KRALJEVINA JUGOSLAVIJA
UPRAVA ZA ZAŠTITU
KLASA 12 (3)
INDUSTRISKE SVOJINE
IZDAN 31. DECEMBRA 1929.
PATENTNI SPIS BR. 6683.
Kunstdiinger — Patent — Verwertungs — Aktiengesellschaft,
Glarus, Svajcarska.
Postupak za luženje sirovog fosfata.
Prijava otl 6. aprila 1929.	Važi od 1. avgusta 1929.
Pravo prvenstva od 5 juna 1928. (Švedska).
Kod luženja sirovog fosfata sa sumpornom kiselinom ili kiselim rastopinama, koje sadrže alkaliskog sulfata, u svrhu tvorenja fosforne kiseline ili rastopivih fosfata, prevodi se vapno sirovog fosfata u nerastvorivi kalcijski sulfat, dok se fosforna kiselina rastopi. Pokazalo se je tegotnim, da se kod ovakovih procesa luženja dobije kvantitativno zadovoljujući probitak, što se u glavnome ima svesti na to, da se kalciski sulfat staloži kao gusti oblog okolo većih zrna sirovog fosfata i tako sprječava njihovo potpuno rastapanje po lužnoj kiselini. Da se postigne dobar probitak pokazalo se je kod takovih procesa luženja potrebnim, raditi sa fino smljevenim i klasificiranim sirovim fosfatom.
Druga činjenica, koja pridonaša k sniženju probitka, jeste u tom, da se kalciski sulfat kod luženja stanovitih sirovih fosfata, osobito kod fosfata s velikom sadržinom vapna, odlučuje u takovoj kristaliničnoj formi, da se samo teško dade rastaviti od dobivene rastopine, pa je stoga bilo potrebno, da se, primjerice kod tvoridbe fosforne kiseline, radi samo sa naročitim vrstima sirovog fosfata i da se za luženje uzimlje srazmjerno razrijeđena kiselina.
Svrha je nazočnom pronalasku, da ove nedostatke ukloni i omogući dobar probitak, a da nije potrebno naročito fino meljenje sirovog fosfata, pri čem se uz to mogu kod luženja upotrijebiti sve vrsti sirovog fosfata i dadu neposredno tvoriti razmjerno jake rastopine.
Postupak se sastoji u tom, da se kalciski sulfat kod luženja ili neposredno odluči kao semihidrat (2 CaSo4.H,0) ili iza odlučenja shodnim načinom prevede u semihidrat, iza čega se taj semihidrat prekristalizira u sadru (CaS()4.2 HoO), (gips), koja se onda poznatim ili shodnim načinom rastavi od rastopine. Semihidrat od kalcijskog sulfata dobiva se ili tako, da se luženje sirovog fosfata provađa kod visoke temperature (obično 90 stupanja ili više) i sa srazmjerno jako koncentriranom rastopinom, ili tako, da se sirovi fosfat najprije luži kod niske temperature sa srazmjeno jakom rastopinom, pri čem se kalcijski sulfat razlučuje kao sadra i da se onda temperatura rastopine primjerno povisi. Kada se zatim lužna tekućina sa u njoj sadržinim semihidratom rashladi i razvod uji, prekristalizira se semihidrat u sadru, pri čem se nedostatno rastvorena zrna sirovog fosfata, koja su bila pokrita kristalima semihidrata, oslobode i podvrgnu novom djelovanju lužne kiseline, čime se praktično posvema rastope.
Da se olakša prekristaliziranje, mogu se kod rashlađivanja lužne kiseline shodno dodavati kristali sadre, jer se onda kalcijski sulfat u glavnom staloži na ove kristale, već prema rastapanju semihidrata. Promjenom veličine i količine, dodavanih sadrenih kristala dadu se konačni kristali sadre praktično uzeto izraditi u svakoj željenoj količini. Važno je, da dodavani kristali budu kratki i kompaktni, jer se onda kod prekristalizi-ranja dobiva sadra, koja se dade vrlo Iako
Din. 10 —
efektivno rastaviti od tekućine, jer kod filtracije daje vrlo kompaktni trop, koji se dade lahko isprati ili se kod dekantacije brzo sta-loži u srazmjeno maleni volumen mulja.
Za izradbu sadrenih kristala, koji su prikladni kao dometak kod prekristaliziranja kalcijskog sulfata iz semihidrata u sadru i da se istodobno dobije sadra, koja izlazi iz sistema u kristalima željene količine, može se shodno raditi na slijedeći način. Lužna tekućina sa u njoj napravljenim sadrenim kristalima razne veličine prevode se po dovršenom prekristaliziranju, koje se shodno iz-vađa u posudi, odijeljenoj od bačve sa lužinom, u aparat, n.pr. u aparat za klasificiranje poznate izvedbe, u kojem se veći kristali rastave od glavnoga dijela rastopine, koja onda još sadrži manje kristale u naplavljenem stanju. Razlučeni veliki kristali mogu se onda na filteru iscrpsti i oprati ili se može na njih postupati kojimgod poznatim načinom, da se dobije natrag zaostala rastopina sa fosfornom kiselinom, iza čega se ispirna tekućina metne u bačvu za luženje. Od velikih sadrenih kristala rastavljena tekućina skupa sa u njoj napravljeniim manjim sadrenim kristalima prevodi se shodno u bačvu za dekantiranje, gdje sadra imade prilike, da se staloži, tako da se tekućina dade dekantirati. Mulj na dnu, koji se sastoji iz manjih sadrenih kristala pomiješanih s malom količinom rastopine, donese se onda natrag u posudu za prekristaliziranje, u kojoj maleni kristali imadu prilike, da se povećaju i time postignu željenu veličinu. Obično se pri tom dobivaju i maleni i veliki kristali sidre, pa se stoga dade proces neprekidno nastavljati opisanim načinom.
Primjer 1. 340 gr. 78°/(lne sumporne kiseline razvodnjeno je sa 309 gr. rastopine fosforne kiseline, koja je sadržavala 15.5 0/„ H.,P04 i ugrijano do temperature između 90 stupanja C i vrelišta rastopine. 300 gr. pul-veriziranog sirovog fosfata pomiješalo se je sa 309 gr. fosforne kiseline iste jakosti, iza čega se je smješa u malim porcijama doda-vala vreloj rastopini sumporne kiseline. Iza luženja od po prilici jednoga sata dodala se je mješavina od 100 cm' rastopine fosforne kiseline od ranijeg pokusa luženja sa sadr-žinom od dO0/,, HaP04 i jedno 50 gr. sadre i 309 gr. razrijeđene fosforne kiseline sa sa-držinom od 15.5"/,, H3P04. Temperatura je pri tom pala sa jedno 100 na 80 stupnja C, pa se je onda kroz jedno četiri do pet sati uz miješanje podržavala kod 70 do 80 stupanja C, dok prekristaliziranje nije bilo do-vrženo. Za zadnjeg odsjeka prekristaliziranja nastupilo je razvijanje plina uz stvaranje pjene, što je jasno pokazivalo, da se je kod prekristaliziranja otkrivalo zrnja fosfata, koje se je stoga moglo provući novom dje-
lovanju kisele lužne tekućine. Prije prekristaliziranja bila je lužna tekućina vrlo viskozna i gusta, ali kasnije je bila tanka i srazmjerno lahko tekuća. Izkristalizirana sadra taložila se je brzinom od jedno 40 cm na sat i davala 55 do 60°/o cijeloga volumena kao jasnu rastopinu. Kod pokusa uzeta količina od 927 gr. razrijeđene fosforne kiseline sa 15.5% HaP04 odgovara ispirnoj tekućini, koja se dobiva kod sistematskog ispiranja količine sadre, koja odgovara količini sirovoga fosfata.
Primjer 2. 000 gr. rastopine, koja je sadržavala 150 gr. amonijskog sulfata, 63 gr. amonijskog nitrata, 15 gr. amonijskog fosfata i 7 gr. fosforne kiseline, koja dakle svojim sastavom odgovara sastavu ispirne tekućine, koja se dobiva kod sistematskog ispiranja razlučenog mulja kalcijskog sulfata sa rastopinom amonijskog sulfata, ugrijalo se je na temperaturi između 90 stupanja C i vrelišta rastopine, iza čega se je uz miješanje dodavalo 150 gr. suhog sirovog fosfata i onda u malim porcijama 250 gr. 50%ne dušične kiseline. Luženje se je kod gore navedene temperature nastavljalo kroz četiri sata, iza čega se je rastopina rashladnjila na 60 do 70 stupnja C i istodobno dodalo 75 cnr' rastopine sa sadržinom od jedno 20 gr. sadre iz ranijeg pokusa luženja. Iza pet- do šest-satnog miješanja pri najzad spomenutoj temperaturi bilo je prekristaliziranje dovršeno. Izkristalizirana sadra taložila se je brzinom od jedno 50 cm1 na sat i dao jedno 75% rastopine kao jasnu tekućinu. 1 u ovom je slučaju za zadnjega stepena prekristaliziranja nastalo razvijanje plina uz stvaranje pjene.
Patentni zahtjevi:
1. Potsupak za luženje sirovog fosfata uz odlučivanje vapna sirovog fosfata kao kal-cijski sulfat, naznačen tim, da se kalcijski sulfat proizvodi najprije kao semihidrat, koji se onda prekristalizira u sadru (gips), koja se potonja razlučuje od fosfornokisele rastopine.
2 Postupak prema zahtjevu 1, naznačen tim, da se semihidrat proizvodi uporabom visoke temperature i primjerno jake koncentracije lužne tekućine.
3.	Postupak prema zahtjevu 1 i 2, naznačen tim, da se prekristaliziranje postizava razvodnjenjem rastopine, koja sadrži semihidrat ili snižavanjem njene temperature ili ovim obim postupcima zajedno.
4.	Postupak prema zahtcvu 1 do 3, naznačen tim, da se lužnoj tekućini dodavaju kratki sadreni kristali ili fragmenti sadrenih kristala, da se time olahkoti prekristaliziranje semihidrata u sadru.
5.	Postupak prema zahtjevu 1 do 4, nazna-	sadre od većih i od glavnog dijela rastopine
čcn tim, da se po dovršenju prekristalizira-	i onda upotrebljuju kao dometak kod dalj-
nja semihidrata u sadru odluče mali kristali njeg provađanja potsupka.



.•
'
• '
,
•	; ._:x:	bo 1 Libov- bo o ' -
:r.r)..bc:!	b-b-l^/biikb/Jcnn 'Lr-' ;
b.volo.:; rinb: vo" /f:

■ - »j rti.___
ri:oiv;ob or r • , .. *_\ ;