INHOUD Van de voorzitter / Activiteiten 1 1998 2 Naša srečanja: Slovenski piknik Onze bijeenkomsten: De Sloveense barbecue 6 Ontwikkelingen in Sloveniš - juli 1998 7 Triglav, 12 zomer 1998 Slovenske ljudske pesmi in šege Sloveense volksliederen en gebruiken 14 16 Otroški kotiček Het kinderhoekje 22 Kaj morate vedeti o satelitski televiziji Wat u moet weten over satelliettelevisie 27 27 Kuhajmo z Bojanom Koken met Bojan 28 28 24 Jaargang 7, nummer 4, augustus 1998; werd verzorgd door de redactie. Uit deze uitgave mag niets worden overgenomen, tenzij met bronvermelding. Een exemplaar is te bestellen door f 5,- over te maken op giro 6318199 t.n.v. de Vereniging Vrienden van Sloveniš te Delft. Heningen die in Lipa worden gedeeld door het bestuur. geuit, worden niet noodzakelijk De bijdragen voor de volgende Lipa graag v66r 15 oktober as. inleveren bij de redactie. Vereniging Vrienden van Sloveniš: Mat u moet traten! De Vereniging Vrienden van Sloveniš is opgericht op 7 juli 1991. De Vereniging Vrienden van Sloveniš is een zelfstandige en onafhankelijke landelijke organisatie, welke zich ten doel stelt met name op cultureel, economisch en maatschappelijk gebied de samenwerking tussen Nederland en sloveniš resp. Nederlanders en Slovenen te bevorderen en zo mogelijk te initišren en te onderhouden. De Vereniging beschouvrt zichzelf als de gešigende plaats voor ontmoetingen tussen Nederlanders en Slovenen. De Vereniging wil voorts in het bijzonder een ontmoetingsplaats zijn voor de Slovenen in Nederland. (uit artikel 2 van de Statuten) VAN DE VOORZITTER VJanneer deze LIPA op de mat valt zit voor de meeste lezers de vakantie er op en hebben velen weer een kortere of langere tijd in het Sloveense door mogen brengen. Het nieuwe bestuur is toe aan haar tweede LIPA-uitgave en ik kan zeggen dat de overdracht van de redactie naar Silva en Irena bijzonder goed is verlopen, gezien het aantal complimenten dat binnenkwam na hun eerste nummer. De schrijver van dit voorvoord vertrekt zelf pas over een aantal dagen naar Sloveniš, onder anderen om een kijkje te gaan nemen in het door de aardbeving getroffen gebied. Daarover zal in de volgende LIPA uitgebreid worden bericht, evenals over de actie die met betrekking tot deze aardbeving is, en wordt, gevoerd. Ook wil ik even melding maken van een historische gebeurtenis. Eindelijk maar toch heb ik kennis mogen maken met onze geheimzinnige verslaggever uit Sloveniš, Alexander Vink. In de volgende LIPA kunt u behalve artikeltjes vdn hem er ook een tiver hem lezen. Tot slot is er de modernisering van onze vereniging. Er is overleg geweest met Freek Wolsink en die heeft zich bereid verklaard een internetpagina voor de vereniging te gaan verzorgen. Zodra deze actief is zal dit uiteraard worden gemeld in de LIPA. De volgende activiteiten zijn gepland: 12 September 1998 (zaterdag) Sloveense borrel 28 November Open Nederlands kampioenschap Tarok, Sloveense Keuken, Optreden van een Sloveense Dansgroep 1998 (zaterdag) Uitnodigingen voor de activiteiten krijgt U thuisgestuurd. Lep pozdrav, Stian Krook 1 NAŠA SREČANJA Slovenski piknik Irena Vreček V soboto, 20.junija smo se znova zbrali na slovenskem pikniku v Austerlitzu. Piknik je ena izmed najbolje obiskanih priredi­ tev Združenja prijateljev Slovenije in vsako leto bolje uspe. Letošnji je presegel vse rekorde. Prijavilo se je 70 (!) čla­ nov. Lahko si predstavljate, da organizacija piknika za toliko udeležencev ni ravno mačji kašelj. Na srečo imamo v svoji sredi prave ljudi! Kuhinjskih zadev sta se lotila Bojan in Marjeta (in najbrž tudi njuni bližnji), ki sta pripravila meso, solate in zvrhan lonec pasulja in priskrbela dovolj velik raženj (od mesarja). Stian si je pri znancu izposodil vojaški šotor, pod katerim smo spravili zalogo hrane in pijače. Celo vreme se je letos izkazalo! Ves čas je sijalo sonce in popoldne je kar prehitro minilo. Odrasli smo se dodobra nakle­ petali, ko smo 'pazili' na raženj, otroci pa naigrali (preiz­ kusili so vse igrice iz otroškega kotička v zadnji številki Lipe). Pod budnim Evertovim očesom so zakurili svoj ogenj in na njem 'zapekli' kose kruha. Skratka, drugo leto se na pikniku znova vidimo. Ne pozabite vzeti s sabo slovenske glasbe (letos smo pozabili kasete, zgoščenke, kitaro, citre, klarinet, harmoniko...) in bodite previdni pri pitju mineralne vode Spa. V taki steklenici se lahko nahaja tudi slivovka. Na pikniku so si je nekateri, nič hudega sluteč, natočili poln kozarec in krepko potegnili... Predsednik in tajnik sta gotova z vseii pripravaii za piknik. 2 De voorzitter en de secretaris zijn net klaar let al de voorbereidingen. Piknik je najbolje obiskana prireditev društva.- De barbecue is de drukst bezochte bijeenkonst van de vereniging. Podpredsednik je iiel dosti dela s čevapčiči in rainjiči. De vice-voorzitter uas de bele tijd druk let čevapčiči en ražnjiči. 3 Minarsneiu iojst.ru Bojanu l je priskočil na poioč prijatelj kuhar Bojan 2, Ni bilo saio 'fino' in zelo okusno, bilo je tudi nadvse družabno. Neester-kok Bojan 1 verd geholpen door hulpkok Bojan 2. Bet vas niet alleen leuk en heel lekker, bet vas ook echt gezellig. Pogovor v senci šotora lahko povzroči hudo lejo. V takei priieru polaga kozarec Spa Rood. Dat bijpraten in de schadu« van de tent laakt zeer dorstig. In zo'n geval helpt een glas Spa Rood. Zapoiniio si za na­ slednjič: Spa v ste­ klenih steklenicah ni lineralna voda Spa Rood, aipak slivovka. Goed onthouden voor de volgende keer: Spa in een glazen fles is geen Spa Rood, laar slivovitz. 5 Foto's: Lucr6e van den Heuvel Ineke GoriCki ONZE BIJEENKOMSTEN De Sloveense barbecue door Irena Vreček Zaterdag 20 juni was het weer zo ver: tijd voor de Sloveense barbecue in Austerlitz. De barbecue is onze drukst bezochte en meest geslaagde bijeenkomst. Dit jaar brak alle records. 70 leden (!) bevestigden hun komst. De organisatie van de barbecue voor zo'n aantal is geen kattepis maar gelukkig zitten er echte organisatoren onder de leden van de vereniging. We hebben goede meester-koks: Bojan en Marjeta bijvoorbeeld. Zij hebben het vlees, de salades en de bonensoep (pasulj) voorbereid en een hele grote (slagers) barbecue verzorgd. Stian wist via-via een militaire tent te bemachtigen. Op deze manier konden wij het eten en drinken "binnenshuis" bewaren. Zelfs het weer was dit jaar op z 'n best. De zon scheen de hele dag en de ti jd ging te snel (zoals alti jd wanneer het leuk is). De volwassenen konden bijpraten en de kinderen speelden in het gras (ze hebben de spelletjes uit 'Het kinderhoekje' in de laatste Lipa uitgeprobeerd). Onder het toeziend oog van Evert hebben zij ook "fikkie" gestookt en een paar stukjes brood "(zwart) geroosterd"... Kortom, wij gaan volgend jaar weer Sloveens barbecuen. Vergeet niet de Sloveense muziek mee te nemen (dit jaar hebben wij de cassettes, CD's, gitaar, citer, klarinet, accordeon vergeten). O ja, en wees voorzichtig als het om S pa Rood gaat. Er bestaan ook flessen Spa Rood met slivovitz erin. Bij de barbecue waren er die, niets vermoedend, hun glas er mee vulden en er vervolgens een stevige slok van namen... 6 ONTVVIKKELINGEN IN SLOVENIŠ - JULI 1998 door onze correspondent in Siovenie: Alexander Vink Nieuwe GSM provider in Siovenie Op 12 juni werd bekend dat naast de GSM provider MOBITEL nu ook SIMOBIL mag beginnen. Dit heeft het Parlement besloten. De andere potentiele aanbieder DIGITEL heeft inmiddels protest aangetekend. SIMOBIL zal de staatskas met 25 miljoen DEM verrijken. Tevens rekende men bij SIMOBIL uit dat men over de komende jaren de schatkist spekt met 287 miljoen DEM (door: o.a. BTW, gebruik van freguenties, enz.). SIMOBIL zal 50 procent van de markt krijgen, hetgeen een gemiddelde omzet van 300 miljoen per jaar kan opleveren. De prijzen van SIMOBIL zullen lager zijn dan die van MOBITEL. Deze prijzen - zoals nu bekend werd gemaakt - zullen zijn: SIMOBIL MOBITEL ____________prijzen in SIT___________ 1 aansluiting maandabonnement gesprekskosten in GSM netvverk 1 overige gesprekken 2000.00 4100.00 2500.00 7000.00 22.50 * 50.00 * * nog onbekend Bij SIMOBIL heeft men beloofd de prijzen nog verder te laten zakken. MOBITEL zei niets te vrezen van de concurrent. Grote schade door hagel Op maandag 29 juni vielen er in Siovenie grote hagelstenen. Deze hebben veel schade aangerlcht. De getroffen gebieden zijn de omgeving van Celje en Ptuj, en Prekmurje. De hagelstenen waren zo groot als eieren. Ze drongen door daken van huizen heen en brachten ook veel schade toe aan de gewassen van de boeren. In Midden-Sloveniš werden ongeveer 4000 daken beschadigd. 7 Nieuvve tolprijzen in Slovenie De nieuwe prijzen voor de le kategorie • • • • • • • Šentilj Hoče Arja Vas Ljubljana Divača Naklo Selo (auto's, motoren): Maribor Arja Vas Vransko Kozina Fernetiči Ljubljana Vrtojba 110 360 140 490 90 180 100 SIT* SIT SIT SIT SIT SIT SIT De prijzen zijn verhoogd met ongeveer 20%. Het vrachtverkeer krijgt korting. * 83 SIT = HFL. 1,- Enige olieraffinaderij in Slovenie in grote problemen Fr’ SatJSTZSS SiSSlBfS1.™.; heeftnzelfrreoraanisat"derZ°eken Yan inte™ationale bedrijv4n wordt er ovpr r,09^ni?atlf en sanenng geen zin meer. In juli wordt er over de toekomst van NAFTA - Lendava beslist. 3 8 Tragedie bij rally Op zondag 19 juli vond tijdens de rally bij Ilirska Bistrica een ernstig ongeluk plaats. Er viel ššn dode en 21 personen werden zwaar gewond. Het ongeluk ontstond toen een auto een bocht verkeerd nam en daardoor het publiek in reed. De rally "FERRARI 1998 PETROL" staat bekend als een van de beste kwaliteitsrally's in Slove­ niš. De zeer ervaren rijder nam de bocht te kort omdat hi j achter op zijn tijd was. Daardoor slipte hi j en reed op het publiek in. Nieuvve verkeersvvet nog te vveinig effect Onlangs maakte de politie bekend dat de nieuwe verkeerswet nog weinig vruchten afwerpt. Uit het onderzoek werd wel duidelijk dat er na twee maanden al voor V4 minder ongelukken zijn geweest. 9 Vernieuvving en renovatie in de regio Posočje Binnenkort wordt begonnen met de wederopbouw van de woningen in de regio Posočje die getroffen werden door de aardbeving van eerder dit jaar. Men wil vččr het begin van het winterseizoen zoveel mogelijk af hebben. Good-Year banden in Kranj Onlangs is men in Kranj gestart met het bedrijf SAVA TIRES. Dit bedrijf is voor het grootste deel in handen van GOOD-YEAR (60%). In dit nieuwe bedrijf zijn 1750 mensen werkzaam. Men wil dit jaar 4,5 miljoen banden produceren. 10 Jordaanse premier op vakantie in Sloveniš De Jordaanse premier Abdel Salam Majali was onlangs met zijn familie op vakantie in Slovenie. Ze logeerden in Grand Hotel Palače in Portorož. Tevens heeft de Jordaanse premier gesproken met de Sloveense premier Janez Drnovšek en met de Sloveense minister voor Toerisme. Sloveniš zilver bij EK basketbal Onlangs werd het basketbalteam van Sloveniš tweede bij het Europees Kampioenschap Basketbal voor jongeren tot 22 jaar. Het EK werd gehouden op Siciliš. De finale werd gespeeld tussen Slovenie en Joegoslaviš en eindigde met 73 : 92. Triglav, zomer 1998 door Jan Bongenaar Op de top, naast die gekke blikken trommel, staat een meisje bier te verkopen. "Koud bier!" Het meisje doet goede zaken. Verkoopt blikjes van 0,3 liter, die in de winkel 100 tolar kosten, voor 500. Niettemin: volop tevreden klanten. Kant, mijn god, wat smaakt dat onverwachte bier, nu en hier. In korte broeken en T-shirts, glimmend van het zweet, arriveert steeds nieuw volk. Jee, ze hebben hier bier! En geen lauw bier, maar koud bier. Perfect. Misschien zit er sneeuw in de vuilniszak waar het biermeisje het uit haalt. Of is het zuiver een kwestie van omzetsnelheid? Ik doe geen raoeite achter haar keukengeheim te komen. Kij - vriend Piet, zijn zoons Michiel van 11 en Houter van 16, en ik, zijn vanochtend om 7 uur vertrokken uit de hut Vodnikov Dom. Op Kredarica, bij de Triglavski Dom, hebben we gepauzeerd en wat gedronken. Het was een zorgeloze drukte op het terras. De zon scheen uitbundig en er was bijna geen wind. Binnen was de grote hut donker en leeg. Na een kwartiertje zocht ik een plek in de schaduw aan de westzijde van de hut, om de klimtuigjes aan te doen. Elders was het t6 verblindend licht. Bovendien had ik behoefte aan enige afzondering. Ke moesten ons concentreren op wat we gingen doen. Dat was: langs de gewone route van Kredarica over de Mali Triglav (de voortop) en de topgraat naar de top zelf. Net als iedereen. De zorgelo­ ze drukte op het terras suggereerde, op zo'n dag als vandaag, dat het beklimmen van de Triglav niet meer is dan een spelletje in het klimrek van de speeltuin. Maar dat is echt niet het geval, laten de ongevallenstatistieken zien. Ook vandaag niet. Dus wij netjes met klimtuigje, zodat we gebruik konden maken van de speciaal aangelegde en goed onderhouden zekeringen langs de route. Nog enkele mensen die dat zo deden, maar toch waren we meer uitzondering dan regel. Enfin, dat zijn mijn zaken niet. Eerlijkgezegd, als ik alleen geweest was had ik het ook achterwege gelaten. Bij de jongens was het punt, namelijk dat we ons nu even - een uurtje - op iets leuks, maar (want?) potentieel gevaarlijks moesten concentreren, nog niet overgekomen. Ze waren in een lacherige, melige stemming. Maar Ik voelde me verantvoordelijk. Irritatie kwam opzetten. "Stop met dat gegiechel. Ke gaan nu bergklimmen!" Hielp niet. "Michiel, ik geef je een lel." En ik gaf hem een goed gedoseerde lel met voorbedachten rade. Verbaaasd gezicht. Het mooie van kinderen slaan is dat het tegenwoordig zč taboe is dat het helpt. Trouwens, liever een boze Michiel dan een dooie Michiel. Zal ook vader Piet gedacht hebben. Keek een andere kant op. Een paar minuten later klommen we in de steile rotsen van stalen pen naar stalen pen. Op de stukken waar een staalkabel gespannen vas gebruikten ve het aan ons klimtuigje bevestigde 12 touwtje met musketon. Klik in, klik uit. De rotsen waren kurkdroog, en deze route is ook niet moeilijk, maar wel zeer steil. Als je hier valt... Vlot, geconcentreerd en met kennelijk plezier klommen de jongens omhoog. De meligheid - en de lel - van zoeven waren al geheel vergeten. Wouter, met een flinke rugzak, moeiteloos. Michieltje ook moeiteloos, en handig. "Even wachten op pa!" riep Wouter een paar keer. Pa aan de ene kant een klein rugzak je, aan de andere een dito buikje - volgde in iets lager tempo. Op de Hali Triglav lieten we de rugzakken liggen. Ik wilde vanaf dit punt langs een andere route van de berg af, via de Dom Planika, aan de zuidkant. Dat is minder steil, en omlaag is moeilijker dan omhoog. Ergens halverwege de topgraat moesten we even wachten op twee mensen vdčr ons. Pas na enige tijd merkten we dat er iets aan de hand was. De 6dn, een meisje, stond te huilen, of had gehuild. Hoogtevrees, kennelijk. De bijbehorende jongen stond er met een mengeling van zorgzaamheid en gene bij. Discreet passeerden we het tweetal. Een groot deel van de topgraat is dermate makkelijk, en de omstandigheden waren zo goed, dat ik een paar keer naar achteren riep: "Laat maar hoor, dat zekeren." Zo vorderden we nog wat sneller. En nu zit ik dus heerlijk met mijn welverdiende, en vooral zeer onverwachte, biertje op de top. Een genoeglijke saA menscholing van plukjes mensen, enkele tientallen. Gewillig laat het biermeisje haar handel een kort ogenblik in de steek om op het knopje van iemands camera te drukken. Kan die persoon er zelf ook op. Al is het een gewone doordeweekse woensdag, vandaag - en gister, en morgen - komen er honderden mensen op de top. Bijna allemaal Slovenen die bezig zijn echte Slo­ venen te worden. Hun paspoort te verdienen. Want als je de Triglav niet beklommen hebt... Als je de Fuji niet beklommen hebt ben je geen echte Japanner; als je hem meer dan 66n keer beklimt ben je niet helemaal goed in het hoofd. Hoe zit dat bij de Slovenen? Ik hoor van de hoofdredactrice van "Lipa" dat ze hem minstens drie keer beklommen heeft. Jeugdzonden... 13 SLOVENSKE LJUDSKE PESMI IN ŠEGE (2) Silva Hagen - Škoda V prejšni Lipi smo vas seznanili s podobo slovenske ljudske pesmi in s fantovsko skupnostjo ter vasovanjem, tokrat pa se bomo posvetili običajem in pesmim, ki se nanašajo na poroko. Poroka in svatba V starih časih so o poroki otrok odločali starši. Odločilno vlogo za sklenitev zakonske zveze niso imela čustva bodočih zakoncev, temveč premoženjsko stanje obeh družin. Tudi če je dekle ljubila koga drugega, se je raje omožila s tistim, ki so ji ga določili starši. Če ne bi ugodila želji staršev, bi morala iti od doma služit za deklo ali pa bi ostala doma ter postala stara teta. Kljub strogim staršem pa so si zaljubljenci, ki si niso bili usoje­ ni, vseeno naskrivaj izkazovali svoja čustva s simboličnimi darilci, npr. lectovo srce, rdeč nagelj. Poroka velja za enega izmed življenjskih mejnikov. Do druge svetovne vojne pa je poroka veljala celo za življenjsko usodno odločitev, saj je do ločitve zakonov prišlo le izjemoma. Ponekod so vse do druge svetovne vojne o poroki mladih odloča­ li starši. Poroko so obhajali tako, kot je narekovalo ljudsko izročilo. Svatba je bila eden najpomembnejših dogodkov leta za celo vaško skupnost. V posameznostih se svatbeni običaji na Slovenskem razlikujejo od pokrajine do pokrajine, bistvene sestavine pa so povsod enake. Po vaseh so se večinoma ženili v pozni jeseni, ko so bila postorjena vsa dela na polju. Tudi v predpustnem času je bilo sklenjenih veliko zakonskih zvez; po starem verovanju naj bi ta čas prinašal srečo mladim zakoncem. Ženin je z očetom in uglednim sorodnikom prišel snubit nevesto k njenim staršem. Ko so si ogledali premoženje obeh družin in se sporazumeli o doti, so določili datum poroke. V tednu pred poroko je bila slovesna vožnja bale (nevestina oprava) na ženinov dom. Člani fantovske skupnosti so balarjem (vozniki bale) s posebno pregrado, imenovano šranga, zaprli pot. Šrango so odstranili šele po dolgih pogajanjih za odkupnino. Nekaj dni pred poročnim obredom so posebni vabovci hodili od sorodnikov do prijateljev in sosedov ter jih v imenu obeh družin vabili na svatbo. 14 Po stari šegi se je nevesta morala v tednu pred poroko poslo­ viti od sovaščanov. Temu običaju so pravili slovo jemat od ledig stanu. Nevesta je hodila od hiše do hiše, in sicer v smeri sonca (od vzhoda proti zahodu). Če je želela, da jo bodo vaščani spoštovali tudi kot ženo, potem ni smela izpustiti nobene hiše v vasi. Vaščani so ji za slovo darovali živila platno, prejo ipd. Večer pred poroko se je nevesta na krancel-večeru (dekliščina) poslovila od samskega stanu ter svojih prijateljic; ženin pa je priredil za svoje vrstnike fantovščino. Na poročni dan je ženin prišel iskat nevesto, če ni bil iz domače vasi, ga je na poti pred nevestino hišo čakala šranga, ki ]o je ponoči postavila fantovska skupnost. Po dolgem pre­ rekanju in dogovarjanju za odkup neveste, so fantje ženina in svate spustili čez šrango. Ženin je nato prišel pred zaprta hišna vrata, ki so se odprla šele po dolgotrajnem zabavnem pregovarjanju. Toda namesto neveste so ženinu nevestini so­ rodniki najprej izročili v grdo starko preoblečeno žensko, potem nevestino spremljevalko in šele nato pravo nevesto. Pred odhodom k poročnemu obredu v cerkvi se je nevesta slovesno poslovila od staršev, sester in bratov. Pred starše je morala poklekniti in jih prositi za odpuščanje za neubogljivost ter žalitve in se jim zahvaliti za njihovo skrb. Starša sta hči nato blagoslovila. Po poroki so svatje odšli na ženinov dom, kjer je bila poročna gostija. Ženinova mati je morala najprej slovesno sprejeti snaho. Svatbe so včasih trajale tudi dva ali celo tri dni. Svatje so sedeli za mizami po vnaprej določenem redu. Tudi jedi in njihov vrstni red sta bila vnaprej določena. Lepo okrašena pogača je ena izmed starih obrednih jedi na svatbah. Na svatbi je bil zmeraj vsaj en godec. Igral je za ples ter sodeloval pri raznih svatbenih šegah. Po stari šegi so na svatbo lahko prišli gostje, npr. člani fantovske skupnosti. ter jo včasih celo "ukradli". Odpeljali gostilno, ženin pa je dobil svojo mlado primerno odkupnino. tudi nepovabljeni Ti so nevesti zapeli so jo v najbližnjo ženo nazaj v zameno za Okrog polnoči prvega dneva svatbe, ko sta mladoporočenca prvič odšla skupaj spat, so nevesti s posebnim obredom sneli poročni venec ter jo pokrili s pokrivalom poročenih žena. Proti koncu svatbe je bilo darovanje. Svatje so darovali za nevesto, za kuharice in za godca. Dejanski konec svatbe pa so zmeraj naznanile posebne jedi: na Dolenjskem kuhani krhlji, na Koroškem pa zelje. 15 SLOVEENSE VOLKSLIEDEREN EN GEBRUIKEN (2) door Silva Hagen - Škoda In de vorige Lipa hebben we het gehad over het Sloveense volkslied, de jongenskring en het 'venstervrijen'. Deze keer gaan we het hebben over de gebruiken en volksliederen die betrekking hebben op het huwelijk. Het huvvelijk en de bruiloft Vroeger waren het de ouders die de zeggenschi hadden over het trouvven van hun kinderen. Hel belangrijkst voor de voltrekking van het huwelijk waren niet de gevoelens van het aanstaande echtpaar maar het bezit van beide families. Ook als een meisje van een ander jongen hield trouwde ze liever met degene die haar ouders voor haar bestemd hadden. Anders zou ze haar ouderlijk huis moeten verlaten en ergens een betrekking vinden als dienstmeid; of ze zou thuis moeten biijven en een oude vrijster worden. Ondanks hun strenge ouders lieten verliefden, die niet voor elkaar bestemd varen, elkaar hun gevoelens stiekem blijken met symbolische cadeaus, bijvoorbeeld 'lectovo srce' (een soort hartje van peperkoek) of een rode anjer. Het huvvelijk is een belangrijke mijlpaal in het leven. Tot de tweede wereldoorlog beschouwde men trouwen als een duurzame beslissing. Tot een echtscheiding kwam het maar zelden. Dat het de ouders waren die alles over het huvvelijk van hun kinderen bepaalden heeft hier en daar zelfs tot de tweede wereldoorlog geduurd. Het huvvelijk vverd gevierd in overeenstemming met de volksoverlevering. Een bruiloft vvas voor het hele dorp een gebšurtenis. In details verschillen de huwelijksgebruiken in Slovenie van streek tot streek, maar de belangrijkste elementen zijn overal gelijk. Op dorpen huvvde men voornamelijk in het late najaar, vvanneer al het werk op de velden gedaan is. Ook in de tijd voor Carnaval vverden veel huvveli jken voltrokken omdat deze ti jd - volgens een oud geloof - geluk brengt aan de nieuvve echtelieden. De bruidegom kwam met zijn vader en een aanzienlijk familielid naar de ouders van het meisje om het aanzoek te doen. Nadat het bezit van beide families bekeken vvas, en men het over hoogte en samenstelling van de bruidsschat eens gevvorden vvas, vverd de datum van het huvvelijk vastgesteld. 16 De uitzet van de bruid werd naar het huis van de bruidegom gereden. Deze plechtige rit vond plaats in de week voor het huwelijk. De leden van de jongenskring versperden de voermannen van de uitzet met een 'šranga' (een speciale wegversperring) de weg. Deze werd pas weggehaald na langdurige onderhande1ingen over een afkoopsom. Een aantal dagen voor de huwelijksinzegening nodigden speciale 'vabovci' uit naam van beide families andere familieleden, vrienden en buren uit voor de bruiloft. Naar oud gebruik moest de bruid in de week voor het huwelijk afscheid nemen van de beuoners van haar geboortedorp. Dit werd genoemd: 'afscheid nemen van de ongehuwde staat'. De bruid liep van huis tot huis, in de richting van de zon (van oost naar west) . Wilde ze dat de dorpelingen haar ook als getrouwde vrouw zouden respecteren, dan mocht ze geen enkel huis overslaan. Als afscheidscadeau kreeg ze levensmiddelen, linnen, garen ... Op de avond voor het huwelijk hielden bruid en bruidegom ieder apart een feest. De bruid naam afscheid van haar vriendinnen en van de ongehuwde staat met een 'dekliščina' (feest van de bruid). De bruidegom hield voor zijn vrienden een 'fantov­ ščina' (feest van de bruidegom, vrijgezellenavond). Op de trouwdag kwam de bruidegom zijn bruid halen. Als hi j niet uit het dorp van de bruid stamde trof hi j op de weg voor het huis van de bruid een wegversperring. Deze 'šranga' werd 's nachts door de jongens van de jongenskring geplaatst. Na lang "geruzie" en onderhandelingen over de afkoop van de bruid lieten de leden van de jongenskring de bruidegom met zijn bruiloftsgasten door. Als de bruidegom eenmaal voor het huis van de bruid aankwam, was de voordeur dicht. Die ging pas open na langdurig gezellig heen-en-weer gepraat tussen de bruidegom en zijn bruiloftsgasten v66r de deur en de familie van de bruid erachter. Als de deur uiteindelijk open ging kreeg de bruidegom - in plaats van zijn bruid - eerst een vrouw die als een oude lelijke vrouw verkleed vas. Daarna werd hem het bruidsmeisje aangeboden en uiteindelijk pas de echte bruid. Voor het vertrek naar de kerk waar het huwelijk werd ingezegend moest de bruid plechtig afscheid nemen van ouders, broers en zusters. Ze moest knielen voor haar ouders en ze om vergiffenis vragen voor al haar ongehoorzaamheid en beledigingen, en bedanken voor al hun zorg. Daarna moesten beide ouders hun dochter hun zegen geven. Na de huwelijksinzegening gingen de bruiloftsgasten naar het huis van de bruidegom. De moeder van de bruidegom moest eerst haar schoondochter plechtig ontvangen. Daarna kon het bruiloftsmaal beginnen. Vroeger duurden bruiloften vaak twee h drie dagen. Al v66r het bruilofsfeest werd bepaald op welke plek iedere bruiloftsgast moest zitten. Ook de maaltijden en de volgorde van het opdienen werden van te voren bepaald. Een mooi versierde tulband mocht zeker niet ontbreken. 17 Op de bruiloft was altijd tenminste šdn muzikant aanwezig. Hi j maakte muziek voor de dans en werkte ook mee aan andere onderdelen van het feest. Volgens oud gebruik mochten ook niet genodigde gasten de bruiloft bezoeken, bijvoorbeeld leden van de jongenskring. Die zongen eerst voor de bruid een aantal liedjes en probeerden haar daarna te 'stelen'. Ze namen haar mee naar de dichtstbijzijnde kroeg. De bruidegom kreeg zijn jonge echtgenote pas terug in ruil voor een geschikte afkoopsom. Rond middernacht na de eerste bruiloftsdag, net voor het nieuwe paar voor het eerst samen ging slapen, werd met een speciaal ritueel de huwelijkskrans de bruid van het hoofd genomen. Daarna kreeg ze het hoofddeksel van de getrouwde vrouw op. Tegen het einde van de bruiloft vond 'darovanje' (geldschenking) plaats. De gasten gaven geld voor de bruid, de kooksters en de muzikant. Het feitelijke einde van de bruiloft werd kenbaar gemaakt door een bepaald gerecht; in Dolenjska was dat 'kuhani krhlji' (even opgekookte, gedroogde vruchtenschijfjes), in Karinthie zuurkool. Vit/Bron: Pesii in šege noje deiele, DZS, 1987 SREČNO, LJUBCA MOJA! (Primorska) . *J -66 V • ••■ /■-N K -L—i—i—-1^1—1—1——fcv. S « < t - d n f --- 1-- ,-- srečno, srečno ljubei Sr e.eno , srečno ljube >?4 .K K k f _ ~T~ \r.L -1z."p-ft z *L yl_p_pz1 -4------ j—' .f- £ srečno} srecnojubca mo _ _ys, t r =r— saj ti r -r~ r mojo veČ ne bos ! Tt-fi-6-fc 1. Srečno, srečno ljubca moja, srečno, srečno ljubca moja, srečno, srečno ljubca moja, saj ti moja včč ne boš! 2. Slišav sem, slišav sem, slišav sem, da ti moja da se boš možila, da se boš možila, da se boš možila, več ne boš. 18 Q,u3to J -104 f. LANI SE MOZILA SEM (Štajerska) La. ni se mo_zi-la sem, ;fp huj.se- ga P . c/o - bi-la semt le. bos me e e kg. kor je gr} _ ko . prt. -».s 1. Lani se možila sem, letos me že griva, hujšega dobila sem, kakor je kopriva. 2. Koprivo slanca pomori, men deda pa ne more, vedno za pečjo sedi in si bube kolje. 3. Tam v^Ljubljani sejem bo, tja ga bom peljala, tam ga bom zatavšala, al celo prodala. 4. Zatavšati ne morem ga, tudi ne prodati, moram tega burkleža nazaj domov peljati. G iusto SEM SE OŽENIL, SE KESAM (Notranjska) J-68 =ts= 4. Sem se o.i*-n/Vj se Kesam *%ra ta preju-bi ■p "P fr fr /e.c/ek P P scan z ^se jo.' kam Tfnoc za ta pre. ljubi 1. Sem se oženiv, se kesam za ta preljubi ledek stan, za ta preljubi ledek stan se jokam noč in dan. 2. Če malo u^oštarijo grem, en glažek vinca popijem, sc žena krega in jezi, ponoč pa mira ni. m le.oek stanf f c/. LANI SEM SE ŽENIL (Gorenjska) J ,116 V-: 4 — _i------ |-i... Le.ni re. di he, prav ra.oli bi ple. . se - lit pa -f > - /o. Tl FP p | h ir-v 1. N JS , --/4' j- > n-----------p..p -P------se _ /7/7, pred posLom je bi\. sem se bi p!e _- ** - N , P* godca ni &/. • 'o, 1. Lani sem se ženiv, pred pustom je bilo, prav radi bi plesali, pa godca ni bilo, juhe, prav radi bi plesali, pa godca ni bilo. 4. Pogače sem jo prosiv, pa mi je ne da, za vrat bi jo pograbiv, skoz okno mi jevušla, juhe, za vrat bi jo pograbiv, skoz okno mi jevušla. 2. Godca smo dobili, prostora ni bilo, domov smo jih pognali, da vsega ne požro, juhe, domov smo jih pognali, da vsega ne požro. 5. Oh, peč se je podrla, kaj bo pa zdaj? Ta-stara je umrla, juhej, juhej, juhej, juhe, ta-stara je umrla, juhej, juhej, juhej! 3. U enem kotu brana, u drugmu pa drevo, na sredi pa ta-stara, kvnas gleda prav grdo, juhe, na sredi pa ta-stara, kvnas gleda prav grdo. 6. Oj, peč smo pozidali, oh, hvala Bogu, ta-staro pokopali, oj ju, oj ju, oj ju, huhti, ta-staro pokopali, oj ju, oj ju, huhu! Ml PA MAMO ŽENIHA (Prekmurje) Giusto J= 116 J J, X mo , J Jo \ ' T% v WTf pTf ho&.sa.S9 no drsj.sj.53, qo.scu.vanje 1. Mi pa mamo snelio, liišno in veselo, hopsasa no drdjsasd, gostiivanje se služi. se 810. Sl. 4. Mi pa mamo svablice, liišne in vesele. 5. Mi pa mamo svatkinje, liišne in vesele. 2. Mi pa mamo ženiha, liišnoga, veselga. 6. Mi mamo snehaljo, liišno in veselo. 3. Mi pa mamo driižbane, liišne in vesele. 7. Mi pa mamo štir kote, vsakšem koti so gostje. ABRAHAM IMA SEDEM SINOV (Dolenjska) J /1. A.brjhjm y '/ y J j p 5 > - v 'j j ry A^brjhsm m j I. Abraham ma sedem sinov, Abraham ma vsi so delali 'JV Z)-, -r 'S J ■* J ib j se.dem sl-nov, se.dem sr. nou, sejiem sinov. =5= j(*dem st nov, seden sinov, sedem sinov, sedem sinov, tako! 2. Niso pili, niso jedli, niso jedli, niso jedli, niso pili, niso jedli, vsi so delali tako! To pesei so svatje peli na koncu svatbe. V koloni so odšli ven ter posneiali godca, kar je ta pač počel. Dit lied uerd door de bruiloftsgasten aan bet eind van de bruiloft gezongen. Ze gingen in een rij - een achter de ander - naar buiten en apten de luzikant na, vat die ook laar deed. 21 OTROŠKI KOTIČEK Zdravo otroci'. Lepi, dolgi in veseli počitniški dnevi so kar prehitro minili, kajne? Sedaj že spet sedite v šolskih klopeh, pogledi pa vam uhajajo skozi okna. Tako ugotavljate, da se že bliža jesen, z njo pa sivi, turobni in dolgočasni dnevi. Ravno za te deževne dni smo izbrali nekaj družabnih igric, ki se jih boste s prijatelji lahko igrali kar doma, v dnevni sobi. Pa veliko zabave! i Družabne igrice za deževne dni Tat Eden izmed otrok je 'tat'. Ostali otroci si natančno ogledajo prostor ter ga zapustijo. 'Tat' nato v sobi nekaj stvari skrije, dru­ ge prestavi ter napravi manjši nered. Nato pokliče ostale otroke. Ti morajo sedaj na­ pisati na listek, kaj vse je v sobi narobe. Zmaga tisti otrok, ki je odkril največ sprememb. Pokvarjeno ogledalo Dva otroka sedita drug nasproti drugega. Prvi dela določene gibe, drugi pa naredi vse ravno obratno. Prvi se npr. uleže, drugi pa vstane; prvi dvigne desno roko, drugi pa levo. Otroka se lahko tudi pogovarjata. Prvi reče npr.: "Jutri bo snežilo." Drugi odgovori: "Jutri bo sijalo sonce." Igre je konec, ko se 'otrok-oponaševalec' zmoti. 22 Kje kdo Sivi Otroci stojijo v krogu in si podajajo manjšo žogo. Ko eden drugemu vrže žogo, mora reči zemlja, zrak ali pa voda. Kdor žogo ulovi, mora povedati žival, ki tam živi (npr. zrak ptica). Tisti, ki se zmoti in npr. reče, da morski pes živi na zemlji, je izključen iz igre. Ukraden kovanec Otroci sedijo za mizo in si pod njo podajajo kovanec. Eden izmed otrok igra policaja, ki poskuša ugotoviti, kdo ima 'ukraden' kovanec. Ko policaj zavpije: "Stoj, policija," morajo vsi otroci dvigniti roke s stisnjenimi pestmi. Če kateremu izmed otrok kovanec pade na tla, ali pa če policaj ugotovi, kdo skriva kovanec v pesti, potem otroka zamenjata vlogi. Živalski vrt Eden izmed otrok gre iz sobe, ostali pa se dogovorijo, katero žival bo kdo oponašal. Otrok, ki stoji za vrati, sprašuje: "Kako se oglaša muca?" Tisti otrok, ki predstavlja muco, zamjavka. Ce otrok za vrati ugotovi, kdo je zamjavkal, zamenjata vlogi. V primeru da ne ugane, kdo je oponašal žival, nadaljuje z ugibanjem. Selitev Prvi otrok reče: "Selili se bomo. Vzamem zaboj in vanj dam lonec." Drugi otrok reče: "Vzamem zaboj in vanj dam lonec in čevlje." Tretji nadaljuje: "Vzamem zaboj in vanj dam lonec, čevlje in žogo." Vsak naslednji otrok si nekaj izmisli, vendar pa mora najprej ponoviti, kar so pred njim v zaboj že dali drugi otroci. Tisti, ki ne zna ponoviti vsega, izgubi. V ncroRS BALKAN RESTAURANT POSTOJNA Groie Overstraal 30 - onder 7411JC Deventer Tel. 0570-619356 Fax 0575491005 Geopend van woensdag t/m zaterdag van 17.00 tol 23.00, op zon- en feestdagen van 16.00 lot 23.00. Keuken geopend tot 22.00. Maandag en dinsdag op alspraak geopend voor groepen vanaf + 20 personen. Viktor Šolar 23 HET KINDERHOEKJE Hallo kinderen, Mat v/aren die mooie, Jange en vrolijke vakantiedagen snel voorbij, he? Nu zitten jullie al weer in de klas. Maar soms kijken jullie naar buiten. Zo zie je dat de herfst er aan komt met zijn grijze, sombere en saaie dagen. Juist voor deze regenachtige dagen hebben we een aantal gezelscbapsspelletjes uitgezocht. Die kun je met je vriendjes gewoon in de huiskamer spelen. Veel plezier! Gezelschapsspelletjes voor regenachtige dagen Dief Ž6n kind is de dief. De andere kinderen kijken nauwkeurig rond in de kamer en gaan daarna de kamer uit. Vervolgens verstopt en verplaatst de dief in de kamer een aantal voorwerpen. Als hi j daarmee klaar is roept hij de anderen weer naar binnen. De kinderen schrijven nu op wat er in de kamer is veranderd. Wie de meeste veranderingen ontdekt is de winnaar. Omgekeerde Spiegel Twee kinderen zitten tegenover elkaar. Het ene maakt bepaalde bewegingen, het andere doet alles net andersom. Als bijvoorbeeld het ene kind gaat liggen, gaat het andere staan, als het ene kind zijn rechterhand optilt, doet zijn na-aper dat met de linker. Ze mogen ook praten. Het ene kind zegt bi jvoorbeeld: "Morgen gaat het sneeuwen." De na-aper antwoordt: "Morgen schijnt de zon." Het spel is afgelopen zodra de naaper een fout maakt. 24 Maar leeft wie De kinderen staan in een kring en spelen elkaar een kleine bal toe. Terwijl een kind de bal naar een ander gooit, zegt het: "aarde", "lucht" of "water". Degene die de bal vangt moet nu een dier noeraen dat op de aarde, in de lucht of in het water leeft. Wie een fout maakt, en bijvoorbeeld zegt dat een haai op de aarde leeft, is uit. De gestolen munt De kinderen zitten aan de tafel. Ze geven elkaar onder de tafel een muntstukje door. fŠ6n kind is politieagent. Het probeert erachter te komen wie de 'gestolen' munt heeft. Als de politieagent roept: "Stop, politie!" moeten de kinderen onmiddellijk hun armen, met de vuisten dicht, omhoog doen. Als de munt valt, of de politieagent raadt wie de munt in zijn vuist heeft, worden de rollen omgedraaid. Dierentuin Č6n kind gaat de kamer uit. De overige kinderen spreken af wie welk dier zal doen. Het kind buiten achter de deur vraagt: "Hoe doet een poes?" Degene die voor poes speelt begint te miauuen. Het kind achter de deur moet nu raden wie de poes is. Als hi j het raadt worden de rollen omgedraaid. Raadt hij het niet meteen dan moet hij doorgaan met raden. Verhuizing Het eerste kind zegt: "We gaan verhuizen. Ik neem een doos en doe er een pan in." De tweede zegt: "Ik neem een doos en doe er een pan en mijn schoenen in." De derde vervolgt: "Ik neem een doos en doe er een pan, mi jn schoenen en een bal in." Ieder kind moet wat verzinnen maar eerst moet hij herhalen welke voorwerpen er al in de doos zitten. Wie die niet allemaal kan opnoemen, is uit. Vir/Bron: Novi kratkočasni, Založba Harlekin, Kainik, 1997 25 LABVRINT 26 Kaj morate vedeti o satelitski televiziji Od 15. julija 1998 ho RTV Slovenija zaradi mednarodnih avtorskih pravic zakodirala predvajanje prvega in dru­ gega televizijskega programa prek satelita. Za nemoten sprejem satelitskega progra­ ma si pravočasno zagotovite satelitske kartice RTI' Slovenija. Vsa pojasnila in obrazce za pridobitev kartice dobite pri službi za naročnine RTV Slovenija, 1550 Ljubljana. Dalma­ tinova 8, po telefonu 061/175 46 46 in 061/315 8S0 ali po telefaksu 061/132 91 88. TElEVIZUA/lSlOVENUA Wat u moet vveten over satelliettelevisie Vanwege Internationale auteursrechten heeft de RTV (RadioTelevisie) Slovenija sinds 15 juli de satellietontvangst van het eerste en het tweede televisiekanaal gecodeerd. Voor een ongestoorde ontvangst van de satel1ietprogramma's moet u een speciaal satellietpasje van RTV Slovenija aanschaffen. Voor informatie, alsook voor het verkrijgen van de formulieren voor de aanschaf van het pasje, kunt u contact opnemen met: RTV Slovenija Dalmatinova 8 1550 Ljubljana Slovenija tel.: 00386-61-175 46 46 00386-61- 315 880 fax.: 00386-61-132 91 88 27 KUHAJMO Z BOJANOM Puranji zrezek Bukovec Za današnje kosilo potrebujemo (za štiri osebe) naslednje: - 4 purenje zrezke 4 rezine šunke 4 rezine sira kislo smetano Puranje zrezke paniramo (najprej v moki, nato pa v jajcu in nazadnje v drobtinah) in jih spečemo na vročem olju. Na zrezke položimo najprej rezino šunke, nato rezino sira in nazadnje še jedilno žlico kisle smetane. Krožnike z zrezki damo v vročo pečico. Ko je sir stopljen ponudimo z mlinci, lahko pa tudi s pečenim krompirčkom in seveda s kumarično solato. KOKEN MET BOJAN Kalkoenschnitzel Bukovec Als hoofdmaaltijd voor 4 personen hebben we nodig: 4 kalkoenschnitzels 4 plakjes ham 4 plakjes kaas zure room Kalkoenschnitzels paneren we eerst in bloem, dan in losgeklopt ei en tenslotte in paneermeel. We bakken ze gaar in hete olie. Vervolgens leggen we op de schnitzels een plakje ham, daarop een plakje kaas en tenslotte gaat daarover een eetlepel zure room. De borden met de schnitzels zetten we in de hete oven. Zodra de kaas gesmolten is dienen we op, met mlinci. Kan ook met gebakken aardappelen en, natuurlijk, met komkommersalade. 28 Bestuur Voorzitter Stian Krook Doelengracht 4E 2311 VM Leiden » 071-5144939 Vice-voorzitter Bojan Gorički Beethovenstraat 19 4536 AG Terneuzen » 0115-613722 Penningmeester Secretaris Medewerkster secretariaat Walter Bril Teldersweg 185 3052 TG Rotterdam o 010-4613212 Irena Vreček Teldersweg 185 3052 TG Rotterdam e 010-4613212 Lid Redactie Lipa Vesna Marolt Van Helt Stocadestraat 22-1 1073 JD Amsterdam » 020-6754640 Silva Hagen Škoda Leeuweriklaan 11 4005 ET Tiel e 0344-622414 Medewerkster redactie Hedewerker redactie Irena Vreček Teldersweg 185 3052 TG Rotterdam e 010-4613212 Jan Bongenaar Geldropseweg 2 B 5611 SH Eindhoven e 040-2940666 Siem Edink Otterlaan 13 2623 CV Delft e 015-2562010 Veleposlaništvo Republike Slovenije: Ambassade van de Republiek Sloveniš: Louizalaan 179 / Av. Louise 179 1050 Brussel / 1050 Bruxelles » 0032 - 2 - 646 90 99 Konzularno predstavništvo Slovenije na Nizozemskem: Honorair Consul van Sloveniš in Nederland: Kneuterdijk 2 2514 EN Den Haag e 070 - 3639907 ADRIA AIRVVAVS THE AIRLINE OF SLOVENIA