COMPENDIARIA METROPOLIS CARNIOLLE DESCRIPTIO K TOPOGRAPHIA GERMANI.^ AUSTRIACiE CAROLI GRANELLI S, J. excerpta, et auditoribus oblata, ASSERTIONES UNIVERSA PHILOSOPHIA IN ARCHIDUCALT, et ACADEMICO SOC. TESU COLLEGIO LABACI An n o M. DCC. L XVI. Menfe Auguflo , PUBLICE PROPUGNARENT ERUDITUS , ac FERDOCTUS DOMINUS MICHAEL CASTELLI Z _ Carniolus Labac. e Seminario Soc. JESU, /gi|N ERUDITUS , ac FERDOCTUS DOMINUS / SIMON SCHILLIT Zf LTCEAL Styrus ex Fano S. Petri. Pbilofophi Abfoluti UBIBfilOT ]]UF EX BRJKLECTIONIBUS R. P. JOANNIS BAPTIST POGRIETSNIG e Soc. JESU, Philofophiae Profefforis publ. & ordin. LABACI , Typis Joannis Fb.idbk.ici Egbb, Inclyt, Provinc. Čarniol. Typographi. Nibil fingendum , aut eicogitandum , fed invenien * dum , quld natura ferat , aut faciat. BAČO DE VERULAMIO. ASSERTIONES EX LOGICA, METAPHYSICA, et JURE NATURA, Lc jOgicse nomine ea disciplina venit, quse mentem in formandis , com- ponendisque , ant feparandis ideis dirigit, quave ceterae fcientise ~r- ve l ut * inftrumento ad verum inveniendum, ordinateque explican- dum utuntur : &cum abjudicari nequeat menti humanse perceptio- ~~ ~ ~ nes fuas confociandi, dividendi, alteram ab altera abftrahendi, aut .. " m "' n> ignotum e noto inferendi poteftas, ideas innatas inter figmen- ta merito computamus. II. Ea Pbilofophias pars, qn* res a materia feu cogitatione noftra, feu reapfe abftrattas coiitemplatur , Metaphyiica adpellatur. Mundus non exiflit ex omni frternitate , ut quidam cum Ariltotele fonmiare videntur, fed eft ali- quo temporis initio de nihilo creatus. III. Mundus eft opus ftcut Divina prorfus Sapientia conditiim, ita fini, quem DEUS in creatione intendit, plane conforme, ac propterea fuo in gene- re perfeftum. IV. Verifitnilius eft , & communi hominutn fenfui , & ftatis naturae iegi- bus magis confentaneum, caufas creatas etiam corporeas non efte meras effe- duura conditiones, fed vim vere, ac proprie effe&ricem habere. V. Quamvis naturae leges relate ad caufas fecundas neceffariae prorfus fint, ac ftabiles , a libera tamen Autboris poteftate pendent, funtque mutationi ob» noxiae; hinc vera miracula erfici pofte Divina virtute confe corpore,, in quo abundat, in aliud fefe diifundens , i > qup refpeelive minor da- tur illius eopia ; dependent itaque elečtricifads effechis a motionibus liujus 'fluidi ad aequi)ibrium fe reftitueutis. XXXVII. Vapores funt fluidum tam rarum , & fpecifice leve , ut per gravitatis leges ab a eri s preffione , accedente f*pius vi eledfcrica, ad, certam altitudinem eJeventur : Generantur per refolutionem corporum maxime liqui- dorum , & mutatos cohseftonis liniites. XXXVIII. Si effe&us fulminis, & iclus fordoris alicujus eleftrici corpo- ris fpeftentur, fanta deprehendltur in utrisque convenientia , ut vix alia re dif. crepare , quam ‘magnitudine videantur; 'quare tempeflates fulmineae potiffi,- rnuni eleelricifad terrae , & nubium ftve per exceffum , iive per defeetum ele- itricarum adfcribi potTunt. Ab eadem materia eleehrica, a fpatiis Kquatori vi- cinis verfus poios deiiiiente , congrue repetitur aurora borealis. XXXIX. Pluvise qaandoque oriuntur a -vaporibus electricis , qui fluido illo fuo expandente fpolientur; alias prtecipitatiene quadam , atque interpod- tione particularum beterogenearum, quarum viribus iterum uniantur moleča« lse; Vapores congelati in nivesguftag aut frigore, aut heterogenearum par- tium immhcdone conliftentes in grandinem abibunt. XL. Ex conilanti . & sequabili propagatione, pulcberrimoqne organorum nexu non difficulter evincitur, piantas omnes verifimilius provenire e pro- prio, fuseque fpeciei femine, quod non fub inidum creadonis produčlum e fr, led ab ipfa planta generatur. E X MA THE SI. I. /""V Uantitates algebraicas cum integras, tum fractas addere , fubtrahere, v3L nmltiplicare , dividere. II. Proportionem geometricam invertere, alternare, componere, divide¬ re, duplicare, triplicare. III. Anguli verticales , alterni, externus, & internus'ad eandem parfera funt a?quales; in triangulo re&ilineo omnes tres anguli =i8o° : angulus vera externus — duobus internis oppofitis, IV. Si in duobus triangulis tria latera homologa funt proportionalia, vel duo latera, & anguli intercepti ?equaies, triangula funt fimilia. b V.Si V. Si ex angulo reclo trianguli rečtanguti demittatnr perp?ndiculari? ad hypothenufam , ea divide.t triangulum in triangula tum inter fo , tuni toti f<- mili a. VT. Quadratum hy'pothenufas seguatur quadrafis Cathetorum. VII. Angulus ad peripheriam eft fubduplns anguli ad Cintrumeidem arai infiftentis. VIII. Ad duas lineas rečfos invenire tertiam, vel primam , vel mediam proportion alem. •IX. Superficiem , & foliditatem prifmatis , cylindri, pyramidis, coni, fphaerse invenire. X. Aream parallelogrammi, trianguli, polygoni regularis , autirregula- ris, circuli, fečtoris, fegmenti circuli determinare, XI. In triangulo finus angnlorum funt ut latera oppodta. XII. Item fumma duorum laterum efl ad differentiam , ut tangens femi- fnip mse angulorum ignotorum ad tangentem femi • differentiae eorum. O. A. M. D. G. •Šf jSEf . 4, mš J* « V-AV fj V^ , sfWV’ i ^ fc WW G W ^ ^rKTnsfcKif'* LECTOR BENEVOLE ? ^ p ‘\rodit in -novam lucern e Topograpbia Germani# Aufiria- k cf, quam eruditijjimis Vir Carolus GrandliS.pf. in tl jua quondam ediderat juveniute , Compendiaria Metro- polis Cdrniolia dejeriptio , antiquam , novam Urbis faciem completca ; vetento AuElorisftyfo majoris f cJaritatis gratia totam epitmen /hos in nimeros partiti Jumus , pancis pro temporis m- rietate vel additis , w/ immutatis. Le&or bane nojlram gratiji- candi voluntakm boni conjiile , m/e. r. L Abacum vulgo indigenis LuMana. Germanis Layba,ch , Ttalis Lubian- na pr»clara , venaftaque tJrbs Tubeft latitudinis gradui 4 6. min. z. longitudine vero gradui 32 . min. 5. & 27. roilliarium itinere Grsecio 7 -' in Meridian abeft, Muro cingitur < 5 . portis apeirta , ii etiam aqnatica in calculum veniat, quarum ternse totidem relpiciunt Suburbia nautis, & pifcatoribus plurimnm repleta. Principem locum has itfter hodie obtinet au- lica , ita ab adfita' aula Ducali nominata .ad quam Labacenfis Civitas Carolo VI. Csefari elegans fe&o e lapide ftruxit monumentum, cujus fupremam par- tem ejusdem Augufti elHgies, Carrarien.fi e marmore gnave effičla occupat, hac adječta Epigraphe: Caroio- VI, Romanorum Monarcbs , Germ. Hijpan, Hangar, Bohem. Regi, Archidaci AuflrU <&c. ban: urbem ad accipiendum a'Ducatu Car- niolia homdghim mgredienti S. P.Q. Labao, anno 1728 . Bifariam illam fecat cog- nominis fluvius , qur adeo lentis progreditur aquis, ut, in quam partem de- fluat, segre ab oculo difcernatur, doneč declivem naetus alveum velociiis in Savum irrumpat. Hune, proot infra clare patebit, Nauportum vocavit Plt- nius, & Strabo, fed hic alibi Corcoram dixit, nbi a JLazio erroris arguitur non fine ratione fafpicante in Gurca Carniolias imne anfiouorum Corcoram perennare, non autem in Labaco duobns milliaribus inde diflito. Interim flu- minis Corcoras nomen cum Savo jundum fuiffe videtur ab annalium Francico- xum authore, dum. CarniolenfesTetulit ad Carcafavum habitate, Ita Labacns b a plu- pluvia, aut, folutis: ni vib us auiitus interdura in tam uit , an. fcilcet 1190. & I 537- e;usdsmqup ftculi &o, ut cunčta Oppidi, vel Civitatis compiti perva dens ubique navigia paterečur. ' n. C ivitatis formam primo Lnduit Labacum anno 1415., quo fervente im colarnm mduftria non modo accumulari sedes , fei & tenues man circa eatidem duci cceperant, bos Civiurn molimine dein a Friderico' IV. Cseiare fub annum 147.5. iea promoto, ut Turcsram depraedantium infuitas utcunque arcerentur. Tandem ab anno 1520. uiqae ad ejusaem feculi 53. dejeclo pi-iura opere utpote ad Urbis tutelam minus idooecr, aliud validius aggreifi L.abacen- fesvalla, & muros, hodieque extantes, intra excavatas foflas erexerunt, Ferdi- nando I. Romanorum Rege magnam fumptuum partem iilis fappeditaute, Penes- Urbem attoliitur collis denfo virefcens ncmore, e quo in apice afTurgit Ducalis, amplaq«e Arx antiquos indicans natales, dj ad ortum folidis mceni- bus, ad reliquas vero Orbis plagas aut tripiici', fed veteri pariete . aut nullo fere munimento vallata : Seculis 1'uperioribus lupremi Provincise Preefides, quos Capitaneos dieimus , eam inhabitabant , dein eorur.dem Burggravii ; jam ab anno 1752. Augaftae voluritate recipiendis militibus, dum Itativa hic agunt, ea infervit, m. P Radentis duntaxat Civitatis ortum, progre(Tusque baelenus deduxi: at fi ad vetuftiorem setatem regredi lubet, & veterum monumehta revolvere , in aliam longe antiguitlimam, ac celeberrimam incidemus Urbem , ./Emonam vi- delicet, five Hemonanv, vel Hsemoniam, quam in hoc sodem Iblo quondam floruifle, fed a Barbaris Romanam Imperium dilacerantfbus pofhnodum dele- tam, tot, tantaque firmant argumentorum pondera , ut infer Urbes , quae pri- fci nominis jačhiram. fecere , iis adnumerauda fit, quarum antiquatam fedem certiffima alia indicia pofteritati manifeftarunt, quidquid contra ogganiant aliense gloriae invidi , aut geograpluaj, hiftorinsque ignari. Hanc fententiam maxime tuetur, atque uberrimis veterum teflinioniis Itudiofe colleetis dilucidat pereruditns Carniolicorum annaiium author Sclionleben , quem prseiverunt duo illuftres geegraphi Ortelius, & Ciuverius, aliique complures, & no vidrine fubfequitur non minus clarus fcriptor Cellarius: fed ad rem propius acceda-" tnus. Pfolomaeus poftquam Superiorem Pannoniam ad Orientale Norici latus fccus Cetium montem jam faepius memoratum defcripfit, ejusque Urbes recen- fuit, h 32 o podremo fubjunxit : ln limite It ulit fub Norico it er um Panmnit Civitas Hemomt , ubi luculente docet iEmouam licet in Pannonia comprehen- fam non ad Ortivam Norici plagam, uti reliqua illius loca, fed ad Auftra* lem extltifle, ficut Ifalia, inter quam., & Noricum ea Civitas interjicitur, ali* qua fcilicet Panponiae portione eousque protenfa. IV. /V Uibus rite perpenfis vix aptiorem iEmonse reperies campum, quam La- bacenfem diftriclum, utpoteinter Iftriam Italiae Provinciam , & eam No¬ rici partem, Styriacam fcilicet, qua2 Pannoniseadhaerebat, inclufum. Certe biQ ftolojnsei testus iEjnonaja faltem Caraiolise vaadicat, fi fuis mo- »entjs mentisfedulo expendatur,. Unde amdiendus modo Plinius.Lib. 3.0. 25., qm veram ejusdem fitutti propius moaftrabic 1 'gu* fars-, -inguit Ule, ad mar e Ha~ driaticmn [pehat , appellatur Bdlmatia, &• Užyricum [upr a dihum. Ad Sept en- trionet Pannonia vergit , fini tur bide Danubio, In ea Cnlcnia JEmeha , Sifcia , Amnes tiari, & ndvigdltiles in -Danubium fluunt , Df atlas '«$* Nori tis vičlmtior, ■Siivtrs ex alpibus Carnicis p/acidior. Alibi vero clarius Lib. 3, c, 18. Argonavt s flumine in mitre Tiadriaticam defcendit nm praski Tergefte t mč jam conjiat , quo f.umine. Uumeri s trave fiatu Alpe s. diiigtntiores tradunt. SubiiJJe- autem lflro , “d. i n Sat , dein Nauforto , čut nprntn e.v ea cttnfa efi , inter JEmonam , Alpesqae j sarieritt. Sermo igitur hic Plimo furt de alpibus Tergeftum , feu Iftriam a Pannonia feparantibuš, inter quas , ac Ainioaam fluerc Nauportum afferit, & in Savum effundi, Confule nune Mappas , & pro libitn contemplare, an non Nauportus lit ipfe Labacris aumis, qui ex iisdem alpibus emanans Labacen- fem Urbein rnteriluit, & tandem Savo notiilimo etiamnum flumini mifcetnr. Sane alium fiuvium, qai PLaian® deferiptioni esaftius refpondeat, segre de- prehepdes. Unde Nanporto celebri quoiidam Urbi a Taarifcis sedificatae natum ftiifte nomen esiftimare licet, quod oppidum hodie HvperlabacBtn audit. Ob- fervandum hic autem eft, aliam quidem Urbem fub Aimonise nomine a Pii- nio in Noricis fcenferi, fed geographorum pene omnium fenfus erraffe bunc autborem pronunciat, eadem fcilicet Urhe in Parmoma, & Norico perperam coiloeata , curn nullus alius feriptor iEmonise in Norico meminerit, -& pronum fuerit in hujusmodi fphalma labi, fiquidem in Pannoniae, & Norici confinio Ptolomseus, ut vidimus, aliique eam CI vita te m deferipfere. Interim non mo¬ do in Camiolia /Emonam reperimus , fed & apud Labacum fiuvium aliquo poft Nauportum Oppidum intervallo, quae uni Labacenfi Civitati quam optime con veni unt, V. V Eterum geographorum Principibus primas deditnus ; nune autem Itineraria a tredectm circiter feculis ati noftram ufque tetaterritratrsmisTapercurramus; Fa vet enim imprimis fententise noftraeAntooinianum, cujus itineris ductus cum fuis milliaribus hoc ordine procedit, addltis ex adverfa parte recentibus nominibus, quse cum antiquis coincidere a ut manifefto patet, aut ex fitu, & diftantia eca- diti opinautur, Concordia Civitas M. P. Concordia* Aquileia Civitas XXXI* Aquileia« Frigido flttvio XXXVI. Vipach. j Longatico manfio XXII. Logatez. Hemona XVIII. Laybgch* Adrante manfio XXV. Dranberg* v C eleia Civitas XXIV* Celeia. Nec minus fuffragatur Peutiageriana Tabula, ex qua apud Vdferum edlfs hoc itineris fragmentum ad rem noftram excerpfi, Savo fl. M. P. Savus. b 3 Lt Denium Labacenfi vetuftati patrocinatur aliud Itinerarium mihi ignotum , quod Hierofolymitanum Schonleben vocat, ejusque partem hoc modo fub- dit : Aquileia M. P. Aguileia. Ad JJndecimum IX* Undecimo. Ad fornulas XII. Sanpafs. Cajlra XII. Prat five Poderab A d pinv.m fummaj C Oncordant h soc antiqua cnm bodiernis intervallis , fi juxfa geograpbornm regulam 4. paffuum millia communi Germanico milliari adjudicentur, communi inquam ; non enim me latet , plura intercurrere majora , & aliouan- do minora ob enorirem Germanicorum miiliarium inseqnalitateni: ubi illnd quoque pr® oculis babendum , diverfas fcilicet ad eorundem terminum patere vias , nec ubique nobis innotuide. qualem Romani triverint; unde fi alicui non- ntilla ex enumeratis diftantiis a praefenti diicrepare videatur, ejusmodi viarusn mutationi id adfcribipoteft, vel etiam ainanuenfibus ; quid enim facilius, quani inea exemjlaria adeo longa temporis intercapedine toties defcripta mendum ali- quod circanun eros irrepfide? Tres prseterea infcriptiones Labaci effoffas, & ACmo- nsenomine infignitas profert Schonleben, quarum ncam hic fubjicio , quia Le¬ gi on es in b c Urbe aliquando degentes colligt ex illa pofTunt: M. TTTTO M. F.-CL. TT. BARBTO TITIANO DECURIONI EMONE T. LEG. II. ADjUTRTC. ITEM LEG. X. FRETENS. HASTATO. IN COH. LEG. H. TRAJAN. EXCORNICULAR. PR. PRO. LARCIA VERA FILTO PPSSTMO L. D, D. D. Aimonam Labaci fuperefle,-vel faltem in ejusdem vicinia fecus Labacum amnem extiti(Te, band pufo pode nune ab eru- ditis in dubium revocari. Paruin e contra itinerariis, aiiisque relationibus hu- cu=que allegatis refpondee Tggium duobus miltiaribus Labaco diflltum,& a flu- vio pariter retnotum, quod iEmonse fačceffide auturaat Lazius; procul autem ab iisdem ab rrat Blondi , & ejus fequacium fententia, qui iEmoaam ia Iftria , »bi modo Civitas nova estat, agnoverunt. vn. H Tftoricos igitur adeamus, ut, quse de Atmona illi faftis commifcrunt,, tan- quam ad hodiernam GarnloliaeMetropolitu fpe&antia, perfcrutemur. An- tiauiiTimam. imprimis originenr Sozomenus, qui anno 440. ilorebat , his verbis ex’iibet, ex Badleenfi. anui 1 563 editione defamptis : Argonauta cum JEtam fugerent , non eaiem fant in redi tu uR navigatione , Jed trajecio mari $cytbarum p er belce fluvios ad It ali a termina pervenerunt , ubi & bybernantes Civitatem edmiderunt , difiarn JEmona. Ingruente vero afiate ope incolarum Argon avem cir- citer qttadringenta Radia arte mechanica per ter rana ad Aquilamfluvium traxerunt, qtti Eridano mifcetur. Confonat Zoflmus, qui claruit anno 353., AJmonse quip- pe ortum Argonautis pariter adfcribit, circa translatam ad' mare navem fo- lumtnodo difcors, de quo etiaru antea Plinium, qua via, aut flumine ea trans* večlafuerit, audivimus duhitantem, iEmonse porronomen huic Urbi ajafone Argonautarum Duce inditum fuiffe omniuo videt ur , ut patriss fuss Aimonje f poftea Theffalise appeilatfe ) illuftre in alienis terris erigeret monumentum, ficuči poftremis duobus feculis familiare fuit Europs gentibus , detectas in novo Orbe regiones, aut excitatas ibidera Colonias fuinptis ex Europa nominibus di- ftinguere , & dulci ea patriae tnemoria partuin ab ejusdein abfentia nioerorem delinire. Argonautarum expeditionem anno mundi 3821., ante Chriftum 1232. juxta ftatutam a fe chroiiologiam collocat Salianus, non decennio pod , uti Schonleben perperam annotavit. Ricciolus 33. anuos ex Saliani calculo demit, & anno ante Chriftum 1210. eandem adfcribit, iEmoaae astas plus quam 450. annis iplius Romse natales antecedit. vnr. S I exorientem fufpeximns /Emonam , non minus eam admirabimur proficien« tem . Romanorum imprimis Coloniam huc dedu&am effe , e fupra citato Plinii textu edocemnr, quod fub Ocdaviani Augufti Imperio accidifte verofimi- le eft. Ab eo tempore hiftoricorum primus Atmonse meminit Herodianus , Ma- sjimini ab a. 235. Tmperantis iter ePannonia in Ifaliam fufceptum deferibens: 2 rfaximinus , inquit ille, poilquam ad ltalia fines pervenit , prtemifiis fpecuiatori - hus , explorarent , ati ulite in Alpium convaliibus, atque denji/Jimis /ylvis in- Rdits delitefcerent , ipfe in planum deduHis militibus , jubet ar m at or um acies qua- drato agmine incedere , ubi autern totarn plamtiem fervatis rite ordinibus trans-ni- Jerunt , ad priraam hali te urbem perventum etl; que Ha m on a ab ineolis vocatur, Ea /ita efl in extrerna planitie ad Alpium radices. Hic fpeculatores , atque exp/o- r at or e s exercitas narrant Maxirmno , vacuam reliHam Urbem , aufugifje omnes incolas, ttmplerum etiam , ac domorum \anuis incendio confumptis , atque omni¬ bus, qua vel in urhe , vel in agris futrant, ajportatis, - - - Milites indigne tulerunt, quod ab initio fiat im farne laborarent ; cumque noflem exegij]ent par tim intra pa¬ tent es domos , part im in planitie ipfa, fiatirn fole orient e ad Alpes accejjerunt. Ob- fervatione dignum hic eft, quod Herodianus, etfi iEmonam Italije Urbem nun^ eupet, eam tarnenLabacentibus non furripiat, imo iisdem confmnet , cum itt planitie , quse ex Pannonia proficifcentibus paulo ante alpes occurrit, clarilli* me circumfcribat; quare vel dicendus eft is author erraffe, iEinonam _ I tali a; includens, vel adiRUtendum eft, ea tejaipeftate Italiam ultra alpium juga fe ^teadiffe, ' g ' IX«' V IX. LorioSorem liujus Urbis mentionem facit in Theodolu fenioris Panegyrico V J Pacat us, dum aurea fua facundia folemnem rxornat poropam , qua anno jg3. iEmonenles Potentiffimum iliuin Csfarcni de Maxifno tyranno ad Siiciatn, & Marcellino ejus fratre ad Petovium paulo ant e cseib triirniphantem exc>pere. pod condigna ergo utriusque viftorise encomia ita profequitur Orator, cujus ■perelepanti dicendi ftylo placuit noftrum quibusdam minus fapidum fcribendi t enus tantifper condire." Nec pia Hamonia, ajebat ille, cunltantius, ubi te af- 'fbre nuncidtum , impulfu effufii portis j obviam provoiavit , gr- at ejl ettme de/tde- \-him poprfpem impAtientius , param crede/is patere veriientt , feftinavit occurjare ven turo « Fingit quidem , ut jcimus , timor gaudiurti: Jed ita in tirno s men tis ajjeHus proditor vultm enunciat, ut in fpeculo front rum ima go extet animorum, Velut Ul« Civitas a Imga cbjldione refpirans , quod eam 'tjranmts alpibus objacerU tem tanquam belit Umen attriverat, tasita je ?-<&• 'tam Jtmphrt exultatiene ja- Babat , ut ihejje vera latitia ni mi a videfetur, Ferebant [e vbvia tripadiaptium cat er v* , cttnBtt cdtttu , & croea/is perfi>uibdvt, . Hic tihi triumphum ■ cborus z/, ir-; e ecntra tyr anno/trne vre s manias , & 'čarmett exequiale dieikat. Hic perpetuum vib,is abitam , rile vib.oribu: crebrum optabat aiventum. Jam quacunqtte' tuiif- Jes gradum ,jeqni , circumcurfase , pr at e dere, vias dentque, quibus ftrebaris , cbfiruere ; nutlus cuique fui , tuiqae rejpefius bhrndam tihi faciebat itijuriatn. Quid ergo referam- pro mnnibus juis fejlum hitra nobunatis oecurjunt ? conjpicues vejte tiivea Sacerdotesl Quid part as virentibus jertis coronatas, quid auUis undan- tes platem, accenfisque fanalibus auRum diem ? (jhud effufam in pubiieum tar~ ba>n dornoritrn ? gratulantes annis jenes , pueros Rbi longam fervitutsm veventes ? ta« tret lat as, virginesque /fcuras? Nondum ebnfeceras bellum ; iam agebas tri- nmpbum, HsecPacatus, quibus & fruftra obieffam indicat aMaximo Simo¬ nam , cmn ex Italia in Pannoniam adverfus Theodollum properaret, & quent fplendoris gradum ea Civitas afcenderit, ob oculos ponit, dum magniiicum Senatorum, Flaminum, & Sacerdofum explicat apparatum. Neque his fi- dem derogant qusfedam mendofse illius panegyrici editiones ex male deferipto codice exortse, in quo cum pro Hamona quidam legiflent bac mora, ficque ty- pis mandaffent; fciolus aliquis videns fenfum non apte cohferere , ineptius ipfe fubftituit Naronam , veteris quidem Illyrici Urbem , fed a Juliis alpibus remotiffimam, per quas Aquileiam verfus fugientem Maxinrum inde infecutus a Pacato dicitur Theodofius, & ab Hiltoricis omnibus confirmatur. Ceterum exprefTe Hsinonia legitur in pervetufta editione anno 1513, Viennse Auftriae peraeta , ex qur. prasmiflum orationis fragmentum decerpfi, & Hsemonam , fen iEmonarn in fuis exemplaribus extare , Schonleben, Ceilarius, aliique com- plures atteftantur. Par quoque error in easdem irrepfit editiones , dum pro Sijeta, Bjcia nufquam audita Civitas perperam fupponitur. Secundo venerata eft iEmona Theodofium anno 394. , quo is Eugenio, & Arbogaiti ad alpes J ulias obviam faitus , famofilTiman retulit vičtoiiam, quam ex veteribus uberius dilaudantJornandes, Rudlnns, Theodoritus, Orofius, Socrates , Sozomenus, aliique complures. Polt Theodofium iEmonam acceffiffe fertur a Zofimo Lib, 5. Gothorum Rex Alaricus ex Pannonia in Italiam anno 400' cum exercita contendens, nullo tamen damao affečtam Urbem meffiorat, fed tantum Regem apna Kamnam tujka loeajle, ' “ 'X, Epi- X. I 7 Pifcopalem Cathedram jam ab anno po. jFmonse erecl^m conjicit Schoti- It leben , qaando nimirum a D. Hermagorse AquileienGs Praefulis difctpulis Chriftiana lex per circumfltas oras propagabatur, Prlmus tamen , qui pofte- ris innotuit , ab eodem authore memoratur S. Maximus anno #54. fub Decii perfecutionemartyrii laurea coronatus in Urbe AfleGa,quam Ptolomaeus L ib. 2. C. 17. Liburni® Mediterraneis inferit, & diverfa martyrologia, ac San&i acla apud Henfchenium congeJla in Civitatem Afianv perperam commutarunt. Ibi igitur generofus hic athleta , cum a Chrifti labaro nec munerum fpe, necmi- carum terrore aveili pofet, Proconfnlis juflu flagellis primum caofus, deia • equuleo tortus , tandem extra Urbem lapidibus obrutus vi-us F.pijcopus Emonenfis nuneupatur. Ex bis mahife- fto apparet , revixifTe poft excidiom /Emonam , quo eam anno 452. ab Atfi* la Hunnorum Rege proftratam conjiciunt feriptores, unde non nifi Siavorum , aut Longobardorum tempeftate deletum dici poteft primaevum bijus Urbis no* men ; horum enim Duces in Foro Julii degentes, uti ex Paulo Liiacono Hift. Long. L 4. c. 40. colligitur, non medico tempere Carniolias imperitarunt. XT, A Boltto nomine perennat nihilominus Labaci Civitas Epifcopalt dignitate non minus illultris . quam anno 1461. Fridericus IV. Imperator, annn- ente fummo Pontifice erexit, & primum inflituenduin praefentavit Sigismun- dum a Lamberg, adječtis Pr.Tpofito, Decano, decemque Canonicis, qui Prse- fuli decori e Gent, & adjumento. Etfi vero horum numerus temporum viti« fex capitibus imminutus fuiffet, hodie tamen a totidem gentilitiis Familiis Kircbberg , Wolwitz, Codelli, Lamberg, Flachenfeldt, & Schifferer fe re- ftitutnm gandet. Altero anno PiusTI. Papa dato 5. idus Šeptembris diploma¬ te Labacenfem Dicecefim ex AquileienGs , & SalisburgenGs partibus confiatam ab omni tirm Patriarchae , tum Archiepifcopi J urisdičtione immunem declara- vit. Undeviginti ha&enus illa numerat Antiftites a Ferdinando Csefare, Fri- derici IV. Piojuepote, etiam S, R, I. Principis dignitate exoijjatos, en fn*. c gulorma StrTortim nomina : Sigismundus a Lamberg, Chriftophorus Rauber , Franci- fcus Kezianer * -Urbanu« Textor', Betrus Seeps.eher, Conradus Gluftefch, Bal« tbafar Radlitius, Joannes Tautfcher, Thomas Chrbn , Reinaldus Scharlichi- us, Fridericus Otto Comžs a Puečhaim, Jofephus Comes a Rabatta , Sigis« mundus Chrifcophorus Comes ab Kerberflein. Ferdinandus Comes a K h im- burg, Francifcus Carolus Comes a Kauaitz, Guilielmus Comes a Lesiie, Si¬ gismundu? Felix Comes a Schrattenbach, & Erneftus Aniadeus Comes ab At¬ tems, arnio 1757. Decembri? Vienn® vita fun&ns; in cujus lonnm evedus 2.5. Januarii 1761. LEOPOLDU,S JOSEPHUSe Coinitibus dePSTAZZUS Labacenfem Ecclefiam fapientia lumma, religione , & felicitace gubernat , Cui Optima Antifliti longarn vitam , & incolumitatem unanimi votorum coofea- fione precamar, . XTI - E Luftati tandem ex veteris hiftorise tcnebris ad meridianam evalimn? lucern, prsefentein nimirum Labaci datum, quein modo ie&ornm oculis fubjiciam, facras iEdes de more prsemif.tens. Hae ii ex Urbe, & Sufctirbiis ad calcuhmi reducantur, fexdecisn univerfim collšgentnr. Cathedralis Ecclefia ad S. Ni- colaum a nautis, & pifcatoribus longe anteannum 138S. condita dicitur, quo fcilicet flammis correpfa concidit, fed. in majorem amplitudinem inde a Fride - rico IV. Imper. ac Eleonora ejus Conjuge evefta, a Thoma Chron , nono Antiftite pluribus partibus decorata ; vetufcate ipfa jam ruinam minitante an- no primo feculi labentis diruta , atque ad majeftatern, quam quisque in illa fufpicit, inter annos quinque e fundamentis reftituta Joannis Antonii Tpalni- tfcheri de Thalberg , Dečani, ac Vicarii Generalis ope colleebitia , ac incredi- bili cura. Poft hanc ampliffimum occurrit sedificium , Divi Caroli honoribus facrum , in duas partes diflributum , quarum una a Nobili, altera ab Eccle- fiaftica f uventute, aut etiam letate jam fraftis Clericis inhabitatur : complefti- tur hoc etiam elegantem Bibliothecam , quae publicis patet uftbus. Omnia haec pod excitatam Cathedralem Bafilicam, jam laudati Thalnitfcheri munificeutia, 'aut certe folicitudine furrexere. B. Virginis MARI/E - Sacrarium Teutoni- corum Equitum , olim Templariorum domui, feu Commendse annexum, Sc ad inftar Crucis efformatum, nova fua mole Magni noftra? sečatis Herois Guidonis Stahrenbergii, & trium Augaftarum Eleonorae, Amalise, & Elifa- bethse muniiicentiam , atque pietatem deprsedicat, in antiquis Aimonae rude« ribus exftruclum , cujus originem pro!ixa annorum feries a viventium memoria semovit; Commendatorum tamen ibi refidentium fyllabum jam ab anno 1295. iu Ortolino Hertenbergico orditur Valvaforius. XIII. G Lotiofa ejusdem B. Virginis Aflumptio in Minorum Sandi Francifci Tem« ploprimario colitur, quodan. 1403. affurgere coepit ex alterius ruinisanno 1073. D. Philippi honoribus amercatore auodam Petro Baldaviz dedicati. Inva- lefcente Labaci hasrefi abfcefTerant quiaem’ eleemofjrnaruin defcetu Religiofi incolas, fed reftituta priftinae integrirati religione huc denuo remearunt, no- Rraque State non folnm iEdem facram , fed & amplum Monafterium fmum ce- febri Bibliotheca inftru&um ad modeftam quandam elegantiam, & religiofum Eiitoreaa reftitveruat. M XIV. _ . . , - S Ocietatis JESU templum, quod maxinia fui parte anno quarto fecnli laben- tis iiiib.uratum elegantibus aris marmoreis plurimum a ceteris fe difting.uit, naitum e tl eximium fuae fundationis fcriptorem , nempe Thomam Chron hu- jus Urbis Epifcopum ; cujus verba, prout ea Valvaforius refert, omiffis tan- tum minus neceffariis, hic fubjiciain , ut ex ipfo fonte totam rei feriem pa- riua hauiiamus ; lic itaque exorditur: C u rn amo Domini 1 596. fingulari Dei be. nejtcio, &• HerentJJhni Arckiducis Autiria Ferdinandi zelo, ac deftinatione , ti d majorem Del laudern , dS" gloriam, animarumque Luther ana kareji ab annis 50, •sel amplius mifere fedutiarum redul. ionem , (&■ falutern in Adventu D, N, JEjtt Chrifii , juh ReverendiJJimo in Chri/io P. D.Joanne Epi/copo LabncenR , - — La- bticuin , &' Dieecefim ejus inclyta Societai JE/u fuijjet ingrejft, - - - gg« primum in Manafterio Franci/canorum (tune vacuo ) perpetuum locrnn habitura , mox- que pr op ter loči anguftias , ahasque aifficultates ad S, Jacobum (ubi ‘Kenodocbium trat Cftfartum ) Si-, mir o Potiti ju-e , ac Principe Ferdinanda conjentientibus, transmi- gratura ejjet , c ca' tnndem Ordlnum munifrcentia prasmiis doaatur, occupat. Ex adverfo Templi fargič ex sere conftans Delparse fine lab e conceptas coloflfus riiarmoreae infi.ft.ens Colnmuse , cujus bafim Sanftornm Jofephi, Achafii, Ignatii, ac Francitci Ka¬ vern Statuse, per quatuor diftributae angulo.s, esornant. Totius cololli fty- iobata binis fuis inlcriptionibus authores operiš , & pietatem eorum ica pofte- ris prodit, prima : D. O. A£ Maria Deipara V. qua concspta line macula ongi+ nis, fuppedanea Luna 7 riu npbatrix anno M. D, C. LXUL Ottomar/icam Luna v a finibtts Pairia averruncavit , voti rea Provincia Čarni o/ia ; ur at a ejusdern Pura Conceptionis Propagnatrix M. P. Anno M\ D, C, LXXXil. Altera: Del vlatrl VIrgM ftatVs CarnloLIse pos. eX Voto. Antequam e Gyuuiafu vicinia difcedamus, filentio prsetereundum non eft Seminarium Collegio ad plaga n occidentalem conterminuvn , ubi prava olim dogmata graftante haereil tenerse aetaticum literis inftillabantur. Subinie palfis Casfarea Audoritate erroru.n JMagiftris pauperum ftudioforum contuberaium Societatis J ESU jaribus tradl- tum gloriofis SS. Donatbni, & Rogatiani titulis pr.Ttulgere ccepit; nune prr- tim pia Benefadorum liberaiitate, partitn proprioconviventium are copiofam, & nobilem Juventutem in i pes Patriae optimas aiit, cum infigui Reiigioais , Reique literari.se in futura tempora increinento. xvi. D Jacobi Ecclefije quantum magnitudine cedit, tantum vetuftate eam fup;- ■* rat S. Elifabethae Tempellum, Civico Hofpitali adhserens, quod anno 1385 . eandem cum D. Nicolai -/Ede expertum eft Vulcani faevitiem : Profana- verant illud anno 15(54. Luthericolae, led altero ineunce feculo Urbis Epifco- pus Thomas Chron confuetis ritibus expiavit. Exiguas pariter funt quatu >r alise Ecclefise, feu Sacelia, quse intra muros fuperfunt, videlicet una D. Fri- dolino faera, quam vulgus a D. Laurentio denominat, quia fefto hujus die il- lius dedicationem folemniter celebrat : altera D. Floriani ex piorumliberalitate poft annum i 5 So., quo Urbem atrox afilixit incendium, sedificata ; clariorem liane annis pofterioribus reddldit Virginis doloribus percitse effigies , piorum clientium cultu , & gratiis impetratis clariffima: tertia centum inde padibus in ipfo monte occurrit, & prsefente primum feculo honoribus Divse Rofaliae furrexit; quarta ad D. Georgium arci inclufa eo etiam titulo advenas invitaf, quod in parietibus fuis non foluin Principum Carnioliae, fed & Provinciarum , ex quibus illa per vices coaluit, quin & fupremorum omnium Provinciae Ca^ pitaneorum nomina, setatem, & gentilitia fcuta ab anno 1261, ad nos ufqu« deduda, eleganter depida exhibeat. XVII. N On minus fplendidas, & plures DEI Domos exhibent fuburbla : Inter bas eminet Parochialis, Divo Petro Apoftolorum Principi dicata , viginti quinquefibi fubditas, feu filiales, utvocant, Eccleflas numerans. Veteri, quas pluribus feculis fupererat, cum ab anno 1385. ^jusdem Paftorum nomina feri- ptis commiffa reperiantur, nova, ampla,& magmfica, Vaticanam imitaas, vi¬ ginti , & feptem abhinc annis eft furrogata. Proximum locum tenet Eremi- tatum S. Auguftini Templum, in cujus medio ftat Lauretana Domus anno coofecrata. Ternas bi Religi.ofi fucceffs temporis obrinuere ftationes; primem primam it? mia cum S, Martini Templo extra Urbein srsxerat Ciieianiis Ca* mes ; at quia Ccenobium crebris Turcarum infultibns pat 'bat, eofque a Civiutn e muris ejaculaotium ietibas tuebatur, an. 1494. foio eequatum eit, Religiofis .ad D. Jacobt Ecctefiam introduclis, ad fecundam ninvir&m flationera . quam an. 1553.' dsferuerunt. Tertiadeaique ab iis an. 1028. reveriis in prsefenti fitu coiiocata .altero mox anno in cineres quidem abiit, fed ope munifici Ba- ronis Conradi a Ruflenitein ab anno 11340. renovata fpecioftorem induit for¬ mam. quam hodieque ofteutat. Cum Eremitarum Eccleiia veuufiate čeme alia D. Jofepho devota , & ab Eggenbergiciš Priucipibus an. i$f 7 . ejusdem pe¬ ne Ordinis Religiofis , quos Difbalceatos vocant, upa cum Ccenobio extru&3. Capucinorum Afceterium cum facra ejus Tiide opus eft Pientifftmi Principis Ferdinandi Archiducis, poflea Imperaforis hujus nominis fecundi; in cujus fuudamentis anno vSoj. primum pofuit lapidem Thomas Chron Labacenfis Atuifles , abloiutoaue fequeate sedate sedificio , celebrata eit magna folemnita- te coufecratio. ad quam viginti hominum miiiia fub quingentis circiter vexil- lis ex Caruioiia, Styria, & Carinthia fuppiicationem inflituerunt, Pauciores recenlet annos facrarum Divse Clarae Virgiiium Coenobium ex Michaelis Hil- leri , ad id reliefa h*reditate anno I 6 ‘ 48 . inchoatum. Eo demum locorum, «- bi ante hortoruni delici* Principmn Auerfperg, & Eggenberg cernebantur , noilra setate Fuiidatore Jacobo a Scheilenbprg ampliffimum furrexit alterutn Virginum D. Urfulss Collegium cum Templo pariš & majeltatis, St eleganci* SS6. Triadi dicato. Tempiorum feriem claudit omnium moviilimum Divi Jo- aanis Baptillse, extra Teutouicamportam decem abhinc annis sere Jaaciiticlua- no excitatum. XVIII. N On modo facris, fed etiam aliis tum publicis aedificiis, tum privatis quo» rundam Nobilium sedibus maxime poli annusn vigefimum feculi labentis eleganter conftručtis , aut certe prioribus ad optimse Archite&onices leges in« llauratis , Labacenils Civitas illullratur : In Aula Ducali, ante Vicedotninalt di&a , hodie multis acceflionibus aucta, non folum aerarium , & tabularium Principis confervatur , conftlia coguntur, fed & anipla regiis adminiftratoribus fufficitur habitatio. In domo Provinciali, prseterquam quod litigantibus jura dicantur, fuum etiam Provinci* miniflris domicilium patet, Optimatum cogun- «ur Concilia, ex quatuor Ordinibus conilata, quorum primus conftac facroruro. Miniflris, Epifcopis nimirum Frilingenfi, Brixinenfi, Labacenfi, & Petinen- fi: tum tribus Religioforum Prsefidibus , Sitticenfi, Landftraffenfi , & Vallis Jocofe ; Praepofitis binis Labacenfi, & Rudolphfvvertenfi: Commendatoribus ternis Labacenfi, ac Metlicenfi Ordinis Teutonici, & ad S- Petrum Meliten* fi ; Decano item, & Canonicis exemptse Cathedralis Ecclefiae Labacenils. Se- cundus ex Priucipibus, Marchionibus, Comitibus, & Baronibus. Tertius eX Equitibus. Quartus demum ex Confule Labacenfi, & undecim Ducalium Ur* bium Judicibus. Eft & fua Civibus ,Cnria anno 1484. aedificata, & alteri fuf- fecta, quse anno 1297. ere6ta m veteri foro fpe&abatur. Pone hanc furrexifi in foro publico an. 1751. fons elegans patrio e marmore a celebri flatuario Francifco Roba effi&us; e medio vališ, quod adfluentes undas finu fuo exci* f it prssalta esfiirgie trigoaa Pyramis, ad cujos bafuu fingula latera flipant C 9 toči- fbtidetn fiuvii Labacns, Savus, & Corcora Carrarienfi e marmore jufta viti altitudine efficdi , ex urnis , & pifcibus, quibus iufidcnt, copiofam aquam de- promentes. Terna praierea adfunt Armamentaria , ex quibus Caefarcun* , & Provinciale Arcis colli infident, ab aiiis domiciliis fejunfta ; tertium vero Ci- vicum infra Ibdvm continetur,- Extra Porfam Aulicam conipiranfibus incly- torum Statuum Carnioliae ftudiis Caefareis honoribus dicafa eft Domus perquam magnifica a n no fuperiore , theafralibus ludis Auguftos Hofpites obledatura ; & vero feu pi&urae srtem , & elegantiam fpe&es , feu camerarum ordinem, & iu- lignem apparatum contempleris, feu in theafri affabre exftrufti formam ocu- Ics conjicias, cunfli ad fplecdorem , & majeftatem compofita dilaudabis. Non Snburbia tantum , fed & agri iis contigui eleganfia sedificia peregrinis cften- tant: Principem eaicter locum tenet illud amplilfirnum , & ad ornnes deliciaa adaptatum, quod q. indecim abhinc annis Excellentiirimus Dcminus Lfopoi- cus Comes a Lamberg Carnioliae locum tenens., & fupremus viarum Dire&or ab imis fundamentis excitavit, maxima fui parte perfecit,