MATERIA TENTAMINIS PUBLIC!, • QUOD EX ANNI HUJUS SCHOLASTICI PRtELECTIONIBUS quo v is, CUI LIBUERIT, PERICLITANTE S U B I B I T « IN COLLEGIO REGIO THERESIANO SOCIETATIS J E S U 1 L'L U S T RI S S J M U S DO MINUS JOANNES FEKETE de GALANTHA PHILOSOPHI^ IN SECUNDUM ANNUM AUDITOR. DIE MDCCLVL v 1 N D 0 B 0 N JE, Ty*is JOANNIS THOMiE TRATTNER, Caef. Reg.Majeft. Aulae Typogr. & Bibliopolae. . ♦ ' tC ■ * -J t l • J- ' . ttzr&ti- 0%00'iu p • 3 T H E S E S P H Y S I C M. EX PROLEGOMENIS JESITA. I. uid Phyfica, corpus, & corporis principia ? 2. Quai veterum Philofophorum Pythagoree, Pla- tonis de corporum ortu fyftemata metapbyfica? 3. Quae tam veterum Thaletis Milefii, Anaxagorse, Epicuri, quam recentiorum Ga/Tendi, Cartefii, Digby, Honorati Fabri, Chymicorum de ortu corporum fyftemata mechanica ? a 2 AS S ER- 4 A S S E R T I O Totius Pbyjica Fundament . 1. Oftendi poteft experimentis prsedpue ds, omnibus corporibus inefle cormnunem quan- dam vim, propter quam maffs diftantes in fc mutuo ferantur, contiguae vero invicem fir- miflime adhaereant. 2. Hasc vis eadem quidem eft in magnis & parvis materiae portionibus, ied leges modusque agendi diverfus ; quam nos, cum mechanicarum vi- rium fed nondum cognitarum genus quoddam elTe cenfeamus , mecbanijmum appellamus incogni * tum. DE MECHANISMO INCOGNITO IN MINIMIS MATERIJE PORTIONIBUS. LEX Ima. In minimis materije portionibus vis mechanica corporum proportionalis eft fuperfidebus, fecundum quas eaedem fe contingunt. USUS LEGIS ' Hasc lex pertinet ad explicandam corporum den- iitatem, duritiem, mollitiem, fluiditatem, & diverfos harum proprietatum gradus. ASSER- 5 ASSERTIONES. 1. Cohsefioncm, vi cujus minimse materije portio- nes magna conftituunt & efficiunt corpora, ne- que dicimus fieri a folo iminediato contačlu minimarum partium, neque a preflione aeris aut fluidi cujuscunque ejusmodi partes minimas quocunque modo comprimentis. Sed 2. Partim ex textura partium , partim ex mecha- nifmo incognito miuunarum moiecularum ad- haefionem oriti afferimus. 3. Quo major fuerit corporum fluiditas eo mino- ribus conftabunt fphaerulis, iis tamen 4. Solidis, impenetrabilibus. LEX Ilda. Si corpufčula a fe invicem feparata & refoluta innatent liquido , in quo corpus aiiquod mtegrum demerfum eft, fiet ut id ab innatantibus corpufculis in infenfibiles dividatur particulas, fi primo poros habuerit ad penetrandum proportionatos, fi 2do vis adhaefionis ipfius corporis folidi non fuperet vim il- lam, qua innatantia corpufcula intra ejusdem folidi poros adiguntur. USUS LEGIS. Dependenter ab hac lege explicamus varias me- tallorum, falium, terrarum, &c. folutiones ope apti a 3 men- 6 menftrui praecipue cur partium reTolutio tanta Tucce- dat accuratione , ut eadem folutorum corpufculorum propoitio fit relate ad totum liquidum, quas relate ad quamlibet liquidi partem. Cur omnia menftrua non foluant omnia corpo- ra 3 cur in determinata Temper quantitate : fic aqua jam Talfa, falem porro non Toluet, cur eadem aqua infuper foluat Taccarum &c. Porro hasc lex pertinet ad ipforum falium natu¬ ram explicandam : fic, quare Tales acidi efFerueTcant cum terris & lapidibus alkalinis &c. Sirupis cceru- leis affufi rubrum concilient colorem, contra alkali- ni caeruleum permutent in viridem : Qu 3£ natura Talium acidorum , alkalinorum, & mediorunij quas proprietates Tališ commums, nitri, alummis> vitrioli cbryTocollae Tališ amoniaci, quid To¬ da HiTpanica, & cineres clavellatij quale Tal confi- ciendis vitris aptius ? ASSERTIONES, 1. Corpora funt divifibilia in moleculas ftupende paruas 5 Taspe TenTus noftros quibuscunque pr£e- fidiis armatos, efFugientes. 2 . Moleculas has diverTam habent figuram. 3. Non 7 g. Non fecus quam corpora magna poris & meati- bus pertufa. funt, qui tamen ubique non funt sequa- les , fed tam magnitudinem, quam figuram habent diverfam. LEX Illtia. Diverfi generis corpufcula cuicunque innatent liquido ! Si imo majori vi in fe invicem ferantur , quam in partes liquidi cui innatant > fiet ut fe invi¬ cem conjungant reli&o liquido. Si 2do lisec corpufcula infuper elaftica fuerint, invicem accedent, & reillient, confequente motu in- teftino partium tanto majore , quanto magis fue.mt elaftica. Si qtio praedita quidem fuerint vi invicem acce- dendi, nulla vero elafticitate, accedent , adiiaere- bunt leviter , & coagulum formabunt. USUS LEGIS. Hsec lex pertinet ad explicandas ebullitiones 5 cffervefcentias, fermentationes chymicas , prsecipita- tiones & coagulationes. ASSERTIONES. I. Quando eadem quantitas materije fub majori exi- ftit dimenfione id rarefačiionem dicimus j hanc fieri 8 fieri aflerimus a particulis igneis, quae poros cor- poris ingrediuntur & eosdem dilatant. 2. Tranfpiratio eft propria omnibus iis corporibus in quae calor vel leviflime agere poteffc , adeo ut inde ne metalla quidem } vel duriffimos exi- mamus lapides. LEX IVta. Si minimae moleculje , quse per firmam inter fe adhaefionem corpus conftituunt accedente extranea vi ab invicem fejunčhe fuerint, ita ut extra fphaeram veniant fuae adivitatis, quam invitem exerunt, non coalefcent amplius- in unum corpus. Si feparatae quidem fuerint, fed intra mutuce adivitatis fphoeram permanferintj prius conftituent corpus. Cuicumque vi extraneae , eorum cohaefioni con- trariae pro ejusdem cohaefionis menfura refiftent. USUS LEGIS. Hinc explicamus frangibilitatem, elafticitatem- corporum, frigus , calorem 5 combuftionem , con- gelationem, motum reflexum & refradum corporum a lua diredione abfcedentium, dum ex uno in aliud tranfeunt medi uro. Hinc pr^terea dependet veritas fequentium pro- pofitionum, nempe quod i. Cu. 9 1. Cujuslibet a&ionis detur mutua fea&io. 2. Quod readio elafticitatis tanta fit, quanta eft adio virium corpus comprimentium. 3* Quod perpendiculariter incidentia eadem refiliant diredione & altitudine dempta refiftentia , fed 4. Oblique incidentia angulum incidentise aequalem forment angulo reflexionis. 5. Quod corpus perpendiculariter incidens iemper plus podit , quam fi oblique incurrat } & in hoc cafii, quod 6 . Vis agens fit ad vim corporis totam ficut finus redus anguli inclinationis ad radium. 7. Quod corporis e medio minus denfo ad medium denfius progredientis diredio frangatur , & qui- dem a Perpendiculo, <& e contra fi Corpus ex denfiore ad minus denfijm promoveatur medium. ASSERTIO NE S. I. Elaftidtatem corporum neque conftituimus in atomis ftatum fiium difficulter mutantibus, 8 c facile priorem recuperantibus,, neque in aere, aut materia fubtiii quomodocunque prementi- bus. Sed % Repetimus eandem a cohaedone partium flexi- lium turbata, & denuo reftituta, aliquando igni- culis intra poros comprdfis adjuvantibus. b Ca- 10 3« Calor fit ab igniculis per afFri&um excitatis, coluefionem turbantibus, deinde ob rapiditatem fuam vari um & perturbatum motum inducenti« bus. 4. Si motus fuerit adeo vehemens^ ut extra fphse- ram fute adivitatis mini m se corporis partes eji- ciantur 5 erit combuftio. 5. Frigus a congelatione diftinguimus, quod illud paucas, haec longe pauciores compledatur par- ticulas igneas. 6 . Ipfum congelationis efFedum a vi mechanica minimis fluidi partibus indita repetimus. Salia fsepe requirimus, fed folum ideo, ut majores molecnlas fluidi in plures dividant fuperfkies, unde earundem vis audior evadat. Igniculi fal- tem copiofi exefle debent, ne vina mechanicam corpufculorum impediant. 7. Eidem vi mechanicse fequentia adfcribinms : imo quod glacies in majus extendatur fpatium, quam aqua antea occupaverit, 2do quod gla¬ cies expiret , & quidem quo frigus fit inten- fius, eo expiratio evadat audior, 3tio quo ex- piratio glaciei major, eo volumen fiat exten- fius. PRO- II PROBLEMATA METALLURGICA RESOLVERE , ET DEPENDENTER A SUPERIORIBUS LEGIBUS RERUM CAUSAS EXPONERE. 1. TV ffethodo ufitata metalk ex mineris extrahere JLvJL totumque auri, argenti, cupri, plumbi &c. proceflum exponere. 2. Idem prseftare ope mercurii via amalgamationis Q germanis bčE(IUt(fčn) Faltem, quoad aurum & argentum. 3 . Aurum & argentum invicem feparare , totum- que fucceffivse prsecipitationis proceffum depen- denter a prsemiflis legibus explicare. 4 . Auri & argenti bonitatem per tračlus in lapi- de lydio formatos explorare. 5 . Aurum ex vafis metallinis, tabulis ligneis an- tiquis recipere. PROBLEMATA, EX QUIBUS VARI/E MINERVE DETEGI, ET EARUNDEM E MONTIBUS EFFOSSIO ADJUVARI POSSFR ute figna montium> auri > argenti, & aliarum minerarum feracium ? 2. Quid čavendum prascipue. antequam certus lo- cus fodinarum conftituatur ? b 2 3* ' Vp 12 3; Quid devirga divinatoria cenfendum, qu^t ejus- dem fipecies dentur, & qualiter tra&ari debeat, ut latens alicubi metallum indicet ? 4. Quomodo fuccurrendum, fi fodinae fubterraneis aquis repente compleantur, qua2 machina; ad- hibendse ad aquas exhauriendas ? 5. Qu,id confilii, fi halitus noxii venenofi repente cavernam repleant, ut fofioribus fine vit« peri¬ odo fiepe perfiftere non liceat, fed recedendum fit & fodinse rel:nquendae fiepe ditiflimae ? 6 . Explicare ea inftrumenta, quge ad accuratam fo- dinarutn dimenfionem requirantur, talia funt imo compaftus penfilis , -Jbeitgftruftčit / Ot)ČC * Compafs. 2 do libella 3B(t jfedtKtgC , ©robbogm. 3tio inftrumentum lineationis } 3 «legc obet 3«^^ 3 n(hame«t 4‘° Goniodi- fia bes aSBtnfl 2 Bctfer. 5“ circuli horarii ©t»nl>enf( 6 epbett. 7. Quis prsedi&orum inftrumentorum ufius ? S. Quomodo inclinatio & longitudo Crvpt rum. in quibus minerae effbdiuntur poffint determi- nari ? 5>. Qua ratione fodinarum dimenfio inftituenda, imprimis ope acus magneties, deinde 10. Si fint ferrifodinre , in quibus acus magnetila turbatur, qua methodo omnis earum dimenfio ope aliorum inftrumentorum perficiatur ? 11. Quo- i3 11. Quomodo inveniendum, quantum crypta aliqua feu ad feptentrionein accedat, Teu ab eodtm recedat ? 12. Invenire quantum datus quidem montis vertex diftet a puteo, feu ingreflu fodince ? 13. Qua ratione ichnographia fubdialis perficiatur,. & omnes ii fubterranei tradus, qui ex diverfa in- clinacione & declinatione cryptarum conftant, aperto cselo in terrse fuperficie poflint defignari? 14. Cujuscunque etiam infirnae & reconditiffimae cryptre a dato montis vertice in externa terrae fuperficie conftituto perpendicularum diftantiam determinare. 15. Si puteus novus ufque ad profundiflimam ali> quam cryptam iit effodiendus, partim ut min era commodius & breviore tempore extrahatur, partim ut noxiis vaporibus exitus pateat, qua ratione in tali negotio pundum illud in ter- rae fuperficie determinetur, a quo fi foflio con- tinuetur ad datam illam fubterraneam cryptam perpendicularis pateat acceffus 5 id quod Ger- manis £)UC(f)fcf}l(tg dicitur. 1 6 . Ex uno fpecu ad alium terram perfringere, quod apud*Germanos £lU^|(f)l(lg audit. 17. Venarum fitum inveftigare, & earundem dire' dionem principalem invenire. b 3 DE i 4 DE MECHANISMO INCOGNITO IN MAGNIS MATERIJ PORTIONIBUS. ASSERTIO. D Atur vis aliqua mechanica nobis incognita etiant in maximis materi« portionibus , proptcr quam esedem in fe agunt, atqne in fe in vicem fcruntnr. L E G E S. I. Omnium corporum aftio eft imprimis mutira* o. Eftmaffis proportionalis- 3.. Si duo corpora propter hanc vim invicem ac- cedant, erunt fpatia confečta uti maifse recipro- ce j fi nempe folarum maffarum rado habea- tur. Sed ^ Quoniam caufam diftantcm remiffius 3 p ropio- rem intenfius agere animadvertimus , erit vis in diverbs diftantiis a centro , verfus quod fe exerit, uti reciproce quadrata diftantiarum. ASSERTIONES. I. Pondus a vi gravifica eft diftinguendmrr. 2. Vis hoec omnibus corporibus eft corfimunis. 3. Imminuitur in accefTa ad cequatorem & vafta corpora 3 deinde in receffu a centro terr«. 4. Gra- 15 4* Gravitas neque explicari poteft per modum vor- ticofum fubtilis materiae , neque cum Purcho- tio , quod ejusdem materiae magna pars ab 8equatore verfus po os defluat, neque cum Re- gnault perduos vortices unum fubtilis materiae, & alterum a polo ad polum ex magneticis con- ftantem effluviis. Sed 5. In vi quadam mechanica, nobis adhuc incogni- ta, & ipfa gravitas & omnes gravitatis effe&us funt conftituendi. 6 . Pondus immutabile eft manente eodem volumine, mafiae quantitate 5 & durante eadem gravitatis adione. DE CORPORIBUS FLUIDIS. DE ELECTR 1 CITATE. QU JE S IT A, IT x * U nde nomen, quce eledricitatis hiftoria ? 2. Quid Phyfici, eandem obfervando , hucufque detexerint ? ASSERTIONES. 1. Eledricitas , & univerfim illius efFedus neque conftituendi funt in aere , aut vaporibus aqueis, 2. Neque in materia quadam propria , minus in materia magnetica, aut effluviis lucidis. 3. Ex- 16 g. Explicaridebet per duplicem vorticem,pro cor- porum diverfitate aut fulphureum, pinguem, {e* baceum^ aut fulphureum acidum, martialem vi- trioiicum; in corpore primigeneam elečtricita- tem habente per affiričtum, & confequentem in. tubulis capillaribus ofcillationem excitatum, in corporibus vero communicantibus v. g. ferro, manu hominis &c. a vi tubulorum capillarium ipfius vitri, fulphuris, picis prolicitum. DE SONO. ASSERTIONES. 1. Corpus fonorum conftare debet ex partibus feu fibris facile vibrationein , fremitum, ofcillatio¬ nem recipientibus. 2 . Sonus vero confiftit in pulfibus aeris frementi- bus & ofcillantibus, in omnem partem propa- gatis, & vario motu in auris tympanum mcur- rentibus. 3. Etiam aqua a corpore fonoro pulfus recipere, & in aure fonum efficere poteh. Q UM S IT A. 1. Quid Echo» & qualis obftaculi conftitutio dfe debeat, ut eadem confequatur ? '2. Ope 2 . i7. Ope foni varias locorum diftantias, & his co- gnitis etiam ventorum celeritatem determinare. 3. Sonum accrefcentem efficere, & tubam locuto- riam optima & moderna methodo conftruere. DE LUČE. LEGES. j. Quando radins lucidus e medio minus denfo ad.medium denfius tranfit, ex via fua detorque- bitur, & ad perpendiculum accedet, e contra fi ex magis denfo ad minus denfum tranfiverit, accedet ad perpendiculum , nempe contraria ratione, atque in aliis corporibus accidat. 2. Quando radius lucdius incidit ad obicem poli- tum, & fuperficiei aequabi!is, erit angulus in¬ cidentih ?equalis angulo reflexionis. ASSERTIONES. j, Refra&io radii luminofi per diveria mediatranC euntis neque explicari poteft cum Cartefio, ra- dium tanqu m vim compofitam confiderando & in duas vites iimpHces reiolvendo , quarum una, nempe perpendicularis in denfiori medio fortius agat , radiumque verfus perpendiculum accedere fadat , c 2 . Ne* 2 . Neque dici poteft citm de Chales, radium in uno fui latere , quo in medium denfius impin- gitj detineri, coni'equenter altero fui extremo rotari, adeoque refra&um ad perpendiculum ac- cedere. Sed 3. Omnes refračlionis efFečlus adfcribendi funt vi mechanicae univerfali,ferme fecundum proportio- nemmaflarunij ex quibus fluida conftant, agenti. 4. Dici non poteft cum Newtono, lumen efle fub» ftantiale quoddam profluvium ex fole & uni- verfim corporibus lucentibus ad inftar odorum ex odoriferis emiflum. 5. Admittendum eft fluidum quoddam undique dif- fufum, non quidem Cartefiana illa , aut quse- cnnque huic fimilis, & vacuum omne exclu- dens materia, fed 6 . Fluidum imprimis fubtiliflimum adeo ut a ca- pillo hominis quinquies mille billionibus fa- cile magnitudine fuperetur, demde j. Summe elafticum, ut cum nullo alio corpore hic comparari queat, demum 8. Innurheris vacuis ita prred tum, & adeo rarum, ut quadringentis millionibus ab aere noftro denfitate fuperetur. 9. Tale fluidum nos astherem appellamus, & in hujus pulflbus a fole aut corporibus lucentibus acceptis lucern conftituimus. DE x 9 DE COLORIBUS. q UJE SITA. Quid colores emphatici, permanentCS 5 qu« cir- ca emphaticos obfervationes ? ASSERTIONES. 1. Quod radius lucidus per prifma vitreum tranf iens in complures feparetur colores, id partim refradioni, partim pulfuum diverfitati, quorum aliqui fortiores aliqui debiliores funt , adlcri- bimus. 2. Colledio & permixtio (Ted non confufio om- nium colorum, quia inde motus inordinatus in oculo efficituf) candorem conftituit, alias pro diverfitate pulfuum tethereorum diverii appare- bunt colores. 3. Colores permanentes non pofiunt explicari per fimplicem reflexionem lucis , ita ut certa colo- rum clalfis ab objedo refledatur, caeterse abfor- beantur. Sed 4. Dicendum eft,in partes minimas in fuperficie opacorum corporum proftantes s & elafticas Eetherem incurrere, & pro diverfo elafticitatis gradu diverfos pulfus ab objedo accipere 3 quos anima colores appellat. C 2 5. Cor- 20 5. Corpora diaphana explicantur per hoc, quod filamenta, ex quibus conftant, eo prsedita fint elafticitatis gradu, ut eosdem aethereos pulfus, quos acceperunt, etiam retro fe reddant; hinc fieri aflerimus, ut trans vitra, vel potius poft vitra easdem habeamus objedorum perceptio- nes, quas abfentibus habuiflemus vitris. 6 - Corpora diaphano - opaca explicamus , partim quod filamentis conftent eosdem pulfus aethe¬ reos reddentibus, quos acceperunt, partim quod opacas , praecipue metallicas partes immixtas habeant, ex quibus sether vario tono in oculos refledatur. 7. In fuperficie omnium corporum perpetuo aliquid setheris retinetur, atque adeo non in ipfa cor¬ porum fuperficie, fed ordinarie fupra retherem illum detentum lucis reflexiones perficiuntur, & fic quibusdam Newtoni experimentis hac in materia fatisfiet. DE AERE, AQUA, IGNE. L E G E S. 1. Fluida homogenea invicem communicantia aequi« ponderant , & perpetuo in eadem funt altitu- dine. 2 . Si bafes inaequales fuerint, perinde eft ac fi eaedem sequales extitiffent. 3. Si 21 3. Si vero fluida fuerint commnnicantia quidem, fed heterogenea, erunt altitudines ut eorundem fpecificae gravitates reciproce. 4. Solidum quod fluido immergitur , tantum ex pondere fuo amittit, quantum ponderat illud fluidi volumen quod extrufit. 5. Si folidum fpecifice levius non quidem immer- fum fuerit , fed duntaxat fupernataverit , im- mergetur ad tantam fui voluminis portionem, donecpars fluidi extrufi toti aequiponderet folitb, ASS ERTIONES. 1. Aer eft porofus , gravis, elafticus. 2. Afcenfiis mercurii in Barometro non eft tribu- endus aeris elafticitati , fed 3. Soli aeris gravitati a dfcribendus. 4. Aer tempore pluvio multo levior eft , quam tempore fereno , non obftantibus particulis fpecifice gravioribus , quee tune aeri innatant dum futura eft pluvia. Flamma & ignis funt quid ab invicem diftin- Čhim. 6 . Parum inter fe difFerunt flamma & fumus., 7. Aqua vel omnino infenfibiliter, vel potius nul- lo modo eft elaftica. 3. Fontium origo non eft repetenda a pluviis & nivibus, fed c 3 9 Ea- 22 9- Eadem ex mati ope deftillationis per naturales alembicos ope ignium fubterraneorum defu- menda. Q IMS SITA JU Explicare experimentum Stevinianum, Siphonem anatomicum, fontem intermittentem, diabetem, diabunculos Cartefianos. 2. Cui principio fontes falientes univerfim innitan- tur ? quomodo natatus pifcium & volatus avium efficiatur, an lpes lit hominem aliquando volaturum ? 3. Quse fiat (alubritatis indicia in aqua , & quo- modo detegatur, quas partes infaiubres &mi- nerales aqua contineat? Quid ftellse cadentes , nubes, ros, pluvia &c. quotnodo eadem oriantur? 5. Quid hucusque de fulm ne, & ejusdem effe&i- bus enferint Phyfici, quibus rationibus inuudi illud a matenaeledrica non diftinguunt? 6. Quomodo ftupendi effedus pulvens pyrii , auri & puiveris fulmmantis explicandi? 7. Phofphori lux unde oriattir ? 8- Quid thermometrum , a quo inventuni) quo- modo confiruendum ? 9. Pyroraetri qua 3 is conftru&io, quis ufus ? DE 33 DE CORPORIBUS SOLIDIS ET IMPRIMIS DE GLOBIS C.ELESTIBUS. LEGES. 1. /^Um Keplero angulus inclinationis eft triplo major angulo refradionis: Si nempe ex aerc in vitrum tranfeat radius lucidus , & non m.ul- tum fupra 30. gradus incidat. Contra 2. Angulus inclinationis duplus erit anguli refra¬ dionis, fi ex vitro in aerem tranfeat radius. 3. Refradio fiderum in horizonte maximaj verfus Zenit continuo decrefcit. 4. DifFerentia inter veram & apparentem diftantiam a Zenit aequalis eft angulo paralladico. 5. Parallaxis variat, horizontalis maxima eft. < 5 . Quo fideris alicujus diftantia a centro terras ma¬ jor, eo parallaxis erit minor. j. In determinandis omnibus fiderum altitudini- bus femper refradio fubtrahenda, & parallaxis addenda. m . . v r QU/VSITA. Quid nomine planetarum veniat, qui primarfi, qui fecundarii , hi quando & a quibus detedi? DE J24 DE PLANETIS SECUNDARIIS. DE PHAENOMENIS SATELL1TUM JOVIS. 1. /^Ur fatellites Jovis non Temper appareant, etiam longiflimis telefcopiis adbibitis? 2 . Jam ad dextram, jam finiftram Tui primarii con- Tpiciantur ? 3. Quisque fuos limites habeat, quos non tranfit, cur jam e regione hujus jam illius eclipcicse partis videantur? DE PHAENOMENIS LUNiE. 1. Explicare conjun&iones , oppofitiones , nodos, menfem periodicum } & fynodicum lunas. 2 . Lunae phafes refpečtu terra?, id eft plenilunia, novilunia &c. exponere, & 3. Qiiales phafes terra refpedu lunicolarum, fi qui dantur, fubeat, explicare. 4. Oftendere , quod luna in orbita fimul & circa axem moveatur. DE ECLIPSIBUS LUN;E. LEGES. I. Si corpus luminofum illuminet opacum, umbra non erit femper eadem, x ed, fi utrumque fphse- ricum ruerit ; pro divena rphaerarum magnitudi ne co- 25 conica erit umbra , jam cylindrica T jam coni truncati referet figuram. 2 - Si fph®ra luminofa fuperet magnitudine fph®- ram opacam, fiet, ut pars fph®r® lucid® Te¬ mi circul o minor illuminet partem fphserse opa- c® Temicirculo majorem. EXPLICARE 1. Eclipfim lunarem , quomodo fiat , & quando ea- dem contingat ? 2. Quis lun® limbus primus umbram fubeat ? 3.. Quare eadem Temper in pleniluniis accidat, Sc quare non in omnibus pleniluniis eclipfis lun® Tuccedat t 4., Quando futura fit eclipfis lun® centralis, to- talis , partialis ? 5-.. Quomodo accidat ut durante eclipfi luna non fiat plane invifibilis^Ted Tubrubicunda appareat? 6 . Quomodo eclipTes lunares obTervand® ? j.. Qua ratione determinetur pars fph®r® lucid® illuminansj & fph®r® opac® illuminata, fi nem- pe dentur Temidiametri fphserse lucid® & opac®. 8. Quomodo inveniatur longitudo umbr® terre- ftris & lunaris datis femidiametris fph®r® lucid® & opac® & difiantia centrorum. p-.. Typum delineare eclipfis lunaris , & in eodem oftendere, quantapars ipfius lun® fit obfcuranda. d DE DE SOLE. ASSERTIONES. 1. Sol non eft puriffimus & homogeneus ignis,fed multis conftat heterogeneis partibus. 2. Maculs,qure in illo comparent, magnitudinem fuam perpetuo mutant; hoc non obftante 3. Regulariffime moventur, jamque lineam rečtam jamcurvammovendo conficiunt. Inoppofito he« mifphserio diutius morantur, in limbo folari ap- parent tardiffime procedere, quos omnes effe&us apparentias opticas efle dicimus. Hinc vero 4. Solem ab occafu ad ortum circa fuum axem moveri aflerimus. DE ECLIPSIBUS SOLARIBUS. EXPLICARE 1. Quomodo, & quando fiant eclipfes folareSj 8 c qualis margo prius eclipfim patiatur ? % Quare eadem Temper quidem in noviluniis ac- cidat Ted non in omnibus ? 3. Eclipfis in paffione domini fa&a quare fuerit miracutofa ? 4. Qua ratione illud Tpatium telluris determinari poffit, quod umbram plenam fubibit durante ^clipfi ? S-Ty- «7 5. Typum eclipfis folaris delineare, ut in eodem pars folis obfcurata exhibeatur. 6 , Quomodo eclipfis folaris obfervanda, & qui- dem duplici methodo ? j, Ex obfervationibus eclipfium quse utilitas pro- manet ? DE PHiENOMENIS PROVENIENTIBUS EX MOTU TERRiE PERIODICO, ET CIRCA AXEM, E XP L I C A R E 1. Quomodo fol, & totum fidereum c$lum ab ortu ad occafum intra tempus diurnae revolu- tionis moveri videatur ? quomodo jam in his, jam aliis fignis caeli appareat ? 2. Inžequalitatem dierum decurfu anni 5 jam diem, jam nočtem perpetuam ad polos, in eequino- čtiis diem per totum orbem eequalem exponere. 3. Unde temporum viciflit'.:dines, eeftas, Ryems &c- proveniant ? DE PLANETIS/ EORUM MOTU ET DISTANTIIS. EXPLIČARE j. Qua ratione aftronomis innotuerit, planetas proprium lumen non habere 3 fed efle corpora opaca ? d 2 2 . An 28 2. An eandem, an diverfam terricolis figuram & afpe&um exhibeant> & unde , quave ratione id fiat ? prcecipue 3. Quomodo miras faturni & jovis apparentiae ex- ponendas ? 4. Quare jam ftationarii, jam retrogradi, jam prae- cedentcs appareant ? 5. An & quando folem eclipfent ? 6 . Qua ratione aftronomis innotuerit , proximam foli efte orbitam mercurii, deinde veneris, ter- rae, martis &c. 7. Quanto teinpore motum fuum periodicum ab- folvant , & an Temper eandem a terra diftan- tiam habeant ? 8. Quomodo data parallaxi lunse,& diftantia ab hori¬ zonte ejusdem diftantia a terra determinetur ? imo 9. Qualiter ipfe angulus paralladicus lunae inve- niatur ? 10. Soliš diftantia a terra quomodo innotefcat ? 11. Soliš & lunae diameter apparens quomodo ex- ploretur ? Et 12. Datis femidiametris folis autlunse apparentibus, & eorum diftantia a terra quomodo diameter vera inveniatur ? DE 3 $ DE ORBITIS PLANETARUM. PRAiMlTTiTUR DOCTR 1 NA DE V1RIBUS CENTRAUBUS. L E G E S. 1. Si duo corpora in gyrum moveantur, & maffas habeant a?quales, diftantias vero a centro mo- tus inasquales, erunt vires centrifugae utduian- tiae a ce; tro. Si vero 2. Duoruni eorporum diftantiae «equales maffae insequales extiterint, tune vires centrifuga: maf- farum rationem habebunt. 3. Si tam maffae, quam diftantiae inaequales fuerint, fed ita ut rationem habeant reciprocam, vires centrifugae utrimque sequales erunt. 4. * Si corpus duabus vinbus hon oppofitis agatur, una projedili, altera centripeta, fiet ut lineam deferibat curvam, in tali curva 5. Areae quas radius vedor eodem tempore verrit, 2equales invicem erunt. 6 . Si differentes curvae Portiones sequalibus tem- poribus percurrantur , erunt celeritates in iis* dem uti reciproce perpendicula ex centro mo- tus demiffa. Si vero 7. Arcus curvae aequalibus temporibus aequales de- feribantur, figura tališ ent circulus, & corpus, in tota curvas hujus peripheria aquali procedet celeritatc. d 3 g. In 30 g. In ellipfi corpus non progreditur sequali celcri- tate 5 fed in minore diftantia a foco celerius,, tardius in diftantia majore procedit. p. In circulo tam magnitudo vis centripetoe quam centrifug« invenitur, fi quadratum arcus cujus- cunque, quem dato aliquo tempore corpus eme- titur, per circuli diametrum dividatur. 10. Vis centralis in peripheria magna eft ad vim cen- tralem in parva, in ratione dire&a duorum quo- torum qui oriuntur ex divifione diametrorum per quadrata temporum periodicorum. 31 . Si duo corpora fint ejusdem mafT«, fi praeterea quadrata temporum periodicorum fint uti cubi diftantiarum a centro motus > erunt vires cefi- trales in peripheriis ficut reciproce quadrata di¬ ftantiarum a centro motu s. QUjESITUM. Quas leges circa planetarum motum Keplerus ftatuerit cum obfervationibus aftronomicis confen- tientes, & quomodo eaedem leges ver« efle often- dantur ? 0 ASSERTIONES. I, Planet« orbitas fuas circa folem conficiunt pro- pter vim duplicem centripetam unam & cen¬ trifugam aliam. 2. Dici 2 . 3i Did non poteft ctlm Tychonids eos in drculart- bus licet excentrids moveri orbitis, fed 3. Cum Keplero ftatuendutn orbitas illas elTc vc- ras ellipfes, licet parum admodum a drculo dif- ferentes, in quarum foco tanquam in centro motus fol conftituendus. 4. Vis centripeta, qua planetne primarii verfiis folem & fecundarii verfus primarios tendunt, eft ipfi£ fima illa proprietas corporum, qu« apud nos terricolas gravitas audit. Quemadmodutn planeta; in folem, ita vidflim fol gravitat in planetas. 6 . Ha^c gravitas perpetuo hon eft eadem, fed pr® vana a fole diftantia jam major, jam minor. EXPLICARE 1. Mutationem nodorum lunarmm. 2 . Praeceflionem aequinodiorum. 3. Motum Planetarum circa axem. DE ALIIS STELLIS. X. Stellas novas aliquando vifas, deinde non am- plius conipicuas explicare, & imprimis 2. Stellarum, unius in collo Četi, alterius in pe- člore Cygni & celeberrimae illius in lella Caflio- peae motum, revolutiones, lumen decrefcens &c. exponere. 3 * 32 3» Quse celebriores hac fliper re authomni fen- tentik ? A S S E R TI O N E S. 1. Cometse non funt corpora ex planetarum:* vel aliorum aftrorum exhalationibus temere compa&a & accenfa, fed 2. Sunt corpora folida, durabilia, mundo coreva,.per orbitas ellipticas admodum excentricas,circa fo- lem ad modum planetarum noftrornm mota. D E TER R A. £ uje sit a: t Quibus viis, quave methodo aeris noftri altitu- do determinetur ? Z. Explicare de diluculiscrepufculis, & quando primum fol fnpra horizontem confpiciatur ? 3., Quid ventus quae ventoriim caufa generalis,, q:uae eorundem particulares efle poffmt ? 4.. Explicare Iridem, Halonem , Parelium &c. & quae de. his> celebriores authorum fententiai ? A S. S E RT IO N E S. L. Terra non tantum: drča axem motu diurno, fed’ etiam in propria eademque elliptica orbita, tan- quam 33 quam verus planeta circa folem motu annuo movetur. 2. Figura terrče nec eft fphaerica , neque habet diametrum a feptentrione ad meridiem ufque majorem, quam alia fit , quas pef sequatorem tranfit, fed 3. Eft ad polos deprefla & ad aequatorem protube- . rans. 4. Exterior terrae ftru&ura , qua tum in montium juga erigitur , tum in maria vallesque deprimi- tur, maximam partem eft mundo coaeva. Illius 5. Interna ftru&ura non multum diftert ab exterio- re facie. 6 . Montes ignivomi non ardent immediate ab igne per totam terram diffufo, fed ex fermentatione particularum acidarum & fulphurearum, & quidem inflammatione non procul a cratenbus o rta. •j, Neque terrae motus aliunde ortum habent, quam ex ‘bituminofis & fulphureis particulis inflamma¬ tione accenfis, nitrofis vero in vaporem refolutis, g Lapides oriuntur ex variis terris , arenis, faepe aliis corporibus calcinatione ipongiofis 3 & ope e fuc- 34 jfaccoram lapidificorum inter fe concrefcenti- bus. p* Foffilia figuras varias referentia fuerunt aliquan- do ex regno animali j aliquando ex vegetabili. DE MAGNETE. QU&S1TA I, Quid magnes , quse illius phasnomena, quse at- tradionis conditiones ? 2 - Poli magnetiš quot modis determinentur , 8z qua ratione in quovis procedendum? 3 . Magnetes quomodo armandi s & corum vires qua methodo examinandce ? 4 . Qua ratione magnetes artificiales conftruendi,& vis magnetica quomodo aliis corporibus com- municanda ? 5. Quse acus magneticae diredio & inclinatio? 6. Ad explicanda magnetiš phsenomena qualia ad- huc Phyilci 4yftemata excogitaverint? DE FLUXU ET REFLUXU MARIS. QU AS IT A I« Exponere , qnemadmodum motus luna cum altu maris confpiret. 2. Tem- 35 2 . Tempu s acceffus & recelTus aquarum ad vel a littoribus exponere. g. Quse obfervanda fint, fi primo seftus diurni, de- inde menftrui , demum annui invicem compa- rentur ? ASSERTIO. Fluxus & refluxus maris , & phsenomena omnia huc pertinentia dependent a gravitate univerfali, qua luna in terram, terra & luna in folem & viciflim gra- vitant. EX historia universali A CHRISTO NATO AD NOSTRA TEMPORA. Q Uid intereft inter Annum JE rse vulgaris Chriftia- nse, & inter verum annum Chrifti Nati critice conftituendum. Quis ftatus Reipublicse Romanse fub Augufto, quoad Religionem, Rem Politicam & Litterariam ? Quis ordo Auguftorum primi a Chrifto nato faeculi, quis Chara&erj quse res prsecipuae, qui Cas- fares ? Eadem de altero Reculo : e 2 Iti- 36 Itidem de tertio faeculo enarranda. Quarti fseculi, quis ordo Imperatorum, ac Cae- farum : quae celebres tres divifiones Imperii Roma* ni ? Quse perfecutiones Ecclefise celebriores primis quatuor faeculis ? fub quibus Auguftis ? qui prse- cipui Martyres ? Qua ratione poteft veritas Chriftianje Religio- nis ex ipfa ejusdem hiftoria, ac dodrina demonftrari? Quae prEecipuae Hcerefes primis quinque feculis Ecclefiam turbavere ? Quae prima qninque Concilia generalia ? quan- do habita ? quae Hrerefes damnatas ? Numifmata Imperatorum, ac Casfarum Romana, Coloniaru n, & Grasca magis obvia, legere, expone- re, & ad hiftoriam applicare. Romani Imperii prrecipuas Regiones in Mappa Geographica oftendere. (Jasnam fuere Barbarorum feculo quarto, & quinto in Romanum Imperium irruptiones ? quae fundata Regna ? Qui Reges exteri, Romanorum aut semuli, aut clientelarii, quorum Numifmata habentur ? Quinam Scriptores veteres pro Hiftoria Roma¬ norum Imperatorum, prascipue per prima quatuor fsecula funt confulendi ? Quae- 37 Qujenam fuere initia Saracenorum Religionis, ac potentias ? quas Turcarum, ac Bulgarorum? Qui limites , magnitudo, flamina, fertilitas , montes, aut promontoria celebriora hodiernae Hi- fpanise ? Quse Regiones, & earum praecipuse urbes in Hifpania ? Quis ftatus Politicus ? quse foedera Aulas Hi- fpanicas ? quas terras extra Europam poflidet ? Quse Synopfis Hiftorico- Chronologica Hifpa- ni?e, & quod {yftema breve Genealogicum podre- morum Eegiim ? Eadem de Ludtania exponenda funt. Similia de Regno ^Gallice. Item de Italise Regionibus , & Principibus : prsefertim de Regibus Neapolis, & Sardinise, ac de Rebuspublicis qucedam attingere. Itidem de Regno Hungaris. Similia de Polonia. De Svečk. De Dania. De Ruffico Imperio, feu Mofcovia. Denique de Regno Magnse Brittanias pnedi&is quaefitis fatisfacere. e 3 EX 33 EX ARCHITECTURA CIVILE QUjEST10NES. Q Uise origo hujus Scientias ? qui fcriptores infti- tutionum Architedonicarura ? Quid sedificium 5 fundator, Architedus? Qu£e divilio , quse prascipua axiomata Archite- durae ? Quid ratio?qu$ Enrythmio0j ac Symmetrise difFe- rentia, leges , exempla? Quae conditiones materiae ? quse fulcrorum di- ftindio ? Quae partes primarioe cujusvis asdificii ? Quid nomine idese, Proto-& Ichnographiae, Ele- vationis Geometricce, Interfčdionis, & Sdagraphiae comprehendunt Architedi ? Quid membrum ornatus architedonici ? quidpro- jedura partis , & ecphora, mutulus, collicue, fub- grunda ? Quid architečfconicus ordo ? & quae ejus partes tam primariae quam fecundarise ? qua demum praxi ex rudioribus fulcris ad ornatiflimos columnarum or- dines perventum eft ? Quae figna ornatuum indifFerentia & fignificativa ? Qui ordines prajcipui, quis modus unum ab altc- ro diibernendi ? Quid 39 Quid Orophegrapliia , opus rufticum , ftriatura, denticuli , metop* ? Qu:d de ellipticis , polygonis & cochleatis co- lumnis fenuendmn? Quee iymbolicas columnas, & quod earum dilcri- men ? Quid intercoluirnium ? quse intercolumnia in co- lumnisconjugatis probantur ? quaj intercolumnia veterum m ord ne ad 5. aeaificiorum genera? Quid peryftilium & arcus? Quae ftatuarum ad archite&onica opera proportio? Quid frontifpicium, & quse reliquee fupremse mu- rorum coronae'? Quae leges generales in taxi & diathefi hodierno- rum Architedorum obfervantur ? THEOREMATA. I N Architedura civili maxime probantur rationes, quse numeris minoribus exprimuntur. In membrorum difpofitione varietas , ad concin- nos partium dudus obtinendos tangentium circulo- rum arcus deligendi. Subftrudionis in fundamento bafis inferior latior fuperiore , luperioris ultra muri imponendi Jatitudi- nem exceflus altitudini muri proportionalis conftitpi debet. Muri '40 Muri ad perpendiculum excitandi , tum contra- hendi, & te&ionem ferendo pares reddendi funt. Feneftras fuperiores sque iatas ac inferiores, at- que in eadem linea conftitui par eft. Figuram conclavium rečtangulam, altitudinem me- diocrem fieri oportet, neque ufum unius per ufum alterius impediri. In omni camera lateres , atque faxa cuneatim, ne- que libratim, fed arcus forma difponi debent. Tečta nec jufto celfiora , neque depreifa nimis, fu- maria quantum fieri poteft te&is altiora fieri par eft. Fulcrorum omnium perfe&io tam a firmitate , quam firmitatis fpecie seftimanda. In columnis eadem membra immediate conjungi non debent, neque membra plana ad diverfas ordi- nis partes pertinentia apophygi connečli. Truncus, fcapus , & zophorus per apophygem cum fuperciHis fuis, & limbis junguntur. Coronidi, capitulo, coronici torus , & trochilus minime conveniunt , bafibus columnse & ftylobatse membra omnia praeter echinum? Pro angulo frontifpicii rečte deligitur angulus o&o- goni. Form« eid opus campeftre V redučtus ? munimentuna ftellatum ? linese ? * Quae tačtica caftrorum & acierum ? THEOREMATA. Quantitas defenfionis defumitur a perpendiculari inter parallelas extremitatibus line^e defendentis ad- fitas intercepta, Spa- 47 Spatium indefenfnm ab angulo mortuo produdum majus eft fub angulo obtufo, aut acuto, quasi fub reči o. Valli altitudo minor prseftat majore. Munimentum ex propugnaculis^ & cortinis, pro- pugnacula ex faciebus , Sc alis conftare debent. Ala aliquot hexapedarum intervallo verfus capi- taleni retrahi , ala retrada fieri concava, parsquc fuperior auricula tegi debet. Methodus Vaubaniana canonibus militaribus ex- ade fatisfacit , & tam propter facilitatem , quam propter muniendi prasftantiam clalficis aliis antefer- tur. In muniendis areis irregularibus eligenda videtur methodus a collatis inter fe lateribus externis , in- ternisque ufitata. In munimentis ellipticis angulus propugnaculi femper unus in vertice axis minoris conftituendus. Caftellum in loco edito collocandum & fpatio in¬ ter urbem relido a civium habitationibus feparan- dum. Quarteria fluvio feparata tribus plerumque pon- tibus jungi, lineae dimidiis redudibus, & in extre« mitatibus propugnaculo muniri debent, PR 43 PROBLEMATA. V Allum circa urbem difponere, fofla, via coo- perta, & lorica campeftri munire. Septi vallaris univerfi tam ichnographicam , quam orthographicam defcriptionem dare , & ad datam magnitudinem reducere. Lineam magiftralem triplici methodo Vaubaniana definire, vallum, foflam &c. adjungere. Alas retrahere, & auriculis munire, forcipulas, lunulasj fuggeftus in vallo &c. excitare. Opera externa conftruere. De interiore urbis munitse conftitutione leges prre- cipere, caftellum, aut redučtum Vaubaniana metho¬ do apparare. Figuram irregularem ad regularitatem reducere. Aream ellipticam, vel irregularem quamvis munire. Munimentum in folo defignare. Arcem armatis cingere, caftra metari. Diftantiam ab obfefla urbe in dies lingulos men- furare. Lineas, accelfus, fappam parare. Ducere adverfo munimento parallelam, & fugge- ftum quemvis oppofito lateri parallelum agere. Loiicam perforare, foifam, opera externa, ac in¬ terna occupare. Urbem defendere, hoftiumque artibus ob\enire. EX 49 EX JURE NATURvE ET PHILOSO- PHIA MORALI. qujestione S. Gluid jus naturse affirmativum & negativum ? Quae juriš proprietates ? Qu£ morum honeftatifque regula ? Quae conditiones ad adus honeftatem requifit 2 e ? Quomodo ignorantia, vis & metus eam turbant ? Quid confcientiae didamen ? Quomodo hoc in dubiis formandum ? Quid officium perfedum & imperfedum ? Unde officia erga Deum deducuntur *? Qu.8e officia erga fe ipfum & quibus comprehendun- tur regulis ? Qu^ fui fuarumque rerum prasfcripta cura ? Quee erga alios officia ? quis in his ordo ? Quid mendacium & cur Temper illicitum ? Quamdiu juramentum promifforium obligat ? Quid communio negativa & pofitiva bonorum ? Cui natura jus maris, & indivifarum rerum reliquit dominium ? Quae Tit caufa cur ad reftitutionem injurians oblige- tur & quando ? Quid Philofophia moralis, qure Partes, quod fingu- larum objedum, quis finis ? g Quid 50 Quid civitas, respublica? quae varia ejus regimma? Qus fint maxima felicitatis publicse inftrumenta? Quomodo Religio in eam influat? quid circa hanc curandum ? Quomodo juftitia? qu« in juftitia diftributiva, quae in vindicativa obfervanda? Quis bonus vir, quis bonus civis ? Qu« fubditorum in principem officia ? Unde nobilitatis origo ? quae ejus in patriam & prin- cipem officia ? Quid magnificentia , quid luxus, quid prodigalitas, quid liberalitas ? Quid amidtia ? quae in illa cautel« ? assertiones. Finis hominis ultimus Deus eft, in cujus per ačhis fibi proprios pofTeflione fuprema illius felicitas fita eft ; aft cum hanc, quamdiu corpori unitus vivit, perfe&e obtinere nequeat, fiimma, quam in hoc mundo obtinere poteft, confiftit beatitudo in illa ani- mi quiete, quam fola ipfi virtus parit. Jus natur« eft Dei voluntas, qua abfoluta 8t immutabilia praefcribit media, quibus ad finem fuum homo dirigitur. Ad finem hunc, fi adiones exploret homo, in- fallibiliter dirigitur in cognitione juriš natur«, cujus proin cognofcendi principium eft ipfe Deus ut in- finite perfedus. Inter 5i Intcr officia quae Deo debet homo, jus naturae Religionem quoque externam prsefcribit. Hinc ex Atheis nunquam politica etiam focie- tas formari poterit. Sui ipfius violentam occifionem Omni cafu profcribit natura. Farna fua homini cuilibet cordi ut fit, natura di&at; aft eam alterius caede confervare, omnino eft illicitum. Tantum quilibet jus in vit# fu# confervatio- nem accepit,ut violentum invaforem etiam iliata morte repellere queat; fi tamen conceffa facultate ufus non fuerit 3 legem natur# non transgreditur. Omnia qu# proximo debentur officia, liis con* tinentur capitibus: quod tibi non vis fieri alteri ne feccris , omnia vero qusecumque vultis ut faciant vobis homines, & vos facite illis. Natura qnidem a mundi exordio in commu- nione externa corporis bona reliquerat, non tamen contra eam introdu&a eft bonorum divifio. Tantum abeft legitimam Magiftratui fubje&io- nem, naturae repugnare, ut ftatus potius civilis illi maxime fit conformi.s, ad quem hominem ipfa na¬ tura formafle videtur. Htereditario jure fi^nata Monarchia regimen eft human# felicitati quam maxime aptum. g 2 Obe- 52 Obedientia Principi debita, tot nobis pr®fcri- pta eft titulis, nullo ut umquam cafu ab hac fit ex- emptio, nifi ubi aDeo manifefte contrarium pnecipe- retur, atque tum quidem nihil nifi paffive inobedire licet. Bonus vir a bono cive nihil differt, vitam ergo qui Patri® non ducit utilem, non otiofus tantum fed & malus eft. Poft Deum, Patri® Principisque amor reliquis rebus omnibus pr®ferendus eft. Cum e Republica fit, Thefauros publicos opu- lentos efte, manifeftum eft, civem quemlibet tene- ri bona fua in eos conferre ; Patri® ergo injurius eft j qui diflipatione quacumque fe liuic auxilio ine- ptum reddit. Militaris vita, glorise feges & Patri® fulcrum, convenientiffima eft homini natalibus illuftri. Scienti® vit® nobilis ornamentum funt : nec h®, fecus ac quidam hodie cenfent, corruptel® mo- rum contulerunt quidpiam. In Divitiis conquirendis primam ponere cu- ram ingenuum dedecet ; aft moderate parandis & confervandis vacare, eft de Patria bene mereri. Cum primus nobilitatis finis fit Patri® Princi- pique afliftere, non apparet, quomodo huic adver- faretur , vel nobilitate excideret, qui commerciis in- cumberet.