VERENIGING VRIENDEN VAN SLOvtNlE Združenje Prijateljev Slovenije Lipa Indien onbestelbaar retour aan: Teldersweg 1 85 3052 TG ROTTERDAM {ISSN 09 28-8375) INHOUD Van de voor~.it.ter Aotiviteiten 1998 Sloveniš kort Vinska cesta (2} Wijnroute (2) 3 9 Počitniški uitrinki: Na Blegoš Terugblik op vakantie: Blegoš 16 17 In het t.eken van boekweit 19 Ben korrel boekweit 30 V znamenju ajde 21 Ajdovo zrno 22 Tot Slot over boekweit 23 Exposltie in Dolenjski muzej Novo mesto: Kapiteljska njiva 24 Jaargang 7, nummer 1, januari 1998; werd verzorgd door de redactie. Uit deze uitgave mag niets worden overgenomen, tenzij met bronvermeldlng. Een exemplaar is te best.ellen door f 5,- over te maken op giro 6318199 t.n.v. de Vereniging Vrienden van Sloveniš te Dc-lft.. Meningen die In Lipa vorden geuit, trorden niet noodzakelijk gedeeld door het bestuur. Aan de 1ezers/medewerkcrs van Lipa! »e bijdrageri voor de vo.lgende Lipa inlevoren bij de redactie. graag v66r 15 maarfc as. Wi.lt u graag meewerken aan Lipa? Neem contact op met de redactie! Vereniging Vrienden van Slovenil: Wat u moet weten! De Vereniging Vrienden van Sloveniš is opgericht op 7 juli 1991. De Vereniging Vrienden van Sloveni« is een zelfstandige en onafhankelijke landelijke organisatie, welke zich ten doei stelt met name op cultureel, econom.i.soh en maatschappelijk gebied de samenwerking tussen Nederland en Sloveniš resp. Neder1anders en Slovenen te bevorderen en zo mogelijk te šinitieren en te onderhouden. De Vereniging beschouwt zichzeif als de geeigende plaats voor ontrsoetingen tussen Nederlanders en Slovenen. De Vereniging wil voort.s in het bijzonder een ontmoctingsplaats zijn voor de Slovenen in Nederland. (uit artikel 2 van de Statuten) VWv de/ voorjfitteAr Geachte leden. De beste wensen voor 1998, goede gezondheid vooronze leden, hun familieleden en hun landgenoten. Nog maar een week geleden hebben wij met een groot aantal leden (dne keer meer dan vorig jaar) genoten van de Nieuwjaarsborrel in Tlel. Tijdens deze bijeenkomst werden veel wetenswaardigheden uitgewisseld tussen de leden van de vereniging. Belangrijk nieuws kan zijn, dat bet vliegen naar Slovenie veel goedkoper gaat worden. Zodra wij hier meer van weten zult u d it lezen in de Lipa. De cursisten van de Sloveense lessen in Utrecht zullen in februari een test gaan afleggen. Er zijn cursisten Sloveens (uit Zelhem) die elke dag bezig zijn om bet Sloveens aan te leren. De voorzitter is nog steeds niet verder als Na zdravje gekomen en dat bevalt hem goed. In Brussel hebben we vemomen dat een Sloveense ambassade in D en Haag nog even moet wachten. De kosten die Slovenie moet maken om te kunnen toetreden tot de EU zijn erg hoog. Alle Europese vvetten moeten in het Sloveens vertaald worden en hetzelfde geldt voor alle Europese regelingen. Op 19 april is de algemene ledenvergadering in Nieuvvegein, de plaats waar de vereniging 7 jaar geleden is opgericht. Er zullen wat wisselingen in het bestuur plaatsvinden. Onze redacteur Marjeta Tomšič, die de Lipa op een hoog niveau heeft gebracht, treedt helaas af en de voorzitter zal zijn hamer neerleggen. We zoeken dan ook enthousiaste leden om het bestuur van onze groeiende vereniging te versterken en speciaal een of meerdere kandidaten om de redactie van de Lipa over te nemen. Neem contact op met Siem Edink 015 - 2562010 of met Marjeta Tomšič 033 - 4562575 voor informatie. We hopen dat de groei van de leden ook in 1998 zal doorzetten en ook de stijgende lijn van bezoekers aan de activiteiten. Tot ziens op een van onze activiteiten. Siem Edink acttviteittn 8 februari 19 april 21 juni m 1998 Sloveense culturele dag in Delfi Algemene ledenvergadering in Nieuwegein Sloveense barbecue in Austerlitz in het najaar van 1998: kampioenschap tarok en Sloveense borrel 1 SLOVENIE KORT Door Alciandcr Vink uit Slovenie INFORMAT1E VOOR IEDEREEN DIE MET DE AUTO DOOR OOSTENRIJK NAAR SLOVENIE GAAT — Vanaf 1 december kan men in Oostenrijk het NIEUWE TOLVIGNET kopen. De oude vignet moet worden vervvijderd. Men komt nu erachter dat de oude vignetten moeilijk te venvijderen zijn. Voor degene die dat nog moet doen - veel succes. In Oostenrijk kunt u daar zelfs een speciaal mesje voor lenen. En vooral niet vergeten om in Oostenrijk een gcldig vignet op de voorruit te plakken. De boete voor overtreders is niet gering. Vanaf afgelopen november gelden de NIEUVVE BENZINEPRIJZEN in Slovenje: Super 98 (gelood): 102,50 SIT, Euro super 95: 94,40 SIT, Normaal 91 (loodvrij): 88,40 SIT, Diesel: 86,20 SIT. Conclusie: Benzine blijft goedkoop. Doordat 3,8 km nieuwe snelweg tussen Dane en Fernetiči is geopend is vanaf 14 november ji. Ljubljana is dus nu via een autosnelweg verbonden met Italie en de rest van Europa. In november stuurde Slovenie, als het 37e lid van SFOR, de 15e vliegbrigade naar Bosni? Tijdens de internationale beurs Fruit 1997 in Gornja Radgona werd de nieuwe tvijnkoningin gekroond: dit keer is dat gevvorden de 22-jarige študente Economie Katarina Jenžur uit Leskovec bij Krško. Dat kan geen toeval zijn. haar familie zit in de wijnbouw. Door de zondagskrant NEDELO zijn DE BESTE GOSTIlLNA's (restaurants) van Slovenie gekozen: gostilna Ančka uit Šenčur bij Kranj, Horvat-Lovenjak uit Polana in Prekmurje, K'Rotundi uit Selo in Goričko (ook in Prekmurje), gostilna Lojze uit Dornberk, Kovač uit Tomačevo (Ljubljana), Primorka uit Strunjan, Rajh uit Bakovci in Prekmurje, Štorman uit Šempeter bij Celje en Tilija uit Jarše bij Domžale. Sinds kort zijn de uitzendingen van de Sloveense televisie te ontvangen via de satelliel. De frequentie is: IIOTBIRD/13 graden oostelijk op 12302,880 Mhz, polarisatic Y Slovenie heeft in de eerste tien maanden van 1997 het meeste handelsverkeer (in - en export) gedreven met Duitsland. Daama volgen Italie, Kroatie, Oostenrijk en Frankrijk. Nederland is op de lOe plaats. De bekende Sloveense autobandenfabriek SAVA uit Kranj heeft een samenwerkingscontract van 2 jaar ondertekend met GOODVEAR. Sava zal voor Goodyear Formule 1 banden produceren. En van wie zijn de benzinestations in Slovenie: Petrol heeft er momenteel 275 stations, OMV-Istra Benz 86, Inter Ina 6 en Shell 2. Shell wil in totaal 25 stations in Slovenie te bouwen, een investering van 75 miljoen Duitse marken. 2 VINSKA CESTA (2) VINOGRADNIŠKA PODROČJA V SLOVENIJI ^7 Slovenija je majhna, vendar pa geografsko zelo raznolika dežela. Na dokaj majhnem področju se zaradi te geografske raznolikosti pojavlja več podnebij: alpsko, celinsko (srednje-evropsko) in sredozemsko. V alpskem svetu ni vinogradov. V ostalih pa je vinogradništvo dobro razvito. V Sloveniji se nahaja približno 20.000 hektaijev vinogradov., ki nam dajo približno 800.000 hektolitrov vina. Poznamo tri vinorodne rajone: podravskega, posavskega in primorskega Ti rajoni se delijo na vinorodne okoliše, (zemlevid spodaj in na strani 8) Vsak od navedenih vinorodnih rajonov ima svoje zančilno podnebje in strukturo tal na katerih so vinogradi. Raznolikosti dežele seje tudi zahvaliti, daje na tako majhnem ozemlju najti veliko različnih sort vinske trte in da imamo bogato izbiro različnih slovenskih vin. V spodaj navedenih opisih vinogradnik okolišev se omejujem le na najbolj pogoste in znane sorte vinske trte in najbolj znana vina. Poleg omenjenih je torej najti še nekaj drugih sort. SLOVENIJA IN NJENI VINORODNI RAJONI -PTUJ---- 0Rt10Ž-] C1I C E LJUBLJANA PODRAVSKI vmOROMtl RAJON POSAVSKI VINORODNI RAJON PRIMORSKI VINORODNI RAJON H R U A S K A 3 Podravski vinorodni rajon obsega vinorodno področje na obeh bregovih reke Drave Ima celinsko spodnebje, deloma z značajem panonskega (Prekmurje). Ta rajon se deli na naslednje vinorodne okoliše: Haloze z obrobnim pogorjem, Ljutomersko-Ormoške gorice, srednje Slovenske gorice, Mariborski vinorodni okoliš, Radgonsko-Kapelske gorice in Prekmurske gorice Za podravski rajon zo značilne bele sorte. Bela vina iz tega rajona so najvišje kakovosti. Rdečih vin je manj. Najbolj znana in tudi najbolje prodajana sta laški rizlin in šipon. Poleg the so tu še renski rizling, sauvignon, beli in sivi pinot. Zadnji je v tem rajonu imenovan rulandec. Poleg tega pa se v tem rajonu najde tudi modri burgundec, tu imenovan modri pinot (ime burgundec je zaščiteno). Za Podravski rajon so še posebej značilni muškati. Najbolj znanje rumeni muškat, potem pa sta tu še muškat Ottonel in traminec. Iz tega rajona prihajajo odlične ranine. rizvanec in zeleni silvanec . Pridelujejo se tudi vina jagodnega in suhega jagodnega izbora ter penine - peneča vina pridelana po šampanjski metodi. V manjših količinah se najde v Podravskem rajonu tudi bela sorta kemer. Oglejmo si značilne sorte in vina v posameznih vinorodnih okoliših podravskega rajona.. V Halozah najdemo vinograde v krajih kot so Zavrč in Podlehnik, Gorcajanški vrh, Rodni vrh, Leskovec itd. To so tako imenovani ožji okoliši. Najbolj znamenita vina iz the krajev so laški in renski rizlingi, sauvignon (v Sloveniji muškatni silvanec imenovan) , beli pinot - beli burgundec, traminec, muškat Ottonel in rumeni muškat. Le v obrobnem pogorju gojijo poleg belih tudi rdeče sorte: modri pinot, modra frankinja, žametovka. Vina iz Haloz negujejo v Ptujski kleti. Vinska klet v Ptuju se nahaja v starem delu mesta. Ogled je mogoč za skupine v dopoldanskem času (do 14.00). V ptujski vinski kleti hranijo met drugim zbirko arhivskih vin. Ljutomersko-Ormoške gorice imajo poznane ožje okoliše; Železne dveri, Bebrovnik kaj žar, Slamnjak, Vinski vrh, Radomerščak, Kog in Strmec, Jeruzalem in druge. Najboljše sorte, ki jih gojijo v the goricah lahko glede na kakovost takole razvrstimo: Šipon, laški in renski rizling, sauvignon, beli pinot, rulandec (sivi pinot), muškat Ottonel, rumeni muškat in traminec. Ljutomersko-Ormoški šipon velja za najboljšega med šiponi. Mariborski vinorodni okoliš delimo v vinorodni podokoliš Kozjak in Gornje Slovenske gorice (lege: Kozjak, Svečine, Jerenina-Jakob, Malečnik) in obronki Pohoija z ožjimi okoliši: Pekre, Fram, Ritoznoj, Vinarje, Stanovsko idr. Vinogradi se nahajajo na južnih pobočjih; to omogoča, da tu iz belih sort pridelujejo izredno kvalitetna vina. V tem okolišu so v glavnem zasajene bele sorte: laški rizling, sauvignon, beli pinot, rumeni muškat, traminec, rulandec, zeleni silvanec, šipon, muškat Ottonel. Od rdečih sort pa se tu nahajata modri pinot in modra frankinja. Vina negujejo v kleti Vinag v Mariboru. To je naj večja klasična vinska klet srednje Evrope. Hodniki v dolžini treh kilometrov se nahajajo pod mestnim trgom in hišami. Mariborski okoliš se lahko ponaša z najboljšimi laškimi rizlingi. Ta sorta je značilna za vinogradništvo “severne vrste”. Zasajena je na skoraj polovici vinogradov tega rajona. V Mariborski kleti pa negujejo tudi izjemne polsuhe do sladke sauvignone pozne trgatve. Tudi pozna trgatev rulandca zna biti prava posebnost. Radgonsko-Kapelske gorice obsegajo med drugim Kapelo, Murščak, Črešnjevec, Rodenski vrh in Janžev vrh. Tu uspevajo traminec, laški in renski rizling, šipon in beli pinot. Klet v Gornji Radgoni je znana po penečih vinih, ki jih izdelujejo že od leta 1854. Najboljše med njimi je Zlata radgonska penina, pridelana po istem postopku kot šampanjec, tako imanovani methode champenoise. Vinorodni okoliš Prekmurske gorice se deli na Lendavski vinorodni podokoliš in Goričko. V tem okolišu ni velike zadružne kleti, vino pridelujejo v glavnem v zasebnih zidanicah. Kvalitetnejše vino iz tega okoliša je modra frankinja. Poleg sortnih vin, ki so iz ene izbrane sorte grozdja so tu še zvrstna vina ali vina zvrsti, pridobljena s stiskanjem grozdja več vinskih soort. Znana zvrstna vina iz Podravskega rajona so Jeruzalemčan, Mariborčan, Ljutomerčan, Janževec, Haložan in Ritoznojčan. Posavski vinorodni ra jon obsega šmarsko-virštanjski, bizeljsko-sremiški, dolenjski in belokranjski vinorodni okoliš. Tudi zanj je značilno celinsko podnebje. Iz tega rajona prihajajo bela, rdeča in rose vina. Tu sta doma priljubljeni dolenjski cviček in pa metliška črnina. Vina iz tega rajona ne sodijo met vina najvišje kvalitete. V glavnem so to vina “družabnega" značaja. Za vina posavskega rajona je značilno, da niso iz ene same sorte, temveč so pridelana iz več sort grozdja, tako imenovana zvrstna vina. V šmarsko-virštanjskem vinorodnem okolišu so zasejane sorte laški rizling, sauvignon; kraljevina, modra frankinja, žametovka, rumeni plaveč in beli pinot. Poznane so lege: Virštanj, Sladka gora, Vinski Vrh, Tinsko in Buče. V bizeljsko-srrmiškem okolišu rastejo sorte: modra frankinja, žametovka, šipon, laški rizling, rumeni plaveč, kraljevina in sauvignon. Iz Kapele, Bizeljskega, Sremiča in z obronkov Lisce so doma bela in rdečkasta kakovostna vina. Poznana sta beli in rdeči bizeljčan, značilna družabna vina. V belem bizeljčanu so sorte laški rizling, rumeni plaveč in sauvignon, v rdečem pa sta dve sorti žametovke in modra frankinja. Ta in druga bizeljska vina negujejo v Slovinovi kleti v Brežicah. Dolenjska je domovina cvička. V Leskovcu je vinska klet Agrokombinata Krško, kjer pridelujejo belega in rdečega Semičana, vino sorodno bizeljčanu. Ta klet pa je drugače najbolj znana po cvičku. To vino je pojem zase v slovenskem vinogradništvu. Pravzaprav ga lahko imenujemo kar nacionalna pijača. Cviček je vino značilne svetlo rdeče barve, suho vino, kiselkastega okusa: Značilno za cviček je, da so v njem tako rdeče, kot tudi bele sorte. V njem je največ žametovke, potem pa so tu še modra frankinja, kraljevina in šentlovrenka izmed rdečih ter laški rizling, zeleni silvanec in rumeni plaveč izmed belih sort. V njem je manj alkohola, lahko se ga več popije in je zato priljubljena pijača v družbi. Nekateri trdijo, da pravi cviček prihaja samo iz Gadove peči pod Gorjanci. V takšno razglabljanje se ne spuščam in ga prepuščam vinskim pozanvalcem. Vendar je tudi Pletrska Kartuzija znana po cvičku Ta cviček pa ni v prodaji v trgovini temveč ga lahko kupite samo v vratarnici kartuzije. 5 Vinogradi v Beli krajini se razprostirajo po južnih pobočjih Gorjancev. Značilno za ta okoliš je blago podnebje. Najboljše lege vinogradov so Vidošiči, Rašiči, Boldraž, Radoviča, Suhor, Semič in Stražni vrh. Pothe legah so zasajene naslednje sorte: modra frankinja, žametovka, šentlovrenka, Portugalka, kraljevina in laški rizling. V glavnem so to rdeče sorte. Značilno vino za Belo Krajino pa je metliška črnina, prava slovenska posebnost. V njem se v pravem razmerju mešajo modra frankinja, žametna črnina, šentlovrenka in portugalka. To vino je kar se alkohola tiče malo močnejše od cvička, vendar je prav tako zelo priljubljeno. V Beli krajini najdemo tudi vina rose, belokranjca (belo vino) in pa celo laški rizling pozne trgatve, imenovan Kolednik. Taje v primerjavi z drugimi belokranjskimi vini, ki so praviloma suha, slajši. Primorski vinorodni rajon obsega več kot četrtino slovenskih vinogradov in nam daje največ vina. Od tu so doma znamenita vina iz starih avtohtonih sort kot so na primer refošk, merlot, rebula, malvazija, zelen in pinela. Zanimiveje, da nekatera med njimi omenja že Valvasor. Primorski rajon je razdeljen na briški, vipavski, kraški in koprski vinorodni okoliš. Obsega področja do kamor seže vpliv Jadranskega morja in ima zato tipično mediteransko podnebje za katerega so značilna vroča poletja in blage zime. V briškem vinorodniem okolišu, v Goriških Brdih, rastejo bele sorte: rebula, tokaj, beli pinot in malvazija. Med rdečimi sortami so tu merlot, cabemet sauvignon, cabemet franc, barbera in refošk. Rebula je prav gotovo najbolj poznana in cenjena med briškimi belimi vini. Pridelujejo tako navadno kot kakovostnejšo zlato rebulo. Rebula pa je tudi vino, ki daje zelo dobro osnovo za peneče vino. Peneča rebula je prava posebnost. Tudi briški tokaj je kakovostno vino. Prav nič ni podoben madžarskemu tokaju in se tudi imenuje furlanski tokaj. To velja tudi za beli pinot; tudi tega ni primerjati z belim pinojem podravskega rajona. Med rdečimi vini briškega okoliša moramo seveda omeniti merlot. Briški merlot je s svojim svojevrstnim okusom eno najbolj priljubljenih vin, posebej se prileže k pikantnemu siru in divjačini. Vipavski vinorodni okoliš Bele sorte, ki tu rastejo so: rebula, malvazija, laški rizling, sauvignon, pinela, zelen, beli pinot. Med rdeče pa spadajo: merlot, barbera, cabemet sauvignon in refošk. Od tu prihaja vipavec, kakovostno vino iz navedenih belih sort. O belem vipavcu je pisal tudi že Valvasor, na kar so Vipavci danes zelo ponosni. V tem okolišu seje ohranila stara sorta zelen, ki daje aromatično visokokvalitetno belo vino. Žal pa je tega količinsko zelo malo. Prav tako sodi med vrhunska vina pinela. Med rdečimi vipavskimi vini naj omenim barbero in merlot. Vipavski merlot se razlikuje od briškega met drugim po tem, da ima nekaj manj alkohola. Tudi cabemet sauvignon iz vipavskega vinorodnega okoliša dosega visoko kvaliteto. Za Kraški vinorodni okoliš so najbolj značilna z železom bogata tla, ki so osnova za izjemna vina, ki rastejo na njih. Rdeča kraška prst, terra rossa in vinska trta refošk nam dajeta na krasu znamenito vino kraški teran. Za to vino je značilna izjemno temnordeča barva, značilen vonj, visoka kislina z velikim deležem mlečne kisline. To vino po lastnostih nima primerjave. Najboljši teran prihaja iz ožjih okolišev Tomaja, Šepulj in Dutovelj. Kraški teran velja za zdravilno pijačo. Nepogršljiv je, kadar damo na mizo pršut. 6 Med belimi sortami pa prevladuje v kraškem vinorodnem okolišu malvazija. Koprski vinorodni okoliš Tudi tu najdemo med belimi sortami malvazijo. Rdeče sorte pašo: refošk, merlot, cabernet sauvignon, cabernet franc. Med njimi je najbolj iskano vino refošk. Tudi merlot iz koprskega okoliša je visoke kvalitete, kot tudi cabernet. Malvazija je suho belo vino, ob najboljših letinah pridelajo tudi desertno vino, sladko malvazijo, ki jo je tudi že omenjal Valvasor V zadnjih letih je na vidnem mestu chardonnay, ki mu raste priljubljenost. V Kopru je znana klet Vinakoper. Iz te kleti prihaja vrhunsko vino Capris. Rdeči in beli Capris sta narejena iz različnih na koprskem vzgajanih sort. Posebnost slovenskih vin je prav gotovo njih raznolikost. Kot ste lahko opazili nam daje sorta refošk dvoje prav različnih vin v enem vinogradniškem rajonu, na dveh okoliših, ki se pravzaprav dotikata en drugega. Na Krasu, kjer so vinogradi zasajeni na z železom bogati terri rossi, na legah približno 300 m nad morjem, nam daje ta sorta enkratni teran. V koprskem okolišu, v neposredni bližini morja, pa pridelujejo iz iste sorte poznani koprski refošk. Za vse vinorodne okoliše so značilna zvrstna vina, ki so sestavljena iz različnih, za posamezne okoliše značilnih sort. Ta vina nosijo, kot ste mimogrede že lahko prebrali, nemalokdaj imena krajev od koder prihajajo: haložan. ljutomerčan, lendavčan, jeruzalemčan, janževec, mariborčan, ritoznojčan, konjičan, drameljčan, visolčan, sremičan, kapelčan, bizeljčan, cviček, metliška črnina, belokranjec, kraško belo in rdeče, koprčan, vipaveč, kraševec, bric. V zadnjem času je v trgovinah v Sloveniji velika izbira vrhunskih vin zasebnih proizvajalcev. Vedno več vinogradnikov se odloča za samostojno proizvodnjo in stekleničenje vina. Izbira je zelo pestra. Osebno pa upam, da bo velika konkurenca na tržišču pripomogla k temu, da bo kvaliteta vin ostala na visokem nivoju. Slovenska vina so zaščitena z zaščitno zanmko slovenskih vin. To je blagovna zanmka, kije registrirana doma in v tujini. Z zaščitno znamko slovenskih vin jamčijo slovenski proizvajalci vina pod moralno in kazensko odgovornostjo varstvo georgafske označbe porekla in kakovosti vina. To znamko lahko dobe samo vina, ki izpolnjujejo pogoje, ki jih določa poseben, v Ženevi registriran pravilnik. Vsaka polnitev nosi nalepko s tekočo številko steklenice, v kateri je kontrolirano vino. Emw tiouse Nederlattd Viktor V. Sotar buitenkflmp 2E 7214 SHEpse, Holland Tel. 05F5-494E05 Fax. 0575-491005 Autotel 065511&OF9 iaport- en export bemiddeling 7 V IN O G R A D N IŠ K AO B M O Č JA S L O V E I 8 NVIJNROUTE (2) UIT »D1E EHRE DES HERTZOGTHUMS CRAIN« (1689) VAN JANEZ VAJKARD VALVASOR Wijngaartlen in Dolenjska “Waar geen wijn is, is geen vreugde. Zo kan Dolenjska zich bevoorrecht noemen, in vergelijking met van ve/e andere landen waar wijnrank niet groeit, want zij heeft vele tvijngaarden; daarom heefl zij in dit opzicht geen reden om te kiagen, dat ze vreugde te kort komt. De ene plaats overtreft de andere in de mate waarin het met de vvijnrank lukt..... .... Dolenjska veijnen uit de gelijbtamige streek zijn zeer gezond Daarom is ook de vreugde, die de wijn van Dolenjska veroorzaakt (want wijn maakt zowel goden als mensen vrolijk) des te groter. Des te veiliger is het als je de karaf niet le vaak hoog houdt en niet te diep erin kijkt, nantdoor overdadig gebruik gepaard met mateloze vreugde ontstaat uiteindelijk veel verdriel en veel ellende, zowel voor het lichaam als voor de ziel, al is de wijn nog zo gezond en lekker..... ....Als Racchus heel rode wangen krijgt, kan hij met Ariadne in een verleidelijke aanraking kometi en, waar gezonde wijn heethoofdig maakt, daar koelt verstand, scliaamte en eerlijkheid a/. De zoetste ranken vvorden dan magische roede, die mensen in beesten veranderett, als ze misbruikt worden. (......... ) In gezonde wijn zit dus vreugde en verdriel, ajhankelijk van goed of verkeerd gebruik. Omdat men van mij geen drinkers- en geen gedragsleer venvacht, maar een omschrijving van wijngaarden van Dolenjska, mag ik niet langer met mijn pen het misbntik van gezonde wtjn nagaan en moet ik overgaan tol de wijngaarden..... " Valvasor noemt daama enkele toen bekende \vijnheuvels: Bučka bij Raka, Trška gora in de buurt van Vajnof, een tvveede Trška gora bij Krško ("...gelijk aan de eerste bij naam maar niet bij tange na zo appetijtelijk. A! is het ook een grool wijngebied, toch herbergt in haar druiven niet zulkeen zuivere kracht als in de druiven van die eerstgenoemde.... 'j. Wijngaartlen in Muhlen Krain “Omdat de Midden Krain sterk bedekt is met bossen en vvildemis, geeft het gezond verstand aan, dat er niet overal ruimte is voor wijnbottw. Daarom gaf de natuur niet aan alle plaatsen \vijngaarden. Met name ontbreken de v/ijngaarden in Turjak, Ig, Ribnica, Snežnik, Čušfierk of in de omgeving daarvan. Maar - daarentegen ontbreken op andere plaatsen de vvijnranken niet, wanl bij Rožek, Metlika, Črnomelj, Vinica en in deze omgeving vinden wij verscheidene wijngaarden. Dežen ge ven een uitermate zachte en sterke wijn.... . . .Er zijn ook op andere plaatsen erg interessante vvijnen te vinden. Ik ben verder niet van plan om aan de lezer alle middenkrain.se veijnen in te schenken, ik wil alleen maar wat druiven laten proeven.... “ Wijngaarden in Notranjska "Gezegend is dit vierde landsdeel, Notranjska genoemd (oftewel Karst, Pivka en Vipava), met grote hoeveelheden wijn, die hel beste is en overal goed bekend staat. Het heet Laško vino en wordt ook naar ver gelegen plaatsen geesporteerd. Op Karst en rond Vipava zijn een en a/ tvijngaarden...... Zal ik een paar daarvan noemen........ Rond Prošek wordt in grote hoeveelheden een bijzonder goede en fijne wijn gemaakl, Prosekar genaamd. Uit Vipava en Karst konten de meest fijne vvijnen van verschillende soorten in grote hoeveelheden. Daarvan hebben de rode mjnen verschillende namen zoals Teran, Marcevin ofMarcemin, Pino of Pignol, Refoško en vele andere. Ook witte veijnen dedi men in vele soorten: hier zijn Vipavec (dat men ook “Idndermacher” noemt omdat hij alle lichaamsdelenfiink opwarmt), Reli Teran of Cividin, Prosekar, Črnikaleč, Mnškatelec en nog vele andere soorten overheerhjke wijnen, die je niet zoganw in een ander land vindt, zo sooririjk en uitmuntend..... ” Wijngaarden in het vijfde deel van dit land “De Bijbel prijst hel land Kanaan aan dat er melk en honing vloeien. In het vijfde ofietvel hel laatste landsdeel van Krain, namelijk in lstrie, zon je kunnen zeggen dat hier olie * en wijn vloeien. Hier komi niet alleen veel olie en graan maar ook bijzonder veel wijn vandaan - en dat van meest uitmuntende soort, meestal rode.... ” * olijfolie DE WIJNBOUWGEBIEDEN IN SLOVENIE vandaag Slovenie is een klein maar geografisch een zeer kleurrijk landje. Door grote geografische verschillen vinden we in Slovenie zelfs drie klimaten: alpenklimaat, continentaal (MiddenEuropees) klimaat en Middellandse Zeeklimaat. Het zal wel duidelijk zijn dat in de alpenwereld geen rvijngaarden te vinden zijn. Daar in tegen is in de andere twee wijnbouw goed ontwikkeld. In Slovenie kennen we drie grote wijnbouw rayons: Podravski rayon , Posavski rayon en Primorski rayon. Deze rayons worden verder verdeeld in vvijnbouvvgebieden (vinorodni okoliš). Elk van de genoemde rayons wordt gekenmerkt door eigen klimaat en bodemsturktuur. Deze beide factoren zijn doorslaggevend in de wijnbouw - de reden dat in het kleine Slovenie vele verschillende wijnen vvorden gemaakt. Hieronder treft u beschrijvingen van alle drie de wijnbouwrayons. In de beschrijvingen beperk ik mij tot de daar meest voorkomende vvijndruifsoorten en de vvijnen die ervan worden gemaakt. Het zal u opvallen dat ik de Sloveense namen gebruik voor druifsoorten en wijnen. Dit uit geheel praktische redenen, namelijk dat u zonder Sloveense namen in Slovenie (in een vvinkc! bijvoorbeeld) nogal moeilijk uit de voeten kunt. Zo zal een etiket op de wijnfles nog het makkelijkst te begrijpen zijn. Vele namen zijn ook niet te vertalen, zoals eigen namen van de streekwijnen, de andere namen zijn weer intemationaal (oke Frans dan). Zoveel mogelijk heb ik de Nederlandse of Engelse vertalingen erbij gezet. Zie ook kaarten van wijnbouwgebieden in Slovenie op paginalen 8. 10 Podravski vinorodni rayon- Drava wijnbouwrayon - strekt zich uit aan beide oevers van de Drava rivier. Dit rayon wordt verder verdeeld in de volgende vvijnbouvvgebieden: Haloze z obrobnim pogorjem (Haloze met omliggende heuvels ), Ljutomersko-Ormoške gorice, Srednje Slovenske gorice, Mariborski vinorodni okoliš, Radgonsko-Kapelske gorice in Prekmurske gorice. Podravski rayon is bekend om zijn vvitte vvijnen die hier het meest voorkomen. Rode vvijnen vvorden er niet zo vee! gemaakt. De vvitte vvijnen uit het Podravski rayon zijn van de hoogste kvvaliteit (vrhunsko vino) De beste en meest bekende zijn Laški Rizling (Laški Riesling) en Šipon. Daamaast zijn er nog Renski Rizling , Sauvignon, Beli en Sivi Pinot (Pinot blanc en Pinot gris- de laatste vvordt hier Rulandec genoemd). Naast deze kunt u hier ook Modri Burgundec, hier genaamd Modri Pinot oftevvel Pinot Noir (naam Bourgogne is beschermd en mag niet worden gebruikt). De voor het Podravski rayon karakteristieke vvijnen zijn die van de soort Muscat. Het meest bekende is Rumeni Muškat (Gele Muscat), dan is er nog Muscat Ottonel en Traminec (Traminer). Uit dit rayon komen ook de uitstekende vvijnen uit de Ranina soort zoals Rizvanec (Rivaner) en Zeleni Silvanec (Green Sylvaner). In mindere mate vvordt ook Kemer verbouvvd. Er vvorden ook vvijnen uit geselecteerde druiven (vvijnen van jagodni of suhi jagodni izbor) en mousserende vvijnen gemaakt. Laat ons een kijkje nemen in de afzonderlijke gebieden van Podravski rayon. In Haloze treffen vve vvijngaarden in Zavrč en Podlehnik, in Gorca, Janški vrh, Rodni vrh, Leskovec etc. Dat zijn de zogenaamde randgebieden. De meest bekende vvijnen uit deze plaatsen zijn Laški en Renski Rizling, Sauvignon (in Sloveniš Muškatni Silvanec - Muscat Sylvaner genoemd), Beli Pinot, Traminec, Muškat Ottonel en Rumeni Muškat. In het gedeelte van dit gebied, de omliggende heuvels (obrobno pogoije) genoemd, vinden vve naast de vvitte ook de rode soorten: Modri Pinot, Modra Frankinja (Franconia Noir) en Žametovka (velvet black). De vvijnen uit het Haloze gebied vvorden in de bekende vvijnkelder van Ptuj ‘verzorgd’. Deze vvijnkelder vind u in de oude stad. De rondleiding voor groepen is mogelijk. Let op de openingstijden (tot 14.00). In de vvijnkelder van Ptuj vvorden o.a. een verzameling van de archiefvvijnen bevvaard. Ljutomersko-Ormoške gorice strekken zich over de vvijnheuvels met de bekendste plaatsen Železne dveri, Bebrovnik, Kajžar, Slamnjak, Vinski vrh, RadomerŠčak, Kog en Strmec, Jeruzalem. De beste soorten uit deze streken zijn qua kvvaliteit als volgt: Šipon, Laški en Renski Rizling, Sauvignon, Beli Pinot, Rulandec (Sivi Pinot), Muškat Ottonel, Rumeni Muškat en Traminer. Šipon uit Ljutomersko-Ormoške gorice geld als de beste tussen de Šipon-vvijnen. Mariborski vinorodni okoliš - Maribor wijnbouwgebied is onderverdeeld in Kozjak en Gornje Slovenske gorice (met de vvijngaarden op Kozjak, Svečine, Jerenina-Jakob, Malečnik) en aan de rand van Pohotje-gebergte met als randgebieden: Pekre, Fram, Ritoznoj, Vinarje, Stanovsko etc. De vvijngaarden op de heuvels hebben een zuidelijke ligging, met alsgevolg dat er vvitte vvijnen van uitzonderlijke kvvaliteit kunnen vvorden gemaakt. Ook in dit vvijnbouvvgebied komen hoofdzakelijk vvitte soorten voor Laški Rizling, Sauvignon, Beli Pinot, Rumeni Muškat, Traminec, Rulandec, Zeleni Silvanec, Šipon, Muškat Ottonel. Van de rode soorten zijn er Modri Pinot en Modra Frankinja. II De vvijnen uit deze streek bevinden zich in de vvijnkelder van Vi nag in Maribor. Dit is de grootste klassieke wijnkelder in Midden Europa. De keldergangen van in totaal 3 km liggen onder de stadsplein en de oude huizen van Maribor. Uit het Maribor-vvijnbouvvgebied komen de beste Laški Rizling vvijnen Dit soort is karakteristiek voor de ‘noordelijke’ vvijnbouvv. Het is geplant op bijna de helft van de vvijngaarden in het Maribor vvijnbouvvgebied In de vvijnkelder hebben ze naast deze ook nog uitzonderlijk goede half-droge tot zoete Sauvignon vvijnen van de late pluk (spatlesse). Ook de late pluk van Rulandec (Pinot Gris) kan uitzonderlijke vvijnen opleveren. Radgonsko-Kapelske gorice strekken zich over Kapela, Murščak, Črešnjevec, Rodenski vrh en Janžev vrh. Hier doen het goed Traminec, Laški en Renski Rizling, Šipon en Beli Pinot. De kelder van Gornja Radgona is bekend door haar mousserende vvijnen, vvelke hier al vanaf 1854 vvorden gemaakt De beste daarvan is Radgonska zlata penina Deze vvijn vvordt gemaakt volgens dezelfde procedure als Champagne, de zogenaamde methode champenoise. VVijnbouvvgebied Prekmurske gorice is verdeeld in Lendavski vinorodni podokoliš (Lendava vvijnbouvv-ondergebied) en Goričko. In dit gebied zijn er geen grote vvijnkelders. De vvijnbouvv is kleinschaliger en de vvijnen vvorden hoofdzakelijk door kleine vvijnboeren in eigen kelders gemaakt en bevvaard. De vvat hetere vvijn uit dit gebied is Modra Frankinja. Zoals vve zien komen uit het Podravski rayon vele vvijnen die uit een soort druiven zijn gemaakt, de zogenaamde ‘sortno vino’ (soort-vvijn). Daamaast zijn er ook ‘vina zvrsti’ of‘zvrstna vina’ die van meerdere in een gebied voorkomende vvijndruifsoorten zijn gemaakt. Zo kent iedere streek vvel zo een vvijn, veelal vvorden de namen van deze vvijnen naar een streek of een plats gegeven: Haložan, Janževec, Ritoznojčan, Mariborčan, Jeruzalemčan, Ljutomerčan.... Posavski rayon (Sava rayon) ligt ten noorden en ten zuiden van de Sava rivier en grenst aan de noordkant aan Podravski rayon. Uit dit rayon komen vvitte, rode en rose vvijnen. Hiervandaan komen de populaire Cviček en Metliška črnina. De vvijnen uit dit rayon zijn niet van de hoogste kvvaliteit. In het algemeen zijn dat de zogenaamde gezelschapsvvijnen. Karakteristiek voor de vvijnen uit het Posavski rayon is dat ze niet uit een soort druiven zijn gemaakt maar dat ze uit verschillende in deze streek voorkomende druiven vvorden gemaakt, de reeds genoemde ‘vina zvrsti’. In Šmarsko - Virštanjski okoliš (Šmarje - Virštanj gebied) zijn het meest geplante soort en: Laški Rizling, Sauvignon (vvit), Kraljevina, Modra Frankinja, Žametovka (rood), Rumeni Plaveč en Beli Pinot (vvit). De bekende vvijngaarden liggen in Virštanj, Sladka gora, Vinski vrh, Tinsko en Buče. In Bizeljsko - Sremiški okoliš (Bizeljsko-Sremič gebied) groeien de volgende soorten: Modra Frankinja, Žametovka, Kraljevina (rood), Šipon, Laški Rizling, Rumeni Plaveč en Sauvignon (vvit). Uit de omgeving van Kapela, Bizeljsko, Sremič en rond Lisca komen de vvitte en licht rode vvijnen van een goede kvvaliteit (kakovostna vina). De bekendste zijn Beli en Rdeči Bizeljčan (vvitte en rode Bizeljčan), vvijnen uit de groep van gezelschapsvvijnen. In Beli Bizeljčan zijn soorten Laški Rizling, Rumeni Plaveč en Sauvignon. In Rdeči Bizeljčan zijn tvvee soorten 12 Žametovka en Modra Frankinja. Deze en andere vvijnen uit deze steek worden verzorgd in de vvijnkelder van Slovin in Brežice. Dolenjska is het vaderland van Cviček. In Leskovec bevind zich een wijnkelder van Agrokombinat Krško. Hier vvordt Beli en Rdeči Semičan gemaakt; een wijn die op Bizeljčan lijkt. Maar deze vvijnkelder is eigenlijk bekend door Cviček. Deze vvijn is een begrip op zich tussen de Sloveense vvijnen. Je kan hem gerust de Sloveense nationale drank noemen. Cviček heeft een lichtrode kleur, het is een droge vvijn met een prettig zurige smaak. Het is karakteristiek voor Cviček dat is van zovvel rode als vvitte vvijndruifsoorten vvordt gemaakt. Het grootste gedeelte is Žametovka, dan komen Modra Frankinja, Kraljevina en Šentlovrenka (Red Saint Laurent) van de rode vvijndruifsoorten. Van de vvitte soorten vvorden gebruikt: Laški Rizling, Zeleni Silvanec en Rumeni Plaveč. In deze vvijn zit minder alcohol, je kan er meer van drinken en is daardoor een geliefde vvijn om in gezelschap gedronken te vvorden. Sommige mensen bevveren dat de echte Cviček alleen uit Gadova Peč onder Gotjanci komt., de discussie hierover laat ik verder aan de vvijnkenners over. Hoe dan ook, zelfs de Kartuizerklooster Pleterje is bekend naar hun Cviček. Cviček uit Pleterje is niet in de vvinkels te krijgen, u kunt het alleen in de portiersloge van de klooster kopen. De vvijngaarden in Bela Krajina zijn gelegen op de zuidhellingen van Gotjanci. Bela Krajina heeft een zacht klirnaat. Het best gelegen vvijngaarden zijn in Vidošiči, Rašiči, Boldraž, Radoviča, Suhor, Semič en Stražni vrh. Hier heeft men de volgende soorten geplant: rode Modra Frankinja. Žametovka, Šentlovrenka, Portugalka (Portuguiser), Kraljevina en van de vvitte Laški Rizling. Zo als u ziet zijn dat hoofdzakelijk rode vvijndruifsoorten. Voor Bela Krajina karakteristieke vvijn is Metliška Črnina, ook een echte Sloveense bijzonderheid. In deze vvijn zijn in de beste verhoudingen gemengd Modra Frankinja, Žametna črnina, Šentlovrenka en Portugalka. Deze vvijn is voor vvat betref alcohol ietsje sterker dan Cviček, maar net zo geliefd. In Bela Krajina kunt u ook rose vvijnen vinden, dan de bekende vvitte Belokranjec en zelfs Laški Rizling van de late pluk, die de naam Kolednik heeft gekregen. Deze laatste is, vergeleken met andere vvijnen uit Bela Krajina die in de regel droog zijn, zoeter. Primorski vinorodni rayon (het wijnboirwrayon aan- en achter dezeekust — Primorska rayon) herbergt meer dan een kvvart van de Sloveense vvijngaarden. Hier komt tevens het meeste vvijn vandaan. Uit het Primorski vinorodni rayon komen beroemde vvijnen uit de oude autochtone vvijndruifsoorten zoals Refošk (Refosk), Merlot, Rebula, Malvazija (Malvasia), Zelen (Green) en Pinela. Het interessante is dat sommige van de vandaag de dag verbouvvde vvijndruifsoorten reeds door Valvasor zijn genoemd. Primorska vvijnbouvvrayon is verdeeld in Briški-, Vipavski-, Kraški- en Koprski vinorodni okoliš -oftewel Goriška Brda-, Vipava-, Kras (Karst)- en Koper-wijnbouwgebied. In Goriška Brda groeien de vvitte soorten: Rebula, Tokaj, Beli Pinot en Malvazija. Van de rode soorten zijn er Merlot, Cabemet Sauvignon, Cabemet Franc, Barbera en Refošk. Rebula is ver het bekendste en de meest geliefde tussen de vvitte vvijnen uit Goriška Brda. Er vvordt zovvel de gevvone als de gouden (Zlata) Rebula gemaakt. Rebula is ook de perfecte basis voor mousserende vvijn. Mousserende Rebula is een bijzonderheid. Ook Tokaj uit Goriška Brda is vvijn van goede kvvaliteit. Om misverstanden te voorkomen - deze vvijn lijkt niet op Tokaj uit Hongarije, het heet ook Furlanski Tokaj Hetzelfde geldt voor Beli 13 Pinot - ook deze is niet te vergelijken met Beli Pinot uit Podravski rayon. Door mediterrane klimaat en een andere grondsoort krijgt men een heel andere wijn. De beste rode wijnen van Goriška Brda is Merlot. Dit is een populaire en veel gedronken wijn, het smaakt bijzonder goed bij pikante kazen en bij wild. Ook in Vipavski vinorodni okoliš - Vipava wijnbouwgebied heeft wijn al een oude traditie. De witte soorten die hier groeien zijn Rebula, Malvazija, Laški Rizling, Sauvignon, Pinela, Zelen, Beli Pinot. Van de rode soorten vinden we Merlot, Barbera, Cabernet Sauvignon en Refošk. Hier komt Vipavec vandaan, witte wijn uit genoemde vvitte wijndruifsoorten. Over vvitte Vipavec schreef zelfs al Valvasor, de mensen uit Vipava zijn nu nog erg trots hierop. In dit gebied is de oude soort Zelen behouden gebleven, deze soort geeft een aromatische witte wijn van zeer hoge kvvaliteit; helaas in kleine hoeveelheden. Ook Pinela behoort tot witte wijnen van hoogste kwaliteit. Van de rode vvijnen vindt u hier Barbera, Cabernet Sauvignon en Merlot. De laatste verschilt van Merlot uit Goriška Brda o.a. doordat er minder alcohol in zit. VRHUNSKO VINO „ VIPAVSKI VINORODNI OKOLIŠ „... SUHO. _ cBeli 9^hot m cPinof PROIZVEDEL IN POLNIL KMETIJSTVO VIPAVA AGROIND. IH34 Beli pinot pridelujemo u istoimenske 'sorte grozdja, ki daje v vipavskem vinorodnem okoliiu kakovostno in vrhunsko vino. Beli pinot je svetlo rumene barve, prijetnega, har­ moničnega okusa in z dokaj nežno cvetico. Pijemo ga lahko kot aperitiv, priporočamo pa ga k belim vrstam mesa, nbam in sirom. Vino shranjujemo in tudi serviramo pri temperaturi 12 - 14°C. Neprimerna temperatura negativno vpliva na okus in stabilnost vina. V seriji jc 60 000 litrov Letnik: 1993 Vsebina: 0,75 I VIPAVA p.o. VIPAVA Karakteristiek voor Kraški vinorodni okoliš (Kras - Karst rvijnbouvvgebied) is dat de grond rij k is aan ijzer, de bekende Terra Rossa. De combinatie van Terra Rossa en vvijndruifsoort Refošk geven in dit gebied de beroemde Karst-wijn Kraški Teran. Deze wijn heeft een uitzonderlijk diepe rode kleur, eigen geur, hoge zuurgraad met een groot aandeel door melkzuur. Deze wijn is met geen ander te vergelijken. De beste Teran komt uit de omgeving van Tomaj, Šepulje en Dutovlje. Kraški Teran geld in de volksmond als ‘geneeskrachtig drankje’. Het is in ieder geval onmisbaar als er pršut op tafel komt. Pršut is gedroogde gepekelde varkensbout (een soort rouwe ham) in flinterdunne plakjes gesneden, een specialiteit van Karst. Van de witte soorten vinden we in het Karst-gebied Malvazija 14 Koprski vinorodni okoliš - Koper wijnbouwgebied. De bekende rode soorten hiervandaan zijn Refošk, Merlot, Cabernet Sauvignon en Cabernet Franc. Van deze wijnen is de meest gevraagde Refošk. Ook de andere rode vvijnen bereiken hoge kwaliteit. De witte wijnen worden vertegenwoordigd door Malvazija, droge witte wijn - in tijden van hetere oogsten is er ook zoete Malvazija, een reeds door Valvasor beschreven dessertsvijn, verkrijgbaar De laatste jaren groeit ook de populariteit van Chardonnay. In Koper bevind zich een grote vvijnkelder van Vinakoper. Een bekende wijn uit de kelder van Vinakoper is Capris (svit en rood) gemaakt uit de verschillende soorten uit dit gebied. Hel bijzondere van de Sloveense svijnen is htin diversiteit. Zoals u reeds hebt kunnen lezen geven de druiven van de soort Refošk op tvvee verschillende gebieden zeer verschillende svijnen. Op Karst-gebied, svaar de druiven in de svijngaarden op de ijzer-rijke grond groeien op een hoogte van ongeveer 700 m boven de zeespiegel geeft deze soort de bekende Teran svijn. Deze zelfde soort geeft in het Koper-gebied, svaar de svijngaarden aan de zee liggen ,de zogenaamde Koprski Refošk. In alle svijnbousvgebieden svorden, zoals sve dat reeds tegenkwamen, ook ‘vina zvrsti’ gemaakt, de svijnen uit verschillende, voor bepaalde gebieden eigen, soorten svijndruiven. Deze svijnen svorden meestal genoemd naar plaatsen svaar ze vandaan komen. Haložan. Ljutomerčan, Lendavčan, Jeruzalemčan, Janževec, Mariborčan, Ritoznojčan, Konjičan, Drameljčan, Visolčan, Sremičan, Kapelčan, Bizeljčan, Cviček, Metliška Črnina, Belokranjec, Kraško belo en rdeče, Koprčan, Vipavec, Kraševec, Bric..... De laatste jaren is in de svinkels in Slovenie een groot aanbod aan svijnen van de beste ksvaliteit afkomstig van de kleine particuliere svijnproducenten. Steeds meer svijnboeren kiezen er voor ora zelf svijn te maken, deze te bottelen en te koop aan te bieden op de markt. De keuze aan svijnen is erg groot. Ik hoop, dat de grote concurrentie op de markt zal bijdragen, dat de ksvaliteit van de aangeboden svijn op hoog niveau blijft. De svijnen uit Slovenie zijn voorzien van het »Beschermzegel van de Sloveense svijnen« (Zaščitna znamka slovenskih vin) Met dit zegel staan de svijnproducenten garant voor de oorsprong en de ksvaliteit van de svijn. Dit zegel kan men alleen verkrijgen als aan alle daartoe vereiste voorsvaarden, svelke in het reglement in Geneve zijn vastgelegd, is voldaan. Elke fles heeft daamaast een sticker svaarop het serie- en volgnummer van de gecontroleerde svijn zijn vastgelegd. (Vinska cesta; viri AVijnroete; bron: Samo Kunej: Kaj mora Slovenec s-edeti o sinu, Mavnca. Celje 1996; Slosenski almanah '92; Počitnice v Sloveniji, gastronomski in turistični vodnik, CZNG, 1987; J.V. Valvasor, Slava Vojvodine Kranjske) 15 Počitniški utrinki NA BLEGOŠ Irena Vreček Blegoš je Slovencem bolj ali manj znana gora v sklopu Škofjeloškega hribovja. Ne more se primerjati s Triglavom kar se tiče višine, saj meri le "bornih" 1562 metrov. Vendar je zelo zanimiva gora, saj nudi čudovit razgled na okoliške gore. Poskrbljeno je celo za tiste, ki se na gore slabo spoznajo; imena gora, ki jih vidimo v daljavi, so napisana na plošči na vrhu gore. Veliko Slovencev ob Blegošu pomisli na slovenskega pisatelja (in nekdaj ljubljanskega župana) Ivana Tavčaija in njegovo povest Cvetje v jeseni, po kateri so posneli romantičen film in televi­ zijsko nadaljevanko. Nekaj prizorov se odvija tudi na Blegošu. Glavna junaka zgodbe, Kosmov Janez in Presečnikova Meta, sta se vzpenjala po tisti poti na Blegoš, kakor marsikateri današnji planinec. Na Blegoš vodi več poti. Ena izmed lažjih in manj napornih je dostop s Poljanske doline, natančneje iz vasi Gorenja Žetina, do kamor vodi asfaltirana cesta. Najbolj zagnani planinci (in tisti, ki se jim zdi škoda avta), se odpravijo peš do Črnega kala, kamor vodi neasfaltirana cesta. Pri Črnem kalu se cesta izpremeni v gozdno pot, pravzaprav v tri gozdne poti. Po najbolj strmi se v dobri uri povzpnemo na sam vrh Blegoša. Na poti nas spremljajo ruševine vojaških bunkerjev, celo samemu vrhu ni prizanešeno. Planinska koča se nahaja dobrih dvesto metrov nižje, okoli nje se pasejo krave (včasih tudi konji). Letos poleti je v čredo udarila strela in ubila dvajset krav. Za lačne in žejne je na Blegošu in celo pod njim primerno poskrbljeno. Pri tem mislim na planinsko kočo in na kmetijo odprtih vrat v Gorenji Žetini, kjer so cene zelo zmerne. pr~ ■ ,, l-: - L »itiiie k P r- JJpMP- ■ - ” s ____________________________________ Koča na Blegošu - Blegoš hut 1391m Ljubitelji konj ubijejo dve muhi na en mah: v Poljanski dolini, natančneje v bližini vasi Visoko, se nahaja Tavčarjev dvorec, kjer redijo in oddajajo konje. Žal je odcep proti dvorcu na cesti zelo slabo označen in ga mimogrede zgrešimo (to seje zgodilo tudi meni). Terugblik op vakantie Irena Vreček BLEGOŠ De Slovenen kennen Blegoš als een van de bergen in de groep van de bergen rond Škofja Loka. In vergelijking met Triglav is Blegoš maar een kleintje (1562 m hoog). Desondanks is Blegoš echt de moeite waard in verband met het prachtige uitzicht naar de bergen in de omgeving en in de verte. De stenen plaat op de top van Blegoš helpt de "berg-analfabeten": alle zichtbare bergen bevinden zich hierop, keurig opgeschreven in de richting waar ze staan. 17 razgled z Blegoša het uitzicht van Blegoš De Sloveense schrijver (en ooit burgemeester van Ljubljana) Ivan Tavčar heeft bet verhaal "Bloemen in de herfst" geschreven, dat ook in de omgeving van Blegoš plaats vindt De gemiddelde Sloveen denkt bij Blegoš aan de romantische film, gemaakt naar zijn verhaal. Ook de hoofdpersonen uit het boek, Janez Kosem en Meta Presečnik, klommen naar Blegoš op dezelfde paden als de bergwandelaars van vandaag. Men kan op verschillende manieren op Blegoš konten De weg afkomstig uit het dorp Gorenja Žeti na, is de makkelijkste. Een geasfalteerde straat (voor Škofja Loka, richting Srednja Vas en Javoije) leidt tot Gorenja Žetina. Hi er kunnen de echte bergvvandelaars (en de mensen, die liever per auto gaan) aan de slag om naar Črni Kal te komen (tot hier leidt een niet geasfalteerde straat) Na Črni Kal (bergzadel, 1012 m hoog) zijn er alleen nog bergpaden (drie zijn gemarkeerd). Via het steilste pad bereikt men de top van Blegoš al in een uur. Ondenveg ontmoet men de stille getuigen uit de geschiedenis, de mineš van bunkers. Blegoš lag in het grensgebied in de tijd tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. De berghut van Blegoš bestaat pas dertig jaar en bevindt zich tweehonderd meter onder de top, omringd door een kudde koeien (soms ook paarden). Een bliksem heeft deze zomer tvvintig koeien gedood. Wie honger en dorst krijgt, hoeft niet te vrezen. De berghut en de toeristenboerderij in Gorenja Žetina hebben genoeg eten en drinken tegen zeer geringe prijzen. De paardenliefhebbers kunnen twee vliegen in een klap slaan: vlak bij het dorp Visoko (in het dal van Poljanska Sora) bevindt zich het landhuis van Tavčar. De schrijver heeft een oude boerderij gekocht en de geschiedenis van het gezin, dat ooit daar woonde, in een van zijn boeken venverkt (De Kroniek van Visoko). Vandaag fokt en verhuurt men daar paarden. Wel rijden met genoeg aandacht, de vveg naar het landhuis "Tavčarjev dvorec" is zeer slecht aangegeven (eigen ervaring)... Geopend van woensdag t/m zaterdag van 17.00 tot 23.00, op zon- en feestdagen van 16.00 tot 23.00. Keuken geopend tot 22.00. POSTOJNA Grote Overstraat 30 - onder 7411 JC Deventer Tel. 0570-619356 Fax 0575491005 Maandag en dinsdag op afspraak geopend voor groepen vanaf ± 20 personen. Viktor Šolar 18 IN HET TEKEN VAN BOEKVVEIT Boekvveit of ajda (Fagopirum Esculentum) is een gewas waarvan we wel kunnen zeggen, dat het een Sloveens gewas is Een gezegde vertelt ons dat boekweit een gevvas van de God Kurent is en dat we aan boekweit te danken hebben dat we gered zijn van de grote overstroming. Volgens onze gegevens is boekweit afkomstig uit oost Azie, maar groeit ook goed aan de voet van de Himalaja, in Japan en in delen van Iran en India. Naar Slovenie werd boekweit gebracht door de Mongolen of Tartaren. Vervolgens is boekvveit overgebracht naar diverse andere Europese landen, vvaar boekweit verschillende namen heeft gekregen: in Frankrijk sarrasin, in Spanje sarraceno, in Duitsland buchweizen en in Engeland buckvvheat. In Nederland heeft ajda de naam boekweit gekregen. In Slovenie groeit ajda bijzonder goed in Prekmurje - in de omgeving van Križevci en in Dolenjska. Het is een zeer fijne en kvvetsbare plant, voomamelijk is ze kwetsbaar voor de kou. Voor de groei heeft ze geen bijzonder goede grond nodig maar ze heeft wel veel vocht nodig. We herkennen boekweit aan haar vvitte of zacht rože bloemetjes. Ze zien er uit als kleurige eilandjes op onze velden. Boekvveit in de keuken Al in vroegere tijden vverden uit boekvveit meerdan 100 verschillende gerechten bereid: o.a. boekvveitpap, brood, gebak en in het bijzonder žganci. Dat laatste is een soort polenta. Hond karneval stonden hoog op de lijst ajdova špehovka (opgerold gebak met kaantjes) en ajdova potica. Elders zvveerden mensen bij boekvveit štruklji, gevuld met kvvark (skuta) en vvalnoten, Een bijzondere plaats onder de boekvveit gerechten heeft ajdova kaša. Dit gerecht maken we als een lekker hartig of zoet gerecht, die vve kunnen serveren zovvel als hoofd- bij- of nagerecht. Ajdovi žganci Voor dit gerecht hebben vve nodig: 1 kg boekvveitmee! 2 1/2 tot 3 liter vvater zout 2 ons kaantjes of olie voor de dressing Gezeefd boekvveitmeel strooien vve al roerend in kokend vvater. Met de deksel op de pan ongeveer 10 minuten laten koken. Vervolgens maken vve met een houten lepel meerdere gaten in de deegbal, zodat deze beter en regelmatiger gaar vvordt. Vervolgens laten vve het nog ongeveer 1 1/2 uur zachtjes koken. Vervolgens gieten vve vvat vvater af en bevvaren vve deze. Even later roeren vve de žganci om, als die te droog zijn, doen vve vvat van het eerder afgegoten vvater er bij. Žganci zijn vvat fijner als vve er voor het roeren een beetje vvarm gesmolten vet aan toe voegen. Žganci kunnen vve vervolgens met een houten lepel en vork verkruimelen en overdoen in een schaal, vvaama vve ze overgieten met de "dressing" van 19 vvarme kaantjes. Žganci serveren we bij ragout, vleessauzen, zuurkool, bij geraspte gekookte raapjes. Žganci smaken ook lekker met karnemelk. Dat dit eenvoudig, maar aan voedingswaarde rij k gewas bij de mensen zo populair was, getuigen vele volksliederen. In Koroška, in Kranjska * In Koroška, in Kranjska, bloeit boekweit, bloeit boekvveit, bloeit boekvveit wordt door een meisje gemaaid ze heeft hoofdpijn, ze heeft hoofdpijn, ze heeft hoofdpijn, echt waar. Ze maait al drie dagen, ze heeft al drie schoven, maar kijk naar haar handjes, zoveel eelt dat ze heeft. Drie dagen dorst ze nu al, drie liters heeft ze al, kijk naar haar oogjes, zo vol met tranen. door Milena Suwa Stanojevič EEN KORREL BOEKVVEIT Sloveense volksvertelling Onze voorvaderen hebben vroeger in het oosten gewoond, daar waar zon het hele jaar door schijnt en waar vele rijkdommen zijn. In de loop der tijd vvoonden er zo veel mensen dat er niet meer voldoende ruimte was voor iedereen. Onze voorvaderen wilden niet vechten en ruzien over het land met anderen en gingen liever op zoek naar nieuwe woonoorden. Hun trouvve Godin hield van ze vanvvege hun zachte karakter en ze schonk de reizende mensen een korrel. Ze zei: “Waar jullie ookterecht zullen komen - plant deze korrel. Waar hij ontkiemen zal en groen zal worden , daar is het juiste plek voor jullie om te blijven. Als de korrel binnen drie dagen niet ontkiemt, graaf hem weer uit en ga verder." Nergens wilde de korrel ontkiemen: niet aan de Zwarte zee, niet op de velden van Polen, niet in de Duitse heuvels. In Sloveense grond ontkiemde de korrel wel. Hij groeide weldadig en bloeide met witte bloesem. Hij gaf mensen smakelijk en nuttig vrucht. Nog vandaag de dag zaaien Slovenen boekvveit. Als er droogte heerst, of als boekvveit door vorst vvordt verrast, betekent dat slechte tijden voor de Sloveense boer. 20 V ZNAMENJU AJDE Ajda (Fagopirum Esculentum) je rastlina o kateri radi rečemo, da velja za slovensko posebnost. Legenda pravi, da je ajda rastlina boga Kurenta in se imamo njej zahvaliti za rešitev pred velikim potopom. Po podatkih s katirimi raspola-gamo, izvira ajda iz vzhodne Azije, dobro pa uspeva tudi v vznožju Himalaje, na Japonskem ter v določenih predelih Irana in Indije. V naše kraje sojo prinesli Mongoli oziroma Tatari, razširila pa seje tudi v različnih državah Evrope, kjer je dobila svoje ime: v Franciji sarrasin, v Španiji sarraceno, v Nemčiji Buchweizen in v Angliji buckwheat. Na Nizozemskem ajdo imenujejo boekweit. V Sloveniji ajda posebno dobro uspeva v Prekmurju v okolici Križevcev in na Dolenjskem. Je zelo nežna in občutljiva rastlina, še posebej na slano in pozebo. Za svojo rast ne potrebuje posebno dobre zemlje, potrebuje pa dosti vlage. Spoznamo jo po belih ali nežno rožnatih cvetovih, ki so kot barvni otoki na naših poljih. Ajda v kulinariki Že v starih časih so iz ajde pripravljali več kot 100 različnih jedi: močnik, kruh, pogače in še posebej žgance. V pustnem času sta bil zelo cenjeni ajdova špehovka in ajdova potica, ponekod pa so prisegali na ajdove štruklje s skuto in orehi. Posebno mesto med ajdovimi jedmi pa ima ajdova kaša. Pripravljamo jo lahko kot okusno slano ali sladko jed, ki jo postrežemo kot prilogo, glavno jed ali kot desert. Ajdovi žganci Potrebujemo: 1 kg ajdove moke 2,5 - 3 litre vode sol 20 dkg ocvirkov ali olje za zabelo Priprava: Ajdovo moko presejemo in jo zakuhamo v slan krop. Pokrijemo in pustimo vreti približno 10 minut, nato pa kepo preluknjamo, da se moka bolje prekuha. Vre naj počasi 1 1/2 ure. Nekaj teko_ine odlijemo in jo shranimo Žgance zmešamo s kuhalnico. Če so presuhi, jim dolijemo malo prej odlite žgančevke. Žganci so bolj rahli, če jih še pred mešanjem v loncu nekoliko zabelimo. Nadrobimo jih s kuhalnico in vilicami v skledo in po vrhu zabelimo z ocvirki. Ajdove žgance ponudimo k obari, mesnim omakam, kislemu zelju ali repi. Priležejo pa se tudi s kislim mlekom. Kako cenjena je bila ta skromna, vendar po hranilni vrednosti izredno bogata rastlina, pričajo ljudske pesmi, ki soji bile posvečene. Po Koroškem, po Kranjskem Po Koroškem, po Kranjskem, že ajda zori, že ajda zori, že ajda zori, eno dekle jo žanje, jo glavca boli, jo glavca boli, jo glavca boli, prav zares. Tri dni jo že žanje, tri snopke ima, pa poglejte na rokce kol'k žuljev ima. Tri dni jo že mlati, tri litre ima, pa poglejte na očke, vse solzne ima. Milena Suwa Stanojevič AJDOVO ZRNO Slovenska ljudska pravljica Naši očetje so nekoč stanovali v vzhodnih deželah, tam kjer sije in greje sonce leto in dan, kjer je obilo zlata in bogastva brez mere. Toda sčasoma so se ljudje v tistih krajih pomnožili in naši očetje so se napotili iskat novih selišč. Miroljubni, kot so bili, so rajši zapustili kraj obilne sreče, kot da bi se bili ruvali in pobijali Popotnim je boginja, ki jih je ljubila zavoljo miroljubnosti, dala zrno, rekoč: “Koderkoli boste popotovali, vsadite to zrno. Kjer bo ozelenelo in zraslo, tam ostanite, ako pa v treh dneh ne bo ozelenelo, ga izkopljite in se pomaknite dalje.” Nikjer ni zrno ozelenelo: ne na bregu morja Črnega, ne po poljskih planjavah, ne po nemških gorah. V zemlji slovenski pa je zrno ozelenelo in se belo razcvetelo. Rodilo je okusen in koristen sad. Se dandanašnji seje Slovenec ajdo. Kadar pa pritisne suša, ali pa ajdo popari slana, takrat je slabo za slovenskega kmeta. (vir: Babica pripoveduje, Slovenske ljudske pravljice, Mladinska knjiga. Ljubljana 1967; Ajdovo zrno je zapisal J. Bohinc) 22 TOT SLOT OVER BOEKWEIT In Nederland is boekvveit niet erg populair. U kunt balkenbrij kopen bij de slager, boekweitmeel is ook in iedere supermarkt verkrijgbaar - toch wordt boekweit, voor zover ik bet merk in mijn omgeving, niet veel gebruikt. Als u na bet lezen van “In bet teken van boekweit” nieuwsgierig bent geworden naar de Sloveense boekweitgerechten heb ik hier een tweetal vakantietips voor u. Restaurant Lieber (tevens pension) in Gameljne bij Ljubljana is bekend om zijn grote aanbod van specialiteiten uit de Sloveense keuken, vvaaronder vele gerechten met boekweit. Boekvveitgerechten kunt u vinden zowel tussen de voor- hoofd- en nagerechten. Dat dit restaurant niet zo maar eentje is maar dat u zekere kwaliteit mag venvachten, getuigd ook internationale erkenning “Maison de qualite”. Restaurant Lieber ligt onder aan de helling van Rašica ten noorden van Ljubljana. De prijzen zijn voor Sloveense begrippen aan de hoge kant, maar vergeleken met de Nederlandse prijzen in restaurants valt bet erg mee. De aangeboden gerechten kunnen naar seizoen verschillen. Aan te bevelen toetje: boekvveitomelet met Preiselbeeren (Duits) (ajdova omleta z brusnicami). Gostilna Ančka in Kokrica bij Kranj. In deze gostilna kunt u ook een traditionele Sloveense keuken vinden. Onder andere kunt u hier heerlijke (kalfs)waterzooi met žganci (telečja obara z ajdovimi žganci) krijgen en zoete boekvveitrolletjes met vvalnoten (ajdovi štruklji z orehi). De laatste reken ik tot mijn favoriete gerechten. In de weekeinden is reserveren aan te bevelen, bet kan er erg druk zijn. (M.T.) GALERIJA 'jdtAenifc 5 twK 4 HOHNER d.o.o. 4275 Begunje GALERIJA AVSENIK TelJfax: +386 64 733-055 HOHNER d.o.aBegunje organiseert onder vakkundige leiding van Slavko Avsenik CURSUS HARMONIKA VOOR BEGINNERS EN GEVORDERDEN de school van Avsenik. De cursus zal worden gegeven door erkende muziekpedagogen aan zowel groepen als individueel op zaterdagen en ook volgens afspraak. Aan de cursus kan een beperkt aantal cursisten deelnemen, een aanmelding van minstens 66n maand van tevoren is derhalve voor elk van de cursussen gevveast. Elke cursus duurt 18 uur. Reservaties voor de ovemachtingen zijn mogelijk. Alle informatie kunt u verkrijgen op bovenstaand adres iedere dag behalve maandag van 11.00 tot 17.00 uur. Muzejska 7 8000 Novo mesto Slovenija / Slovcnia Telefon + 386 /0/68 Tajniktvo / Secrctariat 37 311 11 Recepcija / Reception 37 311 30 Telefax + 386 /0/68 37 311 12 ŽELEZNA DOBA NA SLOVENSKEM The Iron Age in Slovenio Eisenzeil in Slovvenien L'age du Fer en Slovdnie L'cto del fferro in Slovenia Kapiteljska njiva noro mestu DOLENJSKI MUZEJ NOVO MESTO / SLOVENIJA / SLOVENIA 28. november 1997 - 30. september 1998 28 November 1997 - 30 September 1998 RAZSTAVA Kapiteljska, njiva EXPOSITION Novo mesto ŽELEZNA DOBA NA SLOVENSKEM 28. november 1997 - 30. september 1998 V Dolenjskem muzeju Novo mesto bomo 28. novembra 1997 odprli arheološko razstavo, ki bo prikazovala cvetoči halštat Dolenjske. To obdobje starejše železne dobe zaznamujejo bogate arheološke najdbe 7., 6. in 5. stoletja p.n.št. Med najpomembnejše evropske centre tedanjega časa je sodilo tudi Novo mesto. Pomembnim najdbam iz različnih najdišč Novega mesta, so se v zadnjem času pridružile še najdbe iz grobišča Kapiteljska njiva v Novem mestu, ki so njegov pomen v evropskem prazgodovinskem vrhu še utrdile. Tako na razstavi Železna doba na Slovenskem Kapiteljska njiva Novo mesto, prvič predstavljamo najnovejša arheološka odkritja. Med njimi še posebej izstopajo: bronasta zajemalka - cedilo, ki se prvič pojavi v slovenskem prostoru, bronasta ilirsko - grška čelada je edina take vrste v Sloveniji, dva nova spomenika situlske umetnosti bronasta figuralno okrašena situla in preko meter dolg bronast pas izdelan iz figuralno okrašene pločevine, ki je unikat v doslej poznanem sve­ tovnem arheološkem gradivu. Oblikovani zaklad železnodobnilt prebivalcev Novega mesta dopolnjujejo še nakit izdelan iz raznobarvnega stekla, iz jantarja izrezljanega v obliki živalskih glavic ter nakit izdelan iz zlata. Razstava želi prikazati blagostanje in razcvet halštatskodobne družbe na Dolenjskem z značilnimi aristokratskimi pokopi, kjer se zrcali enoten bar­ barski duh Evrope v povezavi z visoko omikanim grško - etruščanskim svetom Sredozemlja. ^ ■ “j ^ Q _j 2 — Ul 0 ^ •m ^ g — Ul 1 1“ An exhibition featuring the flourishing Hallstatt culture of the Dolenjska region vvill be opened in the Dolenjski muzej on the 28th November 1997. Rich archaeological finds from the 7th, 6th and 5th cenluries BC characterise this, the Early Iron Age period. Novo mesto stands out as one of the most important European centres of that time. The important finds from the various siles in Novo mesto have recently been joined by those from the Kapiteljska njiva cemetery. These have further reinforced its position amongst the cream of European prehistoric sites. The 1 atest archaeological discoveries will be presented for the first time in the exhibition “The Iron Age in Slovenia - Kapiteljska njiva, Novo mesto". Certain artefaets immediately catch the eye: the bronze ladle/strainer, vvhich appears for the first time in Slovenia; two new Situla A rt objects - a figural bronze situla and a bronze belt of figural decorated bronze sheet, vvhich is over a metre in length. The latter is an unique artefact in the corpus of vvorld archaeological material. The treasury of the designer’s a rt used by the Iron Age inhabitants of Novo mesto is completed by omaments of multicoloured glass, zoomorphic amber heads and ornaments of gold. The exhibition seeks to presenl the vvealth and floruit of Hallstatt period society in Dolenjska vvith its characteristic aristocratic burials. These rellect the unitary barbari c špirit of Europe in conjunction vvith the highly developed GrecoEtruscan vvorld of the Mediterranean. BesStuu xr Voorz.it.ter Siem Edink otfceriaan 13 2623 CV Delft * 015-25620.10 Vice Voorzitter/penningmeesster Bojan Gorički Beethovensfcraat .1.9 4536 AG Terneuzon o 0115-613722 Secrefcaris Kalter Bril ?eldersweg 185 3052 TG Rotterdam » 03.0-4613212 Ext.erne contacfcen Stian J. Krook Doelengracht 4E 2311 VH Leiden « 071-5144939 l.i d Vesna Marolt Van Helt Stacadestraat. 22-1 1073 JD Amsterdam e 020-6754640 L.id/redactie Lipa Irena Vreček Tel.dersweg 185 3052 TG Rotterdam n 010-4613212 Lid/redactie Lipa Marjeta Tomšič Van Doesburgstraat 34 3822 ER Amersfoort o 033-4562575 Veleposlaništvo Republike Slovenije: Ambassade van de Repub.l. iek Sloveni e: Louizalaan 179 / Av. Louise 179 1050 Brussei / 1050 Bruxe.11.es o 02 - 646 90 99 Konzularno predstavništvo Slovenije na Nizozemskem: Honorair Consul van Sloveniš in Nederland: Kneuterdijk 2 2514 EN Ben Haag n 070 - 3639907" 8. februar - SLOWNSKI KULTURNI PRAZNIK 8 fcbruarO - SLOVEENSE CULTURELE VAQ Vereniging Vrienden van Slovvnie oruaniscen cen culturde middag in Delft op zoitdag 8 fcbruari 1998 om 15.00 uur. Het muzjek wordt verzorgd door Joshua Band. Robert Čekov - viool, Miro Vukovič accordvr.m en Csaba ffrdOs - celto. Van h.ule »vikom in DF.LFTSTFDF., Pkmnmtniat 66 in Dtifi France Prešeren (13. december 1800 8. februar 1849)