DE AG$p ml'î» AŠCH^ti* EX' J plicaciones Myfticic, in f§U XlLcaputExodijAuthore Blafio Litctato Skrj^nia^ |¡É¡ rich, Iudice Regia cimtas W J tis Varafdienfis, nunc Á.j, rccenseditacy v loan. i. v * Ecce Agnus Dei,qui toL m lit pcccata mundi, j. Varafdmi, Aiwio m M. D. Lxxáw^ i F t y fj fh-'ozdôùzm ornam SIMO VIR-O, DOCTRINA, VlRTVTE AG pietate praeftantí Domino An* thonio Vramecz, SS< Theologice Do* ftori, ac Ecdcfix Varafdicnfis vigb iantifsimo paftori,falutem i n Domino Icfu pr&z catur. CV M nuper explicationes , de Agno Pafchali, in duodecimum caput Excdi, olimper me con^ fcriptas, & in hac fchola Varafdíeníi, cum fLiiffem eiufdem fcholce Redor, auditoribus meis publicé diftatas,tuae prsftantis cafu aliquo in domo mea oftendiíTem : eafdemcj: in aliqua parte tua prxftantia infpexifíet, ac etiam ie^ gifiéc, approbabat, perfuadebat mec| irtonebat & rogabat, vt eas impenfis i iiij meis tnris prselo fubijcerem & in Iucem emit/ terem: ne hoc opus, & tarn multis vtiV Iis C vc fpes eft) futurus labor,quail fepultus iaceret, aut omnino depenV tet, fed vt imprimeretur, & in publica prodiret. Cum itaq? hex, qualefcunq* explications myfticce, ä tua praeftantia, ita approbarentur & rogarentur,coepi intra mc cogitare, quid afturus fim, Vtrum monitis täti viri, cum quo mihi vetus intercefsit familiaritas, debeam magis obteperare,aut in his operam & impenfam rrteam denegare. Enimucro timcbam hominum quocp inuidorum morfus , quorum nonnulfi, fanftos etiam tuos labores, fuper Euangclia Domiriicalia, Sc Sanftorum fefta, ad de/ cus patriae, gentisqüe Sclauonicse, & Vtilicätem Chriftianx Reipub: nuncre/ cens Sclauonke edifos, &iam diuul/ gatos, maleüoie reprehendunt,quibus nihil, niii quod ipii voluut, vt habet prouerbiura • Tkdkatoria, proucrbíum, fanftum cíl, Scío etev nim... nonnullos diuerfum ftatuere, & noftra fcripta ita cárpete, vt nihil ex fcriptis noftris pofsint probare, niíi quod ipfis pulchrum efle videatur.£tL> amfi quis roías loqucretur, eífent t&, men.quibusfuxrofíE vrticam olerent, Adeó eiiim quídam íunc corrupto iiu dicio, vt etiam de his male loquaiv tut & iudicent, qux tefte eorum con^ feientia probent, faciunt id, quia facie cilius eft aliena cárpete, quámpropria prccftare, funt namque in aliorum ferir ptis cenfores oculatifsimi, in fuis ve^ to caecutientes* Sed hi deíinant feri^ ptá noftra arguere, & ftudeant ipñ mex liora praeftare, Hcec quibus difplicent, Vt meliora fequantur & meliora sf> fetant , non inuideo, nec quenquam hxc mea Iegere cogo, Infulfus plane eft, qui nequit eligere, quod til íibi vCui, aut tefugeie, quod eft detriment a V Co# to. Atdicet aliquis: Carere potuif, femus hoc opero Refpondebo : & máximo interdum pofíemus carere o^ pete. Vna & altera vefas poflunt ho^ mini fufficere, ai:'^ tamen propterea non retjciuntur, &c. Ad haec,ín hifcemeisexplicado^ nibus vfus fum etiam Horattj confia lio, qui in arte Poética fuadet, ne prae/ cipitetur editio. Itaque dabam his o. cium,vt diligentius releftas, tanquam leftor perpenderem, ficqúe in lucem ederem. Gum igitur opus ipfumin.' ter nocturnas Si diurnas manus verfa^ rem,tamingenti animummeum afFe^ cit deleftationeCciim dies diemdoce/ at, femperqúe prioris pofterior íitdL fcipulus) vt propenla etiam volunta^ te fim adduftus, iUud eñe mérito e* dendum , Se faltem aliquorum fim-' plicium vtilitat» exhibendum. De quo, fpcro Dedieatoria. fpefö etiam bonorum virorum & pio,-tum !e£orum, cum perpenderint, fu/ tura eile sequa Si iufta iudicia« Et cum ä tua praeftantia perfuafus ßm * vt has explicationes in publicum edere debeam f conftitui apud me, quod eas tux prsftantia: dedicate vel' lern* Tibi itaque virornatifsime do* snino& ftatri,. quo meliorem nedefi^ derare quidem licet, iam ab olim funv ma necefsitudine deuinftus, hunc lax borem meum omni iure debui dedi/ care ac donate: quem infpiciendum tu bi & emendandum trado. Multum e/ nim in tua diligentia quoqj Scfcientia pofitum eft, vt in manus piorum ho^ minum & Chriftianorum leftorum, - quorum gratia edendas efle voluifti, heae explicationes, quam emendatifsv tnae veniant.Nec eas prselo fubtjciendas cfle volo, niii prius per te diligenti cir^ cunv I TF. «umfpeftione rcuifae & emcndatje.cuft indicio approbentur, ve fie coniun-dis viribus purgatac & illuftratce ateg approbatae, prodeant in publicum, Fateor auteni laborem hune, pat> tim meum efle C has fiquidem explica» tiones, ipfe ex orc loquentis & in gymnafio fuo profitentis, dofti cuiufx dam viri pneceptoris mei, ante aiv nos plurimos, cùm fuiflèm adolefcens, in Hungaria primtîm audiui, & cele/ riter, quantum notando,confequi po> tui, raptim excepi, ac in hanc formam* quafiin manípulos, íingulari induftria & ftudio redegi ) partim poftea ex va-« fia & priuata leftione domeltica, quafi ex mutis magiftris, quotidiano exerci/-tio congeftum,vt hoc modo,hoc opus connexum, omnibus, ad quorum ma/« nus peruenerit,& quibus felegendum exhibuerit,pofsic magis familiarefcere. Nihil rajnik VramcczJDoBor ç> ecclef.Varas dien, T. Ad pium Icctcrem* J Nfpíce pie leftor diligenter, 8tmys fticae doftrinac de efu Agni pafchalis <íi non r.nte,quám cognoueris,íingulacf¡ spud animum tuum accurate perpen-» deris,iudicium feresjhic te thefaurum preciofum,reperifle fateberis. His vte^ te mecum candide iudica,fine ca^ lumnia. Vale. PRiEFATIO. r ET S I praecipuum Iumcn eil in doftrina noui Teflamenti, quod in Apoftolorum litcris contine*' tur,vt Paulus Apoftolus docct: tarnen i.Cor. j« neceffaria eil cognitio illorum teftimo,' & 4. niorum, quse extant in litcris Mofi & Prophetarum de Chrifto, eiufcp morte & refurre&ione« Per haec enim tefti,, monia, Apoftoli quoqj fant illuminati, ficut apparet ex vltimo capite Luca: Eu^ angelilfoe. Tunc enim Apoftoli ac di^ fetpuli crediderunt Chriftum oportu> Te pati& mori,cum eisidem dornig us aperuit fenfum icripturarum,vt eas ntelligerent. Ad hacc eadem teftimcv nia prouocat Chriftus, difputans cum Xoan, f, °harifj£is, cum ait: Scrutamini feriptu^ ras, quia vos putatis in ipfis vitam •Eternam habereillac funt.quce te^ ftimonium pethibent de me. Item:Si Mofi crederetis, & mihi crederetis, de meenim illefcripfit. Et Petrus inaftis Apoftolorum inquit : Huic omnes A&, 10« A Prophet Prophet« teftimoniitm perhibent Volens itacg Chriftus Pharifceos in/ ftituere de vera fui notitia, in qua vita seterna eft,ad fcrutinium fcripturarum eos remittit. Scrutari igitur oportet nos quoqj omnes,cuiufcunq? fimus ccv ditionis & ftatus homines C nemini e/ nim in Ecclefia ociari conceffum eft) fcripturas infueto modo & in figura lo/ quentes, vt verus earum fenfus elicia^ tur & enucleetur. Beati funt, vt inquit Pial, nS. Pfalmifta : qui fcrutantur teftimonia domini. Et nihil inveteri teftamento fcriptum aut faftum eft,fine refpeftu al/ terius, fed omnia contingebant in ft' 4.Reg«4, gura. Sicut etiam in hiftoria EHfei, to/ tus natalis Chrifti prxfiguratus eft, in qua Chriftus teftus later. Ideo dicit Angelus ad Paftores : Inuenietis eum pannis & fafctjs inuolutum. Quid au/ tetn panni &fafcix aliud funt,quam du ¿ta & tropi veteas Teftamenttf Qusnv admodum Trafatio, aSmodum autem paftores non quaifiC-fent Mefsiam in ftabulo, in prceftpi & inter exiles fafcias,nifi ab angelo adrno^ nitifuiffent,& hoc illis diftum& da» turn fuiiTet fignumrita nemocrederet in tam vili hiftoria & fimplici, Chri/ ftuin latere,nifi ipfe dixifiet: ScrutamiV ni fcripturas,illae enim funt,quae de me teftimoniitm perhibent, Sedquam cer, joan to paftores Ghriftumin prsefepi & in ruscjfna fafctjs inueneruntttamcertoquocgnos ^^ eum reperiemus in fcripturis, Verurri quaeiitore hie opus eft atteto: Mille hoc pr£depepraeterrjflent;qui ne femelqiiiV demfufpicatifuifient ibi Mefsiam lare> re.Sic mille legunt hiftoriam de Elifeo, quibus no venit in mentem,irtea Chri» Hum inueniripofle. At paftores verbis angeli fidem habebant, & ita quoque ¿omperiebant* Sic etiam nos Chrifto credere oportet,qui iubet nos fcrutari fcripturaS, vtqux deipfoferant teftiy monium. Scriptura enim facra conftat A tj ex exfpiritu &!itcta,ficuthomoex corpo/ • re Se anima, litera corpus eft, anima ve/ ró litera: fenfus fpiritualis eft. CLuare vt coeium omnes homines vident, Sí Deum non vident, quem caelum ¿e^ lat : fie feripturas in quibus Deus ab/ feonditur, omnes quidem legunt, fed non omnes intelligunt. Quippe ignorantiafcripturíE, igno/ rantia Chrifti eft. In feripturis cnim Chriftum teftú latere reperimus.Quid autem feriptura facra aliud eft.nifi quae/ dam epiftola Dei omnipotentis ad ere/ aturam fuam.qua ei diuinae voluntatis fuce, mentiscp fenfum aperit? Magnum-certè malú eft ignorare feripturas: Rur/ fus ingens bonú eft ferutari eas.Q,uem/ admodum enim appetentiacibi Se efu/ ritió corporis bonam valetudinem de/ clarant : fie defiderium fermonum Deif anima: fanitatem indicat.Sermones au/ tem Dei, funt verba facra: feripturae, quibus nobis Iocutus eft per Mofen ¿i Traf at {o, $ & Prophctas in veteri Tcftamento. Sed Iongius digrefliis fum,iam redeo ad propofitum,vt perfequar, quod iiv ftitui de agno Pafchali,in bac prsefatio^ ne dicete. Ex omnibus vetó tcftimonijs Mofi de Chrifto & eius motte, fere prac, cipuum eft, in imagine Agni pafchalis, propofitum,at^ ctiam innouo Tefta^ mentó valde celebtatú. Hinc enim Ba^ ptifta fumpfit fuum teftimonium «cum inquit : ECCE AGNVS DEI, loan.x, qui tollit peccata mundi, fignificans ilium veterc agnum,qui huius noui ty, pus duntaxat fuit & vmbra, ne Iudaeo> tum quidem peccata tuliflc, nedum tos tius mundi: Sed hanc tantum habuif-fe vim, vt perfanguinem eius,Iudico, rum primogénita feruarentur, idcf; per promifsioné & ordinationem diuinam, fine qua nihil omnino valuilfet fanguis •illius agni, etiamfi totos fe in eo lauif/-fent Iudaei.Appellatut ergo per Baptiftá Chrißus Ch'iiftus, AGNVS, quod pet agnum fit pet agtiú A Of pzx's prxfigiv prxfiguratus rcdcmptor orbis, inncv tus* ceas, &vnica faíutaris hoftia omnium fidelium. Agnus ergó pafchalis, cu/ ius cruor prohibuit, ab srdibus Iu/ dxorum angelum vaftatorem feu exter/ minatorem, typum Chrifto prcetuht* cuius preciofo fanguine reconcilian I,Pet, I« fumus Deo- Ita & Petrus ad hunc lo/ cum Mofi de agno alludens: Redempti, inquit, eftis, nonauro vel argento cor/ iuptibili, fed preciofo fanguine Chri/ fti, tanqi AGNI innocentis & imma/ culati. Nec ignota funt verba Pauli di' i#Cor. i, centis: Pafcha noflrum immolatus eft loan, Chriftus. Significat & Ioannes Euaiv gelifta in hac hiftoria Mofi, Chriftum quaerendum efle, de quo hinc citat du ftum:os non comminuetis ex eo. Sed & ipfe dominus totam fuam concio/ nem hinc deprompfit, de manducan^ da carne fuá, & bibendo fanguine fuo ad vitam aeternam, &c. Magnum igitur operíepretium eft* hunc pYctfatio. 4 hunc locum Mofi cognofcere,& cum apertis dc Chrifto teftimonijs inNouo TcftJUicnto, conferre« Nam huiufmo-' di collationibus fcripturarum, vel ms/ xime confirmatur inanimishominum notitia Chrifti, & quo haec fit certior, hocfirmiuS poffumus ei aflentiri. Nihil autcm hie in hiftoria hac Agni Pafchalis eft, quod ccrtam fuam caufam & fignificationem non habeas Quid autem horum vnumquodcg fignificet, imo quid fibi tota haec aftio velit, hie in hocoperc explicatum habemus: Et turn ea res & figura ita confiderari noli poterat, nunc quo fpeftauerit fcimus. Ideocp tanto maiori feruore, amore & deuotione in ea coniideranda nos in/ tentos effe conuenit, vt earn inrecenti habeamus memoria, & vt difcamus,hi>' ftoriae illius vtilitatem, quia propter , nos fcripta eft, DocemutQnim exfa, quod Deus nunquam dereliquit fuos, fedgloriofe triumphat in illis,contra A ¿¿¿| quof^ quofcuncg aducrfanos, & dacít niirabíx liter fuos.Ducit enim,ficut paftor oues. Pfal,76* Deduxifti C inquit Pfalmifta) ficut oues populum ruum. Habemus etiam in hoc ipfo capite, pulchertimas circumitaiv tias, quae confiderandaefunr.vt vfusin confpeftu verfetur. Multa fiquidem ad praeparationem illius pafchatis require^ bantur. Primó,neceflarius erat Agnus, qui immolaretur.Deinde.liniendi erant poftes domus, fanguine agni. Tertio, agnus ipfe aflandus erat. Quarto, cxi, gebantut laftuca: amlrie feu agreftes. Quinto, Azimi panes. Sexto, calcea^ menta. Séptimo, Baculi. Haec omnia & reliqua,quae continenturin hachifto^ fia, requitebantut, ad ilium cfum agni, quae funt pulcherrimae circumftantiae, de quarum fine & fignificatione hie myfticae interfpergentur doftrinae, di> gnai diligenti confideratione. Quae^ cuncg enim circa veterem ilium agnum fafta & praccepta fuerunt,in noftro no-* uo prœfatio. f uo Si vero AGNO côpleta funt.Quanv obrem non folùm vt hiftoriam legere debemus hune locum Mofî de agno pafchali,vt feiamus quomodo popu/ lum fuum Deus feruarit ab ilia clade, qua tota Aegyptus affefta eft, per mot/ tem primogenirorum : verumetiam vc prophetiam & figura de Chrifto, acquè adnosatqs ad Iudaros pertinentem,de morte&refurreftione eius,de immeiv ßs benefices & fructibus eiufdé, Sc qua/ les oportet nos efle, qui his fruftibus frui volumus. Hazc enim tanqi intabu/ la quadam fpeftari poflunt in pafchate Mofi.qu^d omnes ptj & poftea fempet ad Chriftum applicarunt* Atq; inde in/ tellexerunt eum pati & mori oportere, ptiufquam regnum fuum con'ftitueret. Sic Efaias hune locum intellexit , feri/ Efa, jj* bens de Chrifto: Oblatus eft, inquit: .quia jpfe voluit, & non aperuit os fit/ um : & agnus ad occifionem ducetur, Si quafi ouis coram tondente obmute^ A y jfccc fcet,& non aperiet os fuum, Hoc expli' catione non indiget, cum omnibus fit notifsimum, Chriftus namcp duftus ad PiIatum,falfocpaccufatus, verbera/ * tus,&c. ipfi Pilato, pluribus cum inter/ roganti, verbum vixaliquod refpon/ Dan, dit. Sic & Daniel apertè inquiens: Chriftus occidetur. Intelligebant & temporis & loci circuftantiam. Eodem enim tempore immolandus erat Chri/ ftus, quo vetus agnus pafchalis , idep Hierofolymis, Verèigitur Prophetaeft Mofes in hoc capite Exodi,&quatenus hoc offkium adminiftrauit, nonmo/ do Iudatorum eft, verumetiam nofter, ficut ali) Prophets omnes, qui quidem ex vnoMofe,hauferunt omnem doftri/ nam fuam, adiurià Tpiriru fanfto.ad huius autoris minifteria intelligenda & illuftranda. Ex quibus hoc: tamen eft iingulare, comple&ens omnia, quae ad totam fapientiam fpiritualem funt ne„ ceffaria, Nam in moite & refurredione Chri/ Chrifti, fita funt omnia, qua:fxtios Dei feite licet, Itaqj Paulus affirmat, fe nix hil aliud omnino fcire velle, nifi Iefum crucifixü. Et ad Romanos inquit: Trax Rom< ditus eft propter delifta noftra, & rex furrexit propter iuftificationc noftram, Hinc licet primum noftrorum peccatox turn & irx Dei magnitudinem agnofcex re, cum nemo praeter filium Dei cruris fixum,his tantis malis mederi potuex jit, Deinde & mifericordiam exuberaiv tem fuprapeccatum,quxagnitio tola affert nouam vitam & iufticiam fempiter/ nam. expliga! TIONES MY- STICAE IN XII. CAPVT Exodi, De efu Agni Pa/ fchalis. TEXT VS. Locutus eft Dominus ad Moy* fen os quidem aliquoties de Chrifto occi/ dendo cogiufle»fed tamen ante tenv - pus ptts aDeocoftitutum id fieri non pO/« tuifie. Idemcp tempus voluit populo Ifrael anni initium efle, vt admoneret eum, circa hoc tempus etiam noui Te^ ftamenti principium fore,vt morte dc* leta homines vitam xternam confeqae/> rentur« Cum enim eodem tempore conditus eflet homo, atqj in peccatum ac mortem lapfus: placuit Deo id tem< pus etiam in homine reflituendo tene^ te ad noftram doftrinam Si confolatio^ nem. Nam ipfi quidem carenti princi' pio Si fine, ne<# temporum, necg loav rum deleftu opus erat: Sed propter nos facit omnia huiufmodi, cum nihil ca-* piant animi noftri quod eft infinitum« Huic vero tempori, quo per mortem & refurreftionem Chrifti, falus reftitu^ ta efthominibus.nonfoldm refpondet cazremonia veteris Teftamenti pafcha^ tis, verumetia tota rerum natura,Cir,, ca hoc enim tempus jioua fiunt omnia, ficut canit £cclefia in fuis carminibus dc sJgnopafchait. p ¿e refurreftione Chrifti, cum quo fuo conditore reuiuifcunt omnia: eicp gra-» tulantur contra mundum & diabolum, qui quantum eft in ipfo, liberitifsime jmpcdaet.ne quid fruftuum terra pro/-duceret, inteftimonium refurreftionis Chrifti, &ne fanfti defua quocg refur>-reftioneadmonereutur tot teftimontjs turn fcriptune turn naturs.Qiianquam enim liec annus, necdies, nec hora no-» bis oftenfa eft, qua mortui refuigent: tamen credibile eft hoc fore tempore veris,quo & Chriftus refurrexits cui ecclefia eft conform is. Sciendum eft autem,niandatum Dei iccipiendum effe non de menfe ciuili, fedde menfe lunari, qui eft fpatium in-» ter duo tiouilunia. Coepit igitur ail/« nus IudaZorum a nouiiunio menfis A/ prilis, quod proxime poll aequino&i' um veris fequebatur. Sicut Romani d /anuario qui folftitio hyemali proximus eftjjnitium annifumpferunt, Nequis B autem auterri pet fuperftitionem exiftimet îitv pium effe , quôd nos hoc mandatum Dei deprincipioanni, non feruamusî Sciendum eft, mandatumIudsis no/ minatim datum efle, non omnibus ho/ minibus intotoorbe terrarum,Cindi^ ftione enim vobiseft emphafis jquod tantûm ai Iudxos pertinet,nô ad nos. Sicut & cicremonia veteris pafchatis,& liberatio ex Aegypto, tantum Iudxo/ rum fuit. Licet igitur vnicuicfc fus Rei/ pub: moribus vti in anni principio, cùm praefertim totius ecclefix confen/ fus acceflerit, vt à natoGhrifto annum noftrum ordiamur. Sed dehocdiepafchatisadhucpati/ ca dicam, cui figuram plenilunrj adtjci/ am : quod ad hanc dočtrinam optimè conuenit. Initium anni fuit apud lu/ dœos coniun&io Solis & Lunie, Vt viri dofti & ludsus quidam affirmanr.pro/ ximè pnecedens vel fequens aequino/ ftium vetiuie, Ju primus menfis iQci/ debat %Agno pa/cbalu id cJebat in noftrumMmium & Aprilem* Vfi func autem Iuiaeimenfibus lunatic bus, vt iam diftum eft, quorum fmgu/-li29. dies & 12. horas coririnebant.fpa-' tium videlicet temporisab vnaconiuiv ¿Hone ad proximefequenrem. Fuiterr go menfis lunaris fpatium inter duas coniunftiones,hoc eft, inter duo no* uilunia. Itaqj pafcha quod Temper 14. die menfis primi celebrabatur.fempcc in diem pienilunij incidit.Quare GhriV ftas etiam eodem die, qui tunc in if, diem Nlarttj Romani incidebat, & pa^ fchaludaicum vefpere celebrautt,& fi/» mul iiguram impleuit, cum ipfe verum pafcha pro nobis in ata crucis immola^ tus eft. Sciendum etiam eft, quod Iudxi inu tium diei capiunt a vefpere, Hinc itaqj intelligi poteft.quomodo Chriftus vno Qi eodem die pafchatis, & celebrauerit pafcha Iudaicum vefperi,& ipfe verum pafcha in ana crucis immolatus fit,hora B tj dtei diei artificialis fexta, cum mane ma--äatur. Significado quocg figura: plenilunij nota cft,nä íicut agnus ille in plenilunio immolaba'tur,fic Chriftus in plenilunio temporum venit, & fecundum diem pafsionis fus in plenilunio crucifixus eft,In plenitudine ergo temporis,quod figurabatur per plenilunium,in quo pay tribus veteris Teftamenti agnum inv molare folenne erat, crucifixus & inv molatus eft Chriftus. De quo inquit Galatif. Apoftolus: Atvbi.hoc eft,poftquam, venit plenitudo temporis,mifit Deus filium fuumfafturnexmuliere,&c. In plenitudine temporis, inquam venit, quando iam auftus erat eleftorum nu/( merus, etiam apud infernalem Aegyv ptum redemptionem fuam expeftan^ tium«&c, TEXTVS, Dicíte vníusrfíE multítudíni fi- liorum *Jgno pafchalí, ir li'orum Ifrael : Décimo die men* fis huius, fumat vnufquifcjue paterfamilias ouem,aut fi vnius do« mus homines non fufficient ad ouem confumendam, aiTumantur vícínú EXPLICA TIO. 7V/T Andatum Dei decomedendo pa/ fchate in genere ad omnes homi/ nes pertincre, diligenter obferuandum eft,hinc enim apparet Deú prxuidiífe, quód idem populus etiam noui AGNl inaftator futurus eflet,verúm fine mandato, Oportuit enim pafsionem Chri-fti per omnia ica efle duram atq¡ atroce, Vt nihil ad earn poflet accedere. A quo-cun<$ autem populo eíTet traditus expira huncfuum,ex quoventurus erat, tantum ei doloris fuá mors non attu/ liflet, quantum ex eo ccepit, quod á prop rio populo & fratribus fuis pro-B itf ditus ditus eft, Quemadmodum in Pfalmis fepe conquacritur.Scd hoc ad rationem facrifictj eius pertinebat,vt eafdem on> nino poenas,quas nos meriti eramus, ipfc pro nobis pateretur, ita poftulan^ te iufto iudicio Dei. Voluntas autem Diaboli erar, vt hoc tarn diro vulnere cmnes homines deterreret,neampler fierentur eum, qui a proprio populo crudelifsime traftatus cflet. Verum praeter hanctriftem prophetiam.confo^ latio quoq; admirabilis in eodem man/ dato continetur.Nam quod Deus vni» ucf fo populo Iudaico mandative agnu S fe maftatum non abtjeiat, fed corner dat: fignificat ipfam rnaftatione nemini aliquid detrimenti ailatura efle,fed ma/ ximum emolumentum.ficarnem Agni a fe maftati ederent.Quomodo aute id fiat,ex verbo nouiTeftamenti,difcendu Matth:j- eft, ,n quo Ioannes.Chriftus & Apoftoli tucjj, docent, quod agenda fit pcenitentia, hot cft,veic agoofcendum eife pfW. turn.) Agno pafchali. iz turn noftrum & horribilis ira Dei prcv pter peccatum. Deinde contra defpe/ rati©nem,fide apprehendenda eft pre mifsio Euangeltj, qua in nomine Chri/ fti,qui carnem fuam pro nobis obrulic patri,& fangninem fuum pro nobis fun/ die, offertur gratia Dei & remifsio pec/ • catorum. Sic exponit vfum mortis fuse Chriftus, Ioan.6. Item inparabolis de nuptijs & caena magna, quae ideo ma/ . gna appeIIatur,quod nonvni tantum ^ ^ ^' populo parata eft, ficut ilia vetus, fed uc'14"* toti orbi terrarum. Quod autem fingulis patribusfami/ lias mandatum fuit, vt agnum pafcha/ lem fuis ccdibus facrificarent, vel duo-/ bus vicinis iimul,fi familix minus fre/ quentes erant, id non eo fadum eft, quod in futurum etiam multiagni ma/ ftandi eifent, C vnus enim Chriftus ac femel tantiim oblatus fuffkiens erat fu. tnrus ad omnia quae ad redemptionem noftram erant ncceiTaria, ficut Epiftcla 6 iit) ad Hcb.$,& adHebrieos docct) fed quod in caena i0< primi pafchatis oftendere Deus volu> I.Pet, j, !t' etiam de nouo pafchate,omnes ede^ re oportere, quicunque Deo placere Vellent, Neq; cnim vnus agntis quadru^ pes fufficiebat omnibus, ficut vnus Chriftus fatis eft omnibus, 8i iingulis integer datur per minifteriumEuange/-i.Cor. if« Uj, & maxime in facramento nous cce/ Math.26 nazi quje quam maxime aut proximead MaMi. exempium veteris accedit* In hac enim Luoxa* non tantum fpirituali modo editur Chrifti caro, & bibitur fanguis eius, id quod a ptjs folis fit, verumetiam acce^ dit corporalis manducatio communis ptjs & imptjs. Cut autem iufsit Deus agnum de^ cimo die menfis fegregari a reliquo grege , cum quinto demum die poll maftandus fueriti Hoc totum fignifica^ tionis caufa accidit. Nam quod ad iU Matth.21 lum veterem agnum attinebat, potuic Luc.ip« eodem die de grege fumi quo maftari, debuit«> t/gno pafcbah, ij cltbuit, Sed oportuit typura omnino conucnire cum re fignificata. Nam quintodie ante pafsionem fuam Chri/ ftus decreucrat ingrediHierofolymam, locum fcilicet pafsionis, vt deinceps ibi refifteret, tanquam in ftabulo fuo donee caperetur: fed tamen arbitrio fuo regens omnia, non ficut hoftibus Videbatur,Neq! enim eis confiiium erat in die fefto occidere lefum propter me^ turn populi, Sicut ipfi dicebant: Non Matt. in die fefto, ne forte tumultus fict in MaM^. populo. Sed ita fieri oportuit, Vt fcrix ptura feu voluntas Dei fcripta implerex tur. Huic rei feruiebat pompa in Za^ charia praedi&a, quam in hoc tempus Zach.p. diftullerat Iefus, Praeterea expulfio n* omniume templo,tun tens ac mortem iibi praefagiens. Hue pertinent triftifsimae voces Iefu, quas pet idem tempus fubindeprotulitov ram difcipulis, fignificans, quam gra- uiter angeretur, ficut Iocutus eft ad . difcipulos fuosjNunc animamea tur-> loan.u, bat3 cft Et quid dicam < pater faIuifica me ex hac hora. Poftremo hie quoque confideranda eft fignificatio figurae, quod fumituc agnus feu ouis ex reliquo grege, idque decimo diemenfis huius,fignificat,fi-lium DeiafTumere humanam naturam ex populolfrael: Et ficutagnus tile decimo ) ¿Jgno-pafchali. 14 cirno dieprimi mcnfis tolli & fegregari ¿cbcbat d grege,& quartadecima irrv piolari: fic Chriftus decima die menfis Matt, ai» hui"S intrauit Hicrufalcm ,locum fcu licet pafsionis fiue. Ante fex enim dies Mar.ii.5i venit Bethaniam , & fcquenti die Hiex 14» rofotymam ingrefllts eft ,ac exceptus a loan. I*, turbis, quafi Agnus qui quartadccima Luc.ip, die immolaretur. TEXTVS, Sumetis autem oucm in qua nihil fit vitfj > mafculam , anmcu« lam , cx agnis et hoedis. Aut C vc * alia translatio habct J erit Agnus abfquc macula, mafculus,annicu« lus, ex agnis ct hcedis- EXPLICATIO. U Aec verba docent quail's futurui 1' effet AGNVS ille Dei,qui pouatu/ tu« rus eratpeccata mundi, nimirum.abfcg omni vitio.Nam alius nö fuiiTet idone» us ad omnium aliorü hominum pecca» ta tollenda, nifiis, qui proprium fcili> cet peccatum,nullum haberet:Itacg,necg conceptus, necg natus eft in peccato,fi/ cut csteri homines ab Adam propaga^ ti,fed e Spiritu fanfto &virgine Ma^ ria : Fait ergo Si perfona & vita huius noui AGNI, hoc eft Chrifti, fine vi» tio & peccato, quam Sc ipfe Chriftus contra calumnias ludazorum tuetur, Joan,8, dicens : Q,uis ex vobis arguet me de peccato? Necillorum tarnen quifqj erat, qui ei vel minimum crimen impingere potuiflet.Iftud veronon pofteriuseft, quod circa pafsionem Chrifti confide» randum eft. Magni quippe refert,Chri» ftum (quod ad perfonam illius attjnet) inculpabilem prorfus Sc innocentem paffum efle. Quid alioqui folatij ex pa0 fione Chrifti caperemus, ft aduerfarij noftriludieiprobare poflhit.Chriftum . malefi» *Jgno pafchah. is itialcficum fuifle, Si dignum fuis faftis premium recepiflej'Nihil inquam, fo/ iattj nobis afferret pafsio Chrifti, fi malfficus fuiífet,imó pudere nos illius Ü pafsionis eius oporteret. Hoc autf m nos confolatur,quódfcimus ilium im/ mérito pafflim efle. Nam hinc videre poflumus quid nobis ilia re feruiuit, noftra quippe peccata fua pafsione cor/ rexit, Si omnem poenam ac iram Dei pro erratis noftris, á noftro tergo in fe tranftulit,hoc, inquam, nos confo/ latur: atq? hxc caufa eft,cur nos pafsio^ nis & crucis Chrifti nó pudeat,fed earn laudi nobis Si glorúe coram toto mun/ doducamus, Ethcec eft vtilitas, fcire quippe Chriftum, quo ad fuam perfo/ nam,infonrem pafíum efle: nam pecca/ tum non fecit,& dolus in ore eius non eftinuentus. Hue pertinent tum Pro«-.phetarum turn Apoftolorum teftimo/ nia, qucc predicant innocentiam Chri/ fti,cuiufmodi eft ilíud Eíaia:: Non eft Efa, jj, inuentus t f.Pet.2. inuentus dolus in ore eius, Et in Hie, i Joan. 3. rcm'a appdlatur germen Dauid iuftum, Hier.25. Paulus Gorinthios inquit: Eum, z.Cor, nc n0lltt qui dem peccatum vllum, pro nobis peccatum freit, vt nos fie.* rem us iufticia coram Deo. Qfiin & ho, ftes quo<$ jpfi, dederunt illi teftimo» loan. 15*. niuminnocentiae. Agnofcebant enim & Pontífices & Pilatus , quod teftimo/ nia accufatorum non eiUnt vera.Teftav Luc.23, tus eft & alter latronum,qui cum eo crucifixi erant, nihil in eo fuifle mali4 Math.i7. ItemCenturio,cui cuftodiaeius com/ miflá fuerat,& vxor Pilati. Ne$enim pafsio& morsChrifti perfe,ied quia fuit innocens & abfcp omni fua culpa, profuit nobis ad reconciliationem & gratiam Dei impetrandam. De com/ municandofuam innocentiam &puri/ tatem, facit fibi eccltfiam quoqj muii/ dam,fanftam & immaculatam. Sicut á Ephef. 54 Paulo in Epiftola ad Ephefeos defcribi/ Tif.u tun Sicut Apc-ftolos,quanquam im/ mundos: %Jgno pdfchalu 16 J « Ittundos: tarnen pronunciat mundos propra verbum fuum , quo promittit remifcionem pcccatorum Si imputa^ tionem iufticix omnibus, qui credunt promiisioni. Eric,inquitt Agnus abiqj macula, mafculus,ann:culus.Abfc[} ma/ cula, id eft: rotus albus,vt nulla nigre/ do fit in vellcre eius. Aut,abfq$ maco> la, fignificat, integrum, non mutilum, 11011 morbidum, acfine omni infirmi/ täte. ItaChriftus& mafculus& iuue/ nis Si omni infirmitate, id eft,omni ta/ be peccati caruit. Hue illud applicari Num.f^. potcft:vbidevacc£erufemyfterio,men' De my, tio fit. Per vaccam enim rubram, in- fterio tegram , nullam in fe maculam haben/ vaccg tvu tcm , qux in remilsionem peccatorum fx. vniuerfi populi immolari publice de^ bebat,Ghriftus Icfus,qui rubeus, Si abfqj macula in remifsionem peccato, rum mundi, publice immolanduserar, figuratus eft, Qjure autem oportucrit agnum, uou non agnam accipi ad pafcha vêtus ce* lebrandum , facilis eft interpretation Necgenim perfona mediatrix, demu^ liebri, fed de virili fexu futura erat, fi^ , . cut conueniebat pontifia & Régi, qua: i.lOO. r rr . . 1 V . ^ lunt officia virorum, ac tantum vins diuinitus commiiTa, cùm ob alias cau^ fas,trim propter hanc.vt extaret teftl' monium,quod Deus etià ad aeternum pontificatum & regnum adminiftrany dum.miflurus eiTet virum & heroa fiiv gularem.Nec etiam œtas anni caret my> fterto. Nam anniculus eft optimus & fuauifsimusy Itaq? huius statis Agnus verè fuit figura feu imago Chrifti, qui non folum fuit integerrimus,(quodad naturam attinetj verùmetiam a:tate florentifsima,cùm occifus eft,quo tenv pore in pleno curfu erat minifterium eius. Quod autem hoftia illa de oue fumi debebat,& non de vacca, (licet de animalibus illis etiam vacca fie, de qui> bus fieri facrificium in legeprxceptum oJgnopafchali i J fuit)caufa eft,quod ficut ouiscum ca/ pitur, non recalcitrat necg cornu petit ficut vacca • ita Chriftus, cum captus eft, non reftitit,nec fe, cum poflet, de/ fendit. Illud autem admiratione dignum eft, quamobrem Deus iuflerit agnum pa/ fchalem fumi ex agnis Si hoedisChcedus autem eft fœtus caprae) .Neq; enim ex hcedo voluit fieri viftimam pafchalem, fed ex agno, vt iam diftum eft,iritegro, mafculo & anniculo. VidetUr autem haec efle fententia proecepti,quod agnus pafchalis fumtus fie ex tali grege, qui mix tus eft ex agnis & hœdis. Solent e/ nim huiufmodi quocg greges ali, qui conftant ex vtroqj genere. Atqg ita pub chre cógruit figura ad rem ipfam. Ghrû ftus enim prodtjt ex huiufmodi popii/ lo, qui mixtus fuit ex bonis & malis,3c c[uidem maxima ex parte malis. Filius jiancg Dei aflumit humariam naturam ex populo litad. Ac non foliim de to/ C to to populo Ifraelitico id verum eft,ve> rumetiam de ipfa familia, vndeChrix ftus affumpfit camem fuam, quemad^ modum oftendit Genealogia eius* Matth.l, eum videlicet a perfonis peccatricibus Luc.3. & alienigenis, quales iu Genealogia > eiusmulti recenfentur,natumeiTe,Va' de manifeftum eft, Chriftum venifle omnibus turn bonis, turn malis.Indeci; primo certificamur, non folum ipfum Matih,p venifle propter iuftos, fed Si peccatox res. Deinde quod Ecclefia quoq? eius in hac vita non eft futura feiunfta a malorum focietate, a quibns plurimum paticogitur. Etfi enim externos quocg aduerfarios cvtpote Turchas,Iud3eos & hcereticos) habet Chriftus cum fuo rex gno, hoc eft,cum Ecclefia quae repraefeiv tat figuram Chrifti: Temen pluspati/ tur, & plus oritur pericuti ab his, in quorum medio verfatur, & qui cum externis hoftibus colIudunt:Sicut W dari fibi Romanos adiunxerunt in Chnfto Ägno pajcbalu ig ¿hrifto ocddendo. Trifte igitur vi/ ticirtium continetur in mandato,quo prscepit Deus,vt agfius pafchális fu» nieretur ex promifcno gregc Agnorum gi hoedorum. Sed tarnen datse funt promifsiones de auxilio, qiio feruatur Ecclefia,& de libcrationefUturatncon» fumatione mundi: Sicut docet ipfe do/ Matth.! j minus in parabola de Zirantfs: Item de Luc.i2<& bonis 8z malis pifcibüs:Item de naptijs: 14« & in htftoria de iüdicio extremo, vbi Matt. 25« videlicet oues ad dextram, hoedos vc» to adfiniftram manum,hoceft,adfup/ plicium sternum deftinabit. T E X T V S. Seruabítís autcm cum vfquc ad decimum quartum diem mein iis huius. EXPLIG ATIO. j^Vius mandati ratio fuit,quod poft decimum quartum diem menfis,no> G if äe fte fequenti percuflurus erat Dcus prt mogenita Aegypti, & feruaturus filios Ifrael , quorum fores fanguine Agni confperfos efle voluit, Principalis autem caufa fait Chriftus,qui fub idem tempus ccepit ma&ari: quod tempus a Deo conflitutum, nemo vel paululum mutare potuit, quanto minus alia ma-iora fueruntin poteftate mundi & prin> cipis eius. Itacg cum caperetur Chri-Matt,ftusiQiiotidieCinquitjvobifcum eram docens in templo, necg tamen cepi-ftis me j Sedhiec eft hora veftra & po-teftas tenebrarum, Signifxcat enim fe non potuifle capi citius,quam ipfe vo-luit:Sicuc ad Pilatum quo ftare etiam volebat,quo verax invert his fuis inueniretur, Hie vides, quod Veritas Dei,caufa vna & praecipua eft pafsionis Chrifti, Sed quid mouit De^ um,vt hoc patribuspromittcreti As Joan.j. mor illius & mifericordia: Sic cnim Deus dilexit mundum, vt filium fuum Vnigenitum daret in mundum, Sic, Hinc ergo perfpicuum eft, quod amor & mifericordia erga genus humanum, prima & originalis caufa fuerit pafsionis Rom,8« Chrifti. Etenim noftri amore non pc percit proprio fiiio fuo, fed pro nobis omnibus tradidit illum.Atcg hoccoiv fiderandum eft hie, circa pafsionem« quod ipfum in nobis excitabit admi' tationem diuinae bonitatis & mifenV cordis. • Sicutautem inChrifto funt omnia diuinitus gubemata, non ex hoftium atbi/ *Jgtio pafchali. 10 arbitratu: Sic noftrx quocg affliftiones omnes pendent á fola volúntate Dei, qui facit omnia advtilitatem noftram« T E X T V S. Immolabitque eum quoelibet familia in toto Ifrael tempore ve« fpertino. EXPLICATIO. poft menfem & diem, conftituit De^ usetiam horam, non tam ad ilium Agnum veterem immolandum ,quám nouum,quo magis appareretomnem rem fitam eife in ipfius poteftate, non hoftiú: vfq; adeo enim nihil valuit ho/ loan. 7: ftium confilium, vt ne horam quidem ipfam potuerunt conftituere fuo coiv filio, nedum cetera. Elegit autem De/ us huiufmodi tempus,quod multum auxit acerbitatem pafsionis, nempc noftem,qu*pctfe terroris plena,mul/ G iit) turn turn auget dolores & anguftias.Quem/ admodum enim Agnus noftu iuflus eftmaftari & maducari:fic etiam Chri-/ Matt.i£. ftus nofturno tempore ne a populo lu Mar. 14. berari aut defendi poflet,captus eft. ft Luc. iz> vt Agnus pafchalis maftabatur vefpe/ ioan.iS» ri : ita Chriftus maftatus eft & occifus circa finem mundi. Omnia enim hxc ad figuram pertinent. Porto non eft imaginandum, quod in hoc mandato de immolando vetere pafchate,contineatur etiam mandatum de occidendo Chrifto.cuiufmodi nul/ ium extat. Neqj enim peccaffent Iudaei occidendo Chriftum,fi mandatum Dei Gcn.zz« habuiflent. Sicut nec Abraham pecca/ uit volens immolare filium Ifaac,qui fuit figura Çhrifti, quia habuit manda/ turn ii Deo. Sed Deus praeuidens fu/ tura, voluit in veteri pafchate infti/ tuendo reuelare ilia, qua: in futurum euentura erant,ne tantaE res ipfo igno/ jantc aut muito,gefta: cfle vidercntuc cum Jgnopafchalt. 2r fiim filio eius vnigenito, cui peccata fotius mundi crat impofiturus. Ne ftus pro ipfo carnem fuam tradiderit¿ St fanguinem fuderit in remifsionem peccatorum,ficut fcriprum eft: Iuftus Heb.io* fide fua viuit. Nam fine hacfide,nec Rom.i, Euangelium audire,necBaptifmo,ab/ Abac. folutione Si coena Domini vti quicqi Gal.j, conducit ad faluteiru Etíí vero nunquam hac fide carere pofflimus, ramen imprimis neceflaria eft tunc, cum opus eft auxilio nobis aduerfus DiaWum inlldiatorem ,qui i.Pet.y« tanquam leo rugiens nos inuadit, Itacf: Deus prcecepit vt vetus pafcha edcre, tur eo tempore,quo percutiens Ange^ lus peragrabat vniuerfam Aegyptum, %S¿ primogénita occidebat. H¡c percuf> Exod.m for diabolus, inftruftus, non folum corporali, verumetiam seterna pefte* nulla nulla alia ratione repelli poteft, niit cum manducamus carnem filtj Dei: hoc Ioan.£< eft,credimus, hanc vi&imam noftra cau* fa mortem tuliffe,vt nos falui eflemus, Sed maxime in his verbis obferuanda funtilla,qu32 ad prsepatationem Agni pertinent, de qua Deus praecepit, vt ad ignem torreretitr. Hoc verb um totam pafsionem Chrifti comprehendit.Ignis enim ille, quo tolla eft haec ouicula aut hie Agnus, eft ira Dei, percutientis pa/ ftorem progtege,iuxta prophetiam Zax Zach. chariae : Huius plagae fuerunt omnes, Matt. quäs tullit mediator ab eo tempore, Marc. 14, quo ingreflus eft hortum & anguftias incredibiles,vf<5 ad illud tempus,quan> do patti fuam animam commendans, Vitam claufit. Praecipua tame pars ignis ad que tortus eft hie AGNVS,eft pafsio »n cruce, cum & anirtio & cofpore val/ de eft palfus, vel cum plurimum labo/ tatet, non foliim Deo auerfo, verum/ ctiam omnibus creaturis & durantibus renebris %£gno pafchali, 15 tcncbris trium horarum, necg enim mors per fe profuiifet nobis ad falu/ tem, fed huiufmodi mors, adquam omne genus fupplictj c6curreret,vt fie/ ret preciiim xquiualens prodebito, quod foluendum erat. Hinc ortre Cunt ills voces miferabiles: Mi Deus , mi Math.*/« Deus,quare me dereliquiftit Faftum Pfal.ii, eft cor meum tanquam coera liquefcens, exaruit virtus mea tanquam tefta, & lingua adhxret faucibus meis,cuiufmo/ di quxrelarum pleni funt Pfalmi, qui fatis indicant acerbitatem pafsionis Chrifti, De qua etiam atq; etiam eftcov gitandum, quo magis appareat benefv cij magnitudo ex comparatione illox rum cruciatuum, ž quibus per redem/ ptorem noftrum erepti fumus, & haec meditatio in omnes partes nobis eft profutura.Primum ad agnofcenda max la noftra: nos enim haec omnia fine vlx lo fine pati debuimus, quae Chriftus paflus eft.Deinde ad agnofcendam pec/ D cati GenefX cati atrocitatem,quo tantum poerarum loan.}, nobis accerfiuimus. Tertio, vt bine Rom. y» intelligamus irae Dei magnitudinem. Quarto, mifericordiam eiufdem, qui maluit vel filium vnigenitum plcâe^ re.quàm nos in aeternum perire. Quin/ to, vt credamus tantum preciumfufc-ficiens efle, ne quid amplius defidere/ mus. Poftremo,vt redempti à peccatOi deinceps nonferuiamus peccato.vnde redempti fumus. Non enim fecunda/ tioiam morieturpro peccato. Ex his myfticus fenfus confiderandus eft, Vt enim carnes aflbe comedebantur : Sic agnofcamus indicium irae diuinae ad/ uerfus peccata, quae ignis confumens eft, & Chriftum pendentem in crucc torrebat. N Quod vero ad panes arymos atti/ net,nulla alia fignificatio fuit : nifi ipiv us A G NI noui Teftamenti, ficut in/ Ioan,£* terpretatio Chrifti docet. Seipfum tP nim appellat pané qui de cœlo defcen/ dit, sJgnopafthalu id dit, & affert vitam ceternam. In hoc enim genere manducationis, qua: eft fpiritualis ,idcm Chriftus eft omnia,cu bus & potus: lea, vt extra eum nihil fit quod nos yiuificare atcj» in xternum feruare pofsit. Erat igitur opus pani-bus infermentatis in veteri pafchatee-dendo, vttypus cum reipfa congrue-ret. Iubetur ergo nobis quoqs hie & I.Cor.f* alibi, vt panes absc£ fermento veteri, maliti£E& nequitix comedamus. fcerv mentum autem Fignificat doftrinam humanam ,qualis erat Pharifeorum 8C Saducceorum, ficut ex verbis Chrifti apparet. Nam ipfe Dominus de hoc fermento veteri difcipulis dicit: Caue, Luc.iz. te ä fermento Pharifaeorum, Et poftea Marc.gi interpretatur, fermentum Pharifjeo-rum elFe doftrinam, &c, Polluitur autem doftrina: Chrifti puritas, fi quid ^ailienum admifcetur, eoq? faftoreddi-'tut Chriftus inutilis ad falutem. Ita enim omnino necefle eft agi poeniten-D ij tiam tiam.ita credi & Deum coii.ficut Chtu ftus docet, non aliter. Itaq; non Chri» ftus prodeft his, qui impiorum dofto/ i. Cor. 5. ram doftrinam fequuntur.vel aliorutn Cils» hœreticorum « Addunt enim fermetv tiun humamrum opinionum,quo tota maflà corrumpitur. Eodem pertinet mandatum de la> ; ftuca amara, cùm enim totus cibus af> ferens vitam ceternam, fit folus Chri/ ftus fide apprehendendus, ladtucam quoeg amaram de eo necefle eft exponû Eft enim Chriftns nouo quidem homi> ni, hoc eft, fpirituali fuauifsimus, ficut eft caro Agni& panis azymus efurien/ tibus valde gratus, fed idem Chriftus carni eft admodum amarus, propterea quod afFert iecum crucem & nftîïftio^ nés non mediocres/icutipfemetprae/ dixit difctpulis fuis. Nam Matthœi y« Nominat eos pauperes fpiritu , lugen^i tes, obnoxios perfecutioni, malediftis Simoni. Hue pertinet côcio Matth,io. *Jgno pafchali 2.7 Item loan, 4, 1$. & i6t Non enim alitée poflunt homines in poiTefsione benefit ciorum Chrifti manere,nifi vna cum eo patiantur: eft enim mandatumeiusim/ mutabile: Tollite iugum mcum fuper Matt, II. VOs,& difcite a me, quia ego mitis fum & humilis corde. Item,qui vult rnefe/ Mar. S* qui, is tollat crucem fuam ac itafequa/ tur me. Non foliim autem cogitandum eft, qua'm graue onus fitcarni ferre crucem Chrifti, verumetiam quàm falutare fit nouo homini. Quantum enim mortis ficatur homo vetus.vt Paulus ait:Taiv Rom.8. turn accedit virium nouo homini,fjc Coiof. j. amara laftuca quanquam per fe ingra/ t.Pet.j« ta erat : Tamen commendabat cibum Agni pafchalis & faftidium etiam ede^ batur, Hac imagine Deus commenda/ uit affliftiones ncftras, quas cui<£ fuas ( imponit. Medentur enim fcftidio do/-ftrina: de Chrifto, redduntq; earn grax tiorem, id quod res fecunda: non faci-D iii unt, lint. Sunt quidcm & alije caufas,proptei quasEcclefia cruci fubiefta eft: fed ta/ men haec eft huic loco maxime confer tanea, quod ideo exercentur fanfti, vt cibusfpirituaiis, hoc eft, Chriftus cum fuo vetbo fit eis gratior,atcg vt ferueiv tur contra faftidiu.quod eft peftis fidei 8c lalutis humanae.Q,uamobrem fi nulla: aliae cauff eiTent,vel propter hanc vnam aquiore animo aduerfa omnia ferenda cflent. Qjianro magis praeftanda eft pa/ tientia,cum multae & magna: fintvtiV litates affliftionum noftrarum. Itaque Luc, 21, Chriftus ait: In patientia veftra pofsi/ debitis animas veftras. Quod fi cibos amaros diligimus, quibus adiuuatuc iucunditas aliorum ciborum corporali/ um.cur auerfamuraffliftiones,quaE red/ dunt nobis beneficia^ltj Dei fuauiora« Hkc afsidue funt cogitanda prompter ingentem necefsitatem« Sicut e/ t nimfierinon potuit,vt quifquam re/ fle edetet yetus pafcha, fine azymis panibus oJgno pafchali. ig panibus & amaris laftucis: fie nemo poteft edere nouum pafcha , hoc eft, veré credere in Chriftum & benefictjs rius frutóme cruce, & fuga aliens do/ ftrinae, quse non per omnia conuenit cum verbo de Chrifto. Itacg cauendie Afttl4« funt ilia: blanditix tanquam praefen/ tifsimum venenum,quibus fibi melles ac delicati homines perfuadent,quod pofsint credere in Chriftum, etiamii aftuté fugiunt crucejji« THXTVS. Non comedetis crudum ncc a* qua coctum fed igni aflatum, EXPLIC ATIO. U Ocpr3eceptum,priEfertim quod ad prima partí attiner, prorfus fuper/ uacuú efle videtur.Quid enim opus fu/ it crudam carnem prohibere,cum nemo hac vefcatur t Dcinde cum iam manife/ fte prsEceperit Deus, Agnum pafchalem D iiij »gnc igne torrendum efle, videtur & id prae/ ter necefsitatem additum efle, ne ccv quatur aqua. Scd quidquid nobis vi/ detur, omnino ftatuendum eft,nullum mandatum aut verbum Dei fine ma/ gna caufadi&um efle. Videtur impri/ mis hie locus maxime congruere ad pafsionem Chrifti. Sicut enim prced/ pitur hi® Ifraelitis, ne Agnum fuum pafchalem crudum aut aqua coftum, fed ad ignem aflatum comederent: Sic facratifsima Ghrifti pafsio non ofcitan/ ter, fed diligenti ftudio confideranda eft, bene mafticanda & ruminanda,tum demumgrati faporis eft,turn confortat & vegetat, turn penetrat ad omnia no,, ftra vifcera ,ita,vt homo quafi inChri/ ftum crucifixum transformetur mute-' turcf;, Retjciuntur autem hicduaeman/ ducationes, altera crudi Agni, altera,fi caro cofta, non tofta comedatur. Crudam carnem Chrifti edunt illi, qui nolunt cum vna cum cruce & moi> ^Jgno -pafchalu ip teamplefti, (refpexit enim intota hac biftoria aut potius inftitutione, magis ad nouum Teftamentum, quàm ad ve^ tus, ) qua in opinione erat Petrus, qui Matt. dehortabatur eum, ne pateretur. Hic, Marc,8. etiamfi habet Chriftum : tarnen nul* lum ex eo fruftum percepiflet, fi in hac ppinione permanfiifet; Neq? verè cre-» debant mulieres in eum, qua: doîebant eum crucifixum & mortuum eflë,neque reliqui difcipuli.Quamobrc ipfe hune errorem côfutat, oftendens,quod prius oportuerit fepati&moritdeindeprœx tnc,%4. dicari pœnitentiam & remifsionem Ioan.zo. peccatorum in nomine fuo. Breuiter, Mat. io. Iudaica opinio de Chrifto regnante Cu nehumiIiatione,quam &nunç tejient, eft manducatio crudi AGNI, hoc eft, Chrifti.Non autem folum Iuda:i carna^ les in hoc errore fuerunt, verumetiam yfti eodem modo errant, qui volunt frui beneficijs Chrifti fine pœnitentia. Sicut autem Chriftus non prodeft D y ijs, ffs, qui non apprehendunt cum in hu>-militate.paflum & mortuum: fie etiam non prodeft iliis, qui non dc tora paf> iione eius ita fentiunt, ficut Dcus prscepit. Sic enim pcrcufsic filium,vt totam iram fuam in cum effuderit s Nec alia caufa acceflerit, quce eflet quafi adiutrix ad Chriftum torquen/ dum, ficut in coftione aqua adiuuat ignem in coqucndo cibo, Sunt ergo illi, qui edunt carnem Chrifti coftam non affatam, qui ftatuunt fuas etiam afflidiones aliquid addere virium ad pafsionem Chrifti, quafi non fola eius pafsio fit fufficiens ad iram Dei pla^ candam« Ex hoc genere fuerunt illi. Aft, If. qui tempore Apoftolorum docuerunt, non fatis efie, fi quis crederet ChnV ftum pro fe paflum & mortuum efle, nifi circumcideretur & legem Mofi fer/ uaret. Hos ergo palam damnat Pau/: Gal, 2, ius ad Galathas potifsimum fcribpns, Agno pafcbali. 30 Síaltj Apoftolñciim nollent Chiiftúad Rom>j, ¿gnem aífttum,fed aqua coftum cojne-dere.Ita reíjciuntur primi opera irj in vinca laborantes, quod fu os quo<$ labores valere voíunt apud patremfamiliás, necfoli gratiae eius omnia tribuebant, propter meritum alienum. Eademque de caufa irafeitur DE VS illis apud Matt.25, Matthaeum, qui exprobrant ei fuas virtutes, quafi non fola morteChrifti fitconíidendum,fed proprtjsetiam vir-tutibus« Sed & alio modo hunc locum D* Hieronymus, feribens de efu Agni pa-fchaIis,exponir, cuius fenfum hue adtj-ciam.Non crudas carnes Agni, necg eli-xas.hoc eft,aqua coftas,comedas: illud eft inquit:ne feripturas diuinas (quae veré carnes íunt 3 aut iuxta hiftoriam . tantüm intelligamus, & ficut crudas jas aífumamus in cibum : aut rur-fum fecundiim haereticos, quibufdam alíesorfjs & nubilo intcrprcctationis ad peruerfa qusque dogmata deriue/ mus,& eneruemus cas: & fucci veritá/ te fublata , vmbras quafdam &imagi/ nes effundamus: Sed intelligamuseas, & iuxta hiíloriam, ficut fcriptce fimt: & nihilominus eas Spiritus fan&i exco^ quamns ardore, &quidquid in iíiis fe/ cundum Iiteram videtur incongruum efle vel claufum, fpiritali expofitione pandamus, htcc ille. Verdm prior fen/ fus magis congruus ad hunc locum efíe Videtur. Eft alius,qui hunc locum de Chrp fto fie exponit, myftico fenfu. Quenv admodum,inquit: Agnus ifte pafcha^ lis nec crudus , nec aqua coftus, fe'4 aífus igni comedebatur : ¿ta Chriftus nec fine iudicio, nec tamen iufto iudi/ ció,fed iniufto condemnatus cft,ficut Feftinan/ et*3m'nec °mnino cruda, nec bene co/ terpinfi/ eftcaro3fl3» ^ fcftinanter fit, turnanis n130^110311" cum P3,1C azymo, qui & azymus, feftinanter pinfitur, nec mora Jet/ ■ ' menta/ %Jgfl0 pdfrhalu ¿z tnentationis indigct: ita & dc Chrifto Dullam reftitudinem expe£tarunc iu^ dictj, imo feftinanter condemnatus fuit. • Pet amaras vero herbas, inquitx cum quibus Agnus ilic comedi fole/ bat, defignatur calamitas & amaricudo, qua: damnationcm illam iniuftam fub/ fecuta eft. TEXTVS, Caput,pedes et inteffina etiam comedetis , nec relinquetis ex eo qutcquam vfque ad lucem: quod fi quid rcliquum fuenc,igne com* buretis, EXPLICATION gleut fides vera, nullum alium obits \ ftum habere 'poteft, nifi Chriftum pro nobis crucifixum, cui foli debitus honos redemptionis Si fatisfaftionis tribute t tribuitur, ita,vt non fit diuifa acpar> tim pendeat à Chrifto, partim ab alio> rüm fanftorum mcritis, aut propres iioftris vittutibus : fie eadem fides,tcv tum Chriftum apprehendere de'bet,vt primdm perfonam ipfam agnofeat efle verè Deum Se hominem:Ita,vt hx duae natura: feparari re ipfa non pofsint t Per cix ^ICUC & Hieronymus ibidem de efu put Défi ASn» » per caput & pedes in Chrifto per pex ^uas naturas,Deum &hominem iateU des ho/ h'gere vult. minem, Deinde hic de offietfs Chrifti refte intelligendum eft, atq? fentiendum, vt ampleftamur eum»tanqp pontifîcemac regem noftrum sternum, Ex quibus duobus offierjs prius adminiftrauit pô' I.Tim. 2, tificium inter nos & Deum, Primùm enim fuit interpres ad nos miflus: fi/ I Joan.4. eut inquit Ioannes: Deum nemo vidit vnquam, vnigenitus filius Dei, qui eft in finu patris, ipfe fuit interpres^ Hue' référendum efttotu minifterium Chri> fti, Jgno pafchalt. 3 2 ft?, quod inter Iudsos adminiftrauk per doftrinam & miraculainnumerabi/ fia, Deinde a nobis ad Deum conuer/ fus,illifeobtuIit pro peccatis mundi, in reconciliationem, Si huius facrifictj fruftum per intercefsionem applicat ccclefiae verecredentium. Ita re com/ pofita inter Deum Si hominem , adtjc regnum, quod accepit a patre iam pla/ cato, contra Diabolum, omnescp alios inimicos fuos, Adminiftrat autem hoc regnum fuum mirabili ratione, quam nemo inteiligit, nifi qui credit in eum, eftcp per fidem infertus regno eius,neraecepit ctiam ilium veterem Agnum totum cdi, ncc vllam partem relinqui, ne in craftinum quidem. Autenimto/ tus Chriftus vriá cum toto verbo fuo eft accipiendus , aut aftum eft dt falu/ te, Priecipiie tameri h«c vfrba dcci/ pienda funt, de integra fide, quae oriv nes promifsiories ampleftitür datas de Chrifto , & compreheiifas iri verbo prophetarum ac Apoftolorum.PrOpté/ rea Paulus non contentus illorum fide; Afto.r^« qui tantdm norant Baptifmum Ioan^ nis de venturo Chrifto, iubet eos ere/ dere,quod iamfit exhibitus, & opere redemprionis perfefto,fedet ad dexte^ ram Dei\iam vltimum duntaxat offici/ umfacerdocij fui adminiftrans, inter/ pellando pro nobis & munus regium contra tyrannidem inferorum exe/ quendo. Quod autem reliquias Agni nori confumptas, praecepit Deus poftridic comburi, videtur crimen blafphemiae E fignificalTe, fignificaflTe, quód tj, quicuncg non ta* tum Chriftum integra 5c fynccra flde compleftuntur, denuó crucifigút eum« PhiLj. ta'cs Pau^us quoque ad Philippen/ fes nominat inimicos crucis Chrifti. Volunt enim frui Chrifto , quatenus deleftat, fed eius humilitatc faftidiunt, Volút fiquidc cum Chrifto exaltari,fed nolunt cum ipfo deijci & humiliari, Ioan.ij. iuxta verbumeius:non eft feruusma/ ior domino fuo : quo ex genere funt & illi, quos mercenarios appellat Io^ an. io. NeceíTe eft enim ecclefiam per omnia membra fuá conformem fieri Chrifto, vt prius cum eo patiantur, ac fie demum ornentur eadem gloria, in quam ipfe ingreíTus eft, prius ex* hauftis omnibus aerumnis, qux illi propter nos impofitas fuerát Quamob/ ré vtnos quo^ gloria Chrifti fruamur, totum eum eum toto verbo eius,toto, peftore ampleftamur, etiam cum verbo crucis, ne dicamur Chriftum denuo crucifigere. Porro Agnopa/chalt. 54 Porro quod totus cum capite & Figura pedibus & inteftinis mandatus eft A- obferua-gnus ille coqui 8c comedi, 5c poft co- da eft. meftionem os ex eo non confringi.hic quoque figura confideranda eft. Infi-nuat enim mandatum hoc, quod nec in occifioneGhrifti,membrorum ali-quod caefum eft, imo fufpenfus cum Ioan.i?« omnibus membris fuit, nec poftoc-cifionem os aliquod eius computruit, fed totus & integer refurrexit. Et ex his omnibus qua: iam expli-cata funt, planifsimum eft, quod ChfiV i, Cor. ftus verum facrificium fuit 8c vera vifti/ ma pro mundi vita, verumque pa-fcha, per veterem ilium Agnum prae-figuratum. Quaecunque enim circa veterem ilium Agnum fafta & prrecepta fuerunt,in hoc vetonoftro AGNO completa funt. Ad hunc ergo no-ftrum AGNVM nos coriuertamus. E 0 Xextus TEXTVS. Sic autem comedetis ilium i Lumbi veftri fuccincti fint et pedes calceati, et baculi in manibus veßris, fitisque fimiles illis qui ad iter feßinant. EXPLICATIO. fJVcutq praeeeptum eft, quales Agni catnes comedere debeamus: Nunc iubetur,quo a nobis hatbitu comeden/ dx funt. Lumbi veftri, inquit: accinfti fint,pedes calceati,& baculi in manibus. Harc mandata iudicat humana ratio, non fatis conuenire diuins: maieftati, Vtficfit Deus de rebus adeo,vt vide/ tur,parui moffienti, follicitus: Nem/ pe de cinftura lumborum, calceis* ba^ culis, pofituep corporis. Sed Deus de induftria illudit humana* fapientiie per verbum humile,id quodprodeft tjs,qui timent eum, vt difeant: nihil efie con/ temnen. *Jgno pafcbalu femnendum, quamuis exiguum, quod mandat Deus, Sub hoc cnim humi^ li verba latet infinita vis & fapieritia eius, falutaris nimirum omnibus qui obediujit♦ Vfus autem horum priece/ ptorum in veteri populo fuit, vt con/ firmaretur de promifsione,& crederet, ita prope adeffe tempus exeundi ex Aegypto, vt opus fit eumiam accin/ flu elTe itineri, ne fibtjpfi pofteain (H(v ta effet. Tanta enim trepidatio per onv nem Aegyptu exorta eft.vt Aegypttj vl/ tro cogeret Ifraclitas quamprimum cxu re,ne quid forte amplius pati cogeretur, Sed ha:c eadem fuerunt imagines rerum maximarum in nouo Teftamen/ to, in quo etiam mandauit Chriftus di/ fcipulis fuis: Vt lumbos fuos non tan/ turn femel in anno,fed perpetuo cin< £-uc,iz> ftos haberent, quod quidem omnibus nobis eft ncceflariu.Signifxcat enim per hoc,nos effe in hac vita viatores,exu!es & non habentes hie ciuitatem manen/ Heb.13. E it} tem Mich*2f tem. Vtergo ïfraelitce comedentes Ax gnum pafchafcm, [umbos accingebanr, calceamcntis induti erant,& baculü max nu tenebant,vt commonefierent,fe effe Viatores: Sic,qui Chriftû AGNVM pax fchaíé quotidie comcdimus, hoc eft,in cú credirnus,nos viatores & peregrinos eflè meminerimus, & Iiberationem ac Gaî. g* egreflum ex hoc mundo i promiíTam av Rom.i?. ternx vitçpaleftiná,expeftemuM.Pet.2, Diîefti,inquit:obfecro vos,tanqí aduex nas & peregrinos,abftinete à carnalibus côcupifcentt)s,quç militât aduerius an má. Hic adueñas nos Apoftolus vocat, Sed nec dubium eft, vt ad figuram rex deá,quin ritu ifto Iudaico,eam cxremo; niam in edendo Agno pafchali cum dix fcipu!is,Chriftus peregerit ftando,ac>. cinftus,& baculum tenens.Vfi auté funt Euangelilfoe vocabulo difcumbédi, pro ad menfam accedere,& peraftis ritibus» priEceptis, haud dubiè confedit,& dùm ita fimui comedûtj Chriftus Teftamenx sJgno pafchalu tum fuum condit,& caeremoniä nouam orditur atcp inftituit,abtogans priomn iiiam Agni pafchalis comeftione,& no/ uam pra;dpiens:idcptalimodo:Sump-' Math.i& to enim pane, benedixit & fregit,ac dat Mar.16: difcipulisfuis,inquiens: Accipite ccv Luc. 22. medite,hoc eil corpus meum,quod pro i,Co£. Vobis datur: hoc facite in mei, hoc eil, in mortis meae cömemorationem, &c. Cuiufmodi autem fit cinftura noui Teilamenti,vt ad propofitum reuer tar, totacp adeo armatura , Paulus egregie Ephef» ¿< docet. Necg eil fimilis illi veteri,quai fuit corporalis.pro ratione illius Ttfta/> meti, quod tantü corporaliü bonorum promifsiones habebat,fed fpiritualis.I/ tacg häc cinfturam ,qi Chriftus tequiric in difcipulis fuis,appellat Paulus verita, tem,hoc eft,iludiü ingens vera: & lanje doftriniE,veram inuocatione,& alia ex/ ercitia fpiritualia, vt vere credamus nos eife in gratia propter Chriftum, vt vere feruiamus Deo in nouavita& iuilicia. E iitj Calceos Ephcf.^ Calccos autcm exponit Paulus, dp Euangelio pacisJHoc enim efficit pedes noftros firmop, ne labantur, cum vide^ licet incedimus in fide promifsionum Euangelij, de pace inter nos 8c Deum conciliata, & inimicittjs in aeternii fub/ Ephcf, 6. Iatis:BacuIum nominat Paulus gladium fpiritus, qui eft verbum Dei, quo folo tueti nos poQumus aduerfus Diabo/ lum ßi regnü eius, quod nullis viribus, nifi per verbum Dei fieri potefl. Nam ft prouocat nos Diabolus ad peccandum, illico obijciendum eft mandatum Dei contrarium:Sicut fecit vnigenitus Dei filius, Diabolo enim fuadenti, vt fe de templo praecipitaret, oppofuit manda/ Matth.4 tum Dei conttarium.-Nontentabisdox minum Deum tuum. Rurfum cum iL le adorari vellet, opppnit Iefus aliud Deut<£« mandatum: Dominum Deum tuum adorabis eicp foli ffruies, Itacg fipro/ uocat nos ad ocium Si negligentiam, opponenda funt praecepta delabore Sc officio $Jgno pafcbali. 37 pfficio faciendo. Quodfi terret nos comminationibus intempeftiuis, con» fugiamus ad promifsionps gratis. Sic igitureodem baculo vtendum eft ad omnia,vbicunq; aliquidpericuli often» ditur. Eft enim baculus Dei, de quo Pfalmo 22. inquit mens pia: Virga tua & baculus tuus,ipfa me confolata funt. Hunc enim folum veretur diabolus, alioqui inuiftus, quod ad omnia alia arma pertinet. Praeceptum autem deftatione &fe<» ftinationenos monere debet,vtfem» per ad laborem & curium parati fimus, Vocamur enim dChrifto, qui noftrum pafcha eft,ad labores multos, & quidem maiores, quam fuerunt illi, quos filij Ifragl tulerunt. Ingredimur enim, quamprimum incepimus manducare noftrum pafcha, hoc eft, credere in fi/ lium Dei pro nobis mortuum, non in defertum, vbi corpora tantum noftra exeiceantut fame, fiti & altjs id genus E v inconv ïncommodis, fed in prcelium acerrimû cum toto regno i nferorum. Qua mob-Ephef, Í, rem Paulus quocg nos iubet,nó federe aut iacere,fed ftare paratos ad pugnan-dtim per armaturam Dei. Et ficut filfj IfracI feftinarant in manducatione fui Agni, propter liberationem corpora-lem.ad tcrram Canaan,cuius commoda corpori tantiimiucundaerantîlta nos hilari animo & magno cum defiderio noftrum A G N V M manducare debe-mus, qui nobis adfert liberationem & Vitam œternam. Cuiufmodi defideri-Math.ír* um ipfe prédicat,cum ait: A diebus Io-annis Bapciftaz, regnum ccelorum vim patitur& violenti rapiunt illud. Ac fi contra humanum hoftem iturus quif-piam , magno & prœfenti animo eíTe cogitur, quantó id magis neceíTarium eft nobis, qui bellú capitale indiximus principi totius mundi. Debemus ergo femperefle in ftatione& feftinatione,ac nunqs arma deponere, cùm diabolus nunqp quiefcat. Tex- sjgno pafchali 38 T E X T V S« Eft enim pafchafeu phafe C id eft, tranfitus Domini,) Tramibo enim ea noctc per Aegyptum, et percutiam omne primogenitum hominum et pecudum,iramq; me« 3m oftendam ego Dominus in omnibus Drjs Aegypti, EXPLICATION jt^Ic locus eft principalis in hac tota narratione* Docct enim de vfu ca> remonije diuinitus inftitutj.quam De/ us nominat Pafcha feu Phafe, id eft, ttanfitum,non populi fed fuum: & cu/ iufmodi effet ille rranfitus futurus, ni/ mirum valde triftis Aegypttjs,qui non erantpopulus Dei; Flos enim Aegypti turn hominum turn pecudu perijt.hoc tranfitu valde repentino.Lactus autem iilrjs IfiacI, ex quibus ne vnus quidem »nteif/t« interijt. Non quod digniorcs eflTenf Aegypttjs, fed quia Deus vitro pro/ ptergratiam & veritatcm praeftitit eis ho^ bencficium, iuxta promifsionem, quam addidit mandato de poftibus fanguine Agni confpergendis, Verum Ecclefia noui Teftamenti per fuum A G N V M pafchalem, multo praeftan/ tiora beneficia confequitur, Etfi enim cruci & magnis acrumnis fubiefta eft: Tarnen pet fanguinem Chrifti liberata eft ab ira Dei morte acterna: caete/ ris omnibus pereuntibus vndcum Pha/ taone, id ift, diaboloi in fetepnum. Et haec Iiberatio communicatur fingulis in Baptifmo & altfs facramentis, fi a/ gunt poenitentiam & credunt foederi diuino, cuius caufa eft non noftra di/ jgnitas, fed infinita Dei gratia, quam Rom, j, fanguis Chrifti impetrauit. Hoc enim Ephef.z, fanguine finguli confpergimur in Ba/ Marc.ri, ptifmo , abfolutione & ccena Domini, loan,ybi noftri poftes tinguntur,hoc eft cor/ pora ñJgno pdf chalí, jp pora noftra lauantur, teguntur& pa/ fcuntur. Et tarnen his elementisfub/ eft infinita potentia fanguinis Chrifti, ad corpora & animas noftras faluandasj Sicut i.Ioan.i. fcriptum eft: Sanguis Les fu Chrifti purificat nos ab omni pec/ cato. Ita feruantur quicunqj crcdunc facrificium fÜij Dei fuum efle: ceteris omnibus manentibus in morte aeter/ na. Et ficütimpíjtum corporibus tüm animis ¿eterna fupplicia patientur,pro/ pterea quód corporibus & animis pee/ cauerunt: Ita credentes in filium De» tefurgent tntegri, ad vitam aeternam. Itaq? non folum verbo praedicatur vet/ bum gratice, vt ab animis tantum per/ cipiatur, verumetiam corporibus ips plicatur in facramentis, quae Videntur & tanguntur corporibus: Quo minus dubitemus, nos totos faluos fore. Pro toto enim homine paffus eft integer Chriftus: tum corpore* tum animo, totuscg Chriftus corpotf & animo re/ uixitjid quod prscipuum eft argumentum, quo corporum refurreftioproba/ tur. Olim quidem fanguis Agni cor/ poralis, folis corporibus Iudxorum profuit: Huius vero A G NI noui fan/ guis totum feruat hominem, Alioqui nihil opus fuiflet cum pati fupplicia corporis:fi corpora eflent peritura, De/ inde cum idem Chriftus fit sternus,fa/ crificium quoque huiufmodi obtulit, quod valet in sternum, quo maior fit noftra confolatio, quicuncg credimus eum pro nobis & mortuum efle & re/ furrexifie, & vt imptj magis terreantur« Ciim enim nolint per Chriftum animo & corpore falüi efle.cogentur in vtraqj natura, tum animi tum corporis fup/ plicia ferre fempiterna, Manent enim in ira Dei & malediftione omnes,quot/ ?uot non credunt in filium Dei, ficut oan.j. fcriptum eft, Ac tales erant om/ ties homines natura,ficut lex clare do/ set, nullis omiiino except is quan/ tumuis §Jgno pafchali. 40 ' tumuis prjeftantibus: ficut in Aegypto nuiiis primogenitispepercitDeus, ne Dtjs quidem.hoceft: Regibus & prin' cipibus. Similienim poena Dominus Sap.iS» cum feruo affliftus eft : & popularis homo regi fimilia partus eft, Qiiia vero hoc in loco primiim oc/ currit vocabulum pafcha, quod poftea quoqué in aliquot locis pofitum eft, fed in diuerfa fignificatione, ideo de hoc vocabulo pafcha explicandum eft úu quid, vt eius fignificationes cogno/ fcantur, tota enim narratio huius ca/ pitis ad hoc vocabulum fpeftat, Jdeo fi cupis chriftianelc&orfignificationes huius vocabuli cognofcere, dicam fie t Quod Pafchafeu Phafe, hie in hoc loco fignificat tanfitum, vt iam diftum eft, &textus ipfe habet, &fic iuxta diale> fticam expofitionem erit in predica/ mentó aftionis. Eft enim tanfitus Do/ mini.vt hie inquit: Tranfibo per Aegy/ ptum, Sccúdó,fignificat ipfum Agnuni pafcha/ pafchalem, feu totam aftionem immb/ landiSC vefcendi Agni, verbo Dei or/ dinatam« Cuius fundamentum eft to^ ta ilia cazremonia feu adio diuinicus ordinata , vt poftea dicitur in alio tex/ tu : Immolate pafcha feu phafe, id eft, Agnum. Et Mmhaei 16. dicunt dirci> puli: Vbi vis prxparari vt comedas Pa/ fchai id eft,Agnum pafchalem. Tertio, fignificat diem pafchatis, in prxdica/ mento Qjiando, vt tandem fequituc in vlteriori textu,vbi dicitur: fill pa/ fcha Domini, &c. Et item Matthxi 26* Scitis, inqu.it Chriftus, ad difcipulos: quia poft biduum fiet pafcha, id eft, tempusfeu feftum, quo ritus Agni pa> fchatis celebrandi funt. Hcec paucis de vocabulo pafcha, TEXTVS. Et fanguis erit vobis in fignurri per domos veftras, et cum vide« ro Agno pafcbali. 4 r to Fanguínem, praeteream vos , nee plaga vos attinget cum veftro interim, quando percuflfurus fum Aegyptios. EXPLICA TIO. tij Aec verba clarius oftendunt diferí/ men inter Aegyptios & populnm Dei. Necg enim feriiati funt filtj Ifraéí alia de caufa, nifi propter fanguine eius Agni, qui maftatus eft ex mandato Dei cum promifsione, quod has domos praeterire velit, quae fanguine Agni nos tatae eifent. Veriim hie idem fanguis, vt faepé iam diftum eft, alium fanguinem multó praeciofiorem fignificauit, queril neceíTe erat fundi,ad auertendam iram Dei & mortem aeternam.non pro vno tantum populo,fed pro omnibus * necg enim fine fanguine potuit vilo modo placari ira Dei, & mors jeterna tolli« Nam Deus non folum mifericors eft, F verum/ Verumetiam iuftus,neque contra iulHx cjam fuam potuit vllam mifericordix am exercere erga genus humanu.Opor, tuit igitur iufticiae eius prius fatisfieri, qua: pcftulabat, vt vel ipfi homines in sternum lucrent culpam fuam grauifsix mam,ficut diabolus luet fuam,vel vt ax liquis preciu fufiiciens pro hominibus folueret* Lata enim erat fententia quae reuocari nullo modo poterat,abf<5 vio/ iatione gloriae DeL Quocuncg die cox Gen.x. niederitis ex .hac arbore.morte moriex mini. Cum aute fupra omniu creaturax rum vires effet, tantum preciu foluere, quantum pro vniuetfo genere humano foluedum erat,vnigenitus Dei filius cx totius diuinitatis admirando confilio, ad hoc longe difftcilimum negocium adminiftrandum deleftus eft, vt pet eum iufto Dei iudicio, noftro nomix ne fatisfieret, atcp ita ianua mifericotx di? patefieret,pofteaqj ita Dei placata & perfanguinem mediators pcenitus ex* tindaeft. Poffet %Jgno pafchati, 41 Poflet aute hie quaeri, cur Deus euni fit omnipotens & hberu agens.non ali-tcr homine liberauerit.quiim perfilium fuuf & qua re necefle fuerit.vc mediator fun ul verus Deus & verus homo efleti Refpodet iufticia D.eiiQuia homo pec cauit,ordo ergo iuftici? diuinj poftulat, Vtaliquis exgenere hominufatisfociat, vnde necefle eft, vt mediator humanam natura a£Tumat.Deinde,quia nulla crea^ tura finita,nequideangelica,infinitxiu ftici$ Dei perfefte fatisfacere poteft,ne-ceffe eft,vt mediator preciufoluens,{it Deus infinitus, No enim exiftimemusj Deum quada futilitate aut leuitate pec> cata remittere,fed fciamus multo facili-us ipfi efle mundum & omnes creaturas ex nihilo creare, quam aliquid contra fuae iufticia: normam agere, Qjiotiescunqs igitur de mifericordia Dei cogitamus,nunquam omittenda efl cogitatio de iufticia eiufdem,quam ta-men non exercuit erga nos, quibus erat plane inrollerabilis , fed erga F ij fiiium filíumpacificatorem,ita demum certi erimus de mifericordia, fimulq? retine/ bimus timorem ad poínitentiam ne/ ceffarium. Ideó enim funt homines fecuri, quód tantum in mifericordia2 píomifsiones intuentur.ac iufticise Dei in puniédo peccato prorfus obliuifcun/ tur. Neqs enim poteft Deus vilo mo/ do ferre peccatum, quod fummo odio profequirur, nec prius potuit efle mu fericors, fine precio integré folutopro peccatis noftris. Ingenseft autéingra/ titudo aduerfus filium Dei, cui pecca^ tum noftrum dolores incredibiles at/ tulit,& mortem ipfam i quando teme/ re indulgemus peccato, Atcg hocipfum cft, quod pauló ante praecepit Deus, de integro Agno edendo,vt totum Chriftum cum humiliatione £¿ exalta^ tione fuá comprcehenderemus ,ac pri/ mum omnium de ira Dei iuftifsima co. Rom, Si gitaremusfeduló. Nihil enim pepercit filio,fed integras panas pro culpa toti/ us *Jgno pa/cbali. 45 ns mundi de eo fumpfit, ac fi eflet tan/ tus peccator, quantus ille, qui vnus omnium hominum peccata admififlet. Totum ergo fanguinem fuum quan^ tumcunq? habuit, effudit ex corpore fuo,& omnescruciatus animiperpeflus eft, quicuncg in hominem vel raaxime fcelerarifsimum cadere poflunt. Cum ergo audimus inEuangelio de particula gratis, non eft fic cogitan/ dum, quafi nullum omnino ptecium pro peccato folutum fit Deo, fed quod fine omni noftra fatisfadioneredempti fumus, at catur fanguis Chrifti in facramentis. TEXTVS, Erifque hie dies vobis in mw moríam,et folennis ac fefíus Do« mino ínter vos et omnes filios vefíros^ítu fempíterno, EX PLIC ATI,0* TJ AÉtenuscceremonía pafebatis earn fuis fruftibus deferipta eft: nunc ad/ F iitj ditux Exod.xo diturmandatum dcca, fingulis annis Deut.5, repetenda,propter memoriam benefit etj conferuandam. Idcp mandatum per/ tinet ad tertium praeceptum dc Sabba/ to, cuius praecipuus finis eft, vt con/ feruetut memoria beneficiorum Dei, qua pracftitit, ciim toti generi huma/ no,tum feorfim ecclefiaefuae,quam non folum creauit ac redemit per filium, verumetiam per Spiritum fanftum fan/ ftificat atq; ornat, gloria fempiterna* Nifi enim effet cultus Sabbati & mi/ nifterium publice inftitutum: memoria omnium operum ac beneficiorum Dei, facile interiret. Cum igitur inter alia beneficia, quae Deus feorfim populo Ifrael praeftitit, hoc fit valde infigne, quo liberauit populum ex Aegypto, fi/ cut primum prsceptum decalogi te/ ftatur, in quo Deus hoc fuum opus Exodup, maxime praedicat,dicens: Ego fum Do/ minus Deus tuus, quieduxi te deter/ ca Aegypti de domo feruitutis,merito poftu/ *Jgno pafcbati, poftulauit Deus, vt per annuam pa-fchatis celebrationem memoria cius ceiebretur, Primum gratitudinis prse» ftandae gratia, cum idem beneficium pertinuerit, non folum ad eos, qui ex Aegypto Iiberati funt, verumetiam ad omnem pofteritatern, quae non potuif» fet terram promiflam pofsidere, nili patres ex feruicute Aegypti erepti ef» fent.Deinde,populus eodem beneficio admonitus, fidem fuam excitare de» buit t Vt optime de Deo fperaret, qui tam illuftribus teftimontfs fuam gratis am ergahunc populum declarauit.Ter/ tio, excitandus fuit populusad mutu» am dileftionem erga Deum optime meritum- Quo autem maius eft beneficium eius liberations,cuius author eft Chris ftus,eo magis eft prazdicandu ,vt quam/ plurimis innotefcat, femperq; eius me» moria inter homines conferuetur. Ad bunc vfum ipfemet inftituit minifteri^ F v um urn noui Teftamenti, per quod,non fes melin anno,fed quotidté pracdicatetur in ecclefia fua-rcdcraptioftfta per eum, idef: non in vno loco, fed vbicp in toto orbe terrarum. Pertinet enim ad rotum genus humanum benedidio, per Chri/-J* ftum femen Abrahce parta. NcceíTe eft igitur earn omnibus hominibus annuo* ciari.quod beneficium multó maius eft, quám ipfa redemptio, qua: nihil omni/-no profuiffet, fi ignota manfiffet. Itaq? inSymbolo addituseft ad caeteros ar^ ticulos de creatione & redemptione,ar> ticulus de fandificatione, qui máxime difcernit ecclefia Dei,á reliqua hominu multitudine, quae creata eft quidem, 8C omnibus creationis benefices fruirur in hac vita.acquc ac ptj,at ti, quod ab Apoftolis eft conferiptum* Ac ne ilia quidem admifceri omnia,qua: in libris Mofi & Prophetarum extant, ad nouum Teftamentum debete. Nub lus lus liquidem iam tenetut legalibus fa> crifictfs & csrcmonijs. Par enim eft, vc orta luce, diffugiant nebulae, & figura cedat, (i rem viuam coram intueri \l> Rom.io, ceat. Chrifto enim moriente,mortua fimuleft lex vetus cum eo, quiaGhri^ ftus erat finis legis, & lex vetus,nihil a/ liudeft, quäm occultatio &ceu vela,-men quoddam noui Teftamenti: & no> uum Teftamentum nihil aliud eft, niix manifeftatio veteris. Ita$ lex Moficquae erat tanquam contraftus quidam debl-torius vfque ad mortem Chrifti} fuit mortua cum Chrifto crucifixo, neciam quenquam obligat ad fui obferuanti/ am, exclufo decalogo, hoc eft, extra Gal. 2i praecepta decalogi. Ideo & Paulus adeo I.Cor. 7. grauiterarguit Galatas, qui praeter do/ ftrinam fuam, aliorumc|? Apoftolorum* amplexi erant circumcifionem cum lege Moyfi, quaz tum, ne Iudaeos quidem ipfosamplius obIigabat,&aperte pro/ GaU« nunciat Paulus, illis Chriftum nihil omnno %Jgno pafchalu 4£ cmnïno prodeffe , qui cum iufticia Chrifti, copuiant iufticiam legis.iiï itu ftificatione : & hoc eft fermentare pa/ nem» Quodfx autem lex Moyft reijcirur in do&rina noui Teftamenti, quanto magis impía: traditiones hominum t Etfi vero ordínis caufa, qtuedam tra/ ditiones Se ordinationes á maiortbus traditae,inecclefia catholica obferuan/ tut, quae quidem funt de bene effet non tamen hoc confilio, vt fmt de ne/ tefle, nec ideo inftituuntur â ptfs gu/ bernatoribus, quafi abf<$ his Deus co/ !» non pofsit, necg vt damnent eos, qui non feruant: Tametft pise men/ tis officium eft, cum eccleíia fe libenter coniungere in omnibus rebus, mini/ mis seque ac maximis, nullacfj in re te/ mere diflentire, propter fcandalum ca^ uendum, quod fequitur ex nimio abti/ fu libertatis chriftianae, Dtuusquoque Hieronymus nofter,admonet Lucini/ um in fuis epiftolis Tom.i.Twditiones cccle/ rcclefiafticas c praefertim quae fidei noti officiant) ita efle feruandas, vt a ma» ioribus traditse fiint,necaliorum con» fuetudinem , aliorum contrario mote fubuerti. Epiphanius ait: aliquos ri» tus in ecclefia, humana authoritate in» ftitutos effc,propter bonum ordinem« & propter bonam difciplinam* Et naturahominum amat or din em, quiquidem maxime decet ecclefiam,& congreffus publicos.Ideo Paulus quocg grauifsime dixit I. Cor. 14. vt omnia decenter Si ordine fiartt. Tales ergo piaetraditiones,quae fine fuperftitione obferuantur, & funt boni ordinis can/ fa inftitutae,non funt omnino reijcien» dx (opinio tantum iufticiae, necefsita» tis& cultus reijcitur, Deus enimdete^ ftatur hanc audaciam hominum, quae fingit cultus fuo cofilio extra eius many datum) fed funt obferuandae, quarum obferuatione munitur publica etiam tranquilitas, Si fant vtiles pad. Sed longius <$Jgno pafchali. 49 Ibngms digrefllis fum,nunc {am redeo ad textum. Prcecepit Deus,vt celebratio pafcha/ tis feptem dies cotinuos duraret,etiam propter nouum Teftamentum , in quo perpetuum agitur fabbatum.Hoc enim fignificatum eft per feptem dieru con/ tinuationem , quibus abfolutis, redi^ tur ad principium, vt omnibus modo etiam notum eft.Hoc intelligent Efaias, Efa, capite vlrimo, fie vaticinatur de nouo Teihmento, quod cffet alius meufis ex alio futurus,&continuum Sabbatum adadorandum nomen Domini* Sicut enim ad nullum locucertum,itaetiam ad nullum tempus , alligatus eftcultus noui Teftamcnci,Iicet enim femper do/ cere, & factamenta adminiftrare,& coiv uenire ad inuocandu. & prsedicandum nomen Domini, Nullum ergo tempus, nullus locus, nulla gens certo exprefla eft in nouo Teftamentoad cultum Dei exercendum,fxcut olim populus Ifracl, G & & Hierofotyma & certse feriae conftitutg fueranta Deo,nec erat tunc ecclefiaea-tholica, hoc eft vniuerfalis, fed patticu-laris: Cum foli ludaci Si vrbs Hierofo-lyma, haberent promifsiones &cultus diuinitus inftitutos. Si quis ergo ex Gentibus tunc voluit colere Deum, hunc oportuit refpicere Hierofoly-mam & montem Sion. Idque aflueti ludiii, vehementer oflenfi funt in li-bertate Gentium, quod neglefta teli-gioneludaicattamen credebant fe colere Deum. Maxime vero implebitur figura fe-ptem dierum in refurreftione mortuo-rum. Tunc enim nihil aliud amplius agetur, nifi quod proprium eftSabba-ti,femper enim erit ecclefia incöfpeftu Dei, femperque eum prxdicabit inlae-titia incredibili , depofitis omnibus alijs moribus, etiam edendi& bibeo» I.Cor.15. di ac dormiendi,&c. Etitenim Deus omnia in omnibus, hoc eft: vnus Dei con- §Jgno pafchaL ^o tonrpeftus & confuetudo fuffkiet ad omnia,& adintegram noftram beatitu/ dinem, ipfe crit cibus,potus,& requies in £eternum,communtcans fc, fitaq? om/ niacumfrlrjs fuis,quibus tunc in max nustradct integrarn poiTefsionem hce^ reditatis promiiTam, neqj eos cclabit Apoon quicqj omnium fuaru return,quantum/ uis arcanarum, Haec audieiites fanifti, immenfa laetitia peifundentur, & mira cum alacritate canent Deocarmina Ix* tifsima, pro fingulis benefices, vel per creationem.vel per redemptionem, vel per lanftificationem in fe collatis.Dex nique mutuus erit complexus, vt Dex us omnem fuam voluptatem habeas in fuis fi'tjs ex genere humano collex ¿lis, hicp vicifsim in nulla re praeterea tetentur, nifi in Deo, cuius amorem Si bencfacia,tunc demum perfefte ex/ perientur. Quod autem non permifit Deus, vt azymi panes ederentur, priufqj omne G ij iermenx fermentum ex cedibus eieftum eflet\ id eodem fine inftituit.vt videlicet often/ deret, folum Chriftum cum fuo verbo comprehendendum eíTe, neqj hoc fieri pofle, nifi abtjciantur altj culcus , qui non coueniunt cum verbo , quod Chriftus tradidit, tandemep Apoftoli & poft eosaltj ecclefix Do&ores docue/ runt & fcripferunt. TEXTVS, Quicunque vefeetur fermenta-to pane á primo vfque ad fepti-mum (fcilicet díemj eíus anima e-radícabitur ex Ifrael. EXPLICATION ^ Atio humana iudt'cat,Deum nimis fccuerum eífe, quod pro re leui C Vt ipfividetur) continuó fummam poe/ nam minatur,vt cum confert peccatum Ada Agm pafchalt. 51 Ads & Euce, cum magnitudine poena/ tum,ex quibus tarnen prarcipuas non vidct, exiftimat ipfa ratio, iniquifsime comparatam eife pcenam cum delifto, Qen.j. quod non folüm primi homines pro vno porno decerpto grauifsimepumV ti funt, verümetiam omnes ex eis nati, cumfilius non portet iniquitatem pa/ Ezech.iS tris, Sic. Vfcj adeö perdita eft natura hominum, vt non folum peccare audey ant, fed etiam peccata fua defendere, ac Deü vitro accufare iniufticice. Q.uan/ quam feiunt hanc in Deum cadere nul/ lo modo pofle, cum fit amantifsimus iufticiae, & caufa bonorum omnium: a peccato vero Si omni iniufticia vehe/ menter abhorreau duamobrem,dete/ ftemur hanc audaciam mundi,quiDe/ umaccufat, fecf? excufat: acfentiamus, nihil efle atrocius, quam fupetbe con/ temnere mandatum Dei, id quod pri/ mum fecit diabolus.deinde homo.eius fraude feduftus, & quo minore in re G itj viola/ violatur obedientia, hoc fit peccatum grauiu.«;.Nonne enim infigne ftagitium fuit,quod primi homines^vnicum po» mum & exiguam gulae voluptatem plu> ris fecerunt, quam Deum conditorem fuum,qui in paradifo ingentem copiam fruftuum eis donauerartnec tamen fuit pomum decerpere caput peccati, fed quod per verbum Dei fic pronuncia» turn erat, vt morte moreretur fi co» mederer.Etquia primushomo incibo vetito plus credidit diabolo , quam Deo: ergo merito morte puniri de^ buit. Comminatio fuit addita t ided comeftio fequens operara eft mortem propter inobedientiami Si praecep^ tum mandati obediendo feruaflet, abfque metu mortis, jeternis fruendo gaudrjs vixiiTet: Quia verd inobedi» ens exiftit, priuatus sterna fcelicita» te,mortis miferijs fubiacere debuit, quas eft expertus, dum vetitum conti» git lignum,de quo inhibitus fuerat.ne ill ud oJgno pafchall 5*2, ïllud tangeret.Sic igitur primus parens à patadifiaca amoenitate depulfus eft. Ita in hoc quoque mandato, facilîi/ mùm fuit abftincre d fermento, ciîm interea licuerit vefci azymis panibus, hisqûe multo delicatioribus. Si quis ergo fermentum magis charum habu/ it, quàm Deum, nonne dignus fuit, qui puniretur a Deo t Qui cùm fit seternus, aeterna etiam bona Iargituc ijs, à quibus vera reuerentia colitur. A eternise^ poenis damnât illos, a'qui/ bus contemnitur, prœfertim ob rem le, uem, Atq? hinciIIudfequitur:Si mao-data legis violare tantum eft peccatum, ! & afferat mortem aeternam, quanto grauius offendunt Deum illi,qui con^ temnunt mandata EuangelrçïCuiufmo/ Matth, 17 di funt: Hune audite:agite pcenitenti/ Marc.i. am:credite euangeIio:Baptizamini.Ac/ i.Cor.ir, cipite & comedite, hoc eft corpus me/ um,Bibiteexhoc omnes,Renouamini Ephef.4» fpiritu mentis veftrs : & reiiqua, G iitj Atcg Atcg base omnia figurata funt in riru vetcris pafchatis, in quo prohibitum fuit omne fermentum , & mandatus panisinfermentatus, vt indc fic ratio/ cincmur: Si Deus contemptores figu/ tx um grauitcr puniuit,quanto magis puniet cos,qui contemnunt rem figni/ ficatam, hoc eft: Chriftum, neque pro/ pter euro abtjeiunt omne fermentum, hoc eft; omnes alias religiones,vt hoci vno faluatore cum verbo eius, qui fo/ lus ad omnia, quce ad falutem noftram funt, fufficit,fint contenti. Hue perti/ Mar.i^ ncn£ comminationes Euangelicx: Qui Joan, y non crediderit, condemnabitur. Nifi quis renatus fuerit ex aqua & fpiritu, non intrabit in regnum coelorum.Vult enim nos omnes obedire huievnimi/ nifteriofpiritus.quod ipfe inftituit,ad/ hibito Baptifmo, & ceteris facramcn/ tis, propter applicationcm, aut piste/ rea neminem faluare.Ita & Baptiftain/ loan 3. qm't. Q_ui crctjjt ¿n fiiium, is habet vi> tam <$Jgno pa/chali. 5$ vitam xternam, qui vero non credit, is vitam non haber, fed ira Dei manet in eo. Tota enim falus noftra,cum fuo principio, medio Si fine, pendet a folo Chrifto.qui eft panis azymus abfq? onv ni labe, & offertur per folum verbum, quod ipfe tradidit, ita, vt nihil aliud fit admifcendum tanqaam nedeflarium ad falutem 8c reconciliationem cum Deo. Quod autem capitale peccatum fu/ it, durantibus fertjs pafchatis , propter interdiftum dtuinum & comminatio/' nem, hoc idem nullum omnino delu ftum erat, vel ante initium pafchatis, vel poft finem- Idem igitur fadun^po/ teft efle bonum, fi habet mandatum Dei, aut non eft prohibitum a Deo, St malum, fi eft prohibitum. Hanc ob caufam, in veteri pafchate celebrando, peccatum erat vefci fermenrato pane: Rurfumcp extra hoc tempus,peccatum nullum erat,Ita hominiludso durante G V veteri VeteriTeftamento,peccarum erat vefc» carne fuilla-, quia prohibitum erat à Deo: Nunc vero nullum eft peccatum, Vt fi quis hoc interdiftum vfurpec-Et quanquam prohibitio carnis fuillas eft magni momenri, cum animal illud fit valdè immundum & lutulentum, & de eo fit mandatum fpeciale Leuitici vn„ decimo: MortuotamenChriftofecuiv dum carnem, & cciTante Mofaicx legis obferuantia, hanc quoque prohibition nem ceflare ncceffe fuit. Carnes itaog fuilla: poft aduentum Chrifti Iudaeo iam mundœ funt , ficut ante legem mundse fuerant fiiijs Noe, quibus di-ftum eft Gencfis capite nono : Quafi holera virentia dedi vobis omnia, Qjiemadmodu igitur holus fuit mutv dum omnibus, fie etiam omne animal & carnes fuilla: fuerunt mundae filtjs Noe ante legem, & per hoc in fu-turo quoque fetulo, iam poft legem, tempore fcüicet Mcfsia: qusdsm ciba- ria, oJgno pafchali. tia, quae in lege Mofaica erant pro/ hibita, fiiint Iicita, Quod autem in ad/ uentu Chrifti ha:c animalium immuiv dorum foluta fuerit prohibitio, con/ ftat Aftuum capite decimo, & ad Ti/ inotheum quarto. Quamobrem etiam atcg etiam viden* dum eft,quid fit in noftro verbo,quod eft noui Teftamenti, nominatim aut praeceptum aut prohibitum, nec iu/ dicemus aliquid efle peccatum, cuius nullum extat interdiftum diuinum. Quod, cum non obferuatur, magni fiunt modo motus in ecclefia. Nam propter folum rempus pafchatis,& pa, nem infermentatum, fatta eft horribi/ lis feiunftio nunc in eccefijs.' Alia: enim antiquum tempus & pa/ Prffentis nem fermentatum in caena defendunt. tcporis Aliae veto aliud tempus pafchatis, & contra/ panem infermentatum feu azymum uerfia. in ccena defendunt ac recipiunt, hoc eft: elbmoderno rempore,altj miniftrifer/ mentatum ( non fine fcandalo ) porri/ gunt panem in coena , alt) autem infer-mentatum,cum neutrum fit exprefsc mandatum in verbo Chrifti & Apofto/ lorum. Veriim vetus vfus ,qui ab olim inecclefia obferuatus eft: vt videlicet infermentatus panis, quem vulgo ho/ ftiam vocant, in ccena Domini porri/ gatur, magis laudandus & approban-dus eft, nec imitandus error Caluini/ ftarum, qui iam late per orbem chri/ ftianum diffufus eft: Quin potius ve/ teris & purioris ecclefne, quce Apoftolis vidua fuit: & poftea perpetuae ecclefix confenfus,in vfu caenx,magis obferue,/ tur, qui a pio chriftiano contemni non debet. Et ab hoc confenfu ecclefiae re/ cedere, non modo periculofum, fed etiam impudens & nefarium effc pro/ nuncio. Hunc namcfc confenfum tur/ bare, vel ab eo difcedere : non vulgar lis eft temeritatis & arrogantiie: Siqui/ dem oJgno pafchatu 55 dem, quid hoc aliud cft.quain ecclefiam nimirc ftolidicatis infimulare , & fefe huius infticuti & vfus,qnafiemendato-rem, efferre, Pudeat delirantes CaluiV niftas, quos videmus,nunc eo demeii/ tix procefsifle, vt non vereantur ordi/ nem ecclefiie turbare, qui etiam con/ tra maieftatem huius myilertj nous cccnce inazymis pauibus, fcelerate pec/ cant, dum fermentatum SI rotundas figurae panem in ecclefijs in frufta fcin/ dunt, ficcp imperitae plebi irrcuerentet traftandum,ac abufiue procoena Do/ mini comedendum , exhibent. Mina/ tur hie Dominus Ifraelicis, fi quis circa ilium veterem agnum vefceretur fa-/ mentato pane: At quantominus con/ uenit , vt nos in coena noui noftri AGNl vefcamur fermentato pane, omnia enim ilia ad figuram & rem fi/ gnificatam fpeftant. Nos ergo in cce/ na Domini eo more vtamur, quopia vetuftas vfaeft,nec imitemur errotem Caiuiniftatum. Tex j T E X T V S. Dies primus fit fanctus itidem et feptimus, opus nullum facietis in cis , nifi quod pertinet ad ci* bum quarumcunque animarum, et azymorum omnino memorcs eftore* * EXPLICATION C^Vanquam Dcas feptem dies con> tinuos confecrauit pafch3ti,tamenfeor.> fim primum & vltimum diem voluic efle folennem, &pari cum pietatecoli, vt nihil intereflet inter illos dies & Sabbatum, vult enim Deus non minui mcmoriam fuorum beneficiorum, fed perpetuo manere integram & incor^ ruptam. ldcp non folum non derogat gloria: eius,verumetiam maxime eft fa/ lutare hominibus, in quibus hac vna ratione crefcit notitia Dei vera, cum timore Agnopafcliba. timore, fide, diieftione & *1ijs donis fpiritualibus. Contra veto ex obliuiV one beneficiorum Dei, certa fequun/ tur pericula, turn corporalia turn aster/ na, Atqj hanc ob caufam quo minus eflent animi impediti ad exercendam memoriam beneficiorum Dei,prohibit tae funt operae feruiles, non quodoci" urn perfe placeatDeo, fficut ethniov rum opinio eft in falfis Dtjs colendis) fed quod quies feriarum confertur ad exetcendum verbum Dei & propagan^ dum, cum figulari gloria Dei & falute hominum,quicun<$ hoc verbo folid'c deleftantur, Iterum autem inculcat D E/ VS praeceptum de azymis, fignificans magni momenti efle hoc praeceptum. Primiim enim vetus pafcha fa&um ef, fet inutile per fermetatum panem.De,, inde multo magis neccflanum eft,vt nouipafchatis conuiuium maneat im/ pollutum ab omni do&nna immunda, quae quae non habet authoritatem á Chrifto mediatore noui Teftamenti, qui idcm etiam eft vidtima placans tocam iram Dei, i ta, vt nullo pr&terea indigeat ad' iumento. Hoc doccre de eo & credex re, eft abftinereáfermento,S¿ vefcia^ 2ymis, quodcdm fit nos qaoqs red-dimur fimiles Chrifto: Primam , per remiísionem peccatorum omnium, & imputationem iufticia: propter fanguü nem Chrifti. Deinde.quia per Spirirum S« regenerat nos,ac transformat in nouum hominem, mortificando inv mundim naturam, & excitando fan^ ftam & immaculatam.quce in fanftitate Sl iufticia coram Deo viuat in ¡Eter/ num. Huc refpiciens Paulus i. Cor.?« inquit: Pafch3 noftrú eft, Chriftus inv molatus pronobis. Epulemur itaq;,nó in fermento malitiae & nequitix, fed in azymis fynceritatis Sí veritatis.Loquix tur quidem Paulus de veris operibus Sí Dco acceptis, eacg azyma vocatrSed hsc tJgno pafchalí* 57 hrcc non pofíunt exiftere, nifi apud eos» quiaud.'untpuram & fynceram do&ri/ nam de Chriíto* eicp vero iludió in/ cumbunt. Nam per banc folam adipi/ fcuntur homines caztera omnia, rem if/ fionem peccatorum »imputatiunem ju> fticÍ3E,Spirititm fanftum, & dom fpiri/ tualia omnia, quibus ornat Deus fiííOs fuos, vná Tecum in sterna beatitudine vifturos« Itacg & Chriftus inftituens ecclefiam fuam deordine in petendis beneftcijs d patre cqelefti ,primiitn omnium iube£ earn petere,vt nomen Dei fanftificetur« Sáhíbifi/ hoc eft: Vt mittat bonos doftores * vt cetur no ínftruat eos lumine verbi fui, vt flo/ mé tuú. rear minifterium Euangeltj & facíamen, M.irtn.í» torum, neque contaminetur per dia^ Luc.il« bolum & miniftros eius,qui vel fotam doftrinam corrumpünt, vei partem ali/ quam.Neque per fauiciam tyrannorum impediatut.quo minus pfopagari pof/ fit. Hoc enim minifterio, vel imp'e/ H dito - dito, vcí pcnitus fublato, vel per utopias opiniones fpecie veritatis ornatas, corrupto,nullum omnino prceterea b¿/ neficíj genus hominibus á Deo contirt/ gerepoteft. Aut enim per verbüfuum purepradicatú benedicit Deus homix nibus,aut ceiTat eius benediftio vn{/ uerfa, Tunc necg regnat Deus inter ho, mines cum eorum falute, neqj largitur Spiritum S. neqj ab homiñibüs veré a/ gnofeitur & inuocatur iuxfa volunta/ tern fuam, quam in verbo fuo reueldv uit,ñeque donat beneficia huic vitae ne/ ceffaria,ne<5 defendit contra diabolum, ñeque remittit peccata, ñeque liberar ámalo. Hinc fatis apparet,quid Deus prazeipue voluerit fignificare per azy> mos panes, videlicet, Chriftum cum minifterio á fe inftituto, nulla alia do/ ftrina admiífa , hoc minifterio faluo, caetera quocg abunde praeftat Deus ere/ dentibus: donat eis Spiritumfanftum, expulfo principe tenebrarum,per hunc Spiri/ tJgno pdfchalU Spiritum deinde confequiintur omnia, Vt hilari animo dieere pofsint ad Dt/ um: Abba pater,vt vete Deu diligant, Rom.S< Vt voluntatem eius faciant, ficut An' Gal.4. geli in coe!o, vtetiam habeant huius Vita: pradfidia neceforia, vt non inv putentur eis peccata, vt feruentur si poteftate diaboli, ne rutfus in earn incidant,tandemcj? libertatem ab omni malo. Qjiare, non de parua caufa De/ us toties inculcat praeceptum de pa/ nibus azymis. Longius enim refpexit, quam ad vetuspafcha, remqiie maxi/ me neceflariam ecclefiae fuf.commmen/ dauit, Stante enim fana doftrina, falua manent omnia, rurfumq? hac ruente,fi/ mul ruunt omnia. T £ X T V S. Eodem die enim eduxi exercw turn veftrum de Aegypto» H i) Expli/ EXPLlCATlO« JJJ Acc eft altera ratio cacremoniac.pei quam celebranda erat memotia ac-cepti benefictj: non fokim enimferua-tus eft populus Ifrael fub dura feruitu-te.citm ab alijs plagis omnibus,quibus Aegypttj funt affefti * turn Veto a ccede primogenitotum, fed etiartt prorius i feruitute in Iibertatem afifertus eft.idcg fine omni fuo labore atqpt impendio, Q.uapropter, tarn multiplex benefici-urn, accidente etiam integra liberation ne,dignumfuit, quod fmgulariftudio Aft. Jo. populus celebraret, Hocautem(vt& i.Cor.i. ciet:cra omnia ) ad noftram inftitutio-i Pet. i. uern ^cr,Ptum Cum enim nos eo-Heb- «?• alln' temPorc Pcr ianguinem no-i.Ioan. i. ftrie pafchatis viftimae redempfi fimus, I Cor,5. non ® feruitute aliqua humana, fed d morte sterna, &inferorum poteftate: longe maiorem debemus Deo grati-tudinem pro maioribus benefices,quas eo funt %Jgno pafchali, S9 co funt maiora,quod funt gratuita:cu/ iufmodi fuitetiam hberatio ex Aeg/« pto. Nam popului Ifrael abfq? omni fuo labore inde eduftus eft. Sicur Pe/ Exod. 20 us inquit: Ego eduxi rede terra Aegyv pti,in manu potentí Si brachio excel/ fo, fignificans, hoc totum opus fuum vnius efle, vt promifsioni, quam de/ derat patribüs, farisfrceret. Multó mi/ nus auxilij tullerunt homines ad libe/ rationem nouiTeftamenti, qua: omni/ bus modis illam veterem cxcel!it,Nul/ loan. la enimalia eft caufa , n lí infinita mi/ Rom.j, fericordia Si Veritas Dei mittentispro/ piiflum Iiberatorem , cuius vnius ope/ ra Si labore , gefta funt omnia, quae ad folidam rcdemptionem pertinebant« Quódfi vtro ne Iudxomm quidern opera fecunJum legem Dei k£ta, ¿011/ tullerunt quippiam ad falutem.quanto minus hoc dici poteft de operibus Gen/ tium, qux fine lege crant, Si Drjsali/ cnis feruiebant i Si qua igitur opera H iij ncftta noftra funt neccífaria, haec non ideo re» quiruntur, vt per ea operemur falu» tem noftram, quie tota iampridem par» ta eft per mortem & refurreftionem fi» Itj Dei, fed vt redemptorem noftrum honore afficiamus, pro fuis erga nos merítis infinitis. Sunt quidem opera noftra Deo grata , quamuis non fint perfefta : Tarnen quod eft in eis bo» num, hoc gratum eft Deo,quod autem eft imperftdum,hoc proptet Chriftum ignofeitur, TEXTVS. Quamobrem, hunc diem fer« uabitís, omnesque pofteri vcfíri ritu fempíterno. Décimo quinto die menfîs ad vefperum a zyma comedetisjvfquc ad vefperum vi« gefimi pr/mi diei: vt nullus fer« mentatus panis, feptem diebus conti« ¿gno pafchah. 6o continuis , ínueniatur in aedíbus v«ftris.Qiiícunc|U€ ením comedc* rit fermeníatum, eíus anima per i* bit ex populo Ifrael/íue fit adue* na fíue indígena. lta<5 nullo fern mentato pane vefcímíni, fed tan-tum azymís panibus in omnibus habitatíonibus vefírís» EXPLICATIO, V Ic eft epilogus mandati de pafchate, in quo Deus nominatim repetit tempus, & máxime omnium inculcac prceceptum de azymis, vt facile appa/ reat,magna de caufa hoc fieri,cum pne/ fertim reperat comminationemquocg, eamcp amplificet.Non folum enim mi/ natur Deus indigenis, verümetiam pe/ regrinis, vnde apparet per azymos pa/ nes aliquid fignificatum efle * com/ munc Iudaeis ac Gentibus, videlicet, H iiif ver/ verbum de Chrifto incorruptú. Quod¿ que praecepitDeus,vt in ómnibus ha, b¡rationibus fuisjudaei feruarent eun* dem rirum »nihilcpomnino mutarent, id eo, pertinet vt fie confenfus omnL utn in eadem religione, quam Deus inftrru't. SicutChriftus cüm alibi,tiim máxime inloanne prxcepit, de mutua diíeftione, quo vinculo primúm ani/ mos docentium copulari voluit, nc quis conturbet concordiam doftrinae« Deinde & caeteros,qui facilé concor^ dant,fi intet docentes eft concordia, qua manente, non facilé eft Diabolo turbare ecclefice focietatem. Porro quód Deus prcecepit, vt ritus fit fempiternus, id putant Iudaei, vm/ bris,fcilicet, inutilium caeremonjarum inuoluti, fie accipiendiim ffle, quaíi nullus vnquam finis huius cceremo/ niae eflfe debeat,ficut de toto fuo Tcfta/ mentó fomniant; eriamfi non moda Prophetatum & ipfius Mofi tcftimontjs, yerunv çjgno pa/chalù 61 ymimetiam per expertentiam ccnuin^ cantur.quod errent. Quomodo enim pofluntferuarehunc ritum & alias cae^ remonias,fi locus, ad quem lexMoyfi cum omnibus fuis cîeremongs pertine/' bat, iam fermé tanto tempore iacet de.» fertus.quanto fuit in flore? Lex enim & alise caeremoniae, exclufo decalogo, non obligant ad fui obferuantiam, nifi in ipfa terra promifsionis,videlicet flo, rente templo,& ludœorum feeptro dtu rante, alias vero minime. Non igitur fempeteodé modo obligat lex. Et hoc plané docetMoyfes inquiens^Eccedox Deut.4« cui vos casremonias & iudicia , ficut mandauit mihi dominus Deus meus, Vt faciatis fie in terra, quam poffèiïuri eftis. Et ibidem paulo poft.his fimilia d'eit ; Mandauit mihi inquit : vt doce/ rem vos cazremonias & iudicia, quae fax cerc debetis in terra, quam poflefluri eftis* Nec hoc argumentum poffunt folue^ H v te te moderni Iudcei.quantumuis fe multu torqueant, & dicanr fore, Vt reftituatuc eorû poliria, Se tune demùm venturum effe Mefsiam. Chriftum enim humilem Se pauperem,parres eorum non recepe«-runt, neceius doftrinam, quia venit nullo ftipatus fatellitio, nullis armis, nullis opibus,nulla potentia inftruftus, qt a eos de poteftate Se fubieftione Ro/ manorum liberaret,fed humilis Se pau> per. Sperant igitur & expeâant adhuc Mefsiam, Regem fcilicet in armis adeo potentc.vt ipfos omnes per vniuerfum terra rum orbem difperfos, in breuifsû» motemporis fpatio congregatos^nli/ bertatéreflituat, ategin terrampromiC« fionis, debellatis omnibus Se fuaî diti' ont fubieftis,iterum adducat.Et hoc et* rore dufti,quem omnes a' teneris annis imbibunt,& parères ab ipfis incunabu/ lis continué filiorum fuorum mentis bus inftillant ,& imprimunt »ipfiquo* que Chriftum çqm fua doâriua retfcjx unt, eJgno pafc bait. 61 vtit, & alium expfftant Mefsiam. Scd fruftra.cum iam fern e ram diu iacuerit ipfotnm poliria, quamdiuab initio ite/ tit, Anni enim ab exitu exAegypto vf<$ ad deftruftionem Hierofolyrrse, Vtccmputant, funtijS». Ab excidio vero I "ierofolynis, quod incidit in aiv rum Chrifti 72.vf<$adhuncprxfentcm annum 1587. elapfi, funt anni «515. & pet hoc,vanum eft ipiis de alio Mefsia fom, niare , & de politia fua fperare. Sed hunc errorem Iud£eorum,quoputant titus fuos fempiternos & omnium seta, tum fore,tota fcriptura diuinirus tradu ta,iam olim cöfutauit per promifsiones de nouo Teflameto,quo derogstum eft Vctus.Nomeergo feropiternus jfimpIiV citer fignificat continuü tempus vf<$ ad nouum Teftamcntum. Non ergo intel* ligendum efthunc ritum feu hanc fefti^ uitatem celebrandam efle in octernü.fed ad tepus determinate videlicet vfcg ad Mefsis;aducntum,qui iam venu. Nam his hie fempiternum accipitur pro tempo* tali« Hieremice capite 23 Ecee dies ve^ nient dicit Dominus;Si non dicent Vitra, viuit Dominus, qui eduxit filios Ifrael de terra Agypti. Ac fidiceret: in illisdiebus,non erat hominibus curse pafcha.quia iftud feftum non erat alit;d, nifi memoria liberationis filiorum Ifra-Él de terra Aegypti,ergo feftiuitas Agni pafchalis faltem vfque ad aduenqum Mefsiae aludaeis celebrari commiffa erat, quo adueniente,debuit ceflfare. Sicut adueniente fefto,ceífat vigilia, quae erat praeparatio quaedam ad ftfturn celebran-dum : ita ceremonia haec erat qusfi vigilia & pra?paratio ad aduentum Ghri/ ßi, ad pafsionem & mortem fuam« TEXTVS. Tune Mofes conuocatís cm* nibus príneipibus in Ifrael, dixit eis; Eligite €t fumite oues pro fua quifcj! ojgno pafchalt, d$ quisque familia, et immolate pa* fchaíeuphafe* EXPLICATION capitis haftenus vidimus , in qua continetur inftitutio primi pafchatis , quod eft pulcherrima figura noui, vna cum doftrinis de vero vfu eius. Nunc Mofes mandatü a Deo acceptu ceteris principibus exponit. In hoc exemplo diligenter obferuanda eft perpetua con/ fuetudo Dei agentis cum hominibus« Neq; enim immediate cum tota mul/ titudine loquitur,fed cum certis per/ fortis % quas ad hoc eligit ipfe. Ita foil Exod. Mofi apparuit in rubo ardente, dans ei Afto^, mandatum ad Phäraonem regem Aegy/ pti de populo dimittendo.Ab hoc de/ inde frater Aaron,qui erat eloquentioc Mofe,accepit idem mandatum, & fie Vter$ ad Piiaraonem &populum Ifrael imam &prscipuam partem huius affert «fort vcrbum Dei, ad terrendos impî/ os Aegyptios, & confolandum popu/ lum Dei, feruitute oppreffum. Ita po/ ftea,fingulis aetatibus modo hune, mo^ do illum Prophetâ excitauit Deus,eum vera doftrin3,qux per impios facerdo/ tes obfcurata, vel per tyrannos oppref/ fa fuit.Poft Prophetas,fo!us Ioanes do/ ftrinie fcrè penitus extinfts.inftauratot fuit, Pofthunc ipfe Dominus, Sed ad Mar: ii. totum mundu ilîiiminandum, mifit fi/ Math, 2, g inul duodecim Apoftolos,cum fumma & plané diuina authoritate, vt voei ipx forum omnes homines aufcuttarét, n5 minus,quam voei de coelo fonâti, ficut Luc.io. hceceius verba teftantur:Qui vos audit me audit,& qui vos fpernit.me fpernit, loan. 20, Item,ficut mifit me pater,ita 8c ego mit/ Math,18. to vos. AccipiteSpiritum S. quorum/ cun^ peccata remiferitis, tjs remifla erunt, 8c quorumcuncç retinueritis, ijs manebunt retenta,8cc* Huic igitur minifterio ApoftoIom,fubv iecii ¿gm pafchalL ¿4 f«ît vniuerfum mundú,cum falute oßv nîum.qu! verbo & dočtrina eorü coten/ tl.nó defiderant alias patefaâiones,ne$ alicnis opinionibus veram huius do/ ftrinx fententiá deprauant:ca:teris Orr¡/ nibus manentibús inpeccato & morte «terna, Neqs id iniuria: fie enim & non aliteí vifum eft Deo, vt per eiufmodt minifteríü faluos faceret credentes.Id^ deberet homínibus quo<$ eííe iucundif fimum.Nam Deü ipfuminhac vita im/ medíate videre & audire non pofflmt, prx fuá infirmitate, quae nó poteft ferre gloriam & maieftatem Dei, Propterea Deus Mofi quoqj noluit in gloria appaz *ere,ciim id peteret,quia nemo (inquit) videt Deú 81 viuit.Exodi 33. feriptú eft: Deus au té dicit,non videt me homo & Viuet. Vnde fequitur,adhuc neminem fuiffe,quiDeum videre potuiflet. Sicut Ioannes palam teftatur, Deum nemo 1, Ioan<4 vidit vnqj, Apparuit quidem patribus olim, fed in aliena fpecie« Abrshamo vifus Vifus eft in forma hominis, GeneH Exod.j. Moíi informa ardentis tubi. Ifraeli in denfifsima nube & fumo. Heliae vero j.Reg.ip in voce quieta& fubtili. Sed nihilho/ rum Dei naturam pocuit demonftrare, tantum^ prxfentis Dei figna erant« Afto.7. Sed pCt Angelos locutum eíTe Deum cum illis.quos ad esteros homines do/ cendos mifit. Atque hi formam homi/ nibus tollerabilem aflumpferunt. Ta/ metfi & ipfe filius Dei interdum in hu/ manafornia apparuit patribus. Aflfum/ Luc, 1. pta ver¿ humana natura, immediate tradidit doftrinam Apoftolis & alijs, quo certiores rtos redderet de volun/ tate fua. Gum igiturhsc ratio,quafe manifeftum facit, iucundifsima fit ho/ minibus, mérito retjeiuntur omnes á Deo, qui earn contemnunt & aliam requirunt, imitantes illorum fubfaiv Luc. 1!« mCorum exemplum.qui fignum de cae/ lo poftulabant, Agnofcamus igitur difcrimina do/ norum çjgno pafchali, ds norum & vocationum; Primüm enim mittit Dcus praccipuos aliquos dofto/ res ad inftaurandam doftrinam, orna/ tos eximtjs donis, vr fint idonei ad tanti muneris fundionem, ab tjs vult alios haurire dodrinam,& fuum quen/ que locum tueri, nec difeedere á forma doftrincE, quam acceperunt.confentax neam diuinis teftimontfs, Cùm ergo doftrina iam reftituta eft, omnes qui portea exoriuntur, earnc£ veluti imper/ feftam Volunt corrigere, hos omnino fufpedos habere debemus, tanquam á diabolo excîtatos:nec difficile erir pru/ dentibus certas eius rci notas in dos ftrina & moribus animaduertere. Ac pleruncg ordiuntur fuam fabula ab hoc artificio, vt detrahant authoritati re/ ftè docentium,quitamenpro fuamo/ deftia, ad diuinam authoritatem Si vts ra: ecclefia: teftimonia, folent prouo/ care. Solus Mofes acceperat mandatitm à Deo de pafchate, idque adfert ad I princi/ principes: h¿ vero ad populum, & tá/ men nemo derogat authoritati Moíi, tanqi vnius viri. Sed cdm iam manife^ ftum eflet, eum diuinitus effe mifllim, nihilcg falfi adferre, credebant voci eius tanqi diuina:, fuaecp fidei máximos fru» ftus capiebant. Quiveró huic doftori primum miflo nó credebát, & vociferan banrur eum efle hominem.cui nó eflent Coli omnia reuelata, his quomodofua n contumatia fucceflerit,oftendunt exem, ,rC¡lt*U* Pla Core & ^ociorü £ÍUS' Videlicet Da-Pial,iotlian & At,jron, Hi etenim quia oppo» Num. nuntfc jyiofi diuinitus vocato,& mira» tc ef,4$ cula edenti, confumpti funt in ímpetu iracundias, & terra apperiens os fuum, deglutiuiteos, defcenderuntcp viuiin infernum,operti humo. Tutius eft ¿taqg credere vni viro, qui demóftrare potcft fuam doftrinam,nulla in parte diflenti-' ri á verbo Dei.quám multis alrjs,qui nó Dei gloriam qusrunt,fed fuam, detra» hendo probatis doftoribus,moie Zo'u Ii %Jgno pafcbaîl 66 ïi vituperantis Home mm. Fuit Home/ deHome rus Giiccorum poetarum maximus, & rog¿ ^oî reliquorum poetarum fons, qui fcrip/ lopauca, fit duo opera : alterum de bello Troia/ no, quod Ilias dicitur, alterum de et/ roribus Vlyt'sis.quod Odyflea nomina/ tur. Aduerfus hos Homeri libros, Zoiíus quidam malignas poeta, fcrip/ fit quasdam fcripta, quce cdm Ptolo/ mxo régi recitaflet, rex indignatus* nullum verbum ei fecit. Cumcp Zoi/ lus inopia preflusregem rogaret.vtfi/ bi aliquid,quo viueret, daret, Rcx refpondit : Homerus, qui ante mille annos difcefsit, aeuo perpetuo multa hominum millia pafcittquare tu,qui illo doftior es, faltem teipfum pâfce( Hinc omnis inuidus, & quicunq; doftis Viris detrahit, Zoilus vocatur. T E X T V S. Et aflfumpto fafciculo h^fTopf, intingitc îllum in peluím fanguú 1 t) nis, nis, eoque afpergite Cuperlimina« re cum vtroque pofte, EXPLICATION \7Idetur hoc in loco Mofesaddere aliquid ad mandatumDei, in quo nulla hyiTopi mentio fafta eft, fed con/ flat omnibus ptjs: nihil ab eo muta-turn efle in praeceptis Dei, Quiciquid enim Moyfes praecepit.hoc idem a Deo prceceptum efle ftatuunt. Deinde pro-bari hoc poteft a confequencibus.Nam capite Numeri 12. Deus coram omni populo dat teftimonium Mofi, quod fumma fide exequatur omnia, quaeei praecepit. Et capite 19« aperte nomina-tur hyflopus, vthac in cinetem vaccae rufa; intinda,confpergantur immundi, Leuitici quoqj i4,hyflopo intinfto fan-guine paiferis, afpergitur & expiatur leprofus. Ad huiufmodi ritum,Dauid quoque alludens , & in banc figuram refpiciens oJgno pafchalt, dy refpiciens, inquit: Afperges me Domi/ ne hyflopo & mundabor, Cum autcm petat fe Dauid a Domino ipfo afpergi, non loquitur de ilia legal! afperfione, fed euangelica, qua Deus ipfe per ver/ bum de morte Chrifti, afpergit pecca/ tores agentes poenitentiam, & credent tes;, fanguine Chrifti in remiisionem peccatorum.Vt ergo afperfus fiebat.fa/ fciculo hyflopi immerfo in fanguinem Agni: fie veram poenitentiam, cuius praecipua pars fides eft, qua Chrifti be/ ( neficia nobis applicamus,immergamus ' in fanguinem Iefu Chrifti, qui folus J C'r* emundat ab omni peccato,i*Ioan.i. Et l'*oan*l' haecteftimonia fatis oftendunt, Mofen non fuo, fed Dei confilio inftituifle, vt fanguis Agni pafchalis afpergeretur hyiTopo, & fuperliminare Sipoftes ae/ dium, Pfalmus autem Dauidis docet etiam aliam afperfionem, per illam veterem fignificatam efle, Ne<$ enim potuit le, I it) galis galis afperfio abolere peccatum coram Gal. U Qeo ( Alioqui, vt Paulus ait: Chriftus fruftra mortuus eflet) Sed opus erat tali afperfione, quae haberet teftimo/ nium ccrtum, quod ira Dei per earn placata eflet, huiufmodi nulla eft alia, prster earn, quae fit per verbum de morte & fatisfaftione Chrifti ad falu/ tem omnium, qui credunt: iuxta ver/ bum noui Teftamenti. Tali afperfione 2,Reg. ii paui(j quo£? mun(jatl,s cft,cum audiret Verbum ex ore Prophetae,dicentis:Do/ minus tranftulit peccatum tuum, quo verboaudito,reuixit Dauid,iam mor/ tem ipfam fentiens. Intelligebat enim peccatum fuum in alium efle reieftum, atcg ideo no efle fuum,quia fine fatisfa/ ¿tione,ne<$ Dei iudicio fatisfieri potu/ iflet, necg confcientiaefatis firmam con/ folationcm habuiflent. Ait ergo Da/ uid:Tu Domine.ea me afperfione afper/ ges , qux omnes abftergit maculas: PfaLyoJ quafi dicat:Tu domino cui foli peccaui afpetge ojgno pa/chaÏL 6'8 afperge me fanguine Chriili & munda/ bot, tu laua me & ero niue candidior Si purior. Et fie manifeftè Dauid refpi/ cit in figuram iftam, vbi hyflbpo in/ tinfto in fanguine Agni afpergebantut polies Hebraeorum, ne illic percuteret Angélus percutiens* T E X T V S. Nemo veftrum egrediatur ex sedibus fuis vfque ad lucem, Do* minus enim circumibit ad Aegy« ptios percutiendos, cunque vide-bit fanguinem in fubliminari et vtroque porte, prœteribit aedes veftras, nec iînet percufïorem in «des veftras ac vobis nocere. EXPLICATIO* J N hoc mandato Mofi,vel potius Dei, ineft huiufmodi myfterium,vt nemo I iitj feiungat feiungat fe ab ecclefia fanguinc filtj Dei confperfa, quicunq; Vult efie tutus a diabolo&morte. Nam extra ecclefiam Chrifti, nihil ornnino eftfalutis. Haec fola eft in gratia Dei, huic vni promifla eft iuftitia & vita Chrifti.Quicquid au-tern extra hanc eft, hoc manet in ira Dei & in poteftate Angeli percufloris. Quod autem ad folam ecclefum, quae credit inChriftum, falus promifla per-tineat, hoc totius Euangeltj teftimonia Math.iii, confirmant, vteft illud: Porte infero-loan, 8; rum non fuperabunt earn. Item: fi quis fermonem meum feruauerit, mortem non videbit in sternum. Sola autem ecclefia Chrifti,feruat fermonem eius, fola ergo libera erit a morte aeterna. j Exemplum infigne Deus dedit in bene> ficio corporali, quod praeftitit populo fuo Ifrael, ficut antea promiferat. Qui-cuncg enim extra huius populi domi«* cilia fuit tunc,cum praeteriret Angelus percuflor, is mortem euadere non po/ tuit. *Jgno pafcbali. 69 potuit.Promifsio autcm data fiitjs Ifta/ el,de domibus corum cöferuandis,tan/ tam vim habuit, vt fi quis Aegyptio/ rum primogenitorum, credens com/ minationi diuinae, in domosHcbrxo/ rum fc reccpiiTct, non cffct interfcftus, Ita quicunqs ä mundo fcgrcgatus con/ iungit fc cum vera Dei Ecclefia, & per/ feuerat in eius focietate, is feruatur vni cum ea, ne moriatur, fed viuat in aeternum. Rurfum autem obferuanda eft vis verbi Dei.Quod enim nofte du/ rante nocuiifet populo, hoc praeterita nofte nihil attulit detriment!. Nam prohibitio egrefsionis, ad noftc dun/ taxat pertinebat, ad diem non item : Nox autem fignificabat horam tene/ « m brarum, qua durante, durat etiam ira ' Dei, a qua nemo tutus elfe poteft, nifi ' Deus eum practereat, propter fangui/ nem, de quopromifsio dataeft.Durant autem tenebrae fpirituales toto mundi tempore. Tantifper ergo vagatur ira I v Dei Dci per genus humanú, puníens rrnitv dum,doñee e«m inaeternas poenasab/ rjeier. Qj» autem poenas irati Dei effii/ giunt, tj nonaliter id confequuntur,nifi hoc modo, quód iratus Deus preterir eos, propter fanguinem Chrifti, qaem iu eis conrpicit. Etfi vero ipíi quo rumetiam ipfxs ingratis plmimum af> fere detriment!,Omnem enim ftuftum acceptor acceptorum bonorum amittunt, vna MatbaB. cum gratia Dei, ficut accidit fertio ne„ quam, grati vero manent in gratia, prceftant Deo fuum honorem, fruun/' tur donis Dei cum adfunt, eorumque mcmoria fe confolantur.vt fperent de/ inceps quoq>fe curx Deo fururos efle. Prsceptum eft igitur populo Ifrael, VC quotannis repeterent eundem ritum, ne ftngulare Dei beneficium ignotum maneret pofteris, pro quibus iam turn erat Deus,vc pater folicitus, vt ex benefices,quaepatribus eorum praefti/ tiflet, ipfi quoque diiccrent vereri De/ um eicp confidere« Nam propter hand potifsimum caufam, inftituit Deus mi/ nifterium verbi & caeremoniarum fua/ tum,vt Temper maneat recens memo/ ria beneficiorum eius in ecclefia, vult enim in ecclefia beneficiorum fuorum memoriam conferuari.Vnde ipfe inno/ tefcat & glorificetur,homines vero gra/ ti Si memores vtantur optima Dei et/ S3 Agno pafckalt. yz ga fe volúntate, ad falutem fuam ternam» Eft & parentibus pfjs confolationi hsc Dei cura de pofteritate.Nam fi ho' minibus eam ferió commendat, multo magis ipfe afficitur periculo pofterita/ tis. Significat etiam pedagógica officia fibi plurimum placere, quibus adiu» uantur parentes iniuuentutis inftitu» done, Cum autem nonpudeatDeum Math.2|. & Angelos inccetu infantium & lafteu/ p^ g> tium perpetuo verfari, fciamus nufqí nos felicius viuere, quám iii medio pueritis, quaz inftituitur de volunta/ te Dei. Eft autem in hoc eodem loco recort/ dita,caftigatio non vulgaris,ad pcéní/ tentiam referenda. Cum entaparen» tes,natura ipfa magiftra, intelíigere de/ beant fuum ofíicium, vt liberos fuos cum in alíjs rebus honeftis,tum maxi» méin vera agnitione Dei & voluntatis cius, erudiant i Tamen adeé funt im» memores Deut.ii« memores huiusfui ofiictf, vtcogatut Deus vfq; ad faftidium eos moliere de liberis rede inftituendis, quanquam ne Tic quidem multum proficit, Debet Deut< 64 autem & iuuentus fuum officium agno-fcere, vt amet doftrinam, fecg docix lern prsebeat,ac fummo ftudioinqui-rat caufas caeremoniarum, quas Deus inftituit» Vtprceterea difcar & alias ar-. tes, ad religionis doftrinam ordine& perfpicue tradendam, neceflärias.Quöd ii de ritu veterispafchatis voluir Deus iuuentutem diligenter inqnirere, cur eflét inftitutus,multó magis eft voluntas eius, vt iuuentus quoerat de rebus noui Teftamenti, quxfuntceternae, vt: quamobrem oportuerit filiumDeiaf-fumere humanam naturam ,pati,cruci-figi,mori,& tertia die refurgere á mor-te. Item, qua caufa: minifterij in ecclefia inftituti, quid iibi velint facramen-ta adiunfta, vt pote, Baptifmus, abfo,» lucio fxnguloium: & coena Domini*Ad has Jgno pafchali. has res cognofceiidas,imprimis debent conferre fua ftudia,tum pueri turn 3do/ lefcentes, alijs rebus interdum negle/ ftis, quas liori miiltum refcrt fcire, Si nihil pertinent ad confertiationem Si propagationem doftrinoc , quanl Deus maxime commendat, prxfertim qua: eft tioui Teftamenti, cuius beileficia mulco plus habent admirationis,quarn illa,quibus populus IfracI in Aegypto affeftus eft. In his, inquam , rtoui Te, ftamenti rebus,debet iuuentus efle aui/ difsima, difcendi nimirum ea, quae funt fcitu neceifaria, cum pra:fertim propter has potifsimum caufas Si vti/ lirates, hominibus data eft loquendi facultas t vt indofti qua:rant, dofti vero refpondeant. Huic certe vni ftu/ dio maxima funt praimia a Deo propO/ fita, nifi quod pauci credunt ei pro/ ittittenti. Propterea, quod rtotifunt id confpeftu qux promittunrur,Ne am commendat.Neqj enim gloriaturde obedientia populi erga fe,verum,quod omnes audito mandato didum,faftum parati fuerunt, vt exequerentur man/ darum Dei, Quo exemplo fuo Mofes fignificat : omnium bonorum guber/ natorum ac doftorum, hune efife ani/ mum,vt nihil magis cupiant, nifi, vt videant fuos, obfequi verbo Dei& ve, reriDeum, & ex huius vnius honore, fuum quoque honorem quœrunt. Ac fperabat Mofes, ex tjs iniríjs, fe deitv ceps quoqj habiturum eíTe taiem po/ pulum,&eadem volúntate affeftum: fed longe aliter accidit.Tantifper enim obtemperar populus legi, donec obe/ dientia eil iucunda, qualis erat illa, qua: pertinebat ad primogénitos fer/ uandos, ateg ad liberstionem de feruiV K ií) tute tute Pharaonis. Sed quando alíquid ■ccidit aduerfi,tunc obediendiftudium refrigefcir, Sic illiberales filtj, diligunt parentes dum indulgent, caftigantes yeto, nequaquam diligunt« TEXTVS. Medía vero nocte , percufsít Dominus omnia primogénita Aegyptí à primogénito pharao* Iiis, qui iá fcdebat in throno eius, vfque ad primogenitum captiuae, quae erat in carccre,et primogeni* ta pe^udum» y EX PLI C ATI O. , c hiftoria, praecipuam habet vim ad cófirmandam fidem, fcuftra enim ferè dato* eííent tum promifsiones,tùm cominationes diuinae, nifi exempla e(V fent addita;quac oftendcrenr,quôd De* us $Jgno pafchalíy 6 us & prcmifsiones & minas fuas abutv dé impleuerit: illas in obedientibus fei> uádis,has vero infuperbis & repugnan/ tibus voluntati fuje,puniendis. Sicuc igitur Deus oftenderat per Mofen,fore, vt primogénita Aegyptiorum perirent, filtjs vetó Ifrael nihil huiufmodi acci/ deretíita re ipfa pneftitit.quod promife rat:euentu prorfus congruente, cum vaticiníjs.Hac potifsimum ratione pro/ bat Deus,fe vnum efleverum Deú.ran/ caec^ potential, vt vel omnibus inuiV tis & repugnantibus feruet promifTa» Quamobremjnihil eft hoc ftudio falu/ rarius, quo totum verbü Dei diligen/ ter conferimus, cum ipfis euentibuss fie enim máxime plantatur, retinetur 8c crefcit fides in animis. Propter hoc idé ftudium Lucas cap. Comendat Mari» matré Iefu, quód conferebat omnia in corde fuo, quarcunq? viderat & audierat de filio fuo.Ita píj.cum viderét in Aegy pto primogénitos fuos omnes feiuatos K iiif «ffir, efTe,ïta, vt ne vnus quidem interfe/ étusfitrConrracp in vniuerfa Aegypto, nec hominum, nec pecudum primoge/ nitum vllum fuperefle, facilius addufti funt, Vîdeinceps quoqj facilius crede., rent verbo Dei,qui promittit.fibi cura: fore obedientes ; cícteros vero peritu/ ros,Si pradlat Deus vtrunq? perfeâifsi/ mç, Colligamus igitur primum pro/ mifsiones datas ecclefia: : praefertim in Pfalmis& nouo Teftamento. Deinde & comminationes aduerfus diabolum & mundum , qui nos acerrimè ode/ rant, Tertio, exempte vtriuscp gene--ris,quô minusdubitemus,quinetiam nunc praeftó nobis fit Deus, fi nobis verbum eius eft cordi, ad hoftes no/ ftros fuo tempore cohercendos. Nccg enim ex humanis auxilijs, qua: nulla funt,pendere debemus.ac ne quidem fi adeffent, cum nihil valeant, fed ex foli/ us Dei auxilio, qui, neq; noftro,necg vl-larum creaturarum adminiculo, indi/ get, %Jgno pafchalu 77 get,ad nos conferuandos,fiue altjs mo/ dis,quos habet multos & infinitos,Cu ue per diem nouifsimum,in quo pet/ ficiet falutem ecclefis fuse, omnescp promifsiones fuasimplebit in eagloria fieanda : In impíjs vero comminatio/ nes,quas nunc quidem rident.fed cum «temo fuo malo, TE XT VS. Tunc furrexit Pharao et om< nes ferui eius in nocte ilia, omnes denique Aegyptr) cum clamore magno. Nulla enim domus erat, in qua mortuus non eilet inuen* tus» EXPLICATION U Aec eft amplificado fuperiorum, de terribili iudicio Dei, quod execs cetinimpijs, Cum enim neque verbis K V ctedant, eredant, ne ge criftior ilia, quae fuit in Aegypto. Hoc. Hoc, fi minus impij intelligunt,qui adeo funt mente capti, vt omnem cuk pam harum calamitatum tribuant ver^ bo gratiaî.quo ad agnitionem fuce cul/ pœ vocanturcum promifsione venix, At nos decet hocanimaduertere,quiV bus verae caufae notae funt ex verbo Dei, ne vnâcum mundo.pergamusir/ ritare iram Dei, fed agamus paeniten^ tiam, & petamus mitigari poenas, ne défit facultas exercendíe veras doftrinae, quam facultatem ínter arma turcica ha/ bere non pofïurnus,quibus nihilvnqj fuit immanius. Itacg haec tyrannis ad poftrema ha:c témpora, omnium maxi-» mè caíamitofa,feruataeft,vtmundus luat poenas extrema: fua: impietatis, qua: confecuta eft ex contemptu verbi Dei, Ac Deus teftetur, iam nulla am/, püus exempla, corporalium pœnarum fuperefle, & prope inftare tempus, quo vniuerfale iudicium filius Dei eft ccle, braturu s. Jnterea *Jgno pafchalu 79 ïnterea in medtjs œrumnis, hanc te/ néant ptj confolationcm, quôd funt eu» rsc Deo.qui mirabiliter feruat fuos,neq; moueantur boftium fucceffu : Quern» admodum docct Pfalmus 71.SC 73»lcem, alij. Sicut enim eccleiîam fuam de» fendit in dilituio, in Aegypto, inBa/ bylonefub tyrannis, Sec, fie etiamtue» bitur eam fitb armis Turcicis,aliorumcp tyrannorum,nec finithoftes in infini» tum graifari : eft enim iuftus iudex,fer» uans bonos , eorume^ quaerelas non contemnens, malos vero cohercens, Pharao paucos Hebrœorum infantes Is Phara» occiderat,fed pro his,omnia primoge» o,nôil!e nita totiusregnifui, vna nofte amifit, fuit, qui nec erat domus in qua mortuus non amabat effet inuentus : ficut textus déclarât : Iofeph , omnes enim vno nomine mortis,mor» fed alter, tuos habebant innumerabiles. Sapieiv qui eum tix i?» Nec ad fepeliendum viui fuffi» nô noue ciebant: quoniam vno momento.quae rat. Pha/ erat pr£clariornatioillotuni>extermi/ rao enim nata non erat mCa Multo minus impune abirC propriú finet turdcum larrocinium, quod hor/ nomen, "Mem faeuiciá exercet in ecclefias Dei: fed com/ & m3x,mc ¿n atatem innocentem & munis ti floridam. His at ftaret eiHS glorificado. Hanccj? confo/ lationem nobis, proponit ipfe Domi/ nus: addu&a fimilitudine arborum, quarum folia, ciim primum nafcuntur, funt figna preterits hyemis & aeftatis future *Jgno pafchali. go future. Itacg non in praefentibus serunv nis atcg anguilas, fed in futura falute & gloria mcntem & cogitationem no/ ftcam, fixam habere debemus, TEXTVS, Et accetfitis ad fe Mofe et Aa# rone eadem nocte, dixit: Accin-gímini et exíte de meo populo, vos et fill) Ifrael, euntes feruite Domino, ficut dixiftis, ac fumite vobifcum oues et boues,ficut po-fhilatis, iteet mihi quoque be« nedicite* EXPLICATION A/TVIta in his verbis digna funt,qua obferuentur, vtilifsima ad agno/ fcendam prouidentiam & mirabilem gubernationem Dei. Ptimumenim doccc docet h se locus, hune folum efle verè Deum qui dédit verbumMofi,& maiv datura de populo Ifraël liberando è fer/ uitute Pharaonis. Omnia enim fie eue/ niuntjficut prsdixerat, quod poilpla/ gas nouem, ordine miifas, taroenPha/ no non eflirt populum dimiflurus. Poil decimam veto plagam,quic ceteris om/ nibus plagis acerbior effet futura,adeo cupidum fore populi diniittendi, vt vitro fit eum hortatarus ad abeudum» Cùmigitur Deus hic omnia hominum cogitata, multomagis diéta & fada in infinitum prouideat,qui dédit verbum Mofi & Prophetis, deinde Apoilolis,fa/ tis apparet, nullum alium Deum efle agnofeendum. Secundo, nulla potentia tanta eit, quam idem Deus, aim vult, frangere non pofsit. Nam Pharao, paucis die/ busantequam hœc geila funt, grauif/ Exod.io* fime interminatus erat Mofi, ne ampli/ us in confpc&um fuum veniret, niiî continua I sJgno pafchali. St eontinuo mori veliet. Nunc vero ccv gitur vitro acceriere Mofen & Aaro/ nem, ciscf; fupplex fieri, vtquampri/ mum agant hxc omnia, quae antea ipfis negauerat. Habet ergo Deus nofter in* finitam potentiam cogendi .quantum/ uis repugnantes tyrannos, vt ficianc ea , qux ipfe vult pro fua gloria, & po* puli fui vtilitate. Hinc igitur fiduci* am capere debemus,contra dubitatio/ nem naturalem , qua in rebus aduerfis arbitramur vel ignoraria Deo, quo in loco & ftatu fint res noftrtf, vel non poife nobis opem ferri, propter nimi/ am rerum noftrarum difficultatem, vet certe nos negligi, propter obfeuritatem vel indignitatem. Contra haze omnia, Deus aedidit admiranda teftimonia. Primum , quod multo melius nouic noflra omnia, quam nosipfu Ipfe enim fecit nos, & lion ipfi nos, vt Pfal. ait: pfaf., Nouitcp omnium hominum cogitatio/ Hier.' nes,priusqua;m eis in mentem veniunt, L & Pfal. 7. & conftituit quantum eis velit conce-dere, fine fuse gloria: & ecclefia: de-trimento. Deinde tanta eft eius po/ tentia, vt fi omnrs fecunda: caufce St creaturae repugnarcnt: Tamen efficiet omnia, qua: vult, quolibet tempore Se loco« Neqj enim indiget cuiufcp au> Deus nó xilío,necpoteft vllis rationíbus aut cir# impedí- cumftantijs impediri.quc minus ea per/ tur citcü ficiat quae vult, Poftremo,non eft dubí/ ftanttjs, tandum de cius volúntate: quam tot ficuti illuftribus teftimontfs probauit in ver/ nos« bo * erSa omncs i timent eum, ñeque funt Pharaoni fuperbo fimiles¿ fed parati ad verbum eius accípiendum, petuntqúe auxilium vbicunque opus eft. .Nullum enim tantum eft pericu/ lum , in quo Deus aut nolit, aut non pofsit opitulari, fi eum fine dubitatio/ ne inuocamus. Tertio,docet Mofes in ijfdem verbis, quanta lit impíorum hominum coe/ citas Sí infania¿ Cum enim ple&un/ %Jgno pafchali, Si tut, non agnofcunt ftiam efle culpam, fed conferunt earn in populum Dei: propterea hunc a fe abigunt. Sic tyrant ni in Ifrael,occidebantProphetas, tan-quam authores malorum. SicutAchab j.Reg, 18 ad Eliarn ait : Tu es turbator Ifraelis, ludaei, omnium fuarum calamitatum Matth.S« culpam , Chrifto & Apoftolis adfcri- Marc,;, bebanc. Ica Gadaceni abigebant Chri-Hum, propter porcos amiflbs,LuC££ capite S. Sic & Pharao populum Ifraei ßbi grauem efle iudicabat t cui tamen ipfe grauis erat, de quidem pro ma* gnis benefictjs, quae tota Aegyptus, per diuinam benedi&ionem confecuta erat: Propterea, quod hofpicium huic populo praebuerat, in annonae diffi-cultate« Pleftcbatur autem diuinitus, non propter populum hunc, fed propter tyrannidem 8i idolatriam, ac a-lia peccata fua, Hanc igitur culpam fuam, ex poenis cognofcere debuit, & L ij vnd Vnà cum populo Dei,verum Deum'co/ 1ère. Sed vnà cum populo abigit à fe omnino Dei gratiam, & benediftio-nem, Vt inhuius locum fuccedat ex» trema malediftio. Sicut Pfai: 108. feri» ptum eft : Benediâionénoluit, & pro/ cul recefsit ab eo, malediftioné voluit, & induit eam,tanquam tunicam. Eue/ nit hoc Pharaoni, quipoftquam popu» lum Dei extrufit è regno fiio, paucis poft diebus.cum omni equitatu & prae» cipuo robore Aegypti,perfjt in mari tubro. Sed iam explicatis doftrinis, quas ex hoc loco collegimus, videamus fi» guram quoque & fignificationem rei, Nam hicquöqj locus ad figuram refer/ ri poteftjficut &altj fuperiores. Quazx cuiiq?enim circa veterem iftum Agnum fafta fuerunt, hase in noftronouoA» G N O Chrifto compléta funt. Sicut enim Ifraélitas ex Aegyptiaca fetuitutc Mofes, C tametfi pluribus plagis tyran/ num %Agno pafchalu 8} numPharaonem terrebat)non potuít liberate, donee immolaretur Agnus, (tuncenim fanguineAgni viftus eft) antea fiquidem ne^Mofes, neqj Aaron cum omnibus fuis prodigijs,filiosIfra/ él ex Aegypto educere poterant ,quia per hoc animum regis Pharaonis magis exafperabant, Si ad iram prouocabant, atqj ita, vt populus pene defperaret,ac diceret: Videat Dominus Si iudicet, quoniam foetere feciftis odorem no/ ftrum coram Pharaone,& feruis eius, & prsbuiftis ei gladiú vt occideret nos, Et Mofes ipfe quserebatur coram Do/ mino: Quare, inquit, me hue mififti,& Exod.f, non liberafti populum tuum i Cáete/ rum, occifo Agno etiam tácente Mofe, rex vitro populum dimittebat;>Sicge/ neri humano ncq? Iudaica lex, necg fa/ cerdotum Leuiticum,falutem conferre poterat,donee Chriftus verus AGNVS viftima fieret. Vetus ergo ille Agnus jmmolatus ,per cuius occifionc libera/ t itj bantur bantur Ifraelitx ex Aegypto, fignifica. bat praecipuam ac veram liberationem à pcccatis & morte, per Chriftum. Et ficut per Agniim ilium pafchalem de maim Angelorum, qui occiderunt pri> mogenita Aegyp riorum, feruati futit fideles Domini,ita per Chriftu credent tes feruâtur a diabolo: fuitcfc Agnus ille pafchalis, quafi exemplar huius veriA/ GNl.qui véturus erat in hunc mundu, Vt viftima eflet,ficut iam diétû eftfupe/ rius. Ergo ex prsemifsis omnibus,quae haftenus de veteri Agno pafchali expliV cuimus.planifsimum eft,quod Ghriftus verum facrificium fuit, cuius typus fuit inimmolatione Agni illius,& vera viz ¿lima pro mundi vita. Statcp fententia , quod Chriftus eft verus AGNVS, verumc^pafcha, & quod ritus ille & figura veteris Agni, imo cum ipfo tota lex C Vt fuperius quocg pramotatii eft)abo!ita eft. Vetera enim tranfierunt, ecce noua facia funt omnia, nJgnopafchali. S4. omnia, OmiifoigiturAgno legali,ad verum AGNVM nunc nos conuerta/ mus, Quemadmodum enim illic, bo cito Agno, ftatim promifsiones Dei de liberatione feminis Abrahae, & in✓ troduftione in terram Canaan, inv pleri cceperunt j ¡,Sic occifo Chrifto, omnes nunc promifsiones Dei funr, Amen. Quöd autem C Vt ad textum ip/> fum redeamusj iufsit Pharao popu/ lum Ifrael feruire Domino, & iuuic fjopulum omnibus ad facrificandum neceflartjs, petens etiam pro fe ora^ ri, id non pugnat cum his, qua: di* öa funt: Nihil enim iftorum faftum «ft timore & fide erga Deum , fed ex terrore inordinaco & metu grauio/ ris alicuius mali, Cum igitur cor fit malum & impium, nihil ex eo boni profieifci poteft, fed fingamus, tyrant numferiomandaffe,vt populus facri/ I iiij ficarei ficaret Deo fuo,& pro fe oraret, Tarn en id nihil ei profuit, manenti in impieta/ Abac.i. tefua, fine omni pcenitentia 8c fide. Heb. io# Iuftusenim ex fidefua viuit,non alie/ Rom,i. na, vt ait loan; Apoftolus, & prohibit Gal. 5, turn eft orare pro peccato, quod eft ad loan. 5. mortem : hoc eft, pro tali peccato, qua/ le eft Diaboli, per quod homines de induftria perfequuntur verbumDei 8C A&.S. ecclefiam eius, Sic in Aftis Apoftolo/ rum, Simon magus petit quidem â Pe/ tro & loan ne, vt orent pro fe,ipfe au.» tem nonaudebat inuocareDeurruItaq; I.Reg.ij;« nec Apoftoli orabant pro eo, Nec Sa/ muel precabatur pro Saule excufante peccatum. DenicgDeus apudProphe/ lam palàm teftatur, fe nullius fanfti preces auditurum pro tjs,qui manerent irnpif, 8c nollent conuerti. Habes hie exemplum. Pro Pharaone enim & Ae, gypto.prius orabant Moyfes & Aaron, 8c libérant Aegyptum à plagis,fed quia permanfit infua impietate 8c obftina/ tione, Jgno pafchali. 85 tione,ergó pofteanon eft capax bene/ diftionis, quam petiuit, Hinc ergó facile iudicari poteft,quid de impiorum intercefsionibus fit fen/ tiendum. Nam fi Deus fuorum charif/ fimorum preces reíjcit,pro hominibus perfeuerantibus in peccato, quid va-lebunr preces impiorum , quos Deus abominatur ¿Nam Deus non exaudit loan.?, peccatores, hoc eft: eos qui funt imprj, aduerfaríj, inimici Si ofores eius, nec refipifcere voiunt, fed perfeuerant in fuá impietate. Efaise i. dicitur : Cüm extenderitis manus veftras, auertam oculosmeos ávobis,& cúm multiplir caueritis orationem, non exaudiam« Quamobrems' quia manus veftrx piense funt fanguine, hoc eft, nondum eftis reconcilian mecum, adhuc eftis in pee/ catis Si impenitentes, Neceflárium u gitureft, vt oraturi,anteomnia recon-ciliati fint cum Domino, vt habeant Deum propicium, Non reconciliamuc L V autem autem, nec redimas cum Deo in gratis am, nifi per posmtenriam , hoc eft: per agnitionem peccatorum, & fidem in Chriftum: folus enim eft Chriftus, qui loan. 14« nos recóciíiauit cum Deo, propter qué oraniones noftice exaudiuntur coram Deo, ficut ecclefia catholica precatur, omnes orationes fuas exaudiri, per Chriftum dominum noftrum,&c. Ideo vero non exaudit Deus huiufmodi preces,quae fiunt pro obftinatis,quia non compra:hcnduntur in intercefsio/ ne mediatoris, qui non proquolibec peccatoreorat, ficut teftatur eius pre/ Joan. 17/ catI° antc pafsionem habita: non rogo pro mundo, Quanquam enim mor* tuus eft pro toto humano genere, ta/ men applicat facrificium fuum per itv tercefsionem , ad earn tantum homi«« num partem, quae cum intellexit peo» catumfuum per reuelationem diuinam Si verbum Apoftolorurn, non con,, femnit, ne<$ perfequkur hoc verbum, fed çjgno pafchali. $6 fed agit pœnitentiam Si credit, Deum fibi efle propicillin propter füium. Altera pars hominum manet in ira Dei Si malediftione cura diabolo, cuius au-thoritatem voluntati diuinx antepo-nit, Si tarnen cogirur fubdita efle Deo, quarauis inuita, ficut Pharao dimit/-tens populum, cum indignatione, T E X T V S. Et Aeg^pti) confternati, vr« gebant populam, vt cjuàmpri-mum exiret ex Aegypto. Diec* bant enim , filrj mortis fumus omnes. EXPLIGATIO. "LI Oc addidit Moyfes ad commenda-tionem infticioe diuinae, ne videre-tut Deus propter tyranni peccatum, - ' - yniuet* vniuerfam Aegyptum percufsifl?,Qua/ lis enim princeps, tales fubditi quoque eius haerebant.aequiE enim oderant po» puh:m Dei:Qpamobrem,eafdem etiam poenas patiuntur ,ciim inanimis, tiim in corporibus. Nam praeter corpora/ íes, fentiebant in animis horribiles an/ guftias,quod maximum eft, & carent omni confolationes Tandem^ ruunt in maiora fubinde peccata : Intercp eft 8c illud,quôd culpam malorum omnium, in populum innocentem transférant« Hsc eft conditio iliorum omnium, qui obftinatè contemnunt verbum Dei, 8c indurantur, ficut Pharao cum fuis Ae» gyptrjs, quos nullae pœnae poterant emendare. Et ex talibusexemplis,pe/ tenda eft definitio mundi. Eft enim mundus Cficuti in verbo Dei defcribiV tur ) ea pars hominuifl, quae non mo/ do ignorât Deum,fed caftigata per ver» bum Dei, fremjt & indignatur, omni» umc§ poeiiarum culpam confert in me» Iiorem *Jgno pa/cbalu $y liorem partem generis humani,qus au/ dit verbum Dei & facit: Ruens denicg in alias podnas ex alijs, donee funditus delctur, atcf; in sterna fupplicia corn}' citur„ Sic omnes homines ingnoran^ tes Deum, phrafi fcripturs, mundus vocantur. Sed ecclcfia Dei eft, ea pars generis humani, quae non odit, nec perfequitur verbum Dei, fed exanimo agnofcit, fe meritd caftigari, turn ver/ bo, titm paenis ,agens poenitentiam & credens, iibi Deum ignofcere peccaca, propter fatisfaftionem mediatoris, quodep propter eundem libera futura fit ab sternis pcenis. Poftremo & cor/ porales fuas calamitates partim tolli, partim mitigari credit,ex ea gratia Dei, in qua eft, Fafta igitur comparatione, coniungamus nos cum veraecclefia ca^ tholica, & a mundo feiungamus, pri/ ufquam venimus in confuetudinem contemnendi verbum Dei, fic,vt & in/ nocentes homines Si do&rinam falu/ tarem tarcmaccufemusjtios vcro excufcmus, quifurorpoftremus eft impiorumho/ minum, ficut exempla teftantur, tùm alia omnia, tùm Phacaonis & Aegyv ptiorum. T E X T V S. Et populus ferebat maiTam fa« rin-e infermentatam , ad cibum fuum, ligatam vefh'mentis,et humeri's impofitam. EXPLlCATlO» ^Ocfaftum populi.n© indicaffet Mo, fes, fi effet humano arbitrio fufcep, turn, fed quia manclatum Deifingulare fuit.deazymis comedendis, iudicauit hanc obedientiam populi, dignam ef/ fe prazdicatione, propter exemplumi Nam per verbum Dei, magna fiunt omnia, etiamfi minus lucent in ocu- lis dJgnopafchatu 88 lis hominum» Contra , nultias funt prect], qusecunque fine verbo Dei fi/ unt, quantumuis fplendida eife vide/ antur.Hxcfententia omnibus pijs conv mendata eife debet . Nam fine ver, bo Dei, nihil eft fanftum, cum eo vero, fanfta funt omnia. Eft autem in hac etiam imagine veteris populi, geftantis fecum panes azymos , ali/ quid propofitum , ad noftram doftri/ nam. Si enim non pigebat populum illius oneris, quod tantum corpori alendo proderat, multo minus nobis moleftum eife debet,ferre noftrum pane Azymum,hoceft,Chriftum cum verbo fuo & facramentis.vt femperhabeamus copiam in promptu, animos noftros alendi, ad vitam aeternam: Etfi enim magnae moleftiae coniunftae funt, cum ftudio verbi Chrifti: tamen vtilita^ tis magnitudo,facile minuit vereptjs, omnes difiicultates. Praeterea, iucuo/ dum eft habere bonam confcientiam. quae quae tantum in his eil,qui faciunt eá< qu£e Deus praecepit.His ergo cogitad/ onibus, hortemur nos ipfos ad pad/ entiam,Vt libenter agamus omnia,qua: cum volúntate Dei congruitnt, cum praefertim ha:c obedientia nobis adfe/ rat,(tu ft us multo maiores, quam illi fu/ erunt, quos populus Ifrael tulit ex fua obedientia, quam praeftitit Deo in ge/ ftanda maffa panisinfermentati.Totum deniqjTeftamentum noftrum, vt prae/ ftantius eft, ita etiam maiorem obedi/ entiam meretur, Teguntur autem eius benficia Ion-* ge maximaler externamhumilitatem« Prim um enim in ipfo mediatore fuir humilitas extrema, adeó, vt Mofes a-» pud Aegyptios,longe maiorem habite/ ritfpeciem, ficut ipfe fcribtt defe, in praecedenti capite. Secundó,minifteri/ um quoque eft miniméfpeciofum. Ter/ tió, miniftri eius fideles & boni,nuIIam omnino prae fe ferunt gloriam. Quarto, populus Agno pa/Mi. §9 populus ipfe, & cxiguüseft, & Vduti exul in mundo» Haíc omnia vehement ter offendunc rationem hurnanam.Atcf} ideo Ghriftus toties monee nos, nc offendamur humilitate tegni fui, fi fal/ ui & beati eíTe volilmus, neque reijei, cum fuperbis ludaeis & alijs.propterea, quodforis nihil magnum apparec, in regno Chrifti* TEXTVS. F ecerantque filf) Ifrael, ficut iufTcrat Mofes, et petiuerant ab Aeg^ptqs auream et argenteam fuppellectilem, hoc eft,vafa aurea ct argentea, cum veftimentis ♦ Ad hoc autem,dederatDeus gra* tíam pópulo coram Aegyptijs, vt ei commodarent, et fpoliarent Aegyptios* M Nonum Sxplïeatîode EXPLICATION J^Ouum hoc & valde rarum exertf plum eft,quôd Deus mandauit po^ pulo.vc defraudaret Aegyptios* contra Exod, lo fuum ipfius praeceptum : Non furtum fades* Ne<£ enim hie locum habet ilia refponfio, de lege nondum data, hoc eft : fi quis ita refponderet : hoc Deum prius mandaíTe , vt populus Aegyx ptios deiraudaflfet, quam lex data eft. Nam Decalogus in ipfa creatione datus eft homini, eftcfc lex vniuerfalis, á qua nemo hominum eft exceptus. Hoc aux tem modo, eft hie refpondendum, quod Deus per fingulare mandatum, poteft quod vult á generali excipere« Cumcp fit contra Dei naturam, velle & praecipere peccatum.fequitur, neqj hoc efle iniuftum, quod iubet popufum Ifraêl, defraudare Aegyptios. Nec illud fuit peccatum,quôd Iacob Gen. 30< Pwriarcha, iuxta voluntatem Dei, Co* cecum ^Jgno pafchah. pa tfrum fiium Laban defraildauit & de-cepit, prjefertim, ciim accederet ail" thoritas diuina, quaiubebatur hoc fa-cere. Plus ex ce fenfit Laban commo-di, dixit Angelus, quam tu ei pofsis tapere; Ideo iure potes vti arte &fal-lacia, vc ab eo aliquid auferas, non raptum, fed £ Deo ipfoconceiTum Si datum. Eft enim Deus vniuerfaiis Do. minus, omniu hominum & rem humv narü:ergo habet infinitam poteftate decerned!,de rebus humanis,pro fuo arbi trio, cöftituens dominia, & transferens nö ad tolledam iufticiä, fed ftabiliendä. Ecclef.ro Transfert enim ea ab iniuftioribus do-minis,ad iuftiores,vc:cum Laban gene-rü fuü Iacob, debica mercedc defrauda-ret, idep Iacob Deo cömiteeret, accidie, vt per benediftionem diuinam, conio-da auari Laban,trafirent ad Iacob,cuius opera Laban erat locupletatus, Sed & iute humano excufatur Iacob, quod cöcedit tjs, qui feruiunt dominis auaris M rj & iniquis, & inïquîs, fi nihil mercedis foluant, vc rapiant, quod dcbctur eis pro merce/ de.Perquod docemur, iniquis & iniu/ ftis dominis,non bene foluentibus fer/ uicia, libitum effe feruo,accipere aliquid pro mercede fua, etiam domino nefci^ ente,fed debito modo,ne fiat id,cum detrimento domíni fui. Sic filtj Ifrael fpoliauerunt Aegy/ ptum, mercedem accipientes íniuftaí feruitutis,quam Aegyptrj nondum per/ foluerant. Et quia Pharao cum fuis Aegypttjs, filios Ifrael, iniuftifsima fer/ uitute opprefsit,labores eorum äugen/ do, & mercedem minuendo,ideo hanc tyrannidem, ita Vitus eft Deus, vt cum Aegyptij laboribus Hebrceorum, fuas opes miuftè auxiffent, nec ius fuum Hebrçis redderetur,ipfe,vt uindex effet ad iniufticiam puniendam, & iuftiorem partem tuendam,quod hacratione pla/ cuit ei fieri,vt populus peteret fuppel/ leftilem prseciofam ab Aegyptijs, & sJgno pafcbali. p r ipfe volunrates Aegyptiorum impeller ret, ne recufarent, quod petebatur,da, re,pnecepit & dedit mandatum.vt h xc faceret. Ad cuius mandatum,impietas fuiflet Aegyptios non defraudare.Si no fpoliare, Fuit igitur vindida licita,quia fuit a Deo inandata cum ,pmifsione,de fucceflli, Quicquid enim a Deo manda/ tur,id fine vlla dubitatione,fandum eft & licitum,necg commiffum eft furtum, d filijs Ifrael5cfurtum enira eft cotredatio rei aliens, inuito domino)quia accepe/ runt bona Aegyptiorum a vero domiV no,cum optima eius voluntate,hoc eft, a Deo , cuius in manu funt Si ipft hcmines,& qiiscunq; ab eis pofsiden/ tur, Itaq?dac ea cui vult, Si cui vult adimit, Quibusautcm dare velit,pro/ mifsio deciarat: Beati mites, quia pof/ Matth fidebunt terram. Sunt enim omnes im.» ptj, rerum fuarum iniufti domini.Non poiTunt igitur non priuari fuis domi/ nijs, quocunq; tempore id eueniat.Pijs M itj veto > Vero , hxreditas omnium bonorum, eterna promiffä eft i Deo. NeceíTe eft igitur eos effe heredes terrs.cum fine etiam heredes regni coeiorum. H»nc fumitur iucundiísima confo/ latió, contra tyrannidem 8c iniurias impiorum, quibus ptj funt obnoxtj in Matthe hac vita* Namctiamfi ius fuum inhoc mundo confequi nonpofsmt: tamen Deo funt cure, qui fuo tempore mira» biliter eis profpicit de rebus huievitae neceífarijs, etiamfi longo tempore cos egere paritur, fie enim promifit in verbo fuo.quód nullo in periculo de,, ferere fuos velit, fiue illud fit fpiri» tualefiuc corporate, iuxta illud: Cum Pfal.po. ipfo fum in tribulatione , eripiam Pfal, J4, eum & glorificabo eum. Item: contjce curam tuam in domino, & ipfe te e/ nutriet. Neqg veto exemplum Iacob 8c Ifra^ Ülitarum,generaliter transferendum eft ad nos, qui nullum nec mandatum Dei %Jgno pafchali. 91 Deihabemus, nee promifsionem, de re aliena nobis vendicanda. Nobis e/ nimmandatum eft, ne reddamusma/ t.Thef,* lumpro malo, nec vlcifcamur ipíi in/ iurias,fed committamus omnem vin/ diftam Deo, iufte iudicanti, quibus mandatis Deus profpexit nobis dc tranquillitate ♦ Cum enim ctiam fe/ rendo omnes iniurias, vix lie« no., bis quiefcere, quid fieret, fi ius no/ ftrum faeuerius perfequeremur t qui er/ go amant pacem, eriam ex bono fuo iure,aliquid potius exmirtere debeant, quám vt lites feftentur, etiamfi iusfq/ urn tueriqueant. TEXTVS. Itaque profecti funt Filf) lira« el de RamcflTe in Socoth, cram. Rarncffc. j r x ii' tomtruu que peditum iexcenta milha, ex« gau(jq, ceptis puerís et mulíeribus. Sed Socoth M íít) feque* taberna* ^eclu€^3tur vulgus promifcuft cuia,ver, innumerabile, prœterea bouum et titHiero ouiurn jngcns numerus» nym. To fXPUCATlO, mo^. jpflcfiocus commendat vcritatem Dei & fidem in feruandis promifsioni^ Gen» 12« bus. Sicut enim Abrahx promiferat & 18. magnam pofteritatem exfilio Ifaac, & ipfi quoqj Iacob Patriarche, cui man/ Gen, dat,vt defcendat in Aegyptum, faftu> rumeum ibi ingentem magnam: Ita iam re ipfa hoc praftitit. Iacob enim, Deut.io vt ibidem fcriptum eft, cum filtjs & nepotibus, quorum animât fuere fep/ tuaginta, ingteffus erat in Aegyptum. ab his, vf<£ adquartam genetationcm, creuit populus in tantam multitude nem , & exiuit cum magnis opibus,fi/ eut Deus promiferat. Fuitcp hoc eo mirabilius,quôd populus fuit in magna feruitute, muitos^ infantes per crudele Pharao/ çjgno pafcbali 9$ pharaonis edidum,amifit. Nec muta/ re folet Deus verbum fuum, propter noftram indignitatem, ne quis itaco/ gitet,Abrahamo tantiim & altfs Tandis viris feruatas elfe promifsiones, quibus nos fumus diisimiles. Seruat enim Deus verbum fuum, non quia nos me/ remur, fed quia verax eft. Itacg fanftif/ iimi quicg fie orant : Non nobis Domi, Pftkjlj« ne, non nobis, fed nomini tuo da glo/ riam, pro mifericordia & veritate tua. Exhocigitur loco difcamusDeo con/ fidere, nobisc§ hanc fententiam afsi/ due inculcemus. Si Deus adeô fidelis fuit inferuandis promifsis,erga po/ pulum corporalem & feruum î qnantô minus erit immemor earum promifsio/ num, quas dédit populo noui Tefta/ menti, qui eft fpiritualis, habetcp á Deo promiflàm haereditatem regni ccelo/ rum i Hanc fuam fidem admirando pi/ gnore firmauit, miño vnigenito filio inmundumjquipoenas lueret proho/ M y minibus minibus reconciliandis, vt nulla dubi/ tatio reli&a fit,quo minus camera quoqj daturus fit,qua: promifit. Quanqp a mem ecclefia noui Tefta/ menti,videtur eife minus faecunda, qudm vetus erat: Tamen ctedimus earn eife fcequentifsimam, quemadmox dum docet Paulus ad Galatas 4. ex 54, Efaiae, Laetare tu fterilis, quae non pax ris, rumpe vocem & clama, quae non es grauida,p!ures enim funt liberide/ fertx,quam eius, quae habet virum, Qu tat hunc locum Paulus ex Efaia, qui totus eft allegoricus : fignificans, quod Apo&n, mater numerofae p rolis,quae eft Hieri*/ falem terrena, pertinens ad Agar,quae virum habet, infirmari & perire debet, & econtra fterilis, quae eft Hierufale fpix titualis & coeleftis,pertinens ad Saram, quae no parit,abundarefiltjs debet.QL.ua/ re Sara feu Hierufalem mater noftra libex ra,eft ipfa ecclefia,Chrifti fponfa,ex qua genetamut omnes: geneut autem ipfa liberos çjgno pdfr.halu p 4 liberos fine intermifsione, vfque ad finem mundi, dum exercet minifte/ rium verbi, hoc'eft, dum docet & propagat Euangelium. Hoc enim e^ ius generare eft. Vt ergo maximè vi/ deatur Sara, hoc eft, ecclefia, coram mundo elfe deferta & fterilis s Tamen coram Deo , tefte Propheta, fœcun^ difsima mater eft, infinitorum libe-» rorum. Fuitaatem Abraham pater duarum Gal.3. pofteritatum. Alterius fecundum car/ Gen.i<£» nem, alterius fecundum ipiritum, ad sixh quam pertinent,non folum Iudxi, ve/ tiimetiam Gentes, propter commu/ nem promifsionem.qus femenAbra/ ha:, qui eft Chriftus, paritet Gentibus Se Iudaeis pollicetur.Hçc pofteritas,cùm latius pateat, quam carnalis, multo eft etiam amplior, quàmilla. Prop,-terea Deus dedit duplicem promif/ fionem diuerfis temporibus,addupIi/ cejn eius pofteritatem, fignificandam. Prioi Prior extat capite Genefis: Vbi cam Deus comparat pulueri.quae fimiiitudo apte conuenit carnali pofteritati,quae terreftris eft.&in puluerehabitat^earncj; ob caufam a Paulo terreftris Hierufa-lem appellatur* Pofterioreft capiceijr. Ex Ifa3c enim iuxta promifsionem na-to, promittit Deus Abrahac tam fre-quentem pofteritatem, qua'm multae funt itelise in coelo: Haec fimilitudo re-fte conuenir ecclefiae, quae eft ex fide Abrahae, & haeres regni caelorum: vel, Vti Paulus air, coeleftis Hierufalem, cuius figura eft ccelum cum fuislumini-bus, At<$ ad hanc promifsionem Mo-fes pofuic commendationem de fide Abrahae,quae imputata eft eiad iuftici-am. Significans, tantum fide homines confequi, vt fiant fpirituales« pofteri Abrabae.deftinati ad regnum ccslorum. Hac confolatione 110s fuftentemus, exAbrahac familia carnali, certum eft enim, quod promifsio de Chrifto non minus <2ßgnopafchatu p? minäs ad nos pertinet, qua'm ad IudiE-» os, ficut toeum nouum teftatur Teih/ mentum. Imo reie&is tandem Iudoeis, in felis Gcntibus manfit verbum de Chtifto, ficut Chtiftus inquit Matth« cap«8.Venientmulti ab Oriente & occi/ dente, Sc accumbent cum Abraham, Ifaac & Iacob in regno caelorum. Filtf autem regni, etjcientur in tenebras ex/ teriores. Hxc autem eieftio, non fo/ iüm de Chanaantqux adhuc ferenda efletJ vetumetiam de gratia Dei & re/ gno coelorum, vnde Iudaei in azternam malediftionem funt abiefti, intelligent da eft,Etharumrerum omnium in hoc loco meminifle prodeft, ne nudam tantum hiftoriam cognofcamus, fed coltata Iudaeorum Sc noftra conditio/ ne,intelligamus, quanto melior fit no/ ftra, fi vere credimus Euangelio, TEXTVS, Coxeruntque mafsam farina, qu^'m quam ex Aeg^pto fecum fuller at» et fubcinericios panes az-ymos fe* cerunt,ne$ enim fermentata erat, propterea, quod ex Aegypto vi pulfi fucrant,, nec mora vlla da» batur ad eibum parandum, EXPLICATIO. ad faftidium fer£ meminit M diret manna & poftularet carnes, quan» to magis eflet offenfus negleftis azy> ♦ mis, qui Chriftum cceleftem & viuum panem fignificabant i Illud autem du gnum eil admiratione, quod Mofes non ideo panes azymos ä populo Us Ö09 Jgno pafchali* fp ¿tos efle fcribit, quia mandatum Del habtiit, fed quia facultas defuit ad fer^ mentandam farinam* Significat igitur voluntatem populo non defuiffe. Eft itaqj omnino aliquid mifterij in his verbis, de quo tametfi nihil affirmare pofllimusiTamen coniefturam noftram faluo aliorum faniori itidicio^ndicabi/ mus.Videtur enim Mofesnon tantum illius fui populi ingenium notafle,ve/ tümetiam omnium hypocritarüm,qui pro mercede feruiunt Deo illiberaliter: ac propterea dicuntur populus legis & ferui, non filtj. Uli, quidquid faciunt de lege, inuiti faciunt, non quiavo, luntas, fed quia facultas deeft violand» mandata Dei. Cum enim facultatem nafti funt, non recufantaudafter vio/ lare legem Dei. Aftute igitur feruiunt Deo.Cum enim voluntas eorum, alic* na fit ab obedientia erga legem: tamen Videri volunt confilio non peccaife, quando facultatem peccandi non ha/ buerunr. buerunt. Talem fignificat Mofes fuurrl quoque populum fuifle, vt gloria tus fit de fua obedientia erga Deum in azymis panibus faciendis, cum non potuerit fermentare panem. Nihil au/ tem meretur laudem, quod ex animo inuito & coafto proficifcitur,& tamen, propter ciuilem tranquillitatem,poftu> lat Deus obedientiam externam çtxs ftari ab hominibus, quantumuis inui/ tis,etiamii manent illi in malediftlone, cùm non pros liant etiam inferiorem obedientiam »lex enim poftulat omni/ um virium integritatem« Quöd autem populus non habuif facultaré pañis fermentandi,hoc diuini/ tus eft faftum, Deus enim hune ani/ mum indidit Aegypttfs, vt populum quamprimum abire cogèrent, Itaq^to/ ta gloria fuit Dei nort populi,quia De> us fuftulit facitltatem, quse eftinmanii eius. Cum ergo is non fuppeditat oc/ añones agendi, homines nihil agere poiïuntf çjgno pafchalí, p 6 poíTunt,Q.uód autem non fernper pro/ hibet nepeccent homines, id facitad probandam hominum voluntatem, ve ipnmet inteíligant, quam prp4iui,fint zd malum, etfi quandonon peccarunt, Vt agnofeant hoc Dei efle beneficium, ac petant ab eo,vtlargiacuroccafiones benefaciendí: facultatem vero malea/ gendi non concédât. Hare ad tímorerrt fimul & fidem veram vehementer con/ ducunt, Poftquam autem de populo legis 4i/ ûum eft, prodeft etiam confiderare* quod fit ingenium populi fpirituaíis. Hie enim veré eft liberaíiter affedus: ita,vt netunequidem cupiat peccare, cùm adfunt occafiones peccandi. Sed toto animo abhorreat à ftudio male a/ gendi, &deleftetur ftudio faciendi ea, quee Deo grata eífe ex verboeius,co/ gnouit.Hoc ingenium dígnum eftom/ nibus filtjs, prsefertim Dei. Necg enim filrj fuá mérita fpedare folent, led pa/ N rentum rentum.eorumcp magnituditic impulfi, iudicant, nullam tanram obedientiam pricftari pofife, qua aliquam duntaxat paternorum beneficiorum confcqui pofsinr, Quo plura ergo facinnt, eo plura facere cupiunt. Tantum abeilve (ibrjpfis fatisfaciaut. Huius obediential exempla, apparent in multis fanftis, quorum memoriam Deusin verbofuo cxtare voluit noftra caufa,vt habere^ mus formam eius vitae quae Deo placet« TEXTVS, Tempus autem , quo filrj I-frael habitarunt in Aegypto, fuit annorum quadringentorum tri« ginta, his finitis exiuit totus ex« ercitus Domini vno die de terra Aegyptu EXPLICATION Sunt sJgnöpäfchaL Q Vnt & hacc verbainfigne teftimonjü, Sc prouidentia: Sc veritatis Dei. Mcv fes cnim diligentet coliatis promifsio/ nibus 8c rebus, oftendit Deum Sc in promirtendo efie prouidentifsimum, Sc in praeftando fidelifsimum , adeocg memorem fuorum diftorum omnium, vt nul'um tepus pra:terire patiatur de/ ftinatum ad implendas promifsiones* Nam de tota hac re, vt Genefis 15. cap. Gen. ij« feriptum eft: Deus prsmonuerat A/ brahamum, quöd pofteri eius in Aegyv pto feruituri eflent annos quadriiv gentos, dicens: peregrinum futurum eft fernentuum in terra nonfua,qua^ dringentis annis. Poftea fe fafturum, Vt rurfum egrederetur cum magnis opibus, «täte feu generatione quarta, poft eum mortuum. Sicut ergo Deus promifit beneficiü liberationis,ita etia prsftitit. Qu od autc hoc in loco tantu 400, annorum mentionem feriptura facit, nec exaftc fupputat tempus, fed N ij iignificat fignificat circiter400.annos exulaturif populü (ita enim folemus aliquädo definite aliquando indefinite aliquid nu-merare^id nihil decedit fidei,huic pro-mifsioni diuin3£,quod ad 400. annos acceflerunt anni jo. Deus enim maiore numerum tantü indieauit »fignificans, tunc fore propinquam liberationem, ne<$ duraturam feruitute vfcp ad quin-gentefimum annum. Prceterea difsi-mulatio minoris numeri, profuit ad populum probadum per hanc moram, Vt f:epe Deus differt auxilium ecdefiae fure.promiflum, Hinc ergo difcendum eft, Prim um, quod promifsiones diui-nx funt rata:. Nam fi Deus ne fibiipfi quidem reliquit poteftatem eas mutan, di,multo minüsab altjsmutaripofsfnr« Secundo, quöd Deus folet difterre promiffa, vt probet fidem noftram,fi, cut pr^cipuam promifsionem,de Chri-fto redemptore, diftulit vfq; ad viti-mam aetaiem mundi,Sc adillud tempus cum oJgno pafchali 99 cùm vix reftaret radix quaedam ex famiV lia Dauidis, vnde redemptor, iuxta promifsionem Dauidi faftam , nafci poffct. Tertio, Deus fupra orrmem ratio/ nem mirabiliter praeftat promilTa, nec rationes eius intelliguntur,nifi quum faftum eft id, quod promifit.Haec om-< nia necefle eft fciri, priusquam credi/ mus fore, quaecuncg Deus promifit, Praecipua vero commendatio veru tatis diuine fita eft in his verbis,cum inquit Mofes: Illico populum elfe libe/ ratum, quamprimùm tempus confti» tutum à Deo, finem habuit.Neq; enim in infinitum permittit imptjs,vt petu' lantiam fuam in pios exerceant, neque exercet pios diutius, quám ferre pof» fun t. Praeterea non folùm inchoata eft lu beratiopoft annos 400.& jo.fed vno dieperfeda. Neque enim opus eft Deo mora aliqua,fcd quamprimum vult,fa/ N iif cere cert poteft omnia, nec tota poteftas in/ ferotum eum impediré poteft, Creda/ mus igitur,quod omnes promisiones diuinae perfeftifsime implentur,etiamfi tempus ignoramus, quo nos ex malis corporalibus velit Deus liberare. Scia/ mus etiam fub tempus liberations, quo hxc fiat gloriofior, crefcere affliV •ftiones : ficut creuerunt filtfs Ifrael. Atque ideo nos confolari, non terrea te debent.' Hinc fumpta eft confo/ latió « qua Chriftus Ecclefiam fuam Vti voluit, cum diceret : quando vi/ debitis hsec figna, hoc eft , maximas perturbationes Se anguftias rerú huma/ narum.tunc vos attoliite capita veftra, quia appropinquat redemptio veftra. Sed non minor eft confoiatio in eo, quod Mofes populum Ifraél vocat non fuú,fed Domini exercitum. Nulla enim defenfioné habuit populus, nifi a Deo, cuius vnius gubernationem fpeftabat Mofes» Nam Deus ipfe prxfens fuit,or/ diñes Aguo pafchali• ico dines defcripfit, prceiuit incaftris mo/ uendis,ac rurfum quieuir,vbicunq5 ca/ ftra locari voluir.pugnauit denique pro populo contra Amorrhxos 8c Chana/ nseos: neq? folum in columna nubis fe Exod.ij, oftcdit, verdtnetiam cum populus lot* JofVj. danem tranfiffet, in forma herois.ftri/ ñura gladium habentis,ante ipfam aci* em apparuit. Sicut autem corporali populo in forma vifibili fe patcfecit: Ita nunc in ecclefia fpirituali, prxfens eft inuifibilis, dimicans pro ea contra Math.ií« diabolum & portas inferorum* Pri/ müm earn defenders contra mortem Kternam. Deinde non concedens mun, do , Vt fuam libidinem in ea poenitus delenda,explere pofsit. Quare nequaqj eft ociofus ifte dux, nec abfens, fed adeft femper ecclefia: fuae, feruans earn mirabilirer contra infidias mundi & diaboli.Et quanquam maxima funt cet* camina pioruai omnium in hac vi* ta, vincunt tamcnfinguli, ita, vt ne N iiij vnas Vnus quidem pereat. Non fuis viribus, fed Chrifti,per fidem i. Ioan.ç. fides appellatur viftoria qua credentes in Chriftum fiunt viftores mundi & prin^ cipis eius, Eft igitur eeckfia credens in fiiium Dei, veré exercitus fui domini, TEXTVS, Itaque nox ifta (biennis eft Do* mino, quia in ea duxit populum ex Aegypto, celebrabitur ergo á filqs Ifrael Domino, ad omncm pofteriratem. Dixitque Dominus ad Mofen et Aaronem : hic rítus erit pafchatis. Nullus adueña ex eo comedetjferuus autem emptus círcumcidatur, ac deinde come« dat, inquilínus vero et mercena« rius eo non vefeatur. EX PL IG A TIO, Hic *Jgno pafchali. 101 J^J Ic eft epilogus totius capitis. Redit enim Mofes ad principium, repc^ tens pra:cipua capita mandati diuini. Primum,de tempore,quod debuit con/ uenire memoriae veteris beneficij, & admonere populum de veturo pafcha/ te,quod eodem tempore, Deus ma-ftari voluit, (eadem enim die, nounm pafcha Chriftus mortuus eft, qua olim Ifraelitac libera« fuerunt A tyrannide Pharaonis) in cuius vnius poteftate fuit , &inftituere pafcha, & tempus eius celebrandi« Neqj enim vllum opus pla^ tet Deo, nifi quod per omnes circunv ftantias confentit cum mandato & vo/ luntate eius. Si ergo filtj Ifrael vel tenv pus, vel modum, vel locum celebrant di pafchatis mutaffent, non honore, fed contumelia Deum affeciifent. Haee igitur regula in cultu Dei neceifaria eft, ne quid fufcipiaturfine mandato Dei, hoc nomine, vt Deus colatur. Quanqj enim (yt fuperius quocg diftum eft)ec/ N v ckfia clefia facultatem habet aliquas cceremcv nias inftituendi,propter ordinem &di-» fciplinam,quç non pugnant cum verbo Deùtamen non eft addenda opinio ne,-cefsitatis.quafi tain neceffariae fint,quàm iliac, quas Deusipfeinftituit, vt in ikv uo Teftamento funt, praedicatio euan/ geltj Se facramenta. Secundo, oftendit Mofes,verum vfum cacremoniae, neqj enim hoc fine feruari debuit, vt per earn popnlus bene de Deo mereretur, fed vt accepti fingula/ risbenefictj recordarctur, Quamobrem hypocritae non rite celebrabant pa/ fcha, qui ex hoc opère, fecerunt mf/ litum Se beneficiunv, quod fingebant fe dare Deo; Quanto magis errant hy/ pocritae noui Teftamenti, fi qui, cum vel docent Euangelium, vel audiunt, Vei adminiilrant altjs facramenta, vel ipfi eis vtuntur,exiftim2nt, fe nonacci* pere bénéficia, fed dare Deo, fiue igû tur docemus fme difeimus Euangeli/ i... .> ... um» *Jgno pafchali. loi um, fiue adminiftramus facramenta, fiuc accipimus, finis effe debet me/ moría beneficiorum Dei longe maio/ turn, quam fuerunt illa, propter quae vetus pafcha celebratum eft, vt fimus parati, non ad obligandum Deum, fed ad nos ei obligandos pro tantis benefices, quanta nobis indignis, gra/ tis offeruntur. Gunque nulla gratitu/ do noftra par fitvni tantdm beneficio Dei, quantumuis exiguo , propter in > finitam maieftatem authoris,quis erit locus mérito t Hoc totum bene mere/ ti eft Dei, noftrum vero & meminifle & predicare, atqj i ta quidem, vt fetea/ mur omnia efle gratuita, Sí ex foía mi/ fericordia collata. Huius gratitudinis eft officium Sí ib lud,vt finguli dent operam, nememo/ ria beneficiorum Dei intereat,fed con^ feruetur ad pofteritatem, cuius officii nominatim fecit mentionem Deus, fe/ rio portulans, vt côferaeturpofteritatù Tertio, Tertio,excludit Deus ab vfu pafcha-tis adueñas, feruos non emptos & non circumcifos, inquilinos & merce" narios, Ñeque enim propter hos con-tigit liberatio ex Aegypto,&slia beneficia cum hoc coniunfta,cum non fintpromiíTa cuiquam, nifi populo ex Ifrael nato. Quapropter hunc vnum poputum voluit fibi Deus eligere á cae. teris gentibus, ad fuum cultum,vt eum cognofeeret, & cognofcédo ei feruiret, eumeg coleret & amaret, cuidedit prae-cepta caeremonialia, vt illa frequentan-do, cognofeeret vnum folum Deum creatorem omnium , & fpecialem be^ nefaftorem : & vt in iíiis fignis cœre-monialibus, praeuideret futura myfte-ria de Chrifto, ac vniuerfalem redem-ptionem perChriflum, ex illopopulo nafciturum.Ad hunc igitur folum, vfus pafchatis pertinebat, in quo memoria beneficiorum celebrabatur ab tjs, qui-bus contigerant, Hic admirabilisDei i . • bonitas Agno pafchah. 103 bonitas fe oftendit,quôd ab r}s tantiim Vultfua bénéficia celebrari, quibusfa» Iuti fuerunt,non à ceteris, EtPfalmo 49 hendi cum toto fuo verbo, quod fmc integrum reijciatur, iiue ex parte tan/ tiim apprehédatur,falutis nulla eftfpes relida.Domus vna, eft ecclefia, in qua Ioan.£, fola integer Chriftus fit cibus falutaris omnibus, qui verbum eius intégré am/ pleduntut. Nec putemus AGNVM v ftum annicalum, vbicuncg pofle come/ di,fed in ecclefia chriftiana, Huic enim ecclefiae. foli, promifïus eft Chriftus, communiter donatus omnibus, qui/ cunq? obediunt Euangelio : & extra hanc, nemini conducens. Et ficat in diluuio non faluatur , nifi qui in area i.Pet, j» Noc erat :ita nemo extra hanc domum, hoc eftecclefiam exiftens, faluatur, Ec/ clefia autem fignificat vniuerfalem cae/ turn, per totam quidem orbem difper/ fum, fed voce verbi diuini,in vnita/ Mar, tem fidei congregatum & conuocatum, Sym: A/ vt verba Symboli habent: Credo fan/ poftï • dam ecclefiam catholicam, fandorum commu/ $Jgno päfchalu ios íommunioncmshoc eft,credo vníuer, falem aliqixcm coetum eífe, qui fxt eccle/ fia, Cum autem nemo, nifi qui eccle/ fiae membrum fit, faluari pofsit, ficut in diluuio, nulli, nífi qui in arca Noé erant, liberabautur : agamus grarias Deo , nos ad focietatem iftius coetus, qui eft vera ecclefia, vocatos efíe¿ Cur autem additum íit mandatum de nullo oíTe frangendo, caufa faciíis eft, cum Joannes Euangelifta.hocipfum íoan,r^<¡ teftimonium allegauerit de Chrifto, Exod,w« iam mortuo, Sí in cruce pendentejnam Num. p« ideodocet, ofla eius non eífe fraaa,fi/ cut aliorum duorum,qui cum ipfo cru/ cifixi erát.quód hanc feripturam imple/ ti oportuit: Os ei non frangetis, Sic enim píacuit Deo, vt quamuis duritet pleäeretur fiHus,ofla tamen eius inte/ gra re!inquerentur»Tota enim pafsio & mors Chrifti, diuinitus gubernata eft, non ex inímicorum maíitia, Nam quod ad hanc pettinet,totus Chriftus in pul/ O uacm ucrem effet redaftus.Cumcj? nos fîmus ei conformes : feiendum eft, nos quoq? elfe in manu Dei,non hoftium« Occul/ tè autem fignificatum cfl, non effè riianfurum in morte, cum Deo eu/ re fuerit, ne offa eius frangerentur. Rurfum autem acconimodatur man/ datum ad vniuerfum populum Ifraël, ad fignifïcandum ,quod omnes reief, fent futuri,in nom AGNÎ immola/ tione: fed tamen eis modus prarfigi/ tur,quem non poterant egredi. De/ inde quod integer Chriilus ad omnes IoanX pertineret, quicunque carncm eius e/ l.Gor, il decent & fanguinem eius biberent.Ne/ que eniïn tot partes de Chrifto fur muntur, quot homines funt, qui eum fîde accipiunt, fed torus Chriftus eft fingulorum & vniuerforum, in ipfum credétiu.qui in cam* integer accipitur: fient ecclefu inquadaprofacanit: Scia/ mus ergo Chriftû pariter efïc omnium» quicunq; credunt in eum,quia pro ipfo^ rum §Jgm pafchalí. 106 rum peccatis, integre fatisfecst, iam modo fedens ad dexteram patris,& itu terpellans pro eis. T E X T V S. Sí quis autem adueña tecum habitat, voleos celebrare pafcha Domini, íscircumcídat omne ma-fculínuni: tum fe adiungat, et fa* ciat idem, quod indígena. Nullus enim incírcumcifus comedere ex co debet, eademque lege tenean» tur indigence, et peregrini,qui in* tervos habitant. EXPLIG A TÍO. Z^Aec circumftantia , magis decía/ rat voluntatem Dei, in pafchate celebrando, lie enim non proderat ho^ mini Iudaeo, ex femine Abrahx natum "cíTe, fi non celebrabat pafcha vná cum O rj altjs, altjs, Ita non noccbat alicui ex Genti/ bu.s,quod non erat natusex Abraham, Ifa2c,& Iacob,fimodc adiunxit fe ad populum Dei,& obtempcrauit man/ dato Dei, Hoc fuit manifeftum argu/ Gal. 3« mentum, quod non foli ludaei eflent ecclefia,fed etiam illi,quiex Gentibus Gem 22. feconuertiflent ad eundem Deum, qui verbum fuum Iu Jaeis tradidit, iuxta promifsionem, his tribus Patriarchis, Gen. 12. faftamrin femine tuo benedicctur onv nibus Gentibus. Hxc focietas Iudaco/ rum & Gentium,in nouo Teftamento, clarifsime exprcfla eft, vt Matthsei 8« Efa.4J. Vcnient muIti at> oricnte & occidente, Rislacb.i &accurobent cum Abraham, Ifaac & lacob, in regno coelorum.fed fiiij regni, eijeientur in tenebtas exteriores.ltem, loan. io. Alias oues habeo,quae non funt ex hoc ouili ,qu«s etiam oportet me adducerc,&c.Sed nullum eftilluftri/ us teftimonium de Gentibus, quod pertineant ad focietatem ecclefix Dei, *Jgno pafchalL 107 quam quod Iudasis pcenitus reieftis, Aft.ij, verbum noui Teftamenti iam diu ad Gcntes translatum eft. fit ficut olim cogebantur nati ex Gentibus,feadiutv gere Iudaris, per circumcifionem &le/ gem Mofi, fi dues Iudxorum effe vel/ lent: Ita nunc, fi quisludaorum vult fieri pars ecclefise Dei,cogirur fe ad/ iungere nobis Genribus, atq? bine pe/ tere verbum Dei, cum fuis benefices. Quod cum ita fit, facile foluiturno/ dus, quem Judsci ex hoc loco Mofi ftunt, Aiunt enim, manifefto mandato Dei cogi peregrinos.qui Agno paftha/ li vefci voluerunt, vt recipiant circunv cifionem, Si legem Mofi,quo argument to, proculdubio Gallatce funt decepti, Gal. ffd magnum eft difcrimen inter vetus Rom.j» Si nouum Teftamentum.In illo, nemi/ ni concedebatur ¿us politic Iudaicae, ad quam folum pertinebat foederis aiv tiquipromifsio, nifi circumcifus cflet, Si legem Mofi amplexus. In hcc vero Ad. if* O itj noftro noftro facdere, nullum faftum eft du fcrimen inter circumcifos & incircum» Efa.5-.di/ cifos : Sed materia, vi Paulus adEphf' cir Dns: feos a.fcribit,qua Iudai & Gentes olim diruam diftinguebantur, prorfus diruta eft, materia vt communia eflent bencficia nouiTe., Vines ftamenti omnibus, qui in eius faedus meae. ex animo confentiunt, fiue ex Iudcris funt, fiue cx Gentibus. Imo,cum ad Iudx-os poenitus abieftos, nulli am/ plius mittantur doftores, neceffeeft» Vt ipfi cum Gentibus inctrcumciu, fe coniungant, & amplcftantur verbu Eu» angeltj de Chrifto , quod fonat inter Gentes: Si benediftionem promiflam patribus,de femine benedicente, cer/ to confequi volunt. Quamobrem,ni^ hil eft, quod allegantpracceptumhuius loci de Gentibus circumcidendis, fub/ latum viw cum toto veteri Tcftamen» to, poftquam Chriftus per nouum ab/ togauit, Illud Agrio pafckalL ic8 Illud a titán híc obferuandum eft, quod nouum pafcha ncn poteft coi extra ecclefiam, qux eft teftis noui Te/ ftamenti, & bona fideproíiteturver/ bum de Chrifto. Nam huic folieccle/ fia: data funt prcmifsicnes, qualis eft , illa: Quicunqj crediderit & baptifatus Mar. fuerit, faluus erít, Item : Quorum/ Math.aS« cunque remiferítis peceata, rjs remit/ Ioan.2s. tuntur,&'c. Reliqua pars humani ge/ nctís , tota exclufa eft a temifsione peccatorum & falute, iuxta commiV natíonem Euangelíj: Qui non cteáu derit condemnabitur. Item:Quorum/ cunque retinebitis peceata, tjs retenta funt.Itaq; necefle eft, vt finguli, qui cu/ piunt Deo plácete & frui beneficíjs, qux per fanguinem noui A GN I pa*' ta funt , fe fummo iludió coniuiv gant cum eo coctu , qui doftrinam de Chrifto integtam & incorruptam profitetur, Ncc fufficit externa & O iiij cotpo/ corporalis focietas, ficut in vcted To ftamcnto, fufficiebat ad promifsiones rerum corporalium ,apprehendendas, fed oportet vnumquenque in fpiritu coniungi cum ecclefia fpirituali, cuius Viui Sc foiida membra, feriö terrcntur agnitionepeccati fui,&ira> Dei, cum qua coniunäa cft malediftio Sc mors " sterna: Sc tarnen contra defperatio/ nem eriguntfefiducia gratis, qus of/ fertur in Euangelio propter Cbriflum, in remifsionem peccatorum, & ad vi/ tam sternam. Neqj hsnc fidem rur^ fum abtfciunt, ve! metu periculorum deteriti, vel rerum faecundarum fuaui/ täte deccpti, Nam hypocrirs, nihilo Math,23, magjs pjacent Deo, quam manifeftiad/ Luc, 17« uer[.ar..4 TEXTVS. Feceruntque omnes filr) Ifrael, Ocut Dominus prcscepcrat Alofi et Aaroni, atque it a edux/t Do* minus Agno pafchall icp minus vno die,omnes filioslfhel cx Aegypto, per turmas fuas,cum vniueifa militia illorum. EXPLICATlO» J~| IC locus neceflkio coniurgittir cum proximo. Nam promifsiones diuinae, tantum his funt vtiies, aui mandara Dei faciunt.Ita<$ & fiiiis Ifrael proruemnt, tiim feruarcnt If gem pa-fchatis, nulla eius parte prKtcrrrifli, Eft & illud exempium vtile, quod p ^cd filio Dei, qui dixit: confídi» Ioan.io. te CS° Vid mundum. Item,nemo ra/ piet oues meas de manu mea. Totum enim hoc bellum alieuis, hoc eft,Chri/ fti armis Sc viribus, eft gerendum. Ac/ Ephef.¿. dpimusautem haue armatuíam,5¿ no/ bis induimus per Ghriftum, cuius vni» cum obiettum eft gratia & veritas Dei, pate/ Jlgno pafchalï. m patefa&a per Iefum Chriftum,vt Ioati/ nis primo capite fcriptum cil. Cumq? de his tantis rebus, quants geruntur in ecclefia Chrifti, fanguine & morte i.Ioan.r; eius tedempta, Mofes in hac hiftoria Hcb.^, deAgno pafchali nos doceat, merito earn omnespij magnifacere , & Cedulô meditari debent, propter multiplia cêm doclrinam& confoîationem.Vn-' de tandem fequitur vita & félicitas Îempiterna, quam nobis donetDeus pater, per filium fuum,Amen, Epilogw. Sic iîaqueinfhtuiio veteris pa* fchatis, hoc eft, ritus maftationis Agni, fimul cum hiftoria exitus Si Iiberationis Ifraëlitarum ex Acgypto, nobis nota & familiaris efièdebeât. Et huius hiftorix ftudiofi le ¿lores, totam hanc doftrinam diligenter répétant, confia confideretit, ac ad vfum fuum trans., F tant, itidecp vnusquifque fibrjpfi bex ncfida A G N i pafchalis Chrifti, ap/ plice: & colligat, Tota fiquidem hxc aâiQ vi à Pharaonica tyrannide libera/ tio,figura fuitlibetationis, perChri/ ftnrrt fiwla, ab ¡eterna damnationedia/ boli. Cextum cil cnim veterem ritum maâutionis Agni tantis miraculis ifl/ fbrutnm, nonfoliim fuliTefignum ad/ xr.oticns de pretérita liberatione, fed ctiam de fatuta, Sc de A G NO, hoc eil viftima, per quam vera & seterna hberatio donanda erat. Ideo & Paulus confert vêtus Pafchacum Chriito,in/ quiens î pafcha noftrum immolatus eft Chriftus. Vt autem in noftro pafcha/ te, id boli, ideo & eadem die mortuus eft, qua olim Ifraélits liberati fuerant á ty, rannide Pharaonis, Hoc ipfum con/ firmat Chriftusin eo fermone, quem Matb,aí, pauló ante pafsionem fuam, cum di/ fcipulis habuít,Scitis, inquit: Quia poft biduum Pafcha fiet, & filius ho/ minis tradetur, vt crucifigatur, Sci/ tis inquam, quale iam feftum immi/ net, ad quod nemo fe non praeparat, Iudaeorum. Cacterum ego filius homi/ nis, hoc ipfo fefto tradendus fum & crucifigendus, & tanquam AGNVS madandusS¿immoIandus,in ara cri»/ cis,promundifalute,quod ita futurú» diu ante faepé praedixi, tempus adeft, iam hora mea venit. Quandoquidem ideo veni in mundum, vt obediens fim patri, ad mortem vfcg crucis s hoc tempus ipfe elegí, Ego enim fangui/ ne Epilogus. 114 ne meo delebo plagam.qua totus per/ cufluseftmundus. Eoque die fangui/ nem meum effundam , AGNVS in/ nocens,quo olimex Aegypto Ifraeli/ tae fuerant Iiberati, ab exterminator«, per fanguinem Agni pafchalis, In prio/ ri illo tranfitu, dux fuit Moyfes, in hoc dux ego futurus fum. Sicut ergo llli fequuti funt Moyfen, fic vos me fequimini.Haschicin hac imagine,coiv Cideranda funr. Caeterum apparatus viatoris nos quo<5 admonetde certaminibus, exi/ Ifjs, & serumnis in hac vita fufcipiendis. Ctfi enim inchoata eft Iiberatio : t3/ men nondum eft perfefta, fed perficie/ tur cum per mortem edufti fuerimus ¡n,aeternam vitam. Vt autem mare non obruebat Ifraclitas euntes per vndas, ita mors non abforbet eos,qui AGNO Chriftocredunt, Hocmodo nos admonet typus de perficienda li/ P if beratitv EpilogUf. bcratione , vt Ifraeiitas admcnebat reflate aliam Hberati.onem, Nee du/ bium eft fapientes viros in populo Ifraeljcum fteterunt inconuiuioacciiv tfi, tahbus verbis admonuifTe fuoss Videtis quid hie noiler apparatus fi/ gnificet, Deus nos iubet efle accinftos ad exilia, ad dimicationes, ad pericula, haecigitur pia mente fufeipiamus, & expeftemus alteram liberationem,quae ducet nos in ccternam quietem, figni/ ficatam hachberatione, Hanctgitur collationem Agni Pa/ fchatis cum A GNO Chrifto'diligcn/ tercontemplemur, incurrat in oculos rna&atio Agni & afperfio fangninis« Maftatio fignificat mortem Chrifti« Afperfio fignificat applicationem, qua finguli fide applicant iibi beneficium Chnfti,atqj ita fanguine eius afperguu/ tur,vtinquit Petrus, Cogitentur Si caufae itx Dei aduer/ fus EpilogUf II? fus peccatum generis humani: & mi/ fericordia, quod fanguine filtj fui nos redemerit. Retineatur fides in inuo/ catione,quod vere propter hunc fili/ um recipiamur, non propter ncftram -dignitatem, Confideivrntur & pes/ nx Aegypti, fignificantes exi/ tium omnium im/ piorum. EXCVDEBAT IOAN NES MANi LIVS, ANNO M. D. LXXXVII, VARASDINI,