^ auté pollit hoc,ad quod hortamur,bonum nÓ alienum ma^im uincere, H i c I. A N G E V S, Prceclara nimirum,inqu itj&I egregia mor um diÄTumcntaprcebct no? bis Paulus,Atq; ut tu modo Sadolete dicebas,non cum ab'orum legibus, inftitutis^ communia,fèd propria noftrac fidei,atqj ex iäncftilOmis deprompta Cliriftiana: reli? gionis ady tis,in quibus hoc uideo ab ipfo precipue quceri,ut omnium noftrorum c5 liliorum,atq^ fadorum conftans,S<! l'olida ratio,qua: ex folo Deo,S(I ex interiore cuicß confcientia^ iudicio fìjedanda eft,ad mundi opiniones,öd ftudia ne prolabatur. Nam quemadmodum flumen cum peruenerit in mare, amilfo fluminis nomine, bC natura, naturam illam accipit,qua cum permixtum iam,atc^ confufum eli, ipfamcj; hmul ma ris fubit appellationem,fic mihi uidetur uereri Paulus,ne li nera uirtus,&L eajqu^ ex Deo fufcepta cft,oftenderc fe inftituerit,uel paululum opinionibus hominum, atque fìudijs proprium ftatim uirtutis nomen amittat,htc}; non amplius Chriltiana uirtus, fed popularis.Itacß illam ipfam tanquam caftiliimain uirginem ab omniu oculis afpe? dibusc^ femotam federe domi in intimis pcnctralibus iubct,fua ipfam ucritate, con? fcicntiacp contcntam,Deumép libi unum,5(1 fcmper proponaatcm,cui piacere Ioli, dC fc probare ftudeat.Omnem autcm ab hominibus famam,omnem extcrnae comcnda? tionem laudis fcduló dcuitantcm,ne li forte oculis fermonibusq? fe dedcrit, ab Deo paulatim fegregata,ö(! ex intcgritate fua dedudìa corrumpatur. Sančtum hoc confi? ìium,& falutaris fentètia profecìó efl,uti ita fèmpcr in ucrirate mancamus,ne opinio nibus uanis auferamur.Sed lì eft libere dicendü,quod fentio,non uirilem in nobis uir tutcm,inftituere uidetur Paulus:fcd uirginalem quadam potius,£<; timidam omneis offènliunculas,0^ omnia undicg pericula metuentem:qux li huiufcemodi lit,fibi qui? dem forlìtan illa fatisfaciatjöd lit feipfa contcnta:ad commoda autem,ödutilitates alio rum parum frudus,&l emolumenti afFerre uideatur.Atcß ut quemadmodum ego in? tclligo,apertius uobis fententiam meam exponam. Cum duo lint hominum genera, qu3e Deo rede feruire fiudcant,unum eorum,qui in folitudinibus,aut in locis ad hac ipfam rem fadis fcmoti ab ufu, èC familiaritatibus multorum placatam libi, & tran? quillam eligunt uitam,fuosc}; fermoncs,&i conlilia non cum hominibus, fed cu Dco ipfo conferunt.Alterum,quorum robuftior cft animus, ad omneis frudus rerum humanarum fubcundos,ac fuftinendos aliquanto tortior,qui fefecum carter is homi? nibus deduntjqui in populo ueriantur,qui inlìrunientum illarum,quas ab Dco acce
Z z pcrunt
pcrunt uirtutum,non domi indufimi contincntifcd profcrunt ad iifiim, iitih'tatcm^ commiinem,offeruntcp fcfe temporibus,atqj pcriciilis: farpc iracundijs aliorum, farpe cal«mnijs,facpc improbitatibus/aEpcignominijs,damnisc}? expofiti;horum inquam, duorum gcneium,8<! Ii utr uiicp fandum cft Dcocß rite rcrin'ens,ncmpc ego ta.nč ma»: gis hoc probauerim,qiiod coeleftcs illas cx Dco opcs,qiias poiTidet, nóìcpofitas fibi folijfcd cundorum ufuijöil commodo uult clic propofuas.Eicnim milii quidc hic ui^ dctur propfus fe ad Deum illum ipfum intuendo,imitädoqj adiungCie, Porrò ipfius Dei cum bonitas illa fìt,ut ca in fe primum infinita dC immenfa in omnium dcinde ho minum,atqj rerum falutem,utilitatcm,comodumq; diffundaturtfic qui bonum fuum i'eh'quis impartiuntjhi mihi uidentur diuinam illam bonitatcm apta quadä inter ho^ mines imaginis limihtudinc melius referre.Atqj hos ego,ut longc alijs antepono, fic non contemno ne illos quidem,qui fefe in rilentium,ö(: in foHtudincm abdidcrunt,re=; motic^ ab omni iadationc popuÌari,&! tan^ in portum ex fludibus delati, quietam, fccuram ducunt uitam,in eius quem unum precipue adamauerunt c5tcmplationc Dei perpetuo inhazrcntes,tuta haccöi beata ratio degcndiE uita:,ac toto fuaeartatis decurfu pacatior longe,atcj} dulciortfed quam tamen celebritate nimia illam appcten tium frequcntari non expcdiat.Etenim quid cartcris fiet, fi omnes qui ad Deum fta^ tuerint fe conferre,illud unimi iter,5i illam ad coelum perucnicndi uiam fuerint in^ grcffiCquis populum reliquum bonus author reget: quis uulgo moderabitur : quo pallore uigilantijÖL fideli cuftodicntur oucsc'quis aut cenare pro iuftitia,aut arguere improbitatcm,aut iniquitati obuiam ire,aut tueri innoccntiam conabitur c" ßnt fané fandi ifti,qui ab communis uitac ßrepitu,atq? concurfu feiundi funt, qui ab mudo Ce abalicnauerunt, funt% ad Deum unum mente animocp conuerfi: fint beati, lint ipfis propemodum ang<:Jis,ut dicitur, pares : ego hos nimii um illis pra'pono, qui uerfari icqualiter cum reliqiliri conftituerunt,qui morem illum prarcipue fecuti lunt,qucm à quotidiana confuetudine uiderunt approbari,8^ cum externos cultus corporis, ordì nemc^ totius uitne llmiliter atcß cxtcri fi.ifcipcrent,ac fcdarentur: in ueritatc tamen,
intcgritate animi,8<! in ipfo Deo praeter ca:tcios permanferunt.Nec uero C H R S T V S dominus hocprsccipuegenus, öihancfedamhominum fefc communi uixä tx dcdcntium,atque accommodantium non maiore aliquanto honore eft profecu^= tus,cjui cumPctrum antctuUtIoanni,iuscp eximix illi authoritatis.&f curam,rcdio^ nemcß ouium fuarum attribuit,fatis palam indicauit negociofam fe, laboriofam iiitam,huic tranquillcc,fcriatat^ przeferre.Ät enim labi ilti facilius, dC offèndere pe^s riculofius,Sč faepius abduci ab optimis inftitutis queunt fateor: fed quis cft fibi ipfc tam confidens,aur tam fortiter de caeteris audaderc^ exiftimans, qui ftatuat homiü nem quocunque è genere uitaE,quacunque è ratione,alicnum à periculis,8i ab offcns: fìonibus eflè C fragilis eft natura noflra,&: uoluntas infirma, ut quam non folum im^ petus. Öd turbines externarum rerum, fed tacitx ipfac fxpe cogitationes quatiant, atque peruellant: quae tamen dum in fini ipib conftanter haereat, ut ad Deum fcm^ per, ad primum bonum fit direda, in curfu ipfo interdum fi prolabatur,ncqua;s quam illi in partcm peioremeft uertendum: aut ubi, quando'ue erit diuina: miferi^ cordiai locus c' An uero ifta uirtus mifericordiar tanta,& tam eximia iners pe^ nitus in Deo, ÒC uacua cenfènda eft e" lam qua ille fui parte, aut fibi mclior, po^ tentiorcp eft, aut nobis commodior, atque communior e" cum fi mifericors ip(c non fit, nos falui elle nequeamus : fin autem nos perpetuo innoccntcs, illius inanis uideatur elle mifericordia. At ea illi praecipuam gloriam , nobis autem certiorem fcmper falutcm praebuit , quibus non integritate, ödinnocentia no;? fìra, fed Dei dementia fèmper magis eft nitendum, Qiiamobrem nemo quidem me ab hac uita occupata populari illa ratione deterrua it ,quòd eam dicatla^ pfionibus, pa iculis magis expofitam effe: ut enim hoc ita fit,tumfrudus qui^ dem ea certe cx fc fert in aliorum falute procuranda uberiores, tum ipfà duplici Dei praefidio munita eft. Nam uim illam rede agendi, redecp fentiendi hoc magis aci? cipitab fummo Deo, quo ad difficiliores multo res, ÒC ad duriora uitx impedii menta dimouendaconuerfa eft; iSiifìquidaliquaiido titubauerit in curfu, errando^
delique
deliqucrit, per ciufdcm Dei mifericordiam purgata, ayue abftcrfa, fit fpIcndiV dior, quam ulla humana accuratione aut diligentia potuiffet fplendefccre, Quod fi ita eft,ncque ego fecus clic cxiftimojquaefo quanam ratione Paulus, dC tu cum Pau^ loSadolete confèntiens, omnem paulo ante Dei omnipotcntis cultumitaadfpiri^ tum, de ad mentem redigebatis, ut nihil prorfus externis ccrimonijs, nihil oculis, necauribus, nihil communibus honiinum fenfibus reliquum faceretis C an omnis omnino religio, omnis adorandi, ucnerandi'que Dei cerimonia in ipfis intimis, ab^ ditiscp cogitationibus,öd in tacita fola uoluntate conftituenda eft, ncque cft extra [in gnum aliquod, indicium'que proferendum, quod inclufam noftram pietatan erga Deum, ad oculos fpečtantium traducat, dC deferat C Qiu'd libi ergo tempia ifta 110^5 lunt, qua; tanto, dC tam magnifico opere ubic^' fere gentium, qua Chriltianum no^ men in honore efi: fada, atque ornata extantC Quid afsiduJE in illis Deum pcribnaji? cium, èC pro populo rogantium facerdotum precesCquid ipii ordines,graduscp Tacer dotiorumc' qiu'd arx, quid ignes, quid ueftes luculentac, bC uaiiaCjatqucCut poeta in;: quit)auro,oUrocj? rigcntescquas dum ad iàcrifìcandum Dee (è apparant,morc loicn^ ni,atque prifco induere facerdoces folentjneque putant fas line illis in myfìicis laais tradlandis Deo fé offerre.Cantus uero5&uoccs,&! tibie,& fymphoniä chori celcbran tcs,tum autem minorum maioribus afllirrccìioncSjinter pares mutua: ceruicum in^ flexiones, amplexus, comprecationes, pacis olcula, qux cunda a communi Eccle;? fìa non adibita modo,atquc recepta: uerum etiam prarcepta,atque inlhtuta omnibus funt, non ne perfpicue indicant cultum, òCreligioncm inlummum Deum, nonfo^ lum infpiritualibus, ÒC intimis adorationibus : uerum etiam externis in ccrimonijs fulcipijö^ adhiberi oporterecNam illud quidcm credi luillo modo poteftjquae Ipiritu Dei catholica Ecclelìa rcgatur,eam ad hxc agenda, atcjj inftituc;?da nullo bono con^ f]lio,(èd inani,8<I irrita ratione fuillc motam.Itac^ ego nouos hcflcc hxrcticos,qui nu^ per exorti omnia perturbauerunt,non alio magis nomine eflè dctcfiandos ccnieo, ^ quòd ritum hunc omnem,coitimunem Ecclelìac confèntientis cerimoniam,quDc in ordine quodam,8^ in pulcherrimo more fita eftjfuo quidqj locOjSč Tuo tempore agen di,nec non ad agendS ßc Ce uniunquencß uti legibus pra:lcriptum eft,aptandi,atq; ap parandi,niifcere penitus,8dconfundei el"un£ conati:ut cum hoc extcrnu noftrcc pietà tis teftimonium iuftuliffent, fec^ ea ratione ab hominü oculis, ài animaduerlìonibus quafi in occultü,5<: abditum recepillènt: tum dcniü licentius gcrcrcnt fé erga Deum, atqj inteftinac uoluntatis arbitrili, quod iam à populi confpečhbus abfconditü eilet, ad quas uellent,tutò cupiditates conuerta ent: atcß i) tamen harc Pauli ucrba nos ad interiorcs cultus Deifemper reuocätis.SCab externis oftentationibus auocantis fuis temerarijs opinionibus praetendimt : quje equidc ucrba fi lic prxcife intclligantur, cum magna ea profedlö perturbationč morum rolennium,&l Itatorum in Chriftiano populo paritura fmt, lenius,5č conlideratius interpretäda ccnfeou-urüis dC alio loco, qua prxcipit Paulus, ut ne fapiamus plus qj oportet, Ted fapiamus ad tcmpcramen=: tum,ne'uc de nobis plus,aut de facultatibus nolhis profireamur, quam quantu coiv^ fei] fumus polle à nobis praeftari, atqj ut hanc ipfam con(aenti«i, non opimonc data, atqj inani,icd diuina ueritate metiamur: habet nimirü ifla pra:ccptio rationč illufirč, ^lendidam,quòd hoc fcmper,8^imprimis prouidet Aportolus,ne ad oftentationc nourijSi ad aucupandä populi famam delabamur,omilIò..|j Deo,& uaitate in imagi nibus uanis,at<$ umbris inliftamus. Sed tarnen fi,ut uerbo pofitQ eft,ita nude intelli^ gatu,multa accidant necellc eft,qu5 fmt lbcictatihominO,&; rečic inltitutis catibus, conuentibuscp damnoiä.Quod lic mccum quarfo confiderate, Ac primu totam huius Pauli fèntcntia; accipite ambiguitatč:etcnim ita quacro, qua metin iubcnuir ex Dco facultatij noftrari^' confcientiam,utrii eam ut cóparatam cum Dco iplo mcticmurjan iit ad homines cSuerfamcSi ut erga Deum, obfecro quis noftroriì clì,aut cuncìorum omninohominu,modo is à mente fua,& à bonoconlilio pcnitus no Ik dercličrus,cui pofsit coram Dco aliquod fua: facultatis,6(; pura^intcgrarq; confcicntia: ucltigiu rcli quum uideric' qui non in illa infinita ui, atque uirtute,li fcipfum aducrllis tll;im Ipc^ dct,atque expendat omnis fuos fenfusjonmcs inteftiiias animi cogitationcs difpcrdi
Z 3 longc
longc fentiat, bC obrui, una'quc cum pfalmo cxclamct, atquc profcrat ^ Ego funi iicrmts, non homo, opprobn'um hominum, dC abicdio plcbi's c' Non cnim ciiü quam cftinoculis Dei libi iure placcndt, auc de fé bene cxiftimandi locus,qu6d ut aduerfus folem omne lumen tenebra: funt: lic nos metiplbs Deo li comparemus, omnis uentas humana mendacium eft, S>C uitium, atque labes omnis noßra integri^ tas, in tanto enim interuallo, quantum inter noiham,ö(^ Dei bonitatem intereft, quod profedo immenfum, OC imperagrabile cft, qux tantopcre ab Deo, dC tam Ion' gè difcedit ratio, ea non amplius in fé ipia confiftere, fed ad contrariam rationcm ad^ l'ungere fe uidetur. Qiiare ncmini eli erga Deum de facultatibus fuis, 6C de con^ fèientia^ fiducia quicquam exiftimandum, aut confidendum. Sinautem utadho^ niines nos conuertimus, nosmetipfos illis exhibemus, ita debcmus eflè cauti, ne plus denobis alijs poliiceamur ,quàm quantum idonei fumus prarflare, ne'uefaU fas in ullis de nobis opiniones excitemus, fed tìduciam noftram lufcipiendi aliquid, aut promittendi ex Deo, di ex ueritate confcientia: metiamur. Qiiod magis fentire nelle uidetur Paulus, ne lic quidem mihi uidetur ilìa ratio fimpliciter, &l uniuerfc accepta polfeconlìikre:etenim multa Ixpe ulu ueniunt necellario,in quibus8č iiideri meliores quàm fumus, ÒC plus oftentare, ac prohteri, quam ualemus, ÒL uir^ tuti noftrcc, 5(. bono mori, òC communi utilitari conducit, atquc expedit, Vt nerbi caufa,inmagiftratu iìquisconrtitutusiit,(iuceum honoris gradum is obtincat, ex quo prxcepto tantummodo, atquc exemplo populum docere. Si in uiam nera: falutis induccre iubeatur, qualcs fermè funt curationcs Ecclefiaftica:, atque potes; lìatcs, liuc ctiam ius 5C authoritatem habeat uindicandi in improbos, dC terrore, ac metu hominum uitia, SC facinora comprimcndi, cui eft potefiati gladius uindex de^ liclorum ab iplis le^bus datus . Qiiarro ego à uobis, li utrunque impcrium hoc feuerum, atque uehemcns, ÒC illud moderatum, ac mite hac miti regula, ÒC ad cons /cientiarintcrioris ucritatcm dirigere omnia, atque agere inftitua it, num nam muU ta non uideatis inuedum iri damna, Sl detrimenta Rcipublicx i Primum qui in Ba clelìaftico ordine conftitutus, aliqua iè macula, dC labe delidi afFedum fenferit, quo ore audcbit cxtcros monerc, atquc hortaii, ut fe integros pracbac Deo, facrifi^ cium iuftitia: illi ftudeant ofFerre, cum ipfe ad confcicntiam fuam refpiciens mi^ nus fc idoncum docloran uUius clic uirtiitis cognouerit (T quis libidine aliqua con^ taminatus, ad caftitatem, quis amore pecunise a;ftuans, ad abftincntiam, quis elas; tior, ad humilitatem, contumacior, ad facilitatcm, iracundior, ad lenitatcm aitcruin rede poterit hortaric'aut dcniquc,quoniam rarum omnino,&:! pene inauditum ciì ho minem quenquam exiftcre, qui non peccato aliquo proprio laboret, dC ad fuum,ac peculiare quodpiamuitium nonlìtpropenfus,quis repcrieturtanta animi confi;: dentia pracditus, lì idem paulo aflèntiri uoluerit, atque aufcultare, qui audeat par:s tcm ullam,curam'que fufcipere doccndi cxtcros, atque infliuendircum ctiam li nuli h'us culpa: grauioris confcius fibiipfefit,communcmtamen conditioncminfirmi^ tatishumana: horreat,atque cxtimefcat neceflceft,illam'quegrauifsimam of?èn^ lìonem reformidet,qua: ipfum quoque Paulumfolicitum imprimis habcbat,nc cum alijs prxdicauerit, improbus iplc rcpcriatur. Qiiod fi ita lit, 6c ha:c efl Apo;: floli in hunc modum accipienda fententia, mitto reliquos gradus, ordines'que Bea clefiafìicos, quibus Ecclcfìa tota diRinda, ornata«^ eft, tametfi omnes quidem illi ad exemplum, dodrinam'quc bene agenda?, SC ad unius Dei ftudium dirigendo: ui^: tx populo cuncìo propolìti funt.Scd tamen mitto ca'tcros,Epifcopatum ipfum fpcis cimcn innoccntia:, normam totius uirtutis, magifterium fidei, pictatis, religionis, quifquam erit omnium tam impudens,tam audax, tam confìdcntia,tcmcritatec|; pro ieclus, qui aut ipfe libi petere, aut alij gerendum, adminiffrandumcp offcrrc, fua^ derc fuftinratc'quod quidem munus, &C quac curatio tanquam non ex hominu nume ro is fit,qui illam gcrit,atci; exercet, fed tantiuam Deus, qui fecurus pcriculorü fuo^ rum,alicnc falutis cuflodem fe profiteatur,ita carteris confulere inrcndit,quali qui ca prceditus eft,ab orni ipfe cura,8i folicitudine de fe uacuus,id folum curare debcat,ut alienis morbis, &C ofTcnlionibus medcatur < Ac lì illud taincn rcliqufi fadum fuilìòt,
utquoniani
«t quoniam quorum flagitia aperta, manifcfta^ funt, horum in raoncndo, atquc ar^ gucndo alios inanis cft authoritas,illis faltcm licer et, hsqf cflet,qui labes fuas occul^ tas contincrc potuidcnt, aliorum pcrfpicuas, & notas coercerc, atquc in doccndo,ac reprchcndcndo, talcs foris fc oftcndcrc, quales profcdo intus non cflènt,ut grauios res authorcs (čilicct,8<! mcliorcs clic, quam re ucra cxiftcrent,populo uidercnturiefi: fet tum quoque exemplo 8C monitioni, S^ docfirinae fuperiorum erga inferiores ali^ quis relicius locus, Nunc ucro, cum omnis huiufcemodi a<ftio,omnis'quc profefsio ad intcrioris confcientix hdcm, dC regulam redacia fit, quis crit,cui non cxpediat,at#: que adeo cui non necelle fit de fcipfo tantum laborare, de carteris nullam curam gere re omnino C quod fi fiat, 8C fibi priuatim omnes confi.ilant,Rcipublicjc autcm nemo, fublatus fiatimordodeuita,&temeritatis uindex magiftratuum authoritas pa'^ cmpta pcnitus fit,ex quo necellc fit omnium legum,atquc morum interitum,8d perf turbationcm magnani (èqui, Qiiódfinonlicitum eft Chriftiano homini plus de fe foris oftendere, quam quantum intus fc ualere intelligat, primum cur epifcopis, SC ca:teris Chriftianx religionis antiftitibus adiunda elt iurifdiäio, cum epifcopatus ipfe humilitatcm,S<; pictatem,8č cultum unius Dei, lurifdiclio feueritatcm, & ex f&s Ucritate metum improbis, nocentibus'quc requirat c" Metus porro ut afFei'atur ho;: minibus malcficis, facinorac^coerccantur, fa:pe necelle fit maiore quodam fìrepitu, 6)C apparatu, quam quanta fit noftra: potcftatis uis oculos fpcctantium, & fenfus re^ iiquos perftringere, atque occupare, Qiiod maxime in prophanis imperijs intueri licct, qux faftum, 5č authoritatem fuam externis infignibus, atque ornamentis ma^ ximeadaugent,utuidcantur hominibus formidabiliores,quibusfi Icxiftaimpo? natur,ut ne fc oftentcnt populis,nc'ue maiores^öd robuftiorcs, quam re ucra fint,api: parere carte: is ftudeant, farpcnumcro cucniat profecfio, ut main imi hominum uis, nullo metu coèrccnte congregata, atque collega, confenfiorivf bonorum, 8C ui mas; giftratuum effìciatur potcntior, Sed quid ego ifta figillatim colligo, cum liccac mihi uno in loco fimul compicciti omnia, atquc profcrrc C li illud dicam, quod neccfle eft dici,fimulationem, 8C difsimulationem in omni uita tantam uim obtinere, ut line illa necagi quicquam rečic, ncque or d ine adminiftrari gubernatio ullapofsit, Acde difsimulando quidcm uidco mihi ab omnibus concedi, ctiam qui facris dodrinis in# fìituti, ČC prarceptis Dei obedicntes funt. Nam cum crimina hi fua tegere, occultai re'que iubcntur,fi qua forte ab fefe clam fufcepta fìnt,ea re quidcm,ut ne proximimi ruum,quem fimulata foris bonitatein officio continent, li difsimulationem depo^ nant,delinqucndi,malo cxemplo infuper Ixdant, atque corrinnpant. Tum uero qui egregi]s uirtutibus ornatos fe intclligunt, funt'que innoccntia, dC intcgritatc infi^ gnes, contra tamcn ipfi de fe loqui, uci as à cxteris laudes aucrfari coguntur, ut neincidantin clationisuitium,8Lpopulan gloriaplusquàm fatis opuslìt,ducane tur.'ex quo Si illud Euangelicum rccle fc habere uifum eft, quo monemur à Domi? no,ut cum ctiam omnia Icdulo implcucrimus, dicamus tamcn de nobis ipfis, quòd leruifumus inutiles . Simulatio ueroad fingulaspcne res fi non adhibcatur,quid cfitandem omniumrerum,quod pofsit adoptatum exitum,hncm'quc perducic* Nulluni cft Ulta: communis commercium, nullum paclum conucntum, nulla conv: iiiunicatio, nullum belli, pacis'ue fccdus,nullum conlilium. Nec ua o amicitix, io? cictatis, connubi] conciliatio eft ulla, qux fi limulatio penitus abfit, concludi ritc qucat aut confici. Multa enim ucrbis finiulare oportet,multa ctiam facìis, Il ad no# ftrorum confiliorum rationes ,6i^exitus cupimus peruenire .Atque ut in connu;: bijs conciliandis, quoniam dchismodo mentiofaclaeft, eosqui intcrpretes funt fponfalium pacifccndorum multa nunciarecitro,ultro'quc oportet,qua:ad mof iiendum, Sl pcrfuadcndum funt idonea, ut de fponfo, de fponfa omnia bona lo^ quantur, òL utrorunque uirtutcs in niaius pra:dicando augeant. Vitia uero fi qua cxiftunt, cxtcnucnt uehcmcnter: aut lì patiatur res, difsimulcnt penitus, atquc tcf gant.Cui ctiam rei munditia, clegantia, cultus, ueltitusqj corporis fcruiunt,&! leno^: cinantur, id'que pra:cipuc agunt, ut iiidcantur omnia ucnuftiora elle, dCpulchriora profcdò^quàm reapfc fint;fic omnis tra(ftatio,&(l cominunicatio uit^',hominumc^ inf
ter ipfos
ter ipfos coautduSjSd participatio ueliiti niiptiarum,conciliatio qua:dam cft fìmula^ tionunijSč difsimulationiim inuolucris quibufdam, 8C tanqiiam Icnocinijs fucata,ats que illica,qua: lì ad drcumucnicnduin proximum intenta c(rcnt,cqiiidcm haud nega rim improba ab iplìs legibus,magiftratibuscp uindicanda. Verum cfi nil con« fìci probe,ncc^ ex hominum ulUjSd communis uitx commodo tradari apte queat, lì fimulatio omnis ablìt, dč difsimulatio, fitc{? tota perfonata fere uita, plus in uultu, 8C geftu,8(l omni corporis habitu de fe ipfa oftendens, quàm quantum intus gerat, atqj pofsideat uirium, dC facultatis, nequaquam ego putarim uitio dari debere,!] quis fa^ pere plus fìudeat ad populum,öd inter c3eteros,quàmfortafIè Tapiat ribi,uimc|^,&<l po teftatem fuam maiorem foris oftendat, quam re uera illa fìt, atqj id tamen agat cum ad fàlutem bonorum, tum ad terrorcm, di pccnam improboriim, niiì Paulus nimirij hanc modeftiam, tanperantiamcp animi, &C fugam totius oftentatiom's illis tantum hominibus pracfcribatjqui autfolijaut cum paucis in aliquem cóclufum,8<^fccrctum locum le conferunt, ibicp feparati à populo, ab hac uita: agitatione communi difa iuncli, Deo uni in pacc,filcntiocj deferuiunt. In his enim plane conliteor lixc inftru;: menta ciuilis, 8Č negociofx uita:, qucc in lìmuiando, S>l dilsimulando fita funtjfuperi; iiacanea paiitus, 6d inutilia efle, C^uod idem de externis cenfeo cerimoniis,atquc Iiis obferuationibus,ac ritibus, qui in Ecclelìa palàm adhibcntur,quandoc]uidcm his ho mimbus talibus,quos Graecis uocabulis monachos,ercmitasq,' appcllamus,quorum quondam fančtitate, &C frequentia Aegyptus imprimis enitinirc dicitur, cum Deo uno ratio folum lit,qui puram tantummodoj&l fynceram polìulat ucritatcm,omncc}) quod prajterea cft,inanc,& uacuum efle ducit.Nobis uero in turba,populo'quc ucr;: fantibus ilia eft uitae ordine degendi^ fufcipienda ratio,ut quoniam homines Icnfibus fere magis, quam irr-^lligcntia, métecp mouentur,ca inter eos rerum gerendarum in^ flrumenta nobis aduticemus, quoc ad fuadendum, OC dilKiadendum maiorem quan^ dam oftentationem foris prarfHaant, quam contincant intus ueritatcm,fi proprium rede agendijOrdine^ uiuendi modum dC tenere iplì uoIumus,£<^ cceteris traderc,atqj infimiare. q.v ae cvm dixisset Langeus : tumTriultius, qui attcns tifsimo animo omnem excèperat illius orationem,ad me conuerfus,Qiiàm dilèrtc,0i copiofeLangeus, inquit, ea de quibus dubitabat in Paulo, oratione perfécutus eli, nec uero ego alitcr de eo unquam exiftimaui, fcmpercp ita fenfi, quicquid hic dicerc »nftituiflfet, eum non modo id fortiter, atque prudenter,uerum etiam ornatc,doclcc}{ effe dicflurum.Noui enim excellens huius ingenium.Noui etiam itudifr.Quanquam ha:c quidemlaus cum fratribus ipfius communis eft. Sunt enim omncs ex eadcm di fciplina ad omnem uirtutis excellentiam inftrudi. Ex c^uibus uideo à te plurimuni Sadoletc diligi, maximocp opere probari eum, qui mihi quoc^, SC omnibus mirihcc probatus eft, Ioannem Bellaium Epifcopum Baiona:, cuius prceftantifsimum inge^ . nium, de uirtus, di. fìdelitas apud regem magno iam in honorc eft : eftc^ illi aditus ad omnem amplifsimam dignitate merito patefaclus. Sed ut de hominibus loqui orniti tamusjueniamus ad ca,quar ab ifto dicìa funt. Duo cnim uideo Langee à te fuilìè po fìta, unum quod cultum hunc omnipotentis Dei, SC obfcruantiam landa: rcligionis non in fpiritu tantum, OC. ueritate, quemadmodum femper uelle uidetur Paulus: fed in externis quocp ritibus, cerimonijs rede adhiberi putas, in quo ego tibi nimiru affèntior,iftac^ figna, indicia Chriftianie pietatis, quae ab inteftina ueritate cgrcfla oculos, éi fenfus hominum foris impellunt, in communem Eccleli?^ morem induda uchementifsime probo, audaciamc|j, dC temeritatem horum harreticorum coarguo, qui ifla perturbarc,confundcrecj? funt conati. Älterfi illud tuum cft,quòd cum Pau;« ius neminem fìnat in fufcipiendo aliquid,aut in pollicendo plus de fe profiteri,quàm jrxftare fu idoneus, uelitc^ ut unusquifqj a confcientiae fua: lege, atqj fide ne tantum um quidem difcedat,tu lìmulat{oncm,0d difsimulationem in uita non modo commo dam,atq3 fandam, uerum etiam necellàriam elle atlìi-mafti, quippe fine qua (Ile cnim CS locutus) nec geri, aut adminiftrari unquam rede, nec ad optimos exitus perduci ulia res pofsit,quod uideri cuipiam fortalle pofsit Pauli elle uerbis,fcntcntia:c),' con^ trariunijquanquajn de ifto poft uidero, Nunc de externis cultibus, ccriiTionijsc^; di>
Camus
camiis ca,qux ad rem putamus pertincrc. Non cnim ncfci) fumus iibique fere loco;: rum Paulum ita coniicllcre,clidcrec^ ccrimonias,iit nullam omnino partcm in pietas te colenda,nulluni eis lociim relinquerc uideatur. Nam SC Moylis legem kmper in« fringit, de eleuat, qua: tota ferme eil in cukibus, QC ritibus ccrimoniarum occupata, & totos illos mores facrorunijliolocaufta uicftimar um, ornatus tcmplorum,ac faccr^ dotum,c:etcra quoque in lege fančla, atque pra:rcripta, cundta propemodum reijcit, qua: quidemfunt hominumfenlibus, afpedibusqjexpolita,cuiufmodicircunciiio cfl,£*lfäbbatorum obferuatio,ö(I ciborum,dierumcß diftincftio. Atque ita reijcit,ut in uno ilio cultu,£<[ conuerfu ad fummum Deum, quo fe cfTeclori tantum Tuo applicat interior, &lrationalis homo, omncm iitam eile oftendat ueram aduerfus Deumreli;; gioncm,atquc fidcm. Non ignoro,inquam,ifta, Paulumq; uelut fortem athletam ma xime contra legem decertalle intelligo, ut illius authoritate deiecla, alibi quam in tempio,legiscerimonijs Deicolens,£<^metuens homo fuamefle falutemloca^ tam intelligeret, Sed nos hanc rationem fic exponamus, ac primum illud dicamus, quod &C maxime uerum eft, dC imprimis neceflarium totum hunc cultum omnipo^ lentis Dei totam pietatis uim, ac religionis, per quam homo cum Deo reuera cons iundus eft,5d illius numini,ac maieftati deditus, in mentc,5<l fpiritUj&i in ipfa inteftt? na uoluntate conlillere. Etenim fi hxc ipfa fola fatis eil, qu3c nos cum Deo copulet, atque coniungat, cactera autem, qux extra funt, fi ab hac mente, ÒC uoluntate defcs: rantur,niliilomnino funt omnia, ncque quicquam, quod ullius fit momenti affcü runt ad promcrendam gratiam, dC mifericordiam fummi Dei: quis dubitct,quorum unum idoncum per fe ad agendinn aliquid, SC conficiendum, alterum uero line ifìo adcandemreni prajftandam nullam uim habet, quin eius, quod oporteatagi tota uis, de poteflas pofita in co lit, quod folum per Ic ad id efhcicndum eli accommo^ dum Nec uero Paulus folum in hoc fpiritu fcmpa-, dC in ha^ ueritate mentis infi^ {lit, Sed ÒC Samaritana: mulieri Dominus diligenter pcrcundanti iitro potius in lo^ co adorare Deum conueniret, in monte'ne eo,in quo prifci adoraucrant patres,an in tempio HicrofbIymis:refpondit neutrobi amplius Deum adorat i oportcrc,ièd uens turos adoratores, qui adoraturi eum effènt in fpiiitu, OC ueritate.Qiio refponfo pia« ne oftendit fibi non eflè cordi locorum religiones, ncque rituum cerimonias : fed mentis, cordis'que afFedum, qui mentiti fibi ipfe, Sxl fimutando fufcipi non potefl^, ab fe pra:cipue quacri. Cui ergo rei, dixerit quil'piam, caimonia: ifta: funt, giadus^ ordinum, ÒC coctus templorum, ÒC genuum flexiones, dC fymphonias in tcmplis, 5C thuribula, aut quem pietatis frudum afferunt, lì funt à Domino, &£ à pra:cone Do^ mini Paulo repudiata, atque abieda e" hoc cnim elle arbitror, quod turbatores Ec^ clefiae induxit in fraudem, uel potius fraudi illorum, Si temeritati anfani pra:buit, quamnadi ipfifibi uifi funt, non tam ccrimonias(haseninihaudita grauiter odc^ runt)quàm Ecclefiam catholicam, cui funt inimicifsimi, ornatam cerimonijs, fefe in illis infigniorem exhibentem pofl'e euertere, ad nihilum'que redigere, Qiiibus nos dicamus : Qiiod cum mens, ratio in hoc nobiicum corpore liniul conclufa fìt, atque ita diuino mimine copulata, ut quoad Deus idem, qui nos effccitj^ condidit, hancipfcmet anim3e,corporis'que iundionem dircmerit, uinculum'quemortalis iii^ tx dif[bluerit,debeat ea interea totam hominis molcm regere, & fuftincre,illamc^ fo cum,in quam ipfa cunquc partem fc ucrterit,traliere, atque conuertere, ncquaquam effe abhorrens, ncque alicnas pia:, ac religiofa: menti habendas cerimonias, quibus dominam fuam rationem corpus tendcntem ad Deum, Sd ad illum propius appli# carefècupientem,fuis de ipfum motionibus,fuis compoiìtionibus,£^ tìguris,fuo ha^ bitu, gcftu fubfequi conetur, quippe quod capiti, SC duci fuo obfècundans ad impc« rium illius prxfto fìt, paratum'que fe cxhibcat. Quòd lì mens nuda eflèt ipfa in fcfc, 8e nullo mcmbrorum inuolucro irretita, aut etiam fi iundà, &C implicata cum cor^ pore, fola tamenagcre perfe,8č fine corporis adminiculo moucri, ac niti ad fum^ mum Deum polTet: ellcnt fortafsis cxtcrnae corporis geftiones ad colendum, & uc^ ncrandum Deum minus neceflarix, Cum uero illis imaginibus rerum corporea«: nun, qu^E per uarios fcnfus in anima imprelTa: corporcam fanper menti, čC cogita«
A a tioni
tioninofìrx fuggerunt naturam,ratioipfaita nitatiu ,utquàmdiu inhacuitafit, his tanquam fundamcntis, &C gradibus lublata, lic dcimim lèandcrc in ca-lum, òL fc conftitucrc in fummo bono polTè uidcatiir : ciim'quc illx ipfce imagincs, qiiec mcn^ ti Deiim contemplanti fubfcniiunt,cardcmlint corporis, d^mcmbroriim dominoc ad duccndum illiid, atquc tìcdcndum, in quam uifum fucrit, partcm. Qiiis cft tam aucrfus à ucro, qui has in corporc, S^'motu corporis ccrimonias, mentis iudicio, iioluntati parcntcs ,illius'quc ueritatcm,6d iynccritatem confequentcs, alienas cflè à piotate audcat diccrc c cum prarfertim cadem ucritas, quac animum,& uoluntatcm erga Dcum commouitjcorpus una cum uoluntatc, codcm motu impellat,unam'quc ac intcr fc conncxam fccum trahat fcricm, SC mentis Dco Te fummittentis, &C corpo^ ris mcntcm tanquam dominam fcqucntis , Qiiòd il in omnibus piane agcndis, tra^ čiandis,confidcrandis'quc rebus corporis conrenru,& miniften'o animus utitur, num in adorando, & ucnerando Deo iilius tantum reijcict focietatcm, confenfumc^; nihili ducete^ hac una in re agenda duntaxat ab ilio le fegrcgabit e" Q.ui etlì ab Dco Dominus ipfc corporis eft creatus , corpus tamen ab codem authore tacìum, atquc compacìum, focium fccum ciufdem humilitatis, òC erga Dcum obferiiantiar non debct repudiare. Iure itaque nos, ncque id natura folum, fcd coniìlio ctiam perbos: no ita motum mentis, motionibus corporis aflcquimur, ut lìue animus peccati, S^ culpa: confcius proftcrnatfejatqueabijciat corani Deo,corpuscundcmgcftum, cundem'que adum fubeat, atque coniìciat, lìue agcndis pro acccpto bcncHcio gra# til's mentcm ad Dcum, cogitationcm'que tollamus,eandcm ad Dcum fublationcm iiultus,oculi,manuscj;fequanturjfiue quid quoque modo Itudeat animus, at^iue de^ cernat repente, tanquam in fpeculo : lic in corporis motu, illud inteflinum animi confilium, uoluntr^quc ccrnatur, lam illx pccìorum pcrcuisioncs, capitum in^ clinationes,gcnuumìinflexiones,qux pafsim in communi Ecclcha adhibentur, imi# tationes funt, ÒC fimulaa a animi uarios in fe affccìus erga Dcum fufcipicntis, c]ua; fìfalfb, 5C per fimulationcm ufurparcntur, cflèntqj ementita, atquc lìcla, maximum nimirimi hoc crimcn, 8c nefaria improbitas coniceleratce mentis exiftcrct, Sedfì ita habet fe intus res, fi eft uoluntas conucrfa rite ad Dcum, fi animus, fi mens,fi ra^ tio in ipfo Deo ucre collocata eft, cur rcpcllamus corpus à pietatis huius, atque ads uerfus Dcum ucncrationis confortio ^ quod prajfertim huic rei factum, natum'quc eft, ut prceceptionibus animi, bC impenis, eius opera, SC miniftratio fcmper parata fit^ An cum£<; ipfumin partcm glorix,5<C immortalitatis uenturum aliquando apud Deum lit, non in hac uita cupiditatem quoque cius rei fuam aliquibus lignis prarfèfcret Non gratias agct conditori fuo c non illuni colct, quibus potcrit mo^ dis, ac uencrabitur^ Non eft profedo ne corporis quidcm ipfius humilitas, ac rcuc# rcntia Deo ipfi ingrata, qui fe ita coli, atque appeti ab omnibus creatis rebus uult, quantum eft inunaquaque re natura: ad idfacicndum, Svi facultatis , in quo tamen genere corpus praefcrtim humanu naturis cartcris anteccllit, ut quod etiam lì ipfum ratio non fit, domeftica : tamen rationc, atque mente regatur, ac nioueatur . Itaque ipfumiure fpiritus fancti tcmplum appellar Paulus ,idem'quc cum afsiduas pre# ces, obfecrationesq? cxigit, ut omni tempore fundamus ad lummum Dcum, non's^ ne mentcm in illis prccibus è fuis penetralibus fcdibus cgrelTTuii in uoccm, 5c in la^ bla iubct progredi •: corporis'que libi ufum,SL miniftcrium aduocarc Nam quòd detedo capite uiros, uelata coma muliercs in Ecclclia uult elle, nuni non ad extern nas iam id pertinet ccrimonias e" leiunium ucro, SC decimarum Deo dicatio, percuf: fio'que pedoris,nccnondciedus oculorumin terram,oriscpdcmifsio,qua: fune cunda in publicano ilio ueniam fibi à Deo deprecante per Dominum i E s v M C H R 1 s T v M cxpofita, & comprobata, non'nc in corpore teftimonia funt animi cum Dco rationes fuas pie confcrentiscQiianquam quid ego lìngula colligo potius, qu.ìni illud uniuerfum proloquor, cultuni SC ucnerationcm funinii Dei cum in ani^ ma,S<; in corde uere fufceptus lìt,etiam in corporc propc neccllàrio fufcipi: tum quia corpus aniniam, tanquam imago fempcr fequitur, tum quoniam a'quum, rcdum^ eft, ut tota noftra crcatio,qua: ab Dco lìmul caccia, compada'quc eft, lìmul ctiam
authori
authori fiio bC conditori agat gratias, cum prxfertim, fi ucrftas ea, qucc animum in Dcum comraouit, cadcm OC corpus ad affedus animi imitandos moueat, nonqucac cxtrancum, ncque alicnum dici, quod dudum ab animo, & cadem cum iilo ueritai: te conflatum in imam, atc^ eandcm conuenit operationem.Sed de his corporis gcftis bus,8d ccrimonijSjqugfunt animimotibus,& uoluntatibus adiudiores,n5 tamaais fortaflèapud litigiofos homines quaeftio fìt,0d fih^retfci prorfus cas onies repudiali: fc uifi fimt,cultumcß, &C ftudium oixiipotentis Dei^in una tantu fìdei profefsione po^ fuiffè: Ver untamcnnon tam forte illi in his obijciendis infìftunt, Illac funt ab illis in contemptum,atq5 irrilionem cerimonia: praecipue uocatac, qux longius etiam a cor^ pore progredientesjin facramentis ccclelìafticis, in ordinum dillributionibus, in ap? paratUjin tempore^in cultu, 8d ornatu corporum, denique in toto ifto ordine, quid,à quo,quo tempore, quo'ue padofufcipi,agi, traclaricß conucniat,porita:,&:^ conftitu^ tx funt ♦ De quibus ß uelim lingula enucleate perfeqin',dies me deficiat. Nam dC hof norum gradus omnes hi fuftulerunt, ut non parem folum facerdotem Epifcopo, fed Chriftianum hominem quemlibet facerdoti effe conftituerint.Ex quo omnis illis no modo diftincftioordinum, fed ratio etiam,religiocßcon(ccrandi,per quam uai ijs mof dis,&riribus ipfi ordines difcernunturjhabentcjj diuifas inter fe,8<l feparatas poteftas: tes, penitus repudiata eft, &C id, quod maxime nituntur quo prarcipue anhelant, regale fummi pontificatus facerdotium ex caiholica Ecclefìa conati funt auferrc,qua mente,8i quo confilio fatis ipß de fe indicant,qui leuibus quibufdam argumcntis,&i rationibus innixi,cum graues aliorumjöd folidas rationes audire non perfcrät, ca tes mcritate,uefaniacp ferimtur,ut ingerendis contumelijs, clamorecp profundendo ma^ leuolentiammaximeexpromantfuam.Nihil enim,neqj euidcntius cfì à Chrifto i e^ s v Domino noftro, nec populiš fidelibus falutarius conftitufum, quam ut unus dux,Si unum caput communis Ecclehac fit.Quod li publici c<r;^odi ratio eft duccn? da, caeteros omnes infide una, OC ueritate, bono ordine contincat, cum id quidcm ah'a ratione non modo recìe fieri, fèd omnino fiei 1 nec po/sit. Si nero uis akioris mys ftei'ij attendenda eft,qucmadmodum corpus reliquiun militàtis in hoc ièculo,8i qua fi peregrinantis Ecclefiac ad illius,qua: in ccclefti patria triumphat, imitationcin,atc^ formam diftinc1um,ornatumc5 eft,quod legitur Moyfì Deus prxccpiflc,ut taberna^ culum,omnem^ ornatum tabernaculi, &C apparatum ad exemplum formte illius etti ca-ct,quas fuerat illi in monte demonftrata:quemadmodum,inquaiTi,hacc qua: in ter;: ris eft Ècclc(ìa,coelcftem illam Ecclefìam imagine,8<: fimulacro in caetcris partibus re fert, fìc in haccaput aliquod, quod illius capitirelpondeat, necelì^ io eft dandum* Non enim aliter integra,nccß abfoluta fit lìmilitudo, Vt ucro aut corpus hoc ucluti truncum fine capite, aut illud in ccelo caput duorum corporu idan, atqj imum clic pofsit: utruncp horum non folum incongruum,abhorrcns9 eft,fed monlh i ctiam fis mile. Nihil autcm conuenit eflè diuina in rebus conftituendis,atc^ ornandis uirtutc, bonitate,prouidentiacß perfečlius, Namquòdidcm,quicaput eit Ecclcfix ccelcftis c h r is t v s, terrcnx etiam huius coniundum,at(^ harrcns elle pofsit,unacf;,& ea dem opera, OC triumphator fimul, dC miles, QC in uia, ÖC in patria clic iiiteliigatur, ne concipi quidem cogitatione ulla poteft.Sed nos figillatim iila non cxcutimus,dc uni uerfo genere cerimoniarum huiufmodi loquimur,qua: ctiam iì ab animo funt rcmo;s tiores, OC à corpore quoque difiunda:,ut iam alicnac, at(^ cxtranca: iure uocari poflè iiideantur, nec ullam pra:fefcrant illuftrcm, QC perfpicuam ad Dcum fc adiungcndi, illius numini rite defèruiendi necefsitatcm; tamcn in illa lempcr rationc,&: icntcn^ tia pofitae fuerunt, ut per cas rudiorum hominum, &l fcnfu magis, quam ratione fc mouentium mentesin animaducrfionemfummi Dei,adliudiumcolenda:pietas tis adducercntur: Ita duplex ordo rituum, ac cerimoniarum inducìus eft. Sunt enim quac à ueritate mentis profedse cerimonia: in corpore ipfo continuo, di. in his, qua: iüda funt corpori fufcipiätur,quas nos icmper pias, fcmpcr fancftas, éc falutarcs elle dicimus, Qiiod genus preces, Deic^ inuocationes fimt, & fublationes, dcicčtioncsc}; uultuum, SI ociilorum, dC capitis, corporis, gcnuum flexiones, in quibus fiimmuni bonum eft ueritas,fummum fcelus,fimulatio, Sunt item c contrario,qux no magis à
A a 2 ucricate
iicritatc pi oficifciintur, quam afpii ant, 5d contcnckint ipfx ad ucn'tatcm, ciiiufinoJi ißaciam cxiftunt cxtciiorcs ,qLUt in tcinplis ,ornatibiiscp tcmploriim inuatictatc ordiniim,in vitu quoriindam facroriim, in cantibiis, in iiclhbus,in fcftoriim dicrinn cclcbrationibiis lita: funt,qiiariu"n omnis tradtatio, SC adio ad dotfli inam,Si cruditio ncniiiiopuli rumpta,atq; inliituta crt. Sunt cnim plcn'qj homincs profccflojarq? utinä non maxima multò hominù pars, qui cum fuis cogitationibus cxcitari, atq; adduci adDcum agnofccndum, ad illius cximiam bcnignitatcm erga nos intclligcndam, gratiasqj illi pro facilitate agcndas nò queant,his cxternis rebus, atq; cxcmplis,qux in oculos incurrunt, qua: lenlibus oftcruntur, puKàti fepius, admoniti,curam, Si nieditationan aliquam lulcipiant Chrilìiano homincdignam . Qiiorum in animos, intimascp mcntcs ha:c limulacra fidei, ac pietatis, tancjuam à foribus fcnfuum infar^ cicnda funt,ut pofsit deinde in illis nera aìiquando rtdcs,5^ pietas aduerfus Deum fc dem fibi, SC locum domicilio condituae . H^c fi me quifpiam, num ad falutcm fint neccOària intcrroget,dirtinguam,6(; rcl"pondebo,aut de homine eo agi,qui fuo ipfe iu dicio Dei ucnarationi fit deditus,St hunc hominem fatebor, etiam li nunquam in ca icbritate uixcrit,ctiam li nil horum unquam fuerit confpicatus,in quantumuis dcfer ta regione,in lolo loco amabilem Deo, £<.' gratum eftìci polle, Aut li de populo men# tio habeatur, SC de eo genere hominum, quod fanc plurimum, SC frequentifsimum eft,quod afiedionibus animi magis regiiur,quàm confilijs, habetc}; libi non quonio^ do rede Deum colat, fed quemadmodum licenter, SC fuo arbitratu uiuat praecipuc, propoiitum : huic ego hominum generi inftabo, SC contendam non folum utilia, fed neceflària etiamhuiuimodi elle cerimoniarum documenta, qua: per auditum, SC im fum animos fpeclantium commoueant, ut Dei elle uelint fìudioli, ac colentes,quod nel imprimis forma:^£C fimulacra diuorum ex marmore, aut ex cere ducfìa, aut in tas bulis, par ietibuscp dè^-icla facere intelliguntur , in qua: impij homines eo intempes: rantius,iunolìusq? debacchati funt^cum ea c tanplis,atcp dclubris,c locis facris, pros= phanisq; omnibus ci']cercnt,S<I abolcrent, quo per illa acrius admonebantur, ut con^: tincnti.\',6i innoccntia:, necnon omnis patientia: SC fobrietatis uellent elfe memores, Sancìe igitur SC flipienter ha:c omnia à communi Ecclefia indi(fla,obfcruatacj? elTè di^= co , Siquidcm Chrilìiana: proprium elt pietatis non quenquam nelle libi foli regnir Deiqua:rcrc,rcd cupcrc rcliquos omneis eiufdcm fecum boni cfl'e participes.Ha're^s ticosq; qui irta perturbare,SC uiolare aufi funt, no modo rcprchcnlione,uerum etiam pccna dignos iudico,qui pra;Iertim quotidianum quoque rei diuinx facrifìcium coni mutaucrunt,fublatis ex ilio folcimi ritu partibus quibuf4.am, alijscp indučiis,in quo mirar! fatis non queo, quidnam ab illis fuerit fpedatum . Cef imonias dclpcxcruntc' Cur alium ip'.i ritum,&^ modum alium cerimonijs ftatudre:' An improbarunt,qux à Romanis pomificibus fìatuta, SC à fidelium ca'tu adfcita ante fuerantrqua: illa tanta fuit audacia,qua: temcritasc" Qiiis illis hoc dedit negocijc" quis poteftatem, SC autho^ ritatcm tribuit : Non ne patct,perfpicuumq; cfl confilia eiufmodi non ab Deo, neqj ab amore Dei, fed à libidine clìe,&[ ab arrogantia protecla C Qiiòd li pafsim licitum fuerit ad fuum cuicp arbitrium confundere omnia,&^ permifcere, non'ne ordine fub;; lato,5^ antiquatis,ac conculcatis legibus omnibus,non in focietate, SC conuentu ho^ minum ,fcd inter feras dcgerc fatius multo fuerit C Nam quòd facramenta liccle^ fix unicuique conficere liberum elle uoluerunt, non'ne fullulerunt omnes gradusc' Confuderunt omnes ordines ff Cur ergo non omnibus omnia conticere erit licitumc" quod li fiat,ubi difpertita funt dona fpiritus faiKTtiV Vbi erit oculus in corporc,lì to^ tum fit manusraut ubi caput li totum eiufmodi corpusCVerum nos ab iftorum iani abeamus reprehcniionc,quos nec ratio unquam ulla cdocuit,nec calligatio fecit me# liores, ad has de quibus fermo nobis eli, cerimonias reuertamur . Qiiarum maxima femper fuit apud Iuda:os, SC inftituendarum accuratio, SC obferuatio inlìitutarum» De illis loquor, quee ad Deum agnofccndum,mcliusq; colendum, tanquam ad finem referuntur, atquc ab externis fenlibus in animum ingrelTa:, Dei in ilio curas, co^ gitationes aliquas cxcitant. Hcc enim line dubio acceptar, adfcitarcp ab ludx'is in lic^ cleliam noftiam translatLC l'unt3ca:dcm apud illos monftrante Deo inucntce,atq? pr.c
ceptor.
ccptx,qux fi habcictuv jniitilcs,ncquaquam illac profcdo tanti aiithoritatc docTtoris quantiis Deus cft,ad cóftringcndos hominü religione animos comprobata: fuillcnt. Itac^ in facris literis fpiritus fanctus per Dauidcm nos Dcft laudare iubet, nec^ cu in ipfo duntaxat,& in diuinis uirtutibus eiusjrcbusc^j omnibus ab codem crcatis;fed & in fono tubx laudate eü,inquit,S<: in pfalteriojac cithara5i&: in tympano ac choro, in fidibusjöi! tibijs,iii cymbalis lactitix,atq5 ad cxtrcmum,ümnis Ipiritus laudato do minum,inquit.At enim quid ita cas tätopercrefellit Paulus,omnibus^'modis illai^ iirum,obreruantianic}j infc(ftatur,atq,' redarguiteVideda eli nobis Apoftoli mens, 8Č confilium certe hominis ratione akius. Ac cü illud quide dici potcft,quod fcepenumc ro 5(1 à niultis eft dičlumjidcirco argui à Paulo cerimonias, quod homines ueritatis SC Dei rite colcdi penitus ignari no in fpirituali illa,inteftinacp adoratione, Ted in his, qua: extra pofita n.int,racrihciis,müdicijs,purgationibus, totu illius cultii dC pietatc iieram pofitam eile arbitrabätur:quos ille ab errore retraliere cfi cuperet, c5trariani ipfc uiam Öl ratione eft ingrellusjut penitus defpicerctjabijcerctcjj cerimonias, yc^ ligionis,ac fidei erga Deum ueritaté in una ipfa mcntc,ac uolßtate conflitueret.Et re uera iii quibus eft hic ci ror,ut placare,6<! cöciliare Tibi Deum his externis rcbus,2\l ri tibus arbitrčtur,n5 eft in his huiufmodi religio magiih a pietatis,rcd incitamentft po tius criminis.Licere enim Tibi ifti putant impune circüuenire proximü,8<l fpoliare ho fpitcm,8č fuis prauis cupiditatibus indulgcrc,qui ii'äDci forte aliqua re cótra fé c5# citata nó mccrore cordis,nec^ parnitétiarepudiationec}; peccati, fcd paruulo fumptu iii(fìimaj,aut afperfione cincris cóhdunt fe redempturos,quales c numero noftrorum nSnulli etiä funt,qui pofteaq; notos omnes atcj; uicinos Rvnore expilauerunt, rcmc^ iindecucjj quaciSq; ratione coaceruartit,lì haedé denui iuflèrint laccllfi aliquod in;xdi ficare,ftatascj? in eo prccationes dC facriticia Deo cortituerc,purf^tos (e, dC mudos ex hac difcedere uita ar bitratur.Hac ergo quidc etià de caufa riti^Hcgis, dC cerimonias afpernabatur Paulusifed erat ratio alia lubtilior,eadcm(^ niagis cflicax,qu5obré hoc illi faciendii necellàrio eiret.Etcrh li illa: lud^eoi^ ccrimonix ex co erat genere,qcf* no ab inteftina métis manat ueritatc,fèd ipfam mòti uaitatč potius inhnuat,fuerätc];illi genti precipue ob cä ré data:,arc^ prceceptce.Vt populus ille fuapte natura durior,5č terreno feniu preditus,fingcretur paulatim tanc^ manu,atq? illis figurisjfìgnificationi buscp erudiretur,qu6 aduótante poflea Dei filio,8<: pcrfpicuä oibus falutč,ac pietatč ucrä erga deü afteréte,intclligcrctur ftatim diuinu cófiliu, atcjj admitteretur.Siquidé finis legis Chriftus 5(1 ritus ilìi, obferuati.vq; ludceoR tan^ imagincs erat future ucri tatis,gens pcruerfa,£<l cotumax illis cerimonijs imbuta,&: aflucfačta,ubi à linuilacris tranieundu ad ueritaté,& in fini ipfbconquielccndü fuit,rcnuit eò trärduci,quö toto ilio curfu ruperionl tépoR:,apparatuc|; ccrimóniaiji cótendifte uidebatur. Igitur Pau lus cupiétiftìmus illoR falutis,&il praua ignorantiä generis fui xgreferés,oiTii epe in^ fringit,labefadatcp ca imonias. Quippe quas intuctur nó adiuméto illis ad animad^ uatcndä uairaté,rcd ad candé ueritaté cognofccdä, accipicndä maximo potius impediméto cflc,quädo illi quidé fapiens Dci,£\: falutarc in iplis crudicndis cólìlium Tua ftultitiajpcrtinaciac'p' pcrucrterét.Hafc Paulo caufa,ratio inimicitiau: aduerfus legis cerimonias fuit,cfr eas niteretur infringerc,atq; dcijcerc,qua: aditu CliriftoSv' fi dei Chrifti intercIudebät.Qiiä etiä amentiäluda:oi^,S<! cecicaté illi c5hrmabàt,g pfeu do apoftoli Chrifti pra'dicàtcs eä aiebät cu cerimonijs legis iùgi oportcrcjtjuos cótra ubiqj quidé acriter,rcd in epiftola ad Galatas precipue inuchitur Paulus: oftédens lì circricifio,6i legis opera admictàtur,inané ad làluté fore Chriftum.Et fànc ita eft,ut lì in'a aliqua inita r]t,qua pcrucniatur in oppidfi,S<: cit ad ma'nia,portasq: acccllèris,rci: tro rurfum te rcferasjcp in itinere faci«do,nó in eo,quò acccdebas oppidi finé te adc^ pturum,ad qué cótcndebas,cxiftimes,ftultus nimirù fis,&;'aut monitionc,lì leuis,aut cóuitio etiä,li pertinax, redarguédus: lic q cerimonijs tanq; itineribus ad Chriftü du ccbätur,cü iam ucnilTcnt ad ultimü,Chriftumq; in manibus habcrét,repétc aucrli Svi ad eafdé fe cerimonias referétes grauiter à Paulo fucrut obiurgädi,illa:cj,' clcuäd.v,Sv dcfpicičda: cerimonia?, quc fe ludxis duces ad ueritaté profell^ maiorc illos in errore conftituebant. hi c ego ucrc,inq;,hoc Triulti abs te dictù cit,tibiq;ego iichcmótcr
A a 5 ailcn
aflcntior,legis ccrimonias ex genere co fuiflè, qcf cu tcderet ad iien'taté, fnuéta inox ucritatc inane facìu fic.Etenim ill^ eiufmodi cerimonia no ad Deu primo,ne^ potifli mu/ed ad'Chriftum c5tendcbant,ut cfi in ilio fé tcrminallèncjcófiimpt^cp cllcnt,tum iieriores deinde in co,Si fandiorcs ad Dcü fe coucrtcrcm.Noftrac nero ex co funt ge nercjqiiod no flexu aliquo,fed curriculo rcdà ad Dcu nos dcducat/iqui hac|tamé de^ dudione indigeatjque certe pars multo maxima eil.Qiiaproptcr de iilis fic fìatuo,de eis loquor ccrimoni] s,qu9 ad infinuandä tantumodo pictatc in rudcs.animos à comu ni ccclefia cÓftitut^ liint,cuiufmodi uarietas lymphoniaiji cft,8(!catus in tčplis altior, 8<l diuitia:3ornatuscßfano^5Öd,facerdotQ,has obcarcmpotiiIìmniniicntas,utquac ra tiocinatione Tua mens ad intelligendü Dcum,piecj; cu colcndfi minus adducitur,cade hifce r£bus,acfailìonibus ueluti manibus'puifata,8Ladmonita,ad benignitate fummi Dci/uam^ ex ilio aniraaduertenda fpcrädamcp falutč fiat aptior:quc certe cu edoda cftjamplius harü rc]^ non cgcrct,fi n5 maxima fanpcr mukitudinc his rebus doccri, erudir!^ eflet nccelìè;quan^ ne illudquidc no prohcit er uditis,ut gbus adminiculis in fandas cogitationes fublati funtjpcr cade rublìdia,8<! ueluti firmaméta in illis coti neantur.Qiiód igitur unufquiH^ in optima mete erga Dcü ucl poncndus eft,ucl reti nedus iure ufum huiufmodi cerimonia^: èC fcmpa- coluic,&[ nCic diligctcr tuctur ec clcfìa.Equidem rccordor haud itamukis annis ciì duo dodiinini,5<I fapicntillimi uirì Thomas Caietanus,&[Egidius Viterbicnlis tccum unà in fcnatum,£<[ in iltü amplifll mum Cardinaliiun ordine cooptati eiìcnt,iuamci? priltinädignitateni,quä qucadmo^ dum tute fcisjlaudibus dočtrina:,&lintcgritatis inligncm obtincbät, hoc ctiä honore illuftriorem feciflcnt,me ad eos gratulatfi tunc acccllìflc,rcrmoncniq; intcr nos proti nus indudum fuiflè,quid purpuraifta,5<l amičtuSjS;: comitfi Ih'patio ad ius,8£! ad caii fam rcligionis ualcret;in quo uidebam illos cölcntircjhxc ipla ornamcta rratus,5i di# gnitatis,l]quis illos c&vitu lpedcf,quibus comilfalunt, inania ad pictatis frucìii cxi^ liere.Si ucro multitudinis,&^ eoi5j,qui ut in officio cotincantur/upcrioi^ indigent cu rajratioducendafitjadcomunem religionem conferuandam uehcmcntcr cflè utiiia, Qiiamegoilloijirententiam, &Cqua:pra:tcrea de comuni genere cerimoniali, ac de illis iudaicis quocg ritibus ab illis dicìa funt^ualdc tum me probare memini. Ètenini cum tales ambo fint,ut etiam fi rationé nullam fui dicli rcddcrcnt,authoritate tamcn queuis cómoucre pofl[ènt,tum his utebätur rationibus,&l argumctis, qua: abs te mo do Triniti expofita piane ad probandü ualida clfe SC firma intclligo.illud abs te pra:^ terea fubtilius cognoui di<fli5,q> no iudicio folu,fed ftomacho ctiči quodä fando, at(^ iufto addudus Paulus grauius cotra legis ccrimonias inuccìus eflct,cp illai^ cultus, ^ obferuantias apud obftinatos ludxoRt animos intelh'getiac fidci, èC comuni gentili faluti non paru intclligaetobftai-e. atcx.vi inavit ille, lihxcuaafunt,uti certe funt,aUquid^ fuldpi redè licet,quod in feipfo minus lyncci^, atq; ueru,cartcris tamen ad ueräjSi f^dam cSducat utilitatč:fbluta iam altera Langei quxftio cft, qua ille fìmulationé,& dilfimulationé in uita tan^ necellariä ad plurimas res gcrédas cflè admittendä exiftimat,quod tamé Paulo uideatur eflècontrariii.Saperc crìi untrqueqj tantum,quantum folum oportet, nec plus fufcipcre curationis,aut ncgocij, $ quod probare rìdei,8<l cofcientia; fiix poffìt,qua; quidem ipfa cofcicntia ex Dco ctiä, n5 ex animi fui Audio cuic^ fit dimetienda.Ad id ego prarcipue exiftimo pertinere, ut non alioijt utilitatč,qua: limulando fajpe,5(l dillììmulando à redoribus probis,S<! prudenti bus curanda eft,fed propria cuiuscß auiditaté gloria:,& ambitioné fefe oftctandi,atcß ingerédi hoc Pauli pr^cepto putem clic reprellàm,quadoquidé hoc ambitici^ cupidi tatis genere nihil Chriftianae humilitati,8č intcr fratrcs cócordia%ac cofenfìoni polìit eflTe infcftius. Nam quze ad c5modum,&l fiudum alioru fufcipitur fimulatio, fiue ea ad iudicandii hominu mentes in fludiü fand^iöd redac religionis,(uic ad cofdč ab ali;: quo crimine,8c uitio deducendum fufcepta ht,fiue eadem ob rem iilam,caunimc^ iii^ matur,ut occukatis proprijs cuicp,&; peculiaribus peccatis,malo exemplo cceteri ad peccandum ne prouoccntur, fìue quoquo modo quis fimulat, ut lìmulatione ea res iiqui meIiores,prudentioresc^ efficiantur.Nihil aute ex ea fimulatione ad ili« ipfum qui fimulat,aducmitia: glorijCjUtilitatis^ refcratur,fcd fit totum illud cófilium linni
landi
Iandi,aut diflìmulandi ad ajquiinijad boniun,ad commodum cartcrorum, ad laudcm, gloriarne;^ Dei intcntuiTi,atc^ fufccptum, niinquam ego limulationem ciufmodi, aut ab Apoltolo mterdi(fìaiTi,aiit Deo,8c conicienti'a: aducrfariam cótìtcborjquippe qua uideo plané non participé cflè iianitatis,fed miniüram potius, £t comitcni iicn'tatis. Et fi enim in progi ediendo eajfiC in agendo contraliat torfitan aliqiiid extrinfecus fu cat^ appaiationis,quo perihingat animos intuentiujcos^ liaberc poiìit in potefiate; tarnen cum ab optimo profecfta animo,ad optimum itan^öd c^Etais falutarem coten^ dat finem,quc in extremo Qč primo proba elìjne in medijs quidem degenerare eft exi fìimanda.Ncc uero quicquam foras egredi falfimi ex animo,aut reprehendcdum po tcfl:,quod fuapte natura lancftum fìt.Sed nihilfandius eft,nihil in omni genere Chris fìianaz uirtutis prxlhbilius,quàm procuratio ah'enae falutis, Ea mini chaiitas eft, cum Deo maxima necefritudims,bonitatiscp cognatio.Qiia: ergo ad hàc aliorum cu ram amanter prouideq; gerendam fufèepta interdimi fimulatio cii,non illa ex menda ciò duda,icd ex ueritate orta etiè intelligatur. Non igitur femper mala cft fimuiare, fed tunc limulare malum eft,5d peftiferum,8<; fugiendum,cum ipfa limulatio nequa;! quam alicnum,rcd fuum commodum refpicitjquod efl fere cum alterius damno, iniu ria^ coniundum. Itaque dC dominus Idus natura hominis airumpta,diuinitatis uim nonnunquam diilimulauitiS^ Petrus cum le à gentium conuidu abduxit,ut ne ex lu daea hofpitcs in ipfo quid oftendercntur:Paulus quoqj nofcer cum Timotheum iufllt circuncidijipfeq,' ante tanpli ingreflionem legitimis illis purgationibus fé expiauit, fimulauerunt omnes illi protedo, aHudq? in uultu, &' opere promptum habua unt, quam in animo gererent, dC in confcientia ; fed lìmularunt in alienimi, non in llium commodum, Idcircoò? neque illorum ^lìmulationi repugnauit ueritas, £t confilium iuuandi,ac confirmandi ca-teros approbatio in illis conldcntiae dì conlccuta. Qiiod enim agere inrtitucrant,ut ne turbarčt CiEteros,in eo lìniulai e,c,.ii difllmularc aliquid nequaquam ab Deo alienum elìè duxerunt. Qiiaie tibi aÜcntior Langee Jiniulatio^ nem interdum,Sv: diflìmulatione in uita rede iufdpi poflc.lJliid quod dxlBciiioris ope rae,&[ maioris laboris eilet di]udicarc,utra lit Deo gratior^Sc ad hominis felicitatcm accommodatior,uita pacata'ne,&l Deo in rolitudine,ac lilentio Ter uiens: an qu:E in ne gocijs occupata cft,8<l dillrida:non huius ea de re agere ftatuo elle tcporis. Eft enim inaximis caufa illa implicita difticultatibus,multoscg habet ex utraq^ pai te patron nos,quoij£ nunc cótroueriìas diièeptarc longum eflèt.Nam quòd tu tacìu domini in preponendo citteris apoftolis Petro tecuni tacere arbitraris, alius tibi didü domini €iufdem,& tanč^ deaerimi fačile opponerct,quo is Marthae de Maria forore coqucs: renti,quód fé in cura,& labore apparadi hoipitij illa deferuilìèt,tantumqj in audiédo domino elTet occupata : Rcfpódit fororem eius Mariam optimam clegillè libi parte, qux illi nunc^ adimenda eflèt.Scd,ut dixi,n5 intrabo altius,nec5 hunc die Paulo delti natum in aliud gcnus difputationis c5uertani,hoccp libentius ièrmonem hunc relins; quam,quódfpero hunc cum ipfuni (fic auté loquebatur me intuens) aliquando tem^ pus,ociumq5 capturö,quo nobis fèparatini de ilìa ipfa re quid fentiat iprc,uel difpiita do,ucl in fcriptis tradat,atq5 demoniìrct.Qiiamobrcm nunc quidó Sadolete reucrti^ tor ad Paulum,&; qii:^ iamdudü exorfus cs,ea nobis porrò pertexito, ego vero inquam,ita taciam,ac lubcns.Veftris enim iftis fernionibus tant^ bono cibo, ac bene condito rccrcatus,ad omneni nunc laboreni exurgani paratior.Ac primü uobis illud proponam,Pauluni tan^ difpefatoreni bonuni,5<; corpus tota ecclclia: concors, atcj; unum retinere cupientemjfuppeditanté partibus fingulis,qua: cuiqj cògrua ilint,pri mo fecille uerba de his,qui in locictate hatrimi, 8C in.vqualium cortii parcs inter Idc funt,quoit nemo quidé debet plusC^ ab alijs cócefllim libi lit,aut in ciiratione,aut in cofilio dando nelle libi appeterc,ne aut curiolìus molciìus,:uit etiä fèdator inanis glorig effe uidcatur.Nunc uerò etiä de ijs,qui inferiores funr,quo pac'ìo gercrc lè de> beant erga niaiores,5(l robuftiorcs,necnon quemadmodu niaiores, & potentiores iplì imbecillioribus fé dedant,idonea prarccpta tradcre.Nöc lege tu,c]uod fequitur,
Omnis anima poteflatibus exccllcntibus fubieda efto. Non enim cft po tcfias nifi à Dco«Q_ua: autem funt potcfiatcs, a Deo ordinata: funt, C^uarc
oppoli
oppofi tus potcßati. Dei ordmationi obftitit. Qiü aurem obfìiterunt, fib ipfis ludi dum capient.Principesetenimnonrunttcrror bonorum operü, fed malorum.Vis non formidarepotefìatem C bonum fac, & habebis lau^ dem ex illa.Dei enim minifter cft tibi in bonum: Si ucro malum fadas, for^ mida. Non enim fruftra gladium portat. Dei enim minifter cft uindex in iram malum agenti.Ideo necelTe fubijcijnon folum proptcr iram:red 8>C pro pter confdentiamPropter hoc enim & uedigalia penditis, Miniftri enim Dd funt in hoc ipfum in fiftentes,
o il N E M à Deo ordinatanijöd conftitutam poteftaté uita ipfa demonftrat,''9ux fi non ordinibus his,^ gradibus diftinda cllct, ut fubelicnt alij, alij ucro prarclTcnr, nec legi us^,ncc bono mori ciret locus,omniacp confufa,8i perturbata fluitarct. Por rò omnis ordo,8d omnis bona ratio à Dco clì.Sunt igitur à Dco principatus, òC potc ftatcs. Atq; hic de ipfis potcftatibus,non de prindpibus eli fermo. Omnis cntm fan;« <fia,8č commoda potcßas dl,non omnis princcps commodus.Nam multi quidcm ad principatum per (èelus,nefascjj pcrucniunt,S<: in eo,quod male funt adepti, flagitio? ìius etiam uerfantur.Qiiid crgocNum malo principi fubiedi clic dcbcmus : Dcbo: mus nimfrum,ut feramus patientcr illius infolcntiam,non autcm ut alacritcr parere illi debeamus. Et lì aiim princeps improbus dì, tamen fandadl poteftas. Ex quo quis nouos hofce ha:rcticos non coarguendos elle intclligat, qui hoc caput Pauli cu optimeno(Icnt,cum cacteras quidemhumanas potcftates,tum ucro illam, qucc prar? cipue ex Deo eft, pontihcatus fummi authoritatcm infringcrc funt conati iT Si cnùn poteftas omnis à Dco eft,cur n5 ifta lit,quaf ab ilio nominatim Petro fuit conimillaC" Aut igitur negent Pbcro quicquam peculiariter à Deo fuiflè commendatum, òi tra^ di'tum;aut fì mfìciari hoc non poflìmt, pontihcatum fummum fatcantur potcftatcm eflèìnftitutam à Deo.At em'm fi^uid Deus Petro commilìt,ipii uni commilit;fucccf;s fìonem autem eiufinodi commiflionis ad pofteros nullam uoluit diminare, Qiice er^ go ifta eft poteftas,quac in uno hominc,ö<l ca:pta,öd terminata eftfaut quam huiufce^ modi potcrtatcm,hominum cognofcit uita C Saulem regem primum poft iudices in Ifra'él creauit Deus,nccß mcntioncm fucccflìonis fecit,nunquid unus homorex dun^s taxat nominatus eft ; anregnum genti illi conftitutum, éd fadum, in quo qui fuc=ä ceftèrunt,eandcm quam Saul poteltatem omnes funt adepti. Qiiod liquis regno ma# le,aut pontihcatu ufus fit,omnino Chriftianac fuit pietatis pati, atque perferrc, ah'os rumc^ malitiam,ut fuac uirtutis exercitationem accipere.Scd tamcn li reclamandum fuit,&C rehftendum,homines erant notandi,non ipfa: labcfadand:^, eucrtcnda'cj; pote ftates.Vtinam quidem omnes, qui ad hunc facrum, fandumq? honorem à Deo funt fublati,nollè uellcnt,atc^ animaduertere,quid fui munerfs offici] cp fìt.lpfum quidcm munus,atcg officium nos inftitutum à Deo, dC credimus, ucncramur, quod is, qui nunc gerit optimus certe pontifex,8d religione ac pietate erga Deum praeditus, diffi dlime,ut uidetis,poteftfuftinere,quSdofuperioi^erratagrauia pontificii molcm häc male haerétis eccleßg,quä ipfì labeiadar5t,8č cuius ipli fundaméta cóucllerunt,in hu ius innocétiffimi caput cogüt ^cumbere.lta omnia ubicg funt cu domefticis diftcnlìo nibus peffimiscp uoirttatibus,tü bellis,at(^ armis uiolata,atcß rupta: quodc^ dolčtius deplorandum eft,tanta fada eftlegumjS^ bonorum morum uaftitas, ut omne prope iam fìdei religioniscp in Chriftiana focictate ueftigium oppreftìim,aut deletu die ui^ deatur. HIC langevS.Iureifta,inquit,deplorasSadolete,quxhacnoftraactate cuda ferme in deterius lapfa funt,necdu maloi^ fine cernimus. Regcm quidé noftru fxpe audio log,quoties de his hgreticis fermo eft,nó fe uidere,cui rei,aut cui hominu utilitari ifta noua fadio exorta fit.Nä c^teros ante,qui nouas ah'quas opiniones,8(^ fe das in ecclefia Dei intulerut,bene moratos ipfos,atq; caftos,modcftiä prac fc,&^ tčpc-rantiä ferétes:cótuliire tamé aliquid,qd'ad corrcdioné uit^ pertinerct.Hos ucro,q dC cótaminatis moribus uiuerét,S^ ea,qu3E in fide Chrifti,ac credulitate pofita funt ncfa rijs,8<^ prauisjf^pe^ antea dànatis opiiiióibus peruertillènt,nullo modo eftè fcrédos.
Itaqj
Itac^ aaitcr illos cdi(fiis,armisc^ mfequitur,nec in tanta amplitudine regionij,quan? tas ipfius imperio fcitis ellèfubicdas ullum patitur iftoi^ fccleris, impietatis ucs fligiij conßftcre. Nä qiiod ad carter os ingaiuos mores attinet, nulli omnino terrarü arbitror Galliam noftra,neq5 acquitate inter fuos,ncc humanitäre aduerfus hofpites, ncqj ucro crgaDeu pictatc,ac religione cócedere. magna inquam,ifta eli laus, cum totius gentis, tiun imprimis Chriftianifsimi regis noftri Francifci, cuius ego quoqj impcrio,ö<; poteftati fubieclus fum. Nan(^,qucmadmodum ambo noftiSjCai-^ pentorade urbs in Gallia prouincia,cuius quidem cura,rcdioneiTicp ciuitatis, quod ad fpiritualem prouidentiam attinet,Pont.Max. uoluit me gerere, ipfa quidé ponti^ fìcia: ditionis eltjfelicitercgfub tutela ecclelìafticac manfuetudinis acquiefcit : Sedha bet fuxdiozcelèos parteminGalliaeregno cóftitutam, qua occaiìone, quocßiureiplì quocp regi ftdelitatis iàcramento fum obltricfius,gaudeocp plurimiun mihi ita conris cillèjutfub duobus optimis, clemaitifsimis principibus illamihi cura,&; admini;; Itratio fpiritualis muneris gerenda lit. Non enim uereor tantis prarfidijs munitus, quin meum mihi certe charilsimum diledifsimü gregem ab incurfione, inlidi^sc^ luporum facile tutari pofsim,pra£fertim cum Regis iuftuiajSx^ prouidemia,ut te mc^ morare audio Langce,itemq5 omnium comuni fententia fertur, in ingenuis, &C reftis moribus Gallia permaneat. Ex quo illam fàpientifsimi hominis uocem iure probari ab omnibus intelligo: Qiiales in rebus publicis principes ipli regesc^ lint, talcs fere reliquos ciues clìclòlere,Etuercuobis,utconhtear, amicilsrniis mihi hominibus, lampridem eli cum ego nihil appeto,cupioc); ardentius, quam me ad meam coni erre ccclelìam, atcß in ea Deo perpetuo deferuire, ut ibidem etiam uelcra ilia tranquilli^ tate mi Langcc,5(l humanitate Galliac perfruar. Ex qua quidem regione cum te or^ tum, de tam intigni mor um elegantia prarditum elTe confpicor,,6icilc de genere uni# uerfo ampie, honeltcqj exiftimo, Qiianquàmcum alios quoc^ìromplureis illinc ha^ beo cognitos egregios, SC prxlìantes uiros, de quibus farpc, ÖC libcntcr loqui roleo, tum uero unumhabeo femper in ore,qucm maxime admiror, Antonium Pratum fimimi fenatus in Gallia principem, qui nunc Senonum ai chiepifcopus eft.Quo ho^s mine quid qusefo maius aut admirabilius dici, aut proferri poteftc' Ac mitto dodri^ nam in eo,iurisc}; ciuilis fcientiam, in qua etfi eftmaximus : fiuTimam tamen laudcm aliunde libi, atc^ ex eo potius peperit, quòd eft ingcnio,quòd prudentia,qu6d inte^ gritate eximius,quód illius cura,8<l prouidentia optimo rege fìc uolčte legeSj&i: iura in Gallia praccipue uigcnt,locuscp fraudibus,atq; iniunjs angufflor eli: relicìus. Sed cgohabeoaliudinco,quodmemaiore admilhationeafliciat .Homo enimprouc^ cftiore iam aitate,grauibus iandiu curis, SC tantis laboribus perfunclus, quantos ui^ delicet afFcrre poteft amplifsimi regni, SC tantarum rerum procuratio : nequaquam adhuc tamen nec^ labori fuccumbit, nec oneri. Qiiod incredibile uideri pofsit, nilì liquis ingenij cius,atqj animi uim, prajflantiamcj; cognofcat, qua: ea, quac difficilima funt,redigit illi facilia, Regis quidem fapicntiam fummopere laudOjqui tah'imi uiro;: rum, opera atq; induftria libenter utitur. Hoc enim mihi prarcipuum fempa- uillim efl: imperi) ftimamentum, ut ij homines adhibcantur ad gercndas, SC communican? das res, qui honorem, ac Hdem in uita elle primariam putcnt. Sed ut diccbanijucnict profecìó illa dies,S<[ aliquando dabitur ilUid tempus quo me ex his curis, negocijsq; cuolutü pacata, SC tranquilla excipict uita, licebitc^ opera omnem impcndcre opta^ tifsimis lludijs,tuncc},' inquirere, uidere utra uita fu prrcltabilior, qua! in lilcntio. Se quiete polita eß, an qua; in turba, SC negocio. Qiiod ego exquihtius fortalìè po^ tero dilèeptare, quam pleriqj, quod non tam docìrina quidem, quam utriufqj uita: iifu fuero edodus. Et quidem huic Pontihci optimo, ac prudcntiìsiiiio libentifsime inferuio. Qiiid enim ilio eft probiusc quid manfuetius: quid dignius, quod ametur ab omnibus,atq; colatura Vcruntamen mcu lune difcelTum, SC hanc relicìioncm re^ rum alienarum, ad meumq; gregem accelìum,£v protecìioncmnici à me oflicjj ratio. Si Deus,cófcientia ipfa uehcmétcr efflagitat. tvm tRìvltiv s,Ecquid animaduertis, inqin't, Paulum aftirmare omnem oportere animam fubicdam clic po tcftatibus cxccllcntibuscCur igitur de te mittédo,aut retinendo n5 Pontihcis lucrit
B b potcltasc'
potcrtasc Et tarnen non te dchortor, quin adiuuabo ctiam, iit quod tantopcrc cxpc^ tis, id tibi facile fadii fu,cx tuac^ fcntcntia ciicniat. Spero enim fi in ociiim te contii lcris,ahquid per te effedum iriquando tantopere ftudioriim aiiidus es, quod nobis quoq; aiTiantibus tui licet regionibus, fpatijscp difuindisS<^ iucunditati, & emoUii: mento elle pofsit. Nee Pontihcem ipfum arbitror in alia futura eile uoluntatc, qui ut huinanifsinius eß, èC liberalibus uudijs egregie fauens,aninium iftum tuum boni confulct, in optimam certe accipict partem. lllud tibi confii mo,li te in Galliam,8^ ad Ecclefiam tuam contuleris, futurum ut nec prouinciac te, nec illorum hominum po^nitcat : Regi quidem optimo, & prarftantifsimo principi tuam etiam quietem,
tranquillitatem curac fore non dubito. Sed redeamus iam, unde fumus digrefsi. RECTE ADMONES inquam,cernisquidemPaulumin paucishisuerbis cum obedientiam, 5C fludium parendi in fubiecfiis, tum etiam in principe modum,öd rationem poteftatis exprimere, ut fe praefidem, ÒL curatorem intelligat conftitutum elle à Deo ad {alutem,pacemcp bonorum,öi ad tcrrorem ac metum improborum. Po tcftas autem uaria eftjò:! multiplex. Vel enim ut parentis in filios, uel ut regis eft in fubicdos, quanquä ex patria quidem poteftate regia illa uidetur initiü, originemcß duxille.In eo certe differunt inter fe, quod pater, qua: per amorem facienda llint, ut qui ab eo rcguntur,probi,rcčli^ euadant, in ijs acrius fe,diligcntiuscp exercet : Rex uero in ijs qua: per poteftatem, dC timorem.Domini quoq; in feruos imperium cer:# tum cft,atqj in difcipulos magiftri,qui tarnen fponte illi fc fubijciunt. Viroru porrò in focminas naturalis quccdam eft poteftas. Nam feniores iunioribus non impaant, fed ab illis in honore habiti, ob xtatis reuerentiam culti ins quoddam authorita^ £is,8ddo<ftrinar in illos uidentur obtinere. Has poteftates Icgitinias, atque fancìas,à Deo^ inftitutas qiK^erucrtunt,ac labcfadant,uel detredando aliorum impcria,ma ioribus^ repugnando, uel illas ipfi in fe praue, perniciofccp gerendo, omnes h i Dei funt hoftcs,magnocß Tuo cum damno, atq; adeo exitio opponunt fe ordini, dC inflitti to fummi Dei. Eft enim plane pn'nceps Dei minifta- ad infudandum,8L uigilandum, ut lus teneatur, dC omniu ordine conftituta uita fìt. Atq; ob eam caufam S^ uedigal illi penditur, tributa pafoluuntur, qux principi, regi libenter reddcnda funt» Nam quòd ait nos debere principibus ellè (ubiedos, non folü propter iram, fed etiä propter confcimtiä, Alterum didum cft,ut malum ex iracundia contemptt regis ui#: tcmus,alteri3,ut uirtutis,&^ boni moris fimus participcs,quod aflcqucmur,fi non co^ adi,ut noIcntes,ac repugnantes,fed tanquä edocìi eflè in principibus puhlicam uti^ litatcm conftitutam,lpontc illis, OC libente animo fubijciemur.
Reddite igitur cuncti's id,quod debetur ; cui ucdigal,uc(ftigal : cui tribù tum, tributum : cui timorem, timorem : cui honorem, honorem, Ncmint quippiam debeatis, nilì ut diligatis iiiter uos, Qiii cnim dih'git alterum, le^ gem impkuit, Etenim non adulterabis,Non ocddes. Non furabcre, Non pro teftimonio mcntieris. Non concupifces ; & fìquod aliud prxceptum eft, in hoc fcrmone comprehenditur,qui eft,Dihgas proximum tuum, fìcut tcipfum. Dilediio proximo malum non operatur. Compkmcntum l'oitur Icois eft diledio.
O	O
REDDITE dixit,quoniamdebentur ifta,non donantur omnia ad princis pes, ac poteftates rclata funt, quorum ut retincatur imperium, & authoritas, uedi?: galla neceffaria funt, quac funt certa, d^ annua emolumcnta Rcipub, Tributum va ro extraordinaria coadio pecuniarum eft ex aliqua noua, aduentitia rationein« dida,cum proportione opum, 8C facultatum unusquifque cStribuit. Timor autcm, atque honor cidem principi debentur.Et fané expediebat nouosdoccre Chriftia^ nos, non ellè illis libcrtatcm,quam ex c H R l S T o acceperant ad contemptiim principum, Icgum conucrtendam. Reddi igitur illis, qux eorum funt, iubet, ni^ liilc^ quod cuiquä debeatur, teneri, prarter unum, quod eiufmodi eft, ut &drcddatur-
foTiper
fcmpcr, bi dcbeatur,quod cft,ut diligamus intcr nos.Mutiiae enim bcneuolcntix cft lioc proprium,lU fe acuat fanpa^uegctetcp altcrnus amor^ncc^ illudjquod intercur^ rit mutuum, rcfrigcfccre unquam,aiit extingui fmat. Et ccitc qui hanc proximobe neuolcntiam impendunt,legem totam obferuant, qiiatemis illa ad prohibendas iniu rias,8<[ofFcnfiones lata eft.Non adulterabis enim. Non occides, Nonfacies furtum. Non in alterius iacìuram mentierc:Nihil denicj alicnuj&^ non tuum concupifccs. Si proxinuim tuum tan^ temetipfum amabis.Itaqj lumma omnium luiiufmodi prxcc ptorum proximi dilcétio eft,in cac^ complctur imperivi legis, quoniam qui propter amorem, bene ut fit alteri optat, non quemadmodum illuni lajdat,fed quo pado illi fit utilis,&l commoduSjagct potius fcmpcr 5C cogitabit,
Echoccumfdatis temporis opportunitatem, quom'am horanosiam e fomno excitari» Nunc enim propius efi: noftra faius, quam quando crcdiV; dimus, Nox praccefsitjdies autem appropinquauit, Deponamus ergo ope ra tenebrarum, ÒC induamur arma iuds ; fìcut in die honefte ambukmus» Non cömeffationibus, & ebrictatibus : non cubilibus,& petulannjs ; non contentione, Sc obtredatione : fed induamini Dominum 1E S V M ChnV fìum : èC carnis procurationem ne tacite in concupifcentias»
TANTO, inquit,ftudiofius mutua intcr uos charitatc amctis, quanto acceditis propius ad uitam alteram, in qua eli: nobis falus,£<l beata uita repolita.Eit emm tcm pus nunc maxime aptum, atcj opportuni!,iamc^ inftat bora, ut dcbcamus exurgere ex fomnojquado Hdcs nofha ad exitum huius mortalitatis clt propior,quä tum cum initio fulčepta cft. Etcnim hoc loco fomnus atc^ nox uita: adh^^'remifsiori, & in ter renis rebus implicita: c5pai atur,in qua fomnia,5cl tenebre omnia optata noltra funt, Vt etiam fi à turpibus adionibus remoti aliquam bonorum rationcm Jinc c H R i ^ STO tamenducauius,fo)nm'aclIciiìaintclliganius,qucmadmodumIuda'is illa;le^ gis umbra: cerinioniit^ fuerunt. Nam uera, èi fola uirtus in c H R 1 s T o, per C H R 1 S T V M ert.Sinautčomnidimillauirtutum,&dbonoi52morumcura,inturi: pitudinc, ÒC in hagiti^s uiuamus, in iiočtc, tcnebrisc^ ucrfamur. Nam dies, lux in codem tantum CHRISTO clt. lubcmur ergo liquid ctiam nunc remanet in no# bis noclis, ödfomniorum.excuterc id totum, atque abijccre, furgercq; uelut orien? te die, id eft, appropinquante tempore uitae beatioris, cum Dcuni non in a'nigmate amplius, ncque fub inuolucris, fed toto contuitu noftro contcmplaturi mox Imius. Cui luci Siedici hxc comparata uita, non quidem nox eft, fi bonis, öd fancns opcj: ribus traducatur : fed diluculum potius, aurora: prima illa pra:grefsio dicm noiü: dum afi'erentis : fed annunciantis, cimi qua nos excitati, ac conliirgentes nofmet;: ipfos componimus, atque adornamus, ut honeftiores, ac dcccntiores ingrediamur. Huius enim'compofitionis curam Dies i nobis poltulat, nox rcmittit, Atque hic uidcndumefl:,cum Apoftolus inter fidei noftra: in c H R i S T v M crcdulitatis^ initium, inter finem, exitumc^ uitoc, nos tanquàm in opcribus carnis, concu^ pifccnti^e adhuc politos ad modeftiam, &C contincntiam, &:[ ad c H R 1 s t v M ipfum reuocet, falfam elle illorum fentcntiam, qui cxiftimauerunt, öd iìquiin ea^ dem nunc opinione funt, poft acceptam fidem c H R 1 S T 1, polì: baptifmum nulluni amplius peccatum,quod committatur, uaii:uii, aut paccm apud Dcuni in# iicnire. Ecce enim diièrtc hoc loco, palàm homines cognito, adldto iam fidei myfterioincomelTàtionibuSj&iincontcntionibus implicitos cxcitatrurfus Apo# llolus, dC prouocat ad induendum c H R i s T v M ; quod profciftó non faceret, fi elFct fpes nenia: dC mifericordia: poft criminum nouarioncm peccatoribus pcnitus intcrcmpta. Non is eft c H R i s T V S feruator noftcr, qui tam feuere, &C afpcre nobifcum agat. Non talis in co erga nos amor, tam infii nia, fragilis ad opitulam dum nobis ineft uoluntas, Venit illc in mundum, ut faluti omnibus elTct, ncque fe;# mei hoc eftccit, ut fraternam fuam erga nos oftcndcrct charitatcm. Non lacit autcni
B b z quotidic
c|iiotid{c,imó dicbus omnibus,ncqj dicbus folum/cd hoi is,atq; pun(flis,qiios poc nirct criminum ruorum,hos dcintcgro amplcditur, S^ cófoi tcs fcciim paterni rcj^ni nominat.Cuius cantam humanitatcm,tam cxcclicns, 8C lingularc noftrx falutis iUij: dium iniqui fanc lìmus,lì no agnofcamus,!! non omnis illi gratia',omnis bcncuolcns tiAr,omnis ofticij ac (hidij fatcamur nos dcbirorcs,ncc tanta fatcamur,{čd quoad poH: fumus, id quod dcbemus alacritcr pcrfoluamus. Non enim principi,Sv^ proximo iu^ bcmur rcdderc,quod dcbitü lìt,8d no rcddcmus Dcoc' Verum Nouatiani, qui Iiuius. fcntentia; dicuntur fuillc authorcs,quiq; potifsimä in Dco uirtutem benignitatis, &C milericordia: illi adimcrc ftuducrunt,pOTiitcntiamcprupcruacancam innobis,& Iinc fruciu ucnix inanem conftitucrc, pie, dC fapienter ab imperatore Conftantino illulì funt, cum is iulsillct illos qui talia prardicarent, fcalam capere ipfos, fi pollcnt, in ccclum folos afcendcre.Nos uero cu Paulo,&i cum ueritate fentiamus,quo magis ad cxituni Ulta: accedimus,2<! quo lumini melioris uitc efFicimur ^piores,hoc nobis (ht diolius circ,emxiuscp curandum,ut depofito nocflurno habitu carnalium morum, fludiorum,dici, atq; luci compolitos nos dedamus, tanquä in confpedum liominum prodtturi. Qiiòd fi per urbcm interdiu ambulantes ueftimcnta ea gerimus, quibus membra noftra ab oculis intuentium obtegantur,pudoriscp in ea re,& honeliatis ra^ tionem fummä habemus,illa etiä ueftimcnta,que oculis Dei nos occultent quatenus pudendiim aliquid in nobis ht,capiamus,qui quoniä intus, & in ipfo corde nos cer^ nit,nulla alia uelie obtcgere, S^ uelare nos ualemus, qua: arceat illius confpedum à turpitudinibus nofiris, prxterquam pudore, òC contincntia, ipfacp ueritate, qui eft C H R 1 s T V S.Huncigitur ipfumdeporitis,£v^reicdis illis carnis ueftibuSjquaMìo corporis rupa-hcicmduntaxat,red hominé totum tegunt,atq; obnubut, comcliatio^ nibus uidelicet, DCtulantijs,S<! rixis,inducrc penitus dcbemus tancj; ueftimentum ciufinodi,quod nulß. n corporis,anima'c|; partč,expcrtem honoris, uenuflatis eflc finat. Qiio mortuo pro nobis, quoniä dC nos quoq? cum ilio cómortui carni peccati cflè debemus,idc|; in baptiflno,&L fidei facramento fumus profefsi, carnis cura ullani ne gcramus,quatenus ad cócupifcentiam illa propenfa cft,hoc eft,nihil illi indulgca mus pra'ter id,quod dcbetur,nec ain'ditati illius intemperantixc}; feruiamus, fed tum ea fuppcditcmus,qucc ad obcundum munus cÓmunis uitcc funt necefl&ria.
Imbcdllum autem fide fufcipite, non in difceptationcs diiputationum. Hic qiiidcm fìdit uefci omnibus. Imbecillus uerò olcribus uefcitur.Qiii ue^ fotur, nonucfccntcm neafpernetur ; &qui non ueicitur, ucfccnrcm neiu^ dicct : Deus enim eum fufcepit. Tu qui es, qui iudicas ah'cnum famulumC Proprio domino ftac, uel cadit : ftatuetur autem. Potcns cnim eft Deus fta tuere ipfum. Hic quidcm iudicac diem ad dicm : hfc autem ludicat omncm di'em. Vnufquifc^ in proprio fcnfu (ibi fatisfadat, Confidcrans dicm,Do^ mino confiderat : 8C non confidcrans dicm, domino non confiderai, Qliì uefciturjdomino uefcitur : gran'as enim agic Dco : Et qui non ucfcitur, do^ mino non ucicitur, oratias agit Dco,
O	Ö
scio horum Pauli ucrborumcommunemhancdodoruminterpretationéclTc, quòd cum fides geristi iugum illud legis Mofaicie laxalle uiderctur, &L onus fubleuallè, quod ut Apoftolus Petrus in adis, inquit, etiani antiqui patres ferreno potuerant, ellèntc); illxobferuationes &C differenti^ dierumciborumq; fublatct, ut C H R I s T V M iamfcdantibusnihilimmundir,necl;afpernabileuidcrcturenècos: rum,qu^ creaflèt Deus,c5tingebat,ut ha;c pcrfuario,qua: eft nil habere dirtindi,ncq; difcrcii,ncq5 in tempore,nec}5 in cibo à multis fufcipei ctur,Si rc,atq; facto ulurparcj; tur,quam aliqui c contrario tanquam ex Iudaifmo,2^ ab illis multis obreruationibus adhuc recentes exhorreftcbant,duplici quidem de caufa ha'lìtantcs.Primn quia lon^ ga illa opinione imbuti per huiufmodi abftincntias SC obferuationes iuftitiä,Sv! Dei quaiidam amiciiiam acqi!Ìri,nondum ab illa noce legis,illoép imperio animum fiuun
iiacuuni
iiaciuim libcrumc}? habcbant.Dcinde quód diuturno iam ufu quiddam naturoc fimi^ !c contraxcrant,ut à ccrtorum cfciilcntorum cöfuctudme, atq; cfu non poficnt non abliorrcrc. Ac prior quidc illc legis timor ad imbccillitaté fidci pcrtincbat, hoc aure poftcrius quorundäciboriim taltidium ad carnis intìnTiitaté,qux tarnen potcrat alis quo modo cxcufari.Nam mctus illc legis in noua C H R i s T l uita, rcprchcnlionc iicra no carcbat.Ficbat autcm iit in hac uoluntatum,& cófuctudinum difparitatc ali qua: intcr cos dillcnfioncs cxiftcrent. Cum qui cfculcnta.omnia ad ucfccndü admit icrcnt,tanquä nihil in Iiis rebus eilet, quod ad diuina: gratix coniunčtionč alteruträ in parte momcntü aliquod aflcrrct,ncc^ in obferuationibus dC difcriminibus dicriim, aut ciborum Talus noUra/cdfolum in uerahdc erga Deum per I E s v M Chriftum cfièt polita,illos contcmnerent,qui in ea adhuc cura cflcnt occupati,ut cibos, dies^ alios lu(ciperét,alios arpernarcntur,idcp imbecillitati,&:; inconftantia: illoi^ fidci aferi bei cnt.llli ucro c cótrario hos, qui omnia pafsim admittebant, nullamc},' diftingucdo rattoné ducebant,neL|; ciboriim,nec tcmporft, intempcrantcs,& irreligiofos clic arbi trarcntur. Qiiae illoi^ difsidia pra:mctucns Apoftolus,nc ad dedecus illa Chriftiana; fidei,&i ad dctrimcntfi pacis,charitatiscj5c0ntcndcrcnt,huicmal0 mcderi nititur,atc^ Iioc oftcndcrc no in his diliinčtionibus, necp in obfcriiantijs ciboi^, òC dicrum, fed in charitate,£<l pacc,Dci rcgnum cóliftcre, Atq; ipTc quidé illorum partes magis ampie diturjqui in mcditattonibus fpiritualibus uim Hdei cxcrcétcs haec cxteriora ne ani^ maducrtebant quidé,cadcmcp,S*.' paria omnia clic ducebät. Hi enim cu èi. libcriorcs, fortiorcs cratjproFccTOjtum in uirtutc fidei multo fundatiorcs.Scd tamen cóucnic bat cum cllcnt iplì ftatuti,atq; potentes, ut imbecilloi^ SC lapfantium potius milèrc* rcntur,quàm per reprehenliones, 5C iurgia illis molefti clìènt. Qiiin ctià cu uiderent cos illa in ic Tufpicione oflcndi,q> cómunem ciborum omnium ulum magis ad intern pcrantiä uita% q; ad tìdci robur illi putarčt pcrtincrc,cauram ilW's offènlionis adirne rait:igitur hos hrmiorcs hortatur Paulus^docctcp xquius clic,ut inch'ncnt fc, Si ac^: cÓinodent ad aliaiam inhrmitatem,dccj; illa ciculcntoruin libcrtatc ah'c^uid remittät, quàminfiftendoinca dentfocijs caufam male den:fèntiaidi,grauiterq; fufpicandi. QLiandoquidem,inquit,rcgnumDci nópotus cftjnecp cibus,led pax, 5l intcr tratres Charitas. Heec efi: monitio Pauli adrobuftos,ad imbccilles altera. Ne de his ipri,qui omnia ut munda fufcipiunt ,nullumcj; faciunt difcrimen aut dicrum, aut ciborum, tanquam de incontincntibus, intemperatis audeant iudicarc,cum £č hi à Domino rcccpti rmt,atq5 infamilia Dei iam numerentur. Domini porrò lìt de feruis luis iu^ dicatio,non autem noftra. Qiiod lì S^^qui cuncìis iicrcitur,ucfcatur Domino, agatq; illi gratias, Silqui plcrifc^ abItinct, Domino item abftincat, hoc cft, li uterc]; utrunq; in honorem Domini agat, ÒL in illius gratiam, laudcmq; moucatur, non in abltincnc do cft,ncq5 in ucfccndo,fcd in infcruicndo Dco ucra religio, H.tc mens uerborü clic Pauli cxiltimatur, ÒC ad lume hncm tota ha:c fufcepta monitio, ac coliortatio, pcr^ fpicuc quidem ut olkndat omnia munda mundis,latentius autem, ut ctiam illud in^ fcrat, legis rcgulas, &C intcrdiclioncs de cfculcntis obfcruationibusq; temporum nul hus ad (alutcm momenti exiliere, quando Talus quidem in fpiritu, S*^ fide in Dcum per I E s V M Chrilìum, tantumrcpoiìta eft. Scdcgo in hac potiuslèntentiaTum, quòd non de abrtinčtijs,& obferuationibus legis tìt lèrmo,Ted de his,quas libi quiTqj ob cupiditatis,£v[ carnis motus comprimcndos ad arbitrium Tuum llatuit, atqj pra:^ Tcribit,cuiunnodimulta£nuncTunt abEcclelìadc ieiunijSjdiTcriminibusqjtcmporir, ac ciborum legibus latisobTcruantia' indicìo:. Vt autem lic intclligam illa imprimis firma, ualida ratio me mouet, quòd lì de differcntijs cTculcntorum his, qu^t à uc^ teri lege llatutic Tunt,oratio habcretur,nequaqua hortaretur Paulus, ac ne perniiti teret quidem cos, qui in fide iam robultiorcs dclccìum cduliorum omiiillènt, ad co; rum, qui in fide adhuc titubarcnt, acludaicis ritibus tei\ercntur luperùuioncm in^-clinarc.Non cnim idcllctalios infide i-onHrmarc,libiq;cos adiungcrc,icd ipTos potius fidei pra-uaricari. Quo igitur paclo intelligcndum eli ^ prinnim i.t hdcm hic pro fidui ia accipiamus . Etcnim huiusucrbiin haclèntentia uis à Paulo non tnro eli uTurpata, ncque ea tamen à communi ijuclligcntia aliena, abhorrcnsc]: eli.
ììb 5 Deinde
Deindc ui cicdcrc, quod Grxcc	transferamus confidcrc. Qiii ergo libi pa^s
riimconhdcbantjiKC tacile Ichcaarc cupiditatcs liias, aut carni poflc relidcrc ar^; bitrabimtiir, opcmlibi, S^remcdium à ciborum laiitioriim abitincntia quarrcbant; qui iiciò C contrario in ride, Sč amore Dei crant flagrantiores, facile ilio ardore ani^ mi erga Deiim intìammati, cupiditatQ llimiilos omneis obruebant,intentici,abla;; ti rerum diuinarum curis nec cibos, nec tempora ulla difcancbant, parem in omni;« bus honorem, öigratiam Deo attribuentes, quod fanc erat potentioris, uche^: mcntioris hdci inclicium. Verum accidebat, ut in diuerfis conlilijs, SC acìionibus al^ teride alteris minus commode fulpicaraitur. Qinenim fpiritu t'eruentes carnem non agnotcebant,intìrmiores illos lucìanteis aduerfus carnem,ieiunijs,atque inedijs iinpctum iliius frangere mcditantes quodammodo irridebant, SC ueluti deli^ des, atqj eneruatos habebant dcfpicatui, hoccp agebant non ut parum hdclcs,aut fpi rituales, led ut parum prouidi,tanquäqui doclrinx prudentioris indigerent. Àt illi e contrario, quimolellias carnis ne elu quidem olerum duntaxat, SC pomorum potè rant propuirai'e,primum hos mirabantur ad omnia pafsim manus,osqj admoucntes, deinde grauius etiam aliquid de eis fulpicabantur,nec tieri polle exillimabant, ut cu iiirtute, contincntia, SC religione ufus omnium ciborum, SC liccntia iungeretur. Ita horum uterq; ordo alteri ordini peccandi aduerfus fratrem, SC charitatis uincu^ ium uiolandi prcebebat occalionem, à quo nunc uitio eos Paulus,atq; errore dimo^ nere nititur, redigere^ in unum ftudet omncs, SC in confenfu mutuo, ac fraterna fo^ cietare continere. Sed quid elt Langee, quod inceptas: Video enim ex gelhi, atquc iiultu habere te aliquid, quod noftris Termonibus putes opponcndum. H A B E o cnimuero,inquit ille. Et profeclò quando de ieiunijs SC obleruationibus inducla e(ì mentioaut hodierno die, magna, ac diuturna animi mei dubitatione exoluai-, auc non unquam alias. ÖV'nim quod illa: obferuantia: temporum, SC ciborum,qux praiü faiptx, SC tradita: in lege Moylis funt, minimum fìue adeo nihil ad comparandam falutem ualeant, piane perfuaius fum, idcp iandiu SC Paulo totiens afìirmanti, SC dei Chriftianx credidi : (ed quód ecedem mox in fide c h R i s t i, in noftris mo ribus, ac ritibus magna ex parte relatac funt, quam obfecro te caufam, aut quam ha bere reclam rationem irta res potell, Neque ego nunc conlìlium reprehendo Eccle^ 1Ì3C, quam dC fcmper fyncera mente uenenor, SC omnia eam (anele ac fapienter infti-tuillc iudico. Scd non intelligo hoc piane cuiufmodi ht,cupioq; id mihi explanari per tCjSddillèri.Equidcmhcereticos hofce, qui ita fuperbe, pctulanter fpretis iplìus Ecclelìar decrctis,lcgibuscp ruptis cibos,&i tempora ad fuum arbitrium, li^ bidinemq; rcuocauere,non folum accufandos, uer um etiam dcteftaiados,5<: cum hor^ rore quodam eorum contagionis à cunc'tis,qui in fide c H R i S T i conhftunt,refu-giendos elle cenfeo, Verimtamen inter nos, quod cum modcftia,5i pietate licitu fit, 6C quxvi de his rebus, SC difputari non eft incongi uum. Qiixro itat|5 de te, cum le^ gis ueteris decreta quatenus ad differentias ciborimi, SC ad dierimi quorimdam delc dus,8(l difcrimina pertinent,mundarum^;, SC inquinatarü in fe rerum diftincfliones, necnon purgarionum,&i afperfionum cótinent prxcepta,noua c H R I S T i fide ab^ rogata,antiquatac|; fìnt,nosc^ ab his oneribus,2^ uinculis lòluti, Chriftiana libcrtate perfrui debeamus,cur fancflorum patrum decretis,£<[ Romanorfi pontihcum inftitu^ tis ad eadem pene,aut grauiora etiam perferenda rurfus fimus redadi atq? adltridiv cum fi uis uera: religionis capicnda fit, in una fide erga Deum, SC in fpirituali nolìro Dei cultu,noftra: falutis ratio pofita eflè intelligatur.Qiiid libi ergo uolucrunt fums mi Pontifices,antiftitescpRomanic' quiquafi hacrepotifsimum fui pontificatus me^ moriam ad fermones hominum c5mendarccuperent, addiderunt pene unulquifque aliquid,dc antiquioribus illis loquor: quo noftraferuitus in obferuandis eoriì fèitis, atquc pra:ceptis indies fieret grauior, SC maioribus propèquàm apud hidxos ones ribus premcrctur. Ac ut nonnulla, ex uetuftis hidarorum ritibus, SC obferuationi^ bus,ciborQ,atq; tempoi^ nec non purorum impurorumc|5 contacftuü (nam de ccrimo ni]'s fupra abunde dicium eft) in medifi adducam,cac}; cum noftris cófcram moribus, fclhmiilli dieni obferuabant feptimum redeuntcm in orbem tempore fuo fcmper,
diet^
diecpeo ab omnibus omntno gercdis,tra(fìandis, comum'candisc^ rebus abftmcbant, carationc quidcm, quòd Deus l'tem ilio ipfo die, cum in antecedenn'bus fcx dicbus mundum,&^ omncs mundi partes fabricatus cflèt,quiete libi primo,ab omni opcjs re ceflàtionem conftituiflèt. Nos hoc fabbatum ipfum exauthorantes, dC inter pro^ phanosdics numcrantes,diem(olis,quédominicum appellamus, hebdomadis pri^ mum,8činitiumdierumconfequcntium profeptimo ilio in honorem adduximus, ociocp,ac ceflationi totum cófecrauimus.Efto/it huiufèe quidem rei aliqua bona ra^ ti'o, non enim minor uidctur deberi honor luci huic,qua in nouam uttam exurgen^ te à mortuis c H R i S T o produčli fimius, ^ illi,qua à uctere uita, &C occupata ccù (àuimus. Verum illud mihi mirari (àcpe in mentem ucnit, quòd cum extra diem fe^ ptimum,&^ nouarum lunarum exordia,quibus una diem feftum fingulis menlibus ìudara tribuebat,caeteri pene omnes fefti folennes^ ludaeorü dies ,ncq5 numero mul ti,8^ cundi pene in unum collati meiifem e{Iènt,quem illi feptimu, nos feptembrcm appellamus. E tenim excepto Phafè die fefto,qui menfe illis primo hoc eli apud nos, quoad ratio menfium congruere poteft, Mai tio celebrabatur, OC Pentecoftes, qua: poft Phafen die quinquagefimo colebatur, quinq?celebritatcs reliqux,ncque cnim plures apud ludxos exiftebant, in menfe Septembri erant collatx. Nos ncque mcn^« fem certum,nec modcratum dierum numerfi diebus noftris feftis uidemur tribuilìè: Sed cum multos folennes, & ftatos dies in honorem,£<! memoriam rerum cani, quas dominus nofter l e s v s aut gefsit pro nobis,aut pa pedìis ert,in uaria anni tempo? ra difperfos agamus. Damus quidem hunc honorem Deo 5C Dei hlio à nobis dcbif tum,neque tam pura,8(I religiofa mente à nobis quicquam, q; hofce dies colcndos, dC uenerandos ducimus. Addamus his &C illos,quos (ančtilsimce, £v inimaculatiisima: uirginiseius,quac Dei filium feruata fcmper corporis, animi ijitegritate exiuo utero hominibus efFudit, honor à nobis,tanti benefici] menn^fia requirit, PrinciV pibus item Apoftolorum Petro, dC Paulo dicm fuum concedamus, quo xp/orum lingularis ac diuina uirtus, dC Apoftolici collegi^ totius memoria in honorc a iiobis habita eflè uideatur. Tantum quidcm pra;tercatcfiorum,ociolbrumc}j dierum nume rum,quantus ab Ecclelia in noltros mores,indudus cft,8<:colitur,non'ne limt,qui arbitrentur magis ad dilTolutionem animorum, èC corporum, quam ad ullam egre? giam pietatis utilitatcm uim habereCquanquam fände equidem omnia ab Ecclelia confl;ituta,8^ optimo animo indučia fuiire non dubito. Veruntamen cuentus rerum €ffecit,ut nonnulli,qui detrimentum, 5>C iaclurä ex nimio odo fcnticbant, conhlium autem Ecclcfiae non ita plane perfpiciebant, aliü fibi ordincm ipli, dC alium modum feftorum colendorum diaum citra dC Ecclelia: confenfum adfcilccrcnt, fuic}; huiufcc conlilij,atq5 fačti approbationem non ex aliorum authoritate, fed ex liia temeritate ipfi fibi conftituercnt,qui ut licčter,audaderc}5 fecerint,ficuti quidcm feccrunt, cum ad caput & ad authoritatcm Ecclelia: defcrreifta omnia multo xquius fit, S^ opcm fibi ac confilium cx illa petere : tamen ipfo exitu rä um apparuit tantam multitudi^ nem facrorum, ceflàntiumcp dierum populo Ciiriftiano non minus fa re incomodi, quam utilitatis. Et fanc uidentur, qui de his rebus difputant, idc}; agunt modelte, SC temperate, intelligendi tantum caufa,non ut ha:rcticifuperbe, inlolcntcr, aliquas afferrerationes pra'feferentes ius,&tequitatem. Aut enim,inquiunt opulcnti,5k.'di;= uites homines funt, dC his talibus dierum fcriatorum numerus augcndus ctiam ma# gis,quàm minuendus eft, quippe qui omni tempore anni, atque in his potifsimum deledis, confccratisc{; diebus gratiarum Deo agendarum,5d cxcolendi fpii itus prx^ cipue funt debitores, id^ nullo domi detrimčto tutò agere polìunt, A ut cx co funt genere, quod manibus libi uidum, Si labore corporis quxrit, quibus cum darnnofa oinnis cellàtio, operarci? uacatio lit, conucniret certe multorum paupcrum,atq.' cgcn tiumcomodoSC necefsitatibus profpici.Qiiod li omnes,qui à diurnis operis, 5v!opi^ ficijs intcrdidionedierumfeftorum prohibentur, homiiies ellcnt fpiritualcs menti, de contcmplationi rerum diuinarum dcditi,conduccrct forlitan magis,utiliuscf? clìèt uacarc, quam opcrari.Qiiando maior fèmper utilitas minori prarponcnda eft. Niiiil autem omnium rerum elt utilius, cf} in Deo, Si in Dei bendùcior um memoria pcrpc;
tuodeù
TUO dcfixum clTc. Scd cum taks uulgo homincs fìnt ccelcfliumrudcs rerum, tcrrxcp addicli,£t fcnlibiis magis, ^ rationc uiucntcs, iion'nc pater, manitelhimcp eli, liane illos cellationcm, quam lacri mdicunt dies, non ad meditationem rerum diui'narum, fed ad dcledationem humanarii conuertere C cum matutinis exccptis horis dies illis fere in cantibus lulibus, dC in eomcllàtionibus, uinoc^ agamurj Sed ut abeamus d feftis dicbus,atq; facris, in quibus non tam onus nobis impofitum, quàm nimia lis centia elle tradita uidetur, ad illa ueniamus, qujc nere, & proprie funt onera, quoru longe maximum, òC ut plciisc^ uidetur durum, ac perdifFicile ieiunium cft,quod in iieteri lege uno tantum lingulis annis die Ilì aèlitico populo indi(flir, qui dies feflum tabernaculorum antecedit, nos in omne tempus anni ita diffudimus,&; (parfimus,ut totum pene annum in ièruitute uiuerc, nunquàm uacuo animo eilè pofle uidea^ anur. Ac luda:i quidem prcter illum diem ieiimi) ftatiun, atqj iòlcnnem,qui illis uni^ cus in toco annuo orbe ab Deo feruandus propofitus eft,quatuor fibi pra'terca ieiu^ niorum adfciuerunt dies, quos quali atrosipli obièruant in ludum uidelicet, Öi in prifcai um memoriam calamitatum inftitutos. Nos uero SC ti iduana quater in anno iciunia, dC omnium feftorum dierum pridianos dies, dC quadragenarium prarcipuc dierum numerum coadum,5<^ cumulatum in uml ieiunarc fuinus iulsi, quibus qui? dem quadraginta diebusjquafi exiguus ifte dierum numerus eilet,fex polka alij eti3 adiedi funt, ut dierum l'ex &C quadraginta perpes, SC continuatum ieiunium nobis exirterct. Atque cum ha:c, qux ad ieiunium pertinent grauiora nobis multo, quam populo quondam ludaico fimt impohta: tum uero Iuda:is licitum efl: Icruato adulqj Tolis occafum iciunio,eos demum cibos adliibcrc, quos illis libuerit. Nobis uero in ieiunando ctiam illa lex eft polita, ut ab cfu omnium carnium penitus abltineamus, femclq; tantum cibum fumamus, idq? circiter meridiem:qui autcm fecerit lecus,cun discj; legibus ieiunur um,dierumcj,' feftorum,fexte quoc]^',&L feptima: in hebdomadi^: bus dici, qiiarum utraqj li minus ieuero ilio, ftiicìoc}; iciumo, carnium tamen abftis naitia, dC interdidione ab Ecclelia fpfa notata eft : qui inquam,omnibus his legibus ad unguem non paruerit, non pcena adieda eft aliqua modcrata,atqj mitis,ut prouis dentiapaftorum nobifèumagi uideatur,aut lenitate, indulgaitiacß parentum:fed per inde ac noftrarum iadura animarum apud reclores noftros par ui momenti fit, ca pitalis peccati poma, ÒC ademptione regni coeleftis qui c5trauenerit,punitur. In quo quanto lex luda^orum fuit tolerabiHor,quae pra:uaricatoribus legis non animje mor tem, fed corporis pra:ftituit: Qiiendam in Grarcia fapientem ferunt cum Icges con# deret ciuibus fuis,ctiam medioaium, SC leuium peccatorum mortem pccnam confti tuillè. Ex quo cSquxreretur, quid ita aequaret parua errata magnis,ut omnia iuxta mortis fupplicio p edenda elle cenferettdicitur relpondiflc,quia tcnuia ctiam peccai ta morte digna cHè exillimaret, raaioribus delictis grauius liipplicium non inueni^ ret, Qiia: dura imprimis, SC afpera uifà cft (èntaitiajtaq; incrcbruit hominum illoi^ prouerbio,leges illas non atramento, fed iànguine fuiirefcriptas. Qiianto noftri le;; gum latores acerbiusf qui cum id,quod per iè, SC fuapte fponte non eft improbum, ipli uetando, ut uitaretur cffccillènt, cam infuper pocnam non obtemperantibus ad;: diderunt, qua nulla efle pofsit durior, neqj afperior, fiquidem aeterna morte damna^ ri deterius multo eft, quam liane mortalem uicam amitterc. HcEc,ut dico,difputant ifti l"aepcnuniero,qui hoc ab fefe iugum nimium afperaefèruitutis, ut ipli pra'dicant, cuperent excutcre : non hi folum,qui iam excufn:runt,quorum quidem fì:clus,8d ar^' rogantiam nulla imquä fatis digna pcena ulcifci polle uideatur. Non enim rationc, fed libidine, nec ut fpiritum ab onereferuitutis fubleuarct, fèd ut cupiditatibus ob^^ fequerentur, ad id faciendum funt addudi. Verum nos, qui Ecclcfia: decretis faa'lc obedimus,fempercp illi parcndum,nonlèmper flagitandam eorum,quar ab ca decer? nuntur,rationcni exiftimamus : poftìimus tamen caufas harum reriiin rationcs,6i^ petere inter nos, SC dare : non ut nouum ipli confilium aliquod capiamus, lèd ucl ut repei ta ratione harrericis refpondcamus,qui SC imperantem Eccleliam,8^ nos parelio tes ludibr io, SC irrifui habere non definunt : uel fiquid fortaftt ratio nobis monftra^ uerit eile corrigcndum,ad fmnmi Pontificis iudicium, SC ad Ecclcfia: authoritatem
omnia
omnia rcfcramus.Quod itcin fi tibi uidcbitur, de hac rcligionum QC ordinum, ut ap? pellant,multitudinc,at($ turba,qua: habitu amičlu^ ueftium uario,nouis, dC intcr Ce diflimilibus inftitutis in unitate Hdei,8^ fìmplicitatc Chrifti locG habere n5 dcbuifle uidebatur,eftcß item ab bis improbis illu(à,at(^ reiedajfacieiidum erit, ut aliquid di^ caSjUt pofthac inftrucìiorcs ad refpódendum cotradicentibus magis parati eflè poflì mus, TVM IVLI vs; Sane mihi uiderisLangeejinquitjtcmpeftiueadmodum harü mentionem rerum intubile,cum de his modo à Paulo ipfb agatur,qui praffei tim ui^ deatur in ea e(Iè fententia, ut robuftiorem fìdem,8^ uirtutem exiftimet eoi5:,qui nuls: Io ciborum,necß temporum deledu habito,necß animi fui curafub hafce res fubietìa magis in ipib cogitando,ampledendo Deo omnibus mentis fenfibus fempcr funt intcnti,quibus quicquid ad uelcendum ofFaatm-jhne difcrimine accipiturjeuangeh'^ cumcp in eo conferuatur pra£ceptum,quo dominus difcipulos miiTos ad pra:dicandu admonuitjut comeflcnt,qua:cunqj fibi elìent appofita.Et nimirum hoc magis uidere tur conuenire euangeh'ca:,apoftolicaJC5dodrinaE,nulla ut omnino uarietatis in fàpo? ribus,nec^ deledus in cibisjaut difcriminis in teporibus ab hominibus deditis Deo cura ducereturjqui in contemplatione diuinarum rerum poriti,cum cibos non ad uo luptatcm,fed tantum ad neceffitatem uitaj foliti fint acciperc,illa diftinguendi,Sč ua=: riandi foh'citudine interpellar! non debuillèntjnifi horum talium fumma elTct pauci^ tas:alioi^ uero,qui uoluptati,atq5 uentri plus xquo indulgcant, maxima multitudo. Qiia etiam ratione cum Romanos pontihces,tum conuemus eos fidclium,quos cÓci lia uocamus,adduc1os fuiflè puto,ut talium éc ciborum,ö^ dierum difFercntias,obfcr uationes^ inftituerent.Qiiorum quidem confilium,ut tu recTtiffìme ais, debemus po tius nos uenerari,^ reprehendere.Quòd fi aliqua tamen harum rerum ratio reddčda eft,hac lege inter nos qugramus,ac di(ceptemus,ut quicquid nob»s recftius uifum fue nt,id fi forte à maiorum inftitutis difcrepauerit,no(trumfaTiptf- conlilium illoiji fa^ pientia iudicemus inferius.Equidcm memini cum eflèm apud collegas tiios Triulti, eos ipfos,qui pauloante à fratre meo nominati funt,AegidiumViterbienfcmjS^ Tho mam Caietanü homines cruditilìimos,ibidcm^ una adeiièt Laurentius Campegius collega item ueftcr,uir ea fapicntia, 8C. grauitate uitae,necnon in gerendis rebus confi Iio,magnitudinecß animi,qua uos fcitis,8d cui in pontificio iure,ac ciuili primas pros pè partes noftraj aetatis homines foliti funt cocedcrc,incidifle de his rebus acran di^ ?putationem,cum liane Thomas fentétiam defcnderet,probarec^ adniteretur omiflio nem ieiumj,quae in contumeliam modo prxcepti non Hcret,ad capitale pcccatum ne mini ualer e,quando foluin illud aimen üatuendum eflèt,quod aut de honore fummi Dei detraherct,aut de commodo proxiini:id eft,quod Chriftianam chai itatč, qux 0Č ad Deum,ö(: ad proximum intenta efì,uiolaret,aut franger et, quorum neutr um cum in pra:termittendo ieiunio acciderct,non elTè id peccatum exitiabile habčdum,quod charitati ipfi ncqua^ ofFiceret.Huic opinioni Campegius adftipulabatur, hoc ab Ics gimi interpretibus defaifitatum efte maTiorans,cum ieiunium ad eain rem indidum clTèt,ut per abftiiientiam quorundä efculentoi^ fradis cupiditatibus facilis unicuiqj fìeret uirtutis,continentia:c}5 cxcrcitatio,fiquis cam ipfam continentiam iam obtine^ i-ct,cuius adèquendx caufafuiiTènt ieiunia inftituta,cupiditatcsc^ fuas Iiaberct in po teftate'.non tantopere eum ad obferuationem ieiunioi^,nec tanto cu anima: pcriculo adftridum eflè.Repugnabat acriter ex aduerfo Aegidiusj&d Campegio quide rcfpo debat,fi ieiuni] indidio,fuafìo tantum c(Ict,5čnon pra:ceptum legis leuerum ac dili^ gens,uim habituram uticp eflè eius rationem,quoniam quicquid altaius rei adipifce dac gratia fuadeatur,aut confulatur,fi ea ipfa res alia quadam uia ÒC ratione obtcnta fit,redc id,quod fuafum fìt,prxtermitti pofle uideatur:ubi uero prarceptum in impe rando,&^ non fuafio fit,fine peccato graui prxteriri id no polle. Ad Thomam uero di cebat eodcm modo polle concludi de binis hebdomadum diebus quibus efus carmu interdidus elTèt,ac de ca:tcris fcftts folennibuscp diebus,qui cum ellent ad Dei cultii inftituti,atq; dicati,dum coleretur Dcus,qui quidem pura imprimis mente,8<: religio ne colitur,licitu fore fine peccato ad fuu cuiq; diurnii munus,fuacj} opitìcia redirc. Ac multa tum quide in omnein pai té dida dC difputata fimt,quQC hominibus dodiftimis
C c crant
JOX L 1 B» 111» C O M M E N T. I A C, S A D O L E T I
erat in promptu,ex quibus Thomas plura,8č pra:clara ingenl] rui,8<[ dodrinaj monu mčta iam ia fcriptis cdidit,rch'qui autč duo idč cxiftimätur cflè faduii. In fumma ab illis m eam fcntčtiam cóucnicbatur^xquum forc,ut fumnuis Pontifcxjcuiiis umucijs fa efièt potcftas,hunc fcrupulum ex animis fidclium cripcictjiciunijcp hanc legem, conditionem cdicerctjUt qui fcriialTcnt illud,magni's à Deo indulgcntiai3:,qiias appcl lant prarmijs afFicercntur:qui iicrò non fcrua(]cnt,dum ijdcm abcflcnt à c5tcmptii,9^ contumacia,no proptcrca tarnen capitalis peccati fcelere intelligerentur obftričii.Di fìingucbatur porrò ab illis aliud ieiunium cfle, aliud abftinentiam. Ac abftinentiani quidem in co intclligi,cum ftatis tcmporibus,&: diebus aquodä efculentoi^j genci-c, utpote carnibus abftincreturjn ieiunio autem prajtcr abftinčtiam id etiam adiungi, ut fcmcl in die tantum cibus caperetur.Qiiod quidem pofterius illi arbitrabantur re <fìè,5^ tuto pode corrigi,fì fummi authoritas pótificis intercederet, ea quidé rationc, quoniam 8C qui illam legem ieiunij rctincrent,cum darent hoc legi, ut femel tantum in die ucfcerentur,rua: mox dabant intemperätiae 8C uoluptati,ut fe efrufuiSjatcp ims moderatius in epulando explerent;quos uerö illa lex ieiunij non continerct,quomÌ5 nus in die plus ^ fcmcl comefl!cnt,eos in grauefuai^ animar um periculum incidere: cui detrimento prxberi occarionem,8^ fìerni quodammodo ab ipfa lege uiam, longe alienum à manfuetudine Chriftiana eile optimis illis uiris,& dignitate omni pra:flan tibusuidebatur, tvm trivltivs: Mihiaccidit,inquit,quaprimGtempeftate inhancurbcmadmodum adolefcens ueni,utad falutimdum üliuerium Carapliam Cardinalem Neapolitanü accederem, cuius tu lacobe in domo diiciplina aliquot anntseducatus es.Etcnimcius ego uifendiöialloqucndi mirodcfydcriotcncbar, de quo tot,tantacj5 abfens uirtutis fapientice,& fingularis cuiufdä intcgritatis teftt monia cognoueram.AtcJ; is ut erat humaniflimus,rummamcf; grauitatc cum illa hiu manitate cóiundam obtinebat,acccpit me quidem iucunde,atc^ amanter,cum ita di^ cerctjnaninem fibi dari potuirie,cuius libentius afpedu,c^ meo frueretur,id adeo 5č mca caufäjö^ familtac nourx nobiliilìmae (fìc enim loquebatur) in qua lumen adluic refidere primae fortitudinis affiVmabat.Erat em'm ut fciunt, qui eü norunt, loannilas cobo patruo meo^qui tiSc pr^eftätiflimus rei militaris author & dux habebatur,amo^ re,offictisc^ coiundus.Sed ego fummi illius uiri afpedu, 8C fermonibus tu perfrués, cum eilet cum eo una Nicolaus Fiifcus ciufde ordinis uir egregia dodrina, dC autho ritate,quem nupa* ut fcitis mortuum,cü gcmitu,2<l lachrymis profccuti fumus oms nesifenli hac de re inter eos agitari utrum iftas religiofore hominum focictatcs, quas fratrum religiones uulgo nominamus,tot iam pr^fcrtim,^ tam uarias,habitu,infi{tu tis,appellationibuscß differčtcs,fic permitti,& tolerari expediret Chriftiano nomini, an eas certum ad numerum,eumcpexiguu redigi utiliuseflct. Et manarat forte illis diebus rumor, in populo profpici huic rei à fummo pontifice,8^ de hac redazione in fenatu adum iri.Atcp illi quidem leuiter inter fe diffidebant; cum Oliuerius fortifli^ mus femper antiquitatis defenfor diceret,non fuiflè bonoT^t pontifica eos, qui feie no Iiis quotidie legibus obligare,ac fupponere ad carnis motus magis coercčdos,dcuc^; liberius cótcmplandum fponte fua uellent,no in illot?? optima uoluntate cofirmare, nccenè(^ item fuiflè dari illis poteftaté proprios quofdä co2tus,cóucnticula^ confti^: tuendi,habitué}?,nominibus à caeteris fe diftinguédi,quo ipfì inter ipfbs nofle fe po{rent,8čàreliquis intcrnofcerétur.Cotradicebat Nicolaus exitörei declarare häc uarietaté religionü Chriftiano nomini paru comodam eflè,q) qui core ad maximas diuitias perucniflènt,his fere illi iam ad alenda corpora diuiti'jsjnó ad mifcricordiam, necp ad bonitaté uterctur,8<! quoc profefl^ inopia ac paupertaté religiones uicTtG fibi oftiatim,aut à praetereuntibus medicar ent,genus in Chriftianos mores inducerct mi nime ingcnuu,necj5 liberale:quippe cu quotidiana illa flagitatio SC pudore in homini bus extingucrct,à authoritatireligionis dctraheret,8<: impediret eti5 ftudia de Deo cogitadi,atqj in cius unius cotemplatione acquicfèédi.Qiiod fi cótradis,&:: imminu^ tis diflìmilitudinibus una tätum monachoR?,quos uocamus, religio linqucretur, qui in folitudine,&^ filétiOjà turba,0č flucflibus huius feculi fcmoti in inueftigädo dco prg cipue infiflerétjdum illi tamen id,quod minime faciùt,optimis literis, dC ftudijs dare
operam
operam cogcrcntur:Duac uerò rcliqux darcntur religfones,quibus ucrfari intcr hoi mincs docédo,atqj hortando,annüciare pa:niteti'am,inr]nuarc m populo fcnlumfcri^ pturarum,laborare,inrudarc,(eruire publica: utilitati neccflc eilet, Ic ludicarc multo cómodi'iis cu populo Chrilhano adü fore,^ quomodo nunc agi'tur in tanta tot ordi num dilTimilimorjz difFerétia, dC uarictatc.Duas auté illas idcirco fe uellc die reh'gicks nes aiebat,quae negociofam,S<l laborioläm perferrct uitä,ut landa pia airmulationc inter fc alterni ordines cotenderentjUtcr eoijj inaioi^!,ö(l plurium bonoijj author Chri filano populo exifteret.Hacc tum duoijt amplillimoi^ hominumj8<l in ccclcfia princi pum difputatio cu infueto mihi auditionü talium ad aures prima accidifiet, aculeos quofdam mihi in animo reliquit,qui me poftea crebro admonuerüt,ut de hilce rebus milii mcditandum,&l aliquäto diligétius cofyderandum putarem.ltsqj re fepius cx^ culla,atcp examinata polTum uobis liquidò de meo fenili pronunciare.Haijz tot rcli^ gionum,& tam uariai^ cófilium fi ad rationé coj^referatur, qui aut petiucrut primi infl:itui,aut qui indiilferüt petentibus,8č inftituerunt/andù illud,8<! iuftum, & impri mis graue,ac fapiens extitillè.Nó enim alium ad finem tam multac ifta: fraiernitates indudx runt,nilì ut homines illi,quos leges ilto comuneSjöd iam ufu cótrica; minus in officio cotinerentjardioribus quibufda uinculis in pietatis fludio,8<l cótinentix te nerétur,nouascp propterea leges libi adfcilccrct,in quas uolutaria primo inducftionc animi cum iurallènt,eai?£ mox feruandai^z nccellìtaie coftringerentur« Conlulebatur igitur hac ratione uel maxime hominum uirtutijöd integritati, fi humana inhrmitas perpetuò manere in robore animi,&[ c5ßantcr,quod fufceperatjuauare potuiffèt.Scd cum plcrac^ uideamus noftris temporibus cómutata ellè,atc{j inuerfa, cqiiidé dicerč (èntétiam li liceret,8<I Ci licebit unquä,dicä uideri mihi noUrsj ieligioni,ac Chriftianae Reip.melius confultum fore,fi triplex illa ordinu inftitutfo inducerctur,qux no lam quidé de numero religiofoijz diminueret,^ uarietatéjS^ diffimiiitudincm rcligionum prohiberet.Qiiod lì explanatius,de hac re aliquid dicendü eft,placcrct admodü mihi, de mendicitatem tolli, qug rpcculationi,2<I pudori,0Č opuni aßiucnciä,qu5 integritati cft aduerfaria.Quid ergo clt potifl[ìm5,quod ego de hac re rede ftatui ai bitrer C liluci nimirum,ri habito fenm huiulmodi bonoijžjSd tacultatum,dimidiä totius fumm^ par tem,duabus illis fodalitatibus allignari uiderem,quas in opere,in negocio decèdi homines,ac cohortandi uerfari affidue,ac laborare coueniret: Aiteram uero parte di« midiam ci religioni referuari,quä tranquillam,S>č tacitä,Deoc};, & fibi feorfum intani agentem Gracco uocabulo monafticä appellamus. Atq? huius tamcn likntis, atqj pa catae fratrum,religiororumc}j hominü coitionis eas uellem elle leges primQ, ut lita is bonis in ea,8<! libei'alibus fìudijs ab oiìiibus opera daretur,quoi52 iKidioi^;,atq; erudii tionis exordia duda a grämatica,öi deinde in rhctoricis,dialediasc^ inftiuda ad cxa tremum terminarétur,in philofophia,thcologiac}?. Deinde ut liceret ex quolibct ho^ minum genere parétibus liberos eò mietere in difciplinä, qin' acutiores natura, ad literas perdifcédas apti eflèntjindolemcj} ingenij bona prse i'e ferrct,qui li ab iplis pr^ fìdibus,0^ collegioi^ redoribus,qui recipi deberent idonei iiidicarentur, cu alerčtur fumptibus religionis comunibus:tum aute induftrie, diligcnta-^' inftitucrentur ad omnem exercitacioné,8d ftudiu adipifcčd;^ dodrin:^, atq; uirtutis,qiiàdiuq; mancrčc in couentu illo,quod illis ad cei tü tempus elTet licitö,quoad uidclicet in literis ÒL mo ribus probè-inftiudi efiicntjcodé oes uellitu,eodé uidu,eademép prorlus uitc rcgula uterentur:poft uero tempore exado liberu foret unicuicg leges libi uit:c rccìc dc^ gendac,quas uelletjSi gbus uellet inlocis domicilii! eligere.Etcrh liquid eli humani, quod prajftari à nobis polIit,audader uobis cófìrmo hoc huiufmodi more indudo in c5ruetudinem,quemdmodü ex feminario acceptas arbores, OC pa: Tua deinde fpatin difpofitas hortos uidemus,8i uiridia ornare,atcj; illuftrarc,fichos ex optima dilcipli-: na educationecp profedos,8d in diuerfas millbs uita: fundiones,eas regiócs orbis ter rarum,in quibus {nredillènt,optimis elIèmoribus,& prcftätibus uirtiitibus illulti as turos.Quod ß id quocjj accederet,ut a principibus,& àmaxiinis regibus, fummisq? imprimis pontificilaus prouidCTitta,curac^ adhiberetur,ut ex hoi^ numero potiOìniu eligerčtur,qui preficerétur ecclefijs, QC faccrdotijs,&! qui ad magnas res gci cóns aollu bercntur;nac ego pro cato aufun pollicai fìatii orbis terra:, qui nunc pei tu: barione
Ce 2 Iv^uni
Icgum,atcß moium,omniumcß concuiTu propcmodiim calamitatum collabafccrc iii^ dctur,eftc}j ruina:,& confufioni proximus,ftnnitatcm ac ftabilitatcni,dccuscp SC oi di nem bene agéd^e uitae facile recuperaturu.Scd quontä nos hoc tepore leges no fcnbi mus,tätumcß innufmus,quid nolb^ fcntaitiaf,& opinionis rit,c5cludamus illud Lan gee,quod in tua oratione pofitum fuit cxtrcmiim,hos,qui liafcc rcligfoniim fcdas ac cufant,fi cófilium reprehendant infìitucndaiv/alfa illos ratione duci,atq; abcrrarc.St mores,uitiacß quorüdam infcčlentiirjiam hoc elle hommibus,no rei ipfi dctrahcréjin quo ego cum illis una cofèntio/ateor^ non pauca clic in abulìoncm his temporibus ìnduda,atcg prolapra,quod quidem ad rehgiones attinct,quar prudétium iudicio mi nime poflìnt probariJllud dico,neminem,qui fanus lìt.arquo fa re animo, ac pati in^ iientos eflt homines pcrditos,qui annis permultis in reh'gione cu fuifTcnt, legibuscjj inis,quibus uoluntate Tua primo fé obhgauerant,diutius paruiflènt,rcpéte mox nul la idonea de caufajneq; expedata authoritate maioi^ ipfi inde fe proripuerint, à uctc recg reh'gionis inflituto ipli (è abdicauerint.Qiianép haclenus fortallis fuerit ilh's có^ ccrfiim,red ut apparcret,qua: eos ratio,aut qux amentia potius impuh'nèt,non modo ad prophanam deintegró uitam , fed ad omne genus intemperantiae fua int relaplì, quorum alij nefarijs nuptijs fe obh'gaucrunt,ah} dierum,&^ ciborum obferuantias fu Kulerunt,mandataci omnia ecclefix irrifui habuerexundìi ucrò fuperbas, dC impias aduerfus Deum,ipra^ Dei pra:cepta,qua: in humihtate animi,& erga proximu cha^ ritatepratcipueconfimmt,cxtuleruntmentes. Hic ego: Iureiftistah'bus irafccs ris Triulti,^ hominum damnas temeritatem.Sed quod ad obferuantiam ieiuniorum attinet,hauditaquaquam dies multi funt, cum me appellauit Clemens v i i.Pont. Max.quDcßuitcß ex me,quid mihi uideretur de ieiunijscnum ego ea populiš rede re^ laxari cenferem.Qiicerebat autem hacflenus, non ut percontaretur, liceret'ne paflim iiefèi cibis omnibus,Id enim in controuerfum eft,nec dubium no licere : fed an femcl tantum l'eiunijs ucfci'fd necedàrium efle exiftimarem. Cuicum dixilTèm ieiunium eiufmodi,quod temperatis hominibus detrimento effèt,helluonibus caufam grauioj= ris intemperantiae afferret,quodc^ non minus Ixdei et prxtermiirum,quàm prodcflct feruatum,cum pr^cfertim in tam diflòlutis moribus paruam ad continendum homi^ nes uim id iam haberet,re6e mihi uideri, remitti poflè:aperuit mihi ièntetiam fuam, fcc^ in eo uelk profpiccre comuni Chrifti gregis (aluti affirmauit.Cuius ego laudata probitate,8^ clemétia(en: enim,ut fcitis, omni prorfus humanitatc,8^ bonitate laiidì mus,eamcg populorum fibi creditorum curam gcrit,quam fìlioR optinnis pater) ta^ men dixi expedandum mihi uideri, quodad pctcretur irta remifll'o,tion ut ultro illa, & inopinantibus deferretur.Qiioillerefpofo ufqj adhucretardatus efìjtaq,' quod ad iinicam iflam in die fumptionem cibi pertinet, poteftis iam intclligere fcntentiam meam nequaquam ^ Thom^ Caietani fententia di(crepare,qui etiam fui dicfti rationé hanc rcddidit,no fe arbitrari prifcos illos patres prxtermifllone ieiunioi^ uoluiflè ho mines ad capitale crimen obligare,quiprxrertim paterna quadächaritate cudis pro^ deflè,S<! confulere fìuduiflènt.Sed lioc illorum ieiunandi prarccptum,modo abfit con temptus,in eam potius partem accipi couenirc,ut doceantur homines,quid redi mo ris fitjcoducat^ ad uitce c5tincntiam,non ut cogantur,quaj mihi imprimis bona uifa cft fentctia,niri ego hoc fortadè mea: imbecillitati tribuo, qui cu malo ftomacho fini, folco equidé interdQ femel tantu cibo uti,cu id mea: ualetudinis ratio à me poftulat. In ieiunijs auté ipfis,!! accidat,ut appetam cibu,diuidcre libcntius in duo tempora fo leo,ita ut in utroc|j tepore me geram,^ moderate pr^fertim cfr mihi neceflè fìt ob cor poris periculum a leguminibus omnino,&; à falfamétis,maxima quoc^ ex parte oleri l3us,8č pifcibus abftinerc,quòd h^c efculentoi^ genera perniciofiora mihi fint, Ac fic quidem agendi ueniä funi,öd facultaténominatim à Pontifìce adeptus.Sed quoad au thoritate eccleria;,atcß Pontificis uinculu iftud ieiunädi retinctur, legibus parcndum cenfèo.De cibis auté ipfì'Sjdecf; eoi^ dieru peculiari abftinétia, qui bini fcmper in fin^ gulis hebdomadibus interpoliti funt, necnon de alijs uigiltai^%8d tcmporrr,&^ quadra Tefima: (fi'cenim appellamus) diebus uix quic^ ego putem utilius, ac fandius con«; : i[itutum ab ecclefia fuine.Qiiid enim aiunt ifiiqui cótra pugnantclegem improbatä fi.iifl!cIud3coi^',qua: tata fuperflicionc cibos diftingucrct,ut alios rcijccrct,alios ucro
admit
adm!ttcrct,turc ego improbatam patefada ucritate confiteor ,nullaq? nobis cibos fu^: pciftitionc intcr fe difFcrre.Itacß omnibus pafsim utimur.Cur ergo aliquos aliquant do repudiamusCquia rationum ÒC temporum difcrimcn cft,non ciboriim, At hoc cft, qiiod Paulus reprchendit,Ne quis nos iudicct in cibo,aut potu,inquičs,aut in parte diei fefli,aut nouilunij,aut fabbatorü.Et rurfus abijciens dccrcta legis. Ne tctigeris, ne guftaris,ne contredaris,qua: ipfo pereunt abufu, inquit; alioc}? item loco fub eie? mentis mundi inferuitutem adaclos nos minime eflè uult, Qiiä ego omnia ita cflè concedo, nullamcp confiteor in efcis, &C potionibiis ad inquinandimi e(Iè, dC ad com? maculandum inlitam uim. Sed neque item in temporibus, quatenus ipfa per fe tem? pora fpečlentur . Verum fi agitur in illis memoria aliqua geftarum rerum, fi pro illis,qua£ nobis Ixta, &C falutaria diuinitus tributa funt, in agendis Deo gratijs dies nonnullos ponimus, quod feftorum, dC folennium dierum proprium eft,ö(^ recorda? tione rerum triftium, quas obuenerunt, aliquam fpeciem prx nobis moeroris feri? mus, quam maxime ciborum quorundam indicat abftinentia, quis lume optimum, &! fàndifsimum morem in Chriftiano populo indidum, indican gratae aduerfus Deum uoluntatis,coarguere iure pofsitc" niß lit is, qui redarguerit, al? omni ipfeho? minis fenfu, & humanitate remotifsimus i Nulla unquam gens fuit, neque tam cor? rupta, SC profligata moribus, neque natura tam immanis, ac barbara, quje non ali? quas dierum quorundam religiones haberet, quos dies partim atros cuftodiret,par? tim celebrar et laetos. Sed fit hic humanus mos,nontamen i bona ratione abhorrens, neque ijs non concedendus, qui fua laboris, dC quietis tempora cum honore Dei immortalis difpertiunt. Nos ut longius rem aliquanto repctamus, dicimus totam iftam rationem feftorum,folcnniumc}? dierum idcirco inuentam fuilTe primo, in con? fuetudinemcp addudam,ut mortalis fragilitas, qua: contincnter ferre corporis labo? rem,8č contentioncm animi non poteft,kftos huiulčemodi die#ihaba ct,tan£juam in? terualla,8<^ fpiramenta occupationum,atcp curarum, quod necefsitati primo darum, hominum deinde fapientum prouidentia ad honorem deorimi contulit.In quo Orbis terra: commum's propefuit error, ut in opinioneolimdeorum homines fallerentur, quos commentitios,5C falfos pro ueris accipiebant.Eum porro errorem uerus Deus genti ab fè delečiac ludcorü cum eripuifTet, feftoscß agi ab illis dies iii honore fui prac cepi{Tet,remifsionem illam animorum à tcrrcnis curis humanac inhrmitati attribuir, honorem celebritatem laetiti^ libi,quod in noftros morcs,ritusc}i relatum,quis iu? re queat reprehendere, aut codemnareC at cur ieiunamus pridianis fcftorum diebusc" quia decet, redumcp eft, quem diem tribuae debemus laudibus, dC cómanorationi? bus beneficiorü fummi Dei, quae ab eo in nos beneficia, uel in ipfomet, ucl in fanciis eins collata funt,ad eam nos die imprimis caftos,fobriosc}; acccdere,ut experrccìiore &C uigilantiore animo cogitemus, quanta ipfe de nobis meritus fit quarum illi agen? darum,ferendarum gratiarum fimus debitores. Sexti uero quic]^,&; feptimi in heb domadibus dies idcirco à cibis lautioribus, efucp carniü dirempti funt, quo fpeciem habeant ma'rentiü,atqj lugubrium, quod illorum dierum altero in crucem fublatus feruator nofter eR^altero iacin't fepultus, quanquam SC in utroqj altera prarterea fpe? data ratio efi:, quoniam enim fextum illum diem tanquam Vencris facrum in ludis, &C cpulis,nequitiisc|? omnibus gentes confumebant, Sabbatü autem Iuda:i pra'cipue in honore, in obferuantia gcrebant, fapienter, bC pie maiores noftri eofdcm ipfos dies,quos illi hilares, laetosq? ducercnt,nobis tanquam atros habendos conftituerüt, ne quos à ritibus illis, & fuperftitionibus auocare cuperent, cos uiderentur, Ii cßent in dierum cultu imitati, non tam auocare, quam in fuis priftinis erroribus confirma? re. Verum ÒL in fabbato eadem illa concurrit, quie in diebus fefias celebritates an? tecedentibus ratio, Eft enim hic dies dici dominico pridianus, qui imprimis flatus apud nosjcelebercp eft. Q_uadraginta autem dierum ieiunium Dei omnipotcntis ho? nori ita datum cft,utquafi decumas in eo annui tcmporis Deo pendere inftitua? mus. Verum id potuit diebus fex, SC trigintaconfici: quatuor porro rcliqui adicvfti funtjad imitationcmquadragenari] iciunij,quodDominus 1 E S v S Chriftusinfo? litudinc cominens, dC perpctuum ferualle Icgitur, quod ctiam antca in monte Syna
C c } a Moyfc
ä Moyfc tanquam fìmulaaum rerum futurariim ufurpatum eli. Dcmptis cnim do^ minids diebus dies integros quadragiiita in iciunio ilto numcrannis, additi trini praeterca in fmgiilorum trium mcnlium fpatia dies, ucluti indices quaternorum tcmporum,quac aut accedens fol, aut recedens anno ipiò uolucndo diftinguit,8^ uas riatj quafì fas rečlumcp fit aufpicari à Dei immortalis honore,St nomine tcmporum cundorum initia. Verum ut à reddendis dierum rationibus abeamus, qua: funt o^ mnes à maioribus noftris cum inuentx fapienter, tum imprimis fände confìitutar» Si opponatur nobis in difFaentijs nos infilìere ciborum, òi temporum, atque eo pas doludaicam fuperftitionem referre: negabimus piane utrunque, atque id profitebi^ mur,habere nos,0č ducere in obferuationibus nouris non dierum, nccp ciborum, (ed fbbrietatis noftr2e,ac temperantia:,8<; erga fummü Deum honoris rationcm. Nam di fcrimina illa ludaroru ad abftinentiam minime pcrtincbant;hanc dico fandanijS^ fpi^ ritualem.Qiiid citi aut folidis animantiü unguUs,aut etiam multifidis,auibus quoqj rapacibus,8(! pifèibus fquama non contcdis,cum fpiiitu,cum landitatc,cum abfline tianegocij eft; qux fi ludaris uctita funt,ut in moribus illi erudircntur,humana redo Icnt philofophiam,non diuinam.Sin quoniam funt infalubria,iccirco illis fucrunt inf terdida,quis eft,qui no intelh'gat Moyfcm Acgy ptiorü artibus imbutum extitifle^ Qiiòd Jì id quod uerius eft, fimulaaa qua:dam,ill:£ res fuerGt,&l ucluti argunicta fu turac ueritatis:induda iam ucritatc/imulacris amplius non indiganus.lud^i ergo in cibis,& in temporibus inlicercbät. Nos ad Deum,6L ad IpiritG omnia rcfcrimus,nccj} in hoc genere abftinendijaut obferuandi aliud quid fequiiniir5nili & ut nolìrónì labo rum interualla confècrcmus commcmorationi diuinorü bcnchciorum,&; nos ipli ad recolcnda illa eadem Dei beneficia uigilantiores,ac paratiorcs per abltincntiam rcd^ damur.At enim uis(inquiùt) non debuit afferri,(ed cunctus fuo ipfòru arbitrio opor tuit pcrmittijquandoiides c h r i s t i libertaté omnibus dat,nccljuultqucnquain ueteris legis uinculo, aut eiufinodi neccfsitate ahqua aftridum cfTc. Qiiibus ego rc^ /Ì30nde0,ut fe ita habcat rcs,quemadmodu exponunt ipfì,utrum tarnen hiit arquius, éc Chrißianacmanfuctudini cóucm'entius his de rebus modelte expoftularc, dC con« qucrijcaufam^ ad caput,öi ad principes Ecclefi^ dererrc,an ipfolmct per tcmcritatc, H avrogantiam nouum fìbi capere confilium, fccp à communi more hdcliuui ablčin^ dcrec' Nam quòd dicunt non fe concedere, ut Ècclelia: caput Romanus pontifex fitjOmnes femper conce(Ia:unt,quicunque ante in Chriitiano nomine fucrc,cxceptis paucis quibufdam, qui eo ipfo nomine apud maiorcs noftros condemnaci ("unt, At illi ftolidi,excordes^ fucrunt, omnesq? errore opinionis funt lapfi. Vos ergo foli in omnibus feculis, in omnibus hominibus, ueftra prxdicatione eltis fapicntcs. Qiiid ergoait Salomon i Vidißin' hominem, qui fibi ipic fapiens uideturC fpcs eft de ItuU to, quam de eo longe maior. Certe hanc uobis lapicntiam, quam aflTumitis ipfi, ne# mo facile concedit. Qiiid potius fentiant de uobis cxicrx nationes, ego non dicam, uaria eli enim, di multiplex uituperatio, tametfi fub hxreticorum nomeiijatquc ap^ pellationem omnia crimina fubire, dC fuccedere uideantur, uos'que pcnitus amcru tifsimi eftis,fi hoc no intelligitis.Sed ut ueniain ad libertatem fìdei,qua: à uobis pro^ polka eft,fateor c h r i s t i fidexn ellè libertatis magiftram,nullis^ ciufmodi Ic^ gibus, nec feruitutibus eamnos aftringere, quac ad corporum cukum, curam'uc pertineant : fed tamen ut Apoftolus Petrus inquit, non debct illa libertas mantel^ lum malitixeflè. Qiiicunque enim fpiiitu internus in Deum eli,huic omnia corü porca, &C terrea minimi momenti funt, ncque illc diem operollim à fcfto, ncc cfcas abefcis,potioncs'uc difccrnit,quippe quialijscuris,alijs ftudijs,contemplatio^ nibusc}? ducatur, femper'quc in fobrietate fit, &C in Deo cordc, cogitationec^; inhx^ rcat.Atqj illud quocß adijcio, fi talcs c h r i s t i fideles,qualcs quidem cllèdebuc runt,extitilTènt, non hanc futura fuiflè necelTàriam legum condendarCi folicitudinc, &L curam, per qua in officio homines, òC in fobrietate conti'nerentur,fuilIèt cnim fibi tum unuiquifcy lcx,ncc^ in fe fblum,fed in c^teris quoqj excmplo,&^ dodiina modcs randis habuiflTet authoritatc.Sed fi peré^ fané pauci ifti lunt,qui fpiritS fcquätur,qui Chrifti fidé,qucniadmodu quidé oportcìjteneant, fi maxima longc multitudo ad car
ncnj
nciTijCorpusc^ delabitur,&(: ab his ,quae fidei funt,non folum ufi^fèd ctiam mtclligcn;; ria cft remota,quid tandem decuit fieri c Quacro enim abs te Lutherc,qui prinius has: Tee lcges,8č obfcruantias damnarc aufus es : Cum peccarent homines, cum labcrcnü tur,cum ad libidfnes, dC ad facinora procliucs cflènt, cum epiilis,uino,luxuria£ fé de^ dercnt,cum ucrbis tantum, uoce c h r 1 s t v m confiterentur,caetera gciv cium (ìmiles exiftcrcnt, quid fieri fuit neceflè 1 Sinere eos, fuo arbitratu ferri, fua libidine permitterc qui ergo non male, perperam leges imperatoriae latac funt, qua; delinqucntibus pocnas, bC fummum fa'pe fupplic;um proponunt < quas te au^ thore antiquari oportet, bi imperacorum confilium condemnari. Aftringimt enim homines feruitute leges ifì:x,quos c h r i s t v s liberos elle omncis uoluit.Quam igitur uitx fpem, aut quem ordinem rerum, aut publicarum, aut etiam priuatarum hominibus relinquis < Qiiòd fi in his, quaead focietatem pertinent ciuilcm, co?tus^ hominum, quas ciuitates uocamus in offici]s mutuis, & in concordia continait, no; ceflàrio fuit prouidendum, legesc^ ponendac, qux delida hominum pocnis compri;; merent,ne facinorofis,8^ audacibus Respub.pracda: aut ludibrio cflèt,fìdei^' Chrifti in co, quo minus ita fieret, non eft fpecfiata, necß animaduerfa libertas, tibi ne minus iurta,aut minus idonea uidebatur ratio homines ad abftinentiam,8^ fobrietatem legi bus adigendi,quo nomen omnipotentis Dei, bC ratio uera fidei noftrae, quse in fpiri;; tus libertate,non qua: in carnis hccntia pohta eft, etiam ab inuitis quoquo pačlo cos leretur e" Equidem uideo monumentis elfe traditum, primo ilio indudlu fidei noflrat, cum increbrefceret quotidie c h r 1 s t 1 nomen, hominescj ardore quodamamo^ ris ad Deum fé adiungerent^nullas huiufcemodi legcs,nec^ conditiones rerum necef# fario feruandarum impofitas hominibus fuiflè, cum ipfum ftudium fidei,atcß Dei fat iialida per fè lex eflèt omnes à corporeis ftudijs ad fpiritualiareuocandi.Itacg òC qua dragefimam legimus nulla indida lege, quae communiter tenef tt omncs,tantum fuo cui<^ arbitratu, fua fponte obferuatam tunc fuiflè, Qua de re in antiquis hiliorijs cft fcriptum, quòd in ipfìs quadragefimac iciunijs alia: apud ah'os obferuationes iiis gcbant,Romani treis ante pafchahebdomadas continuato ieiunio obferuabant:lllys rium,ö^ Graicia,necnon Alexandria, totacp Aegyptus hebdomadas fex, quod ieiius nfj tempus uocabant quadragefimam. Alij uero feptem ante pafchahebdomadibus ieiunium inchoantes,primis tribus confec'ìis duas intermittebant'.deinde in duas res liquas hebdomadas refumebant ieiunium,quos dierum numerum non tcncntes,qua dragefìmam tamen id tempus appellare parum congi uum etiam temporibus illis ui debatur. Ciborum quocß mos,&! abftinentia non omnibus par. Nam ahj omnino ab animatis abftinebant, ali] ex animantibus pifces folos recipiebant, addebant alij OC uolucres,tanquam aereum id genus à Moy fe, no terreftre fuilièt iudicatum:quidam ne olcribus quidem utebantur,fcd arido tantum uefcebantur pane.Nonnulli panem quoc^ ipfum reijciebant,olera duntaxat adhibebant, Alij ad nonam ufque horam ics iunantes ,.quocunquc cibo poft indifferenter reficiebantur. Ita uarix apud diucrfos uigebant confuetudines . Et quoniam huius rei (eft enim hoc quocjt in hiftoria alèris ptum) nullum uetus prxceptum inueniebatur, credibile fuit Apoilolos hoc imiuss cuiufque arbitrio liberum reliquiflc, ut timore nemo nec neccfsitatc, fed uoluntate, & libero corde fibi id prxfcriberet, quod falutare, &C bonum tpfe iudicailèt. Vides mus igitur hoc uetuftatis teftimonio, quod circiter Conftantini tempora, aut paulo infra literis mandatum eft, quoad uis fidei in cordibus hominum fortiter uerfata fit, nullum tale prxceptum aljftinendijaut ieiunandi hominibus datum, neque uim ims pofitam legibus latis fuillè. Non enim tum erat caufa prarcipiendi, cum a^qualiter omnes uoluntariam moderationé,abftincntiamcp pr^ftarent.QLiòd fi pr^cipere tunc opus non fuit,in comuni ilio more, 8x1 hominö bonorü, temporum,concede poftea neceflàriu fuiflè, quam homines fenfi^m ilio timore Dci,& cccleftiü rerum cura foluti indulgere flagitijs,& in omne genus intemperantia: dederc fe cceperüt.Qiiibus fi ali qua ratione obuià non fuilTct it[i,non'ne ignoratio Dei, bC gétilitas pene ipfa in Chri fìianu nome reuertiffetcSančiCr igitur,^ falutare fin't Eccleiìe inftitutfl talibus immo derationé legibus,& licentiä coercendi,quibus ctiä qui nollcnt,ad cura aliquà tamen
SC ad cogitationcm colendi Dei adigcrcntur. Qiiód fi altior quoque horum iciunfo^ rum ratio rcddcnda cft,S<[ cum CHRISTI, fidci^ myftcrio coniunčiior, fìc intclli^ gcndum eft,acccirum,atq; aditum ad rcgnum Dei, dC ad honorem beatac immortali^ tatis in co maxime conftai c,fi qui ilio ingredi conantur,omne imprimis onus,8<l car^ nalem farcinam mundanaru curarum, uoluptatumcp deponant,£^ dimifsis terrae ims pedimentis ad Deum fé conferant expediti,atcp alacres, Qiiòd fi gula, di. palatum,8^ ciborum omnium fuauioru uoluptas corporea maxime eft, nec folum ipfa per fe ub tupcranda,fed qua: pluribus prartcreaindecoriSjSi maculolìs uoluptatibus pracbeat ortum, ut plurimarum turpitudinum fit mata*, tum autem cadem in amore mundi prarcipue nos contineat/piritualiumcp uirtutum opeiationum fìt inimica,neceflc fuit nimirum ad Dcum,è^ ad fpiritum nos inuitantibus buie errori hominum, dC cor porcx labi, culparcj; obhftere. Itaque dC christvs ipfe fuo primus exemplo 3i baptifmo Ioannis,tanquam ab ipfìs foribus, aditucp fidei, in cognationem Dei, di re^ gni fpem intromilIus,ut ca'teris iter oftendcrct,quà tranfituri clTènt,qui idem regnu appeterent cueftigio in dcfertum^Sx! ad ieiunium translatus eß.Et populus Hebr^o^ r um,cum Aegy ptum tanquam mundum,6(l regnimi carnis relinqucret,atque in pro milTàm tciram,qux figura, SC fimulaa-o ca'leftem patriam rcferebat, iter eflèt fadu^ ras,ante co quam pcrueniret,atque in illis fperatis, atc^ exoptatis fedibus collocare^ tur,per annos quadraginta in deferto, dC retcntus, 8C inftrudus, di omnibus patien? tix operibus cxaminatus eft.Moyfes quoque neqj congredi Dco, ncque tabulas ac^ ciperc diuince legis potuit,nifi quadraginta dierum prascunte ieiunio,quem cundem numcrum dierum Helias iciunauit, ut admontem Dei poflet fe confcrre ♦ Ac denicjj fi de documenta uetuftatis, di fcripturx facrae teftimonia diligcntius infpiciantur,fa^ Cile apparebit intucntibus,atcg intelligetur hanc effe iciunij,& abftincntiac uim,ut ca homines maxime,öi ia fpiritualibus uirtutibus confirmet,ö([ ad regnum coclefte ob^ tinaidum facxat aptos, quod etiam in ilio gaicre malorum daemonum diffìciliorc ad expelkndum oflendit nobi's c H r i s t v S, cum illud tantum etjci poHè dixit in oratione, iciunio. Cur autan quadragaian'us ifte numerus potifsimum fpedatus fìt,qui à quaternario ducitur,qui di ipfe eft in quaterm's temporibus anni ieiunio co^ fecratus,ut nefciam,aut ut illud dicam,quod à plerif($ dicitur,hunc numcrum impri mis corporcimi cilè, uel ex quaterno elementorum numero, uel quòd quaternarius primus plures accipit fcclioncs in paria membra diui{às,qux natura corporum pro^ pria uidctur cflc,ucrimi ut magis ifìud nefèiam, necj enim omnia fcire nobis cftiBìs,iI lud quidem fcio, quod uideo hunc femper fere numerum in triftitia, di moeroribus à fcriptura adhibcri, Itaq; di in ieiunio c h r i s t i, & Heliaj, di Moyfìs is numerus ponitur, di in commorationc populi in deferto, quadraginta, in terris,diebus poft cxurredionem Chriftus, Sii totidem Niniuitis ad poenitendum pracfèripti dies, X L. annis delčrtam fore Acgyptum Ezechiel teftatus eft, Idcmcp tot dia ü fomnimi in dextrum latus pro tribù luda obdormqt.Pluuiac quo(^ diluuij diebus x L. in ter^ ram fe efFudcre, ut cum tot cxemplis, di monumentis antiquarum rerum uideamus hunc pr^Ecipue numcrum cÓprimcnda corporis,cainiscp luxuria diuino confilio im^ primis confecratum quali fuille, iure is in ieiunium quadragefimale relatus, di fum^: ma cum ratione indiclus eflè uideatur. In quo fané pudor,&: moderatio ueterum Ro manorum poncifìcum iure laudanda eft,qui non domefticum quadragefìmx iciuniu, quod ipfi obfcruabant,ne m'mium fibi tribuere,8d ad fuam authoritatem omnia rctra here uidcrcntur,fed illud Aegyptiacum, Alcxandrinum Chriftiano populoindi^ xere, feqj ca lege primum, tum cacteros deinde omnes uoluere effe conftriclos, qux lex uoluntarium antea morem illum ieiimandi, di abftinendi tìuentem iam defìdia,0d adluxuriam, intcmperantiamc^ collabentem neceflaria quadam obfeiuationc uinci^ rct.Nam quòd fancli quoq; di fpin'tuales uiri his legibus comprehenfi funt,non fuit hoc quidem confilium legis hos taleis comprehcnderc:necp enim hi pra:cepti,aut ad^^ monitionis indigcbfit. Sed cum lex in uniuerfum pofita fìt,nec fieri commode queat irta diftinclio, arquius multo fuit paucos fubifci legi, quam uniuerfos fine lege uiue;; re. Qiiid autemjnum hi legibus tenebuatur, quibus Aipcruacanca eftpra:ccptio le^
gis^
gisc'tcncbuntur cnimucro. Etenim praeclarum cft bono ex empio continerc in officio caetci os,ncque minus neccflTaria probis, ÒC rcdis exercitati'o uirtutis,quam lubrids, ÒC inconftantibus uitij interdidio, Atcß ego iftos rede fi noui,qui rpiritum,non car# nemdiligcntcr excolunt,ncquaquam uei eor,qum fc libenter hi Tub prajceptuni fub^ ieduri, & Imperium legis non grauate accepturi fint, Non enim illi elatione animi, Sdarrogantiajfcd humilitatc,8čl0brietatc funt fapientes.Quod fi qui funtjqui aut ua letudinc infirma fint, aut à priftinis moribus asgre dimoucätur,aut etiam qui fibi in# dulgeri aliquantum plus uclint,caufas^ di'cant quaslibctjnon lolum graues 8C necef fariasjuerum etiam lcuiores,ut itinerum,ut ftudiorum,ut laborum.Deni(^ qui quos quo modoremittifibi hanc nccefsitatcmpoftulcnt,quidcftad indulgendum bis, moremcp gerendum Ecclefia Romana,& hac apoftolica bcnignitate propenfiuscqu^ non modo hanc ucniam pofccntes, nunquam non audit, Ted làrpe etiam ultro nil po^ flulantibus ofFert. Cuiusauthoritateminfringere,8čclcmcntiam afpernari homi;: num eft,non libertatis ius,nec ueritatem fidei tutantiumjfed totos fefupcrbiar,malci: iiolentiaccp permittentium.Verum de his quoniam fatis dicftum eftjad Àpoftoli uer^ bajfi placet,redeamus. redeamvs, inquit,Langeus,quando fedato iam incis pio elle animo, fcrupuloscp mihi eos difputatio tua cxtraxit, qui me ante & crebro, ÖC ualde ftimulabant, Facile enim nunc intelU'go optimo ifla confilio, di à catholica Ecclefìa indicla, dC à populiš fìdelibus fufccpta, obkruatac|?fui{Iè, ncmpe qua: uiris temperatis, ÒC (ponte Tua fpiritum excolentibus,innata effe non pofllint. Intempe^ rantes uero, bC carneos ad aliquam habendam modemac, fobrictatis rationem coni pcllunt,ut comprefsis per abflincntiam effufis illis animorum motibus cafius in ho^ minibus mos,ö([ probus infìnuetur, Deniqj quod caput efl:,homine$ à tcrrcnis,6L car neis uoluptatibus ad illa diuina, öd fpiritualia gaudia per hacc abfiincndi pracccpta uideo reuocari. Qiiamobraii iftos piane non probo,qui tam pifiiecle, bC petulantcr aduerfus principes, authorescp Ecclefìa: dC contra abftincntix decreta non ucrbis kf ruunt modo, uerum etiam facìis, cum prae/èrt/m, ut dicis, ncmirn' ciipicnti his fc Icf gibus exolui fuam ecclefìaftica manfuctudo bcmgnitatcm intercludati Et fané ita eftjUt non fint leges confilio, OC fàpientia latac, temere, atc^ ad arbitrium cuiuslibet infn'ngenda:, haecg ipfa: minime, quae diuturno ufu uetuftatis comprobatae runt,{ed carimi moderatio, fii quid forte incidat nouac rationis, &C temporum inclinatio fic po fìulet,ut mutandum aliquid in eis, aut corn'gcndum eflè uideatur,ab illis iphs pctcn da,qui earum condendarum habuerint potettatem, A^ quibus equidem id poltulas: rem, ut faluis praeceptionibus cxteris cibum tarnen ieiunijs fcmcl tantum in die fu^ fcipinonforet necelile: cum, ut tute refpondifti, id temperatis hominibus fit detri? mento, intemperantibus uero nullam utilitatem afferat : ncque enim proptcreahi fìunt continentiores, QiiadragefimaE autem tempora, qux dominicis quoque dic# bus in eandem abftinentiam coniedisad dierumfexödquadraginta numcrumex^: creuere, fic putarem moderanda, ut maneret quidem ieiunium uetus Romanum iU Iud,quod tribus hebdomadibus ante pafcha reh'giofifsime fauabatur, idq? ita prxce pto, öd lege fanciretur, ut graue eflèt crimen, 5C l'pirituah's mulda illud uiolantibus: reliquos autem quinque, dC uiginti dies non tam metus criminis, quam meriti apud Deum Ipes faceret religiofos : quos ut qui polTènt, libentius retinerent dicrum illo=: rum abuinentiam fpiritualibus donis indulgentiarum prouocari, & populiš coms mendari putarem conuenirc;hoc quidem etiam magis,quód in hac uu go hominum infolentia,öd temeritate,hisc5 contaminatis moribus cum contra leges ÒC loquf,5< fa? cere iam populäre eflè uideatur,qu5 ad contincndos in uirtutc,öd religione liomincs fandifsimo confilio reperta funt, ea non tam nunc cótincre, quam ad dch'nqucndum grauius illiciumÄ caufam fubijcere uidentur, de i s t o c uidebitur, incuam, alio tempore,fi accidet,ut ifta res ueniat in difceptationcm. Nunc quidem illud con^ flare nobis efl: necenc,fiuolumus efichi,qui dcbcmus,hoc eft, fi in Chriftianaliiimilt tate, OC modeftia conftituimus uiuere, leges maiorum noftrorum à nobis dtligciitcr cflè retinendas,quas pr^fertim optima ab illis mente,öd falutari confilio latas confret fuiflTe.Etenim poft fidei,öd charitatis erga Deum, proximumc^ pra:ccpta,quivi magis
D d nobis
nobis pi a;fcnptum,inciiciumq5 cft, mEuangclijs,&: m Paulo, quam rcprcrsio cai'^; nis,ufuscp iciunij,&: oratio ad Deum contincns C C^ii enim corpus fiium in fcruitu^ toni rcdigcbat,nc,cum alijs prxdicanòtjipfc incontincns rcpcrirctur,non'nc Icgcs ab ftincntLC, ieiuiiijq,' praedicabat \ quanquam illas tunc uoUintan'as, quas poiìca in Ic^ gcm fl-riptaiTi,ncccrsitatcmq,' rclatas, li rcmporum nunc ratio ex parte aliqua pcrucl Ìit,ac duriorcs,quàni antca facit uidcri^nó id dì uitio legis,fcd nolho attribucndum, qiu" li in ca cura intenti manlìflemus, ut Ipiritu uiueremus, non corpore, hoc eli, ut cum Dco,non cum mundo rationes nolh as duceremus,nc animaduertendi quidem, diftinguendi fpatium haberemus, quo qiulcp ex genere cibus, aut quota dici liora fumendus elìèt.bed tantum cum liagitarec corporis nccefsitas, ad ea,qua: prima no^ bis oblata cirent^edenda prouocati,ut primum natura:,5<: Fami fatisfcciiremus,ad bea ras fìatim cceleftium rerum curas reuertcremur . Atqui hoc fortioris elt,8č conlìan^^ tioris fìdei proprium,nullum faccre diiaimen in efcis, 5C potionibus,omniac}? ilta pa ria,atc^ uniufmodi ducere. Qiiòd li cibos,qui dil]:inguunt,ut lautioribus ablh'neant, ueluti inhrmiores habendi runt,quantó magis,qui eos difccrnunt,ut cxquiruilsimis iitantin-jlii funt reprchcndendi; Qiianquam Paulo hic quidé no de intemperantibus £c luxuriofis elt oratio : ied de his,qui partim in cibis, temporibus dilèrimcn nub lum faciebant ea fiducia, quöd nihil lidei hrmc perniciofum in illis,nec^ aduerlàrium iiirtuti clic arbitrabantur, partim, qui carnis motum fentientes ad iplam retunden-dam,&; debilitandamcarnem temporumj&l ciborum obferuantias adhibebant, quos tanquam difhdenteis,5<^ imbecillos Tufcipi à lortioribus, òC foueri, ac lullentari indi;; cat debcre.Hoc enim crt,quod ait,Allümitc ne hat fccliOjid cll,nc difsimilitudo opi^ nionum,ac morum difsidium aliquod gignat,ac pariat,aggregate uobis illos,&i lì ils li fé erigere, atc^ attollerc ad parem uobilcum tiduciam non polìunt, inclinamini ad illos,uosqj demittitiJ^lit cocat in unum fraterna ucltra conlenlio. Eis uero reprehen' fionibus,ac difccptationibuSjqua: inimica: pacis funt, exafperantc^ animos,nonp la^-cant,penitus fupcrfedcte. Non enim licigando,neque arguendo, fed pariter agendo, cumq? illis una abftinendo multo eos Facilius in ueftrum fenfum, iudiciumqi pertra^ hetis. Et qui ergo fidit polle abfqj periculo omnibus uefci,difhdcntem is ne fpcrnat. Et qui diflìidit, ne iudicet fìdentem, hoc eft, iliam in cibis communiter admittendis animi libcrtatem,ac fiduciam male ne interpretetur, Qiii enim confidit,à Dco afllim^: ptus eft,hoc eft per hdem,&:profcfsionč Chriftianä homo iam Dei facìus, ad eum^ aggregatus,qui uidetur in eo hxrcrc etiam conlìantius, quando illius amore tet^us, atq; munttus,carnis lapfus, 8>C paicula haud ita pertimelcit, cuius quidem Dco iam mancipati, òC traditi ferui ad te neutiquam pertinet iudicatio . Siue enim Itetcrit illc feu cadet,Dominum fuum habet iudicé,cui èC liat,& cadit,2<[ à quo Ji ccciderit,etiam reftituctur.Iudicare porrò diem,ad diem, inter dies dC tempora difcernere clt;iudica^-re omnem dicm,eft dies orheis pares, eorum nullum eximiü habere.quod refpon« det illi, quod fequitur, Qiii non conlìderat diem,domino non confiderat. Siue enim àbftineatur,riue non.fiue tempora difcernanturjliue paria ducantur, dum utrunq; in Dei honorem fiatj^ in utrocp Dco gratia habeatur,in neutro cR quicquam, quod iu re pofsit reprcIicndi.Nam quod interponit Paulus, Vnufquifqj in his animo Tuo fa^ tisfaciat, minime certe interpofuillèt, li de obfcruantijs, dC ritibus Mofaica: legis, ac non de priuatis legibus ablìinendi. quas libi quifq; tert,fuiflèt dicendum. Illa: enim femper ChriHiano homini interdicale runt,proptcrqj earum obferuantiam grauiter a Paulo Petrus fuit increpitus. Nec uei o ex co funt gencrc,quod ad comprimcndam carnis pctulantiam ualeat, fed quodadfuperftitionem animis afterendam. Qiii cnim adhibet illas, ut in epiftola ad Galatas eft Icriptum, is à c H R i s T l gratia, & prx:f mio crucis deferitur, ncque hmul poteft idem OC opcn.im,&i fidei iuftitiam cxhibcrc, confidercq; fibi ipn,&^ in Deo fpcm fua: falutis ponere.
Nemo cni'm nofìrum fibiipfi uiui't, 8C nemo fibi ipfi moritur. Siuc cnim iiiiu'mus,Domino uiuimus:fiuc morimur,Domino morimiir. Siuccrgo ui uimus, (luc morimiir, Domini fumus. Ad hoc cnim Chriflus & moriuus
cn,sv:
furrexit,acrcuixi't,ut & mortuorum,8i uiuenüum fit Dominus. Tu uero quid iudicas fratrem tuüc' Et tu quid alpernaris fratré tuum C Omnes cm afsiflemur ad tribunal Chrifti, Scriptü eft em, uiuo ego didt dominus; Mihi curuabitur omnegenu,äil omnis lingua confìtcbitur DeoJtac]^ unuf quifcß noftrij de feipfo ratione dabit Deo. Ne amplius igitur inter nos iudi cemus.Sed hoc iudicate potius,ne ponatis offendiculij fratri,uel fcandaliJ.
DETERRET fcmpcrPaulusàiudicandoproximo,bCabeoiudicio,quodfic in dctcriorem partem. Nam bene fentire de altero, commodccp opinari,atque in mes lius interpretando accipere omnia, non foliim Chriftianx cft charitatis, Ted commu^ nis ctiamhumanitatisofficium,cuiurmodiquidem iudiciadeproximo facacrečic poiTumus, Capere autem ea,quaj fiunt,quaecß dicuntur, in non bonam partem,iu^ dicium illis noftrae peruerfa: exiftimationis adiungere, animi eft non alienam prauiü tatem coargiientiSjfed fuam potius indicantis, Qiiid ita enim fi ad te nihil eiufmodi quicquam pcrtincat,de alieno facìo fers fcntentiam,in qua feienda non dolore,8<lmii (ericordia commoueris, quafi alterius damnum aegre patiare, Nam id quidem forfi^ tan tolerabile fìt,aut afcribendum etiam charitati, Sed tuam maleuolentiam cura illa obledas,perinde ac tibi accedat, quicquid bonae de altero opinionis detrahitur. Hoc genus ludicandi de altero, malecp fcntiendi cum de principio huius epiftolac graui^ ter confutauit Paulus,tum nullo loco,cum incidit,omittit,quin infedctur. Nec Pau ius tamenmagis, quàmipfemet c H R i S T v S . Illam enim iynceritatem Chriitia^ ni animi, fàndamc^ fìmplicitatem, qua: pura femper, bC integra nititur confcientia, ifte curiofitatis, maleuolentiac liiior tanquam fuligine quadam fic infufcat, ut non ampliiis queat Deus in illa,tanquam in domicilio mundo refidA e. Ad noftrum igis tur neminem fpedat iudicium tale facere de eo,qui feruus christi fit cfìcclus, Eft enim is non noftra, Ted aliena poflefsio, habctcpà quo ludicctur, ČC cuius uel ìitf ero ftet, uel detrimento concidat, Qiianquam nequit Deus quidem ullum in fé ex iačiura noftra detrimentum accipere, fed ad amplificationem tamen gloriai illius per tinet,plurimos eftè, qui ei cum fide, &C cum honore deferuiant, quorum ralus,8<l uita lucrum eft gloria: Dei,damnumc5 econtrario eorum mors,atquc intei itus, Eft enim propria haecfèruorum, quatenus feriii funt, conditio, ut nemo eorum fibi ipfi uiuat, aut moriatur,fcd utrunque agat Domino fuo. Nec uero quifquam ulla pecunia ems ptus tam fui domini féruus fuit,quàm nos fumus ferui i E s v Chrifti. Empti enim fumus precio magno,ut Apoftolus inquit,SC uitam,quam uiuimus,totam debemus Deo, Etenim ipfe Chriftus ob hoc ipfum 8C mortuus eft, bC furrexit,acreuixit, quo fieret dominus mortuoru,ac uiuaitium.Mortuorum porrò hoc loco intelligcndum eft,corü,qui in hac uita ftantes,ac fpirantes, Deo tamč fummo non fpirabant,necß ui uel5ant,quoru ipfe Chriftus mortuorü fufcitator fecum una fadus eft,Nam &C mor^ tuus ipfe cft, ut ifti cum eo fimul cómorerentur: SC reuixit, ut ijdem ifti in nouam 5C incorruptam uitam reftituerentur.Qiiod uero ad iudicandu hominS confilia,atq;fa^ <fìa uel proba,uel fecus pertinet,nemo fibi alfumat hanc curam,folicitudincmqj iudi^ candi.Non deerit enim iudicium,cum fiftendi fìmus omnes innouifsimo die ante tri bunal Clirifti,nccp fìdcles tantu quifuimus,&l erimus'.ucrum omnes prorfus. Sic citi dominus per Efaià, Viuo ego,inquit,qu3e eft iurisiurandi formula uulgata apud He brxos,ut cum aiebant, Viuit dominus,quonia fic fìct,quod erat idem,ac fi iuraret il=: le,8<: diccret,per Deum uiucnte. Ita,uiuo ego eft,cu per fì-mctipfum iurat Deus. Sed quid ait dominus in Efaiac Viuo ego,quòd mihi flec4ctur oiTic genu,&^ omnis lingua confìtebitur Deo.Reddet quoqj unufquifc^' tunc noftrum fuorum fadoru rationem: quamobrem nequaqj inter nos nuncquidè iudicemus. Illud potius agendum,£<l iudi candum eft à quoq? noftrif, ne crect quis ofi'cndiculü fratri fuo, ne'uè cum in duram fufpicionc inducat.Habae uidemini,in mio uos alter alterü coarguatis.Hic quidem illuni,ut imbecillCt, diffidente fpernit. llle hunc,quòd nimis eum hdcre, longiuscp progredi fufpicatur, Amputet ueftru unufquifc^ anfani,qua occafioné alteri dat ma^ . ■	D d 2 le fen
k fcnticndi:tii qui confìdìs,de ifta tua fiducia aliquid rcmittito, non in opinione qui;= dciTijSč fidc,fcd in opere,ne quód cundis iìc pafsim di libere utcris, id tam uidcare fa cere,quia ipfe firmus es,quam ut proximi tui infirmitas contcmnatur. Tu auté econ trario,qui alterius fiducia condcmnas,plus ftatue in fide illius roboris,&uirtutis clic ad confiftcndö,quam in cibis ad labefadandum,ut Si tu quoc^ addifcas melius tibi in domino,öd in fpiritualibus operibus fìdere. Sic efh agendo, 6c remittcdo utcrcp ordo aliquid in accommodationé alterius,ftabit,&^ coh^ebit domus Dci,ac cdifìcatio,qu5 fìdeliS eli rocietas,in uno mutua: charitatis fpiritu iun(fìa,& coagmentata.Et cum ad omnes quidem pertinet Iìc facere, tum multo magis ad robufiiorcs:lii funt enim qui fc inclinare debent, ac fummittere, ut debiles fubleucnt, 8d fecum deinde attollant, quando illi fua ui attollcre fé non poflTunt,
Sdo,8č confifus fum in domino Icfu,quòd nihil communc efì per (emifi reputanti aliquid comune elTejilli eli comune, Si autc propter edulium fra^ ter tuus contrißacur,non iam fecundu charitaté ambulas,nc efu tuo illiì in^ terimasjpro quo Chriftus mortuus eft. Ne accufetur igitur uefìrum bonü» Non enim eft regnum Dei efca, & potus, fcd iunitia,& paxgaudium in fpiritu fando ♦ Qui enim in his feruit Chi iflo, gratus Deo probatus hominibus,Proinde eajquac pads iunt iedcmur, 8C qux iunt acdilìcationis mutuac.Ne propter efcam dilfbluas opus Dei,
H A E c ed ranotio fcrupuli cuiufdam, di fufpicionis,quam uidcbatur ingaiera^ re Paulus in animis eoru, quos ad fummitccndum dcbilioru fratrimi opinioni lior tabatur,cum moncrct»,8^ obfecrarct,ut defìfta ent potius ab ilio libero ulu omniù ci^ borum,^ fratrcm inibccillioré oftènfum illa liberiate,in culpä,£v:crimcn male opinai diconi|cerent.Nam Sdfìillos quocy infìrmiores ellhortatus, utne facerét iudiciùde alieno ièruo,quandoquide oiìies ferui iam Chrifti cHènt,ne'ue alienu ab fc,či ad Deu pertinens libi ufurparent iudicandi ofhci3:tamen cum robuftioribus hoc agit dilige tius,quòd eos intelligit dociles magis exiita e. Nam illi quide imbecilli imprudčtia labebätur,ufum cfculmtorü,non ut crat,{èd ex animi,5<l ingenij fui imbecillitate me rientes.Vult aut lios fortiores induccre ad Tcfe dcmittcndfi,quando hoc ipfis tacilius eft,^ illis infìrmioribus niti ad fe erigendQ.Remouet ergo à uerbis ruis,S<l à monitio nibus fufpicionc, ne forte in'deatur illos ab ufu promiicuo ciboru dctcrrcrc,eò quod aliqua genera cfculentorCr immunda, di fordida lint, quod erat in prima illa Ecclcfia pauloante ab ludaifmo egrediente uehementer fufpicioiuni, Non eiTi le inquit ea de caufa facere,nam nec fe arbitrari quic^ elle inquinatQ,icd ut fcructur Dei ardihcatio quai eft fratru pax inter fe, di concordia fpiritu fančlo conflata atqj confpirans. Scio equidé,inquit,0<l fidem habeo in Chrifto lefu, qui has ciboru differcntias exicquauit, quòd nihil eft comune ex fe,id cftJua ui,fua natura cÓmune.Eft autč commune ufita to fčriptura: uocabulo idem,quod immundu, quòd gcntes cÓmunia ornia,hidcei fua feleda genera cfcaI5^,cduI^orumcß habebät,quorG obleruatio non erat cum gcntibus cSmunis. Ita in Ačiis Petrus, demiflò è ccclo linteo,in quo cundta animantiiì gcnaa continebantur,iuirus madare uulgo,8č uefci. Minime,inquit,dominc.Non cm quic quam c5munc, aut immundu ingreditur in os nieif.Cui uox eft reddita.Qiiod Deus mundauit, tu ne communc dixeris. Nihil igitur per fe c5mune eft. Vidit ciìi Deus oiìiiajqua: feccrat,&I erant ualde bona.Sed fit comune opinione fua cuiqj,lì quis uidc licet,quod commune,immundiJ eflè arbitratur,co nihilominus ucièatur.Hicenim fibi comparat inquinamentir,no ab cica quidé,fed ab opinione fua. Facit efn iu,quod minime exiftimat elTè facicndu, eftcp ipfemct fua: confcientia: aduerfariiis . Ne ergo Paulus qua illos dchortatur ab illis fumcndis cibis,qui dcbilioribus fratribus ir.ijci-unt fcrupulüjfaccrc id uideatur ipfa ciboru ratione,tanč9 couimuniSjac inquinantiu, negat fe quiccp exiftimare commune coru,que in elcam accipiunt.nec rcucra clic cò^ niune,nili eijqui reputet aliquid elle communc,Sed di fi omnia rede edulia fumi pof=
fune
funt,non cft tarnen cpularQ caufa frater in triflitiäjöd fufpicione conljcicndiis, qui in cOjquód fpemitur,dolcat nccelTc cft,in quo ucro altcrum intucturjlinc dclc^ tìu cibis oiimibus ucfccntcm/ufpicatur aliquid grauius,illamcjj libcrtatan cdčdl n5 ad fìdcm/cd ad mtcmpcrantiam putat pertincre.Eft ergo ha:c iJli caufa fic fufpicandi aufcraida.Alioquin non fccundum chai i'tatem ambulas.Porrò hoc uult charitas,uc frater tibi tuus,quàiTi cibus charior fìt,quciTi fi in animi ha'lìtationcm cfu tuo indus cis,abftinc potius ab cdcndo, nc'uc cum paimc,pro quo Chriftus mortuus cft: hoc eft,nc ilh tribuito pcccandi occafioncnijqui à pcccatiSjUt extcrgcrctur,Chriftus pro co mortuus cft.lit lìmul hic admonet,quantum fratris caufa nos ucllc dcbcamus,cui ipfc etiä Chriftus uitx, dC fanguinis fui putaucrit fe debitore. Ac bonum quidcm eft nullum adhibcre delcčtum ad cibos,fed hoc bonum ex altera parte noxium cflc non dcbct,ut oblìt fratri.Plus cnim mali eft charitate uiolandajquam boni in co,fi illud ci borum difcrimen fuftuleris. Necp cnim regnum Dei efca, aut potus eft, inquit, qua: magna per fe non funt,ncqj habent uim in pictate,8<! rehgione admodum animaduer tendam,fed regnum Dei iuftitia,paxc^ eft,ö^ gaudium fpiritualc.ld cnim eft in {pni^ tu fancfto ne hoc gaudium,quod regnum Dei eft, ullo paclo ad corpus, bC ad carncm rcfcratur.Nam qui in his,inquit,fei uit Chrifto,illc SCDeo acceptus eft,£<: hominibus probatus.Qiiapropter ccdant minora maioribus, fi occalio tcrat, ut lìmul ftarc non poflìnt.bonumeftciborum tollere difFerentias : ncc habere animum occupatum in difcerncndo:bonum nimirum,habcmus cnim potiora in quibus melius, à fanciius curam animi ponamus.Scd li Frater tuus ex tua ifta liba tate oftcnditur,melius muU to eft profpicerc,0č confulere fratri ac charitatem retinere fraternam. Nac^' cliftindtio illa ciborum,atq; adco etiam cxxquatio parum admodum pertinet ad regnum Dei, Pax autem,6<; Charitas ipfum eft Dei regnum. Abftine ergo dC tu,ne tua indiftinclio, ciborumcp co^quatio fandum hoc charitatis uinculü interrumjAt, ne pacem uiolct, ne'ue illam humanitatem,quam dcbemus fratri,quac quidcm gamana, SC propria lu ftitioe eft,ac bonitatis fummi Dei imitatio,tnhciat, ac turbet. Ex quo fptritualc gaus: dium illud corrumpatur,quod non ex cibo na(èitur,fed ex concordia inter fratrcs,£<l ex chai itate,quod quidé gaudiü ex fpiritu fando rcgnS etià Dei à Chrifto eft appella tum,cum dixit,Regnum Dei intra uos eft,in hoc gaudio,in hac bonitate,£<; pace,qui Chrifto feruiunt,i[li Si. Deo probati funt,8*1 hominibus.Qiiaproptcr qux pacis funt, precipue fečlemur,retineamusc}5 aedificationé mutuam qua inuicem nos adiuuamus, ut alter aita i uiciflim demus caufam Ixtandi de nobis,bcnecj,' fufpicandi,quam ardifì cationcm concordia:,?*! confcnfionis exemplis mutuis iuftitiar, humanitatisq? cóftrii clam,proprium Dei opus,minime debct quis^ efcarum caufa dilToluerc,
Omnia quidern pura/cd malum homim eft, qui per oftenfìonem uefciV tur.Bonum eft non elTe carnes,nccp bibcre uinum, nec]^ in quo frater tuus offènditur, aut perturbatur, aut imbedlius fìt.Tu fìdudam habes per te ipfum. Habe in conlpecflu De i, Beatus qui non iudicat fèmetipfum in co, quod probat.Qtn' autem ambigit,fì comedat, condcninatus eft, quia non ex fìde.Omne autem,quod non ex tìidejpeccatum eft,
CLV A E P E R fe munda funt, inquit, qualia quidcm funt omnia facìa. Svi creata à fummo Deo, fiunt immunda tamen li gignant,àcxcitcnt in fratris animo fcru;; pulumj&ofFmfioncm. Nam quod ex (e bonum alioquin eft, ilio modo Ht malum, cum ex eo frater perturbatur. Itaquc idem ipfc ad Corinthios ia ibens, inquit. Si cfcaperturbat fratrem meum,non edam ullo tempore carncs,ne perturbcm ira^ trcm.Qiiarc etiam ec5trario, quod per fc eft malum abominari, òi cuitarc c(cu!cr.to? rum genera quardam uidelicet proptcr ipfa, tanquam ca fuaptc natura, infua labe immup.da r]nt,efficitur bonum,h proptcr cam caulàm uitcntur,ut inde oriatur ardihi: catio fratris. Ac quod de illis legis inquinamètis, qux funt certis gcncribus cdulioiu atü-ibuta,ncquaC| loquatur Paulus,fatis ex eo pcrfpicuO cftjq> cti.l uino dillcrit boiiü
D d 3 abhi
abftincrc,^ quo fratcr abftinct imbccillus,i-atus cx co luxuric fomentü fubqd.Qiiarc mens Pauli tota cft,ut oftcndat,8^ doccat in rebus quidem ipfis, quantum ad difa iV mcn,aut ocqualitatcm ciborum attinct,bonum5malumcj accidcrc, fi aut per fuperfti;: tioncm dirccrnantur,aut reda,öd libera animi fiducia exafqucntur:rcd hoc bonu, ma lum'uc,quod in arquando,aut difccrncndo ef1:,non tanti tarnen momenti ipfum efle, ut cum maiore bono,malo'uc collatum non immutct naturam ruam,atcjj in naturam illius maioris tranrcat,ut fuperftitio difcernčdi, dC deligcndi,ctiä fi non bona lit,quia
inanis, & cura inutili occupata : fi tarnen fratris contineat ardifìcationem, ucluti bona adfcifcenda fit,cotra^' exsequatio bona ex fcfc,!! laidatur ex ca,8č turbctur ani mus fratris pro mala habendafit,8<^reijcienda.Siquidem paci,& charitati, comodocp prius proximi,cf; cfc3c,5<l uino confulere obligati fumus.Ex quo fit, ut quod non bo num ex fefc cn;,abftinere uidelicct uino,atq; carnibus, efiìciatur bonum, fi in eo fraü tris faluti,&i tranquillitati animi confulatur. Et fi enim tu, qui tua ipfius caufa non abftincs,rec'tc confidis,&^ pcrfi.iafi.is cs,niliil in cainium,uinic^ ufi.i uitij,labiscj; incflè: iftam tamcn tui animi fiduciam tecum habe,&d aduerfi.is Deum. In ačium autem cani proferrc,fi tuus fratcr olfcnditur,abfiße,& define.Ac beatus quidem ille eft, qui ex^ pcrtus in fanetipfojöi ufi.i iam cdodus nulluni fibi genus cibi ofFicere, nec^ ad luxu riam,neqj ad diftradioncm animi à fi.immo Dco,ne($ ad fratris damnum,aut offcnfio ncm in eo,quod probat,cfTcc}; rectum exiftimat,lìnc confcientix fcrupulo ullo ucrfa^ tur.Qiii uerò confcius libi ipfe eft,fi efculčtis quibusuis libere uefcatur, aliquod fibi unum horum incommodorum euéturum eiìè,fi comcdit is nihilominus, & ucfcitur, incidit in crimen,atc{5 ea re incidit, quòd non cx fide comedit, hoc eft non ex fiducia interiorc,non ex libera conrcicntia,qux cum reclamet,admoneatq; pcriculCt efiè nifii abftincatur,in non abftinendo commifTum iam peccatum eft:quicquid enim cotra in dicium confcientia: fömmittitur,in criminis,&č uitij parte id numeratur,peccatumcp iudicatur.Si ergo iudicat quis no fe pofiTe abfqj proximi ofFenfione carnibus, &C uino uti,8d tamen utitur,quod non per fé malum cli,illi efFicitur malum, quia Tua: cófcien cix iudicio ille condemnatur.Etcnim illa intima cordis approbatio, atqj conTcnfio in omnibus fpeclanda eft,qua: fi non reclamet folum,ac diflentiat,uerum haereat modo,
titubct,quòd non de ilUus fententia,&^ fuafione fačlum fit, uim nancifcitur a imi^ nis,ut non ncquicquam antiquo prouerbio ufi.irpatum fìt,non ellè facicndum, quod dubites.Sancle quoc^ dC recle Iob,Nunquam me in uita cor meum adhuc reprelicn«: dit,tnquit,tanquam omnis cognitio,animaduerfioc^ peccati ab ilio inteftino mentis, conrcientia:cß oculo fit ducenda, qui cum folus finem intueatur, quo tcnditur, folus habet etiam ueri,falficß,necnon redi,prauicß iudicium.
Debemus autem nos fortes imbecilUtates impotentium rublcuare,& no piacere nobis ipfis,Quilibct enim nofìrum proximo placeat in bonum ad a:dificationem,Etenim Chriftus non fibi iplì placuit, lèd fìcut fcriptum eft, Opprobriaopprobrantium tibi inciderunt in me, Quaccunc^ enim an tea fèripta funt,in noftram docTrinam funt fcripta,ut per patientiam,& confo^ lationem fcripturarum Ipem habeamus»
H A E c EST Charitas uera,atcp piena,ut fi.immittamus nos ad utilitatcm fratris quo illuni paulatim parem nobis in uirtute,8d fidei firmitate faciàmustTu potis es ui no abftinere, habcs; autem fratrem, qui te uult quidem, fèd nequit imitari, ideo^' in pcriculum uit^ fé dimittit,aut fìomacho languente à pietatis reliquis operibus abdu citur.Dcclina,& fubueni fratri tuo,uinocp dC tu utcre,ut illuni ab illa opinione dimo ueas.Aut econtrario tibi uinum non obeft, obeft autem fratri tuo tatque ille pu^s tans luxuriam elTè in uino, quod & Paulus alibi admonuit, fuadens ne incbric;« niur uino, quòd in eo eft luxuria, ipfe abftinet fibi cauens, teucro, qui non abfti-ncas,miratur, öd tacita fi.ia fi-ifpitione de te male iudicat : demitte te ad fratris opi-« nioncm, utne caufam illipraue furpicandiafrcras.Dcniqucpiorumeft,8d prudcn^ tum, cum rationc bona, conüliocß charitatcm fcdantiuni, non fi.ia tantum niti
fcntcn
lcntcntia,ncc fiio ipforiim foliim ludicio iiiiicrc,fčd accommodarc fcfcjatq; inflccftere ad aliurum quoq; lčntcntiam,8(liudiciinn,ii qiii'dcm illa inflexio, ad bonum illoriim, quorum uoluntati te dcdas,8^ ad illüs in fide ÖC chai ftatc,omnibusc}; ClinTtiana: uir^ tutis opcribus conftrucndos intcntajaptacp cfi. Atqj cx hoc illi mchorcs,ÖL fortioics futuri funt^poftcacp tccum una ad fublimiorcm graduiti uirtutis afccnfurijut cCi cos, quafi manu traxcn's in locum ftabilcm,atc]5 tutiim,iprcciuidcm nihil de firmitatc tua conftantiac}! pcrdidcris;proximo autcm tuo pacatioris animi,& confcicntiac Icdatio;: ris fueris author.Faciendum igitur nobis fcmpcr cft,ut uicar noftra: ačtioncs,^ cofi^ ha ad utilitatcm,ac falutan proximi dirigamus:nec tam ftudcamus nobis iphSjCp fi a tiibus fatisfaccrc. Atq; ut omnia Paulus Tua conlih'a inde maxime comprobct, unde omnis ucritaSjSč fapientix lumen omnc cft exortü, Chriflum cxcmplo inducit, qué hoc modo operatum nos imitati cundi debeamus.llle cnini cum habcrct, quare libi merito,maxime^j piacerci,quòd Dei fiiius cum c(Ict,pari cum patre gloria,potčtiacp fruebaturrdcmiÙt tamcn rele,&; tradidit in conditionem longe inferioré,fadusc}5ho^: mo e(l,ut eos,qui humanae crant conditionis,polTct ad fuam gloriam,rcgnumq5 pcr^ duccre:dcfccnditcj>' ex alto,ut nos deinde attollcret in altum.Lt Tane uluatum admo;: dum Paulo eft,cum fuadere aliquid,aut dilTuaderc uult,excmplum ducere à Chrifto, Ad mifericordiam ubi nos hortatur, Agnofcitc,inquit,gratiam domini,qui diues cCt c(Ièt,pauper propter nos cft cffecJìus.Et rurrus,Cum ad mutuam charitatč hortatur, ficut Chriftus nos dilexit ait, Tolcrantiam quocj; contumcliarum, iniecìationum, crucc,Sč ignominia domini noftri farpe confirmat. Hoc quidem in loco tcftimonium Ffalmi adducit,in quo Dauid cecinit cx perfona ChriftijOpprobria opprobrantiuni tibi ccciderunt in mc.Qiiibus in uerbis duplex Chrifti humilitas ccrnitur.Et cp cum cllèt Dcus,cui nulla ex hominibus digna poteft reddi gloriajfacius cft is,qui probris effi:t,dcrpicatioiiibusc|; fubiccìuSjhocq; hominum caula.Et cp pAtris quoq; fui omni^ potcntis Dei uicem ftibi]t,cum fubmilit fefeludarorum inioicnticc, prauirati, qua-illi patrem Deum &C in folitudine à principio,ut primi! cgrcfli cx Acgypto,£<: poftca terra iam parta,atcjj poflèlTa diuinis fa-pe mandatis obtrecfìantcsjfalfoscj; libi Deos in contumcliam ueriDei adfciiccntcs,omnibus modis exafpcrarc conati fucrat, Nanq; omnia illa gentis prarpoftcra: conuitia,8i cxprobramcta,quibus aducrfus Dcum ulì fxpe fucrant,in Chriftum funt collata.Scripta porrò h2ec,quorum uetus,&: conftans tot prius feculis authoritas,in Chrifto kfu polka,òd in cius uita,doclrina, faclisq; de clarata eft:proptcr liane caufam iam diu fcripta funt,ut nos illis cdocli, dC conhrmati in paticntia ödfpe uitam noftram traducamus.Nam idcirco prophctje prKdixcrunt, ut poftea eucntus rcrimi,iIlorum prardicìiones cum proballct,nos conftans,&; pcrpe tuum confiliumDei duobus prarclaris teftimonijs cognofccrcmus,quorum alter um futura nobis indicarct,alterum iam faclajqua: prafnunciabantur,oftcndercr,nosc}; ex iitroq; folatium ingens inhifce mudi agitationibus adepti, SC pateremur fortitcr ad^: iierfa,8^ fpa aremus felicia.Fclicia ucro ciufmodijin qbus no dolor,n5 mortis timor, non incerti caftis rerum humanarum partcm aut locum ullum habercnt:fed qua: fu^ tura efTent rumma,&; immortalia,qualia apud unum Deum in altera illa uita tantum confeqin' licitum cft.Et fané ut alio loco diclum cft,fpes paticntia ita fc inuicé ful^ ciunt,ut altera alteram augeat,ÖL fuftincat. Qiiäto enim duriora Si difticiliora pro ptcr Deum patimur,hoc meliorc in fpc fumus,&C quo fpcramus alacrius, hoc fumus in pcrfcrcndis rebus aducrlìs magis fortes.
Deus autcm paticntix, & confolati'onfs dct uobi's idem fapercin uobi's mutuò fecundum Chriftum lefum, ut unanimitcr in uno ore glorifìcctis Dcum,5č patrem domini noftri lefu Chrifb'.ldco fufcipite inuice uos, lìcut & Chriftus fufccpit nos in gloriam Dci.Dico autcm Chriftum lefum mini:* firum fuiflè circuncifionis pro ucritatc Dei, ad cótìrmandum promiilìoncs patrum. Gentes autcm ut pro milcricordia gloritìcarcntDcum, ficutfcnV ptum cft,Propter hoc confitcbor tibi in gcntibusj&i nomini tuo pfallam.Ct
ruiliis
L I B. III. C O M M E N T* I A C. SAD OL E TI rurfus dicit, Lartamini gcntes cum populo'dus. Et rurlus. Laudate domiV num omncs gétcs collaudate eu omnes populüEt item Efaias inquit,Erit radix lcire,&l erečlus ad impcrandum gentibus,iii co gétes fperabunt,
SCRIPTA funt omnia,inquit,ad dodrinam noftram,ut per patiaitiam,6<; cons folationem fcripturarum fpcm habcamus. Verum hanc patientiam,fi<; conColationcm piena habercjut polTimuSjtribuat nobis Dcus,ut limus inter nos concordcs,cademqj fentiamus,quodidemfccpe adCorinthiosfaibens illos admonct,ld ipfumdicatis omncs,inqiucns.Et alio loco,Idem fcntite5pacem habete.Qiiem tarnen unanimis con cordix confenfum fecundum C H R 1 S T v w lerimielìèuulc.Bftcnnncòfenlìoea^ rundem uoluntatum etiam mundanac inter homines amicitia: prxceptum primarie, Sed nos diuina quacrimuSjS^ ad unumDeum oinnipotentem omm'a referimus. In cu ius honorem,& uenerationé,6i gloriam conlèntire proprium eft corleltis, perfecftarcp amicitix.ConTcntireautcmper lefumChriftum in Chrifto Icfu, incjj catìdc,qua:à Chrifto nobis praccepta eft.Et eft ad eum fine didum,ut dC ludxi, £<; gétes in eo una con{èniiant,quando inter fé alioquin fmt dilìidentes.Nam fiue legò attcndas,illa uni foli Iiidxorum nationi,non cacteris gcntibus lata eft,ruie Dei cukum in eo gétes lon ge aberrauei-e.Qiiòd fi dicatur ad legem licitimi fuiflè acceda e etiam gétibuSjProfe lytoscß ex co numerofuilTè,qui fé ex alienis ritibus^S<l gcntibus legi Mofaica: Icruä« dx addixiirent,idcirco'ne id illi faciebant,ut ciVet populo Ifraelitico illa fuperbia qua in conftruendo tempio folos fé liberos/eruilia autem opera per huiufmodi profely;: tos fieri debere omnia commemorabant.Non eft idoneum profeclo uinculum cómu nis concordia^ fuperbia^cui quidem fuperbia: lex cauiam prarbebat, Vera eft, òC fola cundorum exacquatio Chriftus lefusjapudquan no eft diues,nec pauper;dominus, uelièruus:homo,au«^ibcmina;fedornnes in honore paii, Sigratiaiiint locati. Fidci enfmmyften'um humilitas tota eft,atq} ubi de humanis agitur nccelTitatibus, maior pro alio,quam pro feipfb fohatudo,lì aeterno falutis ratio ducatur,par certe de alijs, ac de (èmetipfo cura ac dih'gentia.Qiio in genere dütaxat, uitaicjj inlìituto hdes erga Deum, Charitas perfedaineft. Eli enim ipfa Charitas alteri uelle, ac ftudere illud idem,quod fibi,nec§ fua quenqj caufa feorfum laborare,fed curare, ut eodem a-que la bore fratri conrulatur,quod aliter ficri,quàm in Chrifto non poteft. Qiii uero inuicé fè fìcfouent,0^ ampkduntur,quicp inter fe hoc pado diligrit,ut in Deo omncs unir, idemc^ fentiant, hi Dei miniftri ueri funt, öd unanimes cun(fli,unoqj ore glorihcant Deum. Ab uno enim fpiritu,unac^,8d eadem omnes uoluntate ad pra:dicandam Deo gloriam gratiameß adducuntur,At($,ut dico,hoc infolo Chriftolefu fas eft tìeri.N5 cnim iniuria Chriftus ad patrcm opem ab eo difcipulis fuis, SC pracJìdium deprecas. In hoc cognofcent omnes,inquit,quòd tu me milifti,fi fucrint unum.Ac nemo quide poteft, nili à Deo miflus,uel potius ipfe Deus,hanc confpirantcm in cordibus homi-num mutuam inter ipfos uoluntatem creare,in unumcß lic coflare,ut nemo alius ali} in ea omnino antecellere uelit,fèd omnes ftudeant efte paies; uel etiä qui prxftantioi: res uirtute,prudentiacß funt,inferiorem hi Iocum,&l conditionem appetant.Nanqj in humanis focietatibus, QC conuenticulis, cum illud imprimis quaeratur, ut aut unius praicipua potetia fit, aut certe ciuitas, genuscß hominumj certum cxtci is gcntibus, nationibuscß dominetur,in quo unius aut paucoi^ emineat poteftas, caeteri ducätur ferui,Chriftus unus ÒC omnibus efte ipfe par,S<[ reliquos inter fe acquales uoluit elTe» In hoc ergo iugo coniuncfti in unum cum gentibus ludxi,omiiIis proprijs uit^ prio;: ris infignibus in communem habitum,6d uoluntatis,Sč fidei ad Dei omnipotétis glo riam cumca:teris conucniant, 8Č in angulari lapide c h r i s t o coagmententur, Qiiod hoc modo optime faduri funt,fi quemadmodix Chriftus fummifitjinflexitcp fe ad eoi^ gradum,8d conditionem,guos erat feruaturus,fic nos inter nos ad eoi^ capta deflexerimus,qui fortaflè nobis fuerint infirmiores,ut cum illis primo nos coftitua^ mus pares,quo deinde illos nobifcQ ad altiera opera uirtutis,&^ Hdei fubleucmus. In quo eft animoR2 confcnfus,5<! conciliatio,quä maxime Deus à nobis poftulat,öi qua; per lefum Chriftii nobis eft dcmonftrata,^ tradita.Etcm'm illc, ut còpleat ueritatem
Dei
Dei,Tudccos ad fe adducit, gentes autem in eundem coecum uocat, ut ciufdem Dei mircricordiamdemonllreciNamcumludceis m Abraam fuiffct promiflum exco« rum fcminc ucntui um, in quo gentes omnes bcnedicercntur, iccircofub circuncis fionc C H R i s t v S nafci uoluit,ut fcruarctur ucntas fadarum pofterkati Abraa: à Dco promifsionum. Vt ucro gentes ad cognitionem ueritatis eiufdem, &C ad prx^ mium cceleftis regni uocarentur, non promifsio amplius extin't, fedDei mifèricorss dia.Noneniinadillasjfcdde illis fadafuerat ohm femini Abrax promiTsio,fìc imantmi corde prorfus omnes Deiim glorifìcaturi funt. ludaei, quòd ueritateni iU Iius mferuandojquaepromifit,Populi gentium, quód eiuldem erga fe mifericor^ diamfuntlaudaturi. Atquehacctamen gentium uocationon minusipfa ferèprois phetarum uaticinijs denunciata,eorumcjj uocibus tanto ante praedida, quam expes« (flatio ludxorum promifsionis Dei extitit. Nam QC Dauid in perfòna CHRISTI Deum patrem alloquens, Conftitues me in caput gentium, inquit. Et paulo infra, Propterhoc confitebor tibi ingentibus,pfallamnomini tuo. Et alibi fcriptura, Lietamini gentes cum populo eius. In quo confenfio gentium cum ludajis in laude, OC lartitta unius Dei nunciata eli. Itemq? Dauid,Laudate Deum omnes gentes, bC ut cum ludieis concors fit laudario, addit. Et collaudate eum omnes populi. Rurfus Efaias, Erit radix lelTe, OC qui exurget ut imperet gentibus,in eo gentes fpa'abunt. quod apertifsime de CHRISTO fuiflèdidumrerumexituscomprobat. Neccil tergiuerfandi,aut calumniandi cuiquä locus. Vt ergo hic concentus concordis hym ni ^ ab uno orc,animocpcun(rtorum confpirans, confentienscjj procedat Dei laudai tio,quoniam gxC huius charitatis internos iucundifsimxcj; concordia, SO omnium bonorum noftrorum unus author nobis Deus cft,ad eum ipfum orandunijac precan dum Deum conuertitur Paulus.
Deus autem (pei l'mplcat uos omni lactitia, Sc pace m credencJo,ut abun# dctis in fpe,in potentia (piritus iàncTi,
D E V s fpei,inquit, in quo fpes noftras figimus,qui finis eft nofter,6<l extremum bonorum omnium,uel unicum ipfe bonum potius, quo afpiramus atque contcndii: mus, quic{? nobis extitit author mifsione c hr i s t l lefu filij fui, ut in co uno locarcmus fpes noftras,impleat uos omni lactitia, pace, hoc eft, quod dixit fupra. Deus confolationis. Et uere Ictitiam, paccmcp in hac uita, nifi fpci huius in Deum munere habere non poflümus. Nam nee lartielìè ilio fando, Ipiritualiq; gaudio fine fpe pofliimus futurorum bonorum, neque habere ftabilem pacem,fi non à nnin di huius bonis fpem noftram dimoueamus, èC in coelum totam transferamus. Qiia^ propter ifta in Deo fpes omnis nobis eft lartitix, pacisqj firmamentum. Porro aa? tem (pes abfque fide haberi nequit. Deus a-go fpei impleat uos omni la'ticia, ÒC pz^ ce in crcdendo,ut tanto magis abundet in uobis fpes, quo firmiere fide fucrit nixa. Qiiorum utrimque in uobis fit à fpiritu fando. Eft aiim hxc quafi fundio pro# pria fpiritus fmdi infinuandi in nos fidem,fpem, amorem, In quo quidé amore prx^ cipue eft la:titia,atcj5 his tribus tota Chriftianx religionis extrudio cócinctur. Pater cnim filium mifit, ut doca'emur ab eo, eumq; ipfe uoce e ccclo edita, ut audiremus, hortatus eft. Filius accefsit ad nos,uerbocj;,&^ excmplo nos erudijt. Vini autem do^ drinaü, ÒC monitionis fpiritus fandus ad cor noftrum, òd ad inteftinos animi (ònfus influendo accommodat, iccircoq; eft didum, Q^ui peccauerint in fpiritum fandum, hoc cft,qui eum cxcluferint,qui fores animi illi non patefecerint,ucniam illos no re^ perturos. Et rcueraparumprodcftcrucis,2<[ mortis Domini noftri i E s v Chrifti audiftè myftcrium,eiusc|5 fidem, dC nomen profelTum fuiflè, fi intro ad aiiimum non allabatur uis, bC potentia fpiritus fandi, quac molliat corda noftra, illacp Deo proni? pta, parataci? exhibeat, ut ea cum pra'ceptis Dei fingi, iuftiticec^' imitatione tormari, tum diuino amore incendi facile polsint.
E e Perfuafiis
Pcrfuafus fum porrò ,fratrcs mei,&ipfe ego deuobis,quòd SC ipfi plenicftisbonitatis,referti omni cognitionc,ualentes ^alijs pra-cipere. Audaciusautemfcripfii uobisfratresin aliquaparte,ut commonefaciens uos proptergratiädatam mihi à Deo, ut firn minifter lESV Chriflierga gentes,iacrumgcrens minifìcriumEuangelijDei,ut fìtoblatio gentium bene acceptabilis, fandifìcata in (piritu fando»
p R V D E N s Paulus humilis, cum òL dočlons officium, prarcepton's cu^ ram,diligcntiamc},' pra'ftitillct, partimcp docuiffct fidci c H R J S T I myftcn'a, ni^ mirum ex diuims liaufta illa coniìlijs, partim etiam qua: ad mores pertinent, 0Č ad communcm paccm, concordiamc^ llint idonea,admonuillct ,fccillctcjj utrunc]ue ob Cam rem, quòd egcbant illi utroque, dcclmaiis nunc offcnlioncm, cxcufat auda^ ciani fuam, quali non ignorans quidem Sv^dodosiilos quoque SC probos eximic elle, fed ut jmplcret munus à Dco fibi comininiim, iccirco pro parte fua illos com* moneifccillet. Porrò fuum eile munus datum libi à Dco per gratiam, non ob meri^ tum, uttorctipfcmirnfter l E S v Chrili;i,crgagcntes,dclcčtus quiilludDciEuan gclium,quoda C H R i s T o Icfu e ccclo dcportatum, £<1 hominibus communica^ tum fuilìct, dilìèminarct ubiquc fpargcrct,ucluti faccrdos fàcram curationcm gc^ rens, £<^.diuinam rem intcr homfncs tradans, ut qux exgcntibus Dco futura clìèt oblatio, illa cidem Dco grara, optabilisq; exilieret, tanquam fanc'titìcata, non in fans guinc, ncque in afperlìone cineris, aut aqua:, fcd in fpiritu fančlo, quac quidem pro;; pria eft, ÒC pcculiaris in fide C H R i S T i mundatio. Atque ut conlìlium Dei de le oItcndat,tanquam diploma offici^, 5C mimais fui breuiter narrare ingveditur, quam late CHRISTI E»;angelium pra\iicaucrit.
Habeo igiturgloriationem in CHRISTO lefu in his, qux ad Deum pcrtinent. Non enim audebo loqui quiequàm eorum, quac non operatus lìt CHRISTVS per me ad credulitatem gentium, {èrmonc,8<J opere in potentia fìgnorum, miraculorum, in potentia fpiritus Dei, ut ab Hieru^ ialem, &circum illam reoionibus,urque adlliyrium referièrim Euangess lium CHRISTI, ficcontendcnsEuangeIi::are, non ubinominatus erat C H RIS T V S, ne in alienum fundamentum ponerem a:dificium : Sed quemadmodum fcriptum efì, Quibus n5 nunciatum fuit, de eo uidebunt: hit qui non audiucrunt, intelligent, Ideocß interruptus fui (ìcpe, quomi^ nus uem'rem ad uos, Nunc autem non amplius locum Habens in regioni^ bus his, defyderium uero Habens ueniendi ad uos a multis iam annis, cum iter faciam in Hifpaniam, accedam ad uos. Spero enim prarteriens uidere uos,quòdprofequemini meeuntem illuc,cumuobis prius aliqua ex parte fuero faturatus. Nunc autem profìcifcor in Hierufalem, minitrans fancftis. Placuit enim Macedonix, & Achaiac communionem quandam facere in pauperes fandos , qui funt in Hierufalem. Placuit ipfis : Et fan^ illis debitores funt. Etenini ß Ipiritualibus illorum communicatx funt gen tesjdebenthac&in carnalibus fuppeditareeis. Hoc igitur ubi perfecero, &confignauero illis frucflum Hunc, decedam per uos in Hifìjaniam, Scio autcm,quòd ueniens ad uos,in complemento benedičlionis Euangelij CHRISTI ueniam.
H A E C DE fuis facftis prxdicatio quoniam uidetur pra'ièferre quandam glo^
riam.
riam. Iccirco Paulus quicquid glon'ae cfì, ad Deum totum conucrtit,nihil fibi, nc^ uirtuti fucE, fcd omnia Dco, Chriftocß tribucns, à quibus ipfè minifìer adhibitus fuc rit,Gloria,inquit, mca in c HR J s T O l€fueft,''8C de eis rebus duntaxat, quac per^ tincnt ad Deum.Nihil enim meum proloquor, fed quae per me operatus efì c H R i;» S T v S,ex quibus fides, a edulitas gentium,fermonCjSč opere, meo quidcm ut mi niftrantiSjfed Dei ut operantis, in poteftate fìgnorum, miraculorum, èi in uirtutc fpiritus fandi excitata eft. Et fané ifta opera eiufmodi funt, ut humana fìbiuirtus j'IIa non queat adfcifcere. Diuina enim plane funt, dC potentiam indicant immenfam, omniac^ ualcntcm,quaj funt per Paulum ab Deo ad hominum falutem gentibus zd* mini{ìrata,&l tradita. Quibus ego Deo fretus,inquit, ab Hicrufalem ambiens regio^ nesufqueadlllyriuminferfìpalsimEuangelium CHRIST i, non ibi contendens predicare ubi iam nominatus fuiflTet c H R j S T v Sjncfuper alicnum cedifìcarem f undamentum : fed apudeos populos,8d nationes, de quibus fcripfit Efaias, Qiiis: bus non nunciatü fuit de ipfo, hi uidebunt, Et qui non audiuerunt intelligét. Qiiod ab ilio propheta pra^dictum eft futurum,quom'am inter gentes perCHRi STVM celebrandus cffct Deus, ideocp, inquit Paulus, hoc Euangelizandi negocio fa^pius retardatus fum, quo minus cu cuperem, profìcifci pollèm ad uos.Et refpondet hu^ lusepiftolaz conclufìo procemi-j etiam fentcntiac, quatenus exculàtionem quan^ dam afFert libertatis fuac in docendo, monendocp, 8d defyderium eos uifendi praefe^ fert. Sed nunc, inquit, cum no amplius locum habeam in his regionibus, cum quod per me fuit faciundum, effèdum fit, iam^ hoc negocio firn uacuus, obfcquar defys derio annorum iam multorum meo,ut ueniam ad uos tum, cum iter in Hifpaniam faciaiTi.Qiiideft,autcm,Locum nonhabeoc'Numomnes adfidem iam conuerfi in lantis terrarum fpati)s,S<[ falutaribus documetis piene erant inftrucfiic' Nequaquam omnes: fèd quos per Paulum Deus uoluit conuerti,hi cóuerfi ikm, 8d eruditi in fidei dodrina fuerant:Sic Dominus Paulo Corinthi multum fibf eflè in illa ciuf tate po pulum dixit. Sed quòd in Hifpaniam profedurus, quafi corollarium itmeris Ììii diuerfìonem ad urbcm Romam fadurus eos fe inuifurum pollicetur,non'ne illis fu^ turum erat hoc moleftum tanqua exiguf amoris id lìgnum eflèt C" Erat fortaflè, ue? rum id ueretur Paulus,nc grauius accipiant, fi ad eos ipfè tanquam magifter, 8C ccn for uideatur accedere. Huic ergo fufpicioni, quac eft acrior,medetur,quòd eum taru quam hofpitem pergentcm in alias terras, no ut afsiduum dodorcm efloit acccptu^: li. Et tamen illa amoris uerba affert, fe tunc ad fuum iter inHijfpaniam egrefllirum ipfisctiam profcqucntibus,cum corumufu,&I familiaritate,quando omninonon potcrit, in quo eft fignificatio uehemcns cum amoris fui, delyderij, tum illorum uirtutis, atque humanitatis, aliqua tamen ex parte fuerit ipfè faturatus. Nunc autc inquit, proficifcor Hierufalcm fubfidium pauperibus fandis, qui funt illic^ àMacc« donibus,8i Achxis : defcrens quod fubfìdium comunionem uocat ipfè,fiuc ut com^; muniter munus fandis collatum, fiue ut denotetur alterna quidam permutatio jns ter utrofquc fada,cu ifti fuppeditent carnalia,8<l fuppeditati lìnt fpiritualibus, quod Öl ipfe paulopofl: quafi intcrpretatur,iuftum, 0Č debitum cflè demonftrans, ut fìc ab iftis fìat, quando ipfì adiuti in fpiritualibus uicifsim debait in carnalibus fuppetias fandis forre, Hanc communionem cum illuc tulCTO,S<l confignauero fandis, inquit, tum decedam per uos in Hifpaniam, quod deinde öd fecit, ad urbcm uti accederet, ncque tam accederet tamen, quam trahcretur: Vindus enim Hierufalcm, SC ad Cx^ (àrem, ad quem prouocauerat reieclus. Romam fub cuftodia perdudus eft, in qua per biennium ex Adis Lucx manfìt,nec^ de eius poft in Hifpaniam profcdionc,fcd de morte, ÒC martyrio in cadem urbe plurimorum literis, uctuftatis memoria eft traditum. Scio enim,inquit,cu accelTcro ad uos, quòd in complemento benedicìio;^ nisEuangeli] c H R 1 s t l acccdam,hoceft,Siquid deerit, liquid erit faciendum, aut intclligendum amplius,noftcr congrelTus, ÖC aliquot dicrum c5fuctudo,ac coni:« municatio fermonis,£<! cofiliorum explebit id, ac pcrHciet,uel fortallè melius, quòd eos oftcndet ita cumulatos bcnedidione ea, qua: pa Euangeliü c H R i s T 1 homi#
E c 2 nibus
nibus aliata cft:qua: quidcm cft in fide pofìta,8<l in un tiitibiis ilh's, qua: ucram fidcni fcqiiuntur,ur non fu operarprecium futurum diutius apud cos cómorari, qiixquali quacdam fitfacfli fui dficnfìo,Oratio conlilij initi, quöd cos in tranlìtu, non data opera lit inuifurus.
Obfecro autcmuos fratres per Dominum noflriim l ESV M Chris; flum, & per diledionem fpiritus, ut collaboretis mccum in dcprecationis; bus pro me, ad Deum, quo liberer a non credentibus in ludaca, 8C ut mi^ niftratio haccmea in Hierufalem grata fit fancftis, ut in gaudio ueniam ad uos per uoluntatem Dei, SC requiefcam uobifcum. Deus autem pacis cum omnibus uobis, Amen.
R V R s V s clcuat feucritatem fupcriorum monitionum, ac prafccptorum tan? quam non ea (èripfcrit indigentibus,red ut ofticij fui munus implcrct, Itaqj & modo excufauit audaciam, Sčnunc optimam fuamdc illis indicac opinioncm, quando C0132 ad Dcum orationibus fc iuuari cupit. Per dilezione autcm Ipiritus air, quia cum ex uultu 8C facie Paulum nondu noflcntjfpiritu cum amabant, nó fendi quali dtcac,pcr amorem illum quo me incognttum, SC nò uifum, mcntibus tamcn uclti is amatis.Pc-. tit autcmfupplicari per cos Dco,ut ipfeab infìdclibus ludaris libcrctur, quorum in-telligebat acerbas,8^ implacabiles contra caput fuum atq; uitam ilagrare inimicitias, cum illi odio inexpiabili Paulum infequerentur. Qiios illorü impctus, quas ixccv^ bitates ut gentis iniquifsima: iramcp &C inimicitiam nulla lege modcrantis, quil)us in Paulum poftea gradati, atquc incitati funt,qui nolìè uult,cx ApoUolorum dilcat adis, non ab re quidem, ncque inani metu ab illis Paulus le libcrari optar, cunclo^ rumcg fjbi auxilio ap..id Deum aduocat preces, itcmc^; ab codcm Dco, S^ per fc, al per alios obfècrando poftulat, ut fedulitatcm fuam, di fubiidium, quod ipfc tert (an <fì!s, illi, quibus id dcferuir, aequi bonicp confulant,gratumcjj libi Jiabcant Pauli mi^ nifterium. Eo enim opere confedo Ixtum fc reuerfurum ad eos, qui funt Roma: poi licetur, fìDco nolente fuerit datum, ut cum illis conquicfcat, non lòlum reticicndo ex labore itineris corporc, fed multo magis méte fpiritualibus epulis,8(l gaudiofra^ ternae pacis,charitatisc^ rea eanda. Atque ut mos ei efi:,pofl obtcftationcs, moni# ta, ut Dcum fempcr aduocet,propitiumé{5 precetur, illis, quos cft obtcllatus, Deus pacis,inquitjfit cum omnibus uobis, Amen.
Commendo autem uobi's Phseben fororem noflram ,qux cftminillra Ecclefiac in Cenchreis, ut eam excipiatis in Domino, (ìcut dccet landos, &C adfìtis ei in quocunc]^ uobis eguerit negocio : nam & ipfa affuit multis, ac mihi ipfi. Salutate Prifcam, bc Aquilam, cooperarios meos in C H R STO lefu ,qui pro Ulta meafuummet iugulum fuppofuerunt. Quibus non ego folus gratiam habeo, lèd & omnes Ecclefìx gentium. Ht qux do^ mi efì apud illos congregationem. Salutate Epenetum dilecTium meum>qui eftprimitiac Achaixin CHRIST O. Salutate Mariam,qua: multumla^s borauit erga nos. Salutate Andronicum, & Iuniam,cognatos mcos,8<l con captiuos meos, qui funt infìgnesin Apofìolis,qui Si ante me fuerunt in CHRISTO. Salutate Ampliam diledum mcum in Domino. Salutate Vrbanum cooperarium nofìrum in C H R1S T O , Stachyn dilcclum meum. Salutate Apellem probatum in CHRISTO. Salutate eos , qui funtex Ariftobuli familia. SalutateHerodionem cognatum mcum. Saluis tate eos, qui funt ex Narcifsi familia in Domino, Salutate Tnphcnam, Triphofam, quoclaborantinDomino. Salutate Perfiden dilec1;am, qua:
mul tu in
multimi laborauit in Domino, Salutate Ruffum elečium in Domino, ma^ tremc]^ ipfius, ÒC meam.Salutate AfyncritumjPhlegontcm, Hermam,Pa;« trobam, Mcrcurium, & qui cum his funt fratres. Salutate Philolcgum, & luliam, Nereum, & fororem eius, & Olympam,&: qui cum his lunt omnes iändos. Salutate inuicemuos in ofculo iancfto, Salutant uos Ea ckfìsc CHRISTI.
H A E c falutaiio nomfnatim multis miflà cum humanitatcm ofìcndit Pauli,uir^ tutcmcp illoriim, quibus Talus inilla ert: tum ucro nobis lumen praffcrt, ut inrelliga^ mus,quo pado CHRISTI nomcnfucratRomam allatö. Multi cm'm cx hocnu^ mero ludxi funt, quos in ilio furore pcrfccun'onis, quo ludici c H R 1 S T 1 diicipu^: los ex ludara cxpulcrunt,nouaJct; hdci Ungenti, 8č crcbrefcenti illa cxtaminatio;: nc interitum&dobliuionem polle afferri rati, illam per orbem magis tararum difs! feminaucrunt,fcceruntc}?iniquitatc fuxiniurix claram intergentes,ac illuftrem, Urbs Roma ad fc uenientes excepit, illorumc}; uocibus erudiri coepta,paulatim no^ men Domini 1 E s v Chrifti didicitnon afpcrnari. Atquehi quidem primo cum fiix gcntis hominibus collocuti, quorum femper erat in urbe magna copia, quibuHs dameorumperfuaferunt, utadfidem CHRISTI fe conferrent. Dcinde etiam in^ ter natiuos Italos, aliarum^ nationum homines fänclum c H R 1 S T i lefu nomcn uulgari,&<! adörari eft cccptum. Cumqj conuentus cuncftorum gregatim herent, coircntq; in unum ludxi cum gentibus, laiibus à principijs exortic crant difcordia?, quod ludaei praefertim reccns conuerli,legis nomai, öd authoritatcm rclinquere non poterant : gentes uero cum fe taciles Christo, docilesq; prxbcrcnt, legi oblis: gari, de fc addicere recufabant. Ita paulatim crcfccnte diflcnlioäx, animi illorum in^ ter fe mutuò cxafperabantur : nec tantum poterant habere authoriratis Priiciila, dC Aquila, Andronicus, dC lunius, caeteric}; cx ludica noui hofpitcs, Sc aducnac,ut com primere penitus, fedare ualerent lites, contentioncscp inta- fratres comotas. Pro^ inde alium quoqj frudum illis affert ifta fälutatio, quöd Apoftoli tcftimonio, quod graue ödfandumapud omnes habebatur, propter lapientiam quidem ctiam &ce^ lebres uirtutes Pauli,fed multo etiam magis propter conuerfionis modum commcs: moratum apud omncs,quo à C H R I S T o ipfc fuci at uocatus atque compulfus,illi qui rede de fide fentiebant,ca:terorumopinionibus,5čmcntibus commendantur, quo plus in corum fcntentia ponderis, momenti apud fracrcs cxiftei ct. Sunt aus= tem omnes fere non fine aliqua infigni laude nominati. Ac Ph;;cbe quidem fuit,qu^ pertulit hanc epillolam. Pril'cilla: autan, Aquila? etiam Lucas perhibet teftimo^ nium non folum rcligionis,atq5 uirtutis, ucrum ctiam cu Paulo,tamiliaritatis, Sv! ami citix,qui ctià cum illis neccfsitudine hofpitij coniundus fuit. Nam quód fé illi pro co morti,& periculo obiecerint,non cft quidem nominatim inhiftoria faiptù,led ar^ gumento funt ha^c Pauli uerba eos in Iuda'a,cum cfferuefcerct luda-orum in cccleliä CHRISTI crudelitas,pra:cipucq; Paulü illa uis hiroris appetcrct, hos caufam for tafsis Pauli, fententiam dcfcndentes, in difcrimen capitis fuille iplòs addudos. Magnam certe fe illis gratiam debere tclìatur Paulus, SC propter fe cafta as quoque gentium Ecclciias, qu^c ueritatis à Paulo habere notioncm nequiuilìcnt, nilì iftorü duorum opera incolumis ipl'e illis, fcruatusfuilfet. Andronicum autem, òi luliam quis afficere honore, ÒC laude maiore poisit, quàm eos inlignes intcr Apoftolos uo^ carcC Domus porrò Narcifsi, illius ut opinor, qui Claudi] Caefaris libcrtus impri^ rnis gratiofus,8d potens,principio imperij Neronis Agrippine opei a eft intcrfedus, uel mortuo iam tunc Domino aliqua adhuc cx parte coha:rcbat,ucl tempus,quo feri pta eft hiec cpifìola,non cxiguum anteaducntum Pauli ad urbcm ligniticat.Scd nos de his,quc incertanobis funt,nihil diftìnimus. lllud tencmus ccrtò iam tum conflatii cx ludcVis, & gentibus Ecclclìam Romx conlt;itilìc,quaj à fugičtibus ex ludara dili i pulisc HR I s T I cógrcgataprimòei]ètjlliciifiiinarrandisrcbusge{risDomini,8v
E e 5 m ir is
miliš illius opcribus prardicandis qux prarfčrtim ctiam ipfi fignis, uirtiitibus comprobarcnt,illcxcraiit complurium animos,ut fandifsimam illam,omniiimcß faluberrimamacdpcrcntdocflrinam, quiccftDcoper C h R i s T v M Icfum info^ lafpcj&cupiditatc calcRiumprarmiorum,mundanis rebus contcmptis ucllc K adliaercre, dC crcderc. Illa in his liUutationibus fubiiinda efi hortatio, ut falutcnt in^ iiiccm fc in ofculo fando, quod tanquam pignus fit rcconciliatx intcr omncs grafia', difcordia'cj; pacatx, &C animarum in unum fpiritum, uoluntatcmc^ conucnicntium pius confcnfus. Salutcm illis poftrcmó ab Ecclcfijs c h r i s t i quas ipfe confti^ tucrat, ucl per eum c H R 1 S t v s, uerbis impartit. AtCß ut non humano more ter minet Epiltolam, fcd ad Chriftianum reucrtatui* inftitutum, fubiungit rurfus falu^ bre pra'ccptum,ut dcuitcnt eorum confuetudincjqui per prajpoficram, pcruerfàmcp dodrinam litcs, de feditiones intcr ipfos diilèminant,
Adhortor autcm uos fratrcs am'maduerterc eos, qui diTsidia, & offèni fioncs prxtcr dodrinam, quam uos dididftis faciunt, 8C declinate ab eis. Hi eni'm talcs Domino 1E S V Chrißo non feruiunt/ed Tuo fibi uentri, Sc perbonum,benedicumq5 fcrmonedcdpiuntcordaminime maloru. Nam obcdicntia ucflra in omncs pcrmeauit, Gaudco igitur de co quod in uobis eft. Volo autcm uos fapientes quidem eflè in bonum/implices ua'o in ma lum, Deus autcm pacis contcret Satanam, fub pedibus ueftris dto ♦ Gratia Domini noftri l E S v Chrifìi uobifcum fìt»
s OLE N t enirfi qui funt fraudulentiores, uafiri prxtexere lioneflos, pros boscp fcrmoncs prauitati fua?, ut cum authoritatem fibi, nomencjj comparaucrint, tum dcmiim effimdant uencnum fua: impietatis, ilbicp commoda comparcnt, non illis confulant, quorum fé profitentur dodores, ac magidros. Atque hi hoc fé fas cilius agerc polle confìdunt,cum funt, dC ucrfantur intcr fimpliciores, hoc cft intcr cos, qui audiunt quidem libentcr omnia, qua: ad fidem, d^ pictatem exiftimant pcr^ tinci e, animum autcm corum, qui doccnt, &C confili] exitum haud ita pcrfpiciunt, fcd quo ipfi animo fimplici, rcdocp funt, codcm dodores fuosellr prarditos arbi;; trantur, funtq? ad aufèultandum, ad parendum imprimis facilcs . Qiialcs nimi;: rum ißi crant, quibus Paulus annunciat obedicntiae, humilitatis ab omnibus gcntibus dari tcftimonium,Igiturlcni eos,8^fancìa monitione corrigit,ut hanc quidem bonitatem cordisc|5 puritatem adhibcant adea,qua: mala funt,quafi to^: tius generis eius, quod in fraudc, SC malitia, SC nimio amore fuimct confiftit, exa wertes penitus, rudcscp fint : ad difcernendum autcm, SC diftingucndum, quce funt 3ona, prudcntiam fibi, SC calliditatem retineant, ut fciant fegregare mala, SC dcuita^ re. Qlii autcm potcrunt, dixerit aliquis, fi ipfi malarum ai tium ignari omninofue^ rint, iilain alijsuitia ad declinandumpcrno(ècrec'Qiuainquam,quod bonumcO, cumtenucrint,8<[fcierint,omncm ^bono,redo declinationcm facilimc intelli^: gcnt malum clic, nec iè ab arce boni confili], ullius maloconfilio paticntur deijci, Satiscftcnim contrarijs induobus illudexpcriri,nofIc,quod efl: prxftantius, quandoquidem alterum,quodeft infcrius huius pracftantioris uelutidiièefliis,fi^ dcfcdio qua-dam cft.Itacjj SC Dominus difcipulos fuos monuit, ut prudentcs eflènt, ficutfcrpentes,limplicesuerout columbai.Etrcucrano(Icmalum,ut malum cft, preclara cft imprimis, utilis^ fcientia. Fugitur enim ab omnibus omnino malum, cum cognoičitur. Boni autč ignoratio maximum cft malorum omnium. Hxc enim facit, ut farpc pro bonis mala accipiamus, uitamq? noftram propterea acerbis,5d ua# rijs mccroribus, curis infcftam habeamus» Qiiòd fi fuerimus ad intclligcnda bo^^ na ex ■)crrcdi,2^ callidi, fcicntiam mali cognofèemus illius elle fugam, SC deuitatio^ nein: Deus autcm pacis, inquit, contcret Sathanam fub pedibus ucltris ut non per#
turbct
turbct paccm ucUram, quam intcr nos tuen', Sč erga Deum ipfum prcccipuc dc? bctis. Pax enim erga Dciimfančtitas cft uita:, per quam eti'am cum hominibus dlG iidiajdifrcnfiones^ excluduntur.Gratia autem Domini I E s v Chriftifideidonum cft,pcrfcdaeillius uidclicct,quxuiuidafpe, chaiitateq; munita, &inhacuftafolidä Ixtitiam prarbet hominibus,0č in altera tctcrnam beatitudinem.
Salutane nos Timotheus cooperarius meus, & Lucius, & lafon, & So^ fìpatcr cognatimei. Saluto uos ego Tertius, qui fcnpß hanc epiftolamiii Domino, Salutat uos Caius hofpes meus, & Ecdefìx totius « Salurat uos Eraftus gubernator ciuitatis,&l Quartus frater,gratia Domini noftri lESV ChriftiOtcum omnibus uobis. Amen»
HAE INTERPOSITAE rclatcc|,'falutationes fimplicitatč illam cordiiuti declarant, qua: Chriftianorum debet elle propria. Non enim ordincm lautum illum lcruant,& elegantem, fedtanquam undis quibufdam amoris fauntur, refauru; tur: idq,'imprimis pra'fefci untjquod mos amantiumcontinet, ut ne uideantur pollè à fcribendo, quali à colloquio charifsimorum difèedere, Atquc ut omnis bonorum operum inceptio ab Deo oriatur, ÒC item ad Dei gloriam terminetur, fubiungit taxi:; quam bafim epiftolx Chriftiani my iteri j breucm commcniorationem ad fummi Dei honorem, gloriamqjrelatam, lic inquiais,
El autcm, qui potcns efì nos firmare fecundum Euangclium mcum^Si prccconium l E S V Chrilli per reuelationcm myfìeri-jj temporibus acter« nis taciti, patefacfti autcm nunc ,6<Ipcr fcripturas propheticas fecundum prxceptum a:tcrni Dei in obedientiam fìdeiin omnes gentcs notificati, foli lapientiDeo per IE S V M Chnfi:um,cui gloria m fccula, Amen»
H A E c alio quodam huius epiilola: loco nerba à docTron'bus Gratis pofita k^ guntur, qua: nobis uifa funt in hoc fini fcriptionis Tat commode quadrare.Èft autcm breuis cómemoratio terè cunčlorum, qux ante dicfìa funt. De hoc cnim myfterio fìdei potilsimum cft difputatum. Qiiod a nobis quoque ftrictim hic repetcndum eft, Etenim a-ternumDei altifsimi confilium iam inde à principio extitit, hominem im^ primis nobilem creationcm fuam uelle libi adiungcre, &C participcm tacere liberali^ tatis fux. Verum ita hoc uoluit,ut tanti honoris prcemium non ignauiac, deiidice'uc proponerct : fed induftria', fortitudini, Itaque illum in mundum lume inferiorem l'nduxit, pra:fecitq; rebus omnibus, Sčcomitatu locuplete iènfuum honeflauit,quoi: rum dudu, atque fublìdio appetcrct, dč compararct libi ipfe ea, qu:c utilia, ac iàlu# taria eflè cognouillct, dcuitai etq? contraria, Mentem autcm in co, dC rationem na^ tam ad dominandum, principem totius animi infcruit, qua; in ipfo ortus principio ignara quodammodo llii, 5č uim fuam non (cntiens, mox proccifu tcmporis, 8l rei: rum ufu condoccfacla agnofcerct fcmctipfam, illudqj primum intclligeret fe id po^ tifsimum in homine exiltcre, quod colendum elièt, omnibus modis in honore ha^ bendum, quod tum quidem iplì meritò contingeret, lì noilòt ipfa praecipue, &l mo^ dis omnibus uencraretur, authorcm, Si. principem, conditorem fui Dcum. Hac conditione,Stnatura primus homo tacìus in polTefsioncm prarclarifsimx uirtutis ab Dee ftatimindučius, cum fua culpa, crimine haud ita multo poli, defecilìèt, incntiq? impcrium quod in rcgendis Icnlibus habebat, conferuarc proprium ncgle^s xilfct, pra:tcrito imperio omnipotentis Dei, ipfe quoque eft a-ternam in fcditionem,
continens bellum cum femctipfo datus,atquc repulfus, lèdibusc}; cómutatis, cum c requie in laborcm, c paradifo incultam in tcrram immigraflèt, curis, folicitudini^ bus,operum labore, cupiditatibus quoq; uanjs, &i turbulentis, fallis ut pUirimum gaudijs, ucris doloribus implicatus clt, atque ita implicatus, ut cxolucrc Iciplc,
Hiblcuarcq;
fublcuarcq; dcinccps, aut erigere ad Dciun, nifi ilio opcm fibi aftercntc non poflxt. NondcTiftebatqutdcm Dcus,quanuis rebellihomini,fii^!ad deteriora (èmperpro^ clini acque prono : humanitatem tarnen,0<^milèricordiam,SC clementiam ("uam olien tare, nunc docendo illuin, nunc adiuuando,nunc fomnrjs, uilìs, oraculisc]; dcterren« do,multa quoque ignofcebat, alia difsimulabar, qu^e quanquam crimina eflènt, ta^ menquòdà fummi fèeleris culpa aberanr,ncquaquàmhominitunc cxprobraban# tur. Sed cu corrupta hominis natura longius fefe ab Deo fanper abduceret, cumq; bonitatem omnipotentis Dei, memoriamcp accepti ab eo bcnetìcij non obliuione fo* lum, uerurn contcmptu etiam, öi impiccate obruerct, ad obruendum ipfe uicifsim genusnoftrum illuuioneaquarum eftadduclus, quali nouam de integro creacios nem inftituens. Atquc ut experiretur, num genus humanum, quod flecìi beneficio adcolenduni imprimis creatorem fuumnon potuiflet,comprelTum po2na, atquc fupplicio ad meliorcm aliquandomentem fcconuerteret, cuietiamconfilio,&ra^ tioni fummi Dei cum improbitas hominum aduerfàrctur, omncscpfcrè communi quafi confiituto, atque pndo ad emcntitos. Ss:! falfos pro fpei quifque lux errore co^ lendos Dcos fcconferrent, non amplius ratus hominem temcritati fux pcrmitti pc=: nitus opoitere, aliquot fibi ipfe elegit ex illa prifèa, celebrata antiquitate uiros, quos maiore quodam conatu, 8C clarioribus lux beneuolentiac fignis in fui nominis honore, 8C cultu retinerec,quod pocifsimum Dei occulco, infcrucabiliq; iudicio pa -rcnci fidei noftrat Abraam contigit, ex quo gens deinde nata, profcdaé]; eli, qua: lege per Moylèn à Deo lata, a nationibus reliquis hac una re dilh'ncfta eli, quòd fos la perftitit, atque manfit in ucneratione, S<C culcu unius Dei, anceps illa quidem ix^ pe etiam, lubrica, fed tamcn qux diuinis fulta fubfidijs hoc in orbe tcrrarum ex;: emplum intcrmori non fìncret, unum elle folum in coelo, &C in terra hominibus co;s Icndum,&f adorandi&n Deum.Huic porrò genti ita elecTtac à Deo, atque adfcitx ciuli modi erat tradita lcx,qua:cos quidem in terra fpes fuas, fuorum optata bono;^ rum collocare non prohiberet, fèd illos ea ipfa bona expetcre, polèere, à fummo tamen Deo, atque illi accepta referre confuefaceret, ut fi ex una parte natio illa mundana elièt, ÖC altera tamen parte exifteret cceleftis. Non enim ab uno extremo^ rumadcontrarium extremum alterum illieo tranfitus cft,fed oportet per interie^ (fla, 0Č media ad finem optimum peruenire. Hac igitur lege diuturnis manente tem^ poribus, cum illius quoque fcnfim diminui uis, 8d obiòlefcere authoritas cocpilTcr, aut fiqui conftantius eam retinuilTent, omnia illi iam non ad ueritatem, ncque ad in^ reftinam animi uirtutem, fedadfuperftitionis cultummagis conuertcrcnt,elìcntcjj peccata &facinora ima homines hòc grauiora,quòdobicibus maioribus uiclis, atque proftratis, dC tanquam repagulis còtincntix rcfradis, uniuerfa improbitas ca« teruatim fc effuderat : tum uero ftatuit Deus bonitatis lèmpcr fux, Sč milèricordia: memor maximo, dC ultimo fuo benefìcio cuncfìum hominum genus fibi obligare, dC adiungere, miffoi^ filiofuo in carne, naturacj? hominis non folum ucniam nobis ab fefe atque pacem, fed patrium etiam nomen, illamcß charitatem, qux in patris aftè;: du erga filios eft innata obtulit, dč pollicitus eli, fi nos uicifsim inhdos illos 8C tur# bidos mundi amores deponentes in ipfum Deum amorem omnemnoftrum, omne animi ftudium contulilTèmus, neque in his, quac mundi funt, fed in ijs, c\iix ab iplò maiora nobis multo ac praeftantiora proponuntur, figere fpcs noftras, èC cupiditate illorum.flagrare inftituiflemus.Hicmihi nemo obijciat, quid ita per hofce gradus Deus tam confiliorum fuor um, quàm temporum, ac nó de principio ftatim hac opi=: tulandi ratione ufus fit, ut benignitate magis,quàm parna nos uincirct. Ncfcit cnimquitalia opponit, profecflò cogitare, qux fmt curricula. Si procellus diuinar prouidentix, qux in fèipfa ftabilis, unacp femper habet increatis rebus interualla, ncque fc aliter oftcndcret,(i non diftinda forct fpatfjs,&: operibus. Quid enim dixc-rim ego frudibus terrx habcndis, cur aiviuum tcmpus datum eli, ac non protinus /àta continuò demeffa funt. Qiiòd fi his ad pubem,frugemcp perducendis ortus, di. audio, èC maturitas efl atcribuca, alioquin lì progrelTus ifti non hant, Se ueluti gra^
dus,nccj;
diis,nccp tempora diftinguijncc^' coelum conuertifìc ncceflàrium, omnisc^ òCmotus ra umjé^ uarictas,& difFcrcntia hierit fublata:ri mquam,omnibus m rebus, quas fub motu natura: funt^quaedam primum ingrcflìoncSjdeinde morce,mox rcprclienfioncs indituti conatus,& aducrfus impedicnti'a Iuaationes,currus dci'nde liberior, appros pcrationescp ad potiundum fincm fuum cxiftuntjque oinncs l'iitcr uallis quibufdam, dC uelutpaflibus paulatim product^c,curriculum tandemomne emettuntur,cuius fìultitia: cft quxrcrej8<l fciTcitari hoc m l'pfo DeOjCuius confilia arcanis ponderata ra^ tionibus ad opportunitates temporum dimcnfa,efFecftibus difpatita,uno tamen,atqj codem fini ad falutem hominum gradatim ab eo deprompta, patefačta funt C Vos luit igitur Deus in ex tremo tempore,aeterno fuo ex conliho nouum, &C mexpeclatu bcnehcium hominibus aftèrre,ut unigenum filium fuum pro nobis uita: mortali, dC ui'tam fllam confcquentibus iErumnis,necnon ludibrijs,igiioir,injjs,morti,cruciq,' ad^ diceret,ad eum fìnem, ut nos pracclaro ilio, admirabilicp exemplo e mundo pcm'tus cuelleret,ribic}} coniungcrct. Et quoniam durius elle hoc iiidebatur, tam multarum rerum iucundiiriinai^,qua: e terra nobis blandiuntur,tanta uaiietate diuelli, in Chri fìi fufcitatione afèenlLiq; in cozlum oftenderet,quanto maiora contemptoribus tcrre# norum bonorum,5<: in ccelo mentes fuas collocatibus,ac diuiniora apud Deum prar^ mia eflènt propofita.Vt enimherij&nudiuftertius difputauimuSjChriftus ipfe ora# tio cft,fermo Dei patris liabitus ad homines,per quem ueram doclrinam nadi fu^ mus adipifcendac falutis,5<: immortalitatis,!! Deo ipli creder e,£<1 fide illi habere fum^? mi,Si alterni boni noftri in animum induxcrimus;quod quoniam line Chrifto facete non pollLimus,ipfc enim Dei ueritas efl:,8i Dei conlìlium,idem9 uia noftra, atc^ iter, quo ad Deum perucniamus, totum in Chrifto fitum eli falutis hominu myfterium» De quo quando fatis hoc biduo dictum eftjillac^ à nobis,qua: infpirante Deo prolata de co expofitaq; funt,omm'a lulius fratcr habere fe dixit,in con'unentario relata, pete tis ab eo,cum uobis libuerit,quod quidem ad h^ec pertinet Pauli nerba patcì e iiobis iam arbitror hoc myfterium arterno ex tempore abfconditum omnibus,dč occultum fuillc;nec^ hominibus fblum,uerum etiam angeIis,non quin partem eius aliquam ali qui aliquando profpexerint,tum angeb", tum etiam homines, fed quod totum planò nunquam cuiquam eft patefadum. Vidit Hieratiias uim nouae legis, quac in cordi? bus hominum uocem fuam,n5 autem in litera amplius exprelTura elTef.Vidit Efaias ducem melioris feculi deformatum,£<l contcmptum,fuo monore d^ luclu letitiam ex teris,gaudiumq; afiFcrentem : Videre multi prophetarö, dč patriarcharum de Chrifto multa,nec{5 enim omnia hic referri eft nccelle;fed ut plures compiuta uiderint, illud tamenfoedus inenarrabileq? coniugium diuinitatis cum humanitate nemo fatis ui? dere,aut perfpicere potuit unquä.Qiii uero prxpotentiDco propiores fcmper funt, allìdue^ aftant in eius confpedu angeli,poteftates,öd cocleftes mentes reliqua: facile quidem illi nofccbant collegam propc fuum,& (bcium eiufdem natura: hominem in errorem ideo lapfum,auerfumc}? piane ab Deo,quòd nimis magnani rationem terrei: norum bonorum duceret,huic^ malo,quod lex non fecerat, datum iri remedium à Deo pr:Euidebant:tantam illam tamen humanitate,tam inauditam, inufitatamq; de? mcntiam,tam incredibilem Dei erga homines amorem ne potuerunt quidem fufpica ri,ut filium is mitteret ueluti legatum fua: uoluntatis. Primum hoc quanti c Deinde ut ad mortcm,6^ ad ignominiam mitteret,hoc uero eft,quod cum attendere, di confi? derare incipimus,fi non fumus piane fcrrei,in lachry mas,gemitus erupatmis opor tet,tantum'nc amorem,tantum ne de nobis ftudium,tantam cupiditatem, & cura fa? lutis incolumttatiscj; noftra: fufcepitDcus,nosutiudicarit dignos, quorum gratta arqualem fibi filium non minorem folum angelis,fed ne potentibus quidem dC claris Inter homines uiiis parem efficeretcCfi Si ;unea fepe patriarchis,&i prophetis,ipfocf ad nos angelorum minifterio docendos,5i adiuuandos ufus ellct. Verum hoc, quod poftea fadum, ipfa cccleftis exercitus multitudonato in paupere tugurio Chrifto admirata uoce fua imprimisjcantucj; celchrauit,paftores mox cognouerunt,nos nior tales rcliqui maximo noftro cum bono,incomparabili erga nos omnipotentis Dei he neficio fcnfimus ante aliquot fecula prophctaij: uaticinijs-Sv prardidionibus lignifi?
Ff catum
catum,annunciatum,proiniilgatinTi: no tamcn quantum ncc cufufmodi fututu cfičf, potuit plane intclligi,quo quidcm diuiìio fuo munci c,8<; filij fui cxcmplo nos infti-tuit Deus,ut illi,quoad honiini fas cft,fieri uclimus fnTiiles,unanic},' mhacDci imitaci tiene,& hniilitudinc,qux ex fide iuftificatio fa'pe dida Paulo cft,uirtutis ucra:,&; co flantis rationemconftituamus. Nani ca:teia quidem, qua: ex mundanis honoribus, atc^ laudibusjuel ex ipfa etiam traduntur philofophia uirtutum cunicula, atcß inui^ lamenta,neqj foliditatem habet ftabilem/iccp ad immortalitatis prarmium nos dedu^ cunt.HafcfimilitudoDeiex imitationcIefuChrifti una fola eft crcpido ftabilitatis noßraf,eadem inuida feculiSjimmota cupiditatibus,quac cum ueluti procella quacdS & tempeftates uitam noftram aflìdue quatiant,hac fide Chrifli fola frangi, propul fari queunt.Firmati enim à Dee per fìdem ac iuftitiam,in eacjj ftatuti, cum Cliriilum habeamus uerbum patris,uiamnobis per afpera, ardua aperientcm, principemc^ ipfum fubeuntem,atq; excipiaitem duriflìmos mundi cafus,quo illi leuiores deinde, éc tolerabiliorcs in nos incidant,pra:euntem quocjj nobis in ca?lum,&i fuo illuc afcen fu eódem nos uocantcm,nos fpctllorum cocleftium bonoi^ incitati, neq; abducimur pofìea mundi blanditi]s,nec afperitatibus deterremur,qiu'n certi,atq; conftantes etià H offendimus interdum in uia,& labimur,méte tamen,atc]; animo in Deo hacreamus, Hacc itaq; firmitas nobis ab Deo ex Euangelio Pauli cft,quod eft totum prarconium lefu Chrifti in quo my fterium noftra: falutis nunc dcmum reuclatfi eft,quod ex a'tcr-nis feculis delituit,obfcurum(^ permanfit, tametfi Deus per prophetas fuos aliquas cius partes in omnes mudi oras uoluit promulgari,idcircoc|} effècit, ut late difflifum Iud;£orumnomcn,& in omnibus fere prouincijs,ac ciuitatibus dideminata illa natio legis fuac uim,5<l notioné hominibus proponeret,quo lefu Chrifti futuri fcruatoris ceft imonio pra:dicato ubic^ inter homines,8d publicato,cu ipfe poftea Chriftus aduc talTct,facilius à gentiüus,plan{uscj; agnofceretur,fidesc{5 eius,tancp unici fili] Dei acci peretur.Huic igitur fic nos hrmanti,& curanti,8<: tantoperc nos amanti foli fapienti Deo honor i nobis,8^ gloria par lefum Chriftum dominum noftrum in feculoi^ (èm piternas xtates.Amen, Hic tri vlti vs, Iure fané, inquit, atc^ addecet ita fieri. Solus enim OC fapiens,8<l laudabilis eft Deus, qui fi etiam non alio nobis indicio fua beniuolentiam oftendiflet,^ quod mudo inferiori nos pr2efccit,caetcrorum^animäi: tium cuneloi^i cóftituit dominos;clTet tamen eius liberalitas fapientia cum amore nobis,& cum ueneratione omni rccolcnda.Cum uero humanis bcnchcijs,no content tus,diuina: etiam haereditatis praemiu nobis propofuerit, atq; id nos facilius, ut adi^ pifèi poftemus poft multa,uaria^ fuce prouidčtiac,dočtrinccq; indicia.tìlium fuü uni^ cum poftremo legauerit ad terras,moric5 eum pro nobis, in crucem tolli permifo; rit, quo nos cum eo una in terrenis noftris affedibus mundo er ucifixi,nihil nifi cccle ftia,éi alta cogitaremus,quid pofliimus qu^fo amoris,& grati^ Deo,quod tato illius, de tam fingulari beneficio rcfp5deat,à noftra parte exhibere c' Equidem angor animo non bxc ubic^ gentiu cognita,8d diuulgata efl^,quae difputata heri à tc,dC nudiufter^ tius,nos hodie tantum quafi delibando tradauimus,& ea tamen breui ipfa comemo;^ ratione perfpicuam oftendunt fui luminis ueritatem.Quid enim poteft eflx: illuftrius ^ eflè unicum hunc acternar,£<[ uer^e adequend^e beatitudinis modum,fì ab Deo pri-mum egrc(Iì,ad Deum item nos recipiamuscquod noftra: perpetua* falutis myfteriit totum abftrufum olim gentibus, ludxis dimidia ex parte datum, nos integrri,5^ pie num in amnem partem accepimus. Dux porrò, ÒC monftrator luiius myfterij folus Chriftus.Nec^ hoc tantum/ed ipfe my fterium, fìc enim te exponaite cognoui id quod magis,magisc5 deinceps animo uolutans intelligo efte uerilTìmum, Chriftum ipfum dodrinam,9([ uerbum exiftere patris nos monentis, ÒC condocefacicntis,fi co: kftium bonorum compotes eflè uelimus,orationcm fuam nobis padifcendä, lioc eft Chriftum iiiduendum,8i^ prne nobis ferendum eftc,hoc eft iterum,ut interpretemur, mundanis amoribus deferendis,ö<I cceleftibus capefl"cndis folaniDei gratiam,&![ cum €0 cognationem nobis appetcndam,Cuius rei documentum nobis eft ipfe Cliriftus, mifliis ob hoc ipfum e coelo,S<; quatenus homo ad hanc ipfam rem creatus totus,arqj factus nomen,ut nobis filiorum Dci,& paternam (ecum cocli hxreditatem tanCf; cha
rifllmis
n'flTimis fratribus communicarct.Hoc igitiir ut dico,tam perfpicuac rapictiae,8^ uei iV tatis lumen,quod ueluti fulgur e medijs olim regionibus terrai m omncis circudrca rerum fìncs cmicLÜt,uocccp ca infonuit,ut non fila ab homine prolata uox/cd è coelo edita piane intelligcretur,quo quidem tempore cundae propemodum gentes Sd na# tiones quantumuis ferae 0Č barbar^ ad Deum fefè facile,ad Chriftum contuler unt; hoc,inquam,lumen nunc relanguille ufcp adeo, ut no iani firmo,rcčto intucntibus oculo,fèd quafi hallucinantibus apparere uideatur. De bis loquor,qui illud quoquo modo tamen accipiunt,öd fe id pr^ekrre fuis adionibus profitcntur,à multo maxima nero parte aut ignorari idem illud,aut etiam contemnijquis pij hominis fenfu pracdi tus grauiflime poteft non dolerec^Cernimus Chriftianum nomen eó dedudhim cflè, primum ut qui illud taicnt,8d norunt,ueibo quidan ururpent,re autem,atque fadis omnia alia potius confedcntur,^ quae funt buie profcflìoni, ^ nomini confentanca. Nolim equidem intcgris,probis(^hominibus, quicunc^ illi funt, & ubicunq; terraijz confticiiti,ullam meis uerbis labem,maculamcß afterre.Non enim hos reprchcnderc, aut inolai e intendo;fed de communi hominum,qui fe oßendunt,S<[ offèrunt more, 5C de ufi tato genere uiuendi Ioquor,quod in eo pofitu nuc eft,ut uideamus omneis fere qiiiErcre,quae Tua funt,ut Apoftolus ait,non quce lefu Cbrifti. Atc^ utina tamen qua: fua eilènt,quxrerent,nec^ in alicm's uano labore uerfarentur, dum folicitudines fuas ad eas res conferunt, qiiarum propria,ö<; certa nun^' efl pofleflio. Etcnim quid ma^ gis proprium,magiscp copulatum,atqj Harrens,^ fibi unufquifc^ Et tamen qui hoc cogitct,&Cfapiat,iiiam^ imprimis intcgritatč,S>i lliimet curct incolumitaté quotus ifte reperiatiirdmminemus foras pene omncs,8i noftrimet obliti ad illa extana pro^ pendimus,qutefonitu,&rumoribus complcnt aures noftras, falfoc{? fplédore oculos perfìringunt,quibus dum potiamur,&: compotes eorum fuTius,exinanimus nofinet^ ipfos ueritatejpropriorum bonoi^,iuftitixcj? dC fìdei, ÖC ipfius '/xpcnuma o Dei, qui (blus (àlus noura eft,cum poflciììone fallacium bonorum faci'mus commutationcm. Nam quòd uita piena eft limulationis,infidiarj?,mendaci|,quöd adulamur, quòd uul tus fìngimus,quòd allèntamur prajfcntibus,abrcntes laceramus, quòd dù ad optata noftra perueniamusjnon xquitatis,non concordiae,non publici commodi,non pietas» tis,aut charitatis,aut religionis ducimus rationem,quis nó intelligat caufas omnium malorum,quae Chriftianam iam diu depopulata Remp. funt,hodicq; maxime OC uxf fìant,8d depopulantur,iii hoc errore hominum,8(C communis uitaj confiihone confi;: fìerec'Bò enim addudihis moribus fumus,ut nò amplius uideamur,ncq; noftro co^ filio fallii fieri polIè,ne(^ Dei ope,atcp auxilio,proptcrea quòd alteru iniuftis caccatì cupiditatibus nÓ uidemus,altero fumus indigntjtacp prarter bella, Si feditiones mte fìinas,qinbus longo iam tempore laborat Chrifiiana Refp. acceffit paucis Iiis annis grauis irta hafrefìs,quaj concordiam publicam,& religionis authoritatem aliquot in locis uehemeter comminuit,metucp legum fublato,fuapte fponte homines ad car;« nis licentiam,&l ad cupiditatum ftudia proie(ftos,non folum exoluit timore, frarnocp confcientixrled animauit etiam ultro,atc}j ad expledos improbos animorum aftèdus hortata eft.Nam quid de noftro,hdei noftrac ac religionis perpetuo hofte principe Turcarum dicamc^cuius admirabiles 8d inauditi fortuna: curfus non'ne indicant ma^ nifeftò alienatimi à nobis Dei animum,8C abhorrentem ab utilitatibus noftris illius uolutatem ellè^ut quoniä nos,quod debemus,id minime agimus, holtis noftei- cjuic:* quid ipfe agit,facile fibi id fadii,öi quafi paratum inueniat.Atcß ut appai eat magis, qusE fìt in hac re uolütas,8i quod iiidicium fummi Dei poteft'ne eflè certius quic^, quam fi uelimus nos,hoc cft,fì principes noftri in unum confentiant, facile illum res prefllim ab his, in quae imminet, qux nobis ex ampio, uetere Chriltiani nominis imperio pauca iam reliqua funt fadarnecp hoc folö,uerum etiam ex iilis,quar iam din occupat,quae ex damnis noftris poflìdet, non maximo negocio eumexpulfiim irij" Nihil eft profedò, quod patere poflit magis. Qiiid igitur eft caufx, quod non pro^ uidetur,quòd non occurritur,quòd impendcns cödis exitium nó attcnditurv Cxci, cacci,inquam,fumus,nec^confpicimus,quidtimereoporteat,quid cauere redum fit, defertiqj à Deo,8i derelidi,nec cófilij capicndi,nec bonic rationis ineundnc ulla habe^
Ff 2 mus
mus faciilcatč. Atq; illc quidé auclo fuo in imincfuin,amplificatoci? fmpcrio,quod cx ruinis totum nofhis coagmcntauit,atqj cxtriixir,nó cótcntiis Syua,Acgyprocp,quä paucishis annis,armis cft aclcptus,cu Afiam cundam nobts aiitca abftiilillctjGra'ciä occupauifl[ct,lllyriü cflct iiniiierfam dcpopiilatus,minu'tinìma rccčns nuc qiioc]; Pan noma: oppidacxpugnauit,imminctcprcgno illt,quod Ii ccperjr,ac pollcdcnc,qiianCp quo minus accipiat, nihil à nobis remcdij paratum cflc uideo, non pofthac mari di^ fcietum quoquomodohoftcm,fèdinfaucibus Italia*habiturifunnis. Rccitantur quotidic in fcnatu cx Pannonia literx, ctcnim illic Icgatione, ut (citis, pro fummo pontificc fungitur uir nobilifsimus Siculorum, idcmcp fine omni controucrfia pru^ dcntifsimus Antonius Pulleo Burgius, tuus Sadolctc uetus aniicus, acque Holpes, de quo tibi maxime dcbctclTe notum, tua enim ifl:afceftcuratio,tuum munusdc his, qua: ad regnum illud, d^ legationcm pertincnt, pontificcm quotidic conlulcndi, liter iscp accipicndis, öC mittendis rerum, ac temporum confilia communicandi, Scd ut dicere inftitueram, leguntur in fcnatu crebro litera: fummum illarum nationuni pcriculum fignificantes,nec tamc fpcm ullam oftendentes fälutis; nili forte tale quid cucniat, quo hoftis ab inftituto, SC uoluntatc huiufmodi deducatur: ita ilii uolcnti in manibus uicloriam elTc legati noftri renuntiant. Qiia in re maxime notare, anis maducrtcre folco Clcmentis feptimi pontificismaximi pictatcm,bonitatcni'que, qui cum de tanto pondcrc auri, quantum ab ipfo cffici potuit, regno illi fubucncrit, 6c labore, cura, uigilijsc^ nihil praztcrmittat, quin omnia tcntct, atquc cxpcriatur, lì quid bonacfalutiscollabentibus illisrebus queat afterve:tum autem uultu,afpc-Äu'quc denunciat dolore animi fc contabcfccre, ncque ullam diurna:, aut nocfturna: partem capere quictis : dignus profedo ,cuius &afsiduas prccesex alto Deus, quotidiana monita,atquc confilia Chriftiani in terris principes cxaudiant. Sed uidc^ tis,qua£ impcdimenta'iunt, flagramus inltalia bello acerbo,ac diuturno,duobus po^ tentifsimis regibus inter Ce deccrtantibus, qui totum robur Chriftiani nominis fc# cumdeferunt,quorum non nieum quidem eli dijudicare controucrlìas. Illud incum, ut de Francifco Rege Chrißianifsimo id dicam, quod aut meus in illuni amor, aut meum perpctuum, di conftans de ipfius uirtute, magnitudine animi iudicium me cogit dicere. Sic enim milii perfuafum habeo,fi illi aliquando contigcrit liberum cfle ab his focialibus bellis, qua; dum res repetit fuas , neccflariò fufcipcre coačlus efì:, liane eum prouinciam, expcditionemc;^' liberandae ab hoftibus Chriih'ana: Rcipu^ blicg,8d fufc^turum maxirno animo,öd nauaturum fortitcr eire,quod ut fpcrcm ad^ ducor, non foliun cx eis, quas confpicor in co ellè, uirtutibus, quòd honoris, auòd iaudis, quòd eius gloria praccipue cupidus eft, qu^ ht ad Deum ipfu-m, ad Reis publica: commodum conucrfa, fed co etiam magis, quòd ipfe infcrmonibus, quonV ciianisc^ colloquijs fingularc quoddam fempcr eius rei fiudium,6LÌnr]gncm cupi;: ditatem pr^fefert.Etenim co efi animo pracditus,ut fc à ncmine fuorum proauorum, atque maiorum, qui plurcs multa, magna pro Chriih'ana Republica cgcrunt, in hac pra:clara laude pafTurus fit fuperari, utinam modo acerbae ite difcordia',cxitia;: bilescp contentiones, quae tanto publico officium bono, Dei primum opc,ac benefit ciò, tum deiiide Clementis pontificis noftri confilio, qui nihil aliud dies, nodlcs'que cogitat ad tolcrabilcm aliquam conditioncm finiantur, pacecp,5L compofuionc quan doque terminentur. In qua quidem cura,8d labore pacificandi uidco te Sadolcte cum in intimis rerum deliberationibus Pontifici afsidue adfis, laborare pra:cipue,5d prx^f ter ca-teros (blicitum eflè, SvM ENI M v ERO, inquam, nec mihi quic^ quam eft optatius, quam intueri aliquando quicfccmem Italiani, ifta ipfa arma, qua: tam facile uibrantur int^r nos, pro propugnationc fidci Chrifti aducrfusim^ pios hoftes conucrfa afpiccre. Habeo autem mecum ciufdcm muneris, aniiiìicp col# legam, lume, qui a:tatc quidem adhuc pene adolcfcens, ingcnio, uirtutc,eloquentia, cum fummis uiris cft comparandus, Benedidum Accoltum Archicpifcopiim uenna'^ed quam facile lìt in mcdi)s ipfis ardoribus inimicitiarum animis contcntio:« ne,iracp cxafperatis fanum, dC falubrc ualerc poftc confilium cxiftimarc ipfi per uos^ tnctipfos potcftis, Pontifcx quidem opiimo animo, dC incredibili urgct ftudio, ut
mollian
«lolHantur corda, pads'quc aliqua cogitarlo fufcipiatiir. Scd mhil adhuc profcdum dì, Deo, ut ego fufpicor, noftris rationibus fuorum pcifugia aiixilionim obftručtc, c]ui quoniam undc ipfè abcft, nihil ibi omni'no rcčli, ncc comodi capi poteft coniilii: à nobis Trilliti orandus,atquc obfecrandus eft, ut populos aliquando fuos bcnignio re oculo afpiccrc dignctur, f a c 1 v n d v m id quidcm ed, iiiquit, öl fuit Iiis aliquot annis ctiam facrtum,cum Leone decimo pontifice maximo quinquennales iU la: inducicc in omni Chriftiano nomine indidac hierunt, quo quidcm tempore con^ ftare intcr homincs ufu rerum cdodos,5(l fapientes intelligcbam uno ilio in confilio, de in illa una faltcm ad tempus fufcepta Chriftianorum principum concordia, falu=: tem Chriftiana: Reipublicac confiftere.Sed ut rcuertar ad Deum, cum eflcmus tunc in fcnatu, literascp omnium pené principum haberemus fignifìcantes animi mccro^ rem,quem ex felicitate, èC uidoria hoftis noftri Turc:c corum quifque ccpillct (cte= nim tempore ilio Turcarum rex Syriam, atque Aegyptum armis occuparat, uidc# baturc^ nouis imperijs aucftus, OC maiore multo quam prius, ac prope duplicata cu?: mulatus potcntia ad infcrendum nobis dctrimenta, acque clades futurus paratici) rccordor initum fuifle nobis repente idconfiliunijutin quinqucmuumfadus,8<l amicitiam Chriftianis principibus indiccrcmus,decernercmusq;omnipotenti Dco aliquot dierum ad omnia tempia, & puluinaria fupplicationes, ut quando nosno^ fìris operibus nil mercrcmur,fua is mircricordia,8t bonitate opcm krret Chriflianx Rcipublic3c,e0scf?, qui ipfìus fančium nomen colcrcnt tamcn, atquc adörarent,a po? tettate, SC libidine crudelifsimorum hodium redderet faluos, quas tum fupplicatio;? nes omnibus in locis, à cunclis qui Chriftianam Rempublicam faluam cupcrcnt, cum coniugibus, di. liberis iufsimus celebrati. Dixit fcntcntiam in fcnatu homo Of mni grauitatc,fapicntia,authoritatec}; amplifsimus Antonius à Monte, qui iam diu in principibus eli noftri ordinis, cui ad unum omnes fuimus alÄrnfi, ncc potuit meo quidem iudicio fapientius tum agi, quam acmm fuit. Et fané in tantis mcn oris. Svi triftitiae tenebris, quantx animos cundorum tunc occupauerant, lux quccdam fpci bonx,faIutis'quc communis cocpcrat apparere,niri illud lumen optimi confili] famis liarisiftanoftrarumcaligocupiditatumcitocxtinxidèt. AST ego,inquit,Iu^ lius cum in Gallia tunc cilèm,fui enim illis in locis,ut meminiffè potciìis, biennium, cum Bcrnardus Diuitius Bibicnna fummi ingcnij, SC magni confilij uir, ex ueftro Triuki ordine cardinalis legatus ibidem fummi pontifìcis exiftcret, egoq: omnibus illis in rebus, & confilijs femper interedèm, dicam quod uidi cgomct, affuicj; prav fcns,cum fìeret, ncquehunc clarifsimum, dC prxftantifsimum regem fua? uirtutisÄ gloria teftimonio fraudabo, qui cum hac ipfa dcre,inducijscJ; cdidis, caufaq; quam^; obrem cdid;x iWx fuiflènt h'teras, dC nuncios ab urbe acccpiflct, iten-.q^ de cadcm re à nobis fuiflet edoclus, uchcmentcr commotus animo, Chrilìiance dcti imcntum religionis grauiter fcrcns, quam amplificata hoftium potcntia proximam clic pcri^^ culo intelligebat, non continuo refpondit, diem(^' fibi potius fumpfit ad deliberane dum,qu3e cum uenilTèt dies,cflctcp frcquens coačtum nobilifsimorum proccrum,S<^ grauifsimorum hominum, ornatifsimorumcp confilium, pro fuggcftu inuituit ree fpondcrc;credo,ut quod erat Dco,5č fidci CHRISTI oblaturus,id in conucntu iU luftriumjgrauiumcj; uirorum bC teftatum magis,öd maiore firmitate ratum eiìct.Ats que ibi commcmoratis maximis bcnehcijs, qua: libi tam in feipfo, quàm in maiori?: bus fuis diuinitus collata fuiflcnt,fiia'qiic expofita cupiditatc refercndae quoad lica^ ret,Deo gratia:, obtulit ad extrcmum, pollicitusc|? eft, fi Chriftiani ca:teri principes inducijs alTcnfi enènt,caufamcj; Dei priuatis difìèntionibus prxucrtcndam cflccons fìituiflènt,fcfccumquadraginta millibuspeditum,duobus millibuscataphraclo# rum equitum ad bellum,atquc in expedittonem aducrfus Turcas iturum,nequeani: te finem fadurum, quàm profiigato bello,atque confedo, aut uttam fuam quam de? uouerct Deo, aut uctcrcs prouincias, quas Chriftiana: iampridem Rcipublico: iin? pi] lioftes eripuillcnt, cidcm Deo reftituillct. Qiio ego fpecìaculo nuUum unquam me arbitror maius uifurum, ncque magnificcntius. Etcnim cum uirtus rcgis, atquc animus,illacp mentis magnitudo, qua infigni prxditus eft, totani fc in ilio facto tunc
F f 3 oftcn
oflendit, ac patcfccit: tum ucro nos in cam fpcm, atque opintoncm oinncs dilčcfsiV mus, ut non amplius de metu, aut pcriculo, léd de uidoi ijs, ac triumphis cogital i à nobis putarcmus oportcrc;qua: tamcn rpcs,ut dixti,celerità' nobis c manibus clapfà cft, quoru culpa non dico,cIt enirn nobis polìtum ante oculos. lllud mccreo, grauicj; ex co dolore animi afhcior,quòd iam ad omnifi nollrum pernicicm,8^ ca te ad pcrfpi cuam infamiair» nominis Chriftiani pcrtinet, quòd ex his noftris importunifsimis diflènfionibus principcmTurcarumimperium orbis terra: aftedantem uagandiquà uelit impune jomniacjjcorripicndi intelligere uideo facultatem libi eße conceflam» TV M LANGEVS, Qiia: tu luli de rege noftro palàm ab eo fada, atque dida uidiflè te ais, ego qui illius confilijs intimus fum, totamq? eius uitam fpcculor,quiprf pe qui in cubiculo (èmper illi fum proximus, facile afleuerare tibi pollìim eo animo tuille diclajUt non conliliuin repentino captum, fed perpetuce in eo uoluntatis teftis oratio illa extiterit, Atcj; utinain uidere interius polìètis domefticas illius adiones, 8C priuata ftudia,amarctis profedò humanitatcm,libcralitatcm, bonitatem,quae etfì extra quoque, 8l in publicum proferuntur, domi tamen, atque intus exprefsiora funt. Nam quod ad hanc in fidei hoßes expeditionem pertinct, noui ego illius mo^ tus animi, 6C conatus, nil nifi de laude, dC de gloria cogitantcs, Icio'que quanta is re^ rum magnarum flagret cupiditate gcrcndarum, utc^ totus ad Deum, dC ad ftudium tutandne religionis lit comierfus. Qiiodquidem inhac nouarum ha'refum, atque opinionum labeàfuis populiš propulfanda facile potcftis animaduertere, Itaquc (perare iure debemus, fi hac illius firmata,öd (labili uoluntate occafionc ipfi Deus dč ab his ciuilibus pene, ut ita dicam, qux inter Chriftianos agitantur,difsidijs paccm, ociumc^ prxbuerit, futurum cum Chriftiani nominisin uctercm potcntiam, ams plitudinem'que uindicandi, SC authoran, principem. v T i N A M , inquam, Langee hoc ita fiat,rf^c5 iubeat ille,qui omnium potcns eli Deus,quem rogamus fup plices, ut in conftituenda quando illi cunq; fuerit uifum falute nominis noftri, quod certe externis, intellinisé^ hoftibus, fèd multo etiam magis uita hominum corrupta, contaminatis moribus grauiter laborat, hanc uelit propria elle gloriain Francilèi Regis noftri Chriftianifsimi,ut ipfe eledus prcecipue ä Dco ad hoc pra:clari5 munus iiirtute,8d iiictoria, dC felicitate Chriftianam rcmpublicam ftabiiiat,cuius deinde glo ria bcneficii in uniucrfa pofteritate perpetua,illuftriscß fit. Cui à nobis Dco fòli po^ tenti,S«! fapicnti, dč optima femper uolcnti iterum ac fxpius, atque adco fcmpcr Ìio# nor fitjSd gloria in fempiterna fecula,Amen. H i c idem omncs cum precati cflcnt, Deumc^ fupplices cum pietate adorauilTènt,iamc^ in Vaticanum nos ad fuas quciicß de Republica curas dici tcmpus reuocaret,foluto ccctu difcefsimus,
FINIS.
LVGDVNI APVD SEB. G R Y P H I V M,
ANNO M. D. XXXV.
errata^
Pag.K.uerfii iS.impiimis abs te poßulo» Pag.14.uer.348i line labore, Pag.zo.ucr.io.quoniam hoc mihf, Pag.zi.uer.35.mortuos uidchcct, Pag,J3.uer.y,occafioncm aptam. Pag.23.«er,<;,à hnc:quo Deus» Pag.264Uer,ij, ipfa incolumis, Pag.yy.uer.y.infperata. Pag.S7,uer.i.tpfe etcnim» Pag.J7.uer,23.ac gemmum efl;. Pag,6(J.uer,2S. legem hic appcllans, Pag,66.uer,5>.à fìne;maculasc^ deponimus, Pag.é8,uer.3i).liberauit. Pag.6i).uer,4i.tandcm,diii qua:, Pag'73.ucr.<>.li illud tantum. Pag.7J.i.ier.i2, ambegit incredulitate. Et uerfu 6,
à fine:incrcdulitate, Pag.8i.uer,33.nccß in uoluptatibus. Pag.84.ucr,5. Nunc aduerfus. Et uerfu n.m cam
cogitationcm. Pag.8<5.ua-.4.à finc:5^ allidi paticrec" Pag.87.ucr.33.non ufdeantur, Pag.SS.ucr.ip.confcčicmur.Et uerfu 344at tacita, Pag.jy.uer.iy.formam nos, Pag.ioi,uer,i2,fcfe fides, Pag.io4.uer.i«) .natura, P3g.io6,uer,2 J.& fpe ciufmct, Pag.108.ucr.33.nam uniuerfam, Pag.uo.ucr,8.à fìnetcarne afFcdus, Pag,ii2,uer.20.nimiumfubijciant, Pag,ii4,uer.i2,a finc:legi par ucrbum, Pag.i27.uer.24.conliftcndÌ58i tolcrandi, Pag,i4i.uer.i<J.SL deinceps, Pag.146.uer .31. uelutifcris. Pag.C.à fine:ucrum,nec cos attollcre, Pag.i62.ucr,ii.conriÌiarius, Pag.i77.ucr,f.quodc|? communius, Pag.ipo.uer.6.à finctad induccndum, Pag.iji.uer.8 .à fineÄ in xquah'um Pag.ii)3.ucr,i7.8i rcdis, Pag.ii)p,ucr,3S".citra ecclefìa: confcnfuin, Pag.20i.ucr.y.&i magis parati, Pag.203.ucr.2p,ccnfu,
Pag.204.ucr.2S".incótrouerfum. Et ucr, 34,quoad petcrctur,
Pag. 225. ucr, 7. ego Tcrentius , Et uerfu ultimo, fc ipfe.
Pag.2zp,uer,8,àfinc;di(rcnrionibus,