IDEA SAPIENTIS theo - politici, SEU TRIPARTITA MORUM PHILOSOPHIA e t h i c a politica, \ oeconomica: Summaria methodo comprcbenßi, PROBLEMATICIS QJLÍ^ESITIS , ET EMBLEMATIS ILLUSTRATA, DUM In Archi-Ducali Sc Académico Societa- tis JESU Gymnafio LAB A C I Thilofophiam fuam public} propugnar et, ERUDITUS AC PERDOCTUS DOMINUS JOSEPHUS MATHIAS PRESCHERN, CarniolusRottmansdorffenfis PRESIDE R.P.JOANNE BAPTISTA MAYR, e SocietateJÉSU, AA. LL. & Philofophix Dolore, ejusdémque ProfeíTore ordinario propoíita. Anno MDCCXXVIII. Men/e }¿Lpjy Die /f VIENNiEAUSTKIiE^ypíTMarise Terefias Voigtin, Viduae." •f« m^rz^í ^ôupllCL J^OUrtt Stirj>s ¡fia, VïTefcit: GUtul,puto zrkœbi est; altera, ¿ftíartu ojnut. tflorescitfy triplici -, notât iUct Teratom Obsetjiñ'u) ¿Patria:, C ax ans, ai j?- 065 . WmraJ;, ¿c Víreat! Abi Marte, ac^Jírte/o^t Mulčvplvcet Patrice, Ccesaru, ata, . PRjENOBILI, GENEROSO, CL ARISSIMO, ET CO N SU LT IS SI MO VIRO- DOMINO J O A N NI BAPTISTiE PRESCHERN heldenfeld, J. U. Doftori, Inclyti Ducatüs Carnioliae Archi-Grammateo, DOMINO AGNATO PATRONO MEO Plurimum Colendo. PR JE NO B J LIS, GENER OSE, CLARÎSS1ME, ET CONSULT ISSIME D O M I N E. I Ovum dedicationis genus ; Patroni I laudes tac ere : & è Peripatetico in Pytha-I gor&um penè Philofophum migrare, qui .. cogatur filentio tranfmittere ejus prorogative, cujm Adunificentia debet, prodeat in publicum. Jufferas nempeprœclariftima Tua ¿/¿ta-ra, & ipfum Nomen premi j ne fors, ipfeme t etiam vereor y aut adulatoris mihi nota mura-/«r, fucus fieri videatur candidifiima Virtuti Tuae, ver is que merit is: Si Te, quem Nomine, for s Sanguine attingo, exornare contendam. P^n?*? jubenti : at hoc pafio 5 0/, quandoquidem Tu, laudabiha facer e potius, audire de Te, omnem, ¿//¿m? roganti s rerum Tu arum no-titiam fiudiose fubtraxijli : eum faltem pro me loqui Çatiaris, cm filent ium imponere non potes. Cavifti quidem Tibi ubertim, Mode ft ia Tuze filer ter profpexifti3 dum me omnem laudum Tu arum materiem tam operosè cela fil : Sed & ego, ¿¿f-£/>0 meo defim 3 indue am eum de Te met loco differen-temj cujiM,quot verb a,totJunt veritatts oracula. Ob-tuht enim mi hi nuferrime fors, Tu negaveras, facra. facratißimi deTe Cafiruglonoßßime regnanttsfen-/ä, publicis iis Uteris exprejfa, quels S. R. 1. kquc-(irá Ordinis Heroibus adleäm, avitu quatuor Ma-Jorum Familtis tquipararis, Nobihtatufr,¿rogativa ad (er os ufque Po ft er os utri us que Sexus tranßtura. Terfbeäa námqueNobis eß {Auguß ißt mm Monarch a loquitur) fingiiUris in Te morum,fideique integrity pr ace Hens indent i acumen indefejf* folertufoctatum, profunda ¿que ac fié ti lis in u tro que Jure Peritta ; aliáque quam plurima eximia decora, lntelleximm de LúCO'BO, quifa^o, & Centunonu muñere cU rus, fed Heroico ad oppugnata Buda manta ínter primos aßiliens (anguine fufo longe clarißimm obiif, de BENEDICTO, qui To?a conßicuus loe at am commune bonum opera Patriam illußrayit: De JOIN NE B APT IST A Cathedralts Ecclejia Labacen-fis Prxpoßto, SS. Theologie Utri usque Juris Daclore Metropolitana Saluburgenßs Ecclefe* adNives Canonivo, Poeta Laureato, TnclyUProvineu Carnio-lu Deputato, Deputatommque Jühnde Pr Aß de, quem utpote Progenitor noßer (immortalu memoria ) (uis epißolu dl gnat us , a praßitu compUribm pergratu uttlißimißque obfequiu non fine emphafidilaudavih cujus eximiam "dextentatemfeu Viennenßs Aula,feu Romana Curia tunc ffexit , cum apis Arch i' hpißcopt Saluburgenßs ERNES II L-oatus) intricata negotia tarn profpere , quam velo-iter confecijjet. Quid ? quod compares alii hcdie-dum (uperßtites, in celekmmu(eu Viennenfium & Salisburgenßum, feu GrAcenßum, PravenßumfTyrna. vienßümque Academiis Sapientia ßid effecerunt 3 ut PR ESCHERNIANUM Nomen eo emineret loco, quoTheologica3 Juridicaque Purpura refulgere con-fuevit. liabes Pramobilis,Generofe,ClariiTime5ac^ C o n fu ltilFimeDo m i n c3Auguftißimi Imp erat oris de Te Tills que fublimia oracula3queis,nifimea fubjicere fenfa prohiber er j die er em : Te utut major ib us his carer es 3 Tu is uni m m er it is affatim iäuftrari. Deb es c er t e Vir tuti* Sapientia & SolertiœTux,quidquides: vieißim Tibi debet Sapientia, quod per Te libérait in omnes Comitatifocietur ; qua ejjficu, ut quantum-vis Inclyti Due at us Pro ceres infignia Tu a mérita cla> rißimoArchigrammatei munere condecoraverint, minimis tamen & mi/err imis quibusque prompt um & facilem Te indulges. Quanta mwi de Te adhuc re-cenfènda reßarent : at, quia vereor, ne Mo de fi iam Tu a m offendam, compendio, quodjubes, utor id eft, conticefco. Habebit tamen, noris publici, v. g. ilatuaj, Coloffi, fepulchra &c. quae funt caufalau-dis, gloriae, admirationis. ado ! Divitise, & potentia, quae funt re-rum & gratiae copia, quibus hoc aevo tribuitur plurimum. jtid No-bilitas, feumeritumfamiliae,uthonoretur obpraeclar^gefta. Privx' u eft, quae per originemParentum ducitur ; Public4 eft nobilitas Civi-tatis&gentis, quod homo fit ex cali loco, velgente ortus, v. g. olim CivesRomani: obquod Paulum Judai non aufiflagellare. Hsec ta-men Nobilitas Tola parvi pendenda. Virtus enim, ut cum Savedra loquar, non nafcitur, fed fit; hxc fola germanae nobilitatis mater. 4to ! Amicitia. Hinc fit, quod nemo fin£ amicitia eiTe vel velit, vel poflit. Amicus enim maximum eft bonorum externorum, iti Arift. I.9. Eth. c. 11. &1.10. c.8. Malum feu imperfe&um, quidab oppofitofit, facile intelliges, fcilicetirf, cuideeft aliquid ad debitam perfetttonem. Quod fit vel negative per puram privationem, v.g. caecitas in oculo, velpojitive ponendo contrarium, v. g. calor in aqua, dolor in corpore. Lepidum id fan£, quod aliqui cum Cartefio & ftoicis cenfeant dolorem corporis nihil eiTe extra inteile&um ; cur aeger, qui tamen fapiens eft, uri> fecari,& amaris pharmacis torqueri non fuftinet? nonne vel mentemfacile firmaret in contrarium fapientia fu&.fi id, quod fentit, nihil eflet extra intelle&um ? Cotrtunde artusomnesPhilofopho tali, & qusere, an nihil fit extra corpus dolor ille ? & facild audies clamantem cum po-dagrico, ne tumidum corpus vel premas, vel tangas; quia turn re&£ affligi fe fentit, cum k te etiam nefciens, neque te videnstangatur. Malum ibidem triplex eft: 1. Nam ale, quod naturae contrariatur, ut mors homini,& animali. 2. Morale feu culpa,quod adverfatur reftae rationi vel legi,ed quod hominem ratione prajditum fsedet. 3. Poenale, feu pcenx, quod propter culpam infligitur; alias per abufum dicitur/w/>-/>/»««?»,quia ob poenam meriti fupplices eiTe folent,ut pcenam evadant. jRirfmpcenas eft meritum, quod ex propria culpa ponitur ad poenam tolerandam. Malum naturx fubdividitur in mala externa, ut paupertatem, ami-corum ja&uram &c. oppofita bonis externis fupra dictis. Licet enim ha;comnia moraliternec bona fint,nec mala ; bona tamen,vel mala eiTe poffunt caufaliter pro varietate fubje&i debilis, vel fortis, cui obveniunt. Malum rationis dividitur in errorem, & ignorantiam. Igno-rantiaeftnefcientiarerum,quarumfcientiadebita eftftatui, mune- •DS( « )S<* ri&c. ut enim varia eft stas, & fortuna, fie varia hominemdecet fcientia.Aliarum enim rerum ignorantia non eft naturaliter mala. £r-ror eft, qui intelledüs didamen perturbans ad adiones malas inducic. Celebris quasftio, an voluntas malum, üt malum amare poflit, fa-cilé folvitur: negando id fieri pofle, nisi colore boni proponatur. Neque enim quisquam tarn defcivit a lege naturali, & bominem exuit, ut gratis ejfe vtlit mains, ait Seneca ]. 4. de beneficijs. Ubi bene nota li gratis. Ergo verum eft, quod licét malitia ipfa odio fit, &pudori, frudustamen ejus, feu deledabilitas, velutilitas propofita movet ad fuiamorem. Scilicet corrupta phantafia gypfum vel calcem appetit locó cibi. QJIjESTIO ethic a. Utrum fapienti praeoptandum, vita longa, an fama ? Pro vita. STadium curfui, palaeftra pugili orbis eft. Nonomnis partus Gi-gantaus eft, ut bravium obtineas; neque vacat dedecore, rude velle donari, priusquamilluftrestexueris ab hofte manubias, &tro-phaeaftatueris. Obfidionales, Civicze,murales fi quem cinxerintlau-reae, üt palmarum, fie ftipendiorum plurium fere heros eft. Grandia, ut mole fua funt grandia, fie tempore magnitudinem obtinent. An-gufto operi comes femper eftanguftia temporis. Nunquamunius aut diei, aut anniperiodogloria; fuse coloflum virtus ftatuit. Naturae & artis haec regula, dum magna operatur, luftra, decades, fsecula incenfumducere. Nobilitas ut pretio fit, aevumferat. Praxitelem, & Apellem miratur ars , quot dies parandaegloriae requirebantur ? Phaenicem ut Arabia felicior prodigium pariat,ievum numerat. Quid quid iJluflre, fumptu, labore, mente grandi fundatur, quidni etiam tempore 2 imó üt magnum nihil in orbe, cui magna non primitus,aut fubinde amovenda pericula, remorse, incommoda, quis omnia haec nisivitae longioris &annorum ferie triumphet? íors,& induftria,virtus rerum omnium Pater eft, mater mora. Ephefinae Dianae fana, Rhodios ColoiTos, Memphis prodigia celebrant fafti, neque tamen fubticent témpora, quibus fundata. Palma, üt regiones ditet,luftris ; fiumen Urbes & orbemutfaecundet, regiones plures decurrit, vedi-galibus üt aquarum, fic temporum fpolijs eget. jEtate quod caret, pretio fere caret. Sibi folifervit Jerichuntis rofa,nata veípere, mané mortua. Ut brevis tempore,fic affedu. Momentum fungos par- B 2 turic, ta turit, momentum perdít. Avaro nimiumardatur glorias límite, qui Adonidis tantúm annos cupit, non Neítoris. Vixmomento defignes grandia, nedum exequaris. Uc mérito fapienti vita brevis vixdum femen, nedummeritumfitEeternitatis. Albo, quod dicimus,cor\o rarior in terris avis, cujus gloria meridiem obtinet linea única. Pro fama. FAma vox exilis, res vaga, momentum grande. Non tempore, fed mérito Tapietis vitam metitur. Durantingloriaferé animantia Cervi, corvi. Quse pretiofa, non tempore, fed fuo fe commendant. Domefticurn fit pretium, non alienum, quale & tempus eft. Horatij Coclitis fortitudo,magnanimitasSc3evolae,candorLucretiK,conílan-tiaSenecae, omnium gloria quanto ftetitJ momento pene dixerim mortem una & seternitatem adferente. Parum intereft, quanto aevo ; dum conftet, quantus degas? íevum quercetaferunt, nongloriam ; dum pauciorum temporum arbor, utpomorum pretio, ficaffe&ufu". perat vel myriadem horum. Quid intereft, an procellis faeculi /adere, fi vivas. An orbe toto, quia cafibus ejus major, meliori tui parte vivas gloria, &exemplo? nisi quód dum vivis, exilium fubeas; famá é contra vivens libertate gaudeas, quia gaudes aeternitate tum nomi-nis,tum felicitatis. Vivit fapiens docens hic feripto, ille exemplo virtutis. Animum hxc, non témpora requirunt. Atque adeó momentum unum & femini, & mérito fapientis fufficit, ut vivat femper. Virtute folá monumentum nancifcitur sere perennius, famam tem-poris & fseculorum, quo üt innocua magis, fie felicior vita eft nulla. Quoties auditus fapiens orbis vitam faftidiens? Cujus ftudia ambitus, fraus, furor, Crepundia. Hsec lacrymas Heraclito, Democrito rifum, Diogeni lingüam exacuére. Quid horum fapienti in votis? Cui fola mens virtutis confcia fufficit,qux eo duntaxat felix, quód nullis temporum ar&ata limitibus,infelix tum primüm futura, cüm temporis jugum reciperet. Felicius vivit, qui fui fama triumphac. Nefcit híec aegritudinis, & tsdiorum moleftias,quibus dum vita quac-vis obnoxia, aut acerbitate, aut metu ipforum malorum mors magis perennis dicenda eft. Vive vel momento, düm fama & virtus tua duret seternüm, vitíe melioris, & felicitatis ter-minum attigifti. III. Ambitio Scopulus, fuá cuique Cupido charybdis. Vita mare eft, ratio nauta, volupta notus. Ah! quot in hoc (copulo, quot in hac periére charybdi ? Navita dum rapidis vela dat iré notis. 13 )SQ® §. III. Quid, & quotuplex fit attio humana ? Ejufdemprincipia, & moralitatü. bltus virtutüm. Alia »»/«/4, ut gratia habitualis. Utraque potentia habet aftus, & habitus. Habitus per Ariftotelem eft facilitas orta ex frequentatis attibus ad fimiles a&us eliciendos. Speculative eft a&us, quitantum contemplaturrei veritatem. Prafticm,Ccu principium pro- -dentiae dicitur Ariftotelil. 6. Eth. c. 11. qui ad operationem dirigitur. Voluntarium dicitur a£tus voluntatis prselucentecognitione faftus. In-voluntarm eft a£tus voluntatis non praelucente cognitione fa&us ä potentia tamen capaci cognitionis, hinc bruta non faciunt a&us invof luntarios. Spontanem eft attus liber ä coaftione,factus etiam nulla cognitions praelucente. Coattus eft contrarius fpontaneo, & datur etiam inbrutis. Voluntariam Hierum dicitur,quod eft immune fimul a neceflitate an-tecedente, & coaäione. Voluntarium neceffarium aliud eft antecedent, feu abfolutum, quod omnern voluntatis ele&ionem antevertit, v. g. praedeterminatio,cui voluntas refiftere nullo modo poflit. Voluntarium confequens eft,quod eft ä neceflitate confequente, fcilicet ex fup. pofitione. Hoc voluntarium liberum hbertate mdifferentix (id eft,quod pofitis omnibus ad agendum requifitis poteftagerey vel nonagere) ficut per Theologos ad merendum fupernaturaliter eft neceffarium, itä certum eft dari in homine exPatrum,& Scripturae teftimonio. Sic Paulus I. Cor. 17. nonhabensnecejfitatem,potefiatemautembabens fuie voluntatis. Ariftoteles 1.1. de interpret, c. 6. ad quid funt bumanx confultationet, fi hoc, quod facimus, necejfario fit ? Liberum & voluntarium duplex eft: Immediatum,8c mediatum; it£m formale, 6c virtuale. Eormale eft, quod In fe ipfo intehditur, v. g. volo furari aureum. Virtuale eft, quod in-tenditur in caufa, v. g. fcio me in hac occafione Temper facere malum hoc, malum fit voluntarium, quoties occafionem fponte adeo. Aliud denique eft dirette, aliud indireäe volitum. An verö libertas fit volun-tati penitus intrinfeca, vel fit partim extrinfeca,cüm haecparum ju-vent ad adtuum moralitatem, Theologis difcutiendum cedo. lid etiam illud, quae fcilicet principia tollant, velminuant libertatem, breviter id folum nota: Quod libertatem tollat neceffitiupbyftca, omne involuntarium, inadver-tentia,&c ignorantia invincibilts, id eft, dumpoft diligentiam fufficientem habitam aliquis rem fcire non potuit. Secus eft de ignorantia vinci-bili&fupina, ob hanc enim punitur, fi quis legem, & jus commune nefciat, quod fcire facile poterat, öcdebebat. Metw fecundüm quid tollit «ÛS( 17 )§& circumftantias decentes. Potentiales funt 4. Conttnentta, feu firmitas animi, quas fraenat appetitum concupifcibilem contra appetibilia ta&us , vel gu-ftus. 7. Eth. c. 4. etfi vix differat a temperantia, Ariftoteles tamen aic intemperantem ex ele&ione operari, incontinentem vero fold perturbatio-neagi. ada eft manfuetudo, fraenum appetitus irafcibilis, &dos Princi-pum propria. In hac moderatur dementia pcenas infligendas. Mifericor-dia egenis compatitur,& fublevat,ad quod ipfa natura inclinat,n£ for-td cum Stoicis lenitatg hanc animi infirmitatem eiTe putes, quafi vero prudentem,dum natura ipfanos compati jubet, dedeceat mifererf. Atrocitas feu crudelitM eft exceiTus in poenis; indulgentia eft remiffio nimia culparu,vitium utraque. 3tia eftModeflia,virtus componens omnia ad decorem ftatui convenientem, ne per faflum excedat, & per abjettionem deficiat in cultu, & ornatu corporis,familiar &c. 4ta eft fludiojitas,quas franatinnatum homini fciendi defiderium; quo abrepti complures in curiofitatis noxix fcopulos abdu&i, inutilia fibi, imo & noxia3e libro-rumnondicamfontibus,fed lacunis hauferunt. lit funt ilia fallendt temporis abortiva,8c rationis( utajunt) flatus principia e Machiavello, quae omnia ut religioni, confcientije, puritati adverfantur , ita igni & aqua prohibenda. Cumhocunofallendi temporis ftudio, difpen-dium fiat temporis, & aternicatis. Sed plures, Raynaudo 1. ultimo de virtutibus, & experientia tefte repereris, qui in omni eruditionis aevi noftri pene dixerim luxu do&rinae,ad caetera omnia alacres,in foils artibusliterarum torpefcunt. Subje&iv» partes funt caflitat, & fobnetat-, ima vel penitus F abfti- «0S( 42 )SÖ* abftineÉádele&abilibustaftús, velcerté juxta rationis &Dei leges utitur. Confervaturea plurimüm conftanti honeftä occupatione. Fugä occafionum, & fobrietate. Sine Cerere enim,& Baccho frigere Venerem vetus eil adagium. Sobrietas potum, & eibum moderatifl^ temperans eritm cupit,quie oportet 5 quando,&prout ratioprxfcribtt. Cum é con-trá intemperans ftatui hominis incongrua appetat, ficut Phyioxenus gruisgutturoptabat,utdele&atione cibi&potüs diutius frueretur. Qui non multa, fed fingularia in cibo & potu appetit, non intemperans eft Ariftoteli, Ceddelicatus. Culpandus mérito, fi ultra ftatum fuum hxc appetat. Temperant'ue adverfatur intemperantia; Vitium proprié fer'tnunt, tum quódhumanamrationemdedeceat; tum quöd, nisi fraenetur, ¡pío fui augmento hominem demum reddat amentem. Unde bene Ari-ftoteles: eft igitur voluptatum appetitio infatiabilis, & eperatio cupidttatú fimUis amenti. Verbo: ignis eft,quinunquam dicit, fuíEcit. ado: adverfatur ei infenfibilitas, Stoicis jpathia, feu ftupiditas di&a, eó quódftolido fuo naturali ftupore, necin illis circumftantijs loci & temporis frui velit rebus jucundis,& utilibus, quibus fecundüm rationem oporte-ret, & expediret. Et quse nullo cafu movetur velut ftatua, ubi mérito commoveri deberet. Hinc bene dicitur á S. Thoma ftupor nam*-lis. Sed tales albo corvo fimillimi funt. Temperando regulas has habe ex Philofopho. I. Turpi nunquam deleitare. 2. Jucundo utere ad decentiam, non velut fine ultimo, fed naturas indulgendo. 3. Noli triftari, fi tibi jucunda, licet illa honeftafuerint, defint. 4.Sanitatis & vitaetuendae neceftaria media, fi deleftabilia fint, prae reliquis appete. j". Rationi concupifcen-tia pareat, út puer Ludi-Magiftro. c. 1 a. QJLl^STIO ETHICA. An bello, an intemperantia plures necati? Pro bello. AD Grajas olim Kalendas damnatus, qui primus mare audaci ten-tárit findere fulco. Quantopené dixerimdignior inaufpicatis his votis, qui Martis,& Bellonae ftudia primusorbi invexit. Quid eft, quodcrudeliahujus non fentit fulmina? nemo tarnen homine am-pliús. Unius in excidium laborant, quse unius funt officio & obfequio con- «0?C 4? )$«» condita. Enfes, fí/rf, /¿ífí, juratáijue tartar pius amor ingeniosa fuga Patriam fervavit, dum commune illud naturae vedigal mors curarum una, & difcriminum, fed & una felicitatis promovendae terminum ftatuit. Somnus Saluftio,quies Tullio, anti-dotum Euripidi mors eft: abfitab amante in Patriam caecum mortis ftudium; amoris cos certa adverfa funt, hác, ut proberis, fubduc te cladi tantifper, ut afperam magis pro Patria, quia diuturniorem fuf-feras mortem. Germana haec dos magnarum eft mentium,furore non agi. Caput difcrimini fubducunt nonnunquam, non quia voluntad quia amoris ingenio jubente debent. Cedunt fortunaebac-chanti tantifper, nécadentibus ipfis cadant omnia. Major fané» &gloriofior amoris v/d/ma dum cedit, quia fuperftes, quámfica-dat. Saepe femagis, quám Patriam diligunt,qui, quia fciri cupi-unt, cadere volunt ante, quám cedere ; cüm tamen, quem hodic fatum perdidit, fi mutáífet confilium, triumphos eidem, & Patrix deftinaiTet. Quae falus Reipublicae á morte unius , cujus vita faepe omnia reftituiíTet? Quoties falus Urbium , & exercituum unius incapite ? laudatur ingeniofus amor Demofthenis , cur é bello fu-geret, cüm quaereretur, dicentis : ut me Patria fervarem. Foenera* tur Patriae, non furatur, qui fic fugiens idomnefuperadditauda-rij, quod interea tulerit, vel patrárit. Ars eft , non metus fuga ejufmodi,quádumfecuris, ac aerumnis Patriaefervat, commoda ejufdem promover, moriturus poftliminiototies, quoties pro ea-dem ludandum. Moriare,fituo in vertice felicitas non vivatpublica , fi dolor, & ignominia cladis aboleatur aeternüm, fi Patria hoc cafu triumphet. At dum femineci te anchoram fubtrahis, quid fi hoftis Juratus fis, agas ampliüs í robore Patriam, privato funere pu- blicam «&S c 4* )S0» blicam cumulas calamitatem. Stupor, aut pertinacia, non ma-gnanimitaseft,né hoftem videaris metuiíTe, fecuturae fortis metu fugere íexcenta mala moriendo potiüs, quám fugiendo. Negatur. NEfcitgenerofamensaliafiniftriscafibus obviare dextera, atqae uná hác adamante dignáregulá : aedipottüs, quamvel ungvemce-dtre. Ut Spartana quondam Mater heroi filio clypeum praebuic cum dido: aut cum hoc, autin hoc. Non alio vulcudignaturafilium, quám fi triumphator cum clypeo, autin eodem pro Patria vidima redierit. Stat nempe mori malle, quám herbam cedere. Vido-jriam, atque adeó gloriam nefcit, quisquís fugit. Haec fortitudinis índoles eft,advertís, út aquilam fulmine,níl terreri. Ne'que vulnera fentire oportet heroem, cui plus mentís femper, quám fensús natura conceflic. Irritatur in aemulum leo, dum virtutem fentit, ce-dit ignavus, atque adeó inglorius animantium grex. Tempeftatem omnem arena coquat,mortibus ludens, confiare pugilem oportec fuo, dum fe, ac fanguinem circumfert. Receífu aemuli infolefcit hoftis , acerbior in damna, quám anté fuerit prxceps in vulnera. PaíTus omnis é íladio, alienaegradus vidoriae eft, & triumphi. Co-lum, & foemineos decet ánimos fuga, non bellatores. Audentes fortuna juvat. Tentandum , quod infuperabile credebas initio, cefíit faepe fuper vota quíque felicius. Se ipfá fsepe numero majoc eft virtus. Poteft, dum audeat. Opinione majora in fe claudit animus decora. Pelion, & Oflam fuperarent fexcenti, fi umbras non vererentur. Saepe animi foli ánimos eripuerunt hoftibus. Langvet,dum ardentem fpedat, vel certé hebetatur ímpetus. Lux gloriae & honoris clarior nullibi,quám dum umbrar finiftri metús cal-cantur. iEternitasgloriae, & nominis fi cordi fit, terrorem profliga. Agrandibuscaeptis quód multi defciverint, haec peftis effecit. De-lignabant mente heroum prodigia, vix pumilo fubinde pares. Aurea per fortunatam Colchidem vellera nunquam vidiífet Jafon, fi au-rá quávis abftradus ceííiífet. Nunquam quies commendat pugilem. Dum fecura loco ftat alea, etiam Mytecus ignes rudat, 5c prselia. Inter pericula , aut conftantia jaciranchoram, aut major ómnibus cadit heros. Incudem fatigat adamas, arundo & ftipula ce-ditaurae. Audere, feré eft vincere. Superatútminús animo hoftem, quisquís Patriae cadit j jacet,quisquís fugit. Virorum haec gloria: aut fta,aut cade, QlUE- QUA ST 10 III Virtutes human«. §• I- Quid Amiciti* ? X. Rarus homo eft hodie, cui non fit amicus; at ille Rarior eft, aliquis cui fit amicus homo. Cauiam nofle cupis ? dicam: pars plurima namque Nomen amicitiae, rem prope nullus habet. G DO- «&§C fo DOCTRINA ETH1CA. HUmanas virtutes nomino, quia hominc cumprimis digrtac. Amicitia praefertim, quae virtus eft ad alterum. De qua & Philofophus fuse admodum 1. 8. & 9. Eth. cüm finé hac feli-cem effe neminem judicet. Mifer enim confoJatore, beatus focio eget. De hac pugillum fume. Eft haec ex C. 2. & J". mutua plurium benevoletitia, non latent, tpforum gratia, fundata in communione bonorum :feu utilium ,feu jucundorum, feu boneftorum. Dicitur benevolentia mutua, amicorumenim idem velle & nolle ex Sa-luftio eft,& vinculum ad mutua officia; qu£e,qui negligit, amicus non eft; non tamen eft habendus ut inimicus per Ariftotelem , máxime (i con pravo animo id neglexerit. Dicitur 2do.- non latcns: Ut enim ignis latere nequit, fic amicitia; ut minus, fi operibus probatur. Nisi enim amet uterque, amicus neuter eft Platoni in Lyfide. Sic gaudent con-vivere,arcana pandere, obfequiaultrónon rogati praeftare, &his ^ertare. Epiftolis ut minus fe invifere, ut aeterna fit amicitia; né- benequid fugias, quídve fequáre, docefc Mz DO- «®§( 92 )Sfl» DOCTRINA ETHICA. ODium, amoris contrarium, eft volitio alicujus mali alicui, vel eft a-verfioappeútüsfenfttiviab eo, quod eft, vel apparet malum; & íícpoceíl etiam Veritas odium parere,apprehenfa fub ratione malí. Odium aliud eft inimicitice, quod opponitur amori amicitia; hoc odit perfonam, & ideo vult ejus malum. Aliud odium eft abominationú, oppoficum amori concupifcentia; Sc hoc odie malum, quod eft malum alicujus perfona. Caufas odij ex contrario amoris intelliges. i.Omne turpe exci-tat odium, feu turpe corporale, feu morale, ut eft fuperbia, & ex hac ortus contemptus, avaritia,crudelitas. z. Morum diflimilitudo.. j. Maleficium, feu vis magica. 4. Naturalis antipathia, dum fibi contra-rij funt aliqui etiam primo afpe£tu, nec fcientes odij caufam dare,né-que vim occultam advertentes.SicPoeta : Non ame teSabidt, nec pojfum dicen, quare: hoc tantiimpojfum dicere,non amo te. Negat quidem Fabri vim talem occultam 1.6. pr. 5. n.j. Sed experientia probat primo intuitu fa pe nos aliquem odiife. Varij funt odij effe&us, triftitia,& invidia, fuperbia, rancor, vindifta, Unde animus immifericors, conftriiStumcor, refpiratio lenta, ob fibras raris motibus flexas. Externé tacicumitas, vel mendacitas, afpe-ritas frontis, fuga converfationis cumeo,quem odimus,Sc fimilia. Illudin odio peílimum, quód,ficutlevitatis noram non faciJé incurric ofor, íicabfentia odio habiti non reftinguit odium, adeó, ut nonnulli Pfeudo-Ethicidelirent: caufam odij femel concepti femper recogi-tandam, atque adeó odium femperfuadendum. 2. Quod eorum, qui fe mutuo amárunt, v. g. fanguine junftorum odia pro menfura amoris prioris vehementiora fint, Sc diuturniora,eo quod odium non illa-batur animis furtivé, ficutamor; fed illapfum femel vehementiifi-mum fui fenfum anima imprimat ; Sc ideo itá conftantiüs perfeveret, ut etiam poft mortem fape odia vivant. Proniores adodiafunt. 1. Amantes, refpeftu rerum amata rei bono, vel confecutioni obftantium. 2. Sufpicionibusobnoxij. 3. Arrogantes, Sc gloria cupidi, fi quid ijsdem obftet. 4. Bile laborantes. Qui atrá laborant, occulta, & máxime diuturnahabent odia; qui flava bili fubjecti funt,aperté, fape tamen admodum crudeliter, Si diu oderunt. f. Timidi,& quoquo modo imbecilles. Unde nemo infanti-bus, ftultis, Sc faminis adirampronior. mt 9} )so» Remedia tria funt. i.perpende indignîtatem caufae morentis, turn etiam fxditatem vitij. 2. Juxta Senecam L3.de ira c. 4. cupidita-tem, 5c amorem corde tuo exclude, 5c fomenta odij evitabis. 3. Vide damna per odium orta, valetudinis, 5c virium, bonique nominis imminuti,& generofo Spiritu fuperabis. Certum enim eft : Spiritustri-ftts (qui eft in odio femper) exficcat ojfa, teftante facrâ pagina. Si ergo /ufto odio quid profequendum fit, femper fie oderis,tanquam certô propediem amaturus. Amor ferè eft magifter cupiditatis. Eft autem cupiditas appetitia boni ut abfentisyfeu nondum obtenu. Haec appetitio fi fit in parte animali,feu fenfitiva,dicitur ab aliquibusconcupifcentia ; fi fit in parte rationali, di-citur defiderium. Quidquid fit, illud certum eft,quod ab amore différât etiam ex obje&o ; quia, ùt obfervat Raynaudus,cupiditas habet pro obje&o praeter bonum, etiam affecutionem illius ; amor vel purè tendit in bonumpraefcindendo à prsfentiae/usdem, vel abfentia- Cau-fa fundamentals defideri/eft : agnitio propria egeftatis, & potentia hancexplendiinreapprehenfa. Haecpaflïofrequentiilïma eft homi-ni, 5c periculonon vacans, nè boni imagine deceptus malum concu-pifcat. Quod malo fuo praefertim experiuntur J uvenes,qui, ficut ob fanguinisabundantiam,& defedum experientiae difficultatum facilè bonum apprehenfum concupifcunt,ùt habet Arift. 2, Rhet.c. 12. Ità umbris Ce Jugent deceptos, dum malo remedium vix finit circumftan-tia. Cupiditas (quaehominisfragilitas eft) alia eft indeliberata, & haec caret vitio; alia dehberata, 5c haec laude, vel vituperio digna eft.Juve-nes citô concupifcentes ob fanguinis mobilitatem facilè defiftunt. Sanguis hic, & bilis in nonnullis potentia rationalem fi imbuat, prae-poftera, & noxia fx pe caufat defideria. Utiexemplo funtfœminae, praefertim gravidae,* nam ex atra bile carbones, autlateres & c. appe-tunt. Ex pituita fapores acidi,ex altera bile pinguia appetuntur, 5c ftomacho his humoribus vitiato praebentur. Cupiditatis effeftus eft tremor non rarô membrorum, perturbado, & rubedo à fpiritibus ad exteriora diffufis. 2. Acet bitas, triftitia, 5c dolor, fi re cupitâ ferô, vel penitus non potiri cupidus poiiït : haec comitantur infomnia,& curae. 3. Eftaugmentum perenne inftar ignis; unde cupiditas infinita alijs, alijs inexplebilis dicitur per id : quo plus fu»t pota,plusfmuntur aqutc. Hinc quia ùt plurimum error humanam cup'di-tatem comitatur, vel inre ipfa, vel modo, nota illud Platonist nisi ratit «OSC 94 )SO» ratio cupiditatem frtenet, vita tmbetur, neceffe eft. Faemina, pecunia, gloria cupid:taus terminum ftatuit nullum, nisi qui fine termino fuerit. Cupiditas Philofopho duplex eft: alia naturalis, quae fcilicet ineft naturaliter homini cuivis ad individui, vel fpeciei confervationsm ipe&ances res v. g. adcibum,potum &c. alia rationales, ad quam eau-íandam homini neceffaria eft apprehenfio rei, ùt bona? ; cùm homo fine hat per Ce non feratur ad rem iliam cupiendam. Cupiditatem ani-mi ieges humanae nec praemiant, nec vindicant. Utrúmque pro mefitis fieri à L)eo Sacrae teftantur literae. Nacuralis eibi, &potusnecef-íarij cupiditas vitio caret, altera enimfames, haec diciturfitis Nafcitur fames, íeu cibi appetencia ex ventriculi vellicatione, qua; fit ex natu-rali calore, & acore interno.Cùm calor hic,& acida,fibras, & ñervos afficiant, fi alimento, quod confumere poífint, careant. Acorem hic utráque bilis cauíár, prseíertim atra. Sitim falfedo, vel exfuccas fauces. Inedia, vel fiti longâlaborans, repente non te oppleas; plus enim gravas, quàm facias. fuga opponitur defiderio, &eft aver fio animia malo abfolutè fumpttr. Differt à timoré, qui eft circa malum arduum. Ab odio, quod eft fuga mali abientis, feu fit ^bfens futurum, feu praeteritum. Fuga data eft homini, ut perhane noxia evitet. Per hanc reducuntur fpirituscalo-ris ad cor, frigore externa membra occupante,demum etiam impera-tur motus de loco potencia; loco-motiva^ fi aliter m:»lo obviari non poilît.Atque utinam,quemadmodum inflituta eft paflro à natura, haec adhiberecur ; in fugiendis videlicet illis cumprimis, quae animam vi-tianr, etfi fenfui blandiantur,de quibus re&è illc : heu fuge crudeles ter* ras, fuge lit tus iniquum. fse "J " ' «VIHV VUII1IW J ut "fill amat, fi vitiatis oculisobje&a fpe&entur. Da ftorem araneo, hyblaeas etiam dapes in venena convertet. Tametfi lenifîîmâ manu vulnus contre&es, acriori femperdolorememoria obdu&am refricat cica-tricem. Ut verum fie vêtus î manet ait À mente repôftum Judicium Pa- Jtdit, *§( 9f ym ridis , fpretaque injuria forma. Quid coramunius querelâ veteri : in undis ícribi beneficia, injurias aeri incidi ac marmori : quôd illas ingratitude) nullo negotio elabi patiatur animo,has nunquam. Age,im-mortalescum Livio collatas átegratias elfe cupis? ei confer, qui una tecum duplici in corpore eft anima, depofitum tam datum acci-pit,quàm fervat cumfœnore. Hic tibi offici/s audus fubfidium, tute-Ja, folatium ; dum contra aemulus tuis ditior gratijs arma fumit, qui-busteferiat. Anguem lade pafce, &finu recrea, mortem in praemiu referas. Urticam follicitâ curâ irriga, urere earn fenties. Da faven-tia tribulis fidera, in vulnera adolefcent non minus. Dum contràGa-zophilacium tuum amantis eft animus, nunquam amplius redditu-rus impendium, àc dum amando obviâris. Huncliquore dulci fea-turientem fontem corona, & beneficium tibi experiêre. Dum contrà bafilifeus, vel vidimis cultus peftem dabit. Etquidmirum? naturae id Vitium eft, an ingenium : omnia in mel apis,omnia in fel,& virus con-coquit vipera. inconftantia fiterreat,tempus cogita,quo frui liceat amantis confortio, ope, confilio. Momentum grande, incerta quam-visfecuritas fit. Quotdifcriminafummo emunt mortales ! prodigunc faepe omnia, ut certiùs pereant. Amicus ut ut inconftans fit, quo durât, prodeft ; quia &fovet,& favet. Saepe ipfa inconftantia benefi-ciorum pondere roboratur, ut Mercurius fixus fit. Et tum quantum credis beneficio huic tribuendum, quod mobile illud fixerit? Omne Vitium, quia in homine eft, finem ac terminum patitur. Inconftantia quóque, dùm ratione omni non careat, qui amicus eft , elidi poterit. Ettantófelicioreeventu,quantóacriorefi:beneficiorum vis; tantô unà dulcioreconatûsfrudu, quô ampliùs deledat conantem, incerta qua: optavit,prae certis fibi decerpfifle, & ftabilivifie. Sexcenta in ini-micos me arbitro fi conféras; amico, quantumvis inconftanti, uni-cumcollatum palmam eripiet. Inimico conflanti. RE nullâ certius luditur mundus, quàm quôd Temper deludi fe fen-tiat,&ipfegaudeat. Quafi verô placeretfabulam fieri. Amico-rum gratijs finum onerant, tanquam fi ancile Deorum ibidem conclu-fum, vel adamantina lege fancita forent amicitiœ fsedera. Nunquam minùserratur,quàmdum,nè fraudi fitlocus, nos ipfos fallimus fide noftrâ. Arundinem experimur, quam rupem credidimus, vix amici-tise filo tuti, qui catenato robore nobis blanditi fumus. Adeo vitrea «o§( 96 cfi: fors amantûm, alea in morem fe affè&us contorquent. Luditur his Temper, ut illufioni nunquam non locus (it,feu credulitat¡s,feu fortuna muñere. Cave maIaciam,Typhones latent. Nunquam minus fecurusproceditnavita, quám dum tranquillo mari Alcyon delicia-tur. Tu cum inftitore divite te ut redimas, tua furenticrede muñera, Quidquid dederis, fanus eíl, non detrimentum ; conciliatus amulus & amores augebit, & gratitudinis muñera. Inimicuseíl? íi conftanti furat fremitu, hebetabitur muñere. Plaçant feré, & Déos iratos,quia placent officia, obfequia, dona; fin afperitatem augeat, faciüor tibi certum hoftem vitandi alea, quám incertum. Creícunc ignes fomentis,decrefcit gratijs furor, Patronus momento fie, & defenfor, qui nuper erat Vatinius ; aut muñere, aut officio exequen-te, quod ratio, velipfeGraciam fulminans Pericleseloquentiânon effeciíTet. Pudet ingratos eífe, & quos furor anrè conftriâtos do-muit, fi triumphet amor, amplius trophaum gloria ftatuit. Pudet beneficijs cumulari, & quos antè beneficos exulceravimus, ingratâ profequi morte. Prapfacec furorepofito vicem reddere, & ùc tibia fuperato vulnere integratur fortius,fie fandt ius eíl fadus amuli,quàm primùm amantis. Vetus id quidem: reconciliato né fide. Atfi benefa&i:- certandum fit, certum praelige ínimicum, quia acerbius nullum animo ejus vulnus inñixeris, àc tui memoriam beneficij : fau-cius te fequetur,etfi feriùs tempore, ardentiùs tamen. Vitam ant^ fuam pofiturus, quám tui amorem. Caufamcupis? Sapiens in Proverbes eandem indicat : beneficium collatum amulo prunas non jam in caput, fed in finara contorquet. Urit mentem memoria conftans beneficij, donee odio pofito flammam concipiat, &vel invitam co-git in officium gratitudinem. Nempe barbaries nulla talem genuit Salamandram, qua in beneficiorum ignibus duret femper, & duretur amplius. Dum è contrà Vertumni alicujus amrci in finum congeila pietas aura fpargitur, quia nativa inconilantiâ mobili. Inimicum cole, amicum céntuplo conílantiorem fundas, quâm,ut, quem natura vel fraus dubium tibi fecit, certum reddas Achatem. Rara nám-que ars lapis ille Philofophicus, volatile ejusmodí ens in aurum pu-riffimum & figend-i, & fingendi, Dum contrà, ùt intra montium "Vifcera ignes terram in aurum eXcoquunt,fic beneficiorum ignes vel averíos, vel adverfos ánimos congenita virtute in amantes transformant. QUJE- QU JESriO VI. De reiiquis paílionibos. §. i. Quidgaudium ¿ trijlitia ? XIX. Quem laeíít rábido furibunda tarantula morfu, Saltat, & in medio vulnere faepe perit.; ? Quot Juvenes íimili perimunt mala gaudia fato Quo& lsefit rábido lena volupu joco. «D§( 9« )S<λ DO CI RI NA ETHIC A. GJudium, deleäatio ^voluptas communiter pro eodem fumuntur, licèt aliquomodo diftingvi poilïnc. Videlicet quod gau-dium, feu laetitia propriè tantùm fitadea, quae funt appe-titûs rationalis. Delettatio vero fit ad ea, quae reperiuntur in fenfiti-vo appetitu. Voluptas denique refpe&u utriufque fît veluti genus. Bene ergo definitur omnia haec comple&endo cum D.Thoma 1. 2. q. 3 1. a. 1. quôd fit aäus perfeäus, & terminus ultimus appetitûs vit aliter in ea qui-efcentis. Dicitur aäus, non enim eftpura paiîïo, ùt volunt nonnulli, licèt voluntas fruitivè in obje&o pofleffo, velut centro quiefcat ; quia haec ipfa objeâi poifeilio per rationem , feu a&um vitalem ap-prehenditur, quod non folet fieri in rebus inanimis v. g. lapide in centro quiefcente. Voluptas ergo,feu gaudium,femper eft de bono vel realiter, velpercogitationem repraefentato ùc praefente ; ficut defiderium eft de re abfènte. Lit plurimùm voluptas praecedit,& comitatur defiderium ; defiderium tamen non oritur à voluptate, fed ab amore, qui fertur in bonum propofitum , praefcindendo à circumftantijs. Voluptas per Philofophum I. 10. Eth. in rebus bonis, &malis potefthaberi, dicitûrqueab eodem neceifaria hominibus,eô quôd brutis aequè, ac hominibus femper communis fît. Quatuor ad ean-dem, fi perfe&a fit, concurrunt. Objeäum, quod movet. Potentia, quaemovetur. Operatio, quae eft ipfa motio. Deleäatio eft terminus. Tria tamen fie neceifaria funt, utquocunque ablato dele&atio perfecta non fit. 1. Praefentia, & poifeilio boni. 2. Poifeiïïonis illius cognitio , feu phantafia. 3. Amore;usdem. Non enim dele&at, quod non amatur. Ità cum de Rhodes. Rayn. communis. Omnia haec, cùm experientiâconftet,homini faepe finè defiderio rei illius, quae nosdeledtat,adeife; vides, non femper cum dele&atione defiderium efie conjun&um. Illud cuique volupe eft, quod cuique conveniens. Conveniens porro , & delitiofum eft aliquid omnibus aliquando hominibus , aliud tantùm certae xtati, & conditioni ; v.g. cibus efurienti, libertas vin&o &c. res omnis delitiofa eft dependenter ab apprehenfione objedtum homini proponente ; hinc fit obiedta alias in fe jucunda nonnullos affligere, alia in fe dolorofa delegare. Tamfelix erat olim «DSC 99 olimThrafílIus,credens fe regem efíe, quam mifer Dionyfíus, ca-piti fuo pendentem é filo gladium Temper imminere exiftimans. Hincfit,utfapientescum Ariftoteleio. Eth.c. illas tantum verasde-lefiationes cenfeant, quee viro probo videntur. Et has dicuntur deic£ta-tiones ¡»tellefinales, & jpirituales, quia rationi, & intelle&ui convenientes. Ejufmodi eft voluptas ex laude, honore, gloria &c. proge-genita. Icém ex virtutum aftibus, & fcientijs. Sic Pythagoras Geo-métricas Demonftrationes inveniens, non fecus, ác Ti ingentes the-Tauros reperiffet, 100. áureos Jovi in gratitudinem obtulit. Imó etiam in adtibus pietatis Tentitur motio non nunquam dulcior in fine. Quae tarnen licet Tapientem, & probum deceat, tarnen ab eodem non intenditur ex innata fapientiae, & virtud generofitate. Voluptates caeteras funt animales, quia appetitui convenientes. Harum alias funt neceiTariae ad individui confervationem , vel fpe-ciei, & tunc etiam licita: : non nulias iftarum funt in appetitu con-cupiTcibiii , alix in iraTcibili. Alix funt homini magis propriae, curiofas, & delicatse, v. g. voluptates in exquifito cultu veftium. Alise funt puré animales, &fordidas, & feré viciofse, quod oftendit naturalis de illis erubefeenda ; cum , ficut tenebris aternis dignas funt, itä etiam feré inter tenebras homines quaErant. Has ultima , ut obfervat Ariftoteles 6. Eth. c. f. voIuptates(prsefertim taftiles) fa-piendam, & prudentiam vehementia fuá evertunt, cum ad fe to-tum animum rapiendo ab aíi/s potentiftimé avocent. Linde raro videas ingluviei, & cceno deditum excellere in aliquo peculiaritei, nunquam certé inter homines asftimari. Voluptas omnis pedus, & cor dilatat, & rccreat mentem. Un-de cum fangvis versus cor folito ampliüs tune veluti bulliat, fpiri-tus fubtiles per cor difFunduntur; qui deinde latas tantúm apprehen-fiones caufant ; unde oblivio doloris omnis, & faspe fubfultatio corporis nafeitur. Conducit valetudini ísepe, faepe etiam praEfer-tim Melanchoiicis neceífaria eft, licet nunquam fatiet appetitum : eó quód fi magna fit, deliquia frequentia, & ipfam mortem caufet; fi parva, minor eft arbitrio. Effe&us voluptatis colliges ex di&is : Remedia máxime contra vitiofam hasc adhibe : i. Memento, quam fugacia fint gaudia humana : ac proinde , nifi cascus fis , videre potes, quód voluptas tranfitura finé prudenda defideretur, vel cum tranfierit, cum px- N a niten- «ÖS( ico )§*» nitentia cogitetur. a. Memento damnorum ex ea gigni folitoram ^ üt fupra de amore dixi. Dolorem, & trißitiam confundunt hodie plerique ; cum tarnen dolor externus, qui eftinfenfu,caufatus, v.g. per comprefllonem, vel fedionem tantum fit fenfio, non verö fit pajfio. Dolor autem internus feu triftitta, fi proprie (it paflio , eft actus dijplicenti/e appetittts circa malum aliquod prxfens apprebenfum. In animo dicitur triftitta, feu agritudo, in appetitu dicitur dolor. Dicitur aüus, quia non eft paflio tantum ab adu odij produda, ut vult Scotus, fed eft motus appetitüs : aliter dicitur execratio, perburbatio, inquietude, videlicet ob rem amatam amiflam, vel non acquifitam. Menfura amoris in re poflefla eft meniura doloris in amifla. Unde illud : neu dimittitur fine dolere, quodpoffidetur cum amore. Caufae variae funt. Generaliter eft malum praefens, cui obvia-rinonpoflit, v.g.charä reperditä, vel non acquifitä, vel ferö im-petratä. Intentionibus non datis executioni ob remoram inauferi-bilemäfe. a. Cafamitatespropria:,veldiledorum. j.Cafusfor-tuiti, qui fi praeter opinionem obveniant, potentiorem caufant do«, lorem, üt habet Ariftoteles 2. Rhet. Species triftitia: funt 7. 1 ma Mifericordia de malo alieno, qua maxima tanguntur, qui malum illud expert! funt. 2. Invidia de bono alieno, quafi mihi prxjudicante. 5. Nemefis de bono alieno, quafi alter eo indignus. 4. Zelus de bono alieno, prout illud mihi deeft. f. Anxietas , ubi nullum effugium apparet. 6. Paenitudo de malo praeterito, quod animam aifligit. 7. Acedia, quae homi-nem etiam membrisdeftituit. Effedustriftitiae funt inperniciem corporis, & anima?. Con-tradio cordis adeö, ut aliquibus per vitam vehementer triftibus, cor poft mortem etiam non latius membranä repertum fit. Con-tradioitemfpirituum ,&fangvinis ,undernames oflium, fatigium, exficcatio membrorum ; eo quod fpiritus ad cor reducantur, quod , cum ijsdem gravetur, erumpunt fufpiria, quibus cor levetur ; fc-quuntur etiam ä contrado cerebro lacrymaj , velut doloris eva-poratio ; harum frequentiähebetanturoculi, fomnus inquietatur, & breviatur. Unde fuccedit torpor, & exitium totius corporis, & ineptitudo ad omnia, juxta illud : perturbatio animus non eft apt us ad exe- «&?( 101 )St» txequendunt mumfuum. Fugit humanam converfationem, qui dolet "9 reipuit folatia, foli fuo tormento inhaeret, düm pereae. Aptiílimi malo huic funt Melancholici, utpote umbrarum,& folitudinis ob atram bilem aliunde amantes. iEgritudine, aut ie-nio laborantes. Sangvinei aliquando ob debilitatem virium, quá vincere non poflunt obftacula. Cholera, quia fe aeftimat, & ideo multis fe dignum exiftimat, faepius invidet, 6c amulatur. Uni-veriim tamen id certum eft, Melancholiam,fi temperetur, rebus eximiégerendis ob moderatam triftitiam efte admodumaptam;eo quód vel hác causa magnam rerum fuarum curam , 6c follicitu-dinem gerat. Cholera pariter rebus fummis agendis aptillimaj, fi vincatur. Triftitiae remedia duo Funt. i. ex Seneca ep. 86. videlicet : depone opinionem mali te contriftantis. Non enim ipfae res, fed ex, quas de rebus habemus, opiniones nos affligunt. a. dat D.Thomas i.2. q. 38. honeftam quaere dele&ationem, ut funt amicorum colIoquia,fomnus,aucupia, venado, mufica,medicina bilem tol-lens. Et juxta Ariftotelem 4. Eth. c. 11. Contemplatio veritatis. Dixi honeftam; infanum enim eft triftitiam voluptate tali velle de-pellere, quae ipsá fui pcenitudine, 6c remorfu mille caufat dolores , 6c carnificinas. QILESTIO ETHIC O - POLITICA : An hilaris, an fubtriftis genij Officijs aptiores ? Pro hilart. Hllarius (Idus nullum fole , nullum idcirco utilius. Recreate vivificat, fovet omnia. Favores ipfi , 6c gratis non adeó grati funt, (i fupercilium nubes cogat. Cui domefticus maeror ani-mum nunquam non involvit,umbras fere nonrejicit, quibus, quia culicem excolat, nil viro publico magis invifum efte oportet. So-mniant haec hominum fpe&ra , leonem in via fubtriftes ejusmodi geni/fingunt, 6cafpera, quae nullibi, praeterquam fuo occurfant in cerebro ; terrentur larvis, quas fuo phantafmate comminifcuntur. Dum hilaritas quantum ab umbris, tantum abeftáterriculamentis. Audet multa, 6c üt audere ipfumfaepe vicifle eft, conficit plurima. Calor inter elementa omnia agendi virtute princeps eft, ftringic «DSC I0> )Sfl» frígusj&enervat. Typus illud hilarioris, hoc triftioris eftanimí. Sangvis ipfe , & fpiritus quantum addit alacritatis, tantüm addic vigoris, atque adeó aptitudinis ad agendum. Laudatiílima quac-que cúm agenda fuperfunt, aut adía fuerint, nisi vivacitate polleant, laudismeritum, fuipretium perdunt. Nempe finé fpiritu, &vita truncum jacet corpus, néque grande quid aget anima, doñee lan-gvet. Hinc illa in aggrediendo pernicitas, in agendo dexteritas , in multiplicibus curis vivacitas. Dum aut uni duntaxat operi, ceu Polypuspetrae adharet fubtriílis, aut terretur principio, aut fatifeit opere. Grande regnorum commodum funt naves , & fiumina, quód citó provehant, diffitáfque terris terras, populos populis fi-ftant ,quod terra non potuit, nisi feró. Sic maturantur hilaritate confilia, quae terreo, atque adeó fubtrifti genio vix, ac né vix qui-dem tenduntur. Res gerenda út funt mole plurima , fummam etiam enervant alacritatem. Quid fpei fuperfit Reipublica, cúm in nutantem incident , aut ipfo naturae, & fangvinis vitio lan-gventem ? Gaudet alter torrentis affluxu , & cúm nubiia cietfortis afperitas, autamaniorisin Phabi moremdiílipat, aut fi vehemencia fplendoris tantifper ftatuat obicem, fuperftat omnibus, quia mentis vigore fibi conftat. Langvet ifte, & quia langvet, onerisomnis pené jam taedet, fenfu Reipublica difficillimo. Non omnia poíTu-mus omnes, naturae lex vetuseft. Atminús moderari Rempubli-cam , quisquís langvet. Tolle fuccum arbori, medullam oifibus , radicem plantse; rideberis ,fifrudum, robur, aut decorem expedites. Langveat ad proram navita , ad lupatos auriga, fpolium ille ventis furentibus,hic contumaci ludibrium fejugi fe fuófque dabit, quos vexerint. Enerves fpiritus fibi vix fuppares, quid muneri, aut providentia, aut vigoris neceflarijtribuent ? Nemo dat, quod non habet, Philofophorum é fenfu. Nunquam Solonem , aut Periclem Gracia adoráfíet, nisi utriufque mentis vigor Iingvam in itupenda faculis confilia animáífet. Tacet lingva, cúm jacet animus trifti peplo obdudtus. Et qua hocáfonte confilia Patriae, fi confulen-dum ? Quacommoda,fiautratione fit pugnandum, aut animo ? quis amor fubditorum, ubi comitas exulat ? Aut laqueandi fape in otficium animi, aut fovendí funt cuivis Patria amanti. Nunquam , mihi crede , fibi corda devincit, cui túrbida femper animo & vukuprocellaeft. Amana omnia fingit auceps& blanda,Calum ipfum «®S( 103 )§Q» ipfum ventis liberum deligit, ut praedam ferat. Foventur populi ftudia favoribus moderancûm. Geminatur favor, cùm benign! animi teflerâ ferenâ & comi fronce confertur. Favores contrà ipfi diflîpiunt, cùm quancum operis benignicas confert, tancum quafi adimic conferentis langvidus animus. Vilefcic nempe beneficium, cùm non coco corde cribuicur. Non fie porrocribuicur, cùm àfub-triftimente confercur. Quaeverôdiilïpabitfrequenda populo nu-bila, qui non nifi nodes & nubes coquic ipfe ? Verbo : ingloria ja-cebunc muñera,& cum muneribusPatria,fi fubtriftesgenij adcla-vum Kempublicam moderentur. Pro fubtrifti. FElicior nunquam Refpublica , quiàm cùm Miniftrorum amor ánimos populi vinxerit, non fragilis ,-fed fundatus. Corticem ille comitatis, hic nucleum refpicic. Felices efle Ce fendent fubditi non hilari autvultu,aut verbo, fed moderato confilio , ut ament. Ut facilis in oimnes.fic crédula ferè natura fuâ eft hilarium indoIes.Quis-quiscredulus, ùtmultos audit, in errorem eft pronus. Audit,& fubtriftis,nonobaudit ; nontamen nubium mentis, autnaturaevi-tio, fed providentiae dudu, quae, quem muneri deftinat, cautum format, & moderatum. Tutó, & fapienter Keipublicae ut confu-Jat, amarifuosmavultoperum frudus, quàm aut vultûs, aut ver-borum fvavia. Quamvis non praeproperâ pernicitate fubtriftisin omnia irruat, feftinat tamen , fed ùt fapientes decet, lentè. Pro-perante, qui fertur greflù, le viter infiftit bafi. Feftiva , ùt feftinata ferè funt, aetatem rariùs vident, ruinam faepe. Starent, fialacri-tas, quâ condita funt, ijfdem ùt conftans anima infunderetur. Et canis Nilum bibens, quia curfim pocat, fitim non tam fedat, quàm irritât. Interitu celeri, quae cito nata, cadunt, hilarium laus eft fatyrica. Difiîcilior partus eft , fi quid aevo gignitur ; ùt non momento fudat adamantem natura. Virtutum auriga providentia audit. Fraenum haec moderadoni gerit, non flagellum impulfui. Effusè nimiùm, acliberé currens, aut fatigatur citiùs, autcefpitat facilè ; dum durât,& fecuriore paflu curfores praevolat, quisquís lentior. Nîlgrandibus confilijs,atque adeô muneribus adverfum magis, quàm pernicitas ; ùt enim Uteris, fie eventu non admo-dum diflidet pernicies, ac pernicitas. Aliud eft properè, aliud pro-fpcrè rem aut agere, aut conficere. Audet faepe hilaris, fed primo dun- «&§( 104 )s0» duntaxat ímpetu. Nucem dum fentit afperam, obftupefcit dens, & cadit. Dum contrà gradario motu aggredicur cun&ator , fed germano pe&ore ,11 fradus etiam illabatur orbis, fibi cor¡ftat, im-pavidus vorans ruinas. Rarôpraecipitesàpraecipitiodiftant. Ra-riùs felicior exitus tumultuarium comitatur principium. Atmul-tis fuppar cenfetur hilaris : viribus admetienda funt opera, non levitati. Infana eft mater , quae plures ladat proies , àc natura fufficiat la£tis ; délirât, qui negotiorum plus recipit, àc virtus fit corporis , & ingenij. Plura fimul videre objeda nefas eft homini, quamvis duplex fit oculus : fie vitio non caret, qui in orr.niapro-ruit. in centrum unicum omnia ducat circuius , fi valere velit. Gentilitas ipfa finguîos rebus fiogulis DEOS commenta , dodura poderos, raram effe avem, quae fuppar fit plunbus. Quin intole-rabilispaifim Reipublicie, atque fubditis minifter eft, qui negotio-fus nimiùro, quasi ab uno pendeant fingulaj ùt contrà inutiiis eil otiofus. Ferè qui tentât, & audet omnia, ag;t nihil. Lit navis portum nullum, vertagus praedam nullam aflequitur, fi pluribus unà ftellis, aut ferîs ïnfiftat. Succeffivè citiùs, àc fimul futa confi-eit, qui genio eft triftiore. Agendo pauca, plura perficit, quôd do-mefticailli vox femper refonet, age quod agis. Virtus ei unitafor-tior , ùt radij folis urunt acriùs, dum focum faciunt» Sed & accu-ratiùsè fententia conficit fingula j Ut clavis portae una, feunum datnegotio. Omnia curare poífe, ímpoffibilitatem Jure exiftimat j velle, dementiam. Tacetdiu,utftatuatfemeL Meditatur, ut tanto Reipublicaeutiliùs confulat,& hilaría curet, quantoipfemœrere vifus, dum Patriae commodis femper intentus. Non opus eft femper vultu ipfo & genio, mentiri Charités. Multi gratias in omni República ridentis inftar Phaebi fparferunt, &cum his, quia mentis inopes, tempeftates Patriae conciverunt. Fulmina magis, quám foles Patriae. Sentire petit Refpublica faventem genium, non videre. Sentiet, ubi confiliorum frudus, induftriae commoda legerit. Opera amorem moderantis probant, non vultus , aut verba. Ha-beri haec poflunt omnia, quin & habentur affatim, ubi tametfi genius faepefubtriftior,eotamen Patriae laetior, quo magis ejus unius intentus eft commodo : dum hilaris in alia omnia diílipatur» f. II. mc ior §. II. Spes, Defter at to. XX. Quid non Spes generofa poteft! maria omnia vincit, Pandit inacceffos tartara ad ufque fpecus. Invia nulla via eft, quae fpem remoreturj adipfa, Siiperare voles, fidera pandet iter, 0 DO. m( io6 y^ß DOCTR1NA ETH1CA. SPes eft actus appetitus irafcibilis,in bonum ab fens, arduum, poffibile, cum qua-damfirmitate animi difficultatem oppofitam fuperante. Huic cum fit proprium gignere audaciam, vix ab eadem non nulJi cum Fabri pr. 4f. diftingvunt. DiciturrfffK^quiaeft efficax,non tantum nudum de-fiderium. In bonum abfens, quod enim poilideo, non fpero. Arduum , quia fpes dat animo firmitatem ad difEcultates vincendas. Pojfibile, defpero enim de eo, quod impoilibile judico. Spes & expettatio per S. Thomam j. 2. q. 40. a. 8. non differunt. Si fpestimore careac,^««rfdicitur, fi fupra vires meritum q.uis expe-Qietjdiciturprtefumptio; ii inmalacertovitanda feratur,dicitur/ir«w bilis, ira, & eft irae impetus repente erumpens, fed parum durans. Simultas eft diuturna, & permanens, aliquando dicitur mania. Inimicitia eft ira, non prius quiefcens, quam fumpta fit vindida. Illos, qui primS fpecie irae concitantur, nominat Ari-ftoteles 4. Eth. c. f. acutos ; illos qui fecundd tanguntur, amaroi ; quos demum tertia inceflit, difficiles. In primis praevalet biliofus humor , qui cito accenditur. In poftremis biliofus fimul, 6c melancho-licus, qui ferius extingvitur. Supra habes caufam irae, remotam videlicet effe injuriam per contemptum illatam. Proximam vero effe dolorem conceptum ob talem defpicientiam. Effedus autem plurimi funt, & perniciofi. 1 mus eft fervor cordis cum quadam amaritudine. Unde plures iram definiunt, quod fit fangvinis effervefcentia circa cor. a dm eft: incora- incômpofiius totius corporis ftatus. Incenditur cnim cor, & pal-pitat, tremit corpus, prœpeditur lingva, variat pulfus, & color jam pallens, jam rubens ; fangvine jam affluence, jam refluente; afperantur oculi, ingens labiorum ficcicas. Pallor iratis caufatur plurimùm, fi vindi&a diu differri debeat, & caufà palloris turn eft accedens irae triftitia. Haec pallida ira ficuc cru-delior,itàmagis eft metuenda.Nam ferè amborum caufa eft,videlicet fi bilis fe diffundat, vitiat fangvinem, & i&erum, vulgo morbumregmm caufac : fi inteftina,vel ventriculum occupec,vomitum follicitat. pius effeâus eft perturbacio rationis, quia, cùm propter Sympathiam corporis cum anima, motibus fpirituum refpondeant motus animo-rum ; fit, ut bile accensâ, accendantur etiam fpiritus corporis ; un-de ratio, quse tranquillitatem fpirituum amat, confunditur, & id-circo rationem quidem videtur audire iratus, fed non percipere mo-nentem ; & in primo impetu non aliter, quàm in phrenefi , vel de-liriomorbidus folet, operatur iratus, nullâ confilij, lacrymarum, moniti,imô & amicitise habita ratione. Contemptûs iram excitan-tis fpecies très funt : Dejpicientia, detrattio, contumelta : reliquis ta-men acriùs pungit defpicientia in rebus illis, in quibus fe aliquis ceteris majorem effe exiftimat, v.g. G vir eruditus damnetur igno-rantiae. Ad iram pronifïïmi funt. r. qui impediuntur in ijs , quae maxi-mècupiunt ; hinc segroti, pauperes, amantes faciiè incenduntur in eos vel maximè, qui ipfos contemnunt. a. Qui contemptibi-liores funt, cùm faepiu^contemnantur , proniores funt ad iram. 3. Qui animo funt angufto, & infirmo, ùtpueri, & faeminae. Fa-tigatiitem, five laboris, five orationis, feu fcientiœ contentione, vel qui abhis repente furgunt, vel a&uijfdem intendunt,uti & me-lancholici. Quia fpiritus laetitise aptos fregit contentio, vel aâu intendit. Denique opibus , authoritate , & literaturâ pollentes. Communitertamenhorumira,ùtfacilis inftar fcintillsc eft, ità ve-lut fcintilla ab ijfdem citô rejicitur. Quod fi verô fuccumbant irai majori, ex re gravi progenitas, faciiè in odium, & rancores diutur-nç>s dégénérant. ïrae manfvctudo feu lenius opponitur. Hœc juxta Ariftotelem 4. Eth. c. f. eft : fuccenfere alicui, prout oportet. Ait enim , msnfvetus Ole efif (intellige, fecundùm naturam loquendo ) qui, prout oportet, fuccenfet. •DSC "o )§o» Eft altera manfvetudo, & lenitas excejfiva, qua ex a. Rhet. c. 3. néque ulliftudetvindi&œ, néque ullum amovet malum ex langvore quo-dam pofitivo. Etiam haec pugnat cum ira, & vitiofa eft. Unde mérito Ariftoteles 4. Eth. c. 5. eos,qut, ob qua oportet, quibus^ficut, quande, &prout oportet, non irafcuntur, ftolidos nominat. Ira inter omnes pafliones eft fola, quas habet motus repentinos. Quorum alij funt primo primi, qui cùm omnem omnino advertentiam, ôcdeliberationem antecedant, & appetitum rapiant(ficut ferèea, quae in fomno non datâ causa contingunt ) indeliberatt dicuntur, & vitiofi non funt. Alij funt femi.dehberati, qui cum módica, fed ta-men nimis exigua deliberatione, videlicet tantùm lumine orto ex motuprimo primo commiílí funt, & ideo venialem tantùm culpam in-currunt. Alij aftus funt deliberan, qui cùm habeant plenum rationis ufum, & moram, vituperio, vel laude digni cenfentur. Iram propriam lenies. 1. (i negligasnôfie mala obvia. Pleráfque enim injurias, qui nefcit, non accipit ; ait Seneca. Hinc cave muJtùm quaerere,quid de te fentiatur. Ut enim multa interrogans, multa refponfa acquirit ; ità pro varietate hominum partim proborum, partim improborum, quidquid agas, diversè fentientium , & te ju-dicantium fenfa neceftariô intelliges. 2. faeditatem irati, & damna iras perpende. Faeditatemhancàfeconfideratamfibi plurimùm pro-fuifte teftatur Seneca icribens: fe,cùmhominem clavi portam fu-bitôreferarenon valentem, videret calcibus ipiîs in portam, den-tibusinclavim furere,hâc belluae fimilitudine adeô motum fuifle, ut nunquam facilè furgentis irse impetus a «dire vellet. 3. Excufa malaillata, vel certè intentionem. 4. Tempus tibi fine, prœfertim nè in iras impetu ftatuas quidpiam, ad minùs dùm 24. literas cam Theodofio recites, f. Colloquia cum amicis, vel cum afFabilibus,irae tempeftatem fedant. Ira aliena placatur deprecatione , & modeftâ converfatione, irato cedendo, néque obfiftendo, imo aliquando timorem oftenden-do. Hoc ultimo tamen moderatè utendum ; nam imbecilles, & fui impotentes hoc timoré vifo ampliùs effervefcunt, & accendun-tur. Unde Ovid: corpora magnanimo faits eft proftrâjfe leoni, pugna fuum fi-nem, cùm jacet^ etiam fimulatè ) hoftis, habet. At lupus, & turfes inftantmo-rientibus m ft, & q uxcunque minor nobilit ate fera eft. Ira, Iii ISO» Ira, quamvis vitiofa fit faepe, Temper tarnen jufta videtur homi-ni, & juftitiíE titulo Te palliat. Culpanda certè non Temper ; utpote, quae, fi moderata fit, dum homines ad magna audenda reddit intrépidos, & in exequendo confiantes, virtutis calcar dici mérito poteft. Imo vicio non carerent judices,Principes, domuum Patres, hoc fi Telle aliquando non uterentur. Nam & Philofophus 2. Eth. c. 8. n. 6. Ira-fci, quomodo, ob quae,erga quos, cujus causa,prout oportet,medium virtutiseiieexiftimat. Etlex Divina Pf. 4. id aquum docet : trafci-mini.&tieltrepeccare. Fiet hoc, fi modus Tervetur, & vindíéta non titulo ultionis ex rancore qua:ratur,fed ut reum mali admilîî pœniteat, id retra&et, & pofthac evitet. In confilijs dandis, aut executione caeptorum grandium peftis máxima efl ira : quia comités plerumque habet difcordiam , & pervica-ciam, fuo faepe, & regnorum exitio. ObTedic Carolus V. Tunetum, ftrenuus hâc oblidione miles Comes Sarnotanus hoftes acriùs lacef-Tens acriores pariter xmulos eft expertus. Numero Turcis impares Itali, vehementiùs tarnen prefli, ope Hiípanorum egebant. Cunéta-baturHiípanus laboranti Comiti ferre fuppetias,eo, quód Italis frons aciei, apex gloriae obtigiflet. Caefi ergo primùm ab hofte Itali : portero die Hiípanorum caftra petita àTurcis, grandi eorundem, & ortho-doxi exercitûs difcrímine. Caroli VI. Galliarum Regis témpora confule: Nicopolimobfidebatchriftianusexercitus. Rex Ungariae, & Comeftabilis fut vocant) Franciae,aemulatinne Wiilîdebat ; eoquöd ipíe primus ah Hnngario-Rege fententiam dicere non fitjuíTus, uni-verfum exercitum ira duorum perdidit. Mérito proinde Alphonfus Arragoniae Rex ajebat : fi fe florentis Reipublicae Romans tempori-bus vivere contigiflet, auchorem fe Tuturum fuifie ftatuendi Jovi Po-ficorio templi ê regione Curiae,in quo,antequam TenatumPatres con-fcripti fubirent, iram Cboragum affe&uum ponerent. Morem illum Romanorum Rex fapiens indicabat, quo Jovem nominibus multis in-figniebant : Feretrium, Gamelium, Genethlion, Xenion&c. In Suma de paffionibus fedandis id nota. 1. Principem paflîonem primùm impugna. ValidiiÏÏmo nervo ftrato, auxiliares cedere copias eft neceífe. a. Initijs obfta. Principio tenuem [pernos, qui forte fiatu-rit rivus -y fi cedas témpora , flumen erit. 3. Certis judicijs ädtiones tuas regere conare. 4. Senius & cuftodi, & fraena. 5. Exempfa aliena intuere, quae laude digna; vim enimmagnetis obtinent. Mala Q» fine «0S( 12» )S0» fínt fcarabais. 6. Confortia meliorum expete, aliena fuge. Plerum-que enim : nofeitur ex focio, qui non eognofcitur ex fe. 7. Obje&a te íeducentia vita. Amat,qui non vitat. Qui vero amatpericulum, peribitin illo. 8. In non nullis veluti triftioriscomplexionis,juverit mutatio climatis, Cœli, fomni, viftûs ; recreado, venatio, conver-fatio ; imó non nunquam medicina. QJÏ^STIO ETHICA. Utrum magis nocivum, fuppreflïo irœ, aneruptio? SuppreJJio. Violenta nunquam durant. Vis major natura fit nulla, àc dum ftringitur, quodfuópte ingenio exitum quarit. Torrentem , qui ftragem molitur, fi terminis ambirecupias, rarô conatus cedit fe-licior; autenim rumpit, aut rumpitur. Sic natura ira motibus a-lluans, quantum ilii franguntur,tantùm patitur; quantùm patitur,périt. Hinc vêtus gnome iapientis: ira, qua tegitur, nocet. Ut calor nativus pábulo carens, vitalia concremat,fic ira pábulo fuo,libértate nempe carens, animum fauciat, vigorem tollit, vires hebetat. Ve* fevi, aut Hecla vifeera ferutare , nunquam acriùs graflatur flamma, àc dum latet ; procelia mitior eft, dum palàm furit. Quidquid coqui-tur, in acerbiorem orbi ftragem cuditur. Serpentia in venis toxica, quia prefla funt, ùt vípera materno etiam laftatagremio,non parcunt utero, quo nutriuntur. Sic agrirndo diumrnitate crnHelior, qua acerbitatelatentior. Non una tempeftas primo furore repreífo,re-fumptis viribus acriores campis, & moenibus peftes vomit. Fove anguem, & beneficij pramium, afte&ûs merces mors erit. Nempe acerbiùs.atque adeo periculofiùs femper aftuat, quod vi ftringitur. Violentia omnis, ùt ignis, hac eft indoles, aut erumpere, aut rumpe-re omnia. Quidprodeft fopireflammam,&domum perdere? affectum ftringere, & vel tibi mentis, vel corporis, fin utriusque exitium accerfere ? Hebetatur acies oculi luce nimiâ ; caligar,qua vim paffa eftpalpebra; franguntur fpiritus, & vigor mentis obtunditur, fiad i ma cieprimitur,qui fummis inhiat, ad qua natus. At efto , conftet fibi anima, toxicum finu conclufum, ùt ferpens ofia exedit, dùm périmât. Talionispanam luit, qui flammam finu continet. Sevidtimam facrat,eui alter deftinabatur. Nihil authoriacerbiùs,quàm ira mente «0§C )$<* te concepta, fed fuppreífa. Nisi morem geras, id unum mora: eft pre-tíum,quódperenni vulnere, cüm lemulum nequeat, fe ipfumfurens conficiat. Vulturipfe, & Títius; fui tortor, & obje&um. Quód-que acerbiüs caeteris eft, non alieno, fed fuo confici vulnere j tanto minus ferendo,quantó magis invito, & diuturno. Procelloíum mare furentis eft anitnus, quantum ftringitur,tantüm fuos exulcerat álveos. Erythrseimaris tempeftas unionesparit lediílimosj fagittas,virus, & peftes gignit fluftus furentis. Illud intereft cuteros inter affe&us, &iram, íimodum nefeiant, mitiüs furunt. Incredibilis vis eft amo-ris, ípem tamen exacuit,ipsáque bonorum dilatio quantum angit,tan-tümla&at. Ira, fulminisgraífatur in morem. Horaquaevis dilata, ablata eft. Una ha:c, quidquid diftulerit, dum erumpat, in virus con-vettit omnia; exitio alieno cüm nequeat, triumphans fuo. Eruptio. VJE orbi, fi limitem furor nefeiat. Ubi eruperit, crudelior flam-ma eft. fedari impatiens, non anté quiefeit, ác dum fe, fuáque damniseripicernit; quémque corripit, corrumpat. Mons omnis turbine hoc, né olympo quidem excepto, íequabitur folo. Torren-tis more, qui faxeas moles una ac fylvas in fpolium rapit. Rapit,in-quam ; impellunt enim vitia reliqua,praecipitat ira. Moderatum ni-hilfeitira. Furor, & cardes feré íibifunt comités. Unáque eft quies furentis, fecum omnia fepelire, & fato involvere. Chymseram, & ^tnam montes ignívomos prodígium dedit natura, eosdem tamen efle juffitdocumentum. Viciniam late omnem pefTumdant, dum cru-delifseviuntflammarumri&u; flammasfinu fuo fi concoquant, fae-cundis rigent nivibus. Rigere crinibus, fcintillare oculis, torquere colla, arenam calce,clamore, & fletu aerem proturbare belluarum eft, cüm fanguinem fitiunt. Et hxc rationem, vires, animum foveant? Scintillam comprime; quam digito enervas, fibi reli&am, Aitnaeo graífari incendio obftupefces; fie ira in furorem degenerat. Hmc non rationis modo, fed fanitatis causa vitandam monuit Sapiens Ep. 18. Ventorum conclude agmina, aurea fpirabit tranquilinas, domi-nabuntur mari Alcyones. Repagula folve, & coelo mifeeri aquarum montes videbis. Nonomne,quódfra:ni videtur impatiens, fra?na-tumlanguet. IndomitusfeíTorem non patitur fonipes; quantum calcar urget, tantüm torquent in officium habense. Vis ipfa dum alios Q_2 petit, ■DSC "4 )Sfl» petit, in fe pariter furit. Rapit torrens littora, feijsdem turbat,& gravat. Nunquam libertati fuse fera dimittitur, né noceat; fpettan-da datur, fed é cavea duntaxat. dementia, & amorisfrudus quantum profunt,tantum nocent irae laxata fulmina authori, & Reipubli-ca. lilt boni publici funt fundamenta,hac evertenda momenta.Inter vita civilis fluftus feu in prora fedeas,feu temonem regas,feu remum ducas, felicior nunquam es, ácfihos fludtus comprefTeris. Quia no-cent, doceant. Latrantes fopi,tumfapies. Nocent confilio; inimica eftconfilijscacitas. Mater cacitatis eft impetus : Impetüsira profu-fio. Nocent honori; pediíTequa vindidta infamia eft. Alieno velda-mno,vel fanguine fuam orbi deícribitferocitatem.Pertinacia irae non fopita individua comes eft.Pudet pracipitata reluere, aut á malé ca-ptis defiftere.Novo igitur furore furor deféditur, & graviora pericu-lis fuggeruntur remedia. Quemadmodu nullus hodie tam fadus furo-ris eft aftus,quem fpeciofus juftitia,aut boni publici color non palliet. Non hac, crede mihi,nobilis libertas eft animi, fed libera viti; fervi-tus. Non feficitatis di&amen privata, vel publica;; fed ad boni cum privati, turn publici everfionem molimen. Quiete res flat utraque 6c fervatur ; nil quieti, & moderatis confili js irá magis adverfum. Pacis faciales, Belli Principes,fenatuumPatres da irae impatientes: Curias, exercitus, fmperiaconvulfifti. Da moramvulneri, quisquís lafum te credis. In pus, & ulcera degenerant vulnera corporis, fi differantur, non animi. Mora ¡pía Janguurimedelam attulitfrequentiüs. Refri-gefcit impetus diuturnitate, túmque primüm dele&at, nonerrafle pracipitem; cum,fifadumforet, nil nisi aut pudor, aut poenitentia fera fuperforet, PRO- PROBLEMATUM DOCTRINÉ ETHICS PARTIS PRIM,® INDEX. Prseliminaria. Quid Ethica. Vartitio. ObjeSlum ? pag. i Quaeftio I. Generalia moralitatis principia* $. I. Quid beatitudo hominis f 5. II. Quid bonum, & malum in communi f Í §. III. Quid, & quotuplex fit aftio humana i Ejufdem principia, & moralitatis §. IV. Quae aftionum moralitas, & coiollariai ** Quaeftio II. BeVirtutibm. I. Quid Virtus in genere ? S. II. Quid Prudentia ? 26 $. III. Quid Juftitia univerfim?quórefertur pietas inDeum.&Parente^ 1°a §. IV. Quid Temperantia i »'»«.i ¿rentes?34 $. V. Quid Fortitude ? 4o Quaeftio III. Virtutes humana. S.J. Quid Amicitia ? S. If. Leges , & adverfantia amicitiae 49 S. III. Qpid magnificentia, & liberalitas ? Quaeftio IV. DePaJJionibus, & afeaibus humantí 63 J. I. Pauca de anima , S. II. Nonnulla de varietate complexions human*, feu indolis 68 S. III. Quid Palho in communi ? numerus paffionum, & finis. An bon* vel malae í u ' 7S Quaeftio V. Be PaJJionibus in particulars 5.1. Quid Amor ? o 5. II. Caufse amoris; effeftus, remedia g. S> HI' odium. Gupiditas, Defiderium. Fuga Qa*. Qliaeílio VI. He reliquis pajjionibut. 5.1. Quid Gaudium, Triftitia ? pa„ 5. II. Spes, & Defperatio * 5. III. Audacia, &Timor lio IV. De Ira, & Paíiionibus generatim - j ^ INDEX Quaeftionum Problematicarum PARTIS PRIMEE. I. An infelix quis efíe poífit, quía felix ? g II. Utrum fapienti praeoptandum: vita longa; an fama í x T III. An Philofophia parandisiortunis proficua i I7 IV. Uter aptior fortunas ludus: nobilis ; an ignobilis? 2, V. Utrum major virtus cedere invidise; an palám cum eadem luítari í 28 VI. Utrum majus documentum prudentiae: verba; an facta I Ó2 VII. Angratia vultüs & morum, muniis digniorem reddatí ^g VIII. An Bello, an intemperantia plures necati l ^2 IX. An heroi poífit fuga ex praelio efie gloriae ? ^ X. Utra amicitia melior: paucorum ; an multorum í XI. Utrum amicitiae fomentum firmius: praefentia ; an abfentia f ^6 XII. Uter gloriofior Princeps : literarum, an magnificentiae amator? 61 XIII. An eonfultius orbi, un3 omnes gentes uti íingul í út corpus animS f 66 XIV. An ex forma fapicns de virtute animi feratur judicium í 7* XV. Unde major Spes: á praecoci; an & tardo ingenio i ~g XVI. An fuavius, & optabilibus amare, an amari ? g3 XVII. An dari poífit philtrum univerfale in natura conciliando omnium amori f gg XVIII. Utrum melius, amico inconftanti, an inimico conftanti benefacere ? 94 XIX. An hilaris , an fubtriñis genii officiis aptiores ? jqj XX. Utrum phcenomena , & nomina fint felicitatis , aut adverfse fortis pry- fagium? . . 107 XXI. An nimis audax ; an nimiscautusduxpraeíerendus? jj. XXII. Utrum magis nocivum: fupprelfio irse; an eruptio f I23 O. A. M. D. G. idea sapientis THEO ■ POLITICI, ID EST: Tripartitas Morum Philoíophias PARS SECUNDA Theo - Política ET TERTIA Oeconomica. •BSC ,>50» PROOEMIUM. POIiticam fapere hodie volunt omnes, i jetiam, qui defipiuntma. ximè. Politicus enim Iepidis ejusmodi peponibus is ferê tantùm audit, qui nullo legis, religionis, Eequitatis diferimine, fua pro Iibidine,commodo tantùm fuo omnia ordinat, aliorum deceptorum fraude ; iuris,& honefti, prœfertim candoris jafturâ. Vel certè, qui prœpotentis Domini addiftus obfequijs,fic fe in ejus format annutus, fie limina conterit, ùt Barclajo teftefervitusnon alia durior, âtquc hsec ; eômagismiferanda, quo minus videturmiferabilis. Politicum alij cum Machiavellocenfent, qui fie adminiilrat Rempublicam, uc voluntas fola fit pro ratione omni; & prx omni,etiamDivina lege ftet commodum proprium. Quos omnium optimé confutat Adamus Contzen cum pluribus ali js ; Lipfio prœfertim , Belgicae literaturae, & Politics Phaenice.- Qui licèt Machiavelli ingenium acre, fubti-Ie,& igneum judicet,ait tamen Principem ab eo non duci ad templum virtutis, & honoris. Quoddamno fuo experti Difcipuli ejus, Cx-farBorgias, Dux Urbinas,& Sfortia Ludovicus, Politicam peifimam pari fato terminantes. Sapienti igitur perinde, ac probo fie tradenda eft Ethica, ut cum inilituto Religionis, & tidei conftet; néque enim,ùt délirant non nulli, répugnât effe Chriftianum,& Politicumbonum Imô veri E-thicinomen perinde eil fan£tum,àc virtus ipfa per A riftotelem 1.3. Polit, c. 6. Horum fenfu ij, qui fuamin omnibus (e&antur utilicatem, verfipelles,tk Pfeudo-Ethicidicendi funt, de quibusiile : hic mgereft, hune tu Romane caveto. 2do. Principem, ùt idola qui venerantur,Pfeudo-Politic! nominandi funt; quia adulatores, & vultûsmancipia. ztio. De-nique, quibus flat fola pro ratione voluntas, Tyranni magis, quàmPo-litici dici merentur. De vera igitur, & germana id eft Théo» Politics nobis tantùm fermo eft. -M X 0 )C Wr j R PHILO- PHILOSOPHIE MORUM PARS II. POLITICA; QUyEST 10. L Quid Política, qu» differentia, 8c objeólum? XXIII. Eft tnáre naufragijs tumidum Politia : ratésqne Mille inter, portum vix tenet una fuurn. Quot tarnen incautos rapiunt ifta aequora nautas J " Dum favet emitió geas raaleiäaa fuo. i %i )m DOCTRINA POLITICA, POlitica, alio nomine Statißica, & ratio flatus Bettino dida, eô quód in illa fiílat felicitas publica, eít pars Phtlofophiœ moralis, quœ docet Rempublicam reite inftituere,& vit am civilem ad bonum commune homtnum. linde Política etiam Furnitur \>ro República, & communiter pro Crw/i-tate.Poltticus vero feuStaúfla verus eft bomoCivilv,publico bono ferviens muñere flojel confilijs,velgladjo,vel literis,alióve quovis modo, linde vides,quàm huic fit necefíaria Rerum publicarum cognitio, quae illius pericula, corno-da , emolumenta, honores &c. difcernat. Quae tametfi ex Ariftote-lel. 19. Eth. c. 9.nonßtcujuslibet,fedfcientis, Philofophi tamen moralis eft. Ut cui licet experientia,rerum aliàsMagiftra tutiilîmajdefit,ftu-dium tamen,& ínteiledio adfunt,quae plus civili conducunt fcientiae, quàm experientia; quamvis experientiamirum quantum intelledio-nem folidet, & illuftret : nam & experientiae regula eft ftudium,& in-telledio. Diífert Política à Jurisprudential quôd hxc praecisè tendac inob/edumfubrationejuftitise; Política veró tendit in objedum fubratione boni communis principaliter intenta. A prudentia ,quod haec dirigat hominem, quid fit agendum, in quacunque civili, Ethica, Oeconomica adione. Politica vero tantùm in civili. Scientia haec folam fpedatpraxim, fcilicet in objedum fuum materiale , quod eft Civitas ordinabilis, ut inducat objedum formale, videlicet ordinem debitum, & per hanc feJicitarem ipfam,feu bonum commune. Un-< de vides finem proximum Political efíe adiones civium rede ordina-tas, remotum vero eile felicitatem, & beatitudinem naturalem. Per ordinem vero hune non intelligitur folùm v.g. domuum mul-titudo, quam etiam latrones cum Tartaris habent ; fed intelligitur ordo juílitiae, legum, & virtutum aliarum ; finé quo, ait Aug. maxima regna, quid aliud funt, quàm magna Iatrocinia? Scripferunt de hac cumAriftotele plures.Principes funtPlato,& Philofophus jqui 1. Polit. exponit, quid domus,pagus, civitas &c. fit? 2. Examinât varias inílitutas Respublicas. 3. Conftituit Rempublicam pro fuo arbitrio. 4.Defpeciebus Rerum publicarum, & de aliquibus non optimis. f. De mutationibus Rerum publicarum, & fedicionibus. 6. De inftitutione Democratic, &Oligarchial 7. & S. über imperfedus eftdeoptiraa República inftituenda. Sequuntur hos D.Thomas. Bodinus &c. Alij folum Principem inilituunt, vel tantùm ex íacris Uteris,ùtMeno-chius, &Nïeremb: vel etiam ex profams, ùtSavedra, Chokier, Li-pfius, & Caufinus. K 2 C. QlliESTIO POLITICA: Utra major, &perniciofiororbis Política, verborum íimula- tio, an operura-? Pro Verbis. QUámfamiliare,tam enorme eft mundo malum os fallens : quod BnonnisiGraecáautCretenfium ftacerá fuá ponderat verba,pla-cendi ftudio vericati diem in momenta dicit, unam pro commodo aut vindidaanchorammendaciumftatuit. Momen ufque adeó faedum pertimefcuntomnes,rem diligunt plurimi. Spondere verbis maxima, deíignare mente nec minima; aureis montibus ridiculum fubfti-tueremurem; verbis folem referre, animo tempeftates,6cnubila coquere, res adeó pafíim domeftica.ut pené vim legis confuetudo ob-tinuerit. Duplicitas oris dicituringenium, eloquentiae pallio adulado circuit, Veritas mutato nomine fimplicitas audit. Quafi vero vel eó Politici nomine indignus fitquispiam, quódverax fit verbo. Haec ars artium, ut multis tibi nominibus obligesplurimos,lenocinijs multis verba oblinere, fpem in momenta ladare, obtentionem non fu&fruftrari.fedviriumculpá; fide Púnica id unumefficere, ut dum fidem omnium verbis iludes obftringere, agas omnia, ut credatur nihil, quiafiditnemo. Etmérito: Microfcopiareperéreoptici, Poli-tica hodie eloquentes creat, qui ex mufca elephantem momento ut metiuntur,mentiantur. Fecéreid olim vitra audoria, faciunthodie linguae, hinc vitrea horum paflim fides. Diflilit nempe lapfu tempo-rls inftar vitri mendacium, quod fatui inftar ignis Politico in Ccelo fplenduit parum, Veritas contra adamantis inflar amatur. Stat haec fui fecura, vel inter fulmina; dum vel inter profperatremit cor men-dax, eó vel maximé cruciatum, quod, quae coepit lingua,dum pertexit verlutia, patefadum tempore auditoriferme noceat crédulo, magis tamen authori; dum fortunam deceptus perdit, deceptor fidem & famam. Quae enim famahominis,cui fides nulla? quis porro fidem tribuat ei, cujus pro circumftantia venalis eft lingua ? Cui calumnijs semulumpremere,convitijsinnocentemlaceflere ftratagema eft ar-tis, non dedecus mentis. Talione proinde aequifíimá id obvenit,quod cum deinde & vera narranti fides fit nulla, id lucri in vlcem reportet, impuné mentiri quod audeat. Nemo tali in orbe fidus, nemini ille. me )§o» Sufpicaxnempe,néfraudibus verborum fallatur ipfe, quibus alios fefellit. Jacet idcirco , quia cum, & inter umbras luttatur Temper. Prafertimcümmendacia etfi fucceftu nunquam peílimo non carue-rint, diuturnitate careant Temper , quia tempore dete&a. Inge-nium porro, Scfrequentiam Política: hujus, áfrequentia verborum medre. Perniciem ab eventu. Nil quippe magis debetur publico, quámVeritas. Quáfublatá, qua hominumeft hodie, ferarumerit communio. Corda non patent, verba fi fallant, commercium pe-rijc. Certus enim fcripturá tefte mali hujus eft fru&us ; os, quod mentitur ¡occidit animam, id eft, fidem mutuam, & fiduciam, qua Rei-publica anima eft. Apage hos Pfeudo políticos. Politicurn cupis? habe virum bonis publicis, honoribus, & gratia natum. Talis ut fit, apage mendacem. Verbum unum fidei majoris fit telTera, quám alienorum plauftra juramentorum. Virtus, fcientia, concordia mentis , ac pe&orisprovehant conantem , non mendacia. Amor, & gratia Principum, orbis honor, tributaría fintei, qui loquitur vert-tat em , & non egit dolum in lingva fua. Pro faSlis. Mlferanda res : Stupidus hodie audit Politicus, cujus ars non fit mendacium fa&orum magis, quám lingva. Ineptus Rei-publicatra&andacreditur, fallendi artificijs quisquís caret. Stra-tagema promovenda gloria eft, nil agere finé fuco. Sictradtare omnia, ut &nullam, & omnem fumas perfonam. Quafi verófe-liciorenemo forte cunda conficiat, quám quem Circaa commodi proprij pocula totum in vulpem mutárint. Vultus , oculi, calamus fuam habent lingvam,quá tegatur non raro mente latens vi-pera, tanto crudelior, quantó teátior. Silentio mentiri verfutus magis ftudet Politicus, quám verbo. Tutiüs fibi, periculofiüs alteri, quia te&iiis ; ut magis feriunt jacula, qua minus pravífa: &al-tiífima vorágines finé fufurro inftar olei undas devehunt. Prapla-cetfilentij mendacium ; quasi vero minus autinfamia, autperni-ciei authori juxtá ác publica rei pariat, famam publicam opere, quámpaucorum velaures, vel ánimos ore feu elingvi, feu bilingvi ludere. Vahinjuriam temporum ! certiflima quondam erat ocu-lorum fides,ut teftis eft Phyfica. Hodie, heu, qua fides Política ! vix jam fides conftat ijs fecura, qua oculis ufurpamus. Feré mendacia verbifa&isfuperamusjdumpafílmpublico nilcapimus magis, quan- «&§( I?0 )§0» quanquamcarpamus,quàmaliud mente , fado aliud teftari : in do-lore íerenum meridiem , inter gaudia dolorisnubem , viperina ri-dentibus gratijs odia, vitia ipfa virtutis fqperficie venumdare : nec promittendi antea modum, nec pudorem deinde ullum frangendi íervare. Tantà magis, fed & perniciofiùs noftro, & Reipublicas damno per omnium ora éloquentes poftea, quantó majoris funt conftantiae fada, quàm verba. Mentiuntur , qui fallunt verbo ; pejerant, qui opere. Peccant illi in fidem fuam, in publicam ifti : quod illi audientes duntaxat, qui fœpe pauci ; hi orbem , quem fa-mâ fadi replent, deludant. Fado nocentes , exemplo peiïïmo etiam alios docentes. Quódque pejus eft ; agunt, qui loqui etiam velnonaudent, vel non poffunt. Hoc Divina: erat Providentiœ arcanum , negare multis multa , ut mutuis ftet orbis fubfidijs, ami-citiâ, fide. Nulla enim Cicerone 1. de offic. tefte, res vehementiùs ¿.empublicam continet, quàm fides. Et quae oro aut amicitia, aut fides ftet,ubi nil nisi fadis fallere eft regularum compendium, & agendorum cynofura unum eft commodum proprium. Circum-venire pollicitis, deferre obfequia, & eventu fallere, procul à pri-vata, ampliùsâ publica abeft re. Sinè fide fora & curiae, non pads, ôc concordia:, fed diffidiorum erunt fomenta. Régna ipfa grandia totidem latrociniorum feminaria. Spes námque promiílís ladata ,vel timor, in graviorem ipfi etiam imperio metuendamfub-latâ causa erumpit procellam. Fraus fraudi paífim redditur, dum vindida ab invalido in eum , quem fidei laefae causa contemnit, non aufertur,feddiffertur. Exofa eft infida familiaritas aequalibus, nè fallantur ; majoribus, nè probare videantur. Stetit Romae gloria, donee fides. Cecidit, ubi illa elangvuit. Ingenium, caute-lam, & prudentiam petunt opera, natura docet fraudes verborum. Unde frequentior verborum fimulatio , quam operum. Politici igitur germani eft, fide diffidentiam, ingenuitate folâ fraudesvin-cere ; Fidem tibi omnium ut obliges, fervare fingulis. Nam bona ipfa publiciftatûs culpanda funt, fi mala parta fint fide. Haec ilia latens eft peftis,quae dum medullam depafcitur,fucco ftirpem & vitâ fpoliat. Dum pari facilitate, qua parta funt bona, unà & infelicitate perduntur. Idque unum feu doloris proprij, feu alienae miferationis fsenus fupereft,quôd & vulneri tuo medelam ferre,cùm velis,non pof-fis ipfej& mendacijs tuis exafperati plerique,duq3 alieni ferè miferen-tur exitii, triumphent tuo. §• 11. «&«( 131 )S0* §. II. Iwago, & principia Vfeudo - poli tic i. XXIV. Vertitur in varios femper ííné fine colores Stellio,nuncrutilat, jamviret, inderubet. Indole tu ílmili Vertumne Politice plaudis, Qiiseiibet aura aliura, quaslibet hora videt. «OSC na )S<3» DOCTRINA F0LIT1CA. SI Savedra Symb. 66. credam, tota ratio flatus jam fere nil aliud eft, quam ars quadam aiios fallendi, aut ne Princepsfailatur ab alijs. Nam üt canit ille : Fugere pudor, verümque, fidefque j in quorum fubiere locum, fraudefque, dolique, quibus vix Lynx cavendis par fit. En tibi imaginem Pfeudo-politici incompendio: & vide, an vel Camaleon tot colorum, quot hic fraudium archite&us. Dijjlmula femper ,ßmula, cave eredito nuUi j Omnia laudato, qux tua femper age. Simulandum femper j quamquam damnofior nulla, quämreligio-nis, amicitia, pietatis fit fimulatio. Neque vel Principi in fub-ditorum etiam commodum dolus conceflus eft ; üt cujus purpura maculam omnem refpuit. Nolim tarnen per dolum intelligas, vel dtffidentiam, vel diffimulationem , vel conciliationem ; fed deceptionem, perßdiam, &injußitiam, quarum primam Lipfius fvadet, neque fraudem efie propugnat Contzen ; reliquas verö fpeclato Conicientiae arbitrio omnes rejicit, & condemnat. 2do: Diffimula. Regula bona, fi fuo tempore; qua Principi tuta maxime neceflaria eft , cum fraudulentis agere dum cogitur. Sic tarnen refponfis Veritas diflimulanda, ut citra mendacium celetur alios Veritas, & fic injuria vitetur DEI, nec tarnen animi fenfa pandan-tur. Veriilimum iliudeft r qui nefeitdiffimulare, tiefe it regnare. %tio: Creditonulli. O ftultitiam! cum Seneca enim fentioep. j. utrumque in vitio efle, & omnibus credere, & nulii. 4 to: Omnia laudato. Cum tamenmortaliuma&afinreprehenfione digna non nunquam, certe laude fape indigna fint. j-to: Qua tua,femper age. Non qua confcientia, & Principis, vel publici boni,vel virtutis ; fed qua privati commodi, opum , fama, curat.Et hoc quidem bonis an maiis,per fas, an nefas,nil penfi habet. Machiavellus, cum cateris ejufdem furfuris, his fere fuum dif-cipulum adftringit legibus, ampliori paululum, fed paris nequitiac fenfu. Cave, ne ulii, quantumvis in fpeciem amico credasquid-piam,arrideatlic£t,complexetur, polliceatur,dejeret. Hincneminem tibi exanimo amicumcenfe, fednec ipfe cuiquam exanimo amicus efto ; adeo tarnen comis in omnes, äc fi neminem non ames. Liberalismus in i js oiKci js efto, quibus nihil ineft impendi j, üt funt lau- ■fêC 13? ) sdß laudum plauftra : falutationes blandiiÏÏmae,apertio capitis,ceflîo vi«, complexus, poilicitationes , honorum , & titulorum repetitiones. Omnem in fabulam Proteus, finé veri affedûs indicio, ut te aptes, vultum domi finge eâ arte, ut vultus, & geilus corporis fu-catis verbis aptiflîmè confentiat. Domi meditare dicenda, & agenda , & qu dem fine fronte,finé metu,omifsâ finceritate perfonam, veiutin fcena duntaxat, agito. Fadiones aulae veftiga fagaciiïïmè,nulli tamen te facilè addicito. Quemcunque favorePrincipis videris poliere,in tuá partem inclinare intende. Nec penfi habe vel morioni blandiri,fi Principi placere vide-as : fi Principi aiÏÏftas, alacritatem fimplicitate temperatam exhibe , gaudio geft entem.quod adeife liceat. Sic tamen adefto,ut néque perpetuus fisjtaedij, & fatietatis vitanda: causâ \ néque rarus nimiùm, nè oblivioni deris. Quae placere Principi nôfti,age, & die. Cave omnia maximè, qua: diipliceant. Dicenti arride ; fi refpondere non liceat, cum ad-miratione didorum ejufdem applaude. Si loquendum, petax efto , & querulus femper; inijs tamen , quae finé fumptu fuo largiri facilè potefl. Si capax ipfe gratiae non fis,-alios fuborna petitores, quos ea propter obftridos habeas. Aut alieno nomine, tuo tamen commodo gratiam obtine. Denique Principem pleno ore coram alijs celebra, certus fore aJiquem, qui Principi referai. Aliorum gratiam elegantiâ munerum, magis tamen aptâ, quàm pretiosâ ilude inire. Et né vel animus,vel divitise pateant,verbis con-dias levitatem muneris, tenuitatem fortuna: caufare. Aureos tamen montes hâc favente pollicere , fed pollicere tantùm : fi pifeis aureus tibi obviet,nemini vel in eselo, vel in terra eum cedito. Te omnibus charitatepraepone. Dam de meo, &/«í>agitur, vel parentes ipfos au-reis verbis fafeina. Procellis ,& variantibus aula: ventiscauté crédito. Nullius tibi tanta fit facramenti religio , quâ charior non fit aurei hami pifeatio. Et ideo : femper tibi pendeat bamus, quo minime rerü gurgite,pifcü erit. Tuum in omnibus commodum idolum fit. Unde fi Principem infenfum parti noveris alteri, & divifa tamen fadio vincat, fie te felicioribus junge, ut aemulam partem graviter non oifendas, nè Principum aflfedu variato patiaris. Excipitur tamen grande,& fpeciale tuum comodum. Neminem apertè laedito. Conviva efto pociùs, quàm convi- 5 vator. «0§( 134 )§agus, CivitM ? XXVII. Qui modd pauper aqua, fine nomine rivulus ibatj " Clara au&usfGcijsnominaja&ataquis. Haecquoq; forshomitvd eft; nunquaRefpublica, nunqua, Quam pudet e modicis crefcere, grandis erit. V D O- «0S( Ifo DOCTRINA POLITICA. PErperam cenfent, qui cum Epicuro originem vitae civilis cafui; vel cum Ovidio 1.1. Mee. arcendis Caeli injurijs ; vel cum Vi-truvio prodigio cuidam ad ignem fe foventium hominum; vel cum Horatio 1. de artePoetica,Muficae inftin&ui; vel cumHerodoto, metui & defeníionis caufae; vel demum cum Bettino Religionis cau-fas, vel vi alicui attribuunt. Optimé enim earn Vernulaeus Inftit. Po-lit.l. i.tit. i. ex Ariftoteleá naturaeipfíus du&u deducit, cui externa caufa impellens acceílít, fcilicet vitas commodum, & felicitas. Homo enim per Ariílotelem animal prte omnibus fociale, & civile eft. Cüm etiam natura ei pra: omnibus dederit aliquod ad vitam focialem or-namentum, fcilicet loquelam, quam alia animalia non habent; licét habeant fignum aliquod molefti vel jucundi folüm. Unde qui contra naturalem hunc appetitum remotus á focietate vivit, vel non co-aítus ( v. g. exilio, metu hoftis ; vim,legum pon-dus ademifti; eo eventu, quod confultius futurum fit Reipublicx, non condere copiam , quam conditam non fervare. Copiofum omne vel fuperfiuum, vel quia obvium, feröfpretum; parfatum legis eft multiplicatae. Medicamentum legem apt£ edixeris. Si par-cum, faiubre eft. At verum & illud: reddat quamquam medicina falutem; quia unatollit vigoris non nihil, fi copiofa, non adjuvat, fedobruit,&enervat. Ruinaeproxima cenfetur aedes,multisnixa fulcris; vacillat, acpene peritRefpublica legum iub pöndere ¡terato firmanda. Paucitas obfervata, non copia nobilitat Rempubli-^ cam. Cafus praevideri oportere fi dicas , fuco gloriaris. Quam lepidura, id audere, quod impoflibile efthomini, hoc prafertim cu-mulatae legis remedio. Quam rara enim lex, quae omni vel nube na-tivä careat, vel maculä, quam ei ( quamvis videatur clariflima ) ne-quitia non poflit offundere. Nodum antö, quod dicimus, in fcirpo, quämclaramejufdeminterpretationem reperias ; eo demum eventu, quod certum maneat, nihil adeö&cautum legibus, & darum, quod colore aliquo vitiari non poflit. Apices femper fcrutaturiti legibus, quibus triumphet impietas. Sin triumphet, lites e lite, tem-pus d tempore, & fumptus trahat ex fumptibus. Felix memoria Rei-publicae, qua fedebat nobilis in portis Urbis Senatus, ne advenis ve! Curiam accedendi, vel legum fibi faepe contradicentium copiam ve-ftigandi foret neceflitas. Nihil Reipublicae pace melius. Tolle legum copiam,difcordiarum fontem, litium forenfium femina,in-juflitiae formitem, novorum fcelerum anfam fuftulifti. Haec Romae olim fententia, legum fuarum authoremhoc ornantis elogio : Manes tui per me licet quiefcant; fed rofae aut lilia fepulchrum tuum non ornent, qui tot tricas nobis fundäfti. Nec Roms folius, par fen-fus fexcentorum omni aevo querentium. Plus femper laborari tem-poris, aeris, & pacis difpendio copia, quam inopia legum. Glaciato in falögraditur,qui in legum copia cautä nimiüm.Cordattugrejfuifirmat. •DSC iS* )SQ» §. IL Quid Civis P XXVIII. Formicas, Civis fí vis bonus eíTe, laborem Tu quoque coníílio fac imitêre pari. Et quas natura emeritis dat vermibus alas, Has tibi, ut alta petas, cura, labórque dabit. DO- «DSC <57 )50ü DOCTRINA TOLITICA. I vis Ariftoteli j.Polit.c.t. eft,qui habethabilitatem( NB.proximam) ad hoc, ut aeeiptat poteftatem judteandi, & decernendi de ijs, qux fpeäant ad Civitatem} cujus privileges cùm gaudeat, Civis dicitur. De-finitio hac intelligenda eft deAriftocratia,velMonarchia. Quia inDe-moeratia a£tu jam habet quivis civis poteftatem dominandi, & judi-candi in concione populi de rebus civitatis ; omnes enim cives in hoc regimine funt aquales. In reliquis autem affumi ad Magiftratum pof-funt, ficut apud Lacedamonios Ephori de contradlibus, Senatusde cade, alij ¡udicabant de aii/s. Civemnonfacitfolahabitatio, vel fori quavis communicatio ; nam alias etiam fervi in civitate nati, hofpites, & advena, vel alieni-gena mercatores cives eifent.etiamfi non donentur civitate ; Senes, & pueri civium, analogicè,& remotè funt cives : il Ii propter nimiam atatem, hi ob defe£lum non proximê habiles ad judicandum de civitate. Etfi Plato 1.6. de leg. annum 70. excedentes tanquam ingenio debilesMagiftratu arcendosputet, experientia tarnen probat, viros hâc atate,Reipublica & lumina, & cardines faspe elfe. Non ergo uni-verfim viri magni fententiam probandam exiftimo. Civium numerum definitum habere, néque decori civitatis, né-que fecuritati congruum videtur,imô fuperftitiofum non nihil ob fex-centas rerum humanarum viciflîtudines. Gloria,& robur civitatis eft augmentum ejusdem ; fed & illud aliquos limites habeat, oportet : nè videlicet, fi multitudo civium multitudinem facultatum excedat,hello, fame, aut pefte laboret, ac pereat. Ut ferè magnitudine fuâ Ro-mam olim laborâfle fcribuntHiftorici. Partiebatur Roma cives fuos in plebejos, Equités, & Senator es ; ità Liv. 1.1. iEgypti; juxta Herod. 1.2. & Judai juxta Strabonem 1.1 f. in feptem partes. Ariftotelesdemumy. Pol. c. 8.infexclaffes; in Agri-tolas, quivi&um fufficiant; Artifices, qui corporineeeifaria parent; Pugnatores, qui Patriam propugnent; Locupletes, qui pecunijs Rempu-blicam juvent; Srfimfottijquicultum DEIpromoveant; Judices3 qui deeivilibus decernant. "Et quanquamhos omnes Civium numéro recipinondeberemeritôvideripoiÏÏt, eôquôd horum non nulli, ùt v. g. viles opifices, & agricola à fervis penè nîl différant, confequen-ter etiam ingenio plurimùm hebeti, &ineptoad munus aliquodge- W ren- rendum,fic tamen communitacis pars adjuvans,& neceflaria dici poí-funt, utpereundem Arift. c. 9. inornata República non eorum civi-um numero habeantur, qui fubinde Magiftracum gerere poílint. Peregrinos civitate donari aquum eft, fi fuam probent virtutem. Non tamen Notbos, & Spurios. Uti nec mendicos, & extrema egeftate laborantes : nam paupertas feré turp'ta cogit; videlicet fraudes, & furta, fí vagabunda, & diíToluta vita accedat. Qjuos cum Platone 1. S.c.i r. de leg. hodiéque multi urbibusexcludunt. Nec denique fervi, cüm civitas fit pro liberis, & faltém uno Párente cive ortis. Pol. c.4. Intelligo tamen fervos ftri&é tales, qui videlicet non tantüm volunta-rié ferviunt, út pedifiequi ; fed qui vel per jus gentium ,be\\o ab hoftibus captus, fit/íra« vi£torum,hodie captivus dicitur; vel qui pernaturam, feunafcendiconditionem,c[uk videlicetá fervo genitus eft , fervus proinde dicitur, velmancipium, itá, ut totus fit in poteftate Domini, nihílque fuumpoílídeat, prater vitam: inquametfi Turcarum Princeps do-Oiinatum teneat,^«»» hac tamen eft potiüs; cüm Deus folus fitDo-minusvita, & necis. QUtESTIO ETHICO- POLITIC A. An multa Nobilitas decora Principi, Reipublicae utilis ? Ajfirma,tur. QUod dudum controvertit Philofophus,Principum virtus docuic: _quidlibet elevari poífe ad quodlibet. Limitem virtutisíceptra nefciunt, prater arbitriumfuum. Vox única coronatorum aquac culminibus, quidquidhumile natura progenuit. Momento, quod fub modium nafcendi abjecit conditio, fuper candelabrum, inCc-drum rubus,myrica in laurum tollitur, & commutatur. A fole vita, &caloromnibusper naturam ; áPrincipemeridiesnominis pergra-tiam obfcura no&i fubrogatur. Fiat uno creataolim funtomnia; pari fato nobilitatem induit, quidquid abje&um. Felix virtus, qua, ut paribus meritis pares poflit deftinare laureas, pares poteft creare. Felix Respublica, la&at fpe pramij fuos, ut merita cenfeat,fuo ipfius emolumento, ac decore. Augufta eft omnis Majeftas, qua,üt fatel-lites Jupiter, fol aftra lumine participato fulgentia numerat, fie nobi« litate ambiri fe fpectat, qua folium fin lumine augeat, reflexione cer-té ipsá intendat. Alieno magnus in lumine, fuo major fit, oportet. Nunquamtantus, imó & tanti foret orbioceanus, niíifcaturientes ab ab eo rivi, fontes, flumina nos docerent. Nunquam tanta Principis dignitas, authoritas, gloria,nisi aliena:menfura gloria menfuram adderet Majeftati. Semiramidis laquearia, marmor parium, Phry-gum opes ornant conclavia, fateor ; at viventes creatorum à Principe nobilium ceras adjice : aulam, folium, Principem non orbe, fed a-ternitate dignumfecifti. Illuftrior patuit orbi Deitas, cùm è pifca-toribus Gentium fecit Do&ores, àcdum Magos fibiftititin ftabulo fupplices. Congenitum id nempe fuper adamantem omnem habet fibi nobilitas, quo fi careantdiademata Principum, foli gloriam ade-mifti, imo nubila induxifti. Hoc Principis à nobilitate fanguinis de-cus,par Reipublica commodum. Intereft hujus longé plurimùm,fti-pari Curias fyrmate nobili, horúmque numero plebem, velut totidem ftellisilluftribus fiderum minorum choros diftingui. Celebris ho-diedum perennat orbi Camillorum,Fabiorum,Patriaque Patrum fan-guis Romulus. Dum fanguinis gloria pediffequa orbem replet Reipublica fama. Eóque certiùs,quôd ardore congenito ad majora pro Patria audendafervet Nobilitas, civis exemplo propellitur, quibus unà ftet, crefcatjfloreat cœlo amula Patria. Senfêre id Respublicae calculi melioris ; quarum cura uíque adeó peculiaris in nobilitate co-lendaeft, utfplendorem profapia veteris, novis adnexis , velut nova lucis auftario illuftrarent. Cenforiâ dignus eft virgulâ ftolidus Tarquini; ambitus, altiora papaverum colla fuccidens, quasi vero non referatgloria Principis, inter Principes, quàm inter fentes dun-taxat di&are. Metuantur cum Bufiride, quorum par Tarquinio eft regula; aut cum Ottomanna barbarie, cujus cura prxcipua, togâ perinde ac fago illuftrem nobilitatem ad fordes,& oblivionis quisquillas damnare. Aliter longé aqui perinde, ac Patria Patres Principes. Non ilJis verenda Nobilitas. Tutiùs huic falutem fuam fe ra-ticonfidere, quam gloria in fidem acuat; àc populo, cuiferé ibi fas, ubi plurima merces. Famularia memorantur faftis mancipia, nunquam alias dignanda nomine, nisi, ùt incenfo Diana fano Heroftra-tus, ficexcidio Principum orbi clarefcere voluiffent. Dum contrà bello, & pace aheneus eft Reipublica murus Nobilitas. Pacem co-lat Respublica, nobiliora indecus, & commodameditaturfanguis confilia, dum terram fapiunt vulgi ingenia, non agendi virtute,fed otio tabefcentis. Bellum ingruat : praterquam quód toto nunquam difcrimine fcrvilis dimicet anima, nihil admodum penfi habet,cui W 2 fee- «D§( 16o )§0» fceptro pareat : nominis perindeacgeneris incuria, aut metu, aut pretio venalia habens omnia. Dum nobilicati nativum decus eft calcar ad gloriam, fervandi nominis, augenda fama fitis,fidei non ju-bet eíTe follicitam ; pericula ipfa, fi modo ítec Patria, iucris ; mortem in arena triurnphis gratanter accenfens. Nobilis virtus eo ipfo, quod Nobilis fit, velut incer adamantes pyropus fe diftinguit. Acriori fui-mine percellitamulum, Patria majorem conciliât fecuritatem unà, & Majeftatem. Negatur. FElicior poteílas nulla, àcea, cui jus fummum ; par juri fecuritas dominandi. Qua porro major fecuritas, àc ubi rivalis nullus generis,gradûs, potentia? Feliciùs,quia faciliùs,poiïïdetur folium, ubi ferviuntomnes, vetuserat paramia. iEgrè cervicem tollunt, quos gravius jugum premit : aut fi fuftulerint,ùt torrens furor crefcit, cumeodemperditur. Furunt ingenia populi, at cerebro carent* vana fine viribus ira fuis feflammis depafcuntur, nisi potenti vento impulfa fibi pabulum, & vires fumant. Rudia funt vulgi ftudia, pra-cepsimpetus,fuiqueimpotens ferocia. Hinc patent feré confilia, fimplicitate vim malo tollente ; quod, cùm patet,robur, ùt corallium flexibilitatemamittit. Prafocantur in herba ejusdem molimina,qua inflammamfeditionis erumpere audent nunquam; vixque ferpunt fub ciñere, nisiadfitauthoritasfanguinis : qua,quantum nobilitate, opibus, aifinitate florefcit, tantùm redditur potentia rivalis Principi, Reipublicaformidanda. Peftifera Optimatum dos magis, an labes eft, nefcire terminumambitûs, ventorum in morem montes tollere, dumfcylla,&charybdiimpa0f proveftior vel minuiftetatas, vel perdidiflet. Nunquam Macedonia orbis limitem inMagno fuo aequafiet, fi aetate provedus haeres fceptra Patris fump-fiflet. Cantela color mendax eft, quo timorem faepepalliat fenium; & quia ardua vel tentandi, velperferendimetus animum, fpiritu, vi-ribusque jam frattum inceflit, in occurrentibus ferme reddit treman-tem, nedum in majora Patriae decora illuftria quaeque audentem. Senium. QUammultiregerecupiunt congenita indole, tarn pauci virtutis merito poiTunt. Nonfortuitihiecdosvigoris,fedartiseft. Rara ars, quae longo non ftetit ftudio, fi perfefta. Artem artium regimen efle merito fapientes commendant.Prudentia,confilium, experientia bates, & fundamentum funt artis, quibus molem omnem fuperftruit. Proved« haec omnia tributaria funtaetati, non Juventuti. Semper purpuram concolor in venis fanguis ambit; anfympathia, andomi-nandi magis libidine ? dubium efto. At fere, quod ambitur nimium, noxiumeft; utcibi, quos adultera morbidorum deperit fames. Lit merito non confilijs modo, fed curia ipsi interdidum adolefcentibus voluerit Tullius. Temeritas, inconftantia, vitae libertas juvenilem fequuntur fanguinem plurimum; quid agent, fi habenas,fui impotes, alieni impatientes fortiantur? Raroornat fincera gloria virtutibus animum, nisi cum formS, aetate, ac viribus corporis ornare ceffat na-tura. Turn maxima fumit increments virtus, cum exhaufta propd languefcunt membra. Mente, non offibus haeret ratio. Sapientiam in juventute defideras ? fenij dos eft prsecipua. Feciflent Superi! non ■unum Regnis datum lcarum,non jam fabula.fed fafti cenferent, qui, quia praemature levati, fe una, ac folium perdiderunt. Domandus ante eft fonipes, quam fraeni nefcius gradiatur. Non petulcientis hac fpes «tatis eft. Experientia, rerumque ufus nisi clavum moderanti-busacus fitnautica ;fyrtes, ac fcopulosRespublica metuat. Tempore ftant utraque, non hodierno, aut hefterno duntaxat,fed lanuginem dudum emenfae «tatis. Silicernia dicat vulgus,aut fentiat, quos aetas autlaflat, autfrangit; vident acutius mentis acie, quod alij toto in-telledu non capiunt, fuis ipfi ufibus dodi, quid fibi, quid fuis, quidPa-triae profit, noceatve. Frudus credas, quos natura maturos ant£, ac falubres non gignit,fed dum cura putridos facit,tum profunt. In Me-fpilo, ac forbis fennm lege confilia. Erroris h«c fere expertia, quia ca- «os( 180 )§Q» carent temeritate; fixo astatis, & inconfulti ardoris Mercurio; licen-tiae limes ftatutus eft, dum fuodo&a vel malo, vel documento canities eft, & é malis proprijs velut totidem fpinis fruttus fuccefíori legit dulcifíimos, leges nempe quám óptimas. Calcari glorias urgetur Juvenilis indoles, néque curat, néque praecavet craftina. Subitis, modo gloriofa fint,non falubribus confílijs rapitur; dum errore fuo,Reí-publicae autpericulo, aut damno praecipitem lugeat impetum. Gra-dario fertur fenium pede, ut quod non rifum modo, & blandidas, fed & dentem fortunae perfenfit. A fenibus nomen mite Senatus tulit Quiritum. Néque Athenx Praetorio digna cenfuere confilia,nisi de-cas integra luftrorum exatta fit confulend. Tum enim vero eft acrior menti vigor, & coní'ultandi pernícitas, dum tardior eft gradiendi facultas. Fruges Senatuum confumere, aut numerum facere apta eft juventus. Zeri funtJuvenes, unitasfenis alicujus addita, omnibus datvim, vigorem, regulam. Errando difeere juventus debet. Gu-bernanda magis, quám gubernans. Infelix Respublica, quae fuis eru-diatdamnisnavarchum. Quisquís artem difeit, inftrumenta plura peíTumdat. Utinam non,út nonnulli Medici corporum, fie Reipubli-cas exitio Juventus Se difcat, Se doceat gubernare. At, eftó,fibi con-ftet vigor, & índoles Juventutis. Contumax feré, & indómita plebs eft; audet, cúm trementem, aut fle&i facilem fentit. Aut terretur, autceditfacilé astasimbellior. Nonitáufu do&aReipublicx bafis. Umbra hujus plus ponderat, quám gladius juventutis. Nonvitio magis,quám affe&ibus patet cereus juventutis animus ; aut tueri ne-fcitfapienterfancita, aut umbras formidat. Nempeflu&um quem-vis horret,quimarenonviditfurens. Conclamatum credit, cum alter operi manum admovens,fluftum frangit,& triumphat. Serís hic venitufusab annís. Ut mérito Laconibus Seniores Lacedxmonij Lycurgo; Patres canisconfperfiRomulo; Moyfiipfi Deo fanciente Seniores in confilium adle&i. Nempe mens, ratio, Confilium, fenes, velut aras Numen inhabitat. Aras inquam, á quibus agendorum ora-cula, quiafexcenta funt adtorum monumenta. Quas praeterítis exper-t¡ cafibus, egére ftudijs,cos funt Se mentis,& animi,five ad prxcaven-dum, ne veniant, five ad obviandum, cum venerínt afpera: five" ad agendum, cum laeta ingruerint; népoftremiselatio, primis abje&io mentem, animósque eripiat. Dum contrá inopshorum omnium Juventus, quia inops &temporum. §. II. •OSC 181 )Sfl» f. IL Anfuccefiio eletfione pr&ftantior ? Quis ejufdem ordo ? & an fcernina capaces Imperij ? XXXII. Herculeum defeiïus Atlas in pondéra robur Poicit, & affrétas grandia ferre manus. O bene î G femper regnorura pondéra natis, Tanfcribant fîmili conditione Patres. 2 Z)0- 182 )S0» D O CI R IN A TO LIT IC A. GEntium, &populorum confenfusgeminam hanc imperiorum viam confticuerunt, frcenum videlicet innatae humano gene-ri cupidini imperandi. Torquentur Politici acriter , utra praeftet ; définit electionem Lipfius.1.2. Pol. c. 2. CumJpreto nataliumjure Princeps fuffragijs defignatur. Succeflïonem vero : cùmgentilis ishonos eft,& Princeps e Principe najcitur. Ele&ioplacetGermanis, Polonis, &alijs. Imo in Ariftocrada,& Politia neceflaria eft, cùm non omnes poffint imperare. Hifpani,Galli, Angli,& plerique haereditariam fucceffio-nem ample&untur. Utraque fuahabetcommoda, fuis non caret in-commodis utraque. Spediatis tamen omnibus fucceflïo eledioni praeferenda videtur ; quam apud Veteres receptam ait Ariftoteles f. Pol.e.io. Imô Lipfius.l.a. c.4. hodie(exemplis gentium,ferie,& anna-libus temporum teftantibus) receptiorem ac meliorem aflerit, cum Contzen.l. i.e.25.etfiele&ioforet antiquior. Et merito id quidem, fivefucceffor, five Rex ipfe , feu regnum fpeftetur. Succejfor, ùt ferè regio eft fangvine, itàindole & virtute ad fum-manatus. Nique enim imbellemgénérant aquilte columbam : & providentii Numinis, fi unquam alias, virtutes Patrum cum fanguine in liberos tranfeunt ; praeterquam quôd educatio peculiaris , natura , & difci-plinae re&itudo grandem animam, ac dotes communiter eifdemin-ftillet. Unde prafipiunt communiter Principum liberi, altis dunraxat intend, &imitatione Majorumad aemulationem accenduntur; vi-ri antè , quàm ali j adolefcant. Efto tamen, quod rarum in terris : ftu-pidiore Principem cerebro gigni, aut infantem , vel puerum haere-dem dici : nunquid Confiliariorum induftria,vel Matris tutela (quam in monitis Politicis Lipfius commendat ) felix Principi iuilentacu-lumeflepofluntîùt quondam Jojada facerdosparvuliJox L. i.Reg. c. 11. Irene Mater Conftantio filio. Theodoricus Almarici Hifp. Reg. Dux Aurelianenfis , nuper Ludovici XV. Regemprcecefforem fi fpeftes , haeredem feeptri fi feiat filium, quanta curâ fuo velut patrimonio Regno invigilat ; aerarium , armamentarium , commodum publicum,velut fanguini fuo seternum curat ? dum alius, qui, ùt Seneca loquitur, diadema geilit, cujus ele&io invidia, continuad'o labor, & finis eft odium,haeredem non habiturus corons, tametfifanguinishabeat, non adeô regni, àc fuorum profpicic commodis, ut videlicet hi fe meminerint Regios fuiiTe liberos, opi- bus. mc is? )so» bus, & dignitate pollentes ; etfi regnum inimicis ipíls in pradam o&-veniat, illi & citra metum fecuri, & fupra invidiam potentes finé fceptroperdurent. linde fit,ut,cum fortuna mores etiam mutet per-fape, principio ele&ionis Trajanum populus experiatur,& quietem; deinde vero fub Diocletiano, aut Maximiano ingemifcat, Scfeditio-nibus ac turbis commota omnia defleat, & queratur. Ex parte Ctvitatis porro quid fucceífíone felicius ? tum quiavere-tur populus in eum quid iniqui tentare, quem fucceíTorem Patris fi-mul,& vindicem novit; turn quia fuápte ad reverentiam, & obedi-entiam magis inclinatur, dum cunas pueri ad purpuram nati, á Deo, & natura ipfafibi velut dígito demonftratas, &erroribus minus ob. noxias, quáminele&ionefieri foleat, adorat, & veneratur. Idéo-que nec indignatur parere ei, quem priusquá lucem fubierit,nafci fei-vit,utimperet. Praterea in fuccefiíone abeft civitatum peftisdi-fcordia,6cfeditio, quae in eleclione fpecioío libertatis titulo adeft communiter. Ambitio privatorum, & cupidítas eiigentium, fa&io-nibus urbem convellunt, qua fape ( üt quondam Romanos Syllae, & Catilina tumultus libertatis causá excitus) non nisiurbis excidio, & civium fanguine reílingvuntur. Dum, qui imperare ambiunt, opibus.genere, armis,&animispares, nec cedereinvicem volunt, nec regereunápoflfunt. Ele&orum ánimos aut terrent, autemunt; & qui eligunt, nonvirtutis (Lipfiusin monit.) fape rationem ha-bent, fed qui affe&ui, fpei, ac lucro eiigentium fervit; jam etiam corruptela pecuni js,fponfionibus, ac matrimoni js votorum trahit fufFra-gia: eligitúrque,non qui optimus, & digniílimus, fed potentiflimus , autfeliciílimus, cujus ignavia Ele&oribus ipfis regnandi poteftatem fape concedat. Unde mérito Tacitus r. hift. c. <¡6. minore diferimine fumitur Princeps, quam eligitur: nam in eleftione ele&us ipfe obnoxius vivit eligentibus, utpote quorum votis debet imperium ; Se cüm in hos fape nihil au-deat, non levis juftitia fit remora. Cüm porro liberos fuos ámorte inordinemredigipoflenoverit, deglubit regnum majori ftudio, ut fuis corradat; & infolita dignitas ánimos fufeitat ad audendum in fuos. Vel certé, ut filio regnum (labiliat, venales emit ánimos, nun-dinatur favores Se amicitias Pater, per quas procantibus exteris regnum praripiat. Ex quibus fi partium ftudio eligantur plures,va Reipnblica! Utfenfit Imperium Germanorum extin&o Henrico VI. Z 2 Fride- Fridericoll. Rudolphol. prsfertim vero Henrico VII. Anno 1321. dum alij Ludovicum Bavarum,alij Fridericum Auftriacum delege-runt. SenfitHungaria, dum alias fuperior Ungaria Jóannem Zapol-ya, inferior Ferdinandum I. Regem falutavit ; alias Mathiam Cor-vinum pars, pars alia Cafimirum Polonum fceptro ornatum vole-bat. SenfitGrsecorum Imperium Alexio Imperatore finé liberis de-cedente, dum, üthabet Choniates, temifiam Cariae Reginam pro Xerxe contra Graecos ftrenue pugntf-fe ex eodem 1. 8. novimus ; üt Amazones,quas inter fabulas cenfenc nonnulli,decantatas,Zenobiam Palmirenorum, Mauviam Sarace-norum Reginasregnis formidandasomittam. Una inter omnes Pulcheria ad vindicandum hoc faeminis Jus fuf-feceritTheodofiJ Junioris foror; Imperij, dum is ado!efceret,felicif-fima gubernatrix. Cujus prudentiam Lipfius in monit. 1.2. c. 2. tefta-tiflimam vel eö facit,quae,ut errorem fratris,Iibellos fupplices,ne qui-dem viios,iubfcribentis corrigeret, fapiens id inventum commenta eft; libellum ejusmodi ä fe confe&umFratri porrigit,quo Eudociam Fratris conjugem in fervitutem fibi depofeit. Annuit non vifolibel-lo Theodofius, & Pulcheria Eudociam fibi maneipat aiiquanto tempore. Repetit conjugem Princeps,cui fapiens Domina reponit: id, quod Caefareo fuum effet jure, ie minimi reddituram. Libellum una Theodofij manu fubferiptum pandit, quo ruborem fratri,n£ lefta qui-dem minus caute fubfcribenti,injecit. Abfit proinde univerfim iliud Atiftotelisl. I.Pol, c. 8. quidquid mafeulinum,natura magis fadum ad imperandum fasmineo.Unde &Salica lex tum folum mulieres arcet a folij haereditate, dum mares adfunt; cui & ego libens fubferipferim. QllyESTIO ETHICO - POLITICA. Uter Principatus felicior,gentis rudis, ancultae? Pro Rudi. NUnquam felicior repit ferpens, äc dum aprica vallium nullis horrent fentibus, aut fpinis. Serpens regnantüm omnium icon pa-riter, & cenfura. Bene confultum Principi, melius Reipublicae, cum Providentia ferpentem fignat in Principe, nullis invia dolis columbas fimplicitas lucet in populo. Quia obicem non patitur oculus, ubi re-cefius nulli, non tarn luftrat omnia, quam luftrando deliciatur. Candor vulgus, Principem vis mentis commendet; ut regat ifte, Ccelum conftituit, regatur illud. Alterius officio,praeter excel (am indoiem, mente i hujus obfequio,folo opus eft animo. Neque rudi deeft fim- «0S( i8 7 )5t» plicicatianimus,dum imbecillis confcia mentis, alienis & cupit,& gaudetrégijuribus,tutiùsrata jubentis parere arbitrio, quàm duci fuo. Et bene; docetierè,quodnocet ; docet pariter, quod deeft; errat femel, qui fequitur, fi error obveniat; duplo errat, quiducit: quia erroris fui pariter,& alieni pracdes eft. Mérito gentes cornplu-res debitam cunctis dotem credebant, infra Principem fapere femper velle : quisquís fupra ilium fapere aufit,la:fae reus fitMajeftatis.Acer-bior nulla humans vita: eft fors, àc judiciorum, fenfuum, &, fiitàfas loqui, cordium fingulorum telonia. Omnes hâc oftracifmi lege fi nondamnamur, multamurcerté ; Princeps tanto ampliùs, quantô ùt eminet cunáis altior, fuper omnes nsevo finè efle eundem feu di-gnitas jubet, feu populus cupit. Quàm felix hoc uno titulo Princeps, cui rudis populus paret ; (implex mens,ùt fimplicioculo fpe&at con-filia, & fada Principis ; fie benevolo eft animo, agendo omnia è jubentis imperio, ipfis adeó nutibus obfequendo. Quàm commune, tam acerbum ferè Principibus malum eft,fubditorum curiofítas,qua:, quantum alieni ferutatrix eft muneris,tam fui incuria. Abeft hœc,dum rudis fimplicitas populum tenet. Cefíattum obfervantia temeraria, ce fíat judiciorum, & decretorum trutina; cefíat animus, quo, aut urgeat, aut,dum in feirpo nodum quaerit, vincat contraria. Da rudem gentem, regula illinon imperia,& minis firmata erunt fancita, fed nu-tus; umbra fui folém index, vulgus tale Principem fequitur, non quia debet, fed quia vult. Hic unus illi fuper Pandeólas omnes,& fa-cram eft paginam. Oraculum in eo Delphicum fe rati habere, quod audiant, cui obaudiant. Cautos fuper Argum ; providos, & Tapíenles fe cenfent,tum maxime,dum unius dudu finiftris obicem ftatuant, aut medelam ferant : fecundos eventus aut fundent, aut profequan-tur; belli &pacisftudia pari forte definiant. En quanta felicitas po. puli, Regis, Reipublicce, dum fimplicitas pacis atque concordia; eft fundamentum. Felicitas populo, facilitas Principi, reverentia in Re-gem, univerfi falus. Manus, ùt oportet, fexcentas talis numeratRes-publica, caput unicum. At eftó, autlangueat, aut obtundatur vigor dexteraenoxiofpiritu: fibilusfledetmyricam ; dum cultioris, quia dodiorisgentis quercina robora vix fulmina torquent in obfequium. Vse redoribus animantium , fi fuas nôflent vires. Nunquam paveret fonipes, plauftra camelus non ferret, turres Elephas, nisi ignorantia eos obíequentes, nos felices fuâipforumfacerentruditate. Quid, «8S( 188 )SQ» quód nulla hlc confpiratio, feditio, dolí, tic quae oculatos petunt; quibus, dum fufpe&a omnia, aciei quóque fine pervia regnantum confilia. Curiofitascultum, &do&rinam fequitur. Hac in nullo feré Principe, quod carpat, non reperic. Spernitur tum facilé, qui carpitur. ALgré paretur ei, qui fpernitur. Dum contra nunquam fe magis produnt obíequia, ác ubi ampliílimum á feientia, cultúque diferimen eít; üt luna, quó á fole remotior, clarior nicet. Pro culta gente. QUid acerbius Principi, vafras,an duras moderari cervices ? problema efto: ego fententiam fero.. utrisque pari demerito igni, & aquí interdicendum eífe. Umbra eft Princeps, cujus nutus legum vicem non obtinent. Quam porro vicem referant, ubi pervicacia clavum tenet ? quae enim íperanda aut promptitudo, aut conftantia obíequij, ubi exilitas mentis cerebri loco congenita néque dignitatem purpuras, néque fui debitum officij nofeendi eft capax. Quan-tó ampliús eminet Princeps faftigio, tanto majoribus licéc fíe dignas vufgi officijs, non in hoc tamen paíiTm cenfetur á populoftare digni-tas ejusdem, folij nempe culmine, decore purpuree, pompae frequen. tiá. Imbecillis eft populo mens. Non aífequitur Herculeis paria viribus curarum pondera, quibus ampliús, ác ornetur auro, grava-tur purpurá: Spinas diadematisnefeit, quibus caput Principis peti« tur; cacutit,quo pa£to tormenta animi felicitatem illam extenuent, in qua, quia nihil afperi palpant,reperiri quóque nil exiftimant. Men-fura nempe judicij menfura feré eft fenfuum vulgi5cacutiunt ad folem no&ua, fibilum furdaftri non fentiunt. Acriores quamvis fint fti-muli, qu bus Princeps configitur (út feré latentia mala furunt acerbius^) nulli tamen efle creduntur, quia nulli paflim videntur. Et nón-neveleó acerbius fit fatum purpura, tum quia ruditati caca impo-nitur fufgore ejusdem, aculéis (pinarum fcatentis; tum quia potentilas configunt animum vulnera, qua, quia latent, nulla censentur: atque adeó adjutorem, aut miferantem nullum habent. Quarecum fuis divitem commodis, nullfs obnoxium incommodis vulgus Prin-cipern fpe&at, utamamus noftri causá acerba ferentem, fie finiftro judicio pronum eft Principem minus amari. Minus quisquís amat, fi ruditatem addas, ütpervicax nullo negotioeft, timoris ferme fo-lius frano ftringendus eft. Néque mirum. Nulla ignoti cupido,minus amor. Pábulo nutritur flammaj amor amantis per advería mentis «0S( 189 )§G» ritis,ut pábulo crefcit. Haec fi non videantur, amabilitatem non indicant, atque adeöpondus amandi nonaddunt. Nemo unus inter homines diligit, nisi quod tacité ut minus, fin palam probet in altero. Probatur nobis ampliús nihil,ác dum noítri causa mala ferentem cer-nimus; propterea, quod nos ipfos reflexo amore diligimus, cüm alterum amamus, quia noftri commodi causá patitur. Quid porro ab ejusmodi fungís fperandum, hoc praefertim asvo, ubi confilijs plura aguntur,quam viribus? Dadifcrimen,quis feahenum proRe-gis capite opponet ? Quis fanguine, & morte Patrias, ac Reipublicac fidemfatis fuam probabit? Fidem nefcit, quinéque, cui tídem probet, Andabatarum more, néque cur probet, fatis cognofcit.Com-mendat Principatum amori comes tra&andi facilitas. Non hae ru-dis populi funt prasrógativae. Cervicem rudem durities, & pertinacia pafíim confequitur. Scilicet cum ratio, judicium, Providentia exuiat, impetus ferarum more habenas regit. Tormenta ipfa, aut verbera vix adeö durum compefcant, üt verba, ac ratio cultam, prudentémque gentem pelliciunt. O quantöfelicior purpura,fva-vicinfta illicio, quam duro compedum, aut cataftarum fatellitio hórrida. Ad haec inconilantius nihil multitudine rudi. Arundo e&ypon fit, aurae cuivis obaudiens. Verbis rapitur, quae audit; non mérito, quod non afiequitur. Corticempenfat, non nucleum. Hinc pretio feré cuique venalis. Da Catilinam, nonproRoftris cum Tullio utiliter,fed plaufibiliter dicentem; mancipia lingua; fuse gentem totam numerabit momento. Trajanus teftis fit. Limes ejus erat Imperij communis cum orbe , & natura. E tot fubadtis gen-tibus vix ullam cenfuit fidam , quia omnem rudem, & barbaram. Pari levitate ftatillis fides, atque perfidia, quöd ftoliditate fuä nec illius decus, aut debitum, nechujus probrum, aut fcelus aflequi pof-fint. En quo pa&o Argisasvi noftri hoftibus noftuse hae fuas ipfse amantes tenebras refiftant? non clangor litui, fragor armorum,aut impetus laurum extorquet, melius rudi gente id tygris, aut panthe-ra prasftabit. Jungenda militari virtuti cura, folertia, Providentia, non ignavia rudis; né lanienam magis fubeas, quam arenam. Cultioris hasc omnia funt populi decora. En , ut & in pace decus, &in bello prasfidium gens culta fitPrincipi,pra ruditate inculta. Aa QUA- QUAES? 10 IV. De Rebus publicis hodierniorbis. §. i. Romanilmperij Respublica ; numerus,& muttia ejusdem ÉleSloru. XXXIII. Signa quot alta vides Domino famulantia foli, Cunfta fuas obeunt officiofa vices. Multa Teutonics quóque iïnt licèt aftra corona?, Nulla vacant: proprium íingula munus habent. DO- DOCTRINA TOLITICA, EUropa omnis partium orbis mole fuá,& ambituminima; digtit-tate, opibus, fapientiá, & armis maxima, Monarchicam alibi , Reipublica formas alibi obtinec. Duo cenfet imperia, Rom*' no- Germanic um, feu Occident is > turn Orientis, ieu Romano-Tur cicum, cui ho-die praeft Achmetes. Regna majora decern, minora complura; Du-catus, &Principatus quám plurimos. Romanum á Roma condita anno orbis Regibus prirnum, tumConfulibus, Cafaribusdemum, feu Imperatoribus paruit. Primus horum Julius Cafar, ácafarie, eumquanatus, velácafaMatris alvodidus; Jmperatores porro didi funt, eo quod invifum Romanis Regum nomen fuerit. Cafo per Julium Brutum, & Caffium in fena-tu deinde Cafare,Triumviri Imperio dominabantur, Antonius,Lepi-dus, & Odavianus, qui fuperatis cateris, & ad Adium prafertim Antonio cum Cleopatra, Imperio potitus,annis 40. dignitatem hanc ftabilivit, &pofteris tranfcripfit. Caput orbis, & Cafarum fedes Roma fola permanfit, donee Conftantinus eredá Urbe fíbi cognomi-ne Conftantinopoli, Imperium in occidentale, & orientale per filios eftpartitus. Defijtfubinde in Auguftulo Imperium Occidentis, & Regibus paruit Italia. Donee Carolus Magnus Adriano Pontifici contra Defiderium Longobardorum Regem fuppetias tulit, & in grata mentis conteftationé, annuente Nicephoro Occidentis Imperato. re,Romanorum Imperator á LeoneTertio eft falutatus,anno Domini Boo. A Francis in Saxones, Bavaros, aliósque fceptrum fubinde translatum. Donee concordi Principum Germania calculo fub Ot-tone III. Imperatore fancitum, neminem, nisi germani nominis Prin-cipem in Imperatorem eligí poife, quod ipfum á Gregorio V. Ottonis confobrinolegimus confirmatum. Turn devolutá inRudolphum I. Habfpurgicum corona, & per varios Imperio gubernato, hodiecon-tinenti fucceflione,ab anno 1438. AuguftiflimaDomus Auftriaca cla-vum moderatur. Quodfi mirari velis hanc continuam domüs unius fucceflionem,caufam accipe exftatulmperij, titulo de Opibus Imperator : Ubi pracipitur: licét eledio vigeat , tamen inter alia, quám maximé Eledores opum & divitiarum tenenturhabererefpe-dum, ut videlicet talem in Imperatorem eligant, cui ex patrimonio proprio tantum fuperíit aris, quantum ad magnificentiamhanc A a % fufti. «esc »9» fuftínendam fads eífe poflit. Néque libertati Germania Virtus Au-ítria coronata unquam fuit adverfa. Forma duplicis hujus imperij eft Monarchica. Germanici infu-pereftEleditia, Ariftocratia ,&aliquantüm Politic mixta. Lam-padio tefte P. 3.C.7. Cafar Ariftocratici Imperij partem dimidiam folus obtinet, & multa folus monarchicé temperat. Multa enim, prater Imperatorem, qui caput eft, etiam á cateris, veluti á mem-bris, dependent in hac gubernandi forma, fcilicet ab Imperialibus ftatibus, qui tres funt. 1. Eledorales. a. Principes feuEccleGafti-ci, feu faculares; ad quos Landgravij,Comités, Barones reducun-tur. 3. Libera Civitates, qua in Svevico latere funt 31. in Rhena-no jf. Imperator Romanus, cum per bullam auream á Carolo IV. cer-tis legibus definiram,jure jurando in coronatione, &undionefua fe obftringat: Se velle Catbokcam Religtonemfervare i praterea cumhabea-tur in capitulatione Imperij, quód juret: fe velle debttum Ponttfic't bt-norem habere, & Ecclefijs donata confervare &c. videre licet, non nisi Ca-tholicumhácdignitateornaripoífe. Jura ejus funt: bellaindicere, fancirefadera, Civitatum, & Academiarum jura tribuere, Eledo-res facere, Duces & Principes creare, imö & Reges dicere, út Hen-ricusIV. Wratislaum an. 1086. Philippus Imperator Primislaum Bohemorum Ducem Regem an. 1199. itá Stranskius in Geogr. Boh. c.8. Leopoldus I. Brandeburgum Eledorem Fridericum tertium 1700. Regem Pruília dixére. Vedigalia tamen non finé Eledorum con fe n fu inftituit. Spirenfi Camera Imperiali Cafar non fubeft, fed caput ejus eft ipfe. Ubi Cafar refidet, vi bulla aurea C.9. Judicium Imperiale morari poteft, Imperij res tradans; hujus tamen confilij Cafarei vice-Cancellarius loco Moguntini licét eífe poílít Nobilium quispiamé Comidbus, vel Baronibus Imperij, non tamen poteft ef-fe Nobilis terra aliena. Primus ab Imperatore Rex eft Romanorum, qui üt vívente Im-peratore eligi poteft, itáeledus, fapius nihil, vívente, nec impedi-to, aut ¡nhabilí reddito Imperatore, fuo nomine facere poteft. Vi-cariápoteftate praeft imperio, & fucccffor certus finé nova eledio-ne, ütDelphinus Gallia, Wallía Princeps in Anglia. Caput Sc Au. gußus dicitur, fimplicémque aquilam in infigni gerit, Imperatorem tamen Dominum nominat, qui etiam femper Augußus dicitur, Sc duplex eidera cidem aquilaprofcuto eft. Hodie cùm«tiam Reges hune fibi titu-lum arrogârint, Imperacoridari folec Augufttffiwi ciculus. Imperator olim omnium ftatuum fuftragio eligebatur, fub Ot-tone III. ad 7. duntaxat Ele&ores devoluta eft fors, quod ipfum Bulla aurea CarolilV. confirmât. Regia horum eftdignitas, & pote-ilas. Unde Ecclefiaftici 3. Moguntinus, Colonienfis, & Treviren-fis Cardinalibus ipfisincelebratione Curiae Imperialis non cedunt j fie Colonienfis Legato Apoftolico Cardinali Maronio non ceflït. Saculares parité^. videlicet Rex Bohemia, Palatinus Rheni, Saxo, & Brandeburgus Regibus ipfis competunt; hinc Marchio Brande-burgicusRudolpho II. tum llngariae Régi Ratisbonae cedere detre-ûavit. Jus eft Ele&oribus Imperatorem dignum eligendi, qui etiam Wenceslaum ignavia fuae causa poft 22. annorum gubernium exau-ftorârunt. Praeterea adutilitatem Imperij celebrandi comitia inter Ce , monetam cudendi , fodinarum &c. quae Regum propria Amt. Juxta bulla aurea fancita non requiruntur ad validam ele-¿lionem omnium Eledlorum fuffragia, fed iuffîcit eorum pluralitas fola. Hac bulla aurea à CarololV. fapientiflîmè inftituta eft, ad firmandam pacem Ele&ionis Germanica , qua aliàs facillimè turbis obnoxia efte confuevit; éftque bulla hac nihil aliud, quàmconfen-fu Imperij ftatuta nonnulla,circa requifita ad eligibilitatem, itèm mo-dum coronandi Cafaris, & ejus authoritatem, demumcircaElecto-rum poteftatem. Romani Imperij nomine tota venit Germania, qua à Cafaribus Maximiliano, ôc Carolo V.in 10. circulos diftributa eft. Suum qui-viscirculus direöorem habet, ad quem querela deferri poflïnt, & debeant, priusquam ad Curiam Imperialem, & Cafarem rerum o-mnium arbitrum caufa devolvantur. Auftriaci dire&or eft Archi-Dux Auftria, Auguftiilîmus hodie Imperator. Bavarici Archi-Epifco-pus Salisburgenfis, & Dux Bavaria. Svevici Epifcopus Conftantien-fis, & Dux Wirtenbergicus. Rheni Superiors Epifcopus Wormatien-fis, & Palatinus. Rheni Jnferioris Archi-Epifcopus,&: Eleftor Moguntinus. BurgundiciKex Hifpaniarum. Franconici Epifcopus Bambergen-fis, & Marchio Culmbacenfis. Saxonici Superiors Eledor Saxonia , & Ele&or Brandeburgicus. Saxonici Inferioris Dux MagdeburgicUS, Dux Bremenfis, &DuxLuneburgenfis alternant. TVeftphalici alternativè Epifcopus Monaftericnfis, Rex Pruffia, qua Dux Clivia, & Palatinus nusjul. Silefía, Bohemia-, & Moravia circulo nulli adfcribitur ; rege tantum fuo gubernatur. Mantuam, Mutinam, Regium &c. Matricula Imperij per Lampadium fibi adfcribit, jus tarnen fuffragij non habet. Celebratis comitijs, quibus non de Rege, vel Imperatore eli-gendoagitur, Ele&ores, & Principes viritim dicunt fuffragia. Comités & Praelati curiatim. Civitates fimul dúo obtinent vota , & quidem fententiá non nullorum non modóconfultandi, Ted etiam fuffragandi. Septem erant Elettores principio, üt dixi. Additi his funt duo Bavartu, 6c Brunfmco-Luncburguus, feu Hannoverarm. Moguntinus digni-tate eminet. Decanus hic eil Collegij Elettorum. Menfis unius fpatio, Caefarefatisfun&o, convocat Electores, eorúmque fuffra-gia excipit. Cuílos Matriculas Imperij, tanquam Archi-Cancelk-rius Germanise. In Germania extra Dicecefim Colonienfem dex-trum latus occupat Imperatoris. Trevirenfis, cumGallia olim ad Imperium fpe&averit, Archi-Can-cellarius eftper Galliam. Primum ei votum aurea bulla tribuit. In confefluexadverfoCaefaris fedet,faciein eundem intenta. Qolonienjis Archi-Cancellarius eft per Italiam. Votum habet fe-cundum. AlternativécumMoguntinocoronatlmperatorem, extra Dioecefim alterutrius, fcilicet in fuá quilibet. In fuá Dioecefí, S. ducatur in álveos. Influxum folis coronad partiré, juftitia mora, plebis murmura, nervibellici difpendium frudus leges vaftiífimos. Imperium urbium ut grande eft mole, fie carie feré non caret j atque adeófulminisiduieftpericulofum,utquercus grandes. Magnitudine fuá laborant moles corporum Gigantea : víxque dum refpirant, fpi-rare poífunt. Dum contrá agile eft, quod exile. Numine fuo felix Urbs, quod, quia pluribusliberum,vix petitum,momento adeft voris, apicibus ipfis intentum. Ardendüs amatur fanguinis hares uni-cus,amoris pignus. Sic UrbsPrincipi; á quo bellis oracuIa,paci pra-fidia,eventibusmedelacorámfuntfemper. Quid mirum í acutiüs paucorum indolem penetrat unus, franaturus impetus, fi res pofcat; aut pacem fervaturus. Dum contra fine fuo fruftrantur imperia,qua, quia diftantibus é locis, advolant poft eventus. Néque fuis omnia.né-que nihil omnino credere Principem decet. Nihil ut fidere velit,vetac diftantia Urbium. Omnia pené ut debeat, eadem jubet. Hinc peftis ilia magiftratuum,prafidentiapoteftatis, temeritas, quódque comes, oppreflio civium, legum contemptus. Dum fexcentas novit femitas angvis, quibus etfi reus fit Principi, ac Reipublica, ejusdem tamen & confulentüm oculoseó certiüs fallat; quo faciiiüs elidit caífes fera, qua erainus á venatore fpedatur. Denique ahenus Urbi uni eft Princeps ; qua folá amiífá,omnia momento uno amittit. Negatur. COmmune vitium eft, id exiftimare confultius, quod cupimus ipfi. Principem domi fuá, non Reipublica,aut Principis, fed fuá ipfo-rumcausámultiexoptant. Ufque adeó & hie afíine virtuti eftvi-» tium. Mentirigaudetalienumnomen, quaficognatumfiat* fi men-dacivelatum fit fuco. Alia longé eft fapientibusfententia, ácutfin-gularum Urbium limitePrincipem circumfcribant. Nil magis analo-gum regnis, quám corpus. Membra hoc, illud Urbes conftituunt. Una membris anima Princeps, Regina, legislatrix. Una regit omnia mens. Voluntas unica jura didat. Cur una pluribus mens impar fit urbibus, tam confortis impatiens, quám rivalis? Indignum natura tefte confilium, regalem trabeam fpitamali, üt fic dicam, cingere limite, tanto fané indignam vel nomine, nisi pluribus juradidaverit. Nisi pleno gloria curfu axem univerfum luftraretfol, néque gravis nodua foret, néque fugaret tenebriones. Nisi omnia dominatu fuo Ccelum ambiat, quám exilis^Sc manca eritMa/eftas? vilefcitpoten- «OSC 225 tía, qua finibus ar&atur exiguis. Amplitudo digtiitati fit fuppar, nt magni nomen refpondeat mérito. Kideret orbis paria Confulum jura, & Principum, fi urbs qualibet in hisfolem, in illis lunam vene-raretur. Amplius eft, quod fibi gloria: ftadium aula depofeit. Pa-latiorum dignitas, confiliorum frequentia, glorias fpíendor non unius pellis ambitu, qui quondam fines erant Carthaginis, cingi fuftinent, Confundit alias, quod diffunditur j fecus hoc in eventu eft. Con-funderet, quod ar&aret. Plebs qupipe aula frequentiam,civis con-fulentümduceretcenfum. Etquae, amabó, á plebe Majeftas, aut reverenda? quisá civilibus animis vigor mentis, Reipublica curis dignus,fperandus ? Fafcinat fulgor oculos, fi eminus fpe&etur. Mi-tiüs tolerat oculus, quod coram rutilat. Sic fpernitur Princeps, cui urbs una patrimonium totum eft. Nulla enim á tali fperandi, timendi caufa vix ulla. Spem opes, & potentia fulciunt. Vires metum incutiunt, & fuftinent. Neutrum finibus poteft efle exiguis. Quae enim opes agro uni ? unde emolumenta vitatam cu-mulata ? unde bellantium robora? belli nervus,ararium? Adfit amu-lus pro maenibus Hannibal, in tripalmari, üt fic loquar, ambitu, unde oro vis fiftendo turbini ? ftipendia centuriando militi ? delectus pra-ficiendobelliduci? Bellumnon aufpicetur, cui fuppetias turn viro-rum, turn auri virium penus non fubminiftrat. Vi&orias, & trium-phos nonleget, fed fibilos,cui cafáfemelpotentiá, altera, quae fub-ftituatur,nonfupereft. Ludibriohabentur hodierno Marti exilia, fomentummilitaris protervia, illiciumcupiditatis , aut arrogantia. Ilia ut aufit, hac ut etiam velit. Imperare illa, hac non nisi é ruinis & buftis fibi dominatum geftitconftruere. Terret, & proturbat co-lumbam accipiter, fcombrum balena, catulum leo; ficgrandis vis Urbis módica Dominum. Et qua hinc Civibus fecuritas,dum fatel-litij locó metus, moleftia, incommodaPrincipem ftipant ? Curá cujusque privatá, & commerciorum flore fibi conftat Respublica, evertitutraqueUrbiumhicPrincipatus: dum enim nulla fuis fic lo-cuples, utalienisnonegeat,deglubere quavis alteram tentat, quia non fui Principis. Suorum porro incurius deget quilibet. Cur «nim curae fint vita impendía ? qua vel in pradam hofti proximo, Vef do-meftico fint in ftipendium militi partienda. Di viné Plato, ut folet: Majeftatemhabes? non urbis, fed orbis,fi non univerfi, certémajo-risdeftina dominatum. Hac menfura eft magnitudinis, & dignitatis. Ee % Q.UJS: U JE S T 10 V, >e Magiftratibus. §• h Quid fit Magiflratus ? qm ew divifto ? tituliï XXXVII. Occumbente fnbit Ccelum foror aurea Phœbd, Alternátque fuas orbe probante vices. Quàm bene fœpe viris fuccedat fsemina : mundi Nos docet exemplo machina tota fuo. DOCTRINA POLITICA. MAgiftratus five fumatur pro uno, five pro communitate imperante (vox enim coinunis eft omnibus)eft poteftas,quam is, quipraeeft, obtinet in fubje&os. Hanc poteftatem cum alibi Caefar, alibi Rex, aut Princeps; Prator,& Prsefedusalibi; Se-natus, Parlamentum, Respublica alibi obtineat, omnes & finguliMa-giftratus dicendi funt; eó quód velut Magiftri ludum, fic Legibus fub-ditos pro aequitate in commodum eorundem moderentur. Haec enim poteftas, fui officij Magiftratum quemvis commonefacit, cum non finé caufa Princepsgladiumportet ( per Paulum)fed adpuniendum malos j prxmian-áum bonos. Magiftratus alius eft fnpremtts, alius medius, alius infimus. Primum orbi referunt Imperator, Rex; inRepublica Senatus univerfalis, quo videlicet major non eft poteftas in ea República. Secundus Magiftratus funtprimi aula Miniftri, á quorum judicio videlicet ad folum caput fummum licet recurrere. Cujusmodi funt Prastores Provin-ciarum, Pro-Reges, Gubernatores, Confiliorum Principes &c. quos Optimates cumaliquibus liceat dicere. Infimum Magiftratum confti-tuunt, quiOptimatibus ipfis gradu,& poteftate fubordinantur,iit funt Fraefe&i minorum rerum,Senatus in urbe fubje&a Principi. Hi Magiftratus, quia varia funt Regum muñera, & fines, varij quóque funt: aulici, urbici, Judiciorum,camer£e,aerarij, Fifci, legati &c. per quos au&oritatem , & poteftatem fuam Princeps in fubditosexferit, cum ipfe per fe innumeris Reipublicae negotij-s fufficere nequeat. Unde qui his refiftit, Principi refiftere cenfendus eft. Alius eft Togatus, qui pace; alius Sagatus,qui bello praeeft. Alius erdinarius,qui condanter Reipublicarfervandse ftatutus eft ; alius ex-traordinaritu, qui dumres, & occaíio pofcit, ftatuitur; ceífante causá tollitur. Tituli hodie Magiftratuum funt varij. Imperatores olim difti belli Duces, ab eo,quod militi imperarent. Et primum á Conftantinopoli-tanis Caefaribus nomen ufurpatum. Hodie pro Cafare fumitur, quod nomen Imperatoribus primus dedit Julius Cafar, vel ex eo, quód ca-fus in lucem fit editus, vel potiüs, quód natus cafariem aliquam in fumino capite habuerit. Imperator dicebatur Augujlus ab O&avianoAu-gufto,ab augendovirtute,armis,acgloriáimperio. Ciim veróet-iam deinde Rex Romanorum diceretur Auguftas, dici ccepit Imperator €0S( )§q» femper Auguftm. Donec alijs quoque Regibus hoc nomen iîbi ufurpaa. tibus dici caperit Auguftiffimus. Regibus,ac Ducibus Serenijfimi hodie nomina deferuntur, quod idemReipublicaVeneta,& alijs datur.Quamquâ olim parca ejusmo-di titulorum vetuftasRegemDe>»/««»j tantùm nominârit.PrincipesCai. fijfimi. Jllufirijfimi Comités, & Barones dicuntur, quos inter aliqui£*-cellentijfimi. Quis inter Nobiles Periïluftris, Eques, Noiilis audire debeat, Politici certant,& adhuc fub judice lis eft. Tu morem gentis obfer-va, & cùm 600. hodie fape fint nomina, vix ullum meritum, titulis nè parcito, nâmquenîl demetverbum. Sub Imperatore &Rege nobilitas eft. De qua fentio cum Juvenal. Satyr. 8. Nobilitasfolaeft,atque unica virtus. Fumus enim,& umbra funt omnia, fi abfit virtus. Duces, Principes, Comités,Marchiones, Barones, & Nobiles varijs gentium inftitutis compleditur. Duces à populo ad bellum dufto nomen fortiti funt. Princeps,ut plurimùm pro Domino ditionis propria accipitur, quxtamen ditio regno par non fit. Sic funt ImperijPrincipes.Quamquam omnis fumma poteftasPm-teps dici poilït, atqueadeôCafar, qui etiam Reges fubje&os habere poteft : ùtRomanorum hodie Imperator Regem Bohemia. Prin-cipes nonnunquam funt majoripotentia ve&igales, ùt Moldavus, & Valachus Orienti, & non penitus fubfunt ; aliquando verô penitus fubfunt, ùt funt Principes non Impériales in Germania. Comitum nomen à comitando natum, dum olim Confules, vel Cafares ali; comi-tabantur. Deinde vero nomen fadum eft dignitatis. Nobiles e jus-modi majores etiam cenfet Germania : §>falgçjrafen/ Comités Pala-tinos.SDîurcfgrûfen/ £ant>grafen/ & Comités Tyrolis, qui hodie Principes Auftria. Barones ijdem, qui liberi Domini funt. Nobïlit ex eo, quod per virtutem ipfam è vulgo nofeibilis fit. Secus enim phaleram clitellario adde, & nobilis merito fuo evadet, quodfalfum eft. Stem-mat a quid faaunt ? quid prodejl Pontic e longo fangvme c enfer t f virmfi deficit. Bene olim Vates. QU^STIO POLITICA: An felicior Respublica, cui Magiftratus perennis? Affirmatur. MAlè confulit communioni hominum,& animantium,qui aërem, vidum, vivendi ordinem mutât indies. Pejus Republics,dum Ma- «OSC «7 Magiftratuummutaturimperium. Non hominem, fed femi-DEum pofeit arsregendij néque, fiutoportet,tra&anda, aiiáfaciliusdif-citur methodo, quám experientiáMagiftrá. Non anni, fed luftrorum & xtatis integra hic labor, hoc opus eft. Nemo grandia molietur, cui dum animus incipit, poteftas moliendi definit. Qui reddat felices Princeps, qui vix tempus, quo felicitas nitatur, na&us eft, ut con-difcat J Momentum unum, aut annus nec populi genium, nec ftatu-ta regnorum, nec momenta felicitatis penetrare fatpoteft. Non una Scipiadem format arena. Nec fludtus duntaxat vifus domitorem O-ceani. Aftvetas, & expertas clavus, & habena poftulant manus. Periculosédifcitur, ubi non nisi Reipublica damno error conjungi-tur. Loqui adlibellam, tacere pro meritis, diftingvere fucum á colore, ex aequo librare rerum momenta,ponderis res eft Divini. Ma-lé, quia feró difcit is, cujus, dum imperare caepit, verba funt oracu-la, facta omnia funt exempla. Non unius haec ftipendij viros poftulant, fed quos ufus probavit, duravit, quales Reipublica admoven-dos jufilt callidus alias regendi Tiberius. Exilis profedtó ufus,& experientiá effe poteft ei, qui hodiernam, vel hefternam poteftatis vix numeratdiem. Novitasquavis, Scaudaeiam, & ánimos nova fug-gerit moliendi, fipopulum; feditandi curam, fi Principem fpeftes. Intendit hirudo fugendi acrimoniam, cüm tempus defuturum novit, quo ingluviem fatiet. Quae porro hoc é fonte tributorum vel copia, vel acerbitas verenda. Satiata hirudo, etfi hirudo fit, quiafatiata eft, mitiüs furit fitiente. Novitas intolerandum populo, invifumPrin-cipi jugum eft. Acerbum eft genti Protei in morem jam lata, jam nu-bila coquere pro genio, & ingenio capitis, cui parent. Imperanti porro tantúm adimitur gloria,& Majeftatis, quantum temporis. Vix enim exordijs grandibus breve tempus fatisdat. Aut fi exordia videatorbis, confummatoremnon habet, qui fequitur. Difplicet, & vilefcit purpura, cum veteri, vilíque palliolo commutatur. Non Mercurium, folem aemuletur Princeps, ut folio aptus fit. Dura ars ambulatorio nunquam, üt dicimus, fertur ordine. Rara avis tanto digna muñere. Ut dextera clavo, fie rara mens regni curis, quia grandibus, fuppar eft. Non omnis acies ampliílimis par eft curis. Regna omnia, quibusMagiftratuum confveta varietas, minusferé Felicia. Decumanis jaftataprocellis Athena, néquegrandium ad-modum tolerantes, néque tyrannidis contemptores. Nunquam ege- «*g( 228 y&> «gerb fuo nomine digna, id eft grandia, nisi diuturno fortium viro-rumdu&u. Secusenim, qui brevi eft tempore, fecures anté ponit, quám praeefle pariter, ac prodeíTe didieerit. Suum meditado, fuum executio,fuum experientia tempus pofcunt; mutatioMagiftratus fre-quentior vix meditationi, atque adeö defignandis felicioris fortis confili js fpatiü finit, nedum experienriae, qua Tola nititur Magiftratuu dos, &Regnorumflosmaximus. Seientiam nullam Philofophus nu-merat, nifi ícire fe feiat. Seit fe regere,& feliciter fuos, qui felicitate, quam Patriae fundavit, aut ftabilivit, videt ipfe Magiftratus, &fentit. Rarae imperantüm funtmentes, quibus eadem ineodem quóque muñere fenfa fint. Probata uní confilia damnantur alteri: perpetuá qua-fi fcenae mutatione, quá non alteri nocetur magis, quam Patriae, quae Principem hac in fabula chorum ducit. Negatur. QUod Poeta de Dea: & tantüm conftans in levitate fuá eft, verum de hoc univerfo efthodie : hocunumin natura ftabiie eiTe, quöd inftabilia fint omnia. Alternant vices témpora. Tarn implexis, quám occultis fe ipfum volvit, & revolvit Maeandris per terrae vifee-ra abyfTus. Nunquam üt curfu, fie afpe&ufibi conftatLuna, pari mobilitatefte&untur fidera, & his motibusftat naturas felicitas: fta-bitpari fato forsplacita Reipublicae, fi fibi non conftent perenni ferie Magiftratus. Da conftantem, aut Sirium,aut Plejades orbi tor-rebit ille, inundabunt hae omnia, perdet utrumque fidus. Vel Atlantis vires aut laffat, aut frangit decumana molesimperij; geftatur fa-ciliüs, cüm Hercules fuccedit üt oneri, fie honori. In auras abit un-da motu perenni bulliens , &flamma lucens, nisi pábulo nutriatur. Sic fui ipfius incuria eft f ubditorum cura ; langvet vigilantiae alacri-tas, torpetinduftria, cum idem cerebrum cura Temper fat/gat. Et calybs atteritur fri&u non interrupto, & vigor mentis obtunditur, fi agatfemper. Age, vices muta fiderum. Quia fervet omne princi-pium ; labor ipfe regendi non quietis erit monitor, fed incenrivum alacritatis. Quám indignum avaririae genus, quod virtus, & merits deftinárunt pluribus, paucorum finu arftarei Sapientia , Providentia, virtus compiures Magiftratu dignos efficiunt; cur praemium, quodfubet aequitas, non obveniatmeritis? Et gloria Principum, Sc fubdrtorum felicitas eft, multos ornare pofie, multos ornatu dignos "videri. Aut enim expetendum eft decus, aut malum verendum eft Ma. «0§( 229 )SO». Magiftratus? Si decus ¡ ornentur plures. Si malum: non opprima-tur unus. Servat Rempublicam civium fíngulorum moderado, düm contra Mari j, Syllaque protervia, potentiá fuá Romanam convulfit Rempublicam. Muta Magiftratus, moderadonem fundáfti. Jacet enervis arrogantia, dum pariturum fe poftridie novit, qui hodie cla-vum tenet. Non adeó prafentis fulgor fortis excacat, ác futura: expe&atio, dum adeft certitudo, in ordinem fe redigendum prope-diem. Temperamentum, & condimentum eft arrogantia homini-bus congenita, né quis fe fupra fe aufit levare. Ipfa fafcium geren-dorumtemporisbrevitas, quiafemenaut fama, autprobri eft fem-piterni, acriores ciet curas ad agendum, ánimos ad audendum. Nul-lustumpenfi eft labor, cümmomento venit exiftimatio aternitatis. Sic, quod tormentum vetuftas caca credidit,gaudium erit,quia com-modum mundi,Regibus íubdi. Nemo unus eftfacilé fubditorum,qui non etiam obfequio, tit Princeps offéndat imperio. Medela malo eft amica,Magiftratus varietas. Oblivioninámque novo cum Magiftra-tudanturveteresparentiumfeu incuria, feu noxa; tantóque fpes affulget amplior, quantó amanior femper ridet Phabus exoriens. Dum contra radices qua egere mala , vix, ac né vixquidem tollun-tur, cujusmodi funt veteres Principum offenía. Si porro unius fie ja&ura gratia fafta non anté, quám tuo, velimperantisfunere eft terminanda. Imago veritatis hujus fit Princeps mundi Imperium, Roma. Aftufus folio e/usdem univerfus orbis, dum lapfu annuo Magiftratusmutavit. Ubi hanemutavit regulam, aliam rerum fades fcenam induit,non raráTyrannidis, & arrogantia cataftrophe vitiatam. Nempe,non amanum modo in hortis, fed utile quóque in orbe eft nihil,nisi fit variu. Color unus effigiem nunquam ornat! Ipfa noSis & colorís umbra decus & pretium conciliat iconi, & diei.Heu, quám malé confultum foret orbi,fi idem femperPlaneta regnaret. Vices horum originem,facunditatem, decus natura confervant. Bufta, & ciñeres generabit orbis Vefu vio fimilís, fiperenni fole coquaturr flaccefcent contrá humore omnia, nifi fubfequensLuna ardores aftu-um temperet. Gaudet natura ipfa perenni motu dominatum infringe-re;né,quodprodeífeoportuit lumine, calore, influxu : obefleinci-piat negleftu, temeritate,Tyrannide. Impatiens ferme oneris diutur-ni eft validiffimus etiam lacertus; & quia impatiens, facile negligens; turn, vere & officii ofor, fuo primum, turn Reip: detrimento. Ff í. II. m im $. ii. Tr&ctpm fummorum Magiftratuum, Jeti Regnan- turn dotes. XXXVIII. Aurea poma iacit non tam color extiraus auri, Quamliquor, &fueci dos pretiofa fui. Aureus efle cupis Princeps ? color imbuat ora Virtutis: mentem fed magis ipfe tuam. «©$( ají )S0» DOCTRINA POLITICA. HAsut compendio abfolvam, ultimorum 4. Auftriacorutn Cae-íarum fymbola refero,& cardinibus cotidem virtutes definió Imperantûm. Ferdinandus III. Salomon Ule Germanise di-£tus, Propietate,& reltgione teííeram fumpfic. Sapientiâ fuá Salomonis nomen fibi proprium fecit. Optimè fibi, & Reipublicas confulitPrin-ceps, qui fapiens ipfe. Aptiflîmè enim ad virtutem animum do&rina prasparat, è mente Senecae ep 88. linde bene de Alphonfo Sapiente Magnus ille : non memini feliciorem,& majorem Principem,quàm Alphonfum; non feliciorem, & majorem Rempublicam, quàmab Alphonfo. Dottrina Principis alia Splendori,alia Prudentie, alia Virtuti ferviat. Splendorem conciliât eloquentia, ùt erat Caefaris, & Auguíti,gravis, ac fulminans. Accédât lingvarum,praefertim fubditorum fuorum, notitia. Nullum 32 gentium fuarum Mithridates,nullum Ferdinandus hic per interpreten» audijt, fingulis refponfa dabat ipfe,vel magis oracula. Quid illuftrius, & amabilius Principe tali inter fuos? quid formidolofius inter exteros ? ùt quem Reipublicae fcientia,& hiftoria, rituum, morum, inclinationum, ftudiorum omnium feientem, eóque ingenio potentem fecêre. Etquamquam potentia Imperij opibus, armis, confilijs, faederibus, & fortuna paretur ; omnia hxc, fi fapiens Princeps fit, & parabit pro debito, & cum fucceiîù traftabit. Bafis nempe virtutum feientia, &amor eftliteratorum. Evertitporro, non confervat Rempublicam, qui bonis pacis artibus, &fcientijs fe, fuósque cultos non cupit. Hafta, & atgis Palladis ufu exercita tuea-tur imperium ; eruditio regat, & cautum faciat : ùt Julius,& magnus ille Macedo triumphis clari, nunquam adeô illuftres, finonpariter literati. Religio feientiaî, &casterorum omnium caput efto. Regemarae tuentur, Rex aras vindex. Harum myftas & colat, & tueatur,opor-tet. Veritas, & fanûitas religionis cordi fit, Divinique cultûs aug-mentum, finé quo quid fperare Princeps poífit, non video. Si enim per Arift. Polit, f. c. 11. obedientiores funt fubditi Regi pió, quippe qui putant Déos vindicaturos, fi quid in piumPrincipem peccaverint; fané contrà agenti quid evenire necefie fit, nemo non videt. Quid ? quôd cmponiw orbu Regis adexemplum, nee fie inflefierefenfus humanos édifia Ff a valent, «0S( 2?2 )§Q» valent,quam vita Regentüm C\aud. de 4. Conf. Honor. Aufus olim glo-riari Tullius : Romanos non calüditate, 4«/ robore} fed ptetate, ac reltgione gentes omnes, nationésque J'uperaffe. Hodie feliciorem domum non refert omnium faculorum hiftoria hac ipsá Auftriacá,& tarnen cunabula. Sc meridiem glorias omnem uni in aeeeptis refert religioni per Rudol-phi pietatem. Hinc peculiaris ejus in Romanam quóque federn venerado, jurisjurandi religione firmata toties,quoties diadema novus Cafar capeílit. Et bene. Protedlor Ecclefia aevindex, non caput. Utinam eadem Henrico VIIl.Anglia quondam obfervantia! non tam lugubri Metamorphofi Angliafealiamfuifletmirata, non ipfe fupre-mis voeibus omnia cum religione fe perdidiífe fuiífet confeifus. Juftitia caput eil alterum. Eam hic intelligo, qua Princeps le-gum conditor idem, Sc obfervator eil,per re&am in moribus,& omni aftione vitam,ex honeili norma. Si enim fecus egerit, exemplo plus nocet, quam peccato. Feré enim juftitia,aut iniquitas dominantium in virtutes, ac vitia tranfeunt fubditorum. Cum haec fit conditioPrin-eipum, ut, quidquid faciunt, praeipere videantur. Sol Princeps eft Reipublica, fubditi aftra.Luce careant, oportet, fi ipfe tenebras alat, nonlucem. Sedetfi hoc abfit, minus ei licere credendum, cui plus licet. Cum omnia fa£ta,& di&aPrincipum rumor excipiat, Sc amorem cum authoritateamittat, qui, cum prafitordine, virtute melioreífc debere exiftimatur. Confilium fequitur Leopoldi. Hu jus nomine, anchora illa, Sc Reipublica acus nautica,venit Prudentia: qua Principem Cynofura fua, feu bono fubditorum intentum Sc pravidere facit, ut praeaveat; Sc providere legibus,utgubernet, Sc dirigat. Rara hac dos natura eft, quia raros natura deftinat ad regendum. Hac enim una, prafentia ordinat, futura providet, praterita recordatur. Mater felicitatis; dumeontráimprudens pleraque, & fepraeipitat. Pars princeps prudentia folüm optanda eil,qua a fe habeturjfcilicet lumen inditum cali muñere, quod ufus, Sc experientia firmant. Secunda tamen ad vo-landum ala requiritur etiam, videlicet confilia, libri, amici, fcientia j hac, qua ab alijs veniunt, fulciunt prudentiam. Certéfi fuofolius fenfu Rex agat omnia, fuperbusmagis,quámfapiens audiet. Aliter Alexander, de quo Lamprid. fuit confuetudo ipfi,ut fi de jure, autMa-giftratu tra&aret,folos do£los,& difertos adhiberet; fi vero de re militari, milites veteres,&fenes bene méritos, aclocorum peritos, Se caftro- «&§( *33 )S0» caftroruttf, & omnes literatos: ac maxime eos,qui hiftoriam norunt: requirens, quid in talibus caufis, quales in difceptatione verfabantur, veceres Imperij feu Romani, feu exterarum gentium feciifent ? Jnduftria Princeps qui caret, quid ? nisi ventis femina fparget, etfi confilijs ac fapientia fit Alphonfus. Haec impendijs faepe non gran-dibus grandia & molitur, & conficit. Haec fi curam gerit fuorum,qux prima Principum cura eft, ut fuae quoque dignitatis, cultus, & Maje-ftatis non oblita Co\i publics ferviat utilitati, quam regnantum regulam eife oportet. Ne'que enim adeo Cives Regi, quam Rex Civibus Pater^ arbiter, ut fol caelo & aftris datus videtur, fecus, ac,Lipfio ar-bitro,Romani illi cenfebant Imperatores,qui non tondebant oves,fed deglubebant; Provinciarum praedones, non imperantes. AmoremC7m£»ii4Conciliet. Stuita vox Machiavelli de Ca:fare Borgia: metuimius ejfe, quamamari. Firmidimum Livio 1. 8. imperium, quo obedientesgaudent. Infirmum eft imperium, cujus fundamen-ta funtoifaciviumnecatorum : & ferd nimium non lubricus modo, fed praeceps eft trames Civium fangvine irrigatus. Hac vox digna Principe, quam deliciae generis humani Titus olim : non oportere quern-quam a facie Patris trijlem difcedere. Non honeftiores modo, fed & tutio-res prseftat dementia Reges, ornamentum imperiorum fimul, & cer-tiflima falus. Trajanus omnium inftar teftis fit,fub quo meridiem al-tiilimum Roma tenuit; tantus in hunc fubditorum amor,ut alij fe fa-tis vixiife ipfo vifo; alij ipfo vifo magis praedicarent vivendum. Quamquam crudelis evadat dementia, fi gladius abfit Juftitite. Vk Reipublica ! cum impune graifantur fcelera: fic enim quo majus regnum, eo majus eft latrocinium. Cum ferendo injuriam veterem, invitetur nova. Haec una feditionum parens eft certiilima, dum quas libent, licere cernuntur omnia. Contra, ut immodicus, & conftans metus vindi&am, fic temperatus obfervantiam gignit, & Majeftatem firmat. Ament probi, legumque cuftodes Principem, utPatrem: vereantur improbi vindicem, quod neceifariumfepe. Aurelianus tametfi feverus, necejfarius Princeps eft judicatus, quod vitia mitio-rem Principem non admifiifent. Pari causa Severum aut non nafci, aut non mori debuiife cenfuit Senatus. Caterum rogatus, fi tuto poilit, ignofcat Princeps: non femper (ut in parvis deli&is) cum pof-fit,puniat; fin parcere poenampoffit.temperet. Abfit enim faevitia, qua gaenam femper diligit: clementem volo juftitiam, quae pceniten- •DSC )S0» tiá faplus, quám poená contenca fie. Vel certé á qua ad paucos pana, metus ad omnes perveniat. Conftantia, quem virtus reliqua fecundis cafibus firmat, adveríls adamantinum reddit. Non femper mare aftuum, calum tempefta-tum eft expers, baíis Conftantia eft Principi; fui fecurus fplendoris, tempeftates coercet. Jure lauris cinxit coronaros vertices antiquitas, fulminibus majores,& confiantes. Cadat imperium neceífe eft, quod arundo,quovis Martis, aut. Fortuna turbine mobilis fuccollat. Sed & illa conftantia cordi fit Principi, qua aquales femper habenas moderetur. Praterquam enim, quód vilefcat Princeps, qui,qua juf. ferit, vetat, qua vetuerit, jubet. Accidit Reipublica, & legibus in-novatis, quod planta : qua non convalefcit, fi fapius transferatur. Cüm certum illud fit Taciti: feré fuper omnibus negotijs melius, atque re-íliíts veterum legum ftatutis ejfe provifum. Fortitudo agmen claudat virtutum. Agere fortia Romanorum olim, Principum hodie magnorum fit teíTera, fi hoc nomine digni eífe cupiant. Leonis feré exuvia, & clava Herculis hos decent, folo eti-am nomine formidandos ; quamquam belli ftratagemata vulpinum quóque fu o tempore non recufent pilum. Verentur Principem for-tem hoftes, quám aggrediendo cautum, & providum,tam fi aggreffus fit, cedere nefeium, & invi&um. Qantüm verentur ifti, tantüm con-fidunteives, nubemeredentes, qua cum magno illo Cun&atore ( üt ajebat Hannibal) in montibus fedens follicitatá procellá imbrem datura eft. Prafertim cüm nullum belli genus fit, in quo eum fortuna non exercuerit. Et fi Princeps non tam imperet, quám oftendat tolerare labores. Quid horum in Carolo Sexto fama nonnunciat? Quid non adorat? QUiESTIO POLÍTICA. An confultum Principi, omnia per fe decidere? Negatur. FElix regnum, cui tantus Princeps, ut, quantüm dignitate, tantüm mentis aciecundlisantecellatfuorum. Jure; quia tuto vita, necisque arbiter Pratorio prafidet. At quemadmodum optanda ma-gis, quám fperanda hac omnibus felicitas, itá optanda magis fors, ut aliorum arbitrio Areopagum Princeps cedat, quorum acie momenta cognofcat, difcutiat, concludat. Quoties felix cum Nerone plaufit Res- «ÔSC m )Sfl» Respublica, dum per arbitros ; quoties luxit infelîx, dum per Princî-pem jura aceepit? Amplior eft imperantis aut dignitas,aut Majeftas, àc ut Praetorem agat. Anima fit Princeps, oculi fint Miniftri, quos ipfe organorumvice informet. Quantùm addis frequentiae cum fub-ditis,tantùm minuis majeftati ; tollit enim frequentia aftimationem. Horrori facrononeft, quodgreiTu teritur indies. Summa quaeque magnitudinis admirationem,& pretium perdunt,fi Temper fpe&entur. Ut aliena ferè magnifica decantat fama, fie longinquitatis comes eft reverenda. Quot partibus fe, amabô, Princeps diftinguat, fi omnibus partiri eundem oporteat? Eô fingulis minor, quo communior; ùt minùs acutus eft guftus, qui per multa difcurrit. Hebetat magis, quàmoble&atconfufus odor, & canisper floretadifcurrens feram amittit. Senatus Íntegros cenforiâ dignos credo virgula, fibi omnia depofcentes. Quantó magis Principem ? Suo carent fine membra, fi caput; fuo pariter tribunalia,fiPrinceps egerit omnia. PaterPatriae, & legum vindex fit Princeps, non iEacus,aut Rhadamantus. DamneC reos, aut mitíori faveat calculo,non per fe, fed per fuos. Secus enim, dum impunitatem fcelerum foverit, tyrannous erit, qui malis audiac bene : illo fi fatisdet Juftitiae, Pater erit, Ted à malis ipfis audiet malè. Utroque fibi injurius, dum & facilitas authoritatem,Sc feveritas amo-remimminuet. Error fi fententiae, aut fancito obrepat,alienus erit, non Principi imputandus ; qui index fit horologíj, non rotula ; horas apte partitas indicans, non curfum ípfum torquens. Aliorum cumCa-roloV.confilia audiat, fuareticeat. Vel certècum Claudio fie dubio proponat fenfu, ut quae Principis mens fit potior, noverit nemo. Af-fentationi,communiconfiliorum,aularum,& regnorum pefti,via fic momento praeciditur. Quam utRomano fenatu exulem faceret,Dru-fo filio Confuli fententía dicendae copiam lege cavit Tiberius. Arda-tur, finon eliditur,confulentium libertas, ubi coram eft Princeps, quemreveremur. Frequens faeculo avis eft, quae placendi ftudio ra-tionum poftponat pondera ; ubi leges ipfae palmam cedunt aut fpei, aut metuiMajeftatis in alia inclinantis. Utinam nunquamThemidi ad-verfa fanxiftent confilia! dum metus,nè aut minùs placeas,aut dicen-di libertare difpliceas, iniquum ipfum aequitatis colorem fecit menti-ri. Blandiri conantur non rarô,qui fenfa noverunt capitis deliberan-^ tis. Servare femper eft Principis, non damnare. Fidem devincire element^, non terrere imperio; quia Jovem refert, qui veteribus nun-quam, nisi favencis author fideris credebatur. -Ap- «&S( a?6 )SG» /ijjirmatur. MOnftrum naturae parturit,qui otio purpuram,defidia,aut licen-tiae folium damnat. Nunquam langvor commendat Principem. Credidit Aftraa lancem Principi, gladius libratur una, parte alterá fceptrum. lltroque pari iludió curato falus, & tutela fuorum eft Princeps. Cúm & gigantum aufus arceat, & caufas fublevetino-pum. Quid horum aget, qui, quid aclum fit, vel agatur, ipfe igno-rat ? Animam Reipublicas Política cenfet Principem, exfangve eft cadaver finé influxu,trunca Respublica finé praefente anima. Rarófons in canales du£lus primá fibi conftat puritate,raró aliorum fenfu relata primo veritatis colore. Tutius quisque credit,qua cernit ipfe,ác ea, qua alieno fenfu intelligit. Extenuat faepe,vel auget momenta caufiae, referentis aut confulentium feu affe&us,feu odium ; &dumaquili-brium non fervant pondera, quid mirum,Principem inclinan in illud, non quod cuperet,fed quod inaudijtíPudenda res,mancipium fuorum facere eum,quem dignitas non íequi,fed ducere voluit,& docere.Per Labyrinthum errat,qui aliena duntaxat ftudia fequitur. Suis oculis, alienisexequentiummanibus utaturTorquati confilio Princeps; im-peret,& regat,exequantur Miniftri. Ut cera, fie per multos anfraftus certiorredditus facilérecipicPrinceps, quodfubdola plagiariorum vafrities tentárit imprimere. Regio,nonMiniftrorum arbitrio credi-tuseft orbis, ille feripturá tefteferat judicium. Nefcit confortem imperii; Miniftrum, non aemulum patitur Majeftas.Cui jus dicendi po-teftas creditur,creditur & Majeftas, umbrá duntaxat fceptri fervatá. Nihil geri feliciter credit orbisfuffragium, fi Principis non agat Majeftas. Etmérito. Tutius, quia labi eó minus obnoxium judicium, quóexcelfius. Raraorbi felicitas eft, nullum in tribunalibuscor, & lingvam reperire venalia. Non aurifafeinum fentit Aquila, Veóti-gales non curat rivulos, cui famulatur abyflus. Non adulatio, non metus, non reverenda Principem tangunt; nubes funtinferioris re-gionis, olympo nondum pares. Dum compede five aureá fpei, feu ferreámetüs libertasJudicumminorum non una fuccubuit. Quot nonannos, fed haereditatis fpolium numerant, quibus lites forenfes funt cura I commodum caufa fentit,quia finem maturum, cúm Princeps jus dicit. Dignusfecusvoceillámulieris, Alexandro jusin via diftare nolenti inclamantis: finolis judicare, noli regnare. Sollicitudi-nis üt minás in reliquis, finon alacritatis fomes eft Princeps, rpfe caufas cognofcens. §. m. §. III. Tanca de Magiflratibus ceteris. XXXIX. Deligit é multis, quas fit magis apta coJumnis Diva manus, niti quá diadema queat. Scilicet haud quovis bene ftant diademata fulcro. Firma lege, ut firmo ílent tibi regna loco. Gg - DO- «0$( 238 DOCTRINA POLITICA. TR.¡a minorum Magiftratuum nomine indico. Senatum, Ma-giftratum, Judicium. Reipublica felicitas, & Infula fortunara obtingunt, his tribus fi beatur. Senatu, in quo confilium ; Magiftratu, in quo imperium ; judicio, in quo juftitia, & aquitatis habet afylum. Romam florentem adoravit orbis, dum Senatus purpura, Magiítratus gladio, Juftitia aquitatis floruit bilance. Emarcuit gloria,cùmSenatum furor,Magiítratum timor,Juftitiam favor,& pre-tium occupârunt. Ha peftes nè in Reipublica exitium irrepant,pau-ca pramitto univeríim de minoribus Magiftratibus, turn fingillatim virtutesexpetendas,vitia fingulis cavenda. Cenfentplures veriflí-mum de República illud : meliorem, & tutiorem fore Rempublicam, cui malusPrinceps,&Magiftratus boni ; quàm,cui Magiítratus mali,& Princeps bonus obveniat.Cùm faciliùs fit à valentibus membris caput debilefulciri, & àmultisbonisautcorrigi utcunque,aut celari vitia Principis; quàm à folo valente capite membra omnia pútrida emendan. Tria in minoribus his Magiftratibus deligendis cumprimis fpe&o, ut digné, & cum utilitate Reipublica his fungi poíGnt. Primum eft vitif probitas, & finceri animi juftitia. Gladius in manu furentis eft po-teftas improbo collata, hinc ruina Reipublica. & Magiftratûs. Quo enim plus poteft, plus nocet. Hinc procul à Magiftratu, qui acriter, importuné, dolis & artibus varijs clavum depofcunt. Sed & illos arce, qui cum Tiberio ambitum occultantes nimiùm fe excufant, aut impotentiam, aut metum pratexentes ; infané, tamen occulté appc» tunt, & ample&untur, cùm feriam Principis vocem : aut age, aut deft-fie, intelligunt. Procul aut potentes nimiùm opibus, autpauperes. Illi,quia prafidunt, & fui impotentes ; per vim, nonconfiliummoderantur. Arrogantiapublicam illisdeli&orum caufat licentiam. Amplitudo familia, &clientumíubditosgravat, & cùm ferè crefcat amor num-mi, quantùm ipfa pecunia crefcit, horum cupiditatesplushabendi, magis deftruunt Rempublicam, quàm multitudinis, ùt monet Arifto-teles4. Pol. c. ia. Pauperes é contra hirudines funt divitem provin-ciam adeuntes, ipfi divites eandem pauperem relidturi : hinc jus,fás-queeorum cuíque venale, occulté pravos, & inrebus exiguis frau- dato- *19 )SÖ» datores mérito compellat Ariftoteles a.&4. Polit» Unde ex ijsdem capitibus, idem Philofophus cum Solone, medioerium tantüm opum homines ad Magiftratum fumendos cenfet, & probat Politicorum c. Ii. Quamquam fi juftitia, pietas, prudentia fic aliquem divitem fa-ciantmeritis, ut nihil horum verendum fit, néque habilitate hominis promovendi obfeuretur Magiftratüs authoritas, non omnino exclu-dendi funt pauperes ä Magiftratu. Arcendidenique, quilargitionibus Magiftratum fibi comparare velint, miniftrorum ánimos, & commendationem pecunijs, öcpro-miílis ementes. Quód fi enim dignitas,qua virtutismerces, &pra-miumeft, nonmeritis, feddivitijsdetur, non modo malé conftituta Reipublica id argumentum cum Piatone, c.8. de Rep. fed, üt habet Vopifcus de temporibusAurelianen ruinam vergentis imperij omen effe mérito poteft. Qua causa vapulat ab AriftoteleCarthaginen-fium Respublica,venales efte volens Magiftratüs, cum lex talispretiofas magis faciat divitias, quam virtutes, ac civitatem tot am ad ftudiumpecuniarum tonvertat. Quoties enim fordidiflímá hác mercaturá (úteamBodi-nus nominat) culmen tenebit ambitio, & fcelus, virtute pecunijs de-ftitutá, re£tis ftudijs,& artibus humi ferpentibus 2 Unde tolletur ftu-dium virtutis, Scfcientia, reverentiaMagiftratuum, amor Patriae. Quoties in talibus emptoribus verum erit? quod Seneca 1.1. de be-nef. c. 9. & Tullius cenfet, quodeonaturi fint impenfas in Magiftratum fa&as, venditá etiam juftitia, compenfare, & lacunam illam rei familiaris explere. Et quod deterrimum omnium, quoties verum erit illudSeveri2 necejfariumefl,ut, qui emit, vendat j nee finé rubere puniri poffit is, qui, quod emit, vendit. Virtus porro fingulorum, qua incollatione Magiftratüs fpe&a-tur,curandaeft, népereat, nimia Principis beneficentiá, favoribus nimijs, & pluribus Magiftratibus uni collatis. Natura ipfa pluribus deftinatapartiturofficia. Singuli enim exaftiüs muneri fuo defer-viunt; necitáprafidentes fiuntpotentiá, quibus pars committitur, quam quibus fumma creditur omnis. Néque alius magis, quämRes-publica patitur; nam & alij virtutis fuá pramium fe acquifituros de-fperantes, aliorfum fe convertunt,& Patriam obfequijs fraudant,imó cum Patria pernicie alibi idem confequi contendunt. Et quamvis dexteritas, & ingenium nonnullis fit ad admirationem,& multis par; caveat tamen Princeps hos levare nimiüm, né forte gigantes efficiat." Gg 2 Reji- Ho )g» Rejtciendi, qui ambicione fuá facere omnia voîunt,& dum ipfî omnia-nequeunt, Vicarios fui Reipublicae detrimento multiplicand Bene Lacedamonij, Romani, & Macedones lege cavêre, nulli duos in ci-vitate honores conferri. Sed de majoribus haec Magiftratibus di&a intellige, minora fi fibi non obfint, nîl refert conne&i. Alterum caput eil in promovendis ad Magiílratum deligendis, Amor Patrix. Cùm enim Magiftratûs regula fit utilitas publica, huic confuletoptimè, quisquís amat. Amare majori fide ceníentur pri-mùmlndigenx; hinc exteris,cateris paribus,praeferendi per Ariílotelé 5. Pol. c. 3. Adamantina hac lex eft Sinis, qui exteros etiam fummi curâ finibus arcent, utpote à quorum copia feditiones, legum, & mo-rumeverfio. Sveciacum pluribus, exteros arcetofficijs, duplicira-tione. Tum quod oflendantur,fe negle£tis,plùs fidei,& munerum tribuí exteris, quam Patria filijs; ùtexemplo funt Siculi,qui cùmWil-helmus Neapolis, & Sicilia Rex folos exteros officijs praponeret, omnes Gallos i£lo fadere unà interemerunt. Tumquôdad confu-lendum bono publico Reipublica,requiratur notitia ejusdem ; cujus notitiâ ùt plurimùm carent exteri, tenaciori ferè affe&u, & iludió fuam in Patriam afte&i : Atque adeo potentiâ,& authoritate ad hu-jus (latum, cui malè addidi funt,evertendum abutunturnonrarô. Quamquam, cùm amulis acuatur virtus, qua non folis favet indige-nis, fed etiam in hoile fit ailimanda ; proderit,rariùs nonnunquam,ad ftimulandos indígenas,excellentis virtutis exterum fublevare; pra-fertim fi,ùt ajebat de feCicero, cùm fibi confuli peregrinum folum ob-jiceretur: non adeo fint peregrini habendi, quorum nomen, & honor Urbi jam in-veteravit. Sic TrajanusHifpanus licet, imperio prafuit, à quo tarnen hodie, nisi Germanos, arceri vult omnes Bulla aurea. AmorePatria excellere pra cateris plebejis cenfendi Cunt nobile*. Quamvis enim in plebejis quóque virtutum fplendor originis vilita-tem poilitcompenfare, dumfcilicet, utfelaudabatlphicrates coram Harmodio Nobili vilitatem generis exprobrante dicens : meum genus in me fumitgloriaprincipium, tuum in te videt exitium. Quamvis plures cum DentatoRomanas fecures fapienter perinde,àc feliciter tra&averint, ac proinde concordia fervanda causa ad minora officia his aditus patere meritó poffit, nihilominus tarnen palmam his jure praripiat in majoribus Magiftratibus gerendis Nobilitas, ùt qua & genere ipfo Magiftratui authoritatem conciliât, cùm Ariftotelis plácito 1. Pol. c. 8. ideo ^c 24 í 8. ideo Nobiles£í«m^dicantur, quia animum habent generofura vel hoc folo argumento, quód virtutes Majorum eosdem ftimulent ad redé agendum. Et vetus haec Tácito tefte inter Germanos fuerit praerogativa : Reges ex nobilitate, Duces fumere ex virtute. MeminéreAnna-les Galliae,Nobilitatem offenfam,quód negle&á virtute, fanguine, ac meritisjobícuragenere,& agendi dexteritate hominum trias á Ludo-vico XI. Gallorum Rege non finé difcriminé Regis ac Patriae fit fubli-mata; Sutorvidelicetinternuntiusregius,tonfor Legatus,alius de-mum magnus Regni Cancellarius dittus.Contra vero,minus Reipu-blicae plebejos affici eft necefle,üt quorum fors bonorum expers,odio llimulata, quód egeat, rariüs public« intendittranquillitati. Hujus amoris caufa eft,quód quisque naturali pietate in fuam fe-ratur Patriam. Etfi quivis ad Magiftratum fumendum cogi poflit, eó, quód quivis teneatur Patriae bono praeftare, quod poteftjdum ejus obfequio Patria eget; imó pro eadem mortem oppetere fit obftri&us, utpote, quaeutipoteftfilijsfuis, veluti inftrumentis fuse incolumita-tis: quodipfumHoratiusCocles, &Curtius Romani,Rex Codrus fubditis fuis teftati funt. Quamvis infuper Gentium leges poenam detre&antibus Magiftratum indixerint, üt Lacedaemones exilium, Athenienfes fupplicium capitis, Romani libertatis difpendium; nihi-Iominus tamen non facilé cogendus quisquam,qui gravaté admodum humeros fubdit oneri fpeciofo,dum jufta eft excufatio, & metus peri-culi fortaílís emerfuri. Quodfi veropraetextus etiam,& averfio fub-fit, raro invitü bobus, quod ajunt, arare optatum meflis frudtum fundabit. Ubi vero diffidentia fui duntaxat,& modeftia animi in nonnullis ex-cufationem totam faciat,juverit Principem,tales Magiftratui prae cae-teris praeficere, qui deinde quám optimé commodis Patriae funt profpetturi; útfexcentadocent argumenta hiftorias utriúsque. Tertium demum eñrerumufus, & fcientia muneris, ad quod quis legi-tur adminifter. Haec enim fidefideretur, ftatua erit Magiftratus,quae careat motrice omnium animá. Reperias aevo hoc officio faepe candidatos, qui turn primüm Magiftratus gerendi artem difcere cupiunt, cüm Magiftratui praeeíTeoporteret; atque adeópetentes, quod non intelligunt. Quidmirum, erroribus talium implican Rempublicam; everforésque fieri Patriae, qui Patres, & Servatores eífe debuerant, út dicebantur. Hic rerum ufus,& fcientia, cüm feré aetatis vitio in Ju-venibus defiderari poflít, fenes mérito virtutis, experientiae,& aetatis pra:- pracferendoscenfetPhilofophusy. Pol. c. 14, Senumenim, ait,eiTe imperium,juvenibus reftare obfequium. linden [embus nomen nute Senatus habet. Hinc Roma ante 43. aetatis annum Confulatum cui-quamdarivetabat. Imó Plato negotia publica juvenibus fimpliciter vetuit committi 3. de Legib. ob temeritatem, quàm ferè in agendo exercent. Quamquamficontingatin nonnullis îoo.etiam annoru fenibus, nonpueritiam, fed, quod faediùs,puerihtatem manere ; contrà veró,prae-íipere juvenes ingenio, confilio, dexteritate,& prudentiâ, prœferen-dus eft juvenis etiam Neftori ; ùt, cujus a?tas non annis,fed meritis, & maturitate judicij merienda eft. Sic Scipio Africanus, &Pompejus ante prasfinitam aetatem fafces Romanos obtinuêre. PraetereaoíEcia nonnulla, velocitatem, & robur corporis, & animi cupiunt ; ùt funt militia: ftudia ; quis fapientûm cum Platone juvenes hic excludat ?ùt qui h aft as, gale am, 6c tlypeum juveni ; confilia, 6c Senatum feni attribuit. Haec rerum fcientia,& ufus ut perficiatur,confultiùs erit in Impe-rioMonarchico,Magiftratus fummo imperio fubordinatos,perpetuos elfe, fed ad Principisnutumamovibiles, fi culpa obrepat ; quae tum patebit, fi ad rationes munerum fuorum dandas finguli adftringantur ferió, 6c munerum acceptiofeverâlege tuminterdicatur, cùm pote-ftas confertur. Nam perennisilia mutatioleviscaufae argumento,in-conftantiae notamPrincipi,Reipublic2e accerfit incommoda; dum nul-lusferè perfe&am muneris fui rationem penetrar, tumfubitôeâdem defun&urus, cùm meliùs,& fortius bono publico praeeífe noífet, & prodeífe. Scio Romanis tumConfulesdomi,tum ProvinciarumPretores, 6c praefeftos lege XII. tabularum latâ mutatos, & foliCen-fori quinquennij tempus indultum fuiífe. Exprobratum itèm fuiífe Tiberio, quod Magiftratus perpetuos ftatuiífet. Qui tarnen fapienter refponderit : Hirudinem multo tempore fanguine potatam quiefeere, recentium porro morfus efle acérrimos. Denique per Ariftotelem 2. Pol.c.3. hanc perpetuitatem Magiftratuum feditionis caufam apud il-los elfe, qui nullam poífident dignitatem. Pace tamen magni Philoí'ophi de folaAriftocraticaRepublica,veI Política id verum eile crediderim,in qua ambulatorium (ùt nominant jura) Magiftratum fummum,fpes civium, ordo civitatis, &juftitia ipfa merità videatur exigere. Spes civium,ùt qui ftimulo honoris ad vir-tutis ftudium incitantur. Ordo civitatisy qui hoc prafcribit, 6c poftuiat, v uc «bsC 3 so» ut mérito virtutis inter civesMagiftratus tribuatur, & jus confilij. Ju-fiitia, qua ideoReipublicas trutinam moderatur, utdignitates civita-tismeritis tribuat, quae non unus tantum, fed plures fibi comparant. HincetiamRomanaRespublicaháclegeXII. tabularum fibi cautum voluit, & confultum. Contrá eft in Monarchico Imperio, in quo Ma-giftratuum majorúm perpetuitas feditionem potius aut fopit, aut im-pedit, dum Princeps Magiftratui á fe conftituto afíiftit ; & Magiftra-tus ipfo regendi ufumagis & praevertere fraudes novic, & retundere impetus audet. Quodipfum experientia plurimiim probat. Quam-quam minores Magiftratus ubique mutabiles eífe poílínt nullo Rei-publicae incommodo. Hinc fapientis eftPrincipis,adepto imperioMa-giftratusnon innovare finé caufa graviori, quodipfum seternae laudi tributum Antonino Pio,quod nullum ab Adriano praeceíTore promo-tum, dignitate moverit. Tanto Reipublicas commodo, rerum videlicet fcientiafuosut imbuant Nobiles Veneti, eóqueMagiftratuigerendo reddantidoneos, Majorum confilijs anno cetatis 25*. interefte Jam fuftinent. Univerfim certé proderit Nobiles, ingenio, & virtute praeftantes abfolutis Uteris, Legatis exteras Provincias petituris adjungere,cum utoflficij pu-blici adminiftrationi attendere, vitare errata, benefa&a notare, ijs-demliceat: turnuthominum,&rerumnaturam videndi, nutus, Sc verba aliena cautiüs obfervandi, fuá prudentiüs gubernandi, ijsdem copiadetur. Secundó: Fas eritpublicisnonnunquamadhibereconfi-li js, non fuffragij ferendi, fed aliorum prudentiam, & confilia nofcen-di causa. Ex quibus &Reipublicae negotia penetrent,& Legatos cum audiunt,Legatos agere difcant,& dum confilijs intendunt,jam á confilijs efie incipiant. Datá ijsdem venia loquendi,ad excitandam indu-ftriam,non oberit quandoque eorundem fententiam,& judicium per. contari. His feré ftimulis, atque principijs imbutos juvenes, lečtiili-moscum tempore nancifcetur Respublica Patres,5cfervatores. QU^ESTIO POLITICA. Anfelicius regnum,cui bonus Princeps, á confilijs mali; an é converfo ? Pro Conjiliarijs bonis. MIraquseftio. Exigua eft regno felicitas, quácunque problema-tis forte tangatur. Qyódfi tamen dicenda felicitas fit, cum Prin- Principe malo , confilijs bonis eft adícribenda. Sortis enim ludus eft potentia quavis, ac folium, confilio non dire£tum,tam gnaro prafen-tium,quám prafcio futurorum. Seipfam mole fuá conficit virtus eti-am maxima, ubi caret confilio. Hoc enim efFecit frequentiüs, quód vis né aufura quidem fuifíet,nedum potuerit. Ipfum etiam Principem fuá, id eft regni in corhoda fle£tit,vel nefcientem, vel anté non volen* tem, quám íe decreviífe jam cernat. Idque feliciüs, quantóaugetur wfuipfoconfulentium virtus,dum contrá vis apertamomento deficit. Inclinationes,& fenfaPrincipis quia prafciunt, obicem aut remo-ram fapienter ftatuunt á confilijs, quia boni. Duo funtReipublica témpora, belli, & pacis. Utróque, etfimaiusfit Princeps,felicitati confultum eft publica,fi boni fint confuientes. Feliciüs,quia fecuriüs bellat cerebrum, quám dextera,& calybs. Facilé triumphat gladius, , dum amulus jacet anté confilij vi&ima, quám arenam fubierit. Non vincere, fed fuorum finé ftrage,imó Sccommodo vincere decus eft. Habet hoc Respublica, dum malo etiam vexata Principe, confulenti-bus bonis nititur. Prarogativahac folius eftconfiiij. Ampliüs fem-per funt verenda fapientüm confilia, quám exercitus dominantis.Aut enim grande eft regnum, aut modicum? Si grande? quantum magni-tudini addis corporis, tanto ampliüs deftinas vulneri, quofauciari poííít, nisi pracaveant confilia. Si contrá exile fit: ubi confilijs agi-tur, tantó ampliüs crefcunt módica,quantó leniüs ferpunt. Celantur tum confilia plurimúm, né vim amittant, út aqua odora fpiritus. Cu-niculis qui agit, hoftem celat. Si pacis fint témpora,feréPrinceps ma-lus cüm agere multa ipfe aut nolit,aut nequeat, paueis intendit.Turn enimvero abítraSo in alia omnia Principe, fecuriüs Reipublica com-moda promovent, qui á confilijs. Securior tum illis cadit fera,cüm né veftigium patet. Rubere corallia cejyiimus, dum patent ,-quafi vero erubefcant& confiliafruftuirrita, fimalo Principi pateant. Celant tum fenfa,üt pettus natura,cuiMomus fcrutando petijt feneftrellam. Nunquam nempe meliüs operatur bombyx, ác dum obvolvitur. Ec mérito : terretur ampliüs,qui faucium fe fentit, nec opinantem. Ampliüs torqueturhoftis malo, quod non prafagit. Dele&atur Princeps commodo,quod nonpravidit,etfi malusfit,fi deinde fentiat. Feliciüs nunquam provehiturRespublica,ác dum exteri tuta verentur omnia, quia, quid timendum fita confilijs excubantibus, non penetrant fatis. Ñeque modus,néquc res dum patent,cruciant fingula. Ut aíiimatio, fie metus Tape major eft eorum,qua non videmus. Nunquam audacl pede vadum tentabis, cujus te fundus latet. Sic evenit Reipublicae confilijs optimis communita. Hinc eaRegnorum omnium,&Regnan-tiimcura,ut confilijs floreant,quibus fapientia acus, Probitas fitcy-nofura. Radicem arboris qui exedit, tametfi florentiflima fic arbor ipfa, peflimis nunquam melius imminetcaptis, ut eandem evertat. Sic, qui Rempublicam tentat elidere, raroPrincipem ipfum petet,donee ant£ radices fucciderit, id eft confilia. Confilijs res omnis volvi-tur, ut orbis polis. Infirmus ubi axis eft, aut ruit, aut exitio proxima moles eft. Starencimperia, peflimis etiam gubernata Principibus, fi fors eadem be&flet latior, confilijs meliorum. Magni legimus ho-die nominis umbras,quia his bafibus caruere. Quim felixRoma! dum, tametfi non auditus, vixit tamen Seneca: quia quamvis pleno non li-cuerit prodefle arbitrio; Sapientia tamen fecit,ut fentiret orbis,quid fapiens & probusmalo etiam fub Principe poflit, fi velit. Atquam lu-genda orbi patuit fcena, ubi non aula duntaxat, vel aure Principis,fed vita caruit. Ufque adeo verum eft, felicitas publica major funt pro-borum ConfulentOm fuffragia,etiam fub iniquo imperio. Pro bono Principe. FElix infelicitate fui eft corpus, cui dum langvent membra, caput viget. Defint officia, non deeft tamen mens omnium moderatrix. Acerbior contra peftis nulla, ac qua ab afledo capite manat in membra. Hoc unum vigoris, vita, valetudinis fons eft, & delicium. Ca-lamitas, defedus, exitium certa funt Reipublica, cui malus Princeps. Acerbius fatum nequit furere, quam fi hoc feriat fulmine. Valentiili-maConfulentum membra quid agant, nisi feutperdant, dum infanit caput? Illudeft, quod cum arbitrio utitur, non ratione,optima etiam peflumdat confilia, ut adeo corruptio optimi non nisi pefllma fiat. Dum contra, efto mala fint confilia, bonus fi fit, qui imperat, aut aget ipfe,csIo ferente fuppetias,aut certe effedui non dabit confilia faluti publica perniciofa. Confultoripfefibi, & animaexecutionis. Erret Calo Saturnus, Jupiter,aut Venus; raruseft, qui Planetaminoris errorem fentiat.quia rarus eft, qui obfervet. Erret fol unus die,Luna node, orbis omnis compatitur. Illuftrior nulla eft fors forte Princi-pum ; at vel eo, in ruinam perinde, fi malus, aut florem Reipublica, fi bonus fit, gravior: quia quotftipantibuslatera, tot vita, verborum, adionum ceftibus cingitur. Nunquam folus eft, cujus nutus ipfi,& fen- Hh fa «ose )m fafuoshabent exploratores. Potentiùs mephitis nocet, dum ex edito oritur,quia aura quâvis in vicina Jatè difpergitur. Execrabilior eft murex, & purpura vitijs fquallens,quam levis etiam umbra magis de-format, àc alium nodes integra. Privilegium hoc,an pœna fit regnan-tûm,ancepsefto, centum oculis ut obierventur. Neutrum judico: fed calcar potiùs,quo ftimuletur in honefti regulam femper,qui agere, aut loqui poteft nihil,quin agat orbi. Ut acriùs impeliit pondus,quod ab alto vires fumpfit, acimpetum: fie potentiùs eft exempli pondus malos etiam in confuientes, fi bonus fit, qui clavum tenet. Cynofura hic unus eft, quem remiges perinde, id eft populus ; àc turba estera ftudi/s fuis profequitur. Regiam ferè viam quisque diligimus. Auc convertuntur, aut franantur Confulentium etfi malorum ftudia, dum imperantis exemplum, aut imperium eft, aut franum contrarij". Tácito femper pudoris, metûs, vel doloris agitur ftimulo fubditus, ubi bonitas Principis malitiam exprobrat,& vel filendo bonitatem accendit. Panthera, fi fides Plinio, odore feras allicit, ut perdat : idem praftat exemplum boni Principis, fuis Patriam, Patriafuos, feutrisqueuc fervet. Damala confulentûm ingenia, fequi cogentur Principem bonum. Redè enim facere cogitur, qui in momenta docetur. Non poteft non regnare in Curijs aquitas, in templis religio, in communi vita tranquillitas, ubi Princeps bonus eft. Nihil enim membra finé anima poftunt. Redèfenfit: qui Edypon Principis populum dixit,& confuientes. RedditEcho vocem,quamaccepit. Virtutes & vitia Principis, omnisRespublica. Enfundamentum felicitatis. Voluntas, & poteftas, quàm diftinda funt nomina, tam diverfa inReipubli-ca commodum funt momenta. Quid, amabô, poilît voluntas confulentûm, quantumvis optima, ubi dominantis poteftas autligat, aut e-vertitomnia?Contrà verô,quid voluntas,peiïïma quantumvis,in rui-nam poilît facilè , qua, nisi altiore libretur pondere,in auras abit? Quoties audivêre confilia Titi, Juftiniani,Ferdinandi,non fervanda, fed evertenda Patria fin deftinata, certè opportuna ? Quàm gloriofi i/sdemelifis? quàm felix Patria uno horum arbitrio? Cafura fecus, fi confulentûm votis fors fuos junxiftet furores. Nempefolis lumine utut non illuminentur omnes ; fie tametfi non fendant lumen nodua, ut fequantur, fendunt, ut crucientur. Sic Principis bonitas, quantum bonos aíHcit, tantùm fin trahat,cruciatamulos,utfloreat Patria. Hanc praelige, quisquís Patriam diligís, §. iv. «fêC *47 3 m §. IV. VirMes, vittaMagiflratuumeorum3qm à conplijs. xxxx. Rcmigc cum Zephyris dura concordante phafelus Alta petit, tumidis tura bene fertur aquis. O quoties ires fauftores publica curfu! Nî difeors íludijs turba miniftra foret. Hh a DO- «DSC 24§ DOCTRINE POLITIC A. DUplicem inferiorum Magiftratuum fortem cum Lipfio a.Pol.c. ?. adftruo. Confilijs alij, obfequijs alij, & offices Principem, & Rempublicam juvant. Vulgus illos Confiliarios, hos Mini-ftrosaula, vel ofKcij nominat ; Quamquam Gaufinus Dif. 45. eos,qui officia exequuntur, Adminifiros dici malit ; qui vero aula addi&i obfequijs, & Principis latericonftanter adharent, Miniftros dicendos putet. Viros, qui à confilijs Principum funt, rerum peritiâ, Se fide prae-ftantes cupit omnis Respublica, à quibus belli & pacis confilia inPrin-cipem manent. Pentium duo conftituunt, morum Patriœ, hominum-que notitia, ùt fuprà dixi. Ad confilium, ait Tullius de Rep. dandum, caput eft,nôfie Rempublicam ; fecus décoloré difleret cacus. Accédât feientiarum peritia, cumprimis dottrinx morum, ut videlicet o-mnia non tantùm commodo, fed aquitati, reIigioni,& confcientias confonent. His adde Jurisprudentiam, Eloquentiam, qua prudenter concepta , difertè , & fundatè exponît : hifiorix cognitionem, ejus prafertim,qua Principis Majores, Patriam, vicinos, hottes concer-nit : linguarum demum peritiam, atque Politicam. Fides eorundem in virtute, & probitate ftatuitur, ùt vult Lipf. 5.1 Polit, c. 4. optimum enim quemque etiam fidelijjimum merito aiferitPli-nius. Virtus certè regulabit virum quemque ratione fui, Patrix.Sc Principis fpe£tatum,quàm optimè. Regulabit Confiliarium ratione fui, ut caput rerum, &confiliorum/<î«i«r»«§( 250 )§G» homines, aicSaluílius inCatil. qui de rebus dubijs confultant, ab odio, mi-citia, ira, dique mifericordia vacuos ejfe decet. Prasfertim vero moderanda eft ira, cum qua nihil redéfieripoteft j üt fuprá fufiüs dixi Qu. & §. ultimo Ethicas. Item fcopulusmaximus^m/rf, quae Saluftio omnia venalia habere dicitur. Hanc fuam cujusque utilitatem, allegat cau-fam Arift. 7. Pol. c. 9. cur mercatores á confilijs íint removendi, vel hocipfoparummagnanimi, & fplendidi, & fententiá affe&ibus ex-cascata. Sapienter tamen advertit Lipfius,pofte confilijs quóque ad-legi mercatores, ütBatavi, Veneti,Genuenfes hodie, dum videlicet famulorum operá, non fe ipfisea muñera exercent,curarum vacui magis. Vitanda ado difcordia, Saepe enim, quod obfervat Tac. I. hift. Jli-mulat privati odtj pertinacia in publicum exittum, quod confequi neceffe eft, cüm Plutarchi fenfu : infirmumreddatur,quidquid inter fe diffidet. linde AriftideSj&ThemiftocleSjantepugnam cumPerfisadSalaminemten-tandam,privatas, quas inter fe inimicitiasfoverunraliquotempore, Patrias in finibus pofuerunt. Hác ipsá causa fapienterAlphonfus ante Senatúscujusvis propylasumFanum concordias fe arbitro cenfuit erigendum, in quo fenatores confultaturi,privatas fimultates,& odia ponerent, inReipublicae folius commodum depurato animo confilium adituri, üt fuprá indicavi. Vitanda 3tió eft celeritas, nisi confilium in arena, üt dicitur, cafu íic ferentefumendum fit. Nihil enim magni difcriminis confilijs tam inimicum, quám celeritas,ait Liv. 1. 31. ut quae feré impróvida, & casca eft. Sapiens erat Leonis Imperatoris monitum ex Philofopho 6. Eth. c. 9. ad filium fuum: delibera tarde,nisi aliqua necejfitas(ut fuprá dixi, rei, occafionis, vel temporis} celeritatem requirat, at ubi confulueris, feft-nanter exequere. Vitanda demum ultimó eñpervicacia. Etfi enim celebrárim fuprá conftantiam confilij, nolim tamen itá contumacem femper con-fulentem, utquidvis patiatur potius, quám fententiam mutet. Me-liüs enim eft cum Luciano é medio curfu recurrere,quám malé curre-re. Néque inconftantis eft (üt habet Cicero pro Balbo) fententiam tanquam aliquod navigium é Reipublicae tempeftatemoderari. Alij porro itá natura fuá pugnaces funt,ut folis aliorum fententijs contra-dicant. Bis ftulti Lipfio mérito; five, quód omnes fapere cupiant ab ore fuo; five,fi quid authoritatis in ipfis eft,quód crebris contradiélio-nibusdeftruant. Q^U^E- «ÔSC )S0» qjlîiestio politica: Utrura confultius Reipublicae, concordia, an difcordia efle confilia? Pro Difcordia. NOn Temper difcordia peftem genuit. Pace ipsâ meliores fœpe or-bis ex hac radice fruftus legic. Quo ampliùs à foie luna fejun-gitur, orbem illuminât ampliùs, quia clarior ; lucem minuit, quo pro-pinquatmagis. Minùs coquit fol fruttus terrae, cùm vicinior. Urit acriùs,dum altior imminet. Nihil oble&aret aures mufica ; nihil con-centus, organique concordia, nisi difcors foret. Raro feiix eft bo-num publicum, ubi nimio inter fe neftuntur glutine Optimates. Ur-bi, & orbi fervando utiliùs nihil diffidentiâ prudente. Mater hujus difcordia eft fenterttiarum.Sapientior in falutem corporis medicus nul-lus, àc qui damna dividit, quae con jun&a cor opprimèrent. Quid a-gat Princeps, ubi omnes in unum excubant Argi ? quia una in omnibus mens & ftudium. Tumfcrutandi, veftigandique mentes eft animus, ubi alteri nemo, aut rarus fufpe&us ; quia nemo, aut rarus non asmulus alteri. Ac proinde,ùtduplici femper aciecernit animus pa-rum pronus ; nodum etiam in Scirpo, quod dicimus, quaerit, ut error minimus obfervetur. Acutiùs ferè luftrantur, & librantur eorum fin-gula,quos novimus ftudijs difientire. Et quia minimi fic patent nxvi, dum fínguli piacere ftudent Principi, patenteidem latentiaomnia; quofrudtu? ut Respublicafloreat. Opprimunt junóla pondera vires fœpius. ./Equilibrium divifiofundat. FunambulusPoliticae eft imago, fi dexteram folam pondus gravet, quia praegravat, labi necefle eft. Servandum sequilibrium Reipublicae femper, nè violentiam patiatur. Donee aequali nifu aut aër, aut unda premit, violenta non funt ; pa-titur corpus, dum sequalitas nisûs tollitur. Fornices fummi potentif-fimè molem fuftinent fuam, quia finguli lapides fingulis obfiftunt. Vx Reipublicse concordes tantùm ánimos habenti ! Collufioeft facilis, ubi par eft fenfus. Cedit unitorobori, quod fingulorum vim elufiiTet. Facilis comes eft jun&is ftudijs aut temeritas, aut audacia. Praefidit facilè, qui comitem fenfûs fui fe. novit habere. DifcrepabatRomae plebs, & Nobilitas, Tribuni, & Confules,& régna fubegit. Difcordia ipfa hydrae virus latens fepe praefocat. Tolerant nonnihil Medico-rum placita febrim in corpore,donee noxius confumatur humor. Sic noxia «OSC noxia Reipublica adimuntur ftudia.dum nihil regem latuerit. Late-bit nihil, íi difeordes tantifper fint Optimates, íciflís námque partium ítudijs finguli fingulorum aclis & verbis, ütRhadamanti intendent. Elementa ipfa nisi forent difeordia, fibi orbis non conítarec. Pro Concordia. REgnifalus concordia eílconfulentüm. Hoc munita prafidio tu-ta funt vaflis etiam regionibns diffitaimperia; quae fi conjundla locis forent, vix fecuritati fuá fat confuluerint. Faciliús multó prae-peditur exitium á catenatis,quám divifis. Prunas junge,fe mutuis fo-vebunt prafidijs; quas íi dividas,vim omnem amittunt. Corona rum-pitur, dum grana mali punid fecernuntur. Non urit per cauíticum vi* trum ignis noíler, quia radios quaquaverfum fpargit. Ureret non fe-cus, ác fol, fi concentraret in focum. Nunquam excidio vicinior eft Patria,ác dum inteftinis laceratur diffidijs j armorum fomitem habes, ubi difeordia eft animorum. Quae in hoftem amulum, aut publicum commodum acui, & intendi oportuiífet,germano cuduntur fanguini tela, ruina mutua intentantur. A&um eft de falute publica,dum pax privata non coliturconfulendo. Quos fumma junxitpoteftas,pudeat privatá fimultate diftendi. Raro centrum idem difeordes refpiciunt animi, Patria nempefelicitatem. Valent membra, dum pacem fer-vantqualitates concordes. Confundí valetudinem pronum eft, ubi hac valetudinis elementa diífentiunt. Confufionem omnis trahit dif-fenfus, ruinam porro confufío. Caliidis machinis fubvertuntur con-filia,dum animi diffident, jámque ipfum Patria difplicet commodum, quia ab invifamente promotum. In herba felicitatís fpes omnis elidi-tur, dum aut femen prafocatur,aut mora res omnis evertitur,aut re-tardatur útminús,quó Respublica ipfa non nisi mutilá fibi plaudere poffit felicitate. Et quantum, oro,tormentumPrincipi difeordes conciliate fententias ? ignem antéaquis conjunxeris, quám difeordium términos confiliorum; quaque connedli efl impoffibilitas; alterutrius fequendo placitum,alterius emendi odi j efl acerba Temper neceffitas. lnvidta ftetit Numantia etiam in ilium Hero£m,quem Africa tremuit, doñee fibi concors. Cecidit hofti viélima, dumpradafuorum anté difeordia cecidit. Néquemirum: feipsá major femper eft virtus concordia. Nervus adeft confilio, & executioni robur, dum una omnibus eftteífera. Divide, fi quem imbecillem volueris. Ut amicitia autfervat, aut firmat omnia, fieperditdiíftdium. Firmes fj> vitia Miniftrorum > & Adminiftrorum* XXXXI. Tutus fuñe fuper tenfo ut funambulus erret, Armat utrinque gravis pertica longa manus. Lubrica res regnum eft; íi vis ftabilire, memento: Eníis ut indé manus, Se líber inde grayet* Ii DO- DOCTRINA POLITICA. Mlniftrorüm, quorum via, & vita quo magis cum Lipfio 3. Pol. c. 11, lubrica eft, eo magis un à prudenti cautela virtus definitur; nè, ùc habet Auguftinus, per pericula ad grandius periculum perveniant. Diverbio enim veteri : aulx omnes laqueis plenx. Nec Malaea ulla tot fcopulis, & periculis fallax, quot infamis eft aula nau-fragijs,per ipfas faepe blandidas,& honores exitium ftruens vel maxime caventi. Calumniantium non caret infidijs, quibus criminatio-ne fubdolâ, & latente infametur ignarus, imo palam laudatus laudem ferat ideo, ut incautiùs decipiatur. Prudmem tarnen velim eile cau-tclatti, non umbris quibusvis, & infidijs animi bicordis innixam, quae omnia etiam tuta vereatur, fui ipfius & hoftis, & tortor. Cautela: comes erit modeftia^xix fcilicet,è mente Plinij,non Principis,fed fuá fe fortunâ metiatur. Certè populo perinde,ac Principi fufpeâus is jure eft, qui fupra ftatûs decendam, comitatûs fplendore, veftium, Se conviviorum luxu diffluit, inertîœ magis, quàm induftris, & minifte-rij oftentator. Habendus ergo dignus ftatu cultus, fed quafi is ipfe admiflus duntaxat, non ftudiosè curatus. Abfintuniverfim miniftro peftes geminx,fimulatio, Se adulatio, fuprâ Qu. 1. jam damnatac. In Princiçem fides, acreverentia,ùtCuprà jam dixi, clavum omnium virtutum teneat cumprobitate. Voluntatem Principis, ùt vehementem, fie mobilem, ftepe fibi ipfiadverfam vereatur minifter, & reve-reatur. Quantum proinde in omnia Principis obfequia femper inten-tus eft, tam indagandis curiosè Principis arcanis abftineat,necnisl moderatione fummâ, fibi créditagratiae in vicemexcipiat. Denique accedat frequens, infinuet comis, amet fidus, ut amari mereatur. Sed & nimiùm vereatur amari. Plerumque enim nimiùm felices fuccef-fus exitus habent praecipites, quia fumma diu ftare loco nefciunt. Te-ftis Sejanus, qui par propè Tiberio,ejusdem imperio trucidatus. Petrus de Vinea Friderico II. fummus, oculis demum orbatus. Görczi-um aevo noftro Svecia, alium Hifpania, plures régna plura non nefciunt. Ferènamque felicitas nimia autarrogantiam, aut invidiam asmulantûm ut pariat,.eft necefte. Adminiftri denique praeter integerrimam in Principem fidem, fines operumfuorum eosdemftatuant, Se inviolatè euftodiant, quos Princeps in Reipublicae folius falutem conftituit. Fons enim ille eft, hi «&S( hi canales falutisfunt publica. Hujus obtinendi causS, cüm adverfa evenire feré neceífum fit in exequendis imperijs, magnánima, patientiH firmari animum oportet. Hac regula eft magna agendi, & atatemt fquod in aula eft rarius) proveftam confequendi é Romano Philofo-pho 1. 2. de Ira. c. 3 J. injurias ferre, &gratias agere. Reíté porro agendo neminemvereatur Adminifter. Tametfienimnon contumacem, fir-main tamen frontem defiderant negotia publica, inquitSeneca de tranquilízate. Obfequij promptitudinem fie muneri cuivis promptam impen-dat, ut fcopulum duplicem Jaftantia caveat. Primus eft prafiden-tia, qua ceupluribus par, multa nimis humeris imponit, quibus cüm. diftrahitur,aut fuccumbere cogitur,aut ingentiReipublica detrimento obiter & confusé peragendis íe poteft impendere. Integrum magna quaque negotia, üt dicere folemus, fibi hominem depofeunt. Fa-tifeit Atlas fub ponderegeminato. Jattantix alterum caput eft, quod deHeraclide illo apud Phiiippum Macedonem, & PifoneJegimus, qui cüm otium diligerent, negotijs fe fuíEcere ja&itabant, omnia agere fe polfe cenfentes finé cura, non alio, quám oftentationis noxia fru&u, quo Principi, & alijs invifi efíé&i funt. Nolim tamen exhinc vel fol-licitudine nimia anxios teneri adminiftros, vel minora fapientiá, dex-teritatéque fuá fibi aífumere: fed univerfim,g«>¿ valeant humeri, fpe&a-re. Hac qui agit Adminifter, üt non obvius feré eft, itá auro, cedró-que dignifltmus: dignus certé, quem vel Roma Iapideum inter poptu lum coloflis fuis accenfeat. QU.ESTIO POLITICA. • An armis, an confilijs magis fervetur Respublica? Pro Armü. PUdeat comparari armis confiliums& confilio arma.Ardua fibi fem-per deligit virtus. Gloriaturfentibus; & quia arduis pafeitur, non nisi per decumanos óbices palmas legit, & coronara. Sudore, & labore diffluit, ác pené fatifeit armoru contentio, dum inglorio fqual-let otio,& torpefeit confílium. Meditabitur, vel fomniabit potiüs belli, pacísque fru£tusRespublica,ubi operantium armorum fragor confilijs pondus non dederit. Fugitivaíemper eft regnis felicitas, arma fugam impediunt,vias omnes pravertunt. Noverint modum.fcriem, CYentum Curi* \ quid felicitatis fundabit notitia,fi virtus curaHercu- li % te le defideretur ? Nifi manum admoveas remo,nunquam navis infidias evadetmalacise. Ac hic labor, hoc opus armorum eft, non confilio-ruin. Gloria, & fecuritas femencis praedulcis eft, alterinon cedic fal-ci,quámexecutioni. Servaturutroque, ScaugeturRespublica, una & armorum tutelá. Luftremusimperia; quoc reperias mentes, qui-bus ut nihil grande nimis, aut horridum,fic fpeculationi modus, via, moles omnisquám perfpe&iílimafunt.Grandia funtconfiliorum ora-cula! at fimul,ác admovenda clavo fuerit dextera; ubi audendum, a-gendum, langvent, & concidunt omnia. Nempe diverfae eft aleae fpe-culari grandia, & conficere. Rarus, qui aut velit, quia arduum; aut poffit, quia decorum iftud: fpeculatio plurium decus eft. Bella, & arenas etiam inter pocula crepant multi, tentantpauci. Quantum generofi mero, tantüm metuentes fanguine. Aliud eft in conclavi,vel inter pocula, aliud in ftadio,&virtutehoftemfundere. Audent id multi,quiatemeritatis: poftunthocpauci, quia folius eft dos, & eos virtutis. QuánumferveturRespublicaí Politicorumdubitatnemo. Facilédefummarerum, defangvinis gurgitedecernitur, ubituta o-mnia, & pax pleno annuit rifu. At cujus hic fruftusí nisi armorum. Difceptadeprasliorum eventibus: periculis bellorum , quantum li-bet: nisi arma rem ftatuant, ages nihil. Audendo,& agendo, non fe-gnibus confilijs fervata funt cum Roma imperia. Nunquam tormen-tum bellicum hoftem aut proteret, aut arcendum terret, nisi igne to-net admoto. DifEcilior femperforseft, virum viroopponere, quám confulere. Multi de rebus geftis perinde, ác gerendis dicunt fenten-tiam,quas gerere vel nóffent, vel aufuri nunquam.Rivales habet fex-centos fecuritas Republicse femper,at folo confilij illicio non capitur. Virtuteopus eft,ut teneatur. Virosamataufuum, non ingeniorum duntaxat. Millena confilia acue,executionemdeme; tantum egifti, ác fi coIoflum,cui pondus innititur, ademeris. Tolle arma3aegyde ca-rebit Ptovincia,quae armis fulta, cruore hoftico, la£lis vice paila términos produxiíiet. Enervis, & ludibrio eft, vel audaciae.vel arrogan-ti»,vel proterviae etiá fapientiílima ratio,ubi vires arma non fulciunt, Pro Conjiltjs. INfelix publicum, ubi futuris non prascavetur periculis, non profpi-citur momentis. Nihil in orbe infidijs magis obnoxium,quámRes-publica. Felix, quihuic operam locat. Divinitatis teíTeram poflidet, qui cómmuni bono cum poíüt,& confulit. Mérito Deorum cenfui ad- legic «0S( 2*7 )Sfl» legit eos antiquitas. Hoc uno námque nomine nihil in orbe divinius. A&is, & agendis iiluílratur, crefcit, & fervatur omnis Respublica ; quid agat pro decore, né dicam pro comodo, quod confilio non fun-datur ?Tolle cerebrum capiti,fibi dedecus,orbi probrum erit,parvum orbis compendium, homo. Tolle confilium, fibigravis, ludibrium orbi erit Respublica. Vismetirigloriam,felicitatem, robur? confilia dimetire; menfuraconfiliorum, plenitudoeft omnium. Maléco-harent inter fe fingula,dumhac amuffisnondifpefcit ordinem, cau-faslibrat,cafusamolitur. Mole fuá ludibrium concidit, quod fundamento hoc caret. Turbo primus fuá ftatuit protervia, auttemeri-tatis exemplum. Futura profpicere, moderan prafentia, ailum aftu pravertere, legibus fancire omnia, folius eftconiulentisjovis, aut Palladisdecus: & his parta fervatur felicitas imperiorum. Opere contráexplereftatuta, confumare fancita, minoris res ponderis eft, & momenti. Ut i&um duntaxat fortuito librare aut arcu, aut bali-ftá, res eftfacilis admodum, duraecontra, certiorem inperniciem defignare centrum :ficelumbis eftipfaetiamfortitudo fl vivat, dum confilij anima caret. Non terrori, non gloria , fed direptioni defti-natum eft regnum, pro quo vigil non excubatoculus. Hebes eft, qui rei libranda immemor folo armorum fremitu rem confici o-mnem exiftimat. Sexcenta non potuit vis, qua prudens moderatio praftitit. Tutius, & felicius feris hoftem confilio, quám calybe. Tempus hodie vivimus, fi Tácito credas, quo plura confili/s, quám tclis gerenda, & manibus funt. Vi&oria non quaruntur, fed fpon-te fluunt ad arbitrium, Provincia lauri locó properant ad cingen-dum triumphatorem, ubi caput gladij oculus eft confilij. Quotau-fus tentavit Abderita,cui non plus erat oculi profpicientis,quám dex-tera armis inftruda?Non folum jam capút oculus obtinere debet,fed & manum,dum pro Patria eft agendum. Rarushodie,qui agenda lance acriveftiget. Quám multa, etiam viliílíma quaque promovet fervile obfequium ; rebus magnis mens neceifaria eft. Epibatarum fudorepromoveturtriremis, fternitur gregarij militis furore amu-lus. At ignotas exaftrisper,m,ariaviaslegere, latentes fcrutari re-rum fines, periculis & prajvenire Venturis, & venientibus obviare, animireseftaltioris.quáihfolaGtdextera. Sapeacies mentis viara pandit,quo muero non potait. Pracurrit ad lauros confilium,fequitur gladius. ^onfuoitaatifte-duntaxat, qua fapiens illius diphtera jam eonfecit. • . ; QUA. XXXXII. Ut fol, íic nimios radiorum temperat ignes Ut foveat pluvijs, non ut inundet aquis, Prsemia fíe Princeps tribuat; né qu£m obruát illis, Sedmagé ad officium provocet, atque fidem. «6$ C íl U S T IO VI Momenta fervantia Respublicas. §. i. /iuthoritas, & benevoleníia,fdus Trincipü. DOCTRINA POLITICA. Magiftratibus varijs ad momenta tranfeo Rempublicam fer- vantia, de quibus, ut cum Ariftotele f. Pol. c, 9. fentiam, tria prje cseteris funt. Magiftratuum in fubditos amor. Potentia ad exequenda ftatuta. Virtus, atque Juftitia. Haec fi adfint in Principe,duo ilia, quibus Lipfius,Caufinus,& cum his omnis Politicorum torrens fervari,& firmari cenfent Rempublicam, adefle necefiarium eft. Au-thoritatem fcilicet, & benevolentiam. Authority enim virtute, & potentia, be-nevolentia fubditorum in Principem, Principis in fubditos more, & juftitia conciliabitur. Pauca de fingulis delibabo. Authoritas Lipfio 4. Polit. 8. eft imprejfa fubditis, autexterü opinio reverent de Rege.tjusqueftatu. Nihil,vel certd parum admodum fine hacPrin-ceps domijforisque. Tria,per eundemPoliticorum Principem,parant authoritatem, forma imperij,potentia imperij, moresimperantis. Primumeft forma imperi), quamfeveram,conftatitem, & adftrittam eife oportet. Severam, cum fapienter advertat Cicero proMil. maxima peccandi il-Iecebra,fpesfitimpunitatis. linde certus Principis contemptus fe-quitur. Severitas haec tarnen fic adhibenda, üt quaeft. priori §. a. de juftitia dixi, fcilicet ut dementia in tempore mitigetur. Si enim canic Vates: quotiespeccant homines, fuafulmina mittat Jupiter, exiguo tempore in-ermiserit. Multos fragorterret, paucos fulmen fternit, Quodfi tarnen pervicacia fint vitia, illud Publij certum fit: crudelem medicum intemperans teger fxcit.. Solum enim hie pietatis genus eft, eile crudelem. adö Conftantem effe oportet, ut inviolabilia femper velit, quae femel fapienter conftituitPrinceps. Procul ergo fint novatores, Religionis praefertim, & legum, qui ferö etiamretta commutant, novita-tis addu&ilibidine, utaliquid defuovideantur adferre, ütaitQuintil. Nun-quam ergo mutanda Vetera, ne quidem confvetudines, aut ritus gentium, nisi aut fumma neceilitas, aut fumma, & certa utilitas fvadeat. Velut, cum lex noxia, aut inutilis per tempora,& circumftantias efle in-cipit; quemadmodum exponit Ariftoteles ipfe. Et tum quöque Uniter absque ftrepitu, gradatim, & lent£ mutatio facienda eft; quo folo, Dione tefte, fibi Auguftus firmavit imperium, non omnia fimul exe-quendo,quae volebat; in quo Julius vehementer peccaverat. 3tiö Adftriila fit imperij forma, ut praecipua vis, & honor non folüm äPrin-cipe, fed etiam in Principem fit, Aprincipey ut res maximas omnes ipfe auc «0§( 26o )S0» aut agat, aut luftratas confirmet ; ut innotefcat omnibus,ab eo omnia expe&ari tanquam arbitro, re, ac nomine Regio. Sed & apud Principem honor maneat,nemini aulicorum fe inflar Macedonis erga Clitum & Hephaftionem facilem nimis exhibendo ; praefertim, fi quis audax, de vili, rerum non fads peritus, vel in deteriora propendens ; ùt bene obfervat Contzen. 1.8. c. 4. Quia per Philofophum 5. Pol. c. 11. com-munisPrincipatûs cuftodia eft,neminem unum nimis magnum facere. Secundùm authoritatis parandamedium cftpotentia Imperii, quae propriè th facultas, propria fervandi per media idónea,& aliena obtinendt cum jure. Parum enim videmusdominatûs inter animantia obtinereea,qu« imbellia funt viribus. Sed de hoc breviter agam, cùm de bello ; cùm ijsdé potentia paretur medijs, quibus bellum geritur, & promovetur. Tertia ad authoritatem via funt mores imper antis. Hi funt duplices, interniy qui in animo ; externi, qui in corpore reíident. lili funt virtu-tes, praefertim Providentia, ac pietas, & religio, quae vinculum eft fi-dei, & humana focietads ; haec enim fancit fadera, & neélit ánimos. Ubi contra religionis eft diverfitas, ali; alios velut impíos averfan-tur. Et qua fit, amabô, focietas, aut amicitia inter cives ? obfervan-tia in Principem inter fubditos ? MeritoLipfius : religionem evertit,quis-quislibertateminducit, ex qua confußo, &contemptus. Potentiflîmus nem-pe eft religionis affeétus ad audendum,cùm adverfarius adeft. Et quae hie Majeftarisfecuritas? cuicunque enimfaveat, adverfantem partem fentiet alteram. adó Providentia comes eft induftria Principis, & Magiftratuum; qua fifapientiâ nixa fit, falus adeft Reipublica ; fi vigiiantia fulciatur, fecuritate beat cives,terrore hoftes exarmat.Ex-ternos mores, fpecies corporis, Majeftas frontis, non acerba, vel af-fusâ,fed matura comitategravis efficit; quam cum velocítate ingenij, & natura dotíbus non vereantur fubditi, fed revereantur. Benevolentia definitur à Lipfio 4. Pol. 8. Subditorum in Regem, ejúsq; ftatum prompta inclinado,& amor. Hunc Civium amorem in-expugnabilePrincipis munimentum nominat Sav.Symb. 38.Tria ean-dem Reipublica comparant: lenitas, beneficentia, indulgentia. Lenita-temfa¿la,& verba probent, omnia velut fereni cali, & ridentis folis faciem exhíbentia : hoc enim Seneca confilio fit, ut juxta Taciturn,& meliùs, & fideliùspareaturàfubditis. Omnia tamen temperanda funt. Hue revocaverim curam Principis, ut facilis fit fubditis ad eum acceífu6,exemplo Rudulphi I. fatellidbus fuis dicentí s : per Deumfinite hmi- •OSC 2<ír )§0» homines ad me venir», nonen'tmadimperiumideofumvocam, ut in arcula inclu-dar. idumcdbeneficentia, quia per Senecam beneficiis melius cuftodi-tur imperium, quám armis. Sed & hie vitandus eft fcopulus prodiga-litatis ; cui, quá causá, & quantum tribuatur, ut fpe&et Princeps. Nam üt obfervatTacitus 2. annal. modo fimplicitas ac liberalitas,nisl modus adfit, in exitium vertuntur. 3tium eft indulgentia, id enim eft hodieferé ingenium hominum, ut nectotamfervitutempatipojjint, necio-tam libertatem, Tac. i.hift. c. 16. Quare curandum, ut quantum finé luxu, vitsque licentia, & morum corruptela fieri poteft, populus af-fluenter,& jucundé habeatur. Affluenter, quodvittum, &commoda a-ttinet; cüm Tullii monito omnes,qui Rempublicam gubernant,con-fuleredebeant, ut earum rerum copia fit, quaefuntneceftariae. Jucundé habebitur, ludis videlicet, & voluptatibus acquis, qui hilarita-tem foveant, non lafeiviam fundent. Quamquam amorem hunc fub-ditorum in Principem naturalis eorundem íaepe inclinatio ve&igalem faciat. Praefertim fi fe á religionis e/usdem, virtutis, praefertim aequi-tatis, & fui amante non tantúm audiant, fed experiantur, & fentiant gubernari. De religionefatisdixi. Deaequitateper judicia, & amorem in fubditos pauca privatim. QUJESTIO POLITICA. An expediat Reipublicas multas dari immunitates? ^ffirmatur. Nihil tam divinum hamini, quám bene mereri de aliis. Hác Iar-gitate potentiá pariter, & affe&udiis par eft Princeps. Nemo parere non gaudet ei, cujus pondus, quantum gravat, tantünx. fpesrecreat,mercesetiam, utexpetatur, oble&at. Nullum poten-tius dominandi eft genus, autfublimior fervitus, ácimmunitatibus parta. Vincula ipfa gaudens tolerat, quae injecit gratia. Felicem námquecenfetfeomnis, cum fubeftei, per quem felix eft redditus. Optimum fecuritatis genus eft, benefa£Hs rapientibus ánimos fe muñiré. Rapit nihil magis,quám immunitas colJata. Securitas certa eft, dum prsefidio funt gratiae. Tot pro fe maenia fundat, quot immunita-te quis dotat. Feliciter expugnatur animus,ubi hác liberalitate certa-tur. Nil feritur irritó, quod fie profunditur. Circumftant benignum jaeti oculi, candor, fiducia , fequitur memoria fempiterna. Parcum contra morofi, fimulatio, dolus, oblivio. Tam feré nefeitur, qui non Kk vixe- vfxerit. Amore munitur folium; non amari non poteft, pro quo beneficia linguae func, utametur, &caufa, curametur. Hacdecaufa Principes, ut firmamenta regnorum, amorem, & honorem referrent, tot in aulis muñera, & dignicatum gradus excogitárunt, utinfonti profufione, dum immunes reddunt plures oneribus, publicam fecuri-tatem fundent, Majeftatem ornent. Respublica nulla eft, qua toga perinde, acfagoilluftrianoncenfeat nomina, horummeritis, fape etiatn populo immunitas fit folatio. Principis, Reipublica, remune-ratorum causá. Hoc uno muñere par diis ell Princeps. Auro privara etiam penus munerari virtutem poteft, ac immunitate Princeps fo-lus. Respublica immunitate donata quantum crefcit affeótu, tanttim yirtute in Principem; fibi decora, exteris formidanda. Nunquamin-dignus videri populus hoc muñere debet. Etiam Piratis mare, idolo-latris terra eft libera, fol idem eft omnibus. Tyrannis ipfa tolerabilis vulgo creditur, ubi imunitas aliqualiberalem populo Principem pro-bat. Tam enim hac in illo amabilis,ut fi defint catera,ametur ex una; tit contra odio fit ex uno rigore conftanti,fi catera adfint omnia. Re-munerati porro immunitatibus provocati fe Patriae, fibi Patriam pro-bant. Torpere ardor nefcit, cui hoc calcar fubdideris. Larva fape perfonata eft difcrimen, umbrá, non mérito fuo terrens. Has adde gratias invitantes, nihil metüs obtendet larva periculi. Hanc metam prafige ftadio, pracipida ipfa erunt amanti compendia. Eftó, ars & natura nocendi ardbus fudet, invia belli, pacisque artibusnulla eft via, cum bravium immunitas eft. Malo immunitatum prodigum, quám tenacem. Sibi prior nocens prodeft aliis; hie bonus nemini,fibi peftimus, dum felicem reddit neminem, odia omnium nundinatur. Non horreo condenda femends eft, tit tumulo, fed tit penui. Refe-randumin tempore, credenda aura in tempore, legetur frudtus cum tempore. Munificum perinde,ac magnificum nihil magis,quamRoma, & Gracia, quo fruttu ? ftetit, crevit,floruit orbi utriusque imperium. Obfit pri vatis imunitas,non obeft publicis. Virtud calcar eft,cui nullum fatis pretiofum adamantem natura, magnetem protulitgratia. Negatur. PErniciofius corpori virus nullum, ác quod vifcera : Reipubli-ca, quod adoritur leges, lit corpori pro illis, fic Principi pro his magis Temper pugnandum, quám pro focis. Aperta vis eft * qua petit mania j occulta, qua leges incidit. Perniciofior hoftis, qui cu- nicu- niculis agit, quám qui palám claíiicum intonat, & flammas loquitur. Serpit ille, & ñervos exedit, fundamenta convellit j hic eminus feré, & incerto vulnere fauciat. Tuti femper funt finibus limites, ubi fuum legi robur conftat, & vigor. Hac fanguis publici eft corporis, quantum vel vitias, vel adimis fanguinis, tantum roboris, tantum vita ademifti. Si porro lex qualibet uniformitate, üt ordo ftat concordiá civium: immunitatepereat, oportet. Invifus pa-ffim redditur publico , qui exemptus; fufpe&us eximens; temeritatishic, adulationis , ille fin meritum, cenfuram certé vix, ac né vix quidem evadit. Pie* bem tangit invidia,pares amulado, fa pe eximentis perinde,ác exem-pti difcrimine; pari certé contemptu, & quod fequitur, odio. DiíL folutionis nutrix imrounitas eft, dum, quia communi feré pondere premitur populus, tantum fibi plaudit exemptus, quantum inter my-ricas cupreífus. Quid, quód & beneficiumdefinat effe gratia, qua traduce five in populum, five in famjliam duntaxat gradu ducitur. Temporum lapfu fons eífe vix creditur Princeps, á quo conftantr álveo derivatur. Acuitfidem, amorem,virtutemimunitas. Opulchra nomina ! amatur principio, labente tempore proterviam ftimúlat. Fomentum exitii tempus efiicit,quod gratitudinis eífe fomitem opor-tebat. Raro refpondet populus rauneri, quia raro gratiam afíequitur Principis. Oneris pené tadere jam incipit, cüm immunitas liberta-tis virus palato offundit. At fi immunitatem hanc non multitudinis, fed perfona malis: Obje&um mutatur, non periculum. Raris fi conferas,amulantes acuis; vixque fentítur dulcor,qui guttas aliquot torrentis afficit. Pluribus commune fi facias; vilefcit, quod paílim confertur. Impetus námquecenfeturprofufio, non virtutis premium. Credas multiplicato muñere femen ingratitudinis multiplican', lltimur immunitate, dum incipimus; abutimur feré, dum tempus fluit. Ampliora cancrena inflar fibi femper depofcit jura libertas. Spernitur contra lex, qua nonomnes, vel non pari pondere gra vat. Gravatur feré aliena cervicis jugum, quod adimitur fuá. Gt nihil exempli vim referam. Naturáipsá femperfacilius trahitlibertatis, quám obfervantia femita. Regna confule. Rarumcernas, cuiim-munitas feditionum, aut peftium aliarum femeñ non fuerit. Utinam non fenfiífet Bizantium, Gracia, Roma, Germania! dum in periculis Patria immunitas fola, fera navium, aris, annona, militis íubfidia fiftens, exitium Patria maturavit. Kk 2 §. II. •DSC )S0» f. II. Judiriorum ratio, dtjciplina Civium. XXXXIII. En muero, pro mentis ufum eft ad utrumque paratus, Vulnera ferre malis, muñera ferre bonis. Cernât ô hoc utinam gens fubdita, & experiatur! Nec mora: qui ferrum eft, aureus orbis erit. DOCTRINA POLITICA. JUdiciorum «quitas fundatam fervac Rempublicam; quá negle&á, cüm jaceat obfervantia legum; marcere Rempublicam confe-quens eft. Sceleratos reperiri ubiquemortalis facit conditio,pu-niri ratio di&at: cum nimia infceleratos bonitas, extrema fit ferarum crudelitas. Judicibus ergo tanquam animato jure, ut eos nominat Contzen 1.7. Pol. c. 22. confulendum Reipublica, quimediatores fint, partes aqualitate jundturi; fed Sc arbitri fint, lites fciífuri, vin-dices fceleramultaturi, quorum causá fafces & fecuresConfuli Roma cooftituít. Quamquamprovanetatecaufarum, delidorum, &eventuum, imöetiammultitudine,multos variarumlitiumjudices á Principe fta-tuendos Rerum publicarum ufus nos doceat. In omnibus tarnen hac cumprimis obfervanda funt paucis. I. Judicium omne effe admini-ftrationem juftitia incaufa cognita per judicem. Hinc duas judicii cujusvis partes conftituo: primam cognitionem caufa; Sc fecundam pronuntiationem fententia. Perfonis tribus definitur : aäore, qui litem intendit; reo, cui lis, veldiesdicitur: Judice,qui auditis partium momentis fententiá fuä litem terminat. Dotes in eo has praci-puépetit publicum bonum. lmo timorem Domini, quifangufnem, qui per judicia velfunditur, vel fugitur inter partes, de manu jqidicis requiret. 2d9. Potentiam, qua audacia, &temeritati proterva^ fra-num injiciat. ^tio. Fidem, Sc candorem non modo malo, fed né fu-fpicione quidem mali laborantem. 4«. Contemptum pecuniarum« & munerum: qua causa Turcarum, Sc Sinarum patiuntur imperia; öc Thebafinémanibus judiceseffigiabant. jto. Legum,& confuetudi-num peritiam exa&am. 6to. Sedulitatem, Sc folertiam in litibus co-gnofcendis, &terminandis, quas Juftinianus quidem de judiciis lo-quens, ultra triennium nunquam voluitproducendas; fed, qua fors temporum noftrorum eft, ut optare quidem id liceatnonnunquam, vix, ac né vix quidem fperare. Litibus promovendis hac feré idónea funt. lmo. Sine judicisfen-tentia tentanda unio partium. Meliorenim eft femper macra concordia, quam pinguis fententia. 2do. Supervacanea, prafertim dila-tiones in jure tollenda; Sc malitia litigantium, vel provocandi licen-tia (qua fola fape litium caufa eft) caftiganda. yto. Pauperibus fta- tuan- tuanttír Advocad, -per quosfidubia caufa fie, potiilïmùm faveatur egenis, viduis, ôcpupillis, quorum hoc cafueft œquior caufa. Quatuor Judicum ánimos à re£d fententia amovere poiTunt. Imb. Timor prœfertim Potentûm, aries vehemens animis infirmandis, nisi potentioris, DEI videlicet timor dominatum cordis obtineat. 2do. Cupiditas , feu lucri, & commodorum aviditas. Quid enim non mor-talia cogit peélora auri facra fames ? $tià. Amor, quo confanguineos, affines, vel amicos fuos comple&untur. Hinc velata Themis fi-gurabaturveteribus, quam néque auri fulgor, & perfonarum dele-âusfafcinet; aut miferatio potiùs à reëti tramite poflït dimovere. » 4tô. Odium,quod veneno fuo & livore etiam aequiílima quasque vitio laborare exiftimat. Intrepidum proinde, cupiditatis, amoris, & odii expertem judicia arbitrum pofeunt, quibus Reipublicas falus nititur. Judiciorum porro regula femper fit Lex, quam mérito litium rete no-minat Gontzen f. Pol. i i, Lex hic cum D.Thoma accipitur,úon pro praecepto tantùm,quod adtempusimponitur, fed pro confiant i ordinatione rationisadbonum commune, abeo, qui cur am communitatis habet ,promulgata. Díco : conftanti, quia perfeverat, & fucceffores quóque ac pofteros obligat. Dico 2do. ordinario rationis, cùm enim lex non tyranni, fed Patris in morem imperet, bonum publicum fpe&are debet ; & iniqua lex ratione caret. Dico %tib ; ab to, qui curam communitatis habety nam legem condere, mutare, vel abrogare fummae tantùm eft poteftatis. Leges nulla non astas,& Provincia habuit,ut mérito falutem civitatum Arift. 1. Rhet. c. 4. eas no-minet, cùm videlicet ad pacem inter cives fervandam ùt neceffarias funt, ità plurimùm faciant. Peccata enim cùm evenire oporteat,leges quóque condi oportuit, quarum regula etfi peccata non tollancur penitus, fervantur multi, & qui perituri funt, lentiùs cadunt. Legis virtus per Modeft. 1.7. de legib. eft imperare, vetare, permittere, puniré, & praemio afficere. Tria in his confidero : primum eft univerfa-le, & cumprimis curandum, videlicet, ut leges optima fint, quae mores fundent, non qua affluentiam rerum curent. Optimas, & juftitia confona erunt, fi pauca, breviùs concepta, tametfi etiam ad minora extenfas,à Principe ftatuantur. ? aucas volo, ùt enim multitudinem morborum pharmaca,fic corrupdifimamRem-publicam, & perditos mores legum multitudo indicat. Erant témpora, quibus legum copia laborabatur : ex quibus, cùm una fœpe alteri alteri eflet contraria, confufionem multitudo gígncre't ipfa, hirudí-nes quondam non Advocati partium emerferunt, quibus lites in imraenfum excrefcerent, dum demum univerfas Juftiníanus ar£ta-ret. Olim lex tota erat moderantis arbitrium. Hodie paucae fint leges, optima erít Respublica. Brevius, & clariits concepta cupio, quia • cum obfervandae fint omnibus, obfcuritas inexcufabilis eile debet; hasc enim fola eft, quae difputandi, & errandi fufÜcit caufam. Verbo: legum pugna, Caufidicorum praeda; dum videlicet legibus munita Respublica legibus ipfis per eosdem evertitur, dum hue, illúcque non ratione, fed libídine leges trahuntur. Denique ad minora etiam fie extenfas velim, ut cumfranumluxuifpeäaculorum, veftium,ludo-rum, &conviviorum ftatuitur (quorum luxuriam ar diverfoin nomine cura, & ftudium, par virtutis, & periculorutn eft gloria. Vetus eft iJlud : non minor eft virtue, quarn qutrere, part* tuir¡\ «ÖS C »8* Sunt fuá princípiis semulantüm, & fortis difcrrmina, fateor. At nunquid par regit cafus imperia etiam fundara,vel au£ta,quia mor-talia omnia. Quo ampliüs feu tempore,feu finibus fortunae filum pro-tenditur,facilius rumpitur,quia diuturnitate ipsá tenuatur fere. Junge regna,provincias uni, gentes adjice ; ipfum conjungi, eft extenua-ri. Terminum magnitudinis, & gloria; nancifcuntur; ut ipfum crefce-re, nisi providentia fulciat, principium pené fit decrement!'. Par, mihi crede, fin major, feu confilii, feu virtutis eft gloria, Vetera perenni ílabilitate, vel flore muñiré, quám gentes gentibus, regna regnis adji-cere. Bellorum hie perfrequens,& communis eventus; illud non nisi mentis,& amplifíími eft confilii gloria. Perfidem hodiernam confule, quám facile Miriveifius invafor folii inundavit omnia: at,quám anci-piti forte triplicem inter Ruflise, Bizantii, & haeredis Principis exerci-tum fluduans veritate fuá firmabit parsemiam : cuius fortunam invenís magnam, quam retines. Facilé námque propenfa fceptra cuduntur in calybem, & quod fplendorem dedit fulgetrum, momento pari ful-men librat, quo dum perimit, cunabula, Sc tumulum ftruat. Parum, vel nihil contulit faepe diademati parando juftitia. Crevere multa ambitu, furore,aemulatione. Teftantur fafti, me tácente. Stabilitum nullum, nisi ingenio, confilio. Alienisquaeripofluntimpendiis, vir-tute, potentiá; fervarinonitém, nisieo, quod tuum eft. Mensfola confervat,quae peperit gladius. Furore, aut calybe 6c vulgus eminet, non itém mente. Momento fa>pe fundata funt, qua vis invafit; at torrentis more dilapfa, quia mentis, & confilii pondere caruére. Fines feu gladii, feu animi cum natura partitus eft ille, qui é Macedonia fulminis ritu ortus, Perfidem, Africam, Indósque domuit, at pari fui ipfius lapfu omnia tumulavit. Faciliüs eft multa vincere, quám fervare. Mukorum dos prima, paucorum eft fecunda. ípfa fiepe felicitas Reipublica: peftis, 6c exitium fuit. In pus námque, 6c ulcera de-generat fortuna nimia, dum magnitudine fuá laborant regna. Qiian-tó majora , tanto fibi ipfi graviora, dum conftans fortuna: ardor, aut arrogantiá, aut praefidentiá facit dtffluere. Pax ipfa fi nimia, non adeó fervat, ác peflumdatimperia. Non quo pa&o fundanda, fed qui fervanda fitfelix Respublica, ferutatur Philofophia; argumento cer-tiflimo, augeri eandem, vel fundari faciliüs, quám immunem fervari. Tamenimpraecavendisinternis, quám amoliendis externispeftibus locanda eft opera,ut fibi felixhxc conftet. xxxxv. In iibi fubje&os, qui lie furit usque, fuorum Nunquara fincera nititur ille fide. Dumque timent oranes unum, timet unicus omnes: Scilicet hoc lucrum trifle tyrannis habet. •WC 283 )§fl» QUjESI 10 VII. Momenta Rempubiicam evertentia. Tyrannis. «0§( 284 )§0» B OCT KIN A POLITIC A. Cum de momentis Rempublicam fervantibus agerem, de modis eandem amplificandi agere confulto diftuli, ut contraria juxta fe pofita magis elucefcant; videlicet boni PrincipisRempubM-camamplificantisconatus,exftudiisTyranni eandem perdentis. Duplex bono Principi eft Reipublicae amplificandae modus, internus, & ex-ternus. Internus conftat induftria, & natura,cum fcilicet induftria terras excolit, aut loca ante fterilia feracia reddit, publicas & privatas opes, & dignitatem auget, & natud iefe in liberis multiplicat, ac pro-pagat; vel dum ci ves colonias ducunt, opibus, libercate , religione, vel alia causa alle&i, quae omnia ad dignitatem, & incrementum Reipublicae faciunt. Externus eft, cum Principis opera Provincial, civitates, aut fundi Reipublicae adjiciuntur, five id fiat bello, aut deditione fpontanea ; five coloniis, & aedificiis, ut faciebant Romani, cum vi&a regna in Provinciam redigentes, Romanis coloniis du&is, Praetori Romano fubeife juiferunt: five demum fiat emptione,ac unione. Alius Rempublicam augendi modus eft, fi Princeps Provinciam colatamsenitate loci, arte, vel naturae au&a; ficommoda&utilita-tem advenis proponat, advehendi,& avehendi opportunitate confti-tud, rerum abundantia iisdem curata, efca quodamodo, & illicio iis. dem pofito per libertatem, immunitates, & privilegia artibus, & mer-caturae propofita,quibus quantum creverit Ruffia,AngIorum.,& Hol-landorum advenarum accurfu, aevum noftrum teftatur. Acceduns artium, & ftudorium emporia, & Athenaea, ad quae freauentiffimus Nationum,& Nobilitatis eife iolet concurfus. Principumitem, ac Csefarum fedes, vel certe Provinciae Prsefidum confilium,ubi jus fum-mumdicatur; aulamenim, & poteftatern fummam fequi quam plu-rimos cum oporteat, feu officii, feu neceffitatis causa, crefcere Provinciam opibus neceffarium eft,tot advenarum concurfu. Vienna te-ftisfit,velunius faeculicurfu,tam fibi magnificentia, &opulentiafua diffimilisreddita, non alio magis ftudio, qu^m quia conftans Augu-ftiffimorum Caefarum fedes. His, inquam, momentis fervandae ,& amplificandae Reipubfcae fuam boni Principes locent operam, ut quibus fola boni publici ratio CQtdi & cura eft. Aliter Tyrannis, quae fibi cantum ftudet, & fadis non «ose 285 )§ temeritat'is trophaeum momento ftatuitur. Quám prona ad auden-dum funt vuígi ftudia, fi initia faveant, tam fui ipfius impos, & igna-vus eft furor, ubi primos virtus Principis vitales fpiritus, quafi flo-rem pruina, decoxerit. Facit haec omnia celeritas tempeftati immi-nens, cüm primüminaudiit: haec una felicitatis arbitra, fpei, voto* rum, Se cedentium in commoda Patriae eventuum eft corona. Rum-pes námque facile, quae rapueris coníilia: Turn quia improvifa, tum quiaeó acerbiüsmordent, quó prima hebetantguftum ampliüs, vel obtundunt. Rofa in orbem doñee convolvitur, fucco plena eft, ex-plicata marcefcit. Qui in unum congeftus iEgyptum omnem naviga-bilem reddit Nilus, leniter defluit in rivulos fubterraneos fparfus. Sic ieditio in femine opprefta, quia vim autdivifam, autflorentem duntaxatnancifcitur, momento perit, Peilímé Reipublicaeconfulit, qui feria quamvis cupiat, fera magis fuadet auxilia vel eo, quia fic ma-gis proficua. At, quis fera praeferat, oro, dum in cufpide, quod dici-mus, Patriae libratur felicitas, gloria, vita ? Ubi litigare apes incipi-unt, folvi Rempublicam: ubi ícindi tabulas,triremem Urbi fupparem roergi oportet. Ubi diflídet Magiftratus, ae populus, exitium propé domefticum in momenta expe&es. Quot converfionesGentium,Re-gnorum, Urbium non fpedáífet orbis.' hxc fi principia cordi magis fuiifent. At efto, íanótiffima vitae ftudia vigore careant, & fanguine, belli fortuna invifa feré,& amiífa defluat,fi cunftentur; fané veris pri-mitias agrícola fi negligat, fpem fuccidit; fie fecuritas, quies, felicitas fecuturaconcidítcum prima occafionenegle&a. Utinam Reipublicsc excidio hanc non docuiífet Principes verítatem eventus lugubrísl Quae glifcentia in i&u praefocas, & configis confilia, utinvaluerint tempore, vires fumentia non nisi excidio reftinguis. Langueat ardor alius diuturnitate, non ieditio,quae torrentis more, quó dilatatur ampliüs , hoc graíTatur impuníüs. Quoties fervárunt Patriam fufcepta in arena confilia ! Raro enim ferium, quidquid ferum. Cudantur confilia-in curiis, rapi oportet uná & calybem feu píense, feu terrori, dum feditio vifcera rimatur. Remedia omnia,aut fegnes Medicos natura ipfa contemnit, quafi morí celeriter malit, quám feró, & cum di-ferimine valere. Vidor orbis Julius fi,üt bello,fic feditione celeráflét, nunquam Br uto cecidiílet. Pp a §. IV. «OS c 504 $. IV. Confriratio 3 Troditio 5 Earum remedia. XXXXVIII. Divide, rivus erit, qui nunc rtípto a ggere torreas , Immeníbs vafto flumine mergit agros. Divide; fcifla perit, quae ferret jun&a ruinara, Turba ferox, regnis feditiofa tuis. DO 3 Of )S0» DOCTRINA POLITICA. COnjuracio eft plurium, vel unius confilium ad fummi Reipubli-cae Magiftracûs exicium. Hoc confilium eft aliquando unius tantùm, dum videlicet unus nefando confilio in Principis per-fonam confpirat; aliquando plurium.quicomunicato confilio infidias ftruunt. Quod malum ùc Reipublicœ periculofiilîmum, icà pernicio-fiiïïmum femper eft, & vel à metu crudelis Principis, vel etiam ex vi-tiisillius, ùcdixi, inhiftoriisduxic originem. Quamquam authores malitantiferèelîefoleant Imo: ambitiofi, praefercim fi iisdem dignitas & honor peticusnegetur; potences opibus, & cliencelis, acidcirco arrogances. Hi enim omnes imperia gravicer ferunc, concumeliœ vel umbram execrantur, ôc idcirco in Principem confpiranc quàm facilli-mèjùcquem, cùmfe majorem videanc, inordinem redigere conten-dunt. Ferè enim caca eft arrogantia , fuámque ipfa felicitacem non capit, & majora cupit, quàm mereatur, aut ferre poilït. ido: Inopes, prafertimNobiies, & profligaras malicia. Illi, quia in affluentia ne-queunt, in egeftate vivere nolc nc, odio fortuna: rebus novandis ftu-dent, malentes publico, quàmfuo folius exicio perire. Hi vero, quia de vitafua defperant, in nefanda molimina fapenumero proruunt. Inquieti, & turbulent't. Eft enim genus hominum Sal. l.i. hift. cui in feditionibus quies, in pace turba func. Ucpote cùm honores, Tul. a. in Catil. quos quietâ Republicâ defperac, percurbacâ confequi ie pof-fe arbicracur. Medebicur Princeps conjurationi. Imo: fi providè, & caucè per fidos, & folercesindaget, quid fubdici auc dicant, auc facianc? Cum enim ferè, priusquamcemerariatententur, index confiliorum fermo pracedat; ii, qui criminantur, vel facilescriminantibusaurespra:-bent, linguâ prodencur. linde Princeps exploracorum minifterio (quos conjuracionis cempore nemo fapiens improbare poceft ) in eo-rum nociciam veniac, qui, ùc nocac Cure. 1.6. à cemericace lingua ad gladiosveniredecernunc. ido: Delatores utfidifint,juverit(exem-plo Regnorum complurium hoc avo faspius ufurpato) pramia, & im-punicacem ei decernere, qui conjuraros indicaveric. Quamquam fummâ in credendo delacori cautela opus fit; fi enim accusâfle crimi-nacori fuffeceric, quis innocens efle poterie ? Bene aie, qui credulita-tem hanc immaturam, erroris macrem, confilii dixie novercam. «DSC 306 pH: Corpus cüftodiá militum, aniraum diflimulatione, 8c difSden-tiáprudentimuniat Princeps. Prudenti dico, non enim umbra quaevis inflar corporis metuenda eil. 4to: Innocentia, & virtus Principum, ex qua amor omnium in eosdem. In hac fola vcl ab hoitibus plus eft pra:íidii,quám in cuílodia legionum. Accedit prompta Temper talibus adversus infidias omnes Providentia, Omnipotentis protedio. fti: Etfidiífímulareinterdum juvetconjurationem intelledam, eö quod folumfaepeinfidiarum remediumTac. 14. annal. judicet eile, finon intelligantur; quemadmodum Carthaginenfes infidias Hannonis, Juftin. 1. ai. Eteocles militumconfpirationem evafit,Xenophon. 1.2, hifl. Graec. Confultius tarnen eil, íifcelusconílet, graviter puniré, 8c quidem celeri paenä; üt habet Valerius Maximus. Néqueneceífe eil in adum femper fuiife dedudum fcelus. Nam fcelus eífe non cef-fat, quod tantüm cogitatum eil: imö non exitus rerum in nefariis ejusmodi rebus, üt habet Cic. pro Milone, fed & confilia legibus vin-dicantur; quia facinus funt impietatis meditate, cujus folius deliberado, 6c coníilium vindidammeretur. Proditio, poílremus Reipublicse evertendaemodus, eiloccultum cum hoftibus coníilium de Provincia, Urbe, velarce ad Principem fpedante,hoili tradenda. Eö perniciofius hoc malum eil Principi,quo nocet latentiüs,& uno feré tempore annorum complurium,& dimidii etiam fíeculi labores heroicos evertit. Proniores in hanc peflemRei-yublicxCuntavari, utqui commodum fuum,fama, fidei, rebusque omnibus,praeponunt,teile Saluftio, 2do: Fraudulento,& verfipeües, item ftmklatores. Nam bene Tacitus 4. annal. fidum non poteíl eífe multiplex, 6c tortuofum ingenium. Incautus Princeps neminem talibus fi-deliorem cenfebit : adeö dextré fimul 8c fubdolé fidem oilentant, 6c mentiuntur, ue meliores omnibus videantur, utfecuritate ipsá freti majori pretio fidem prodant,6c nefaria confilia expleant. Unde omni Argo vigilantior eos Princeps obfervet, qui affedate nimis amorem, & fidelitatem fuam probare conaritur. Feré enim vel ad obtinendum aliquod occultum bonum, vel certé ad proditionem fraudehácfefe difponunt. Quodfi vero manifeíla fit Principi proditio, nisi tyrannus eífe velit in fuos,6c Rempublicam Princeps, fpei, 6c veniz det locum nullum, fed acerbitate, 8c celeritate pene compenfetgravitatem de-lidi, utexemplododi, quosfceleratos Patria civeshabet, ab ejus-demquerenda, aut promo venda ruina deterreantur. QIIjE. QU^STIO POLITICA. Uter graviùs erret, qui fidit, an qui diffidit omnibus? Pro eo, qui fidit. Nihil damnoiîus fiduciâ nimia. Oculo credulus ejusmodi caret, & manu, quorum alter confiliis, alteranegotiis fidefint, anima deeft. Vel ventis, vel undiscredis, quae facili nimiùm credulitate omnibus pleno arbitrio credis. Experre&us ad curas, exporredus ad fenfa fit animus, ut & idoneis committas tradanda, & an tra&ata commifla fint,invigiles. Sexcentisdolis&fraudibusfternitviam cre-dulitas. Nemo prasfumit liberiùs, quàm qui liber fufpicionis à feelere. Tuta fervis ignavia eft nimia fecuritas Domini. Sollicitudinis omnis expers fiducia vel negleûûs officii,vel interitûs lucri mater eft. Cau» tiore etiam qui rimatur obtutu, aut caecutit, aut fallitur faspius ; quid aget, quivelfimplicitatedu&us, vel ignaviâ fe communicat omnibus ? Oculi & mentis ftudio opus eft, ut difeernas, quid animo, quid manui fubfit alienae: ftudium unum complurium ferè eft adulatione placere , virtutis fpecie diftinguendi facultatem excsecare, metus eft obfequium, vis coa&a venerado, neceífitas amicitia. Ipsâ veritatis larvâ fibi plaudit malitia. Ethuicte,tuáquetufidere? Cavecommu-nicare telferam, quia confilium ipfum hoc pa&o communicas. Me-tuendus eft hoftis viro publico, praefertimPrincipi. At, fiAugufto credimus, amici ipfi ampliùs ; ùc quorum laqueis plures, quàm hofti-bus vi&ima ceciderunt : cùm hofti amicum, huic porro, fi fimulatus fit, opponere liceat neminem, arcanorum utpoteconfcio, acpenè arbitro. Proximus certè nocendi aditus eft fides pérfido data : ùt qux cordis rimatur abdita, dum exploratis confiliis fafcinet animum. Natura ipfa finu intimo cor condidit,do&ura, raris patere debere. Confilium vel uni faspe dete&um quoties domui, Urbi, Patriae nocuit! Non temeré quidem, néque tamen omnibus fidendum velim, quia error fine medela. Honorandos omnes, at paucis credenda fenfa, re-gendi regulam dédit Apollonius quondam Babilonias Régi. Et bene : nisi pelluceretaqua, corallia & uniones non tamfacile raperet urina-tor. Tutiùs thefauros confervat terra, quia omnibus opaca. Errat communis omnifeit?.fiducia, five dum credit cuivis muñera, five poft-quam credidit. Ñeque enim ponderi cuivis fuppar lacertus eft omnis, ùtgigaotxocalybidexterapumUionis. Aut fi pares fiat mcli vires 8c aairoi : animi: Mater indulgentia erit fiducia. Filia porro agendi feu incuria, feulicentia; dum &contemnitur dominus, muneris collator benefi-cus: & adminifter ejus fe opibus ditat, qui curarum efle vacuus cu-pit. Quid ? quod & poteftas ei traditur, ä quo pendere pleno jure vis omnia. Faftos lege, confpirationis hac caufa erat non una, five pra-fidentidejus, cuifiditur; five aemulatione aliorum, quos fiduciahac autpremit, autlancinat. Adjumentum regendi fiducia eft, fedde-trimentum, imo exitium, fi nimia. Committantur virtutis merito plurima; fidatur, quos merita juvant. Ne tarnen plurium jura, im-munitates patiantur paucorum, vigil oculus adfit in fpecula. Con-fcium cupio & cautum, non fcrutatorem. Negotia trade , non do-minatum. Currum cede,non habenas. Fide denique, fed cui,&quantum, vide. Pro eo, qui diffidit t QUamquam fidendum non facile, ac ei, cumquomodii falis ab-^fumpti complures: Minus tarnen nocet, qui omnibus, quam qui nemini fidit. Minus nämque nocivum non optimis fidere, quam bonis ipfisdiffidere. Uni fibi fidere videtur, qui diffidit omnibus. Et quisventorum ac marium gnarusadeö, ut unus infanum naufragii aeftum fecurus adeat ? & tarnen faciliüs tempeftatis, quam faeculi pro-cellasevaferis. Metuere,fufpicari,irafci,amareinaniter, &infex-centis decipi oportet, quem omnibus deledat fidere, fateor. At, errat ampliüs, qui ut fapiat, vel magis fapere videatur, fe unum fide dignum exiftimat. Odio fere cenfor eft, aequa perinde ac iniqua diju-dicans; at majori, qui fidit nemini; cum diffiteri nequeat ultimo, fe fibiipfidiffidere. Comem in omnes, retradum una i candidum, cautum tamente cupio. Neque ficobfcuri amantem in te, ut nemo quid ientias,difpicere; fic tamen,utnon omnis poftit,fed fola duce ratione. Seipfum diftidenda perdit,fi fine fiducia fit. Torquet fufpicio mentem lanienäfemperdomefticä, ut cui monftra funt omnia, & umbra in ruinam progenita. Vermis illi perennis in animo, convulfum vends pelagus, tenebra lumini omni infefta. Et hie felix efle poflit, qui pa-vet femper; rigetqueperennihyeme, tametfi caleant omnes ? Nun-quam tutus eft,qui tuta veretur omnia.Infelix animus qui pufillanimis femper, qualem efte necefle eft, qui diffidit. Rifit Domitianum vetu-ftas, quod marmorea Pyrhitis cubicula incoleret, ut a tergo pofita vidcre liceret. Sibilo dignum cenfuit Dionyfium Sicilia, neliberis qui- •OSC 309 quidem barbam tondendam credentem. Mirata ¿urn Carolo VII. Patre, veneni Temper metu affli&o, Ludovicum XI. filium Gallia, cu-ftodes ipTos vitae aemulos exiftimantem. Echi fomniatores umbra-rum, fibi,ac Reipubl. exitium non accerTant ? Sibi inquam, quia TuTpi-cax fer£ duntaxac eft, qui paris reus delidti, pari omnes morbo furere exiftimac. Virtutisomnisvele6inops,qu6dnulIiusfidatvircuti, Nihil afturus, dum omnibus diffidere mavult. Jacent namque negle&a negocia, dum nec unus omnium capax,necaliis per umbras fidens. Quid ? quod diffident! fidat nemo; fufpieio TuTpiciones mutuas prori-tet; dumque alios credit moliri, moliri in Te alios concitet; donee cadateofacilius, quofer^infidiispetitur. Verba talis fufpe&afunt omnia, torquentur in pravum fatta, judicantur & fifta. Amicus fit quamvis, aemulus creditur, quia caret amicitia glutine, fide mutuS. Servos afpice, clum diffidit herus, peflumire finunt omnia; ut diffidere deinde jure & poflit, & debeat, qui injuria antd voluerat. Ne'que enim acrius unquam vulneratur mens fida, qu^m diffidentiS. Reipu-bIic£E pcrrro nocivus. Quis enim Patriae fub Principe ferviat,qui can-dorem nonnoveritJ PigetlitareTanguinem,quemfuTpiciorivalem, aut infidum credit. Via moliendi exitium non una fuerat, dum im-merito credebatur malus, quem fidum Patria eft experta. Fides Temper tollitur diffidenti. Ut enim amor amori, fic fides fidei redditur, autmutatur. Fiducia namque cauta, nifiinTanabilis jamfitper-fidia, ad obfequium, etiam perfidum revocat vel reluttantem. FINIS PARTIS SECUNDjE. aq phi. XXXXIX. Ut properent mandata feras, rugíííe leonem Eft fatis, atque animi íígna dedifíe fui. Quid quereris, cuî cura domûs commiífa regendae eft? Subdita, vis, tibi geps pareat ? efto vigil. PHILOSOPHISE MORUM. PARS III. (ECONOMICA. ¿U^SUO UNICA §. L Be Faire Familia4. «os( 311 Dso» DOCTRINA POLITICA. QUamquam Ariftoteles pauca admodumdeOeconomiatradi-derit, quae pro varietate locorum, perfonarum, &tempo-rum varia eft,& ferme circa fíngularia tantüm verfatur j ctim tamen tertiamPhilofuphiaí Moralis partemOeconomia conftituat,de qua idem Philofophus fundamenta quaedam tradidit, paucis eandem expedio. Dirigit enim hominem addomum, aulam, &remfamilia-remcurandamnonfecus, ác Política adeivitatem moderandam. Et quemadmodum varii funt ftatus, & muñera hominum, fie varia dici poteíl Oeconomia. Alia eft hominum privatorum privata: Alia fenato-rum, Civilis : Alia Prxterum, & Magiftratuumminorum. Aliademumflí-gia , feu Magiftratuum fummorum. Quorum Majeftati tametfi non congruat minimos redituum, & expenfarum apices veftigare, curas tamen efíe cumprimis debet, fie fumptus aulae, belli * & fuse in alios liberalitatis moderari, ut communis ille prodigalitatisfcopulus vite-tur, fubditorum per tributa, & exattiones oppreflio. Oeconomus privatus is omnis eft,qui rem curat familiarem.Oeco-nomia res ipfa eft familiaris. Quae primum conftatfamiliá, feufocie-tate, unius Patris familiaspoteftati naturá vel jure fubje&a. Cujus-modi funt uxor, filius, fervus, Nepos &c.itém, quae afortuna funt, fcilicet pofteftiones, feu res pofleiTae, quae vitae commodé fuftentan-dae neceftariae funt. Triplex in hos fibi fubjettos imperium habet Pater familias: Civile in uxorem, velut fociam , non ancillam. Regium in liberos, falvá naturx, & aequitatis lege, quod vitam iis adimere ne-queat. Herile in fervos, tanquaminftrumenta vitae focialis. Omne Patris familias munus Xenophon 1. 3. complexuseft, dum ait: ejus efle primüm, ut fubditos iuos morigeros reddat, &obfe-quentes. a. Singulis, quid agendum fit, praecipiat. 3. Benevolen-tiam omnium comparet, etiain vicinorum. 4. Malospuniat, bonos prsemiet. f. Socios adfcifcat. 6. Sua diligentercuftodiat. 7. Labo-ris fit tolerans, & accuratus. Addens oeconomicum exemplum Du-cis apum. Praeftabit haec omnia .nullo negotio,fi certus fit non in mul-torum poflefliotie, & amplificationecpum ( quae etiam malis artibus fieri poteft) fed in redo partorum ufuboni oeconomi laudem confi-ftere, & providentiam. In hac enim tenere modum , fervare ordi-nem, decoris, & honefti rationem habere, hiclabor, hoc opus eft. De quo paucis infra. Qq % Hinc Hinc Imo cum Cyro apud Xenoph. 1.1. Nihil DEI cultu negle&o aggrediatur. 2do. providus fíe, uc debito tempore, loco parentur alia, mutentur alia, quaquotidiano, menftruo, velannuoufuiíer-viant. Alia enim vere, alia aftate, alia autumni tempore emi conve-nit, pretii, & bonitatis fua causa. Multa quóque é fundo proprio leget impendía,qua incautus negliget alius; cum tarnen oráculo teile: nequam ille agrícola fit, qui ca emit, qua fuus ei fundus poteíl pra-ftare. }tio. figil, Sc cautus fit; illud fecuritati domüs nunquam finé cuftodelinquenda, Sc fervorum fedulitati conducit, Hinc primus furgat, memor illius veteris : fanttificat, ditat te furgere mané. Ulti-mus decumbat. Sic enim Temper imperia in fubditos manabunt á Domino. Cautus porro, né famulis curam omnemfinat, qua:ruina eft caufa. Urget fervorem, & fidelitatem fubditorum prafentia Turni. In tabulas itém referat omnia, utaeeepti, & expenfiratioconftet. Hác causá M. Antonius, imö nullus Romanis frugi Pater familias eft habitus, qui has negligeret tabulas. 4to. Quam minimum impendii facere fie curet, ut tamen avaritia fordes vitet. Cato quafitus: quis quaftus effet certiílímus ? repofuit: fi bene pafcas. Quis proximus ? fi mediocriter pafcas,ait. Hoc utinam fervaíTent multi,non verum illud Seneca experti fuiffent: /era in fundo parfimonia. fto. Rem fuperva-cuam nullam requirat, hoc enim eft abundantia; fed rem quóque ne-ceilariam nullam defiderari patiatur, ut monebat Pittacus. linde emax, & cupidus non fit, nisi neceílitas, aut utilitas urgeat. Sed parfimonia utatur, ut prius dixi. O Dii immortales! monet TuIIius, non intelligunt homines, quam magnum ve&igal fit parfimonia. 6to. Di-ligens, & laboriofus conftanter fit. Operá fape, & diligentia multaron impenfis res crefcunt. 7mb. Rem familiaremhoneftístantüm artibus augeat. Secus enim Iaboratfamá, auteonfeientiá. Et cum repererit omnia, nihil fatis habebit. 8W. In emendo cautus fit, & vi-gilans; noncacá cupiditatefeillicioftendat. linde videat, quid alii fapientes, & providi pro eodem daturi; Sc an decori, Sc utilitati fibi fit magis, quam oftentationi. QUyESTIO POLITICA. An otioii, an negotioii diutiüs vivant? Pro otioßs. NOn hercúleos dedit natura lacertos homini, fedlimitemftatuit tum turn mehtis, turn vírium. Quid futurum proinde, fí conftanti labore velArgum, vel comicem laboris Patremfanjilias fuis velis adeíTe ? Atteritur perenni fri&u calybs, cavantur guttis marmora, cedunc ftillicidiis moles vaftifíímaej & viribus labem non adferat cura Íierennis ? Non faxea eft mens mortalium, fed cerea: néqueimmen-a, üc Philofophis loqui placet, agendi virtute ab authoreomnium eft donata; & haec tamen conftanti motu fe indefeífa circumagat, ut rem familiarem curet,liberis confulat,fortunas augeat ? Vitrum afpi-. ce, fragilefítlicét, fiferveturinotio, aetatemdurat&faecula,dura interim in pulverem molitur lapis, minuuntur marmora, quae perenni greífu teruntur. Non folus hodie arcus, fed & mundus fuos cenfet Tantalos,quorum ánimos auri & argenti cura dies coquit,no£lésque, non fecus, ác ignis paleas, doñee metallo, cui aetatem omnem confe-crant, reddat concolores- Quid refertfollicitudine perenni ceuflu-dibus animum vellicare? quaíiveró Pater-familiaseífepoílitnemo, nisi vulturem Titii circumferat inquilinam, quae aeterno curarum vulnere cor fauciet. Sollicitudo quaelibet vultur eft. Procul follici-tudine, procul curis prima egére orbis faecula: hinc durabilior vigor, mens, aetas j quae quiete fervantur. Liberis Pater ut confulat, quid refert Ixionis rotam volvere labore improbo, & feréincerto? dum quod improbus feré peperit fudor, prodiga diflipat manus & ingrata. Aliter,& melius confulit liberis fapiensPater,educationis,non fortu-narum thefauros impertiens. Non vacat fexcentis Patribus meliori-bus his gazis intendere, quia mens, animus, cura omnis in fortunas temporis rapitur, & detorquetur. Videas, & an fleas, an rideas indies, nefcio: harpyae in morem oculo & ungue in rem domefticam parandam, ornandam, cumulandam intentos, néque tamen ullius minus providos, quám fuorum. Aliena comparanc, fua pevdunt. Nihil enimtam fuum, quám liberi, alienum, quám fortunae. Etfi anguila fit nonnunquam fupellex,facilius in egeftate virtutem coluerint liberi, atque in affluentia rerum. Virtutum haeredes feribito, non fa-cultatum; &divitesfinrelinquis, facis. Ampliffimum fibi Patrimo-nium virtus eft, & negotio nullo fortunas parat, quas haercditas non conceifít; fortunas fi non faeculi, certé animi. Hinc fapiens id Phi-lofophorumquondam: confultiúsmediocres,quám immenfashabere fortunas. Feré enim quo plus funt pots, plus fitiuntur aquae. Imo & vitiorum fomenta fortunarum funt incrementa. Quid neceife eft «•sc 314 )Sd» ad metalla teipfum damnare, ut metalli glebam inferas gazis ï Prodigere optimam mortalis vitae partem, valetudinem,virésque aut fran-gere, aut ante tempus eonfumere. Genio, dum vacat, Uta. Videas per fexcenta maris pericula inftitorem, in arena gladiatorem ad ma-jus periculum ruere,vitam prodigere,utrumque nundinandae rei,quae vitae ipfius tuendae,& prorogandae causa eil condita. O praepofterum naturae, & naturae conditorisordiniordinem ! Epibatas ad tranftra damnatos credas, non fuo negotiantes, fi nonnullorum vita, labor, iludia fpeélentur. Diesoperâ, noélescurisferèpervigiies : ut labor laboris non terminus, fed fernen videatur. Sibi ut vivant, conditi funt, & authori. Authori minimum , fibi parum, poileris vivunt nihil. Authoris nâmqueferè immemores, fui incurii, pofterorum aut ofores, quibus per fas 6c nefas corradunt, aut ludibrium, dum alie-nus ferè improbus fudor alienae eil fomentum fin focordiae, atque li-centiae, certè pailîm ingratitudinis & contemptûs. Pro negotioßs. ACtum de vita mortalium, imô toto eft orbe, fi otium amuletum vitae edicas. Chara pax omnibus femper,invifum bellum. Errat tarnen , qui negotium belli, otium pacis fymbolum dixerit. Faceflat humana induftria, vitae non dicam comoda,fed alimenta, virtus ipfa, tibi otium palmam tulerit. Non minuunt, fed acuunt animos curae, f\ moderatae. Elidat vim & vigorem omnem conatus, fi decumanus fit, non tarnen elidit, fihumerisfupparfuerit. JgequodagU, inclama-bat vetuftas fapiens, fed addidit unà: Nequidnimù. Quidquidenim moderatione, caret unà durabilitate , atque adeo aetate. Horologia quiete perpetuâ obfolefcere,raucefcere organa,experientia artis nos docuit, fie Pater familias. Nec fibi, nec orbi, nec poileris vivit, qui otiofus. Orbi finonnoxius, odibilisferè. lit cujus torpore in juffa fementemarva, vitespalmitem, alimenta & fomenta Caelum ferat & terra. Quid agendum autfuturum in Curiis, fi fybariticis tantùm diffluere vifum fit ftudiis ? Quid fecuritatis Patriae ; quid fruâûslau-rea arenaelaturaeft, fiunumilludconfiliumplaceat, quod caret ar-duitate ? Vel eô contrà difpliceat omne,quia labori junilum aut diffi-cultati ? Grandis 6c utilis orbi nemo, nisi de quo Vates è vero : Mul-ta tulit,fecitque. Neutrum fit otio tabefcendo. At an noxius orbima-gis, an fibi moleftus ampliùs, dubium efto. Otium juge, ùt rubigo ca-Jybem exedit,dum contrà cote gaudet virtus quaelibet. Politur exer- citio citío !pfo ingenii acies, ut vircus amulo. Aqua perenni inquietudine rapta purior feré atque falubrior eft; qua ftagnat perenni otio, infera gignit,atque mephitim. Sic morborum exercitus, languor, hebe-tudo fenfuum quotidianus vita otiofa funt cenfus. Pofteris demum quid condit,oro,feufolatio,feu documento, feugloriaíqui nunquam, quoddicimus, manum ad aratrum. Certain fundo foretparfímonia colono, nisi aftum & brumam & pati didicifiet, & vellet. Sapienter ille, cui Gentilitium quondam lemma : Labor andtim. Et bene. Qualit Rex, talisgrex. Torpebunt otio omnia,ubi oculus vigil non adeft. Lan-guebit inRepublica artium,literarum,virtutúmque omnium ftudium, íi hoc pafto liceat otio indulgere. Sané tempeftas nulla domui aut Reipublicamajorisplenapericulij atque adeó majoris ferax perni-ciei, ác hacmalacia. Leonemvide: rugituunius attonita ftantani-maliacatera. Efto leo vigil in tuos,metupercellens torpentes. Uná. tamen horologium, movens tuos, motúque tuo fingulis agendi horas dispefeens. Satis fie vives tibi, tuis, orbi. Diutiüsprofe&o, quia aternitas aut labores, aut fruótus tuos cum legerit, famam in fanus reddet ac gloriam : dum defes in otio , tanquam veterno fepultus in-glorius vixdum craftino dignus paííim cenfebitur. Quámrudear-tium, literarum, facultatum omnium íaculum viveremus,fi in otio duntaxat ftertere licuiflet majoribus. Flos artium , faculorunx. erudita témpora, ingeniorum inventa feduli func laboris fruftus, nonotii. Apellem, Phidiam , Archimedem mors&gladius fuftulit. Potiorem, quia meliorem eorundem partem auferre non poterat, gloriam; & quod caput eft, durantem in pofteris artem, & commen-dationem. Compendium hoc erat non torpentis pra defidia aut pe-nicilli, aut fcalpri, fed quotidiana paramia: Nuda dies finé linea. Né-que tamen eó te ad laboresSifyphi damnatum velim. Solertem cupio, non irrequietum: navum,non turbulentum: providum & accuratum, non fordidum & avarum. Agentem omnia,& tibi,tuísque,imó& aliis confulentem, nihil tamen quodammodo operantem. Magna omnia mens humana comple&i, ftatuere, & defignare poteft, fuavi tamen fortique uná, quia efficaci filentio omnia & moderari,& promoveré, lit profundiores feré álveos excavat amnis leñé decurreps, ácqui turbulento Ímpetu rapitur. Superficiem hic feré radit, non fundum. Vives fie tibi ampliüs, quia femper tuus. Tuis, quia nutu pendenti-bus, Orbi, quia non tam tuo, quám aliorura comodo usque intentus. •DSC 316 )§Q» §. II. Mutua Pair is, & Matris familia* muñera. Eorun- dem modi farandifortunas. L. Aífidet unanimi concors cum turture turtur, Atque obit officii muñera quisque fui. Connubium felix! íi fíe cum conjuge conjux Yivat, & unanimem íervet uterque fidem. «0S( 3'7 DOCTRINA POLITICA. FElix familia, in qua vir parandis, mulier cuftodiendis, 8c augen-dis rebus intendit; utriusque laus digna. Néque enim mir,er eft virtus, quam quxrere, parta tueri. Viro cuivis, virtute , non doce ; famá, non forma; setaris, 8c conditionis aequalitace ducenda eil uxor. Virtute, inquam, non dote: nam veniunt a dote fagittx, tntolerabiim nihil eft, quam fxmina dives. Qua: vero dos materna pulcherrima ? vita púdica. Ait Bias. Fama non forma ; faftiis enim, üt notat Ovidius« ineft pulchrU, fequiturque fuperbia formam. Aüqualitate, nam: fi qua voles caute nubere, nube M- 2do. Mulier üt tori habenda eft focia, non ancilla. Fa:mina,8c fervus natura differunt, monet Philoíophus i. Pol. l. hinc ferviliter ab ea timeri nolit: leviora indulgeat,de majoribus cum fignificatione candida: mentis moneat: néque curiosénimis in afta, aut verba o-mnia indaget. Tum enim,ait Alphonfus Rex,tranquillum erit conju-gium, fi uxor ca:ca fit, 8c maritusfurdus. j/ie. Cumeademblanditiis nihil agat,quodvecordia: eft : coram extraneis illamnunquam objur-get, quod infaniae eile dicit Cleobulus. Hinc fi Vitium in ea fit irse, lo-quacitatis, prodigalitatis, luxüs: exemplo, 8c lege, non ferro, & fei-pione emendetur. Emendari Vitium fi nequeat, ferendum tantisper, dum patientiá, & exemplo, cujus vis eft magnética, molliatur. Alle-fta voluntas paretlibenter, coafta contumax eft. Convida ( Arifto-telesc. 4.} 6c injuria: abfint femper. Rofa incauté tafta fpinas intor-quet. Sic mulier afperaturduris. Familia: tarnen honori fic confu-lendum, ut flagitia, 6c turpitudines penitus non tolerentur. 3//0. Ornatum pro conditione, 6c decoro indulgeat,excefíum re-fecet. Sa:pe enim plus confumit arrogantia,quam acquirat induftria: cfurit familia, 6c dorfo fplendor, 8c fubllantia omnis portatur, non finé creditorumipforumdamno, 6c luftu. 4to. Arcana, néleviaqui-dem, ei detegat, aut fi aliquid ei dixerit, rem certé totam non mani-feftet. Caeterüm omnia ei domi fuae confidat, prseterquam officii pu-blici. ff«. In omnibus fic ei confulat concordia mutuá, ope, auxilio, confilio, 8c fidei integritate, ut neminem uxor pra: fe coli intelligat; neminem ipfa prae viro fuo utiliorem fibi,6c meliorem,five prasfentem, five abfentem exiftimet. 6/0. Univerfim fi humilisfit, faveat; fi pru-dens,comitertraftet; fiftolida, acriter aliquandoincrepet; fiíuper- Rr ba, «®S( 318 )so» ba, coerceat. Qui fuperba paree, imperium amittit; humilera qui conculcat, eandem perdic: quiprudencem acriter reprehendit, de-fperationem accerfic; qui ftolidam nimis blandé regit, irridetur. Mater familias contra his viciílim dotibus polleat, (i í ubftantiam fervare, & augere velit in redé inftituta familia, lmo. Viro pareat, fociam, non dominam fefe credens. Uxor, & maritus duo func Magi-ílratus, ait Ariftoteles 1.1. Pol. ille major, hac minor: á majore pen-deat, eique obtemperet. id». Sedula in curandis domefticis juxta mentem, & leges viri. Studiofa providentia in iisdem, né rei alicu-jus fit inopia; nitoris, &honeftatis, né quid difpliceat; ordinis, né quarentem aliquid fallat; mediocritatis, &frugalitatis, utvaletudi-ni, & rei familiari confulcum fit. 3tib. In afta viri non inquirat,néque in arcana, néque in externamunia. Namfxminte filentium,& prudent'u pulcherrimum, quia rariffimum, ait Heraclides. 4to. Sinceré cum viro agat, eundem aftimet, & colat, tum ejus-dem fanguine jun&os. Hinc eidem fidem integram fervet, ejus nuti-bus in omnibus re&is, & aquis obfequens, adverfa, & fecunda: for-tis comes fit, & adjutrix. 5to. Modeftiam , & virtutem, vita hone-fta, & púdica: íludiumcuret, &abhoccommendaripotiüsquarat, quám veítiumfpiendore, forma: fpecie, corporis nitore, vel auro. Certa fit, gloriam hanc omnibus aliis antecellere, & plus hac decora ad laudem finceram, quám illa ambitionis inftrumenta conferre. Hinc raro domo exeat,nec nisi é viri praferipto fumptus faciat. Par-ciüs fe veíliat, ác leges finant. In domum neminem, nisi viri arbitrio, inducat. 6tk Denique idRomanorum cordi fumat, quibusinfamiá notabaturmulier,qualegumharumeratcontemptrix. 1. Né inter fpe&acula fabuletur. a. Nécibisfeingurgitet. 3. Né fecretó cum viro colloquatur. 4. Néoculosinfanisattollat. f. Nédefeneftris proípeftet. 6. Né domo finé marito exeat. Quod hodie compluri-bus, etiam Europa cultioris, populis in ufu eít admodum. Naturalis bonorum poffeflio alia eft, út agricultura , aucupii, ve» nationis, paftionis. Artijicialis eft alia, üt mercatura, & commutatio-nis. Illam natura, Parens hominum, hanc induftria reperit. In illa primamGbicuramvendicatplurimarum, & optimarumrerum fuis é terris copia. Convenit, & neceífarium eft in hoc cali, foli, regionis rationem haberi, diligentiam locari. 2da eft vini ex vinetis. Curando ergó per Celfum vites, dum germinant, florent, maturefeunt. Sic natu. V9 natura ipfa juvatur ad ubertatcm. pia eft olerum, & leguminum ex hortis pro familia. Hic olim vidus eratuniveríus. Salubriscorpori, &finèinvidiaparabilis. 4ta eftpomorumèpomariisreponendorum. Certum id tibi fie : Patrem familias eum cenfendum non effe, qui ea emit, quae fuoè fundo parare poteft. Haec humusminiílrabit. Accédât pecus omne, five quod villa, five quod rura alere folent. Grandia hinc impendía non privatis duntaxat, fed & regionibus. Pe-cuariam, & vinum Hungariae qui novit, nervum regni quantum in annos fingulos jam compleditur? Jam pecuaria pro foli, & regionum varietate varia. CamelisAfia, Elephantis India, equis, & cornutís caeteris Europa abundat. Non noftrum eft ire per fingula. Experiential generalia haec principia, fi amor adfit, quémquedocebunt: ut nihil de venatíone, aucupio , pifcatione, & ruribus hie dicam. Artificialis acquirendi ratio naturae non adverfatur, fedjuvat. Primas hic obtinet Commercium, eorum videlicet, qui mercaturam exercent, & commutatione per nummum fadâ divitias fibi comparant juilas. Olim námque, Ariftoteleteíle, res pro rebuscommutaban-tur; quemadmodum & hodie in barbaris Regionibus Indorum fieri, experientiadocet. Incultioris orbis plaga ut faciliùs res procédât, beneficio nummi res nummulariís compenfantur. Lediíiima haec eft parandae pecuniae methodus, modo legibus infrà feribendis agatur. Imo natura ipfa hâc causâ verum id fecit : non omnis fert omnia telliu, Ut alter ab alterna pignore fumât opes. Respublicas ipfas creviífe vidimus, cum crevêre commercia, ùtHollandicam, Genuenfem, Ve-netámque hodiedum videre licet. Floruêre régna, florente commer-cio: jacere contrà eft neceífe, ubi jacent commercia j quidmirum proinde etiam privatas fie crefcere familias ? Hxc porro mercatura exerceri poteft, vel navigatione, mari, aut flumine merces advehendo j vel devedione, dum terra advehuntur. Aut faeneratione, cùm nummus nummum è cenfu parit. Hue referre licet & illud, cùm frudus fundi proprii venduntur,ùt ligna caedua fyl-vae, agri frudus, fodinae, metalla, lapides. Secundus modus eft artium, feu artificuminduftria, cùmfuam quis alteri pretio locat operam, ùt eft fabrorum &c. aut eorum, qui obfequiumdeferuntvirium, ùt qui ligna, lapides &c. indies operariî deferunt. Sed haec ùt dura, ità difficilis eft opum parandarum indu-ftria. Felix Respublica, quae artificum fic abundat numero, & dele- Rr 2 du, •DS( 320 &u, ut dare magis, quam accipere valeat. Nae multa: haec caufa eft, ut ditaretur Respublica, cur Gallia cot artes coluerit, vulgo Manufa-iluras. Anglia, & Hollandia curBelgio veteriaemula. Curfefuprafe levetMofeovia; & Vienna flore, quem poflidet, gaudeat. In his omnibus laudanda eft aequi lucri cura. Ucinam tamen non id Ovidii 1. I. faft. verum fit ; creverunt & opes, & opum furiofa cuptdo ; & cum poffideant plurima, plura petunt. Hinc faluberrimum eft, fi le-gibus definiatur turn mercaturse ratio ; ne ilia doli meditatio, & mendacii tritura, hominum improborum, non conditionis fut vi-tioevadat: turn etiam opum adhibendarum ufus per leges fumptua-rias, quibus noverit civis, & nobilis, quid in xdificii fui, acdomus ftrudtura, quid in veftium cultu, conviviorum apparatu, /uppeJiedti-lium dele&u indulcum fic. Felix Roma, dum cenforia floruit. Mar-cefcere cscpit gloria, cum luxus cenforum virgulam fuperavit, 6c frse-numexcuifit. Paucis, priusquammanumfumam detabula, haec, quisquises, feu familiam, feu Regionem ditandi fumeprincipia. Juftd,induftrid, & folerter tuis rebus confule, habita exadt^ rerum, munerum, loco-rum , perfonarum, negotiorum nocitia. Quidquid horum dempferis, momentum grande tulifti. Virtutes fummorum Magiftratuum a me pofitasconfule, & legis hujus cernes compendium. 2do. Dignitati, neceflitati, utilitati quod prodeft, in eo fumptui non parcac; quid-quid in his, auc hxc excedit, refecet. Haec caufa tot Provinces rece-ptimoris, exadto bello exauthorarinonneceflariummilitem, pom-pam inutilem refecari, munerum copiam minui, utftipendiis his fu-perfluisditariaerarium, communi utilitati profpici, creditoribus fa-tisdari, &imminenti neceflitati valeat provideri. %tib. Unie, & quo. Unde, id eft, vide, quibus £ fontibus tui reditus manent, quo pa&o pa-rari, & augeri cum aequitate poflint. Quovide, quos in ufus expen-das. Imum te vigilantem in tuos, nemini a rationibus dandis, ut fupri dixijimpunitate concefsa,efficiet; ne Plautiani renoventur exempla, qui opibus fuis Antonino Caracallae ipfi formidandus, quia potentior evafit, liber videlicet rationum dandarum: fed& induftrium efKciet eonfiliorum, ut quemadmodum Ferdinandus, & Ifabelk Columbum novis deftin&runtprovinciis , & opibus quaerendis; quemadmodum commerciis , navigationibus, & Societacibus Europam fervere? confpicimus, fic alienis nuper, jufte tamen per te comparatis opibus res «ose }5«P restua abundet. idum porro cautum, & fapientern efle docebit. Ad hoc ipfum vero conferetcommendatum faepiusítudium folers ratio-num á Magiftratu quolibet exigendarum, á quibus Philofophus cum Platone immunem vult nullum; haec cos eft fidei inobfequiis, hace anchora falutis, & fecuritatis Regum, & regionum. llltimum efto: vigilantia fumma, né impendiis majores fiant expenfae. AbyíTum ipíam exhauririneceffe eft, & vel Craefi divitias decoqui, fi plus fu-macur perenni álveo, quám fcaturigo fubminiftret. Non refere exemplisfirmare momentum hoc: lacrimae, & ruina: indies obver-fantur familiarum, teftes, & magiftra: hujus, quam omnibus inti-mam cupio, veritatis. QllJESTIO POLITICO-OECONOMICA. An cominercia, praefertim marítima, Rempublicara felicem magis, an fortem reddantí Profelicitate. RA ra donorum eft trias, qua: privatis perinde rebus ac publicis germanam fundar, auget, ftabilit felicitatem : alienis non egere, domefticis abundare, faedere ánimos fociari. Pulcherrima felicitatis epitome, hoc fru&uum é commerciis ortorum compendium. Partita eft providentia natura: Provinciis, Imperiis, Regnis opes, fingulis pené fingulas duntaxat, rarius plures, nulli omnes. Vincit naturam inftitorum induftria, velis exiguis Garamantas & Indos fie Europae ne£tens,ut orientem in occidentem credas migrare. Nancifcitur hoc pa£to Patria quaevis domi fuae omnia,quafi omnium fit mater Septem-trio, quae orbis exterus non jam gignere, fed avara rerum vota po£-fint, autvelint optare. Mteritunonfit.quifuus ejfepoteft, vetus érat Poli-tica. Verior nullibi regula, ác in Reipublicae felicitate. Quoenim paito certius canalem hujus alienis é terris in tuas derivas, ác dum non precario tum commoda, tum fubfidia vitae comparas, alieno non pendes aut arbitrio , aut lege, aut favore. Tanto quippe minus alio-rum indigus,quantó tibi magis fufficiens. Vincit admirationem Gentium Hollandia, in qua ceíTat efíe prodigium, quia indies innovatum ; quód inopsferé omnium naturájfoli, fascunda tamen fit omnium per mercaturam. Orientis opibus noftras ditat Provincias,noftris fuas: dum áureos non rivos, fed torrentes , atque adeó felicitatis animam, & Reipublicae nervum fibi reddit ve&igalem. Sequunturcaetera Eu- ropse jai )S<3» ropce emporia, Anglia, Gallia, Lufitania, Dania, Ruííia: quorum cura princeps,Orientis & Occidencis, India, Afia, Africa, America,& qua funcejusmodi nominum Societates erigere, tueri, propugnare; quibus é mente Philofophi (I. I. de Rep. c. 9.) ea fundetur orbi felicitas , quá comodé fufficiat ómnibus, quod avara aliquorum in finibus deeft natura. Rifum equidem cierent conattts Principum,& Rerum-publicarum tam improbi, nisi hoc maritimorum cumprimis commer-ciorum molimine felicitas Patria fundaretur. Felicem reddit belli nervusRempublicam ? filia eft commerciorum. Succdm & fanguinem fanguifugarapiuntexteri, luxüs & fplendoris artium reddentes inventa , noftris aurum vifceribus depofcentes. Merces utilitas, aro-mata neceffitas, exteri Cali delicias decumano multi impendió ven-dicant; fi primis é manibus inftitorum hac vela deferant; exiguo aliena dum comparant, áureos Jovis imbres, atqueadeó Saturnilu-ftra domi fuá promovent, & confervant. Sua non finé fanore dum partitur exteris Patria,& alienis fe ditans fe una felicem reddit. Non memoro adamantinam Provinciarum con/un¿Honem,non al/o magis ítabiliendam confilio, quám mercatura ? Quid porro felicitan opta-bilius unquam, eo Provinciarum fadere fie ánimos vinciente, ut res & fpes Patria omnes pari lance librentur. Ecquid porro ab hac feli-tate metüs redundet in amulos? Quid enim mercantium vela paveat hoftis? Quid commodis fuis ftudentium confilia vereatur Bellona? quid Mars, ferro ac flamis armatus, imbellia mercium plauftra, Océano circuma&a exhorreat ? Pro fortitudine. ILluftre nomen felicitas, non tamen feparabile in República á fortitudine , atque adeó amulantüm metu. Nemo felix, nisi quem vereatur tentare amulus. Stat felicitas Patria commerciis prafertim maritimis, quód domi fuá nafta omnia, alieniminúsegens fubfidii, domina magis quám ferva : quód Reipublica fanguine pecunia locu-ples: quód animorum fadere fociata. Eadem, mihi crede, metüs in amulos, quia fortitudinis momenta quám óptima. Dotes funt Reipublica, & orbi non terrendo duntaxat, fed franandopares. Me-tuitur feré, quifieaffluitfuis, ut alienis nec crefcerepoflit, necve-litemolumentis. Sic pavendi omni quondam Meditarraneo Baleares, Bononienfibus Veneti, Hetrufcis Genuates. Brittonesdemum Galli & Angli temeratori cuivis fuppares fatti. Aurum animorum «OSC 3*? )§0» philtrum, belli animam, & robur nominac orbis. Habes hunc á com-merciisnervum. Sed & Provinciarum concordia vel Habilita, vel au£tacommerciis,robori, atque adeó mecui fervit amplius, quátn felicitati. Faderatum cum Anglia Belgium Mediterráneo domi-nans dum fpeftat orbis, amulo cuivis fuppar veretur. Nunquam Galliam hoc ¡pfo avo Anglis, Hollandis, Italia, Hifpania, Rheno, & Belgio non amulam modo, fedmetuendammiratusofbisfuifíet, nisiPreíli,Telon¡sMartii, & Maflilia mercimoniorum ftabilitaflo-ruiflent commercia. Quid Mars, ferro ac flammis onuftus imbellia merciumplauílra Océano circuma&a exhorreat? quaris: Vahpra-fidentiam ! Malé hoftis fpernitur, cujus contemptus ruinam trahít. Imbellia non íunt, quibus potiora prafidia, Mars fi vivat, fibi ipfe non pofeat. Vulcanias finu devehunt,maríque ipfo amula elementacom-mittunt. Coronatis imbelliahac plauftra negotium faceílivére capi-tibus, Imperia conftituere. Novit Albuquerciorum, Vasquiorum, Mendoza laureas Ulifyppo : Hifpanorum aufus America, Gallorum Francia nova. Roma fuperat fuis conclufa íinibus, dum terris contenta; orbis imperio amula, cüm maris mercaturam exorfa. Ge-nuenfium,Venetorum, Turcarum dominatüs inicia teíles fint verita-cis. Hanfeatici faderis Urbes, Lubecca, Hamburgum, Dantifcum cum caterís, Septemtrionis olim terror effedla funt, quarum infrin-genda bellorum potentia par nenio, nisi quo id temporis Auftriacos inter Principes ma/or nemo, Carolus V. orbis domitor maximus. Armatas faderati Belgii claífes memora,du£tos fub Philippo fecundo ftupuit Hifpania Exercitus, fundatámque Rempublicam, non alio ex-peditionum ñervo, atque flore commerciorum. Eo fané felicis forti-tudinis & potentia auáario, ut atate quóque noftrá Haaga Comi-tum.Ryíwicum fuis cum flatüs Principibus pacifcendorum faderum, & agendorum coronatos inter verdees coníiliorum monopolia vide-ri poflint efte£la. NunquamMardikanum portum fundando in tantos óbices commercio Ludovicus XIV. tam pertinaci aufucontendiflec tueri; nisi ut, qui gentes ad nutum omnes bellis vel illatis, vel often-tatisterruerat, franum idem evaderet eá parte Océano dominatu-rüs. Hoc denique germine Ruília hodierna flosmardus creverat, quo Princeps unus Suecia, Dania, Ruflia, Polonia, Orientis, Períi-dis etiam hodie maílyx, terror Gentium & populorum effe&us, gran-di nempe Portüs Archangeli in orbem omnem comercio. Enfelici-tatem, quiafortem. S- III. «MC 324 DâO» §. iii. Tatrum familias cura in liberos. LI. Qui rude pondus erat, deformis & embrio: nè fît Sanguinis indecoris, cura paterna facit. Stirpe foret quoties foboles, & digna parente, Si quóque cura Patris digna parente foret! «0S( 3*? DOCTRINA POLITICA. DUplex eft paterni officii in ¡iberos genitos cura. Ima eft educa-cio,2da inftitutio. Primü ex his cum Philofopho feré definiunt omnes. 1. Ladle nutriendos eífe,materno praefertim; cüm, út. in Ethica fuprá dixi, cum ladle virtutes ac vida fumantur á liberis. Philelpho tefte, gemini agreftibus nati parentibus, quorum alter porcino, alter caprino nutritus eft ladle ; ubi adolevére, hic á frondofis montium jugis, lile á lutofis paludibus avelli non potuit. 1.1. c. 3. 2do. Cibis firmioribus tantum aífuefieri convenít, non tamen pharmacis, nisi aegritudo cogat. Néque facile permittendus cibi ali-cujus horror, né famesdeficientibus aliis toleranda fit aliquando. 3. Frigori, 6c calori moderato afíuefieri nihil nocet. Valetudo fie robo-ratur; & bello, exterísque Reipublícaecommodis firmatur. 4. Vini ufus parciffimus fit; imó etiam parvulorum nutricibus viniufum pro-hibet Ariftoteles. Quas fimatrisdebilitas nimia, vel aegritudo adhi-bendas eífe cogat, probas, moratas, 6c honeftas, praefertim vero continentes, fanicorporis, temperantes, & plerumque bono ciborun» genere utentes, ad lac melius formandum. Inftitutio quarto vel quinto anno setatis eft aufpicanda. Rafa enim tabula aetas haec coloribus quibusvis aptiílima eft. Chryfoftomi tamen, & Quintiliani é mente, ante feptennium intenfiore cura ut vacet/uventus, confultum eft. Cüm tamen turn quóque loqui,& agere nonnulla neceífe fit, fuadetur quafi lufitantibus, & aliud agentibus utilia literarumpraecepta inftillare. Quod praefertim in no-bilibus commendandum , quibus perdida, ftatuas, lufus, Geogra-phiae, aut Architedlurae militaris, aut literarum fundamenta fuggeri &comodius, & tenaciüs poífunt. Experienda certé teftis eft, quem-admodum ii, quibus graves principio labores dantur, incrementutn fumere non poífunt; itá qui linguarum , feientiarum, & artium peri-tiá nimis maturéinflar praecocis frudlüs imbuuntur, quia praeíipiunt, tum, cüm fapere oporteret, contentíone perpetuá fatigatis,& exhan-ílis quafi potentiarum viribus,ante tempus deíipere. Senfim igitur,& crefcentibus annis crefcere oportet & commoda inftitutionis. Horum alia funt regendis moribus, componendo ad virtutem corpori, formandisartibus, &fcientíis ingenio. Univerfim fapien-ter monet Ariftoteles 7. Pol. 17. omnibus rebus,quibus aífuefieri pue- Ss ri «&SC )S«» ripoffunt, abineunteaetateaífuefaciendos. Curtí educatioipfam fas-pe naturamimmutec, &tenaciüsfemperhaereantanimis, quae rudi-bus annis percepimus. In moribus formandis vitanda praeprimis ju-veni. x. Impudentia, feu protervia. 2. Iracundia , & pertinacia. 3. Otium, &delitiae. 4. Superbiainveftitu,inceífu,loquela,geftu. f. Intemperanda:praefertimvero 6tó.iroproborum conforda,& ludi non decentes, linde & famuli arcendi, exempli,aut linguae non cafti-gatae. Verba enim movent ánimos, omnis lafcivia pe flus pulfat, & in venas femina mortis agit. Imó famulantüm confortia penitus prohibenda funt, qua? plerumque Tilia funt, & vilitatem animis ingenerant. Curanda porro prae reliquis r. pietas, & reverenda in Deum. a. Ingenuitas, & candorpedoris. 3. Modefta in ómnibus, & erga omnes libertas. Curiofus, & elatus faftidio, & odio eft, non amori. 4. In confortio aliorum facilitatem, Se fuavitatem non affedaoam co-lere difeant. 5. Reverenda Majorum, praefertim facrarum perfona^ rum. 6, Parentum cumprimis exemplum curandum, néquidineo fpedent, nocere quid pofíít. Vim enim íegfs dida, Se fada Parentum in liberis obtinent. Corpori formando tria funt. I. Somnusmoderatus fit. Tritum ilud : feptem boras dormijfe fat efl, juvemque, feníque. Fas erit juventud unam, alterámve, rarius tamen, addere horam. Nisi rerum velis id Martial. 1. 13. dormítk nimiüm glires, vitulíque marini $ nil mirum, fi vos craffa Minerva premit. Moderatus fomnus humores confumit, nimiusauget. 2dó. Labore, non otio folidentur vires. Labor moderatus fit, aetati, & ftatui competens. Hincutilis commotio corporis. Aqua ftagnare cogitur, fi femper confiílat. Sparta, & Roma non otio, fed campo Martio vires parabat, & durabat. Juvat mo-deratumaliquandofrigus, fubinde calor: venado,aut vigilia módica ; fitis, vel fames aliqua. Levius praefertim exercitium, rerum fir-miore aetate exercendarum fimulacrum. Haec valetudini, & Reipu-blicae prodefie cenfet cum Plutarcho, Quintiliano, & Xenophonte Ariftoteles. Hodie puerorum corpora & mores, utinam non nimiá indulgentiá, & mollide perdantur. Qui paifus nihil in pueritia eft, virinmagnisquopado durabit? Mollis veftitus, delicatum abfit nutrimentum. Sapienter Plato I. 6. de leg. delicata, & luxurioft educatio maximapernteies eft, íitquac ner- «08( 3*7 )S0» ñervos & mentis, & corporis frangit, & ingenia deprarat. Hincmi* feriorem cenfet neminem Seneca eo, qui nunquam fuic mifer. Ubi libertas, voluptas, pecunia eft, ibi vitiorum omnium fedes eft. Expe-rientia teftis, molliter educatos, aut infirmos efte corporibus, aut inobedientes parcntibus, aut infigniter flagitiofos. Vah infaniaro! tam pretioséeosperdere, quos tanto haberi in pretio natura, & amor Parentum vult. Non indulgentia,fed natura praftantes liberos facit. Inftitutioingenii caput eft omnium. Sapienter enim Dio: Majo-rum fepulchris prohibendos cenfuit, qui necdo&rinamdidicerint, néqueartemexercuerint. Nullus ergo in República fucus toleran-dus eft pro communi melle quafi reluftans laborare. Artibus proinde formandumingenium; mechanicis, fifint ingeniihebetioris,condi-tionis vilioris, corporis validi. Liberalibus applicandi, quibus inge-nium felicius obtigit. Prafertim vero nobilitas. Cui fi fcientiarum cognitionem adimas, alteram Nobilitatis tefteram ademifti, út fupri in Politicadixi. Si Ariftotelem audiam 1.8. Pol.c. i. Inutilequidemeft Nobilitati.fe totamfcienttisimmergere,nisi aliquem peculiaris ardor incitet; cum ftudia fua publico Nobilitas debeat. Uttamen & Reipublicas utiliter ferviat, noffe oportet ftudialiterarum, &gymnafticarn: ilia ingenio, hac corpori formando mirum conducunt. Litera intelle-üum illuftrant: faltatoria, gladiatoria, equeftris corpus folidat.quas & Plato probat. Muficam, non earn, qua vocum, fed qua foni eft, prafert Ariftoteles; fed & in hac Nobili ea folüm expetenda, qua manfuetior; litui enim, & tuba vehementia funt majoris. Scholas publicas etiaro pro Nobilibus Ariftoteles in Lacedamoniorumexem-> plo pra privatis commendat4. Pol.c.In illisenim amulatio, & fervor; vifti erubefcunt, viefcores exultant, & animantur. 2do. Omnibus, tametfi mechanica arti addicantur, curandaut minus eft legendi notitia. Vix enim tam infelix invenías ingenium, cui materna diligentialiterarum notas inftillare non poffit. Ufas hác folertiá refert non nullas Franc. Patricius 1.4. de inftit. Reip. dicens: tejferulas literarum notispmgebant, vel plúmbea numifmata element is imprimebant, puerisque fuis oftendebant. lili (ut mor is eft) talia Matrem efflagitabant, bxc aut em literarum nomina, nótamete decebat, edicebátque, utfibi numtjmata tila veUent, inter tnulta quxrerent, & qua docuijfet, invenirent, nomina, notásque redderent; qui aviditate pueri common facile etiam in teñera xtate literas edifcebatit. Inftar vafe ul ÜI um igicur, qua angufti funt oris, informandi funt pueri j feniim «0S( )§«• influendo complebis ad fummum; fi impetu fuperfundas, refpuunt. Formandi funt, non obruendi. Memoria praefertim conftanti ufu, & cxercitio: fenfiin finé fenfu grandem hoc pa&o cumulabis acervum. Severicacis lex habeatur, fed & modus fervetur. Lexfic; nam qui parcit virgae, odit filium. Eccl. 30. funt enim, qui objurga-tiones, & laudes refpuunt, verbera metuunt. Modtu fervetur, addidi, nam pueri folo metu du&i nihil ex animo faciunt; cavenc, dum metuunt fatta refciri; fi occulta fint omnia, ad ingenium redeunt. Con-tinet eos difciplina liberalis, ratione, & admonitione conftans, obtu-rat faevitia. Laudandi ergo fubinde,cüm retté egerunt; objurgandi, cüm perperam: caftigandimoderaté, cümmoremgerere nolunt, & pervicaces funt. 4/». Lafciva fcripta, pifturae, fpeftacula cómica moribus noxia cane pejus, & angue removenda. Utilibus contra & honeftis eos fa-bulis obleflarejuvat. fto. Ingenio viniufusofficit; interdicendum aetatiparvae,autmoderatiflímédandum. 6to. Ludusalex vetandus. Jacebitfecus ingenium. Furti,&mendaciifemen hi ludí funt. Certé inter a!eatores,& teiferarios tantum ait Ammianus differre, quantum inter fures, & latrones. Praeterquam quod libido ludi morbus fit, qui contraflus á puero, fanari in fene non poteft. Servos quod attinet, Xenophon 1.3. Memorab. Munus, & fun-damentum Domini ait, fervos obfequentes, & morigeros reddere. Reddet Paterfamilias,fi exa&é Into. vi¿lum,& veftitum nature fuffi-cientem, Iabori, & robori congruum praebear. 2di. Tametfi non ni-mis remifsé; multó minus tamen familiariter tra&andi funt unquam; v.g,ut cum lis ludat,omnia diflimulet,ex quo inertia, protervia,con-temptusoritur. Amari tamen magis, quámtimericupiat. Verbo: abfit familiaritas, abfit defpettus. Fidi fervi néque nafcuntur, néque coguntur, fed benevolentiá parantur. Sua proinde det fingulis impe-riaherus, citra tamen aufteritatem: praebeat itém ea, quae famulis propria, turn enim maximé ftudiofos, & laboriofos experietur. Un* de compendium maximum Domino. ^ }iio. Labore fervus non careat. Caftigatio rara fit, nec unquam finé caufa, néque finé modo. Medicina hare malis eft. Quodfiveró Caftigetur famulus, cut aut merces, aut vi&us fufficiens negátur, ex-ulcerat ánimos. Nomine villus vinum non venit nisi raro dandum; hoc enim infolentia:fomes eft famulis. 4*$. Optima fervorum genera «os( 329 )so» ra fuat, qua nec nimis infirma, nec fortia nimis: hsec enim prafiden-tiam, illa metum in omnibus prsfeferunt. Univerfim exada dec re-rum gerendarum imperia, vigil adfic Argus execucionis mandacorum Paterfamilias ; néque rationibus dandis liber fit ullus famulantüm. Spes enim lucri, 6c certa impunicas occafionem prabet fe ditandi, Dominum expilandi. )ti. Habenda eft meritorum ratio, augenda non nunquampra-miaincibo, vefte , mercede. 6tb. Numerusfamulantüm fit pro ne-ceífitate. Non multitudo,fed bonitas in fervorum delettu fpe&anda. Plus fané detriment! fumit familia, qua improbis, quám qua nullis omnino utiturfervis. Catofarvosdelegitdifciplina patientescatu-lorum in morem. In adultis univerfim néque audacia immodica, néque timor nimius eft probanckis. Plus tamea, & frequentiusilla no-cuit Dominis, quám metus. Néque fubtiles, 6c ingeniofos nimium, quiafacilé protervos: néque hebetes nimium, quia incurios, óc ignavos, deligendos velim. Subtilitas ingenii vulpes, 6c harpyas fape gi-gnit, ingenio feiiciorideftitutosnaturaobfequio deftinat, quia imperio Domini veluti Cynofura intentos. quiestio politica. Utcr hoftis pernicioíior, qui Rempublicam civibus, an qui literarum ftudio cives fpoliat? Pro eo, qui Rempublicam civibmfpoliat. MEmbra corpori adime,6c giganteam humo molem allides. Res-publica corpus grande eft,cives membra ejusdem. Si Philofo-phis fides fit, fumit arbor á radice fuecum, 6c ramis tribuit; at depu-ratum,quiaexco&ummagis recipit ab iisdem. Succifis proinde ramis omnibus mori piantam uíüvenit. En typum Reipublica, ac civium ; hisnititur, his fervatur. Ab hocfonteroburillius, ab his fibris vigor, 6c fpiritus. Ipfo vocis Etymo,quid notet Respublica, vide: Civium eft communio. Ablato corde,quid fupererit? nisi ipfam á feipfi» velis dividere. Exemplar quondam 6c decus Rerumpublicarum for-tiumSparta, aternitati fe transcripfitin Cynegiro atque Leonida. Meritum hocgloria virtuscivium genuit Patria. At quo pa&o ftetit tot inter amulos, tot tamen laureis dives ? manium vice ci.vis quili-bet fuerat, Tolle prafidio maxiia, 6c palmam habes, quoties libue- «DSC 330 )50i ric veítigalem. SenfitRoma, cüm poft Cannenfem clademdomus pené nulla Urbi fupererat, quam viduam Quiritüm fanguine non lu-xiífent Matres. Sublato Romani fanguinis flore, & civiumle&iíiimo numero, quid nifi pené urna fupererat? Quod fitumconfeftim pro Portis caílra fixiífet Hannibal, Romana vespillo gloria in Capitolio triumpháífet, Romáque Carthaginem intuliífet. Pari forte nutabac eadem orbis Domina priüs, cüm virtus Gallica e/usdem vifcera fcru-taretur, Romanósque fub jugum mitti poífe docuiífet, nisi Tarpejam rupem,& Patriam Manlius ferváfíet. Renovata nempe funt vulnera, qua quondam feníit Gracia in cade manipuli, qui par erat Exercitui, Perfidem omnem fub Xerxe in arma cíente in montium faucibus glo-riosé fiftenti. Mitiüs furit, qui eminus bacchatur, & antemuralla impetit. Acriüsfemper favit, & juguloimminet,quifuccumipfura tollitacfanguinem. Agitprimum, quiliteriscives: agit fecundum, qui Rempublicam civibus fpoliat. Hoftis uterque,&Reipublica amu-lus , fed manfuetior ille, quiaremotior: acerbior ifte, quiadumin-timus, & crudelitate & diuturnitate mali imitior. Vulnus quodlibec có feré acerbius, quo diuturnius. Quid porro fentiri poffit acriüs, ác quod non nisi annorum impendió, imó& faculorumfluxu com-penfes. Rapitcalybs hora uná myriadas, non tamen horá pariter una cives, üt fungos parir natura. At acerbum fit quamvis uno care-re munimine,acerbiús longé eft nominis una ac gloria poft fata etiam vindice fpoliari. Quám decumanum Patria luxit vulnus Latium o-mne, cüm á Vejentibus die uno Fabios tulitfamaperemptos. His enim verum illud Horatii femper : 0 & pr/efidium, & dulce decus meum! Prxfidium inquam, ut finé hocprocella cuivis pila fit poftliminio Patria. Decus porro, quo viduata, fitfurori cuivis ludibrio. Nefas erat quondam ami&u vel crine fpoliare, quantómagiscive ? Quod enim bello prafidium, ornamentum erat paci? Quo enimpa&o floreant artes, potentia, opes ? nisi civium affluxu. Siné his quis fundum ex-colat, fementem fulcis credat, artes quaslibet provehat ? At efto, ja-ceant inculta artes, vivatmodoCivisPatria, fibiconftans, exteris fuppardegit, & criftas tollit. Nocet, qui literas adimit; fed decus duntaxat tollit, non vitam. Vita bonorum compendium eft, & corona, hac Civis folus eft. Pro eo, qui Uteris cives. Ylta bonorum compendium & corona eft, fateor, fi vita fit. At illud- «teC 331 )Sfl» Hlüdne vita' dicendum, quod eile folum dicit Philofophus ? Non hasc profe&o digna homine vita eft, nisi fuerit, quod eundem difcer-nat ä brutis. Ratio fola, & excultus literarum Audio ufus eil, quod altiorem brutis conftituit. lit meritö Mytilenaei maris potiti imperio, non alii perfidos fub jugum miflos paenä dignos cenfuerint,atque häc, ut literarum rüdes manerent. Quafi vero paena morte ipsä crudelior fitignorantia. Sapienter judicatum. SicCumanosenervavitquon-dam Ariilodemus. Quis enim non vincat Patriam facilö, quae confi-liis, cultu, virtute, nervo opum caruerit? Caret his omnibus, fi ca-rueritliteris. Confilia cupis ? Solones, Pericles, Xenophontes,The-miftocles, quanta nominal quanta robora I Nonaliter tarnen, quam Uteris. Mors illis per has fperni dofta, quafi mortales nonforent. Da fin£ Uteris pacem, ruditate Sc incultis artibus rigentem; confu-fionemgignis, quiamultitudinemotii amantem, non tam expertem confilii, quam impotentem imparii. Da contra infeilam belli aleam, temeritas duci perinde,ac militi erit domeftica,quia fine Providentia; unde certior ruina* Nervum demumcupis? fundatur ifte comerciis. Sic Ubii fapienter neminem fuorum commerciis fivere addici,qui La-tii fermonis, quo orbem emetiri pofiet, gnarusapprimenon fuerit. Et quid eorundem fic provexit fortunas, atque hoc ipium fapiens de fapientia confilium ? Imö vero quis non vincat Rempublicam, qua: vi-vens vitä}am caret ? Non vivit Civis, qui, quid hodiernum , aut cra-ftinum, vixdumnovit; tamfuturi incurius, quam ignaruspraeteriti; utrumq; folo literarum defeftu. lit meritöRomanus fapiens mortem, & vivi hominis fepulturam, vitam fin£Uteris dixerit. Imö vero Ari-ftoteles do&i ab indo&o differentiam non aliamilatuerit, äcvivii mortuo. Novi quidem, melius nonniillorum fententiä efie Reipubli-cae, tametfi Uteris non excultae, quäm civium deftitutae praefidio pror-fus non effe. Praefertim quod fpeciofa quaedam videri poiHt focordia literarum quies. At Arcade hanc vocem digniorem cenfuit Alphon-fus quondam, quäm homine. Nam qui cum Licinio & Domitiano literarum cultum fpernitprae civium numero, eö Reipubl. nocivus eil magis, quod Ladislai Ungariae Regise mente belluarum malit Rem-publicam,quäm hominum,etfi paucorum; ut cum ignorare literas de-beat nemo,nisi homine minor. Paucis gaudeat Respublica Civibus, his tarnen literarum ftudio cultis, exulabit in difcriminepufillanimi-tas, fortitudo propulfabit adverla, conilantia retundet aflultus* Mem- «0§( 3 ja )S<* Membra tollit, qui Cires, fateor: at radicem & animampetit, qui Jiteras adimit, ùt à quibus vigor pace,ac beilo. Divinum lege oracu-lum : Multttudo Sapitntâm fanïtas orbii. Hinc ea Sapientûm femper con-tentio, non antè vivendi finem ponere, quàm difcendi. Imô per has, ut viveret Respublica, pro iis & vitam ponere. Plinium setnaeos lu-ftrantem vortices memorat Campania. Archimedem Syracufe Geo-metriae intentum. AriilotelemPeripatus,ne fomno quidem indulgen-tem,nisi pelvi aeneâ cumglobo fuppofitâ, cujus lapfu dum fomni indi-ga excitatur à quiete natura, laboris iiterarii pariter admoneatur. Melius quippe, & potiori quidem fui parte vivit Respublica, fi per fa-pientes,quiafapiensvivat,fibitutelae, orbisadmirationi. Fabulam credo, jadantiam tamen ferunt nonnulli trium fapientum Matris, Aiphonfi Toftati, Alberti Magni, & Petri Lombardi, adeô felicem fe dicentis, quôd tantis in natis alieno quamvis toro fufceptisperenna-ret,utpaenitudine fceleris tanginullomodo poflet. Quidigitur aeter-nitati vivens Respublica non patiaturper fapientes, fi œternitatem per literas adimi cernât, cùm demptis civibus damna folùm tempo-ris fubeat, fapiente vel unico faepe aftatim compenfanda. Deni-que non magis nocet hoftis fruges omnes fuccidens, at-que is,qui incultam finit humum in vepres,ac fentes fuccrefcrere. FINIS. SYSJQSYiira -"ciscijsi» -'Uli PROBLEMATUM DOCTRINif POLITICO PARTIS SECUND.E INDEX. Procemium. pag. 12$ Qugeftio I. Quid Politica, qua differentia, & objeftum? 126 5. II. Imago ,& principiaPfeudo-politici. 131 5. III. Imago veri Politici. 137 5. IV. Quid Idolum Politicum, Fatum, Fortuna? Item animal 142 Quasftio II. De Principiii, &partibm Civitatis. 5. I. Origo vitae civilis. Quid Vicus, pagus, Civitas i 149 J.II. Quid Givis i 156 J. III. Quae olim Respublicae ? 162 J. IV. Quotuplex hodie Respublica J 168 Quafft'rt TTT VAtin "Rfiipublica. §. L Quae optima Keipublicae forma? 174 J. II. An Succeffio eleftione prseftantjor r «¿ms ejusdem nrHr> > & an faerainae capaces Imperii i Igj Quaeftio IV. De Rebuspublicü hodierni orbis. J. I. Romani Imperii Respublica; numerus, & munia ejusdem Ele&orum. jpo S.U. Quae Imperii Orientis Respublica} jyy y. III. De Republica Rulfiae ~ 206 j. IV. De Rebuspublicis variis. ' 31 j Quffiöio V. De Magißratibm. j. I. Quid fit Magiftratus ? quae ejus divifio l tituli ? 224 5. II. Praecipuae fumorum Magiftratuum* feu Regnantfim dotes. 230 $. III. Pauca de Magiftratibus caeteris. 237 J. IV. Virtutes, Sc vitia Magiftratuum eorum, qui ä confilii«. 247 S- V. Viitutes, & vitia Miniftroruin, &Adnünißioium. 253 Qua«- Quseûio VI, Momentafervantia Respubltcas. §. I. Authoritas, & benevolentia , falus Principis. §. II. Judiciorum ratio, & difciplina Giviuna. $. III. Belliftudia, & conatus. Quœftio VII. Momenta Rempublicam evertentia, S. I. Tyrannis S. II. Gauf* remotae aut mutandi, aut evertendi Rempublicam. 5. III. Caufae proximae mutandi, & evertendi Rempublicam. g. IV. Confpiratio, Proditio, earum remedia. INDEX Quxftionum Problematicarum PARTIS SECUNDO. I. Utra major,& pemiciofior orbis Política, verborum fimulatio, an ope- > rumî pag, 128 II. An major Politicse Regula : Simulatio, an Diffimulatio I 134 III. An in Principe ùt misùs verborum duplicitas admittenda l 138 IV. Uter ftultior, unum negans, an plures credens Deos î 145 V. AnmultaelegesfignumfintèeneconftitutaeReipublicaei VI. An multa nobilitasrJrrnra Principi Reipubiicaeutilisî VII. Anconfultius orbi foret,omniaefle communiai 165 VIII. Utrum feliciusfrui gratiâ Principis, an plebis.&optimatumî 171 IX. Quseaetasregendoaptiorî 177 X. Uter principatus felicior, gêntis rudis; an cuit» î 186 XI. Utra felicior Respublica, multituHinis, an paucorum fufFragiis Princi. pemlegensî xq6 XII. An nobilitatis potior fit habenda ratio ad Reipubljcsemuniai 202 Xrjl. An coniultum Principi vifitare provincias l 209 XIV. An confultius orbi futurum, tôt Principes, quot urbes cenferil 221 XV. An felicior Respublica, cui Magiftratus perennis l 226 XVI. An confultum Principi, omnia per fe decidere î aj4 XVII. An felicius Regnutn, cui bonus Princeps, â confiliis mali ; an è con- verfo î 243 XVIII. Utrum confultius Reipublicae,concordia,an difcordia eflè confilia? 251 XIX. An armis, an confiliis magis fervetur Respublica î 255; XX. An expédiât Reipublicae multas dariimmunitatesl 261 XXI. An confultius Reipublicae jus dici ab exteris î 269 XXII. Utrum gloriofius fundare, vel augere, an tueri fines Imperiii XXIII. Utrum viro publico periculofius, Principis, an populi furor î 287 XXIV. Qu«*ptiorRegendidos,amor,antimorl 294 XXV. An celeritas, an cun&atio in Seditionibus praehabenda î goi XXVI. Uter graviùs erret, qui fidit, an qui diffidit omnibus i 307 aj* 264 «7» 283 390 297 304 PROBLEMATUM DOCTRINÉ POLITICO- OECONOMICiE PARTIS TERTIiE INDEX. Quaeílio Unica. 5.1. De Patre familias Pag-3I» $. II. Mutua Patris, & Matris familias muñera, eoruadem modi pa- randi fortunas. 316 S. III. Patrum familias cura inliberos. 324 INDEX Quíeftionum Problematicarum PARTIS TERTIjE. I. An otioíí, an negotiofi diutiüs vivant í pag. 312 II. An commercia, praefertim marítima, Rempublicamfelicem magls, an fortem reddant ? 321 III. Uter hoñis pcmiciofior, qui Rempublicam ciribus, an qui literarum ftudio ci ves fpoliat t 329 O. A. M. D. G.