■ F






t

MATERIA

TENTAMINIS PUHLICI,

Q U O D

EX ANNI HUJ 118 SCHOLASTICI

PRASLECTIONIBUS

qu O VIS,

C Ul LIBUERIT, PERICLITANTE
SUB1BIT

IN

COLLEGIO REGIO TIIERESIANO

SOCIETATIS J E S U

J L L USTRISSI MUS DO MIN V S

JOANNES FEKETE
de GALANTHA

PHILOSOPHIAE IN SECUNDUM ANNUM
* AUDITOR.

DIE M D C C L F L

VINDOBONJE,

Typis jOANNIS THOMAE, TRATTNER, C^f. Reg.Majeft.
Aulae Typogr. & Bibliopolse.


. :


/


Vr


oj  oo

rt

o

T H E S E S

P H Y S I C M.

EX PROLEGOMENIS

qUJESlTJ.

Q

I.

uid Phyfica, corpus, & corporis principia ?

2. Quae veterum Philofophorum Pythagorae, Pla-
tonis de corporum ortu fyftemata metapbyfica?

3. Quae tam veterum Thaletis Milefii, Anaxagoras,
Epicuri, quam recentiorum GafTendi, Cartefii,
Digby, Honorati Fabri, Chymicorum de ortu
corporum fyftemata mechanica ?

a 2

ASSER-

4

A S S ER T I O

Totins Phyjica Fundament.

1. Gftendi poteft experimentis proecipue chymi-
cis, omnibus corporibus inelfe communem quan-
dam vim, propter quam rnaftae diftantes in fe
mutuo ferantur, contiguae vero invicem fir-
miffime adhaereant.

2.  Haec vis eadem quidem eft in magnis & parvis
materise portionibus, fed leges modusque agendi
diverfus ; quam nos, cum mechanicarum vi-
rium fed nondum cognitarum genus quoddara
effe cenfeamus, mechanijmum  appellamus incogni-
tum.

DE MECHANISMO INCOGNITO

IN MINIMIS MATERIJ PORTIONIBUS.

LEX Ima.

In minimis materise portionibus vis mechanica
corporum proportionalis eft fuperficiebus, fecundum
quas eaedem fe contingunt.

USUS LEGIS

Haec lex pertinet ad explicandam corporum den-
fitatem, duritiem, mollitiem, fluiditatem, & diverfos
harum proprietatum gradus.

ASSER-

s

A S S E R TIO N E S.

1. Cohaefionem, vi cujus minimse materin portio«
ncs magna conftituunt & efficiunt corpora, ne»
que dicimus fieri a folo immediato contadu
minimarum partiunij neque a preflione aeris aut
fluidi cujuscunque ejusmodi partes minimas
quocunque modo comprimentis. Sed

2 .  Partim ex textura partium , partim ex mecha-
nifmo incognito minimarum molecularum ad-
hasfionem oriri afierimus.

3. Quo major fuerit corporum fluiditas eo mino»
nbus conftabunt fphserulis, iis tamen

4. Solidis, impcnetrabilibus.

LEX Ilda.

Si corpufcula a fe invicem feparata & refoluta
innatent liquido , in quo corpus aliquod integrum
demerfum eft, fiet ut id ab innatantibus corpufculis
in infenfibiles dividatur particulas, fi primo poros
habuerit ad penetrandum proportionatos, fi sdo vis
adhaefionis ipfius corporis folidi non fuperet vim il-
lam, qua innatantia corpufcula intra ejusdem folidi
poros adiguntur.

USUS LEGIS.

Dependenter ab hac lege explicamus varias me-
tallorum, falium, terrarum, &c. folutiones ope apti

a 3 men-

6

menftrui prasdpue cur partium refolutio talita fucce-
dat accuratione, ut eadem Tolutorum corpufculorum
proportio fit relate ad totum liquidum, quas relate
ad quamlibet liquidi partem.

Cur omnia menftrua non foluant omnia corpo-
ra , cur in determinata Temper quantitate : fic aqua
jam TalTa, falem porro non Toluet, cur eadem aqua
infuper foluat Taccarum & c.

Porro haec lex pertinet ad ipforum Talium natu¬
ram explicandam : fic, quare Tales acidi efFerueTcant
cum terris & lapidibus alkalinis &c. Sirupis cseru-
leis affufi rubrum concilient colorem, contra alkali-
ni cseruleum permutent in viridem :

Quse natura Talium acidorum, alkalinorum , &
mediorum, quae proprietates Tališ communis, nitri,
aluminis, vitrioli chryTocollae Tališ amoniaci, quid To¬
da HiTpanica, & cineres clavellati, quale Til confi-
ciendis vitris aptius ?

ASSERTIONES.

1. Corpora Tunt divifibilia in moleculas ftupende
paruas , Taspe TenTus noftros quibuscunque prse-
fidiis armatos, effugientes.

2.  Moleculse hae diverTam habent figuram.

3 . Non

7

3* Non fecus quam corpora magna poris & meati-
bus pertufa funt, qui tamen ubique non funt sequa-
les , fed tam magnitudinem , quam figuram habent
diverfam.

LEX Illtia.

Diverfi generis corpufcula cuicunque innatenc
liquido ! Si imo majori vi in fe invicem ferantur ,
quam in partes liquidi cui innatant, fiet ut fe invi¬
cem conjungant relido liquido.

Si 2do hsec corpufcula infuper elaftica fuerint,
invicem accedent, & refilient, confequente motu in-
teflino partium tanto majore , quanto magis fuerint
elaftica.

Si 3tio prasdita quidem fuerint vi invicem acce-
dendi, nulla vero elafticitate, accedent , adhaere-
bunt leviter, & coagulum formabunt,

USUS LEGIS.

Haec lex pertinet ad explicandas ebullitiones y
effervefcentias, fermentationes chymicas, prsecipita-
tiones & coagulationes.

ASSERTIONES.

I. Quando eadem quantitas materi se fub majori exi-
ftit dimenfione id rarefadionem dicimus, hanc

fieri

s

fieri aflerimus a particulis igncis, qus poros cor-
poris ingrediuntur & eosdem dilatant.

2. Tranfpiratio eft propria omnibus iis corporibus
in quse calor vel leviffime agere poteft , adeo
ut inde ne metalla quidem , vel duriflimos exi-
mamus lapides.

LEX IVta.

Si minim-ae moleculre , quse per firmam inter
fe adhaefionem corpus conftituunt accedente extranea
vi ab invicem fejundae fuerint, ita ut extra fphaeram
veniant fuae adivitatis, quam invicem exerunt, non
coalefcent amplius in unum corpus. Si feparats
quidem fuerint, fed intra muture adivitatis fphceram
permanferint ,  prius conftituent corpus.

Cuicumque vi extraneas , eorum cohaefioni con-
trariae pro ejusdem cohaefionis menfura refiftent.

USUS LEGIS.

Hinc explicamus frangibilitatem ^ elafticitatem
corporum, frigus , calorem^ combuftionem , con-
gelationem, motum reflexum & refradum corporum
a fiia diredione abfcedentium, dum ex uno in aliud
tranfeunt nredium.

Hinc prreterea dependet veritas fequentium pro-
pofitionum, nempe quod

I. Cu-

9

1. Cujuslibet a&ionis detur mutua reačtio.

2 . Quod rea&io elafticitatis tanta dt, quanta eft a&io
virium corpus comprimentium.

g. Quod perpendiculariter incidentia eadem refiliant
direčtione & altitudine dempta redftentia , fed

4.  Oblique incidentia angulum incidentih a£qualem
forment angulo reflexionis.

5 . Quod corpus perpendiculariter incidens femper
plus podit j quam d oblique incurrat , & in
hoc cafu, quod

6.  Vis agens (it ad vim corporis totam dcut dnus
rečhis anguli inclinationis ad radium.

7» Quod corporis e medio minus denfo ad medium
dendus progredientis direčlio frangatur , & qui-
dem a Perpendiculo, & e contra d Corpus ex
dendore ad minus dendnn promoveatur medium.

ASSERTIGNES.

1. Elafticitatem corporum neque conftituimus in
atomis ftatum fuum difficulter mutantibus, 8c
facile priorem recuperantibus, neque in aere,
aut materia fubtili quomodocunque prementi-
bus. Sed

2.  Repetimus eandem a cobsedone partium flexi-
lium turbata, & denuo reftituta, aliquando igni-
oulis intra poros compredjs adjuvantibus.

b Ca-

10

3. Calor fit ab igniculis per afFričlum excitatis,
cohcefionem turbantibus, deinde ob rapiditatem
fuam varium & perturbatum motum inducenti-
bus.

4. Si motus fucrit adeo vehemens, ut extra fphce-
ram fuas ačlivitatis minimse corporis partes eji-
ciantur,, erit combuftio.

5. Frigus a congelatione diftinguimus, quod illud
paucas, lisec longe pauciores complečlatur par-
ticulas igneas.

6 .  Ipfum congelationis efFečhim a vi mechanica
minimis fluidi partibus indita repetimus. Salia
faepe requirimus, fed folum ideo, ut majores
moleculas fluidi in plures dividant fuperficieš,
unde earundem vis aučlior evadat. Igniculi fal-
tem copiofi exefle debent, ne vim mechanicam
corpufculorum impediant.

7. Eidem vi mechanicse fequentia adrcribimus :
imo quod glacies in majus extendatur fpatium,
quam aqua antea occupaverit, 2do quod gla¬
cies expiret , & quidem quo frigus fit inten-
fiuSj eo expiratio evadat aučlior, gtio quo ex-
piratio glaciei major, eo volumen fiat exten-
fius.

PRO-

II

PROBLEMATA METALLURGICA

RESOLVERE , ET DEPENDENTER A
SUPERIORIBUS LEGIBUS RERUM
CAUSAS EXPONERE.

1. /Tethodo ufitata metalk ex mineris extrahere

totumque auri, argenti, cupri, plumbi &c.
procefTum exponere.

2 .  Idem prseftare ope mercurii via amalgamationis
Q  germanis bC^UtcfClt) faltem quoad aurum &
argentum.

3. Aurum & argentum invicem feparare , totum-
que fucceffivae praecipitationis procefTum depen-
denter a prsemiJTis legibus explicare.

4.  Auri & argenti bonitatem per tra&us in lapi-
de lydio formatos explorare.

5. Aurum ex vafis metallinis, tabulis ligneis an-
tiquis recipere.

PROBLEMATA,

EX QUIBUS VAREE MINERVE DETEGL
ET EARUNDEM E MONTIBUS EFFOSSIO
AD JU V ARI POSSIT.

1. /’~V las  figna montium, auri, argenti, & aliarum
Vil minerarum feracium ?

2. Quid cavendum prascipue. antequam certus lo-
cus fodinarum conflituatur ?

b 2 3. Quid

12

3- Quid de virga divinatoria cenfendum, quot ejus-
dem fpecies dentur, & qualiter tradari debeat,
ut latens alicubi metallum indicet ?

4. Quomodo fuccurrendum, fi fodinse fubterraneis
aquis repente compleantur, quae machinEe ad-
liibendse ad aquas exhauriendas ?

5. Quid confiliij fi halitus noxii venenofi repente
cavernam repleant, ut fofloribus fine vitse.peri-
culo fsepe perfiftere non liceat, fed recedendum
fit & fodinse relinquendae fx pe ditiflimae ?

6 .  Explicare ea inftrumenta^ quae ad accuratam fo-
dinarum dimenfionem requirantur , talia funt
imo compaflus penfilis, d}Crtg(intbčtt ,

« Compafs. 2do libella SBfljJetlMgČ ,
©rabbogem 3tio inftrumentum. lineationis 3

gulege gnffniment 4to Goniodi-

da bčt SBtnfl 5to circuii horarii

@tunbeitfrf)epBctt*

y.  Quis prcedidorum inftrumentorum ufiis ?

8 . Quomodo inclinatio & longitudo Cryptarum
in quibus minerk efFodiuntur poflint determi-
nari ?

9. Qua ratione fodinarum dimenfio inftituenda,
imprimis ope acus magneticas, deinde

10. Si fint ferrifodinse , in quibus acus magnetica
turbatur, qua methodo omnis earum dimenfio
ope aliorum inftrumentorum perficiatur ?'

11. Quo-

i3

11. Quomodo inveniendum, quantum crypta aliqua
feu ad feptentrionem accedat, feu ab eodem
recedat ?

12. Invenire quantum datus quidem montis vertex
diftet a puteo, feu ingrefiii fodinse ?

1 3. Qua ratione ichnographia fubdialis perficiatur,
& omnes ii fubterranei tradus, qui ex diverfa in-
clinatione & declinatione cryptarum conftant,
aperto caelo in terrce fuperficie pofiint defignari?

14.  Cujuscunque etiam infimae & reconditiflimae
cryptte a dato montis vertice in externa terrae
fuperficie conftituto perpendicularum diftantiam
determinare.

15. Si puteus novus ufque ad profundiflimam ali-

quam cryptam fit effodiendus, partim ut minera
commodius & breviore tempore extrahatur,
partim ut noxiis vaporibus exitus pateat, qua
ratione in tali negotio pundum illud in ter-
rse fuperficie determinetur, a quo fi foifio con-
tinuetur ad datam illam fubterraneam cryptam
perpendicularis pateat acceifus, id quod Ger-
manis dicitur.

1 6 .  Ex uno Ipecu ad alium terram perfringere, quod
apud Germanos £iuerfd)lag audit.

17.. Venarum fitum inveftigare, & earundem dire'
dionem principalem invenire.

b o DE

d

14

DE MECHANISMO INCOGNITO

IN MAGNIS MATERI® PORTIONIBUS.

ASSERTIO.

D Atur vis aliqua mechanica nobis incognita etiam
in maximis materise portionibus, proptcr quam
esdem in fe agunt, atque in fe in vicem feruntur.

LEGES.

I. Omnium corporum adio eft imprimis mutua,

2. Eftmaffis proportionalis.

3. Si duo corpora propter bane vini invicem ac-
cedant, erunt fpatia confeda uti maffae recipro-
ce ,  fi nempe folarum maflarum ratio habea-
tur. Sed

Quoniam caufam diftantem remiflius , propio-
xem intenfius agere animadvertimus , erit vis
in diverfis diftantiis a centro , verfus quod fe
exerit, uti reciproce quadrata diftantiarum,

ASSERTIONES.

I. Pondus a vi gravifica eft diftinguendum.

2. Vis Iicec omnibus corporibus eft communis.

3. Imminuitur in acceftu ad aequatorem , & vafta
corpora, deinde in receftii a centro terree.

4. Gra-

15

4- Gravitas neque explicari poteft per modumvor-
ticofum fubtilis materiae, neque cum Purcho-
tio , quod ejusdem materiae magna pars ab
SEquatore verfus polos defluat, neque cum Re-
gnanlt perduos vortices unum fubtilis materiae,
& alterum a polo ad polum ex magneticis con-
ftantem effluviis. Sed

In vi quadam mechanica, nobis adhuc incogni*
ta, & ipfa gravitas & omnes gravitatis eftedus
funt conftituendi.

6.  Pondus immutabile eft manente eodem volumine,
malfae quantitate, & durante eadem gravitatis
adione.

DE CORPORIBUS FLUIDIS.

DE ELECTRICITATE.

QUMS\TA.

IT lm

nde nomen, quae eledricitatis hiftoria ?

2. Quid Phyfici, eandem obfervando , hucufque

detexerint ?

ASSERTIONES.

1. Eledricitas , & univerfim illius effedus neque
conftituendi funt in aere , aut vaporibus aqueis,

2. Neque in materia quadam propria , minus in
materia magnetica, aut effluviis lucidis.

3 - Ex '

i6

3. Explicari debet per duplicem vorticem,pro cor-.
porum diverfitate aut fulphureum, pinguem, fe-
baceum, aut fulphureum acidum, martialem vi-
triolicum; in corpore primigeneam eleftricita-
tem habente per affridum, & confequentem in
tubulis capillaribus ofcillationem excitatum, in
corporibus vero communicantibus v. g. ferro,
manu hominis &c. a vi tubulorum capillarium
ipfius vitri, fulphuris, picis prolicitum.

DE SONO*

A S S E R T I O N E S.

1. Corpus fonorum conftare debet ex partibus fen
fibris facile vibrationem , fremitum> ofcillatio¬
nem recipientibus.

2 .  Sonus vero confiftit in pulfbus aeris frementi-
bus & ofcillantibus, in omnem partem propa-
gatis, & vario motu in auris tympanum incur-
rentibus.

3. Etiam aqua a corpore fonoro pulfus recipere, &
in aure fonum eilicere poteft.

QU JE. S IT A.

I. Quid Echo j & qualis obftaculi conftitutio effe
debeat, ut eadem confequatur ?

1 .  Ope

*7

2 ,  Ope foni varias locorum diftantias, & his co-
gnitis etiam ventorum celeritatem determinare.

3. Sonum accrefcentem efficere, & tubam locuto-
riam optima & moderna methodo conftruere.

DE LUČE,

LEGES.

j. Quando radius lucidus e medio minus denfo
ad medium denfius traniit, ex via fua detorque-
bitur 3  & ad perpendiculum accedet, e contra fi
ex magis denfo ad minus denfum tranfiverit,
accedet ad perpendiculum 3  nempe contraria
ratione, atque in aliis corporibus accidat.

2. Quando radius lucdius incidit ad obicem poli-
tum, & fuperficiei asquabilis, erit angulus in¬
cidentih hqualis angulo reflexionis.

ASSERTIONES.

I. Refra&io radii luminofi per diverfa media tranf
euntis neque explicari poteft cum Cartefio, ra-
dium tanquam vim compofitam confiderando
& in duas vires fimplices refolvendo , quarum
una, nempe perpendicularis in denfiori medio
fortius agat, radiumque verfus perpendiculum
accedere faciat j

c

2 .  Ne*

1 $

2.  Neque dici poteft cum de Chales, radium in
uno fui latere, quo in medium denfius impin-
gitj detineri, confcquenter altero fui extremo
rotarij adeoque refraftum ad perpendiculum ac-
cedere. Sed

3. Omnes refra&ionis effečbus adfcribendi funt vi
mechanicse univerfali,fermefecundum proportio-
nemmafTarum, ex quibuš fluida conftant, agenti.

4» Dici non poteft cum Nevvtono, lumen efle fub-
ftantiale quoddam profluvium ex Tole & uni-
verfim corporibus lucentibus ad inftar odorum
ex odoriferis emiftiim.

5. Admittendum eft fluidum quoddam undique dif-
fufum j non quidem Cartefiana illa , aut quas-
cunque huic fimilis, & vacuum omne exclu-
dens materia, fed

6.  Fluidum imprimis fubtiliflimum adeo ut a ca-
pillo hominis quinquies mille billionibus fa-
cile magnitudine fuperetur , deinde

y.  Summe elafticum, ut cum nullo alio corpore
hic comparari queat, demum

8. Innumeris vacuis ita prseditum, & adeo rarurn,
ut quadringentis millionibus ab aere noftro
denfitate fuperetur.

Tale fluidum nos aetherem appellamus, & in
hujus pulfibus a fole aut corporibus lucentibus
acceptis lucern conftituimus.

DE

co

*9

DE COLORIBUS.

qu M SIT J.

Quid colores emphatici, permanentčs 3  quje cir-
ca cmphaticos obfervationes ?

ASSERTIONES.

j, Quod radius lucidus per prifma vitreum tran£
iens in complures feparetur colores, id partim
refradioni, partim pulfuum diverfitati, quorum
aliqui fortiores aliqui debiliores funt , adicri-
bimus.

2. Colledio & permixtio (Ted non confufio om-
nium colorum, quia inde motus inordinatus
in oculo efficitur) candorem conftituit, alias pro
diverfitate pulfuum sethereorum diverfi appare.
bunt colores.

Colores permanentes non poflunt explicari per
limplicem reflexionem lucis, ita ut certa colo-
rum claflis ab objedo refledatur, caeterae abfor-
beantur. Sed
4. Dicendum eft, in partes minimas in fuperficie
opacorum corporum proftantes , & elafticas
' retherem incurrere, & pro diverfo elafticitatis
gradu diverfos pulfus ab objedo accipere, quos
anima colores appellat.

c 2

5. Cor t

so

5 , Corpora diaphana explicantur per hoc, quod
filamenta, ex quibus conftant, eo predita fint
elafticitatis gradu, ut eosdem aethereos pulfus,
quos acceperunt, etiam retro fe reddant; hinc
fieri aflerimus, ut trans vitra , vel potius pofl:
vitra easdem habeamus objedorum perceptio-
nes, quas abfentibus habuiflemus vitris.

6 >  Corpora diaphano - opaca explicamus, partim
quod filamentis conftent eosdem pulfus-aethe-
reos reddentibus, quos acceperunt, partim quod
opacas , prjecipue metallicas partes immixtas
habeant, ex quibus sether vario tono in oculos
refledatur.

7 . In fuperficie omnium corporum perpetuo aliquid
setheris retinetur, atque adeo non in ipfa cor¬
porum fuperficie, fed ordinarie fupra setherem
illum detentum lucis reflexiones perficiuntur,
& fic quibusdam Newtoni experimentis hac in
materia latisfiet.

DE AERE, AQUA, IGNE.

LEGE  S.

1. Fluida homogenea invicem communicantia ®qui-
ponderant, & perpetuo in eadem funt altitu-
dine.

2. Si bafes inasquales fuerint, perinde efi: ac fi
eaedem sequales extitiflent.

ar

•g. Si vero fluida fuerint communicantia quidem f
fed heterogenea, erunt altitudines ut eorundem
fpecificae gravitates reciproce.

4. Solidum quod fluido immergitur , tantum ex
pondere fuo amittit, quantum ponderat illud
.fluidi volumen quod extrufit.

Si folidum fpecifice levius non quidem immer-'
Tum fuerit , fed duntaxat fupernataverit , im-
mergetur ad tantam fui voluminis portionem,
donecpars fluidi extrufitoti a2quiponderet folito.

ASS ERTIONES,

1. Aer eft porofus , gravis, elafticus.

2. Afcenfus mercurii in Barometro non efl: tribu-
endus aeris elafticitati , Ted

3. Soli aeris gravitati a dfcribendus.

4. Aer tempore pluvio multo levior efl: , quam
tempore fereno , non obftantibus particulis
fpecifice gravioribus , quse tune aeri innatant
dum futura efl: pluvia.

5. Flamma & ignis funt quid ab invicem diftin-
dum.

Param inter fe diflerunt flamma Sc  fumus..

'j,  Aqua vel omnino infenfibiliter > vel potius nul-
lo modo efl: elaftica.

g. Fontium origo non efl: repetenda a pluviis 8 $
nivibus, fed

c 3 9* Ea-

£2

g,  Eadem ex mari ope deftillationis per naturales
alembicos ope ignium fubterraneorum defu-
menda-

QUMSITA.

1, Explicare experimentum Stevinianum, Siphonem
anatomicum, fontem intermittentem, diabetem*
diabunculos Cartefianos.

2. Cui principio fontes falientes univerfim innitan-
tur ? quomodo natatus pifcium & volatus
avium efficiatur, an fpes fit hominem aliquando
volaturum ?

g, Quse fint (alubritatis indicia in aqua, & quo-
modo detegatur, quas partes infalubres &mi-
nerales aqua contineat?

^. Quid ftellse cadentes , nubes, ros, pluvia &c.

quomodo eadem oriantur ?

5‘  Quid hucusque de fulmsne, & ejusdem effečH-
bus enferint Phyfici, quibus rationibus indučli
illud a materiaelečlrica non diftinguunt?
Quomodo ftupendi efFečtus pulveris pyrii, auri
& pulveris fulminantis explicandi?

j.  Phofphori lux unde oriatur ?

8. Quid thermometrum , a quo inventum, quo~
modo conftruendum ?

p. Pyrometri qualis conftrudio, quis ufus ?

DE

33

DE CORPORIBUS SOLIDIS

ET IMPRIMIS

DE GLOBIS C^LESTIBUS.

LEGES.

1. /^Um Keplero angulus inclinationis eft triplo

major angulo refradionis: Si nempe ex aerc
in vitram tranfeat radius lucidus & non mul-
tum fupra 30. gradus incidat. Contra *

2. Angulus inclinationis duplus erit anguli refra¬
dionis, fi ex vitro in aerem tranfeat radius.

3. Refradio fiderum in horizonte maxima, verfus
Zenit continuo decrefcit,

4. DifFerentia inter veram & apparentem diftantiam
a Zenit aequalis eft angulo paralladico.

5. Parallaxis variat, horizontalis maxima eft.

6 .  Quo fideris alicujus diftantia a centro terrse ma¬
jor, eo parallaxis erit minor.

7* In determinandis omnibus fiderum altitudini-
bus femper refradio fubtrahenda, &parallaxis
addenda.

QUjESITA .

Quid nomine planetarum veniat, qui primarii,
qui fecundarii , hi quando & a quibus detedi?

DE

24

DE 'PLANETIS SECUNDARIIS.

DE PHAENOMENIS SATELL1TUM JOVIS.

j. /“'UJr fatellites Jovis non Temper appareant, etiam
longiflimis telefcopiis adhibitis?

2. Jam ad dextram> jam finiftram fui primarii con.
fpiciantur ?

2. Quisque fuos limites habeat, quos non tranfit,
cur jam e regione hujus jam illius eclipticse
partis videantur?

DE PHAENOMENIS  LUNAS.

1. Explicare conjundiones , oppofitiones ,  nodos*
menfem periodicum, & fynodicum lunse.

2. Lunae phafes refpedu terree , id eft plenilunia,
novilunia &c. exponere, &

3. Quales phafes terra refpedlu lunicolarum, fi qui
dantur, fubeat, explicare.

4. Oftendere , quod luna in orbita limul & circa
axem moveatur.

DE ECLIPSIBUS LUN JE.
leges.

j .  Si corpus luminofum illuminet opacnm, umbra
non erit Temper eadem , Ted, fi utrumque fphas-
ricum fueriGpro diverfa fphžerarum magnitudine

co-

25

conica erit umbra 3  jam cylindrica, jam coni
truncati referet figuram.

2. Si fphsera luminofa fuperet magnitudine fphae-
ram opacam, fiet, ut pars fphsera; lucidse fe-
micirculo minor illuminet partem fphserse opa-
cse femicirculo majorem.

E XPLIČARE

1. Eclipfim lunarem, quomodo fiat. & quando ea-
dem contingat ?

2. Quis lunse limbus primus umbram fubeat ?

3. Quare eadem Temper in pleniluniis accidat, &
quare non in omnibus pleniluniis eclipfis lunse
fuccedat ?

4. Quando futura fit eclipfis lunse centralis, to-
talis 3  partialis?

5. Quomodo accidat ut durante eclipfi luna non
fiat plane invifibilis^ Ted fubrubicunda appareat?

6 .  Quomodo eclipfes lunares obfervandse?

7. Qua ratione determinetur pars fphaerae lucidse
illuminans, & fphgerse opacse illuminata, fi nem-
pe dentur femidiametri fphserse lucidse & opacse.

8. Quomodo inveniatur longitudo umbrse terre-
ftris & lunaris datis femidiametris fphserse lucidse
& opacae & diftantia centrorum.

p. Typum delineare eclipfis lunaris, & in eodem
oftendere, quanta pars ipfius lunse fit obfcuranda.

d DE

03

z6

DE SOLE,

ASSERTIONES.

1, Sol non eft purilfimus & homogeneus ignis,fed
multis conftat heterogeneis partibus.

2. Maculae,qu;e in illo comparent, magnitudinern
fuam perpetuo mutant; hoc non obftante
Regulariflime moventur, jatnque Iineam refram
jam curvam movendo conficiunt. In oppofito he-
mifphserio diutius morantur, in limbo folari ap-
parent tardiilimcprocedcre, quos omnes effe&us
apparentias opticas efle dicimus. Hinc vero

4. Solem ab occafu ad ortum circa fuum axem
moveri aflerimus.

DE ECLIPSIBUS SOLARIBUS.

EXPLICARF,

1. Quomodo, & quando fiant eclipfes folares 5  &
qualis margo prius eclipfim patiatur ?

2. Qnare eadem Temper quidem in noviluniis ac-
cidat Ted non in omnibus ?

3. Eclipfis in paflione domini fačta quare fuerit
miraculofa ?

4. Qua ratione illud fpatium telluris determinari
poflit, quod umbram plenam Tubibit durante
eclipfi ?

5- T y-

37

5. Typum eclipfis folaris delineare, ut in eodem
pars folis obfcurata exhibeatur.

6 .  Quomodo eclipfis folaris obfervanda, & qui-
dem duplici methodo ?

' 7 . Ex obfervationibus eclipfium quas utilitas pro-
manet ?

DE PtLENOMENIS PROVENIENTIBUS
EX MOTU TERRiE PERIODICO, ET
CIRCA AXEM.

EXPLICARE

j, Quomodo fol, & totum fidereum caslum ab
ortu ad occafum intra tempus diurnae revolu-
tionis moveri videatur ? quomodo jam in his,
jam aliis fignis cseli appareat ?

2. Inaequalitatem dierum decurfu anni, jam diem,
jam nočtem perpetuam ad polos, in sequino-
diis diem per totum orbem aequalem exponere.

3. Unde temporum viciffitiidines, seftas ;  hyems &c.
proveniant ?

DE PLANETIS,

EORUM MOTU ET DISTANTIIS.
EXPLI ČARE

I. Qua ratione aftronomis innotuerit, planetas
proprium lumen non habere 3  fed efle corpora
opaca ?

d 2

2. An

28

2.  An eandem, an diverfam terricolis figuram 8c
afpedum exhibeant, & unde , quave rationc
id fiat ? prtecipue

3. Quomodo mirse faturni & jovis apparentiae ex-
ponendse ?

4. Quare jam ftationarii 3  jam retrogradi, jam prs-
cedentcs appareant ?

5. An & quando folem eclipfent ?

<5. Qua rationc aftronomis innotuerit , proximam
foli efte orbitam mercurii, deinde veneris, ter-
rse,  martis &c.

7. Quanto tempore motum finim periodicum ab-
folvant j & an Temper eandem a terra diftan-
tiam habeant ?

8. Quomodo data parallaxi lunce,& diftantia ab hori¬

zonte ejusdem diftantia a terra determinetur ? imo
Qualiter ipfe angulus paralladicus lunae inve-
niatur ?

10. Soliš diftantia a terra quomodo innotefcat ?

11. Soliš & lunae diameter apparens quomodo ex-
ploretur ? Et

12. Datis femidiametris folis aut lun« apparentibus,
& eorum diftantia a terra quomodo diameter
vera inveniatur ?

DE

29

DE ORBITIS PLANETARUM.

PRiEMITTITUR DOCTRINA DE VIRIBUS

CEiNJTRALIBUS.

LEGES.

1. Si duo corpora in gyrum moveantur, & inaflas
habeant aequales, diftantias vero a centro mo-
tus in$quales 5  erunt vires centrifugee ut diftan¬
tiae a centro. Si vero

2. Duorum corporum diftantiae aequales , maftae
inaequales extiterint, tune viies centrifuga: maf~
farum rationem habebunt.

3.  Si tam maflae, quam diftantiae inaequales fuerint,
fed ita ut rationem habeant reciprocam, vires
centrifugae utrimque aequales erunt.

4. Si corpus duabus viribus non oppofitis agatur,
una projedili, altera centripeta, fiet ut lineam
deferibat curvam, in tali curva

5. Areae quas radius vedor eodem tempore verrit,
aequales invicem erunt.

6 .  Si differentes curvae Portiones aequalibus tem-
poribus percurrantur , erunt celeritates in iis-
dem uti reciproce perpendicula ex centro mo-
tus demifta. Si vero

7. Arcus curvae aequalibus temporibus aequales de-

feribantur, figura tališ erit circulus, & corpus,
in tota curvžE hujus peripheria aequali procedet
celeritate. d 3 8* I n

3 ®

g. In ellipfi corpus non progreditur sequali celcri-
tate 3  fed in minore diftantia a foco celerius,
tardius in diftantia majore procedit.

$>. In circulo tam magnitudo vis centripetae quam
centrifuga invenitur, fi quadratum arcus cujus-
cunque, quem dato aliquo tempore corpus eme-
titur, per circuli diametrum dividatur.

10. Vis centralis in peripheria magna eft ad vim cen-
tralem in parva, in ratione direda duorum quo-
torum qui oriuntur ex divifione diametrorum
per quadrata temporum periodicorum.

11. Si duo corpora fint ejusdem mafiae, fi prgeterea
quadrata temporum periodicorum fint uti cubi
diftantiarum a centro motus, erunt vires cen-
trales in peripheriis ficut reciproce quadrata di¬
ftantiarum a centro motus.

^VJESITUM.

Quas leges circa planetarum motum Keplerus
ftatuerit cum obfervationibus aftronomicis confen-
tientes, & quomodo eaedem leges verse efie often-
dantur ?

ASSERTIONES.

I. Planetae orbitas fuas circa folem conficiunt pro-
pter vim duplicem centripetam unam & cen¬
trifugam aliam.

2. Dici

3i

2. Dicinon poteft: cum Tychonicis cos in circulari-
bus licet excentricis moveri orbitis, fed

3. Cum Keplero ftatuendum orbitas illas eife ve-
ras ellipfes, licet parum admodum a circulo dif-
ferentes, in quarum foco tanquam in centro
motus fol conftituendus.

4. Vis centripeta, qua planeta primarii verfiis folem
& fecundarii verfus primarios tendunt, eft ipfif.
fima illa proprietas corporum, quse apud nos
terricolas gravitas audit.

Quemadmodum planeta; in folem, ita viciflim
fol gravitat in planetas.

< 5 , Haec gravitas perpetuo non eft eadem, fed pro
varia a fole diftantia jam major, jam mino n

EXPLICARE

1. Mutationem nodorum lunarium.

2. Praeceffionem 02quinočliorum.

3. Motum Planetarum circa axem.

DE ALIIS STELLIS.

1. Stellas novas aliquando vifas, deinde non atn-
plius confpicuas explicare, & imprimis

2. Stellarum, unius in collo Četi, alterius in pe-
člore Cygni & celeberrimse illius in fella Calfio-
peae motum, revolutiones, lumen decrefcens
& c. exponere.

3. Qms

32

3« Quse celebriofes hac fuper re authorum fen-
tentiae ?

ASSERTIONES.

j Cometas non funt corpora ex planetarum,
vel aliorum aftrorum exhalationibus temere
compačta & accenfa, fed

2. Sunt corpora folida, durabilia, mundo cojeva, per
orbitas ellipticas admodum excentricaSjrirca fo-
lem ad modum planetarum noftrorum mota.

DE TERRA.

qUJESl TA.

1. Quibus viis, quave methodo aeris noftri altitu-
do determinetur ?

2 .  Explicare de diluculis, crepufculis, & quando
primum fol fupra horizontem confpiciatur ?

g. Quid ventus , quae ventorum caufa generalis,
quse eorundem particulares efle poflint ?

4. Explicare Iridem, Halonem, Parelium &c. &
qua; de his celebriores authorum fententiae ?

ASSERTIONES.

I. Terra non tantum circa axem motu diurno, fed
etiam in propria eademque elliptica orbita, tan-

quam

33

quam verus planeta circa folem motu annuo
movetur.

2. Figura terrse nec eft Iphserica , neque habet
diametrum a feptentrione ad meridiem ufque
majorem, quam alia lit 3  quae per aequatorem
tranlit, fed

y  Eft ad polos deprefla & ad £equatorem protube-
rans.

4. Exterior terrse ftručlura , qua tum in montium
juga erigitur , tum in maria vallesque deprimi-
tur, maximam partem eft mundo coaeva. Illius

5. Interna ftrudura non multum difFert ab exterio-
re facie.

6 -  Montes ignivomi non ardent immediate ab igne
per totam terram diffufo, fed ex fermentatione
particularum acidarum & fulphurearum, &
quidem inflammatione non procul a crateribus
orta.

7.  Neque terrse motus aliunde ortum habent,- quam
ex bituminolis & fulphureis particulis inflamma¬
tione accenfis, nitrolis veroinvaporem refolutis.

g Lapides oriuntur ex variis terris , arenis, fsepe
aliis corporibus calcinatione fpongiofis, & ope

e liic-

34

fuccorum lapidificorum inter fe concrefcenti-
bus.

Foffilia figuras varias rdferentia fuerunt aliquan.*>
do ex regno animali, aliquando ex vegetabili*

DE MAGNETE.

QU JE S IT A.

1. Quid magnes, quas illius phaenomena, quoe at«
tradionis conditiones ?

2. Poli magnetiš quot modis determinentur , &
qua ratione in quovis procedendum?

3. Magnetes quomodo armandi , & eorum vires
qua methodo examinandse ?

4. Qua ratione magnetes artificiales conftruendi,&
vis magnetica quomodo aliis corporibus com-
municanda ?

5. Qme acus magneticae diredio & inclinatio?

6 .  Ad explicanda magnetiš phaenomena qualia ad-
huc Phyfici lyftemata excogitaverint?

DE FLUXU ET REFLUXU MARIS.

QUJESITA.

I. Exponere , quemadmodum motus luna: cum
aeftu maris confpiret.

2. Tem-

35

2.  Tempu s acceflus & receflus aquarum ad vel a
littoribus exponere.

g. Quse obfervanda fint, li.primo aeftus diurni, de-
• inde menftrui , demum annui invicem compa-
rentur ?

ASSERTIO.

Fluxus & refluxus maris , & phfenomena omnia
huc pertinentia dependent a gravitate univer/ali, qua
luna in terram, terra & luna in folem & viciflim gra-
vitant.

EX

HISTORIA UNIVERSALI

A

CHRISTO NATO

AD NOSTRA TEMPORA.

Q Uid intereft inter Annum JE rae vulgaris Chriftia-
nse, & inter verum annum Chrifti Nati eri tiče
conftituendum.

Quis ftatus Reipubliece Romanje fub Augufto,
quoad Religionem, Rem Politicam & Litterariam ?

Quis ordo Auguftorum primi a Chrifto nato
faculi, quis Chara&er, quas res praecipuae, qui Cas-
fares ?

Eadem de altero feeculo :

e 2

Iti-

3 6

Itidcm de tertio faeculo enarranda*

Quarti freculi, quis ordo Imperator um, ac Cse-
(arum : quae celebres tres divifiones Imperii Roma¬
ni ?

Quce perfecutiones Ecclefise celebriores primis
quatuor feeculis ? fub quibus Auguflis ? qui prše-
cipui Martyres ?

Qua ratione poteft veritas Chriftianse Religio-
nis ex ipfa ejusdem hiftoria, ac do&rina demonftrari?

Qu8e prsecipuae Hcerefes primis quinque faeculis
Ecclefiam turbavere ?

Quae prima quinque Concilia generalia ? quan-
do habita ? quce Hrerefes damnatae ?

Numifmata Imperatorum, ac Caefarum Romana,
Coloniarum, & Grseca magis obvia, legere, expone-
re, & ad hiftoriam applicare.

Romani Imperii prrecipuas Regiones in Mappa
Geographica oftendere.

Quaenam fuere Barbarorum faeculo quarto 5  &
quinto in Romanum Imperium irruptiones ? qua;
fundata Regna ?

Qui Reges exteri, Romanorum aut aemuli, aut
clientelarii, quorum Numifmata habentur ?

Quinam Scriptores veteres pro Hiftoria Roma¬
norum Imperatorum, praecipue per prima quatuor
fsecula funt confulendi ?

Quae-

37

Qu cenam fuere initia Saracenorum Religionis,
ac potentias ? quae Turcarum, ac Bulgarorum?'

Qui limites , magnitudo, flumina, fertilitas ,
montes, aut promontoria cclebriora hodisrnce Hi-
fpaniae ?

Quce Regiones, & earum prascipuae urbes in
Hifpania ?

Quis ftatus Politicus ? quce foedera Aulas Hi-
fpanicae ? quas terras extra Europam poffidet ?

Quas Synopfis Hiftorico - Chronologica Hifpa-
niče, & quod fyftema breve Genealogicum podre-
mor um Regum ?

Eadem de Lufitania exponenda funt.

Similia de Regno Gallice.

Item de Italiae Regionibus , & Principibus j
prcefertim de Regibus Neapolis, & Sardini^, ac de
Rebuspublicis qucedam attingere.

Itidem de Regno Hungariae.

Similia de Polonia*

De Svecia.

De Dania.

De Ruflico Imperio, Teu Mofcovia.

Denique de Regno Magnce Brittaniae prsedičtis
auaefitis fatisfacere.

e n EX

38

EX ARCHITECTURA CIVILI.

^UuESTlONES.

Q Uae origo hujus Scientiae ? qui fcriptores infti-
tutionum Architedonicarum ?

Quid jedificiunij fundator, Architedus?

Quas divilio , quse prascipua axiomata Archite-
durse ?

Quid ratio?quse Eurythmise, ac Symmetrise difFe-
rentia, leges , exempla?

Quae conditiones materias P quse fulcrorum di-
ftindio P

Quse partes primarije cujusvis asdificii ?

Quid nomine idere, Proto-& Ichnographise, Ele T
vationis Geometricse, Interfedionis }  & Sciagraphiae
comprehendunt Architedi P

Quid membrum ornatus architedonici ? quidpro-
jedura partis, & ecphora, mutulus, collicise, lub-
grunda P

Quid architedonicus ordo ? & quae ejus partes
tam primariae quam fecundarice p qua demum praxi
ex rudioribus fulcris ad ornatiflimos columnarum or-
dines perventum eft.P

Qme figna ornatuum indifFerentia Sc  fignificativa P
Qui ordines praecipui, quis modus unum ab alte-
ro difcernendi ?

Quid

39

Quid Orophegraphia , opus rufticum , ftriatura,
denticuli , metopas ?

Quid de ellipticis , polygonis & cochleatis co-
lumnis fentiendum?

Quae Jymbolic£ columnas, & quod earum difcri-
men ?

Quid intercolumnium ? quae intercolumnia in co-
lumnis conjugatis probantur ? quse intercolumnia
veterum in ordine ad 5. aedificiorum genera?

Quid peryftilium & arcus ?

Qiias ftatuarum ad architedonica opera proportio?

Quid frontifpicium, & quae reliqua; fupremae mu-
forum coronse ?

Quje leges generales in taxi & diathefi hodierno-
rum Architedorum obiervantur ?

THE O RE MATA.

I N Architedura civili maxime probantur rationes,
quas numeris minoribus exprimuntur.

In membrorum difpolitione varietas , ad concin-
nos partium dudus obtinendos tangentium circulo-
rum arcus deligendi.

Subftrudionis in fundamento bafis inferior latior
fuperiore , fuperioris ultra muri imponendi latitudi-
nem excefTus altitudini muri proportionalis conftitui
debet.

Muri

40

Muri ad perpendiculum excitandi , tum contra-
hendi, & tedionem ferendo pares reddendi funt.

Feneftras fuperiores seque latas ac inferiores, at-
que in eadem linea conftitui par eft.

Figuram conclavium redangulam, altitudinem me-
diocrem fieri oportet , neque ufum unius per ufum
alterius impediri.

In omni camera Iateres, atque faxa cuneatim, ne-
que libratim, fed arcus forma difponi debent.

Teda nec jufto celfiora , neque depreifa nimis, fu-
maria quantum fieri poteft tedis altiora fieri par eft.

Fulcrorum omnium perfedio tam a firmitate ,
quam firmitatis fpecie asftimanda.

In columnis eadem membra immediate conjungi
non debent, neque membra plana ad diverfas ordi-
nis partes pertinentia apophygi connedi.

Truncus, fcapus , & zophorus per apophygem
cum fuperciliis fuis, & limbis junguntur.

Coronidi, capitulo, coronici torus , & trochilus
minime conveniunt , bafibus coluinnse & ftylobat;e
membra omnia prseter echinum?

Pro angulo frontifpicii rede deligitur angulus odo-
goni.

Formse edypas aedificiorum in confpicua aliqua
magnitudine effingendse funt, & fecundum fediones
horizontales seque, ac verticales exhibendee.

PRO-

41

PROBLEMATA.

l^Ationes optimas pro dato cafu deligere.

Explicare regulas tum deligendae , tum prjeparan-
dee materije idoneas.

Membra architečtonica delineare , atque de ipfo-
rum decore , varietate 8c  conjunčhone difponere.

Fundamentum sedificii ponere , muros ftruere,
feneftras, januas, coronicem intra cubiculum deter-
minare.

Conftituere rationem pilarum ad fornicem.

Struere arcum compreflum.

Scalarum commodis providere.

Tečtum muris imponere.

Ex aflignata totius ordinis altitudine diametrum
columnce Vignoliana methodo defignare , ipfosque
ordines delineare.

Denticulos, triglyphos , volutafque defcribere.

Scapum columnje contrahere.

Frontifpicium ,  & arcum inter columnas delineare.

Columnam fuper Columnam conftituere,ordinemat-
ticum, cellulam , cancellos, pilafque coordinare.

Fabricae dimenfionem exequi, muros tam acclives,
quam rečtos calculo fubducere.

Fundamentum in folo defignare , omnemque para-
tum pro žedificii confummatione ordinare.

Stru&um aedificium exornare.

f

EX

42

EX PERSPECTIVA.

Am ichnographiam cujusvis plani horizontalis,

quam fcenographiam folidorum juxta leges
perfpedivce perficere, pro cafu quovis pundi diftan-
tižE ad tabulam applicati.

Pro univerfis projedionibus fcenographicis pun-
dum diftantiae & altitudinem oculi determinare.

Statuas in fublimi collocatas connaturali fitu &
niagnitudine repraefentare.

Umbrarum apparentias exhibere.

Dare compendia projedionum perfpedivamm.

Objedum quodcunque etiam juxta leges perfpe-
divse militaris delineare.

Q Uid Pyrotechnia , quae illius divifio ? qui prs-
cipui fcriptores P

Qui ignes pyrotechnici ?

Quod examen pulveris pyrii, & qnibus experien-
tiis ejusdem vires elafticae nituntur P

Quse praecipue pulveris pyrii compofitiones ?
Qui caeteri ignes bellici ?

Quid calibra P fpatium vacuum, regula calibrse?

EX PYROTECHNIA.

QU JESTI O NES.

Quid

43

Quid tormentum & mortarium, quae partes eo-
rum praecipuas, & genera ?

Quid infititium tormentum? tormentum & mor-
tarium lapidarium ?

Quid in fpecie circa formam tormentorum fervan-
dum ? & unde melior ejusdem determinatio exftitit.

Quid jadus horizontalis , quid arcuatus ? quis ja-
dus Vaubanianus peculiarior ?

Quis eft jadus maximae elevationis ? quid am¬
plitudo & diredio jadus ?

Quid lorica^ ftratum, incifura, & quge menfuras
partium praecipuae ? ,

Qui fuggeftus tormentorum aeque ac mortario-
rum.

Quid funt cuniculi ? quid camera ? & quibus
legi bas quantitas pulveris pyrii iubvertendae moli
accommoda determinatur ?

THEOREMATA.

Prsecipua parabol® proprietas eft , ut quadrata
femiordinatarum fint inter fe, ut abfciftae.

Projeda diredione horizontali , vel ad horizon-
tem inclinata defribunt curvam parabolicam.

Subtangens in vertice parabola; divifa eft in duas
partes aequales.

Amplitudines jaduum funt inter fe ;  ut finus an- '
gulorum elevationis duplorum.

f 2  Ampli.

44

Amplitudo ja&us fub elevatione 45*. eft dupla
amplitudinis fub elevatione 15 0 .

Celeritas corporis proječii directione horizontali
eft aequalis celeritati, quam acquireret cadendo per
quartam partem parametri axis.

Celeritas corporis proje&i direčlione obliqua eft
0squalis celeritati , quam acanireret cadendo per
quartam partem parametri diametri, quae tranfit per
punčhrm projedionis.

Amplitudo maxima eft dupla quartae partis
parametri diametri , correfpondentis punčlo proje-
čtionis.

Spatium parabolicum eft aequale duabus tertiis
paralellogrammi circumfcripti.

Conoides parabolicum eft fubduplum cylindri fu-
per eadem bafi & ejusdem altitudinis.

Spatium a cuniculo excavatum pro conoide pa-
rabolico habendum eft.

PROBLEMATA.

Pulverem pyrium conficere.

Bombarum vitia detegere.

Saccum pyrotechnicum machince Ballifticae ad-
aptare.

Globorum numerumin quovis aggefto cumulotam
cx tabulis, quam ex formulis algebraicis determinare.

In-

45

v Invenire diametrum globi unius librae, & inde re-
gulam calibrce parare.

Examinare regulam calibrae.

Data diametro globi quotvis librarum invenire
diametrum globi libram unam appendentis.

Spatium vacuum in machinis reperire , iisdem-
que globorum diametros conformare.

Metallum ex vario are pro machinis mifcere.

Ex data calibra globi longitudinem tormenti, &
ex data tormenti longitudine quantitatem pulveris
pyrii pro fartura determinare.

Menfuras pulveris pyrii parare.

Tormentum ad fcopum dirigere tam in jadu
horizontali, quam arcuato.

Mortarium ita elevare , ut cum horizonte effi-
ciat angulum datum.

Scalam pro altitudinibus & angulis inclinationum
inveniendis methodo Hireana perficere.

Invenire femicirculum pro omnibus amplitudi-
nibus, quse fub cadem fartura pro diverfis angulis
inclinationum haberi poiTunt.

Ferire objedum fupra vel infra horizontalem li-
neam fuggeftus pofitum.

Incifuras loricarum in confpedu hoftis' parare,
vel immutare.

Suggeftus tormentorum & mortariorum conftrue-
re.

f 3 ' .

46

Ex data linea minimse refiftentiae perficere catcu«
lum moliš a cuniculo fubvertendas.

Cameram cuniculi, ejusdemque farturam deter-
minare.

EX ARCHITECTURA MILIT ARI.

(J U /F. S T I 0 N K S.

Q Use artis muniendi in fpecie, tum quse totius
militaris architedurae ratio, & funda nentum?
Unde robur defenfionis in loco munito defumen-
dum ?

Quae praecipua veterum in defenfione arcium theo-
ria extitit ?

Qui canones prsecipui munitionum hodie tencnt ?
Qure partes cujusvis munimenti ?

Inter fiyitemata muniendi particularia quod maxi-
me daflicum seftimatur.

Quid eft opus ex,ternum ? quid irregularis mu-
nitio ?

Quid opus campeftre V redudus ? munimentuns
ftellatum V lineee ?

Qua 2  tadica caftrorum & acierum ?

THEOREM  ATA.

Quantitas defenfionis defumitur a perpendiculari
jnter parallelas extremitatibus linece defendentis ad-
foas intercepta. Spa-

47

Spatium indefenfum ab angulo mortuo produdum
majus eft fub angulo obtufo, aut acuto, quam fub
redo.

Valli altitudo minor praeftat majore.

Munimentum ex propugnaculis, & cortinis, pro-
pugnacula ex faciebus , & alis conftare debent.

Ala aliquot hexapedarum intervallo verfus capi-
talem retrahi , ala retrada fieri concava, parsque
fuperior auricula tegi debet.

Methodus Vaubaniana canonibus militaribus ex-
ade fatisfacit , & tam propter facilitatem , quam
propter muniendi praeftantiam claflicis aliis antefer-
tur.

In muniendis areis irregularibus eligenda videtur
methodus a collatis inter fe lateribus externis , in-
ternisque ufitata.

In munimentis ellipticis angulus propugnaculi
femper unus in vertice axis minoris conftituendus.

Caftellum in loco edito collocandum & fpatio in¬
ter urbem relido a civium habitationibus feparan-
dum.

Quarteria fluvio feparata tribus plerumque pon-
tibus jungi, lines dimidiis redudibus, & in extre-
mitatibus propugnaculo muniri debent.

PRO-

r' ? >  /•;

48

PROBLEMATA.

V Allnm circa urbem difponere, foffa, via coo-
perta, & lorica campeftri munire.

Septi vallaris univerfi tam ichnographicam, quatn
orthographicam defcriptionem dare , & ad datam
magnitudinem reducere.

Lineam magiftralem triplici methodo Vaubaniana
definire, vallum, follam &c. adjungere.

Alas retrahere, & auriculis munire, forcipulas,,
Imiulasj fuggeftus in vallo &c. excitare.

Opera externa conftruere.

De interiore urbis munitas conftitutione leges prse-
cipere, caftellum, aut redučtum Vaubaniana metho¬
do apparare.

Figuram irregularem ad regularitatem reducere.
Aream ellipticam, vel irregularem quamvis munire.
Munimentum in £olo defignare.

Arcem armatis cingere, caftra metari.

Diftantiam ab obfefla urbe in dies fingulos men-
furare.

Lineas, accefliis, fappam parare.

Ducere adverfo munimento parallelam, & fugge-
ftmn quemvis oppofito lateri parallelum agere.

Loricam perforare, fofTam, opera externa, ac in¬
terna occupare.

Urbem defendere, hoftiumque artibus obvenire.

—v ■; EX

49

EX JURE NATURA ET PHILOSO-

PHIA MORALI.

QUJEST IONE S.

Q.uid jus naturse affirmativum & negativum ?

Quae juriš proprietates ?

Qua2 morum honeftatifque regula ?

Quae conditiones ad adus honeftatem requifit$ ?
Quomodo ignorantia, vis & metus eam turbant P
Quid confcientiae didamen ?

Quomodo hoc in dubiis formandum P
Quid officium perfedum & imperfedum ?

Unde officia erga Deum deducuntur ?

Quae officia erga fe ipfum & quibus comprehendun-
tur regulis ?

Quae fui fuarumque rerum prsefcripta cura ?

Quae erga alios officia ? quis in his ordo ?

Quid mendacium & cur Temper illicitum ?

Quamdiu juramentum promiffiorium obligat ?

Quid communio negativa & poTtiva bonorum ?

Cui natura jus maris, & indivifarum rerum reliquit
dominium

Qu(£  fit caufa cur ad reftitutionem injurians oblige-
tur & quando ?

Quid Philofophia moralis, quae Partes, quod fingu-
larum objedum, quis finis ?

g Qn id

5o

Quid civitas, respublica? quae varia ejus regimina?
Quce fint maxima felicitatis publicse inftrumenta?
Quomodo Religio in eam influat? quid circa hanc
curandum ?

Quomodo juftitia? qus in juftitia diftributiva, quae
in vindicativa obfervanda?

Quis bonus vir, quis bonus civis ?

Quse fubditorum in principom officia ?

Unde nobilitatis origo? quae ejus in patriam & prin-
cipem officia ?

Quid magnificentia , quid luxus, quid prodigalitas,
quid liberalitas ?

Quid amicitia ? quae in illa cautelee ?

ASSERTIONES.

Finis hominis ultimus Deus eft, in cujus per
adus fibi proprios pofleflione fuprema illius felicitas
fita eft ; aft cum hanc, quamdiu corpori unitus vivit,
perfede obtinere nequeat, fiimma, quam in hoc
mundo obtinere poteft, confiftit beatitudo in illa ani-
mi quiete, quam fola ipfi virtus parit.

- Jus naturse eft Dei voluntas, qua abfoluta &
immutabilia praefcribit media, quibus ad finem fuum
homo dirigitur.

Ad finem hunc, fi adiones exploret homo, in-
fallibiliter dirigitur in cognitione juriš naturse, cujus
proin cognofcendi principium eft ipfe Deus ut in-
finite perfedus. Inter

«*

5i

Inter ofticia qua Deo debet hotno, jus n atu ras
Religionem quoque externam preeferibit.

Hinc ex Atheis nunquam politica etiam focie-
tas formari poterit.

Sni ipfius violentam oscifionem omni cafu
proferibit natura.

Farna fua homini cuilibet cordi ut fit, natura
di&at ; aft eam alterius caede confervare, omnino eft
illicitum.

Tantum quilibet jus in vita fua coniervatio-
nem accepit,ut violentum invaforem etiam illata rnorte
repellere queat j fi tamen concefTa facultate ufus non
fuerit 5  legem natura non transgreditur.

Omnia qua proximo debentur officia, his con-
tinentur capitibus: quod tibi non vis fieri alteri ne
feceris , omnia vero quacumque vultis ut faciant
vobis homines, & vos facite illis.

Natura quidem a mundi exordio in commu-
nione externa corporis bona reliquerat, non tamen
contra eam introdu&a eft bonorum divifio.

Tantum abeft legitimam Magiftratui fubje&io-
nem, natura repugnare, ut ftatus potius civilis illi
ihaxime fit conformis, ad quem hominem ipfa na¬
tura formafle videtur.

Hareditario jure firmata Monarchia regimen eft
humana felicitati quam maxime aptum.

g 2 Obie-

' ¥3iti

- tV J\

52

Obedientia Principi debita, tot riobis prsefcri-
pta eft titulis, nullo ut umquam cafn ab hac fit ex-
emptio, nifi ubi aDeo manifefte contrarium prrecipe-
retur ;  atque tum quidem nihil nifi pafiive inobedire
1'icet.

Bonus vir a bono cive nihil diftert, vitam ergo
qui Patri® non ducit utilem, non otiofus tantum fed
& malus eft.

Poft Deum, Patri® Principisque amor reliquis
rebus omnibus praeferendus eft.

Cum e Republica fit, Thefauros publicos opu.
lentos efte, manifeftum eft, civern-quemlibet tene^-
ri bona fua in eos conferre ; Patri® ergo injurius
eft , qui diftipatione quacumque fe huic auxilio ine-
ptum reddit.

Militaris vita 5  glorij feges & Patri® fulcrum,
convenientiflima eft homini natalibus illuftri.

Scienti® vit® nobilis ornamentum funt : nec
h®, fecus ac quidam hodie cenfent, corruptel® mo-
rum contulerunt quidpiam.

In Divitiis conquirendis primam ponere cu-
ram ingenuum dedecet ; aft moderate parandis &
confervandis vacare, eft de Patria bene mereri.

Cum primus nobilitatis finis fit Patri® Princi-
pique affiftere, non apparet, quomodo huic adver-
faretur , vel nobilitate excideret 3  qui commerciis in-
cumberet.

I


9




4 '



P-




/

i


/

N





N














<0