Eufebius dc Euangelica prarparatfone a Geor
gio Trapezutio e grasco in latinum tia^
dučtusropus cuiqj fideli non folu
utilc ucium etia iocundum
& pernccdTanu nouiD
fimc imprefTum
&exačtiflime
emenda-
tum.


a J

■ J  ■ ; ■ ‘ ■ : - ■ \s

. . . ■ U  I- : ao

. 'i

• ■: ■■' 'v

"i

- ■

'


LIBER PRIMVS

Ad Sančliflimam Papam Nicolaum Qjiintom Georgii Trapezuntii in tradu
člione Eufebii Pamphih de praparatione euangelica Prasfatio.

VSEBIVM Pamphilideeuangekca prapararione latinum ex grxco
beatiflime pater milu tuo effeci.Na cum eum uirum tum eloqueria: tu
multarum rerum peritia:& igenii mirabili flumine:ex his q iam tradu/
čta funtprseftantiffimum fančhtas tua iudicenatcj? ideo qusecu<j apud
grsecos ipfius opera extent latina facere inftituerineuagelica preparano
nem:quaemurbeforterepertaeft:pn'mu aggrefii rraduximus.Quod <?~~-
quideminlibroquafiquodainfpeculouaria atg? multiplicem dočtri/^
nam illius uiri Iicet admirari.Cundi:a.n.qua£ante ipfum fačta inuenrag?
fuerunt:qux ramegraece fcripta tune inuenirenfcmultocertius atq? di-'
ftmdtais ipfis etiam aučtoribus qui fcripferut:percsepifle mihi uidetur.

Ita cu conftet nihil fere praedarum unq geftum fuifle: quod illis tpibus
graece fenptum non extaret:nihil in rebus magnisnaturac^ abditis: q<f
a philofophis non eflet explicatum:oia ille tu memoriae tenacitatertum
mentis percaepit acuminerac ut apes folent fingulis infidere floribus:indecp quod ad rem fuam codu/
cit coiligere:no aliter ille undiq? certiora: uerifimilioraue diligens mirabile fibi atep inauditum fcietiae
cumulum c6fecit:multiplices uariafq? philofophoru fe&as non ignorauit:infinitos pene gentiu oium
religiois errores tenuitrorbis terraiji hiftoriam ferie fua diipofitam:folus cognouit di  eseteris tradidit.

Nam eum non eflet nefcius geftarum rerum hiftoriam titubare fančhflime patermifi dilbnda tem'
poribuspateat(quippe cu natura tpibus faciatmt quae in rpe fueruntmifi quado fuerunt fciasmec fuif/
fe qdem pp cofufionem uideanturjeo ingenio:ftudioinduftria:huic ieubuitrei:utomninm feriproje
periciam in unum cogeftam facile fuperauerit: diftinčhufgj cunčla ipfis fuis(ut diximus)audoribus
cognouerit.Conferendo.n.inter fe fingulos:ueritatem qab omnibus fimul emergebatmec ab uilo ex
pnmebatunconfecutus eft.Quae 01 'a ab aliis q fcripfit:&: ab hoc opere pfpicere licer.Quod ille ideo fu/
icsepit:quomam cum apud gentium praedaros philofophia uiros nobiliflimus eflet: ac prifca pater/
namg? deoi^ religionem catholicae ueriratis amorecontepferitrpartim accufantibus fuu propofitu re/
fpondere:partim noftra pro uiribusfuis uoluit cofirmare.Itag? in duas uniuerfum partis negociu par/
citus eft:qua$i prima quae nune tradučla a nobis eft:qua illis refpodet:qui eum quod chriftianis inhae/
ferataccufabat pparatioem euangelicam:alteram ueritatis catholicae dočlrinam appellauit. Illud fane
praetermittendum non eft:nequisquoniam nonulla in hoc libro no abfcj? tuae fančtitatis aučloritate
concedimus:quafi tradučforis trafgreflos offidum nos accufenante primi concihi tempora libru huc
ab Eufebio aeditum fuifle.Conflat.n.ipfum Ariana haerefi ante fententiam concilii laborafle:fančtoi}i
deindepatrum audloritatem libenter fecutum fančhflime atg? pie i orthodoxia uixifle.Fertur.n.apud
gracos ab eo iuflu patru facrofančtse illius Sinodi fymbolum fcriptum fuifle:quod ita compofuitmt
ad deiiciendam abfq? cotrouerfia pniciofam haereticc^ opinionem:filium dei genitum no fačhim:co
fubftantialemrp patri confcripferitiac patribus tradideritmec inuentioni fuae quicq addidifle:aut inde
aliquid detraxifle:aut mutafle patres dicunf :nifi folum illud:deum ue$* de deo uero.Na di  fi genitum
efle a patre non fačtumrcofubftantialemcg deo patri filiumjad refutationem haeretico^ fufficerent:qa
tame deum filiumipatrem uero deum uerum inter haec diftiguentes Ariani praedicabantme quonia
deum de deo ille dixit anfam captarent:deum uerum de deo uero patres interiecerunt. Haec res quo/
niam nonulla in hoc libro fparfa inuenimus ab Ariana prauitate no alienaifirmo nobis fuit argumen/
tp antae coetum illum facratiflimum hxc  illi confcripta & sedita fuifle.Quare ientibus tuo iuflu am/
putatis rofas folummodo Latinis hominibus hac traduflione obtulimus.

De Euangelii difFinitione:& intentione fua.

CAP. I.

VM Quid fit chriftianifmus nefcientibus aperire ftatuerim :hunc Iibrum quo Euage/
liese dočlrinae ueritatein approbamusmt orationibus tuis adiutus ad optatum fine per
ueniam:tuo nomini Epifcoporum ornamentum Theodorededicaui.Ac in primis qd
nobis hoc euangelii noie fignificetur:& qusenam huius uerbi poteftas fit: dedaradum
eflearbitror.Euangelium igitur dicimusquodaeterno^'at^incorruptibilium bono
rum:quae certe fuprema & maxima funt:6C ex antiquiffimis pdidta temporibusmuper
uero fpledorefuiorbe llluftrantiaicunflis hominibus annunciat:quod non caecas caducaf^huius fe/
culi diuitias:nec breue hac calamitofamgj uitamec lftabilia corporis comodaifed anima^quae intelle/
flualis fubftantfe funt;a quibus etiam corporum bona quafi umbra confequetia depedet: fummam
jjpriamcp nobis affert felicitatem:cuius quaficaput religio eftmon illa gentilifcp falfa di  fičta errorif^
plena nomen ementita eft:fed hsec noftra:quae ipfarum rerum ueritateappellacionem adinuenit: qua
animi ad unum folum/& uerum deum firma ftabilemg? conuerfionem:6C u i tam  9 1132  mandat is eius
peragatur efle aflerimus.Qua qdem ex uitaamicuia et inter Deum 3i  homines conftituifiamicitiam
uero beatitudo illa ultima 6i  fehciflimus ftnis confequitur:qui a fupioribus dependeninde gubernaf:
ac rurfus eo puenturus eft.Quid igif hac inter deu di  homines amieitia melius nobis atep beatius ex/

. a ii

K


DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

W*

'cogitarf poteftfMoneuitaducisiueritatisibonorumcj omnium ipfe fons at$ largitor eft^An no fpre
urcunčta & fint 8i  iuuanr.caufam in fe ipfo complečhtur i  Qua ergo re indjgebit: qui eius amiritiam
adeptus eft'qui rerum omnium crearorem charitatefibi coniunaitfcjui parreni ar<j turorem illum
fibi afcripfu^Nonpoflumus profečtodicere:quinomnia qua:ad animam:qq?ad corpus^ua-aacf
externa pertineant oprime beanffimeg? is poi!ideat:qui charirare proximus deo factus: beariflimam
cius amicitiam exačhrexquifitaqj religione confecutus eft.Hanc ergo falurarem hominum ad deum
conuerfionem aro; amicitiam/ab omniporenti deo miflus deus/uerbum^uafi lucis infmitae fplendor
cunčtis annuncianr.Non hinc aut aliunde:fed undig? cunčbs ex gentibus ad deum uerum: grarcos fi/
mul 6 i barbaros:omnem fexum:omne aetarem: diuires & pauperes;fapienres:& contrarliberosacfer
ubs magna uoce conuocar:horraturq! omni ftudio accura hoc donum fufcipiamus.Nam ficuti eiuf/
dem natura* atc$ fubftantiae nos omnes creauinfic rurfum cognitionem & charitatem fuam aquali/
ter omnibus propofuir:qui graciam eius ex toto animo ccmplcčhintur:& coJunr, Hanc dei erga nos
charitarem qui Chriftus lpfius deipatris uerbu eftiipfe quo$ Deus non refpiciens ad peccara homi/
numrfed fe ipfum eis reconcilians uniuerfo ficut diuinaexclamat fcriprura orbi annundat. Venit nagt
ait 8i  annunciauit pacem illis:qui Ionge funt:& pace illis:qui propefunr:quae olim hsbrei diumitus
dočti pdicabant.Quidam enim eorum damant.Recordabuntur &reuertenturad dominuoes fines
terraei&adorabunrcorameo oes patriar gentium :quia domini eftregnu terrar: 8i  ipfe dominabitur
gentium.EtrurfusfDicite in gentibus quia dominus regnauinetenim firmauit orbem rerra: q non
comouebitur. Aiius confpicuus erit dominus m ipfisi&conteret penitusdeos oes gentium terca? :ado
rabunrg? ipfum finguli*»ex loco fuo.Harc ex prifcis teporibus difla diuinis oraculismuncad nos Salua
toris noftri lefu chrifti prardicationepuenerunnfic praedičfam olim & expe&ata a fančhs uiris  omnia
gentium uocationem/ueritatifg? cognitionem uerbum dei:quod nuper de coelo defcendi^operacp^
cit multo antepraedičla nobis annunciar.

___De his qua? folentobiici Angelis & Iudaris, CAP. II*

ISSSS1 Ed fentio me impetu quodam animi&defpderionimium prouedhim,Antea enim qno/
ftra confirmemus:quae folent obiici refutanda efle uidentur.Nam cum muki non rarioe
i Chriftianam religionemifed inconfiderata fideiunde fideles appellantunfufoepram ee pu

_j tentiiurenos:qui ueritatem euangfl!carn:agumentis:figms:atq? ueftigiis approbare his W

bris aggrefli fumusiad praeparationem fufcarpti negocii refpondedum ad sila prius ee putamus:qux
uela Graecis uel<a ludadstac maximea curiolis nobis folent opponi.Non,n.ali ter arbitror ordinecer^
to ac ferie oratione noftrajpgredi pofle:qua fi priustea q ad euagelica ueritarč iter pparare:& his q a ge
neribusadnoscouertunturaptiora efle uideantur exponamus:deinde praeparatis iam & perfeaioni
bus ldoneargua? ad ueram Saluatoris ac domini lefu Chrifti cognirionem adducunfdiligentius ex'
planemus.Huius ergo negotii ab lllis initiu fit:quae tam a gentibus q a circucifis: qui exquifitius rem
noftra qua?rerentdici pofTent.Qua?rererenim quifpiam profečto:quod na genus hominum fimus:q
haec fcribere aggrediamunutru Grteci an Barbariiuel fiquid inter harc inuenitur neutri:&: quos ipfos
nos ee pfitemunno dico noieina id quide una uoce clarum fieri potifed uiuendi moac fečla, Nec.n.P
quient gentiliu coprobatis religionemec lud^o^ uos moribus uiuere uidemusrgd igif hoc moftrie^
aut quxnam h are eft noua uiuendi ratktfPraeterea^uo impii no erunt ac deogi omnium inimici:qui
patrios moresrpatria iura:patrias caerimonias:quibus gentes oes ac ciuitares continetur contepferunt

ludisiac cserimoniis:ab omnibus regibus:tprannis:populis:philofophis:legu)atoribus: honoranf at $
colunturiaceorum loco impia quaedam ac fcelerataadmirantur & colunt.Qua igitur uenia digni: aut
potius quem cruciatum:quodq! fuppliciu non merentur: qui patria neglexeruntf& aliena figmenta
fpurcis foedifcj ludaeopi fabulis nixa elegerunttaut qu5 non extrema prauitate funt:qui ta facile ,ppria
reli^uerunt^acfutuam SCofs rationis inopemfide uniuerfis gentibus inimicam ac impia elegeruntf
nec ipfum ludaeo^j deum fecundu eorum cserimoniasmec gentiu religione colenres inauditu ac inuiu
iter fibi ipfis turpirer cofeceruntfSed haec qde exigentibus aliquis nec fua nec noftra refleintelliges de
nobis dicere poterir.Hebrsei uero ipfi quog? de nobis forfan conquerenf :quonia cu alienigens fimus
fic feriptura fua nihil ad nos pertinente fpudenrer abutimunut nos in fua nobilirate krudereiac ipfos a
parriis_ac propriis ritibus extrudere conemur.Na fichriftu diuinis oraculis uentu^ ante mulca fatcula
feriptu e:fi ludaro^pphrette aduentu lpfius pdixerunt:q 8L  faluatore 81  regem Iud^orum non gentiu
ipfum futuru prxdicarunt:fi tande aliqua quaeda meliora diuinioraqi feriptura pnuntiarrea quogi lu/
daris no gentibus feripta fuille.Ita^ no rečle nos facere q hxc  obaudiamus:& qd rurpius efl: q Iudteis
jppter errores fuos fcotnmoda uenrura leribunturreaia ipfis acc/diileafleramus.Repromifliones aut
bonoru in nos ipfos tranfferamus:quodcg mente capti homims efl pdičlam felicitate conferuantibus
legem nobis ipfis attribuimus:& datas abipfa lege crerimonias improbamus.

■* yHT F*g| Refutatio eorum qux obnciebantur. CAP. III«

i Isc^terifgi huiufmodicumaduerlus nos utatur:ageiam deum omnium per Saluarorem
noftrum uerbum ipfius quafi per pontificem inuocates.-primu in nos argumentum fuum
refutando:ca!umniatores ipfos efle oftendamus:g nihil nos coprobare pofle; fed expertes

LIBER PRIMVS ?

rationis fidepfiiaros afferunr:id <5  tam ex his,pbationibus:gbus utimuncum ad rcli^fonem noftram
genriles concurrunt:redargnemus:qex hisquas ucl itribendoiuel uiua uoce proferendo: & aut pri/
uatim aut publicedifputando aduerfariis oppommusiac muko magis pcrhos quocp libros: qui hoc
toru euangelicae ueritatis negocium continet:graciam .n.deiac coeleftia beneficiaperdominu noftru
Iefum Chriftrum filium dei Saluatorem noftrum nobis efle collata plunbus ac perfpicuis amimen
tis hic tračfatus probaturuna fepollicetur.Nam cum patrum noftrorum memoria nonulli aduerfus
genriles opponentes ac eis refpondetesralii diuinas fcripturas exponentes:alii ueriratis dogmara fubti>
lius comprobantes:multa reliquerunt iure nobis hic modus:cui ljbenrer infudamus adinuentus eft:
quis primus ofum facer ille Apoftolus Paulus ^babiliratem oem cauillaroriam longeabiiciens ac cer
tas afferens^bationes ait.Sermo ac pratdicario noftra no eft in perfuafibihbus humana: fapieti« uer/
bts:fed in oftenfione fpirirus & uirtutis.Et rurfum.Sapientiam loquimur inter perfečtos: fapientiam
aut no huius facculi neg? principum: qui deftruunf.-fed loquimur fapientiam in myfterio abfcondita
prceterea fufficientia noftra inqt ex deo:qui nos & idoneos fecit mimftros noui teftamenti.Non iniu/
ria ergo oibus nobis pceptum eftrpromptos eflead refpondendum cuiq? rationem a nobis de fpe no/
ftra qrenti.Certum eft igitur Saluatorem noftrum pdmffe dotftrinam fuamin teftimonium oium
gentium per uniuerfum terrap: orbem pdicatum iri: & ecclefiam qute poftea uirtute fua conftituta e
inuičlam atgs iexpugnabilem forernec unq futu^:ut a morte fuperaref:fed firma fcre fempar^ im
mobilem tanq in lapide ftabilitam atcp fundatam:cuius diuinarionis effečtus oem impudetiiTimam
linguam uana contradicentem pfe&o arcere pot.Quis,n.non fatebitur cum fic aperre rerum euetus
diuinationicongruatrdei uirtutem non naturam humanam illam fuifte:qua: & futura hxc  puiderat
& re ipfa pfecit:q uerbis pdixerat flam.n.fui euangelii farna totum ab ortu ad occafum orbem imple/
uit:omnefcy getes adiit: crefcitg? indies pdicatio fua.EccIefia et hoc noie abipo donara radices aegittac
ufcp  ad aftra fandtorum uiroi^ orationibus g!orificata:luce ac fulgore orthodoxce fidei fplender: neg?
hoftibus terga dat:neg? ipfis ianuis mortis ceditrpp pauca uerbaq ille jatulit.Sup lapide aedificabo ec/
clefia mea:& porte inferi nopualebunt aduerfus ipfam.Sutautalia quog? mulra a Saluatorenro pdi/
Čf3:q in iuo a nobis collečta Ioco:& repi  euetibus accomodata:uera de ipfo noftra oftendunt opintone
ac fiae.Sed ad hacc oia no funtconteneda ad catholica uerirate coprobanda Hatbraica: fcriptura: tefti'
monia:qbus ante mille annos ludaeop^pheta: indodto^ hoium pifcatione uniuerfe uitse hoium af
futura pdicantes:appelIatione Chrifti noie ipfo expflerunt:&: aduentueius in čarne: modu et ipfum:
quo dočtrina eius ad oes gentes pueniret pdixeruc:nec tacuerut futura ludacopi iTideiitate:&qcqd ad/
uerfus ipfum fačturi:& qs poenas paulopoft eent daturi:qd urbs eoa: extrema obfidione caderet:re/
gnu® fuu oio ceflaretiac ipfi ad oes getes difperfi fuis inimicis ac hoftibus ppetuo feruirer,Qua: oia fi
čuti icripta funt poft aduentu Saluatoris noftri euenifle cofpiciunf.Praeterea qs ppheras audiens; poft
Chriftiaduentum iudaco^ abieflionem rgentiu uocatione.-aperte dicentes futura no admirabif cum
uideat res ipfas p dočtrina Saluatoris noftri oraculis ipfogi ad ungue quadraref Per Saluarore.n. no/
ftrum fačtum eft:ut ex omni genere hoium peneinnumerabiles fpretis idolisrunius ac ueri dei cogni
tionem religionemcp fufcsperint:quod ita futu^c dei oracula & p alios pjphetas cecinerunt: &  p Hie/
remiam maxime ubi dicitur.Domine deus meus ad te gentes uenient ab extremis terrse ac dicent q
faifa noftri patres idola poflederunt:^ non erat in ipfis utilitas.Si faciethomoifi ipfi deosinec erut liti
dei, Ha:c igitur uniuerfa fidei noftra: ueritate aftruuntmec humana uirtute:fed a deo pradicfta SC  pro/
phetarum oraculis fcripta oftendunt:&adhxc a multis uariifqi gentium principatibus liberos quan
do^ futuros homines uaticinantur.ltacp cum omnes gentes antiquitus multi reges ac rpranni urbes
fere fingulas tenerenr.-ac alii populis:alii paucis regerentur:qua ex re bella ubiq? fremebant: captiuita/
tes:depopuIationefqi urbium ac gentium indies uebanr:plenag? omnia erant ieruitute:unde cogeba/
tur urbani fimul & agreftes ab ineunte ftatim State rei militan operam dare:ac femper & ubitp p ur/
bem atc$ agros armad prodire: continuo chrifti prcefenria de quo fcriptu eft in diumis oraculis.Orie
tur in diebus eius iufticia di  multitudo pans:& conflabunt gladios fuos in uomeres:& lanceas fuas in
falces:neceleuabitgensingentemgladium:necexercebunturultrain pradium.Reru euentus uerba
prophera^ fecutus eft. Ac ois principatuu multitudo ceilauit:ab Augufto in ipfo tpe icarnationis do/
mini noftri Romano^ imperio in monarchiam redadto.Ex illo aut tpe ufep ad memoriam nofttam
non inuenies ita populos populiš oppofitos fuifie:nec getem ullam ita in aham infurexifle:nec huma/
nam uitam ofum confufione uexata:utpaflim prius fieri folebat.Atqui quom magna non eft dignu
admiratione fiquis ita fecu attente cogiteticur nam prifcis tpibus quado datmones oium gentium do
minabanf.-ac fummopereab oibus colebanf:tantoakeriad alteros furoreab ipfis diis fuisconcitati fe
rebanfmt nune Gratcos:nunc Aegyptios:nunc Syrios:nunc Romanos inter fe bella re ac fe ipfos de/
ftruereiregiones fuas incurfibus:ciuirates obfidionibus defolare uideres:ficut hiftoriis fuis pfpicirur.
Simul uero arqp piifllma 8i  pacificentiftima Saluatoris noftri doflrina apparuidmultoru cultus deo/
rum habebatur:bella ceflabat:uniuerfum hominum genus a magnis malis atq? piculis requiefcebat.
Quod maximum ego diuina: ac ineffabilis fua: uirtutis fignu dicere non dubitauerim. At uero ex fua
prsedicatione qtum hoies profecerint:quataq? utilitatem et huius uitte confecuti ipfisoculis cernes fi
attenderis nunqua alias in memoria hoium ab ahquo illuftri uiro aut populo fatftu:nifi nucfuis dura/
xat uerbisiat^ dočtrina p uniuerfum orbe diffufa:ut oium iura getiu re<fte:atcg humanitus fe hcant:

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

illa ipfa inqua iura:qu« ante aduentum fuum tetra:foeda:immania eranr.Non enim iam Perf« ouicu
fecuti funt marres fuas nephandis nupriis cognofcutmon humanis uefcunf carnibus. $cyth« quor;a
ad eos ufgs pr«dicatio Chrifti perueninnecchariflimos falfa religione lmpulfi Iiberos iugulant. H«c
certe a c talia pene infinita hominum quonda uitam uexabat.Maflaget« ac Berbices propinquos ar«
affines fuos:qui feneduteconficiebantur miferrimos putafletradunt:ac ideo imoliaris carnes eor«
quos plurimi fecerant epulabanf .Tibareni uirosfeniores fuos precipitare. Hyrcani rapaci generiauiu!
Cafpii canibus proiicere fbliri:quse ouidem cunda religiofiflime prius faciebannnunc uero fola euan/
gelicauirtuteundigs rruculentifTimah«cpeftis explofae.Quod uerominimediiputanf aurinaniaSi
furda fimulachra malefici d«mones i ipfis habiraresraut ptes munai:q confpiciunfraut mortuoruho
minum umbr«:aut qu«cun<j animalium nocentifllma:fed prohis omnibus una Saluatoris fola do/
drinacudi fimul Grdeči ac Barbari:qui non fido aio uerbum Chrifti audiueruntadtantumphilofo
phi« peruenifle:ut folum ue^ deu regem ac dominu coeli:& terr«:foIis:fteIIaru: totiufcp mundi crea/
torem collanr arcp fequarur:quorq? cudis uiribus conatur fic uiueretut uel oculos coerceat:nequid cu/
piditate tradi turpiter uideannfed ab ipfa menteomnem animimorbtldepellanr.Haecomnia quona
modoaudebir negare quifpiam no efle feltcis uit«. Aut uero quor non redeparere omnino laudant:
tatu a periurio abfunt:quoniam ab ipfo no efle iurandu audierunfifed omni iureiurando abiedo fuffi
cere hominibusrita & non quodcy necin cotidiano fermone inania uelis proferre: fedita diligenter in
omnibus te ipfum cuftodire:utnec falfum neciniuriofum:nec turpein labiis uerbu habeas:quoniam
lile dixir.De omni cciofo uerbo ronem dabitis f die iudicii:q philifophoru uitam no excediti )  Adh«c
etquot fimul čudi & inumerabiles uiri & mulieres:feniores:acpueri:ferui & liberimobilesatg? igno
bilesrdodi fimul ata indodiiin omni ab ortu folis ad occafum loco ubi hoies habitat quotidie ferme
ad percipiendam difciplinam Chriib:qua non folum a turpi facinore: ueruetiam a cogitanoibus in h o
neftis abrtinere:quaqt uentrem ac ea qu« fub uentre funt domare docentur confluanr: quot uniuerfi
in diuina piacp difciplina exercentur exce!fo aio contumelias ferreinullam ui uindidam appetere.-iram
6C appetitum omnem temerarium fuperare ac uincereiindigentibus de refua offerre: omnem hofetn
iurenatur« fratris ac proxim i loco diligere.H«c oia fiquis fimul colleda confideret nonne fatebirur
maxima & fola uere bona cundis efle hominibus praedicatione Chriftioblatamec ab alio q abipfo po
tuifleunq homineshuius uit« felicirase reciperedllud uero qualetibi uidet: quot uniuerfum genus
hominum non eo^ folum:qui aliquahumanitatepr«ditifunt:uerumetiam crudeliflimoi^ & in ex/
trem is oris terr« habitantiu ab immanitate receflitiacad opiniones uer« philofophi« indudum eft£
Quis enim iam fmmortale efle a iam no creditfQuis no fperet efle apud deu cum natur« conceflerf/
mus uirtuti depofita pr«miafqbus indudi noftn hanc uita oino ita cotepferunt:ut prifcos & illuftres
philofophos mulierculas putestfiad hos coferasdudug-i puero^non iniuria exiftimes oia:q decotem
neda mortetaut uerbisraut exemplo prifciphilofophi docuerunt:foemin« apud nos arqi infantes: ui/
ricp Barbari SC  indodiiphilofophidicerenc Saluatoris noftri uirtureadiuuante immortalitatis no/
ftr« opinionem re longemagis čj uerbis uerum efle comprobarunt: cjmagnum etiam illud:quo
omnes gentes non aliunde q" a dodrina. noftri Saluatorisprouidentiam dei efle: qu«cunda per*
fpiciat atq? gubernet didicerunt.Nec eft iam aliquis qui no acc«perit fic dodtrina de iuftitia 8C  iuditio
dei:ut non fateaf caute iccirco uiuendu:ac longe a uitiis ee fugiendu.Sed caput beneficioru oium:qu«
a Saluatoris pditatione Chriftiadepti fumusifacile cognofces: ficalamitofam prifc« Idolatri«fraude
qua oes quondam hoies d«monu artibus pmebantur diligenter aio uolueris. Ve^: quoma ita natura
fieri compertu eft:ut hominum genus rarionis non expers nullam unq rem aggrediatur nififuafione
indudu credat fibiprofuturamontemereadnoftracofugientes ac maximerudiores:quandoaduera
religionem introducimus:fidei remedium adhibemusihortantes fuadentefcp: ut de prouidentia dei:
de imorralitate animi:de bona uiuendi norma qu« a fpe atg? fide folum dependetuede fentiat. Natn
SC  medico a quibus cauendum &quibus utendu confulenti nifi quis credat: parum fibi peritia ipfius
conferre poteritmec plus dodor difcipulis qui non credunt utilitatem quandam a dodrina fe cofecu
tu ros :nec philofophi« fedamullam quifpiam ungfufcipiet:nifiantea crediderit commodo fibifu/
turam:ira diuerfa fuafioneac fide dudi: alius epicureorum artrahitur uoluptate:alius cynic« uit« du
riciem admiratunalius Platonem pr«ponit:nonnulli Ariftotelem: nonnullli Stoicos diligenter fecu
untur.Sicartes quoq;aln aliasquamuis omnes medi« fint meliores honeftioref^ fibi utilitateper/
fuafi crediderunt.ltag^ uidebitis rei militaris ab aliis: ab aliis mercatur«:aut «dificandi ftudium efle
propofitum. Agriculturam alius exercet ac femen fulcis agrorum commiflum 6C  mortuum re/
uiuifcere pofle non defperat.Cur igitur admirantur cum fic uniuerfauita hominum duobushis
fide SC  fpe gubernetunfi noftra etiam qu« fola animis conducunt multis fide rantummodo rra/
duntur:qui ratione altiora confequi non poflunt (  Nonnulhs ad fidem ratio quogi ac dodrina
fubtilior communiter. Nune quoniam breuiter h«c quafi fundamenta iada funt:adprimamac
cufationem refpondendum :8C  qui fuimusquicp fumus dicendum. Nunquam lgiturnegaturos
fciant quih«c requirant:Gr«cos nos efle patrios: primoque Gr«ci« d«monum cultus tenuifle
quosnunc reipuimus atque abominamur ludaicis attendentes fcripruris:a quibus quamuisplu/
rima noftr« religioni confentanca colligamus:fatemur ramen csrimonias Iudeorum uiuendig? mo
rem non imitari.Sednon uidebuntur h«c aliternobis rede confefta :gfl tam: ipfa qu« ama/

LIBER PRIMVS

4

ionbus: noflrfs acc^pimus g ludaeorum pnfcas uirtutes in medfumjut omnibus pateanr.-pfotra/
amusific enim fimul & euangelicse dcdrinae uirtus extabit:fi anre oculos omniumponemusra
quibus per ipfam erroribus fumus liberari:& adhscqua ratione ludamrum fcripruras admiran/
tespmdentemeorumuitam recufamus.Poftremoqua:rario euangeliifit: quis proprieatgs finorre.
Chriftianifmus dicatur:quot necgentiliu nec Iudaorum:fed noua quaedam acuera leligio ab ipfo Sal

di opiniones plpiciamus:hinc.n.cognofcemus rede ne ipfa fpreu/mus an non.Scribam autem no mea
fed eorum ipforum:qui apud eos ftudiofiflimi relum humanarum diuinarug? fuerunt uerba: ur ne/
mo a nobis commentam fidamm narrari fabulam fufpicari poflir.

_ De origine mundi fecundum genriles: CAP. IIII.

Iodorus igirur Siculus uir apud Graecos darifl1mus:quippe quiuniuerfam hiftoriaad unu
comodifiime corpus collegitiftatim incipiens:h*c de origine hoium confcripfir.De prima
uero hominu origine:uta naruralibus & hiftoriciscolligitunbinafuerutopiniones.Nam
alii cum mundu ingenerabilem atg? incorruptibilem putauiflentrgenus quocp hominum
empirernum efie aflerueruntnta nunčj initium ipforum fuifle arbitrari funr.Alii cogenerabilem atq?
corruptibilem purarinr.-homines quo<j appofitecerris temporibus incoepifleaffirmarur.Vnam enim
ante inicium omnium coeli & terra: cundis fimul cofufis formam fuifle:poftea difltpararis diuififque
molibus uniuerfi ordinem mundi confpedu:aera<£ motum habuiflecontinuum:cuius partem qui/
dem igneamad fuperiores aflendifle partes:furfum fua propter leuitare natura femper rendente: qua
excaufa folem ac frellarum multitudine uolutione totius circuferri. Partem autem turbidam atg; ter
reftrem una cum humidis ad infimia propter grauitatem loca defcendifle:quam partem continue Ion
go tempore in fe ipfa conuolutam maria ex humiditare:ex durioribus terram lutofam ac teneram co
creafle:qprimum pofteačj folaris calor exa:ftuauit conftipatam fuiflhdeindefuperficiecalefada pluri'
bus in locis corruptionem humidi efie fecuta:ex qua (ut etiam nune in pluribus fieri folet)cum fubito
ad traniadum frigus calor exarfit:animalia concreta fuifle:quae nodu a circufufa caligine alebantur:8C
in die a colore folidiora reddebandac poftremo fufficiens iam crementu confecura erupifle ab illa collu
uie uarias bas animaliu formas.Quoru calidiora leuiorag ad altiora loca exiliifle uolueru appellatione
nuncupatarficciora uero ac grauiora ferpentibus ac terrenis conumerata:eodem quoque modo humi
diorainconfentaneumfibi ipfis locum confiuxifie aquatica nucupata:&! fic animahum diuerfa gene/
ra produda fuifle.Terram uero poftčj magis fole ac uentis induruit nihil ex pfedioribus pducere pof/
fe:ac ideo ex mutua fexuuiii coniundione pfediora generantur.Hanc re ita fe habuifle tragicus etiam
Euripides Anaxagorae phyfci auditor in fabula:qua Menalipe nomiatrhis uerbis teftatur. Vna ccelopt
olim ac terrae forma:fed feparatio cunda in lucern tulitmolucres acferas fimuharbores generag nata/
tium mortahumgt genus.Hsc de rerum origte prima a prifcis accaepimus.Cu igitur diuerfis uariifcp
in partibus orbis terrarum ita produdi fint hoiesmon iniuria unaeadeg? uti linguanequiuerunt:cum
aliter alibi uocabula rebus im pofita fint:& primos quidem hoies nulla re urili aut arte adhuc ad uiuen
dum inuenta ferrur laboriofe uitam regifle nudos abfcp tegmine atg; tedo:q de re multos frigore atg*
atfturnonulli etia inedia periere pafiim .Sed paulatim experientia rerum docente ad fpedrea hyeme re/
fugere:fruges deponere didicerunr:igne deinde adinuentotartes quocp ad uiuendum neceflaria:: indi>
gentia & ufu hoibus duce ac pricipe funt excogitata. Mxc  nobis ille feriptor Diodorus de origine mu
di 8i  prima hoium uita breuiter rettulit.In guibus nulla dei mentio fada cafualis quxda uniuerfi pro/
dučtio enarrarur:quibus congrua oes ferme gentilium philofophi confcripferut. Quoru opiniones fi
diligenter infpexeris a uanis qui bufda fatuifg? coieduris pfedas inuenies.Quot ut facilius facere poflis
a Plutarcho tradas tibi anre oculos pona.Tu aute artente diuerfitatem eorum tecum confidera.

Diuerfa: defubftatia mundi philofophorum opinionest CAP. V.

Haleta ferunt primum oium principium rerum aqua pofuifle:ex ipfa čuda efie ac in ipfam
demu deuenirearbitratur.Poft eum Anaximadrum Thaletis fodalem ipfum ifinitum re/
rum oium generationis atep corruptionis cam dixifie.Na ex ipfo ait coelosfegregatos crete

__rofcp mundos numero infmitosrcorruptionem uero 8C  generatione muko prius exinfini /

tis arbirraf feculis in fe ipfis reuolutis.Hic cylindri forma efie terraafieritrtatag profunditatis:ut ad
latitudine profunditas tertia ps inueniatur.Ait praterea fpmaticas uires ex fempiterno calidoac frigi'
do in origine huius mudi defas fuifie:ac aliq ex flamea pila aere hoc circuuoluta:ut tefia nudeus^diru/
ta:& i quofda circulos explicata foleac ftellas coftituifie. Adhac hoiem prfo ab aliis afalibus natumam
alia inqt uidemus cito pofieaq nata funtad ppria pabula ple uemreihofem uero diuturna egere lada/
tione.Quare nifi i  primis initiis ab aliis natus alioij: nofe fecutus fuifiet: n u n čj^ed uca ri potuifiet. Hac
Anaximader. Anaximenes aut principiu reru aera opinatur:que genere ifinitu:qlitatibus finitu ait:cu>
ius codefarione ac rarefadione čuda gigniarbirraf.Motu uero ab aterno ee dicit:terra ex aere coftipa/
to primu oium fada lata magis:iccirco no abfgi rone fuper aere cotineri.Solem ueroacJunacateraHgp
ftellas a terra ortum habere.Itags folem terra efie ait uelocitate motus caliditate aflecutu,Xenophanes
colophonius nouu quodda iter pter pdidos fibi fabricatus nec generatione reru nec corruptione ulla
ce contendit;ee na<j fimileguicgd eft.Nam fi aliguid inguit gigneretunid non fuifle antea necefie eft:

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

quod autem non efl id gigni non pofle.Nam neqp non ens facere aliquid:neq? a non ente fieri quicqua
pofle. Aflerit autem fenfus omnes falfos efietranonem quocp unacum fenfibus uidetur abiicererterra
uero continue aquis delatam paulatim in maria longo te m pore abi tu ra m cenfet:Solem atcp alias ffel''
las a nubibus gigni.Parmcnides Eleata Xenophams auditor aropamicus primum Xenophanem: dem
de oppofitam quandam uiam fecutus eft: fempiternum enim atq? immobilecefetefle uni»rrfum:qd
eft ens fecundum ueritatem rerum:folem enim eflefimplex&intrcpidum ara igenirum.Generatio/
nem uero eorum efle qux  falfa aeftimatione uidentur efle cum nonfinr.Nam ienfus fe mouedos a ue
rirate putat:affirmat enim fiquid eft praeter ens id efle non ens.Non ens autem non efle in rebus:& fic
ens ingenitum fibi relinquitur: terram uero defioris aeris defiuxu fačlam a rbitratu r. Dem ocritus Ab
deritainfinitumdixitefleuniuerfum:quoniam a nulIocreatum:immutabileeriam efle.Eorum uero
quae nune gignuntur nullum habere principiumrfed ex infinito tempore cunčta flmplicirer qua: funt:
qu$fuerunt:quaeq? futura funtneceflitate prsdeftiatafuifle:SoIis ac Lunargenerarionem propriam:
feparatamg? ab aliis efle dicittnaturamej ipforum neccalidam nec fplendidam fuifle:fed contra gene/
rationis fuae natura: fimilem.Sed poftea cum maior orbis folaris fatftus eflet ignem in ipfo fuifle intru
fum.Epicurus Neoclis Athenienfis filius maieftatideorum detrahereconatur:necaliquid ex no ente
fieri aflerittac femper uniuerfum fic fe habuifle:neq? aliquid noui Ceri prirter id quod tempore in fini/
ro iam faflum efhcorpufg? efle uniuerfum non folum immutabilerueruetiam infmitum: finem bo/
norum uolupratem ftatuit.Ariftippus Cyrenaicus uoluptatem bonorum:dolorem malorum finem
conftituit.Caeteras fcientias excludit:illud folum efle urile putansmt quaeras fiquid domi maliaut bo/
ni tibi conringit.Empedodes Agrigentinus elementa quattuor ponit:ignem:aquam:aera:terra: quo/
rum caufam amicitiam & litem aca prima elementorum complexione fegregatum aera circufufum
fuifle conrendinpoft quem ignem erupifle:cuq? alium locum non reperiret furfum a frigore aeris re/
pulfum.Circa terram autem duos rircuferridimidiatos orbes:alterum ex igne totum:alterum exaere
maxime:ac ex igne admodum exiguo:8dllum diem:hunc nodem efle putatunitium uero nočhs a die
proprerimpetum ignis:folem natura non efle ignemifed ignis repercuflionem ei fimilem:quaabaqs
fieri cernimus:Lunam ex relido ab igne aere congelatc.Gcut grando congelatur per fe fačtam lucern a
fole recipereimentem non in capite nec in pedoretfed in fanguine difleminatam ee:ac illis partibus ho
mineš magis fentire:quibus plus mentisineft.MetrodorusChiusfempiternum efle uniuerfum ait:
nam fi faftum eflet a non ente.Infinitum etiam:quoniam fempiternum cum non habeat principium
undeincipiatinecexitum quotermineturjmmobilequo$ aflerit:quoniam moueri non poflit quod
non tranfeatrtranfireautem necefle eftraut in plenum.-autin uacuum:quorum alterum non eftnn al/
terum tranfitus fieri non poteft.Ex aethere autem fieri nubes denfationeade aquam qua: ad folem de/
currens extinguit ipfum:qui rarefadus rurfum accenditunfolem ficcitate conftipatum :ex aq ua fplen/
dida ftellas efficere: diem etiam ac nodem indefieri:quot fol extinguaturat(j incendatur: Echpfim
quocp extindione fieri.Diogenes Apolloniata elementum aera ponit:omnia moueri dicitrmundos in'
finitos aflerit:quot fados efle arbitrarur uniuerfi motu quod huc atqj illuc latum ac alibi rarefadum:
alibi conftipatum rubi forte conftipatum fuirubi globum fadum 8i  munduma quo quae leuiora funt
fuperiora perierunr.Hsc Plutarchus:quaeomnia Socrates quoq? uir illeilluftris furorisiatg? ifam^p/e
na putat:fiquidem fide dignus Xenophon teftis eft:qui fic de ipfo in libro de Socratis memorabilibus
didis fcripfir. Nemo autem ung Socratem impium quiddam & irreligiofum aut facere uidmaut dice
reaudiuit.Non enim de natura rerum neg? dealtioribus fublimioribufgi rebus ut plurimi faciunidi'
fputabat:nec confiderare ung uoluit quonam modo quag? neceflitatis ferie haec moles qua mundu So
phiftae appellatmaut fmgula cadeftium corpora fada funtrfed eos qui aflidua cura arq? ftudio harc tra'
dant ftolidos uanofg? homines efle oftedebat.Et paulum poft hac.Valde autem mirabatur quod no
potuerunt intelligere non pofle homines ha:cadinuenire:cuius non paruum fignum e:quot qmaxie
narum reru fcientiam profiten tur:quiq? caeteris fapientiores uidentur non eadem fed pugnantia dicut
adinuicem .Sed hsc quidem Socrates (ut Xenophon teftatur) quibus confona \  libro de anima ipfi So
crati orationem artnbuens PJato confcripfit. Nam ego inquit o Cebescum iunior eflem gmira/
bili exarficupiditareeius fapientiac:quam naruralem fapientiam appellanr.PraccIarum enim mihi ui/
debarur caufas rerum fcirercur fingula quocy modo gignantur arep corrumpantur:& cur fint atq? per/
maneantiac fsepenumero me ipfum huc &illuc uerfabam talia diligenterconfiderans.Num pofteag'
frigidum & caiidum ad putredinem quandam(ut quidamaiunt)peruenerint:tuncanimalia concrea/
tur(Et utrum fanguis eft:quo audiendi:uidendi:olfaciendiqi:fenfus nobis pftantur:quibus quidefen
fibus memoria conflatur atqi opinio.Ex memona porro arg? opinione cu tranquilliratem in his accac
perint originem fcientiae profilircirurfufgj hop: ipfop: corrupriones excogitando fic ad hanc confide/
rarione nihil ipfi ineptior iuflus fum ut mhil fuprarcuius rei fignu tibi fufficiens afiera.-nam exhaccon
fideratione uel ipfa qux  prius plane fcieba:ur ta mihi g casreris uidebar dedidici: fic tardior uel eseus
oino fadus fum.Haec Societas dicit apud oes Gr^cos dariflimus.Quare fi huic tato taq? pftantifllmo
philofopbo ametia uifa eft didop: de natura uirop: dcdrina:iure nos quo^ impietate illop: oium re/
cufamusipfertim cu errores de multitudine deop: fui:ab his qux de natura dixerit non fint alienirad’
locofuooftendemusubidocebimus:Anaxagoramprimum Gr^corumintelleflii rebus inftituifle.
Nune uero ad Diodoru tranfeamus:ac ipfum de prima hominu Theologia fenbentem audiamus.

LIBER PRIMVS 5

Diodori uerba qui prifci homines Solem & Lunam coIebant:& quod nec idola nec dse/
monesnouerant. C^P. VI.

Egvptios ferunr primos omnium oculos cum in coelum fuftulifllnt motum ordinem &
quantitates aeleftium corporum admiratos:Solcm & Lunam deos putafle:acfoIem qui/
dem Ofirim Lunam Him nuneupaflera proprietate quadam indiris fibi nomimbus. Nam

_11 fiquis ad latinam linguam uerba tranfTerac multioculus Ofiris dici poreft:neq? id ab re ra/

diosenim fuos quafi multos rebus immittit:ocuIos:qmbus omnia perfpiciiut etiam poera dicit.Solq
rerrarum flammis opera omnia Iuftras:quis nonnulli graecorum poera: D;onyfium efle Ofirim con/
fmganr:Syriuna quocp ipfum tančj nomen de nomine dučhim fir appellatum exiftimat:hinc Eumol/
pus in Bacchicis carmimbus ignioculum radiis Dionyfium nucupat:& Orpheus fpledoris au&orem
Dionyfium.Ifim uero latine Prifcam dicerepofliimus:Lunae hoc nomine indito:quoniam fempiter
naprifcaqj fiticui cornua depingunnuel quia cum Ahnoides fiteornuta uideatunuel quod bos eiapud
Aegppcios fir: dedicata:quibus:ut Porphprius aflerit in libro quem aduerfus edentes carnes confcri/
pfir:non fanguinem aut nidorem offerebantifed fruges terrae:quas etiam ipfas quafideos adorabanr.
Miferarionem uero lachrpmas atep fletum germinibus terrat deflorefcentibus offerebanr: Stmilirer
primitiae animaliu ex rerra generationiei: etiam quae ex conuentu fexuum eft:morti quoq? animaliu
eodem modo:quod adorationis genus exanimi profečtum ignauia infirmitati eorum erat accomoda
tur.Sacra igitur regione Aflulo habitatatibi primu ab hominibus faera cadeftibus oblata funtino myr
tx  non cafe: aut crociprimitiaeine hrec longe poftea fueruntinuenta:fed herbam uiridem quafi jp/
dučhuarum rerra: uirium primitias manibus offerentes diis offerebannarbores enim antea čj anima/
lia rerra produxit:herbas autem mulro priufčjarbores.Ex herbis ergo integras quafdam fumentes cu
foliis:radicibus:acfru(9:u partes fimul concremabant:& hacexhalationeac fumo eseleflibus litabant:
ignem  quo$ inextinčtum in templis feruabant tanq cadeftibus fimillimum. Ab hac autem exhaIatio
ne quam grseci thymiafin dicunt:thyfia quo<j! quam facrificium latina: appellamus apud grateos anti
<quitus diaa efl.Nunc uero non rede capimus thyfiam illam cultum appellantes qui fanguine celebra
tur:& poft pauca.Multo autem poftea iniquitate hominum foediffimusfanguisatg? hoftiarum mos
inrrodudus eft crudelitatis plen us ocdfis animalibus & eorum fanguinearis deorum imbutis.Hsec
Porphyrius.PIato autem in CratiHo fic feribitad uerbum.Videntur mihi primi Graecorum eos folu/
modo deos putafle:quos etiam nuncmuItiexBarbariscolut:Solem uidelicetanjiLunamrTellurem
Stellasrac Coelum.Nam cum ipfa cernerenr thein fempihoce currere atqp reuoluiiab hac ipfius thein
natura.i.deosappellarunt.Haec Plato. Veram quod primi atg?antiquifllmi hominum nec templo^
molibus:necfimu!achrorumded!cationibusoperamdabant:quippequi neqt pingere: neg? fmgere:
aut caelareded necaedificare: adhuc fciebanr:unufquifqi facile cogitatione per feipfum aflčqui poteft.
Quod etiam nulia deorum arq? heroum louis Saturni:Neptuni: Appollinis Minerure: Iunonis: Dio/
nyfii;HercuIis mentio apud illos eratifed necaliorum quorum nomina modo Grrecorum ac Barba/
rorum aures multitudine obtundunt.Praterea quod nec d^mon quifpiam probus aut improbus ad
miratione habebatur tfed fola caeleftia utdii non uidimaa: caedibus:fed herbarum fumis colebantur:
nonargumentis noftris fed fuis teftibus partim exiam didis:partimex hisquae dicentur facile com/
probatur:quod 8C  facrae feripturae inuiolabili patet audoritate:quse a catteris hominibus caeleftia cor/
pora dicit deorum nomine adorata fuifle.Solis uero hebraeis unius ac ueri dei & creatoris omnium fi
dem:cultum:& piecarem 3itribuit:quibus oibus aperciftime liquet non fuifle apudprifcos uel G rac/
cos uel Barbaros fimulachrorum dedicationes aut deorum dearumue genealogiamiaut daemonum
ac fpirituum inuocationesjaut turpem heroum theologiam: fed ad hatc omnia quoq? ipfa deorum ra
marium čj foeminarum poftea inuentaihaec omnia nihil iftius nugatoriae fuperftirionifg? getes omnes
ocupauit antiquiffimis temporibus fuifle oftendunt.Quare nemo dubitare poteft hominum ee hos
deos excogitationes 81  cofidas mortalium fabulasnmo uero improborum ac fceleftoig artificia:qbus
cupiditates fuas aflequi poilentiut ffcratiffimus etiam fermo apud nos dicit.Initium fornicatiois ido/
Iprum inuentioigentilium igitur omnium error:quo deorum multimdinem efle falfo credideruntia
Phoenicibus arq? Aegyptiis incipiens:&ab his caeteros hominerac ipfos quocg Graecos aggreflus mul
tis faecuiis poftea orbem luaditturipforum Phoenicum teftaturhiftoria:qua Sachoniathouir prifeus
quem uel anteTroiana tem pora floruiftedicunt Ph^nicum lingua exquifmfrime confcripfu: tradu/
sit autem in graecum Philo non hebreusifed BibIius:quos magnis Iaudibus Porphyrius in quarto eo
tum quos aduerfus nos libros euomitihis uerbis decorauit.Narratautem Iudseorum hiftoriam uerif
fime:quoniam & locorum 8i  uirorum nomina ita.ponit utipfi Sachoniatho Berutius:qui eorum re/
rum omnium monumenta ab Hieromobalio dei Ieui aflerit habuifie:quam quidem hiftoriam Bel/
balo Berutiorum infcripfit regitcui propter ueritatem hiftoriae q gratiflimus fertur fuifle.ls Sacho'

nnrVin DU^nim !>t  htftnrn rs^rri 3  Tmafilrirtii iirKin ani!iKne*mt*ri liKrfc fafttS CI HpdiC3Ti fbIpb3t!ioI^

Bibliusig_ _|_PI_^ T - r _ c  , . ..

thois hiftorue teft.it a q no creator oiummeccreleftia corpaifed mortales uiri:nec probi quos lalte pp
uirtute admiref:fed cxlefti nefandorucj mojd Phoenicu Aegyptioty dii fuifte narrat ifti uidelicet ipfi
$et nucapud oes getes qfi dii imortales honoribus coluf diuinis.Sed tps e iam illos ipfos audire Phi/

DE PR.AEPARATIONE EVANGELICA

10 biblius in exordio ftatfm totius negocii Sachoniatonis quod in nouem libro* partitus eft. Hxc  de
aučtore fuo ad uerbum dicir.Sachoniato uir peritifllmus ata? curiofiffimus fuit Js cu nihil omnium q
ab initio fadla funt memoratu digna ignorafle uideatur ailigentius ramen q csetera eaqus fciuir;
qux  Taautus excogitauit:no enim latebatipfum quod primus omnium morralium Taautus Iitteras
adinuenit:& res memorabiles aufus eft aeternitati comendare:quem aegyptii Thoyth:A!exandrenfes
ThothiGratci Mercurium appellarunr.Paulo deinde poft haecaccufauit iuniores:quod ea quat de diis
fabulofedici uideantunuel allegoricead naturam :uel tropologiceadmores ftudentreducere ncn rev
ducenda:his uerbis .Iuniores facrarum rerum interpretes res geftas repellenres fabulas:fabularumque
allegorias excogitarunr:quas rebus naturalibus imponentes myfteria cum tanta obicuritate induxe/
runtrut nemo facile uerirarem rerum poflit perfpicere.Veru prifci acpratcipue phcenices atg? a?gyptii
quos caeteri funt imitatitfi qui uitam aiiqua re inuenta exco!uerunt eos benefačtores comunefg? patro
nos putantes quafi deos adorabant:quibus ftatuas ac fimulachra:templa quotp ftatuentes naturalium
etiamdeorum nomina imponebant:Natura!esautem deos Solem ac Lunam cseterastam erraticas
quanon erraticas ftellas 8i elementaunacum iftis putabant.Ira deos alios mortales alios immortales
dicebant.His fic expofitis phoenicum deiceps theologiam fecundum Sachoniathonem Biblius Philo
fic ad uerbum exponit.

De Phoenicum theologia. CAP. VII.

Hoenicum theologia principium rerum omnium tenebrofum ac fpiritalem aerem efle af
1 m m  firmat:autaeris tenebrofi fpiritum:& praeterea chaos turbidum omnilucepriuatum: bate
§ rf*  in ^ nita e ^ ear $ interminata.Veram quando fpiritus fua principiaconcupiuirfaifta eft co/
v  plexio arcp connexus qui Cupido appellatur: quin? creationis rerum omnium principium

eft:fpiritus aurem fuum non nouitcreationem:fed exeius connexu fadtum eftmoth:quod limum di
cere latine poflumusralii aquofae mixturseputredinem ex qua femina creaturarum omnium &gene/
ratio prodinac in primis animalia fenfu arcentia ex quibus fačla funt animalia intellečtualia quat nun'
cupantur thophafunin ideft coeli confpedores in figuram oui confirmata.Moth autem effulfit Sol 8C
Luna ftellae ac aftra magna.Huius mundi origo apud eos creditur:qua deorum aperte religio contem
nitunfed uideamus quomodocaerera mirabilis illa theologia coftituit.Aereigiturinqt Bi  mari igneu
uenri emittentes fplendorem fimul cu terra ac nubes fačh:& maxie de coelo effufiones.Segregatis itaqj
cunčtis atcp a fuo loco folis calore depulfis rurfus in aere corruentia fuo confluftu tonitrua &C  fulgura
effecerunt:quo fonitu animalia ex limo quafi ex fomno profiluerunt eruperuntg? tam ex terra qua ex
mari mas 8i  foemina his addir.Haec in hbris Taauti de origine mundi confcripta reperimus: qux  ille
ingenio ac cura muenit nofcp illuminauit:deinde uentorum nofbus ordinegj anteoculos pofito poft
pauca infert.Hi primum terrat foetus quibus 8i  ipfi Bi  qui ante ipfos fuerunt di  poft eos uitam trahe/
bant deos putantes odorabant 8i  infufiones ac fumigationes eis faciebant:quiadorationis modus fuae
infirmitati acignauise animi congruebat.Poft hatc ait ex uento Colpia nuncupato 8C  muliere Baau qd
notftem fignificare interpretatur natos fuifle faeculum ac primogenitum uiros mortales:ita nomina/
tus:& a feculo primu ex arboribus alimeta hoibus ee repta:ex his uero natos genus ac generatione di/
čtos Phcenice habitafle:aeftu at fačto palmas ad fole fuftulifte que deu putabat Beelfame uocate.i.coe

11 dominu:que grarci loue uocat. lncufat deide gratcos qfi erroribus dučlos his uerbis. Non.n.temere
multis harc noibus diftidla funttfed iecudu fufcaeptas res noia indita fuerunt:q genus graecoru igno/
rans longealiter intellexit ambiguitare iterprattationis confufum.Addit deideagenere fecuh Bi  Prev
togoni mortales filios procreatos quorum nomina lux:flamma ignis:ex conftricftione Iignorum igne
reperifie ac ufum eius docuifte:a quibus uafto corpore natos filios aflerit quorum nomina montibus
ubi habitarunt impofita CafTio fcilicet libano areg impudicoihi quibufcuqs obuiam fierent commifce
bantur.Tabernacula excogitata refert ab iftis ex canis:foIiis:arq! papyro:fa<ftiofe quoq? aduerfus fratre
Vfonem eos uixifle quicorporibustegmia primus expellibus ferinis confecit: magna uero imbrium ’
praecipirata flantibus uentis atq? coruicantibus undigs fulguribus fyluas apudTprum concrematas.
Hune Vfonem arboribus amputatis ambuftifg! primum cum his mare ingredi aufum fuifle.Timula
cnraqi duo igni ac uento erexifie quae adorabat fanguine ferarum perfundens: his omnibus cum na'
turae conceffient uirgas ac ftatuas a pofteris confecratas annuafcp celebritares ftatutas. Longe aut poft
genus alti coelo ram ueneratorem Bi  pifcatorem natos:pifcaticnem &uenationem inueniile:ex his na
tos duos alios qui ferrum ferrig? ufum inuenerunt:quorum alterum Chufora uocatum cantibus ma
gicis Bi  huifmodi uerbis plurimum ualuiile.Hi domibus porticus addiderunt 8i  circuitus 8i  cameras
ex his pifcatores Bi  uenatores &: qui Titanes appellantur fuifle. Ex his etiam Amynum atg^ Magum
quigreges fecerunt &: magalia conftruxerunt,Ex his etMifora Bi  Selech ideft uira tenue atgs iuftum:
ifti falem ufumq? eius inuenerunt:a Mifore Taautum fuifle natum qui primus elementa litteraru co /
fcripfit:quem AegyptiiThoor:AIexandrenfes Thooth:Grseci Mercurium uocant. Afedech Diofcu/
ros natosraut Gabiros:aut Cirbates aut Samotrachas qui priminaues conftruxerunt:quoru nati heri
barum uires 8i  cantusad medicinam inuenerunr.Ea tempeftate natum Elium quialtifnmus fuiteo
gnominarus Bi  mulierem Beruth uocitatam :hos in Biblo habitafle:hi genuerunt Terrenum aut indi
genam:cui CtIus pofteacognomefuit:acuiusnominemirauarierare formofifllmi fuprcemumeor
pus coelum fuifle appellatum:huic ab eifdem temporibus nata foror terra appellata:cui etiam propter

J  LIBER PRIMVS 1  6

formam terra eognominis faai. fi patri altiflimo a beftiis dilaniato facra & cerimonias ut deo
jnftituerunt. Ita patris regnum Cadus poflidens terram fororem in matrimonium duxit:qu£e
fibi quattuor filios peperit. IHum: quem & Saturnum dicunt:BaenIum: Dogana: qui & Frumen/
tarius appeliatur:ac podremo Atlara.Habuit etiaalios liberos Cadus ex multis fibi uxoribus natos:
quam rem adeo atgre tulit ut C$li diuortio uti uoluerit.Carius tamen ab ea abftincns quodcug? uo/
lebat ui ei appropinquabat:& indignatione incenfus Filios ab ea fibi procreatos neei tradere conabaf:
qua ex re coačta terra focios fibi ac adiutores ad defendendos natos conciuit.Interea Saturnus cum in
iiirum euafiflet Mercurii termaximi:qui eius fcribafuitauxilio ufus ad defenfionem matris patrem
iilcifcitur.Saturni deinde liberi fuerunt Proferpina 8C  Minerua:quorum primauirgo obrit. Mineruae
autem atqr Mercurii nouis artibus haftam & falcem ferreas Saturnus fabricatus eltDemum Mercu-'
lius artibus magicis Saturnios milites inftruxit:commiflum aduerfus Cadum pro terra pradiumifu
fis fugatifgr copiis regnum fufc$pit.Ea in pugna inter alios qusdam Cadiconiunx ei admodum di/
lečta capta fuiflefertur:quam Euagoni Saturnus in matrimonium dedit:apud quepartu Ieuauit ue/
trem:& uocauit q>peperit Demaroum.His ita geftis redes fuas moenrbus Saturnus cinxit: urbeg; ea
diditprimam Biblum a Phoenicibus nominatam. Atlantiuerofratri fufpečto Mercuriiconfilio i y
fundo depulfo foueam aggeris fuperiniecit.His corporibus Diofcurorum pofteri nauigia fabricati na
uigabanritempeftaubufg? ad CafTium montem eiedti templum ibi condiderunt. Deinde non longo
tranfačlo tem pore Cadus exulansfiliam fuam Afcarten forma 8i  uirginitate florentem cum duabus
fororibus Rhaea & Dione quafi fulpečlas adinterficiendum dolo Saturnum emifirrfed uariis modis
allečtasSaturnus matrimonio frbiforores coniunxit.Ea recognita Cadus Fato Pulchritudinealnfque'
fociis aučlus in Saturnum infurgit:quas uidelicet Fatum Si  Pulchritudinem fimiliter alJečlas ad fe Sa
turnus attraxit.Recaepit autem ab Afcarte Saturnus non paucos filios: quorum iunior cotinuo fimul
argg in lucern reditus Fuit in deos abiit.CIari uero fuerunt Amor atqp Cuprdo.Dago autem frumenta
inuenit at<£ aratrumrac ideo Iuppiter aratrius nuncupatus e.Selech autem.i.iufto Una titanidum n m?
pta Aefculapium enixa eft.Praterea Saturno interea tresfilii nati. Saturnus patri eognominis: luppi/
ter Belus:& Apollortunc etiam nati funt pontus:Typho:Nereus.Ponti parer a Ponto Neptunus pro
čreatus &Sido:cuius ab ore fonora fuauiflimags uox profluebat:Ftec prima hpmnos carminibus co'
pofuit.A Demaroonte Melchratus, qui ^Hercules uocatur natus. Tuc Cxlus Demaroonte fibi focio
atgj amico Ponto bellum infertifed uičtus a Ponto Demaroon uouit pro fuga uotumg? pfoluit.Poft
triginta duos autem annos regni fui Saturnus infidiis Cadum patrem prope fontes fluentagp in ualle
quadam infidiis locatis caepic Siuirilia membra abrafinunde facer fanguis in fontes fluentag? ftiilauit:;
qui Iocus ad hatc ufq? tempora monftratur.Haecfunt Saturnigeftaihke a gentibus prsedicata tempo
ra:haecaurea illa Saturnia regnaihaec beatrficata lila prifcorum felicitas.Sed redeamus ad nobilem iftu
Theologum uideamufg? quid poftea fačtum dicit. Afcarteautem inquit maxima fummag?:ac luppi
ter & Demaroon:& Adolus deorum princeps Saturni iuflu regnum gubernabant. Impoluic autem
Afcarte capin fuo regali infigrie tauri caputrcu^ orbem terrarum circuiret repperit forte Aeroperem
quem in Tyriam faeratam infulam addučl;um confecrauit:Saturno autem quattuor oculos infigne re
gale compofuit:quorum duos in anterioribusrduos in pofterioribus partibus corporis collocauit:qui
uiciflim contračti quiefcebant. Allas quo$ in humeris quattuor fixis:duas pertenfas quafi uolaretrdu
as remillas quafi ftaretifignificabamr autem ipfum dormienrem uideredi uigilantem dormire. Simi
liter quo<j Pallas quiefcentem uolare 8t  uolantem quiefcere.Cxteris etiam deis duas fecit allas in hu^
meriš quafi Saturno conuolarenr.Ipfi praeterea Saturno duas in capite allas locauit:una propter prin'
cipatum mentisralteram propter fenfum.Cu uero Saturnus auftrrregionespetnfleriumuerfamAeg/
ptum deo Taauro largitunipfum ibi regem conftituit.Haec om nia a fepte dicit Sedech filiis Cabns ap
pellatis 8C  ab očtauo ipforum fratreAefculapioiuti eis Taautus deus praecepit confcripta furiTe:q Tha/
lonis filiusomnium primus apud Phoenices deorum interpres allegoricead naturam accommoda^
uit tradiditg? pofteris quafiorgia quxdam a % myfteria.Taautu$ autem quem Aegyptii Thoth ap\
pellant fapientia Phoemcum prsftans primus religionem deorum abignorantia uulgari in drgnita'
tem dočirms reduxit:quem poft mulca tempora deus Surmobolus ac fhurro quaedicfia eft Chyfar
tis fecuti abditam Taauti Theologiam 6C  allegoriis obtrufam in lucernprorraxerunt:& poft ahqu^ di
cit morem prifcis in magnis calamicatibus atg? periculis fuifierur ciuitaris aut gentis princeps dikaifii
mum ex filiis ulcifcenti daemom quafi redemptiois pratmium traderer:& fic rraditum myftice iugu
laret.Cum itaque Saturnus rex regionis quam Phoenices Ifraelem uocant: qui pofteag hominem
exiuitad Saturni ftellam addučtus eft:ab Anobreth nympha unieum haberet atgg chariflimum filiu
Leud a reipfa dičtumificenim etiam nune Phoenices unieum filium appellant:quia maxsmo atqi peri
culofifllmo bello ciuitas praemebatur:regio indutum ornatu fuper conftrudam ad hrec prreparatagr
aram imrnoIauit.Hicifte philoBiblius uidequrea Sachoniathonis rradudta elementis de ferpenbus
aeferis uenenofis dicit:quse ufum ad uita nuliurpeftem uero Si  inreritu uenenofo morfu hoibus infe'
runr.Scribit igit.ur ad uerbum fic.Draconu naturam arq? lerpentum ipfe Taautusdiuinam purauit;&
poft ipfum etra Phoenices atep Aegypni:fpiritaliflimu.n.animal ofum eft 8č  igneu. Nam foiritu aol^
manuu aut pedum:& orno alieuius organi exterioris argumeto ut caetera uidemus aialia ferri:eximia ,
celeritate afiequit ;uariafq? figuras diformasgradies moluto reuolutog! ad quauult celeritate greliu

DE PRAEPARATIONrE EVAŠIGELICA

facillime prallat.Longeuum etiam eft:nec fol um fenedam cum pelle depones reiuuenefcit:fed crefcit
et in adolefceria redudum:cuq? determinatos adimpleuerit termmos in fe ipfum rcuolurum rurfum
reuirefcir:quis femper minus:ita mfi percuflum inrereatuix naturah nece conficif :fed phoenices dxc
mone fclicem aegyptii uero eneth appellaruntrcui accipitns caputapponunr,ppter adiuiratem accip/
tris fingularem ncctrco Epies qucm fummum deoru interpretem a;gyptii purarunfacrarum litteraru
fcriba:cuius libros Arius in graca linguam ttraduxitaIegorice hoc rradens ad uerbum ait. Diumifli/
mum animal ferpens SC  accipitns habcns caput uaide iocundum eft: id fi palpebras erigebatiuce pri/
mo genitam omnem fuam rcgionem replebat:cum uero claufos rerinebatoculos tenebra fundebaf.
HinC fignificare uoluir Epies igneam ee naturam eius a phcenicibus.Pherecides quog$principia perdo
dus diuinitus de deo quem ophonea grace uocauidatins ferpetem dicere pofiumus:&de offionidi
bus mirum in modum diferuittde quibus alio Ioco dicemus.Verum a?gyptii umuerfum depmgentes
mundumtac ipfa indudi fententia inter circulum aereum igneumcp in fuperficiecircufufum ferpet«
accipitri formis figuram extendunt ut fit theta grace litterse figura confimilis magnitudinem mundi
ac formam per circulum fignificantestper ferpetem uero qui in circuli medio pofirus eft bonu daj/
mona conferuatorem omnium :cuius uirtute mundus continearur oftedentes.Sed Zoroaftres quogj
magus in libro facro in quo res perficas collegit hxc aduerbu fcribir.Dcus capur accipitris habetns in/
corrupnbilium primus eft:fempiternus:mgenitus expers paruum:fibiipfi fimillimus: bono^i onim
auriga:munera non expedans:optimus:prudentilIimus:pater iu ris: fin e dodrina iufticia pdodusma/
nira perfedus:fapiens:facra natura unicus inuentor.Ideo fimiliter ferpentibus ut caeteris diis fmola/
bant deos maximos ad principes totius arbitrantes.

EVSEB1I PAMPHILI LIBER SECVNDVS.

ED Phoenicum theologia lam per audores fuos expofuimus:qua omnino ut pefbfera
fugiendam:& faniratem ran ta: mfaniae quserendam falutare pdicat euangelium: quod
aut no fabula dida: funt aut poetarum figmenta altius quidda quafi nudeum cente/
getia:fed fapietum prifcopi &theologoiy ut getes diceret uera certag? teflimonia cun/
dis antiquiora poetisunde paret q> ufq? ad noftram memoriam in phoenicia ifti ipfi dii
fic appellathfic natirfic educati:ut didi theologi tradiderut dicuntur. Quare nihil agut
cum ad naturalia qua?dam turpitudinem occultantes refugiunt:cum res fe ipfe rarimonragi decru
una daragj uoce Phoenicum omnium ipfos redarguunt. Sed de phcenicu theologia fatis.Nuc ad zgy
ptia tranfeamus ut etiam hinc uideamus rede nean contra gentiiium nugas contempfimus:& falura
rem euangelii dodrinam fecuti fumus :qua maxime nuc negledis fuis fandiffime colit a:gyptiis. Vni
uerfam autem atgyptiorum hiftona 8C  rheologiam ipiorum feorfum in libro que iacru infcripfit Ma
netus qdam a:gyptius graca lingua exquifitiffime inmedium aedidinfed Diodorus et Siculus uir da/
rus omnem ut diximus hiftoria gentium diligenter breuiter ac ordinate congregatam confcribes ab
aegyptiorum theologia totius negocii fecit initium:a quo potius quafi ab illuftriore notiore$ gracis
qab xgyptio Maneto;hatcad uerbum fcribenda duximus.

_ De Aegyptiorum Theologia. CAP. I.

Sferunt igitur aegyptii in rerum oium originem hoies primum m argypto prim um hoies
pdudos partim ,pptercoeli temperantiamrpartim er ,ppter Nilum & nafci SC  educari po/
tuifle.Nam nec hibernis frigoribus necsefhui folis ardonbus regionem prami:& folu im
■■■■Šsl gatioe mli fic inefle foecundu ut alimetorum in ufu hominum nulla terra feratior fit,Deos
uero mortales hoies fuifle:fed uirtute acbenefidisuitamcomunem excoluerunt imortalitatem cofe
curos:quoru nonnulli reges fuere noiag? habuere:ali; noua qu 2 dam:alii a csleftibus trailata efTe quae
maximos deos Solem Saturnum Cybelem louem:quem hofem nonnulli nuncuparunt Iunone Vul
canum Veftam ac poftremo Mercurium.Solem aiunt primum omnium apud £egyptu regnaflt.So/
!i caelefti cognomine quis nonnulli facerdotu Vulcanum contendant primum igne inuento regnum
obtinuiileideinde Samrnum qui forore Cybele in uxorem duda Ofirim SC  lfim genuit:aut ut pluri/
mjdicunt Iouem &lunonem.Hosumuerfum orbem lmperio fubiugafle acqumqi deos procreafle
amt Ofirim lfimTyphona Apollinem ac Venerem.Ofirim Dionyfium:lfim Cererem ee autumant
quos matrimonioconiundos quom regno fuccefliilentplurimum generi hoium contulifle. Itatra/
du thebaicocentum portarum urbem condidifle:quam alii Iouis urbem:alii Thebas appellant.Ere/
xifle aut Ofirim loui ac Ccreris paretibus caeteri% diis aurea rem pla:quo^ fingulis cerras car im o/
nias ftatuit SC  facerdotesqui earum curam haberentconfecrauit.Abhocuitem muentam 8i  diuerfis
honoribus hoies diftindos ut alii colerent alii coleretur.Muficam adeo diledam ut fecum femper no
paruum mufico^ duceret:qbusnouem uirgines quarum Apollo dux erat:&aliis dodrinis & canendi
artenonmediocriter excelluifl*e.Quomgpoesgenres propter eius merita quafidemum fufciperent
ubiij momenta reliqfle.ln India multas urbes conftruxifle:Phiygiam dom uifle:ac per hellefpoti an/
gufiias in Europam traiedum.Macedona filiu macedonra rege coftituifle: ab hoc Apyn 6i  Mneuin
confecratos 8C  apud xgyptios ioco deoijč publice cultos:quoniam frumento^ inuentoribus ad comit
mittenda territoriis femina profuifTent. lfim mreiurando nullius fe prater Ofiridis complexum pe/
tituram decreuifle:quam etiam poftqhominemexiuit immortales honores confecutam uidemus.

LIBER SECVNDVS 7

Ofirideuero infidis laniatoialia quidem membra non mediocri laboreab Ifide muenta diuinis hond
nbus fepulta:pennis uero in flume Nilum a Typhone.psedus coftituro dolo facra ac csnmonias ma
1 'oris a!iquaro cultus ftatutas fuifle:hinc graecos acccepifle & Dionyfii orgia 8C  dies fefti cu honorc hu/
ius membrifierent:cuius fimulachrum m myfterhs feretes:Phallu appellac. Fingere aur a ;u nr ac com
menriri oes:qapud Thebas boetias exSemeleac Ioue hunc demu natum exiftimant: quod Orphara
primuaufum fuifletillum Aegyptu petiifletac inde myftena Ofiridis dodum in Gratcia retulifle. Et
quonia Cadmeis amicus ečt gcnus Dei magnis affedus honoribus ad ipfos non inuirus rranfpofuifle
mulnrudinemcp alios ignorantiarnonullos quia ralem deum gratcu porius q Aegypriu dici uelletrcul
tum & mvfteria eius libenter lufcepifle.At uero poetam Orpheum faciJe toram rem ea decaufa ueri
fimiliterq? finxifle:quonia Cadmus exThebis Aegypnis in Boetiampfedus Semelem aIio% hberos
genuiflet:qua ab ignoto preflam feprimo mefe:ficut et de Ofiride phibent Aegvptii pueru peperifle.
Hune mortuum a Cadmo deauratum:8č quafi deum ingenti cultu 8i  faerifieus decoratum fuifle:pa/
rentem quoqi eius louem pdicaflemt Semeles ftuprum leniref.Hinc apud Gratcos celebrata ee fabu/
lamrgj Semele Cadmi Ofirim ex Ioue conccepiiTet m lucemg? aedidiffetjQua poeta: adeo amplifica/
runtatejauxerunt:utiamrefonantibus theatrisnemo Gratcogdfit:quihacrem aliter geftam crecfat
Nec in hoc folumtfed in aids quocp multis illuftribus apud Aegyptios uiris heroibus quoqt} ac deis id
efle a graecis faditatum.Herculem enim Aegyptium fuiile:cuius uirtute multas magnafg* orbis ter/
rarum partes perdomitas:hunc grtecos ut fuu diuinis honoribus colere:qui fuus non fittfed magnis
temporibuspoftea adnatum ex Alcumena Hercuiem iniuria res geftas Aegyptii Herculis tradudas.
Perfea quom in Aegypto natum:ut ipfius Ifidis genus ab Aegypto ad Argiuos traflatumtfidis deide
fabulis Io ipiam efle:quae in bouis fuit formam mutata:cuius honore faduiut Aegyptii bouem ado/
rent.-čjuis aliiantiquiflimis tpibus aialium effigies ab Aegyptiis ducibus ateg iperatoribus galeis ifcul
ptas ferri folitastut pradio dicant:eamq? rem imperii fignum ipfis fuifle.Parta deinde uidoria: ea ani/
malia:quorum imaginem uidoriofi duces geftarut:quafi offenfionem belli ad hoftes ipfi repuliflent:
in deos relata fuifle.Nonnulli ufus utilitatifgj caufa multa ex ammalibus in deopi numero apud Aegy
prios fufcaepta contendunt.Bouem enim ipiam tam partu fuo q arandi opera conducere.Oues aute:
8C  parere:& tegmentorum materia prsebere:& lačte ac cafeo alere.Canem uero una cum hoibus uena
ti:2£  ad cuftodiendos hoies natum efle,Quapropterdeu:q apud eos Anubis appellaf caninum habe/
re caput.Ea enim re oftendifrcuftodcm ipfum Gfiridos fuifle tam bxluas:qui importune cbuiam fa
dos cohercentem.Felem uero quoniam ad fcuta facienda coducat.Ichneumona quoniam oua Croco
dilIo^conterat:& luto conuolutus cum os aperiantuta in uentres eoru ifilire foIeat;ut exefis inttftinis
eos interimat.Ex auibus Ibidem qdem utilem dicut ad ferpetu locufta^:erucap.' interitu. Accipitrem
nero ad Scorpiones atep Ceraftes necandos:& alia huiufmodi uenenofa animalia:qurm eriam nonni/
hil conferre arbitranf. Aquilam uero quia regia fit colunt.Hircu in diuinis ea ratione dicut fufcKptu
qua priapu apud Grjecos ,ppter genitalia membra:cu iliud aial ad comunčbone fexuu maxime oi um
deferaf.Membra uero genitalia apud eos honorari:quonia per ea inftrumenta fpecies aialium confer
uanf ;quae rame no apud Aegyptios foIu:ucpi et apud plerafqalias gentes:quoma cuae ad generatione
aialium neceffiria funt:apprime colutur.Quapropter etanuftires:quia patribusfecundu Aegyptios
fucceflione facerdotiu accxperunt:huius dei myfteriis nuncianf. Ad haec Patanas et arq?Satyros aiunt
huius rei ca cunčlis hoibus ee uenerabiles:cuius fignu e:quiafimuIachraeo^ in templis mebris i mo
rem hircop>:quod aial traditur promptu femp efle ad coniundtione tenrigineaffedhs ftatuunf.Sacros
aut tauros Apin fcilicet atq? Mneuin diuinis coli honoribusitum pp agricultura: tum qa frugu iuetio
ad deos referf.Lupos quonia canibus fimillimi funtih quonia Ifide unacu Orofiliocertamen aduer/
fus Typhone fufca-ptura Ofirim aflerut ab inferis filio 6i  marri auxiliu ferentem aduenifleteifij! in fpe
cielupiapparuifle.NonulIiautdicuntlupos aduerfum Aegyptu irruetes Aethiopes diftračlos fuifle
underegioneLupariaappellatam.Crocodilluiliishonoriefleaiut:quoniaeius terroreab Arabiaatq?
Libya Iatrones in Aegyptu nare nequeant,Prceterea quedam de prifcis regibus fuo^ rabie canu fugie
te ad paludem confugifle:qui prceter opinione hoium a crocodillo fufcsptus in alteram ripa traiedlus
fiierit.Sed cukursanimalium alias alii caufas afferunr.MuItitudine.n^iuntcrebro in reges magno i/
furgente confenfu diuerforu aialium cultum diuerfis ciuitatibus a quoda rege ftaturu fuifle: utdu fin
guh religione reueretur fua & estero^ cotemnanrmon poflenr umuerfi in unum Aegyptii ccnfpira/
re.Harc aialia linteamina poft morte plangentes & pedtora cum gemitu caedetes in faens fepeliunt Io/
tuIis:quo^ fi qd fponte aliquis interfecerit mortis mulčtatur fupplicio.Felem aut aut lbide fiuefpote
fiue iuitus quilq'ud!necauerit morte punif.Prseterea i quacu 9  domo canis mortus fucrit ces q ea ha/
bitant uniuerfo corpore rafo magno ludu afficiunfrnec uino aut tritico cseterifg? ad uidu neceflariis
quae in ea domo recodita fuerut uti amplius licet. Aluntaut Apin quide Mephidx:Mneuin in Eliupo
li:Hircu in.Medete Crocodillum in palude.-Miridos reliquafq 3  feras in locis at ris Amila aut pulte lade
coda afferetes:&: bellaria melle comixta:&: anferinas carnes ta elixas q toftas.Cu mafeuhs aut aialibus
foeminei quoq? fexus fumma fpecie fimul nutriunt qu$ pellices appellat.Cu uero Apis mortuus fue/
rit magnifice®! fepultus:quofq 3  fimile inueniant in perpetuo ludu funt:que fimulac inuenerut ad ur/
bem Nili ftatim adducut:quado folu mulieribus uiuere ipfum licet:obuia na^ fadaj fublatis ueftibus
genitales partes ei oftendut:nec unq poftea huc deu mulieribus afpicere licet; in quem afierunt aiam

f

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

Oiiridos poft mortem tradudam fuifle.Haec lila eft Aegyptio^turpis impietas potfus c| rheologia
aduerfus qua aliquid dicere cum per fe lacear turpe duco:qua meriro contempfimus ato- defpuimusra
tantis malis non nifi a falurari Si euangelica dodrina:quae obcatcaros mentis oculos per fidem illumiv
nauirdiberat) uerum honeftiores ha^ nuga^ & quafinaturales rationes paulopoftfimul cum grsca
rum fabularum interpraetatione facilius enodabimus.Hocigif moantiquiflimat remeraria:^ Phoe/
nicnm Si Aegypriorum fuperftnionis omnium gentium rurpis rheologia plena eft. Vera m de Grs/
coru quoq? theIogia:quifimulachris 8i myfterm fimiIiquoda ur aegypm pado utunf: mo dicamus
qua qui uniuerfam collegit hiftoria in terrio Si qrto uoluraine diligeri iTimecofcripfir: fado a Cadmi
aetate initio.Cadmu aut poft Mopfem fuifle ab exquifitiflimis gen t tu annalibus Ioco fuo demoltrabi
mus:ut aperre patear Moyfem maiorem natu q graecojji deos fuifte:fiquide poft Cadmum diiemer/
ferur:que no paucis annis Moyfes fugauit.Sed lam Diodori uoces audias.

De Grarcorum rheologia. CAP, II.

^ Admum Agenoris filium ex Phoeniciadicurad quacrenda Europa quat fuira Ioue rapta a

P3II rc § e  rniflum fuifle:necinueniente in Boetiara randem deuenifleiac Thebas ipfi atdifitafle
1 [ Cucp Armoniam Venem filia in uxorem duxi{Ter Semelem Si forores eiusexea genuifle
] AmoribusautSemeles Iouecaproacexoratotangad Iunonedmino adeammo accedere*
ho tuiifle fuigura argj tonitrua muliere:fed aborru edito puero igne ipfam flagraflera loueaur Mercu
rium accatpifle puc^eunnj ad fpelunca« Nifes quat inter Phoenicia 8i Nilum fita eft trafmififle.Hoc
padlo a nymphis educatu Dionyfium uini Si uitis ufutn arqp plantationem hofes docuifle. Inuenifle
quo<$ codionem ex,ordeo co!eda:qua ceruifiam appellanhunc cu exerciru non uiro^ folu:fed er mu
lierum orbem luftrafle:iniuftis ar® impiis hofbus atrodter punitis.Fuifle ramen haftis rhyrfo orna*'
risarmatasmulieresimufasetoesfecutasfuifleuirginitateomnigtdočtrincegenere floretes:q tripu/
dus Si canru deu pmulcebac. Paedagogum ei Silenu fuifle:cuius cofiliis uirture fuit compIexus.Mitra
uerocaputeiiigaripgdoIoresgfumanteuinocapuraggrediunf.Bimatremaut appellatu:quomaex
uno patre Si a duabus matribuspcreatus fuifle uidef.Ferula ei in manu tradunnga cu non pmixtum
aqua uinum hoies biberunriac in furorem uerfi alrer alre^ baculis caederennunde nonulli moriebaf
pro lignis ferula uti pet fuafit.Bacchum a bacchis uocarum fuifle, Leneum: quoma Ieneus graece tor'
cular latineappellatur.Brommm a bromo ideft ignis fonitu:qui cum ab ortu atderetur infonuit.Sa/
ryri quoqs eum dicunrur fecuti fuifle:qui faltandočitragice canedo uoluptarem ei efferebant, Ab hoc
pumo thearrum Si muficam fuifle harmoniainuetam HsccdeDionyfio tradunf.Mufas uero louis
Caeli 8i Terrae filias opinanf:quas plurimi'uirgines fuiflecofinguntrSi ficappellatas quonia Myn grae
cehonefta bonacg dodrinainftituerefignificat. De Herculeaurem h are graeciaflerunr. Acrifii filia
Danae Ioui Perfea genuitrPerfeo Androne Aleftriona peperit: exquo Aicumena eft procreara: cui fe
Iuppiter triplicata nodecommifcuitmon cupidirate ut plerifgi ali is mulieiibus: fed hberorum pere'
andorum gratia. Quaobrem cum luno Zelotypia exarfiflet Aicumena quidem parrum rerardauir,
Euriftea uero ud ante tempus in lucern sedidit:quod fecit:quia praedixifle iouem audiuerat illo dieeie
Perfidarum genere regem nafarurum.Herculem uero Aicumenae Iunonem formidatis expofuit:cui
luno Minerua fuademe mamillam prxbuit:8C a puero uehemetius q seras pariebatur attračta mamil'
Ja:Iuno commota duos ad nečem puer/ miflitdracones:illeaurem nullo modo rerritus altetum altera
manu dracones ex collo appraehenfos interfecit. Aefculapium Appollmis ar^ Phoronidos filium fuif'
feaiuntiadeogp medicinaeartibus excelluifle:utab incurabili morbo multos liberaret.Ea re Iouem co
motum fulmineipfum inreremifle:cuius morte irntatum Apollinem cydopas a quibus fulme illui
Ioui conftručtum fuerat mterfecifle:unde iratus Iuppiter ad feruitium Adoneti Apollinem impulir;
ČC  hoc modo delidi poenas Apollinem perfoluifle.Hoc 1 ' quarro bibliothecae Diodorus pofuit:qui re/
liquam theologiam ab aliis genribus Grcecos accaepifle his uerbis in tertio feribir.

De Atlantorum rheologia. CAP. III«

Rimu inquic apud eos Cadum regnafle Atlanti aflerun t:is quadraginta ut dicut & quinqj
filios habuit:quoruduos de uiginriOps caftiflima quacdam mulier fibi enixa efl: qua pro'
prer uirrureun deos traflatam terram nominari:fitias quocp Cselum habuifle Bauliam X
Cybellem:quam eriam Pandora uocant.Bafiliam quoniam quafi mater fratres enutriflet
marrem appeilaram fuifle:& poft Caeli mortem Hyperioni fratri nupra binos liberos;Sole argj Luna
peperifle.Cybeles autem frarres futura formidares Hyperiona iteremifle:Solem ac fluuium Eridanu
prscipirafle.Hseccu Luna fic fada percaepiflet ab ;  alro leipfam loco deiecifle:matrč autem furore con'
ciram crinibus foluris tympanis Si cymbalis bacchantem primocircumuagarudeindepoftg inueniri
nullibi poterat in deos fuifle tranflatam creditum:Si aras ei ac templa fuifle conftruda: cuius faera cu
tvmphanis ac cymbalis fiuntiSolem uero atgp Lunam ad luminaria tranflatos fuifle.

DePhrygumtheologia. CAP. IIII.

l Hryges uero Meona phrygire antigflimu fuifle regecotedut:aquonata Cybele fiftulam
qua Springa Grsci uocat inuenifle: SiMotana matre appellara :cui magno Si cafto amore
phrygius dicif Marfias coiundus:a quo Venere cognita fuiflenegat: Si tibia aiunt iuenra.
1] Cybele aut Atridi coueniete cu uentrecognita res eetuteifedo Attide ac fociis eius:a patre
cornmotam furore per uniuerfam magnis ululatibus regionem uagata fuifle tympanis dolorem fuu

LIBER SECVNDVS 8

confblantem.Marftae uero primum cum ea errantudeinde m mufica contentfone ab ApoIIine fepera/
tu peliem uiuo fuifle detračtam. Ab Apolline deinde adamatam fuifle Cybelem:& cu eo ad Hyperbo/
reos ufcp errafle.-cuius iuflu 8i  Attidos corpus fepukum:&: Cvbelem diuinos honores confecuraiunde
adhuncufqjdiemadclefcentismortem Phry ^es plangere:anfg^ lftručhs Attida Cybelemq? remplo
in Pifcino fibi Phrvgkeoppido magnifice conititutotut deos colere.Poft rnorrem autem Hvperionis
Caeli fihos regnum intcrfe partitos fuifle:quorum clariflimi Atlas 8i  Saturnusfuerunt Atlanti uici>
nas oceano partes contigifle:& multam aftrologiae operam datam:feptemq? filias naras:quae Atlanti'
des appellantur:a quibus quaplures dii & heroes nati:& feniore ipfarum Maia loui coniunčta Mercu'
rium procreatum,Saturnum quoq? Atlantis filium auaricia &: impietate prarditum fororem Cybele
duxifle: a qua Iouem fufcaepit:quauis 8C alium louem Caeli fratrem &  Crerae regem cotendunt fuifle
qui muko inferior pofteriore Ioue fuit:qui totius orbis imperium primus ac fere folus obtinuit.Cre'
autem regem dece filios genuifle:quos Curetasappellant:eius fepulchrum ufgs ad hanc diem ofte
ditur.Saturnum uero in Libvae Sicilia fraliag? regnaflha quo natus Iuppiter oppofitam patri uita dici
Tur elegifle regnumcp fufcaepifle. Alii patre concedente tradiderunnaln' odio patris a populiš clečtum:
at<j ideo Saturnum cum Titanibus bellurn ei fduxifle:quo uičto uniuerfum ftbi orbe fubiugafle. Plu
rimum autem 8i  corporis robore & animi uirtutibus ualuifle tradunt:ac fummopere ftuduifle:uf &
impii punirentur:&: probi fummis afficerentur beneficiis.Vnde poftea q hominem exiuit: quonia hu
manam uiueretuitam Iouem appellatum.Deterreftribus autem diis cum multa uariagptam hifto'
ricis q poetis fcribantur:& ker hiftoricos Euemerus qui hiftoriam .Homerus: Hefiodus: Orphrufcp
monftruofa quaedam finxerint:breuiter quae uterquae confcripferunt explicare conabor. Deos igitur
honorabar Euemerus ait magnificenflimisfacrificiis 8C  muneribus argenteis arapaureis mirabiliarte
confečtis:de auibus latius in fuperioribus confcriptu eft.Eft aute in ea infula quae deo confecrata eft in
quodamaltiffimotemploIouistriphiIeitemplum:abeoipfoquando rotius orbis repugnabat con /
ftručtunr.ftatua etiam in eo monteaurea eft:in qua pancaeis litteris Caeli: Saturni:& louis res geftae
futnmatim confcriptsefunt:&paulopoft Caelum ait iuftum & benignum uirum & aftrologiae non
imperitum primum regem fuifle:a quo cadites deos facnficiis primo cultos:unde Carli cognome ha
buifle:duof^filios Pana & Saturnum: 81  filias fimiliterRhaeam &Cererem abuxorem Vefta fufcae
j>ifle:Saturnum deinde regnafie:&: a Rhaea qua in uxorem duxerat Iouem: Iunonem: & Neptunum
fufcaepifle.Iouem aute qui Saturno in regnu fucceffit lunone Cerere & Themim in uxores duxifle:&
filios a primaquidem Curetas habuifič;abaIteraPerfephonem:arertia Minerua* His dičlis graecogc
fabulas fecundum Hefiodum Homerumgs fubiicit.

DearchanismyfteriiserronsgentiIium.' _ CAP. V<

MR EddeGrecorum Atlantiorum Phrpgrumg? theologia hadlenus: quibus non abfurdum
eft fecreta mpfteria &: carlatos addere cultus:ut facile unufquifque uidere poiTit: utrum fit
aliquidineisueraereligionisfignum:anademoniacafuperftitione ac errore perfluxerunt
'ISzsJb g; omni turpitudine atq 3  dedecore plena & lachrymis potius q rifu digniflima: quae dcmens
lile in Iibro:quo gentiles ad fidem adhortatur apertiflime reuelauit.Vir magnarum rerum fcičtia prae
ditus 8i  ufu plurimorum negotiorum prudentiflimus:qui parrias nugas a falutari & euangelica do/
drina monitus cito contempfit.Pauca igitur ab eo fumpta diligenter audias.Abdita inquir & inuifibi
lia funt:ac ideo diligenti cura non inquirenda barathri ora monftruoru pleniflimia:Iebes:thefprctius:
tnpesjcirteus: aena:dodonaea:cado:in defertoat^ harenis honorarus: & quod ibi oraculum eft.HaeC
omnia fenefcentibus iam fabulis deicčla penitus relinquantur.Vltimo enim filenrio Caftalius 6i Co'
lophonius fontes caetera^p fluenta:quar diuinandiuim habere uidebantur tradita extiniftaqi cum fuis
fabulis defluxerunt:totiufqj uinationis potius g diuinationis nefanda myfteria ceciderur.SiIet Darius:
Phytius:Didimeus:Amphiareus:ApolIo:AmphiIochus:tacentaunfpices:augures:fomniorum inter
praetes:&f qui farina aut ordeo uaticinabantur:qui quod ufcp ad hodiernum diem quafi ab iferis mor
tuos reduxerintcumd£emonibus collocarur.Perierunt Aegiptiorum penetraliartenebristraditafunt
necromantia Tyrrhenorum:caprae fimul cum iftis ad diuinationem prxparatar:&: corui hominibus
-oracula reddentes deuolarunt.Quid dicam de Dionyfio:quem Menolem Graecae: ideft latine totum
furentem appellant:cui bacchx orgia celebrant:Sf crudas carnes comedetes facro furore inicianf euan
euan concIamantes:quae uox afpirata fecundum exquifita hebraeoru Iinguam foem inei fexus ferpenre
figmficat.Ceres autem 8i  bonadeamyftermmfuerut:quarum moerores rapinam & lučtum Eleudš
docet. Quare mihi uidetur fiquis deriuationi uei borum attedere uelir aborge idell: latine ira: quam
aduerfus louem Ceres fufcaepit orgia:myfteria uero a myfos quod latine fcelus eft:quod Dionvfio ac
ciditappellata fuiffe.Quod fi etia ab atrico illo Myente:qui uenando periir: ut AppoIIodorus fcripfit:
myfteria uocatur:noerutcertegIoriofaquxdam haecmyfi:eriafunebriquodaro honore tradita.For^
te autem myfteria,i.myrharia quafi fabulae quaeda latine appelata funt. Perdatur igitur: qui haec pri>
mus hominibus tradidit fiue Dardanus:qui deoru fibulas in myfteria deduxit:fiue Aetio qui orgia 62
caerimonias Thracibus adinuenit:fiue phrygius ille M ida:qui ab Odryfo illo didicit: 8<: fubditis deide
artificiofum mcerorem tradidit:fiue Cmyra cyprius:qui mulierem quandam capere ftudens turpifTi
ma Veneris orgia ex nočle in diem tranfferre aufus fuir.Quidam autem aiunt Melampodem Amy/
thaonis filium ab Aegypto in Greciam lučtum Cereris foleniter eelebratum reportafle: quos omnes

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

egoimpiarum afiero fabularum au<ftores:& pernitiofe fuperftitionis inuentoresextitifTe.Quidenm*
aliudgdedecus SC aptiflimaturpirudofacrahaecfunti'Sedmultoturpiorauidebuntur:fiquis quxCe
quunt addiderir.Ceres peperitreducaf puella:Phcrephattem nonulli appellarrcui luppiter:qui genuit
draco fačlus coniungifrunde in Sauafio^ myfteris draco in fpiram inuolutus in facrificiis ad fafloru
memoriaumo uero in teftimoniu tantae turpirudis(ut ego dixerim)adhibef’. Peperit Si  Pherephatte
tauriformefiliumrunde poeta: quog? nonnulli rauru Iaudant dracoms patre:& draconerurfus tau
patremr&in montearcanahsecfačtaducentespaftoralem ftimulu celebrat.Paftorale ut puto ihma/
lum ferula:quod genus Iigni bacchares ferunt appe!lares.Nequeo latius huius Pherephatta: fa era ena
rare: quafl11u:rapina:Idonerae terrae hiaturfues: euboIei:quas eode hiatu fimul 8C  duas deas abforptas
aiunt fuifle.Vnde Megarenfes in thefmophoriis fuis fmittunt:qus facra uariis modis mulieres:quo/
niam hcec fabula uarie narrafrper ciuitates g rxcix  celebrant thefmophoriarfcirophoriarineffabilipho
ria uocares:& multis modis Pherephattae rapina copIorates.Dionpfi uero myfteria penitus inhuma/
na:queadmodu puerum cu Curetibus falientem dolo puerilibus doniš Titanes decarptirut Si  raprum
dilaniauerit: utOrpheus poeta cecinir.Munera uero quibus captus dicitur pinea SC aurea poma hefpe
ridu fuerunt:quoiM faeroji fymbola no eft utile audire pila pinea fpeculum poma uellus. Minerua ue
ro Dionyfi iam difcerpti corripuiflerPallafcp a motu cordis uocaridicitur.Titanesaut Dionpft mebr*
in lebete prius elixabant:deinde uerubus fixa Vulcano torrebant.Sed Iuppiter Titanes quidem fulmi/
nemulčtauit:Dionpfiueromembra Apollinifepehendatradidit:quiinparnafoipfadepofuir,Vis SC
Coribantium audire orgiai' tertium ab his fratrem interemptum fuifle afleruntrcuius caput purpura
tečtum SC  rereo fcuro coronatum ad radices olpmpii montis portaruntrac fepelierutrauibus nomina
Bauboni :Dyfaul:Triptqlemo:EumoIpo:8č Euboleofuerur.Triptolemus bubulcusrEumoIpus oui/
um paftorrfuum uero Euboleusra quibus fcumolpides 8C  praeconum faerum genus defcendit.Cere/
rem uero a Baubone Coribantium nobili muliere hofpitio fufcsptam tradunt: potionemtp multis

ielečfota Cpcrona fufcarpit ac bibirrHaec arhenienfium myfteria funtrhaec fummus theologc
pheus (ut ipfi dicunt)carmine cecinitra quo non eft ab re carmina quxdam teftimonii loco apponez
re.Dixit SC  obfcaenas cunčtas in corpore parres Attolles ueftem patefecitrtum dea rides.Sufcaepit par/
uum qui forteaftabat Iachum.Ingefiircg finu uetufee Baubonis:& inde.Pocula fufcipiens tandem cy/
crona perhaufit.Nofte certeac renebris ifta myfteria dignafunt: SC magnanimo illoimmouerofe/
uifllmo.Crichthidarum populo:alnfqueGrrecisquos mortuos haec expcdhnt. Qua enim fpe te/
merariihomines nutriuntur: quibus oracula Ephefinus Eraclitus canit.Nočtiuagis maleficiis Bac/
chis iniitiatis fimulatqi iniiciantibus:quibus ignis futura praediat:qunj apud caeteros myfteria pu/
tanturrfineantiftite peragunt: ex quibus omnibus fičta: & inania:& deca'ptionis plena cunčta pro/
bantur:quorum fymbo!a(denudanda enim facra ipforum funt)exta fumariarpolentarfaldraco: mala
punicartrementia animalium corda:ferula:hederae:puItes:papauera.Hxc ipforum faero funt. Themi
dos autem hxc  funt facratiilima fymbola:origanumrlucerna:gladius:pečl:en mulieres: ficenim my/
ftice membra geniralia appellantur.O manifeftam impudetiam.Nam cum prifcorum hominum pe/
tulantiam nox cogeret facra modo nox iniciatus prcedicatur:& facibus tenebrae uitae petulcos faerojs
moreš oftendunr.Extingue pontifex ignemruerere faces:qui eas porrasrhac Iuce mrpirudo Iacchi ma/
mfeftaturrpatere ut nočte myfteria colantunuenuftiora uidentur in tenebrisrhaec orgia nefeit ignis fi/
mulare: aperiendo redarguendogp omnia punit. Quis non merito impios huiufmodi appellarit: qul
deum uerum ignorantes puerum a titambus lacerarum:& lugentem mulierem:&: membra turpito/
dinis turpillime colunt duplici quadam impietatedetentirnam 8C  deum uerum ignorant:#: errore de
caepti mortares atqp turpiflimos homines deos exiftimanr.Haec quidem Claemens.

Qui merito fuperftitionem gentium conremnimus. CAP. VI.

i Vare non iniuria nos magna uoce ifta omnia conrempfiile fatemur a longiflimoracjprifco
s errorergratia 8C  mifericordia dei omnipotentis: SC  ineffabili uirtute faluatoris noftri quafl
I ab incurabili morboliberatirrationem enim fecuti nefandum atq? impiuduximus fandhf/

__1 iima dei appeliatione mortales Si  turpes uiros honorare:qui extremae petulanriae crudelita

tis atq? furoris exempla pofterioribus tradiderunt.Quam enim infaniam non fuperaremusrfi mode*
ftiamrprudentiamriuftitiamg? laudantes petulcis acincontinentibus omni furorepleniš:crudehbus
quoq? acinhumanis homicidio-fimul ac paricidio maculatis diuinos honores redderemus^uis.n.
maiorcumulus impietati addipoterit:q fi uirorum mulierumgi membra: 8C  inexpertem terrarum
rationis naturamrfančhffimam dei appellationem quis intrudat: eaq? turpia deo attribuat: quae fi de
hominumaliquodicanturlegibus SC  confuetudinecimraturngrauiiHmofuppliciopunienrur.Cur
longior fum omnibus Graecis fimul ac Barbaris lucern effuliifle prcedicamus:quac a falfa 8C  impia re/
ligioe ad ueram ac piam reducit.Multi enim iam quafia fopore Si  profundo fomno expergefačti oci V
lis animi aliquanmlum apertis fabulas poetarumrreligionem prifcorum efle cognouerunt: m quam
naturae quxdam feereta occultari multicredetes decipiunmr.Quae quis nihil ueritatis habeant: tame
exponenda nobis uiden turrut etiam eis quae honefta ipfi putarunt non iniuria fpretis; euangelica &1/
uarons prsdicationem prseculrile merito approbemur.

LIBER SECVNDVS 9

Breuis fupradidorum repetitio. CAP. Vil.

pMj ^ od  ^ aciemus fl altius  hsec primu repetierimus.Graecopi igifpopularis: at ita dica:& fabu
1  lofiortheologia & Phsnicuac Aegypnoru huiufmodi efle oftendituriutaudoribus iam
I ^ U1S c °P r °batum eft:quam no iniuria in principfo praeparationis euangelicae collocamus:
ut & nos in memoria reddigamus:& qui nefciunr difcere poflinr: qualis maio^ noftro^t
erat religio:& quanta nos ipfi ueriratis ignorarione quafi uiolentia obrutiemcrfimus per cuagelicam
praedicationem:&apparentiam faluatoris ueri dei Iefu chrifti:qui non in parte una orbis terraru: neč
apudgente unamifed ubiq? quafianimaru fol proprios lucis radios immitensa caligine& tcnebris er
rorum ad fulgentiflimam ueritatis Juce omnes homines conuocauir. Apertiflime nag? pracnominati
eorum audto res: mormon fimulachra & turpifllmorum hominu imagines culras:nullam<$ mentio
nem dei ueri fačta illis fuifle:diuina iufticia contemnenribus & in omnia fcelera fponte irrueribus ofte
derunt.Nacum nondum uita hominum legibus & moribus inftituta eflet: pecudum moread niiul
aliud multi:q ad implendu uentrem mentem eleuabat:quos primum impietatis gradum tenuifle con
tenderim.NonnuIli naturah' quodam inftinftu paulifper comoti deum deicg uirtutem falutarem efle
rnundo purarunt:ac eum quaerenres ad Coelu animos erexerunt:& caeleftium pulchritutudinem cor/
porum admirati deos ipra arbitrati fanr.Aln depreiliomnino in terris praeftantiores aurcorporis ro'
bore:aut prudentiarautfacultatibus gigantes quofda: uel tyrannos: uel magos ac maleficos uiros:qui
auxilio alicuius eorum:quos a diuiniore ftatu decidifle credimus mirada qda facereuidebatur: uel eos
quihumanauitata!iquomodoproferunncum uiuos tum maximepoftmortedeogd honoribus co'
Iuerunt.Quaredeorumetiam teplafepulchraeorumfuiflemuhiteuaturiur Clatmes inejchortatioe
nonnullos Grarcorum audores fcriplilTe comemorat:quod fiplacet rurfus audiamus,

Quodtempladeoru fepulchra hominu fuerunt. ČAP. VIII.

Vm enim inquit inanis fuperftitio initium coeperit:quafirnaloru omnium fons multitu/
dinem deorum conftituit:qurbus hoftias imolare:folenia facere:fimulachra ftatuere:&: tč'
placondere perfuafit:qua: tamen deorum fepulchra prius fuerunt;&: magnificentius codi
ta templorum appellarione uocatifunt. Nam apud Larifaeam ciuitatem Acrifii fepulchru
eft:quod modo facrarii Ioco uenerantur:& in arce Athenienfnut Anrhiochus in nouo hiftoriaru con/
fcripfit:Cecropos fepulchrum fuit.In templo uero PaIIadis:quam ciuile appellant Erichthonius iacer.
Ifmarus aute Eumolpi at^ Diarae filius in Eleufine una cu Celei filiabus fepultus e.Quid multafnS
enim Iatet a gennlibus fepulchra hoium adorari.Haec quide Clamens.

Qualis de diis prifcorum fuerir opinio. CAP. IX*

Os aur rurfus altius haec repetentes dicere non dubitamus natura imo uero diuinitus oni
mbus efle hoibus inlitum non folu utieg quid atg? conducibile de noie fignificari:ueru etia
olum rerum creatorem fle appellari:& uerbo quide ita oes natura duce conueniunt:re aut
creaturas pro creatorecoluerunt: praeter unuautadmodu paucos ut ueriflimis hebraeo^
libris oftenditur: qui rebus uifibilibus ad intelligibilia mentis oculos fande reducentes non creaturae
alicuiifed ipfi rerum olum creatori cunftoru<g largitori bonoiy dei appellatione attribuerurit.Geteri
aut omnes tenebris animi iuoluti ad tanta impietatem dedučh funt:ut pecudum more honeftum ac
conducibile bonoru<g oium extremum uoluptate corporis terminarent«Et hac ratione eos qui uolu
ptatum adinuenerunrgenera uel auxeruntat<g amplincarunt maleficos & mortales uiros atdičtum
eft quafi bonorum largitores faluatores 6C  deos appellarunt:piam huius nominis notione natura eis
inficam ad eos tranfferentes:quos bonorum inuentores putabanntantumgj mentis inlania Ualuit: ut
nec peccare fe arbitrarentur:nec erubefcerent diuinis honoribus meltficos atgp potentes holes japter
regna tune primum conftituta colere atg; admirari.Cugp ut iam diximus moreš hoium legibus Rabi
liti non effentinec fupplicia peccatoribus imineret:adulteria; nefandamatrimonia: maribus ereptam
pudicitia:homicidia:parncidia:confe(Sa fcelere bella:quafi res pulcherrimegeltas diis fuis attribuebat
6C  ea regi  memoria pofterioribus quafi perutile relinquere ftudebant, ,

Quod Plato prifcogi fabulas 8C  interprstationes fabula^ contepfit. CAP. X,

Aec theologia prifcorum fuit:quam iuniores naturalium rerum fcientia non paru iadan/
res ad honeftiora naturae feereta interpraetanturata nec omnino impietatem maioru effu/
gerunt:nec tantam rerum turpitudinem ferre potuerunnfed prifco^peccata corrigere uo
lentes:uirtute% corporeas:quibus generantur alunf 8C  crefcunt:corpora per fabulas figni
icari uolentes:& hinc ordine jpgrefll non folum principia 8C  rerum elementa:ut Solem Lunam Stek
as:prxterca terram aquam ignem:uerum etiam compofita 8C  affečtus eorum & frudus terra:: quos
Cererem bonam deam 81  Bacchum nominant per fabulas uiolenta quadam incerpraetatione fignifi/
čari uolueruntjta iuniores quidem maiorum theologiam erubefcentes ac parui antiquitate at^ con
fuetudinem facientes quafi remedia turpitudinis deorum excogitarunt.Veruftiflimi autem etia ani/
malia bruta quaecu^ ad uitam conducere uideantur in deorum numero collocare aufi funt:& in ma/
mbus basluis caerimonias Ratuere non erubuerunt.Ipfos igitur audias gr^cos per unum:qui praeftan
tifllmus omniu fuerat:fabulas:nonunq fufcipiedas nonunq repelledasaflerere.Mirabilis.n. apud eos
Plato mo fententia fua apertius explicando negat ea dicenda diis efle:quae ab antiquiflimis didta funt:
mo de legibus fenbens " " * J e '

b iii

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

tineatunfide adhibere.Poftremo a prifco^ theologia fuam defperas cu defadoiSoIe: Luna:SteIJis: &
de uniuerfo mundo parribufcj fuis phyfice more fao locutus fit.Demu deprifcoij: genealogia de or::
quafi parriculariter fic in Thimaro diflerir.Sed de aIioiy daemonu atgs deo^ generarioe diflerere ma/
ms eft opus q humeris noftris ferre pofTumus.Quare his qui hxc  tradideruntcredere debemus qui
cu a diis orti funt:& parentes fuos qui fint opportune teneatmullo mo fallunf.Nam quts neg nectf/
farioinegs ^babiiiter dicat:tame qa rem fua enarrat sc  quu eft:ut eis fidem adhibeamus,Qua^ fccun/
dum pnfco^inftituta genealogia deoje rerminef: čredaturg? Gadi ac Terra: filii Oceanus&Thetis
fuifle:ex qbus Phorcis:Sarurnus:Ops:& alii coplures nari funr. A Saturno aut & Ope lupplter & luno
Hajc igif Plato fecundu ius 8C  fas:quis nullo mo ,pbari poflint:crededa ee in Thimaeo cčfuir. Attende
re aut diligeter oportet:qa mhil altius in hac fabulofa genealogia cotineri oflendit.Alio aut in loco hic
ipfe fniam fua apertius explicas his uerbis utif.Primu igifego dixi maximu de maximis rebus meda/
cmm efFerre aufus eft:qui ausc  Caelius fecifle ab Hefiodo dicif:quodgp a Saturno mulčtatus fit: & Sa/
turnus rurfus a fdio improbe finxir.Nam er fi uera eflent taceda orno putarem:nec ita facile ad oes ef>
ferenda:fed maxime qdem caelada:q> fi neceflitas qda dicere cogeret pauciffimis tradenda fuifle.-ardua
enim funt:nec prajdicada o Adimante in ciuitate noftramecenim iuueni pfuadendu eft.-puniri paren/
tes  oporrere:et fi iniuria inferant.Nec aut oino crededum eft deos inter fe ira diflidere:ut alius alii bel/
la &  pugna datinecenim uera hrec funtrnec nobiscoducibiIia:qui fi rempublica conferuare uolumus
inteftina beIIa:odia:& fimulationes turpiffimas abicere debemus:necgigantu aduerfus deos pugnas:
6C  heroum in cognatos adolefcentibus explicadas iudicorfed fi aliquo mo pofiemus nung ciuem ciui
fuifle inimieumlibeter pfuaderemus.Hxc.n.maxime adolefcentibusthsc uiris fenioribus pdicanda:
quare poeta: cogedi et funt hac carminibus fuis sedere.Saturni aut uincula & Vulcania patre jjiečho
cum auxiliu pulfata: matri afferet:deorucp pugnre:quas Homerus confcripfit nullo modo audienda:,
Apertiffime igif Plato prifcop,: fabulas & fabula^ interptationes contepfit:q<3 Romani inrelligenr es
fabulaaj figmenta fpreuerunr.Quod ab Halicarnafleo Dionyfio cognofcere poteris:qui in fecudo ue
tufta: Romanom hiftoriae res gcftas Romuli enarrasifententia quog? illius uiri dediis his uerbis ofte
dit.Non ignoranit qa diligenter coditse  leges & de bonis rebus contentio 81  militaris exercitatio opri/
ma ciuitate conftituut:quaru rerum magna curam adhibuit a culru deorum incipiens.Templa igitur
lucos aras fimulachra formas 8L  fymbola uirtutes beneficiatoureadiis hominibus colJara funt:cseri/
monias ac faluberrimas folenitates:quibus dii culti gaudenniufticiu &dies feftos cseteracp coftituitmt
oprime gra:coru reipublicae res romana conferri poffit.Fabulas aut qux  de diis tradunt turpes atque
inutiles exiftimas:nec folum diis:fed negi probis hominibus dignas cučtas eiecit3cpfuafit:ut oprime
de diis Romani 8C  exiftimet 8L  Ioquanf:nuIIum enim opus imortah natura indignu illis attribuir.
Ita nec Caelus a fuis filiis uirilia amputaf ;nec a Saturno Iiberi fui lterficiunt: nec Iuppiter in tartarum
patrem coniceremec bella:n.ecuulnera:nec uinculatnec feruitus deoru apud eos ulla dicitur:fed nec fo/
lennis unčj dies lugubri habitu agitur:quemadmodum dum apud Gratcos fletu &C  plančt u Proferpi/
ns ac Diopyfi pafliones celebranturmec infpicere apud eos aliquis poterit guis inopes ia omnino cor/
rupti funnfurentes & bacchantes uiros fimul atg^ foeminas in templis deorum pernodare. Nec aliud
quicq monftrum nefandumifed religiofe omnia:quae ad deos pertinent 8£  dicuntur &L  aguntur: adeo
ut negi apud Gratcos:neq? apud Barbaros ufquam honeftius ifta conftitura fint:& quod ego maxime
mirari:foleo:quamuis ex uniuerfo terrarum orbe in urbem multi confluat:q res facras patriis peragut
moribustnihil ramen alienupublice ciuitas imitata inuenitur: quod multis aliis accidifle manifeftu e.
Veru etia fi deogi relponfis alienigena quatdam facra fufcaepta funtromni eicdta fabularum garulirate:
romanis moribus peragantur.Sicut matri deopi facraquotannis certaminibus ex confuetudine Ro/
manorum fuitdacerdos aute utriufop fexus uir 8>i  foeminaex Phrygia confecrarur: 8C  urbem ut folent
tibiar^ 81  tympanoru fonitupluftrantdic pie ac religiofe romana ciuitas turpitudine fabula^ omnino
fpreta deorum caerimonias peragit.Nonauteignoroefte nonullas fabulas apud Grtecos hominibus
utiles:quaru aliae natura: opus per moerore oftenduntraliae cofolandi gratia f«ftx plena: utilitatis funr:
quseduis oprime fcientiae:tamen Romanorum theologia multo praftantiorem duco: parua enim e
lila fabularu utilitasrnec multis prodefle poteft:fed illis dutaxat:qui caufas reru curiofius inueftigarut:
qui certe pauciftimi funt.Multitudo aute indodhor ad peius folet huiufmodi oratione interprerari: 8i
in h or: alterum femper incurrir.Na aut duplicabiles deos ducinfi quide eo^multa in magnis miferiis
oprefli fuerunt:aut mhil turpe:aut iniquum deoru exemplis admonita putat.Quare illis folumodo re
linquenda ifta funt:qui philofophi« fpeculatiombus infudarunt.

EVSEB1IPAMPHILIL1BFR TERTIVS.

De honeftiore Si naturah theologia Grarcorum. CAP. .L

Ane quide philofophoru primi & uetuftiflimi Romanoru de Gracoru theologia ia/
dicarunt:quiphyfiologiafabularu apertiillme reppulerunt.Nos autcm quonia adre/
dargutione lllorupdufli fumus age la iterpmatioes ac allegorias fuas q friuolae arg U
dignae fint ifpiciamusmihil noftri afferetesrfed ilioru ipfo^ pdutftis audtoribus ab ipfis

LIBER TERTIVS

10

ra ee cotedaufatfs erit Fi q clarioribus grsco^ philofophis uiFa funt |>pofuerimns.Primus igiČ  Chero
nčfis adducaf Plutarchus:qui fabulas peruertens myfticam in os Theologia latere cocendit: quam ue
Iutia deorum inducens penetrahbus non mortalium aliquem ut fabula: uolunnfed temulentiam per
Dionyfium fignificare oftenderc conaturtlunonem uero nuptialem uiriac foemina;coniundione:de
jnde quafi obhrus pauIopoft:terra per Iunonem oftendi uoIuinLatonam uero obliuionem acnodem
eHe:& rurfus Latona ac Iunonem eade efie putatiluppirer aute peraetherafibiuirtureaccipitur. Quid
haecmihiperftnnguntunculicearipfumaudire:ficutaitinlibroquemdeplatrenfi Dodalo infcnpfit
arcana pandentem Theologia: facraria his uerbis, Prifca quide ra apud Graecos q apud Barbaros theo
Jogia naturahs erat:rafio fabuhVinuoluta occulreac myftice ueritacedodis fubaperiens:quod Carmi
mbus Orphei:& Aegyptiorum facris:& phrygiadoflrina c6probatur:maxtmeaute orgia & immola
riones & qute fymbolicc m facrfs geruntur fabularum fenfum aperiunt. Nam qui lunoni facrificant
bilem in facris non adhibent:fed iuxta aram infodiunt.Na quoniam uiri ac mulieres coniundam fi/
gnificat uitamrea re oftenditur abfq? ira & odio Si  amarimdine matrimonium efie oportere:quod fi/
gniFicariuum docendi genus in omnibus fabulis eft.Ita cum Iunonem adhuc uirginem abeuboea ifa
la ubi educata fuir furtim a loueablara ferunt:& huc deportatam opacum eis thalamum a Cithserone
fadum fuifle:ac Macridem Iunonis nutricem ab eo fcrurari prohibita:quia luppiter in illis locis cu La/
tona quiefceret: unde poftea graro aio luno eafde aras atq? tepla cu Latona uoluit habere.ltag? ut et La
tona nočhirnaappe!Ie£:aperre tam rebus q Laronse nodurn;eqs noibus occultu latčs Si  tenebrofum
diuinaiji rerum fignificat .Alii aut quia ibi latuic luno nodurnam dicunt appellata primu fuifierdein/
de re iam aperra nuprja!em.Qui aute natura: fecreta fubtilius p fabulas inueftigant:hoc padlo Iunois
atcp Latona: poreftare coniungunt.Iuno.n.terra eft:Latona uero nox.ObIiuio.n.qua uerbum hoc grse

res eripiens atrum atgs obfcurum aera reddit.Quod aute non aha eft lunoq Latona inde profedo pa
tet:quia Diana Latonaefiliam oesafierunt:qua &: Lučinam appellanr.Nomina igif haecduo funtuni
dej® impofita, Praeterea Apolhne Latona-Martem luno peperit. Apollinis autem atcp Martis eande ee
uirtutem apertifllmum efhMars.n.ares G race appeHatur:quod a regni auxiliu pugna oppraeffis affer/
re fignificat. Apollo uero uocaf :quot a pallati.i.ab aegrotarionibus hofes foluat atcp liberenčjobrem ar
dentiffimas etiam ftdlas folem Apoilini&nole Martis appellata Marti accomodant:necabfqs ca ean/
dem deam nuptiale 8i  Lucinse atcp folis matrem putarunt: m arrimonu naq? fmis procreatio eft:qui ni
Lilaliud eft q a tenebris ad folis lamina progrefiio.Vnde poeta.Cum Lucma inquit illum in lumen ad
duxit:tum folis cernere quiuitfuIgore.Primum.n.a dolore partus liberari per Lucinam:deinde folare
afpici folem :qui generationis finis eft oftendere uoluit.Sed non eft ab re peruulgatifltma quoq? fabula
enarrare.Dicitur.n.Iunone irata diflidentegj ab eolmoeftus ea de ca nimium fuifte:que Aialcomenes f
digena docuit:ut altera ducere fimularetrita confilio eius ex quercu fimulachro mulieris cofečto quod
dadalem appellarunt:nuptias pparare fingebant.Nvmphae igirur tritonides & uniuerfa Boetia coflue
bat:quibus rebus Iunonem comotam a Cithseronedefcendifie:&: Platenfium multimdinemuliesgfe
quente ad louem puenifteifimulationecp patefadla fumma cu teticia reconciliata fuifie: honorem aut
fimulachro tantum fecifle:ut dedala noie ipfius die feftu inftituerit:quod tame ex 2 eIotypia quis omni
anima expers eflet cremauit.Huius fabulse tališ ratio eftjunonis ac louis Mia 8i  difliaia nihil aliud g
elementoru intemperie fignificant:qux nifi certis jpportionibus conteperentur natura r e§i  foluta ma
gnam pniciem afferuc.Si ergo Iuppiter.i.calida uirtus ac ignea nimiu exceflerit ficcitate oia peunt. Sin
uero luno humida.f.& uentofa natura Ioueafpernata fuperaueritrmagna uis pluuiae delata diluuio cu
da uaftauit:quodiIhs tpibus fadu Boetia maximeregione proIuit:quae multitudine aquapi tečlam
fuifle dicitur.Quare gprimum tempeftate tranfada terrae apparuerut:deo^ reconciliatio fačta fingif.
Prima uero arborum omnium quercus effloruit:quae no modo piis hoibusrut Hefiodus ait tuerum
etia diluuii reliquiis opitulata eft:cu glades ramalia ferat:& apes cu tegat truncus.His Plutarchus aptif
fime nos docuit mirabilem et lila & myftica Gr^ce Theologiae ratione nihil magni nec dignu philo/
fophia continere. Audifti quippep Iunone modo marrimoniurmodo terra:moao humida fignificare
fubftantia.Didicifti Dionyfium nihil aliud q temulentiam efle:Latonam nodem:Apolline fole: ipm
deniq? Joue calida uirtute atqs ignea.Turpitudini ergo fabulam acceflitrut fecretior hxc 8i  myftica the
ologia no ad diuinas qfda & csleftes uirtutesrnec ad ronales 8C  incorporales fubftatias coducat: fed rur
fus in temulentia & nupriai« opera & segrirudines hofum deducat:^ quod honeftifTimum in ea e: ad

co^d cognouifte:8i ftellas didos putafte aflerit.Verba eius haec funt. Vetuftiffimos graeco^:coelu: ftel/
las:foIe Si  Iuna:q nuc et mulri barbarom colut deos putafte: manifeftu e huiufmoi qde gr^ca futft,

De Myftica& naturah' Theologia Aegyptiorum. ... *

Vnc Aegyptiorum myftica rheologiam:quae multo uetuftfor fuit: uideamus»Ofirim Si.
Ifim Solem 8i  Lunam efle aiunnlouem fpiritum qui per omnia trafeatrVulcanu igne:Ter
. ram Cererem :Oceanum:humiditatem:ac Nilum fluuiu afilrunttcui deorum generatione
SaJ  attribuunt: Aerem Mineruam appelIarunr:quos quandoq? deos aera dico aqua igne terra
fpiritu peruniuerfum orbe trafire contendunt:Si l uanas formas hominii atcp animaliu comutant

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

quorum cognomines apud fe homines floruifle:foIe:Saturnum*Opim: Pmerea Iouem: lunoncni:
Vu!canum:8i Veftam:quae omnia Manethus Januš fcripfit.CompendiofiusauteDiodorus his uer/
bis.Ofiris Si Ifis Sol Si Luna fecundum Aegvprios funt:a quibus trinis teporibus uere a fiate ac hve/
me inuifibih' motu circududhs mudus gubernatur:8i omnia nafcuntur aluntur augenf. Tepora quis
inter feaduerfentur mirabili tamen concordia annum coficere. Horum autem deorum alter ignis Si
fpiritus: alter humidi 8ificcimter^ uero aeris naturam produceredicitur:quibus omnia Si oriuntur
8i conferuantunita totum quidem corpus naturaeomnium ex Soleac Luna onginem trahere. Partes
autem uniuerfiquinqueillasefte:fpiritumuidelicet:ignern:ficcum:humidum« Aegypriorum lingua
pofuerunt Si fpirirum quidem diligenti ad Iatinam aera:quorum fingula deos putarunSi nomina ue/
tuftiflima ac prima Aegpptiorum lingua pofuerunt:8i fpirirum quidem diligentiad Iatinam lingua
interpraetatione Iouem appellare pofTumus:qui cum in ammalibus ipfiusrut ira dicam animalitaris ca
fit:quafi parentem aliquam rerum animam omnium eflepurarunr:qbus maxfus poeta quog? oium
atteftaturde louedicens.Paterhominumtpdeorum^.lgnem uero Vu/canum appellarunt magnum
deum efle purates:permultumqi ad generationem at® crementum conferre.Terram porro quafi uas
aliquod arcp recaeptaculum eorum:quae oriunrur exiftimantcs:matrenominauerunt:cui rei Orpheus
confentit dicens.Terra matercunčtis diuefg Ceres.Humidum autem oceanum dixifledicuntur cjuis
uerbum expfium latinedelitiarum matrem fignificat.Oceanum autem nonnulli Graecorum defigna
reputarunt.Vnde ) poetaquoepcedmr,Oceanusgeneratio diuum.Aegyptiiautem Nilum fluuium ee
conrendunncui Si deorum generationeattribuunt.PJures enim urbes in folo Aegppto čj I reliquo ter/
rarum orbe fuifle aiunr a prifcis diis Joue uideIicet:SoIe:Mercurio: Apolline:Pane/Liicina:aIi% qplu/
ribus conditas. Aera Mineruam appellaruntiSi filiam Iouis ac uirginem puraruntinam Si incorrupti/
bilem aiunt efle natura Si extremum uniuerfi locum obtinerecontedunt. Quapropter a uertice Iouis
fabulofe nata fuifle Minerua traditur.T ritonam uero appelIatam:quonia ter i annuo fpacio uereirefta/
re:hyeme commutatur:gIaucopin:ideft glauculam uocari contendunt:non quia ut nonulli Graeci pu/
tarunt.GIaucos habeat ocu!os:quod nomen ipfum denotareuideturnnfaniunt enim qui fic putattfed
quoniaaer nifum animalibus prrebear. Aflerunt aute hos quadoq! deos totum orbe peragrare 8i ho/
minibus in faeratorum animalium formis apparere:quod Si poeta ab Aegpptiorum facerdotibus ac/
caeptum uerum efle his uerbis atreftatur. Peregrini inquit dri fimiles uirorum urbes ingrediunf arq/
tatem ferentes.Equidem a csleftibus diis:quoru reterna generatio eft Aegpptum afleruntralios dein/
deabhominibus propter beneficia:quatcomuniter omnibus contuleruntiad immorralitate tranfla/
tos:quog> aliqui caeleftibus diis cognomines fuerunt:SoI.f.Saturnus:Iuppiter:quem nonulli Ha m o/
nem appellant: adhaec Iunonem:Vulcanum:Veftam:Si extremum Mercuriumiprimumgj omnium
Solem in Aegppto regnafle.Hsec Diodorus.Plutarchus aure in Iibro:quem de Ifide infcripfit his uer/
bis utitur.Sed quafiabalio initio plurimogr atg? rudiu fentcnriam confyderemus:qui dicuntfic: Aegy
ptios Ofirim Nilum fluuium efleputare: Ifidi terrrematrimonio coniundu:Thyphona uero mare:
in quodincidens Nilus fubmergitur:quemadmodumGraeci Saturnum tepusflunonem aera:Vulca/
ni uero generationem aeris mutationem in igne eflearbirratur,His didlis rurfus fabulas ad darmones
refert:8i aliter at® aliter interpretatur.Operrepcium autem eft ab his fcifdrariiurru fimulachra ha:c 8i
fimulachrorum figurre dsmonuran ignis aeris terne aqure:aut uirog: & mulierum brutorug aialiu
formas oftendant.Nam quoniam cadeftiu cognomines mortales extiterunt:ut ipfiaiunt:qubs in nu/
merum deorum rranilatosexiftimant:cceleftium neformasinfimulachrisimprimuntian quod ipfe
uifusoftenditmortaliumhominu^uodflipfirefpondererecufentirestam eper lemagna uoce da/
matimortales fuifle oes:quorum fimulachra conftituuntur.Plutarchus.n.in libro de Ifide uel qualita/
tem corporum defcribit fic dicens.Aegyptioru hiftoria flaui corporis fuifle Typhona tradidit: Marte
albitfubnigri Ofirim.Hatc Plutarchusimortales ergo dii fui fuerunt:Si interpretatio fabularum periit
uniuerfa.Quid enim necefle fuit hominum formas elementis accomodare:cum etiam abfg his cole/
re ea potuerinriutris autem ere appellationes mditre primu fuerunt:Vtrum VulcanusiMinerua: lup/
pitenNeptunus uno nomina deelementisprimoideindedehominibus equiuoce:an e centra hom i/
nibus primum im pofita ad elementa nominarunt.Pr^terea hymni cantus Si arcana deorum myfle/
riatutrum elementorum aut mortalium hominum fymbolis peraguntur^errores autemiremuleria:
Amoresimulieres raptas :Si uiros mfidiis conuolutosrmilleg huiufmodi dedecora quomodo elemen
tis accomodari potuerunriAperte igitur ex his omnibus mirabilis Si generofa Phyfiologia nihil ueri
tatis habere oftenditur.Sed audi qu^fo quae Porphyrius etiam in epiftola ad Anebum quendam Ae/
gyptium de iftis fcripfit.Cheremo enim inquit Si alii omnes nihil aliud praeter uifibilia putant:Aegy/
ptiorum ratioem ad ungnem fecuti:qui nullos alios deos prretererraticas ftellas Si figna: qure orbem
replent obliquum:fixafg ftellas:qu^oririatep occidere cum his dicuntundeos exiflimarunr:quarum
partes aliat aliis erraticis artributae funt:afcendentem quo® particulam ac dominos eius quos ualidos
appellant:quorum nomina Si poteftates in libris almenichiacis feripta funnubi «rtus etiam Si cccafus
8i futurorum diuinano continetur. Viditenim CheremoTolem ab Aegyptiisut creatorem cultum;
nec ignorauit omnia qurede Ofiride Si Ifide dicunturiomnefg fabulas faeras aut ad ftellas Si ortus
Si occafus earum.Prreterea progrefliis atg regreflus autdecrementa crementag? Iunreiautad folarem
curfumiaut ad nodurnum hemifperium: au,t ad diurnumjaut ad fluuium Nilum Siomnino ad

LIBER TERTIVS ,/

res caufafque naturales feferri: nec irllam de incorporeis eos uiuifgue Tub fta n tiis Facere mentio//
nem. Vnde noftra quoque omnia nefcio quo infolubili uinculoa motu ftellarum neceflario depende
rearbitrantur:qua neceflitatem fatum appellat.Sic.omnia ftellis attribuunt:quos folosdeos 8C  fatoru
dominos exiftimantes facris SC  fimulachris reIiquoqj deorum cultu propicios fibi reddere conantur,
Sic prater illa quse in coelo uidentur alios deos Porpnvrio etiam tefte Theologia Aegyptiorum no no
uir:creatorem uero rerum omnium non intellečhimmon incorpoream quanda iubftantia:non uirtu
tem quandam intellečhuam:fed uifibilem hunc folem arbitramr. Ad ftellas igif omnia refert:& cun/
fia fatis:ideft ftellaru motui 8C  afpedbbus attribuit:quae opinio ufq? ad hsec tempora ab Aegvptiis raq
uera defenditur.Quot fi haec uifibilia elemeta mvftica Aegyptiorum Theologia deos putat:haecaure
omnia animae atq? rationis exper tia funt:nec a corruptione omnino aliena. Attende diligenter ad qra
turpitudinem fublimis eorum Theologia decidit:quae ultra bare nullum ltellečium :nu!Ia fepararam
fubftantiam pro caufa rerum cognouit.Verum quoniam ipfi quocp concedunt ab Aegvptiis in G ra
cos Theologiam affluxifle una cum Aegyptiis Grad etiam redarguuntur.Sed de his rebus ide Por«'
phyrius huiufmodi uerba eo fcripfit in libro:quem deabftinendo a carnibus animaliu ardidir.Ab hac
peritia inquit Aegyptii ad cognitionem dei profečh cognouerut non ad hominem folumodo deu p'
ueniflernec t homimbus animam folumodo habitafleifed eandem afalia omnia continere. Qua de re
ta homines q baduas Terpentina fimul at® uolantia quaeda in deos fufcaeperunt:& alius apud eos deus
hominis colluifaciem aliusjaliudep membrum aliufmodi gerit:& rurfus:aliud caput hominisreoilum
auis:ratera<£ membra diuerforum animalium conformia poflidet: quibus fignificant deorum fnia
animalia complura cum inter fe:tum maxime> nobifcu amice uiuere. Vnde leom particula quardam
Aegyptii dedicata Ieonina:aIia uero quaeda bouinaralia canina nominatur.Virtute enim quae in oibus
eftmis animahbus:quae a finguhs deorum inuenta funt:co!ere ftaruerunt.Aquam uero atq? igne apv
prime ueneratur:& m omnibus facris adhibent:quia maxia falutis humanae caufa haec elementa funt.
Quare adhuc ufq? diem quom fančhffimum Serapidis teplum aperitur uniuerfus culms igne atq? aq
peragitunna qui dicat hymnos aquam hbat 6C  ignem tune oftendit:quando in ueftibulofixus Aegy/

. ptiorum Iingua deum exfufcitat.Ea uero animalia magis colur:quae rebus facris magis conueniut. Na
& hominem apud Anabim oppidu adoranr.Quare queadmodum abhumanis carnibus abftinendu
eft:fiic ab alioru etiam animalium • Hac illi cumulata fapientia Sc  diuinarum rerum confuetudine quae
dam animaliu magis q homines a diis intellexerunt amari:quae foli maxie confecrata putant:quia na/
tura eorum fanguine SC  fpiritu copiofifllmo conftet:& poft pauca.Scarabeum uero animal ait reru di
uinarum indočh abominabantur:quod Aegyptiifumopereueneranturanimaram folis effigiem efle
putantes.Scarabeus autem omnis uitilem fexum habet:& fpermate in ftercus infufoipila deinde con/
fečla pedibus inuoluitiueluti fol coelum SC  menfem Iunare expečtat:fic de ariete de crocodillo de uultu
re caeterifgp animalibus philofophantunita ex fapientia SC  religione ad cultum anim aliu peruenerunt.
Haec de generofa Aegyptiorum Theologia Iocupletiffimus teftis Porphyrius fcripfit:quos aquam 8C
ignem adorantes:& unam rationalium atg? irrationalium fubftantiam animae dicentes non iniuria in
deorum numerum bruta Aegyptios accaepifle affirmant,Quomodo autem ftultiflimumnoneftim
manes baeluas ideo ut deos uenerari:quia fimilem hominibus animam habeantfNam h homines pu
tant humanos honores eis conferant: nune autem ferisquas natura rationis expertes fingit:quafg?
homines appellare non dignamurinon hominu honores:fed primte caufae 6C  appellationem 8i  gloria
attribuunr. Adhtecquare mirabilis AegyptiorumfapientiaIupos:canes:Ieones:ueneratur didicimus:
nec Scarabei miracula ignoramus.Non deridebimus ergo amplius hos deos:miferabimur autem hu
manum genusrgratiafgp largitori bonogi Chrifto reddemus:q nos a uetuftiflima ifta csecitatae p  eua/
gelicam dočtrina fuam liberauit.Ia.n.ipfi et fere oes Aegyptii ab hoc morbo liberati uero militat deo.
Habes iam abfoluta AegvptioruGraecoru® TheoIogia:aquibusdidicifti:nihiI fcorruptum coluifle;
Cocedaturaut eis uera fabularum efle Phym)logia:flt^ Sol modo Apollo modo Ofiris:& Luna nune
Jfis nuc Diana.-S' qu 2 cu^ alia dicere uelit.Sole ergoac Luna Stellas quo^ & reliauas mudipartes qfi
deos adorare debemus.Ita generofa G racojr ac Aegyptiorum Theologia ad fublimiora nos pducere
fabula^ allegoriis pollicita:ad corpora rurlus deduxit:nec aliud q ignem & aqua SC  partes mudi col te
readhortata eft*Quomodoigif Saluatoris noftrieuageliu mirabile noeft:quo folis SC  lunac totiufm
mundi creatore dicenti fide coleremec elementa corpo^ nec uifibilia quseda:fed eu:qui per haec inuui
biliter cognofcitur creantem inrellečtu foluadmirarhfolu^adoraredidicimus:qui per ofa penetrans
cum fit incorporahs folo intelledu percipifamo uero inerabilis SC  incoprahenfibilis eft.Panditur auc
at 9 pfpicitu r pea:q u aefacit : qira ( pdudt:gubernat:coferuatoibus inuifibilirer afflftensnon cadefti/
bus lo luaieru etia terreftribus magnificentiam operu fuorum per haec oftedes:quae illi deos putarur.

Quiiunioresnouaquaedamperfabulasexcogitarunt, __ _ CAP. III.

Erum 8C  fabulofa Si  myftica illo^e Theologia rebus ipfis refutata:tps ia eft hojje etiunioge
cogitatioes ffpicere.Ifti,n.q modo phiIofophanf:quae magno tpe poft Platone de itelligen
tiis SC  repe creatore rečte inueta funt Theologia: prilcope attribuere conathmaxia arrogatia
abulas laudat:quope Phyfiologia his uerbis Porphvrius ;edidit.Explanabo qbus fas e:,pcul hic abefto
te fcelefti:quos et uemfti caelare uoletes deu 8C  dei uirtutes pfenfibiles fignificarut irnagies:8i ea q um'
bilia funt uifibilibus fignificates figuris ex fimulachris qfi facris Ir is magna myfteria tradiderut, Nos

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

aute mirandu fi Ifgna 6 C  Iapides a fatuis fimulachra putantur.Similiter enim efia:qui Iftteras nefcmt Ji/
brorum uolumina non aliud q pertextum putanc papyrum.Hoc exordioauditores praeparauit:au/
dias igitur qus progrediens fcribit.Cum igitur deus lux fit Si  ignem sthereum habitetinullo® fenfu
capi poflinlucida quidem mareria utcryftal!o parioue lapide ad com prshendendum Iumen ipfius ex/
hortantunauro autem ignis llleimmaculatag? natura intelligitur.Mulri uero nigris lapidibus inuifile
illius fubftantise fignificaruntihominis autem formam diis attribuerunt:quoniam deus ratioefhpul/
chros fingunt propter lmmarcefcibilem illam pulchritudinem:diuerfis prsterea figuris & setatibus:
Si  alios fedentesialios ftantesrmares aliosialias fceminas:& aut uirginesiaut matrimonio coiunčiosidi
uerfo quoq? amičtu fimulachra conftituunt.-ut diuerfitas deorum non latear.Vndefačium eft: ut oia
candida csfeftibus diis attribuantunpila Si  rotunda omnia:mundo praecipue foli & Iuns:quis non/
nunčj fpei atcg etiam fortuns.Circulus autem Si  quscircularia funt feculi motui cselefti: Si  circulis:
quae in coelo efie intelliguntur.Circuli autem partes diuifis lunce figuris:pyramides uero Si  obelifcos
ignis fubftantis 8i  diis olympiis hac ipfa de caufaiita communi quoq? folnterrae cyIindrum:fationi 3i
generationipenem:&propter muliebrem fexum figuram triangularem. Hsc magnus ilie philofo/
phus. Quod autem turpius q obfcsnitatcm idolorum excufarei'quid ametius q auro &i  lapide: buiuf
tnodigi materia diuinum Iume & csdeftem naturam fignificariputarefQuod autem a iunioribus ex
cauillationes excog?tatse funr:quas prifci ne fomniis quidem uiderunt:quibus ex auro Si  prseciofa ma
tena imagines deorum fsngere turpe uidebatunuerba Plutarčhi audias.Simulachrorum autem fičtio
uetuftiflima quidem res eft:quse prifci ex ligno fingebant. Siquidem lignum erat:quod \  Delo prim u
ab Erifichthone ApoIIinifuitconfecratum.Ligneum etiam Palladi ab indigenis confhtutum:qd etia
nune apud Athenienfes inuenitur .Iunonis etiam fimulachrum ex ligno apud Samios eranut Callima
chus afferit.Sicenim inouitdeos uetuftifingebant. Peras etiamille: qui primus Argolicae templum
condidit:& Callithiam filiam fuam antiftitem confecrauit:expiritruncofimulachrum Iunonis dicič
confjrmafie.Lapidem enim rem duram 8C  inanem in deorum effigiem caelare nolebant. Aurum ue/
ro atep argentum in faecundae terrs atq? infelicisjmorbos colores efie putabant.Ebore uero ,ppter ua/
rietatem abufi funt.Hsec Plutarchus.Plato uero magnis anteeum remporibus non decere ex auro Si
lapidibus Si  eboreiahag? materiainanimse deorum effigies fingere putanstfic in Iegibus praecaepit,Ter
ra inquit Si  Vefta faera deorum eft habitatioine igitur ex his caeteris diis fimulachra conftituat:aurum
autem ata? argentum inuidiofa pofleffio eftjebur animam depofuitrac ideo ad fimulachra deorum in
eptum eft: ses & ferrum belli funt inftrumenta.His aperte refutatum efie Porphvrium puto: fed ta/
men reliqua etiam infpiciamus. Admiranda inquit eft Graecorum fapientia:qui Ioue mundi mete ar/
bitrantes:qua: in fe ipfa mundu cotinens ( pduxit,Sic a Theologia Orphei ,pfečh de eo tradiderunt«
luppiter altitonans ante omnia faecula primus. Aft oculi fulgens ingenti lumine phoebus.

luppiter extremus Ionga eft poft fecula mundi* Luna^ purpureo phoebi redimita colore
luppiter eft fummus uertex atq? infrma planta. Prsfcia uenturi mens conftat regius sther.

Ipfe Sternu m femg fimul eft:ac totus ubjgj. Quam ftrepitus nullus nec uis nec farna latere

Terra fundus. Arcanumue poteft:penetratqi per omnia uičtrix.

Sidereaeg? domus rex eft:&Iuppiter ipfe Prsterea inuičtum corpus fine fine modogj

Principium aig? ortus rerumtuis una:deufgu Panditunaft humeri magni funt pečtora lata.

Vnus SC  omnipotens:regali in corpore cuius Eftaenalas quog? uenti poflidet ille.

Singula ponuntur tellus:unda ignis:& aer. His ad cunčta uolans euro eft uelocior ipfo.

Nox fimul atq? dies:fapientia pri mag? origo. Tum facerantiqua matre ex tellure tumefeit.

Ac iocundus amonmagno hxc i  corpore regis Venter:& ex altis confurgit montibus ingens.

Sunt Iouis excelfi:ceruicem nag? uidebis. Quem medio pontus fuccingit rite fonorus.

Coeli fufpiciens renitentia magnacp rečta. Vitima prsterea terrarum Iumina 8i  ampli*

Hoc caput auricomuih flaui de uertice crinis. Fundamenta globi:furibundacp tartara plantas
Sfellarumerutilantradindehincaurea pandit EiTepedum magni conftat rečtoris olvmpi*

Cornua bina caput:capitifq? fimillima tauri. Hicdum fub terris cslaflet cunčlardeinde

Vnum eft ortusroccafus ahud. Eximiis repetens in lucern protuhtalmam.

Vniuerfus igitur mundus luppiter eftranimal ex animalibusideus ex diis conftitutus, luppiter autem
eftinquantum intellečluseft:a quouniuerfa producuntur:& qui cunčta creat intelligendo.Hocigi/
tur modo Theologis de loue lentientibus impoffibile eft: talem eius imaginem fingere:qualem car'/
mina defcripferunr.Iouem igitur efteeredendum eftuirtutemprouidentem atqi uiuificam:quam pi
la&rotundis figuris fignificabantunnominis uero fimulachrum eiconftituunt:quoniam mens eft:
qua cunda feminali ratione producit.Sedere autem fingitunut ftabulis uirtus arq? incommurabilis
exprimatur.Nuda apertag? habet fuperiora:quoniam confpicuus intelligentiis SC  fuperioribus eft* In/
feriora uero teguntur:quia occultatur inferioribus creaturis.Scarprrum leua renet:quia in his corporis
partibus eop.- fpiritaliflimum uitsdomiciliu lnucnif.Creatfuus.n.intellcčlus rex fpiritufg? uiuificans
mundi eft.Dextera uero aut aqui ia protčdit:aut uičlona.-alreru quia csrerorum deoru dominus:que
admodu alia^ auium aquila eft:alteru qa oia fibi fubicčla funt.Hsc Porphvrius*No e aut ab re dili/
genter cofiderare quifna luppiter efie his carminibus affirmaf :Mihi.n,non alius uidetur q hic uifibilis
mundus:qui:coclo:sihere:aqua:terra:cstenfcp partibus conftat. Aperte nag? in ipfis dicitur.Regali in

LIBER TERTIVS iz

eorpore cuias fmgala ponuntur:& quse finr ifta decIarat.TeIIus:unda:ignis:& aer.Nox;fimuI ar® dies
fapienriaprima®origo. Aciocundusamor. Adhaecadiicif’menteat® itellečtuIouisarthcraee-auod
floici poftea fecuri fubftantia igneam menrem efle mundi:&deu efle corpusmec creatore aliud ee 5 uir
lurem ignea afleruerunt.Haec.n.a carminibus iftis eos accaepifle arbitror.Prcefcia uenruri menscšftat
regius aethenhis uerbis manifefte magnu quodda mundus efleaia! decIaratur.Quod cu Ioueappella/
ucntracthere quidem mente ipfius:corpus uero reliquas preš mundi putauir,Sed huiufmodi quidcm
carminu luppiter inrerpres aut ifte carminu uniuerfas mandus fnqt.luppirereft aial e*  aialibus deus
tx  diis coftitutus.Ita nullu aliu q hunc uifibile mundu fignificari uoluir.Sic SC  Aegyptioru ra no.-a quri
bas Orpheus ifta recazpit mundu 8C  ptes eius deus aftruebat:alia deindefnia a fe adiecit:creatore oium
deu prouidente quenda intellečtu efle affirmans:quo.n.feparatum intellečtu in carminibus itelligi di>
cemus:que poeta illefiue Orpheus fiuealiusnuncjinteIlexir.Siue.n.a prifcis Gnecis fiueab Aegyptiis
didicerat TheoIogia:nihiI intelligibile ar® incorporeu tradi ab eis poterar. Siquidem Iocupletiflimus
Plaro teftis eft:q in Cranllo clamanut diximus:prifcos Grsecos eos duraxatdeos putafle: quos modo
Barbari fole lunam fteIlas&coeIu,SedCheremoquo®pauIoante a Porphyrio ciratus teftimonium
perhibeatrno aliud q mundu SC  partes mudi deos ab Aegyptiis cultos:nec qcq ipfos de intelligibihbus
8C  uiuis fubftatiis intelIexifle.Vnde igitur poeta ille deu:qui fuper ofa etuniuerfi creatore p ipfum um/
uerfum:& ptes eius mente folumodo cognofcibile cognofcere potuirčRei uero incorporeu cognitio/
de unde habuitfnec certe qcq icorporeu ab eo pcatptu carminibus oftendif.Creatiua.n.mens nec a plu
nbus eft conftirura ptibustnec ccelu fibi caput dici pot:nec ignis aqua:8č terra corpus ei conficiunt: nec
oculi eius Sol at® Luna poffunt affirmari.Quomodo aut humores pečtora terga 8C  menrem creatrix
mens ofum habebitčaut quomodo aster mens creatoris diciaut fingi p6t^Quod igif hsccauillafcar/
minis huius interpres nemine fugere poteftfEgo uero in pfundu impietatis incidifTe arbirror eum:q
partes mundi partes dei putaurt:&: aufus eft miidum 8C  deum eudem affirmare:8č adhasc quafiaiam
mundi efle intellečtu:qui omnia creauit.Non.n.pium eft coniunčtum mudo creatorem SC  afam cor/
pori putare. Adefleaut ipfum uniuerfo mando prouidere acgubernare fcriptura diuina docet. An no
impleo inqt dominus ego coelum SC  terrafRurfus. Deus fupra 8C  i coelo: SC  ide in terra eft.Er alibi. In
ipfo uiuimus SC  mouemur 8C  fumusmon tame ut partes: n ec ficut in mente aia® noftra:fed fi oportet
fimflitudine utnfacras litteras audiamus.Codum mihi fedesiterra uero fcabellu pedum meorum cla/
mantes.Confidera igif quanto melius SC  expflius hasc dičta funt.Na qui coelu fede appellanrerra® fca
bellil 8C  uniuerfum mundu prouidentise dei fubiecit:& fuper oia deum ee fignificauit:quippe cu ne®
fcabellurarne® fedes corpus fedentisappellari poflintifed nec partes eius.Qui uero coelum caput dei:
SC  men tern eius sethera SC  partes mudi partes dei aflerunnec creatore nec deu cognouiffe redarguum
tur.Non.ndpfe fe ipfum creabitmec mes ipfe poterit dici:cuius mes aether eft. Quomodo,n.deus erit:
cuius terra SC  castera corpora partes funt res corruptibiles & abiečta: <  Si uero mens louis nihil aliud <j
sether eft:& fi aer fubtiliflimus at® igneus appellatur actherfid.n.uocabulu ide® ipfi fignificare arbi/
erantur)funt® ambo hasc corporauer dico 8C  aether:animaduerte quo mens Iouis iam cecidit:& co/
gita qs non menre captus deum appellabit eum:cui mes corpus quoddam infenfatu eft argp inanime«
Quare merito Theologia noftra negatiueoia hcecappeIIat:quod fcilicet ne^ codumme^ aether: nec
foI:& Iunamec ftellarum fulgorrnec uniuerfus ipfe mudus deus fit:fed opera manuum eius. Quae oia
parua quaedam 8C  uilia reperiunf non dico creatori:fed itelligibilibus creaturis coparata:quas imorta-'
fes SC  Ionge corporibus praeftatiores beate apUd deum uiuere arbitranf.Probe igitur de mundi ptibus
hoc modo a fcriptura docetur.Videbo ccelos opera digito^: tuo^ lunam 8C  ftelias:quas tu fundafti:^
opera manuum mape funt cceli.Et rurfus.Refpicire in altitudine oculis ueftris:& confiderate quis oia
afta monftrauit.Sed ageia reliqua pfpiciamus.Impoflibile eft inquit talem eius imagine fingere:quale
carmina defcripferutrSdideo ei fimulachru hois conftituerunt:quonia mens eft:qua cudta feminahra
tione producit:quomodo igitur fi mundi SC  fpacium eius codi:aens:terrae:cxteraruq 5  huiufmodi ima
ginem:quam carmina defcripferunt fin^ere impoflibile e diuinae mentis effigie fabricati funtfQuod
enim corpus intellečtui diuino fimilitudinem habebit:cum nec mentis humanae imagine habere pof
fe cognofcatur^humana enim mes incorporea eft atgp fimp!cx:corpus autem omne corruptibile ar®
compofitum.Quareiure rationalis at® imnaortalisanima SC  intelledus eius imaginem Sc  fimilitudi''
nem dei habere dicitur.Immaterialis enim SC  incorporea inrellečtnalis rationalif® per eflenriam e uir
tatis SC Cipientix capax«Qui fi humana animte at® mentis formam SC effigiem fingere impoflibile
eft:quoniam necfenfu percipicur: quis adeo ftultus erit:ut ligoeum fimulachrum ac effigie dei crea/
toris omniu fimilitudine habere arbitrareturfNatura .n, diuina oem materiamidi oia quae pcipimus
excedit mente folumodo ac fančtis animis inrellečbarfigura uero Iouis :quce in fimulachro confpicitur
mortalis uirieffigies e:qux no totum homineffed peiore eius partein imirata expflic: nullum.n.uitae
at® animreueftigium oftendir.Quomodoigitur uniuerfideus menf® omnmm creatura ipfe Iuppri
ter erit:qui aut ixre:aut \  ebore cernicur faut quomodo pater Herculis eft:qui ab Alcumcna natus ee
dicitur:reliquorum® heroum:qui cum homines fuerint morrales fuae mortalitatis argumera pofte/
rioribus non pauca reliqueruntf ut enim in primo probauimus ueruftiflimi Phoenicum Theologi Sa
turni filium mortale ex mortali:6i ex Phoenicia originem traxifle affumabanr, Hace eadem At^yptii
nuq negarunt praeterqqaodab Aegypto fuifle oriundum coniedunc.Cretenfes quo® fuu faifle loue


DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

aflerenres fepulchrum eius magnifiee conftrudu apud feoftendur.Atlantiietiam &catteri omnes:q
apad fe Iouem natum fuifleafleruntrmortalem nung negarunt:rc% ipfius geftas mortales enarranr:
fada<$ muka turpia ois petulanrte plena conlcribunt.FabuIarum uero pnfcis quidem lllis expofirori
bus modo calida quxdi dC  ignea uirtus:modo fpiritus quidam iuppireruidebatur.Nuncaurem ne/
fcioquomodohis iunioribus creatiua mens rerum Iuppirer appellatur.Interrogadiergofunt:quedi>
cunr patrem auum atq? proauum iftius mentis eflemr.n.Theologia eorum pdicat Saturni filius luppi
ter fuit:& Orpheus in pdičhs carminibus id ipfum confirmabat.Saturnu aute Carlifilium fuifienon
fiegat.Si igitur deus oium 8C  intellečlus:qui cunčfocreauit Iupptter eft:quena dicentefle Saturnu p a /
trem Iouis Cselum rurftis Saturni patre.Quod fi primus Iuppirer oium eft:qfi creatonnecefie e fe

cundos 6L  pofteum carteros efle:qui abeo creati funr.Sanurnus.n,que tčpora efle uolunt:quonia tem
pora motu Gelicoficiuntur a Carlo genitus dicitur.Cadi aut 8i  teporis ipfius caufa eft profečto mens
»Ha creatrix:qua Iouem appellant.Quare no erit a Carlo tertius Iuppiter.Quomodo igitur ram Aegy/
ptiis & Phoenicibus q Grarcis & primis oibus philofophis tertius a Gelocreatiuusifte intellečlus in
Theologica Genealogia narratur (  Patefada eft igitur huius philofophi aftuta fičho.Patefiet autem ex
his magis:quae fubiicit dices.Coniugem loui Iunonem rede purarunt:a:theream.n.arqi aeream uirtu
tem Iunonem appellarunt.Nam arther eft aer fubtiliflimustlouis cerre mentem rethera efle carmina
Jignifkarunt.Modo aut ifte iterpres diffiniendoaerauplum dicit dTe fubtiliftimumrcorpus aute aer:
corpus igitur sether.Quare mens quoqt Iouis erit corpus omnium fubtiliffimum.Er quomodo cor/
pus at<p mens natura diuerfiflima idem efte intelligentur.Deide nefcio quo pado fui 8C  carminu obli
tus:quibus aperte dicitunmentem Iouis serhera efle:prarfcia inquit uenturi mes conftat regi:&: arther
Iunonem aetheream:&aeream uirtutem efte ait.Diuifionedeinde utif dicens uniuerfi aeris uirtutem
Iunonem:iferioris autem qui lunari luce illuftraf Latona nominari.Latonam.n.a latendo dici 8c  obli
uione fignificare:quia cu a iar lunarem orbem defccndendo tranfierint: diuinarum rerum obliuifcunf’
proprerea etia ApoIIinis 8C  Diance dicitur mater:quibus nodis pelluntur tenebrae. Aer et hic iiiferior
cum Lunae Soiifcp mater fit:non iniuria per Latonam defignatur.Ego uero non uideo quomodo aer
Soliš & Lunar mater appellari poftit:cum ipfe magis a luminaribus fiat & rrafmutetur q ab ipfolumi/-
nSria.PauIuIum uero progreftus telluris uirtutem ueftam appellat:cuius uirginale fimulachrum i fo
co ignis ftatui£:quae uirtus quoniaferaxeft:mulieris eam fpeciedenotarunt.Rhara uero:qua Ope la/
tineappeHamusilapidofarargpmontanarterrae uirtutem defignat.Ceres feracis 8i  planaridiffert enim
a Rhara:qtionia bonam loui peperit dea.ac ideo imago eius fpicis coronatur:&p3pauera quar ferrilira/;
tis fymboIu funt circa imagine ponunf.Hic diligenter aiaduerte quomodo deogi ipfiufgs Iouis ma/
trem:quar Rhara dicidad terraro &lapides detraxit:& eadem efle Cereri ait:quibus adiecit.Qucniara
autem quardam uirtus etiam proiedi feminis in terram eft:qua fol in hyemali folftitio fouertBona g/
dem dea:qua& Perfephonem uocant:uirtus feminum eft.Pluto uero fol:qui tempore hpemis remo/
ti oem mudiparrem perluftrat.-iccircoraptamabeoProferpinadicunt:quaCeresfubrerra Iatentcm
quarritar.PIanrarum aut omnium uirtus Dionyfusnuncupatur:&bonaequidedear imago gernnna
qua:da quafi fui fymbo!a protendit.Dionpfus uero cornua habet 6i  muhebri formis eft promifcuam
uirtutem generationis plantaru fignificans.Plutonis autem raptoris galea caput tegi£:quod occulti uer
ticis fymbolum e.Sceprrum uero breue:quod teneninferioris regni iymbolum e.Canis auteeius fru/
gum a terra partium tripartito in proiedione oronegerminatione diuidi notar, Atys porro args Ado/
tiis  ad fruges ac frudus pertinere uidetur.Sed Atys  fiores maxime defignat:qui anreg ad frudum ue/
niantdefluunt:Quapropter pudeda eifuifte incifa dicuntur:quoniafiores defiuxifernina non produ/
xerunt. Adonis pfedos frudus figmficat.Silenus uero fpiritalis motus fymbolume:qui non paru uni
uerfoconducit:cuius caput candore fulges c^Ieftis motus.Caefaries uero quae iferioribus imagims par
tibus apponitur craflicudine terreftris aeris fignificat.Verum quoniam uaticinadietiam qusdam uir
tus e themis.i.latine carmeta uocitata e:eo q> ftatuta unicuig? pra:cinar:quibus oibus uirtus ha:c mfe\
rior cohrunut uefta & uirgo fponre fua nalcetium arbog: ferax:ut parturies nutrix:ut Rha:a laprdoia
& montana:ut Ceres herbofa:uaticinatrix:ut rhemis.Vis aute feminalis:qu^ in terram defcedir:quafi
priapus honoratur:cuius quod ad ficcos priner frudus.Bona dea:quod ad piantaria Dionyfus nucu/
paturuta bona dea a Plutone.i.a remotiore ac fub terra imoranre fole femetis tepore rapiri Dionyfus
ueroexada hyemequafi renouatis reporibus germinat:floredi uirtus Atyda ut diximus pficiedi Ado
nim fpiritalis Siienum praefide poftidetrmorio aute eorum & quafi qucedam extefio p Bacchum de/
notatur.Satyri ueneream oem uirruteoftedunt:quibus oibus uniuerfa rerreftris uirtus pficitur. Hsc
neceflariotibi expofuinepulchramhorum philofophorum Theologiam ignorares.Curauteha^t q/
fi dii honoranda iunt:quae ad alimetaanimalium deus produxir^aut cur nobis rerreftris uirtus coleda
eft:quibus c^leftis &immortalis anima ineft pfpicax:fia fordibus libera edei rerum omnium creato/
ris.Cur et fi motus fpiritalis Silenus e:& moriuam uirtute fignificat: rum cadefte candorecapitis: tum
aeream 8č  crafliore prolixitate ac defitate barbar:non magno enim honorari cul tu uidemus:qui omni
bus erat pra;ponedus:cum Adonim atcp Dionyfum fruges uideliceratgr plantas diligeriftime hono/-
rari uideamus.Quis aute no mirabitur nifi infanus fit:cum turpiflimi hominum morbi quafi fatyri
8i  bacchus colantur.Sed non e opus pluribus ea confutare:qux fponre fua iacent:exponeda porius cx
teta  funt negd arcanu & fublime nos Iateat,Aquagi ingt Qi  effediuam uirtute pceanu:fym boJu at eius

Žlbtaunt

inuenicun

gitur:qu3

FeeftNoc

LIBER TERTIVS a i }

Ther/m appellarant:eius uero aquae:qua bibere poflumus uirtus Achelous diafcmarinse Neptunus
qua in quatum generare potAmphirritem uocat:&aquaru quidem dulciu particulares uirrutes nym
phazmaris Nereides nuncupanf .Ignis uirtutem Vulcanu d*cunt:Si in forma hominis ei fimulachru
cdftituunnin cuius capite pileus eft cxruleus:caeleftis fymboluuoIutionis:ubi integer fincerufo? ignis
inuenitunnam qui a caflo in terram delapfus efticum ibedllior fitimateriag? indigeat claudicans fin/
gitur:qua uirtutem in SoleApollinem uocaruta radioru uidelicet motu:quonia pallyn gneče moue/
re eft.Nouem aut Apolline circa mufa; concinunt:feptem uidelicetplanetaru orbes: odaua fpherarSC
hxc ultima quae luna eft.Laurum eidedicarunt:quonia haec arbos ignea efhunde odioa daemombus
maximehabef;&: quonia fi uritur plurimu fonat:quod praedicedi uirtutem defignatihunc ipfumrga
aegrotationibus medeatur:& morbos pellat.-Herculem uocat:&.xii.ei attribuunr certamina: quoma
per duodena figna pertranfeat.Ciauam 8i  Ieonis pellem accomodat.-altcR: ur ina?quabditatem motus
fignificent:alterum quonia in Ieone maxime uires fuas oftentat.Huius lalutarem uirtute Aeiculapius
defignat:cui Bacillum traditur cegrotantium fuftentaculum.Serpes inuoluifanimce atot? corporis fi/
gnum falutare.Naturales.n.oes cseteracp qdem reptilia craflioris dicur:& terreftrioris eife fubftantiae.
Serpentem uero efle fpiritaliffimum animal aiunt:quod Si  imbecilliratem corporis exuat:& ad medi
cinaperfpicacifiimu efleuideaf:nam Si adacuendumuifumherbam inuenifle:& reuiuifcendiquan'
dam herbam cognofcere tradif.Ignea folis uirtus:quae frudus marurat Dionyfus nuncupaf .Qua ue
ro rationeanni tempora circuuolutus conficithorus dicif.Virtus aut eius: quaex agriculturaTrudu
pcipimus:quia diuitiarum Iargitrix eft Pluto efle aflerif:qux cum uirtutem et corruptiuam cotineat
una cum Serapide dicif habitare.Cerberum tricipitem dicunt:qa fuperioris folis regioes tres funt or/
tus:occafus:meridies,Lunam et Dianam nucuparunt:quce quis uirgo finLucina tame eft: quonia no
uilunii uirtus ad pariendu no parum coferat.Quod aut Apollo in fole eft:id iluna Minerua:qua pru/
dentia defignaf.Rurfus luna Hecate dicif,ppter uarias eius corporis figuras:quas a diftatia folis fume
re uidef.Triformis enim uirtus eius efhnam nouilunii uirtutem candidis Si  aureis ueftibus SCarden
tefacefignificant.Cifta uero cum iammediafitdefignatus:quoniacrefcenteluminefruges maturat.
Plenilunii aut uirtutem ferrugineo colore denotarunt:ramus ei laureus attribuifiguonia a fole ignea
finpapauer japter fertilitatem Si  multitudinem afarum:qus in ea tanq in ciuitate inhabitant: ciuita/
tis enim fymbolum papauer e. Arcum habet utDiana:quonia partus dolores acutifunt.Parcae quoq?
ad uirtutes lunae referunt:Cloto ad generadumiLacheiisadnutriendum:Atropos quonia inconuer/ /
tibilis dea eft:trepin*n.uerteregraecefignificat:fruduum et gencratiua uirtutem :qua Cererem appel
lantdunae cohabitare dicunad exaugenda uirtutem eius.Continetur enim bona dea Iunaripoteftate:
Dionyfum quoq? fibi accomodant partim ,ppter cornuum produdionem:partim .ppter nubium lo
cu:qui lunae lubiacet.Saturniaut uirturem:quonia tarda 6C  frigida eft temporiattribuerut:que fenio
rem depmgunt:qa tpe uniuerfa fenefcunt:occafiones aut curetes fignificant Si  Saturnicuftodes funt.
Temporis.n.obferuatio qu.aeda occafio eft.Quattuor uero anni tpa:alia foli:q aeris ianuas aperire di/
cunfialia Cereri attribuimus:Ciftas:qferunt duas:alteram flo^:qua uertaltera fpicis:qua aeftas figni/
ficaf.Virtute uero m artis:quonia ignea eft ato? fanguinea:bellis pfecerunt:plurimuq? obefle atq» pro
defleputarunr. Venere generadi uirtutem ponidere dicunt:fpermatis Si  cupiditatis cam ei mulierifm
forma accomodat pp generationem:pulchram fingunt:qa uefper eft:q pulcherrima in caelo ftella efle
uidef.-cui cupido afliftitpp cupiditatem.Vbera Si  parres genitales tegunf:qa fpermatis 8C  nutritionis
haec mebra caufa funt:& ex mari ee phibet:quod elementu humidum cahdumq^ eft:& motu crebro
fpumas eiicit:q res fpermatis fymboiu eft.Orationis aut 8i  interpmadi uirtutem Mercurium appel/
larunt:qui ptenfus atcp redus fingif ppter orationis uigore:quis 8C  Dionyfi fpermaticas uires: q per
oia tendunt fignificare confirmaf.Sed cum oratio compofita lit:alia in folem ponunt:& Mercuriu ap
pellat:alia in Iunam:qua nuncupant Hecatem:alia in uniuerfo &appellat Hermopin:in oibus.n.femi
nalis uis eft.Mercurii aut filium cupidine dicur:quonia amandi uirtus orationi quoq; attribuif. Vni/
uerfi fymbolu Pana ee affirmat:cui cornua dederut pp fole Si  luna:uaria Pantherse pellepp uarietate
cadeftiu:fed hxc  Graecoiji funt. Aegyptio^» aut ait deo^ fymbola talia fut.Creatore ingtEneph ceg y
ptii appellat:cuius imagine i forma hois taciut colore cceruleo zona tenente 8i  fcaeptru:cuius in capite
penna ponu t fignificates difficile inuentu ee creatore 8i  nemini c6fpicuu:uiuificu et 8i  rege 8i  intelligi
bili motu circulatu.Hic deus inqt ab ore ouu ^ducit.-a quo nafcifdeus:que Aegyptii phtha:grxci Vul
canu uocat.Sigmficaf aut huiufmodi ouo mundus.Huic iccirco ouis dedicata eft:quonia prifci ladis
potu degebat:ue^» mudi quoqpipfius fimulachru tale finxertit:coplicatos habet pedes:uefte uariam
ufq? ad talos idutu:aurea pila capite fuftinetipartim qa locu no mutet:partim pp uaria ftellaiji natura
partim qa mudus ipfe rotundus e.Solis imagine in naui collocat:q Crocodillo ferf:ut p nauigiu mo'
rus in humido:p crocodillu aut potabilis aqua fignificefiin qua fole ferricotendunt.Cadeftis aut at^
terreftris telluris uirtute Ifin appellarut:ifon.n.graece 2 quaIe eft:unde iufticia orif:cslefte tellure luna
efleafierunt:terreftre uerohacfrugu ,pcreatrice:quahabitamus.Quod ergo Ceres apud Graccos eft:
id eft Ifis apud Aegyptios:& rurfus bona dea:& Dionyfius apud graecos Ifis: Si  Ofiris apud atgyptios
Fruduu.n. ^creatrice uirtute Ofirim putat:qua fletibus placat:quonia occationis tpe in terris occul/
tetur.Defignatautem etiam pluuialem Nili uirtutem:uerum quandoquidem telluremterreftrem p
Ofirim denotannfoecundam terram inteliigunt:quando uero caeleftem:Nilum efle aiut,Hune enim

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

OfirirmideftNilum acaelo defluerearbitrantur:quem etiam deflerefoIent:Iachrymis reaocari ufrtu
tem eius putantes:quae caeteris temporibus definere uidetur.Ilis aurem quse fecundum fabulas Ofiri/
di coniungitur terra Aegyptia efhlfidos enim maritus Ofiris eft:qui Si  frater Si  filius eius traditur. In
Elephannnopoli autem Aegyptia urbe fimulachrum colirur caerulei coloris uiri corpus: caput a netiš
habmsrarietis igitur caput Si  fades di  caprina cornua:quae habetrconiunčhonem Soliš &Lunse in arie
te fignificant.Geruleus color ei attribuitur:quia Iunaris coniunčlio humidior eft.Secundauero lunje
lux in Apollinopoli urbe cofecrata eftrcuius fymbolum homo accipirris habes faciem lancea tvphona
interficiensrhoc fimulachrum candidicoloris e:quicolor ab alio lunam acciperelumen figmficat.Ao'
cipitris uero facies a fole id fieri denotatiunde Si  fpiritum attrahit. Soli enim accipiter dedicatur: qui
lucis 8L  lpiritus fymbolumapud eos efhalcerum propter motus uelocitatemialterum :quia in altiora
uolat:quse lucidiora lnferioribus fint.ln myfteriis autem apud Ekufina antiftes:quirerum facraruex
pofitor eftrimaginem fert creatorisulle qui faces tenet folis :qui ftat in ara lunje: facrorum pračo Mer
curii.Caftellum autem quoddam e Aegypti:quod Anamis appellatunubi homo coIitur:qui quse fibi
adfacrificium pparantur comedit.Quod autem animalia deos non arbitrantunfed imagines Si  fym/
bola deorum purant:indepatet:quia foli 8i\unx  boues facrificanr:& in Heliopol i maximus bos Si  ni
gerrimus:quem nineuin appellant ad imaginem folis:colitur:narn 8i  folis ardor nigriora humana cor
pora reddit.Habetautem caudam illle bos 8i  totum corpus piliš ad contrariam partem: quam in aliis
bobus indinatis denfiflimam rquoniam SL  fol contra tonus motum mouetuntefliculos maximos ha-'

, bet:quoniam uenerea cupiditas cahditate uiget.Et fol foeminariu naturae appellatur.Lunar taurum de
dicarunt:quem Apin nuucupant nigrum p ra caeteris SL  figna folis atqj lunse habentem. Habet enitn
ex Sole Luna lumen.Solis fymboIum eft coloris nigredo:& qui fub lingua eft fcarabeusrlunae uero co
loris diuifio.H^c breuiter a Porphfrii libro:ne quid myfticeGracorum ac Aegyptiorum theologia
nos fugerettconfcribere placUit:quos errores nos fugimus 8L  tranffugas nos pradkare non puder.-non
enim terebit mearrogas illa oratio. Explicabo quibus fas efbprocul hic abeftote fcelefii.No enim nos
fcelefti fumns:qui hos errores fugimusried q turpes atcg obfcaenas has fabulas 8L  fcarabeos ac rateras
fabulas ad fumma theologiae fapientiam accipiut:qui iuxta uocem apoltolicam: cum fapietes fe dicar:
fatuifuntinuenti:quoniamincorruptibilisdeigloriam in fimilirudmem imaginis corruptibilis ho/
minis: nec hominis foIum:ueru etiam uolatilium quadrupedu SL  ferpentum commutarunt.

Refutatio myfticas theologise. CAP. IIH.

Erum quoniam myfticam 8L  arcanam theologiam ad incorporeas reducit uirtutes: ne uk
dtauradha uifibiles mundi partesdiuinum cultum referre. Confideremus ne omnia
Jiftj^Jjfibirurfuslabantur cum una diuina uirtus non mulra colendse fint: nam queadmodum
quauis mulra partes SL  membra unius corporis fint:non tame tot afaufed una i  hofe uno
anima eft:fic SL  in uniuerfo putadum unu gdem ex una materia efle mundum plurimis partibus con
ftantem:cuius non mulra fed una eft creatiua uirtus ueri dei uirtus SL  fapientia:lllud autridiculum e:
quod er Aegyptio^ nugas ad incorporeas tranftulit uirtutes oblitus Chseremona illum ab eo produ
dum:qui prater h*c uifibilia nullum alium ab Aegyptiis caltum fuifle deum teftabatur: Si  oia i res
naturales nihil in remincorporeamillostraduxifle.Curigt£'cum ipfi Aegyptii incorporeas Si  uiuas
fubftatias nullo fe modo colere clament friuolas has inuentiones excogiraftisi':& uniuerfaliter quide
omnia fic refutantur.Particularum autem no difficilis redargutio eft. Nam ut aegyptiacas nugas pne
teream quis mentis compos non deridebit has graco^ phyfiologias^Si enim luppiter fecudu eos no
ignea illa uirtus atq? xtherea:ut tefte Plutarcho prifci putabant: fed fupremus ipfe inrellečtus reru om
nium creator Si  uita eft:quo Saturnus pater eius erit:p que tempus fignificari uoluitjOps aut quopa
čto mater:qua interpres ifte lapidofam Si montanam uirtutem efle afferuitcdunonem uero aera čile
dicens nefcio quo 8i  fororem Si  uxorem creatoris intelledufij uiuifici efleaffirmat. Latona rurfus fi
quafi qusedam obliuio fit:qua: aias ad inferiora haec Iapfas confequaf':quomodo haec obliuio folis Si
lunse mater erit^ApoIlinequippeatqp Dianam Latonae Iiberosadfolem Si  lunam traduxit:curauc
Opem 8i  Cereremudeft fecundum ipium Iapidofaiatgp montanae relluris Si  planae acsequalis fiym/
bola colendas efle putat^Cur Dionyfium praterea Si  Atym Si  Adonim generatiuam fcilices planta'
rum uirtutem:aut lmmatura defluentium florum:aut perfedifručtus fymbola tanq dii coledi funt:
cum humanum genus ad ufum:cuius omnia hxc  a creatore producuntur: multoatQ 3  multo illis ho^
norabilius fir^Hoc modo &:reliqua facile redargues:&: fi diligentius confiderabis mirandam impude
tiameorumduces:quifolem modo Apollinem:modo Herculem: deinde Dionyfumac Aefculapiu
dicere no curentur.Quomodo enim ide pater Si  filius fimuiiideft Aefculapius erit atiji Apollor 1  Quo
modo autem fol Hercules eft:cum Alcumens mortalis foemina: filius Hercules perhibeatTAut quo
modo furore fol cxagitabatur:& liberos incitatusinterimetfuos:quod Herculem fecifleomnesfa'
tentur^ fed xii inquid certamina xiiceleftia figna funt.Quis igitur Eunftheus excogirabitur: qui foli
hunc certandi laborem iuito lponati' Quomodo autem ad folem quinquagita feftiades:& captiuaru
reliqua multitudo:quibus omnibus Herculem conuenifle fabulanrur i  reduci poterunt: prafertim
cum mortales liberos ab illis Herculem fufcaepifle confirment: a quibus Herculeu genus tračtum p
longa tem pora fucceflione durauit:quem porro eflecentaurum dicent:cuius fanguinecruetatam ue /
ftem foli Deianira obtulinunde fuccenfus furore dicitur fuifle.Verum no HerculemifedDionvfum

LIBER TERTIVS

»4

eflefolem ponamusfQuae igffeugenuiKiueSemeleqda:fiuePerfephQne:'quoautDionyfbsifte &
fol fimul erit:&germinadi rnirada uirrus^uaauc diccmus mulritudinemuhep' fuifle:qcuDionyfio
m)Iiraaitc'querofoIis eririAriadnec’ Quare aut no oium:q a terra nafcunfifed mm folumodo largiror
Dionyfus ^qui fi Aefculapius 6C  fol eft:quomodo a Ioue turpiflimi caufa qua:ftus fulmine percucitur
iuxta Pindarum fic de ipfo dicentem.

Aurum illi nimius praeciofag? munera curae. Contorfit fulmeanima$ e corporeuulfit.

Horrendum inde pater diuorum concitus ira

Afdepiadu uero genus:qd multis faeculis in Grarcia floruit undena ortu eft e terris. Sit fane uerifip ac
■ certis ronibus in folem 6C  luna & reliqs parres mudi fabulae trafFeranfiergo rurfus creatore relido fal
fo creaturas coluerut.Quod fi no ptes mudiifed iuifibiles creatoris uirtutes:qbus oia replettoibus ab'
eftioia gubernat & cotinet colere fe dicet:qreno piedis fabulis:ficutimpiis arcp turpifllmis ad ipfum
uerum 8C  unu deu couertunfVHoc.n.faceredebentino aut qfi mentecapti uenerabiledeiappellatio/
ne creaturis afcriberernec in pfundis ita fe ipfos tenebris daudere:ut mtus fe deu inueturos confidere
uideanf:necin fimulachris 8C inani materiadiuinashonorariuirtutes putarerncc fanguineac nidore
qfi res gratas creatori offerr:a qbus oibus liberatos oporreretirag ueros philofophos magna uoce pdi
carino haec fe uifibiliaifed iuifibile folumo creatore admirari:& iuifibiles atgi fcorporeas eius uirtutes
inuifibiiiter coleremo incededo igne neg? ariete aut taua: facrificado:non fertis &  fimulachrisrfed pio
aio 8i  reda de deo fnia 8t  uirtute:q ut pouibile hoi eft ad dei nos adducit fimilitudine.Sed nullus unq
barbarus nullus Graecusante dodrina Saluatoris noftrihacueritate cognouit.Saluator aut nofter fo
lus oes undig? gentes euagelica pdicationead uera religionecouocauit.Sapietes aut huius faeculi oia fe
fcireiadatesicu ded cognouiffentino ut deu glorificarutiaut grarias egerut ficut Apoftolusraitjfed ob'
te nebratu eft ipradens eo^ cor 3i  dicentes fe fapietes ftulti iuenti creaturas no creatore coletes: q e  be'

re uidos turpitudine theologiae fuae phyfiologiacselareuoluifleicum operefabulas coprobet. Quod
mihi miru nequaq efle uidef:cum 6i  ipfos deos uideo fabulas contenere no pofle. Quippe operaepcid
eft Apollinem ipfum & Aefculapium audire:quiddefeipfisdicant.Sic ergo Apollotefte Porphvrio
in libro:quem de refponfis fcripfit de fe ipfo aedidif.

Cum latona graui partus opprefla dolore
Comotigl eflent gemini intra uifcera diui
Srabat terraraer ftabat:fixa infula: robur
Accaepitifludus etiam mitefcere ponti
Caepererarcitenens uatefcg exiuitapolIo«
Aefculapius quoq? de fe ipfo fic aedidit
Natus ego ex facra trica cui tota medendi.
Arsicui fefe ois pariter fapientia debet:
ipfu

Que mater pepit coprefla ab apolline m agnu
lllum aefculapium diuu numerog? recaeptum.
Mercurius aut fic de fe ipfo clamar.

Sum ioue mercurius:maiag? atlantide natus:
Formas etiam fuas ipfi defcribuntiut ex hoc panos
oraculo aperte monftratur.

ExoIuo pani mortalis uota bicorni.

Delitiafgp deo pariter bipedo capricruro.

Non ergo uniuerfum ipfum pan eftifed daemo quifpiam tališ uidelicet qaalem fe ipfum hoc oraculo
defcriplmnon enim umuerfus mundus haec carmina aedidit.Mercurius etiam quomodo iterpraetati
ua oratio dici poteftrcum Maiae Atlantidos filium fe fuifle fateatur: 8C  Aefculapius quomodo folerit:
quife tricenfem fuifleaffirmat:& a mortali fe muliere natum non inficiaturfQuomodoantem cum
fit folis filiusrfol ipfeeritfSolisaut dC  mortalis cuiufdam mulieris filiu feappellans:quomodo non erit
ridicuIusfApollo etiafifoleft:quopadoinDeloifuIagenitu fea Latonaprardicat^Hsecobiiaedaeis
tune maximecenfeo:quando imprudenter faluatoris noftri uirgineu partum deridereaudent:prxfer
tim cum non a poetis ifta:fed ab ipfis diis dida fint.Cum igitur 8C  poerae fabulofe theologiam tradide
rintiphilofophi phifiologice fabulas intelligant: dii uero ipfi aperte:qui 8C  unde fuerit oraculis fuis de/
clararit: manifeftum.f.eftquia diis crededum eft:uel quia diifint: uel quia unufquif^ melius q caeteri
fua cognorir. Quod fi ita ell philofophoje phvfiologiae falfa* omnino inueniunf.Sin uero philofophi
ueritatem aflequuntur ipfoK deorum de feipus teftimonia falfa relinquenf.Sed illud forfan quifpiam
obiicienga refponfum Apollinis philofophogifententiaecoueniens hoc mo inuenitur.

Sol 6C  Ofiris item Dionyfus Horus Appollo. Qui uentos:qui dariimbres: qui tempora mutat.
Rex 8C  item retinet Jucis:qui 3C  nodis habenas. Stellarum fummus rex immortalis 6C ignis.
ide ergo dii 8C  poetape fabulas 6i  philofophopc fententias comprobares pugnatia de fe ipfis confirmat.
Na fi mortale fibi matre aferibit Apollo:& patria unde oriundus fuit fponte faterur:quomo fol erit. q>
fi fol e quomo Delos lTula patria 8C  mater Latona^haec.n.uera efle ipfe Apollo refpondit. Praeterea fi
ApoIIo fol e:quo haec de fe ipfo cecinitiVtru fol de cado 1 alique homine defccdit: & hxc.  de fe cecinit.
Sed no e poffibile rale tantagp lubftantia hoi fe fubiicere. An itelligentia & uirtus illa^q in ipfo elhSed
nec illa aia hominis unq fufcipere potuit.Eade utemur rone de luna quis poteftate: q in luna eft Heca
te appellantes:&: malignoafpirituu origine putatestcu ad arnopi obfccena iuocet mitiifteria:cocededu
eis fortafie uideaf.Ouomo aut & Pluto 8t  Serapis in fole referunf:cu maligno^ fpirituu princip« ee
Serapis praedicef fex quibus oibus myftica philofophop: theologia falfa 8C  cauillarori3 uniuerfa uidet
Oraculoru aute omniu audores daemones ee malignos:q nonung fabulasrnonung philofophoru len
tenua rata facmntiut & iUos derideatidi hos maiore arrogantia pdant quisnon uiderif.

c JJ

EVSEBII PAMPHILI DE PRAEPARATIONE EVANGELICA LIBER QVARTVS.

mi  Isita$didis:iamtempuseft inhocuolumine tertiam partem gentilium theologfse
' percurrcre:quam ciuilem appellat.Nam quoniam m tria genera rheologiam partiun/
turtin fabuIofum:quod etiam hiftoricum appellannpoctis maximeattributum:ina.r

turale atcp myfticum:quod philofophi approbarut:SC in ciuiIc:quod in fmgulis ciuita/
tibus confuetudine ac legibus defenfantur:eft<£ de di

duobusprimisparnbusin fuperio
nbus Iibris expofitum.Tempus iam eft tertiam quoqp portionem:qua ciuilem appel/
lantiteftimonio femper ipforum utentes redarguere. Continentur igitur in hoc terriogenere oraču/
la:refponfa: curae morbc^ i hominibus piis:& e cotra tiečti  uel audi morbi i  impiis:qua^ oium regi
periculu fecifle:dicetes pie fe deos colorernos uero ltnpie facere affirmatrg tam manifeltas uirtutes co/
tenamus Ieges patrias trafgredietes:qs oportet unuque 9  feruar: ut nemo debeat res nouas temeraria
cura fcrurari:pfertim cu a legibus capiralis poena aduerfus eos decernat: q fecundum Ieges & confue/
tudmes patriae deos non uenerantur:fed primum quidem 8i  fabidofum theologiaegenusi&fecun/’

dum i

aurem:

annifi uelit tančj impius iure patrio puniri.Adhaec igitur nobis dicendumirariog? reddenda:quare Sal
uatoris n odri euangelica predicatio omnium gentium huiufmodi legibus contemptis:ad uerum fui
cultum non reuocat.

Quod hominu artificio refponfa reddi quifpia no tem ere diceret. CAP. J.

Vales igitur eas uirrures:quse in fimulachris habirant dicere oportetfutrum bonas 8i  uere
diuinas:an e con t ra {'Hoc enim modo mihi nune placet eos inrerrogare:nam alius fortaffe
non itafaceret:fed nullaomnino uirtutem in fimulachris efle contenderet:Sd homniu ma/
Iitia arreq? malefica omnia fieri probaret.Refpofa eni ipfa ad decipiendos audirores abaftu

tis & cautis hoibus ambigue ad utrulibet euentum efle acute com pofita.M iracula uero;quae in fimu/
lachris attribuutmatura re^ fieritmulta enim genera ee herbai^:mulra lapidu feereta quada 8C multis
ignota natura infita morbos quofdam peIlentia:quofda inducentiaralia einm contrahere atq? denfare:
alfa diftrahere 81  rarificare tendere:automnmo mutare Si  faluare nata efle.Quod alfa breui tempore:
alia longo efficiunt:& alfa in Iongum duranrtalia cito diflbluuntunita nonulla conferuatia fanitatis U
ueniuntunnonnulla e contra morbos inducunt.Multa er lucern luna: ira fequuntur:ut fimul cum ea
crefcantat^decrefcant.Animalia igitur nonnulla:pIanre:lapides:aromata:magnas uirtutes infita fibi
natura poffidetiad quse omnia pofitio quoq? locorum mulrum conducit. Inftrumenta etiam ipfis ad
huiufcemodiarte multo ante prarparata: 8i  miniftros eis efle multos diceret:qui per ciuitatem uagan
tur inueftigantes teuius rei quilibet egeanut intelligant quid petiturus a deo uenerinpropterea ex ady/
tis & penetralibus Si  profundifllmis plerung? fpeluncis refponfa ferri:ut & renebre ipfe non mhil co
fcrant:& nonnulli lateant in cauernarum feceflibus nuncii atq? miniftri:ad qure omnia uidelicet non
parum fuperftitio Si  opinio faciat hominum.Preterea multitudinis lfcitiam 8i  eorum aftutiam: qui
haec peragunt non parum pofle:qui uel uoluptate capiant interrogantes bona fpe fibi propofitaiuel fi
nonnulla coniedura quideuenrurum fit confequi potuerunt aperte:ut in creteris credanf: mala pre/
nuncient.Sin uero nihil conieduris inuenitur ambiguitate:ita fallunturrut redargutione effugere ui/
deantur.Multa uero ena contingere aliis quibufdam cauillationibus adhibitistnam 8i  cantando non/
nunq peragere quaedam uidentur:& inaudita quredam nomina inuocant:ut diuini uideantur. Maxi/
meaute multos decipitcum aliqualiter dodi fmt:quos ipfa refponforum mirabilis compofitio:& uer
boru elegantia:8c orationis grauitas fimul Si  ambiguitas adeo trahit:ut diuini efle facile credant.Ex il
lis autem refpofis:qua» ambitione dida non funt:fed quada futuroru coniedura clarius prolata mul/
taumo uero pene omnia falfamuentafunt:undefiquodetiaeuentu rerum coprobatum fuerit:cafu
potius q ratione id accidifle credendum,Qux quauis pauciflima fintiferuntur famen in primis Si  la/
pidibus infeulpta permanent.Quae autem falfa fuerunt pene innumerabilia eorum nullus meminir:
necp nihil animo uoluit bellorum K feditionum.Hsec refponfa deorum caufa fuifleplerungi: necetia
eo tempore:quando Grecia florebat:& efemonum fuperftitio in ea uigebat:darum quid SC u tile fa/
cinus predidione deorum fadum unčj fuifle.In calamitatibus enim belloru nihil prouidentes dere/
linquerunteos:quos in fumma bellorum pericula refponfis impu!erunt:quod Ioco fuoplanius facie/

mus:probabimuf® multos ab illis in bella iniedos:nec utiliter unqua refponfum: fed ambiguitate:

i mam tegebant delufos dccaeptofg? fuifle quxrentes.Multa enim etia tu ipfe ab hi/
loriis coiligere potes:quibus fiepenumero falurem 8C  uitam segrotantibus promitrentes:SC quafidii

crediri:ac diuina predidionis magna exada mercede:euenru ac morte languentiu parefadi funt: ma
Ieficiquidam uiri non dii fuifle*Quid aute oportet dicere:q>ciuibus fuis ifti fatidici nunqua profue^
runt:& eis:quide Ionge ueniunt ignotig? funt mirabilia prbmittuntfcum certe oporteret ciuibus ma
gis fuis q alienis deos propitios facere.Sed quia peregrinos ignoranres mahtiam fuam facile decipiunt
ciues autem fuos longi temporis periculo dodos decipere non poflunt.Hoc ita fitdic uniuerfam rem
iftam humana:inuentionis opusfuiflequifpiamafTererer.Vndeabomnipotentiiam deo cumteplis
Si  fimulachris deieda omnino putrefcit,Vbi enim eft oraculum DeIphicu:quod magna religione ab


orač

Jdem

dcL

fuir-f

Mag«

risinoh '« 1
tolinum«
riuniin /; 1
Quid ig ,[!
aurquoa rt
tunj ; * c 9 , ‘ JI

fuisinucnti

qui tangih

utncminf

induti 6i  f u
aduerfus ut
fimiliainb
necdeos:n(

ftusexcogn
phifuerurf
egoiccirco/
oraculjiciK
non modo I
infinitufinti

umi con
falfa fum
hisquae
certsni
fetueriti
Videnju
fira:ue^
Varidna
taripord
patetnor
arcuautf
miibisut
tenct:qui,
oiauelfali
uniuerfa u
demusicm

LIBER QVARTVS

i5

hominibus colebaturt' Vbi ApoIIo Pythius aut clarius^ubi Dodonaeus IuppitetfDelphicum otifde
oraculd cera Thradbus concrematum fuifle traditunnec unguaab Apollfnecalamiras illa pnedida.
Idem de Capitolino loue Pcolemseogd rpibus fuifle audiuimus:quado Veite quo<j teplum exuftum
fuir.Magna uero illa effigies Iouis:qua decas quafi uniuerfe Gracte dicut fuifle teporibus Iulii Oefa
ris in olympicis certaminibus fulmine diuinitus idta flagrauit. Antiquioribus etia temporibus Capi/
tolmuni arfifTe templum ferf: & Pantheum fulmine difiedu ar^ dirutu narraf.Serapis quog? facra'
rium in AIexandria fimiliter arfifle non ignoramus,Quae oia ab ipfis gentilibus confcripta renemus.
Quid igif miru eft:fi aliis jadefle non potueruntrg ab extremis feipfos periculis non defenfarur^lllud
aut quod maximo argumeto eft ab hofbus haecrno ab alia uirtute fieri non ptermitra.Nam mulri ua/
tunjatg? arufpicu non lolum prifcis:fed etia noftris tpibus tormentis in iudicio coadi uniuerfam rem
fuis inuentiombus fieri aediderunt:a qbus modos quoq! artificii exquifitius patefaftos no ignoramus
qui tanq fedudores & malefici uiri ultimo fupplicio fecundu leges affedi funt:quse res adeo clarcefut
ut nemine lateant.Non enim deiedi guida & ignobiles:fed alii generofam iftam philofophia pallium
induti & fupercilium eleuates,pfireban£. Alii primates Antiochense ciuitatis fuerunt:& illi maxime q
aduerfus uera Chrifti religionem multa conati funtrnecfumus nefciiphilofophum quog? i!Iu 8£ uatS
fimilia in Mileto paflum interiifle. Quibus oibus in unu colledis no dubitabit forfan aucjuis dicere:
nec deosmec d^mones ha?c oracula conftituiflerfed fedudoj^ atg? improbo^j hofum ad turpes quse'

phifuerutplacuifle non ignoramus,Nam Peripatetici homines Cynici atq? Epicurei fic fentiut: quos
ego iccirco fummopereadmironga nati & educati moribus corruptillimis & a paretibus tam deos ^
oracula reuereri dodi:fua fponte potuerut ab erroribus illis emergere:adeo ut fcribere quoq 3  aufi fint
non modo falia:ueru etia inutilia fi£ multoj^ detrimento^ caufam oracula efle.Quo^fcripta cu pene
infinita fint unius teftimonium mihi nuc fufficit:quicum Chryfippus a praedicatione deorum fatale
uim confirmare uellerific aduerfus eu confcribit redarguens ga male refponfis dco^:qua: ut plurimu
falfa funt fatum efle oftendar,Audias igitur quid ipfe ad uerbum fcribit. Adhaec alia quoq? ratione in
his quae de fato confcripfit Chryfippus utitur.Non.n.poITent inquit pratdicationes uatuuerce efleac
certae nifi fato fierent uniuerfa:quae ratio multo uanior eft g caeterse.Quafi.n.ueru atg? conceflum ef/
fet ueritatem in refponfis deorum contineri:quaficp id manifeftu fit: omniafatis fieri. Ex hoc intulit,
Viden^us aut oranino contrarium apcrtemagj paret plurima ex oraculis mendacio ac fraude compo/
fira:ue^ Chryfippus ex alterutris ha;c coprobauit.Omnia.n.fatis fieri inde oftendit:qa uaticinatio fit.
Vaticinationem uero efle inde probat:quia ofa fatis fiunt:quo probationis modo nihil uanius excogP
tari poteft.Quod fi nonulla refponfa euentu rerum uera Sufle contendat:quia perpauciffima illa funt:
patet non uaticinii certitudine:fed cafu fic accidifle:quod nullam efle uaticinii artem oftedit.Nec enim
arcu aut funda artificiofe uti eu dicemus:qui cu fepius ang faepius telum proiecerit femel aut ad fum/
mu bis uel ter ad fignu puenerit:cu pene infinities longiflime a figno abfueritmec ille certe medicinam
tenet:qui cu multos interemerit:uix tande unu a morbo liberauit.Nulla.n.fcientia uel ars dicitur:quae
ofa uel faltem plurima ad debitum finem non deducat.Quod autem oia fere falfo uates ifti pradicat:
uniuerfa uita hoium teftis eft:& ifti ipfi maxime:qui uaticinandi artem profitetur: quos manifefte ui>
demus:cum fibi aliguid agendumutile iminetfententia & confilio eorum uti diligenter: qui rerum
peritiam habere putanf. Veru quot uaticinatio nulla fit in aliis plenius aprobabimus:ea etia efFeretes:q
hac de re Epicurus confcripfit.Nunc aut illud:quod diximus confirmandum non efletfcilicet artis:fe<J
cafus ueritate oracuIo^.Cu.n.no femp neqpplerug;:fed rariflime aliguid aflegmurmec fcietiamec arte:
fed cafu & fortuna id u&d  dicimus:fi uocabuloru poteftates rede rebus accomodamus«

InutilemelTediuinationemi CAP. II.

Dhaec etiam fi concederetur uera efle refponfa: uaticinandi^ artem no fidaifatata quidem
efle omnia probe fequeretur:utilem uero efle diuinationem hominibus nullo modo hinc
demonftraretur. Summoperena^ uaticinationes Chryfippus laudat tanghumanae uita:

.  perutiles.Sed quxnam utilitas fequeref: fi futura omnino mala prxdifcas:cu nullo modo

eauere poflis ^Nam quae fatata funt nemo euitare poteftmulla igitur utilitasumo uero 8C  dolor inde fe

S uitur.Moeror enim propter futura mala hominum animos perturbat.Nec uero e contra tanta ex p/
icftione bonorum laetitia homines afficiuntur.Non enim tantum folent homines expedatioe bono/
rum gaudere:quantum timore malorum exagitari.Praeterea mala nobis iminere nifi audiamus nullo
modo cogitamus:bona uero humanu genus expedarefolet ,ppter naturae mirabilead ea iclinatione,
Ita fitrut bonorum nunciatione non magnopere augeatur tetitia: imo autem nonung etiam tninua'
tur:fi maiora fponte fperauimus g uaticinio praedicuntur,Malorum autem praedičhone: quonia pter
fpem fepenumero anuncianfruehementer turbemur.Verum etia fi haec ita non fehaberentinemine
tame lateret:nullam efle in diuinatione utilitatem.Quod fi quis dicat ideo ipfam coferre hominibus:
quia futura mala praedicinnifi caueamus:is fatorum uim abftulit: fiquide noftraru uirium eft eauere
& no cauere.Quot fi neceffario id quoqj fieri quifpiam cotendat: ut fati neceflitas uniuerfa coplečtef:
fic diuinationis comoditas nulla erit.Fiet enim omnino quod fatatum eft:etiam fi oibus oraculis pra:
diceretur.Oedipoda quidem 8C  Alexandrum Priami filium ipfe quoq? Chryfippusafleritnon potuif
feaparentibus interrimi:guis fummopere id facere ftuduiflent:ut malum:quod ab illis fibi futurum

c irt

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

tfratteffugerent: fic nec diuinario nec fludium ds fuum profuit propter fatorum neeeffitate. Hjc  ille.
Tu autem illud femper probeteneas Peripareticos:utdiximus:Cynicos atqr etiam Epicurcostgrscos
homines atqs philofophos:& Grseciaj moribus a pueritiaeducatos:&: inquifirioi ueriratis maxime de
ditosioraeuloruna refponfa omnia ranq inania conrempfifle:quod certenequacj illifecifienr:nifiaper/
tiflime rem falfam omninouiderent.Plurima huiufcemcdi colligere in animo non cft.Nam čjuistna
gna iftorum copia fit:non tamen hoc pačto:quia fcilicet hominum inuentioneacacura excogitatione
oracula penitus conftenr.Sed ficut incoepi aliqua uirtute fieri hxc  non infidans: refpondere conftitui;
Non enim parum huius loči refutatio euangelio condudt. Nam ft omnes fimul Grard atcp barbari
anteaduentum faluatoris noftrideu ueram ignorafie:&a malignis dsemombus in morem carcorum
fuifle dudi oftendenf^uo non magis euangelicae difpenfationis myfteriu admirabimur:quo undiq?
a fedudione SC  oppraefiione demonu liberati fumusfex illo enim rpe ad hunc ufm diem cum ipfis w
jnulachris arg? tem pl is cunda ubigj oracula iacent: ac pro eis orandi SC  hymnis cfferendi uerumdeu
SC  faluarore noftru ccclefiae in mediis urbibus euangelicae dodrinae uirtute in toro orbecondira; funt:
ubi ais piis & cultu uirtutis fulgetibus fecundu falutaria 8C  diuina praeesepra quotidie ab ominibus ge
tibus:hoftiae quae folae deo placent:deo faluatori noftro ofFerunf.Quibus f cu fimul etia illud oftendif
no remere nos uti multi putant fuperflitione a parentibus tradita contepfiflerfed uero certog? iudicio
ueritate euagelica ampledi.Sed de his hadenus.Tepus.n.eft ia:ut propofitu negotiu capiamus,

Diuerfaegentiumtheologiae. CAP. III.

N quatruor igitur genera exquifitifiimi facultatis theologirnon theologfe modum quen/
da:ut i fuperioribus:fed quafi fubiedu ipfius partiuntur.ln primis enim deu patrem onim
atop regem Iocandum putant:deinde aiioru deorum multitudine fequi contendunt: terrio
loco daemones:quarto heroas ponunt:quos oes Iuce efle Sc  appellari autumanr.-prcerer ma
lignos daemones:qui te neb ra; appellatur.Daemones enialios bonosialios prauos arbirranf: & hos ita
primu locu in malis optinere:queadmodu deus in bonisrita rebus diuifis de diis quide carleftia SC  ufg?
ad luna habitacula tribuerut.Dcemombus pcipiut cae!eftes:quos SC aethereos deos appellat fumma ee
religionecolendos:pofteos bonos daemones:tertio heroum aias; extremo prauos daemones plačan/
dos aiunt.Hsec uerbis partientes opere malignas daemonum uirtutes folumodo colere inueniuntur.
Confideret eni unufquifq? quales iam purarioporteat eas uirtures:quaeidolis colurur:deos:nean daj/
mones:8£utru bonos daemones an proteruos:Quod facilefacere poteritfi diligenter his libris atten/
det.Ignorare aute non oportet nuliu dsemone a diuina fcrtptura bonu appdlari:neq; deu aliu efle uere
arq? proprieipraeter unu:qui oia creauir.Virtutes aute bonas:quae creaturis connumcrantunnec deos
nec daemoes:fed dei angelos SC  fpiritales miniftrosipoteflates diuinas:archangelos:alrifqr noibus puP
chreaccomodatis nuncupat.Daemones aute fi nominis poteftate dicere licetinon quia daemones finrs
quodIatinefcientesdiGerepoflumus:fedquiadimacninfoleatpulcherrime appellauit.Id autlatinetu
timeretuterrerelignificat.Abfurducerteoinoeftbonas fiimaias uirtutes:quaenulla operationis fi/
militudine habeanneade appellationeconfundere.

Porphvrius dephilofophia refponforum. CAP. IIII.

Ideamus igitur quaena uirtutes oraculis &: refponfis prsfunttut impietas gentilitatis om/
nibus patear.nec a me ipfo quicqua afferre in animo eft:ne criminandi anfas praebeam ini/
micis: fed tefl:imoniis:quod adhuc feci eorum ipforum in medium produftis toram rem

__ peragam.Cum autem innumerabiles fint & philofophi 8C  hiftorici ilium idoneum magis

propofito meo iudico:qui & dsmonibus maxime amicus fuit:6£ multa noflristemponbus aduerius
nos mendofiffimeconfcripfit.Hic enim gentilium pene'omniu deorum acdaemonu natura maxime
inueftigafle & fummopere falfiratem defendifTe uidetur.Hic igitur in libris quos:dežrefponforu phi/
lofophia confcripfit: Apollinis ac reliquoru deoru 8i  bonoru daemonum illarefponfa collegit: quibus
putauit SC  uirtutem fuoru demonu oftendere:&: cajteros homines ad ueru-ut ipfe dicit daemonu cul/
tum ipellere poiTe.Ex lflis igitur refponfis quae ab ipfis elečta funt:quae^ quafi ueriora memoris tra/
dira :opersprecium eft rota hanc rem cSfiderare atg? cognofcerc: quales nam finteoru aučtores.Sed
primu illud uideamus:quomodo in exordio libro^r iureiurando affirmatmihil fe falfiallatu^rconfta
tibus ingt at^ firmis hoibus :qa bonitate deoru atq? demonu fpem faluris hauriut: nihibaddes nihil
auferens hxc  tradere oportet.Na 8C  ego deos ipfos teflor nihil ad refponforu fenfum aut addidifle aut
derraxifle:nififorfan uerbum ahquodcorrexenm:magifq?impietatetimuiqfuturam faerilegii poe/
nam.Collegemus autem in his libris multa: qucead ueritarem dogmatum pertinenr: 8C  diuinarionis
negodum non omnino contemnemus.Nam 8C  ad fpeculationem harum rerum conducit:& ad bene
uiuenduhorraf. Quaauteurilitate hiclaborafTeretnofler illimaximecognofcent:quicum uerita/
tem magno labore qusfiilent uota fepius feccrunt oraruntgs: ut aučloritare docentium deoru uifio/
ne dignati polTent a dubitationis uexaticne liberari.Huiufmodi ufus exordiis obreftatur poftea ne ad
multos libri efferantur his uerbis. Tu uero caueasne lucri:aut inanis glorise gratia fceleftis SCindis
gnis homimbus haec tradas:non enim paruum tamtibiqui^desqmihi qui’tibicredidi periculum
imminet. His autem folummodohacc communicanda funt:qui uitam ad animae falure airexerunr.
Na SC ipfi dri non aperteded enigmatice homimbus ifta tradiderunt. Refponfa deinde Apollinis col/
ligit:quibus non folum datmombus SC infernis uirtutibus;uerum etiam caeleflibus animalia efle fa/

s*

~.^de
■ lf| 3per/

' "‘VUfca

rrrc cn(\ ltu .

? ba i

r ^°undb

; lu fnimdcu
l0n ditaefunt ;
>(  Runibusgg

lilu dofendtf

rrTo< P mdicio
umuj,

CAP, lil,
odum quen/
^rrcmoiuni
ldunr; rertio
r :pWferm3
'f: SC  hos ita
rlfftia&uf«

■> fummaeč
»n« plačan/

iHotniuntur,

ros:ncandx/
ftibns atten'
ialnjrfleufre
nrur.necdeos
? ncibus puP
! rmonfsfmt;
d autbtincm
jcnationis fp

i onV
m inP
nrcm
m a?«
jcrfus

LIBER QVARTV3 i6

erificanda praecepit ApoIlo.Cum idem ipfein aliis daemones non deos efle affirmet.*quibus gentiles
txde  animalium facrificabant:non enim fas efleanimalia deorum graria iterficere.Sed primuApoI/
line ipfum audiamus:qui de cultu& facrificiis deoru ficper refponfa hoies inftituit.

Hxc age:qui nutu diuoru ingreflus amice es Nec placeat nifi quae terre mandetur humata

Huius iter uitaeima&anda eft hoftia cunčbs Hoftia:meI uero nymphae atg Iiquentia uina

Multa deistfeu qui terram deu qui mare uaftu Offei* ri tetanturiat ignem accendier aris

Aera feu qui habitantdatu feu q sethera:feuqui Quae circuuolitant terram fibi numina quxrunt.
Alta colunt coelpfeu qui infima regna barathri: Imponig? atrum corpus:tum thura fimulra

Quae qbus obferuanda modis fint fingula dica Iniicier falfas fruges & dulcia liba.

T a memori confcripta animo mea dieta tepeto Haec facito:uerum quibus eft data cura jjfundi

Terna quidem diuis caeleftibus hoftia:& ipfa His ipfo femper fer faera in Iittoreitotum

Candida mačlanda eft:terna & terreftnbus atqj Proiiceg; in flučtus animahcaeleftibus autetn
Atra eademtgaudent porro SC  capiuntur apertis Exrremas reddes partes atej igne cremabis:
Terreftres aris :foueas cum numina contra Quod fupereft propone tibi:dapibufcp referua*

Expofcant atro imbutas inferna cruore: Sudet odoratis eraffifep uaponbus aer

Deindehoc ApolIinisoracuIumexponitdicens.Cum igirur SC  terreftres SC  inferni dii fint omnibus
iftis atras quadrupedes offerendas iubet,Modus autem diffemnam terreftribus quidem fuper aras:i/
fernis autem in foueis madlandas efle hoftias precipit. Aeris autem uolatilia dicit offereda corporibus
holocauftis:& fanguine ad aram circudučtoruolatilia etiam marinis:fed uina in flučtus proiicere man/
dat:ita omnibus diis preterg terreftribus uolatilia immolari poflunt.Sed marinis folummodo nigri
coloris uoIatiIia:quare caeteris alba ofFerenda funt,Caeleftibus uero SC  sethereis beftiarum: quas albas
efle uult:extremitates ait conferuandas:reliquas autem partes comedendas. Exhis enim folummodo
comedere oportet:ex aliis uero minimeiita auadrupedes SC  terreftres terreftribus facnficanda funtrfi/
mili namcp fimilegaudet.Ouis porro terreftre animal c:8C  iccirco Cererigratifiimum:atra uero: quia
ČC  terra naturaliter tenebrofa.Tres autem fimuI:quoniam terreftris corporis tria funt fymboIa:& fu/
per aras terreftribus:quoniam fuper terram uerfantur.Caeteris uero diis iccirco uolatilia funt offeren/
oa:quoniam uniuerfi mouentur:in motu enim femper rnaris aqua efhcuius atre funt hoftiae: quonia
BC  caeruleus color aquarum. Alba uero aerisducis enim recaeptiuus aer eft,Caeleftibus autem arep aethe
reis extremitates dat confecradas:quoniam leuiores reliquo corpore funt:quorum facrificiis commu/
nicare oportet:quia cum alii diiarcere mala foleanticaeleftes bona nobis Iargiuntur.Haec mirabilis ille
philofophus in libris refponforum confcripfit.

Redargutio predičtorum ipfius Porphyrii. CAP. V.

Ge iam uideamus quemadmodum contraria omnino in eo libro pofuit:quem de abftine/
do a carnibus animalium confcripfit,Ibi enim primum nihil facrificandunr.negp incenden
dum cenfet.-deindeopiniones aliorum reprobataflerens:no efle deos illosquicaedeanima/
Iium gaudent.Sceleftiflimam enim efle brutorum etiam animalium caedem SC  abomina/

turicui placuifleoftendit non diis fed daemombus dutaxat efle facrificandum.Quare fiquis Theophra
fti SC  huius ratione acquiefcit. Apolio etiam ipfe non deus erinfed daemomcaeterig? omnes: quos deos
gentilitas dicit: quibus ubig? animalia immolantundaemones erunt SC  daemones perniciofiflimi. Na
ficaedes 8C  lmmolatio haec animalium fceleris SC  abominationis fecundum ipfum pleniflima eft:quo
modo erunt boni:qui hac re fummoperegaudentt’Quod fi non folum animalia:uerum etiam crude
litatis cumulo hoies etia madariofferri^ iibicupiunt:quomodo apertifllme fcelefti SC  inhumani no
erunt:nihilq 5  aliud q pniciofllmi daemones ^aut quomodoiure nos accufabimur:qui oino ipiu efle pu
tamus fandiflima dei appellatione at^ ueneratione imudis fpiritibus attribuereFSolu.n.creatore illil
oium deu adorare didicimus:nihil terrenu SC  mortuu:fed integrirate animi 8C  caftimonia corporis re
da fcientia 8C  ardentiflima fide afferentes:qua ad extrem£i ufcp fpiritu itemerata auxilio Saluatoris fer/
uabimus.Sed uideamus:quibus oftedit ronibus:necdeo neediuinis uirtutibus terrenu aligd offeren/
du:aut incededu ee.Aliena.n.haec ait ab omni funtpietate:nihil.n.materialeinueniri poteft:quod ima
teriali deo non fit obfcaenuuccirconeg? oratio ei:quae uoce proferatur conuenit;fed nec irerior oratio:
fi aiae uitio contaminatur.Silentio aute fančto Sc  cogitatione integra ab omnig morbo remota eu co/
limusrfic illi SC  coniungimur:&: fimiles:ut poflibile homini eft:efficimur:mudiflima ueritate quafi fa/
era hoftia ei ofteretesata hpmnis deu laudamus:ita falute ac ipoflibilitate ai requirimus. Sacrificium.
deo eft alienae ab omni uitio mentis fpeculatio:uirtutibus aute qua circa ipfum funt diifcp intelligibi/
libus hpmnos orarione olferre pofTumus.Primitias.n.ofFerre oes folent earu reru:quas acc^perunt:6i
quibus alitur 8i  contineturfubftantia noftra,Quemadmodu igitur agricola frufluu primitias offert:
fic homines oportet mundx iuentione mentis itelligeriis offerrejgratias agetes:ga haec nobis tribue/
rint:& ga nos mentegj noftra fpeculatione fua cotineat at® nutriat iuuat_es:cofulentes:&: ad falute nos
noftra reducetes.Haec Porphyrius:gbus fimilia i libro de facrificiis de prio ac magno deo Thyaneus il
le Apoilonius cofcripfit.Sic ergo ingr maxie decete aligs cura de rebus diuinis fulcipiet:,ppiriuffl habe
bit deu:fi deo prio:g unus e QC  ab aliis olbus feparatus:poft guelogo iceruallo religui cognofcum; nul*'

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

Io modofacrificefcnec ignem incendatmecfenfibilium eialiquid offerat: nullius ei reieget: non d/co a
nobisrfed nec ab intelligentiis ipfis.Non efl autem in terris nec in aere quicqua:cui non infit aliqua ob
fcaenitas. Meliorem igitur ac fuperiorem rarionem atg orationcm ei offerre debemus. Sic autem ap/
pello eam:quae non ore profertur:quse illi offerenda eft.Nam ab oprimo atg pulcherrimo rerum om
nium peroptimum fimiliter atcp pulcherrimum omnium bonorum noftrorum.Intellečtusuerohic
eftorgano non indigens:bona nobis petenda funt.Sic A pollomus.Sed Porphyrium rurfus Thecphra
fti teftimonio utentem audiamus.Glifcenre paulifper inquir iniquitateanimalium crudelis immola
tio fufcaepta eft:adcog creuittut ad cacumen iam malediflionis peruentum fit mgulatis hominibus &
fanguine aris humano cruentatis.Itadaemones concirari iuftas poenas fumpferunt.Alii nam g? homi/
num omnino impii fačh funt nullos deos colentesralri malos deos uenerantur:quos humana melio/
res natura non putant.Non ergoanimalia immolandafunnfed ilIaquaeimmolatanihil omnino ulli
officiunt.Innocens enim immolatio arg fančta penitus efle debet.Si uero quifpiam obiiciet ira ufui no
ftroanimalia diuinitus efle concefla:quemadmodum & fruges terraeifciatanimalibus caefis nonnihil
noxae committi.Priuantur enim anima uiolenter non ergo iacrificanda.-prsferrim cum ut ipfo nomi
ne oftenditunres facra fitifacer autem homo eft:qui ex aheno gratias refett.Necenim fruges:fi aliunde
per uim accaeperis:offerre fas eft.Non enim aliorum iniuria deus p!acatur.Quot fi a blata- fruges offe/
rendae non funt:multo minus animalia uianima indeablata offerenda funnpraeferrim cu anima mul
to nobiliorfrugibus fit:qua qui animalia priuat magnopere peccat.Praterea fi primitias quafdam ex
animalibus diis offerrimusicuius rei gratia id facimusCutrumhonons^uifnam honor hicpoteft ee:
quiabiniuriaoriginemtrahit^anpotius dedecoris & uituperationis i Non poflumusquippenega/
re non iniufte ageretcum animalia nihil iniurianria interficimus.Sed neghac uia gratia diis referendae
funt.Qui enim beneficii gratiam retribuit non maleficio id peragit.Non enim magis retribuere uide
bitund fi rem a uicinis raptam in gratiam & honorem retribueret.Sed negi gratia impetrandicuiufda
boni.Nam qui alterum lardendo exorare deum putatns ingratum fe futurum oftendit.Quare nec fpe
futuri beneficii animalia immolanda funnpraeferrim cum non fit poflibile ira haec agereiut deum la /
reant.Si ergo re alicuius caufa immolandum efhnullius autem rei gratia id faciendum oftenditunre/
linquitur profečto nequaqua immolandum efle:& maximecum nulla re ii indigeannfed animu ho/

refententiam,Mens igitur fančta & anima omnis paifionis expers optimae primitiae deo funt. Aperte
igitur ommbus his iuxtafummos Graecorum philofophos patetmullo animantium litari pofle:iniu
ftumgacobfcaenum efle csede animalium deum credereforepropirium,Quare no deus nec daemo
quidem bonusrfed fedučtor & mendax fuit:qui nidorem carnium & libationem fanguinis petiit.Et i
eodem libro ipfe Porphyrius .Non ignorat inquit;cui curae pietas efbnihil animatu diis offerriifed dae
monibus aut bonis autmalignis.

Quotomnesdaemones mali funt. CAP. VI.

j, Voniam igitur alios bonos alios malos daemones putariage iam uideamusicertifg ratio/
I nibus approbemus :malignosefle omnes daemones:quauis gentilitas loco deorum eosue/
Jneretur.Quodquidemhocmododemonftrareconabimur,Omnequod bonumeft non
S l prodefle non poteft:&: e contra quod malum eft.Demones autem & dii gentilium Saturn
nus:luppiter:Iuno:Mmerua & fimilcs ac inuifibiles uirtutes:quae i fimulachris & per fimulachra ope
rantur:nonfolum brutorum immolationibus animaIium:quodiniuftu & abominabile Theophra/
fto &Porphyrioefleuidetur:uerumetiam csede ac fanguine hominum fummoperegaudet: quomo
do igitur boni daemones lfti erunt & non fcelefti atg perniciofi fpiritus (

Quot hoies facrificabantur daemonibus ufg ad tepora faluatoris, CAP. VIL

J Ncipiamus igitur latius oftendere quantus error quanrag impietatis putredo humanum
] genus anre Saluaroris noftri tepora detinebat:quse poftqua incoepit euagelium in orbe ter/

%  rarum praedicari minui fic ccepinut Adriani temporibus in morem folis euagelicaiam co/

. - ili rufcante dočtrina apertifllme difloluta fit, Gentilium ergo ipforum:ut adhuc fecimus uo/

cibus ad dedarandam prifcorum temporum peftem utemur:quae adeo animos hominum inuaferat:
ut quafi daemoniaci & a perniciofis profečto fpiritibus agitati hberorum fanguine fceleftas placarent
uirtutes.Ita pater unicum filium: dilečta mater filiam daemonitanqua ouem facrificabant.lta genus
hominum:quod humanum efle natura cognofciturrad furiofam immanemg crudelitatem a daemo
nibus impellebatur:quae ita fe habere non modo apud Barbaros:uerum etia apud Graecos omnis hi/
ftoria plena eft.Nam Qi  Rhodii hominem Saturno facrificabant:quam re magis reporibus poftea mi
tigareuolentesmortisfupplicioaliquemdamnatumad(arurniaufmconferuabant:quem in ipfo fe/
fto uinograuatoimmoIabant.InSalamineueroinfula:qua antiquilfimis reporibus Corronea uoca/
bant ufg ad Diomedis tem pora Agraualae Cecropis filise homo caedebatur, Poftea uero in templo
Palladis Agraualae ac Diomedis(unu eni trium fuit)Diomedi homo immolabatur:qui ab adolefcen/
tibus ter circum aram dučtus tandem a facerdotehafta percuflus &in rogo impofitus cremabarur.
Quam rem Diphilus rex Cypri Seleuci teporibus abominatus non hoiem fed bouem Diomedi facri
ficari ftatuit.Daemon aute ille quicug fuerit non inuitus boue pro hoie fufcipiebat.Ita non mulru in/
terefle inter imolatione hois atg beuiae uidetur.Manethus aut hyftoricus apud Aegyptios in Helio/

LIBER QVARTVS i7

poli homines immolatos fuifle in libris de pietare teftatur:quem morem Amofis improbauit.Sacrifi'
eabantur aero lunoni tres in die:quos inquirebant:fi mundi eflent:quemadmodum poftea uituli.Ce
reos aurem ofFerri pro illis tres Amofis iuflir,Dionyfo eriam omadio apud Chios appellato homocru
delirer difcerptus facrificabatur.Lacedaemonios enam Apollodorus fcribitihomincm Marti facrifica
refolitos:& Phoenices bellorum aut peftilentiaecalamitatibasamiciflimos Šaturno folcbant immo'
lare:quod omnes qui eorum hiftoriam fcripferut teftanrur:maxime autem Sachoniatho a Philoe b v
blio in grsecam linguamrut in fuperioribus dičlum efbtradučtus.Hiftrus quocp:qai Cretenfem hifto
riam collegitrCuretas fcribit Saturno antiquitus pueros facrificafle. $ed pallas: qui optime omnium
mitrse myfteriaaediditific hac de re fcripfit.lmmolationes autem hominum imperatoris Adrianite'
poribus ubiqp fere ceflarunt, Immolabatur enim prius in Laodicea Syrise Palladi uirgo: nune autem
cerua:&arabes fingulis annis puerum immolantes fubara fepeliebant:omnefct$ Grčeči communirer
anteq in bella exirent:ut Philarchus hiftoricus tradidinhominem immolabant.Pmereo Thracas 8C
Scythas caeterag? prifca.Verum etiam nunequis ignoratm magna urbe Latini louis folemnirate ho'
minem immolan^& ufqi ad hunc diem non in Archadia folum Pani Iiceoinec in Carthagie Saturno:
fedomnes communiter homines cum dies ftatutus aduenerit:quo facrificarehominem folebantrara
fanguine homims fpergunt.Phiio etiam:qui Phaenicum hiftoriam confcripfit: his uerbis I primo uti
tur Iibro.Morem inquic prifcis in magnis calamitatibus atep pe rfculis fuifleiut ciuitaris aut gentis pri'
ceps dilečiiflimum cx liberis ulcifcecidemoni quafi redemptionis prsemium traderet:& fic tradirum
myftice iugularet.Sicigitur Saturnus rex regionis:quem Phoenices Ifraelem uocant: qui pofteag ho'
minem exiuitad Saturni fteliam addučtus efhcum abAnobret nympha unieum haberet arg? charifli
m um filium Ieud a re ipfa dičtum (fic enim etiam nune Phoenices unieum filium appellant)quia ma
ximo arg? periculofi (Tirno bello ciuitas praemebatur regio indutum ornatu fuper conftruftam ad haec
prepara ta m q? aram immolauit.Non iniuria ergo eximium dicemus illum Clsmetem in libro: quo
ad ueritatem gentiles adhortatur his uerbis ifta depIorafle.Crudeles immancfcp hominum hoftes dii
ueftri funt:qui non folum amenria laetantur noftraiuerum etiam modo per contemptionem cerra/
minis:modo per cupidicatem uičtoriae animis ueftris concitatisaduolupratemfuam immolariones
hominum poftulant:qui multis nonnunquaciuitatibus atqsgentibus rangcommunes peftes & ful/
mina incidentes non ceflarunt atrociter homines uexare:quouf<j fanguie hominum plačati funt. Ari'
ftomenes enim mefenius loui:quem illiappellant Ithometem trecentos fimul facrificauit: in quibus
Theopompus etiam Lacedaemoniorum rex fuit nobilis fcilicet ac regia hoftia.Tauro.fcythae aut quof
cucpaduenascaeperint(capiuntautem multos:qui flučtibus & tempeftate adeos depel!untur)Dia'
nae ftatim immolare folent:quae facrificia tragice in fesna Euripides decantauit.Monuimus uero i hV
bro miraculorum collečftonis in Pellae ciuitateTheflalica hominem Achiuum Peleo & Chironi fin\
guliš annis immolatum fuifle narrat.Lvčhi etiam.Cretenfes autem ifti funt.Ioui hominem immola/
bant:ut Anticlides fcripfit.Lefbi quog Dionyfo:&Phocenfes Dianre:aIteros Dofcidaialteros.Phitocu.
les hiftorici hominem immolare folitos cofcripferut.Herechtheus uero Atticus 8L  Macharius roma'
nus filias fuas alter Proferpinaerut Demaratus in primo tradidittalter defenfori daemoniiut Dorothe'
us in quarto italicarum rerum expafuit:imolare non dubitarunt, Perhumani uero daemones :quo'
modo enim non fceleftiflimi funt;& illi qui tan§ Saluatores inuocantur:& ifti qui falutem ab infidia'
tori bus petumditareg? putant deis hominum iuguloFnec enim homicidii crimen effugiuntretiam fi
Joui hominem offerant.Cur igitur o prudentiflimi baduas fugimusr'& fi forte urfam aut Ieonem aut
ferpentem uidimus ftatim refilimusiut poeta omnium maximus ait.Retrog pede cu uoce reprefllt.
Improuifum afpris ueluti qui fentibus anguem Attolentem iras di  caerula colla tumentem ■

Preflit humi nitens trepidufg? repente refugit

Perniciofos autem daemonas fraudulento & peftes hominum manifefte uidentesia quibus liberi etia
ueftriadcaedem petuntur no fugitisFHcec ille.Egoautem etiam Dionyfium Halicarnafleum uirum
Romana hiftorieeac Italicsepitifllmum huiusfceleristeftemadducam:quiin primo de antiquitate
italica Iouem 8C  Apollinem quoniam decima hominum immolata non fuerat magnas Italis calami'
tates induxifle his uerbis fcribit.Nulius in arboribus frudhis inquitad maturitatem ufq? permafitifed
immaturi omnes defluebantmec fpicce femine replebantunnec herba pecori fufficientes germinabat:
fontes quogp ipfi alii bibi non poterantralii aftaris tempore deficiebant :8C  aut mulieres abortum pa'
tiebanturiaut nati pueri manci 8č  difcerpti erant.C^tera quocp hom inum multitudo agrotatione ac
morte crebrius g folebant uexabantur:lcifcitantibuf^ ipfis quid in deos commiferunt quid^ fačturi:
utabhispeftibusIiberarentur:re(ponfum fuerat:quiacum impetraflent qua petierantmon reddide'
tuntomnia qua uouerunt.^ed naaiora adhuc debent:quae fi reddiderint conquiefcent. Pelafgi enim
6C  Aborigines nihil fibi terra producente uouerunt Ioui at$ Apollini ex nafeituris decimam fe partem
immolaturos.Ceflauitigitur poftea tališ calamitas:& illi foecundiflimo rerum ufi prouetu decimam
nafcentium omnium partem facrificabant.Hsc Mirfinus Lelbius non Pelafgos aut Aborigines: fed
Thyrrenos paffos fuifle narrat.Refponfum igitur recitatum magna omnes ambiguitate tenebantur.
Senior deinde quidam aliarum rerum primitias dixit rečfe diis confecratas fuifle:nullam autem ex ho
minibus partem: quam dii maxime diligunt efle immolatam. Quare calamitatibus Temper inquit
uexabimur :nifi utcžeterorum animalium: fic hominum primitias facrificabimus»Hanc fenisora/

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

tionem cum alfi probarennalii plenam infidiarum putarent:fcifcitari rurfus per oracula placuft:fi' ho/
minam decimam facrificare diis gratum efiet.Deo autem annuente magna feditioe uexati funt:& tuc

bant:multaeq! ciuitates deftiturae pene fuerunt.Sequebantur enim fugienres filios:qui genuerut:& fra
tres cognati:& propinqui propinquos:ira ex Italia fugientes Gredam 8 C  Barbariam repleuerunt: otf
malum non paucis annis Italiam uexauir.Nam 8C  ciuitatum principes tum feditionem timentes:tum
religioni fatiffaciendum putantes ab adolefcentibus:qui ad iuuentam in annos proueniebat:primitias
deligebant.Et paulopoft. Aflerunt autem Saturno in Italia prifcis temporibus ita facrificatum fuifle:
quemadmodum apud Carthaginenfes ante q urbs eorum dirueretur.Celti uero ad haec ufq$ tempo/
ra 8C  occidentaliores fere omnes homicidio facrificant.Hercales autem fertur primus i  Saturnino ara
aedificata intemeratas hoftias immolafie: ac Iegem qua homines facrificabantur reuocafle:& ne qua/
fiipatrio ritu neglečtoifuperftitione inani incolae turbarentur :fimulachra pro uiuis hominibus: quos
influenta Tyberis proiiciebant hoftiarum ornata:modo in Tyberim immittere docuit:quae res a ro/
manis temporibus quocp noftris idibus maiis diligenter fieri folet.Ea enim die pontifices animalibus
primo fecundum leges immolatisiuirginefg? ueftales:pmores:aliig3 dues quos facris adefle fas e.xxx.
fimuIachrahoium:qux Argiuos appeilant:a ponte facro in Tyberim demittunt.H2ecDionyfus.D10
dorus uero confentanea iftis in uigefimo hiftoriae uolumine Carthaginenfibus ac Agatocle Tyranno
Siciliae poft mortem AIexandri Magni primi Ptolemaei teporibus obfeflis his uerbis confcripfit. D i/
cebantaute Saturnum illis iratum fuifle:quonia prius ipfi excellentiores ex filiis fuis facrificabant.Po
ftea ueroclam emptis infantibus at<j educatis liberorum loco immolabant.Cug? diligentifada fqui/
fitione multi ex fuppofitis inuenirentur facrificari fadleanimis induxerunt:ut crederent ad obfeflio/
nem urbis hoftes iccirco diuinitus miflbs fuifle:quoniam prifcos deorum honores non feruaret.Ita<p
deos placare ftudentes ducentos ex nobiliflimis adolefcennbus publice facrificarunt.Terceti uero aliu
quoniam fufpečtos fe efle uidebannfponre fe tradiderunt.Erat autem apud eos Aenea Saturni ftatua
magnitudine mirabilis:cuius manus in terram extenfae ita erant in gyrum:ut qui ad eu prouenire ado
lefcentes cogebantur ingentem foueamignisrepletaminciderent.lureigitur Hebnrorum fcriptura
repraehendit:eos qui:moribus patriis contemptis:haec imitati funt dicens.Immolabantcj filios atcp f 'i/
lias fuas ktemonibusrinfečtacg terra eft in'fanguimbus:& contaminata in operibus eorum. Arbitror
iam per ea:qu*e dičta funt:fatis patere non bonorum dsemonum inuentionem fuifle prifcam illam:&
primam fimulachrorum inftitutionem:& uniuerfam religionem gentilium:fed pernicioforum oino
atcg fceleftorum.Itao! uerus profedo inuenitur propheticus lile fermo. Omnes dii gentiu daemonia.
Apoftolicum et ilIud:quo dicitur:quia quse getes facrificat dsemonibus non deo facrificant.Et certe ii
qd boni in deis gentiliu eet.amatores profe&o mfticiae falutares SC  benefačtores hoibus eflent:nec hu/
mano fanguinegauderet.Sed refponfis SL  oibus modis a caede humanu genus repefJerent.

Quod mali daemones ad omnia flagitia 8 C  facinora homines impellebat. CAP. VIII;
Vod uero maligni ad ifta daemones humanum genus itruferunt:quis per fe ipfum pateat:
tamen inde quoq? apertius uidebis:fi adulteria & fornicationes gentilium :quae ufcp ad huc
f diem in HeliopoJi Phoenicae multifgp aliis in locis peragunturnn mentem tibi uemant:qua

_| fienim primitias quafdam diis debitas turpifllmas huiufmodioperationes in templis offe

runt.Nam fi nec homines quidem modeftiac mites caedibus 8 C  ftupris Iaetantur:quato magis difaut
boni daemones ab his rebus erunt alientfSi uero quifpiam.obiiciet malignos quide efle daemones eos:
quihaec petunnalios autem lllos bonos:quos maximetaqSaIuatoresuenerantur:quaeredum ubi na
ifti Saluatores fui:quos colunt fint:&: non pofliint malorum uim ab huiufmodi facinoribus atqj fla/
gitiis auertere,Quomodo autem boni funtih malos darmones non depellunt:fi cultoribus non auxi/
liantur f Aut cur humanum piumqj hominum genus atrocitate malorum daemonum uexari permit
tuntfCur etiam non admonuerunt homines non utdeum honorare:fed ut perniciofum daemonem
odifle illum:cui haec iniqua & turpia pIacerentfQuomodo ergo uerum iftideum coIut;qui nec Rho
diis nec Salaminis:nec Heliopolitanis fugiendos efleprauos dsmones fignificauirfnec malignum lu/
-nonis fpiritumrcui tris quotidie homines facrificarifolitum ab hiftoria didicimus:contemnendum ee
unqua dixit:nec Chios docuitine mem bratim crudeiiflime difcerptum hominem Dionyfo immola/
rentmecTenedos fimiliterfnecprohibuit Mauorti hominem ubiqj offerriY Curigitureum colunt:
qui ud liberosprauisdaemonibus iugulantes nequaquamdefendit:necdixitinLaodiceaSyriae:ubi
ftngulis annis uirgine litabatur: perniciofum daemonem habitare: nec in Lybia atq^ Arabia:u bi ado/
Iefcentem facrificantes fub ara fepeliebant.Haec omnia uerus deus:quem colunt quonon admonuit
faciunda non efle.Inceftus etiam 8C  adulteria uerus lile ac bonus deus quomodo non docuit uero deo
■SC  bonis daemonibus placerenon poflefquod nullus unq praeterq uerus profedo deus nofter:qui fo/
Ius deus eft fecifle inuenitur.Is.n.per Moyfem umuerfos pramaonuit hoies non efle colenda damoia:
e contra uero rcpellenda conteneda^ tanq perniciofiflimos fpiritusttcmplag? ipforum ac cjenmonias:
quibus honoratur:fic efledelendaiut nulla eo^ extet memoria:qui adeo maleficiofe humanu genus 'V
uaferunt:tantamcp uidoria amentia hominum confecuti funtiut fi colligere in unu:quae ab hiftoricis
fuis dicunf uoluerisiuniuerfum iftis fceleftibus orbe fpiritibus fubie&u fuifle !uenies:Grscia:AfFrica:

LIBER QVARTVS

iS

Thradam :5cythiam:prudentiflimorum Athenienfium gentemtipfam quoqj magnam urbem: fiqui
dem etiam ibidiahbus homines mgulabantur.Rhodum praererea:Salamina:infulas omnes: Chium

doli/lira os daemones placabannneg? prius uitam hominum haec mala reliquerunt:q Saluatoris no/
ftrfdočtrinae falgor orbem llluftrauenr.Hiftoricos enim fuos iam audiuimus ad Adriani uf<j rempo
ra fadnora & fl Jgitia illa fuifle protenfa.Eius uero imperatoris temporibus turpitudinem hanc omne
intelledam atgjcontempram fuifle.lilo uero maximerempore falutaris euangelii praedicatio per or/
bem in modam fulguris corufcabar.Menriuntur aute:quando rebus uifti prauis fe daemonibus facri
ficafle negant.lllos eni adorabantailis hofes csedebant:ad honore illoru turpiflima admittebanr fiagi/
tia:quos deos maximos & putabant Bi  appellabanr.Saturnum enim:Iouem:Martem:Dionyfum:Iu/
nonem:Mineruam:Venerem:&:fapiennflImum atgj pulcherrimum ApolIine:optimos&: maximos
deos:ac denig? Saluatores eflepraedicant.Ifti ergo perniciofiilimirilli daemones funt.Nam fi huiufmo/
difunt:quicaede hominum gaudent(gaudentauteifti:quibus nifihomines Imolentunferre no pof/
funt)fceleftiflimicerte fpiritus efleconuincuntunfiue ipfi tahbus gaudeant: quod dubitarino poteft:
fiue aliis haec ofTerri permitrant.Cur enim fi boni funt fpiritus his fceieribus malignos placari dsemo

rt r'  < 4 v rt Irt /rt I trt »rt /rt /rt ^/rt I rti Hrt rt rt M//«« rt rt Ji ...rt /irtrt .rt«» rtrt J rt H H    H ^ 1. ' H . ¥ n ■: 'i  .

ni dii funt Iongiflime ab hominibus omnem falfam religionem diuina fua uirtute praedicationeg? in/
tegra pelleref An pater bonus non negliget filium a prauis hoibus circuuenturmnec humanus domi/
nusferuum:necduxbelliad captiuitatem fuos militesduci patietur:fiaIiquoeispoterit modo proui/
deretnecpaftor lupiš pecudes tradet.Dii aute boni:qui miferos ut dicunt hoies tutantur:qui paftores:
&faIuatores:reges:patres:& domini nuncupantuninimicis daemonibus quafiatrociflimis baeluisho/
mines:a quibus pie coluntuncrudeliter trucidandos tradent:nec propugnabunt 8i  protegent imbecil/
lum genus hoium.-nechoftes Bi  prauos fpiritus tačjimmanes beftias longea gregehominu fugabunt:
nec docebunt hoies:qui fe reg* fuam illis comendant non colendosifed fugiedos efle prauos fpiritus?
Quando igicur hoc nec faciunnnec unq feceruntamo uero e contra oraculis atcg refponfis fuis hoies i
molari fibi petebant:& turpiflima fiagitia in templis offerri:re ipfa pater peflimos & iniquiffimos efle
natura. Adhaecquo deus aut bonus ahquis dsemona gentibus unqadorabitur:fi bonum malo nug
conuenire potefttnifi lace ac tenebras ad ide concurrere pofie contenaat. Quomodo aute dii funt: aut
©mnino boni daemonestgbonitateab hoibus fuperantur?Iniquum enimPorphprius fcripfittnodico
homines £blum:fed etiam q> multo minus eft animalia brura occidere.Quare imolationes huiufcemo
di modefto arq? prudenti uiro fugiendasmec placandos fpiritus fanguine:fed animi uirtute repelledos
confulebat.Mundum enim animum non inuadunt:quoniam eis ouflimilis eft.

Quod omnibus contemptisdeoinhaerendumeft. CAP/ IX.

I uero ciuitatibus necefle efl hos etiam p!acare:nihil ad nos.Ciuitates.n.etiamres externas:
j ut diuiciasrSi omnia quae corporis funt:ut formam :bona efle confirmat:& horum contra/
jria mala.Pauci enim funt in ipfis:quianimae cura habeant.Nos autem:quantu nobis pofli/
_J bile eftaftis non indigemustfed omm Audio atgj opera deo fimiles fieri conamur. Quod
fieri folet perfečhore uirtute Bi  uera de rebus opinione.E contra uero prauis tam daemonibus q homi
nibus:&: omnibus:quicaducis atg* materialibus rebus gaudent:diflimiles efleftudemus. Non iniuria
igitur philofophus Bi  daemones contemnere debet:& diuinationes negligere.Ea enim:quae homines
Haticinationibus petuntrnegligit.Non ergo de matrimoniotno de mercibus:non de feruo:non de fur/
toenon de aliis inanibus rebus:quas falfa opinioe homines capiuntiab extis animalium quseret:fed ipfe
per feipfum deo accedes Sterna folumodo uita quaerer:quatotoanimodefiderat.Hisuerbis Porpny
rius auguria 8C  aufpicatus BC  uniuerfam diuinationem:quam multi admirantur falfa opinione homi/
num conftare aperte oftendit:quibus philofophum nullo modo indigere dicit.Si ergo modeftus pru
denfgj uir ea fugit:qmbus daemones piacantur:quae funt gentilium facra fanguine animalium confe/
Namerno prifcorum prudens ac modeftus inuenitur.Omnes enim ut diximus ante Saluatoris noftri
aduentum:uel hominum fanguinem daemonibus offerebant.Nemo ergo fecundum Porphyriu pru
dens modeftuf^ gentilium fuit.Praeterea ipfe rationem fequens facra daemonum refutat: 8C  mundo
animoeflehortatur:quem d^mones inuadere nequeunt:quoniam diflimiles funr. ApoIIo uero dens
fuus rurfus enim hotnim' comparatus inferior reperietur perniciofifllmo daemoniiga uidelicet ti  ami
cus fittperniciofo enim perniciofus amicus efhlacrificandum confuIit:quod ipfe in libro de refpofis co
fcripfit.Cum enim uates feftinaret quod quaerebat infpicere: ApoIIo ei refpodittmunera prius dxmo/
ni offerenda efle dicens.Ratio autem humana duce natura his contraria facienda probat: mundiciam
fcilicet animae adhibendam:& faaificandum non efledxmonibus:quoniam purum mundumcp ag/
gredi non poflunt cum dii fimiles finr.Quot fi prudens bi  modeftus uir eft:qui daemonibus non iacri
ficat:qui fuis refponfis facrificandum confuIittqualifnam fit per te ipfum confidera. Peflimi ergo atgj
perniciofiflimi funt:qui cxd e ac fanguine hominum gaudent:quem morem fiquis Iaudar: is omnes
homines:qui modo uiuunt:uituperar.Quot fi prudenter noftra tempore huiuftemodi rem contem/
pfaunripnfd omnes ftuluflime id faciebant,

DE PRAEPARATION E EVANGELICA

Quod omnibus contemptis deo inhsrendum eft. CAP. X.

Is oibus hac luceclarius patetrnon dii:non boni daemonesrfed longe ab omni bonirare te/
moti hoftes ueri dei perniciofi atg? impii gentilium efle deosra quibus nemo practer dom i/
nu noftru Iefum Chriftu humanum genus eripuit:qui euangelio fuo uniuerfis Barbaris fi

__mul 8i Gracis huic morbo mede£:&a duriflima antiquiflimag? feruitute liberat:acad ue/

ra conuocat libertatem rad qua curriculo tendere magna uoce oibus praedicat clamans.Spiritus domi
m fuper memp quod mifitmeeuagelizare pauperibusrmifu mefanarecontritoscordt-praedicareca/
ptiuis remiflione Si caecis uifum.Et rurfus.Educere Iigaros e uicuIisrSi edomocarceris fedentes in te/
nebris.Haec,n.ab antiquiflimis temporibus uera Hebraeorum oracula redemptioem noftrarči csecse
mentisilluminationem praedicentia confirmabant futuram runde nos Saluatoris noftri gratia Si pa/
trocinioconfirmati a flagitiisad modeftiarSiad prudentiam ex amenria liberiiam a dsemonum ferui
ture nec facrificabimus ungrnecferuiemus diis gentiliura quibus(proh dolor)oppfll tenebamurrnunc
quia liberati euangelica doarina ad Saluatore noftru dominu:8i benefadlore creatorem 8i regem uni
uerfi addu&i fumus:que pie adoramusrno ut daemcnibus uideturrfcd ut ab euagelica dočlrina didicP
mus:qua nutriti prauos dcemones atq? perniciofos fadle fundemus.Nam caftirate & bonis moribus
nixi:eamq? u itae muditia adhibentes:quam nobis Saluatoi tradidit:ncquaq illos timeb/mus:qui mun
dum aggredi animu:quoniam diflimiles funt nequeunr:ut philofophus concedebat.Sed neg? diuina'
tionis indigebimus:neg? arufpicesinterrogabimus:necquicq penitus dsmoniacum perfcrutabfmur.
Quorum.n.gratiahxcpetunf':eanoscontemnereChriftusdocuit:illa^ folumodo defiderare iuftit:
de quibus nemo arufpex:nuliius hoftiae exta fignificare aliquid poterut:quae folus Saluator nofter uer
bum dei:quod femper cum deo patre efl: omnibus fignificaurt:qui animum atg mentem fuam domi
cilium lili conftitueruntrde quibus ipfe dicit.Habitabo in ipfis Si ero fibi deus:8i ipfierunt mihi popu
lus.Haec de prauitate d3emonum:quos 8i deos appellant didta fufficiant.

DetranfmutationeprauorumdaemonumSioperatione, CAP. XI;

i l Vnc uideamus quemadmodum cum efum carnium Porphprius exterminet: apertiflime
i prauos iftos daemones in mukaš figuras 8i formas ut homines feducant tranfmutari; bo\

j norumgrutcupiditatum inflamatione multitudinealliciatrperfuadeantg? deos efle cu no
_j fintreffigiem aflumere confirmet:quos tatum ait potuiflerut fapientiflimos poetas 8i philo
ophos complures decsepennt:quorum eloquentia multitudinem euerterunt.Praeterea oes maleficas
arresab ipfis darmonlbus inuentas fuiflerad uoluptatemg homines impulfosruttitillationeobcsrcati
primum eorum fpiritumfummum deuputarent.Sed uerba eius afcribamus.Quxcug iquitanima:
uitiis fubiedaeappetitu feruntur irae concupifcentiaegi feruientes in naturam daemonum conuertun/
turrac perniciofae ficut illi fiunt.Sunt autem ficut 8i dsemones inuifibiles atg? infenfibiles humano fen
fui, Non enim habet corpus:quod foliditate fua fentiri poflitrnec formam omnes unarfed muitis atg
uariis trafmutati figurisrmpdo apparentrmodo inuifibiles funt.Spiritus autem :quia quidem corpo/
ralis 8i paflibilis 8i corrupribilis eft:quia uero animae colligatus eftrlongo teporis Ipacio perdurat.Ae/
ternus autem efle non poteft:quonia mutatur Sidefluit.Proportionati autem funt bonorum fpiritus:
ficut Si corpora fueruntrmalorum autem iproportionati.Daemones igitur uitiis dediti quicqui_d ma
leexcogitareac efficere pofluntlibenteraggrediunturruiolenti enim omninoatg? fimulatores cu fint:
priuarig? luce melioreinfidiofe aggrediunturrnuncocculteadulantesrmodo manifeftius cogentes. Et
paulopoft harc inquit.Ac fimiha faciunt a uera opinione decultu dcorum ad fe ipfos tranflerre cupien
tesromnibus enim gaudent malis:8i deorum aflumpta perfona temerirate noftrafruuntur. Ailiciunt
enim multitudinem ardore cupiditatumrdiuitiarumrpotentisruoluptaturinanis praerereagloriaeap/
petitionerunde fediriones:rixae:bellag nafcuntur:quodqp omnium peflimum eftrdeos etiam ipfos: Si
primum uniuerfi deum fimilibus feruire uitiis perfuadentrita omnia furfum dcorfumg? peiturbant:
Credunt.n.eis non folum uulgusrfed multi er philofophorum alteri alteris caufam prebereš. Qui.n.
philofophi comunes opiniones non contepferunt ad impietatem uulgi delapfi funtrmultitudo etiam
uiciflim confentanea impietatis fuae a philofophis uerba percipiens in falfa de diis opinione confirma/
ra efl. Na m poefis:quoniam in uerbis fonantibus Si ccmpofitione magnifica utitur perfuafitrimo ue^
roinflammauifhominesad impietatem: ita iedufli non poflunt perfpicere: nec bonitati nocere: nec
prauitatem iuuare unq pofle.Nam non poteflcaliditasrut Plato aitrfrigiditatem inducere: nec frigidP
ras caliditatemrfic nec iuftitia nocere poteftriuftiflimus autem omnium deus eftrnon eflet eni deus mfii
efletiuftus.Quarealia quaedameftuirrus bonorum daemonum :aliamalorum.Qui eni ad nocendu
nati funt:8i ifiud omnibus peragunt uiribus bonis contrarii funtrcontraria uero in eodem efle no pof
funt.Ab iftis autem malefica: quo^ artes conftitutae funtrhos eni fummopere Si praefidcntem lftoiu
malefici omnes uenerantur.Hi pleni funt omni falfa phantafticag? uifione:qua facile decipiunt mon'
ftra quaeda Si prodigia fenfui 8i imaginationi pr^ponentesrunde amatoria Si incentiua libidmu prx'
parantur:quibus ois luxuria 8i diuitia^: copiarSi inanis gloriae cumulus coparari atg acquiricreditur:
hac falfitate hoies decipiunt.Dii.n.efle uolunt cu nidore carnium Si fumis gaudeant.His;n.uaponbus
confirmari Si roborari uidenturrhaecoia eius iunt:qui exačhflime ifta fciebat.Praenominatus.n.philo
fophus qui maxie omniu ifta fcrutatus e prauos dsmoes oes:qui fanguine gaudetrappellauitrSi mul''
titudinia poetis Si nonnullis philofophis perfuafifle falfobonos uideriafleruit.

LIBER QVINTVS

h

Qui funt prindpes daemonum fecundu Porphyrium.' ' CAP. XII,

Dem declarat maligno^ daemonu principes Serapin & Proferpina efte: 3Mna uero fcri>
pturaBelzebubprauitatis principeappellat.Suntauteuerbaeiushaecin libro refponfom
t  confcripta.Malignos oes dremones non remere Serapidi fubiicimus.Norte»im facrorutn
-JlJ eius fymboIis foldmodo perfuafi fumusiueru ena:quia qua:cuqp allicia nr 8C quxcm<%  re/
pellunr Plutoni attribuuntur:ut in primo libro monftrauimus.Serapis aur apud Aegyptios is deus e;
qui apud grazcos Pluto nucupaf :iccirco prauis daemonibus ifte princeps eft.Nam iftefymbo!a quocp
dedit hominibus:quibus daemones expelluntur:ifte fupplices docuit:quomodo brutora aflumpta &
gura daemones hominibus infiliunt.Vnde apud Aegyptios & caeteros omnes:qui pradentes in agen/
dis caerimoniis deorum efte uidentuncorrigiaein templis irrumpuntur & animaliaamc inuocationS
deorum expu!fa multitudine csdunturrita domo creteris rebus uacua & munda fp»itu:& fanguine
animalium deus inuocatur.Sunt aurem corpora hominum iftis plena:& maxime ilforum: qui delica
tis cfois uiuunt.Comedenribus enim nobis adueniunt 8i  inhžerent corpoririccirco iejtrnium cafti/
tas maximeIaudantur:non quia principaliter deus bonus iftis placeturifed ut recedanr illi:qui fangui/
ne 8i  immundicia gaudentesiut his fruantur in utentium corpora ingrediuntur.Certienim eft:quia
uehemens caducarum reru cupiditas:&:appetidui fpiricusimpetusnon aliunde q ex  prasfentia ifto/
rum maxime crefcir.Quare cum appetitio nimium inflammara eft:& uoluptans ardor animu ita exa
gitat:ut omnis cogitatio ad exteriora uagetur:tunc huiufmodi dremonum pracfen tiS rile cognofcas:
quorum prafentia facitiutappetitiuus fpiritus in corpore noftro mukiplicetur. Et psalo poft. Nun"
quid ait ifti funt lili dsmones:quorum princeps Serapis eft^mbolum enim etiam horum triceps
canis eftiille fcilicet:qui in aqua terra 6C  aere tribus his elementis uerfatur perniciofiflimus datmon.Is
enim catteros daemones tanqua princeps expellir.Sed Proferpina etiam daemonum princeps eft:quia.
in tribus his elementis plurimum poteft.Et poft pauca,Vnum inquit Proferpina: refponfum fiap/

K jfucro uolumen iftud condudam.

aturac triplicis ego fum lucina puella. Qua: terna & fimulachra fero temraeris ignis

Taurea ite^ triceps mifla e caelo aurea phoebe Quippe meis atris terrarum eft cuiasioloiis.

Quam muka; uariant forma: trinag? figna

EVSEBII PAMPHILIiLIBR QVINTVS.
Quod potentia daemonu per aduentu Saluatoris eft adiečla,

CAP. J.

ElNDEQuinamfintcanes atriclare interprstatundicens perniciolbsdaemonasfic
appellari.Verum & fi iatis a fuperioribus pa eat:non bonos:fed pernidcfos daemonas:
quafi deos a gentilibus cultosmon tame erit ab re: quoniam multi ad hm  imbecilitare
quadamanimifeducuntur:religionem parrum laudantesicumulatius eandem re ofte
derera qua non ab alio q a pr^dicatione Chrifti liberati fumus. Ipfi enim fatentur tem/
poribus Saluatoris noftri oracula fua ceflafle:8£ mortem nonnullorum datmonum

ac

cidifle:& adha:c:ut i fuperiobus patuit: poft euangelicam dočlrinam diis offerri homines improbatu
efle.Adiiciendum autem eft non folum fuperftitionem daemonum ruiile: uerum etiam multos atgj
uarios principatus ceflafle.Fere enim per omnes ciuitates 8i  caftella reges & tyrani antiquitus erar: ita
ut non pauciores principatus eflent:q ciuitatesifacileg? a daemonibus impulfi alteri in alteros infurge/
bant.Sic depopulationes regionumtobfidiones urbium:& feruitus maxima uigebatin morem iumc
torum captiuis feruientibus. Vndefacile coniideratum eft; gingens ante Saluatoris noftri tempo ra hu
manum genus calamiras pra:meret.Qux omnia diligenter in unum colIe«fta;fi non ante ceflafte con
fidcrantur; necpfucceflionem unum poftalterum defecifle: fed omnia fimul quafi terra:motu fafto:
poft Domini noftri refurredtionem ruerunt;quomodo non oporrebit euangelicae acuerae falutaris
dodrinse mpfterium admirari; cuius pratdicatione fadtum eftjutcreatori 6C  foli uero dco per uniuer/
fum orbem jedes conftituta: fint: ubi tam uetus q noua fcriptura ita plublice legitu r: ur ab omnibus
audiatur.Vndeaudientes difcunt fumma uirtute 8C  uera pietateac religione uiri fimul & mulieres ui
uere. Perierunt autem refponfa d^monum: 8i  auguria arufpicia hominum: nec quis adeo nune in/
fanuinut pofteag nomen Chrifti in orbe daruiriaudeat clariflimorum fanguine: aut caede hominis
maniiTimos dremoas placare:quam rem prius non rudes autpriuari folum modo:uerum etiam fapi/
enres & reges fadirabant.Quod autem poft tempora Saluatoris noftri potenriadaemonum frafta ia/
ceat ipfe Porphyrius chriftiani nominis hoftis in libro:quem aduerfus religionem noftram confcrip/
fit hoc modo teftatur.Nunc uero mirantur inquit fi tam multis annis pefte ciuitas uexatur: quum 6C
Aefculapius&alii dii longe abfint ab ea.Pofteaenim q lefus colitur nihil utilitatis a diis confequi pof/
fumus.Haec uerba illius lunt.Quod (i  dii funto Porphyri:quare uiribus fuis lefu uirtutem non depri
munt^Siquidem utuos dicitis mortalis homo lefus & fedudor fuit: daemones ueroueftri &dn6i
Saluatoresicur igicur omnes fimul cum Aefculapiotergauerterunt i  uniuerfumg? humanum genus
fufi atgi fugati lefu tradiderunt^qui etiam poft mortem apud omnes gentes in dies crefcit manifefuf/
fima uiuere figna:K infinitas ut deus uires habere omnibus oftendens: qui aliquantifper uolunt ad/
•uertemtamum unus folus či  ipfe mortuus poteftiut inumeros deos ex  pulerit; &L  honoi lbus eorum

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

deftručhs cultu ad Te tranftulerit JIH aute 8C  multi & uiuimt dicitismec apparent ufqua ia :nec operan/
tur.Car igitur itafitJ^uia non dii fed praui d«mones dii ueftri funt. iefus aute & qui eum mifirpater
deus uerus eft:ac ideo gloria fua?crefcit in dies: fed humanum genus ad maiorem quotidie uirtutem
progreditur.Cuma? oporteret fi dii eflent & humanarum rerum curam haberent religione chrifh de
ponere:& cultum fuu corrobare:mhiI efficiunnfed conati quide fepius funt:& reges ac principes um>
uerfumg; romanorum imperium aduerfus faluatoris noftri euangelium concitarunttiacent ramen fu
peratimec totius orbis uires quis ipforu fuggeftionibus confpiraflent conrra pauculos homines ac pau
perrimos euangelii nuncios quiccj efficere potuerunt.Iefu eni mortui diuin« uires :puIfis'd«monibus
ac falfis deis:qui terreftrem hunc aerem: 5C  cauernas terr« habitare condemnatiin fepulchris homi/
num:omniq? immunda materia uagantur fanguineacuaporibus gaudentes ad ueram humanum ge
nus pietatein attraxerunt.

Quibus rationibus hominesdsemonibus cfecaepri funti CAP, II.

Rincipes certe demonu fiueaerei iiue inferni poftcj uideruntabhominibusmonullos mor
tales quafi deos fanguine ac nidore fibi gratiffimis nonorari motibus: quibufdam fim ula/
chrorum:qu« homines in memoriam mortuorum fecerunnfacile amenres decipiebanr.
„______ Pr«tereadiuinationibus:quasd«moniacaoperationepr«dicareuidebantur 5C  uoluptate

corporis omnes alliciebanadeo ut modo c«Ieftes uirtutes ac deiimodo herou animas:qu« poft mor/
tem in coelum afcendifiennab hominibus crederentur.Vnde opinio de multitudie deorum cum a fi/
mulachris ad inuifibiles fpiritus:qui per fimulachra operabantur:& in eis habitabaricogitatio rapere/
tur:quafi uera uehementer creuit:ita terreftres & aerei daemones malignitatis fpiritus dii maximi pu/
tatifunr.Prifcorum etiam heroum:qui maximecoIebantur memoriad maius erroreextoIIebat:quo/
rum figuras per fingulas ciuitates imaginibus atm ftatuis exprimere conabatur, Anim as uero prodi/
giofeautincorporeasuirtutes ftatuis pleručj adefle d«mones fimulabant: fic maleficis artibus &fn/
uocatione anima^ oia perturbabat.Ifti ergo terreftres d«mones aerei atca iferni fpirirus: quos huius
mundi pricipes diuin« Iitter« nucupant:modo bonos fe d«monas:mo deos caeleftes:& nune herou
aiasinunc alios arqs alios fingetes in uarios humanu genus errores inieceruttut alii deos:alii heroas:alii
d«monas efle c6tenderent:& hos aliibonos:aliimalos:quos ramen ne noceant placandos facrificiis ce
febantjta faftu eft:ut multitudo imo uero innumerabilitas deoje credita fit.

Quomodo multitudo deo^ credita. CAP, III.

Rimu enim! fulgentia in c«Io corpora:tu propter perpetuu motum:tu quonia cunfta hsc
inferiora perfpidant atq? moueant deos appellarunt»Deindequoniaheroes uitae hoium
comuniter profuerunt in deoijinumero accaepti funt:quorum turpiilima fafta theologi«
fu« partem putantes fabulofam appellarunt:qua poftea deteftati: quis 8i  uera & prifca fit:
ad naturalia tame reducetes fabulas negatrnec fine hic fecerunt: fed propriis quogp paflionibus adora/
bile notne dei attribuerut:quod theologi« genus ita p feipfum iacet:ut oratione cofutatoria no egear.
Quid eni turpius q ueneretcupidinet&priapu deos nuncupare^Res quoq? humanas deos fecerutrora/
tionis.n.uim'Mercuriu:excogitationis Pallade noiarunt.Adh«c opa 8C  artes alias Marti & Mineruae
ut bellicas:alias Vulcano ut oes:qu« p igne fiuntiaccomodaru t.Extremo malignos quofda daemones
uarios certe atq? muItipIices:quos mo deos:mo animas mortuoru eile credunt:in theologia fua fufcas
perut.Haec cu ita fe habeat:caeteris:qa manifefte friuola funtrptermiflis: de operatione d«monu:quis
in fupioribus didtu fir:tamen qa fere oes occuparutmunc quoq? dicamus,

Quod d«mones:quos inter hominum deorumq? naturam collocabant: refponfa dare
credebantur: CAP. IIII.

Rimum aut Plutarchi uerba in teftimoniu adducam:qu« in eo libro:qui infcribitur:quod
oracula defecerunt:confcripta funt.Probe inquit aiTerunt multi cum a Platone quod quali
tatibus fubiicitur elementum inuentum fit:quam materia uocanta multis magnifep dubi

_tationibus philofophos efle liberatos.Mihi autem uidentur pluribus atg^ maioribus fatif/

ecifle dubitationibus:qui genus daemonum inter deos & homines pofuerunt.Modu enim excogita/
runt:quo humanum genus diuino coniungitur.Laudadus ergo eft:qui primo menit fiue Zoroafter:
ut didtunfiue Orpheustfiue quidam Phryx:aut Aegyptius:ut ab utroru^ c«rimoniis coniicere pof/
fumus.E Graecis aut Homerus promifeue his nominibus uti uidefreofde modo deosimodo dcemo/
nas nuncupans.Hefiodus primus hominum diftinčtius quattuor genera rationalis natur« ordine po
fuittdeos primu:deinde d«monas:poftea heroas:poftremo hoies:e quibus mutationem ar<j progref
fum in melius facere uidetur: aurei quidem genus hoies in bonos daemonas tranfteres:femideos aut
uiros in heroas reducens. Nec neceffe eft de ipacio teporis cu Demetrio contendere. Nam fiue Iongo
quoda tepore:fiue breui:fiue certoifiue icerto daemonis anima 8i  herois uita comutetur: nihil ad rem
cum prifco^; hominu at^ fapientu teftimonio pateannaturas efle quafdam inter deos 8i  hofes: qu«
fufcipiunt mortaliu paftiones:quos d«monas appellantes 8C  honorantes leges patrias conferuabimus
Et poft paucarrečte mihi dici uidentur no deos:qui Iongea terris femoti funt: fed d«monas deorum
miniftrosroraculis pr«efle.Oui uero his d«monibuspeccara 8C  errores attribuunt fecundu Empedo
clem:8i adh«c morte at^ Iuctumuimihi parum prudentes folet uideri.Et paulo poft, Eft enim ut in
hoibus uirtutis diuerOtas;& appetitiu« ateg irrationalis partis:fic in ipfis quogp d«monibus:fed x aliis

LIBER QVINTVS 2 o

►irratfonalis hscc  pars tenuis cfl atcp imbecillarin aliis uehemens ar<$ impctuofa:cuius ref ueftigia tefli
jnoniag? funt facra &caerimonisfabulofe multisad huncufg* diem in locis perada,Nefafbsenim
dies 8i  triftes in quibus ieiunia 8i  plandus in facris adhibenrur ad pellendos prauos dsmonas confti/
rutos ee crediderimicuius rei argumentu eft:qux antiquitus fiebat hominu imolario:qua nec diuini/
tus lntrodudam fuifle credendum efhnec regesrnecp principes temere chariffimos fibiliberos iugu/
lafleded pernicioforum daemonu iram 8i  impetu retrudentes fecifle.Nam dscmones cum no poflint
autnolintanima:percorpusconiungi:queadmodum Hercules Oetaliam amoreuirginis comotus
obfidebatdicanimam hominis corporedetentam petentes:bella:peftes:aliafcp calamirates urbibus in
uexerunt:nec ante ceflarunt q habuerinr quod cupiebat.His apertifflme Plutarchus pratcipuus apud
gentiles philofophusoftenditperniciofifllmis daemonibus homines fmolaros fuifle. Quoru fialiqui
boni funt cur ita praui placabantur cum poflenr facile boni exorari ut prauos pellerentf Nune autem
cum nunqua id fecerinnfed turpiflima femper uita & obfcenis uerbis & fanguine brutogi atq« hemi
num malignos darmones placarint:quomodo hxc  facientes quse prauis gratiffima funt deo & bonis
uirtutibus placere putabatf Neminem enim fugit non pofle bonorum efle amieum eum qui fic uiuit
ut malis gratifllmus fit.Non ergo deos fed neg? bonos damionas gentilesded perniciofos folumodo
uenerantur.Quam re magis idem Plutarchus confirmat:dicens:fabulofas dediis rationes res quafda
fignificareadaemonibusantiqaiffimisgefi:asteporibus:&ea qusede gigantibusac de Titanibus de/
cantantur daemonum fuifle operationes.Vnde mihi fufpicio nonunčj incidittne ifta illa fint:quae ante
diluuium a gigantibus fada diuina fcripturatetigit:dequibus dicitun Cum aute uidiflent angelidei
filias hominu quia eflent fpeciofe elegerunt fibi ex illis uxores: ex quibus procreati funt famofiffimi
gigantes a faeculo.Sufpicabatur eni fortaflequifpiam illos & illoru fpiritus efle:qui ab hoibus poftea
diiputatifunt:pugnafq? lllorum tumultus k  bella efle: quae fabulofe dediis confčribebantur.PIutar
chus etia in libro ubi de Ifide ac Aegyptiorum diis confcripfit his uerbis utitur.Multo melius aute di/
cunt:qui quse deTyphone Ofiride & Ifide confcribunt:nec deo^rnechominu fed magnor^ dsemonu
calamitates affirmant fuifie:quos etia PIato:Pythagoras:Xenocrates:&Chrpfippus prifcos fecuti theo
Iogos exceIlentiores q homines fuifleaffirmant.Sed naturam fuam quauis homine fuperiore: anima
tamen 8t  corpore coniunčla dixerunr.Quare uoluptate quocp atcy dolore alios magis:alios minus af/
fici.Vt enim in hoibus ita etia in dasmonibus uirtutis & uitii diuerfitas inuenitur.Nam quae degiga/
tibus 8C  titanibus Graeci decanrant:& Apollinis aduerfus Phythonem beIIa:Dionyfi praeterea fuga K
Cereris peregrinatiomihil ab illis differunt: quse de Ofiride 8i  Typhone apud Aegyptios narrantur*
Empedocles aut poenas etiam dare dsmonas peccatoru confirmat. Aeter.n. eos inquit & pontus ex/
pellit:terra nullo modo fufcipit.Sicab alio in aliud elementu depulfi atrociter uexantur quoufq? pur/
gati primu ad locum redeant.Similia uero de Thyphone ferunt Aegyptii:queaiunt inuidia commo
tum terra fimul atg? mare turbafle:deinde graues poenas perfoluifle.His fimilia ide Plutarchus i  libro
quoq? de cafu oraculoru explicuit.Ille fquit dremonibus diuinatione attribues multa de Delphis 81  de
Dionyfio dicebatmec erat nefcius eorum facro^:quae apud Grsecos celebraturded dicebat eis magnas
iftorum daemonum fuifle calamitates fignificari: Apollinig? cum Typhonem inrerfecifiet non anno^
nouemmeg? ad tempus fugere neceflarium fuifl*e:fed in alium mundum impulfo pofl: noue magnos
annos poenis purgato contigiflerutad oraculum:quod interimThemis cuftodiebat:rediret.Sic fe ha/
buerunt quae de Typhone 8i  de titanibus narrantur.Dsmonu enim aduerfus dsemonas pugnae fue/
runt:& exilia eoru:qui uičti fuerat atg? fupplicia:qualia Typhon quonia in ofirim:&Saturnus quonia
in eselum peccauit paflus efl:. Quorum honores aut omnino apud nos defecerunt: aut minores funt:
cum f alio ipfi exulent mundo. Audio enim etiam Solymos Liciorum uicinos Saturnum maxime ue
neratos fuifle:fed poftej Archalu 8i  Arithon 8C  Tofibim principes fuos interfecit fugifle inde ipfum te
ftantunac ideo neglečlum fuifle.His autem fimilia multa poflumus a fabulis accipere. Si uero nomi/
nibusdeorum nonullos dsmoas appellamus:minime mirum uideri debet: cuienim deorum unus/
qu!fqp fubiicitur:cuius uirtute fuftentatur:eius nomine foletnuncupari.Nam 8C  noftrum alius Iouia/
lisralius Martialisralius Mercurialis eft:& multi forte ita nuneupati funt:ut nomine reoftendat.Multi
contrarias etia denominationes:abuerunt.Hxc Plutarchus’

De operatione bonoru daemonu iecundu Porphyriu. CAP .V.

Imšrtšrjjp  Vnc rurfus de bonorum daemonum uirtute atq? operatione a Porphyrio nonnulla collu
gamus.Iurenagi teftimonio ipfius crebrius utimur:qui 8C  noftrae religionismaxiehoftis
il 0^1 ll fair:8č exačhfflme theologiam gentilium fciuifle putatur.Is igitur f libro de refponfis.Pana
jLia^Jl  Dionyfi famulum enarrat fuifle:quem cum f numerobonorum džemonum co!locet:agri
colis quibufdam aparuifleconfirmat:quos 8i  repentepoftea mortuos aflerit fic dicens.Pana Dionyfi
famulum fuifle Apollo ifto refponfo figmficauit.Na cu noue fimul hoies in quoda Branchidaji agro
mortui eflentuterrogatibus qu^na necis eorucaufa fuerat fic Apollo refpondit.

Toruus Dionyfi famulus pan aurigp cornis Geftabat^ manutmultos is corpore uaflo;

Per nemora obfcura gradiensimontefg? per altos Proftrauir.mortig^. uiros dedit horridus ille.
"Pinum una arm alia refonam fyringa tenebat. ...

Audis homicidiaf uideš figuram f Perfpicis res geftas panos :quas Apollo expofuit; Quomodo igitur
bonus eft dxmon:qui talia faciebatfSed cofidera etiam maliorum magnifica fadta:quo^ gracia cxlo

DE PRAEPARATTONE EVANGEUCA

reličlo in terra conuerfantur.Non enim modcftiam autiufticiam exempIo docueruntifedaliiobfc^
nis uoluptatibustalii pugnisialii uenationibus gaudent.Cum enim abApoIline quarreretur fi iurandu
eft:fic refponfam fuifleait*

Sunt calami matri diuum:funt tympana curae Dianam capiunt: iunonicp humidus aer
Faemineig! choriidura at<$ horrentia bella Debetuncerericp feges: perquirir ofirim

Pallas amatmemora & faltus uenatibus apti In latis nili ripis fidiflima coniunx.

num:8£ Dianar uariar canes tanq uenatrici nimiu placent.Cur lgitur relidis caeteris: qux.  ad beata uita
conducuntihsec quar grata diis funt non amplečtunrur.

Quod daemcnes coguntur ab hominibus. CAP. VI;

Agna uero natura darmonu ea:q iftis fubiecit:maxie oftendut.Redle ingt a Pyrhagora d i/
lčiu eft no fpote inuocatos deos:fed neceflitate quada impulfos accedere:quis alios maiore
alios minore impelli neceflitate no ignoramus.Nonulli aut quada accededi c6fuetudine:8£
maxime fi natura boni funt facilius accedunt.NonnulIi cu inuocari aduenerint nocere co'

nentunpraefertim fi negligentius quifpiam in ea re fe habuerit.Haec enim omnia uera eflerac neceffita

te omnes inuocatos uenirea refponfis eorum difcere poflumus:non autem fimpliciter dičta neceffita
te:fed perfuafione quadam perfufa coguntur.

Exorara tuis ueni fermonibus iftuc ApoIIo quoq? inqt cogi fe hoc refpofo declarauit

Mortales quos confilio inuenere deorum. Et in Carminibus domitus phoebeus fulgor ab alto
aliomultodarius. Defluxit tacitus:purumcy peraera uečhis

De cselis Hecate cur huc compulfa uenire es i  Afflatu fpirans labcnfij in corda fonoro.

Et paulo poft refpondetur. Et fubiit mentem innocuam:fan£hqj capace

Vičfe hominu pcibus caeleftia numina terram Numinis:&: peperit mortali ex gutture uocem;

Coguntur petere:8i cafus aperire futuros.

Iftis ipfis fubiicit dicensrnihil his clarius:nihil diuiniusmihil uerius excogitari por.Spiritus enim a car
Iefti defluxus uirtuteanimarum 6C  organicum corpus ingreditur:& anima tanqua bafi ufus per iftru
menta corpons uocem reddit.Hinc igitur patet coadtos accedere:ab his aut quae fequentur nec pofle
quidem cum uelint recedere perdifcemus.

Cefla nune tandem &uerbis iam parceruiraegp Soluite ferta pedes:liquidis &C  fpargite Iymphis

Da requiem foluens prifcas cardefgj figuras Eg? manu ram um laurus auferte uirentis.

Et remoue a mebris ac Iftea dura refolue.Et i alio. Linea fug; omnis deleta:omnif® caračler.

Quibus addit philofophusdineas ergo dicit delendas ut recedere poffir.Ifta.n.& habitus corporis arqj
ueftitus:quoma iuocatogi habent deojji effigiem:ne recedatfacile faciunt.Qua ergo diuinitate habet:
qui ad tantam miferiam deiečh funt:ut abhoibus detineanf:necp uirture aut fapietia coganf: fed arte
quadam malefica impellanturf Nec ergo Pythagoras:nec tu Porphyri: nec quicu<y illos appellat refte
unq dicere poterinfed nec bonos quide appellare darmoas Iicet:eos: qui a mortali bus:pratfertim male
ficis atq? magis ita illigantunut neg? recedere quide poflint cu uelint. Nam fi diuina impafllbilis oino
natura eft:quomodo dii erunt:qui ueftitu:!ineis:figuris:coronis: herbaru floribus:&uerbis quibufda
ineptis ac barbaris quafi uinculis ab hominibus uinciururrQuomodoaute boni falte daemones erur.

2 ui coačti hoibus adfunt^Nam fi ad benefaciendu uocanf:oportet certe fi boni funt fponte abfcp ulla
lata neceflitate accedere.Sin aute ad malefaciendu quomodo boni erut:q mala peragutf& quo adora
fioneatep cultu digni funt:qui maleficis hoibus feruiunt:& mala coačli 8C  prreter uoluntare fufcipiut:
to uirtutis aut alicuius bonigratia:fed perniciofiflimo magoru artificiofqdide Porphyrius iepiftola
ad Anebonu aegyptiu Iatius expofuit:petiirq? ab eo tanq i ea re perfečh'flimo:quare ranta iiiud artificiu
uim habeat pdoceri.Sic.n.dubitando fterrogat.Magna uere mihi dubitatione iiiud affert:quia ut me/
liores rogat: & ut peioribus imperat; deide cur cu ipfi dii iubeat carteros efle iuftos: iufli muita iniqua
committunt^Nam cum nullo modo uelint exaudire hominem:qui multisfediebusaboperatioe ue
nerea non abftinuit:ipfi uocati ad iniuftam uenere multos inpellunt.Praeterea nolunt ab efu carniu ad
»nuocandu uatem accedererne fcilicet animahu črede inquinentur: ipfi uero nidore ac fanguine maxie
ducuntur.Adharc qui mortuum tetigit:eiad uifionem accedere non licet:mortuis autem & cadaueri/
bus animalium omnes fere diuinae res peraguntur.lllud autem nullam mihi rationem habere uidef:
quod non dicodremoni aut animarfed ipfi regi argp reginaerfoli dico ac Iunae:aut alicui cadeftium deo
rum famuli: nonung & fcelefti homines terrorem inferut:& muka falfo dicentes ad manifeftandam
ueritatem illos compellut.Falfa enim profedto dicunt atgp impoflibilia:cum caelum fe fcifiuros: 8i  ar/
cana Ifidos editfturos:6C membra Ofiridos Typhoni tradituros minantunnifi dii refjpondeant. Quo/
modoenim deiečti at® formidolofi non funt:qui fufto huiufcemodi rerrore tanq infanres moueturi’
Monen' aute eos iftis Chacremon etiam facerferiba teftatur:& h^c illa dicitefle:quibus maxime dar/
mones coguntur.Ipfe uero quibus utuntur rationes ac preces:qua ratione ualeant no uideo. Tu uero
inquiunt:q e limo emerfifti:g fedes in Ioco:q nauigio nau/gas:q fingulis horis formam comutas:&: in
fingulis zodiaci fignis commutaris.His enim orationibus at^ hymnis uifui hominis dicunt deum fe
fubiicere:nefcietes:quia imaginationis fuae paffionem illi attribuut.Si uero hatc fymbolice dicunf :qa

LIBER QVINTVS si

uirrutum figna fuarum funt:expofitionem nobis horum fignorum afferar.Non enim paflio certe fo'
lans aliquo modo čredi poteft.Nam fi folis eflet auemadmodum eclipfis:ficab uniuerfis hominibus
uidererur.Barbara uero uerba:& quae nihilfignincant:quod fibi uolunrfNam fi ad uerborum fignifi
cationem deus refpicit: quacucp uoce eadem res fignificatur mouebitur: non eni Aegyptius erar deus:
fi aucem Aegiptius fuit:fed ramen no Aegyptia linguaumo uero nec humana omnino utitur. Quare
aurmagorum malignirate hsecomnia funt excogitata: qui noftras pafliones deo attribuereaufi funt:
aut aliter homines de deo cogitan t q rei ueritas habeat.Et poft pauca.Falfum ergo om nino efle uidef:
quomodo neceflitas deo poflit inferri:nec enim permulcerur nec,cogirur deus.lra fruftra per hanc: ut
ipfi dicunt:fapientia:de inueniendo fugitiuo feruorde praediis emendis:de uxore ducenda: diuinum in
telledum perturbant.Haecab epiftola Porphirii fumpta fufficianr.

Quoddiigentiummagicasartesdocuerunr. CAP. VII.

Agicae autem artis ipfi dii gentilium &C  inuentores & dodores fuerunt.Vnde na<j hofes: q
bus daemoes coguf q ab ipfis daemombus difcere potuiflentfNeg? putes id ita a nobis dici.
Nihil.n.nos haru reru fcimusmec fcire uolumus • Sed ad redarguendum errore gentilium
Si  ad defenfionem noftra ide ipfe Porphyrius teftis citerur:qui in libro de rerponfis his uer
>is urif.No aute iolu felicecouerfatione fua:ueru etia qbus rebus gaudeat:&: quibus illigef dii hoibus
fignificarunt.Et adhxc qbus rebus cogan£:& q fibi offereda funt:& quos dies uitare oporteat: figuras
quoq? ipfas fimulachro^ quales efle debeat:& in qbus locis ipfi uerfenf :8i  oino nihil e:qd ab ipfiVdiis
hoies non didicerint. Qua re cu multis approbare poflumusipaucis rame erimus c6teti.Primu.n,Pro
ferpina: refponfa de fimulachris quomodo&exqmateria facienda fint his uerbis Hecatedeclarat.
Quale mihifacias fimulachrum aduerte docebo, Conteriro pariter murum:facra defuper inde
Silueftri cape nata loco arcp abfinthia circu Verba cane:tot uero adhibe murefijs repone:

Poniro:tum totum caelato Si  pingito mures Quot mihi tu efle uideš formasitu fumito lauru
QuifoIeanthabitaredomos:pulcherrimefunto fcxq?eius trunco uaginam aptatorpiafgj
Haec ornamenta:atq 3  animo gratiffima noflro: Tune effunde preces fimulachro 8i  debira folue
Tummyrram:thus:ftyracem:ipforum£pcruore Vota:haecfifaciesperfomnum megiuidebis
His aliiicg huiufmodi magnus apud getes philofophus theologufgp mirabilis feereta deoj$> myfteria
fublimia atq? arcana oftendit:qbus daemonu uirtus Si  malignitas,pfedo manifeftaf,Quid enim pro'
funt maleficaelfhe artes:aut qua utilitateinanimata nobis fimulachraafferuntfQuid autoportet ma
gicas artes infequi:fi uirtus Scphilofophia ad felicirate fufficiatf' Sed uideamus qualia fint:q fubiecinca'
rede ra s Si  inquit figuras no a deis diligi Proferpina his uerbis fignificauit.

Quifna hominu formas aeris neglexerit unq: Quis no miraffquis non haec ipfa deo^f

Aut auri flauaraut argenti candida donaf

Non aut folum figuras a diis peramarnfed ipfos et circufcribi docuit.Contineri enim eos ait in confe/
crata imagine:quafi in faera quadam rerra.-Sacra enim eft terra quae dei habet imaginem: qua fublata
illud ftatim foiuitur:quo deus continetur.His omnibus oprime aftruitur terreftres at^ paflibiles da:'
mones a gentibus coli:quos non iniuria nos penitus cotempfimus.Vides.n,a theologis eo Si  ab illis
ipfis concedi figuris Si  caraderibus eos detineri:cum oporteret non alibi q in animo:nec in omni afo:
fed ab omni macula remotiflImo:& omni uirtute praedito eos habitare. Merito enim certe ad talem
animum diuinus aduenit fpiritusinec nobis uirtuteacpietatepraeparatisad fufpiciendum deum ma'
gicis artibus opus erit.Sed de his fatis.

Quod oracula defecerunt« CAP. VIII«

Vnc autem audias:qure refponfa deorum de deficientibus oraculis in eodem libro Porphy

_ riusrecitat.

Abiara eft pythii uox haud reuocabilis ulli Clauibus occlufus filettergo rite peradis.

Temporibus Iongis:etenim iam ceflit apollo: Difcedas patria:& redeas ad Iimina faeris.

Opportune iftis adiiciailla:qua: Plutarchus de deficientibus cofcripfit oraculis. Cum igitur ait Amo/
nius tacuifletrtunc ego ad Cleumbrotu dixi.Narra nobis o amice fi placet de oraculis: de quibus apud
uos praeclara dicebantur.Nuncautem omnia extinda efle uidentur.Haecego.Tacenteautem Cleum'
broro Si  quafi rubore confufo ac in terram refpiciente.Quid oportet inquit Demetrius de illis quxre
rereum omnia fere hic praeter unum uel ad fummum alterum defecifle perfpiciamus.Quare comuni
terinternosconfideremusquanam decaufaoracula deorumficdebilitataimmouero extinda funt.
Non enim ignoramus Boetiam multiuocam propter multitudine oraculo^appellara fuifle:quae om
nia quafi aquarum fluenta deliccata funt.NuIIibi.n.nuc q in Lebadia Boeti$ oraculum i illis partibus
inuenitur.Cactera uero uniuerfa uel filent uel penitus defolata ruerunt.

Quod gentilium daemones mortales funt. CAP. IX.

Dhxc alia quoqi fubiicit Plutarchus: quibus gentilium dremonas mortales efle oftendit.
Non enim inquit male mihi dici uidetur non deosrfed miniftros deop: dtemonas oraculis
prseefle.H is aut daemonibus errores Si  calamirates attnbuere aedenig? mortales ee opina

_ ri barbarice dičlu arbitror.Interrogauit igitur Cleumbrotus Philippum quis Si  unde ado'

efcens effet-.cucR audiflet:neq? nos ignoramus:mquit o Eradeo in abfurda uerba nos incidifle.Sed no
poflumuscum.de magms rebus dicatur audader magu q uere fubiedis principiis rede ad ulteriora

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

procedere nec čredo te fugere datum efle abs te quod negaueras.Concedis.n.d^monas ef!e miniflroS
deo^.Qufd aut inter hos & deos intererit fi utnfg? fcorrupnbihras & fpadfibilitas eflentialiterineft'
Adh$c cu Erachleo filentio cogitarenmalos quide daemonas efle au Philippusrnon folum Empedo/
desiuerum etiam Plato & Xenocrates & Chijfippus fcripferut, Democritus aut cum deprecef bona
fibi apparcre da?monia:oftendit non ignorafleproterua quxdam et efle profečto.Dc morte uero dx/
monu audiui ego ab Aemiliano rhetore uiro prudente fimul at<£ modefto: quem čredo multos ue/
ftrum cognouifle:g> cum in Italia pater fuus nauigaret circa infulas:quas Echinadas appellant fiatu ue
torum defficiente nodu prope Paxas deuenifle:cuq? omnes pene:qui fimul nauigabant attenriores ui/
gilarenrepenrea Paxisinfulauocem magnam auditafuific:quaThratnnus quidam uocabatur:quox
nouitate rei oes magnoperculitmiraculo.Thramnusenimille:qui uocabaturhomo erat Aegvprius
eius ipfius nauis gubernator.Quibus uocatus nihil refpondit: rerrio uero uocatus morem geflit uo/
čari at<j! refpondir.lllum uero multo maiore uoce fic exclamafle. Quado iuxra paludem fueris annun
cia tuncPana magnummortuumefle.Quareauduamagnodicebat£pitherfes(fic enim Aemihant
pater appellabatur)omnes terroreperculfos fuifle.Cugp dubitarent urrum obtemperandum efletilli
uoci:an non:hoc Thamni gubernatoris confilium ab omnibus comprobatum fuifle. Si fecundi qui'
dem fpirarent uenti nihii efledicendum: fin uero tranquillitas maris eflet Si  uentorum flatus cum in
eo loco eflent omnino deficerent non efle rerinenda quse audiuere. Cum igitur iuxta paludem eflent:
quia nullus erar flatus uentorum:tunc Thamnum in mare pronum refpicientem magna uoce dixif>
fe quse audiuit.Magnus pan mortuus eft:qua re nunciata magnus multorum gemitusnmmouero in
numerabilium miraculo quodam commixtus fubitoauditus fuerat:& quoniam muki fuerannquiea
in naui nauigabant cito ac facilecum Roma ueniflent huiufmodi rei rumores uniuerfam uibem re//
pleuerunt:& a Tyberio Caefare:qui tune gubernacula rei publicae gerebat Thanum accerfitum fuifle:
cui rei rantam fidern Tyberius praebuittut philofophis:qui tune Romae reperti eranr acciris dikgenrer
quifnam eflet ille Pan ac curiofe ferutaretur.Omnes autem illos quibufdamin idem conueruifecon/
ieduris:ac dixifle de illo fibi uideri nunciatum fuifle:qui a Mercurio & Penelope natus fuir, Cum hrec
Philippus dixiflet nonnulieorum:qui aderant eadem ipfa ab Aemiliano feneaudifle teftabatur. Tunc
Demetrius ultra Britanniam inquit mulras efle infulas defolatas: quarum aliqua: daemonibus ache
roibus funt dedicarae.Nauigaui autem ipfe inquitauxilio regis uidendi gratia ad proximam Briran/
niae infu!am:ubipauci quidem mcola::omnes uero farrofandti a Britannis habetur.Cumg? ibi cfletn
magnarempeftasin aerecommotanimbis&fuimimbusomnesexterruit.Quam rem incidifle mfn
lares dicebar:quia ex datmombus uel heroibus aliquis defecerir.Sicut enim lucerna dum ardeat nemi/
ni nocear:extmčfa uero multissficmagnas animas aiebant propirias efle dum uiuunttdum uero extin
guuntur: aut corrumpunturraut nimbis & grandine: ut modo:aut peftifero cunčta replent ueneno:
efieq$ibinarrabant infulamiubi Saturnus fomno uindusa Briareo cu&odiretur.Somnu enim quafi
nexu m ipfi efle iniečtum :muItofq? cu ipfo ee daemones cultores atq? miniftros.Haec PJutarchus* Ani/
maduertedum autem arbitor diligenter:quo tem pore dsmonis mortem fuifle dicit.Quippe Tyber/
rii tempore faiuator Si  dominus nofter cum hominibus conuerfarus omne daemonum genus ab hu'
mana depulit uita.Habes igitur etiam a fummis apud gentiles uiros non alio tempore unq q tempori
bus Saluatoris noftri dsemonas extinčtos fuifle.

De uctuftorum fallacitate oraculoiji ex tenemeo. CAP. X.

' Erum quonia haec cu&is nota funnad ea tranfgredi animus eft: quae nemine e ftudiofis fj
gere poflunt.VetuftifTima enim deoji refponfa oes grtecoi^ populi:# uniuerfa folet gym/
nafia decantare.Ea refponfis delphici ApolJinis delufus Oenomaus uir apud graecos ta ph/'
lofophia q eloquentia nobilis curiofe collegu & refutauit.Vrar igirur uerbis eius ut uideas
gentium deos ab ipforum gentium philofophis derifos:oracuIaqp deoi« figmenta hominu putara fu/
ifle.Sic igif Oenomaus in libro de falfitate oraculo^ confcripfit.Cum farne inquir Arhenienfespprcr
Androgei ca:dern agitarentur:& ad auxiliadeo^ confugerentrnon ut iufticia &C  humanitate aut (alte
poenitetia meris:q cotritione placandos deos Apollo refpodittfed morte morn: pefte peftirerudelitate
crudelitati addidir.Iuflit.n.fingulis annis feptem mares rocideg? foeminas in Cretam facrificados mit/
teretur:cuius rei memoria:immo qusdam ueftigia uel uf® ad rem pora Socratis quingentis annis po
flea durauere.Id quippe fuit:quo mors Socratis remorara fuifle dicitur.

Deligite ex omni feptem uos corpora fexu« Per mala fic harc ueftra dei placabitis iram.

Atqi ea minoi regi mandate quotannis.

Cur autem o deorum optime fi iuftiflimum fuifleMinoa fciebas: qui primus Ieges fanxifle ferrur:8C
apud inferosiudex efle propteriufticiamcrediturconftitutus rantam ad eum moriruram iuuenrute
deftinaftiVan ut farne illius ofFiceres^Inrerfedores enim Androgei non innocentes fi iuftus ille fuir pe
tiifier.Cur autem fi deus es ambiguis homines oraculis i  pern;ciem decapros:crudelirer 6C  iniquiter
inrrudis^Croefus enim imperium Lidisea maioribus fucceflione fufcacprum pietate in deos maicres
fuos ftatuens fuperareiut eorum patrocinio tutior efletrre Apollo maxime coluir: replum® tuiiDel/
phice auroatqp argento ita ornauit:ut ditifllmum templorum omnium Sc  fit 8i  uidearur. Vnde iure
tua beniuolenria frsetus aduerfus Perfas arma mouereftatuit;ne^ id abf^ cofilio tuo, Tu enim ea de
reintcrrogantific refpondifti. ^ •-

LIBER QVINTVS s3

Intrepidus ficrcefus afym tranfmiferitamnem Imperium petdetmagnum regnumg? fuperbu
Ha c refponfi ambiguitare rui numinis cu!torem:qui te fuis opibus ditauiteuertifh:& regnum Lidise
qaod longifllma fucceflionis ferie in eum deuenerat:in Perfas tranftuliftirnon fponte opinor. Non.n,
ram pitam religiofumgp regem:& praecipue tuiamicum decipereunquoIuifll-s:fed faturorum fgno'
rantia id fačlum arbitror.Nam fi ranq deus futura cognofceresinon latuiflet te non ftellečlurum ora/
culi ambigua Crcefurn .Mifer igitur tu:qui Delphos habitans inde ad uniuerfum orbem inania fundis
refponfa.Infani autem omnes homines:quiad te quafi ad ueridicum deum accurrunt: nec me ipfum
infanum fuifle mficior:qui & bis ambiguitare ne ignorantia tua dicam decaeptus:tertio etiam non d ti
uitiis aut uana re quapiam: fed quomodo facilius atq? tutius philofopharipoflem abs te qusefiui. Sed
mea omirtenda forfan funt alienag? fimul:quae temporibus noftris efficiens omnia confundis. Anti>
quiffima uero:quae uniuerfis patent omnino praedicanda.Magno Xerfes terreftribus copiis atqp naua
libus in Graeciam impetu ferebatur.Quare Athenienfes:quibus maxime infenfus eratturbati:cu nul
la falutis fpes fibi aliunde reftarct ad te Delphiceconfugerunt.Quid autem tumum amicos atq? culto/
res tuos defenditerninimetTed ligneo muro muniros dereličla utbe fugere confuluifti.
Effugite:extremas mundi SC  penetratefub oras Mitis erit nullirrapiet ferus omnia mauors.

Ne miferi rardare.-feret fuga fola falurem; Non templis diuum parcetmon moenibus urbis:

Non faluum caput ullius non pefue manufue Cunčta igni confumet:an ipfa exterirta magno

Vila nec in religuo pars denicp corpore falua Sudore afpicitis fuperum fimulachra maderej'

Gurribus ecce furir uečtus de gente fprorum

Haec ne diuinatio eftfNemo profečto conditionem illorum temporum perfpicies hoc ignoraflet.Scd
quid deinde fequitur.

Poftmultas tandem proftratas fuppiter urbes Si tantum pugnam nonexpečlaritequeftrenv
Ligne a moenia dat pai!as:quam condidit urbi: Tu uero falamis uel cum fuccefTeritaeflas

Vnde optata falus felix SC  palma fequetur: Vel cum trite hvems propriis priuabere gnatis

Quo padlo fi Apollo futura quafi praefentia praeuidere potefhamiffuram fciebat filios Salamina: urru
uero hyeme quando Cerealia femina iaciuntunan teftate quando metuntur ignorabat i  quia uidehV
cetcertum eratnon potuifieillos ingenti Perfarum exercitui refiflere.Quo autem tempore aggrede/
rentur:maleficus ille:qui haecomnia refponfa fingebanminime fcire poterat.Simili ratione ruina ur/
bis Athenienfium praeuideranac ideo fugereillis nauibus:quafiligneo munitos muro confulebat:qcF
etiam Themiftocles humani uiribus lgenii praeuiderat.Sed ante q tu aučloritate tua populum mouif/
fes perfuadere non poterat.Nunc qd hac de re quaerentibus Lacedaemoniis refponfum fuit uideamus.'
Qui fpartam antiquam colitis uel moenia ueftra Herculidis mortem grauiter plangetis amaram.
Aperfis deuidla cadentruel regis adempti

Haec certe fi quieto temporececiniflesromnibus friuola uifa fuiflent:fed terrorefadlum eftrut ignora/
t/a tua lateret,Non enim folum uaticinia:uerum etiam arufpicia:&: auium uolatus atg? catus in talibus
lolent temporibus facile credi«Confiderafti enim urbe proftrata regem quo® non euafurum. Sin au/
tem rex egrederetutcafurum illum nemo dubitafiet: qui SC  multitudinem hoftium 8C  uirtutem La/
eedaemoniorum no ignoraret.Ita fieri pofleconieciteut perterriti hoftes admiraticg animos hominu
confilium aggredicndae urbis relinquerent:quam fi tame caepiflent ac diruiflent rex etiam euadere no
poterat.Rege interempto pofle urbem euadere fperateac ideo ita ex ignorantia difiunxifti: ut quoqs
res feuerteretueridicus uideteris. Praetereo muIta:quorum ambiguitatemagnasurbesplerumque
foimus euerfas fuifle. Nihi! enim unqua hominibus haec deorum refponfa contulerunt:offuerunt ue
ro fepiustalios in alios cupiditate ac fpe uičloriae Apollinis aučloritate concitanu'a,Sed audiamus quid
Lpcurgo refpondit,

Chare ioui magno qui templa ad noftra Iycurge Prima uias opus efhbina 8C  ueftigia uitae
Venitechare 8C  cunčhs dilečleg? diuis Humanx:quarum una fouet laetag? fouetur .

Te ne hominem apellem ne deufTed qdo facraji Libertate homines:femper contra altera trifli
Cura tihi tanta eft documenra exquirere legum Seruitio 8C  turpi premit:hanc ignauia uecors
Te potius natum cselefti ex flirpe putarim: Seditiogp parit:pax illam dulcis amorg?

Has autem concedo Iibens cognofcere binas Hanc igitur fugiet.-illam fed quifcg fequetur; __

Quseris an deus fit:&: deum potius fore putas:etiam ne comiciens illum propter uirtutem futura me
morte^Leges autem lili eas concedis:quas aniculs quoq? mediufTidius 8c  mancipia no ignorat. Quis
enim uirture atq? concordia ciuitates crefcereicotrariis libertatem amitti ambigeretf Sed doce:qucmo
fortes:quomodo concordes ciues eruntmec mortales homines uelis haec uidere:quae tu nefcias.No au
tem de rebus publicis atqi grandibus folum:fed priuatis etiam ac leuioribus inutilia dabant refponfa.
Deducenda enim uxore interrogatus refpondit, Argiuam eligito puellamrde filiis autem Neue Labda
cides uxor pariet tibi perniciofum:demigratione:ad aureos migrate uirosrde inam gloria.

£xcedit cunčlas exculta pelafgica teflus: Eli hominu:qui pulehrae arethufe e gurgite potat;

Thracesequisprae{lant:uirtusfedmaioreorum „ .

Non uidetis certe o Apollo arufpicibus SC  auguribus melior. Multo enim te Socrates praeuanti / /
or:quicum abeoquidam quaereretduceret ne uxorem:utrum facies inquit paenitebit.Illiuero qui
filios defiderabat dixifle fertur:non rečte ipfum facere: de habendis cogitet liberis : cum potius

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

«_■ - ._-._-.ji-  jiioni

am infehciter in ea degerct:non proba lpfum agitare refpondit confiliaipatriam enim relinquebat: Ted

fuam morofitatem qua facienut apud alios quoq? non profpere uiuat: fecum afFerebat. Tu autem o
Apollo non modo uocatusrfed etiam fponre nonnullis confuluifti.Nam Athenienfibus nihil perenri
bus uiginti ante uiginticp poft caniculares dies opaca in domo Dionpfo uri medico cofuluifti:nec pra
claru quid:fed quod uel mediocriter peritus medicus fciretprotu!ifti.Quod uero fenicuidam fillb e /
ros procreare ueliet iuniorem ducendam uxorem refpodifti:quidIibet;id qui naturae uires ac aetatum
confiderauit non peius te ipfo uiderer.

Quod malefici uates parrem qua?ftus petebanr. CAP. XI.

Vr autem ei fapientilfime deorum Charilao ac Archelao Lacedsemoniorum regibus mul/
i toutilfus fore refpondifti:fi agri quem beilo acquifiuerinr mediam Apolliniparrem attrf\
buerenr.Cui porro alreri Apollini tribuerentfNon enim ribipetebasmeg? ica ego te impru
dentem audeo dicere.Sint hsc.

Quod poeta: refponfis laudabantur quafi diuini. CAP. XII.

, Rchilochum autem poeram omnium poetarum petuIantifTimu:qui de mulieribus ea fcri
pfit:quae nemo frugi aequo animo audiret:& Euripidem a Socratica philofophia improba
icum:& Homerum:quem Plato taq inutilem a ciuitate fua reppulirilaudibus adaftra tuli/
I fti. Archilochi enim patri de filio quxrenti dixifti.Pra:clarus hic inter homines erito The/
eficles.Similiter fere de Euripide.Nafcetur ribi filius Mnefarchides optimus atqp gloriofus. Homeru
autem & felicifllmum quafi deum:& miferum:quoniam in agenda uita non paruos tulit Iabores pro
nunciafb.Quid tgitur erat:quo immortalitatis ribi Archilochus dignus uidebatur i  Dic quarfo abfcg
inuidia:ut mirabilem eius uirrutem etiam nos imirati ad coelum fimiliter confcendams. An uitupera/
das omnes mulieres putas:quar nobis nubere nolint:ut Archilochus fecitfScd propter carmina uide/
licet nbi placuic.Dii enim & uiri diuini carmine utunturmec do*mus:necciuitas aliqua:necnationes fi/
ne carmine probe gubernantur.Quare qui eum occidit Archias a teplo quafi fceleflus exire abs te iuf/
fus efbmufarum enim occiditamicum.Qua uerouirtutedii Euripidem admirati funtnefcio:mfi co/
ronas ac plaudenria theatra foleant admiraritan quia puhlice in arce Athenienfium coenaret i  an quia
Macedonum populi eum laudabant coelo dignum iudicaftif Homerum uerocurdeum :cur felicem
fore purabasfcui de morte interroganti refpondifti:parriam quaere.Nam hanc mater tibi no pater de/
dir.Sed non procul a Minois tellure infula efhin qua ribi erunt ultima fata:cum adolefcentium abdi/
tumfermonem audies.Grauen%ofapientiflimiuirorum:deorumuoluidicere:graue inquam eft:
fi neq? ubi natus eftmeg? ubi morietur fciet Homerus,Simileq? mihi uidetur ac fi fcarabeus uehemen
tia uentorum a ftercore ubi natus eft ad alia ftercora latus Delphicum Apollinem interrogaret:quona
e ftercore natus effet:& in quo denig? moreretur.Sed de poetis hasftenus.

Quod Athleta: diuims honoribus aučtoritate Apollinis afficiebantur« CAP. XIII.
V uero non poetas folum modo:fed pugiles etiam atqj arhletas in deorum tuis oraculis ho
nores conduxifti.Vtinam eum mare metiri poffis:&: harenarum numerum non ignores:
furdos intelligas:& mutos audias:ha:comnia nefcires:& illud probe teneres:quia pugiles a
calcitrantibus nihil differunt.Sic enim autafinos quogp deos puraresraut Diomedem pugi
em:nonquafideum honorares.Vltimusheroum Diomedes:quem ueneraror facris.Cur eni o G ne/
Corum interpres:ut Plato dicitrad coelum illum hominem rapuiftifAn quia uno i&u in olpmpicocer
tamineaduerfarium deieciriapertifg?pečlonbuseiusmanupulmonemabftraxitfOrem mirabilem.
An quia quattuor ralentis damnatis non tulirifed moeroreaciracommotus columnam: quadomus
fuftentabatur ubi iudieum filiidocebantur fubtraxit:tniferag 3  omnes morte confecitf Sed illud forfan
admiraris:quia in Ioculum perfequentes fugiens faerum ingreflus tegmen loculific appofuit atq? te /
nuit:ut inde non potueritabftrahi.ldeo ergo deus 8i  non mortalis ideo uirrutem eius dii admirati in
coelum ipfum ficut Ganymedem rapuerunt.Sed illum pulehritudine perfuafnhunc robore corporis:
& quia uiribus bene ufus eft.Cur non de afinis quoqs bene calcitrannbus:ut de pugilibus oracula red
disfPraeciptSps deorumfiluefterafinus no Diomedes:quem uenerator facris.Quippe & Diomedem
& multos alios:fi calcibus fecum certarenomnino fuperarenipfum etiam pugilem Thafium ad bara/
thrum de coelo calcibus facile deiiceret.Credamus enim deo:q> etiam Thafius ambro fia nečhreg? deo
rum in coelo utatur.Nunc demum intelligo diuinum quidefle caeleftibus uti.Quod fi philofophi oes
intellexiilent otnni uirrutis genere fprero rhafium pugilem imirati fuiflenncui immortalirarem qui/
dem:ut Diomedi dii non conceflerunr.Sicautem honorarunnut eum aenea ftatua eius quafi animara
fuper pulfantem hoftem ceciderit: eum g; Thafii quafi diuinarum rerum ignarifcelus illud puraf/
fent:inmareq?ftaruam iccirco proiecerint:dii commotiingentiannona’penuria eos uexabant.Tu
autem Apollo quafi deorum humamflimus ambiguum :ut foles: auxilium eis praebuifti fic dicens.
Redučhs in patriam exulibus cererem meteris. Thafii uero quafi maiori cura deorum humanirati
exules cj ftatua forent reftiruerunteos in patriam nullam utilitatem conlecuti funt: doneč quidam
uidelicetfapiens pugilis demerfam ftatuam inrelligiperoraculum expoluerit: qua reftituta fcecundi/
ras agrorum Thafiis reftituta eft.Stmile quid Ioris accidifle fertur:qui eum Eutyculem quafi proditio
nis confrium incarcerem intrufiffent: 8C  poft mortem eius ftatuas dehoneftarurifame laborates ora/

LIBER SEXTVS

2 )

ralura aecaeperunt:ut dehoneftatum honorarent:fi agros non fruflra uelentarare.Non minus igirur
athlecas dii uidentur diligere g boues laginati ab hominibus diliguntur: quibus facrificatis tu Apollo
plačan foles.

Quodetiamtytannibus Apollo adulabatur. CAP. XiIlF.

j Vid autem dicam:q, crudeliflimis ena Tytanmbus fic adularistut fummos uiros putare ui>
I dearis^uid enim aisde Cypfelo.Felix hic uir Cypielus teacida.Quomodo autem fi Cy/
| pfelus felix:Phalaridem:cuius lilefimilis fuitibeatum fuiflenegabimustimmo uero no ui/

_f deo qua ratione Phalaris etiam tibi ac Ioui placuir.Siceniipfi quoq> refpodifti. Apollo lup/

pitercg pater uitam Phalaridi prorogauir:quia Caritona &MenaIippum humaniflime tradauit.Nam
cum illos lfidiantes fibi caepiflet:pariena:qua dum torquerentur oftenderunt admiratus:dimifit.

Quod ligna & lapides adorandos Apollo confulebar. CAP. XV«

Ethymnenfibus autem perutile fore afleruifliifi Iigneum Dionyfi caput colerer: rolunt.n«
certe Methymnefes Iigneum Dionyfi caput tibi horrati pfuafnalii uero lapideisralii a-neis:
nonnulliaureis:multi argenteis iimularhris facrificant.Triginra deorum milia in rerra ee
cenfet Hefiodus.Ego autem multo plures Japideos atcp Iigneos hominum creatcres ac do
rninos efle uideo.Sed tibi o Apollo mirabile uiium e:quod Iigneum humani capitis fimulachrum du
ia&um traheret Merhymnefes extraxerunt:coIendu<j lllud diumis hononbus ee refpodifti.Ore mira
bile ex profundo maris ita repete retibus annexu Dionyfi caput ,pfiiuit.Haec Oenomaus,

EVSEBIIPAMPHIL1 LIBER SEXTVS.

VNCInhocfextoeuangeIicxprxparationis uoluminefalfitatem oraculorum afalfa
de fatis opinione profluxifle:neg$ aliunde:q caeleftium motu corporum diuinationem
lllorum coniecturacollečhm fuifle oftendemus.

Quod quse.cu« du gcntiu prceuidebant cceleftiu motu prteuidebat. CAP. J.
Dfit ergo rurfas magnus apud gentes Porphyrius:qui m libro deoraculis ma

_ nifefte hoc his uerbis aperit,Quscuq? inquic dii fatata praedicut .-ftellarum mo

tus ita futura fignificam:quod omnes & maximeApollo multis refponfis aperuit.Cum eni abeo qua»
reretur marem nean foeminam in utero habens mulier pareretifoeminam refpondit:idqi a cocaeprio/
nis tempore prcecepifle declarat dices. Non fperato marem Phoebe cum Arares Cypn'se radiis teneba
tur. Aegrotationes etiam ftellarum curfu praedicabant.Malis enim pulmonem agitari humoribus re
ipondit:quia falebris Saturnus praemeretunSt inalio refponfo.Faratus tibiadcftdie$:quem Saturnus
Mauorf« fimul ftatuerunt. His abunde inteiledtum puro non diuina quadam uirtute:fed cadeftsum
motus obferuatione ac ratione mathematica gentium deos futura cognouiile.lta nihil diuinius q ho/
mineš afferebant.

Quod uoluntates hominum fatis agi arbitrabantur hberum negantes arbitriu:idqi deo«'
rum confiliis perfuaft, CAP. IL

Vare modo attente confidera:q> non folum exteriora:8č quae in poteftate noftra non funt:
uerum etiam uoluntates hominum fatatas arbitrabantur.Sic enim ipfe Apollo cum de mi
lite quodam interrogatus efl*et:quare tam penculofae rei ftuderet.-refpondir dices .Mars t u

__genethliacus concitanadeo autem generofi quidem illi dii fatum extulerunt:ut nec templa

"ua deflndere fe pofle a fulrninibus confiterentur.Oua lgitur fpe uota illis redduntur daut cur pie cole
diadorandicg funt:qui fibiipfis fufficere nequeuntf Q U£E  omnia oraculo fuo his uerbis atdito Apollo
confirmauit.

Vos ab eridhonii generati fanguine magni Paftores trepidosrfpelaeatj pofcere cogent;

Qui quando ftru&ura cadet pulcherrima tepli. Tunc quo^ terrifico percuflum hoc fulmie teplu

Percupidi fcire h are oracula noftra petiftis Ardebmfic fiat fatorum immobilis ordo

Cum ualidi magno uenn cum frigore furgent Ferreautem Ionge prceftat quodcuqt feuerae

Compfluscum fulrninibus ruerundiq?crebris Et fixa 6d ftabili ftatuerunt lege forores.

Exilietq? sether:quse templa excelfa deorum Efle etenim certum ftabile inuiolabile femper
Sub mediifg? undis naues mukal« cremabunt Quicquid nentfufis parcae rex iuflit o!ympi.

Atq? altos feiient montesiipfofgi mgabunt

Si ergo nec templa fua defendere du poflunt:fed uenire necefle eft:quaj parcarum fufis funt euoluta:
quid oportet deos aut colere: aut de futuris interrogareifi tam bonorum q contrariorum caufa necel/
fitas erit fatalisfErit igttur hxc  neceflitas diis omnibus fpretis fola ueneranda.Quot fi parcarum do/
minus luppiter eft:qui quodcuq» fufis parcae conuoluent immobile fore ftatuit:cur non caeteris omni
bus reličhs folum illum deum dc  folum bonorum largitorem magna pratdicas ucce^pracfertim cum
ipfe folus confilia parcarum :ut alibi dicis:mutare facile poflit.Vera igitur ratio illum efle deum: illum
fequendumarqscolendumfolummoaftruir^

| Quod fačta magica ui folui pofle Apollo refpondit: _ _ CAP. III.

■ Ontra uero Pithius Apollo maleficis artibus fata folui cotedit.Cu jn.qreret qda cur ineptus
| ad re quapia abApolline iudicatus eet:qdgj faciedu eet:ut_quafi aptus fufciperef:fato^ ipe/


j diri ui eu refpodit:qua magicis artibus efltugere poterat.Vnde apte patet magicam diuini/

1

DE PR AEPARATIONE EVANGELICA

tus artem hominibus conceflam:utaIiquo modo fatu repelJerenr.HaecPorphyrii non mea funt, Qui
autem re magica fata hominibus foluenda confuluir:quomcdo ipfe qui deus eft fatatum templi non
reppulit incendium fNobis autem illud etiam confiderandum eftčjdignus dei appdlationeiiJe fit:qui
non ad philofophiam:fed ad malas artes homines hortatur.

Quod Apollo nonnunčj mentin fe fatebarur. CAP. IM.

Orphj/rius autem mentiri quocp deos fatetur:exquifitam futurorum cognfrionem dicenš
non hom imbus folurmfed multis etiam deorum incompraehenfibilem efle:unde interro/
gati non fponte mentiuntur inquit.Quare praedicere folent non pofle uera fe refpondere:

._, homines autem examentia perieuerantius cogunt.-ut refpondear, Apollo igirur delphicuš

cum huiufmodi cceli ac continentis affedio eflet :ut uerum prauidere non pofTer: retine diet/
bat per uatemuim iffom: & potentia uerba haec non proferas: falfa dicam fi coges, Er in alio re/
Iponfo.Nihil hodie inquit ftellarum mihi uia dicendum prteftat.Deinde condudens air.Manifeftum
iam fecimus unde falfuas ad deorum oracula fubrepat.Hrec Porphprius.Nos autem dicimus hinc pa
tere nihil f deorum oraculis diuinum fuifle.Quonaodo enim‘deus:qui natura ueritas eft mentieturf
aut quo boni daemoes falfitare qretes fraudabut^quo et hoie fupior erit:q ftellaiji motu impedif '(  Sed
mortale qde hoiemicui aliq cura uirtutis fittnulla rone cogi pofle ut metiafno dubitamus.Nam fi et
uerbera dC  črede minaberis:non dubirabit exdamare:enfem acue:igne:afferas:corpus meu incidas: to/
tum cremato:fteIfe in terram ante defcendenttSi terra in eoelum afcendet:q falfum a me quicg audias.
Deum at autbonos daemonas adeotinetis coeli neceflitate ignoratiafua referetes credemusi' minime.

Quod falfa eftopinio de fato. CAP. V.

On enim dii aut boni:fed perniciofi ac nequam dasmones funt:qui libertatem noftram de

ftruxerunt:& ftellis non exteriora folumiuerum etiam uoluntates noftras coginobis per/
fuaferunt.Quod fieflet:iaceretomnis philofophia:iaceret pietasrnulla eetlaus uirtutismul
______ Ius fručtus laborummec puniendieflentimprobhnecadmirandi ftudiofitfi non libera uo/

.untate&noftrafpontefufcaeptisIaboribus:fedneceflitatefatorumhaecfierenr.Irauniuerfam homi/
num uitam haec euerrit opinio.Nam fi euentura omnino funt profpera uel aduerfa unieuig? hominu:
eflm necefle haec me agere 6i  te illa:quid oporter cura laboreg? conficif Nam fi qui militiam ire cupit:
non fpontetfed fatis coadtus id cupit:& latrones fimiliter ac adulteri caeteriga nequifflmi homines:6i e
contra modefti iufti fatis compelluntur.Quomodo igiturhoc dogmateimbutus quifcj monetiac
prtecipienti mentem adhibebiturfaut quomodo non exdamabit:non funt poreftatis haec mere o do/
čtonac ideo quid oportet follicitum efleinifi etiam fatis hrec mihi follicitudo deftinata fitdQuod fi do
cedi pracipiendicp tibi neceflitas inftat:fruftra tamen doces ac prarcipis.-faciam enim fi fata uolunt:im/
mo uero laborandum mihi non eft.Aderit enim mihi neceflario quod fatatum eft:& profedto:q hor
tatur & docet:qui peccantes caftigat & probos commendatds re ipfahberum nobis arbitrium inefle
oflendens folo fatorum utitur nomine;fimilitercp facit:ut fiquis bonitatem naturre:qua uniuerfagu/
bernantur ncquitiae appellet uocabuloieodem enim certo pačto cum manifefte omnes non aliuderfed
a libera noftrauoluntateadmonendosfilioscaftigandofgpferuosinducamun&fponte nosaliuduelle:
aliud nolle cognofcamus.Vehementer errat:qui haec neceflitate fatorum fieri contendit:& ftudia ho/
minum rerrudir.Exhorratione naq? atq^ dodtria bene uitam agi humanam uidemus:quae omnia una
cum Iegibus hxc opinio fi fibi conftet radicitus eueliitrnon enim erir opus aut peccanres caftigare:fiqui
dem coačh fecerunt:aut honores probis uiris retribuere:qure utraq? profečto uidemus magnam uim
alterum adimprobitatem repraehendcndam:alterum adprobitarem amplexadam rennere.Pietas eni
in deum nonne funditus euertitunfi nec ipfe deus nobis nec pire orationes & cultus eius neceflitate iun
flis hominibus poteft prodefle^Quomodo aurem cum fentiamus noftra nos appetirione mouerirno
omnino amentiflimum erit ab exteriore quadam ui quafi animi expertes moueri nos čredere.'' Sic eni
libera uoluntatealia fugimusralia fequimur:ut quemadmodum do!ere:gaudere:uidere audiremon ra
tiocinando:fed reipfacomprrehendimus-.itaa noftrum ipforum confihoaut fugiendum aut fequedu
moueri nos profečto fentimus.Quas ob res rarionalis naturae liberras iure negari non poteft. Si aute
multa prretef uoluntatem eueniunr:quibus nonnulli turbantundiftinguenda res eleganrius eft confi/
derandum^ diligentius:qua rationefiannuidebimus enim nen fatorum:fed alia quadam atqp fubli/
miori prouidentire ratione ita fieri. Age igitur aJtius rem confideremus.Vniuerfa igitur diuina proui/
dentia exiftere ac gubernari uera pietatis pdicant iura:propria uero rone fingula fecundum formas fu/
as:qureda habitu:quaedam narura:qua:dam fenfu:alia rarioneac iudltio & uoluntate mouetur: & alia
quidem antecedente ratione fafta:aha uero cofequenre ad ea qua' per anrecedentem produda funt^ua/
rium totius arqs diuerfum conftituunt ornatum.Cucp fingula rerum genera propriam naturre derer/
minaramq) fabricam a prima caufa confecura finr:hic libertaris quis natura: ra tičem facile pcrfpicietf
cum enim non fimplex quxdam res homo exiftat:fed a duobus contrariis animo atcorpore  cofter:
cum<j corpus ex cofequeti:ut organum aio attributum fit:aia uero de intellečlus fubftantia praedicen
te fit ratione creata:& illud quidem irrationale ac morrale.-haec aute irrationalis incorporea ar fmor/
talis:cug? corpore breluis:aio rationali immorraligj natura: coniungamur:iure ira com pofitu hoc ani/
mafeum fimplexnatura fitrduplidrer diuerfa^ uia uiuendi rationem complečlitur. Nam & naturae
corporis feruit:& diuiniore parteifi fe ipfum cognouit:no fpernit liberratis fuae cupidu:ira ide dt  feruit

LIBER SEXTVS Z4 .

& Iiberum eftttalem enim a deo eorporis atcp animae:quibus ipfe fciuit rationibus:coniundionem ho
mo confecutus eft * s ‘ er S° quifpiam quae eorporis aut animi natura funt fati uocabulo abufus necefli
rati fubiicmaehemenrer errat:fi enim necefllras:quae impediri non potefbfatum eile intell/giturmml
ra uero animae 8C eorporis naturam conrequentia impediuntuninfinitatp forinfecus pmer naturam
# animae 8č  corpori accidunr:quomodo fatum 8i  natura idem at^unum eritfFiuntenim innobis
imulta uoIuntate:quae in nobis efhcuiufmodi funr:quae fecundum naturam animae appetimus. Mul/
ta etiam eorporis natura fiunttalia iftis animodico &corpori accidunt:quae aliis natura conueniut:fed
necp animi iibertatemrneo? eorporis naruram:neq? quaecuq? forinfecus accidunt iure quifpiam a caufa
fubrrahat.Caufa uero omniurn:# quae hbertatis noftrae funt:# quae natura eorporis funt:# quse ac/
cidunrextrinfecus deus eft:a quo uniuerfa quae funt producuntur.De omnibus omniu quse funtferi
ptura id dicit.Quoniam ipfe dixit # fada funnipfe madauit # creata funt.Si ergo cum alia uolumus
alia praeter opinionem accidunt noftraratmeminifie tune debemus coniundtonis huius noftrse:quse
corporeatg? animo conftat:unde rarionalis atgp intellediua anima in infantis Corpore prseter natura
fuam irrationaiis efle uidetur:# intelledus segrotatione eorporis uerfus infanit:# fenečture i[trume
tis omnibus intelledis intellediuse animae uirtus hebetatur.Dolores rurfuspraeter naturam ueheml
tius corpus urgentes libertatem animi deiiciunt:quae doloribus uičta corpiis confequitur,Ita patet i/
euirabilia quxdam uincula liber tari animae:partim a natura corporis:partim ab exterioribus immine
re,Sed uoluntas hominis ad tantum uirtutis interdum peruenitiut 81  naturae eorporis #exterioribus
cundis refiftat.Corpus enim p!aeruq} ad Venerem fertur:# anima habenis utens rationis fubigit cor/
poris impetum atq? domanfame fin ac frigore corpus conficitur:# remedia quarnt 3 t. At uoluras e co
tratea ipfa nonnung eligit: 8 i ieiunio caeterifgp laboribus appetitum carnis fraenat.Prsererea natura cor
poris titillatione gaudet uoluptatum:# uoluntas laborem plserucp amat.Multi autem peiora fecuti na
turalem ufum ad eum:qui prseter naturam eft:couuertunt:mafculi 8i  mafeulos turpitudinem operan
tes Jta non in omnibus ratio uincitu r:fed interdum ipfa ducitiinterdum autem ducirunadeo ut non/
nuna mori melius q uiuere iudtcaueritrpropriis homo manibus fe ipfum interimat.Si ergo folumo/
do ad corpus uniuerfa fibieflet concertanomon magna beneuiuendi efiet difficultas.Nunc cum hanc
uitam deus inter mul ta conftituerit:inter hominesunter bsluasunter ignem etiam arq; aquam:conti
nentemcp aera:non eft fibi fotummodo pugnandum aduerfus coniundam eorporis naturamruerum
etiam adinfinit 3 peneexteriora.Crebroenim etiam ciborum # continentis tempcries:autecontra fri
gora aeftus aliagj huiufmodi complura natura quidem fadarnobis autem per accidens ingruentia non.
parum propter eorporis naturam:quae non facile poteft exteriores fufferre:uolunfatem hominis per/
iurbanr.Adhaec illi quibus cum uiuimus uolutarem plaerucp noftram rationibus:aut quouis alio mo
do ad fuam conuertunt: # alias meliorem: alias peiorem eniciunt t Solet enim conuerfatio praua no/
cere:ficut e contra bona prodefle:bonos quippe moreš conuerfatio mala corrumpittueluti etiam pra/
ui moreš proba conuerfatione corriguntur.Sic igitur rationalis animae uirtus huc at® illuc ab exterio
ribus fertur.Rurfus autem uiribus fuis diuinis aliquando fuperat čuda:# inuido robore philofopha/
cur.Quid dicam:q> quibufdam faeculis excelfo magnogp animo homines # robuftiflimis corporibus
abundaruntjnonnullisecontraftjuaeomniagubernationitotius aptiffime congruentia qmaximum
ornatum uarietate rerum faciut.Omnibus autem fimpliciter tam his:quorum nos fumus caufa:ghis:
quae aut natura fiuntraut extrinfecus accidunt:una om nipotens at$ omnia penetrans prouidentia dei
praefidet:quae uniuerfa ineffabilibus gubernans rationibus:multa etiam eorum:quse natura fiunt co/
mutat:auxiliumqp affert:ut ea quorum nos fumus caufa # eligamus:#operemur.His omnibus tri\
partitorut diximus:diuifis:in ea:quae in nobis funt:in ea:quse lecundum naturam:# in ea:quae per ac/
cidens fiunt:omnibufq? iRis ad uoluntatem dei redučhs:nullum locum fatorum poffidet ratio. Hinc
etiam undemaIorumfcaturiatfonsaperitur:quinullumlocumhabet inhis:quae fecundum natura:
aut corpore:aut animo fiunttfed nec in his quae forinfecus accidunt,Solummodo autem in libro ani/
mi moru:quando non fecundum naturamtneg? rede mouerur:feda regia exiens uia:fpote(dominus
enim fibi ipfi animus eft)praeter naturam fertur.Cu® praecipuum honorem a deo accseperit: ut liber
fit:# fui motus iudex:diuina qusedam lex miunda fibi naturaliter eft:qux in ipfo anteriore receflu ex
clamat:uia regia proficifcarisinoli ad dexteram aut finiftram dedinare.Via ergo regia reda eft: quam
uničuj animae quafi natura infiram legem auxiliatricem ad opus creator nobis inftituit»Sic per lege
redam oftendit uiam:per poteftatem uero Iiberam effecit:ut in ipfa eflenf uirtutis praemia fine ui aliq
eligere: cum poffit etiam contraria male. Ita fi proprio motu naturalem defpexerit legem fons ui /
tiorum fponte:non aliundetne^ alia neceflitate:fed libera uoluntare atep iuditio fada eft.Eligentis igž
tur culpa efttdeus uero inculpabilis eftrnec cum prauam-deus:aut naturam:aut fubftanria animae crea
uit.Cui enim ipfe bonus fit:bona funt omnia:quce ab eo creata funt.Bona igitur funt omnia:quae na/
tura inlunt.Vnicuig? rationali animse Iibcse arbitrium natura ineft.Bonum ergo eft id ad eligenda bo
nacreaturn:ideoquando maleagit non eft naturaculpanda:non.n.natura:fed praeter naturam malu
agiTtcUm fit eledionis deprauatae non naturse opus.Cum.n.uirtus ad eligenda bona inefbfi ea no ele/
gittfed fponte melioribus fpretis mala imiratus fequif:quis pot eu dicere morbi fui cam no fuifle:pfer
tim cum lfitam ati 5  falutare legem uoles cotepferit^Qui ergo iftis olbus reiedis a neceffitate motuq?
ftella^i omnia dephendere putatmec nobis :fed uirtuti:qua omnia mouenturipeccandi cam tribuinis

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

quomodo non fmpius atq? amens erit^Nam fi fortuna Bi  cafu abfgpt aliqua prouidetia ferriomnia opi
natunimpieraris crimine rcus mentecaptus quocg uidebitur:quoniam palcherrimum rerum oium
ordinem non pefpiciat.Sin uero prouidentia dei Bi  optima ratione cunfta gubernari fatetur: quonia
tamen non peccareuifatorum delinquentes concedatnecdleefticaufamtjddidorudiuina: attribuat
prouidentiae:mutato uocabulo necefliratem Bi  fatum ipfam appellans: impius profcčlo iudicabitur:
immo uero peflimus omnium:qui a creatore uniuerfi alios ad adulteria: alios ad rapinas: aliosad alia
uitia impelli arbitrerur.Vnde fequitur aut hxc  peccata non efletaut peccandi caufam in creatorem re'
ferri.Nam fiuecum uideat uniuerracunčhfg? adfiripeccarehomines cogmfiue ftellarum motui uim
cogendiconceffinipfecerreaut perfeipfum aut per orbes cadeftes:quafi per organum nolentes homi/
nes ad uitia immittit.Quare no iure homoifed creator eius peccator erit:quo dogmate nihil fceleftius
excogitari poteft. Ita qui fatorum necellitatem efle credit:is aperte deum Bi  prouidentiam negat: udu'
ti e contra:qui deum uniuerfis praefle putanuim fatorum omnino deftruit.Aut enim idem eft deus:
quod fatum tautdiuerfum.ldemcerte non erit.Nam fi feriem caufarum ineuitabilem carieftium mo
tu effečhm fatum efleopinantur:quomodo elementa corporea:unde cseleflia etiam conftant: priora
fato non eruntf& quomodo quod elementis Bi  caelo pofterius e:idem erit quod prima caufar’ Quod
fi elementa:& rationis 8i  animse expertia funt:deus autem incorporeus Bi  uita Bi  fapietia eft:rebus oi>
busi&ut fint:& ut bene fint:bonitate fua largiensino erit profcčto unum ac idem deus Bi  fatum:quod
cum cadeftia corpora confequantur eorum accidens eft.Si ergo diuerfum:quaeredum: utrum melius
deo eftian non.Sed nihil deo melius:nihil potentius excogitari poteft.Vincet ergo deus fuperabit exter
minabit^ omnino fatum:aut fipatieturipfum extare: cum poflituim eius malignam compefcerupe
ad fe ipfum malignitatis caufam attrahetrimmo uero fiquidem creator omnium deus eifatum quoqj
ab ipfo produčtum eft.Ita nullae uidebitur fibi curs uniuerfum efle: cum tamen ab ordine rerum: 8C
alteriusadalteram afFečhonem:& ab his quaea libera poteftateanimifiuntaparte prouidetia pateac
effečtus.Nam erfi nullae quaedam partim corporis:partim externarum rerum:animum plerugi a uic
tute repellantiad ofa tamen refifht:& inuičta diuino auxiIio libertas humana euadit:qus res cer tam fe
martprum :qui pro euangelica dočtrina cunfta libere fubierunt:pericula:c6probatur.lnfiniu pene ho/
mineš non folum Graeci 8i  Barbari:uerum etiam mulieres teneraeg? puelte intrepidae cruciatu omni
fuperaro libenter a corpore abierunt.Nec quifq? poterit fatorum neceflitati haec accomodare. Quado
enim alias talia carieftium motus effecit certamiVaut quado uita hommum ante Saluatoris noftri do
ftrinam tales luftationes propofuitrVbi autem doftrina huiufmodi unq fuit; quse prauam fuperfti/
tionem deiiceret:& cognitionem ueri dei omnibus imitreretfQuis autem fapiens unq potuit doftri/
nam fuam ad uniuerfum orbem difpergere:& deus ud ab omnibus uel a pluribus crediVQuod fi haa:
nunq fueruntrnon eflcerte caufarum feries:& fatalis neceflitas oium horumcaufa.Nam fi eflet profe
fto alius quoq? eandem aut fimilem ftellarum necefliratem nafcens habuiflet.Quibus porro fatis Sal
uator nofter deus uerus p uniuerfum orbem praedicatur:& qui apud Gracosiuel apud Barbaros dii
putabanrunnon alia re cjpraedicatione noftri Saluatoris deiiciuntur.Quod uero fatum uniuerfi crea
torem ipfum efle confirmauit:qui nullam ee fatorum uim docuitiatg? docer:quomodo igitur ipfum
fatum non efle fe ipfu m prcedicar (Qui autem praedicationis euangelica gratia uel certarunt iam mul
tis annisiuel etiam nune certant:quomodo ad unam uoluntatem Bi  fidem:& ad eandem uirtutem ani
mi uiuendicp rationem diuerfis temporibus:& tam multi noftra memoriacompulfi funt^uis me/
tis compos credere unčj poterit luuenes fimul ac fenes:uiros Bi  fceminasiferuos Bi  liberos: doftos at$
indoftosmon in uno climate orbisineg? in eadem hora natos:fed ubigp terrarum 8i  diuerfis tempori/
bus faftis coaftos:unam Bi  eadem nouam atg? iaudita do<ftrinam:& quidem cum periculo mortis pa/
t riis ritibus antepofuifle:8(' uere philofophis dogmata duricieg? uiuendi:q delitias maluifle.Csecusjj
fečlo de his:ut trito prouerbio dicitur:rečte iudicaret non neceifirareifed libero hxc  fieri arbitrio,

Ipforum gentilium philofophorum uerba contra eos:qui fatum efleopinantur. CAP, VI.
^ ura  ^ Icere  P°flem:fed quoniam fuis teftibus gentes non argumentis noftris confundere
@ inftituimus:Oenomaum rurfusaudiamus:quimagnoanimoinlibrodemaleficis artifid

m  bus his aduerfus Apolline uerbis utitur.Sed eas igiti Delphis turnej poflis tacere cum ue
h?  ]is:fi C  Iouis filius ApoIIo uult modo:non quia uult:fed quia neceflitas uelle ipfum compeP

ir.Videtur autem nnhi quoniam in hunc fermonem dedučhis fum de poteftate noftra:quam funda
mentum humana uita: multi appellantrdiligentius quxrere:hancpoteftatem nos libertatem nuncu/
pamus.Democrirus auremtfi bene meminuatg; Chryfippus:alter ieruamialter femiferuam puleher/
rimam omnium humanorumremconaturoftendere:dequibus tamen non multum curandum e.
Quod fi deus etiam aduerfus nos eft:quid faciemus^Sed non eft aequum ud Apolline repugnanteue
riratem prodere Chrifto enim Chironis fic rerpondit.Patria reličta Euboeam peterubi fatatum tibi eft
urbem redificare.Quid ais o Apollof An non eft poteftaris mes patriam relinqueref q>  fi mihi fataru
eft ibi urbem sdificare:fiue tu confulas fiue non:&: fiue ipie uelim fiue nolim:omninofacia:erir^ mi/
hi necefleetiam fi nolim.Sed forte melius eft tibi q rationibus credere. Aliud igitur afferasmuncia Pa/
fiisoThefidesin Aeria urbem fibi condendam fore. Nunciarem inquam etiamfi tu non prarape/
res:quoniam fatatum eft. Aeriam autem Thafum infulam Archilochus Thelefidis filius prius appell*
tam fuifle docuit;6i Pariis coloniam illo mittere perfuafit;qui uidelicet nun§ id feciflet nifi tu iuffiflčs«

LIBER SEXTVS

Car igitur fatatu eratfSed quonia ociofi fumusrage nune mihi refpode.Sumus ne ego ac tu aligd^Su
mus certe refpondebis.Qua ratione id ita iudicabisiNon aliunde uidelicet q fenfu:percxpnoeg? qua/
dam noftra.Quod porro quomodo cognouimus aialia nos & exaialibus eifecVt ego quide dico:ho'
mineš ex homimbusralter maleficus:alter malefici redargutor. Vt uero ru diceres:a!ter ho: alter deus:
6C alter diuinaror:alterfycophanta.Quod tibi facile conceda.fi rationibus ita mihiefle oftedes. Quid
aisčAnnon rede iudicauimus fenfu ac perca^ptionenoftrailludinteitoiflifNam finon ira fe habeat
quomodo aliquis ad Delphicu oraculd ueniatinifi fentiat intell/gar^ahcuius fe rei indigere^Quomo
do aut Chryfippus:qui fe in feruitutem induxit:id quod dicebat intell/gebatfaut quomodo uel cum
prafente Arcefilao difpufat:ucl abfenti Epicuro refpondetfi nec quid fit Arcefilausmec quid fir Ep i/
curus oino percatpitrnec percipere ponimo uero nec quid ipfe fitfSi bate aduerfus uos quifpiam dice
retrnullo modo ferre pofleris.Quare o Democrite:& o Cryfippe:& tu o carieftis diuinatorfi moleftu
uobis uidetur:cum quis intelligentiam atep fenfum eripere a uobis conatur:none nos quoq? molefte
ferre debemus:fimagni fenfum & mentem ueflram putatis i  nobis aute fati neceflitatem nefcio qua
incutiatis:qua alius ueftrum a deo efle aflerinalius ab atomis deorfum latis: ac inde furfum repercuf/
fis:quae modo coniunguntunmodo refoluuntur fieri contendit^cum aperte eo fenfu ac mente: quo
nos aliquid percipimusrnec fugit nos quantum interefl inter ambulare ac ferri:aut inter uele atq? co/
gi.Quorfum hasef'quia hxc  nefeire uidearis o ApoIIo:quatna fint ea:quo 9 t domini fumus:qux a no/
ftra uoluntare dependenr.Hatc certe uoluntas noftra non pauca^ re^ principium eft.Tu aut cum oia
fcias hoc principium ita te Iatet:ut qure hincfequuntur nullo modo fcireiudicaris.Non ne igitur im/
prudens es: qui Laio refpondifti:quia interimi eum a filio fatatum efletfIgnorafti quippe:quia uolun
ratis fu;e dominus nafeirurus filius foret.Illud porro ridiculum eft:coniundtionem nefcio qua ee cau/
farum&feriem.Vtuntur autfapientioresrationequadam Euripidis.Laiumenim aiunt dominufui
fuiflefiue uellet filium procrearetfiue nollet:fiIio uero nato necefle fuifle ab eo mterfici:quare potuifle
id reči e Apollinis prouidentia percipi:uerum filius quocp ficuti & pater fuas uoluntatis erar. Et quead
modum ille dare operam Iiberis:& non darerfic ifte interficere di  non interficere poterat.Huiufmodi
funt oia refponfa Apollinis:qui etiam apud Euripidem ad Laium dicir. Vniuerfa tua fanguine corruet
domus.Series igitur caufa^: qusenam fuitfCaedes patris anreceflm&enigmatis folutione matris nu/
ptias cofecutus eft filius. Adhrecalter nepotum regnum rapuit: alter profugus Adrafti filiam in uxo/
rem duxir.Vnde feptem duces ridiculofe mouentur:quae feries ifta conglutinauirfNam fi Oedipus re
gnare uoluiflettaut Iocaftes nuptias reppulifler:quomodo maledičtionem illam Euripideam in filios
edixiflet^Practerea fi Oedipodis filii conueniflent fimuhUel uicifllm regnare:uel fi qui profugit:no ad
Argosrfed in exrremas terrarum horas abiifier:uel fi cu in Argos ueniflet Adraftus ei filia no dediflet:
uel fi uxore dučla i patria reduci no curaflet:aut fi cuperet quidem ipfe: Adraftus uero 8č caeten duces
contepfi flen t: aut (i cum parati ad pugnamThebas petiiflenmimore pcrcuflus frater cu fratre couenif
fet:quomodo uniuerfa domus corruifietf Sed fadla omnia funt ifta dičes fateor.Non enim rem:fed fe
riem iftam rerum neceflariam pernego: auacumgp enim rem mihi obtuleris Amili quodam padlo ea
inciderepotero:ac ira oftendam nulla efle in rebus neceflariam feriem. Quippecum fingula prmcipia
8£ caufas rerum agirabilium libere homines mutare poflinnan non intelligis:quia Si afinus 8C  canis 6C
puIex ( pprioappetitu mouetur^Quat omnia tu nullo modo fentir uideris ApolIo.Tibi luppiter dedit
Locro refpondifti:dabitcp mala.No rečleo ApoIIo:non iniuriantem hominem tam male dii tračlant;
Cur eni m luppiter huius necefliratis aučlor nos ac fe ipfum no punit. Ipfe quippe neceflitate agedi no
bis ipofuir.Cur ergo nos plečhmur:qui huic ferieirefiftere nullo modo pofluinusfTu quoqj ipfe ua/
ticinandi inane arte depone.Erir enim quod faratu efhetia fi nopdixeris.Lycurgu aute lllu: qua rarioe
laudafti o ApolkfNam fi bonus erannon ilh hoc:fed fatis tribuendum.Si enim omnia neceflitate agi
tnus:ut tu praedicas:no fponte:fed ui bonus erar.Quafi quifpiam mete captus formofos Iauder:& de'
formes uituperet.lure nag? neg? hominesdicere poflunt.Noluiftinos o luppiter bonos efleumo uero
etiam coegifti prauitatem amplečliiTibi auiem o Chryfippe atq? Cleanthes nulla Iaus attruibuendaa
fi boni fuiftis:ita uirtutem quidem laudabo:uos autem minime.Quare Epicurum quo^ non dlgnu
fuifle aflero:quem obbrobriis peteres.Mollem atg? iniuftum appellas eu o Chryfippe:qui iuns fui no
fuitf Hatc quomodo dicebas:fi fponte ipfum peccareno credebas^Hsec Oenomaus:qui tibi fi no fatif
facit reIiquos philofophos plegere no graueris.Multi eni arg? infignes aduerfus huiufcemodi dogma
fcripferut.lnde igif aIiqua:quonia multi ta dočli q indočli falfa opinione tenenf:fumere ftatui.

Inde ipfo^gentiliu philofopho^: uerba cotra eos q faniefl*e opinanf. CAP, VIL

E }  Rimu igif Diogenianu aduerfus Chryfippum audias. Chryfippus.n.8d nos cam ee agibi/

\  lium & oia fieri faro contendens Homeri teftimonio utebaf:qd parum fuifle ab eo intelle
člum Diogenianus oftendit.Sed Chryfippiqdam prius ponemus:qui in primo de fatis li/

_bro neceflitate oia fieri aučlorirate mulro^ arguir:^ demu Homeru inducit dicente,

Qutedata forre mihi e naro fors me iuida pflit, Non eft qui fixas parcarum auertere leges

Quat naro inuoluit filis fibi parca feueris Effugcre aut poflit.

S uum mater peperir illum.Et alibi.

on recordabatur enim inquir contraria iftis alibi Homernm cecinifle:quibus 8i ipfe Chryfippus in
fecundo libro tune ufus fuit;cum multa etiam a nobis fieri oftendere uolebat: quid enim darius areg

-* e

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA
acrius illis^Vt cadcrent tribuit fua certeamentia cauram.

Et rarfas: Mortalesfetenim noftrorum caura malorum

Qua falfo accufant fuperos ftulticp qruntur Nos fumus:& fua que$ magis uecordia laedif;

His enim & horum fimihbus non efle cunčta neceflario & faris faciunda nobis probatur: quis etiam
ab lllis carminibus parum ab Homero Chrpfippi dogma confirmatur.Non enim ofaifed nonulla fa/
to fieri uerbis fuis Homerus figmficar. Cu.n.dicit. Quat dara forre mihi eft nato fors me inuida pffit,
Non omnia profe&orfed mortem faris ac neceflario euenire oftendit.Hocipfum etiam illud uult.
Quse nato inuoluit filis fibi parca feueris. Non enim oia fed qdam fato deftinato neceflario fibi euen
turaconfirmat. Illud quo<j ab Homero oprime dičtum e. Non eftquifixas parca^ auertere Ieges
Effugereautpoflit. Quis enim potqux neceflario impendent effugere^Non ergo fuffragatur Ho
merus Chiyftppo:uerum etiam refragatur.llle nag? apertiflimea nobis multa fieri praedicat: necefla/
rio autem cunčta fieri nunqua ab eo dičtum eft.Chrpfippus uero neceflitatefatorum cunčta fieri co/
natur oftendere.Et ille quidem cum poeta firmon pollicetur ueritatem rerum docere: fed uarias ho/
minum opiniones plaerung? poniriunde non eft alienum abeo contraria nonung dicere. Philofophis
autem &C  concradicere fibilpfisturpe eft:& poetarum utiteftimonio magis grarione rurpiflimum.
Putatautem infolubilibusuriargumentisexpofitionenominum.Farumenimdicitdičtum quodda
determinatumquediuinitus efle.Parcas autem e contrario:quoniam neminiparcant. Sortes quia ita
fortitum unicuicp fttrac ideo tres efle parcas arbitrantur:quia tria funt tepora:in quibus omnia inuol/
uuntur.Lacheflmcp dičtam efle:quia lanchanim graece euenire per fortem defignat, Atropon: ga uer/
ti non poflit.Cloton:quoniam contorta & coordinata omnia tenear.hoc enim nomina ipfa grteca lin
gua oftendunt.His nugis fatalem putauit neceflitatem demonftrafle. Ego aute fatis mirari non pof/
fum:quomodo nihilfepenitusafferre non fenfit. Significent enim nomina quemadmodum expo/
fuit:pofiracp ab homimbus fint ea de caufa: cur igitur o Chryfippe uulgares ubi^ opinione fequeris£
An forte:quia omnes uulgoueritatispefpicaces ribi uidenturf Quomodo igitur fcripfifti neminem
efle hominem:qui non aeque acOreftes & Alemeon infaniat: prarier folum fapientem (  Deinde ad/
disunumuelduosautadmodumpaucosfapientes fuifle:opinionefque multorum de gloria:dedi/
uitiiside regno:de uoiuptare:qux omnes pene bona arbitrantur: tangua uulgares refutandas ducisč
Aut quomodo omnes pene Ieges male pofitasa rebus publicis putasfCur autem tam multos etiam
libros confcnpfiftii' Non enim docendi funt: qui falfas opiniones non habent:nifi forterečte tune
omnes opinari dicas:quando tecum conueniunt. Cum uero diuerfa g' tu putant:tunc furiofos
appelles. Nam cum te fapientem non nomines: non erit nobis argumento rečte illos fapere: qui te//
cumconueniunt.Deindequare omnes fureredixifti:cum Iaudarequafifapientes:quiate fequuntur
debuiflesfAdhscetiam fi nofurere illos ego afleram: cum tame a fapientia longeabfintiridiculofum
eft propter pofitionera nominum eorum uti teftimonio:quos non prteftantiores teipfo: neg; fapien/
tiores arbitrarisinifi forte eos:qui ab initio hsec nomina excogitarunt fapientes fuifle contendas:quod
oftenderenullo pačto poteris.Sed fit ita:quomodoergo nominibus fignificatunomnia fimpliciter fa
tis fieri:& non ea folum quae fatata funtčNam & parcarum numerus:& nomina ipfarum: & fufus:&
glomeratum in eo fillum: catterag? huiufcemodi ineuitabilem a faeculo determinationem caufarum
oftendunt.Quse tamen neceffiras earum rerum folummodo eft:quae neceflario euentura funt:quat<p
aliter acciderenon poflunr. Quae uero non quas infinitas efle fcimus: earum alias diis homines attri/
bueruntialias uoluntati noftra: fubieceruntraliis natura prseftialiis fortuna: quam mutabilem atg P
ftabilem efle uolentes prifci homines flgnificare in pila fedentem depingunt. An htec omnibus ita efle
non uidenturrlra quaecum<p fato aut fortuna fiunt: omnia diuinitus fieri arbitranturrouaecumg aut
nos agimus noftra: uoluntati attribuut.Quare uideš no atteftari ribi uulgare hominum opinioneifed
potius repugnare.Paulo poftdeinde ait.Sed in primo quidem libro huiufmodidemoftrationibus uti
tur Chryfippus:in fecundo uero repugnantia opinioni (ux  foluere conatur: quae nos incipientes con/
fcripfimusiut pata ftudia hominum retunduturjneclausautuituperatiomouere hominem poterit.
Quare in fecundo libro ait manifeftum efle multa fieri a nobis:quaz tamen ad gubernationem totius
referantur: ea fatata efle. Vtirur autem huiufmodi exemplis.Non inquit fimpliciter fatatum fuit ue/
ftemtenonpofleamitteretfedfieam diligenter cuftodieris:ab hoftibus quoqp non capi te fatatum e:
fi hoftes cauerisdiberos quoq? habere fatatumifl uxorem uolueris cognofcere.Nam ut fi quis diceret
Milonem inquit pugillem intačtum fato certamineabiturumrno rečte arbitrareris:fi lučtaturum eu
putares:fic & in aliis res fe habet.Multa enim funt:quse fieri non poflunt mfi nos quoq? ftudium con/
feramus, Ita enim fatata funtfi nos uoluerimus. Miranda profečto efthuius fermonis inconftantia:
Nam quemadmodum dulce amaro:&: nigrumalboi&calidum frigidorcontrarium eftific&fatum I i
bertati noftrae contrarium.Nam quse fatata funt fiue nolis:fiue uelis omnino fiunt. Qua: uero in no/
ftra poteftate funtiea ficut uolumus diligentia noftra difponuntur. Si ergo diligeti obferuatione in ea
fačlum eftine ueftem amiferim:6i liben nati:quia uxorem cognofcere uolui: nec captus ab hoftibus:
quia fugi:&: intačlus e gymnaflo recefll:quia certare noIui:quomodo fatata ha:cerant {  Namfifarara
erant mhil uoluntas mea contuiit:& fi contulirinon fatata. Non poflunt enim haec fimul conuenire
Fatata inauithcec funnnam uoluntas noftra fatis continetur. Quomodo ing fatata funt: fi mea: po/
teftatis eft pugnare & non pugnarefSed non contineri fatis uoluntate noftram uerbis quog fuis ape

LIBER SEXTVS 2 <$

ritur.Habebis enim filios inquit fi uxore cognofcere uoIueris:fi naluero igitur nohabebo.Hsc ica du
cere in rebus fatatis no poflumus.Non enim morituros omnes hofes:aut non moriturosrfi hoc uel il
Iud fecerinnfed fimplicirer morituros dicimusrfufcaeptibilefg? doloris efle fimplicirer dicimus: fiue ue
lintrfiue no.Quare patet quado aliquid fir:quia nos opera dederimus a nulla caufa cotinernfed noftne
id efle poreftacis:quod fi ira efbnulla ferie caufarum a feculo continebaturmifi forfan ipfum quoq! ue
le ac nolie faratum in nobis fit:ut necefle fit uele aur nolle uxore cognofcere »Nulla igif in nobis pore/
ftas efletmifi diligetia mea ueftis faluaretur:& fi amitteretur omnis ego cujpae profedto expers:quead/
modu nulla dignus laude fi faluaretur.Haec Diogenianus.Nunc Aphrodifium audiamus Alexandru
praeclarum f philofophia uirum:qui:in hbro:quem de faro ad Antonium sedidit his uerbis Chrifippi
dogma refutar.Omnium quse fiunr inquit quattuor funt caufae:ut diuinus Atiftoteles demonfirauir.
Caufarum enim quaedam efficietes:quaedam ad materiam reducuntur:quaedam ad formam:quteda
finales funt.Finalem autem caufam dicimus cuius gratia:quis enim no omnia quae fiunt quartuor his
caufis egeant: nulla tamen res quarernarium caufarum numerum excedit: uerum ut res apertior fiat
in re aliqua ifta confideremus. Statuae igiturcaufa efficiens artifex eft: quem ftatuarium appellamus.
Aes uero aur lapisrut materia.Species uero aut forma:quae huic fubicdo ab artifice imponirur: etiam
caufa eft.Nec ifte tres folummodo caufe funtiuerum etiam non minus finis: cuius gratia fafla ftatua
eft:ut uerbi gratia ad quendam hominem honorandum.Nam abfcg aliqua huiufmodi caufa no eflet
fačla profečto ftatua.Cum igitur iftae caufae rerum fintrac inter fe manifeftifllme differant:quis in no/
nullis concidere uideantunfačtum ad efficientem caufam no iniuria reducimus.Nam ad ea qu$ faro
fiunr:itafehabentficutarsadftatuam.Quarefiaperteuidere uolumus utrum cundtaian quaedam fa
tata fin t efficiens nob« caufa diligentius eft confideranda.Omnium igitur: quae fiunt quaeda alicuius
gratia fiunt:cum efFicies ad finem aliquem tendens ea faciar:quaedam nullius: ut barbce tačtusrmanus
nonnunqextenfio 81  fimilia:quae quoniam finealiqua intentione temerefmntomnino relinquenda
funt,Quse autem alicuius gratia fiunrralia natura:alia ratione fiunt,Nam & natura certo quodam or/
dine ad finem peruenit nifi impedita fuerit.Cum autem finem confecutafit ceflat motus: ratio etiam
nihil fruftra facmfed ad determinatum femper mouetur finem.Ratione autem fieri dicimus: quado
qui facir cogitationequse fačturus eft profequitur quae funt:quae artificio:& quae uoluntate fiunt. In/
ter haec & ea quae natura producuntur id intereft:quod naturalia in fe ipfis principium argp caufas ge/
nerationis habent:& fiunt quide ordine:fed natura faciens nulla utitur ratiocinatione^Quceuero arte
ac uoluntate fiunt foris habent motus principium:&: facientem caufaminon in ipfis produdhoicp fua:
facientis praeeft cogitatio.Fortuna autem & cafum ad ea reducimus:quae alicuius gratia fiut. Differut
aut ab his quse pceaenter alicuius gratia funr:quoniam in illis: quae finem antecedut ipfius finis gratia
fiunt.In cafu autem atq? fortuna quae ante finem funt alterius gratia fiunt. Accidit autem eis cum alte
rius gratia fiunt quafi finis:quod a cafu 8i  fortuna fačtum eft.Haec cum ira fe habeant confiderandu e:
ad quafnam efficientes caufas connumerare fatum debemus:an ad eas reducendu eft:quae nullius gra
tia:fed fatum ad finem aliquem tendere omnes dicimus:quamobrem in his quae alicuius gratia fiunt
collocandu eft.Haec cum primum ita partitus fit AIexander:multis deinde argumentis oftendir.mhil
aliud efle fatum: aut fatatum q quod natura fit, Nullo enim modo inquit ad rationem 8i  uolunta/
tem noftram reduci fata poflunt.Praeter naturam etia fieri nonnulla oftendit:cu interdum accidat im
pedimento quodam naturam detineri.Si ergo praeter naturam quaedam fiunnprofečto fi natura fie/
ri e faro fieri:fiet et praeter fatu»Videmus.n.inquit corpora humana segrotationibus aliis aliud fecun/
dum particularem eorum naturam efle fubieaarnec fumus nefcii huiufmodi naturalem corporum
difpofitionem diligenti norma uiuendi & medicorum arte&deorum confilio in melius uerti: quod
fimiliter animo quoq? accidit.Nam praeter naturalem inclinationem eius:qua compIexione corporis
haber exercitio atq? dočlrina melior faepe fit.Vnde cum Phifiognomo Zopyrus turpia quarda de So/
crate & a uirtute ipfius aliena dixiflet:ac a multis iccirco derideretur.Non erat Socrates refpondit Zo/
pyrus:huiufmodi enim natura eflemimfi naturam philofophia fuperaflem, Huiufmodi ergo ait efle
quibus natura praeeft:quae naturalia nihil a fatis differre oftedit. A fortuna uero ea fieri ait:quae nullo
modo intenduntur quando alterius.gratia quaedam fiunt:& aliud accidit quod ab initio nec fperaba/
tur quidem:ut fi quis fodiens thefaurum menerir: cum huius gratia non foderet:& equus cafu faluus
quando non huiusgratia:fed alimenticupiditate hoftes fugiens domum redierit:quae omnia fato no
fiunt,Sunt autem inquit caufae quaedam hominibus penitus ignotae.Nonnulla enim fufpefa morbos
aliquos curaredicuntunin quibus nullam certa habemus caufam.Incantationes etiam maleficaegp ar/
tesqua cam habeant incertum eft.Sed praeter haec funt quaedam:quae adutrulibet contingentia di/
cuntur:quae fato fieri omnino negamus:ut mouere pede: teuare fupercilia: tacere: loqui:caetera<£ hu/
iufmodi innumerabilia:quae fatis fieri nullo,'modo dicipoflunt.Non enim quodfatatum eft contra/
rium fufcipit.Pr£eterea confilium hominis fruftra non eft:eflet autem fruftra fi homo neceflario age/
ret quae agit. Aperte autem id praeter animalia caetera homo poflidetmt non fimiliter illis phantafiam
fequatur: fed rationem habeat qua faciunda iudicet: cuius quidem ufu ea quae in phantafiam incide/
runt examinans fiquidem examinabo probat concedit phantafiae:& ad agendum mouetur. Sin uero
improbat eiicit expellitgp ipfa rationi obtemperans:unde folumodo de his quae agere poflumus deli/
berare folemus.Et lialiquando ninaia cupiditate non maturo quicqua confilio xgerimus:temeritatis

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

attp rpreticonfilii crimine poftea nos ipfos accuramustoes remerealiquid agentesuituperamus horta
murg? confilio:uti quafi agendi poteftas in nobis fir.Quod autopinio quredefato habeffalfa pen/rus

caftigatgt fuos:quafi propria uolunrate pecccantes.Plurima quogp confcnbunt:quibusad reflos iuue'
nes adhortantur mores:ueniacy dignum putant fiquis inuirus peccartfponteautdelinguentes punie/
dos non negant.Quare uel fecundum ipfos hatc neceifiras fari nulla penitus etlibertas igirur noftra na
tura ineft oibus.Plura tamen non efle noftra poreftatis concedimustut omnia:quanatura uel fortu/
nafiunt:quxnullusfatisfubiečtadicereaudebir.Hisitanobiscompendiofea fummis philofophoru
fumptis:qu$ diuinis noftrifg? fcripruris aftipulanturtopinionem uero de faro fimplicirer redarguut:
non eftalienum aduerfus eriatn malignam Chaldaeorum aftrologiam:quaueluti difciplinaaligua
profitenturnonnihil afferre.

Bardefanes deeodem. CAP. VIII.

Icamus igirur non mca fed ea quat Bardefanes uir genere quide fy r us tdočlrina uero csele-'
ftium corporu otum ChaIdaeo£texceIlecifllmus in dialogo; que fcifcitantibus amicis copo
fuifle airhocmodofcribit.Naturahomonafcif fquiralirurcrefcit comedir bibit dormit
fcnefcit moritur:q oia fibi cu creteris aialibus comunia funt.Sed bruta qde tu aialia fint to'
iunčtione ,pcreata natura oino ferunf.Leo carnes efttfaluri fuae ppugnat fi quis iniuriam inferr.Oues
fenu atdunttcarnes non tangunttnec ab iniuria fe defendut.Scorpio aggerem comedir & peftifero no
iniurianres ftimulo petit.Formica natura duce hyeme fufpicafticcirco fummis laboribus futura fibi
alimenra in atftate recondit. Apes mel operanf & melle nurriunf.Plura mirabilioragt poflem narrare
fed htec fufficere arbitror ad intelligedu natura ferri expertia rationis aialiat&fecundu ea iucunde ume
re.Soli aut hofes cum & natura ducanf utdičlumeft:menteet&:orationemqu 3 e amenre proferrur
quafiprrecipuum quoddadonum poifident:quo non natura ferunf.Non enim unus cibus omnibus
efttfed alii ficut leones nutriunftalii ficut oues,No eft unus uniuerfis ueftitus:no mostno lex:no unus
uiuendi modustnon fimplex rerum cupiditastfmguli enim hominu propria uolutate uita fibi eligut:
necuicinos tnifi quacu uoIuntimitanf.Ltbertas enim hominis feruituri fubiečla no eft.Nam etiam fi
fpote feruiatrlibertatis fuae id quoqj e: ut poflit cum uelic feruire.Multi hominutac maxime Alaneo^
gentis quafi atroces beftise carnibusalunturtpanem noncomedunttnon qa non habennfed quia no/
funt.Nonnullicarnes omnino faftidiunttalii pifces folummodosedunttnonullietiafifamsemoreren
turtpifces non eflenrtalii aqua:alii uinuralii ceruifia bibut. Adeo mulriplex argi diuerfa cibi & potus in
hommibus eft differentiatut in oleribus quog^ comedendis conuenire non uideatur. Suntetiam qui
ueluti fcorpiones auraipides non latfi iniurianf:& qui no iniuriantur quidem:fed larfi ,ppulfant iniu/
riatnonnulli tang lupi rapiur:& ficut catre furanf talii rang oues fic ofa ferunttut er iniuria ucxari ppeti'
anf.Vndealios iuftostalios iniuftos appellamus. His rebus apertu etno natura in hoibus hoiem ferri:
una.n.in 01'bus natura e: hatc uero diuerfatfed in quibufda naturatin quibufda uoluntate.Quare \  his
laude uel uituperationem meref :in lllis aut iure Iculpabilis e.Poft pauca delde fubiicit diuerfas hoibus
leges fcriptas:& no fcriptas in diuerfis regiombus latas ee: eqbus inauit narrabo qto melius poflum
Apud Seras lex e necoccideretnec fornicaritnec furaritnecadorare fimulachratunde in lila regoie nullu
templu confpicimrtnulla muher meretrix:nulIaadultera:nemo fur: nemo homicida: nec uolurarem
alicuius illorum ardentiflima ftella Martis in medio caeli conftituta ad cacdem hois coegittnec Venus
Marti coiunčtatut alienam quifpiam foliciraret uxorem potuitefficere.Arqui fingulis etiam apud eos
diebus in medium earli Martem peruenire necefle eft:& in tanta regione fingulis horis nafci homines
negandum. Apud Indos aut & Bačtros multa millia hoium funt:qui Brachmanes appellamur.lt tam
traditione patrum g legibus nec fimulachra colunttnec animarum aliquid comedunttuinum aut cer/
uifiam nung bibunttab omni demum malignitateabfuntfoli deo attendenres. At uero catteri omnes
Indi in eade ipfa regione adulterhstcatdettemuienria: fimulachror^t cultu inuoluunfnnueniuturgi ibi
nonulliamo uero gens quardam Indoga eft m eode dimate habitans: qui hoes uenates atg? facrficates
deuoranttnec ulil planetarumtguos felices ac bonos appellentta csdeafcelenbus iftis ,phibent:nec raa
ligni Brachmanas pelleread maleficiendu potuerur. Apud Perfas lex erat filias: fororestmatres quo^
ipfas f matrimonium duceretnec in Perfide folumtuepietiam quicuq? Perfarum ad alia dimata orbis
e patria exiuerunt:nefanda h ate diligenter matrimonia ceIebrarunt:quos a lire gentes hoc fcelus abomi
narte Magufleos appellat.Sur^ ufgs ad hodiernu die in media regypro Phrygia Gallatiaqplunmi Ma
guflei fuccefllone patrueifde fceleribus cotaminatitnec dicere poflumus in terminis & domo Saturni
cum Saturno ipfo in natiuitatibus omniu marteafpiciete Venere fuifle. Apud Getulos lex eft a mulie'
ribus agros colitredesredificarithuiufmodicp caetera opera fieri:&adhsc utquibufcu^ uelitcouemat
necamaritis accufanttnecadulterseappelianftcupaiTim 01'bus mifceanftacpcipue aduenis. Afpernaf
quoij apud eos feminre uniuerfos odorestnec tinčlis ueftibus induunftSC uudis oes pedibus degunt:
cum uiri apud eos e contra 8i  ueftibus Si  odoribus SC  coloribus uariis gaudeanttnec id mollicie faciur.
Fortes enim &belIicofiflimiprercreteras gentes funt: nec oes apud eos natse foemina: in capricorno:
aut aquario maleaffečtam Venerem habuerunttnec uiri oes in ariete una cum marte coftitura uenere
nati funt:quod fortes fimul 8C  delicatos efficere uiros Chaldao^ n tigre condamant. Mulieres in Ba/
člris pratftanti ornatu atgs unguetis utunf iSi  ab ancillis Si  feruis multo magisg earu manti cukat fin

LIBER SEXTVS " 27

gulari quada pom pa equitantes exeunt:auro at® Iapidibus phaleris equoije ornatismec cafte uiuunt:
led tam feruis q conueis permifcenfmec a uiris accufanf:quippe cum eoge dominari uideanf.Nec Ba
ctriana^ oium natiuitas Venere cum Ioue ac Marte in medio cseli 8i  terminis Veneris habuit. Apud
Arabes adulterx oes:herimunf:8dufpedte folumodo puniunf.In Parthia uero at® Armenia iterdu
a iudicibus iudicesiinterdum occifi a cognatis homicidse necanf,Qui aut uxorem aut filium aut filia:
aut cadibem fratrem aut innuptam fororem interfecerit:nec accufatur quidem:Iege na® ita fancitu e
cum apud Gra:cos & Romanos uideamus maiori fupplicio paricidia expiari.In Atriis q aliqd uel mi'
nimum furatus eft Iapidibus obruitur. In Baflris qui pauca farad fputis dedecoratur:Romanory legi
bus uulneribus caiditur. Ab Euphrate fluuio uf® ad orientalem oceanum:cui caedes uel furtum obli'
citur non magno moerore torquetur.Qui uero pudorem mafculieripuit fi res in lucern uenerit ma/
gnitudine ignominiaefeipfum interficere cogitur.Grecorum et fapientes fpeciofos fequi pueros non
uerentur.In eadem orientis plaga parentes atque cognati fi cognouerint filios aut agnatos turpitudi/
ni fe fubiecifle & interficiunt & fepultura: tradere non dignantur. Apud Gallos aute pucri puhlice nu
bnntmullo® dedecore,ppter legem notanf.Neceft pfedo poflibileomnesmui apud Gallos produt
fiorem aetatis Venerem &.  Mercurium in domo Saturm 6i  Martis terminos occidentes habere. Mul
ti uiri apud Britanos unam uxorem habennapud Parthos contra muha: fceminse unum maritu: ca/
ftae® omnes uiuunt legibus obtemperantes. Amasones uiros non habentifed tepore ueris fines fuos
egredientes cum uicinis conueniunt. Vnde omnes naturah lege eodem tem pore pariunt: mafculifque
interfečhs lolas foeminas alunttbellicofae® omnes fimiliter funt:magnam exercitationis bellicae cura
gerentes.Mercurius in domo fua cum Venere a Chaldads efficeredicitur homines numularios:& qui
fingereat® pingere fciunt.In domo uero ueneris unguentarios :uocem exercetes: hiftriones adtoref®
fabulam. At apud Saracenos & Maurostin fuperiore quo® Libya 6i  exteriore Germania:&: apud Sar
matas 81  Scvthas caeteraf® gentes:quae feptetrionales ponti partes habitat: in Alania quo® at® in Al
bania:Othene:Sauniaat® Aureanullus numularius:nullus pidor.-no architedus:non geometra: ne/
moexercensuocem:nemo fabularum adlor inuenirunfed inanis omnino intot tantif® orbis terra/
rum partibus Mercurii at® Veneris huiufmodi coniudtio inuenif. Omnes Medi canes no parua alut
cura:quibus morientes homines adhuc fpirantes proiiciunt:ne® omnes in natiuitate diurna Lunam
cum Marte fubterra incancrohabuerunt.Indimortuoscremant:quibuscumfponteuxores cocre'
manrunnec omnes qua: fponte rogum maritiafcendut mulieres natiuitate nodturna Solem cu Mar
te in termino Martis in Leone habuerut. Plurimi Germanorum Iaqueo gulam frangunt: nec eft pof'
Fibile omnes :qui ita fefufpendut intercseptam a Saturnoatque Marte Lunam habuifle. Quid plu'
raffingulis horis apud omnes genres homines nafcuntur.Vbi® autem leges at® moreš propter libe/
ram hominispoteftatepraeualereuidemus:necnatiuitasaIiquanoIetes Serasad homicidiu copellit:
aut B rachmanas ad efum carniu:nec Perfe a fceleratis nuptiis remouenf: nec Indi a rogomec Medi a
canibusmec Parthi ne multas ducant uxores: necacaftitate Mefopotamienfes foeminse: nec Grada
gymnafiis:ubi nudiš corporibus exercenf:nec Romani ab iperado:nec Galli ne muliebria padat: nec
gentes oes: quas barbaras appellamus mufarum cognitione approbanda ducut. Singufe na® gentes
ut uolunt:&' quando uoluntiibertate lua utuntur legibus moribuf® obedietes*Naturaquo® ipfam:
q corpus homini tribuit fequetes iterdu fpote:fepius etia coadtnfunr® ubi® diuites at®pauperesjpri
cipes & fubditi:fani &aegroti:nemo® neceflaria natiuitatis forte hxc confecutus eft.Hsec o Bar

defane quis faris nos mouenaftrologi tamen terraru orbe in fepte climata partiund:& alius in alio cli/
mate pianetaru dominari dicitur: diuerfaf® leges hoium a pricipibus pofitas:quos no aliena a legibus
quas tulerunt Ioca ftellarum habuifle non eft impoflibile.Non eft o Philippe uera inquam ha?c ratio.
Nam & fi terraru orbis fepte partibus diuidatunin fingulis tamen partibus muhas:nec.yii,folumodo
yii.planetarum iftar:nec.xii.ad.xii.numerum figno^mec faciei$mumero.xxx.&.vi.fed innumerabiles
Iegu difFeretias inuenimus.Repetere igitur debetis uobifcum crebro quae dixi.In uno.n.Indo^ dima
te ar® regione funt:qui a carnibus omnino abftinet:& qui uel humanas carnes deuorat. Et Maguflei
non in Perfide folum:fed ubicu® habitant filiabus marrimonii meiureconneduntunmuhse® barba
rse getes:alia’ meridiem:aliae occafum:aliae ortum:alise feptetrionales partes:diuerfas &.  regiones 8C  cli
mata habitantes null3 mercuriali fcientia participat.Quot fapientes putatis malas leges fanxifle^quot
leges neceflitate folutasfquotuičtores leges uičtis dediflefnectameftellarum aliqua proprium dima
mutauit.Noftra memoria in Arabia Romani uincenres irruerunt:6d Barbarom expulfis legibus fuas
feruari iuflerut.Sed expona uobis:quod oes facile ad hac ueritate adducere poteft.Oes Iuda:i mofaica
lege in ocftaua die pueros circucidutmecalicuius ftella: ui cogutur:nec regionis tepore ipellunfmecalie
ms moribusiutaliter faciat:iducunf,Nafiueapud Syros fiueapud Galatas:fiue in Italiaifiue i Graecia:
fiue i Parthia:ubicu® fint lege fua feruat:quod neceffirate natiuitatis fieri nullo padlo poteft.No.n.pof
fibile eft eade habere natiuitate oes Iudeosi Prceterea una femper.vu.dieru ubicu® fuerint ab oi opere
ceflantmec iter agunnec igne utunf:nec genethliaca qda ratio coercet Iudaeu aedificare uel diruere do'
mu:uedere aut emere illo die:atqui muhi eo^ eo die nafcunfimuhixgrotat aut fananfimulti deni®
eo die moriu£Yhaec,n.liberi arbitrii no funt.ln Syria 8C  Ofroene funt et Galli:& Phrygia matri deoje
muhi abfcidebanfideide rexAbgarus oium quo® manus:q id agebat abfcidi iuflit:n ec qfqua poftea i
O^oene uirilia fibi amputauit. Quid aut dicenaus de chriftianoru fedta:qui in omni parte orbis: imo

e iit

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

uero in omniciuitate inucniuntur^nec multas Parthichriftianiducunruxores:neccanibus mcrtuos
obiiciunt Meditnec Perfae filias ducunnncc Badtriani Si  Galli matrimonia corrumpunnnec Aegyprn'
Apimaut canem:aur hircumrauc Felem colunt:fed ubicuncp funt aliems Icgibus 8i  moribus uiuere:
ncc cogi pofliintmec genethliaca ratione :aut fuaraut principiis alicuius impelluntur unčj: ut quse ne/
fanda magifter eorum duxit:facieda putentrfcd pauperratem:labores:ignominiann:crutiatus intolera
biles fufFemnt.Nam queadmodu libertas noftra cogi non potefbficcorpus noftrum non facile poteft
pericula dfugcre.Et certe fi omnia poteftatis efienrncftrae nos eflemusuniuerfa:fm uero nihil pofie
mus aliorum eflemus organa nihil noftra uolunrareproducentes. Deo aurem uolente nihil inpediri
poteft:illius enim poteftati cundta fubiiciuntur:qui unicuicp natura pnecipuum aliquid Jargitus eft.
Hominiaut illud dediteximium:ut liberrate uolunratis atq? iudicii uteref.Haec Sy rus Ule.

De eodem peraudoritatem fcripturaeab Origene. CAP. IX.

Erum quoniam ab exterioribus multa iam ad hanc rem collegimus: no er it ab re nonihil
a facris afferrelitterisiutudup falfirateobruta ueritas facilius emergat.Sed quoniamnudas
mtelligerefacrasuoces perfedloru eft:ab excellenti earum interprete expofitione petamus.
Audifti quippe quatus fuit ille.Origenes:que no negauerf laboribus fuis pfuafus incffabili
aerernae glorij uti gaudio:que exteriores etia proprer mirabile in omni genere reije dcčtrina: minime
ignorat.Audi ergo qd de propofira quaeftione fentit;& quomodo tora hanc re in comentariis fuper ge
nefim ccplexus eft.Valde nec neceflariu eft inquit diligetius exponere in figrrafadh efle Juminaria fole
fcilicetatg? luna Si  reliquas ftellas.Non.n.folu gentiles ftellarum coiundioncatg? afpetu:qux in terris
funt:nece{Iarioacciderecredunt:quamuimfatumappelIanr:uerum etiam multiexfidelibus contur/
bantunimpoflibiiealiter fiericredenres/q ftellarum curfus efFecerir.Vnde fequif nullam in nobis efle
libertatemrnullam operationem noftram laudari aut uituperari iure jpofleutaprsedidum a fcripturis
dei iudiciutn:quo alii ad seterna fuppliciataliiad aeternam beatitudine deftinatur: falfo fore praedicare
tur.Quid pluraftpfa quoq?fides:& Saluatoris noftri aduentus:&omnis propherarum labonacapo'
ftoloram inconftituendisecdefiispraedicatio:inaniaerunnifi forteChriflum qucg? quis audeat du
cerecadeftiu corporu ui coadlu fecifle q fecittpaflumg? fuifle quae paflus eftmec fux deitatis-.fed ftelia/
ru čuda uirtute euenifle.His impiis uerbis etia illud coficifiut fideles fato dudi iChriftu credat:quos
libeter interrogabimus:quaobre deus huiufmodi mundu ,pduxit. An ut in eo alii abfg? ulla culpa mu
liebriapaterentunaliiimmanes beftiascrudelitate uincerent homicidio&rapina gaudcntes (  Quid
oportet hajc innumerabilia dicereftn ouibus non hominibus:fed deo culpam attribuunt:quem nullo
modo iuftum efleoftenderepoterunriQuomodo enim qui rot rantag? mala produxit iuims ce dice/
turdPraererea interrogadi funt: utrum ec ipfi: qui haec dicur: ftellis fubiedi funrran ioli miferiam cffu/
gerunt. Si primu manifeftum eft:qa a ftellis et hac opinione cofecuti funt:qii uera eft:cur oibus ifira fi
militer no e.Sin alteijd cur no oes fi mpliciter ab huiufmoi neceflltate libcramur(Adhaec fi fato res hu
manae agunf:cur orant^cur uouec^cur temere aliqd a deo perut f Quid pluracabunde naq?his paucis
patet temere fufc^epta a multis opinione de fato.Quare at d illud cofideremus: fint m figna lumfaria
in huc fermone incidimus nuc explicemus.Qui ueraalicuius fcientia ab aliis accaeperunt: aur ab his:q
interfuerut paflim futiautab his:q uiderut:aut ab his q nullo modo iterfuerut:fed auditu didicerutdo
cenf.Si ergo ab atio quis audit fadum efle:aut fadu^ aliqd:cuius rame lile nec fuit nec erit ca.Si iccir/
co quonia abillodidicerit cam ipfius fuiflelllumtuel futu^ eflearbitračnon parum pf člo errat: ue/
Iuti fi quis prophetae Iibrum euoluat: in quo de proditione Juda: fcribif:& cum iam parata re uideat:
quonia a libro futu^e id didicit :librum caufam putenaut fi no Iibrum: ipfum audlore libri: uel hucq/
dem minime:fed deum qui infpirauit.Nam queadmodu ^phctiie de luda diligenrius uerba examina
ta no fuifle deum cam ,pditionis oftedunt:fed folum figmficafle qd ,puiderar ex malignitate lllius fu'
turum: fic fi qs altius uoluerir pfcientiae dei uniuerfaliter rationem fcrutari:& g? in gbufda futura non
imprseflitmec eum qui pfciuit oium quae pfciuitmec eas res:qbus prsfcita impfla (unncam ee ,pfečl o
intelliget.Deum lgif oia futura pra:fare:qq et per comunem de deo cpcceptum darifllmum fmtame
SC  a fcriptura nonnihil afferamus.Sufanam ergo audiamus dicenrem.Deus aeternae q abfcondito^ es
cogniror:qui nofti oia ateq fiant:ru fcis falfum reftimonium tulenint aduerfum me.Dilucide aute
in tertio Regum non folum res geftae:fed ipfum quo<j nomen regis complures annos^phetice fic co
fcribunrur.ErconftituitHieroboamdiemfolemnemm menfeodauo quintodecimodie menfis in
fimilitudinem folemnitatis:quaecelebrabatur in terra lud^:&: afcendit inaltarequoderat in Bethel
ut immolaret uitulis :quos fabricarus fuerat.Et poft paucaEt ecce uir dei uenit de luda in fermone do
mini in Bethel Hieroboam ftante fuper altare 8i  thus iacienre: Si  exdamauir contra alrare in fermo''
ne domini 8i  ait. Alrare altare hxc  dicit Dominus: ecce filius nafcef dom ui Dauid Iofras nofe: 8i  imo
Iabit in re facerdotes excelforu:q nuc in te thura fuccendut:6C ofla hominu incedet fup re:deditq? i die
illa fignu dicens:hoc erit fignum :quod locutus eft dom inus.Ecce altare fcinde£:& effunderur pingue/
do quse in eo eft.Deindefignificaturrepente altare fciflumaceffufam pinguedinem fuifle fecundum
fignum: quod homo dei dederat in uerbo domini. Apud Efaia aute :q mulro anre captiuiratis tepora
fucrar noiatim deCyrro mentiofit:q captiuitati finem attulit.Haec dicit aut dominus Deus.Chnflo
meo Cyrro:cuiu s apprehedi dextera:ut fubiida ante facie eius getes:S: uires rogu funda: aperiam ante
eum ianuas:& urbes non daudentur.Ergo ante ibo Si  montes humiliaboiportas aereas conteram:#

LIBER SEXTVS z8

uečtes ferreos confringam:& dabo tibi thefaurosabfcoditosiutfcfas quia ego dominus:qui uoco no/
men tuum deus Ifrael propter feruum meum jacobi&lfraelelečtum meum. Quibus dilucidefignifi
catur propter beneficia:qux populo contulittmultarum fibi gentium regna diuinitus fuifle concefla.
Apud Danielem quoq? Nabuchodonofor per imaginem futura regna confpexit. Auru nag? Afivrio/
rumrargentum Parfarurmacs Macedonum:ferrum Romanorum imperium pmendebaun ecdem
propheta de Dario ac Alexadro:8č de quatruor Alexandri fucceflbribustde Ptolemeeo quo<g rege Ae\
gppti:q cognominatus eft Lagus his uerbis fcribitur.Ecce autem hircus capra^ueniebat ab occidenre
fuper faciem rotius terraer&habebat cornu inter oculos fuos:& uenitufg ad arietem illum cornutum:
quem uidera ftatem cora Vbal:& cucurrit ad eum m fpetu fortitudinis luacicug appropinquaflet pro
pe arietem efferatus eft in eum:& percufllt ariete:& contriuit duo cornua eiusmec poterat aries refifte
re ei.Cugj miliflet eu in terram concukauit:& nemo quibat liberarearietem de manu eius.Hircus aut
caprarum magnus fačtus eft nimis:cug creuiflet fačtum eft cornu eius:& orta funt quattuor cornua
fubter iilud per quattuor uentos codi.De uno autem ex his egrefium eft cornu unum:& fačtum e ma
gnum contra meridiem.DeChriftoueroetiam minutiflima praedičta fuiflenon ignoramus: Jocum
ubi natustubi educatus eftrreceflum in Aegvptumimiracula et quae fecir:& quomodo Iudas eum rra/
didir.Hsec.n.oia argumento funt:deum abaeterno cunčta praefcire.Ipfe quocp Saluator euerfione Hie
rofoIymo^ pdixit .Quorfum haec^ut fatilius enodare pofllmus:quomodo ftellae in figna fačtse funt*
Sic igitur fitas efle in coelo ftellas non ignoramus:ut & contrario motu:quin uniuerfum:& alias tardi/
us:alias uelocius ferantunut hoc modo p uarios earum afpečtus atg coniučtiones ram uniuerfa q fin/
gulamon quidem homines(excedit.n.omnino exquifitiflima motus ftellaru ratio mente hoium) fed
uirrutes:quibus;ut poftea oftendemusiha^c fcire neccfle eft:percipianr.Cum aut hoies autquibufdam
obferuationibusraut aliquo^ fpirituum 8i  dočtrina:qui ordinem fuu tranfgrefll multa holbus fugef/
ferunt:nonnuIIa ftellarum motu confufius pra:uiderint:putarunteas a quibus capiutur caufas earum
efle reru:quas non efficiunttfed fignificannde quibus oibus breuiter ac exquifite fecundu uires noftras
dicemus.Proponantur igitur haec ordine confiderada:quo pačto eum a faecuio futura deus ola pradci/
atdibero nos arbitrio fruamur:& quo ftellac non fint humana^ regi ca;fed folumodo f:gna:&q> hoies
exačtam de his cognitione haber nequeat:fed uirtutibus:quae fuperiore hole funt:haec figna diuinitus
depičta funt.Poftremo quaena ca fuerit:ut deus figna futuro^t ad cognitione uirtutu m expreflerit. Pri
inum igitur aggrediamur quod getilium fapientes in magnos Itrufiterrores. Cum.n.prcefcire deum
uniuerfa minime negarent:neceflario nos agere quicquid agimus crediderut.Nam fi ab sterno inqui
unt iniuftum aliquid futuru deus prseuiditmec fcientia dimna falli ponerit olno ille iniuftus:nec pofli/
bile eft iniuftum eum non forereum non poflit aliter agere čj deus praefciat:ex quo ad fequetia et non/
nulli defcedentes fruftra culpari iniuftos contendur.Similnerg de caereris deličtis Bi  de uirtutibus opi
natur. Vhde fequitur Iiberam non efle hols uoluntatem:fi deus fruftra prasfciar.Aduerfus quos dicen
dum:q> ola deus ab ceterno uideat:antecedentia:fequetia;caufas rerum atg effečtus:nec tamen omniu
ipfecaufa e. Na queadmodu fi quis temeritate hols ahcuius perfpexerit:quia ignorante eum cognoue
rit:& propter temeritatem eiusnondubitet periculola eum aclubricaaggrefiUrumitinera:inquibus
lapfus mifere iacebinno effecit huc ipfe temerarium illi homini lapfum:fic deus eum uniufcuiufcp uo/
luntatem prseuideat:hunc perperauilum rečteačturum no ignorat.No ergo prsecognitio futurorum
caufa ;nec.n.ullo pačto ad peccandu deus quecj impellinaut mouet:fed e contra:dicam,n.etiam fi abfur
dum multis forfan uideatur id quod futurum eft:caufaeft:ut deus euenturum iilud praeuideat:no er/
go ideo fit:quia pratfciturifed quia futurum erat praefcitur.Diftinčtione autem hsec res indiget. Nam
fiquis quado futurum aliquid dicimusrfic accipit quafl necefle fit omnino fore:minime id ei dabimus.
Non enim dicimus quia proditoriudas praEfciebatur:necefle fuifle ipfum prodereifi fic enim eflet no
uituperaretur ab his:qui prodituru praeuiderutiuituperatur autem nimium:quoniam potmflet et no
prodere. Audi quid propheta de ipfo dicit.Nec fit qui mifereatur pupillis eiusrpro eo g? non eft recor/
datus facere mifericordiam :& perfecutus eft hominem inopem 8C  mendieum Ql  compunčtum corde
mortiTicare:& diiexit maledičtionem & uenit ei:& noluit benedičtionem Bi  elongabit ab eo.Siquis at
lta futurum accipit quafi euenturum fit:poflet autem et aliter fiernhoc ipfum eft quod dicimus:pfcien
tiam.n.dei uera non efle:im pofllbile fimplicirer e.Quae uero cotingentia iunt:quaeqt accidere 8i  no ac
cidere poflunr:ea uel euetura uel non euentura deus cerre prseuidit.Sed Iiquidius forfan hoc modo di
cetur.Si continget Judam proderetpraefciuit hoc deus:fi non cotinget fimiliter deus praefciuit.Cum er
go duo hsec contingentia fint:& poteftas in Iuda fit:deus praefcieria fua pr^uidit qcf a Iuda eligef:nec
prx fcientia dei ex contingeti:neceflaria fiet proditio.Si enim ponamus deum fecu Ioqui:poflTbile e Iu/
da pditore fore:fed contrariu quo^ poflibiie eft.Quauis ergo contingens utruo? fmego rame uideo p
dituru.Non eni fimiliter iftud accipiendu eft:queadmodum fi dicercs praeuidere deum hunc homine
nunq uolaturum rnulla enim uolandi porentia ineft homini:fed dclinquendi Bi  non delinquendi pote
tia ineft.Cum ergo utrugi pofllbile fit:qui roni non obtemperat:is peiora fequitur.Qui uero ratione
cunčta iccirco Iquirit:ut rationi parcanis uirtuti adhseret.Ille uoiuptate delinitus nihil de honeftatecu
ratihic comuni conccepriom perfuafus ratione anteponir.Sic aker uolupcati refiftere non poreft:qui la/
borem fufferre nolit:alter fpernit a reg repellit uoluptatem omnem :quia dedecus eius formidar.Quqd
uero prcefcientia dei nullam neceflitatem nobis imponit:inde quocg iffirmari poteft:qa faepius i feri/

DE PR AEPARATIONE EV ANGELICA

ptura panitentiam per prophetas mandafle inueniturinec cogncuifle fimulauit:utrum couertetenf
delinquetes an nonrutapud Hieremiafcribitur.Forfanaudient & agetpoeniteria.Sed scqliterutrilg?
contingens a didis efle oftendit:ne prsfcientia fua palam fada audietes deiiciat:quafi neceflario aligd
eoji fururum fit:nec i delinauermbus conuerti 8C  non conuerri poteftas infit:& ha^c res peccandi cau/
faforet.Etecontraficonuerlioneeoram omnino futuram praedixiflet:huiufcemodi praedidio diP
fokitionis ca fuiflerrfaceretg ne uiriliter in uoluprateinfurgerent:quafiemendatio uelfrnolitue futu/
ra fit.Sic.n.prsedido impedimento futuri boni efle uidetur.Cu igirur perutiliter deus mundum gu/
berner merito futura caeIauit:quoru cognitio minimehoibus conducir.Si.n.malos futuros fe prsmi/
derenhdefperatione fui bonof diflolurione ac eneruarione diftraherentur.Cuius rei graria didu efle in
Exodo arbirror.Quis fecit furdaftrum 6C  furdum:8č uidenrem accacumran non ego dominus deusf
Eundem.n.caecuatg uidentem fecit:alrerum ad prsefentiaralreru ad futura.De furdaftro uero ac fur/
do dicerealienum ab hoc propofito eft.Non aurem ambigimus ea:quae in nobis non funncaufam efle
interdum eorum:quse in nobis funt.Facimus,n.aliqua plserug libenter aut non facimus:quia nonuP
la qua? uoluntatis humana non funt praceflerunt.Si uero quifpiam abfolutam efle noftram uoluta/
tem putartut nulla re pracedente uoluntas noftra hoc aut illud ampledatunis mundi fe particulam ee
continerig ab uniuerfo oblitus eft.Sed de prafrientia diuina:q> nulla neceflitatem agendi hoibus affe/
rat:breuiter ita dičlu fir.Nuncoftendamus nihil humana^ rerum a ftellis efficiifed tantumodo fignifi
cari.Primum igitur illud patetifi quid a ftellarum fextili ponamus afpedu:qui hodie fiatafficeref' :nul
lo pofle illud pado prateritum efle:prius.n.efficiens effedueft.Non ignoramus autem eos: qui hanc
fcientiam profitentur:multapratenta hodierna ftellai^ propofitionepradicere.Nam cu pofitionem
Zodiaci diligentcr in duodenas fedes diuiferint:gradufg ac minuta fingulis conuenientia domibus p'
fpexerint:ac erraticas ftellas caterag ut folent apte coIIocauerint:& ortus atg occafus:afpedus &coniu
diones confiderauerint:non folum futura:uerum et ea qua natiuitate hois & cocaeptionem pracefle
runt dicereconantur.Patris.n.fortunas 8i  corporis eius profperasiaut econtra difpofitiones fimiliter
matris atg fratrum ab hodierna pofitione percipi pofle putant.Veram de gradibus domorum aliifg
huiufmodi poftea dicemus.Nunc quafi cxquifitiflime omnia poflint inuenireinterrogentur:fi reshu
manasnecenirateagiftelIarumputatis:quomodotaIis hodiernus afpedus eaqua praceflerunt po/
tuit efficerefQuod fi hoc impoflibile fimplicirer eftiinuenitur autem uere dixifle aftrologus de prate
ritis:patet no a ftellis illud effedum fuifle.Siquis igitur nonihil ueri eam rem putat continemcerte ne
cefleeft:ut concedat non fecifleid ftellas:fed folum modo fignificafle.Quod fi guifpiam obiiciet prate
rita quidem fignificari:futura uero a ftellis efficiidifferetiam oftedat:caufam difcriminis afferat. Qua'
re qua ad patrem matrem fratrefg pertinent:prateritag funnhac poiitio fignificanfutura uero qua/
fiefficiens caufa producit.Sed nullam huius rei caufam afferreunčj uerifimilem poterunt, Quare nifi
aertinaces fint nihil humanarum rerum a ftellis effiei:fed forfan fignificari concedent:taq fi non a ftcl
is tam praterita q futura:fed ab ipfo deo per propheticam orationem quandam quifpiam perciperet.
^am quemadmodum poteftas humanarut diximus:minime tolIitunquauis deus quacug faduri fu
mus prauideat:fic etiam figna:qua ad fignificandum diuinitus ordinata funtdibertati noftra nequaq
officiunttfed eft uniuerfum coelum quafi liber quidam apertus omnia futura in fe confcripta contines.
Iccircoin oratione Iofeph:quod a Iacob dicif fic intelligi poteft,Legi,n.inquitintabulis coeh quacug
contingenr uobis 8C  filiis ueftris.Forfan au.re etiam illud complicabuntur codi:ut liber fignificatiuas fu
turorum rationes conlumatas:& ut ita dixerim adimpletas fore oftenditificut prophetias etiam adim
pletas dicimus:cum iam euenerint.Hoc modo in fignafecundum fcriptura uoce ftellas fadas arbitra
mur.Hieremiasauteuthoiesadfeipfum conuerrat:urg formidinem quaafignis impendet auferat:
ac ut oem forfan huiufmodi opinionem ab hofum animo eiiciat.A fignis inquit coeli no timeatis. Sed
rurfus alia ratione non efficientes ftellas efle oftendamus.Concedentes igitur interim pofle ab homi/
nibus hancfcientiam comprxhendi:quxrimus quomodo a multis natiuiratibus eandem rem con ti/
neri contendunt(Nam fi patibulo moriturum aliquem dixennt:non a natiuitate fua id folumodo :ue
rum et fratrum filiorum aliorumg attinentiumumo uero etia interfedorum pofle intelligi credunt.
Stultum mihi certe uidetur in unaquag tam multarum natiuitatum mortem unius efle contenram.
Nefcio aute quo refpondere poterunt figs eos interrogetii una ne uniuerfi pofitione.Iudsei oes in Iuce
aedunf rut necefle fit i otftauo die oes circucidi:& ftatim in hac uita ingrefli male uulneribus affečti me'
dico egeant^Ifmaelitas aut q i Arabia deguttredecenes cučtos circucidirlta.n.de ipfis traditu e.Quo.n,
haec in gbufda getibus ftellse ppetuo faciut:in quibufda nug:& null3 profedo ratio uerifimilis ut mihi
quide uidef alferri pot.Veru cu multse jauidedi uise abhominibus excogitatse fint:ut augunu: arulpi
ciumifomniopd fterptatioinefcio cur alias oes uias fignificarertatu genethlialogia uero efficere purarut:
Si.n.futura cognofci pof!unt:ut hoc (ibigratis cocedamus:fiur at Ide unde cognofcunf.Quarea ftellis
potiufg abextis:autauibus:autfomniis:autfuIgunbus:& tonitruis^pducunf^His iatis demonftratu
ee puto ftellas no ee caufas humanaru reru, Inpfenna^ perfcrutemur an ueru fit exgfirc loca ftella^ 8C
domo^ pofleab hoibusinueniri:qd fuperius (nihil.n.oberat)dedimus*Aflerunt igiturGencthlialo
gici planetaji loca exadiflimeinuenieda:ut & gradus & minuta &minutoijd minuta no ignorenf.Si/
militer no iignu folumodo:ueru etia gradu & gradus minuta prfae domus:qua afcendente appellant:
redetenerioportere.Quomodoigitcumunahoralargo modomediamfignioccupetpartemrafce/

LIBER SEPTIMVS Z9

denrfs mfnutum inucriiesteum ta minuta diuifionem reporis habere ncqueas i  Opus enim efler fcire
quota hora SC  minutis minutorumgp minutis ex utero puer efFufus fit.Alia.n.atcj a//a pofle figmfica/
ii uolut minimo tpis difcrimine habito.In pifcibus ueroar^ arierepobliqua iftorum afcenfionem fi>
gno^(hora.n.&: tertiahorae parteafcedere pene uiderur)minima remporis parte magna mutatione
facere no ignoramusrutuel uigefima hora unius pars gradu afcedetis fmuret.Sed hocetia eis conceda
lur.Demonftratum aut eflefcimus:quemadmodum erraticae ab occafu ad ornim feruntur: fic 6C  fi>
xas centum annis uno gradu mouen:& in hoc fpacio temporis pofitionem iignoijd mutarncum aliud
fit intelligibile illud fignutaliud quod quafi figura quaeda eft.Arnon ad figuraifed ad inrelligibileaiunt
omniafigna efle referenda:quod nefcio quomodo copraehendere queanr, Sed hocetiafibi condone'
mus:ut aut intelligibile fignu copraehenderetaut a fenfibili ueriras haberi poflic.Quae autem comixtio
ne:c6pofitione:accutemperiediuerforum afpedtu uim fieri aHerunnpfečio concedenr nullo modo
fciri pofle.Quomodo.n.quantu diminuatur a Iaefioe maligni proprer infpe&ione benigni percipiesj'
Et urrum auferat malignus quod a benigno coceditur:quonia Iocum eius afpexerit:aut murenaut im
minuat: aut mixtura quaedam inde fiat quis percipiet^Ouae ofa fiqs altius infpiciat facile crcdat non
pofle ifta humano ingenio penitus percipi. Vnde ficjuis harum reru periculum fecerinuidebir m plurt'
bus errare cj ueritatem confequigenethItalogicos.Quaobre Efaias et quafi haec oibus ipoflibilia fint
ad filia Cha!daeo^:qui maxime ifta profitetur ait. Adfint 8C  faluam te faciant aftrologi:coe!i anuncient
tibi quid tibi accidat.His.n.uerbis docemur uel diligetifllmos in hac re Chaldeeos non pofie pnedice/
re:quae uelit unicuigi gen ti deus attribuere.Haec Origenes.Demonfiratum ia efie puro nec deos: nec
bonos dsmonas getiliu deos ee.Sed ecocrafedučtores quofdaat<j maleficos nulli magis rei ftudetes
g ueritatis euerfioni.Ita cu magnos i genere hoium errores perfpexerint:fatoru et necefiitare falfa oes
pene getes dccaepunt:a quibus erroribus nemo a faeculo q domius SC  Saluator nofter Iefus Chriftus Ii
berauir.Quae oia iccirco i hac euangelica pparatione priora collocamusiut rebus ipis uideas:qua frau
de matores noftri opprimebanf :8C  unde nos per folam euangelii dočtrinam emerfimus*

EVSEBIIPAMPHIH LIBE R SEPTIMVS;

Repetitio gentilium Theologiae. CAP, .1.

IS Ergo ita ditftis atq? ita difpofitis ia tempus eftde philofopbia Hebraeorum ac pietate
uitaegp moribusdifierere.Na quoniafaIfam religionegentiu noabfq? rone fpreuifie ia
demonftrauimusireddenda modo ratio eft:quare fapientiam Hebraicae fcripturae dele
gimus.QuodautemnulIafifculpaabarbaris ueritarem uele cognofcere:alio tem pore
omne philofophia oemgi difciplinam a barbaris Graecos accaepifle oftendemus. Nune
uero aperire propofuimus ab Hebraeis foliimodo uera pietatis fundamenta iačh fuifi'
Caereri.n.hoies caeteraegj genres uniuerfae praeter Hebraeos nihil fere imorralitate animi fentientes:
necaliquidpter haec uifibilia cogitantes corpope uoiuptatefelicitatem terminarut:adeo ut quafi maxP
tna deo^ uoluptas ab eis colereturtac ppuoluptare uitam optabiIeducerenr.Quare alii folem SC  Iu/
na SC  reliqs ftellasta qbus hanc uita dari putabattalii terrae fruges SC  reliqs mudi partes:unde no parua
fe uoluptate capereuidebantdeos&au&oresoium rerum efle pdicarunttalii no ueriti funt titillatio'
nem fenfuum cupidine SC  uenere no fibi foIum:ueru et caeterisdiis propofuifleralii pricipes ac Tpran/
nos qui eis  uoluprati fueru 1 8 C  uiuos adorarut:& pofi: morte in coelu afcendiflt’ crediderunt: alii mali/
gnos quofda fpiritns:qcupidirates eo^ incendebat 8i  culti uoluptatibus explebant uenerati funt:alii
huius religionis falfitate perfpicienres no efie deos oino arbitran funtialii muko impudentius cteteris
fummu bonojK oium:fummaq? beatitudine ipfam uoluptate eflecredideruticui quafi fuprem« deae
feruireperpetuo non erubefeebar.Na eoru mulierestutfacer apoftolus dicinmutarunt narurale foe
minx ufum in eu:qui eft praeter natura.Mares aut et fimiliter fpreto naturah' ufu alter in alreru exarfe
luntjmafculi in mafculos turpitudine opantes:8£ erroris eo^i mercede in fe ipfis capienres.Ita Graeci fi
mul 8C  barbari dočti oes atqi indočh Iaudibus SC  hpmnis ta i deo^ folenitatibus q i  publicis fpečlacu/
lis uoluptate efferebat.Fornicatiois.n.uitiu eft: idolom exqfitio.Tato.n.errore ipliciri mala malis adde/
bat.In nefandis nuptiis paretes cu Iiberisiac mares cu maribus fceleratifiime uira trahetes^ac ipfas ima
nes beftias turpitudinis cumulo loge fupantes.Quae oia a philofophis SC  hiftoricis fuis cofirmata fut.

Quod folum Hebraeorum genusueramfequebaturpietatem. .CAP. II,

Olum aut Hebraeo^ genus itcr tot tatofcp errores ab uno uoluptaris collo taq hydraj di^
ueria capita ,pfufos uera pietate fecutu e.Hebraei.n.folipia fančlag? cofideratioe primu ele^
meta:&:quseabelemetiscopofitafnnt:folefimilirer:&luna:&:cxterasftellas:&: ccaelu ipm
jE& y ; non folu deos no eerue^etaise penitus cxptiaiudicarut.Deidequoniane9 a lapidibus ca/
fu unq finearnfice domus «dificari:nec panus abfcp texete fieri:nec nauis fine gubernator nauigar po
teft:cu aialibus ronahbus ar^ irronakbus:& fubftatiis aiatis atq? inaiatis plenu huc mudu uideret: no
-abfq( fapietia dei haec oia fa<Sa pu ta testa magnitud ieatgp pulchritudie creaturape puritate metis^crea/
tore oium imorrale ipm atq! iuilibiie cognouerut.Cu ar no coteneda rotius pte hojem ee uiderer.pte
eiuspcipuataiam uidelicctue^ehoiemtcorpusueroqfihoisidumetuefie affirmarut. Quare_maiore
cura cultui aiae afferre non dubitarut:creatori hoc deo placere arbiirates: qa genere hoium no corpo/

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

ris roboreifed animi raefone oia ;qua: in terris funtigubernari conftituit. His fundamentis iadtis cor>
pus quide:& quae corporis fuauia funnnon maioris q reliqua pecorafecerunt. Animum aute qui rona
lis ato? intellefliuus eft:quiqi ad fimilitudinem dei crearus eft fummo ftudio exco!uerut:necquicq ue/
rum Bonu pracrer bono^ oium largitorem deum credetes:extremu finem fummag beatitudinem I
cognirione arq? coiunčhonc dei pofuerunt:qui folus humana: uita: reru^ omnium caufa eft.Quare i|
Ium folum deum cognofcere:illi fefoli uirae puntateconiungere ftudueruntiac pierate ucrag? ideum
religionealtiflimi facerdotes genus eledhim atgj regium:& gens fandta ahifgp firnilbbus appellaticni/
bus digni uifi funt.Cur igitur reprrehendendi nos fumus:qui hxc  Gr^corum Aegvptiorum Phcenj/
cum creterarumtj gentium nugis prapofuimusfln tantu aut uirturis multi ex genere ipforum perue
neruntiut angelom uifione diuinifg? oraculis non fyllogifmis nem coniedhiris inftituerentur: ut qua;
futura erant plreruq$ gratia dei repleti quafi praefentia uiderenr.hfec anteq Grecorum nome cenimo
uero etiam ante Moyfem:& anteIudseorum genus prifcis Hebraeis innotuerunt.Poft enim Mcyfem
a Iuda ludaei appellati funr.Hebraei ueroab Hebena quo Habraam originem tradr.Multis ante Moy
fem feculis abfgi legealiqua fcripta pie fanfteg? uiuebant:abf<£ dočtnna legum oraculis uerirarem di/
uinis 8C  mentis acumine magnitudineg? animi cofecuti.Primus uero apud eos eximius ille Theologus
Moyfes fcripta reliquit:qui diuinitus anteg leges poneret maiorum uiras animis hominu impfllr. Ira
bonorumpmiis 8C impiorufuppliciisad amplexandauirtutem:&fugiendam impietatem exhorra/
tusrleges randem in mediu propofuit.Iudicauit etiam ne fortedifficillima legis pcaepta ludaei duceret:
arcp ab illis refilirent prifcorum exempla eflepraeponendaiut omnibus pateret abfg? legum mandatis
fola ratione nixos optime maiores Iudaeorum uixifle:atgi ideo non efle fibi difficile uitas illorum imi/
taridi paria diuinitus ccnfequi praemia defiderarenr.

CompendiofenonnulIorumHebrsorUmuitenarrantur, CAP. IIL

' 1  On eft autem ab re compendio uitas illorum a Mofaica fcriptura excaeptas percurrere. Na

| quemadmodum ab Aegpptiis Aegyptiam:a Phoenicibus Phaenicia Thcologiam:&a G ra;
cis Graecam :fic 8C  ea:quae ab Haebreis dicuntunab illis ipfis petenda funt. Non.n.aliunde q

_ _S a Philofophis opiniones philofophorum narranturinec medicina ab aliis q,a medicis pdu

fcenda cft.Vt igitur Hebraeorum fcriptura docet antediluuium poft primam originem hominu mul
ti iufti deog? amici hoies fuerunt:quo^ primus nomen domini dei fperauit iuocare.-gbus uerbis ofte/
ditur:q» nihil aliud ille g creatorem dominum & deum fecutus fuit:quem credebat non folum uirtute
fua a rion fimpliciter ante cunčta produxiflt:uerum etia tag magna: ciuitaris dominum uniuerfa rege/
' re atcpgubernarc:at<y ideo caeteris oibus cotemptis fperauit inuocare nomen domini dei.His duabus
appellationibus creatoris ar<j gubernatoris totius uirtutem ampIexus.Quare primus ho uerus apud
Hebraeos confcribitur.Enos.n.uocatus eft:qd lacine uerus homo interptatur.Neminem.n.putant ue
rum efle hoiem praeter eum :qui uerum deum & cognofcit 8i  pie colitralios uero nihil a pecoribus dif/
ferrearbitrantur:quia uidelicet ueluti beftiae ad terram proni uentri & ueneri obediant:quorum alios
lupos-.alios canesralios porcosialiosferpentesiuaria queeda uitiorum fimiiitudiefcriptura Iudaeorum
appelIareconfueuir.Queadmodu fi quadocomuniter genus hominu appellandum efticomodiflima
fimiliter uocis appellatione Adam fignificauit:quo nominea terra natus defignatur.Primus igitur iu/
ftorum Enos:qui prim us nome‘domini dei fperauit inuocare:& certe femper atg? cotinue domini dei
nomen inuocarepd profečto eft fumma extremaq? beatitudo.IUum nos uirum non fallaces gennlium
heroas imitandu arbitrantes optamusalludnobis auxilio Saluatoris noftricontingereiut nomen eius
firma fpe perpetuogp inuocare queamus.Poftiftum quidaalius ambulabatcu deo 3C  non inuenieba/
tur:quia pp uirtutem eius tranfpofuiteum deus.ls certeperfedtus homo in deo eft:quipericulofamuI
forumcolIoquiafugit.Si.n.forum:curia:theatra^.*aliquisfeouiruruipfomaligniratis profundo fub/
mergitur.Is aut hominibus inuifibilis eft:neqi ab ipfis facile inuenitur: qui deo charitate coniunčlus:
ab eo folo cognofcitur.Hunc Hebraei Enoch appellant:qd nome Jatine gratiam dei figmficaticuius fo
lius mutationemdiuinitus mihiconcedimagis opto:q oium fimul:quirtutiscultores apud getes nar
rantur fuiile.Tertius uir iuftitiaeximius in faeculo fuo Noefuifle perhibeturicuius quanta fuit uirtus
&  pietas hinccognofcitur.Nefanda malignitas uniuerfum genus hoium:tunc occupauir.Nam Scgiga
tes illi:qui per ora oium uolitant impiis fačl:is:quod adhucufgt praedicaftdeo pugnam.i.uirtuti 8i  pie/
tari non erubuerunt inferre.Et qui eos produxeruntfiueimmortales quidam:fiuemorrales malefica
qu$dam artificia:& magicam prauitate primi excogitane dicun£.Quas ob res cu deus eode om nes di
luuio pdere ftatueritiunus cum fuis in lilo genere hoium Noe iuftus repertus eft:qui oibus ui aquaru
fubmerfiscufiliis fuis fimulacnuribus mirabili quoda modoquafi femehumani generis coferuatus
eft:quem utina quafi uiuam qda imagine imitari nobis toringat.Et ii quide ante diluuiu fuerunt.Poft
diluuium autealii:quoru unus altiftimi dei facerdos iuftiti^ac pietaris miracuIorex iuftus hngua He
braeoru appellatus eftrapud quos nec circucifiois nec mofaicse legis ulla merio erat.Quare nec Judatos
(pofteris.n.hoc nome fuit)negi getiles:quonia no ut getes pluralirate deope inducebantifed Hebr^os
proprie nominamusiaut ab Hebere ur duftu eftiaut qa id nome trafitiuos fignificar.Soii qmppea crea
turis naturah' ratione 8i  lege inata non feripra ad cognirionem ueri dei tranfire:& uoluprate corporis
conieptaiad refta uita puenifle fcribunf.Cu qbus oibus pratclarus ille totius generis origo Habraam
numerandus efticui fcriptura mirabile iuftitiam;quam non a mofaica Iegc(feptima.n.poft Habraam

LIBER SEPTlMVS ?0

generatione Moyfes nafcitur)fed naturali fuit ratione confecutus famma cu Iaude atreftatur.Credidit
enim Kabraam deo:&reputatum eft eiiniuftitiam.Quaremulrarum quo$ gentiu patrem diuina
oracula fururumtac in lpfo benedicendas oes gentes:hoc uidelicet ipfum:quod iam nos uidemus apre
praedidum eftrcuius ille iuftitiae perfedione non mofaica lege.-fed fide confecutus eft: qui poft mufas
dei uifiones legittimum genuitfilium :quem primum omniu diuinopcrfuafus oraculo circucidit: Bi
caeteris:quiabeo nafcerentur tradidit:uelad manifeftum multitudinis eorum futurce fignum: ud ut
hoc quafi paternse uirtutis infigne filii retinetes maiores fuos imitari conaretunaur quibufcugi aliis de
caufis.Non.n.id ferutandu nobis modo eft.Poft Habraam filius eius Ifaac in pietate fucceflmfelice hac
hrerediratea parentibus accacpta:qui uni uxori coniundus cum geminos genuiftet caftiftatisamoreab
uxore poftea dicitur abftinuifle, Ab ifto natus eft Iacob:qui proprer cumulatu uirtutis proucntu ifrael
etiaappellaruseftiduobus noibus propterduplice uirtutis ufum.Iacob.n.athletam&cxercente fe lati/
ne dicere pofTumus:quam appellationem primu habuit:cu pradicis operatiombus mulros pro pietate
la bo res ferebat.Cum aut iam uidor ludando euafinSifpecuIatiombus fruebatur bonis:tuc Ifraele ipfe
deus appellauitreterna pr^mia beatitudinem^ ultimam:qurein uifionedeicofiftiteilargiens: homi
nem.n.qui deum uideat Ifrael nomen fignificat. Ab hoc.xii.Iud3eo^ rribus profedce funt. Innumera'
bilia de itita iftorum uirorum fortitudine prudentia pietate^ dici pofi*unt:quorum alfa fecundu kri/
pturaz uerba hiftorice confiderantunalia tropologice ac allegorice interptantunde quibus muki cofcri
pferunt:& nos in libro:quem infcripfimus dedodrina prifcorum uirorum.Praerer hos lob iufturue/
rum:pium:innocuum:ab omnigp malignitatealienu fuifle inuenimus:qui quis ludseo generi no fuit
affinis:pietatis rame Iaude uel iprimis effertur.Verum Iacob liberi religione ac pietate communiti He'
breorii famam facilead maius a deo produxerunt:ut totius Aegypti prfeipatus ab uno eogr lofeph de
penderet:qui caftimoniae prazmiis coronatus:gubernatione tot tantarumq? ciuitatu fufcacpta: uirtute
Hebrazorum manifeftauit.Is fuogz ifidiis ad feruitute redadus tato cumulo uirtutis refulfic: ut nemo
poific rem orationeaflequi. Aderat.n.ei libertas animi:maxime robur inuidumrpudor eximius:iufti^
ria:modeftia:prudentia fummaded pietate in uerum deum maxime prazftabaticu^ domini fui uxor
(erat.n.mirabilicorporis prazditus formofitate:qua adolefcenria uirtutibus ornata Ifignis uidebatur)
furore cupidinis ada uerbis ac pcibus perfuadere non potuiflet:manuf<^ in iuftum iniicere no dubitaf
fet:pcazptaparentunonob!itus:recpipfaHebrazum feeileoftendens:mulierequide magnaui reppu'
Iit:quafi aut a rabida fera euaferit:fuga falutem quaefiuit:cogitabat.n.atqi dicebat.Si dornius meus do
mui fuaz me ( ppofuir:quomodo ergo huiufcemodi rem turpiffimam coram deo faciam fHis ille uir'
tutibus ad Aegypti gubernacula diuimtus peruenit:quem utinam caeterofcy oes:de qbus diximus:imi
tari pofllmus.Fuitautem etiam hic Hebrazus non ludazustnondum.n.Iudcei fuerunt in multirudine:
deinde magnum genus creuirrpaulatimgp diligentiflima norma uiuendi Iabebatur:&: paretum pietas
obrundebatur.Ira poftaliqua faecula Aegfptiorum conuerfatione deprauatiadeo fuerunt:ut nihil ab
Aegyptiis differre uiderentur.Tunc deus patrum fuorum Moyfem ad eos mittit: ac p eu inauditis fa
dis miraculis conuenientem Iudeorum moribus Iegem impofuit.Nacum iam corrupti uirtute mu'
tare non poflenrralia mamfefte mandauit:alia occultius fuggeflIt:fymboIa umbram$ non nudam ue
ritatem conferuare ipfis prazcipiens.Hoc pado Iudazorum difciplinaa temporibus Moyfi coepta ufq?
ad Saluatoris noftri aduentum fecundum uoces prophetarum durauit.Sic enim a Moyfe ahif^ pro/
phetis didum inuenitur mofaicam Iegem ufejj ad Chrifti tempora duraturam.

De Iudaeorum Theologia, CAP. IIII.

Erum quoniam breui Hebr^eo^rqui ante Moyfem fuerunt uitas tetigimus:8i pietatis eo'

. rum adumbratione redidimusinunc Theologica eoru dogmata a Moyfealiifg?prophetis
fundata confideremus.Primus igifoium eximius iIIeTheo!ogus:qui diuinasleges confcri
I pfineum pierati conuenientem difciplina tradere uoluiflennon comunibus atgs tritis exor'
diis ufus eft;fed nihil potius ducens q prifcorum generis fui Theologiam ac rede uiuedi normam_pti'
nere:a Deo fecundu Hebraeorum Theologiam incoepit:nec ut Aegyptii aut Phoenices aut certe oes ge
tes multitudinem deorum falfo induxit:fed a prima uifibilium oium atep inuifibilium caufa exorfus:
illum docet creatorem efle uniuerfi regem at^ dominuino folum quas ipfe feripturus erat legum: ue'
rumetiam naturae ipfius:cuius folo nutu a non ente fimpliciter cunda fuifle produda oftendit: cuius
uirtute omnia:qure produda funt gubernaridocet.Primugp oium coelum uerbo dei fuifle firmatum:
Si pondus foliditatem^ zerrx  praeter naturam fua fuper aquas fufpenfam afferitruerbo etiam dei folis
ftellarumga motu diem ac nodem fibi uiciflim fuccedere:Iege^p diuina uiciflitudines mutationefque
temporum annicp uolutioes fierirlege dei ar^inftituto in Iocis luis fluduantia reuoluiimaria minime
ftatutosaudentia terminos ptranfire.Inftituto limiliter diuino innumerabilia plantaru atgs arborum

-K ».v* Zl'’  **«*• KS  S. ----. '-. Jr*

pulcherrima re ee,pdudu:fed dei ee creatura:Si ab eo gubernariiita Iegibus hoium natura Ieges ante'
pofuit:maxie deo uocare exhortatus.Na fi uniuerfus mudus:coe!u:fol:luna:fteIIaz oes:terra:6č qcuqi i
ipfa funt:cuda natura oparnaturagj ipa creatori deo feruit:qto magis hoies rone ac libero deoratos ar
bjtrio obtepari creatori deeetf Germiet terra uirete herba 8i  lignu pomiferuifacies frudu:8i hens unu
gdcpfemete fecudu fpem fua:& ftatim.no mo tuc:fed ufcp ad huc diem paruit terraiparebit^ femper

I

DE PRAEPARATIOtiE EVANGELICA

in pofteru.Producantaquae reptilia animae uiuentis:& uolatilia uiuentfa fubfirmamenrocoel/:&una
cum uerbo nutugj diuino opus effečtum eo inftituto femper ita fačhratur.Sint fol & lunarme/

rxcp  delte in figna SC  tepora:in dies SC  annosinegj ung hoc pcxpturn'delle neglexerunt:fed incefiabili
mirabilicp fuo curfu dies & nočtes: tem pora &annos confiaunr,Qua igitur ueniam hoies confeguen'
tur diuina negligentes mandata cTtec illius Theologia nos caepit.Nirnl.n.huiufmoi apud catteras gen
tes inuenire potuimus:fed pod hanc prima Theologia ad ea:qu$ fecuda eft ordine procedit: deocp co/
gnito neceflariu putauit homini ee cognofcere fe ipfum.Quare deinceps quid ho fmgdij ipfum in co
gnitione & pietate dei adducat:& quahs prfcipaliter hois uita ee debeat docet.In afam.n.& corpus ho/
mine diuidit:uerug hoiem aia term iat:qux in corpore intelleflualifg? fubftatte ed tag ad imaginem
dei creatarcorpus uero terrenu 8i  indumetum ate efle confirmat:quibUs tertiam parte addidit fpiritu
fcilicet uitae:qui uirtus qda ed:qua terrenu corpustSi quae ad imagine dei creata ed afa:coniunguntur
atqi uniunf.Nunc hoiem a deo creatu in feliciffimo paradifi loco bonis imortalibus pleno coditutu:
Jegecj? dei munitu affirmat:tranfgreflione aut diuini pcaeptiad hanc miferam uitam puenifle. Hac ille
philofophte ueritate anteg poneda^ feriem legum aggrederef auditores indruit.Non.n.fas ed ima/
gine dei unde imortalitatem confecuti fumus uitiofe uiuedo defpicere.Primitiua uero ueracp dei ima
go uerbum fuu efl:fapientia:uita:Iux:& ueritasrp feipfum exidens:cuius imaginis mens humanaima
goed:ppquaad im3ginedei fačhefle dicimur.lta neceflariu duxit hsec legibus ee praeguflada, Recor
dari.n.profečto debemus:qd nodria terra fumpru in terra reuerteretur:& gd meJius deocp fimile: ut
cognofcamus quid fumus:nec uitiis ea parte nodri maculemus:quae ad imagine dei fatfa eftiuttp a p/
petuo defiderio primae illius beatitudinis pendeamus:& redire oibus uinbus diligeter conemurrprae''
paremuf^ nos ad iter:quo illucpuenitur:unde diuini mandati negligentia decidimus. Adhaec rerum
diuina^ atg? humanarum ille non humana dočtrinaifed dei uifione peririfllmus nequa quedam dx'
mone inuidu arm uerfutu unieuig hoiam ;nhaereredocet:que ferpentem ueneni plenu:atrum: tene/
brofumg? appe!lat:qui falutis noftrae inuidus ad huncuf<j diem multos ifidiis fuis decatpiticuius frau
de paretes quo<j nodri beatitudine lllam amiferunt.Quare uigiladu ed femper g aduerfus malitiam
eius infurgendu.Scd quid oportet hsc ita confcribere;cum ipfum audire liceat no fyllogifmis neg? ho
minum calidis argumetis:fed fpiritus fančh gratia cu magna uenuflateatgp grauitatecunčla feribete?
In principio inat fecit deus coelu Si  terra :& dixit deus.Fiat lux:& fačla ed lux.£t rurfus dixit deus. Fiat
firmamentu:& fadtum ed.Et paulopod dixit deus.Germinet terra:8i germiauit. Et iteru dixit deus;
Fiant Iuminaria i firmameto coeIi:&: diuidant diem Si  nodte:& fint in figna 8i  tepora:& dies Si  annos:
Si  Iuceant fup terra.Prseterea dixit deus.Producat aquae reptilia Si  uo!atilia:& fačtum ed. Ite producat
terra quadrupedes:& reptilia:&: beftias terce fecundu fpecies fuas:& fačlu e ita,In his igitur ofbus cu a
feriptura dixifle deum diciturmutum Si  uoluntate diuinam non uoce fyllabis prolata ofledere uolu/
itrdeide uniuerfum hunc repetens fermone.Hic ingt liber coeli Si  terrae:qua die fecit deus celil Si  terra
Si oh  quae in /pfis funt.Huiufmodi Hebrseo^ Theologia ed:quae uerbo dei creante uniuerfa ee pdu'
čla ueriflime fola docuit.-adhaec non ee reličlu mundu a deoigubernatione illius priuatu:fed prouide/
tia eius rei aflerit.Non eni folu creauit cunčlaiueru etia Saluator rex:dux:oibus prxfides:oia difpones
dicit oia eum uideretoibus adeiTe,Vniuerfa inde gubernari docet.Similitcr Si  qui pod eu fuerut pro/
phetse nonunq a perfona ipfius dei excIamanr.Deus appropinquas ego fum dicit dominus:&: deus de
longe.Quid faciet occulte homo:quod no cognofcam teone coelu Si  terra ego impleo. Nonnung a fe
ipfis hoc padlo interrogantes.Quis aqua menfurauit^guis montes podereiac ualles iugo firmauit^s
cognouit mentem domini^aut qs confiliarius eius fuitrEt rurfus.Quis codituit coelu:& extendit tag
fcsna^Et alibi, Eleuate oculos uedros adalta:&:uidetequisodedith 2 :coia.Etdeiceps. Domius deus
qui fecit coelu Si  fixit illud:qui firmauit terrardi quse in ea funt:g dat fpiraculu populis:qui degut i ipa:
SC  fpiritu eis qui calcat ipfam. Et rurfus.Ego domius deus folus extedicaelu:& firmaui terra:& noed
alius praeter me.Et alibi.SiC dicetis iplisidii qui coelu Si  terra non fecerunt perdanf a facie terrce: domi
nus qui fecit terram in forticudine fua:erexit habitabile in fapietia fua:&in prudentia fua extedir coelu:
Si  adduxit nubes ab extremis terra^ifulgura fecit in pluuiam:& adduxit uentos ex thefauris fuis. Et
rurfus.Quo lbo a fpiritu tuo:&ubi a facie tua meoccultabo^Si afcendero in coelum tu illices:fi defcen
dero ad infernu ades.Si fumpfero pennas meas diluculo: Si  habitauero i extremis maris: etenim illuc
manus tua deducet me.Haec poderiores couenietia prifds diuinitus pdicabafSed eos et audiasig an/
te Moyfem fuerut.Dixit aut Habraam ad rege SodomogcExteda manu mea ad alufllmudeuig fecit
coelum SC  terra.Melchifedech quogp deifacerdos Habraam his uerbis benedixit. Benedičlus Habraa
deo aItiflimo:& benedičlus deus:g fecit coelu Si  terra.Et Habraam rurfus pone manu tua fub femore
meo:8cadiurem te per dominu deu cadi.Et fubiicir.Dominus deus caeli 8i  deus terrae:qui caepit mea
domo patris mei:&: a terra in qua natus fum.Podremo in ipfa uifione Moyfi deus inrerrogatus qs cet

diuino refpodetoracuIo.Egofumgfum:ficdicesfiliisIfrael:qedmifitmeaduos:haecbreuiterabinu

merabilibus excerpta funt,Ed ne igif dignu getiu Theo!ogia:imo uero ipietate cu idis ullo mo cofer
re:quo^ alii nullu ee deuralii cceledia corpora crediderut:&: dellas igne i ccelo fixas diceres:aut ignem
uia &arte circulatu loco dei adorarut. Alii nulla dei^puidetia muduifed irronali qda natura gubernari.
Alii csledia folumo diuinirus regi:no at et terredria:muduqfine orturneg? ullo mo a deojadučtuifed
caiu Si  fortuna coditutu eiTe,Nonulli ex atomis SCinaiatiscorpufculis ee coglutinatu afleruerunt.

LIBER SEPTIMVS

DeVerbo*

M

— - v— . CAP. v.

Is ita dictis:alteram _quoq? pfona a prima perfona genitam noti crearam Hebra?orum fcn>
pturajfigmf!cat:qua uerbu fapientiam untutedeiappellat:undeinquitIob.Inuenta eftfa'
pientia.Quis aut Iocus eius eftfNemo mortalis uiam eius nouir.Et Dauid in pfalmis. Ver
bo domini caeli firmati funt.Er Salomon ex perfona ipfius fapientiae.Ego mquit fapientia

fnPlfafinnfm rnftifm' Pf Hrtminnc nn(fp/4i> mo m mirtn mSn« rn^n*

uwuuuiw«ui  uuiKui jdiuuivii ca  jjciiuijd ipiiuj idpitijiiX(jj^o inquit lapienua

cofilium SC  cogitationem coftit ui.Ec dominus pofiedit me in inirio uiajji fuaad  opa fua.In pricipio
antedterrafačla eftnnteg abyfT ^dučliianteg moreš firmatiianre oes colles genuir me.Et alibi.Quid
aut eft fapietiarSi unde nata fit:dica Sc  non occultabo.Spirirus ipfa eft ftellečtualis:fandlus:unigenitus:

innrc$!on npnpfrrKrmnnr.n.p mrrnfic fin vik  alnri'** r»ir>rrf£n'c»n*>n

omnipores:oia penetras:uapor.n.e uirtutis diuin 2 :& fluxus glorij oipotetis:ueriiflmus fulgor jeter
ui iuministSi imaculatum fpeculu uirtuusidiuinae ac bonitatis eius im3go:ab extremo ad extremum
ofa traficns:ac oia rede gubernas:qd qdem diuinu uerbum a patre ad hofum falute miflum fcriptura
cofirmat.Qd deu 8C  dominu.i.creatore 8C  gubenatorem a Movfe ,pphaetifq? appellari cofpicimus.Ve
nit aut ad hofes hofe aflupto a patre miflu pp falute nfam.Mifit.n.uerbu fuu inqt &fanauit eos, Vnde
dodrfa eceuagelicapphetica SC  paterna Hebraeoi^ renouas theologia hoc padlo fcipit. Inprfcipio erat
uerbu:& uerbu erat apud deu:& deus erat uerbu.Hoc erat f pricipio apud deu.Oia per ipfum fadta fut
Sc  fine ipfo fadlu e nihiI.Qd fadl J eft in ipfo uita erat:& uita erat lux hominu. Merico igit eode fpiritu

MAirfpp P/  fPfra nnafi m filin fim nptki iMtrA^mnV A4t-Z.+Si

^iAH UV.ua.1 flvmu/uj uviviil MU VA. HHilULUUll JI ^icuinctiu tx uu uums IJgiiJK

uit dices.Ipfe dixit SC  fada funt:ipfe mandauit SC  creata funt. Aperte na^ parris ad filiu ordine arcp ma
datum more humano(nec.n.ahter poterat)expreflir.Nemo.n,negabit oem qa!iqd dicit ad aliu dicer:
SC  q madacacpcipit alii pmer ipfum madareatg? pcipere.Maniteftius aut Moyfes duoru dominoru
patris uidelicet ato? filii mentionem fecic dices:PJuit dominus a deo fulphur Si  igne.Et Dauid fimili>
ter.Dixitdominusdominomeofedeadextrismeis,Donecponainimicostuos fcabcllu pedu tuo^.-
Et paulo poftaeterna illa SC  ineffabilem generatione uerbi defignare defideras ait.Ex utero ante lucife
rum genui te.Htec ita fehabereno folum uetusfcriptura occultius(non.n.oes tune ferre poterat)ue'
rum et noua ipfis quoqp folaribus radiis dilucidius prjedicat:quauis nonnulli Iudeorum fandti gratia
fpiritus carentes aliter interpmati funt:a qbus nonnulla ponam iccirco non inutilia:quoniam no ef/
fufum in aera uerbum dicunt:nec fpiritum non fubfiftentem:fed diuerfas perfonas probeficut SC  nos
Male autem:quia diuerfas quoq? naturas opinantur.Philonem ergo audias fcriptura uoces interprae
tationefua explicantem.Quaobreminquitquafi dealterodeo diciturin imaginedei feci hominem.
Perpulchre id diuinitus feriptori fuit ifpiratum.Nullum.n.mortalead fupremu patrem tančj imago
conferri pot:fed coferf ad fecudum deum:q primi uerbu eft.Necefle enim erat rationalem uim a deo
uerbo aia hofs iprimi. Deus.n.g fupra uerbu e:ita fuprema e:ut nulla ronalis natura fimilitudineeius
•'"'•"sere. Haec in primo quseftionum libro Philonis dičta funt:qui in primo de agricultura uer/

Ifii rtuUiV  norKfV /ImKiVuiiV LJai/'  tlin /4/inr /ti«

ia re materiali macnina munai coieruarmea uerDo tererni aei iempiterno:quoa a means aa exrrema:
SC  ab extremis ad media ^tenfum inuidlu naturae fuftinet curfum:fouens ipfum at^conferuas:qua
fiuinculuquoddam:pater:quigenuitipfumc6ftituit.Meritoigiturnecterraunqaquis fummergef:
nec ignis extinguetur:nec ejetera peribuntteum uerbum dei uocale inter muta elementa conftitutum
oia conferuet.Haec philo.None igitur uera haec noftra funt:qui uerbo ac fapientia dei ofa produčta ee
praedicamus:falfa uero illa:quae nec ueri fimilitudinem ulla habent:& inter fe contraria funt.Tales eni
Milefius aquam originem rerum dicit:Anaximenesaerem:HeracIitus ignem:Pythagoras numeros
Epicurus ato? Democritus fdiuidua quaeda corpufcuIa:EmpedocIes qttuor elementa: hoc dei uerbu
tnagni confilii angelum lucern ueram iuftitise folem etia nom inat.Terno fpiritus addiffančlus a fčrip
tura:quem ficuti patrem SC  uerbum fuu eadem dignitateatq? honorc honorari praecipit. Tertius igif
a patre fpiritus erfe oftenditur:tanqa patre p fapientia elucens.Poft hanc Jeterna dei fubftantiam ratio
nales uirtutesrnec numero:nec fpecie nobis notas:fed folu uifibiliu proportione: alia.n.gloria folis eft:
alia Iunx:alia ftellarum:fcriptura Iud^og^mon ut deos:fed ut mimftras honorandas oftendit.Et mor
taliquidem naturs ftellarum numerus omnino ignotus eft.Deus uero multitudinemetiam intelli>
genuarum Sinomina non ignorat.Scribitur enim qui ftellaru multitudinem numerat: 8C  omnibus
ipfis nomina imponininnumerabiliaenim genera profečto 8C  ftelligcntiaiu SC  ftellarum funndeo aut
omnia numerata funtide ipfo enim dicitur.Mille milia miniftrabant ei:&: decies milies centena milia
coram eo afllftebant.Cum enim numerum uideatur aliquem nominaremumeratas lllas oftendit efle
uirtutesadeo.Cum uero tantam numerariquatitatem dixerit:ignotum nobis illum numerum pro^
pter innumerabilitatem fuam efle oftendir.Sed de fubftantiaearum fic pfalmifta feriptu reliquit,Do''
mine deus meus guehementer magnificatus es:cofeflionem SC  decorem uidifti amičlus lumine ficut
ueftimento:extendens ejelum ficut pelle:qui facis Angelos tuos fpiritus SC  miniftros tuos ignis flam/

Ao  /“Arpimtikili iVrni Ai>  irraMAn.lii 3fH2 fflirifllilpH 3irii1£

lAiaillttNUil ClCUCi UC IIUL LUi l UJJliUiJl Ulit 1C.MCI Ut. XI lauviiui*

ateg fublimiusmecefle enim eft cum a fenfu noftro uerba prodeant tranflatiuemon proprie de intelle/

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

mus.Virtutes autem illas: Angelos: Archangelos:fpiritus:celeftem exercitum: principatusrpoteftates:
tronos:dominarioef<£ nuncupamus.Qua^ omniu iuftitiae folem 8i  fančtum fpiritu ei annexum una
cum deo ac patre creatorem atqp gubernatorein fcriptura confirmar:qucm urnim deum ab uniuerfis
ficuti patrem acdominum hymnis glorificandu prophsta praecipit dicens.Laudatedominum decs'
lisrlaudate eum in exceIfis.Laudate eum omnes Angeli eius.-Iaudate eu oes uirtufes eius.Laudate eu fol
& lunadaudate eum omnes ftellae 6C  lumen.Laudate eum cacli cadorum:& aquae qua? fuper čadu funt
laudent nomen domini.Quia ipfe dixit & fačta funnipfe mandauit 8C  creata funt. Sratuit ea in Sternu
di  in fsculum faeculi:prscaeptum pofuit 6i  non praeteribir.Haec Hebrsorum dogmata merito erro'
ribus gentiu fpretis comple&imunuirtutes cselorum urdei miniftros honoranres. Solu aut deum 8i
uerbu ac fpiritu eius:qui caelu & terra:ac oia qus in ipfis funt creauir:&: a nihilo fimpliciter ,pduxit:ut
Hebraeo^ dočtrina occultius 3i  euangelica expreflius praccipit:coIimus argj adoramus.

Decontraria. CAP. Vf.

1  Vnc confeques efle uidef:ut quale Hebrsidecotraria uirtute dočtrina tradiderunt perfpi/

I ciam us.Virtutes igit miniftrates:& fpiritus:qui ad minilterium mittunf propter eos: qui
| j aeterns cofecuturi uits funt haereditatemrfančtos dico Angelos dei diuina luce fruiiac iccir
i co luminaribus caeli coferri dočti a fcriptura credidimusra qbus puerfi quida Ipiritus cu fua

iriinalnrž  fnfrittprp npnilflTPrinfMVtlPhfflP &&&  ffinf Onnrn nri'mn»rt alfi c

fponte a lumine ad tenebras lapfum dracone ferpenteg? ktiferi ueneni pdučtore attroce bslua‘:& leo
ne humanis carnibus uiuente:ac denfg; bafilifcum fcriptura folet appellare, Caufa uero qua lapfus eft
furor mentis 8L  arrogatia hoc pačto dicif fuifle.Quomodo dccidit de caelo lucifer:q mane orif iconrrf
tus eft in terra:qui mitrit ad oes gentes:tu aut dixifti in mente tua in čadu afcendšfuper aftra pona fe/
de meam:& ero altiflimo fimilis.Et rurfus.Haec dicit dominus:quonia exaltatu e cor tuu:dixiftideus
ego fum& domicilium dei habito. Et iteru.ln mote dei natus esnnter igneos Iapides imacularus i die
bus tuis:ex quo die crearus es doneč iniuftitiae inuentae in te funt. Exalratum eft cor tuu in pulchntu/
dine tua:corrupta eft fcietia tua cu pulchritudine tuaipropter multitudine deličto^tuo^ in terram de
iecite.Hisuerbisapertiflimecufuperioribusilluuirtutibus conuerratum fuifleaocemur.Etquonia
ceruices extulitpp arrogantia decidifie:fub quo inumerabiles qda funt fpiritus firnili ipietatis error ,p

Ex nuero quopi multi exercitatiois hoium gratia i terra 8i  regioe:q fublima e:dereličti erroris huma
ni 8t  impietatis gentium concaufa fimul fuerunt:qbus interdum noia indit fcriptura malignos fpiri/
tus&dsmonas poteftates 8i  pricipatus mundi huius appellas. Interdu fymbolice cu piu argi religio
fum uigi ne multitudinem daemonu formidet hortef.Super afpidem.n.aitambulabis 6i  conculcabis
leonem Sidraconem .Signum aut eft deum ab ipfis odio habcriieiufg? uoluntati repugnare:quoniam
fe ipfos deos putari cupiunt:& dei cultum in fe trafferre conanf diumationibus atg? oraculis tančj icen
tiuis ftultos aIlicientes:quos a deo rapientes ad profundu impietatis detrudunt.Solis aut Hebrads ma
licia illorum a pnfcis fuit intellečta temporibus apertiilime damnantibus oes deos gerium dsmonas
eife.Nunc autem dei gratia per faluatoris noftri euagelicam dočtrina uniuerfus orbis uinculis dsmo'
num folutus deum uerum glorificat,

De hominum natura. CAP. VIJ*

1 Ed Phoemcum qdem ac Aegvptio^ theologia cafu hoium csteroru® aialium ,pdučtio/
nem fačta e terra dicebatrnullum mter rationale afam & irrationale fubftantia difcrimear
bitrata:qbusabiečtis Hebrseoslaudamus:qpulcherrimcac fapietiflimeac ideo uerilftme
de primahoium ^dučhonedocuerunndupliciquadam natura coftitutum ee hoiem afle
rentes:cuiusalteraparscumincorporea Si  immortalis fit:uerus homo exiftit ad imaginem Si  fimi>
Iitudinem dei:no fortuna 3i  cafutfed a deo ipfo crearus.Voluit.n.fuprema oium caufa no carere ratio'
nabilibus terra aialibustut no folua caeleftibus:ueruetiaadegetibusinterra maieftasfua laudaretur:
Itagp dixifledeu fcriptura teftaf.Faciamus hoiem ad imagine 8i  fimilitudinenoftra.Et fecit deus ho'
min e ad imagine 8i  fimilitudinem fua fecit eum .Et rurfus.Formauit ig it  deus hoiem de limo terrs:
& i fpirauit i faciem eius fpiraculu uits:&:fačtus homo iaiam uiuente.Que textum Iudsus Phylo ex
ponens his uerbis utif.Csteri qdem ab stherea natura metem noftra conftare dicentesistheri affine
efle hoiem uoluerut.Moyfes aut ille nullicreatura^ ronalem aiam fimilem:fed nomilma dei uerbo
fuo infignitum efle uoluit.lnfpirauit.n.deus inqt in faciem eius fpiraculum uits:& fičtus eft homo i
anima uiuente.Et quonia necefle eft mittenti miftum Amile efle.-iccirco ad imagine dei homo: noad
imaginem creatura^ alicui fačtus efle aflerif. Anima igifhois uerbo dei defignara:necefle fuit corpus
quoq$ ad fulgetiflimas ptes mudi uifum erigere.Hsec Philo.Non ergo abfcj ca cartera gde aialia nutu
diuino uel a terra uel aquis prupifle.Solus aut ho ad imagine & fimilitudine dei fačtus aflerif ,Quare
folus oium:q funt i terra ronis particcps pricipari ac regere leges fere artefm iuenire pot,Sola.n.homi
nis itellečtualis aia ac ronalis e:reliq oio mortaiia ad feruiedu hoi fačta fut.Praeeft.n. uniuerfis qfi do'
minus:atq? dux ho ronis uiribus robuftioracorpedomas:iccirco prudentisiufticis:aliaruq? uirtutu
capax eft:6iad caeleftia fe ipfum extolles.StelIa^ curfum orbiugj uolutiones ita qrit:ut cseleftefe ee ar/

LIBER SEPTIMVS “ J2

gapienta §bcaf.Quod aut fibicircuiacetterrenu corpusropus & ipna dei ef!de ferra fumptu:& i ter'
ram reuerces.Qaaprqprer oportet ficut pecoris cuiufda:ira corporis hofem cura habere:alerecp: coler
jpfum feruu:ut ad huius ujrae minifteriu perutilerdominu uero iteriore:qfi dei afFinem uehemenrius
amare ac honorare:quonia & a prima ca honoratus eft.Homini igif fic diuinitus ornato idoneu deus
Iargitus domiciliu fuir.Ipfe auc fua fpoce diuini ! conteptu pcepri in domicilni mortale decidic:,ppterea
piecarem efleadhibenda cenfemus:&: uirtutidanda operam:ut delidtum noftrum deleamus:& ad pri
mum redeamus ftatum.Non.n.in rerris finem homini efle conftitutum:fed illic unde refiliit reftitu./
tione imaginis:qua deprauauimus.Hmufmodi funt q de’natura hominis Hebraeo^ dodtrina antea q
Grsri  oino eflent philofophara eft.Gracci uero heri uel nudiuftertius na ti nonulla e barbaris: muka
ab Hebraeis: ut ( pgred»entes monftrabimus: furati funt.

Quod natura non eft genfta. CAP. VIII.

Erum quonia Hrbraeogi ueritas unum creatore oium deum cognofcitiipfius quoq? fubie
čire čbrporibus fubftantia;:qua Hylen appellare folent.Innumerabiles uero tam barbari čj
Graeci cotra opinanf. Alii malignitatis fonte efle Hylen:nec genita:nec corruptibilem dice
tes. Alii natura fuiabfgp qualitare figurag* aflerentes uirtute diuina mundu ab ipfa forma/”
Cuafferur.Rationibusdemonftrandum eft.Tola Hebrreos^opinionem no falfam ee.Vtarautiutfoleo
no meisrfed alienis.Dionyfius igif in primo aduerfus Sabelium haec de ppcfita qftione re!iquit.Non
funt abfgj fcelere iIJi:q materia prima adfičtione totius deo fubiecerunt:qua dicut cum paflibilis mu/
tabiligp natura fit diuinitus ad generatione oium alterari.Sed oftendat nobis unde fimilitudo ac diffi>
miiitudo materin primae ad deu eft:necefle.n,eft fi pofitionem fana uolunt fuftetare:fupiorem quen/
da deo excogitate;qd nefandiflimu eft.Prceterea cu no genitu efle fimiliter de utrogdicafi&aliud alte
rum ab altero fif.unde id lpfis aduenit^Nam fi no genitus deus p fe eft:& ipfum no genitu efie:utqf/
piarn diceret fubftatia fua edino erit no genita HyIe.Non.n.ide e deus &Hyle.Quot fi utricp eft qcfcu
eft.i.deus qde deusimateria uero prima materiaiineft aut utrifcp no genitum efle:patetaliud efle ab
utroqp:8i utrifg prius atg? fupius. Adhcec cam reddi poftuIabimus:quaobre cum utrug? no genitu fit
Deus qdem impaflibilis imutabilis imobilis at<j adtiuus efiimateria uero prima e cotra paflibilis mu
tabilis mobilisoisalterationis recaeptiua:quomodoautetapte conuenerunt^utrumadmaterise pri
mam naturam adaptauit fedeus: cum ab ea mudum fabricatus eft: an e contrafSed hoc ul timu ipof/
fibile.Non enim pot res infenfibilis accomodare fead artificem.Primuaut penitus nefandum fi quis
putet ficut artificem ad materise aptitudinem prima caufam fe accomodafle. Relinquif ergo:ut a dei
fapietia :uaria: & ut ita dica:muItiform is formaru.f.oium recceptiua Hyle pducfta fit.Multa dici pof/
funnfed modo non eft nobis haecquaeftio propofitaimeliores tamen funt:qui haicdicunt d qui innu
merabiles deos alium aliud creafle contendunt. Haec aDionpfiofumpta fufficiant:nunc Origenem
audias.Si quis autem putat non pofle deum abfij fubiedla inquit materia quicčj efficere:quoniam nec
(latuarius abfq? Iapide ftatua :nec lignarius faber fine Iignis: rogadus eft fi arbitratur deum pofle quic/
quid uelit.Eo enim padlo quo ficutiuukad totius ornatum ineffabili uirtute abfgi fapientia qualira/
tes non entes producit:quod omnes qui prouidentiam fatentur concedunt:fubftantiam quocp quan/
qua uuk proaucere poteft.Mihi autem uidetur qui haec dicunt fortunam quog deo annečlere:q nifi
materiam primamfortereperiflet:noeetaudlor:necpater:nec cerator & dominus uniuerfi.Praeterea
unde fadlu e.ut fufficies ad uniuerfafingedajnec fupflues aut defficies materia fubiedla fit:feqtur.n,ne/
ceflario a ,puidentia quada deo fuperiore ne fcilicet ars dei pderef fi no haberet materia artificii fufcaep
tibileideo materia ee fubiedla.Vnde ar oium quae deus uult recaeptiua materia eetinifi ea deus tale qle
uoluir,pduxif!et.Sed nogenita ee materia fupponetes fic aduerfus eos ifurgemus. Si nulla prouidetia
deo materia no fubiecir:q tame ei fubiedla eft: quafi p ,puidentia efler fubieda:quid pftantius fadlu m
eft q ea quse cafu fiutf Quod fi no eft a deo pdudta materia:cur mudu ab eo formatu dicutfan qa tata
mundi fabrica nifi a fapientiffimo artifice no potuifte fieri credut^Sed materia quo 9  tanta atgp tale:ut
corporaliu reru formas omnes poffit fufcipere non nifi ab omnipotenre fapientegi artifice fuifle črede
dum*Cu aut obiitiat neminem pofle artificem abf^ materia quicqua facere:fciant fe m ulto diffimilia
dicere.Prouiden tia eni femper hominu artibus materia fubiicir«Ha:c aduerfus illos didla fufficiar: qui
quonia inuifibilis terra iformifcp dicif:iccirco materia prima non genita exiftimarunt.H$cOngenes
Philo aut Iudseus de hac quaeftione fic fcripfir.De quantitate aute fubftantia: utrum fadla fit dicendu e
ad formatione uniuerfi tantam materiam deum creafle:ut necfuperflueret nec deficeret: abfurdu.n.e
hunc uel illum artificem diligentiflime dequantitate materin fufficientis praecipuein pratciofa mate/”
ria prouidere:deum uero qui numeros 8i  mefura oium nouit minime de hocprouidifle. Aufim igif
exdamare:nec plurimec pauciori materia ad creatione mudi opus fuiffe.Non.n.integer ex oibus parti
bus mundus enecifi non a fufficienti materia eflet formatus.Sed cu prudentis propriu artificis fit an/
tea q incoepir fufficientiam materia: profpicere:homo quidem mortalis errare potefbut nonnunčj de/
ficienti materiae additameta qurerar:n6nunqablati6em a fuperfluere.Deus uero cui nihil deeft qui^
oia poteft ad ungue fufficiente ,pduxit HyIe.Sed q cauillari uolut argumeta mu!tiplicat:q uero philo
fophari ueritate reru coreti funt.Hrec et Philo.Maximo uero infigni apud chriftiaos uiro hber qda de

---■ . i n . 1 _1 f ___• r__f J- mrtf

f ii

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

uideriraut feparatum ee deu a matei iaraut coniundu.Si igif coniundu efle quida uoluerit dicererunu
non genitum diccr.Nam fi comučta fimul fant duorno genira efleno pofiunt. Sed ficut confequenter
dicimusruna rem genira hoiem ee multis partibus conftirutumrfic necefle eftrfi no eft feparatus a ma
teria deusrunu no gemtum dicere.Sin uero feparatum quis dicetrnecefle erit aliquod frer eos eedifcri
menrquo difleparenfrnon.n.pot aliud ab alio aiftaremifi tertium quodda fit:quo diftaredicunf.Iftud
aut ulterius progredif.Nam fi tria dabuntur ingentia:fimiJiter de ipfis qu*ram:& fi coniundags <ji/
cet:fuperiorem refera rationem :fin uero feparata:quartum neceflario uroducet:qu* feparatio efficif
Sed illud forfan quifpiam cogitabitrnec feparatum efle deum a materiarnec rurfus coniundumrfed ee
in materia uelut in loco &C  materia in deo rancj continens.Erit ergo a materia circufcriptus deus: cuqs
ipfa in ftabilirate fua huc arg? illuc feratunipfe quocp mutabilis erinPraeterea fčmareria informis fuit:
omara uero formis ad mehus a deo mutatardeus quoq^ erit in relocog? in formi. Adh*c interrogadi
eft utrum deus replebat materiaran in parte aliqua materi* fuirma fi in partefuit minor multo g ma'
leriaeftrfi totam replebat quoeam rrafmutadoformauitfnecefle.n.eftautcotradun?illud formafle:
quod fui cotradione uacuum fuit rehdumrautfe quocgipfum una cum materia trafformafle.Quod
ii  materiam ee in deo quifpiam dicat: fimiliter qu*redum eft utrum quafi feparata rut uolucres faere
an ut in loco.Si.n.feparata ut uolucres i acre dixerit:partibus ergo deusrimo rc ipfa fciflusrfcindi.mdif
fepararig? necefle e ad recsptione alio^.Sin uero ut in loco cu deformis materia p fe fit: nec a prauita'
te aliena erindeus deformitatis Siprauiratis locus:qd cogitare nefandiflimu eft.Ita cum Hyle ingenira
putes ne malo^ ca deus efle uideafrmalignitatis recsepraculum deu dicere cogeris.

Quod materia non eft caufamalorum* CAP. IX«

I ergo materia no genira principaliter diceresrmultis ronibus Ipoflibile id efle demoftrare:
ueru quonia malojd ipfam cam efle opinaris:# ex hoc et inducerisrut non genita credasrad
hoc uerteda mihi oratio eft.Si.n.adaperia quo padlo mala fiat: oftendag non efle pofllbile
Jjj  quin maloRi a udor deus fitrfi materia ei aliude ad creandum fubiciifropimo hsc funditus
euertif.Sine qualtiatibus ergo coatterna deo fuifle materiamrunde mundum iftum creauit opinaris:
Sic prorfus.Si ergo fine qualitatibus materia fuitrfuntaut in mudo qualitates: ga a materia diuinitus
fadus eft:qualitatupfcdo deus pdudor eft.lra mihi uidetur f^ualitares porro no a lubiedis qualita
tibus fadas efle:# aliud a fubftatiis dicir.Ira opinor.Si ergo nec a fubicdis qualiratibus edudae a deo
qualitates:nec a fubftantiis quoniam fubftanti* non erant: a non ente fimpliciter creatas diuinitus fa/
teri necefle eft.Falfo ergo abfte in fuperioribusdicebaturiimpoflibile efle a non ente fimpliciter fie/
riquicq*uaadeo:quodranto abfurdius uidebitur:quantofi diligentius quifpia confideretruel hoies:
qui maxime ex aliquo facere uidentur a non ente quaedam producere. Architedus.n.urbe facit ex no
urbe:# templa ex non templis.Quod fi quia fubftantia fubieda e architedoriccirco ex ente ipfum fa'
cere opinarisrnon parum errasrno eft enim fubftatia:qu* urbe facitraut templarfed arsrause circa fub/
ftantia eft.Hsc autem čjuis ex arte fiat:qu* i hoie eftrnon eft ramen in lapidibus.Sed forfan dices ideo
non efle ex non ente artem:qua urbs conftat:quia fit ab artificio q<3 in artifice eft.Ego uero tibi refpon
deorartem illam qux in homine eftrnon ab alia quada arterfed a non ente i  homine fieri. Accidetia.m
oia in fubftantiis # fiunt # funr,Homo.n.fine ullo artificio exiftit:ars uero nullaeritrnifi prius hoiem
efle inteIligamus.Quare ars a no ente in homine fačta neceflario eft.Quot fi hominibus hoc mo fe ha
bet:quomodo no oportebit deu non folu qualitates:uenietiam fubftantias a non ente fimpliciter arbi
trari pofle crearecSi enim aligd ex non ente fimpliciter pofle fieri a deo faterisrfubftantias eriam a non
ente fimpliciter ab eo pofle fieri concedas necefle eft.Verum guoniam apprime audire defiderasrunde
mala orianfrgurero abfte utru fubftantiasraut qualitates fubuatiarum mala opinaris i Qualitates fub
ftantiarum arbitror.Materiam autem abfg? quaiirateac deformemfaterisfDidum memini.Siergo
fubftantiaru qualitates mala funtrSC materia fine qualitateeft:deuf^ omnium qualiratum creator co
ceditur rerit maloru om nium audor deus.Quare fi abfte materia non genita ponebafrut malo^ cam
deum dicere non cogererisrcogeris autem hoc facerermulto magis materiam ei ad creandum fubiici'
ensrfruftrarid certe opinaris.Hsc iufficere mihi uidenturrnifi tu aliquid habeas: ego fi cotentionis no
ueritatis cupiditate uerba hacc faceremusrnihil amplius qu*rerem.Veg 4  quoniam charitas e:qu* nos
mouetrS' utilitatis proximi caufa difputamusraltius de his difleredum arbitror.Et quonia nihil aliud
g ueritas quaeritur:quoquo modo putas facilius ar^ dillucidius id fieri pofle.Sic oratioe utarisrut no
tibi foluruerum et mihi magnum ccnferas frudum.Sed quonia qualitates efle mala fuperius dixius:
nune fubftantias potius quamam mala efle arbitror.QuidtufubftantiadicisfnoneiIIam quseita per
fe exiftit:ur nullo modo indigeat ut exiftatf Sic omnino.Malum aute adum alieuius efle opinarisfatt
quomodof Adum profedo.Nonne igitur adus agentis eftfEftprorfus.Cum autem nihil agens fit:
putas tu adum efle poflefminime. Si ergo fubftantia nulla re alia indiget ut exiftat: mala uero adus
funtrdi omnes adus cum alieuius fintragente aliguo funr:& non agente non funtrnon erunt profedo
mala fubftantiae,Quod fi ea qu* agunt fubftantiam putas: uerum id quide eft: ut homicida ea ratio
ne:qua homo eftrfubftantia eft.C*des autem ipfa non eft fubftantiarfed fubftanti* opus ac ideo iter'
dum bonum hominemrinterdum malum uocitamusrdicunturgp ambo h*c nomina de hofeppter
bonos 8i  malos adus:qui funt accidentia.Cacdes enim non eft fubftantiarfed ne liberalitas: nam que'
admodu a gramatica grammaticusra medicina medicus dicituricu fubftantia nec medicinarnec gram

r^ dlCfr f

S°l

?£*&&

, Ut0 ^a/

d Safle:

; J, ^Quod

uc resiaere

fcin <ii.n,dif

f apr3uira-

■IX,

LIBER. SEP TIMVS ??

matica Imfed ab his accidentibas appellationem accfpiat.Similiter a malis malus homo dicif :& a bo /
nis cu neutrumeo^ fit,Quare fi quem alium pr*ter hoies caufam efle malorum putas: fimili modo
inquantum hofbus fuggerit mala:ab ačlu fuo ipfe quoq? malus erit.Sic.n.&homo malus dicitur:quia
tnalaagit.Quae autem aguntur malarno eftipfe quiagitded ačlus eiusra quibus appellatioem accipir.
Na fi agentem ea dicemus qu* agitragit autem caedem:erit homo c*des.Et fic quoniam :qu* agunf:
cum aguntutur folummodo lunnfačta uero efle definunt:erunt homines cum agunt: 8i  cu non agut
non erunt.Qu* falfa atgji impofllbilia funt.Suntergo mala hominis ačlus: appellaturg? homo malus
non ex eo quod fubftantia eft:fed ex eo quod mala agit.Malum.n.dici ab accidetibus fubftati*:q non

recoepir.Non eft ergo malum abflj principio:nec non genita mala funtrfed ab eo genita atcp profečla:

qu* dixifti fufficiunr.Mihi uero in mentem nune ueoit falfo abfgi qualitatibus Hflen affimari. Nul/
la enim fubftatia uere abfq? qualiratibus dicituncum enim abftp qualitatibus dicitur:qualiras eius pro
fečlo fignificatur.Qualis enim qu*dam materia certe prima dicitur:cum huiufmodi efle dicatur: ut
aliquid in fe non poflideat:qu* res certe qualitatis qu*da fpecies eft,Ad hanc igitur rationem oro re*
fpondeas.Na cum no genita Hyle mihi uideatur:qualitates etia innatas habere uidetur: 8i  fic ab ea de
. fluereomnia:qu* mala funtjtadeus malorum caufa no erit.Magna te puto laude dignu:quod abfg;

, ullapertinatia ueritate qua:ras:caufamcp nobis pr*beas:ut aut a uerbis tuis facilius tibi perfuadeamus:
aut rationibus acquiefcentes ueritate difcamus.Sed fi innatas habet materia qlitates: cuius rei aučtor
erit deusfcu neg? fubftatiasmec qlitates produxerit:quippecum ta fubftatia q accidens ferui huiufmo
di ratiois uim a principio fuerinr.Dic igif qu*fo:quo pačlo Deu creatorem appellas.Vtrum quia fub
ilatias in alias fubftatias mutauit:an quia fubftantias quidem non mutauit:qualirates autem earu mu
tauir. Abfurdum mihi uidef mutatam fuifle fubftantiam dicere. Qualitatum igif m utatione creato
rem appellari Deum aflero.Nam quemadmodum cum e lapidibus dom us fit: non eft dicendum la/
pides in domum efle mutatos: fed quali quadam deorum compofirione domum fačtam efle:cum q /
litas ifta compofitionis Iapidum alia fitab ea:quam prius habebat.Sic mihi uidef permanete fubftatia
qualitatummutationehuncmundumfačlumeflediuinitus.QuoniamergoquaIitates quodammo
do quafdam a Deo fačtas ais:refpondere mihi non dedigneris mala fubftatiarum ne qualitates funt:&
qlitares inhserent materin femperian iprefl* fuerunt.ln fe dico abfg? principio.Hacigitqlitates a deo
tnutatas fuifle afleris.Ita prorfus.Vtrum igif ad melius autad peiusf Ad melius.f.Si ergo qualitates in
materia inhaerent q in melius mutatse funt:qrendum adhuc reftattunde mala orta funt: aut.n.non p/
manferunt qualitates ili* malte natura ut eratraut fi pmaferut mal* malignitate ea^ in melius deus
non couernt:& fic malorum cam ad deu rurfus referuaut forfan malas qualitates materi* mutatas ee
tion dicis. Earum uero mutatione:q indifferentes erant uniuerfa diuinitus coftručla opinarisrhoc mo
do certe,Cur igif malas qualitates reliquitfutrum quia euellere noluit:an quia no pot uit C 1  Nam fi no
Iuit:6c’ potuitmecefle tibi erit cam maloiji deo attribuere:q mutatione mundum creans non deftruxit
ne<£ mutauit in melius mala cum potuerit.Nec poteris fx ita opinaris deum non culpare qui maligni/
itatem materi* non abftulit cum poflet:fed ad perniciem creatura^e reIiquit.Pr*terea maxima qdam
iniuria ipfi quo$ materi* illata eft.Peius,n,modo fe habet g antequajformaref :tunc,n. infita fibi efle
mala nequaq fentiebatmunc uero mul rte partes eius accerrimu malo#: fenfum percipiut: qd exempli
gratia in hoie uideamus.Materia.n.hominis anteg formaref :8i  creatoris artificio in animal comuta/
returtnihil percipiebatipoftea uero q in homine uerfa eft:acutum habet malo#: fenfum rita qd diuini/
tus maceri* ad beneficium ipfius euenifleafieris: peius ille fuifle iuenitur.Sin uero no potuifledeum
. infita materi* mala tollere contedis:impotentem deu efleafieris:q aut impotens eft:aut natura imbe/
cillus eft:aut fupioris cuiufda terroris ac formidine pmitur.Si fbecillu arbitraris:& firmus in hoc^po
lito cofiftis:ačtum eft de falute tua.Sin aut a maiore quodam pmif :erunt mala deo efficaciora q uires
eius retundunt:qd dičlu nefas de deo eft, Adhtec quare malum potius deus no eft: fiquidem illum ee
deum dicimus:cuius uires fuper oia funrfSed refponde mihi qu*fo de materia ipfa rurfus quaerenti
utrum fimplex qu*dam eratan copofitafNam fi unica fuitatgi fimplex quomodo tnudus:quiexea
eft copofitus uere diciffcum illud compofitu fit:qd a multis uariifg? conftitutu eftf Quod fi compofi
tam fuifle refpondebis:erat ergo a fimplicibusquibufdamc6pofita:quareabfq? principio non genita
seternag? materia ee no pot.Non.n.erat anteg fimplicia:ex qbus coponif coueniflent:deinde non duo
fed mulca ribierunt no genita,Simplicia.n. ex gbus Hyle tibi componif multa ac uaria efle neceflee.
Prarterea uidef ne tibi quicg fibi ipfi repugnare atgp opponifNihil oino.Quid porro aqu* ignem op
poni negasf nullo modo: luči aut renebras:frigido calidutmficco humidu fnone fimiliter opponiturf
Similiter non inficior.Si ergo nihil fibi ipfi opponiturmo erit materia unarnec ex materia una.Simile
huic illud eft:qčl modo quasra:uidenturne ribi alicuius totius partes ali* aliaji deftručtiu*f nequag.
Ignem aut aut aqua c*ter*^ huiufmodi none materi* parces putasfSut certe materi* partes. Ignis

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

parres unius materix:nec ipfa erunt materia:quoniam nihil fui ipfius deftrudiuum c: nihil enim f/bf
ipfl opponitur aut repugnanaliud certe alii opponitunur album non opponifur albo: fed nigro: 8C  te'
nebne non renebris: led luci.Si ergo una quxdam eflet materiamulla oppofirio i  rebus inueniref. Cii
autem a!ix rerum aliisopinant:non eadem efleuidef materia oium.HxcIVIaximus.Sed huius uola
minis ia modus fit:i quo prifcorum fandorumcp Hebrxorum uiras:qui mulro ante Moyfem fuerat:
breuirerperftnnxi:quos omnes admirari diuinis laudibus perfequimur 8i profequemur. imitationf
illoru tanti nobis facimus:ut ea nobis rede concedi diuinitus deprecemur.

EVSEBI1 PAMPHILI LIBER OCTAVVS.

De Tradudione fcripturx: repentio gentilium theo!ogix. CAP. .1,

VNC Ordine progredientes ad Moyfi difciplinam:qux fecundum gradum tenuit: 81
folis Iudxis non aliis gentibus dara efhtranficum faciam.Quod aurem nullialii genti:
fed ludxis folummodo Mofaica difciplina data eft:nec idonea uel pofiibilis aliis fuit te
porefuoprobabimus.Sed queadmodum Aegyptiorum dodrinam ipforum Aegypz
tiorumuocibusexponebam :cxcerarumqigentium theologiam fuorum teftimonio
_ audoru explicaba:ica nune quo$ faciundum e:a Iudsis ipfis:&abillis maxime:qui do
diffi m i habentm anre oculos oia pona:fi prius quo in linguam grxcam: & qta diligentia libri iudaid
trad udi funt expoi'uero.CemodifTmu,n.id mihi ad euangelica dodrinaicuius prxparatioem modo
fcribimusifore arbitror.Cum eni ia Saluatcris noftri tepora uiderenf propriis aduenire: coducebargj
maxime faluri ornnium genrium quxcuq? a prophams icripta fuerant inteliigere per liguam grxcam
quam fere oes genres inrelligunt:iudaicam feripturam uniuerfis propofuir.Aur.n.poft Šaluatoris no'
Itn tem pora non habuiflemus ludeeis ex inuidia occuItannbus:aur corruptiores nobis dedifienr: auf
fi rede haberi potuiffent i fufpirione tradudores facile uocarenf.Saluaror ergo nofter:q ut deus oia p
uidebat:optima difpoiitioe ufus Ptolemxo Aegyptiorum regi traducendorum librorum cupiditate
iniccir.Qua re Ariftxus uir dodusrutpote qui rebus aderat diligenter cofcripfit.Fuit aute tradudio fa
da temporibus fecudi Pto!emxi:qui Philadelphus uocatus eft. Sed Ariftxiuerba operxprecium eft
audire.Demetrius inquit Phalereus in regia bibliotheca coftitutus gradem a rege pccunia accxpit: ut
undig? ad bibliothecam regis uel emendo uel tranfenbendo hbros cogregaret:meminiq? inrerrogatu
me prxfentea rege quotnam libri ia in bibliothecis eflent:dixifie plures q ducenta milia: fed breui re'
pore no erut forfan pautiores quigeus mihbusifi no ab uniueria Graecia folum quod feci:uegi eria ab
aliis gentibusiac pcipue a ludais :quoru dodrina perutilis mihi ee dicif :qplurima poffumus uolumi
na congregamus.Et quxnam rex inquit ca detinuinne ludxoru Iibros:qux regio nobis affinis e: aut
emeris iam:aut rrafcripferis:prxfertim cum ad hac rem tata tibi prxftefpecunia:quata petieris. Tum
Demetrius tradudione opus eft inqt.Propna.n.lmgua & diuerfis utunf q Aegyptii Iitteris« Multi eos
fyrica & lingua & Iitteris uti cenfent:qd ira ee non inuenio.Poft hxc rex pcxpit Demetrio feribere ad
iede ludaicorum librorum tradudione.Omnia enim tanta diligentia faciebat:ut uel res minimas pe'
titiombus atq?mandatis exadifllme leripris agerer.Quare ipfe quoq? cunda:ut gefta funt confcripfir«
Hanc igi£epiftolam Demetrius Philadelpho mifir.Regi magno Demetrius. Quonia pcxpiftio rex:
ut undecucp poflim i Bibliothecam tua hbros utiles congera: maieftati tux refero Iudxoj^ difciplina
& leges Iitteris 8i  lingua fua confcriptas perutiies nuhi uideri.Ferunf.n.abiede nonulla traflata tanrx
certeadmirationis:ut&integra &;diuina fola Iegu fandio mdaica uideaf.Sic enim et Hxcarxus Abde
rira ,ppter fandionem Iegismec a poetis gentium tadam arbitrafinec diligenter ab hiftoricis expofita
Si ergo tibi uidet o rex ici ibaf"ad pontificem Iudxoru:utdefingulis tnbubus feniores uiros legifpe'
riros 8C  probos fex mittat;ut diligenti examine id eligamus:in quo plures conuenient tradudores.Ifta
quippe res digna mihi maieftate tua uide£:felix fis ppetuo.Tunc rex ad Eleazarum fenbi iuiIit:quod
captiuos ludazorum remilerit:& auri quinquagita talenta:argenti centu m: &C  lapides non paucos ad
crateras:phialas:6i menfam:cxteraqi uafa & facrificia faciuda deo Iudxoru obtulit:cuius epiftola hxc
eft.Rex Ptolemxus Eleazaro pontifici falutem.Non ignoras multos Iudscorum in regione habitare
noftra:quiab Hierofolymis Perfarumin tempore:quo llliregnabantabftradi fuerunt:quorum mul
ti cum patre noftro in Aegyptum ingreffi maiori mercede in legiombus cofcripti funt.Cum q fideles
inueniflerin prxfidiis collocauit:uteorum formidineanimos Aegyptiorum comprimerer. Nos etia
poftq regni habenas fufcxpimus:humanius cuos tradates plures q cetum milia captiuos redemimus
ac liberauimus conuenieti mercede dominis depofira:& fi quid impetu multirudinis perperam geftu
eft:totumcorreximus.Putauimus.n,idmaximodeogratumfore:qui tantum regnum cumpaceac
gloria nobis commendauit.De tuis etiam florentes xtate uolenrefij milirarecum dignirare aliqua in
exercituc6ftituimus:&:apudnos nonullosadmifimus^uiaigifuolumus&tibi &ludxista pfenti
bus'q futuris grariffimu facere:decreuimus ut Iex ueftra Iitteris Grxns ab hebraica lingua rraducaf:
ut ueftra quoq^ uolumina cum aliis regns libris in bibliotheca noftra inueniantunrcde igiturfacies
8C  noftro ftudio condigneifi uiros probos & feniores peritos legis lingux Grxcx non ignaros fex ab
unaqua^ tribu elegeris.Oportet enim quonia res qmaxima eft lllud eligarunin quo plures coueniaj
tradudores:hac re gefta non paruam nos gloriam confecuturos arbitramur.De his rebus latius tecu

LIBER OCTAVVS

34

Joguentur Andreas de intimis cubiculari;s:& Arifto:qui 8L  primitfas ad uafa & fačrificia in templum
portanttargenti atg? auri pondus non conremnendu.Scribe tu quoqsad nos de quibufcu$ uolueris,
Gratum.n.id nobiserit:& amicitia noftra dignu:& gprimum fieri curabimus quod petieris.Vale.Ad
haec Eleazarus fic refcripfit.Eleazarus Pontifex amico uero Ptolemreo falute.Si tu & Arifhoe regina
Si  foror 8i  fiiii ueftri ualetis:beneeft:& ut uolumus fitupfi quoqj ualemus. Magno gaudio affedifu^
mus cum per Iirreras tuas bonam erga luda;os uoluntatem tuam cognouerimus.Iragi uocato popu/
lo puhlicetua epiftolam Iegimus:utfcirentquanta in deum noftru habes pietatem: oftendimufcg ui/
gintiaureas phialas:quas mififtu&argeteas criginta:& crateras quinqp:&: menfam argenteam ad facri
ficandu:& ad alia faciunda:quibus templu aegeret:argenn talenta cetumtguae Andreas 8i  Arifto uirip
bi 8i  dodb 8i  te digni abs te nobis tradiderunt:quibus latius diximus quse uifa funr.Oia.n.qus tibi co
ferunt etia fi pter naturam efientttui petetisgratia efficereparari fumus.PIurima.n.ac maxima:&: qute
obliuifci nunq poterim us noftro generi benefida contulifti.Quare illico pro te Si  regina 8i  filiis 8iami
cis tuis facrificia obtulimus deo:& orauit unmerfus populustut cundh ribi ficuti uis fuccedat: regnucp
tibi cu gloria dominus oium deus conferuet.Praererea ut diuinse legis comode ac fecure fiat tradutftio:
fex ab unaquaq? tribu feniores eIegi:quos ad te cum libris defhnaui.Rečte igitur facies rex oprime ex\
quifitiflime tradučb fcriptura curaretut ad nos uiti redeant.Vale.Multis deide hacde re didbs poft ia
tradudla fcriptura h ase fubiungit.Ledlitata igitur exatninatacp tradudtione feniores interpretu ac facer/
dotes:& multi Acgyptiorum pricipescoram rege congregati propofitis i medio libris magna uoce di/
xerunt.Quoniam probe ac fandte diuina fcriptura tradudla eftrdeces modo e rex iufhffime: ut caueat
nequis peruerterealiquidaudeat.Quod cum omnesuoce approbaflentiuffir rex fecundum morem
fuum maledicere.Maledixerunt ergo ut folent fi quis addiderinaut fubtraxerit:aut mutauerit aliqd re
difllme id agetestut ppetuo fuiolata fcriptura feruaref: His ita geftis mirabili rexfuit affedtus gaudio.
Ledla uero uniuerfa ribi fuerant:6iadmiratus legis latoris prudentiam dixit Demerrio quomodo ne/
mo poeta^t neij hiftoricorum de tot tantiTo? rebus geftis nullam mentionem fecit i  Cui Demetrius.
Diuina hacc lex eft:&a deo dara ut uideš tac ideo fi qui tetigei unr deo percufll refilierunt, Affirmauit^
audifiea Theopompo:quod coeperant nonullaa iudaica fcriptura tranflata Gr seča orationeornare: SL
illico turbatione quadam mentis 8i  animi perculfus magno ftudio deum orafleteuius rei gratia id fibi
accideret.Audiuifleg? perfomnium:quia ies diuinas lenocinio inanaris homimbusaderet.Ego quo<£
ipfe inquit a Theodoto tragoedia^ poeta accaepi:quod cum nonulla e iudaica fcriptura ad fabula qua/
dam tranfferre uellettluminibus eaptus fuerit:qui quonia credidit hac de caufa id fibi euenifletmagno
tem pore poenitentiatn egit:& tandem fibi uifus fuerat reftitutus.Tunc rex magna cum diligentia fan/
žleferipruram ludaicam iufllt referuari.

De uita 8L  difciplina Mofayca; CAP. II.

Vncdifciplinam Mofaycam:ut dodtiflimi Iudseorum feripferunt exponam«PhiIo igitur de
ludaeoji ab Aegypto egreflu in primo hbro:quos de Hypotheticis ifcripfittubi pro ludaeis
quafi aduerfus eorum accufatores his uerbis utitur.Populus inquit ifte;qui a Chaldaeo pa/

I rente traxitoriginemta Syria in Aegyptum tranflatus poft mulros annos:quoniam multi/
tudmem eo^t Aegyptus non capiebat:& magnitudine animorumtac fimul quia fomniis ac uifionibus
exitus ei diuinitus fignificabaturtmagnopere in eam terramtunde maiores fui in Aegyprum profefti
fueranttredire cupierunt.Quo fačtoadeo creuerutturad bxc  ufcp tempora Iudeorum genus duraue/
rit.Et paulopoft. Ducebat aut eos uir unus:que fi uis mhilo pftatiore eseteris putato.Petunt eni multi
eu obbrobriistarte quada malefica:& lenocinio uerboiji oia illi cofečta fuifle dicentes.Sit fanetfed artifi/
cium tanie illud maleficu:& uerfutia hois no mo uniuerfum populu a fiti farne caercrifcp piculis: quae
quotidie Iocoru afperitate 5C  follitudie accidebat liberauittac uelut in copia reru oium aliudtueruetiam
longe ab omni feditioe & fibi obteperares obtinuit.Nec breui tepore iftatfed tanto feruata funt: quato
nec domus una \  pace atep cocordia coferuari facile pot.ltag? no fitis no famestno calamitas aliqua:non
fu turove formidotnon ignoratio eueroijc aduerfus maleficu illu uiru fedučlos populos icitauir.Quam
igic uis artetaut uerbo^t lenociniataut prudetia aduerfus tot tatagp accidentia quotidie mala (uffeciflet'
jAut.niubditus illi populus natura obteperans:humiIis:& periria futuropt munitus Iibeter eu fequeba
turtaut fi illi mala fuerattdeus dura oia eis mitigabat:8<: ta pfentiu q futuroru noticia Moyfi cocedes ef
fecittut tande abomnipiculo populus fuus euaftrit.V tru.n.ifto^t cocefleris magna laude Movfem cer
te afFeceristpofteacj in terra ifta uenerut:& fi quo padlo eam cofecuti funt diuina Iitterae fignificattma/
lo tame ego ^babili coiedlura q uericate hiftorica uti: Vtru,n.quifpia uoluerit ipfe conceda:aut multi/
tudine:aut armoru peritia Svrios SL  Phaenices patrih propugnates uiciftejaut ui qde nihfi fecilletfed 3
dantibus fpote regione accxpiile:ac no multo poft pie SL  fanfle uiuendi oem difciplina coftituifle. Al/
teru.n.fortiffimos eos uiros talteru a deo ficamatos fignificattut etiam inimicis fuis uenerabiles uide/
renf:quippe hoftes at^ inimici erat eo^:a quibus regione:ubi SL  ipfi:8i m aiores fui nati educatig? fue
ranr:repente auferre uoluerunt.Quomodo igitur non eft mirabile arep diuinum: fi quafi melioribus
fine ulla ui fponte hoftibus ceflifte fatearisf Poft haec nefcio:quid primo:quid fecudo collocabotprobi
tatem ne legistan obedienriam:fančtitatem:iuft!nam:& pietatem illorum:quiuirumillum:a quole/
gem accseperunr.fic admirati funt:ut quicquid illeuelet:hocdeum ueleputarent.Nam fiue prudentia
illius hxc  agebanf :fiue a fupiore quada uirtute dodtus faciebat-.ad audlore deum oia reducuntur. Mi'

DE PRAEPARATIONE EV ANGELICA

rabile nempc mihi uidetur duobus anno^c milibusumo maiore rempore ia  fere tranfačlo: non enrm
exquifitifljmeanno^t pofTum dicere numerumec uerbum unum in lege illius efle imutatii: fed ceries
unufquifos ludso^ morietur:q legi mofayc£ derogabit.His dičtis compendio rranfturrit difdplina
ciuilem:qua Iudati lege mofapca tenuerunt deinceps.Nihil inquir huiufmodi apud Iudaeos eftinon fo
rum 8C  iudiciamon poftergationes SC  moratmon lires SC  accufationestfed oia uera fimplicia SC  coftan/
tia.Si adulteratus e$:H  uim intulifti:fi fornicatus:fi alicjuid horu feceris morte punieris:fi' feruu:fi ličenj
uituperaueris:fi uinculum praemestfi abdučlum uedideristfi priuata:fi facra fublegerisifi fpierare uius
fueris:no opere foIu:ucrumeriamuerbo.Propit:usautem nobisfitdeus:quihaeccogirauimus:fiin pa/
irem:fi in matrem:aut in benefačtore tuum morte morieris non comuni:fed Iapidibus obrutus.Prse/
terea mulieres uiris feruire oportere non ad contumeliatfed ad obedienriam:parentes in filios ad fala/
tem eoram habere imperium:unuque<j fuorum efle dominu:nifi deo ea obtulerit.Nam fi uerbo fo/
lum deo dedicauerit:tangere amplius non licet dei oblatameminem raperemec aliena oino furari: v,u
rumetiam fi uerbu emiferir:quo fua omnia deo oblata efle uideantur:ac demu poenitentia dučtus tan
gereaudeat:autad aliu fenfum prolata fibi uerba interpteturranimam amittat.Sed logum efletofa di>
cere.Innumerabilia praeterea funt moribus SC  confuetudine fine fcripto feruata:quae quis odit no faci>
at:quae non Iocauit no tollatinec a prato:nec a torculari:nec ab area magnu aut paruum aliqd auferat:
ignem potenti dare:aquarum fluenta non indudere:inopibus SC  mancis opem petetibus fhpem pro/
pter deum ee cocedendam :mortuis fepulchri locum non efle negandu:mortuorum fepulchra no mo
uereinihil mali cuicj inferre:no obtudere aut ciicerefperma:nulla ui foecunditate mulieru rerardare:no
aliterutianimalibus qdeus&lexuoluit:feminanodifpergere:iugum no imponere iniufterno habe/
re modum praeter menfura:nec numum adulteratum:amici arcana in inimicitias lapfus non patefaci/
as:non fuperes liberos a parentibus etiam fi captiuos habeasmo uxore a uiro etiam fi argento tuo eme'
risthaec maiora pulchrioratj funtulla parua multis uidentunnon deftruere domi nidum: nullius a ni/
malis pces cum ad te lamentanti fimile refugiat contenere uelis.Sed Iex quae ifta iuflit magna cura fer/
uanda efle coftituitimaledicutur^ qui no feruant:& deus ipfe qui omnia perfpicit ultor inuocatur.Et
paulopoft.Non femel fed fapiusamo uero fingulis diebus feptimis pp malos hatc repetuntunmaledi
cunturcp q non feruant.Ita non folum ad agedum exercitatos:ueruetiam legum peritos legiflator fin/
gulos effeciufeptimis.n.diebus in idem congregari uoluit:ut cofiden tes fcripturam audiant: ne quis fe
ignorarione poflit excufare.Ita coueniunt femper:& fedentes magno cunčti ututur filentiornifi ad lau/
dem dičlojt uerbum aliquod comuniter emiferint.Sacerdos autem:aut de fenioribus unus legem re/
citat SC  exponit:firg per totum id die feptimu ufcg ad uefpertinum crepufculumtdeinde abeunt SC  fa/
era rum legum peritiores SC  pietate multo munitiores.Num ociofi feprimum pagere diem ludad tibi
uidentur fan hxc  quae faciunt catteris omnibus neceflaria magis ducis:hac.n.re fit:ne a iure cofultis gd
Faciundum fit quaereret:necp ignorantia fallantfSedunufgfcpfaciledeIegibusattjmoribus interro/
gatus refpodeat:8č uir uxori:pater Iiberis:dominus feruis:legis pccepta tradat.Facilede feptimo quogj
anno guis non fimiliter dicere poflumus:non.n.ipfi ab opibus:ficut feptimis diebus ceflant:fed agros
ipfos ceflare pariuntunut uires ad futura fufcipiant.Multo.n.foecundiores redduntur: fi cum ceflaue/
rintrin noualia rurfus profcinduntur,Quod etia corporibus hominum acciditifemper.n.eundem fer/
re laborem 8C  ualitudini obefhfiC robur animi ar tj corporis deiicir.Sed fi quis Iudaeo polliceatur fcecu/
diorem in feptimo anno agrum futurum:fi eum coIuerit:nequaq id facere patietur:nam SC  ipfia labo/
ribusaccipere fe uo!unt:&agros alicjdo quiefcere:ut 8C  ipfi Isetiores SC  agri foecudioresalioinitio labo/
rum fumpto efficiatur.Magnae aut humanitaris eojc illud prsccipue fignu eft.In feptimo anno quog?
ipfi ab agriculturre Iaboribus abftinennfi quid fponreagriprulenntmon colliguntrneg? deponunt:fed
quia nuUo fuo labore produčlu eft.-comuniter cuicug; uolenti omittitur,Quare autfeptimum nume
rum:ita lex honorauit:nemo a me quaeret:qui a medicis atgi philofophis de uirtute:quam ad oia ma/
ximeqp ad naturam humana poflidetaudiuit.Haec Philo.Similia uero ipfi SC  Iofephus i fecudode anti
quitate iudaica hoc pačto confcripfitab ipfis rebus.Si quis eseterarum gentium Ieges nofhis conferret:
diligenter uideret:Iicet quifnam maxime tam iuftiflimas leges q pietate in deum ueram hoftibus tra/
diderir.Nam cu infiniti gubernandarum ciuitatu modi in hos paucos generaliter reducunfrac alfi pri/
cipatu unius:alii paucorum porentia:alii totius populi iudicio gubernentunnoftrse legis conditor bxc
omniadefpexit:& foli deo(dicam.n.etiam fi durum uideatur)gubernatione ludsorum attribuit: ad
illum.n.tagomnium bonorum caufam refpiciendum folumodo cenfuit:quem neefadtum ullu:nec
cogitatum fugere poteft:qui cum immortalis aeternufij fitromnia potcftinec aha nobis ratione g crea
tu ris fuis cognofcitur.Hsec enim de deo opinari oportere fapientiflimi etiam Graecorum pricipiis ab
ilIofumptisteftantur.Nam&Pythagoras:& Anaxoras:& Plato multicjalii haecipfa fenfifle uidenf.
Sedpaucishacueritate tradita in multosefferreaufinonfunt.Noftraeaurem legiflator:quoniam opa
Iegibus confona effecitrnon folum fui temporis Iudxos:fed omnes ufqt ad hunc diem in ueram crea/
toris pietate reduxit:atgp reducittcuius reicaufa eft:quon;am 8C  leges ipfas utiliflimas omnium tulit;
Non.n.uirtutis partem pietatem efle docuitifed omnes uirtutes pieratis efle partes declarauit:& ipfas
uirtutes iuftitiam dico:modeftia:fortitudinem:ciuium inter fe concordiaraltius oibus impfllr.Oes.n.
operationes noftrasiomnia uerba 8C  cogitationes ad eum referendas efle uoluitinec aliquid horum i.ca
ftigatum reIiquit.Duplex.n.difciplina morum e.Nam cum SC  dočtrina quid faciundum fit dilcimus:

LIBER OCTAVVS

Si  cKrciratione faciliores a d agendam fcimus. Alii quidem Iegum latores altera folumodo rat/one uf?
funr.Nam Lacedaemonii arqp Cretenfes non uerbis:fed re atgt confuetudine inftituebanr. Athenienfes
aatem & čarter i  pene graciomnes:quje facienda eflent uel nonilegibus mbebar.Reaute atq? opera ad
confuetudinem bene uiuendi reducere hoies neglexerunt. At uero Moyfes diligenrer ha:c utrag? coiu
Sit:nec rečlam uiuendi confuetudine do&rina priuauit:nec dodtrina procul ab exercitatione iacere paP
Tus eft:fed a primis ftatim alimentis incipiens domefticum uiuendi ufum ira compIexus efbut nihil a/
deo paruum fit:quod uoluntati utentis prtetermiferit.Sed quae comedenda funt:& a quibus abftinen
dum:ac deomnibus:quae fimu! uiuunt:de diligentia pterea in agendo:ac de requie a laboribus Iegem
quafi regulam pofuiufub qua taq fub patre ac domino uiuentes nihil ex ignoratione peccamus.No.n.
femel aut bis:fed fingulis hebdomadibus abomni Iabore quiefcentes ad audiendam legem conuenire
iuflinutpcaeptis eius maximeomnium cognitisrnemo fe pofletperimprudetiam purgare.Quod cx'
teri omnes Iegum conditores ita reliquerunt:ut plurimi uere homines tune tadem quiequam prohi/
bitum efledifcanticum iam praeuaricati fint:& qui prsecipuos maximofg? gerunt magiftratus: ignora
Siam legu prae fe feriit:cum Jegifconfultos fecu femper habeant afliftentes. Quecuc£ uero ludseum de
Moyfi legibus interrogauerisrfacilius tibi omnes percurret:q nomen fuum proferre poflet. Ita fit: ut
ab ineunte nobis xtate leges imprimantur:&: raro quide aliquis rranfgreditur:& fi quis trafgreffus fue
rit:nullo padlopoenam deprecaripoteft.Qua cx remirabilis generi noftro concordia ineft.Nam 6C
quia eade omnes de deo fentimus:& quia m uiuendi moribus nulla difFerentia efhfumma omnes co/
cordia coniungimur.Non audies.n.apud nos diuerfas de deo fententias:quod apud alios non uulgares
tantum:ueruetia philofophi fadfrtant:quorum aln nihil ommno deum efle cauillantur:alii deum efle
concederesgubernationemrerumipficoncederenolunt.Apudnosautema mulieribuseria 6č  feruis
audies:oia noftra ftudia ad deum reterri oportere:unde fadlu eft:ut nonuili tačf rnagos atg? inerres nos
accufent:quia nouaru rerum inuetores no (umus.Quod apud alios ita laudatur:ut qui patria confue/
tudine contepta innouare qcg potuerunt:fapientes fuifle uideant.Nos aute e contra id pratcipuu pru/
dentiae atq? uirtutis munus exiftimamus:ut nihil orno contra lege aut facias aut cogites.Qus res ma/
ximo argumento eftdeges Moyfi oprime atgpdiuinitus laras efie;nam qua: aliter fe habent:experientia
redargutae ceciderunt.Noftrae autem legis quidnam aliquis mutare queatfuel quid melius: aut inue/
nietraut ab aliis accipietfnum uniuerfum difciplinae ciuilis modu rephendetfSed quis iuftior aut me/
lior modus excogitabitur q hic fit:qui deum principem propofuerit:& facerdotibus communiter ma
ximarum rerum gubernationem attribueritracfummo potifici facerdotisitu omnium regimen com
miferit:quos non cenfu aut genere:fed uirtutis praeftantia ad dei cultum aflumpfit:& legis aliaru<£ re/
rum cura illis comifinut ipfi & dubia decidanr:& peccates puniant.Quis igitur pricipatus hoc melior:
aut quis maior deo poteft honor afferriVTota quippe multitudo piiflime deum co!it:& facerdotibus
maximaru rerum cura comittitur.Ita fit:ut tota dilciplina ciuilis qujeda folenitas efle uideatur. Nam
guaepaucis diebus uix alii faciunt myfteria:& dies feftos appellantes:hsec nos toto aiofirmam fenten/
tia multis feculis 8C  conferuauimus 8i  conferuamus.Vide aut q uerte fimplices integrar® noltrte opi/
tiiones funt.Primum.n.omnium de deo opinamur:quod ipfe perfečhflTmus atq? beatiffimus lit: ubi
at® eseteris fufficienstomnium ipfe reru pricipiumiipfe medium:ipfe finis:opibus notifllmus atep ma
nileftiflimusifubftatia penitus inuifibilistcui fimile nec uidere nec excogitare quicq poflumus. Quare
nec materia ulla ad imaginem eius fufcipimec ars imitart eum fingedo poteft.Opera eius oculis cerni/
mus:coeIum:terra:folem:Iunam:Iucem:fluuios:mare:animaIia: plantas quaeipfe fecit non manibus:
ne$ Iaboretnec alieuius auxilio:fed cum uolueritomnia benefieritomnia illico bona fatfta funt.Hicfe
quendus oibus hominibus eftat^ colendusrcolitur aute fandtiflime operatione uirtutis. Vnum eft te
plum :unius dei :amicu.n.omnibus:quod fimile eft: comune templum oibus e:quia comunis deus e:
hunc facerdotes praecipue colant:quibus unus prseeftihuic g non obteperat taq impius punitur.Sacri/
ficia ofFerrimus non ad repletionem ebrietatemg? noftram:qux deo ac omnibus probis odio funt:fed
ad emendationem purgationemgi noftram:in quibus pro comuni prius falute oramus deide pro no/
ftra.Gratifflmus.n.deo eft:qui comune falutem fusanteponit.Petimusauradeo peccantes:no ut bo
na nobis concedat:q fponte iam praebuit:fed ut capaces eoru bonorum ita nos faciariut cu coeperimus
non efferamur.Sacrificates a ludtu ab uxorealiifq? pmultis abftinere Iex iubet.H^c de deo fentire mo/
fayca lege didicimus.Longum eflet omnia percurrere:quae de nuptiis conexionecp fexuum cum uxo/
read procreandum conftituinggfeueriflime praeter naturam agetes ulcifcitur:quae de latrocinio atep
furto:quae de rapina 6L  ui:quae de liberis educandis:quse de parentatiombus mortuorum: ut no ma/
gno fu mptu neqp magnificentia fepulehrorum charitate^ fiat.Purgari at acadauere uenietes iubet qfi
»mmudos:ut hicdifcamus gmagna imudiaes icaedehois fit.Parentes fecudoloco poft deu honorari
lufiltiSi igratu aduerfus parentes hoiem lapidibus obruendu efle cenfet:feniores a iunioribus honora
ri pcaepit:nihil interamicos occultum eflt uult:& fi diflidium acciderit amid archana efferri no fmit.
iudici muneribus corrupto morte ituling non auxiliat fupplicanti cu poflit reus fecudum legem eft:
nontollas qcf nodepofuiftiino tangas alienumomutues foenorejnnumerabilia huiufmodi funt:q/
bus focietas noftra 8i  difciplina ciuilis inter nos cotinetur.Sed non eft ptermittendum quo erga alieni
genas affečtos nos efle uoluinfic enim diuinitus hanc rem etiamcuraumut nec noftra corrumpi pof/
fcnt:nec inuidere his pofTemus:qlege noftra redpe udint.Quicuqp.n.noltris legibus uiuere defiderac:

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

omnes humaniter fufcipiendos iulTmcum non generetfed uiucndidifciplinacoiunftione hoium di/
ftinguere uidestur.Siqui aut non integre:fed fimularione accedunnhos repellendos imperat.-ne couer
fatione fua corrumpatnur.Getera uero:quoru ufus necefiarius eftrperenbus danda ee conftitujttigne:
aquam:alimetum:ca’terag3 huius:ut uiam ignorati oftendere:infepuItum hofem no negligere. Qua
huraanitet aut gerenda bellaee cenfuerit ide patet:quonia necigne:necferroragros hofliu populari di
mirtitmeceos fpoliare:q ceciderunt in pliomeccapris iniuria inferre:maxime muIieribus.Tatacj fadli/
tare ac mafuetudine fuu:ut uel brutoiji afalium curam habuerinna ufum congruentem eoru nobis co
cedens crudelius ea tradare prohibuiunec inrerficere finit fi quae quafi fupplicantia ad nos refugiunt:
parcedum ec in hoftiii regione:nec interficiendu afalia illa uoluit:quo^ labore h o fes iuuantur.Sic un\
dicg cum docendottu puniendo a uitiis ad uirtutem reduxit,Mors,n.iminet:fi adulteratus es:fi puella
rapuiftiifi marem tentaftijfi tetatus concefliftitdealiifg} 01'bus punitiones rebus couenientes abfgj de/
praecatione confcripfit.Seruatoribus aut legum pmia propofuittno argentu:ne<| aururnec oleaftriraut
hedera: ferta:& inane quodda pconium:fed 8 i  ipfe pdixit:& deus miraculis coniirmauit. Siqs et mor/
tuus eet pro Iege:uiuet tame 6 C  meliora maioragp praemia confequef. Vnde fadu eft(no.n.uereor dice
re:qd' res tpfa praedicat)ut multi magno afo fummos cruciatus 8 i  mortem ipfam fubire maluerintig
quicq facere aut dicere practer lege. Et certe fi gens noftra ignota catteris hofbus eflet:ncclegis noftrae
fanditas ullo modo cognofceretur;& aliqs ofa diligenter fcripta Graecis nuc Iegeret: narraretgj tale fe
aliqua in orbis parte uiuedi uidifie difciplina:qua multis feculis:cu fumma in deum pierate feruara di/
cerer.oes admirarent .Nullus.n.uere fandiores leges excogitauir:nec tot feculis Ieges fuas animis ho/
minu firmiter imprimere potuit.Praetermitto Piatone:qui uera opinione de deo in multitudineeffer
re non ee tutum tonfitetur:& leges uerbisananibusconfcripfmunde nulla utilitasmifi forfan eloquen
tix cofecuta eft.Lycurgu aut hofes admiratur:& Sparte in coelum efFerut:quia longo tem pore leges il/
lms muiolatas Spartani coferuarunt:quae res certe no paruae uirtutis efhfed illi breui tem pore id fecif/
fe inueniutur.fi quis eos cu ludaeis comperat:qui non minus fere:qua duo annorum millia in legibus
permanent.Prseterea Lacedaemomi liberi quidem leges feruabat:qprimum aute Fortuna mutata fuit:
rotius uiuendi dilciplinsetommg? fuarum pene legum obliti.Nos aute faepius aduerfa fortuna multo
magis q caeteri hofes uexati:nec et in fummis periculis legem noftram tradidimus.

Eleazarus apud Arifteum de allegorico fenfu fcripturse. CAP. III.

Aec lofephus de mofaica ludaeorum difcipIina.MuIta uero dicere pofiem deocculta legu
|j uirtute:&:allegoricafpeculatione:fedtagapauca:quaeabEleazaroatq? Ariftcbolofummis
gSSi I apud Iudaeos uiris nobiliflimifq?:q Ptolemaji tepore pfluxerunt:quoru alter Eleazarus po
M&jJi  tificatus etia dignitate infignis fuit:ut pauloante fcriptum efttcum detradudioe fcripturae
in linguam grseca diceremus:qui regiis legatis uirtutem fcripturae occuitam efleoftendens:his uerbis
ufus efcut Ariftcus alter ex legatis confcnpfit.Dignum aut e inqt nonulla eoru:qu£e ab eo audiuimus
breuiter ponere.-pr^cipue quonia temcre qu£eda de puns arqi impuris afalibus in lege fcripta multi ar
bitranturdntm ogatus.n.a nobis:qobrem fi a deo uniuerfa creata funtupura nonnulla fčnptura uoci/
tat:a quibus abfhnedum ee iubenita difleruit.Vides quatam uim habet couerfatio atq? cofuetudoima
los.n,hofes fi cum improbisdaudabiles fi cu probis conuerfantur facile facit.Primu igitur legum diui/
naru lator ita cunda deo patere oftenditrut nihil agunihil excogirari poffit:quod eu lateat:deinde oete
ros omnes hoies falfo multitudinem deogi introduceredocuu:cum ipfi multo prsfiatiores fint qdii
fui:quos uenerantur:quo^ fimulachra lapidea:uel lignea tagimagines eo^:qui ad uita fibinonihil co
tuleruntadorant fcnfum ipfi habentes ea qux infenfata pemtus funt.Cur aute ofno quafi dii a genti
bus colutur illi:qui ad ufum humanae uitae aliquid inuenerut:cu no fecerint ne<j ,pduxerint ipfi qcq:
fed meliorem eorum:qua: funt ufum excogitarintf Aut cur hodie qucqa multi non adorantur: cu an/
tiquioribus ad inueniendum excogitanduq? multa fagatiores acutiorefg? funtfNam de Aegyptiis qde
nefcio quid dicereoporteat:baduas.n.&ferpentes:& uiuos:& mortuos uenerantur.Haecigit infpicies
diuinus ille uir moenibus ferreis:SCinuiolabiliuallea caeteris gentibus fepararenos uoluit: quo pado
facilius corpore atg? animo immaculatosilonge^ abhuiufcemodifalfis opiniombus remoros fore ui/
debat :ut folum uerum deum pratter caeteras gentes adorantes illi folumodo fhaereamus. Vnde fadu
eft:uta nonullis Aegypriorum facerdotibus:qux difciplinam noftram altius confiderarunt dei homi/
nes gens noftra Tit appe!lata:quod nemini nifi deum uerum colat accidere poteft.Nec id iniuria: religs
enim cibo potui ueftutuicp inhiatibus noftriofbus iftis conteptis per tota uita deofpotetia dei cogitar.
Ne igitur couerfatione arq? cofuetudme aliorum corrupti ad impierare eoru deferamurrcibi 8 i  potus:
tadus & auditus:argp uifionis purificatione legali nos a caeterfs feparauir.Cunda enim ab una porentia
omniporenris deigubernara naturali ratione fimilia funr:quauis fingula a quibus abftinemus:& qui/
busutimurprofundam habeatrationem:quorum unumautalterumexempli gratiaponamtnepu/
testemerederebustamparuisaMoyfefuifieconfcriptum:fedomnia uideas ad probiratem homi/
num dciuftitiajperfedionem fandepertinere.Volucres enim omnes:quibus utimurdomefticae mu/
daegp funt tritico aut legumImbus connutrittetut columbat:turtures:perdices:anferes:ca:terseg3 huiuf
modi.Qus uero ,phibit3e funteas rapaces:carmbufcy aliarumauium nutriti coperies:a quibus agnis
hardif^ raptis:hominibus quo9 ram uiuis q mortuis mfertur iniuria. Qua: omnia merito fmunda
nofaumut uel hfc rapina & cajde nos deterrerettSC ad iuftitia hortaredmoneret^ iuftiftime at^ pači/

nji?*« '

,. u ^ r ^ cu n\
" tn ab lqide/

-• ^etm or/

1  H-ucreor dice
rr  niaJucrinrrg
rc,f S« noftrl
■"Ktjtdlfc
Tj fffcrujtndi'

] l  *mh  ho/

■m'rudineeffer

xhn  doqucn
nporcl^esil/
-pore id feaf/
•>i'n legibus
» mutata fuir:
octura muho

CAP. 111 ,

kocculra legfi
ebolo lummis
• L: Irararuspo
flu5c feriptura:
krv.his uerbis
ko audiuimus
'aipta multiar
Idipnin uoci/
colurtudoima
ur k^umdiui/
ut.demde cactc
nrro f»nt qdii
i f:bi nomhi! co
liafi du a
»rintipfi 0
. U otur:cu^

rt- re7t infpjcčs

J^uopaflo

::,os forcui/

; Vndf&ft*
Mnt  dn hom^
, 0f g:rdp
1 . A*  cofi'« r '

!££**
:: r j  n:* f P u
JSoj  bom'

1  inH> nda

i^V

LIBER OCTAVVS

3«

fice ufaere:l!cut onifics uolaeres mundsc:gux nulli auiuinec ofnoaliis fniuriatur.Tta his quafi fvmbo
lis ad iuftiriarn intelligentes couertit.Nam fi aialia huiufmodi rangenda no funt pp fmundiciam fua;
quales erut hoies:qui prauitate morum illis fe fimiles reddut.Om nia igitur hsec tropologice fanfte«
inrelledta plurimu conferanticonfideratio.n.ungulae fiflanaeian contra findiftinguendos efle fmgulos
ačlas probe ftgnificar:quqs q non diftinguitroes quafi pecora parentes fimul & filiaerforores & fratres:
quodcp nec in pecudibus fuenitur mares inter fecomifcentur:aqbus oibus nos longeabfumus. Vnde
marificc una &hunc diftiguendi naodum docuit:6č uitse cofhrutionifg; noftra: habedam efle memo/
riam monuir.Cnm.n.dixifletqcuq? ungulam fcindutjadiecit 8i  ruminant.Nihil.n.aliud per rumina/
tionem fignat:q uitee coftiturionifcj noftrae:utdixi memoria habetem uiuere.Hocuitaalimento con
feruatur.lra 8C  alibi iubet dicens.M emoria recordaberis domini dei tui:qui fecir i  te magna 8i  mirabi/
lia.Ingenita.n.profefto funtifi quis diligerer cofideranformatio corporis:alimeti difpenfatio:&: ad fin/
gula mebra mirabilistrafitusiac multomagis fenfuu uis:metis agitatio:& fumma uelocitasiunde fin/

etia fimilefecit.Quid plurafln ipfis quocp lanuis pcaepta dei fenbere iuflittutcotinua eius haberemus
ttiemoria:& in manibus ipfis circuferre ipfa uoluitiut oftederet oia nobis iufte faciunda creatorem tu
mentibus:& noftrae creationis memoria firma retinetibus.lubet.n.fiue quis dormitu canfnie a Ieftu/
lo recipiat:fiueambulet:fiuefedeatidei opera fibiefle meditada:& in fingulis deipotetia:qua fumus &
poflumusnon uerbis tantummodo: uerumetiam cogirationeat<jaioadmiradam:laudadam:aman/
da.Sed deciboac potu difta fufficiant.De fenfibusaut ita iuflltiut mhil audiendumihilg? rangedu ue/
lir:quod imundu fit:& hoc fimili quadam rone.Rapaces.n.prauae^ beftiola: funrra qu,ii^ raftu n os,p
hibuitificuri catae ac mures:peftifera qua:daaialia:& omnino inutilia hoibusuta lex noftra nec uerbos
necopeiniuriofe queqdicereiaut facerepmittit:& ta expfleqperfigna:& fymboIa:omnibufqi modis
nofabuloferfed ueris rerum indiciis ad iuftitia & oiporentem nos deu conuertit.Omnis.n.mentio mu
dorurn atop imundoru animaliu adhaec refertur. Videbaf igirur mihi Eleazarus refte ad oia refpodif/
fe:naetia uitulosarietes 8C  iuuencosinon filueftresifcd domefticos offerendos dicebatiutq facrificabat
hac re inrelligerent mites feateg hutnanos efleoportereipraefertim cu oblatum afifeftus animi fignifi/
cer.Hsc Eleazirus ad Iegatos:qui ad eu de interpratione legum a Prolemceo mifli fuerunt:qbus aper/
te fignificauit profunda quada ronem ac allegoricam in lege dimna contineri:qua inueftigare deberet:
qui feriptura intelligere optarenf.Ariftobolus aut illeicuius fecundus Machabarorum liber meminit:
queq? Anftotelica peritu fuifle philofophia conftat:fimiliter manus & esetera mebra:quado dedeo di
cuntunintelligendaeflein libro:quead Ptolemaeum fcripfit:hisuerbis dedarar.Veniamusnuncad
ea:qbus etiam tu o rex fignificari tibi uoluifti:quid uelirdicere feriptura noftra:cu manus & brachiaifa
cies & pedes irer 8C  quietem deo attribuar.Quae oia conuenierer intellefta reftam deideo fniam non fa
bulofam:aut falfam cofirmat.Magnae nag; res:quce fenfibus no cadunt multis profefto modis a fenfi
bilibus:a feriptore legum exponutur.£t ideo:qui refte intelligut fapietiam illius:&diuini fpirfrus gra
tiam:qux,prophxtam eum efficit uehementer admirantur:ex quibus pdifti philofophi fuerut:& poe
tae etiam nonulIi:qni pp illa:quseab eoaccacperut maxime admirantur.Qui uero a fenfu eius profun/
diore remoti litterae tantumodo inhaerentsnihil magni eu fcripfifle arbitrarur,Explanabo igitur fingu
la breuitertat^ dare:quatu in me fitum eft:q> fi longe a ueritate abfuero:non fcriptori:qui refte ac pro
funde omnia aediditrfed mihi paru diuinas iilas leges intelligenri temeritatem attribuas.Manus igitur
etiam nobis multis modis dici apertiflimum eft:nam cu magnum exercitum:&: Iegiones tuas aduer/
fus hoftes mittis:magnam manum tehaberedicere uulgo folemus:& omnes:quiaudiunt uires tuas:
per manum fignificari non dubitant:quod etiam Moj/fes defignauir dicens.ln manu potenti eduxit te
ab Aegypto deus.Et alibi aperfona dei.Mittam manum meam 8i  percuriam Aegyptios:& rurfus ad
Aegj/ptiorum regem.Ecce manus domini inquit ent in pecoribus tuis:&: in omnibus agris mors ma
gna:quibus potentia de iure fignificatur.Vis enim hominum:& aftus omms in manu eorutn fita efle
tranflatiue dicitur.Iccirco Iegis feriptor uocabulum manus ad porentiam dei tranftulit. Quies autetn
diuina non iniuria:urputo:dici poteft ftabilis creaturarum duratio arqj immobilitas|quam efle perci/
pimus:quia deus:cui omnia fubiiciuntur ira conftituit:nuq enim coelum in terram couerfum eft:ne^
terra in coelum mutata:nec fol lunarne^ luna fol fafta eft. Et in animalibus fimilirer: non eft: enim-
in naturam hominis fera conuerfarnec homo in baeluam unq pertranfiuit.Haec igitur quies atq? ftabi
liras diuina dici poteft.Defcendifle in motem etiam rempore:quo lex ferebatur feriptura deum perhi/
bet:ut omnes operarionem dei confpicerent:qua defcenfum appellamus.Scribitur enim exarfifle mo/
tem igne:quado deus defcedinturbarumg? uoces exauditas fuifle.Cu^ tota multitudo no pauciores
gdecies centena miliaeentrper quinc^ dies in omni Ioco motiš ardes ignis afpiciebatur.Ita defcefus ille
nulluiocale motu f:gnificat:ub;q?.n.deus cft:fed uiribus ignifg? mirabiles funt:qa uniucrfaconfumut
quincg dieru fpacio:ficardentis:ut mhil ib' cofumptum fuerinfed ipfa quoqj herbaru uiriditas intafta
permanferinturbarumcB fonitu intolerabili nullis seduo inftrumenris defcenfus dei omnibus fignifi/
satur.Defcendit.n.quoma uoluit diuinis Iudxorum genus legibus comunire.Hacc Ariftobolus.

DE PR AEPAR ATIONE EVANGELICA

De Eflaristgprifcis temporibus apud ludaeos fublimi uiuebatphilofophia. CAP. lili.
Erum quoniam diuinarum legum pcžepta percurrimus:&: formam allegoricifenfus retigi
musnllud ptermittendu non eftruniuerfam ludsorum gente in duas maximepartes fuif/
fe diuifamrunam quae pcsepta Icgis certo quoda litterae fenfu fequebarur:alrera qua maio'

_re philofophia firmata altius arcj fubtilius omnia fpeculabatur:qui 8i  philofophi ludsoru

efle putabantur.Horum difciplinam omnes:qui nouerunt uehementeradmirati funr.Iofephusuero
atq? Philo ludaa perpetuae memoriae uitam eorum comedarunr.Irag! ne ta fublimes uiri negiedti efle
uideanturia libro PhiIonis:quem pro ludaris copofuit nonulla fumenda mihi efle arbitror, Practer ca
teros inquit:quos pene innumerabiles fandio mofayca ad bene uiuendum'incitauit:Eflki fummi oi/
um arq? maximi funt:ab hofiorete ideftgrcca ligua fanditate(flcut mihi uidetur)appellati: quorum
feda no genere:fed uirtute arcj humanitate difcernitur.Itag? nemo puennemo adolefcens propter in/
ftabilirarem seutisifed uiri omnes aut fenes funt:q nullo corporis morbomulla ammi perturbatioe fe
rutunfed uera foli hominum libertare fruuruncuius rei uita fua reftimonium praber. Nemo propriu
aliquid poflider:non domus:non pccus:nou uasaliqd:fed oibus in medio pofitis comuniter utuntur:
habitant fimul & couiuunt quafi fodales.Cucp omnia pro comuni utilirate faciant: alia ahc$t  negccia
funr:quar impigre fubeuntes certant:non frigus:no calorem:no aliquam mutarionem aeris formida/
tes:fed ante ortum folis ad foliros labores uerfi crepufculo uefpertino cum gaudio redeunt.-non alirer g
qut cerraminegymnicoexercentur.Meliora.n.&iocundiorata animogcorpori ea certamina putat:
quse non fenefcunt cum corpore.Sunt autem eorum alii agricote:aliipaftores:alii apium cultores: alii
harum artiu magiftri:ita ur perfede inter fe uiuat aliis noindigentesmihil facere recufanr:qucd cu uti>
le focietati fit turpe no eft.GItp a laboribus fuis mercede catperintrapud eum deponunt: qui quaeftor
creatus eft,Is ofadiligenter procurat:quibus egennegentautepauciflimis:cu omnem luxu taq anima:
atcp corporis morbum afpernentur.Comunis eft ipfis no mefa foiumruerum et ueftis tenuis quidem
omnisifed grauior in hyeme:quae in uno depofira loco efbunde unufquifqp idiffereter aflumit. Aegro
tatioquogp corporis fi acciderinftudio atq3 cura omnium & re comuni curatur.Seniores fi abfgj libe/
ris natura* concedunnfeliciffimiomnium putarunhonorari a carieris non minus gficos genuiflenti
Etquonia acutiflimematrimonio huiufmodi focietatem facile difloluipofle petfpexerut:uxorem du
cere omnino recufant caftimoniae fummopere ftudentes.Nimium.n.mulier feipiam amat:& 2eloty/
pia maxime mordeturnc uiri moreš artificio quoda argilenocinio facile poteft in peius peruertere. Si
uero et liberos uiro pepererit:quae prius aftute faciebat:ea iam audader atq$ aperte aggreditur:omniqj
ui regere maritum conatur.Quare uxor huic focietati inimiciflima iudicara efhnon feruar.n.mores:
necprobus erga omnes eft:quiaut uoluprate uidus:autlibcrorum amore fuperatus in feruitute 0x0/
ris dedučtus eft.Hac uita eo^ fit:ut no priuati foluiueruetiam reges atcp pnncipes eorum philofophia
plurimu admirentur.Hcec quidem i Apologetico Philo fcnpfitiut diximus.ln.eo uero libro: quem i'
fcripfit: oes ftudiofos liberos ee :ita de Eflaeis narrat.Paleftinam maxima gens Iudeo^t habitantah ter
quos:qui dicuntur Eflki comperiutur:plures numero ut ego opinor:q quattuor milia.Eflki didiqfi
fandi graece:quoniam dei cultores praecipue funtino animalia facrificantesifed metes fuas uirtute mu
nitas offerendas deo putantes.ln ciuiratibus no habitat exiftimates:ut contagionem aeris corponbus:
ficconuerfationem uulgi animo nocere.Horu alii agros colut:alii pacificas artes ad utiliratem fuam dC
proximorum exercet:necargetum:nec aurum reponut.-nec ingentes agros laudant: fed tantum colut
quatumneceflitatipoflitfufficere.Hi.n.exomnibuspenehominibusfolipecuniam & fundos neglP
gentes uirtute ditiflimi putatunfacilitatem uiuedi paucorum fdigentiam rede magnas efle diuitias
ludicates,Nemo eorum taela:enles:galeas:fcuta:caeteraqi belil faditant iftrumeta:fed nec eas artes exer
cent:quibus facile omnes 1' iprobitatem labutunnulla mercaturamullus cauponatus :nulla eis cogno/
fcitur nauigatio:omnes rapinaeoccafiones depellut.Nemo leruus eft apud eosjfed cum uniuerfi liberi
fint:alteri alteris feruiut.Omnes qui feruis ututur:no folum quia aqualitatem cotemnut tag iniuftos
oderunt:ueruetiam quafi natura leges tranfgreflos omnino defpiciunt.Omnes enim aiunt quafi ma/
cer eadem natura genuit:quare guis no uocemuniumus tame re ipfa fratres:auarici^ crimine abalie/
natiirationalem philofophire partem non necefiariam ad uiuedum maturalem maiorem humana na
tura cofequi pofle putates:alteram fophiftis:alteram leuionbus reliquerut hominibus:illam philofo
phiaj partem folumodo approbantes:qua dedeo:&de creatione omnium fcrutamur.Morali maxie P
uigilant:ad quam abfoluteconfeguedam paternis legibusadiuuatur:quas rede inteliigere nemo fine
diuino auxi!io poteft.Has femper quidem:fed maxime feptimis diebus docetur. Dedicata.n.feptima
dies deputaturan qua caeteris omnibus negledis ad facra loca concurrentes:qux finagogse appeilatur:
ordine fub ; fenioribus iuniores confidere folentdeguturcp fcriptur^ diligenter 8 i  exponuntur a peritif
fimis:(ymboIis enim prifco morefcripturam uri maximearbitrantur.Difcunt lgit pie fande luftegi
uiuere triplici regula utetestamoredei ardentiflimo:uirtutis cultu diligentiffimoicharitate ,pximi fer
uentiflima,Quod igif fummedeum diligatimulta nobis argumeto funr.Caftitas perpetua: lufiuradi
nulla metio:medacii odiu:&:pcipue:g> bono^: oium nullius mali cam ee deu opinantur.Quot uirturi
ftudeantpatet:quia pecunia negIigut:gloriafpernut:uoluptateoderur:c 6 ftates feueri magnigj animi
funt:cxterag? huiufmodi fnumerabiiia.Charitatis autargumera funt:beniuoletia:focietas:squalitas«
NuIIus enim domum habitat:qus omnium comunis no finunu srarium unus fumptus oibus eft.

LIBER OCTAVVS ?7

Praetcrea ueflis comuniter oibus ppofitarcomums cibus 8C  pofusreomunis menfaromnis ufra comu
nis eft.Qu« oia muko magis illi opere faciunt g ahi uerbis fignificat.Nec mirum:qu«cug! enim quo
ttdie Iaborates confeauunfnon ipfi feruatifed in medium afferentes comuni urilirati attrmuunr: non
negligunt apud eos «grotantes:fed a comunibus curanf.Seniores non minus g parenres liberi uene/
rant.Huiufmoihoies finegr«ca dočlrina mofaica philofophia effecit:qu«uirrutis opus homimbus
^pofuitra qualibertas 8l  orif 8C  confirmaf.Nam cum muki atcp uarii diuerfis tpibus:aliicrudelitare
carnificummoreuniuerfamIud«amuexarint:aliiaftutafimuIationeadeo ad improbitatem cučtos
p:ruerterint:ac fuae impietatis inhumanitatifl^ calamitares hoium ppetua monumenra reliquerinr:
nullus ung' ira efferatus fuit:nullus ita ueterator ac malus:ut Ettk  oj* aut potius fančtoji uiram crimi
nari uoIuerit:fed oes pbitate illorum fuperati guafi a natura Iiberos putantes fumma ueneratioe atm
laudibus profecuti funt,H«c Philo,

De Deo & quod mundus creatus eft. CAP. V.

Erum quonia philofophorum difciplina iam patuit:& totius et multitudinis moreš diui/
nis legibus muniti expofiti funtireftare uidef ut iunioj: theologiam pietati maiorum ido
neam atgt confentaneam oJkedamus.Sicenim perdifcemus quales in theoIogia:& in csete/

„_ris difciptinis Hebr«i fuerut.Philonem igif rurfus primo libro fuper lege audiamus.Non

nulli ait mundum magis g aučtorem mudi admiratitnon ortuifed «ternum efle mundu putauerunt
male nullum pene opus deoattribuetesicum e corra oporteret dei gdem uirtutes quafi creatoris attp
patris admirari:mudo aut no maiore g creatur« coueniat laudem attribuere, At uero Moyfes:g & ad
fummu philofophiae puenit:&dei refpofis fecreta natur« didicinoprime cognouit necelTe efle:ut reje
aliud gdeagat cu fit itegerrimus itellečtus:ar<j purifiimus oifcietia pftatior: oibono melior: oipuh

uirtute radicitus fuftulerut. Patre.n.ar^ aučtore operi fuo ,puidef rone jabaf :pater,n.ois atcp aučtor
ea q genuit aut fecindiligenter ftudet coferuare:q opprimere poflunt expelles:q utilia funt fuis acgres
ad id uero qd no fecimus nulla coniučtio nobis e.Perniciofa igif res oino efhut fine pricipatu ciuirate
fic mundu fine audtoreac iudice:a quo uniuerfa gubernenf cofiftere pofle putare.Mirabilis igitur ille
Moyfes: qc£ fine pricipio eft alienua re uifibili oino exifhmas.Quod.n,fenfibile e mu tationi fubieflu
nung ide eftiiuifibili gde atgj itelligibilippetuitatem attribuit:fenfibiliaut aliud uocabulu accomo/
dauit Na guoniam uifibilis:atg 3  fenfibilis hic mundus emeceflario ipfum ortum habuifle affirmanr.
Vnde no abre creatione etia eius magna cu theologica uenuftate confcripfit.H«c de origine uniuerfi.
Quod uero ,puidetia mudus gubernefan libro:que depuidentia fcripfincontrariis primu expofitis:
deinde confutatis magnifice probauit *Quoru pIura:quonia longiora funt copendiolius pona.Prouk
dentiam efle inquit arbitraris:cum tantam reru perturbatione effe uideas.Quid.n.humanoru ordine
certo gerif.An folus ignoras:prauos atqp rapaciflimos hoies bonis oibus florere:diuitiis:gloria: cultu:
mukicudinismagiftratibus:bonaualitudine:quibufcu 9  dixeris uoluptatibus afflueref 1  Virtutis aut
amicos oibus malis oppreflbs:pauptate:ifamia:humilitate: duricie uiuedi affligi i  His aliifg? copluri/
bus ita dičtis refpodet poftea hoc padto.No tyrannice:ne 9  ui aliq:uel crudelitate: fed ut rex regu iufte
uniuerfu mudu deus gubernat:rex aut uerus:& ia pater e. Vt.n.fe habet pater ad Iiberos: ita rex bonus
ad ciuitate:& deus ad mundu:quippe g natur« ftabili lege principatu & r puidetia infolubilicoiundtio/
ne una copuIauit.Quare gueadmodu non negligunf oino uitiofi a parentibus liberi: inimicoje opus
ee putantibus fubmerfos inuadere:fed maiore interdii ope fouenturjcu nullu in eis pr«fidium efle ui/
deatur.Similiter quo^ deus oium cura gerit:nec minus eor‘la:qui perpera uiuuntttum ut occafionem
eis poenitenti« pr«beat:tu ut natura fe propitiu efle oftendat. Adh«c longe abfis a ueritate: fi malorn
alique felicem arbitrarisiet fi Croefo ditionacutior uifu g Iynceus:maioribus corporis uiribus:g Cro/
toniata ille Milo Ganymede formofior fit:oibufgp aliis corporis 81  exterioribus bonis abudet.Qui.n.
mete fua plurimoru dominatui ac peflimoji fubiecit cupidinis:doloris:timoris:ftultiti«:fuftiti«:felix
atg^ beatus efle nullo mopoterit:etfi uulgo beatus appellef.Na fianimi oculos paruperuolueris eleua
re:atq? ut poflibile homini e:de uero bono cofiderare:oia q nuc admirari uideris magno rifu ,pfeque/
ris: Semper.n.cu meliora Iateat :in locu eojj mala lrrupentia laudanf.Cu uero in medni adfunribona
tuc:q cotraria funt hac luce dilucidius turpitudmefua oftedut.Si ergo diuinu illud bonu mete coc«pe
rismihil eoji:q dixifti facile apud uitiofos iueniri iter bona collocabis. Pr«ciofiflima nepe illoj^ argen
ti atq? auri metalla funt: q a peflima terra^ parte folet ^direipermultu n% profečlo interefl iter me
talloru ftenlitate:&: foecunditate terr« non metallofe.Longe gppe abefl: argeti atq? auri natura a boni
tate frugu:finegbus uiuere nequimus:qd maxiein annon« patet caritate.Oes.n. thefauros p  modici
teporis alimento rečle ppter neceflitate iudicantes libenter omnes r piicere folent.Quando aut necefla
ria nobis cumulateaffluuntmatur« bonis abundates conteti efle non poflumus: fed argeto atqp auro
inhiantes:&: quafi oculis capti terreno podere hucatg? illuc ppterauaritia ferimur:c6tinuo^ pecuni«
gratia bello uexamur.Veftes etia magnificas cupimus:q nihil aliud funt q textori« artis laudes:& flos
ouiu:ut nonulli poet« dixerut.Qui uero glori« adeo cupidus eft:ut uel a malis laudari cupiat:hunc v
probirv efle necefle eft:quippe unumquodqp fuo fimili gaudet:bonam autem ualitudinem auru qu«
ret:Q didicerit no prauos animi morbos ab auditu oriri.Qui uiribus corporis ceruice eleuat: atroaf/

DE PR AEPARATIONE EVANGELICA

fimas anteoculos baeluas ponit.Ita enim itelliget turpiflimu ee fera^i uiribus hoiem gloriari. Formo
fitarecorporis iačlare meriš compos nemo poterir:quae breui adeo exringuj£’ rpe:ur anreg florefcar de/
floruifle uideafipfertim cum et inanimata artis opera:pičta:fiči:a:rexTa no parna uideat extare pulchri
tudine:quorum omm nihil unq apud deum inrer bona enumerarum eft. Quid dico apud deum^cu
r.etp periri hoies:qui refte philofophanfbona caducas has resraut arbirrenf:aut appelier.Qui uero fal
fam:& noie folum philofophiam fequunf:ii animi fe medicos ,pfeffi feruiruti corporis inhserentmec
corpo^ qdem medicos imitanf:qui fi rex ac princeps regrotet oia rrafgreffi inrer coluna: poiticuš;ta/
bu!as:argetum:adrilicium:au 9 i:lapides:cubile ipfum ilico perunttnec uefte auro inferra admirati:nec
lapidibus ornatum confiderares lečtulum gcirius pofiunticaereris ofbus coremprisimanus argroti tam
gunt:pulfum examinant:interdu et ueftibus fub!aris:qua duriciae fit uenrer:quo calore petfus ardeat:
quo motu cor exiliat inquirunr.Ex qbus oibus al ifq? compluribus gritate 8i  qualirate regrirudinis p/
ca?pra:curam morbi tandem aggrediunf.Oporreret igif er philofophos cum medicina animi tenere
^pfitpanf oia defpicere:quaefalla hoies opimone maxim 1  faciuntrac mentis ipfius cubile igredi dilige'
tius:8č confiderare fi ppter iram inaegualirer pulfus mouefkačtucp ipfo examinare:fiafpera maledice
do lingua effečla eft:fi cupiditate tumidus uenrer:& ut breuiter dicarn :qua intemperie interiora turba
ta funt.Hoc enim padlo idonea poterutadoprare remedia.Nuc uero cum nequear Juce ueram afpice'
re:exteriorum falfo rerum nitore perculfi quafi caeci pererranreginam oino mentem negligenres:& (a
tellites eius diuitias:g!oriam:fanitatem:ahag 3  huiurmodi pfequentes.Er queadmodum fumma infa/
nia eftiaut ctecos de coloribus:aut furdos de harmoniarmufica fic & uiciofos uiros de bono &malo in
dicesconftiruereimentecapti nacp funt;& interioribus tenebnsobcscati difcernere nequeut. Meriro
igitur laudaf Socrates & alii:qui paupertatem amplexi:nec quarftuofa ipri artificia didicerutinec ami/
cisaut regibus magnafibioblata muneraaccaeperunt.Nihilenim aliud guirtutem bonum putabar«
Quod fi moralicorporecircududh:& morti ut homines fubiečb:ac cum multitudine iniuftoru ho/
minum maxima uiuentes iniuria penerunr:curaccufanda narura efbcum crudelirashominu culpan'
da firdNon enim facile poteft euadere:qui degit in regione pefbfera.Et ueluticum magna uis pluuiat
defcendat:nifi fub te&ofisineceflee:etiam fiiapies iisambrem perferreicugj frigidiflimus perfiat bo/
reas frigore premi:& seftaris ardore calefieri.Eodem profcčlo modo:fi cum iniuftis uitam agis :neccP
fe eft muka inde ppeti mala. Verum oes:qui uirtutem negligentes falfa corporis laudat bona: a fo!e fe
ung*:& a Ioue lauari putant.Symbolica enim bare prifcag? prouerbia re lpfa uera efle oftenduturinec
enim poft mortem fo!umodo:fed etiam per tora uita animo fimul ar g? corpore iniufii homines pen/
dent.Cuius reiquificulaconfcripferunt hiftoriam reftes Iocupletifilmi funt.Nam uel amantiflimam
uxorem fufpedam adeo fuifle tyrranno dicuntiut tabulis cubicuru ftatuerit:quo maior fonitus cu adl
eum irer excitaref:nud% ita:ut nihil oculte fere poflet:aditumg? ipfum fouea intercarpifleiut uel fal/
tibustuel logis gradibus:uel afcenfu defcenfuq?pergendo nuilum pofiet relu occulrarc.Quod quaurgj
igifafus hominis:qui uel uxore ita fufpečta habebat malis refertus eratflllis certe mihi fimilimus ui/
def fuifle:qui cu ad alta pcipitia fcadantranreg ad cacume puenerir timore perculfi: nec altiora perut ia
feflj:necdeicendereaudetcu3dhiaru6i^>fundirafedtfpexerinc.Tyranidenepequafi diuina ie aggref
fus cu pericula eius cognouiflet:&: ftanti m ,ppofiro innumerabilia uidebat in dies pericula:& abeunti
mortem inainere non dubitabat:omnibus etfi non corporibusifed animo tamen aduerfus eum arma
tis:quod ille ipfe Dponifius ita efle fignificauit. Nam cum quidam uita tyrannorum apud eum quafi
beata laudibus afferrettuocafle ad coena regio apparatu toftručta homine dicifiac fup caput illius fede/
tis acutum gladiu tenuiflimo fillo fufpediffe:que pofteag repente couiua ille refpexit:nec furgere inde
aufus tymore tyranni:necbibere:autcomedere porens periculo perculfusiceruiceac oculis ad pendete
gladium direčlis mortem expečtabat.Quoci cum uidifiet Dyonifius.Num inquit intelligis q bearafit
uita noftraftališ enim eft:nifi uelimus nobifmet ipfis adulari.Omnium.n.rerum copia habetes japter
frequentia periculorum &impendentem formidinem nulla frui pofllimus.lllis fimiles:qui a deformi
bus fiepe meretricibus decipiunfiguae uefte argj auro ualdeornatm:&; fuco facie deformiratem occuk
tantes:quafi hamo pifces his infidiis capros arrrahunt adolefcentes.Hac infelicirare nos premimur:qui
multis felices uidemur: & ficuttormentis mukicogunf mentis fuae arcana pandereific interdu huius
uitae moleftia uičli ueriiTimas uoces de miferia noftra emittimus.lllis.n.certe fimiles aialibus tyrani fu
mus:quae faginatur: quibus comedendi bibendieg non ad aliud g ad perniciem fuam copia foletoffer
ri.Multiautem pecunise cupiditate uidi manifefta dederuntfuppiicia.Cuius reiexempla etfi quotidie
uidemusiunum tamen ex priTcis referre operaeprecium diximus.Dicunt igif: qui foetidos faerum bel
lum confcripferuuttcum lex eflet:autpr^cipires ex ako deiici:aut in mare fubmergi: aut igne cremari
facrilegos.Cumg? PhilomeIus:Onomarrhus: & Phaylus tres ifti Delphicum fpoliauerint templum:
fecundum Iegem diuinitus fupplicia dedifle. Alterum enim cum per afpera fcaderet loca praecipite de
cidifle:ac ita expirafle. Alterum cu eques per littora ferretur in profundo lapfum una cum equo fuifle
aquis demerfum.PhayIum aurem ahifaero morbo confumptum:alii cu templum Inabisincederetur
una concrematum fuifle tradiderunt.Nemo profečlo ha?c cafu nifi amens accidifleputabir.Omnes.n.
hos tres eifdem temporibus propter ide deličhim non aliis fuppliciis g lex uolebat iure punitos: non
a fortuna &cafuded diuinituscrederedebemus.Quod fi nonulli rapaces:& fadhofi homines:qui non
alienos folummodo popu!os:fed patrias etiam fuas fubieceruntiimpune id feciiTe uidentur: mirandd

* mirit
'S^rcff 0 ^ 0

''•ru^ rCT1 '^

*'ȣ?***

kn r J£8 r °tit aa
iv ‘ ^ Usjr deaf
:]^isp;

b , " 1 ,rTl itencr e

r * ‘8**%,

v y n  *£&$

'  .' r "’ rr, ora rurba
' f  JOJmarpicg,

' 1  ^ftv&fa
‘^nfca mfa/
•vno4 mj i 0U |

v* ur. Mcrito

-‘fur.nrc jrni>
■®UH purjbar*

!* lp wftonI ho/
'-rmnuculpan'
*£ r Juii pluuiar
• uspnftatbo^
'■igiv.nfccf'

<' !X'ru;jfolcfc
■ < iVndutur.nec
'ibominopeiv'
'Tinnflimam
aorfenituscu ad
;jpifTrutudfal/

- Qoociquitifgi
;ru iimilimusui'
K ilricr.i pctutia
idminiic agglrf
■ixula:& abfunti
rtfusfumarma

aacodrumqui

v, j  p<jt illius ftde'
*: r f< furscrc ind€
lV1 ; u  j d rtndcrc

Mtanq»' jp{,c

- % jui J dciorni"
niiucrm occuk

. f .,,Tr3imunq^

*^L |fl( ju huius

’u'ibus«vrfw^

^nfoktoffcr

»F^ ,qU0<i S

Šifri**!

251*82

LIBER OCTAVVS

J8

*£&**

non eft.Primum enim non fimiliter deus at$ hofes iudicat:hominesenim de manifeftis-tantumodo
cognofcuntideus ueroin aium ingreflus ipfum nudos uolutatis perfpicir motus.Quare nunq huma
naiudicia diuino tancjmeliora di  luftiorapponenda funr.Multis eni homines fallunf fenfibus corpo
ris;atq?turbationibus animitin deo aut mhil eft:quod fallat:fed fumma iufticia una cum ueritatecun/
čhgerunf.Deinde rečle illud imprimis:fertur id ee ad populum tyranos:quod funr in lege iupplicia.
Quando igitur in ciuitatibus adeo abundanuc nulla legum reueretia fititunc deus unuitia repellat: 6C
ad uirtutem hoies conuerrat crudelibus ato? tyranicis uirisrnon iniuriam porentia praeberiuitioru en!
cumulus fine crudelirate mundari no pot.Et quemadmodum uindices publicaru rerum ad homicE
das proditores 8i  facrilegos inrerficiendos publice aluntunnon quia tale hominis exercitium laudef:
fed qa populo necefiarium eft.Eode ,pfe<ftopadlo huius mundi gubernatčr:quafi comunes uindices
tyranos in ciuitates exfufcitat:ut iniuriam a t<$  impietatemraliags huiufinodi ui ^crudelirate iftorum
puniat.Qui quoniam non rečto animi propofitoifed crudelitate commoti diuino uoluntati fubmini
ftrarunt:ut ignis confumpta materia demum extinguitur:fic & ipfi cum ciuitates prauas inanes ho/
minum fecerintttunc demu in perniciem incidunt.Quid aut miramunfi tyranorum interdum mini
fterio effufas hominu iniurias deus compefcit:cum etiam fkpius non aliorum opereifed per fe ipfum
famae:terraemotu:pefte:aIiif<£huiufmodi:quibus multas urbes defolatas uidemusiid fačhtetfSatis di
dam efle puto:neminem:qui male uiuat efle felicem:unde maxime prouidentia ee probatur, Et poft
aliqua.Ventoruminquit impetus di  pluufie uis non ad perniciem nauigantiumiautagricolarum: fed
ad utilitatem humani generis diuinitus mirtitur. Aquis enim rerramtuentis uero regionem: quaefub
luna eft inundare foIet:& utrifqi animalia & plantas alit:auget:perficit.Quod fi nauigantestaut agrico
las nonnunčj perdjt mirari non debesiminima enim quaedamifti particula funt:cura uero totius hu/
mani generis deo e. Vt ergo in aditione ludorum atq? certaminis atdiles propter aliquos reipub.ufus
die certaminis mutato fecerunt: nonnullos ludtarorum non affuifle:fic& deus quafimagn£ecuiuf/
damciuitatis:totius orbis curam gerens humidiorem aeftatem:& uernalem hvemead utilitatem tor
tius effecit:quauis nonnulli hac temporum ina£qualitatemagna dana patianf.Elementciji igif fter fe
trafmutationes:ex qbus mudus coftat:&: qbus coferuaf tanq neceflarias ipfe iftituitipruin« aut 6i ni/
ues caeteragphuiulmodi ad frigiditateaeris c61equuntificuti ad concuffionem nubium fulgura & to
nitrua:quorum mhil forfan & prouidentia fit.Pluuiae uero ac uentiicum uitse alimenti crementig^ ca
plantarum atqpanimalium fint:prouidentiacertefiunt:& exiftis illaconfequuntur:ut fiaeditoris mu
nerum liberalitate atgp magnificentia magna unguentorum copia proponaturrunde guttis quibuf/
dam in terram deflexis: lubricus ualde locus effe&us fitrnemo non infanus prouidetia seditoris mu
nerum lubricitatem fačlam efiet contenderenfed ad magnificentiam abundantiam q? unguentorum
confecuta concederet.Iris fimiliter 8i  alia huiufmodi non funt naturae opera principaliter: ied nubibus
naturah quadam ratione accidentia:6i tamen eria haec prudentioribus conferunt: traquilitatem enim
aerisimotus uetorum:hyemes 6i  ferenitaremthis fignis praedicere folent.Fornices porticufg? num ui
des:quorum plurimiad meridiem refpiciunnut deambulantes in hyemecalefiant: 6i  in teftate opaco
frigore utanrur^uam rem illud confequitur:non ab aedificatoris fententia fadtum: q»umbris quxa
bafi exddunt horae fignificanf.Ignis fimiliter naturae opus eft necefiarium :quem quafi accidens quod
dafumusconfequitur: qui tamen eft:quando non paruamattulit utilitatem. lnterdiu enim noigne:
fed fumo aduentum hoftium fignificamus.Talis ratio etiam in Edipfibus dici poteft: qus folem atq*
lunam confequuntur:8C aut mortis regum:dut urbium defolationes prudentibus figna folent afferre.
Lačleus uero circulus ftellas habeteius fubftantisercuius caeterx,Cuius rei caufam: quis diflficilis fit:no
tamen negligunnled diligenter quaeritant philofophates:putant.n.&: redte iucundimmam rem per fe
ipfam efle fcientiam.Sicut igitur fol 6dunacaeteraecp ftelle per prouidentia fačtae funtific profečto caele
ftia omnia:quis nos naturam atgj uirtutemomnium inueftigare nequeamus. Terramotus autem čC
peftilentiae fulminum iftus di  fimilia maladicuntur:& non funt.Nullius enim mali deus caufaeft:fed
elementorum mutatione generantunne^ funt principalia naturae operaifed ad ea q neceflaria & prin
cipalia funt confequuntur:& fi aliqui damnum inde habuerut non eft accufandus gubernator. Primu

3 uia quos bonos efle ipfi putamus boni fortaflls non funt.Deinde quemadmodu i  re militari ad feda
am feditionem:qui forte primu oblatus eft plečlitun&ad extinguendam tyrrannidem cognatos etia
fi in culpa non fint leges exterminant:eodem modo in peftilentia ut reliqui moderatiores fiat interdu
etia inocentes communicorruptioneaeris pereunt.Sic 6i m  nauigio aequaliter oes periclitantur quis
no aeque peccauerit.De atrocibus aute beftiis exercitatiois bellicx gracia ,pdu<ftas diuinitus diceremus
Nihil.n.magis corpus ad labores 8£animos ad refiftendum hofti corroborat quenatio:nifi tu huic de/
fenfioni opponendo derraxifles:fed rame di  q bellicofi funt animofiores beftiis fe opponentes facilius
fiunt:&: qui pace amant domi at^! urbibus uiuentes longe ab omni huiufmodi periculo abfunt.Sues
enim di  leones fimiliagp animalia ne ifidiis hominum aliquid patianf procul ab habitatiombus homi
num uerfantur.Si quiautem ex negligentia inermes faltus peragratife ipfos potius q natura accufent:
ficut in equeftri certamine: qui uno loco iedere ac fpečlare no patiunf: cum hinc illinc tranfeat:curru/
um impetu plxru$ conteruntur.Serpentes auteuenenofi non prouidentia fed confequetia quada re/
rum:utin fuperioribus diximus produdh funt. Fiut.n.cum inara materiiEhumiditas calidior fačla e.

- . riAlf

rindJ

§»

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

aut fpermate natura'duce gcneranf.Ea qucnia natura principaliter intcndftpuidentianafancn nega
mus:quis er illa duabus rarionibus ad utiliratem hoium audiui ,pdu<fta:quas caelare nullo modo de/
creui.Primum igirur uenenofaaialia multos ad morbos:& maximeperniciofifIimos reniedia confer
re faluberrima medici perhibcnt.Videbif^ fi diligenrerattendere uolueris in magnis theriacis nonuP
la membra eorum accuratiflime fumi.Deinde deo ifta efle parata dicunt in peccatores.-ficut eculeos 6f
alia tormenta in iudiciis preparata uidemus.Quod aut dixifti in domibus hoium maxime ifta nafa'
falfum oino eft.Procul.n.in defertis inueniunf locis hoiem quafi dommu fugientia.Qu£e uero in ha
bitationibus hoium nafcuntur corruptione magis producunf:quauis SCcarnium nidoreaialia huiup
modi artrahanf.Hirundines aut finobifcum uerfant mirum non eftmam quonia eas hoies non ue/
nantur iccirco plurima: abundatinam e regione fugereilla uidebis:quibus infidiamunnon.n. hoibus
jfolumruerueria brutis:ut fe falua uelint innatum eft.Spriaemaritima quardam ciuiras eft noie Afca'
lo:quo tune applicui quado oraturus atq$ facrificaturus HierofoIyma ad patriu templum miflus fui:
eo cum applicuiflem magnam columbarum multitudinem uidens admirabanirerrogati^ mihi qua
obreece aues oia pene loca illa occupaflennrefponfum fuitdegeeos apud coluba^ ufum efle prohibi/
tum.Apud Aegpprios aut mirabilius quidda cofideraui,Crocodilus.n.oium badluaru atrociflimusri
facratifllmo natus & enutrirus:Nilo quauis fub aquis uiuae.utilitaris ramen fux  non eft ignarus.Ma'
gna enim copia apud eos Crocodilogc inuenitur:qui animal id tanqua faerum ueneranf.Minimeaut
repeririapudeospoteft quieum uenatur: & nauigantes hic quide necdigitoaqua fluuiitangere au/
denuCrocodilis ftatim ifultatibus.ld uero rimidiores et hoies:uel ludo in Nilu natates profiliunr.Bat
baras regiones foecuditateag ropt excellere uidemus:ubi magno ingenio hoies raro nafcuntur.Sicali/
mentis qde abunda t:hoibus aur:quo^ grada diuinitus alimera producunf carere uidentur. At cotra
accufanda grajcia e:quia fine femine atep cultu nihil producit:fed fola hoies generat uere cadeftes arq?
diuinos natura ad omne fcientianaros:cuius caufa eft fubtilitas aeris.Non.n.temere dixit Heraclitus«
Aer ficcionaia prudenrior atg? melior cuius fignu:g> ieiunares atq? uigilantes prudentiores illis funr:q
cibo 6i  potu femper replenf.lmmergif.n.quoda modo motus mentis: qua cogitatione appellamus.
Verum in barbaris regionibus propter maiorum alimentom copia agrorumgi roburmon folu aialia
plura maioraq?:uerumetia arbores maximce nafci folet.Non eft aut culpa naturae fi tam marinis g ter
reftribus animalibus crudeliter uefcimur.N6.n.ad huiufcemodi uoluptates naturarfed ci udehtas nos
atg; in teperatia incitat.Ad mundienim totius confumatione necefle erat: ubicj uaria nafci animaliu
genera.Non fuitaut neceflariumrut homo qui fapientice decore ornatunab humanitate in feritate co
uerfus esede aialiu uoluptate fibi pararet. Vnde ad harc ufg? tepora g cura cotincnriae gerur ab homimV
bus abftinet carnibus:fuauiflimo cibo herba^j fručtu<j!utetes.Qui uero carniu ufum natura cocedi ai*
bitrant rmagiftris &L  legibus:gbus cutx  modeftia e ab efu imoderato jphibenf.Rofce aut 8i  crocus ua/
rii^ flores argp aromara no uoluptatis gratia: fed bona ualitudinis^dučta fut.Na 8i  odore ipfo iuuat
interdu:& i copofitioe medicinaru(magnas .n.uires haber)a medicis adhibenf.Multa.n.ftngula nihil
<,pfut:c6iuda uero queadmodu maris atg? foeminre coiučho ad ,pcreatione:fic uires fuas oftedut. His

nari.H^ca Philone copendifiofius fumpfntu ut oftenda quales Hebrari etiam iuniores uiros habue/
runt:tum ut pia de deo fententia Iudaeorum appareat.

EV5EBII PAMPHIL1 LIBER NONVS.

Quod etiam exteriores ludeeorum gentem admirati funt. CAP. L

VNC Autem teftimonia etiam exteriorum de ipfis diligenter citabimus.Illuftnflimi
enim etiamGraecorum non imperiti omnino Iudaica philofophiceralii uitam eorum
feriptis fuis approbafle uidenturralii theologiam quantum potuere fecuti funt.Sic eni
difces non temere:fed abfoluta exquifitac£ ratione iudaicam philofophiam gentilibus
nugisprcepofitam a nobis fuiiTe.Primum igifea ponam :qu$ de uita Iudceorum pra^
clanfnmi Grscorumreftantur.Theophraftum igitur audias :cuius nonnullos textus
Porphyrius in his 1 ibris pofuit:quos de abftinendo a carnibus confcripfinhis uerbis ludaei ad haec uf®
tpa Theophraftus aitanimalia quomodo facrificanr^ut fi quis nos ad imitationem illorum hortaret
audire non pateremur.Non.n.comedunt ex facrificatis:fed mel atg? uinu nočlu infundunt holocaufta
facientes:nihilq? inde relinquetes:ut nec ille qui oia perfpicit re tam praua irifpicere poilit: quod faciut
’ . funt de' -

interim ieiunantesiac quoniam philofophi natura funt de deo inter fe colloquentes: nodtu aute ftelias
afpicientes orationibus ded inuocanr,Primi enim ifti omnium hominum: & bruta:& fe ipfos offerre
coeperunnnulla neceffitate aut cupiditate id facientes. Et in qrto eiufde negotii hseca fe ipfo fcribit Pot
phirius.Eilaji ludsei genere funt:i! alter alrerum magis diligut g caereri hoies faciat: 8C  uoluptate oem
quafi uitiofam afpernaf :cotinentia &C  integritatem animi ab omni perrurbatione remoram prcecipua
putates uirtutem. Vxores non ducuntralienos autem Iiberos teneros adhuc:& ad omnem aptos d odri
nam adoprantes,p fuis educare:acmoribus fuis ftabiIirefolenr:qd faciut non gamatrimoniu abomi
nentunfed quia mulieru moreš cauendos putat.Diuitias omnes a deo fpernunnut mirabilis qda i eis
comunitas fir.Nullus eorum prceter esteros aligd poftidetromnia eis comunia funt.Nemo alio ditior
autpauperior.Vna omnibus guafi fratribus facultas eft, Vngi oleo no patiunf:g> fi quis forte oko ta/

\

'•

rf| 0W nij/ '

jj, ,^‘iahm^

, ‘ ,no 'f Ab
^^Ubsiiii:
... ‘J^hioua
,: ; :;f pfohibj/

r »'cnarus.My
lr f Mtnimeaut
uuiirangerc au/

:  profiliunr.Bat
icunrur.Sicali/
nfur. Ar cotra
»tra/rftBarj
Ul:  Hrradjfus,

1  joilhsfunrjg
** ^pfllamus.

n loto aialia
Brranms i^iet
dc.udditasnot
i lufci ammaliu
Jtnnfnitate co
imitab hominid
•runtocediaf
icrocus ua'
r jorcipfo luuat
a rjinžuto nihil

mollfdut.His
nuidctu gubcr^
iomroshabuci

CAP. L

nusJDuftnfliaii

u uoin coruni

•: funr JSic eni
•im gt-ntilibus

luarom*

" n ,jllo$tfxnis
!Vrjjdh-tcu|2

hortar ft

( : nt hciočau(i;

. ; -i‘  j«

SSErftn«

* 55 £JSff

i^JESS

■: mm”!
S*** 0

LIBER NONVS ,,

čtas fuerit.-diligenter qfi a magna macula corpus illi abftergif:no enim molles: fed aridt ata duri efle
corpore cupiunt: alba femp induunf: eledhone comuni quasftores & gubernatores fibi creant: & in'
diuife in oibus res funt.Non habitant urbe una:fed hinc lilo facile migratifemper® afl*t quetes.Ha:re
fim fua proficifcunf:a quibus ira fufcipiuntur:ut una eos femper uixifle diceres:undefit:ut proficifce/
fes mhil impenfae fecum fcrat.Veftem & calceos anteg oino tpeduupacur non mutat:nec emunt ali'
quid nec uendunt:fed comuratione rep* utunf cum Eegeanr.Nam inter eos finguliqua:cuqi uolur af>
fumunret mhil afferentes.Erga deum maxima pietate utunturrna anteg fol oriaf nihil eis prophanu
dicif:fed patria oratione utunf :qua folem oriri pcantur.-deindea prseftčhs fmguliadartes opera« fua
mktunf:6£ poftea qua horis qumqp laborauermt:ad unum rurfus locum congreganf:& aqua frigida
perloti in domu ueniunt:quo nemini nifi eiufde fečte introire licer Jta m undi quafi in teplum ad cce/
naculum ueniunt:ubi magna traquilitate fedetifeus ordineoibus panisopponif:& ferculum unu uni
cuigi.Primus aut oium facerdos fačla oratione comedere incipit:nefafqi oino putant ante orationem
quicg' guftare:cucp pranfi fuerint muko diligenrius orat Jta Si  incipientes Si  definentes laudes dei dili
genter concinut.Poft hsec ueftibus:qbus pradentes quafifaeris utunf depofitis:ad opera rurfus exeut:
nočturnogj reuerfi crepufculo fimihter coenannhofpitibus et confidenribus fi qui forte affuerinr.Cla/
mor aut tumultus nungapud eos audif:fed ordine itacolloquunf:uttato eos inter feuti ordine atgj
filentio mirabile_uideaf:cuiusca perpetuacontinentia eft.Cibus Si  potus uitte neceflitate menfuratur
Quiadeamfečta ueniunt:non ftatimtfed pofteag forisannointegro eifdem moribus uixerint:tunc
fufcipiunfinon tameoino:fed propinquius gdem accedut.Vna uero cum illis uiuere no licetmifi duo
bus aliis annis patientiaj figna dederint:& anteg comuniter cum eis uefcanf iureiurado confirmatrpri
mo pios fe erga deos futurosedeinde iufticise ita fore cultores:ut nec fpontemec im perio alicui hominl
fint nockutitodiog? femper imuftos fibi futuros:putarurof<$ femper feipfos kedi fi iufto uideat iniu/
riam fierirfideles fore oibus ac maxime principibus.Non.n.abfqp dei uoluntate principatu alicui com^
medari.Adhaec fi ipfi prseeflent nungfequicg fačturosrunde maculari pfečtura uide ref: nec uefie aut
ornatu quoda meliore g fubditi fe ufurumrueritatis foreamicos:&: medaces accufaturos:manus a fur
toraium ab iniufto lucro procul retenturosmec occukarores aliquid fociismec eoj^ feereta aliis fe diflu
ros:etiam fi mortis periculum imineret:poflremo nulli aliter haereleos dogmata tradituros q ficutl
ipfi accseperunt:procul fe futuros a latrocinio:conferuaturo% fedae libros diligenter 8i  nuncioru no/
mina.Hicferuaturos feomnia iurant.Quiautem non feruant diligenter illico expel!utur:& omnes
fere cum ad alfam dietam ac uiram ueniunt moriuntur.Sed multos ipfi rurfus miferantes recipiunt:
cum putauerint non minores iam ipfos poenas dediiTe q delidta eorum poftulabant.Tanta uero tenui
tate paucirare<j utuntur rerum:ut raro plus g femel in feprem diebusalui purgationeindigeant.Qua
quide Ex continentia in tanta perueniunt patientiam animi^ robur:ut nec eculeo:neq igne: nec alio
qužeftionu genere impelli pofiint:ut aut uerbis legis latorem uituperentraut illicitum quicg comedat:
quod maxime in bello:qd fibi a Romanis illatu fuit oftenderut: nulla.n.adulatione ad torquetes ung
funt ufknullas lachrpmas torti emiferunnfed fuauiter in dolonbus ridentes:&: eis illudentes a quibus
torguebantur: fic expirabant iucundiffime:ut ad patriam redire uiderentur. Firma enim haec opinio
apud eos eft corpora quide morti efle fubiečta:animas uero tang imortales femper uiueretcu^ a fubti
liffimo tethere dimittanfmaturali quoda delatos lpetu corporibus coiungi:cu uero a uinculis corpope
quafi a Ionga feruitute liberati fint: tune fummo cum gaudio altiora petere.Qua gde uka SC  pietate £»
čile fit:ut muki apud eos furura puideat:pcipue g a faeris uoluminibus 8C  uaria carnis caftigatione fic p
phaeta §i  dičtis exercenf.Hxc Porphyrius de pietate ac philofophia Eflaeoteftatus  e.

Hecataeusdeeodem. CAP. Ib

Ecarseus autem Abderfta uir 8i  uerbo 8C  rephilofophus hifioriam de Iudaeis confcripfitra
dU 1 qua nonulla fumere no erit alienu.Multaiiquit caftella oppida^ Iudaeis funtruna uero urbs
p i munitiflima quinquaginta pene ftadiorum habes arcuit(3:p]ures gcetum Si  uigintamilia
homines habitat:qu« uocaf Hierofolyma:in medio cuius aedes Iapidea e quin^ iugepc 15'
gitudimsilatitudinis cubitopc centu:qui porrae duplices funt:i eo ara quadrata eft itegris lapidibus ac i
ornatis copofita:cuius fingula Iatera uigintnaltitudo aute duodecim eft cubitoru:apud qua domus ma

f na e:ubi akare at^ candelabpi:utraqpaurea funt ponderu duu taletopt:ubi Iux nodte atqp die iextingui
ilis ardet.Nullum ibi fimulachrum eftrnullaomnino imago:nec plantarnec lucusraut aliquid huiuf/
modirubi node ac die facerdotes cafte uerfanrar nung m teplo uinum bibentes.Deinde cu rege quo^
/Uexandro nonullos ait iudaeorum militafle:& fuccefloribus eius fideles fiiifie:fe^ cum uno eoru ftr/
monem habuiflehis uerbis narrat.Cum ad mare rubrum pficifcererurer alios equites iudaeus quida
nomme Myfonianus me fequebaf: homo queoes ta Graeci q Barbari: qui eu cognouerut & animi
maximi Si  robufticorporis praedicabat«Eratautem etarcu peritiffimusJs cum augurquidaoes nos
ftare iufliflet:interrogauit quare fixi ftaremustaugure^ auem ofteodente atqp dicente coducere ita fta/
retguouf^ quo auis tederet perfpexifient:ut fi ad antenora uolaretcceptu iter perageretifin autem po
fteriora uolatu peteret reuerterentur:filentio arcu tračlo auem percufllr ac interfecit.Tunc augur 61  n5
nulli alii ualdecommoti ei maledicebantjpfe uero quis eft inauit ifte furor o homines fquomodo eni
auis ifta:quae nihil de fapietia puiderat ueri aligd de itinere noftro poterat nobis pdicere:qu* fi fotura

g 1»

i

DE PRAEPARATIONE EVANGEUCA

Plearchusdeeodem. CAP. Jlf;

Learchus aut peripateticus in prio libro de fomnoAriftoteliattribues uerba haec de iudsis
fcribit.Multa inquir Ariftoteles poflent de ipfo dici:fed pauca modo refereda funtrgu« no
ignoro multos fomnia fingere me putaturos.Tuc Hyperochides iccirco:quia mirabilia di>
_ čturus es inquit audire magis glifcimus.Tunc Ariftoteles ego inquit ur rherorici folentde
genere ipfius prirnum fi placetdicamus. Ita prorfus placet Hyperochides inquir.IIIe igitur fubiunxic
Ariftoteles iudaeus erat:qu/ funt Calani ex indiatiudati aut a Ioco:quem habitant appellati funt. Vrbs
eorum afperrimoquodam nominelerufalem nuncupatur.Hieabaltioribus Afislocisad maritimas
duitates defcedes:& lingua 81  animo Graecus fuir.Cugj accidiilertut eo tepore nos quoq?in maritimis
Afis lods uerfaremur philofophiaeamoread nos fponte uenit:q multo plura nobisattulitq accspir,
Hsc Clearchus.Claemens aute nofter Numa Romanom regem pythagoricu fuiile aflerit:& mofaica
nixu dočtrina legem dediiTe RomanismuIIam imaginem deoattribuere:undeannis centu atqi feprua
ginta ab urbecoditatnullam imaginem nec fidam nec pičla m in templis Romano^ refpici potuifle;
Ita Numa occulrefignificauit nullomodo:nifi menteadfimilitudinem deihomineperuenire poffe.
Megaftenes autem:qui cum Seleuco uixit uir hiftoriae peritiffimus in tertioiudaicacagi re^ hscdicic
Omnia quae de natura prifci Graeci fcripferut:alii etiam ante ipios fcripferut*Na 8L  Brachmani apud
Indos:q 81  iadsei uocant multo prius philofophati funt.Ariftobolus et in  primo ad Philometora his
uerbis utif, Legem noftram in multis Plato fecutuseft.Aperte n% inmultis diligerer examinafle fin
gula uidetur.Mofaica enim uolumina ante Alexandrum:& ante Perfarum imperium traduda fuerat
unde plurima ficut 8i  Pythagoras philofophus ille accaepit.Numenius aute Pythogoricus aperte fcri/
bit:nihil aliud efTe Platonem q Moyfem attica lingua Iocjuentem.Et in primo uolumine de bono.Pla
to iquit:at£g Pythagoras: q Brachmanes magni Aegypti iudaticp menerut :ea Graece ipfi expofuerur.
Et in tertio Moyfi meminit his uerbis.lannes 8C  Labres Aegiptii erac uiri magicis artibus adeo pratpo
tentes:ut Mufaeo iudsorum duci uiro deo coniundiflimofoli refiftere pofle a cudisAegyptiis iudica
ti funt.Multas enim calamitates:quas Mufaeus Aegypto itulitfoluere uifi funt.His uerbis numenius
8C  miraculis a Moyfe fadis:& g>Deo coiundiffimus efletMoyfes atteftaf. Sed iudaics gentis Chori
lus et poeta prifcus m eminit:& multos ecru cum Xerxe in Grscia mihtaiTe affirmat. Porphyrius aut
in primo de philofophia refpofogj: Apollinem ipfum iducit de iudaeis hoc oraculu sdidifle. Attedere

inquitoportet:quoniaoi diuina re

Dura uia illa nimis aeratisdaufag? portis.
Qus uitam nobis aperfr donatga
Nec uero uerbis farile enarrarier u

aletum fapietia e oraculu Apo!linis:quod didurus fum.

aeatam«

lis

Qua prim i ante omnes coeperut tradere pulchras;
Qui Nili epotant !ymphas:phoenicibus inde
Proximaq? aflyriis ea cura:fed inclita longe
£xponicp queat:illo quofemita ducit Gens hebraea ilia nouitrnoramg; recspir.

Et fubiicit exponens.lta uia ad deu a Barbaris inuenta fuiile didicimus ab Aegypnis.f.atq?ChaId«is:ii
enim Aflyrii funt:&maxiea ludaeis Jde Apollo et quoda oraculo apertifljme demoftrat his uerbis.
Chaldaeis qus uera eflet fapietia tantum: Aeternum qui menfe colunt regegs deucp:

Hebrseifg? ipfis conceflum agnofcere pura:

Sed de iudaeorum pietateatcp philofophia hadenus dičtum eft. CAP. lili«

Quod malti conueniunt et alieni de ueritate hiftoris.
EhiftoriaueroHebraicaueritatedicedaconfcripta q m ul ti conueniat modo cofideremus
Cumigif'MoyfesdiIuuiumdiuinitusiIlarum confcribataquo Noecumfuis arcalignea
euafit:Berofus Chaldaeus:Hieronymus Aegyptius:& Nicolaus Damafcenus hiftoridea'

_demdere:utlofephusinprimoantiqtarisludaicaefcribit meminerunt.Scribit enim Ni'

colaus in nonagefimofexto libro fuper Niniada magnum montemefle in ArmeniaBarin appella'
tum:quo multos tpibus diluuii confugiiTetac nonullos arca uedos in cacumina montis applicuiflerli/
gnags arcx illius Iongo tpis fpacio poftea pdurafleiunde Bitumin^ ablaro 8i  expiationes: ut Berofus
ait hoies uti folent.HscTofephus.Ego aut ab Abideno hiftorico nonulla tibi trafcriba.Siflithrus inqt
principamm :deide accspit:cui Saturnus magna uim aqua^ futuram fignificauit.Quare faluare fe cu

nullibi enim confifterepoteranreuerfaefunr.Poft aliquot diesfimiliter fačtum fuit.Terrio emiflae re^
ueriae;adeum fueruntlimo pedes referrs:<3<: tune du ab hoibus Siilirhrum rapuerunt.Nauis autem
adhuc inuenitur in Armenia:cuius ligna remedium hominibus aduerfus multos mirabiliter morbos
afferunt.Rurfus cum primos hoies Moyfes longis tpibus uixiileailerat:huius rei tefles Gratco^ hi>
ftoricos lofephus citauir.Nallus inquit breuitate uits noflrs confideras falfo feribi opineftta magno
anno£> numero psTcos uixiile.llli enim deo amid 8C  ab ipfo imediatius produčh:&! integriore utetes
alimento:quod longiore tempore poterat permanere:non iniuria longionbus temporum fpatiis u i*
uebanr.Prsterea et uirtutis gratia:& ut res pofteris putilesrAftrologia Geometria^ iueniret: Ionga ii
bi diuinitus uita largita fuit:qus inuenire non potuiilentjnifi falte fexcentis folaribus annis:qbus ma-'
gnus annus reuoluif uixiiTent.Cuius rei teftes funt oes fimul Gratci ar^ Barbari:qui de antigrate dili
getius cofcripferut.Na &Manetus q Aegyptioru:& Berofus q Chaldaeoru hiftoria collegit: Molus p'
rereaeftieus;Hieronymus atgyptius:6iqui phoenicam hiftoria tradiderut:& ad hos Hefiodus Heca^

LIBER NONVS 4<3

raeas:Efan!cas:AcufiIaas:Ephoras:ac denig* Nicolaus confona noftrfs dicentes mine annos prifcos iP
los ubufleaffirmant.Haee lofephus.De turnssedificatione fcripfit Moyfes:&ab una Iingua in mulras
tune hominum genus confufum fuifleaflerit.Et Abydenus his uerbis illi arteftatur.Primos homines
ferunr & terra natos robore atep magnitudine confifosidns fpretis rurrim eo in Ioco ubi nune Babvlo
eftad folem ufcp collerecomendifleicugp iam feread coelum sedificando perueniilent uim uenrorum
diis affuiffe:qua fuper eos diruta turris ceudincug? ad ea ufq? renapora unius Iinguae fuiflent m ultas in
linguas diuifos fuifTeibellumgi inter Saturnum dC  Titanum tune incaeprunadocum^ BabyIonis no/
jnen habuifle propter confufionem Iinguarum:qua Hebrsei Babel uocant.De turri autem &  confufio
ne linguarum etiam Sibylla meminit dicens.Cum omnes uno uterentur fermoe turrim atdificare co
ftituerunr:qua in coelum afcenderenr:eam dii uentis diruerunt:& Iingua hominum mirabiliuarietate
confufa effecitiut BabyIonea ciuitas uocaretur.Oecampo autem:qui Senaarappellatur Eftieus fic me
morat.Sacerdotes inquit:qui euaferunt louifaera in Senaar Babyloniaecontulerunt:confufaqi Iingua
hominum diuerfas orbis partes habitarecoeperunt.Moyfes rurfus uitam Habraae lateconfcripfmcui
mulros exteriores hiftoricos atteftari Iofephus his uerbis confcripfir.De patre autem noftro Habraam
quauis non nominatiferibit tamen Berofus itarut a rebus ipfis non dealio q de ipfo dicere uideaf. De/
cima inquit pod diluuium generatione praeclarus quidam iuftufcp uir:& fingulari cadeftium dočtria
praeditus apud Chaldaeos fuit.Hecataeus uero librum de Habraam cofcriptum reliquit. Nicolaus etia
Damafcenus in quarto hiftoriarum hsec narrat.Damafci Habraam us regnabat cum exercitu a Chal/
daea profe&usinec multo tempore poli: etiam a Damafco abiens ad Cananeam:quae modo ludeea d id/
lur migrauit:cui nomen etiam nune magnum apud Damafcenos eft: uillacp ibi demoftratur Habral
domusappellata.Verum cum farne Cananea premrretur: Aegyprus uero magna copia rerum effluere
dicererunlibenter illotut etiam Aegyptii facerdotes de diis dicentes audireticum fuis proftčtus e. Aut
enim aliquid ab lllis difčereiaut meliora fe traditurum ipfis arbitrabatur.Et poft pauca.Cucp una cum
peritiiTimis Aegyptiorum uerfaretur:6i uirtutem 8i  gloriam fuam multo clariorem effecit: Aegyptiis
enim diuerfis uiuentibus moribus:&: aliis aliorum moreš obfcaenis profequennbus uerbisalle Temper
quae in abfentes dicebantunfalfaefle demonftrans refpuebar.Vnde fačium eftiur tančj grauem fapien/
temgj uirum admirati tam ad incelligendum qad perfuadendum quod ueiet paratiffimum ducerent
fpfe uero Arifhmericam 6C  Aftrologiam eos docuit.Nam anteadueneum eius nihil harum rerum fcie
bant Aegyprii:fed a Chaldseis in eosiunde in Graecos quocp difciplinse lftae affluxerut.Haec Iofephus*
AIexanoer autem hiftoricus:qui multarum rerum peririam habuir in uolumie de iudaica hiftoria Eu
polemon aic ha^c de ludseis fcripfifle,Ciuitas inquir BabyIon ab his condita primum fuerat:qui a di!u
uio euaferunt.Quos omnes gigantesfuifleconrtatfparibsperuniuerfam terram:poftqua turris qua
sedificabant diuinitus concufla decidit.Dedma uero generationein Camirine Babyioniae urbae: qua
alii Vnen dicunt:quod nomen latine Chaldaeopolim fignificatmatus eft Habraam:qui fapieria omni/
bus excelluir:a quo Aftrologiafuitapud Chaldaeos inuenca.Is iuftitia pierateg? fua ficdeo gratus fuit:
ut diuino pcajpto in Phoenicem uenerinibigj habitauerit &ratione no folaris motus arep lunarisialiagj
Aftroiogica Phoenices docuent: unde Phoenicum regi gratifllmus fuit.bed cu Armenii temponbus
fuis bello Phoenices uiciflennforre fačtum eibfratruelem etiam eius captiuum abduxerunt. Habraam
uero uernas fuos armauit:fad:og! impetu fudit fugauirep Armeniosrnec fratruelem folum liberauit:ue
rumetiam magnam ab hoftibus praedam habuit.Qua de re legati ad eu pro captiuis ab Armemis mif
Si.Ule autem omnem oblatam recufauit pecuniam:(bmptifq? foiumodo:quae ad uidtum pertinebant:
capriuos humanifllme reddidit.Cum uero ab eo bello Habraam rediret m urbe Algariza ideft latine i
motealtiflimi a Melchifedech dei facerdote ciuitatifcp illius rege hofpiraliter fufcaeptus magmficis fuit
donatus muneribus.Etpoflpauca.Annonae autem caritate oppreflus m Aegyptu migrauit.-ubi uxo/
rem eius:quam fororem 8C  uiduam efle dicebat rex Aegyptiorum abduxit:fed pefle domiim eius in/
grefla ab arufpicibus didicinid mah fibi accidifle:quomam alienam uxorem abduxerit.Ita uirojuo ita
dam reddidit muIierem.Vixir autem Habraain Heliopolicum facerdotibus:aquo Aftrologia facer/
dotes didicerunt:qui tamen non inuemfltifedab Enoch per fucceflione fibi tradua fatebatur.Subiun/
git deide primu fecudum B.ibyionis Belu regnafte:que Jatine Sarurnum dicimusia quo Beluš fecun/
dus:&: Chanaa ortifuerunr:atqi a Chanaa patre Phoenicu natu fuifTe:qgenuit Chum. Huc ait Chum
AfboJum appellari a Graecisiac Aethiopu patre & frarre Meftraim patris Aegyptio^ fuifle. Gr^ci aut
inqt Atlante aiut Aftrologia iuenifle.Sed Atlare &C  Enoch eudeaflerit fuifle.Enoch porro inqt genuic
Mathufale:qab angelis dei multa cognouit:& caeteros docuir.Artapanus uero hiftoricus Hermuit iu/
dseos dicir appellatos fuifle:& Hebrseos ab Habraamo dičl:os:quem aitad Pharethate Aegyptioru re>'
ge migrafle:& aftrologia illi tradidifleiac poli uigitiannos Iloca Syriae rurfus rediifle. Melo at I Iibris:
quos aduerfus iudaeos cofcripfit poft diluuiu inqt ab Armeniis religas diluuii:q ad eos puenerunt pul/
las-.motana Syriae:qa deferta erat occupafle:& poft rertia generatione Habraamu natum fuifle:qd' no
men patris amicu fignificare afleritieugi fapienciffimu ait fuifleiduaf^ uxores duxifledltera Aegyptia:
altera fdigenaifufcaepiflem ab Aegyptia:q ancilla eratifilios duodecf. Arabia obtinuerut uniuerfam :un
deadhsec ufcp inqt tpa duodeci regibus Arabu populi regutur.Ab ldigena uero ingr uxore unu habu/
it filiu Ifaac:que latine rifu appellare poflumus:a quo duodeci fimiliter fihinati funr:quoK ultimu lo/
feph appellauitia quo tertius Moyfes fuit* Adh#ecAlexader hiftoritus addir pcaepto dei ab Habraamo

D E PR AEPAR ATIONE EVANGELICA

In montem guendam dučtum iraac fuifle ad facrificium:diuinituf$ a tali facrifido ereptum: ariete«
qui rcpente aftitit pro eo facrificatum fuifle.Iofephus etia in prio de antiquitate iudaica:g> Afrem Hz/
brase filiiis Libya occupauerit.*ac ab eius noie illa regio Africa appellata fir.AIexander inquit i omni pe
ritiflimus hiftoria his uerbis teftatur.Cleodemus inquitproph$ta:qui & Malchas didtur: non aliter
fere q Movfes de ludaeis fcripfit.Is Achetura multos Habraamo fuifle filfos narrar: quoru tres notni/
nat Afer: Afliir: Afran:& Aflyria ab Aflur dičtam contendit:ab Afranjueroatgp Afer urbem AFran S£
regionem Africam appellata.Sed de Habraamo hačtenus.De Iacob aut idem Alexander dicit,Cum fe
ptuaginta quin<^ annos natus eflet in Meflopotamia parentu iuflu fugiflerut ira fratris Efau uitaret:re
Iiquifleq 3  parentelfaac centu 8C  trigintafepteannos natu.Etpoftg fepte annis in Mefopotamia fuitfra
tris materni filias Lian 8iRachael duxifle:ac in aliis fepte annis duodecim filios fufcaepifle:quorum no
modo noia:ueruetia menfesjin quibus nati fuerunt memorar:cuqp redire ad parentes uelet: rogatimi
a Laba alios fex annos permanfifle.Ita uiginti annis illum in Mefopotamia uixifle:redeunte® ad Cha'
naam cum angelo dei fuifle colludfatmunde non Iacobifed lfraelem appellatujhabitaflecp ipfum apud
Hemor annos dece:&a Sichen filio Hemor Dina decene qttuorqp menfiu rapta fuifle. Quare Simeo
uiginti & unu annos acmenfes quattuor natib&Leuim annos uiginti 8i  menfes fexcomotos Hemor
& Sichen filios eius:caeterofq? omnes mares interfecifle:multis deinde locis mutatis:tandem in Ephra
rha:quam etia Betheleem appellant ueniffe:ubi Rachael poftg ei genuit Beniamin mortua fuifle: qua
cum Ifraeleconiunxifle annos uigintitres.IndeabEphratha in Mabriad parentem Ifaacum rediifle.
Tune Iofeph dece 8i  feptem annis natum Aegyptiis uenditum fuifle aflerit:# carcerum uicula trefde/
cim annos perpeflimufomnii regii dedaratione Iiberatu feptem annisAegyptum gubernafle.Ifaacum
uero anno uno ante uenditionem Iofeph centum 8£ očluaginta natum annos diem fuu obiifle. Iofeph
deinde in Aegypto Afeneth filiam Pethefrifacerdotisinuxoremduxifle:acduos Manafem 8i  Efrem
natos:ab ea fufca'pifle:& poft annos nouem poftqua in magnum peruenit ftatum patrem ac fratres in
fe aduocafle.Paftores enim omnes illos fuifle:qute res Aegyptiis turpiflima uidebatunac ideo tandem
uocatos docuifleme fi a rege iterrogarenf de artificio fuo paftores fe diceret. Quaeftione et mouet:q rc

•'m  (itn inhAnt (nfpnli afftrmaf^nnnnM Ct»/

Cu$ ia tertio anno fames omnes illas partes depopularetur:

& triginta natum. Aetatem deinde omnium filiorum Iacob:quam trafmigrantes habebat confcribit:
fuifleg? affirmat ab Adam ufgs in migrationem Iacob in Aegyptum annos tria milia fexcentos uigiti/
quatruor.A diluuio uero annos mille trecentos quadraginta:mortuumqi fuifle Iacob in Aegypto anv
nos natucetu quadragintafepte:Leuim autem centum & trigintafeptem annoru naturae conceflifle:fl
lium^ reliquifle Elath nomine annoru quadraginta:aquo natum eflealteru Habraa:in cuius aetatis
anno quartodecimo Iofeph diem fuum in Aegypto obiifle natum annos centum 8i  decem.Habraam
deinde hunc paftore duxifle uxorem Lochabeth auunculi fui filiam :& in feptuagefimofeptimo aetatis
fuae anno Aaron 8C  Moyfem ab ea fufcatpifle:inter quos tres annos interfuifle dicitrmortuumtf fuifle
Habraam natum annos centu 8C  trigintafex.Haecab AIexadro fumpta fufficiat.Theodotus autem ele
gantiffimo carmine gentis Iudteorum hifloriam confcribens hxc  eadem de Iacob:& de filiis fuis:& de
Iofeph confcripfit, Artapanus fimiliter & Philon non Iudaeus in.xiiii.de HiaofoIymis:ipfe quo$ car/
minibus fimilia de Iudceorum maioribus teftatus eft.Ariteus autem in Iudaica hiftoria de lob quoq}
confcripfit dicens Efau ipfum filium fuifle:habitaflecp in Idumeae atep Arabiae finibus: fuiflecp ipium
8C  iufticia 8C  diuitiis praecipuum:tetatumq? diuinitus magnis calamitatibus fuifle.Primum enim ar/
menta dus latrocinio fublatatdeinde feptem m ilia ouium una cu paftoribus piifle:& poftremo filios

eius domo fuper ipfos Iapfa expirafle:at^ uno eodemg die corpus eius uniuerfum ulceribus repletu
fuifle,Cu^ male ita affedus eflet Elipham Cemanitarum regem:& Valdad Saucheorum tyrannum:
6: : Sopha Mineoru regem:6CEltum zobitem adconfolandu ipfum acceflifle: quibus lob refpondifle
fponte fua fe paratum efle omnia ira fufferre:ut a pietate in deum nunq remoueatur ♦ Ita propter hanc
magnanimitatem eius liberatum a morbo:& ditiorem g prius faftum diuinitus fuifle.Nunc Eupole
mum de Moyfeaudiamus.Aitenim fapientiflimum hominem Moyfem fuifle:8iIitteras Iudais p ri'
mu tradidifle:& a ludaeis Phoenices accaepifle:Gratcos uero a Phoenicibus.Artapanus at Merin Chene
phri Aegyptioji filia regis ait pueru:quonia ipfa no pareret Iudaeu adoptafle:que Iudaei Moyfem ingt
Graeci Mufa:um appellat:cuius dodtrina mulra Orpheus didicit,Huc Moy fem iftrumeta bellica iue/
nifleaffirmatilitteras quocpquas facerdotibus tradidit;Aegyptioruqs urbe!fexdedm partes diuififle:
ac fingulis praefečtos inftituifle:quae omnia uidelicet fecerat:ne populi:ut folebanr :confpirantes modo
hunermodo illum regno expe!lerent,Vnde fačlum efle aitrut quafi deus ab Aegyptiis coIeretur:6i pro
pter litterarum inuentionem Mercurium appelIatu.Quibus rebus Chenephri inuidiacomotum cau
lam interficiendi Moyfiquacfiuifle:8f ficaduerfus Aethiopas in Aegyptu irruetes cum iperio ipfum
mififle:exercitu 9  fibi a Iudteis maxime cofcripfiflerutppter imperitia militu una cu eis periret. Quod
bellurut ab Heliopolitanis acctepifle aflerit decenio geftu fuit:8C ^ppter diuturnitate eius ciuitatem i eo
loco coditam:ubi fedentes Aethiopum impetum fuftinebant:qua Hermopolim inguit:ideft Merw /


V:

• -M;... 0ttl ni p-

- ;>>
andrrH,. !5*>8{

'^(e

J 1Jor utn no

•j n “ 1  c ? a «Cha/
yrP f um apucj
- v Simeo
• H,-or
l - Jn JfmmE P hra

^ 1  rfujtujflf;qyj

'‘•Mcnm redime.

ufrula rrefdc/
[pfnu/rdjjacu m
‘Juobn/Te. lofeph
*ufem&:

«Tnn:

orat

rchra

nr»M

.H/vli


LIBER NONVS 4 i

liiciuitatem appellant.Ibi confecratamnbi primo fuifte:quoniam nocentes interficerctferpentes.Ae/
thiopas aute admirarione uirtutis ira Moyfem coluiflemr etia circucifionem ab co didicerint.Ira pera/
&o  bello cum uidor rediifletmerbo quidem a rege bene fufcatptum:rcaut quoridie morte lili qusefi/
ram:acinfidiasmultis modispara tas:maxime cumadMeridamatrem ultra Aegyptumin Aethyo/
pix  finibus fepultatn expcxpto regis proficifceretuna nomine cuius urbem: ubi fepulta fuitMeroen
appel!aram:nec minus quam ibicukam fui(Ic.Qu$ cum Moyfes percspiflet in Arabiam ilico profu/
gifle:&: Raguelis Arabiae regis filiam in uxorem duAifle.Inrerea Elephantte: morbo:quoniam mulris
modis Iudžeos praemebat Aegppriorum regem expirafle. Ad alia enim opera:quse ipfos coftruere iuf/
fit:diuerfam etiam q Aegyptii ueftem indui uoluirmt facilius cogniti ab omnibus taq impii puniren/
tur.Moyfem aurem a deo quotidie liberationem populi petere:8č quodam die repente coram eo igne
e terra:ubi nulla incendio apta materies eranfubito erupifle:ac uocem Editam fuiflediberandos fibi ee
IudarosiS*: in anriquam patriam conducendos.Hac re fraetum prius g cxercitum comparaflet ad rege
Aegyptiorum focericonfilio defcendifle:dixifle <5  orbis domini iuflu liberandos efle Iudseos.Quo au
dito in carcerem ipium fuifle intrufummnde nodecuftodibus mortuis & repente portis parentibus:
armifep omnibus:qux ibi fuerant fradis exiuifle:redacp uia m regiam u% ad regis cubiculum ianuis
apertis ad ipfum regem intrafle.-interrogatumcp a ftupente rege quodnam eflet dei nomen:a quo miP
fus eflet:cuqp a ceruicibus inclinarus Moyfes in aure fibi dixifler:audientem mutu cecidifle:& a Moy/
fe fufcitatum fuifleifcripfifle quo® ipfum nomen dei in tabula dicir:quas litteras cum nonuili facerdo
rum deriderent Iegere nefcientes fpafmoaitomnes expirafle.Tuncetiam fignum rege petente baculu
aMoyfe in ferpentem conuerfumioibuf® magno timore perculfis a cauda captum draconem inba/
culum rurfus conuertifle.Deinde Nilumbaculo percuflum abundafle adeo:ut uniuerfa Aegyptus fu/
tnerfionem timuerit:fingulifq! annis cx ilfo temporefimiliterabundare.Poftea cum aqua rurfus ba/
culo percufla in alueum fuum rediiflet:aialibus in fluuio cunčtis morte corruptistmagno fetore aqua
ira oluifletut Aegyptii fiti BC  peftilentia fimul Iaborarentiregem aute perterritum indinatum iam fuif/
fead dimittedum popuIum.Sed Memphiticos facerdotes uocatos merigp iuiTos:nifialiquod fignum
ipli etia aederent:magicis artibus dracone produdo:& fluuii colore mutato effeciflemt elatus rex atro/
citer ludseos tradaret.Tunc a Moyfe terram baculo percuflam mufcas uenenofas:deinde rurfus per/
cuflam ranas:locuftas:alia<£ huiufmodi monftra produxifle.Vndeapud Aegyprios ubicpin teplo lfi>
dis baculum deponitur atgp colitur.Terram ( n.Ifidem efle:quae baculo percufla monftra producebat.
Tandem cum grandine percuteretur:&: terramotu Aegyptus uniuerfa quateretur:quo domus BC  te'
pla multa ceciderunt:perfračtum calamitatibus regem ludaeos liberafle:quos ab Aegyptiis argentea;
aureacp uafa:ueftem:ac aliam gazam mutuo accrepiflerac tertio die poftčj receflerunt in mare peruenif
fe.Dupliciterdeide rem fuifle dicit.Memphitas enim dicere:cu magnaloco^ Moyfes haberetperitia:
refluxum maris obferuaflerac ita cum populo tranfiuifle.Heliopolitas aut propter gaza: quam ludaei
mutuo abftulerunt:regem comotum magna manu in ludaeos profedtum fuifle.Moyfem uero pcuf/
fifle baculo mare:ut caelefti uoce admonitus fuit:& fic diuifo mari tranfiifle, Cuq? poft ludsos perfe/
querentur Aegyptii:tum fulminibus:tum refluentibus aquis periiffefludaeofffi liberatos annos trigf/
ta in heremo uixifle:quafi niuem deo quotidie illis pluente:qua nutriebantur.Moyfem autem Iongu
ait fuifle:flauum canum:prolixiore capillo ac barbai&I dem® ftatura Bi  facie dignitatis permagnae: oia
uero ipfum abfoluifle ait annos natum odluagintanouem.Ezechielus et poeta umuerfam Iudaeorum
hiftoriam carmine moregi tragico fcripfit:6i in omnibus fere cum diuina feriptura conuenit. Et De/
metrius hiftoricus fimiliter:qui dicit Moyfem ex Aegyptoin Madiam profugiflerac ibi Iothoris fiha
Sophorem nomine in uxorem duxifle:quam coietftura a nomimbus capta ex Habraam genus traxfl/
feaffirmat.Habraam enim ex Thetura leflan genuifle:& ex leflan natum fuifle Adam:a quo Rague/
iem:ex Raguele uero Iothor Bi  Bab:& Iothoris filiam Moyfi nuptam fuifle.Generatioes quoq? ait ita
conuenire:ut uenfimile fic Semphoram:& Moyfem :& Habraam defcendentes eifdem teporibus fuif
fe.Moyfem enim feptimumrSemphoram autem ab Habraam fextam fuifle:&: Madiam urbeab uno
filioru Habraae nominatam fuifle.Eupolemus uero Moyfem ait.lx.prophaetafleannos:Iofuae autem
xxx.3i  uixiflecentum &.x.tabernaculum db eo i Silofixum fuiflei&pofteum Samuelem prophaetaf/
fe:a quo iuflu dei Saule ad regedum dedu regnafle anis.xxi.Poft eum Dauid filiu Cis:a quo Syros BC
Phoenices uf^ad’Euphrate domitos fuifle.Idum^os etia Ammaniras:Moabitas:Itureos: Nabarreos:
Nabdeos:Suronemg!.Tyri:acPhoenices rege bello coados tributa ludaeis contulifletei^ petenti locu
fuifle diuinitus monftra ru:ubi teplu eflet aedificandu. Angelu.nmidiflein eo loco ftantembi altare po/
ftea conditu fuincui angelo nomen Dianatha fuiflera quo no fuifle permiflum.Dauid quonia fangui/
ne hofum propterbeIla:quaegeflircontaminatus erat teplu redificareifed gmagna poflet facere pratpa
rationemt teplu a filio eius facilius condereiur.Itag? coparafle ipfum seris argenri auri talenta non pau
eadapides etia Bi  ligna cuprefliarg? ca’dri:naues enim eum prreparafle Melanis Arabiae ciuitate:miflf/
fe^ in infulam Vrphen in rubro mari pofitamrauri metallis abundantiflimammnde in Iudaeam inu/
merabilia pene pondo auri delata fuifle:regnafle<p Dauid annos quadraginta: ac ab eo regnum Salo/
tnonifilioduodecim annos agenti traditum fuiiTe.Impetratum® ut cemplum sdificaretia quoiam
regnantead Vaphrem Aegvptiiregem hocexemplo litterasmiflasfuifle.RexSalomonVaphri Ae/
gyptio regi amico paterno lalutem.Scias me a deo magno Dauid patris raei regnum acccepifle;cura$

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

rnihi pater pcaeperit templum deo:qui coelum &: terram creauit coderaur etiam ad te fcriberem pez/
pit.Scribo igitur & pero ab(le:utartifices atep fabros ad aedificandum templum dei mittere uelis.Ad
haec Vaphrem f:c refcripfifle.Rex Aegyptii Vaphres regi Salomoni falutem.Ledis Iitteris tuis no par/
uo affedus gaudio fum:q> patri tuo oprimo uiro 8i  diuinitus probatoin regnum fucceflifti. Ad zdifi/
candum autem templum dei inter fabros ateg miniftros oduaginta milia hominu ad te deftinaui. Da
bis igitur operam :ut ordine uiuant:&rebus neceflariis non careanntemplog; dei condito icolumes ad
nos redear.Tyrio quocp regi feriptum fuifle hoc modo.Rex Salomon Suroni Tyri Sydonis atq? Phae
niciae regi amico paterno falutem.Scias me a deo magno Dauid patris mei regnum accaepifleicug; mi
hi pater pcaeperit tem plum deo:qui coelum &terram creauit condere:ut etiam ad te feriberem pcaepit.
Scribo igitur & peto abfteiut artifices atep fabros ad aedificandum templum dei mittere uelis. Adhaec
Suronem quoa? fic fcripfifle,Suron Tyn Sydonis & Phoeniciae rex Salomoni regi falute.Ledis Iitteris
tuis gratias aegi deo:qui tibi regnu patris tradidit.Et quoniam fcribis fabros mimftrofij ad condedu
templum dei efletibimittendos:mifiad te milia hominum oduaginta:& archiredum Tyrium ho\
minem ex rnatre Iudaea:uirum i rebus architedurae mirabile. Curabis igitur ut neceflariis no egeant:
& templo dei condito ad nos redeanr.Scripfit autem Salomon in Galilaeam 6C  Samariam ad Moabi/
tas inqt& Ammanitas & Galacidastut frumenta &i  uinum centum & fexaginta milibus hominu dih>
genter fubmimftraret.OIeum autem a Iuda^a eis praebebatur.Ligna igicur primu:quae a patre ipfius i
monte Libani caefa iacebant per mare in Iopentac inde in Hierofolyma duxifle: inccepiflegp templum
dei aedificare annos tredecim natum:popuIofg$ praedidos in opere iugiter fuifle:&: p ra: ter frumetum
ac uinum:csetera quae neceflaria funt a ludaeis per fmgulas tribus fingulis menfibus minili ra ta: funda
tucp templumlongitudiniscubitorumfexaginta:&:latitudinisfimiliter:fundametorugp latitudinem
decem cubitorum fuifle,Sicenim Nathadeiprophaetam iuflifle:aedificatumcp templum totu undig?
a pauimento ufq< ad ttdum deauratumi&tedum laquearibus fadu:& aureis tegulis aeneis de foris co
tečhim:duafq3CoIunasseneasalritudiniaequales teplo decem cubitosincircuituccntinetesauro deau
ratas foliditate unius digitiialteram a dextris:alteram a finiltris templi ftatuifle.Candelabra quoq? au/
rea ralentorum fingula decem ad exemplar eoije:quae a Moyfe in tabernaculo fada eram fecifle: & alia
a dextns templnalia a finillris pofuifle.Lucernas autem aureas fexagintafeptem in uno quoq? candela/
bro fadas:& fornicem maximum ad borealem templipartem aedificafle:quae quadragintaodo aeneis
colunis fuftentabatunfecifle etiam labrum uigintieubitorum Iongitudinis:& larirudmis fimiliter: £/
funditas autem cubitorum qngt:gradufqj circududos conftruxifle:ut facerdotes adire:ac pedes &ma
nus lauare poflent:pofuifleg? ad dextram parte altaris:iuxta quem bafim fecifle duoru altitudinis cubi
torum:ut in ea rex flaret:quo facilius ab uniuerfo populo uideretur. Altare quoq? fecifle duodecim cu/
bitorum altitudinis:& catenas taq retia fuper omnem templi altitudinem uiginri cubitis inftrumentis
quibufda extendifle:a quibus quadringenta tintinabula 2  rea dependebanr.Hoc fadum fuifle:ne aues
fuper templum federet:necpnidosinlaqueanbus eiusfacerent:ut templum abomni foret imunditia
incontaminatum.Hierufalem quoqi urbemuris turribusacfoueisabeo fuifle circududam:regiam
quocp ibiaedificafle:quae Hieron Salomonis idefl latine Salomois aedes fuit appellara:unde corrupto:
pofteauocabulourbeHierufalem uocatafuifle:& HierofoIymam gfaece appellan.Quibus fadis fa/
crificiumdeomilleboum in 5ylofecifle:Sčtabernaculum alrareg?fimul 8i  uafacmniaa Moyfe fada«
Inde in HierofoIyma ad templudei traftulifle.Arcam fimiliter 8i  cadelabrum 6i  mefamtcaeterag! 01 'a:
ur prophaetapcaepitideog? holocauftum duo milia ouium:& tria milia quinquaginta<p uituloru. To/
tum autem aurum:quod in remplo colunisicaeterifiji omnibus templi uafis fuit confumptu quadra/
gefies fexies centena milia fuifle. Argenti uero ad dauos:8i alia inltrumenta mille ducenta trigintaduo
talenta. Aeris uero in colunis fornicibus ac cae ter is talenta decem & odo milia & qnquaginta:mififleg»
omnes in regiones fuas Phoenices fimul atg? Aegvptios decem auri talenta fingulis data. Taletum au/
tem dico inquit:quod Syclum appellat.Et Aegyptiorum quidem regioleum & mel in magna quati/
tate miDfle.Suroni autem colunam auream qux  Tyri in templo Iouis confpicif.Vnde ille fimulachru
Filise fecit:quod in aurea coluna lpofuit.Mille quoqj fcuta fuifle a Salomone aurea confirmat: uixifieg»
ipfum a it annos quinquagintaduos 8C  regnafle quadraginta.Timochares autem:qui Antiochi res ge/
ftas confcripfit:quadraginra ftadiis circuduci Hierololyma aflerit abruptis uallibus unduj natura mn
nita:urbemq? lpfam multis aquis adeo irrigarirut hortos quoq?muItos extra urbem aquis inde deflu
enubus irrigari. Ab urbe autem ufq? ad quadraginta ftadia magna efle aauarum penuria.Philo autem
fontem fuifle in urbe aflerit maximum:qui tepore hyemis deflciebatiadtate uero copiofiflimedeflue/
bar.Ariftseus et in libro de lterpretatione legis iudaicae deaquis Hierofolymo^ hoc mo fcribir. Tem/
plum inquitad ortum rerpicif.pofteriora eius ad uefperam tendunr.Lapidibus at ornatiflime pauime
tum tepli conftratum eft:8i aqua fepius in replum imittitunut a fanguine detergat. Multa.n.aialium
milia in iolenitatibus olferutur.Fons uero copiofiflimeatej integer in templo ipfo fcaturit:ex quo ma
gna uis aquarum percloacas plubo confolidatas defluit.His itadidis non elt prretermittendum qd de
Hieremia Polyhiftor cofcripflt Alexader.Teporibus iqt loachin Hieremiaspphsetauit: q miflus a deo
cum ludaeos aureo fimuJachro:cui nome erat Baal facrificantes repperiflet-.fu turam eis propter hoc ca
Iamitatem pra:dixit;unde loachin uiuum iuflit cremari.lllum autem dixifie foueas ipfos a rege Afly/
riorum captos iuxta Tigridem atep Euphrate eifdem lignis faduros. Haec Nabuchodonoforem Ba/

LIBER DECIMVS

42

feyloniorum regem audiuifleraea StibareMedorum rege in auxiliu abdu&o cetum & cčfoaginra pe/
dirum:equitumcentum Si uiginti mikaducentem:acdecem miliacuruum.PrimpSamaritanas oes:
urbes:Gahlaeam:Scychopohm:&: Galatide:meuertifle:dernde HierofoIymam:& Iudaeorum regem
loachm uiuum caepifle:& aurum:argentum:aes:caeteraq3omnia:quae m templo fueranr arca e?clpta
SC  tabulis in Babyloneafportafle.Arcam eni ingrHieremias detinuir.Er rurfus poftahqua:Nabucho
donofor inquit praedida moenia jedificare coepingrauiter aegrotaummortuufg? e poft quadragefimu
terrium annum regni fuiicuiEnilmalurchus fihus fucceiIir.Hicpropterin!quiratem SC  Iafciuiam a
Nerglifaro fororio fuo infidiis excaeptus in fecudo anno regni periitDeide filius eius Labeforacus me/
fibus nouem:quo infidiis interfečto comuni confilio Nabonida infidiatorum unus regnauit:qui Ba/
byIonise muros:qui iuxta fluuium funt lateribus 8C  bituminecondidit.In feprimoaute & decimo an/
no regni eius Cyrus rex Perfa^e magna manu BabyIonios petiit.Nabonida uero regnum fuu defenfu
rus exercitum coftruxit:&:uiči:us pugna in Borfippu urbem confugit:qua Cyrus Babvlonecapta obfe
dir,Sed Nabonida diu ferre obfidionem non potuit:feque Cyro tradidir:q čjhumanifTme ipfutn tra/
fiaumacin Carmaniam cumdignitate ireiuifittubi non multo poft natura? conceffit.Haec ludaicis I v
brisumo uero noftris conuenire uidentur.Scribir.n.in ipfis decimo arm očtauo anno regni fui Nabu/
chodonofore templum deftruxii!e:quod fecundo anno regni Cyri reftitui coeptu decimo anno regni
Darii tande conditum fuir.Sed Alphoeus et de Ailyriis SC  Nabuchodonofore hoc modo fcribit.M ega
fthenes inquit uir prifcus Nabuchodonofore Hercule robuftiore dicir fuifleiuniuerfamg! Libyam cae
tera,y Afiam ufgs ad Armenios domuifle:que Chaldan dicutcu i regnu fuu reduflet furorediuinirus
captu magna exclamafle uoce.Futura o Babvlonii uobis ego calamitate pnuncio:quam nec Beluš ille:
nec ulia uis deo^auectetrueniet Perfa femiafinus:q uobisafTerret feruitutem.His alufgp huiufmodi di
čhs fubito:euanuir.Cui filius Milma Rudocus fucceffit: quem Ighfares iterfecinac loco eius regnauir,
Cui Babafo Arafcus filius fucceflir.Quo infidiis imerepto Nabinidochus regnauit:hunc Cprus capta
Babylone Carmaniae pricipe fecit.De Babylone quoo< Abydemus haec fcribit.Omnia inquit illa loca
aquis conrečla fuifle dicuntur.Belus at regione ficcafle perhibef:& Baby!onia condidifle:quae moenia
aquaru illuuione deleta Nabuchodcnoforus reftiruic:qu3e remanet ad haec Macedonu tepora.Et poft
paucacum principatum ait Nabuchodonoforus accrepiHer:c6tinuoBabylone triplici muro quinded
diebus muniuit:& fluuios Armachalem atgiAcrachanum ab Euphrateorros obftruxit:paJudeetcffb
dit uigintipaffuualrirudinis parafangaerug? qjragita:porraf$ m ea fecit:quas Rmotenetesappellabat:
quibus apertis Babyloniae capos irrigabanr:rubriqj maris mudationem obftruxir: SC  Teredone urbe
ad fuftmedos Arabum impetus codidit:& in regia pefiles hortos plantauit. Hacab Abydeno fumere
pIacuit.Quonia legitur apud Danielem Nabuchodonoforem 1  remplo fuo ambulatem arrogatia mo/
tum dixifle. An non eftita Babylon magna qego in potentia mea:ad laudem gloriae meae in domum
regni coftruxi: Et adhuc ifta lcquetem euerfum fuide.Adhaecomnia illa placet afferre:quae Iofephus
in libro de antiquitateiudaicadixit.Sufficiunt inquitad oftendenda antiquitatem Iudaica Syriorum
fimul:& Chaldxorum:& Phoemcum fcripturae:& Graecoru innumerabiles hiftorici:maximeTheo/
phi!us:Theodotus:MnalH's:Anftophanes;Hermogenes:Euemerus:Comon:acdeni^Zophirus:qui
omnes SC  alii forfan complures(nec,n,omnia ipfe legi)diligenter de noftris confcripferut.Quoru muh
ti etfi nonulhs aberrarinr comuniter tamen ab omnibus anriquitari noftrae teftimonium pethibetur:
quauis Phalereus:Demetrius;& Pilon feniortg carmine confcrip(it:ac Eupolemus non Iongeabfunta
tueritate:quibus ueniadadaeft:quonia magna noftrarum Iicrerarum peritia non habuere.

EVSEBII PAMPHtLl LIBER DECIMVS.

AEC lolephus SC  alta huiufmodi multa:quae breuitati confulentes praetermifi'mus:8i
adalia tranfireconftituimus.Nam quonia quibus ratiombus gentihum fabulis conte/
pris fcriptura Hebraeorum fufcsepimus dičtum eft:ac ipfos GrsecosiSi uitam:Sd doftri
nam Hebraeorum admiratos fuifle:aučloribus fuis demoftratum.Age ia dedaremus:
multa quoq? ab Hebms Graecos fumpfille. Quemadmodum inquitGeometriam:
_ Arithmeticam:Muficam:Aftronomiam:Medianam:ipfadeni^ litterarum elemera:
arte% ceeteras a barbaris:ut poftea oftendam accseperunt:fic de pietate 1  unum deum:ac reliqua: quae
ad uniiratem ammx  pertinere uidentur dogmatamo aliundeg a Iudaeis:ut paulopoft patebit: habue/
runt.Quod fi quis conrendat naturah quada ratione ipfos ea inueniflernec hoc quidetn recufabimus.
Nam iiea:quxaprophaetisIudxiaccaeperunt:&prxcIarifrimi Graecorum philofophi confcripferut
dihgenter fequi uolumusmon erimus certe accufandi.

Quod Grsci non folum a barbaris artes;fed alter alterius inuenta duftacp furates fuo no/
mini attnbuebant, _ __ CAP. J«

f On aute miref qfpia:fi abHebrseis multa eos furatos ee aflerimus:cu no modo difciplinas
1  atq? artes a barbaris abftulennuerueria ad hos ufgp dies ambitioi feruietes alter alterius iue

__j tione furenf.Imo uero nonulli uniuerfa ali o$i  uoiumia fuis noibus ajcripferunt.Non funt

tnea hsc uerbaifed eos ipos audiasrcu alter ake^e furri arguat.Quod primu oftedere aggrediamur:ut

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

pofuit.Textus emipfos Orphei:Homeri:Hefiodi:HeracIiti:PJatonis:Pythagora?:Herodoti:Theopo/

pi:Thucydide:Demofthenis: Aefchinis:lfocratis:aliorumg nanfcripfir & contulit: reg? ipfa oftendit:
mulros nomimbus fuis alioruna aedidifle uoluminarueluti Eugramo Cyrenceus Mufkide Thefpro/
tis librum integrum fibi attribuit:nec folum perutilia a barbaris dogmara furatos eeiueruetiatn: qux
nobis per fančtos uiros miraculofe tradira funt im itaros fabulis implicuifleipercotaturg ab eis falfa ne
fint:quae fcribuntian ueritatis ahquid cotineant.Si falfa inqt dicennur medaces cotemnemus. Si uera
cur ea:quae a Moyle ac prophartis fadta ee dicuntur no creduntfSimilia.n.mulra efle nemo ignoratifi/
cut iIIud:quod in primis ferfurdongo tepore loue olim non pluifleiuniuerfamgGraeciam aqua^ p e /
nuria confečta Apollinem interrogafie:quid fibi eflet faciundu:refp6fumg oratione ipfius Aeaci opus
efle.Afcendit igit rogatus in motem Aeacus:& mudus in coelum extenfis manibus comunem patre
onim inuocauit:orauitg:utab hac calamitate Iiberare Grseciam dignaref:quoadhuc oratenubes ex'
citata' tonitrua fačta:magnag uis pluuiat fubito errumpes uniuerfam Grcecia irrigauir. Ita oratioibus
Aeaci faecudiflimus Gratcis annus tuc fuerat.Hocindefumptum eflequis nouideritfEt fuocauit Sa
muel dominu:& dominus uoces 8L  pluuiam in djebus meflis.Innumerabilia huiufmodi Clames c5
fcribit:quibus furacirate Graecorum oftendit:que fi Iegeris:quata lir eoru ambitio non ignorabisiuejji
quonia lfte nofter eftiab ipfis Grsccoru philofophisiut folemus latrocinia Gratcoru oftendamus. Au/
dias ergo gd de hac ipfa re fcripfit Porphyrius in libro de ftudiofo auditu. Apud Loginum iquit ad ho-'
norem Platonisiut fingulis annis fieri folenmulti fimul philofophi axnabamus:& poftcoenamiutfit:
colloquebamur.Cum interim fter Cauftrium & maximu orta diflenfio e.Maximus,n.Ephoru Theo
popo anteponebatiCauftrius uero fure fuiflernihil a feipfo fcripfifle oftedebattac a Demacho:& Calli
ftherie:& Anaximene plura g tria milia comotum fublata:& in cocione tranfpofita oftendebat. Tune
Apollonius gramaticus.lgnoras inquit Cauftri Theopopum etiam:quem tu laudas furtis plenu efle.
Nam in undecimo de Philippo ab Arcopagetico Socratis:g>nihil aut boniiaut mali aliude:q a fe ipfis
hominibus accidarjcceterag huius ad uerbum trafcripfit.Sed non orationes folumodoille furaturrue
ruetiam alioru gefta falfo aliis tribuit .Na cu Andro hiftoriam diuinationu cofcripferitidicatg de Py'
thagora:q>aqua a puteo haufta in Metaponto fitiens poftčjbibit in terrium die ferrsemotumtore pdi
xerit.Hcec oia Theopopus ad alios traftulit.Phaerecidem enim Syrum ita pdixifle afleritinec in Meta'
pontoifed in Syria id fuifle dicit.Sibaris quoq? uibis capriuitate ad Melefna? urbis cam tranftulir. Tile
Nicagoras ego quog inquit cu hiftoria eius legerem:multa ipfum a Xenophonte acccepifle:mutafleqj
ad peius confideraui.Xenophon,n.in quarto Pharnabazi Agefilai čollocutione propter Apollolopha'
nem Cyziphenu fadta m ita cofcripfitiut & dignitas & moreš utriufg? quomodo legaš cerni oculisui
deantur.Hanc rem in undecimu hiftoria? Grabce Theopopus rraduxit.Irag dicitiut muta rardag ui'
deantur.Vt.n.furtum caelaret ea mrerpofuit:quce cuftationem quadam colloquentium oftendunt: 8C
animata Xenophontis orationem corrumpunt.Tum Apollonius.Cur Theopopum 8i  Ephorum ui'
ros in dicedo tardos furti acculamusicu Menader quog fimiliter fecifleinueniaturfEtab Ariftopha'
negramatico:quieumuaIdeamabatadmonitus fuifledicaturfVnde latinus fexlibros aedidit:quos
de Menadri furtis lnfcripfitiubi omnia quse ab aliis acc^pitiunum in locum conmlinficut Philoftra/
tus Alexandrinus de Sophode fecit.Cecilius autem integram ad finem fabulam Antiphonis:quae lo'
niftadicituraMenandroinDiflidemonemtranfcnptam oftendit.Sed quoniamin hanc rem nefcio
quo modo incidimustego quog accufare Hyperidem uolo multa fuifle a Demofthene furatumiue^i
quoniam eifdem fuerunt temporibus ueftrse puro coniečhirae relinquendum:quifnam ab alio fura/
tus fit.Ego uero Hyperidem exiftimo:fi autem uos Detnofthenem ab illo accaepifle contendetis lau/
do:quoniam qu^ accaepit multo prsftantiora reddidit. Vituperandum autem Hyperidem ducoifi
elegantifllmam Demofthenis orationem ad peius conuertit.Et poft pauca:Belanicus etia inquit qux
de moribus barbarorum confcripiit ab Herodoto 8i  Damafco itercaepit.Quid uero aut de Herodo'
to dicam :qui in fecundo ab Hecataeo milefio multa tranftulitiueluti de phoenice: aut de fluuiali equo
de uenatione crocodillorum:aut de Ifocrate arg Demofthene:quorum alter in num ularia orationeial
ter in oratione aduerfus Onetorem:omniaquae de quaeftionibus Iflaeus in oratioe deheredirare ChP
Ionis dicit eifdem fere uerbis tranftulerint. Aut de Dinarcho:qui multa eifdem uerbis trafciipfitf An'
timachus etiam poeta multa furatus ab Homeroiparumg immutara fcripfifle inuenitur: uerum ne
alios furti crimine accufando ipfe quafi fur reprarhendi pofiim: unde haec habui dicendum mihi efle
uideo.Lyfimachus igitur duos libros de furtis Ephori cofcripfit.Pohonis etad Soteride epiftola extat
de Ctofii furtis.Liber et eiufdem legitur de fimili Herodoti crimine.Et i libro que de ueftigiis lfcripfit
furta Theopompi recftat.Tum Profenes alios quidem fures depraehendiftis.Platonem at cuius foleni'
tatem račjherois celebrantes apud Longinumconuenimushoc ipfum fecifleiuereor enim furtiuoca
bulum dicereicum de Platoneuerba faciornon depr$hendiftis.Quid ais inquit galietaf Aio iquit qd*
rebus ipfis probabo.Et fortaffis muko plura inueniretur :fi eorum :qui apud Platonem philofophati
funtilibri omnes reperirentur.Na cum forte his diebus Protagorce de ente librum legere aduerfus eos
qui unum ens dicuntefTeieadem omnino inuenifcripra:quae apud Platone leguntur.Quod ut ita efle
cognofcatis ipfum audiatismouitateg nag rei commotus memoriter om nfa tenere ftudui.Hts dičhs
uerba ipforum philofophorum confcribit:quibus apertiflime furem fuifle Platonem oftendit. Sed fa
tis iam citftum eft:g> alter ab altero Grčeči furentur:& alter alterum ftudioferedarguat.

fcTh

Trvi,

v ri 'Th2?

r 'T* aK*,

■f *»D f t Air:

'■ r --vus r an e
r "rtn? 3,:li/

r, rfS 2 >

1  '^unS? 0 ^

^ Patre

?-"£****

.. ; 0r3tl oibus

r®® Cl.Tmčs (g

, r 'orabis:uc8d
' T '’ J nius.Au/
r |i m  >qujradho/

'om]rn:utfit:

" ( phoruTheo
n icho:& Calb
mJfbjr.Tunc

utm pjrnufUf,
*^t:g sfeipfis
*■  "t furatur.-ue

'‘iKuradcP^/
n'cnimlott pjj
hit: n rt in Meta/
m trmftulit.Tuc
■; • 'hmutalTe^
r Apollclcpha/
!'t crnii oculisui
rrutatardaij ui/
m f fWndunt:8£
n ft: Ephorum ui^
tub Anftcpha'
»ffi xdidit:quos
,f is ui Philoftra/

•r. hcntiau* lo 7
( b in< rrm ncfcio
*wfuntani:ue$J
- im ib alioturai
ftcumidctis^

iTCodctn duco:fi
^IrtdoKiuit quz
>■ tdc rkf c ®° /

.iiruoran 011 ^

vhčtcdif* 1 *^

£> 35 *^

1  ' r-uerum^

; ,. $ iu- 'F rit

" .

fU rf ' a0 ?
' fP Liquif <r
jufrSjgpttfd

' 5(0 J

. ‘ : yj'i*

' liber decimvs 4 ,

__ Quod diTcipIinas omnes & artes a barbar is G raeci accaeperunr, GAP. II.

Oneftautabhacpra?parationeeuangelicaalienum breuiteroftedereidilapknas oes&ar/
tes a Barbaris Grajcos habuiflerne quis accufarenos audear:fiab Hebrret ftriptura pie/
■ tatem didicifle praedicemus: cum g ueri aliquid apud eos dicere uideanfnec fabulis theo/

_1 logiam imifceretHebraeoi^ dočlnna plane immitari cognofcant.luntorcs enim oesfunt:

qui apud Graecos re<ftea!iquid philofophati funrinon hebraris folummec Phoenicibus anj Aegypuis:
fed prifcis et ipfis Grsecis. Primuseni oium ex Phcenicia Cadmus Agenoris filius rayfteria Si  foleni
tatesdeopr Grarciaetradidir:fimuIachroruconfecrationeser SC hymnos:deindeexThrada Orpheus.
Linus er SC  Mufarus: quos drča tem pora troiana fioruifleailerunt: a quibus nihil ahud g Aegyptio £4
at$ Phoenicum falfiras paucis comutata Graedse comedara eft. Quibus gdem i temporibus Pythiu$

lueniient: pelara illa maiopr oracula cu audoribus fuis cotepferintigppe ab illis nulla fe colegutiiirate
uideresraliena rang nudi arep pauperes ueritatis Si  difciplinae no remere fcrutaba£:& ab aliis geribus:q
utilia ueragj cenfebara omnibus arnbus arq? difciplinis non fine laboremurabanf. Nempeipfi Grteci
confitenrur poft Orphea Linum Si  Mufaeum antiquiflimos:ut ipfidicunttheoIogos:& mukoru am
ftores errorum feptem quofda uiros admirabiles adeo fapientia fuifle:ut fapietes uulgo appellati fint:
qui oes tpibus Cyrri Perfapi regis floruerunt.Quo gdem teporeapud Hebrreos nouiflimi oium pro
phstaj fuerunt annis pofl troiana tepora pluribus g fexcentis, A Moyfe autem non paudoribus g mil
le & guingent/s: quod paulo poft planius faciemus. Verum ab iftis fapientibus nihil aliud g fenten/
tiae quxdacommodae atgp breuiterdičtae ad utilitatem humanae uitse compertum eft.Magno defde
Ipacio temporis interpofito philofophorum genus incoepifle fertur.Pythagoras enim primus oium
fuit:quem philofophiae quocp nomen inueniileconftat.Huncmulti famium:alii tyrrhenum: alfi fy/
rium :aut tyrium fuiflecotendut.Ita no plane Graecus maximus:& primus philofophorum ab omni
bus dicitur.Nam Pherecidem dodorem Pythagorre fyrium omnes fuiile tradunr: quauis non eum
folummodoifed Perfarum etiam magos:&: Aegyptiorum diuinatores audifle Pvthagora afieratur:
eo tem pore quo ludacorum alti in Babyionem:ahi in Aegyptu tranfmigrarunt. Audiuit aut &Brach
rnanas iudaeorum philofophosific ab aliis aftrologiamiab aliis geomema.-ab aliis muficarab aliis arith
metica:& aliud ab aliis habuifle. A Grscis aut nihil eum habuifleaufus gfpia eft dicere:ta'tadočlrin$
6C  bonaru artiu penuria in Gr^cia fuit anteg Pythagoras oia:q ab illis colJcgir fumo ftudio docuit: SC
diuinos ppea meruit honoresia quo pria philofophia^ceftingua Itaha quonia ibi maxime docuit ap/
pel!arefolenr.Secundaeft:quamThaIesunusdefeptem fapientibus rradidir:qua-Ionica nominarur.
Tertia Cleatica diciturrcuius Xenophanes colophonius audor afcribif.Thalem autem multi no Grae
cum fed Phoenicem dicunt: nonnulli Milefium fuifte arbitrantur: quem tradunt abAegyptioru diui
nationibus plaerag? accaepiile.Solone uero unum de feptem :qui leges Arhenienfium cofcripfit tempo
re quo iudrei Aegyprum frequentes habirabant illo peruemfle Plaro in Tim$o teftatur.Quo quidem
i libro doceri eum a Barbaro uidemus his uerbis.O Solon SoIomGraci femper pueri eftis:fenex aute
fiullus ung Graecorum fuitiac ideo apud uos nulla diiciplina uetus inueniri poteft,Plato quogi ipfe cu
italicam philofophiam hauferit in Aegyptum abiifte traditunnec breui tepore conuerfatus ibi fuiile*
Vnde grato animo omnia:quae optima funt a Barbaris fe confecutum profitetur.Dicit enim i Epime
jnide caufam fuifle Barba^ illum qui primus haec inuenit. Vetufta enim regio inquit eos aliud qui pri
fnihsecinuenerunt.Longam autem aetatem muki cofecutifunt propteraeftiuitemporisferenitatemt
quam Aegyptus maxime arq? Syria poflidet.Quare ab inirio ufqs ad hsc tem pora inumerabilibus an
nis examinata uere nobis tradita funr.Deinde fubiicit.Fateri autem oportet quicquid a Barbaris Grs
ci accseperunr ad meliorem illud finem perduxifie.H$c Plato Democritus autem muko prius a Bar/
barisfedidiciflehisuerbisgloriaf Ego uero inquitmuko pluresgomnes eseteri homines: g modo
funt regio nes peragrauiimultas ur bes uidnfapientesueroaudiunnec quifqua me in demonftratione
linearum fuperare potuit:nec ipfi quide:g Arfepedonaprae apud AegyptiosappeIlatur.Odogua enim
annos longe a patria difciplinarum amoreabfui. BabyIonem enim etiam ifte 6C  Perfas in Aegyptum
utdifceretpeuit.Quid deHeradytoacdeallis Graecis dicamiperquosomnes illuminatam dodrinis
Grreciam conftat .''Nam ante faecula eorum uatibus Si  oraculis daemonum inhiabat: nec aliquid foli
d^E difciplinaj ueftigium continebat: Mirabilia uero Apollinis illa refponfa nihil penitus hominibus
contulerunt.-fed errantes huc atty illuc magno fudore aliena fibi homines congeflerunrrgeometria eni
ab Aegyptiis:aftrologiam a Caldacis:&: alia ab aliis accaeperunt.Sed nihil ungtanti mutuati funt qua/
ti hoc eft:quod ab Hebrads habuerunt:unius enim dei cognitionem inde recaeperunt: Si  multitudi/
nem darmonum fuorum fpreuerunt.Cur ergonos incufantfi Hebrreorum feripturam barbaram:ut
ipfi diceretgrsec^e philofophiaj antepofuimus fguonia omnia bona a Barbaris ipfi furati fintinec qcq
utiliratis a diis fuis habueruntfQuos mre multi apud eos contempferuntmt impii dici gdsemonia ue
nerari maluerint.Cur igitur nos accufantraut non magis Iaudant ar<yadmiranrur:qui fallitate corem/

: pta etiam theologiafecuti fumus:quae fola ueraeftab omni falfitate remota.Nam necp in impietate V
cidimusiutmultiGrsecorumfapientesnullumDeumcolentes:neguurfusrut mirabilesphiloibphi
fumraum Deum cpgnofcentes multorum falfitatem deorum falfitati permifcuimus.Sed de his alias;

h

I

1

14 1


DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

Nuncaut non phildfophicas folu dodtrinas:fed omnia inueta hoium humana oitse utilia a Barbara
Grcecos accspifie cora pi obemus.Primus igif qui litreraru elemera Graecis rradidir Cadmus ex  Phoe
nicia eranunde Phoenicia litterarum elementa prifci poeta: dixerunt.Multi fpros btteras primos com
perilTeaflerunr,Syrii aut et hebrcei funt.Nam ludaea in Sprta femper a fcriptoribus habita e:& Phcen/
ciam et apud prifcos appdlari conltar.Temporibus aut noltris palce fhnem Syns appellat.Argumeto
aut illud maximo elt ab hebraeis repertas efle litteras tpfarum litterarum apud Graecos appellatio.Sin
gula enim apud hebrceos elementa appellatione fignificatiua uocantur: quod apud Gratcos nullo
modo fieti pot.Vnde non efle ab iJIis inuenta:fed ab lllis acccepta declaraf. Omnes aut Iitterae apud he
braeos uigitidus funt:quarum jpr ima Aleph dicif:quod launc difciplina diet pot.Secuda Beth qd do
mus fignificat,TertiaGimeI:quod uocisplenitudinem fignificat:Qdarta Delth:quod librorum dici
pot.Quita Ita:quod uoeabulum ilta fignificar:quce omnes uoces talem fenfum efficiut. Difciplina do
mus:plenitudo librorum hcec.Sextum elementum apud eos Va dicif:quae uox Iatine in ipfa dici por.
Deinde Cai:quod uoeabulum fignificat uiuir.Septimumtid quod fignificat uiuens.-totumjhoc fimul
in ipfa uiuit ufueris.Nonum Teth dicif:idelt bonum.Decimu Ioth & interpmaf principium.Simul
harcduobonum principiumfignificat.VndecimuCaph:latinetamen.DuodecimuLabd:quod &po
Itea Sanich:quod interprastacur auxilium:totum hoc fimul ex ipfis fignificat.Difcitotum fimul rame
difce.Deinde £equiturelementum:quod Men appdlanr:quod interprstari p6rexipfis.Deinde Nun:
idem fempiternum auxiltum his accedit. Ain quod Iatine fontemtaut oculum fignificat. Deinde Phi;
quod os dici pot.Delde Sade:qus uox iulticia interptari pot,Simul fenfus eft fonstaut oculus:& os iu
fticis.Elementum deinde accedit Cophi ideft uocatioideinde ris:quod caput fignifkandeinde fen:qd
dentes dicere poflumus: poltemo thau:quod figna dici poteft.Omnium igitur fenfus elementoru hic
elt.Difciplina domus :plenitudo librorum:hcec m ipfa uiuit uiuensibonum pnncipium:tame difce ex
ipfistfempiternUm auxiliu:fons:aut oculus atg? os iufticisiuocatio capitist&detium figna :hsc elt ele/
mentorum hebraicarum Iatine dičta fenfentia:quae dilciplinae litterarum fummoperecouenit:quod
apud alias gentes inueniri nequir.Vndefateri necefle eltinon ab aliis q ab hebraeis litteras efle inuetas:
Grcecos uero ab hebraicis acceepilfcipfa litterarum appellatio fignifiranhebrael.n. Aleph:grsci Alpha
dicunrulli beth Grčeči uitaigama Grcecrigimel lllndeidedelthnlli deltha:ilti &alterizai:alteri zetaics'
tera quoq? fimrliter.Vnde patet ab hebraeis litteras muentas ad alios dC  ad Grcecos tandem peruenifle
Hsc de luteris dičta fufficiat.Clsmes quog?cu in fimile leiderit materia Aegpptios oltedit medicina
inuenifle:& Aefculapiii aplificafie,AtIateaut ex !ybia primu nauim conltruxmeac nauigafle: altrolo/'
gia primos Chadlsos: Aegpptios deinde sdidifie:Phryges auiu uolatus primos obfeiuafie:& Tufcos
arufpicmm comperifle:Telmiflinos fomniorum interpretari6em:Tyrrhepos tubam: Phryges fiftula
ex Phrpgiaenim erat Olympus &C  Marfyas:quififtulam inuenerunt:Lucerns ufum Asgyprios: qui
annu in duodecim partes primi difhnxerunt:primig? lege non conuenire mulieribus in templis prohi
buerunnnec intrare in templa quemqua a muliere mfi lotu fanxere: geometria etiam ipfos muemfle:
Selmente uero & Damnameneu iudaeos in Gypro primos ferru inuenifle:ferri aut rirtčtura aut tepe/
riem:qua roburaccipit Delaiudsum comperifle: quis Hefiodus Delam ex Scythia fuifleaflerar:falce
Thraces comperifleiut primo peltis equeltres ufos:qua lllyrii primo inueneruntiOdmu auri meralla
primu in monte Pangeo excogitafle.Quadrireme a Carchidoniis primum fačtam fuifle: cuius archi'
fečtus Vofporus fuit:Medea pnmam undturam capillorum excogitafle:Pannones:qui Noricum habi
rant:quos Noropes appellantisris ufum inuenifle.01ympum ex Myfia Lydiam harmonia. Dicordd
ailynos:Sambucam:inltrumetum etiaid muficum eft:TrogIoditas. Maifyam phrygem tncorduin:
diatanamqp harmoniam:& myxophrygiam:arq? myxodia:thamyrithraca:harmoniacam:donca:Sy''
donios trireme:Siculos phorminge non ualdea cythara differete.Hsc Clsmes nolter estera^ huius
aCydippo Mannneo: Antiphane Ariltodemorac Ariftotele collegifle ait: opers autem precium efta
Jofepho etia iudato nonulla trafcribere.Is eni uir cum deantiquitate iudaica feribat mulro iuniores fu^
ifle Grscos oftendit:ac a Barbaris ofa collegifleidiuerfagi inter le ac uaria confcripfifle.Vn ba igif eius
hsc funt.Non poffum inquit noadmirari eos:qui putant deuetufliflimis rebus folis efle Grsecis cre^
dendumobis aute esterif^ hominibus nullam efle fidem adhibendam.Nam fi ab ipfis rebus uerirate
difcere uoIuenmus:qus aGrsrcis fačta inuenra^:fiue urbes coditas dixeris:fiue artes excogiratas: fiue
legum fančtiones heri aut nudiuftertius:fi eum noftris conferasdncoepifle putabis.Sci ibends uero hi
Itoris cura omnium poltrema ipfis fuifle conftat.Vnde ipfi quow ChaIdsos:Phoentces:& Aegyptios
(non enim hbet modo nos quo<j! iftis conumerare)aperte fatenGuetuftiflimam firmag? prifca^; re^
rraditionem tenere. Regiones enim habitant:quse minimas continentis regiones patiunrur: mulrag?
opera ac magno Audio lem per incubuerunrromnia pršela ra facinora publicis fcripturis ab eIoque ntif
fimis uiris pofteritati commendari.Grsciam uero non ignoramus faepius deuaftaram rerum gefta/
rum memoriam amififle.lra nouo genere uiuendi fapius lnftitutoia fe originem rerum incoepifle pu
tarunt,Litteras autem polteriores pene omnibus accaperunt: a Cadmo enim didicifieglonanf. Nec
tamen aut ex femplis:aut loco publico feripturam fe habuifle dicere audet:qus id fignificet.Vnde ma
gna qusftio eft:utrum Troiam belli temponbus litteris uterenf:& paulopolt Cadmus uero Milefius:
6i  Argiuus Acifilaus:q primi apud Grscos hiltoria Icribereaggrefli fuerunt :no mulro ante Xerfis te^
pora fuifle perhibenf. Prsterea Pherecides Syrius: Py thagoras di  Thales: q de cskftibus atg? diuinis


,"V„

tS

*w625jw

gšg%

t:t, ri  ' p ,u dltl por.
^°cfiinul

!un *-S,mul

ii*y &>
^fwjn fimulrarre

M '.rVindc Nun:

' • ’ ’- J (  Phr

J;,f <X-ulus:&osia
vjf: «rtndf fen;q^

1  * f t f iifnroru hic
:rr  umčdifceex
cc/JcJe/
wtnit:quocI
muetas:
^h:gr*o Alpha
i Stoteri utafe/
Mtdrtn peruenitTe
t • iVJir mediana
r4iii£,;(Tr:aftroI(y
NV: jilTn&Tufcos
un:Phn^csfi(hila
ua Ax;vprios:()ui
'uummipliJ prohi
jrv i -foj mueniffr.
rrfhiti auttčpe/
»tuu r fif&nt:wlce
: 1  ■ , iun mctalla
jfjiffrcuiusarchK
•iN^ncumhabi
n-.^ni.DKordd
ordum:

LIBER DECIMVS

44

ry4fyn irKOi**——
(Vt crtrr*J HMj

yttw puciuni
nnilfoiumorf!

., (,r.tasCf e ;

>r .MW

rtf« ( t irJf35
’ Vr,d*ttf—

ittr&A^P 005

11  * tZL.tfVL

,huws
jifti

_r« fo /

igifeim
,*t» tKf t

$ uentaK

■sfiue

jetohi

,, pdf^’.^
..irlllfK

nin
ouem

itif

lin eorp

trt

r.fJfC

; ri^


nVliUS



iste/


rebus primi Grad pauca fcnpferut ab Aegypnis & Chaldaeis cufla didicerur:qucs oes una uoce Gra
o uetuftiffimos oium pdicat.Quornodo igif fuprems arrogatize no eftfibi folis anriquitatis memo
riam artribueredAut qs ab ipfis fcriptoribus no fadle percipietinihil certumrfed oia ccnieduris G rje/
cos feripfifiKPugnat.n.inter feoes:& alrer altenus falfiratem redarguit:non eftopus:uteos monea:g
melius me fciunr:qd Ellanicusrcontra queAcufilaus de Genealogris sdideritmec ut enumere in quot
quatifcp Hefiodu reprahendit:nec dica quomodo Ephorus EIIanicum:Tinraus Ephoru:Timseu po
fteriores:Herodotum oes reprahedunt.Non eft neceiTe de fingulis atq? minoribus dicerercu de Peria
rum in graciam ipetu:& de pdaris facinoribus tune geftis inter fe uehemeter icriptores difcrepent:cu
et Tucydidem:q accuratiffime fuojj/ teporum confcripfifle hiftoria creditur:qfi mendace nonnulli ac/
cufent.Huius diferepatiae quis m ul ra poflint eflecaufeduae tame mihi pcipue uidenf. Qua^ prima
6i  maxima eft:qa nullam curamiut publicepclara facinora fcriberenfcGraci populi habuerut:ac ideo
magna in fcriptoribus mentiendi licentia fuir.Na ipiiet Athenienfes:quos 6i  indigenas putat:^ dilige
tiores fuifle conftat:primas oium publicae feriptura Ieges Draconis de caede: qui paulo ante Pififtratu
fuit comendatas fuifle aflerunt.Non oportet de Arcadibus dicere:q cjuis uetuftiflimos fe oium pradi
cent:ultimi ramen oium litteras didicerunt.Quare cum nihil extaret pub!ice:quo 8i  ignari docerenf:
& mendaces redarguerenturrpartim ignorantia:partim affečhone fadlum eft:ut magna inter feripto/
res diferepantia inueniatur. Altera caufa eft:quia non ueritatis amore:quis ita profiteantunfed eloque/'
tiaefuaeoftentarione:quonia ueteres feriptores fuperaturos fe facilecredebant:fcribendi labore farne/
bant.Ita nonnullifabulas:nonnulliciuitatum:autregumlaudes:autuituperationes:n6nulli ueterum
fcriptorum:utipfieloquetiores uideren£:emendationem confcripferunt.Vnde fitcum hifloriam feri
bere ,pfirean£:non id led huius oppofirum faciant.Veritatis enim hiftorra fignu illud e:ut de eifdem
rebus eadem oes confcribanr.llli uero fic fe ueraces uifum iri putaruntifi unufquifcp ahter q eseteri co/
fcripfiflet.Hjec lofephus.Sed non erit ab re quafiapicem Diodori teftimonium afferre.Is igitur in pri
mohisuerbis utitur.Dicendu modo de his eft:q prifcis teporibus prudentia doflrinag! clari ad Aeg y
ptum uftjprofedli funr.Sacerdotes enim Aegpptiorum in faeris libris feriptum inueniut OrpbeaiMu
feum:Meiampoda:Daedalum:Homeru poetam:Lycurgum (Spartiatem Solone Athenienfem: Pia/
tonem philofophum:Pythagoram Samium:Eudoxu mathematicumiDemocriu Abderitam: Eno'
pidem Chium Aegpptum petiifle:quorum omnium ueftigiaraliorum imaginesralio^ nomina locis
autinflrumetis indita extant:aflerurq? uniuerfa illos:qbus apud Gracos daruerut:ab Aegpptiis accae
piflč.Orphea enim myfteria Dionyfi 6C  errores Cereris fic cofcripfifle:ut myfl:eria Ofiridosi&errores
Ifidos fe habet noibus folumodo imutatiš.Supplicia uero impiorum apud iferos:&amoenos piorum
campos ad imitatioem eum fecifle earu re^:quse in fepulehris ab Aegyptiis gerunf.Qua re Orpheus
primus apud Gracos traflulit:8' Homerus amplificar. Melampode aute aiunt ea qux de Saturno 8C
ae Tiranum pugna dicun£:ac dealiis deoru calamitatibus ab Aegypto in Graciam traduxifle. Dseda/
Ium autem alfirmat uolutiones Labyrinthi fuifle imitatu:qui uiq^ ad haec tepora in Aegypto pmanet
a Mendote:uel ficut qda dicuna rege Maro multis annis ante Minoe coftručtus:cuius rei flgnu eft fta/
tuarum numerus:quas Dsedalusapud Graecos confinxir:ne^.n.pIures nequepauciores funt: qapud
Aegyptios fint.Ita uero efle inde maxie patereaiut:q> in Mephyde Prophyljea Vulcani Daedalo archi/
tečto facfta oftendut. Quo qde opere adeo admirabilis igenii uifusiut lignea eu ftatua donauerint:q in
eode Vulcani teplo confpicif. Adeo enim fuperauit Aegyptios:a quibus didicit:ur propter multa:quae
adinuenic honores diuinos apud eos cofecutus fit.Templu enim Osedali ad hacc ufg?tepora in infula q
dam iuxtaMemphifummoperecoli£.Argumeta quoq? nonulla folent affere:qbus fuifle in Aegypto
Homeru plane oftedutrac maxime:quia Helenca fcripfitpotioneThelemachoapud Menelauhofpi/
tantiprabuifle:quafačhleutcalamitatufuarum obliuifceref.Quaquide potioneab Aegyptiisdicic
poeta Helena a PolimneftaqdaThanis uxoredidicifle.Na ufq^ ad noftra tepora fote diofpoliticse mul*
eres iram atqi moeftitiam potionibus fedare nefciut.Diofpolis aut Thebse funr.Venerem quoq? aurea
Homerus appeIIat:quo nomine uulgo ab Aegyptiis nomma£:& lucus Veneris aurese apud eos ad huc
inuenitur.Lycurgum fimiliter Platone At^ Solonem mulra in libris atq? legibus fuis concripfiflepa/
tet:qua:ante illorum tepora Aegyptii habuerunt. Pythagoram quoq? geometriam 8i  Arithmeticam
abeisdidicifle:Seanimxincasteraanimaliummigranonem adogmatibus Aegvptiorum fumpfifle.
Democritum uero putant quinquennio in Aegypto conuerfatum multa ide didicifle.Enopide quoq?
ab Aeygptiis aftrologis 8C alia complura:& obliouationem zodiacipercaepifle.Eudoxum etiam ab Ae
gypto in Gracia multas aftrologiae rationes tranftulifle.Teraculem fimiliteratq? Theodorum Rheti
filios: quifimulachrum Apollinis pythiifabricatifunt: quiq fingendo apud prifcos omnes excellue/
rutrmulrisanisin Aegyptouerfatosc6tedut:HaecaDiorolumpta fufficianSiergo aboibus barbaris
quicucp clari apud Gracos fuerut no pauca neg? mimma accaeperut:nec iccirco qfpia eos accufauit:cur
nos accufant:qui uera pietate comori feriptura Hebraoru complečtimur.

Deantiquitate Moyfi ac prophjetarum. CAP. III.

Erum ne forte quoniam cognitionem unius dei Hebraos folummodo uerehabuifie dixi
m us:ac ab eis caeteros:fi quid hac de re prater Hebraeos uere fenferunt:accjepifle contendi
mus:nequis unqaliteračlum putet:acaGracis Iudaeos hochabuifle dogma contcndant:
dedarandum eft;quibus temponbus Moyfes 6C  prophaera fuerunt, Piurimi ergo(peruti

h ii

DE PRAEPARATIONE feVANGELICA

lis nag! res eft)<Je antiquirate Moyfi & prophserarum fcripferut:a quibus nonnulla tranfcriba: quauis
ipfenouauia rationegufus hocmodo rem difponere ftarui.Nemo inficias ibir imperatoris Roma/
norum Augufti rpibus Saluaroris noftri natiuiratem fuifle:do(3rina$ qumrodecimo Tybem' czfa'
ris annoeuage!icamincoepifle.SiquisergoabhocTyberiiannoadfuperiorafcandensdiligenter u Cm

ad Darium Perfarumregemj&reftitutionem templipuenier:quingenros,xIviii.annos interTyberiu
&fecundam Dariiannum inrerfuiflecoperiet.Secundus enim Dariiannus fexagefima?quuaiolynv
piadis primus fuir.Tyberii aut quintufdecimus ducentefimaequinrar ac prima? olympiadis quartus v
uenitur.lta centum ac triginta fcptem oIympiades iterfuifle manifefte uidenf:qui numei us quaterna
rioaučhis:quadrienium.n.olympi3diartribuif:qngentos.xIyiii.annoscffecir.Jnfeciidoautanno Da/
ru feptuagefimus HierofoIymorum:&templi deftručftonis fuitiur ludaro^: hiftoria oftedir.Quod (i
a fecundo Darii anno ad prima oIympiadem percurras:o!ympiades quidem.lxiiii. annos.cclvi. inter/
fuifle comperies.Quos quidem annos:fi ab ultimo defolationis anno :ac reftaurarionis principio afce'
dendo auferas ad quinquagefimuannum Ozix  Iudaorum regis:quo rčpore Ifaias 8i  Ofce prophaeta
.runriomnino peruenies.Ira prima o!ympias Ifaia* temponbus fuifle inuenif.Indeauta prima o!ym/
piade ufg? ad captiuitarem Troiaemt grrccoru ipforum hiftorise figmficanr:quadringenri ac quinqua/
ginta anni colliguntur:que annorum numerum a quinquagefimo Ozix  anno firn iker auferedo:ad
ternutn annum Labdonis Judaeorum iudicis peruenies.Ira Troiana* urbis deftručho feprem annis an
tečj Sanfon Hebrseos iudicaflet fuifle oftenditur:quem corporis roboreinuičtum fuifle:ur Herculem
Graeci fcribunt:Hebrad reflantur.lndea captiuitateTroiana:fi quadringentos afcendendo annos au/
ferasiad Moyfem Bi  rerrigenam Cecropem deuenies.Omnia uero quaeapud Grscos mirabiJia narra
tur poft Cecropem fuifle conftat.Nam Deucalionis diIuuium:Phoetontisincedmm:nariuiras Erich'
tomi:Proferpina? raprus:Cereris myfteria: Eleufinoru conftitutio:TriptoIemi fario: Europže rapms
a loue: Apollinis partus: Cadmi adlhebas aduentus:& adhaec iuniores lili Dionyfus:& MinosrAefcu
Japius:Perfeus:Diofcuri:Hercules poft Cecropem oes fuerur.Quareotbus his multouetuftior Moy
fem fuifle cofirmatur. A Moyfe uero ufgp ad primum annu uirae Habraam quingentosac quing an/
nos comperio:quos fi a Cecropis regnojad fuperiora auferas:ad Aflyrium Ninum tande puenies:que
aiunt pnmum roti Afiae India folum excaepra regnafle:a cuius nomine ciuiras Ninus appellara e:qua
ludaei Niniuedicur.Eo rpeZoroaftes magus apud Baftrios regnabat.Nino aur uxor Semiramis fuc/
cefllr. Nini ergo argiSemiramidos Zoroaftifij rpibus Habraa fuifle coftar.Na haec oia nobis certis ra
tionibus in eo libro demonftrarafunt:quem deremporibusinfcripflmus.Vtar autem impraTentia/
rum Porphyrii de uetuflate Moyfi teftimonio:iliius uidelicet:qui Hebrarorum arqa Chnflianorum
snimiciflimus odii cumulo ipfum quog Moyfem arq? prophaetas improbis peter uerbis aufus r ft.Sic
enim inimicorum teftimonio uetuftas Moyfl magiscomprobabif.Inquatroergoeorum:quos ad/
uerfus nos Iibros euominhis uerbis untur.Narratauteiuda^orum hiftoria ueiiiftmc: quoniam & ky
corum Bi  uirorum nominafimiliter atg ipfi pofuit Sachoniarho Berurius: quiearum rerum oium
monumenra ab Hierobalro Dei Leuifacerdote aflerit habuifle. Quam quidem hiftona Belbalo Be/
ruriorum regi infcripfir:quorum uirorum rem pora mulro anre Troiana tempora fuifle comperiunf.
Is Sachoniarho Phoenicum Imgua parrim afingularum urbium annahbus: parrim a libris facris: qui
remplis dedicarifo!ebant:coIlegit ingenio:quem non mulro poft Moyfem Semiramidos remporibus
fuifle fcriptum eft.Hsec Porphyrius.Si ergo Semiramidos temponbus Sachoniarho fumea uero mul
toanreTroianamcalamirarem fuifleperhibetunaneritSachoniarhoquogTroianisteponbus mul/
to uetuftior^Sachontathonem uero abaliis collegifle hiftoriam ipe Porphyrius teftarur:quos &ipfos
iunioresMoyfefuifleconcedendumeft.Sedponamusetia eifdem remporibus Moyfi Sachoniarho/
nem fuifle:quoniam ramen Moyfes Semiramidos remporibus huius philofophi teftimonio compe/
nrur:quandonos Habraam fuifle conrendimus Antiquioreft Mcyfes fecundu Porphyrium čj ipf*
opinanrur.Fuitautem Semiramis očlingentis annis anre Troiana tempora. QuareMoyfes quoq?fl/
militer.Primus uero apud Argfuos lnachus regnauit:quando nec ciuiras nec nome Athenienflu erar.
Prim us aut Argiuoru rex quinti AflyriqB<: regis teporibus fuir ceru quiuquaginta anos poft Moyfein
arg Semiramidermin qbus nihil apud Graecos llluftrefacftu inuenif:Quadringentis aur annis 6i  qui/
quaginta fere poft Sem iram ide, pri m us apud Arheniefes Cecrops idigenaiut ipfi dicut:regnauir:Tno/
pa feptimo poft lnachu regnateapud Argiuosi&poft Inachiaut teporeOgygium dicifdiluuiu fuifle*
Er Apis apud Aegyprios primus Deus appellatus efl:& Inachi fi!ia:qua Ifide Aegyprii noi3rut.Prome
theus quoq? & Arlas illis rpibus fuerunt.A Cecropeaur ufgad Troianogi calamiratepaulo pauciores
q qdrigenti anni coIIigunf:in qbus diluuiu DeucaIiois:& incendium Pharthotis fuifle no ignoramus.
Cecrops aiir primus Deu loue appellafleferf:&ara inftituifleprimus:&: fimulaihru Paliadis erexifle.
Poft Cecropeaut Dii Graecorum oes nati fuifle uidenf.Ita ad Troiana repora a rpibus Moyfi plures q
oftingenti anniPorphyrii teftimonio fuiflecomperiutur.Home^ ueroarg Htfiodu mulro iuniores
Troia fuifle manifeftu eft.Pythagora uero Bi  Democritu i  quinquagelima oIympiade fepringeris fere
annis poftTroiam fuifle coftat.Quare huius philofophiauftorirare mille quingenrifq! anis ante Gree
co^ philofophos Moyfes fuir, Ve^> quoma multi praeclari apud nos uiriarg dočliflimi mdaoru anri
quirare cerris uerifgi argumenris probarut:quo^aliia Graecistaliia Chaldais arqi Aegyptiis:n6nulli
čt a Phcenicibus atq? Hebrais propofitu fuu approbaiutamouero cunčta fimul coferetes mirabili ra

•"

**'Tv£Si

tr ;' f,1 i fr  Ufo

<«-Is ?

J( ^ 3n J?°Dv

«&&*
rm n ' CCv,,,n ter/

,«.p^pioafcc/

*] n ^ f  P °ph$ta

-, .„:, 1,1,1  olvm/

jjV/ , * c 3Uinqu a/

1  aut ”čdo:a<J

r: ’ r L' nnisan

j • ■ H-rculera
■ ’ 'HJo ar,nos au/
‘ lfl5, rjbilia narta
n r . ir ' U:rj J Erich-’

“ * »»nos:Affai
;c -rt-jftior Moy
'Xqpm$an/
'•■'j-:r.w.qug
' ■ • Jtjfccp
v >' Snmramisfuc/

• p

.*•


LIBER DECIMVS 4,5

tioneac uiatfifngalarum genrium praedara facinora:qute in eifdem tčporibus gefta funr: collcgerunt:
eop nonullas uoces uerbacp rrafcribam:ne laborum luo$e fručtu auflores priuenf.Vrar aut teftimo'
fiio muItorum:ut ex oibus Hebrteo^ uetuftas indubirara habeaf. Africanus igif in terno annaliu his
uerbis utitur.Vf^ ad olympiadas mhilexploratum in hiftoria Graecoi« inuenif:fed ofa confufis con/

Ičripta tpibus Junt.Poftolympiadas uero:quonia quadrienio diligetiiume oia norabaf:nulla penim?

cofufio teporu fit.Quare pclara fabulofag? facinora:quse ante prima oIympiadem fuerunfummatim

eolliga, Qua: ueropoft gefta funttita cum Hebraicis Perficifg; hiftoriis confera:utea q in eode tepor

fuerintaperte fignificem.Hebrarogi igif in BabyIonem migratio a Nabuchodonofore fadta feptuagi ' ! r ^» h^/H

ta durauit annos,Cyrus regnauit oIym piade qnquagefimaqn ta a Diodori Thalicoftoris PoIybii Phle ^ * *

gontifa hiftoriis patet:quo anno Iefus filius Iofedech prima particularegj dedudtione populi fecittut

apudEfdramIudaeumc6fcriptueft.Ve^ifta:utdixi:^)ptero]ympiadum certitudinem eodemo ab , —'

oibusconfcriptafunt:cumnullaoinocofufionepatianf. AbOgygeautindigena:cuiustpibusprima' d ““ ^T 0 ^

Bi  maximu diluuium in Attica fuir:& Phoroneus Argiuus regnabar:ufa ad prima oIympiadem anni

fuere mille ata? uiginti.Ita.n.oes aflerunt:quiAthenienfium annales cofcripferuntrEIlanicus dico atcp

Philochorus.Caftor et &ThaIus in hoc conueniunr:q Syriam hiftoria diligeter tračlarunr. Diodori«

quo<j:qui orbis hiftoria i bibliothecis contulirialikj permuIti:Et poft pauca.Dicim us ergo Ogyge:a

quo primu diluuium noiatum Ogygium eft tpibus Moyfi fuifle:quod hoc pačto jabamus. Ab Ogy

ge:ut diximus:mille uiginticg anni ufqi ad prima o!ympiadem fuerunna qua ufq? ad quinquagefima

quintam oIympiadem:ideft ufq? ad primum annu Cyri Pcrfa^ regis:6i iudaici populi redučtionem

anni fuerut,ccx.&.vii.Quare ab Ogyge ad Cyrum mille ducenti.xxxvn'.fuerunt:quos fi auferes afcen/

dendo ad annu illum puenies:quo ab Aegypto Movfes populu eduxit.Fuit ergo Moy fes Ogygii tem

poribus:a quo Eleufis codita e.Atticos igif annos ab ifta (urnam us. Et poftpauca. Ogyge uero r ppter

uaftatione diluuii cenmm nonagintanoue annis ufq? ad Cecrope Attica fine rege Bi  pene deferta fuifle

f aerhibef.Ačtaeum.n.quepoftOgygem fuiflenonnullifingunt.-caeterofg?ufg?adCecropem nuda fo
ummodoefle noia Philochorus fcribit:& poftaIiqua computationeanno^a ludaica fcriptura dilige
tius fadla.A Moyfe igif inquit ufq?ad Cyru mille,ccxxxvii.annicolIigunfCQuod ab Ogygead Cyru
et fecundum Graeco^ hiftoricos colligi demonftrauimus.Sed Grsco^ et nonnulli hoc lpfum teftaf
Polemon.n.in primograecaru hiftoriarum.Teporibus inqc Apidos Phoronei filii magna pars argy/
pni exercitus ab Aegypto expulfa in Palseftia Syriae no loge ab Arabia habitarut* Apion et Poftidonn fi
lius gramatico^i oium diligetiHimus hiftoria pfcrutator i qrto hiftoriaru:&: t libro aduerfus ludaos
Inacho inquit regnante apud Argiuos:& Amafi apud Aegyptios iudai duce Moyfe ab Aegyptiis defe
cerunr.Herodotus quogp Amafidos 8t defedhonis huius infecundo mentionem facir:iudaorum etia
quodamodo meminit:cum Syrios dicat:qui Pateftina habitant circucidi foIere.Pto!em*eus prsterea
fv1endefius:qui Aegyptio^ hiftoriam ab initio cofcripfit his ita conuenit:cteteriqp oes:ut minima qda
anno^: differetia ee uideat.Ita notabilia gefta mirabihag? Gr^co^fiue uera fiue bčta poft Moyfe fuifle
coperiuntur. Vifum eft aut mihia tpe regni Attici res Graeco^ Hebraicis coferre. Primo igif Ogyga:
anno:quo ufg? ad primam 0!ympiadetn mille ac uiginti fuifle oftedimus exitus iudaeoru ab Aegypto
fačlus eft:&in Attica Ogygiu illud diluuiuminegj id iniuria.Cum.n.ira dei gradineac tempeftaubus
percuterentur Aegyptii,non poterant aliquae partes et orbis non com moueri: Attica praecipue:quia co
(oni Aegyptiorum:ut multi alii:& Theopompus in Tricarano affirmat.-Athenienfes fuerut.Poft quat
tuor aute 8C  nonaginta annos Prometheus fuifle a nonnullis dicitur:quem finxifle homines fabulam
tur argj formafle:quonia fapietia eloquetia$ fua a beftia^ uita in ciuile trafformauit, Haec Africanus
Tacianus uero:qui fe ipm i Aflyria regione natum dicif.uir lingua Graeca doflifllmusiGraecis oibus
Moyfem antiquitateanteponens de Homero inqt Stefimbrotus:Thafius:Qllimachus:CoIophonius
Reginus:Theagenes:qfuit Cambyfae tpibus:& Herodotus Halicarnafleus: aliigp coplures fcripferur.

Sed quonia aliter alii tradiderunt:quibus fuerit tpibus affirmare non poflum us.Crates eni ante redu/
dhonem Hercuiidaruodtuaginta poft Troianatpa annos floruifle cotendit': Erat hofthenes poftcet
annos: Ariftarchus quando lonica colonia deducebatur centu 8C  quadraginta annos poft deftrudione
troiana m: Philochorus Archiuppi Athenienfium principis tpe centu & odluaginta annis polt captiui
tatem Ttroiana: Apollodorus ducetis 6C  q‘draginra poft Troiana tepora:nonulli in prima olympiade
quadrigentis annis poft lili euerfione:alii Archilochi $quale fuifle cotendunt:qui fuit olympiade ui/
gefimatertia tpibus Gygte regis Lydoru,Sed htec reliquanf.Na quado ita cofufe de tpibus fcribif unP
ueria hiftoria titubar.Sed ponamus Homeru ipfius Agamemnonis teporibus fuifle:Moyfes.n.modo
nomultoanreilla tpa:uerumetate Dardanum fuit,Vrar aute teftimonio ChaIdaeorum:Phoenicum
BL  Aegyptiorum .Berofus enim uir baby!onius facerdos multo antiquiorem Troiano bello Moyfem
fuiflefcripfit.Teodotus autem:lpflcrates:Mochus Phoenices fuerunt:quoru hiftoriam i Graecam lip/
guam aditus uir difertus traduxit:ubi fcribitur Troianum bellum paulo ante tepora Salamoni? fuifle
Aegyptios omnes (ciuntmagnam temporum diligentiafemper habuifie:quorum anales Ptolemaeus
non rex:fe Medefius facerdos a facris Iibris collegit ac aedidit.Is regnate Amofide apud aegyptios Moy
fe duce iudaeogi exitu ab Aegypto fuifle affirmat: Amafim cp fuifle tune dicit:quando Inachus in agris
regnabat, Apion etiam grammaticus Inachum Bi  Amafidem eifdem temporibus fuifle affirmat.Fue/
runt aut ab Inacho ad bellum troianum generationes uiginti,Quare ante lliacum bellum quadringe

DE PRAEPARATIONE EVAPslGELICA

tis ad minus annis ipfum fuifte concedendu eft.Siigitur poft Inachum čfa pracIarafacincraGmofu
fueruntrnece flario etiam poft Moy fem fuerunt.Inachus.n.primus Argismr diximus:regnauit:de inde
Phoroncus quandoogygiu in attica diluuium fuir.Apis poftcardeinde Argiuis Craflus Phorbaf® w
gnarunt:quo rpe Adheus:a quo Adaea regio Athenienfiu appellata e. Triopas deinde Argis regnauit;
quado Prometheus Epimetheus: Atlas:lo:& biformis Cecrops fuifterradunf.Poft Triopa Crotopus
regnauintčporibus cuius phaeronris incendium & Deucalionis diluuiu fuir.Sthenalopoftea regnante
Danaus in peloponenium ucnit:&: Dardanus Dardaniacondidit:&cxphaenitiaEuropa rapta fuerat:
Danaus poftea regnauitideinde Lynceus:quo regnante proferpina raptf .Cadmus Thebas codidit:qui
Grsecis litteras tradidifte una uoce ab oibus dicif.Minos i  Crcra regnat.Prcetus poftea regnauit:qndo
Eumolpus:Atheniefibus bellu ituIir.DeideAcrifius:cuius teporea phrygia i Gnrcia pclos trafiuit.lon
Athenas petiit.Sccundus Cecrops floruit: perfeus poftea regnauir:& pclara ge Alt facinora.Euriftheus
domu Acreus atg Agameno:qui decimo atg očtauo fui regni anno urbe troiana expugnauir. Quare
omnibus diis ac heroibus Gracorum multo ueruftior Moyfes inuenirur:& oportet feniori: a quo iu/
niores hauferuntrmultomagiscredere.Nonenim Homerofolumodo Moyles fupenor: ucru eriam
omnibus:qaliquid apud Graecos fcripfere.Quippe Cadmus:a quo Iitreras Gratci habuerut multo po
fterior Mo/feinuenif.Scripferunr auteapudGraecos anreHomerum:Linus:philammon:Thamyris
Amphio:Orpheus:Mufeus:Demodotus:phemius:SpbiIia:Epimenides crefefis:qui fparta penit: Ari
ftatus preconefeus: AboIus:Centaurus:Ifatis:Onm6:Euculus cyprius: Orius Samius: & Athenienfis
pronetida.Linum igitur Herculis magiftrum fuifte conftar:quianretroianu m bellum una fuitgene/
ratione.TIepolemus enim filius eius cum Agamemnone in Ilium milirauir. Orpheus aurem a?qualis
Herculi fuit:quem Mufatus audiuir.Amphioduabus generationibus troianum belium praceftir.-De
modochus uero arcjt phenus alterin Ithaca:alrer apud pheacas troiani belit teporibus uiuebar.Tham/
riset/3m:&philammon nonanteipfos fuerut.Seddepoetis faris dičtum cft. Nuncdehisfcribamust
quiapudGraecos fapientes habitifunr.Minosigirur:quifapientia 8i legum folertiacseteris ommbus
exCel!uifleuideturLynceiremporibus:quipoftDanaum Argis regnauirundecima generatione poft
inachum fuir Lycurgus aute cen tuni annis ante primam olympiadem leges Lacaedemoiis dedit, Dra
con in olympiade trigefimaiexta leges athenienfibus tulit: pytagoras in fexagefima&: fecunda floruit«
Oftendimus autem in fuperionbus auadringentis &feprem annis poft lliieuerfionem olympiadas V
coepifle.Thalesuetuftiflimus omnmm:quifeptemfapientesappellanturin quinqu3gefima uiuebat
olymptade.Hxc taceamus.-nunc Cfementem audiamus. Apion tnquir gram maticus uir hiftoriarum
peritiftimus:qui Pliftonices nominatus fuic accerrimus iudaeorum hoftisadeouretiam aduerfuseos
uolumenaediderit.Neciniuria:Aegyptius enimerat Prolemaeum Mendeflum facerdotem:quitria
uolumina de rebus geftis Aegyptiorum aedidir teftem adducit:q> Atnofls:quiauarin aegyprioru urbe
euertit:& Inachus argiuorum rexeifdem temporibus fuerut.Quo quide Amoiide regnanre ab ztgyt
pto Moyfe duce iudaeos profugifle conFirmat.Res autArgoIicas:quae ab inacho coeperunt Dionyfius
Hilicarnafleus in libro de teporibus oium graecaru rerum uetuftiflimas fuifte oftedir, Ab Inacho aut
ad troiana tempora uiginti generationes conumeranf:anni ad minus quadringenri. Aflyriorum auc
regnum antiquius cseterts omnibus fuifte conftar.-cuius quadringentefimo arg fecundo anno: mige'
fimo fcilicerarg fecundo Beluchi oda ut Moyfeducentepopu!us absegypto exiuit:Inacho Argiuis 8C
Amofidein Aegypto regnante. poft Inachum phoroneus Argis regnauit quandoOgygium fuir di/
luuiurm&Egialeusin Sycione regnauit a quo Sycionum regnum incoepir. Tuc eriam Cretus primus
quiin Creta regnauit. Acufilaus uero phoroneum omnium hominum primum air fuiffetundepho/
ronidos poeta mortalium patremappellat.Sedab Inacho ad Agamemnone uiginti generariones fue'
runr.Decimo autem & odauo anno Agamemnonii regni Trota euertitur Demophonte Thefei filto
Arhenienfibus regnante.Fuit autem Thefeus imitator Herculis generatione una ante bellum rroianu
Ira Moyfes ante Dionyfti in deu tranflationemfexcentos&:quattuorannos fuifte inuenitur. Perfeo
enim regnante rngefimoiamatcp fecundo anno:ut Apollodorus m libro de temporibus fcnbitDio /
nyfius hominem exiuit:a quoaaHercuIem 8C  lafonemtaliolgi Grsecorum heroas:qui in argo fueruC
fexagintatres anni colIiguntur:qutbus cum etiam Aefculapiusratg Dicfcuritut Rhodius Apollonius
in argonautis teftatur fuerunt, A regnoautem Herculis in Argis ufg ad tranflartone fuam & Aefcu'
lapii in deos triginta & odo anni fueruntrut Apollodorus fcribit.Hinc autem ad Caftoris 8i  Pollucis
aftumptionem anni.liii.quandoetiam Troia euerfa fuit.Verum quoniam:ut Hefiodus catterig poe'
tx  dicunt Semele Cadmi ftlia Dionyfium peperir: Cadmus aurem Linceo regnante Thebas penic: SC
Iitreras Gratcis tradidir. Patet etiam teftimonio poetarum:qua attate Dtonyfius fuit.Leo uero qui de
a;gyptiorum diis confcripftt Ifidem Cererem efte affirmat:quje linceo regnante fuit undeetma gene/
rationepoft Moyfem.Apis uero Argiuorum rex:ut Ariftippus in primo Arcadicae htftoriae feribit;
Memphtn in aegyptocondidit:quem Ariftseus argiuus Seraptdem appellatum afterit: hunc ab aeg y'
ptiisdiuinoshonoresconfecutunonignoramus.Nymphodorus autem Amphipolitanus in terno
aeafiaticis legibus Apim taurum mortuum in foro Graecequod litinearcam dicere poflumus pofP
fitum Soroapim ac inde Serapim appellatu fuifte contendit.Fuit aut Apis rertius ab inacho.Larona ue
ro Titi temporibus fuit:quem Tantalo aequa?em fuifte omnes teftantur.Zedus uero atg Amphion
muftes tnuentores Cadmi temporibus fuere.Natn di  fi phoemone oracula cecimfleAcrifio dicatur;

LIBER DECIMVS 4<5

tamcn pofl Phemonrem.xxyiunn!s.Orpheus Mufaeus:& Linus Herculis magiftri floruerur. Home
rus aurem ac Hefiodus multo iuniores bello troiano exnrere.Lycurgus uero sfSolon legu apud Gr*
cos condirores:& feptem fapientes»Pherecides etiam Syrius &,Pythagoras arciter prim* olympiadis
tempo ra:ut diximus:fuerunt.Non ergo folum poetis ac fapientibus:uerumetiam diis Gnecorumuk
to uerufhor Moyfes inuenitur.Verum quoniam non Graeci folummodo:fed Iudaei quoq? de hac dili
genter fcripfemnt:non erit abre ab ipfis etiam aliquid fumere. Vtar autem hoc loco Flauii lofephf tefti
monio.lncipiim inquitprimoab Aegyptiorum audorirate.Verum quoniam uoces illorum ponere
imooflibile efl:Manethi Aegyptii:qui Graece fcripfir:qui<£ a facris Aegvpriorum litteris:ut dicintran/
ftulit uerba tranfcribam.Hic igitur in libro fecundo haecde Judaeis fcribit.Tuti mei temporibus fquft
ab orientali parte ignott homines in Aegyptum irruperunt:facile® ipfamtacfine bello csperunt: qua
genrem Hycuflos appel!anr:quod fignificat reges:hycenim ligua facra rexdicitur: uffos autem paftor
appellatunhos nonnulli Arabes fuijfle*opinati funt:quauis multi Hycuflbs non reges:ut diximus:fed
capriuos paftores fignificareaflerunt.Hycenim cum afpiratione Aegyptiorum linguacaptiui dicunf:
quod mihi uerifimiiius uideretur.lfti tenuerunt Aegyptum quingentis atqj undecim annis:deinde cu
pellerentur locum occuparunt:cui nomeAuaris:quo undigj munito aegyptiorum impetum euirabac.
Themofoflis autem cum obfidendo non pofler eos capere:conuenit cum eis:ut libere cu fuis:quo a e/
Ientabirent:qui nonpauciores ducentis quadragintaqp mihbusuirorum non in Syriam:qua tuc Afly/
rii:quorum uireserantamplifllmaetenebanttfedineam profedi regionem:quaenuneIucbea uocatur
HierofoIymam condiderunt.Haec Manethus:qui fecudum segyptias litteras & hiftoriam duo nobis
non parua reftatus efl.Primum quod aliunde noftri maiores in *gyptum migrarunt:deide q>  ab *gy
pro mille ferre annis ante rroiana tempora abierunt.Haec lofephus ab aegyptioije hiftoria.Phoenicum
autem teflimonio etiam ufus oftendit centum .xl.tnbus annis ante a Salomone templum fuifle condr
tum:qa ryriis Charrago conderetur.Sed quid opus eft pluribus uti reftibus:cum unauoceab omnP
bus multo ante troiana tempora Moyfes fuifle praedicetur.Sed deillis etiam aliquid dicamus:qui poit
Moyfem fuerunr.Pofteum igitur lofue Iudaeorum annis:utnonnulli aiunt.-triginta principatum te/
nuit:deinde:ut aflerit fcriptura:annis odo alienigen* dominati funt:poftea Gorhoniel annis quinqua
ginta.-deinde Eglum rex Moabannis deeem & ofto:poftquem Aod annis oduaginta:rurfus alienige
nae annis uigintitpoft quos Debora Si  Barach annis quadraginta:Madinei.feptem :Gedeon quadragi>
carAbimelech tribus:Thola uigintitribus:Iaheruigintinouem:Amanitae decem&oiflo:L.ephth* fex:
Efbon feprem:Ealo decem:Labedon odo: Alienigenae quadraginta:Sampfon uigititEli facerdos qua'
draginta:quibus temporibus Troiaeuerfa eft:Samuel deide populum iudicauit:poft quem Saul regna
uit annis quadraginta:Dauid fimiliter quadraginta:Sa!omon etiam quadraginta:Roboa decem 8i fe'
ptem: Abia tribus: Afla duodecimdofaphačuigfti^uingdoram odo:Ochozias anno uno:GotoIia an'
nis feptem :Ioasquadraginra:Amafiias uigitinouem:Ozias quinquagmtaduobus.Tuc prophaetarut:
Amos:fonas:Efaias:Deide regnauit lolathan annis decem 8i  feprem: Achar fimiliter fexdecim,Huius
femponbusoIympiades coeperur.-primufcg o!ympio Radio uidor argiuus Corvlus fuerat dedaratus*
Achar autem fuccefliriEzechias annis uigintinouem:tunc Koma condita fuit:deinde Manafles annis
quinquaginraquinqj:Amon duobusdofias trigintaunum:quando prophaetarut Hieremias:Baruch:
OIda:aIiigp nonnulli:Deinde loachar tribus menfibusiloachim annis undecim:ac demu Ezechias an/
nis duoderim. V rbe deinde ab Aflyriis euerfa tem ploq? cremato i Babylonem populus abducitur: ubi
Daniel 8C  Jezechiel prophaetarunt;&: pofl annos feptuaginra Cyrus Perfarum regnauit:qui ludaeos Iv'
berrate donauit:& tuc Iefus lofledech filius &Zorobabel Salathielis in patria dedudi fundamenta inie
cerunt:Angeo: Zacharia :8l  Malachia prophaerantibus:poft quos non fuit ampliusapud ludaeos pro/
phaeta.Cyri autem temporibus feptem Graecorum fapientes:quibus nullus philofophus antigor tra/
ditur.-floruerunt: quorum Thales Milefius apud Graecos primus appellarus eR phyficus:quem audi'
uit Anaximanderjpfe quoq? Milefius 8i  Anaximandrum Anaximenes Milefius:&: huc Anaxagoras
dam Cymenius:quem audiuerunt:Pericles:Archelaus:& Euripideside quibus Perides opibus & po<'
ientia inter Athenienfes excelluit.Euripides autem poeticae arti fe tradidit:& fc*nicus a nonnullis phi
lofophusappellatuseR.Archelausautem primumapud Lampfacum Anaxagorae fcholam fufcaepit:
deinde Athenas profedus:& multos alios:& Socrarem auditores habuit. Anaxagorae uero tem pori /
bus Xenophanes 8i  Pyrhagoras fuerunr.Pythagorae fucceflit TheanouxoracTeIauges Si  Menaxar '
chus filii.Tdaugeuero Empedodes audiuit:quando etiam Eraclitus cognomine Scorinus:idefl latine
tenebrofus florebat.Xenophani uero Parmenides fucceflit:Parmenidi Meliflus:MeIiflb Zenon Elea^
ta:quem aiunt cum tyrannidem dcponereconaretur:Imguam dum a tyranno:ut confcios diceretitor^
queretur:denribus abfciflam in faciem eius fpuifTe.Hucaudiuit Leucippus: Leucippum Democritus:
Democritum Protagoras temporibus Socratis.Omnes igitur philofophi Graecorum pofl Cyru Per'
farum regem fuifle comperiutur.Cyrus autem.lxx.annis pofl Iud*orum captiuirate:ideR pofl Mo//
femmil!eaccenrumfereannisfuifleperhibetur:ira necefleeft:ut fatearis philofophiam Graecorum:
ac maxime platonicam muko pofteriorem Moyfe fuifle.PIaro enim cum Socratem primo:deinde Py
thagoricos audiuerit:omnes qui ante ipfum fuerant in phylofophia:tum eloquentia:tum prudetia fu
perauit.Floruit autem Plato circa finem regni Perfarum paulo ante Alexandrum Macedone.cccc,aiV
nis-uel paululum plus ante Auguflum G*farem,

EVSEBII PAMPH1LIDE PRAEPA RATIONEVE ANGELICA LIBER VNDEC1MVS.

VARE Cam nonnulla ita dixifle Platoncm oftedemustut apud Hebraeorum fcripto
res inuenitur collatione remporum :cerrior eri$:no Hebr*os a Gr*cis:fed Grscos ab
Hebr*is acc*pifle.Quod aliud principium facientes iam aggrediemunoftendemuf®
j fapientes Gr*corum iudaicam fuifle imitatos dodrinarut nullus nos accufare iure pof
fit:fi quos ipfi non rede intelligentes imitati funt:eos nos Saluatoris noftri dcdrina &

_! gratia redius iam intelligetes 6i  admiramur 8i  fequimur.Hoc enim fado mhil magni

aGraecis compertum pr*tereIoquentiamcomprobabitur.OmniaueroaIud*isarcp barbaris fura/
tos commodius dixifie nullus admirabitur:qui 6i  eloquentes Bi  fures fuifle non ignoret.Quod in fuv
perioribus non audorirate noftra:fed fuo ipforum teftimonio confirmauimus.Non autem in omni/
bus:fed in principalibus:neq? omnes(!ongum enimideflet)fedprincipemomnium Platonem idfe/
cifle confirmabimusifacile nam# unufquif# poftea per fe lpfum confiderare poterit:fi a Platone csete'
ri# fere omnes Grsecoru philofophi acc*perunt:& Plato ab Hebraris fundamenta omnis bon* phi/
Iolophi*:a lud*is Gr*cos acc*pifle.Verum quoniaapud ipfum nonnulla obfcuriora funt: expofito/
rum eius teftimonia etia non recufabo.IIlud uero ante omnia didum finnonnulla Platonem non con/
uertiflerfed peruertifl*e:quod non accufandi illius:fed excufationis noftr* caufa dicimusiutno iniuria
c*teris contemptis iudaicam amplcdifcripturam uideamur.

De tripartita philofophi* diuifione fecundum Platonem. CAP. .L

p Mnem philofophiam Plato in tris partis:Phpficam:Ethicam iLogicam partitus eft.Phyfi/

' cam deinde in fenfibilium dodrinam:& incorporalium fpeculationem fuppartitur: qua di
uifione etia apud Iudaeos multo ante Platone fadam efle inuenies.Sed primo quae Platoni
placueruntab Attico praeclaro Platonico fummacx eo libro:queaduerfus eos confcripfit:q

los hominum probos cofhtuat:& domos rntegras ad reda m gubernationem reducat:ac populos de/
ni# diuerfis regendi modis conftruat:fecunda ad diuinarum rerum cognitionem perducat: ipfarum
dico:qu* prim* funt caufa^ altiflimaru:& alio^ omniu:qu* inde duce natura emanant :cuop ad ba/
rum duaru partium inuentionem at# cognitionem tertia pars accedat:manifeftu omnibus emPlato/
nem primu maximeoes has philofophi*partis ufcpad *tate fuam:ficut mebra Penthei difiedas atm
confufas in unu corpus at# animal Integra reduxiue.Jhales enim Anaximenes at# Anaxagoras de
naturalibus folu rebus confiderarunt.Pittacus uero:Periander:Solon:Lycurgus: c*terif# lftis fimiles
degubernandis hominum coetibus foIumodoconfcripferunt.Zeno aute & omnes eleatica difciplina
logic* folumodo ftuduerunt.Plato deinde poft hos oes natus:uir natura pftans:& uere diuinitus mif/
fus nulla partem philofophi* iperfedam reliquit:fed oes diligenter coplexus nec in neceflariis defuit:
nec ad inutilia delapfus eft. Veru cjuoma fingulas philofophi* has partes:Phyficam fcilicet:Ethica at#
Logicam Platone diximus perfecifle: age nune ita efle:utdiximus:comprobemus,H*c Atticus: qui/
bus atteftatur Ariftocules peripateticus in feptimo eorum libro^:quos de philofophia aedidit his uer/
bis.Plato propneat# perfede pr* c*tcris omnibus philofophatus eft; na m Thalem fecuti naturales
foldmodo fuerunt.Py thagorici uero cunda c*labant:Xenophanes qui# ab eo profedi funt ita conte/
tiofas mouerunt rationes:utconfufionem potius qauxilium philofophantibus atrulerint:Socrates ut
Bi  Plato fcripfit:& prouerbio dicitur:ignem igni addebat.Cum enim natura ingeniofiflimus eet:& de
omni re dubitare pentus:moraIes Bi  ciuiles confiderationes fduxit:& deid*is primum dicereaggref/
fus eft.Omnes autem alii partes philofophi* tradarunr:quidam medicinam:nonnulIi mathematicas
difciplinas:alii muficam Bi  poeticam:complures autem orationis uim admirati funt:quoru alii fe rhe/
toresralii dialedicos profitebantur.Socraris uero fucceflores uarii at# contrarii fibi ipfis fuerunt:ahi.n.
humilitatem Bi  turbationum fedarione laudabatralii uoluprate fecuti funt;ac nonuliigde onim fcietia
fibi arrogabat:nonulIi nihil fe fcire pifitebanf;^ alii uel cu ifimis couerfabanf :alii e cotra difficiles & fo
li fecu uiuebat.Plato aut primus 8C  rede nellexit:atq? diuifit:dixitep primu ee de natura uniuerli nego/
tiuralteru de hoibus:tertiu de oratioerputauir^ no pofle nos res humanas pfpicereimfi prius diuinas U
teIlexerimus.Na queadmodu medici cu mebra qda corporis curare uelit ad totu prius fe corpus coaer
tut:ficqs uelit res humanas pfpicere:natura uniuerfo^ prius cofiderare debet (pars.n.uniuerfi ho eft)
Bonuetduplexeedicebat:alteru noftri;alre^uniuerii.Pricipalius atee bonuuniuerfi:abillo.n,hoc,p/
fluere:qua ratione Ariftoxenes muficus ab Indis emanafle cotedit.lndu.n.queda ait Athenas petiifle:
Socrati^ col!oqnte ab eo qu*fiuifle:quo & quid faciedo philofophus eet:cu^ Socrates refpodiflet. Si
quo uiuedu fit hoi cofideres.Rififle Induatcj dixifle:nemine pofle rede humanas res irelligere: q diui
nas ignoret.Vniuerfam igif philofophia Plato i phyfica:ciuile di  logica partitus e.H*c Ariftoteles.

De morali Hebr*orum philofophia. CAP» II.

Ane triparritampartitionemfi diligenter attenderis multo ante Platonem Hebr*os per/
fpexifle non ignorabis.In primis enim moralem partem fummo ftudio req? magis g uer/
bis amplexos fuifle iud*os coftat.Finem enim bonoru beat*gp terminum uit* pierate er/
ga deum arbitranf :que quide fine pc*ptis dei coferuadis:non uoluptate corporu fecudum

LIBER VNDECIMVS

47

EpicOram conrequi putabant:neqt trfpartira fecundum Ariftotelem bonaicorporis rcilfcetianima:: &
exreriora a:quali lance pcnfabanr:nec ignorantiam omnium rerum:quam nonnulli honeftiore uoca
bulo retinentiam appellarunt malti feceruntinec deni<j in ipfam animi uirtute fine pofuerunt. Quid
enim ipfa fine diuina gram & abfcp pietatead quietam uitam conferre potefhpropter quam a fpe:qua
in deo habebant:qaafi a fine dependentes deo gratos folummodo beatos opinari funt. Q uia profedo
cum omnium bonorum largitor deusiuira: fons:& uirtutis origo firifolus ad beatam uitam eis
cit:qui uera pietatead ipfum tendunr. Vndefapientiflimus ille Moyfes:qui primus omnium hominii
uetuftiffimorum uitas Hebraeorum confcripfiticiuilem arq? adiuum uiuendi modam narratione hi/
ftorica docuir.Quam quidem dodrinam ab uniuerfalioribus irainftituinut deum caufam audorem
omnium quafi fundamenrum iniecerit:& mundiatgthominisortum praeoculis pofuerir. Deindeao
uniuerfalioribus ad particularia defcendens pnfcorum uirorum uita ad imirarionem uirtutis ac pieta/
tis eorum ledorem hortatur.Prsetcrea cum legumetia audorfummacum pietatefueriticerreparec
gmagnum ftudium ad corrigendum hominum moreš habuerir.Longum efler fiprophattaji quocp
qui poft Moyfem fuerunt:uel exhorrationes ad uirturemruel dehorrationes a uitiis recefere uelemus;
Quidautem fifapientiifimi Solomonis ethicam uelem modo dobrinam traduceref Nam inter alta
librum quo<$ aedidit:quem parabolarumfeu prouerbiorum propter fentetiarum breuitatem appel/
iauit.Sed moralem quidem difciplinam:uel anreg prima elementa litterarum Graeci cognofcerennfic
abfolute perfečte^ re potius q uerbis iudaei retinebant*

De rationali iudsorum philofophia. CAP. IH;

Ationalem uero partem non utGraeci cauillationibus & fida orationedifcebanrrfed ipfi/
us ueritatis redeperca:ptione:quam quidem ueritatem diuinitusilluminati adinuenerur.
Hac rationali dobrina ab ineunte tetate faerarum rerum 8i  unliftimarum narratioe hifto/

_ _j riarumtcantuum odarumoi inertia: compofitione enigmarum quoq? 8i  fpeculationis al/

legoricae diferta elegantieg oratione uios erudiebant.Erant enim legum faerarum ac enigmatutn
apud eos expofitores:quos fecundarios folebant nuncupare.Vnde fapiens quoq? Salomon in parabo/
laruminirioquafi caufam libri hancefledixit.Vt fcirent iapientiam & difciplinam:intelligerenrq? uec
ba prudentiaetac fufciperent eruditionem dodrinae iuftitiam:& iudicium:&: tequitate:ut detur paruut
Iisaftutia:& adolefcentibus intelledus.Audiensfapiens fapiennor erit:& intelligens gubernacula pofis
debit.Animaduertet parabolam & obfcura uerba:dida fapientiae:tum etiam enigmataeorum.Ita ne-'
gotium logic^accommodatifiimead fapientiam linguam^ fuam in omnibus prophsetarum libris:
fi libros diligenter legeris profedo inuenies.Quod fi quis linguae fuae peritiam habebir eloquentifli*
mos certe multos eorum oraroresfuifleputabit.Sunt enim etiam apud eos artificiofiffima carmina:
at Moyfiantus ille magnus:&centefimus decimufočtauus pfalmus Dauid heroico metro:quod exa
metrum dicituncomponunrur.Sunt alia quo^ trimetra & tetrametiaifed quaead didione pertinent
elegannflimegrauiflimegMocudiflime^compofitafunt.Qu^ueroadfenfumnulh hominum feri/
pturacomparanda.Deienim ipfiufcg ueritatis uerba per eos prelata funt:qutbus pia dodrina: rerutn
cogniu'o:& falutaria dogmata conrinentur. Argumentum aurem exquifitx illorum dedtrinee ab im/
pofitione nominum capi poteffccuius rei Plaro Hebraeis teftimoium pratbuit.Nam cum Moyfes pri/
mus multo antequa philofophia: nomen Graeci cognofcerent innumerabilia de impofitione nominu
dixerit:undeaut natura duce: aut dei iudicio nomina efle impofita oftendit.Plato quoq? non impofi/
tione nudatfed namra duce commode rebus impofita efle nomina docetiidg! barbarorum audonta/
te confirmafle uideturiHebracos meo quidem iudicio figmficans.Non enim apud alios facile tale ob/
feruationem inueneris.Sic igitur in Cratillo fcribit.Noneftillud nomen:quodaliqui(quoniam ita ue
lint) rei cupiam indiderint:Sed rerum qusedam conditio natura duce apud Graecos & barbaros notni
nibus promittitur.Et progreflus aliquantulum:ergo ita dignum eft inquit legis quoqp Iatorem ratio
nalis partis ac nominum impofitionis fcientiam habere.Lignarii certe fabri officium efttdauum com/
modetut gubernator iubet:fabricari:alirer enim clauus inutilis erinlegiflaror autem nomen ita eft ih/
ouam.Noergo uilequidem eft o Hermogenes reda nominis impofitioded dodiflimorum atq?prae/
ftantiflimorum uiroru.Tum Cratillus redeais inquit duce natura nofa rebus accomodata putasinec
queuis hoc facere pofletfed illum folum modo:qui ad naturam rei refpiciens poteft ad eam non eft ac
commodare.Et poft multo,lntelligo iquit plurima Graecos a barbaris fumpfifle:quae fi qs quafi grae/
ca lingua eflent deduda interprerari uelit:nunqua rebus poterir adaptare.Hscc Plato.

De commodiflima nominum apud Hebrreos/mpofitione. CAP. HIT.

Vncatcofideraquo:qua: ipfeuerbo docummulto anteMoyfes ueluti fapietiflimus ac do/'
quetiflimus re ipfa pftitit.Et formauit iqt deus de humo oes feras agriiši  oia^uolatilia coeli
5i adduxit ipfaad Ada ut uideret qd uocaret ea.Oe.n.qduocauirAda aix  uiuetis:ipm e no/
žJ l meeius.Cu.n.dicat /pm e nome eiustnihil aliud certeuult dicere:nifi couenieter ad_ natura
rei nome Iditu fuifle.Quod.n.uocatu e inqt:hocei ipfa natura.Na 8i  nome lpm Ada terrigena:aut ter
renti pot fignificare.Ada,n»apud Hebra-os humus dicif:quisptrafUtione rubea corporeao? natura fi
gnificettita terrigena atq? terrenu aut corporale hoiem hacappellatioefignauit.Sed hoiem Enos quo/
appellat:quo uocabulo no terrenarfed ronale natura figmficat.Proprie at fi uerbil de uerbo Iane exp/
mas obliuifcete Enosdenotar uidef,qlis certe natura ronalis coroi alligata efficif‘Qd.n.uere icorpo/

D£ PRAEPARATIONE EVANGELICA

reum' diuinu rationale^ eftmcn folu tranfačla recordatur:fcd futuroru propter fublimitatem fpecu/
lationis habet ccgnitionem.Quod aarem čarni comundum eft:quodt£ magno corporis podere prav
mitunignorantia obliu/one^ inuolutum rečle Iudaeorum fermo Enosridefl: obiiuifcemem appella/
uit.lraenimiacetapudquendam propha:ram.Quidefi:Enos:quod memoreseiusiautfilius Adam:
quod uifiras eum fquafidicat:quid eft ifte homofifte dicam obl;uifcens:quod tu:qui es deus: memor
es  eius:quauis obliuifcens fit:aut filius Adamudeft terreni hominis.Ita carnalis homo Adam nomine:
rationalis uero Enos appellatione fignificatur.Sic Hebraeorum fermo exquifitiifime nomina dedu/
cit.Plato autem hominem:hoceft Anthropen graece:a uerbo Anathrimideft uidere arg? recogirare di/
ci opinatunut fit Antropos:qui recogitat qua: uidit.Rurfus Hebrari uirum heis uocat:quod quidem
uocabu!umabhes:quod ignem fignificat:deducitur:utnaturauirilisignea 8i  calida uerbo exprimač
Foemina uero quoniam a uiro fumpta hefla.Rurfus Mopfes hebraica Iingua coelum firmamentu ap/
pellauittprimum enim poft incorporalem intelleflualemg? fubftantiam firmum fenfibilecp corpus e.
Nomen autem dei proprieineffabile dicunt efiemec ipfa mente hominis comprmhenfibile. Quod ue'
ro nos deum dicimusiheloi uocant:apud eos robur & potentiam fignificanut fit nomen dei quafi om
nipotens.Plato uero deos:ideftgracetheos:athein:quod eft currere dici opinaturrftellas enim qux
femper mouentur deos appellabant.CIarorum quctp hominum appellationes non fruftra efle pofitas
Plato contendit.Ita Hečtora a Cratim:cj> folus Troiam fuftinebat: Agamemr ona:qa ualde menin: hoc
eft perfeueranter conftanterg? in rebus permanfinappellatos contendir:Oreftem:quia montanus atgj
filueftenimmanis enim moribus fuit:caeteracp fimiliter accommodareconatur.Nemo autem ita uio'
lenta mofapca dicere:audebit:fi didicerit.Cayn apud Hebraos inuidia dici(arfit enim certeille iuidia
fratris) Abel latineludium dicerepoffumus:nam quia primus omnium parentibus lučhim itulitrhoc
nomineabeis diuina quadam prouidentia fuitappellatus.Quid de Abraam dicam: qui cum cklefhil
corporum fcientia maxime praeftaret: Abraam :ideft latine pater fuperorum corporum uocabatur: cu
deus ab his:quae uidentur ad inuifibilia protrahens.Non uocaberis iquit Abram:fed Abraam erit no'
men tuum:quia multarum te gentium patrem pofui.Sed longius modo eftet extraq? propofitum dili
gentius haecpercenfere.Platonis autem teftimonium non negligamus aflerentis nonnulla nominum
diuina quadam pofira uirtute efle.Magno inquit ftudio in ponendis nominibus uigilandum eft:qua>*
uis nonnulla eorum diuiniorequadam:qhominumuirruteindita efleuideantur:ueruquodipfepau'
cis uerbis dixit:id Hebraeorum fcriptura:ac primus omnium Movfes ipfius Abraam: lfaaeh:& lfrahel
nominibus reipfa diuinitus Fadhratum edocuit.Rifus enim Ifaacn interpraeratunieffabilis fcilicet gan
dii:quod piis daturum fe.deus pollicitus eft fpmbolum geres.Huius quidem filius lacob lfrahel a dco
appellatus eft:ab ačliua uira ad contemplatiuam uidelicet tranflatus Plantaror enim lacobinrerpretaf:
quafi uirtutis certamina peragens atqi percurrens.Ifrahel uero uidens deum dicif:qualis certe contem
platiui hominis mens arg} intellečlus eft.Non eft opus longiorem efle omnia percurrentem. Cunfta
enim apud eos nomina ad unguem rebus accommodata funt:ufq! ad ipfa prima litterarum elementa:
quorumquidem nomina quid ! graece uelint:necipfe, Plaro adinuenireunquapoterit:cum iudkorum
etiam pueri:fi forteinterrogarentur quid alpha: quod ipfialeph dicunt:fignificattconfeftim difcipli/
nam refpondebunt.Betha uera:quod ipfi beth uocanndomum :ut fenfus fit domus difciplina: ac li qs
diceret difciplina arq? dodlnna quaedam oeconomiae ac difpenfationis.In caeteris quocp omnibus hoc
ipfum muenies:ut in fuperioribus larius didtum eft. Quattuor quocy uocales ad unum collatae inefr
fabile at® arcanum dei nomen illis uocabulis cotineri uulgo apud eos fertur:quod Graecorum etiam
aliquis ab Hebrsis fcilicetdoflus hic carminibus fignificauif,

Inuičtum magnumqj.deum nilmoliš habente. Compofitum:miro fignorum foederenomen.
Corporeicudtorum hominum rerugp parente Aft aeterna cheIys:ego fum:quae montibus ačto
Dulcifona extolIunt feptem me carmina uocu: Coelorum dulci refono modulaminecantus.

Ex feptemgp meum conftat uocalibus ipfum

Quid plurafipfum quoq? gentis nomen a nomineheber dedučlum eft:quod tranfitum & tranfeun/
tem Iingua eoru figmficat.lta ipfa gentis appellatione a terrenis ad čadeftia tranfire:& a uifibilibus lftis
ad inuifibilia cognitionemg? creatoris migrareadmonentur.Vnde prifcos illos:qui creatori deo uera
inhaerebant pietate Hebraeos appellarunt.Quid oportet plura congerenrem im morarircum apud eos
exquriiriflimeaccommodatiffimegj rebus nomina impofita fint. Qua ex re maxime fummam rano'
nalis partis dočtrinam habuifle demonftratuncum etiam fecundum Pia tonem :non cuiufuis: fed fapl
enns fumme^ dialcčtici uiri fitirerum naturae apte nomen accommodare.Sequitur nunc:ut quomo/
do in phyficis fenriebant Hebrsiroftendamus.

De Phyficaparte fecundum Hebrams. CAP. V.

E m!  Aec igitf pars et apud deos lnrellcdlualiu inde corporaliugp reru conteplatione: 8i  fenfibiliu
11 phyfio!ogia diuifa redle a ^phsris no coie<ftura:nec mortaliu aliquo:fed fandli fpiritus gra'

3 I tia docete habeba£,Miru.n.imodu:cu opus fit nonulla phgfica i libris fuis fcripfifle:ipfos ui
IL!  demus hic multa illis futura pdi(fta:multa deuniuerfi coftitutione:muIta deaialiu natura
multa de plaris naturaliter expfla.Moyfes at i ueftiedo potifice Iapidibus:quo^,f.uirtutes optime pcx
perat:non abfgr caufa utitur.Salomon etiam fummus phyfiologus fuiilea fcriptura perhibetur. Locu
tus eft enim Salomon inquit tria milia parabolas;fuerutcp odac ipfius qufq? miliadocutuf^ e de lignis

LIBER VNDECIMVS 4 s

a Cedro:quae efl i'n Lybano uf<£ ad Ifopum:qu* a rnuris progredirur:& locutusedepecoribus & uo/
latiiibus cceli:& ferpentibus:& pifcibus:& conflucbanr uniuerfi audirc fapiennam Saloni onfs.Hac ra
rionecommotus:quiIibrum fapienti* perfon* fuaeinfcripfit.Ipfe enim mihid(:dirhorum:qu* funt
frientiam:aitueram utfcientiatdifpontionem orbis terrarumiuirtutem elemerorumamnum: finem:
6C  medietatem temporumripforum temporum permutationesarcp uicifli rudinesrftella ru cur fus :an/
ni uolutiones: naturasanimalium:& iras btftiarum:uim uentorum:&: cogitationes hominumidiffe'
renrias plantarum:&uirtutesradicum:& quaecu 9  funt abfcondrta& iuifibiliacognoui:ornnium.n.
artifexfapientia docuitme.ldem rurfus fluentem eorporum fubftantiam oftendens in ecclefiafte ! air.
Vanitas uanitatum & omnia uanitas.Quid habet amphus homo de umuerfo laborefuo: q<J laborat
fub fole fEt fubiicir,Quid eft quod fuit i lpfum quod futurum eft. Quid eft quod fačlum eftfipfum
quod faciendum eft .Nihil nouum fub fole:c*teros quoqi fi diligentcr percurres non expertes natura
lis dočtrinse comperies:nec de plan tis omniumg? ammancium natura? folumo: uerumetnm de coelo
ac ftellis magnam peritiana habuerunt.Non enim paruam in Iibris eorum inuentione deVrfa & Pleia
de:de Orione arq? Arčluro:que Grreci Bootenappellant fieriiuidemus. Adharc deorigine mundi: de
omm mutatione alterationegi rerum:de animae fubftantia:de rationalium omnium natura:de uifibili
arq? inuifibih creatura:de umuerfali prouidentiarac prscipue prima rerum oium caufa:de crererifo oP
bus:qu* fola mentis infpečtione comprahenduntur ita t radiani r:urfi Grad uoluif?ent:ar potuillenc
taq iuniores uetufhffimam eorum dodtrinam in omnibus fequi:nulla profedlo in re fundamentis ed'
rum iačtis erraiTent.Sed phyfiologiam duplicem efle:utdiximus:non ignorantes:eam quidem parte:
quae de fenfibilibus eftmon oino offerendam arbitrabatur:pr*ter neceflarias quafda cius parres-.urpu/
la no cafu fačtu ee uniuerfum :nec temere circuferrufed deo audtore uirtuteg? illius ieffabili gubernari,
De intelledluali Hebraeorum phyfiologia. CAP. VI.

r- -a i E intelledlualibus aute quia funt:&: quae funt:quo ordine:qua uirtute:quo difcrim ine difle
h  [S§V¥ parentur:quantumfareoporteat adbene uiuendum:piemfentiendum per facratiffimam
u UpJi Mpturam omnibus:qui audireuolunrtraditum eft.Profundum autem atcp occultu reru
lflarum fenfum in arcanisreliquerunt:ut ii uidelicei quaerant:qui h are perfpicere atg? difce
re digni lunt.Plaroautem in intelledlualibus etiam atgs in lncorporalibusdiueab lllis didicerit: quan/
do in Aegypto fuit:ubi multi Hebraeorum Perfis regnantibus iterum a parria expulfi exulabant:fiue a
IeipfointeIlexcrit:fiueadeotalem cognitionem habuerit:Moy£em Hebr*oruq? poetas fecutus uidef.
Deus enim inquit ipfis manifeftauiticuius inuifibiha creatione mundi crcaturis intellcdla confpiciunf:
aeternag? ipfius uirtus:argi diuinitas:ut excufari non po(Imt.Quod ita efle uerbis ipfius Platonis prov
baturjnam cum ex perfonadei Mopfes fcripferir.Ego fum quifum:fic dices filiis ifrael. Qui eft mifit
me ad uos.Quibus uerbis aperte foli deo efle attribuit.Cug? ut diximus Salomon futurum efleqd' fu
it:6d faciundum quod fadlum eft:nec nouum aliquid efle fub fole:unde dupliciter ens partiri uidetur.
Na aliud imortaleincorruptibile ftabilegj natura intelledluale incorporale<j:aliud in nuxu mutatione
femper efle determmat:&: ut breuiter colligam cum ad unum cučta Iudaei principium referant: unuq?
efle abfgp ortu:quod uereatg? proprie appellant ensicorporalium omnium ar$ incorporaliu ca m. Vi/
dequononfolum fenfum:ueruetiamuerbaipfaPlatoexpreflit.Quid eftiquit quodfempeft ortum
non habens d 8C  quid quod fem per fitreft autem nunqf illud certe mete ac ratione percipitur: eode fem
per ens modoihoc uero irrationali fenfu compraehenditur:&: ortum occidit:uereqi SC  flabiliter nuqua
ens eft:ita quod a Moyfe breuiter dicirur percundlationibus latius explicauit.Sibi enim lpfi refpondec
dicens mente ac ratione comprarhendi.Illud uero Salomonis:quod fuit ftilicet:qucdq 3  futurum eft p
ortum SC  occafum exprefle:quibus fubiint.Hsec enim omnia erat.f.acerit:temporispartes funt:qux
non redle ad ^ternam fubftantiam tranfTrimustcuieft folummodo uere acommodatur.Erat autem
& erit fluentibus folum uere adaprarur.Nam quod femper eodem fe habet modo cum incorruptibile
lit atg?immobilemec fenefcittempore:necfuifleautforeueredicitur:necaIiquid eorum:quar fenfibi
Iibus accom modantur:rečle illi adaptatur.Species enim lftae fub tem pore funt:quod aeternitatem cir/
culari ac ordinato motu imitari uidetur. Verum ne quis male me forfan Platonis uerba intelligere fu/
fpicetuna praedaro Pythagoreorum Numenio huius rei probationem aflumam:qui fic in fecudo uo'
iumine de bono feriptum reliquit. Age igitur itiquit quantum poflumus proxime ad ipfum ensacce/
damus: dicamufcj ipfum ens nec unq non fuiflejnecung non futurum:fed efle in determinato prae'
fenti rempore folum. Quod quidem prarfens fic intellečlum srerniratem appellamus, Prarteritum.n.
tempus prarteriir iam:&: non eft:fururum uero oondum eft:fed uenturum uidetur.Quare fi pratteri'
tum ar^ futurum ipfi enti accomodabitunimpoflibile quoddam euenitidem efieuidelicet:&non ee:
Tranfit enim quod fuit:& nondum peruenit:quod futurum eft,Ipfum autem ens efheritergo & non
erit.lpfum autem ens uere eft:nec localiter unquam mouebitur:nec enim furfutmaut deorfum: nec
ante: aut retro:necad dextram:aut finiftram: neccirca medium mouebitur. Satis ergo ipfi conuenit;
quoniam eodem modo femper fe habet.Et poft pauca.Dicam necmequifpiamderideat:incorpo/
re* rei nomen fcirecontendentem.Eft enim nomen eius eflentia SC  ens:nec enim fačlum eft:ne^ cor
rumpetur:necmorum uIlumfufcipit.SimpIexpr*tereaeftatq^ incommurabilein unaeademcp Um/
piicifllma id*a conflirurum : nec uoluntate fua: necab aho cogi poteft: ut ab identirate fua recedat.
PIatoquoquem Craulloaufimilitudme rerum nomina efle miponenda.Sit ergo nomen intdie/

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

dfaalis incorporeae žeternae<£ fubftantite iprum cns.Harc maioris cuiufdam iuenta fuifle puto:poten
tioris uiri:q Piato fumutputa Pythagorae. Plato quo<^ dicit.Quid eft qd femp eft:& ortu non ha beri'
& quidquod femperfk:eftautem nungflllud certe menteac rationepercipitunhoc irrationali fenfu
& teftimatione compra:henditur:fačhI<j trafnr:&: uere ftabilirerg? nungens eft.Percuflatus igitur qd
fic ipfam ens:abfqjorigine ipfum efte refpoditjmutatur enim quod oritur:quod autem mutatur xter
num efte non poteft. Deinde progreflus aliquatulum fubiicir.Si ergo ipfum ens serernum atg; imtnu
tabile eft:nec exit unq a fe ipforfed eodem modo femper fe habenhoc profečlo eft:quod menre atcp ra
tione percipitur.Corpus autem fluit:cuq? tranfierit non eft.Quarehoc eft:quod fenfu atgi reftimatioe

/J«f* Affll m nrnVl 1  nnnn pne pff U ■■»/“ {VT« •• KTam  iniiicn J; .

xifle ipfum fertur:quis enim eft Plato g Moyfes attice loquens#

DeEiuerboGraecoexPIutarcho. CAP. VIf;

V autem confidera quomodo 8i  Mofayce TheoIogte:& al iis  etia uerbis:quibus deus a fcri
ptura dicere introducitur.Ego fum dominus deus uefter:& non fum mutatus.Et r pphs/
rae illi qui dicit.Tu autem idem ipfees:&anni tui non deficienr.Confidera igirurtfi Pl urar/

_chus in Iibroiin quo fenfum Ei uerbi grreci:quod i Delphicitempli ProphyIaeis fcriprunt

erac:quodqi aut fis:aur es latine fignificare potefbhis qux diximus conuenieter exponat.His uerbis no
numerum:neqj ordinem:nec comundhonc aliquam:nee aliud aliquid imperfedlum ea dičtione figni/
ficari exiftimo: fed perfedta quredam ad falutantem deum mihirefpofio uidetur una cum uoceaddP
uinaj uirtutis memoriam refpondentem couertes.In eodem,n.loco fcriptum eft. Cognofce te ipfum:
quod deus ad accidentes falutando conclamat.-ac ideo uiciffim nos refpondentes dicimus ei: quod e es:
per quam uocem quafi ueram & foli deo accomodatam falutanti dei refpondemus.Nobls.n.uere efle
accomodari no poteft.Natura.n.noftra interortum & m or tem cofiftens inftabilis qutedam 6i  quafi
phantaftica eft:nam fi mentem collegeris:ac ipfam comprrehedere oino uoIueris:quemadmodu aqua
manibus haufta:quanto magis premiturrtanto cirius defluit: ficmutabilia cun<fta:qro magis ratio pfe
quitur:tanto magis amittit.Cu.n.oia fenfibilia in fluxu fint:continue fiuntatg? corrumpuntui: nec ea
dem unq permanere poflunr.Fiuuium aute eudem bis intrare fecundu Heradeum ipoflibile eQuare
necmortalem fubftantiam:fi iterato confideres:eandem habitu efle dfces:fed mirabilicomutatiois ue
locitate modo difllpaf:modo contrahituntmo uero no refle dixi modo & mo:cu fimul aliud afliftat:
aliud perdat:& aliud habet ab ea.Ita nunq ad efle puenire poteftmug.n.generatio eius ftat:fed embryo
a fpermate:deideinfans:puer:adolefces:uir:fenex:decrepitus:acquibuilibetprimis corruptis aratibus
adnouas uenienstadem oino moritur.Ridiculofiergo fumushofes unam timentes morte:qui mul
totiens iam mortui lumus:&fepius monemur.Non.n.extinčlio ignis aeris folumodo generatio eft:
utHeraditus dicebattfed apertiushocipfum in nobisquocy uidetur.Corrumpitur.n.iuuenisin uiru:
uir in fenem:puer m iuuenem:infans in pueru:& qui heri fuit:in eu qui eft hodie:quicy hodie eft in era
ftinumimanetaur nullus idem.NuIIus.n.eft idem:fed in uno mometocirca phantafmata unum:& co
munem materiam influentemaerefluenteomni momentocomutamur.Quomodo.n.fifumus ide
aliis:nuc qui antea gaudemus^alia modo amamus atgp odimus:alia laudamus atep uituperamus :alns
uerbis utimur:aliis pafliombus mouemunnoeandem figura:no eandem de rebus fentenria habetesd
Non.n. podi bile eft fine comutatione aliis nune q antea comouerirnec qui aliis atcp aliis mutatur idem
profedlo eft.Quot fi idem non eft neceft:fed fluit eorinua murationerfenfus aut ignorantiae ipfius en/
tis falhf :& efle putat quod non eft: quid igitur, uere ens eftfquod aeternu eft:qd' ortu non habet:qcf
incorruptibile:qd' nullo tem pore mutatur.Mobile na<y rps eft;& mobili materia coiunčlu fluit femp
6i quafi corruptionis atq? generationis uas nihil rerinet.Vnde prius atcp pofterius: & fuit 8i  eritjpihil
omnino funt.Quod uero ex tpe efle uidetur:quod adefledicimus:6i nune dicimus:hoc ipfum taq ful
gur uelociter trafiit.Quarecu tepus menfura fenfibilium fit:cu^ ipfum nuq fit:apte dicemus ipfa len
iibilia nuqpmanere:necentia efllafedgigniatij corrupi fecudum menfurantis naturam. Erat lgiffii
erit ipfienti accomodari non poflunt.Trafitum.n.ha^c 3i  mutatione rei figmficant.Deus at:fi fas eftdi
cere:nec eft in teporeaIiquo:fed in reternitate imobili:cuius nihil priusrnihil pofteriusmihil futurumi/
hil praeteritum eft:fed cu unus fit ens:in uno nuc illud:qd' eft femper:replcuit.SoIum igitur ipfe e ue/
re ens:qd’ nec fuit:nec futurum eftinec incoepit:nec ceflabit:&: fic ipfum colere ac falutare oportet: aut
certe ita mtelligendum eft:queadmodum nonulli prifco^i dicebantel proes accipientes:& unum fup/
plentes:ut fit:tu folus unum es.Non.n.multa deus eft:ur finguli noftru ex inumerabilibus fere compo
iitis:fed unu eft uere ens.Diuerfitas.n.cum differentiam in entefaciat:in ortum non entis peruenit.

Quor deus ineffabilis fit, CAP. VIII.

i* Rreterea cum Moyfes omnefg? prophstae ineffabilem rem intellečluqi folum percaeptibi
lem deum ce doceat.Huiufj rei fymbolum fcriptum apud eos quattuor uocalibus nome
, dei feratur:qd' proferre no poflunt.Confona his.n.PIato in magna epiftoladicir. Fabile in/

_J quit nullo modo eft:fed ex multa inhaefione inhaeretiagnut ita dixerim:circa rem ipfam 8C

uitae 6c  integritate repete quafi ab igne accenfum lumen animo innafcitur:quod fe ipfum alit. Hoc q/
dem lucis exemplum multo prius ante Platonem Hebrceorum prophasta pretulit dicens. Signatum
eft fuper nos lumen uultus tuidomine:dedifti teuciam in corde meo.Et rurfus.Etin lumine tuo uP
debimus lumen.

LIBER VNDECIMVS

4-9

Quod Deusunuseft. jx.

Oyies unm efle folummodo deum docuit. Audi.n.dicit Ifrahel.Dominus deus tuus unus
eft.PIatoquoqsin Timaroc$Ium unum:& Deum unum efledicit his uerbis. Vrrum igif
recfle unum caelum efledicimus:& deum unum efle dicimusran multos innumerabilefcg

-__ J dicere redius erat^Vnum inquitcerrefiquidem ad exemplar creatu eft.Quod.n. intelledi

ua continet afaliatduplicatum efle non por.Qui 8t  fi fecundu aliorum confuetudine plures nonnund
efle deos dicere uideafrab epiftola ramen ad Dionyfium:ubi deogi nomen earu epiftolaru facere prin/
cipium dicir:quas negligenter:6i ad gratia aliorum non ex animi fui fententia fcripferitiab unius uero

quas cum Audio mitto:& quas non rede arbitror re meminifle. Aduertendu aut eft ribi diligenter:qa
mulri a nobis litteras petunt:quos repellere non poflumus.Cum ergo ftudio:&: ex fentetia fcribimus:
ammiideus principium epiftote pbet-Cu aut no:no deus fed diirln legibus uero a prifciis id fe didicif/
fe his uerbis oftendit.Deus igif:ur a prifco^t fermone accaepimusrcu principium :finem:& mediu rej*
oium conn'neat:redeoia natura perfedus determinat:cui femper adhaerent iufticia feuera ultrix eo/
rum: quidiuina legem contenunt:qua quiad beatitudinem erigif humiliter feruat.Siquis autarro'
gantia elatus:pecuniis:aut digniratibus efferf :uel fortuna corporisi&iuuenta: amentia incenfus aium
deturpat:6d quafi nullo principe ac duce indigens:ipfe aliis pofle fe praeefle arbirraf:is derelidus a deo
uniuerfa cum fodalibus fuis pturbat:& multis magnus quidem uidef:breui aut diuinitus deiedus fe
ipfum domum pa tria mg? fuam fimul euertit.Ftec Plato.Tu aut quod dixifti:dixit prlcipium: finem
& medium rerum adeocontineri illiprophattico conferas.Ego deus primus:ego et poft h xc.  Quod
uero natura perfedus determinat dixerit illis fimiles reditudmes fciuit facies eius.Qui at dicit iufticia
deoadhaerere ultricem eorum:quidiuinam negligunt legernulli confenraneum.Iuftus Dominus:Sč
iufticiam di!exit.Et mihi uindidam:& ego ulcifcar dicit dominus.Quod humiliter deo adhxret:qui
ad beatitudinem erigif illi compar eft.Poft dominum deum tuum ambulabis:& denig? q> a deo dere
Iinquatur:q arrogatia efferf illi oino quadrat.Deus fuperbis refiftit:humilibus aut gratia pbet.Et teti
tia impiorum caflis fingularis.Sed ha:c qdem de uno deo dida fufficiant.

DeVerbo. _ CAP. X.

Vnc de unigenito filio dei: quem uerbu dominum 8i  deum cx deo Hebraeorum fcriptura
efle denotattdicendu eft.Moyfesjgitur apertiflime dominiappellationebis pofuit dicens,

| Et piuit dominus a domino igtie & fulphunubi bis quattuor uocalium ineffabilem cocur

_j fum:quo ineffabilenomen deifignificatur confcripfit.Et Dauid quoq?&: r ppha:ra &i  rex Iu /

datorum in pfalmis fcripfit.Dixit dominus domino meo fede a dextris meis.Ouomodo .n. adextris
domini dominus fedet:nifi duas perfonas intelligamus i Quam quidem rem alibi apertius dicit: Deu
omnipotentem Sčcreatorem omnium efle dextrisaflidentem patris decIarans.Verboinquit domini
Geli  firmarifunt. Saluatorem quog? ipfum omnium:qui eii fufcipiunt his uerbis oftendit. Milit uer/
bum eius:& fanauit eos.Filius etia eius Salomon uocabulo fapietise^ uocabulo uerbi ufus haecexpfo
na ipfius fjpiette dicit.Ego fapietia cofiliu arcp cognitione fabricata fum .Et poft pauca.Dominus pof
fedit mei initio uiaru fuaiji anteq quicq faceret a pricipio. Ab atterno ordinata fum: 6C  ex atiquo antecj
terra fierer.Nec du moreš graui mole coftitera t: ante colles egopturiebar.Quado pparabat catlos ade/
ra.Et alibi.Eft in illa fpiritus uelIigette:fandus:unicus:mulitpIex:fubtilis:mobilis:difcretus:ico/nqna
tus:oem habes uirtute:oia profpiciesrp itelleduales oes fpiritus mudos atq? fubtiles igredies: oibus.n.
mobilibus mobilior e fapientia:tranfit aute ingrcditurg? per oia propter munditiam. Vapor.n.uirtu/
tis dei:& emanatio gloriae omnipotentis fincera: 8i  ideo nihil inquinam in illa incidit.Fu!gor,n.eft lu'
cis £eternae:& lpeculum imaculatum dei maieftatis:& imago bonitatis illius:attingit aut a fine ufg? ad
finem fortiter:& difponitoia fuauiter.Hsca prifcis iudaeogiaudtoribus modo fufficiant. Philonem
etia audias:quis non rede in oibus:diIucidius rame ha zc  ita exponete:ut iure quis credere poffit no aliu
efle fcriptura: fenfum q Ecclefia pra:dicat: in Iibro.n.quem infcripfit:quod peiora foleant melioribus
infultare his uerbis ufus eft.Decer oes:qui fcientia quxrut: ad deum patrem mentem erigere. Si uero
nequeuntad imaginem faltem eius fcilicet uerbum facratifimum.ltem in eodem.Et fi nondum aliqs
filius deiappellari dignus elbftudeat tamead primogenitum eius uerbum Angelis omnibus antiquis
& quafi principem Angelo^ in ultionem fequi.Origo.n.&deus:& uerbum:^ imago: ad qua homo
crearus e:8i  Ifrahel iudaeus appellaf.Quare pauloanteprofufiorad Iaudes eorufuidicunt:omnes nos
unius hois filios efle.Nam etfi nondu digni fumus exiftimaridei filii:fumus tame perpetuae imaginis
eius uerbi uidelicetfacratiflimi.Dei.n.imago e uerbum anriquiflimu.Percaepimus etia a quoda Mo^
fi fodalium didum efle.Ecce homo:cui nomen eft ories:nouainaudita^appellatio:nec rei conuenies:
li ex anima 8i  corpore hominem dici putabis.Sin uero incorporalem illum:qui diuinam habet forma
intelligesrcommodiflimeorientisnecnomineappellatuseft.Hunc.n.primumfilium pateromnium
oriri fecit:quem alibi primogenitu nominauit.Filius quocp patris uias imitatus: & ad primitiua illius
exemplaria refpicies fpecies re$i  formauit.Nuc Platone audiamus:qui huiufmodi uerbis i Epimenide
ufus eft.Laudem autem non quidem:alii anno:alii menferalii nullo in repore:in quo polum fuum tra
fcurrit mundum.Vna efficiens:quem uerbum illiusordinauit:quod rerum omnium eft diuiniflimu.
Etin epiftola intres bbi amiciflimos:Hemiam dico:Horaftum dC  Corifcam his uerbis cautifllmefa/

DE PR AEPARATTONE EVAN CELICA

cratfflimum hocdogma illis commedauit.Hanc inquit cpiftolam omnes tres una Iegetis ,*ueladmf/
nus duo comuniter roties quotiens potcritis. Oportet eni uos uti hac lege iureiurando confirmara <0/
ligentia e!egati:& Rudio eiufg forore dodrina:ut per deum principem omniu praefentium & futur<y
rum:& per patrem Kcaufam principis 8C  dominu iureris.Quae fi rede philofophantunclarequanru
homini contingere poteR cognofcemus. Nonne tibi uidetur Plato Hebraeorum feripturis infudafle?
Vnde natg ipfe quem ab Hebrads difcere poflerpatrem 8C  dominum deum appel!are:acdeum princi-
p;s:& domini patrem nominare.Autquis ungapud Grscos adiuiniflimo uerbo mundum dixiteflj
ordinatum.Quod fi Platonicorum teflimonio philofophi fentetiam ccnfirmari cupis: Plotinuaudn
quid in eo libro dicat:quem de tribus hypoftatibus:a quibus omnia prfcipium habent: infcripfit.Mu
dum inquithunc fenfibilem: fi quis admiraf magnitudinem:pulchritudinem:& perpetui motus or
dinem confiderans:&deos:qui funr:in eo alios uifibilestalios inuifibiles:dxmonas etiam :animalia:p!a
tascaeterag? omniaadprimitiuumexemplar mente afcendat: & ibi cunčta inreliečtualia contemple/
tuneorumg? omnium aeternam mentem argj fapientiam praefidenrem. Etpaulo pod fubiugitdicesj
Quis igttur huncgenuitftlle fimplex fcilicet:qui ante hunc eR:qui caufa eR:ut tile fit:& tantus fir:q na
meram facit.Non enim numerus primus efl:ante dualitatem enim unum eR: deinde dualitas eRab
uno nata.Et progreflus aliquantulum addit.Quomodo igitur:& quid inreligendum e circa illud:qd
ftabile manetfSpIendorem fcilicet ex illo:ex illo autem manente:ficut fplendente lucern ex fole: ira ex
eo femper profluentem.Ex manente autem uniuerfa etiam:quae funt ab ipo ing manente progrediun
tur:& ab eius uirtute fubflantia eorum neceflario depedet.Imago igitur primitiui e: unde nata eft.Sic
ignis caliditatem fuam:& nix frigiditatem non in fe folummodo cotinet:fed cxtra etiam produxit: ma
sime autem quae odorem emittunt ifli rei teflantur:quae doneč funt emittunt quidem circa fe:quo q
propinqui funt pfruuntunomniaetiam:quaeperfefla funtgenerant.Quare quod femperefl:& femr
per pfedu efl:fem per generat:&qd ex eo generatur ppetuu eft: qufs 8i  minora etia: q ipfe fit generar:
Quid igif oportet depfediffimo dicereraut de maxio pofl illud:maximum aute & fecundu pofhllud
jntellečhis efl: intelledus enim intelligit:& eget illo folummodo:illud autem hoc non cget:6i quod a
fummo intelledu natum efbintelledus efl.Melior autem omnibus intelledus efi:quonia omnia pofl
ipfum.Et pofl puca.Amat autem omne:quod genuit:& maxime quando fola funt generans &genera
tum.Quando autem etiam optimum efl:illud quod genuit neceflario cum illo fimul eR:ut in eo folu
modo:qdaliuse:feparef,lmagine.n.illius icellečtu ee dicimus:& pgreflus fubiicit.Iccirco et Platojter
na omnia ee circa rege dieittprimu circa prima:deinde circa fecunda: 8C  terrio efle tertia:ipfam quogs
caufam rerum patrem haberediciticaufam rerum inrelledum appellans.Creatorem enim ftelledum
efle cenfet:& ab hoc atam efle creatam in illo cratere.Cum igif caufa in tel ledu s fit ipfum bonum: q<f
ultra intelledum:&: ultra fubRantiam efl:patre eius appellat.Multis autin Iocis ipfum ens: 8C  inrelle/
dum ipfum tdaeam nofat.Cognouit igif Plato exipfo bonum inrelledumefle:exintelledu ueroam>
ma:8i fermones hos non efle inanes:nec modo:fed a prifcis reporibus non ita expIanatedidos:pofte/
riores aut fermones expofttionis pado efle fados.Teflibus uero:q> haec opinto prifca fitrferiptis ipfius
Platonis uiemur.Haec Plotinus.Numenius et in libro de bono his uerbis urif.Qut de primo atqj feA
cundo deo quicg irelhgere glifeit fingula prius ordine diftinguere debet:aliter.n. fui fludii thefaurumt
effuodit:quod ne patiamur deo huius orationis duce inuocaro:ut cogitationis nofirae thefaurum el if
iceat incipiemus.Orandum aut prius eflrdeinde diflfguendu.Deus primus quidem :cnm in femetipf®
fit: indiuifibilis ac fimplex efl.Deus aute fecundus & tertius unus e:& materin: q dualitas eR inhaerer
unit eam:quis difleparetur ab ipfa:qua: rota cupir & fluit. Et poR pauca.Nec.n.oportet inquit deu prP
mu creare:fedcreantis dei patrem efle.Et progreflus aliquatulum,Primu ingtdeumregem oium ab
omni opere ceflare oportet.Creatorem uero deum oia gubernare dicimus:a quo inreriora mens mitt
litur ad oia:quse ad comunicationem illius ordinata funt.Cum igifad nos couerfus deus refpiciannos
tum ipfius radiis fit:ut uiuamus:corpora quo^ alantur ac uiuant.Cum uero in altitudine fuam deus
fe ipfum conuerrat:tunc corpora gdem extinguunf :mens uero uiuir uita beatiore. IRa illis pfalmiflas
fimilia funt.Qua magnificata funt opera tua domine:oia in fapientia feciRiapleta eR terra pofleflTone
tua.Omnia a te expedant:ut des illis efcam in tepore.Dante te illi colliget: aperiete te manum tua oia
implebuntur bonitate. Auertente aut te faciem turbabuntur:auferes fpiritum eo^: 81  deficiet:& I puP
uerem fuum reuertentur.Emitte fpiritum tuu:&creabuntun&renouabis faciem terraf.Quid.n.hsC
ab illis differut.-cum philofophus aflerar. Refpiciete deo uiuunt ipfius radiis aialiaiconuerfo autin fui
altirudinem extinguuntur.Cum rurfus falurari dodrina ialuator nofler prredicet.Ego fum uitis SC  pa
ter meus agricola efl:uos palmites.Audi quomodo Numenius cofentanea iflis fcripfit* Queadmodu
inquit agricote ratio quaedam eR ad planras relata:hoc modo fe haber primus deus ad creatorem.Pri
mus.n.cum femen omnis uitare fit res oes feminat.Crearor uero plantat 8C  diRribuinrrafferrcp ad fin
gulos nos:qure inde iada funr.Et aliquantulum progreflus:ut ofledat quomodo fecundus deus a pri
mo efl.Res quidem humana inquit ab eo qui dat ad accipienrem tranfeunt: diuinse uero a deo danf
6C  ab eo non abfunt:quale quid fcientia eR:qua qui accipit melior fadus efi:qui autem dedit nihil a mi
fit,Lucerna etiam ab alia Iucerna:fic accenditur:ut prima non extinguatur,Materia.n.alterius ab igne
alterius accenditur:fic& fcienria non recedita dante:& tame in aedpientem tranfiuit:cuius caufa hu*'
mana non efl.Subflantia uero qute fcientiam habetiidem cfl apud deum dantem 8C  apud accipiente*

LIBER VNDECIMVS to

Iccirco  Plato quoqj a Promcthco in homines magno quodam fplendore ignis Tapietiam uenifleaffnv
mar.Et poft pauca.Alia inquitprimi dei uita efhalia lecundi:primus enim ftanfecundus autem moue
tur :& primus in intelledualibustfecundus in ltelleduahbus Sc  fenfibilibus.Nec mireris de his uerbis:
mirabilius enim illudeft:quod mododicam.Nam ftatum eria primimotus afleroefle innatura quo
uniuerfi ordo:ftatuf<j fempiternus 8C  falus in res omnes tranfFunditur.Idem in fexto.Nam quoniam
non ignorabat PIato:creatorem ab hominibus folum cognofcirprimu aute intellečlu: que ens ipfum
appelianommbus efle ignotum:iccirco his utitur uerbis:quafi magna uoceclamet.Quem putatis in/
telledum o homines:non eft primus:fed alius ante ipfum eft maior atq? diuinior.Et aliquantulu pro^
greflus,Gubernator inquit cum in pelago feratur dauo inhrerens gubernaculo fedendo dirigit naue:
oculi uero eius & mens m altum ad aethera tendunrrfic uia nauiganti per maria percselum dirigitur.
Non alio modo creator ne materia repellatunaut defluat:harmonice ipfam'Iigauit:& tanq naui i ipfa
infidet:& harmonice dirigittper idaras quafi per clauum gubernans:refpicirq! no in caelum :fed in deu
fuperiorem:quem fpeculando difcernedi uim accipit:quem defiderando motionem recipit, Hrec illis
fimilia funr.Nihil poteftfilius a feipfo faceretnifi uideat parrem facientem.Ira Platoniciomnes :8C  an'
te Platonicos ipfe Plato ab Hebrsds ea nomina uidentur habuifle:quibus excelluerunt: nam &fi non
rede intellexerunt:uerbis rame fuis manifefti funtcunda ab Hebrads accaepifle, Vnde Amelius quocp
illuftris inter iuniores platonicos:quis loannis euangehftar nome cadauerit:barbarum ipfum: quonia
Iudteus fuit appellando:uerbis tamen eifdem fere utitur dicens.Hoc profedo erat uerbu: quo ea: quae
funt:fada funnut Heraclitus eriam diceret.Quid etia ipfe babarus putat in ordine principii: atq? digni
tareconftitutum apud deum efle:& deu efle:per quod uniuerfa fimplicirer efle produda: in quo quae
uiuunt uiram habent:& in corporea ipfum cadere: & čarnem indutum hominem ita uideri: ut natu'
ix  dignitas non lateat:quare rurfus refolutum in deum redire:& deum talem efle qualis fuit antequa
*n corpus čarnem 8C  hominem deduceretur.Harc enim non occulte:fed aperre ac nudo capite:ut diciV
tuna Barbari Iudaei theologia tranfpofita (unt.Barbarum enim neminem alium certe hic:q Saluato/
toris noftri euangehftam loannem appellauit:qui euangelium fic incipit.In principio erat uerbum:&
tierbum erat apud deum:&deus erat uerbum.Hoc erat in principio apud deum. Omnia per ipfum
fada funt:& fine ipfo fadum eft nihil.Quod fadum eft in ipfo:uita eratrSi uita erat lux hominum.Et
luxin tenebris lucet.Et uerbum caro fadumieft Si  habitauit innobisr&uidimus gloriam eius. Sed
alium etiam ab Hebraeis theologum audias.Quid eft inquit imago inuifibilis dei:totius creaturae pri
naogcnitus:in quo creata funt omnia:quse in cadis:& qua in terra funnfiue uifibilia: fiue inuifibilia.
Sed quae de filio dei dida a Platonicis funt ad hoc ufip procedant.Cum autem fcriptura Hebrazoru m
cu patre ac filio fpiritu numeret:ac beatiflimam fandiffimacp rrinitatem unum deum ee fignificet:qd
expreffius ecdefia 8i  fentit 8i  praedicat:operatprecium eft audiren quo enigmate Plato ad Dionyfium
fcribens ufus eft.Dicendum inquit tibi enigmatice cenfeo:ut fi epiftola excidat:qui leganr non intelli/
gant:ficenim res fe habet:omnia circa regem uniuerfi funt:illiusgratia cunda funt: illecaufa bonoru
omnium eft:fecundo circa fecundam:&: tertio in tertiis.Hominis igif anima difcere glifcit; quaena ifta
funnradirur enim ad comparia eius.Hsec:qui Platonem exponunt:ad primum deum:& ad fecuda cau
lam atg? tertiam:quam mundianimam efledicuntrpertinere arbitranturttertium enim deum mundi
animam efle dicunt:diuina uero fcriptura patrem 8C  filium 6i  fpiritum fandum unum reru omnium
principium efleconfirmat.

De Bono. CAP. XI.

lenar il Vnc de bono quid fcriptura:quld platonici dicant perfcrutemur.Scriptura igitur ipfum bo
num nihilaliudee docetčj ipfum deum,Bonus.n.iquitdominusoibusfufl:inetibus eum
fjYx| |j Etconfiteminidomino quoniabonus:quonia in feculum mifericordia eius.Et Saluator,
I|  Cur me inquit dicis bonu^Nemo bonus nifi unus deus.Plaro autem in Timseo. Dicamus
inquit:qua de caufa uniuerfum hocacreatore produdu eft.Et confeftim fubiungit.Bonus eranbono
uero nulla unq ineft inuidia:quare omnia qmaxime fimilia fibi facere uoluir.Et in libris de repuhlica.
Sol quoqj inquit uifus quidem no eft:caufa uero ipfius fic eft:ut ab eo ipfo uideatur.Sic puta me dicere
boni emanationem:genuit.n,fimiIe fibi:quodcp ipfum in intelleduahbus eftad intelledum SC  intelle/
da:hoc inuifibilibus ad uifum 8C  uifa.Et poft pauca.Quod igitur ueritatem rebus cognitis praebet: 8C
cognofcenti cognolcendi uirtutemiidaeam efle boni credendum eft.Et rurfbs.Non enim rebus: qure
ocuiis cernuntur:uim qua uideantur:folummodo a fole praeberi concedes:uerumetiam generatioem:
crementum:alimentum:cum fol ipfegeneratio non fit.Sic igitur etiam rebus cognitis: non folum ut
cognofcantur fibi a bono ineft:uerum etiam efle 8C  lubftantia ab illo habent:cu tamen ipfum bonum
fubftantia no fitrfed oem fubftanria uirtute fua excedar,His uerbis Plato fenrentiam fuam manifeftifli
meaperit:q> intelleduales etia fubftantiae a bono:idefta deo habent:ut fint:8i fubftantia fint. Bonum
autem ipfum ultra omnem fubftantiam cenfet.Quare non funt deo confubftantiales intelligentix:S£
cum efle atg; fubftatiam a deo accseperintrcreatae profedo funr.Quae aute creatae funt nefas erit deos
putare:cum etiam natura ipfum bonum non fit:quod uni foli uere:atq? per fe bono attribuif.Sed Nu
meniu rurfus Platonis fenfum de bono larius exponenrem audiamus.Corporalia inquit a fignis & fi-'
milibus quibufdam compraehendere poflumus:ipfum uero bonum a nullo infito figno:nec a flmili
tudinc fenfibili comprazhendi ullo modo poteft.Quare necefle eft: guemadmodum li quis in fpecu/

i ii

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

h  fedens paruam nauiculam folam in magno pelago inter undas acucie uifus ono intuitu perfpexerit
ficiongeafenfifcilibusiumetis quafi fpeculafedentefoIum:irautnihiI penirus magnum.-autparuu
perturber.Seddiuinaquaedamomnium defolationt:iprumbonum profunda tranquilirateacpace
quaerere,Inuehitur enim Si  inhaeret fubftantiae quafi nauiculae.Si quis aute fenfibilibus derentus ipft/
us boni quafiphantafmatibusmouetur:acideoputet bonum ipfum profpexifle uehementer peccat,
Nullum cnitn phantafma ipfius eft.Via igitur atg; ratio intelligendi boni optima eft:ur primum fen/
fibilia omnia negliganrur:deinde:ut in difcipiinis numeri ipfi infpiciantunac inde intelligendum ipm
ens eleuari.Hsc in primo libro de bono.ln quinto uero.Si eft inquir fubftantia 8i idx a iteilečhiale
cuius caufam intelle&um efleconceflum eft:fequitur:ut mrellfčlus ifte folus fitipfum bonum. Nam
ficreator deus generationis efbfatis efhut ipfum bonum fubftantiae principium fitrcui quidem bono
creator deus proportionalis efttcum fit imitator eiufifubftantte aurem generatio proponfonalis:ima
go enim eft eius:& imitatio.Quot fi creator generationis bonus eftrerit fubftantiae creator bonu ipm
fubftantiae confitum. Cum enim duplex fecundus fitipfe:& mundum & idaeam eius facitcu fit crea
tor.Quattuor ergo funriprimus deus :qui eft ipfum bonum :inuirator eius:qui omnium creator eft:
qui eft bonus.Eflentia uero altera quide primi:altera uero fecundi:Cuius imiratione eft pulcher raun/
dus boni participatione ornatus.Sic Plato bonum primo deo folummodo tribuit.Na fi bonus fecun/
dus deus eft:a prio tamen bonus e.Separara uero:& in diuerfis haec libris pofuit.Seorfum enim circu
lare creatorem appellauit:dixitcp in Timaeo bonus erat.ln libris autem de republica ipfum bonum bo
ni efle idaeam cenfenut fit creatoris idaea ipfum bonum:qui participatione folius prim i bonus ee pro/
batur.Sicut enim homines dicuntur hominis idaea:ut ita dicam:iprefla:& boues bouis:fic cum crea/
tor fit bonus in participatione prim! boni.Primus inrellečtus idaea eius erit:qui eft ipfum bonu: quae
Cum ita fe habeant:hunc mundum necefleeft imaginem non efle alicuius. Intelligentias enim omnes
illud in fe ipfo continenfieut hic mundus nos.Haec Plato in Timaeo:quorum fenfum ab eo libro Di>
dymi fumam:quem infcripfit de placentibus Platoni.Determinata iquit fenfibilium exeplaria idseas
appellat:ex quibus fcientiam 8i  diffinitiones fieri cenfet.Praeter enim omnes homines homine quen/
dam intelligi:&:praterequos omnes equum:accommuniterprseteranimaliaanimal:nec generabile
nec corrupribile:ur quemadmodum ab uno figillo multa fignantur:& multae uiriles fiunt inde ima*
gines:fic a fingulis fenfibilium idaeis multa formatur.Eft aute idaea perpetua fubftantia:caufa:<3£ prin

corpora praeceduntdic qux omnia in fe ipla continet: pulcherrima atque perfedhflima huius roundi
exemplareft:adquamacreatoredeo ab uniuerfa fubftanria mundus fimillime formatus eft. Haec
Didymus ex fentetia PIatonis:q omnia multo alrius iapientiflimus ille Moyfes: a quo haec ifti detor/
ferunt breuiflime confcripfit:qui antehunc foIem:& ftellasi&caelum uifibile:quod firmamentum ap
pellat:antearidamhacterram:antediem &ncdem hanclucem aliam &diem:&no<ftem aliam a deo
uerocreatoretp omnium fačta fuifle oftediftProphaeta quogi inuifibilem fole oftendens orationedeo
accommodata.Timentibus inquit me fol iuftitiae orietur.Ipfam quoq? iuftitiam non dico qualitatem
aliquam:fed qualicatis creatricem Hebraeorum ille prophaeta fignificauincurmde deo dicat.Quis fufd
tauit ab oriete iuftitiam uocauit eam in facie eiusfVerbum quogi in prioribus creatorem ab Hcbraeis
appellatum oftendimus.De quo quidem uerbo haecapud eo feruntur.Qui natus eft nobis fapientia a
deo:iuftitia:& fandhmonia:& redeptio:dicitur enim Si  uira:& fapientia:&: ueritas:& omnia fubftantia
liter.Subfiftit enim Si  fapientia haec:& uerbum hoc:ut ab Hebraeorum fcriptura docemur: quis Phi/
lo mdaeus fcripturae interpres ac expofitor alter fentire uideatur:quem non eft alienum audire.

De ludaeis fecundum Moyfem exPhilone. CAP. Xlf.

fegaggi I quis uoluerit inquit fignificatioribus uti uerbisrnihil aliud intelleflualem dicet efle mun/
dum:q dei iam creantis uerbum. Nihil enim aliud riuiras illa intellečlualis eft: q creatoris
ratio creare iam cogitantis:quod dogma Movfi non meum eft. Aperte nag? fcribit ad ima/
gmem dei hominem efle formatum .Quod ii pars imago imaginis c:8i  uniuerfus ifte mu/
dus fenfibilis ad exemplar diuina: imaginis fadtus eft: primitiuum ergo figillum: quod irelledtualem
mundum appellamus ipfum exemplar eft.Primitiua idaea idaearum omnium dei uerbum. In princi/
pio autem dicit fecifle deum carium Si  terrammon fecundum tempus principium intelligens:ut mul/
ti putant.Non fuitenim tempus ante mundum:fed a‘ut cum ipfo:aut poft ipfum.Menfura enim mo/
tus tempus efttmotus autem re mota prior efle non potefttfed aut pofterior aut fimui. Quare necefle
eft tempus aut poft mundurmaut una cum eo fačtum fuifle.Relinquiturergo principium hic nume
ri efle intelligendumrut in principio pro primum accipiatur.Et poft pauca.Primum igitur cslum fe/
cit incorporaIe:SC terram inuifibilem aeris idaeam 6i  uacui.Quorumalter:tenebras:nigerenim aerex
natura eihalterum abyflum appellauit.Vacuum enim profundiflimum 8i  effufiflimum eft. Deinde
aquaeatcp fpiritus incorporalem fubftantiam:& denig? feptimae Iucis:quae etiam incorporalis & intel
lečtuahs folis exemplar:&: omnium ftellarum fuit.Duo autem:fpiritus fcilicet: & lux digniora uiden/
tur. Alterum enim dei nominauit:quia fpiritus uiuaciflimus eft: uirae autem deus caufa eft: alteram
autem ualde bonam efleaffirmauit. Tanto eni intelleftualis lux uifibili hac fulgenrior eft:ut mihi ui/
detur:quanto fol tenebris:dies nofte: 8C  intellečlus totius animae dux oculis corporeis.lnuifibilis aute
Si  intelleftualis illa lux diuini uerbi eft imago:quod generatione eius lucis explicuit;quae eft fupercs/

Sak

LIBER VNDECIMVS

5i

-■fr ,,
!:* e

■■•• '-SSS?

:rq ky. '•Hal

'"'•'ima

t . ‘ ^njfttcrtj
rft?,? at0rt fc

• f^fcncrmuij/
' irn  fnim circu

; \ ni  ^°numbo
rj/bonujcčpro^

x  cum crea/

Jtn  borni: q U j

“fiuffiomne*
»to libro Di>
cx tplim ida-as
■ •''■ominčouev
.'.bile

1  - ntindeinua
" vcuifa:flt prin
toplarn adhac
ruhuiuj mundi
matur tft.Hsc
ohztiih detor/
■Tanicntumap
"'•r ilumadeo
Imtonticncdco
i dtcoqvuluatera
?d jr^uisfufd
cmab HfbraiJ
nebo fapimtu a
rrnafublbnna
r;nur:guisPb^

m *3k%

„dKftrflf miw /
Vdl: ocrratons
ifciibtf ad ima^
ni rtfai

udiidlrtM®

^fn.Inpnna'

Oujrrf*^

Ca 1 ^'

’ Z(in m**?
‘  ,<1 D&*

'

kftis fteIIa:fons fenfibilium ftellarumta qua fohlunatfaeteragp ftelfe pro uirtute fua fulgorem hauriV
unr:qui fulgor fimplexatqpfincerus tantu denigratunpofteačj immutabilia tranfierit:qtum ab intelie
flualibus fenfibilia diftanc.Nihil enim finceru eft eo£>:quaj fentiuntur:quonia uero luce fadta tenebrae
abierunt:& termini utriufc^ fpacii fixi funtcertis uefpere & mane.Spacium teporis:quod hinc effečlu
fuit:die nuncupauit:& diem non primam:fed una:quae dičta eft propter intellečhialis mundi folitudi/
nem:qui unicam habet natura.Etfic quidem incorporalis mundus abfolutus eftdiuino uerbo confti/
tutus:ad cuius exemplar fenfibilis creabatur:cuius prima partem atq? optima caelum effecit: 8i  firmam
mentum appellauft: quia corporeum eft.Natura eni firmum atgp folidum corpus eft propter trina di
menfione.Nulla eni alia corporis folidi atg? firmi norio eft:q trina dimenfio.Iure igitur ita nominauit:
utab intelleduali atep incorporeo:fenfibile:hoceftcorporeu diftingueret.Haec Philo: quibus confen/
tanea.Claemens quoq? nofter in fexto dicit. Mundum inquit philofophia barbaraalium intelligibile:
alium fenfibile eenfet:alterum primitiuum:alterum boni exemplaris imaginem:& intelligibilem qui/
dem unitati attribuit. Senfibile uero fexadi:connubium eni a pytagoreis iexas dicitur: quia foecundus
numerus eft.In unitate igitur ca:Iu inuifibile fačtum eft: & terra fanda:lux intellečhialis. In principfo
enifecit deus caelu 8i  terram:& terra eratinuifibilis.Et fubiungit.Et dixit deus:fiat Iux:& fačta eft Iux.
In fenfibilis aute mudfcreatione folidii creauit cselu:quod uero folidu eftifenfibile etia eftrterra inuifibi
le 8i  luce:quae cernitur.Hsec latius diximus:at oftendamus idaeas aialiu in intelligibili mundo pofitas:
a quibus fenfibilia ifta fecundu.Platone cr eantur:ab Hebraeoru feriptura efle deriuata.Vnde ena didi>
cit Plato incorporeas uittures:& bonas:& contrarias efle.

Ab Hebraris didicit Plato contrarias efl*e uirtutes. CAP. XIII.

Cribit enim in decimo de legibus.Si oia: qux  quo uolunt mouenf anima gubernat:qua/
re caelum etia ab aia gubernari non dicim us (Certe ihčj diccndu eft. Vnu ne igif aut plures (
pauciores mg duabus benefačtrice fcilicet arep contraria ponendae non funt. Et poft pauca.

_Conceffum la nobis eft multaru bona^e uirtutu čadu efle repletu: contrariis et no uacare.

Vndenobisbelluabfgpfineindičlueft:inquoagendo patrocmio nobisopuseft. AuxiIiatores autem
nobis dii 6C  daemones funt: nos uero pofleflio quaedam fumus deoru acdemonu.Vndeifta Plato ad'
inuenifti^ego quide nefcio aliud praeter q:cp mille annis ante tuam aetarem uulgo apud Hsbreos hoc
dogma ferebatur.Scribitur.n.Etuenerunt angelidei:utcoradeoaflifteret:&:diabolusuenit in medio
ipforum.Diabolum quidem contriauirtutemrangelos aut bonos appellauit:quas &uirtutes bonas:6č
fpiritus diuinostS' miniftros dei feriptura noiat.Qui facit dicens angelos fuos fpiritus: 8C  miniftros.
eius ignis flamam.Bellum eta contrariis nobis inferri feriptura fignificat dicens.No efle nobis hanc lu
čtatione aduerfus čarne &C  fanguinem :Ied aduerfus principatus:poteftates:& pricipes huius mundi:ad
uerfus fpiritualia neqti$ i caeleftibus.Cum aute pofleflione nos deorum 6C  daemonu cenfeatnllud mo
laieum traduxifle uidetur:quo dicitur.Quando altifllmus getes partiebatur: difleminauit filios Ada:
8i  coftituit terminos gentium fecundum numerum angelorum dei.

Quod animi quo^ imortalitateab Hebraeis Plato didicerit. CAP. XIIII.

i T de anims aute imortalitate Moyfem eft fecutus:qui primus imortalitatem efle docuit:
cum eam imaginem efle deiiimmo uero ad imagine dei efle afleruerit.Et fecit inquit deus
hominemud imaginem dei fecit eum.Et diftinguens in corpus 8C  anima homine fubiun/

_git. Et fufflauit i faciem eius fpiraculum uitae:8č faftus eft homo in anima uiuentem. Prin

cipem uero efle hominem atep rege omniu:quae in terris funt oftendit dicens.Et dixit deus:faciamus
‘ - • • ' « - -- r  ,maris&uoIatiIibuscžeIi:&beftiis:uni

uerfegp terrae; Et creauit deus homine ad imagine 8i  fimilitudine fua:ad imagine dei creauit eu.Quo

au

diamus:ut gbonusmofaycaefcripturaedifeipulusfueritnon ignoremus.Scribitenim in Alcibiade,
Habemus ne aliud melius atqa diuinius in anima qillud eft:quodfapitatgp itelligitrmhil prorfus hoc
ergo illud eft:quod deo fimile eft.Quod fi unufquif^ in feiplo cognouerit deu quogp non ignorabir.
In libro uero deanima.Duo inquit genera reru ponenda funt uifibilearep inuifibile:quo^ alteru kili/
cet inuifibile eodem fe femper modo habet:alteru uero nunqua fe habet eode modo.Nollri quogp al/
teru corpus eftialteru anima.Et corpus quide uiflbileianima uero inuifibilis eft:& quado corpore uti/

_|_^__ . „ . __ _t:turbetur:acquafi temule

tadeficiat.Quando aute per fe ipfam aliquid confiderat:tunc ad imortale:fincerum: fempiternu eov
dem modo lemp fe habes fe ipfam erigit:6iquafiqusedam emanatioeiusadillud redit. Quando ad
feipfam redit:& tune ab errore ceflat:6<: eode modo femper fe habet:quia fempiternum attingit: quse
paffio animae prudentia nuncupatur.Valde inqua rede 8C  uere dicis o Socrates.Tunc Socrates. Vtri er

hacetiarationecupribciparidiuinufinferuire aute caducu at^ mortale: manifeftu eft deo animam
fimile efle^Nmnino ita eft Cebes ingtiSi ergo ita eft o amice Socrates intulit: nonne ut corpori con/
uenit moriatep difloIui:fic animae conuenier nunqua mori atgp difloluiYQuod cu Cebes concefliflet
Si ergo inquit Socrates munda nihil a corpore fecu contrahes deceflerit:quia uidelicet fe ipfam quaiv

i ui

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

tumpoteratin corpore colIigebat:femperqi corpore cotempto de morre meditabatunquodnihiIaIiV
udeft q rečlephilofophari.Meditatioenim mortis philofophiaeft adfimilemnaruraminuifibilem:
diuinamrimrnortalemiprudetemgjjprofečlouera beatitudinefruif:abomnierrore:ftultitia:terrore
aliifgp hominum malis liberata * Sinuero im uda maculifcp plena exierir:quia corpus dilexit& coluir;
ab to di  uoluptatibus eius adeoablečlaiut nihil aliud bonum purarerrg quodcorporeum eft: quod ; ue
ro inrelligibile eft oderit at cp fugerit:fincera in fe ipfa non eft.Haec PIato.Quae in primo ad Boethutn
Iatius exponit Porphyrius dicens.Firmam cer ta m gi ranonem eam Plato purauit: qua:a finiilitudine
a!iquorum uim accipit.Nam fi deo immortali fimilis anima eft:quomodo etiam ipfa ficur exemplax
fuum immortalis non eritfCum enim duoqusedam aperte opponantur:quaerit cui oppofirorum ad
hsereatanima:quioprimusdemonftrarionismodus inhis rebus inuenitur.Etquauis a prima setate
ufq? ad fenečturem multa contra rationem faciamus peccantes:tamen quia uere rationali deo in mul/
tis fimilis anima eftirationalis efleabommbus creditur.Cum igitur duo aperte opponi concedanmr:
immortalis uidelicet at<p diuina natura:& rerreftris atg? corruptibilis: dubitatur autem a nonnulhs:
cuius partis anima fit. A fimilitudme putauit Plato:ueritarem efle querendam.Et quonia non fenfibi/
Ii di  mortali corpori:fed uiuo 8i  immortali deo fecundum operationes fimilis eftrhinc fimilirudinem
etiam in fubftantia quandam habererac inde immortalem efle ratiocinatur.Nam ut quae irraticnalia
funt ftatim ad diuina fubflantia:cu fint caduca di  inftabilia longe abefle uidenrur: fic certeconfequens
eft:qus operatione inrelligcndi conueniunt:ea immortahtate quog? fubftantia: conuenire,Quoniam
enim fubftantia conueniuntiiccircoeriam operationeconueniunt.Fluuntenim a fubftantia operatio'
nestac qusedam eius funt emanationes..Nam fi fimillima deo anima eft:quid opus eft pluribus uerbis
addernonftrandamimmorralitatem eius f Non enim diuinis operariombus uteretunnifietipfadiui
ra efler.Nam 8i  fi cum in caduco mortali^ corpore defofla fitrcontinet tamen di  uiuificat illud diuina
fuam oftendens fubftantia:nec podus corporis eam oino deiicere poteft:quomodo fi e corpore libera
bitunaura fua fpecies non perfulgetf Autquomodo ipfa immortalis non erir:cuius pralen tia corpus
non moritur.Et progreflus aliquanrulum.Diuina eft anima inquir:quoma indiuifibiii fimilis e: mor
tališ autem uidetur:quia mortalicorpori coniugitur:ita£i mortalibus fimilis eft. Homo.n,et eft: qui
uentri ficurpecora deditus eft:homo aut di  in mari a periculis naues gubernado liberat: morbis affert
remediarueritatem repi  pfcrutaf diligenter at<j inuenit.Inftrumenra uaria fabricatus eft:quibus rale/
ftium corpogi motus comprahedere potuir:quae diuina: atcp imortalis certiflima menris nrgumera
funt:quis mufti uoluptatis deliniti illecebres mortaleeam putauerunt;ex his qure uidenf extnnfecus
raciocinantes.Haec Porphyiius.Horum lgif oiumdočlor Moyfes fuit:q a fimilitudine crearoris: qua
aia poflidet imortalitatemaiaeconfirmauit.Sed reiiqua uideamus.ln oibus enim Hebraorum fimP
lis Plato eft:quis i  muitis:utdiximus:errareideoforfan uidef:quonia diuina fcriptura nemini p ra: ter
prophaetas ante Saluatoris tempora patuir.

Quod produčlu efle mundu ab Hebrais Plato accaepif. CAP, XV.

Oyfe igitur uniuerfa a deo creata praedicantednpnncipio inquit creauit deus cadum di  ter/*
ram.Vide quemadmodum non excidit ab hac fenrentia Plato .Omne inquit quod fačlum
eftineceflano a caufa fačlum eftrfieri enim nihil poteft abfg? caufa: uniuerfum igitur aut ca:
lumraut mundusiaut quauis alia noteturappellarioneconfiderandumiutrum eranfemper
nullum generationis iax  habens principiumran fačlum eft:& ab altquo incoepir pricipio,VifibiIis lgif
6i  tangibilis eft cum corpus fm.cunčta uerohxc fcnfibilia funt,Quae uero fenfibtua funt opinioi fubia/
cere:& fačta efle demonftrauimus.Quod porro fačlum eft:a caufa fačlum efle necefle eft.Caufam igi
tur di  creatorem uniuerfi qui fit inuemre difficile eft: & cum inuenens inuulgus acdere impoflibile,
Et poft pauca.Sic igitur rationem fequentes nefas eft dicere animatum hunc mundum ac uere men/
talem a dei prouidentia non efle fačlum.

DeLuminaribus. CAP. XVI.

Vrfus cum Moyfes folem 8i  luna di  caete^s ftellas a deo produčlas oftendit. Et dixit deus
inquit.Fiant luminaria in firmamento C3cl>:di fint in figna di  in tempora.Et fecit deus duo
luminaria magna:& pofuitea in firnaameto ca:li:6i ftellas.Similiter Plato quo^ dicit a uet
bo di  mete diuina folem 8i  lunam:& alias quin^ ftellas cognominatas erraticas ad genera/

tionem temporis fačla efle.Quorum corpora deus fecit:& pofuit in circuhs.Diligenter igitur confide
ta quod dicit a uerbo & mente diuina.Ilhs enim uerbis quo^p ipfis cofentaneum eft:quod pfalmifta di
cit.Verbo domini cadi firmati funt:& ipiritu oris eius omnis uirtus eorum.Deinde cum Moyfes ifir/
mamento pofiras ftellas dixerir:eade uoce Plato ufus in circulis pofuit inquit.Adhatc per fingula fcrP
pta dicit. Et uidit deus quia bonum.Et fummatim repetens.Et uidir deus omnia: 8i  ecce bona ualde.
Plato autem fi bonus eft inquit lfte mundus: 6i  creator bonus.Et mrfus. Hic ^ptimus effečluum:ille
optimacaufarum.

DeMutationemundi. CAP. XVII.

Raterea de tofummatione &muratione mudi apte di  magna uoce fcriptura pdicate.Quia
coplicabirur carium ficut hber.Et rurfus.Entcaeiu nouum:& terranoua. Audi quomodo
Plato etiam hoc dogma coprobauit in Timaeo dices.Conftituit cxlu uifibile atg: ragibile:iK
^pter hxc;&: ex iftisidi talibusidc ex qrtuor niiero mudi corpus fačlu e jpporuoe couemes

=".32a**

-. J, IH,

vV'«nulr •

LIBER VNDECIMVS

52

N»mi22 n,m «l

tovESm

. fCncrdj nruR
.^nonnoiiu;

... | m ' 'Edinem
ncnalij
1  fmrconfrtjueuj

k '? Mrf ‘Q u «aaju

'H^nnjoprrarioA
"ptonbur uerbij
‘ Jr  nif/ffirftdiuj
^KitiJuddiuma
•'“t ccTporclibcra

,w *Icwu corpus

“‘Mtjr.mof
■* " ■ rv i cft' qui
b-s ?S«t
fin cfhqutbus earle'
»n- t ra atgumčtj
atnnfccui
J r*cTTJtom:qua
Htbrionjiti (imi/
u:a Domni prjtcr

CAP. XV.

rdn ^CTltim&rtr^

;  iaquodhfluni
rirum tirni r Juta
lUUIti fTillfrttlfff

o. »»Vabilu igli
ltor*«V*rtoi fubiJ'
.rilfHlCJufjniigl

j. ,jf  iniPo(CW^i
^‘oKOfTfm^

CAP. XVI.

. i ut:0

253C2

zZm ««5

"

SiwgE

CAP. g

a eafteris omnibus fdifloTabileipraeter qab co:qui colligauit.Et poft pauca. Tempus igitur cum coelo
fadum eftaitfimul fa<fta:fimul etiam difloluantur.fi quando folutio qua?dam ipfoi^ fier.Er poft pau'
cafubiicit.Quod ligatum eft fo!ubileeft:quauis fi beneapratum benecj ligatu foluere uulr:bonus no
fir,Quareinquitdeo attribuens uerbi.Dii quorum ego creator ac pater fum:quoniam fačheftis: im/
mortales quidem non eritis:nec diflolubiles omnino.Non ergo diflolueminnnec in mortem deduce/
mini maiore uinculo colIigari.Etin libro de republica hoc inquit.Vmuerfum aliquando quidcm ipfe
deus conuo!uit:aliquando autem dimitrit:cum circulariones conuenienris mefura: tempus habuent.
Nonnunquam autem cafu in contraria circuduotur:cum animal fit:& prouidentiam ab eo:qui fecit i
principio firmpferit.Coelum enim corporeum eft:quareabf$ imitarione penitus efle impoflibile eft.
Circulariter autem motum minimam fui motus habet imitati6em:nihil autem poteft fe ipfum fem/
per uoluere prartercorpus:quod omnium:quae mouentur habet principatum:quod nullo modo po/
tefhmodo fic:modo aliter moueri.Ex quibus omnibus non oportet hunc mudum a fe ipfo uolui fem
- per concedere:nec a deo binas &  contrarias uolutiones accaepifle:nec quidem a duobus diis inter fe du
fcedentibusrfed ficut modo didtu eft:a!iqdo:quod a diuina caufa ducitur uitam rurfus confecutus:im/
mortalitacem® a creatorefuper iniunčtam: aIiquando autem cum dimiflus fuerinper feipfum uolui
tempore quo dimittitur:quoniam cum maximus fit ac aequaliflimi ponderis minimo nmi mouetur
muiraannorummiIiauoluitur«Omniumigiunqmemirabiliteraccidunt:haecuniuerficirculatio cau
fa eft:quae a!iquando ficuti nune uoluitur:a!iquando in contraria,Maximas igitur tuc mutationes fie/
riputandum:ac multas corruptiones animalium:interitus hominum:& aha noua atep inaudita.

Quod refurrečturos mortuos etiam concedit:no aliundeqab Hebraeis Plato difcere po/
tuir. CAP, XVIII.

j Rogteflus deinde aliquantulum mortuos reuidturos dicit:quod nefcio unde lam aliunde čj
1  aiud3icafcnpturaintelIexerit.FerebarurinquitaprifcisiIlis eos:qui inultima circulatione
moriunturuicinos futuro temporiinprima rurfus refurgere:acabeiufmodi homrnibus

_ij multa nobis nunciata efle:qua; nune uulgo non rečle falfa putantur. Confequens enim eft

hos fenes ad puerorum rurfus naturam conuerti:8£ morruos:qui iacent in terra:rurfus tune eiTe reui/
dturos generationem fequentes:quse in contraria reuoluiturrnifi quos deus in aliam conditionem tra/
duxerit.Et progreflus dicir.Tempore omniu exa<fto:quoniam murationem fieri oporret:cu teri enum

f en us defeceritromm anima per generationem in corpus iuflum dedučtaituc uniuerfi gubernator: ha
enis gubernationis dimiflis:ad altitudinem fuam abibirimundum autem rurfus parcae:& innata cu/
piditas euertenquod eum fieri uiderint dii minores partes mundi fuae gubernationi commiflas relin/
quent,Mundus autem reuolutus :atqp in contrarium Iatus:&magnoterraemotu concuflus inaudita
omnibus animantibus peftem incutiet:& temporealiquoexačtoomni turbationefedata fohtum cur
fum recipiet.Deus enim neomnino diftoluatur gubernacula rurfus capiet:& omniexpulfa turbatione
immortalem ipfum 8C  infenefcentem efficier.Et poft pauca,Dicam inquit nbi fermocm fortiffimi ui/
ri Iris nomine:genere armenii:qui olim in proelio mortuus poft decimum diem fere iam corpore cor/
rupro delatus a fuis domum:cum i rogum ponereturtdecimo die poftqua decidit reuixit:multa^ ibi
feuidiflenarrauit:acinteralia:quodanimaegreflaecorpore:cum multisin Iocum quacredam demu
deuenidet ubi terrae hiatus inter fe connexi maximi erant:& ex oppofito duo ad ccelum itinera:iudices
autem fedentes uidiftera quibus:qui iufti fuiile iudicabantur:in anteriore parte fignis alligatis ad dexte
ram:& furfum i ccelum ire uidebatur.Iniufti ueroad finiftram:& deorfum fignis ad pofteriorempar/
tem eorum alligatisun quibus feripta erat eorum facinora,Quae cum uidiflet accefllfle at® rogafle di/
cebatrut liceret ei hominibus haec nunciare:quod cum illis placuiflet:per omnia illa loca duigentius du
dhim fuifle.Haec Plato.Piutarchus autem in primo de anima haec narrat.Enarchus iquir nuper aegro/
itans taq iam mortuus a medicis fuit reličtus:6d breui tepore i fe ipfum poftea redučtus dicebat fe mor
tuum fuille:& ih corpus iterum reftitutum:nec meaegrotatione moriturum:repraehenfo% aiebafue
hementer a domino fuoeos fpiritus:quianimameiusduxerunt:adNicandam,n.miflbs:nonad illum
fuiftt'.Nicandas aut Coriarius erat:& in palseftris non ignobiIis:qui eo tepore:quo Enarchus reuixit i
inaximas incidit febres ac repente mortuus eft.Hicautem uiuit fuperftef^ eft feliciflime nobifcu ma/
nens.H^c ideo pofui:quia feriptura etiam Hebraeorum nonnullos reuixifte ueriflime narrat.

Decaeleftiterrafecundum Platonem. CAP.^ XIX.

Eru quonia in repromiflionibus fcriptursetfolis piis terra qda referuari ferf fecundu illud,
Mires authaereditabunrreria.Hsecuerocadeftise:qua / pphaetaex pciofislapidibus allego
ricecoftare figmficatdices.Ecce pparo ego ribicarbone lapideu:& pona pinacula tibi exla/
fptdet&fundameta ex Zephiro:&circuitu tuu ex lapidibus elečtis.Cofidera quo ipfe quog)
Plato fimi ia i libro deaia expfona Socratis fcnbir.GIauci artificiu inqt n.on poflet exponere qcu^ ibi
funnego aut er fi poflem o Simiaruita rame mihi no fufficir:nihil tame phibet formam illius terr£:ut
mihi:qd usdef breuiter explicare .Satis hoc e Simias iqr.Čredo igifSocrates addidit:quonia e i medio
coelo rotudo:nihil fibi opus ee ne cadat:necaere:nec ulla re alia.Deide maxima rem qulda ee: nec huic
fimilem;iqua taq in fterqlinio formicas:aut i palude ranas hoies uideo habitare. Et poft pauca. Ipfam
uero terram mundam in coelo mundoiubi ftelte funt pofitam efle credo.Er progreflus. Si  natura in/
quit humana illa poflet fuperiora perfpicerejcognofceret ibi efle ue^ coelum :ueram lucem:& ueram



DE PRAEPARAT10NE EVANGELIC A

terramthjec.n.rerrat&iftiIapides:&omniaquxhic funt corruptaexefaq?Tunt: que'madmcdum ca:
qu* prope mare funt a falfedine maris.Et poft pauca.Dignam rem auditu dicerem inquit:fi fabulam
audireueletis.NosauteminquitSimiaslibenteraudiemus.Diciturergc,Socrates inquittalem illam
terram efl*e:fiquis totam abaito profpiceret:qual;s eet duodecim coloribus exornata fpha?ra:quorum
ifti colorcs:quibus fcriptorcsabutuntur:quafi feces funt.lbiautcm uniuerfam illam terram a fulgerv
tioribus & melioribus efle depidam:atque aliam partem eius caeruleamraliam auream:aliam albam
multo albiorem niue:& ex aliis coloribus alias mirabili pulchritudine coloratas:& ultra doculus ho/
minis perfpexerir.In tanta igitur tali<j terra proporrionabiles arbores nafcunrur:florcs & frudus pro/
portionabiliter gerentesrmontes quo^ collefg? funtih lapides in fimih proportione:quoru quafi par/
ticulae ifti lapides funt.Sardius dico iafpis fmaragdus:& fimiles:quibus multo meliores illi funr.Nihil
enim boni eft:quod ibinon {it.

Quod etiam de iudicio futuro Hebratos Plato fequitur. CAP. XX.

Vm etiam fcriptura iudicium poftq hinc abierimus aiarum futupt didifet:& per alia mul/
ta:& p hoc non minus.Iudicium iquit fedinfluuius ignis coram eo fluebatimille milia mi/
niftrabanr ei:& decies cenrena milia affiftebant ei. Audi etiam Platonem de iudicio dicenre:

__23! & fluuii Noe utentem:multafq? prorum manfionesi&diuerfa imp/orum fupplicia: non

aliter fereiq Hebraeorum fcripturam narrantem. Scribit enim i libro de anima fic.Tertius amnis t me-'
dioiftorumexit:&: iuxta hoftium in latiflimum incidit Iocum igni ardetem:ubi facir paludem mari
multo maiorem:aqua & limo ebulientemrac inde turbidus at$ limofus terram circuamplexus pro/
pe paludem Acherufiademdefluit:necipfipermixtus:fed crebrisfub terram uorticibus c/rcuuolutus
infra tartarum exit.Hic eft amnis:quem PyriphIegethonta nominant:& oppofitohuius Stygteus eft
quartus amnisia quo paludem Srygem nomine fieri creditur.In hunc fluuium qui incidit grauiter in
aqua tortus fertur circuuolutus Ppriphlegethonti oppofitus:tandemq? propeAcherufiadem paludem
exoppofito uenitmec etiam huius aqua cuipiam mifcetunfed circulata in tartarum tandem exit in op'
pof!tumPyriphIegethonti:huncpoerscocytumappellant.Haeccumitafe habeanticum defundi ad
eum Iocum deuenerint:quo deportantunprimum diiudicantur:quinam iufte:& quinam contra uixe
rint:&: fi qui uidebuntur medio quodam modo uixiflein uehicula fcanduntfua:& per Acheronta i  pa
ludem deferuntunubi graui fupplicio depurgantur:& poftea liberati honores confequuntur fecundu
benefadorum fuorum dignitarem.Quiautem uidebuntur proprer magnitudinem peccatorum cura
ri non poileiin tartarum omnes deiedi nunčj inde pofliint exire.Qui uero curabiles funt: čjuis maxfd
peccarintiutputa fi contra patrem &C  matrem ex iraaliquid fecerint:& poftea poenitudinem habuerut:
uel homicidio:uel alio quodam facinore cotaminatiihos in tartarum deuenire necefie e:& annuo torti
temporis fpacioeiiciunf ab unda.Homicidse qdem in Cocytum:patris aut & matris uiolatores f Pyri/
ph!egethota.Cuqi ad Acherufiade fuerit palude clamates uocat alii quos uitujparut:alii quos occiderur.
Cug? uocarinrogat &fupplicant:ut in palude fufcipianf.Et fi exorauerit:exeut:& liberatur a malis.Sm
uero non exorauerint:rurfus in tartarum ferutunac inde iterum in fiuuiosmec prius ccflant.-cj exora/
uerint quos laeferut.Haec.n.uItio a iudicibus iponitur,Qui aut fanditate uiuendi excel!uifle uidebun/
turni funt:quiab ifta terra quafi a uinculis liberantur.Horum:qui fephilofophia purgaruntifine labo
re in fempiternum uiuut:& habitationes pulcherrimas confequunf':quas nec uerbis exprimere poili/
bile.-nec fi poflem tempus fufficeret.Horum igif gratia o Summa cudis uiribus uirtutiscura oportec
in hacuita gereretoptimum.n.jppofitum eft:& fpes maxima.Haec PIato.Quod aut dixit non ee pofli
bileuerbis pulchritudine illarum habirationum exprimere:nonne fimileilli noftro eftfNon uiditocu
Ius:nec auris audiuiunec in cor hois afcedit:quae praeparauit deus amatibus eum«Habirationes at mul
tas dicit:& nos multasefle apud patre mafiones didicimus:Pyriphlegethonta uero igne Sternu efle qs
dubitabit^Hebrseoi^.n.prophseta fimiliter damar.Quis annuciabit uobis:quia ignis ardet^uis nun
ciabit uobis Iocum teternum^Et rurfus.Vermis eo^ non morie£:&: ignis no exn'guef.Plato quo^ in
tartaru deiedos ipios non exituros inde afleruit:& pios in beatis locis in fempiternu uiduros affirmar.
Quod uero addit fine Iaboreinonne illi fimile eftiunde abefl: dolor moeror & gemitus {Quod at dixit
non fimplicitenfed cum in uehicula confcenderint fua in Acheronta amne depelli:qna aha uehicula de
notare pot q corpora:qbus aflumptis una cum eis fecundu Hebratorum4cripturas uitae retriburio fir.

EVSEBII PAMPHILI LIBER DVODECIMVS.

ERVM Quoniamhocuolumenfatisiamcreuitadduodecimum librum tranfgrefli:
qux reftant ad oftendendam platonicam philofophiam ab Hebraeis defluxifle confcri>
bemus:utmultiuideantnonnobisfolu:uerumetiam Platoni iampridem fcripturam
Hebrxorum.

Quod quaerere legibusmon quaerere rationem iuuenes debent. CAP. .f»

Enfet igitur fine dubirationealiqua:legesfequendas efle hoc modo fcribens in primode le
gibus.Si quis rede Laconum aut Cretenfium Ieges repraehendere poflit:aliq qftio eft.Ego
at iudico oprima ee lege:q iubetrne qs iuuenu cogitari. Senex at fi qs dubitauerit pricipibus

__ aut aeq!ibus referat nofe iuuenu audiete.None igif multo ante Platone diuinae litteras fide

csteris ^pofuere uirtutibus.Vndeapud nos quo$ fcipietibus ac jpfedioibus qfi fcdum aium infan/


H

■u»i

■ *,' 2 S

'' ,r "-SS>

•S£2**v!i
funt 'Nihi1
, CA P, vv

'"'tCrrr,}, **

•.;V‘-'fnrc:
."PP”cu:noti

-ftujmnisitflf,

T r  marl
' 15  pro/

‘ " s r, *tuuolutus

**“ Si)gaus eft

grauftn-in

y*m palucfem

ttnop/

rfcfarftiad
3»' : mcontnuixe
Achnontaipa
' n;urfccunda
n Kraororatui*
ihmtttnm rrmffl
idmrm hibacra
” ;  3i mnuo torti
nurtatotciPvri'
j tjos  ocrtdnut.
vi: itJrtuhs.Sm
itcti r mtqnoiw
i. r^.nflfuidfbun/
,*::untfmt tabo
jfiprtBHtpoffil

• •nroriororret
r ' ntnonrtpofii
r<*'Nor ukitrccu
:• r\ si: mul

.• i-fTt-qs
-s ndrti^ ^
giPtitocffl*

a,

,^'Ooodi^

, jjijufhKub^

[tr rftnbc 00 ^ 1

,-m »■*£

*

' r G*s*

:

fctfH

LIBER DVODECIMVS

5j

nbus fimplidus fcripturseIeguntur.Credendu.n. omnibus eft omnia: q in eaferuntur: ficuri dei uer/
baueriflima efle.UIis aut:qui ad maiorem iam habitum fcripturarum pueneruntaltiora petere.-ac ro/
nem finguloru quaerereconceditur.Hos ludaei quafi fcripturarum expofitores fecudar/os appellarefo
lebant,Poeta deinde Plato aitTheognimexMegaraSiciIi 2 teftemhabemus:qui aitfidele uiru omni
argento atqs auro in feditione meliorem.Nemo.n.integer at® fidelis fine omni uirtutis numero in le'
ditiombus efle poteft.Quorfum hsecf quia legis latore:qui a loue miflus efttita leges confcribere opor
tere cenfemusiut ad maxima femper uirtutum refpiciat:quam Theognim fecuri fidem:qua maxime
in periculis lucet:eflearbitramur.Eatn non iniuria perfedhm iuftiriam nominare poffiimusdta Plato
non irrationalem fidenr.fed eam :quae uirtuti coniučfo elhcomprobare uidetur:quod Šaluator nofter
breuius:apertius:ac diuinius pofuir.Eugeinquit ferue boneatq? fidelis.Et rurfus.Quis ergo erit fide'
lis SC  prudens paterfamiliasfprudentiam.n.&magnanimitatem fidei coniunxit.Praererea Plato aliqua
tulum progreflus.Certeinquit defun&orum animae uirtutem quandam habent:qua uel poft morte
rebus humanis auxiliantur. Vera.n.haec opinio efhfed nifi prolixis rationibus probari non poteft, Cre
dereaute oportet huiufmodi fermonibus:quonia a prifcis uaide uiris rradiri funt.Crededum ergo eft
etiam illis:qui ita haec fe habere legibus confirmant.Sic certe de Hieremia traditum fuifle Iudad conte
dunr.Et Machabaeorum liber rettulinuifum ipfum fuiiTe poft mortem orare pro populo.

Quod commode per fabulas adolefcentibus maiora tradenda funt. CAP. II.

Rimum defde inquit pueris fabulas tradimus.Fabula ueroefbut breuiter dixerim: falfum
quiddam:quis & uerum efle pofTit.FabuIis at prius q gymnafris pueri exercendi funr.Haec

I Plato ludaei aute re ipfa fcripturae hiftoriam fimpliciter quafi fabulas adolefcentulis tradere

II  foIent.Cuq? non magis aetatecjhabitu fcripturarum creuerint:akiora & latentia dogmata
per iecundarios docent.Maximum deindeait Plato in omni opere principiu efbpfertim in iuueneatm
tenero: tuc enim praecipue aius formatur:&: qcquid dixeris facilius ingreflum infidet.Quare non qf>
cucj fabulasjfed probatas ac utiles a matribus atq? nutricibus tenellis puellis infundantur:quafi ia adul
cos prouečlof^ retinere non erit inutile.Haec multo ante Platonem ludaei obferuabanr.Qui enim fari

na uidebantura ueritateificut pfeudo prophseta^ libri reprobaturifcriprura quo<j:utdiximus: hifto^
riarum parentes dC  nutrices tenellis pueris infundere folebatiut eis facilius cum uin eflent uteretur,
Quod fincera bde Plato fcripturae inhaefiile uideatur. CAP. III.

jLatoautem in Gorgia,Audi fermoneinquit:que tu fabulofum dices: egouero uerifllmu
arbitror.Et pofl: pauca.Qui iufte fančle^ uixit:eum poftq mortuus fuit in beatoru infulas
profečlum abfcp ullo incommodofumma in bearitudine uiuere.Qui uero iniufle atq? im-'
pieieum in atrociflima proficifci fupplicia:qux rartarum appellant.Et poli pauca. Nudi au
tem mortui iudicantur:&: iudex ipfe nudus eft:quia defun<9:us:& animo animum perfpicit ab omni'
bus derelidlum cognatis:accaeteris:quae hic habebatiut iuftu iudicium fir.Et fubiicir.Hsec funt o CaP
licules:quae ipfe audiui:& uera efleapprime.credo.Ex his aiit fermonibus tale qutd ipfe meču ratioci/
nari foleomihil aliud mors mihi uidetur q corporis atqp animaediflblutio:quae poftq diliunčh fuerit
retinet utrucp habitum fuum:quem homine uiuo habuerat,Nam corpus fi magnum erat uiuo hoic:
SC mortuo quo^ magnu:8i fi pfguetpigue quo^ poflq anima deceflerit aIiquo repore manet:8£ fi cica
trices uulneru habebat uiuensiaut ofta quaedam fračla uel membra truncaieodem modopfečtofeha
bet poft mortemrantea q omnino corrumpatur.Similiter SC in anima poftq denudata corpore fuerit:
habitus oes in quibus exercuit paftiones SC ftudia inefle perfpiciuntur.Cum igitur ad iudicem afa per/
uenerinueluti ad Rhadamantum Afyaticum iconfeftim iudex etiam fi regis magni aia effetiin ea per/
fpicit uulnera 8C cicatrices iniuria^:quas fingulae operariones animae impreflerunt.Vider tortuola oia
falfitate atgp fuperbia:cognofcit mhil ibi efle rečlumpropter Iicentiam:deIicias:contumeIias:incontine
tiamgt in uiuendoicermtomni turpitudineaiam efle repIetam.Quare redle ad carcerem tartari fmit/
tit:ubi fuppliciis torquetur:uc aut ipfi purgati meliores fiatiaut exemplo fuo alii moniti formidine cru
ciatus a peccando detereitur.Purgantur aut qcuq? curabiliter peccarunt dolonbus:& hic uiui:6i apud
inferos mortui.Non eni aliter pofllbile eft impreflas uitiorum detergi macuIas.Qui uero maxie iniu
riati funtrac incurabiliter peccarunnnulla his una utilitas acciderepoteft;quia incurabiles funtifed alii
exemplo fuo iuuantur:ex quibus ego Archelau fore:6i fimiles ei tyrannos non dubito. Reges.n.pro'
pter peccandilicentiamoes penefceleftifllmifunt.Teftis eft Homerus:qui reges atqi tyrrannos apud
inferos in fempiternumcruciariaflerit.TantaIu:Sifyphum:Tityum:Therfiren:aliof^ confimiles.Pri'
uaros autem homines nullus unq fcripfit perpctuis taq incurabiles apud inferos cruciatibus detiner/.
Quare feliciores certe funt priuatiprincipibus:nectamenprohibetaliquem bonumuirum princi/
pem efle :fed cum arduumatgj difficilefit inmagnam peccandi licenna fe ipfum continere:magna
laude dignum eft o CalIicules:pauci tamen inueniuntur.Vnus uero de his: qui potentiam habuerunt
Ariftides Lyfimachi uirtute prseclarus fuit: ut ergo diximus atrociflimas uitiorum ferentes in ani'
ma cicatrices aiudice in poenasmittuntur.Quam autemabomni cicatrice peccarorum deterfam
uidebitanimam :necquaefit:necunde fueritquaerens admiratus adbeatorum infulas miflt.Haec
eadem etiam Aeacus baculum habens: ficut 8C Rhadamantus iudicat. Minos autem aureum fcae'
ptrum tenens folus fedet utriufque iudicium conflderans,Ego igitur oCallicuks has rationes uerif'

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

Timas efTe eredens nihil aliud confidero:quam quomodo mundiflim o animo adinuicem accedam: ac
ideoneglečtishumams honoribus conabor re&e uiuedo čjoptimus fieri.Obfecro aurem caeteros oes
& te ipfum ad hunc calcem uirtutis curriculo tendere: turpiflimum enim efktibi ipfi i  illo iudicio nul
lo modo prodefle poteris.Haec forfan fabulofe tibi quafi ab anu quadam dici uidentur:ac ideo fpernis.
Non eflet autem mirum haec a te fperni:fi diligenter quaerentes meliora uerioragp iftis inuenire potte/
mus.Nunc uero cum fcitis tres Graecorum omnium fapientiffimi:tu:&;Polus:&: Gorgiasrnon poteri
tis tamen uere dicere:q> oporteat alia quadam nos uita q ifta uiuere:quse illic etiam plurimum condu/
cit.Ompia enim aha facile redarguuntur.Hic uero fermo firmus at<g ftabilis femper manet.Quare ci
uere magis debes ne laedas:q ut laedaris.Omnes enim ftuderedebennnon ut boni uideantur:fed ut 8i
publice 8C  priuatim boni fint.Plato igitur Aeacum:Minoem:Rhadamanthum defunčtoru iudices co
ftituit.Diuina uero fcriptura ipfi deo iudiciu attribuit:q fingulis fecudu opa fua redditurus meritu e.

Quod non in omnes effercnda funt ueritatis dogmata, CAP, KIL

Aueas Plato inquit ne rudibus haec hominibus com mitras, Ii enim nihil magis q has uri/
lifiimas narrationes derident:quemadmodum e contra ingeniofi ac fapietes nihil magis ad
mirantur.Quarecum eis faepius h are narratur crebro audiendo:uix tandem :ut auru mul/

._to labore purgantur.Sic & diuina fcriptura res myfticas ad multos efFerendas jahibetiapud

quam primus Moyfes fcribitur recufaflc profečturum, Alium enim inquit fupplico domine:qui hoc
onus fere poflit mittere uelis.Saul etiam occultafle fe diciturme regnum fufciperet. Hieremias quog$
recufafle fertur:& Plato fimiliter confulit dicens.Propterea o Thrafymache;ut modo dicebammemo
fponte ad gubernandam rempublicam accurret.

DeuiroiuftofecundumPIatonem. CAP, V»

Dhaec cum Hebraeorum prophaetae contumelias omnes ata pericula fubeunda,ppter uir
tute 8C  ueriratem condamennconfentanea Plato in fecundo de republica fcripfit.Non utuf
deatur inquit iuftus generofus uir:qui iuftitiam colit:fed ut fit, Si enim quia iuftus uideaf

_honores quifpiam nancifciturncertum fitutrum propter uirtutemian propter honores iu

htiam fequitur.Sed figuramusiut cum neminem unqua laeferit iniuftus uideatur. Si ergo fic affečtui
nullo periculo:nullo cruciatu a uirtute remouetur: tune uere iuftus atq? generofus eft.Haec Plato uer/
bis:quae re ipfa iufti uiri apud Iudseos comprobarunt:qui taqiniqui:alii lapidibus:ahi gladio: alii alio
modo necati funt: caprarum atgj ouium pelhbus induti rebus pene omnibus egentes in defertis erra/
tes:in montibus & fpcluncis &terrae cauernis. Apoftoli etiam Saluatoris noftri maxima pietate & iufti
tia uiuentes malefici multis uidebantur: quare fpečlaculum fafli funt mudo:& angelis:& hoibusiefu/
rientes:fitientes:nuditate ac uerberibus Iaborantesiut ait apofto!us,Sed iniuriatut ipfe addinpaffi bene
dicebanr:perfecutiones magno ferebant aio:turpi affečti farna afficientes ad uirtutem exhortabatur: 6t
quafi quilquiliae orbis reputati gaudebant:& ufq$ ad haec tepora generofi martyres ubig terrarum no
ut uideantunfed ut fint pii atq? iufti muko plura maioragj q Plato uerbis expreflit re ipfa patiuntunui
(Si uerberibusiaffli&i tormentisiatg eculeis cruciari.Et demum poft multosdiuerfofg? dolores crude
lifilmo genere aliquo mortis confumpti.QuibusfimiIem apud gentiles aliquem nunq inuenies:ut no
iniuria de ludaeis nrifgs pdaris uiristg pierare ac uera iuftitia pfulferut Plato illa pcepifle uideatur.

Quod etiam deferpenns fraude Moyfem Plato fequitur, CAP. VI.

Vm Moyfes ineffabili quada rarione in principio creationis mundi paradifum quendam a
, deo plantatum dixerit:hoiemq? ibi a ferpente per muliere decaeptum narraueritraperte Pia
' to commutatis noibus in Sym pofio allegorice fimilia pofuir.Pro paradifo.n.dei hortos lo
uis appellauit:pro ferpente decaeptione^ ipfius paupertatem infidiatem pofuitipro uiro au

tem primo:quem dei conliliu atg prouidentia quali nuperrime natum hliu ( pduxit:coliln nnum Po/
rum noie pofuit.Cug? Moyfes in ipfa conftitutione mundi fadtum hoc dixerit:cum Venus fa<fta eflet
id accidifle Plato narrauit:Venerem allegorice propter pulehritudine mundum appellans.Seduerba
eius haec funt.Cu inquit fadta eflet Venus:& alii dii: 6C  confilii filius Porusiin conuiuium conueneruri
& poft coenam inopia tari mendica ad ianuam domus ubiconniuebant acceflir.Porus aut nedtare fupe
ratus (nondum.n.uini ufus inuentus erat) in hortos Iouis ingreflus grauiter dormiebat.Inopia uero p
pter indigentiam ad infidiandum parataiutab eo liberos fufciperetiapud eum accubuit:& hoc dolo cil
pidinem a Poro concoepit.His Plato allegorice illa mofayca uoluit fignificare.

Quomodo Plato quafi ioco ex uiro fumptam mulierem fcripfit, CAP, VII.

f Raeterea Moyfe dicente.Ada: autem non inueniebatur coadiutor fimilis eius.lmmifit
! ergo deus faporem in Adam.Cumcp obdormiflet tulit unam de coftis eius:& repleuit car/
(, nem pro ea: 6C  aedificauit deus coftam: quam tuleratde Adam in mulierem. Cum non

_| intellexerit Plato:quofenfu iddičhim e(t:quia tamen mofaycaomniafuerat admiratus

uoluit omnino praeterire.lta^ Ariftophani comcedo: qui etiam rebus honeftis illuderefolebatiora/
tionem in Sympofio attribuit dicens.Oportet primum uos naturam humanam &pafliones ipfius p/
difcere.Prifca enim noftra natura alia erat q nune eft.Non enim duo genera hominuiut modoifed tria
fuerunt. Ad mafeulum enim atg? foeminam tertium etiam aderat utrif^ communeicuius rei nomen
folummodo reli&um eft.Res uero penitus periit.Nam Androgynum tune re ipfa & nomie ex utrif/
g: mare fcilicetatgjfaemina conftabat. Iftis cum aliquantulum:ut Ariftophanes folebat: illuferit

LIBER DVODECIMVS 54

fubiungit dfcens.Haee luppfter dixit:8i  incidebat homines medios:& Apollini iuflit partes inciforum
»ta coniungere:ut facics ad catfuram uerteretur.

Deprimahominum uira. CAP. VIII.

V m Movfes priraam hominum uitam in paradifo dcr nulla re indigentem quafi diuinam
{afleranomn iag; fpontc a terra produdtarnudofgp fuifle cofirmet. Audi quemadmodum ea
ipfa Plato gratce confcripfir.Deus inquit pafcebat eos ficuti nune homines nonulla anima/

__ lium genera-.nulla tuc erat refpublica:nec hberorum procreatio, A rerra eni homines emer/

gebant:& hsc omnia:quae modo funt habentes magna optimorum copia frudtuu facillimear^ opti>
me uiuebant:quos non culta:fed fponte terra aedebannudi finealiqua erant moleftia:uiciflitudines eni
temporum fumma temperie connedtebanrur.

Quod etiam collocutionem ferpentis & Aeuse fecurus eft. CAP. IXj

Rudentiorem omnibus beftiis terrae ferpentem fuiflt:& fermonem eius uiciflim cum mu
lierehabitum Moyfes fcribit:quam rem quo Plato narrauit non eftalfenu audire,QuiSa/
turni temporibus erant inquit tanta uirture pollebantrut non cum hominibus folum: ue/

____ ruetiam beftiis oratione uti poflent.Sed non ad philofophiam:&: inter fe:& cum beftiis hac

uirtute utebantur diligenter ferutantes de fingulorum natura ad accumulationem prudentiar: fed c i/
bo arg? potui taq eluones cotinue inhserentes fabulas fecum SC  cum beftiis tales conferebat:quaks mo
do de ipfis narrantur.

Quodordinem etiam fcribendifecutuseft. CAP. X.

Oyfes in fcribendis Iegibus antiquitate magna pro exordio ufus uitas hominum & diluuiu
narrat:&uirtutes atq 3  dehdta nobiliffimorum uirorum:qui poft diluuium fuerant dilige/
ter exponit.Nam perutilem hanchiftoriam Iegibus futuram iudicauir.Hunc feribedi mo/
dum in Iegibus Plato imiratus eft:his primordiis enim legum antiquitateutitur:&: diluuii
mentione fafla:uitam etiam:qus poft diluuium fuerat:explicare non renuit. An iquit igitur prifci fer
Itiones ueri nobis uidentur:qui nam rriultis peftibus atq? diluuiis homines ica periifle:ut pauciflimi re
Iidti fint. Valde inq hoc uerifimile cundtis uidetur.Intelligendum eft igitur eos:qui nuc effugerut: mo/
tanos quofdam fuifle in cacuminibus altifllmorum montiu habirates:a quibus poftea homines mul/
fiplicati funt.Quare necefle fuerat artium difciplinscp ciuilis imperitos fuifierac abomni ambitioe ha
bendig? cupiditate:caeterifqp uitiis:quae i ciuitatibus maxime funt hberos.His talibufg? latius narratis
Uitas hominum:qui poft diluuium fuerunt expofuit.Deinde ad Gratcorum antiquitatem defcedit: ut
ad Hebrsoru Moyfes.Eorum igitur meminit:qui praeclara facinora in Troia fecerut. Difciplinam La
cedtemonioru ciuilem non praerermittit. Perfarum quo<j uitas:tam eorum:qui redteičj eoru:qui ppe/
ram uixerant nobiliffimorum tetigit.Et poft hiftoriam huiufmodi legum pofitionem aggrefluseft:
adeo etiam in his Moyfi dodtrinam admiratus eft.

Quod a pietate in deum Ieges exorfus eft ut Moyfes. CAP. XI.

Vm Moyfes uniuerlas Ieges fuas difciplinacp uiuedi a pietate in deum dependere uoluerit:
ac ideo a creatore omnium initiu librorum fuo^: fecerit:8£ res humanas a diuinis depende
re docueritripfafg? diuinas ad deum creatorem oium rettuleritioperaepcium eft cofiderare
quomodo Plato eu diligentiflime fequens Cretefium ac Lacedacmonio^ Ieges icufat. Mo/
faycam uero legem aperte probat fic in primo de Iegibus dicens.Cretenfiu Ieges oibus Graecis non ma
xime conferututa.n.rečtc pofitae funtruc utentes eis cu oia bona inde confequatur felices fint. Duplici.?
ter aute bona dicuntunaha.n.humana funrralia diuinardependetauta diuinis humana.Diuinis igitur
quae maiora funt fufcaeptis:minora et poflidend.lllis autfprecis utrifgj ciuitas priuad. Minorum uero
primu eft fanitas:deide pulehritudottertio uires ad curfum:& ad alios corporis motus:quarto diuitiae
quae non caecae funtrut uulgo didtunfi prudentia fequuntur:quae quide prudetia diuinaru rerum pri/
ma eftrdeinde rone habita moderatio,Ex his duobus fortitudine adhibita iuftitia tertio emergit:quar
ta SC  forritudo:qus oia natura rebus humanis anteponunf.Quare oportet ut legiilator hunc ordine
fequatur:deide mandandu ciuibus:utad hsec refpicietes opered.Humana.n.ad diuinaidiuinaueroad
principem »elledtu refereda funt.Et poft pauca.Oibus iftis legiflator cuftodes pficietjeos:q prudetia 8C
uera laudegaudenttut icellečtus hatcoia moderationiatm iuftitisconiunčh:no aute diuitias aur ara/
bitione fequaf.Quae oia in Iegibus louis 8C  ApoIIinis pythii:quas Minos 6i  Lycurgus copofuerut inef
fe uidebiris.Patent.n.his:q artificio SC  exerdtatioe Iegu peritiahabenncaeteris uero nullo padlo. Moy/
fes quoq? multo prius a diuina dočtnna fačto pricipio:& uiuendi difciplina ad illa relata oibus pricipes
at^ cuftodes dei facerdotes prajfecit:uiros.f.mftos prudentiae ac uerae Iaudis amatores.

QuodapueritiainlegaIibuspueriexercendiIudofunt. ^ CAP. XII.

—  Onfulo igifiut ab ineunte pueritia inqt ludedo atgj ftudedo rebus rame femp cogruenter
has res pueri pcipiar.Hoc.n.modo i bonos uiros eu 3 det.Si,n.agricoIa queda aut aedificato
re jpbu fore defiderausreu I renera aerate Iudete pueriles qfda domos aedificare ujdebimus:

____aut mftrumenta quaeda agriculturaefabricare:qu£equis iutilia fint:ad imiratione rame uti/

lium uerorumgp inftrumentorum non paru conferunr.In oibus,n.etiam ludedo conari debemusrut
pueroru ftudia SC  cupiditates eo uertamus:quo ipfos puenire defideramus.Caput at dodlrinae ifantiu
alimen tu eft;quod ludentiu animum ad expctedum tllud adducet:quo in uirili State ipfos uti decrev

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

uitiius.MaItobreuiushocMoyfes atquedilucidius.Eterunt uerbaha?cinquir:qua» ipfc tibf hocffe
praecipio incorde tuo:& \  anima tua: & propones ea filiis tuis:quod exprifca conluetudinead hodi/
ernum Ufquediem diligenterladaeiconferuanr.ln fecundoautem legum.DifcipIinam inquit appello
uirtutem:quae puerorum animos continere poteft:uoluptas enim & dolonamor & odium grefte fie
ri poteft anteg ratione moueantur in animos eorum fluunt:ut facilius cum ad rariocinandum perue/
nerint couenienter rarioni omnia peragant:quorum conuenientia uirtus pfeda eft. Ailuefcant ergoa
pueritia dolore ac uoluptate rede moueri:ut a principio ufg ad extremu uirae oderit:quae odifie opor
m:8t  ament quae amanda funt.Sed multo anre Dauid:quse odio infequenda:& quse amanda funt iu<:
uenibus:5£ prouedis fimiliter dedarauit dicens. Venite filifaudite me: timorem domini docebo uos,
Quis eft homo:qui uulr uirardiligit dies uidere bonos.Prohibe lingua tuam a maIo:& labia tua ne Io/
quantur dolum.Diuerrea malo & fac bonum:inquire pacem & fequere eam.Et Salomon. Audite filii
inguit difciplina patrisdege mea noliteobliuifci.Etrurfus.Via impioru no Igrediaris. Innumerabilia
huiufmoi facile 1  fcriptura menies:qbus adolefcetes atg puečti fimul ad pietatem exhortantur,

Quoddiuinarum rerum imagines haec inferiora Plato putabat. CAP< XIII,

Iuinis oraculis Moyfi didum eft.Facies omnia fecundum figura:quae tibi monftrata i  mo/

l - ---- J --------’ acultum fu/

.Nune uero

_ _ Beft.Deoinquit&: mu

do uerus philofophus loquens mundus atqp diuinus quantum poteft efFicietur.Si ergo necefle fuerit:
quae ibi uidet in moribus hominum & priuatim & publice ponere:ut non modo feipfum.-ueruetiam
alios per illa confirmeuputafnemodeftiae:iuftitiae:&: omnino uniuerfe uirtutis improbum magiftru
futurum {'Minime ing.Sed multi uidelicet parum nobis credunt dicentibus non aliter pofle felice ciui/
tatem fieri:nili pidores illieam depingant:qui diuino exemplariad pingendum utunturumo credet
inquit. Sed quid efbmodus pidurae j' Quafi tabula in qua ciuitas & moreš hominu primu:quod o m/
nium difficillimumieftmundipurig faciundifuntrnon enim prius fcribendsfunt leges gmunda fe/
ceris ciuitatem:deinde formula difciplina feribenda depingendag eft.

Quod adolefcentes cantibus ad uirtutem praeparandi funt. CAP. XI11I»

Das etiam canendas putat fic dicens. Ter iam&quater didu eft difciplinam efle puerorum
educationem:qua: ad reda m legalemg uita perducat.Vt igitur puerianimus legern ita fe-'
quatur:ut una cu ea gaudeat atg doleat:odas pdifcant:crebrog canticet:quibus laudes atg
uituperationes earu rerum contineanf:quas lex laudat:aut uituperar.Quoniam enim tene/
riores anni tationem uirtutis non fufcipiunnludo atg cantu prreparantur.Iure igitur apud nos ,pphas
tarum odae a pueris addifeuntur.

Quod poeta? rede dicere cogendi funt. CAP. XV.

[ Oetse inquit Plato cogendi funt carminibus dicere bonu quidem modeftu iuftug uiru feli
cem efle atg beatu:fiue magnus:fiue paruus fit:6d fiue diues:fiue pauper.Si uero iniuftus ef/
.. fet:etia fi ditior eflet g Cyniras aut Midas miferrimum o!um efle.Dicant igif poetse nem P

_|j nem efle uirum appellandum:qui no omnia quae uulgo bona dicunf iufte acquirat a rep di

ponar:guis haec bona non rede bona dicunf.Sanitas.n.primoideinde forma:tertio uires:quarto diui/
tire numeranf.Innumerabilia huiufmodi caetera funt.Na 8C  acute cernereatg audire:alnfg fenfibus i/
tegre uti:bona uidenf.Et adhaec oia pofle facere quae cupias:& demum imortalitas cum ipforu oium
p@fleffione.Ego aute aflero iuftis fandifg uiris haec optima efle:iniuftis aute peflima. Sanum eni efle
acute cernere:& omnino facile fentire:ac 1 mortaliter uiuere:abfg uirtute peflima funr, Talia ergo rhy/
thimo ac numero a poetis compofita adolefcentes pdifcant.Ego enim dicere non dubito ea: quae m a/
la uulgo dicunf iniuftis bona effe:iuftis mala.Qu^ uero bona uideturibona uere bonis funt:malis ati
tem mala.Haec multo ante odis Dauid fandi fpiritus gratia comonitus cofcripfit docuitgp gs uere bea
tus eft:& gs beato contrarius.Pfalterium.n.fuum incipiens inquit.Beatus uir qui non abiit in confilio
impiorum & caetera.Vnde Plato admonitus poetis dicendu efleait:bonos uiros beatos efle. Diuites at
fi mali fint m iferos efle:qd ipfe Dauid fic i pfalmis aedidit.Diuitire fi affluut nolire cor appoere.Caetera
guog oia:q hic philofophus dicit:ad uerbu fere i faero pfalmo^ uolumine feripta inuenies.

Quodhymnicaninondebentnifipriusexaminentur. CAP. XVI.

Ddit deinde Plato dei aut uiri diuini opus ee rede rhythimo atg carminibus uti:quare di'
Iigenter hac de re leges ponendas efle cenfet:quibus ad uirtutem uniuerfa mufica refpicere
cogatur.Hoclileuerbis:reautemlpfaludaeicogebantur nonalios hymnos &odas fufci/
M  pere:q eas:qux a fpiritu fančlo per prophaeras eflent compofitse.Concedo deinde Plato qd r
uulgo dicitunuoluptatemuficam diiudicari:fed illam efleoptimam muficam:qux optimos ČC  do/
dos uiros deledat:ac m3xime illu:qui uirtute carteris praeftet. Virtute igitur opus eft iudicibus:&: prx
fertim fortitudine atg prudentia.Neg enim theatri plaufu.-aut propter ignorantiam:aut propter for/
midinem duci debenr, Apud Iudseos etiam prifcis temporibus diuinorum cantuum iudiciu non mul
titudini tradebarur:fed erant aliqui quauis pauciflimi diuino fpiritu haec iudicantes:quibus folummo
do Iicebat prophaetarum libros confecrarejut ita dicam;ac coprobare.Ea uero:qua£ aliena a fpiritu fan/
douiderenturiimprobareatgreiicere* • i.

LIBER DVODECIMVS 55

Quod non temper umo utendum eft. CAP. XVII.

Arthaginenfium inquit legem magis cj Lacedaemoniorum argp Cretenfium Iaudo:ut nug
incaftris quifquam uinum guftare audeanfedtotomilitiae tem pore aqus ufum com*
probari.In ciuitate autem fei uis nuncj uini ufus concedendus eft:nec magiftratus tepore:

turusin

minas:qui Iiberis dare operam ltatuerunt:Ieuiores enim homines uini ufu fiunr:& aia? calefaftae rang
ferrum ignitum molliores redduntur.Haec multo anre Moyfes conftituit.Sacerdotes enim iubet fa/
crificandi tempore a uino abftinere.Locutus eft enim inquit dominus ad Aaron dicens.Vinum 6i  fice
ram non bibetis :tu &C  filii tui tecum:quando in teftimonii tabernaculum ingredimini:aut quando ad
altare acceditis:ne moriamini:& lege hoc in arternum in generariones ueftras firmatum fit.Votum et
uouentibus fimiliter praecipit dicens. Vir aut mulier:qui uotum facit a uino & ficera mundus erit:&
acetum uini:& acetum ficerae non bibet.Salomon quoq? magiftratus 8C  iudices a uino abftinere iubet
Confilio inquit omnia faciasjconfilio uinum bibe:porentes:qui iracundi funt uinum no bibant: ne fi
biberint fapietiae atg? laboris obliuifcatur.Nec ignorabat Plaro fcripta haec apud barbaros fuifle:quo
occultius his uerbis denotauir.Siquide inquit dubitanr:utru huiufcemodi difciblina ciuilis fuinautec
nune eft apud aliquos barbaros ,pcul ab oculis noftris:aut futura unq fit:parati fumus ratione o Pen/
dere:faftum iam fuiile 8C  efle in prxfentia:futuramg elle quando eadem mufa in aliqua ciuitate prae/
ualebitinec nos impoflibilia dicere.

Quod nobifeum nobis gerendum eft bellum. CAP. XVIII;

Efteinquit a nobis diftum eftromnes homines fibi ipfis pugnare:neminemq? eile:qui fibi
ipfi hoftis non fit.Quare praecipua optimag; uiftoria ee feipfum uinceretficut e contra tur
piffmu atqp pefiimu a feipfo uinci.Er poftpauca.Vnus eftunufquiTcp noftrum: fed duos
!i fecum contrarios acamentes habetconfiliarios uolupratem atg? dolorem quibus opinio/
nes futurorum accedunt:quasccmmumrerfpeinomineappelIamus.Proprieautem:quseante dolo/
rem fpes eft timor:quae uero ante uoluptatem confidetia nominatur. Adhaec omnia ratio accedit me/
lior aut peior:qua cum quid puhlice conftiturum fit lex nuncupatur.Deinde hae pafllones inqt in no/
bis quafi nerui aut funes huc 8C  llluc ad contrarias operationes attrahunt.Ratio uero uni femp ratio/
ni oportere conftanter inhaerere perfuader:quae quidem ratio aureo quoda fune ara? comuni lege ui/
delicet ciuitatis inniti folet. Aliae autem durae afperaeg! tanq ferreae funt.Harc ubig? Ferme diuinaelitte
rae praedicant appetitum rationi pugnare docentes:rationemqp optimam efle:quae dei lege dicitur: ui/
ftoriaglaudatifTitna cum huic rationi appetitus fubiicif.

) Quodpeccatorumanimaeftcaufa. CAP. XIX:

Ndecimo aut legum. Necefle eft inquit tam uirtutem q uitiorum caufam ee anima:quod
mofavco illi contentaneum eft.Si ala peccarit:& fi aia deliftum fecerir.

DeueroPhilofopho. CAP* XX.

Vm in hebraica feriptura de ftudiofo uerog? philofopho dicat. Bonum eft uiro fi tollat iu/
j gum in iuuentute fuadedebitgs folus ac tacebit.Cumg? diuini prophaetae ac fublimi philo/
lophia in montibus atgi fpeluncis degerint ad folum deum mentem erigentes. Audias que
admodum etiam Plato hunc uiuendi rnodumcomprobauit dicens. Qui prcecipuiin phi/
ofophia funt:ab adolefcentia etiam ipfam uiam:quaein forum abducitignorat:necubi curia:autcom
munis alius conueniendi Iocus finfciunt.Leges autem 8C  decreta nec fcripta uideruntnec audieruntrfo
dalitia 8C  magiftratus:coetus SC  coenas nec fomnio quidem uiderunt.Si bene autem aliquid aut male a
liiris uel mulieribus in ciuitate faftum eft:non minus eos fugitg marisharena:quae omnia ita nefeit:
ut nec nefeire fe quidem fciat.Non enim haec fugit:ut melior uideatur:fed ut fit.Quare fi etiam corpo/
re in ciuitate finmens tamen omnia haeccontemnens fuper terram uolauit:ut eft apud Pyndaru.Quo
id dicis o Socrates inquit:cum Threfla cjuaedam Thalem caeleftia refpicientem:quia cogitatione occu/
patus in puteum deciderat reprcehendifTe dicatur:q> dum caeleftia quaereret: quae ante pedes funt non
uiderer.Hoc inquit feum ma in omnes philofophos dici poteft. Vere nacp:qui refte philofophatur non
folum ignorat quid uicinus facianfed penefi homo eft aut pecus non animaduertit. Quid fit hotno:
SC  quid praecipue hominem facere conueniat:id uero dliigentiflime quaerit.Quare o cariflime Theo/
dore:fiquandohuiufmodiphiIofophusiiudicio:ueI alioloco puhlico loqui derebusiftis hominum
cogitur: rifum omnibus praebet: SC  in difficultates: quoniam inexpertus eft:quafi in puteum incidit.
Proprium enim fibi eft neminem conuitiis petere:# in laudationibus cum non fifte fed uereac ex aio
dicere uideatunleuis quidem atg infanus uidetur.Si regem enim laudari aliquem audiuerit Agafone
aut bubuleum Iaudibus efferri arbitratur;quod fi mille iugera terrae poflldere aliquern audieritrparua
hsc dicit:qui uniuerfum orbem cogitationecomplefti confueuit.Valdeautem etiam illos contemnic
qui fe generofos praedicant:# auos proauos attauofg fuos in medium adducunt: amentiam iplorum
ideo fpernit:quia uniuerfum hominum genus cognofcere nequeunt. Auos enim # progenitores inu
merabiies finguli habuimus: quorum alii diuites:alii pauperesralii regesderui: barbari:graecim fuere:
ideo ridet quod in quing$ aut uiginti progenitorum genealogia nonnulli glorientur. In omnibus igi/

lur iftis uerus philofophus uulgo deridetur: SC  modo fuperbus: modo rerum humanarum ignarus

k

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

putarur .Etpaulo poft Siomnibus inqoSocrates:utmihi perfuaderes : maiorpax Bi paucfora mala
efient in hominibus: non eft pofllbileo Thcodoreinquir mala omnino ab hominibus auferri:non.n.
apud deos:fed apud mortales neceflario:& in hoc loco uerfanf: gobrem toroanimo conari dtbcmus
hinc illotranfire.Tranfitus autem & fuga terrenorum eft imitatio dei quantum hominipoflibile f ft:
imiramr autem deum iuftitia fanftirateprudentia.Sed no eft inquit facileperfuadere multis ita fe iftj
habere:fednequstiamfugiendam uirrutemcp fequendam puranr: non rcrum ipfarum gratia: fed ut
bonus uidearis.Haec mganiles fabula funtiueritatem autem altius nosexponamus:deus nullo modo
inmftus eftifed qmaxime iuftiflimus:nec eft ei fimilius aliquid:q fi quis noftru iufliffimus fiat. Quare
deiccgninofapientia eft:& uirtus uera: ignoratio uero rudiras eft Si  nequitia manifefta. Quaecun]<j
aurern alia dicitur fapientia:uidetur quidem fed non eft.Nam qux  in rebus ciuilibus eft onerofa:qua!
uero in artibus fabriiis.Quicumq 3  igitur iniuriatur fapiens propter aftutiam fuam dicendus non eft:
ignorat enim quod minime ignorare oportet quantum iniuftitia detrimenrum afferre foleatmon q<j
ipfi detrimentum putant uulnera uel mortem:quse patiuntur etiam: qui nihil ihiuriantur: fed quod
effugereiniuriannbus impoflibileiapud fcripturam etiam humana uniuerfa hgecfapientia ftultitiano
minatur.Scriptum eft enim. Perdam fapientiam fapientum Si  inrellcftum intelligentium deftruam:
ubi fapiens:ubi fcriba:ubi conquifitor huius fsecuhYQuod autem qui uere ac fecundum deum philo/
fophatunnihil praui faperedebet.Indedifcimus:quia non ea quae uidentur:quaetemporalia funt: fed
ea quae non uidenturiguse Sterna funt cofiderare iubemur.Nequitiam autem in terris 8i  in hac mor/
tali uira conuolui prophseta oftendit dicens. Quia furtu 8i  adulterium Si  rades fufa in rerram funt:
61  fanguinem fanguinicom mifcent. Ad deum autem hinc fugiendum efte Mopfes oftendit. Poft do/
minum deum tuum ambulabis:& ipfiadhserebisJmitandum quoqp deum eflefigmficar dicens.Sati
ftt fitis:quia dominus deus nofter fanftus eft.De iuftitia uero dei Dauid clamat.luftus dominus iufh>
nam dilexit« Idem diuititas contennendas efte docuir dicens. Diuitiae fiaffluantnolitecor apponere:
Si  rurfus.Noli timere cum diues faftus fuerit homo:& cum multiplicata fuerit domus eius. Quonia
cum interierit non fumetcum eoomnia.Principarus etiambominum non multifaceie monetcum
dicat.Nolite confidere in principibus:in filiis hominum:quibus non eft falus. Exibit fpiritus Si  abibit
in terram fuarmin i!la die perdentur omnes cogitationes eius.

QuodnonunqfaIfoadutilitateaudiennuutendueft. CAP. XXf<

On autem inquit Plato ahenu a grauitatefualegislatorputabit falfoaliquidac fere inepre
ad utiiitatem muenum dicere:maxime fi quod falfo dicitur audientcs ita rrahat: ut non ui:
fed fponte iuftitiam uelint fufcipererfolidum enim bonum uerirasded no ita facile plcerucp
j perfuadet. Innumerabilia huiufmodi uerba funt in fcripmra:utpura:quando poenitere deu
aut dormireiaut irafciraut aliis perturbarionibus ferri fcribitur:quae quis 3ltius interpnetata non pro/
cul a ueritate fint:uerba tamen ipfa uel terrendo uel permulcendo nomhil profitu illis:qui altiore ue/
ftigare fenfum nequeunt.

Quod omne genus hofum ad ueritatem uacandum eft. CAP. XXII.

Efte in fupioribus Plato iquit uiros Si  mulieresdiberos Si  feruos:iuuenes Si  fenesificdifci/
plinarn ciuilem diftum eftnmplefti oportere:ut nunq ceflent uariis modisatg? carminP
bus quce diximus decatare.Et in quinto de republica.Nihil inquito Theodore ad gerenda
republicaptinet:qdad muliere;qa muher nonptineatiautad uiru ptinear:qa uir. Sed cum

una natura urriufg* animalis fit:quaead uirum natura: hcecad mulierem etiam natura perrinet:eftau
tem in omnibus imbecillior uiro mulier.Vtru igitur uiris omnia:mulienbus uero nihil cocedemus?
non refteinqua.Refte inquitdicis:nam mulieralia medica ee poteft:alia muficatalia ad utrug? inepta
naturaifimiliteralia beIIicofa:alia nomaliaphi!ofophus:& alia nonralia magni animi: 8i alia pufillani/
mis:& alia ad cuftodiendam ciuitatem nata:alia non:ficuti 8i  uir :eadem enim eft utriufg? natura prae
terqua q altera imbecillis:&altera robufta eft:quare fimiles natura mulieres ad cohabitandu fimultj
rempublicam gerendum uiris dandas funt.Decet enim ut natura fimiles potius q diflimiles coueniat*
Hace reipfa apud ludaeos Faftitata cognouimus.Docet enim eorum hiftoria nonullas mulieres uirtu/
te arq? prudetia ciuitatem ab hoftibus Iiberafle.Doftrina quogs noftra omne genus hoium ram uiro/
rum q mulierurmhbero^fimul Si  feruo^:Grceco^ aliqualiter ac barbaro^iparuulogi aetateac fenu:
in hoc diuino ueroqi philofophandi genere noftro libenrer fufcipitur.

Quod et de Salomonis parabolis Plato multa accaepit. CAP. XX1II<

N parabolis Salomonis memoriam iufti laudibus efferri:& nomen impioru extingui bre/
uiterat^ comodedicitunfimiliter diftum eftinebeatum a!iquem putesanteg moriarun
Audi ergo quohanc ipfam rem latius in feptimo delegibus pofuit Plato. Quicu<p i'quitci/
ues prseclare laboriofe^ aut animo aut corpore geflerint:Iegibuf<j femper obremperanres
'uenntrlaudibus poft mortem efferri oportet:uiuos enim laudare anteg' e uita exierint:ac bonoru ope^
rum finem impofuerinttutum non eft. Hcec non de uiris folumruerumetiam demulienbus irelligc
dum cenfeo.Diuitias adep paupertatem ne mihi des in parabolis Salomon dixir.Plaro quocp in terno
de republica.Iam diximus inquitquxcuftodes ac magiftratusciuitatis diligeter pellere femper debet
curaregt ne aditum in ciuitatem habeant:quce ifta inquirfunt.Diuitise inqua SC  paupertas:alrerx na^
delicias;ocium:5i faftiones afferunt: altera illiberalitatem:malignitatem:& faftionem.MaIignitatera

LIBER DVODECIMVS


uefo appello operationem infame.Moyfes in Icgibus parrem atcp matrem fcripfi t unufguifg? timear.
Er alibi dicitur.Honora patrem Si  matre:ut bene tibi fiar:qu«ambo in libro delegibus Plato coniun
xit.Vnufquir<j ingt nifi mente captus fit:& timet:&: honorar paren tes.Etrurfus.Seniores re Si  uerbo
unufquifq? uereaf :8i  fi uItra.xx.annos excedunt tang paretes honoret.

DeSeruis. CAP. XXIII!,

Vm Moyfes Hebraeum Hebr«o feruire indecens duxerit:& fi acciderit feptimo anno Iibe
j rum emitti iuflerit.Plato in Iibris de republica Graecum Gr«co feruire,phibet dicens.Nec
!  Graecum feruum habeas:& creteris Gr«cisTimiliter facereconfulas: fic enim ad barbaros

_Graecia uerfa facilius a fe ipfa abftinebit.Nemo inquit Plaro fines nt<y terminos terrae mo/

ueat:nec domeftiici:nec ciuis:nec uicini:putauit enim ita illud itelligendum efle,Non trafgrediaris ter
minos antiquos:quos pofuerat patres tui.

Quod aliqua in alienum fenfum acc«pit. CAP. XXV.

Vicu ^ autem inquit fines tranfgreflus uicini arauerit agros damnum reflituat: im puden/
rise autem atgj illiberalitatis poenas detrduplumg? Ioco fupplicii ei deponatrcuius agru ara/
uit.Patris inquit peccata non luant filiimifi quis mortis fupplicium alicui deberet:hoc aute
non ad filium aut nepotem folum :fed ufqp ad pronepotem procedar.Hoc apertillime inde
traxit:qui reddit peccata patrum filiis ufg? ad terriam generationcm.In furto quadruplum reddi iuffit
Moyfes fi occideritaut uendiderit qu« furto ablata fueruntdin aut quodcu<j animal fit uiuum apud
aliquem reperiarur duplum reddi mber.Et Plato una fquit Iex de furto ponatunduplum enim reddi
par eft.Si autem reddere non habet uinculis teneatur quouf$:aut reddataut aduerfario placet. Cum
Moyfes fcripferit non efle homicidam eum qui furem in fouea latentem interfecerit: congrueter Pia/
to dicit nočte furem interficere Iiceretinnocens quocp fit inquit qui fpoliantem interfecerit,Si uero in/
quirbrutum a!iquod animal hominem interfecerit:extra urbem inrerficiatunnifi in cerramine id fa/
dum fit.Moyfes uero fi cornu inquit taurus uirum aut foem inam percuflerit atque interfecerit: Iap i/
dibusinterficiaturrneccarneseius comedantur: dominus autem eiusinnocens erit:cum prophaeti/
ca fcriptura dicat.Ecce dominus Ifrahel filii hominis permixti omnes funt «ri:ftagno:plumbo:& fer/
rotin medio camini argentum permixtum funt.Ideo h«cdicit dominus:quonia faftieftis oes mixtu
ra una:ideo ego fufcipia uos:ficut fufcipimr argentu:& «s :6i  ferru:&plubum:& ftagnum in medium
camini:utfuffleturineoignis&:infundatur.Perrpicequomodo Plaro totum hunc locum intellexit:

Si  quafi fabulam expofuit. Audiatis inquit fabula.Omnes g in eadem ciuitate uiuimus fratres fumus:
fed cum deus nos fmgeretaurum cum illis mifcuit:quiabgubernandum apti funt: argentum autem
cum illis quiarmis ciuitatem defendunt:nam Si  ifti honore digni funt: ferrum autem 8i  «s agricolis: ’
Si aliis opificibus infundit:h«c nonnung alterum ex altero fiunt.Nafcitur enim ex auro argentum:8č
ex argento aurum.Magiftratibus igimr aeus pr«cipit:ut magnam diligentiam habeat:fi quis denega/
uerit ab auro in argentum:aut ex argento in peioramullo modo ignofcant:fed natur« congruente red
detes honorem in opifices aut agricolas deducant.Quod fi a peioribus argetum aut aurum produdtu
Imhonoretur ifte:ad conuenientemg? locum argenti aut auriconfcendat: hoc maxime omnium fer/
uandum eft. Cum enim ferrum aut as ad regendum peruenerit: tuncciuiras deftruetur: cum pro/
phatica fcriptura ad praefules populi dixerit.O paftores Ifraeljan paftores feipfos pafcuturtdone oues
pafcuntur paftoribus ^Ecce lac deuoratis:pinguem ouem occiditisruelleribus indumeta coficitis:oues
autem meas non pafcitismec quod perierat quefiuiftis: ne fračtum alligaftis: nec errantem reduxiftis:
Plato in primo de republica fic ifta interpraetatus eft.Nunc inquit Thrafymache illud dicendum pafto
ris efle pingues gmaxime poteft pecudes reddere • Tu autem dicebas non ad ouium utilitatem: fed ad
fuam iftud fibi efle faciundum:quafi aut apes:aut ut maioris uendat oues pafceret.No eflet autem hoc
modo paftonfed heluo quiddam: aut auarus.Paftor autem ilie eft: cui nil cur« aliud eft: g ut optime
opus fuum faciat:opus autem fuum pafcere eft.Quare fateri oportet prindpis quog? opus efle non al/
terius utilitatem confiderare g fubditi:cum in fcriptura feratur. A timore ruo domine in uterocon/
coepimus 8i  parturiuimus:& peperimus fpiritum falutis,Socrates apud Platonem in Thetico fic imi/
tatus eft.Qui mecum inquit uerfantur idem patiuntur:quod partunentes: doloribus enim partus ac
dubitatione replentur: multog? magis g mulieres partunentes exagitantur: quem quidem dolorem
partus excitare Si  fedarears mea facile pto.Ezechiel fcribit.Et uidi:# ecce uentus turbinis ueniebatab
aquilone,Ac paulopoft.Et in medio eius fimilitudo quattuor animalium:& afpeflus eorum fimiliru/
do hominis in eis:8i  quattuor facies uni.Similitudo autem uultus eorum facies hominis:& facies leo/
nis a dextris ipforum quattuor: Si  facies uituli a finiftris ipforum quattuor: Si  facies aquila a dextris
ipforum quattuorQu« Plato imitatus fic eft.Imaginem mquit animi fingamus talem uidelicet:qua
les apud pnfcos natur« qu«dam fa<ft« narrantur.Chim«r« fciIicet:Scyll«:ac Cerberi :dicuntur ingt
e«.Finge igitur unam quidem id«am uari« fer« atqsmulticapitis:qu« domefticarum capita:6C filue
ftrium ferarum habeat.DifficiIe inquit eft quod fingere te uoloded tamen:quia facilius oratione g c«
ra fingimus progrediamur.Alteraergo id«a leonis fingatur:&poftremo hominis.Coniungatur de/
inde fic in unum:ur hominis imago extrinfecus complečh c«tera uideatur: ut qui oculis hoc animal
cernit:confimiIiter cum eam folummodo uideat:& interiora lateant hominem folummodo efle pu/
tet,His ita fačtis iniuftiflinae faciet:S£ inutiliter confulet:qui dicet leonem Si  c«teras feras nutriendas

k  ii

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

efle:hominem aut farne fic deneruandum:ut facile a feris ducatunipfaftjp feras non efle adamore ter
ducendas:fed incitandas potius:ut inrer fe pugnantes aha aliam deuorer.Is aute iuftifllme fimul ar«
utiliffime confulet:qui dicet danda efleopera diiigenter:utaialis huius copoliti ac multicapitis princi
patum folus teneat homo &quafi agricola:qux manfuetse funt moderate nutriet:immanes aute ferat
leonis uiribus ufus domet.

Quod in.xii.tribus ciuitate fua Iudaeo^ imitatione Plato diuidir. CAP. XXVT»
N duodecim tribus ludaeorum genus diuifum nemo ignorar:quem diuifionis numerum
ciuibus fuis Platoattribuitdicens.ln duodecim qaequaliter fieri poteft uniuerfa regiopar/
tes partiatur:& forte una tribus unam partem poflideat:& duces fingularum tribuum el*
gantur:

Quod fitum urbis Iudseorum fecutus eft. CAP. XXVII#

I Rifci ludzi  metropolim fua diuino confilio longe a mari in montibus condiderunt.PIat«

dce millia pafluuma mari aberithaecriuitas:portugi habebitgoptimu:&:agros regionetj
faecundifljmam:cauebiturautem:nealia ciuitas propenimium fit.Mantima enim condere non debe
mus:ne alienfs monbus uariis uihbufcp faciliufcp cortupatur.Cum aut per dece millia pafluu diftet a
mari:portuofa<j optime fit:nec utilitate iocundicatetg maris oinopriuatunnecita facile moribus alie
nis repleta nequitiam fouebit#

DePrudentia. CAP. XXVIII.

Ndecimoautemdelegibusomniumrerumminimarum etiam curam & gubernarione
deo creatori attribuit:impietatifcp crimine lllos accufat:qui non agi gubernaricp omnia di>
uinitus putarit.Primum enim inquitdeu iam ambo conceditis:uidere:audirefcirecp um>
uerfainibilm ipfum penitus effugcre arg? larere pofle, Eft ne ita iquit: an aliterflta prorfus*
1  ^uid porrofpofle ne deum omnia concedimus:an contraf non eft negandu inquit omnia deo poiti/
bilia eflcoptimu autem efleomnes concorditeriam conceflimus.Nonneigitur- defidia quada ociocp
pernicioio reneri dcus uidebitur:fi cum poflit & fcianuniuerfum gubernare negligitf Redtiflime id
abs te dicendum eft inquit.Deum igitur putare debemus quanto melior potentiorgp caeteris efhimo
uero potentiflimus atcp oprimus SC  fapientiffimus:omnibus fimul prouidere. Non enim fas eft aliter
omnino opinari:falfumqi omninoeft:nonhaberecuram artificem hisde rebus:quas artificiofuo ef/
fecit.Et poft pauca.Nulla inquit mundi pericula dei prouidentia effugitinam cum pars fotius gratia;
non torum partis fačtum finnullus pene totum gubernatmifi parti quogj prouideat. Et poft ahqua.
Nec enim negligeris rečte faciensinec fi in profundum terrs deueneris:aut li in coelum euolauerisjfed

.Quoiboafpiritu«

tu illices:fi defcenderoad infernuades.Si fumpfero pennas uentoru Sc habitauero in extremis maris.
Etenim illic manus tua deducet me.

EVSEBIIPAMPHILI LIBER TERTIVSDECIMVS
Quod Plato gentilium deos contemnebat.

CAP. .1;

ED Abunde iam ut puto platonicam philofophiam quafi Hebrajorum lingua in grae
cam efle tranilatam demonftratum eftmunc reliqua perfequamur. Primum igitur co
fideraquomodopatriadediisopinione tangfalfam redarguebat hoc modofcribens
in Tima:o.Sed dealiorum datmonum at^deoru generatione fcribere maius eft opus
g humeris noftris fere poflumus:quare his qui hsc credideruntcredere debemus:qul
cum a diis orti fint: SC  parentes fuos; qui fint optime teneant: nullo modo falluntur.
Quareguisnecneceflario:necuerifimiliter dicantttamen quia rem fuam enarrant: aequum eft: uteis

. >■. . . . ..i « « ^ .

;ia deorum tet

minetuncredanturg? cceli BC  terrae filii Oceanus SC  Tethys fuifle:ex quibus Phorcus:Saturnus:Ops:SC
alii gplures nati funt: a Saturno aute 8C  Ope luppiter 8C  luno.Primum igitur deorum nepotes poetas
appellans deridere mihi deos uidetur: non deos: fed homines nepotibus eorum natura limiles fuifle
oftendens:deinde theologos ipfos:quos deorum nepotes appellauinuehementer carpere uiderur:cum
inferatrguis abfgt neceflariaammo uero uerifimili demonftrationedicant, Locariautem uidemrdP
cens quia ipfi probe progenitores cognouerint fuos: 8C  quod impofllbile fit: deoru filiis non credere:
prater fententiam autem animi fui:deos efleappellafle manifefte oftendit: quia ut legem patriam u i/
delicet fequeretur:ita dixifle fatetur.Quse omnia ita ee faciiius cognofcesifi audias quomodo dara uo
ce theologos gentium omnes his uerbis in Epimenide reprathendat.Theologiam ergo inquir & um>
uerfi produ<ftionem:quoniam male maiores noftri de his tradiderur: fuidpere melius eft: ac ita defetl
dere:utaduerfus impiosdicereniltimeamus.Iureautem maiorum theologiam contemnendam efle

LIBER TERTIVSDECIMVS 57

ligenter quaefo animo uoluas.In tnaionbus inquit minores quoc$ uideb/mus: oportet enim eandem
ene naturam:& ide pofle maiores atqp mmores.Nonne ita tibi uiderurf Viderur inquit: fed non intei
I/go:quos tu maiores appelles.Eos inqua:quos Hefiodus at® Homerus caererigj poerae nobis tradide
runt.Omnes naq? poetae fabulas componentes falfa hominibus 8i  cecinerunt & canunt. Reiiciendi er
go funt non folum:quia mennuntunuerumetiam maxime:quia non bene mentiutur: fed funt quafi
pičtores diflimilia oino illis pingentesrat^ contraria quae.pingere debuerunt.Harc inquit rede accu/
fanda funtrfed quaenam funt falfa atcp improbe didlaf Primum inquam maximum &de rebus maxi
m is mendatium non bene mentitus eft:qui dixit: Gelum ea fecifle: quae ab Hefiodo narrantur: & q»
Saturnus ipfum ultus fuerit.Nam etiam fi uera eflent:tacenda omnino tamen putarent:necita facile
ad omnes efferenda:fed maxime certe radanda.Quot fi necefliras quaedam dicere cogeretrpauciffimis
tradenda fuifle. Ardua enim funt:nec prajdicanda o Adymante in ciuitate noftra.Nec eni luueni per/
fuadendum eftiulcifci parentes oportereretiam fi iniuriam inferantrnec autem omnino credendu eft:
deos inrer fe ita diflidere:uta!ius alii beila & pugnam cieant:nec enim uera hxc  funt:nccnobis condu/
cibilia:qui fi rempublicam conferuare uolumus: inteftina bella odia & fimulationes turpiflimas du'
ceredebemusrnecgigantum aduerfus deos pugnas:& hetoum in cognatos adolefcentibus e^plican-'
das iudicorfed fi aIquomodo poflemus nunqua ciui ciuem fuifle inimicum id libeter perfuaderemus:
HcEC  enim maximeadoIefcentibus:haec uiris:hsec fenioribus pnedicanda.Quare poet^ cogendi etia
funt hxc carminibus aedere.Saturni autem uincula:& Vulcaniapatre proiedio cum auxilium pulla'
tx  marri afferret:deorumq? pugnar:quas Homerus confcripfit nullo modo audiendse.Nam etia poe'
taegoptime at^utiliterde deofingeredebent.Multum enim ad uirtutem huiufmodi carmina con'
ducunt.Quas igitur dicemusutiles aduirtutede diis fabulas efle:ut refpodeamus:fiqs iterrogetj'

Quot mendofiffime de deo poetse fcripferunt. CAP. 11.

On fumus inquit o Adpmante in prasfentia poeta:: fed urbium conditorer. Conditorem
I i autem  urbis oportet formas quafdam rerum tenererin quibus uerfari poetje ita debent:ut

1 i Inc ^ e  ^'gredi fioi no liceat.Rečte inquit dicfs.Sed quatna lftee forma: funt^Tales certe iquit

qualis fi t deus heroids Iyricis tragaedifgj dicendum efhna cum deus bonus uere fittnihil ei
mali attribuere debent.Bonu aute nuliu nocet:an nonflta uidetur inquit.Putafne igitur quod ihoxiu
eft nocere:an non^NulIo modo inquit.Quod aute non nocet facitne quicq mahVNeg? id qde. Quod
porro nihil mali facitmullius certe mali caufa erit. Aflentio .Nihil ergo nocebit. Praeterea omne bonu
urile eftran nonf Vtile uidelicer.Erit ergo caufa felicitatis.Ita prorfus.Sequitur ergo ipfum bonu non
efle caufam omniumtfed eoru folumodo qux probe fe habent:malorum uero minime.ld iamnegari
non poteft.Necefle igitur eftinquam quoniam deus bonus efbnon omnium ut multi putaufed pau/
corum (pauciora enim bona q mala funt)caufam efle.Malorum uero non deus: fed alta quatda caufa
eft.Hatc mihi ueriflime dici uidentur.Non ergo audiendus eft Homerus:cum ira impudenrer de deo
Ioquarur:quod duo apud Iouem dolia funtralterum bonistmalis alterum fatis plenu:&cui luppiter ex
utrifq}dederit:is modo feliciter: modo contra fe habet:cui aurem mala folummodo deftinauerit: huc
magna femper erumna caIamitofaqspeftis infeauitur.Foederis autem confufionem fi quis per Pallada
či  iouem efle cecinerit non approbabimusrnec contenrioes atg? pugnas deorum: nec quod Aefchilus
dicitroccafiones diuinftus hominibus dari malorum:quando eos deus perdere uoluerit: nec nobis ca^
lamitas csterag? huiufmodi audienda funt.Sed uel non fuerunt a deo illa fada:uel fi a deo fačta conten
dunt dicendum cum qui puniuntur miferi funt:no deu crearorem:fed miferiam fuam fibi debita fup
plicia concitafle:quibus crutiati meliores fadti funt.Sed m odo haec praetermittenda.MaIorum autem
fi quis audet caufam deum dicere:fiquidem uolumus bonis ciuitatem legibus fundare:nullomodo pa
tiemur.Nec enim fas eft id dicereinec conducibile:nec congruens: fed omnino nefandum ac falfum<
Probatur mihi hsec lex inquam:fit^ ifta prima formute:quod nulli omniu liceat maloru: fed bono js
folumodo caufam deo attribuere.

Quod deus imutabilisacuerus eft. CAP. 111«

rfariFFiji D hxc  refponde qusefo: utrum putes abilla in aliam forma deum mutari: ut nos decipiat
P^v%^'an fimplicem eflerac nunq murationem aliquam fufcipere.Non habeo inquit modo quod
relpondeam.Si quid aute a forma fua mutetunucl a fe ipfo:ueI ab alio mutari neceflarium
purasran nonfneceftanum certe.Quod aute fummu optimum potentifiimucg eft:mutari
ab illo non poterit:haec aute om nia deus eft: non ergo diuerfas ab alio formas accipiet. A le ipfo autem
mutari qui poteft dicif utrum enim ad melius: an ad peius mutabiturfNecefle eftinquit fi mutatur
quod mutatur optimu eft:ad peius mutari.Videtur igirur tibi o Adymante fponte fe quenq in peius
tnutare.Mimme inquir:necefte igitur eft cum fit pulcherrimus atq? optimus: fimpliciflimum eu efle:
ac in forma fua femper conftantifiime manere.Mihi etiam ita uidetur inquit.Nullus ergo nobis deos
quafi peregrinos orbem cicuireaflerarrnec multa de ProtheoacThetide mendacia dicannec lunonem
in Antiftidem commutatam ea fecifle contendar:qute multi confcripferunt.Sed haec: omniacp his fi/
milia pellantur a ciuitate Sed forfan inquit ipfi quidem dii nullo modo mutantur: noftra uero phan/
tafmara ira mouent:ur mutari nobis uideantur.Quid igitur inq uelet ne unq deus mentiri:aut fedu^
cere re uel uerbo falfa nobis phantafmata iprimens <  Nefcio id quide inquir. Anignoras inquit quod
uere falfum eft;fi ita dicere conuenicad non deos folumiuerumetia hominibus odio efl*efQuomodo

k iii

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

iddicisinquitfnon enim intelligo: putasenim ingmagnum quid mediceretego uerodico cufalfum
ita in animo fe habeat :ut errore intelle&us circuuoluaf: at® ignorantia nemo penitus id uelet: 6C  ode
runt omnes id falfum: hoc enim eft: quod paulo antedicebam uere falfum an/rni eius qui mentitur
ignorantia.Falfitas enim quae in uerbis eft eius falfitatis imago eft :qua animus feducitur: quod quide
falfitatis fimulachrum fincera pura<$ falfras non eft:at<j ideo non Temper odio dignum eft: conducit
eni nonnung uel aduerfus hoftes:uel ad eos:qui amid uidentur:quado mali aliquid inferre conantut,
Tune eni ad incomodo^euerfionem falfitate uti non incomodu eftrprifca etia: quae certe fcire nequi/
na us guerifimilirer fingentes nonnihil indeutilitatis adipifd conamur.Qua igitur ratione falfiras deo
conuenietrutru quia prifca nefciatfan quia hoftes uehementer formidetfan quia fuo^ infidias uelit ef
fugererNihil inquit horu de deo dici poteftrmentiri ergo deum nefas eft dicenunde fimplex maxime
& uerus uerbo atgare eft: nec ipfein fe ipfum mutatunnecalios aut phantafmanbusraut uerbis:aut fi/
gnis uigilantes:aut dormientes decipit.Recfte ifta omnia dičta funt inquir.Sit ergo ifta fecunda formu
la:ne cui liceat fedučtoremtaut mendacem:aut mutabile aliquo modo deum appelIare:Quare no eft
iaudandu illud homericum.-g) fomnium Agamenoni miflum eft: n ec Aefchylus audiendus cum fin
gat:Thetida dicere:Apollinem in nuptiis fuis optimoseam filiosaclong« uit« habituram cecinifle,
Et ego Theris apud eum dicit.-diuinum Apollinis os falfum pofie dicere non fperabam: nune autem
uideo ab eo ipfo:qui rnihi fecunda de filiis cecinit:filium meum efle interfedum.Harc catrerags huiuf/
modi pellenda omnino a ciuitate funt.Quod igitur Plato uerbis prscipitud ipfum re in Hebrteorum
feriprura faflitatum inuenies:nullam enim dedeorurpe fabula:nullam deangelisrnullam depiis uiris
tnuenies.Cu aute bonoru caufam efle deti Plato afleratinonne a Moyfe illud accaepit: qui fingulis crea
cisTubiungit.Etuiditdeus:quiabonum.EromniafimuIrepetens »Etuidit deusiquit uniuerfaquae
fecerat:& ecce ualde bonamec unq apud Hebraeos malorum caufa deus putatus eft, Quare prophatra
et ad homine:q fua ie uolutate deprauauit his uerbis utitur. Fručtuofam ego te uite plataui:quor etro
uerfa es ^Quot fi alieubi mala diuinitus iprobe dare feribif: poenas atq? fupplicia mali uocabulo itelliV
gete debemus:quas deus cu fit bonus non ad detrimentu eo^:qui puniunf :fed ad utilirate atq? como
du mittit:ficut medicus ad falute laborantu! cura nonunčj utif amara dolorifcp plena. Vnde apud Pia/
tonem quoq? dičtum eft:utilitatem confequi eos: qui puniuntur. Et iudams quidam dixit. Caftigat
dominus quem diligit.Quod autem murari deus non poteft:fic a perfona eius in feriptura dičtum in/
tienitur. Ego dominus deus uefter: SC  non mutor. Etapud pfalmiftam: Omnes ficutueftimentum
ueterafcent.& ficut opertoriu mutabis eos SC  mutabunf:tu aut idem ipfe es:& anni tui non deficienr,
Quot fi dei uerbu in forma figuragj hois uentugi feriptura pdicat:quod nos una uenifle affirmamus:
atg? ideo mutatione deo attribui nonnulli putennfciant quia non ut gentiu fabul« de ProtheorTheti/
deratep Iunonernec ut caeteri dii: qui erranres ficut peregrini orbe circueunttita uerbu dei Hebraeoru
feriptura in hoiem mutatu efle affirmat. Verum quonia rationale aial homo dei a deo errauit: ut neg?
deum deiq? prouidentia:neg? fe ipfum cognofceret:fed in natura beftiaj^ male agendo incident: iccir/
co deum ut medicu SC  faluatorem uenturu pr«dicebat:non quide a fua natura mutatu. Non.n. fe du/
xit eos qui uideruntifed utrag? ueriflime conferuauinuifibile dico ar® iuifibile natura:uiTus.n. homo
eft:& quide uerus homo fuit:uerbu et dei ueru:filiufq? dei uerus eft.Quare non feduxit credetes: neg*
falfitas ulla in eo luenta e:quahs et Platoni deus ee uidet.Maxie igif deus uerbu uerbo atejs re fimplex
efhnec a fe ipfo muratus uncj fuitmec aliostaut phantafmate:aut uerbo:aut figno uigilates:aut dormie
fes decaepir: led ficut rationalium medicus aiarum falute uniuerfo generi hoium afferentes uere non
phantaftice hoiem aflumpfit:ac ita nobis oibus ad uera pietate ad uerag? dei cognitione couerfione Iar
gitus č.Talia igif nfa fiineos uero:q alicer dicutrab ecclefia raq a ciuitate Platonis cofilio copellimus.

Quod Socrates quiagentiliudeosfpernebatoccifus eft. CAP. 1111»

Eos aut gentiu a Socrate quocp conteptos fuifle:5C hac de caufa eiečhl ab Athenienfibus di
ximus.His.n.fere uerbis in Euthyphrone Plato utitur, Ipfi.n.hoies Euthyphron inquit
|| Iouem optimu atqp iuftiflimu deoru putant:8C ramen fatentur patre ab eo uinčtum fuifle:
Ij  quia filios impie deuorabat:mihiaut irafcunf:quia patre iniuriante ulcifcor, Et ficotraria
ibi ipfis de diis & de me dicere inueniunf.Num inquit Socrates o Euthyphro ppterea ipfe accufatus
fum :quia aegre fero talia dici de deo^HatcNumenius in libro de archanis platonicis hoc modo expo/
nir.Si accufationede Athenienfiu theologia Plato fcripfiflet:oftendifletcp feditiones parentu at^ filio
rum:8<: deuorationes ultionefcp iniquas:& nefanda matrimonia impie diis a theologia eoru attribui:
dediflet meo quide iudicio caufam Atheniefibus:incitaflet<j ipfos ad caedem fuam :atg? ita morte So/
cratis obiifler:fed uiuere quide lile impietate inuolutus nunq uoluiflet:quonia uero 8C  uiuere SC  uere
ac pie dicere tuto poterat,Euthyphronem quide uiru arroganria corrupru pro perfona non Athenie/
fium folumodotfed oium qu« pie no fentiunt:ipfum aut Socrate pro piona fua pofuit:atg? ita uerita/

' tem 8C  fecurirare fimul confecutus eft.

Nullopadtoiurandumfif. CAP.

N Critone autem morte m pro ueritate omnino defpicienda his uerbis oftendit.Ego uero
inquito Crito non modo nunc:fed Temper tališ fui:ut nulli magis q rationi čreda ei q mihi
optima uideatur:quaobrem non poflum nunc:quoniam ifto cafu oppreflus fum rationes
eas quafi falfas contenere:quas 8C  prius:ut optimas pdicaui:6i nune fimiles mihi uidentur

•' --•r rrc St

r tn . r C0ll «Km

nnonffiS nt %
c v . n r.  ,ir3s deo
.., Us uelitef

:, , r ^ m ^ni{

Ji f °^

xw£  fnoc ft

v'  1Jc um fm

• n uncjutcm
c r ' huiuf/
Hrbrarorutn

'Om dcpiismris

l ; : "finculi$crea

J ' r  uniufHaquat

prophjra

• 1 ' 1 - , quorerro

■'

-cj como
1  VndfspudPlv

• Caftjgat
npturadidumirv
■■ adbmcntum

r.cicnr,
Tifl i  oiTitmimus:
ArPtoth«>:Theti/
Si dn Hrbreora
koftnuit:utncqi
do modem: iccir/
•ri.Noan.fedu'

. -idc.n.homo
tuntCTtdfto:nf?
S }  rt fimplrt

»»Aifojut dormie

• — -res octc n°n

■-1 bt

i«toc£ortb^ us -
CAP. H 11 :

;  ,k. phroo i

i mquit
n fiiilfc
corrarP
^•ufarus
k>e*p° /

iat$

i jm

utr

lor«^

te a.

:J«?

CAP*

filio

ibui':

- **
fl thff |e
#otl&

Off o

LIBER TERT1VSDECIMVS 5 s

Bt  nifi meliores alias dicerehabeamus:nec fi ena maiora g mors & uincula pecuniarucj ablattones in/
nueret pericula: tačj puer laruis territus a propofito defiftam.Sed uideamus an rede pnus dicebamus:
quod oporreat opinionem alias improbare:alias minime.Nam fi hocantegua mors lnftaret rededice
batur:nuc'uero a iter uidetur.Ludus quidem 8č  deliratiodifputatio noftra fuir.Sed qucniam prcefens
nbicalamitasnu Iaimpendet:nonnefententiammeamprobas:quia fcilicet aliae hominum opinioes
ampledendae funtralfe nequaquafnec hominum omnium:fed aliorum opiniones eligendseraliorum
uero minimefC^uid ais fProbe inquam dicitur.Bonas ergo eligendas:prauas autem enoendas afleris:
an nonf Aflero inquit.Bonae autem nonne fapietum funnprauae autem infipientum fQuidnif Vtrii
igitur uir bonus laude ac uituperatione 8i  opinione cuiufuis mouebitur: aneiusfoIummodo:quiea
in re praecipuum habeat arhficium.Eius folummodo mihi uidetur.Fugienda ergo eft uituperano: &
Iausexpetenda,Nunquid multorumtfed eius folummodo:quipraccipuam habeat reitcuius Iaudes de
fideras dodrinam.lta faciundum uiuendum^tutipfe monetrcaeteris omnibus contemptis.Quare ne
caetera percurramrde iuftis quoqt atcp iniuftis: turpibus & honeftis non multorum opinionem fequi
oportet:fed eius fo!ummodo:qui haec rede intelligit:quem uereri at$ timereq caeteros omnes opor/
cereipfecenfeo: quem nifi fequamur:nec iufti uidelicet:nec probierimus uiri.Quare nec uiuendu no/
bis eftita corruptis.Non ergo curare debemus quid multitfed quid didurus eilet: fi quis intelligeret:
aut ipfa ueritas:fl ei attribueretur oratio.Hoc ubnj pro pietatis ueritate ira faditatum a noftris eft: ut
nullus noftrum uoluntatem aliorum c6fideret:fed omnes uno animo Chriftum fequamur:nullas pe
cuniarum ablationesrnulla uinculatfed nec mortem quo$ ipfam rimentes:quales apud Hebraeos ena
prifcis temporibus multi fuerunt.

Quod fortes uiri etiam polt mortem patriam defendunt, CAP. VI.

N eodem nullo padlo iniuriandum efle Plato cenfer. AfFert ne iquit turpitudinem iniurian/
ti:& dedecus iniuriatan nonf Affert inguit.Nullo igitur padlo iniuriari oportet. Fateor in/
quit.Nec ergo etiam Iaefo referenda iniuria eft:ut multi putant:quomam nullo padlo iniu/

__j, riandum eft:& quoniam malefacere nihil aliud efl g iniuriariinon oportet male alicui face/

reretiam fi mumerabilia mala perpeflus fis.Haec nobis a chrifto clarius pr 2 cipiutur:&: prophsta mul/
to ante Platonem.Si reddidi retribuentibus mihi malatdecidam ab amicis meis inanis, Et rurfus. Cu
his qui oderunt pace eram pacificus.Quod autem pro ueritate mori debeamus:quod multi Hebraro
rum fecerunttchriftianorum ucro ferme innumerabiles:Socratem audi apud Platonem in Apologeti
co dtcentem.Si dicetis iquit mihi o iudices: Anyto quidem accufatori tuo Socrates ualere dicemus: te
autem hoc padlo ac foedere Iiberamus:ut nunqua am pliustut folebas philofophari audeas:&: fi aliter fe
ceristut moriaris.Si haec mihi diceretis conflanter refponderem:g> ego diligo quidem uos o uiri Athe
nienfestcredo autem deo magis 5 uobis.Quare quouf^ uiuam 6c  poflum:nunqua philofophanndeft
rede uiuere non definamtnec defiflam unqua hortari admonerecp uos:quemadmodu confueui. Hac
Platonis Socratif^ fententiam uix a folo Socratetab Hebraeis autem 8C  ante Chriftum multis di  poft
Chriftum innumerabiltbus conflanter ipfa re approbatam inuenies.Hebraeos enim etiam Saluatoris
noftri difcipulos fuifle non ignoramus.

Itidem.' CAP. VIL

Ed uideamus quid de his dicat:quf pro defenfione patri« magno animo militantes mor/
tui funr.Nonne igitur inquit eos qui militiafortiter pro patria facientes lterieruntaureige
neris fuifle dicem us.Om nino inquit • Credemus igitur Hefiodo poftqua aurei generis ho/
ij mineš mortui funt:a multis homines anguftiis femideos fadlos liberareimortalium^p om
nium efle cuftodesrac in pofterum quafi deos colemusieorumcp adorabimus^monumenta. Similiter
etiam omnes:qui pmlare uixerunt: quoquomodo mortui funt honorabimtis. Haec nos quotidie fa \ ~

člitamus:quiuersepietatis militesrutdeiamicoshonorantesad monumenta quoq 3 lllorum atcedi/ ,

mus:uotaq$ipfisfacimustaquauirisfandtis:quoruminterceflioneaddeumnon parumiuuari proR'r? x *X!Z f
temur.Hsca PIatonecolIegimus:utoftenderemus: hebraica illum ph ilofophia munitum noftris co/’ t J?'/_i:
fentanea fcripfifle.PIura iftis apud eum inueniri ab Hebraeorum fumpta fcriptura no fum nefcius: fea yit

omnia colligere longum efl. Verum ne foli nos ab Hebraeis tam Platoni g aliis multo furto efle ablata
confpexifle uideamurraliorum quo^ teftimonia:qui hoc ipfum perfpexerunt:poneda funt. Prunugi
Ariftobolum audias:quiin libro:quem ad regem Prolemaeum confcripfit his uerbis utitur. Apertifli
tnum quidem eft Ieges 8C  difciplinam noftram diligenter fuifle Platonem fecutum.Non enim latet fi
quis attentius eum legat perlečtam ab eo: 8C  quidem diligenter fcripturam fuifle. Scimus etiam om/
nes ante Demetrii Phalerei tem pora: immo uero ante Alexandrum &i  Perfarum imperium quinq}

Moyfi libros in graecam linguam quauis non commode tradudlos fuifle. Tota uero fcriptura noftra
Demetrii Phalerei opera:& Philadelphi regisccui progenitoris iuflu aptifllme traflata eft,Et poft pau/
ca. Diuinam uocem inquit eum dicatur. Et dixit deus fiat: 6C  fadlum eftinon fyllabis prolatum fer/
monem c fed operiš nutuipfius conftirutionem intelltgere debemus. Quod mea quidem fentenua
Pythagoras: Socrates: atgi Plato fecuti dei uoces audire dicebant: unmerfi produdionem a deo ema
nafleuidentes:& uirture illius contineri non dubitantes.Sed Orpheus etiam in carminibus qus
infcripfit de uerbo facro:diuina uirtute omnia gubernari;cuda^ a deo produčla hoc modo aflerit.

[Um 4

DE PRAEPAR ATIONE EVANGELICA

Vos qui uirtutem colitis:uos ad mea tantum Hicg? manum uideo:ue^ iprum cernere quis lit
Dičla aures adhibite:animofgs intedite ueftros Neguag ualeomam nubibus infidet altis
Contra qui fandas leges contemnitis:hinc uos Nemo illum nifi chaldičo de fanguine quidam
Effugite:& procul hinc miferi ,pcul ite profani Progenitus uidit:quem ccelorum aurea fedes
Tu uero qui diuina fpecularis:& aha Sublimifg? tenencuius fe dextera tendit

Mente capistmufae uoces ampledere:8£ il las Oceani ad fines:quem de radicibus imis

Afpiciens facris oculis fub pedore ferua Concufllg? tremunt monres:nec ponderequauis

Hociter ingreflus folum illum fufdpe mundi Immenfofintferre queunt:quiculmina coeli

Ingentem audoremcfolum interitucp carente Alta colens terrismung tamen lile fit abfens

Quem nos prafenti qui fit fermone docemus Ipfe eft principium:medium quo<^:&: exitus idem
Vnus perfedus deus eft:qui cunda creauit Prifcorum nos haec docuerunt omnia uoces

Cunda fouens:atq? ipfe feres fuper omnia fe fe Quas binis tabulis deus olim tradidit lllis
Qui capitur mente tantum:qui mente uidetur Atatus etiam fic de deo Ioquitur
Qui nullumcp malum mortalibus iuehit unq Ab loue principium:funt Iouis omnia plena
Quem pmer non eft alius:tu cunda uideto Quem reticere nefas:Ioue cundi utunrunab ipfo

Hic ipfum in terris melius quo cernere poflis Nos fumus:ille fauet:uires cundifg? miniftrat

Hicetenim uideo ipfius ueftigia:fortem Iouem enim hic Aratus fupremum deum nomi>

nauit.Sed non his foIu:fed oibus philolophis:qui hoc nomine digni uifi i  funt:ita pia de dco fentetia ui/
detur habendamoftra Iex fola diligentillime fanxit,Ad pietatem enim ueram fola nos adducir:& uera:
uirtutis curam habere compellit.Et poft aliqua.Omnibus ergo produdis inquit ad requiem a labori/
bus feptimum diem nobis conceflit.Et paulo poft. Prima uero res naturaliter lux:m qua uniuerfa con
fpiciuntur dici poteft:quam quidem lucern fapientiam quotj appellarepofiumus.Tota nempe luxex
fapientia eft:unde quidam peripatetici fulgorem ipfam appeiIarunt:quoniam qui eam fequitur per to
tam uitam nuqua cefpitabit.Quod darius Salomon ille dixit:ante coelum 8i  terram fapientiam geni/
tam dTeaffirmans.Quodautem fcriptura dicitrequieuifledeum in feptimadie:idno quia nihil deus
poftea faciat didum eft:ut nonnulli putantifed guoniam ordo rerum fixum habuit ftatum:qui nunq
mutatur ceflafie deus dicitur.Ideo enim dicitur in fex diebus illum coelum 8i  terramomnia  quas in
eis funt:creafle:& ut tempora 81  ordo rerum fecundum prius 8i  pofterius fignificetur. Eo enim ordie
fada funt:quo poftea gubernantur & tranfmutantur.Lege autem iuflit hanc diem nobis efle feruanda
in fignum rationis feptimae:qux in nobis conftitura eftnn qua humanarum diuinarum^ rerum co/
gnirionem conlequimur.Hebdomadibus aute uniuerfum uoluimr:cunda fouens quae uiuunt 8i  ger
minanuunde nomine quo<£ fabbatum appellamus:quod Jatine quies inrerprretari poteft,Hoc ipfum
Hefiodus quoqt his carmimbus probauir
Primum prima dies dehinc quarta 8i  feptima facra eft.Et rurfus,

Septima lux rurfum facra Si pfulgida uenit.

Homerus etiam fenfifle uidetur cum dicat.

Septima Iux aderat cunda 8C  perfeda fuerunt.Et rurfus.

Septima ubi orta dies Acherontis Iiquimus undas.

Hoc enim fignificat:quod obliuione uiriog? animamn feptima fecundum ueritatem ratioe:ubi cogni/
tionem ueritatis adipifcimurioia prjedida reIinquuntur,Linus etia haec cecinir.

Septima cu uenit lux cunda abfoluere ccepit Septima pria eade perfeda Si  feptima fepte

Omnipotens pater ing? bonis eft feptia:& ipfa Vnde etia coelu fteliis errantibus altum

Eft etia reru cundaru feptima origo Voluitu.r:& circlis totidem circu undigs fertur.

Haec ab Anftobolo nobis fumpta funt.Nunc Ctemente quid de hac ipfa re fcripferit auaiam us. Mo/
do inquit a barbaraiut ipfi dicerent philofophiaimultos furatos Grtecos fuifle oftendamus.Deide ftoi
ci corpus dicunt:quia in corpore:& fpiritu fecundu fubftantia quafi totius anima. Haec aperte in kri/
ptura inueniesraltiore eni fenfum atg? ue$t  perfpicere nequiuerunt:unde per uniuerfa mundi fubftan/
tiam taqua fouente anima tranfiredeum afleruerunt.Sedudi aute funt: quia de fapientia dicitur: per
om nia ipfu tranfire tenuitate at<j m unditie fua:non en! intellexerunt de ea fapientia:qus pria creatura
eft fcriptu efle.Hylen quog? in principiis philofophi ftoici fcilicet Plaro;Pythagoras:& Ariftoteles po/
fuerunt:qua'informe 8i  abfcp qualitatibus aflerunt:quauis Plato in Timaeo unu occulte principiu cen/
fere uideatur his uerbis.Quid nobis uidetur de oium principio:aut principiistmodo dicendu non eft:
non alia decaufa nifi difficillimum eft.llle etia locus fcriptu rae.Ter ra quog? erat inuifibilis 8i  informis
occafioneeis dedit:ut Hylen deo fubiicerenr.Vacuuni aute .Epicurus pofuit: quoniam illud non rede
intellexit .Vanitas uamratu Si  oia uanitas. Ariftoteles ufg? ad lunarem pilam prouidentiam dei dedu
xit lilo pfalmo decteptus.Domine incoelomifericordia tua:& ueritas tua u%ad nubes. Prophaetica
enim dida ante Saluatoris noftri tempora magna obfcuritate tegebantur.Suppliciaueroapudinfe/
ros efle tam poeta: q philofophi a noftris accsperunt. Adhaec autem fequitur neceflario immorta/
litas animi:quod enim fupplicio 8i  cruciatu uexatur omnino uiuit. Plato uero quod Hebrsei gehen/
nam dicunt ignisrfluuios Tartaru.Cocytu:Acheronta:& Pyriphlegethonta fecundu poetas propellar:
uiros uero igneos dicit danatasaiasadiuppIiciaipellere:angelosuidelicet quofdaa qbus iniufti pum/
unf. Adhxc angelu unicui^ ad cuftodia diuinims datu a fcriptura nos didicimus.Et Plato fcribere no

Pon

iim

“»mm
. ■; r* «*h

Si^? UU5<de «»

Pupinu

'- nfT1 fJbmr 0
•? m «niftrat

'" r ° m ' /
: -:c; iaui/

‘ ' U ^ u °r:& ucri
^"onalabori/
i^ttUDiunfacon

ca  ^ peli« e*

' -pcrro
' r 'um geni/
a ruVul deus
' ’ ~:qumuncj
- -'nuqu*in
Lenumordie
•rbnrfiefnuanda
•• ifTumco/
teejr uniunt&gsr

■ ronSrtibicogni'

nml

linun

undKT frrTUf.
^jairuJ.Mo/

iScr***

".~-j  dKiturf* 1
P*^-,jjtTrai ura

V k^P 07
■

: ' ;i::
SaS

'

LIBER TERT1VSDECIMVS ' 5 ?

dubit3uithocmodo.Quoniaminquitomnes animae Torte ufaedi modume!igere:ordineadfortem / Q
fuam progredmntur mota: a da:mone:quem fingula: forrira: funt:qui ad cuftodiendam hane -

& ad perficienda:quae elegerunt una cum eis mittitur.Hoc ipfum čredo Socratem eriam fignificafle: /

rum daemone quodam faepius atq? faepius gubernari fe dixerir.Mundum quocj faftum efle a Movfe
didicerunt. Apernflime nam ep Plato juniuerfi huius fadtorem at<j patrem deum appellat:quafi ah eo
folo ex non enteformatum.Stoici quo^ huius opiniois funt:& quem feriptura diabolum nominat:
malignam animam in dedrno de legibus Plato appellauinaduerfus quam pugnam nobis efleconfbru )
famoftendit,Cum autem mundumaliumintelligibilenralium fenfibilem efle Moyfes oflendat: &

lem imitariialrerum.f.fenfibilem fenarioaccommodetnumero:quiaPythagoreis quafi foecundus co
lugium appellarur.Nam in unitate quidem inuifibiIecoelum:terram fandtam:& lucern intelligibiiem
creatam fuifle aflerit.In principio enim inquit fecit coelum 81  terram:terra enim erat inuifibilis. Et div
xitdeus,Fiat lux.In creatione uero mudi fenfibilis folidum coelumcreauir.Solidum porro nihil aliud
q fenfibileeft.Tetram fimiliter uifibilem:& lucern uifibilem produxit.Hinc Plato Idceas 8č  fpecies fen
fibifium intelligibiles intelligibili mundo collocauir.Corpus a terra formatum Mcyfes afleruit:qd ter
renum Plato habitaculum appellauittrationalem uero animam Adae in faciem affirmat:unde philofo
phiincapite itellečhuaeanimae ledem arbitratifunt. Ad fimilitudmem autem deifačtum hominem
cum audiuerunt:fequelam illam intellexerunt:de qua feribitalibi Moyfes.Poft dominum deum no/
ftrum ambulate:& mandata eius feruate.Sequuntur nempe deum omnes:qui pie ac fančte ipfum co/
!u nt.Hinc Stoki  philofophi philofophandi finem congruenter natura: uiuere terminarunt: Plato ue/
rodeo per fimilitudinem inhaerere:& omne bonum bonoamiceefle ateg fimile.Et in Timaeo iuxta li
bri finem.Oportere inquit:ut intellečlo intelligens fecundum prifcam naturam fimile faciat, Cut£ fi/
milefadtum ficullum femper pršeoculishabere finem:quiomnibus optimaeuitaefinisa diis praepofi/
rus efhhunco; finem in praefenti 8C  in futuro tem pore fequi fratres quoqs homines omnes: quoniam
ab uno deoprodudi funt. Sedalios quafi ferreosialios quafi argenteos:alios quafi aureos ait.In Thett
co autem cum ueram phnlofophorum uitam defcribatmonne chriftianorum uita fuperiore quadam
uirjtute concitus defcripfitf Pythagoras:uero:Socrates:& Plato cum fe uocem dei audire affirmarent:

fo  rvti?

conftručhonem uniuerforum diuinitus fačlam atq? gubernatam inteIIigebant;Mofayca illam uocem
exprimentes.Et dixit & fačha efl.Hefiodus uero de creatione Pandora dicit:quia Vulcano Iuppiter iuf

prp-nrvtprp* io nem & luCC

jn genera/

omnia ille dare:& omnia poteft auferre:rex omniu ipfe folus eft.-Iouem enim pteru^ prima caufam
folentappellare.Sed Pyndarus muko magis myfticetaquaPythagoreus.Vnum inquithominum ge
nus cft:& ab una matre cunfli:unu patrem crearorem fummum atw op tim um artificem habemus:q
progreflus fingulis diuerfos fecundum merita praebet.Matrem protefto Hylen appellauit, lllud aute
Platonis in epiftola ad Erafton 8i  Chorifcon oino diuinu patrem eni 8C  filium noiat:& per eos pie raq
uniuerfi caufam iurandu efle af£rit:& illud fimiliter. Circa regem omniu oia efle:fecundo circa fecuda
tertio circa tertia.Quae oia aut illi diuinitus reuelata funt:aut:quod reliquum eft:ab Hebraeis eorum^p
feriptura accaepinfandtiflima eni trinirate illis uerbis fignificari non dubitoitertio eni fpiritu:filium fe/
cundo:patrem primum ordinepofito collocamus.Heraclitus uero Ephsefius unum mundum fempi
ternum atq? incorrupribilem opinatur femper fuifle futururng? affirmansialteru corruptibilem 8i  fa
dum diuinitus.Plato rurfus in feptimo de republica hanc diem nodlurnam diem appellat propter hu
fus mundi forte principes:fomnum autem & morte uiam animae in corpus fimilitenut Heraditus ee
confirmar:quaobrem utputo fpiritus fančlus ore prophstaede Saluatore noftro hfs uerbis prsediacic.
Ego dormiui 8C  foporatus fum:furrexi:quoniam dominus fufespit me.Non enim refuredtionem fo
lummodo deum excitationemq 3  a fomno:fed defcenfum etiam eius i  čarnem fomnum allegorice ap/
pellauit.Ego uero de dominico etiam die in decimo de republica his uerbis uaticinatum fuifle Platone
cenfeo.Cuminquitinpratofeptemdiesfinguliaffuerunt:tunc furgentes hme oportetin očtauo die
ipfos proficifa:&: quatriduo pcruenire:pratum enim očtauam fphaeram taqua amoena fandlorum Io
ca intelligimus:feptem autem dieserraticarum fphafrasi&omnemoperofam artemad finem requie
tis feftinanrem .Via uero inquit:qux ultra erraticas ftellas eft:ad fupremum coelum ducitiad motum
eidelicet 8C  diem odauum .Quatriduo uero peruenire ait per quattuor elementa uia fieri fignificans:
Septimam etiam diem non Hebraei folumrfed omnes fere tam philofophi q poetae faeratiorem efle
cognouerunt.Antifthenes quoqi propharticum illud. Cui me affimilaftis dicir dominus: commjuta/
uit:deumqp dixit nulli fimilem efle.Quareimpoflibileeft inquit ipfum agnofceretcuius imagine nul
la habeas.Similia et Xenophon Atheniefis his uerbis fcribit.Qui oia qtic:& oia gefcere facit: magnus
potenfgp e:quod oibuspater:quaIis aut forma fitneminipatetnifiipfifoIi:qui luce fuaoia perluurat:
quis.n.corporeus deum ueru caelefte atqj immortalem oculis cernere pot.''Ec Xenophanes Colopho/
nius.Vnus inquit deus ker deos atq? hoies maximus:nec corporeat^ menre mortalibus fimilis. Clea
fhes etiam Stoicus interrogans me inquit:qualis deus fitfatende igitur bonusiordinatus; luftus: fan/



DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

flus:rdpfutn poffides:utiIis:fpeciofus:opcrtunus:feuerus:hber:fempercomcdus:frrepidus:rinemay

ftitiaifine dolore:turus:glono(us:charitas:quem ee omncs c 6 ueniunt:mitis:acer:tardus:fine qimela:
fempermanens.DeindeidolorumcultumoccuItiusmeoquidem iudicioreprobansfubiungit.JIJibe
ralis aurcm atg feruus eft:qui opinione uulgari ducitur quafi bonum ide quicquam colecuturus. No
li ergo uulgari opinione deura colereinec maligni luminis figuras honorare.Heraditus autem uerbi:
quod eft: femper inquit fenfum homines non capiunt:necantequaaudiant:neccum primoaudierit!
Hecataeus uero:qui uniuerfam hiftoriam collegirrcum de Abraam 8i  Aegyptiis dicat: Sophode tra/
gicum in tragoediis fcripfifle affirmat.Vnus uereiunus eft deus:qui coelum lata m 9  terram fundauit:
qui ceruleam ponti undam: 8C  uentorum flatus produxit. Mortales aurem errore fedudti exaere: ac
lapidibus:auroeboreg fimulachra nocentium deorum conftituimus:quos facris folemnitatibuf®pe
ftiferis honorantes falfam pietatem amplečtimur.Manifeftum autem unum principium rerum Lo/
crenfis Timaeus in libro de natura his uerbis praedicauit. Vnum inquitprincipium omnium rerueft:
ipfum abfg origine.Non enim erit prinapium fi abaho fačlum eftifed illud unde fadum eft prind/
pium erir.Epicarmus autem comicus de diuino uerbo aperre fic fcribit.Diuinum inquit uerbum eft:
quod artes homimbus fuggeritidocetg facere quod condudt.Non inuenerunt enim homines artem:
fed deus horninibuseamirnmifitruerbum autem hominum a diuino uerbo defluxit,Cum autem p
Efaiam fpiritus fandus cIamet.Quid opus mihieftfacrifidorum multitudineueftrorum didt domi
nusiplenus fum holocauftis agnorumipinguedinem 8i  taurorum fanguinem no!o.Er poft pauca.La/
uamini purificateg uos:& eicite iniquitatem abanimis ueftris: caeterag huius.Menander comicus ui
de quemadmodum in comaedia eifdem fere uerbis a fententiaufuseft.Si quiso Pamphile tauro'
rum in facrifkium oblata multitudineiaut deorum al forum g huiufcemodi propitium fehabiturum
deum arbitraturipenitus errat mentis leuitate fedudtus: fed oportet iuftiriam feruaremon adulterio:
negi uirginum uti corruptionernec acus quidem tenuefiUumifi alienum eft:concupifcere:Deus enim
prope eft:&Tomnia uidet:quod 1 II 1  fimile eft:deus appropinquans ego fum:& non deus de longeifadet'
ne aliquid homo in occulris;&: ego non uidebo ipfum fDeiphilus etiam comicus non aliunde q a fcrb
ptura in comcediam tranftulit ea: quse de iudicio dicit. Tu putas inquit moriuos:qui delitiofe uixe/
j)-vva r w-,/ runt: dei iudicium effugifle:fed eft iuftitiae oculus:qui omnia perfpicit,Duo enim itinera mortuis ,p/
-voi uiivi-  pofita efle putamus:alterum iuftorum: alterum impiorum.Caue igitur ne erres:nam & apud inferos
L  r/ iudicium eft:quod deus dominator omnium exercebit: cuius nomen terribile: quod ego dicere ne/

queo.Si quis autem mortalium maleagens putatdei oculum effugere.-is impia ducitur opinione.Ca/'
uete qui putatis deum non efieieftenim inquam. Si quisautem perperam agit tempus lucratur: nam
poftea dabit poenas.ln Orphicis quog fcriptum inuenitur. Cum omnes deos occultaueritad Iseriffi/
mam rurfus reftituet lucern.Quare fi lufte fanfteg uiuemus:& hic beati:& poftquam hinc recefleri'
musbeatiores futurifumus:quambeatitudinem non determinaro quodam temporisfpacio habebi
mus: fed in atternu requiefcere poterimusunacum caerenshabitantesimmortalibus.ldem Orphe'
us cum inuifibilem deum affirmauerit: uni folummodo cognitionem fui donafle degenere Chal/
daeorum aflerit. Abraam: ut ego puto: autaliquem ex fuis fignificans his fere uerbis. Nullus inquit
deum nouitmifi quidam umgenitusagenere Chaldaeorum defluxus .Deindecommutatis uerbis ib
lud exp reflit. Coelum mihi eft fedesrterra uero fcabellum pedum meorum.Deus inquit in coelo aurea
in fede firmus federe cognofcitunterra uero fub pedibus eius eft: manum autem eius dexteram ad fi
nes oceanioftendinmontium radicestremifcunt:auinbus eius refiftere non poftunt. Cadeftis igitur
ipfe eft: & in terram omnem peruenmipfe initium omnium medium atg finis.Hzec ab lllis prophae
tis effluxerunt.iQuifi aperietcoelum :tremoruniuerfacompra:hcndet:&: abstemontes Iiquefient:
ficut a facie ignis liquitur caera.Et quis metitus eft coelum palmo i Quid oportet fmgula fingulis con-'
ferendo Iongiorem efiefomnia quae apud Graecos uel apud barbaros: fiue poeras:fiue philofophos re
(ftius ditfta funtiapertiilime a Iudaeorum fcriptura deriuara uidentur.Haec Claemens.Nos autem Pia
tonem maximeadmiranres:neg idab rediligentiflime:namg fcripturam fequi uidetur: philofophia
p  „<—^tamen eius reiiciemus:quoniam puriflimum fcripturae aurum non omnino immaculatum feruauir«
(4o  ut VSola  enim diuina eIoquia fančta purag funt longe ab omni mendario remota: argetum purgatum 8i
p ro batum terra:. Platonis autem caeterorumg omnium difla fimul ac fcripta:quoniam humanis co
L gitatiombus atg comečtura ad confiderandam naturam rerumaccefterununonmhilfaJfitatis permi

' xtum poftident.

Quod inconftanter de deo Plato Iocutus eft.

CAP, VIII.

‘  *.

1 :

Amfiguisuoluerit amoreatque odio depofitis exquifita ratione ueritatem infpiceremb
rabilem illum philofophum fimulachris quse manibus hominum fačtain uiri Omilitu/
dinem fueratdeiappellationem turpiterattribuiflecomperiet.ltapoft fublimemilla theo^
logiam:qua patrem & creatorem uniuerfi unum deum efleconfcripfira coelo inprofunr
dum idolatriaedelapfuspopuli Athenienfis opinionibus ferebatur. Nec uerituseft Socratem m Py/
rtrum ad foluenda deae uota defcendetem laudare:Gallum etiam Aefculapio facrificari probe iuflum
a Socrate fateri uidctur:& Delphicum datmona paternum Gratcis: interpraerem appellat:& diuinisjl
benter la udibusprofeguitur. Audi.n.eu q turpirer uulgare de diis opinione cofirmat dices. Alio^i aut

I Ji

S3&S*

'

,'SS

1*1“ "»»I*

Tr  '»a:«;,
,'„;7"« n >^K

...,, “ m Wi(k

2»S»*

yt*rbume(l ;

^fumdicu dcmi
f poflf»uca.la/
-'ndfrfcmicusui
f imphilc tauro/
-m Tchabirurutn
‘ rr °n adulrcrio:
f^nr.Dms mini
™<klor,gr.faciet/
" litundto aferi'
•• !'K-kuiw/
RtmamcnTOp/
Jm&apudmfcroj
»d rso dicert ne/
fjropimone.O'
'ruikKntunnani
uiuucnud'xrilI5/
iim hme rttdlni'
;«rn  fpacio habebi
:u C:?be'

(fc dr jJCTKTf ~

LIBER TERTIVSDECIMVS

60

i.Nulkn

v

Chal/

mquit

lUurf

Jt uerbisil'

■ i:t «n cocJoaurea

■ jdrimam adfi
»*>. Cilrfln igitut
xc ab illo prophae

—- iKjurfiron
:ulo con/
hilcfcrhos re
cautonP^

• phUcTcphEi

1 « Itn«*

rcrtP aUI1 ®
IhoaflcB®
JitfJtB ^

CAP. V 111

l £S*Z

mpco^ 1 *
„iiTun»

V*ZS*

sST #

daemonum generationem cognofcere:ac dicere maius quodda opus eft q nos ferre pofliimus.Sed ere/
dendum eft his:qui Jadiu dixerunt:qui deorum nepotesfunr:& ut aiunt clare progenitores fuos tio
uerunr.Non enim po (Ubile eft deorum filios ineredulos efle.Nam etfi nullam neceflariam aut uerifll
milem afFerrant demonftrationem:tamen quia fua fe narrareaffirmant leges patrias fpquentes preda
mus:propter h are SC  caetera huiufmo i is philofophus nobis:quoniam fecum ipfe diffidet: relinque>'
dus eft.Nam qui poetas poetarum® fabulas in libris de legibus contenir:qui® mentitum illum ait
quipriraus fingere aufus fuitiea coelum fecifle:quae ab Hefiodo fcributunctetera® huius: quomodo
nune deos Si  deorum nepotes Sarurnum:Iouem:lunonem:& caeteros appellat?

Quodnonrečte Plato de daemonibus fenfit, CAP. IX.

j Dhaeccum mediam rationalium naturam no abf® ortisifed genitam feriptura praedicet:

' ex qua per lapfum genus daemonum efle confirmetiat® ideo nullo modo angelorum: aut
daemonum aliquem deum appelIet:quoniam nec natura fmutabiles funtmec a feipfis: fed

_a prima caufa tam efle gbeneefle im mor talita tem ® confequantur.Plato incorporeas qui/

dem has inteliedtuales fubfhnrias 8i rationales firnilirer aflerit.Sed primum non rečte non genitas ta
ipfas q omnem animam opinatundeinde quafi natura defluxifle a prima caufa:& ira conftiruras ee co
tend!t.Nonenimomninoanoentefimpliciterfačtasarbitratur.QuarepIurimorum deorum genus
quafi defluxus quofdam ac emanationes primae caufae 8i fecundae:ut ipfe dicinnobis proponit: hos na
tura bonos efle;necpoflea propria uirture labnacpropterea deos efleaffirmat.Genus autem daemonu
aliud quoddam facit:quod omnis nequitiae ac in peiora murationis capax efle dicit.Horum alios bo/
nosrahos prauos 8i efle Si  appellari.Haec a feriptura Iudaeoru idt ft a ueritate ipfa alieniflima funt. Sed
undefibi hoc genus daemonum conftitutum efl^Nemoenim mentis composa corporali materiaicj
irrarionalis eftirationalem naturam daemonum unqua conftituet.Quod fi eria ipfl emanatioes quae/
dam fuperioris natura: funt:unde igitur nequitia in his pofterionbus: quaea primis emanarunt: nara
efl: fquomodo autem amaritudo adulcedine proceflit i  Nam frpraui daemones omnes tenebras SC
omnemamaritudinemmalignitatefuperarunt:quoexdefluxume!ioris naturae ortum habueruntj'
ex qua fi emanaflent:r/on mutari profečlo ad peiora potuiflentifi uero mutati funtrnon emanarut cer/
te ab impaflibili natura.Quod fi neg? a fuperiore natura defluxu quodam emanafle ipfos ratione con'
fiteri cogimurtnec a corporum materia produčtos:fequitur non genitos efle:& ficad corporum natu
ram non genitam tertiam quandam naturam abf® ortu cum deo uniuerfl collocare uidetur: ita non
erit fibi deus creator ac pater omnium.Sed de his fatis dičtum eft.

Q uod non rečte in omnibus Plato fenfit. C AP. X.

1  Vnc de anima quid fentiat uideamus.Iam igitur cum immortalem Hebrseis fimiliter feri/
i pferittacad dei fimilirudinem formatam putaueritifubftannam eius tamen ex indiuifibili
! conftare contendit.Dicit enim in Timaeo generatioe at® uirture priorem corpore quafi do

___J minam animam efle produčtam hoc modo.Ex indiuifibili fubftantia inquit:qux femper

eodem modo fe habet Si  dmifibilutertiam quandam fubftantiam inter haecextrema conftituit: Si  qd'
multo peius eft:diuinam illam incorpoream rationalem deogp fimilem animam ad afinosdupos: for/
micas:apes:cxteraf® beftias defcendere aflerit:& huic opinioni abf^ demonftratione aliq eteteros ad/
hierere horratur. Vfgjadeo inquit in libro de anima errant:quoufqj cupiditate corporis rurfus corpor*
copulentuntalibus autem copulantur:quales moreš prius in hac uita comprobarunt.Nam quse uen/
tri ar® turpitudini dedirx fuerannafinorum SC  fimilium beftiarum corpora ingrediuntur:quae rapa/
ces at® tyrannicae luporum at® accipitrum corpora mgrediuntur:quae populares fuerant SC  uulgare
modeftiam ar® iuftiriam confuetudinecommum non philofophia Si  menteapprobarunt: uel formi
cap/:uel eria hofum rurfus accipiunt corpora.Et in Phacdro ad ide inquir. Vnde fingulae animae uene/
runt ad decem uf® annorum milia non reuertunf :non enim allatae pennatae® fiunt ante hoc tempus
nifi fedulo phdofophatse fuerintiauticum philofophia puerorum indulferit amoribus: ift« autem ter
deincepsrfi hanc uitam elegerint poft mille annos circuuoIuuntur:& fic allatae at® pennatae i rribus an
norum millibus tandem perueniuntialiae uero poftqua hanc uitam exierit:aut fub terra da m na ra: pu
niuntunaurin coeli aliquem locum leuarae congruenrer huic uirae conuerfantur: Si  poft mille annos
ad qaacu® uitam elegerint utrae® reuertuntur.Defcendunt enim eriam f beftiarum corpora:8C exiis
alia periodo rurfus corpora hominum ingrediuntur.In libris aurem de republica. Ab Orphei dicif ani
ma cygni uiramtmuliebris odio generis:quoniam a foeminis occifusmolebat foemineum rurfus uteru
inrrare:ele<ftam fuifle:fed cygnus ait humanam uitam elegit.Haeccaetera® huiufmodifcribens no He
braeosrfed Aegyprios in hoc fuit fecutus:quod certe non fecifletifi ueritatis eflet amicus:quam falfita/
tem non grau 3 remur refurare:fi rationealiqua nitererur.Nunc uero quoniam ipfefibi diflidet rehn /
quatur. Nam ut alibi oftendimus impias animas apud inferos a:ternaliter puniri feribit. Etex his
qusemodo diximus ex fententia fuacorpus eligere aflerit: pias autem infempiternaininfulas bea/
torum profečbs felicirer uiuere in aliis Si  in Gorgia fcripfit.Quomodo igitur i corpora redeunte’ Sed
hoc quonia manifefte falfum contenendu potius e:q refutadu.Ula uero fua opinio:qua ronale aiam ex
diuina &i  ex pafliua quada ar® iri onali cSpofita ee arbitraža multis et platonicis fpreta neglečia® e.Se
uerus.n.Platonicus in libro de aia his uerbis hac pofitione Platonis aggredif.Si ex paflibili at® impaP
fibilifubftantia diuinitusanimaconftituta eft: quafi ex albo & nigro: medius quidam color necef/

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

fe eft tempore difleparatis extremis eam pemtus difloIui.Quare non immortalisifed mortalis anima
eritrconceditur enim qcug? natura finecotrario non funt:fpacio tadem tpis difleparari, Si ergo anima
quoq$ ex impaffibili atq? pallibili fubftatia fa&a eft:necefle eft quemadmodum ficcum ab humido:ca/
lidum a frigidodeue a graui:dulce ab amaro:album a nigro:fic & ipfam tepore diftrahi:foIura conrra/
riorum copagineicum unu quodq! ad naturam fua neceflario tendat. An non uidemus quod grauee:
quauis a leuiore uičtum eleuetundeferri tame & afcendedi tarditare atq? difficulrate leuiori coiundicv
ne afferri fua <  ac fimiliter leue guis dcferri cogatunad fupiora rame nin^uaecu^.n.a duobus cotra/
riis coniudfa funtiimpoffibile eft eode modo femp manere.Sed non eftcerteaia ha;c duobus cotrariis
c6pofita:fcd fina plex natura atcp incorporeaiunde Plato refte immortale eam putauit, Verum quonia
ex anima & corpore conftare hoiem ab oibus dicitunac paffiones quse nobis fponte:cotracp accidunt
animže paffiones effe dicuntur: hoc figno multi fedučh poffibile fubftatia eius corporale mortalemgj
opinati funt.Plato uero ipoffibileeius natura; poffibile fubftatiam annedlerecoadus eft.Quod autem
aliter le res habetra uirtutibus ipfius anima; ačtiuis conabor oftendere.Hatc de anima fufficiant.

Quod non rečte de coelo Plato fenfit. CAP, XI,

j E coelo uero ac fteliisrguis a patre 01 'um Hebraeis fimiliter produdlas aflerat quafi deos:ra/
• me cadeftes cunčtas colendas confuIit:fic in Epimenide dices.Ccelum inquit ficut oes alios
j dsemones atgs deos honorare oportet:& nota ipfi apprime facere.Er poft pauca. Deos uifi/
Ij biles maximos colediffimos pfpicaciffimos:ac oinoprimos ftellaru naturam dicendu eft:

deinde dtemones colendi funt.Quomoao aut fi hxc oh  fačla funtrut ipfe alibi teftaturdicut in fupiori
bus diximus:deorucultu honoranda funtftu illefolus creator olum fecudum ueritatefcripturreg? au

tigimus:no ut Platone accufemus:que fumope admiramunfed ut oftedamus qto ipfe diftat a mofay/
ca 6i  ,pph 2 tica ueritate.Nam fi qs accufare ueletunulta certein eo inuenirepoflet:qualia funt: quae de
mulieribus in libris de republica fcripfir.

Qua; de mulieribus fenfit Plato. *>  CAP. XII,

Vorum nonulla referrealienu non eft.Forfan ingt fi quid pter coliietudine dixero ridiculu
tibi uidetur.Quid.n.inufitatius q mulieres in gymnafiis nudas:nedolu iuuenes:fed eriam
anus cum uins lučtantes uideretEt fubiugit.Si qsatirridebit:quonia gratiauirtutis unde
mulieres exerceanf:is gucilis fit res ifta non intelligit.Similia 8i  i feptimo de legibus pcipit.

Lex eni in ea inquit quxcuqp  mafculis tribuitieadem et mulieribus exercitia tribuit:nec unq ipfe dixe'
rim equitare:armaqii mouere:ita uiroru efle:ut a mulieribus aliena fint.f-fec longe remota a uera He/
braeoru difciplina quis no uideritfNon.n.no dico mulieruifed nec uiroru quide uiribus abfo; nuru di
uinopdariffimae res gcrunf.Nifi.n.deus ingt tedificaueritdomuiin uanu labcrauerut g^dificant ea.
Nifidominuscuftodieritciuirate;fruftrauigiIat:quicuftoditea.MirabiIisautiIlephiIofophusI gym/
niča mulieres certamina deducerenon ueref.Mulieres inquitadolefcčtuke nuda; curfu & aequis cer/
tenr.Quae ueroquartudecimum annu exceflerit amiducouenientiueftira; icertamine rurlus defcen
dant.ln aliis quoq? certaminibus:quse ad uiros fpedantiutin ludatione&iadulapidu:in arcu & fun/
da 8i  fimilibusmo uiros folu:fed et mulieres adhibere pcipir.In folenitatibus et nudas in fexto de legi/
bus adolefcetulas cu nudiš iuuenibus tripudiis falire iuffit.His illa:qu 2 e in libris de republica de očitate
mulie^ d'da funt:addeda mihi uidenf.tex iquit poneda eft:ut mulieres uiris oibus cocs finr: nullacp
cum uno folumodo habitare poffit:hoc.n.modofilii quoc^ comunes putabuturrnec pater filium fuu:
nec filius patrem cognolcet.Et poft pauca.Non tamen quibufuis mulieres comuniter fubiicimus: fed
poteftati principu totam rem comittendam arbitramur: ut queadmodu pecunias publicas digne di '
ftribuut:fic mulieres quoq? fortibus uiris:& utriufcg dignitate tribuar.Multahuiufcemodi funt apud
eum:immomultoetiamturpiora:qua;negligendapotiusqfcribendaduximus.Sed ut guantum d i'
ftet mens humana:quauis prrecipui philofophi a mete mofayca:qua: diuinitus docebatur apertius ui/
deasdeges Platonis de ca:dc cum mofaycis conferas.

Leges aliqu£e Platonis. CAP, XIII,

Vodcugt ingt deus de furto 8i  de fure dixerit:id diligeter ciuitas oraculum dei fecuta faciat,
Et li quidem liber aliquis iudicium feceritigloriam uirtutis ailequatur:fi uero fciens no dP
xerit:infamis efto.Seruus fi quid induxerit:publice domino eius pecunia referatunipfe au/
tem liber fitifi uero fciuerit:& obticuerit morte fuppliciu luar. Morte crudeliffime iudicio
quidem meo non indicentem puniri praecipit:cum eos qui furta homicidiacj commiferunt uiuere pa
tiatur:ac a domino interfici feruum pro nihilo putet.Purgetur inquit fi quis feruum fuum occiderit:
fi ueroira concitatusaIienumobtruncauerit:dupIumdominoreddat.Siquisautem liberum homi/
nem non pr^meditatione atg? infidiisifed repente ira comorus inreremerit: cum ea fecerit:qux illi fa/
ciundafunt.Qui abfcp ira occiderit:duobusad domandam iram exuletannis.Qui ueroinfidiis homi
nem exc^pit;hic 8i  aha fimiliter faciat:& exu!et no duobus:fed tnbus annis.Quot fi poft exilium rur/
fus hominem interfecerit perpetuo exulet.Parentes fi filium uel filiam interfecerintrtribus exu!et an \
nis.Cug« redierint conuerfari iure fimul non permittantur.Vir autem fi uxorem aut e conuerfo neca/
uerit:trienio fimiliter exulet: cugj redierit cum Iiberis fuis non couerfetur.Frater fi fratreiaut foror fi

LIBER QVARTVSD£CIMVS ei

fororem fi'miIiter.Quod fi frater in defenfione principis fratrem quafi hoflem fterfecerit mundus fir:
fimiliter quatcumgt aliqais fe ipfum defendendo trucidauerit mundus fir: pmerg fi feruus pro de>
fenfioe fua Iiberum iterfecerit:de quo ea flatuimus:qua: de paricida:g paretes fcilicet:irerfecerir:didla
funr.Hsc fi mofaycisconferas humana uidebunfad diuina conferri.Si quis inquit percu fleritfponte
hominem:& percuflus deceflerit:morte moriatunfin uero non fponte percufleritdoca dabo:quo fugi
endum eft.Si quis dolo atg? infidiis hominem interfecerit:etiam ab altari:fi illo refugerit: ad mortem
rapiatur. Qui patrem aut matrem uerberat moriatur. Si quis in iurgio lapide aut pugno percufle/
rit hominem:fi homo non morietundamnum 6C  medicamenra reflituet cjui percuflit. Si feruus aut
ferua in manibus domini dum ab eo uerberetur interierirmltione dominus uindicabitunfi uero diem
unum uel duos fuperuixerit non uindicabitur jargentum enim eius efl. Si quis ferui aut feruae oculu
erueritilibertatem ei pro oculo dabit.HaecMoyfes.IIIa etiam non eflab reaudire:qux de rebus mini/
mis inhumaniter Plato fancit.Si quis inquitficus aut uuam abfij confenfu patroni accarperit:quoni'
ara quae fua non funt accaepit damnetur.Quod fi feruus quifpiam fecerit per fingulas ficus atcp race/
mos aequalia numero uulnera pariatur.Haec certe magnifica menre Platonis digna non funt. Sed au/
di modo uiciffim atcp cognofce ghumanifflme atgp diuine Moyfes. Si introiueris inquit in uineam
proximi comedes uuam 6C  implebis animam tuam: nihil autem exportabis: & rurfus fi in meflem
proximi tui ueneris non immittas falcem:fed fpicas in manibus tuis colligasifi metendo manipulum
oblitus fueris:in agro non reuerteris ad accipiendum:inopi relinquas:ut benedicat tibi dominus deus
tuus: in uindemia non reuerteris ad uindemiandum iterum.Inopi erit fi quid relidtum efl. Innumera
bilia in Plarone funt:quae reprsehendi poffunt:fed ea quae dičla funt fatis multa efle opinor ad oflende
dum iurenobis iudaica Platonis anteferri.

EVSEBII PAMPHILI LIBER QVARTVSDECIMVS.

VNC Aliorum quoq? philofophorum fedtasummo uero nugas compendiofe pona/
mus:<$uorum errores non a me ipfo:fed contradidlione 8C  pugna inter eos mirabili co
gnofces:quos quando iter fetautcum aliis comparo: non facilenegauerim: illos claros
fuiffe uiros;Quado uero Hebraeogi theologis atqt philofophis coparo:& dodtrina do/
dtrinae illogi confero:caduca 8£ friuola omnia quae philofophi excogitarut mihi: uide/
rur. Nec mirum:illadiuinitus redita funt:hsechumanitus.

Quod oes lter fe philofophi repugnat:cotra qd noflri oes cocordat CAP. .!.

I Deo ut non fimus accufandidi Graecorum dočtrinam defpicimus:& Hebrarorum fcriptu
ram ampIedtimur.Nam operrepreciumeftadhancpraeparationemeuangelicam diuerfas
atq 3  inter fe contrarias multarum in philofophia haerefum opiniones uidereupfofgj philo/

_jfophosuerbisambitiofefibiipfispugnantes Plato enim illeomnes quiante ipfum fuerut

reprsehendere acriter folebat.PIatonem deinde ac Platonicos alii increparunt:# ipfi peripateticos per/
fecuti funtih perlpatetici rurfus eosmihil fciremihilgj dicere putabant.Stoici ab aliis deridentur:& ipfi
cjeteris illudere non uerenturrita ut iam non Iingua & calamo folum:uerumetiam manibus proeliuni
geratur.His Pyrronem:Ariftippum:Metrodorum:Protagoram:Xenophanem:Permenidemaadde
mus:nec uoluptatis defenforem Epicurum prretermittamusrhos omnes ita redarguemus ut alterius
armis in alterum utamur. Sic enim inutilis efle difciplina ipforum ac Iuce clarius uidebitur: non dico
h xc  quia Grsecos odio habeam:aut quia eloquentiam eorum contemnam: fed quia falfo accufari re/
prreheditp me uideo:quod falfam ac fabulofam Hebrseorum fcripturam eIegimus.Quomodo enim
falfa eft Hebrseorum dodtrina:qui ab initio humanae u itx  ueram philofophiam & pietate:& inuene/
runtiSd intemeratam conferuauerunt^ui nihil unq addiderunt aut detraxerunt his:quat fummi uiri
fcriptis rediderunt.Pncipio enim fapientiffimus ille Moyfes quem omnibus Graecis multo antiquio
rem in fuperioribusdemoftrauimusmihil omnino ex his mutauit: quse fincera fuorum maioru theo
logfa tradidinprretercj quod uiuendi difciplinam temporibus at$ hominibus illis congruam diuini/
tus fanxit:& qui multis faeculis pofleum uixerunt prophetae: nec unicum quidem uerbum:aut mo/
fayce legiraut theologte prifcorum a Moyfeconfcnptre incongruens minufg? confentaneum dixifle
inueniuntur.Chrifliana quoqp ueritas a fcriptura ludaeorum profedta ita ei congruit fi redte intelligi'
tur:ut nulla repugnantia excogitari poffit.Talia igitur noftra funt:una fentetia:una uoce a primis:qui
ante Moyfem fueruntia mediis:qui fuerut a Moyfe ufgj ad Chriftum rutilarut:a nouifimis difcipulis
dico Chrifti:qui ueram pietatem idefl.SaluatoKs noflri dodtrinam uirtuteac gratia ipfius connixi in
lucern redideruntipraedicantur ac confirmantur: uniuerfumgj orbem magis indies florentem fide co
fpicimus:necimperatorum edidla: nechoflium infidiar.nec inimicorum gladii praeualere potuerut.
Gentium uero praeclara illa phiIofophia:quem unqfrudlumproduxit{'Nam quemadmodum qui
ante Platonem fuerunt ab ipfo derideantur:mox ipfius Platonis uerb.s audies:Protagoram enim:He/
raclitum:Em pedoc!em:6£ Parmenidem iccirco redarguit:quia diflentientes inter fe manifefle uidenf
guis Protagoras omnino impius:qui nullu efle deu opinatus eftific.n.in libro de diis redito ab eo fiati
mccepit.Nefcio inquit fi diifinnnec quali forma fint cognofcere poflum.Democritus uero qui Prota-'
gora docuit prlcipia rege inane ac plenum efle dicebat:plenu ens 8i  folidu uocabat:inane uero ac uacuu

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

non ens:aflerirq! non magis ipfum ens efle quam non ens. Ab aeterno enim inquit in uacuo ccntimie
at$ uelociter entia mouentur.Heraciitus uero princip/a rerum ignem purauit: cx quo uniuerfa fieri:
& in quem refolui uiciflim arbitratus eft:tempufcp refolutionis omnium in ignem determinatum ee
ait :8i  generationis ex eo fimiliter.Ii omnes cunda moueri afleruerut, Parmenides aurem Eleara una
efle uniuerfum afFirmat non genitumtnecg mobile:pitequo^ figura conglobatum.Hunc Melliflus
audiuit:ac eum in omnibus fequitur: de quibus omnibus h$c Plaro in Theereto confcripfit.Ex diffe/
rentia inquit:ex motu:& ex mixtura adinuicem omnia fiunt:quae efle dicim us non rede appeilanres:
nunqua enim aliquid eflifed femper fit:&dehocomnes philofophipraeter Parmenidem conueniuc
Proragoras dico Heraditus-.Empedodes Siutriufcp poefeos fummi poerx.com cediae: quidem Epi/
charmus:Homerus autem tragoediae:qui cum oceanum generationem dicar deoru omnia fluxu:ar$
motu produda efle uoluit.Et paulo poft Heraclitii ait:qui in Ephefo Ionia$ philofophari uidentur:
nullo modo curauit quiete aliquid interrogare ac refpondere:& fi quid ab eis qfiueris enigmata:quaj/
dam uerba quafi fagittas exarcu proiiciunc:quorum fi rationem quadam:aur fignificationem quae'
fiuerisialio percutieris enigmatemec quicq cum eis efficerepoteris: quippe necipfi fecum firmi unq
aliquid dicunt: im mo id apprime ftudere uidentur: ne quid certiiaut in uerbisjaut in animis eorum
infit.Et fubiicit.Ab iftis igitur nihil unq difcemus: fed ipfi'nos confideremus:quod ab antiquioribus
accaepimus occultius ab illis ac poeticse d idu m :quod oceanus & fluxus generatio rerum eft: quia nul/
la res prorfus ftetatcg quiefcat»Quod pofteriores apertius adeo dixerunt:ut iam eriam coriarii fabrigj
omnes rede fe tenere philofophiam putennliberarigj aberrore uideantur:quia falfum eflecognofcar:
alias reru qefcere:alias moueri: omnia enim moueri a praedaris illis philofophis didicerunt:quos ma/
gnis laudibus profequuntur.Fere autem oblitus fum o Theodore ilIorum:qui uniuerfum immobile
eiTecontendunt.Melliflusenim&Parmenides& quicung?eosfequuntur fpernetesillo ftareomnia
quiefcere 9  affirmant.lpfum enim inquiunt uniuerfum nonhabet locuminfe ipfo:quo moueatun
Quid igitur nos in medio iftorum intercatptio amicedicemus^nifi magnoanimo defenfi effugie/
mus:quemadmodum in paleftra nonnulli intercsepti:alii abaliis fimul tradi pereunt :fic nos in con'
traria ifti trahentes penitus Iacerabunt.Hatc inTheeteto.Sed uideamus rurfum>quaede prioribus phi
lofophis in Sophifta fcripfit.Facilia quaedam Parmenides inquit locutus eft:& quicunq? de prioribus
iudicaredeentibus quot&quxfintuoluerunt:fabulam quandam quafi pueris nobisnarrare mihi
uidentur :alius eni tria entia dicit efie:& modo inter le pugnare:modo alrerum ab alrero fieri:coniun
diones quoq? partus & educationes quafifiIiorum conflngit: alius duo faciens humidum uidelicet
atgp ficcumraut calidum & frigidumrin unum copulat 8C  producir.Genus autem Eleaticum a Xeno/
phane & ante ipfum incipiens omnia unum efle affirmat.Iades uero quidam muflecp Sicelides con/
iungendum ira putarunt:ut dicerent ens & unum & multaefle:fed amicitia 8i  inimicitia differre.Di/
ftradum enim ens femper afuntferripercontentionemilIi:qui intenfiores mufas coluerunt: remi/
fiores uero fic femper fe haberenegarunt: fed modo quidem unum efle aiunt uniuerfum ex uirtute.
Veneris amicum fibi atg? conueniens:modo autem multa cum ipfum fibi ipfipropter contentionem
repugnet.Et poft pauca.Quidam autem inquit funt inter quos Gigantum bellum afliduum geri/
tur: alii enim quicquid manibus compraehenditur taducg fentiturjid folum efle contendunticorpus
atffifubftannamidem omnino efle affirmantes. Alii eis iliudunt:qui fepararasa corpore fubftantias
efle aflerunt: dicunt enim quidam intelligibiles atcg incorporeas fpecies ueram efle fubftantiam.
His aliifgp huiufmodi uerbis omnes:qui ante ipfum fuerut Plato deridet.Qualem enim ipfe de rebus
opinionem habuit in fuperioribus explanauimus cum a iudaica ipfum fcriptura accacpifle plurima p
baremus.Sed fucceflores etiam eius in medium adducamus.

De fucceflione platonica.

CAP. II;

Latonem igitur ferutin Academia primum docuiflerac ideo & Academicam philofophii
uocitatam fuifle.Poft illum uero Speufippum ex forore nepotem Platonis:deide Xenocra/
tem Polemona docedi uices fufc 3 tpifle:qui poft morrem Platonisnouis opinionibus ilico
Academiam replerunt.lta fincera Platonis dodrina una cu eo extinda: contentiones nam
ac pugnae poft eum inter philofophos coortaj;ufcp ad hodiernum diem maximopere uigenr.Pauciflf/
mi enim immo uero duo uei ad lummum tres in tanto fpacio teporis ueri platonici funt reperri: nec
ramen etiam ipfi ab adumbrata cauillatione omnino alieni.Polemoni Arcefilaum aiut fucceflifle:qui
fertur platonicam omnino philofophiam commurafle:nouamq? quanda conftituifle:quoniam nihil
compraehenfibile fit:& in utratj partem rationes cequ2ifum fint uirium:fenfus quogj fallaces efle: ra/
tfonem^ nullam omnino firmam fieri.Vnde illud Hefiodicum.

Mens cadara latet homines haud cognita cuiq:

Atqp ipfam fecum dii detinuere larentem.-

fummislaudibusefferebat. Poft Arcefilaum autem Cameades atqp CIytomachus priorum philofo/
phiacontempta tertiam inftituerunt Academiam: quartam Philon & Acharmidas :quintam quo<p
nonnulli dicunt Antiochum induxifle.li quidem fucceflores Platonis fuerunt:quorum philofophia
qualifnam fuerit fi quis difcere glifcitj Numenium audiat:qui in libro de diflenfione Academicorum
a Platone haec fcripfir.Speufippus inquit Platonem :Xenocrates Speufippum: Polemon Xenoaatem:


iti i

ji M



'ril

[

DE PRAEPARATIONE EVANGELICA

bat facile putantestnon uerbum:non operam:non paffionem: no quicqaliud dTe magnum autparuu
nifi q> Pitanso Arcefiiao uideref:illi uero nil prorfus uidebaturme affirmabat quic|fed uerbis folum
modo pronuciando terrebat,Lacydes autem qui Arcefiiao fucceffit Oeconomicus appellatus eft:qui 3
rei familiaris magnam curam habebanmanibus cunda propriis negocia fua gerebat: non paupertate
oppreflusmec feruis indigens:fed quia:imo uero caufam unufqui% per fe ipfum excogiter*Ego uero
illud faauitatis graria breuiter perftringam:quo maximo argumeto ufus nihil penitus ab hominibus
compraehendi pcfTe putauir, Solcbat (emper m feruorum abfentia penu daudere: clauemcp in locu/
lo depofiram obfignare:anuIumqp quo diligenter fignauerat fubtili fiio Iigatum per paruuium quoda
ianu t E foramen intro iniicere:Cum autem fibi aperiendum erat retrado per filum anulo clauig? re«
fignata:ac rurfus fimili modo Si  daudebat 8i  aperiebat*Quam rem cum aftutia feruorum percaepiflet
abfente Lacpde aperientes clanculum uniuerfum penu:prour animus eorum ferebaticofumabant: ex/
portabant;fundebant*Lacydes autem cum SC  Ognacula quse fecerat Integra inueniret:& anulum ut di
miferanpenu autem manifdte diminutumrputauit hoc illud efle:quod apud Arcefilaum de icomprae
henfibilitate rerum:quod:nihil uideremihil audire nihil denicg itelligere fincere ac uere poflumus: au
diuit difputari malitia quo(j feruoru nihil uero čemi fciregj poffis ab ipfo fe audifle affirmabat* Qua/
re confufus non academicam fed floicam apud feruos difciplinam profttebatur* lili uero academicam
incomprahenfibilitatem ueram efie contendebant*Ita coadus Lacydes aliter inquit in fcholis difputa
mus:aliter domi uiuimus:difputationibufq? acfcholanegledis:domum fedes obferuabat*Haecde La
cyde dida fufficiant.Huncaudiuere quidem multi:fedpraecipuus omnium atqj ifignis Cyrena’us fuit
AriflippusrSucceffit autem ipfi Euander:poftquem Carneades academici fadus priceps gymnafi/ ter
tiam conflituft academiam*Is Arcefilai morem in difputando fecutus effiNam ad utramgs partem ira
dicebanut omnia quae aliis afferebantur refutaret •. incomprsehenfibihtatem tamen Arcefilai non pro
bauit.Non enim efie paffibile dicebat hominemtita in omnibus fe retinere*ut nihil affirmet: eflegp no
paruam differetiam inter ineertum K icomprsehenfibile: 8C  cunda quidem incompraehenfibilia ee fed
non incertajs ftoicarum quocj rationum non ignarus ambitione magis q ueritatis amore floicam
philofophiamperfequebatur*Dequo Numenius haecfcripfit*Carneades mquft pugnandi morem
Arcefilai renouauit omnibus contradicens:8i hocatcp illud nune affirmando nune negando uolubili'
tare orationis omnia diftrahens:cumqt rem nadus efiet grauiorem ut maximus atq? uehemens amnis
fiuxu orationis atq? uoruabus contradicentes obruebanita caeteros quidem nonnunqui argumento
rum.feducebatiipfe uero fe ipfum:quod in Arcefiiao non erat: rečle inrelligebat: quippe muko prius
ille fe ipfum q auditores decipiebat:Carneades uero Si  permulcebat Si  depopulabatunnam furta qui>
dem occultedatrocinia uero aperteirruensfaciebattmododolo: modo uietiam praeparatos praeme'
ditatosetiamhominesconfundebatritanullus ei refiflere poteratrfed erant omnes quibufcum pu'
gnabat multo inferiores*Carneadi autem Clytomachus fucceffit: CIytomacho Phiion:de quo idem
Numenius haecperftrinxit*Philo cum CIytomachofucceffi'ffetnimiaIaeticia confufus: quafi gratiam
habens:quae illi uifa fuerat confirmabat:amplificabatq 3 :ac aduerfus ftoicos cundis uiribus armabaf:
fed temporis fpacio uerirate rerum coniunda incomprrehenfibilitatisopfnio fuit.Quare Philcn quo/
ipfe ne traffuga uideretur redargui magnopere cupfebat*Huic Antiochus in Academia fucceffit:qui
lioicum Mnefarchum fecutus Philoni praeceptori non paucis contradixit: 8i  aliena dogmata in Aca'
demia induxit»Harc de fucceffione platonica abipfis:ut uides:philofophis tradita funt* Confidera igif
altius oro falfitatem dogmarum 8i  pugnas phi!ofophoru:qui Si  fi per uniuerfum orbem amore ueri>
tatis errauerintmullum tamen Iaboribus dignum fručtu pofteris tranfmittere potuerunt:fed nec ipfi
magnam utilitatem confecuti funt*CuItus enim idolorum 8C  multitudinis deorum opinio quafi pe/
flis omnia contagione fua inuaferat:qu 2  ipfos quoq? philofophos moribus ciuitatum ac legibus faeri'
ftcanres fummerferat*

Qu°d unufquifq? philofophos q> ipfe con iiciebat de diis fequabatur. CAP* Ilf*

Ihil enim ueri de diis a prioribus accacperunt:fed fuis cogitationibus coiečtura dufli de na'
tura philofophantur:quod Porphyrius in epiflola ad Aegyptium Anebonem his uerbis fa
teturJncipiam ueroinquitadiis Si d^mombus bonis:dequibusplurimaGrscorum phi
Iofophi dixerunt:fed qus dixerunt coniečluris praecipue nituntur*Etfubiugit*Magna pu'
gna de his uerbis apud nos efbhumanis enim rationibus de bonis coniicimus:qui autem altiora hoc
modo inueftjgantjeum peruenire negueant quo proficifci uoluerint: fruftra philofophantur* Ide ipfe
in libro ad Boethu de animae hifforia inquit*C6munis quidem hominum fententia fmortalem efie
animam prxdicat:rationes uero:qUce a philofophis adt?ucuntur:faciles refutatu funt* NuIIa eni apud
philofophos opinio propter contrarias rationes:quas facile contradicentes iueniunt: firma efie uidef:
smmo uero eriam de his:quae oculis cernuntunmhil efle cofirmandum multi opinati funt*Et in libro
de refponfis ipfo Apollinis oraculo in teflimoniu citato fedudos fuifle Gratcos:8C ab Aegfptiis Chak
cseis oi Hebrsis ueritatem:ut in fuperioribus diximus:confpečlam affirmat*Videmur ne igitur accu'
fanvj nos qui fedudas gentes contepfimus: 8i  hebraiese feripturse toto animo adhsefimusfCur enim
oportet nos philofophos audire:ac magniquicqab illis uele difcereifi conieduris utunf*& uariis ratio
nibusarg; diuerfis in fumma oium dubitatione adducat^qd ut re ipfa .uideas ipfo^i philofophos de
pr.ncipus:ae diistde uniuerfi conflitutione uarias;immo uero contrarias fententias exponam»

LIBER QVARTVSDECIMVS €5

Quod mathematicae difciplin« nihil conferant ad pietate* CAP* 1111«

Iprius oftenderonihilaftrologiararithmeticargeometriatmufica^Opfimathematicasdi/
fciplinafgs uocant)qu «9  non ipfi inuenerunt:fed a Barbaris accseperunt ad inueniedam:
ut ipfi putanttueritate coferre*Nam fi difciplinaru inquit cognitio animu no formauerit:

_ nullus rcdephilofophariinec deu cognofcere porjta quafi deus ipfe numeris teneafmos q

eas difciplinas non admiramur pecudes efle arbitrantur:nec magni aliquid pofle nos intelligcre con<
tendunRcs aut ipfa oftenditimultos apud Grsecos faifle: fnunaerabiles apud Barbaros:qui quis has
difciplinas optime tenuerintrnec deum tamen:nec recfte uiucndi norma cognouerunnE contra mul/
tos fineillis pie fimul atq?fančbflimeuixifle .Itacp Socrate:que merito oes admiratunnomagni has
difciplinas fecifTe Xenophon in libro de dičtis focraricis fcribit»Docebat inquir'quatum oporteat fin
gularum rerum atq? artium habere peritiam*Na tantum geometri« ftudendum confulebat quan/
tum fufficeret ad menfurationem agrorum ac diftributionem:quod adeo facile dicebat ee: ut fiquis
dilfgenter animaduertat gprimum quantitatem agri cognoueritrmefurationem ignorare non pof/
fit»Keprobat uero tantam eius rei curam ac ftudiumtut difficili figurarum cognitioni migilare uelis
Nuilam enim utilitatem in illa fpeculatioeuidere fe aflerebatrnec erat geometri« fperitus:fed a mul/
tis atq? utiliflimis ftudiis etiam hominis uitam ad alienarum cofiderat/onu fludia deducere no opor
terc putabar,Similiter aftronomiasn quoq? difcendam cofulebat:ut dies ac nodes: horas & menfes:

8i  annos rečhus perripiamus*Quae res ad iter agendum:& nauigationes arqt cuftodias imultag? alia
in node:aut in menferaut in anno peragutur perutilis eft.Eoufg; autem aftronomia dilcere: quofqj
planatarum motus:& diftantias eorum a terra ccmpraehedas uehementer improbat»NulIam enim
utilit3tem etiam in hac re uidere dicebatrnec erat expers omnium iftorum*5ed cum Ionga rempora
fpacia defiderant non coferrearbitrabatur utiliora relinquere:& in his uitam coterere/Omnino aut
non efle curandum homini dicebat:ut per cadeftia corpora futurorum:qu« in poteftate diuina funt
cognitionem perguirattNec enim pofle homines illa cognofcerernec diis gratum efle:fi que illi ocul/
taruntiea tu diligenter inquiras:pofle^ facile ira deorum in infaniam Anaxagor« cadere:qui cu cae'
leftium fcientiatn profitereturtin id amenti« incidit:ut folem ignetn penitus putaretmec profpicere
poterat facile nos ad igne oculos erigere cu fole refpicere nequeamus:nec corpora hominu acriora fie
ri ab igne queadmodu a foletnec cernebat omnia:quae a terra germinatur abfj folaribus radiis at<$
calore cadefti crefcere non poffe:qu« omnia igneo calore languefcunt acpereunnLogicam quoq? d i/
fcendam ita confulebatrutmagnum eius ftudium multagp operam improbarenHaec Socrates apud
Xenophontemflpfe aut Xenophon in quada ad Aefchinem epiftolathaec de Platone ac de his: qui na/
turafem fcientiam profitebanf fcribiuOIbus inquit patet:diuinas res cognitione humana copr«hen
di no pofie:quare fufficit pie ipfos deos 8 d ex animo coIere:qua!es autem funt nec inuenire nobis pof/
fibile eftinec fas eft quserere:nec enim feruis coducit:nec eis Iaudabile dixerim:fi dominorum fuoru
cofilia nifi quanmm ad minifterium fuum pertinet fcrutari uoluerint»Quando enim o Aefchine So
crarem quifpia audiuit de csekftibus aliquid corporibus dicerefautad fubtiles linearum fpeculatio/
nes perdifcendas exhortari'Muficam enim ipfum fcimus auribus folumodo percaepifle:quotidie at
de fortitudieide iuditiarde aliis uirtutibus diflerebanH«c namqi bona hominum appellare folebat* /
Csetera uero aut percipi ab hominibus non pofTeraur non longe a fabulis diftare:Sophiflarum<j lu>
dis fimilia efle-.haecilie SL  caeteris confulebat & ipfe primus faciebatJi ergo quibus:Socrates nonpla/
cuiraut taceantcaut ad id quod aequum efl redeantr^ocrati eni uiuo fapieniia deus foli atteftarus efl*

Qui uero eum interfecerunt poenitentiae ftimulos effugere non potueruntnfti autem bona Aegypti
Hi  prodigiofam Pythagorae fapientia adamarut:# folida Socratis tenuitate contemptatyrranidem
coluerunt:& tenuiflimam uitam dapibus ficulis comutare non erubuerunHis uerbis Xenopho Pia/
tonem occultius pugnabat*Socrates uero apua ipm Platone in libro de republica gymnaflica:mufi/
ca:& aftronomia ita loquitur:ut etia Plato non multum iftis attribuere uideatur.

Opiniones prifcorum periarchon ideft de principibus* CAP« V»

Erum utfacilius meritocoremptamefleanobis hanc inanem .Grarcorum philofophia
cognofcas non grauabimuraltius uarias 319  diuerfas imo uero frer fe cotrarias philcfo/
phorum opiniones repetere*AflTumam autem ea a libro Plutharchi: quede dogmatibus

_philofophorum infcripfit*Thales inquit Milefius de feptem fapienribus unus pricipium **

rerum aquam putauirJs primus philofophari dicitur incoepifle:& ab eo ionicam philofophiam efle
appelIarami,Dicitur autem iunior in Aeg^pto fuifle: 8 i in Miletum fenior rediifleflndučlus aure fuit
ut ex aqua uniuerfa primo efle diceret: 8 C in aqugm demum refo!ui:quia fperma omnium animaliu
origo humida fubftantia eft»Vnde uerifimile putauit hoc modo ex humido cundia oriri * Deinde’qa
herb« ac plantae uniuerfae humido aluntur:& fručtus ferunneius autem penuria laguefcunt ac deci/
dunt.Terno quia ignis ftellarum atq? folis & ipfe mundus aqueis uaporibus alitur: quam opinione
Homerus quo 9  approbare uidetur cum dicat*Oceanum qui omniu fuit origo • Anaximander aute , *
Milefius principium rerum infinitum efle aflerebat:& ex hoc omnia primum orlri:& in hoc tadem
deuenire:iccirco infinitos oriri mundos atq? rurfus corrumpi: infinitum autem efle dicit principiu
ne quid defitmeue generatio terminetur*Errauit autem:quia non aperuit infinitum iftud aer nc:an
aqua fit:aut aliud quoddam corpus:errauit etiam quia fubiečlam raateriamdices efficiente caufam

H'


D E PRAEPARATIONE EVANGELICA

deferuittfnfinittsm enim nihil aliudčjmateria eft:quae adu etTe nopoteft nifi ab efficiete eliciaf* Anaxf
menes uero milefius principiu re^ aerem opinatus eft: exquofieri cunda:&: in quem refoluicotedit
aiam enim noftram aere efle ait:hic*n*ncs continet uniuerfum etia mundu fpiritus 8C  aer fouetndem
autem aer 81  fpiritus apud eum eft* Hic etia errauir. qa ex lformi ac fimplici fpiriru arg? aere anitnalia
pofle conftirui putauit:impoffibiIe aute omnino effcpricipiu reru folu efle materiam: cum necefTe fif
efficientem caufam poneremon enim ex argento aut ligno aut aere uafculu unq fietrnifi artifcx feceric
Heraclitus uero 6i  Hippafus metapontmus ignem efle principiu putarunguo extindo cseteragignu
turrcuius folidiore partem in fe corradam atcj conftipatam tet ram fieri: terra porro ab igne refoluta
in aquam uerti:& exhaIationes aquaru in aerem tranfire, Rurfus aute uniuerfa corpora mundutr .9
ipfum ignis ardore corrupuPricipium igitur ignis eft iniquit:qa in eo funt omnia:& in eum demu rc
foluuntunDemocritus quem epicurus fequif: principium repi aflerit corpufcula quseda mmtiflima
quas athomos appellat ratione cognofdbiles:roIidas:nogenerabiIes nec corruptibiies: omni fradura
fuperiores:qux alterari no poflunt.Has in uacuo & per uacuu moueri aflerit:quod infinitumefTe opi
natur*Athomos quoqp ipfas infinitas numero dicit:quibus accidunt figura 8t  magnitudo fecundum
Democritu*Epicurus aute pondus etiam adiecit:non*n*mouebuntur inquit nifi pondere deferantur*
Figuras porro athomo^ nec infinitas :& eiufmodi efle afleruuut frangi no poflint. Athomosm* dida
eft:no quia minima fit:fcd quia diuidi ac frangi nequeat. Athomos aute efle dfcunt: quia uacuu arqj
unitas elementa funt.Empedodes uero agrigentinus quatruor elementa igne uidelicet aerem aqua 8C
tetram principia ponitiduas etiam uirtutes amicitiaatgj litemu amicitiam quidem coniungere: lite
uero diftinguereJHsec fuit primorum philofophorum difcrepantiariftse funt de prieipiis illorum ina
nes opinionesrnon enim deum creatoremrnec deos omnino:aut incorporeas 81  irrationales fubftatv
as:necillud quod fupra fenfum:fed in principiorum numeroaccseperut* Primusautem Graecorutn
oium Anaxagoras fertur intelledum rerum oium caufam aferuifle: qui philofophandi arnore agros
fuos dicicur incultos reliouiflejs primus efficiente cam ratfonale arbitratus eft:cofufa*n*ofa limul fue
runt:fed intelledus a contufione in ordinem ea redegit* Admiratione uero dignura eft: q> ita dicetem
parum defuit:quin Atheniefes lapidibus obruerec:quia uidelicet no foletfed ioiis creatore uenerabaf*
Is etfi rebus oibus intelledum propofuit:no tamen confequenter ubiq? feruauiV/nde Socrates apud
Platonem deanima uehementer eum incufat*Cum legiflem inquit Anaxagoram dicetem oium cam
efle uelfedum magna Isetitia perfufus putaui magiftru iatn me Anaxagora suemfle;qui mihi diceret
omnia oprime ab inteliedu efle difpofita:& a quo difcere poflemmtrum terra rotunda: an irianguia
ris fincaufam enim affcrre ipfum arbitratus fum* Quare altero alterum melius:& qa cptimum eft ta
lem terram efle:& fi in medio ipfam diceret:ilico expoeret:quia optimu eft:in medio fira efle: ac eode
modo de fole Iuna:'& de uelocitate ipfogi:& de aliis fingulis:quod optimu fic alia pati:aha facere quae
patiuntur 8 d faciunt: non enim alia caufa cjoptima reddi potefhfi a ratione at ab intdledu difpofira
funr*Magno igitur gaudio fope libros*eius perlegi: 8C  progreflus aerem aquam igne cajterao? huiuP
modi afferre Anaxagoram uidens:eifq? caufas rerum attribuere:nec intelledui ac rationi aliquidattri
buere magna de fpe deciduSimillimu enim mihi facere uidebatunac fi quis diceret omnia inteliedu:
atq? ratione a Socrate fieri*Deinde cum reddere caufam ueler*quare hic fedeam*refponderet: quiacor
pus meum oflibus atcp neruis conftancum ofla articulos coiundionefg; habeant neruis cofligatas:&
nerui trahi atq$ retrahi foIeac:fledi hoc modo corpus facile pofle:quia de caufa fmut fedea:non»n> ue
ra caufa redduunfed qa uidelicet eum Athenienfes mortis crimine codenarint: 8i  mihi iuftus uifum
eft:fententia hanc fubire:iccirco expedans hic fedeo:nam per čarnem nifi hoc eflenfi fugere mihi me/
lius uifum eflet:ha:cofla 8i  ifti neiui Megarae 8i  in Boetia eflent.Siquis uero cotendatmon pofle me
quae mihi optima uider ur:abfq? neruis 8i  oflibus caeterifg? huius efficereruere quidem dicit: per haec
enim faciotratio autem ee>rum:qu£ inteliedu fiunt:no h ase fed melioris:aut certe optimi eft* Et poft
paucaJta 5 1  terram alius reuolunoe carlorum in medium depelliralius propter latitudme fua abaere
fuftineri:quod autem melius fic in medio fita efle ne quaeru t quidem* Eft aur quod oia ligat:& bonu
ipfum:quod nefcio quomodoomnes negligunt* Hsec Socrates*Anaxagoraeaut fucceflit ArceiTilaus
que Socrates audiuir.Praeterea 8C  Xenophanes 8L  Ppthagoras:qui Anaxagorce teporibus floruerut de
aeternitate dei:& de anirnae imortalitate philofophati funt*

Opiniones philofophorum de diis* CAP. VI*

Iragrl) ^ nc u ^ eamus  ft a3 ' es  opiniones de diis philofophi habuerunt.Plutarchus fic in libro prše
|d j? dido feribir* Nonnulli philofophoru inquic.ueluti Diagoras Milefius:& Theodorus Cy /
IPv 5 renaicus: 8i  Euemerus Egiata:SC Calimachus nullo modo deos aflerebant.Euripides etia
L-S-jt ragicus quauis Ariopagitarum formidine non omnino fe aperuerit:Sifyphura ramen in
n^ huius opinionis protečtorem: &i  quibufcuncp poruit rarionibus fenrennatn eius tutatus
eii:ix Anaxagoram qui una ftetifle corpora confufeprimo aftirmauir:deindeadeoin ordinem di'
innda:& Platonem qui non ftetifleifed inordinate mota fuifle primo dixit:  deinde a deo in ordinem
redada repraehendit:quia dixerunt deo de his inferioribus curam efle:beatum enim illud animal ad
^ incorrupnbile inquitomni bono repletum 8i  omnis mali expersad bcatitudinem foam conueri
fum res humanas non animaduertit:miferumenimefletfifabri:autoperariimore ad huiufmodi
fabricam fe conuerteret.Praeterea deus:que dicunt ante ordinationem totiusaut dormiebat inquit:



LIBER QVARTVSDECIMVS

ift

*rfo

tored.

64-

*?*rt


■


Ut

anl >
‘aš$

px>fj r^oluta

^.dcmuj
.;, td, “»iuriflim 4
V° !rni fračhirJ
•. ;

fltK^ tJntu r*
0rn QWHdia,

krfl frfmjqtu^

nKJn gtrc:Iire
JBJiIIorumina
I,0nj,f * fubftati/
!r ”' Grjrcorutn
^•-'.nn-nrtagros
''imulfue
V  ■''dkčtem
WO«i urnmbaf,
■' vuunapud
: '>oiuracam
' imthi dictret
:i intrungula
j« pomumcftta
o Ati rifc: ar codc
i" ifufjcrrr quz
•!',W.Tu  difpolna
• cittngihuiuP
j'iqjid*nri
gttnb  jorrllfčlu:
«rtkrrt: quiacor

,j(rJfinoo.n.ue
mhi rjIIuj  uifum
jfoirTfnDihi mt'

juncr po (Te noc
tmd**-F h *

r«iini«ft.btpo»

fuaabaotf

l^^l^bond
,‘ibui Aonioutdc

CAP. Vk

lE&ji

' y.

mtw<f

.  J'

•2PS2
■ '

autuigilabatrautfineutrum uerum eR:nec erat omnino>Si ergo dormiebat a feailo mortuu fuffTc
necefleeft.Setnpi ternus*n.fomnus mors eft:Deus at nec fomnii ncc mortis particepseft* Sin uero ul
gilabatrautperfedam beatitudinem habuitrautmaca arqi imperfeda.Si perfedam nullius rei Mige/
bat:quare nec ad nouam rerum produdionem delcendifle ipfum uerifiraiJe FmSin aut manca beati/
tudo affaerat:quo uere dici deus pot:cui qcq abfuifle coceditun Adhacc quo fi diuinitus humana gu/
bernan£:8i boni uexan£:6i mali feliciter uiuutThales mudum deu eeaflermDemocritus mudi ani'
ma ait deum eflc:5C cum pilae igneac forma poflidere*Py thagoras de pricipiis unitate deum Si bonu:
unitateg? efleunius naturanntelledu uidelicetipfumrdualitateuerodaemoneru eiTeac tnalu: in qua
materialis eft muIricudo>Socrates 8i Plato unicu:uniforme:qd' uereensatg? bonu effchaec aut uoca/
bula ad fcelfeftu oia fpedare*Deus igif intelledus efttSi fpecies feparabilis*u pcu! ab omni materia:
Si nalil paflibili c5iunda*AriftoteIes fu prem u deum:feparabile fpeciemtumuerfi phaerte infidetem*
Sphaera autem corpus acthereu:quod ipre quintu appellat»Quod cu per multas fphaeras diuidaf na/
tura coniundas Si rone feparatas:unaqu% fphaeraru copofitam ex ala 8i corpore aial efle arbitratur
Si corpusqdem:ut diximus:cu aerhereu ficcirculariter moueri:aiam uero quis per fe fit imobihs: ip/
fam tame morus cam efle*Sroici deu artificiofum igne atq? ltellečluale efleaflerut uia roneg? ad gene
rationem mudi ,pgrediente:qui mudus oes fpermaticas rdnes:quibus fingula fecundii fata gignunf
in fe continet:Deu aut fpiritum efle per uniuerfum mudil penetratem diuerfis noibus appellatum fe
cundu re^d per quas trafit diuerfitate:mundu et deu efle 8C  fteflas 8L  rerraifupremu aute omnium in
tellečtu ee in sethereiEpicurus deos hoium forma habere:quis no fenfu ^>pter tenuirate naturac: fed
rone percipianf» Quattuor defde icorruptibiles ponit naturas:athomos:uacuum:iofinitum:fimilie
tudines:quas quide naturas fimiliu partium Si elementa ipfe uocanHinc manifefte uidemus nullam
Graecos ante Pythagora:atcy Anaxagoram dei habuifle cognžtione. Cig are antiguiiTimis teponbus:
utPhoenicesSi Aegyptii:qui utoftendimus non mcorporeas quafdam uirtutes; fed mortales uiros
ut deos colebannfic Grasci quoq? diuinos honores homimbus confertbant»

Aduerfus eos:qui fenfum tollunt inutilem efle dicentes adcognitionem* CAP* VII*
Erum qu#nia alii philofophorum fenfibus cučta cognofci arbitrabar.f: alii contra rationi
folummodo crededum Si fenfum omninoabiiciendu dicebannno eft inutile qd aduerfus
iftos Ariftoteles in očtauo de philofophia cofcripfit perilringere.Mulri inqutt ronem folu
modo fequentes fenfum hac phatafia oino abiictebat:ut Xencphanes colophonius:Si Par/
menides e eata:8i ZenoiSi Milefius deantiquioribus:deiunionbus aure Stilpo Si Megarici: qui dice
bat unum efle q<feft:8i q<f diuerfum efle uideturrdiuerfum no efle:necgigni qcq:neccorrumpi: nec
moueri penitusaduerfus quos quis in philofophia multa dicanf :tame etia nune pauca dicamus* Di/
uina igitur res in nobis ratio eflnndigenus tame fenfu quemadmodum Si corpore*Na Si fenfus natu
rac de fenfibilibus iudicat>Qui enim fentit aliquid patitur: SL  qui fentit qd' patitur:eam pafllone pro/
fečto cognofcit*Senfus igitur cognirio qusda eft.Pr^eterea fi fentire pari quodda eft: 8i omne qcf pati
tur ab aIiquo patit:omnino diuerfum aliquidgj quod facireft:ab eo quod patitunut color 8i fonus a
fenfu*Deinde ipfum ens unum nouerat:fed nec immobiIe:fenfus*n*morus quidam eft: quomodo au
tem fi nihil ad cognitione conferunt:nullus eft:qnolet fecudum natura fibi fenfus efle depofitos: oes
»n.inregritatem fenfuu organorum^ fuauitare defiderantrg melius ita de fenfibilibus iudicat. Quare
natura duce tacus nobis amor ineft:ut nullus no infanus unu fenfum pro omnibus bonis:quae uocan
tur extrema:uelet comutare.Cur autem fi nihil fenfibus egeantmo eruunt oculos: nec auditu deftru/
unt:ut opere oftedant uera efle dodrinam fuam*N unc uero uerbis quide eos uituperant:re aut maxi/
me omnium ututur*Meliflus*n*cu fenfibilia nihil efle uelit oftendere:per fenfibilia hoc ipfum tfficere
conatur*Si»n.terra eft inquit Si aer:8i ignis:Si ferrum:Si aurum:6i aliud uiues:aliud mortuumtaliud
nigru:aliud albumicstera^ oia:quae uere efle hoiescredunfi et nos rede uidemus:audimus: atq? fen
timus,ens quog? tale qd eet profedo quale nobis prlo uifum eftmec^ trafmoueretur:nec aliud tx aiio
fieret:fed fibi ipli fimile permaeret* Nuc uero cum dicamus rede fentire uidetur nobis quod calidu S
in frigidum:3i frigidu in calidum:fimiliter Si mole in durumratgt e contra permutariiMerito igitur
poflet quifpiam percundari:nonne igitur calidum in frigidum tranfmurari cacteracp huius fenfu co/
gnouiftifSed rationes opinionefg? iftorum iam itaexplofae funt:utnecdidse quidem efle uideantur*
Rede igitur procul dubiratione lili philofophantur:qui Si fenfum SC rationem Si cognitionem reru
fufcipiur.Hinc Ariftoteles Xenophanem Si eius fimiles uexauit.Xenophane aute Protagoras 8i Nef/
fas audiuerunt: Neflam Metrodorus:Metrodorum Diogenes;Diogenem Anaxarchus: Anaxarchu
Pyrro a quo Sceptici philofophi appellati funttejui nec fenfu:nec rauone quicqua pofle compraehedi
docentes magno rifu omnium explofi funt* FINIS*

Eufebii Pam phili uiri difertiflimi de Pracparatione euangelica opas a dodiflimo utriufj ligaae in
terprete Georgio Trapezuntio e graeco in latinum uerfum exadifflma Vcnetiis impreflum diligen/
tia anno humanitatis domini*M*CCCCC,Die*x*Menfis Nouembris*

CLARISSIMO IVRISCONSVLTO ALBERTO VONICO TARVISANO HIERONV/
MVS BONONIVS*

AGN A Alberteclari/Time ac reruna digna^ ftadiofiffime prifcos hoies caufaram fo
lertifTimos ldagatores obdučlos teterrimae caliigine ceatatis in ueriratediuini nami
nis ueftiganda laborafie diu uideo:quiburdam nephadiffima: impietaris aflertoribus
deos oino pertinaciter efle negatibus:ut Diagoras:& ProtagorastnSnullis eent nec ne
incoftater dubiracibus: ut Pythagoras Samius:aliquibus deos quidem eflefatetibus:

„_ 'res tanaen humanas 8i  terrena negotia no refpiceremt Epicurus:aliis & ee quidem: Si

mortaliu cura gerere exiftimantibus:ficuti diuinus PIato:tatus aute inter hos ipfos error in qua;fiio/
ne ucrntara cerimoniaij 4 :rituum:myfterioru uarietas fuit:at nulla hoium omnino aetas fuerit: qus
in diuinaru rerutn fentetia no multum inter fe ipfa difliderit: Aegypriis Qfirim:Ifim:atg 5  afalia qua:
dam abie&iffima adoratibus: Athenienfibus Cererem magno ftudio pracipue colentibusrRomanis
Marte: Veftam: Quirinu:ac quofdam priuatos deos ueneratibus»Atq? hac quid.e multipiex confu/
fio per multum teporis in toto ferme terrarum orbe pfeuerauit uta ad Saluatoris aduentutm Tu ue
ro esecirati mortaliu in lumen faluberrims pietatis ab illa pniciofiffimae impietaris nočte tradučlo/
rum Iux oboriri coepitrtum errantibus femita ueritatis oftendiiDiffufl deinde uariis mudi regioibus
Apoftolici praecones euagelica praedicatioe oes gentes:omncs natioes illuftraruntmt eoru uere fuerit
uaticinatus ,pphatta:in cetn terra fonu exiifle:& uerba in fines orbis terrs> Viritu dočhffimiueregi
philofophi dei optimi maxfmi:qui fola fapietia eft:amatores:tacj fidera corufcatia paffim emieuere*
Hinc apud Latinos Jačleo eloquentte fonte manans Lačlatius Ccclius:trium linguaru optimus ker

daemonum ifidioforum aflu diutius clufae Ipledidiflimo Jumine ueritatis tenebras retexerut: dC  ma/
le de ueritate ipfa fentientes fraeno feuerae caftigatiois copefcuerunt* Apud Grdečo s uero Athanafius:
BafiIius:Gregorius Nazanzenus:Ioannes Chryfoftomus:Eufebius Pamphil»aliiqp p multi IdefefTi
Chriftianoru dogmatum aflertoresfummopereclaruerut»Iiq$diulimiribusGraecte cotendidum
per operem lieuit inter fuos:hoc efl: Graecos hoies italiae ignoti latuere^Saeuietibus demu tota Gra^
cia diutinis atrociffimord hoftium belhs:occupato ifelicis prouinciae difciplinaru matris imperio: di
reptis mifere ciuitatibus:tota nobilitate atq? uirtute attica in Icalia com igra te:cla riflimi quiq? aučhv
rescu   * <• - j- J -- j—  ' i; - —*

Romana didicemnt.Veru cu a plurimis in hiftoriaru poemaruue tradučhoe fuerit hadlenus feliciter
elaboraturno minus grate utiliterg? ab iis:qui res chriftianas eligere maluerut effečhim efl v No enim
Omnibonus Leoniceus uir fingulari dočlrina pditus minus laudis cofecutus eft in Athanafio^tradu
cendo q alius quifpiam in quouis gentili opere:aut ipfemet in toto cometariorum ifinitoru cotextu»
Neq? Georgius Trapezuntius uir diuinus ex pparatioe euangelica Eufebii in latinu uerfa minus glo/
rte reportauir q rhetoricae artis laboriofiiTimo opere 2 edito>Cuius quideclariffimi opis dedicati Ni/
colao quinto pontifici maximo litreraru toto orbe fugientiu parenti:quo ad fuperos unde nobis d t'
miffus fuerat fcempeftiue redeuntetomnis dcčlrinae fpes erepta eft:cu copiam facere oibus querere/
mustnec far facile inueniri pofiet ex6plar:tu Alberrae IiberalilTime ex bibliotheca tua:qua prsciofiffi/
mis libris difciplinarum omnium liberalni referra in ornatiiTima domo in modu atrii extrudla flu/
dioSiiTime fumptuofiflimcgj comparaflimobis DromptifTime fubuenifli>Vnde cum te iuuanteumo
caufam primariam praftanregermen uriliflimilibri in angulis quibufdam abditis delitefcetis fuerit
abande propagatum:debebimus no tantum nos ofFiciofifTimae tuae probitati:fed quicuq? optatifi M
mi muneris prius cupidi prope languebat im mortales gratias habebunt>Cu^ in eo diuerforum ma
le fentientium opiniones infolubilibus argumetis cofutatas:& fidem orthodoxam fundatiflimis ra t
tionibus ftabilitam 8i  confit maram lečlitabuntrno poterunt non tuae munificentte meminifTe no/
men tuamaternaperennitatis monuraento confecrantes*

EIVSDEM HIERONTMI CARMEN*

Eufebius graio tantum fermone Ioquebar
Nec poteram latiis utilis effe uiris
Cu ra Trapezunti non eft pprpefTa georgi
Ignotum tanti muneris ene bonum
Interpres Iatias folers aduexitin oras,

Et docuit lingua liberiore Ioqui
Errores igitur quifquis cognofcere prifcos
Inftruaus uera religione cupis
Me lege diuinas Romana uoce docentem
Hiftorias:grates foluere utricp memor

i

TABVLA ]M  LIBROS EVSEBII DE EVANGELICA PRAEPARATIONE* 6s

Quod malefici uates ptecjftus petebat* Cap,xi*
Q<f poetae refpofi laudabaf qf/ diuini* Cap*xu*
Qd / athletsediuinis honoribus aučlor/tate Apol/
linis afficiebantur* Cap»xitf*

Qyod ec tyranis ApoIIo adulabatur* Cap»xiiii*

Quod ligna & Iapides adorandos ApoIIo con/
fulebat* Cap,xv,

TABVLA SEXTI LIBRI*

Quod quaecumq3 dri gentium praeuidebant cacle/
ftium motu pramidebant* Cap,/*

Qduolurates hoiumfatfsagiarb/trabanfl/berura
ncgantes arbitriutniidg? deorum conf/liis per/
fuaf/, , Cap*i/,

Qucd fačla mag/ca ui folui pofle ApoIIo refpon/
dit* ^ Capti/i*

Qd ApoIIo nonua metni  fe fatebatur* Cap,/iri*
Quod falfa eft op/n/o de fatc* Cap»v>

Ipforum gentilium philofophoram uerba contra
eos qui fatum efle opinantur, Cap,vi,

Icidem* Cap,vi/,

Bardefanes de eodem Cap,vii/,

De eodem per aučloritatem fer/pturse ab Orige/
ne* Cap*ix*

TABVLA SEPTIMI LIBRI*

Repetitfo theolog/ae genrilium* Gip»i*'

Ouod folum Hebraeorum genus ueram fequ;ebe/
turpietatem* Cap.fi*

Compendiofe nonnullorum Hebraeorum uits
narranrur* Cap,///*

De Iudatorum theologia* Cap*ini*

De uerbc* Cap*v*

Decontrariaiiirtute* Cap*v/,

De hominum natura* Cap *vii*

Quod natura non eff gen/ta* Cap*viif*

Ouod mater/a non eft caufa maloru* Cap,/x*
TABVLA OCTA VI LIBRI,
Detradutione fcripturae*Repetitio gentiliu theol
log/ae* Cap,/,

De uita 8i difciplfna mofayca* Cap*ii*

Eleazarus apud Arifteum de allegor/co fenfu ferf/
pturar* ' Cap*u/>

De Eflkis qui prife/s temporibus fubl/mi u/uebant
philofophia* Cap*////*

De Deo:& quod mundus creafus eft. Cap. v*

TABVLA NONl LIBRI*

Quod et/ana exteriores Iudaeorum gentem admi/
rat/funr* Cap*i*

Hecataeus de eodem* Cap*ii*

Plearchus de eodem* Cap*iif*

Quod mult/ conuen/ut et/am al/en/ de uer/tate hi/ 1
ftorise* Cap*///t*

TABVLA DECIMI LIBRI,

Quod Graeci no folu a barbaris artes.Ted alter alte/
r/us inuenta dičtag? furantes fuo nomini attri'
buebant* Cap*/,

Quod d/fc/plinas omnes Bi  artesa barbaris Gratci
accaeperunr* Cap*ii*

De antiatare Moyf/ ac .pphetarum* Cap,ii/>

TABVLA VNDECIMI LIBRI,

De tripartita philofophiae diuifione fecundum Pia/
tonem, Cap,/*

De morali hsbraeo|i ph ilofophia* Cap*ii»

De euagel/i diffmitioe & ltet/oe fua* Cap,/*

De h/s q folet obiici Angel/s & Iudrefs* Cap»ii*

Refutatio eorum quse obiiciebantur* Cap*///*

De or/ginemundi fecundum gent/les* Cap*////*

D/uerfe de fubftantia mundi philofophorum op//
niones, Cap,v*

D/odori uerba:q pfci hoies Sole Bi  Luna colebat: Bi
qdnecIdola:necdaem6es nouerat* Cap,vi.
De Phoenicum theologia** Cap,y/f*

TABVLA SECVNDI LIBRI*

De Aegypnorum theologia* Cap*/*

De Graecorum theologia, Cap,//.

De Atlantiorum theologia* Cap,///*

De Phrygum theologia* Cap*/ii/*

Dearcanis myfter//s erroris getilium* Cap,v*

Qd merico fupft/tione getiu cotenim9* Cap,v/,
Breuis fupradičtorum repetir/o* Cap*v//>

Qpod templa deorum fimulachra hominum fue/
runt* Cap,vii/,

O^aiis de diis  pnTcorum fuer/t opinio* Cap,/x*
Quod Plato prtfcorum fabulas Bi  interpraetatio/
»esfabulaiumcontempfir* Cap»x*

TAB VLATERTI1 LIBRI,

De hoeftiore Bi  naI/ theologia greco^j* Cap,/*

De my ft/ca & riali theologia aegy pt/o^* Cap,//*
Quod iun/orts noua ^uaedam per fabulas excogi/
tarunr* Cap*iir,

Refutatio myfticx theologia?* Cap*iiii,

TABVLA QVARTILIBRI,

Ouod hominum artificio refponfa reddi quifpia
nontemerediceret* Cap,/*

Inutilem effediuinationem* }  Cap*iiV

Diuerfe gentium theologm Cap*ii7*

Porphyr/us de philofophia refpoforu* Cap*i/i/,
Redargut/o pd/čtoru ipf/us Porphyrif, Cap*y*
Quod omnes dtemones mali funt* Cap*vf*
Quod homines facrificabantur daemonibus uf^
ad tempora Saluatoris* Cap*yii*

Qupd mali daemones ad omnia flagitia K faci/
nora homines/mpellabant* Cap*vi//*

Quod ofbus cotept/s deo ihaerčdu e* Cap./x*
Itidem* Cap,x*

Detranlmutationeprauorum dsemonum Bi  ope/
rarione* Cap,xi*

Qui funtprincipcs dacmonum fecundum Porphy/
rium* Cap*xii*

TABVLA QVINTI LIBRI,
Ouodpotent/a daemonum per aduentum Salua/
toris eft abiečta* Cap*/*

Qu/bus rat/on/bus homines a datmon/bus decae
pt/ funt* Cap*//*

Quo mo mult/tudo deo^ credita* Cap*///*
Qd , dsemoes:quositer hom/nu deorut^ naturam
colIocabant:refp5fa dare credebanf* Cap,iii*
De operatione bonoruni dsemenum fecundum
Poiphyrium» Cap*v*

Quod dsmones cogunf ab hoibus* Cap*yi,
Quod dii getiu magicas artes docuerur, Cap*vii*
Quod oracula defecerunt* Cap,viii.

Qtiod get/liu dtemoes mortales funt* Cap*ix*

De uetuftorum fallacitate oraculorum ex Tene/
meo* Cap,x*

••

TABVLA

De ronali IudsoRi philofophia* Capviii. difunr* Cap*xfni*

De commodifhma nominum apud Hebrseosim/ Qaodpoeta:rečte dicerecogendifunt, Capav.

pofitione*

De phvfica parte fecudu Hebraeos*

De ireilečluali HebneoB/ phy fiologia*
De Ei uerbo Gnečo ex Plutarcho*
Quod deus ineffabilis eft*

Quod deas unus eft*

De uerbo*

Debono*

Capuiii* Quod hymni cani non debent nifi prius examineiv

Cap*v* tur* Cap*xvi>

Cap*vi* Quodnonfemperuinoutendumeft* Cap*xvu,

Cap*vii> Quod nobifeu nobis geredu eft bellum* Cap*xviii,

Cap*viii* Quod peccatoru anima eft caufa* Cap*xix*

Cap.ix Deuerophilofopho* Cap,xx

Cap*x* Quod nonučj falfo ad utilitatem audientium uren/
U[W , JU(  Cap*xf* dum eft* ' Cap*xxi

De Iudatis fecudu Moyfem ex philone* Cap*xii» Quod omne genus hominum ad ueritatem uc/

Ab Hebraeis didicit Plato contrarias efle uirtu candum eft* Cap*xxin

tes* Cap*xiii* Quod etiam de Salomonis parabolis Plato mul/

Quodanimiquoqueimmortalitatem ab Hcbrae/ taaccaepit* Cap ,xxiii,

is Plato didicerir* Cap*xiiii* Deferuis* Cap*xxiiii»

Quod produčtum efle mundum ab Hebraeis Pia/ Quod aliqua in alienum fenfum aceepit* Cap.xxv*
to accsepit* Cap*xv. Quod in duodecim tribus ciuitatem fuam Iudaeo/

Deluminaribus* Cap*xvi> rum imitatione Plato diuidit* Cap*xxvi*

Demutationemundi* Cap*xvii* Quod fitu urbis Iudaeorum fecutus eft* Ca*xxvii*

Q uod refurrečturos mortuos et cocedit :no aliunde De prouidentia* Ca*xxyiii*

qab Hebraeis Plato difcere potuit* Cap*xviii* TABVLA TERTIIDECIMI LIBRI*

De caelefti terra fecudum Platonem* Cap*xix* Quod Plato getilium deoscontemnebat,Cap*i,
Quod etiam de iudicio futuro Hebraeos Plato fe/ Quod mendofiflime de deo poetae fcripfe/
quimr* Cap*xx* runt* Gap*ii*

TABVLA D VODEČIMI LIBRI* Quod deus immutabilis ac uerus eft* Cap*iii»

Quod quaerere leges non quaerere rationes iuue/ Quod Socrates quia gentiUfim deos Ipemebat oc/
nes debent* Cap*i* dfuseft* Cap*iin*

Quod commode per fabulas adolefcentibus ma/ /Nullapačtoiniuriandum fit* Cap*v*

iora tradenda funt* Cap*ii* Quod fortes uiri etiam poft mortem patriam de/

Quod finc^ra fide Plato inhaefifle feripturae ui/ fendunt* Cap*vf*

deatur* Cap*iii* Itidem* Cap*vii*

yQuod non in omnes offerenda funt ueritatis dog/ Quod iconftater de deo Plato locutus eft* Cap>viii*
mata* Cap*iiii* Quod no rečte Plato de daemonibus fenfit.Cap*ix*

Deuiroiuftofecundum Platonem Cap*v* Quodnon rečtein omnibus Platofenfit* Cap*x* «

Quod etiam de ferpentis fraude Moyfem Plato fe/ Quod non rečte de coelo Plato fenfit* Cap*xi*

quitur> Cap*vi* Quse de mulieribus fenfit Plato* Cap*xfu

OuomodoPlatoquafiioco exuirofumptam mu' LegesaliqusePlatonis* Cap*xiii

liercmfcripfit* Cap*vii* TABVLA QVARTIDECIMI LIBRI*

De prima huminum uita* Cap.viii* Quod oes iter fe philofophi repugnant*Cotra qd no

Quod etiam collocutionem ferpen tis 8ixux  fecu/
tus eft* Cap*ix

Quod ordinem etiam feribedi fecutus eft* Cap*x*

Quod a pietate in deum leges exorfus eft ut Moy
fes. Cap*xi*

Quod a pueritia in legalibus pueri exercendi lu/ r __

do funt* Cap*xii* Opini6esprifco^piarchon*i*depricipibus.Cap»v*

Quod diuinarum rerum imagines haec inferiora Opinionesphilofophorumdediis* Cap*vi*
Plato putabat* Cap*xiii*/ Aduerfus eos: qui fenfum tollunt: inutilem efle d i'

ftr omnes concordant* ” Capa*

Defucceffioneplatonica* Cap*ii*

Quod unufquif^ philofophorum quod ipfe coniP
ciebatdediisfequebatur» Cap*iii*

Quod mathematica: difciplina: nihil conferantad
pietatem* . Cap*iiiii

Quod adolcfcentes cantibus ad uirtutes praeparan centes ad cognitionem

REGISTRVM HVIVS OPERIŠ*

Cap*vii*

a d

Prima alba Quifunt

Ad Sanchffimum irrationalis

rationis fide
b

Ofirideuero

Confolantem

Breuis

c

Thetym
efle fo!em
hominibus

uirtumm

e

Curigitur

ritur.Habebis

gulariquadam

De uerbo
gumentum
matica fit

n  g

Prseterea

non eft
čtus fuerit*

h

Quotdifciplinas
rebus primi
tioneacuia
i

Quoddeus
Iccirco Plato
leftisftella

k

Quodnon
ueroappello
ligenter quaefo

fororem
in Academia
Quod