Nirodna in univerzitetna knjižnica 1.06728 COMMENTARIUS SANCTI JO ANNIS J " CON CI jSTNs t ATT TS P K K LEONARDUM KLOFUTAR, SS. THEOLOGTAE CATHOLICAE DOGTOREM EJUSDEMQUE IN INSTITUTO STUDIORUM THEOLOGICORUM DIOECESANO LABACENSI PROFESSOREM PU- BLICUM ORDINARIUM. „Joaimcs supra »ubila infinnitatis liumanae velut aquila volat, el luceni incommutabilis verilatis aciitissimis atque firmissi- mis ociilis cordis infuotur.“ (S. An«-, de conseus. evang. lib. 1. c. 0.) VIENNAE, 18G2. TYPIS CONGREGATIONIS MECHIT HARISTICAk. 7 £ / 10 G 7 2 8 Approbatio Opus, quod inscribitur: Commentarius in Evangelium sancti Joannis, c one in nat us per Leona r dum K1 o f u l a r, s s. T h e o 1 o g i a e c a t h o 1 i c a e Doctorem ejusdemque in instituto studiorum theologicorum dioecesano Labacensi profes- sorera publieum ordinarium, non solum nihil con- tinet, quod docteinae ecclesiae catliolicae aut bonis mo- ribus adversetur, sed ad genuinam s. Joannis intelligen- tiam plurimum lucis et subsidii afFert; quare ab episco- pali Ordinariatu Labacensi et approbari et commendari mere tur. Labaci 13. Octobris 1861. R a r t h o I o m a e n s Episcopus. Praefatio a d lcctoreni! Annis vix duobus elapsis commentarius in tria priora evangelia a me concinnatus ex officina lithogra- phica Egeriana Labaci prodiit, qui commentarius non solum theologiae alumnis, sed etiam aliis sacerdotibus nonnihil utililatis praestitisse videtur, quum illum varii sacerdotes variarum dioecesium a me expetierunt. De Joannei evangelii commentario saepe jam interrogatus, etiam huic quarto evangelio interpretando operam navare stalni. Pervolutis consu!tisque itaque a me multis atque variis cum antiquis, tum recentioribus evangelii hujus commentariis, uti Maldonati, Cornelii Jansenii, episcopi Iprensis (tetrateuchus, sive commentarius in quatuor evangelia Jesu Cliristi), Cornelii a L a pide, C almeti, Menochii, Allioli, Kistemaker, Massl, Adalberti Maier (Sommcntar liber ba§ ©toangelium bež I). ^ol)annež 2. 23.), Jordani Bucher (ba8 fjetl. @toange= lium3efu (Šljnfti nad) ^obanncS, unb: bas SeBen^efuSIjrifti), nec non et commentariis in evangelium s. Matthaei, editis a Mathia Arnoldi et Petro Schegg, porro commentariis Christiani Kuinoel, deWette et scho- liis Georgii Rosenmiiller, aliisque operibus hanc in rem utilissimis nec non et praestantissimis, uti Fran- cisci Xav. Patritii de evangeliis libri tres (Friburgi 1853), Wi e s e I er: GI)wnologtfd)e ©iptopje ber Dier @nan= gelien, Friedlieb: bie ©efcf)i(^te beg ^efu Gljrifti, el tandem liinc inde etiam exegeticis scriptis VVenecsIai Kozelka, studii biblici N. F. in universitate Vindobonensi professoris, etiam hunc commentarium, textui Vulga- tae et graeco superstructum, perfeci. Prouti com- mentarius in tria priora evangelia ad publicas praele- ctiones theologicas aptus agnitus fuerat, eandem speni etiam de praesenti commentario foveo, in quo, quantiun brevitas, cui semper studui, admiserat, plerasque res perlractavi. Quod reliquum est, aperte hic profiteor, me eccle- siae judicio plenissime subjicere commentarium meum. Labaci festo ss. Primi et Feliciani Mart. 1861. Auctor. Prolegomena i n E v a n g e 1 i u m s. J o a n n i s. §• 1 . D<* persona Joannis. Evangelium, quod in canone N. F. quarlum tenet locum, Joannis nomine inscriptum est. Fuit Joannes (ex hebr. jjrp 1 ’ compos. el gratiosus fuit, ergo Joannes, qui 13 e i gratia aut favore fruitur = ©ottl)olb) Zebedaei, piscatoris (Matih. 4, 21) et Salomes lilius (Matih. 27, 56, Marc. 15, 40), qui ad lacum Genesareth sive Bethsaidae, sive Capharnaumi ha- bilabant, frater Jacobi maj oris (Matih. 10, 3). Quum pater ejus in piscatura mercenariis uteretur, videtur fortunae opulentioris fuisse; quod etiam ex eo patet, quod mater ejus Christo ministraverit de facultatibus suis (Luc. 8, 3), et ad corpusChristi in sepulchro ungendum pretiosa emerit unguenta. Joannes in nulla rabbiniea schola institutionem accepit (act. 4, 13.), sed una cum fratre artem piscandi exercuit. -— Quum Joannes Bap¬ tista in deserto proximum Messiae adventum annuncia- ret, adiit eum etiam Joannes ejusque discipulus factus est (Joan. 1,35—41), ubi, quum occasionem naclus esset, Jesum cognoscendi, primus cum Andrea discipu- lns Christi factus est, non tamen perpetuus Christi co- mes, quum ad opificium suum ad tempus redierit. Postea demum, dum ad lacum Genesareth iteriim a Christo vo- catus est, omnia cum patre reliquit, nec unquam exinde VI ab eo diseessit, a quo denicjue inter apostolos constitutus est (Matih. 4, 18). Ambo fratres, Joannes et Jacobus, ob singularen! animi fervorem filii toni trni (Boaner- ges) dieti sunt a Christo (Marc. 3, 17) eodem lempore, quo Simon nomen Petrus accepit. Unacum Petro et Ja- cobo Christo aretissime conjunctus est, et inter omnes apostolos Domino amicissimus fuit; unde se ipsum vocat discipuhun, quem diligebat Je s us (13, 23; 19, 26; 21, 7, 20), et ideo in novissima coena supra pectus Domini recubuit, atque juxta crucem matrem magistri sui commendatam šibi accepit, dignus inventus, qui cu- ram sanctissimae virginis Deiparae gereret (19, 27); vicissim et Joannes specialem ad Christum adhaesionem et amorem ostendit, dum in passione Domini ad crucem usque perseveraverit. Post reditum Jesu in coelum fuit inter primarios rei christianae propugnatores; ipse enim primus cum Petro ante synedrium constitutus, postea- cum apostolis flagellatus est (act. c. 3. 4. el 5), dein cum Petro missus est Samariam ut novo-conversis et baptizatis ibi per Philippum diaconum hominibus manus imponeret, quo Spiritum sanctum acciperent, et inde rediit cum Petro Hierosolymam (act. 8, 14—25), ubi interfuit concilio apostolorum. S. Paulus numerat eum inter columnas ecclesiae (Gal. 2, 9). — De posterioribus ejus fatis silet s. seriptura; ex traditione ] ) scimus, eum posteaEphesum se contulisse; incertum quando, certe tamen, eum ante annum 59. post Christum Ephesi nondum adfuisse. Nam s. Paulus, qui (coli. Rom. 15, 20) in ejusmodi locis evangelium praedicare amabat, ubi nondum erat notum nomen Christi, Ephesi et in Asia minori vix tam diu fuisset commoratus, si s. Joannes ibidem jam adfuisset. Prae- terea s. Paulus, quum presbyteros Ephesinos Miletum vocasset (act. 20, 17. seq.), vix omisisset mentionem facere s. Joannis, si is eodem tempore (a. 58) ibi jam sedem habuisset. Imo nec anno 64. Ephesi adfuisse i) Polycarpo, Iguatio, Irenaeo, elemente Alex., Polycrate, Origene, Eusebio aliisque. VII videtur, quia epislolae, quas s. Paulus ex prima captivi- tate romana (a. 61 — 63) ad coetus Asiae minoris mise- rat, nec minimum nulum praebeant, Joannem tune tem- poris ibidem jam adfuisse. Dum ecclesiae Ephesinae alia- rumque Asiae minoris ecclesiarum curam habuit, re- gnante Domitiano in exilium relegatus est (a. 95), in insulam Pa lino s, inter sporadas maris aegaei olim nu- meratani *). Post Domitiani mortem * 2 ) ab exilio Ephe- sum reversus, ibique pluribus relictis discipulis, impe- rante Trajano (a. 101) placida morte obiit atque se- pultus est 3 ). Nota. Dantur variae tradiliones de hoc apostolo: Clemens Alexand, 4 ) refert, juvenem quemdam ab hoc apostolo episcopo alicui traditum et commenda- tum, postquam ab hoc neglectus, latro et lalronum dux evasisset, ab eodem s, apostolo ad meliorem frugem ite- rum magna opera fuisse reductum. S. Hieronymus 5 ) narrat, a Joanne jam grandaevo saepe repetitam fuisse charitatis commendationem („fi- lioli, diligite invicem"). Datur porro alia traditio 6 ) Joannem, dum Ce- rinthum in balneo, quod ipse adierat, adesse cognove- rat, aufugisse, veritum, ne ob tam perversi hominis praesentiam aedibus corruentibus ipse etiam cum comi- tibus pereat. — Omnibus his traditionibus inest inter¬ nimi veritatis criterium, sive notus ejus Dei et proximi amor, sive animi fervor speetetur. Tertullianus tandem perliibet 7 ), nostrum aposto- lum Romae in oleum fervens immissum nihilque inde passum esse; quam narrationem etiam s. Hieronymus, ad Tertullianum provocans, habet 8 ). i) Iren. Euseb. Hieron. s ) Teste Clemente Alex. apud Euseb. hist. eccl. 3, 23. 3 ) Cf. Guerike f)ifl:orifd)'fritifd)« ©tnl. in boš 9t. SE. 4 ) In libro: „qui s di ves s al vabi t ur“ — apud Euseb. hist. eccl. 3, 23. s ) In cominent. in epist. ad Galatas c. 6. e ) Iren. adv. haer. III. 3. apud Euseb. hist. eccl. 3, 18. 7 ) De praeseriplione adv. haer. c. 36. 8 ) Adv. Jovinianum I. 26. VIII S- 2. Quibus lecloribus scripserit Joannesi Lectores, quibus auctor hujus evangelii scripserit, fuerunt homines, qui e gentilismo ad christianam fidem fuerant conversi. Patet hoc jam ex eo, quod in Asia minori evangelium ediderat; idem elucet e modo, quo Christum repraesentat, quem non tanlum ut Messiam Judaeis promissum, sed potius, ut moralem totius generis humani Salvatorem et Dominum delineat; porro e raritate citatorum V. T., et tandem ex an- notationibus de locis, moribus et ritibus Judaeorum atque hebraicorum nominum explicationibus (v. c. 2, 1. 6. 13; 3, 23; 4, 5. 6. 8; 5, 2—4; 6, 1; 11, 18; 19, 17. 20. 31. 40 ‘j. S- 3. Quo consilio scripserit Joannes? Evangelium hoc exaratum esl consilio dogmatico- polemico, i. e. Joannes contra baereticos illius tem- poris demonstrare voluit, Jesum esse Christum (Messiam) simulque Dei Filium, eum esse auctorem, principi u m et largitorem coelestis 1 um in is et vitae (verae) 1 2 ). —- Fuisse consiliurn ejus dogmaticum, patet hoc: 1. ex aperta ipsius evangelistae declaratione, dum in fine capitis 20. (v. 31.) dicit: „Haec a ute m scripta sunt, ut credatis, quia Jesus est Chri- s tu s (o XpcoTo<;) , Filius Dei, et ut credentes vitam habeatis in no mine ejus;“ — quibus verbis propo- nit: a) Jesum esse Christum, Filium Dei, et b) eundem esse auctorem, principium luminis et verae vitae. — Fuerunt quidem, qui verbis illis aucto¬ rem non ad totius libri argumentum, sed tantum ad 1) Cf. Patritius I. 96. Hug. Gtinl. 2 ) Cf. Keithmayr, Gšinleiiung in bi« fanonifrficn 33ud;er be« 9t. 23. IX narrationem de apparitionibus Jesu Christi, in vitam reversi, respicere existimarent, proinde non totius evan- gelii, sed tantum capitis 20. consilium ipsis indicari ju- dicarent. — Ast frustra; nam ad totum librum verba illa referenda esse, docet jam ipsa indoles capitis 21., appendicis instar dein ab auctore additi, unde sat clare elucet, evangelistam capite 20.librum suum finire voluisse. Si vero evangelista capite illo librum suum con- cludere voluit, utique potius ad totius libri argumentum respexisse putandus est, quam ad partem tantum ali— quam. — Porro veritas illa: Jesum esse Messiam, Dei Filium, docente ipso evangelista in variis hujus evangelii partibus, non nitebatur solo vitae post mor- tem receptae documento, sed ad eandem firmandam conferebant etiam praestantia doctrinae et mira- cula ab eo patrata et in evangelio hoc descripta; proin¬ de non ad solum caput 20. verbis illis respexit, sed etiam ad reliquam libri partem praegressam. — 2. Docetid materia substr a ta evangelii.Non enim occupatur enarrandis Christi rebus gestis , quum per- multas et inter bas memoratu dignissimas silentio prae- termittit, sed magis sollicitus est de referendis Christi sermonibus et praeceptis. — Si tamen nonnun- quam Christi res gestas aut harum rerum adjuncta nar- rat, quae in tribus prioribus evangelistis desiderantur, aut quaedam repetit., quae illi habent,id haud ideo facit, quia consilium habuit historicum, sed ideo, quia res istae atque ista rerum adjuncta vel opponuntur errori- bus, quos redarguere instiluit, vel eadem liaec faciunt ad Christi amabilitatem plenius manifestandam (ut hi- storia mulieris Samaritanae, mulieris adulterae, Lazari, Mariae Christi pedes ungentis), vel connexa sunt Christi sermonibus, doctrinis et praeceptis, quae referre vole- bat, aut saltem viam ad haec referenda complanant ‘).— Hisce quidem non negatur, evangelistam referendis Christi rebus gestis earumque adjunctis, quae tres prio- i) Cf. 1’atrit. 1. 97. X res evangelistae non habent, si mul supplere voluisse quaedam ex vita Domini a ceteris evangelistis omissa; poterat id enim salvo consilio dogmatico facere, quod primarium eral in evangelio exarando 1 ). 3. Elucet hoc ex tota libri pertractatione (me- thodo scribendi). Praemittit enim tale exordium (1, 1—18.), quod non tam ad praeparandam historiam in- servil, quam potins ad certum conceptum de historica persona in lectoribus efformandum. Peculiari praeterea modo varia facta enarrat, nimirum non simpliciter ostendit, quid evenerit, sed fere ubique diligenter no- tat, facta haec suppeditasse motiva hominibus diversis, ut in Christum crederent 2 ). — Unius generis notatio- nes istae vix alio consilio adeo sollicite sunt appositae, quam ut notitia faclorum Christi eandem in lectoribus efficeret fidem, quam produxerat in oculatis eorum te- stibus. Id docent et ipsae Christi assertiones de sua le- gatione 3 ). 4. Consilium Joannis fuisse dogmaticurn simulque polemicum, intelligimus, si occasionem scribendi consideremus. Veteres 4 ) nimirum tradunt, Joannem rogatum ab episcopis scripsisse ad refellendos oppositos errores illius temporis. Tales errores doctrinae christianae oppositos aevo jam apostolico re- vera extitisse, docent plura loca s. scripturae 5 ), prae- primis et ipse Joannes in prima sua epistola (2, 18.), dum haereticos illius temporis hisee depingit verbis: „Nun c antichristi multi facti sunt; ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis (i. e. ecclesiae erant membra, sed non erant ea digni, utpote non veri fideles) eorumque errores his proponit verbis: „Omnis 1) Cf. Clem. Alex. apud Euseb. hist. eccl. 6,14., Euseb. hist. eccl. 3,24. 2) Cf. 1, 37. coli. 41, 43 coli. 45, 49 coli. 50. 2, 11. 22.; 4, 39. 41. 42. 53; 6, 14; 7, 31. 40; 8, 30; 9, 17. 35—38; 10, 19—21. 42; 11, 26. 27. 45; 12, 11; 20, 29. 3 ) Cf. Hug Šini. *) Clem. Alex. Hieron. 5) Cf. ačt. 18, 24. 25; 19, 1—8; I. Tim. 1, 3—7. 19; 6, 20. 21; II. Tim. 2, 17, 18; IL Pet. 1, 15; Jud. v. 15. XI spiritus, qui non confitetur, Jesutn Christum in čarne venisse (jnxla Vulgatam, qui solvit Jesum), ex Deo non est, et hic est antichristus (4, 3.)“; quibus verbis haud obscure docet, fuisse tune temporis homines, qui negarent, Christum vere Deum esse (qua- les erant Ebionitae); qui eum hominem fuisse infi- ciarentur (uti D ok etae), et qui hypostaticam utrius- que naturae Christi unionem in dubium vocarent (uti Čerinthiani, Nicolaitae et generatim gnostici, i.e. homines, qui rejecta sapientia divinae revelationis falsi nominis sapientia seu gnosi superbiebant ‘). Joannes ipse quidem auetorem vel propagatorem talium errorum expresse non commemorat; primus, qui aperte commemorat eos, contra quos Joannes seripsit, est s. Irenaeus, qui 1 2 ) dicit, evangelium hoc fuisse seriptum contra gnosticos, simulque contra Nicolai- tas, nominatim contra C erinthum. Epiphanius 3 ) et Hieronymus 4 ) praeter Cerinthum nominant Ebionitas; alii vero Doketarum errori, et iterum alii discipulis Joannis Baptistae, qui non Jesum, sed Joannem Baptistam Messiam esse crederent, (ho- dierni Sabaei) opposuisse Joannem evangelium suum putabant 5 ). — Ast quum evangelista nullibi errorem aliquem aperte commemorat, nec expresse auetorem seu propagatorem ejus inducit, tenenda videtur sen- tentia eorum, qui statuunt, Joannem contra errores, qui non tantum uni hominum circa Christi personam et di- gnitatem errantium classi proprii fuissent, sed univer- sim contra errores quoscunque, qui aetate ejus ratione Christi aderant, evangelium suum conscripsisse (seu in dir e c te polemice in seribendo versatum esse). — Joannem vero cum consilio suo dogmatico simul conjun- xisse polemieum (et quidem indireete polemi- cum), multa adsunt, quae id statuere movent: 1) Cf. Hug Sini. Guerike Sini. Mesmer introd. in libr. IV. F. 2) Cf. libr. III. adv. haer. I, 26; III. 11. 3) Cf. haer. 69. §. 23. 4 ) Cf. de seriptor. ecel. ») Cf. Reithinavr Siitleitung ©. 127. II. XII a) Cnm s. evangelista in libro suo ostendere vellet, Jesum esse Christum, Filium Dei, haud poterat prae- termittere, quin rationem haberet errorum, qui huic veritati adversi extabant; tali enim modo veritatem, quam tractabat, roborando , poterat errores illos simul subvertere, homines illis infectos ad meliora reducere et nondum infectos a contagio praeservare '). b) Idem eo magis asserendum est, quum errores isti occasionem praebuerint Joanni, ut evangelinin suum scriberet. n Joannes“, ait Hieronymus 2 ), quum csset in Asia, et jam tune haereticorum semina pullula- rent, Cerinthi et Ebionis et ceterorum, qui negant, Christum in čarne venisse., coactus est ab omni¬ bus paene tune Asiae episcopis et multarum ecclesiarum Iegationibus, de divinilate Salvatoris altius scribere.“ c) ln ipso evangelio vestigia tališ indireete po- lemici versandi modi revera deprebenduntur, quatenus in variis ejus partibus talia leguntur, quae innuunt, auetorem ad errores coaevos respexisse. Sic v. c. quae in prologo (1, 1—18.), dein his similia in evangelio ipso sunt, tam Ebioniticis opinionibus, quam errori- bus a gnosticis serius excultis adversantur. — Uoke- tismo opposita haud immerito habentur verba: et Ver- bum earo faetum est (1, 14.) —; aut quum dicit, elatereChrisli lancea aperto e x i v i s s e s a n g u i- nem et aquam (19, 34.); aut quum refert, Thomam digitum in locum clavorum et man um in lat us Christi immisisse (20, 27.), aut quum narrat, Jesum redivivum a discipulis aliquid ad manducandum po- stulasse, Similiter et antitheses, quibus Christus sae- pius Joanni Bapt. tamquam sublimior opponitur (1, 16. coli. 1, 8. 9. 15—30; 3, 26. seq. etc . . .), pro- pter Joannis discipulos, ut Christo conciliarentur, ad- ditae sunt 3 ). •) Cf. Steitljmaljr Sini. @. 435. 2 ) Cf. comment. in Matth. proleg. s) Cf. Hug Sini.; Bucher, Stflnning bež Slmngeliumi! nad) 3o(jantie$, Sin- leitnng @. 8—15. 42. XIII S- 4. Evangelii dispositio et argumentum. Ex consilio modo proposito facile intelligi potest ipsa evangelii bujus dispositio. Voluit nimirum Joannes demonstrare, Jesum esse Christum (Messiam, Salvato- rem) et Dei Filium; quum jam essentia Filii Dei (juxta eum) est lumen et vita, ideo etiam probare vo¬ luit, Dei Filium (kbyov) esse lumen et vitam, et quidem non solum in se, sed etiam respectu ad bomines (1, 4.), seu eum esse a uc tor e m et princip ium coelestis luminis et vi ta e. Quapropter ex vita Christi talia praeprimis dieta et facta refert, quae docent, Jesum esse auctorem, principium et largitorem luminis et vitae. Ut auctor et largitor vitae sistitur mir a cul o Canae p a trato, quum media ad vitam hilariter agendam sup- peditaret (2, 1—12); dum post profanatorum ejectio- nem e templo se Domin um vitae mortisque victo- rem pronunciat (2, 29. coli. 22.); dum in colloquio eum Nicodemo disserit de necessitate nova e vitae per regenerationem obtinendae ad- ingrediendum regnum Dei (3, 1 —16.); dum in colloquio eum muliere Sama¬ ritana se largitorem aquae vivae, quae bibenti tri- buit vitam aeternam , declarat (4, 10. seq.); dum filium ministri regii morti proximum ad vitam revocat (4, 46—54.); dum sabbato paralyticum sanat (5, 1 —16.), et declarat, šibi esse, uti Patri, potestatem vitae et mortis (5, 21.), se esse, uti Pater est, fontem et principium o m ni s vitae (5, 26.); dum porro turbae ad vitam corporalem sustenlandam suppeditat panem (6, 1—15.); dum docet, se esse panem vitae, qui manducantibus dat vilam aeternam (6, 35. 4 8. 51.); dum se pastori comparando, se declarat media- torem verae vitae bominum (10, 1—21.); aut dum Lazarum ad vitam revocat (c. 11.), et aperte docet, se esse resurrectionem et vitam (11, 25), viam, veri- tatem et vitam (14, 6.); dum in precatione sacerdo- tali docet, šibi a Patre-datam esse potestatem in omnes XIV hemines, ut eis vilam aeternam largiatur (17, 2.), et dum ex sepulchro prodiit, facto oslenderat, se esse dominum vitae (c. 20.). — Ut auclor et largitor luminis proponitur Jesus, dum lucet lumine omni- scientiae discipulis (1, 48. 51.) et mulieri Samaritanae (4, 17. seq. 29.), turbae vero in templo docens lumine doctrinae suae (7, 14,); dum aperte profitetur, se esse lumen mundi (8,12); dumcoecigeno visum restituit (c. 9.); dum docet, se esse vi a m et veritatem (14, 6.); dum discipulis promittit Spiritum veritatis (16, 13.), qui eos sit edocturus omnem veritatem; aut dum Pilato aperte dicit: »ego in hoc natus sum, et a d hoc veni in mundum, ut testimonium p e r h i- b eam ver i t a t i“ (18,37) ‘).— Si nonnunquam etiam facta et sermones generales, uti tres priores evangelistae ea re- ferunt, narrat s. Joannes, ea vel ideo refert, quia ad probandam Christi dignitatem Messiae et Filii Dei ei necessaria videbantur, vel quia ad ea intelligenda ne- cesse fuit objectum repetere, quae ipse nova dein retu- lerat, qua agendi ratione lectoribus illa ex prioribus evangeliis jam nota esse supponit. Inde autem etiam fa- cile perspicitur, cur evangelista res historicas non con- linua serie proposuerit, sed ex diversis temporis in- tervallis eas selegerit, quae in consilium ejus quadra- bant et a synopticis nondum erant consignatae. Attamen haec agendi rado eum non impedivit, quominus semper tempus et locum, quo contigerant, stricte notaret, quo interpreti notitia temporis rerum gestarum sup- peditatur 8 ). Si ar gum en tu m evangelii consideramus, evange- lium potest in duas partes dispesci, quarum priori pro- logus est praemissus, alteri appendix addita. — In prologo (1, 1—18.) delineat naturam, activi- tatem et majestatem (dišav) tod X6yoo , quem incarnatum inter homines agentem in reliquo evangelio tamquam i) Cf. Bucher, be« SIpoftelS SoFjaitneb Seljre tiom Cogob (@. 25. 26.; fieben Sefu 228. «) Cf. 9teitQmatjr (Sini., tbnibett SHaiet (Einleihmg. XV auctorem et largitorem luminis et vitae deseribendum šibi proposuerat. Quod attinet ad partem ipsam pr ima m, quae usque ad c. 12. inclusive pertingit, ostenditur in ea, quomodo Jesus per universam Palaestinam a variis ge- neris hominibus pedetentim tamquam Messias fuerit agnitus, ab aliis vero odio summo habitus. In altera parte (13, 1—-20, 31.) exhibetur ple- nior ultimorum vitae Christi dierum notitia. Tandem in appendice (c. 21.) praeter narratio- nem apparitionis Jesu factae discipulis in lacu Genesa- reth piscantibus, et exitus Petri, cui ter interrogalo oves et agnos pascendos committit, praeprimis falsa refu- tatur opinio, quam verbis Christi male intellectis non- nulli tenebant, rati, Joanni apostolo spem datam fuisse a Domino, fore, ut nunquam moriatur. S- 5. Quando et ubi s. Joannes seri p ser it? Quod ad tempus attinet, quo s. Joannes evange- lium suum exaravit, accurate illud definiri nequit; an- tiqui enim solummodo dicunt, evangelium hoc omnium evangeliorum ultimum prodiisse. Clemens Alex. ') et Hieronymus * 2 3 ) expresse joannem inter evangelistas omnium postremum vocant s ), idemque et or d o incanone ei assignatus ostendit. — Juxta Epiphanium 4 ) anno aetatis 90., juxta Suidam anno aetatis 100. editum est evangelium. Priorem sententiamtenet etiamGeorgMayer 5 ). Evangelium hoc post Pauli obitum et quidem longe post conscriptum fuisse, colligitur primum inde, quia Joannes, quo tempore Paulus vixit, Ephesi non repe- i) Apud Euseb. hist. eccl. 6, 14. De viris illust. 3 ) Cf. Patrit. I, 117. 4 ) Haer. 51, 12. *) ®ie @d)tf)eit bes ffioamj. nnc^ Sol;., ®. 146. XVI ritur (cf. §. 1.); id colligitur porro ex relalione evan- gelii hujus ad tria priora evangelia, quae scripta et nota praesupponit; permulta enim omisit Joannes, quae de Cliristo ceteri narrant. Hoc autem non ideo tanturn omi- sisse dicendus est, quia consilium ejus non erat histo- ricum, sed dogmaticum, nam plurima eorum, quae re- ticet, ipsius consilio dogmatico plane conduxissent; praeter alia v. c. comparatio coelestis nuntii de ortu Joannis Bapt. (Luc. 1, 13—17.) cum nuntio de futuro ortu Clirisli (Luc. 1, 30—35; 41—44), Zachariae vati- cinium de Joanne filio (Luc. 1, 76.) atque ipse Christi baptismus (Matth. 3, 13—15.), quae opportunissima fuissent ad Christi prae Joanne Bapt. excellenliam com- probandam, sicut etiam legatio discipulorum ipsius Joannis Bapt. ad Christum (Matth. 11, 2. seq.), item Christi disputatio, qua se Davide majorem esse demon- stravit (Matth. 22, 41—46.), miraculum, quo compro- bavit potestatem šibi esse dimittendi peccata (Matth. 9, 2—8.), signa tandem superna ad Jordanem viša, quum Christus ascendit e flumine (Matth. 3, 16. 17.); — po- tius ideo hoc fecisse putandus est, quia sciverat, aliorum evangelistarum narrationibus ea jam inter homines vul- gata esse ‘). —- Item docent et errores Ephesi gras- santes, quos evangelista noster refeliit. Quum enim s. Paulus nec in sua ad Ephesios epistola (scripta in prima caplivitate romana), nec in alteris ad Timo- tbeum episcopum a. 67. datis literis errorum illorum, quos Joannes carpit, meminit (doctrinae enim erroneae, quarum in prima ad Timotheum epistola (1, 3. 6. 7.) mentionem facit, nil habent simile cum iis erroribus, quos Joannes refutat), de quibus certe in suo erga chri- stianos amore non siluisset, vel aliquos indicare omi- sisset, recte colligitur, errores illos brevi post Pauli nečem inter Ephesios nondum extitisse, aut saltem nondum late propagari coepisse. Quum autem hoc non paucis annis fieri posset, ut eo res pertingeret, quo ) Cf. Patrit. I, 99. XVII pertigisse ostendunt tum scripta ipsa Joannis, tum hu- jus consilium, utique dicere debemus, evangelium Joan- nis, qno erroribus illis late grassantibus occurrere vel- let, longe post Pauli nečem fuisse scriptum (cf. Patrit.). Id denique confirmant epistolae Joannis sub idem tempus, nisi fors simul ac evangelium scriptae. Primam epistolam, quam lileras evangelii concomitantes eruditi permulli recte putant, eodem tempore, aut saltem sub idem tempus fuisse scriptam ut evangelium, do¬ cent tum verba ipsius epistolae, in qua sub ipsum ini- tium declarat, se scribere et annuntiare, quae viderat et manibus contrectaverat, ergo res et facta, quae quum in ipsa epistola talia non inveniantur, alibi, in ejus evangelio quaerenda esse sponte elucet; — tum con- venientia materiae in utroque scripto, in quo docet divinitatem Christi, refutatis simul erroribus contrariis, et dilectionis praeceptum. Epistolae vero primae socia videtur altera, quum maximam cum illa prae se fert affinitatem; similiter et tertia epistola multa habet cum secunda communia (3. Joan. 10. coli. 2 Joan. 7. 10. ‘), ut idem de utraque cogitetur. Jam autem in liis auclor compellat se s eni or em, quae appellatio proveclam admodum indicat aetatem, quae tune ade- rat, quum reliquis omnibus apostolis vita functis unus Joannes superstes fuisset * 2 ). Etiam notae internae sententiam nostram confirmant; nuspiam enim occurrit indicium Hierosolymae integrae vel templi adhuc stantis, imo contrarium colligitur ex 11 , 18., ubi de Bethania Hierosolymae vicina ita loquitur, quasi jam non superesset, sed cum excidio urbis ipsa quoque deleta fuisset. — Similiter (18, 1.) dicit, Jesum egressum esse trans torrentem Cedron, ubi erat horlus; et (19, 41.): er at in loco, ubi crucifixus est, hortus etc. Eruditi permulti 3 ) putant, evangelium fuisse con- seriptum post apocalypsin; Joannes enim juxta *) Cf. Patrit. I, 109. 2 ) Cf. Patrit. I., Guerikc Sinieit. 0 Cf. Patrit., Maier, gcf)tf)eit be« @bana. nacf) So!)..Štern, Offenb. b. !). Solj. XVIII Eusebium (hist. eccl. 3, 24.) nuda voce verbum prae- dicaverat, usque dum apocalypsin mandato divino scri- bere juberetur. Quum igilur ex insida Patmos redux apocalypsin edidisset, facilc poterant eum seneni majori cum fiducia orare tum Epliesii, tum vicinarum ecclesia- rum legati, ut historiam et doctrinam Christi novo opere illustraret, ad quod faciendum facilius poterat flecti, quum praesentissimum doctrinae periculum ab haereticis imminens videret. Nonnulii recentiori tempore evangelium boe ante Hierosolymae excidium seriptum esse asseruerunt, quam sententiam suam rationibus internis i. e. ex ipso libri argumento comprobare studuerunt. Provocant ni- rnirum: 1. Ad locum Joannis (5, 2.), ubi legitur: Est C SffTC ) autem Jerosolymis probatica (i. e. ad porlam ovilem) piscina, quinque porticus hab en s. — Praesens: est, et: babens dicunt, docet, eo tempore, quo s. Joannes seripsit, Hierosolymam nondum destructam faisse. — Ast fontem aquarum etiam post dirutam urbem man- sisse, nil est ineredibile; participium autem praesentis temporis s/ovaa pro imperfeeto bic valere, non est, cur negetur, quum auetor noster etiam alias, ubi eventum aut stalum praeteritum commemorat, uti solet tempore praesenti (1, 15. 29. 44. 46; 5, 14 . . .). 2. Adducunl locum 21, 24., ubi legitur: „Sci- mus (oloattev) verum esse testimonium ejus.“ — Pluralis (scimus) inquiunt, aperte docet, ultimam bane sententiam non provenire ab ipso Joanne, sed ab aliis esse profectam, qui quum ipsi fuissent spectatores re- rum a Christo gestarum, hac annotatione firmare voluis- sent veritatem narrationum apostoli. Tales autem lio- mines post excidium Iiierosolymae adhuc superstites fuisse, haud verosimile putant. — Sed si etiam verba illa non essent profecta a Joanne, nil inde lucratur sententia de evangelio hoc ante excidium Hierosolymae conscripto; nam sicut Joan¬ nes, qui et ipse testis rerum a Christo gestarum fuit, XIX post excidium adhuc vixil, ita et alii superesse pote- rant vitae Christi testes. Praeterea verba illa, si ab aliis sint addita, poterant etiam a talibus addi, qui de veri- tate evangelii Joannis aliis rationibus essent convic- tissimi, quam propria circa eventus ab eo narratos ex- perientia (wno-q, <;, axovia)• Denique invenitur in hoc utroque opere conjunctio affirmationis et negationis in eadem enuntiatione (1, 3. 20; 1 Joan. 1, 5. 8; 2, 4. 10. etc. . .). Quum igitur tališ ac tanta evangelii et epistolae primae convenientia adsit, meri to colligitur, utriusque operiš unum eundemque esse scriplorem. Jam autem epistola prima Joannis omnium consensu agnoscitur pro authentica; ergo et evangelium, Joannis nomine inscrip- tum, authenticum esse debet '). 1) Cf. Patrit. I. 105. Hug Sini. XXIV v 7. Argumenta adversariorum authentiae evangelii s. Joannis. Quamquam tam multis et gravissimis cum externis tum internis argumentis innititur authentia evangelii s. Joan¬ nis, nihilominus tamen extiterunt, qui opus hoc Joanni, tanquam auctori abjudicare conarentur. Primus inler Germanos authenliam hujus evangelii impugnavit Bret- schneider in libello, qui inscribitur: Probabilia de evangelii et epistolarum Joannis apostoli in- dole et origine (Lipsiae 1820), cujus argumenta no- vissimo tempore Strauss (SeBeit ^jefu) recoxit, et nu- perrime Lutzelberger, Baur, Weisse, Schweizer renovarunt. — Quapropter necessarium putamus, ut argumenta adversariorum authentiae evangelii hujus examini subjiciantur, quo illis tanquam solido funda- mento destitutis, certiludo de evangelii hujus authentia major evasura sit. — Sunt autem rationes eorum sequentes: 1. Patres ecclesiae saeculi primi nullam fa- ciunt mentionem evangelii hujus, ergo illis notum non erat, vel illi non agnoverunt tanquam Joannis evan- gelium. — Ast non est verum, quod adversarii supponunt; occurrunt enim in scriptis patrum saeculi primi dieta, quae summam praeseferunt similitudinem cum locis evangelii s. Joannis, uti in epistolis s. Ignatii ad Tral- lenses (c. 9.), ad Magnesios (c. 7.), ad Philadel- phenses (c. 7.), ad Ephesios (c. 5. et 11.); in epistola autem s. Polycarpi ad Philippenses (c. 7.) occurrit locus epistolae primae Joannis (4, 3.), qui locus noti- tiam ipsius evangelii supponit, si epistola haec, uti dixi- mus, fuit literae concomitantes evangelii. — Si in Cle- menlis Romani epistola prima ad Corinthios nul la adsit mentio evangelii s. Joannis, id prorsus naturale est, quia evangelium postea seriplum est, quam epistola illa mitteretur. Attamen, etiamsi in scriptis Patrum apo- XXV stolicorum nulla adessent vestigia evangelii s. Jo¬ annis, nequaquam sequeretur, quod adversarii inde col- ligunt, quia silentium hoc tune tantum probandi vim haberet, si notum esset, fuisse occasionem vel plane necessitatem evangelium hoc commemorandi, quam adfuisse probari nequit. 2. Provocant ad Alogos, qui evangelium hoc rejecerunt. — At hi authentiam evangelii hujus negarunt non ex causis historicis, sed dogmaticis, qui quum erroribus suis renuntiare nollent, illud Cerintho tribuebant. Prae- terea assertum eorum tanto minoris ponderis est, quanto major est turba tum aliorum haereticorum, tum ortho- doxorum, qui authentiam ejus agnoverunt (conf. §. 6.) 3. Asserunt, Justinum martyrem et Athena- goram, quae in seriptis suis habent, non ex evangelio, sed ex traditione viva hausisse. — Non negari quidem potest, potuisse illa e viva traditione repeti, quum Justinus et Athenagoras non diserte dicunt, se eadem desumpsisse e libro seripto S. Joannis; attamen, cum coaevi seriptores Christiani Joannis evangelium noverint, et Tatianus, s. Justini discipulus, eodem sit usus, multo probabilius est, Ju¬ stinum quoque et Athenagoram dieta illa e seripto potius fonte hoc, quam ex traditione hausisse. 4. Praeprimis autem defendunt sententiam suam argumentis interni s; et primo quidem opponunt re- pugnantiam, quaer espectup er s o na eChris tidiversis evangelii hujus locis inest, quatenus pluribus in locis (5, 19; 7, 16. 29; 8, 16, etc.) de morali Christi cum Deo Patre necessitudine, in aliis autem (1, 1—14; 8, 58; 17, 5. etc.) de ejus naturali cum Patre neces¬ situdine sermo fit; et quatenus quibusdam inlocis Christus propria potestate agens sistitur (15, 26; 16, 7.), in aliis vero ad Patrem referuntur, quae Christus agit(14, 9—11, 16. etc.) — Difficultates hae statim evanescunt, ‘) Cf. Georg Maier, gdjtf;eit @emig. nad) 3o(;. XXIV si memores simus, Christum esse Deum et ho minem. Sicut Christo tanquamDeo naturalis cumDeo Patre erat necessitudo, ita ei pro natura ejus humana merito mo- ralis cum Deo Patre attribuitur necessitudo; et iterum sicut Jesus ex parte suae naturae divinae spectatus, Deo Patri aequalis et sua potestate agens dici poterat, ita vicissim spectata naturae divinae conjunctione cum humana, et in liac conjunctione tamquam Patris legatus ad homines consideratus, utique Patre inferior, et ejus nomine atque potestate agens potuit repraesentari. 5. Dicunt porro, ali a m esse hujus evangelii mate- riam aliamque se rmonum Christi apud Joannem i n- dolem, quam in reliquis tribus evangeliis. — Concedimus, adesse diversitatem, ast inde non sequitur, adesse simul repugnantiam, quum utraque ab eodem Christo pro diversitate occasionis et adjunctorum aliorum dici et geri poluerint; nec enim Joannes, nec reliqui evangelistae alicubi dicunt, nihil quoad Christi personam evenisse praeter ea, quae quisque eorum descripsit.— Si porro indolessermonum Christi apud Joannem alia est, quam apud reliquos evangelistas, causa hujus quaerenda est in diversitate consilii. Attamen eo non obstante plura reperiuntur, in quibus conveniunt; nam dieta Christi plura et doctrinae, quae a Joanne latius proponuntur, etiam in reliquis evangeliis adsunt, et saepe eodem modo referuntur. *) 6. Opponunt, adesse in evangelio hoc loca, quae pugnant cum relationibus trium evangeliorum priorum (uti 1, 43; 2, 2. et 3, 24 coli. Matth. 4, 12; Joan. 18, 12—27; coli. Matth. 26, 57 — 75. Marc. 14, 53—72. Luc. 22, 54—62. et Joan. 19, 14. coli. Marc. 15, 25.); nec non et in illo occurrere errores geo- graphicos (1, 28. respectu Bethaniae trans Jorda- nem, et 3, 23. ubi Joannes Bapt. in Aenon baptizasse dicitur). — i) Cf. Maier’s Cominentar, in bab doartg. Sol). B. 103—112., Georg Maier bie ®d)tl;eit bes gtmng. rtacfi 3o!). <3. 299. ff. XXVII Ast pugnae notatae evanescunl, dummodo justae interpretationis leges observentur; nominatim si ratio habealur diversi consilii scriptoris, diversae ean dem rem repraesentandi atoue spectandi rationis. — Nec Joannem in locis illis duobus adductis errores geo- grapbicos commisisse, sed adjunctis aetatis Christi prorsus convenienter scripsisse, probarunt accuratiora studia antiquitatum (poterat enim aetate Christi et aposto- lorum duplex existere oppidum Bethania; et ita etiam locus A eno n existere, etiamsi apud antiquos nulla oc- currat mentio, quia tempore belli judaici poterant plures urbes, oppida et vici perire, vel postea plurium oppidorumnominamulari. Videcommentarium inillaloca. 7. Occurrunt, ajunt, quaedam loquendi for- mulae, quibus Judaeus natus non usus fuisset. Sic (2, 13, 23.) festum paschatis appellatar pascha Ju- daeorum (zb nuo%a za>v ’louSaccov), et (7, 2.) festum tabernaculorum ax-/jvo 7 irjyLa) vocatur festumJudaeo- rum (rj koprrj z6)v ’loudačcov) ; Judaeus natus simplici- ter dixisset pascha, tabernaculorum (festum), illud vero: Judaeorum signum est, scriptorem habuisse illos dies feslos tanquam aliquid exterum, genti Ju¬ daeorum proprium. — Porro (8, 17.) Jesum cum Judaeis sic loquentem inducit: in lege ve str a, quasi Jesus ipse eidem legi nonobstrictus fuisset (cf. 15, 25.)^— Quod duo prior a loca attinet, ideo ita loquitur, quia evangelium suum destinavit hominibus, quorum pars maxima ex ethnicismo a d religionem christia- nam transierat, et quia pascha, de quo loquitur, uti- que diversum erat a paschate christianorum. Prae- terea etiam reliqui evangelistae ita loqui solent (cf. Matth. 28, 15; Marc. 15, 12; Luc. 23, 51.) Quod tan¬ dem ad verba: in lege ve str a attinet, illa, quum non sint Joannis, sed Jesu Christi, nullum argumentum praebent ad evangelii hujus authentiam negandam. XXVIII §. 8 . Evangelii s. Joannis inlegritas. Quod ad integritatem evangelii s. Joannis atti- net, tre s dantur in eo partes, quas velut spurias de evangelio hoc resecandas nonnulli putant, et quidem: 1. Narratio de aquae motu per angelum fieri so lito, 5, 8. a voce £xde/o/jisv(t)v et versus quartus inleger. — Ast rationes dubitandi non sunt adeo solidae, ut integrilati evangelii nostri derogent. Partem quidem bane non habent codices BC et nonnulli alii cursivi (157, 314.), nec versio coptica. Iterum alii codices (D. 33..) omittunt v. 4. tantum, plures eum aste- risco (signo omissionis) notant, alii ob el o (signo rejectionis -f— ) eum confodiunt; alii demum codices solum verba n o tata versus 3. omittunt. f ) Atta- men longe plurimi codices partem hanc habent, et agnoscitur a Tertulliano, Ambrosio, Chryso- stomo, Cyrillo, Euthymio et Theophylaclo. Cohaeret deinde eum reliquo textu, ita ut nil novi inferat in ipsum ; tandem etiam causa potest cogitari, cur pars ista poterat deleri; eum enim in ea adesset difficultas exegetica propter angelimentionem,facile po¬ terat criticum aliquem difficultas haec permovere ad partem istam delendam. — 2. In dubium vocata est porro pericopa de mu- liere adultera (7, 53 — 8, 1—11.). Addubitata est autem ideo, quia deest in codi- cibus aliquibus (majusculis) memorabilioribus (B. L. T. et XJ) et multis aliis codicibus minutioribus ; in aliis (E. 14.) est nolata asterisco, in aliis (S. 37.) obelo; alii iterum eam alio loco vel ad finem evangelii Joannis, vel ad finem c, 21. evangelii s. Lucae subnectunt. Omissa est porro pericopa haec in manuseriptis antiquissimis versionis Peschito, Phi- 1) Cf. Scholz N. T. XXIX loxenianae et in c o ptica versione. Eulhymius eam in accuratioribus codicibus non inveniri testalur; el nullus gr aecorum Patrum in commentario quo- dam istius facit mentionem. — Ast quamvis haec omnia testentur contra authen- tiam hujus pericopae; ex altera lamen parte mul to plurescodices eam continent, eo, quo hodie est, loco positam (D G H K M U et 200 fere codices minu- tiores) ; permulta evangelistaria eam habent; deinde etiam Hieronymus eam in mullis codicibus tum graecis, lum latinis legit; adest porro in consti- tutionibus apostolicis, in synopsi Athanasiana et pluribus versionibus antiquis (in plerisque ma- nuscriptis versionis latinae, in versione aetbiopiea, sla- vonica , persica) ; tandem agnoscitur ab Hieronymo, Ambrosio, Augustino, Leone, Chrysologo aliis— que. Dein etiam merito quaeri potest, quomodo in evangelium irrepserit, si non ab initio ei insita fuit? — Praeterea, si argumentum pericopae spectetur, nil inest ei, quod pharisaeorum indoli, Christo ubique insi- diantium, inconveniens, vel characteri Christi incongruum esset; nec etiam ullo modo nexus per illam turbatur. Deinde possunt facile cogitari causae, quae ad eam omittendam, vel asterisco signandam permoverunt li- brarios. Unam jam s. Augustinus (de conjugiis adul- terinis 2, 7.) indicat, dum dicit, nonnullos modi- caefidei... metuentes, peccandi immunitatem dari mulieribus suis, illud, quod de adulterae indulgentia Dominus fecit (scil. quod mulierem adulteram non damna\erit) de codicibus suis abstu- lisse. S. Ambrosius erroris incentivum metuit, si quis ea auribus otiosis accipiat. Etiam Armeni, ut Nicon refert, recitationem hujus pericopae noxiam pu- tabant.— Hac de causa pericopa haec primum sub- tracta est lectioni publicae, deinde sensim ex codicibus et lectionariis est eliminata. ‘) i) Cf. Kistemacker in h. 1. XXX 3. Caput 21. totum(inde a tempore Grolii)etiam in dubium est vocatum, et cpiidem ob rationes solum- modo internas; cjuia nimirum lingua a loquendi modo evangelii paululum diversa est, et ob v. 24. et 25., qui alium quam evangelii auctorem prodere videntur. — :> Ast cum omnes codices veteres, omnesque ver- s ione s et Patres, qui specialem commentarium in evangelium Joannis scripserunt, Joanni apostolo illud vindicent, non est, cur illud non ut authenticum agnos- eatur. — Diversitas stili, quatenus adest, potest facile explicari, si statuamus, appendicem istam aliquo tem¬ pore p ost evangelium scriptam fuisse, cui sententiae finis capitis 20. suffragari videtur, quum verbis istis s. auctor opus suum concludere videatur. Attamen etiam in hoc capite occurrunt quaedam voces (peza zaoza, av- v^vij;quod vero attinet, ad reliquas inscriptiones, istas esserecen- tiores, docet ipse articulus in graeco et adjectivum: sanctum (dytov). Qualem titulum ipse auctor libro praeposuerit, id certo nescitur. S. Chrysostomus (hom. 1. in epist. ad Rom.) directe affirmat, neminem evangelistarum suumnomen apposuisse; quoad sanctumMatthaeumtamen dicit, hunc evangelistam vocem: evan¬ gelium libro suo praeposuisse (hom. I. in Matth. praef.), quam vocem fors et reliqui evangelistae suis praefixerunt libris 2 ). 1) Cf. Mart. August, Soholzii Novum Testam. graece Lipsiae 1830. vol I. 2) Hug Einleitung in die Schriften desN. T., und Ad. Maier Einleitung in die Schriften des N. T. 3 2 Evangelium vox graeca (euayyshov), quae apud scripto- res classicos ponilur de praeinio, quod datur aflFerenti laetum nuntium, dein de ipso laeto nuntio cujuscumqiie generis, (uti hebr. '"O 12 '? , est composita ex eo (bene) et dyyeko(- (nuntius). In N. F., quia Jndaeis nulliis nniitiiis magis laetus eeat, quam de Messia et regno ejus, vox illa designat per eniinentiam: laetum nuntium de Messia, de Messiae regno, liistoriam Jesu Me s si a e, doctrinain Me s si a nam, i. e. doctrinam vel de Mes¬ sia, vel Messiae, et quidem vel omnem, vel aliquam ejus partem. In insriptionibus evangeliorum denotat vox ista liistoriam (vi- tam) Jesu Christi; est enim praefixa libro, in quo historia (vita) Jesu Christi delineatur. — Satictum. Evangelium dicitur sauctum ob argumentum, omnia enim, quae continet, sancta suni per eminentiam, scilicet sancta est Christi nativitas ex Špiritu s., sancta doctrina, sancta opera, sancta miracula, sancta passio, resurrectio etc., et dein ob finem qui est sanctificatio »ostra (Luc. 1, 75.). Epitheton: sanc- tum, alludit ad Danielis vaticinium (9, 24), ubi dicitur, consum- mandas esse septuaginta annorum hebdomadas usque adChristum, ut ungatur Sanctus Sanctorum; atqui evangelium vi ety- inologiae est laetum nuntium, ant liber, in quo laetum nuntium continetur, nimirum Jesum Christum i. e. unctum Salvatorem ve- nisse: est igitur implementum prophetiae (a Lap.) — Verba: secundum Joannem (xavd ’I.) possunt, si in se tantum considerentur, indicare, evangelium hoc seriptum esse ah auetore quodam ignoto secundum Joannis narrationes; unde jam Faustus Manichaeus, 1 ) dein recentiores quidam conje- cerunt, ipsas evangeliorum inseriptiones docere, ea non seripta esse ab illis viris, quorum nomina in fronte gerunt, sed ab aliis, qui hac insriptione declarent, se juxta illorum praedicationem seripsisse. Sed frustra sic statuitur; nam verba illa pro ordina- ria sna vi, vi usus loquendi graeci denotantetiam: evangelium, prout illud conscripsit Joannes, ita ut ipsum Joannem auetorem esse prodant, simulque indicent, idem argumentum ab aliis esse literis traetatum, seu a pluribus aliis evangelia esse conscripta. Sic in scholiis Villois. ad Hom. 'Opyjpo<; xo.zd ’Apta- i) S. August. contra Faustum 18, 2. 3 zapyov, zaTaZrjMOJOoTov, mrd 'Aptozof&v^v; ita el Fatres graeci, quando varias veterisTestamenti versiones graecas citant, solent dicere: xazd zooz sfidopfaovza, xatk ’Ax6Xav, xazk žkppayov .') Veritas hujus explicationis etiam in de elucet, quod omnis anti- quitas evangelium hoc sancto Joanni, tanqnam auctori, ad- scrtpserit. Formula tamen ipsa originem suam debet publicis lectionibus ecclesiasticis (avafvcoasis), in quibus lecior partem ex evangelio Jesu Christi praelegendam cum hac accuratiore de- signatione: secunduin (xazk) N. indixit. Circumscriptio haec per: secundum (xazk) ab ecclesia eleeta fuit loco simplicis ge¬ nitivi, partim ob initium evangelii s. Marci (1, 1.), partim quia juxta constantem N. F. usum loquendi solummodo urnim evange- lium regni, aut Christi, aut Dei notum erat. * 2 ) Jesu Christi. Nomen Jesus, formatum ex hebr. (Exod. 24, 13, et contractum (Neliem. 7, 7.) a ^j n f or . ina Kal non est usitatum) salvavit, erat apud Judaeos usitatum. Nomine hoc designabatur filius Nun, qui post Mosen populum Israel traduxit in Canaan, scilicet Jehoshua, Josua, Jesus, et filius Josedeci, pontifex, qui unacuinZorobabele populum e cap- tivitate babjlonica reduxit (1 Esdr. 2, 2.). Significat autein vox Jesus vi etjmologiae Salvatorem, crgo respondet voci grae- cae acozrip (salvator). Christo impositum est jussu divino: et vocabis nomen ejus Jesus (Luc. 1, 31.), velut nomen signi ficativum: ipse enim salvum faciet populum suum a pec- catis eorurn (Matth. 1, 21.), quibus ultimis verbis ratio red- ditur, cur Christo nomen Jesus sit imponendum. — Christus a graeco ypiozhq, respondet hebr. aramaico unde graeci fonnabant Meaoiaz, et notat unctnm. (Est vox ypiazo<. r nomen verbale a 3. pers. perf. pass. xeypicrzac verbi ypio> ungo). Quia apud Hebraeos tam reges, quam sacerdotes solemni ritu inungebantur, evenit, ut nomine hoc compellarentur reges et sacerdotes. Etiam prophetae hoc nomine designabantur; imo et de De o haec vox adhibita est, quatenus Deus in theocratia consideratur velut rex, seu unctus gentis hebraicae. Quuin autem 1) Sohegg Evangel. des h. Matthšius, Rosemniilleri scholia in. N. T. 2 ) Cf. Reithmayr Einleitungin die canonischen Bticher des N. B. Seite 126. 3 * 4 in Jesu ille apparuit, qui simul esset sumnnis sacerdos, pro- piieta et rex, ad quod triplcx munus prorsus singulari modo unctus est, nimirum Špiritu sancto propter unionem in se divi- nae naturae cum humana, ideo voxChristus in N. F. adhibetur per emiuentiam de Jesu. Occurrit vox liaec in N. F. saepe sine arti- culo, praecipne in epistolis apostolicis, saepe cum articulo, prae- cipue in narrationihus evangelicis, prouti vel tanquam nomen propriiim, vel tanquam nomen dignitatis spectatur.*). 2 ) Cf. Arnoldi Commentar zum Evangelium des heil. Matih., Janš. Mald. \Vilke lexicon graeco-lat. in lib. N. T. 5 C a p u t I. Prologus (t. 1 — 18). Prologus hic constat tribus segmentis; 1) contemplatur evangelista rov lopov in ejus ae ternitate que ad Deum relatione (v. 1. 2.); 2) contemplatur eum in relatione ad in u n dum, et quidem: a) ad mundum generatim (v. 3. ), b) ad mundum moralem speciatim (v.4— 13,), et quidem: a) quatenus spectat ad o m n e s homines (v. 4. 5.9. 10 J3J quatenus spectat ad Judaeos (v. 11 — 13.), 3) Delineat adventum roo lopoo in čarne cum fructibus suis saluberrimis (v. 14 — 18.),— Interim etiam relatio praecurso- ris Joannis Baptistae ad lopov et ad Messiam juxta autopsiam evangelistae et proprium Baptistae testimonium adumbratur. I. Logos in sua aeternitate et relatione ad Deum (v. 1.2.) V. 1. niti principio “ (sv o.p/rj). Verba haec non valent id ac: in Patre, qui est principium roo lopoo (Verbi), erat Verbum. Quum enim hic loquendi modus est durior et obscurior, non in- telligitur, cur eo s. Joannes usus esset; dein in altero versu, quo tres prioris versussententiae in unam quasicoagmentantur, voces: in principio, quae eodem modo, sicut prius suni explicandae, manifestum est notare non posse: in Patre, seu in Deo, quum dein sensus esset: Verbum erat in Deo apud Deum, quod esset lautologia. (Patrit. III.). -c- Nec porro verba: in principio de- notarepossunt: in principio creationis mundi (coli. Gen. 1 1.), seu initio temporis (quum cum creatione tempus incepitj; nam, uti statim (v. 3.) s. auctor dicit, mundtis per lopov existen- tiam nactus est, ideoque- lopos in mundi creatione jam existere debebat. Si vero Logos in mundi creatione jam extitit, in aprico est, eum fuisse ante mundi creationein, seu eum antecessisse principium mundi et temporis. — Quum vero id, quod principium 6 mu udi et temporis antecedit, jnxta »sum loqueii(li biblicmn cst a e te rii um (v. c . Joa im. 17, 5. „gloria, q»am habui, ait Cliristus, apud Patrem an t equam m umi us fier et i. e. ab aeterno; Joaim. 17. 2 4. Ephe s. 1, 4. ante mumli creationem npo xaraflok^^ xbzpou, i. e. ab aeterno, (juum anle muiidum condiliim iiulliim esset tem- pus, sed sola aeternitas), patet, evangelistam verbis istis docere aeternitatem roo kopoo. — Coiifirmamur in bac expositione aliis locis auctoris »ostri (apoc a!yp. 1, 17; 2, 8; 22, 13.), ubi de eodem subjecto sermo est, et dicit de eo, ipsum esse primum et »ovissimuin (np&rov xai kayarov), initium et finem (dpyrjv xai rškoc), al])ba et omega; atqui in his plirasibus adest ex usu loquendi biblico circumscriptio aeternitatis (cf. Jes. 44, 6; 48 12.) Porro in epistola ad Colossenses (2, 9.) omiliš p leni tu do divinitatis in Christo babitare dicitur, ergo et aeternitas. Hie accedit etiam doctrina ecclesiae in sjmbolis manifeslata, quae Fili- um Dei ex Patre natum esse tradit anteomnia saecula. — Erat (irjv) seu extitit. Non est s. auctor usus voce ipevero, quae in aliis locis per: erat — verti potest, uti v. 6.; de homine enim dici- tur ipsvero, de Logo autem vjv, quia ipsvero significat faetus, ort us est; hinc voiuit auctor praeeavere, ne quis rov kopov cr ea- tum, factum fuisse putet. Verbum (okopos). — Quaeritur: quid s. Joannesvoce kopoz significare voluerit? — Alii putant, vocem kbpoz^sse merum nomen meram designationem Deiabsoluti, sed huic praeter alia obstani ipsa verba primi versus: kopo c erat apud Deum (rjv 7tpb<; rov >%bv). — Alii iterum asserunt, vocem liane esse personifi- cationem poten tiae ant sapi e n ti a e di vina e; ast huic ob¬ stal, quod evangelista Joannem, ergo concretum rationale fperso- nain) opponit kopw qui igitur etiam persona sit necesse est; dein quod kopov dicit lucern (ro tfaicj; porro stante bac explicatio»e adest intolerabilis et inconveniens poljlogia: in principio erat po¬ lenila et sapientia Dei — et liaec erat apud Deum — et Deus erat potentia et sapientia; praeprimis vero ei obstat v. 14., ubi evangelista kopov incarnatum perhibet 1 ) — Per ko¬ pov iutelligit s. apostolus jux!a s. Patres Filium Dei, se- eundam personam (unbaru.ruv) divinam in ejus aeternitate ) Cf. Bucher Lehre vom Logos. U- , M * V • ' 7 ante incarnationem, quae in plenitudine temporis in Jesu Christo humanam naturam šibi intime conjunxerat (Mald.); quod etiam ipse con textus, tam proximus (v. 1. — 4.), quam remotior (v. 14. 17. 18.) docet. Vulgata vocemAd^oc redditper: verburn, quod vocabulum retineri potest, si conjungatur non consuetaet ordina- ria significatio, sed ea, quam s. auctor in voce Ad^oc intendebat. Quaeritur pom>, cur Joannes ad designandam naturam et personam Filii Dei usus sit voce Adj-oc? Hac in re interpretes varias sunt ingressi vias: a) Alii vocem Ad^o£yecv, et proinde obscurior, quam ut initio libri sui eam in voce Xbyo<; potuisset intendere auctor, si de doetore dicere voluisset, aliae voces ei praesto erant; tandem Christus erat doetor post suam incarnatio¬ nem non vero in sua praeexistentia aeterna apud Patrem (cf. Hucher). c) Alii interpretes multiqu.ePatres rem pli i 1 os op biče expli- caturi, speclant utramque vocis Ad^oc significationem: verbi et 8 rationis; et quidem juxta alios 1 ) Filius Dei vocatur verbum, quod sit divinae revelationis fons, essentiae Dei divino- rumque manifestator, et quia per euin omnia creata suni; juxta alios 2 ) vero dicitur ra ti o, quod sicut ratio ex aniino, ita Fi- lius Dei a Patre 07ra#A5c sine ulla passione (corruptione) proce- dat. — Sed etiam explicationi huic potest opponi, quod non intel- ligitur, cur Joannes suura cogitatum tam iuusitato et obscuro modo expressisset; et dein^ut Mal d o n a tu s observat, ratio haec turn solum idonea esset, si Cbristus haec tautum verbi et filii no- miua habuisset; at babebat muita, quae nullam corruptionem sig- nitieabant, uti lux, veritas etc. d) Sociuiani vocem Ad^oc metaphorice et metonymice sumentes, dicunt, Christum vocari metaph.orice verbum, quia est voluntatis divinae manifestator, metonymice vero verbum pro auctore verbi (i. e. evangelii), — Quod ad metaphoricam explieationem attinet, valent sub c. dieta. De altera vero explicatione observandutn est, eam esse re- jiciendam, partim quia in prologi contextuin non quadrat, partim quia textum s. mutat. Si enim; in principi o sumitur: ab aeter- no, sensus esset: Cbristus, auetor evangelii erat ab aeterno, et quidem collata altera versus primi sententia: apud D e um; quod falsumest, quiaChristus ceu auetor evangelii tum erat, quum docere coepisset. — Si vero in principio explicatur per: in principio evangelii, rei christianae, oritur sensus ma¬ jhne frigidus, scilicet: 'Christus, auetor evangelii, fuit, quum evangelium ejus praedicari coepisset; et ne subsequentia in versu 1. obstarent, vocem fteo c in fine v. 1. in §eoi> mutant. Tandem etiam prorsus arbitrarium est, verba in principio explicare de initio praeconii Cbristi (cf. Bucher). — e) Alii iterum putant, Joannem nomen X6yo<; ex vetere te- stamento deprompsisse, ubi saepe de verbo, Ao^oc, fit ser mo 3 ). — Sed huic id obstare videtur, quod ibi vox 'r, 1 nunquam significet divinam aliquam p er s o nam, dum X6yo<; Joannis est vera persona divina, qui est in se vita et lux, qui tribuit vitam 1) Orig., Clem. Aleš., Epiphan. 2 ) Chrysost., Basil., Greg. Naz., Theoph., Euthym. 3 ) Gen. c. 1. coli. ps, 32, 9, Deut. 4, 2; 6, 6, 7, ps. 126. 146. Jerein. 1, 1, 4. J 1 ; 2, 1 ; 13, 8. etc. ±, moralem et intellectualem, dum istud esf solummodo forma ejus, expressio revelationis et voluntatis divinae Ccf. Bucher, Pa- trit. III.). Imo si etiam esset p er s o n a, differt a Logo; nam istud verlnim tune esistere incipit, quum hominibus voluntatem Dei manifestat, dum kojo; Joannis aeternam liabet praeexistentiam, antequam Patris et rob ko j o o activitas in mundo cogitatur (cf. Bucher.). f.) Alii porro iiomen istud repetebant ex ?(Ab- jo; rob ttsou, verbum Dei) chaldaeorum paraphrastarum, in quorum paraphrasibus frequenter ista formula occurrit. — Ast etiam liuie explicationi obstat, parfim id, quia ista formula non significat aliquam divinam personain, sed vel sermonem, vel vero est peripbrasis bominum aut Dei; par tim id, quia merito ad- dubitari potest, illum paraphrastarum chaldaicorum usum loquendi leetoribus evangelii Joannei notum fuisse 1 ). g') Nec dici potest, quod Joannes ex Platone nomen kojo; sumpserit; nam rco kbj Platouis deest personalitas. h) Praeferenda est igitur sententia eorum, 2 ) qui affirmant, nomen kojot; s. Joannem deprompsisse a Philone Alexan- drino. Hic nimirum, doctrinam judaicam cum pbilosophia gen- tili (praeprimisPlatouis) conjungens, quum juxta ejus pbilosopbiam numini supremo (ul puro) non esse posset nexus immediatus cum boe mundo (ut impuro), excitatus illis V. T. locis, in quibus de sapientia, cen principio cosmieo (quatenus per eam om- nia creata sunt), ethico (quatenus per eam voluntas divina ma- nifestatur), et intellectu ali (quatenus per eam prophetis noti- tia rerum praeteritarum, praesentium et futurarum suppeditatur) sermo est (Sap. c. 7—10.), docebat, existere principium aliquod, naturam quandum, quam masculino nomine kojov dicebat, quo Deus usus est in mundo creando, et adhuceo utitur in mundo con- servando et gubernando, qui est nuntius etinterpres voluntatis di¬ vinae, omninoque inediatorinterDeum et homines/Attamen, quain- vis kojot; Philonis in multis conveniat cum kojau Joannis, exinde ha ud sequitur, Joannem ipsam siiarn de Logo doctrinam exPi)ilone deprompsisse. Est quidem etiam Logos Philonis saepe persona f) Cf. Patrit. Bucher. Maid., Patrit., Feilmoser, Doliinger in Christenthum urici Kirche, 10 Deum inter el mundum, est D e us, sed secundus Deu s (Sebrs- po? tkeb?), altainen inferior Deo absoluto, est enim medius inter Deum absolutum et creaturam; est Dei Filius, et quidem re- spectu ad mundum, qui est secundus Dei filius, primogenitus (npcvzopovo?) ; est creator mu udi, sed non absolutus, nam creat et ordinat mundum jussu et juxta voluntatem Dei; est yita et Jux mundi, hominum, sed est etiam f ons luminis visibilis, so lis si- derumque, quod etiam Gnostici affirmabant; — apud Joannem e contra est kopo? ens absolutum, Deo in omnibus aequalis, est verus Deus, fons et principium luminis intellectualis et moralis, illuminans omnem borni nem; tandem Pililo nil scit de relatione zob kopoo ad Messia m, nec de ej us inc arnatione, dum Joannes docet, kopov čarnem factum esse, euinque qua talein esse Messiam (cf. Maier Ev. Bucher). Quum jam haec Philonis philosopbia etiam in Asia minori, ubi Joannes, inpriinis Epbesi, coinmoratus est, quiaEphesiis ob mercaturam multa cumAlexan- drinis negofia erant (coli. act. 18, 24. seq.), innotescere posset, hinc et evangelii Joannei lectoribus, utpote ex geutilibus adCliri- stum conversis nomen kopo ? notum esset, Joannes haereticorum errores repulsurus, facile poterat, de Jesu Christi praeexistentia locuturus, uti voce kopo?. Ne vero falsae cum ea notiones conjun- gerentur, lectoresque Logon ipsius aequalem cum illo Philonis haberent, describit essentiam ejus perfecte, uti eam ab ipso Christo edoctus et a Špiritu sancto illustratus, sciverat; ita satisfacturus votis christianorum, qui profundiorem et perfectio- rem de natura Messiae ejusque ad Patrern relatione cognitionem habere cupiebant.') Et Ver buta erat apud Deum. Verbis his attribuit s. Joannes rep kopcp, quem ex omni aeternitate fuisse dixerat, p er son a li¬ ta tem, qua a Patre distinguitur. Nomen Deus h. 1. significat Patrern, divinam Dei Patris personain. Maluit vero s. auctor dicere Deum (tov fteov cum articulo, quia loquitur de Deo cliristianis lectoribus noto), quam Patrern (tov nazepa), quia prius non estusus voce: filius ('uide), sed voce kopo? (Verbum). — Apud Deum. Praepositio graeca npo? in s. literis exprimit notionem societatis et directionis; societatis notionem* •) Cf. Dr. Ueorg Iv. Mayer: Das ewige Wort des E\vigen S. 1 —19. 11 ubi cum verbo quietis construitur, esse apud aliquem; di- rectionis notionem, ubi cum verbo motus coustruitur. Sic. h. 1. significat: esse apud Deuin, ita ut idem valeat ac: iza.pl/. cum dativo. Potuisset quidem s. auctor ad eatidem intimam conjunc- tionem indicandam dicere: in Deo (iv rw lhq>), sed noluif, ne ambigua esset ejus sententia, quia cogitari potuisset, adscribi rep Xuy(p ab auetore non solum essentiae, sed et personae unita- tem cum Deo Patre. Quum autem adhibuit npoc, apertius osten- dit, se h'/yov, licet quoad essentiam cum Patre unum, quoad per- sonam tatnen ab eo discernendum sistere voluisse. — Et Deus orat Verbum. Sententia hac ad supremum gradum ascendit, Logo eandem cum Patre divinitatem attribuens. In propositione hac subjectum est Verbum (o loyoz), Deus vero praedicatum; nam totius prologi principale subjectum est Verbum (h X6yor), proin et bic illud esse censendum; dein pronomen hoc (ooro<;) in altero xersu vocem Verbum (6 Xoyot;) in sententia ista velut subjectum accipi postulat, quod respicit. Praemisit vero prae¬ dicatum subjeeto auctor, ut gravius, vividiusque sententiam exprimeret uti alias (4, 24.). ExpIicatio liaec consentit cum eccle- siae doctrina, quae in sjmbolo Nicaeno-Constantinopolitano uni- tatem divin ita tis, et tri ni ta te m in p e rsonis docet. 1 ) — Non- nulli divinae naturae rob Xdyoo adversarii, post verba: Deus erat (tteb<; /jv) ponunt punctum. Ast huic pungendi rationi ob¬ stat antiquissimus hunc locum legendi et pungendi modus; dein ineptus prodit sensus, quum haud opus est asseverare, Deum esse, quia de hoc nemo dubitabat, imo et ipse supponebat, dum diceret, Verbum (rov \6yov) fuisse apud Deum (Mald.). — Ite- rum alii (Sociniani) ipsum textum mutare voluerunt, nominati- vum Deus (Ihbr) in genitivum Dei (>hou) immutantes, ita ut LogosDei fuisse diceretur. —Sed ita ioquendo, quum omnia sint Dei, nil pecuiiare dixisset; dein huic legendi modo obstantomnes codices, versiones et Patres. — Alii porro post: erat (vjv) inse- runt: et, (xaij, ita ut esset: et Deus erat et Verbum; qua lec- tione non roo h'>you divinitas, sed existentia praedicaretur. — Ast etiam huic lectioni obstat antiquissimus legendi mos; dein stante hac lectione oritur inanis et languida oratio, cum auc- ) Cf. Mald., a Lap. 12 tor extitisse diceret tuni Deum, tum Xdyov, quod jam prius asseruit. Quidain acatholicormn recentiores cuin Arianis consentien- tes docent, vocem ttebc, quum hic sit absque articulo, »on con- sueto suo significatu, sed ita accipiendam esse, ut designet natu¬ ram quidem sublimiorem Deoque summo proximam et si- millimam simulque cum eo conjunctissimam, tamen ipso in- feriorem (ad instar i%ob Philonis). — Sed explicatio haec reji- cienda est; »am s. Joaimes aeque ac reliqui auctores N. T. vo¬ cem ttsoz sine articulo eodein modo de n umili e summo con- stanter adhibent, uti vocem b Nec porro sufficit dicere (Mald., Patrit.), auctorem ad vo¬ cem liane ob causam non apposuisse articulum, quia /Xsbc est praedicatum; nam etiam praedicatum quandoque articulum habet 1 2 ). Potius articulum evangelista omisit ideo, quia monere voluit, notionem tteb<; non prorsus eandem esse, sed aliquid diversitatis in persona, quae in proxime praecedenti rov ftebv latet. Si dixisset: xai 6 Sebe 6 X6yo c, vocem X6yoc; ce- terum qua subjectum spectans edixisset, X6yov eundem Deum esse, quem in praegressa sententia non quoad essentiam qui- dem, quoad personalitatem tamen per vocuiam Ttpb? a tw X 6y

Xoyw) non modo vi si bi li s mundi creationem, sed etiam invisibilis, moralis, spiritualis tri- buit. Si jam omnia per Verbum creata sunt, sponte sequitur, mundum corporeum non esse conditum a principio malo, a daemone, uti Manichaei sentiebant. — Nihil; obči sv pro oudsv, quod idem ac nihil, sed fbrtius graviusque sonat. — Per ipsum i) Cf. a Lap., Maier. ) August. Mald . 14 (St' adzouj, ef nori, uti nonmilli vertunt: propter ipsum nam Sta cum genitivo nunquam denotal propter, sed semper: per; quam significationem h. I. etiam ipse contextus et mutira mem- brorum oppositorurn ad se invicem relatio poscit. — Ast, dum s. auctor h. 1. dicit: per Verbum (rov \byov) cuncta esse crea- ta, nori ita intelligendum est, ae si Verbum (Xoyo<;) juxta Joannis sententiam fuisset merus minister, organon et instrumen- tum Dei, quo Deus in mundo creando usus est, uti Ariani digni- tatem Verbi inferiorem affirmantes dicebant, sed ita, quod Ver¬ bum fuerit causa efficjens, immediata in mundo creando. (I ta 3c a etiam de Deo Patre adhibetur, 1 Cor. 1, 9.). Ast quum non dicit: a Verbo (Sito zon Xoyov) : sed per Verbum (Sta Xoyou), sat clare indicat, Verbum non fuisse absolutum mundi creato- rem, exclusis Patre et Špiritu s., quum creatio totius trinitatis est opus, sed interventu ejus fuisse tnundum creatum. Relatio- nem jam Verbi ad Patrem in mundo creando ita possumus nobis cogitare; Mundus est ex Patre (ex zcazpoz Rom. 11, 36.), seu a Patre creatus, tanquam causa prima ideali, seu universi idea et conceptus ejusque creandi voluntas est ex Patre. Omnia iterum sunt per Filium (St’ utou, Xoyoo), tanquam causam effectri- cem, quatenus haec Patris de universo idea per Filium (Verbum) sortita est effectum 1 ). — Inde vero etiam intelligitur, Verbum, per quod omnia creata sunt, non esse merum ministrum aut in¬ strumentom, sed in se verum mundi creatorem. Quum enim Verbum Deo Patri est consubstantiale, utique etiam in eo erat eadem universi idea ejusque creandi voluntas, quae primitus in Patre erant, quae idea postea per Verbum, et quidem propria ejus virtute effectum sortita est. b.) Relatio Verbi ad mundum mo ral e m, sp e ciatim a d h o mi n e s, e t quidem a) a d o mn e s h o mineš (v. 4. 5. 9.10.) V. 4. Verbis versus hujus ab evangelista proponi relatio- nem Verbi ad homiiies, docet altera hujus versus pars: vita erat lux hominum. In ipso vita erat, i. e. in Verbo erat vita perfectissima, di¬ vina, aeterna, quae causam existentiae in se habet. — Exinde vero, quia vita Dei non solum est vita et motio ad intra, sed i) Cf. Adalb. Mater Comment. /;jr VT * 15 etiam principium et vis agens ad extra, spnnte consequitur, Ver¬ inim etiam posse esse causam sen fontem vitae hominis. Ver¬ bum jam est causa, fons vitae hominis, et quidem, quum liomo constat, ex corpore et špiritu, fons hominis vitae tum corpora- lis, tum spiritualis. Verbum est fons vitae corporalis, qua- tenus est auctor vitae hominis phjsicae (act. 3, 15.), quae vita in statu hominis originario erat vita plena voluptatis, gaudii, virtulis, immortalis; astetiam post 1 ap sum hominis Verbum remansit fons vitae hominis phjsicae, quatenus homo lapsus per ipsum in vita conservatus est, ipsumque est, quod virtute sua dathominibus vi- vere, durare et permanere in vita, qualis facta est per illum lap- sum. — Verbum porro fons est etiam vitae hominis spiritualis, quae consistit in volendo et cognoscendo, quatenus per illud pervenerat homo ad conscientiam sui, et quat,enus ante lapsum per sanctitatem et justitiam, in qnam per Verbum constitutus erat, quoad voluntatem et cognitionem in intima cum Deo unione et harmonia vixerat, unde summam hauriebat heatitatem. Sed etiam post lapsum, per quem voluntas hominis infirma reddita, intellectus vero obfuscatus est, remansit Verbum fons vitae homi¬ nis spiritualis, quatenus per istud est possibile factum, ut homo amissam vitam spiritualem, imo et vitam aeternam, beatam, reci- piat. 1 )— Et vita erat lux liominum .SicutVerbum erat et est vera vita seu fons vitae hominis spiritualis, ita est istud etiam specia- tim fons omnis verae cognitionis, quatenus rationem hominis illu- strans eam aptam reddit ad res divinas cognoscendas. Lapsu qui- dem protoparentum ratio (intellectus) hominis obfuscata est, uti voluntas infirma reddita fuerat; sed Verbum rationi obfuscatae erat lux illuminans, quae se in variis Dei revelationibus manife- stabat sive revelationes hae silae fuerint in ipso homiue, in dicta- mine conscientiae, sive in positivis manifestationibus propheta- rum a Deo missorum. Tanquam dictamen internum lucebat Verbum (ut \ojnq anspiiazaot;) jam ante incarnationem in etlini- cismo etjudaismo, quatenus effecit, ut in hominis mente semper adesset conscientia Dei et culpae, lexque divina in conscientia agnosceretur et desiderium Messiae jam in paradiso promissi conservaretur. — Hujus explicationis veritas confirmatur etiam i) Cf. Maier, Bucher. 16 per anliquos ecclesiae Patres et interpretes 1 ) qui omnes rcvelatio- nes divinas A. T„ sive verbis, sive prodigiis factas, ad DeiFilimn, Verbnin, referunt. Docente s. Justino inart. 2 ) Verbum etiam iuter gentiles excitavit praeclaros viros,qui ut lumina suis coaevis prae- lucerent, quatenus lux Verbi splendidius in iis, quam alias fulge- bat, sive isti nt sapientes stricto sen.su, sive ut principes illu- strati lux fuerint populorum suorum. 3 ) Ex quo simul intelligitur. Verbum h. I. dici lucern (cpoK) sensu improprio, quatemis cst principium, fons et auctor omnis verae cognitionis. Sic in Verbo (Xoycfj) impleta videmus, quae in A. T. de sapientia tanquam principio ethico et intellectuali legnntur (Sir. 24. 26. 32, 40 44. Sapient. 7, 26. 28. —). Nota. Fuerunt inter antiquos nonnulli, qui versum 3. et 4. ita conjungebant: Verba: quod factum est, separando a priori- bus et conjungendo cum subsequentibus, legebant: quod factum est in ipso vita erat; quae verba Manichaei ita exponebant: quod factum est in ipso i. e. per ipsum, vita erat, i. e. vivebat, quasi aliquid esset, quod vita careret, quod factum quidem fuis- set, sed non per ipsum factum esset.Eunomiani et Macedo- niani ita ea exponebant: quod factum est in ipso i. e. Spiritus s. qui per ipsum factus est, vita erat. — Alii: quod factum est, in ipso vita erat i. e. non in se, sed in Verbo vitam babebat. 4 ) Sed quum plurima textus monumenta nostram exhibent lectionem eaque etiam ob suam simplicitatem characteri liujus prologi ma- gis conveniens est, et quum porro durum esset vocein vita(sie (Maier, Buch.). Fuit (kysvsro). De Verbo dixit Xjv (erat), quod exprimit aeternum esse, quod caret omili praete- rito et ftiluro, quod est supra omnem temporis differendam; de Joanne vero adhibet sysvszo (ward), quod indicat to esse in tem- i) Pseudo Clementis recognit. I, 54. act. 19, 1—8; 18, 24. 25. 4 pore. — Honio; Verbum dixerat prius (v. 1.) J) e um.— Missus a Deo i. e. legatus Dei, non ipse Deus. — Citi nomen Joannes. De parentibus, origine, missione divina, et munere legitur in Luc. 1, 5—25; 3, 1—21. Maltli. 3, 1 — 17. Marc. 1, 1—8. Matih. 11, 2—19; 14, 2—12. Marc. 6, 17—29. Praecipuain ejus muneris partem spectandam praebet etiam noster auctor (1, 19. seq. 3, 13. seq.). Summatim autem liaec delineat v. 7. et 8. V. 7. Venit i. e. prodiit. Graecum enim verbum spyeaKai in N. T. in tali nexu, uti bic de viro a Deo ablegato adhibitum, signi- ficat prodire, in publicum venire. — ln testimonium i. e. testimonii causa. Praeposilio graeca sc; indicat lin e m. — Ut testimonium perhiberet de lumine, i. e. ut auctoritate sua, tan- quam auctoritate divini legati, hominibus persuaderet, Jesum esse lumen illud, quod a mundi initio in tenebris lucebat, euin esse Messiam. — Verbis his indicat, qualis testimonii causa prodierit. — Per lumen ( 3 ) Chrysost., August., Calmet, Fatrit., Adalb. Maier, Massl. 22 ("V?? EV) et haeredes Verbi sunt facti, ex quibus sitMessias pro- difurns t ). Qua de re ipsa Sapientia apnd Siracidem i) * * 4 ) dicit, se ex ore Altissiini egressam, peragratis rebus omnibus a Deo conditis ac terrarum regnis denique in Israele stetisse, posito ibi domi- cilio. — In hoc populo Verbum activitatem suam continuo exse- rebat, quuin partiin legem ei per Mosen dando voluntatem suam manifestaret, partiin variis temporibus prophetas mittendo ad legis observantiam adinoneret, aut adventum Messiae, jam protopa- rentibus promissi (Gen. 3, 15.) eo frequentius curatiusqne annun- tiari jusserit, quo magis appropinquaret tempus adventus ip- sius 3 ).- -Et sui eumHon recepevunt i. e. etplerique (non omnes ob versum sequentem) istius populi illud (scil. Verbum) non excepe- runt; migrabant nimirum leges divinas, non curabant inonita pro- phetarum, potius eos vexabant, vitae eoruin insidiabantur, iino eos necabant. 4 ) — Alii contra interpretes, qui versum hunc et v. 12. de Verbi activitate post incarnationem exponunt, verbum venit (Tjlftev) accipiunt de adventu Verbi in čarne et de ipsius proditu in publicum; et verba: non receperunt explicant per: non receperunt Verbum per fidern, scil. credendo in illud. — Sed explicationi obstat id, quia evangelista postea demum v. 14. in- cipit Ioqui de incarnatione Verbi. V. 12. Quotquot i. e. quicumque hominum, sive Judaei, sive gentiles, scil. Verbum exceperunt. \ox enim quotquot (oaoc) generatiin de omnibus hominibus, non solum de Abrahami poste- ris, de Judaeis, intelligenda est. — Ast verbum recipere (lapft&veiv) aliter debet sumi respectu gentilium, aliter re- spectu Judaeorum. Respectu gentilium dicitur: receperunt de iis, qui monita Verbi in eorum conscientia resonantia, internas ejus inspirationes curabant; respectu Judaeorum vero, qui positi- vas et speciales revelationes Verbi habehant, dicitur: recepe¬ runt de iis, qui Messiam avide exspectabant, adventumque ejus credebant, quapropter etiam explicationis causa addit: iis, qui credunt in nomen ejus i. e. qui credunt in ipsiun 5 ). —Receperunt i) Gen. 22, 18; 26, 4; 28, 14; 49, 9. 10. *) 24, 5. 8. 9. 13. 15. 3 ) Cf. Ad. Maier , Bucher. *) Jerem. 20, 2; 32, 2; 33, 1. 5) Cf. Ad. Maier. (iia.fi ov — naphiaftov) v. 11. — In namen ejus i. e. in enm. Vox enim n o men (dvopa), ut hebr. metonymice dicitur de ipsa p er s ona, seu essentia unacum attributis (dignitate)ejus. Potestatem filios Dei fieri i. e. vimet facultatem ut possent, si vellent, fieri filii Dei. Filii Dei, graece: (ziv.va ih no) quod est proprie: liberi (proles) Dei, cujus loco alias occurrit uloc zob ftsou (filii Dei). Solent vero in s. literis filii alicujus nominari, si cum eo similitudinem habeant, si indolem ejus referant (Matth. 5, 45,). Quurn tales simul illi, cujus indolem referunt, sint accepti et dilebti, ideo verba: filii Dei denotant id ac: Deo similes, ac- cepti et dilecti. Jam vero Deo, qui est sanctissimus et beatissi- mus, sirniles sunt illi, quorum vita est sancta, a peccatis purgata, conformis voluntati divinae; tales sunt Deo accepti et dilecti. Ilaec charitatisDeum inter ejusque liberos relatio hosce jam hacin terra beatilate perfundit, itaut beatitas coelestis futura sit solutn- modo continuatio perfectioque bealitatis, qua illi his in terris fruun- tur, qui sunt liberi, filii Dei.') Ceterum per se intelligitur, bane di- vinam filiationem inniti morti Christiredemptoris atque efficaciae Spiritus s. Nam hornines, sive Judaei, sive gentiles, ante Chri- stum filii Dei fieri poterant solum propter merita redemptionis a Christo perficiendae. — Qui versum hunc de activitate Verbi post incarnationem exponunt, dicunt, potestatem ut filii Dei fierent, Verbum hominibus dedisse, quatenus peccata et culpam poenas divinas in se provocantem, abstulit et gratia collata bea- tam ad Dei relationem promovit. Quomodo bomines, quibus potestas data est, ut filii Dei fierent, revera filii Dei fieri possint, evangelista non plene in- dicat; duo solummodo nominat, docens, ut id fiat, opus esse fide (ex parte hominis), et (coli. v. 13.) generatione ex Deo (ex parte Dei). V. 13. Versns hic aretissime cohaeret cum praecedentibus; relativurn qui (oi) respicit ad notionem latentem in voce eis (a.braiq). — Nominat boe versu alteram conditionem, quae ne- cessaria sit, ut quis fiat filius Dei, negans cum fieri filium Dei ex sanguinibus, aut ex voluntate carnis, aut ex voluntate viri, docensque opus esse generatione ex Deo. Sentenliae >) Cf. Ad. Maier, Bucher. 24 • X tres: qui »on ex sanguinibus, nec ex voluntate carnis, nec ex vo- luntate viri, sunt šibi coordinafae, junctae enim sunt priori duae reliquae per oufte — oddk (quod indicat correlata), etnon per oi>ze — nize (quod indicat subordinationem), sirnulque istis nega- lur, homines per naturalem generationem fieri posse filios Dei. — Ex sanguinibus. Sanguis (ai/ia) metonjmice denotat ipsum semen, cujus vi bomo hominem generat, materiam generationis humanae, semen humanum. Pluralis sanguines (alpaza) adhibe- tur ratione habita utriusque parentis- (cf. Beelen gramat. N. T. 178.). — Ex voluntate carnis. Vox odp$ denotat čarnem, i. e. massam ossibus molliorem, sanguine perfusam; dein corpns humanum; per metonjmiam: naturam humanam, homi¬ nem; porro naturam humanam sensualem, animalem, (ut h. 1.), quatenus ex peccato originali concupiscit adversus spiritum, sen quatenus est fons et sedes libidinum; et fiikrjpa est appetitus, impulsus, et ex voluntate carnis generari est: generari impulsu sensualis naturae seu concupiscentiae, seu naturali modo. — Ex voluntate viri. Verbis his impulsum illum sensualis naturae clarius proponit, tanquam impulsum naturae humanae sensualis in viro. Virmn vero potius, quam feminam posuit, quia praecipuus auctor est generationis humanae, et quia aptior erat inter virum et Deum, quam inter feminam et Deum opposi- tio. Ex Deo non tanquam ex femina et matre, sed tanquam ex viro et ex patre nascimur qua filii Dei, ait Maldonatus. — Sed ex Deo nati sunt. Cum prius negasset, homines per na¬ turalem generationem Dei filios fieri, nune positive indicat, quo modo filii Dei fieri possint, nimirum per generationem ex Deo, quam generationem alias (3, 3 — 10.) dicit generationem desuper (avojftev), seti generationem ex aqua et Špiritu, quam Christus in colloquio cum Nicodemo necessariam declarat, ut quis possit regnum Dei videre. 3.) Incarnatio Verbi ejusque gratia plena apparitio et activitas redemptoria generatim (v. 14—18.). V. 14. Et Verbum caro faetum est. Particula et ( xat ) est particula continuativa, non vero probativa (enim), aut ex- plicativa (nimirum), uti illi volunt, qui versus tres immediate antecedentes (v. 11—13.) ad Verbum jam incarnatum referunt. — 25 / 4 . Ver b um (6 Xite incarnationem) dicebatur Verbum vita et lux hominum, hic (post incarnationem) illa vita et lux (qualis Verbum semper erat) in Verbo clare splendet ut gratia et veritas. Jesus Cbristus est plenu s gratia et veritate; est enim veluti inare, ex quo hominum voluntas vim et vitam, ratio vero obfuscata lucern haurit (cf. v. 6.) Cf. Bucher, Maier. — V. 15. Sicut v. 6. fecerat, ita et hic interrupta ulteriori rei inceptae adumbratione iterum inducit Joannem Bapt. loquentem de Jesu et testantem de ejus dignilate. Facit id absque dubio propter discipulos Joannis Bapt., ut eis ex ipsissimis Joannis Bapt. verbis probaret, hunc eorum magistrum dignitatem illam, de qua supra (v. 14.) locutus fuerat, non šibi ipsi tribuisse, sed Jesu. — Teslimonium perhibet est praesens historicum signifi- catu i mperfecti (testabatur). — Clamat; in graeco est per- fecti temporis (xšxpaysv). Verbum hoc indicat, testimonium fuisse alta voce prolatum. — Dicens i. e. hunc in modum. — Erat (rjv)] v. 30., ubi testimonium Joannis Bapt. legitur, occurrit: est quoad rem parum discriminis; erat denotat hic: menti ineae ob- versabatur. — Quem dixi i. e, de quo dixi (nspl 6o sinov) coli. 29 v. 30. et v. 45. juxta Vulg. (6v eppaips Ma/tiarjc). — Post me venturus est i. e. qui post me in publicum proditurus est. — Ante me factus est. Nonnulli cuin antiquis interpretibus graecam vo- cem ipnpoabev sumunt ut adverbium loči, et quuin ioco priorem esse, saepe est symbolum dignitatis superioris (Gen. 48, 20.), qua quis pollet, ea verba explicant de d i g ni ta te, ita ut sensus verborum: ante me factus est, esset: dignitate me superat. — Sed vox epnpoobev in versione Alex. et in libris N. T. scriptorumque profanorum nusquam de dignitate, auctori- tate, usurpatur, sed interdum de loco (Luc. 19, 4.), plerurnque de tempore. Quapropter etiam hic de tempore explicanda est, quo pulchra oritur antithesis inter: post (dnioat) et ante (spjrpoabev); cui explicationi etiam ipsa Joannis Bapt. verba (3, 28.) suffragantur. In verbo pejovev non est cogitandum de temporali creatione, sed de Verbi ante Joannem praeexi- stentia, et quidem (uti in voce povopevr] c) vel de aeterna ejus ex Patre generatione (Epiphanius, Patrit.); vel vero de Verbi ac- tivitate in populo Israel ante ejus incarnationem (Adalb. Maier). — Ouia prior (ti j) <5 rd c— up 6 rep o c) me er at, utpote tanquam Ver- bum ab aeterno existens. Verba liaec rationem continent prae- gressorum: an te me factus est. V. 16. Verba ltaec non sunt Joannis Bapt.; is enim non- dutn ita loqui potuit; accepimus, (tempore praeteriti), quia Joanne Bapt. munere adhuc fungente, Christus mnnere suo non- dum perfunctus erat, adeoque opus gratiae nondum consumma- verat, imo tune Christus coepit munere fungi. Sunt igitur verba liaec cvangelistae, ad testimonium Joannis Bapt. talia adnec- tentis, quibus ulterius exponatur id ipsum, quod v. 14. jam indi- cavit verbis: plenum gratiae et veritatis (cf. a Lap.). — Et (xai); lectio liaec ob testes antiquissimos praeferenda lectioni: quia (6rc), — Ex plenitudine ejus; quia in graeco adest arti- culus, et sequitur vox cj us (aozon), aperte patef, auetorem in- lelligere illam plenitudinem, quam jam v. 14. indica vit voce: plenum (nlrjprjz), nimirum plenitudinem gratiae et veritatis. — Nos omnes scil. Christiani, seu qui credimus in ipsum (coli. v. 12.). — Haec opportune dicere potuit Joannes evangelista tem¬ pore, quo evangelium suum seripsit, et quo jam magnus eratchri- stianorum numerus;Baptista vero non itaapte dicere poterat: nos 30 omnes, quia eo tempore opus gratiae nOndum consumrnatum erat, ut militi participes forent. — Et gratiam pro gratia. Indicat hisce, quid accepimus. — Et (xal) h. 1. est particula explicativa: nimirum. Gratiam pro gratia; verba haec nonnulli antiquo- rum ita vertebant: gratiam in locum gratiae, et per gratiam prima vice intelligebant gratiam legis evangelicae (N. T.), per gratiam altera vice gratiam legis Mosaicae (V. T.); ita Chryso- stomus. — Sed lex vetus nullibi gratia vocatur, potius o ppo- ni tur gratiae et veritati, est solum paedagogus severitate utens. Quapropter praeferenda est explicatio eorum, qui verba illa ut periphrasin superlativi (juxta usum Ioquendi Hebraeorum) su- mentes, exponunt per: gratiam super gratiam i. e. gratiam aliam post aliam, seu uberrimam gratiarum copiam. — Quibus verbis indicat Christum fontem esse gratiae, ex quo omnis gratia ad fldeles delluat, tum gratiae stricto sensu, uti gratia iidei, remis- sionis peccatorum, reconciliationis cum Deo, adoptionis, tum gra¬ tia veritatis (cf. Ad. Maier, Bucher). V. 17. Nune opponit revelationem V. T. revelationi N. F., ut hujus naturam praestantiamque clarius ostenderet. Antithesis inter A. et N. T. in eo consistit, quod salutis oeconomia V. T. constaret in lege, i. e. revelatione voluntatis divinae, quae tamen imperfecta erat, quia sola remansit lex, quin virtutem istius implendae conferre posset; dum contra salutis oeconomia N. T. non solum veritatem i. e. voluntatem divinamclare et perfeete expressam pandat, sed etiam gratiam praestet ad istam implen- dam; — dein lex data erat per Mosen hominem, qui Deum vi- dere non poterat; gratia vero et veritas per Dei Filium, qui in sinu Patris est, lacta est (quia est fons gratiae et veritatis). Cf. Mald., Ad. Maier. — Cogitatus hic versu sequenti uberius exponi- tur, scilicet, cur per Christum plenioret clarior nobis conti- gerit revelatio gratiae et veritatis, quia nemo hoininum Deum vidit. — V. 18. Vidit umjuam (iwpaxev attice pro cbpaxe) nimirum in hac mortali vita, ergo nec Moses, quamvis Dei gloriam videre postulasset (Exod. 33. 18.). — Si jam ibi (v. 11.) legitur: «Lo- quebatur Dominus ad Mosen facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad amieum suum«, — verba haec non sunt intelligenda de apparitionibus e ss en ti a e Dei, sed solummodo de revelationibus 31 divinis ad certos fines, et quidem sub variis symbolis. Si autem Moses Deum n on vidit (Exod. 33, 20.), ulique revelatio per eum data est imperfecta, atque in infinitum superatur a revelatione facta nobis per Filium Dei, quia Filius solummodo Patrem novit (cf. Matth. 11, 27.). ■— Unigenitus Filius ; lectio haec praefe- renda lectioni: unigenitus Dei Filius, ob testium multitudinem. — Qui esl in sinu Patris i. e. qui Patri est conjunctissimus et con- substantialis (hinc secretorum Dei Patris conscius). Nam intima conjunctio h. 1. per esse seu jacere insinum vel ad sinum feic rov xoXnov) significatur. 1 ) Imago repetita a veteribus, in quo- rum sinu in conviviis proles šibi carissima, aut amicus familia- rissimus quiescere solebat (unde germanicuml£htfejifrcunb, finb). •— De veterum more ad mensam accumbendi, vid. 13, 1. — Ex bis simul patet, revelationem veritatis per Filium esse perfec- tissimam, liinc absolutam. — Qui est; praesens, ut significaret, nunquam Filium, eliam eum in hunc mundum venisset, a sinu Pa¬ tris discessisse (Mald .).—Enarravit i. e. exposuit scil. veritatem, vel Deum, i. e. arcana Dei. Christus verus exegeta Dei. — Grae- cum verbum £qrjy£o/jtai (ab ef et ■/])'io/jiat duco) proprie educo, deirt enarro, expono. Pari L Ilistoaia publicae activitatis Christi (1,19-12,50.). 1.) Joannis llapt. testimonia de Christo (v. 19.—34.). Exposita Verbi natura et activitate ante incarnationein, ejusque incarnatione, priusquain per historica argumenta pro- bare incipit,, Jesum esse verum Messiam, addueit testimonia Joan¬ nis llaptistae de Jesu, quae surnmi sunt momenti, quia Joannes Baptista ab omnibus ut propheta agnosceretur. Ipsa haec testi¬ monia supplent evangelistae historiam de baptismo Joannis, ut- pote e ceteris tribus evangelistis notam; sufficiebat, si tantum- modolocum designabat, cui illam insereret. Quo lacto noster i) A Lap v Beelen grammat. N. T. p. 445. 32 evangelista congruit cum Marco, qui initium liistoriae suae inci- [>it a baptisino Joannis (Bucher.). a) Primum testimonium (19—28.). Joannes non est Messias uti populus putabat, sed alius. V. 19. Testimonium Joannis, quod nimirum dietam erat (fEvo/isvij). — Judaei h. i. sunt assessores seu membrasy- iie d rii magni (quod post exilium babylonicum eratjudicium sum- mam polilictim et ecclesiasticum, constans 71 assessoribus, ni- mirum suminis sacerdotibus, legisperitis et senioribus populi; cognoscebat tantum de causis gravioribus et capitalibus, et poe- nam lapidationis, decollationis, suspendii et combustionis poterat irrogare; ultimis tamen temporibus nonnisi impetrata a praeside romano venia, poterat sententiam talern exsequi), synedri, qui alias vocantur principes Judaeorum (oi dp^ovTez rd>v ’IoU- (iatiov 3, 1 .), vel simpliciter principes (7, 26.). — Joannes Bap¬ tista scilicet vita sna austera (angelica), praedicatione de poeni- tentia, nec non et suo baptismo multorum oculos in se converte- bat, itn ut incolae Hierosoljinae et complurium regionum ad Jor- danis ripam turmatim confluere coepissent (coli. Matth. 3,5.); imo permulti existimabant, eum fors esse ipsum Messiam (coli. Luc. 3, 15.). Cujus rei farna pervenit etiam ad synedrium magnum, cu- jus praeter curam rei sacrae erat omnino probare prophetas eorumque doctrinas, ne lalsa proponeretur doctrina. Hoc igitur praetextu legatos mittebat synedrium ad Joannem sacerdotes et levitas,qui euminterrogarent, quisnamesset, et cujus mandato doceret et baptizaret. Sed legatio haec faeta est maligno con- _ silio; volebant enim inde occasionem arripere, deprimendi praedi- cationem et baptismum ejus. Quum nimirum synedrium magnum magna ex parte compositum esset ex pliarisaeis, contra quos statim ab initio praedicationis (coli. Matth. 3, 7. seq.) Baptista veliementer insurrexerat, facile intelligitur, Joannem haud gratam eis fuisse personam. Hac sua oppositione erga praecursorem Mes- siae simul ostenderat synedrium, quomodo esset erga ipsum Je- sum animatum. 1 ). Sacerdotes et levitas. Legati synedrii erant sacerdotes e pharisaeorum secta, legis et seripturarum periti; iis in hac lega- i) Cf. a Lap., Kuinoel. 33 done adjuncd sunt levitae, qui perpetui erant sacerdotum so- cii et ministri. Tu i/uiti es? Collata Joannis responsione (v. 20.) verosimile est, legatos primnm interrogasse Joannem, an ipse esset Chri- stus; nam statim (coli. v. 20.) confessus est, se Christum non esse (Cf. a Lap.). — V. 20. Et confessus est, et non negatit i. e. et puhlice ac plene confessus est. — Solent Hebraei, cum quid asseverare et valde conlirmare volunt, id ipsum affirmando et negando expri- mere (a Lap.). — Verba sequenda: e t confes sus est: quia non sum ego Christus, sunt explicatio confessionis. V.21. Quid igitur, scilicet dicis de te ipso, si non esCliri- stus? — Elias es tu? Putabant enim Judaei, male intellecto loco Malachiae (4, 5. 6.), Eliam paulo ante Messiae adventum in lias terras esse rediturum, non accipientes oraculum istud de viro, animo et fervore (špiritu et virtute) Eliae simili. — Non sum. Joannes negabat, se esse Eliam, quum Chri¬ stus Joannem esse Eliam, profitetur (Mattli. 11, 14; 17, 12). Christus id affirmavit, quia Joannes špiritu, virtut e et officio erat Eliae similis; Joannes negat, quia re ipsa non orat Elias. Perpulchre bac de re scrihit s. Augustinus 1 ): -Ouoiriod o duo advent.us judicis, sic dno praecones. Misit ante se primum prae- conem, vocavit illum Eliam, quia hoc erit in secundo adventu Elias, quod in primo Johannes. Si figuram praecursionis adver- tas, Johannes ipse eslElias; si proprietatem personae interroges, Johannes Johannes, Elias Elias; — ipsa praefiguratione venit iste (Johannes), qua proprietate venturus est Elias. Tune Elias per proprietatem Elias erit, nune per similitudinem Johannes erat. “ Proplieta es tu (o Ttpo eidee) sicut columba, cum s. Patribus verba illa (sient colum- ba) de forma, de specie columbae, sub qua Spiritus sanctus descendit, intelligenda sunt. Utrum autem vera columba fuerit, quae viša est, an solum columbae species, neque Patres con- sentiunt. Verba Lucae allata columbae speciein manifesto signi- ficare videntur 2 ). — Sub specie columbae apparuit, quia apud veteres jam columba erat sjmbolum Spiritus sancti. Sic para- phrasta Chaldaeus verbis Cantici Canticorum (2, 12.): vox tur- turis audita est in terra nostra, —■ explicationis instar addit: haec est vox Spiritus sancti 3 ), Sjnoptici simul notant, apertos esse coelos (i. e. docente s. Hieronjmo, dum Jesus baptizatus esset, lumen emicare visum est e superiore aeris regione, quae in s. seriptura saepe coeli 1) Cf. Ad. Mater 2 ) Patrit. lib. III. p. 487. cf. Petavius de Trinit. I. 8. c. 4., a Lap. 3 ) Cf. Arnoldi, a Lap. . 41 nomine appellatur, eo modo quo fulmina nubes scindere, aperire solent), et vocem Patris auditam: Hic est Filius meus di- lectus, in quo mihi complacui, i. e. hic est Filius meus verus, naturalis, mihi consubstantialis, quo delectatus sum ab aeterno et delector. — In baptismo Cbristi revelatum est orbi mjsterium ss. Trinitatis; Deus enim Pater coelitus testatur de Filio, qui humana natura in se suscepta, in terris baptismo initiatur, et S piri tu s san c tu s visibili specie descendit. Qua- propter primorum saeculorum Patres Antitrinitariis dicere con- sueverunt: Vade ad Jordanem, ibique Trinitatem disce. V. 33. Et ego nesciebarn eum. Verba haec, quae Baptista Iocutus est, antequam Christus baplizafus esset, non pugnant cuin Mattbaei verbis (3, 14.), qui narrat, Joannem renuisse, Jesum baptismum postulantem baptizare, dixisseque, se potius opus habere, qui ab eo baptizetur, quae aperte ostendunt, non pror- sus incognituin ei fuisse Jesum illiusque praestantissimum cha- racterem, imo et Messianam ejus dignitatem. Difficultas haec fa- cile ita removeri potest: Mater Cbristi et mater Joannis erant. cognatae, sciebantque conditionem filiorum eorumque futuram inter ipsos necessitudinem. Jam vero haud absimile est, matres res illas etiam filiis communicasse. Qnum jam Jesus ad Jordanem veniret, non statim cognovit eum: ast viša ejus majestate et gra- vitate externe se manifestante, recordatusque simul notitiarum illarum a matre acceptarum, animo praesagiebat, hunc ad se venientem et baptismum postulantem esse illum, respectu cujus promissionem 'divinitus acceperat, quod sit Špiritom sanctum su¬ per eum descendentem visurus, ut nimirum viso illo signo, certissimam de Messiana Christi dignitate nanciscatur per- suasionem. Stante hac explicatione verbis Joannis non omniino- dus defectus cognitionis characteris et dignitalis Christi exprimi- tur, sed solom innuitur, nondum cer tissimam illain de Messiana Christi dignitate persuasionem ei fuisse, quae ex signo ei pro- misso (in baptismo Christi) oritura erat 1 ). Qui minit me baptiz-are i. e. Deus, qui me jussit munere praecursoris fungi. Super (/n etn vitle ris Spiritum descendentem et manentem. — i ) Cf. Ad Maier, Bucher Leben Jesu S. 311. 42 Hoc erat signum a Deo Joanni datum, perfectissiine cogno- scendi Messiae. V. 34. Testimonium perhibui (perfectum habet vim prae- sentis), nimirnm quia vidi signum a Deo milii promissum, Spiri- tum sanctum videlicet post baptismum super Christurn descen- dentem, testor seu testimonium perhibeo. — Joannes poterat contestari, Jesuin esse Dei Filiuin (seu Messiam); nam praeter internam illustrationem audivit etiam in Christo baptizando .vocem Patris, qui ipse testatus est, Jesum esse ipsius (Dei) Filiuin (cf. v. 14.). 2.) Vocatio primorum discipulorum Christi (35—51.). V. 35. Allera die i. e. postridie testimonii illius utriusque proxime perhibiti Christo. Stabat, nimirutn ibi, ubi baptizare solebat. Duo, quorum alter erat Andreas (coli. v. 40.), alter, cujus nomen reticetur, Joannes evangelista, qui solet inodestiae causa nornen suum vel supprimere, vel circumscribere (Mald.). V. 36. Ecce agnus Dei i. e. hic est vir, quem ex signo coelesti ut Messiam et Dei Filiuin perfecte cognosco. — Absque dubio Baptista, priusquam Jesum intueretur, loquebatur ad di- scipulos suos de ejus dignitate, et quum Jesum ad se venientem vidisset, dixit: ecce agnus Dei! — hinc facile poterant verba Baptistae intelligere discipuli. V. 37. Secuti sunt Jesum, ut nimirum cognoscerent locum ubi commoretur, quo eum alio die, tempore magis commodo, di- scendi causa convenire possent.—Verbum dzolouttstv b. 1. habet sensualem significatum: ire post aliquem, sequi aliquem iter facientem (ut 10, 11.) V. 38. Quid guaeritis P i. e. quid vultis me sequendo? — Christus propterea eos, quid quaererent, interrogavit, ut eis daret occasionem, vota sua manifestandi. — Ceterum in graeco textu a verbis his (tl Crjzečze) incipit v. 39., dum Vulgata versum 39., incipit a verbis: dicit eis, venite; ideo in Vulgata numerus versuum in boe capite minor est uno versu. Rabbi; est vox hebraica (a -7! multus, magnus); binc vi etjmologiae est: mi praestantissime. Tempore Christi erat nomen, titulus doctorum celeberrimorum apud Judaeos, et valet id ac: magister, doctor. Interpretatio additur propter lec- tores graecos. Ubi habitas i. e. ubi commoraris tanquam peregrinus (nam nune erat in Judaea, ubi non liabebat domicilium)? — Rogant vero hoc discipuli, ut domi cum Christo secreto colloqui et ab illo de rebus divinis et ad salutem pertinentibus, instrui possent (a Lap.). V. 39. Venite et ridete; sunt verba invitantis, ut eum se- querentur. Venerunt et mderunt i. e. obsecuti sunt invitationi Christi. Die illo i. e. residuo illius diei. Quasi decima i. e. quartapomeridiana. — Judaei videlicetRo- manis per Pompejum subjecti, dividebant, uti noetem, sic et diem (coli. 11, 9.) in 12horas,quae autem pro diversitate temporum anni (pro majori minorive dierum noctiumve longitudine) erant vel longiores, vel breviores. Diem porro dividebant in quatuor par- tes, quarum unaquaeque tres complectebatur boras, a 6—9, a 9—12, a 12—3 et a 3— 6 horam, et vocabant horam tertiam, quae nobis est nona matutina, horam sextam dicebant nostram duodecimam, horam nonam nominabant nostram tertiam pomeri- dianam, et duodecimam vocabant nostram sextam pomeridia- nam 1 ). — Ceterum colligere fas est, eos per totam noetem apud Christum mansisse 2 ). S. Augustinus exclamat: Quam beatum diem duxerunt, quam beatam noetem! Quis est, qui nobis dicat, quae audierint illi a Domino 3 ). V. 40. Unus ex duobus; alter erat ipse evangelista (Epi- phan., Chrjs.). — A Joanne, nimirum dicente de Jesu: ecce agnus Dei. Videtur ergo Andreas (uti et Petrus) fuisse Joannis Bapt. discipulus. -— Eum, scilicet Jesum. V. 41. Invenit fratrem suum, quem nimirum studiose quae- rebat. — Primum (npOizov), nimirum ante alios amicos et notos (a Lap.). Sed lectio itpdizoz (primus, positum pro npozspo<; prior) praeferenda est, ita ut sensus sit: uterque Andreas et Joannes, quaesivit Simonem, ut ei nuntiarent, se reperisse Mes- 0 Cf. Beelen act. 3, 2., Bucher Evang. Matth. 20, 3., Kuinoel. 2 ) Mald., a Lap. 3 ) Tract. 7. in Joan. evang. 44 siam; Andreas tamen illum prior invenit 1 ). — Innenimus. Verbum boe, inquit s. C hrvsostomus, est animae maxime desiderantis et coelitus adventum exspectantis rei diu quaesitae. A . 42. Intuitus autem eum Jesi/s i. e. antequarn cum illo colloqueretur, antequam ad se Petrus accederet, intuitn divino, quo ornnia perspecta habuit, praesentia et futura, cognovit, cujus esset filius, qui vocaretur et qnalis quantusque futurus esset (Mald.) — Filius Jona i. e. filius Joannis. Nam Jonas est con- tractum ex Joannes, quae vox respondet Hebraeorum (con- tractum ex Hv 1 ). Quum vox per se in hebraeo significet columbam. nonnulli antithesin bic statuunt inter columbam (quae est imago imbecillitatis) et petrain (quae est imago robo- ris), ita ut sensus esset: Tu filius columbae imbecillis vocaberis petra i. e. tu nune ut bomo imbecillis, Dei gratia eris petra. Sed id nimis quaesitum est (Cf. Ad. Maier), — Cephas est vox sy- riaca ” petra, saxum. Christus nomen hoc Simoni verosimi- liter nune dedit, atque ideo ei imposuit, ut nomine hoc futuram animi ejus firmitatem inconcussam, nec non et futuram ejus de- stinationem, qua firmum novi regni divini (ecclesiae) fundamen- tum futurus esset, significaret (Cf. Matth. 16, 18.). V. 43. In crastinum i. e. postridie ejus diei, quo Petrus ad Jesum adductus fuerat. Voluit exire iti Galilaeam i. e. voluit relicta Judaea seu Jletbania ad Jordanem, ubi Joannes baptizabat, ire in Galilaeam, ut nimirum ibi doceret et discipulos colligeret (Mald.). Invenit Philippum i. e. incidit in eum, quem quaerebat (non corpore) animo, quo eum aptum ad officium apostolatus esse sciebat (Mald.). — Farna videlicet Baptistae usque in Galilaeam pervenit, quapropter Petrus, Andreas et Joannes atque cum eis etiam Philippus ex Galilaea profecti sunt ad Baptistam, apud quem remanserant, doneč Andreas et Joannes faeti sint discipuli Cbristi. Hi duo posteriores igitur a Philippo se separabant. Quum Jesus in Galilaeam profectus esset, incidit (non fortuito) in Phi¬ lippum, quem ad individuam sequelam vocavit. 2 ) Sequere me i. e. esto meus discipulus. Non dicit evangeli¬ sta, Philippum voci Christi obsecutum esse, sed ex eventu intel- 1) Chrys., Epiph., J Euthym. 2 ) Ad. Maier, Bucher. 45 ligendum reliquit. Vocationi vero liuic Philippus obsecutus est, quia Christus divinam quandain in ejus animum virtutem infudit, qua incensus continuo fuerit, ut Christum sequeretur‘), aut quia Christus col!oquio suo cum Philippo, quod evangelista silentio praetermittit, hunc in suas traxit partes * 2 ). V. 44. A Bethsaida. Bethsaida (hebr. locus vena- tionis seu piscationis) erat oppidum in ripa lacus Genesaretbici occidentali situm: postea (12, 21.) ab evangelista diserte dici- tur Bethsaida Galilaeae, ut distinguatur ab altera Bethsaida, quam Jos. Flavius in inferiore Gaulonitide ad orientalem lacus Genesarethici ripam trans Jordanem sitam perhibet, quatnque a Philippo tetrarcha restauratam, incolis auctam et in honorein Juliae, imperatoris Augusti filiae, Juli as appellatam esse narrat (Cf. lexic, in N. T. Wilke). V. 45. Nathanael, quera nimirum eodem die, quo Christum viderat eumque Messiam cognoverat, quaerebat, ut eum duceret ad Christum. Nathanael (hebr. donum Dei) erat Galilaeus, Cana oriundus. Vir hic est idem cum Bartholomaeo(Matth. 10, 3.). Nam a) uti h. 1. Nathanael, ita apud Matthaeum (10, 3.), Mar- cum (3, 18.) et Lučam (6,14.) Bartholomaeus conjungitur cum Ph ilippo. b) Licet ea, quae apud Joannem (1, 45. seq.) de Natha- naelis vocatione leguntur, singularia prorsus sint, nomen tamen ejus non invenitur in apostolorum consignati o n e apud Mat¬ thaeum, Marcum et Lučam (uti Petri, Andreae, Jacobi, Joannis et Philippi . .); vicissim in catalogo apostolorum invenitur nomen Bartholomaei, de cujus vocatione sub hoc nomine nullibi aliquid notatum est. c) Tandem apud Joannem (21, 2.) Nathanael apostolis con- sociatur, et medius inter eos nominatur, quo haud obscure innui- tur, etiam ipsum fuisse apostolom. — Quuin nomen Tholmai apud Judaeos esset usitatum (cf. 2 Sam. 13, 37. Jos. Flav. ant. 15, 14.), videtur nomen Bartholomaeus (compos. ex 1? filius et ^0 Tholmai) esse nomen patronymicum, Nathanael vero nomen proprium. (Cf. Arnoldi). 1) Mald. 2 ) Ad. Maier 46 Quem (6v — rcepi Sv) i. e. de quo. In lege, nimirum Gen. 49, 10. Deut. 18, 15, 18. — Prophetae, scilicet Jesaias (40, 10; 45, 8.), Jeremias (23, 5.), E zechiel (34, 23; 37, 24.), Daniel (9, 24, 25; 7, 13.). Filiurn Joseph. Loquitur ex vulgari opinione. Vulgus nimi- ruin Jesum Josephi filiurn esse putabat, quod Maria ipsins mater erat, Josephus antem Mariae maritus. A Nazareth, scilicet oriundum. Philippus, quum Jesum dicit Na za remi m (Luc. 18, 37. Joann. 19, 19.), ignorat, eum natum esse Bethlehemi (coli. Mattli. 2, 1. Luc. 2, 4 — 7.). Quum jam ex Michaea (5, 2.) scire deberet, Messiam Bethlehemi nasciluruin, mirum id posset videri. Ast res explicatur, si per- pendatur, non omnes doctores Judaeorum verba illa Michaeae stricte de Messiae ortu Bethlehemi explicasse, sed putasse, de Messiae ortu nil certi statui posse (coli. Joan. 7, 27.), adeoque verba illa Michae generatim intellexerunt de Messiae ortu ex stirpe Davidis (Ad. Maier). V. 46. A Nazareth, nimirum a loco tam parvo et obscuro. Nazarethum (hodie Nazirah) erat ignobile Galilaeae inferioris oppidum, non procul ab urbe Capharnaumo, ad montem situm, duas horas a monte Thabor, tres dies ab Hierosoljma distans. Nomen ejus derivant permulti a virgultum, surculus, quia virgultis abundabaf. — Alit/uid boni esse i. e. tantum prodire bonum, quantum est Messias (Janš.). Veni et vide i. e. nolo tecum de Nazareth disputare, sed veni, vide et audi Jesum, et experieris, quod ego expertus sum (a Lap.). „Credere nos oportet, ait Cjrillus, ineffabilem quandam gratiam in sermone ac verbis Christi fuisse, quibus auditorum animi magna jucunditate allicerentur.“ (Cf. a Lap,). V. 47. Vere Israelita. Non vocatur ideo vere Israelita, quia vere ex patriarcha Jacobo (qui ob luctam cum Deo cogno- men acceperat Israel, ex 1 0^’ pugnavit et ^ Deus) or- tus est, sed uti docent verba: in quo dolus non est (i. e. qui sine dolo et fuco candidus et sincerus est,) quia verus imitator candoris, simplicitatis et sanctitatis Israelis sen Jacobi erat (Cf. Rom. 9, 4. 6.). Ostendit Jesus, se scire animi Nathanaelis cando- rem et naturam, ut inde Nathanael cognoscat, Jesum non esse meruin hominem, sed et Deum, cordium inspectorem (a Lap,). 47 V. 48, IJnde me nosti i. e. unde scis animi mei indolem, (|ui nunquam me vidisti, nec mecum egisti ? Priust/uam te Philippus vocaret, cum esses sub ficu, vi¬ di te i. e. animi tui indolem tune cognovi, quando te vidi solarn, et qnidem antequam ad te accederet Philippus, sub ficu sedentem, eamque ex iis cognovi, quae tune ibi clam egisti. •— Quid vero Nathanael sub ficu egerit, num ibi oraverit, an Messiae/adven¬ tu m expetierit, definiri nequit. Ceterum constat, orientales in more habuisse, sub fieubus sermones miscere cum amicis, medi- tari, legere, orare 1 ). v. 49. Tu es Filius Dei i. e. tu, quuin occultoruin mani- festatione et cordis cognitione omniscientiam, Deo soli propriam ostendisti, es verus Dei Filius, naturalis et consubstantiahs 2 ). Tu es rex lsrael i. e. quia ut Dei Filius in forma humana hisce in terris apparuisti, ideo es ille a propbetis promissus Mes- sias, ideoque (coli. ps. 2, 5. 6.) regni Davidis successor et haeres (a Lap.). Phrasis: rex lsrael erat. apud Judaeos titulus Messiae. V. 50. Credis, scilicet me Filium Dei, me Messiam esse. Majus his videbis i. e. non tantum scies meam omniscien¬ tiam, sed cxperieris etiam meam omnipotentiam in miraculis meis. Majus; graece peiCco (pro psiCova) scil. Trpaj par a, ergo majora faeta, documenta potentiae, quae adbuc clarius dignitatem Christi divinam et Messianam manifestabunt. V. 51. Videbitis coelum apertum, et angelos Dei ascenden- tes et descendentes supra filium hominis i. e. ab boe inde tempore (quod est initium perfectae revelationis) ut comites mei videbitis documenta potentiae, utpersuasissimum habeatis, per me intimam Deum inter et homines esse restitutam communionem. — Locus bic non potest intelligi de singulis angelorum apparitioni- bus, quales erant post Christi tentationem (Matth. 4, 11.), aut in horto Gcthsemani, Christo agoniam patiente fLuc. 22, 43.), quum hae sint solummodo duae et in s ecreto factae; po- tius debet intelligi de communione inter Deum, angelos et ho¬ mines per Christum restituta, et de omnigenis miraculis, quae visuri sint in vita Christi. — Alludit Christus ad visionem ange¬ lorum in scala e terra in coelum porrecta ascendentium et de- 1) Cf. Lighfootus, Kuinoel. 2 ) Cyrill., Ang., Mald., a Lap. 48 scendentium, factam Jacobo (Gen. 28, 12.). Sicut tune Jacob in sonuio vidit coelum apertum et angelos Dei ascendentes et de- scendentes, ita apostoli re vera liane aretissimam coeli cum ho- minibiis communionem, quae per illam Jacobi scalam sjmbolice repraesentabatur, experientur, quia partim re vera angeli ipsi subservientes a coelis ad terras descendent et a terris in coelum ascendent, partim tam magnam miraculorum ejus copiam vide- bunt ipsi, ut, quum ea sint manifesta Dei dona, ipsum coelum eis videretur aperlum , ). Explicationi huic favet etiam contextus, quum stalim enarratur miraculum Canae patratum. Formula: filius hominis (6 ulb<; tou dvftpcbnoo) in N. F. est uniis e titulis Messiae, quamvis per illam non adeo clare ejus dignitas indicetur, uti voce Christus, aut filius Davidis. Sumpta est haec formula e loco Daniel is (7, 13.), ubi Danieli Messias nubibus vectus apparueratut filius hominis, ut homo, seu specie humana id quod )??). Quum hic Danielis locus Christi aetate ab omnibus Messianus haberetur, verba: filius hominis communiter ut titulus Messiae adliibe- bantur. Christus ipse saepius hoc nomine utitur, et quidem ideo, quia dignitatem suam coram Judaeis, adMessiam tanquam regem spiritualem suscipiendum nondum satis praeparatis, et ad sedi- tionem contra Romanos proclivibus, nondum prorsus clare mani- festare voluit; partim etiam ideo, ut eo suam voluntariam humi- liationem in suscepta natura humana exprimeret. Qui attentio- res erant et eorum recordabantur, quae apud Danielem (1. c.) le- guntur, intelligere poterant, Jesum his verbis non aliud edicere voluisse, quam: ego Messias. Utitur loquens de se tertia per- sona, quod saepius in N. F. invenitur. (Cf. Berlepsch comment. in Matth. 8, 20.). Vox angelu s a graeco dy-jfslo<; (bebr. ^5?) proprie deno- tat eum, qui nuntium ad alium defert, ergo nuntium, legatum; dein ministrum verbi divini, doetorem et praesulem ecclesiae (uti in apocal. c. 2, et 3.); per eminentiam autem sic vocatur singulare genus naturarum intelligenti um, ho- minibus nobilius, insignibus a Deo dotibus instructum, uti h. 1. Horum vero spirituum in N. F. duo commemorantur genera; al- i) Frane. Lucas, Ad. Maier, Bueher, Massl, Mesmer Erklarung d^s Joh. Evang. 49 teruin eoram, qui naturae suae congenitam integritatem conser- varunt, atque angeli boni vocantur. In libris N. F. nominantur vel simplieiter: angeli, vel angeli Christi, angeli Dei, an¬ geli Domini, angeli sancti, angeli coelorum, qui sunt, in coelis, angeli electi, angeli Iucis. Horum ininisterio Deus usns esse perhibetur in s. scriptura ad mandata ipsius ho- minibus afferenda (Hebr. 1, 14. Matth, 1, 20; 2, 13. Luc. 1, 11. 13. 26. 28; 2, 9. 10. al . . ), uti h. 1. et nune quoque utitur in ex- sequenda voluntate sua, praecipue in tuendis piis, puniendisque impiis (Matih. 4, 6. Luc. 4, 10, 11; Matth. 4, 11. Luc. 22, 43: act. 12, 7. 15.—12, 23.). Horum choro stipatus Christus ad ju- dieium aIiquando rediturus sistitur (Matth. 16, 27; 25, 31. Marc. 8, 38. Luc. 9, 26.). — Alterum vero genus eorum est, qui suam integritatem primitivam perdiderunt, quos angelos malos appel- lamus, et qui in s. literis dicuntur: angeli diaboli, angeli dra- conis, angeli Satanae, angeli, qui pec caverunt; atque ab his origo impietatis et erroris omniumque religionis christianae impedimentorum, interdum etiam origo miseriarum et calamita- tum hujus vitae in genere, praecipue vero ob religionis christia¬ nae professionem perferendarum derivatur. Amen, (vox hebraica )*?.? veritas, vere) ab initio est parti- cula affirmandi et asseverandi, notans: vere, profeeto (id quod sn' dlvj&eiag); in fine vero dietorum indicat desiderium, votum: ita sit, ita fiat. Apud Joannem passim geminate legi- tur, quo asseveratio magis intenditur. Capnt II. 1) fnptiae in urbe €ana (t. 1—11). Ultiinis capitis praecedentis verbis dixerat Christus, per se restitutam esse conjunctionem inter coelum et terram, Deum inter et homines. Hocce capite jam veritatem dieti sui compro- bat primo miraculo, quod, uti reliqua miracula, ab evangeli¬ sta enarratur, ut probet Jesum Chrislum esse fon tem et largi- 6 50 torem luminis et.vitae. Per iniraculum Canae palratum de- claravit se Christus largitorem vitae, quatenus ibi hominibus media suppeditavit, ut pussint vita bilari frui (Bucher). V. 1. Die tertia, nimirum a Christi profectione in Galilae- am 1 ): J a t ri ti u s: die tertia, poslquam in Galilaeam pervenerat; quae explicatio praeferenda videtur, utpote quia pedestre, quale Christus fecisse creditur, iter in Galilaeam a loco, ubi Joannes Bapt. tune morabatur, eo praesertini anni tempore, citius quam triduo confici comniode haud poterat; neque Christus eo ipso die, quo in Galilaeam pervenerat, nuptiis accubuisse putandus est(Pa- trit. II. 395.). In Catia. Cana (liebr. fors a ,(R. canna, arundine illic copiose crescente) (uit vicus Galilaeae, oeto horas distans ab urbe Capharnaum, et quatuor cum dimidio ab oppido Tiberiade. Addit: Galilaeae ob leetores graecos. Nuptiae factae sunt. Hae plerumque per septem dies cele- brabantur, pauperum tres ant unuin diem. Quum etiam Maria, inater Domini nuptiis interesset, verosimiliter erat cognata aut sponsi aut sponsae, quod tanto verosimilius esse videtur, quia (coli. v. 12) filii sororis ejus, uxoris Clopae (Jacobus, Joses, Simon et Judas, qui communiter fratres Domini vocantur,) ad eas etiam invitati fuerint. V. 2. Vocatus est et Jesus, quia nimirum Maria, mater ejus, invitata fuerat. Quum Josephi hic nulla fit mentio, ipse jam obiisse videtur (Epiph.). Discipuli ejus, scilicet Petrus, Andreas, Philippus, Natha- nael, fors et Joannes (Mald.). — Quaerunt, cur Christus hisce nuptiis interesse voluerit? Partim ut praesentia sua conjugii sanctitatem probaret 2 ); partim ut discipuli edocerentur, sobriurti amoenitatuin hujus vitae usum neutiquam esse illiciturn, nec menti et doctrinae ipsius adversum. V. 3. Deficiente vino i. e. cum vinum defecisset. Unde patet sponsum et sponsam fuisse pauperes. Vinum non habent, nimirum desponsati et convivae. Ita mater Christi angustiis cognatorum compassa dicebat, quia certe i) Jansen, a Lap.Galm. juxta Orig, *) Cyrill., Euthym., Beda. 51 sciebat, filium ipsius inopiam vini, si vellet, sublevare posse. Non postulat imper and o, aut rogatido.sed modeste taiitnm neces- sitatem indica n do, eique relinquendo, quid facere vellet (a Lap.). V. 4. Gnid mihi et tihi? i. e. quid mihi tecum rei (negotii) est? Verba haec non sunt reprehendentis matrem; nam, uti prius dixiinus, Maria non intempestive rogabat, ut Christus vi- num procuret, sed solummodo nude necessitatem desponsato- rum indicabat. Quia nimirum Maria per istain necessitatis indi- cationem naturam filii sni divinam adiit, volebat Christus prae- cavere, ne operatio ejus divina desideriis maternis i. e. humanis, subjecta esse videatur. Quapropter verbis istis Christus nil aliud vult dicere, quam: mea operatio divina non potest humanae auc- toritati subjecta esse, ergo et species removenda est, ac si ob tuam voluntatem (humano affectu) miracula patrarem; nam in miraculis, o bona, non tui affectus, tuaque desideria, sed Dei vo- luntas mihi norma est; ideo miraculum non possum hoc temporis momento patrare. 1 2 * ) nNon erat illa, scribit s. Augustinus, mater divinilatis, et per divinitatem futurum erat miraculum (tract. 8. in h. 1.). — Quapropter etiam, ut a se omnis carnalis affectus in faciendo miraculo suspicionem removeret, Mariam non matrem, sed mulierein appellat. Quae tamen vox nil duri acerbique in se continet; namita solebant Graeci compellare et alloqui feminas honestissimas, 8 ) quando volebant observantiam et ainorem erga eas significare; hinc valet id ac: o bona (gute Srrait). Tandem omnis acerbitas in verbis his evanescit, si statuatur, Jesum ea verba suavi tono protulisse. Nondum venit hora mea i. e. nondum adest tempus mira- culi edendi (quia nimirum non aderat tempus a Patre definitum). Quod ita, (et non de passionis tempore, uti saepe) verba: hora mea, sint intelligenda, docet ipse hujus loči context,us (a Lap.). V. 5. Dicit mater ejus ministris: quodcumque dixerit vobis, facite. Ex hisce patet, Mariam intellexisse, Christum verbis illis eam nec reprehendisse, nec significasse, se nolle facere miracu¬ lum; sed fiducialiter scivisse, Dominum tempore opportuno mi- 1) Buoher, AdMaier. 2) It. 3, 204 Xenoph, Cyr. 7, 3. 4. Dio Cass. 51. Augustus ad Cleopa tram: &aQ- juart(jTai, vel xo/.h)fUaza.t a voc. nummus roinutus, item mimmus pro permutatione datus, colljbus, Agio, 2lufgelb) erant homines, qui in atrio genti- lium nummos graecos vel romanos Judaeis permutabant cum ju- daicis, dimidio sicli, (aequans didrachmum, seudaas drachmas atticas), quo sacrum Judaeoruin tributum solvi debebat. Sedentes, nimirum in sellis (coli. Matth. 21, 12.). V. 15. De funiculis, quos scilicet illic invenit pecoram ven- ditorum atque immolatorum, qaibus (funiculis) pecora expulit. V. 16. Atiferte ista hinc. Auferri jubet, quia cum columbae caveis essent inclusae, ^bigi non poterant, ut oves aut boves (Menoch.). — Et nolite facere domum Patris met, domum negotiationis. Verba haec sunt directa ad omnes, non ad solos venditores columbarum. Domum Patris mei i. e. templum. Templuin dicitur domus Patris seu Dei, non quasi in eo velut in domo, Deus corporaliter inhabitet, (hoc enim negat s. Paulus act. 17, 24.), sed quia templum est locus deputatus ad colen- dum et orandum Deuin, in quo Deus preces orantium exaudit; templum vero christianorum specialiler dicitur domus Dei, quia in eo corporaliter habitat in s. Eucharistiae Sacramento Christus Dominus, ait s. Thomas (a Lap.). Domum, negotiationis i. e. emporimn rerum venalium. Apud sjnopticos(Matth. 21, 13. Marc. 11, 17,Luc. 19,46.) legitur: vos fe c i s t i s i 11 a m s p el u n c am 1 a t r o n u m, nimirum istis mercimoniis quiacum avaritia, mendaciis, fraudibus etconsequenter inopum de- spolialione conjuncta esse solent. (Janš.) Quae verba sunt ex Je- i) Kuinoel, Berlepsch in Matth. comment. 21, 12. 60 V' / f - t Jr remia (7, 11.) deprompta; dum verba: domus ntea domus ora- tionis vocabitur (i. e. temphmi meuin est locus precibus fun- dendis dicatus), occurrunt in Jesaia (56, 7.) Nota. Etiam Sjnop- tici referunt ejectionein vendentiuin e teinplo. Sed differunt a s. Joamie eo, quod factum, quod referunt paulo ante Cbristi mortem collocant, dum s. Joannes illud ad initium muneris Cbristi publici ponit. Tenenda est hac in re sententia eorum, qui dicunt, factum, quod Joannes refert, diversum esse ab boe, quod reliqui evangelistae narrant. Silentium Joannis de siinili eventu altero nil contra hanc santentiarn demonstrat, quia Joan¬ nes alia etiain faeta non narrat, quae reliqui evangelistae consi- gnarunt. Praeterea repetitio actionis similis nil improbabilitatis in se habet, quum abusus ille altas jain egisset radices, ita ut factuin Cbristi primum a Joanne narratum, non facile in perpe- tumn eum tollere potuisset. Huic sententiae favet etiam aretus nexus, in quo factum hoc Christi tum apud Joannem, tum apud reliquos evangelista« positum est cum aliis eventibus; porro dif- lerentia quorundarti in faeti delineatione juxta Joannem et reli- quos 1 ) V. 17. Recordati suiit, quum scilicet illud factum viderent. — Scriptum est, nimirum psalmo 68. (v. 10.), qui pro Messiano habetur. Zelus domus tuae i. e. fervor ardensque studium procu- randae gloriae templi tui, in quo tu, o Domine, quasi in domo tua habitasti, atque indignatio, quain in vendentes, qui illud profanant et pessumdant, concepi (a Lap). — Comedit me i. e. absorbuit, consumpsit me. V. 18. Judaei i. e. svnedri (inembra magni sjnedrii), qui bac de re certiores redditi sunt. — Ouod signum oslendis, quia haec facis i. e. quo miraculo ostendis, hanc auetoritatem (jus) tibi competere, ut exturbes ex templo eos, quos sacerdotes ad- miserunt (Janš.). Cf. Mattb. 21, 23. — Responsum Cbristi con- gruit cum responso ejus, postea alia occasione dato, ubi Christus legisperitis et pharisaeis signum postulantibus, dicit, aliud sig¬ num eis non datum iri, nisi signum Jonae prophetae i. e. magnum resurrectionis ejus miraculum (cf. Mattb. 12, 39.). i) Cf. a Lap, Calm., Kuin. 'T 61 V. 19. Respondit i. e. loqui exorsns; quia iiulla praecessit interrogatio. — Sol vi le templum hoc et in tribun diebus exci/abo illud i. e. si solveritis (seu destruxeritis) templum corporis mei (me nimirumoccidendo),intra tres dies ego (propria virtute) resuscitabo illud. — Dum hoc dixit, digito in corpus suum monstrasse censen- dus est. Imperativo subest notio permissionis 1 ). — Verbis his Christus declarat se dominum vitae, uti v. 21. et 22. ostendunt. — Si Christus h. 1. et postea(10, 18.) propria virtute seipsum ad vitam suscitaturus perhibetur, dum in aliis locis (act. 2, 24; 6, 15; 1 Cor. 6, 14,) a De o Patre suscitatus dicitur, non est pugna; Christus enim, quatenus est Deus, propria virtute resur- rexisse credendus est, quatenus \ero est homo, a Patre ad vitam resuscitatus dicitur, et quidem per appropriationern, quia, quam- vis omnia opera ad extra tribuš personis sint communia, jjoten- liae opera appropriantur Patri, quale est mortui ad vitam resu- scitatio (s. Thorn., Beelen coinment. in epist. ad Rom. 8, 21.). — Christus porro nolebat miraculum facere, quia sciverat, miraculi patrationem fore inutilem; ideo etiam significat eis obscure illud magnum suae resurrectionis miraculum (cf. Matih. 12, 39. 40.), sicut sub parabolarum involucro loqui solebat adversariis suis, quia volebat, ut veritas sub illo involucro eos celaret. (vid. com- mentar. in Matth. 13, 13.). Quum igitur Christus Judaeis con- suito veritatem sub involucro horum verborum obscurorum ab- scondere vellet, ideo poterant facile verba ejus perperam intelli- gere. Christus tamen apte poterat corpu s suumdicere tem¬ plum, quia jam in A. T.Hebraei corpus nominaresolebant domi- ciliuin seu do mu m (IH Jes. 38,12.)animi; praeprimis verosensu sublimiori, quatenus in eo (seu natura ejus humana) inhabitat plenitudo divini tališ, i. e. Deus in tota sua substantia substantiali- ter (Col. 2. 9 ), prouti a s. Paulo (1 Cor. 6, 19.) corpora christia- norum vocantur templum S p ir itn s s. (cl. Ad. Maier, Kuin.). In tribus diebus i. e. intra tres dies (non integros), quum non plene tres dies fuerit in sepulchro. Est ergo sensus verborum Christi: Vos, o Judaei increduli, petitis a me miraculum, en ego vobis illud assigno, nimirum rneam a morte resurrectionem, quod quidein vobis, quia increduli estis, obscurum nune est, sed illud ) Beelen gram. p. 345. 62 paulo post intelligetis, cum me videbitis, die tertia resurgere, inde cognoscetis, quis, qualis et quantus ego fueriin (a Lap., Beda.). V. 20. Dixerunt Judaei, nimirum Christi verba perperam intelligentes. — Quadraginta sex annis . . templuni hoc. Tem- plurn, de quo hic Judaei loquuntnr, non est Salomonicum (quod 7 annis erat aedificatum, sed templum a Zorobabele post reditum e captivitate restauratuin, quod Herodes magnus, ut populum Ju- daicum šibi devinciret, 18. anno regni sui, augustius et omalius sensim et per partes erigere et innovare coepit. Herodes ipse annos 9 cum dimidio in illius restauratione consumpsit, sed opus non omili ex parte absolverat, nam post ejus mortem nova aug- menta et ornamenta addita sunt non sine intercapedine, doneč tempore Agrippae II. (a. 64. post Christum) totum aedificium ab- solutum est. 1 ) — Quum annus 18. imperii Herodis, qui anno 717. u. C. imperio potitus est, incidit in annum 734—735. (a mense Nizan usque ad mensem Nizan), habemus, si anni 46 illi anno an- numerentur, annum 780. vel 781. post urbem cond., qui annus, in quem nostrum pascha incidit, chronologiae prorsus congruit 2 ). — Ceterum (coli. Mattli. 26, 61.) Judaei haec Christi verba ha- bebant pro blasphemia templi, ergo et pro blaspheinia Dei. V. 21. De templo corporis sui i. e. de templo, quod erat corpus ipsius. V. 22. Cum resurrexisset a mortuis, recordati sunt disci- puli, t/uia hoc dicebat, i. e. viso resurrectionis eventu recordati sunt illorum Christi verborum (v. 19.), et quid illa šibi vellent, quae antea non videntur intellexisse (Janš., Mald.). — Et credi- derunt scripturae i. e. et intellexerunt scripturae loca(ps. 15, 10. Hos. 6, 3. Jon. 2, 1.), quae Christum a mortuis resurrecturum praedicunt, cum ea in Christi resurrectione re ipsa completa vide- runt (a Lap.) — Sermoni, t/uem dixit Jesus, scilicet solvite . . V. 23. In Pascha i. e. diebus paschalibus (quorum septem erant numero). — In die festo i. e. in festo scil. Judaeorum (coli. v. 13.). Addit hoc propter lectores graecos. — Vox die (Vul- gata) eliminanda est, quia festum paschatis non una die celebra- ‘) J° s - Flav. antiq. XV. 11, 5. 6., Patrit., Ad. Maier. 2 ) Cf. Wieseler Chronolog. Synopse S. 165., Tischendorf synopsis evang. XXIV. 63 baiur. — In nomen ejus i. e. in eum, quod nimirum sit Messias. — Signa i. e. miracula. V. 24. Non credebal semetipsum eis i. e. non se eis (in ip- sum credentibus) committebat, seu non confidebat eis. — In graeco est paronomasia. — Eo quod ipse nosset omnes i. e. eo quod nosset, ipsos, facile mutabiles, praeconceptas de terreno Messiae regno opiniones fovere, et ideo timendum esse, ne illi eum ut regem populi Israel proelamando, seditionem contra Ro- inanos excitarent, quod rei ipsius in detrimentum cedere debuis- set (6, 14, 15.) Cf. Ad. Maier. — V. 25. Et quia opus ei non erat, ut quis testimonium per- hiberet de homine i. e. et quia opus non habebat ex alio discere, qualis esset hic, aut ille, qui ejus comes esse volebat. — Ipse enim sciebat, quid esset in homine i. e. ipse enim optime novit ani- mum, mentesque et cogitata hominum. — Nam Christus, qui ut Verbuin (lopoe) est lux hominum, quae illuminat quemvis homi- nem in nativitate, utique nosse debet corda hominum. — Ex hoc loco Patres recte probarunt Christi divinitatem. »Haec enim dignitas, ait s. Cjrillus, vero Deo solummodo, nec ulli creatura- rum attribuitur, esse xapdcoyvdxTTrjV, novisseque hominis animum, nullis exterioribus argumentis declaratum.“ C a p u t III. 1) Colloquium eum Nicodemo (v. 1-21). In hoc colloquio, quod post paschatis festum institutum erat (coli. 2, 23.), cuique saltem Joannes interfuisse censendus est, progreditur evangelista in sua sententia comprobanda, nimi- rum Jesum esse vitam, ostendendo, ipsum esse, qui mortem spiritualem vincat, quum in eo et per eum hominibus datum sit unieum medium, consequendi vitam aeternam (cf. Bucher). V. 1. Horno i. e. quidam (ne ex hebraismo). — Ex phari- saeis i. e. pharisaeus, seu pharisaeorum sectae addictus. — Ni- codemus; hebraice: P°"P, ex ^ innocens et sanguis; hic 64 in sepeliemlo Christi corpore adjuvit Josephum (19, 39.). — Princepa Judaeorum i. e. assessor s^nedrii magni (cf. 1, 19.). V. 2. Ad J e sum Lectio: a d e um {~pb$ adrov) ob codices praestantisšimos praeferenda. -— Noe te. Nocte accessit ob rae- tiim, ne odiutn collegarum suoruin incurreret. Hi enim, utpote in cathedra Mosis sedentes (roli. Mattb. 23, 2.), ergo vocati legis doclores šibi unis tribuebant j us sacrae seripturae interpretan- dae; quapropter etiam šibi tribuebant facultatem explicandi loca seripturae Messiana, hinc et dijudicandi, quis Messias esse pos- sit, et quis qua tališ habendus sit. Quum Jesus non tališ esset, qualem šibi ipsi finxerant Messiam, ideo adversarii faeti sunt ejus, et quamvis miracula patrassef, eum tarnen nolebant pro Messia agnoscere. Quicunque ergo assessorum adiret Jesuin, ne- cessario odiuin reIiquorum incurrere debebat (cf. Buclier). — Scimus; pluralis referendus est non tantum ad Nicodemum, sed etiam ad alios, qui eandem cum Nicodemo liabebant de Jesu per- suasionem. — A Deo venisti i. e. a Deo missus (coli. 7, 29; 8, 42.). Verbis his prodit Nicodemus, quod putasset, Jesum esse le- gatum divinum, et si emn non pro ipso Messia baberet, saltem eum pro propheta agnovit, qui ipsum de Messia et regno ejus in- struere posset. ■— Haec sit/ua i. e. hujusmodi miracula. Unde patet, Nicodemi persuasionem nixam fuisse faetis insignibus. — Nisi Deus fuerit cum eo i. e. nisi Dei auetoritate et ope fulcia- tur (a Lap.). V. 3; Quum verba Jesu non accurate cohaerent cum Nico- demi alloquio, verosimiliter Christus ad id, quod sciebat, eum scire et ideo interrogare velle, statim respondit, ut statim ab ini- tio inutiles ant absurdas reprimeret interrogationes (Mald., a Lap.). Si itaque Nicodemus interrogare volebat de restauratione regni Israel, loquitur Christus de regno Dei, i. e. de regno, ad quod nec imperium hujus mundi, nec restitutio regni Davidici spectat. — Et si Nicodemus tanquarn Abrahami posterus puta- bat, se fore membrum hujus regni atque insignem in eo naetu- rum esse dignitatem (coli. Matth. 3, 9.), et hac de re jam Chri- stum interrogare volebat, Christus loquitur de secunda nativi- tate (generatione), omnibus, nemine excepto, necessaria, qui vellent participare bona Messiana. Quainvis ut legis doetor scire poterat, per illam secuudam nativitatem, quum jam'Ezechiel (36, 65 25. 26.) loeiitus est de populi Israel expurgatione tempore Mes- siae, intelligendam esse m orale m (spiritualen]) nativitatem, praeprimis quum JudaeiSjOunc temporis formulae: nova g - enera- tio, nova creatura, neonati, de proselytis adhibitae, notae essent, verba illa Christi tamen, quum uti omnes legis doctores, et ipse illa expurg'atione morali non indigere putaret, (coli. v. 4 ) crasse intellexit (Bucher). — Nisi guis; neminem excipit, non adultum, non infantem (Ambros.). — Denuo. Graeca vox avmd-sv potest significare vel superne, de sur sum, de coelo (ex fteou) ita ut sensus sit: nisi quis natus fuerit regeneratione coelesti et di¬ vina; 1 ) vel potest significare: denuo, iterum (kx dsurspou He- sjchius). Hoc altero significatu hic esse accipiendam, liquet ex Nicodemi responso v. 4. 2 ) Quod ad ipsain rem attinet, non datur discrimen, quum qui ex Deo nascitur, eo ipso iterum nascitur. — Videre i. e. particeps fieri, possidere, perfrui. — Regnum Dei i. e. regni divini, quod hisce in terris incipit et in altera vita per- durat. Quum vero ille, qui particeps factus est hujus regni divini per regenerationem, jam simul participat vitam aeternam, quae a justificatione incipit, et in aeterna beatitate perficitur, ideo regnum Dei est synonymum cum vita aeterna (^ - v i 66 dem de regno in altera vita existente (reginim coiisunnnatiim, ecclesia triumphans — Matih. 13, 43. Marc. 9, 47. Luc. 13,29.). Pro his ergo formulis hisce pro diverso contextu designatur vel ecclesia militans (ecclesia his in terris a Christo fundata), vel gratia Spiritus s. in hominis animo efficax, vel doctrina evangelica ejusque efficacia, vel beatitas aeterna, (ecclesia triumphans, coelum), vel autem omnia simul. Regnum hoc Christi autllei diciturregnum coelorum (ftaadeca tov odpavtvvj, quia de coelo, Dei sede, adductuin eraf, ibique in aeternum con- tinuabitnr. — Si autem formulis his utuntur Judaei, aut 'apostoli Špiritu s. nondum collustrati, tune denotant regnum Messiae ter- renum, quod šibi finxerant Judaei. (Cf. Patrit. III, 477.) V. 4. Loquitur ita, quia, uti a it s. Augiist jniis, non nove- rat nisi imam nativitatem ex Adam et Eva (carnalem ex patre et matre), spiritualem nativitatem, uti dicit. s. Cyrillus, non capiens; quamvis scire poterat, si metnor fuisset illius purgationis populi Israel tempore Messiae, de qua locutus est propheta JEzechiel (36, 25.). — Quaesitae sunt expIicationes illorum, qui verba Ni- codemi non proprio accipiunt significatu. V. 5. Repetit Jesus suam sententiam, simulque bic expli¬ ca t,quid sit illud denuo nasci, docens nimirum, se non postu- lare carnalem generationem, sed regenerationem ex aqua et. Špiritu saneto, cujus possibilitatem Nicodemus intelligere po¬ terat, quum auetorem habeat Deum, Spiritum sanctum. — Quod jam verba ipsa versus hujus attinet, interpretes antiqui,‘) quos et multi recentiorum * 2 ) sequuntur, putantes, Christum h. 1. !oqui de baptismo, (aquam intelligentes de aqua baptismi) ea ita expo- nunt: Quicunque per baptismum spiritualiter renatus non fuerit, non potest particeps fieri regni coelestis, seu consequi vitam aeternam. — Alii 3 ) vero negant, Christum h. 1. direete loqui de baptismo, affirmantes, eum h. 1. (et in”epistola ad Titum 3, 5.) tantuinmodo loqui de eo, quod per baptismum efficitur seu communicatur, adeoque bic locus solummodo eatenus spectat ad baptismum, quatenus regeneratio, seu remissio peccatorum et communicatio Spiritus s. datur per baptismum. Horuin jam alii 1) Mald., a Lap., Calm. 2 ) Allioli, Massl, Schwetz. 3 ) Mačk Pastoralbr. Tit. 3 , 5., Bisping ibidem, Ad. Maier, Bucber. ' 67 (Bucher), statuentes (cimi Mald.), Chrislum respiciendo ad utram- que hominis partem, corpus et animiun, dno regenerationis prin- cipia assignasse, corpor-i aquam, animo Spiritum sanctum, di- cunt, aquam, quae estsjmbolum poenitentiae, morlificationis, esse principium generationis corporis, quatemis corpus, quod suis cupiditalibus, desideriis, malis coiisuetudinibus, peccandi habitu, et rebellione adversus animum, factum est impurum, poe- nitentia, mortificatione istarum cupiditatum, desiderioruin, et ma- laruni consuetudinuin (quam jam Joannes in deserto postulabat) novam nanciscitiir vitam; Spiritum s. vero esse principium re- generatinnis a ni mi, quatenus animum hominis expurgat a pec- catorum sordibus, eum sanctificat, cumDeo unit, variis gratiis or- nat, efficitque, ut animo grat.ia div. confortato et ipsa poenitentia hominis perfecta evadat. — Alii (Ad. Maier) vero aquain conside- rant ut sjmbolum expurgalionis internae a sordibus peccatorum (quod est pars regenerationis negativa), et novam vitam, quae per Spiritum s., principium regenerationis animi, efficitur, quate- nus animum hominis sanctificat, cum Deo unit, graliisque variis replet, pro posiliva regenerationis parte liabent. — In essentia hae duae explicationes a priori non divergunt, quia etiam in istis verba Christi explicantur de spirituali (interna) regeneralionc, quae necessaria praedicatur, ut possit quis particeps fieri regni coeleslis. V. 6. Qnod natura est ex čarne, caro est. Verhis his deda- rat, se verhis prioribus (v. 5.) non loqui de carnaii regeneratione sed de spirituali, probatque hujus necessitatem, ita ut ver- bis his quasi diceret: Posito (non concesso), eorporalem rege- nerationem esse possibilem, illa tamen nil prof ul ura est, quia non potest internam efficere renovationem; nam qui ab homine ani- mali et carnaii, peccato obnoxio seu peccatore (carnaliter) natus est, est bomo animalis et carnalis, peccato obnoxius, seu pecca- tor (ideoque regno Dei indignus et ineptus).— Per čarnem (oupš) b. 1. intelligendus est totus bomo, qualis per peccatum originale est factus, nimirum horno animalis, et peccato obnoxius seu peccator (Mald.) — Ouod natura est ex špiritu ? spiritus est i. e. qui vero spiritualiter, virtutc Spiritus s. regeneratus est, spiritualis est, seu tališ, cujus spiritus a Špiritu s. animatus, illus- tratus, confortatus et actus, sensualitati praevalet vitamque in 7 * G8 sna cum Deo uiiione vivit novam. — Špirit us (n vso/m) altera vice vim liabet adjectivi: spiritualis (nvev/iaruiz). — Adliibet porro s. auctor in utraque sententia neutrum gen us (quod natum), ut universalitatcm nervosius exprimeret*). V. 7. Est illatio ex praecedentibus, quasi dicat: Ne mireris, quod tibi dixerim: oportet vos nasci denuo; non enim de carnali, ut tu putas, sed de spirituali loquor generatione, qua bomo ex Špiritu s. natus, fit spiritualis (Mald.). — Vos, emphatice: vos, quainvis sitis Abrahami posteri, et ideo re hac non indigere puta- tis. — V. 8. Ut naturam regenerationis spiritualis, quain Nico- deinus capere non poterat, exp licaret, utitur Christus comparativa similitudine a vento deprompta. Spiritus (nveopa) prion’ vice est ventus, altera Spiritus s., et sensus est: Sicut ventum, qui spirat, quocumque eum traliit appelitus suus naturalis, non perspicis, nec scis, unde oriatur, ant ubi desinat, et tamen eum adesse ex ejus sonitu et stridore scis; ita res se liabet cum regeneratione ex Špiritu s., efficitur haec virtute Spiritus s., quainvis inodiim ejus non percipias, ex ejus tamen effecfu in animo tuo, eam effectam fuisse, colligere potes, uti ex sonitu et stridore venti, eum adesse concludis * 2 ). — Multi Patres (August., Gregor.) etiam prima vice vocem spiritus de Špiritu s. inteljigunt; sed, uti Calmetus recte observat, orationis nexus priorem interpretationem postu¬ lat; porro Spiritus s. secunvmale comparatur, ast venti vis cum Spiritus s. actione conferri potest, cum uterque subtilissima et impercepta ratione, ventus corpora, Spiritus s. mentes moveat. — V. 9. Haeret adhuc in carnali generatione Nicodemus, nec intelligit, quomodo, quae Christus de regeneratione disseruit, fieri possint (Mald.); putat nimirum ad participandum regnum Messia- num sufficere carnalem ah Abrahamo originem, quum liuic ejus- que posteris Messias promissus fuerit. V. 10. Tu Magister in Israel ignoras i. e. tu, quum es unus ex excellentibus Israelis doctoribus (cf. Beelen gram. 102.), doces legem et scripturas, utiquescire deberes, quaeper prophe- tam Ezechielem (36, 25.) de expurgatione et renovatione animi !) Cf. Beelen gramm, p. 179. 2) Chrysost., Cvrill., Theopliyl.. Euth., a Lap., Calm. 69 praedicta snnt (ioqucns nimirum de aqua, scelera Israelitarum purgante, et de novo eorde, quod Deus poptdo Israel daturus est); en illa expurgatio et renovatio, de qua locutus est pro- plieta, est regeneratio illa, quam postalo ad participandum regnum Messianuin (cf. a Lap.). — V. H- Dnbiis et incredalitati Nicodemi opponif Jesus per- fectissimam certissimamque suam scientiam de Deo rebusque di- vinis. — Sciinus, loquimur, vidimus, testamur est plaralis aathoritatis (Theophjl.); Cornelius a Lapide putat, Cbri- stain ita loqaendo subindicasse, se solarn n on esse, qoi testetur, sed unacum eo Patrern etSpiritum s. 1 ). Verbam: vi dere (ideiv) de Jesu adhibitum, notat perfectam scientiam Dei, ejus naturae, con- silioram, decretorain et cognitionam (cf. 1,18.). — No n ar.eipitU mibi niinirum non credentes. Utitar numero plarali, qaia in unoNicodemo intelligit oranes, Nicodemo spiritaaliter similes, i. e. Jndaeos omnes incredulos et pervicaces (Mald.). V. 12. Tevrena. Per terrena intelligendum est mjsteriam regenerationis, qaod dicitur res te rr ena, qnia haecreg-eneratio perflcitar in bominibas saper terram 2 ). — Coelontia; per haec snnt intelligenda coelestia mysteria (uti. de s. trinitate, de aeterna Verbi generatione, de processione Spiritas s.) et. decreta divina, et specialim decretnrn Dei de rediinendo genere humano per mortem Filii (coli. v. 14.). Sensus est: Si mjsteriuin regenerationis, quod in effectibus suis percipi et videri potest, non creditis, qaomodo crederetis coelestia mysteria, quae nec videri, nec oculis mentis c.onspici possunt. V. 13. Verbis hujus versus vult Christus probare, šibi coelestia praedicanti prae omnibus esse credendain, ex eo, quod ipse solus in coelo illa intuitas fuerit, liincque ea accuratissime sciat (a Lap.) — Et (tal) li. 1. est id ac: et ta men. — Ancendi in coelum. Verba liaec non sunt intelligenda de Christi in coelam ascensione, antequam bomo factus est; nam ante incarnationem in Deo fuit ab initio, ab aeterno (1, 1.); nec possunt intelligi de futura Christi in coelum ascensione, graece est, praeteritum (dva[Heftir]X£v), et non futurum. Per verba: ascendit in coelam 1) Chryrs., Cyill., Euthym. 2) Chrysost., Theophjl., Euthvm. 70 intelligendum est jllud, quodex illa ascensione in coelum sequitur, nimiruin contemplatio rermn coelestium et inde oriuuda per- fecta earum scientia. Solentenim Hebraei eos, qui res obscuras et arcanas accnrate norunt, atque perspectas babent, in coelo fnj s s e. coelum adiisse dicere (Barucli. 3, 29. Deut. 30, 12. Prov. 30, 4.). Causa hujus perfectae rerum coelestium scientiae Christi est partim origo ejus coelestis, namipse descendit de coelo in terram,' quutn bomo 1’actus est, atque secum attulit, quae in ipso veritatis fonte, in l)ei ipsius sinu hauserat; partim vero ip- sius perpetuus cum Patre nexus, secundum quem semper substan- tialiter ut Filius Dri unigenitus est in coelo i. e. in Deo, hinc etiam videt, quidquid in Deo est 1 )- Sensus est: Et tamen mihi coelestia praedicanti credendum est, nam nemo hominum, ne propbetae quidem, quibus creditis, licet creditu difficilia doceant, quum ! neino eorum in coelum ascen- derit, ut ibi veritates disceret ac mjsteria, perfectam rerum coelestium scientiam habet, nisi ego solus, qui in ipso veritatis fonte, in Dei sinu ea hausi, et qui in incarnatione mea de coelo descendi, ita tamen, ut quamvis bomo factus sim, divinitate adbuc in coelo sim, tanquain unigenitus in sinu Patris existens et videns, quidquid in Deo est. V. 14. Docet nune Nicodeinum Cbristus unum coelestium mjsteriorum, nempe m or tem suatn in cruce, quae Judaeis, quum erroneis eorum de Messia opinionibus esset contraria, tam parum placuit, quam doctrina de necessitate regenerationis. Mors haec Messiae in cruce praeflgurata erat per serpentein aeneum, quem Moses in deserto in pertica erexerat (Num. 21, 4.). Cum enim Israelitae in deserto murmurarent contra Deum et, Mosen, Deus misit in eos serpentes ignitos (venenosos), qui eos mor- derent et igneo suo veneno necarent. Quocirca Israelitae poeni- tentes postularunt a Moše remedium. Moses jussu Dei fabricavit aeneum serpentem eumque in pertica erexit, ut a singulis per tota castra aspici posset; quare qui eum aspiciebant, a morsu serpen- tum illico per iniracujurn sanabanlur. Hic vero serpens tjpus erat Christi; primurn ^o, quod ejus erectio in pertica praefigura- vit exaltationem Christi in cruce; sicut nimiruin serpentes igniti 0 Ciilmet, Menoch., Ad. Maier. in rneinoriam revocabant serpentem in paradiso et peccatum, per eum (serpentem) inductum, ita imago serpentis, cujus aspec- tus sanabat, admonuit ejus, qui in similitudine carnis peccati (Rom. 8, 3.) i. e. in corpore humano, sed peccato non commacu- 1 uto, apparuit, ut poenam peccati sustineret, i. e. a sequelis pec¬ cati liberaret homines; dein sicul^)tternus in serpentis imaginem aspectus, qui certam fidem supponebat, sanabat, ita a peccati se- quelis sanantur omnes, qui per lidem (vivam) aspiciunt in Chri-‘ stum in cruce exaltalum. Sic est serpens symboIum salutis (Sap. 16, 6.)')- — Exaltaint. Verbum hoc debet explicari de exaltatione Christiin cruce, de ejus morte in cruce, non vero de Christi in coelum ascensione, postulat jam ipsa com- paratio inter serpentem aeneum suspensum et Jesum; poscunt id duo alia Joannis loca (8, 28; 12, 33.), quae clare docent, verbum istud esse de exaltatione Christi in cruce intelligendum. Postulat tandem id ipse nexus psycholog icus, quatenus in N. T. salus, quae hominibus per fidem contingit, non ascensioni Christi in coelum, sed m or ti ejus in cruce tribui solet; dicit enim: ut omnis, qui credit etcet. — Oportet scil. ex decreto divino. V. 15. Pereat, nimirum morte aeterna, quatenus vitae aeternae expers, miseriae perpetuae traditur. — Vitam aeternam, et quidem (coli. 3, 36; 4, 36; 6, 36.47.) jam nune, quippe qui per fidem justificatus et Christo unitus, ideoque faetus filius Dei adoptivus (Joan. 1, 12.), haeres Dei, cohaeres autem Christi (Rom. 8, 17,), inchoationem babet verae, beatae illius vitae, quae in aeternitate perficitur. — Phrasis enim: vit a aeterna (torq aicavtoc;) juxta usum loquendi Joannis non solum significat vitam beatam in coelis futuram, sed etiam veram, beatam illam vitam, quae his in terris inchoatur in hominis justifica- tione, in beatitate vero aeterna perficitur 1 2 ). — Ex v. 14. et 15. simul elucet, ad consequendam vitam aeternam necessariam esse ex parte Messiae mortem ejus expiatoriam, ex par te hominis vero fidem in Christum; et quidem, ut alia loca seripturae (cf. Matth. 7, 21.)docent, fidem vivam i. e. per charitatem operan- tem, seu talem fidem, cura qua est conjuncta bona et efficax voluntas, faciendi, quod Christus praecipit. — 1) A Lap, Chrysost. 27. hom. n. 5. 2 ) Cf. Ad. Maier, Beden grammat. 280. 72 Reflexio evangellstae. (16—21.). V. 16. Versu hoc et sequeiitibas (17—21.) evangelista cu- ratius explicat doctrinas prius propositas; hinc particula: enim (yap) est explicativa: nimirum.— Mundam i. e. genus liumanuin, nimirum šibi contrarium, (1, 10.). — Sic i. e. tanta amoris ve- hementia (a Lap.). — Unigenitum, ergo unicum sibiqne aequa- lem. Cf. 1, 14. — Darel scil. Tn mortem (slivov ftuvarov seu Bavarca) 1 ). V. 17. Verbis versushujus docet, quis sit finis adventus Fi- lii Dei in mundum. — Ut judicet mundum i. e. ut liomines con- demnet et puniat, in gehennain mittendo. — Verbum xpivecv idem valet h. 1. ac xaTaxplvscv con dem nar e. — Si Christus h. 1. dicit, se non venisse in mundum, ut judicet mundum, postea (9, 39.) vero ait: in judicium veni in mundum, non šibi con- tradicit; nam judicium (xpipa) altero loco non est judicium cond emn ationis {xa.Tdy.pipa) , sed judicium discretionis (discussionis), quo discernit (sejungit) homines credentes et in- credulos, et quod a Christo exercetur inde ab incarnatione ejus usque ad finem mundi, faciendo scil. discretionein hominum credentium et incredulorum, in extremo judicio autem perficie- tur 2 ). — Nonnulli quidem interpretes graeci 3 ) per judicium (9, 39.) intelligunt judicium con dem n ationis (condemuationem), et hunc statuunt sensum: Veni in mundum, ut superbos caecitatis arguam et con d emu e m. Ast stante etiam hac explicatione (etsi ei obstet, quod verba: in judicium, soluinmodo ad superbos (videntes) referantur, quum tamen etiam ad humiles (ad non videntes) spectent, respectu quorum Christus non potest dici, in eorum condemuationem venisse in mundum), nulla adest pu- gna inter hunc et illum (3, 17.) locum; quia stante hac explica- tione verba: in judicium (eh; xpipa) non suni linalit er, ac si Christus ad id in mundum venisset, ut homines condemnet, sed de eventu (de effectu) sumenda, quatenus adventus ipsius in mundo multis hominibus occasionem praebuit condemuationis (cf. Luc. 2, 34.). 1) Ct. Luc. 22, 19. Kom 8, 32. Gal. 1, 4. Joan. 6, 51. a Lap. 2) Ad. Maier S. 129. I. B. 3 ) Cyrill., Chrvsost., Theophvl, 73 Snlnetur i. e. consequantur salutem aeternam. Nonnulli grae- cum verbinn acb^a), quod Vulgata vertit per: salvare, reddunt per: liberetnr, subintellecto: a mor te seuperditione (aizcolsm), Quoad sensum nulla diversitas. — Per ipsum (di o j jz ob) ; Filius enim perficit opus redemptionis, quod a Patre (ex zob itdzpdg) decretum erat. — V. 18. N on j udira tur i. non condemnabitur, sed salva- bitur; per fidem enim nanciscitur remissionein peccatorum, quo nova, vera vita incipit, quam qui habet, vitae fit. compos aeter- nae. — Fides medium salutis et vitae aeternae consequendae. — Non credit scil. in eum. — Jam judicatus e st i. e. jam condem- natus est, quatenus nimirum per infidelitatem suam exclusus a vita et peccatis oneratus, jam nune obnoxius est condem- nationi (nam sine fide impossibile est placere Deo, Hebr. 11, 6.), et quatenus ceriissime in)nltirno judicio in eum feretur sententia condenmatoria, qua propter infidelitatem morti addicetur aeter¬ nae (cf. Ad.Maier). — In nomine ejus (in nomen ejus) i. e. in eum (cf. 1, 12.) — Verba haec ultima indicant causain condemna- tionis. V. 19. Hoc est judicium i.e. haec est causa condemnationis, seu hoc condemnat homines 1 ). H. 1. xpiai^—xazdxpiaiiz. Quia lux venit iu mundum, et dilexerunl homines magis tenebras, voq); hic jam sponsum, sponsam a suis sodalibus cinctam ad celebrandas nuptias in domum suam abducentem comitabatur, et unacum reliquis nuptjprum hospitibus sponsum et sponsam ad conclave deducebat; imo jux(a Talmu- dem amico sponsam procurabat eratque medialor inter sponsum et sponsam atque internuntius, si sponsus ad sponsam, vel haec ad illum quaedam perferri vellet 1 2 ). — Qui stat scil. paratus ad mi- nisterium sponsi. — Audit eum; alii: audit coIloqnia sponsi cum sponsa (Janš., a Lap.); sed r e c ti us alii (Ad. Maier); auscultat man¬ data sponsi (seu obtemperat ejus mandatis.). — Gaudio gaudet i. e. valde gaudet (cf. Beelen gramm. p. 483.). — Propter vocem sponsi, colloquentis nimirum cum sponsa; 3 ) sed rectius vos ex- plicatur de gaudio sponsi inter nuptias (Ad. Maier). — Hoc gaudiurn meum impletum est i. e. hoc meum, ut paranjmphi, gau- dium impletum est et perfectum, quum totum populum Israel, . sponsam Messiae, ad eum confluentem ipsique se conjungentem, intellexi; nam finis legationis meae erat, ut populum Judaicum 1) Cf. Massl. 2 ) Schoetgenius in Horr. Hebr. ad h. 1., Kuinoel, Ad. Maier. 3) Janš.j a Lap. 78 M. laiKjuam sponsam Christo traderetn et conjungerem. S e n s us ergo hujus versus est: Nam ego nou sum spousus sed amicus spousi, qui est Christus; quare illi uon invideo huuc populi con- fluxum, sed ut amicus (paranjmphus) ejus valde gaudeo; nam ut Judaeos, tanquain sponsam ad Messiam adducerem ipsique eam conjungerem, erat finis legationis meae 1 2 ) V. 30. Oportet scil. ex Dei decreto, qui euin Messiam ele- gerat. — Crescere, nimirum honore, aestimatione et auctoritate apud homines. — Miniti scil. honore, aestimatione et auctoritate apud homines; (unde ipsis colligendum relinquit, ne aegre fer- rent, quod homines umlequaque ad emu coucurrant). — Verbis his, uti permnlti interpretes 3 ) putanl, concludit Baptista suum ser- monem; quae enim a v. 31—36. leguntur, sunt verba ipsius evangelistae. Oinnis enim forationis forma prodit Joannem apostolum; (v. c. v. 32. coli. v. 11. et 8, 26; v. 31. coli. v. 6. 12; v. 33. coli. 6, 27; v. 34. coli 12, 49. 50;) dein'testimonium (i. e. doctrina) Christi visque fidei jam exstans supponitur etdescribitur. V. 31. Nune dat s. evangelista causam, cur Jesum opor- teat crescere, Baptistam autein minui, quia ille de coelo, ipse de terra est (Mald.). — Oui desursum i. e. qui de coelo; sen uti ex- plicat Cjrillus:. qui ex superiori germinavit radice i. e. ex^ sub- stantia Patris. Verbis his innuit evangelista coelestem Christi originem. — Venit scil. in terratn bomo faetus. — Super omnes est i. e. omnibus hominibus major est, utpote Patris habens na¬ turam et intelligentiam. 3 ) — Oui est de terra i. e. qui originem e terra ducit, de terra plastnatus et formatus est. — De terra est i. e. terrenus est (Aug.), seu terrenain habet naturam (Mald.). — De terra loi/uitur i. e. terrena loquitur ex sua natura (Aug.); et si loquitur de rebus coelestibus, divinis, id Dei gratiae et revela- tionitribuendumest 4 ). — Ouieeoelo venit, estidac prius: quide- s.ursum venit. — Super omnes est, nimirum uti natura, ita et in- telligentia, scientia rerum coelestiutn, quasin sinu Patris spectavit. V. 32. Et quod vidit el audivit, hoc lestatur i. e. et docet res coelestes et divinas, quarum certissimam perfectissimamque habet 1) Cf. a Lap., Ad. Mater. 2) Ad. Maier, Allioli, Buclier, Mesiner, Ivuinoel. 3) Cyrill., Aug., Chrys. ■*) August., Mald., a Lap., Calm. 79 scientiam. — Nam vitlere et audire significat hic perfectis- simain rerum coelestium et divinarum scientiam ex ipsa auto- psia Cliristi 1 ) cf. 15, 15. — Et (xui) h. I. particula adversativa: et tam en. — Testimonium i. e. doctrinam. — Nemo accipit i. e. pauci recipiunt. — Dicit hjperbolice: nemo, pro: pauci. V. 33. (jrti testimonium ejus accipit i. e. qui doctrinam ejus recipit, sen: in eum credit. — Signavit i. e. eo ipso confirmavit (cf. Beelen gram. 298.). Verbum (uppapiCgo et /araaippapi^co pro- prie notant: obsignare, sigillum imprimere, vel ad muniendum alicjuid (Malth. 27, 66.), vel ad notandum aliquid (apoc. 7, o— 8.), vel adjconfirmandum aliquid (sigillo impresso), hinc con- firmo,ut h. 1. (et 6, 27.). V. 34. Ouem enim misit Deus i, e. Jesus, quem Deus Pa¬ ter misit in mundum. — Verba Dei loi/uitur. Verbis his p ro¬ bat, quod supra (v. 33.) dixit, eum, qui credit Christo, confir- mare, Deum esse veracem, ita ut sensus sit: Qui enim credit Jesu Christo, credit doctrinam ejus omni ex parte veram; qui auterrt id credit, simul affirmat, Deum esse veracem, quia Jesns, ut Dei legatus, nori sua, sed Patris mittentis se verba Ioquitur. — Non enim ad mensuram i. e. non enim modice.seu parce (psrpuocj; cf. Cor. 12, 8. -— Dal (didtooiv) i. e. dedit Jesu Christo. — Spiritum nimirum veritatis, seu Spiritum sanctum, sicut olim prophetis, qui- bus olim ad mensuram Spiritus s. datus est, prout officium autmi- nisterium postulabat. In Christo tanquam Deo homineerat pleni- tudo Spiritus 2 ). Probat, ait Maldonatus, Christum verba Dei loqui ex eo, quod ei non ad mensuram Deus Spiritum dederit, ita ratiocinando: Qui ad mensuram Spiritum habet (scil. sanc¬ tum), non necesse est, ut, quidquid loquitur, verbum Dei sit; potest enim aliquando non Dei, sed suo ipsius špiritu loqui, quod saepe prophetae faciebant. Qui autem non ad mensuram habet Spiritum (scil. sanctum), eum non alium Spiritum, quam divinum habeat, non potest nisi Špiritu Dei Ioqui; itaque quid- quid loquitur, verbum Dei erit. (cf. a Lap.). V.35. Verba haec causam continent, curFilius omnia aPa- tre, hinc et perfectissimam veritatis scientiam habeat. — Filium suum, scil. Unigenitum. — Omnia, i. e. suam naturam et eum ea 1) Janš., Mald., a Lap. 2 ) Cf. Mald., Janš. oinnem s nam jierfectionem~et potestalem, liinc et, fco". v. 36.) potestatem vita aeterna donandi, ant ea exchidendi, inortuos snscitandi et judicandi (coli. 5, 20—22. 27; 13, 3.). Et cum naturam humanam sumpsit, omnia haec cum homine communi- cavit. (Mald., a Lap., Ad. Maier). — In manu (iv rfi %eip'0 i- e. in mamim ejus (eh; tvjv /sipa) , seu: ei (urnim corporis membrnm nominatum pro tota persona, more Hebraeorum). V. 36. Qui credit, habet vitam aeternam; conf. v. 15. — Non videbit, cf. v. 3. Quum dicit in futuro, cogitat de vita aeter¬ na, quae hic perfidem in justificatione incipit, perficienda in aeter- nitate post resurrectionem. — Sed ira Dei manetsuper eum i. e. sed obnoxius est irae Dei, in qua olim (in extremo judicio) Deus de ejus sceleribus judicium faciens, eum poenis aeternis subji- ciet, (cf. Matth. 3, 7.). — Gaput IV. 1) Jesus in Samaria (i—43.). In col!oquio hoc cum muliere Samaritana annuntiat se Chri- stus ut largitorem aquae vivae, ex qua si quis biberit, non am- plius sitit. Quuin tamen mulier supra sensualia se elevare impar est, Christus lumine omniscientiae suae vult eam ad suae dignitatis agnitionem adducere, quo ostendit, se scire, quae in homine sint (2, 5.), et mulierem et per liane incolas Sychar ad fidem in se Messiam adducit (cf. Bucher). a) Christi e Judaea per Samariam in Galilaeam iter (v. 1-6.). V. 1. Quam Joannes, qui tune jam in carcere erat. — Pha- risaei sunt hic synedri e secta pharisaeorum. V. 2. Verbis his corrigit evangelista relationem nuntiorum, qui falso dixerant, Christum ipsum baptizare. V. 3. In Galilaeam, nimirum altera vice. Iter hoc est idem, de quo s. Matthaeus (4, 12.) loquitur, qui tanquam causam hujus itineris nominat, incarceratioiiem Joannis per Herodem Antipam- 81 Hic Herodes miniram Joannem incarceravit 11011 solum, quia im- probavit incestuosum ejus connubium cum Ilerodiade (coli. Matth. 14, 3.), sed etiain, quia ipse male acti šibi conscius, time- bat, ne, si Joannes idein, quod ipsi aperte dicere non verebatur, aliqua occasione eliam publice, coram populo diceret, populus auctoritate Joannis commotus, ad sedilionem magis pronus red- deretur (coli. Jos. Flav. antiq. 18. 5, 2.), Haec jam agendi ratio Herodis pharisaeis i. e. synedris, respectu ad Jesum imitatione digna videri debebat, et quidem tanto magis, quia populi ad Christum conlhmim in dies majorem viderent. Quum igitur Do- minus cognovisset pessima synedrormn adversus se consilia, reliquit Judaeam et secessit in Galilaeam, passionem et mortem suam opportuno tempori reservans. 1 2 )- V. 4. Oportebat, si nimirum volebat via recta tendere in Galilaeam. — Transire per iSamariam i. e. ire per regionem Sa- maritanorum. Iter enim per Samariam (teste Jos. Flavio, antiq. 20, 5.) brevissimum erat, quare iis, qui ex Judaea et inpriinis Hierosolyma in Galilaeam, aut hinc in Judaeam et Hierosolymam celeriter profecturi essent, necessitas quodammodo imposita erat, per Samaritanorum regionem itineris faciendi 8 ). Ii solum Judaei, qui prorsus rigidi legem observabant, terram Samarita¬ norum prorsus declinabant et iter per Peraeam faciebant. V. 5. In civitatem i. e. ad, seu prope urbem; nam (coli. v. 8.) discipuli urbem ingressi et ex ea regressi perhibentur. — Sichar j graece Iuyap, pauci codices habent 2tyap. Communiter urbs haec habetur pro una eademque cum urbe Sichem 2uyip, vel Hxtpa—ipeov apud 70), cujus nomen Sichem a Ju- daeis mutatum esset in Sichar; et quidem juxta alios 3 ), ex no- mine hebraico“ !21 ?'’ ebriosus, ut urbs riotaretur ebriosa (<3auf* ftabt), respectu ad Jesaiae locum (28, 1.), ubi Samaria nominatnr superba corona ebriorum; juxta alios 4 ) vox esset efficta ex nomine "'R. 1 ? inendacium, ut urbs notaretur ,mendax (seu ido- ^ lolatrica), provocantes ad locum Siracidis (50, 26.), ubi Samari¬ tani dicuntur d laoc; paipbc; (idolorum cultores); juxta alios !) Cf. Calm., a Lap., Bucher. 2 ) Kuinoel. 3 ) Ad. Maier. <) Kuinoel. 8 82 t ilermn 1 ) iiomen Sychar ortum esset ex voce .sepulchrani ut ita signilicaretur, esse locum sepulturae Josephi (Jos. 24, 32.) et palriarcharum (act. 7, 26.). — Sed praeferenda est sententia eoruin, qui Sychar secernuiit a Sicliem, statuentes, extitisse tempore Joannis locum Sychar prope puteum Jacobi, ita tamen, ut iste esset simul pars vetuslioris urbis Sicliem, quae prius per vallein usque in viciniam putei se extendebat, postquam vero destructa esset, Sicliem occupabat partem vallis septemtrionalem, dum in ruinis in parte meridionali locus Sychar exstructus est. Stante hac hjpothesi omnes removentur difficultates, quae ad- sunt, si Sicliem et Sychar pro uria eademque urbe habentur. Ita enim palet, quomodo s. Hieronymus (epitapb. Paulae p. 703.) Sicliem et Sychar pro uno eodemque loco liabeat, dein vero fin Onom.) Sicliem seccrnat a Sychar, dicatque cum Eusebio : Špeh ar ant e Neapolin (Sicliem) juxta agrum, quem dedit Jacob Josepbo. — Et ita etiam nullum dubium adesse potest, utrum bodierna urbs Neapolis locum occupet vetuslioris Sicliem. (Robinson Palaest. III. 1, 343.). — Ast adsunt etiam firma ar¬ gumenta pro sententia eorum, qui utramque urbem distinguunt: 1.) Juxta s. seripturam (v. 5.) fuit Sychar prope agrum, quem dedit Jacob Josepbo, filio suo, ibique (i. e. in agro illo) autem puteus Jacobi, dum bodierna et etiam antiqua urbs Sicliem juxta Robinsonem (III, 1, 329.) a puteo et agro Jacobi plus quam dimidium liorac distat; 2.) diseretio illa s. Hieronymi supra annotata, et quod de Sichem seribit: Sichem . . . civitas Jacob nune deserta est. Ostenditur autem in suburbanis Neapoleos juxta sepulebrum Josepli, — sententiae illi suffragatur; 3.) itinerarium bierosol. (333 post Chr.) Neapolin distare dicit a Sychar mille passus; 4.) itinerantes docent, hodiernum locum Ascar (apudQuaresmium 11,808. Astar=Istar), qui dimidium liorae distat a Neapoli (vetustioriSicliem), esse urbem Sychar; 5.) tandem vixverosimileest,mulieremSamaritanam ex urbe Sichem, fontibusirrigua (Judd.9,Jos.antiq.5. 7,2.Abulfeda: scatet Neapo¬ lis rivis manantibus) dimidium liorae ivisse, aquam haustum. 1 ). Ipsa urbs Sichem, quae sita erat in tribu Epbraim ad radices 0 Georg Mayer, bic gdjtljcit bc§ ©tmng. and) Sofjamteb 279. 2 ) Sirdjenlcj. con \Vetzer utib Welte 10. 55. ©. 116., file c Comment. iti bab Scattg. 3of)., Schirlitz, ©nectnftfj-beutfdjeS SSorterbud) jum 5t. 5E. I 83 montis Gariziin, in honorem imperatoris Vespasiani, qui earn, qunm in bello judaico multum esset passa, renovaverat, dieta est Flavia Neapoiis aut Neapolis (Naplus.) — Juxta prae- dium i. e. prope agrum. — Quod dedit Jacob Josepha. Ager hic, quem Jacobus morihundus, Josepho, fiiio suo, donavit, est ille, quem Jacobus a b Amor itis, filiis Hemori, patris Sicbemi, prius pecunia emerat (coli. Gen. 33, 19.), postea vero, quum hi illum post Jacobi discessum ex traetu Sichemitieo occuparunt, armata manu eripuit (coli. Gen. 48, 22.). Ita faciliime conciliatur locus Geneseos (33, 19.), in quo Jacobus agrum illum emisse dicitur, in altero (48, 22.) autem illum armata manu eripuisse perhibe- tur. 1 ). V. 6. Ibi i. e. in agro illo. — Fons i. e. puteus. — Jacobi dicitur, quia traditio ferebat, Jacobum fodisse eum; hodie pere- grinantibus puteus ad austrum urbis situs ostenditur 2 ). — Faliga- tus, nimirum secundum naturam humanam. — /Sic, nimirum fati- gatus, uti erat 3 4 ); non vero: prout casus ferebat, aut prout erat ibi sedendi commoditas 1 ). — Supra ( im) i. e. ad. — Ouasi sexla i. e. circiter duodecima nostra, seu meridiana (hinc aestus inaxi- mus). Discipuli abierunt in urbem, ut ex ea cibos afferrent (col!, v. 8.). b) Colloquium Christi cum muliere Samaritana (7—30.). V. 7. DeSamaria i. e. Samaritana, seu de Samaritana regione oriunda (coli. v. 8.). Ergo Samaria hic nomen totius regionis (non urbis). — Damihi bibere, nimirum ex hjdria tua.— Praevenit Jesus mulierem, ut colloquio occasionein et initium praeberet (a Lap.). V. 8. Datur ratio, cur Christus a muliere petierit bibere. V. 9. Judaeus cum sis; cognovit videlicet ex habitu et ser- mone, eum esse Judaeum 5 ).— Non enim coutuntur,. Samaritani* i. e.nullam habentconsuetudinem(commercium) Judaei cumSama- ritanis (Mald.). An sirit verba haec mulieris, an evangelistae, interpretes dissentiunt. Utrumque aptum, utrumque probabile (a Lap.). Samaritani erant populus commixtus, constans nimirum 1) Kuinoel, Ad. Maier. 2 ) Kuinoel. 3 ) Franc. Lucas aliique 4 ) Chrys,, Theopliyl. 5 ) Chrys,, CyriII., a Lap. 8 * 84 (maxirna Israelitarum parte in exilium abducta) e colonis, quos Salmanassar, rex Assyriae, e Babylonia, Cufba, Ava, Hamath et Sepharvaim in Palaestinam miserat, et ex iis Israelitis, qni in patria remanserant (coli. 4 reg. 17, 24. seq.). Jam et ob hanc sptiriam Samaritanorum originem, et qnod calumniando Judaeos apud reges Persarum impediverant Hierosolymae templique in- staurationem et quod solunr Pentateuchum admittebant et novum templum in monte Garizim haud procul ab urbe Sichem condi- derant, tanto odio erant Jndaeis, ut bi omnern vitae usum et con- suetudinem cum iis omniaque humanitatis officia fugerent (coli. v. 9.). Etiamsi templum Samaritanorum anno 129. ante Chr. per Joannem Hyrcanum destructum fuerit, mons tamen Garizim sacer fuit (v. 23.) et etiam nune iis est, qui hodie urbem Naplum incolunt. V. 10. Donum Dei, non: me Cbristum (huic obstant verba statim sequentia), sed: op p or tu ni ta tem (occasionem) hoc, ipso tempore tibi a Deo oblatam, mecum Messia colloquendi (Mald.) — Et quis est, qui dicit tibi, i. e. et si scires, quis et quantus sim ego; seu si scires, me esse Messiam, Dei Filium. — Forsitan tu petisses i. e. tu statim, antequam ipse peteret, petis- ses. — Aquam vivam. Aqua viva est vel scaturigo, aqua peren- nis e fonte ebulliens (Duelltoaffer), vel est: aqua vitae i. e. aqua, quae vitam dat. Christus ut largitor (auetor) vitae cum corpora- lis, tum spiritualis, nominat aquain et pan e m, quibus vita cor- poralis sustentatur, tropice inedia, quae sunt fundamentum vitae sublimioris, spiritualis, verae vitae in Deo. Sicut igitur aqua e fonte scaturiens ad vitam corporalem sustentandam necessaria est, ita necessaria estaquaviva Christi advitamillam sublimiorem. Quid vero sit haec aqua viva, docet ipse Christus, dum dicit: Ego sum panis vitae, qui venit ad me, non esuriet, et qui credit in me, non sitietunquam (Joan. 6, 35.). Ilič ergo panis et haec aqua est ipseChristus cum omnibus gratiis etdonis, quibuscum genus humanum redimit eique vitam veram confert, speciatim vero h. 1. intelligendaestejus doctrina,quaeper fidem recipitur 1 ) Cf. 6, 35. — Sensus verborumChristi est: Si scivisses, me esse pro- missum Messiam, utique a me statim petiisses ea, quae propheta i) Ammon., Cyrill., Euthym., Theopli. Cf. Bueher. 85 qua tališ praestare potest; ego communicassem tibi meam doc- trinam, quae homini potest praestare aeternam, veram vitam. / V. 11. Dieit mulier, nimirum verba Christi: aqua viva> sensu proprio intelligens, putansque eum Ioqui de aqua viva ex imo puteo ab eo liaurienda sibique porrigenda. — Domine. Vox haec erat noinen honoris, qno Judaei etiain ignotos appellare so- lebant. — ln quo haurias ; in graeco est Avtiij/ia, quod proprie est id, quod haustum est; dein situla cum fune, quae aquae hauri- endae causa in puteum demittitur (©djopffrug), ut h. 1. — Al- tus i. e. profundus. — Ai/uam vivam i. e. aquam e fonte ebul- lientem. V. 12. Major i. e. sapieutior et peritior, nimirum ad aliam scaturigineminveniendam autaliumputeumfodiendum, čtpraestan- tior, qui meliorein aquani dare possis quam Jacob patriarcha. Jaco- burn nominat patrem, quia consueverant Samaritani originem suam ex patriarcha Jacobo ducere, quamvis major pars eorum originis alienae esset. — No /j in scil. Samaritanis (cf. v. 5.). 1pse bibil et filii ejus, quod signum est bonitatis aquae. — Sub voce filii comprehenduntur et servi atque ancillae. — Et pe- cora, quod signum est abundantiae aquae (Janš.). V. 13. Jesus mulieri extollenti aquam sui putei, ex natura suae aquae vivae ostendit, hatic suam aquam Ionge esse melio- rem; unde tacite illi colligendum relinquit, se esse majorem Jaco¬ bo fa Lap.). — E.v aqua hac i. e. ex aqua hujus putei Jacobi. In aeternum i. e. nunquam (obdsnors). Per aquam iterum intelli- genda est doctrina Christi; et si tire (dcifidci)) improprie sumen- dum: appetere, desiderare (conf. Mat tli. 5,6.); et sensus est: qui meam doctrinam per fidem recipit, nunquam aliam, sublimiorem appetet;, nam doctrina haec omnino satisfacit omnibus indigen- tiis animi ejus 1 ). V 1 L Sensus est: Sed doctrina haec erit ei instar fontis vi\i, continuo aquas diffundentis, quum opere servata continuo animuin ejus reficiet, veritatibus coeiestibus eum illuminando et voluntatem corroborando, tandemque ei in praemium hujus obser- vantiae largietur vitam aeternam. — Verbis hujus versus simul explicat, quotnodo fieri poterit, ut qui ex aqua ejus biberit, ) Calm., r»rey. Apologet. 86 nunquam amplius siti laboraturus sit. — Si Siracides (24, 29.) de sapientia dicit: qui bibunt me, adhuc sitient, non contrari- uin dicit; nam haecsjtis non est, quae indigentiam aut defec,- tum significet, sed voluptatem et desiderium, ita ut sensus sit: qui me (sapientiam) habent, optabunt augmentum sapien- tiae 1 ). V. 15. Neque veniam i. e. venire cogar. — Huc haurire i. e. huc haustum scil. aquam. — Necduin intellexit muiier Chri- stum; quapropter alia ratione eam a corporeis ad altiora erigere studet Jesus, exhibendo nimirum ei docurnentum suae omni- scientiae. V. 16. Voca virurn tuum. Quamquam Christ.us sciret, eam maritum (legitimum) non habere, loquitur tainen ut habenti, ut occasio ei daretur, occulta mulieri pandendi et confessionem ab ea eliciendi illique ita ostendendi, se majorem esse puro ho- mine (a Lap.). V. 17. Non habeo virum. Utitur ambigua locutione, quia turpitudinem suam dissimulare vult (Euthym.). — Bene i. e. rec- te, vere (olr^o)-). V. 18. Quinque viros scil. legitimos, alium post alium; nam opponuntur sexto, illegitimo 2 ) — Verosimiliter ab illis re- pudiata fuit ob commissum adulterium. ■— Quem nune habes i. e. quocum nune consuetudinem habes. — Tuus vir i. e. tuus mari- tus, sed alterius mulieris; juxta alios; non est tuus maritus, sed tuus concubinus 3 ). V. 19. Propheta es tu, quum nimirum occulta mea revelas. V. 20. Muiier agnoscens, Jesum esseprophetam, proponit ei quaestionem dereligione, illo temporeinter Judaeos etSamaritanos summe controversam, ut sciret, utram partem sequi debeat, ut sa- luti suae consulat (a Lap.). — Patres i. e. majores. Per patres non sunt intelligendi patriarchae prisci, Abrahainus, Jacobus etc., sed majores Samaritanorum, qui temporibus Manassis cul- tum religiosum in monte Garizim iustituerant. — In monte hoc scil. Garizim, quem digito monstrasse putanda est, qui mons ci- vitati Sycbar erat vicinus. — Adoracerunt, nimirumDeum. Per ado- 1) Cf. Calm., a Lap. 2 ) Avg., Beda, Euthym., a Lap, 3 ) A Lap., Menoeh. 87 [y { f r> rationem liic significatur omiliš ritus publicus colendi Deum, praesertim per sacrilicia aIiosque ritus publicos. — Vos scil. Judaei. — In fine supplendum: quinam igitur, Judaei, an Sa¬ maritani habent verum adorationis locum? (Ad. Maier). V. 21. Črede mihi; rem enijn incredibilem tam Judaeis, quam Samaritanis praedicebat (Janš.). — Venit hora i. e. in propin- quo tempus adest. Praesens pro futuro proximo (Rosenmiiller). Neque in monte, net/ue Hierosolymis i. e. nullo certo, determi- nato loco, sed quum spiritus est, ubique locorum. — Unde sponte consequitur, liane mulieris quaestionem esse supervacaneam. — V. 22. Vos scil. Samaritani. — Quod nescitis, nos adora- mus, quod scimus. Plures interpretes referunt utraque vice pro- nomen relativum quod (d) ad Deum (d pro 6v), hoc sensu: Vos Samaritani Deum colitis, quem non satis reete nostis; nos vero adoramus, quem rectius cognoseimus. -- Sed explicationi huic inprimis obstat, quod mulier non interrogarat, utri veriorem Dei cognitionem haberent, sed utri sanctiprejoco eundem Deum adorarent (Mald ). Quapropter rectius illi locum hunc intel- ligunt, qui Christum de solo adorationis loco verba fecisse sta- tuunt, ita ut sensus sit: Vos Samaritani, qui Deum in monte Gari- zim adoratis, nescitis, cur eum in eo monte adoretis; nam nulla dantur pro ea re argumenta historica; nos contra Judaei sciinus, cur Hierosolymae Deum adoremus; nam jussu divino templum in hanc rem conditum est Hierosoljmae 1 ). — Cultus enim in monte Garizim illicite erat institutus temporibus Manasses ab ejus so- cero Sanaballat, Samaritanorum praefecto, ad quem ob conju- gium cum alienigena a fratre ceterisque sacerdotibus templo et sacris exclusus, confugit. Porro Samaritani, postquam templum in monte Garizim exstruxerant, ut culturn suum in isto monte rectuin ostenderent, locum Deuteronomii (27, 4.), in quo Deusin monte Ebal alfare šibi exstrui jussit, interp^larunt, vocem Ebal inutantes in Garizim, et ita praeceptum istud templi exstruendi ad suum templum referentes. Quamvis templum postea a. 129. ante Christum destructum esset a Joanne Hjrcano, mons tamen ipse eis semper sanctus remanserat. — Salus (aunrjpia) i. e. salvator (aior/jp cf.Luc. 2, 30.;. — Est (eonv) i. e. originem ducit (Cyrill., i) Mald., Bucher. 88 Chrys.). — Sic ergo ClirisLus litem de Deo adorando Judaeis ad- judicat. — Ceterum Christus se annumerat Judaeis, quia ex eis n atus est'(ut homo), inter eos vixit eorumgue cultum participabat. V. 23. Nune explicat accuratius Christus illam Dei ado- rationem, quae liet ubivis locorum.-— Venit hora; ut supra v. 21. Et turne est, quia nitnirum Messias, veri cultus divini auetor, jam '• apparuit; aut: quia hic verus Dei cultus in nonnullis ejus disci- pulis)jam incepit (Ad. Maier). — Veri adoratores i. e. genuini ejus asseclae, seu Christiani. — Palrem i. e. Deum. — In špiri¬ tu i. e. modo spirituali, Dei naturae congruo; qui adorandi mo¬ dus non est adstrictus certo ioco, nec certis signis externis, ver- bis et ceremoniis, ita ut istis deficientibus vera adoratio esse desineret, sed qui consistit in interioribus actibus lidei, spei, charitatis, cogitationum sanctarum, contemplationum, gratiarum actionum, laudum, orationum, ceterarumque virtutuin'). Ex quo consequitur, nec Hierosolymam nec montern Garizim esse uni- cum locuin verae Dei adorationis, quia non tantum Hierosolymae, nec solum in monte Garizim, sed ubivis locorum praesens est Deus (Mald.). — Ceterum ex hoc Ioco perperam acatholici pro- bare volunt, cultum catholicum religiosum, in quototdantur ritus, ceremoniae etc... non esse adorationem in špiritu; ecclesiaenim catholica in omnibus istis ceremoniis et ritibus externis vult in- ternam,spiritualeml)ei adorationem; lunic, ut remprincipalem,illas ceremonias et ritus vero ceu mera subsidia considerans, quae autem homini, qui non merus spirilus est, necessaria sunt a ). — In iieri- tate i. e. rebus iis (seu tali sacrificio), quae per umbras et figuras V. T. significabantur (Mald.). Christianorum enim adoratio debet prorsus congruere indoli et naturae veritatis a Christo allatae (perfecta esse). 3 ) — Nam et Pater tales t/uaerit i. e.habere vult. Verbis his p rim a redditur causa, cur Deus in špiritu et veri- tate adorandus sit. V. 24. Verba 'naec continent causani, cur Deus tales ado¬ ratores habere velit, quia natura sua est spiritus, omnis c.orporis expers‘). — Et (xut); h. 1. est partieuia haec i 11 a ti v a: itaque 3 ). >) A Lap., Meaoch. 2 ) Cf. a Lap., Calm. 3) Cf. Veith Dodecatheon S. 219. <) Mald., a Lap. 5 ) Beelen gramm. 460- 89 — Eos, t/ui adoranl eum, in špiritu el veritate adorare, ut uimirum sit proportio inter adorationem et adoratum (Janš.). V. 25. Sensus est: Perfecte čredo verbis tuis, quum pro- pheta sis, sed totam hanc rem ad Messiam, quem exspectamus, rejicio; hic enim cuncta in rectum rediget ordinem, ideoque etiam docebit cuncta, quae ad Deum recte colendtim spectant. Venit i. e. venturus est. — Quum Samaritani reciperent Penta- teuchum, lubi Messiae adventus prophetatur (Deut. 18, 15.), ideo Messiam non secus ac Judaei exspectabant, sperabantque illum omnia docturum. Ceterum constat (coli. Matth. 2, 2.) ea aeta'te Messiam brevi proditurum a toto oriente exspectatum fuisse. Qui dicitur Christus ; sunt verba evang-elistae hebraeum nornen interpretantis. — Annuntiabit i. e. docebit, sen cognitum faciet, quod nirnirum absconditum est, hinc etiam de loco et ritu ado- rationis. — V. 26. Ego sum, nirnirum Messias; liinc non est opus, ut vos Samaritani suum exspectetis Messiam. — Jesus nunquam adeo perspicn e Judaeis se Messiamsignificavit,uti huic mulieri; putant antiqui interpretes 1 ), id factum esse ob sinceritatem et siinplicitatemmulieris; recentiores 2 ) vero existimant, id factum esse, quia Samaritani rectius de Messia cogitassent, nec ad re- bellionem adeo prociives fuissent, quam Judaei, qui regnum ter- renum a Messia condendum praestolabantur. V. 27. Et continuo; graece est: xac ini toutco i. e. dum haec fierent (Beelen gramm. p. 420.). — Venerunt, nirnirum ex Sychar emptis cibis. — Mirabantur, quia nirnirum indecorum pu- tarent, colloqui cuin femina (Cjprian.) — Nemo dixil i. e. nemo audebat eum interrogare, dueti nirnirum reverentia erga magi- strum (Chrys.). — Quid t/uaeris scil. ex ea, seu quid vis ab ea. V. 28. Religuit ergo, quia scil. audiverat et crediderat, Je- sum esse Messiam (August.). — Hgdriam suam, omni nirnirum cura rei familiaris abjecta (Janš.). — Abiit scil. Iaetabunda. In chntatem, nirnirum Sychar. — lili s hominibus i. e. incolis ur- bis Sychar, seu concivibus suis, ut nirnirum eos ad Jesum pro Messia cognoscendum excitaret (a Lap.). i) Orig., Chrys., Theophyl., Euthym., Mald., Calin. 8 ) Kuinoel, Ad. Maier. V. 29. Qui di.vit miki omnia, guaecungue feci i. e. q«i pro- pheta est, et quidquid clam omnibus egi, milii aperuit. — Num- pim>); addita est ab interpretibus, ut significaret, de bono angelo esse sermonem. — Secundurn tempu s i. e. certo quodam tempore a Deo vel ab ang-elo destinato, sed hoininibus incognito (a Lap.). — Mocebatur i. e. turbabatur aqua, nimirum ab an- gelo, strepitu excilato, ut esset signum, angeiuin descendisse (Mald., Janš.). Cuncta liaec, quae evangelista narrat, sunt sensu proprio intelligenda, nisi statuere quis vellet, (quod tamen prius probari deberet), evangelistam secutum fuisse vulgarem usum loquendi Hebraeorum, qui omnes virtutes Dei invisibiles dicere solebant angelos,ita ut hic per angelum ad turbandas aquas descen- dentem, intelligenda sit invisibilis Dei virtus, id praestans et aquas divina quadain vi instruens, qua morbi divinitus sanaren- tur 1 ). Si liaec proprie intelligantur, certe id non est sapientia divina indignum, imo potius angeli, utpote juxta s. Paulum Hebr. 1, 14.) adminislratorii spiritus, in ministerium missi prop- -(er eos, qui haereditatem capiunt salutis, nobiliori officio fungi non possunt, quam si e voluntate Dei miseriis hominum succur- rant Deique benignitate morlales reficiant. — Videsis prole- gomena §. 8. ad 1. — V. 5. In infirmitate; collato v. 7. et 8. fuisse videturpara- lysis. V. 6. Multum tempus haberet, scil. infirmitatis, seu aegri- tudinis.— l is sa/ms^eri.Interrogateum, utin eo tanto majussani- i) Kuinoel, Ad. Maier. tatis desiderium excilaret ac spem opis, šibi a Cbristo afferen- J dae (a Lap.). \. 7. Domine; cf. ^ 11. — H o mine m noti liabeo, qui niini- rum me juvet, ut in aquam descendam. — Mi/tat i. e. deferat. Sic tacite invocabat openi Cliristi. — Dum i. e. interea dum. V. 8. Sur ge, nimirum sanus a morbo (nam imperium hoc fuit, sirnul operatio sanitatis). 1 ). Grabatum i. e. lectuin tuum. Jus- sit Cbristus (uti apud Matthaeum 9, 6.) eum sumere lectuin, ut omnibus constaret, eum esse a se sanatum, imo validum et for- tem subito effectum, ut lecti esset portitor (a Lap.). V. 9. Erat sabbatum die illo. Addit id evangelista, ut viam šibi sterneret subsequenti Judaeorum criminationi recensendae (Menoch.). 2.) Judaei odendmifur hac sanatione sab> bato facta (10—16.). V. 10. Judaei i. e. sjnedri, vel eorum asseclae ex secta Pharisaeorum(Ad. Maier), qui nimirum sanatum videbant bajulan- tem lectum.— JVon licel tibi lollere grabatum i. e. non licet ferre lectum tuum, quia nimirum liane bajulationem pro labore habe- bant (a quo die sabbati abstinenduin erat juxta doctrinam eorum) Cf. Exod. 20, 8. V. 11. Sensus est: Ule, qui uno verbo me sanare potuit, quod solum vir divina virtute instructus iacere potest, utique scire debet, quid liceat die sabbati, nec ne; hinc verba ejus pluris mihi sunt, quam vestra. V. 12. Int.errogaverunt, nimirum indignantes. — Ule homo i. e. ille audax et insolens. — Hisce contemptum Christi signifi- cant. — Oni dixit: lolle, i. e. qui contra leg'em ausus est tibi praecipere, ut in sabbato gestes lectuin tuum (a Lap.). — Habe- bant ergo Christum sabbati violatorem, qui qua tališ haud a Deo esse potest, quum tamen facile cognoscere possent, eum, qui per miraculum sanaverat, id nonnisi singulari Dei virtute facere potuisse, binc et a Deo esse debere (a Lap.). — V. 13. Nesciebat, quis esset, utpote quem nec nomine sciret, nec ante vidisset, nisi eum sanitati est restitutus, nec sciret, >) August. 9 * 100 quo abiisset (a Lap). — Declinavit i. e. se subduxit. Nam graecum ixvsa >, quod proprie notat: e n a to, dein enatando effugio, signi- ficat etiam: evado, me subduco. Subduxit vero se propter turbam, ne ei occasionem praeberet ad seditionem movendam, quae ei periculosa esse poterat (Theophyl.). V. 14. Postea, quum uimirum jam miraculi ruinor defecisset, sed eodein illo die sabbati (Menoch., Ad. Maier). — In templo gratias scil. agentem Deo pro praestito beneficio. — Videtur ergo hic a Christo sanatus, mox ut lectum detulit domum suam, in templurn ivisse, ut Deo gratias ageret (Euthyin.). —• Noli peccare. Verbis his significat, morbum ei accidisse propter ejus peccata (cf. Matih. 9, 2.); unde tamen haud colligi potest, Jesum se accomodasse falsae Judaeorum opinioni, quodvis malumphysi- cum esse sequelam peccati cujusdam personalis. Nam solum h. 1. et apud Matthaeum (9, 2.) morbum peccatorum sequelam dixit, alias autem non, ubi innumeros aegrotos sanavit. Praeprimis vero obstat locus Joannis (9, 3.) in historia caecigeni, ubi erroneam illam opinionem a discipulis prolatam aperte impugnat. V. 15. Judaeis i. e. synedris. — Nuntiacit, non ex malevo- lentia, sed affectu gratitudinis, ut auctorem tanti beneficii ejusque virtutem divinam divulgaret (a Lap.). — Oni a Jesus esset i. e. quod Jesus esset. Nomen hoc ex adstantibus in templo didicerat. V. 16. Propterea i. e. propter huuc praetextum, quod sabbato curaret et curatum lectum auferre juberet. — Judaei i. e. synedri. — Nonnulli codices graeci adhuc liabent: et quaerebant eum interficere; quae tamen ex v. 18. illata sunt. 3) Chrisli defensio contra criminationes Ju¬ daeorum (1?—4L) a) Docet operationis suae relatio|nem ad operationem Patris coelestis (17—30.) V. 17. Respondit, uimirum ad Judaeorum .criminationes. — Pater meus usc/ue modo operatur, et ego operor i. e. sicut Pater meusamundo conditousque adhanc diem etiam sabbatis operatur, uimirum creaturas guberuando et conservando — ita et ego, qui sum Filius Dei Patris naturalis, ipsi aequalis, seinper etiam sabba- tis operor; ideo etiam meam sanandi virtiltem manifestare debui, sabbato non obstante (cf a Lap.). — Solebant nimirum pharisaei, utostenderent, diesabbatiab omniomnino opereabstinenduin esse, provocare ad Dei exemplum, qui absoluta mundi creatione, die septimo ab omni opere quievisse in s. literis perhibetur (Gen. 2, 1. 2. Exod. 20, 8 — 11). Jesus vero perversam eorum intelligen- tiam impugnans, ostendit, Deum, etsi ab illo creationis opere die sabbati quieverit (quatenus a novis rerum speeiebus producendis cessaverat), neutiquam tamen ab illo inde tempore otiosum fuisse, imo semper, etiam sabbatis operari, nimirum gubernan- do et conservando mundum; unde infert, etiam ipsum, utpote Patri aequalein, debere semper, etiam sabbatis operari (cf. 1,3.). — Docet simul hisce Christus, se esse Deum, dum se Filium Dei, sensu proprio — Patri consubstantialem nominat. — Parti- cula:et(za!)inverbis: etego, est comparationis: ita, similiter. V. 18. Solvebat i. e. violabat, nimirum juxta eorum opinio- nem. — Patrern suum (uhov) i. e. proprium, et quidem longe alio modo,quam homines.— Aequalemse faciemDeo, quum vide- licet šibi operationem cum Patre aequalem attribueret. — Unde patet, Judaeos oplime intellexisse, quo sensu Christus Deum dixerat Patrern suum. V. 19. Christus verba, quibus Judaei offensi fuerant, non revocat, imo potius ea repetit, uberiusque explicat.— Non p o test, quia nimirum eandem cum Patre substantiam (naturam) liabet. 1 ). — A se i. e. suo arbitrio et contra Patris voluntatem.— Ubi enim eadem substantia (natura), ibidem et eadem voluntas, consilia et potentia. — Nisi t/uod viderit Patrern facere i. e. nisi quod Patrern (idealiter) facere (seu velle) cognoscit et intelligit. 2 ) Nam in g - raeco est /J kšnrj (videat). — Dum diciti vid e at, Ioqui- tur anthropopoetice, et per videre intelligenda est perfectissi- ma cognitio, scientia consiliorum, decretorum Patris. Ule fecerit, nimirum idealiter, seu ceu causa prima idealis(cf. 1, 3.) Similiter i. e.' pari potentia et auctoritate. — Filius facit, nimi¬ rum realiter, seu ut causa effectrix (cf 1, 3.). Docet it.aque i) Aug., Chrys., Euthym. a) Mald., Ad. Maier. C . r ' ^ ■ 102 Christus hoc versu aeijualitatem potestatis et voluntatis Patrein inter et ipsum. — Ex liisce vero simul Judaei intelligere poterant, ipsuin, quod sabbato sanarit paraljticum, nou posse accusari de sabbato violato, quia ita et ipsuin Deurn Patrem accusare deberent. 1 ) V. 20. Versu lioc docet, causam liujus aequalitatis in operando (potestatis et voluntatis) e&s£_aiH-i>pem, quo Pater Filium šibi consubstantialein infinite diligit. Loquitur vero Chris¬ tus more homimirn, coinparatione desumpta a patre, qui filio suo amatissimo omuia communicat. — Demonstrat. Quia nimirum prius (v. 19.) dixerat, Filium videre Patrem facere, nune appo- site de Patre dicit, eum demonstrare Filio, Sicut jam istud videre de Filio dictum explicavimus de interna intuitione (visione), de cognitione decretorum et consiliorum Patris, ita et hicverburn demonstrare explicandum est de communicatione consiliorum et decretorum Patris (quae sunt quasiopera idealia) et potestatis, illa Patris opera (idealia) ad extra producendi, quae communica- tio fit per communicationem essentiae divinae in Filio gene- rando. 2 ) — Majora his, scil. hac paraljtici sanatione. —- Ut vos, nimirum inereduli et refraetarii (coli. 9, 32; 11, 48.). — Mire- mini. Non dicit: creilatis, quia legisperiti et pbarisaei visis tot Christi miraculis mirati sunt opera ejus miraculosa, sed tamen in eum ut Messiam credere noluerunt (a Lap.). V. 21. Nune in sequentibus speciatim ostendit aequali- tatein operationis Patrem inter et ipsum Filium. — Suscitat i. e. vitae restituit, nimirum idealiter. — Teinpus praesens indicat perpetuitatem quandam. — Mortuos, tum corpore (coli. v. 28. 29.), tum animo seu špiritu (coli. v. 24. 25. — cf. Eph. 2, 1. 5; 5, 14. Col. 2. L3.). 3 )— Filim vivificat i. e. vitae restituit, nimirum re, faeto. — Quos vult; non alios, quam Pater vult, quia ejus vo- juntas eadem eum Patris voluntate (Aug.). V. 22. Sententiam, Filium re ipsa facere, quod Pater idealiter, nune negative exprimit; simul est hoc secundum opus majus, quod Patrem šibi demonstraturum esse dixit (v. 20.): — Enim (jap) est explicativa particula: nimirum. — Pater, *) A Lap., Janš. 2 ) Cf. a Lap., Ad. Maier. 3 ) Ita Mald,, Menoch., Ad. Mater. 103 c . y • v -_ t quamvis omne judicium quoad ideam (vohintatis decretum) a Patre proficiscatur. — Judical, nimirum re ipsa. — Dedit Filio, i. e. sed Filius, utpote Patri quoad essgjitiam etpotestatem aequa- lis, omne judicium exercet, tuin his interris discernendo credentes et incredulos, tnm die judicii*) Cf. 3, 17. — Alii eum s. Augusdno dicunt, Christo ul, homini datam fuisse potestatem judiciariam; sed non est, cur non prior explicado teneatur, si dieta v. 19. et 20. respiciantur. V. 23. Ut ornnen honorificent Filium, sicut honorificant Patrem i. e. ut onmes aequali honore et veneratione /orosequan- tur Filium et Patrem. —• Est hoc sequela aequalis operationis Patrem inter et Filium. — Qui non honorifinat Filium i. e. qui Filium non aequali honore prosequitur ac Patrem. — Non honori- ficat Patrem, quia nimirum in utroque eadem natura, potenlia et diguitas (Mald). — Qui minit illum, cf. 4, 34. — V. 24. Sequela hujus veneradonis Filii est prompdtudo eum audiendi, et in eum credendi; fides vero ipsa est initium vitae (rije Cf. 3, 15. — Verinim meum i. e. doctrinam mearri. — Audit i. e. lubenter audit eique obsdit. Ita est to audire (dxoo- scvj hic explicandum. Tališ vero audido doctrinae Chrisli jam simul coinplectitur initium fidei, quia oritur ex desiderio veri- tatis. — Ei, i/ni minit me, i. e. Patri, cujus Itaec doctriua est (coli. 7, 16.). — Habet vitarn aeternam. Vid. 3, 15. — Vitam aeternam, quam supra (3, 15. 16.). sequelam docuit fidei in se, h. 1. apte poterat proponere ut sequelam fidei in Patrem, quia Patris et ejus una est essentia; hinc edam, qui in eum (Filium) credit, in Patrem credit (cf. Oalin.). — In judicium i. e. in damnadonem, si nimirum in fide perseveret. (August). Cl. 3, 18.— A morte ad vitarn i. e. a spirituali morte ad veram vitam (spiri- tualein gratiae) 1 2 ). V. 25. Quod explicadonem hujus versus attinet, interpretes disseudunt. Nonnulli interpretes^. Chrjsostomum secud putant, hic agi de resurrectione corporum a Christo faeta, dum ad- huc in terris viveret, nimirum juvenis Naimidci, filiae Jairi et 1) Chrya., Ambros., Ad. Mater, gin^culejicon t)0i! Welte uiib Metzer ■1. S. 455 miter ©erirf)t. 2) Cf. a Lap. — Ad. Mater. s ) Jansen., Toletus, Franc. Luc. 104 l , r • u • e v f' praeprimis Lazari; versu autem 28. sermonem esse de communiet universali resurrectione. —"^Mal donatus, Cyrillum secutus, jam hic de universali agi resurrectione censet, etistud: nune est (vov kaze) accipit de diejudicii extremi. Cornelius a Lapi d e utruinque conjungit, dicens, esse hic sermonem de omnibus omninoaChristosuscitatis etsuscitandis.^iii tandem s. Augustinum secuti, intelligunl haec de spirituali ammorum e peccato ad vi- tam gratiae resurrectione 1 ), cui explicationi partim nexus hujus versus cum praecedenti, partimipsa verba: nune est, praepri¬ mis suffragantur. Stante hac explicatione adest allegorica lo- quendi ratio, deprompta a corporumresuscitatione (coli. 1 Cor. 15, 52. 1 Thess. 4, 16., ubi ad vocem archangeli ad vitam revocan- tur mortui). — Venit i. e. adventat. — Et nune est i. e. et am adest. — Mortui, scil. animo (ob infidelitatem, errores et pec - cata). — Audient,sci\. anribus,— Vocem Filii Dei, nimirum evan- gelium salutis annuntiantis. — Audierint i. e. lubenter audierint eique obedierint (cf. v. 24.). — Vicent; est id ac supra O- 24.): a morte ad vitam transibunt. V. 26. Versu hoc causam dat, cur possit Filius suscitare mortuos. — Pater liabet vitam insemetipso i. e. itautsit ipse ipsa vita, fona eJt principimn omiliš vitae 2 ). Cf. 1, 4. — Sic dedit et Filio, nimirum per aeternam generationem, in qua ei suam sub- stantiain communicarat. — Habere vitam in semetipso, uti prius. V. 27. Potestatem dedit, ei judicium facere i. e. quia Pater dedit Filio, ut habeat vitam in semetipso, dedit ei etiam potesta¬ tem judicandi (cf. v. 22.). — Quum nimirum judicium non est nisi diseretio hominum ad vitam destinatorum ab iis, qui mortein merentur, utique ille, qui talem facit diseretionem, simul ostendit, seesse fontem etprincipiuinvitae. — Quia filius hominis esti. e. quia incarnatus Filius Dei, seuMessias, seuredemptor est; redemptori (Messiae) traditum est judicium, quia redemptio h. 1. est etiam actus judiciarius i. e. diseretio redemptorum ab iis, qui redem- ptionem respuunt 3 ). S. Chrysostomus verba haec: quia filius ho¬ minis est, connectit cum verbis, quae initio v. 28. leguntur; sed i) Calmet, Menoch., Ad. Mater, Veith Dodecatlieon S. 242. *) Aug., Euthym. s) Cf. Aug., Buclier, Ad. Maier. c. k ^ • j/ 105 haec connectendi ratiodurior est atque a stili Joannei simplicitate aliena V. 28. Hoc, quod scil.dixerim, meessedominnm vitae(spiri- tualis et corporalis) sitnulque judicem (s. Ang.) — Jam ipsa haec verba Christi: nolite mirari, indicant, se nune loqui velle de re alia, quae adhuc magis admirationem in eis excitatura sit. — Venit-, non dicit simul ut supra: et nune est, quia hic agitur de communi resurrectionecorporaIi,cujus nondum tempus advenerat (Aug.). — Hora i. e. tempus, nimirum in fine mundi. — In mo- numentis i. e. in sepulehris, nimirum mortui et sepulti. — Audient vocem Filii Dei i. e. sentient vim et effectum voeis, quae jussu Filii Dei per archangelum tuba maxime sonora ad mortuos fiet, — qua suscitabuntur ad vitam et convocabuntur ad tribunal judicis Christi. 1 ) V. 29. Procedent i. e. egredientur, scil. e suis sepulehris. — In resurrectionem vitae i. e. ad vitam beatam et aeternam. avdozaoic pro dvaoraoic sic ttjv Ziorjv resurrectio ad vitam seu resurrectio, quae ducit ad vitam beatam (aeternam), uti: in resurrectionem judicii i. e. ad damnationem aeternam, dic- tum pro dvcLoramt; e«V xpiocv i. e. resurrectio, quae ducit ad aeternam damnationem. 2 ) , , V. 30. Nun c demonstrat, jjudicium suum fore justissimum — Non possum; el. dieta v. 19. — Sicut audio i. e. šicut intel- ligo, nimirum a Patre. ■— Voluntatem meam, scil. solarn, aut a Patris voluntate diversain (a Lap). — Voluntatem ejus, t/ui rni- sit me i. e. Patris; voluntajs enim mea divina eadem est cum voluntate Patris, voluntas autem mea humana volunfati divinae plane conformis est (a Lap). — Ceterum to judicare et judi- cium ita sumendum uti v. 22. — b) Dieta sua testimoniis comprobat (31—47.). V. 31. Si ego testimonium perhibeo de me ipso, nimirum quis, qualis et quantus sim (Janš.). — Verum i. e. legitimum et fide dignum, nimirum juxta vestratn opinionem et humanum censendi modum, (quia nemini in judicio creditur pro se dicenti), 1) Cf. Eatius'l Gor. 15, 52. 2) Cf. Beelen gram. 191- 106 — quamvis (coli. 8, 14.) testimonium ineum de me ipso veris- simum sit (cf. a Lap.) — V. 32. Aldus est, qui testimonium perhibet de me, nimiruin Deus Pater (coli. v. 37.). V. 33. Vos scil. Judaeorum proceres, synedri. — Misistis, nimirum legatos (cf. 1, 19,). — Testimonium perhibuit veritati, quum nimiruin interrogatus, num esset Messias, confessus est, se non esse, sed rrie esse Messiam. V. 34. K g o non ah liomine testimonium accipio i. e. e g'o ad ostendendam meam Messianam dignitatem hominis, etiam prae- stantissimi et sanctissimi, testimonio non indigeo (Tpium alia testi- monia mihi praesto sint). — Sed haec dico, ut salvi silis i. e. sed utor Joannis testimonio vestrae utilitatis causa, ut testimonio ejus adducamini ad fidem in me et vitatn consequamini aeternam (Chrys.). V. 35. lile, scil. Joannes. — jE r at; quia Joannes jam mor- tuus eraf. — Lucerna, non ipsa lux (z), quia non ex se luce- bat, sed luinen a Christo accepit (cf 1, 8.). — Ardens, scil. Dei amore. — Lucern, scil. exemplo virtutum (sanctitatis) et ler- vore praedicatiouis; ergo Joannes erat doctor praeclarus, pro- pheta; binc testimonium ejus verum. — Simile legitur in Sira- cide (48, 1.) de Eli a, qui tanquam Messiae praecursor exspec- tabatur (surrexit Elias proplieta quasi ignis, et verbum ipsius quasi facula ardebat.). — Ad horam i. e. ad breve tempus, nimirum initio praedica- tionis ejus. — Voluistis e.vultare in luce ejus i. e. delectati estis praeconio ejus, puerorum instar, qui re nova delectari solent; ast mox, quum vestra scelera taxare coepit ac indicare, me esse Messiam, eum sprevistis 1 ). — Lux h. 1. est doctrina, quam Joan¬ nes praedicabat. V. 36. Ego autem habeo testimonium majus Joanne i. e. ideo, quia Joannem sprevistis, nolo uti ejus de me testimonio, habeo enim gravius, efficacius testimonium, Joannis testimonio. — Majus Joanne i. e. Joannis testimonio (cf Beelen gram. 253.). — Opera. Per opera sunt intelligenda tuni miracula (arj- ueca et repara), tumomnia reliqua redemptionis opera, a i) Cvrill., Chrys., a Lap. 107 Messia patrata').— l)icit:quae dedit rnihi Pater, ut per- ficiamea, guia opera illa fecit juxta vo luntatem Patris (cf. 5, 19. et 4, 34.). — Ouia Pater minit me, nimiruin hominum salutis causa, seu me esse Messiam (cf. a Lap.). V. 37. Et qui misit me, Pater i. e. iino ipse Pater, verus l)eus. — Testimoniurn perhibuit de me, nimirum in scripturis sa- cris, in guibus loguens per Mosen et prophetas se missurum te- stabatur Messiam a ). — Verba liaec sumere de testimonio Patris coelitus in Christi bap tišino dato, obstat nexus orationis et praeprimis v. 38. et 39. — Net/ue ročem ejus audistis, net/ue speciem ejus indistis. Verba haec, guurn Deus sit purus spiritus, non posse sensu proprio intelligi, sponte patet (cf. Mald.). Uti prius (1, 18; 3, 11. 32.) vidimus, verba audire fdxo6scvJ et vi¬ der e (opav) saepe denotare: mente audire et videre i. e. intelli- gere, cognoscere. Eadem verba, guae liic accuratius determi- nantur per addita: vocem et speciein, eodem modo etiam hic intelligenda sunt. Comparatur nimirum h. 1. Deus cum homine, qui cogitata sua, sicut homo voce (verbis) solet animi sui sensa aiiis manifestare, voce rnanifestat externaque fortna apparet, ita ut per bane externam Dei apparitionem et vocem intelligenda sit manifestatio ejus essentiae, attributorum, voluntatis et decreto- rum, faeta partim in s. seriptura, partim in mundo, in bistoria, partiin in hominis auimo. Si jam verba illa ita explicantur, sensus eoruin est: Vos veram Dei cognitionem non babetis. 1 2 3 ) — Cui explicationi suffragautur verba stalim seguentia, guippe guae cau- sam dant, cur iis desit vera Dei cognitio. V. 38. Verbum ejus, nimirum in s. scripturis manifestatum (Chrys,, Euthjm.) — In vobis rnanens i. e. in intimis animis alte fixum, ita ut esset principium omnis vestrae cogitandi, sentiendi et agendi rationis (cf. Mald.) — Quia quem misit ille, huic non credilis i. e. quia in me velut a Patre missum credere non vultis (quod tamen fieri deberet, si verbum Dei in scripturis manifesta¬ tum iii animis vestris alte fixuin esset, quum istae de me lo- quuntur). V. 39. Scrutamini (spsovdvs); non est ut iinperativus, sed 1) Ad. Maier,, Bucher. 2) Theophyl., Eutli)'m. 3) Cf. Ad. Maier, Bucher. 108 cum_Cjrillo ut indicativus accipiendum, poscente ipso con- textu (quia vos putatis etc. . .), ut sensus sit: vos scrutamini, inquiritis. — Quia putatis in ipsis vitam aeternam habere i. e. quia putatis, in ipsis inveniri posse (seu eas monstrare) viam ob- tinendae vitae aeternae, quod tamen nunqnam fiet, sine fide in me, quum tantum eatenus sunt scripturae via ad vitam aeternam, quatenus incitantadfidem in me,quaefides ducit ad vitam (Janš.).— Illae, nimirum scripturae. — Ouae testimonium perliibent de me i. e. quae testantur, me esse Messiam, mundo promissum.— Nam anima, scopus et finis ornnium scripturarum V. T. est Christus. — V. 40. Et (xa'0 i. e. et tamen. — Noti rultis venire ad me i. e. non vultis vos disciplinae meae committere, et in me cre- dere (cf. 6, 35.). V. 41. Claritatem (36£av) i. e. gloriam; sensus est: Nolite putare, me tam magnifica de me praedicare eaque variis testimo- niis probare studere, ut gloriam et honorein apud bomines mihi colligam. — Hisce occurrit, ne putarent Judaei, se omnia appe- titu honoris dixisse. V. 42. Sensus est: Sed scio intima cordis vestri videoque in iis nil esse amoris divini; et haec est causa, cur tam clara te- stimonia, quae ego pro me profero, accipere et in me credere nolitis; si enim Deum vere diligeretis, utique me, amore veritatis allecti, ab eo missum agnosceretis, et ita non esset opus, talia pro me testimouia proferre (a Lap.), V. 43. In nomine Patris i. e. jussu et auctoritate Patris, seu ut Filius missus a Deo Patre. — Accipilis me i. e. non exci- pitis me ut Messiam et Dei Filiuin (seu me repudiatis.). — In no¬ mine hud i. e. sua auctoritate, non missus a Deo. — Accipielis i. e. talem (falsum prophetam), dummodo vestris cupiditatibus as- sentiatur, excipietis (cf. Matth. 24, 5.). Veritatem hujus praedic- tionis confirmat historia; nam ultra 60 excipiebant Judaei, qui falso dignitatem Messiae šibi arrogabant. V. 44. Sensus est: Vos, qui gloriam hominum captatis, non autem gloriam veram, quam Deus suis dat, me, qui gloriam hominum conteinno et contemnendam doceo, sectandam vero veram, spernitis (Theophjl., a Lap.). — Nam similis simili gau- det. — De phrasi: gloria, quae a Deo est (do£a Trapu, rou &£otj) i. e. gloria vera; nam napa tou tisob est id ac: evcontov #eo« corara Deo, quod idem est ac: juxta Dei judicium; qumn vero lioc non potest falli, uti judicium hominum, qui nesciunt ac- tionum motiva et animi consilia, plirasis: aliquid esse coram Deo, idem denotat ac: vere id esse. V. 45. Nalite pulare, quia accusaturus sim vos apud Pa- trem; non enim opus est tali speciali accusatione (Cirili.). — Est qui accusat vos Moses i. e. Moses, qui me nuntiavit, vos, quiin me credere nolitis, infidelitatis,accusabit,nimirum in extremojudi- cio, quatenus ex ipsius libris convincemini, vos Christo, cui cre¬ dere debebatis, non credidisse 1 ). Ceterum h. I. per Mosen meto- njmice intelligendi sunt libri ejus, imo et tota scripturaV. T. coli. 37., quae hic sub Mosis noinine comprehenditur, quate- nus ipse repraesentat totum A. T. (Ad. Maier, Mald.). — In quo speralis (efc 6 v rjlnr/.ars) i. e. ad quem taiupiam patronum ve- strum provocatis. — Ast etiam liuic non creditis. — In graeco est perfectum loco temporis praesentis, quod saepe adhibetur (6, 70. (69.); 11, 26. 27. 1 Tim. 6, 17; 2 Tim. 4,8.), si perdura- tio actionis ant conditionis cujuspiam praeterito tempore in- coeptae significetur 2 ) V. 46. Mo si i. e. scriptis, libris Mosis, in quibus de me locu- tus est (coli. v. 47. et Luc. 16, 31.). — Scripsit, scil. Deuteron. 18, 15. 49, 10. — Sed possunt hic sitnul intelligi omnia loca Messiana V. T. (Ad. Maier). V. 47. Sensus est: Si vos Mosis, quem vos summi facitis, literis, quas de me scripsit, non credilis, multo minus credetis verbis meis, quum me ut legis violatorem odistis et contemnitis (a Lap.). C a p u t VI. Enarrat in hoc capite s. evangelista miraculosam 5000 hominum cibationem, qua se, uti in nuptiis Canae in Galilaea celebratis, praebet dominum vitae, quatenus vitae necessaria i) Cf. Mald., Ad. Maier. *) Beelen gramm. 290. n , ^ • f ' no (panem ef pisces) largissime iiominibus contulit. Dum porro (22—60.) declaraf, se esse panem coelestem, qui mundo veram dat vitam, iterum docet, se esse auctorem et princi¬ pi um vi ta e, (cf. Bucher). i) Turbae miraculosa cibatio (v. I— IS.) (Matih. 14, 13—21. Marc. 6, 30—44. Luc. g, 10—17.) V. 1. Post haec. Non slatini, sed post unum fere annum. Omitlit nimirum hic s. Joannes Christi gesta a secundo usque ad tertium instans (coli. v. 4.) pascha, ab aliis evangelistis memorata (a Lap.); vel vero, si verbum: abiit (anijltiev) praegnanfer dictum sumitur, ita explicari potest: liisce geslis profectus cst Hierosoljma in Galilaeam, et postea (elapso iere uno anno abiit trans mare Galilaeae 1 ).— Cf. Matth. 13, 1. — Mare Gali- laeae, quod idem est cum lacu Genesareth, qui vocatur mare ex more Hebraeorum, qui lac.um et mare eodem nomine compel- lant. Teste Josepho Flavio (beli. Jud. III. 10, 7.) habuit 140 stadiorum longitudinem (= 7 horas), latitudinem vero 40 stadio- rum (= 2 horas). Stadium ‘/40 milliaris Germanici, hinc 60 stadia = 6 %o seu unum milliare germanicum cum dimidio. — Ouod est Titieriadis, scil. mare. Dicebatur ita, quia adjacebat Tiberiadi, quae civitas ab^ Herode^Antipa tetrarcha condita, in honorem Tiberii Caesaris ita vocata fuit 2 ). Et quidem, uli Lucas (9, 10.) refert, secessitin Ipcuiti desertmn, qui erat in viciniaBetbsaidae illius nimirum, quae sita erat in Gaulonitide inferiore, in ripa lacus orientali, quae Pbilippo parebat, et quae in honorem Juliae, Augusti Caesaris filiae, J uli a s appellala est. Secessit vero in liunc locum, uti Mathaeus (14, 13.) narrat ideo, qnia Herodes Anlipas ob lamam miraculorum ab ipso patratorum pu- tabat, ipsum (Jesum) esse Joannem redivivum cupiebatque eum videre. V. 2. Eum, scil. navi euntem. — Multitudo magna, nimirum pedestri itinere (coli. Matth. 14, 13.). — Miraculosam bane ciba- t.ionem etiam tres s_ynoptici narrant. Si jam eorum narratio cotn- paratur cum Joannis relatione, invenimus, s. Joannem quaedam •) Cf. Ad. Mater, Buclier. ? ) Jos. Flav. antiq. XVIII. 2, 3. lil omisisse, quae illi narrant, alia vero, quae illi non narranf,. ad- ]>onere. Potest eventus iile/‘ut pugna Joannis emu sjnoplicis evanescat, sequentem in ordinem redigi: Christus docuit turbani aegrosque sanavit usque ad vesperam, qui ideo fatigatus in mon- tem ascendit (coli. v. 3.) cum discipulis quietis captandae causa. Cum jam turba conlluendo augesceret vesperaque immineret, discipuli monuerunt Christum, ut turbam dimitleret ac corpus cibo reficeret; Christus vero jussit, ut ipsi prius turbam fameli- cain pascerent. Negantibus ipsis, šibi id esse possibile, Christus mox rem proponit Pbilippo, fors, quia debilior adhuc fuerat in fide (coli. 14, 8, 9.), qui vero idem respondit, quod ceteri’). V. 4. Proximum i. e. propinquum. — Pasc/ia, nimirum tertium a baptismo Cbristi (cf. 5, 1.). Annotat id evangelista eo consilio, ut nullum pascha in tempus publicae activitatis Christi incidens reticeretur ab eo. — Fors etiam ideo, ut intelli- geretur, fuisse jam tempus opportunum, quo Christus cum apo- stolis sub dio versari et turba tam magna ad“eum in desertum aggredi posset. V. 6. Tentans; non denotat: cognoscere volens, quid ipse judicaret; nam statim additur, Cliristum scivisse, quid esset. facturus; sed: ansam ei praebere volens, suam in Dominum fiduciam ostendendi eamque nondum sat firmam roborandi. V. 7. Denariorum. Quum denarius, qui erat numus roma- nus (Atticorum drachmae respondens), valeret circiter 37 cruci- feros val. austr., 200 denarii fecerunt summam circiter 74 flo- renorum. V. 9. Unus i. e. quidam (ti), ex hebraismo(ut saepe). Utr um puer hic ex turba fuerit, qui victus vendendi causa advenerat, an vero in comitatu apostojorum fuerit, qui victum in desertum de- ferret, interpretes dissentiunt. \ox quidam videtur priorein sen- tentiam commendare * 2 ). — Panes hordeaeeos; hi viliores habe- bantur victusque erant pauperum. — Pisces. Graece dipapinv fab dipov) dicitur onmis cibus, qui praeler panem sumitur, prae- cipue coctus vel assatus. Cum vero pisces etiam frequenter as- sari solerent, factum est, ut ddpta liabent 3uo V. 10. Discubuerunt, et quidem juxta Marcum (6, 39. 40.) catervatim (avpnoota aouTtonca), partim centeni, partim quin- quageni ea figura, quam areolae in bor tis hab er e so lent (jipa- Qiia!is fuit redemptor primus, tališ erit redemptor ultimus; sicnt ille fecit descendere maiina, i ta poste- rior (aciet«) 1 2 ). Jam autem inter Mosis miracula maximum exisli- niabant illud, quum man na in deserto per longius tempus tan- quain cibus eoelestis Israelitis concessum est. Huj us miraculi mentionem hic faciunt, utentes verbis psalmi 77. (v. 24.), ubi manna appellatur panis e coelo. Sensus est: Moses aluit patres nostros in deserto manna, cibo coelesti, et quidem non una vice, sed per quadraginta annos, et quidem ingentem hominum numeruin (sex- ceuta hominum millia), quod longe majus est tua hesterna pa¬ rnim inultiplicatione; quum jam Messias major est Moše, utique eum miracula miraculis Mosis tnajora edere decet; hinc si Mes¬ sias liaberi vis, necesse est, ut majoraMose edas miracula (Mald. a Lap.). — Manna (quod uoinen nonnulli derivant ex sjrorum ■j® pro '”'?quid et Nin ho c, quibus verbis Israelitae, domini illud ignorantes, se invicem interrogasse putantur) hoc, quod Israe- lilis alimento fuit, ex aethere delapsum erat roris instar, diver- sumque ab humore illo roscido, qui in Arabia aliisque terris orientalibus e foliis quarundam arborum exsudatur a ). — V. 32. Christus refellit Judaeos, eisque ostendit, se ma- jorem esse Moše. — Non Moses dedit vobis pa ne m de coelo i. e. injuste a me postulatis, ut ad comprobandam dignitatem ineam Mešsianam vobis exhibeam panem manna praestantiorem; nam Moses manna istud non sua virtute majorilms vestris de¬ dit, sed Deus, dum ego miracula propria edo virtute; nec manna, quod patribus vestris Deus, et non Moses, dedit, erat proprie panis de coelo, sed tantum improprie (tropice, quia Dei omnipotentia creatum, ex aere, uti ros, in terram delapsum erat); nec tandem (collatis statim sequentibus) manna erat verus panis, sed solummodo subsidium veri, terreni panis ad Judae- orum vitam corporalem in deserto ad breve tantum tempus sus- teptandam (Mald., a Lap.). — Dat, scil. nune (quia jam missus 1) Midr. Coheleth, Lighffootus ad h. 1. 2 ) Cf. ftirdjetilej. non Welte unb Wetzer, AVilke les. N. T. 117 eral Filius). — Panern de coelo venim i. e. panem vere coelestem; nam dlrjiicvoz h. 1. esf veritati conveniens, sno nomine dignus, ergo ex tou obpavob alrjikvos, vere coelestis. — Est igitur anti- thesis inter Mosen et Christum, dein inter panem et panem. V. 33. Probat nune, panem, quem Pater dat, esse vere coelestem, simulque in n uit, panem hunc esse se ip sum, quod postea (v. 35. et 38.) ciarius edicit, utens sime! v. 38 . tempore praeterito. — Panis enim Dei est i. e. nam panis Dei verus non nisi ille est. — Qui de coelo descendit i. e. qui coelestis est originis, seu qui e coelo, ubi Deus habitat, originem suam ha- bet, — Participium xa.Tafia.lv o> v non est hic, neque v. 50. resol- vendum per imperfectum; est enim adiective adhibituin, el ha- bet vim praedicati. — Et dat vitam mundo i. e. et qui non trni populo et ad tempus (uti manna), sed universo mundo (omnibus hominibus) dat vitam, et quidem in omne tempus, vitam videlicet spiritualem, gratiae, et postea gloriae in omnem aeternitatem. Sic clare propositum est diserimen inter manna et panem, quem Deus nune dat, respectu tum originis, tum efficacitatis. V. 34. Hune i. e. talein vere coelestem, qui universum mundum nutrit. — Quae nimirum Christus sub imagine panis de se dixerat prius, auditores de cibo proprio accepernut, attamen cogitabant de pane quodampraestantiore manna illo, quod pa- tres eorum manducarunt, ideo dicunt: semper da nobis panem hunc i. e. talem vere coelestem et universo mundo vitam prae- bentem. b) Christus nune clare dicit, se esse panem vitae (35-52.) V. 35. Panis vitae i. e. panis, dans seu conferens vitam; seu panis vivificus (dproz £ojt]V otdobz). Dum autem Christus se ip- sum nominat panem illum vere coelestem, non loquitnr de uno alterove aetu suo solo, non de doclrina sna sola, nec de inira- culis suis solis, sed intelligit to ta m suam in salulem hominum susceptam activitatern, inlellig'it se totum et opus sunm to- tum. — Q u i venit ad me i. e. qui mihi conjungitur, non ex- ternae solum praesentiae vinculo, sed animae desiderio, nimirum (uti mox explicat) credendo in me Messiam. — Non esuriet i. e. habebit sufficientein copiarn praestantissimorum inediorum 118 ad salutem animi consequendam, nec aliud arnpliiis desiderabit (cf. 4, 13.). — Et credendo in me Messiam, benignissime et lubentissime suscipi- am. — Verbis his sitnul tacite docet, eos non esse ex illis, quos ipsi Pater dedit, et quidem ob pervicaciam, in qua nolebant agi a gratia divina, utpote nolentes cooperari cum gratia data fCalm.). — Omne i. e. omnes homines, omnis generis, aetatis et sexus. Neutrumpro masculino positum ad universalitatem exprimen- dam. — Dare (didovcu) h. 1. cum effectu dare. Solent etiam alias (10, 29; 17, 2. 6. 9.) praeparatio, dispositio hominum ad fidem tribui Deo Patri ejusque gratiae; unde patet, fidem esse donum Dei. In ipsa vero notione dandi non latet notio coac- tionis, sed tališ designatur operatio Patris, cui bomo utique resistere potest; nam non est hic sermo de illis, qui salutem cer- te consecuturi sint, sed de credituris, de dispositis, nempe gratia ad credendum: sicut etiam postea (17, 12.) dicit Christus ad Pafrem: quos dedisti mihi, ego custodivi, et nemo periit ex illis, nisi filius perditionis (i. e. Judas). Exceptio liaec declarat, etiam Judam comprehendi sub illis, quos dederat Pater, — Non ejiciam foras, nimirum e regno Messiano, in quibus verbis sita i) Massl, Bucher. 119 est e in p h as is, ila ut valeanl id ac: benignissime et lubentissime euin suscipiam. V. 38. Versus liic rationem continet ultimae sententiae: n o n ejiciam foras, (nimirum venientem ad se per fidein), quia boe fine venit in mundum, ut faciat Palris voluntatem (cf. 5, 30.) — Quae sit voluntas Patris, indicat statim, V. 39. Omne. Sumendum, uti prius (v. 37.); et in verbis omne — ex ec est anacolutlion, ita resolvendum: ut ex omni non perdam aliquid (ti) i. e. aiiquem (reva) seu: ut ex omni nihil (prjdiv) i. e. neminem (predeva) perdam. — Perdani i. e. spiritua- iiter perire sinam. Conferatur 3, 15. 16., ubi verbo huic in simili nexu opponitur (to) : habere vitam aelernam. — /Sed resuscitem illud in novissimo die. Verbum resuscitem (dvaoTTjoio) jam ob addita: in novissimo die saepius de resuscitatione a mortuis ante judicium extremum intelligendum est; ast totum dictum boe simul non potest de sola corporis ad'novam vitam agen¬ dam cum anima conjunctione intelligi; oppositum enim: perdam (anoleau) docet, verbis liis plus inesse. Respieitur ergo liic mortuorum resuscitatio eatenus, quatenus cum ea conjimcfa cogitatur beatitas in alteravita aeterna (rj £a>yj o.uoviot ); quapropter ad verba: sed resuscitem in novissimo die, merite supplendum est: ad vitam aeternam (el; aicbvcov). Cf. Mald., Ad. Maier. — In die novissimo i. e. die judicii extremi. Dies liaec dicitur etiarn dies Domini (tjpepa v.opioo), die s j udi- cii (i/pšpa : xpcasajj), dies irae (fjpspa dpjrjs), dies novissi- m a (-rj so^aTT/), dies i 11 a (exeivrj 7} Yjpukpa), vel simpliciter dies ('( Tjpepa). Cf. Wilke lex. V. 40. Haec scil. inquam. Est hic varians lectio; nonnulli codices habent de (vero, autem, ita et Vulgata), alii vero yap (enim), sed sensu non diverso; nam sive ds, sive jap legatur, est h. 1. particula explicativa: nimirum. — Qui videt i. e. qui animo attento considerat et contemplatur. — Et credil, nimirum ita, ut obsequatur quoque ei. Itaque ti) credere est effectus considera- tionis et contemplationis istius, et spectatur tanquam dependens a libera hominis cooperatione. — Habeat vitam aelernam. Cf. 16. — Ceterum verba haec explicant praecedens: non per¬ dam v. 39. Duo faetores ad vitam aeternam:/ du et i o (traetus) Patris, et' fides ipsius hominis. 120 \. 41. Murmurabant, nimirum indignantes. OtVendebat nimirum illos, quod dixif, se esse panem vivum, qni de coelo descenderit (a Lap.), quod cum origine ejus ferrena, quam šibi notam esse putarunt, conciliare nesciebaut (Mald.). Verbum j 'DjfuCo) notat proprie mussitare, dein indignationem voce et sermone proferre. — Judaei, nimirum iidem, qui v. 28.; sed non de omni turba id intelligendum est. V. 42. Hic, cmn contemptu dictum. — Filius Josephi. Vid. dieta 1, 45. Obloquentibus Judaeis graviter repetit (v. 43—51.) Christus dieta de' se priora. V. 43. et 44. Sensus utriusque (spectato nexu cum praece- dentibus) est: Non est justa indignatio vestra, quasi absurdum quid dixerim: si enim alieni essetis a praejudiciis, <|iiae dico, ad- mitteretis; est quidem lides in me non tantum actus voluntatis humanae, nam nemo potest credere in me tanquam Messiam, nisi Pater eum gralia sua traxerit; atqui Deu& omnes trahit, hinc si vos, Patri trahenti vos ad me velitis obsequi, venietis ad me, fidem mihi per omnia habebitis et percipietis per me beatitateni aeterne duraturam. — Tia.cerit; to trahere (sAxuecv), quod de Patre dicitur, nequaquam ita intelligendum est, ac si libertas eorum, qui trabuntur, tolleretur, sed cum s. Cbrj sos I orno, Augusti- no, Tlieop bylacto aliisque (Mald., a Lap., Calin.) accipiendum est ita, ut denotet actum divinum, qui in eo tautummodo bo- inine elfectum revera babet, cujus voluntas ei non resistit; se- cus enim Cbristus non potuisset boe dicendo Judaeorum praesen- tium indolem arguere, quod tamen indireetefecit. S.Cbrjsosto- mus: neque boe (scil. trabere) nostrum t.ollit arbitrium, sed nos divino auxilio in digere ostendit; et s. Augustinus: (traetat. 26, 4. in h. 1.): nol i cogitare, te invitum trabi, trabilur animus et amore. Et post nonnulla: Da amantem, et sentit, quod dico; . . . si autem frigido loquor, nescit, quid loquor‘). Tractus ergo Dei significat vim et elficaciam gratiae, sed suavem et blandam, quae liberum arbitrium non cogat, sed allectet, mulceat et blandi- endo flectat, ut credat (a Lap.). — Etiam Judaeos praesentestra- bebat Deus ad Cbristum, tuni per orač ul a p rop h e tar um, quae in illo impleri videre poterant, tuin danilo iis occasionem Chri- _ i O Cf. a Lap., Dieringer Sljftsm bet flotttiibeii SE^otcn I. S. 5. 121 L < t U / v j stumaudiendiejusque vitain sanctam cognoscendi, miracula viden- di el sic porro. Sed non cnm effectu trahebat, partim quia tra- henti non consentiebant, non bene utentes auxiliis, ,quibus Dei benignitas fidem eorum [in Christum adjuvare voluit, partim vero, qnia ambitione, invidia et malitia acti, praejudiciisqne et superstitionibus occnpati, Christo illos docenti humilitatem, obe- dientiam et paupertatem, inania vero praejudicia Messiana et perversa magistrorum placita ex eorum mentibus evulsuro, in- dociles se praebuerunt(Calm.).— Ceterum ex Christi silentio de modo originis suaequoad humanam suam naturam non est colligen- dum, concessum esse ab illo, qnod illi prius dixerant, nimirum esse eum vere Josephi filium; Cliristus enim in iis, quae ei in praecedentibus opposuerunt Judaei, solnmmodo unuiii respiciebat, scil. eum non esse coelestis originis, atque adea respondens, docet eos, qni divinarum reruni sensu careant, et sensui rerum terrena- rum prorsus indulgeanf, divinam orginem suam nunquam posse cogncscere. — Et ego resuscitabo eum in novissimo die. Verba haec valent id quod v. 39. — Haec non posse de resuscitatione mortuorum si m p lici ter accipi, docet inter alia ille locus Joannis (5, 28. 29.), quo edocemur, non pios tantum, sed etiam impios in vitam aliquando resuscitatum iri; quum igitur hic de solis piis verba ista adhibentur, plus indicare debent. — Verba haec indicant fructum hujus tractus Dei (a Lap.). — V. 45. Nune ex loco prophetico probat, neminem posse ad se venire, nisi Pater eum traxerit. — In proplietis i. e. in libro prophetarum, qui oliin ab Hebraeis uno volumine compre- hendi solebant (cf. act. 7, 42.). Locus iste desumptus est ex Je- saia (54, 12. 13.), non quoad verba, sed quoad sensum. — Doci- biles Deij graece: deda/roi Heoo e doc ti a Deo i. e. a Deo edo- cebuntur, nimirum per Spiritum s. — Qui prius a Deo trahi dicebantur, vocantur nune a Deo edoeti (cf. Beelen gramm. 192.). Est locus hic Messianus, indicans, temporibus Messiae plenitudinem revelationum divinarum esse adfuturam, magnamSpi- ritus s. inter homines activitatem, qui lumine suo eorum intellec- tum illuminabit, voluntatemque inllammabit, ut in eum credant. Activitatem hanc Spiritus s. et Messiae temporibus Messianis apte poterat Christus ut activitatem Patris designare, quia tum Patris, tum Filii et Spiritus s. activitas unum totum constituit 122 (cf. 1 Joan. 2, 27.‘) — Qui audivit a Patre et didicit, i. e. qui admittit ad animum suum Patris variis modis ad Messiam tra- hentis vocem simulque obsequi vult. — Venit ad me i. e. credit in me quasi Messiam (et ita erit particeps vitae aeternae). Au- dire (dxouetv) h. 1. animo audire (uti supra videre v. 40.). V. 46. Verbis his vult Christus praecavere, ne perperam intelligatur id, quod sub finem versus praecedentis (omnis, qui audivit a Patre) dixit, simulque ostendit, šibi fidem esse ha- bendam ab iis, qui a Deo edocti (dcdaxzol 'Tenu) pleno sensu esse velint. Sensus est: Dum dixi: qui audivit a Patre et didicit, nolite putare, Patrem meum sensibili modo loqui, ut vos erudiat; mortalis eum nemo vidit unquam, ego unus, qui ut Filius ex eo natus ideoque ei consubstantialis sum, ipsum continuo video et intueor, binc et perfecte cognitum habeo. (cf. 1, 18.). — Unde tacite eis colligendum relinquit, ut, si velint Patrem audire, eum audiant. Cf. 14, 6.De formula: qui a Deo est (6 wv napa z tisov) cf. 1, 14. V. 47. et 48. Repressa Judaeorum murmuratione reverti- tur ad prius (v. 40.) dieta graviterque affirmat id, quod ex pro- xime praemissis verbis ejus sponte fluit, nimirum fidem in ipsum vitam aeternam cuivis hominum praebere (cf. 8, 16.), se pan e m esse vitae, hominibus in ipsum credentibus vitam veram, aeter¬ nam, conferentem (cf. v. 35.). V. 49. et 50. Quo respectu Jesus dixerit (v. 48.), se esse panem vitae, ostendit versibus his, faeta sui comparatione eum manna Judaeis olim dato. Sensus est: Quantumvis magnum sit inannae miraculum, quo patres vestri in deserto, Deo lar- giente, vescebantur, tamen non babuit vim praeservandi a morte corpora, multo minus animo s patrum vestrorum; hic vero panis, de quo ego loquor, qui vere coelestis est originis, habet. vim dandi vitam non solum animi, sed etiam corporis, utpote corpori semen quoddam immortalitatis inprimens, quo postea re- surget ad beatitatem et vitam aeternam * 2 ). — Nam verba: nori moriatur (pjj dno&avjj) non solum tropice de morte animi (spi- rituali) sunt intelligenda, sed etiam de corporis morte, cui panis iste semen quoddam immortalitatis imprimit, quo corpus resurget *) Ad. Maier. 2 ) Mald., a Lap. • v/ - OH 123 ad vitam aetemam gloriosam. — Ita sunt v. 52. verba: vivet in a e tern um etiam intelligenda. — Hic scil. panis, qua voce Cliri- stus se i p s u m intelligit. — Ut si i/uis ex ipso matiducaveril, non moriatur ; hisce verbis indicatur fin is, ob quem iste panis adsit. — Vulgata propositionem hanc recte resolvit, post ut (Iva.) sub- inteiligendo: si (iav), et particulam xai omittendo, V. 51. Virus; pro contextu h. 1. id ac: vivifi cu s, vitam dans (C,toonotmv cf. 4, 10.); sed vox haec simul indicat per en- nitatem hujus panis (cibi), qui nec corrumpitur, nec cessat un- quam, uti cibus communis et ipsum manna illud. Colligit hoc et sequenti versu Dominus omnia, quae inde a v. 32. generatim se ipsum considerans, de se dixerat tanquam de pane (seu cibo). c) Nune aperte declarat, corpus suum esse cibum, et sanguinem ipsius esse potum (v. 52—60.). V. 52, Panis, quem ego dabo, scil. in cibum, in ultima coena 1 )- — Car o mea, quam ego dabo. Verba: quam ego dabo, permulti codices, multae versiones, etiam Vulgata, et Patres plu- res non habent; ast verba: pro mundi vita (bnkp rrj<; r. x6apoo £,(»7} e) ea postulant, ita, ut sive sintgenuina, sive non, tamen sub- intelligi debeant. — Ad verba; quam ego dabo (dtbao)) mente supplendum: in mortem (cf. 3, 16.). — Pro mundi vila i. e. mundi salutis causa, seu ut mundus, genus humanum habeat vi¬ tam gratiae (spiritualem) et gloriae aeternain unacum corporis beatitudine (Mald.). Graecum bnhp tcvoc est: in commodumali- cujus. — Ex hisce verbis vero simul licet colligere, falsam esse hujus loči explicationem eorum (Pauli Heidelberg.), qui verba haec ita explicant: cibus, quo genus humanum nutriam, est vita m ea terrestris, saluti hominum consecrata; quin dicamus, ei obstare usum loquendi biblieum, qumn vox oapŠ nunquam vi¬ tam hominis terrestrem denotat, sed h. 1. uti adposita do¬ cent, corpus et quidem vivum. Porro ipsa orationis forma obstat illi explicationi, quum particula vero (de) in d dproc ds innuit, nune addi aliquid a praecedentibus, ubi se universim ci¬ bum spiritualem nominavit, aliquo modo diversi (novi), dum nune loquitur de pane (cibo), quem ipse daturus est, et dum nune 0 Mald., a Lap. 124 adhibet tenipus futurum (dabo, dcoou)), taii(|iiam de nondum facto, sed de faciendo Ioqnens, quum prius usus est tempore praeterito. — Verba liaec sunt itaque sensii proprio intelli- genda, attamen 11011 de traditione vitae corporis in mortem, uti nonnulli acatholici (Kuinoel) ea intelligunt, ita ut sensus essct: mediani salutis vero, quod humano g - eneri praebebo, erit mors m e a, vitae spiritualis quasi cibus erit, quo per fidem in me per- fruentur; buic enim explicationi obstant statim sequentia (v. 53-— 56.), in quibus nullus est hujus traditionis in mortem nutus; obstat ei porro et ipsa structura versus 52. Sed cum antiquis ecclesiae Patribus et interpretibus 1 ) tenendum est, Christum hic promissionem dedisse iilius sacramenti, quod in ultima ante pas- sionem coena instituit, scil. euch aristiae. — Explicationi buic non potest objici, quod juxta eam Cbristus in verbis: panis vero (6 dproc; ds) voci panis significationem prorsus aliam tribuaf, quam prius; de quo, si fecisset, auditores, ut eum intelli- gere possent, monere debuisset, quod autem non fecit. — Id per- peram supponitur, nam Cbristus prius se universim conside- ratum, ergo etiam implicite corpus suum, nominavit panem; nune vero specia ti m et explicite corpus suum nominat pa- nem; qui truuntur corpore Christi tanquam cibo in eucharistia, el quidem eo modo, quo oportet, fruuntur etiam Cbristo simul ea ratione, qua prius se panem dixerat. — Tandem ipsum/utu- rum: (daicrco), et quod v. 50. et 51., licet adbuc se univerSim pa¬ nem appellaret (ego sum panis vivus), et nondum adbibens vo- cem: caro (adpš), tamen jam verbum inanducare (atribus debent per pareiithesim legi, locoqae correctionis addita sunt, ne circumcisionem Mosi tanquam priino ejus auctori tribuere videretur (Mald.). — Et in sabbato, etiain a Moše vobis praecepto. — Circumciiitis hominem, si videlicet dies octavus nativitatis ejus in sabbatum incideret, (Janš.). V. 23. Si circumcisionem accipit homo in sabbato i. e. si sabbato circumcisio, quae ex suo genere servile quoddam opus est (infligendo niinirum vulnus, sanguinern sistendo, circumli- gando, exuendo et induendo puerum), tanquatn sanatio unius mernbri ličita est. — Sententia est Ilebraeorum: circumcisio pel- lit sabbatum, 1 ) et: circumcisio est conjuncta cum sanatione; binc circumcisio atque ejus sanatio pellit sabbatum; 2 ) imo juxta eos circumcisio est sanatio a quodam vitio, nam praeputium est v iti um in corpore. 3 ) — Ut non solvatur lex Mosis i. e. ne viole- tur lex de circumcisione octavo die instituenda (Ad. Maier, Ro- senmiiller, qui iva [xyj prohibitive sumunt); alii: ita ut non, (seu quin) violetur lex de observando sabbato, cva pvj ecbatice sumentes. 4 ) Utraque explicatio est vera. — Totum hominem i. e. toto corpore paraljsi dissolutum (Janš.). — Argumentatur Christus a minori ad majus: Si circumcisio tanquam sanatio unius membri hominis, ergo parvum charitatis opus, sabbato ličita est, — quanto magis licet, hominem toto corpore aegrum sanare, seu majus charitatis opus praestare. — Similis conclu- sio juxta Talmudem 5 ): Si circumcisio, quae fit in uno inernbro- rum 248 hominis, pellit sabbatum, quanto magis verum est, con- servationem vitae sabbatum pellere. 6 ) — V. 24. Secundum facietn i. e. secundum externam speciem, seu secundum ea, quae extrinsecus apparent 7 ). Cl. 8, 15. se¬ cundum čarnem. — Antiqui interpretes verba: secundum faci e m exponunt per: secundum acceptionein personarum, se¬ cundum earum dignitatem, praecellentiam etc. (ct. Mald.); sed x ) Schabbath^fol. 130. 2 ) Tanehuma fol. 9, 6. 3 ) BammidbaL' R. XII. fol. 203. 4 ) Janš., Mald. 5 ) Schabbath fol. 130. 6 ) Cf. Ad. Maier. 7 ) Kuin., Ad. Maier. 140 prior exp]icatio praeferenda est. — Sed juslum judicium judicate i. e. sed judicate secundum rei operisque veritatem, accuratius in rem inquirendo legis et agentis mentem respiciendo. — Con- clusionem faciendam ipsis relinquit, nimirum: et intelligetis, non esse, cur me quis odio prosequatur, aut vitae meae insidias struat. V. 25. Dicebant ergo, convicti nimirum hoc Christi argu- mento (a Lap.) — Quidam ex Hierosolgmis i. e. nonnulli e civi- bus Hierosolymitanis, qui modo advenerant, cum Christus prae- gressa doceret. — Nonne hic est, i/uem (juaerunt interficere? Verba haec, uti sequentia: et palam lot/uitur, et niliil ei dicunt etc . . . sunt verba mirantium. Mirantur vero Hierosolymitani, quod, cum synedri paulo ante Christum ad caedem quaererent, et nune coram atque inermem habeant libereque loquentem, eos- que magis ac magis irritantem, nihil tamen illi faciant, contra illum jnoveant (Mald,). V. 26. Palam; cf. v. 13. — Ei dicunt i. e. ei faciunt, seu contra eum movent 1 ). —• J\um(/uid cognovenmt, guia hic est Christm j, Quum nimirum illa viderent,' in eam incidebaitt cogita- tationem, sjnedros Jesum Messiam agnovisse. V. 27. Sed i. e. non est boe verisimile, nimirum synedros Jesum Messiam agnoscere. — Hune scimus, unde sit i. e. quia novimus, qua patria, quibus parentibus sit ortus. — Scit i. e. sciet (Mald.). — Unde sil i. e. qua patria et quibus parentibus sit ortus. — Erat nimirum opinio haec vulgi imperiti, in quam vero- similiter inciderant ex male intellectis seripturae verbis: gene- rationem ejus quis enarrabit (Jes. 53, 8.); et: egressus ejus a diebus aeternitatis (Mich. 5, 2.), quae de divina Christi natura intelligenda sunt. — Huic non obstat, si infra (v. 42.) nonnulli dicunt: Nonne scriptura dicit, quia ex semine David . . ; nam, qui hoc dicunt, d iver si esse poterant ab illis, qui nostro versu loquuntur 2 ). Ad. Maier primum: unde (jrafievJ explicatde patria solum; ast nulla est causa, cur ita restrin- gatur. N. 28. Clamabat i. e. alta voce dicebat (cf. 1, 15.). — Et me scitis i. e. concedo vobis, vos nosse meuin nomen, faciem el i) Mald., Menoch. *) Cf. Mald. v/l , Mf - >> ?. 141 conversationem. — (Jude sim i. e. qua patria et quibus parentibus ortus. Et a me ipso non veni i. e. et tamen origo mea alia ost, quam vos scire putatis, sublimior est; non enim mihi ipse legati munus arripni. — Sed est verus i. e. verax per eminentiam, seu Deus est. — Nescitis i. e. non perfecte nostis, dum me ejus Filium et ipsum meum Patrem esse negatis (a Lap.). V. 29. Ego scio eum i. e. ego utpote Fiiius ejus naturalis, perfectissimain de Deo scientiam habeo (cf. 3, 11.). Hoc sub- jecit, ait s. Augustinus, ut ostenderet eis, unde possent scire, quod nesciebant. — Ab ipso sum, nimirum utFilius Dei ex eo natus (cf. 6, 46.). Nonnulli (Ad. Maier) verba: ab ipso sum, explicant per: ab eo missus sum (coelitus), ita ut verba liaec idem edice- rent, ac statim sequentia: ipse me misit, nimirum tanquam lega- tum in mundum. — Sed explicatio prior praeferenda est. V. 30. Quaerebant, nimirum aliqui de civibus Hierosoljmi- tanis, cum quibus Christus disputabat (Mald.). — Hora illius i. e. ejus passionis et mortis. — Addit id evangelista explicatio- nis causa. V. 31. Deturba, Per turbam hic intelligendi sunt advenae (Galilaeae), qui concurrerant ad festum 1 ). — Christus cum ve- nerit, numguid plura signa faciel, quam guae hic facit i. e. Je- sum debere esse Messiam; nam majora miraculis, quae Jesus faciat, Messias facere non potest (a Lap.). V. 32. Pharisaei. Pharisaei in prima sententia videntur esse alii, quam sjnedri (Judaei v. 15.) loquentes, nimirum Chri- sto inimiciores. Quum ad eos turbae de Jesu opinio (v. 31.) de¬ lata esset, sjnedrium magnum permovebant ad ablegandos publi- cos satellites, qui commoda occasione Jesum comprebenderent. Ceterum verba: pharisaei et principes sacerdotum (o.p%i- epecs) continent periphrasin synedrii magui imperfectam, uti legisperiti (ypapp.ars.iz) et principes sacerdotum (cf. Matth. 2, 5.); qui legisperiti dicuntur pharisaei, qnia erant ex secta pharisaeorum (Ad. Maier). V. 33. Eis, scil. synedris, iterum praesentibus (coli. v. 35.), non satellitibus (Mald.). — Adhuc modicum tempus vobiscum sum i. e. paululum adhuc temporis vobiscum ^ersabor, velitis ) Mald. r Calm., Ad. Maier. 142 nolitis (frustra ad me capienduin festinatis). — Et, scil. tune, tein pore a Patre statuto, peraeto. — Vado i. e. vadain, niinirum sna sponte per inortem. — Ad eum, gui me misit i. e. ad Pa- ltrem. V. 34. Ouaeretis me el non invenietis i. e. post abituin ineum ad Patrem veniet tempus, cjuo intelligetis, me esse Messiam, vos- que infidelitate vestra graviter in me peccasse, et tune dueti poenitentia et dolore, quaeretis et desiderabitis me, ut gratiam et salutem a Deo per me consequerernini, sed sero 1 ). Explica- tioni huic favet locus 13, 33., obstatque illis, qui verba quaere¬ ti s me exponunt per: quaeretis me ad nečem. — Sum, nimi- rum semper secundum divinitatem in coelo et brevi ero secun- dum humanitalem. Utraque notio Iatet in verbo: sum; quum dicit: sum, indicat suum perpetuum eum Patre nexum, et dum secun¬ dum humanam naturam brevi erat ascensurus in coelum, iterum in voce: sum latet futurum: ero 2 ). — Po testis venire i. e. poteri- tis ascendere in coelum ibiqueme invenire (cf. 13, 33.). V. 35. Ad semetipsos i. e. inter se.— Quo i. e. in quem alium ocum orbis terrarum? — Non enim intelligebant Judaei, eum de coelo loqui. — Numguid in dispersionem gentium i. e. num ad Judaeos inter gentiles dispersos. — Nam vox graeca dca- entopd (dispersio, abstraetum positum pro concreto: dea- a nap i vrez dispersij adhibetur de Judaeis extra Palaestinam viventibus (cf. Jac. 1,1; 1 Pet. 1,4.), etfalsa est explicatio illorum qui per dispersionem gentium intelligunt dispersos gentiles 3 4 ). — Gentes ( c EXhrjve cj i. e. gentiles. — Et docturus gentes i. e. et gentilium fiet doetor? — Indignos Judaei putabant gentiles, quos Messias edoceret. 5) Res ultima festi tabernaculorum die gestae (3^—53.) V. 37. In novissimo die i. e. octavo, qui septem prioribus adjiciebatur (cf. Lev. 23, 36.)*). Magno; ita dieto, quia lioc die, uti primo, ab omni labore abstinebant Judaei. — Stabat, nimi- ‘) Aug., Janš., Calm., Ad. Maier, Masst. 2 ) Cf. Jansen., Pierres. J )Cf. Kuinoel, Ad, Maier, Wilke lex. Beelen gram. 190. 4 ) Cf. Kninoet, Ad. Maier. v, 143 rum in templo. — Clamabat; cf. v. 28. — Si quis sitit. Orationi Christi scquenti occasionein dedit ritus aquae libationis, quae in iesto tabernaculorum usitata erat, et cujus originem rabbini ab antiquis prophetis vel a traditione a monte Sinai repetebant. Solebat nimirum singulis hujus festi diebus post sacrificium matutinum a sacerdote aqua e fonte Siloah in vase aureo hausta et clangentibus tubis et buccinis in atrium allata, super altari effundi, aliis sacerdotibus et populo cantantibus verba Jesaiae (Messiana 12, 3.): Laeti aquam haurietis e fontibus salu- tis (i. e. salvatoris). Quod ad significationem hujus libationis aquae attinet, rabbinis quibusdamyferat s^mbolum pluviae, aliis respectu ad Jesaiae locum, quem Messianutn habebant, sjmbo- lum doctrinae Salvatoris, aut effusionis Spiritus sancti 1 ). — Si¬ tit, i. e. vehementer desiderat coelestein veritatem (doctrinam), justitiam et unionem cum Deo (beatitatem). — De verbo si tir e, cf. 4, 13. — Veniat ati me, fanquam ad fontem aquae vivae (cf 4, 14; 6, 35. et Matih. 11, 28.). — Bibat i. e. a me hauriat coe- lestem veritatem (doctrinam), justitiam, Spiritum s. cum omnibus doniš et gratiis, nimirum in me credendo (uti stalim sequitur). V. 38. Qui credit iti me, nimirum sicut oportet. — Verba: sicut dicit scriptura pertinent ad sequentia; flumina de ventre ejus fluent, hoc modo: flumina de ventre ejus fluent, sicut dicit scriptura. Quum in nullo s. scripturae loco leguntur haec verba, cum interpretibus antiquis et recentioribus statuen- dum est, Christum hi c omnia V. T. loca respexisse, in quibus suh imagineaquae sermo est de futura Spiritus s. effusione 2 ). - • Flumina sunt imago inaximae abundandae. — Fluent, nnnirum foras per actus virtutum, sanctas actiones, doctrinas (Massl, a Lap.). — Aquae. Per aquam est intelligendus Spiritus s., ejus- que gratiae variae (coli. v. 39.). Addit: vivae, ad indicandam vim Spiritus s. Cf 4, 14.— De ventre ejus. Venter indicat infe- riora hoininis (cor, mentem, voluntatem) 3 ). — Sensus: Quiin me credit, abundantissiine accipiet Spiritum s., qui non solum in- tus (in anima) eum reficiet et corroborabit, sed etiain in eo, ut- pote in suo templo inhabitans, continuo operabitur omnis gene- ‘) Cf. Ad. Maier. n . 2) Uti Jes. 44, 3; 58, 11; Joel 2, 28. Ezeeh. 36, 25. < 'f. Calmct. 3 ) Chrys., Theophyl., Euthym. 144 ris sanctas acliones et virtutes, imo et ipse erit quasi fous perennis, alios nimirum irrigans ac inundans fluentis vir tu tu m, sanctarum actiomirn et doctrinarnm 1 ). V. 39. Hoc dixit de Špiritu s. Verbis his exponif. evangeli¬ sta verba praegressa. — Accepturi, nimirum post Cbristi glorifi- cationem. — Spiritus, scil. sanctus (apcnv uti in quibusdam codi- cibus legitur.). — Datus, nimirum generi humano in tanla copia, et velut principium vivificans. (In graeco textu et multis Patribus vox: datus (dedopdvov) non legitur, sed contextu postulante vox ista, aut participium inissus suppleri debet.). — Quaeritur: An ajj te Cb risti glorificationem Spiritus s. non fuerit ut princi¬ pium vivificans generi humano datus? — Quutn per pecca- tum disrupta est originaria Spiritus s. cum genere liumano con- junctio, non poterat Spiritus s. in genere humano tanquam prin¬ cipium vivificans esse, doneč peccatum per Christi mortem a ge¬ nere humano ablatum esset; peccato enim ablato hotnines in Christum credituri, capaces sunt redditi percipiendi Spiritus s. amissi; hinc Spiritus sanctus vitale principium in genere humano tum demum esse poterat, postquam Cbristus per mortem in coe- lestem gloriam ingressus fuerat. Nam Spiritus sancti donatio et efftisio erat fructus victoriae et glorificationis Christi. Huic vero non obstat, si jam in A. T. in prophetis aliisque sanctis Spiritus s. erat; tune enim n on/t oti generi humano, sed solummodo sin- gulis, et quidem juxta certatn mensuram, et ad tempns, nec tanquam principium vivificans, datus erat. 2 ) — Quia non- dum glorificatus fuerat i. e. quia per suam ob passionem et mor¬ tem ipsi obventuram resurrectionem, in coelum ascensionem et ad dexteram Patris exaltationem nondum illam divinam accepe- rat gloriam, quam ah aeterno apud Patrem habuit. 3 ) V. 40. Ex turba, speciatim Galilaei advenae. — Propheta i. e. Elias, aut Jeremias. Cf. 1, 21, V. 41. Christus i. e. Messias. — Quidam, nimirum cives Hierosoljmitarii, qui sub influxu pharisaeorum et legisperitorum in Jesum non credebant. — Numt/uid a Galilaea venit Christus ; videsis 1, 46. 1) Calmet, a Lap., Ad. Maier. 2 ) Ad. Maier, a Lap., Mald. in Matth. 11, 11. 3 ) Mald., Ad. Maier. Cf. Joan. 12, 23. 28; 13, 31. 32; aet. 2, 33. 145 V. 42. Seriptura, nimirum loca Jesaiae (11, 1.), Jeremiae (28, 5.), Michae (5, 1.). — Ex semine i. -e. ex progenie. — Ubi erat David, scil. natus et educalus. — Hisce ergo, uti Philippo (1, 46.) ab initio ignota erat nativitas Jesu Bethlehemi, putantes, Galilaeam, ubi hucusque Dominus degerat, esse locum ejus ori- ginis (Mald.). — V. 44. Quidam, nimirum Hierosolymitani, synedris et pha- risaeis addicti. — Sed nemo misit super eum manus, quia videli- cet ob dissidium in populo de eo, neutra pars passura fuisset, ut Jesus captivus abduceretur. V. 45. Ministri i. e. satellites, missi a pharisaeis et sacer- dotibus (coli. v. 32.). — Venerunt i. e. redibant, nimirum re in- fecta. — A d pontifices et pliarisaeos i. e. ad svnedros. — Illum, cum contemptu, quasi: illum novatorem, seductorem (a Lap.).— Pbarisaei h. 1. et v. 47. sunt pharisaei synedri. V. 46. Sic i. e. fanta eloquentia, suavitate, efficacia, vi et authoritate. — Ergo reverentia in Christum causa erat, ut, licet eum vellent capere, tamen id non facerent. V. 47. Respnnderunt, nimirum exacerbati. — Pharisaei, ceteris magis implacabiles Christi hostes. — Et vos, qui nimi- rutn nostri estis ministri (Cjrill.). — Seducti estis, scil. verbo- rum ejus pulchritudine, ut in eum credatis. V. 48. Ex principibus i. e. synedris. Sensus est: Nos syne- dri et pharisaei, qui sumus prudentes et eruditi in lege, non cre- dimus in Jesum; ergo nec ille est Christus. — Est argumentatio ah authoritate. 1 ) — Pharisaei hic sunt asseclae pharisaeorum (Ad. Maier.). V. 49. Quae non novit tegem i. e. quae legis imperita est (in lihris rabbinorum per contemtum populus terrae, plebs illiterata vocatur.). — Maledicti sunt i. e. maledicta est nimirum aDeo, stultitiae,4gnorantiae et perversitatis causa.— Dicunt in plurali: maledicti, quia vox turba (6y\oc;) est nomen collectivum. — Ad vocem: haec (obvoz) supplendum est: cre- dit in eum. V. 50. Nicodemus, qui venit ad eum nocte, et (coli. 3, 2.) in Jesum ut Dei legatum credebat. — Ex ipsis i. e. e svnedris. J ) A Lap., Beelen gramm. p. 467. 12 146 V. 51. Numguid lex nos/ra judical hominem, nisi prius audierit ab ipso, et cognonerit, t/uid facial i. e. nuinqnid lex no- stra quemquam condemnari sinit inauditum (cf. Exod. 23, 1. Deut. 1, 16; 16, 18; 19, 15.). — Sic condemnat agendi rationem sjnedrorum respectu Christi. — Subjectnm verbi: audierit est lex, quae per prosopopoeiam repraesentatur ut exsecutor postu- latorum suorum. 1 ) V. 52. Dixerunt ei, nimirum indigne ferentes interpellatio- nem et intercessionem Nicodemi, sui collegae. — Nuviguul tu Galilaeus i. e. num tu popularis es stultornm Galilaeorum, qui soli Christo adhaerent, prouti ex tua intercessione putare posse- imis. 2 ) — Scrutare scripturas i. e. si scrutatus lueris scripturas, quarum nimirum doctorem te profiteris. — Et vide i. e. cogno- sces. 3 ) — Quia a Galilaea propheta non surgit i. e. nullum hac- tenus prophetam ex Galilaea prodiisse, et proinde nec hunc esse prophetam vel Messiam (Janš.). Lectio kprjpepzai (surrexit) prae- ferenda est illi: epeiperac (surgit). — Ast etiamsi hucusque nul- lus e Galilaea prodiisset propheta, falsa est collectio, postea nul¬ lum posse prodire. Sed etiam quod dicunt, falsum est; nam Jo¬ nas, Elias, N&hum et Hoseas erant Galilaei (a Lap.). V. 53. Quisque, scil. synedrorum. — In domum snam, re nimirum infecta, et nihil decernendo adversus Jesum (Janš.). C a p u t VIII. 1) Mulier adultera (v. 1—11). V. 1. Perrexit, nimirum sub vesperum ultimae festi taber- naculorum diei (Calmet). — In montem oliveti, ut nimirum ibi cum discipulis sub dio pernoctaret in oratione. — Dum Christus in monte orationi operam dabat, populus sese laetitiae dissolutae in urbe, in templo dedidit. 4 ) — Mons oliveti seu olivarum ha- ‘) Cf. Beelen gramm. p. 390. 2 ) Cf. Massl. 3 ) Cf. Beelen gramm. 345. p fur, ipcbpu furtum) proprie de iis usurpatur, qui injpso furto deprehenduntur; dein ponitur de omnibus, qui in quovis facinoredeprehenduntur(Kuinoel, Wilke lex.). V. 5. In lepe scil. Levit. 20, 10. — Hujus modi, scil. inu- lieres. — Lapidare. In loco citato tantum jubentur occidi adul- terae, mortis vero genus non exprimitur, et (coli. Deut. 22, 24.) femina viro desponsa, si adulterasset, lapidari jubetur. Ast in loco citato Levitici, poenam mortis intentatam adulteris fuisse lapidationem, patet ex contextu locorum Deuteronomii (22, 21—24.), ubi versus antecedens (v. 21.) et subsequens (v. 24.) docet, etiam in versu intermedio (v. 22.) suh poena mortis esse intelligendam lapidationem. Idem patet ex Ezecbiele 16, 38. collato cum v. 400) V. 6. Ut possent accusare eum. Quum nimirum tune tem- poris adempta esset Judaeis facultas, poenam capitalem de aliquo sumendi, nisi impetrata j praeside romano ienia, ž ) laqueum Christo statuere putabant. Si enim adulteram lapidandam esse pronunfiaret, eum, quum adulterium romanis legibus morte non damnaretur, ut jurium romanorum adversarium et concitatorem accusare putabant; si vero diceret, adulteram non esse lapidan¬ dam, eum ut legis Mos. contemtorem apud populum traducere existimabant; unde tanto facilius dignitatem Messianam ei abju- dicare putabant, quum Judaei a Messia plenain sperarent liberta- tem, quam jugum Romanorum suppresserat. 3 ) — Inclinans, scil. Cf. Ad. Maier. Kuinoel, a Lap. iConf. dieta 18, 31. |Calm., Ad. Maier, Friedlieb Leben Jesu. 12 * 148 (?• • " v ‘- f- "Q poslquam quaestionem proposuerant. — Digilo scribebat in terra i. e. in pavimento templi; qua re significare volebat, se non advertere ad qnaestionem eornm, nec velle respondere. V. 7. Cnm perseverarent inlerrogant.es i. e. c m n euin urge- rent, ut ad quaestionem propositam explicite responderet, putan- tes sine dubio, Cliristum non posse bane eorurn quaestionem cornutam evadere, quinautin legem, ant inRomanos offenderet (a Lap.). — Dixit, scil. serio et cnm gravitate. — Qui sine peccato est i. e. qui caret peccato. Graeca vox duapdpzvjzo c (ex a priv. dfjtdpTo>) est vel qui non peccavit sen qui purus est peccati; vel qui peccare neqnit. Hic loči prior significatio tenenda est. 1 ) — Vt'struni i. e. ex vobis. — Mittat i. e. conjiciat. Respicit. Jesus locum Deuteronomii (17, 7.). — Mirare Cbristi prudentiam! ex una parte concedit, adulteram dignam esse lapidatione, et ita legi Mosaicae patrocinatur; ex altera vero parte admonet, ut ca- veant, ne, dum alios damnant, sententiam in se ipsi pronuntient (coli. Rom. 2, l.). 2 ) Hisce vero non vult Christus, opus esse, ut, qui adversus alium lestatur, ipse penitus expers sit culpae; sed boe postulat, ut eodem illo drimine non teneatur. 3 )Nec etiam evertit Christus hisce usum et rigorem judicii et tribunali um ; non enim torquet hanc sententiam in judices, sed contra legispe- ritos, qui quasi privati ex privato zelo contendebant, ut Christus judicium adulterae šibi usurparet, et juxta legem eam damnaret, quod ipse merito abnuit, quia venerat peccatores salvatum, non condemnatum (a Lap.), V. 8. Iterum, uti nimirum antea (v. 6.). V. 9. Exibant, nimirum propria conscientia redarguti bno zfj<; oDV£idr]oea)<; ii.sf^opevoi, quae verba, quum in perpaucis leguntur codicibus, sunt glossema, sed rectum), et similium sce- lerum conscii metuentes, ne sua ipsorum scelera a Christo aperiantur. — Unus post alterum (icz xaiV e«c est hebraismus pro eiz y.uh sva. singuli). — A senioribus. Per seniores (npea- Sozkpooz, quae vox respondet voci Trpsa^uzspiov act. 22, 4.) h. 1. sunt intelligendi omnes sjnedri, ad quos legisperiti (ppap- pazett;) pertinebant. — Verba: iw c zibu iayazcov (usque ad ult.i- 1) Cf. Wilke lex., a Lap. 2 ) Cf. s. Augustinus tvactat. 33, 5. 3) Calmet, Mald. 149 L- Z/fl 7 / 6 - //. mos) in rnultis codicibus (etiatu in Vulgata) desant. Si legnntur, per ultimos (iaydroo^) intelligendi sunt ho mines infer ioris dignitatis seu conditionis (coli. 1 Cor. 4, 9.), aut opposite ad sjnedros sunt homines priva ti (Ad. Maier). — Solun, nimirnm cum apostolis et multitudine. Vox solus excludit tantuinmodo sjnedros. — In medio, nitnirum coram Jesu, apostolis et inulti- tudine. V. iO. Erigens ne, scil. postqnam omnes sjnedri abierant. Mulier (-fj yuvrj nominativus pro vocativo, ut saepej. Nemo te condemnavit? Christus sciebat id, sed interrogabat, ut omnes adstantes audirent, se, si inulierem dimittat, ab adversariis nori posse accusari Iegis violatae, quum ipsa mulier aperte diceret, se a nemine, ne a sjnedris quidem esse damnatain. V. 11. Nec ego te condemnabo. Futurnm h. I. habet vim praesentis, et verba haec ex parte Jesu Messiae, qui venerat, non utjudicium humanum, sed Messianum, redemptoris, exer- ceret, idem valent ac: ego tihi peccatum dimitto, utpote contri- tae et poenitenti. Peccata enim homini non reinitturitur, nisi ad- sit dolor de peccatis et actus contritionis, quam gratiam Chri¬ stus mulieri contulit. Quod etiam verba sequentia innuuut; vade jam noli amplius peccare. Dolor de peccatis et contritio, ribi adest, manifestat se in vita sequenti sancta 1 ). Videsis prolego- mena §. 8. ad 2. 2) Jesus se lucern mundi profitetur(12—20.) V. 12. Iterum. Quum sermo sequens ad alios auditores, nimirum ad pharisaeos et sjnedros (lobdaloc) directus sit, vide- tur sententia eorum vera esse, qui putant, sermonem hunc die sequenti (post festum tabernaculorum) a Christo habitum fuisse 2 ). Illis i. e. discipulis et pharisaeis ac sjnedris, qui accesserant. Lux; vid. 1,4,— Mundi i. e. omnium omnino hominum; vid. 1, 9; 3, 19. — Videtur Christus occasionem hujus tropici dieti sumpsisse a duobus insignis altitudini s ca ndelabris aureis, stan- tibus in atrio mulierum, quae temporibus vespertinis lesti taber¬ naculorum a sacerdotibus accendebanlur, et quae sjmbolice 1) A Lap., Ad. Maier. 2 ) Ad. Maier, Bucher. 150 repraesentabant illuminationem muudi a monte Domini (coli. Jesaia 60, 1—3: Surge Je ruša lem, quia venit lumen tu um, et gloria Domini super te orta est; qnia ecce tenebrae operi en t ter ram et c ali g o populos, super te autem orietur Dominus et gloria ejus in te videbi- tur . .). Cf. 9, 2. cum Mat tli. 4, 16. — Oui sequitur me, scil. in me Messiam credendo meque amando, nimirum jussis meis obe- diendo 1 2 ). — Ambulat i. e. vivet (seu erit). Vita hotninis saepe comparatur itineri (cf. Luc. 1, 6.) — In tenebris i. e. in ignoran- tia rerum divinarum et peccatis (cf. 1, 4.) — Sed habebit lumen vitae i. e. sed credendo in me ineque amando mibi conjunctus et Špiritu s. repletus perpetuo in se habebit lumen, ex quo habebit vitam (tum justilicationis, gratiae, tum gloriae). V. 13. Ei i. e. Christo. — Testimonium tuum non ver um i. e. et ideo testimonium etc. . . . Vid. 5, 31. V. 14. Verum est testimonium meum. »Lumen, ait s. Au- gustjnus, et ali a demonstrat et seipsum . . . Ergo testimonium šibi perhibet Iux, aperit sanos oculos et šibi ipsa testis est. — Venim est testimonium luminis, sive se ostendat, sive alia, quia sine lumine non potes videre lumen, et sine Iumine non potes videre quodlibet aliud, quod non est lumen'). Ita et Christi, lu- cis, testimonium, qui se ipsum clare mundo ostendit per opera et miracula dnina. — Quia scio, unde veni et quo vado i. e. quia accuratissime scio, me esse Filium^Dei, coelitus a De o mis- sum in bunc mundum hominum salutis causa, et me peracta humana redernptione ad Patrem rediturum esse; hinc, quod dico est veritas irrefragabilis (Aug., Chrys., Theophjl.). Verba haec continent circumlocutionem unitatis substantiae divinae cum Pa¬ tre et legationis Christi. — Locutus est autem obscure, ne Judaeorum šibi offensorum magis in se iras accendat (a Lap.). — Vos autem nescitis, unde venio, aut quo vado i. e. vos vero igno- ratis, me esse Filium Dei, Dei legatum, quamvis id jam diu scire poteratis. De phrasi unde veni, vid. 5, 36; 7. 28. 29.; et de verbis: quo vado, vid. 6, 63; 16, 28. V. 15. Secundum čarnem i. e. secundum speciem exter- nam, seu: secundum id, quod oculis corporeis videtis; seu 1 ) Mald., Patrit. III, 555. 2 ) Traotat. 35, 4. 6. 151 respectu ad Christum: secundum humilem meuin ortum et coi>- ditionem, ideoque (quod sponte consequitur) vestnim de me judi- cium est condeninatorium, quatenus me legatum divinum et Mes- siam habere non vultis, sed impostorem putatis. — Ego non judico (/uernguam i. e. ego in neminem sententiam fero condem- natoriam, seu neminem condemno, quia nimirum non veni in mundum, ut condemnem mundum, sed ut salvem (cf. 3, 17.)‘). Alii ex praecedenti sententia snpplentes: secundum čarnem, hunc statuunt sensum ■ ego neminem secundum speciem exter- nam judico. Sed prior explicatio praeferenda est ob 3, 17. * 2 ). V. 16. Et si judico ego te. et si judicern unquam.— Verum est i. e. verum esset, utpote congruum veritati rei et divinae voluntati; hinc. et justum (cf. 5, 30.). — Quia solus non sum, sed ego et qui rnisit me, Pater. Redit h. I. Christus a cogitatu judicandi ad cogitatum testandi, docetque testimonium ipsius (coli. v. 13.) esse verum, quia non solus est testificans, sed etiam Pater, qui eum rnisit (cf. 5, 32.); ergo quia sunt duo, qui testi¬ monium perbibent (a Lap.). V. 17. In lege vestra i. e. in lege, quae a vobis, ut gloria- mini, summi habetur. — Scriptum est, nimirum in libro Deute- ronomii (19, 15.). — Duorutn liominum testimonium verum est. Locus est allatus solum quoad sensum; locus ipse audit: in ore duoriun ant trium testium stabit omne verbum (uti apud Matth. 18, 16. legitur), i. e. ex testimonio duoruin vel trium testium stabiliatur seu judicetur quaevis causa. — Verum est i. e. in jure seu juridice pro vero et legitimo habendum est. V. 18. Verbis bis explicat etiam respectu sui esse duos testes, scil. seipsum et Patrem suum. Argumentatio Christi baec est: Juxta legem vestram duorum testimonium in jure pro vero habendum est; atqui de me etiain duo testimonium perbibent; ego et Pater meus; ergo testimonium boe pro vero habendum est 3 ). Haec Christi argumentatio pharisaeis tum soluinmodo necessitatem imponebat agnoscendi veritatem ejus, quod Jesus dicebat, si eum habuissent legatum divinum, qui ut tališ tan- lummodo veritatem dicere possil; tum revera aderant duo te- *) S. Chrysost. 8 ) Cf. Ad. Maier. 3 ) Mald., a Lap. 152 stes, Jesus et Pater ejus; ast pharisaei non eredebant in Jesum velut legatum divinum, ideo per ludibrium interrogant: V. 19. l/bi est Pater tutis ? nimirum alter ille testis, ut ejus testimonium audiamus 1 2 ). — Neque mescitis, neque Patrem meum. — Directa et clara Christi responsio ad quaestionem esset: Pa¬ ter ineus in coelo est; sed Christus respondet indir ecte,sensus- que est: ex quaestione vestra consequitur, vos nec me, nec Patrem meum nosse. — Si me sciretis i. e. si me cognosce- retisut legatum divinum, Filium Dei. — Et Patrem meum sciretis i. e. etiam Patrem meum, cum utrique est una essentia divina, novissetis, nimirum ipsum esse Deutn in coelo, qui ab homine mortali oculis corporeis videri non potest. (Cf. 14, 9. «qui vi¬ det me, videt et Patrem meum«). —■ Forsitan; in graeco est av, quae vox reddenda est per: utique, uti postea (14, 7.) ipsa Vulgata eam vertit. V. 20. Verba liaec sunt annotatio evangelistae. — Haec verba i. e. sermonem praegressum (v. 12—19.) —- la ga-zophg- lacio (sv ya!jo(polax!(p) i. e. ad aerarium sacrum, seu thesauri reconditorium (©djat^fajten); quod teste Marco (12, 41. 42.) erat in atrio mulierum. Juxta rabbinos constabat istud ex tre- decim cistis, in quibus nummi in templi usum et pauperum su- stentationem vel sponte oblati, vel a Judaeis quotannis pendendi condi consueverant, et quia tu bar um speciem referebant, dice- bantur tubae (OTlp'2’) — Etiam locus, in quo istae cistae et vaša templi aurea et argentea asservabantur, dicebatur pa^n- (polaidov (cf. Wilke lex.), Dum evangelista dicit, Jesum ser¬ monem praegressum habuisse ad gazophjlacium, significat, eum palam et in loco puhlico locutum fuisse. — Et nemo i. e. at- tamen nemo 8 ) — Hora ejus ; cf. 7, 30. 3) Alil Christi sermones de suo ortu et abitu (31—59.) \. 21. Ergo ; vox haec respicit ad praecedentia ac indieat, sequentia eodem loco , in atrio mulierum, pauco temporis inter- vallo elapso, a Christo esse dieta, quo praecedentia (Orig.) — ‘) Cf. Mald. 2 ) Beelen grainm. 460. 153 Iter um, nimirum uti prius (7, 34.). — Vado; vid 7, 33. — Quae- retis me; vid. 7, 34. — In peccato veslro i. e. in peccatis vestris, seu peccalis onerati. Vox peccatuin (dpapzia) h. I. collective sumenda est, non de solo infidelitatis peccato, uti patet e v. 24. — Non potestis, nimirum propter peccata vestra. V. 22. Quuin Christus dixisset: quo vado, vos non potestis venire — inalevole concludebant adversarii Christi, eum šibi violentas manus illaturum esse, respicientes ad sequelas animae illius,quiseipsuminterfecisset, qiium nimirum juxtarabbinorum doc- trinam crederent, animas eorum, qui šibi mortem consciverint, in infe- riorem Scheolpartem, in gehennam detrusumiri, iitibi usque ad judicium torquerentur. Iiluc, volunt adversarii Christi dicere, uti- que eum non sequentur‘) V. 23. Verbis hujus versus dat causam, cur talia de eo suspicentur. — Vos de deorsum estis i. e. vos originein habetis ex terra. — Ego de supernis sum i. e. ego de coelo descendi. — Graeca praepositio ix utraque vice indicat originein; et tol xdzoj id ac yfj (terra), et rd dvoj id quod obpavog (coelum). Cf. 3, 31. coli. v. 13. — Demundo i. e. vos praediti estis cogitandi, sentien- di et agendi r atione hom inum perversorum, rebus solurn terre- nis inhiantium, nec divina sapientium (cf. 7, 7.) — Ego non sum de koc mundo i. e. ego nullain cuin talibus hominibus perversis communionem habeo, proinde solurn divina sentio, annuntio et volo. — Praepositio ex h. i. utraque vice indicat communionem. V. 24. Dixi ergo vobis i. e. quia nimirum tales (de mundo) estis, ideo dixi vobis, quia moriemini etc. — Quia ego sum i. e. me esse Messiam, quem (coli. 4, 26.) me esse profiteor (Maldonat.). — Moriemini iti peccato vestro, quia nimirum tum non partici- patis beneficia redemptionis, quum sine lide in me Messiam remissio peccatorum non lit. * 2 ) V. 25. Tu t/uis est Quia nimirum dixerat: Si non credide- ritis, quia ego sum etc. . , malitiose eum interrogant: tu quis es?, quae verba respectu ad priora: ego sum desursum, id valent ac: unde tuam ducis originein? sperantes, eum aperte se dicturum esse Dei Filium, quo audito possent eum ut blasphemum accu- *) Jos. Flav. beli. jud. III, 8, 5. Ad. Maier. 2 ) Cf. 3, 19., a Lap. 154 «v šare. — Principium, i/ui el lot/uor uobis (ryv dpyrjv, 6, rt y.ul lul&). Loči Inijus diversae dantur interpretationes. Omnis diffi- cultas pendet ex duobus verbis rrjv dpyrjv et 6, n. De priori ver- bo dantur duae o piniones; alii vocem dpyr]v ut substantivum, alii ut adver biali ter positurnsuimint. Porro qui ut substantivuin istam vocenTsumunt, alii eam accipiunt ut nominativi casum, alii ut acc usati vi. Qui nominativum (uti Ambros., August. alii- que cum nostra Vulgata) esse putant, hunc sensum esse dicurit 1 Ego suin principium i. e. primus et novissimus (coli. apoc. 1, 17; 2, 8.), vel: ego sum principium omnium rerum, per quod omnia facta sunt. — Interpretatio haec est prorsus orthodoxa, sed ob¬ stat ei textus graecus, qui testagtibus omnibus codicibus et vete- ribus graecis interpretibusaccusativi casutn (rrjv , quae lectio posterior tenenda est 2 '). <3* V. 26. Multa habeo de vobis lotjui et judicave i. e. multa contra possem loqui de vobis et de multis vos accusare ac con- demnare (agitur enim de fide vestra). — Sed qui me misit, ve- rax est i. e. sed, ut tandem cognoscatis et credatis, qui misit me, est Deus Pater (cf. 7, 28.). Quibus verbis declarat, originemsuam esse ex Patre coelesti (uti supra v. 16.). — Et quae audivi ab eo, liaec loqnor; unde colligendum relinquit, omnia, quae dicat, vera esse. Videsis de verbo audire 5, 30. — V. 27. Ouia Patrem ejus (i. e. suum) dicebat Dem n. Textus graecus habet: dri rov rcarspu abroic iXsyev (quia de Patre illis loquebatur). In substantia sensus non est diversus, nam juxta utramque Iectionem sensus est: et non inteilexerunt, quod de Patre suo coelesti loquat.ur. Islud: non intellexerunt, solum- modo valet de quibusdam, qui tune non aderant, quum Patrem suum esse Deum alfirmaret (5, 18. et 8, 16.), vel qui non attenti er ant ad sermonem praegressum. V, 28. Eryo. Particula haec sermonem sequentem non con- nectit cum immediate praegressis lioc modo: quum non cognos- cerent, dixit ergo; — sed soluinrnodo continuat sermonem, dum scil. Christus respectu ad eorum infidelitatem sigmificat eveutus futuros, nimirum miracula, quae statim eo mortuolaeta sunt (coli. Luc. 23,48.), resurrectionem, ascensionemsuamac eflectus varios Spiritus s. post ipsius in coelum ascensionem (act. 2, 41.) 3 ). — J ) A Lap.hecuB,r. 2 ) Cf. Ad. Maier. 3 ) Cf. Maier. 156 Exaltaveritis, nimirum in cruce (cf. 3, 14.). -- Cognoscetis, ni- mirura ex miraculis me mortuo visis, exresurrectione etascensio- ne mea atque ex effectibus Spiritus s. rnirabilibus, me esse Mes- siain, Dei Filium, quem me esse praedico. — Et a meipso facio ni/lil. Vid. 5, 19. — Verbum facere (itoislv) h. 1. accipiendum est sensu latissimo de tota Christi activitate, ita ut tum facere, tum do cer e significet. V. 29. Mecurn est, non solum ut Deus cum Deo, coniniu- nem mecurn liabens naturam, sed etiain ut Deus cuin homine, mihi suam potentiam communicando, qua facio miracula 1 ). — Non religuit me solum i. e. quum misit me, non dimisit, non de- seruit me, sed suam potentiam mihi (ut homini) communicavit.— Ouia, guae placita sunt ei, facio semper i. e. hujus argumentum et signum est, quia ea semper et solum facio, quae Patri sunt grata. — Christus enim etiam ut bomo nihil volebat aut faciebat a Patris voluntate dissentaneum. Quia nimirum Deus praescivit, Jesum ut bominem quoad voluntatem nunquam dissensurum esse ab ejus voluntate, facta est illa Dei Filii unio cum bomine (Ad. Maier). V. 30. Haec. Vox haec debet referri ad omnem superiorem • sermonem (Mald.). — Credidenmt in eum i. e. crediderunt, ip- sum esse Messiam, Dei Filium. —- Verosimiliter ista comminatio (v. 21. et 24.) praeprimis effecit, ut crederent (Ad. Maier). V. 31. Dicebat ergo, ut nimirum eos in fide confirinaret. — Manseritis i. e. perseveraveritis, seu constanter adbaeseritis. — In sermone meo i. e. in doctrina mea (obediendo nimirum fide et opere verbis ineis). — Vere discipuli mei eritis i. e. veri disci- puli mei eritis dignique, quos pro talihus agnoscam. A. 32. Cognoscetis veritatem i. e. proficietis in cognitione veritatis, seu doctrinam meam magis magisque intelligetis. 2 ) — Per veritatem b. 1. non est cum nonnullis Christus intelligen- dus, sed doctrina ejus tota (a Lap,). — Liberabit vos, nimirum a pravaruin cupiditatum vitiorumque imperio et servitute, quae animurn (mentem) in studio veritatis cognoscendae et sanetitatis exercendae impediunt. 3 ) 1) Mald., Calm. 2 ) Cf. Ad. Maier. 3 ) Cf. Ad. Maier, Bucher. 157 V. 33, Responderunt, scil. Judaei alii increduli (uli sequen- tia v. 37. 40—44. docent), qui adjunxerant se Judaeis credenti- l)us (a Lap., Ad. Maier.). — Semen Abrahae sumus i. e. nos su- mus posteri magni patriarchae Abrahami, ideoque liberi. — El nemini i. e. nec ulli. — Judaei illi increduli Dominum de liber tate obtinenda loquentem non intellexerunt, quidnam sub ista in- telligat, putantes, eiira Ioqui de libertate politica (civili), qua de- stituti erant et se a Christo pungi; in fervore et jactantia sua ne- gant se esse ant fuisse servos ac proinde libertate egere, cum tamen servierint Aegjptiis, Chaldaeis, Persis, Macedonibus et. Romanis. 1 )— Nonnulli putant, eos verba Christi de libertate spi- rituali intellexisse, et quum Deo uni semper servierint, dixisse, se semper liberos fuisse. 2 3 ) — Semen (ansppa) ex hebraismo metonjmice: soboles, posteri. V. 34. Nune aperte Christus declarat, de quanam loquatur servitute, nimirum non de civili, sed de spiri tnali (morali). — Oui facit peccatum i. e. qui peccat. — Peccatum (apo.pT to) h. 1. positum est generice, ita ut valeat id ac: mala,prava (tu. novr/pd, tu xaxa.). — Servus est peccati i. e. servitutem exhibet peccato et subditus est pravae concupiscentiae, quae instar tyranni do- minium exercet in eum, per pravos affectus et cupiditates sem¬ per in peccata sollicitans et pertrabens (cf. llom. 6, 12. 17; 7, 14. 2 Pet. 2, 19.*) Peccatum altera vice per prosopopoeiam consideratur ut dominus et tjrannus, qui dominium exercet in hominem peccantem. V. 35. Servus autem non manet in domo in aeternum i. e. haec est conditio servorum, ut non perpetuo maneant in familia sui beri, uti filius baeres; nam dominus, quandocumque ei placue- rit, ejicere potest servum aut vendere. — Alt eram similitudinis partem relinquit eis tacite supplendam, nimirum: Sic, qui servus est peccati, non habet jus perpetuo manendi in domo Dei, sed expelletur4) — Sententiae hujus ad Judaeos applicatae sensus est: Sic etiam vos ‘Judaei, quamvis sitis (carriales) posteri Abra¬ hami, parentis populi tbeocratici, quum sitis servi peccati, quasi 1) Chrys., Aug., Beda, TheophyI., Mald., Ad. Maier. 2 ) Cf. Calmet. 3) Cf. s. Ambros. in ps. 118. serm. 12. traet. 41. 3. August. -*) Cf. Janš. 158 servi estis in domo Dei, et, nisi ah ista servitute liberemini, ex- pellemini e domo Dei (e regno Dei), uti solent expelli servi exosi. — Filius manet in aeternum i. e. filius vero, cui jus in pa- ternas opes et domum nunquam non est, perpetuo manet in domo, in familia; hinc (quod supplendum est) is, ut herus domus servis etiam libertatem conferre potest. Et in applicatione ad Ju- daeos: ego, qui sum Filius Dei, Patris mei, perpetuo maneo in domo Patris mei, quare etiam solummodo per me potestis libe- rari ab illa servitute peccati membraque fieri regni Dei. 1 ) V. 36. Si ergo vos filius i. e. si ergo ego, qui sum Filius Dei, et dominus domus (Mald.). — Liberaverit, scil. ab illa ser¬ vitute peccati, cui obstricti estis. — Vere liberi eritis, utpote liberati a servitute peccati, simulque qua tales participabitis bona regni Dei in hac et altera vita (a Lap., Ad. Maier.). V. 37. Scio, quia filii (graece arceppa semen) Abralme estis i. e. scio, vos esse posteros Abrahami quoad carnalem ori- ginem. Respicit ad. v. 33. — Sed quaeritis me interficere i. e. sed, hoc non obstante, non estis veri (genuini) filii Abrahami, nam quaeritis me interficere. — Ouia sermo meus non capit in vobis i. e. quia doctrina mea, quam vobis praedico, in animos ve- stros non penetrat, seu in vobis locum non invenit (Menoch.). Graecuin verbum /copsco (a /čopa locus) est: locum do, capio, dein progredior, proficio; tandem penetro ut h. I. (cf. Kuinoel.). — iv ijp.lv pro ijpd.'. V. 38. Ego loquor i. e. ego nimirum doceo. — Quod (V i. e. veritatem, res divinas et coelestes. — Vidi apud Patrem tneum. Vid. 3, 32. — Vos, quae vidistis apud patrem vestrum, facitis i. e. vos vero, dum quaeritis me interficere, operamini, quemadmodum a patre vestro (coli. v. 44. diabolo) didicistis. — Hisce, quum apud Abrahamum non viderint mala opera, sed bona, tacite eis subsuinendum relinquit, non Abrahamum esse patrem eorum, sed alium aliquem, nimirum diaholum, uti v. 44. aperte dicit. — Ceterum sive in graeco legatur 6 sajpdr.azs, sive « rjxo6- aate, sensus idem manet, quia tum 6pqv, tu m dxo6scv saepe no- tat discere. ) Cf. a Lap., Ad. Maier, 159 V. 39. Responderunt, quia nimirum intelligerent, Christum originem ab Abrahamo (quamvis spiritualem tantummodo) eis ab- judicare, repetunt: Pater noster Abraham est, (nec alium agno- scimus patrem). — Si filii Abraliae estis (graece v^zs essetis) nimirum legi timi, genuini, veri. — Opera Abraliae facite (graece izzoceizs faceretis) i. e. imitaremini fidem et opera Abrahami. 1 ) nCaro eorum ex illo (Abrahamo) erat, ait s. Aligustinus, sed vita non erat“. V. 40. Ilisce clare explicat probatque, Judaeos non facere opera Abraliae. V. 41. Opera patris vestri i. e. opera consentanea operibus patris vestri, nempe alterius quam Abrahae, qui homicida non f»it (Janš.). — Nune demum intellexerunt Judaei, Christum non de carnali, sed de s piri tu ali generatione loqui, et quum puta- rent, Christum, quia negaret, eos esse spirituales filios Abrahami, simul etiain uegare, ipsos esse cultores Jehovae, ideoque culto- res alius Dei, idoli i. e. idololatras, dixerunt ei: Nos ex fornica- tione non siunus nati i. e. nos non colimus penes Jehovam idola, non sumus idololatrae. — Ilaec loquendi ratio explicatur ex lo- quendi modo s. seripturae, quae saepe idololatriam vocat forni- cationem (Ilos. 1, 2. Jes. 1, 21.), Judaeos autem fornicato- res, adulteros, quotiescunque populus Israel, cujus necessi- tudo cum Jehova repraesentari solebat per imaginem conjugii (conjunctionis mariti cum uxore), relieto legitimo marito, Deo, idolorum cultui se prostituit; quare etiam sub hoc respectu ido¬ lolatrae sunt spirituales filii fornicatorum. 2 ) — Et unum patrem habemus Deum i. e. sed unum verum Deum colimus. V. 42. Refellit nunc.Christus, quod Judaei modo dixerant, se patrem habere Deum, probatque eos ex Deo natos non esse, quia, si filii Dei essent, se diligerent, qui et ipse Filius Dei esset (Mald.). — Ex Deo processi et veni i. e. ego, qui ut Filius Dei naturalis apud Patrem ab aeterno eram, incarnatus ab eo exivi et ut legatus ejus veni in mundum (cf. 16, 27. 28.). — Ulrumque verbum referendum est ad incarnationem et adventuin in s mun- dum (non vero cum nonnullis primum ad aeternam Cbristi ex <) Cf. Kom. c. 4.; 9, 7. 8. a ) Cf. Mald., s. August. 160 Deo Patre generationem). Atlamen verbis his, uti Maldonatus recte observat, simul innuitur divi nit as, ejus aeterna ex Patre generatio. Nec enim ex Deo processisse venisseque per incarna- tionem diceretur, si ante nou fuisset; nec ante fuisset, si Deus nori esset. — Nec enim a me ipso veni, sed ille me tnisit. Vid. 7, 28. (5, 43.). — V. 43. Quare loguelam meam non cognoscitis i. e. cur lin- guam meam non agnoscitis pro lingua venientis e coelo, seu le¬ gati divini? — Graeca vox lulla est proprie dialectus, pronun- tiatio (mos verba pronuntiandi) uti Matth. 26, 73., ergo exter- num linguae, unde origo, patria et gradus culturae dignoscitur; sed in lingua Christi praeter notionem linguae, simul h. 1. cogi- tandum est de ejus argumento, doctrina. 1 ) — Qnia non po- testis audire sermonem meam i. e. quia prae animi vestri aver- sione et odii magnitudine sermonem meurn (seu doctrinam meam) aures vestrae ferre non possunt. 2 ) Cf. 5, 44. V. 44. Vos ex patre diabolo estis i. e. vos estis filii diaboli, nimirum imitando ejus sentiendi et agendi rationem (Aug.). —- Phrasis sx rob dtapoloo šivat est id quod rsxvov rob dtaftolou-r opposita formula: šivat ix rob ilsob (v. 47.). — Desideria patris vestri vultis fucere i. e. parati promptique estis cupiditates ejus ad eflfectum deducere (Janš.). Verba haec quasi rationem conti- nent, cur sint filii diaboli. Verbum Uilscv (velle) h. 1. ut 7, 17. notat: paratus, promptus esse (toto animo velle). — lile homi- cida erat ab initio, nimirum hominis creati (seu generis humani), quia primis parentibus peccatum persuadendo causa fuit, ut pro- toparentes omnesque homines etiam corpore morerentur, juxta illud Sapientiae (2, 24.): niuvidia diaboli mors introivit in orbem terrarum« (cf. Janš., Mald.). — Ita et non de Caini fratricidio locum hunc esse intelligendum, docet contextus. — Imperfectum: erat (ijv) indicat aut continuam operationem pec- cati originalis, per quod diabolus ab initio homines occidere ince- pit et semper occidit; vel vero indicat, eum inde a prima caede semper homines inci tare ad caedes (Ad. Maier.). — Nune sup- plendum est: ideo etiam vos me occidere vultis. — Et in veri- J ) Ad. Maier, Mas sl. 2 ). .Taiis., Mald. 161 tate non stetit. Permulti c um s. Ang us ti no per veritatem intel- ligunt integritatem, rectitudinem i. e. justitiam et sanctita- tem, in qua conditus crat et in qua superbiens contra Deum non permansit. — Alii ob statiin sequentia per veritatem intelligunt veritatem in loquendo, provocantes ad Geneseos locum (3, 4.), ubi diabolus Revam mendacio decepisse legitur. — Quum tamen graecum verbum iorrj/.sv non liabef, vim praeteriti, uti illi interpretes cum Vulgata statuunt, sed vim praesen tis 1 ): s tat, tenet (scil. veritatem), praeferenda videtur interpretatio illorum, qui per veritatem intelligunt veritatem objectivam, rcaiem in Deo, et veritatem in verbo et vita (oris et operiš). Hacce explicat.ione indicatur partim, diabolum non permansisse in sna integritale et rectitudine originaria (in veritate ob j e čtiva et veritate operiš, quum noluit ut creatura Deo subesse, sed superbiens contra eum surresit voluitque esse ei par), partim eum excidisse a veritate verbi (oris), quum suis mendaciis de- ciperet Revam. 2 ) — Quia non est veritas in eo i. e. quia, quum tanqnam ens a Deo aversum veritatem odit, totus quantus men- dax est, ita ut in eo nulium sit studiuin veritatis nec dicendae, nec faciendae. — Cum mendacium loi/uitur i. e. cum mentitur.— Ex pr oprite loi/uitur i. e. id facit, quod estipsi proprium, quasido- mesticum et fatniliare (Menoch.). Ut enim mendacio homines deciperet, in id tendunt omnes ejus cogitatus. Si quando verita¬ tem dicit, aut coactus, ant fallendi alicujus causa facit (Calmet). — Oni a mendax est, utpote iiabitu praeditus continuo fallendi et mentiendi, ita ut totus ex fraudibus et mendaciis consutus et con- flatus videalur (a Lap.). — Pater ejus i. e. mendacii auctor et inventor. 3 ) V. 45. Sensus: Quum silis filii diaboli, qui amat mendacium et veritatem odio prosequitur, ideo inihi, quia veritatem (veram doctrinam) dico, non creditis. V. 46. O ute ex vol) is argucl me de peccato i. e. quis vestnim potest me arguere (convincere) de peccato? — Hoc dicit, utpro- bet, šibi, in quo nec umbra peccaii est, plenam fidem esse baben- dam. ))Unusquisque enim, observat, Maldonatu s, dignus est *) Cf. Beelen gramm. 478. 2 ) Cf. a Lap., Ad. Maier, Massl. 3 ) Cf. Beelen gramm. 142. 13 162 lide, doneč aliquod in eo sive mendacium, sivealiudpeccatnm depre- hendatur, quod lidem devet.« — Qui vocem dpapria h. 1. expli- cant de mendacio, contra se liabent usum Ioquendi. — Ouare noti credilis milii, cum nimirum nullam causam non credendi milii, nec ex doctrina, nec ex moribus ineis praetexere possi- tis (Janš.). V, 47. Qui ex Deo esc i. e. qui Dei filius est (cf. v. 44.), sen qui indolem refert Dei. Nam in s. literis filii alicujus nominari solent, si cum eo similitudinem habeant, si indolem ejus referant. — Verba Dei nuditi, e. doctrinam, quam illius nomine profero, lubenti animo audit, credit eique obedit. Ita enim est to audire (axouscvJ h. I. explicandum (cf. v. 43.). — Verba haec respectu ad Judaeos valent id ac: Si vos Dei filii essetis, doctrinam, quam illius nomine profero, lubenti animo audiretis, crederetis eique obediretis. V. 48. Judaei, quasi verbis his laesi. — Bene i. e. recte, vere(cf. 4, 17.). — QuiaSamaritanus es tu i. e. te esse Samari- tanum. Dicunt Christum Samaritanom, quia eum simili odio in Judaeos aflfectum putabant, quo Samaritani Judaeos oderant (cf. 4, 4. 9.). Aliquem vero dicere Samaritanom, erat gravissimum apud Judaeos convicium. — Et daemonium habes i. e. et a dae- inone obsessum, qui nimirum tibi inspirat istum inimicum in nos Judaeos aflfectum et verba illa insanientis, nos filios diaboli nomi- nando. 1 ) \. 49. Ego daemonium non habeo i. e. nihil mihi commer- cii est cum daemone, nec illo auctore quidquam facio aut dico.— Sed hortorifico Patrem meum i. e. sed in omnibus et semper Dei volunlati obedio (coli. 4, 34.), ab eo in faciendo aut dicendoregor et impellor. — Verbum r cpuco b. 1. honorar e obediendo (vo- luntati scil. Dei). — Et inhonoraslis me, nimirum me afficiendo accerbissimis conviciis, Samaritanom et daemoniacum me appel- lantes. V. 50. Ego autem non guaero gloriam meam i. e. sed quam- quam me conviciis peti!is, non vindicabo honorem meum.— Est, scil. Pater. — Qui quaerat, nimirum gloriam meam, i. e. qui ho- noris mei curam geret (cf. 5, 23.). — Et judicet i. e. et acerrime ‘) Janš., Henoch., Ad. Maier. 163 eos puniet, sententiam condemnatoriam in eos ferendo, qui me inhonoranf. V. 51. AmoHtus paucis verbis convicia et vindicta Deo re- licta, vertit se ad Judaeos fideles (coli. v. 31. 32.), docetque quo- modo Deus praemiis omaturns sit eos, qui doctrinae ejus obse- qninm praestiterint. — Sermonem meum i. e. doctrinam meam. — Servaverit, seil. fide et opere (sen credens eique obediens). Tvjpsčv tov lopov id ac supra (v. 31.) piv e tv sv nj) loptp (manere in sermone). — Mortern non videbit i. e. mortem spiritualem (animae) non experietur (hinc nec mortem aeternam). 1 ) — Cete- rum phrasis: mortem videre (ddvaTov dsiopsiv) estidquod: mortem gustare (peusodac tod davdrooj. 2 ) V. 52. Judaei, scil. increduli et Christo adversantes. — Nune cognovimus, nimirum etiam certius, quam antea. — Quia daemonium habes i. e. te a daemone esse obsessum, qui tibi iu- spirat, ut tam insana et absurda loquaris. 3 ) — Ad. Maier et Kui- noel phrasin: daemonium habere, etiam h. 1. ut 7, 20. proverbia- liter sumentes, explicant per: insanire; sed non est, cur non prior teneatur explicatio (coli. v. 48. et 49.). — Intelligebant ergo Judaei verba Cliristi de corporis morte, ideo absurde eumloqui putabant (Mald.). — Abraham morluus est et prophetae i. e. nam Abraham et prophetae, qui praecepta Dei servaverunt, eique ob suam insignem sanctitatem imprimis dilecli fuerunt, mortui tamen sunt. V. 53. Major i. e. praestantior. — Et prophetae mortui suni i. e, et praestantior prophetis, qui mortui sunt (Mald.). — Onem le ipsum facis i. e. quem per tuam jactantiam te venditas? V. 54. Respondit, scil. ad illa verba: quem te ipsum lacis/ -— Si ego glorifico tneipsum i. e. si ego ipse meum honorem cu- rarem et captarem. — Gloria mea niliil est i. e. honor meus vanus erit, non verus (nimirum juxta humanum censendi mo- dum). Cf. 5, 31. — Oui glorijieat me, nimirum oraculis propheta- rum, miraculis et testimoniis de coelo (cf. 5, 37.) — Quem ros dicitis, tjuia Deus vester est i. e. et si vultis scire, quis sit ille Pater meus, is ipse est, quem vos jactatis esse Deum nostruin. ! ) Cf. 5, 24. et 6, 50. 2 ) Cf. Matth. 16, 28. 3 ) Mald,, a Lap. 13* 164 Lectio tted? r][uov praeferenda lectioni b/iiuv, qua exprimitur, (juoniodo Judaei dicere solerent. 1 ) — Verbis his simul significat Christus, se esse Filium I)ei naturalem. V. 55. Et (xai) i. e. et tamen (particula y.dt h. I. adversativa). — Non cognorislis eurn ; vid. 7, 28. — Ego novieum ; vid. 7, 29. — Mendax, quia nimirum contra mentemmeam et, conscientiam lo- querer. — Simi lis vobis, nimirum mentientibus, dum dicitis, vos nosse Deum, quem lainen non cognoscitis 2 ). — Et sermonem ejus servo i. e. quia omnia praecepla Dei plane pleneque observo (voluntatem ejus in omnibus adimpleo), id argumento est, me Deum cognoscere. Sententia hac Christus probat, se nosse Deum (Theophjl.)} sed ea simul tacite pungit Judaeos, eos Deum non nosse, quia non servent praecepla ejus. V. 56. Exultamt i. e. gaudio perfusus optavit sen desidera- vit. Est praegnanter dictum 3 ). — Diem meum i. e. tempus mei in terras adventus 4 5 6 ). Qui per diem intelligunt tempus passionis e t, mor tis Christi, contra se liabent contextum et usum loquendi s. Joannis. — S. Augustinus intelligit per diem aeternam Filii a Patre generalionem (ob v. 58.); sed prior esplicatio praefe- renda est. — Videt et i. e. ut experiretur, sen vivendo attingereD) cf. Luc. 17, 22. Respicitur hic ad promissiones Messianas, Abra- hamo dat.as (Gen. 18, 18; 22, 18.). — Vidit, non mera fide, ant fide et tjpis (Jsaaco et ariete, quem loco filii immolavit), ant prophelica revelatione, sed rcvera expertus est adventum meum in terra, dum esset in limbo, videns oculis mentis a Deo ele^alis, Christum incarnari et nasci f, > — Et gavisus est, quod nimirum in mundum venisset redemptor, in quo benedicendi suni omnes populi. Quo indicat, se Abrabamo longe majorem esse (Ad. Maier). V. 57. Judaei, existimantes nimirum, Christum id dicere de corporali visione per oculos carnis coaevumque sese facereAbrahamo. — Quinguaginta annos nondum habes, et Abra¬ ham vidisti i. e. tu nondum aetatem virilem excessisti, quomodo !) Cf. Ad. Maier. 2) Chrys., Theophy]., Euthym., Calm. 3 ) Kuinoel., Ad. Maier. 4 ) Mald., a Lap., Calm. 5 ) Kuin., Ad. Maier, “\Vilke lex. 6 ) A Lap., Mald. et recentiores. ergo Abrahamum videre poteras, cum hic aiite bis inille annos mortiuis sit? Quum Christus tune annum aetatis tricesimum ex- cessisset (coli. Luc. 3, 1. 23.), quaeritur, qua ratione Judaei ei dicere poterant, ipsum nondum attigisse aetatis annum quinqua- gesimum? — Dixerant hoc, quia apud Judaeos a rum s aetatis quinquagesinius erat fixus aetati virili termiims, 1 ). V. 58. Fieret i. e. existeret, seu faetus, aut natus est. — Ego sum i. e. fui et sum, quippe ab aeterno Deus. Praesens si- mul vim habet perfecti aut imperfecti 2 ). De voce sigi (sum) et -fevioftat vid. 1,6. — V. 59. Tulerunt ergo, quia Christuin, quum se Deo aequa- lem faceret, blasphemuin habebant. — Lapides, qui verosimiliter ibi ad aedificium aliquod reparandum ad manus erant. — Ut ja- cerent in eum i. e. ut illum occiderent tauquam blasphemum (coli. Lev. 24, 16,). — Abscondit se, scil. invisibilem se reddendo (Mald.). — Et exwit, nimirum illaesus. — Sic hic idem patravit miraculum, quod Nazarethi, quum eum Nazaretliani de rnonte praecipitare vellent (cf. Luc. 4, 30.). C aput IX. Miraculosa coecigeni sanatione iterum Christus docet, se esse lucern mundi. — 1) Homo a nativitate coecus vlsum adeptus (v. l-T) V. 1. Et praeteriens i. e. et cum exiret de teinplo, aut: in suo e templo egressu (praeteriens locum, ubi coecus sedebat). Particula: et (xcu) indicat, miraculum hoc paulo post egressum e templo, (nimirum sabbato, quod festum tabernaculorum exci- piebat) editum fuisse (cf. Mald.). — Vidit, scil. ad portam tem- pli (uti act. 3, 2.), vel in via, quae ad templum ducebat. — Coe- cum n nativitate, qui scil. ibi stipem a transeuntibus postulabat. * % 0 Cf. Lighfoot., Kuin.j Ad. Maier. 2 ) Cf. Beelen gramm. 283-, a Lap. (J. /A . V"> * " * 166 Addit; a nativitate, ut appareat miraculi magnitudo in isto cu- raudo (Mald.). V. 2. Interrogaverunt discipuli, innixi nimirum falsae Judaeorum opin ioni, qua putabant, quodvis rnalum phjsicum essiTpoenam peccati cujusdam personalis. — Ouis peccavit i. e. cujus culpa, peccato, factuin est, ut liic coecus »asceretur. — Hic, quatenus jam in/u tero inatris peccavit (uti Judaeorum erat opinio, infantes jam in utero matris peccare posse, quam opinio- nem rabbini (cf. Kuirioel, Ad. Maier) defendebant, docentes ma- luin affectum praevalere in hominejam a tempore formationis ejus), autfquatenus peccata futura, a I)eo praevisa, coecitate puniebantur (uti Gen. 25, 23.). — Aut parentes ejus, quia nimi- rum Deus saepe peccata parentum in filiis punit. Exod. 20, 5.n Ego sum Deus zelotes , visitans iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartain generationem“. (Cf.Exod. 34, 7; Deut. 5, 9.)')- V. 3. Nec/ue hic peccavit, neque parentes ejus, ut nimirum coecus nasceretur (quod ex praecedentibus supplendum est). — Quibus non negat, parentes ant coecum liunc unquam peccasse, sed solum negat, coeci aul parentum peccata causam fuisse, ut ille coecus nasceretur (a Lap.). — Sed, coecitas scil. haec nune juxta Dei voluntatem ad id inservit, seu ideo adest. — Ut manifestentur opera Dei in illo i. e. ut in eo per me curando Dei tnisericordia, documentaque ejus potentiae ac arnoris elueerent. V. 4. Oportet, scil. ex Patris decreto, tanquam ejus lega- tus. — Operari opera ejus i. e. facere, quae Pater per me fieri voluit in salutem hominum. — Per opera enim non solum sunt iutelligenda miracula, sed ornnia, quae Christus ex Patris voluu- tate facere debebat, ergo etiam ornnia opera, quae ad hominum redemptionem edidit, v. c. restitutio et renovatio spiritualis et corporalis hominum vitae, ut per ea eluceret Dei inisericordia, potentia et amor. — Doneč dies est i. e. dum in hoc mundo inter homines vivo. Per diem enim intelligi debet tempus vitae Christi, quo in hoc mundo cum homiuibus versaturus erat (Mald.). — Venit nox i. e. iustat mihi mors. Etiam apud seriptores exteros nox est saepe imago mortis 1 2 ). — Quando nemo potest operari 1 ) Cf. a L al >. 2 ) Cf. Mald., a Lap. 167 i. e. post quam, sicut homines noctu ob tenebras operari n on pos- sunt, nil operabor eonun, quae ad salutem et redernptionein hominum pertinent (fnon homines puhlice docturus, oec mira- cula editurus, nec passurus).'). — V. 5. Quamdiu sum in mutido i. e. quamdiu in mundo in- ter homines versor. — Lux sum mundi, el ideo, quia lucis est illuminare, lucern ubivis inferre, binc et liunc coecum illuminare debeo. — Ergo futura coeci illuminatio occasionem dedit Chri- sto, ut sediceret lucern mundi. — Ceterum, quoinodo sit Christus lux mundi, videsis 1, 4. — V. 7. In natatoria (tic xoXupjdrjd-pav) i.e. inpiscinaseustagno feerpro iv ut saepe). Cf. 5, 2. — Siloe. Graece Id (nap, hebraice (Jes. 8, 6.) (participiuin passivum formae Kal juxta for¬ mam ab -1? qui odio habitus est), quod evangelista h. 1. recte vertit per dnearodpivot; (missus), indicans, ipsum nomen stagni applicationem admittere respectu coeci (non Christi, qui erat xaz' i^oyrjv missus a Palre), qui eo fuerat missus. Septua- ginta versores semper scribunt: ždcudp, Josephus Flavius vero Stloa vel Idcoa. Fons Siloah, uli recentissimi eruditi docent, situs erat ad partem Hierosoljmae orientalem versus austrum, atque ex eo emanabant duo rivi in duo stagna se effundentes, quorum alterum appellabatur stagnum Salomonis, alterum (inferius situ) vulgo stagnum Siloam dicebatur * 2 ). — Quaeri posset: Cur Christus non stalim sanaverit coecum, sed šaliva luto mixta oculos ejus liniverit, et dein ad stagnum Siloah mi- serit? Jam antiqui interpretes bene respondent, Christum tecisse hoc, tum ut fidem et obedientiam coeci probaret 3 4 ); tuni ut ista res esset symbolum coecitatis et sanationis hominis istius, quum exunapartelutum oculis illitum, quodexcaecatvidentem,symbolum est coecitatis; ex altera vero parte, quum ablutione lutum, impe- dimentum visus, removetur, symbolice significabatur, divina Christi potenlia coecitatein ab oculis coeci remotum iri‘)- Abiit, nimirum uti Christus praeceperat ad piscinam. <) Cf. Mald., a Lap. a ) Cf. Calm., Ad Maier, Bucher. 3 ) Chrysost., TheophyI., Mald., Eutliym, 4 ) Cf. Bucher. 168 r, 7 X . '-or / - 7 ? . 2) Stupor hoiulnum hac de re (8—11.) V. 8. Mendicus (jzpooa.iry<;, ita legendum et uon zmplbz, uti nonnulli codices habent). — Dicebant, scil. postridie, elapso sabbati die. V. 9. Ille, nimirum sanatus. — Ego sum i. e. ille idem coecus, qui sedebam et mendicabam. V. 11. Ille komo; ita dicit, quia Jesuin nonnisi ut piuui h ominem et, prophetam agnoscebat. — Jesus. Nomen boe didi- cerat vel ex communi farna, ve! interrogando a circumstantibus (a Lap.). 3) Examen Pharisaeorum (13—34.) V. 12. Ubi est ille? Interrogant id, ut euin comprehende- rent atque apud synedrium ceu sabbati violatorem accusarent (Mald., Calm.). — Ait, scil. sanatus. V. 13. Adpharisaeos i. e. adsynedros, ut nimirumeo diligen- tius examinato et re accuratius perpensa, ipsi judicarent, num Cbristus violati sabbati reus esset. — Docent enim rabbini, uti farinam subigere die sabbati nefas erat, ita et illicitum erat ea die šaliva linire oculos. 1 ) Perpharisaeos sunt intelligendi h. 1. synedri, nam infra (v. 18.) dicuntur Judaei, qui (coli. 5, 9.) sunt synedri. Memorantur vero pharisaei pro reliquis synedrii asses- soribus, quia major.pars synedrii constaret ex pharisaeis 2 ). V. 14. Erat anteni sabbatum, Iloc addit evangelista, ait s. Chrysostomus, demonstrans illorum malam mentem; quaere- bant enim occasionem contra Jesum, ut euin ceu sabbati viola¬ torem accusarent (a Lap.). — V. 16. Hic homo, cum con temp tu. — A Deu i. e. a Deo mis- sus, seu Iegatus divinus. — Non custodit i. e. violat. — Si- gna i. e. mtracula. — Schisma erat inler eos i. e. opinionum de Christo diserepantia. V. 17. Coeco i. e. illi, qni antea coecus fuerat. — Ite rum. Iterum iterumque interrogabant coecum syuedri, Christo inimici, ex acerbo odio et invidia in eum, ut ex ore ejus aliquid eliciant, quo possent negare veritatem mira culi; illi vero, qui Christo fa- 1 ) Cf. Calm., Ad. Maier. 2 ) Kuin., Ad. Jlaier. 169 verent, itermn eum interrogabant, ut adhuc plura alia diceret,quo in sna de Jesu opinione confirmarentur. 1 ) — Dixil, nimirum in- trepide. — Ouia propheta esl i. e. eum esse a Deo missum, seu legatum divinum. Vox propheta debet h. 1. seusu latio ri sumi. quo denotet omnein a Deo missum seu legatum divinum; ergo id ac supra: ex Deo est (napa tieoo ion).*) V. 18. Non crediderunt; putabaut scil., totam sanationem esse fraudem, lunic in finem compositam, ut liujus sanatiouis di- vulgatione Christi auctoritas cresceret. — Ejus, qui videvat i. e. qui visum receperat. V. 19. Eas, scil. parentes, primo. — Hic esl filius vester, ut nimirum primo constaret, utrum idonei essent ad ferendum testimonium. — Onem vos dicitk, quia coecus natus est. Est liaec quaestio altera: an coecus natus sit. — Quomodo videt i. e. qua ratione curatus fuerit. — Tertiam bane quaestionem propo- suerunt sjnedri ideo, quia sperabant, parentes, si ad duo priora responderent aftirmative, aliquid prolaturos esse, quod divergeret a coeci narratione, quo tanto magis narrationem coeci suspectam reddere possent. V. 21. Nescimus. Ob excommunicationis metum se tertium nescire simulabant (coli. v. 22.). — Aetatem kabel i. e. adultus est et ideo legitimum de rebus suis testimonium exhibere potest. V. 22. Haec dixeyunt . . addit nimirum evangelista. — Jiulaeos i. e. sjnedros, Christi inimicos. — Conspiraverant i. e. inter se constituerant seu decreverant. 3 ) — Eum i. e. Jesum. — Confiteretur esse Christum i. e. pro Messia haberet. — Ul extra synagoyam (ievet i. e. e sjnagoga excluderetur seu excommuni- caretur. — Exclusio liaec a sinagoga (seu conventibus sacris) erat vel temp o ral is, vel perpetua. Quum adversarii Christi internecino odio eum prosequerentur, utique h. 1. (uti 16, 2. et Luc. 6, 22.) de perpetua e synagoga exclusione cogitandum est. Posteriores Judaei loquuntur de tribus excommunicationis generibus,nimirum de levissimo dieto), quod per 30 dies durabat et a sjnagoga, ab uxoris et doinesticorum consuetudine excludebat; dein de graviori (^“.'v 1 dieto), quod erat perpetua *) Cf. Ad. Maier. a ) Cf. Mald. 3 ) Cf. Beelen gramm. 266. 170 exc!usio a sjnagoga cum diris et malediclionibus conjuncta; et de gravissimo vocalo), quod erat exclnsio a sinagoga et populo judaico perpetua. Si jam illo tempore haec tria ex- cominuniealionis genera statuta erant, li. I. cogitandum est de altero. 1 ) V. 24. Vocaverunt, niniirum synedri, Christo inimici, quiiin e parentibus coeci uil elicere potuissent, quod ejus narra- tionem suspcctam reddere posset. — Da gloriam Deo, niniirum simpliciter confitendo veritatem, euin lanquam.omniscium et judi- cem agnosce ns. Verba: da gloriam Deo, erant formula adju- randi aliquem ad veritatem confitendam, Hebraeis usitata (Jos. 7, 19.). — Scimus , niniirum cer to. — Peccator i. e. sceleratus et impius, 2 ) qui ideo tale miraculum patrare non potuit. Volebant liisce ex coeco elicere responsum, quo vel/negaret, se a Christo curatum fuisse, vel diceret, se licte et per praestigias curatum fuisse (a Lap.). V. 25. S'i peccator est, ncscio i. e. utrum peccator sit, nec ne, nune ea de re disputare vobiseum nolo. 3 ) — Essem. Bene vertit Vulgata graecum cbv, quia babet vim imperfecti. — Modo video, nimirum ipsius beneficio. V. 26. Iterum. Postulant iterum narrationem totius eventus, sperantes, bominem illum rem aliter, qua m ante narraturum esse, ut adeo eum mendacem declarare possent, imitantes judiees, qui solent eundem reum saepe de eadem re interrogare, ut videant, nuin šibi omnibus in rebus constet, ecquid evariet, et nuni vera, an falsa dicat (Mald.). V. 27. Et audistis. In graeco; xat obx 9 ]xoi>). — Et cognoscunt me meae i. e. et ita vicissim fideles me cognoscunt, agnoscunt et ainant ut verum, optimum suum pastorem, qui eorum tantum curat salutem. 8 ) Loco verborum: et cognoscunt me meae (xa'c ytvd)axoocu ge tu ega) codices graeci quidam habent: xai yivmoxogai 'ono zčbv igcov (et cognoscor a meis). In sensus substantia nulia datur diversitas; videtur prior lectio a librariis facta ob stalim sequentia verba. * * 3 ) V. 15. Sieni novit me Pater et ego agnosco Patrem i. e ita ego cognosco oves meas (fideles) et oves meae cognoscunt me, sicut Pater me cognoscit et ego Patrem. — Ceterum per se patet, particulam sicut (xut)uig) significare similitudinem tantum, non aequalitatem; nam Pater modo infinito, absoluto co¬ gnoscit Filium aeque ac Filius Patrem, qui eadein natura divina | raeditus est (a Lap.). — Et animam meam pono pro ovibus meis i. e. brevi mortem pro eis subibo. Est praedictio mortis ipsius, non coactae, sed voluntariae ex summo erga oves amore (dicit: pono, ritlrgu). Cf. v. 18. V. 16. Ali a s oves, scil. gentiles, et quidem illos, quiprompti et dispositi sunt ad ingrediendum in ejus ecclesiam, quos vero, quamvis nondum essent fideles, per anticipationem dicit oves suas, uti postea eos nominat filios Dei (11, 52.), quia aliquando credituri erant et ut fideles in ecclesiam ejus aggregandi (Mald.), et quia ut }.oyo$ etiarn gentilium doetoreni et reetorem se prae- stitit, variis modis eos ad se cognoscenduin ducens et quosdani eorum modo singulari collustrans (cf. 1, 9—12. et aet. 14, 15. 16.). — Ex hoc ovili, scil. populijudaici, sen ecclesiac V. T. (Ang.). — Oportet, nimirum juxta aeternum Patris decretum (cf. 3, 15. Eph. 3, 6.). — Adducere, nimirum ad ovile meum seu ec¬ clesiam meam, nempe per discipulos meos. — Vocem meam au- dient i. e. voci meae per ora apostolorum loquenti obedient et in me credent. — Hoc dieto tarife pungit Judaeos, quiChristo prae- dicanti credere nolebant (a Lap.). Praedicit porro hisce Christus vocationem et converšionem gentilium. — Et fiet unum ovile et unus pastor. Sensus non est: et omnes homines, i) Cf, a Lap. Beelen grammat. 277. *) Cf. Janš. 3 ) Kuinoel, Ad. Maier. 14 * otrmes Judaei et gerttiles ad Christum convertentur, et ita omnes sub uno er unt pastor e (coli. Rom. 11, 25. 26.); sed, quia inimine- diate praegressis locutus est Christus de illis ex judaismo et ethnicismo, qui veri amantes jiielatisque stud iosi, prompti sint ad ingrediendum in ejus ccclesiam, sensus est: Judaei et gentiles, veri am antes pictatisque studiosi, destructo, per me medio pa- riete (EpIi7%Tl'), quo nune in duos šibi inimicos populos divisi eranf, unusque populus reddifi, in me credentes, erunt unum ovile, una ecclesia, sub uno pastore (me, meoque vicario). 1 ) V. 17. Propterea i. e. propter bane causam. Loquitur ut bomo, cujus diligendi plures fuerunt causae Deo Patri (Mald.). — Ouia, nimirumjuxta maudatum ejus (coli. v. 18.).— Pono atiimam meam i. e. mortem subiturus sum. — Ergo causa amoris Patris est Christi obedientia Patri, qui decrevit, ut mortem per pas- sionem et crucein subeat, praestita. — Attainen dum dicit: pono animam rneatn, innuit, se mortem non invite, sed v olu n tarie subiturum esse, quod versu sequenti Claris verbis docet (cf. Matih. 26, 24.). — Ut ilerum sumam eam i. e. ita tanien, seu sub bac conditione, ut ex morte ad vitam rediturus sim. 2 ) Ita debet par- ticula ut (Iva) explicari, non autem eebatiče (de eventu) sumi (Eutlijm.). V. 18. Eam i. e. vitam. — A me, scil. invito ac nolente. — Sed ego pono eam a meipso i. e. sed ego spotite eam trado, quando et quomodo volo. — Sic explicat et conflrmat, quodsupra dixit: ego pono animam meam. — Potestatem habeo, scil. ple- nam et liberam. — Ponendi eam i. e. vitam tradendi (seu mo- riendi). — Et sumendi eam, nimirum per gloriosani resurrectio- nem (seu resurgendi). Vid. 2, 19. — Hoc mandalum, scil. ponendi animam meam; quod tamen non fuit invito, sed volenti et consen- tienti datum (Janš.). — Accepi, nimirum ut bomo; nam ut Deo Pater iili non imperat (Calmet). Unde apostolus (Phil. 2, 8.) seri- bit: „faclus obediens (scil. Patri mandanti) usque ad mortem, mortem autem crucis.” V. 19. Dissensio i. e. dissidium. — Iterum. Respicitur ad ea, quae 9, 16. leguntur. ‘) Cf. Mald., a Lap. 2 ) Rosenmiiller, Ad. Maier, 181 X V. 20. Daemonium kadet i. e. a daemone obsessus est. _ Et insanit i. e. et ideo ejus instinctu verba insanientis loquitur (cf. 8, 48; 7, 20.). — V. 21. Alti, nimirum judicantes ex .Chriati^emanlbus, sed etiam ex facto ejus praegresso (c. 9.). — Coecorum oculos aperire i. e. exstinctum lumen oculorum restituere? Quasi di- cant, non potest, quod ergo supercst, divina virtute hoc factum est in coeco nato (Menoch.). — 3) Dis§erit Jesus de sna ad Patrem relatione (33-43.)- V. 22. Facta sunt i. e. celebrata sunt. — Encaenia (eyxat- via) i. e. festum dedicationis templi. Festum hoc celebrari con- suevit die 25. jnensis Casleu (Decembris) per octo dies in me- moriam dedicationis (rod iyxaeviapooJ etrepurgationis (tod xa9apiapov) templi et altaris a rege Antiocho Epiphane profanati, eratque a JudaMaccabaeo institutum (1 Macc. 4,56, 59; 2 Macc. 10, 6—8.). Quamvis Judaei non tenerentur Hierosoljmam ire ad festum hoc celebrandum, Dominus tamen cum discipulis suis petiit urbem atque templum adiit. — Hiems erat i. e. tempus pluviae. Hoc addit, ut constet, cur Jesus non sub dio, sed in tecta porticu Salomonis egerit. V. 23. Et, scil. ideo. — In templo (iv rtp teptp). Cf. 7, 14. In porticu Salomonis. Erat haec porticus locus tectus et colu- mnis instructus in part.e templi orientali, in atrio gentilium. Quum haec porticus, quae in devastatione templi illaesa mansit, esset opus Salomonis, ideo etiam porticus Salomonis dicebatur 1 ). V. 24. Circumdederunt i. e. cinxerunt, nimirum quampri- mum resciverant, eum esse in templo. — Judaei i. e. sjnedri. Quousque animam nostram tollis i. e. quousque nos tenes animo suspensos? Nam zvjv (po/i^v aipecv est tropice: suspensum animo tenere aliquem 2 ). Philo verbum aipecv habet synonjmum verbi pereajpc^etv, quod praeter: in altum tollere, etiam notat suspen¬ sum, dubium tenere 3 ). — Christus i. e. Messias. Vatam ‘) Jos. Flav. antiq. XX, 9, 7. Rosenmiiller, Iex. Wilke. 2 ) Kuinoel, lex. Wilke. 3 ) Cf. Kuinoel, Ad. Maier. 182 (napprjoia, adverbialiter positum) i. e. aperte, sine oralionis in- volucris. i§imulant hisce verbis bonammentem; sed volunt iis Christum inducefe, ut, aperte se Messiam profitendo, eum per- derent 1 )- V. 25. Respondit eis, non directe, quum mala eorum con- silia cognovit, sed.iudirecte, provocando nimirum ad ea, quae jam repetitis vicibus de se dixerat, et ad opera sua. — Opera, i/uae ego facio in nomine Patris mei, liaec testimonium perhibent de me] cf. 5, 36. — In nomine Patris mei i. e. jussu et volun- tate, vi ac potentia Dei Patris (quae dedit mihi Pater 5, 36.). V. 26. Non creditis, nec verbis, nec factis. — Quia non estis ex otribus meis i. e. quia non habetis animum docilem, non estis veri amantes pietatisque studiosi, et ideo non vultis mihi quasi pastori subjici et me pro Messia et Salvatore agnoscere (coli. v. 29. et 8, 23. 27.). — Pro 6ti odx quidam codices ha- bent od ykp sensu eodem manente. — Verba xa&u >c sctzov oplv, quae in nonnullis codicibus leguntur, a grammaticis adjecta esse videntur, ut docerent, Jesum v. 27. respexisse parabolas, quae in prima hujus capitis parte leguntur (Kuinoel). V. 27. Oves meae i. e. qui animum docilem habent, veri amantes pietatisque studiosi sunt (v. 3.). — Vocem meam audiunt; cf. v. 3. — Cognosco (yivd)axco adra)] cf. v. 14. — Sei/uuntur me, nimirum me pastorem, me Messiam agnoscendo et exemplum vitae meae imitando. V. 28. Vitam aeternam; cf. v. 10. — Do, scil. in praemium. — Non peribunt in aeternum i. e. vitabunt damnationem aeter¬ nam, in quam adversarii filios Dei (fideles meos) ruere študent (Ad. Maier). — Et non rapiet eas quisquam de manu mea i. e. nulla vis hostiliseos perdere poterit, nimirum me illos custodiente et prolegente. De manu mea dictum pro mihi (spol); cf. 3, 35. Nune v. 29. probat,, neminem posse oves rapere de manu ejus. V. 29. Pater, quod dedit mihi, majus omnibus esl i. e. quod Pater mihi gignendo dedit, scilicet natura divina et potestas, omnibus rebus creatis est major (a Lap.) — Et nemo potest ra¬ pere de manu Patris mei i. e. ideo nemo potest eas violenter eri- -pere ei, ac proinde nec mihi," qui (coli. v. 30.) eandem cum ) Aug., Chryg. C » ^ f ^ - v 7. 183 Patre liabeo naturam divinam, liinc et eandempotestatem (a Lap.). Loco: d dsdwxev pot, petkov (quam lectionem praeter Vulgatam aliae versiones et Patres plures sequuntur) codices praestantis- simi habent oc dsd(oxe (scil. coli. v. 28. avta (oves), petkov (major i. e. potentior) ndvrtov (omnibus scil. adversariis, qui oves mihi eripere, oves meas perdere študent). — Stante altera lectione respectu phrasis: dedit mihi, vid. 6, 37. — V. 30. Unum sumus, scilicet in natura (essentia, coli. v. 38.), et consequenter in potestate et voluntate (cf. 5, 19.). Notant s. Patres, unum (sv) designare identitatem naturae seu essentiae; sumus (strpsv) vero distinctionem perso- narum (cf. a Lap.). — Ita et Judaei (coli. v. 31.) verba Christi acceperunt, quum visus est eis blasphemasse, quod nullo modo judicassent, si tantum significatam existimassent concordiam voluntatis (uti Ariani et moderni rationalistae). V. 31. Sustulerunt iterum; vid. 8, 59. — Ut lapidarent, quasi blasphemum, eo quod Deo Patri se aequaret. V. 32. Respondit i. e. eos allocutus est (nulla enim quaestio praecesserat.) — Opera bona i. e. opera praeclara, per quae sunt varia ejus miracula intelligenda. — Ostendi i. e. conspicienda exhi- buiseu praebui (cf. 2, 18. Matth. 16, 1.). — Ex Patre meo i. e. quae fiunt ex voluntate et potentia Patris (coli. v. 25.), quae autem operatur per Filium. — De phrasi ix roo nazpoz et d tu tod uidii vid. 1 , 3. — Lapidalis i. e. vultis me lapidare 1 ). V. 33. De bono opere i. e. propter bonum opus (nep't id ac Sta). — Lapidamus i. e. volumus te lapidare. — Et; xa't h. 1. est exegeticum: nimirum. — Facis te Deum i. e. praedicas te Deum. V. 34. Ut Judaeorum criminationem (scil. se esse blas¬ phemum) repelleret, provocabat Christus primum ad locum scrip- turae s., ostendens, se vi suae a Patre acceptae destinatio- nis nomine illo, quo Judaei offenduntur, jure compellari posse, argumentans a rninori ad majus. In psalm o 8L (82, 6., in quo Deus judices injustos severe adhortatur, ut recte judicent, ii tan- quam vicarii Dei compellantur dii (ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes) 2 ). — Locum jam hunc adhibet Christus ad re- Cf. Beelen gram* 280. 2 ) Cf. Exod. 21 , 6; 22, 8. 28. ps. 88, 28. 184 pellendam a se blaspbemiam. — In lege ves/ra i. e. in scriptura V. T., quae a vobis, ut gloriamini, summi habetur. Lex (vopto<;) bic(utisaepealias 12,34; 15, 25.) to tam scripturam V. T. denotat. V. 35. Dixit, nimirum scriptura. — Illos, nimirum judices,qui nihil aliud erant, quani homities et quidem peccatores. —- Factus esl, scil. in illo psalmi loco. — Solni i. e. everli.irritareddi (cf. Matth. 5,17.) V. 36. Sanctificavit i. e. ad Messiae miinus destinavit, seu Messiae munus demandavit (Mald., Ad. Maier). Nam dpca^eiv, quod proprie notat: ab usu commimi segregare et usui sacro destinare, saepe notat etiam: deligere^, destinare aliquem ad munus sacrum obeundum. Ita dicitur in V. T. de prophetis (cf. Jerem. 1, 5. Sir. 45, 4.), h. 1. sensu eminenti de destinatione ad munus Messiae. Ceterum Messias y.ar' efo^v dicebatur sanc- tus Dei, djtoi- roo dsoij (cf. 6, 70.). — Sensus versuum 35. et 36. est: Si judices, qui meri sunt homines et peccatores, quia sunt vicarii Dei, in s. scriptura vocantur__dii, quomodo me, eni Pater Messiae munus demandavit, et ideo in mundum misit, blas- pbemiae accusatis, si me Dei Filium dixerim? V. 37. Me autetn Dei Filium esse sensu proprio i. e. unum cum Patre (coli. v. 30.), probant ipsa opera. — Opera Patris ; vid. 5, 19. — Mihi, scil. asserenti, seu meis verbis. V. 38. Facio, scil. opera Patris mei. — Si milii i. e. verbis meis. — Operibus credite i. e. ea agnoscite tanquam manifesta- tiones divinae potentiae et majestatis (cf. 5, 31. 32; 8, 18.).— Ut cognoscatis, scil. ex operibus. — Et credatis (xac pcvdxrxYjTs); cf. 6, 69. — Pater in me et ego in Patre, nimirum per naturam (es- sentiam). Pater est in Filio cum sua essentia, ac consequenter etiam cum sua voluntate et potestate; et Filius est in Patre, quia ejus essentia, voluntas et potestas est essentia, voluntas et pote- stas Patris (Ad. Maier). A theologis ista intima inhabitatio dicitur circuminsessio (nsp c^cbprjai ^), 1 ) V. 39. Appreliendere, ut scil. captum synedrio traderent (7, 30. 32.). — Exivit, sicut supra 8, 59. 1.40. Trans Jordanem in locum, scil. Bethaniam (cf. 1, 28-). 2 ). — P rimum ; nam postea Joannes baptizavit Aenone 0 Cf. a Lap. ad 14, 10. 2 ) Cf. Ad. Maier. L* x/ 185 juxta Šalim (3,23.), et crebromutans loctim alias Jordanis regio- nes baptizando obivit (a Lap.). — Ulic, nimirum per loiigius tempus. \. 41. Quia Joannes signum fecit nullum i. e. quamvis Joan- nes nullum patrarit miraculum, tamen ei credidimus. V. 42. De hoc, scil. de Jesu. — Vera er ant i. e. et quia omnia, quae de Jesu audierant et viderant, perfecte convenire cum verbis Joannis videbant, multi credebant in Jesum, nimirum cum esse Messiam'). .. . /A * C a p u t XI. 1) Lazari rnorbus (v. 1—16 ). V. 1. Er at, scil. eo tempore, quo Jesus trans Jordanem agebat. Lazarus (Hebr. "3V- per compendium pro Deus juvamen (©ottljelf) alius ab illo mendico apud Lučam (c. 16.). — A Betkama i. e. Bethania oriundus, sen Betbaniensis; nam dno, uti ix, indicat patriam et domicilium. Bethania haec erat vicus ad orientem montis olivarum situs, 15 stadiis ab Hierosoljmadistans. Bethania dicitur vicus (xw/iyj) Mariae et Marthae, quia ibi habitabant, ut ita distinguatur ab altera Bethania trans Jordanem (coli. 10, 40.) sita. V. 2. Maria, quae unxit. Maria haec est eadem cum Mag¬ dalena et peccatrice apud Lučam. Vid. dieta 12, 3. — Ipsam unctionem hic jam leetoribus ex Luca notam supponit. V. 3. Miserunt, nimirum nuntium, utpote quum scirent, ubi tune temporis Christus agebat. — Ad eum i. e. ad Jesum. — Domine, r/uem arnas infirmatur. Non aperte postulabant auxilium pro aegroto, sed sufficiebat, Christo morbum indicare , quia con- fidebant, Christum solo nunlio morbi accepto, illi remedium alla- turum esse (Ang., a Lap). Arnas} f ~ ' ' 2 ) Lazarus vltae redditus (17 — 44 ). V. 17. Venit, scil- prope Bethaniam, et quidem uno die ex Peraea.— Ouatuor dies jam in monumento habentem i. e. qua- tuor diebus sepultum. (Habentem ej(ovza, i. e. agentem). Iter e Peraea Bethaniam peregit Christus uno die; post nuntium accep- tum mansit in Peraea duos dies; hinc Lazarus, si jam quatuor diebus erat in sepulchro (quia mos erat Judaeis tune temporis eadem die, qua exspiraverat, mortuum sepelire), eodem die, quo nuntius ad Christum venerat, defunctus est 1 ). V. 18. Versus hic causam reddit, cur multi Hierosoljmilani ad Lazari sorores venerint, quia proxiina esset Hierosoljmae Bethania. Ceteruin 15 stadia (coli. dictis 6, 1.) sunt 3 / 8 millia- ris germanici (circiter una hora). 2 ) V. 19. Judaeis, scil. Hierosoljmitanis (coli. v. 18.). — Ad Martham (~poc rac tt spi Mdpiiuv = n poz Mdpffav). — Ut con- solarenlur eas. Mos nimirum erat Judaeis, ut per septem dies consolarentur lugentes 3 ). V. 20. Oecurrit illi. Christus nimirum nondum venerat Be- thaniam, sed prope vieum istum erat; fors manserat ibi, ut re- quiesceret ex itinere; ast agnitus a praetereuntibus, Marthae, quae fors in via ad sepulehrum, vel jam adsepulehrum erat, nuntium de ejus adventu allatuin est, quo accepto sine mora obviam procede- bat Christo. — Ita potest intelligi, quare etiam sororem suam de adventu Christi certiorem non reddiderit. (Ad. Maier). V. 21. A^erbis his, quae postea (v. 32.) et Maria repetit, do¬ let et luget Martha Christi absentiam, quod scil. non fuerit prae- sens, ut Lazaro aegrotanti sanitatem restitueret. Non videtur Martha adhuc habuisse fidem de Christi deitate, omniscientia et ^omnipotentia. Si enim hanc habuisset, credidisset, Christum etiam absentem scivisse mortem Lazari eumque potuisse curare. Eum ergo credebat esse proph e tam, merum hominem, cui aDeo potestas miraculorum data sit, non tamen Deuin, quod et versus sequens docet, quum non dicit: poposceris a Patre, sed a D e o. 4 ) 0 Chrysost., Ad. Maier. 2 ) Cf. tiidienlejicon Bon Wetzer unb AVelte miter; SDlaafie. 3 ) Cf. Grotius, Lightfootus. <) Mald., a Lap., Ad. Maier. 189 V. 22. Edam nune i. e. fratre mortuo. V. 23. Resurget frater tuus. Solatur Christus liisce moe- stam Martham spe resurrectionis. V. 24. Christus dixerat, Lazarum resurrecturum, sed am- bigue, non exprimendo, an nune, an in die judicii; ideo faetum est, ut Martha ea verba Christi de resurrectione generali in die judicii intellexerit. V. 25. Ut jam anion um Marthae erigeret spemque ejus con- firinaret, docet eam, se esse vita e largitorem et auetorem.— Ego, emphatice ita: ego et nemo alius. — Sum resurrectio i. e. sum auetor resurrectionis, ita ut omnes per me resurgant, et nemo nisi per me resurgere valeat. — Vita i. e. auetor, fons vi- tae. Per resurrectionem vero et vitam non tantum intelligenda est resurrectio futura in flne mundi et vita islam excipiens, sed propter v. 26. etiam resurrectio praesens, spiritualis (ct. 5, 24.) et vita nova, spiritualis, gratiae (coli. 5, 21.). 1 ) —- Mortuus fue- rit, scil, corpore. — Vi vel i. e. resurget et ita vitam spiritualem et corporis in statu glorificato iterum continuabit. V. 26. Vivit, scil. adhuc corpore in hoc saeculo. — Non morielur in aelernum i. e. etiamsi moriatur ad tempus corpore, non ita morieiur, ut in perpetuum in morte maneat (cf. 6, 50 ).— Credis hoc, scilicet dieta v. 25. et 26. — Interrogando provocat ad expresse credendum. V. 27. Credidi i. e. čredo. Praeteritum vim habet praesen- tis (cf. 5, 45; 6, 70. (69.). — fjuia i. e. quod. — Christus Filius Dei vivi ■ vid. 1, 49. \ . 28. Vocavit, nimirum jussa a Domino, — Silentio i. e. secreto, ne nimirum Judaeorum, Christi adversariorum, tumul- tum excitet, si dicat palam, Jesum adesse (a Lap.). V. 29. Snrgit cito, et abiit extra vieum. — Ad eum i. e. ad Christum, qui ibi substitit, ubi Martha ei occurrerat (coli. v. 30.). V. 30. In castellum i. e. in vieum Bethaniam. V. 31. Judaei subitum et velocem Mariae abitum videntes, putabant, eam ire ad sepulebrum fratris planctus et ploratus causa; mos enim erat Judaeis, apud monumenta deflere mortuos. ‘) Cf. Ad. Mater. 190 — Dicenles, scil. in corde suo i. e. putantes (—do^avrsš, uti in nonnullis libris ex interpretamento legitur). 1 ) V. 32. Venisset, scil.illuc (ixs!Os). 2 ) — Cecidit ati pedes, ni- miruin reverentiae causa. — Domine, si fuisses hic, non essel mortuus frater meus. Lacrymis scil. et dolore impedita erat, quominus et verbis ipsam exprimeret petilionem. Sed ipsae hae lacrymae erant efficacissima oratio et potentissiina; nulla enim efficacior, nulla potentior oratio, quam lacrymae (Mald.). V. 33. Infremuit špiritu i. e. dolore commotus est. Verbuin enim ipftptpuopat, quod alias de indignatione (Malth. 9, 30. Marc. 14, 5.) adhibetur, h. 1. postulante contextu solum denotare potest: commoveor dolore. Respondet hebraeorum quod proprie est: indignatus est., dein vero ad animi perturbationes ex dolore transfertur (Ad. Maier). Ita et Rosenmiillerus (schol. in N. T.), qui scribit: verbum ipftptpdoftat gravem animi commo- tionem h. 1. indicare, ut intelligendum sit, fuisse tune in Jesu ad- modum vehementes affectus. 3 )— In špiritu, coli, v. 38. est id ac iv iaortp (in semetipso) i. e. intus. — Et turbavit seipsum i. e. et istum dolorem internum externa commotione (concussu) manife- stavit (Ad. Maier). — Alii verba haec ut explicationem praece- dentis verbi (sveftptp.rjoa.ro) sumunt. 4 ) Dolore autem affectus est Christus propter ploratum Mariae et Judaeorum. Ita natura com- paratum est, ut ex conspectu eorum, qui plorant, ad dolendum et plorandum incitemur (Mald.). 1. 34. Vbi posuistis eum. Sciebat Christus locum sepultu- rae, sed tamen interrogaf, quia( humano modo cum hominibus agebat, et interrogando viairi slernehat ad Lazari suscitationem ac siinul Mariam, Martham et Judaeos excilabat ad tanti mira- culi altentionem, ut attente considerarent omnia dieta et lacta Christi, qui eum erat suscitaturus (a Lap.). — Veni, scil. ad sepulchrum. V. 35. Lacrpmatus est, niiriirum propter Lazarum, et quidem, quum pergeret ad sepulchrum (coli. v, 38.), ut se verum hominem esse demonstret. *) Cf. Kuinoel, Ad. Maier. s ) Cf. Beelen gram. 157. 3 ) Cf. TfVilke les. 4 ) Mald., Bosenmiiller 191 V. 36. Dixerunt ergo, nimirum visis lacrjmis. — Quomodo i. e. quam sincere, quam ardenter. V. 37. Sensus est: Mirum est, quomodo,cuin aperuerit ocu- los coeci nati, non potuerit facere, ne hic moreretur? — Sunt verba niirantiuin. ‘) V. 38. Rursus fremens in semetipso; cf. v. 33. — Spelunca. Sepulchra nimirum speluncae formam referebant. — Lapis su- perpositus ei, scil. speluncae; nam lapidibus muniri solebant, ne corpora a bestiis aut hominibus laederentur (cf. Matth. 27, 60.). 39. Tollite lapidem. Id nimirum, qnia per homines fieri poterat, non facit ipse miraculo (Mald.). — Jam foetet. Hoc (coli. v. 41.) dixerat, experientia edocta, antequam lapis lollere- tur (Mald.). — Qualriduanus est i. e. jam quartus est dies, e quo sepultus est« (Kuinoel, Rosenmuller, Wilke lex.) Dixerat hoc ideo, quia diffidebat, qua!riduanum, etiam foetentem, mortuum suscitari posse (Mald.). V. 40. Norme dixi tibi. Verbis his castigat Martham ob de- fectum fidei et fiduciae, relegans eam ad suum dictum prius (v. 23.), quo idem, non quidem verbotenus, quod h. 1. dixerat, sed quoad rem et sensum (a Lap.). — Gloriam Dei i. e. Lazari re- suscitationem, per quam glorificetur Deus auctor tajiti miraculi. * 2 ) V. 41. Tulerunt lapidem, scil. ab ostio monumenti. — Sur- sum i. e. ad Deum Patrem. — Audisti me i. e. exaudisti me, ni¬ mirum mihi, qui Lazarum suscitare volo, dando potentiam illius suscitandi (Chrjs., Janš., Ad. Maier). Etiam qua Dei Filius po¬ terat ita loqui Christus, quatenus omnis potestas, quae ei ut Dei Filio inest, a Patre (utpote aeterno principio Filii) derivanda est (cf. 5, 19.). — Dicit in praeterito: audisti me, quia de miraculo a se faciendo tam securus est, ut istud velut rem jam gestam consideret. 3 ) V. 42. (Juta i. e. quod. — Semper me audis, nimirum vo- lendo et faciendo, quae ego volo. — Sequitur id ex unitate volun- tatis Patris et Filii, quibus, quia utrique eadem essentia, etiam eadem est voluntas et potentia (cf. 8, 29.). — Sed propter po- pulum . . dixi, scil. verba illa: quod semper me audis. Sensus f ) Menoch., Ad, Maier. 2 ) Euthvm., Mald,, a Lap. 3) Cf. Calm. 192 * X/. totius versus: jQuurn exaudiri a te nil no\i sit, qnia semper lit, superfluum esset, speciatiin id hic memorare; attamen id hic edieo, ut populus astans credat, me tua virtute, non vero Sata- nae auxilio iniracula facere, et per hoc intelligat, me missum esse a te. 1 ) V. 43. Foče magna, ut scil. ostenderet, vocem hanc habere vim magni et potentis imperii, quo a morte suscitabat Lazarum, quasi Deus imperans naturae et inorti (a Lap.). — Lazare veni foras i. e. Lazare, jubeo te redire in vilam. — Sunt verba poten- tiae, quibus mortuum ad vitain suscitabat (cf. Matth. 8, 3. 13. 16; 9, 6. 29. Luc: 7, 14. Joan. 5, 8.). V. 44. Stalim , nulla videlicet interposita mora post vocem clamantis, quasi in momento. — Prodiit, scil. de sepulchro. — Instilis i. e. fasciis sepulchralibus (19, 40. db-ovia dicuntur). Vox enim graeca xecpia est fascia, qua vel infantes vinciuntur, vel lecti subtenduntur, vel cadavera hominum linteo involuta ligantur. Verosimiliter pedes juxta Aegjptiorum morem seorsim involuti erant. — Sudario. Vox ooudaptov (quae est latina a sudore dieta) est linteum, quo sudor faciei abstergitur et nares purgantur, et quo defunetorum capita solebant involvere 2 ). — Solvite eum, nimirum omnibus fasciis sepulchralibus. — Abire, scil. domum suam. — Mandavit id Judaeis, ut ipsi Lazarum contrectantes, miraculum a se faetum suis quasi manibus tan- gerent 3 ). 3) Sequelae hujus eventus (45—57.). V. 45. Credideruntin eum, quod scil. esset. Messias, evidentia miraculi convicti. V. 46. Ouidum autem ex ipsis abierunl ad pharisaeos, et dixerunt eis, quae fecit Jesus. Hi non tam malo animo ad pharisaeos abierunt iisque eventum narrarunt, quam potius ad pharisaeorum gratiam captandam; unde etiatn faetum est, ut miraculum non talem in animos eorum habuerit vim, quam in aliorum (Cjrill., Ad. Maier). ■) Cf. Ad. Maier. a ) AVilke lev. 3 ) Chrys v Mald., a Lap. 193 V. 47. Collegerunt i. e. convocarunt. — Pontifices et pha- riaei i. e. synedri, acerrimi Christi hostes. — Quid facimus i. e. qiiid facere nos oportet, seu quid faciemus 1 ). — Quia signa mul/a facit; ergo et ipsi adversarii debebant miracula a Ghristo patrata confiteri — Hic contemptim. \ . 48, Si dimi (l/mus eum sici. e.sieinonresistimus.— Omnes, scil. Judaei. — In eum, nimirmn tanquam Messiam eumque pro suis opinionibus de Messia ut regem pronuntiabunt. — Et veni- ent Romani, scil. irritali contra nos, qni nobis novum regem creavimus. — Tollent i. e. perdent, vastabunt. —- L o eum no- strum i. e. teniplum (coli. Mattb. 24, 15. act. 6, 13.). Cf. Mald. Sic ergo odio suo in Jesum praetexuerunt periculum reipublicae, cum satis intelligerent, nunquam terrenum regnum Jesuin affec- tasse, sed Referendum šibi fugisse et declinasse (coli. 6, 15.). V. 49. Caiphas. Nomen proprium viri hujus erat Jose- pbus, etCaiphas cognomen (Jos. Flav. ant. 18, 2. 2.); attamen videtur cognomen ita vulgo in usu fuisse, ut nomen proprium haberelur. Hune Caipham ad pontificatum provexit Valerius Gra- tus, procurator Judaeae, sed eodem priva\it Vitellius proconsul post annos 18 2 ). — Pontifex anni illius. Hoc non ita intelligen- dum, munus ponlificale ea aetate annuum luisse, atque Annam et Caipham per vices pontificatui praefuisse; sed verba illa id valent ac: eum anno illo memoratu dignissiino pontificatu func- tum fuisse. — Patritius (III, 361.) explicat per: qui fuerat ponti- fex eo tempore (ita et Kuinoel). —- Illis, scil. consultantibus, utrum Jesus reus sit criminis alicujus, et num non potius peri- culurn adsit, insontern occidendi. — Nescilis quidquam i. e. nil in hac re intelligitis. V. 50. Cogitatis i. e. perpenditis. — Expedit i. e. melius est. — Ut unus, scil. Jesus, quamvis insons. — Moriatur pro populo i. e. occidatur a nobis pro salule populi. Et non tota gens pereat i. e. quam, ut illo superstite tota natio Judaica pereat (Mald.). V. 51. Hoc i. e. quatenus verba illa Caiphae vaticinium erant effectuum mortis Christi. — A semetipso i. e. pi oprio, Bcclen gramm. 306. 2 ) Jos. ant. 18, 4, 3. 15 194 humano instinctu. — Prophetavit i. e. Deo dirigente factum est, ut Caiphas, summus sacerdos, lioc in času gravissimo ejusmodi adhiberet verba, quae certo sensu intellecta vaticinium de effec- tibus mor tis Christi continerent. — Cum essetpontifex anni illius. Verbis his rationem dat, cur Caiphas futura praedicere posset. Nam juxta Judaeorum opinionem Deus interduin sum- mnm sacerdotem instruxerat faeultate futura praedicendi, quae opinio innitebatur A. T., quod summum sacerdotem ope Urim et Thummim futura praedicentem perhibet(Exod. 28, 30. Nmn. 27, 19. 1 reg. 28, 6.) 1 * ). — Pro genle i. e. in commodum populi ju- daici, seu pro salute populi judaici (cf. Matth. 26, 28.). Per ettvo<; est intelligendus populus judaicus. — V. 52. Pro gente, scil. judaica moriturus erat. — Sed ut fi- lios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum,\. e. sedut gen- tiles per totum mundum dispersos in unum regnum, unam eccle- siam (cum Judaeis) congregaret (coli. Eph. 2, 14.). — Nomi- nantur gentiles b. 1. filii Dei (rixva d-eou) per anticipationem (cf. dieta 10, 16.). — V. 53. Ab illo die, quo nirnirum sjnedrium Jesu mortem decernebat. — Cogitaverunt i. e. inter se consultabant. Ut i. e. quomodo. V. 54 .Jesus, nimirum sciens decretum et consilium eoruin. Palam i. e. puhlice. — Juxta desertum, scil. Juda. — Ephrem. Ephraim erat oppidum prope Betbel situm, ab urbe Hierosoljma septeintrionem versus 8 milliaribus distans (Bucher). — Mora- batar, nimirum usque ad proxime instans paseba (quod erat quartum simulque ultimum) 3 ). V. 55. De regione , scil. omili Judaeae. Per vocem /mpa (regio) est. intelligenda terra seu regio Judaica extra metropolim Cel- 3, 22.). — Ut sanctijicarent seipsos i. e, ut se purgarent sa- crificiis et lotionibus secundum Judaica instituta ad paseba rite celebrandum. — Nam quocumque modo quis se inquinaveraf, et culpae cujusdam šibi conscius erat, debebat se ante festuin pur- gare 3 ). — ») Cf. Mald. * ® uc ^ ei ' Leben Jesu S, 845 — 847. Wieseter chronol. Synopse S. 444. — 3 ) Cf. Bucher. 195 V. 56. Ouid putatis, quia noti venit ati dieni festum i. e. quid videlur vobis? nuin veniet ad festum? 1 2 ). Graecum skd-rj po- situm pro elsoosvai. \ulg - atae explicatio, qnae per prae- teritum exprimit, noti potest teneri, quia tališ quaestio, quum festum nondum inchoasset, liaud poterat fieri. — Apprehendant, Liide putabanf, eum ad festum non venturum esse. — Lazari re- suscitatio docet, Jesutn esse P en m_^Ji p mi n em. Lacrjmae scil., eum esse hotni nem; verbum ipsius Lazarum ad vitam revocans, eum esse Deum, auctorem et largitorem vitae. Caput XII. 1) Con vi vi n m ISethaniae (v. 1— 11.). (Mattli. 26, 6—13. Marc. 14, 3-9.). V. 1. Ante sex dies pascliae (npb i? rjpkpcov tol> ndaya est trajectio dictum pro i? qpepa<: repo tog Ttdaya sex diebus ante pascha*) i. e. feria sexta. Alii contra, qui Christum non in ipso feslo (15. Nizanis), sed 14. obiisse affirmant, explicant verba haec per: die sabbati, cui vero explicationi obstat, quia ita Christus aperte sabbatuin, in quo longiora itinera interdicta erant, violasset, quod vix fecisse censendus est, quia tune sem- ptr captabant adversarii, ut aliquid invenirent, ob quod eum ut legis violatorem perdere possent 3 ). V. 2. Coenam. Coena h. 1. deseripta una eademque est eum iila, quatn Matthaeus (26, 6—13.) et Marcus (14, 3—9.) re- ferunt, nam differentiae non sunt essentiales; e contra diversa est ab illa, quam Lucas (7, 37. seq.) narrat. Coena haec quidem etiam juxta Lučam faeta perhibetur apud Simonem, sed ponilur apud Lučam in tempus a diebus passionis Domini remotius, dum coena, de qua reliqui tres evangelistae loquuntur, celebrata 1) Syri interp., Chrys., Kuinoel, Ad. Mater. 2 ) Beelen gramm. 526. 3 ) Wieseler Ctironolog. 378., Buoher Leben Jesu 847. 15 * 196 est proximo ante Christi passionem tempore. Ceterum Matthaeus et Marcus, qui dicere videntur, coenam biduo ante pascha celebratam esse, non vere p ugnati t cuin Joaiine, aperte dicente, coenam factam esse ante sex dies paschae. Priores duo enim nequaquam dicunt, coenam biduo ante pascha cele- bratam fuisse, sed quod biduo ante pascha acciderit, pri us coni- memorant, postea coenam describunt, non tamen ila, ac si intra illud biduum facta fuisset. Ilič loči autem ideo coenae meminisse videntur, quia, quum proxime narrassent, biduo ante pascha Ju- daeorum primores consiiium iniisse, Jesuin dolo captum interfi- ciendi (Matih. 26, 3. 4. Marc. 14, 1.), atque mox referre vellent, quod Judas his consiliantibus operam in dolo hoc perficiendo se navaturum pactus fuerit, ca us a m simul memorare voluerunt, qua Judas ad nefandum facinus impulsus fuit, et quae inter coe- nandum ei oblata fuit. 1 ) — Martha ministrabat, Lazarus vero unus erat ex discumbentibus cum eo. Jam haec evangelistae an- notatio, Martham ministrasse et Lazarum e convivarum nu- mero fuisse, docet, coenam non fuisse celebratam in domo Mar- Ihae, sed alibi, et quidem, uti Matthaeus et Marcus referunt, in domo Simonis le p rosi, i. e. Simonis illius, qui, quia aliquando lepra laboraverat, quamvis a Cbristo ab ea curatus fuerit, lepro- sus cognominatus est. Sic s. Matthaeus se ipsuin appellat, por- titorem (zslcov/jv 10, 3.), quamvis jam pridem a Christo apo- slolus factus esset. V. 3. Maria. Utrum Maria haec, soror Marthae et L a- zari (coli. c. 11. et 12.) sit eadem cum Maria Magdalena (Lue. 8, 2.), et peccatrice (Luc. 7, 37, seq.), an diversa, diver- sae dantur hac de re sententiae. 1) Sunt, qui putant, locis supra adduclis de tribus mulieri- bus diversis esse sermonem (inter bos et Origenes, Tlieo- phjlactus, Euthjmius, saec. 16. Faber Stapulensis, Estius, Tilleinont), qui pro sua sententia proferunt haec ar¬ gumenta: a) Dum s. Lucas, qui 7, 37. seq. loquitur de peccatrice illa poenitente, serius (8, 2.) Mariam Magdalenam prima vice commemorat, nullo verbo identitatem istius cum priore significat, i) Patrit. de evang. II, 418. 197 et dum postea (10, 39.) inducit Mariam, sororem Marthae aeque nullo modo prodit idemitatem ejus cura peccatrice (7, 37.) ant cum Maria Magdalena (8, 2.) aut cum utraque. — Similiterapud Joan nem (20, 1.), quumdeMariaMagdalena loquitur, niliil iuve- niliir,e quo eluceret,evangelistam noluisse eam discernereaMaria, sorore Lazari et Marthae, de qna agebat c. 11. et c. 12. h) Peccatrix illa poenitens (coli. Luc. 7, 37.) habitabat in oppido Nain; Maria Magdalena vero habitabat in oppido Mag- dala, ad lacum Gennesareth sito, a qno et nomen babebat; Maria tandem, soror Marthae, habitabat Bethaniae (Joan. 11, 1; 12 , 1 .). c) Magdalena comitabatur Cbristum in itinere e Galilaea suscepto (coll.Lnc. 8, l.Mattb. 27, 55.Marc. 15, 40,41.),etetiam, dum in Galilaea erat; Maria autem soror Marthae et Lazari in vico Bethania, in Judaea, morabatur (coli. Luc. 10, 39. Joan. 11 , 1 ; 12 , 1 .). d) Si peccatrix (Luc. 7, 37.) non di versa fuisset a Maria, sorore Marthae et Lazari, Chrisfus Kand repelTtTs vicibiis acces- sisset doinum familiae bujus in vico Bethania, nec etianr Judaei advenissent ad Martham et Mariam, ut eas propter mortem fra- tris consolarentur, uti fecerunt (coli. Joann. 11, 31.), qua re suam familiae bujus aestimationem sat clare manifestarunt. 2) Alii iterum peccatricetn (Luc. 7, 37.) illarn a Maria Mag¬ dalena non diversam esse censent, sed Mariam, sororem Marthae et Lazari, ab ea discernunt, ut sic ex eorum senten- tia, locis N. T. supra allatis, de duabus tantum feminis diversis sil sermo. (Huic sententiae videntur favere s. Chrjsos toinus, Hieronjmus.) — Sententiae huic rationes supra suh c. et d. propositae, etiam videntur favere; rationes autem suh a. et b. al- latas ei revera non obstare, intelligetur ex illis, quae mox di- centur de te rti a aliorum circa bane quaestionem sententia. 3) Alii nimirum existiinant, locis N. T. supra citatis non de tribus, aut duabus diversis, sed de ima tantum eadennjue fe- tnina sermonem esse; inter bos est Cjprianus, Augustinus, Gregorius Magnus (Cf. Maldonat., Janš., a Lapidc). Sen¬ tentiae huic multa suffragantur. Nam a) rationes, quae pro sententia primo loco commeinorata proferuntur, minime tales sunt, ut tertia haec sententia necessa- 198 H rio corruat. Ratio prima eontm, qui primam teiient sentenliam, tam esset magni inomenli, si probari posset, fuisse s. I,ucae ne- cessitatein, faciendi diserte mentionem identitalis Mariae Magdalenae (8, 2.) et Mariae, sororis Martliae (10, 39.) cum pec- catrice, de qua prius (c. 7.) egerat; quae necessilas quuin probari Don possit, poterat cousilio tacere s. Lucas de priori minime lau- dabili conditione feminae, quum et, ipsa per poeiiitentiain reuo- vata fuit. (Fors illis, quae capite 8. de Magdalena a septem dae- inonibus per Christuin liberata, annotavit, saltem aliquo modo in- dicavit priorem ejus indolem rniseram.) — Ita etiam s. Joaunes, qui (11, 1 — 12, 3.) de Maria, sorore Ma rthae et Lazari narrat, non necessario debebat postea (20, 1. seq.), ubi Magda¬ lenam inducit, notare, ejusdem mulieris mentionem fieri utroque loco. b) Non est certum (respectu ad b.) peccatrieem illam (Luc. 7, 37.) ad Christuin accessisse in oppido Nain; nam evangelista non profert nomen oppidi, sed dicit, fuisse in civitate mulie- rem; poterant ergo haec in alio oppido evenire, et quidem Betha- niae, si narratio Lucae de peccatricecomparatur cum narratione Matthaei (26, 6. seq.) et Marci (14, 3. seq.), qui etiam referunt, fuisse coenam celebratam in domo Simonis et accessisse femi- nam, afferentem vasculum ex alabastrite lapide, similiaque ibi egisse, ac peccatrieem in convivio, de quo Lucas loquitur<). — Hinc non est, cur non Maria, quae ab oppido Magdala, in quo fors villam quandam habebat, aut per tempus morari solebat, no- men Magdalena habebat, una sit eademque cum Maria, sorore Marthae et Lazari, quae Bethaniae habitabat. c) Nilimpedit, (respectu ad c.), quominus dicamus, Mariani Magdalenam (eandem cum peccatrice poenitente), licet per aliquod tempus in Galilaea sectaretur Christuin, potuisse Betha¬ niae morari et domicilium habere, ut ideo identati ejus cum Ma» ria, sorore Marthae et Lazari nil obstet. d) Quod tandem ad ultimam rationem (sub d.) attinet, illa parvi momenti est. Christus enim tum verbis, tuni faetis docuit, se ideo venisse in mundum, ut pecca tores vocaret ad poe- nitentiam (Matth. 9, 13.), — ut quaererct et salvum face- 0 Cf, Veith Dodeoatheon S. 270, 199 ret, quod perierat (Matih. 18, 11. Luc. 19, 10.), ostendens id in parabola de ove perdita (Luc. 15, 1 — 7.), de filio prodigo (Luc. 15, 11. seq.), de Zachaeo (Luc. 19, 1 — 10.). Qui igitur hominum peccatorum consortium non evitavit, sed eos admisit et adiit, ut eos salvos faceret, eum certe non dedecebat, adire Be- thaniae familiam, cujus membrum unum, norijam peccato dedi- tum, sed ad meliorem frugem conversum, in propositis suis opti- mis ab eo conforlari quam efficacissime potuit. Nec Judaei fami¬ liam hanc vitare debebant, quia non jam peccatrix in ea erat, sed ad meliora reversa soror. Imo si narrationes Lucae (7, 37. seq. 8, 2; 10, 39. seq.) et Joannis (11, 2. seq.) attente considerentur et inter se compa- rentur, facile intelligitur, peccatricem illam poenitentem, Mariam Magdalenam et Mariam, sororem Marthae et Lazari, esse unam eandemque personam. S. Lucas (7, 37. seq.) narrat conversio- nem peccatricis. Mulierem hanc, quae tantam a Christo gratiam nacta est, ab hoc temporis momento vitam suam totam benefac- tori suo summo dedicasse, non est, ut hac de re dubitemus. Jam vero s. Lucas, postquam eventum illuin cum peccatrice enarrave- rat, slatim initio capitis sequentis (8, 2. seq.) facit mentionetn mulierum, quae Dominum ejusque apostolos in itineribus comita- bantur, ut eis e suis facultatibus vitae necessaria suppeditarent. Inter has nominatim quasdam adducit (uti Johannam et Susan- nam); ast, quam prae omnibus aliis effert, est Mari a, quae voca- tur Magdalena. — Postquam Christus Galilaeam reliquerat, ut Hierosoljmain pergeret, iterum refert Lucas (10, 39. seq.), Do¬ minum Bethaniae a Martha hospilio fuisse exceptum, Mariam vero, dum Martha sollicite curabat, ne quid deesset ad talem hospitem digne excipiendum, omnium rernm exterarum oblitam, ad Chrisli pedes, quos nuper lacrjmis rigaverat et capillis terserat, sedisse, eumque de rebus divinis loquentem audivis- se. Cum his vero arcte cohaerent, quae s. Joannes, ut testisocula- tus (c. 11.) narrat. Statim enim ab initio narrationis suae de La- zaro nominat Mariam et Mart ha in Bethanienses, quas ut so- rores Lazari designat; attamen in hac narratione non omittit personam prioris clarius designare, quum (universalem eventus illius notitiam supponens) addit: »Maria autem erat, quae unxit Dominum unguento, et extersit pedes ejus capillis suis« (11, 2.); 200 quibus verbis iion obscure respicit ad Lucae evangelium (7, 37. seq.), quod eo tempore, quo Joaimes simni scripsit, diu jam erat in manibus fidelium. — Quae porro s. Joaimes in eodem hoc capite (11.) de Maria narrat, docent, eam unam eandemque esse cum peccatrice et Maria Magdalena. Quum ni- mirum Jesus nuntio accepto de morte Lazari Bethaniam venis- set, et Martba, ut domina domus, de adventu Domini certior reddita fuisset, ipsa ei obviarn ivit, dum Maria, adventum Domini ignorans, domi fuit (verosimiliter orationi vacans). Ast vix resci- verat per sororem, Dominum adesse, seque vocare, cito ivit ad Christum, et cecidit, uti jam consueverat, ad pedes ejus. Jam hic ardor ferVoris et amoris, uti et similituda agendi ratio- nis sat luculenter docet identitatem Mariae, sororis Marthae et Quum tandem juxta Lazari cum Maria Magdalena et peccatrice. nostram sententiam unctio Christi per eandem feminam bis in doino ejusdem Simonis facta perhibetur, videtur familia Lazari, et Simonis amicjtiae, ni consanguinitatis, vinculo conjuncta fuisse, quo posito etiam explicatur, quomodo fieri poterat, ut in primo convivio (quod s. Lucas narrat) illa temina, cujus no- men ibi non est notatum, coenaculum Simonis ingredi posset, quod peregrinae vix successisset 1 ). Haec omnia, si considerentur, clarum reddunt, tertiani sententiam esse praeferendam, cui et ipsa ecclesia suffragatur, quippe quae in ecclesiastico officio (in Missa et breviario) omnia uni Magdalenae in ejus festo tribuit, quae narrat Lucas de muliere peccatrice, oratque: cujus preci- bus exoratus qua triduanum fratrem Laz arum ab infe- ris resuscitasti!— Libram (Xizpav ); vid. 19, 39.— Nardi. Nardus e genere graminum, reperitur in India, agit folia et spi- cas. Oleum nardinum paratur e spicis et e foliis, prius est pretio- sius (ct. Wilke lex.). — Pistici. Vox xtozixog, quae solum h. 1. et apud Marami (14, 3.) Iegitur, explicatu difficilis est. Antiqui et plerique recentiores vocem bane derivant a vocabulo/ rtiazi c, vel adjectivo tuozo<;, ita ut signilicet id, quod genuinum, sincerum est; alii vocem istam deducunt a verbo 'tzivco, vel TUJtiaxci>, quasi notet id, quod est potabile. Sed quanivis antiquis mos esset ■) Cf. Georg Maier die Echtheit des Evang. nacli Johannes S. 356. ff., Veith Dodecatheon S. 269.ff.,Kireheiilexicon vonVVetzer und VVelte unter dem Namen Magdalena. J. t-fh- L , r bxi :J it. i.i, 201 C . / M oleuin nardiniim bibendi'), vox tamen niazixo<; non potest dedu- ci a verbo nivaj; nam vox Triazo?, quae apud Aeschylum a ), ad quem provocant, legitur, non descendit a nivo) bibo, nec a ntnt- ax(u, qnamvis scholiasta capiat ])ro: nevo/ievov, sed derivatur a verbo quodam obsoleto, quocum cohacrent lat. pinsere, pisere, pisare, j)istor, pix (germ. pichen, feist), graec. ziiaaa. — Alii iterum derivant vocemQa loco, unde aflerebatur. Sed nullus locus notus est, cnjus ifomen slinile esset voci ttcotmos. — Quamvis significatio vocis n iotmos: genuinus, sincerus ex ipso usu loquendi coinprobari non possit, ista tamen h. 1. teneri potest, quum apud seriores scriptores vox adliibeatur significatu fidus, fidelis, * 2 3 ) quo sensu Euthjmius et Theoplij- lactus vocem liane explicarunt, et quum testantibus antiquis 4 ) oleuin i ardinum saepe adulteratum fuerit 5 ). —- Pretiosi i. e. magni .predi. Adjectivum boe pertinet ad voces vdpdou n«jzixij<;, boe sensn: Maria cum accepisset libram unguenti, sin- cerae nardi, pretiosissimae (cf. Ueelen gram. 247.). — Unxit pedes Jesu. Juxta Mattliaeuin (26, 7.) et Marcum (14, 3.) tantum- modo caput Domini unguento perfudit; neque tamen adest pu- gna vera, quia utrumque fieri poterat. Ungi praecipue solebat caput venerationis causa; qui autem pedes unxit, suininam animi bumilitatem et reverentiam demonstravit. V. 4, Dixit unus . . J uda s Iscariotes. Juxta Mattliaeuin (26, 8.) dixerunt discipuli, et juxta Marcum (14, 4.) nonnulli. Docente s. Augustino indignatio liaec primum orta est in corde Judae, cui dein alii discipuli assensuin praebuerunt, alio tamen animo, quam Judas; illi panperum charitate, iste (coli. v. 6.) ava- ritia. — Matthaeus et Marcus addunt: ut quid perditio unguenti? i- e. quorsum haec inanis profusio unguenti pretiosi? V. 6. (J ni a de etjenis pertinebat. ad etun i. e. quod pauperes ei curae erant. — Loculos liabens i. e. marstipium (quo scilicet deferebat eleemosjnas a Domino datas). Nam graeca vox ylo>a- aoxopov (postea yhj)aaoxopBiov, seu yX(oaaux6pcov) composita <) Athenaeus 1. 15. p. 689. 2 ) Prometh. v. 470. 3 ) Artem. II. 32. apud VVahlium in Clavi ad h. v.. 4 ) Plin. H. N. 12, 26. . .... 5 ) Cf. Winer gramm. S. 108., Ad. Maier, Kuinoel, ©dpciifj grtedjiftg bcutfdje? S386rter6ud) juin St. Beelen gramm. p. 84. 202 ex yXwar] zob ndaya, quum Pilalus inorti Christum addixerit hicque crucifixus fuerit. Quum 7iapaaxeurj zob 7zaoya, dicunt, siguificet diem, quo Judaei res ad festum cele- brandum opportunas praeparabant, ergo vigiliam paschatis, in- ferunt, Jesum, si in vigilia paschatis i. e. 14. Nizanis crucifixus est, non poluisse eodem die coenam paschalem agere, quo reli- qui Judaei, sed uno die eam anticipasse (i. e. 13. Nizanis cele- brasse.) — Sed saepe jam citatus Wieseler (p. 335. seq.) ex- quisit,e probavit, vocein napu.axsuTj solummodo denotare diem sextum hebdomadae, quo parabantur apud Judaeos, quae ad sabbatum (seu festum) necessaria erant; ergo id quod npo- oafiftazov apud Marcum (15, 42.), esseque proprium hujus diei O Of. Friedlieb S. 142—115. Patrit. III, 506. •217 C, X0t. ^ /, noinen (cf. Luc. 23, 54. Marc. 15, 42. Mattli. 27, 62.'). Huic ex- plicationi suffragatur ipse Joaimis locus (19, 31. 42.), ubi itapa- ax£U7j designata est tanquam dies praeparatorius ad sabbatum, quod sabbatum dicilur mag n um (p£yd/.y ij rjpspo.), quia inči- debat intra oclavam paschatis seu intra paschalem hebdomadam. Vox Tzdaya vero h. 1. potest apte explicari de festivitate paschali uti supra (ubi locus 18, 28. explicatus luit), ita ut napaaxsurj rov naoya esset feria sexta, quae incidebat in festivitatein pas- chalem seu infra octavam paschae, uti etiam s. Ignatius (epist. ad Philipp. c. 13.) loquitur de sabbato tou ndoya i. e. de sabbato infra festivitatem paschalem. — Friedlieb etiam alio modo ex- plicat, cur diem istum s. Joannes dicat p as c h ali s (7zapaaxsu7j tou naoya)i dum staluit, Joannem fors h. I. morem Roinanorum, inchoandi diem a media nocte, secutum esse, ita ut vox Tidaya h. 1. significet ipsurn festum paschatis, et no.paoxeurj tou ndoya esset feria sexta, quae contigit in die lesti paschatis (cf. 18, 39.). * 2 3 )— Quum igitur loca s. Joaimis, ad quae illi provoeant, qui allirmant, Jesuin non eodem die, quo reliquos Judaeos, coe- nam paschalem celebrasse, sed uno die eam anticipasse, non sint talia, quibus nostra sententia everteretur, utique sequitur, Jesum vespere feriae quintae i. e. 14. Nizanis agnum paschalem come- disse et ss. Eucharistiain instituisse, hancque vesperam feriae quintae fuisse coniinium diei 14. Nizanis et initium diei 15., atque Jesum feria sexta i. e. 15. Nizanis damnatum et crucifixum fuisse; quod etiam antiquissimiPatres (uti Justin. Mart. dial. c. Trjph. c. III. n. 8.) et doctores tradunt. — Christum eodem die, quo Judaeos reliquos, agnum paschalem comedisse, docent ex- presse sjnoptici: Sic Lucas (22, 7. seq.) dicit: „Venit dies a z j mor um, in qua necesse er a t, o c c i di pa sch a; et misit Petrum et Joannem, dicens: Euntes parate nobis pascha« (i., e. agnum paschalem). Marcus (14, 12.) habet: P rimo die ažurno- rum, quando pascha immolabant (scil. Judaei juxla legem), dicunt ei discipuli: Quo vis earnus et paremus libi, ut manduces pascha? Et Matthaeus (26, 17.) scribit: Prima autem die 1) Cf. Friedlieb S. 147. Patrit. III. 507—509., AVilke lexicon graeco. Jat. in libros N. T. 2 ) Cf. Friedlieb S. 147. nota. 3 ) Cf. Bucher fiefeen Sefu 0. 848. ff. 218 azymorum accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus libi comedere pascha?“ Prima dies azymorum in hisce locis est dies 14. Nizanis. Proprie prima dies azjmorum erat dies 15. Nizanis, ipse dies solemnis paschatis; ast quum abstinentiae fermenti initiuin et usus azjmorum fieret vespere diei 14. Nizanis, factum est, ut etiam dies 14. diceretur prima dies azjmorum. „Quum dicittir, ait Maimonides, prima die fer- mentum aedibus vestris ejicietis, traditione docentur, prima die inteliigi decimamquartam.“ Unde etiam mos, mox de septem, mox de octo diebus azjmorum loquendi.') Cf. 2, 13. —- Hora ejus; cf. 12, 23. — Transeat i. e. abeat, nimirum per mortem et subsequentem resurrectionein atque ascensionem. — Suos i. e. discipulos, apostolos (cf. 17, 6.). — In finem, scil. vitae (Cyrill.). Alii i) 2 )Chrjsostoinum secuti, vocem rilec pro reAe:'«wc(perfectio) sumentes, ita explicant: adeo, ut nihil possit ultra, seu summo amore, ostendens eum lavando pedes, eucharistiam instituendo (quae tamen notio: ostendens lavando pedes, eucharistiam in¬ stituendo, in verbis etc rilec rjydnrjaev avvobz, non lafet.) Cf. Koessing in lib. cit. p. 36. V. 2. Coena facta (Seinvoo fevofisvov) i. e. coena paschali instituta. Ex hoc loco concludunt multi 3 ), Christum post coe- nam seu peraeta coena paschali lavisse pedes discipulorum. Sed huic obstant^versus 12. et 26., qui clare docent, coenam pascha- lem nondum finitarn fuisse; porro verbuin -j-evioftou, uti reete Koessing (in libello cit. p. 32.) observat, hoc modo conjunctum nunquam non idem est atque fieri, et rei, de qua agitur, initium factum esse significat (cf. Joan. 21, 4. Matth. 8, 16; 26, 6; 14, 15. 23; 16, 2; 27, 1. 57. Marc. 6, 47.), ideoque pedum lotionem inter ipsam coenam fieri debuisse, remque, qui hoc affir- mant, ita explicant: Juxta Rabbinos multi ritus praecesserunt coenam paschalem, cui ad minimum iuteresse debebant decem ho- mines,et inter quam bibebantur etiam ad minimum quinque pocula vini rubri, plerumque aqua mixti. Actis ad primi calicis sumptio- nem a patrelamilias laudibus et gratibus Deo, bibebat is primum poculum, et post eum reliqui convivae, quo factoDeum celebrando i) Cf. Patrit. II. 423. III, 499. J ) Mald., a Lap., Patrit. III, 504. J ) A Lap., Patrit., Massi, Allioli, 219 manus lavabat. Nune mensae imponebantur herbae amarae (lactucae, Exod. 12, 8.), quarum pars in acetum vel aquam sal- sam intincta comedebatur. Dein aflerebantur cibi ad coenam pa- schalem pertinentes, nimirum panes azjmi, puls Chasofeth (ex dactjlis, licubus, amjgdalis parata etcinnamomo mixta, quae puls in memoriam revocabat graves labores, quos in Aegjpto pa- tres peragere debebant in lateribus conficiendis), postea agnus et sacrilicia Chagiga (i. e. aliae carnes aliaruin victimarum). Paterfamilias iterum laudes et, grates Deo dixitad herbaruin sum- tionein easque in pultem intinctas comedebat, idipsum et convi- vis facientibus. Post baec infundebatur alterum poculum, et pater edocebat, fiiiuni de lesti significatu, ostendendo explicandoque agnurn paschalem (in memoriam transitus angeli perditoris), her- bas atnaras (in memoriam amaritudinum, quas gustaverant patres in Aegj-pto), panes azjmos, in qua explicatione verosimiliter etiam occurrebant verba: boe est corpus paschatis, quibus opposite Christus dixerat: hoc est corpus rneurn; et dein primam hjmni (Hallel, partem (ps. 113. et 114.) canebat. Dein alterum poculum bibebatur. Quo faeto paterfamilias iterum lotiš manibus sumebat duos panes, unum frangebat iinponebatque integro, et gratibus ad panis sumptionem dictis, sumebat partem panis fraeti, et poslquam illam herbis amaris circumvolverat, eam intingebat, laudes et grates Deo agens; dein dicebantur lau¬ des et grates Deo ad sacriliciorum Chagiga sumptionem, ex qui- bus aliquid comedebat; tandem dictae sunt laudes Deo ad sumptionem agni paschalis, ex quo pariter paululum edebat.Nunc incipiebat coena paschalis striete tališ, in qua panes, in pultem intincti, carnes sacriliciorum Chagiga, tandem agnus paschalis comedebatur, et postea nil aliud. Postquam paterfamilias suas manus lavaverat, el laudes gratesque pro sumpto cibo Deo dixe- rat, benedicebat tertio poculo idque bibebat; et infuso quarto po- culo, canebatur altera hjmni (Hallel) pars (ps. 115—118.). Tan¬ dem benedicebatur quarto poculo, idque bibebatur, etiam quin- tum, sed non ultra. 1 ) Antequam ergo in celebranda coena pasclia- li inciperel coena paschalis striete tališ, lavabat Christus pedes J) Cf. de Wette, Bucher erfltttung bc« ©Oang. bc« ®ott^. 3 U 26, 20 unb beffen; fieben 3efu @» 734. ff. 220 diseipulorum. Fors ipse modus, quo mensae accumbebant, an- sam dedit contentioni apostolorum, quis eorutn sit maximus (cf. Luc. 22, 24—30.).— Juxta morem Graecorumct Roinauorum ve- terum etiam Judaei (hinc et Jesus) solebant ad mensam recum bere in lectulis (convivalibus) eo situ, ut partein corporis inferio¬ ren! in lecto (triclinio) sternerent, pedibus in exteriorem partem porrectis (nudiš), superiorem vero fulcirent cubitu sinistro, subli- miori pulvino innixo, manu dextera cibos sumentes (Amos. 6, 9. Esther. 1, 6.). Tali modo caput recumbentis ad dexteram alte- rius occupabat sinuin quasi et pectus alterius šibi proximi ad si- nistram, uti Joannes(13, 23.) in sinu Christi recubuisse perhibe- tur (cf. Jansen.). — In tali triclinio recumbebant plerumque tres personae; attamen non una erat rnensa, sed duae aliae annecte- bantur mediae mensae, ita ut formam soleae ferreae praesefer- rent (unde iiomen triclinium). Spatio vacuo utebantur ad cibos afferendos. Sedeš (seu accubitus) primaria erat medium in media mensa; altera erat ad sinistram, et terlia ad dexteram illius, qui medium tenebat locum in mensa media. Hinc. Christus accubuit in medio mensae mediae; ad ejus sinistram, ergoin sede secunda Petrus, in tertia Joannes. Si igitur Joannes clam a Christo ali- quid quaerere volebat, sufficiebat, si magis ret.ro se reclinabat ad pectus Domini, et ita etiam clam poterat a Christo responsum accipere, quin aliorum ociilos in se converteret (Joan. 13, 25.). Et itidem poterat Joannes, si retro respiciebat suumque caput ultra Jesum tollebat, a Petro (13, 24.) nutum interrogantem acci¬ pere, qui a Christo non observabatur, quia Petro tergum obverte- bat 1 ). — Quum ergo apostoli per istam contentionem ostende- rent mundanam, quia ambitiosam, inentem, Christus eos summo amore amans, vel instante sua morte, eos a tali mente revocare eosque exemplo suo humilitatem edocere voluit, dum eis pedes lavat. — Misisset in cov ejus i. e. ei suggessisset et consilium subjecisset. Nam flakhetv eif tvjv xo.pdiav est id ac: ftallsiv eh tov vouv. 2 ) Joannes meminit hic Judae consilium prodendi Chri- stum, ut Christi eximiam charitatein exaggeraret, qui, quamvis se mox prodendum a Juda sciret, adeo tamen in amore perstitit, M Cf. Bucher. Srtlat. bed gbnitg. bed f). 3of)annc8, Sepp Seben Sefu 392. 2 ) Cf. Kuinoel, Ad. Maier, Beelen gramm. p. 377. 221 O ut discipulis, iino ipsi Judae, pedes lavarc voluerit 1 ). In textu graeco legitur: »cum diabolus Judae, Simonis filio Ca- riothensi, jam suggessisset« sensu non diverso. 2 ) V. 3. Sciens i. e. quamvis probe sciret. — Quia omnia de¬ di t ei Pater in mantis i. e. šibi a Patre datam esse omnem pote- statem, nirnirum vitam dandi, ab ea excludendi, et jodidom exer- cendi (cf. 3, 35; 17, 2. Matth. 11, 27.). — A Deo exivitj vid. 8, 42., ubi loco dno dsou izrftdsiv legitur ix thoij. — A d Deurn va¬ dit, nirnirum per ascensionem in coelum, ibi sessurus a dextris Dei. V. 4. Nune recenset Joannes sigillatiin omnes lotionis ac- tus et circumstantias, quae clare docent, eum fuisse testem ocu- latum. — Surgit; antea enim cubabat. — Vestimenta i. e. pal- lium, quia scil. istud expeditum manuum ustim non permittebat. Pluralis positus pro singulari Ilebraeorum more. 3 ) — Ceterum pallium, quod erat vestis superior, totum corpus operiens, erat pannus quadratus. — Praecinxit se, scil. linteo, ut esset expedi- tior ad opus lavatidi, uti servi facere solebant. Ceterum vox liv- rtov in textu graecoest latina, quae etiam in seriptis Rabbinorum occurrit. V. 5. Mittit i. e, infundit (cf. Matth. 9, 17.). — Coepit la- vare pedes discipulorum. Nonnulli tum ex antiquis, tum ex recen- lioribus 4 ) interpretibus ex hoc loco colligunf, Christum pritts lavissejam aliorum discipulorum pedes, deinde venisse ad Petram. Sed potest cum s. Augu s t i n o dici, evangelistam primo ge n e ra t i m dicere, Christum pedes lavisse discipulorum, dein sigillatim expli- care voluisse, quomodo lavisset et a quo coepisset, venisse ergo ad Pefrum, ut eum primo loco lavaret 5 ). Eliam Rosenmiillerus idipsum docet, observans simul, Petruin ideo, quia nullo alio ex- etnplo juvabatur, tam fortiter restitisse. Imo ipsa verba hujusver- sus sententiae alteri non obstant, si to coepit lavare (ijpzaTo ..) explicatur per: se composuit ad lavandum et extergendum (Jansen.). t) Cyrill., Chrysost., Aug., a I-« 1 ? 2 ) Cf. Ad. Maier. 3) Rosenmiiller. 4 ) Ad. Maier., Bucher., Mesmer. 6 ) Mald., a Lap., Calmet, Massl. 222 V. 6. Venit ergo ad Simonem Petnim, ut nimirum eutti primo loco lavaret. — Pičit Petrus, scil. stupens et admirans Christi humilitatem ex profunda ejus reverentia (Cjrill.); unde singula ejus verba habent empbasim. — Tu i. e. tu, qui Filiuses Dei et magister meus. — Mihi i. e. mibi bornim, discipulo, pi- scatori et peccatori. — Lavasi. e. lavare vis (iiecdum enim lavare coeperat),scit. manibus tuis benedictis (cf. Beelen gramm. 280.)- — Pedes, scil. meos lutulentos, spurcos et foetidos 1 ). — V. 7. Quod ego facio, tu nescis modo i. e. quaenam sil bu- jus lotionis causa, quid liac actione declarare velim, modo ne¬ scis. — Scies posten i. e. inlelliges postea, quando peracta lo- tione iterum accubuero et facti hujus causam aperuero (inde a v. 13. coli. v. 10.). V. 8. Dicit Petrus, nimirum ex sunima reverentia, liumili- tate et dilectione erga Dominum (August.). — Non lavabis mihi pedes in aeternum i. e. nunquam hocferam, nunquam boe patiar, nunquam hoc sinam (August.). — Si non lavero te, non hube- bis partem mecurn (iav pij . . epoo) i. e. si obstinate persistas in inobedientia, ut nolis tibi a me lavari pedes, tu, quia inobe- diens es, nullum habebis mecum consorlium (Toletus, Janš., a Lap.); vel vero: si non snsceperis doctrinam, quain ego bac pe- dum lotione tibi trado, nullum habebis mecum consortium 2 ). Ex- plicatio altera praeferenda videtur. Phrasis pšpo<; s/ecv peta ■tivos notat: habere consortium, communionem cum aliquo (in¬ terne et externe). V. 9. Petrus, scil. perturbatus bac Christi comminatione, etsi nondum sensuni actionis sjmbolicae intelligeret. — Domine, non tantum pedes meos, sed et manus et caput, scilicet lavari sino, quam ut non habeam tecum consorlium. Ergo plura offert, quam Christus postularat. V. 10. Qui lotus est, non indiget, nisi ul pedes lavet, sed est mundus totus, et vos mundi estis. Est dictio proverbialis, quaalluditur ad morem antiquorum,quianteconviviumsolebantpri- usinbalneolavari,indomo veroconvivatoris nonnisi pedes,qui facil- limeinviaexbalneoperterram calcataminquinari poterant, as AK * *i®— ») Mald., a Lap. *) Ammomus, Ad. Malef. 223 abluebantur, ne lecti, super quibus accumbebant, macularentnr 1 2 ). Haec Christi verba proxime sensu proprio referenda sunt ad corporalem puritatem discipulorum, quuin absque dubio, uti mos erat, se lavassent; ast Cbristus liane corporalem purita¬ tem considerat etiam ut sjmbolum puritatis spiritualis, quae discipulis ex conversatione (familiaritate) cum eo, ex suscep- tione doctrinae ipsius (coli. 15, 3.) et fide in eum Messiam ob- venerat; solummodo lotio pedum i. e. per eam significata humi- litas, iis necessaria est. — Sic vox xaf)apbc adhibetur h. I. tum de puritate externa, corporis, tum interna, animi. Sensus est: Sicut, qui in balneo corporaliter lotus est, egressus ex balneo mundus (purus) est totus praeter pedes, quos 1'acillime in via ex balneo terra calcata commaculavit — ita et vos discipuli mei, qui per conversationem mecum institutam, per meae doctrinae susceptionem et fidem in me Messiam spiritualiter purgati estis, mundi estis interne (sen purae mentis estis), nec alia re vobis opus est praeter humilitatem, lotione pedum significatam 8 ). — Sed non omnes i. e. uno Juda excepto. Tacite pungit Christus Judam, ut a consilio prodendi revocaretur. V. 11. Reddit causam evangelista, cur dixerit Christus, non esse mundos omnes. V. 12. Recubuisset i. e. mensae accubuisset. — Scitis, quid fecerim vobis i. e. num intelligitis, quid signilicatum voluerim in hac pedum lotione, vos, qui instar filiorum mundi contenditis de primatu et ambitis dignitates in regno Messiae? V.l3.31agisteret domine, (graece nominativus pro vocativo). 3 ) —Bene , quia nimirum verum dicitis. — Sum etenim, scil. magi¬ ster et dominus. Christus est magister; ipse enim est prinria veritas, fons omnis veritatis et scientiae, qui per se nos docet, non tantum exterius loquendo, uti faciunt communes magistri, sed interius mentes illuminando, et voluntati gratiam inserendo, ut illa, quae agenda sunt audientes, reipsa lortiter et constanter opere adimpleamns (a Lap.). Christus est porro Dominus, quatenus ille per suam obedientiam usque ad mortem crucis Pa¬ tri praestitam nos e servitute diaboli, peccati et mortis redemit !) Wetstentus. 2 ) Calmet, Ad. Maier. 3 ) Cf. Beelen gramm. p. 185. 224 sibique vindicavit in novo suo regno in populum peculiarem, cu- jus proinde, quatenus homo, Dominus effectus sit, et quatenus ei ad dexteram Dei exaltato Pater oinnia subjeeit (Epb. 1, 19. Col. i, 18.;. V. 14. Et vos i. e. multo magis vos servi ac discipuli. — Debeliš alter alterius lavare pedes i. e. šibi in vice m oinnia, etiain humillima officia praestare. Pedum lotio pro omni genere, etiam servilium et sordidoruin, officiorum (ef. Luc. 22, 26. 27.) Ex liac Christi sententia usus invaluit, ut episcopi et reges Chri¬ stiani die Jovis sancto pauperum vel subditoruin pedes lavent. V. 16. Non est servus major domino suo, neque apostolus major est eo, qui misit illum i. e. quod (scil. opera bumilitatis praestare) non dedecet magistrum et dominuin, eo minus dedecet discipulum et servum. — Apostolus (dnoatoloz) b. 1. generatirn legatus. V. 17. Si haec sciatis i. e. si intclligitis, necessariuin esse, ut homo se bumiliet. — Beati eritis (iors estis; i. e. beati praedicandi estis; nam jam hocscire, est magna res,quia humilibus dicit Christus, ipsorum esse reguum coelorum (Matih. 5, 2.); imo ipse Deus se humiliare debuit, ut nos humiiilatem doceret (Massl). —- Si fecerilis, seu opere ostendetis. Virtutem enim scire, est quidem bornim, sed ipsa cognitio ejus est res parva, nisi opere completur, quod cognoscitur (cf. Matth. 7, 21.). Si fecerint, etiam erunt beati in re post mortem. — Sic Christus proprio exemplo docuit, quomodo apostoli et generatirn oni- nes ejus asseclae debeant esse modesti, humiles, alieni ab omni lastil et studio honorum et dignitatum. 2) Proditor indicatus. Koruni mandatum (18-35.). (Matth. 26, 21—25. Marc. 14, 18—21. Luc. 22, 21—23.). V. 18. Non de omnibus dico, nimirum qnod (haec faciendo) beati futuri sitis. Restringit dictum prius. — Ego scio, quos ele- gerim i. e. ego scio et novi omnes, quos elegerim inapostolos, qui et quales sint, scio etiam, unum inter vos proditionem meam animo consepisse, seu me proditurum esse. 1 ) — Sed, scilicet hoc fac- ‘) Euthym., Mald., a Lap. 225 lum est (to ut n yttyovE) seu: consilium me prodendi a Juda cap- tum est, ut impleatur scriptura (cf. 12, 38.).’) — Posset vero lo- cus etiam ita explicari: -Sed, tpiatnvis seirem Judam (dre prodi- torem, eum tamen elegi in apostolom, ut impleretur scriptura (a Lap.); vel: quam\is consilia Judae inimica probe seirem eaque lacile irrita reddere possem, ea lameri fieri permitto, ut implere¬ tur scriptura. — Scriptura, quae scil. dicit — Qai manducat mecurn panem i. e. qui eodem mecum cibo alitur et mensa frui- tur, seu qui tamiliaris meus est et conviva (verbis liis familiaris- sima conjunctio signilicatur). — Levabit contra me calcaneum mum i. e. dolose me adoritur, seu dolose. adversus me insidias parat. Imago desumpta ab equo maligno, pedibus posterioribus calcitrante contra šibi appropinquantem. Locus hic est libere ci- tatus ex psalmo (40, 10. seu 41, 10. juxta text. hebr.); in quo psaltes gravibus pressus calarnitatibus et ab hostibus suis male traetatus, ab ipso conviva suo et familiari dolose circumvenitur et opprimitur. Conditio vero psaltis ejusque relatio ad familia- rem est typus Chrisji, qui pariter a familiari suo Juda dplose eircumventus et oppressus est * 2 ). (Cf. Matth. 26, 24.). V. 19. A modo i. e. nune (14, 29.). — Dico i. e, praedico, quod scil. domesticus meus, me sit proditurus. — Credatis, t/uitt ego mm i. e. credatis, me esse Messiam (cf. 4, 26.), Dei Kilium, utpote quum omnia, sicut praedixi, fieri videatis (cf. 2, 1 L). V, 20. Ver s us hic jungendus est cum v. 16. Voluit ibi Chrislus discipulis faeta mentione relationis eorum ad se ipsum hurnilitatem commendare; ob liane eorum relationem band ani- rnuin abjiciant, potius illa animum eis addat (Ad. Maier). Nam: Qui accipit i. e. qui excipit hospitio. — Si (/nem mitsero i. e. le- gatos meos. — Accipit eum, qui me minit i. e. Deum Patrem. Nam apostoli, Christi legati, repraesentant Christum, hic vero ipsum Patrem; liinc honor, qui legatis Dei impenditur, ipsi Deo exhibetur (cf. Matth. 10, 40.). V. 21. Turbatus est špiritu i. e. vehementer animo com- motus est, nimirum ob scelus Judae, quod ille jam jam eum esset proditurus (cf. 11, 33 ). — Protestatus est i. e. palarn contesta- J) Cf. Ad. Maier. 2 ) Cf. Schegg F.salmea zum Ps. 40, 10. et Ps. 68. 17 226 tns esf, seu aperte et seri o affirmavit. — Quia unm ex robiš tradel me. Non nominat proditorem, ne illum ignoininia affice- ret, et ut ei poeiiitenliae conversionisque occasionem daret; tuni etiam, uti Natalis Alexander (in exposit. s. evang. J. Chr.) addit, ut doceret, pecealores occultos non esse puhlice traducendos. (Contubernalium peccata, ait s. Chrjsostomus, non revelanda sunt, etiamsi incurabilia) 1 * ).Sirnulque verbis bis, uti Natalis Ale- xander observat, praedixit, se non invitum, sed scientem vo¬ le ntemque mori. — Quod jam ad proditoris significatio- n e in in ultima coenn a Domino factam attinet, interpretes re- spectu numeri et ordinis inter se dissentiunt. Juxta Patri- tium s ) Christus ter apertius, bis obsourins locutus est de prodi- tione, quam Judas jam erat exsecuturus; et qnidem primo ante institutam eucharistiam, eaque dixit, quae sunt in Matthaeo (26, 21—25.) et in Marco (14, 18—21.); secundo mox post euchari- stiam institutam, quae legimus in Luca (22, 21—23.); tertio post- quam apostolorum pedes laverat, quae Joannes refert (13, 21—26.). — Alii contra 3 ) autumant, Cbristuin proditionem Judae una continenti oratione, eo, quo scribit Joannes, ordine (qunm ex sjnopticis, qui rerum et verboruin ordinem non striote servarint, sed solum curarint, ut, quae ab apostolis de vita Christi enarra- bantur, literis mandarent, et ideo plures res in universum tan- tum et summatim exponerent, Matthaeus et Marcus rem ita re- ferunt, ut proditionis revelatio initio coenae et ante eucharistiam institutam, juxta Lučam vero statim post eucharistiam institutam lacla esse videatur), et quidem primo, uti habet Joannes 13, 18. (quibus verbis plane respondent, quae habet Lucas 22, 21., quam- quam haec etiam cum illis bene conferuntur, quae babet Joannes 13, 26.; 4 ) secundo, uti sunt in Joanne 13, 21., et tertio, quae Joannes refert 13, 26. (Matth. 26, 23. Marc. 14, 20. et fors Luc. 22, 21.), interjectis post secundam proditoris significationem iis, quae habet Matthaeus 26, 24. 22. 25. (Marc. 14, 19. 21. Luc. 22, 22. 23.), post pedum lotionein ante institutionem eucha- ristiae, quam post Judae abiluin et Christi sermonern post illum ') Cf. Koessing de suprema Christi coena p. 11. De evang. lib. II. p. 424. O Friedlieb, Ad. Maier, Bucher, Koessing. 4 ) Cf. Koessing p. O. 227 (Joan. 13, 31—35.) pomirit, 1 ) praedixisse, quo simul affirinant, Judam s. eucharistiam no n p ere epi s s e, qutim contrarium mulli Patres 2 ) et interpretes 3 ) statuant. 4 ) V. 22. Haesitantes de t/uo diceret; et, quamvis ainoris sui erga Christum šibi conscii essent, tatnen magis Christi verbis, quam conseientiae suae confidebant: hinc non erant pacato aniino, »lonec quisque ex Cbristi ore audiverat, se non esse proditorem. Ideo inter se quaesiverunt, quis esset boe faeturus (Luc. 22, 23.), imo singnli interrogabant: numquid ego sum Domine (Matih. 26, 22. Marc. 14, 19.). V. 23. In sinu Jesu. Videsis dieta in fine v. 2. — Quem diligebat Jesus, nimiriim propter virginilatem el suavitatem mo¬ ram. Hac periphrasi testimonio Patriim siguificat seipsum evan¬ gelista, quod et alii N. T. scriplores docent (cf. Prolegom. §. 6. ad II.). V. 24. Huic, scil. Joanni siirsum aspicienti. Vide dieta v. 2,— ničit, scil. mitu i. e. mitu significabal, ul miniram interroga- ret. — Quis esl. Cupit nosse proditorem ex amore et zelo, ut lanlum scelus et Chrisli proditionem impediret (Chrjsost.). V. 25. Recubuisset (avanecnov praelerendum emneaibv) i. e. se reclinasset (eo situ, uti v. 2. dictuni erat). — Dixit ei, scil. secreto, submissa voce. V. 26. Respondit, non direete, sed signuin dando, ex quo poterat proditorem suspicari el cognoscere.— Intiuctum panem, scilicel in pultem Cbasorelh (cf. v. 2 ). Graeca vox tpcopiov non tanlum deuotat frustulum (buccellam) panis, sed frustula oinnis generis esculentorum. Hic loči verosimiliter debet intelligi panis infermenlatus. — Jesus, qui patrislainilias' personam agebat, vi- num et panem infermentatum, quem in pultem Cbasorelh intinc- tum comedere solebant, porrigebat; quo ministerio siinul Jesus usus est tanqiiam indicio ad proditorem Joanni revelandum. Koessing 5 ) affirmat, etiam Joannem, auditis Cbristi verbis: eui ego intinclum panem porrexero, non certo, uti reliquos apo- 1) Uti constitut. apost., Hilar., Innocent Ut. 2 ) Cyprian., Chrysost., Hieronym., August. 3 ) Mald., a Lap , Caimet, Patrit., Allioli. 4) c.f. Mald. tom. I. ad Matth. 26, 20. Caimet Matth. 26, 23. 6 ) In libello citato p. 13—18- 17 * 228 stolos (qui etiam illa verba audierant) intellexisse, eumque pari- ter ac reliquos apostolos, quid šibi illa verba vellent, incertum fuisse. Idque ideo affirmat, qnia, quum Christus proditorem denu- dari nollet (ut nimirum ipse monitus ad bonain frugem se recipe- ret), non perspieitur, ctir mm certius uni Joanni significaverit. Porro tum demum, si etiam Joannes verba illa Christi certo non intellexisse putetur, fieri potuit, ut Judas magna cum libertate in liortum intrare et ad Dominam accedere auderet, quem osculalus in mamiš adversariorum traderet. Rem totam Koessing ita proponit: Jesus apostolis, qui mamiš suas in catinum porrigebant (Matth. 26, 23. Marc. 14, 20.), ciborum offas distribuens, Joanni, ipsum interroganti: quis est, respomlit: ille, cui ego intinctum panem porrexero —; quibus verbis volebat dicere : unus ex vo- bis, qui mecum editisex eadem patina, offis acceptis, inimicis me tradet. Dein dedit Judae offulam. Ast, quamvis Dominus Judae statim offulam dedit, id tamen, quoniarn ad plures referri poterat, ab uno Juda penitus perceplum est, quum band probari potest, hoc ab apostolis, qui primo conturbati erant et contusi, eodem teinpore obser\aliun esse. Eam tamen significationem, uti et re- sponsionem Judae (Matth. 26, 25.) datam: tu dixisti (quae non ut certum quidquam affirlnat, sed ei, cui datur, relinquit, quid videa- tur (August., Euthvm.), quam etiam nonnulli convivarum auribus perceperant, Judam ipsis su spe c tu m reddidis.se, liaud est, cur dubitetur. Ast, quuin Jesus pauca cum Juda ad se accedenti col- loqui posset, quae singula non perceperunt discipuli, utique fieri poterat, ut apostoli, primo ejus dieta (quod facis, fac cilius), ad alias quasdam res pertinere arbitrarentur. V. 27. Post huccellam, scilicet panis acceptam et come- stain. — Inlroivit in eum Satanas i. e. Satanas, qui prius (coli. v. 2. Luc. 22, 3.) ei proditionem Christi suggesserat, nune, quum Judas se perspectum animadvertens ira incenderetur, cum omni sua vi in ejus animum irruebat, impellens eum ad proditionem perficiendain. — Jesus, videns nimirum animum ejus ad exsecu- tionem paratum (Jansen.). — Quod facis i. e. quod facere inten- dis, seu facere constiluisti. — Fac cilius. Verba haec plerumque non sumuntur ut praecipientis, sed permittentis, et compara- 1 ) Cf. v. 2. a Lap., Ad. Mater. 229 tivus pro positivo, hoc sensu: perfice cito, quod destinasti, non impedio, quamvis possim, permitto, ut facias; nam summe desi- dero mortem, ut homines rediinam. 1 ) Cf. Matth. 23, 32. — Sed possunt verba liaec etiam ut jubentis sumi, et comparativus re- tineri, si cogilatu ad comparativum suppletur: Fac citius, quam nimirum perfieere velle videaris. 2 ) — Adhortatione hac, quae re- spicit non ipsam proditionem, sed vocem citius (rd/iov) vult Christus proditorem e sacra familia rrmovere (Ad. Maier). 28. Scivit i. e. intellexit. — Nemo diseumbentium, ne Joannes quidem. 3 ) V. 29. Quidam, scilicet accumbentium. — Loculos i. e. marsupium (cf. 12, 6.). — Quae opus suni (tjx£Te cognoscitis) ut jam faetam (uti 13, 31.) pro- ponit (Ad. Maier). V. 8. Philippus, qui nimirum uti et reliqui apostoli {trobe intellexerat, Christum loqui de Patre in coelis, desiderat appari- tionem Dei (theopbaniarn), quales in A. T. contigerant, dicens: Domine ostende nobis Patrem i. e. exhibe nobis Patrem, quem nos vidisse dicis, oculis nostris corporeis videndum. — Et suf- ficit nobis i. e. et niliil aliud ultra quaerimus. V. 9. Tanto tempore i. e. tamdiu, (nimirum per Iriennium). Vobiscum sum i. e. vobiseum conversalus sum, docens vos ver- bis et operibus. — Et non cognovistis me (in graeco est singu- laris iyva>xdg eognovisti), nimirum me habere unain eandem- que cum Patre substantiam. — Qai videt me i. e. qui me cogno- scit. — Videt et Patrem i. e. et Patrem cognoscit, scilicet in me, (uti v. 7. dictum eral). Insinuat, duas in se esse naturas, alterain bumanam, quae oculis, alterain divinam, quae animo videatur (Mald., a Lap.), — Quomodo tu dicis: ostende nobis Patrem i. e. quum ille, qui me ut Dei Filium cognovit, non atriplius poteši de- siderare, ut Patrem oculis corporeis videat, quomodo tu dicis: ostende etc. (cf. Ad. MaierJ. V. 10. Non creditis (in graeco est singularis: oi> marebett;. ut solum Philippum alloquatur). — (Jula ego in Patre, et Pater 236 m vocaverit Para- clelum, linic sen-sus est: nimirum Spiritum veritatis. Spiritus s. dicitur Spiritus veritatis, quia (coli. 16, 13.) est auctor oirinis cognitionis veritatis (quae in eo utDeo essenlialiter est), ac solus purae et integrae veritatis doclor (cf. v. 26.). — Mundu .i i. e. homines increduli (vid. 1, 10; 12, 31.). — Nun videt eum, nec scil eum i. e. non capax est eum (ejus divinam essentiam et vini) oculis mentis intueiidi et cognoscendi (a Lap., Ad. Maier). 5 >Ani- malis bomo non percipit ea, qtiae sunt Spiritus Dei (1 Cor. 2, 14.). — fos autem, utpote a muudo ejusque moribus segregati. — In vobiss eri/. Hisce exponit, quomodo apud eos mansuriis sit, nimirum non ita visibiliter vobiscum manebit, uti ego, sed in ip- sis animis vestris habitabit, sua praesenti» in vobis suam vim, gratiam, operationem divinam exserens (a Lap.). — Et haec est ratio, c ur eum coguoscent, quia in ipsis erit (Jansen.). V. 18. Non relini/uarn vok, scilicet per discessum meum. — Orphanos i. e. velut lilios patre orbatos. — Supra (13, 33.) eos appellaiit liliolos (rezv/a). — Veniam ad vok i. e. iteriim redibo. De quonamreditu loquatiir,iionconvenit iuter interpretes. Alii intel- ligunt verba liaec de reditu die judicii 3 ), cui tainen explica- tioni obstal v. 19., quo dicit, miindum incredulum non esse ipsum 0 Cf. ICuinoet, Ad. Maier. 2 ) Ad Maier. 3 ) August., Beda, Mald. 239 visurum, quum in illo redita omnes gcntes universae terrac ad judicium congregabuntur et majestatem ejus videbnnt (Maltb. 25, 31. seq.).Alii intelligunt de reditu post resurrectionem, qunm corporaliler apostolis apparnit'); sed linic obstani verba: non relinquam vos orphanos, quae non possunt (uti verba 8, 29.) de brevi praesenlia et communione explicari, quuin illis per- durans conjunctio, uti id spiritualiter fit, promittitur. Eliam v. 19. et 23. explicationi linic obstant, qni pro toto contextu (v. 16 et 17.) postulant, ut illa verba de reditu Christi per Špiri¬ tom s. (de Spiritus s. missiOne) intelliganlur, quatenus essentia Spiritus s. divina etiam est essenlia Filii, Filius cufn Špiritu s., uti cuni Patre, unam eandemque liabet, substanliam * 2 ). V. 19. Modicum; cf. 13, 33. — Non videt i. e. non vide- bit, quia scil. ad Patrem vado. lncreduli (6 xbap.oc;) niniiruni Christum taiudiu soluinmodo vident, quaindiu vident ejus spe- cieni corporaleni, qua subtracla, utpote increduli, emn non vi¬ dent oculis mentis. — Vos videtis me i. e. vos vero, utpote Špi¬ ritu s. repleti (scil. die penlecostes) videbitis me, nimirum oculis mentis. — Ego (iy(o), qui scilicet sutn ipsa vita, auctorque om¬ iliš vitae (cf. 1, 4; 4, 10.). — Vivetis i. e. veram habebiiis vilam in vobis, utpote repleti Špiritu s. (olim vero beatam in coelo). — Qui verba: veniam ad vos (v. 18.) explicant de reditu post re surrectionem, aut die jtidicii, verba: ego vivo, exponunl de vita Domini post resurrectionem, et: vivetis, de futura vita gloriosa iideliurn. .4lterum hoc potest in rtj .> vivetis simul cogitari, sed non exclusive (cf. 16, 16.). — V. 20. In illo die i. e. postquam milii per Spiritum s., quem die pentecostes misero, intime unili fueritis. ~ I os, ut¬ pote per Spiritum s. collustrati. — Cognoscetis, scilicet perlec- tius.— Quia ego sum in Patre meo, et Pater in me, nimirum per unitatem essentiae divinae, seu quod ego et Pater sunius ejus- dem essentiae divinae, seu uuiis Deus. — Vos in me, scilicet estis, utpote per regenerationem mihi ut capiti incorporati. Ego in vobis, nimirum per Spiritum s., (qui est Spiritus Christi) vos illuminans et dirigens ad omne bonum(cf. Rom. 8, 9.10. 14.). 1) Theodorus Heracleoies et Mopsuest., Chrysost., TheophyI., Eutliym. 2 ) Cyrill. Alex., Ad. Maier. 240 Nam uti antiqui Patres 1 2 ) docent, Spiritus s. in christianis habitat non per in eram charitatem (qtiae esset kvoUrjon; xar’ švsp- ■fstav), sed su bs t a n tiali t er (xar’ oooiav), in quo praecipua N. T. praerogativa prae V. T. sita est, quod in N. T. Spiritus s. detur in substantia. Huic non obstat dictum apostoli (Rom. 5, 5.): charitas Dei diffusa est in cprdibus ve.stris per Spiritum s.; quia, uti interpretes celeberrimi affirmant, gratia sanctificans est ipsa Spiritus saucti persoua' 4 )., — Hincrecte scribit: VVindis ch- inaim (Galater 33rief pag. 100); »3Bte bem fyiftorifd)en 'DJomeute ber 9)fenfd)tt>erbuttg baž £>iž anž Snbe ber 3 e t ten fid? in bett (ginjelnen ttnebcrlfolenbe mtyftifd)e (Seboreumerbett (Sfjrifti entfpricfjt, fo bem £/iftorifd)en “pfingftfeft eine ftetž forttuuiernbe Služfenbung bež I>eif. (Seiftež . . . iDie missio iuvisibilis Spiritus saucti, burd) meldfe bie £)ei£igmacfyenbe @nabe getcirft mirb, ift nidft 6to§ biefe SBivluttg, fonbern eine fubftantielte ©nabeitgegenmart bež £;ei£. ©eiftež im SUenfdfen, ift etn novus modus exislendi im £per,eu ber (Staubigen, a£ž itt feinem 3£empe£ 3 ). — Attamen haec Christi in fidelibus ine- xistentia difFert a Filii in Patre et Patris in Filio inexistentia ea- tenus, quatenus liic adest ima essentia, dum ibi adsunt duae; ergo solum si mi lis est, aequalis eatenus, quatenus utraque iue- xistenlia est reali s, et quatenus cum ea est connexa identitas in cogitando et volendo 4 ). V. : 1. Verbis hujus versus signifieat c on di ti o nem, sub qua ad arctissimam illam seeuni coujunctionem pervenire possint. — Habet i. e. tenet memoria (August.). — Servat ea, nimium operi- bus implendo (August.). — Diligetur a Patre me o, quia scilicet ser\ando mandata mea, quae sunt mandataPatris, et ipsumPalrem diligit, liinc vicissim et ab eo amatur. — Et ego, sc.il. unacuin Pa¬ tre.— Ceteruin, uti ait s. Joannes, (1 Joan, 4, 10.), non nos prius diligimus Deum, sed Deus prio r diligit nos, gratiain suam nobis conferendo, qua eum vicissim diligamus, quam si accepteinus, eumque diligere incipiamus, ipse rursum magis diligit nos, inajo- remque gratiain nobis infundet (a Lap.). — Manifestabo ei *) Irenaeus, Cyrill. Alex., August., Athanas. in Octa\io. 2 ) Cf. Reithmavr Rom. Brief., Risping Corament. Rom. Brief,, Beelen comment, in epist. ad Rom. 3 ) Of. Petavius de trin, VIII, 4. 6. 4 ) Cyrill. Alex. apud a Lap., Pires comment. in 4 erang. — Ad. Maier. meipsurn, nimirum veniens ad emu per Spirituin s., eique per ipsum clariorem in dies mei meorumque mjsteriorum et dono- rnm cognitionem suppedifans. — Verba enim manifestabo meipsurn sunt ob v. 18. et 23. de Christi reditu per Spiriturn s. intelligenda. — Alii ea intelligunt de manifestatione in bac terra per clariorem in dies Christi ejusqne mysteriorum cognitionem, in altera vita per visionem snae essentiae humanae et divinae. 1 ) V. 22. Judas, non ille Iscariotes, sed Thaddaeus, qui etiam dicitur Lebbaeus, erat frater Jacobi minoris, hinc filins Alpbaei et sororis Mariae matris Domini, simulque apostolns (cf. Matth. 10, 4. Marc. 3, 18. Luc. 6, 16. act. 1, 13.). — Non enim intellexerat, quod de sua manifestatione suis facienda Christus dixerat, sed intellexit eam de regno Messiano terreno brevi in- stituendo, quod universam terram complecterefur, ideoque, quum verba Domini cum hac opinione sua componere non posset, in- terrogabat Christum: Quid factum est i. e. qui fit? sen: quid caussae est? — Quia manifestaturus es nobis teipsum, et non mundo i. e. quod nobis et non toti mundo te conspiciendum prae- biturus sis. V. 23. Respondit Jesus, non quidem aperle ad id, quod ro- gabat Judas, quia ejus percipiendi non capaces essent apostoli, sed sententiam suam prosequendo, iterum conditionem eis in- dicat, sub qua ad arct.issimam illam secum conjunctionem perve- nire possint, ut ita Judam ejusqire coapostolos moneret, ut con¬ ditionem istam impleant (Ad. Maier). — Si quis, scil. quicunque ille fuerit. -— Sermonem meum i. e. doctrinam meam. — Serva- bit; cf. v. 21. — Pater meus diliget eurn; cf. v. 21. — Veniemus, nimirum ego et Pater per Spiriturn sanctum; ubi enim est. una persona divina, ibi sunt ceterae duae (cf. v. 18.). Cf Massl. Et mansionem apud eurn faciemus i. e. et in auima ejus, quasi in templo suo habitabimus. Alludit bisce ad Dei inhabitationem inter Judaeos in V. T. (Lev. 26, 11. Ezech 37, 26. Cf. 2 Cor. 6, 16.). Cf. 1, 14. V. 24. Sermonem (g'raece 4 Xoyoc sermo) i. e. doctrina. Non est meus, sed ejus, qui misit me, Pat ris; cf. 7, 16. Ver- bis his dat causam doctrinae ipsius suscipiendae et observandae. i) August., a Lap. 18 242 V. 25. Haec locu/us sum vobis i. e liaec, quae hactenus dixi, vobis dicere volui. — .4 pud ros manens i. e. dum inter vos versatus sum. — Videtur Christus sermoncm suum finire (Ad. Maier). — Paracletum dicit Spiritum sanctum, quia ipse est ipsa per essentiam increat a et perf ccta sanetifas, ipseque, a quo omnis sanctitaš hominuin et angelorum, velut radius a sole črna- nat et. profluit (a Lap.). V. 26. In nomine meo. Verba haec coli v. 16. possunt si- gnificare: rogatu meo; vel: pro me, mei loco, ut scilicet, quae ego coepi, ille perficiat compleatqne.') Alterum praeferendum est — Docebit omnin, nimirum supernaturalia et divina, (myste- ria ad salutem hominum pertinentia) quae hactenus capere non potuistis (Mald.), — Suggeret. i. e. in memoriam revocabit, sup- peditans simul claram eorum intelligentiam. * 2 ) — Dixero i. e. dixi, 4) Valedictio et adhortaiio ad abitum (37-31). V. 27. Pucem. Vox eipyvrj respondet Hebraeorum c quae Hebraeis interdum successum et prošperitatem significat, inter dum ipsam salutem. Utebantur hac voce Hebraei in vale- dictionibus: 75? (bizone seu nopsboo ek sipijVTjV Marc. 5, 35. Luc. 7, 50), et in salutationibus: p ax t i bi, seu pax lecum, pro quo graeci dicunt: /otipe, latini: ave, salve. Dum Christus discessurus hic suam pacein apostolis optat et dat, utique non est (uti ipsa sequentia docent) de ea pace cogitandum, quae in prospero successu rerum temporalium, sed qnae in bonis vere salutaribus consistit; ergo de illa pace, quae est hominibus in Deo et cum Deo, de pace seu beatitafe interna fanimi), quae resultat ex intima unione cmn Christo, qnae etiam in summis pe- riculis et tribulationibus inconcussa permanet, et quae, uti ait s. Paulu s (Philip. 4,7.), exsuperat. omnem sensum (i. e, quam in- tellectus naturalis non potest comprehendere). Ex hac pace ori- tur etiam mulua inter homines concordia. — Meam, ita dicit, quia ipsi est propria, et quia ipse solum eam hominibus darc potest. — Do vobis i. e. non tantum vobis imprecor illam, sed O Euthym., Mald., a Lap., Calmet. 2 ) August., Euthym., a Lap., Calm. i X i V- 243 etiam tribuo, nimirum vi et amore redemptoris. Nam Christi (et apostolorum coli. Matth. 10, 13.) imprecatio pacis non erat nuda et verbalis, sed etiam realis, conferens benedictionem, gratiam et salutem. — Quomodo mundus dat, scil. pacem. Pax enim hujus mundi est, ut homines in rebus hujus mundi nihil adversi senliant, i. e. ut libere possint emere, vendere, bonis mundi frui, coinessari vitiisque servire; pax liaec porroplenmujuemalis artibus acquiritur, et externa est, brevis, fallax et perniciosa. 1 * ) Cf. Matth. 10, 34. seq.— Verbasequentia sunt nectenda cum v. 28. ! ‘)— Non lurbetur cor vestrum, nimirum tristitia propter ineum disces- sum (coli. v. 28.). — Formidet i. e. nec anitnum abjicite tan- quam in perpetuum a me deserendi (cf. v. 1.). V. 28. A udi s ti s, quia ego dixi vobis: Vado et venio ad ros i. e. ego quidem, ut dixi (v. 2, 3. 18.) vado ad Patrem, sed ite- rum veniarn ad vos, atque vobiscum manebo. — Si diligeritis me, scilicet sincero illo amore, qui amici coinmoda suae voluplati praefert (cf. Mald.). — Gauderetis utigue, quia vado ad Patrem i. e. gauderetis de discessu meo ad Patrem. — Quia Pater ma¬ jor me est i. e. quia, cum Pater major me sit, non potest illa pro- fectio ad Patrem mihi (ut homini) cedere, nisi ad majorem ho- norern et gloriam, utpote quum meain naturam humanam ad dex- teram suam collocando super oinnes creaturas elevaturus sit. 3 )— Porro dicitur hic Pater major Filio quoad humanam ejus natu¬ ram, per quam ibat ad Patrem (Aug.); nam quoad divinam erat Patri aequaiis, — Potest vero Pater Filio, etiam qua Deo, major dici, quatenus Pater est priucipium et causa lilii (Athanas., Hilar., s. Greg. Naz., Cjrill.). Cf. a Lap. V. 29. Dixi, scilicet me iturum esse per mortern adPatrem. — Credatis, nimirum me esse. Vid. 13, 19. V. 30. Non mulla loguar i. e. jam non est tempus plura lo- quendi. —- Venit princeps hujus mundi i. e. diabolus jam adven- tat per suos satellites, nimirum Judam ejusque adjutores (el. 12, 31.). — Et in me. non liabet quidquam i. e. nihil in me invenit, quod suum dicere posset, nihil est in me peccati, ob quod šibi 1) August., Janš., Massl. 8 ) Mald., a Lap., Ad. Maier. 3 ) Cyriil., Augustin., Mald., a Lap. 18 * 244 potestatem de me arrogare posset 1 ); ideo accessus ejus est ini- micus, machinans mortem meam (Ad. Maier). V. 31. Quia diligo Palrem, quum scilicet spotite, ex Patris dilectione, (manifestante se, uti statim dicit, obedientia erga Pa- trem), me huic potestati inimicae do. — Et sicut mandalum de- dit mihi Pater, sic facio i. e. faciens, uti Pater mihi mandavit, ut nimirum mortem capessendo hanc diaboli potestatem destruam (cf. 12, 31. 32.). — Surgite, eamus hinc, nimirum ad hortum Gethsemani. — Altamen, quamvis Christus discipulos exhortatus esset, ut cutn ipso abeant, inde tamen non sequitur, Christum prolatis illis verbis revera statim abiisse; potius com perinultis tum antiquis interpretibus, 2 ) tum recentioribus 3 ) statuendum est, Christum, postquam illa verba protulit, surrexisse, seque ad discedendum accinxisse; ast, antequam discedere inceperat, stando novum et longiorem sermonem hic resumpsit, eumque protraxit a c. 15—18, 1., ubi sermonem finiens, abiit trans tor- rentem Cedron in montem olivarum (a Lap.). C a p u t XV. Parabola vitls et palmitum (v. 1—8.) Quid Christo occasionem dederit, imaginem a vite et pal- initibus deductam adhibendi, alii putant, eam suppeditasse aspec- tum vinearum in itinere in hortum Gethsemani; alii aspectum vitis aureae in teinplo; alii vitem per fenestras coenaculi aspec- tam. Praeferenda est eorum sententia, qui putant, ipsum poculum coenae paschalis hanc occasionem suppeditasse (Ad. Maier). Per parabolam hanc vult Christus apostolis loqui de arctissima secum conjunctione, et de fruetibus ex ea provenientibus. — V. 1. Ego sum vitis, Coinparat se Christus viti, qua homo, fideles palmitibus, Patrem vinitori (a Lap.). Vitis h. 1. id quod apud s. Paulum caput, et palmites, quod membra (Ephes. 5, 23. t) Cf. Mald,, a Lap., Calm. 2 ) Mald., a Lap. 3) Kuinoel, Ad. Maier, Massl, Friedlieb, Koessing, Bucher. /■-*, 245 30. Coli. 2, 19.). — Vera i. e. spiritualis et perfecta, in antithesi ad vitem corporalem et figuram, quia melius et perfectius ho- mines šibi unitos (insertos) nutrit, quam palmites naturalis vitis, progignendo in eis per suam gratiam perfectos, supernaturales fructus. (cf. Mald. et 1, 9. lux vera; 6, 32. panis verus). — Agricola i. e. vinitor {dpnelooppog Matth. 21, 33.), cujus sunt vi¬ tis et palmites, qui cum vitis, tum palmitum curam gerit, qui fructibus palmitum copiosis glorificatur (coli. v. 8.). V. 2. Oranem palmitem. Christus de vite nil dicit, quia ipse, qui est vitis, šibi sufficit (a Lap.). — Duplex vinitoris cura est; primum, ut palmitem non ferentem fructum a vite abscidat,; dein, ut palmitem fructum ferentem purget, nimirum auferendis omnibus profectus impedimentis (frondibus nimiis etc.). — Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum i. e. omnera fidelern seu christianum, qui per fidem et baptismum mihi, quasi palmes viti, insertus est, si non ferat fructum bono- rum operum, Deus Pater velut. infrugiferum palmitem abscidet a vite, nimirum retrahendo gratiam, ita ut šibi relictus spiritua- liter moriatur et a me separetur. — Et omnem, qui fert fructum pur gabit eum, ut fructum plus afer at i. e. eum vero, qui fert fruc¬ tum, purgabit, aufereus ab eo impedimcnta spiritualis profectus, uti cupiditatem animalem, amores saeculares, desideria inania (partim per internas admonitiones et illustrationes, partim per tribulationes, afflictiones, persecutiones 1 ) V. 3 .Mundi estis, utpote purgati ab errore et vitiis adeoque sancti et Deo grati. »Nam, ut ait Paulus (Heb. 4, 12.). vivus est sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae et spiritus (i. e. partis ani- mae sensitivaeetintellectivae). — Propter sermonemi. e. per doc- trinam meam, quam audistis et illi obedistis. — Sed haec pur- gatio non erat perfecta (cf. 13, 10.); ut esset perfecta, adhortatur eos in sequentibus, ut ipsi arctissime uniantur. V. 4. Manete in me, scilicet per fidem et charitatem vos mecum constanter conjungendo. — Et ego in vobis, scilicet ma- nebo, vivificans et corroborans vos per Spiritum s. ad producen- da opera bona ta Lap.). — A semelipso i. e. separatus a vite, i). Cf. a Lap., Maesl. 246 quia succus vitalis ei deest. — Nisi mavserit in vite i. e. sed tan- tum, si manserit in vite, quum ex ea succum et vim frugiferam trahat. — Sic nec vos, scil. non potestis producere bona opera, quae mereantur vitani aeternarn. — Nisi in me manseritis, nimi- rum mecum conjuncti per fidem et charitatem, vitam et vigorem spiritnalem a me accipientes. — Ex hoc loco patet, hominem non a se suisque naturae viribus, non etiam exterius ab homine do¬ cente vel suadente, sed ab interna Christi gratia haurire vim producendi bona opera, praesertim supernaturalia, ac vim per illa merendi augmentum gratiae et gloriae (a Lap.). — V. 5, Fructum mnltum, scilicet bonorum operum et meri- toruro, quibus augmentum gratiae et gloriae continue promeretur (a Lap.). — Sine me i. e. sine auxilio gratiae meae. — Nihi facere i. e. nihil vita aeterna aut gratia dignum et meritorium (cf. a Lap.).— Dnplex negatio vim orationis auget 1 ). V. 6. Nune duas affert causas ad permanendum in unione cum ipso; aliam negativam v. 6.), aliain positivam (v. 7.). Cete- rum non est hic servatus ordo; nam post palmitum, qui arescunt, praecisionem, primum colliguntur et in fasces connectuntur, dein in ignem mittuntur (Mald.). Sensus est: Sieut palmes, qui non manet in vite, arescit, et ut tališ a vite resecatur forasque pro- jticitur, ac dein in fasciculos colligitur et comburitur; sic pariter christianus, qui in me per fidem et charitatem non manet, poenis aeternis afificietur. — Vulgata utrumque aoristom i^XrjfXrj et dfjj- pavtirj pro futuro positum sumens, bene quidem transtulit: mitte- tur et arescet; attamen aoristi hic, uti Beel en reete observat (p. 295.), vim futuro rum proprie non habent, sed adhibiti sunt de uno eoque singulo eventu, qui quidem cui tempori tribuendus sit, non est definitum; sensumque ita statuit: si quis in me non manserit, jarneo ipso ejectus est forassicut palmes et exaruit. — Quid sit homines colligi et in ignem mitti, declaravit Chri- stus in parabola de zizaniis (Matth. 13, 41. 42.). V. 7. Verba mea i. e. doctrina et praecepta mea. — In vo- bis, scilicet ita, ut corde et voluntate (nimirum observando) ea teneatis. — Quodcumque volueritis, peletis, et fiet vobis; cf, 14,13. 9 Cf. Beelen gramm. p. 500. -// 247 V. 8. [n hoc i. e. per hoc. — Clariflcatus est i. e. gloriflca- tur (verbo idošdofhj indefinite sumpto). Cf. Mald. — Ut fructum plurimum afferatis, miniram bonorum operam. Nonnulli liic (et 17, 3.) parliculam ul (tv a) putaut positam pro: si (edv); sed praeferenda est eorttm expiicatio, qui ut (Iva) siguificatu suo retinent; est enim sentenlia haec esplicans praegressam, quomo- do sit Deus glorificandus (cf. Ad. Maier). — Et efficiamini i. e. et sitis, nimirum mutua dilectione. — Met discipuli , scilicet veri, germani, Cf. 13, 35. 2) Exlu»rtatio ad pei-gislendum in charitate et unione ctim Christo (9— 17.). V. 9. Sicut (xad(bs) significat non aequalitatem dilectionis, sed similitudinem. — THlexit Pater, nimirum mihi dando siiam substantiam et potestatem (cf. 3, 35.), — Et ega dilexi vos, quum scilicet me vobis penitus tradidi. — Ufrumque considera- tur ut res facta, respectu ad vitam Christi mox finitam (Ad. Maier). — Manete, scilicet ita etiam. — In dileetione mea i. e. in dilectione erga me, nimirum ut perfecte vos mihi tradatis, quod fit observatione praeceptorum (coli. v. 10.). — Pronomen possessivum iprj fin r;) dpdrrvj ipy) vim habet genitivi objecti: dilectio erga me (djd.Trq ipou)'). — Alii verba djctnrj k/irj expli- cant de dilectione Christi, qua nos diligit, ut sensus sit: .Curate ut ego semjicr vos diligam; sed praeferenda est prior explicatio, quia, uti Mal do n atu s ait, magis conveniebat, ut discipulos hortaretur, ut še" diligerent, quam ut a se diligerentur. V. 10. Sicut et ego Patris mei praecepta sereavi, nimirum homo factus ei obediens usque ad mortem. — Et maneo i. e. et hac. de causa maneo. — ln ejus dilectione i, e. in dilectione erga ipsum (Mald.). — V. 11. Haec , scil. dieta a v. 1—10. — Gaudium i. e. inter¬ na beatitas. — Meum i. e. quae a me procedit, a me communi- catur. — In robiš sit i. e. vobis perpetuo communicefur (a Lap., Ad. Maier). — Gaudium vestrum; dicit gaudium vestnim (i. e. apostolorum), quatenus est in eorum possessione, ipsis communi- i) Auguet., Chrysost., Mald. 248 catum. — Impleatur i. e. fiat plena et perfecta (cf. 3, 29.). »Cer- tum, ait s. Bernardus (epist. 114.) inhabitantis in anima Spiritus sancti signum est, spiritualis laetitia, et (ut addit Cor- nelius a Lapide) juge mentis in Deo sno gaudium. Mens enim in Deo exultans et jubilans, ex Deo inhabitante exultat et jubilat. V. 12. Versus hic cohaeret cum v. 10. lbi dixerat Christus, observationem praeceptorum esse necessariam eonditionem uni- onis cum ipso. Ad quaestionem necessario propositam, quaenam praecepta sint servanda, nune respondet (Ad. Maier). — Prae- ceptum meum i. e. praeceptum meae religioni proprium, novum (cf. 13, 34.). V. 13. Majorern /tac dilectionem nemo habet i. e. nemo di- lectionis documeutum majus edere potest. — Nam igecv d.yanrjv est: ostendere dilectionem luculento documento 1 ). — Ut animam ponat i. e. ut vitam impendat. Vita enim inter omnia, qnae alteri- us causa contemni possunt, nihil habet bomo pretiosius. — Pro amicis suis. Dicendo: pro a micis, non pognat cum s. Paulo, qui in epistola ad Romanos (5, 6.) seribit: Christumpro inimicis mortuum esse. Tota enim vis in sententia Christi sita est in zq> animam ponere, et non in verbis: pro amicis. In dieto Christi proponitur ma gni tudo aetu s (sacrificii), dum s. Paulus mor- tem Christi ut summum dilectionis documentutn considerat re- spectu ad p er s on as, quas diligit (Ad. Maier). V. 14. Verba ultima versus praecedentis: pro amicis, Christo occasionem dant, explicandi, quinam sint amici ejus. — Estis i. e. estis et manetis. ■— Feceritis (notrjre) i. e. faciatis, quae nimirum praecipio, seu si servetis praecepta mea (cf. 8, 31.). V. 15. Jam noti i. e. non amplius. — Picam i. e. dico; quod coli. v. 20., ubi iterum eos servis comparat, non absolute, sed r e la ti ve intelligendum est. — Servos. Nusquam quidem le- gimus, Christum antea apostolos consuevisse servos vocare; ast vocavit se ipsuin Dominum, appellaruntque eum ita apo¬ stoli, unde sequitur, illos fuisse servos. Ast servi erant non ser- vitute servili, quali mancipia ex timore serviunt heris, sed ser- vitute filiali, quali filiiex amore serviunt parentibus; unde etiam J ) BosenmtUler, A X ' v AS. /£-/?. 249 ipsiin scriptis suis (Rom. 1, 1. Gal. 1, 10. Phil. 1, 1. alia s q ue , Jac. 1, 1. 2 Petr. 1, 1. Jud. v. 1. Apoc. 1, 1.) amant se tanquam ministros et legatos Dei in praedicando evangelio appellare ser- vos, uti jam in V. T. Moses (Deut. 34, 5. Jos. 1, 1. 13. 15.) et prophetae (Jerem. 17, 25; 26, 5.) vocabantur. — Dicit vero eos jam nune amicos, quia jam amici reipsa erant. — Ouia servus nescit, quid faciat dominus ejus i. e. quia (communiter) servus nescit consilia et decreta domini sui. — Omnia, imo (coli. Matth. 13, 11.) ipsa mjsteria regni coelorum. — Vox omnia respectu ad 14, 25. 26. et 16, 12. est restringenda. "V. 16. Addit hoc, ut intelligant, se eos priorem amasse. Elegistis, scilicet amieum.— Elegi vos, nimirum amicos et fami- liares. — Et postii i. e. et constitui apostolos (dando simul gra- tiam necessariam). Verbum Ttftivat h. 1. constituere ad apostola- tum (Cf. 1 Tim. 1, 12. act. 13, 47; 20, 28.) 1 ). — Ut eatis, nimi¬ rum in mundum universum, evangelium praedicantes (coli. Matth. 28, 19. Marc. 16, 15.). — Fructum ajferatis, scilicet praedica- tione evangelii multos mihi discipulos colligentes. — Maneat , scilicet in vilam aeternam, ubi vobis justa fructus vestri dabitur merces (1 Cor. 3, 6. seq.) — Ut quodcwnque petieritis Patrem in nomine meo, det vobis i. e. haec vestra electio et constitutio in apostolos efficiet, ut, quodcumque etc . . Vid. 14, 13. et 15, 7. — V. 17. Haec, scilicet ea, quae a v. 12. hucusque dieta sunt. Est enim conclusio praecedentium, hoc sensu; hoc igitur prae- cipio vobis, ut diligatis invicem, eo scilicet modo, quo ego vos dilexi. 3) De odio et persecutione mnndi incredull (18—27.). V. 18. Annuntiat nune discipulis odia mundi, quae animo praevidebat, consolans eos atque erigens suo ipsius exemplo. — Odit, et odium suum vobis persequendis ostendit. — Scitote i. e. ne sit vobis hoc novum, aut mirum; sed cogilate. — Me pri¬ orem i. e. me prius, quam vos. *) Ad. Maier, Mald., a Lap. (W* ^' 4^4 #.*»**/* +*f* ^3 "'j* 254 peccalo incredulitatis. 1 2 ) — Haec tanto majus crimen est, quia ob Christi miraculosa facta vinci poterat. V. 10. De justitia, scilicet mea (Christi, non fidelium, cui verba seqnentia obstant), ostendens, me esse justum et sanctum, aoa vero impostorem, falsntn prophetam, populi seductorem, le- gis eversorem (cf. 5, 18; 7, 12; 8, 59; 9. 16; 10, 31.).*) — Quia ad Patrem vado i. e. quandoquidem vado ad Patrem. Verba haec suut argumentum justitiae Christi; adversarius enim et inimicus Dei, peccator, a Deo houoribus non ornatur. — Et jam non vide- bitis me i. e. et me, qui cuin Patre in coelo in perpeluum re- gnabo, non amplius videbitis oculis vestris. 3 ) V. 11. De judicio i. e. de condeinnatione (xpiai^~xavaxpl- oiz), scilicet diaboli, uti verba sequentia docent: quia princeps hujtis mundi jam judicatus est i. e. danr.iatus est a Deo, potestas cjiis ut domini mundi fracta, doininio suo in mundo exutus est (cf. 12, 31.). Propter hanc condemnationem debet Satanas e regno suo i. e. e mundo discedere, quo fiet, ut per dilatationem rcgni Christi vitiositas, superstitio et error magis magisque de- lcatur. Convicit vero Spiritus s. mundum partim praedicatione apostolorum ab eo directorum, partim miraculis, quae per eos operabalur, partim profectu religionis christianae, manifestante se in conversione magnae hominum muldtudinis, partim saneti- tate fidelium, causata ab eo (Ad. Maier). V. 12. Postquam locutus est de Spiritus sancti activitate respectu ad mundum, nune loquitur de ejus in discipulos in- fluentia. — Dicere i. e. dicenda. Vid. 15, 15. — Portare i. e. in- telligere, nimirum propter incapacitatem vestram. Itnago de- prompta a portandis oneribus, ad quae sustinenda certae requi- runtur vires. V. 13. lile, scilicet Paracletus; nam pronomen graecum- i.xs7vo$ non convenit voci nvsopa (Mald.J. — Docebit (odrj-frjaei. ek TTjv ukrjftsiav ndoav = dida^si navra). — Omnem verilatem i. e. tum eas veritates, quarum nune capaces non estis, tum eas, quas ex ore meo accepistis, sed nondum plane i n te 11 exi s ti s. 4 ) — O August,, Chrysost., Beda, Theophyl., Euthym., Ad. Maier. 2 ) Theophyl., Euthym., Mald., Ad. Maier. 3 ) Theophyl., Mald. 4 ) Euthvm., Tlieophyl. Non enim lot/uetur a semetipso i. e. verilas est, quod ille loquetur, nam non sua inventa annuntiabit. De phrasi: a semetipso (dtp' kaurob) vid. 7, 17; 14,10.— Audiet, scilicet a Patre (coli. 1 Cor. 2, 10.); vid. 8, 26. et 5, 19. 20. — Quae ventura sunt i. e. fu- tura. — Edam domtm prophetiae perdnet ad dona Spiritus s. (el. 1 Cor. c. 14. act. 11, 28; 20, 29.). V. 14. C/arificabU i. e. glorificabit, nimirum plenain de me notitiam vobis suppeditando, me videlicet esse Dei Filium, Mes- siam, Salvatorem mundi (a Lap.). — Quia de meo accipiet i. e. quia id, quod vobis anmmtiabit, accipiet de plenitudine veritatis et scientiae divinae, quae in me, uti in quodam vase, abscondita est. — Est rado dieti praegressi. V. 15. Omnia i. e. divina natura, potentia, sapienda et co- gnitio absoluta. Addit hoc explicandi causa, cur, quum prius (v. 13.) dixisset, Spiritum s. haurire (audire) ex plenitudine Patris, mine dical, illum hausluruin esse ex sua (Cliristi) plenitudine. V. 16. Serino Damini de adventu Spiritus sancli ei occasio- nem suppeditat, loquendi de suo reditu, quatenus utrumque, inis- sio Spiritus sancli et rediius Domini essendaliter unum idemque est; nam communicadonem Spiritus sancti ejusque inhabitatio- nem deberent discipuli considerare tanquam reditum Domini et tauquam perpetuam sui praesendam (cf. 14, 18.). Ad id cogitan- dmn jam ipse immediatus transitus ab uno ad alterum eos debe- bat itnpellere (cf. Bucber). — Modicum i. e. paululum adhuc temporis snperesl (cf 7, 33.). — Non videbitis me, scilicet oculis corporis, quia ad Patrem abeo. — Et iterum modicum i. e. et i te¬ min paululum temporis erit. — Videbitis me, scilicet venientem per Spiritum s., quem accipietis die penlecostes (cf. 14, 18. 19.). — Quia vado nd Patrem. Haec verba pertinent ad utram- que praegressam senlentiam; discessus enim ejus ad Patrem est causa lum sublalae, tum mox redditae visionis i. e. reditus ejus in Spiritus sancti missione (cf v. 7.). V. 17. et 18. Ex discipulis, nimirum quidam (nvec)- Non intelligebant verba Chrisd obscura V. 19. Interrogare, sed pavidi non audebant. — Dimit, sci¬ licet praeveniens eorum interrogationem, explicans istud: modi- cum, non tamen ita, ut doceret, quid sit illud modicum, sed 256 solummodo docens animi conditionem timi discipuloruin, tu m mundi in suo discessu ad Patrem 1 ). V. 20. P/orabitis et flebitis i. e. inaxime lugebitis, quando nimirum per mortem auferar a vobis. — Flebitis, graece Spyjv7j- oste lamentabitis. Utroque verbo indicatur summa animi tri- stitia. — Mundus, nimirum mihi inimicus. — Gaudebit, scilicet opinans, morte mea destructum esse opus meiim (Ad. Maier). — Vos, nimirum in antithesi ad mundum. — Sed trislitia vestra ver- tetur in gaudium, quia nimirum iterurn veniam, in perpetua vo- biscum conjunctione manebo, unde vobis summa orietur beati- tas (Ad. Maier). — Vertelur i. e. abibit 2 ). — Hactenus dieta de vicissitudine doloris et voluplatis illustrat Jesus exemplo a femi- na parturiente desumpto (Mald.). V. 21. Hora ejiis i. e. tempus partus, dolores et vitae peri- culum afFerens. — Ouia natus est liomo in mundum, quia scilicet mater videt infantulum, quem enixa est, quein sperat in vita šibi auxilio tore et lionori, in morte vero eundem post se successorem in mundo relinquere (a Lap.). — Ceterum eh tov xbapov id quod iv Tip xoapm (in mundo). — V. 22. Et vos i. e. ita etiam vos. — Est versus hic acco- modatio superioris exempli. — Tristitiam habelis i. e. in mea morte tristabimini. — Videbo tros, nimirum veniens in Špiritu s. (coli. 14, 18.), quasi recens vobis natus (cf. Ad. Maier). — Gau¬ debit cor vestrum, utpote mecum aretissime in Špiritu saueto conjuncti. V. 23, In illo die; cf. 14, 20. — Rogabitis i. e. non inter- rogabitis me amplius de ulla re, quia a Špiritu saneto collustra- ti, liquido cognoscetis omnia (coli. v.13.). ItaCyrillus et graeci in- terpretes. — Amen, amen divo vobis; si t/uid petieritis Patremin nomine rneo, dabit vobis. Docet, eos illustratos a Špiritu s. etiam nomine ejus (cf. 14, 13.) petituros esse, et quidem cum effectu (cf. a Lap.) V. 24. Usc/ue modo i. e. hactenus (cf. Mald.). — Ut gaudi¬ um vestrum sit plenum; cf. 15, 11. — V. 25. Haec, scil. dieta a v. 16. — In proverbiis i. e. dictis (seu verbis) obscuris fvid. 1,0, 6.); opponitur enim ei to palam 1) Mald., Ad. Maier. 2 ) Beelen gram. 186 . 257 anmintiare (iv Trapprjoia ind-p-pe/dstv). Vrnit kora i. e. sed ve- niet tempus. — In proverbiis\ uti prius. — Palam; vid. 10, 24. V. 26. Nune redit ad petitionis exauditionem, ut v. 27. do- ceret, eos orantes exauditum iri ob suam fidem et. amorem Dei Patris, qui ejus rei causa eos amat eisque omnia concedet, ita ut non sit opus ejus rogatu seu intercessione. — In illo die\ cf. v. 23. — Et non dico vobis, ) Beelen gramm. 384. 2 ) Chrysost., Theophyl., Euthym. 259 Cap ut XVII. Christi sacerdotalis oratio ad Patreui. I) €lu istus rogat, ut so clariftcet (v. 1—5.) V. 1. Sublevatis omiliš in coelum, ut scilicet simili geslu nos in oratione mentem a terra ad Deum sustollere doce- rei (Chrjsost.). — Pater. Orat Cliristus ut liomo. — Ve¬ nit hora, supple: ut glorificetur filius hominis (coli. 12, 23.) i. e. tempus adest meae passionis et mortis. Hic loči verbuin doša^io stilummodo de mor te subeunda, non autem etiain de resurrec- tione, ascensione et ad uht (quam tota gens pereat); cf. 11, 50. — V Ab.Set/uebatur, ainore scilicet ergaClirislum vitici us; sed, ut synoptici (Matth. 26, 58. Marc. 14, 54.Luc. 22, 54.) addunt, a longe, quia amori mixtus erat tiinor (et quidem sequebatur tuni, quum ad Annam, tuni, quuin ad Caipham duceretur).— Alius disci- pulus, scilicet Joannes.— Erat notus pontiflci i. e. domesticis ejus. Addit hoc, ut ostenderet, qui fieri potuerit, ut ipse in complu- vium (,‘pofrattm), seu atriurn (aulatn interiorern), quod erat spa- tium vacuum in ipsis aedibus orientalium, pontificis, nemine obstante, introiret. In suo tamen studio Dominum sequendi, non observabat, Petrum relinqui et ideo a famulis introitu prohiberi. V. 16. Eximt, scilicet ex ati-io (aula interiori).— Ostiariae i. e. ancillae janitrici, cui portae custodia tradita erat. Apud Ro- inanos et Graecos mares erant janitores, apud Hebraeos etiam feminae (cf'. 2 Sam. 4, 6. act. 12. 13.). — Introduxit, niinirum in atrium. V. 18. Quia frigus erat; noctes enim circa tempus fes ti paschalis in Palaestina solent esse frigidae. — V. 19 .Pontifex, scil.Caiaphas. Continuat hicsermonem cum v. 13. et 14., ubi de Caiapha loqui coeperat, eumque occasione Petri interruperat (Jansen.). Nune exponit breviter interrogatio- nem a Caiapha institutam. Interrogabat vero Dominum eum in fi¬ nem, ut ipse declararet, quis esset. V. 20. Palam i. e. puhlice. — Mundo i. e. hominibus, scili¬ cet Judaeis (cf. 12, 19.). — Semper i. e. assidue, frequenter. — In sgnagoga i. e. ubicumque aliqua erat synagoga. Id praeprimis valet de ejus activitate extra Hierosolymam. Hierosolymae enim in templo plerumque docebat (Ad. Maier). — Omnes Judaei i. e. Judaei ex omnibus Palaeslinae partibus, qui festis diebus Hiero- solymam proficisci et templum frequentare solebant (Kuinoel). V. 22. Ministrorum, scilicet apparitoruin. — Dedit alapam (kdcoxe\t paTciapa=£^tpa.Tnas) i. e. alapam inflixit. Vox pdniapa, a panika) (a patta; virga) virga caedo, dein alapam infligo, apud recentiores notat alapam 1 ) 1) Cf. Wilke lexic. 271 V. 23. Male i. e. falso. — Testimonium perliibe de malo i. e. demonstra, id a me factum esse. — Bene i. e. vera protuli. Hoc lacto docet Christus, quamvis in sermone montano (Matih. 5, 39.) docuerit, percutienti nos in dexteram maxillam praebendam esse et alteram, hotnini christiano inodestam etlegitimam defensionem esse permissam. 24. Et i. e. nimirum. Verba baec addidit Joannes, qtiia supra (v. 14.) notare oblitus erat, Jesum ab Anna ad Caia- phain fuisse dedu-stum 1 ). Hisce a Joanne narratis jam subte- xenda sunt, quae narrat s. Matbaeus (26, 59 — 66.), nimi¬ rum sjnedros excitasse homines, qui contra Christum falsa dicerent testimonia, quorum tamen testimonia non conve- niebant, quod tamen necessarium erat, quia reus non poterat damnari, nisi convictus duorum triumve testium oralione (Num. 35, 30. Deut. 17, 6. Matth. 18, 16.); — tandem duos accessisse, qui Christum blasphemiae in tempium accusabant; quod tamen testimonium, uti Marcus addit (14, 59.) pontifici ad nečem insufficiens erat, etsi fuisset verum, quum nemini esset injuriosa potestatis propriae declaratio. Pontifex igitur ex ore Domini vult elicere aliquid, ex quo damnationis causam posset arripere. Quapropter adjurat eum, dicere, utrum sit Messias, Dei Filius, quod Christus juramento affirmat; qua re audita pontifex horrore auditae blasphemiae vestimenta scidit, sjnedrium vero Dominum mortis retim (lapidibus obruendum Lev. 24, 16.) declaravit.— Postquam Jesum ad inortem damnarant, apparitores eum in atrium deductum omnis generis contumeliis afliciebant; alii (coli. Marc. 14, 65. sjnedriJ faciem ejus conspuebant, (quod apud Hebraeos gravissimum erat contuineliae et contemtionis genus) et colaphos ei inflixerunt (i. e. compressa in pugnum ma¬ mi eum percusserunt); alii (ministri sjnedrorum) obvelalis ocu- lis ei alapas inflixerunt, interrogantes eum: dic nobis, Christe (Messias), qui te percusserit (Matth. 26, 67. 68. Marc. 14, 65. Luc. 22, 63. 64.). V. 25. Erat autem Simon Petrus stanu. Reassumit. filum narrationis v. 18. coeptae. — Quum tamen Petrus se suspectuin videret, omniumque, qui in atrio erant, oculos in ipsum conver- i) A Lap., Ad. Maier. 272 ti, exivit ex atrio (compluvio) in portam (nulcov) i. e. in id aedi- ficium, per quod exitus ex compluvio palatii pontificii ad urbis plateas patebat seu in ngoo.uhov, in vestibulum, quod erat ante aulam seu atrium (coli. Matth. 26, 71. Marc. 14, 68.). -— Nune gallus primo cantavit. —- Dixerunl ei. Juxta Joannem ergo plu- res aderant; dum juxta Matthaeum (26, 71.) erat alia ancilla, juxta Marcum (14, 69.) eadem, et juxta Lučam (22, 58.) alius. Difficultas haec faciie removetur ope Joannis, cujus verba docent, alterum Petri lapsum fuisse faetum coram pluribus. Janitrix nimiruin illa rem iterum movit, alia ancilla et servus statim ei assentiebant (simOi modo Petrum percontantes). Negami, nimi- rum cum jurainento (Matth. 26, 72.). — Y. 26. Dicit, nimirum (coli. Luc. 22, 58.) circiter post uni- us horae spatium, tempore alterius gallicinii (quod in quartam vigiliam incidebat, circiter hora 4. matutina, dum primum gallici- nium designabat tempus post mediamnoetem usque ad diluculum) postquam Petrus ad ignem in atrium regressus igni rursus asse- derat, et Jesus e palatio in atrium deductus erat. — Nonne te vidi in horto cum illoi Ministri nimirum in Petri Galilaeis propri- am pronuntiationem intendeutes, dicebant ei: Vere et tu ex illis (i. e. ex sodalitate ejus) es; nam et loquela tua (i. e. pronuntiatio, seu ratio verba pronuntiandi) manifestum te fa- cit (Matth. 26, 73. Marc. 14, 70. Luc. 22, 59.). Id vero Petro negante, dicit ei unus ex servis pontificis, cognatus Malchi, cujus abscidit Petrus auriculam: Nonne ego te vidi in horto cum i 11 o ? V. 27. Negavit et quidem (uti Matth. 26, 74. Marc. 14, 71. narrant), dira proloquendo in semetipsum (mala šibi imprecando), si verba ipsius a vero abessent. Et, uti Lucas (22, 60.) refert, adhue eo loquente, cantavit altera vice gallus. Lucas (22, 61.) si- mul dicit, Dominum illo temporis momento conversum, respexisse Petrum, qui intuitus profunde cor ejus tetigit; nam, uti sjnoptici referunt (Matth. 26, 75. Marc. 14, 72. Luc. 22, 61, 62.), recorda- lus verbi Jesu: priusquam gallus cantet bis, ter me negabis, — egressus e porta, totus poenitentia tactus lacrymas fudit. — Per- >) Ita Menochius, Patritius II, 431., cf. a Lap. J ) Of. Friedlieb Leben Jesu S. 325. 273 inisit Deus, ait s. Hasilius, lapsum Pefri, ut eiiderelur ejus praesumptio, el ut disceret infirmis parcere, ubi suam novisset inflrmitatem; permisit, dic.it s. Leo (serm. 9. de. pass.), ut nemo auderet de sua virtute confidere, quando mutabilitatis periculum nec Petrus potuit evadere. —Et tu Christiane ora quotidie: ne nos inducas in tentationem, agnoscens, nos e nobis nil posse; nam columna firrnissima, ait s. Augustimis_(in Joann. c. 18.1 ad unius aurae impulsum tota contremuit. — Sjnedri jam in palatio Jesum capitis condemnabant; attarnen mane iterum magnum ple- numque concilium convocatum est, quia sententia, qua quis noctu capitis condemnabatur, juxta eoruin statuta erat irrita, eam so- lummodo sole exorto ferri licitum erat. Concilium hoc jam babe batur in aedificio quodam templo vicino, ad quod omnes sjnedri convenerant (Marc. 15, 1.), dum prius tantuinmodo interfuerunt Cbristi adversarii acerrimi. Totam in hoc concilio quaestionem refert s. Lucas (22, 66 — 71.). 3) Christus Pilato traditur (38—40.) V.28. S.Matthaeus (27,3. seq. ) narrat* Judam, quum Jesum ad Pilatum abduci et capitis damnatum videret, poenituisse facli, triginta argenteos pontificibus, nimirum illis, qui in templo ministe- ria obibant, 1 ) retulisse, et confessum, se sanguinein insontem tra- didisse efFundendum, laqueo se suspendisse, sjmedros vero pecu- nia illa ag'rum emisse, qui inserviret sepulturae peregrinis. — Praetorium (npaczcopcnvj generatim est domus, in qua prae- tor in provincia jus dicebat (®eridjtžl)au$); dein vero prae¬ torium dicebatur etiam (uti h. 1. v. 33; 19, 9. et Matth. 27, 27.) regia Herodis Magni, in superiore Hierosol^mae parte exstructa, quam praetores romani occupabant, quotiescumque Caesarea Hie- rosoljmam (praeprimis festis magnis) ad res agendas venerant; ex ea aditus patebat in arcem Antoniam, templo junctarn. — Ut non contaminarentur, sed ut mmulucarent paschu. Videsis 13, 1. ad b. — V. 29. Pilatus. Pontius Pilatus juxta Josephom Flavium (antiq. XVIII. 4, 2, 3.) circa annum 26. post Christum n. a Tihe- i) Jansen., Mald., Schegg. t 20 274 rio procurator Judaeae electus est, q 110 munere per decem annos fungebatur. Dein ob crudelitatem suam per Vitellium, Syriae praesidern, munere suo privatus, Romamque inissus est ad ratio- nem reddendam. Juxta Eusebium (liist. eccl. II, 7.) ipse šibe ma¬ miš in tulit. — Quam accusationem affertis adversu s hominem /ivttc PVerba haec Pilatus tali tono pronuntiasse censendus est, ut Judaei intelligere possent, ipsuin totain rem parvi momenti zelum vero eorum superfluum habere, quam percunctatio- nem inique ferebant (Ad. Maier). V. BO. Malefactor, quuin scilicet nobis constaret esse morte dignuin.— Nontibi tradidissemus eum, nimirum morte plectendum. V. 31 .Pilatus, qui nimirum non cogitabat, eos velle suppli- ciumsumeredeJesu.responso Judaeorum irritatus,dixit eis: Acci¬ pite eum vos, et secundum lepem vestram judicate i. e. si in insti¬ tuta et religionem vestram peccavit, secundum legem vestram eum judicate et in eum sententiam ferte. — Nobis non licet in- terficere quemqumn. Plerique interpretes eum antiqui, tum recen- tiores ex bis verbis colligunt, tune temporis (juxta Scaligerum jam a. 61. ante templi excidium, Archelao, rege Judaeorum, Viennam relegato, redactaque in provinciam Judaea) jus vitae et uecis Judaeis fuisse a Romanis ademtum, censentque verba illa: accipite eum vos et secundum legem vestram judicate, ironice dieta fuisse a Pilato, huncque Judaeis verbis illis insultasse, pro- vocantes ad Joseph um F lavi um (antiq. XX, 9, 1.), qui dicit, sine consensu procuratoris sjnedrio non licitum fuisse suppli- cium sumere de aliquo; dein ad Talinudem, in quo quadraginta annis ante Hierosoljmae excidium Judaeis jus vitae et necisaRo- manis ademtum perhibetur et tandem ad a nalogi a m juriš ro¬ mani. — Alii contra minus verisimile putantes, Pilatum bis (h. 1. et 19, 6.) Judaeis insultasse, quum eos timerel, ne eum apud praesidern Sjriae, vel apud ipsum Caesarem deferrent, dicunt, Pilatum verbis illis: accipite eum, et judicate—, solum- modo id voluisse, ut sententiam in Jesum ferrent, ad quam tamen exequendam opus habebant venia procuratoris romani (Ad. Maier). — Alii tandem antiqui (Selden, cf. Calmet) et inter recen- tiores DoiSinger 1 ) affirmant, Judaeis jus vitae necisque a Ro- <) In oj« recentissimo: ®^n'ftent(;um unb .Sirene @. 453—457. 2 75 manis fuisse relictum, provocantes hanc in rein ad Levitae Ste- pliani, extra urbern a Judaeis interfecti(act. 7, 1—58.), et ad Ja- cobi, consanguinei Jesu Christi exemplum, qnem pontifex Ana- nus, unacum aliis morte damnavit: porro ad synedrii agendi rationem, quod nečem apostolorum decrevit eamque exsecu- tum fuisset, nisi Gamaliel obstitisset; tum ad agendi rationem Judaeorum respectu Pauli in templo Hierosolymitano, qui eorum vi solummodo provocando ad Caesarem per tribunum Lysiam ereptus esf, (act. 24, 6. 7.); imo ad ipsins Christi exemplum, quein bis in templo lapidibus obruere volebant, quod band ausi fuissent, nisi j us vitae necisque in criminibus ad religionem spec- tantibus habuissent. Qui hanc tenent sententiam, versum hunc ita explicant: Volebant Judaei, ut Christus morte ignominiosissima crucis plectatur, ideo maxime eorum intererat, ut Pilatus senten¬ tiam in Christum pronuntiaret judicialem; si enim ipsi eam pro- nuntiassent, Christus ut blasphemus lapidationis poena multandus erat. Quapropter accusabant, eum seditiosum et regiam dignita- tem affectantem, cujus criminis cognitio non ad eos, sed ad prae- sidem pertinebat. Volebant porro, ut Jesus non post dies festivos, quum turba jam domum reversa esset, sed durante ipso festo morte crucis per gentiles plecteretur; profanatio enim festi fuis¬ set, si Judaei eo die id fecissent (compertum enim est, neminem per festos dies morte affici consuevisse: Maimonides apud Cahn.). Si jam dixissent: Nobis non licet diebus festivis quemquam inter- ficere, potuisset eis Pilatus dicere: Servat.e eum post dies festivos: quare ut id praecaverent, ambigue dixerunt: nobis non licet inter- ficere quemquam, i. e. primo neminem criminis laesae majestatis reurn; secundo nune durante festo. 32. Ut sermo Jesu impleretur i. e. hoc nimirum (quod Ju¬ daei recusarent Christum interficere) faetum est, ut impleretur Christi prophetia, qua scilicet dixerat, se tradendum gentilibus et ab eis cruciligendum (coli. 12 ; 32. et Matth. 20, 19.). V. 33. et 34. Quum jam Pilatus cognosceret, Judaeos id agere, ut Christus morte plectatur, volebat crimina audire, de quibus eum accusent, ut ex iis videat et judicet, an Jesus reuS sit- mortis necne. Incipiebant igitur (verosimiliter Jesu in praetorium adducto) eum — (coli. Luc. 23, 2.) accusare tanquam eum, qui in provincia turbas moveret, tributa Caesaridari vetaret, atqueseMes- 20 * 276 ' siain, regem diceret. — /ntroioit ergo ilerum in praetorium Pila- /us. Egressus nimirurn erat Pilatuš (coli. v. 29.J ad pontifices, ut accusationem eorum contra Jesum audiret, qua audita iteruin ingressus est, ut de ea Jesum examinaret. — Et dixit ei\ Tu es rex Judaeorum. — Relinquit cetera ei objecta, et id unUm arri- pit, quod laesam Caesaris majestatem spectare videbatur. — A temetipso lioc dicis, ati alii tihi dixerunl de me i. e. tuane, an ex aliorum (Judaeorum) sententia id me interrogas? V. 35. Respondit Pilatus, hac Jesu interrogatione irritatus. — Nunu/uid ego Judaeus sum, ut nimirurn illuin regem Judaeo¬ rum exspectarem, aut mihi in mentem venire poterat, te pro tali habere? — Tradiderunt te mihi. Silens autem, quam aecusatio- nem adversus emn instituissent, conatur causam concitati tumul- tus ex ipsomet cognoscere, interrogando eum: i/uid fecisti. V. 36. Respondit Jesits , nimirurn clare et directe ad pri- mam quaestionem, declarans regnum suum non esse mundanum et terrenuin, ul Caesar ab eo šibi metuere deberet, ne dominio Judaeae ab eo privaretur, sed esse coeleste, spirituale (a Lap.). — De hoc mundo i. e. mundanum, terrenum, qualia sunt mundi liujus regna, adeoque neuliquam Romauis periculosuin; quod sta¬ lim probat. —Si exhoc mundo esset regnum meum, ministri mei uti- t/ue decertarent, ut non traderer Judaeis i. e. si esset regnum meum terrenum, haberem et ipse more ceterorum regurn satelli- tes, milites, exercitus, qui decertarent armis pro me, quominus Judaeis traderer ad crucifigendum. — Nune autem i. e. jam vero, ut nune res se habet. — Hinc i. e. terrenum. Vox svreottev — ix too y.6o'/).oo rourou. — V. 37. Dixit Pilatus , concludens ex verbis Christi prae- gressis. — Ergo rex es tu i. e. ergo vere es rex? Nam grammatici docent, odxouv esse non igitur, ouxoov i g' i tur 1 ). — Tu dicis, guia rex sum ego i. e. sane, sum rex. Phrasis: tu di¬ cis, est formula concedendi et aftirmandi: ita est, sane (cf. Matth. 26, 25. 64.) — /» hoc (ek tooto ) i. e. propterea. — Qui est ex veritate i. e. qui veri amans est, seu qui sensum veritatis cognoscendae habet. — Cf. 8, 47. qui ex Deo est. — Au- dit; cf. 8, 47. — i) W r iner grammat. S. 599., Beelen grammat, 511. Y T . 38. Dicit ei Pilatu«, nimirum ei illudens, q»um ut scepti- cus nil verum haberet. — Cum hocdi.risset, responso nimirum non exspectato. — Iterum , i. e. secundo. — Ego nul/am invenio in eo causam i. e. nullum crimen, quod sit mortis supplicio dignum. Putabat enim Jesum esse philosophum, inquirentem veritatem, imo, quum ex ejus opinione nil esset verum, fanaticum, sed mi- nime periculosum. — Quod ad rerum seriem attinet, sequuntur jam ea, quae apud Lučam (23, 5.) leguntur, nimirum quod sjnedri magno clamore repeterent, Jesum turbas movere studuisse et plebem ab eo inde a Galilaeae finibus per omnem Judaeam sollicitatam fuisse, ad quorum tamen criminationes (coli. Matth. 27, 12 — 14.) Jesus ni* respondit, ita ut ipse Pilatus eum interrogaret: Nonne audis, quanta adversum te dicunt testimonia? et miraretur, nimirum animi ejus aequanimitatem et celsitudinem in tanto adversario- rum suorum furore. — Pilatus jam (coli. Luc. 23, 6—16.), qumn audisset, Jesum esse Galilaeum et ideo ex ditione Ilerodis Anti- pae, Galilaeae et Peraeae tetrarchae, misit eurn, ut ab ejus con- demnatione se extricaret, ad Herodem, tune temporis propter fe- stmn paschale Hierosoljmae commorantem, quem silentem veste alba, quam ambientes magistratura (candidati) gestare solebant, indui jussit, ut tali modo ei velut fatuo illuderet, qui stolide re- sriam diamitatem ambivisset, et ita indutum ad Pilatum remisit. (Juuin Pilatus vidisset Jesum šibi ab Herode remissum, in quo nec ipse Herodes criminis quid invenisset, voluit ipsum aliqua fla- gellatione castigare et dein dimittere. Verum cum obnitentibus Judaeis haec non succederent, alium modum liberandi Jesum teu- tat, quein synoptici (Matth. 27, 15 — 26. Marc. 15, 6 —15. Luc. 23, 17 — 25.) et s. Joannes nune referunt, sperans Judaeos Je¬ sum, qui fot infirmos eorum curarat, tantaque beneficia eis con- tulerat, petituros esse liberari, Barabbam vero damnari. — V. 39. Consuetudo. Num bic mos captivum festo pascha- tis dimittendi (jus aggratiaudi) a Roinanis, an a Judaeis ori- ginem traxerit, et quando apud Judaeos invaluerit, cum in li- bris Judaeorum nil de eo legitur, certo definiri nequit. Plures') putant, hunc morem fuisse origine sua judaieum, in memorialu 278 populi judaici ex servitute Aegjpti liberati introductum, quem Augustus, Judaea in provinciam romanam redacta, retinuit et confirmavit. Alii contra') existimant, litine morem repetendum esse a Romanis, qui in lecti sterniis (ben. feterltcfrett £empelmal)(en) captivos dimittere solebant, populo antem Judaico ab Augusto bane gratiam fuisse conces.sam. Quum etiam in Dionysiis captivi dimitterentur, videtur sententia altera polior esse. — Ceterum ex boe loco reete colligitur, diem, quo Christus criicifixus est, fuisse 15. Nizanis. Si enim dies illa, qua Christus crucifixus et Barabbas ditnissus erat, fuisset 14. Nizanis, Pilatus morem Judae- oruni, festo paschatis captivum dimittendi, anticipasse dicendus esset, quod minus verisimile videtur. Si vero ita res se liabet, reete colligitur, Christum coenam paschalem 14. Nizanis egisse 3 ). — Vultis ergo dimittam nobis regem Judaeorum. Ita et Marcus (15, 9.) habet; dum Matthaeus (27, 17.): Quem vultis dimittam vobis: Barabbam, anJesum, qui dicitur Christus? Vero- similiter utrumque (uti Matthaeus et Joannes habent) dixit Pilatus. V. 40. Clamaverunt. Dum (coli. Matth. 27, 19. 20.) nimi- rum in tribunali sederet, misit ad eum uxor (Claudia P ro¬ ču la) 3 ) nuntium, ne acerbi quid in Jesum statuat, quum nimirum milita somuiarit proxima noete, quae animum ejus angore iinple- verunt. Dum vero Pilatus cum nuntio uxoris suae coIloquebatur, persuaserunt principes sacerdotuin populo (variis promissioni- bus et largitionibus), ut potius peteret Barabbam, quam Jesum; unde faetum est, ut, quamvis secundo (coli. Matth. 27, 21—23.) et tertio (coli. Luc. 23, 22.) tentaret Jesum liberare, clamarent omnes, populus et synedri: Barabbam. Barabbas (Bapaflftag compositum ex 1? filius et pater) est nomen in seriptis rab- binorum frequenter occurrens.— Latro, etjuxtaLucam (23, 19.) propter homicidium et sedit.ionem in vincula fuit conjectus. *) Ad. Maier, Schegg, Bucher. *) Cf. Wieseler Chronolog. S. 345. 3 ) Nicephorus hist. eccles. I. 30. V 279 C a p u t XIX. Continnatio. 1) Ulteriora Pilati studia Christum liberandi; Christi condenmatio (v. 1—16.). V. 1. Quum Pilatus videret, studium suum Jesum liberandi per collationem ejus cum Barabba non successisse, tentat no¬ vam Jesum liberandi viam. Jussit nimirum Jesum flagellis caedi (non ut nonnulli putant, ut animos Judaeorum ad commiserati- onem flecteret, sed) quaestionis habendae causa, (quaestio per tormenta) non, ac si ipse ea opus haberet ad notitiam suam de Jesu culpa aut innocentia, sed ut Judaeis ostenderet, se etiam per ipsa tormenta non potuisse efficere, ut Jesus crimi- nis alicujus reum se profiteretur, quo tanto magis liberationem ejus postulare sperabat. Et de hac flagellalione (coli. v. 4.) lo- quitur bic loči s. Joannes'). Flageilationis erant tres species: 1) pro minoribus delictis; 2) flagellatio instituta quaestionis ha- bendae causa (quaestio per tormenta); 3) (lagellatio ut casti- gatio capite damnatorum. Flagellandus adstringebatur columnae bumili, dein exuebatur vestibus et caedebatur virgis aut loris. V. 2. Milites, qui nimirum per ludibrium Jesum ut regem Judaeorum inaugurare volebant (et quidem coli. v. 4. in ipso pa- latio id factum est). — Coronam de spinis imposuerunt capiii ejus, nimirum pro diademate regio, ut ludibrium esset cum tor- mento conjunctum. Spinas istas fuisse rharnnum paliurum i. e. spinam Christi, ab incolis Hierosoljmae Ne te s dietam, eruditi inulti putant * 2 ). — Veste purpurea i. e. sagum, paludamentum ru- brum, (quale imperatores (purpureum), duces, milites, (cocco bis tinctum) gestare solebant ita, ut in humero dextero fibula junc- tuin laevam corporis partem amiciret), postquam eum exuerunt vestibus propriis, quibus eum jussu Pilati a tlagellatione iterum >) Hiig Gutaohten iifiet bn« flebeu 3e|u, AJ. Maior, Friedlieb, Bueher 3. 93. S. 311., Tholuck Comment, jimi 3o^anneS. 2 ) Cf A ritoldi comment. in Matth. 280 induerant (Schegg). Sagum hoc, quod erat militis cujusdam gre- garii, ironice vices gessit pallii purpurei regam. Ceterum si Matthaeus (27, 28.) dicit, Jesum fuisse amictum chlamjde coc- cinea, Joannes vero eam vocat vestem purpuream et Marcus (15, 17. 20.) purpuram, non est pugna; quum enim color coc- cinens simillimus est purpureo, non raro haec duo vocabula in- ter se permutantur 1 )- Juxta Matthaeam (27, 29.) arundinem, ut esset loco sceptri, in dextera ejus posaerant. V. 3. Et dicebant, nimirum genu (lexo (coli. Matth. 27, 29.) ut ei, tanquam novo regi, reverentiam exhiberent. —• Ave rex Judaeorum i. e. apprecantes ei omnia tausta, et felicia et salu- tantes ut novam regem; — 6 ftaodeuz pro: ut Baoclso. — Et dah ant ei alapas (xac pa.7iiopa.Ta); cf. 18, 22.; et juxta Mat- thaeum (27, 30.) et Marcam (15, 19.) arundine eum percutie- bant,quo declarabant, ipsurn esse regem morionem (s tal tu m), qui insignibus potentiae suae percuti possit (Thomas Aq.), et faciem ejus conspuebant, qaa re inagis interpretabantur ironicam ado- rationem suam (Jansen.). — Similem illusionem enarrat Philo (in Flaccum). Quum Ilerodes Agrippa, rex Judaeorum, ille ipse, qui Jacobam occidi jusserat et Petrum incarcerari, Alexan- driam venisset, Alexandrini insanum qaemdam, nomine Carra- bam, qui personam Agrippae sustinebat, in superiori loco sta- tuerunt, moxque capiti ejus diadema imposuerunt papyraceum, pro paludamento corpori pallium induunt, pro sceptro frustum arundinis dant ei in manum. Sic ornatum regiis insigniis et in regem transformatum, more histrionico adolescentes perticas in humeris gestantes stipabant pro satellitio, tum alii salutabant, per ludibrium nominantes eum Marin (syriacum: doininus). — V. 4. Foras i. e. palatio (praetorio). •— Eis i. e. Judaeis. Ergo (ouv) est spurium (Ad. Maier). — (Juta nullam inv. eni o in eo causam, quam si invenissem, eum incarcerari jussissem, ut ulterius in ipsurn inquiratur. V. 5. Exivit, nimirum plagis lividus, llagris conscissus, vulnerum cruore a capite per faciem ad pedes usque defluente sanguinolentus, sputis liorridus (Jansen.). —- Ecce hotno i. e. <) Cf. Kuinoel, Ad, Maier, a Lap. 281 ecee tj nam miserabilis estille, quem vos persequimini. Verbis his volebat Pilatus Judaeos ad irrisericordiam flectere (Euthjm., et (ilerique interprelesj. V. 6. Clamabant, magis nimirum in eum efferati. — Cru- cifige, crucifige j repetitio significat animi ardorem et aversio- nis magnitudinem. — Dicit eis Pilatus, nimirum indignabundus, quum videret, se in Christo liberando operam perdidisse, quamvis Christum insontem esse eis sat ostendisset. — Accipite eum vos et. crucifigite ; vid. 18, 31. — Ego enim non invenio in eo causam i. e. ego enim nullum in eo crimen laesae majestatis aut seditionis, cnjus puniendi jus mihi concessum est, invenio. V. 7. Nos legem habemus, i. e. si tu non invenis in eo cri¬ men juxta leges romanas, nos invenimus maximum. — Quum Pilatus dixisset, se nullum in Jesu crimen laesae majestatis aut seditionis invenire, accusant eum criminis impietatis in Deurn et religiotiem, provocantque ad legem suam. — Mori debet i. e. mortis reus est. — Quia Filium Dei se facit i. e. quia filium ])ei se dicendo, blasphemus est. Nam in libro Levitici (24, 16.) praecipiebatur, ut blasphemus morte plectatur. V. 8. Sermonem i. e. hoc verbum, nimirum quod se Filium Dei asseruisset. — Magis timuit. Hactenus enim metuebat, ne innocentem capite damnaret; jam vero inulto magis metuebat, ne condemnando Jesu, quem juxta gentilium opinionem alicujus Dei filium suspicatus est, iram deorumin se concitaret; quaprop- ter rem accuratius explorare volebat. V. 9. Unde es tu i. e. unde ducis originem tuam, an a diis, an ab hominibus? — Quum Pilatus sciret, Jesuin esse Galilaeum, verbis his quaerit de origine, non de patria. — Responsum non dedit, quia nimirum sciverat, Pilatuin (coli. 18, 38.) profundioris explicationis, quod esset Filius Dei ab aeterno, incapacem esse (Jansen.). Silentium hoc confirmavit Pilatuin in sua suspicione de Jesu; ast. negationem responsi aegre ferebat, studebatque signi- ficatione suae potestatis illud ab eo extorquere. V. 10. Dicit ei, nimirum eum stomacho. — Mihi, nimirum judici tuo ? — Quia potestatem habeo crucifigere te, et potesta- tem habeo dimittere te? i. e. me habere potestatem te vel cruci- figendi, vel dimittendi. 282 V. 11. Adversum me i. e. in me tanquam Fiiium Dei. — (Jllam, neqne erucifigendi, neque flagellandi, neque juriš, neque facti (Jansen.). — Desuper, i. e. e coelo seu a Deo, qui in coelis habitat (cf. 3, 31. Jac. 1, 17; 3, 15. 17.). —- Qui me tradidit tihi i. e. Judaei. — Majus peccatum habet, scilicet qiiam tu, quia illi ex odio etinvidia, tu vero ex timore injuriam infers (cf. Janš., a Lap.) V. 12. et 13. Exinde (exzouzou scil. /pbvou) i. e. ex hoc tempore (ut 6, 67.). — Quaerebal i. e. multo magis studebat, quam antea. — Quuin jam viderent, se accusatione criininis in Deum et religionem suam non posse permovere Pilatum, ut Christum capite damnaret, iterum accusare euin incipiunt criininis in Cae- sarem commissi. — Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Amici Caesaris dicebantur legati, praesides et praefecti (cf. VVetstenius); ast in hac orationis serie ad istum titulum non re- spicitur, ac si sensus esset: si hunc dimittis, immerito hunc titu- lum habes; sed verba haec sonant: si hunc dimittis (absolvis), non faves Caesari, es ejus adversarius. 1 ) — Facit i. e. venditat. — Contradicit i. e. se opponit, seu obnititur (seu rebellis est).— Verbis bis non obscure Judaei Pilato minitati sunt, se eum apud Caesarem, si Jesum dimitteret, accusaturos esse. Pilatus igi- tur, quum sciret, Tiberiurn esse hominem suspicacissimum, qui minima delicta perfidiae similia nece punire soleret 2 ), Judaeo- rum accusationem et supplicium a Caesare metuebat eoque ma¬ gis metuebat, quum et in administranda provincia se injustum, rapacem et crudelern gessisset 3 ), reiuctante conscientia, injuste agere malebat, quam propriam salutem in periculum et discri- menvocare, adeoque timori Caesaris prorsus succumbens, Jesum ad mortem damnare constituebat 4 ). — Hos sermones, scilicet de crimine laesae majestatis. — Sedit pro tribunali, i. e. habitu ju- dicis conscenso tribunali, quod positum erat. sub dio in loco edi- tiore, sedit ad sententiam ferendam. 5 )— In loco, ) Cf. Georg Mayer, bic Sdjttjeit be8 ®oann. nad; So^anneb S. 339., Adalb. Maier S. 374., Friedlieb Se6en 3efu, Wieseler d^conol. Synopse, Hug ©ittaditen Beben Sefu, Schegg jum fBtattf). ®t'ang. l ) Cf. Kuinoel. 285 que liberis. — Consideratur sanguis per prosopopoeiam ut per- sona et adversarius, qui nori recedat, doneč se' vindicaverit. Non- nulli cogitant hic etiam de more Judaeorum, ubi judices et testes, manibus capiti hortiinis ad nečem condemnati impositis, dicere solebant: sanguis tuus super caput tuum 1 2 ). V. 16. Tune, postquam nimirum Pilatus sententiam in Chri- stum formula: ibis ad crucem, tulisset, Barabba dimisso, Je- sum tradidit crucifigendum. — Eis i. e. Judaeis. Dum autem evangelista dicit, Pilatnm Judaeis tradidisse Jesum, nou ita in- telligendum est, ac si ipsi Judaei Jesum crucifixissent, id enim per milites romanos faetum est (coli. v. 23.); sed (coli. Luc. 23, 25.) id verba haec valent: Pilatus Jesum morti adjudicatum, Ju¬ daeis, ut cruci alfigeretur a militibus romanis, tradidit 8 ). —-Quum in crucem agendi plerumque llagellis caederentur (coli. v. 1.), poena baec llagellorum in Christo, qui jam prius flagellis caesus erat, omissa est.Attamen assumi potest, milites, duin ea, quae ad crucifixionein necessaria erant, apparabantur, ludibria illa et ve- xationes, primo (coli. v. 2. et 3.) inceptas, repetiisse 3 !. — Edu- xerunt, nimirum milites romani a praetorio per urbem in locum supplicii. Nam apud Judaeos supplicia a maleficis extra murum exigebantur (coli. Num. 15, 35. act. 7, 57.). — 3) Christi crucifixio (1S-21), V. 17. Bajulans crucem. Ex jure romano malefici, qui in crucem agebantur, crucem ad locum supplicii ipsi portare coge- bantur, ita et Christo crux imposita est. Sed quum ejus vires vi- giliis, flagris, contumeliis aliis plane deficerent, in via impar fac- tus est sustinendo crucis oneri. Itaque carnifices, uti synoptici narrant, (Matth. 27, 32. Marc. 15. 21. Luc. 23, 26.) Sim on e m Cyrenaeum (ita dictum, quia oriundus erat e Cyrene in Ly- bia, e qua regione Hierosolymam commigravit;) patrem Ale- x an dri et Rufi (coli. Marc. 15, 21.), verosimiliter duorum christianorum notorum et celebriutn Christi discipulorum, arripue- 1) Cf. Schegg. 2) Cf. Kuinoel, Ad. Maier. 3) Patrit, II, 433., Arnoldi, Bueber. 28 6 runt, ut crucem Christi ferret, et quidem t.otam, non autem uti pingunt pictores, Simon unacum Cliristo crucem gestavit, Chri¬ stus priorem crucis partem, Simon posteriorem; id enim verbis s. scripturae non inest, potius contrarium elucet e Lucae verbis : et imposuerunt illi (Simoni) crucem, uti et e Matthaeo et Marco: huuc angariaverunt, ut tolleret crucem ejus, nec porro etiam magnae levationi id Christo fuisset. — Crucem. Crux erat palus rectus (staticuluin), cujus in superiore parte lignum erat transversum (antenna); in media parte lignum erat infixum (sedile), cui miser insidebat, et quasi inequitabat, quum alias pondus corporis haud sustineri potuisset, ita ut referret figu¬ ram literae T (crux commissa); saepe crux haec ita erat for¬ mata, ut palus rectus emineret super lignum transversum, cui parti eminenti titulus damnationis affigebatur (crux im mi s s a) Alia crucis forma erat ad graecam literam X (crux decussata> Andreae). Juxta traditionem 1 ) Christus cruci immissae affixus est. Hic ordine historiae intexenda sunt, quae Cliristo eunti in montem Calvariae in itinere contigerunt, quae refert s. Lucas (23, 28.); nimirum Christum mulieribus piis se sequentibus et lamentantibus dixisse, ut flerent non super se, sed super se ipsas et filios suos, qui tempore obsidionis urbis in summas angustias redacti, montibus dicenl: cadite super nos, et collibus, operite nos; causam subdens: qui a si in viridi liguohaec faciunt, in arido quid fiet i. e. si ego, qui velut arbor virens et foecunda, utpote grada, jusdtia et bonoruin ope- rum fructibus plenus, ac proinde combustione minime dignus, Deo permittente et judicante ob alienam culpam tam dire tractor, quid supplicii inaneat Judaeos, qui propter impietatem et omnis boni sterilitatem velut arbor arida, solum igni i. e. Dei vindictae et excidio sunt apti (Janš., a. Lap.). — G o lg o tli a (elisa literat 1) cbaldaicurn hebr. calvaria (@cf)dbef). Locus erat extra urbem situs ad septemtrionem et occasum versus. Ecclesia s. sepulchri, quae aedificata est super Golgotha et sepulchrum, nune quidem intra ipsain urbem sita est; ast inde haud sequi- tur, ecclesiam non esse super illum locum, in quo Christus cru- cifixus et sepultus fuerat, exstructam; ambitus enim urbis moder- *) Justin, dial. c. III., Tert. apoiog. c. 16., Minuc. Felix Octav, c. 29. 287 nae non est ille antiquae urhis (Arnoldi).Cnr autern locns hic dic- tussit Go Ig o I h a seu Calvaria, nil cer ti hac de re dici potest. Nonuulli putant, ita dictum esse a cranio vel calvaria Adami, ibi sepulti; sed jam s. Hieronjmus de hac opinione ait: mul cen s atirem populi, nec tamen vera. Alii (Kuinoel) putant, ita vo- catum fuisse locum ab h ornimi m morte multatorum calvariis, quae ibi dispersae jacuissent. Sed linic obstat, quia apud Judaeos corpora morte multatorum liumari debebant; et si explieatio haec vera esset, in graeco esse deberet: xpavtmv (non x.pavinu) ro- 7T0C- — Alii (Schegg) iterum putant, fuisse locum hunc ita dic¬ tum, quia ille Jocus formam calvariae habuisset i. e. quia ille locus fuisset collis in formam calvariae consurgens; sed tune in graeco esse deberet simpliciter xpavinv (non autem xpav(ou tu- ttoz). Berlepsch, s. Hieronymum secutus, vocem Golgotha, su¬ mit significatu: capitis, quem significatum tam hebr. quam graecum xpav(nv habet,, ita ut locus ille caput, seu locus capitalis dictus sit, quia in eo homines capite pleetebantur. (juae explicatio praeferenda videtur. —Nune sic intexenda sunt: Dum omriia apparabantur ad crucifhdonein, propinatum est Chri- sto vinum myrrhatum (coli. Marc. 15, 23.). Juxta traditiones adhuc in Talmude exstantes, capitis supplicio afficiendis porrigi solebat vinum tbure mixtum, ut. torpore affecti mortis dolores minus sentirent. Potionem hanc miscebant nobiles feminae et morte damnatis porrigebant, Christo meliorem potionem, vinum myrrhatum, parabant, quae potio erat odoris et saporis jucundis- simi (aromatica), sed simul torporem aflerebat. At bibere noluit. V. 18. Crucifixerunt eum, nimirum (coli. v. 23.) quatuor milites romani. Erat duplex genus crucifixionis. Vel enim suppli¬ cio multandus, postquam vestibus exutus erat, ad crucem humi stratam extendebatur, et manus pedesque ejus iunibus cruci alli- gati, ut omnibus membris captus esset; postea magnis lerreis clavis manus et pedes cruci figebantur, tandem crux in altum sub- lata. Vel vero crux antea erigebatur, dein supplicio multandus ad eam suspendebatur, ligno in media crucis parte (coli. v. 17.) in- fixo imponebaturetad crucem vinciebantur manus ac pedes et cla¬ vis affigebantur. Alterum crucifixionis genus magis in usu fuisse vi¬ detur; nam saepissime leguntur formular: in crucem agere, ferre, ascendere, excurrere. Ita fuisse Christum crucilkum, 288 docent Nonnus Panopolitanus, s. Bonaventura aliique (Scliegg). Recentiores quidam interpretes contendunt, Cliristi pe- des non clavis ferreis fuisse transfixos, sed funibus solum alligatos ad crucem; ast iis obstat locus Lucae (24, 39.), ubi Christus post resurrectionein suam apostolis apparens dicit: Videte mano s meas et pedes meos, quia ego ipse sum. Nam aspectus pedum Jesu tum solum poterat apostolis persuasionem suppedi- tare, ipsum Dominum esse, si in iis aliquid ext,raordinarium (perforatio) conspiciendum erat. Haud enim opus erat, apostolis persuadere, se revera pedibus esse instructum, quutn ipsi vidis- sent, ipsum manus pedesque babere. Porro obstant illi opinioni testimonia scriptorum gentilium et christianorum, qui testan- tur, in crucifixione etiarn pedes fuisse transfixos. Cf. Plau- tus 1 ): »ego dabo ei talentum, prirnus qui in crucem excucurre- rit, sed ea lege, ut offigantur bis pedes, bis brachia“, ubi perfo¬ ratio manuum et pedum ut nota supponitur, et solum perforatio bis facta ut res extraordinaria perhibetur. 2 ) Senlentiae nostrae non obstat, quod Tbomas (Joann. 20, 25.) nullam faciat mentio- nem vulnerum pedum; satis- enim erat ei digitos in vuinera ma¬ nuum et manuin in vulnus lateris inferre; poterat autem etiarn ex decentia id respectu pedum omittere. — Ceterum communi- ter Jesus crucilixus ita repraesentatur, ut unus pes alteri super- positus, uno clavo cruci affixus sit; ast naturalius et lictoribus commodius videtur, singulis clavis singulos pedes fuisse terebra- tos; quod etiarn expressio apud Plautum (1. c.): offigantur bis pedes, postulat (Arnoldi). Hoc alterum affirmat etiarn Nonnus; sic etiarn stiginata s. Francisci quatuor clavos repraesentant (cf. a Lap.). — Hic ex Luca (23, 34.) intexendum est: Jesum illicoutfuit crucifixus, orasse Patrem.dicens; Pater, dimitte il- lis (scilicet inimicis meis); non enim sciunt, quid faciunt (quia nimirum nesciunt, me esse Christum, Dei Filium). Quod erat primum Christi in cruce verbum. — Alios duos, nimirum latrones (Matth. 27, 38. Marc. 15, 27.). — Medium autem Je¬ sum,, ut nimirum ita videretur esse caput et dux horum homi- num facinorosorum; qua ignominia nova juxta Marcum (15, 28.) ‘) Mostell. act. II. sc. I. 12. sq. 2 ) Cf. Justin. Mart. dial. c. Tryph. c. 97» Apol. I. c. 35. Tertuli. adv. Marc. III, 19; adv. Judaeos c. 10. 289 impletum est vadcinium prophetae Jesaiae (53, 12.): et ciun ini- quis (i. e. inter iniquos) reputatus est. V. 19. Titulum. In ea nimirum crucis parte, quae super lig'mi m transversum (antennam) eminebat, affixerunt tabellam (Slrmenfiinbertafelein), in qua inscriptum erat nomen Domini et causa erucifixionis ipsius, et quae, cum duceretiir ad supplicii lo- cum, ei vel praeferebatur, vel collo ejus affigebatur. Titulam liunc verbotenus dat Joannes; ipse enim (coli. v. 19—22.) totam ac- tionem Judaeorum cum Pilato respectu tituli affert, alii evangeli- stae tantum quoad sensum. V. 20. Hebraice i. e. sermone sjrocbaldaico, Judaeis ver- naculo. — Graece i. e. sermone graeco, utpote in Palaestina valde propagato. — Latine (paipaiazi) i. e. sermone latino, ob romani imperii majestatem. V. 21. Dicebanl ergo, quia nimirum šibi illudi sentiebant, quasi synedrium populusque Judaicus Jesum regem habuissent. Quia ipse dixit: Rex sum Judaeorum i. e. quia temere nomen il- lud usurpavit. V. 23. Acceperunt vestimenta. Vestes nimirum damnato- rum ex more romano supplicii exactores šibi vindicabant. — Fecerunt (juatuov partes; juxta alios 1 ) vestes exteriores, nimirum pallium, tirnicam exteriorem, interulam, sandalia, cingulum, in quatuor partes diviserunt (id enim per ra Ipazia intelligunt) fuisse in quatuor partes divisas; juxta alios 2 ) vero solum pal¬ lium, quod Christus habebat, fuisse in quatuor partes scissum. — El tunicam i. e. eam vestem, quae post interulam corpori pro- xime adhaerebat 3 ), scilicet acceperunt. V. 24. Non scindamus eam, ne nimirum prorsus fiat inuli- lis: vestis enim texla scissione in lila dissolvitur (Jansen.). — Sortiamur de ilta. Ceterum docente Marco (15, 24.) non tantum super tunicam inconsutilem, sed etiam super vestes illas in qua- tuor partes divisas sortem miserunt (cf. Bucher). — Scriptura i. e. psalmus 21, 19. (qui est Davidis, qui erat typus Messiae). Sed exinde, quia evangelistae narrant, milites vestimenta Christi inter se divisisse, haud consequitnr, Jesum absque subligaculo, 1) Schegg, Arnoldi, Maldonat. 2 ) Kuinoel, Ad. Maier, Jansen. 3) Mald. 21 290 prorsus nuduin pependisse (secundum Ambros.). Si antiqui scrip- tores referunt, cruciaffigendospependisse nudos in crnce,uon ob¬ stat sententiae nostrae; illi enim nudum dixerunt etiam eum, qui subligaculo aut indusio circumdatus erat (cf. Jes. 20, 2. Livius I. 5. nudi j nvenes). Etiamsi malitia iriilitum illoruin id fieri potuis- set ad ludibrii et acerbitatis aiigmenlum, centurio, qui Christi supplicio praepositus erat, id liatid permisisset, quum id obstaret moribus Roinanorum; nam nec juvenibus in certaminibus nec gladiatoribus id permissnm erat 1 ). Nonnuilis Patvibns quadripar- titae vestes Domini symboIice signilicant dilatationem eccle- siae, toto terrarum orbe, qui quatuor parlibus constat, diffusae; tunica vero inconsutilis significat eis unitatem fidei. S. Au- gustinus (in Joann. tract. 118, c. 4.): »Quadripartita vestis Do¬ mini Jesu Christi quadripartitam liguravit ejus ecclesiam, toto scilicet, qui quatuor partibus constat, terrarum orbe diffusam; tu¬ nica vero illa sortita omnium partium significat unitatem, quae caritatis vinculo continetur 2 ). — Hic jam ex synoptieis intexenda sunt, nimirum inilites Jesum servasse (Matth. 27, 36.), ne quis videlicet amicornm de cruce vivum deponeret, et praetereuntes convicia emovisse in eum (coli. Matth. 27, 39. 40. Marc. 15, 29. 30.), similiter et principes sacerdotum, legisperitos et seniores ei illusisse (coli. Matth. 27, 41—43. Marc. 15, 31. 32. Luc. 23, 35.) tanquam Dei Filio et Messiae, ita ut psalmus, ille Messianus (21, 9.) quoad verba impletus fuerit. Etiam milites (coli. Luc. 23, 36.) illudebant ei, acetmn ei offerentes, imo et unus latronum convicia- tus est Chrisfo (Luc. 23, 39.), quem vero alter latronum reprehen- derat, dicendo (Luc. 23, 40—43.): neque tu tim e s Deum(quum nimirum innocenter patientem subsannes), qu o d in eadem dam- n a ti o n e (supplicio crucis) e s, et ideo morti proximus.E t nos q ui¬ dem j us te, scilicet in eadem damnatione crucis sumus; nam di- gnafactis recipimus i. e. dignam latrociniis nostris mercedem; hic vero nihil mali gessit, i. e. innocentissimus est, et con- sequenter injusto supplicio damnatus(Jansen.). Dein dixit Christo: Domine, memento mei, eum veneris in regnum tuum, ni¬ mirum coeleste et divinum. Et dixit illi Jesus: Amen dico tihi: 0 Cf, Arnoldi comment. in Matth. 2 ) Cf. Cyprian. de unitate eceles. c. 7. (6 ). 291 Hodie meciun eris in paradiso i. e. in limbo patrum (in sinu Abrahae), in quo loco recipiebantur animae justorum post hanc vitam, qui locus propter praesentiam Christi etvisioneni di- vinifatis ejus non solum locus quietis, sed etiam voluptatis el deliciarum ac proinde reg n urn Christi, coelurn fuit; nam ubi vi- sio Dei et beatitudo, ibi est coelum 1 ). Hoc est secundum Chri¬ sti in cruce verbum. Minus recte nonnulli 2 ) verba: in paradiso explicant: in coelo; certum enim est, Christum cum latrone, die illo, quo obiit, non ascendisse in coelum (id factum est post 40 dies), sed ascendisse ad iimbum patrum. Nec etiam (juxta Theo- phyl. et Euthjm.) per paradisurn intelligendus est paradisus ter- restris (locus Adae); de fide enim est, ait Cornelius a Lapi d e, Christum mox a morte in infernum, puta ad limbuin patrum de- scendisse, (praedicans, se pro hominibus satisfecisse et sacri- ficio suo peracto coelum iterum aperfum esse) non vero ivisse ad paradisurn terrestrem: cui et addi potest, incertum esse, an paradisus terrestris post diluvium adbuc supersit, et esto super- esset, ille non aniinarum, sed corporuin dumtaxat laetum et fe- lix est habitaculuin (cf. Catechis. Rom.). — Quum Matthaeus (27, 44.) etMarcus (15, 32.) narrant, la- trones iinproperasse Cbristo, nonnulli veterum 3 ) existimarunt, utrumque latronem initio Cbristo fuisse conviciatum, postquam vero sol obscuratus esset, alterum latronum resipuisse. Sed haec sententia, uti recte Beelen 4 ) observat, hoc incommodurn habet, quod secundum Lucae narrationem ( 2 3, 45.) illa solis obscuratio acciderit, postquam latronum alter alterum jam reprehendisset et reprebensori Jesus dixisset: Hodie mecum eris in paradiso. S. Matthaeus et Marcus, quos haud latebat, alterum latronum Chri- sto conviciatum fuisse, forma plurali usi, solum significare vole- bant, Christum ab omili bominurn genere, etiam latronum, convicia pertulisse. Saepe enim etiam apud alios scriptores plura- lis numerus ponitur ibi, ubi praedicatum de uho quidem sub- jecto intelligendum est, sed scriptor sententiam generaliter enuntiare vult 5 ). — i) Justinus, Athanas., August., Mald., Jansen., a Lap., Calmet. a) Cyrill. Hieros., Gregor. Nyssen., Clirysost. 3 ) Origen., Clirysost., Theophyl., Euthym., s., Hilar. 4) Grammat. N. T. 176. s) Cf. August. lib. III. de consens. evang. 21 * 292 3) Christi mors (35—30 ). V. 25. Maria Cleophae, scilicet uxor; vid. 2, 12. — Maria Magdalena, ita dieta a Magdala, castell > non procul a Caphar- uauiti ad littus occidentale maris Galilaei sito, ubi ad tempu s ha- bitare solebat. Cf. dieta 12, 3. — Juxta Matthaeuin (27, 56.) et Marcum (15, 40.) haec utraque Maria unacurn Salome, matre fili- ormn Zebedaei aliisque mulieribus (cf. Luc. 8, 3.), quae secutae eraut, .lesom a Galilaea, a 1 o n g- e stabat, verosimiliter, quia ob populi densitatem non poterant proxime ad crucem accedere, vi- surae ultima fata Christi; postea tamen, teste »ostro evangelista ad crucem accesserant, ad quam jam stabant sanctissima Virgo et Joannes (coli. 26.). Juxta Lučam (23, 49.) etiam aderant viri, noti Christi. V. 26. Discipulum, ) Cf. Jansen., Mald., Ad. Maier, de VVette. *) .Tansen., Ad. Maier. 319 dixit, sequi coepisse eum, cumque respexisset, Joannem quoque sequentem vidisse (Mald.). — Recubuil super pectus ejusj.v id. dieta 13, 23. — V. 21. Hic autem quid i. e. quid cum hoc fiet?, seu: quae- nam hujus sors erit? Quo interrogando putat, etiam Joannem mortem violentam subituriim esse (Chrjsost., Mald., a Lap.). — V. 22. Sic eum volo manere, doneč veniam. Datur hic di- versitas lectionis. Textus graecus habet; lav (l£\a> peveiv (si eum volo manere); codex D post lav adhu c habet obran; (sic); Vulgata vero legit: sic eum volo manere (cf. Cahnet). — Stante lectione graeca sensus est: esto, quod vellem, Joannem manere in vita, doneč veniam ad judieium extremuin, quid ad te pertinet, hoc curiosius ii^uirere? 1 ). Juxta Vulgatain vero esset sensus: Volo, Joannem manere in terris sine morte violenla, doneč illum naturali morte defunctum ad me in coelum assumam 2 ). Juxta hanc explicationem debet verbum psvecv (manere), quod solum manere in vita significat, exponi per: manere sine morte vio- lenta; et verbum kpyopai (venio), quod (coli. 1 Joann. 2, 18.) de adventu ad judieium intelligendum est, explicari de evocatione Joannis ex hac vita terrestri in coelum. — Juxta utramque ex- plicationem voluit Christus reprimere Petri curiositatem. — Se- t/uere, nimirum in via ad crucem. (Cf. s. Augustin. traet. 124.). V. 23. Exiit sermo i. e. inde rumor sparsus est. — Inter fratres i. e. inter fideles (christianos).— Ouia discipulus ille non moritur i. e. quod ego Joannes non essem moriturus (sed in fine mundi solummodo illam repentinam immutationem subitu- rus, de qua loquitur sanctus Paulus (1 Cor. 15, 52.). — Et non dixit ei Jesus: non moritur, sed etc. . . Verbis his corrigit s. evangelista falsam opinionem de se, quod non esset moriturus. 2 ) Conclusio (24-25.). .... y 24 . Hic est discipulus ille. Qui versum hunc et sequen- tem alii auetori, quam apostolo Joanni tribuunt, per verba haec non intelligunt Joannem apostolum, sed alium, qui hosce versus *) Cyrill., Jansen., Calmet., Franc, Lucas, Ad. Maier, Bucher. *) August., Beda, Thomas, Maldon. 820 addidit, ut testaretur, vera esse, quae ab evangelista in hoe libro conscripta sint. — Qui testimonium perhibet de his i. e. qui in li¬ bro hoc narrata, vera esse testatur (Mald.). — Scimusj qui plu- ralem hunc non explicant de ipso Joanne communicative loquente, per pluralem istum intelligunt alios loquentes (presbyteros ec- clesiae Ephesinae). Cf. Prolegomena §. 8. et 5. V. 25. Alta, scilicet praeter narrata. — Quae fecit Jesus i. e. facta dictaque Jesu, qnae nimirum non sunt scripta in libro hoc (coli. 20, 30.). — Per singula (xrvV iv supplendum ixaarov coli. act. 21, 19.) i. e. sigillatim. -— Nec ipsum arbilror mundum capere posse eos, gui scribendi suntlibros i. e. perinulti essent scribendi libri 1 * )- Est hjperbolica locutio, de qua haud mirandum, cui omnia illa magna et eximia in vita Jesu vivide ob oculos ver- santur 3 ). Veritas hujus hyperboles,ait Cornelius a Lapide, pa- tet ex eventu etexperieutia. Videinus de vita et gestisChristi quot- annis fieri tot conciones, lectiones, serinones, tot scribi libros, to't commentaria, ut eos numerare sit impossibile; adeoque s 1 mundus duraret in aeternum, idem quotannis seniper fieret, quae omnia, si in unum colligas, mundus ea non caperet. Unde s. Leo 3 ) ait; »Excedit humani eloquii facultatem divini operiš mag¬ nitudo; et inde oritur difficultas fandi, unde adest ratio non ta- cendi. Et ideo nunquam materia deficit laudis, jquia nunquam sufficit copia laudatoriš.« S i) August., Cyrill., Beda, Mald., a Lap. a ) Cf. Mald., a Lap. 3) Serm. 9 de nativ. Conspectus operiš l»ag-. Prolegomena .... III—XXXII Titulus Evangelii i Vet 's. I. 1—18. Prologus • ■ . 5 P a r s I. Historla publicac actlvitatis Chrlsti. 19—34. 1) Joannis Baptistae testiinonia de Christo 31 35—51. 2) Vocatio primoram discipulorum Christi • 42 H, 1—11. 1) Nuptiae in urbe Cana 49 12—25. 2) Iter Christi Capharnaumum etHierosolymam ad primum paschatis festum; prima nego- tiatorum e templo ejectio • • • -53 lil. 1—21.1)Colloquiumcum]Yicodemo; reflexioevangelistac G3 22—36. 2) Ultimum Baptistae testimonium • • • 74 IV. 1—42. 1) Jesus in Samaria • • • • -80 1 — 6 . a) Christi e Judaea per Samariam in Galilaeam iter- ....... — 7—30. b) Colloquium Christi cum muliere Samaritana 83 31—38. c) Colloquium cum discipulis • • • • 90 39—42. d) Fides Samaritanorum • • ■ • 93 43—54. 2) Sanatio filii ministri regii • • • — V. 1 — 9. 1) Curatur paralyticus ad piscinam Bethesda • 95 10—16. 2) Judaei offendunturhacsanationesabbato facta 99 17—47. 3) Christi defensio contra criminaliones Ju- daeorum ••••••• 100 VI. 1—15. 1) Turbae miraculosa cihatio • 110 16—21. 2) Christus mare inainhulans .... 112 22—25. 3) Homines pridie panibus saturati Capharnau¬ mum ad Chrislum trajicientes • • 113 26—60. 4) Sermo Christi didacticus • • ■ 114 26—34. a) Promissio panis coelcstis generatim facta • — 35—52. b) Christus nune clare dicit^ seessepanemvitae 117 52—60. c) Aperte declarat, corpus suum esse cibum el sanguinem ipsius esse polum 123 61 — 72. 5) Colloquium Christi cum discipulis • • 128 23 322 Vlil. IX. Cap. VII. 1. 1) Ratio, cur Jesus ad tertium paschatis fes (mn celebrandum Hierosoljmam non ascendit 2—10. 2) Christum hortantur consanguinei, ut ad fe- stum tabernaculorum Hierosolymam pergat • 11 —13. 3) Jndaeorum de Christo disceptantium judicia 14—36. 4) Sermones Christi in teniplo post initium festi 37—53. 5) Res ultima festi tabernaculorum die gestae ■ 1 — 11 . 1 ) Mulier adultera ..... 12—20. 2) Jesus se lucern mundi profitetur 21 — 59. 3) Alii Christi sermones de suo ortu et abitu • 1 — 7. 1) Hoino a nativitate coecus visum adeptus 8—11. 2) Stupor hominum liac de re ... 12—34. 3) Examen Pharisaeorum .... 35—41. 4) Sermones Christi cum sanato X. 1—21. 1) Bonus pastor et mercenarius 22—42. 2) Disserit. Jesus de sua ad Patrem relatione • 1 —16. 1 ) Lazari morbus ..... 17 — 44 . 2) Lazarus vitae redditus ... 45—57. 3) Sequelae hujus eventus .... XII. 1—ll. 1) Convivium Bethaniae .... 12—19. 2) Jesu ingressus solemnis in metropolin 20 — 36. 3) Quidam Graeci Christum videre cupientes: vox de coeio ...... 37—50. 4) Reflexiones evangelistae de successu activi- tatis Christi ...... 133 135 136 142 146 149 152 165 168 172 174 181 185 188 192 195 203 205 210 P a r s II. $4 xv. XVI. Narrati« uliiinoruiii Christi dieruin. 1 —17. 1) Apostolorum contentio de primatu eorumquc pcdum lotio ..... 18—35. 2) Proditor indicatus; novuni mandatum • 36—38. 3) Praedictio lapsus Petri 1 — ll. l) Hortatur discipulos ad iiduciam inDeumetse 12 —15. 2) Promissio effectus futuri ■ 16—26. 3) Promissio Spiritus s. suique reditus • 27—31. 4) Vaiedictio et adhortatio ad abilum 1 — 8 . 1 ) Parabola vilis et patmitum 9—17. 2 ) Exhortatio ad persistendum in cliaritate e unione cum Christo • ■ • - 18—27. 3) De odio el perseeutione mundi increduli 1— 5. 1) Clarior praedictio inslantis perseculiouis 6 —33. 2) Cousolalur discipulos ob abitum suurn adPa treni tristitia atFectos promissione Spiritus s 213 224 231 233 236 237 242 244 247 249 252 253 323 Ver«. Pa »ST- Cap. XVII. 1— 5. 1) Christus rogat, ut se clarifieet • • • 259 6—19. 2 ) Orat pro apostolis ..... 260 20—26. 3) Orat pro omnibus fidelibus • . . 264 » XVIII. 1—11. 1) Christi cotnprehensio .... 266 12 —27. 2) Christi accusatio et vexatio; Petri negatio • 269 28—40. 3) Christus Pilato traditur .... 273 n XIX. 1 —16. 1) Ulteriora Pilati studia Christum liberandi; Christi condemnatio • 279 17—24. 2) Christi crucifixio ..... 285 25—30. 3) Christi mors ...... 292 31—42. 4) Christi e cruce detractio et sepultura • • 298 n XX. 1—18. 1) Christus apparetMariae; undecim, deinTho- inae incredulo ...... 302 19—29. 2) Christus apparet undecim discipulis Hiero- soljmae ....... 308 30—31. 3) Epilogus ....... 314 n XXI. 1—23. 1) Christus apparet ad lacumTiberiadisjPetrus pastor; hujus ([iiaestio de Joanne • • — 24—25. 2) Conclnsio ■ ...... 319 .--<» c»*3K5><5»- / 23 * Index praecipuanini rerimi et nominum Aenon juxta Šalim 75 Agnus vocatur Christus 39 n paschalis 219 Alphaeus idem ac Cleophas 55 Amen 49 Angelus 48 Annas 269 Apparitiones Christi 303, 304 Arimathaea 300 Ascendere Hierosolymam 58 B. Baptismus Joannis 38 Barabbas 278 Bartholomaeus idem ac Nathanael 45 Bethania in Judaea 185 n trans Jordanem 37 Bethabara — Bethcsda 97 Bethsaida 45 Bethsaida Julias 45, 110 C. Caiphas 193 Calix metaphorice 268 Cana 50 Caro expressio Joannea 67 Capharnaum 53 Cedron 266 Cephas est Petrus 44 Christus id quod Messias 3 Cleophas 55 Coena paschalis Christi 214 Crurifixio 287 Crucifragium 298 Crux 286 ». Benarius 111 Dedicationis festuin 181 Diabolus 132 Diei horae apud Judaeos 43 325 Pag. B Rabbi 40 Regnurn Dei, Christi, coelorum 65 9 . Samaritani 83 Scenopegiae festum 133 Serpens aeneus 70 Sepulchra Judaeorum 191 Sichem, Sychar 81 Siclus 59 Siloah 167 Signa et prodigia 94 Sindon 301 Stadium 110 Sudarium 192 Synedrium 32 T. Tabernaculorum festum 133 Thomas 187 Verbum-Logos 6 Vita aeterna 72 C o r r i g e n d a. 326 Erratis aliis minoris momenti lector ob loči distantiam indulgebit.