Thema« Matth» xii}« lExrjt g fctninat fernen fua,& dumfetniat qucdä cfddcrut fccus uiam« Altainpetro (a.Ahainfpinas. Aliaaatecccideratin ter räbonS. Qui habet aur«s audiedi,audiat.
f Egofum uidsuera, I uospaltnices.Ioan.
ExcufumAugufi* Vindclicorum, per HcnricuraScayntr, Anno M, D, XXXXI,
^ % Al»
• ' :Rr A AD • LÌSct'O RÉ M É XH Ò R tÄTIO."
• /
D rfiulcbrumpiorumcp fidcliumprofecftum.&rfidciorthoclo^ XX firmamcntuiTijqucmcunqj prouidum fynccrumc^p fidci Sc 1, ucricatis cultorcm, horror,rogo, Sc per facranfTìinam Chn'fti crucem obteftor,uc preclara Hasede coclclli Agn'ciilcura uolumina, a plu# ribus&celcbratiflìiTiis quidcm Thcologorum gymnarns,accurato cxa^J minc,rummircßlaudibus&rpra!conrjsprobata (^prouc cxpatejicibiis co# rundcminhuiuslibncalce adiccftis liccris conftat^penficulatim Igcflicet, atcciica medicatione, pura mente reuoluac ; Vnde cxquifitius 8c paruo quidem negocio inftrui ac dirigi quifcppoC€rit,in ucram uitac femicam, arcflamcp mamjctcrnx falucis.
PAVLI RICir, DB COBLESTI Agn'ciilcura, uolumina quatuor.
Primum, ad philofophantcsjqui nihil crcdunt, nifi l'd quod ratio uel fcn* fuìi palpitar.	Folio	I,
S^cundum, ad luda^orum rynagogam,qui nonnulla acccptant,non nulla relpuunc fidci fundamcnta.	Folio	xxxirj,
Tercium,ad eos, qui cotam pietacis fidcm ueneranrur SC colunc, in aliqui^ bus uero a rcčlo intclligencia; tramite exorbitant.	xliirj,
Q;,iartum,adpluresfidelium,quica,quaEad ueritatis fidem fpcdantjfe* dulc quidcm &rpie credunc,rudiul'cule tamcn ofcicantercrcdendi acflum exerccnc.	Folio	Ixix,
EIVSDEM,
De communi Sacramcntorum ratione,dignus attentione ferino, cxxiif. De archanaDeiprouidentia,commcntanoIum inpfalmum Beatus uir.
Folio	cxxv;
De Anima cceli,iuxca fanAorum èc philo(bphorumtraditionem,com^ pendium.	Folio	cxxix.
De fexcentis àC tredecim Mofayccfančlionis mandatis,	cxxxix.
De Talmudeorum codice excerpta farrago.	cixiif].
De nouenario dodrinacordine,^ de Anftocclicardogmatis cohscrentia nexu.	Folio	clxxxir).
De rationeprohcemn, qua non modo rude SiT indocilegenus hominum, fed 8C ftolida quo« iumcnta participanr.	cxcvifj.
De modo indagandi rtatuendicp cuiuslibct fcicncinc fubiečlum. cxcix. In uirulentam immaniflìmamqj Turcarumrabicm,adPrincipcs,raagi^ (IratuSipopulofcp Germaiiuc, dofca iiimirü SC feruida contio. ccVc

AD GLORIOSISSIMVM
ATQVB SEMPER liSIVICTVM IMPERATO^^
rem CaroIuni,eius noinini's Qj,Tmtiini,Ad<^ pra^otcntem Ro# manorum »Hungarise èc Boemia Regcm fcdinan f dum, humilimì Pauli Riep, in quatuor de Ccelefti Agriculcura uo# lumina, Praefatio,
VMMVS RERVM OMNlVM
racor,8č mundi opifex, c^leftifqj agricola Deus, quidefublimi & inacccÀTibili gloria: fuac thro^ notabile et caducumjmiferumc^mortaliumge^ nus,screma & imperueftigabili prouidenda miferatione refpec^ac, in eumq^ de inexhaufio largitatis fuae penu omnifa;-iam donorum, hC
_____uirrutum femina transfundic: Illeipfe enutrit,
fouecqß kmina ipl:i,eilq^ tribuit incremcntum : Hac fcilicet lege, uc operai riuSj&T uigil adfi't terrae colonus, qui plantet,qui figet, qui ferendum hcri fui agrum adaptet, follidtoqj Iabore,&:diligcntiaexcolat, Alio qui nulla frugiferi incrementi fecuritas, neqj fpes ulla dariuel contingcre pofièt : \U iiusfiquidemadiutores(^utfìdei S^ueritatis prjcco loquitur)^ agricul;f j.Corü, tura rumus,qui frucflum mercedcmq? iuxtalaborem,&rdiligentia:ri:ui5 dium confequimur, Qiium itac^ cceleftis aoer,8^ fundus ifte, quem ohm fìdejreIigione,&: morum honeftate excultu,floridumL]p,ipre cocleftis agri^ cola Deus fidelibus fuis operarfjscommiferacjmodocotus fereincultus, fquaIidus(;proh dolor]) pene defercus iaceac,iitiam proiečtum in eo remen,autnihil prorius germinis emittat,aut tenue ÒCdcfecflum proferat, uel degenerem frugem ,lolia zizanias pariat,aut ß quid generofi produ* cat,id perexiguum fit ex fegnitie &: inertia coloni. Cunqjfidelifolertiqj operano id oneris incumbac,utrolÌicita cura euigiktSccircumfpiciat, li quid fcabrijaridi/enticofì,S<rminusculti in commifTo fibi agi o uidct,quo non fatis beri fui uoto refpondeatjid prouide aptet,ofFartiat, expurget» atc^ fecundet. Idcirco uilümeft & mihiuocato,in facratiffimihuius agri colonum, nonnihil debiti laboris &:ftudfjimpendere,quoignaui&:nc<f quam qui mnam fibicommiflfum terra reconditi ferui notam caueam, mul(flam(^ aufugiam, at(^ a fummo ilio ccclefti,& terrre uiuentium agrii^ cola Deo (]quipro reparando agri fuicultu ne innocenti quidcm unigcni^> ti fili] fui fanguini pepercit} aliquid mercediSj&Tcceleftisprjcmij rcpor^; tem : Porro quum perplura corum,qua! ad fufèeptum opus fj3C(5lant,ma^ gna 8<r recondita infinuant ueritatis facramenta,que ftolida Sc iačtabunda quorundam 'ignorantia, ac uirulentus malignantium liuor deturpare, ficut mufca? mon'entes ([iuxta Sapientis elogium^unguenti fuauitatem Ecclenafì.it, perdere moliuncur. Ideo ad te Carole maxime Ca:far,ad te incly te Roma^f
rj	norum
norumRcx FcrdinatTde,tan^ ac3 mtcmcratum fidei pi'etatis afylnm, ualidumcp robur& firmamcntum confLigio,prouoco,8čCa:larem,Ca:^ faremcpappello: CluoslupernaDciprouidcntia in (iibliimhac fpccula, altouc tribunali utipcruigilcs facrolancfli Chriftianiorbis moderacores, iuftofcp iudiccs conftituic : Qyatcnus Sč omnium illorum,qui ie ad uircu^ ccm,ad ucram pietatcm,fidcmqj folidandam fedulo cxcrcenc,pios ftren? nuofc^ (^prout iacratiflTima: crucis decct aiitcfignanos) exhibcatis propu^ pnac:orcs,tutorcfcp,8«C defcnibres honefti. Qiiamobrcm ha?c ipla de ccclef ui Agricultura uolumfna,Euangelicis quidem, ran(ftorumcj5,necnon SC fana; rationis fuperftrucfta fundamenris ueftrae Maieftacis ckmcntiac (up^ plcx porrigo,5(: in gcnua pronus oflFero : duic cum iulto,accp honcfto, conftanticelficudinisueftrac fauoreafperfajtucatacjjfucrintjnil ucic^ cric quotimeam'quo formidem,quid fentiaCjquid iudiccc humana dies : Scu^ to nancp circundabic me uericasipfa, Sč me protegenc l'aera lublimicatis ucftrac umbraculajfub quibus SC dcgam,&: ("perabo, donec hoc calcauero folunij&in me halitus.accp uicse fpiraculum manferir, iuuance Chrifto, ccelicp Reo{na,6d uirgine alma.
Qiiuni autem quatuor modis ^iuxca Euangeüca documenta re# Macthsciiij. ordinem^uariet 8C coinquinet,excolendi agri fortem, fegnitics SC inertia coloni,operacpretium foreduxi,huicca:!efli Agricultura: quadri^ partita confidcivatione intendere.Huius fìquidem colendi agri pars aliqua aatur,qua7 uia,8i calcantium ueftigio attrita, fcabra, horridaqj, nullius frugiferi feminis capax derelinquitur: Hic eft fpiritalis agcr^animulcp illof rum,qui mundanam rapientiam,8č inanis philofophia: argutias iacTtitant: Hi enim quia fenfìbilium rerum ßmulachris intenti funt, I}dcrumq5 pulfìbus aclijideo ad diuìnum fcmen,&rreuelatcfideiracramentum cape^" icendum minus apti idoneiue fiunt, quin experpetuis eorum phantafìx inuolucris,&uerfatiU ccelorum gyro totum eueftigio Icmcn illud eliditur, rapiturc^ SC euanefcit» Alia agri huius petrol'a datur portio, non fatis terra:glebarefcrta,qua?tametfi aliquidgerminis proferat, radice tamen (^ob terraeinopiam^ carens,ftatim irradiante fole,tabe, atqjarido confu^ mitur : Qiialis eftrigidus&obduratusIuda:orum rpiritu!i,qui tametfi fuf percoclefte archanac uericatis fernen, prophetarum ore transfufum, firma quidem pertinaci fide fufceptcnt,attamen quia non omnia quacfidei Uintfundamencacredunc,necp concipiunt : uelconcipientes, folida tamen ueritatis radice cum careant, quocunqj facili incurlu, tenui leuiufcula aura,mox pracconcepta ueritatis facramenta contcmnunt,&r ueluti futilia, uanaqjfigmentarenuntianc. Alia uero datur fundi portio Icntibus, Se tribulisoppkta,qua:exfufceptofemine,^uiscalamum fpicamue pro/"» germinctjfpinis tamen opprelTa, fufFocatu deniqp enccatur 8č perir : Qjia quidem fìmilicudinc,turbulencis his temporibus quorundam Chrifti dem profitentium animus,licet uericatisfundamenta cape(Iat,ciurq5radi<> cem feruet,praua tamen 8C diftorta intclligcntia,mundanirqj ilkccbris. contaminatusjcunčla fere externa uirtutis dC fidei opera,fručluicjj obum^'
brat,
brat,perimi't Sč comimpit, Alins demum cultus, atc^ fecundus agcr dacLir, qui bonam &C cxpetitam frugcm ad cul men quidem producic, mis ta men ubercin,ex torpore SC incrtia coloni : Quorundam èC deuotof rum quidem lìdelium inlìar,qui reuclatafìdci myfteria, fyncera mente, fanaincciligencia amplečluntur Sc coIunc,quia tarnen minus apti luntjmi^ nusue induftriae èC ftudrj impendcrc nofčunt, cp ucra exercenda^ fidei ra^ tio depofcac, ideo copiam ÒC uberem inde fručlum gignere ÒC propagare nefciunc, Quotquoc denicp (^ut rem paucis perftringam) aberrane numexifl:untmortalium,unamuelalteram c quatuor fortiantur,fu^ beantconditionem ncccfleeftjaut enim nihil prorluscredunc de fidei ar^ chanis,quale eft tumidum quorundam philoibphorum penus: Aut trun# catam 6<ldefec1am tcnent Hdeni,uc iunior &!:p€ruicax ludarorum fynaf goga: Aut fallo pcrperam crcdunc,ucha?refìarcha2 illorumqj fequaf CCS : Aut remiflTiuSj&I frigide nimis credendi ačlum exercent,ut perplures corpcntium ofcitantiumcj? fidelium,qui minus ^ par eft ad perfečlam fa^ luccm,uicamq5 beatam adipilccndamcuigilant,&fcrucnc (piritu. luxta igitur quadriformem8člaplamhanc inftituendorumhominum fortcm, quatuor dc ccclcfti Agricultura iuperumnutu^co'égi uolumina, Qiio<^ rum primum (cabrum, inepturncp quorundam philofophantium ant# mum,icnluum SC rationisuomcrc,atc^ Peripateticorum fulcis, ad ccekftc (cmen coaptat, principe Apoftolorum iubcnte, ut Sapientijsfìdelium pa^ . ... rati ßnc fidei rationem reddcrc omni po(centi,Qj.iemadmodum ScA^ poftolusinuifibilia Dei per uilibilia intelligéda eflè,Romanos admonuic»
Secundumhuius operisuolumen petrofumjdurumcpluda^orumfun? dum,qui credendorum ÒC czrrx uiuentium inopiaradicc carent, pingui prc^hetarum folo,Talmudeorum etiam ope adaggcrat atq? offarcit.
Tertium uolumen, fenticofum rpiritum,&!: error um tribulis oppre^f rum,noui uecerifcp Teftamentiligonibus farculisexpurgat,ac frucl:ifc# ra:fidei SC intelligentiscpuntatireftituit. Quartum deniqj uolumen, fidelem animum,qui tenuitcr parcc fru(fi:ificat,archana meditationc fc^ cundatjcumc^ ab Iiis fordidis dcficientibufqj aquarum riuuiis ad fuperna fluenta, at(^ percnnem uiuentium aquarum fcaturiginem extoIlit,undc locuplecius fidei Sč ueritatisfruvflumdepromerc&Tpropagarequeat. Quibus cunčlisadamullim fic acditisatc^perfpecTriSjtametfi non omnc quoduelimj&quodrei ratiopoftulatjeffccerim,id tamenquod prorr.ca paruitudinepolium Sčdcbeojfeduloc^ut decetChrifti feruum 6c fidum eius agri colonum^ peragere conabor, opitulante gratiam donante cof dem ccelefti agricola Dco,cui laus,gloria ÒC honor.
PRABFATIO.
PRIMI VOLVMINIS DE COE^
iefti Agricukura, Profano.
I VONJ AM uero hicmuntisaggredimur,excolendi & j ptandi fqualidum horrendumcp quorundam philofophaii'; j tium aninium,qiii a uero philofophiaz tramite ufqpadeo eXor# i bitant, ut ip(? Cquemadmodum Sc plures ftolidorum arro# Plii!ofophä= gantiumcpfiddium) iam firma cogitatione autument, uniuerfamortKol b3t"n'iu3 pietatis fidem e direčlo pugnare, cum Peripateticorum dogmatč, fcnfusuctra« luminecp natura!. Vndc mifera hac noftra tcmpcfl:ate,permuJtiqui mun# tiopilpicac, danam philolophiam iad:itant,copra2celIentius laudabiliuft^philoibphi SSm reV' ^^^ nomen afcifcere arbitrantur,quo longius dC pertinatius ca, quac reüe^ dune. lata:fidei funt fundamenta rerjciant, Si: ueluti phanaticaqua^dam delirai Mycrologi menta fubfannent. Uli uero mycrologicumomniprudcntia, ueritatis ^clre^tan^r'^S	cxortcs iìnc,foIidi tamcn 8c deuotiorcs in fide uidcri uelint,quicp
qux^ra^r?oms quidnaturelumine&fanarationeconftat^idtotumuclutifìdeiorthodo; fune, proti» xazreludtans^protirtuscontcmnunt&execrantur. Cumigitur hococnus philolbphantiuni nihil penitusannucndum&: amplečlendum exiftimet, nifi'id quod fyllogizancli Sc difceptandiarte conuincat. Ideo ad illorum animileniendLim arpentudinem,corrigendarcpineptias nos paritcr difce^ pcatorrjs qujbufdam eorum infl:rumentis,&rcoElelì:isagricultur£t5 ligoni^ busjuomere 8c aratris, dialogi more cum illis agendum duximus,quo pa^ lam 8Cdarò ratiònislumine uideant &rperdi(cant Icgittiinorum philofo^ phorum dogmata,non modo in nihilo diilcntire ucl pugnare cum fide^ ied potius ruffragarÌ3&ccrtis folidifcp coniečlurisjciusaftrucre&ftabi^ Gratifundamenca. Stolidum uero mycrologorum genus adeo in foribus uir^fuinca, a{unt)delinquit,utilliusconfutatioparum negotr) uel ftudrj^prouc niucuair, pie Jarfustcrtiohuius opcris uolumine oftendimus^ requirat. Nlecpuduit ia^ iranc opem,	j^im atqjinertemcalumniatorem quibufdam cenfuns (ut ipfe uo#
cat^ (uis ailcrereiQuicquid in fymbolo Apoftolorum icriptum Sccom^ prehenfum fi't,id totum contra fenfum &rationem credi, quo quidem polito 8C admi(Ic>,nemo utiqp tam rudis, tam ca?cutiens Chrimana; pietas tis homo, qui non uideat, qui non intelligat fidem dC rdigionem fubuertf, D;;cinct. Š. uniuerfamc^orthodoxam pietatem corruere. Sandorum liquidem de^ cretis, & omnium Theologorum fententia compertum habemus,diui^ '	nam legem, fiue lusdiuinum conftarenaturaj&quxcuncp ud moribus

prenci. I. recepta runt,ud fcriptis conràrehenfa, (ì naturali furi fuerint aduerra,ua# iusnaturale» irritahabenda effe. Cumigitur ius naturai(bloinditorationis lu^ mine coniiftatjuullatcnus dubitaredecet,quinomneid,quod contra fafi nam &:manifed:amrationcmcrcditur,uanum 8č irritum habendum fìt; DifrmA. i. Ideo ueritas ratio ([luxta fandrorum documenta) quibufcuncp conto Còluctudo. tiicJinibus Sč conftitutionibus eft anteponenda. Si ergo quicquid in Apof ftolorum fymbolo contentumeft,totum (ut illius thema eftutit)contra
rationem
PRAEFATIO.
ranoncm S:!feiifum creditiir : Vniucrfam (^proli pudor^ ucritatis fidcm u-inamS^irritamefTcfaterioportct. Rurfum/ica qua: funt fidei,lumini aduerlencur nacuraa,ct contra racionem amplcdrcnda fìnt,quo nam modo Fetri irj» princeps Apoftolorum fapientes admoncc Fdelium, Parati line fcmpcr ad facisfacieiidum omni pofccnti rationcm, de ea quae in eis cft fide ÒC (pc. Qiio nam pačlo fapicns fìdci Architcčlusjaufus elt cum philofophis in a^ reopagojde his,qu5 fidei funt diircrcre^cofcp ad fidem amplccftendam per> ruadereAthenisC Cl.ui nihil fentiuntjnihilprorfus quod innato rationis lumini aduerfum eftjacceptant. Ec qua lege idem Apoftolusjgences, qucc " fola racionenituntur,Deum cognouilTedocetjquodiuxtahanc impiam hypochefin, ex Apoftolorum fymbolo contra rationem creditur : Ec cur docec Apoftolusinuifibilia Dei, a creatura mundi confpici, per ea qua: fančta funt incelicela, d>C propcerea gentes dicic inexcufabiles. Superuaca^ hcumdcnicpduxerimjmultimoda aliorumprircorij&: iuniorum Thco^ logorum hucafferri teftimonia, qui contra hdei oppugnatores, nihil ma^ gis anxie qujcrunt & follicitant, ^ ut cohcrentiam oftendanccoi^ rum,quaE fidei fune, cum fenfus 5c rationis experimento : unf de Auguftinus de Trinicate cap. xiiij. Fides (^inquit} ia uobis per {cientiam gignitur, nutritur,defen# ditur&roboracur: QLiod&Tnosprefenti uolumine ^ uirili noftrajonge la^ te(^ oftendere 8<I explanare conabimur,diuina (pirantegratia,
-	Sdfuper^
-	• • •	leftis fpiritus aura, qu3e
noftris faueat cocf
ptis, èC pietas	'
tis uota fecun dee.
ČORRECTIONES MENDARVM, QVÄ IN QVATVOR de calefti Agricultura UoIiHninibusrepertat funr.
In pKrfatfonc primi uloiiminis Jcxn'. id adde	xxxv. Dauid,legt Danici
horrcndum, lege homdum. xxiij, enuncSias, lege cnimtìas xxxvi. uiuus,!cgeunus ifjjolio jternuma.lege^temii^ xxia» materia,lege materix Jbidédenundianr,legcdeni"riant Ibidem deprehédcs.lc.dcphcdcre Ibidem tiieorijt.legetheoria Ibidč medraftitim,!. medraftiliin Ibidem cum nium.legecüomniü Ibidé hat-moniacus, harmom'cus xxxvtj. cap.xxi^«addc iiij.folioproj3heti«,l.propheacx Ibidem hominem, lege homine, IbidčHdele.&fcribecii / lertmii V. celum,legete am	Ibidem particcps, lege participes Ibidé adftpulatur, lece adfiipulal
vi). pcanicentià.Iegcprefcntia xxiiq; inharre.Iegeinliereat xxxvi^.coliigfmusj.colligimui Ibidem pccnicenu^ilcgcprclencii ìbifc'cm aliquis aad<	Ibidem abfqujrgé abTque
Viij. appolìcio.legeoppolìtio Ibidem quisdcle	Ibidem fcd adde
ix. appedcudine.U apcicudie xxvi.fortiri.iege (brticus	xxxix.capirìuitas.le« capciuiodi
X.folio quis,le;^e quouis	Ibidem fuiiTe adde	Ibidem Deus,lege dei
ki. li, lege Ile	Ibidem illuuies,legeilluuic xli. federaiem.Iegefedcralani
Ibidem Goinetius, ie. Philaletcs xx\ q. ex uero,lcgc ex utero Ib, quadringentas, 1. qdnngetoi xq. fijnt,lege fine	Ibidem caufa,lege cauf®	Ibidem fydonalis, lege fynoualii
xliq. ire ìddc	xk'x nobiliiim, lege mobiliu xlitj. «x, lege ad
XV. quis.icgequouis	lukum fì.Icgequi	Ibidem nonnunqüä,,Iegenouü^
cap. dele	Ibidem inhKreat.legeinhxrerct xliitf. pictas.lcgepictao'i
corporea,lege Corpora xjcx, idéiro.lege idcirco Ibidem ftionia.legemonita ibidem theiiihum, le, chtmifriii ibidem rupplantaro.l.fuppiltare xlv. anrerem.legeanfrrum abalsos,legccabalco3 Ibidem omnibus,lege ouibus Ibidem euangelia,lege euangelic| aireclae.iegcairccla : xxi. referunt adde	Ibidem liirundo,lege arundo
xvi. eap.delc	Ibidem operis,Iegeteitipori$ Kivi. mirari,lcge admirari
Ibidem fc, lege feu	' Ibidem arq; adde	• Ibid, Iegumdatöiv,l.legumlatO|
xvg. cap.dele "	Ibidem denunÄiat, lege denCitiat l. pertinoit.Icge pertigic
cap. del«	xxxif. camicabitur,l.comitabic li* lì adde
locuIeiii:is,Ìege luculericìs Ibidem eflc adde	Ibidem form x,lege forde
ìbidem cap.dele	xxxip. difcerrtitJegcdiiTeruic Ibidemnuncupaturdele.etparuo
cap.dele	xxxiit|. labifdilegclakilci	inferiusaddenuncupaE.
loculenca, lege luculcnta Ibidem enuniSiac, lege enuntiac li^. cperatur,lege operator jcviii. cap.dele	Ibidem coecuiiecj,legecoecutierit liiq efiinxcrint.ìege cffinxert
xix. cap.dele	xxxv, probatur,lége probätui'Ibidem luculenta, lege luculenn
ìoc. non adde	inueniesqued delc Ibidem mandati;, lece mädandi
Ibidem anfimulari.Iegeaftìrailari	Hdes,legetìdem	Ibidc deuoracionc,!. deuorationž
Ibidem inprimis,legcimprimis Ibidem in adde xxi. formas.K-geforniis	mulcx.lege raultù
Ujidem unicuraddc	umui dde
IM APOSTOLORVM
SYMBOLVM DIALOGVS INTERLOf
cutores tres fanguine fratres,Philalethes,Philo^ fomatus, PhiladdphuSjTheologiifcß Gomecius.
hilaletheš. lAM PRAETERIT
dies, umbrae^ dedinant, mihi autem mox ab# eundi hora inftac,Siirgite o fratrcs, furgite nunc ocius,8čunamecumpergite. philosomatvs. Ecquid nam ufr^adeo tc Ibllidtat, ut Tic propere nondum diniidio peracfto triumphi difcedere fcf rtineSjfta parumper quefojSf^ hrcc tam lacta, atc^ iocunda puellarum tripudia commiremurC p hi. LA. Non licet diutiushic morani trahere , mc namqp domi expedat theologicse fapientiac Magifter Gometius. p hi • Loso. ßc qusc öbfecro tam urgens cum Gometio tibi caufa eftC p h i l al. De aliquibus qux ad aiternam animac falutem (iDecftätj&l iamdiu anccps mecum reuoluojmeerudireetedocereudleferecepit. philoso. Seno ne an ioco loqueris C philale. Serio per fmmortales. p'hìloso. ha he,ddiras lane frater,et atra te bilis agitat,qui re ipfà dcrclicfla uana in# fomnia umbramc^ fequeris,Qua: nam lécurior, qua; iocundior beatitu# do 8C ialus,quam huius uitajfrui dulcedine,honoribus,rodalitijs,epuIis, tripudijs,puellarum pulchritudjne,&Č omnifaria ienfuum libidine C nihil utiq^ fiiauius,nihil praEftantius,nec felicius dari uel excogitari potent C p h1l a l e, Equidem quod uulgo dici rolet,minime falfum e'fle cenfeOjip^ fam fcilicetorationem,morum et uitccindicem, umbramc^ exiftere, nec folum nunc uel pridem, fed multorum iamannorumdecurfu,te habere (_utaiunt^incornufocnum cognoui,Vnde plerumqs pracientem hunc Philadelphum fratremjUt efFrenem & uirulentam tuam confuetudincm caueret admonui,qui ad inanes fenfnum illecebras, Sč ibrdida carnis oblc (flamentanósfempcrdetorqueremoliris.Nuncautcm quid o Philadd^ phe diutius moramur,5£ turpifìfimis uoluptari] hominis fermonibus au^ res noftras coinquinari patimur,hinc tanquam a Syrenarum cantu fugi^ cndum,5č infanum hunc Philofomatum rdinquendum duco, p h i L a d, Nlon fis qucfo tam difFicilis et aufterus frater,led paululum morare^et me cum ilio contendere finaSji« enim tametfì corporis curg nimium indulge«^ atjrationistamertdifcurftbusplacidenonnunquam aures adhibere con^ fucuit. PHiLoso. Necquicquam(^mcherde])nuncmagisdefydero, nifi uttumecum(^8čmitmsquidem")agereuelis. Is enim Philalethes durius et rigidius,quam par eft homini fraterno,fibi fanouine iunčlOjfuccenferc,' cumcft improperio afficereuidetur. p hi lad. Non contemptu uel odio (credemihi) fcdfpiritali zelo intalem afpencudinemaduerfus tepro^
A • rupiCf
db coeles'ti a'grhcjvltvka
■4
riipit, PHILOs. Non infinor,atcamen tu,« rrtccuacfhiru cxhihuift:i',idcjf . iplumn'iinc^rcquiqudolibcat. philad, Prolequar ucoptas, PHiLoji s o. Eloquereicacßjfracer fuauiffimcjcurnam ipluin,qui corporis indul« Curreiidcn gcc cupidini,quem philotömacum(^ corporis amatorcm )uocas, tu una uohjp^M,'^^ cum fracre^uafi prophanumjSKT modisOmnibus cxccrandum hominem cnuntias Cum camcn cx hac indulgentia atcp ammi cum corporc neccf^j ficudincjhumana leructur compago. Clyandoquidcm (iciuIccmodiccG fec amor tota hominis Fabfica iiitcrcat,Š: in putrcdinem rcdigatur neccii; fccft. PHILAD. IVlulciplcxnomi:-i:siiucntiofacic,quo minus remrcčle incclh'gas C non enim cum philci jiiiatiim nuncupamus,qui quomodoli^ bcccuramgcriccorpOris,qucmaJmodum nec philochrimatum lucri cupidum^ qui quocumq? modolucrum qu^it,icd cumjcuiufuis rei ama torcm appello,qui rem iplam^ion altcrius,kti ipliusmct rei gratiadefy^ dcrac. Sic enirti lucri cupida dicimus,non cum qui pro ulu S^uitsccomc mo Jojfcd qui kicri duncaxat caufa,lucro inhiat: nc(^ cnim philoiophum, Icd philocimum nuncupamus eum.qui ambitionis, èC inanis glorix libi^ dinCjlapientix lludio incumbit,led qui rerum cognitioncm Icicndi dcfy^ derió tancuiTi profequitur. Sicdcnicpphilolbmacum dicimus non cum, Philofoma> qui ncccßaria nacursE muneracxplereniticur, Verum qui (^nullo fine ku ^^^quis uaco^fe ad uoluptaccm natu exiftimat,&: illam täquam fummü bonü am plc(fèicur. PHIL oso. LicccauditüdignajSducroconfona (intqiiicnar^ ras,ego tamcn idem (^ut in adàgioell^laxumuoluo.Nondum cnim la# tis pcripicio, cur cum,qui corporis uoluptati accuracius indulget,ita con temnendum iudiccs. philad. Talis homo ([D^rncndus cft propterca, quod dum fcnlibilcs illecebras,brutorum more iequitur,ct tcrrenum hoc fouet,3^ faginatcorpuiculum, diuinum ÒC immortale quod in ipfo lati# tatjignominiofe decurpat,et in fempiternx mortis barathrum prarcipitat, PHi L o s 0. Ardua quidcm, ÒC fublimia rcfpondes, fed dum fcrupulum tolliSjfcopuIum obrjccre uideris. f h i l ad. Qua decaufa iftud dicisr PHiLoso. Qiiiaambiguumquiddam pcrid,dc quo longc magis harfitf to,explanareconcendis. Qiusnamccrtioremfaciet ambigentcm in hu^ liquid^àim compagine aliquid corporc nobilius, diuinum 3C immortale latitai niorcaÌeliu= TcT' C;rca hoc cninijucluti cardincm,totum diicrimcn ccrtamcncp noftru
'"ouhCcaT'	NoneftlaboriofumconfyderantiC^rimodo aliquam
pore acicac.	fcintiìlam tencat^ huiuslcrutinij certitudincm uarijs dc folidis qui
dein aroumcncis deprichcndcre,At unico ratiocinio (_ne argumcntorum niulcitudmcteobruam^idtibireferareconabor. p hi los o. Agc igitut optimcfrater,&::incnódabilemhuncmihinodumenodaro. philad. Tu ergo animaduerte,8<r fcdulo adhibe aures,putas ne opificem qui ma^ ccrias fabricat,alium efTé ab co,qui ftabula expurgat,6(^ codem pra-ftantiiJ oremC p h i l o s o. Qiiid ni C philad. Ec a materiario nonne alius digniorcftaurifcxCPHiLosoDigniorfane. philad. Etaurificemediai cusC phiioso. Idipfum, philad. Ec medico is qui magiftratum ge^
' ,	rit,S<:
iìBER miMVŠi	II
xiit,BC Rcipublicšb gubcrnacula tenet C philo SOMA fc Mihil eft'ccrcius« f (H IL A D. Die igltur mi frater, quo nam dičl^^mine, cam firma cogicacio^ horu dilcrimina, bt alcerum altero pra^ftantiorcm iudicas C p h i l o s. jßum qiiippe alium ÒC prcftantiorem efle cetifeOjqui circa rem aliam et di# gniorencgociatur,8čnobiliusaliquid tracflac, philad. Confulcc qui# dem rcfpoiidcSjSč tua ipfe problcmata foluisjco c}> liquidum &Ccompertu cht, fi aiiqiia liumano corpori uis inefl:,quaE drca aliud quiddam uerfatur prcftaiitius,^ id.circa quod corporcg fatigantur uires,uim talem prorfus a uiribus corporis c(rcalienam,&€atenusillis omnibus anteponcndam, quaccnus rem et matcriam quam tra<flat,corporearum uirium matcriem obie<ftumq5antccelliti philos. Seitequidé&appofìte,utuideo,ad rem diireris.lllud tarnen,quod potcftätem uoeas corpoream,non fatis aecipio, philad. Eam poteftatcm corpoream appello, quaz abfq^ corporis bene* ^otpo ficio,neč exiftcre quidem, nee operari ualet: Sicut elemétaris calor, ncc cft ncc operac,nifi in ignc,aut in corpore,in quo pracualet ignis,frigus pariter ncc exill:cre,ncqj frigida produccrepo£eft,nifi in terra; uel aqug elemento^ aut quibus Horum uis dominans ineft. Sic uiliua poteftas, uifum excrcere nefcitjfì oculo caret : ncc audiendi uis,auditum operatur,fì deeft aurisiO* miiis denicp lautrem paucia abioluam^ corporea uis,file fe habet in corpo* re,ficut in easra aut a:re imago ; Cera enim eliquercéte,&: acre roIutO:,acfluf tum pedtjSC euanefcit imago, p h i l o s. Claru m 8>C perfpicuum mihi iam eft,quid uirtus defìgnct corporea,reliquum modo eli,ut eam quam pollif citus es rationem,in mediu profcras,qua mihi innotefcatjcognoiobilealif quid extare,quod prasftantius èC nobilius fìt eo, circa quod corporea uer* lacur poteftas : Id enim ha(flenus minime uidere, ac ne cogitare quide pof cui. philad. Tale cognofcibileeftjquale quod nos uniuerfaledidmus, nulli tempori ud locoobnoxium: Et proptereaidipfum uniuerlale a cor?Nullacotj» porea potentia,tépori ÒC loco adftričca deprehendi nequit. C^iocirca cor porec uirtutis cognörcibile,obie(flum uniuerfale eflè no potuit,fed indiui^ dcpi"ch«ni# duum, tempore atc^ loco pracfoiptum fìngulare, Dari igicuraliquid^cpwcft» appra?henfibile,quöd aliud ßt a cognofcibili córporcce poteliatis, exhis fatis oftcnfum eile exiftimo,quod uniuer(ale appellari libuit. philos. Sycrabamte(^ut prudentem decet uirum^ ualida qua:dam) cognitu facilia dičturum: Verum me mea fcfcllitopinio,Tenan<^allegorias,8C nercioquacabftrufaa^nigmataloquemcmaudio. philadelph. Non ab re,m. frater,cönqucreris,ego enim minus confydcratc mc nunc([ut fo^ Ico])cum Philolbpho Commentari, & fyllogifticos fermonestexerccogi* tabam,Scd quia(^ut in prouerbio cft) labra fimilcm laducam depofcuncj ideo triuialibus tecum agam uerbisjpinguiorit^ Min€rua,utres ifta, quac non nifi magna ingenij acrimonia percipi confueuit, quottidianis tibi ler< monibus innotefcat.Dicas igitur,cui nam tu ftudio uel muneri inaimbisC philos. Militaridifciplinc,cuiatenerisannismeaddixi. philad. Miles
ammiles, p hü ad. Ecqusenampeculiarismilitis
" A iij ratio
crgoestu* philos.
DE COELiStl ADGRlCVLTVRA. fplius imi* ctl^ PHILÒ s. Hoftem propulfare» p h i l a d. Si mih'tis ratio eft pri>i uerfaliscon pull'are hoftcmjrcfpbiideas quac(o,ubi non ad(ìt,quem loco dimoueas ha ltis,nunauid te militem uis appellàriC p hi lo s. ucicp: Nam quamuis bis gigni » nunc hört em minime propulicm,qLiid camen prohibcc quo minusfìm mj «w» Ics C PH 1 LAD. C> uo nam modo idcönucm'repotcft C Si .n.diu€sappcl# lacur.quiopibus abundac,diufsqUidem cenf:ndus non erir qui carucrir. Badem kge,(ì militis ratio cftholt cm propellere, qui non propellit milcs dici non poterit, p h i lo s M: rudcm profe(fì:o,et rationis eXperté dicercs, fi militis rationem céferemjacflu & opere propulfare hoftem. Militem .n. flilèro cum,cui ex fcpius iterato prcirj congreiru,peritia et uis incft,quemi tunrpfibiparemlioilem,ciifueritobuius,5č lecü in aciem defcenderit, pcrcutere,uel in fuga uertere, phi l a d. Rečte qliidem fentis ,nec rudem cxiftimo,quem fcmpci'jUt corpore,ita Sčingcni^ uiribus ualidum cognof ui,& modo poftquam non militari,fed Philol'ophicopocius morerelpon des,progrediamur, ]Btrurlumrefponde,an (olum tibi hanc militis ratio«! nem tribuas, aut comniunem habeascum alijsCPHiLos. Multis haud dubie alijshajc militis ratio qugeft propellere hoftem ^conuenic, nam et his fodalibuSjPhilochrimato 8č PhilotimOjnccnS et alrjs noftre cohor tis milihbus rationem hanc competere,nemo ignorar, phi lad. Att ctiamconuenithis,quilongolöcorum anobis interuallodcgunt,& Ty? lenincolurtt:' philos. iSifdemfanc. philad, Etillis quifuere qui futuri funt milites C philos. Omnibus hancquidemipfam attri^ bui oportet, p hi la d. Huiiifmodiigiturnomen,eiufcprationécund:is paflim fnilitibus,8^ qui funt,6^ qui fuérunt,aut futuri {unt,copeterc pla^ ìieCc^nofcis. philos. Nihil apud me eft certius. philad. Dicigi^ tur, fratcr iuauiflrime,uifu ne,an olfa<flu,uelquouisalto Icnfu, huius rei ' certicudinemcognoucris. philos. Non fumhercle tam ftólidus,et uG . cpadeolyra:(^utaiunt)expefs,qufnfacileconie(n:em,idquod non eft in rfijnullofenfupoflcdcprchcndi. philad. AfFirmastamennon folum cos,qui hic funt milites,fcd ÒC omntfs,qui uagantur per orbcm,6<r qui fuc# rüntjucl futuri funt,eandem militìsratiOneiii (ubire. philos. Nihil du bito. PHILAD CognofdsCrgo aliquid,quodneclocOinectemporc clau diturC-PHILOS. Cognofco. philad. Qiiodautemnectempore,nec loco aliquo prajfcribitur, idipfum eft, quod Peripatetici, uniucrfale nun^ Hoc quod cupareconlueuere.Namquemadmodij uniueifalis lexmilitaris dicitiir, unmcrfale q^^ ubicp et femper in ter militcs fu um l'eruat uÌgorcni,fìc SC höc uniuerfa* J^jfjpod eft miles eiufcp ratio,non modo te, uel (bdales hos tuos, fed quéi uis aliumquocuncB tempore & loco, militem dcfignat, philos. Itaiu^ dico. PHJ LAD. Id igiturquod uniiierfale uöcitamus,nobis compra:« henfìbile eflTe autumas C philos. Idipfum probo, philad. Id ucro nullofenfu poiTe depra?hcndi,iampauloantcadmififti philos. Admi> fi. philad. Per quam ergo potentiam hoc uniuerfale percipi cogitas?" PHI LOS. Per aliamquand^uirtut€m,qugincorporisnoftri areedelitco ~i " - _ - --
LIBEB. PÈ.IMV5,	Iii
fčiC. P H1L A i> Gorpoream uel incorporea, p h i L o s. Corpoream for fi« p HIL A D. Hoc fieri n5 poteft cade fané caufa,qu? ab uniuerfalis cogni; tione prohibet fenfunljqui foris operatür,illä ipfa prohibet ab iiniuerlalis depra2hcnfìone,quamcuc^ alia uirri corporea* qü§intus lacitac. p hi L o S. Sedqüacnam caufacfthoc prohibensC phil ad. Dicasm prius uelim, qiiairtam (it caura,quód is,qui capite SC collo,infolubiliuincuìo arbóris tru co adftrirtgitur,ita ut uultu humi defixo,nihil cofpicere et uidere poflit,nii fi quod humi rcptat,etin {oló fibi pbuium fueritinihil autem eoru percipic quaafürfümaddextram uel finiftra,neduea,qu5rctrofitafueriht. phi« LOS. Meminemtamhebetisingenrjeflearbitror,quinouideat,quod dii rum & arčlum illud uinculum ili caufa fit,ut is ipfe lua lumina in altu toU kreSicircufpicčrehoualeat. phi La d- Pari ergo modo fenfusSc omnis corpòrea uirtus quü inextricabili nexu infit corpori,n5 poteft,nifi id qd* prrcl^o fibi eft apprehendere tquod autem,ud loci uel teporis intercapedi# ne coram non fuerit: minime. Cum igitur ipfum uniuerrale,nulli huic,uel illi corporij deftinaturn & affìxum fit, nec^ certa aliqua loca, uel tempora i'crpe<n:et,8Dnfequens eft,8Cquidem euidentiflìme, nullani prorCus neč qucC foris, neq^ ea qua^ intus eft corpoream potentiam ipfum uniuerfale pofìTe pertingere. philo s. Me iam bis tuis fuafiunculis fenfim perdui^ Xiftijiit fateri cógar,dari aliquid nobis cognitu per ùirtuteriij qua; corpo^ rea elTs non poillt „8č čognitum illud, efTe id, quod uniuerfàle uocitari fo# let.Caéterij quo argumctoreuincas,idipfum uniuerfàle prxftantius effe, quam id quod corporea uirtute deprschenditur ,audire fummopere de^ (ydero. p hi l a d. Id paruo ut opinor ') négotio tibi conftare poterit, quando te iam ad ueram ratiónis ÒC uitelligentiaé femita dedučtu uideoi Prcftantius itac^effeuniuerfale,quam id quod deprehendit coi^oreauir^ tus,Ex eo apparet, quod uniuerlale,nulli tranfrrìutanonis uiciflitudiniuel corruptioni fubiaceat : Sempiteruu enim Q iuxta natura? ordine ) eft ge^ nus homina,& femper aliquis dabitur miles,talis uero indiuiduus homo * auttalismilescorruptionejinteritùi^fubcatneceffe eft .Qiium igitur in imméfum preftatius fit,ačternUmc^ corruptibile,pala erit,ipfum uniuerfa lc,abfL]plimitepreftatius effefingulari,Quapropter5<: liirtus intellediua cuius .ppriir cogno(abile,eft uniuerfale,longe prcftatior eft uirtute fenfi^ tiua,cuiusapprehenfìbileobiedueftfingularc. ph ilos. Tametfiapertis his tuis ratiocinrjs dem5ftres,aliam,nobiliorcmc^ effe intellečtiUa potefta tem,^ fit fenfitiua facultas,nondS tamén edocuifti, quanam uia immorta lisatt^pdiuinaomninocefendafitintelkcliuapoteftas. phil a d. Perfacile pij, jiuiìia tibi erir,idipfu,quod queris,dephedes, fi prcdičla recfte cofideras. C5per ccimmora tu nacjj ex dicflis habes,quod potetia quc tpfu uniuerfàle apprchendit, intcllečbuadicimus incorporea exiftattOmnis aut incorporea uirtus,fim? plexfitoportettquodfimplexeftjnullaforte diffolui corrumpiq^ poteft: quod aut corrupcioné n5 patitur,immortale eft atc^ diuinu : Hoc infuper uaticinia,hocmirandoruopera,hocdenicpnominus philofophorü, ^ Theologoru dogma,eorwc]^ uitgmuditieSjöC mora ^bitas plane denuni>
A irj ciac»
DE CÒELESfI AGRICVLTRA,
tiat,(ìlGó nacp modo,eoi^ qui diuino afFlatu,& fupno numine pleni fuere," ^phetai^,Apodoloi^ Martyrücp celebritate,& rančl:imoni5,quoRž uitg Iplčdor iainuniiicrfü cerrai^orbé illuftre reddidit. Vci^memoradaPhi lofophoi^ ada et laudabilia facinora in mcdiü^fero naturali lumine duce^^ animi integritate feruada fceptrajMgf atus,opes et cetera^cj hoim genus admirari fokcjcoteptui habuerüt,et ueTuti efcä et fomentümaloi^ui tauemcjlpfasuirtutcs c5redätes,p folitudincs, gcgrinationcs,paupcriécu hiu fepenumerò fumma reR:inopia,hcc fpStaneaPythaci abdicacio oft« dit,Bi5tis et Anaxagorgaffeclata pauptas^ftudiofa Orphei et Epimcnidis folitudo5c5ftasXenocratispudidtia,Heraclitipolcraabft:inctia,rcR2 oim pénuriaDiogeniSjSocratis deniqj ultronea morp>et hoi^Cut ita dixeri^in^ numera fapiètie oracula,q tale ^fedo minime elegiffcnt uite amaritudine fed potius glorie,diuitiaT^,uétriicp hbidini(^ut ignobile uulgus])ll:uduiflet nifi aliqd corporea pocétia nobilius,immortale,atcp diuinii humano cor# pori adiridtü cognouifTenc.Sunt dC alia coplura huius generis reflimonia, que inuiolabilem , qiixnti propofiti noftri certitudinem declarant fed prout priclens diiTerendi ratio requirit, hec fatis fore diixi, que cu tecumpenlìca Sc follicitamentereuolue. PHiLOS.Pr^cliaraadmodu Se fublimia ^fcrs uericatis lacraméta,gbus(^rupos teftor ^iam no anceps, nec ulla formidine,fcd certa et firma intelligentia mens ipfa et ratio protÌ!> nus acquielcit: Veruntamceuidéte quandàex bis qugfenlus palpitat lìmi lìtudine audire peropto,qua cminété hac,quam oftedifti uniuerlalui rcRz cognitionc,eai^C]^ ad uana hcc,terrenoR:,umbracula habitudincm,&r qua kgeabhiscaducisS<!;mométaneiscorpu(culis,ad lublimia & fcmpitcrna
cofcédamusdelubra,clarioriintelligétiapenetrareualca. phijlad. Rede
Sc pquam ^puide mifrcogitas ecpetis,^ad illa ruperc^cll:ia([qugomnc fu ganrfenium^pcipiendajlnTulitudine dariefflagitas jcu cScépla rebus co^ gnofcedisplurimiilucisadmouere loleantjqua^ter cu uberioré forfìta ^ conpcdij ratio pmittac,lcrmonéhicfecero,te nullii inde capiat faftidiu uel tórqueàc leftio: Si enim fingula que in hacC mox explicada fimilitu^ dine coprchcfa runt,recT:a ratióis trutina ppendas,piane inteliiges,nec unij^ caqdem ^Ferri dic1:iunculä,quinälicjd myfteri] Sxlarchanjueritatis in ie fìmi'lTtudo cótineat.Tu itaqj ad hcc aures adhibe et metis aciem intede.Hominé fum# tliodum m mepulchritudinisatc]^ decorisjfupcelfi, prefulgidi motiscacuminefta# finiüs, quo té cogita, cuius preclara imago in nitido ilio SC fpeculari mote refplédeac paabhJrrc ^^ ^^^ 'P^^ imago rapidi(^^ ad mScislimina preter labitur torréti ini rum cadu» mittatur,luxtaaijttorrentisripa,uenufta quedà ouiij paiiricula euaget
torrentem acccdit,mox emicaté ibi hominisforma uidc 3crnàfc5dacatetanimaduertat,excuiusintuitu,fimulachrù Sc fpecimen illius fupra umina, ad mócani et decori hominis animo furrepat puellc,unde fenfìm in Ibbliniius pSm2ui= tollat<^ obtuitiJ,donec fplédidà refiiigetécp m mote cofeqr et ipcdec [xongmi. tmaginé,exq admiradepulchritudinisfpecie fugnihominis,eiufcpdecoré autumaSjftatim in illius inhiet cofpečlu et aditij,eteius denicp colortiü atq; amplexu flagrati cocupifcat amor€,Q,u^cu nouerit fé huiufmodi uoti co
LIBER PRIMVS.	tm
jpöte fìcfi tió po{re,mß primo trafuadat torrété,ar(ìua^ motiš cacumina, arcéfuriigeCjGucftigiore^uiriliacdngitj&Ciiicocuflro animo Q grcge reli« clo^torrcnte craijciacjCt iuga mStis pecac,q cu guenerit,cotimio anxia fol licicudine cnitatur animi et corgis habitü adaptare,et icie coformé,grata^ qj rcddcrcuotis & piaci tis amati ,eücp laudiicatufq^ dulccdine,et fupplici^ bus pculis adorare,et dcmulcere nulla kermiffioe gleueret, qufcp dilecftiis illc et Architypus homo puellf for ma,8č uenuftate ille(n:us,pladdu in eatn >?'tatintuitu5annuat,dextraporrigat,orculo dignct' et amplecflatiir ,pudi^ codcnicpetcoiugalieafìbiadrodet,amore,Capis ne O frtypu,in(^ ani> inu iilabitur tuuC philo s.jCapio equidé,et qfi raptus numine,ftupebun^5 Tnpartirtim dulcpaufculto.PHi LAD. Nücigitur trifariàQlìaduertis^coditione fupni formanì gc« hols forma Tortitur.Primo eni hec ipla Archetypo hoi ineft.Secudo in l'pe culari m5terefulget.Tercio emicat in torréte,Logo autinteruallo, diftat oftendirur, tria hcc formaru genera. Illa näcp fupni hominis forma improdučla et in uariabilis extat,uniformis, ÒC femp eade manés numero,nec pendet aliij^ de, Que uero moti ineft forma,atc^ imago,unu qdé in fe retinet.akeru mittic,inuariabilitatis qdé donii ieruat,qd gpetuoeadémaet nurriero ai mitcit uero indcpendecic munüs,eo qd ab ipfafupcminentc et exéplari for ma manat p omne momentìi.Mifera uero in torrente forma,neutru horij donorii ^meruit.Independcns fìqdé no efl:,qucueluti tenue fìmujachrij ab Archetypa et fpeculari forma,nulla téporis intercapedine manare defi nit,Inuanabilis qcpeénS potcft,que nec minialo teporis mométo maneC cade numero,quadoqdé nullaaquetorrentisportiunculadatur,qucaliq momcco no efl: uat,quc no irreuocabili curfu delabat, Vnde et tenue illud fìmulachrù,qd p ipiam aque porciijcula uehitur jcotinuo dtfperdi ÒC eua^ nelcere neccfle eli. Accipis ne ff tria hcc omni attétioe digna formarli atcp elTendi difcrimina.p h i l o s . Ica mihi pfuadeo. p h i l a d Hìs itaqj pfpecflis, dieobfecro,nonefocordé,actonitac^ puclladiceres,fì diipotadioues mu<J neri incubit,8<l tatcpulchritudinis ßmulachrLi,in torrente animaduertar, no admiracioe aliqcocitec,uel tametfi uehemens eä caperet admiratio, ni<; hilominus,(ìin ilio fimulachro fuijfìgaclcuit5,ncc tollat akiuslumina,red toti^ folamen,eÌLiic^oble(fì:amentu,in(olaumbratiH torrétisimaginerepo nat,nonc uefanä,ftolidäq? diceresC p hi l o s. Dicerem fané, p h i l a d. Pari igit argumento e5,q corporeis tatuillcccbris,et fenfuu libidini Idulget,nec: reru pulchritudiné natura decoré admiraturCStupidu qde & inienfatü hoicm,peGudripotiusingcnerecollocäd\j nedubites,Rurlusétiìle,q ha:c fluxa et caduca corpa,eorricpnaturas rimat,fì pedè fìftet,nec ifthinc adfub limia pgat,ct ad fupcoeleftia fpecT:acula no crigatltiiic\j,lfìpiés haud dubic inäif(^ homiitio iudicadus. phi l o s.Qiia na fimilitudine,Tfìpienté hijc ho mine,ad uefana et focorde paftricola coparcs no fatis coiecfto.phi lad. Hoc facileincelHgcs,fi (ìngula aduertas,hoc typo cxprcira,cacj? ad firigulas tri^ ne machina: partcs,& ad humani mentem referas. Mos enim (^quem pri fei uocant olympum ^coelefte corpus dc(ìonat,Torrcns cum tenui,quod ciinefl,fimulachro,primammateriam,Chaosuel hylenjuna cum gef
A iiij iierabili»
DE.COELHSTl AGÄICVLTVRA
lìcrabiliu corporü fòrmis denunciate Specularis in monte nitor,cu uera «t fplendida fuperni hominis imagine^ipfuni qui cočlos Empyrcu glob5 inhabicat,aniniaru choru,cu fenfibiliu rerü rationibus fiue Idds ad amuf ßrri oftcndiCjSupernus deni'q^ homo ilk,cü fpecioTa cius,8č organoru fuo ru forma,angelica mente(]cü exemplaribus et paradigmaticis inexiftenti buseiformis)adubrat: Ipfaautintertuslatitans^intelledtiua fuperni ho^ minis uirtus,reru omniii coditorem Deu optimu maximumcß iufinuat < ouium paftricola,mortalium mente,caducäru,a?ternarucß rerü cotempU tricem repfcritat: ouesuero,quas pafci'tpuellacorporeas humanac c5pa# ginis uires (^quas rationis mcntifcß mOderaminc gubernantur^declarat, Hgc fuaiiitTime frater,iuxta tua iufte atcp pie petita,et proutcopedij ratio permittitfufcipejear^ iterata cogi'tationeatc]^ indagine reuolue, phh,os, Scite(^me hercle^Sd pcr^ lepide hgc abdita iapientia: padis oracula,quo> ru auditu,iieicio qua ui et latente energia concitetur in me fpiritus, ut iam {pretis calcatifcp terrenoru umbraculis,ad ibpcros Sc ad caeleftiu montiu cacuniinatendatjipfumc^omniubonorürunimü&rupernar uitaj petac origine. P hi LAD. Taléuticpdcteremperexpe(fì:atiorìem8(Crpcm habui, nec diuina mifericordia & inuariabilis rerüordo pätitur,ut homö,qui iu« xta ratiois 8C na'uraz lege ^aditur^uadat in pccps, ÒC in fcmpiternä mor^ tis caligini Age igitur mifrater,& tua ia fpiritali amorià fulmine tadä pu cUa,ipu funimi decoris 8>C fpeciniinis uirodeipodere 8c iungere propera. phiilos. NIiillainmecntmora,ßm0docertaad hoc femita enudeatius cognouero,na licet ex phabitis didicerim,quopačlo oues(^.i.fcnfuu,et cor poris uires atc^ ilkcebras^relinquere,8<r torrente(^.i.rerü materialiüintel ligentia^traiicere,monte fcädcre (^.i.coclorü SC fpintaliij,quac in ccclis la« citat formarijcögnitione acquirere])oport€at nihilominus,cü poft im^p^ bu diuturnücp labore,hgc oia peragrauerim,8(C fupernc metis pulchritü> dine atq^ decorea loge &rfubnubiloperfpexerim,ignoro, quanà exinde familiaritate SC (ollicitudine pufìlla hec paftricola & imbecillis mens mor caliij,tatccelfitudinis 8C tremende maieftatis pfèhtiam fuftinere,eiuf<^ fìbi cociliare anioré,& coiuoale cofortiu expeteré prefumat,tóta enim in hoc Coaleftcfpo difficultas & laljor cofiftere uidetur. p h i l a d. Fateor equidé me qcp cer« ^^ fpofalitrj norma haud fatis dépherìdere,ha(fì:enus fìqliidé péripa^ tctieoruhaufidògmajqd' altiusnemineun^^üeherepotuit,^ q (upe^ granose lumi jy natura	fub denfa quadacaligine tenui et uerfatili ratiois dilcur
ne con equi ^^ pgrtinggrè ualeat.Prophetiac aur,8<r beatifice cotemplationis modü nul lus nifi qui diuina & Theologicacofuliieritoraculaadinuenire&^ excogi tarepotuit,^obrem Sčtu, fiid uoticófequi&Texpleredefìderas.Theolo? gòr5,qui dfuina charifmata tra(fì:at,dogma SC traditioné fedulo perquirc et copled:ere,Et ideo còfultius egeris, fi eueftigio tu una nobifcu Gometi^ uni inligne Theologicj fàpientiac uiru adieris,excadens nacp ferri lamina ačhitu priuf^ refrigefcat malico,crebrif« icflibus exercenda eft.p h i l o s, Et ego utic^idipfurn èffl[agitarem,féd fufpitió mihi fuboritur,ne is nobis gctmanus Philalethés me toruis àdhuc oculis infpicjar,Sč contcmptui
raur
LIBERPRlMVf.	V
Hieum liabeac coiiforcium» P Hi l ai, Non^per fuperos ^ cjiiifieitfam ar#, ^ius &C fpiritaliiam olculo atc^ amplexu te (ürdpiam,mini'm€ ambigens, quin eacenus fy ncerior SC iolidior,deinceps in re futura fìt orthodoxa: ue^ jitatis iiotio,qiiatcniis hucufcß magis in te carnisjenfuurhcp libido uiguit «xactius enim iudicac rcct:ü,qui an tea obliquij confpexerit,nihil ieitur,mi fratcr,fi[t tcciim formidinis/ed relicflo inani hoc tripiidfj fpecflaculojintre« pidcnunc una nobifcü ambulato,ecceiamiam abeundo theologi Gome^ n')domüpetimus. philos. ]BnadfumjS^quocumc^perrexeris,te uita comitc non deferam. p hi l a ju Salucnt teceeleftia numina colende uir Gomeri. g o m e. Et te mi Philalethes/eruet atcp illuminet indiuidua &C fcmpitcrna trinitas,Cur tälero ucnisC iamdiu te domi expedo. p hi l al. Me qucdani fratru mtorü non infručtuofa detinuit controuerßa.G ó m e-DcquanamreeratcontentioC' philal. Deanimximmortalitate,8^j-rečlocalleacternaefalutis. come. Ardua fanéfubhmia fumpferunc cxamina/cd quid tandem inter utrunqjexcuflum decretum uidetur, p HIL A i,. Animčc immortalitas exquißtiflimis & manifeftis quidem di^ fcurlibus approbata eli,De rcc'ia autem uere falutis femita ipfi pariter me cüdtibitancjquadecaufaad teiuftùiudicem arbitrii «rquum confugif mus^uc häcIiccm,prouttedudüfa<flurüobtulifti,dirimas nofqj erudias, èC ad revfla tramitcm dir/gas (empiternc falutis. come, Pollicitus fum, 8č idiplum(^(an<fi:olj3Ìrituduce)adimplereconabor.PHiLAL. Ageigiturmi parcns,& de hoc iqualido teterrimoqp ignoranticcarcere nos erue^s o M E.' •'' AtqLioniamuItiplcxnominìiintentiO;,reiintelligenriàobtiidit,ideoquid p.ncsteindicethocnomen,Salus,declaresoportet, philal. Vera ialucem,ftacumquoquisomniübonorurummüpofl[idet,&!:cofruitur,na^'|- ' qui ipi um polììdct fummujis utic]p(^8č'loge quidé cxacflius ^omnibus qug fubuuitiummobonisperfruiLur^/Ciuqaaadmodüisquicxeplartm intuc^ tur pulchritudincm,licct noinfpidat imagincipfàm,nihil tri ignoratcom qwcinfintimagini.Ciügituriummü bonu(^utPeripa':cricorum dogmate tradicur ^lit iple rerii SLOonorii omniu fcaturigo Sč c5ditor,deus. Reuiti<^ cicur qd' in nullo alio.haberi poflit omniü bonorupofìèflìo, ^ indeo opjf-timomaximoqj, Qua^p.t^cr illiin.hanerc,&eofruì,cllid quodnoe uera^ nuncupamuslajutemjcuiusreclam lcmicä>modoa tcrcqiHr/mus;GOM e, lam dcintcntione nominis uere falutis tu mecu lentis,atc|? aptifiirrfü ^ifl^excmplii,dccxenlplari8^1}^ccular^,umbratiUcpp^lchritud^nearc^ maginc,qff'quidcm c>:emplij clara fìmiUtudinc4pfìusdiuina?^wi^ Sč (aendcmodü ollendit. Ar quonia humana inrcliigentia in hoc tenebro fo et lubrico folo (e habet ad manifeftiflTima rcru([ut diuine fapientie fecun do Stagirita docuit) quafi nodueoculi ad lucem diei.Idcirco qiiemàdmo ducaIjg5tiuiluiniiìfonnfccus,aliquidauxilii iubminiftratufuerit,oculus lllc/ojaris luminis capaxeflèno pofletjßmili modo ipfam eterne fàhitis fef initam,nobisdiuinitusreuelatam,nemomortalium, nifi fuperinfiifb dei» lamine,indagare apprehendere ualet.Cluapropter & minprimisdiui^ uam miferationcm SiT incxhauftàmiargitatcm eiu s implora,ut tibi grati»
Dt coELifri AdKicrtrviiA
tmpórcùc, & mentis caligineni uulcus fui fplcndöre exctitjtft f i Is enim tamcclì altum inaccelTibilem chronu inhabicct, humiles tameit (piricu non refpuit: miris .n. cft ec exorabilis omnibus puro corde inuocà# '^^.""Jtibusnomenaus, p «il al. Qyaniuisiuftc&pieC^coeleftisanimiuir)-S« n^fm confulas, habcò camen quod in contrarium milicac, fuadctcp humanac ra# ninorequiri lucisfemicanijimo de falucem ipfamjnullum prorfus fupcrccEleftis grana! adfilutem, ^Jq^^jj d^pokere/ed quod ex indica ndbis natura eam confèqui ualeamus.. GOMET. Ecqucnam (^rogo^fubdolaratiohanctibi,quaducarisin prgi ceps fallaciam fuggerit -t p h i l a l. Eft ipfa rerum magiftra expcriencia induAip : Si cnim circumipido, dC ßngtija rerum fenfìbilium confyf dero,omniafuapte natura nullo deforis patrocinante,deftinatam fìbi pcr# fečlionem àdipiici uideo. Ad ignisputa fpečlatcomplementi!, ut lurlum degat cu a3chere,ldeo is ftatim cu produÀus eft,nullo deforis adminiculò iundo tollitur ad fublimia : Sic terrai glebula, inhiac & petit abyfium t Pianta SC uiicolufculumjfuum de terra per fé fufcipit incrementum: Sola natura duce,congregat meflìs tempore alimentu formica: AfFabre domi# ciliaconglutinant apes: Texit aranca telumiFabricat hirundo nidü,idcm de fìnguhs rebus nature iudicandu.Si igitur cunčla et quaccw uiliiììma rc^ rum iuapte natura, fuum alTequantur hnem,fieri non potelt, ut praxiaru àt«diuinumgenus hdminu,ad ultimum fuuprofe<fì;um,acternam(.p Obi c|c(tinata ralutem,extrariu dC aduentitium adminiculu requirat. g c m e r. Natursc orsQiiinimo ex eodem quo tu dubitas fundamento,nos ad propofìtu inuio^ feaclTg^iad ^šbilc trahimus argumentu,qd' Qc tu facile intelliges, fì perfečlionu narici faiutcm lustatem confydcres. Bipartitam .n, cuilibet rerum renfibiliuperfcčlionrm muigradx. naturai ordo coftituiti Prima eft,qua res ex fe,& fuapte natura confcquit. Secunda uero perfec'iio eft, qua res ipfa aliunde adipifcitur, harii prim am hon minus homo ^ reliqua enBÌum,iblo naturar inftindiu acquirit: At ^ fecunda aftèquenda perfc(ffcione, cetera entia SC ipfe pariter homo externo cgentadminiculò. philai^ Latiusobfecroexplanarehfclibeat. g oh. Scifcitabor itacp,tibi ut morem geram,& cu fì nofti refpondeCQuid nam a brurisanimantibuS, aiìnoputa,boue,equo,potiiTìmu appetii^philal f'abulu profedo & ftramina,fuu(^ faginare & incolume feruare corpus; G p ME r. Ad quid aut afìnum,bouem 8č equu prouida natura produxitC Nam quemadmodü omnes humani corporis artus, fìc 8C partes uniuerß (ut Peripateticorum prìncipi placuit) alias aliarij caufam exiftere, rerum ordopoftulat. philal. Bruca h^cdnimantianaturaproduxitjquatenus huiTlanaz ufui delèruiant: AHnü ad ferendas farcinulas, ^ uehiculo equu^ ad aratrubouem,quippeomnia (^vt Politicorùprimotraditur^caduca ha:c corpora in humani generis commodu adinuenta ftmt : Et homo ipft (quemadmodü uniueria mundi machina^ordinem Habet ad unu* ueluti in exerdtuducem. g o met. Redcrefpondes,fedrurfumdidto: Nonne td quod minorem dignitatis gradu obtinet,in reru ambitu, tanto tum di^ gnius rcddicuriquanco ^titm fi^iftr«ic>proximuf9 adha^ret, philal.
Sicprorfum
llBER PRI M vsi ■
Sic prorfum uidetur,nam prius cft illud, qiiod propi'us efl: primo, & |io# biliusquodproximiusertnobiliflTimo ,quema(dmodum honoratior eft, qui magno èC pocenti regi minifti ac, cp ille qui humili pacrifamilias aut folum lìbiipiì ièruit,qui enim icrui lune fecundum naturam, his prodeft (_inquic Ariftotcles^ac iuftum eli fcruire. g o m et. Gcminam igitur, quijafinijbouifqj iam tu perfccl onem ftatuis,unäqua nihil prsecer^ fefè rcipc(flanc,uidclicet,uiuum ccincolum;.luum leruarecorpuSjAliam qua miniilirat adhcrecqj altiori,quam licct imprudens ÒL ftolidum animai mi«' nimc dcfiderctjca tarnen naCura parcns,ad animaliscoplcmcntum intens dit^arq; fummopcrcdcfidcratjquemadmodü litcrarü itudia,pariii pendic adolelccns,qua: m plurimi facit pa:dagogus,8^ in ca dirigit adolc;fccntc,^ hisius Ulta: còmodo Sc {cmpicerna anima: ialute, p h i l a l. Ita e(I? ne mo fané mentis ignorat. g o m e t. Compertum igitur habcs,arinum, equu, ^ bouem pnina fuam perfcdiionem abfqj extrario adminiculo conlequi, petuntenim libiconucmens,fugiunt(^repugnans,rumüt libi pabulum, digerunt,ambulant, & quiefcunt e\ fola ui quam eis natura indidit, Per# feclionem ucro fccundam minime colequuntur,niri forinlecus certa prac beantur illis admin!cula,et luperaddita inft:rumenta,quo enim ferat iarci nasjnefcit afdlus niii itimulus adhibeatur,et quo trahatur capiftrii.Nccp fine calcare 6<C freno,idoneus ad cquitationcm eritequus: riecjj aptus cric ad arandum fine iugo et aratro bos,Sic denicp ScT homo ex nacurae inftin* <flu omnia qua: primi eius pcrfcctio ÒC uirtus commoda cxigunt.per fe ip fum(^nulIolupcrinfuiògratielumine)adi'pircitur,Sccundamaut».mpcr^ fcÌlionem,qua ad nobihus,imo ad rerum omnium nobiliflimum proue^ hitur, non aliunde, tp ex fuperadiunifto illius nobililTimi dono 8C patron cinio confequitur. Qj,iibus omnibus infpeAis.facile reuincimus,quod caf d 3m quibus indu(fi:us,contrariü propoiiti noftri rcntiebas,nofl:ra[' lenten^ ticadltipulcntur,&ualidumprrrftent firmamentum. philal. Iam BC ego idiplum agnofco,Sc mihi illud Ethicorum x, in mente rcuocas, quo An'RotcH aperte hacc tua probatur airertio,Felicitatis(_inquit^uita fuperat hominis non dan ué-natnrà,non enim hoc ipfo^quo homo cft,ita uiuet,led quo eft quid ili iplo lum faliiccm diuinum.IBtEthicorum primolegitur:Si igitur & aliquid aliud efldeoru munus hominibus,conlcntancriellrationi,etfdicitatemadrisiprisdari: ° H^c Stagirita,quibus palam audire licet,rečtij humana: beatitudinis iter, non aliundc.quamlupercceleftiumdono nobis mortalibus innotelcere, Qj.iamobrem b^ eoo ipfe ad hxc gratia: munera, uitazqj femitam implo^ randam me(^iuxta Syntherefis tue monita^ad fuperos atcp empyrei cocli lumina conuerto,iprumcp immortalem omnium ieculorù regcm hunc in modìi adoro.O Alrironans et fummi conditor orbis, qui de excelfò et in^ Supplfx.c« accelTibili gloria? tua: throno cuncfla alterna & ineffabili prudentia attp fa 'efnbufcp pientia gubcrnas,&!^ fuumcuiqj elle Sč commoda impcrtis,Tu Archetyp l^^i^^adXp'c pam fabricas mundi machinam, Tu uniuerfum cccli ftatuis firmamenti}, rrandum lu ncc caducum hunc defehs orbcm, Tu deus pheie, procreas feraphin. Tu
tmpy#
DB COELBSn AGRICVtrVRA ^ /rciim fìrmasglobuin,nccrcrii priuationcmreImqiii'si'nancm,Tu deus loh,producis Chcrubiii, Tu fupremum cceli mobile uoluis,8činfor me natura: Chaos cractare noii definis,Tu deus Tetragrammaron (pro latum Elohim )chronos confticuis,Tu ftelliferum uertis orbem, Sc flux® nacurac formam miniftras,Tu deus.EL.dominationespraifìds. Tu ceU fum Saturili circumuoluis rydus,et rudem caduci corporis mokm cfFini giSjTu deus Eloha uirtutes depromis,Tu facram louis ftellam giras, &C lubricai natur^ codis dementa,Tu deus Elohim fubrogas poteftates. Tu hórrendumMartis rotas aftrum>8<Cmetallorum tribuis temperamentu, Tu exercituu deus tecragramaton principatus fubftituis, Tu uiuifid So; lis dirigis ^refTuSjSxCijegctabili corpori tribuis intrementum, Tu exercitu um deus Elohim Archangdorudifponis agmen,Tu decoram Vencris orbitani dučlas^et brutorum propaginem curas,Tu deus Sadai] Angdo rum ccetii dillribuis,Tu fatidici Mercuri] circumfcrs orbem èC rationale hominu formas genus. Tu deus Acdonai cockftium animarij producis chorijjTu cderem luna: prazbes cur{um:,& fančloru mentcm in hac mor tali uita uultus tui iplendere illuftras atq? decoras,O immenia: ac trcmen da: poteitatis magnitudo,Incomprcchcnfibilis (apientia: & prouidentia? altitudo,quamlublimes&recondita;funtuia:tua:. Omnis in te lingua confumiturjcogitatio fallitur,ratio ca:curit,mens caligat,8<: ucluti codi fui mine abfumitur. Sileat ergo uox,{c cògicatio compelcat,ftupcat ratio,ab fcondat fe mortalium mens, cuius filentium potior tua laus eft. Ad te fem piterna &formidanda maieftas tollo animam mcam,Ad teimmenfa pie tas anxium efiFundo fpiritum meum,te unicam falutis fpem adoro, fuppli ci ÒC lachry mabili pectore imploro,ut inexhaufla mifericordias & largita tis tug fcaturigine omnem in me nequitiàm impictatis culpam abolere, peccati Se concupifcentia; fomitem hebetare dC extinguere digneris,ex orbitantemqiinmeanimum &:denfaignorantia:obdu(flum caligine dis? rigas, et claritatis tua; radio illumines,quatenus te patrem luminum cog^ nofcere,Te omnium bonorum largitorem diligere,te diuitiarum culmc poflìdere,te denicjj uniuerforum bonorum fummo,perfrui mercar per in finita & iempiterna fecula, G o met. Tua ergo prjlTima et diuinacerudiV tionis plena iam habita oratione,qua tamfcite,&: fupercodefti artifitio tri« nam (^iuxta rerum ordinem^cum dccem paradigmaticis dei nominibus componis &C nedis machinam,mox ad ipfam quam perquiris uera: falu« tis femitamexplicandamfuperumnutu accedo» Tu igituromnes animi Aportoloni uiresintendcj&iubnexishisclaufulisfeduloadhibeaures. Credo in fymbolum deum patrcm omnipotentem,creatorcm codi òC terr£e,&: in lefum Chri<?
filium eius unicij,Dominum noftrum,Cliii conceptus eft de fpiritu ' fanello,Natus ex Maria uirginCjPafTus fub Pótio Pilato,Crucifixus,mor tuus ÒC fepultuSjDefcendit ad inferos,tcrtia die refnrrexit a mortuis, A^ (cendit ad ccdos,fedet ad dextera dei patris,Indc uenturus cfl iudicare ui^ uos €C mortuos,Credo in fpiritum fančlum,fančlam ecdcfiam catholica,
fan<florum
tÌBElC PRltaVSU	Vii
rančlorumMmmuniohcm,rcini(rion€m peccteorum,cÀrnÌ8 irerurr'e&o« nein,&uitam£ccernani Amen, khilala Condfa&mucdanimirum, àbibrufaq^ uidécur hxc oracula,quaz laciorem haud dubie explananoné> & incdligentiam requirunt,Idcirc6 iinprimis hoc unum mihideclares cU iflagito.Nunquid Horum omnium fingulorum<^rationem Sčargumen* taqijsercrcacq^fcrutarifasCt. gomet^ Rationcm argumencumc^ di« ftinguo. Aliud enim €ft,quod dialecflici demonfbracionem appdlanc,cui modis omnibus afièntire mens cogitur,Aliud eftquod Topicum uocac, cui no adeo firmà cogitadonc,fcd cum formidinc quadam animus acqui« efcic. FVacmemorataru igitur claufularum ratio,primo modo (umpta/ctf paracis purifcp animis,qui non in opaco & mortali hoc corpore degunc, darò intuitu cognita Sd perlpecfla dt,nobis autem labilis caduci corpo* ris uinculo dctentiSjhuiufmodi certitudo,quamdiii peregrinamur in mi* fero hoc tenebrarumabynb,minime conftarcpoteft, Idcirco ad harum claufularum ccrtitudinc & rečlam intelligentia folum topica argumenta (^quibus magis quaoppofìto animus adhccret^e^etere fascft,P h ila t e. Scrupulofum SxT ambiguum nimis, uenerande Gömeti,abs te nunc uerf bum audire uideor,admiflò namc^ quod ea, quSc ad femitam requirun« n"enca"no^* tur falutis nobis folum topica certitùdirie cònftet,flii<fluabic farie,et in an^ omninode* cipiti uoluetur animus circa ea,quaE fidei funt fundamentàjqua: fola mcM ^epias' tis firmitudine & ftabili cogitationc,habcri & credi debcnt ad falutemi» & probabiv GOMET. In teprofe(floCpacc tua dixerim^mensflucfluat,&hucillucjirif l>t)us argu.
n	.1-1^	^r .	c	A • • . , mcncisirrnö
Itarnauislaburra carentiscircumrertur. philal. Acnter nimiumm^jfcunt.. me ftomachari uidcris,& cur nam uir optime C g o m e r. N5ne tu paulò,-ance una nobifcum afìTeruiftijNemiuem nifi'ex fuperuenientc dei dono, fa lutem&eiusfemitaniconfcqui po{re,quemàdmodumnec bruta anima* ìia fecundam adipifcuntur pcrfcčVioncm,nifi forinfecus ab homine,cui il* lorum labor defudat,aliquid adminiculi fufceperint,quod & tu ex Arifto telisdoomate comprobaftijSč ad illud fuperinfufum gratiaidonum con* fequcndum,anxio Sč contrito fpiritu omnipotentis auxilium implorafti, t hil a l, Vera quidem narras,fed quid inde colligi« C g o m e. Palam ex hoctetecumdiflriderecolligo,quidiuino tanturri munere patefieri nobis femitam aeterno falutis pauloante admififti,modo eandem fola topica ra tioneconftareprgfumis, philal. Fateorcquidemmccrebrius,inhuius rei examine mecum oblu(flari,cx co quod non tali certitiidine fentio in me pracfentia luminis graticjiicut lumiriis naturaè,licet non refpuam illud fu* percddle donum gratic,a patre luminum dari omibus,qui id pura men^ ^^^ ^^^ terequirunt. gqmet-Qjioddepraefeiitiafuperriiluminisnihilcerticoi^niilimodo'
ie(fì;es,e duobus alterum in caufa eft,VnumcK,non ofFeruntur ut opor^^rcnciatur in tet^ea qurc uidenda funt in lumirie gratiar, Alterum, quod licet hxc ipfa J^^^-g -, debito modo oblata (ìnt oculo mentis,mens tamé minime animaduertit. nisgraciac-, fìr philale. Clariusobfccroha!cipfaexplicarelibeat. gomet, Quofa^"^"^ cilius rftr» ;;^£netrcs, tibi exemplum in medium adducam, finge aliqucm
B ucoctis o
ti CÒELESri AGRICVLtVllÄ
U^t!s(kii]:s8^incolumiuifu,daròfub luminc cocIi,uchcmcnti •liqua òC rollicicacogicationedin;račlum,Credis ne hunc oblatum fibi ui; nbile corpusanimaduercereC philal. Ncquaquam enim potcd, ucuifus mfìbilcobieiflum percipiac,nciaac tarnen cogitatio cxcci nvni fai fum id uifìbile apprehcndiiTc. gome. Bc undc ergo hoc nunquid cxim^ bccillicat€ui(usc philal. Minime,uifumnamc^.pofuimus incolumcm, COME. AnexabfentialuminisC philal, Necidipi"um,ckrocnimfub coEliluminehuiicdegcreprotulimus. come. Quid igitur obftat.^ini^ nus de rei fcnfìbilis prarfentia is iudicetC philal. Obltat quod infpicicnp tis cogitatio alijsintcntadiftrahitur;&diucrtit,ncc le applicar ad ipfiim fo risperccptumicnlibile, gome. Idem auccmcftdiucrtcre,quod nonad^ iicrtereC philal. Idemfane. come. Vnamergocaufarum,quauidciis darò lumine^nlcius fit fui uilus,in aducrrentiam cfle probas^" philal. Probo quidem. gome. Ageigicur^Sdrurfumrcfpondeifì eüdem uifuiii incolumcm,& (ercnoccclojnullaauertat cogitatio,nihilominus ex rci'iiif fìbilisablentia autnondcbitapracfcntiajnonnc impediri potcll certa perfečla uidendi ačtiOjCjui enim fplendentc fole nauigat pontum j ubi drf cumquac]^ nihil nifi acr aqua,ambo cranfparentiajct impcrceptibil-a ui^ fu dantur corpora, Is licet tunc uifum exerceat, fe tairicn cxercere non Lif tis drjudicat,eöcp nihil coloratum(^qwod peculiare obiecftiim eli uifus^lcd nudum quendamlucispercipiti'plendorem. p hi la l. Huiusreiueritaf tem experientia me docuit,cum pridem Thyrrenum fìnum traijcerem, GOME. Nofcis ergo quo padloex inaducrtentia,aut ex indebita rei uifibi lis pcnitentia uidens le uidere non piane di^udicat, Qiicmadmodum igi^ tur corporeojfìc uticp Sč intellecftuali uiiui bipartitum hoc impedimentu contingere iolet,in fingulis namq? rebus percipicndisjfenfus ipfe, ratio in . nata,8d lumen gratia: mutua proportione corrcfpondcnt. philal, ui iiticpgcminiimhocobftaculum corporeo uifuicondngercjfed qua lege ' hoc fpiritali uifioni eueniat,audire defidero. gome- Exquifìtum namcp habemus,quemlibet Tana mente,matura nctate hominem, intellecftuali pracditum efle uirtute,qua maximarum('ut uocant ') propofìtionij'com^ ' prachendere folet certitudincm(^ut totum maius cfTe lua parte nullo ad# hibitopra:c^torc,necaliquopraseunterationis difcuriu. Talem autem fibi uim ineflTe,homo minime perpendit, nifi totum aliquid prajiens cogif tet,8£ exinde totum illud ad partem referat, Qj,iorum alterum fìdtfuen't, ut aut phantafia non pracfens teneat totum, aut quamuis ccneatjintelledi ua tamen poteftas alia cogitationedifl:ra(fla idipium totum non conferat ad partem,homo ifte fé tali pracdicum elTe poteftate minime perpendetJiV cet eam fuapte natura, et reipfa habeat. philal. Nihil eft certtus..g o m e, Eodeuticp padlo de lumincgratixpenfitajuiddicetcaufam,qua quismé^ teincolumi.vnfcius fit ruiluminis,eflc,autinaducrtentiam,autrei credibi Iis nullam (^ud non debitam) pcenitaitiam» Inaduertentia quidem,
quando
LI BER PRIMVS."	VIH
quando cogitatiua iurtus(^quac medi'atrix,8^ nun(5li'a cfl: eorum,qi!c com praehendit intellcčlus]) ad terrena harc uana umbracula fleAi'tur.Abfen? tia autem uel non legicima prarfcncia tiinc eft,quando non proponuncur, ucl minusre(5ì:eexplicanturea,qu2c crcdenda auc uifcndalunc inluminc gradcC. In tt igitur caufam qua hxfìcas Sč in ancipiti uolucris circa rerum crcdendarum ccrtitudincm ciTcdixcrim,no quidcm inaducrtentiam, qd te a tcneris annis,fpirita1ia dogmata cxpctcrc,&: fummo ftudioperquire^ re femper cognoui. Verum hulus incertitudinis caufam,in te efle iudico, quod nondum propofira^S^ad amuflfim explicata funt tibi ea,qu£cintuei;> ri oportet in ipfo (liperinfufb gratiac lumine. p h i l a l. Verum(^uir fapitf cns}conic<ftas,qui mc minime inaduertcntiac nota culpandum autumas, alterna ueritate tcrtc)quantulumcumqj terrenorum quandoc^ ib lcccbris(^ut mortaÜs natura: conditio rcquirit])induIgeam,nelcio quac tri^ ftitia uecordia mc a]^ra:hendat et occupet, atcp in penitudincm ducat. Et dum cxinde me rurfum ad rerum contemplationem, & ad ccekftium (pcciacula recipio,mox reßpilco,&[ omnem uita: afperitudinem permul^ ceo,quod mihi non parum lolaminis attulitj&I icmpcr fpcm prarbuit, fcf mitaminueniendia^ternarfalucis. g o met. Nihil fit tibi formiduiis(^mi fili])necfanc fruftraberis fpe tua. phila l. FckIìx (^ominofe uir ^ prarfa^^ giumjCtomniapplaufudignum. gomet. Ex omnibus'denicphicdicftis coaceruarc mementojabfonum non enrc,aliqucm participem eife himinifi gratile,eundem tamen incertum effe dcpra;iéntialuminis, quo fl:ante,re^ ucrtend^jm unde exordium habuit (èrmo, quarfiuifti enim, nunquid de finpulisjqua: fidci fymbolum continct,rationem petere & fcrutari fas fit, rcfpondinondemonftratiuamXedTopicaml^au magis quamappofito animus adha:rct}inquirerc Heere,non propterea quod abfqj eiufinodi ra# tionibus minime pateat nobis uera femita falutiSjitatim näqj antca often<; dimus hancalterna:uita:remitam,roIum illuftrata mente, & lyncerafide nobis conitarepofle. Sed ratiocinijs utimur ad ea qua: funt fidei, quate^ nus prarconcepta: fidei acflus omnibus anima'jtam narura:,quam gratis iuribusexerceatur,maneatcjjintemeratafidesfolidior. Tum etiam ut hi, in quibus nondum lumen gratie refulget,quafi' iopore perfufi,horum ar<^ gumentorum rationumcp aculeo expcrgclcant,& mentis oculos tergane, quo&^ipfiparticipeseuadantfupercaclellisgratia: luminis. Rationes ^^ quidem non minori certitudine polliccor,quam quibus Pcripatcticorurn lophorum argutia?,dediuinisabfc^diuinolpiritu philolbphantur. philal. Plane ranonejdc quidcm adftipulatur his tuis monitis Ariftotelis placitum, qui dum Qfcf nis^aufior'' cundo de coclo Sei mundo uolumine^ccdeftia Corpora onfidcrat,et illo^ pollicecur. rum uarictates motuum caufam inquirit. De difficilibus ( iiiquit ') parug 8č fufFicientes rationes diligenda: funt. Si igitur de mobilibus,quorum o^ pcratioScTmotusfenfui fubiacet, parux rationes fufticiunt,Iongemagis confcnraneum erit,paruas rationes fufcipiendaseflc de rebus,quarum co^ gnirio^non modo fenfuum,fed naturalem quoqj humana: raciois limitem
B ij tranfgrc^
DBTCOEL'EJITI AaMcVLTVRA
tranlgreditur, g o m i t. Rede mi Philalethc & perdočlc hucufi^ fylIo<! &zas,pcrge igitur rili fili,pcrge,ct quicquid ambiouum atcp abftrufum t« bi fucric,in medium profcr. Singula enim tibi cxplanabo,« Q (àrido .fpi^
be Gngulis	philal. Trifi
fymboiicon parritàcrgohicquccftiódcpófcitur. Prima quid uerbum ^ credo) defig^ ncc ,exindc,qua nam lege,id,quod uerbum indicac ucrum cflTe reuinca^ q^'qw'e. Tertiacur idipfumjq? uerum cfTc dinoicituromnino credere opor« test ad falucem jCum non cuiuH^ ueri credulitas nccefìTario exigatur ad ui; tam bcatam. Inprimis igicur occurric,inpropofito nobis Tymoolo uoxec Credo dic1ib(.Credo)cuius(igmficatumprafnun(fliesoportec. g omet. Cre^ dere dicimus cogitare mente cum uoluntatis ailènlu, Dico cum uolunta« tisaiTenfu, qilia per innatum rationis difcurfum etiam cogitamus/ed tai Iis cogitatio Icire nuncupatur,Crcdere autcm ncquaquam,eo quod cogi^ tatio per difcurfum rationis non prouehit ex uoluntatis ailenfu,cum harc ipfa cogitano omncm uoluntatisadui^rxcedat, nullum autcm pracce? densreiultatueipendet a pofteriori. Cogitare ^excmpli caufa^dcum cfle incorporcum hòc 3č credere,8< Ičirc dici 8č eflèpoflet: fcire quidem rit,quando legitimà de hoc habita fuerit demonftratio , uidelicet iyllogi* 2ando,Omnisinfìniti liigorisfubflantiaeftincorporea, Deus eft infiniti uigoris fubftati tiä,Ergo deus cft incorporeus ,hac enim argumentationc pcr(Ì3e(fla,contirìuoconclufìoniaflentitintellečlus,abfcp ulloimperio 8C Opere uoluntatis. Credere autem erit,quam nulla de propofìto indučta fu cric ratiójtunc enim intelledus minime propofìtam conclufìonem fufcipi«; «»nifi inclinetur aliunde ad conferitiendum,nulla autem iheft homini pop ccftas qu^imperarepofTitjS^inclinareintcllccflum^prarter ipfam uolun« tatem,Cogitare ergo,deum effe incorporcUm,nullo rationis difcurfu co^ gente,non aliunde quam uoluntatis afTenfu fieri poteft,quod credere nun cupamus. philal. Sedunde^^dicobfecro)induci poterit uoluntas, ut propöfito acquielcere fàciat intelledum,quandoquidem ipfa uoluntas ([quemadmodum omnis àpprarhenfìua appctitio) no fertur ne<^ mouep tur,nifi in id quod pr^ecognitum fuerit Sč intelledum, Si ergo intellečlus non pra;nouit reicredibilis certitudincm,quó nam pado cxcitari&Tindutf d potcrit ad afTentiendum uoluntas. g o m e t. Scito Philalethe, quod pura rationis uoluntas,quafi pardagogum 8č ducem habet fpiritu,quem(? admodumiumentanaturam,quodin nobisfrequens experimentumdej monftratjQjii enim minus utuntur difcurfu,(ed latente quodam impetii feruntur,himagisförcunatifunt,8^pracuidentfucura,quia non ancipiticc fallaci rationis motu ducuntür,fed a non errantibus cccleflium fuper* ccxrleftiumagunturìnfluxibus. philal. Eaquactu modo recenfuifti, Peripateticorum traditiorti adamuflì'm conuenirereperio, nam in de me# moria,rcminifcentia trAČbitu,Ariftotcl.taciti Onquit ) pra:uident fu* tura,quoniam propri)mocus cosnoninfeftant. Rurfum tradatu,dcbo^
na fortuna
' LIBER PRIMVS.	IX
«aFortuna,fìclcgititr,Adeouečli,fine ratione impetum habcnt,adali# quid opcrandum, SC fiquis inccrrogct fìc habcnccm inipccum, proptcr quid hoc placet tibi operari,ne(cio inquict^ed placet mihi fìc operari: H^c iDijClyibusconfcntaneumuidcturjftabilem qucndam dari mentis con^^ Ccptum3qucmabr<^ratiocinio&argumcntandilcge imperat uoluntas, quod credere appellarilibuit,Exinde qucrendum elt, cur hunc ipfum ere Quarem^e dendi ad:um,omnino requirat femita alterna: ialutis, Videtur enim quod rcoportetad animusmortalium lumine gratia: decoratus,(uapce natura, ab(c]^ ullo credcndi acflu polTit fummum unde emanauit bonum repetercjquemad^ moduni fingularium rerum experientia atc^inducliodeclaratjquod ex indito natura! inftinclu iele amoto prohibente} in propriam recipiunt originem. gomet. }3c nosuticp tecumpariter afl[mmus,unumquod# q; propria! natura; infdiictu eo remeareundeprimordium habuit,dum^ modo impcdiens ablata fuerit occafìo ,quod etiam de animo humano pra:euntcin eo gratia;dono,5čimpedimentofublato ,uerum efTe,nemo lapiensignorat: Impcdit autem&l obftat,praua SC coinquinatauolun^ caciseleÀio,qua mens ad terrena, & fordida carnis oblecftamenta flečti^ turjCifqj effifcni hbidineindulget. Ignis,corpufculi inftar ,quandiu oleo, ca;rx,aut cuilibct acreo quo nutritur humori inha:rct,exterminium qui* dem paticur, SCprocul manet ab a:there,quo autem ignisjRe, minus in^ eicaturpinguedine,eomagisflagrat furfumyScT ada:thcra tolh'tur. Cum itaq; credere nihil aliud ßc,quam conuerfio öC accelTiis animi ad illud, in quod animus ipietendit per actum credendi,& auerfio a cunčtis obliai culum pra!bcntibus,Conlcquens erit,ut omnis,qui animum ad cccleftem parentem transferredefiderat,is non aliunde,quam peracftum credendi uotum fuum explere pofTitjClviapropter concludendum,quod credere in deum omnino requirit uera lemita a!terna: falucis. phila l. Si cen* fendumeft, quod per actum credendi transferimur ad patrem lumii^ num , fatebimur quidem omnibus communem fore femitam falutis, eo quod actus ifte credendi C i-it pauloante tradidifti^ uoluntatis afTen* fui committitur. Nemo eft autem adeoignauuset infenfatus homun* tio,quinonuelitfemitauitxincedere,S<r lempiternam conlequi ialutcm,	. '
& fi'c perfacile abfc^ ullo fcientiarum SC difciplinarum ftudio, unusquifc^ compos efTe potent uitaibeata!» gohet. Sic omnino cenfendumcft. Ipfa namc^ fummi boni natura eftjfefe in uniuerfum,pro appeticudine èC modo recipientis efFundere,fcicntiarum uero acquifitiOjlicet decorem, & nonnihil commodi felicitati pracftet,non camen necedario requiritur ad uitambeatam, philal. Sitam paruonegotio adipifcimur falutcm , quid ergo prohibet quin automnes,aut plurimi mortalium eam pertin* gant,8č uitam confequantur actern am Qj>iod tamcnncc Peripatetico* rum necfapicntum theologorum probat authoritas^ qui paucos admo* dum participes fieri uerc falutis,paucifTimofcp dari cledos unanimes con*
B irj tendunr.
de coelesti agricvltvra tendiint. G o me t i v s. Qiiamuis facilis omnibus quiueli'nt ,conT^ munis(ìc£eccrnaralus,nthilominiistnaruiit,qua: eam multodcns difFici^ Triaprxbét Icm reddiinCjSc non omnibus commiinem fieri permittunc, exorbitant obftaculum naturXjpraiia conriicciidOjS^ concupifcentia terrena,Naturar exorbit
necommus	^ . , .	^	i i i
nis omni= tantia contingit his^quorum mens ex uterojuel morbo hebetatur,aut pe^
um litfalusi nitus dcliratjhienim lic le habent ad ueritatis archanajquemadmodù no;
(fliiajaut omnino excarcatum animai ad lumen, Sc claritudinem folis, qui
non nifi arquiuoca appcllarione nuncupandi (unt homines. Praua auf
tem confuecudo, qucc fecundo loco obicem pra?bet ucrx falutijcfl: qua er^
roneisj&falfìs traditionibus imbuitur homo,qui nifi fummo ftudioSC
labore) uixadfolidamueritatisfidem inftrui &rerudinpoteft,inftarei*
US, qui oblcuro,& diuturno carcere detentus,cum exeat liber ad auram,
tunc folis fplendorem (^nifì longo polì: tempore fenfìmqO minime in;
tueri Seperlpicere ualet» Tertiunij&T quod uehementius lalutis (emitac
repugnat,ell:luxiis inanis,8(f terrenorum iUeccbra:,qua'(^ut inpra'hat
bitis mcmini) inaduertcntiam pariunt,mentcmabdicant,6č procul cli#
minant a femita uita; a:ternn['. p h i l a l. Ha:c ueritati peripatetico^
rum dogmati undiqj confona uidentur. Primo namqj Eìthicorum li#
bro(^-ubi de beatitudine,qucc inhac mortali uita habcri pollit,apitur)
aflcrit AriRotèìesfcclicitatcm,quid ualde commune cnc,cum poilit cun^
cflis exiftercnon orbatis ad uirtutem ,per difciplinam quandam&: dili^
gentiam,Ex quorum uerborum fono intelligerclicet,Philofophum fta^
tuiffe,foclicitatcm omnibus fore communem , absque aliarum fpccula^
ciuarumfcicntiarumaceruo,fedperaliam quandam diligentiam atcpdi^
fciplinam» Nulla autem dari,necpexcogitari potell: difciplina &dili^
gentia, quac omnibus communis fìc,ad humanam bcatitudinem confe#
qucndam,ni(iillaqu2efacilem,8č omnibus communem uiam Sc kmh
tam contemplandi obiecftum ,6«^ i^fum omnium bonorum lummum,
qua contemplatione totani humanam fcclicitatemconfìftereidem Ari^
ftoteles Ethicorum decimo longo examine demonftrat. Cum igitur
Longe facili eiulcetnodi contemplatio non poffitper fcientiarum indagationcm om^
U5 per fidem nibus efTe communis, relinquitur, ut per folam credulitatem & fìdcm
cnd^'^fàlus peragatur. Qj.u' enim fummi boni contemplationem ,per fcientiarum
tem confe« ftudia & fyllogizandi legem, ut Peripateticorum fapicntes exerCet, Si^
quimur. rnilisquidcmeftilli,qui diuturno improbo labore domi'cilium fabriV
cat, ut ipfum inhabitet. diii autem fola fide,rei certitudini inha:ret,8č
inde ad ipfius crediti fummi boni contemplationem mentem erigit,
comparandus eftilli,qui ab alio iam extru<^am domum,nullo fuo ad#
hibito labore inhabitac. At manifeftum eft, longe facilius&Tcommu^
nius cflTe hominibus domicilium inhabitare ab alio confl:ru(ftum,quani
^uod incolac ip(ì,uelint id prius habitandi gratia conftruere, Si ergofc*
lìcicas
' ■ LiBER PKIMVS.	X
fclicitas quccm lubrica hacuitadari potcft, nonomnino poflulät argu* tnentandi difdplinam 5.1cd per folam crcdulicatem fidcm facilis & ua.U de communis admitdcur , confequcns cft , ipfam futuri ieculi falui» tcm (^qucueram huius uitacfcliciracemfequitur facilem 8<:communcm fieri per folam fidemSčcrcdcndi actum. Qiiaproptcr philofophorum doginata, omnibus his tuis documcntis non modo non aduerfari, fcd palTim ctiam adftipulari plane cognoui, Nuncigiturprootxdiamur, cC ad reliqua enucleanda, fuperum patrocinio, propcremus. g o met. Pergc , pergc mi fili, ac fingula pro nucu rcquirc , èc ego Q iuuante Chriilio ) nihil tibi incxploratum uel ambiguum relinquam. phil au Didici a te haclenus neceffarium efie ad fcmpiternam falutcm credere in ipium bonorum omniumfummum. Symbolum ucrpprofiteturcre^ dere indeum,hancautcmdeiappeilationcm,etiam cccleftibus Sčfupcr<i coeleftibus numinibus, fa-pius accommodarilegimus, quapropter fu^^ fpitio fuboriri poffit , quod non modo in iummum,fcd & in quem<^ cumc^ deorum credere eifp adhxrere iatis fit ad beatam uitam. go^/ met. Non atcendis Philakthe quidmoxineadcmclaufula fubnccfta^ Indcumpa
• trcmomm«
tur V Alt emm : Ureclo in dcumpatrcm omnipotentem. C^Yuippe omni<J potcnccm, potentiam folum deorum omnium maximo connenire nullus eft qui ignorat. Cur autem adijciatur di(ftio, Pater, in fequemibus audies. thilal. Quamuis compertum habeatur,fialicuiattribuendafitom^' nipotentia,eam maxime adlcribendam effe deorum iummo, ambigo tamen , an nullo modo , aut ialtem iiecefTario omnipotentia in aliquo 'entium admittenda fit, cum plura proferantur , qua: nulla conditio^ , ne, in uniuerforerumambitu dariuel exiftere poflint, puta aliquid eile ' limul, Sc nonefTe, aut non pra^teri^fTe quod prarterierit, SC id genus, quac per nullam , uel etiain immenfam poteftateni cffici queuiit, ideo necp conueniens cflTe uidetur alicui, ac ne ipfi quidem omnium rerum fummo omnipotentiamafTcribere. gomet. Te inconfiderantia ScT Aliud tft indifcretio uocum ambigere 8c harfitare facit. Aliud enim dicere, polTe omniafacere, Aliud, omnia pofle fieri. Datur (^exempli caufa^ fumma fapientia uir , cui iure attribuitur polle exacfte doccre omnia ,omniaficiu fed non datur auditor, de quo'ucrum fit dicere, pode exacftc omnia per^ difcere., alioquin pollet iple auditorin fumma-(apicntix uirumeua',» dere , èC fic duo darentur in eodem genere fumma , quod euidenter Q ut in fequentibus audies^inuiolabili rerum ordine repugnat. Eai^ dem utirp lege iudicandum, deum immenfa eius potefiate omnia pof<> fe efFicere , natura uero entis minime apta eft , ut pofTit omnia fieri. Et quemadmodum non poflè doceri non argyit inertiain nel ignorani> tiam docentis, fic non poflTe produci, aut fieri,nullo modo indicat imi» potentiam agentis , fed imbecillitatem èC inhabilitatem recipientis » PHiLAL.Biformemutic^ (^nifallor^quampVotuIiftipotentiascóditioncm
B iii] docuiflc
DE COELESTI AGRICVLTVRA.
docuifTc iiidctiir Ariftoccles, Diuina: lapientiac nono, unam adiuarw aliam pafTiuani iiocicans, Verum an dctur ačliua potcftas, quas agerc poiTiCjidquod nulla pallina poccnua,pati& lufcipcre qucar, indilcuftf iuin ibirelinquitur. ISxairignaca tarnen per ce racione & rei experi ^ menco agnolco,non efrcinconuemenSjefFečlrkemomnipocentiam/umf mo rerum conditori dcoattribuerejicet nulla uirtuspafliua omnipotent» cicagcntis relpondcat.An ucroomnino oportunvtfic in deo omnipotent tiam credere nonduiTi pcrpcndo» g o h e r. Hoc facile uidere licet ex fcrmonequiftatim in eadcn-i(ymboliclaulularequitur,dicente. Creato* rem cccli ÒC terra:, cu m enini creatio, nihil aliud lit, quam rei produdiio Creacorcin.deniliilo,tališauccm producilo,non nifi a potencia infinitiuigoris fieri ponTit, Infinitusuerouigor omnia cflricere queat, Reuincitur, quoddeü creatorcm uniuerfi,omnipot:ntcm profiteri et credereoporteat.pH ilal, Crcadoom Atdehociplo, per te afllimptouidelicet, quod aliquid producatur de nipotcncia jnhilo magis dubito , an credere liceat, quando uniuerla recentiorura cpocii. peripateticorum Ichola creationem rerum inopinabile èC fantafticum quiddam exillimat, SC muiidum motumcp perpetuum efTe , Sc fuiflè autumat. g o m et. Non rečtc iapiunt, qui Stagiritam eiufcjj adeclas creationemrcfpuerearbitrantur,hi enim minus confiderant, quod crca# tionis pronuncliatio duo , unum per le, alterum per concomitantiam Vcrxcrca= defignat. Per ieindicaccreatioproducT:ionemcxnihilo,&:innihilo,dico cioni9c\-plt ex nihilo, quia terreftris uirtus gramina fegetefq^ producit , non ta ^ ^iiaio"^«''	nihilo, fed ex pr^eexiftente Temine :dico iterum in nihilo, quia
nihilö ecin èC Ibi fplendorem producit ex nihilo ,ideft ex nulla portiuncula fplen^ niliilo. doris pra:iacente, non tamen producit fplendorem in nihilo , (ed in ae^ re, uel quis diaphano recipiente, Quod fi fieri pofTetjUt lux, quam per fi petuo fol tranfmittit, exifleret abfc^ aliquo fufcipiente , cune lucis pro^ ducilo,ueradicerecurcreatio. Alterum uero quod creationi concomi^ tanteradlcribimus,eftquodeiufcemodiproduclio dcnuofad:a fit, cum prius nulla fuerit , ut ii nunc fplendorem emitteret iol „ quem antea minime efFuderit, hoc enim penitus aduentitium eft creationi. Idcirco quirenuitcreacionem fubfjflètemporisprimordia, non tamen propte<> _ rea cenfendum erk, hunc creationem renuerc, Quemadmodum illu^ minationis ratio non tollicur ex hoc, quodilluminatiofolemcomitatur perpetuo. Iple igitur Peripateticorum princeps , ex quo fimplicem admittit rerum emanationem, abipfo uniuerforum fa(1:oredco,ueram haud dubie creationem rerum profitetur , licet Q ex abfentia lumini» gratiac ') refpuat forte alterum , quod ex aduentitio creationem fequi^ tur. p HI LA l. Qjjamuis hacc creationis explicatio cohaereat, duo tamen funt,qu3c indaoäri et fciri oportet,primum,ubi nam hac dari creationem Ariftoteles docuerit,etquae fyllogifticaratio aJIìgnari poflìt,queidipfum
demoni
LI BER PRIMVS;
dcmonftret. Secundum,Creadonis ueritatccognfta,uidendumcfl: porro, tjiio nam argumcnto conftet illudalcerum,quoa aduentitium efle creati'oni afFirmas. - gom et. ^Jön crit difficile Pcn'pateticorum iadis funda^ mentis huiuspropofiti ucricatem reuincere, qui enim rerum omnium linumdariprincipiumprobatj&eiufcemodi creadonemnegat » contrae clidionem implicic,5č leipfum redarguit,quod SC tuipfe fatcberis,ß rečle ucfblcs aditicerroginda rcfpoadcbis,Dicigicur qua:fo, nonne primam òmnium rerum caufani dari Peripateticorum dogma demonftracf FHiLAu Cercum eft, aìioqufn in infinitum progrederecur caufaf rum feries. g o m et. Quac prima eft caufarum, nonne SC cadem, fummum maximunirp cric in uniuerfo rerum ambicuC p h i l a l. Aperte id conftac nam Q ut diuinac fapiehtiac decimo traditur ^ fi # cut in quocumc]^ genere rerum datur unum maximum , fi & in coca latitudine encium datur unum , quód omnium eft princi fi pium Si maxinium» gomeTì Cum autem quacuor fine caufa^ rum genera , in quo nam Horum, primam iUam omnium rerum cau# fam collocanda exiftimas':'An in genere caufas efficientis,auc podus for<J malis, aut matcriac,aut fìnisC philal. Cum harum quatuorcau« farum prior fit finaìis Q finis enim inducit efFiciencem cauiam ut agat) cuius intuitu parat materiam agens , èc iuxta finis exigtntiam in£ro# dudt formam . Ideo primam omnium aliarum caufarum finem efiè cenfeo. gomet* Non aucemefficienccm&producentemCpHiLAL. Minime, gomet. Admitds ergo , enda aliqua dari , quje non funt produÀa a caufa primaC philAD. Sic cenfendum uidetur* COME T. Aut igitur entia ilia prorfum improdučla flint,aut producuntur aiiunde,^ a caufaprima.pHi LAU Enda aliqua omninoimprodudaexitf fttmojuc cocleftia,aliqua uero ^duda aiferOjUtfubcccleftìa.g o m e t.Cce« leftia igicür penitus improducla affirmasC philal. Sicaffirman^ dumputo, gomet. Quod autem improdučlumcfi, noiine exi ^ licntiam habet a feipfo philal. Quid niiT gomet. Quod 4 feipfo habet » ut fit, nonne tantum eft , quantum effe defideratC pHiLA.L Ita fcnticndum, nifi adfit prohibens« gomet. Non po« tcfl prohibéri, aut impediri res , qaac non pendet ab alio. Nam Q ut feptimo de auditu jtuus te Stagiritadocuit ^ quod aliunde prohibetur a motu , non mouetur a feipfo, fed ab alio, quod igitur eflfehabet afe ipfo non poteft impediri aliunde ,quin totum habeat quod defiderat. PHILAL. Tàmetfi affirmem,id non pofle ptohiberi aliunde , nihil taf mcn obftat , quin idipfum ób imbecilìitatem, quam fuapce natura fordtum eft , ndqueät totum attingere quod defiderat. Quemad modum hallucinator, qui (blis (piendorem intueri uelit, (ed imbecillii fas naturac atcp occafio , id non permitdt. gomet. Qiiod hailu^ cinator capax nonfic fol^is radi] j in caufa cil, quia is pendcc sdiunde,
puta
DR COELESti A GRI CV LTV RA.
tputà ex intemperie rcminis,aeris,dbiipotus8£ ftellarum influxu. SisaJ# tem hallucinator ille fabcr Sc opifex fuiflèt fui)pfius,putas ne aliquid dcßj deracacperfcAionis fìbi defuillè. ph ila l. Minime puto» a omet. dpod igitur a feiplb habet en[è,tantum capacitads èc aptitudinis obtinct quantum iiuIt,8<C cofcquenter tantum habebic de entis pcrfečlione,quan; tmndeßdcrat. philal. Effiigiumnulliimuideo,quinS^ egoidipfuni tecum fendam. g o me T. JDefìderacur autem in quacumcp re appetì? bili/ummumquodhabcriponitCPHiLAL. Neminidubium. g o met. Habens igitur efTc a fcipfojid utiq^ SC capacitatis etperfečlionis furamum obtineatncceflecftC p hi lad. Neqjhocrenuerepollum, com Et. Dabituritac^ iuxta tuamhypothefim,aliquid fummum, maximumc^ in rerumambitu^prcctercaufamomniumprimamC philal. Dari uide» tur. g o M E t. Prima ergo caufajnon obtinebit fummumaquod ßcut in fingulis gcncribus(]ut cu pauloante ex Ariftotelis fentctia admififti^fic in uniuerfa cntium latitudine dacur unum omnium aliorum metrum et fum mum.Ecfic unum duntaJcat datur in rerum ambitu fummum & non plura.Tu autem primam caufam.Sč quod improdudum eftacaufa pri^ ma paritcr admiiifti effe ium/ftium. Aut igitur duo dabis rumma,aut fate« beris primam caufam no ciTc fummum, quo palam redarguis fallifqj tei« pfum.Relinc|uitarcrgonihilpra:tcr caufam primam afeiplb & impro« dudum cxiitere^ philal. Idipilim affirmem oportet, gomet. Q^'-icquid igitur continetuniucrfum,produ<fi:um cfle fateris, 8C non qui« dem ab alio,quam a caufa prima, alioquin in infinitum eflk progi'cflus. Cum autem cadem productrix èC etficiens caufa dicatur ,rcuincitur, dcü non folum finalem Quc tu exiftimas^icd SC cfFicicntem omnium rerum caufam exiftere. philal. Et hoc paritcr admittcndum. gomet. Ea ergo,quorum efficientem'caufam deum affirmas ,cx aliquone, an in ali« quo,aucprotinusdenihilo,8činnihiloproduciputas: philal* Q,uid namprohibecquincxaliquo,aucinaliquoproducantur. gomet. cito quefojillud ex quo uel in quo entia illa produci cxifhmas, an a feipfo uel ab aliOjcfTe habeat. philal, Non quidcm a feipfo > obtineret enim (^uc paulo antea docuifti^ in rerum ambitu lummü,0iiapropter ab alio, uidelicet a caufa prima id produAum effe oportet, gomet. jEadcm rur^ fusquxftiorefultaCjidex quo,uel in quo entia produci,conrendis,nun# quiaexaliquo,uelin aliquo alioproducatur:necneC gomet. Quid cm'm refpondeam in promptu non habeo,in infinitum namcp abibit ftio. gomet. tSlon datur autem in infinitum progreflTus. philal. Manifeftum eft. g o m eT. Ergo ftandum eft in aliquo,quod non ex alio, ud in alio,a caufa prima producitiir,critcp eiufmodi producflio ex omni parte de nihilo. philal. Id piane fequitur. gomet. Cum igitur uera (^ut oftenfum eft ) creatfonis ratio, fit produčlio rerum ex nihilo,8^ in nihilo,uidelicet ab ipfa omnium caufarum prima, quam deum appel*
lamusjcon^
ÜBER PRIMVS.	Xii
Umiw,cónc1u(3endum iuxca Pcripatcricorum fundamcnta dcum rerun^ omnium cceli SC tcrrx creatorcm cxifterc. phi la l. Concludicur ni falJorjCx praedicflis, aliquid tandem darì quod a prima caufa, ex iiihilo & in nihilo produčlum ßc, fcd proptcrea non rcuincitur deum Crcaö corem eflè uniuerß cccii Sc terrae , nihil forte prohibct, quin primo, {rodučia creatura reliqua producat,qu3; deinceps funt entia,' go4 MIT. Si creatura produccret alicjuid, ab extra , darctur creatura:qq^j/jj ^ceaiidi facultas . Hoc autem cumheri non poiTit , relinquitur , fo^ rar. lum dctim ceeliterrrsc creatorcm exiliere« philaletes. Sed. qua argumentandi forma monftrabis , quod creandi poteftas , crea^ ju"edaripo tura: dari nequcatC cometivs. Creandi facultas infinitum ui fkft'acandl gorem requirit, nulla autem creatura infiniti eft uigoris , alioquin o<: ipfa obtineret i'ummum , quemadmodum èC creator, philA* lbte s. Rcčlc quidcm infers , modo probes afllimptum , quod crcandi poteftas uigorem exigac infinitum. gometivj, Huius čercitudinem exocflauo de auditu plane uidere licet, ubi docetSta^ girita . Si motus fieret in non tempore , motor eflèt infiniti uigo i ris » Cum enim eandem habitudinem habeat producflio ad non enš, quam habeat motus ad non tempus, eodem fiqui'dem inter« uallo , diftat produčtio rei a non ente , quo SC motuy'a non tem ^ pore , Cum ergo uìrtus mouens in non tempore , infiniti fìt uitf coris, igitur 5iuirtus rem producens ex non ente,uigoris erit in^ finiti » PHiLALETBS. (^lod ita cenfendum fit ^ ex Peripatčti« co per te addučlo fundamento piane drjudico ♦ Sed qua de cau# fa, & quomodo fequitur , quod produčlio ex non ente uigorem exi^ gat infinitum, audirc defidero , hoc enim ex Ariflotelis ratiocinijs ddduccrc non potui. g o m e t i vs, Perfgcüe intelliges , fi hacc , quac modo propono , rede pcrpendas. Sunt hic dua: portiunculsc ignis , quaruiti una ex pedali magnitudine aeris quadrupedalem pro^ aucat ignem , altera ex iemipedali tantum , acris eiuldcm, quadrupel dalis magnitudinis cducat ignem, quam harum duarum ignis portio^ num plus uigorishabere diceres C philaletes. Plus haud du bie uigoris obcinet ignis porciuncula , quas de femipedali, quam illa quac depcdalimagnitudineaerisquadrupcdalcmeducit igncm. g omet, Qiia autem proportione,unam harum particularum , altcram uigorc cxcedereiudicasC philal. Proportione quidcm dupla, gomet^ Agc ergo , Se rurfum refponde, nonne adhuc plus uigoris habebit ignis portio , qua: ex femipalmari magnitudine aeris , eadcm qua ^ diiipedalis magnitudinis ignem generati philal. Plus utic^ in qua f äruplo uigoris habebit» ü o m et» Et quo ij^m dičlamine eiufcemodi
mutuo
'______©1 CéltiSTÌ A (8 lil CVL v vhà;
inuÀjOUirtuftim^xccfllrodnudicas. I'HIL^L .|Dijudicoexco,^qu^Q • lotigitiš dißac cerminusunde agens incipit cf erari, a ui mino ac quem ii ^ ^ensoperandoprofiafcitur,tantoualid.orerituirtusagcntis,Qticniadf tnodtnn ß eodem tempohs Ipació perutniatRomanijiSje^ui itjcr aggrcdi# tur Augufte VindeIicorum,& is qui iter arripuit Bonomo, ccmptrtum erit ilUim multo plus roboris obtinere , qui iter aggrcditur Auguftg, •	quam ille qui iter arripuitBononic,Sicutiq> manifcltum eftJSgius abcflè
• lemipedalem,quam pedalcm-.&^ ad huc,longius remipalmarcm,quam lei mipedalem magnitudinem aeris a quadrupedali magnitudine ignis. GOMET. Rečleiudicasjfiergoabscplimitediftarettcrmipus unde exori ditur,a termino in quem tcndic acftio agentis,nonne huius fine limite lati; tudinis tranfìtus immenlamj&č fine limite uirtutcm expeceret. p h i l a l. Nemini dubium : g o m e t. Cum igitur non ens leu purum Sc firn; plex nihil inimmenlumdiflctabenteC^ eo quodfii infinicies multipliccg ipfum nihil,nunquam pcrtinget limitcm entis^ Tdcirco reuincitur, quod uirtus,qucc aliquid de puro niliilo transfert ÒC producit ad eflc,infiniti ui« goris exiftet. p h i l a l. Video equidem me his tuis ratiocinrjs, ita in an guftum elle produdumjut iam nulliuscfFugi) fìt mihi locus, quin[id ^d ^ • pauloanteprocul,ut maximum inconueniens reieeijnune firma ö^clara intelligentia acceptem,uidcl cet,quod creandi poteftas uigorem exigatin« fimtum,8č nulli creatura: communieabilem, Vnde coneluditur/olum dC ùnicum deiim omnipotentem ccxrli 8C terrae creatorem exiftere, ueruntai rticn ut mens et ratio undicp conquiefcant, aliqua Ariftotelis teftimonia, qua: talcm mundi crcationem probent in medium adducere libeat, g o m b t, Complura fané Q lì Ariftotelis fcripta reuoluas ') reperies loca, quibusdcumproduccntem&efFicienrcm rerum caufam exiftere philo« iophus probat» Cum autem a nobis oftenfum fìt producflionem rerum, non nifi de puro nihilo fieri pofle, idem erit dieere, deus produxit, quod deus creauit uniuerfum. p h i l a l. Nemo ambiget, quin is, qui aUeric deum efficientem rerum effe caufam,eundem quoc^ rerum creatorem aftf Arilloielis firmet. Sed quod Ariftoteles deum cenluerit efFicientcm efle rerum caurf fam nondum uideo. g o met. Legiturenim diuinacfapientizcfecundo, Auerrois,-. Primumdari principium, quod alijs omnibus itacaufa cftut fìnt entia, deum'Sf-	ucrumcaufaeftaliorumutfintuera.Conftatautem,quod
cientem re» primum uerum Q hoc eft propofìtio per fe manifefta quam maximam uo r3 caufam cant ^ efFicientcm eflc caufam,utconclufìo fìt uera.Ergo 8<rpnmi:mef(f JjjjP^'^^^'ficienSjCaufaeft aliorum ut fintentia.Rurfus diuina? fapicntia?xq. tradi« cur, a primo ente dependerc coclum atc^ naturam.CSftat autcm rccfte fpicientijibi fierifermonem de dependentia,qua motusdcpendct a moto« re.i.a producente Sc efficiente motum.Dependet ergo cxlum atq? natura a primo principio deo,tanqiiam ab efficiente et producére.Si deniqj An> ftoteles uarijsin locis probat,primum dari motorcm,a quo manat et pro« ducitur motus acternus, qui ^omnium Peripateticorum fententia
pria
LIBER PRIMVŠ.	Xlli •
pria cft cocloru oratio Sc a(ftio,qua; cu pcdcat ab ipfo motore efFiciete,ne^ ceflfccftuc ipraquoqjiubftandaödexiftcntiaccclijpendeat ab cfFicknte» Si enim cccliim a fcipio haberct cxiftere, habcrccutic^afeipfooperari, quod Ariftocelisdočtrin^Sčfana: rationi multis quidam modis repu« gnac.SiIeo nùc magiium Pcripacetici dogmatis interprete Auerroim, qui diuina:l'apienticcxij, dcum uocat agentem ,omnium(^ rerum follicituà dinem 8>C curam oercntcm , qui folus rebus acternicatem largitur , SC non folum motu èC cfTc, SCpcrmancnriam miniftrat. Idem tračlatu de fubftantiaOrbis, Vid:mus(^inquic3 ccclum habere unam uirtutem, non tantum mouentem omnia/ed ascntcm 8C conferuancem omniatpau lopoll fubnecflic.Qiudam dixerunc Ariftotelem non diccre caufam agen^ tcin,led mouentem tantum,et illud eft ualdeabrnrdum,ha:c ille,Si deniq^ renirc(ftarationeexamines,lì& Ariftotelis eiufcp interpretis Auerrois aliorumcpprEccipuorum philolophorum traditiones perpendaSjnec te qiiorundam pra:ftigio capi öC fafcinari permittas, luce clarius intelliges, dcum qui d uluper omnia bcnediclus) omnium rerum caufam cfle a^^ gcncem iS:: produccntem,6didco uerum cccli 8C terrai creatorem cxiftere, p HI L A L, Li tuam profcc'to fcntentiam me protinus uenire compcllis,ncc quic^ modo certiushabco,quam quod optimus ille maximufcp deus creator fìtuniuerrorum,ueruntamcnidquod cxaduentitiö creationi at^ tribuis ,eam fcilicet temporis iortitamefìe primordium, nondum ex hiSj-^acioford coniiccrepotui, Qj-iapropter adhucalio SCubcrioriquidem de hisferuti^caiTccempo nio eft opus, gomèt. CliiamuishuiusquefitiaflTcrtio Stagiritjc, jfum'»""'^" aflcclarumtraditionibusuideatur aduerla ,nos tamen coldem propriis fuis fuperabimus Sduinccmus telis,rupcrnagratiacoopcrante i Tu ita<^ uircs intende, èC iedulo ad interroganda refponde. Nonne hactcnus iu<> xta Peripateticorum dogma exploratum habemus, deum producTtricem
creatricem rerum caulam cxiftere C p h i l a l. Fateor quidem. g o me t.. Qiiod autem producitur non habet a fcipfo uim eflcndijfed quic^ quid habet,cepit aliunde. philal. Compertumcft. gomet. Si ergo abftulcris ci totum quod habuit ab aliojnullius cntitatis particcps re Quod res linqucreturC philal. Hauddubic. co m et Ensitaqjprodudum, j^j'bct^^^fci^p a icipfo habet non effe, philal. Conftac. gomet. Qj^iod autem res jj^f^'^^lj^' habctafcipla ,nonne id priuscómpctitrci,cpidquodhabetaliundc,putaqi-iodhabct habet a leca:ra mollitiem,aliunde uero Cefaris imaginem.Ideo prius ineft ca:rcmollicics,pofteriusucroimago,habet SC homoafeignorantiam rcf rum,{apientiam uero aliunde,idco prius tempore particcps ef^norantie quam iapicnti;r. Ens itaqj produclum cum a fé habeat non cfte, aliundc uero ut fit,conicquens eft,quod uniucrfum produclum SC creatum, prius habiicritnon efre,quod tuus Stagintadiuinazfapientia: nono piane do^ cuiilcuideturjdum probat in eadem re numero, proftcrioremeficacTtum quam potcntianijAcftusautcmnihil aliud eft,quam cflTe cxiftere,potentia ucrocontrarium. philal. Non uidetur ex his id colligi poftcjquod nitCif
C risjfciliccc
risjfcilicetuniuerfa enti'a tcmporis rubpflTc pnmordium , Et licct non inficici' ,;quiii ca , qua; per cranlmucationis uicillitudiiiem eclucun # tur ex aliquo prariacciitc , prius fiiit potcntia quam acflu^ut Stagirite^# bat authoritas,lioc tarnen miiiimcadmittitur in his quc producuntur de niliilo. In cxra namcjj prius eli non ciré,quam cfle imaoincs, SC in homi> ne prior cft ignorantia quam (cicncia/ed iia:c ambo aiiquid crant, cui inc« rat potcntia ad rem introduccndam, Vbi uero productio fit de nihilo,n5 poccft prcelfepotcntia actui, fi enim potcntiam pra,'fuiflc contendas,prci fuiiretläneautiniprarcproducibiliautinproducentc, Ted ncutrum eflè pocuic,rci enim de nihilo producibilis,nihil prarcxiftcbac quod fubiicere^ cur potentias,Producens uero cum acflus fit purifTimus^ei niliil iulccptiua: potcntixattribui fas ciljcumcciam requeretiu-idcm cflTc produccns et pro^ dučlumcreatoremcccrcaturamjn quo enim cft potcntia, in codcm cft, quiinducitur dC cdiicitur actus,Relinquitur itaqj ut in re de niliilo produ cia,nullapra?FucritpotcntiaacT:ui. Gomi-t. CliJamuisdcmonftratumec manifcftum fit,dcumpurum undiq? aclum cxifterc,S:: quod rerum de ni^ hiloproJuclrarum nulla pra:fucrit potcntia ailui, nihil tamcn prchibet quin creaucrit SC produxcrit aliquandOj&C non antca ,ita quod ah a?terna uoluntatcdifpoficum fit,ut tali tempore nouaproucniat ačlio , 13t fic rc; rumdenilitlo]3roducl:arum non eile,omnino illorum prn['ceÜcratclle. p h ila l- S:yllam([uir optima }cuitareuolens,incidcrc uidcris in Ca^ rybdim.Hoc enim potiflGmum ratio refugic,quod ab alterna &C uniformi «u ^fo"^^ uoluntate,noua prodcat adio.Sciicitor enim abste,quando illa noua (_uc ponis^rerum facfta eratproducftio, nunquid produccntis uoluntas co;? non fic no= dem modo lehabucritutancca,nccneC Sinon,non igitur uniformis crac uaaAio, ddcreatorisuo!untas,fi ficCErgocodem modo fchabuit eft'ccTtusut pnV usjcaulicenim ■S<rcftccl:us(^uticcundodeauditutraditin- ^ candcm fem; per proportionemfcruant,prius autcm erat iub non die, igitur èc poft, fic nulla undiq; fieri potuifTct rerum produdiio noua. Acccditadhoc, quod uoluntatisobiecTrum cft bonum , Bonum autcm ^Tens ut quarto diuinx fapientio! traditur fc mutuo comitantur,il!c crgo,qui ab aeterno & perpetuo uultipfum efte, nullo momento pcrmifit ipfum non effe. G o M E r. Licet Pcripateticorum morc,ct pcrfpicaci iolcrticp ingcniofyllo gÌ2cs,nihilominuscontrarium huius fcnlusipledcmonftrat.Multa fiqui^ dem,immo uniuerfa fubiunariajdenuo gcnerari ccrnimuSjqua? poft mo^ dicam tcmporis periodum in putredinem ÒC corrupdoncm ucrtuntur, Qj^icmadmodum igitur in his pcrmittitdiuina bonitas aliquid rtrü cxijs ftentium quandocp non cfi[c,fic pari lege pcrmifit quandoqj non ciTc uni^ ucrium,quod exinde fuo tempore produxit de nihilo. philal. Senfus, quod in medium producis,tcftimonium nihil ad propofitum hoc afierrc ucl eiadimereuidetur,Aliud eftenim priuatio leu carentia uniucrfi, aliud huius uel illius,puta ,Socratis uel Piatonis, g o m e t. Si quoduis ctiam indiuiduumcnciumbonumeft,ergo cuiufcß etiam indiuiduicarentia
malum
LI BER. PRIMVS; .	Xniì
malum erir. Cum aucem fummi boni uoluntas nihil uelit mali, 8c nihilominus Warum rerum uiciiTitudinem & corruptioncmpermittic 8C. fuftincac, pari ergo modo 8č illam uniuerfi carenciam pcrmitterc po ^ Pc„nitritrt tuie. pHi L AL. Tua hsec argumentacio a fìmili, nihil pace tua rum ordo xerim^ad rem facereuidetur, permittit enihi inuiolabilis ordo rerum p'^J^^JJJJ* ^lerumcp parum mali, quo deterius malum caueat auc ihgens inde rius mais 3onum eucniac, Cum enim chaos iftud informe ( ut primo de auditu «uecur, phifìco traditur ) aptum natum fìc,bmhes fenfibilium rerum formasfndc'"bon3 iufcipere, quod in eo ut decimo diuiriàe fapiehtia: Gordubcnfì placiiit ^ cucniac. funcomnespei fcčlionesS^ formas in p'ocentia ,quaj ačlu funt in motore primo,et cùni quclibet porciuncula illius informis materiaj scqùe apta fìt; ut omnesicnfìbilcsinfeformasrurcipiae,id(^fìmul fieri et expleri neque# at (^mutuo enim fé pellunt contraria^ ideo miferra eft natura parens, 8C quod finiuifieri nonpotuit;gcneratiónisuiciflìtudine peregit. Quam^ uis igitur priorisindiuidui formain amittere malum fìt, minus tarnen malum eft, quam omnium aliarum formarum carere multitudine, Eo iv dem modo, licetbonum fit , unius indiuidui feruare formam, melius tarnenSčdiuiniuseft omniuin forrriarumienfibilium, participem fieri, quam unius formx tancu,puta ; nuda terreftris glebulac materiia,feu maG> uhaudfecusapta nata eft ad fufcipiendahi formam 8č perfečlionem quae,aeris.igriis,metalh,piànta! jiumbitijhomiiiin:^,quam for fediioneniterirac. Sed cum una cadem materÌ3Eportiuncula,hisomnibus formis fimul àdfociàri iieqiieat ,tdcó terreftrem formam,qua iam faciata «ft amittit,&r foririam fibi uendicat aqui, cumcp i'tirfus eadem materia: particulà p6iìtàfiiei-itforinaaqui,eahiquocpdererit,fedad aeriš forma aptatj&i fìc fenfimprogreditur,quóufcp tòtani fenfibilium rerum latitu# dinem ilt fecundc cocli Auerrois loquitur ') corìipleuèric. Eodcm qiii^ dem tramite fìngulaì cccleftium corpOruni partes a^litate, 8č fpiritali ili pra:dìta:,prirriumcpmot0réa?muIantcs , ubicp prajfto effe efflagifant, quod quia fimuÌ,codemc^ momento perfoluere nequéunt,ideo fucceffìuo dč rapidifiTimo in ^t-um motu id uoti èxplere nituntur.Eadem lege ratio# nalis quem poflfìbilern ÖC materialeni uòcant) intellc(flus,cum omnium intelligibilium capax fitjOmnia uero fimul concipere non ualeat, Ideo ab uno in aicerüni difcurra'é 8č euagari non defirtit,quoufcp uniuerfum re 4 rum intelligibilium ambitum pera^auéfit. gombt. Auditu dignà quidcm,fed plura,quarri propofita quairftiorequirat attulifti, Verum fìc quandpcp ferrhoriis 8C rerum feries dcpofcit,cxomnibus denic^ his dičtis colligereuideris,mundi ettiniuerfi conditÒrem,harum fenfibilium rerum corruptidnem,Öd non elTe permittere, quateiius in quacumcpporciun ^ cula materisc ,prout innata eius aptitudo &potcntia poftulat,totaforma^^P''®S«s# rum latitudo compleatur,&r fic parum mali perrhifìt natura? ordo, ut de^ èeriusmalumcaueatur,8čcxile bonum negligit,quo maius 8c diuinius bonum fequatur. philal. Ad hunc fcopum tota prairhabica no^
C ij ftra
fbratcndit oratio, ex quo tandctti colligo.quod horiimfomiptibihiifii cxcmplum aduniuerfum rerum ambitum ,min:mc comparariliceat ,ita Ut argumencari uelis dicendo,In cunčtis his gencrabilibus non eHè, praci ceditülorumeffe. Ergo &:ipfumcfìTc, uniucrfi olim pra-ccflit non iflè, jQuapropter idem adhucincer nos laxum uoluitur, uidelicet, cum rc^ rum omnium conditoris uoluntasfit uniformiS;& nulla in parte muta^ bilis,qui fcmperatqj perpetuo uul t bonum, fieri non polle uidetiir , ut uniuerl'a entium lacirudo producta fit denuo, poftquam prorfus non fuerit, Sc quod potcntia uniuerfi Q quemadmodum indiuiduorum gen« rabilium} prcceflèric aclü, unde id quod aduenticium cft creationi aliun^ de Sc folidiori argumcnto probes oportet, g o m e r i v s, Sufpicor (^Philalethes ^fi lìngula qux ad hoc quefitum Ipečlant ,hic enodarc ue^ lim,nelongior quam huiuscompendi) intentio patiatur,nofber reddatur iermo ,Idcirco examen , de noua èC temporaria produzione uniuerfi (_quodexaduenticiocrcacioniattribucndum diximus^ahbi (^uita comi? te ) perloluturum polliceor. Hicautem latis fore diixi ,fì cuncfta huius Vnlucrfrfjbiiinat-is machina: cntia, non lolum indiuidua/ed &C fpccies, & genera, cum tcmporisprimordio producla effe monftraucro. philaletes. cncia CÜ tč= AcquielcamfanejSc te non parumeffcciflèputabo, fi idipfum peregt^ GOMETivs, Hoc fi aduerrisipfererum ordo, hoc indita coclo? duAacffef natura: SC uircus,hocdcniq; S<:fìnis,cuiinhiantcodcftia corpora,dc^ informiar»clarant,Primoioicnrdicito,& mihi relponde,Nonneiuftitia&T rerum exigit, ut unumquodcp tantum pcrfedionis acquirat,quantum itiocxmu'namrajeius condrtio,5(l aptitudo depofcit. ph il a l e r e s. Idiamp womuor.jjjj^ admifimus, gometivs. • Nonneperfcdioefi:cntiquies,quies Pcrfcdior ipfa 8č ftatus C PHIL A L* Eftfanc. GowET. Eclonge quidcni pcr# tft saio in fec'lior motu C ph i la l. Non dubito , propria enim deorum natu ^ M.qu.TfS:''^ S^aclio^Cutvri.Ethicorumtraditur^uerfaturin ftaiu,&r noftcr int da'c in mo»tdlecrtus(^Ariftotclcphificorumvii.tcfl:c ^pcrfccftius operatur quielcen# tccorporc quam motu, gomet. Et quo aliquid entium pcrfedius cft, nonne perfccliorcm habet opcrationcmöc adtum C p h ila l. Certum cft. g o M et. Pcrfectiffimum uero corporum cft ccclum. phi lal. Neminidubium. g omet. Pra^ftantior ergo ciuseftoperatiojfcilicec qualiscftilla,quaccxcrceturinftatu. philal. Necefleeft. gomet. Cum ergo corporea: naturac conueniat motus,paritcr et ftatus,immo ma^ gis competit illi ftatusquam motus,omnia fiquide cxaducntitio,&lccunf Calerti 5,:dariaintentionemouentur.Idrprolumgratiaquietis,prout rei cxpericn^ aiius cor« tia dcmonftratt mouetur enim duntaxat,quädoper occafioncm extra ^^ E'rS'^mrgil	inuenta ilint. Cumuero adfua loca perucniunt,illieo quic^»
copcticgcs, fcunt,quaproptercoclefti corpori magis conucnirc ftatum, quam mo? quam mo> tum plane perpendimus. p h i l a l. Profecfto quid fcntiam uel di ^ cam Ignoro, annuere enim tua fuadcn: argumenta ,abnucrc ucrolcn: fus &:"Peripacctici admonet authoritaSj aftidua enimuoiubilitateuidc^
nuis
LIBER PRIMVJ,	XV
mas rotavi coelum,ratio tarnen conuincit ei magis competere quietem,
GOMET. Miror, admodum miPhilaleche,quo pačlo praeter folitam
ingenij tilipcrfpicatiain,nonuideasjhic innihilo fenfiimpugnare ad^
uerfus radonem ,Mihil (iquidem prohibet aliquid fuapte nacura,ad alif
qiiaminclinaridi(pofitionem,ex euentu tarnen,uel ieciindario uoto,
fub ciufdem difpofìrioniscontrarioexiftere,fìcutigniculi portio,quae
fuapte natura furfum tendit, niliilominus quamdiu aliquo aere in
ligno,uel quis pingui alatur humore, permanet deorfum,deficiente auf
tem iiumore,niox euolat atqj cethera petit, Vnde tuüs Stagirita prif
mo cap.cceli,quinto,omnia,inquit,phifica corporea 8C magnitndines,
fecundum feipfa mobilia dicimus elTe fecundum locum. Non enim
docuic omnia phifìca corpora moueriifed mobiliaeilè & apta nata,
cum extra naturalem fìbi locum fucrint,locum illum repetere. Pari
igitur lcge,licetcoElum circumuolui fenfusdriudicetjnon tamen repu«
giiat,quin potius ordo rerum exigit,id aliquando quieui(Iè,& futurum
ut quiefcatjquemadmodum latius ex lequentibusintcUigere poteris.
PHiLAL- Licetucrifimilia,necdifficiliacognicu enundlieSjquia tamen
Ariftoteles 8č eius interpres Auerrois , motum ccrli perpetuum 8č
nunquam finem habiturum ftatuunt, plerumcp mecum dubito , 8C
quadam cum formidine agnitae ueritati adha;rco. gocmet. Te
non pricterire exiftimo,mc a lermom's noftri exordio admonuiilè Arif
ftotelem^eiufc^ fidum interpretem, ueram docuiilè creationem :defe^
cifle aucem in eo, quod ex aduentitio, forinlecus creationi acceflit,
eam uidelicet temporis fubrifTe primordium, ueruntameii fì ocflauo
de auditu Ariftocelis di(fta accuratius trutinauerisjinuenies, eum non
pra!cipuum hunc cocli motum oftendifle perpetuum , Ted probaffè
duntaxat, ante quamlibec mutationem, aliam fìue corpoream ,fìuc
fpiritalem mutationem,Sč difcurfum prarccfìTifle, quod quidem ueritas
ipfa teftatur, Sc nos idipfum contendimus. p hi l al. CoeIì ergo
motoremdifcurfumexercereautumasC gomet. Sic prorfus cen^
fendum iudico, non quidem difcurfu, quo ignotum oilenditur per
notius, ut nobismortalibuscontingit,fedquodabaIio in aliud intel^
ligibileparadigmaconuertitur. p hi la l« Cum cocli motor fìt deus
immortalisjdeum erooper difcurfum intelligerc, &:mutabilem fate^
remur. gomet. ^allerismi Philalethes,etCordubcnßstuiplacita
minusobferuas,qui geminosidaricocli motores affìrmat, unum qui turccchma
nullo corporis confortio 8C familiaritate utatur, Alium qui mooi tor.iuxca
li ccclo ineft , SC perpetuo eius contagio funeitur. Horum Pcnpat^i-
r	£>	Ö	.£> corum dog
tur motorum primus , nulla quidem nec corporea ^ nec ipintalima. mutationecangitur, Altera uero,quicorpori inharrec motor,Ipirita^
C iij	lem
de coelesti äöricvltvr a.'
lem mutationcm per dircurfiim fubeac oportet. p h i l a l. Nihil dubito,qiuiiiuxta Aucrroim,Auiccnnam, Alpharabi'um , Auempa^ cem, Algazelenl, nccnon Theuftium, riieophraftumcppracf^ cipuum Ariftotelicxdoiflrina: alumnum, lic ÒC uniucriam Platonica Acadcmiam, necnöii SvT prifcorum Allegorizantiiim, (^quos abalcos uocant^fcholam.Bipcrtitifìntccclellium corporum motorcs, quo« rumunus,qui & purus,nudurcp intellcdiis cxiftitjmouct ccclum., fio cut amabile amantcm, Alter uero mouct ut efticens motum ,quemad^ modumamantemmouctuirtuSjquae amantcm ipfum informat. Et talis cocli motor intima ÒC ultima cocU forma efl,cuiusintuitu Iccundo cccH Ariftotcles vrj.8člxi.animatum ÒC uiuum, acflionem habens a^ nimakmjCCtlumappellatjSic diuina: fapicntix fcptimo cap.xxxi, Auerrois, animam ccelcfti corpori inclulam cflc ccniuit, Et ciuldem duodecimo ac fccundo cocli ii^i.vi^.lxi.Crebriusquoqj in de lubftantia Orbis tradatu , idiplum clara ucrborum:iCrie explanat ,ld inlupcr nccobfcurequidcmratio &inuiolabilis rerum ordo demonftrat, Si enim hajc terrena SC opaca caduci orbis corpufcula, apta nata funt ut nobilem liane fpiritalem formam Q quam animam dicimus^i" fe intus fufcipiant, quanto magisad hanc luicipicndam idonea Sc apta funt fublimia, lucida & fempiterna corporacccliC omnia dcniq? hic recenlita, firma intelligentia, accepto èc probo^Vcrum in obfcuro òC ambiguo mihi ucrtitur modus,quo ccciorum mutetur uirtus;ut inde illorumquics ftatuicp fcquatur. gomet. Modus iflc, quem cceli comitatur ftatüs, paulopofl: ubi tertia argumcntatione cceli ftatum concludimus^plane tibi innotefcetjnunc ucro (^nc latius noilra cuage^ tur oratio^ ad fecundum , quo pollicitusfum cocli ftatum ofteniu^ p .. rum, accedo, Si tamen priusea , qujc lonoo examine differuimus, ' Epilogi moreperftringas. philal. Conmltcidfačlumerit,etpro{> fequar ut iubes, g o met. Pergc mi fili, &C paucis qua? accepifti refumc. philal- De crcatione ,ni fallor , cxorfi fumus fermo ^ né. gomet. Rečle. philAL.Creatioduoindicat,unijperf€,quod eftipfa produčlio, & cmanatio rerum a prima caufa ex nihilo nihilo,quod&r Ariftotelis ,eiufc]^a(recla: Auerrois probat autoritas, Alterumexaduentitio, uidclicet eiufcemodi emanationcm temporis primordio,ilouamcp fuilTcjquod Peripatericorum dogma minime.ap^ probareuidetur.Rurfum id quod aduentitiij effe dicimus crcationi,bii> fariam intelligi potefl,Aut quod uniuerfa rerum latitudo, non minus •:	ccclef^iü,^ tcrrenorüdenuo emanatierit,autquod folüterrcnorü&C
generabiliü noua fuerit ^ducfHo. g o m et. Rečle recéfes. p h i l a l. Ac primü hoi^,fcüicet uniuerfü rei^ambitu denuo emanafle,^ alio magis
idoneo
'	UBER PRI MV Š.	àéVi
idoneo tempore SčlocOjeKplanandudiftuliftiifccunduucro^hoc cft terrena Sč caduca;cuintempons principioefleproducTta ^hicenucka turumfpopondifti. gomet. Sicadamudimle habuit (èrmo, phi^ l a le t es. Hocautenipercccliftacumoltendcreconatuses. gome« Tivs. IdipfiUTi. PHILALE. Fuciirum ucrocccli ftatum,triformi afiJ feruifti argumento,quorum primum ex iuftitia & ordine rerum haAe Exmdiran® nus pcrfoiuilti, nunc igicur (ecundum Q lcilicet ex indica cceli iiatura) curacoeli fta in medium proferasoportet, g o m eti vs. His omnibus iam rečto cai Juróiftcndw le refumptis ÒC confideratis,perfacile ex natura cccli,futurum cccli fta^ cur« tum hoc modo ratiocinamur. Sendunt enim unanimcs Peripatetici, coclum eiU corpus magnitudine(^utnolli^finitum. phila l. Sentii uacqiidtm. gomet. Finiti autem corporis nonne finita eftuirtusv PHiLAL. Finita, gomb Proximus ergo cceli motor ipfe(^fìueinclu# fa animi,(ì.ie pcnitus abftracla intelligentia is fuerit} oportet ut finita ciusùtuircuSjitaquodmOLoripleJiuius Sč non maioris magnitudi^ nis corpusmouereuaiet. philalefes-Huicadftipulariuideturda? ra A -UL^ieiis fccandococlijca. Ivifj.auroritas,quacenfuit.,(ì alicui erra tium ly d ammorbi plureSjquam modo (teile eliènt infixscjtunc motor c^c.i diarni^aat nullatcnus^auc cardius/e cum labore moueret ccclum. g Ol m e- ägc igitur etrurluiTi rcipondejMotuSjquo mo:or uoluitorbe, i1oa;ic prftixum uclocitatisgradum terminumcp dcpolcitrPuta diur<J ni orb.s moror nequit uelotius quam uiginci quatuor horarii fpatiOjfui orbis circuita peragere.SicmenIì'speriodo curfum co m pi e t globus lu# na;annicirculo foljSč ficde finoulismocoribus orbium iudicandum. philal. EtidipfumadamufllmibidemAnftotelesdocuit. gome. ' Motorautem,quemadmodum fexcodeauditu colligimusjnonne cade habitudinevefercur ad tempus,qua refertur ad magnitudinem mo# tumC'p h1l a l. Compertuni eft. g o m e»Sìc autem refertur ad ha:c mo# ' tor,ur nec infinita ueloc!tate,ncc^ infinitam maonitudincm circumuol uere q-.ieat. philal.Manifcftumeit.gome. brgonec tempore infini to niouerc poterit. ph i l a l Sic ratio di(^tat,idqj palam in de lubflantia orbis Üb Jlo,cap.fj.Cordubéfisuoluit,dicendo, Omnequodeftfinita^ rumdimcnfìonum,8<^ terminatarij perfuperficiem cotinentem ipfum, cu inteikvflus pofuerit iplum exiftens per Ì€,ablq5 co,quod aliquid Ìar# giitur fibi permanentiam et a!ternitatem,necelTe eft,ut ita fit de finitate lu.c pcrmanentix,fi'cut de finitate fuac ačtionisthac enim uerborü ferie perplane Cordubčfis docuit,eodem modo lele habere aliquid ad tepo^ riSjfiue durationis infinitatem,ficut ad infinitatem acflionis ad infini? tam uelocitatem motus,quapropter rečic concludis finita uirtutem,n5 polTc infinito tempore agere motuni. Quemadmodum nec infinicae
uelocicatis
ds&ma'om "c^ocitatismotu,necßinfinicammagnicudinemmoiierepoteft.Gome tudin:s,cor= Ergo iion potuic proprio Ultore, Sd fuapcc natura, ab a:terno moueri t'c'ft InfiniSphilaletes. òicmilìtat argumentum, gometivs. agcrc mocùi Qliandoquei&tur motum,ìncepiffe fatearis eft necefTe. philal, Confcquens iltud(^ ucuideo^non cogimurexdidlisadmitterc,licctc# nim conuincas coelum ex Tua & proxuni motoris natura,non pofle in? finitum agerc motum,nihil tamen prohibct, ccclum aliunde ab infinit ti uigoris intdligcntia fulciri, fuumquc perpetuo feruare motum,quod &rcomplures Peripateticorum fentire uidentur,& piane idipfum te^» ftatur Àuerrois (^codem de lubftantia orbis libello^ dicendo,Cum Af riftotcles confìderauitde iftisuirtutibusappetitiuiscccleftibus,inucnic casmoueriad appetibilenobiliusipfìs,& easefle fìnitarum potentina rumjSčcaufa continuationis mocus non eft iftauirtus, quamouetur coeUim , fed illud , quod largitur iliis continuationem , eft aliquid appetibile , quod eft abftračla intelligentia , quam intelligit Sc ap# petit ipium coclefte corpus , Sčnifi talis eflet motrix intelligentia, def ftruereturmotus cedi, hacc Àuerrois.Qiiibus liquido intelligitur , non ab re , quin potius neceflariumjefte coclum merito fui pro^ ximi motoris naturacquiefcerc, extrinfecus autem ÒC fublimiori po^ teftate fuffìiìtum, motum fuum exercere jctérnum. gometivs. Qiialecumquecxtrinfecumpatrocinium & aduentitiumroburfuerit, probas tamen tu,coElumpro fua 8C proximi motoris natura,quan^ doque quietem , ftatumquc depofcere. philaletes. Sic enim per ce adducla fuadent argumenta , quibus SC Cordubenfìs adfti# pulatur autoritas. gometivs. Idipfum profeclo eft, quo totano^ ftra tendebat oratio,unde fecundum colligimus argumentandi mo* dum , ex ipfa natura coeliiqua firmiffime ccclorum quietem , fta? tumque dari reuincimus, philaletes. Sediuxta Ariftotelis & Àuerrois afiTerta^hoc minime ex pra;dicfi:is concludendum uidetur , Seruabitur enim perpetuo motus,non quidem merito natura! cceli, fed abilla infiniti uigoris intelligentia , qua? mouet,ut amatum» Si ccclt mo= ^ ° ^ ^ ^ ^ ^^ talcm motuš perpetuitatem admiferimus , cogeref tuseiTccper^ murmotum dcniquc coelorum uiolentum dicere , co quod uiolcn;? pccuus.fierct ^um cuiquc eft perpetuo exercere,id quod innata? eius aptitudini 8č lencu?,"'°' natura! repugnat,quiaergo coeli natura 8c aptitudo ut antea often* fum eft^quietemrequiric&^ftatum,uiolentum utiqueefìfetccrlefticor pori perpetuo agitati motu,cc nunquam exoptatam quietem pertinge^ re. p hil a l. Non eft uiolentum quod ex arbitrio comraittitur,cü ergo coclum (ìt agens uoluntarium, eligit forfan fibi motum perpetuii, quo rebus inferioribus uicifficudine fua pmaiientia miniftrat,cocli naq^ mo
tumomni^
LIBSR P RI M V J*	- -	XVI<
tum omnium fublunarium rerum uitam cxlflercodhiuo dcaudieu^ cap. u Arifto. ceniuic. g o me. Noncfl[etabronum,quod refpondcs, ficccli mocus potiori 8C primaria ihtencione fieret proptcr tcrreftrcm labilem 8c caducumhuncorbcmjfed hoc Peripatetici Aucrroi diuiriae fàpieh^J CcslumpfiJ tix xrj. capite xxxvi. tefte^ minime probant,ftatucntes coelum póciff fimecircumferri propter fcipfum, exconfequente uero,propter eà, qua: turprcpter' fonthic, quo ftantc abiurdum fané8čridiculiim eflTetopinari , fublimia fc'pfumi & fčmpiccrna ha^c cceleftia Corpora fufjpfìus perfecftionem negligere,uc I«culentis Sc caducis rebus rubueiiiant,& momentanea illis commoda impartiant. philal. Etiidentia quidem & folida ha;c argumenta , me demum in tuam ducunt trahuntque fententiam, a(rcrentcm,qu6d Peripateticorum princeps cum fuis fecftatoribus , plurimum carcutiät , hallucincturquein hisqua; rerum fenfìbiliumlimites cxcedunt ,quod Sc Arifto.ipfe diuinc fapientia! cap.i.fecundojpariter&lecundocccii cap. Ix. ingenue fu m me cum animimodeftia agnófcere uidctur,aflrerendò neminem (^fcilicet kimine naturai ') dignc èC exacfie ucritatis theoriam a^ dipifci poiTe. Perge itaque (^uir optime ^ & rertium quod propofui^ fti ratiocinium, quo futurus cceli flatus concluditurperfolue, göme Tivs. Tertiolocoexipfofinequem inhiant cccleftià córpòra , fütu^^ Fxfìne.jri rum eorum ftatum compcries j 0Č hoc cum prius coniìderaiieriSjmodum ^jpjjjf ödcaufam,propter quam coelum affiduo motu circumuoluitur, eam (ì Ttacuscon. noftiproferin medium, philaletes- Cccleftiummotus 6čratio, Bc cludiiuri madusefleuideturipiritalis motus,&intelligendi modusipfìus animai: ccElofum,Docuitenim (^de anima primo ^ otagirita ,ràtionalis animac operationem circulo fìmilem cxiftercjundefccundo cceli,5č de fubftantiži Orbis fecundo Auerróis,circularem lationem proprium rationališ ànimg mocumefiTcuoluitjideo caufam ,qua in gyrum fertur ccelum effe dic^^ mus,quod propria rationalis animsc operatio fpharram adumbrat. g o ♦ MEn vs. Cum tua harc pofitio duo contineat,Primum,rationalis anima: operationem fimilemeffe motui,Alterumquodfìmilis fit motui circula^ ri, Dicas rogo, quanam ratioiie anima: operatio, quar folum intelligent tia confiftit,corporeo motui comparar! poflìt, cum longo niniirii iiitcr^ uallojcorporis ab anima: natura feiungatur. .philaletes, Rationa^: Curamm« lis anima: operationem motui comparamus ex eo, quod hxc ipfa, neqUi^ "el j^oncm cns unico intuitu omnia deprachendereintelligibilia ,cogitur unum poft Pcripatctid alterum fpiritali quodam difcurfu petere,Qj^ia de caufa rationalis anima: iteUccfèio,motui fimilis dicitur.Circulari uero motui coparatur,quia ficUt circulado motus eft continuus,qui éundé fempcr terminu petit,unde mot tus initiü iumpfit:(ìc rationalis anima ipfo acTtu intclligedi,a feipfa ad intel ligibileextenditur. Vnderurrus(^utprimo deala traditur ^in fcipfam ret flečlitur,quia qd iä aAu fadru eft itelligibile,nihil eft nifi acftus, intcllcčlus poiTibiliSjCjucm intelligédojintclligit fcipfumihoruin igicur confideratióc
rationalis . . .
Vationalis anima; operationcm motui S^circulofimilcm efieuniuerfaPw. • npateticorumicholaccnfuit. gometivs. Scitcquidmiuideccil ^^ ripatecici dogmatis alummiin refpondcs , Vcruhtameh cjua namU^ gc fpiritalcm hiinc animar mottiin circularis ciccli latio lecjuatur i nondum uc abs te audire dcfìderabain^ihdicaiftii philalbtes, Spiritalcmdircurlura fcquituv corpòrea cccli latib, tum propter naturai lem cceleftistoi'poris&! an!ma:hcxiiin,tum etiam ex òpere Sc imperio uoluntatis, Nani quemadmodum in hac noftra mortali ccimpaginei quoties anima ili aliquid oblcčlabile, SC iocundum,cxultat, ftacim gcftì* unt,8^ quiburdam quafi citillationibus concitàntur corporei Q quibus a* nimamhxret jfpiruiis & longèlàtecp per uniüerfarn corporis molcm,» una cum ranguinediftimdumurjundepromptiagilefque totiuš corporis artusredduntur ad motiim,fìcut dum quis üegcrus iuucnis,aÌTiornam dulcemquc& thorealem audit melodiam.mox ptdibus,inaliibuicpgcll:it & cx nacura3 inftiiì(ftu,mclódia['conccntiiin mitari iiititiir,ric & coclcfti^ umcorporum anima,cuinperillasldcalcs&: fuinmarpiilcHritudinis for« mas dircürnt,&^ ab iiiio irt altcriiinpai-adiginafcrtur,'ncfiabili tiim cxul^ . tationegaudiocpafFicitur. Vndeaffc<ftüsil!cmoxiriipliim ca^lcfle & ai gilè adIbciatuiTifìbi corpus rcdiiiidànsjcòntihi.ò in rapacifì.hium hunc, quem fenfus drjüdicat moturri naturali inftinčtu prorumpit, Accedit ad hoc uoluntatis iinperiuii1,qiiä?qüidehl iiolimtas Ideales formas Q quas nima contcrnplatur SC concipit 3 iii hac generatiliitm rerum materia, & corporea maflTä depromere cuj3iehs,idqüe ilòti nifi per hiotum fien poflt profpicicnsjäfliduum huiiccircularcmniòtuiticxercerc iioluit, qub (ui creatorisiinitetiir iinaginciTì,cuitis imincniabohitas fefe per uniucrfiim cffunditjö^ quibüfcumque etiam uilifTmis rebus effendi munus largitur,-corumquenäturaccominodamiiiiftrat. gomet. Cccli érgò uertigi^ ' nem parit fpiritalisdifcurrusaiiimaj,exeiuscüin ccclcfti corpore ncxu.In fuper Sc eiufdem uoluntas imprimendi Ideales formas in hypcftafi & materia caducorum. philaue. ItaPeriìjateticorumfuadetratio,öTdiV uinaj fapientiac duodecimo Auerrois tt ftatiir aiitoritasf. gomet. Agc igitur et mihi refponde, fì anima in uno intelligibilium fuum aliquando fi^ geret intuitum,&r non ab uno in alterum difcurreretjnohne ex nexu ani^ maccumcoelcfticorporeftaret&figereturccelimotusC fhilale. Stai?' retutique fi folum natura: inftinčhim& colligahtiam anima? cum cor^-poreinfpicimuSjfìuerò uoluntatis imperiurh conlideremus ,quo anima C	^ imperat ccclo motuin ,tunc minime
nimsi^dlfcu? forfitan ccffarct uel figeretur cceli latio. g o m et i v s. Anima non celTac fu.ceiTäccoeli à difcurfujncc fuumfigitintuitum,nifi dum ipfius fummi intelligibilis definente de	pertingat , quam quia nulla creata intelligcntia ad amiiflìm
finir rerum comprachendcre poteft , ideo 8c eius fìmilitudo atque imago in hac lui> rubmnanü culcnta materia maffa imprimi nequit, quapropterdefìnit & uoìJ
LIBER PRI MV S.	XjVlll
luntas ipfa moucndi , motu i'gi'tiir ex natursc llmiil SC uoluntatis in^ ftinclu ceiranrc,ceflacrerum uiciffitudo,undeujiiuerfacaducorum ma^ diiiiarelinquitur inanis. philA l. Sublimiaquidcm recondita fapien^ n'xdcminčt:iaSjqua:ncmo(^ruperos tc(lor"3niß ueianusud peruicax 8č * obduclo lUperdlio homo repudiare &C abnuere potenc,quin firma cogmV tionc&Tcredulitacc acccptccjnonab-a:ternomotumfuiflecoclorum,red o^ lim llctifle, Proindeuniuerfam terrenorum machinam,tunc delolatam fuiffe accp inanem. Nunc igitur pcrgendum cft(^ mi parens^ad reliqua ("ymboli abfoluenda. gomet. His Ihbilitis fundamentis paruo qui# demnegotio,atcplabore,quod reliquum eft (uperftruere poteris,fi ta# men unum adhuc in expofi'tacIau(ulacontentum,8i:rnondum examina^ tum explanauerimus, dico hoc nomenpaterjDeoattributum , dicendo, Credo in unum deumpatrem omnipotentem,Crcaroremcceliàl terre, fedquoniam huiusinteUigcnda ex Tequenti dcpendet claufulajdicente. Et in lefum Chriilumfilium eius unicum Dominum noftrunijldcono^ Bt/n Itfum minisilliusmyrtcrii-imad hiinclocum pericrutandumdidulimus. Tui-; Chriftumfi» gitur quicquidin hoc ambiguumSc: minus cognitum tibi fuerit^icifcita^ rc3C diIigcnterinquire,ego enim lingulaut meobtuh'.plana £<^,luculen^ minum nos ta(^diuinaai'pirante gratia]) tibi reddereconabor. philal. Meutic^ nonlatec uocis notio,patremclTequi filiumgchuic,8<r filiüinqui a patre gignitur,rcd quo pac'to idiplimi a:ternoS<:immutabiIi creatori Dco ads? Icrib^refas fit,non facile perpcndo,fuipe(fta nimium S>C plena formidine uidctureneaflertio. gomet. Nos(^utftatim audies )nojimodopaj> trem 8c filium, Ted SC fpiritum fanclum Deum creatorem nuncupamus, bC intrepide trinum Sc unumelTecontendimus. philal. Qiüd di^^ Dcum trinfi (Ttio rpiritulTancflus denunčtiec imprimis ionoro. g o m e t i v s. Per ihv/ &unum
^ r n	1 •	• •	^ O r ci ■ cx diuini ins
ritum lanccum uolo reciprocum amorcm , qui intcr patrcm oC hlium cciicdus 8c uerfatur, nulla liquidem eft duorum numero diflintftorum tanta con; ipfius corpo nexio, quanta eft inter patrcm Sc filium,Ex quibusutrifque , con^ ti'nuoprocedit & fpirat amor,hunc ideo fpiritumfancftum appellari li^oir. buie. philaletes. Patrcmergo fìliumquc& rpiritunifancftum tn> numfciličetS*: unum Deum affirmasC gometivs. Sic fidei lumen pariter <S£ ratio ipia declarat. philaletes. Qj.iale obfecro ratiociV nium,qurcnametficax conicc'tura,nobis ad tam altaS^ recondita creaj^ toris lacramcnta.aditumpatefacerepolTentjquandoquidem inhis qua: fenfus palpitar, Sc quorum in nobis adidue experimcntum ilimimus,nu<; tar,5<C fallitur humana ratio, gometivs« Nutant fanc(^ut etiam tu anf tea alìeruifti ^ hi qui fupercctlcftem delerunt cardinem,&: folum pendu;? lis fallacibufcp rationis Hieinnituntur arguti-js.Aft quorum ratio Samens illuftrata ÒC fulta efl: fuperno lumine,hi facile ex diuini intellecftus natura. Sc ex corporea: molis conditione,Deum trinum 5<runum,Patrcm, filium
fpiritumfančlum firma credulicate et intclligcntia probant.p h i l a l.
Bipartita
df- c celesti agricvltvra.
Bipartita igitur argumcntatione, uidclicct ex diuina pan'tcr & corpore«! nacLira ,ìndiiiiduani liane Trinitatcm oftendere polliccris» come. Ita polIiceor,tii nero mcntcm adhibcj& mihi qua foles pcrfpicatia refponde ^ JDciiin rerum conditorcni nonne (umma? (ìmplicitatis, unicatifcp intclle^, (ftuni exiftere una omnium Peripaceticorum lententia afFirmatCP hi l a l, Id enim longo argumentorum conrextu Arifto.Diuina: fapienticxi]. pia nedemonftrac. g o me. IntelligensergoDcuseftC philal- Nihil du^ bium, g om e. Nullum efl intelligens,nifi ex co quod in le producatjecfutf fcipiacreiincelligibilisimaginem. philai. Sic enim inde memoriaSC reminiicentialibro Arifto. animi conccptum,rci conccptibilis uocar ima ginem. g o me. Resipfa^quam Dcusintclligic,&cuiusin fé gignit ima« gincm,nonne ipfa cadcm diuina eficntia eftc philal. Compertum eft, qd' primo fcipliim inccllioic,i3<: ex luijplìus intelligcncia(^uc xi), cap,xxxi. diuinailapientia^ Auerroisloquitur ^incclligic omnem modum entis. göm e. Ipfc ergo deus ci u,qiuintclligic,8<ris idem eli res intcllccflaC phi« LAL. Eft lane, GOMET. Ciim igitur iiicclligcns producac in fc rei i'ntd^ lecla: imiginem,facearis oportet,Deum iuiiplìus producerc imagincm, philale. Sicomninoccnlcndum. gomet- Ageigitur,rurlum re« Ipondcjputas ne aliud quid clTc imàgincm,5(r aliud quod producit imagi^ nem C philal e. Nonne ficpetis,num alia fìt natura,leu eflentia imagif niSjSčaliaproduccntisimaginemC gome. Idipfuminterrogo, philal. Prophaniim utiq; cftj&T diuinsc cfTcntiicincondecens eiufmodi in cadi^ fcrimcn admittcre,ubi enim in re aliqua efientixdiftincftio, ibi uera com> pofìciOjS^ablolucxfimplicitatiscxclufio. gomet. Vna ergo eadcmcj^ diuina elTentia eft,qua: rei intelligibilis imagincm in fé producit cum ipla iam producta imagine, philal. Itaiudico. gome. Producit ergo ea^ dem efTeritia feipfam C philal. Necid quidem dicere fas eft. Idem alio# quinpriusoriginecflètfeipfo. gome. Aut Deum ergo fateberis non in« telligentem,aut excogitanda erit diftinclio, qua: nec cftcntiam multipli^ cat,necunam numero hypoftalìn defìgnet,quatenus cppofìtcc relationis prodiicentis Sčprodučla: cogi'uediuina: natura: aptari ualeant, phi l a l. Tdlisnimirumdandaeftdiftin(n:io,qua: hinc unitatcm,illincpluralita^ ceni inlìnuec. Qjiemadmodum Stagirita,Qiiotics qua: ad contraria fua^ dcnt occurrunt argumenta, tunc tertium aliquid utriufc^oppofitorum particcps,quoreconcilianturcxtrcma,inmediumprofert. gome. Sed quam putas tu hic adhiberi polle diftincfì:ionem,qua in his diuinis relatio nibuseuitecurcontradi(fì:io,nunquidad liocfatis cric diftincftio rationis, ut cum probarc uoluerimus,Socrarem non elTe Socratem, diftingucndo Socratem utfubiedium ,a Socrate ut pra:dicatum,fìc deus,ut producens in fé fui imagincm,diftin(fl:us fita rcipfo,ut produ(fla imago ,ita quod nul la in diuinis fì't re ipfa ( led loia intellecTtus confìderatione ])diftin(n:io. philal. Rationis diftinAio,rationis folum tollit repugnantiam,realem ucro minime.Diftinguendo pim Socratem in Socratem ut rubiečtum,ec
Socratem
liber primvs.	xix
iSocratcmutprxdi'catiim nihil aliud tollic, quam rcpugnanti'am conce ^ pcus,quodicimus Socracem no e(Iè Socracem.cui nihil repugnancisecor^ reipondet in rc,& quoid fubiedium SCpra-dicatuhic opere intellečlusco^ lìllunCj&difFeriincranonetantum,Incdligcre autcm deijreipfa produ^ citur ab eflTentia dei intelligente, &C leclufo quocumq^ noftri intellecflus oé pere,nihilominus produaumdiflinguitur a producente, quia ergopro^ ducensin diuinis, Sc produclum diitinda funt re, praztef quem cum cp inccIk(flusnoftria(n:um,Ideo non fatis eft ut hasctollaturrepugnantia, diftincfliorationis. g omet. Ex refponfis deni® hic tuis colligo ,quod diftinčlionem, qua in diuinis aliam efle dicimus ellcnriam producentis ab cflfentia produrli,nefandam iudicas,Diftinčlionem uero rationis n5 Tuff fìcercadtollendamrepuguantiam,quam ergo diftinčlionem excogitan^ dam exiftimas,qua in diuinis eftèntiam non multiplices, èC contradicen^ tiamtollas, philal. Periculofus nimiumcjj horrendus error,qui in re tanta committitur,quapropter ne in durum erroris fcopulum im^ pingam,nullamhacinre iententiam profcrreaudeo. Sèdtuum Q coclea ftis animi uir) crit,id myftcrr],qucmadmodum Sdreliqua ueritatis archa^ nadetegere. gomet, Qj^ixnam rogo tanta te cccpit diffidentia atc]^ formido, ut neq^ huncfcrupulum tollere necp accommodatum in diui^ nis diftinčlioncmpronunčtiareaudeas, cum idgenusdiftjiclionisinhis qua: fenßbus fubiacent expcriri Sc perfpicue uidere liceat,dicito quxlò, nonne Si tu iuxta natura: legem fihum propagarti C philal* Vticp» g o met. Nunquid tu idem escumfìlio,aut aliquodintereftdifcrimenC philal. Difcrimenhauddubie, gomet, Itadiftinguerisneafìlio, ut nihilprorfus tibi Spilli commune extet':' philal. Ica enim diftin^ guimur,uteiurdem tamen e(rcntia:,fìucnacura: partiCjpes (ìmus,quinim^ mo nulladiftinclorum numero,tanta cftcoha;rentiaèC unitas,quanta in filium &: parentem, quia inter utrumqj eft fpccifìca èC efTenticc unitas, cij habitudine ad proximam fuam ortànem. gomet, Refpondesergo (^ncc ab re te unum effe cum filio e{Ientia,diftingui au tcm per fuppoßta numero, qua: quidem diftinčtio ueram& fìmplicem eficnticr unitatcm nonperimic. philal, Idiplum intendo. gomet, Hinc ergo in diiJ uinis quocp efTcntisc unitatcm cum reali fuppofitorum diftinčtionc,facilc elicere poteris, uidelicet quod producens idem fit cftcntia cum produčta i'magine,n5 tamen idem (uppofitum,eadcmc|5 hypoftafis numero,qucm^ admodii nec idem numero eft pater cu Tua imagine fìlio. philal. Er« go quemadmodum tcrrenuspatcr&filius,duo compofiti &:rnumcro di^ uilì ( unt homines, fic in diuinis,producenti & produclo inerit compofitio, 8)C duo numero erunt di], non unus tantum, gomet. Longe in hoc mi Philalethescxorbftas,inhumanis enim pater SC fìlius duo fune homij> ncs,qiiiaeflentia humana reipfa diftinguitur a fuppofito in quo funda^; turelienta, ideo multiplicato fuppofito, multiplicaturhumanitas ,qucm^ admodum unus ÒC fìmplex folaris fplendor, multiplex fìtiuxcaforami(f
D	num
mim Sc rcccpnicnlorLimniultitudinem ,pcrqua?roIansrflcIius dirFuno:* tur. laJiuinisauccm idem iitdocu.'inus^hypoliafìs fÌLicpciloi»ati;m ipla dtiiiiia cllcntia , ideo ienipcr una luancc numero dcitas , licct lioii eadcmpcrlonalicas. fhilal. Pcrluafum fanc mihiiam facis,(]Uöd duodanda lincindiuinisfuppofica pater filius nücupata,cum imitai te circncia:, nunc aucem quopacfto tertiajquam rpiritü fandtir uocai^om jiinoadmitcčdaficpaucisoblecro explanarclibcac. gomet Facile huius Epilogus. cercicudinem inceliiges, fi iam pauloanrc expofita tccum rcfumas. Sta; tuimus namq? deum omnium optimum pulcherrimumcp exiliere,qui iciplum-intelligendofuiiplìusin ieproducicimngincm. Qjliì aüt optimfi acc^ omnium rerum exiltentiumpulcherrimricontemplatur,nonnccon# tinuo inilliuscognitiprorumpit amorenT^ philal. Conllat,nifiali^ nu3 lic ad lyram , quanto enim intcllectus cfl:fortior(^ uc fecundo cocli Aucrroiscap. Ivitj Joquitur ^tanto magisdefiderium erit perfeclius. GOM« r. Dcusergopater leicoptimum pulchcrrimumcjjinteljipcndci fuum in fcreBccIic amorcm, fic imago ipfa ,qua: patn's intcllecticnc producitur , lummum patris contemplando decorcm in eiufdcm pari argumcnto fertur amorem , unde ex mutua patris SC fili) contempla * tionc llunma proccdit dileclio dC amor, quiquatenus producitur,re^ ipfa diilincltìs eil a producentc, producens autcm amorem eil; pater una cuiìi filio , ab utroc]^ ig tur re ipfa diftinguitur amor, 8<^quia nif hil aliud eftamor quam Ipiratio (eu Ipiritalis proccfTio amantisin amaf tum. Ideo hunc ipfum Ipiritusfanctus appellationeuocitari placuic. Dcum itaq; trinum clTe hypoftafi leu perlonis , unum ucro eflcntia firma crcdtilitace & intelligentia ccnlcmus , quem cdcntia? unitate dcumuocamus, perionarum uero trinitate patrem fililimq; fpi f ritum fanctum dicimus. fh i l a l e r e s. Perquam feite &C claro quidem rationis lumine me fenlìm eodeduxilli , utidquod paulcantc abftrulum Sc ultra humana: intelligentia; captum exiflimabam, nunc Ex forpo* facile Sc ablq5 ulla formidinc concipiam , 8>C conftanti ratione cx ip; tcx nacurx fa diuina natura iumpta atfirmem. Supereil modo, ut ex corpo f indiùidu^' ^^^ natura SC mole prouc antca propolliifti ) idipfum dcmonflrcs. «rmitasoftèGOMEnvs, Sccundo igitur, ut petis, loco , hanc indiuiduam trif nicatem ex corporis compagine oftendam , prius hoc Peripatetico po^ (ito fundamento ,quod plures numero dari intelligentias , non a* Imnde, quam cx mobilium corporum multitudine conuinci poHic. philal btes. Manifcftum cft. Qiiot enim funt mobiles orbes, toc numero ftatuic Stagirita (_ diuina: lapientia: duodecimo ]) efle intelli^ g-cntias. GOMETivs, Solidum ergo eft SC inuiolabilc fir ^ mamcntum, ex reali pluralitace corporum mobilium , intellečrualis naturnc aufpicari multitudinem , & non folum motorum pluralità # tem , fed & uariam cuiulcß motoris conditionemexcorporismoti usf
rictatc
LIBER PRIMVS. '	XX
rictatc conic(fl:at , nam feciindo coeli , ex uclocitate corporis mo ^ ri, uel tardicate, SC ex ftellarum multitudine, uel paucitate magnitudii> ncm,ucl dcfečlum uircucis,intelligcntiaE motricis dennnčliat. Qucm# admodum prolificumanimantisfemen, 8C rpiritum qui fcmini ineft in fc potentiarum & corporcarum uirtiitiim difcrimina tenere dicimus, quod membra organa fune quaj ex Temine & fpirituillo prodrjiTe no^ uimus. Quum igitur prima corporea natura molesreipfa fìcuna,tnV bus conftansprinciprjs,reali ab inuicem differentia diftinčtis, priuanonc, maceria,forma, quxtamencum ipfacorporea natura idem lune, nulla reali diftinclionc ab ea feiuncfta, Ideo 8č prima intelledualem uidelicet diuinam naturam , qua? ipfìus prima: corporea? molis mouens 8č cicnscaufaefl, eminenti 8<rimperueftigabili modo,trinam hanc contine^ rediftincTrionem cum reali unitate naturar necefleeft, Qj-iemadmodum cxcmplar longeiublimioriratione complccflitur lìngula ,qua2 umbratili infunc imaginijunde haec tria corporea; natura; principia, eadem habi^ tudine(^fi rečleconfidcras ^ lelèS«^ ipfam corpoream molem relpecTtanci qua 8č diuina: perfonar fé inuicem iplamc^ naturam diuinam refpid^ unt,utéx fubie<flahic tabella piane conftare poteric,
i
Primum generabiliu corpus tribus Primus arternorij intellecflus tribiis cSftat principijs, priuacionc,ma^ conftac perlbnis,pacre,filio bC fpi^ teria,&: forma,	ritufanclo.
Priuatiocftuere nonens,inente pò Patereftfummuensinente,ačlumV tctia fcilicet primo^duda materia, delicet primogenito filio.
Materia eflfummiino ensacflu, per Filius eft fummum ens adu per priuationcm annihilantem.	patremgcncrantem.
Cui feminalirationeineftforma,co Cui Ideali ratione incftforma di« fufa & manca»	ftincfta atqj perfecta»
Forma eft momentaneusacflus, qui SpirituflTancfius cft fempicernusa^^ dcpriuatione& pocencia materie dus , qui ex patre jfiliocjj pro# educitnr»	cedit.
Priuario,materia,forma inter fe re ^ Pater, filiusjfpiritunfancflus inter fe ipfa diftinčta funt,et cum prima cor reipfa diftincfta lunt, Sc cum pri« porea fubftantia idem,	maintellecftiua fubflantia idem.
Effugiunthumanam intelligentiam EfFugiunt humana intelligentiani ob fuazcnritacisexiguicarcm, obencitatisfujexuberantiam.
d n philàl
DF. C CELESTI A GR1<V1TVRA.'
BfcuisfancSč concifa oKationc tabdla,frblMnTor ruteni primo cntcplifTimiiscpineafcnlus reconditur. ISciuiu enim arthai au m icii m in^ ^"°l?^Jj^^dagatore8,iunucrriambitumtalilcgc&i orclin^^	quo giadu nU,
ad fummii ^iora & (empitcrna uerlus hxcinf.ma caduca udccndiiiic, panpüHu ens inuicčfGandLmcli3c'x:infcnora,pctuntq;lublnnia,quoulqKoiHnnucnnq^o^^ amnitacis ^^^ obuicncin xtcrnitatis dC tcmpoi js orizontc , in quo rationalisanima Kmporilc{; fìca conftitucaeft,hccinlupcr lua tabcllain mcmoriam mjlii. rcuocaf, ^"l^^^^^^^-ijiipHuldamiapicntis Iob.xxxviii.cloguniidiccriS;Coinicrtitur(^ (čiljcctLcii mjijtiJi^ia rcllrismacliina )uclutuni lignaculi ku ligilli. Terreni namcjj corporijs 11. niolcslutum adumbrac,in quo tignata er imprcdacftArclietypi honiinis imago. Nolliautem quanao pi ominentishgura- figilkim, ca-riv ikI luto infigirur.cüc quodelai.US piom.ntntiuselt 111 lìgiì!o,ilJud dcpvcfi.iii> jnhmumreddicur in ìuio,VerumIniiulcunodiniyficria latiortni quam huiuscompcndrj ra(iopollulaf,l\.i mone m requn uiu.klcolni modopr^-^ tcrmiilis ad reliqua liuius 1) mboli examina reucrtep.di.m , Kimiiini cquidem mc torcjucc mora,dönec (Ingula, qua- ad hanc f*. musm ulta: Ipc^ Ctajic periokicro. gomet. Pergc igitur(^miHlO fìquicf habcs quo ha:fira3modoprofer.in medium, ph jla l- Qi.iod modomiJii dubiü occurrictft hoc, quod,(^ licet compertum lam habeam ^cuiidabax in^ nitatis myllcriaconronaclle uero, S-C ordinirerum^quia tamen cu!uiii> ììccucfi credulicas 8C cognitio, omnino rcquiritur ad ucram fakitcm, Ncn>pequod trigoni angulicquak-sfint duobusrc(ftis,indutitataefluc> ■ riras^minimctamcnoporrunaclieiuscrcdulitasad uitam beatam.Idcirco Trininc;m dubito an trinicatis crcdulitas omninotx oatur adkmitam alterna: ialu > indiuinis tis. gomet. Hocpcrplanc cxuera:lakitis(qu?mncltOrationccon^' ceflkrla 'dl jOllcnium namqj a nobis,ctper teconccflum tll,ucram luiiufmodige adfaiuKm. ncrisfalutcm in iolacontemplationc6c adha-rentia cum dcocreatore co^ lillcrc. philal. Itaccnlui. g omet, Duorum autcmadha-rentia adunarlo nonne conformitatcm 8<f fìmilitudinem depck-itC' phi la l. Certumcfb/imilenamqj^utEthicorumnono traditur^ fimiliamicum cft. G o M E t. Ad beatifìcam crgoadiia-rentiam conucnic, ut/pfc hr^ nianus intelkvfius fonformam fé reddat intelJccflui diuino. p h i l a l. Sic pianeuidctur. gomtr. Conformisautemrcciditur,cjuando conce^ ptumkiumadaptathisqua? ora'cipuediuina'menti inlunt. ph jla l. Certum eftnon aliundepofleaflìmularihumanam naturam .natureditrV ne, nifi ex conformitate operis intellc(fius. g o m e t. Pra'cipue autcm im fi dco rrinitas perlonarum cum reali unitate cfTcntia?. p h i l a l. Ita cognom Htm Icfum Č o M o T. Ve crgo coformislìc nofler intelkcftusintellccfiuidiuinOjTviJTta Clinfril ti= tis riiylici'iü in primis cogitare cfi:opus,et ideo hmus credulitas omnino rc iiiciin qritur ad lem.itä uirac eterna?, p h i la l* Sic dcmum Q ut uidco ^profifcn?» dumcrit,!edmoxalius,5<rlongcquidcmdurioričobricit fcopulus, dum ftatimin lymbolorequiturciaufuladiccns, I^tin leium Chrillum filii'in cius unicum dominum noftrum.Duo enim iiis ucrbii.e.\priniunrur,q^i^"^
rum
UBER PRIMVi.	XXI
rum unumnefandum quidemuidetiir,&prorfum mopinabilc,quödfi^ lius dei,qui ÒC ipfe deus edjfueric lefus Chriftus ex fcemineo acero natus^ Ica quod ultima creatura mortalis homojidem numero fačlus fìt,cu crea# tore l'umma omnium rerum origine. Altcrum eft, dato Bc admiffb eun^ dem numero èC perfona deum hominemq^ exiftere, cur tamen in lefum Chriftumcaducum SC morcalem hominem credere liceac,nedum neceßc fìcadfalucem. Quin facis (i't credere in deum creatorem uniuerfi, trinum 8^unum,inquoiblo poßta eftomnis humana beatitudo Sc fempiterna falus. GOMET. Noninconfiderate tuus Stagiritadiuinaefapientiafc^ cundoloquitur,quum prausc confuecudinis labe,eciam manifeite uerita f tis cognicionemimpediri8č obnubilar! afFirmac,cuius &inte modo cla^ rum experimentum uideo , qui fola confuetudine aduerfante refpuis ea, quas in prompcu ratio didat , 8č Peripateticorum dc^mata pro« bane. pHiLAL« Quanamratione, èCquo Peripatetico fundamento hsecaftruipoflintjuidereuelexcogitarenequeo. g omet. Nonnenofti tricum eflèin Peripateticorum fchola^ quemadmodurti tertio de anima traditur^eadem legepofTibilem feu materiakm intelledum/ufciperefor^ masintelligibiles], qua & corporea materia formas fufcipit fenfìbiics. Vt prima P HI L A L. Noui equidem et idipfum eodem loco aperte Cordubenfis exi^ corporea plicuit,aflerendo, nullam inter fenfìbilium formarum mat;riam,&: mate' fopaiSca riam iqtelligibilium Q id eft inter primam .materiam, ÒC materialem feu ce iungirur pofìfibilem incelkčlum^extaredircrimen,nili qüod corporea materia for<f masfufcipitfingulares,intelle(fì:usuerouniuerfales.Quade caufa, mate<f Cbihumui-rialis, (^inquit^ intellecflus cognofcitiuus eft,corporea uero materia minU deüccc ani « me, GOMBT. Corporea autem materia nonne fìc fufcipit,5čuniturfor<f i^j^cpn^a mis fenfìbilium,ut pe^tua uiciflitudine unam amicterc,aliam(^ fufcipc^^ inccllctìua. re non defìnat, quoui^ perfe(flioreniin ambitu formarum fenfìbilium materia , uidelicet intellečliuam hominis formam pertingat, eiqp a^une i^bilcmincel-tur. PHILAL. Id experientia demonftrat. co met. Ergo Sč'f^uf" uo* materialis intelledus per intelligibiles formas difcurrere non ceflat, quo^ SumtScé ufc]^perfe(flioremintelligibiliumformamapplicct,ei(^ adunctur, Pcrfc^ lungituro-clior autem omnium intclligibilium formarum eft deus, conlequens igi i!^ ptima^for-tur erit iuxta natura? ordinem neccfte eftcjUt humanus qui Sc poflìbilis et cdUsibiHü inaosrtalis intellec'tus dicitur,unum fiat cum dco gloriofo. p h i l A l. Hoc crcacori nonrenuo,cum Sc Ariftoteles diuinaefapientiajxii.&crcbrius eius inj^^^"^* terpres Auerrois,doceant uniri humanum intellccftum cum ilio principio a quo dependet ccclum atq? natura,uerum hanc unioncm,quadain copu^ latione fieri Cordubenfis uoluit,quemadmodum enutrita namina adne ^ fìitur lichno, que quidem copulatio non candcm rem numero conftituit," quapropterex hoc nondumuideo,qua legefasfìt,idem numero deum hominemcp admittere. g o met. Si firma confideratione fupcrpoc^ fico a nobis cardine,mentem rcuoIuas,uiddicet ,'quod eodem tramite in^f tellcčliua materia Q id eft intelledus humanus]) unitur formis inCdligibi
D iij libus
libus,quoS<C corporea rhatcria forma« fcnfibilium adnutum rcuinccg, dcum crcatorem cum homincidem fuppofìtum numero,candcmucpcrf fonam fcuhypoftaßmcxifterc,tali fìquidem priccipue modo ipfa corpo ? reä maceria ünicur cum optima forma fenfibilium anima intcllcdiua, Unum cundcmcp numero,puca Philalethen , conftituit, quamuis corpus tuum caducum lic 8č morcalcjanima uero inccllcčliua immorcalis 8c kmf picerna,Quapropccrfaterioporter,ipramquocpincelIc(ftualemmaceriain Q humanum ìciUccc incellečlum ') cum opcima incelligibilium formarum dco creatore,unam perfonam fieri numero.Quineciam longe magis con^ fonacordinirerum,uniodiuincnacurc cum forma hu mana, quam unio ànime cum corpore, eo quod corpus labile eft& caducum, anima uero rcmpiterna.8č ideo longiori hacc diftant interuallo ,quam humanus intd# lc(flusamencediuina,quc amboencia funea?rerna. In habentibus autem fymbölum uc ce Stagirita docuic^facilior fic inuicem tranficus 8č unio, p hil a Licet preclare 3C folido Peripacecicorum fundamento often f das humanam naturam in unum numero conflari cum natura diuina,non tarnen uidecur hoc conuenireuerbis prefataclaufulaconcencis, ait enim, Ec in lefum Chriftum filium dei unicum : unicus ergo eft dei filius, qui fic homo,cx tuo autem trahitur argumento,quemcumcp mortalium, hanc periOnalenlcui'n dco unitatem pertingcre polTe, g o met. Et quanam parte die rogo) ex noftrodifcurfu hoc eliciendumputas. phila.l, crt eriim hanc perfonakm humani intellecflus cum intelleAudiuino unitaf^ tem probcs,ex eo quod humanus 8c poiTibilis intellečluscodem modo lul fcipitomivcsformasintelligibiles, quo Uprima materia recipic forma» fenfibiles, modus autem Üle fufcipiendi intelligibiles formas omnibus (ìngulis hominibus ineft , concludendum uidctur , qucmcumc^ hominem poffe cum deounum numero euadere, Qiiaproptcrnon unicus cric dei filius 8C homo/ed fere innumeri. gometivs. Eh Nonpotcft rUrfum tu noftrum deferis cardinem ,8čidemut antea faxum uoluis. lxca^natu- fhilaletes. Quorfum id ais C g o me t 1 v s. Nonnc folida Se rx ordine ) inconcuflTa noftri ratiocinrj bafi's erar,eodem modo fe habere intellccflua^ nalls^'ma "i^teriam ad intelligibilia ,quo 8<C corporea materia ad fenfibiliaC nsc naclirsc phil al. QludniC gomet. Sicautemcorporeamateriarefpicitfcn^ natura^^d^	lecundum remotam queprima: materia; incft ') potenti?,
u"a,ni(ì/n qù^libccmateriGcportiopoffit quamcumc^ fenfìbiliij formam ful'cipere, uno tancS non tanien potefthoc fecundum pocentiam propinquam, qua? ex uaria humannrc» »^^cmcntorum commixtionerefultat,pucapnma? materijportio,qucrub^ ncris. eftformurhominis ,non potuit fecundum proximam pocentiam lubcfle forma: bouis,nec formaebouis fubfterni potuic proxima maceria afi:n^,pa^' l'i modo de fingulis iudicandum. Quemadmodii igitur non quachbet miP) teria:portiofecundum propinquam pocentiam uniri ualec opcime for^ marum fcnribilium(^incelle(ftui fcilicec humano ') unitate perfonali, fic» utiqj nec quaclibec intelleclualis materiac id eft humani mcelledus ")} portio fecundum propinquam pocentiam,qu^e ex eiufdem humani inuk
LIBER PRlMVSl	-,	XXll
[c(?tiis ne}:ü cum tali nel tali corpore organo refultat uniri potefl per^ fonali uiiitatc cum creator« dco. Multiplex denic^ potentiac fìgnificaturnì^ tenutarefccitjAliam ßquidemremotampotentiam dlcimus, quac po(Ii<j; bili intellcčlui, fcu intellecTiuali materie,fuapte natura incft, Aliam ^pinf PotcntiaaH» quam cenfemuspotentiamjquc conuenit intcllediui ex aduenticio,et iècu^^ du quodtalfuel taliorganOjtalicpfantafmatiannečlitur.Primiitacpmo* dipocétia adomnenìintelligibilem formam fufcipiendam cuililpet homi^' ni ineft.Secundi aiit modi potentia no reddit quemlibet aptu ad oninem-formam intelligibile,et ad quamlibet perfečlionem capefi'endam huma^" nam.Nemoquippeillum,cuideruntlumina,idoneumad differentias 8C f ationes colof^perdifcendasdicetjNccß ad melodia,cui furdcfcunt aures,' ftecpad aliqtiam theoriam,quilitargia aut phreneii affcčluscft, Qiiapro« ptef perfonalishumana; naturac unitio cu deo,uix quidem uni , ncdù fìnf gulis mortaliiJ tfótingerc poteft.ph il a l.Efto nijc qd ex ^pinqua potenc fta&Tuario organoi^tcmperameconequcatunufquifcp perfonalé hanc copula pertingerc,qd tamé obltatjquin plures eam, quemadmodij cjtc/ , ras uirtucu docc3,adipi{ci uakant, g o m et. Qy i fìlius dei futurus cft jomf' neS gfe(fliones,quai^capax eft hominü genuSjpofìTidcat oportet : hoc au^ nemo poteft: mortaliÌJ,nifi unus numero tantu.Idcirco Sc unus dumtaxac del filiusSč homo futurus erat» philal-Redtequide fylIogizaSjfedduo	^
^umiis,quoi^ neucrijc5pertühabco,qd is lciliccc,qui futurus fìc dei fìlius	^
òm'nitfhumartaF?2perfečlion5aceruüpolTidcatneccflefit,Sč quod haR!	'
pérfecflionu cumulìi folli Ulli numero homini,nature rei^ ordo permi^ . ! l«rit. G o M ET. Hominem, qui dei fìlius futurus fit,oportere omnium huf mànaE?2perfe(flionuoulmépcrtingcre,planeintclliges,fìad coftitutunó<; Opdmf rf-bis fcopu mencé-dirigas,quq toties adiTiifìmus,codem tramite uniri intèl^ pcramčd & le(fhialem materiam cum opnmo intclUgibilium , quo 5C corporea materia umtur cum-optimofenfibiliumjformauidelicct humana. Nam^ononjaJ quemadmoducOrporca-materiaminimeunituroptimgformai^ fenßbij^ cur ni unus lium,qüia prius totius fenfibilis machingimaginem in le a(ftu fufdpiatjfic^"^'^'^" pari mòdo ihtellec'èualis macerianequaquaniiungiturperlonali ncxu c5 optimoiniclligibilium,quin priusomniumintelligibiliumačtu infe for#' metimsginem. phil a l\'Qj.io in clarani tanti myfterfj cognitione per^ ueniam,locupleciòri obfecfo Ormone id exprimcr^ Sč rcfcrare nepigeat. ' d o M ET. Tarnet(ì ex pr^ognitis qucfitum hoc piane dijudicari polTit, tif bi tamen ut morem geram,altiori amplioricp cxamineoftcderc conabor, ' dicito ergo SC leduio mihi refponde,Nonne hominem ipfum Mycrocol^ mum , & paruam eflTc mundi machinam Peripatccici omncs con^ tenduntC phìlalites. Aperte id ocftauo de auditu Icgirur. GometjvS' Et quanam rationeid probante phi l ale t es. Éaratioif	•
iie,quam primo de hifl:orr|s animalium Ariflotelcs commemorat. Par^ Homo qua ces,tnquicns,hominfs tam fuperiorcs quam inferioresadfìtum orbisu^ ào'coTmus^*' niuerfì fuperiorem infer.oremijp dilpofìta: funt, fimiliter $č priores^&T dicatur,
P iii] • poftenores/'
DE^ doHLlStl AlGHrCVLTVIli |joftd:iores,dcxtrar 8c finiftrac. Ec paulo poft ita fubi'ungit.Qm homo sd uniucriì habicu inftitütus eftjlddtcö patcem criaifta^uiddicct capuc^hap bcc rcfpöndencc patti füblimi ümuct(3,Hscc Avifto, dUibus no obfcurc incdligimu^ honimeidec>nücuparirtiycrG>cörmu,quiapartes habet pro# pörtionc,fitu Sc ördinc correfporndentcspartibus uniUerfì.go me.Qüühi autnihiltcnlcrcägatnatura,nec!fruftra,8č qdß paüdora(,utnofti)fieri pdtertjriunqua Mgät ß plura,cur ergöQdi'c qüjfo^in ta anguÜu et fqualidu hòc crgaftulu ualti S uniuerfi cörgis finsulachfü cäfabre dC miro artifitio coegit,quin potiüs intcllcdiüä hominis formaalicüi fimpliciori et fublimi òri còrpi adiociaueritv p h i l a l-Quorfum rogò mi parens h$c inttìProgas, quia; extra examinis nodrilimites nos euagari copelIünt,tendi'culas a te pa rari c5iédo,non tn ^pterea förmidabo,ncc fuga mihi cofulam,^« potiusj hisfpifitaiibusfglitiburcptuisillaquearireticuUsfummopere dciidero. CÒME. Pergc mi fili,0č ad qu3Èfita,quae,ppößti noftri limites minime ut cxi(iimas>xcedüt refpode,n€cläquco te inncčlere/ed düro ec arčto per^ niciofi erroris uinculo eruere ftudeö, p h i l a l. RefpöndeO 'itaqp,^d rat io, quarei'iiöpifexhochumanugürgtiftiolüadürtiucffi habitü extruxerit, cltipfafimilitudoatc^ ^portiò,quanc3cus 8C unitiointeltóiuchominis Vtwo pocfrt forma: cu mä?^ria depolcit,Nä (^lit oftauo diuina: fapientic traditur )talc elf «ii^S ^P®^^^ potentia materij,qualis eft ač^us forma;, fecus enim fieri non ^io coiiuexl poflet exaAa materie cu forma umö,Quemadmodü fi couexü uel ^mif corporis cii rientis figurj cdfpus,cü alio còrge ad amufllmcopaginare üelis,Opfpreti« corpore ci»	gitefücorpus,caua teneatfigura,^portione rcfpodentčfigui^
rae corgis couexi.Illa igitur(^ut reüertamur ad rem^ forma,qUcpauxilIos in fe adus 8>C gfečlioneS cotinet,modiculas puias potcntias & difpofitiöc« in fufcipiente matetiä requirit,forma aüt qu^ plures in fe pfečliones copie <flitur,plura exigit prcpäramenta in materia recipicnte:qa igitür intellecti ua hominis forma,eminerttius omnes in fe Corporeas perfečtioncs conti* riet. Ideo 8č ha:c ipfa intelleftiua hominis forma,omncs corporeas diipofi tioncs",qujt formar corfefpOrtdent,prat'uias fibi eJcigit in materia, ,ppterca quod incelle(fBua hominis forma,cum fublimior fit quam uniuerta corpo pórea machinà,Ediuc:rfoauté ipfa materia prima,inferior fit tota machi/ na corpörca,nön póflTunt autem iugi e5čtrcma,hifi per media, Mediat au<j teni inter primam materiam 5č hilmanum intellc^um tota corporea ma#; china, idcirco ad unitiónem mätetiae primae cum humano intclkčlu ne« CefTe eft,ut materia ipfa,aliquid de fingulis corporei orbis partibus (^aut iilis fimile 8č pröpörtiortale ^ in fe adfumat,quo exprefla corporea: ma? JÌSo^bis refulcat imago ^ unde fapiens illé Arabs. Algazel homìfiem u^ Epitome'^, &orbis , Epitome abbreuiatamafìèrebat eüe mundi tabellam, abbrcuiaca goMET.AdmittisdeniqjcorpOrcämmateriam nequaquam unirioptimc. mundiabel f^j-nt^ferifibiHujnifi materia ipfa in fe fufcipiat uniuerfi cornei orbis imagi ne.ph il a l.intrepide id cenfeó.G o m e.Eodé igitur modo intelledualis ma certa nequaquaiugitur gfonalinexucwoptimointelledualiu, nifi adualc
omnium
■ • L I b "E R. ' t R I M > ff fs	X XI f |
émniu intclligiblliu in fe fculpat imagincm,quam CordutknGsarffclieditt^ inhabitu(^qLn'm comiraturintellečtusadeptus^uocat.p.hila.l. Euickii^. tiiTime quidem ex alfiimptis hocfequitur.g o m e.Omniu autintclligibiliu. ihlcformareimagincmjiSneultimam&confiimatäliumanigcncris.per fedlioncm cenfesT"? h i l al, CcnCendri lanc,ulunia enim hominis felicitate confìftere in habere omnes pracflicos &C i'pcciilatiuos habitus,Auerrois de anima tertiojlogadiiputationis (cric autumat. g om e.Maniftftc.ergo hlc requiriiroporrcrecum,c|uiperlonahunioncoptimoincdlioibihu copulai^ ri debeaCjÖ^ in dei fihü euafurus fit,omné himianc capacitatis perfcctioné pofTiderc'.hoc autcm(^iicin fcqucntibus audics^quii non nifi um mortaliu obcingcre po(ììc,no poruit nifi unus numero dan Deus.& homojfi' dcnicp mentcmadhibcSjSdrečta rationis trurinarcm pcrpcndas/acilc intelhgcS:, ha:c non elle Rhctorü èC Oratorü Icnociniajnudaiic cxcmp!a(^ut cjiiorii^' dam mycrologorum l'cntcntia ludicac^S^ procax lingua cftutit) itd iolida èC inconcuifa cilcradocinia,Horido nature & Pcripateticorü campo jdc^ Ccrptajquibus cognitis,iam id,qLiod pauloante tibi ablurdum inopina^ bileapparuitjinodo daraintclligcntia èc firma crcdulirate haud dubic fcipies.p hil a l. ReCt:e(^ccclcrtis animi uir^cnunčtias, ÒC iamiä iupci no lpirituducc}patentmihilecretorumaditus,utconlj3Ìcua nunc Cognition neSčintelligentia hircdcprarhendercuidcor. Certa namqjÄ^ inuioiabilis argumentandi lex cft,quapcr conlpe(ftam imagine iplum conf^cinnis cxe piar,ut pocuiìi,quem in rpcculoccrnimus,ucrùquiforiscil:oculij depren dimuSjlìc et ex naribus in i*peculo,narcs ab extra,ex ore os ^pifpicimus,Cii igiturlcnfibilesforma:([utdiuinacfapientia:xij.teflatur Aucrrois)(ortitc lìntelTcin abftradlis,abitrac'torÌj autem habitudoad lcnribilia,uera efiha bitudoatcprclatioexemplarisad tenucm,qucindcpédctimagincm. Ideo cóllans Se certus eli: argumentandi modus ex habitudine et proportionc, qua iefcreipiciunt fenfìbilia ad habitudinem ScT^portionem,qua fc luo modo^refpeclätintellcdiualia.Clliapropter cum opcrcprctiù lìt ad unita^ tem perfonalcmjmateriacüoptimaformarii fcnfibiliüjUt ipia materia om niii Icnfibiliü formas et perfecliones in fé rccipiat,reuincitur inrcilccfriiahTr materia(_humanijrcilicetintcllcc'tri3exigercad hoc,quod per lonali unita # te ad!ocieturoptimointelligibiliri,utomni{i(^luo:iiodo}intclligibiluifori> maspcrfeclionesin ie habeat,undcrefultat &Cprouenit toiahumanaf^ ]icitas.Ha:c funt,qua:iiacT:cnustua medocuit iapicntia,SupcrcH:nìodo uc lecundumdeclarcsairumptum,uiddicet quod unus tantum numeropol^ fithumanarpcrfeclioniscumulum pertingerc. gomet. Id rerum inihi^ Ex imuterfa cT:ìo,5l hominumad inuiccmordo(>rhabitudodcmon{l:rat.lìenim iìnou g«:"«^"-'«^'"«
,./-..	,	o	ir	f	niim,untim
losartium,icientiarumc]jculrorcs,ixmorum honeltarc pralitosconliUe^J taniun) nu=.
ras,nurquam duos,ncdum plurcs eiufdem indullriarCvf uirtutis parcs in^ "'Tu/Ì^Kt
uenies,quin aliusaliumin aliquoantccdiat, Siduos ;puta,mt.i(icivartjsin n- naifi cu-
dagatores attcndas, Alter pravellit theori.T, alter praxi : uni uox canora, nmin ccm;=-
alteri rauca : is folus harmoniacus , Rithmicusaltcr : is cythara
pulfat.
D « COELESn XfiRICVLTVRA pulfatj^iUelyti^is agilis manujcgnis alter ,denicß ut nii^ duo mortaliuco^i dem corporis liabitu & temperamento adamullìm coniienire inucnicsjlìc fieri non potcfl:,ut eiurdem pcriticcquali forte participcnt,qd fingulis qui dem in rebus uideri et experiri licet. Vnde et Stagirita diuinc fapicntisc de cimo aderitjn qhbet genere reru dari unu maximu ÒC omnifi aliorii limi mu,Si igitur in quauis una hominis perfcd:ionc non permifìt rerum ordo illius perfečlionis lummu,nifì uni numero tamii ,logc quidem rationabi^ lius elt omnium humanarij pcrfečlionum culmé donari no poflè nifi uni: Accedit ad hoc hominum adinuiccm habitudo &C ordo,qui Ariflo.Ethi corum nono tefte])talis in humana focietate feruandus clt,quale inter uni^ urcuiur(^indiuiduimembra MorgananaturITferuarenouimus. Inquis enim uno hominem expcrimur,quod non ftatim &C ablq? medio omnia membraintellečliua poteftate participentjfcd quod ordine cjdam unii a!^ ceri fubminiftretjquoufcp cogitatiuam uirtutcm pertingant,cjuc inrer očs humani corporis uires,principatum obtinccj&r cjua: loia intcllcCtiue poccf ftati nullo medio inharret,ncq[5 geminata et pani!(^ ii aduertisj mčbra,pa^ remuim&Tperfečlionisgradu tencnt.Pcdes enim ut primo demotibus animaliij traditur])licetgeminosnaturadcdcrit,notameciu(dcm ordinis, deftinauit enim finiftrum in adminiculum dcxtri,fìc et de manibus,oculis auribuSjnanbufc^ èC de lìngulis paribus membris ludicandum : unica er^ go tantum efl:corporeauirtus,qua:inuniucrromcmbrorumctuirti tum ordine obtinet rummum,8^ eaintercedcntcjomncsreliquicorporis artts particeps fiunt intellecflus,Si igitur lìngulas rerum formas perquiras,fì SC mutuum indiuiduorum in hominum genereordincm attendaSjplane co^ gno(ces,omniahuicadftipulari lcntcntia:,Vnicum Icilicet dari in uniiier^ iomortaliijgenere,quiomncshumanar{ìuirtutum & perfečtionij dctes in feaccumulet: Quaproptcr èC is qui fìliusdeiSi homo futurus erat (in quoomnem humanamperfečtionem coaceruari necefle eft])unus t2m tum numero dari potuit. philale. Quamuisfapienter Pcripatetico more,propolitum negotium deducaSjrelucflari tamen uidetur, id quod pro totiusexaminisnoftribafì&rfìrmamentoaccepimusjhocdicofìrma^ mentum,quo eo modo uniturintelleclualismateria id efl:humanus in# telleclus} optima! formarum intelligibilium Dco,quo & corporea marc# riaiungitur optima: formarum len(ìbilium,intellecl:uihumano:cum cr^ go non in uno tantum ,red in fingulis hominum indiuiduis perfonalcm materiaE,cum optima fenfìbilium forma copulam fieri cernamus,requcrc^ tur pari pačlo,in fingulis hominibus fieri perfonalcm unionem intcllccftua Noncopula"^^ materiaCjCumoptimo intelligibilium Deo,&: non unus tantum,fed più tur cxaclc resdarentur,quieffentDeus&homo. gohetivs Siaccuratius huina ^a n'urino ^iscnaturacconditionem tccum cogites,inucnicsctiplam corporcam ma^ incclIcAui ni teriam,non uereneq^ exacfèecopulari humano intcllc(n:ui,nifiin uno dun fi in uno in= taxat numero,Eo quod quamlibet formam tunc perfc(fte (ubicelo ilio u f "" cenfemus,quando couičlum feu fuppofìtum illius formic,opus III imi
pcrfccte
LIBER PRI M V Si	XX1H1
j^èrfcdc cxcrcerc uidcmus,ui-ium quodqj enim (ut quarto Methcororü, ix^ di parcibus animalium primo tiius Scagirica docuu) tale efle didmiis, ex co quod proprium fuiim opus peragac,proprium autcm humani intel leclusopus(^uttertiodc anima craditur])cllomnia fieri jid cfl; omnia con^ templari incclhgibilia,Sdproprerca carensincelligentia ucri,5din(ìpiensaE^ quiuoca appellacioe(^uc in exordio de phy fico auditu Cordubéfi placuic) homo nuncupandus eft. Sic <5^ Arillo. Polidcorum primo,fine prüden^ sia hominem,belila deceriorem cfl[è cenfiiic : cum igitur perfečlriflima hu# mani incellecliis opcracio(^ uidclicecomniijincelligibilium cótemplatio) non nifi'in uno tantum indiuiduo(^utdemonftratume(l"3reperiri podit, Conlequenserit,non dari exacTram corporea: macericc unionem,cum op# timaformalaifibilimn ,nrlìin uno numero tantum, ali] uero quotquot lune morealium,ad illum unum ordinantur, eumcp relpccliant, quemad* modum es:crcitus multitudo ad luum ordinatur ducem,ficut uniuerfi hu mani corporis uires,ad unicamcogitatiuam relpiciunt,eique promptum pra^rtantoblequium. phìlaletes. Viriliterfané & ftrenue fpiritali^ bus me Tuperas SC uincis tclis,quibus (^nifi me ultro dC temere fallerc atcp inprscccpsdarcuelim^aullain parte reiucl:ari,nec|j corum uimefFugere ualeo. QjJare tecum intrepide lentiam,8č fingula tua documenta firma in telligcntia 5C fide acceptem necefiTe eil,u tamen duo,qux nònnihil habere uidcncurqueftionis (olita bcnignitate et prudentiaexplanaueris.Phmum cur nam credere in hominem Deum omnino exigat lèmita eterne falutis. S£cundum,quccnam ratio divfletjtalcm hominem fimulSč deumcxtitil^ Quaratfone fé lefum Chnllum de Maria uirgine natum. g o m e ri v s. NIon crit la^ f'^nt^dja^j^ boriofum haec tibi clara ÒC perlpečla rcddere,fi eam quam a primordio ex plicauimus, humana: falutis rationem inlpexeris,quam nihil aliud efle ai^ ncm, qui 6c reruimus,nifi adha^rentiam cum creatoredeo,quod idem eft, ac fidicercf '^«^"scfT. musuaftxiatitudinis rerum extrema conflari in unum ,omnium fiqui^ dem rerum primum principium eftDeus ,ultimumq5 omnium extremis eft homo,extrema autem re ip(a difiuncl:a iungi nequeunt, nifi per mediV um.iSIonne et tu hec nobilcum probasC philaletes. Qi'is negaucritC g o m et i vs. Medium uero eil",quod particeps cftextremorum'. ph i l al» Conffcac. GOMETivs- Medium ergo inter Dcum & hominem eft ali« quid unum,quod Deus fimul &C homo cxillit. ^ hi l a l e t e s ,Sic cenfen^ dum uidetur. g o m eti vs. Ergo fi quis Deo copulari dcfi'dcrar,ipfì mci? diofeu mediatori,quideus8^ homoellinhazretoportet. Credere autcm (utanceaexpofuimus^ nihil aliuddefignat,nifi mcntem conuertere, api> plicare,3č ft ibilire in re in quam, creditur. Cum igitur Icfus Maria: uirgiV nis filius eiufcemodi mediu fit,fueritq?,in hunc iplum ergo credere neccfle ericadfalutem. PH( LAL.Qj,iamuis recle rylIogisareSTconclufionehacde ducere uidcans,dubiù tamen mihi furrcpit,fi extrema .f. deus&^ hominu guis,nequeat lungi,nifi gl mediu,Icfi-is autcm Maria: uirginis filius, uerus
crac homo,
DE COELESTI AGRICVLTVRA erat homo,ergo »lon potuic is cum Deo creatore cfFici unus,nifi per medi> um,quod ucre deus cflTcc fimul 8>C homo, at« rurfum de hoc ipfo ine# dio, eädem critambiguitas. Aut igitur ih innnitii abibit qua;ftio,auc cogc risdcmum hominem admitccrc,qui abfcß ullo medio perlbnali copula inf hajreat deo gloriofo j& (ic iungcrentur fine medio extrcma,unde 8c bcatii fica hominis copula cii deo (imilicer abfc^p mediatore dari poflet, g o m e. Si praciacfla 8C per te admiflk ceneas fundamenra,nihil erit,quo inhoccxa« mine dubitesjoftenfumnamq^eftjoportere eil, qui idem numero euafuf rus fit aim deo,rerum omnium intelligibilia apprchendere,hoc eft, omoi umTerum racionibus et intelligibilibus formis metem applicare: qui aiuc omnibus incelligibilibus mentem applicar, is uticp nöablcp aliquo medio, quinimmo per uniuerfum rerum ambitum,quimcdiat inter ipfum bc de* lim,deo adharrct, Idcirco non iunguntur in Chrifto mediatore (^ut tu h« fìtas) extrema abicp medio,quandoquidem totius latitudinis rerum m« dia,ipi'c intelligendo comple(^itur. p h i l a l. Ex hoc aliud,Sč longe qui^ dem magis rcpugnans admittendum uidetur, uidelicet minimeoponii^ num efle ad falutem, credere in lefum Chriftum, uel quemuis mediato? rem,fi ex (bla omnium intelligibiliü apprxhenfione falutem aflequimur, G o MET. EtnosuticpmiPhilalethesfatemur,(ì quotquot funt hominü capaces elTentbmnium intelligibilium minime opus fore mediatore, Vc# rum quia hoc uni tantum (^ut antea difcuflìmus^inuariabilis rerum ordo permifit, canteri uero mortaIium,cum minus apti fìnt, totius mycrocof» mi in fé formare imaginem, operepretium eft ut illi qui deo copulari defìf derant,unimycrocofmomediatori,inquo iungantur extrema,Deus homo,inha:reant, philal. Satisquidemex his perfuafum iamhabeo, fieri non po(re,quin is,qui femitam petit acterne falutis,in mediatorem dc^ um hominemcß ftabili hde mentem dirigat,Sd ibi fiftat,figatq^ intuitum, Verum talemextitiflelefum,uir^nis Marine filium,nondum ex his mihi f ^""^i^dia	G o M E t. Id ex eo conftat,quod omnia,quac mediatoris condii
rio requin't,in folo Chrifto lefu completa effe cognouimus, fummum kit hominem^ Ifcet cOrporis tcmperamentum,fumma tiitac morumcp munditics, fum^ ne"oftencS> ma fapien:ia,fummapoteftasoperandi miracuIa,temporisinfuper(^ut in tur, fequentibus audies^ congruentia,8č quod omnibus maius,S(r nobis pra:# fto eft,quod ipfa arternac làlutis femita,quas diu antea fuerat pracnundia^ ta,nuncrcuelata&:patefa(flanobisfitpereundem Marisc uirginis fìlium Chriftumlefum. philal. Duo,coEleftisanimiuir,hic latiusaperire enucleare oportet. Primum,quodea qua: modo commemorafti ,charif(f mata mediatoris conditio depofcat. Secundum,hxc omnia completa fu# ilTein Chrifto lefu. come, Qiiod fummum corporistemperamcntum, fumma uitsc morum mundities,& fapientiac culmcn ioli mediatori,qui Deus ÒC homo eft,attribuenda fìnt,iam longo examine et difcurfu paulo# ante patefecimus,Quodautem eidem mediatori fumma dcbeatur potef ftasoperandimiraculajex concomitantiapra:di<florum piane dcpra-hen^
ditur.
UBER. PRI M VI	XXV
ditur.Hominis enim qui Sc deuseft) poteftas omnium creaturarum poccnciam, longe dC abfcp limite antecellitjct quemadmodiim organicum mycrocofmi corpus, ad omnem cogitaciuazuirtutis nutum prarltatobfc^ quiumjfic de macrocofmi partes ÒC mcml^ra,imperio obediunc mediato^ ris,qui in uniuerfo reRz ambitu, eundem ( ut antea oftendimus)obtinec proportionis(imilitudinem,quaminhumana compagine cogitatiua te* necuirtus.Qiiodautcm8čcertam temporis congruentiam, mediatoris prefcntiam, requirat, ipfe rerum ordoSC perpetua caufarum feries de^ clarat.Namquemadmodummycroc»i'mum,fic &:macrocofmum, cer^ taiuci(ritudinetemporum,arratumcpperiodisi maxime uero fubluna f rsmmachinam^drcumagi &uariariconfpicimus , quod Ariftoteles Mcchcororum primo,de fingulis terraii orbisparcibus plane affirmat. Qaum igiturperfeclior mycrocofmioperatio,pcrfe<5liorematatis perio? dumpollulac.Perfečlior autem sctaseftea,quamPhificicofift:cntiajjta^ cem uocanc,erituciq^ & macrocofmipcrfcdrior operatioatrpefFcduspcr^ fcčtioriconilftcntia: mundi ajtatiaccommodanda , cumqj mycrocofmi perfedioractas fitilla, qua:totiushumancc uitacperiodi medium tenct. Tenencaucem mcdiij iuxtanaturecurfi'Oanniatricefìmofexcoadufc^ quadragefimu.Eoquodfcptuaginca ,rariul'cuk ucro oduaginta anno^ rü circuitus mortaliumuita:,fpatiummetirifolec,&rquia hWconfiften^ ciac setas,perfečlior,&!! maioris roboris cxiftit, ideo Anftoteles polin'corii feptimo,optimum&:diuinumC ut uocac^ propagandi opushuic arcati in primis conuenireccnfuit.Si deniq? prifcis paritcr SC iunioribus AftrorS contemplacoribus, SC nonnullis Peripateticorum fapientibuspra?fì;anda cft fides,qui očlauiorbis ci'rcuitum in fepties fcptrcm milibus annoru per<^ agi ftatuunt SiSidiuinisoraculisdandaeft autoritas, qua? idiplum per feptem dies,per fepcem dierum hebdomadas fcptemcp annos per feptem quocp annoruin hebdomodas in mylicrio dcnunc'^iant, ubi fingu ^ Iis mycrocofmi annis^ ceaaim in macrocofmo rcfpondenc, Erit uticp perfečlior,8fconfiftetlC!EC mundi a:tas,a fublunariuin rerum primordio (^iuxtafacrehiftorietraditionemXc*centefìnnis,u!tra tertium millefimu annus,adüfc]p quartimillefimicomplcmencum,Q,uc quidem artas, cu fit perfediorartatü mundi,confentaneüefi:jactatcm jllam prcflanrioré huius terreni orbis produKiile cfFe(fèij : cum igitur nullus in orbe dari poffit cf<f fc(flus,qui prcftantior ficipfodeohomincep mediatorcjreuincitur, illam confiltentieetatem maxime Mediatoris nafcentic accommodari. Qiiod autem huic ipfi mediatori precipue conueniàt,communcm prebere icmi^f tam aEternejalutiSjConftatex eo,quód mcdiacorem utantedifcuiTimùs^ uniuerfi generis humani principatu Sófammu obcincre oportet. Ad cu ^ iufcpautem generis fummii fpedat,uc incocam fub le contenta rerü latitui^ dineminfluacjuirtutemqptransfundat. Qilemadmodij folius cogitatiua: üirtuti'smunus eft rationales eliciüos adus in uniuerfiim organicum corpus diftribuerc. Tria denicpfbli mediatori attribuenda hic collige,
E	quorum
Tria qucfo ^^lorumprimum intcrnasanimg & corporis fumma j^fečlione dotca Ii mcdiacocConcernic.Sccundum temporisindicačconfonannam. Tcrtiiim promifo ri conucni=ß5^ exopcaticflFcALismagnitudiiicmrcfpedan. Cumigitur exploratum
omnia accumulatimrcperta fuifleinChnftoIc^ ftolcfu, fu, firmilTimc: SC abfcp ulla ha?fìtatione himc ucrum fuifìTe faluatorem driudicamiis. p h i l a ^ Qiiamuis ccrtior iam fačlus ßm,ma harc mw nera uni cantum mediatoricompeterc,Veruntamcn harc ipfa confumata eflfein Chrifto lefuMarian filio,nefcio quaargiimentandilegeconftare ' poliic. gomet. Ptripateticorumpollicerisdogmataj&tritum illorum ^Tiodonegligisfundamentum» philal. QuorflimiftudC gomet. Quod eaqua: lune rerum fìngularium ut primo de philico audiru tra* dicur ) nullaratione ucldifcurru/edrcnfu&fidetantumj&aliorumte^ ftinionio , ut Socratem SC platonem extitille iapientcs tali parente, loco & tempore, natos depra^hendimus. philal. Qj^iis ergo do« cendimodus,quoqucfitumiftud, unde totafymbolitui pendet moles, folui queat C go metivs. Id non aliunde innotefccre potuit, quam ucridica,uulgatac^ autoritate 5C fama eorum qui palpatu, ÒC occulata fide geftorum certitudinem cognoucre, fi enim prilcorum iapientifTi^ morumqp (cripta monumenta reuoluas , inuenics cos conrormcm, candcmqjdeChrifto lelii hiftoriam texere,&: eum tali tempore, loco ÒC ftcmmate natum tcftari , eundemq^ ilimmis laudibus èC praiconijs decantare,quemàdmodum locupletius fequenti uolumine fuperumnu* tu explicabimus.Vnum tamen inter reliqua datur inuiolabilc huiuscer^ titudinis argumentum ,lonoo latoc^experimcnto deiumptum, Videli^ cet, quod modo uniuerfa rerme hominum multitudo , qui natura: & rationis legegubernancur Q fpreto reiečlo execrando idolorunì cultu) unicum dcumrerum omnium conditorem colat atc|j adoret. Etlicetplu^ rimi(^per omnea:uum ^fapientum Propha^tarum ,pra:potentum(^ Regum nihilpotiusoptauerint,necinre aliqjjA-tantum ftudi] &:operis impenderint, quam ut a nefando òC flagitipffffimo' idolorum cultu ad unius dei creatoris obferuantiam induccrentgenushominumj nullus ta> menquantumlibetuita:fan(^imonia,diuina ÒC liumana fapjentia, at(^ potcntia: magnitudine antccellens iduoti,neinpropriaquidé modi# cagcnteperagcre .&explerepotuit* Hoc enim n.equiuit iapiens SC dilef. (flus dco Abrahamusjnecfacraeiuspropagolfaac, neqp ilk cceleftis òC uir integer lacob, hoc non potuit omnium Propha:tarum princeps 6<C dco plenus Mofes, qui nouit uirgula: idu marisprofündum fcin^dere ge-Hcem Pharaonis cohortem èc turmam fali flu^ibus demergere.Depe^ traUiuentiumaquarum traehefc fcaturiginem. Qyi quadraginta anno^ rum fpatio plus lejccentis milibus uirorum ccclefti pabulo manna:,in dea fertilblitudinealuit, Idipfum efficere nefciuit magnus Ifraclitarum dux lofue^qui rapaciffimi lordanis flučlus fìftens, ualbc multitudinis exer^ citum ficco pedctraduxit, qui lydcribus Athergcp imperauic uc ftarenr,
buccinae
UIBER PB.1MVS.	XXVI
buccina; clangoribus alea Sc inexpugnabilia fubruit mscnia len'cho.Sileo pocencem Regem DauidenijnucfìiurTi humanac falucis. Diuinaj fapientia! oraculiim Solomònem, Sančli fpiritiis delubriim Heliam,qui nubibus maiidabac uc pluerent , flammis ut deuorarcnt holocaufta, Spintui uc morcuum refticuerec iiitac » Qualia Spille alter>"ccclefte in terris niimen-Hclifeus quo(^ agere non ignorauit. Si deniq; Q ne in longius tendar o« rado)fingula ÒC clariffìma quidemprimacue fynagogaelumina, & eo^-rum icripcaacgefta coniyderes,palam inuenies illosnecpropriam etconf tribulemludcorumprolapiam ,nedumingentem efFrcnem barbaro # rum aliarumc^ exterarum gentium multitudinem ab ipfo nepharioSč exitialiidolorumcuIcurcuoeareSd: auerterepotuiffè.NIccid mirum qui^ dem,quum uniuerfummortaliumgenuSjad deum creatorem^&Ceiuscul^ tum acc^ obrequium conucrtere,per nullam creaturarum potcntiam Sc uirtucem (^ ucanteatibiinnocuit )peragi Sdexpleri queat. Cum igitur falucarehoc opus exfòla lefu Chrifti pracfentia )dod:nna&: paffione, eù fe<ftum&conìumacum,longa lataqj experienna appareat, iblido arguii mento concludimus, lefu m LVlaria:filium,uerumextitiflehumana:crea<> tura: mediatorem, deum ,hominemc^. Qi^apropter in eundcm crc^ dore/pedèat adueram femitam a?ternac falutis.Hajc lìngula Q mi Phila ^ leches) fi tecum folitamentis puntate confydcraS) in hoc fcrutinio mhil . ; incerti atcp ambigui tibi relinquetur. philal. Nemo profeclo adeo hebes,5i rationisexpcrs,quidumhistuis,ruperjioluminc illuftratis doi^ cumentis mentem adhibet, quin ea omnia firma intelligentia Sč folida fide amplexurus fìt, Ageitaq^ miparens &:quod reliquum cft abibhiere ctex^ planarelibeat. gometivs. Si animi uirescolligas lolita ingcnrifo^-lertia,cseterain fymbolo contenta perpendas>facilc ad omnium corum, qiia: deinceps ponuntur,certitudinem peruenire poteris, imprimis ucro occurrit claufula dicens.Qui coceptus cft de fpiritui'ancfìo.Natus ex Ma<f Quiconc^^. riauirgine. Huius enim ucntas,palamex prcchabitisfundamcntis fcqui^ pcus cft de tur,cumenimoportunum fitiuxcanacurjt legem,utillc quem mundi o^	'
pifex/umma humani generisperfe<fì:ionccondonat,optimam crafim 8č ex Maria corporiscemperamentum, obtineatjoptimum ucro tempcramcnrum ex fanguincoprodire (emine, rerum natura; ordo non patitur,idconcc monftrac^ Chriftus mcdiatorjtalifemineproduci&narcipotuitjco quod fummum ChuTtum hominis temperamentum jfummam genitoris, progcnitorumcp tcmpc^ riemj&fummamquandam fyderum concinnitatcm requirit.idautcniiddc pluresuidelicetfummiciTetemperamcnti inuiolabili rerum ordini longe"«-'« repugnat, quia in fyderum concentu , Sc in complcxionum latitudine (quemadmodum in quouisgenere rcrum^ unum tantumut nofti ') datur fummum optimumq;, non plura. Rurfus fi gcnitorcm progcnito<; remcpoptimi 8č fummi fuifTe temperamenti contcndas,cogeris cadem Ic^ ge retro progredi,& omnibus progcnttoribus ufq; ad fcculi primordia, ìummum adfcribere tempcramentum,hoc autem cum fieri nequcat, rc#
E ij uincitur
nae uirsria
de coelesti agricvltvra Umcitur nullam hominis propaginem cx fangiutieò femine optimam craßmSCtempenemfbrtiripoire. philal. Sperabamequidcmmc brcui oracione & paruo ncgotio reliqua lymboli apprchcndere 8C pe^ nccrarcpoflè myfteria , Ted crebra offendicula,8^fcopulorum frequen* tiameremorarijpedcmqpfarpuifculefifterc compdlunt, Duo namcp cx dičlis mc modo ofFcndunt.Primum, qua nam lege faceri oporccac, pri^ mum in ccrreftn" hoc orbe dari parencem, Sc non potius ( uc plurimi Pcripacecicorum fentiunc ) dicere, in infinicum abire primogenitorum ordinem» Secundum,cumcognimm& admiflum fuerit, dari protho# plaften,quid nam obftabac, quin ille ipfe, fummam humanse compagi^ nisforciri cempcriem, 8C mediatoris munere fungi potuiflè» gomet. Oporcere primum dari parentem,coPnouimus ex eo,quod uniuerfum hunc cerrcnorum orbem, temporislfuDrjflTc primordia necefllim fìc. Vn^ Su' primi parencis idem erat plafmacionis modus. Decimo problema* cum Äriftocelis refte, quo & nunc quoccidiano experimento,mures,tal# rum ordini pas,mulculos,8<Iidgenus animaliumex putredine quadam gigni cernia quS'dmo » Nam 8c iile,Arabum fapientum princeps Auicenna dccimoquiw. dum & alia to Animalium,Validis argumintisdemonftrac,nihil prohibere ex certa roccia de ' ^^^^^"t^oJ^iii^i^t^ionCjno minus humanajquam aliorù animantiu exoriri pucrcdine S^producifor^nä,Videliceß,quando aquaruilluuies, aut caumatu ardo^ ' nafci, re,animancia dC ccnrsc nafcentia deuaftantur ÖC pereunt.Nec Cordubentf lìs oclauo de auditu , argutiaz contra hanc affertionem militane , qui duo inconuenientia ,hanc lèqui pofìtionem exiftimat. Primum, quod fequeretur, quamlibet form am exquauis fieri materia,uel quodlibec ex quolibet. Secundum, quod fieri contingeret humanam fpeciem, non U,^^^natura,redcaru.Aftneutrum(^ri confyderas ) admittendum. Primum AuerroSin quidem, quia non admittimus nos materiam , qua: ex putredine uel conirarium quauis clementorum congeftione paratur jaliam eflè fpeciem abea quse ex prolifico femine oritur, quia nec harum materiarum formas» diuer^ fas effe fpecie probauimus, Eiufdem enim ipecificae rationis eft forma muris geniti ex putredine, cum forma muris,qui ex maris 8C foemina: cop Dulagignitur, quia eandem operationem,eandemcp figuram hos ha# jere confpicimus , quorum autem eadem eft operatio , illorum utiq^ eadem eft natura 8č forma, Cum non aliunde formarum cognofca f mus difcrimina ,nifiexuarietateoperis ÄT motus. Eafdem autem utruf c^gcnus murium tenere operationes , clara experientia demonftrat. Qui autem Ariftotelis Q primo de generatione animalium ) fenten^ tiam in contrarium noftrze pofitionis adducuntdicentem, Alterum effe genus eorum ,quac putredine nafcuntur, abillis ,qua: prolifico fe^ mine propagantur , hi minus Ariftotelis mentem diiudicant . Ibi namcp Q fi aduertis ) fermo eft foluni de animantibus infe $ čiis , quorum natura eft , ut oriantur cx putredine , 8C talia non generane aliquid fibi uniuocum , nec murcm dC foeminam» Nofter
autem
argumcca.
LIBER PRIMVS»	XXVll
iutcm hic fermo cfi: de his,quorum ortus natura quidcm cfl ex propagai tionislcminc,taliaaiim,CLimaIiquandoex quadam elcmcntoru mixcio^ >ic,ucl putredine edancur,tum An'ftotcles minime uidetur rcnucrc, quin^ mas Sc femina ,acc^ uniuocum cum propagads animai gdi & gigni poflìc, faccorcamen(]proucrciexperienna oftendic )ca quce nafcunturex puf credine,minus elTe perfecta in fuisoperibus, quam fui generis animantia, qua: exmaris Sčfemina: copulagcnerantur,cuius imperfecTtionis ratio, di putrida: materia?,8<C loci ineptitudo,non tamenpropterea tollitur, quineiufdem fìntfpeciciuniuoca:-Tritumenim in Peripateticoru fcho«; Iaeft,magis 6l minus, non uariare fpeciem,quemadmodum homo qui cxuero mucilus èC mancus corpore SC fpiritu prodic, non tamenpro^ pcerea tollitur,quin uniuoce dicatur homo. Stanteigitur&ftabilitafcn^ tentia, quod pcrfecftorum anirhalium , qua: ex putredine generantur^ forma , eadem fìtlpecie, cum eiufdem generis animalium forma,qua: per propagatione producuntur,confequens eric,quod 5c ex proxima co^ rundeln materia, quoc^ eadem fpecie exiftacjdeo huius fentcntia: aflTer^ tor minimecogetur annuere, quodlibet fieri ex quolibet,ut Corduben^ fìscontendit. lV nlirat pra:cerea horum formam eandem efle fpecie dentitas caufa etticiencis. Vera fìquidem generalis efìFiciens caufa cfl:,non ipfuni indiuiduu hoc. Idenim(]utfecundodegeneran'one,xxv.iir7.8irde auditu oclauo Cordubenfis iple probat ) non gcrit uiccsageiuis, (ed in# ftrumentiSč organi tantum. Veram autem agentem caufam aftirmac calorem eflTc ccEleftem,qui ut diuinac fapiencia: (eptimoxxxi, Idemlof quitur ) menfuraturartequadamdiuina, Cumigiturcafor ille ccclcflis, quiucraefl:caufagcnerationisanimantium,con(?milis & idem fìt fpecie, nihilprohihct,quinis,infl:rumcntoalio ab hoc indiuiduo homine, cunf <Jem, licet non adcoexatfte producat effečium, Artisenim pcritia', non uniprarcifeobrtringitur iuftrumento ,tamctfì commodius 8č aptius o^ peretur uno mediante quam alio. Ex quibus etiam facile colligere po f teris,quod fecundumab Auerroi commemoratum inconucnicns,mi^ nime adhanc noftram poßtionem fequatur . Vidclicetiquod hominis Ipeciesfieretcafu SC euentu ,non enim,quodcumt^ inpaudoribus ori? tur,idforcuitu eucnire dicimus,puta, iungì cum Saturno Martem,Io<! ucmqj in uno zodiacipun<flo,raro quidcm SC longopofl: tempore con
Non omne
tingit,Nemotamcn ,hoc cafu cuenire dicec,cum nihiladuenn'tium Sc qy^raro fortuitum fuperis contingere poflic . Sed cafu Q ut fècUndo de auditu fic.idfortui traditurValiquid fieriafTerimusnon quod Gmpliciter in paucioribus c^ ucnit,fed quod a tali uel tali caufa in pauciotibus procedit, ut auriinuem musj tioabillifionepedum. SicSC hominis nafccntia abfc]j nlaris Sc femina: copula,licet raro (^&:forfitan in uuiuerlo huius orbis periodo nifìfcmel tantum^contingac.Id tamen minimeaduentìtipSd cafiii adfmbendum, ftabilisenim S<:perpetuus rerum ordo rcqui^fc^ut quoji'eS ccclcftia fydc^ ra(^ fummi condicoris nutu ^ cerco amicicia:Quc ita dicamimiltu SC
E iij concinnitatc
DB COEEI,STI AGRICVLrVRÄ;
concinm'catc féic rcfpiciuntjtuncfydera illain rerum fubcoclefti'um mdh geftä molé.&chaos,bcncuoli iiulcus fui radios dimiccut,quibus cofufa illa rci^ lemuia ita cöcilianc,uc hois denicpjqiieadmodü alioi^i animaciu et ter# rgnalcenciu forma rclultet. Et ^lu'sillius ^choplafl;a;formator öcTopifcx fìcipfc uniuerfof^condicordeusjcoclcffa'atamcn lydera matcr/am exco> lune Sč temperane, eamqp iürcipiendis & educcndw formis adaptant, quemadmodum in mortuoriim reliirrecliojic Q ut aliquando tu latius iiitelligcs ) Angclos Gadauerum puluercm collctfluors exinde ad Ar* changdi uocem Sč magna? tuba; fonum mortuos (ìirrecfluros ,fapientuin theologorum traditio affirmat, Cuius typum dC cglebre myfterium no* uerunt uere alkgorizantes,etorthodoxa:tìdcicultorcs Cabalei,quemad* modum quarto huius operis uolumine latius uolente Chrifto ^ intelli^ gore pocens. Ex his deniqj omnibus conclude,quod Ili quodam elemento^ rum te'mpcramentOjabfqp maris ÒC fccmina; copula hominem nafci con> tingat , non propterea turbar!, quin potius perfìci,rerum ordinem , feruaridecorem uniuerfì. Nam rude Sc torpidum aquac & terra? de» mcntumjmukotiesfpontefuacontrapropriac natura aptitudinem »furf Skucnacu' ^Lini n^ouetur ,dC ulq; ad ^thera pergit ,lk &: Aer &:ignis frequcntius rauacuuin ruunc deorrumjpetuntqjabyflfum, non alia dc caufa ,nilìutcaucant uaf IJo^P^'^j^^'' cui coniortium ,.6<Clocum euitentcorpore carentem. Qi'anto ergo con? ma'ni'^arj'^^'^^"""^'^ rationabiluseft, credere,quod fublimia illa 8(^^(piritaliaccc^ tiam gene» leftia corpora Q quorum perpetua proiiidcntia8<rcuraeft,ut perenntm ns rcru or» mundiferuentdccorcm Archctypi orbis depromant hanccaducam
do pcrmit» ,	. , , ^	. , o i-	.	^ o
at, mterrisunaginem Jprouideanc oC lumma openitantur,nedecor Äorf natusuniuerlìhocnobikScdiuinohominum generecareac,& ideo cer^ cum elementorum temperamentum, quod aptum natum capax fic humana^mentisdelimoterrsecompaginariconcntur. Ha?c fì tucogif ces tecum examines,facile intelliges rerum ordinem Sc decorem exif gcre,utprothopIaftesprimuluedeturhomo,ccrtoeIcmenrorum tempc# rie,ablc^ fcminali propagatione natus,dc quo tu pauloanteimprimis dup • bitafti, iVlodoigituradkcundamqua;ftion€m,qua primum parentcm Quia non ^fbitraris optima fortituaifuilZè tcmperiem, &C ideo mediatoris fungi fhc^la^es ' potui(Iè mi4ncre,explanandaiT;i aggredion Nofti enim ex di(fì:is,quomo<i opcimu for^» do parensillepriracuiis,non nifi'terj'eftriquadam congeftione fìt orfus, tin ccm^' TerxénaautcmconpeftioJiccc.hujnanac complexionis limitem pertin?
ramencum. . .	R-i	r - ■	0,1.1
jdco media gat ,non tarnen pocelt optimum lortiri temperamentum, <x hoc quidcm ^rem pr{» non ex imbecillitate agentis, ut antea retulimus ") eX ineptitudinc torpor;: recipienris,Wipfum in fuperomnium aliarum rerum genera? bilium conditio ÖCnaturac ordooftendit,bmneenim(^ ut decimo Pro^ blematu Arift:otdiplacuit]):qdexno efìre,ad c(Tè,leu ex noordne,in ordini nem redigitur,Primo C quafiinfantir'Eacratc])óbturum0<rmancumpro; ducitur,acdeincepsrenfiraper«cacèsgraditur 6^"prohcit, quoufqj per^
fedioniš
: .. i . • i':
L IBER PRIMVJ.	XXVIII
fcčiionis fucC faftigium ftatiimque pertingat, unde riirrijsdcclinaccen^ dcns in occaliim ÖC corrupcionem. Qiium igitur terreftrcm hunc or<J bem ob cccii quondam ftatiim a non efic , ad 'efle , a confufo in di^ ftinčtum, cerco cemporisexordìo prodiičlum efìTe probauerimus,faten oporcec, tcrrenam hanc machinam primo rudiulculam minufuc ex;^ ciilcain prodrjlIcjUjide SC humansc compaginis cemperies , quac corius • elcmencaris fabrica! finis 8C eftccflus dignofdtur , tiinc optima prodih re non ualuic.Ec quamuis homo ipfe primguus euciligioaboriginefua nulla infancia: dC adoiefcencixx'tate & nullo prareunce magiftro ma# lurus acque fapicns prodienc,nihilominusprothopIaftcs ille/icuc nccCECf cera gencrabilia,optimum cemperamencum (brciri non pocuic, quod uti^ qu2non modo ueridica&C diuinaProphetarum ceftanturoracula,fed 8>C cxterarum quotp gentium icripta èc monumenta paflnn dcnunciant , dum prioris hominum icuiruditatem atque inertiam reccnfent admi^ rancur,quorumexindepedctcnciniin tcmporis difcuriii crcuitmodeftia fapicntia ÒC uircus,donec ucniebant temporum sctatumq^ plenitudo, qug canquam perfecta confiftentia: mundi artas,perfečiiffimum mundi jftauratorem proculic.Chriftum Icfum de Maria uirgincnatum.Cum ita<? quccognitumSd exploratum fi'c,non potuifTe primum parentcm ium^ mum lorciri cemperamentumjconcluditur (^iuxta pra^habifa Fundament ca,id quo cota noftra harc tcndebat oratio,neminem fcilicec qui feminakm a prochoplafteducic originem^optimampotuiffenecpoiTè obtincrehu^ marni: compaginis tcmpcriein, Qjium igicur mediatorem qui Deus SC homo (ic, lummi tcmperamcnci ei(e oporteatjreuincitur, Mcdiacorem nullo ranguineoaucuinliremine,nec]p per aliquam plalmatiuam feminis uircutemconcipi nafcipotuifle/ed aliunde a potciiate, cui ll't data fa^ culcas formandi cemperacilltmuni mycrocofmumjopcimamqueuniucr^? fi imaginem.Cumautemnulla, ad hoc peragendum fuppecat potei^as, nifi illa , quxin fe exemplar & paradigma complecTiitur uniuerh,Com plečlicur aucem hoc folus mundi architeclus èc conditor Deus,qui per (piriCfUm ran(flum uc alibi latius intelliges^ cun(ftis largitur munus ciTcndi ^ conferuandi. Ideo conceptus èC formatio mediatoris m uir^ Quopa^o gineo utero, iure quidem èC prarcipua ratione fpiritui fancflo attnbu ^ Chrifius do tnda cric. Quapropter aptiflime profert claufula , dicendo Q quicon^ minus con» ccpcus eft de fpiritufančlo ') Quod autem eundem nafci oportuit de j-p'^iriafibn ^ uirginc, compertrum eft ex co , quod optimi temperamenti concepì? cSo. tum , & cmbrionis foetufquefomcntum inaliquo temperato S^incon^^
.	rr	I	• r^	■	^ r-	i i """umna«
taminato utero neri necelle erat , ahoqum roctus iple Q licut dulcc iči de uiigi= limpidumque merum uitiatur,infccT:a lagena a coinquina'-o utero uitiir labemc^contraheret.Cumautcmnihiluehcmcntius lordidct Se contn^^ rniiKCuirgineumuterumquam libidinis ardor,5L inquinatiatqjputridi . r-,	E iirj Icminis
n«:.
DE COE'LBST! R AGRICVLTVRÄ. feiniiiis corriiptela. Ideo mcdiacorem in illibato Sc uirofnis utero cocipi 8C foLicri oportuit,S(C hoc multo quidemconucnientius eitlcgi narurx,& im uiolabili rerum ordinijquamaiiimantiumprocrcatioS^ortus de limoSC cx certaelemcntorumcong.eftione in utero Sc uilccribusferrx,eoquod longcquidemplusiymboli dC fi'militudinis habet uirgineus uterus cum coiicepto fjtu,quam tetrurri fl:olidum».peIemcntum terre. Cum igiturex^ ploratumlitjoporteremediatorem concipi de fpiritu landò, inaici de uirgiriejelum autem Nazarenum,natum de Maria extitille mediatorcm iam plane cognoiienmus,firmitcrcocludendumefi:,eundem lefum Na« sarenum conceptum effe de fpiritu lancfto, 8c Mariam de qua natus eft, PaOTusfub fuiffeuirginem. Scqiiiturin lymboloclaululadiCens. PafliislubPontio ^'^"G^ucifi-	^ lepultus. Chriftum enim Mariae uirginis
XUS, morcuš filium pafTuni elle fub Pontiö Pilato,Cruci tiixum mc)rtuum,5»^ {epultum, us&fcpuU folida hiftorix tellimoniadcclarant,TaIia autem ipli mediatori, qui De^ US Sc homo eft adlchbenda eile declarat pra^cipuum illud munus &C opus Prccipuum quod ad mediatorcm lpecT;at,quum enim potillimum mediatori»opuscc mcdiatoris munusfìtjuniuerllimgenusmortalium ad asternam inftituere falutem, dsTruc^*^ manifcftumeftadeundcmattincre,utai1tea amoueat,tollatc{j omnia ea fuppiicium qua: impcdiunt,&robll:aculapra:bcnt (aiuti,Obftabatautem dcliclumcc & fcpulcura culpa primi piTcntis. lllius igitur labem,maculamqj prius eximcre SC dw »•equine, tergere oportuitjiion potuit autem,iuxta natura: legem alitcr aboIcri,nHi mediator iple,amarulcnta:mortispatereturrupplicium.Chrin:umitaquc humanigencris reftauratoremjpairum mortuumcp fuiffe credere neceirc eft ad ialutcm. Duo autem hicallumpta ,uberiorcm cxplanationcm re« quirunt,Primum quod parcns ille primcuus deliqucrit, & ita deliqucrit j ut eiuscujpa non modo fibi,kd5č cunc1:is mortalibus uiam obftruxeric ad rcgnum coclorum. Secundum quod culpa illa, per mediatorcm, fbló mortis tormento tolli&aboleripotuerit» Primum uero parenrcm ddi^ quifTe,nullo certo difcurru&TraeiocinioinnoterccrepotuitjCumin fé res pfààdutrumlibctcontingenscrat.Nulla liquidem caufa ucloccafìóeft, (^ut ex Pericrmenijs SC Ethicorum tertiocolligis} qua: uoluntati uim ali^ quam inferrc eamcj; neceflìtatis legi fubmittere ualeat, qua Cogatiir hunc uel illuni elicere 0čexplcrea(ftum.Suafioquidcm aliqua ipfarii uoluntatf tcm inclinare cC allicere potcft,compellere uero minime,Qiiapropter pm mum hominem pracuaricatorem fuiflfe,nulla certa 8>C cogenteratione,fed duntaxat facrcchiftoria: autoritatc dC teftimonio conftare nobis potuit. P mum a	prothoplaftem ex Corporis incemperie,procliucm pronufrt
rcntTm"prS <l"cad dclinqucndum fui(reexploratühabemus,ex eoquod a nobis pau^ num fuiilc loantcoftcnfum eft, uidelicetnon potuifle primum parentem optimàra ad pcccacum humana: compapinis fortiri temperiem i Corporis autem intcmperics eius
ratioaeiUo»	^ ^	r	a ..	n •
ftrat.pcccafTc	actionem diltempcrat,0(^c0mquniat,At licet parensillcprima?uus
uero, faada ab cius primordio ommfariamjfapientia dC prudentia condonatus fucr/t, oftcridit au;	IibcraCB
torius.
• L! BER PRTMVS«	XXIX
hbet-à(^uoluncatc8^ elezione egcrit, Attameirqui'amaiot' cxadh'ore^^u^ longj jrac unio arbicrp pocentia: cum diltorto 5C coinquinato corpore,quam cu prcftanuor. ipfo creatore Dco,unumquodcß auccm^quum promptius A'c ad sg^dum, fecundum id per quod magis e;[ciftit adu,0č unum,idcirco prothoplaftcs nimx pcvca üle,magis ad corporis,quam omnipotentis Dei trahebatur obfequium, ftas.^ulla Ecenim lerpens iile,ßparumper facro Aenigmateluderefas eft, et Draco cusTquidcr' quiihccdeiliu Sčnobiliumorbium refidetcacumine,quamuis ipfecu um' go^n caufa iierfb generis fui agmine nullum Imperium et poteftatem teneac in mortai '^'^Vl^'^cce' lium mcntemjfuadettamenfantafticazuirtutij&mulieriomnium uitaliu bre fupcrenc pocentiaru matri,qusc quidcm mulier cum in carne èc hypoftafi una fit cu marito,maritus autem non itidem unum eft cum omnipotenti Deo. Ideo „^^"àit'K's! mulier ipra,rcrpenns fuafiSe inquinata mox fupplantat uirum,8č arbitrili decorqucc mariti,quod tu fì Tapis confydera.Refume denicp ex dičlis, q& deprimi parentispeccato,nulla alia certitudo haberi poflrit,quaminuiola^ bile facra: hiftoria: tefttmonium .Eundem uero fuapte natura, 3C ex utero pronumfuiflrcaddelinquendum,lexnaturae8£rerum ordo demonftrat, Ciuo'cogmto&admifIo,uidendumeft,quarationcprimiparentis culpa. Quo pado traducafìcinpofteros,ita quod uniuerfo humano generi impedimeni? J)"™ aim obicemc^ praebucrit,ne particeps fieret arcernae falutis.^ Scito igitur, duda Cui^* quum primaeuusille parens diuinum confortium eiuic^ adha?rentiam de^ poftcros.^ Imquendo amitteret,cerrenirc]^inhajreatillccebris,mox cockfti draconi dC fèrreniorbispoteftati Q quam facra eloquia principem Ioa.xij.huius mw diuocant^fačluseftobnoxius»Tntum liquidem eft orerapietum,quod (blus (àpiens,qui fublimioribus SC fuperceleftibusprincipìjs adhaErét,do# minabitur aftris,Qj,ii autem fuperna illa numina deferitjdeferit 8l ipfe, SC ideo eum impellunt &:ruppeditantaftra,quapropter& eins feminariam mafTam terrena: concupifcentia: fomite contaminari,& uerfatili fyderum gladio fauciari oportuit,quod non ignorauit ille tuus, quamuis propha^ nus fuo carmine,uates cantando.Fcelix qui potuic rerum cognofcerc cau# fas,atcp metus omnis & inexorabile fatum,(ubiccit pedibus, ftrepitumcp Acherontis auari. Bifariamergo,(ì aduertis primi parentis pra?uaricano abftulit et tufbauit eternam humani generis falutem.Primo q? ipfe quem prx cseteris mortalium decebat exhibere fe mediatorem^facflus pra?uarica tor,feipfum uniuerfum genus hominum ccelefti orbauit parente 3C faluatore.Secundo.quod tota poftei'itatem,fcruafccerit peccati, Sčhuius mundi principi,cccleftibufc^ elementis reddiderit obnoxiam,quo facftum erat,ut uniuerfa hominum multitudo,nullo unquam ftudio,nulla potent tia &ui,abexecrando idolorum 8c dcmonum cultuauocari,&: diuelli potuerit.Q^ibusomnibusrecn:eintelle(ftis,primumquod acccpimus af^ pot"'« rumptum,iam fatis conftare potčrit, Aggrediamur modo fccundum, J^^JJ^jaftS"' quopofitum eft non potuifte aboleri pra:;Uaricatiönis culpam, nifi' fup;^ culpa nifi g plicio Se morte mediatoris. In cuius paritcr Sc prioris clariorcm im pjjl^n/jjfc-t€lligentiam,unum natura? bordini rerum confcntancum abs tcdari pe^ diacons.
timus
timus,qLiod non folum faqci-eloqufj, 3C faiidorum, fapientiflimorumcp probat aucoritas, Ted SC prifcorum Caldgoriim,Acgiptiorum,Arabuni, Placonicorumc^ fchola öC uniuerfa Hcbraroriim Synagoga afFirmac, Ariftocdisquoq^,licer idipfum non cračlct,minime tarnen refpuitjquod Sc fimulachrorum olim refponfa, atcß oracula plane dcmonftrant,uid« tionalesfpil licctquoidam exiftcre rationalis naturacfpiritus, in opacum hunc fublu* ricus quos harem orbemdetrufoSjaftrorumcppóteitati adačt:os,quosdacmones^ap# dcmoncs pdlari libuit,qui clanculum òC fubdole fc mortalium mcncibus ingercre, " ' eofq? ad fui obieqiiium allicere ÒC trahere moliantur ,quibus fi quis femd obtcmperetj&cameisi'eruitutis foedera ineat, non poteft deinceps^fefe iuxta natura; legem ab illorumreuocare imperio,nifi grauem rebellionis rua:luacpccnam, Sčproeorundem daEmonumnutu,mulčlamrepcndac, EclìaliquemdcocreatorifuofidelemS^cordatum hominem, nullo ftu; dio dolo fa,llercj5^ ad cultumfuidctorquereualeantjobicem tamen & uariaoflFendicula([prouc rerum iufticia permifeht ') ponerc, laqueofc^ inncc^cre,nulloquidcm momento deßftunt.Nam quemadmodum cuilij bet rerum exiftencium ,ßc èC da;moni inditum eft delyderium operandi et producendiribifìmile,arccndi8^expellendiquod repugnat. Hoc igitur admi(ro,dicendumPrimiparentis,nequaquam tolli &C aboleri potuiflc cuIpam,ni(i'cfUentiomediatorisrupplicio atc^ interitu, ex co quod non potuerat Q iuxta rerum ordinem) genus humanum principis huius mun^ di obfequio èc fimulachrorum cukui mancipatum redimi, priftinacli* bercaci relttui,ni{ì iple rebellionis (3<[^redemptionis autor, pccnam luerct, Sc pro uiolato fcedere reportaret fupplicium, ac licet ineuitabilis atcp im^ menla fuerit redemptoris poteftas uiolare tamen non licebat ius principis huius mundi,nec]^ ieruitutem humani generis,quam princeps ille iure na# tursE obtinuitjuiolentia&.contraperpetuum rerum ordinemadimere, Vt denic^ rc paucisexplicem,dico,quod non potuitabitpmul<fi:a et pce^ nafupplicri fieri rèdemptio,nifìille qui redemit jipfum da:monioru prin# cipem,cum uniuerfa eius clientela perdidifTet 3 aut in aliam tranfmutalTet naturam.Eft enim mali dacmonis C ut diximus) conditio Sc pertinax def Mali demo» fyderiij, hominem ad fui trahere obfequium,et in perpetuam feruitutcm ms ccnracio rcdigcre,aquo quidem uoto Sc ftudio reuocari non poteft da?mon,quam uinditSxi diu exiitit d.T:mon,ni(ì prius faciata fuerit eius appetitio, SC uindicflarlibi^ do. Qjiemadmodum rigidi immaniffimi tyranni non priusceflatin hoftem furor,quam ipfum hoftilis exercitus ducem SC contracli olim fazf deris uiolatorem triumphans captiuum ducat,plecftat ,ignominiaq^ 8C concumeliaafFiciatjtotdéntcjf SC tàntos inferat mortis cruciatus ,quanP tos mortalis natura: conditio &fenfus pati &:fuftinerc queàt. Qu""^ igitur compertum habčamus , lefum Chriftum de Maria Virginc natum ^ SC fub Pontio Pilato palTum , uerum excitiflTe mediatorem, qui de marni truculentiflimi Principis eruit miferum mortalium ge; nus , opera:pr»cium crac pro iuftitia Sc inuiolabjli naturae lege (er #
uanda,
LI BER PRIMVi*	5C2CX
uaiida , proprium 8C innocentem faiiguinem füutH , rc;c3eniprionis praicium traderc , 8C amarulencac mortis crudfqp fupplida rcpen # derc . Iddro eundem lefum Chriftum fedemptorem paflum fuiflè, crucifixum , mortuum & fepultum credere oportet ad falutcm, dico rcpiilciim, quia confumata iiixra naturae legem mors eft,cumex ten? Sepultü effe ra: demento iiatum, terrenum elementum recondat, Exinde eiulmodi „jd^K^pSr paiTio Sc crux redemptoris in caraderem facta eft,uelutipentaculum,cetadfaluù, quofe munire folent exorciftae aduerfus maligni fpiritus noxam, ut quo^ tiens mens humana jSčfantafticauirtuspaffionem Ödhanccrucem reco^J gitct,nulla fubdolademonis fuggeftio hominem fupplantaro 8c fallcre Carafter q potefl:,eo quod dcmon cul data dt illabendi,no quidem in mentem, icd in dcmonisca= fantaflicam potentiam tantum, quotiespaffionis facinus jcrucifcp ^"^^"rrfion'acud culumciobfjcitur,memorfìttriumphi,quoipre in fupremiihumani gcif lum^cruds ncrisducemgraflfatusfueratjquiexinde feruitutis debitum prototo mano genere perfblueritj&'contratfli foederis Chirographum dekucric, tunc (latim fefeper iuftitiaclegem,cohibet 8C nihil audet lüggerere noxij, Hcc autcm scterna: ueritatis iacramenta,minus abftrufa at<^ aliena appa<? rcnt Iiis quinaturae rerum archanaS^ maxime facrificandi ritusmy^ ftenac:p cognouerint.Si enim n5 folu Molaice legis recn:atorcs,red et quot^ quot fuerüt ab ccuo gentilium etbarbaroRz fapientes,paritd- & idiote, ar^ bitrati funchircorum SC tauroi^fanguin^,propitios fìbi reddi fuperoSjSč fua compIacarinumina,quanto magis admittendìx.eftquodinnocentiflìi? mi hominis fìmul S^dd mediatoris efFufus fanguisjinreconciliationem ec fempiternam fiddiüfalutem rcdundet.Cui alludit facra (ecundo Reoum ixxi.de Gabaonitarumgentdhiftoria,qui cum RegisDauidpermifiionc crucifixident fepte innocente« de ftemmate Saulis,mox repropiciatus eft deus terre.C^cmadmodü Sč ca.irj.quarto Reoum legitur, de Möabitai^ Regehofl:ibusobreffb,qui dum fuper murooDtulitlK)locauftü,innocen^ tem filium fuu,magna fa(fla eftindignatio fuper IfraeljCt ftatim obfìdio<> neloluta,reuerfìfunthoftesin terramfuam .Hgc tecum pcnfita^mentc reuolüe C His igitur cognitis 8C rite perfpe(5lis,Rcliqua fymboli Myfteria abfc^magno negotio apprehendere dC penetrare potens.Qiiod cnim Chriftum decebat defcendere ad inferos atcp refurgere^palam conftat ex infcros,_ CO,quod redemptoris munus erat,illos recuperare atq; er nere, qui primi parentis culpa relegati 8čmancipati ei'ant adinfcros,cofcR,diuino refti^ tuereconfortio,^^^ullumautemmed^um reconciiiarepoteft extrema ,ni^ (Ì 8C uni alteri extremorum inhà:reat,quapropter Chriftum mediato^ remjprajicriptisad inferos patribus,tanqua alteri extremoru quot^ ad^ l'ungeoportui't,quod non ni(ìperdeièenfumad inferos fieri potuit, Qua aiitlegi deceat intelledualé fubftantiäjdeumcpomniü fcculorumk-egeni furfum deorfumc^ locali tranßtii petere,non eftprefentis negotii perquii». rere. Nam quemadmodum očlauo-de auditu non diibitauic Stagirica-^rimo motori qui uniiierfum inhabitat, certam- a€«liplagam,ucproprio
um
um illi locum adfcribiwrcjfic codem SC folidiori quidcm argumente, ChnV (liiaIuaconshuhlai^icacUodrnutationcni,de(cenruiTicp ad infcros attri^ Tertia die re bucre fas eft. Chriftum quocp f efurrcxiflèjoportunum cft crederc ad fa furrexiu luccm,quia exacfla (^ut in fequencibus audies^ hominum fcelicitas Talus expoftulacjucanimus dco creacorifuo fimul organicocorpori inhcf r€ac.Hancaucemrerurr«d:ionem,ficridebuifì[è tertia prarcipucpoftmor ccm die,nulla in proiiiptudatur ratio,qua: idipfumdcmonftrct, Ted intep cSos. onerata diuina: hiftoriac autoritas hoc infinuac, Chriftum uero median torem aiccndiflc ad coclos, credcndum edè ad ralucem,quis unquam du# bicauerit,cum illic quercndus fit per fidcm,ubi potiflimum ledern et throf num gloria; collocauic. Pofuic autcm Q uc pauloante ex Peripateticorum principis fentencia recenfui} in cardine ccch ,illucitac^ fe conreratoportet Sedetad de« mens mortalium quac femitam.petit acternclalutis. Chriftum autcm ad ccramdeipa dexccram dei patris federe crcdcndum eft,quia corporea natura, ut antea difculTnTiuSjipfius excmplaris ÒC Archetypi naturac habitudinem tanquä imago dclìgnaticonftat autcm iuxta Peripateticorum dogma,coelefti cor pori dextrum attribui atcp ßniftrum. Ideo ÒC Archetypo principio, undc ccclum dependct atqj natura,fublimiori modo dextrum ŠC finiftrum iure adfcribendum erit. Hinc tota Pychagoreorum,quemadmodum Sc prifco rum Allcgorfzantiumičholainter reliqua rerum principia dextrum lìniftrum enumerat.Refidentaiitem a dextrisdei patris,pura: nuda:quc inteilečlualcS rubftantta:,& anima; beatorum,quorum omnium caput čC princeps exiftit Chriftus Dominus,a fìniftris uero fedent uirtutes,qujcor porca: natura; adačlx8fobnoxiaz funt. Et proptereacum uenerit iudtX uniucrforum,dicetut(^ucritatis audorloquiturilVlatth.xxvOornnibusa dexcris. Venite benedi<fli, Hgdis uero,qiii a fìniftris,dicet,Difceditc male fnde'ucntu«	quibus quarto huius operis uolumine làcius fiipcrum ope diflè«
rus cftiudi« rerc conabimur. Qiiod autem inde uenturus fìt iudicare uiuos 8C morf care uiuos ec cuos,confpicuum eric,quum iuditri ratio cognita èC peri jacčla fuerit.Iudif mortuos.	appellatio nihil aliud hic nobis infinuat,nilì rerum conlumatiof
nem èC finem,in quem res iplacper naturam,aut per acquifìtum habitum inclinata; &C propenfic funt. Confumatio autem & finis comitabiturfutu^ Finis et con* (_ut olìienfum eft ^ ftatum cccli,Idco et futurum iudicium omnino ad^ fumatiorerü "bittere cogimur.Qyodautem rerurti cofumatio ftatum coeli fequatur, coeli ftacum apparetexeo,tjuodftatumC(xli mixtorum omnium diflblutio fequitur, funiadöem" ^i*"0nis enim accp mixcorum (_ut ocflauo de auditu Sc Metheororu prie uero.rtnem« mo colligimus>fFiciens de conferuans caufa eft,motus cccli : Quu igiiur ScTumcoml	diflblutio nihil aliud fìt quam conuerfió,6^ translatio milcibif
cuuf, ^ hum in id,ad quod per naturam aut per contracTtum habitum inhiant SC adfpirantjEiulccmodi autcm conuerfib,ultimus cuiufcp rei finis et cufuma tio fìc,idcircofuturum clTè iudicium,perftatum cccli hauddubie cenfenf dum erit. Intellečliua uero hominis natura Qlicet fubftantia fìt, uera mixf cionc carens^ quia tarnen fc habet ad omnia incejligibilia ,tanquam rabula
riBHR PRIMVS.	xxxl
rafa SC munda ad pulchram SC ad turpem fufcipiendam fmaginem. Ideo mulcis uarrjfqp, tum corporcis tum intellediuis implicatur habitibus, quifpiritalcm quandam mixtionisfpeciemjundeiuxta habituum uaric^ catcm, uan'a animazinclinatio, Ö^promptitudorefultat: habitus namc^ quem ingerit cerrcnorü follicitudo, animumad terrena infcroscpdetor^ quec,querhadmodum8^da?mon,qui cum a primordio nudam ange<? licam lortitus fitnaturam,fola taméuoluntatismalicia èC impietace ad of pacumhunccaducorumorbcm perpetuo detrufus ÒC damnatuscftcxii^ i/o. Sic Sc longe quidem facilius intellcčiiua humana forma, corporis ponderegrauata,terrenisc^allečla5<C coinquinata illecebris, per contra^ dlum terrcnorum habitum a coelefti abdicatur con(ortiOi,ad teternmu ca^ duci Orbis carceremmancipatus, Habitus autcm, qué ex mentali cxcrci«^ tio Sc opere adipifciturjanimum depurar,fublcuatj^ ad fuperum conti;^^ bernium tollit. De hisigiturconquifitishabitibus, quimagis infidcnt8č occupant animam, illi ipfi eandcm conuertunt SC transferunt ad ccclcftia liei terrena obic(fì:a,circa quoc habitus ipfiUerfantur. Qui autem minus inditi Sc fixi i'unt, habitus, pedetentim abolentur, Sc pcnitus euancfcunr. Cum itac^ peračto ccch periodo,omniscommixtio SC concretio difiblua tur, necelfumerit, uccommixti compaginati terreni cum corlcflibus habitus fecernantur, ita ut qui magis pr.Tualcnt, magiscp itradicati funt. Ioli pcrmaneanc,alrjs qui minus infident abolitis SC excrulìs. Vnde terrete ni habitus relicfli, trudentad inferos, Et cccleftes depurati, extollcnt ad iuperos. Et talipačlo extremum iudicium cccli ftatum comitabitur, quo Extrcmum purum leiungetur ab impuro, SC bonum a malo,cui alludit carmen illud iuJicium r.i=-Maronis dicentis. Donec longa diespcra<ftó operis orbe, CcKcrctam quan'"^'^ exemiclabem,purumq^reliquit,Acthereumlcnrum.Tuha?cibirdcgeet uo pun ah confydera, Quod autem per Chrifti aducntum atcp pra'fentiamìiaLC	^
futura fìnt,conrtacex eo,quod Chrifti faluatorispra^lentia gratia,Iicet jj^'po^r^ ubiqpS^fcmper omnibus prxfto fit,eam tamen non capcfluntmortsles, fu piàicnns nifi ablatum fit uerfatilis gladfi interftitiumj&gyrusmotufq^ ccclidcfi^ futmumiß. nac.Quando igiturceli celFabit motus,mox tolletur obftaculum, et code momento pra?fto erit aduentus SC gratia Chrifti redcmptoris,cuius clara pra^fcntia bonis quidem cum eodem faluatore (ymbolum habentibus,ra^ lus erit Se uita, Malis autcm,quorum fordidi Sc terreni habitus redcmpto rispuntati (^ut cenebrae luci^ aduerfantur, erit idem faluator in perpc^ tuam mircriam,5£ exterminium irreuocabile.Tnfitum enim cuiufc^ rei na tura: eft, ut adfbcietur fi'bi fìmile, SC protinuscliminatquodaduerfr.m cft. Iudicium itacp futurum effe cum Chrifti mediatoris aducntu prcfcn^ tia, ex his piane dr)udicarelicec,Etnc uerum reuincitur, Chriftiim ucn^ turumefle mdicareuiuos&^mortuos. Cliia^requiturclaufulajCrc^ do in rpiritumrandum,ex prehabito trinitatis myfterio manifcfta eft,In^ Credo in rp< cxhaulla enim fpiritus fancfti largitate omnc donum grati» SC milcri^ niurafanftE cordia: a pacrciumiiium; per mediacoremChriftum Dominum, in nos
""	F	tranf#
Sanjam cc« traiisfunditur» SubneAitur prcdida: claufula:: San(ftam Eccleliam ca^ deGainCa= cholicam:^quamoporterccrccicrc ad ialutem, ipfa lalucis ratio demoni; SanSoai'tn Admifimus enim in noftra: dilpucacionis micio,ueram falutcm ciTe communio ftatiim,quo quis bonorum(limmimipoiTideCj&rCOfruitur:hoc autcm ncm, nemo nißper adhxrcntiam Sc unicionem,ciimcodemillo fummo bono confcquitur. Exa<fi:am auccm hanc unionem non nifi in unico mediatore darioltendimus : Si ergo finguli uel plcric^ hominum,uera; falutis parti« Quaradonc cipesfieri dcbeanc,ncccire eftjuc mutuo ncxu,ueluti uaria uniusindiuidui E^dcG^T^ hominis membra relcampJcc'tantur,& inuiccm coha:rcant,qui omnesin sholicä.fan« mediatore copulancur cum ipio bonorum iummo, (ìcut in cogitatiua uir# dorumque uniuntur omncs corporcct uircscumintclkčliuahominisforma. nem.ncccfTa Qj,ium igitur fančla Ecclciìa cathoiicanihilaliud nifi bonorum, ianclo^ rium iìc ad rumc^hominum ca:tumdcnuncl:iat,cuiadrocian5<:;inhacrerencce(re fìc falucem. a^cemam fahitcm, merito credere oportet,non modo iančlam dari Ec^ clefìam catholicam,led & lanclorum communioncni,c}ua participes cfFi« cimur,omnium pcrfcc1:ionum quas in le continet uniucrfi' myftici corpo^ ris compago. Verum quia anima mortalium eilugere 8C cauere nequit, quin terreni 8<Cluculenti corporis contagio quoquo modo iordcfcatjct ui^ cium concrahat. Qj.uautmyftici corporisChrilli nicmbrum cfficidefyv derat,opus eitjjcomnem uitiorum et peccatorum fordemjlabemqj decere RcmiiTionó gat,quam quidam emundationem,nosrcmiflìonempeccatorumuocita^ pcccacorum	IdeoprardiclisadijccrcconucnitpcccatorijremilTìoncm. Qiio«
niam uero cuiulqj reiconfumatapcrfc<ftio,eft totii id obtinere, qd*Tua in; nata facultas &fapcicudorcquirit.Racionalis auccm anima(^cumfìt corpo ris acftus in orizonte jcternitatis Sc tcmporis collocata^ fuapte natura Dei creatoris lui fimul dC corporis conlortiumcffiagitcttSequitur, ut anima (^quüi feinel corporis conlòrtiìi amilcrit) nunq exacTre particcps fit arternc laluns,nifi cu amilfum corpus rccupet,qct' necelTariocelcftem periodij, ec Acculi confumationé,exLrcmucpiudicirifcquitur:quandoquidcm iudiciii (;ucpauloantccxpofui}exioit,utunumquodc]jcompofìtorijdiiroluac,et id dcmLipertingac,in qcf' fuapte natura,auc per acquifitu habitu inclinač, Cii igitur mortuorii relurrcčbo nihil aiiud,nifi femcl amiffi corporis reaf« Camisrefur fumpcionédcfignct,iurcfubdiLclaufulaprofcrcns,Carnisrefurrec'ti5en-i. rciSionem. g^j cogicabis forfitan tccu,&^ ambiges diccndo: Si ultimi iudiciii nihil aliud eft,q omniü comixtorü diffolutio : qiiomo igitur credéda cric in ilio iudicio mortuorüi refjrred:io,ccorganici corporis reaflTumpciOjin quo cóf mixcio eft omniü gencrabiliü maxima. Scias igic, qj corpora refurgentiij Tranfmuca» cruiit mixcione copaginata,fed potius ionisrcfolutioe purificata : cor<f coria pcricia poraniic^ illa,minimc tranfmutatioi dc alceritati erunt obnoxia,iit ceicra quam Aich corpora cógefla p motü,fcd ignis c5fiagratioc,examinata et purgata'(^Itcl ^^^^ elementi inllar^ refurgéc lucida,agilia 8c undiqj pura.Eadč lane lege, corponl n2- qua ccnucccrtoi^nisartifìcio,ex quacùre remixra,rrahit fubfl:aria,quà il^ ani doufcf jjus artispiti v.eftenriiluocäc: no q?reipfaaliqd v. ccleftisfezclemctiiiifit, '	'	fed quod
IJBHR PRIMVS.	XXXri
lèd quod ilh'proportione quadä refpondeat.Hajc enim igni's examine pìda (^ut fenfusarjudicac^ dC pura edud£ur,terreftri,8č crafla, atqj opaca, nuUiuicp frugi's maffa remanente : Et id quod edudrum eft,non modo nif hil omittic uigoris, fed longe etiam exadlius 8C fublimius airtutem opufc]^ fuum exercec; horum namc^ refurrečlio magna: coeleftis tubac foniim pe<; riodumc^ camitabitur, igne conflagrante, mixtorum fìet difrolutio,rc^ rumcp omnium expiatio,&rcparatiopuriabimpuró,8dbom a malo.
Verum adhuc clanculum te tecum (^nec ab re) dubitare et qua-rerc uii? Curfccuh deo,quaanam ratio fuadeat,quod fcculi confumatio iudiciumqj futurum
^ ^fl	,	. .	*	r	1 J	f	■ 1	F«^«" lencm
ut conHagratione igniSjet non potius aquarum clade,ucl quouis aliocucn^; ^^ non poi tu&Iexterminio. Ad hoc attende 8(Ciapias,quodcàdem ex caufa,qua ccc<; cius p aliud li ftatus fequitur,peruenit etiam feculi confumatio per ignem .Cccli nanq? o^Tu^p^^ flatus (^ut nofti) contingit ex co,quod anima motrix celi,in ipfo dcfydcra?; |aair. tifìTimo rerum omnium conditorc,fuum denic|j figi't intuitum., undc tanto uehementiori (^ut pauloante exCordubcnfis fentcntia rcccniui^gaudio 8čcxuItatione tunc ànimailla afficitur, quanto pulchriori amabiliori conlpečtu fruitur. Cum igituranima coeli motrix fuaptc natura corpori inhacreat,fieri nòn poteft^quin ingcns ille anime afFeclus in adiuncfcum fìbi corpus,corporeo modo redundet. Ingens autem gaudium & animi cxuk tatio,uehementem calore ardorcmcp in omnes corporis aKusdcpromit : quemadmodum in nóbis qui mycròcofmus fumus darò experiméto per<^ cipimus.Extriftienim animxcogitati5c,corpus ipfum riget,fquallet3toriJ pefcitc^j&Cin tabcm denicß redigitur : Ediuerfo gaudio SC animi iucundiV rate incalefcit, nitet, agilec^ redditur, Quemadmodum igitur ex ftabili &Ü firmo cccleftis animse intuitU,ftatus cccli fequitur, tic ex oaudrj exuberan^ eia 8c i nefFabili anima: iocunditate,uehemens 8č praeter {blitum mobiliu m ccclorum ordinem,fplendor lumencp in iplb coclcfli ßC elementari corpo^ re refulget,quo ardor^ a^ftus 8C caumata per uniuerfum terrenum orbcm ditFunditur, unde ignis conflagratio,& rerum omniumdi(rolutio,confu^ matio,purgatio,denicp 8č carnišrefurrecflio fequitur. Quod uero ulti^: Et u/cam ac. molocofymbolumclaudit,fcilicetuita éeterna,omnium prgcedentium ra^ tcmam. ciò & finis eftjCuius uentatem,tanquamuniuerfìncgotrj fcopum,baiìm, & fundamentum,tu una cum fratribus tuis,Philadelpho Philofomato, longoexamineS^ exqiiifìtifìTimis rationibus aftruxifti, quapropter in hw IIIS ulteriori fcrutinio minime immorandumexiftimo: Scdha?cprout yc' fagoga: et compendi] ratio fequirit,fatis uidentur ad ueram credcndorum intelligentiam,&:ad femitam fempiternacfalutis: Reliqui autem horum appendices, 8čquicauidfacraTheologorumfcholatradatcirca ha?c ip^ fa,ueluti uniuerfa: ndei 8č diuina: fapientia? cardinem uerfantur, quo^' rum omnium certitudinem per^ facile SC nullo labore perdtfcere et com^ prchenderepoteris.dummodo fìngulacompendi] huius examina fedulo ÒC iterata legione penfites atqj reuoluas. p h i l a l. Omnium iam (^opti^ me parcns) quac facro hoc fymbolo contenta funt,patct mihi aditus,unde
Fi) firma
DB COBLESri AGmCVLrVRA; firma me rpes'tcnct ; hi's iačlis fundamentis,facile nulloA labore uniufm farti Theoiogicscfapiennzmachinam fuperflruere poUc« Veruniamers quacenus fohdtoriincelligencia ÒC Hde,h$ccoele(lia facramenca reporcem, pauIirperobrccroaurespraeftarclibear,an iuftoSiredo calle, harclonga orationis ferie per te explanata refumam« g o m e r. Pia fané & laude Epllogus. gnapecitio, Ageigitur(mifili)3^ cundaut lubetretexe. philal. A primordionosanimac imniorcalicatem,tanquamomnium appetibJium finem f utSagitcarij ßgnum)pracfiximus,cxcuiuscertitudinereliqua o^ mnia ad falucem credenda, hunc in modum intulirti« Datur humana beó^ ticudo, quam ultima fymboliclaufula,uitama:ternam appellar: Beatuu# do uero,ftatum fignifìcat bonorum omnium perfediflunum, Inter rcli'j qua aucem,qua: ad perfedifl'imCi anima: ftatum fpečlant,hoc unum cnu# mcratur,quod anima,dumdiuinoconfortioatcjjintuitufruitur,corpcri cciam (^adquod anima ipfa fuapte naturainclinatur^dmul inhacrcarjSč amidum recupererà Quod in fymbolocarnisrefurredionem nuncupari hbuifjidcircoiianc ipfamcrcdcrcoportctadfalurcm: Ac quoniam artcr^ na uita bC beatifica unio (^ficut Si quorumcun(^ (eiundorum copula ) iTìilitudinem Sč conformitatem depofcit. Deus autem, cui adharere una aeterna eft, puriffmus fandilfimulcp intellecflusexiftit : ideo &animam ipfam Deo unjbi'eni.depuratam expiaramc^ necefleeft, quod peccatorii remilTionem (ymbolum pronuncliat, hanc igitur crederequocp neceffe eft,ad falucem, Cluumcp uita aeterna omnium bonorticumulum requie rat,hocaüc foli mediatori rerum ordo pcrmittat, cxteri uero mortahum, alti in uno.alrj in alio munere &C dono prarcellanr,opus erat ad hoc,ut fin# guli omniü bonorü fierent participe-sjomnes Sc quotquot fuennt laluan# dorumconflari in unum,quos fimul iunifios,San(fì:am rcclefiam Caiho^ Ucam uocitamus, ideo hanc una cum fandorum communione credtre, o^ porcunum fuit ad falutem. Quoniam uero fanclorum unio fieri nequeat, nifi fpiritaliquadamuirtute,quacuaftam,uariamc^ membrorum multi* tudinem compagincr,8^in unumredigati Talisautemuirtuseftipfeuerg unitatisjomniumcpbonorumlargitor Spiriiufrancn:usdeus,ideoin hunc ipfum ».redere neceflTum eft ad (alutem. Quoniam uero uira arterna t.im fpiritalem,^corporeammortuorumexigitrefurredioneni:moriuorum uero refurredio fgculi periodum & iudicium (^ad quod Chrifti praricntia fequitur^expoftulat :idcircocredereChriftumuenturu adiudicandum uiuos&mortuosjomnino fpedatad femitam scternaefalutis. Quumrp ad bonumS^perfedionemanimar humanacfpedat,ut Dco creatori luo fìmul Scorpori inhacreat,ideocundem mediatorem refurrexiflcjS^ in c^i lumafcendilTecrcdendueftadfalutcm, Q_uoniam uero nemo ablqppfc* catorum remiffionecondonaripoteftuita seterna: primi autemparmiis originifue peccatum,remittinequiuerac,nifìper mortem,pairionem,8(f U* pulturam mediatoris,8č pereiusdefcenfum ad inft ros : Ideo ChnftCì paff funi,mortuum et fepuicum,adinferofcj dcfcendifte credere oportet ad la^
lutcm«
N
tiBER. PRIMVŠ.	XXXÌIi
ìmm, Prsetmä quia nullus mortalfum adhaeret Dco tìréatbn', nifi intera ceflfu mcdiàtoris,qui perfonali unitate unus fit cum eo, unde mediator ille ex nullo fanguineo nafci potuit femine^Cum igitur compertum fit,talem mediatorem excitifle lefunij'MariaE^filium, inhunc igitur ipfum lefum Chriftum filium Deiunicum/de Spiritufančlo conceptum,g^ de Mariae uirginenacum,credererequimur adfalutemtquoniam uero alterna uica prouenicex conformicace humana? mentis cum mente diuina^ cui pra:a> puum eil Trinitas perfonarum cum reali unitate natura?,quampatrem, filium,& fpiritum fančlum appellariplacuit^ideouna cum filio Sc rpiriiu fančto in deumpatremomnipotentem,creatoremcceliSterra:,credere eiìnecefife ad ralutem«Ha;c,ni(ìì meingeni) cenuitas, & lapfa memoria faU lac,runcea,quactua fynthercfis,a i"ermonisèicQrdio,adhuncurcp finem, longaorationedifcernit : Q.uod fi aliqua manca,uel minus rečla, &C men^ ciscu^e penetralibus confona a me fuerinc recénfita,tuumericCccDelefì;is animiuir^iutfuppleasjcorrigasjatcp refartias. g o met. Seiteadmodum 8C iufto tramite, cunčla per nos excufifa,breui hoc perftrinxifti Epilogo, Deo optimo,maximocp fit laus,gloria ÒC honor, qui te de hoc tenebrofo et fqualidoignorantise carcere eruic,qui(^ petetibusdat,quaeretibusinue^ nitur,exorabilis eft omnibus inuocantibus nomeeius. Pergeitacp mi fili, perge quazfojöc iamaccenfamintelucernam ne fub modico recondas,ac imprimis edodum hunc fratrem tuum Philadelphu,una cum alteroger/ mano Philofomato.inrečlam femìtam dirige arternac falutis, atcp hoc fa^ crum,quo'd intrafti,Chrifti tabernaculum cuftodire,roborare,et multige# na cruditione tua,decorare né defieris jQuienim ([ut cccleftia, Danielis ultimo, pollicenturoracula3èdocet,muItof(» erudir ad iufticiam,futurus eftucfplendor firmamenti, & fulgida coeU lyderainperpetuasaeternita# tes,	' '
F ifj
Explicic Uber primus«
dh coelesn agricvltvrX,"
SECVNDI VOLVMINIS
DE COELESTl AGRlcyLTVRA PRAEFATIO,
B R A C T A E T cjfpleta lam fcabri dcfo^ taci philofophanciumfundi cultura,modo ad pt troium lapidcumc^ luda?orum agrum cxcoien« dum,rclàrticndtim<^ füperü opc Coriucrtimurv Quóniam ucro nnllius rei defečlio,uitiuiwc{/tol litur, quin pnusdefcčVionis ratio cognita atqu« pcrTpedla fucrit,ideöprimum uidcndum,uiìde nam tanta, & tam dura,acpcrfinax ludcrorum
__________________________ignorartfia habcat origincm: oftcndédum cxinf
de,quo pado defeda ÒC mutila fit illorum fidcs,& no fulFlciens ad ingref» iumrcpniccelorum : ultimodènicp locomonftrabitur,quod quemadmo dum Chriftianae pictatis culior fateri cogitur,nullum ludacorum particif pem fieri uitéc beata?, ficediuerfo ludaeus f iuxta plianTaica et Talmudica fundamental in confeffohabcat,omném Chrifti fidclemiicru cflTe Ifrae* licamj5^coniortem fieri xterna^falu tis«
TRACTATVS PRIMVS, aVID INI
caufalicludcCoruperuicatiaES^ftolida'coruignorantig,
I Etufèatis tanta cfl: fempcruulgo au<floritas,ut de illa dubitai hruel in eam inquircre maximum Bagitium fcelus effe du# catur,&: eomagis,quoeiul"ccmodiurtufl:atis redulitas,non lli^s^^^^^qi-iidfm fallacibus humanis conie(SMris,& nutantirationis curfujuerum celcftibus,diuinirq5 afflatibus edoda et inftručla fucrit. Vn^ de mifcrapoftcrior ludat-orum lynagogauecerum fuorum exorbitatia fc^ ducta pern(ciofìnr»mierrons fuijàl ftolidaeignórantias on'ginem habuir,cc incremen tu m rudi SiT pertinaci cogicatione fìbi per fuadcns,fieri non pofife ut prior illa ludcrorum uetuftas fpiritalis fapientia', (acrorumcp eloquio* rumalumna.cui pra!ca:teris mortalium fidci&arclianaE ueritaiis facra* mentum,a facculorum ferme origineinnotuitJn tam uaftum ignorantig 8C ucfani erroris profundum,adeo pracceps delapfa fit,ut ipfum uita? au# čtoreni & Dominumgloriac,longoantea tempore, prajnunčliatum (ibi faIuatorem,atcp familiari intcr ipfos confuetudine uerfatum,docentemcp, ftupenda infuper figna 8c miracula operantem, fič truci 6C hoftili animo cotcmprcrif,rputis,colaphis,flagellis,amarulenta dcniqj morte, et horrend do crucis fupplicioafFeceritjUerum quidem in tantum Horum uefania SC perfida ignorantia prarualuit»ut obdurato iam & ftupido corde nihil fohV dxucritatis,rpiritahrucfcripturaruminteJligentie requirant,nec quarren iesinueniantncqnntelligant,quorumufcpadeohallucinarur etmifcrecg^ cutic animus,utpfeudopharifarorum impietatcm atcp hypocrifim a uera
5C ortho*
tllER ŽECVNDVS.	xxxiill
orthodoxa illorum uctu(late fecernere SC dfjudfcare nefdant.ld auterii ut clarius ipfi intclliganr,& nefandum fuum crrorcifj agnofcant,nonnuU la Talmiidcorum,quibus indubitatam ipfi fidem pracflanr,in tr.ediü prö^ feram teftimcnia,quac 8>C Flauf] lofephi fidedigna hiftona,8^ inremtraca Euangclriprob^raučloritas. Dicenduitaqjiuxra Aegyptr) Rabi Mo? fìs( libro dircv^o. IS )rentendarn.Omnis ignoratio,conieinio,atq^fimü!^ tastr»busdecaii(ìs,alritudine fcilicctrei cognofcendacjineptitudine cog^ nöfccnris,nindi<fl<iC,g!oriae & cócupifcentiac libidine conting«re folct, quo rum fingula feorlum ueliunčlimcaufam cxtitiflTe ludaica; perfidise.uarrjs iquidemlocishaudobfcure Talmudcoru traditio demondrat, Cu enim ndeiucritatisbafisSč fundamentiJÌnlo!oChriftifaIuatorisadué£u,eiufc^ redemptionismyfteriocónflatjcuiustantaeftaltirudoatqj fubliinicasjuc nccp angclis quidem miniltrantibus,ncdum morralium menti id fatis iu# xta TalmudeofLimdocumenra)reuelacum autfognitum fuerirJdcoui? hümirumuideri deber^quodidipfumpfeudopharilcoram fcci,8č Sadu^ caeorum impiecatiminuscognitü & perfpecflumextiterit. Scribunreniiii codice Senatorum cap» Hekk Talmudei,ubi piura de MciTia: aduentu ec cius redemptione longo cxamine tračtanc, uel maxime de illoEfaiac uaf ticinio Ixifj dtcentc: Quia dies uftiois in corde meo,et annus re deniptionii mearù ucnir.Ait ibi Rabi fohenanuSjScribiturenim in co^"'de meo, quali dixerif,cordi meo hoc reuelaui archanum,membris uero meis minime, Ac iuxtarabi Labifci placitü/enfusefttCordi meoreue!aui,angclis Mero mi^ niftrantibus minime.Ad quod couertiturillud Euangelica; ueriratis ora-j culum, De die autem illa uel bora nemo rcit,necp angeli in coclo, Declarac infuper huius myflcrri altirudincm.tam uaga & multiplex ueterum & fa-i pienciffìmorum quidem Talmudeorü,de aduentu ac dotibus redempto^ ris opinatio,quod ego alibi breuiclaufularumdiftinclione latino fermone perftrinxi,idrtu"Jioius ueritatisindagatoribtrequirat» Pari modo de hebecudine 8c inßpiencia eorum,qui in redemptoris aduentu inucnti fune Hierofolyma? palam(^eod:m capire) Talmudeorum Icripta rertantur, Sa?culo(^inquiunc)quo uenturus eie filius Dau;d,pauci erunt lludiofì fapienciac : Iqualebunt enim Sč tabefcent pra? mocrore gemitu corporis
animi uires: Rurfum fcculo inquit Rau nehcmias) quo uenturus eli: filius Dauid, magna Sč cxccrandaeritprocacitas filiorum Adacjuniucr^ fumcprcgnum conuerreturin ha:re(ìm,nec ullamaiorum proderitcor? reptio,rcribiturenim,Videbitquodinfirmatafitmanus,ideft,qd' prcua^ leat maniis prodicorum,rcuquoddeficiant fludiofìfapientiXjHarc ille» Quod aùt n5 de ultimo (ut quidam proreruiut) fed de primo faluatorit aduentu,ha;c audicJa (ìnc,apertius declarat,codice rabbatorum,Raui au^ ■ čloricas,dicentis : iNloncfl: cucrfa dC defolata Hierufalc^nilìquia defece^ rune in ea uiri fìdeks. Rau ludas uero aflTerit ^pterea deuaftacà eflTe H:e^ rufalè.q) in eacotemptuibabitilint fapiécesrubipala de tranfačlo^paulo poftcrucé redemptoris) Hierofolymitanoexcidiocnuncfliat, His igitur
F ili) Talmuf
DE CO'itßSTl XgRICV-LTVRA;
Talriiudcorum aflTercis, liquido conftat, quanta fit my fterff rcd«mptor« alcitudojutpotequxnec angelisquidem miniftraneibus cognita per# fpečlra fir,8^ quanta infipiencia SC in^titudoj^^erit pharifazorum,quido^ minicae paflTionis temporeinucntae fune HierqToIyma?« Deipfa quocp illorumglon'x d^concupifcenti'ac libidine, teAimonium praebent eadem quxattulimus Talmudcorrm pladta,quod manuspracualueritprodito> rum, quod nulla profuent corredilo, quod uniuerfum Hierofolymo^ rum regnum uer fum fit in haerefimjd amplius SC clarius intelligcs,fi hor# rendas PhanTa:orum cum Saducaeis fimult^tes atcßdiflidia(^uel maxi# me Hircano SimonisMaccabei filio regnante]) quac adufcp eiufdem ur* bis euerfionem perdurabant, attendas: Hircanus nancp(^ut codicedc rponfalicfiSaSč Senatorum uoluminc traduntTalmudeiJregalemfimul Sc pontificiam dignitatem obtinuii : fs quadragefimo pontificatus fui am no, a quibufdam proceribus phanfacorum prouocatus, &in furorcm adači:us,ex Pharifaco fačlus cft Saducceus : acer dC truculentus pharifaicg rdigionis pcrfccutor SC hoftis, qui numcrofam illius fecflac multitudinem cune Hierofolimap agcntéjimpio SC crudeli animo trucidari dC perdiiuflit, quo fačlum eft,ut reliqui pociori nomine,cruditione,Sč:uitac honeftate pharifgi coacti fint in fugam,euagantes per Acgyptum,Äf^riam,Baby# loniamjcaecer^fqj Barbarorum SC PaoaiiorumgenteSjaduf^ Hierofoly* miranum exterminium:qucmadmodum&: FlauiusIofcphus,grauisd« ludaica antiquirate fcriptor,Iatiusdecimotcrtio antiquitatülibro reccn# ret«Ca:reriuero Apoftataj&^Pieudopharifari Hierofolymae perfeueran-' icSjfadioni impiccati conrentiebant Saducarorum,qui nulla fidei & rc^ ligionis honeftate,fed inanis tantum gloria: 8c uindicflac cupidine ageban^ cur.Qyos ilkipfe mortalium uicx &C orbisreftaurator Chriftus dominus exprobrando,hypocritas,infideles,uanosoftentatores,immundos,deal^ bata fepulchr.i,cccorum duces,lupos rapaceSjpauperum deuoratores,iu* ftifanguinis effafores proclamar,omniumqp fcaderum èC flagicioru m fimulat+Quaproptcrminime admirandum, fi huiufmodiinfipiens et fcc^ leratupharifa;or5genus,in tanta reconditi myfterfj altitudine ccecutict, fimul& maligne in ipfum folidumetinconcuflTum angularemlapideiw pegerit,aberraueritqj arcfloillo tramite uitac femita alterna: falutis.Hcc igicurindiTcreta SC a?quiuoca Pharifa?i nominis appellatio,Iudgorumin# fcitiam 8C ftoltdam eorumignorantiam,inblafphemüSc perniciofiffimu errorem perduxit. Vnde ad hodiernu urcßdicm,nullo ftudio,opere atcp labore,diuelli 5C eruipotuerunt,nec id fperandum eft in pofterum,quo# uft^ ueniet iudex ille uniuerforum cum nubibus coEÜ.qui polliceturdie Konian. xj.la, feimpietatemauerfuFum a Iacob,ec tunc(^Apoftolotefte)omnisir# rael faluus erit,
TRA^
UBER SECVNDVS. ' "	XXXV
tractatvs secvmdvs, qvod
defeda non facis ad ccelorum regnum	- -
fìc fides ludacorum« Abita igitur & intelUčla ludaporum perfid/accaufa, modo ad rcliquum hoc loco pertradandum/uperum nucu,acc»:' 'dojubiuajfanamludaporum pertinadam proph€ticis,(ui'c^
_Talmudicis confodiam&luincam tdis,i'ta uc fateri cogan^
tur multa, quae ad beatam requiruntur uitam,dec(r€illorunnfidtitun/-damcnti'SjUnde manca & irrita credulitaseorumrcui'ncerur. Quatciius uerohapcipfa,8Ccaquae deinceps traduntur,cIanoriintdIigent!adoteri, & percipi poflint« Primo lu-Jarorum fiJci(^quasipfi radices uocant) in mediumproferamfundamenta» Kxindc facrum Apoftolorum & b/ uangdicaeueritatisfymbolum/uaucrborum ferie fubnečlam»
Mofaicae igitur legis(^fccundum Talmudeorum traditicnem^radi^ cestredecim Aegyptius Rabi Mofes enumerai,de Dco,quiaeft,quod unus,quodincorporeus,quod rerum omnium primus,quod folusado^ randus,quodprophetia:donum mortalibusdatur,quod propheta fuc^ ritMofcs,quod decoelo tradita fit lex, quodha:c in aliam legem non fìc permutanda, quod Deus omnia nouit, quod praemium pcenamcp iuxra cuiufque opera retribuit,quod expecflandusfit McflìaSjqtiodfuiura fìc rtiortuorum refurrečlio.haec Aegyptius Rabi Mofes,primo capitc codi« eis b^enatorum, Albenfis uero libro Radicum in duobus (^quantum ad nos fpetflat^ab hacuariat fententia, de aduentu Iciiicet Mtiria?, & de perpetua legis obferuantia, quac ipfe folidis quidem argumentis & fcrt^ pturarum teftimonfi's, minime inter Mofaicj legis fundamentaenume^ randaeflc demonftrac: Quo admilFo, perquam facile uidcrc licet, quo' modoludajus iuxtafideifusc fundamencafatericogatur, omnem Chri# fti fidelem participem eHe futuri fa?culi. Veruntamen ut nullus cauil# land» de efFugfj locus fuperfit aduerfarrjs,dabo dC concedam, ha:c duo pariter inter ludaicae fìdei radices efTecolIocanda^ Nlihilominus nega«» r? nonpoterit Iudacus,quin & Chrifh'ana: fidei cultor uerus fìc UVacii^ t3,8<: confors regni ccelorum, Hacc iunt quacdefedajacminime faluta^ risludajorumfidescomplečticur« Orthodoxac autcm fidei fundaiDcn? ta,br€uihac tabella, Apoftolorum fymbolum dičla, explicantur.
Credo in unum Deum,patrcm omnipotentem,creatorem codi icry rar» Et in lefum Chriftum filium eius unicum,Dominum noftrum : Qui conceptus eft de SpiritufanAo: NIatus ex Maria uiroine: Palfus lub Ponrio Pilato, Crucifixus, mortuus, 8č fepultus» Öel'cendit ad infea ros: Tertia die refurrcxit a mortuis» Afcendit ad ccdos, fedec ad de* xteram Dei patris omnipotentis: Inde uenturus eft iudicare uiuos SC mortuos» Credo in Spiritumfaniflum ♦ Sančlam Ecdefiam catholi^ cam : Sancflorum communionem : RemifTtonem peccatorum : Car fi nis refurrcčlionem ; Ec uicam 9;cernam«	Hxc iieluci torius
• ---- ■ fidd
fidd,ueritatis ratio,bafis & fundamentum,una omnium fidelium fcnun« tia probacur. Singula ucro hoc fymbolo contenta difcutcrcjucl caufasin? dagare,proptcrquasin multisuarient a Niceno & Athanaß) fymbolo, Sicurhaccipfa intcrrediflbncnt,neceademadamuflim cnunčlient, mi; nimead noftriimrufceptiimhic miinusrped:at,quinetiam omnia eiufce^ modi fymboli mylteria,in praccedenci iiolumine,longo fcrutiniojcxnatiw rai et fenfìbilium rerum concinnitate cxpofui : illuc fe transferat,qui natu^ ralia fìdei ueritatis teftimonia èC ratiocinia audirc 8C fcirc dciyderat.
Si igitur receniicasludaicarcredulitatis radiccs ad orthodoxe fidci fym; bolum retuleris, palam inuenies, quod ludarorum fides tametfì omncs ciusradices approbaca: Apoftolorum fymbolo compra:hcnrac fìnt) multa tamen qua: ad ucritacis fidci complemencum fpecflant^deefTe com# pcries: Et ideoillorum credulitatem minime ad uicambcatamfufficere; Bcaca (Iquidem uica exigir,ut Dcum uitx audorcm, crinum,unum«, & incarnatum colamus,eundcmcpproficeamurex uiroincnatum,pamim, mortuum SC refurrexilTcjquorum nullum cxplicacfides ludarorum, Quodaucem hecomnino atcp neccnfariocredcnda fi'nt ad faiutem,idaut ex ipfo natura? ordinc,rerumq; lènfìbilium tcftimonio conijcitur : aut ex reuelata Sc intemerata diuinorum cloquiorum authoricatcoftenditur. Primo aucemc modo, id, prarcedenti uolumine piane ucritatcm cupienti? bus expofui. Secundo uero niodo^idipfum pra^lènti tračlatu, fuperum nutujperfolucre conabimur. Priustamenarduam&diftìcilcm,qua; l'efc hic tacite offert, qua^ftionem cxplicandam,paucircp cnodandam duxi. Dubitabit enim non minus Chriftiana?pictatis,quam ludaica: fìdei pro# fcilbr dicendo,cum diuina milericordia ^Ezechieletcftc) non uelit mor^ . ^ tempeccatons,ied ut conuertacur d>C uiuat: Qjiiac eciamCut ad Timo^ imor. ij.	Apoftolus loquicur} uuk omncs hoimnes faluosfieri,ad uerita#
tis agnitionemperuenirc. Vnde nam fiat,quod diuina eloquia plurima mandacorum repecat obleruanda,et uaria temporum gefta perquam fol* licite commcmoret, Clj,iorum tamcn credulitas minus oportuna fìt ad fa^ lutcm: Ha:c autem, fine quibusnullus particepseflèpoteftregni ccclo^ rum,adeo ancipiti,&: obfcura fencentia protulerit,utiam multorum inde perfidia,blafphemic^p errores exorti fìnt,qui & indies magis magisc^ pub lulent. Se fiibeant incrementum. Ad hoc dicendum, potiorem (^ut anf tea nofti) huius rei caufam extitifTe altitudinem rei cognofcendac, quarhV cet a nullius fe reuocet,uel abfcondat obtuitu,mifera tamé mortalis creai ture conditio tantü lucis candorem ([quafì nocfluas uifus^ capere SC fufti* nere ncquit,Et ^ppterea incarnationis (^ut pauloante exTalmudeorü au^ diftifententia^redemptionis myfterium,necangelis quidem miniftran? tibus cognitum 5c perfpečlum erat : Vnde fcptimo de ciuitate Dei docet Auguftinus, Multos uerbum prardixifle de incarnationis facramento, Efaiaexxix. quod ipfi tamé minime futurum cognouerint. Erat enim uifio omnium, ficut uerbalibri figliati, quia claufi (inquit Dauid^ funt fignatic^ fermo*
nest
LIBER SECVNDVj; '	XXXVI
bcjSjUG^äd prxfìnicum tempus« Ha?c igicurunaedcaufarum^qua Tub tanca caligine, &ancipict facrieloqutj Ter mone expofìca& praenunčliata fine Trinitatis,incarnationiSjpaflfionifcp facramenta: Alia uero cclandi ratio erat,ne ludxorum multitudini daretur occaiìo reuertendi ad uomi^ tumIdoforum, &gentibus in eorundemculcuperfeuerandi« Idolorum namc^ feruitus gemino errori innititurjquod&crcaturam pro creatore colunc, & pro unico omnium fgculorum rege Deo, piuresadorant. Cum igitur Trinitatis facramentum pluralitatem quandam probet m diuinis incarnationis quoque arcanum exigac humanam creaturam,dc foemineo utero natam, (ìmulcumdiumanaturacolendametTejfacilcrut^ fpicio fuboriri poiTet, quafi SCpluresDeos, fìmul & creaturam latria^ cultu adorare fas fìt. Idcirco prophetarum aliorumquc primorum, Sc fapientum pharifajorum prouident^a, licet Trinitatis ,incarnationisque myfteria enucleatius forßtan quam ipfi proferanf,cognouerint: Atta^ men ne incauta &alioquin ad idolorum cultum prona ludazorum tur« ba,m priftinum crrorem, alienos Deos colendi relaberentur.'ildco fub arnigmate & Amphibologia enun<fliarunt recondita hacc fidei fanda# menta» AccclTit ad hoc fidelium tunc ludacorum metus,quo aufi non eranc, palam ea, quae fidei funt profiteri, quod ille Cabaleorum &: AU legorizantium princeps Rabi Simeon(^Rakanate tcRc) p^rplane edo; cutt, fuper illud Deuteronomi] prxcipuum Trinitatis facramentum : A,udi Ifrael, Deus deus tuus Deus uiuus eft: non eft (^inquic^ noftris Dcucer.v/. fafculisalicuidata facultasreuelandi.quoufcpueniat Meflfias, Huicetiam adftipulatur inmagnaglolTa dičla brefchis Raba,dara fapientum Tal^ mudeorum aučioritas,fuper illud Geneßs (Faciamus hominem]) Seri* bunc enim ea hora, qua HanAus qui eft benedidlus Deus Moifi expri^ meretjfaciamus hominem, admirabundus fcifcitabatur iVlofes,inquiens, O moderator 8č conditor orbis, cur obfecrojhaereßarchis occafionem daripermittis aberrandiC Refpondensdixic,Scribe,8(rqui aberrare uof lucrit, erret : Vnde duo, quae hic ad rem faciant, attende. Primo, quod ex^icitaindiuinis pluralitascaufamtribuit infipientibus,quoper^ tinatius Deorum multitudinemcredantSčcoIant. Secundo,quod ha^c de pluralitate in diuinis credulitas necefìTaria He ad falutem, alioquin fa^ tiustutiufcjj fuiflTet f neexecrando &lcetali errori locus daretur^ ßngu^ laritatem quam multitudinem in hoc opere creationis exprimere»
DEVM TRINVM ESSE ET VNVM,
diuinorum eloquiorum, pariter Talmudeorum teftimonia denuncflianr*
COgnita igicur caufa, qua Trinitatis SC incarnationis myfterium (wb uerborum caligine typo fìnt tradita,iam rcdeundum unde digrcf< fus eft fermo. Et primo quod Trinitatis credulitas modis omnibus neccG^
faria
DB COELESTl AGRtCVLTVRÄ;
ràna (ìc ad ingrenumnitarjcxmanifeftisfacri cIoqurj&T Ta!mudcoriim monftraboceit'imoni^s: Exmultisiierotriadumaxat brciutatiscaufa in medium hic profcram. Primunì cft illüd pra:mcmoratiim Deuteron* oraculum: Audi Ifrael Deus deus nofter, Deus unus eft. Vbi idem Rabi Simeon libro fplcndoris dičlo Zohar,tria ha:c nomina pei fonan m Tm nicaci adapcat,pàtrem,fìlium,&: lančium fpiritum palam pronunčlians. Qiiod aucem in breui hac claulula magnum & falutarc latitet fidei facra« mcncum,conftat ex co,quod còdice benedi<fì:ionum,unan5mes Talmudd confticuunc èC mandane, fcilicec ut quiuis ludaicac religioni addičlus. per lìngulos dies mane èC uefperi.rumma reuerentia èc animi puntatejciulcc^ modiuerbauiuauoceexprimat..Sč animo mcditetur,eo qucd in hocbca« ticudinis uis tota ccnfìftat,iuxta matutinarum preciim laiidumqj fuanim tellimonium, quas ipfì uetulta coniuecudine decanrantdicentes: Beati nos quam bona,quam iucunda (ors,&: decora harfcdiras ncftra: Beati nos qui fìngulo die, mane SC ucfpere dicimus, Audi Ifrael Deus deus no^ fter,Dcus unus eft, Quod fi tu Iuda:os ÒC recentiores Talmudcorum inccrrogcs,quanam ratione canta & cani falutaris in his uoculis (Ita & collocata (ìcuircus. ut eorum pronundtiaticnemmcditatiommqj beati; tudo Se Talus arterna comicetur. Nihil confcntant tm rationi rcddcre pol« func,nifìhiqKÌ Cabaleorum forfìtan dogma,rcriptac^cuolucriiit,qu(.mf admodum fulius quarto huius operis uolumine audies. Sccirndtm im diu.durc Trinitatis tcftimonìum perhibct il!udPlalmori:m :Dcus deus dominus locutus eft, uocauic tei ram : Vbiprilciiapientiim Talmud dcorum in ConcionePfalmorumdicftalVIcdraftitimquicrentcs: Cur m petita fint facra ha:c Dei nomina, Rci'pondenc. Qi'ia perharcipla tria nomina creauic deus uniueriLm. Conftatautcmunacmnii m icntentia, opera crcacionis,per nullum tnedium uel crganum cflc pi cdi čia, led (ola incomprarhenfìbili diuina poccntia, lapientia ècuoluntateemanare, crea* ta condita eiTcuniucrra. Idcirco tria h^c nomina nihil aliud infìnuarc, nifi diuinam naturam cum perfonarum pluralitateintrepideceniendum Sčiudicandumcft. Tertium conftanciftmum Trinitatis teftimoniiim eft, Efaine vi, oraculu diccns : San(flus,Sancn:us,Sand:us,Dcus cXercituu, piena eli: omnisterragloriaeius,quodlinilièl-raìuda:orumfyn^oga bis lìngula die magna ueneratione 8č cultu prorm&Tmeditàtur.Trinaau^ tem eiufdcm nominis repetitio,quidnam aliud,quam illam TrinitaidH èc diuinam c(renciam,quar (ola adoranda eft, infìnuarc indicare potuit. Qua autcm lege eiufcemodi perfonac fefc mutuo, diuinamcp eflèntiam ref IpcčlcnCj&Tqua;efTentialium,perronalium,notionalium (ut uocant)ar^ tribucorum, & idgenus nominum line difcrimina, non eft noftri hic muf neris perquircre: de quo cciam quarto huius operis uolumine,nonnihil, fuperum nutu,rcrerare conabimur.
INCAI^f
tlBER SECVNDVS»	XXXVH
iNiOARNIATIONIS SACRÄMEI^TVM, ET DI? uinicacis Moffìscarcanunijuaria propliccarum 8C Talmud deorum audoricasoftendic,
De incarnationis autem myften'o, 8<Cdiuinitate faluatoris, fimih'cer cria facri eloqui) clara documenta, 8C totidem Talmudeorum addu# camccftimonia.Primumcft illud Hieremiacrj.irjjde fufcitando germinc Daiiid pracfagium.Hoc inquiens,eft nomen quod uocabuc eum, deus iu^ ftiis noftcr,ubi Caldeiinterpra!tis,aliorurn(^omnium gioflatorum len^ tcntia de Moffia faluatore lermo eft.Ec licet ludgorum perfidia hanc quo# cp liceram folico more, per uarios diftrahat.amphračtus, Illorum tarnen pcru{caciam5čignorantiam,recundit folida Talmudcoriìm in contiene Trenorum (^dičlra Mcdrafchecha) aucloritasjubi de nomine MeflTie que# ftio cft,8č inter multa uaria iuxa multiplicia faluatoris myileria ^ quc ibipronunčtiantur nomina ,dcmum iplìus Rauahe in medium proferüc fcntentiam^afìTercncem ,deus fore nomen IVIofl[ias,eo quod fcriptum hoc eft nomen eiuSjquod uocabunt eum ,dcus iuftus nofter, Secundfi cft Zachariai capite duodecimo uacicinium dicencis .Effundam fuper do^ mum Dauid & fuper habitatores Hierufalemfpiritum gratin: S^ mi> lerationumj&afpicientadmejquemconfìxerunt. Vbideusjquifpiritum gradac efFundit,fefe transfixum pronunciar, quod nefandum SiT cxecra^ bile quidem cfTet auditu,nifi diuinitatem in una hypoftafì ,carnem huma? nispaffionibusobnoxiam adlumpfìfTeprobauerimus, Idipfum Zacha^ riajprarfaguiumueteres TaImudeornm(^Dauidekimhitefte^ de Mcf^ fia lofephifìlio audiendum eflTeuolunt.Quem utlibro credendoli Ra^ bi Scadiastradidit^interiturumdixere in bello Gog Magog 8C refulci? tandum per Meffiam filiü Dauid,De quo bello,iuxta Talmudcoru gioii» •^faiYi Rabi Salomone tefte ]) innuit pfalmus » Quare frcmuerunt. De x^o etiamapertiusenunčliant Ezechielisxxxvii).uaticinia,8^ Apocalw pfis Gracula.Per filium uero Dauid Allegorizantes intelligunt fapicntia, Aeternum dei filiu,per quern fufcitanda erit humanitas Moflias fili] Q uc putabatur') lofephi. i ertiaincarnationismyfterij aucfloritas eft illud Yfaia?ix.Puer natus efi:nobis,filius datuseftnobis,eritimperium fu# per Humerumeius, Sc uocabitur nomen eiusadmirabilis,Confìliarius, deus fortis,Pater a?terniratis,princeps pacis. Vaticinium hoc, licet ludco« rum proteruia de Rege Eezchia dičlum eflTe cotendat, Caldeus tamcn in^ terprescuius aucloritas aliorumomnium poft Aiographa audoritati icft anteponenda^ de Moflìa faluatore explanat.Cui edam Acgyptrj Rabi MofìsinEpiftolaadAffricanos adftpulatur tcftimoniu. Quamuisuer^ ba,qua:diuinitatem Saluatoris de(ìgnant,ad diuerfum &: diflònum ìm 'tellecflum conuertat. Hoc igitur uaricinium faluatorcm (^'fccundum -quod homo era:} pucrum natum uocac* Qiiatenus uero a diuina na^
G cura
DE COELESri AGRiCVtTVRA tiiraadfiiniptuSjdeuiTi fortcnijpatrcni artcrniran's Sc jarincipcm pacis appellac. isingula uero Harum rerum Archana, latius profequi, non cllprarrcncisncgoci],ratis cnim erit intelligenti ut cx prophetarum pvxf diilionibusjcx uctcrumquocy Talmudcorum tcftimonio compertum habcaC,inMoflialaluatore,diuinamnaturaminunum conflari cum na; tura humana,Et eundcm Chriftum Mefnam,deum d>C hominem credere S^proficcrincceflic ad falutem. Talmudeorum teftimonium primü, cfi: magni Eliazaris Capitulorum fuorum tertio,dicentis,Latus anguli A quilonis creauit rand:us,qui efl: benedid:us,&: non compleuii: illud,prop^ terca, uc cum quis dixerit&T airerueri^icellcdeum,ueniatillead hunc, quem reliqui angulum, èC compleac illum, tuncomnescognolcenccum clFe deum. Hinc aperte intelligendum, primodari hominem, qui fcfc dcumcllè profìteatur . Dariiniuper fìgnum aliquod, efFì'cax Sc lufFi« ciensillius diuinitatis teftimonium.Tertio,qualeiìgnumillud fìt hic iìV/ fiiiuari, uidelicec Aquilonis anguli compkmentum, Tuautempofte^ rius fcies, quo pa(flo per Allegoriam, Aquilo fìniftram,Aufl:er uerodw xtramteneat Throni akiffìmi. Via? autcm Prouerbiorumiii), C ^ quicSapiens^quajadextris funt,nouitdeus,perucriauero funtquaca fìniilris. Et propterea fcribitur. Cor fapientis in dextra eius, cor ftalti in (ìnif^railUus, Vnde dC fummusille Iudex uniuerforum ,oui^ bus qui ftatuentur a dextris, diccc. Venire benedicfli, His autcm qui a fìniftns,difccdite a me maledičli in ignem acternum, Qu»aigitur ex# tremus Archetypi mundi,Anoulus^(^ Animusfcilicec fìliorum Ada:) Aquilonem ÒC finiftrum orbis latus contingat eiq^ inharreat, ideo uitio èC peccato carere non poteit. Septies enimQinquit Sapiens Prouerbiw rum iiilOi'^ tli^^ caditiuftus. Nec eft homoiuftus in terra, qui faciat hot num non peccet. Sola igitur diuina & omni creatura fublimior po# teftas, hunc Aquilonarem Ar^ulum a peccato imunem Sc perfe<flum rcdderepotuit. Cum ergo JVwffiasfaluator. luxta Cabaleorum tra^ ditionem, omnem peccandi libidinem &:concupiicentia:fomitcmuin; cere Sc pefìTundare debeat, eundem uticp faluatorem 8C deum & ho# minem Faterioportet, C>iiod 8C Cabaleorum princeps Rabi Symon libro fplendoris Rakanate tefte ) fuper illud Genefeos, Et tu domi# naberis illius, perplane his uerbis recenfet. Giona Q inquiens ') dei qua: uocatur Ata, dominabitur Angelo mortis, èc ftatim idem Caba? leusrubiungitdicens,uocabulum Ata indicac fapientiam dei, ha?c ille» Tu autem nofti dei fapientiam feufilium idemeflè quod deus,qui fo^ lus peccati, fomitis Ö^tentatoris domitor ,exterminatorcp iuxtapra:f dicflum Eleazaris aznigma ^ expeČlandus erat, quemadmodum quar# to uolumine latius fuperum nucu explicabo . Secundum Talmu ♦ deorum de incarnacioiiis myderio ,celiimonium ed, codice Tenatorum,
capite
t IBER. SECVNDVS.	XXXtTH
föpiteHelcckfuper illud Ifaiae, lirj. de faluatore pracfagium, EcceintclUf gtc fcriius m:as , cxalcabicur plus quam Abraham, deuabicur plus quam MofeSjSč fublimis cric plus quam Angeli miniftrantcs.Cum uero lolus rerum condicor deus, celfìor fìc uniuerlo Angelorum choro, confe « Talmudeorumplacita^eundemMoflTiam faluacorem, deum efle 3C hominem. Tertium Talmudeorum teftimonium eft in concionc pfalmorü dida Medrafch Thilim(^proucRakanaces fuper Ge neiis^tertio ex Rabi Barachia: fencentia commemorat ') Talus inquiens Ifraelis,Talus eft fančli 3C benedici dei,co quod fcriptum eftjuftus S>C fak nacus ([^non aucem faluacor ^ Ad cuius rcÀam fntelligenciam fcitOjubi de M:ffia uacicinacur propheta» Ecce Rex tuusuenieciuftus SC faluator. In Hcbrajorum-ibiexcmplari legi, paflriuauocenofcha,quodnon fai Uàcorem.fedraiuacS defignac, Vnde fapicntifrimusrenexillcBarachias hunciuftum, deüm i'aluacum uocicac, Sc ideoMeflTiam deum fimul 8č hommirtem eflTs cenruic,quem ideo ex ifraelis falutcfaluatum dicic, quod iuxca Cibalcorum, paricer Sč Apoitolorum dogma omncs ueri Ifraelitac compaginata- qucdam membra lune capitis iVloffias i'aluatoris. Et. propcerea cum gloriatur unum membrum, congaudcnt inquit App>. ftolus i. Corint.xf]. ") omnia membra, unde membrorum falus quo ^ quomodo'incapitis falucem rcdundat, de quoalibilacius^E^hisdenicp clara 8C folida prophetarum & Talmudeorum de diujnitace 8C dein^ carnationis facramenco collide teftiiiionia 8C cecum rcuolue.
: V •
^ christvm salvatore^ :
•	'	' deberc de uirgine nafd, Propheta f .
rumnccnonTalmudcotf . ,
•	rum plane oftendic
'	autoricas»
•
a Vod autcm MolTias faluator nafciturus erat de uirginc primo J^ ^ faie Cap.vi-j.teftimonium declarac,proptcr hoc (^inquiens^ dabic deusiple uobis lignum, EccCuirgoconcipietŠčparietfilium, Sčuocabic nomen eius Emanuel(]id eft )nobifcum deus. Vbi omifTa proterua fudco rum explatiatione, quatuor hinc de faluatorecolligamus facramenta. Primumpa(Iionis,dum pauloante legitur. Nunquidparum uobis eft molcftoseflTeuiris, quoniam molefticftis&deo meo,Haje cnim incrcpa^ tio in Regem Achazum efTe non potuic, cum nihil redargucione, fed laude potius dignum protuletit dicendo. Non tentabo deum, Mole ^ ftiam igitur paftionis fub nubilouidit 8č innùic propheta quam impia dedomoDauid phahfaica lucsintulit. Tncarnaticniscucq; hic m) ftcf rium exprimitur, fimul Sc eius nafcentia de uirginc, dum aie. Ecce v 'r^
G ij	goconf
go concip{ct,& pariet filium, Tcrtio eiufdem diuinitatcm dcfignatjcum prscfagic cum forciiocandiim, nobircmn deus Emanuel, quod de JB ^ zechia Q uccauillantur ludji ^ minime audiripotuit, quinoucm annis, aiicequam regni gubcrnaculalufceperat Achas, lam natus erat,ultimo dcnicp loco,eius immunitatč a peccato inßnuat dicendo,Ec feiet reproba? remalum8čeligcrebonum,quod etiam Talmudeorum teftimonio ) ftacim ex utero materno futurum indicat propheta. Praetermiflis autem permultis alfjs iacheloqurj locis, ubi luniorum ludcorum perfidia alters cari poflètjDuodumtaxat irreuincibilia Talmudeorum in mediumpro; fcram teftimonia,Primum in contione Threnorij dicfla Medrafchechaifu per illud ,Pupillae fačli (umus, Ait Rabi Berachias, uos dixiftis coram rae, orphani fačli fumusabiqu patre, redemptor enim quem fufcitaboex uobis, abfque patre erit. Secunda Talmudeorum aučloritas eftin contione dicfia Mcdrafch Ruth in Calce uoluminis, Aiuntenim,(črip> tum eftjpofuit mihi deus femen aliud pro Habel ,qucmoccidit Kam. . Ipfum fcilicet fernen, quod ab alio prouenit loco, id eft Rex Moflias. hxc illi, Ad quod conucrtitur illud Efaiaz Generationemeiusquiscnar^ rabit,quiadermatus feu dedu(5lus eft de terra uiuentium.
PASSIONIS MYSTERIVM MVLf •
ciplex prophetarumSc Talmudeorum i probat aflertio,
TRiaprophetarum ,totidem8^ Talmudeorum de pafli'one faluito« ris explicabimus teftimonia,Pnrtium eft illud Elàià?. Verum lan# guores noftros ipfe tulit, dC dolores noftrosipfe fuftinuir, Qi'od ue^ Ceres Talmudeorum de Moffia explanant, licet reccntiorcs ad aliena fo# lito more retorqueant. Nec puduiteos, uel maxime gloflatorum fuo< rumprincipem Salomonem docere, & aliorumignorantiam common nefacere , ut ad prsecauendum traditionem & fidem Chriftiano f rum, quos haereticös uocant ) minime attèndant prifcorum Talmu ^ deorum, neque Caldaici interpra:tis,fumma aucloritate uiri, gloflcmata, iitera: contextum, quouis interpractamento ad alium fenfum conuer P tant. Cl!,iod idem ille Rabi Salomon,apertius explicat fuper Pfalm.Deus in uirtute tua laetabitur Rex inquiens } Bonum eft pfalmum hunc de ipfomet Dauid exponere pro relponfo obrjciendo ha:reticis,cx co uide licetjquod ibi paflìonem faluatorispalam pfalmusipfeexpreflèrit.Tuigi tur confydera an mirum ßt,quod is lucem non uideat,qui fponte fua paw pebras comprimit, & a darò lumine ad cenebrofam calìginem obi cuitum auercic, Secundum de paiTione faluacoris cefììmonium, cft
aperciftìmum
UBER SECVNDVS»	XXXIX
iapertifllmum illud Zachariscoraculum dicens,Etrcrpiciencac3 nie,qiicm fransfixcrunt,qiiodprifdTalniudeorum (^Rabi Sadiasinlibro cicden^^ dorum refte de MoflTia filio lofephi Q iit antea commemoraui andiene dum non dubitane. TernumteftimoniumeftPfälmo.v. Deusinuirtutc tualctabiturRex,Qiiem etiam CaldensinterpresdeMoffia faluatorecx planar,legicurenimibi,Quomamdeclfnaueruncin ce malà,cogitauerunc confìlium quod non potuerunc ftabilire, ubi dicendo,dec!inàuerunc in tè' mala,palamdepaflione fìmul S^diuinitatepracfagicredcmptoris» Tal mudeorum de hoc teftimoniijprimum, eftcodice Senatoru (^dicfloSanf hedrim capite Hdeck/uper illud Efaias ^ iuxca latinam scditionem. Ec replebit cum timore Domini,ait enim Rabi Alexander, litera oftendit ipj; lùm Moflìam mandatorum arrumnarum rarcina,quafì lapidis molay ris pondére onerandum. Secundum teftimonium efteodem capite He^ leckjubi de nomine Moiriasqugritur,aiunc ibi Rabini, ulcera feu plagse domus Rabi eft nomen eius, quod dičlum eft. Languores noftros ip# feculic. Tertium ibidem tefttmonium,quo dubicarìt,Lnter uiuos ne, anmorcuos iameiTec Moffìas, fide numero uiuentium Q inqiiicRau ^ credendus fìc Moftìas, cune ille eft Rabi nofter fandus. oi uero de numero mortuorum, tunccredendumefthunc fuiflTe uirum defyderio ^ rumDanielem, ubi Rabi Salomon caufamaftìgnans, cur unusuel alter iftorum cenfcndusfit Moflìas,quia uarijs Q inquit ) ambo languori ^ bus Se scrumnis fueruntobnoxi), Vnde animaduertCjquod non modo paftionem probat redemptoris , fed dubitane 8c fufjDicantur eius iam pra;teriiflrcaduentum,prouc Apoftolicum fymbolum Sdueritatisprobat fides, nos idipfum paulopoft argumentis pluribusq^ teftimonijs o v ftendere conabimur»
MOSSIAM SALVATOREMDE
bere, e mortuis refurgere, diuina docent . Gracula,& Talmudeorum pro ^ bat traditio.
E Refurredione autem faluatóris, primum eft illud uaticinium A f 'mos ix. In die illa fufcitabo tabernaculum Dauid,quod cecidit. Id
D
enim etiam Talmudeorum Q capite Heleckfententia ) De MofTia fali^ uatore audièndum eft, ubi Talmudifta C Rabi Menahemo au(5lore ^ Moifiam fìlium cafus uocitat,ex co quod fcribitur, in die illa fufcitabo ta^ bernaculum Dauid quod cecidit.Per cafum tabernaculi mortem innuens faluatóris, perfufcitationem, eiufdem rcfurre(flionem denuncians, Ad quod conuertitur & illud scterna^ueritatis facramentum. Soluite tem ^ plum hoc ÒC in tribusdiebus excitabo illud. Secundum refurrečlionis tc'ftimoniumeftillud Hiercmisc. Seruienc Q inquiens ^ domino deo
G irj	fuo,
RS COELESri AGRICVtTVM ' Tuo', atque Dauidi Regi riio,qiiem fufcitabo ,ubi fccundüm Talmudco rum Sc Caldaici inccrpractispIadcurn,defu(cifando Modia faluatorcprae fagium eft,qiicm Dauid,hoc cft,de dauidica ftirpc natum iiocat,qucmadi modumteftacur et prophecaOrcasdicens,pofthocreuerc€ntucfiIii Krad, ÒC quCTeiic dominum deum fuum, ScDauidem regem fuum, Tertium facrieloquij tcftimonium cft Habacuchinquiens, iuxca hcbracum cxon piar, Adhuc uifio ad certum cempus profcrt ad finem,& non mennctur,ß moram fecericexpecflaillum, quiaueniensueniec, SC non tardabic, SC paulo poft fequcnci capite fubncčlic , dicens. Deus audiui auditio# nem tuam 8C timui,Deus opus tuum,in medio annorum uiuificaillud, in m ;dioannorum notü facies : haccille, Vaticinium hoc, licct plurimi glolTatorumjde Babilonicac capitiuiras redemptioneexplanent.Talmu? dei tamécapite Hclekidipfude Moiìia faluatore intclligunt, aflerenteso^ raculumhoc Q ob myfterrj altitudinem ) penetrare atque defcendere ufque adabytllim , Etenim qui recfla mente huius uaticinfj ucrba pciw fitet,plancdiiudicabit, quod prophetacumde Babilonica redemptionc uaticinatus fuerit, tunc aliud ctiam prophetici Tpirius more ) de gef mino MoflTias aduentu fugclTifre arcanum,diccns,Ädhuc ([uidelicecpra:f ter Babilonicain ) uifio alterius redcmptionis futura; ,Quarum una cricadccrtunjtempus, alia ad finem, quar licet moram fecerit, tarnen cxpedlanda cfl, quia non mentietur uifioifta,Alia autempropior erit, qua; non retardabit,& propterea replicar propheta illius aduentum,di^ cendo, quoniam ueniens ueniet, unde de ipfa refurrečtione fubnečlit, Deus ^ inquiens ^ opustuumin medioannorm,(euactatum feculo« tum mijdi,prout in prajcedenti uoluminc latius expofui.Qiiod fi tu ucr^-borum hic,hebraica; uocis fonum adamuflim perpcndas,audies' prophc ram uociferare Sč dicere, Deum opus efle de,iin medio annorum uiuifi* candum, reucladumc^,&rtu confydera.Talmudcorumdefaluatorisre« furreclione tcrtimonium,e{Vexpre(ra Rabi Seadias libro credcpdorü au ^ (flöritas,aireretis(^ ut antecommemorauimus ^ IVlofi[iam lofephifilium moriturü iii bello Gogmagog, 5C rcfulcitandum per filium Dauid:quod 8C ueceres probat Talmudci fuper illud Zacharias, ScTafpicient ad me, quem tranlfixcrunt.QuemadmodumRabiDauid Kimechi ibidem rece fet.Ha;c deni<^derefurre(flione faluatoris tcftimonia fan'sfore exiftimo illisqui ueritatis arcana (edule audire8čperdifcercdefydeTanc,Prifci na^ Scprouidi Talmudeorum fapientes uc lecundphuiusubluminis tra-čtatu protuli ) ne rudis Sc indocilis femperadmalum prona ludcorum & gentium turba in priftinum creaturarum SC Idolorumculcum,uel in perniciofum de dcorum multitudine errorem relaberentur, tum eriam proteruiam infolentiam mecucntes infidelium fub nubile uc laminum uarietate circumte(fl;i , tradebant hs^c ucrltatis fidei fa f cramcnta.
• • . . primvm
D
primvm mossias PRAETERHSSE
aduencumjEchuncIefumfiiiffèNazareniimXo? lida argumenta aucfloricas ipfa de^ "
monftrant, -	.. .
Eaducntu faluatoris licec ludcorum crcdulitas cum fideorrhodoxa (ènciacjde tempore camen 5č pcrfona redempcoris longe a uericatis tramitepofterioresIiid^orumexorbitant,qui cum ad laliiandum adhuc ucnturumexpedrantjS^Iefum Nazarenum Chriftum domini promifjj fiim extitinfc laluacorem negane protinufcpreijdunc. PnTci uero Talmn^; dcorum (^Aegypcio,RabiMore,ulrimo fuo de iudidbuslibro tefte ) nihil certi de tempore MoflTias enunciant,Nam&illeTalmudeorumantcfi; gnanus RabiEkÌLia(^Hadriano Carfareimperante}cuidam ludaicarmi^ litine faAionisduci Ben Cuzeba (dequoquarto HcclcfiafticarhiRw' rizElibroEufebiusmeminit ) fefeafleclam atque minillrum exhibuit,e^ undcm Moffiam faluatorem efTe cxiil:imans,qui tamé miicranda cladc & nouo ludaicacgentis extcrminio,in oppido Bethercum uniuerfailli ad^ hxrente multitudincjextincflus 8>Cdeletuseft. Quemadmodum igitur iftefapientiflimus pharifasorum falfa credulitate arbitratuseftillumextf titifTe MoflTiam qui non erat,ita pari errore 3c fallatia lefum Nazarcnum ncgabat fuifTe faluatorem, qui uerus Moflias d>C orbis reltaurator extitei rat. NIos uero conftantilumis prophetarum , necnon S>C primoruni Talmudeorum teftimonrjs Chnftum laluatorem ucniiTe, & hunc lef fumfuiflTe Nazarenum/ub Pontio Pilato padu m,o (tendere conabimur, duobus tamen pra;ia(flis fundamentis. Primo quodduo Q ut antea m^/ nuimus^ credendiiìnt MelTiajaduentus,prior ad redimendum,alter adiudicandum. Secundo quod redemptio faluatoris ( iuxta Talmu« dcorum placica} fpiritualem potius,quam mundanam falutemconccrjJ nat. Primum per diucrfa Sc dilTbna prophetarum uaticinia oftendif tur,quaEde uno eodcmque IVIoffiasaduentu intclligi nequcunt. Za^ charias namque propheta, faluatorem paupercm uenturum , & (uper aßnumcquitantcm , dcnunciat. Daniel uero cundcm cum nubihus ccc!i,(ìlij hominis inftarjUenientemdicit: dequa rcpugnantiaplurimum libro fenatorum capite Helek^dubitant , admirantur etiani Taì^ mudei. Cum igitur de uno eodemque aduentu hxc audiri non poi; fìnc,rci.uncitur , ut duo fine Moflìas aduentus. Primus in habitu pauperis, fuo nos fanguine redempturus, Ecce Q inquiens ') Rex tuus ucniet tibi iuftus dc faluator , qui pacem loquetur gentibus: paulopoft fubnccflit. Tu quoque in fanguine teilamenti tui emifìfti uinčlos tuos de lacu. Sccundus uero aduentus cft ad iudicandum , ludicium inquiens fcdit 8C libri aperti funt , Sčecce cum nubibusccc^ li ucluti filius hominiS;Cui onines populi, tribus Sc lingua? feruient.
G iifj Hae<;
de -COELESTI agricVlivra;
HaecDankl.Dehoceciamdupli4^<luen(u.palam teffaturienisRabi Ba# rachiaj conciofup?r illudEc.cUn^ft.Nihil eft recens(ub fole, ait cnim , Qj^iemadmoduiTiprimus redcmptor([uidelicetMofcs ) apparuit, ite^ rumque dilparuic , Sic ÒC ultimus redemptor apparet, & exinde ite« rum occulcacur ([incclligc adufque fccundum aducntum infine feculi^ Qiiod aucem Mofliaspro rpiritali pon'us , quam mundana falute fpc^ randus (it:,Varijs facri eloqui) èC 1 almudeorum didis oftenditur , Et primo ex hocjquod ipii Talmudci inter rciiquas radices,qua: omnino credenda: funt ad falucem,enumerane credulitatem de aduencu & redend pcione perMoflriam,qua;quidem fidcs minime neceflaria cfTet ad falu^ cem,fì mundana intelligenda fit redemptio, cum clara habeatur Ta,h mudeorum lencencia , quod bonorum operum merces,in ccclis Sc non in lubrico caduco hocleculo expedanda fit. Iiixca illorum glofcma fuperillud Deucero. leptimo. Qu^c ego mando hodie tibi ut facias^aiunt cnim ucfaciashodie/ednonut hodie merccdem fuicipias , autumantcs mandatorum prjcmium minimein hocleculo(perandiim. Quumergo redempcio per iaiuatorem (^ucipfi docent capire helek^non fit fpcran; da nifi per pocnitentiam & opera bona, Bonorum autem operum rctri^ butio minime in hoc loculo dandafìtjReuinciturq? rcdemptio per Mef^ fiamIpiritalis potius,quam mundana fit expedtanda. Idipfum plane docec magnus ille Caldeus interprcs Jonathan cxplanans illud Pfalini duodecimo. Haurietisaquamcum gaudiode fontibus falutis ( ubi om« nium fententiade Moflfiauaticinmm loquitur]) dicitibi,&: diicent no'/ uum dogma ab eleclo luftorum.Sic & plurimi pnTcorum Talmudeo^ rum, quando in facris eloqui)s de terra promilTionis, de Hierufalcm, de Zion lcgitur,dc fpiritali falute audiendum uolunt.Etinprimis ubi (^fe^ natorum Codice capite Helek) monftrare nituntur, Omnem Ifraeli^ tam participem eile futuri feculi. In medium producunt illud Efaia:Ix. dicens. Populus tuus,omnes iufti, inperpetuum ha?rcdif:abunt terram. Vnde Sc Àegyptius Rabi Moles, tračtatu dcpccnitcntia,uari)s ( in^ quit ') metaphoris & tropis fempiternam uitam infinuant prophctac, puta monte domini, loco ÒC uia fanctuarrj, Atrio domini,fuauitate do^ mini,tempio domini,porta domini, & id genus ,quibus perplane inf telligere licet redemptionem per MofTiam fpiritalempotius,quammun# danam polliceri falutem. Duobus igitur his ftabilitis fundamentis, dicendum Moflìam faluatorem ucnifle,&: hunc fuifie lefum Nazarenum fub Pontio Pilatopairum,idque geminoargumento oftendam. Primo exeo, quod illud tempus , quo prophetas uenturum faluatorem defig* nant tranfaclum fit a tempore aduentus lefu Nazareni. Secundo,exco quod falutare opus illud,quod ex faluatoris (jDeratur pra;fentia confuma^ tumiam fit pereundem lefum Nazarenum Chriftum domini.Primum ex lacobi uaticinio monftraturdicente,Non auferetur (čeptrum de luda
&:dux
ti BER SECVNDVS.	XLI
duX Q (ìuclcgifer ■) de femore eius, donec ueni'ac illc,qui mictendus illccritexpcdatio gentium. Hoc prarfagium uim habec condii cionalis , cuius parte antecedente admiffa , continuo fequitur ueritas coniequentiSjdicendo. Quando aufcretur fčeptrum de Iuda,uenietillc quimittendus eft. Sceptrumueroillud ablatum eft in aduentu lefu Ra« zarenijCrgo tunc üenit',qui mittendus erat, Nec ualec hic ludgorum cauillatio , qui cBFugium querunt contendentcs , quod longo temporis craclu,ante lefu Nazareni praefentiam ablatum fuerit fccptrum de lu^ da,quando Machabeide tribù leui,unacum pontificia dignitate potiti iiint regali fceptro,Etiam quod multis annorum luftris poftlclumNa^ zarcnuin perfeucrabat eorum regnum in terra IfraeL Kx quibus infe« rune Icllim Mazarenum minime fuifTeillum qui mittendus erat,igno# rant namque miferi regnum l'ceptrumue Iuda:,dici non ex eo quod Rex ipfe de (Gemmate (ìc, QC fanguine ludac, Quemadmodum Romanum Imperium dicitur non ex co , quod qui imperauerant fuerint femper ut nofti ) de Romanorum propagine, fed quia per Romanorum ex^ crcüum Magiftratum elečli, uel admiflTi ÒC conitituti erantadimpe; randum. Sic SC repnum ludsc dičlum eft, eo quod populi 8C magi^ ftratus acque tribus luda; una cum conftituto rege gubernacula tene^ rene terree IfraehEtlicet tribus quoque Benfamin incolas tuncerant lu^ dcx, potior tarnen 8c numerofìor pars erat ludar, A quo tota illorum terra nunciipata eft lùdea. Minime etiam confyderac ludeorum hallu^ cinacio, quod hajc temporis nota Q donec) non ad amuffim horam hanc dtemque SC annuni aduaitus faluatoris denunciar cum cuiuslibet re « rum euentus detur exordiumjprogreflus ÒC flatus , qucccertum uari^ umque temporis fpacium comple(^untur , prout Aegyptiaca: captiui# tatis tempus Mofis ore praenunciaiumdeclarat,Aitcnim Gen. decimo quinto 8č affìiget eos quadringentis annis. EtExod/duodecimo alibi, habitatio (^inquit) fìliorum lirael quo manferunt in Aegypto fuit tn> ginta Se quadringenta annorum. Tu autem fi uniucrium incolatus illorum in Aegypto tempus computes , non amplius quam ducentoi? rum Se decem annorum numerum inuenies. Talmudeiucro huncno^ dum foluuntjautumantes , Aegyptiaca? afFličlionis an nos , exordium habuiflè , a natiuitate iraac,& tu confydera.Secundum diuini eloqui] teftimoilium , eft Danielis nono pracfagium , feptuaginta inquiens , hebdomadx decilàcrfunt fuper populum tuum , di fuper urbem fan^ člam tuam , ut confumetur pracuaricatio , Sc finem accipiat pecca ^ tum , Sc deleatur iniquitas , &: adducatur iufticia fempiterna. V^ bi iuxta Talmudcorum traditionem in libro de ordine mundi di^ (fio fedcralem Q Rabi Moife gerundino tcfte y> per iufticiam fem ^
piternam:
DE COELETTI AG RICVL TVRA; piccrnam, MofTias faluacor oftcnditur,licct hcbdomodarum computuniì luiiiorcs folita pcruicatia adalienumlcnfumrctorqucant, Ütcrac tarnen Icrics palam Icpcuagcfics fepccm annos dcnuilčliac , qui nonaginta uh tra qiiadririgenccs annorum (ummam defignat.qiiam a Babylonicaca« pciuicacc , ucl ab ckìcu rcudari fermonis adufqiicdpmimca: paffionis, auc gracia: tempora extendi tompcfics,atqucOngiilahòcproniindiatao^ raculo tuncforticaenrceffcctum piane dignofccs. Haccautemfìlatius au^ dire defydcràs/criptorum ampia hoc loco glofTcmata cuoluc» Tcrcium racncloqui'i tcftimoniumertillud Agci procfagium,Adhuc unum (^in^ miic) modicumcftjuenicc dcfyderatus cuncftisgcntibus, Vbi.ctiam Tahnudcorum fcntcntiaucl maxime,pra'nominati Rabi Hcliac (^capite hclck ^de Moflia ialuatorc fermo ej[l,quod uaticinitim,hàuddubie tranf» faitum iamdiu Mo(ria:aduentumdcfìgnat,alioqui falfum cfict prxiagi» uni,modicum pronìittens tcmporisfpaciumfuturi iàluatons adiientus, cumabhuiulmodi pra:divfdonis tempore adhunc ulquediemjiam ultra duo miliacffluxcrint anni. Talniudeorum ueró,tamctfiplura hucad^ duci pofluint,tria tamen compendi) caufain medium proferam teftimo^ nia. Primumcft libri fenatorum, capite helek,VbiColleg ium inqui; unc^ Hellic tradidit lex milia annorum perduraturum cfle mundum,dua miliä inane, duo milia legis,& duo milia dies Monrias,ha:cilluTUautcni duo,qua5 ad noftrumhicpropofitum rpccT:antcollige,unum q? legis ob* fcruantia limitatum habeattempus. Altcrum q? iam tranfačlus fit Mol) ficclaluatorisaduentusjeoquod fccundumcomputum ludeorum a mun
pta^ nonaginta leptem ultra ducentefìmumS^quincum millenarium c^ numerantur anni.Qiiod fi anni Moffias numcrantur(_ut Talmudifta af^ feriti ab initiomillenarrj quinti,fateri necefle erit de tempore &C diebus fvloffias,Mille ducentä èC nónaginta quincp cfFluxilTe iam annos, fum? ptouidelicetexordio a Cònflantini magni temporibus, quibus potifli^ mum diffundi & (labiliri ccpitpcr orbem gratia faluatoris Sc fìdes ortho^ doxa. Sccundum Talmudeorum teftimonium,eft eodem capite helck^ Vbi (^Rabi luda autore]) fcribitur feculum quo aduenit fìlius jDauid,do^ mus iydonalisinIupanarconuertitur,&:deuaftatur Galilea. Vnde pa^ lam audire licet qi aduentusMofliaCjeo tempore fperandus erat, quo luf dd ma^iftratum qererent,&gubcrnaculatenerentGalilea?&!!terra: If* rad. Tertium Talmudeorum telil:imonium,in magnaglolTa Thrcno^ rum diclÄ Echarabfi,ubienarratur de Moabita uiatore,qui dum quen^ darri arantem uidiiTecin agrocolonum dixitilli,ligaboucs tucsjiga po^ culum Se hidriam tuam,quia natus eft Mofìfias , harc illi. lunìoriim uero Talmudeorum tanta S>C tam proterua eft ignorantia , ut illc gcrundinus Rabi Mofes in difccptatorio Tuo aduerl'us P. Burgcnf lem tractatu , nullum aliud in hoc loco refUgium ' inueniens, di f
cere non
LI BER SECVNDVS.	XL!I
cere non abhorruic, non fore inconueniens , qiiandoque Talmudes orum nonnulla dicfla minime admitri, Cluod tamen ab uniuerfa ludgorum fynagoga crimcnji'ca^lufque nefandum ducitur. Si denique lìngula "Talmudeorum codem capite helek di(fla accendas,plane 8<C in prompcu confpides omnia illa atteftari MofTia; auc prajcerrjfTe aduenp rumadfaluandum , auc infinefjculorum futurum ad iudicandum. Secuiido loco IclumNazarenum uerumfuifle faluatoremoftenditurex iplbfalutari opere,quod cfFečlum efl: per iprum,potifnmum fiquidem ([ucDcucero.i.legitur )ad generis humani l'alucem requiritur,Öif cuius gracia uniuerfalexmandatorum tradita eft Ifraelijnihil aliud cft,niß uc Ioli omnium rerum conditori Deo Icruiatjfide Sc dilcčlione inha^reac, exccrandumque idolorum cultum protinuseliminet. Ego (^inquit]) fam Deus tuus,nonhabebisdeosalienos coram me , & propterea fta^ tuunc Talmudei, q> quicumque culcum rcfpuit idolorum,uniuerfas legis cultor & operator reputabitur, Ediuerfo, Quicumque idolorum cul:um ampleclitur, totius legis pra:uaricator &1 contemptor indicane dus eric. Quum igitur eiufcemodi letalem idolorum cultum Q quem nulla primorum fancftorum , ncque prophetarum autoritas, uelfuper^ cccleftisillorum uirtus, ncque ulla prajpotentum, (apientißimorumcp regum prouidentia, 8C ampia potertas , ab una contnbulf ludeorum gente tollere extirpare potuit ^ idipfepauperjmitisj&humiliscor^s de lefus Nazarenus Cariftus dominus, fpiritu oris fui, Apoftolorum^ queiuorum uirtute opere de uniuerfo tunc cogniti orbis ambituex# ccrminaueric jfunditufque perdidcrit 6dextinxeric Q iuxca illud 2Iacha^ rier prxfagium ^ Ecerit Q inquiens ^in die illa dicit dominus exercituum, difperdam nomen Idolorum de terra Sdnonrecordabuntur ultra:Solido concluditurargumentohuncipfum lefum Nazarcnumjfub PontioPi^ lato paflTum, uerum et prgnundiatum extitifTe faluatoremjin cuius nomi^ neomne genufle<fliturccclefl:ium,terreftrium ÄTinferorumjCui fitlaus, gloria S)Chonor. Ex uniueriodenique ÒClongo praediclorum examine, rerumar,aeternac Trinitatis fidem dominica? incarnationis, pa(Tio# nis,rerurred:ionisSčredemptionis iàcramentajadimpleta eflTe per lefum Nazarenumjfub Pontio Pilato paflum. Et q? hax: omnia credere ncceffc ficad falutem,Cliiorum cum nihil explicet ludeorum credulitas, manife^ ftefequitur,defed:am,8CnonfatisadccElorum regnum fìdem eflTe Iudc# orum. Qui tamen iuxta credulitatis fuarradiccs, modis omnibus Q uc ftatimexplicabitur ) fateri coguncur,omnem Chrifti fidci fc<flatorem parcicipem fieri fempicerna; falucis.
tracta^
TRACTATVS TERTIVS , I VDEVS ivxtä
fìdci fuac fundamenta fateri cogicur,omnem Chrifti fidelcm participcin efTe regni coelorum,
Rita cnim & indubitata apiid Talmudcos fenatoriim coi dicc,capitehclck^ rentcntia,omnem Ifraelitam partem ha? il bere fiituri leculi,cumq? compcrtiim fuerit ,'omnem Chrifti t fidelcm iierum eilè IfraelitamjConrequcns cht (ex Talmud dcorum aiTcrtis^ cundcm partem habere futuri fcculi.Ilk fìquidem ucrus dicitur Ifraclita qui prxmcmorata tredecim,ucl (^lecundum aliorum pia* cita^undccim Mofaicc legis profitetur fundamenta,profitctur autcm hcc ipla^omnis Cliriftiàna: pietatis culror , hunc ergo ucrum elle Uraelitam fateri oportet.Qiiod autem omnis Chrifti fidelis,iìngulas ludaicg credili litatis radices probet,facile quidem crit intelligcre, fì quas enumcrauimiis illorum fidei radices,cum orthodoxe lymbolo contulcris, Reperies enim utriufc^ fymboli contentajaut aperte, aut per concomitantiam ad amul^ (ìm eadem proHteri. Reliqua autem,quac adijcit òC (upplet fides orthodox xa,ctfì minimeludcorum fymbolo comprichenfafintjin nihilo tarnen (^utinfequcntibusaudies} repugnant.Qiiincpcnim(^ri aduertis^ dantiir ludaica; credulitacisradices,qua: piane eadem cum fide orthodoxa enunci ant.Qiiia deus eft,c}) unus,c]i prarmiat et puniat,cj> expecflandus MoiTias, q? futura (itmortuorii rcfurrecTtio. Ne autem uocum affinitas, rei inrelli^ gentiam confundat,(cito qi MicfìTia haebraicoidiomatc Chriftum ieu uni ftum fonat. Vt illud p{aImorum^&:: aduerfus Chriftum eius,hebraicx. Meffihocu heslitera,Moft^ia ucro faluatorcm dcfìgnat,utillud ludicum^ Clamauerunt ad dominum ÒC iufcitauit eis faluaiOrem,ha:braicc Moflìat cum Ain,quod tu ubicp memento. Harum igitur radicum primam Sc h cundam explicatfymbolumdicendojCredo in unum Deum. Tertiam cum quarta profert. Inde uenturus eft iudicare uiuos ÒC mortuos, Qpin^ tam explicac in fymbolo carnis refurrečlio. Ncc obftat, quo minus radix de aduentu Monia: faluatoris eadem fit apud ludcos Sc Chrifti fidcles. -NIempe quod ludei illum uelut faluatorcm,fides uero orthodoxa,ut iudi^ cem uenturum fperet,fìquidem aducntus illc,licet uel maxime quidem fu turus fit ad iudicandum,Iudcis tamen erit adfalutemjuxta illud Aperto li,Ccecitas ex parte contigit in Ifrael,donecpIcnitudo gentium intrarct,& fìc omuis Ifrael faluus erit. Vndeuigefimo de ciuitatedei Auguftinusin} ter reliqua,ocfto quae in ilio iudicio,ucl circa illud iudicium uentura funt fi^ dem quoL^ ludprum commemorat,Qjiiod 8c ipfa Caldaica ^ditio ( cui asqua lerme cum Aiographis eft apud ludcos authoritas ^ ubi Ofcas ua^ ticinatur. Poft hacc (^inquiens^ reuertentur filrj Ifrael,&: qucrent domina deum ruum,8č Dauid regem fuum. Ibi uertit Caldeus interpres , obedih ent Meffiac filio Dauid regi fuo.Quaproptet radix de futuro ludeis falua^ toreab orthodoxo minime deuiac fundamento,Et nihil quidem prohibcc
qui ludci
LIBER SECVNDVŠ,	XLlIi
tìui lud^ in ultimo iudicio,temporis longo trädu, ante f^culorum finem, bdem fiifcepciiri (ìnt orthodoxam,in qua ad finem feculi perfeuerent» In^ eertum namq^ cfl (^iuxta eiufdem Auguftini,fàpiencumc^ Theologorum tradicionem) per quoc dies auc annos futurum hoc tendetur iudicium.Iu didum inquam di(cu(rionis,quod multis protrahi poterit annorum lu# ftris,non autem retributionis,executiohircp iudicium,in quo finiet ÒC äcü-f net igculorum ordo.Qiiinc]^ igitur ludaicac credulitatis radices palam Ä^ poftolorum fymbolo explicari manifeftum eft, Supereft modo ut ludeo^ rum reliquas radices oAo in eodem fymbolo perconcomitantiam comf prchendi declarem, Tres igitur Harum radicum,uidelicet q? incorporeus (ìt deuSjq? omnium primus,q) folus fìt adorandus, ad primu fidei funda^ rnentum,quo nifi unumDeum credinms,flatim fequuntur»^ Delis enim cum fìt ens,nulla conditione dependens,Corpus autem,& quicquid ei inf hasret a partibus {u/s,8£ aliquo eius efficiente dependeat, corporeus uticp deus credi non poterit.Sic&C de primatu cjei idem militat argumentum, quicum fìt omnipoterisèComniumprimus,ipfe nimirum folus crit ado^ randuSjAdoratur autem credendiadu,quo non folum deumjÄ: deo creo dimus (^fìc enim 8C dacmones credunt Sc contremifcunt]) fed in ipfum cha filate 8č fpeferimur,quódiam fierinon poteftjnifi carnalis concupifccni^ tiae refrenata 8c fubada libido fucrit» Id cum nonnulli noftra temperate mycrólogi minus confyderent,omnia externa uirtutum mandatorum opera floccipendunt,8^ ueluti futilia & irrita in muìtorum prsccipitium 8C perditionem ]) pronunciant,prout latius tertio huius fufcepti óperis uo fumine,iuuante Chrifto,explicabimus. Tres autem deinccps ludaica; ere siulitatis radices de prophetiae dono,q) Mofes propheta cxtiterit,cf lex de eoelo fìt tradita,necefìrariò praecxiguntur ad hoc,ut fancfl:am ecclefìam ca^ cholicam credamus. Nifì enim creditum fuerit,diuinam dari mortalibus infpirationem,tam prxfentia quam futura denunciantem (_ quam pro<> phetianì appellar!libuit )inutile quidem,5<: uanum eflèt fanclam Ecck# fìam C^tholicam credere ad falutem,cuni peripfam fancflamSč Cathoif licam Ecclefìam,nihil aliud quam Apoftolorum Sč prophetarum, alioii' rumque fanclorum coetum iunčlim inteìligamus, luxta illud Auguftini» Soliš (^inquit ') Apoftolis& prophetis hichonorcxhibendus,ut qua?^ cumquedixeruntjhxcipfaueraenfecredantur, Synodaliuero fancftorum authoritati eatenuscredinius8čobtemperamus,quatenus fana ràtióne, legenaturaeconftarenouerimusjuelfuper Apoftolorum 8c pròphe^ tarumftručla &:folidatafuerit fundamentis ,uel eifdem faltem nonre# pugnent,luxta illud Apoftoli 8Č Ephefeos fi.fuperasdificate fuper fundao mento Apoftolorum 8C prophetàrum. Sic igitur nifi & Molen dei prof phetam extitifte crediderimus,nullam firmam & ftabilem fidem Mofis traditionibus praeftare pofTemusrVeruntamenjquamuis prophctia'doo numi Mofen dei prophetam admiferimus, nihiloniinus,quia non
H fem per
DE CEOLEJTI AG RVLAÌ! TC ITA
fempcrprccfto cfl: pracphctis, faiirtus & fupcrcccleftisillc fpi'ritus,"quarta doqiiidcniSi Molen maximum prophartarum, & Apoftolorum prilli cipciii Pctrum nonnunquam exortabitade, SC a ucntans tramite aW crraflTc kgunus.. Ideo nifi uniuerfam Mofis legem ccclitus tradi fi camdixerimiis, nutarctutiqu3c,& in ancipiti iiokierettur mens fidefl iium. An omnia fancira & monita legis omnino credenda cflent ad fakiccm. Idcirco quicumqua: ran(fl:amEcdefiam carholicam profitctur, IS ÓC uniuerfam Mofis legem de coclo traditam effe, fateatur oportet, Curautemdeccclo 8č non potius a deodicatur lex tradita, iuxtaillud Exodijuos audiftis quod de ccclo locutus (um uobis,5(r ad Galat. Apodo luSjlcx(^inquit^data eftper Angelos in manu mediatorisjd non eft pr.T; fentis negotrj dÜcutere.Radix autcm,quc Mofis legem inpermutabile, in aliam dci legem ftacuit, licet in fròte pugnare uideatur cum fide orthodox xa,que nouam legemjnonnuncjj mandatum Sč tcftnmcntum profitetur, Attanic fi rečla SC lana intelhgentia infpicias, nihil pcnitus inucnics,quod in hoc diflbnet fidei fundamentis, Radix enim ifta bipcrtitum fonat intd lečlum,autenim ideo lex crediturimmutabiliš,quiacuncT:a eius mandat? iugum im^onanc SC ligent,ut imperpetiium opere fint adimplenda, Aue quia nulla alia fačlorum lex a deo tradita,ucl tradenda fitinpofterum pro leac Mofis, Primum 8č Aportolicar quidem ueritati, 8č Mofaicac legis ìnRituto aduerfum eft.Qin énim poft euulgatam fidei & gratiac legem fé llibiicit legi fačlorum Mofis,is Q ut Apoftokisdocuit ^ fe fubdit malcdi člojSčgratiam cótemnit faluatons, qfuonos fangnine crucis fupplicio a malediclo redcmit. Aduerfatur idipliim Molaica' quoqj legisdocumc to, quo frequétius admonet,«:^ omnia legis pra^cepca ( praeter decalogü) neminemad luiobieruantiam obrtringuntjiiifi dumrcgniim 8č guber^ naculacenerent terrsc lirael, Tenueruntuerouique ad Cnviitilaluatop ris tempora,iuxta propheta? Baiami pra:ragiumjN5auferetiir(_inquiés) fceptrum de luda,& dux feulegifer de fscmore eius,doncc ueniet ille, qui mittenduseft.CViomifrOjetfuDpontiopilatopaflbjpauIopcftablatueft illis(ceptruin,Sčfiniul cum regno legis iugum uinculum lolutumeft, proutlex ipfa Deutero.iiq. dareprarmonuitdicens,Bccedocui uos cacre monias 5č iudicia ficut màdauit mihi dominus deus meus,ut faciatis fic in terra qua polTeduri eftis. Et paulo inferius.DeniJci'auit(^inquit^uobis fce dus fuum quod prsecepit uobis,quod faceretisdecem uerba, qusc fcriplìt in daabustabulislapidcis;mihicp mandauit in ilio tempore ut docereni cp-emonias 5C Iudicia qua: facere deberetis in terra, quam poflèfluri eftis, Hscc Mofes.Vnd: djo confyderatione digna animaduerte, Primum , quopaito decem uerba fingulariappellationefordusruum uocitet,exco quod uniuerfaclegis inftitutum, abunahaclegedecalagi, ueluti fummo cardinepcndct,qucadinodiJ latiustertio ienrentiarü uoluminc uniuerfa Theologorij fcholaexplanat,quod Talmudeorriquoq5dogma,uel max iinclib^r credcndorij Rabi Scadi,longaoratione dcmoicrat, Sccundu uc
ro co»
ilBER . ŠŠCVNDVŠ.	XLIÖJ
ifo Confyderatlone di'gnum eft,quod deceiii haec uerba abfcp ulla tempom ris uel loci condicione,perpetuò leruanda expofìta&praEceptafunt, dc^ cunčlis ueró reliquis legis mandatis,moxloci confequencer, èC temporis padum rubnedit(^inquiens])Cliigfaceredebetisiri terrà quam pofiTefTuri cftiSjquod fepius SC uarrjs Deutero v.vi.xfj.xxrj. lodsrepetituin legimus. Ex quibus denicp reuince,q) primus dičlac Radios intellecflüs,neG cum or« thodoxa pietate,nec]^ cum Mofaica; legis inftituto ftare póflTit. Secundus uerd eiiiidem Radicis intellečlus,cu Äpoftolicac ueritatis fymbolo ,cu fa^ cris eloqurjSj&C fandorum tradicionibus,non modo in niholo diflfonat uel repugnat,qLÌin potius illorum traditiones dogma plane fequitur. Lex cnimabrolucaappelladonedicitur,eöquodliget homine ad eiusfancita, ijuai externo opere cauendà uel adimplenda fint,quorum tranfgreflòreni prasuaricätoremiudicatö^punit, qualis unica a deoper Mofen latalex ereditar.Gratia: autem &fideilex Q quam ufurpato uocabulo legem uo^ dtamus )perGhrill:uni dominumreuelata jÄTuniuerfo mortalium ge« neri,traditaexpoiitaeft,iuxta illudlohannis. Lex per Mofen data feft,grätia &ueritasper lefumChriftumfacnra. Quam ^fapiens Archi; tedus Paulus Äpoftolus fidei legem uocatjMofis uero legem, fačtoru le^ gern appclIat.Dumigiturfidesörrhodoxa,nouum mandatum 8C tefta^ mcntum proponit,fidei tantum gratig legem denundiac, Fadoriiau« tem i dco traditam legem nullam aliam praeter Mods legem profert, qug quantum ad decalogi mandatum, qusE praecipua diuina? pariter manx legis fundamenta exiftunt,perpetuo quidem obftringit hominem äd fui obferuandamtcunčla ueró reliqua legis mandata,nullam iam obli^ ■pandi Öd: iudicandi uim (ibi referuant. Non enim iterum (^inquftApo^ ftdlus^ accepiftis fpirituni feruitutisin timore /ed fpiritum adoptionis fi^ !iorürn,in quo clamamus Äbba pater.Cui adftipulatur Allcgorizantium Tglmudeorum traditio/uper illud EcclefiaftisÄenigma.Qui diflipat fe^ pem^mordebiteum coluber:per fepem namcp (_ quam 5č Äpoftolus ma^ ceria^interftitium uocat ') faclorum 8č mandator?ilcgeintelIigunt, quani qui irritam facit mordebitcum uirulentia SCfomes peccati, quem CalhV dus ferpens üle prothoplaftis immifiCSčper traducem transfudit in po^; fteros : hoc inquiunt^ colubri uirus,non deletur adufc^ Moffia; aduen^ tü.Quö extindo atqj deleto,minime opuserit fepeatqjmaccriclegis,quc ß fanguirie Chrifti Mefliaidiruta eft.Et fačlum eft ut Äpoftolus loqui^ tur^cxutra«unum:omnesffquidem tue docibileseruntdeojuxtaillud Propha:ta2.Deledabitur infans ab ubere fuper foramina arpidis,quia re^ pleta eft terra fcientia dominivCi,uibus omnibus rite perfpeÄis, plane fe^ quitur,unumquemc^ Chrifti fidelem,omnes Iudaica?credulitatis,ample<^ (Ai profiteric^ radiccs, 8č ideo Q iuxta Talmudazorum aftèrta ) omnem Chriftianac pietas cultóreni uerum effe irraelitam,&:partem habere fu^ turi recali.
H ij Tertfj
tertii volvminis
DECOELESTI AGRICVLTVRA PRAEFATIO. RINCEPS PACIS Er MVNIDI
Rcftauratòr Chriftus dominus inter fančliffi* ma Sc falubcrrima eius moniaimprimis miu tua; dilcčlioniSjpadfcp obfèriiantiam commcnp dat, Qjia ueluti Anchora,8(: fummo humanaRj rerum cardine,a:tcrna mortaliumbeantudo,8i iJ.Thirn^', ^l^lIfe^^M	to^^huiusuitajpcndecfclicitas.Non enim diff
; fenfionisC^aic Apoftolus^rcdpacisdeuseft. Et
_______proptcrca unanimicarcm & concordiam facro
Math.v. alcaris muneri anceponcndä ucritas ipfa admonuic.Relinque Q inquicns) munus tuu ance altare,S^uadcprius reconciliarcfratrituo. Quineciadili Pax&con« fcnßoncs ÒC fchifmaca ufq; adeo diuina ibllicitudoabominatur ÒC odic ,uc bufcumc^'^ ad nefandifTimum Idolorum culcu magis quam ad contentioncs Sc diffi^ inàdans 3c dia conniuendum efredocucnc.Particeps(^inquicns) IdolorumcfFraim, lumTft'aS	jdiuifum cft cor corum, nunc interibunc. Vnde ma*
teponcnJa. gnus SčpientifTimus Cóftantinus princeps,fcribens ad Alexandria et Ar; Oiiaaiij.x riu,deTnnicace,maximofideiracramétoalccrcantcs, &C Chriftiani Grc# gis unicatem landentes,omnimodij illis fiknciu impofuic, prouc ex eiufdé Cóftantini epiftola piane uidere licet,quam in calce huius uoluminus fiib^ necflendà duxijuc eam pius prouidus Icdor lecu rcuoluat,&: ad turbuf léta mil'eracjj noftri tcporis codinone rcferrc,&r boni cofulere nofcac. Toc fiquidéhorredcdiflreniioncs,&:formidandadi{ridia,longelatecpiam im» pecuntifeuiuntc^peruniuerfum Chriftiani nominis orbe, ut nifi ^|5uide ÒC niacurius conllilcUjatcp follicita cura euigilatufucric, uerendum lìt, ne paulopofl;,lacius prorupente fcdiciofoRj impetu ,inemédabilé Q l'uperi zi uercancomen^Martisuiolenciam,atcpanimai?i cladé experiamur, Quc non aliunde,^ ex diftorta quorundä intelligcntia,Sč efFr^ni carnalis con^ cupifccntia: libidine ducunt originé.QuoRz cmèdatio fcu corre(rtio qua; uis diuinc ^^uidétic moderamina eiufcp feueritaté &C mifericordià reqrat) Nos tamérupmiilliuspatrisfamiliascoducl;osopariosetlaguinis{uiprc# tioempcoscolonosjculcurediligentiam laboremcp nofti^^uinbus adf hibcre eftopus.Plantabimusigicurrigabimufcp nos, ille uero ccclcftis oricoladcusdabicincrementum. Elaborato igitur&^ cxculto iam kìf bro,aridocp incredulo!^philofophantitu agro,necno SC petrolb ac ftcnli mfipiencij IudeoR2fundo,opima èC uberioriglcba referto ,modo quorum dam aberrantium fidelium campum errorum tribulis SC fentibus op# preiTuni expurgandum inftaurandumcp fuperum nutu aggrcdi'.Tiur» duoniam uero multiplex &:grandisquidcmexorbitantiü falIat!a 8c cif ror dignofcicur,qucm fifingulatim refcllcrc SC cxtirpareuelie, dcfìccrcnc guide me,8cfuboneris magnitudine fuccubcrencuircsjantcquamfucfpt»
ÜBER SECVHDVil	XtV
tjcgottj labor abrolueretur,nimiiim(^ ledons animus faftidi'ret longiorc dilcepcando oradonenijeo maxime c^ perrriulti iam fubierunthoc munus manibufc^^S^dorro,id uociperagerecoilätirunt,' Qiiorum nónnulli,licet ftrenue quidem,pkni eruditione ÒC zelò negotiü pcrcràcflauérinc j in eoc^ no paR2 ^feccrinr, aliorum tarne quorurida micrologorum,üeluti anfere inter öloresobftrepentiüjCam rudis eftdifccpcatiö, tarn infólenset lubrica oratio, ut qiiicquid illi pie S^prouidedoceantjiiiftniantatcprefartiant, liti Tua petulantia et uirulenta rabie ^ptinus fubuertantjac irritit facianc,et nihil denic^ niß hydrg fabula reportent.Idčirčo^ corrigenda reconci^ liandaunaö^alteradiflidentiü'partiüjconfultiuscutiurqp fore exiftimaui " ' ' ncqua^ triuiali rcdargutione ^ uel edireÀo abèrrahtiutn ^pterüiam 8c ig# " ' "" norantia rctudcrc,ne cx fupcrcilio (^ut folet hiimana fragilitas^et pertina^ ci animOjCtiam agititcueritatirelu(ftentur,8^quamiiis uiÄi, cedere rame crroréqj Iui^ agnofcererecufenti^iii/de folida ätq^ precìpua qüeda a cučHš Confulra« Euangclicae'fidci cultoribus cocelfa &C approbata theorelnaca ^ponere et prouida au cxplanarellatui, qbusexorbitaiitiüanimusclaac pedetetim ad ueritatis fcopü diligi de per le fieri polTit cofcius re('il:i,per hajc ßquideiii theörema^ Ca radoet methodus dabitur fané intelligendi etinterpretartdi facra eloqa. Perpedere inde quoc^ licebit,quid fìdes,quid òpera prg ftent, querefpue^ da uel amplecfteda fit humana authoritäsrhincdenic^^uidus etpius Eua# celiar ueritatis fedatorj&f tutor honcfti feuillimas j qua? modo in facra . -(JhhftianoRz Repub.ad exitium ulqp graflantur jdirimerc poterit litcs,ac diffbnaincocordiajpacemc^ redigere optimafei^.Id uero cGärdtiö quid* dam imbecilliumcß uiribus longe impar munus uideatur,ideo ad fuperosj ' - • cceleftemq^ parentem coiiuerfus,fpiritalem eiusgratiam auxiliumc]^ huč in modum fupplex implorò.
HIG SILENTI VIVI SIMVL ÄTCLVE EL0#
quium author pollicetur» Vis dabit lingua; mea? cuftodiam, legemqß dicfèandi ori meo, né me ducat in preceps 1 ubridtas,nec^ focòrdie culpa pariat filentiu, Silere namc^,dum infipientu ore pietas ueritatifc^religio confunditur,in'; humanu SC grade eftimpietatis uidu,nefanda quoqp impudentia eloqui^ ubiueritatis lacramétij recoditur.Si.n.de tcrrenis,que fenfuspalpitat, nu tat èC fallax eft humana ratio ,de celeftibus,atcp immortali feculoR: Rege, quid nam pra:fumet fragilis SC lutulenta mortaliü forma, putredo ÒC uer# mis.Bt fi ne fandis quidem fuis credit,&: in fublimi AngeloRz cetu reperic prauitatem,quid firmum ,quid (labile fìbi tribuet tenuis,mollifc]^ in ceno agitata hirundo,cinis Sc terra.Quid ergo infcclix ego audebo homuncio. Quid denic^ ne in altei^ preuaricer,cufulam mihi mifer. Eloquar ne C an fileam C quando filendii locordia; & fermo datur impudentic C An forte ab uno S>C altero temperabo,dii iunga utrijcp, fimulqp loquar ÒC fileam C Silebit autem quicquid in me meum, quia totum inane eil. Loquetür aùc g aliunderefulget,cglcfl:is atqj seterng fapientie fpiritus, qui perpetuo
H iij foris
YJX	O E COm.eSTI AiG RICVLTiVRA,
forisclamitaf, uocatcp miniftros ad arcé.Illedabic linguae mcacciiftodiS* k^ccß dicHrandi ori meo. Audiam icac^ quid fancflora ore loquatur in me :dcus,quid admoneacuiuus ille Corani ancipicchum;(naincc]lligentia pei; .necrabiliordei fermo,
I" DEVM. CiNiaVir) TIME ET MANDATA
, dusobferu^jquoniamhoceftomnishomo. Eccle.ulci,
NOs autem in huiusoperisthema prasccptum fumpfimiis timorisjob
---------- . uirulenturn5<execrandumquorundamerrore,omniuquidéflagw
d?sdKma'd	^ fcelorum caufam slic^ fomentum,quoexccrnam mandatorum
moris pos Pbl^uanciam,Sč quecphumana:prudencia; iancica tanquam rucilia,& tius quam nullius emolumeiui opera concénuiic atcp rei^ciuiit : alTerentes illuiTi,qui fniviSufn	opera aliquid meriti reporcare prarfumic, difìfiderede mircri^
tucor aflììi cordia,panrione&mentis faluatoris Chrifti, quilanguores'noftrosipfe pCf» culic,& in remiflìoiiem quorumcumqp peccatorum dolores,dira mor; tis tormenta iuftinuit : unde ad pernitiofum Sc inemendabile prarfumj ptionis peccatum trahantincautam fideliummultitudinem,eamcjinbaf ^atiirum alterna; perditionis pra?cipitant,docendo fatis fere ad ralutem,uc ^uifcp diuinam fperet mifericoniiamjct firmiter credac fe ablqj uUo cxterj no poenitentiali opere,ueniam ÒC remiflionem confequi peccatorum, non Bcclc.x . atcendentes,illud lapientismonitum.Quod etiam mifericordiadei diftrif ^uicur facit locum unicuic^ fecundum merita Tua : quanto magis illius Rom.x, hoc faciec feuericas acqpiufticia , qux unicui^ uc Apoftolus loquitur ) Reddct fecundum opera fua.Nemo enim Chriftum lequitur, nifi crucc fuam tollac,corpus caftiget,ipfumcp in feruitutcm redigat mandatorum dei^Gumigicur deteftandum exitiale hoc pracfumptionis peccatum, folo dei timore C ut in fequentibus audies^tolli &:extcrminari queac, Ideafumptumeftin huiusoperisthemaillud fapientis elogium, Deum time,6(Cciusmandataobferua,quoniam hoc eftomnis homo.
AD HOC FACTVS EST OMMIS HOMO
uc adha?reac unde emanauit,^cernie uita: origini.
Steniminditum a natura rebus,ut adilludcunčtainhienta quode^ ^pendentj&Trepetantfuam queqp rerum origincm.Puluis(^inquitla^ piens^intcrramreuertitur,undecrat8č (piritusreditad deum qui dcdit Dcut.^o» illiim.Hinc Sc Mofesrilli inquit^ adh2creas,iple enim eft uita tua. Et A# s Pet?i.' poftolusiCliiiadhGererdeounusOnquitXpirituseftcum eo,diuinac ciufi Pfal.s;. iiatura: (_ut Petrusloquitur^quacfonseftuitaeconfors fadus.
ADHAERET PER DILECTIONEM,
I
Mnis enim unitioms SC adhžerf ti'j ratio cft diiedio et amor,ideo prc#
. . ..... _	................Cipft
E;
LI BER' TERTrVJ/ '-i	XLVl
tipit Sc Mofes dilc(flioné,ut inde adhacreti'a fcqaafUr.Diligas mquit domi -, nuìTi deumcuum,atcp uodeius obcdias,8^ i'lli adha?rebis,Cliicmadmod5 Deute, jo« 6(1 Icruus quemdiligit(^inquitucritas])dominoadhacrec,8č quem odic Luc.i^. concemni'c. Hicuero lufceptum negotium & rei feries poftulac^ne fileni "tio prasceream , id quod quidam neotericus nonparuinominis fcrip# ' ' ' ^ '' "cor aducrfus hoc theorema, in quibufdam dilputatis per eum propofittV onibusjconcendit ÒC nimium iniolencer obtrecftac, aderendo, impiecatem efl[èrentire,q> dilcdtionedciconrcquamur remiffionem peccatoru. Qiiia ideftfeiitircjq? proprer noftrum opus,non propter Chriiìium^habea^ mus remifTionempeccatoruni. Ita mcritum Ghnfl:itoIIeretur,&obru^ erecur.HfCC ille, Sed ego non facis mirari poflrum,quomodo uir ifte,impie SibHplìdf» tatemdicac,q> propter,fcu per opus noftrum remilfioncm confequamur JJg'J.cpua,!« pcccacorum,cum et fideiacfius>quieft credere in Chriftum raluatorem,o# i^us quocp Cic noftrum,ma^gis quidem proprium nobis quam dikcflio, Cüipla dilecflio etiacompetatcrcatori,qui8čipraeftcharicas.Inipiumagi turj^ iuxta hanc fuam hypothcfim ) erit fentire q? per fidem iuftificemur. Sc rcmiiTionem confequamurpeccatorum, quod tarnen fecundum ciuff dem alTcrtioncs SC dogmata maxime inconueniens eft SC execrandum audtcu. QiJoniam uero tota fidei,pietatik]^ moles SC uniuerfa fere con Maximug tencio,qua; lam uerfatur &rfguit in iacrofancflarepublica Chrifti,penderc)"0'''jds er« exdiftorca huius thematisintclligentia, ideo laciushic parumpcr euagan<> uocacaul^i/s dum,8^altius examen hoc repetendum cognoui» IDicoigitur cj) ha?c comundio« coniunčlib propter,fcu pcr,uel queuisah'a cau(alisdic1:iouarium{iuxta"'®'"^.^"'S^" maltiplex caufarum genus^ caufaIicatismodumdeßgnat,finisefficien# tis,fornire atque materia;,finisquidemutillud Matthei quinto. Beati qui perfecutionem patiunturpropter iuil:iciam:efFicientisut illudloan^ nis decimo quinto. lam uos mundi eftis propter fermonem quem locuf tus fum uobis: formae ut illud Apoftoli ad Romanos ocflauo. Viuifica^ bit8dmortaliacorporaueftra propter inhabitantcm fpiritum in uobis: materix feu fubiccli,ut illud Apoftoli ad Ephefìos quarto. Alienati a uia domini per ignorantiam,qua: cft in illis propter c^citatem cordis iplb rum.Sic8treliqui,quotquotfucnntmodi Sc conditioncs rerum,omnes quidem ad unum horum quatuor modorum rcducancur necedè cft. Si gitur caufalis di(fl:io,de finali cificicnte, auc formali caufa in hoc rhcmarc incelligenda fì[t,tunc fecurecum ilio contradicHrorc fentio,fallum 5vfimpi<: tim eìIè,dicerc,quodproptcrdilecftioncmdci confequainurremiflioncm peccatorum,non (olum propter dilc(ftionem, ièd etiam quod propter fidem,{pem,8č propter quodcumqueopus noftrum remiftlonem conici quamur peccatorum : fi autcm caufalis dicftio,modi indicac caufalitaris, materia: aut difpo(ìti5is liibiccT:i,tum iuftum Sc pium eft fcnrirc t]d ^prcr opus noftrij,ueÌ maxime ^pter dilecflioncm (quo fidem.fprccxigic quafi forma materia^peccatori^ remiftìoncm c5fcquamur:fičur cnim nulla for mauel.gfečliOjfic nec lume graticinfunditur,nifikcudii puiädifpofìtioné ^
H iifj Se apcicu^
Macth.vij ^ apticudinem rccipientis. Secundum ciiim menfuram^inquic ueritas^ qua meiifi fiiericis,rcmenctur uöbis,& qui habet (^uidelicec gratiamprar^ ucnicnccm} dabitureifubrequensgratiajquariullificat.Ad quod couer^ titur iilud prouerbiorum,Rcuda domino opera tua,&l dirigcntur cogitai Roma,iii cioncs cuac.Ecillud Apoftolijuitiiudicij dci,quiredditunicuic^ iecundü opera eius. Nili enim praiparatio & apticüdo rcquireretur ad gratiam m ftificancemjfrurtra et uana fuiilcnt tot faluatons Apoftolorumcp manda ta,cot cantacp coniulta et monita,de Ieiuiifjs5Eleemofi'nis,pudidtia,carnis morcificatione et id gcnus.Necp eflTct adco arcla uia & anguftus introiti^ adccelorum rcgna^OicethicfortcaduerfariuSjhsec omnia effe mortalia, & legis naturar mandata,qua: omnium i'entcntiaexiguntur ad uitam bea tam,Secusautcmdrcdcccremonrjs conrtitucionibulcj;humanis,qua:nii nimeoportuna lunt ad falutem. Rcipondco ÒC fateor cquidcm, harc, ud illacercmonialia,uelhumanaprudentiä rancita,non omninocxigi adin^ ij.Tim.ii. grciTumuitsCjGoq? ucrbumdeinoneftalligatumrquiatamen Icxnaturae implidtaSč communia prxdpit, ideo eörumexplicatio fìngulatim ,pro idiotis,rudibu(quefidcliumrcquiritLir,quincidunt habere modum, imccrcm'o.' Eiufccniodi autemdiuinauelhumanacxphcacio, (cu determinano legis niarum ra^ natura:,nihil aliud eil:, quam c^emoniarum infì:itutio,puta (obrie uiue^ tio Sc	natura! dì. Hacäutcnluelilla die,utin A«
poftolorum,uel beata; uirginis profcfto, iciunarc,ad cgrcmoriias fpedat« Sic ind'.ilgcre nonnunquam quieti legis natura: čil:,Sabbati autem uel do mtnicadieociarijc^remonialedl:. Subuenire paupcri ei impartire de frugibus terra;,legis natura; dl:,dcdmarn ucroillidiftnbuerepartemc« remonialceft. Qj-iod dcfingulisutique diuinis uelhumanisca-cmoniis iudicandum.Cum igitur determuiatio legis natura: neceflaria ßt pro com muniRcipub. fakitc i reuincitur quod aliqua:iil:e,ucliile cgremonias omnino li'ntadmittendx.Quod fi aliqua:dandgfuneceremonia:,Curro^ go non potius ampleclendar funt,qua: a fanc'torumfyhodiSj&a primo^ ribus,(apiencia ÒC fandimonia uiris conditura:, & toc fcculis obferuatc èC cuftoditasfunc Q immodicastamcn&pcrniciorasmultorumnunca^ bufiones excipio ^ ^ uc quifque pro arbitrio uetera àdimere ÒC noua Qui habet	praefumaCjUnde nihil nifipauperum ofFcridicula , ÒC totius rei^
aurcs audi-^pub. cxterminium fequitur. Noftienim quodEthnicüs illePeripatc> endiaudias. ticorumprincepsmoralis atquc pollitica: uitac magifter fecundo polliti^ corum libro admonuic. Conftac inquiens , errata qua:dam cfTe to^ Ieranda,legundatorum8^ magiftratuum,jnonenim tantum proderit , qui corrigere pergic,quantum nocebit afluefačlio luperioribus non pa# rendi. Harc ille,qua: SC tu lì Tapis confydera. Qüibus demumconcluf denduni,cj> propcer opera noftra , per modum pra:parandi 8C coapf tandi difpofitionem recipicntis Q non autem per modum agcntis,finis nel forma: } rcmilTioncm peccacorum i 0Č adhacremiam j gratiam f
que iu^
LI BER JECVNDVS.	XLVII
quf i'uftificatitcm conrequimur. Veruntamcn Ii'cct hscc i'pfa facultas difponendi ic ad gratiam iuflificantem Q nel non rebellandi contra Gratiapr?ue cum ') file quoque gratia , quam uocant praruenicntcm,qu2c omnem nic-aomncm adum uoluncatis,S<: didtumopus noftru pra^ccdic. De qua Apoftolus ad Romanos ix. rcribens,Non eli (^inquic) Volentis ncque currcntis, cedit. Ted dei mifercntis, Eftcamcn gratia ifta manca & imperfecta (^aurcshaf bcntibus loquor])qu3c innobis non ftatim refulgec a patre luminum, (éd (čcundarum caufarum ferie opere natura? intercedenrc,fundataiii lutulenta hacmalTa,per quam fabncatur Q ut Apoftolus loquitur , de cadem maflra,uidelicet remota prima materia ) uas ad honorem, SC per eiufdcm gratia:carentiam fabricatur,uas contumelia; ÒC irac. Hxc gicur gratia pr:Euenicns,quamnis dei donum lit,eft tarnen donum mif nus perfečlum dCuarijs ut in fcquentibus audies ) natura; cafibus ex^ pofitum, Illaautem fub(equensgratia,quaftatim nullo mediante iufti^^ ficamur,eft quam lacobus bonum perfeÀum 5(Cdatum optimum appcl^ Iac,quod abfqucintercapedine,&r ullo fecundarum caufarum admmicui? Io , dcfurfumuenitjdelcendens a patre luminum,per quam nos deidi^s lečiioncm,r€mifl[ioncmrppeccatorura confequimur, Et adlixrcnciam cu «ternsc uitac origine.
DILIGIT PERCONFORMITATEM.
SOlidum namquedile(ftionis fundamcnrum fìmilicudine 5«: conformiV tateconfiftitjQuemadmodumin fermone de communi facramcnto^ rum ratione laCius difl[èrui,Qiiia enim mulier os ex offibuSjCaro ex carne uirijdeoreliiflisparentibus uxori adha;retuir,Omiic enim annTial(^in^ Ecdexiij. quicfapicns^diligit fìbi fimile,&:omnishomo (ìmihfìbiiociabitur:quam obrem fančlos (^uc Apoftolus docuit ^ prardeftinauitdcus conformcsRoman.vji}
fieri imaginifilij eius , ut per conformicatem confortes tìercnc diuinae natura:.
COMFORMATVR PER ANIMAB
puritatcm.
FA Nima namc]^ humana licet a crea tion is fu x primordio p ur a & co -tvformis ad imaginem 6<r(ìmilitudincmdci;humano corpori adibcic^! tur,ex eiufdcmtamcnlutulcnticorporiscontagioScpondcrciongcdcpri mitur Se auertiturab a:ternnc uita: origine,F€Cit(^iiìquit Solomon ^dc^	•
US hominem recflum, ÒC ipfe feimmifcuitquarftionibus niultis:hinc do^/ cuic a?terna tieritas parUulòs quia iplbrum non uiqjadco pollucacfi: xMacth.xix. nima ) praccacteris capaces effe regni ccc!orum,&:quod corum angeli per petuofaciemca:le(tisparcntiscoiilpicuint,(5£idco pcrquam lolh'ciceucri? tatis autor admonuit,dicendo. Anieiì dico uobis, nifi conui:rn fueritis cST M.ntch.xviii cfiFiciamini (ìcut paruuli,n5 intrabitis in rcgnii ccclorii,cóucrri aijt SC ciìi^ ci utparuulus,nihil aliud dt,čpanimamipi"amauanisi'ordidisqj terreno^
rum alK^
DB CÒBLEJTI AGRICVLTVR A.'
rum atFcÀibus di'uerterc,8£ eam congenitae puntati refl:ituerc,unde conji formitatemidilečlionerhSč adh^rentiamcoulequiualeatcumarternxui;
tac originai.
ANIMAE PVRTTAS CORPORIS ET
uica: mundiciam requiric«
Sapient.fx; /^Vmenim corruptibil€(^utrapienti'a loquitur ^ corpus aggrauctatf \^iiimam,et terrena habitado dcprimat fenium mùltacogitantcm,idco quo impenfius carnis illcccbris mortale hoc corpus deditum fuerit^co im^ purior 5«: feculentior anima redditur, longiuiquc aueftitur a Tua origine, Efa.^0. Iniquitates enim Q ait Propheta ') ueftrzc (^id eft fordida & intcmpe^ ranfia opera ueftra ) diuileruntintcr uos ^Dcum ueftrum,& peccai ta ueftra abfconderunt facicm eius a uobis. Ad quodconucrtitur illud Mauh.xiij. Euangelicseueritatis dócumerìtum, Sollicitudo {inquiens ) iaculi, èC fallatia diuitiarumiuffocat uerbum Dci,& fìnefrud:ucB:icitur:& quia animxpuritas corporis & uitnc mundiciam rcquirit,ideo piallit prophji Pfalm.xxiij Qyis afcendet in montem domini,aut quis ftabit iii loco lan(fto eif US C Innocensmanibus & mundo corde thinc&uir Dei lacobuSjMun^ date ([inquit^ manuspcccatorcs,8(: purificate corda duplices animo.' toan iq Idipfum (anvfli Baptifmatis myfterium defignat. Nifi' enim quisrena^ tus fueritex aqua öd fpiritufancnrojnon pòtelt intrare regnum dei, Ai qua enim corporis Sduita; mundiciam,fpiritus animaepuritatem often^ dit. Mofes quoque totam bonorum operum uitse rationem in con^ formitateS<:(ìmilitudinecollocat,quam breui hac claufulaperftringens. Sancii (^inquit) eftote, quoniàm fančlus ego Tum, Quam Sčfapieiis fìdei Architečlus apertioribus uerbis ad Colloffenres cap.irj. explicuit, dicendo. SicorriurrexiftiscumChrifto, qua: furrum funt quaerite,ubi Cnriftiis eft,quGc furfum funt fapite,non quajfuper terram,mortifìcate membra ueftra,inducntes nouum hominem,qiiirenouatur in agnitionc deijfecundum imaginem eius quicreauiteum:Qua quidemimagine uni? uerfa conformitatis,diIe<n:ionis SC adhaerentia; ratio confìftit. Opercpr^ cium igitur eft,ut qui animae puritatem defyderat,corpus fuum a terrei na? concupifcentia; lue emundet, eiufque rriembra Q ut Apoftolus lo f quitur ^ mortifìcet & hoftiam exhibeatuiuentem^quocceleftiumcor^ porum inftar,redes &teniplum fiant fandi fpiritusS^ armalucis.
MVNDICIAM HANG PRAESTAT MAM>
datorum obferuantia,Anime puritatem operatur diligens dei timor.
CVm cnim corporis uitae mundicia nihil aliud fit quam fbbrie# tas modeftia humanòrum operum , uel ad feipfum , uel er? g3 Deum,aut ad proximum , quamhumanaimbecillitasadamuflim
comprarci
UBER SEČVNDVI	XLVm
•coinprcchendcre SC li'micare nefcit. Quia čogicadones mortalium (_ Sapien.ixi qiiicSapiens^ timida;incerta:prouideiitia!eoi^,acfblaiapicnna dei omnia incclligcns dcdudc (_ iic idcmloquitur ) hominem in opcnbus fof bricjdcirco diuina inftručtionc & direčlione per eius mandata, cd opus, Mmdatum inquic Salomon ) lucerna eflj^ lumen lex,proptcrca di^p^^ue^, uinitus ([ait Apoilolus infpirata eft rcnptura,ut fit utilis ad docendum, ij.Tini.iii, utcp ad omne opus bonum inftrudius fic homo dei.Quarnobrem fi ad uiV tam uis ingredi aie Veritas) ferua mandata dei,Et quia timor^Sč anime j^jj^ puntas,corporis mundiciam,per obferuantiam mandatorum requirit,i^ dco timorcmj8^ mandatorum cudodiam/^pius in unum pra^cipit diuijf na autoritas JDominum deum Q inquit ) tuum timebis, ÒC illi ioli leruies. Dcut.x. •EcilludpfahTiorumjTimctedeum feruitc illi,Et cum metu (^inquit A^ Pfalm-if* poftoUis tremore ueftram opcramini (alutem. Anima? autcm pu^ Phil, ij. ritatem operatur deitimor,rciiicct,qui fidcm cum dilcd:ionc fequitur,eo q5 anima: punficatio in nullo alio (^utantea memorauimus ^ confiftit, {p in tergendo terrenarum cogitationum lordem jatcp rubigincm, qua; • anirnä luapce natura pura maculant ac coinquinant^ut in ea relucere nc<^ queacarterna: ueritatis imagOjhancautem deterfionem operaciir lohis, cjuifidemcumdilecflionefequiturjdei timor. Omne enim peccatumQ'ni^ quit Sapiens ^ expellit dei timorj&I propterea coronam SC plenitudinem lapicntiartimorem dei, qui fuper omnia (è iuperponitappéllat. Dico au^ Fides pcrf^» cem timorem,qui fidem cum diIe(fcione iequitur. Quia cum omnis nV mor atqucdile<:1ioexa!iquapra!eunteienuis,aut rationis uel fidei noti^ tia oriitur, Atfcnfussirationisacliiojcuminaltentate fundeturS^moi? ccnria?.&dr cu,non poteft fummum illud & immutabile bonum attingcre-fidesuc^^^j^^^jJ'^® * ro & firma credulitas (_quia acftio eft fublimioris potcntia',fiindataj in «ft afius. (tatu ]) ideo per eandcm fidem,fummum illud 3č immutabile bonum confequimur, Qiiam utique fidem cum dilečlionecomitatur uerusdei timoriFidem cumdilecflionedico,QuiaSkT da'moncs quidcm (ut laco^ bus loquitur ) credunt&ex eorum credulitateproucnit ut timcant 5C contremifcant, talis autcm timor minime purificat da-monis fpiritum , quia prodit ex fide,qua: dilccfiione 5^adha!rentia carct,red timentfor^ midine pcena:, de qua fide Apoilolus affirmat dicendo Si habueroomj» j nem fidem , ita ut montes transferam, charitatem autcm non habuc^ ro,nihil fum,Fides uero cum dilecftione , parit timorem , non tormidiV ne pccna;,uel amiflionis cuiufcumquc rei creatac , fed metu delcrcndi fummum appetibile , 8C amabile bonum , quod qui uerc timet, ni^ hil aliud in uniuerfo rerum ambitu metuit luxcaillud Sapientis Ecclcxxxii'ij Olii timet Deum , nihil trepidabic,6č non pauebit , quoniam ipic fli fpes eius,
TIMOR
TIMOR CINQ-'^^T sapiens:) NIHIL
japicuÄvi]	cft nifi pra;lühiptioiiisadiiitonum,proditio co^
gitationis auxilioriirii,
Cur iictei fi pRius ucro ^ de timore fermoiiem aggrcdiar, non ab re exi'ftimo, cani timoiSn-Je Ilic tacite offert quxftionem foliiere. Dubitabit Q & iure qui^ tcpornc. E» Jcm )auditor,fìtimórcnitantifacit primorum aiuoritas, quideftquod auüfn ucri Chrifti faluaton's Sc Apoftolorumorepaffìm uerfenturjdilečlioniSjamo lasdii.eÄio» ris 5c chantatisdocumenta,potiiisquam prxcepta timoris Remittun^ mandar? ' cur inquit ') ei peccata multajquoniam dikxit multum,Qui diiigit mc,dt Lu«.v.> Itgetur a patre meo,Si quis diiigit me fermonem meum ieruabit. Nec loalì	Ioan'iis paftoralem cuftodiam commifit,quin prius terapprobaucj
riteiusdileclionem attp amorcm.Superuacaneumueroducocommcmo rare, qiiot in locis Ioannis, aliorumqp Apoftolorum fcripta , charitatis mandatareferunt, nulla mentionc fačla timoris, Quinetiam timorem i Join.i»]. prorfusexcludit Ioannes,quod timor non (ì't in charirate,8č perfedracha^ Nora my »i 't^^s foras mittat timorem.Sciasigitur imprimis & noCa my(terium,dilc; ftcnum. elio, quam totics Chriftus dominus diicipulis mandat,non eftilla, quam nonnun^ prarcipit Mofesjlle nimirium dei patris, Chriftus ucro fuidil« d:ionem commcndat,nec iniuria, quod mediatorisconditio eftconciliare cxtrcma, omniumrerum principium deum, ultimum creaturarura hominem.Conciliare autem non poteft, nifi & unialteri extremorum [oaii.xiir). inhxreàt,Inhxret autem per diIedionem,proptereàqui diìigitme,diliga tur inquit^) a patre meo,&r ego diligam eumiquam quidem dilečlioncm Ioan. xvii. fcquitur id quod ait,ego in eis & tu in me,ut fintconiUmatiin unum.Eiuf cemodi uero uriitas abllp mediatore,nobis de corruptibili Temine natis,da Dcuc.xiiii. rinonpotuit, Ignis enim confumenseft deus, cum mediatore autem non facilis, Arcla namqj uia eft anguftior introitus,ubitamen per ueram fi* dem Sc dilečlionem quis pulfat aperitur ei. Attende rogo Sc fedulo adhi?
Accende be aures,lcgilli enim,quando Helifeus ab Helia ccelum fcanfuro per tur; magnuni binem pctcbat,obfecró ([inquiens, iuxta latinam jcditionem ) ut fiatin cram:nca; mcduplex{j3Ìritustuus.Vbinonaudicndum ,utplcric^ rentiunt,quod uir dei Helifeus, adeo enorme petierit fpiritumduploincenreiielextenfe (^utaiunt])potioremrpirituHeliaL',red Helilccifi'confyderas, petitio erat, ut i'piricusilleduplexHeliac, uel recfliusillud duplum quod erat in fpiritu Hdia;,eftetadipllimHelir£cum.Id uero an efTentia alius fìt paracletuš,de loan» xiiii. quo inquitiieritas,&:egorogabopatrem,8<ralium paracletum dabituo^ his,auclolo efi:e(ftudiiplum , non efthicdifcutiendiaut explicandilocus, l^cic igitur Heliičcus duplicem fpiritum Heliae, cui Helias,rem diffìcilem pollulafte refponditjNihilominus fi uiderisme inqüit ") quando rollar a cc,crit tibi quod petifti,fi' autem non uideris, non er i t. Con ly der a qucfo, lacobj. (Viamuis omne Ipiritale donum defurfum ueniat a patre luminum, non tarnen dixit ad Helifa^um Heh'as, fìmentcmtollasinaltum, ad omnium bonorum largitorem deumjfed fi uideris me,quando rollar a te. luxta il#
lud Ioannis,
LIBER TERTIVS,	XLIX
lud Ioann{s,Siergouiderins filium hominis afcendcntem ubi eratprius, tunc fulicet adcrit fpiriius qui uiuificat: Caro enim inquantum caro, non prodcft quicqua/ed quatenus fpiritui adiucn:a,& eius Tale condita : Quia dcnicpcapaxerac Hehfaeus uidendi Helia,colli et fcandere ad fuperos,cla# mirando, Pater mi,pater mi, uod compos,& fpiritus Heliacparticcps fa^ člus eft, Quod tarnen ^diu in hoc folo uerfabatur cum eo Helias/ecun^ dum rerüordinem fìerinon potuit,red tunc primu licuit,cü fublacus fue^ ratjiuxtaillud archanaeueritatisoraculii.Nonducmerac fpiritusdatus, foan.vij. quia lefusnoeratglorificatus. Etillud : Sino abiero,paracletusnon uè-'/	^
nietaduos:Siautemexaltatusfueroa terra,omniatvahamad meipfum. xrj!"^ ' ^ Ineofiquidem (^uc Apoftolus loquitur^ inftaurata funt omnia, qua; in rphcf./.ij. ccclis qu? in terra funt, per paffionem & fanguiné crucis,Cuius quoc^ facramentumaperitfacinusillud,quodpau!opoft Helifgi myfterium Ref gum hiftoriarecenfet^llludinquamrcgis Moab,qui fupcr muro obtulic ° ' hoIocauftum,innocentem fiiium fuum primogenitum, quo magna facfta cft indignano fuper Ifrael, Videibi fcriptorumglofiremata,8^ confydcra« Ad quod etia conuertiturillud Gabaonitaru,qui cu crucifixifTent leptcm innoccntesde ftemmate Saulis,quos tradidit ad fupplicium Dauid, mox repropiciatus eft deus terrae, quac: tu tccu reuolue, Redeundo dcniqj, un^ de nos myfterrj magnitudo,et quorunda finiftra in facris literis intcll/gcn tiadiuertic,dicendum v Primores igitur ludacoru nulla in parte mandatu uel documenti} decebatdiligendiChnrtijmediatorem,nondum humanih nicba: p:ccc tus nat5,necp abillis ad amulTim praccognitUjfed eis maxime congruebat Dd timor,cuius tanta feueritatem et piagaru terribilia uideruntin Aeoy# icjìato ptios,quietiamingenti terrore,horrédis tonitruis,fulgoribus, flammai ü ntus man = portcncis,8čhorrifonotubceclangore,formidabilic[3omnipotentis uocc ^-^"'"^anio decalogi legem acceperint in folitudinc deferti:5^ ubi nonthil commiferut ddiftijmox nulla longanimitatis mora,gladio,terra: uoraginc,flammariJ incendio,ferpentum idu,8(C patibuli fupplicio pcenam luebant culpa?. At Apoftolos,aliorcp Chrifti afifeclaSjqui in carne uidfbant faluatoré, maxi# me dccebat mandatu diled:i5is,et modis omibus amicitic atqj amcris.Cii em biformis ßt omnis amicitia: focictaSjUna inftinclu n3turac,alia dcforis Amidria fit adaenricia: Primaexinnatorerufymbolo &cocinnitateoritur,putare# ciproca,parentis filn,fratris cufratrc,uxoris et uiri : Altera ex fuperad^ aiic ex adùca uenticio,boni,utilis,iucundi atcp honefti.utruq^amiciticegenus augct fa# miliaris coniuetudo, & ipfa prcfentia* Cum ergo Chrifti Uluatoris nobi# fcum amicitia,accumulatim &longc fublimiusjhec omnia amoris incitai menta caufafcp cotineatjQuis obfecro tam impius uelrudìs intelligentiae homo,qui renuere aut ambigere uelit,quin Chriftus dominus prcc^teris quibufciicpmortalibus,immortaIiburcp,fìt fummo dilecflionis SC amoris ftudio colendus: quia em Deus humani generis propagator ut parens di^ ligendus,quia homo dC primogenitus Dei filius,ut proximus èC cohacres fraceramandus«Rurfum quia in eo omnium uircutùculmen, ut bonum
l honeftum
CICIO.
DB COEtÉSTI ÀdRICV'LTVR*;
honefliuni obfcruandus: Quia per m co alterna dufcedo,gloria et gaudium,uc bonum fumme locundum ample<flendus: quia uir^ beatgre# ltaurator,ut fupremum utile maximo defyderio profequendusturgetaui getcpin immcnlunn dilcdioncm praefentiajfamilians confuetudo, ingcns 8č inaudicus,3ccp darò experimenro cognicus amor,quo ^ confratribus proximifcß, nobis eoe uicx incomoda,(puta,flagella,S^ amarulentae mor# eis fupplicia non abhorruit: unde nihil mfrù,(ì lančloru Chrifti Hdeiiu do gmaca frequencius dilcAionis,^ timoris mandata comcmorare legimus: Qua de caufaChriflusdominusad ruosaic,Iamnodicamuos feruos/ed JCorintiij. af">cos»Etiilud ApR, Fidelis Dus,perquéuocati eftis in fodetatem filfj eius, Acccdicadhocjcumolimgensludacoruuiliö^fordidf Aegypiio«' rum feruicucierTec adacfla.ec inculcis barbarifc^ illoru moribus coinquina^ ca,opus eracad ilfiuserudicionem 8C uerar piecacisreligionem indicuendà, duro rigidocp pajdagogo,& iugo mandatorum,quo illorum cxcuteretur foiiorancia,&indomita carnisIibido,flagellorupotius formidine,Cp ami^ citiap Fcc Jcre comperceretur«Chri(li uero iečlatorespolitioribus iam moß ribus imbuto.«,arcpper Chriftum optimum uita? magiftrum fapientiaeSd intelligentiac fpiricu edočlos,nullo paedagogo,nullo (eruitutis praecepto, Roma, viij. fedlibertatis&^amorislegeerudiri &modcrari licuitrNoncnim iterum O'nquic Apollolus^ accepiilis fpiritum feruitucis in timore, fed fpiritum adoptionis filiorum,incmoclamamus Abbapater: Vbi enimeft fpiritus Domini,ibi ÄTlibertas: Et fi (Ì3Ìrituducimini,non eftis fublege. Ad quam ueramChridianorum libertatemin(lituendam,uocac ad fé mitis noder Maah.xf. &C humilis cordc bonus lefus.clamitans; Venite ad me omnes.qui labora# tis & onerati eftis, ÒC ego reficiam uos: iugum enim meum fuaue, SC onus meum !eue. Mofaicjc fìquidem legis obferuantia tanti erat oneris,ut Apo Afror.rv. ftolis u fum fìt iugum importabile,iuxta illud Petri : Nunc ergo quid ten» Mpiìslexiu tajjs Dcum,iuoumimponerefuperceruicesdircipulorum,quod nec^nos mMmpoi?! ^^^ patres noì^riportare potuimus, Aduerte Sc confydcra quacfo, quo bile. pacato tentare Deumdicic,quandopopularcmmultitudinem quis nimio conflitunonumonere occupare nititur,& tu qui Tapis,haec teciì reuolue* His itacpauditis adtimorisexamen,iam fuperumnutu conuertimur» Timor Q'nquit Sapiens)nihileft,nifipraErumpcionisadiurorium,prodi< tio cogicationisauxiliorum :ad cuiusaliarumc^fcripturarumexacfla in^ teiligentia,qua?uaria &rdiflronatimoriattribuuntcognomenta:tuetiam q? ab ipfo timore uniuerfus pietatis cultus,€t omnis mortalium beatitudo pendet. ideo parumaltiusidnegocrjrepeterejlaciufcpin idipfum progre^ Quo pafto di Se euagari uolui,et tu adhibe aures« AfFe(flum,quem timorem dei nun# rpirKUiian= cupamus, multiplex conditio prapoccupat,quam in quocumcp mortaliu nóbis'pcj" non orbato experiri licet; cui correfpondent fquae (Sona appellant) la^ tcncimclaro picntia: intellioétiaCjConfilrj fortitudinis,k:icntiae& timoris "^lucd-"/	dona hfc feptem enumerentur,propheta tamen fex tantiicxpreG»
co c ua ci.r.	j uniuerfa &C uecuftiflimaprimi idiomatis exéplaria dcmSltranr«
Priiiium
ms
con»
LIBER TERTIVS.	j,
Primuni namc^cuilibec homini non occaGonato ex certo naturar inf ftindujquem rapiennamdidiiius,innotercitunum darf m rerum ambitU) Donum fa a quo cunifla dependent»Solus enim infipienset excors homo didt in cor-'' pitncia'. defuOjtSIonedDeusi Exinde animus ad idquod lapienda concepit/e/u^ mineintelligentiaeconuertit,quoprofpicitfummum illud ingenitum effe, Donum 8C immortale,fummebonum/ummecp rapiens,omnipotens dCid genus : iciiigauia-quo cognito mox fufdtatur,^ in idipfum nònihildeiyderrj erigitur, quo inftigatur animus ut fecumreuoIuat(^quod confihuappellamus^fiqua lege illiuscfFufìua bonitate 8C fapientie fplendore potiri et frui ualcac:cüq? lihj. immenfameius largitatem&clementiaedulcedinemconfultando in("pc^ (flet,continuo facultas ad uotum exequendum (^quam fortitudinem dici^ Donum for mus)exurgit,qua nulla ferme formidine/euoticopotem fieri po(Te pras^ tuudims. fumir. Ac cum deinceps mobilium 8C caducarum rerum cognitione {^a^iiam fcientiam dicimus^percircumfpicientiam fé deorfum conuertir, Donum fcu infcclicemcpruijpfiusfortcmconryderatjquacccco ac teterrimo hoc car^ tnuac. cere ipfe exuIec,terrenorum fordibus/etoribufc^ circumfeptus,& ^ lon^ goabimmenfaillius magnitudineet tremenda maieftatediftetinteruallo, mox in dcfidiam 8č torporem,quafi fpe omnideftitutus,cius pracfumptio conuercitjfìcc^anxia errabundacogitationehucatcpillucanimus agi^ taturetflučluar,uarrjshincdifiPidentisc,illincprgrumptionis,argumcntis DnnCt/mo« oblatiš,doneč fuperucniat 8č medio feponatconfolationis Sč pads autor, "t*.«Jcipca^ Deitimor.Quiprotinusomnemcogitationum pugnam dinmit,etanimi JJ^pSmI turbulentiam ferenatjpracfumptionis fìqui'rfemaudaciaretundit,immen<< rtioiìisuitiS fam illius fummiboni magnitudinem,& defpečlamjmiferamci; fui tenui^ tiimmac. tatcm confydcransjdiffidentiac quocp focordiä torporemc^ eliminar,dum indeficientcmfummiboni largitatem &clementiam proponit, fiduc!ä<^ auxiliorum aduerfus cerrenorum infulcus denunčliar« His ßc ilanti^ bus 8C dee perfpe<n:is,nonnulIa infuperoportunajS^auditudigna adi]# dendaj&prseiačlo fundaftienco fuperftruendafore duximus^Sapicntia Dononim» enim&intelligentia,confìlium8^fortitudo,rdentia8<^timor,quacpaulo# nuscfcordo ante commemorauimus,trini funtordinis* Primuseftordo natura?,cui nonnihilauxiliarisf ut uocant)gratiac adfociatur, qui fequentis ordinis ° eftjueluti pra:ludium 8C feminarium in rccipiente.Secundus'eft ordo gra* tiaz acceptac,qui expreflTa fìmilitudo 8C quoddam fimulachrum exiftit or^ dinitertio^Tertiusordoeflexemplarisinipfogratia^Iargitorejfapientia, & uera Deiimagine^Priorisigitur ordinis munia(^quia ex fecundarum quocp caufarum pendent ferie^ manca funt 8C obfcura, occafionum ua# rietateniultis quidemmodis agitata» Secundi uero ordinis candidiora, &magisexquiIìtafunt,minurcpcontingentiurerum alteritati obnoxia» Tertrj ordinis funt ipfa paradigmata: Candor(^ut Sapiens loquitur^ Sapicnc.vij. lucis aeterna?, fpeculum fine macula. Dei maieftatis S»C bonitatis illius imago, apud quem(^incjuitIob3uera eft fapientia, fortitudo,Et ipfe ^^^ habet confiliumSCintelIigentiam» Horum trium ordinum uerididsjcla^
I ij riCcp
DE COELESTI AGRICVLTVRA, rifcß teilimonfjs, plena qui'dcm funt diuinarum fcnpturarum uolumma^ Primi puta ordinis rapienria,guis &C ipfa,quemadmodum Sc reliquailliug inunera auxiliansgranx fapientia ßc, omnis fapienna a Deoefliquia tarnen [nundaniscooìcanonibusinnicitur,carni'srragili'raci,atcpfantarm:t tum inuolucris obllrida : ideo eam huius mundi,humana,carnalcm,qua: ftultitia eil: apud Dcum,Paulus ad Corinthios fapientiam uocat. Secundi uero ordinis (^quam idem Apoftolus intcr perfeÄos loquitur^ ubic^ del lacobi üj./. fapientiam appclIac^Primi quoq?ordinis fapienciam lacobusterrenam^i nimalemcp cognominata Secundi uero ordinisdiciteam, quacdefurfum Gentrxlf. defcendit a patreluminum. Primietiamordinisfapientiaerat Argyptio* rum fapientijjBabylonis &C Tyri,8^ fapientiadequa fcribitur Hieremj'x, fob x-xx-if. NI5glorietur fapiensin fapientia fua.EtilludjPutabam qj annorummul^ titudodarec rapientiam,ca?[cracjj huiufmodi» Secundiautem ordinisfa^ Proucrb, rj, pientiaeft, qua beatus dicitur homo,qui inuenic rapicnttam,eam fcilicer, quar omnium fančlorum Apoftolorumcß fapienna erat,circa quam niuerfa legis Agiographorum,prophetarumj atqj Apoftolorum dogma wuerfancur. Nonnun^ utrumcp fapientia:ordinem,uno fapientÌ3cuo# tabulo fcriptura comprehcndit, ÒC faepenumero ad unumquemcß homi; nem artealiqua,8<!; quouis opificio,quinimmo 3C malicia infjgne fapientig nomen tranlfumiturjquod lečloris indagini fcrutandü relinquo» De ter^ Pfal.cxxx. tii ordinis fapientia, legitur : Omnia in fapientia fecifti : Deus fapientia Proucrb.iij. fundauit terram : Sapientia quae afFuitdum orbem terrarum faceret:& fic de reliquis exemplaribus donis,fcriptura paflTim enunčliat. De timore quoq? exprimitur iliud lacobi, Nifi Deuspatris mei Abrahap,8^timor U Gcner.xxxjj faac affuillet mihi,iurauitcp lacob per timorem patris fuiIfaac.Quod eo^ Plalm.xc. fenfu audiendum eft & illud : Tu es Deus fpes mea : unde hoc ipfura nomen,Deus,orcco dedučlum uocabulo timorem defignat* Tu uero Qucadmo. hocunu memento, quod de fapientia? ordinibus dico,pari lege de fide in; ^ijtcTS tellige,qua?& fapientiam,intelligentiam,6čreliquadonorumcredendi zi dclcrmusda (fiu in fe continet» Prima manca eft,quam informem uocant,dequa Pau;
mu°u5 Fides ueflra non fit in fspientia hominii: Gtlacobuseam mortuam SpcnTprar» ocìofamcp appellat.Secüdiordinis fidesexaAior, quaformatamdicut,de ftac. , qua dicitur : Qui credit in me habet uitä^ Tertia de qua fcribitur, Omnia ikSS'iJ! operaeius in fide^Primiordinis fapientiacSd fideiperplures quidem mor# Ioan ,vf. taliumfa(n:ifunt,fiuntcpparticipes*Secundiminus,terti^ pcrpauci,cuius apicem pertingit unicus mundi refl:aura£or,in quo reconciliata et connexa funt uniuerfa,3^ ultima primis Deo 8č homine Chrifto lefu, Eiufcemodi autem ordines nTutuampracfl:antopem,8^priorprapparamentum/emi; nariumqjeft fequentis ; fequensueroplenitudo 8c perfedio prioris.tSloi; Marci iin. fti ueritatisparabolamde homine ilio,qui cuilibetferuorumcommifit cer ta ad negociandum talenta,& a feruo ilio inerti,qui talentum terra recon^ dir,aufertur talentu 8C alteri traditur,q> habentidatur utabundet,§Cqui non habet,quod habere uideturjaufcrtur ab eo«Qua enim menfura prioi»
risordi^
LIBER TERTIVS. •	LI
ri'sördfnis,quis menfus fuerit,remetietur, adrjcieturi^ fibiin ordine fe^ gxodxxxf. quenti,iuxtaülud Mofisore Dei loquentisjn corde hominis eruditi^ re^ Aius in cordecuiufc^ hominis fapientiscorde^pofui fapientiam« Et illud Incordcprudentisrequiefcec fapicneia^Ad quodplaneconuertitur illud Prou.xün. Sapientis:Praeoccupac([fcilicet fuperna fapientia^quifeconcupifcunt : Sapicnc.vii'. ut Ulis fcprior o(lendat,uidelicec in ordine priori* Veruncame licec prio''/ ris ordinis fapiencia prxparec,apcecc^ ad fecundä, illam nihilominus prio^ rem,quam & ueterem hominem Paulus cognominar f eo q> inquinata ec corrupta fitcarnis & fantafmatumfermento)deponer€,abneoarcc^, perdere feipfam oportet : ut nouum Tupernac imaginis hominem, Dei fa^ Luca: i.v. pientiam induere ualeat^Queniadmodumfrumentorum r€ges,8č fpica, t'phcf.mi-foto feminis grano producitur, prius tamen corrumpacur dc definat ede frumentigranumneceffitasrequirit,quod tu fedulusledorconrydera.	''n»
His politi» 8<:inrelIe(n:is,nofter de timore Dei redeat fermo : 1 u igitur NotamyTrc animumadhibeas,perplaneintelliges,^ fcite&Tdiuinoafflatu Sapiens i!le q^o*^ timorisafFečtum explicueric,dum nihil effe dicit,nifi prcfumptionis adiu^ fisa^epco in torium,proditionem<^ cogitationum auxih'orum, prcfumptionis .contra tdlcàui ac= praefumptionem, uel peradiutorium,correčlorium intellige, iuxta illud : "^"^^buic. Domineadiuuaincredulitatem meam, contra incredulitatem, uel adiuua dcf^pt^oue pro corrige &emenda,audiriuoluit»Timor namcp compefcic&T fuppnV nmoris. mitpraefumptionem,humanaimbecillitateinfpeči:a,defperatioemquocj5 abigit,dum prodit cogitacionem,fpcmqj auxiliorumrex quibus fi paucio^ ribusuerbisrationemuisexplicemtimorisjdicotimoremeffe fugam ho^ minis a feipfo in Deum,fuga a feipfotollit pra:fumptionem,rcfuo)um Timorcrtfu in Deum difFidentiam excludic. Hinc attributorum omnium timori f^OcmT'^ caufa,ratio(^ facile conftarepoterit.Cum cnim primi ordinis timor extre* mum fit On quo ueluti ultimo profečlu terminatur ordinis illius progrcfi? Rado uaWc^ fus, unde finis modeftiae timor Dei legitur) in quo quidem extremo Sč ""f ^«"bu fine exordiumfumattradlus ordinis fequentis,piane conftathunc ipfum timorem,per quem fui ordinisfapientiaadfublimiorem ordinem tranf« fumitur,eiufdem fapientiaj plcnitudinem,coronamqj exiftere : dč propte^ rea fuper omniaQnquic Sapiens^fuperponit fe Dei timor* Sequentis Ecdcf.j-xv uero ordinis fapientiae idem timor initium erit»Cum autem cuiufqi rei ini^ tiumunum idemcp cum reipfa con(lituat,iuremeritotimoripfaDei fa# pientianuncupatur.ldemtimor fonsuitaclegitur,eoq? timor eft ipfa fa# pientia,fonsuitae,tum quia per timorem Dei fapienciam confequimur, quae fons eft uita:* Sancflus quoqj ^rečlius mundus)dicitur, quod ab o<j pj-^j^ ^ mniimmunditia,etcarnalisconcupifcentiacformarcuocatDeitimor.Eft & in fajculumpermanens,eodem pa(flo,quo& fonsuitar: Eft fcientia: religioficas,quiatimororiturexfcientia,quahumanamimbcci!!itatem Sc rerum,'caducaru cauendam rerjciendamcpuanitatem cognofcimus,quo uniuerfa pendecueracpìecacis reIigio,undefciencia;reIigiofitas nuncupa#
1 irj tur.
t!
Pr.viif.xvf. tur,iure quidcitiodicmalumipfumqjdeclinatjeoqjani'mum tota die fol^ Iicicac,ne cogttet uel operecur, q? diuinx pietaci & iemitis dus non conciò Ecclefi.xv. nac« rslihil quocp negligic timor,quia non modo conatur ut malum refu;
giacjfeduc nihil boniop€ris,quodad conförmitat€m& imitationema?^ Prou-x/ii]. cernac uicac originis rpeÄar,pra:rermitcar*ln timore Dei fiduciaeft forti# tudinis,fiducia lolicccauxilii Dei,quod fortitudo eft animi,ad propulfan^ Ecclcfiaft. f, dumaducrfaj&Tobhancquidcm fiduciamjCoripfumla-tificatDei timori Horum igitur & fimilrtim attributorumrationem&^caufam.ex praedi^ (flisdocumentis facile(]fì mentemadhibes )drjudicarepoteris.
TIMOR ISTE oyONIAM EX VERA FI^
de, uelutidiuinitatiscontacflu prodit,ideo arripit, 5C terrena coß gicatione exinanic fidelem animam,camc|;diuinxpuricaciada^ ptat,qua(^fulccpto nouo Dei Temine) noua profcrtur creatura, unde per timorem,quifidem fequiturjiuftitìcaturomis homo» *Imorex fide, qua; eli cum diIec1ione,ueluridiuiniratiscontad:u quo* dam ori:ur,eo quod fidcs dum firma cooitanone(^quemadmodum de fapientia: ordine diximus) diuinac pulchritudinis, eiufqj bonitatis 8č dulcedinis imaginem proponic, continuo in iliam totumanimae de* fyderium erigitur, quo &mens ipfainftigaturjucimmenfambonitatem illam, anxia Tollicitudine credendi ačlu adire ftudear.Cumcp in ipfoco* natu, anima tantx mnieftatis 5C fplendoris magnitudinem,eadem ere) dulitatCj S^quafi quodam latentecontačlupcrfentiat, Sč fe circumqua* que aduerfantibus rebus obfeptam animaduertit, atc^ per eandem fi* demnofcatfibi nonaliude, quamabilloipfo quempetit,omnium bono* rum largitore Deo,poflepra;l1:ariopem,moxarripitur, & feipfum iwf becillem, fragilemq; homuntionem deferendo,in unico auxiliatoreDeo refj^iumponir^Quemadmodum tVlofes poftquamfenfuumgregemmi Exodi iij. nadet ad interiora deferti, apparuiOet fìbi Deus, tunc faciemfuam,& quicquidineohumanitusexcogitatumfueratjCefedeferendOjtimore ab/ fcondic^Quapropter timor, quia ex fidei firmitate ducit originem,ideo Quofoli» quoefFicatior folidiorqp cxiftitfides,eoanima uehementioritimore affi/ cou^iicmen Vndefanc'ii uiriDei, dumpropiusadillum,apudqucmefl:pote4 tiusconciuic ftas 5C terror,acceduntjdiifcß afFlatu&^ fpin'iu agunturJiorrendaqmV animumci« dem 8č incfìFabili concutiuntur formidinetiuxta liiud Abrahami, dum G°ncGsxv.	fopor irruerat, horror magnus6^tenebrofusmuadebat
eum. Et illud fan^iflìmi lob cap^iif). Pauor, inquit, tenuit me 5C tre' lob iitj. mor,5<^ omnia offa meaperterritafuntjSC cum fpiritusmepracfentetran* firetjinhorruerunc pili carnis mea?: hoc totum operacur,ille diuinepurira* tis fpiendor,quiueluti ignisconfumens,nihil fordidum,nihiIcoinquina* tum.quemadmodum ncclux tencbras fibi alTociaripatitur» Idcirco in ilb Diiicemirj. diuiniratis contaclu omnisprophana cogitatiotcrrenorumeueftigio ti^
more
LIBER TERTIVS.	LH
more abfl:err€tur,3č quafi ftipuh ignis uoraginc abfumitur* Vndc ("ccr# rupro iam tcrrcnsc femcntisgrano ) ÒC anima ipfa diuina: puntati confort iTjior fa<fèa,cxnouo ÄCincorruptibili Dei remine, noua profcrcurcreatu^ j.Pctri/. ra. Cum igitur ciufccmodi renouatio feu iull:ificatio,6^ apra:ioadiuftiV ^o'-'J'-'fi. . ciam fcmpiccrnam ex timore Deiproueniat ; qui enim (ine timore eft (in^ quicSapiens^ non pocericiufiifìcari : ideo perquam confuhe Sc face pro^ EcccGafr. j, tulic Theorema,qj pertimorem Dei iuftifìcabitur omnis homo«
TIMOR FIDESV^5,TAMETSI AßSoy E
extcrno mandatorum opere iufl:ificer,non tamcn permaner, opus uero mandatorum abfqt timore, licet in feuanumfìr, plus continens culpe ^ meriti,multum tamcn comodi affcrr»
Hicimprimis memento, quicquid de timore dixero,id quocpde fide, -ju3e timorem prcoccupat audiendum eiTetpari modo ubi fidem pro^ nun:1io,ibi5č fiJeicoinitem timoremintelligendum. Cum i^itur timor niliil aliud fic,quam fuga animi a fcipfoin Deum: Idaatem (olum men? lis puntate, corporis munditia contingat,qua:driudicare Sifecernere nefcit animus,nifidiuinitus mandatorum legeinftrucftus : Rcuincìtur, ti> morem Dei abfcp mandatorum opere, non habere permanentiam: Per# manentiam dico,quia nemo elt qui refpuatjquin fìdes per timorcm euefìi^ gioabfqjexterno mandatorum opere iuftifìcet» Deus enim cum fpiritus F/dcsabfq, ßtjfola fide 3C aericacis fpiritu (^inquit loannes) adorandus eft, propcerca dTcoiimi o^ arbitratur Apoflolus hominem iullificari ßneopenbus legts^Sicenim la# pere luitifi. tro in cruce, lìc paruulimanuimpofìta faluatoriSjfìcuniuerfa Centurioo nis familiaabrcpbaptirmatisunda,8čexterno mandatorum opere, fpjn^ Ron an, iij. talisgratiap, Öd regni coelorumparticipes fafti funt.Sicdenicpomnis qui Macc.xxvi]. pietatis fidem amp!eAitur,& nullo contemptu.fedoccafionealiquaurtf gente diftra(flus,nullum rcligionis racramentum,necp legis mandatorum opera,fačlo compleat,3cterna: tamen is uitaj praemia conlequitur: & ideo minimeambigendum,quin fìdes abfcp ex terno mandatorum opere iuitiV ficet^ Si igitur animus illc,qui fide & timore arripitur,illico ( ut latronis in cruce) euofet,8č de crafifo hoc corpore migrct,exquifitum&certum eft, p"r cperafi« animumilluminbeatorumrccipicoloniam, Siuerodiutius ccco hoccarj! dei pernia, cereexuletjubiperpetuoterrenarumrerum turbineagitaturjcuirelìilcre lì uelif,quatenustimorisrpiritusincopermaneat,etuerbum Dei non fuf^ ioan.v. focetur a rpinis,rollicicudineuide!ic€traccuii,&fallaciadiuitiarum,modis omnibus mandatorum opus critobferuantia, iuxtaillud lacobi primo ^ capite: Qui autem perfpexeritin legeperfeAai libcrtatis,&r permanfcric in ea, non auditor obliuiofus, fed Factor operis, is beatus in fachiro Tuo crit. Propterea &Chriftus dominusjicet fui fideles inter amicos nonfcrm uosenumerct,nulIam tamcn abfqj mandatorum obferuantia pollicetur falutem: Siu:s(^inquitMattha;usxix.)ad uitamingredijfcrua mandata Dei; Mandats« nolli, Non occides, Mon adulceraberis. Ediucrfo, L	1 iirj qui
ÖE COELESTI AGRICVLTVRA qui omniaHdeijlegifc^ mandata externo opere feruar, fì Hdec decdin ua^ Cornt 7 operatur i ^nihil nifi gclicnnap fupplida rcportat, quia prappu# Maah.xv. tium & circumdßo njhileri:«NIeq;inquinac,quodpcrosincrac, ncc^not Luc*,xvij» Deocommendat,propterca fi fcccrmsfinquit ueritas^omnia quf prjco pca funeuobis,dicicequia feruiinutilesiumus^Carnisem operaabfc^ fpii ricali moderamine,ueÌuti iumenci non hominis opus eric, homo intellil genciaz honoredecoratuscum non incelIigic,comparatus eiliumentisin(i pfalm.^s. pientibus,& fimilisfaduseftillis* Quinimmo opus hominis quod no cd ex Hde & incelligencisc fpiricu, longe deteftabihus eil opere iumentorum, Opus homi co quod iumentum,id quod in eo natura intendit opere fuo peragit,quod ciuffi-	homo, qui ßne intelligentia, uel fide opusexercet* Nam Ó<: hi
dc^dcKrius ^üi de moribus ratiocinacur,a(fium nullum uirtuti adfcribuntjniii ratione tft'opere iu^^ cortfultüs Sc uofuncace eleÀus fueritiquod aucem uirtutis non eft,uitioct MaKh xlj™' CulpsdaturjQuinon eft mecum(^inquit ueritas^contrameeft, & qui Rom.iV non congregat mecum,rpargiti& propterea,omnc(]inquit Apoftolus) Roma, viij. quOd non elt exfidepeccatum eft, òC prudentia carnis,quac ex fìdéciTc non poteft , mors dicitur« d^ibus omnibus demum conclude, opus mandacorum abfquetimore uanum ciTcj&pluscontincreculpaf quam merici ) Veruncamen licet in fe uanum ficj ad aliud tarnen relatum O eraalia	öporturti commodi prscflat : Opera Pquidem externa mandai
fidciiramc- forum, alia ueram pietatis fidem anrecedunc, qualia opera erant Cori cedüc,aiiarc= neli) &Č aliorum, de quibus Petrus ira loquitur , in ueritace comperi Saor X quoniam non eft perionarum acceptor Deus , fed in Omni gente, qui Proucr. 25. cimctdcüm,5^operaturiufticiam acceptus eftilli. De quibus etiam Sai ptens in Prouerbps pr^cipit, Dirige f inquiens) adolefcentem iuxta uiam fuam, etiam cum fenucric non receder ab ea,quem fi uirgapercuties,a'/ nimam fuam ab inferno liberabis.Confyderaqujfo quanti ponderisetei Opcraquse molumenti fint,quac fidem anteCedunt opera,quod per illa adolefcentem d'^' ^ad ^^	liberari Sapiens cenfuerit: Biufcemodi namque opera coni
fccnccm hbc traAam animx fordem detergunt, eamque peruiam & capacem redi rancabinfsr dunt fupemi luminis: illa üero opera , qux fidem fequuntur quam cl'iacv Apoflolus fidem,qua? per charitatem operaturjappcllat ) faciuntad Matth.idij. pra?conreptaefideipermanenciam,prsccauendo ea,quac ueritatis authop aufFugienda admonuit,quibus fides Sc ibfceptum uerbumdomini fuffbi cacurj follicitudo uidelicet ffculi SC fallacia diuitiarum i Vnde et lacobus ApoRiolus j eum qui fidem habet fineopere,auditorem uocac obliuiofum & dirb-acflum,^ illecflum a concupifcentia fua : eum uero qui fačlor eft operis, permaneredicit in legeperfeftae libertatis.quaeeftaeternalex fidei,maternoftra« Sc cceleftis Hierufalem.Ädeundem fenfum lacobus lacobi •	P^u'o > probant ex operibus iuftificari hominem, Vidctis
' (^inquit lacobus Capite fecundo) quoniam ex operibus iuftificatur ho/ mo,5^ non ex fide tantum* G c Paulus cap.fecundo ad Romanos fcribir,
dicendo
' ' LIBER rERTlV^.
dicèndó: Noncnim auditoreslegisl'ufti funt apud Dcum/ed f3c!l:orcsle^ gis iuftifìcabuntur. Eatenus enim opera iuftifìcare dicunt, quatenus ad fii> dem conducunr,eamqj perfecflam 6c permanenrem reddar, Quod palam tcftatur lacobus, dum aie : Bt ex operibus fidesconfumata eft, Sc implcta fcriptura dicens,Credidic Abraham Deo,&r rcputatum eft illi ad iuftiV ciam» Hae.c tamen opera in feipfojnoii relata ad fìdcm, ad quar» fufcipien* damdifconunc, uel lulceptam diflrahi non finunc, nihil per moJum cfFi# •dentis iormac,uel finis (^ut antcaexpofui} iuftificacionis tribuür.QUcm^ admodum fi aliqLUsinopSjproburqjfaccrdosianguidus pedibusa-ger adprseluleprouchicur alello,quempius dc mifcricorsprcfLil cii uidcar prc n.uicaamt-i rentem,mox opulento eum prouentu condonat,hunc facerdotem 11 cu in# gnactth cri^
^ '	, '	, .	.	»	minatoikre
terroges, Quisnam talem tanrumqj elargituslic ei prouentu,nonne ri^ potcns.
diculum et inlanum diceresfacr ficulum, ß relponderctprOucntUm hunc
dedilTeafelluin.rameifiabrq;RiellOjUel quisuehiculo,miniirte aut uix
quircrcpotuifli-tprouenrütVnde geminamcollatam inopi gratiam con
fyJerSjUinm aceclTonam ab ilio,qui condonai ardlum: ahcram potiorcm rccum I15C ' ■ ri	• a, iT.	•	hi L • ptiua.&fyn
a pjopra-}u!c,qu;piomeritiSiX a['gcltarepetcntis,prouentumdiltribuif» cca „^ci^e
Et fimili modo de fide d>C operibus iudicabis,5č qui fapit intel!ig{t,<:^ con^ rcuolue.
ditor rerum per naturam gratiam prxu.?nifntem dat donum afeili, per
fanclum (pintum clargirur proucntum» Dir^res forte.qi iuxta handle
militudinem fublannandusenec Pauhis2poll:o!us,quifačtores ligis iufti
ficaridocet : fubfann.Tndus&T lacobus, qui ex operibus airen't iuitificari
hominem.RefpondeOjSc tu aJhibeaures^qj acTtiua ( ut uocät^ palTiua
difpofirio (quemadmoUum omnia relatiue oppolìta } cum una datur, aU
teramdarineceflf;elt,nontamcn quod uni attribuir, continuo attnbuen#
dum eOe alteri: Bt ideo quia fafta legis Qitaudiuilli^difpolìciuefeu paf^
fìueconcurruntadiuftificationem : Verum eit dicere,fi(^ores legisiuftiV Qiif-clmo-
ficantur fairumatq;ridiculumdicere,fa<fta legis iuftificant.Quemad^ dcj^rrxopc
niodum de languido ilio laccrdofe,ucru eft dicere,q? uečlus afelio condo; ribusiufuFi»
naturprouen:u,nonta ren afeili uečlura prouentu donat. Eodcm pado
ut ucre Si. accommodatedicimusjcx ligno fit fcamnum,ita ridiculc dtcercc roiicuur.ol
tur,lignumf2citlcamnü.SicaptediciLur, exopenbus luftificatus eft A; puraiuiuti^
braham : ridicule ucro,q? opera iuftificarut Abraham : ^ppterca fubiü^
git diuinum eloquium, Credidit Abraham Deo,&^ reputacumeft lili ad
iufticiam : fides ergo reputata eft ad iufticiam,6i^ non opera»
Duplici tamen modo,operaqua:fidemantcceduntad iuftificationem
conducunt : Vno quidem modo,quia operatur ipfe his tenebrarum opc^
ribusmtcntus,dereriora Sc fpinetacauef,qua:uerbum Deifuffocant,ani
mumcp longius a diuino reuocant conforti©» Qj-icmadmodum pucns
committic pa?dagogusut ludant nucellis,ncuagabundifrangant ea qux
funtdomi.Tum etiam uel maxime quidem, ex longa confuetudinc o*
peris mandatorum, fi forte ad timorem, qui per diKcIionem operatur,
peruencrit,prompcius lactiufc^ falutan'a opers cxplcre ualeat: Dirige f in^
.	quic
DE COELESTl AGRICrLTVRA pi'ens]) adolefccntern luxra uiam ruam,& cum fenumtjnonreccclctabca« Tu autem hxcconfydcrajS^ fedulo cecum reuolue«
MAMDATORVM LEX, TESTAMENTV1VI#
quegeminumdatur ; unum fcruicucis in Arabix montetradttum : alcc'» rum libcrcacis ab a[;cerno rccondicum,cceIertis HieruraIem,quèmadmodu ÒC geminus,in tenor fdlicet,& is qui foris eft homo admittitur«
aVicquidem Propheta ore Deienun(fliat,idiÌ3Ìntaiioculoinrupcr^ na Dei fapientia uidetJcgitcp.Sapientiafinquit^amicos Dei,& Sapient.vij» ppQphgtas conftituic,quorum manibus opera monalium dirigic,quam & ^	legem a:ternam,librumcp mandatoru Dei fcriptura uocat : eandcm librü
uitas, 8C teftamentu altifllmi, 8č quac legem mandauit Mofi cognominat» Baruch iiiì' Quoties ergo,mandatu,tcftamentu&Iex,per Prophetamdiuina autho« Eccie.xxiii)« rifate traditur,geminum teftamentumjex feu mandatu audiatur ncccfle eft:unumquod Propheta per librum,humano ftylo confcriptujcrudien^ dis mortalibus promulgar : Alterum eft libri illius excmplar,Iiber fcilicet uicacjdigito & uerbo Dciconfcriptusrqux duo fcftamenta aperte Paulus Galaciiii'. ad Galatasoftcndit : Vnumquidcmin monte Syna,in fcruitutem gene* rans: Alcerumjquaefurrum&^ hberacft,maternoftra Hierufalem: illud Roman, iii. fa(ftorum,iftud fidei : illud mortis legem, iftud fpiritum uitac : illud pa:da* ÌSuSxx. gogunijiltud macrem appcl!at»lllius mandatum non fuprate,neqjin cglo Hcbrco.vii.eft,redcarnale,infirmum atqjinutile: iltudlatum nimis ucrbumin ccelo loati mancns,lucidi),illuminans,5t uita a-tcrna. Pari lege geminum hominem, interiorem Se' qui foriseft idem Apoftolusdeclarat : Illum nouum,iftum doiioi.iii. uetcrem : illum fpiritualemjiftumanimaiemuocattlfte expoliandus,ille 'ßQ°3"'^,|j|inducndus : irte legi fcruit peccati, ifte legi Dei Sc mentis :iftius opera &.vin mors,illius uita*
CLVI FORIS EST TERRENVS HOMO, TER^
reno mandato regitur : interior ucro ccelefti teftamento beatur.
TEerrenus enim carnalifcp homo,cum ex intimo naturar concupifcat, pugnetc^aduerfusfpiritumjkgiDeinonpotcft efle fubiedus, ideo folo externo chamo & terreni mandati freno conftringitur,quod legem mortis Apoftolus cognommat ; Nuncautem,inquiens,ro!uti fumusa Ie< Roman.vij.g^ mortis, uidelicet feruientes, in nouitate fpiritus ; ubi autem fpiritus ille non adeftjtunc paidagogo 8C lege aliqua faÄorum eft opus.Interior ucro homo beatur,curn in lege Cut lacobus loquitur^perfeÀaelibertatis pcr^ fpexerit,in eacp permanferit: Perfečla autem (^utdiximus])libertaiis lex teftamentum eft altiflimi: mater noftraquac libera eft, coeleftis Hierufa* lem,ex qua denuo nati,remeamus in alterna: uita? originem»
HORVM ALTER SINE ALTERO, CVM NEC
cxiftere quide in hac mortali uita,necp operari polli t : ideo in terior homo legi mentis feruire nequit,niß 8C is, qui foris eft, legi fačloru obtempercf.
s
I enim pofTec interior homojabfc^ exterioris hominisconforcio in hac
lubrici
tIBER TERTIVS.	Lllll
iubncaS^ mortaliuita čonfiftere,po(T<c utiqj(Tnecius adminiVuló opus fuuin peragcre,5^ mente feruire legi Dei.Nec obltaret ulla in parte carnis c; ncupircenctaarq;tibido,fiueebrii (eu fobrii^fìueluxuriantcs fcu contù nentes,acquefrucremur in hic,qua pcregnnamur a Domino tenebraru Uiile,U!ßone lila beata.,non per ipecieni et enigmaca/ed reuclara facie glo# riamdeifpeculanres« Fruirà ergoö^ uana,Imo mentita cdent Deihom:^ rmuindbl* numcBconiuIta ö^ Icpum in(titura,quac nihil aliud intendunt,ncc repnü Iis ratio,qua
I	I	II	u	r	r	etcxcanao«
cüclorum alitcr pollKencur,nili nis quicarnisinlaniam,eiulqucpugnam pjrabonarc aducrius rpiricum,pef lobneracem,caiiitarem,ieiunia,orationes,&idge# quuücur a4 njscolicrccant^lddutein clanori firmioriqnntelligentia p rpendes,(!hü#
inanicnicurjc condiiionem alt«usper(pexeris*Qu^'"^""^ inlcrutabilis Homo um«
dimna? fapicntioeord ) h jminum genus ad uinculum et unitatem uni crfì lu umciiu» cffnxerinf,quo ucluti inquodam arcernarum ÒC practereuntium r^rum n'tn&üicim» oriz intenctftercnrur ukitna primis, fieri non pofuir,quineius compago pimas. (^prout cuiufc]? medfj rano expoitular)particeps ciFet exiremorum, in q jaccclclliuiii àT teMvItnum natura coaflarcturin unum (^quod conlu# nutilTiine quidema»fluincll in deo5^ hominelefa ChriltoJS^ tali qui^ dem uinculo ÒC ncxu^uc q'io una partium uircs in{endit,eo trahaturet älfi iera,nec dabitur medium,quodduobus aduei fantibus inuicem domini» nemo feruirepotell, quin Ii um adharreat,a!rerum contemnac. Qui non cftinjcum(^mquicueiicas)contrj mceft : qui non congregar mccum, diipergic« H^ igitur humanac coinpaginis p irres cum contraria pu# gnantia muncra petant : Caro enim concupilcit.nilica ura Sč lutulenta adusrfus f iritum : fpiritus uerocoßleilia atcp^'tcrna aducrfus c<rnem de* ha nùii f. (yd^rat. IdcirconilìchamoS^ frcnocohibeatur.S^in ieruitucem ridiga^ tur terreni hominis libido, diltrahit fpintalem hominem,eiufv^ aciem ob^ " nabilat,nererpOiideat,ue! conformisHar imagini Dei. Scisenim quo pa'f p^j-^-gj,- q,^, (fio ex originali inturctculpa intcr mulierem (^iì nofti my(lerium)c^' gmisc pus, pentem ac utriulcp robolcir,perpctu^ polux fìnt ininiicitia-jSč maledir kuudiyius, «flas tic ferpenSjUt pecore Cvjoatur reperehuniijuefcicpterra & limOjinfì* diarictiamcil«:ancomuliensSifreminieius:,^Xuibu8licetdata lìt facultas contcrendi caput inlldiatoris, nihdominus profecuriori aduerfus i'Iius infidias tutela, ftručla eli in imccricrn, S^ feptmlcxmandatorum , quam fcpemquidifTipat, mofdtbir(^inquitSapicns3eumcoluber, InhancjoiV Eccjjgjf^ jj tur fepem aduerfus carnis prudentiac infidias,&in chamum fr^numque pro domanda libidine,fcu in pedagogum,qui paruulcrum excutiat igno# rantiam,dataertlex aliqua mandatorum.qua cu fìde& dile(flione ierua# ta>tnultis quidcm mod scooperatur ad iuiiiciam Sc uium : Tocidem mo# dis eijs cranforedio ad irainoperatur morcem»
LEGIS^
LEGISFACTORVM OBSERVAMTIA QVAé tuor modis cooperatur ad ui'cam, eiufc^ tranrgrefTio ad mortem,uno qui; dem modo ad uitamopcratur,nooperis Ted obfcqufj memo, Alio mudo nonobfequijjfcd criformioperis incuicu, quia modeß:um,quia conforme operi crcatoris,& mentem tollens ad l uperos, T^Rinio quide adiudidä SC uitacooperacurlegis obleruatia, no merito operis madati'/ed ex obfequio praeilicoimperio mandacis: Obedien^ ein qua quis humiliac feipfum.ö^ fefeiuffis pladtifq; comittit mandans,a^ nimàadapcac,capacéc^reddicgranac&dile(flionisimperantts:Cuienim Roman, vi» C'i'iU't ^P^us^quisobeditjilliusetferuuseft.Etubiego fumfinquitue* loan.xf. ricas') ibi Sc minifter meus eric.Propterea melior cft obediétia ^ uidime, j, Regü XV. qua (ola diic(ftus Deo Abrahamus gpetua pro fe ÒC Temine fuo mer uit be nedičlione« Secundo adiudidam &C uitam coopcrac mandatü^ex hone^ (late Sc modeflia operis, quo regit Sc in feruituté rcdioitur carnis infania, ne pra;ualeat aduerfus fpiritu/rale fiquide opus modeftiae,natura? lumi^ neduce,3if nulla mandantisauthoritatepra!;euntecxequcndu>quoetgen^ Roman.fj. ^^^ C"^ ApFusloquitur^quac legem no habenr.purg confdentigftimulo, ea qua: legis funt operantur« Exadlius tn docemur,probamus(^ utiliora Roman.tj. (inquit ApFus]) inftrudi per legem mandacorij, qj ulla humanac mentii indagine* Tertio(quimodumconcomitaturKcundu)ad uitamopc^ ratur mandatu,cxconn3rmitatcoperis,cteiuscondnnitatecumopcribus creacoris Deijipfumimitando&rambulandoinunseiusjquacfane c5for# micas dilečlione 8(r diuinu confortiü parit: Quia em iuftus efl: Deus,ideo Pfalm-x. coformitatis caufa,iuftidas,iuftorc^ diligic. Et fandi (inquit]) efi:ojc,quo LuiSvj! niamfanAusegofum : Etmirericordes,quia8čpatef ueftercoekftismife» |. Timoc. V, ricors eft» Quarto ad uitam operatur mandatujaffiduitatis merito,quia Pia'm.j. qui beatus e(rccupit,fineintermi(Iione,die nočtucp meditetur oportecin lege Dominijquod pcrficere quidem non poteft mens humana,externoet carnali opere implidca et diftrada,nifi in ipfo opere terreno aliquid fuper* ni mandati,S^libercatis legis memoriale SC fimulachrum confyderer, quo dum in carne ambular, non fecundum carnem operetur SC militet : Nifi J^jJJ'qjJ"jj," ' e n im, q u 0 de u n c^
racio&rcau« confpectu noftro Deumprouiderimus remper,ftatimdilaberetur,8^cor# facftaiTidui^^yj-^g^ mensobÜtaTupema?imaginis ;quiaoblita esfinquit Propheta) SyrSili-c^^ifaluatoristui^ideodcferta erisj Quienim ignorabitur,8^quiignora# endi mčKin tur, omncprajßdiüclipeumc^ amirtit falutis,iuxtailludpraccipuum diui> PfauS^xv prouidentiac facramentum : Abfcondam,inquiens,faciemmeam, SC Efaiacxvij' critin dcuoratione» Attende quaefodiligenterjnonetìimlegitur, Fadam j.Cor. xiiij. eurn deuorare,red erit fcilicet per concomitanuam in deuoratione. Stuiti# da hominis (inquit Sapiens Proucrb.orum cap. x»^ fupplantat greffus eius,8d contra deum feruet cor fuum» Qui enim ambulat ex aduerfo Leu, xxviii. ([rcAius fortuito^ fe mundi fubmittit elementis, SC feptuplum iuxt» fcpte erratica corpora i'ndignatiois et ir^ reportat, Nauclero abfenti,
caufa
xxin»
LIBER TERTtVS'	LVI
iJaiifò attribüitur fübmerfionis,cin'us pra^fenriajcaufa cft falutiSjHajc fì pc* ßces,di'uina:proiiidcnncärchanumfacile penetrarepoterìs, Quibus ad^ ftipulacur illud lacobi, Qi» aiitem Iperfoexerit inlcgepcrfečtc libertatis Q id cft cctleftis,quac libera eft mater noltra Hierufalem ) pcrmanleric in ca,non auditor obliuiofus jlfed fačbor operis, fs bcatus in fado Ilio crit. Inciiiiisrei intclligentiainSabbati mandatumconfydcra, Cumenini fie^ ri non póffitjuxta natura:legem,quin bomo ,paricer ÄTiumentum pòfl: ^^ di'uturnos motus ztc^ labores,orio ÒC alternar quieti indulgcant, fcprimu ftatuitdiuina fblIidtudódiem,quo (^omnileruili opereccìlante ) reftau^ tenturcorporisuiresjfimul® &rmensiprarefìpircat,memor a:cerni fab^ bati,rupern2cdei imaginis, Alioquin fì fola carrtis requie,otiocp fabbati^ . zetinertijfupcrna Sc perfečle libertatis lege non inCpcčlajmifer magis (ju^ ^ xta lacobimonitum) quam beatüs in hoc fabbatizandi fačlo erit: Sciunt enim hrj quinouerunt myfteria,non reptantesin litera que occidit,qua kv ge fexdies laboris,qui ex luce 5<C tencbris conftant,{ex mobilium rerum o^ Sordics^ Pendantdifcrimina,qu«priuationis 8C materiac tenebris,foritiarumcp ^"J^J^^p^s. luceconfiftunt,pcrpctuotranimutationilaboric^obnoxia jEtquopacfto ' féptimi!sdies,cuius nullas profcfunt fcriptura! uefperaSjfcptimum ran;^ (ftumqp cnuncient fubftantiarum genus,ubi nihil tenebiarii, nulla trajif^ mutatio,necp uicifiTitudinisobumbratio uerfatur,fcd placida quics-ftatufif cpfempitern^falutis.Eodempačlode rcliquis mandatorum legis op; thodoxarpietatis racramencisiudicandum,qua:exemplariScrumbra: cc^ Hcbrc.vüj. feruiunt([ coelcftium,q3formafcientiac 5Cueri'tatis ^ uc Apoftolus loqui? ivonj.hj. tur)habetucinlege»
:AD MORTEM LEGIS OPERATVR TRANS
gresßo,ex inobedientia,immodefl:ia,deformitäte operis,& intermise (ione Ipiritalis archani mandatorum,
aVot enim modis legis obferuantia cooperatur äd uitam ,tot cStra^ rijsmodiSjCiufdemtranfgrefTioopcraturad moi'tcm. Primo ex lolapra?uaricatione inobedientia. Nam quemadmodum obcdientia oratiamconciliatjßcinobedientiaodiumparit.Pcr unius fiquidcm inof bedientiamcondemnatio&mors (^inquit Apofliolus ^rcgnauitin orbcj ^^^ Qucnonpcncsprauitatem&rimmodeftiamoperis,fcdiuxca contcmptij Imperium mandantis attenditur . Peccatum enim non imputa i? tur,cum non efTetleXjq? ubi no cft lex,ibi nec pracuancatio^pcr Icgé enim cognic-iofitpcccatijundelcgcmdicimusiramoperari 8č mortem, Et fub G^i^ij, malediclo e(Ic,qui ex operibus legis runt,cp uirtus peccati cft lex. Sccun^ do legis tranlgreftio operatur ad mortem no intuitu madantis ,rcd ex im^' modeftia et diftòlutione operis mandati.Qiii enim mollis cft &r diftblutus (inqtfapicns ) in opere fuo,frater cft opera fua diftìpatis.Djftblutis naq; àf^rclaxatis carnis habenis,etiam nullo legis mandato interucnicntc, nihil " nilT peccatum i'mpietatcm(^opcrabitur homo.Stipcndiumautem peccai Rom.ix.
K timo^
DE còble'sti äoricvltvra ^ J ti mors eft,qm'a nihil cft,quod hominem di'uidac 8C difiungat a dco'^'quà ' ^ * diuillo mors cft ^ nifi pcccacum 3c iniquitas, Qi» autcm fine lege peccar, fine lege, ait Apoftolus pcribic. Terno modo Q qui modum concomi^ taturlecundum ) ad morcemoperacur legis cranfgreflfiOjex deformitacc feu praiiicace opcris.NIam ficuc imicari & ambulare in uijs domini,per c5^ formitacem dilečlionem operatur, fic diuertereö^ alienari a uijs eius per Pfaljcxx. d2formicatcm,repugnanciam SC odium paric,odicenim deus obferuanp Epher.iiij. tes uanicaces . Vanitaces aucem obleruanc , qui per ignorantiam PfaUcu alienati fune a uia dei; & quia rectus ,eft deus , reÀac fune uix eius. ideo, U2C inquic]) qui dereliquerunc uias redas dC diuertunt in uias pm uas. diiarcojcametfi obediens,modeftus & conformis fuerit ex opere mandacorum,fì carnali dC feruili tantum operi incumbat,mentem uero in aIrumj&inpcrfeClazhbertatislegem nontollac, huic nihil aduitam jfed intermiffionis cauia ad mortem operabiturmandatum.Namquemad* modum afl[l4ua meditato in fupcrna dei lege ad beatitudinem operatur & uitam,fìceiusintermiflìo S^obliuio (ut lacobusadmonuic^admi* Icriam perducit &C mortem. CLui enim ( inquit Apoftolus ) in carnefe« minatjde carnemetitcorruptionem, quiautemfeminatinfpiritujdefpi^ ritu metit uitam arternam,
IVIANIDATA SINE Q,VORVM OBSER<? uantia neminipatetaditus adcoelorum regna,funepraccepta decalogi.
NEmini patct aditus ad celoru regna fine timore dei, Timor autem dei (]ut audiuifti ) abT(^ mandarorum obreruanaa,quae ad animi punV catem 5č corporis inftruunt munditiam ,perfici non poteft. Hoc autem prac ftant mandata decalogi,qua; piane ad hoc unum tendunt ut animura ad fplum crcatorcm conuertan t,et ab omni carnis concupifcentiac labe re; uocant.Idco harcipfa decalogi prxccpta obpra?eminentcm eorum uirtu^ tcm,uiua dei uoce plus fexccntum milibus auditorum prolata 8C dei digi# Deut.iii^. to,lapidciic^ tabulis infcripta funt & ob hanc caufam^ fìngulari feeder ris nomine appellari merentur: undefi^ Arca qua reponebantur decalogi Dcutjx. tabula?,Arcam fLcdcris cognominari legimus, eo q? praxipuum fccdus paclumcp rempictTJuim,per hanc decalogi legem initum eft inter deum et „ lernen Ifrael.cLuamobrem&Chnftusdominus,fcifcitanti^qua: nameHj Macx-virj. f^nt mandata,qua: ad ccclorum regna dirigant operantem , tunc ne(^ Luc.xvirj. circumcifìonis,nccpbaptirmatis,reddccalogiduntaxat mandata refpon^ det. Mandata Q'nquiens'^noftì,non qccides,non mechabcrls. E^ re^ liqua,ruppledecalogipraEcepta: Nam abfc^ circumcifionejcgterifc^ manp datorum legis,plures faluos fa(5los legimus, Cum deofiquidem ambulai Gtn vvi. uitjS^ nonobftante pra:putlo in ccclum fublatus eft Enoch. Cum deo quoqjambulauitj&inpracputiogratnseratdeouiriuftusNoe, Gratua & Rex Salem,deiqj facerdos Melchifedech,Gratidenicp permulti gentil lium ,qui ante circumcifionis S>C Baptifmatis facramentum obtempera
■■ ..........^««c
UBER .TE'RTIVSI	XLV
bant legi naturjB,at finelege naturar,quam prarcdlcntius contincnt man« daca dccalogi,nuUo unquam IccuIorz aliqucm beatum fuiQe accepimus.
RELICLVA DIVIMAE LEGIS ET APOi
ftolidcac lancflionisinfticuta,nihil aliud lune, quam decalogi ua^ ria,6ipro rei cxigencia difpenfanda, exprelTiOjproutlcx ipiacir# cumdfionifcß facramencum demonlb-anc,
QVod aucem rcliquauniuerfa legis ÒC Apofliolicjc ran<flionis mandata nihilaliudfìnt,quamlcgisdecalogi expreflìo, nemo cft fapientum qui idipfumnon fentiac. Qiiod uero molaica; legisoblernantia,proiod uel temporis conditione intcrmitci uel tolli pofTit,primo lex ipl'a dedarat. Cum non obftringat ad fui obferuantiam,nifi quam diu ludgi iccptrum, rcgnumep obtinucrint terre Hrael.Enundauit (^inquit^ uobis fcdus luum quod prccepitutfaceretiSjipfadeccm uerba,qua; fcripßtin duabus tabu^ Iislapideis jmihicjp mandauitin ilio tempore ut docerem cercmoniaset lu^ dicia quaifacere debetis in terra quam pofTefluri eftis. Harc Moles, Vbi animaduerte, quo pačto decem uerba a ccteris legis mädatis quadrifaria prcaptaa feiunxerit,primo reorrum,8£ non cum reliquis mandatorum legis enume^ rcliquis i«-rat,Exinde hxcipfa propria dei uoce iexcentiim milibus auditorum prrc^ ^^ quadri » ceptafunt.Singulareinfupfgderis cognomen eis adl'cribit,Qiiartodcnii>parnta di-iK nec temporis nec ulla loci conditio eorum obferuantie adned:itur,Cun* 'r'nci'cne «3 autemreliqua mandata ccremoniarum et ludiciorum appellationeco^ prehendit,quac nec diuina uoce enunciata funt multitudini, led mihi iiV/ quitMofes) mandauit ut docerem uos,necp leorfum fccdus appellat. Vh timo tandem loco rubiungit,qua: facere debetis in terra quam poflefTun cftis.Ethancpoftremoadnexam loci conditionem facpe quidem a Mofe	^
rcpetitamlegimus.Qiio plane oftenditur,legem praeter decalogum,iuxta vi.xii.xxi, loci temporilcpuarietatemintermitti uel tolli poflTe. Hoc teftatur Sc cir« cumci(io,pra;cipuum legis mandatorum facrametum,quod (^lofue tefte^ Cap.vJ. quam diu euagabantur in deferto jpracfente eorum magiftro&rduccC^la;» lentis quidemmyfteri) caufa^ minimecuftoditum inuenimus. De Apo^ ftplica quoc^ fančtionc nemo cft qui renuat, quin pro rei exigentia Q non modointermittiTedSLabrogari,uelmutaripodit, cum eius obferuantia humana potius quam diuina authoritatenitatur.Eiufdemautem cft Tob uere,cuius8^conderelegem.Propterea&r ipfa pontificia iura ftatuunta^^ poftolicarfedisdecretajiuxtatemporisjperfonac ÒC c^fac uari«atem,rc^ Can.t.g. laxarijCemperari 8c cefifarc pofle»
K rj u«
VT CIRCVMCISIO IN VETER'IS PACTI'
Icgilcp fačlorum ßgnaculum, Gc 5C Bapcifina notii foederis &Icgis^' credendorum tcftimoiiium,
CIrcumdfio namLpparirer&:! BapiTrnaapriniomandacorum decalo# gl,quo unius dei cultus iniiiiigicur,lbrciuncur origincm, ranquamCv, gnuin pcrpctiium ccftimonium foederis &uoti,quo icfe uni dcocolo Gtn.xvij» do legis rurcepcordeiiouenc,iuxtaillud,circumddctiscarnemprcpucijiie ■ loan V	fignum foederisinccr mc SC uos.De Baptilmacis quocp teftiV
'' ' ' monio legirur. Frcs lune qui cellinionium dane in terra ;rpirituSj aqua 8č fanguis, per aquam Bapcifinacis lauacrum, teftimoniumcp delignan^. ^ Qii'Jndoquidcni cuiuisgcncium BC quibufcumcp amidcia!, aut feruitutis pailumincuncibuscominunceft, ucexccrno quodam opere, ÄClolenni farto concracti SC inuiolandi foederis prscbeant telili monili m. Quimmo Sc ipfe princeps &condicor l'jculorum dcuSjin fignum pačli, de non infc# Oen.ix. rendapoftcris aquanini cladc iridem,arcumqj in nubibuscon(l:ituic,Sic Gen. x-xxi	lacobusjcum gentili foceroLabano amidtia'fccdus profe
" ' & poftcrispercutienstitulum Sc lapiduin erexit aceruum pačti, memo? riam 5Cferuandi foederis tellimonium.Sic maximus prophetai^ Mo# fo fanguinerelperllcpopulunijih (ignum pačti perpetuo legis feruands, .. Hic(^inquiens3eftlanguis federis, quod pepigit deus uobifcum.Sic 8C Exo. xxiif). ftrenuiisiilc Ifraeiitarumduxlofuejadteftimoniumiteraci foederis per« petuodeum colendi, pra'grandem erexit (ub quercu lapide m. Ne forte lofuc ulti" ^inquiens ') poftca negare ueiitis, SC mentiri deo ueftro. Pari lege de Ba« pcifmateSc^alijsquibulcnmqjfcederibus&folcnnipado cenfendumeft, ^ jEtideoquemadmodum pro arbitrio eftautoris,hoc uelillud foederis tc« ftimonium fignumueftatuerc,fìc&diuinaprouidentia ,eiulq^ immenfa fapientia&uirtus, minime uni uel alteri alligata eft facramento , quin prouoto mutariucl in aliud iignaculum transferri queat : ut quod ante fubuelamineteftabaturcircumcifiojteftetur modo reuelata fide Baptif^ matis facramentum.Circumcifi'o liquidem &:pra:pucium Q inquit Apo^ ftolus ^ nihil eft, ied obleruatio mandatorum dd,Mandata indicat dccai» logi.Alioquin fide quibuicumqjreliquis deimandatisintenderei,fecuni edirečlopugnaretfententia Apoftoli, qua alTcritiir obfcruationem man« datorum dei, omnino requiriad falutem,docettamcn nihil efte circucifio* nem,licet Sc ipfa fit de numero aliorum mandatorum dei.Sic utiqj 8C Ba« ptifma noui foederis teftimonium,quantum adea quajfblum foris opera« mur,non magni funt momenti ad coelorum regna,q^ corporalis exercita« tio(] tametfinon inanisfit])ad modicum camen (^ut Apoftolusloquitiir)-i, rhim.iifi'.utilis ,fed pietas &rfidcs,quam Baptifmatisfacramentumde« nunciat.Mulri BamcK(^ ut a principio tradidi ^abfq? Baptifmatis unda, ifibeatorhm recepti lunt coloniam ,atcpiinnumencum liifcepto BapciT« mate,^ternafuppliciareportant. Parum itacpreferr, fiquicquid cxtraf rium&circumftansfuerit, diuinaaucoritatetranfmutcs, dummodoi«
pfum
MBBR TnKTlVSt	LVll
pfum Cquad nulla,nee dimna quidcm confticuti'oh&tolli tìei l'mmutàripo ccll^DccalogifceduSjfcppumvp colendi deum obferiKs, Qiiemadmc^ ^umde fabbafmo decalogipraeceptocradicur^Cum cniniquis |>ereöri^ nus ignorar,quaj nam cimc dies enumerctur hebdomadc,parum ßdt (^uc làpienctim pharifeorurrt declàratautoricas^Satiifnijanfolisdicrabi^ bacixcc, fèd dummodoin leppimo (^a quocumcp iiiccpefi^ numerare die quiei^ric^um(^fandifìcauerit,d«caloginiandato fatis faciimi efit : Ea^ dem udc^legediiu'num cukum,&primumdecalògi mandarum concert liic,fimbriarummpallijsufus,& uerba legis in iìgiium manibus alligata, Num. xv. accpinccroéulofifronripoltbufcpdomus aiffixa.Quó! & cor uni fimilia, Deuc.vi. folum ad hoc prcccepta fune, ut dum carnis, muiidanifqj occupamur opcribusjpracftomoniton'um fìc fìgnaculum,ne oblìnio nos appra:hcn? dac reivm diuinarum,8č legis mandatorumdei: undc eiufmodi man^ datis fubnéc^it Mofès dicens. Cumcp introduxerit te dominus denis i cuus, corhcderis &:faturatus fueris , caue diligenter ,nč obiiuifcai» lus domini, dei cui,qui te eduxit de terra Aegypti,de domo feruitutiSi Ad eundcmfane cultum finemq^conuertuntur permulta , deuotorum fide> Uum opera ad afìfiduitatem orationis,ad dominicsc paltionisjfancftorum # ffi.meinonani facientia,V.nde aliqui manu geftant globulorum feriem liujicpendcntium, Alricrucem gcruntjAli] pro cingulo cordamj Alt) a* gnus dei^ut .uocant Ali) fanclorum fymulachra parictibus appena dunt,5<Cid,geiuis,quorum omnium (ìunum in aliud, diuina uel Àpo^ ftolica authoritate,externotantumopcrecranrmutcs,ueritatisfìde , pietatis mentereruaca,parum interefl: ad falutem,prout in fequcntibiisju^ bidè noui uctenTcp ceftamenti facramentis commemoro, audies. Qjicmadmodum igitur j depra:dicT:is, fìc de lìnqulis decem mandato; rum iudicandum , quorum obferuantiam &: Chriftus dominus , €Ìus pra:co Apoftolus, imprimis commendatjQiiia circumci(ìo&pre# pucium nihil elt, fèd oblèruantia mandatorum dei Q mandata ut dixi^ mus) dei appellar decalogi pra:ccpta,quas uiua dei uoce prolata S<:ab uniaerfa multitudine audita lunt, Hajc autcm mutandi facultas ad nullum fpččtat, nifi ad ipfum , qui legem tulit ,aut cui par commifTa autoritas fumt,SienimquifqpChriftianacpietatishomo jtalemfortitus clTet auxiliarem naturac gratiam, èC fuperccleftia gratic dona , quibus L^^jg humanas operationes Sčačtusper fc(^neminc docente^ mctiri, Sc re^ muntioad duma prauodifcernereSč operecxplere poffec,tunc uric^ cuilibet da^ fiali"" ìii'a retur mutandi facultas, SC nullo externo metro , nullo opus cflèt legis /orč uXui freno, òC chamo prsecepti, Qjjoniam iufto 8C fpiritali homini,qui ut p-^rcfr auro Apoftolus loquitur) iudicftomnia^noneft data lex. IQiiienim fpiritu ducitur,is non fubeft iugo l^is , fed fpontefua facit ea qujlegisfunt. i.Thim.i. Cum uero plurimi mortalium paruuli i»nt,rudefqp fpiritu ,d>C concupii? '•Coi.ij. fceiitìa infirmi, qwodmanifefta carnis opera corum dcclarant.Idcoladc,
K iij oleri^
DE CÒB'tBSTI AGRICVLrVRA okribuG^parcftntiir,&pa:dagogiimHabeant legem aliquam mandatom rum oportetqux decalogi, Sčnacurae legem explicct,cam^ pro rei; ccmpprifcß 8>C ioci,acc^ pcrfonarum u^iccate 'cxplanec,
'.SIGNiyM VERO:."!ET« TESTIMONIVM-DI*
uinitus datumico maxime hi^manf ffderis fignaculum prarceilit, q> . hoc nihil contineac laceiitis energia;; Jllud uerö obedicncia;, mode« ; ftiae,conformicacis,5C archanccmedicacionis, meritò clara facit,8C ultra mundanc/olertix limites operatur ad falutem', qt'iÖd & da? f Yo quondam Mofis ÒC Chrifti fectatoK experimento cognouimus,
- 1 Ii	. '	•	• • r
.,j - Ii	Ii	>
I antum dimnactraditioncs,humanainftituta antecelluntquatuor _Jili modi,quibusadiufticiam operantur mandata.lexipfadcclarac, Deut.xli. lu^ca illudMolis.Hacc eftenim ucftra fapientia , SC inteliigehtiia coram populisjut audicntcs uniuerfa pra'ccpta harc, dicant, En pppülüs fapicni &inc?l|igens,gens magna,Nccp eft alia natio, tam grandis ,qüac habeat diosappropinquanteslìbijlìcutdcus nofter adcft cunčhs obfccratiomV bus no(tris,ha;cMolès,quod èC longa quidc ,ac manifeftarei experientia dcclarat, Qjuppc a primordio fcculi.ad hunc ufcp diem nulla legis fan* (flio,nulla reipublicae inititutio,cognita uel audita eft, qua? tot, tahtofcj non minus humana, quamdiuinal'apientia,&uitac(an<fliomoniauiros, tamuaftam prophartarumö^miraculaopcränciummultitirdiiiem infti^ tuerit,quantampropagauerat lex Mofis,qua?poftrcmo, ueluti ulti^ mumuniuerfe IcgiSjtotiufc^ humani generisprofedum finemqj Chrif ftum faluacorcm una cum facro Apoftolorum ordine produxit. Qjio; rumuica!candorem, fapicntiam miranda opera longo aflcrerc tefti? monio fupcruacaneumforeduxi, cumharcuniuerfus iam tcrrarumrc; fönet Orbis,& Chrifti (int omnia plcna,Quapropter execrandus nimium cric Sc fc^leftus homuntio,qui mandata humanis coniečhiris éxcogitata, diuinis facramentis&:conltitutiscoa:quanda,nedum ahceponenda pra:# fumpferit,	' '
IDCIRCO NEaVAaVAM HVMAMA
prudencia mutare audcat,quod femel lex diuina inftituic« • •
Hoc exploratum eft per antedičta.
LEX VT PROBETVR DIVINIA, dVA^
cuorncccftariorequiric,utdiuina&indubitata fit latoris autori^ tas,firmus populi inftituendi confenfus. Solemnis legis promul^ gatio,Cun^a denic]peiusmandaca,nòmme Icgum conditoris dei cradantur»	- _ • '
Diuin»
lIBtR TERTlVSv	LVII!
T^Tuiriscnam^!«giscondicioPrimum ucü0ul«tacädiuina J--^coris autoricas »ali'oquin nulla cerritudinc Icxipfa ceHfcri pößcc dmi^ na. Exiiide folciinis inftkucndac iiuilcimdinis conlaifus rk-qoitfiittì^ fìqiiidem nullus uircuti ucl uitio,merito udculpcadlcribicur ji'jäSfueric cx uoluntatis confcnfu. Rurfum palam èC uulgoJegem rradi oporter^i enim mulcicudinis conrcnfusrequiricurjmukitudimhaud dubiciex ipfa innocc fcat n(jcefre cft.NIec hoc quidcm facisjnifi quarto loco iuflrus& nomine dei ciincfla que legis fune cradantur,alioquin legis fuiceptor perpetuò in anc;V pici Liolueretiir cogicatione,an omnia legeeontentaydei uel hominis fine ih ftituca.Hgcc auccm lìngula fcripturarum quoqp coftant tefi:imdhio,fi Mb faicac Iegislacionis mp)4umaccendas. Imprimisipfèlcgumcónditordeus, legem ßaducrcis^ minime promulgare uoluicperJVIofen,quin priuš pa lam diuinaillius auchoritas populo innocuiflècjtum uilli oftentorum,pro<i dÌ2Ìorumcp,cum mulciplicipredidionis experimento,Crediderijt(^inqtyExóJ. t^ uiddicec poft maris tranlìcumi^o SC Mofì feruo eius, tum ètiam diuinsc uods&iermonisdci ad Molen auditui.Iuxtaillud,ucniamad reih caligiV Exo-cap.i^ ne nubisjut audiac me populusloquenrem ad crcdat cibi in perpetui? um, Secundo loco/olenne multicudinisuotumjconfenfumquerequirit, ucnit inquiens ')MofeSj&l conuocatis maioribus natu, expofuicomnes Exod. z^ fèrmonesjquos mandaucratdeus. Refpon Jitcp omnis populus Hmül, cuncfta que locutus eli: deus,faciemusjqui 8C paulo poft/olenni fači:o,duo decim titulorum fabrica,&: fanguinis refperfioncjab integro feruanda; le? gispraeftititconfqifum. Quemrurfusjofueduce,bis t^rc^ rcpedtiim lei? gimusC Tertiolüco caliscft facla lUiuslegispromulgatio,qualis poft mut' diprimordia a nullo morcaliumjnet^ audira,necj eredita unquam fuerir, ubi numerofa èCultra fcxcentum mi ia uirorum multitudo,cum tot admi randis,horrendir(^(ìgnis,acc^portentis legislatoris,deiiuiuocehi coram Deut-f" audieric,Interroga inquit^de diebus antiquis,qui fuerunt ante te,ex die quo creauit dominus deus tuus hominem fuper terram,a fummo cccli ufr c^ ad fummum cius,(ì fačta ellaliquando huiufmodi res,aut unquam cog nitum eftjutaudirecpopulus uocem domini dei loquenhs de medio jgnis fìcut audifti 8C uidifti. Qiiarto non obiigatlex diuina,neqj ulla prophei? tarum oracula,nifi ad ea,qua: man dato & nomine dei expofìta prxccr-pta iunt, Ponam (^inquit ) uerba mea iji ore eius,&f qui uerba eius, qui Dcuc£> loquiturin nomine nico,audirenolucnt,cgo ultor exiftà:iS!ulquam enim inueniespopulum Tud^eorum prxftitiflè confenrumjnifìad ea, qua*deus ipfe prarcepcrit. Cincia (^inquiens^quarlocutuseftdeusfaciemusjncrp Exo.t-j' -r Mofenc^uicquam conftitui(Ic,nii?mandato,3č^nominedei,Cuftodite(^in quic^ Mandata dominidduefb'ii cjua; ego pra:cipiouobis,&rharclunt	c.
pra:cepta,ccrcmonia;atcpiudicia,quscmandauitdominusdeu»'uefter ,ut doccrem uos ut faciacis ca,
fw iiij ALEf
S'
DE CÓlLÌSt.1^ ÀGlUCVLrVRA
A LEG VM CONDITORE DEC,LICET
granar&fiddlex,per Chriftum dominum in uniucrfo un rarumorbcreudaca&fiddiummenti nifculpta fit, nullam camen a dcoipfofadorum legem,nifi pei* Mofen datam cf; le,quadriparrira condicio illadcmonftrat. Idcp plana Chri^ fti,Apoftolorunic^oftcndicauchoritas,a cuius iiidclicct \z4 gis fadorum iugo libcrauit nos lex fìdei,decalogi tantum lc# ge manente S^lubiugante in omneléculum.	'
'lea,quajrequirurtcur ad hoc,ucfa(fiorum Icxdicatur diuinajrc^flmti ^ìtcs,plurima illorumEuangelicaf et Apoftolorum traditioni dccfkcS peries, IdeplexHnquit loannes^per Mofendata eft,Gratiaaütcm8čuc l-tTich. f. ritaSjpcrlefum Chiiftumfiičiaeft» NečGhriftusdominus alicubi aliam ' ^ii^^oj^m legem commcmoratpra;ccr legem Mofisjquamfe non ucnifTc picuic faiu»» ro!uere,fed adimplere admonuit.Legem enim implcuic,uno quidcm mo# dó,q) eam ad fupremum perduxic finem, cuius gfatia uniueriä kx tradi) 1 ta erac,rcilicet5Utad uniusdcicrcatori^culcum,S<: Idolorum exterminium inftitueretur genus hominüm!quod tarnen Mofes tot fignis, atm portene cis,tamdiris,horrendircjjflagclIis6(^minisuixin uno populo Ifraele cfFi« ccrepotuitjChriftus uero dominus idipfum per Apoftolorum pra:dfca^ cioncm ablc^ ulla f^ueritate SC terrore, lolo manfuctudinis & humilitatis (piritu in uiiiuerfo terrarum orbe evpcrientia teftc ) peregit. Adimplcj uit alio modo legis obferuajitiani (^quam tunc fcribarum Qc pharifgonim hypocrifìsobferuabatjlitera tantum,non fpiritu^oftendendo coplemcn^ tu legis cuftodia; magis in inccrioribus cohibendis profequendis animi affeclibuSiquam in excernis carjiis operibus conßfl:crc,quod plane uerbo rüibi contextus demonftrat,rubnc(ftit cnim di(flo delegis c5plemento:ni; fì abundauerit Q inquiens ) iulticia ueftra plulquä fcribarii SC pharifeorü, non intrabitisin regnu ccdorum,&: continuo {ßattcndis ') fubiungitdo^ cumenta,quibusnihil nifi Ijiiritaleseuitandosjaut profequendos animiaf fečlus commemorat.Et fic Cliriilus fèruator Mofìs legem minime foluir, Ted perfe<fliori obferuandi modo adimplet,dando fcilicet fpiritiim fidci & charitatis,finis enim pra'Cepti Q inquit Apoftolus ) efl: Charitas. Hic uero iterum inlolefcit liuidus òC procax ille iačtator inanis,dicendo, nullum fan člorum tali fenfu quo intelìigit RitiuSjinterprjctatum eflTe, Chrifi:um adj» impIeuilTc legem,qj hic latet anguis in herba:!cgat infipiens dC fu tilis lio mo Chrifoftomum hoc loco,dicetcm Chriftum dixifle^non ueni fohiere Chrifofto» legem ) duplici de caufa. Primum utdifcipulos fuoshisucrbis ad fiiu pro uocarctcxemplü,utficucipreomnemlegem adimplcbat,ficilli ftuderenc implerc,denic]j futurum erat,ut caljimniarentur eü Iudci,quafi legem fol«! uentcm,prius^incurratcalumniam,calumniaifatisfccic,legecundcm in homilia dicencem. Impleuicioicur Chriftusprophetas,coplendoomnia, quepercosdeipfo fueruntdičtajepcmautem primo quidcm nihil transi grediendo legalium/ecundo iuftificädo per fidem,hec ille, Attendeigitur
fecunduni
- LIBER TERTIVS»
recimclum hxc Ciirifoftomi dicfta,Chnftiim dominu mandaflTe difcipulis ut Tuo excmplojomncm legem adimplcrcnc.Si ergo de excerno opere, bC nonpotiusdcfpincaliafFečtu,ciurcGmodi Chriftì monitum inccliigédum diceres,tunc qiiocquot fuerunc apoitoloru èC feniorum non modo tranl# grcfTores/ed concemptores fuiflènc uerbi domini,dum ÒC opere ÒC decre^ ns (Vlofaica:legis iugum 8C feruicucem tollendam abijciendamque mulcis quidemmodisdecìarar» Accende inlliper fecundum ciiifdemChnloilomi dociimcnCLim ,qui allèric^q? fecüdo Chriftus dominus legem adimplcuir, iuflifìcando per lidcm,Conll:ac aucem fìdem nihil aliud cllèjquam { cxclu fo idolorum culcu} unum deum creacorem adorare cccolcrc,qui incarna<f cus Sč pafTuseft/ačcus ho.Rurfum ex ChhfoRomi di«fcis conlydcra ,alio inccllecftu audiendù cfle,QinIl:Ìji faluacorem impleuiflèlegem , alio impk Solidumar« uiflTc prophccas:qp (ìceremonialia legis mandaca uel maxime ad hoc tradì pH^a^hun' taFuiflrenc,ucprcfigurarenc,dcnun(rciarenccpaduentum ecaiftafaluatoris, ler.isiìinm a'qL!eimpleui{Icciegcm,quemamodum &:prophecas, compiendo Qmnia-quo: in lege,per figuras de ipiofucruncpracfìgiiaca^Sed hoc tribuic Chn^ " " " (oftomus,lolumprophetarum,&non legis implemento. Accedic ad hoc, iì dumcaxac cacenus legem adimpleuic Chriftusdominus,quacenusprrcfi guracus fueric in lege Deus Sč homo,näfcicurus de uirgine,paflurus,re(ur rcci:urus,accp (ìmilia,quo nam pacTio ad fui exemplum(^uc ChnToftomus docuic^prouocarepocuiflecdii'cipulosjutecipfìeadem condicione,Icgcm ftudcrencadimplercjiiunquid fieri debuiflxnt deus cchomo,debuilTcnccc de uirgine nafci, crucem paci,6čmox ex morcuisrelurgereC'Nefandü la^ neaudicu.NIccinficior quidem ego,imoingenueprobo,in lege quóqmoi^ do incellevftum concineri figurarum ,Cum enim Šč rj,qui indiro nacure kv/ mine,rerix fenfìbilium archana rimantur , afTerunCjCX cerco caufarum ne xuec feriereruconcingere,ucunumgeftum,dicflum uelfa<fì:um,pra:!udi{i condncc fi^. atc^pra^nunclium fìcièquentis,Non camcnproptereaprclumunc,q? pre g^^as,NVn ccdens ad hocraaximegeftum,did:umuel faclium fic,ucpra2ragium uel fì^ dcci)iapo= gura habeatur requencis:quemadmodijm agni palcha.'is myfterium pociftiiTimum tra lìmum quidem pra^figurabacpaflìonem&redemprioncmlaluacoris, no "icalcxcft. tamén ad hoc primaria inccncioneinfticucumcrac,led in memoriam Q ut -i-u cuffapis lexipfa pianedenuciac^admirandiexicuslfraclicici populi de Acgypco. l-:"'^» accca» Si cnini potior ca?remoniali'ummandatorum rario praccipuumc],* legisla^ torisin(ìicutumfuifret,uceiuicemodi mandaca figura Se: pra:nuncl:ia eiV lene fucurorum,Cur obfecro diuina prouidencia,qua; omnes uulc faluos fieri,ad uericacis agnicfonem peruenire,non Molìs ore. Cur Cliriftus Dominus,qui nafci,Hagellari,conrpui,& amarulenta: morcis fupplicia j pro morcalium faiucepacì uoluic,Cur nec ipfe dei prarco Apoftolus, Cur denique prima Sc facraciffìmaomnium if^poftolorum Sfprimorum fan# (fcorum fynoduslummo examine (^uc in illorum actis lcgimus^ dele<^ gaìium remiflione cradans , uullamprorfus de hacprartìgurandira'; tione mencionem , nec ucrbum quidem fcceric , cum camcn-
incertoc
inter totSč tanta ludcorum&gendlmm de legali obferuantia difcrimii na,nulla efFicanor,neque irreuincibilior fuiffet ratio uacacionis legalium, quam eiufmodiraciotìgurandija quo ([omnium Theologorum fentcn« Diuuj tia)nullumefficaxtrahipotcftargumemum. AudiinfuperdiuumAui gufrinus cò-guftinum contra Fauftum icaloquentcm,puto€tiam fic eile accipiendum wFauftu. quod didtur,N[on ueni foluerelegem, Ted adimplere,r}s uidelicetadditarne tis quae ad poficionem percinenc antiquarum lentcnciarum,uel adconuer (àcionem in eis : aperuit enim dominus eciaminiquummotum adnocem dum fratrijin homicidrj genere dcputari. Harc Auguftinus, Qyibus perplane audis Chriftum Dominum ex co legem adimpleuide , qjad? uerlüs pharilkorum hypocrifim addiderit,rpiritalem attečlum (eumo; tum quemadmodum &Ritiusdocuit ]) atrcndcndum ^otius in lege, quam excernumopustencbrarum.Lege eundemcontraFauftumdiccn« tem,non intelligic Fauftus,quid (in legem adimplere, plenitudo enim legis cft Charitas,quam dominus dcdic mietendo fìdclibus ijDiritumfanclum. Ha:c ille. Spiritus fancli autcm opcratio,quid nam aliud cft,quam crea* turarum cuItureiecl:o,ad fidcm dilecflionem uniuscreatorisdei ([quiet Romj" homofacflus eft[)inftitucrementcsfidelium. Charitascnimdei ([inqiiit Apoftolus ) diffufaeftincordibusnoftris perfpiritumfancflum. Vide« at crgopetulans,&ignarus homo q? pra:cipuo ianclorum interpra:tum codem lenfujquoetRitiusintelligendum eile uoluit,Chriftum dominum adimpIeuiflTe legem. Harc prarmemorata quia nonnulla attentione digna infecontinentjhicinferenda Sc adijcienda efTe cognoui» Rcdeundoigi^ tur unde digreflus eft fermo,dicamus^q? SC ipfe fapiens architedus Apo< Rora.g. ftolus uniuspopuliIfraelis legislationem efle Romanos admonuit,qui nullibi fadlorumlegem in medium profert,praeter legem mandatorum Mofis,quamrpiritalem ,bonam,rancl:amque ScToIim iuftificantcm afFir^ mat. Et licet poftquam apparuit fides Sc gratia ialuatoris, neminem pro falutis neceffitate ad unum uel alterum coarčlet ritum Apoftolus, fatis fore putans, ut uuusquifque in qua uocatione,liuecircumci(ionißfiue i.Corincci.7 prarputrj uocatusfuerat,in eapermaneret, non tamena:queutilcm,8č fic expedientem gentilium (icut ludarorum tunc ritum cenfuit. Sub lege enimfidei ÒC gratia?,tamctfì omnia licebant,non tarnen omnia i.Corina.6. quicexpediunt,Vbi fandorum gloflremata,ca (inquiunt^ qua: cita fune non expediunt,non legis uinculo , fed libera dilecflionis bw neficentia &C confilio charitatis caucantur,Ederc namcp idolorum immo> i.Corin.ic. Iata,fuillisetiam6^ lupinisuefci carnibus,optime quidem licet, neutrum tameexpedit.Illudob aliena:confcientiacoffendiculum,hoc propri) inco#
ki^r?nfu^j	praui alimenti mtuitu.Compertum liquidem habemus, quicquit
non tarn ccr continetlegisobferuantia,quadripartitecoducibilefui(Ie ad falutcm,pro ticudinisgra utliteraÜs fenfus,ex quo folo efficax traherelicet argumctum ') derclarat, tiaquamp.i	uero&ü figurarum intelečluspn S>C fpiritalis exerciti) potius,
[rp^baTu^ qua certicudinis gratia probatur,Si enim rincula mandata redarrationi«
examint
t IBER TER. ri V S.'	LX
mmineinipidasjomnium ueram,8č lege natura; folidatam dan caufara plane incelliges : qug fi exquificius Ičire defyderas,diui Aquinacis preclara DimisITlio* de his(criptamonumécaeiiolue": quinetiamadniifl[b,<;j?dequibuldam mas prima, lcgismandatorum,quemadmodumdefidei orthodoxa: làcramentis,cau fa dčeuidens rado non appareac,nonne aliquid plus tribuendum putas diuina:prouidentÌ2e,8£ ^mperueftigabili eius fapicntiac altitudim,quam nutantibus, fallacibusc^ humana: imbecillitatis coniečluris. Confydcra rogo, quot reconditas alimentorum dotes, phyßcorum pehtia esperia mento adinueneric, QlJarum caufasnullo fcrucinio,nulla unquam ra^ tionis indagine pcrtingcre pocuerit,cjj turturis icilicet caro ingcnium acu^ at>caprcoliroboretcor,pauocolicos cruciatus foluat, Coniicialem mor^ bum palumbus : Idc^ herbarum ScTpigmentorum uis crebriori expcrien^ da demonftrat. duid igitur obfecro, prohibet,quin ut turtur ingcnium acuit,(ìc ÒC fccdum animai porcuSjingenium obtundatCQjiin coqucndo hxdumin lade matris,nonnihiIlàtencismalicia: contineat C Quincxla^ na&linopannumtexerc (^quo confueuerunt Idolorum cukorcs ^ ali; quid deformitatis habeatcumoperibus,quae diuina & natura: lege mo;^ dcrantur. Mira fané &rftupenda curiofitas 8>C audensnimium Humana pra'Cumptio. Die rogo pie & perfpicax ledor, fi quis caufonidejfynoif cho,ucl quouisgraui morbo correptus, medicum doctrinaS«: exercitio pra^ftantem adiumit,nonne ugfanum delirumque diceres argrotumde gumencum, iìngulis, qua: medicus adminiftrat,anxie qua:rat S^inueftiget.Cur hoc Se non illude Cur tali pondere C Cur hac Sc non illa potius hora pharma^ cum & antidotum porrigat : cum optime nofcas languentis interefle, pri# fefe medicantis fidei &opcricommittat , uigilanti & follicita cura indagare, num medicus ille,doc1rina,cxperimento, &rprobitate fìtuuli^ go Se omnium tcftimonio probatus : quod cum exquilìtum fibi fuerit, continuo abfque ullo examine èC nutante cogitatione /e illius monitis & confultis totum fubmittat.Si hajcilli qui corpore languet confyderan^ da funt,quandorcre terreno 3 fragili & fallaci homuncioni medico com^^ mittit, quid de coclefti parente Ipiritalium languorum fanatore Deo SC faluatore Chrifto Iclu, ciuique ueteribus S^nouisicterna: lalutis antii> dotis Se pigmentis iudicandum fi[t,tu ipfe confydcra. Hic uero anccps for^ fìtaii tccum cogitabis SC quasres. Cum Paulus Corinthiosdocuerit, ut quifque in qua uocationenocatus e(ret,in ea pcrmancret,co cj? ad ialutcm ( glolfa ibi tefte nec prodeft,nec obefì: hoc ucl illud, ludaicus, fčz. ucl gcntilis ritus : quid eft cj» idem Apoftolus ludaici ritus obferuatore totics rcdargiut,eumcp a gratia ÒCconfòrtio Chriftiprotinus excludit. Si circü cidimini Cinciuiens) Chriftusnihiluobis^derit,cuacuatieftisa Chrifto, Galac.c» qui in lege iulcificamini a gratia cxcidiftis,qa ex operibus legis n5 iuftifica tur omnis caro apud deum: his,pluribufq? (ìmilibus Paulus legis ritu cul^ pare Sccontemptuihabereuidctur.Quin Scipfaad Hcbrcoscpiftola,car naIcjinfirmuatqjiiHitilc,5c'omninopropeinteritri cflTe uctus tertamentii
eniinciac
cnunci'ac,Mirabile qui'dcm durumcp auditii,fi incircumcifionc uocato,in .cadempermanendumdicis. Si circumcifio illi prodeft qui legem obfei ^ uar. Si mulcum StTper omnem modum iiciliras eft circumcifionis, quo« modo ais. Si drcumcidimini Chriftus uobis nihil prodcritCSi fpiritaleafi? firmas,quomodo carnaledidsrSi bonum,fì fandum, quomodo inutile C Si iuftifìcans, quomodo infirmum C Si doneččoelum Qc terra' tranfeat, foca unum nccp apex praeceribit,quomodo prope interitum iudicasC Sri^ as igicurperplura effe huius generis obfcura Apoftoli didla^qua^Sd Apo^ ftolorum tempore Q Petro tefte ) multis fiiere in pr^ccipitium Sc in laquc um errorum peffìmorum.Huiusaurem obfcuhtatis nulla alia ratio aflig; nari potuit^nifì illa ferpentina Pauli prudentiajde qua Chriftus dominus, Quid ^r fcr qyos in medium luporum mifìtjdifcipulos commonuit. Eftote Q inqiii'/ 5cntiam^au= ') prudentes fìcut ferpcnteSjÄ: (ìmplices fìcut columbac. Scrpens cnim diendunofic. fi attendis ^pofthumana: natura: lapfum Tua calliditate &an:u ad duo Watth,x. nititur,unum ut letali uirulentia feriat Icmcn Euic. Alterum ut eorum qui ^ businfìdiaturpericulacaueaciAd utrumcppcragendijrimaspietit, Sicct (jairitus ueritatis,poftreftauratum natura: lapfum,duo intendit,unumiic infirmo»Scrfcrpentisfaudosaculeo faluet: Alterumut caueat ne ij!quos raluareftudetjjjintumipfumconculccntjutrumq? per rimas Sc latibula exequitur. Si enim pufillis S)C conldentia infìrmis/apicntisc recondita pa'/ tcfacis,pords margaritas I jDargis,ubi duo perpetras mala,porcos non alis, qui inedia tabefcuntjinfupcr pra^iofam gcmmam turpiter diffìpas Si con cultas.Idcirco fpintusfanclus^quipcr Apoftolosinter lupos ucrfarctur, Cant.!]'. lerpcntina; prudentia; mor<Y,iaribula & rimas petit. Nam Sčipfa quoque columba,foramina petnt,cx: maceria: cauernas inhabitat,paruulos lade, Sč infìrmos oleribus palcit,Solida: ueritatis myfteria parabolis,ucl quouis uclamine,&: rimis rccondir,ut uidcntcs,non uidcant5& audientes non au Marci.iiii. diant, Nofti enim fi Tapis ) myftehumjq^nemomittituinuminutres ^ ueteres,alioquin rumpunturutres,&ruinum efFunditur,&utrespere) Matth.vi.'	Hacigiturlèrpentinacumhominibus prudentia columbina? erga
creatorem fìmplicitati adfociatajcoačlifunt Apoftoli uiri dei agere inter Iuda:orum fynagogam 8č turbam genriumimde 6č Paulus,ubifapiens Architccftus,uidcns extremo diflldentes ludeorumrSč Paganorum bxrc* fcs,coačius eft Cutcuncflos ad fìdei traheret unitatem ) uerbo, fcriptis 8C opere, uaria 5č multiplici diftìmulatione fìdei tradere facramenta. luxta i.Cor.ix, illud Corinthioriijfacflus fum ludcis taquam Iudeus,fjsqui fub lege funt, tanquam fub lege cfTemjCum ipfè non eftem fub lege,iis qui fine lege erant tanquam fine lege effèm,Deni(^ omnibus inquit^omnia fačlus fum,ut omnesfacerem ialuos.Quemadmodum igitur,hocoperefecit, fìc8č ucr# bo&T fcriptisidipfumdiflimulandigenus agere neceffe erattludari enim tunc fidei adha:rentes,&rimprimis Cherintiani Sc Ebionitsc quantum^ Roman.x. cumc^Iulì:itia;Sčueritatis ammali )nontamen fecundum.fcientiam, fcd feruilitimore&:ftolida atc^proteruaignorantia contendèbant ( ut ex
Apofto;
LIBER TERTIVS.	LVll
Apoftolorum adibus conflati neminem nifi circumcifumct legi manda ^^^ ^^^ toruni obnoxium capacem fore regnicclorum. Ediucrfo Ethnicorum turba,qui ex oleaftro eranc rami,cfiFrcni,carnis libidini dati,et humana at^ cp terrena fapientia inflati,omnemfidem pietatis felpuendam potiusdi^ xerc,quam Molaico cedere dogmati,& fei'e tanto iugo fubmictere manf datorum. Paulus igitur (apicns Architeclus, 8C mortalium uitac ma^ gillcr, aliorumquoqpApoftoIorumconfilio fretus, liane akercationem inoffendiculum Lhriftianoruni,8činpauperum imbecillium confufìo^ nem,exterminiumc^ uergereprofj3Ìciens,continuo ea prudentiaqualem èC milera hcc noftra tempeftas requirit aures habentibus loquor ^ Tefc interpofuiCjCtrigidiflime aduerrantiumpertinacia: nonnihil donauit,non nihilq^ademitjutruptointerftitioj&lmediomacen'e parictefoluto Q lege Icilicet mandatorumjquaolimdifcerncbantfìliircgniafìlfjsperditionis ') tphef.s< fìeret ex utrocp unum, fudas quidem condonando,ut pro temporis con# ditione,tunclegis amplectcrcntur mandata,eac^ probarcnt tan^ utilio^ ra.ln quorum lèntenticroburApoilolus mandatum fanctum, bonum, Rom.s, fpiritualc,iuftiHcans,&r id genus permultis in locis proferttobiurgac auté, q? per fìdem abfqj mandatorum opere neminem fiel i beatum exillimcnt, in cuius redargutionis firmamentii, folam fidem extollit,8i carnalia ope^ ra legis ad modicìi utilia,& minime iultificantia »multis quidem modis o<? ftcndit:pari pacTio gcntibus condonat Q prout 8C ueritas ipfa teftatur ^ ftantelibzrtatCjSLabfqjeXternoopcrelegismandatorum (ola fidei puri# tate participes fieri polFuit sccernc falutisjlncuisfententic affertione do^ eet,legis mandatorum iugum,euacuare a gratia j8>C excludere Chrifti faltf uatoris conlbrtium.Redarguit uero paganorumfententiam,quacontent debant,opera mandatorum inancmefle fuperftitionem,nulliulc]^ momé# ti ad cclorum regna,hoc eiidem argumentis,locircp refellit, quibus ro; v ' borat id,quod ludcorum placicis condonata Si auCeni tu me interroges, Nunquid Apoftolus hacaflxntacione unum in fronte,aliud pectore geré^ do,de medatio culpari poHTit.Et ubi documéta tradit,quc palam ex aduer fopugnareuidcntur,unuuei^, alterumuanum^falfumqj cenferi liceat: Procul nimirS abfit prophana,atc]p facrilegade ipfo acterne ucritatis pra?^ conejSčclecflipnisuarcprefumptiOiAliaenim eft fimulatio,qua ueritas ta^ cendo rubtrahitur,aut quouis uelamine circumtcgitur,AIia qua falfum uero exprimitur,Prima non modoinculpabilis,quinimo fuoloco et tcm<? DilTìmuIa« pore dipna laude,uirtufqj rcputanda : Nam SC Dauid,ut euaderet manus Tuo loco R^'s Achis,habitü mutauit,et infanu finxitret Chriftus Dominus eudo digSrudc in ÉmauSjfimulauit feinfciii geftoi^ in Ierurale,ct longius fé ire fìnxit.Q^i cc un :us Sčparabolisueritatisuelauitarchaniji ,ut uidétcs,n5 uideant,audicntel'c^ fReotl^' nòintelligatrPaulusigirur (^fiaduertis^ueritatereticendodiflimulatjda^ ' ° doparuulis Iudeof^lac,&:gentibusinfìrmisolera. Cu ludjisenim opera cxplebat legis,no aperiéndo pufillis qua mentis fynceritate id faceret,arbif traacibus ipsu Apoftolu par iter queadmodü 6C.ipG,obnoxiü forelegi ma
L dacorum
dacoi^. Q^m genciliu quoqp turba nil legis obfcruanrieopere percgit : un^ dzcogicabacgcniciliu mulcicudo Paulüqcp opalegis,cä^parui nuliiufuc moméci concemiicre tEode pačlo de afTcncarionejUerbo , fcriptis iudi^ caiidutCluu enim legis mandatu uarijs reipe<flibus,& difterentibus tépo# ribus prodedcjS^ nò prodclTc :iuftificans ŠC non iurtificans, caeterac^ pu« guancia cenfed lrceat,di(Iìniulatim enunciauit,uno in loco argumentum, qiio utile mandatu cen{cnducrat,rcticcndo alteisz, quo ^babatur iputis le.Sicoppolìto modo de inutili iudicandij,^utcui<^ Apoftolidičla rcftc cogitanti,plane collare poteric,cuius uera &C lyncerà mente, ex tot fenten^ ciai^: tricisjli ad amuilim intelligcre et penetrare defyderas, eius ad Roma, cócemplare diiflarQiiibus ueluci fapiencioribus, magifcip cordatis ^ Ga# f.Ccjr.i. latisiquos infènfatos uocat, 8C Corinthiis,quos carnales no fpiritualei appellat,quibus lac dedit,n5 erca,fìcut,&: ceceris infirmioribus gentilm ad quos fcriplit Apoftolus.rjsinquam Romani$,intimu animi decretuindii care uokiit^dč hoc aperdusubiqucritdiccs:Siautiniquitasnoflra iufli« Rom.j. ciamdcicSmendat, nunquidiniquuseftdcus,quiinfcrt iram: Sccundü hominédtco,iecudùhominc.f.nSaijt fecundiidcii,Iniqtatédicic reuoca* re et difuadere legis obleruàtià.Qi»inimo hcc ipia feciidü hoiem iniqtas,« Euangeliu prcpucrj uera legis iullicia,quc in fìdci uerìtate c6nß;it,gentibus comédat,hgc,&reliqua,qugibi fequutur cofer ,cu eius inferius Rò.i) .di# &s,ubi interrogat.NIüqd lkofFenderüt,ut caderét C abfìt (^incjt) Ted illw i^ddičlo(a!useltgentibus,ucillosemulčfur:Qjiodfìdeli<fìuilloFj: diuitif ^ lìint mundi,diminutio cor:diuitiegentiü,quantomagisplenitudoC Ec paulo poft fubiugitiSi enim amiflio eoi^,rec5ciliatio eft mudi,quc affuini ptio,niß uita ex mortuis:Si delibatio fančla eft,5^ maflfa, Si radix iančla, ö^ramijhecille.Qjiibusapertius adftipulatur,unaomniü|ApoftoloRi fei tentia , qua in illoriim Ačtis fcribitur: Qjiiidam defcendentes de luj dea docebatfratreSj^a nifi circucidaminifecudvi more Mofìs no poteftia raluifieriiTuccouciiicntibusfuper hoc uerbu ApoftoIis,&: ad prgcaueno dà euerfìoné fidei gentili tripartite oftedit no deceregentes ar<flari ad prcd >ua l^is obferuantià.Tii qa no necefìTaria fìc ad faluté: eXperiméto, [còftantideiteftimoniodeclarat : Quinouit,inquiens,corda, teftimo#
pui
8C(
nium prgbuit,dans illis fpiritum fanclum ßcut et nobis: Tum etiam q> difi? fidlis nimiii fit legis cuftodia fubiüges :Nüc ergo qd tetatisdeü,imponerc iugu fw ceruices difcipuloRijqd necp nos,nere patres noftri portare potui mus: Tertio uel (^maxime qdé ) q> iam 15ge facilior,tutiorcp g gratia faltf uatoris reuelaca fìt uia ad cfloRz regna,qua p obferuantia legis, Adicij«,i Sed p gratia domini noftri lefu Chrifti credimus (àluari, queadmodiji 8C ip{ì,SC continuo lacobus cum uniuerfo Apoltolorum et feniorum ordine, Petri uerbu approbantiu,hac breui uerboi^ ferie fcripférut fidelibus ^tiu; Qjjonia audiuimus,quia quidàex nobis exeiites turbauerut uos ucrbis,ef uertetes animas ueftras,quibusn5 madauimus, uifum eft fpirituifando,' 8c nobis,nihil ultra imponerc uobis oneris ^ ha^rc n€ccHkria,uc abftincatiš
U0«
LIBER T.ERTllVŠ-	tV
. MOS ab im molaris fimulachroRi,ec ranguine,et difFocato,« Ésrnicationéi a ^bus cuftodientes uos beneagetis,hcc Apoftoli i Qüibus plane elicere pò ccns,que urgéciflìma caufa fueric rdaxadi legis obferUäriä,&qii« excepta lìnc,ec necellàrio feruädatQue tu prüdesec fylicerglieritatisèii^idus leftor fedulo cofydera. Sed hic riirlum,nec ab re dubitabic forte auditor,Quü if de prjceps apoftoloi^ Petrus ([ut in eoi?2 Adis legit ) a dfio accepiÉ,nihil re putädü eflfec5mune ÒCimmùdu.DocuicèCipfe Chriftusdiis ,qdihtrat g OS no coinqnare hoicm,et qd dati elemofìna,oia funt muda :Sic et Paulus ad TimotheUjNlil rerjciédu,q<^ cu gratiaRz adione percipit, q> oià ([ut ad Titu fcribit) ßnt miida mundis: Cur ergo hic Petrus cù uniucrfa èc fandifìTima c]^dé omniu apoftoloRz 8C fcnioi^z l'yondo ftatuit, neccirariu eiTe abftmerealufFocatOjet fanguiiie: Si ola funt munda müdis,ad gd ma.^ DeConG ioi?2 raiivfloi?2qj decreta ardes colècrareuctat,ubi funt tumuili mortuorum: difri.rj. Cur radere iubét parietes 8C tignos : Si ola muda funt mundis : Cur fub graui Aiiathematefuneris fcapulas facrorü fupcllečlili ogire ho licet čSi oi'a muda funt mudis CCur fancitii eftiQyi etiä caftàcoiugali copula tho^ cognouerit, ab ingreflTu Ecclefi'ctéperetjnecintret^quin prius lotus fuc rit C Ad hec refpodeojfi tu,qd defìgnet hoc,q dicimus alique cflc mundii, recl:epéIìces,nilhacinrerelinquettibiambiguum.Docuit.n. ueritasjfcfé . eiIcuerauité,cuiuspalmitestriparritc^niJciat,quoR:aliqpurgatiiam5&: tripcmtum uitiinherétes, uberé,laudabiléc^frucftij^ferunt:Alrjfuditus arcfa(fti,&i gcnusEuä« nulliusfrugispalmitesjforasmittuntinigne: Aliiinhacrét gdem uitijfed arido Sc putrì,atc^ erratico adlociati (iint germini,q ([ut uberius feliciufc^ frudtificét) emudent, et follicita cura purgétur óportetiPrimi funt^quos Ueritas mudos,accpbeatosiuocat,uos ([in^és ') mudieftisp fermòne meu,
beati mudo corde ;hos et Apoftolus ipfe mudos appellat:et fili] fpSfi di . cunt,qui ex fpoß prgfen tià n5 lugécjeifc^ nihil comune eft p iprü,necß mudiirCìiios nec prlcipatus,nec^ tenebrai^ ulla poteftas,nedü efca,aut rei fordidecStaduscoinqnare ualet,qii etia coinqnata cmudat,et g uerbij dei' i.Tlum.iiii* fandificat.Arefadis autèputrìdi{(^ palmitibus,quüinfideles fìnt, 8c iani iudicati filr| gehéne,nihil qntumcücp faci^et pui^,poteft ed'e mundij:Qui acro inha2rét palmites : fed putridis feu arcfa(rris,erraticifcp impliciti funt^ hiputadi,etrepurgadilaboréexpoftulac,qbuslicetextcrnai^rci^mundi<> da neceffaria no fìt,&i; q ea omnino ([ut Hebeonite SC Cerinthiani[) opor# tunaeffedecernit, &prcuaricatoréiudicatillum,q hacipfa neglexerit ad interìtumdecernatjiudicetjetòpettlSlihilominushaud parij comodi ^ ad animi puritate,eiufcp negìedus ariimgcoógatinqnamétumiSi .n.eiulmo^ di externa mundicies et uite fandimónia Hypocrifìs,ct uana eflèt fupiftitiò ([ut qdacp-emoniaRZjSd fandoi^canonu coteptores ^f)tcruiunt[) médatió darecurilluddiuinf autóritatisteftimonium ,cÌicendo .HaxcfterTi,ueftra Dcuc.Hììì rapientia8čintelligetiacorapopulis,utaudiences um'ucrla pra;cepta ha:c dicaticn populus iapiens 8cintelliges,gens magnarqn potius gés infìpies, iugtilitiofa de uana ab uniuerfa genciii mulucudineiudicanda,Rurfum fi
L ij ttlanis
natiis hcc cffet fugfticio ,non ufc]^ adeo dili'geci,&: anxia cura cóftituiflct madaireccp Icxdiuina ciusobl'cru5na,necp täta feiieritace in träfgrcflbrci animaducrci(rec,4s tiddiü faiičloi^c^ comüione,6<C diuino defticui auxilio Niixn,i9< ^pnäciac:PolIuit (^inquieus^ tabernaculü dni,&: gibic cx irracl,ct illud ,do Dcuusj* minus deus cuus ambulac in medio caftroi^,ut eruat te,et tradac tibi inimi# cos cuosjuc line caftra tua randa,& nihil in eis appareat fjditatis,nederdiö qc cc,Ac n5 folumodo carne,fcd ipiritu,animacß cxtcrnas has fordcs in Leuit.ii. gnarediuinaautoricaspalaoftédic,iuxtaillud.NIolire cocaminareanimai Lcuir -I	tägatis qc^ coRr,ego diius ucftcr,(and:i eliotc, ^a fančlusego
Tum. Ne polluamini ani mas ueftras de efcis qcp : Nie polluatis Cin$jc)ani mas ueftras in pecor€,6(^auibus,8čcu<^is,<;juemoucf in terraj&^ qucuobis oftčdieiTe poliuta,ericis mihi fancfli, qma landus ego fum drius : Si horS obferuacia uana eft fuj^(lido,Cur na plunbusfcculis ante diuinelegis latio né,du agebäcfublege nateinc muda,atq; immüda animàtia dilèretù cft ? AdeOjUC uir iuftus,ec fapienSjNocde fìngulis müdoi?: animalm feptč cól iugaca,dc immùdis unü ducaxat ab aqi^ clade in arca referuarit : Si uani cft liißi^ido uaniloq, &:gerron^ fune nonulli lapicntü,fan<floR:q?,& im* Prima.x.q. primisdiuusAqnas; quiampliflime de fìngulishor^ mädatoi^j diiFcrédo racioné,6^ caufam,lcgi nature c5ibnä,&: inde roboratà oftédit.Dicàt miA hiquefojS^rjjghumanicusde nature archanis philoibphàr.Nonefymbo lij,5(r certi habitudiné reci^ientis corporis ad formajammä« receptà ncp ceffario dari autumat. Et q tépatius fucric,^d r<cipit,co prcftatius crit,qd a formai^ largitore infijdic:Et ideo humane animj rccipiés,iqa miidiuselt ^ppius acccdés ad tégaméciu^pptcrea mudarationisSč intelligéiia' caf pace forma fulcipere meruit. Ac ^ximii reptiliu receptaculu, qm mancö, 8C fordidü lubr|cit:ideo fordidajéc defeda ammalia ,f>fert.Dicät Sč i),C} faf craR: fublimiijc^ rcR:c5téplàc myfteria: None fpintus alius mùdus, alius datunmiidas: bt^immÌjdiscftl(>rdidocuiqj,^^oblccnohoi , fpurcifli^ mocp lamiaR:,&SmaleKcar?:generi cómunicat:Cluoc! no facit mudus fpii ritus,4 prgcipitjlan(fti eftot€,qa fančlus ego l'um:Ec hic euenit ut ohm etia fapiétes ethnicoRr,necno & Iudgoi^,l»cet iuprcmure^iolm coditoré dc5 cognouerint,mutauer5t tn([ut Apoftolus ad Romanos io^c )gloriàciu8 inimaginc corruptibilishois,uolucRi:&qdrupedu: Et hoc nulla gdéalia de cauìa nifi immudas (ìmulacroi^ imaginu fpintus arque ^mptum 6č officiofum,^n etiaeofacilioré fefcexhibct cultori fuo, q lordidionbus carnis indulgetogibus,ad qu^magis^ina cftlutuléta mortaliù forma, ^ adrobrietaté,S^uitcmùd*cié,^ciaccr Si: mundusfpiritusmodisoibusre ^ qrit.Iuxta illud lofuead Ifraelica^i turba refpofum : No potcritis Q inqt") feruire dno,deus .n.fanduSjSCfortis emulator eft, nec ignofcet fcelerihus ueftris:lux ßqdeuc nofti ")puriflìma tenebras^ul cx?minat,ignis ipfc putredine,fordécp omnè ablumit : Vnde fi mortale corpus tuum .glohof 5,Chor A ß Chrifti corporis mébR: celeftis elemeti inftar ') dei téplum fieri ftu^ des,fandum munduincj oboiputredinum/ordiumc^ corruptcla fcrucj,
hoftiamqj
ÜBER TERTIV^.	tlX
hoftiacß luxta Apoftoli documetajimmaculata,8^ufuétccxhiÌ3eas opór# tet:Qiiamobré externemüditi£obreruatia,quaui'sincerto 8č myftico in* telledu,umbra SC figura habeat cccleftiu,ca'täme iuxta littčrale fenfü, ua nä fußftitione minime céferc licet; Quin his,nodu mudi/ed pürgädi lunt palmices (^tametli no undi<^ oportunu) no nihil tri coformitatis, SC apti« cudinis prcftatadcxacfla ai puntate confečjndajSč ad fruttifera inhcrécia uitis,eterne uite originisiQua de caufa fančlilTima apoftolol^ fynodLis,fà^ guine,8^;fuffocatùinhibuit:Vnde,8^fan(floR2(^que comemorauimus ^ decreta,cadauerum fepulcrorumi^ contagium ÒC coniugalioperee pollu; ter commertium ,non iniuria a facratis confecrandis a:dibus arccntjaci» Cp eliminant : Ceteracp plurima huius generis qucc alibi fuo loco, 8C tempore explicabinlus : Nobisnamc^ fidem ueritatis ample(flentibus ta^ etfi ola licent, N5 tn oia Q ut Apoftolus loqt)	^pterea què
h'cita funt (^inqt fancfloi^giofa^ et no expediuntjno legis uiculo ,fed libe^ ra dilediionis bcneficentia &C cofilio haritatis caueantur*
• IDCIRCO EVANGELICAM NARRATIO^ nemtancpafido&üueridiciorci?: gell:aR2 fcriptorc, no legislatore; fufcipimus, Haiccxprcdicflisperplancconftgntinfpicientù
Legis lator,propIieta,Euangdifta, Apoftolus,quamuis nonnun^ ubinoadeft fupccleftisdeifpiritushaiucinan^ ut eorunde teftanc eloqa^ et falli po(rit,cu(fl:a tn illoi^ fcripta,quc iiliipfi diuin \ autliori tate ^dita elTe infinuat,firma nimiRiet fyncera fide amplccleda sur* V Am ubi deeft fupccleftis dei fpiritus,nil ibi nifi humana,quc ftuka eft J^ apUid deij,fapientia relin^tur, CogitàtioneS naq^ mortaliu (^ut fapiés Sap.i'j;/ loqt) timidefuntjet incerte^uidétig :Cliiadoqdé,et legislator iVlofcS ma<J Ximus ^plietai^ fluito labore a focero (uo ge'ntili uiro arguit,& ,|5jirio cò^ fìlioreieÀojfoceri cSfultis paruit.Sicde cxufto birci holocaufto idé Mofes Lcuic.x, minus aduertéter iratus,fratris fui Aaronis fententicce{Tìt,Sic etprinccps Gal.i}. Apoftolor^Petrus repr^héfìbilisuifuseft, cui in faciérififtere no dubitai bat Apoftolus Paulus C Si igi^ ^phetai^,8č apoftolonn princcps nonunq; ubidiuina nointerueniebataurhoritas,exorbita(rccoftat : Quid dealfis, quantulibec fapicntia Scuitxcandore prcftatibus iudicandu,tu ipfc cofyi> deraC Atubi,&: quando facri eloqui] auclores h alluci nari fir.tjUel pria, nel Humana auchoritate aliquid documenti tradiderintjipfa facra hiftoria denunciat,quemadmodudeiyiofe,8č Apoftolo Petro cómemcrauimus, Sic,5d quarto Regu de Helifeo legimus,q? celaucrit ncc indicaucrit ri deus de puero Sunamitis,Sicdefenc ^plieta tertioRcgum fcribitur^q? (cfleJIc^ ritakei^prophetamaleoneoccilum.Etin Acflis Apoftoloi^de Paulo, SC Barnaba fpiricu fan(fì:5 ad minifteriü fidei fcgregacis kgimus,fa(n:a€ÌTe diflTenfttonem.Et idem Apoftolus ad Corinthiosprofitetur ,pr^ccptudo^ mini fe no habere de uirginibus,,f)pnum uero dedifTe cofìlium, fìc & de pluribus huius generis iudicandü; Cunda uero reliqua facri Canonis feri
- L irj pta,
pta,et monica a deo tradita cflTc ipfa diuina eloqiiia pafTim dcnundanr.D« lege MoIìsfchbiturjdixicdominusadMolèn, Alcende ad me, Bc cftoi^ bijdaboc^ tibi cabulas lapideas,&: Ie2Č,& niädata,qucrcripß,ut doccas fi« lios IfraelCSic ec Apoftolus Paulus frcqucdus in Epiftolis Qilla ad Hebrcj OS reclura)prcfat,ccanrcnc IcenTe Apoßolü lefu CHRIST I.NS.n.ingt) audeoaligd log coR2,quggme noefFidcChriftustetfcrmomcusecpr^ dicacio mea no pfuanbilibus human^ fapicci^ uerbiSjfed in oftefìonc fpiri« tus,5^uircuns. bic &:quotquot runc^pherais:uniucrfacoRzuacicinia,có* rulca,icripca,ex diuina reualacione,& prcccptione tradita eflc/acra hifto« ria piane dcdarat.Proptereaquorumcucp i'apicntù, &fan(floR2 monitis, qug madato feu noie dei n5 tradunc,nec]p euidéti arguméto ex his qu^dif uina auchoricace^laca lune deduci ponunt,tamcc(ì omnino iudum 8C de« bicu fic prjftare oorequiu, no tii ad illa,quemadmodu ad rcliqua, diuin? co(licuci5e pala Tancia, ppecuo & infoluoili uinculo legis iufčeptor obdrt gic:qué fola diuina authorica.s,qua? falli no por, fìbi releruauic honorem.
DlVIiSlAE AVTHORITATIS, VBI AMBIGVVS
anceps (ermo fuerit ,ibimaioru landoi^t^decrecis ac^eièendum,
Licet cmm fanAoi^fapientiicp documenta a ueritatis tramite, ubi non adcft ille fugCLtlcftis fpiritus deuiare poffint: Ex hoc tn nemo temere mai0R£,renÌ0R2Cp dogmata et infticuta cótemnere prcfumplerit.luxta illud Dciov^.	^^^ difficile et ambigui apud ce iudiciù efìfe gfpexeris int fanguine
ctfanguine,cau(ametcaulam,lepraetIepra,etiudicu,ini!portastuasuide ris uerba uariari (]re<flius inter plagam Sč plaga uerba ,uel res litigioR: inf ccrporcas)rurge6^arcendeadlocü,quem elegeritdominusdeusiuus,ucf nielcß ad facerdotes leuitici gcneris,Si ad iudicé,qui fuerit ilio tepore rcfcp ab eis,giudicabut cibi,iudidi ueritaté,8^ facite ^dcùcp dixcrint,q prg fune loco,quem elegerit dfius,ct docueritiuxca le^é ciiis,lcquerirc^ fcnteni tiam eoR:,nec declinabis ad dcxtera necp fìniftrà.na?c Molts. Idiplum 8C Chriftidni niadataafFirmacdicccis,Sußcathcdrä Mofìs fcderüt fcnbeSC pharifei, quecuc^ dixerinc uobis feruate SC facuc,dč ad Hebreos, obcditc Hebre ix	ueftris Sč fubiacete eis,ip(i .n. peruigilSc quafi rationépro
animabus ueftris reddituri. Hic blarerat,8^ oggànit riidis ill^ Catholic^dl AduerTus fcipling&obreruantieiadatorinanis,&incautuspocifìciaEjtociufc^ecde^ Seram' fìaftiCeet fynodalisauchoricatiscStéptor atq^fubuerforjdiccdo.Si Ricius ScleljaW? diligccer actéderit,qucinDecreto fcripta runt,raro udforte nu^ inueniet poceftaris aliquam coftitutioné eflecScilii ud fummi potifìcis, quefubexcomunica cione,ud peccato mortali liget Chriftifìdele, nifi bafìm, & fundamécu ex diuino precepto fumprerit^Sc: inde radice agat. Hjc illius facrikga fané dC löge execràdaalTertio,quam homo ifte,ut 1 uà libidine,&:carnis illeccbras abi'cpfreno 8č pudore explere ualeat,uniuerfas cocilioR2,pioR:cp poiificU Dift xxi'n <^ól"litutiones,et leges fubuertercjet irritas facere no abhorruif.Qiiu.n.faii Siqiiisdc ' «floi^decrecainminimisgbufdaanathematis&Iexcomunicatioms pocna Csfe.dift.i. canoni] tranfgrelTore codemnét ,puta clericu ^comanutrit,ctillu g mor^ tuu induent,auc fcapulas cius operieritjpalla altari dedicata, dC clcricu qui
ucnaci#
UBER TER rivi	LX
Ucnacioni indulget,c^era^ huiusmodi,Qjiantomagis confentaneu cft q> in cjiiibiifcuncß grauioribus deličlis anachematis & excomunicatiöis pccj^ na lubaudtenda lic,quemadmodü (ančloru auchoritas uarijs decrecorum locis perplanedcmonftracjuiolatorcsinqui'untjcanonü uoliintaric,afan^ Aorpiricu,cumsinftinčluacdonodicatilunC5damnantur5& alibi fi quis uio« dogniata8Cmandata,a fedi's Apoftoliccprefulefalubricerpromulgataco lacores. ccmplèric anachema fìt. Rurfum maioris excSmunicadois deicd:ione eft abrjcienduSjßccpalienusa diuinis S^potificalibusofFicijs,quinoluerit A<f SSicV9.nulli. poftolicisobcemperareprjcepris. Bc alibi peccata paganitatis incurrit, quifquisdiim Chriftianii leefleaflèrit/edi apoftoliccobedirecontemnit. Quibus alt]scp pluribus decretorCi traditionibusplane c5ftac,prfdi(fti the macis aflTercorem paganu potius ^ Chriftianu redolerc hominé,eu(^ cmé ticopeftifcroc^inninfundamenco. Sana infupcrratio,8č facri eloqui) te^^ ftimonia ,huius thematis fallacia,Siimpietarcm pala oftendut. Si cnim fVnodoriijpiorijc^ pontificii fancita minime fub mortali peccato Chrifti fidclemligare admircrimus,cofequcns erit,ut quicunc^ illorii canonu tras grcflbr fuerit,non nilì uenialipeccatodclinquat,quod nec confeflloncm, necp facisfacftoria poenitentiaexpofl:ulat,cuiusomnis pccna,& culpa folo coiecracc cccleßcingreflTujS^ facrati fontis afperßoe deletur. Vndc, Icquc^ retur ncfandü horendücp auditu uidelicet : fì quis Arri].Màichei,Pelagrj< et quotquot funtjfuerutcp ab euo hereticoru errorcs,et doomata,q no pa^ la nec ad unguem facri elo^i reuellit autoritas,quantücücp l"a,n(florij con^ cilrjs Si primorudecretispotificii exclufa ÒC dänatafuerint,itcrüin dubiii reuocet,aut tan« ucridicaet ampledenda ^ber,eu nullius mortalis culpe fed iienialis tantu criminis reu fore.Taceo (aera l€Ìunioru,feftoru<^ dieru folemnia,mifirarüc§lebrationcs,religi5is uota5celibatu,conubia5Cofangui nitates,nonullos prjflìmos facramentoru,etcfremoniaruricus,quorrT qui nihil obferuatjfed cijčla irrita facit,fola dominica oratione, 8C faai fontis afperfioe nenia cSfequitur deličli. Si uero dicet crroris afIertor,licet fìngu la enumerata n5 ex amufTim facro expoßta fìnt eloqo,radice tn illic ducut Sefuainde ftabiliiicfundaméta.Tiic cotra eius hypothefìm fcqucrec nul^ ladaricanonuc6ftitutioné,qn51iget fub mortali peccato Chriftifidelé, quu nullu ac ne minimü qdé inuenias fynodorijpioriicp potificu decretu, qn ex aliq noui,aut ueteris teftamenti loco habeat qquo mo originé,man# dàte Apoftolojfupedificati fujj füdamentu apoftolorižjSč ^phetarii : q? fi nullum aliud daretur ex facro canone fundamcntum cp hoc, quo precipic Pphef. zi Ueritas, fuper Cachedram Moßs federunt fcribe etpharifei,oia ergo que^ Matth, s$ cuc^ dixerint uobis facite, hoc fatis Sc oino efFicax eflet ut ligaret Chrifti fidelcsadc3ciliorupiorucppotificufubmortalipcccatoobfeqiì.Si.n,illos ^ut fadoRi decreta ftacuüt3dixitaudiedos,g fup cathedra Mofìs iedebät, quato potius g fup cathedra Petri reßdct c(te exiflimas audiédos:q em po teftati refiftit Dei,inqt Apoflolus,ordinatisi reßftit.Sed dicat nobis pefti feri erroris et h^eßs lcminacor,ß c5cilioi?ž et potificü decreta no aliucie ui Une iigidi fub peccato mortali^nifì ex eo q? coiticutionu.traditióuq? fuaru
L üij fundamccücx
DE COELESTI AGRlcVtrvRA ex facri's trahant littcrisjtunc quotquot funt hcreticorum dogmata,^^ er fi raca parem haberent aiithoricatcm ligaiidi Chriftifiddcs ,quü nüllus un^ a chriftiane religionis primordio ad hunc ufcp diem fucric hgrcticorü & fide aberraiicium,qui crroris fui font'cm & fcaturiginem ex facrarü fcripj turarum canone n5 hanferitjillucc^reducercftudiicricahocnemo ftudio; forum ignorar» Dicit hic forte hallucinatorinßpi€ns,quamuis 8c hcrcfi^ archa erroris fui radicem crahere nitatur ex facro eloquio j hec tarnen non per ueramjfed diftortam prauamcp fcripturarum intelligentiam efFicit, Tunc 8C nos huncipfum iuterrógabimus,quifnam die rogo)iudex,uel arbiterdari debeat,quiaduerfantiumiitemdirimat, rečlam a praua fcripturarum intelligentiani difccrnat. Numquid pro temeraria cuiusc^ prefumptione atcp infania de cclo Angclus,prophcta,ucl Apoftolus mit^ tendus eft,qui fingulorum errorcs 8c dcliramcnta eliminct,uerumq? fcri( pturarum iritellcaum reuelletC Volue dcniqj fcripturarum fapicntumcp placica,uolue atcp reuolue,ratiois quocp cxamine rem ipfam conflilta, hcC iüdicandt & difcernendi facultas nemini niß piorum iapientumqj fyncdo Sc authoritati comittenda eft.Cliiam quicontempfcrit,&iilius conftitu^ tionumtransgreflbremuenialitantumculpc obnoxiü cenfuerit,is totius reipublice gubernacula,pietatifc^ fidem 8č religioncni funditus lubuertic, qui non hominem/ed deum&:fandum eius fpiritum contemnit5Qi,iiuos Q inquit)lpernit,me fpcrnit, Vbi enim duo uel tresin nomine meo cogre gati lüntjibi fum in medio eorum,Cluato magisiii tanto iuftorum cctu,8č Ikncflorum fynodisaderir ille qui errare sfalli non poteft,«eterneueritatis fpiritus.Cluaproptcrerroneum, 8č peftilentis h^cfìs thema, a quocunq^ erudito Chriftianafpietatisuirohauddubie iudicandum.
VBI PLÄNE SCRIPTVRARVM SENf
fus c5ftiterit (^quod uel maxime quidcm,in his quc fidei fune fundamentaagnouimus )ncc ^pheta,nec^ Apoftolus,uel de c^Io Angelus,(ecus docens audiendus eft. QCifcitaberis aùt Sč queres,quü idem Mofes dei ore precipiat^ne muItiV xo , -j. ,^3tudinem fequamur ad malum,ncc^iniudicio plurimorum acquicicaì? mus fententig,que deuiat a uero: Quis obfecro modus,qua: methodus ilii ^ qui pergereoptat fèmita uita:,8^regnum cccloru petit,iudicadi,ueldifcer iìéndi,que na multitudo,8^ que fine feniorum Sacerdotumue confilia,quc i'liftedeclarant,qucuedeuienc8^exorbitenta tramite recfli C Ad hoc fi fa pis intelliges,q) Mofes licet in fìngulis,ubi quid ambigui occurrit, ibi facer dotu 8c iudicii fententia cofulenda,eisc|j obtemperadum cenfuerit» Impri mis tri explicet ea,que fanguine,caufam 8c lepra cocernunt,ca:terac^ liti^ già,que inter hoTem Sč hoiem uerfari folent,de quibus nec a dextris necp a finiftris declinandu ,fed abfqj aliq ulteriori examine eis ad nutu obtcpera diJ,De his aiJt qua? folidà et incocuffa fidei ueritaté refpiciut (^de qbus niil iu fané uel perexiguu,et no pniciole ambiguiratis,aut fufpiciois iocu lex,cc Apoftoloru dogma reliquit^nihil pdi<fl0>?b0R2C0textu Mofes explicitu c5memorac,eo q> in fidei fudamgtis,ubi qd obfcurü fuerit,ta€tfì primoru
_ -	confulen
LI^BIR TfiRtìVi.''	LXV
tòiifulenclum (le iiidìcium : nihilominus,noii tamar<fl:o uirtculo ftringi pòrtcb.ìc legis fubditum ad obediendum,quemadmodumin illi'srado eft, Cp ea que maxime ad beatifici fidem fpedlanc/acra cloquia pala Sc aperte cnuiicianc,cc hoc quidem merito,Si enim fliixa rcrii caducarum natura,in nullo dofidc,5: nihil negligit,qiiod ad illarum efTcjSč conferuationem exi gicur,qiian:omigts coicntancum eft q? diuine proiiidentic altitudo,cui 8č-depaflcribiisjcoruisjccterirtp uolatilibus cccH,de lilioqp agri cura cfl:,q?in hfs,qiicccernam mortaliu falutcm refpiciunt nihil oblcurum,nihil inexplf catumpcrmifcrit. Rerum autem humanarii euentus,Ìitigia,cau(e,opcra^ riones Sc aclus'jque a uolubili carnis prudenna,&i: terrena concupifcentia prodemit,rantamuanetatem&Cuicifi(icudinemrubeunt,utnulladiuina,nc duin humana fančlione SC lege Q quii infinita fint expUcari poffint.Ideo illorij quocpiiidiciajlurifr^ decreta,nullo conftitutionum et fententiarum limitgClaudi,uelexprimiqucut. Et propterea ftacuicdiuina auchoritas,ut abfc^ ulla dirccpcatione,8č aliquo contradičirionis aufujetiam difcoloru fa cerdotij & iudicLim fupremum magiftratum gerentium coniecfluris, atq^ iudicrjs obremperetur. Inhis autem,que fideiueritatem,ex qua eterna pen det Talus hominum refpedant, necp prophetam dei,neqp de coclo angelij, cuiusdocumentis auditor a deo,&: ueritatisfidc auerticur, audire licear,
PLAMA CENSETVR SCRIPTVRA^
rum fententia,quam diu alibi diuinaauthoritaSjautfenfusin^	«
; columisjuel ratio manifefta fecus non oftenderit , que ut li? tcrCySC fidei ueritatem aftruunt, fic 8č falfum eliminane, quo rum quo(^ certitudine et Mofìs,&lChrifti feruatoris fides in^ notuitjcorumcp ftabilita funt teftamenta.
STandum igicur maiorum,rcniorumque decretis, ^ diu fenrus,ratfo,8č authoritas in contrarium non conftiterit,quum nec legis,necp prophe^ tarum acquiefcendum fic litere fono,ubi alterum horum trium oppofìtu teftimonium,experimentumcp exhibuerit Moles, utpote ftolidam terra, perinde ac ßauditus jintelligentia?compose(Ièt,pronuntiat. <Ì inquiens ) terra tierba oris meijCcelum quocK a:neum,8<: terram ferrea Dcucc.s». ex legis pnciiaricatione futuram prsefagit. Sic oC Chriftus dominus fefe üitem ueram,8č lucem dicit mundi, quem Sč Paulus petram extitiflc doi? djit,que omnia eorumfpßmilia quiaoppofitumfenfuspariterS^ratio declarat ") minime iuxta literac tenorem accipimuSjfed per metaphoram ßmilitudinemue dičla probamus. Pra^cipit & [Vlofes pra?putium cir^ cumciderecordis,8i Chriftus Dominus madat denuo naldj Verum quia fllud abfcp fui homicidio,hocnullaconditionc fieri poflè, maniftRaraf tio drjudicat, ideo ha;c minime iuxta literac intclleclum crcdcndaeflc ccnremus,Scd quod illudobtufi fpiritus in corde circumcifìonem , hoc corporis niunditia,acfidci nouitate nos renafci oporteredefignetjSicSč ipff imüßbilis immortali« rerum conditor deus , fdc igncm-con^
lumentcm
fcB COILESTI AGRICVLTVRI. fumcntcm, appcllat,cui nunc oculum,nunc aurcs,narcs,digitorcp,manus €C pedeSjàc id genus rerum uifìbilium/criptura attribuit,quorum nihil in dco effe plaiie cógnouiiTius,diuina authoritate docente,Cuftodice folicitc .	animas ueftras,quoniam non uidiftiš aliquam fìmilitudincm in die qua lo
cucuseftdominus,&illud,cui fìmilem fgcifl:isdcü,autquäimagincm im? poneds ei^Senfus icac}jjratio,8č authoritas patefaciunt, hec alio intelledu eile accipicnda cp litera in piano pronunciat. Pari lege fidei ueritatcm,hcc tria aftruunt,animunicp inducunt ut firmiter credendis inhereat: portene torunì namc]^ uifuset uiuedei uocis auditus fidei certitudinem intUlit mul titudini Ifraeljcamqj ad ineundum perpetuum fccdus obferuandg legis in duxit,Sic Sc primi Ghriltianc pietatis et fidei alumnijfacrätiflimi corporis Luc.s^. Ciirifti carnemjoflTaqj uidetes SC palpitantcs : atcp Thomas clauorUm xurasdigitis attrečlandojfidem adliibueruntrefurrecTtiói : (le &: ca:tcncu čliprimores Chriftianidogmatisfciftatorcs.cxpcrceptis uilu ChriftifaU loaa. f. uacoris operibus,fi Jci acceperunt teftimonium : fi mihi (^inquit^ non er« dicis,opcribus creditc,ea enim ipfa opera que ego facio, teftimonium per* hibent de mc,quia pater mißt nie. Cui ÒC rationem manifeitam adiociari, opereprecium erat,qua perpenderat Chrifli miracula,Dei SC non da:mo# niora,aucpredigli,uel inlanientis fuiiTe opera.Raitonantibus contra ph? rifeorum proteruiam,i]s qui ex fide erat,qi dgmonf) non tanta fit facultas, ut cccos illuminet, ncque demoni) munus fit ut demonem cijtiat, Vcritate J^cth.u» Ciirifli ore argUmcntante,fi fathanas fathanam cfjciti aduerfus fe diuilus eft,quomodo ergo ftabitregnum eius.Nlecfatisforcdux t ad ftabilicuda fidem inuiolabile rationis et fenfus teftimonium,nifi & l'cripturarü quocp loan. f. autoritatem adfjceret,rcrutamini Q inquiens ^ fcripturas,illc funt,qua: tcf ftimonium perhibent de mc,per quas patefaclum eftmylleriu,&: ab ctcr^ no reconditum fidei facramcntum, Quemadmodumigiturtriahecueri catis fidein preftant,fic et falfitatis errorem eliminant,non enim aliundc di fcernimuspfeudoprophetam a uero,nifi quandofcnHijö^ experimento comperimusnoneuenifleproutpropheta ilìepronunciauent. luxtaillüd Cap. ix. Deucerononiijjhoc habebis fignum,quod in nomincdomini propheta iU le predixerit,8i^ non euenent,hoc dominus non cft locutus,idcirco ratio rc uincit illi non adhibendam effe fidem.Éodem canone iudicandum de ho? minibus qui fpiritalcm fcripturarum intclligentiam,8<l fandi fpiritus do?. num iaftitantjfi frucfius fpiritus in illis cognoueris,charitatem,manfuctu^ dincm,cont!nentia,cafbitatcm 8čca;t€ra,quead Galatas Apoftolus enu* merat,tunc illis adhibe aurcs,fi autem contentiones rixas,inanem gloria, impudicitia,c5menrationes,auaricias,et huiufmodi carnis opera apud illos cognouerisjcertus efto angelu fathanam fe transformaffe in angelii lucis* No enim aliundc (^uc ueritas loquitur^ J a frucflibus eoru cognofces eos, fìc utique idolorü uanitari pafTim acquieiceret incautus animus curioforu, Pfa'm.rij» nifi fenfus iudicarec,idola mutaqueaaexIigno,lapide,atc^ metallo fimiila ♦ chra exiftere, que nec uidec,nec audiunt,nec^ palpitat,nec^ ullum intcllif
gentif,
LIBER TER TI V S,	LXVr
gcnti'x^aut Iiitsc opus ofl:cndunt,Qiiod quum fcnfus dr)udicat,mox indù bičata ratio reuindt,hec minime elle colenda. Cui iolida quo<^ incon^ cu(IadecalogijOmniumqpprophetarum& Apoftoloru adftipulaturau^ thoritas: Tu igicur quicunquc Tapis aures habcsaudicndijcircumuob iie,& redulofcrutarclcripcuraSjfinguUj^ Mofìs SCeuangdifj, acque pollolorum mandata & monita cxamina,& quoticsdid;um rcperies, cui iuxta planum httcrcfonumomniumlenfuSjS^manifcRaratiorcpug ;iac,5<r eo magis,fii nulla alibi clara datur authoritas, Neminem gloflatoi? rum ÒC dogmatizantium au(culca,rcd tutusjcercufque efto id alio incela Iccflu ^litera in fronte oftendit,&: per Mctaphoram,aut fìmilitudinem leu hyperbolem^auc quouis tropo audiendum effe intrepide cogita S)C piane affirma.
CHRISTI SALVATORIS TEST AMENI/,
tüm,et lìngula eius facramcntajnon mandati,et extern-nioperis nouitatejedex nouo credendi acfhi, •	qui mortua, immo Sc mortifera opera ui^
-	uifìcat,ralutariaq?rcddit,noua ap#
pellari cognouimus. " A D hoc attendasoportet,nouum non Icmper dicijcx nouitate rei (ub Jrvrt:antic,quac niic fit,quum pauloantea non fuerit,uc noue fruoes,no uaque domusjfed multoties ex nouo quodam fubftantinE rciaduentido nouumappellarilegimus:Iuxtaillud propheta:,dabo uobis cornouum, 36 &iHud Apoftoli rcnouaminifpiritu mentis ueftra^, Nonnunq^ nouum Ephef.^, dicimus folo refpeiftu,quo alicui res modo innotuit,quc eum antea latitai ric,uc illud,Marci xvi.linguis ([inquiens^ loquentur nouis,tamctfì lingua rum dilcrimina fuerunc a fgculorum ferme origine.Sic&ncomenias leu nouilunium dicimus,non cj? antea caruerit ilio luminc/ed qjobtuitu nof ftro modo feoffert,quod antea non apparuit,huius quocp differenti^ cau ra,eandem rem,codemcp momento nouam ÒC ueterem nuncupari reperii mus,Iuxta illud Ioannis,ì>]on mandatum nouum fcribo uobis, fed man? ,, joan. 5. datum uetus,quod eft uerbum,quod auditum eft ab initiOjRurfum man^ datum (^inquit) nouum fcribo uobis,quia tenebre prccericrunt,ct uerum lumen lucet: uetus enim Q fi aduertis ") dicit mandatum,co qj ab initio fub tenebri« èC udarnine auditum eft.ìSJouum autcm uocar,cj? tunc primum j. Cor.^, fuperni luminis fplendore,8^ ablato uelamine,clariori intdligentia fufce^ ptumeft.Exquibuscompertumhabes,nonomnc quod anciquatur (^ut ad Hebreos (cribitur ) prope intcritum effe,quemadmodum illud mutuj diledionis, uetuftiffimum quidem Mofaicac &C naturclcgismandatii eft, nullo tamcn leculo interiturum. Qyum ergo illud ad Hebreos abfc^ ulla condicìone proferac,quod anciquatur prope intcritum effe, neceffum eft, ut Paulo ignorantiam,8^ contradiccntiam impingas, quod liorrendü 8č cxecrandum eft auditu : uel dicatur oportet, qucmadmodum uouum nuncupamus mandatum, cor uouum,nouitate reudatg intelligcntiac^ i 11..	' '	'	fic uetus
Sic iictus Scmtcriturum cciifcri ccft.imentiiin»iictuftate & cuancfccntia, priflinccaljginisircruitucis &C cimoris rpintiis,quoobftri<fli cräc,prccipuc legis obfcruannc, SicutSčnouumprobatiir nouo luminc gratiar ucriat^ qj ajccrni fidci tcllamcnci. Cliiod quidcm minime cxdudic immo adimf pkc,&:perficit(^ qucmaclmocium finis Öi forma maccriam ) opera .man« da:orum,ct propccrca minus rcdrc iudicat,qui facramenta per iaiuatorem Chriltuminiticuca,noua,noui£atccxccrnioperisdixcric. QuumScbap# ^ tilmatiSjSč fraiflionisfeu Euchariilicracramentiexternooperc confuctuf do uetuftiirima fiieric,cft Sc modojuniucrfa: Synagogclfrael. Sed noua appellancur fäcramcntajcx rcuclatc fidei nouicate,que carnalia,SL mortua mörciferacp mandatórum opera uiuificatjcfticitc^ jalucaria.Quemadmo Gcne.9. dum occidcrc hominem decalogo,& lege nature prohibetLir,uc fcribitur, Deut. I quicunq;et¥udcnchumanum (anguinem/undecur languis aus,alibi ta^ men pra:cipic,uc manus tcilium,primo,6(C exinde populus incer ficiat rcü, Sic et C;iain,eo q? fran em incerfeceric dei reportauit maledi<fli5cm. Rhin Nuiij.ss» nccsucrocum fornicarium uirum cum mulicfe transfixiflet perpetui fa* cerdoci) focdus promcruic:Qiiod ergo illi ob diftortam Sc prauam intcn# tionem mortifcrum fuerac,ilii ex pietatis zelo facflü cfHalutare. Sic isqui (an(^i(Iimüm corpus domini polluta mente Ödindigne rumit,a:terni lup«; plicn iudiciu libi manducar : qui uero idipfum pietatis fide, & puro cord« accipic,is alterne uitx Sc diuine nature conibrs efficitur. Celebramus (cha,cekbramus penthecofl:en,cclebrant et ludci illi ftolido animo,& hde non pura ad intericum : nos lyncera &Č reuelata iieritatis fide obferuamus ad uitam. Adorabancgentesimagines Sc humana colcbät lymulachra,a» doramus öC nos,lcd ilU m dcmoniorum cultum ad perditionem, Cordati ucro fidclesin uerbi incarnatijfanclorumcp uenerationcmjad uitam acterf nam^Complura funt huius generis argumcnta,que plane declarant idem fpecie opus, quod ex immoderamine SC dcformitare,quari informe & ma teriale,antiquum mortuum,&: mortifcrum cenfeturjcx recfta intentione, & fide uera Q quafi per formam) nouum,uiuum,& luftificans probari. Geminonamcpbaptifmate&Clauacro ludeorum ha?rcfisuticonfueuit,u# b'^^^fmum	""^^^"^^mexrei fördidn? &rimmundcconta(flu,quogc#
luTaica Svi iisrcbaptilmatis non fblum humanacórpora,fed &calices,& urccoUca:^ naloga ob» teraqj uafajÖ^ rupellc<flilia ad efculentorum potmim aliarumqj rerum fcruac. urusfacientia,ubialiquaimmundiciacontaminatafuerincderergunt,qug fi igncm patiuiitur igne purgane, fin minus aqua exp/ationis , SC baptif^ Nj.ti. 3r, matis lauacro Q luxca legis mandata ]) emundant.» Alterum eft baptilma, pcEnicerttic,quo Q ut codice dičloeatraciant Talmudei quifqpalienc dei Sc religionis cuItor,quum feie ad uerum dei creatoris cultü,&r ad faicam coloniam recipere conn:itueric,non prius admittitur,fi mas eil:,ni fi' una cum circumcifionis facramentOibaptifmatis undam fufcipiat,fifoM minajbaptifma tantum requiritur:&: fton folum profeliti^qui ex falfa rdi# gione ad mofaicä religionem cranfiliunt,fcd ÒC quicuncp Ifraelita pgnitcns
depeccaio
LIBER a,VARTVS.	LX.VÌÌ
^ peccato, ficut honeftioris & fpiritalis ulte nouitate, fic 8č noua torpo^ ifis iTiundicia,5č baptifmatis laiiacro renalci niticur.Qlio genere bapcilma eis [udith bapcizabatur in fonte : Nudabatur ad baptifmum NleemiaSjCC modo plurimi ludeorumpenitentiLim , uel maxime ad diem propncia<? tipni^ , quem lumma celebritate decima lunationis Septembris cuftodi; unt.Poftmultorum dierum ieiunia,8č antclucanasorationes,Gonfeflio^ ne dcličcorum prceuntejmox baptirmatislauacro, & operiente uerticcm unda juniuerfum corpus intmguiit,Badem iane legcjquabaptifmatepc^ nitcntix ludxorummulticLido baptizabatur in lordane a Ioanne, conf ficentium peccata lua. t3odcm uticppačto de communionis fracftionifcp (^CrlmQnto iudicandum, qiiod quantum adopus externiim, nequa^ nouacrcdcndaeli:facramcntiinllitutiOjQuum uetulì:i(limus fueritulus (^quemadmodum codicebcncdi(5lionijluperillud Mofis ,benedicas do^ Dcut.virj. mino,qu uni faciatus fueris,longo tračtatu diflèrunt Talmudei^ Et hodii^ erna quoq^ die iòlicite uniuerfa ludxorum multitudo obferuat, quoties, Iciiizctadmcnfamrecunibuntjpaterfamilias, uel quiuis potiori nomine recumbcntium ,prÌLis^ quicqjoblontj, uel efculenti dcgullcjit, panem siacencamuebenedicit, benedicendo frangit, &cuilibet recuinbentium 3uccella2 portiunculam dillribuit^Simili modo menla peradajcalicem ac^i-cipitillccui munusincumbitgratias agendi,quibusperačtis poculumcc^; tcrisrecumbentibus porrigit.Ncchocquidem prajtereundum qiiotiens (olemnisfeftidies occurit, tunc pretercalicem quopera(fi:a mcn a, lau# des 5čgracia:aguntur,aliud ante panis benedicl:ionem,8č obioniorii gu^ ftum poculum benedicit,S<^ fìngulis propinat.De quo quidcm calice folus inter Euangeliftas Lucas commemorat.Confydera igitur tu,anfraclionis & baptifmatisjuoua excerni operis nouitate cenfenda fint, Cluod fi Apo^ floliad Corinthios,quibushuius facramenti myfteriumtradidit,ucrba perpcndas, eandemquam diximus innuere fentcntiam intclligcs. Et fìc Idem externo opere lacramentum, quod primoribus ianctorum non# dumdominica pallione tranfacfla ,iub nubilo uelamine futura: paf? fionis fuerat fìgnaculumjpofteareuelatafideiSvTueritatis intclligcntia,in eiufdcm iani acira' paffionis memoriam, 8č futura? gloria? (ìgnum , 8C prsparamentum, cum uera fide, 8»C deuotionis ardore celebratur. Et quemadmodum dehis, fi'c 8č de cacteris quibufcunqj Chrilli domini, Apoftolorumcpfacramentis iudicandum.Quibus auditisrccolligc,fi'cuc mandatum dileclionis proximi ,quum uetulftiflimum nuncjj interim turum fit, nouum tamen dicitur,non externi operis , (ed fidei nouita^ te, que mortua mortiferacp operainnouaC,uiuificat,falutariareddic. Siedefingulisfacramcntorum,&: faluatoris teftamcntinouitate,čreden^ dumSifirmiter cenendumiudicac
M Ex
db cosLBsrr agricVltvra
^ I Ex omnibus denicp hic tradicis accumulatim refume, quum pcy Cpilogus,	obfcruaiiciam roborecur,permancatcp fìdes,&dei timor:
Timor ueroanimaepuritatcniprarftec: Animac puritas corporis munj ditiaiTi requirat,unde conformitas ipfa oritur:conformitas dilcčlioncni parif.dilcsfbo adh$rcntiamop€raturcumscternacuit{origine:adquo4 ' quum fačlusficomnishomo,per(^ feite prouidc uiuus illc r. 1	dei (ermo admonuit, dcum Q inquiens timc,
. s-	mandataciusobrcriia,quoniain <
hoceftomnishomo»
•• . , :	-EX
♦
trr.
j I
Lxvm
ßX PRIMO TRlPARTITAß AECCLESIA^/
ftice Hi ftorie Übro cap.xx»
^ constamtini ma*
GlMI EPISTOLA, QJ/A CVM ALEXANDRO,
ßd Ario de Trinicacc,maXimofidd facramento feuiflìmé alcefcanti^ bus,expofl:uIac.Ec ne populi dei ünitas &C communio feinden rctur,omnimódum uni dc alteri partium in# iunoicfilcntium*
VICTOR comsta'ntinvs, maximvs,
Pius,Alcxandro & Ario,
IDICI NATAM PRAESENTIS CIVAB
' ftionis,qüando tu o Alexander) a prefbiteris requi^' lrebas,quid unufquifc^eorumde quodam foco in igiconrcriptö,magisau£ern prouana: cuiufdam qusc^ j Uionis parte fentiret* Tucpo Ari,quod nc<^ principio cogitari debuerat jaut cögitatum taciturni tati tradì potius cópetebatjillud improuide ^tinus obiedfti, un difcordia int? uos €f mergente,niyft2riaconcemnuntur,Sandus uero populusin uträqj di# uilus »comunis corporis congruentia feparätur. ergo Utcrcs Ucftruhi cxasquo uoluntatemprcbensjinquouos cönfamulusuefteriufte monet»
obcdiat. Hoc itacp ncqp requirere dignum eft, necp de talibüs refpOndere. qucrcntibus.HuiufmodienimqustmoniSjquaEnon alicuius legis necefli# tat^proponuntur, inutilis uacatiönis tempus requirUnt. Et licet caufa cuiulpiam naturalis cxcrcitf) fìartt,tamendebemus eas intra fenfum clau* dcrCiSč non prompte in publica conciJiabuÌadcpórtare,nec omnium au^ ribušinconlliltc committerc.Ql'antüs enim eft unufquifc^^ hóminumjut pöfiitita magiiaruni rerum Sd ualde difFicilium uirtutcm^ aut adpérfe^ d:uminrpicere,autinterpretaridigiieC acfìquishoc faccrc(^ difficile ta^ mcn 5 poffit,quantcc parti populi luadebit: Aut quis tantarum queftio^ mini fabtilitacesjextralapfus lui periculum fuftinebit.Ergo fugknda fune l'ntalibusmultiloquia jne fortédum infìrmitate noftra:naturac minime quod proponiturcxplicatur,mentc difccntium auditorum pro tardiori intellcvl^u ad perfečtam queftioiìis perception^ péruenire non üalente, ad ncceiTitatemblarphcmiarautfchirmatispópulus adducaturiQuaproptct Se interrogationcs incauta;,8č refponfìortes inpróuidac,a?quam alterutris ùeniam tribuant ex utroqj» Nlon enim pro fummo legis mandato pud uos occa(ione certaminisinflamatacft, noua qua?dam pro dei rcligioneli2crefìsirttrodu(rta,fed unam eandemcprationc habetis,ficute^ tiam unum còmmunionis fignum : Vobis enim inter alterütros pro par< Uulis èC ualde modicis contendcntibus caufìs,tamum ddpòpulum^quem
M i) ueftris
ucftrisoracionibus^cprudentia conucnitgiibcrnarijdifcordarenccd^cff: iicCo.nniiioplias circ,credibile cft. Vrautcm paruo quodam cxemplo fifi picndam ueltramcommoiieam: Nortiseciam iplbsphilolophos,quia in uiioquidcm dogmacccuiicTri confcntiunc, cum ucro in quadarn lentcritig parccdircardanc^icctdifcipiincuirtiitcrcparenturjtamen adinuiccnicorj poris iinicacc coiifpirant. Cum hxc ita ßiu,quanto potius iuitum cfl: uos m Igni da minifti-os,in uoluntatc rcligionis alterutrü effe concorde«: Cofi lydwremjs icac^ ratione maiöri,& ampliori inrclligcntia cogitcmus, fi rc# fc habcac propcer pania Sč uana fcrmonum certamiiia, Tratrcs fratti i bus rel'ultare,3^ honorem Concilii per uosimpia contcntioncdilcerpere, dum ad inuicem pro lic paruis Sc ncquacjj necedarrjsjitigatis : Vulgaria fune htec,S^ infantum magisfacuitatibuscommodanda,quam facrorum mroi^ročprudčciii intclligcntia?c5fbna: Recedamus ergo iiolétes a tčtai tionibusdiabolicisiMagnusnofl-crdcusialiiator uniucrlòiV:c5muneomtf nibus lumen etVuliìtiCuuis prouidentia hoc menni minifln deirtudiù ad pcrfcclionem ucnirc permittitc,ut uos illius populum mea adlocutionc,« miniitcno,5dmonitionisinftantia,adiynodalem podim reuocare com? manioaem:v."XuiaC. lìcutidixi ') una quardam in uobiseli fides,6č unus fce cu;idamuosnerercosintellečlus,lcgirc^preceptum cum fuis partibus in Uiiiusuoluncatispropolìtum tendit : Hoc ergo quod uobis interalia coni tencioncm excicauic,c^uoniam non attinet ad totius legis uirtutcm,(eparai tio.iem quandam,5č leditioncm inter uos non dcbet elicere. Dico autcm h^cnoii tan^ cogens uos omnibus modis buie fatisoptim^&qualifcump « tic coiifencirc qu^ftioni,potcrt enim et honor concilrj a uobis integer cw ftodiri,öd una accp cade omnibus comunio coleruari,licet ahqua in uobis parcicularid ad inuicè ^ paruo qdàcótério gcneret>qnià no omncs in omf nibus idé uolumusjnccp una in uobis nata uerfat,aut uoluntas una cogno fcitur : Dcdiuina fiquidé ^puidcntia una qdà in uobis fìt fides,una ^uide^ tia,unus in deo fcnius.Que uero his fnuolis quJlionibus in^ alterutros difputaca lünt,licec non in una fencentiam coli igantur,manere tamé intra (enfuindcbcnCjmencisincflFabilitaceleruata.Communisautem charitati's precipuum facramentum,Ö^ ueritatis fides,Sc honor,circa deum atcprehV gioné legis ,.apud uos incScufTe pmaneat.Reuertiminiergo ad alterutro« ainicidaacc^ gratia,reddite uniueriò populo ueftrosampie us,uofcpipfos uelucpropnasanimasexpiantes,alterutros rurius agnofcite: Suauiores enim crebro funt amicitiaE,poftinimicitiarum cauias ad cocordiam rcfti# cuca?:Redditcergo mihicranquilIos dies,no(ftcfc^ fecuras ,uc quedam iii^ cundicaspuriluminis,S^uita:iam quieta: apudme lecitia conleruetur, (1 non+'uerit nccefTitasingemendijS^ iemper lachrimis inorauari, necp fj^ culum libenrcr ferre uidendi.Dei namcppopulos,ideft,c5famulos mecS fìciniulla,.0^ noxiaueftricontentionediuifos congregariiam tcmpuseft; Vtautemhuiufmodirriftitia? mce magnitudinem fentiatis ,audire:PnV d««! ueniens ad Nicomedienftm ci uitatcm,repente ad oricntrm pergerc
fcftinabani:
LXIX
fcfti'nabamtCumcß ad uos tcnderem j ^plurima iampartcuobifcumef« Jém>huÌLis rei nucio fum retentus ,ne oculis uidere compellercr, quxim^ poflTibile iudicabam ad fenfumpofle aun'um peruenire, Quaproptcc perice iam mihi per ueftram concordiam orientis uias, quas contentione . cIaufìftisalcerutra,uelodcerc^ mihi concedite, uofc]^ ipfos & alios"-. uniu^fos populos uidere lactos, Sc pro communi omnium concordia ac libcrcate,debitam gratiarum acfèio^ , ' .	nem fauorabilibus eloquijs	' '
dcoperfoluere.
: I;

'-I ■ i
In :Ì-'<
J ^ • - .
«i
■ìA.
■A'
|f ■■
tli
M ir) aVARTI
- J: ■ ^ì ) *
; ». : „.tTi.'l

fi i
I !! i
f.
Ci

aarti volvminisde
COELESTl AGRICVLTVRA PRAEFATIO,
PTATO, ET REPASTINATO iam inculto,et rquallidophilofophamium agro, 'ftcriliinfupcr & pctrofo i'uniorum ludcorum fundo refc(flo , ac fcnticofo quorundam aber^ :rantiiiin fideli'um campo niDuli's & zizanrjs purgato,reliquum cft:,uc inodo ad fcccundum, deuotorum ndci, irrigandum èC locupletane dum agrumaccedam. Irrigabitur autlocuple^ tius ager ifte, cum diligcntiori cura, Sc ftudio coaptacus fucritjfuperccleftium aquarum fcaturiginijcoaptabitur uero cxquiiitius ,cum cxteriii opcris Factor,cunda inhocarido mortali folo non fccundum tcrrenum fcnfum dC litcram, qua: pcrimit, ucrum fpiritali èC myftica intclligcntia pcrcgerit. Litcra namcp quia auertic éc diftrahìta coelcfti uita) occidit. Spiritus autcm inquit Apoftolus) uiuificat,animumc]prellituit fempiternae uite origini . Quo «gitur maio? ri diligentia , SC fedulitacc quis mcntcm cxcrcetin luperis,&'illicrefigic intuicum,eo fufius flillant, irrigant fuperna fluenta ,datcjj largiter cjj leftis agricola deusincrcmentum, Hancautem afliduammeditationem 6čftabiliCatem,rcu permanentiam mentis in fuperis ( quemadmodum primo 8č tcrcio uoluminelatiuscxpofui ^peragerencicit fragilis dc tcxf renamortalium conditio, nifi in bis carnis opcribus(^ fine quibus uita, Ärfocietas humana ftare èC cuftodiri nequit ') quafi in tenui quodam fimulacro,8^ umbrofa archetypi imaginc,rupercceleftiaprorpiciat cxcm^ plana,atcp iugi cogitationealterna: legis mandata contempletur, Alioquin reiungunt& diftrahunt animum terrena hec opera a fupcrcccleftium a^ quarum riuulis,8^ ab ipfa arternitatisoriginc.Iuxtaillud lacobi cap.fj, Q.UÌ autem perfpexerit in lege pcrfečia: libcrtatis , èC permanferit in ea,non auditorobliuiolus/edhidor opcris, hic bcatus in fado fuo erit. Fačliigitur Sc externi operis beatitudo ex hoc maxime Q fì confyde; ras } pendet,q? operis fador Q quaii Ipeculi infpečlor ) exemplarem,& perfedsc libertatis profpicitlegem, in eamanet,quam Apoftolus ad Galatasiirj.per allegoriam feu Cabalam ccckfteteiramentum Übe/ ram uocat matrem noftram, que furfum eft lerufalem. Si ergo fador opcris illam perfecflac libertatis legem,cuius umbram ut ad Heb reos feri bitur ) habet lex iftamandatorum , minus perfpexerit, neqp in ea per? manferic ,infdix nimirum et mifer operator in fado fuo erit,qui enim non ponitdeii (^ut pfaltesadmonuit^ in cSfpecftu , Sc a dextris fuis fempjilJius mox animus labitur, tenditcp in prscceps &!: corruit. Propterea omne (_inquic CoUii^, ueritatis preco^ quodcumcp facitis in uerbo autin opere,
omnia
LIBER- Q.VARTVS.	LX3C
omnia in nomine Domini nodri Icfu Chrifti, Et in carne if.Cor.x, am^ bulantes,non lecundum cameni milicemus,&operemur.Ha?c autem per ficer« 8C decere opcime nouerunc allegorizantes, qui lìngula excerna opc ra, immo 8C uniuerfa facri eloqui] uerba elementa referunc tolluntquc ad fuperoSjica ut per hanc operandi 8c concemplandi legem,quafi per cc^ leftesligones,6^ uomeres feipfum uigii agri colonusde liccaneo aridoque hoc iblo,cfFodiac,8č eruac,Sč ad fuperc^lellium aquarum riuulos atc|i nu^ enea transpIantet,undciocupletius fručtum Tuo tempore promat,eiufcp folia^ utcanitpfalces ^noncompucrefcancj&quicquid faciet profpere^ tur. Nos igicur ad recT:am,&:clariorem,huius dogmacis inteliigentiam^ quartumhocde Caelefti AgricuIturauolumenconfecimus,quo fidei 8C Archanc uericatis itudiofus fecundum agrum fuum diligentius colere,u? bcrioremc^ fručlum profcrrc 8C faclo acopere explere queat,iuuante 8C dance incremencumOcelcfti Agricola Deo,cui fìt gloria & benedi«ftio in ra:cula.
Duo icacp préclens hocuolumen complečlitur. Primo introdudonV umproponic,quo neglečlo nemo ad uerani & arcanam Cabaleorum feur allegorizantium dogmacisagnitionem facilepcruenirepoterit,quid enim nomen defignec Cabala?,quc eius ncce(Titas,& finis,qua eciam ratione hgc alia dogmata ancecellac,quis modus docendi Sc ordo,que denicp primarie cius fine partes,piane oftendic. Secundo de lacris nominibus,eorumq? ac# tributis paraphrafim SC Epichome rubne(flit,quod de hallucinantium lu^ deorumbibliotheca^ueluti fplendidiiTìmam facem de cecutientis tedi^ feri manu) illuftratisfideliummentibustradendumeripui Sc compen^ dio perftrinxi,quo facile patebuiit aditus ad facri eloquri penetralia, diui^ norumque nominum facramenca,unde quiuisperfpicax,8č fedulus Chri (liana: pietatiscultorparuoquidemnegodo allegorizantium dogmatii^ niciarijin eMueproficere 8^erudiripoteric,diuina opitulantegratia, 8C indiuidua Trinitatealma,Cuius fublimi 8č ineffabili,in quo omne genu flecflicur,nomine inuocato,primam huius uoluminis partem aggredimur, Prius tamen mox fequentem aduerfus obtred:atorem Cabalar oratio^ nem, qua? pracfenti negocio non par um in teiligen tise luminisafFert,pre; ponerehiciibuic*
M l'in APOLO#
jj ri
ÄIPOLOGETICVS PAVLI RICII aduerfus obtrečlatorem Cabalj fermo»
ÄVLVS'SAPIENS FIDEI ARCHITE*
člus,& fummus uitac mortaliüm magifter j perc^ fedulo 8c diuino quidcm nutu admonuic,Roma. xiii],Cluc pacis fune fe<flemur,Sč quc aediftcationis funtjiniüccm curtodiamus,tól knces lapkksoftcnfionisjcofque aptantes ut in ftručluram fint templi Domini,membra mcrctricis,ut membra fiaiit Chrifti.Ab^ crrantes,Öcfideioppugnatorcspcrranam,& cam quc fecundum pietas tem eft dočlrinam red arguendo,femitamquc indicando alterne falucis. Eftautem fecundum pictacem omnisdočlrina,q«acarchan? ucritatis,8C uitcC fančlimonic prcftat documenta »acque fìdci orthodoxe ucl aftruit ud nonrelpuic fundamenta. Quam quidcm doctrinam qui contempferit , acque oppugnare ftudueric,languens (^uc Apoftolus loquitur } circa qu« fl:iones,pugnafque uerborumjöd confličtationes hominum, mencc cor< ruptorum,nonutique Chrifti>neque Apoftoliccd,od:nn£eis cric auditor, fed templi Domini concaminacor,&:corrupcor humana: falucis. Qiium aucem incer uniuerfapcregrina,&: Apocripha dogmata,nullum fìc piane accerna! uericacis,8Cuica:mundicia:tradacdocumenca,quodque a?que fìc congruum piecaci orchodoxa!,& quod poiTic contradicencibus,qui ex cir cumcifione func,refiftcre,eofque ad claramuericacis agniciónem perducc« re,fìcutprifcorum Auegorizanciumerudiciojuocaca Cabala,cuius'prse^ cipui (^hauddubie^ fuerecultoresprimi Hebreorum Chnftiaudicorum, 8C facrameius docfcrinam , acque fìdei piecacem amplečlencium , xf muli tamen paternjE legis, luxta illud Aclorum. xxi. uidesfracer, quot milia fune ludazorum qui crediderunc , & omnes a^mulacores iunc legis. Cumque nulluni Apocriphorum fìc dogma, quod cam fci^ te , 5C facili ferie omnes mortalium achis , cogicaciones ad fupeif ros dirigac,&: ad ipfum fempicernum,8<: incommucabilebonumcon^ Uertat,qUemadmodum ha:c ipfa (^uecufta quidem , fed dudum inlu« cem aedira^ Cabaleorum traditio , noniniuriaquibufdamfublimiin^ geniojprobicace, Sč dočlrina uiris , Mirandulano , principi inprimis lapienciac unico noftri acui oraculo, Deinde Capnioni ,fìde , honcfta^ te , Se uaria eruditione ìnfìgni ^ nonnihil huius dogmacis fidelibus , de fyncera mente Chriftiànis aperire placuic , necnon mihi canf ^ nouiffimo operano 8c minimo membrorum corporis Chrifti , ut dodrina faluatoris noftri Q fccundum Apoftoli documencuni )
honorecur
LIBER Q.VARTVS.	LXXi
honoreciir in omnibus , edam apud incrcdiilos , qui ex circum? alìone fune , uiium cracaliquidinhuiusdogmatisliagogenjconfcribe^ re , ciulque epichoma in lacinum mutare eloquium, Hanc aucem quum a quodamiacrarumliccrarum& Tlieologica? iàpientiemagiRro* contencioIìs,& friuolis ucrborum quacftiunculisinharrcnce, tum lordih' de, cum edam ignominiole laceflijSč uelud ludicram perfidiam prardi^ cariacccperim,quoracrieloquti archanaj&CfolidaChriftiana: pietads cc# ftimonia prophanare,optimorumcpuirorumpiam docflrinam ,fìdemc^ fynceram exccrabili pertìdiac nota tangere non dubitac: n5 potui pene co# hibcre fpiricum,nec lingua autcalami condnere rilcntium,quin in crimi^. nofam hominis>irritamque cenfuram breuiufculam hanc texerem oratió^-ncm,per quam fynccrusÄrperfpicax rerum archanarum indagator pla^ ne dtiudiccc,(p inconfyderace&TpetuIancerCabaleorumfeu allegorizan^. cium dogma homoifte accuret,&: precipiti fententia condcmnec. Quanta enirtij&Tquam folidaueritatistìdci teftimonia pr^beaciiocCabaleorum dogma/acileuidereliceccuiqueampliiTimaillorum uolumina cračtanti» Ea liquidem nonobfcure Trinitadsin unitate enunciane lacramcntum, de Pacrc,Filio,'3čSpincu,deunigcnitigeneratione a:ccrna;de peccato ori? ginis,quo mors incrauicinorbem,dercdcmptione pcrpallìonem 5č fan^ ^inem jVlriTisCjd^ eiusrelurreclione , de uirgine cccli Regina alma, de iVlyftico Ecclcfì;^ corpore, quod fancli templum lime Dei,& membra Chrifti, de ludicio 3C mundi conrumatione,depcEnitencia & peccatorum remiflione , de mortuorum refurredione , de dono propheciccjfcieni» eia? & fapienciscjde Allegoria , & fpiritali (acri eloqui) (enfu, quo Ca^ baia ipfa non modo uerba &fingula uerborum elementa , Ted apices , pun(f^,& quacqueillis adiecfla,ad fubiimiaS^diuina tollit oracula, Vnde alTidua meditatione exercetur 8C ftabilicur mens humana in fu^ p:ris. De linguaruminiuper & curationum uirtute , de angelica hie^ rarchia.de mundis& immundis fpiritibuSjtradic documcnta.Jbthocqui dem peragit Cabaleustribusuarrifqueconfyderandi modis , quos qui dijudicare ÒC difcernere nequeunc,inextricabilibus fané ambiguitatum de errorum Tele ìmplicant nodis. Cluorum unus confyderandi mo# duseft \, quem uerborum concextus èC literalisintelligentia expoltu^ lac. Alius quem allegoriae typus dcpofcic, Alius,qucm prophetandi at^ que inhasrendi fuperis aemulatio requirit, Primo puta Genefìscapite, liccrx uerborumque contextus rationem cauiamque exigit inquiren^ dam , quare in primordr) operibus nufquam commemoratum fic ip^ (umincommunicabile nomen tetragrammaton,aut quoduis fancftorum nominum,prccer illud,quod creaturis communicari iolet,nomen Elo# him,quod bis SC trigelìes in illisprimordi) operibus feorfum repedtum le gimusjcu tamcn creati© opus fìc folius crcatoris dei,cui proprium cfl: inco
municabilc
Dfi C0ELEST;I A'ÖRICVLTVRA. mumcabile nomen tecragrammaton» Vbi ucro fccundo capite , cceli Sc terra: gciiEracioncm rci'umic, Tetragrammaton nomen pra:ncd:ic nomini clohim. iiiquiens ') funt generacioncs cocli Sč terra:,quan^ do creata: iunc in die , quo fecit tetragrammaton Deus, Elohim,eoe« lum 8č tcrranljSč ficdeincéps totofecundo tcrtio Genef, capite,duo lacra ha:c nomina profcruntur in unum. Et licet utrumque eandern , Sč fummas ßmplicitatis eflentiam defìignet,non tamen eandern eflèntie rationem , eandemue humana? intelligentia: conditionem enunciant, quèmadmodum hanc ipiam incompi'achenfibili unitatceflèntiamindi* cat nomcn El iadai id eftDeus ^quilatis,Hue oninipotens ^eandern Se tetragrammaton nomcn oftcndit,in uno tamen nomine El Sadaiin nótuit patriarchis,quos latuit in nomine tetragrammaton,iuxta;illudE^ xodi capite fexto, Apparui Abraha:,iraac,5č lacob in El (adai, 8c tw men mcum tetragrammaton dičlum & pronunciatum Adonai^ non mdicaui , rečliusnon cognitusfuieis,pariucique lege defìngulisiacro^. rum Dei nominum iudicandum , quod caula Icrucanda Hit qua pro^ pheta nunc explicet nomen EHEIc , nunc nomen Ioh,la:piusinuoi cac TEJTRAGRAIVIÌVIATON cumpuncftis ADONAI, nonnun^ cumpunčlis Elohim, luxta illud Mofìs. Dixit Abraham, Adonai,blohim Domine Deus ) quiddabis mihi 7 Multocies inlu^ per ad unum impetrandumuotum oratiìominc EI , ad aliud nomine Elohim,ad illud Zeuaos,ad iftud Sadai j nomine Adonai. Horum fìmiliumque difcriminum rationes,caufa(quepeteridas fore nullus qui^i dem Idoneuslacri eloqui^ fcutator ignorauerit. Qi.iandoquidcm&-hi qui phifìca corpora , lenfìbiliunique rerum naturascontemplantia,fìn^ gulas in his porciunculas i & minimaqueque eorumfcrutanturfyntho^ mata , SC rationes caufafque palTim requirunt. Longeideo accuratiori diligentiae ftudio facrijSč perpetuo diuinse menti infcripti eloqurj , ìm fpiciéndcfuntparteSjearumque dicl:iones,8<:: finguladilcernenda Tuntel lementa. At prxter literae fenfumdari in (ìngulis prophetarum elo^ grjs fpiritalem intellecflum ratioipfademonftrat. Omnia namquepro^ phetärum oracula ab alterno funtdiuinae menti infcripta, Propheta: c^ rìim ( ut primo delibero arbitrio Auguftino placuit ^ legunt de libro uita:. Conftatautemea,que infunt libro uita:jnon effe mortali liocepro# lata,aut ftyloconfcriptahumanò/ed illiuslibri fcriptaquitdamfuntpa« radigmata,atque ideasjqusc caducishis uocibus, hterifqu&,uelutiexcm^ plaria , 8c fempiternà* rationes diüina: menti infcripta: refpondent , quibus Allegorizans Cabaleus,& fpiritalis facri eloqui}contemplator maxime inuigilat,8£ circa illas uniuèrfum eius negotium ftudiumquc uertiturrquod pianeàd Gala. Apoftolus docuit,duo p allegoriam enun^ cians teftamenca,quorum unum traditum eft in mote Synai,qui tcrrclìri
Scferuili
IIB EU Q.VARTVS.	LXM
8if(crüüi mii(5lus eft Icrufalem : alterum datum in moncc fančlojiun^ Aoei,quar|(urfum 8c liberacftmater noftrajierufalem. Etidipfum A^^ poiioli myi^crium multis in locisrecenlent Cabalei , a cuius uera in^ cclligcntia procul nimirum fune omncs prophani. Ad literakm uc^ ro de allegoricamfacrarumliterarumintelligentiamtertium acceditcon^ tcmplandi gcnus , pračticam magis quam theoricam a(fi:ionem pra*^ ft.tns , qua pliantafia,ratio,8C mens pro fuo cuiufque modo adha;re^ ant lupcris , per quam adliasfionemi donum prophctiac, linguarurti cDranonum uircus , interpj^tationisjfcientia? Sc fapientia; ipiritusua^ rta diftribunonc infunditur. Secundum quod alii,alrjque unum ma^ gis Cf aliud donorum refpečlent , ipfumque cmulenturjuxtaillud A; poilolijEmulamini chariimata mdiora , loqui autem linguis , nolitc prohiberc. Humanas autcm mentis cum fuperis adhefio adherentium puncatcm , dC eorum cum alterna cui adha^rent ) ueritatc fymbo« lum S^conciiinitatem requirit, quod efFicere nituntur Cabalei,hi, quos filiosprophctarumfcriptura appellat : facras meditando literas,ca^ rum uiddicet contemplando numerum , figuram , po(itioncm,permu^ Cätioiiem,combinationem,8^ id genus, eaque referendo Sc tollendo ad fupcros , de ad seternaj ueritatis facramenta: Non quod Cabaleus ^ eiul'cemodi intcrpr|tamenta ubique ad amuflim prophetarum SC facri ® eloqurj intellečlum fui(re,ucl eile cxifl:imet,fed hoc unum intcndic , uc concinnareciproca,hac phantafìasrationis,& mentis exercitatione , denudcntur animi uires a cogitatione terrena, tollanturque ad fuperos illifque adha?reant. Et propterea in hoc Q ß aduertis ^glofTematum gcö nere multis modisdifTcntiunt Cabaleijalrjs numerum , airjs figuram , nonnullis pofitionem, permutationem , ac combinationem multimof de mcditantibus » uirefque animi exercentibus* Vndeperpluresiunioj» rum , non minus luda^orum , ^ Chriftifidelium , qui Cabaleorum fcu AUegorizantium dogmati ftudent,dum cam , quac in hoc genere contem^landi ßta eft , uun, minus aduertunt, diilidcntem hanc interi pra:tandi legem admirantur , SC multis uarijfquc , 3C inutilibus qua^i» ftiunculisfelcinuoluunt,tertium hoccontemplandi genus a:quiuoca in# celUgentia accipientes proiccundo primo,arbitrantes omnia hoc ipfo genere meditationis expofica haud iecus ad uerum litcraraut allegorie in« tellečlum tendere,čp fecundumcontemplandigenus&f primum. Vbi longedeuianc&aberranc a tramitcrecfto , minimeaducrtentcs, quod cametß confona SC prorfus neccilaria fint lìngula huiusgeneris inuentay non tamennecedariiim exiftimant Cabalci,ideo in loco literali uelalle^ gorico intelledu fenfiiTc prophetam^ Contemplando Q puta ) tcfi tragrammati dementa. AltiafFirmantipfum iod ideo primam pofi^ tarn dOTe literarwm tetragrammati , quod indiuifibilem pundum
unitatemtf
DB CORLISTÌ AGRICVLTVRA. unitatcmq? rcfcrcndojindiiuduam fummae unitatis cffcnnam dcfignet. Ali] idcirco hanc primam aurumant, quia dccem iniitates numero oltcn^ die,qui Icz dcnanus numerusunitasquacdam.dl,totumnumerorijam^ bicum uircucc complcctcns,principium ÖC finem: AÜ] propterea primum Inter cctragrammaci elementa poni prarfumunt^quo tenui iuo cacuminc, Se uix ("enlu perccpto apice, quali indiuiduam 8c incoprehenfìbilem nam eilcnriam dcnundliet, iDenarius uero dementi numerus decem i« phiros,tres fcilicct diuina:eiTenria:peribnas,8if leptem fančli fpiritus clo^ nainfìnuet. Ha:c horumq? ßmilia,licet comperta &lolida' fint ucritatis racramentajfumma {ìquidem unitate ÄTIimplicitateellediuinam elleno tiani,principiunio<rtincm,incomprchcnlìbilcm,trinamquc pcribnis,8c donalpiritus darifit ncccile,non tamen prorlus necellarium arbitrane tur per ipiumiod , ha^c precipuedocere Sčinfinuarc uoluiiTepioph« tam. Simili modo de alrjs huius generis meditationibusiudicandum , q? non ad litera:,ucl allegoria; intelligcntiamjcd lolum exercendi,ieu aprane di animi,fuperisquc adha:rcndi cupidine excogitantur. Quiigitur ^triforme hoc,cui innitunrur Cabalei, genus contcmplandi Icripturas attendit,^eaque in his tìdci orthodoxe prasbenturtcltimonia, aclalii^ bcrrima uita:bonorumque morum documentaconlydcrat, S<:dod:m nam faluatoris noftri in omnibus Apolloli iulTu ') JcdifiFicari nòrari delydcrac , minime profecfto ludicrum,pcrfìdumquc eiufccmo^ di Cabaleorum dogma prxfumct , ied celebri potius laude preconio oque cxtollet , & tanquam pietatisdoclrinamamplcčletur &:fou».bit, qiiaj ad hoc unum cendit , ut mortalium animos , a prartcrcuntibug huius caduci orbis umbraculis , ad cccleftia , & imniortalia numina tpllat,iterque pandat ajterncc falutis. Ea uero quibus rigidus ille & trox Cabala: oppugnator, id dogmatis retundcre , 8č perfìdum pcr# fuadere molitur , cp inconfyderata, & uiro fapienti indigna (ìntjfaci^ le ed cognofcere infpicienti» Vt autem perplura inania , que uir iftc in fuis, de cabaliltica ut ipfe effutit ]) perfìdia commenticijs ad noniiniam Sčconfufioncm Cabaleorum commemorat reticefcam , ne friuolis , minulque frugiferis lecliunculis , benignas lečloris aurcsoc^ cupcm , tria dumtaxat , quibus ipfe potiffimum in epiftolari iua ad pontitìcem maximum Leonem x, prarfatione in Cabalam ueluti blafphc mam hxrefilm ludicram perfidiam confutandam , innititur,in me^' dium proferenda ftatui , que quum irrita futiliaque eflè rcuicerimus, piane de aliorum eius argumentorum nullitate erit iudicandum. mum igitur uir ifte erroneurri enumerat ,-quod Habel,Abraham,llà^ aCjDauid , necnon Sč alrj quidam ante diluuium patres , feiplòsjauc aliquem de Tua propaginc , uirili 8C fccmineo femine natum ,exhiben' co^tjuerint,mundi reftauratorem. Secundum,quod primo parenti poft ruinam lapfum magis cp antea diuinitusfacflafìtreuelatio,quod
que in
ÜBER QVARTVS.	LXXH?
^uc in co faifVo i'am prxuaricacore magis fplenduerit grad2£lumen,quàm dum ageret innocentem« Tcrtium,quod Adam ÒC Eua mutua exarfc^ rine prurigine, geniali opplecicupidine, quem quidem rubita,& brutali's prurigo magis pecudibusaccommodanda fui(rec,quäm hominibus ad^ hucin (i;atuinnocenda?perfe(flis« Haccfunc,quibusmaxime'üirille Ca^ balam ipfamludicramSčblafphemam quandam hazrefìm conuincere fa^ tagit, quac quantum SsC reipfa, 8č argumentandi forma delinquane, ex fef quentibus plane perfpicere licet. Nec parum mihi fubic admirationfs^ quanam conHdentia 8č uana cogicatione quis adeo pratrcipici fentenüA ccnferejSč intrepide id condemnare non dubitet,cuiu$ non modo funi damenta, fedS^uimuodsuerbiqueignorat, quum nullusunquam fue# rit fìde!ium,qui huius dogmatis prima duntaxatrudimenta attigerit,quin eam tanquam piam, arcanam, & orthodoxas Hdei concinnam docflrinani coleret 8č uenerarecur : folum habuicobtrecflationisauthorem infciti^m, 8č tumidam archana: ueritatis ignorantiam» Qyod aucem ifte Caba^ laeomaftix in ipfa argumentandi forma exorbicet, ex eo facile conftat, quodtametß tria commemorata, aliaque fìmilia Cabalai documenta er^ ronea ludicra dixerimus, 8č CapnionisCabalam nonnihil perperam (quod minime dixerim]) dičlita(re,admircrimus,non tarnen exinde rcuini cerefaseftjCabalcorum dogma ludicram dici perfìdiam,pefl:ilentcfque crrores difleminantemtquemadmodum execrabile, 8č maxime nefan# dum elTet argumentariex eo, quod Petri Lombardi fenténtiarum liber Ccirca quem ucluti cardinem uniuerfaiuniorum Theologorum machia nauertitur^ in multis a uero 0Č communi Theologorum placito dechV net : propterea fententiarum uolumina, 8č Theologorum dogmata er/ ronea effe oportere:(ìc uti«^ rudis 8C acquiuocationis cauillacio eft,di^ cere ludicram effe perfidiam Cabalam, quod aliquis fcriptorum Cabalae nonnulla diffona ueritati errataue enunciet. Erronea enim Cabala,non ed Cabala, quemadmodum nec falfam fapientiam, fapientiam appellai re fas eft. Quod autem obtrecfirator ille, non mòdo falfe fyliogizet, fed 6c falfa affumatjin promptu eft intelligenti, Pra:rum{t enim blalphemam effeha^reßmalicui fancflorum patrum&prophetarum, qui ante incar^ nationis tempora floruerunt, aliquid ignorantia: circa fidci penctralia im^ pingere,qucquàm falfa 5<C uana GtpraefumptiOjnullus fapientum Theo^ logorum ignorat:qui(^ut fecundouolumine commemorauimus^una^ nimes l"entiunt,quod ante Chriftidomini in carne praEfentiam^ nec ange# Iis quidem miniftrantibus,per quos diuinorum ad nos radiusdiffundi* tur, cognitum fuerit, dearticulatum incarnationis facramentum, iuxta illud Apoftoli ad Ephefios tertioi In alfjs generationibusnoneflagni^ tum myfterium Chrifti, ficut nunc reuelatum eft fandis Apoftolis 8C Prophctis:Sienim primaeui fanftorum exade cognouiffent,fidei&rin# carnationis facramenta,modumue nafcendi faluatorisde uirgine, incuria:; (>rofedo 8C ingratitudinis uitio dandum effecillorum fìlentium, dC quod
N eam
DE COELCSn ÀGRÌcVLrVRA; «am ueritatem,qua Sc redemptio & Talus fempitcrna pendcc homuium,a' deo obfcura SC ancipici fententia proculinfenc, &C non pocius enucleate planccpcognita enucleatius palamqj docuiflTentjSčdetanto opinionum de hscrefum difcrfmine eruilTcnc paupercs et mifcrandos fili'os Heue : cutn tarnen diuina miTericordia omnes homüies uelit faluos ßeri, ad uerira« eis agnicioneni peruenire» Minimus namcp difcipulorum Chrifti domini, poftquam fpiritus paracletus^efFulferit, clariori incelligentiadiuina pcncf trauit Gracula,quamipfi uaticinq authorespropheta:,8^ qui a primordio fuerunt fančli : Ante enim Chrifti 8C fančli fpiritus praefentiam erat (^ut Efaias loquitur3uißoomnium,ficut uerba libri fignaticap,xfj, quia clau^ fìjinquit Danieljfunc fìgnatiqj Icrmones ulcp ad prirfinitum tcmpus iiu-j xta illud loannis cap, xx, Nondum enim fciebanc fcripturam.quia opor^ tuiteumamortuisrefurgcrc^EtilludLucexxiiij, tijcapcruit illis (enlum, ut intelligerec fcripturas : Paracletus cm fpiritus ( ut Icribit loanquem mittet pater in nominemeo.illeuosdoccbitomniajdco feptimode Ciui« tate Dei Auguftinus multos alTcruit,uerba pracdixifì'e de incarnatioms myfterio,quodiplitaraen minime futurum cognoucrint«ISIu!la enim fan (florum patrum.tametfi non clarcperfpexerit (incula refurretflionis (acra^j menta,nil tarnen horum habuit contcmptui» Aliud enim eftdiminutc,a# liud perpera cogitare de re,eo q? diminuta credufitas ueritatem non exc!u# dit,qcf' rame facit falfa opinio^NIon em perperam cogitat,qu! credit mudi d-irireftauratorčperpaflTionemet fanguinčinnocenr>s,n5 cogitandomo dum eius nafcentiacde uirgine : falfum uero 8č ad intcritum credit,qui cius nafcentiä de uirgine refpuitj&^ planecontemnir, Quibus omibus confpe* člis,faci!eeritincclligere,illunullain parte h2crefim,pertilentemuceiroreni comittere,quiafrerit,Habcl,lfaac,aliofq?fancflorü,ante uerbiincarnatio^ né cogitarle rclc,aut alili qucmuis fua propagine,8č fanguinco femincnaj tum,mundicx!iibituriire(tauratoré, nonconfyderando necpintclltgedo incarnationis&Credemptionismodü.Secundü u€ro,quoarroxillc cppu# gnator Cabalcorij tradit.onem accufat, uidelicet q? cisrior 8č amplior fucf ritreuclatio Adx iam facftopracuaricatore,^ düageret innocente,pror# fus comentitiu eil, 8C a Cabaleoru mente ^cinus aìienu, uno ore ancrcii; tili,prothoplaften innocenr0,!önge lublimiori donai ìj fuilTc lumine intdi? ligcntiexinde commiflTo deliclo : iuxta illud Hcgiga, Adam ab uno ad altcrum mundi pcrtigiccxtrenium,quicum egerie praian'catorcm,fadiis cftminor.Ec illud principis Cabaleorum Simonis,Gcncl. ii],ubilcgitur, Ecaperti funtoculiamborum,6«£cognoucruntfeeffenudos,Aperti qui:,fune ad cognofccndum libi aneca incognita mala fcculi,quc cum cog# nouifl'ent:,ec Idcpcrfpicatioresad mali apprehcnfìocm animaducrtilTcìit, continuo culpam agnoueruntdeli<fli,cx co,q? iupcrnum,qui in eis clluilciJ racfplcndorem iamamifcrintnudidcrcličt:i,HccRabi Smon.ldcni i]cf rundinusiviofcsjidipfumdiuinacordinationisprobancuolinnina, Mena hcmiquocßinpcncaceuchumcommcntana; S^omniü Cabaleorum fcn^
t!£ aU''
ti BER- QVARTVS.	LXXIIII
eit autoritaSjMcc docflifTimi Capnionis cabala/uo uerborum contextu id fonare uidccur,quod obcrecflator efFingit.Tertium autcm quod incer pe^ ftileiices errorcs,6£ blarphemas herefes enumeratjqiiod Adam Eua mu tua cxarferintprimgine,genialioppkn cupidine, aflercns hocpecudibus magis comicnire ^ hominibus adhuc in ftacu iinioccnnéc perfediis. Quis obkcro tam inconfyderaciis, dC rudis facrarum literarum contemplator, qui refpuaCjiiedum inter blafphcmas haerefes collocandum exillimct, A^i dam Sc Euam in iìatu innoccntias cund:is afFe(fì:ibus,per le humanam na;? turam concomicantibus,&r quibufcumcp modcracis ÒC indicis natura illc^ cebris fuirfeobnoxiosjquandoquidemS^ipfe mundi rcftaurator Deus homo Cliriftus dominus,trilì:itiam ÄTgaudium/omnum , uigilias, fìjf timjcfuriemjS^quicquidhumanGcnaturajconditionem confcquiturjcum coafTumpto corpore pcrped uoluerit. Quum non magis danda fìt turpi^ tudini 2>C uitio moderata genicalium prurigo ad propagandum,cp atre bi lisprurigo Q efuries dieta ) in uentriculi orificio ad manducandum,uel ari di humorisprurigo Q quam fìtim appellamus ])ad bibendum. Motus Cv/ quidam natura!,qui non uoluntatis reguntur imperio,nil arguunt crimi^ nisjuel maxime quidem temperato in corpore,quo nihil appetitur,nin qd natura: ordopoltulat. Taliscnimnatura(^utSapicns medicorum loqui^ tur^ pra:ceptore non indiget, quantitatem oblationis metientc : Optima enim inquitnatura tantum appetit,quantum digcrcre potcfi:: pari lege de propagationis aclu iudicandum,in llatu namcp innocentiic non afFicie bantur pruriginepropagandi,nifi debita feminis cocftura &quantitatc, atq^ tempore,id pofccntCjSdrecflorationis moderamine concomitante: Nec Augufbini nec^ Hieronymi, quam in mediCi producit autoritas, huic nollracaUèrtioniullainparteprajiudicat: hi enim cum docent, q? primi homines,fine ardore in paradifo i'eminaucrint,ct ita genitalibus imperane rint ad propagandum,fìcut pedibus ad ambulandum, audicndum eft, de cxteriore pudendorum titillatione, aptationc ad coniugale opus, quod non abfc^ uoluntatis imperio fieri debuilTe iudicant. Qj,un autem natura interius (^habito iam condecenti feminis temperamento) afFečla fuiflec moderato aliquò ijicitamento Sc propagationis ardore,minime putant a^J Iienum,ficut ÒC natura,&£ rerum ordo idipfum oftendit : quemadmodum enim cibus non rumitur,nifi uoluntate impcrante,rc(fla autcm SC confulta iioluntas hoc minime imperar,nifi exacflam prioris cibi conco<5lionem pr^ renrerit,quoJ utiqj nefciretuolijtaSjnifi idipllim denundiaret per fenfum famcmc^ uis natura;. Eodem quidem modo nec pudenda in ilio innoceni^ tia; ftatu aptall'ent fé ad coiugale opuSjabH^ uoluntatis imperio. Volun^ ras autcm minime imperafret,nifi id prius debita feminis cxpctrjflTet coco^ elio. Hoc autcm nequa^ percepiiTet uoluntas, nifi aliquo interius natura: incitamento perccpto. Ad hunc itac^ fenfum,dicere Adam in paradiio ge# niali atle(flum fuiilè prurigine, nil derogat ftatui il!i innocentiac : nec facri cloqurjjfandorumtßtraditioni id ulla in parterefragari uidctur. Alia per^
N rj plura
DE ČOELE$fr AGRlCVltVRA plura Cabaleorum dida uir Cabal^mafti'x calumniatur, 8C tanquàm' ahiV Iiä<{elira menca fubfannat, de quibus eadem lege,ut de prioribus perfpicax lediror facile dfjudicarepoteric: Necodumquodalijs^magifcß frugiferis> ßudfjs fuppedico, ampliorem hacin reoracionem paticur, proinde hic K«' nemdicendifacio,inui(ibiIi' & immortali fseculorum Regi ßc laus,gloria ö^honor»
INTRODVCTORIA THEOREMA^
ta Cabalar«
h	Abaia ca facultas dicicur,quacdiuinarumhumanaruqt rerum archa^
V^na,perMoraica2legistypuminfinuat,quemquidem infinuandimo#' dum,quia nullo racìonis diicurfu, fedaudicu5č Hdc tantum recipicur: Cabalam Q'd eftreceptionem } appellare libuir*
if. Typum hüc latitare in lege,/pfalegislatoris,panter &C fufccptoriscon^ ditio demonftrat,
III. Legis namcp lator,qui eftuniuerforu conditor Deus,cum {tcrnusfif, Sc undicßimmucabilis,ideo fempiternum et immutabile iit eiuseloquium oportet»
nii. Eloquium uero legis per Mofem craditar,&: ludarorum multitudini promulgatapjCum aiciflitudinijuamfcpmutacionis modis obnoxium fit, aliam Sc longe quidem diuerfam effe legem Mofis,a fuperna ÒC uera Dd legeneceffeelt.
V. Quapropter arternam illam Dei legem,uelutiarchetypum,atc]j idearti ex ifta mandatorum lege tanquam ex umbrofa quadam imagine contjce^ re oportet»
VI» Legis autem fufceptor homo,cumparuusmundus aduniuerfi habi^ tum,adcpimaginem ßmilitudinem Dei fačtus fit, ideo perfečlio & fa^ lus eius rcquirit,ut magnum mundum et conditorem fuum fačlo opere^ referat & imitetur»
vn. Imitabiturautem,fi conformi& fimiIilegea(flusfuosmoderetur,qua regitur orbis,& per quam ipfereriiopifex condidir,etgubernat uniuerfa,
vin. Quemadmodumigiturparuusmundushomo,fummiconditoris 8C uniuerß orbis fimulacnrum,atcp imaginem defignat : ßc condecens efl:,uc eiufdem mycrocofmilex,externam magni mundi legem dcnundlictjquod non aliunde ^pcr allegoriam 3c myfticam intelligentiam feu Cabalarn tradi,& doceri in legepotuit.
IX.	Hoc Cabaleorum dogma,tametß exiuniorumIuda?oruminrcitia,8č mentis hebetudine incompofitum, dC quafì uetufla quadam rubigine m ceat, id tamen in fé multorum allegorizantiu traditionem,autoritate,eru# ditione, tum etiam facilitateaptandimortaliumanimum adcoelorum rc^ gna,fuperac èC longe antecellit.
X.	Àudoritate quidem ex eo,q?Mores quemadmodùprimuserat diui<i nae legis pronundiator,ßc &eiufdem (haud dubie^archanae intelligent tiacexplanator,quicum fuerit omnium prophetarummaximusjcondac
illius
LIBER Q.VARTVS.	LXXV
illi'us autoricacem,ah'oruin allegorizantiumtradicioni longeeffeantepo^ qendam«
Eruditone quocß praecellitjcx eo quod uniuerfa & fingula diumarum humanarumc^rerumprimordia^ac elementa confyderatjeacß fenfim ne^ člic,8C Aio ordine pandie, quod hačlenus a nullo allegorizancium incera precum ita exade craditum cognouimus*
Facilitateeti'am aptandi ad ccclorumregna, quia uiam aperit, SC femiV Xi i. (am monfhratjquaille qui cceleRem uicam defyderacjabfc^anxiajuaga, titubante rationisindaginejféfeconformem reddat fuperum natursc. Se indiuidua? Trinitatis imagini,
Huiusdogmatis, pars una theoretica,quce fpeculabilium rerum penc^ xin. traila confydcrat : pars altera aduofa,quae animum ÒC corporis uires pro Fpfritalibus doniš,& huius uita?commodis impetrandis adaptar»
Theoretica (^quemadmodum &reliqua docfèrinarum genera)altio* xiin. fa per ima, Sc laten tia, per notiora nobis denunciar*
Notiorafunteajquseclaro&Cafìriduoexperimentoinnobifipfis depre x hendimus : unde uniuerfa legis mandata numero èC proportione, hurn?# nae compaginis partibus ad amuflim refpondere confpicimus*
Homo enim cum trinus, 5C longo quidem ab inuicem interuallo atcp x v i. difcrimineconfiftatjUidelicet archetypus,cocIeftisacterrenus,horüquem Übet lex ipfa perplane adumbrat*
Nlam quemadmodum quiuis herum hominumexmarc & foemina xvji. conftatjfic lex maremffuomodo)&: foeminamcomplečlitur^
In lege mafculi uices gerunc priora quatuorpentateuchi uolumina: xviir. Quinturfi uero uolumen Deuteronomium fceminaetypum infinuat»
Terreni hominis marem S>C focminamj effigie S^operationum uarie^ tate fenfus dijudicat*
Cceleftis hominis marem refert, fplendidior machina cocU, fccminam x x. uero lunarisglobus cum elementari fabricajuifceribufqj in ea contcntis*
Archetypi hominis mas cft, fublimis angelorum chorus: eius uero ^ ^i« fceminaeft regina, feu militiacceli,quamanimafticum ordinem nuncu^ pare libuit» '
Si cuiuf(^ horum hominum marem 8čfccminam feorfum infpicias, x xii. utrumque nouem praecipuis membris conflari reperies. Si uero marem cum fccmina,& hanc cum mare uti unum (^quemadmodum reipfa Tun t_) confyderas, tunc quemlibet horum hominum ficut 8č legem ipfam,atcp facratiffimaDeinomina^decem potioribus membris compaginar! pla^ ne perpendes«
Potiora &rempiterna!egismembra funtdecem,perpetuo obferuan^ xxiii. da mandata decalogi.
Terreni hominis membra,qua; 8č fpeciem perpetuant, 6<Cindiuiduum xxiiii. conferuant, quoc^ decem enumerant^uidelicet ccrebrum,pulmo, cor,(lo^
N irj machus.
machus, «par, fel, fplcn, rcn, genitale,mam'x cum anncxi's* ^XV. Sic 3C primaria copleflis hominis membra decem annunciant,intellc| (fbualc, feu Empyrcum coclum, mobiIeprimum,firmamentum, Satura num,loucm,LVlarfem,Solem, Vcn£rcm,lVlercurium, Lunam cum uifcc^ ribus Tuo orbe contentis. XXVI. Archetypi hominis membra decem funt ordines angdorum, quos Hebraicouocabuloappellanc Haias, Hakadefchjoffanim, t:rclim, Hafd malim, Seraphim, LVlalachim, Elohim, Btne clohim,Cherubim ♦ Sacra uero Theologorum fchola hos ordines uocar,Seraphim,Chcrubim,(hro» nos, dominariones, uirtutcs, potei^ates, principarUs,archangclGS, angcj lofcp« Decimus uero ordo eft, quem Cabalei unacumplunbusprilco? rum Theologorum,atqi Pcripateticorùfapientum animafticumdicunr, Se Hcbrara uocelfchim (hoccltuiros^cognominant. XXVIL CunAardeniqj hiccxpofitae decades, a dccem fancftiflìmis.cxciripls^ ribulcp Dei nominibus ducunc origincm,ad caq; rcfpioiintjcV tcndune uniusrfajhoceft, Ehcie,Iah, Tetragrammaton proiatiim, l:Iohim, loha, Elohim, Tetragrammaton Zcuaos, Elohim Zcuaos, Schadaj, Aedonai.
XX VII r. Eiufcemodi dccem Dei nomina, decem fephiros O'd cft numeratici nes^uocant Cabalei, quarum fingulis uaria attnbuunt cognomenta,dc quibus nonnulla exempli &clarioris intelligentix caufa hic in medium pro fero,
XXIX.	Prima; Sephirzc adfcribitur nomen Eheiejfupremum diadema.,priua* tio,pater, mens.
XXX.	SecundXjidrcribiturnomen lah, rapientia,primogcnitus,c(rent{a,in^ forme»
Tcrtia?, Tetragrammaton pronunciatum Elohim, prudcntia^fpiri^ tus Dei, lubileusjcuba magna,formatrix,conuerfio,redciT>ptio mundi, uica uenientis fècculi* xxxii. Quarta?, El,gratia,niagnificcntia,dextrum,mifcricordia7,aquac fu^ periores.
xxxin. Quint-T, Elohim, fortitudo,tudicium,(ìnifl:rum* xxxiiii. Sextcc, Eloha,gloria,linea media,uoluptasjlignumui'tàf*
XXXV.	ScptimvTc.adfcribitur Tetragrammaton Zeuaos, acternu'm,colum# na dextia,
XXXVI.	Ovfèaua?, Elohim ZeuaoSjConfeflìojCoIumna (ìniRrà* ^ xxxvii. Nonat?,adfcribitur nomen Schadai,fundamentum,iuftus,ìfraeIJo^
n.ph,inreilečlus bonus,fabbathu,quics,redemptio,fccduscrrciimci(ìonis* xxxvni. Decima?, adfcribitur nomen Aedónai, regnum, ecclcfìa Ifracl,tcm# pldmreois,fponfa,regina cccli,Dei ianua,uirgo Iirael,regnum domus Dauid, hortus Dauid, SC id genus» xxxix. Äti harcdcniq; Sphirifticadecem cxemplariarefcrunt Cabalei lìngua
la legis
XXXI.
r • - LIBER QVARTVS;	LXXVl
!a legis, facn cloqufj uerbaatqj dementa,adeo ut prudens Sč fcduius /criptufarum indagator, hac allegorizandi peritia inftručtuSjfacile qu ^ dem per litcrakm lenfum, quafipertenuem quandam imaoinem,pcde« tenciin manu duci, tollipolllt ad myfticam ö^ fpiritalem intelligcntiam, quemadmodum exfubnexo portarumlucisepithomate, 5C usrrjsCaba^ Jcorumtradidonibusplane uiderc licet.
Sphiriftica Sč exemplariadtcem Dd nomina,alia compctunt croato« ri in fé, ad nullamcreaturarum relata : aliaeidem competunt, prout crcai> turam reipecflant: Illa funtjlupremum diadcmajfapientiajatq^pruden^ tia ; haecucrOjfuntreliqua pofteriora fcptem.
Sublimiora tria,quorum primumpatrcm,fecundumprimcgen!£:um, xli. ttrtium Dei fpiritum appellat, limplicem 8č coacqualcm, eiTentiuc unirai tem oftcndere afìferunt Cabalei (^diuinae ordinacion/s compendio dicTto MaerecheseIohus,&: fequenti epitome tefte) uero feptemab inui^ cem fccerni doccnt, nonquod in mente diurna rcip a difiuncTrafincJcd quodincreaturis,in quibus excmplariaillareluccnt,repcuplex rerum g».^ nusreiunčlimexiftere,planedijudicamus.Quemadmo-!umediuerroirii fenfibiliumrcrumprimordianullaconditionenec uiaJiquainuicem fc^a^ rari'Se difiungi pofTe perpendimus.
Perpendimus enim tria naturalium rerum principia (^pnuationem, xlii. materiam,S^ formam} longo fecerni interuallo,quorum tamcn nulluni fciunsflim dari, uelexiflere poiTejfed unameandcmc^ corpoream naiu# ramconftitucre conijcimus, At corpusipfumj&r elementum, minerale, uegetale,animale,rationale, Sč inteliecftuale,unumquodcß fcorfum, per fe adum confiftere deprehendimus.
Eiufccmodidccemfphiriflicaexemplaria(^ut GerundinusRabi Mof xliii. feSjRachanates gionator,nccnon SC diuinic ordinationis compenduim pcrtraclrant} Primus Adam quamdiuuoluptatis hortuminhabitar, cla^ ro apprehendit intuitu.
Quumuerorcrpentis,& Heua; llimulode ligno feientias boniSj mali xliiii» gdar,ramulumc|jdc radice abtruncef,ac regnum a fundamento feparer, tuncdeuoluptatishortoipfe cumuniucria fua propagine cxterminatur : undefeptemduntaxac inferiorum fephirascapaxreijnquitur, fublimioi? raucro tria (^quemadmodum Rabi Simeon portsclucis, & diuinx ordi^ nationiscompendiumtraduntjnullusmortaliuni quoufcpftrpentis ui^ rus ablatum fit perringere, Sč intucri ualet.
Virus ferpentis tollitur, unde Sf lex mandatorum euacuatlii',quando x l v. fit conuerfi'OjS^ ad priftinum pofTeflrorcm redeuntpo{Icira,arc^ leruus aü propriam cognationem reucrtitur»
Cuntfcahxcfiuncjquando ad inuiccrncanales fiflula: refpondent,Si xlvi. n-agnalubilcifonat tuba»
Tuba fonatcum	(int rcmidioncs fcptem, SJ inde magni fab^ xi. vii.
N iiij bathi
ÖE ČOELEŠri AGRiCVLTVRÄ batfiidieš^cuiushullse funt uefperse/equitur« X L VII I. Haec fingula cum tranfada fuerint,cunc mundi reftaurator Mcffia Ré lius lofephjHlius Dauid,de uirgi'ne ccelt regina, SC paradißporca natus, e mortuis refurgcnsjfaluar, & ignfs conflagracione iudicac mundum, mor# cuos uicae reßicuiCjfancfiorum corporagioriofa reddit 8C fempicerna« XLIX, Hisdenicpuelutibafi Sč fundamenco cheoricum Cabaleorum dogma totuminnicicur,ad quod moKpradica&ačtuofa pars Cabalai fequitur« i» Adluofum Cabaleorum dogma f ut rem paucis enundem]) nil aliud intendic,nifi ut mentis conccpius,& fantafiae fimulachra, corporis quocp geftus (Tueluti terreftrium canalium orificia) diuinis paradigmatibus,& angelicis cccledibufq; uirtutibus, tanquam fublimium canalium inuicetn oriHcrjs coaptet : unde folers fidei 8c pietatis cultor,minori folicitudineSC cura,ip(i omnium bonorum largitori &patriluminum Deo,adhxrere queat,& huius et futuri fairculi commoda cum fumma uitg fcclicitate coni» fequi 5(rpociri ualcat»
IN PRIMVIVI THEORE#
ina appendix^
avi enimordinemuniuernfut librodirecfloris tracflatu Tecundo, capite feptuagefimo fecundo Aegyptius Rabi Mofestradidit^a fapientibus folum auditione recipere uoluerit,is facile fupcrftruerc po^ teric» Diuinac nam^ Iegis(^inqL .cap. quadrageßmo*^ follicitudo eft uen'dica de Deo& angelorum cruine tradere documenta,ita homi» nem erudire,ucun!uerlum orbcm iuoadamuflìmordinedeprehcndat, Sajpiusenim prophetarum fermo, tranfpofito literarum ordine, alrjfque infolitis quibufdam ßgnaculiSjgrandia quidé fapientiae archana defìgnat, Ha:c illecapitequadragefìmotertio» Ex quibu» tu colIige,quod biper^ tite recipit &acceptatueritatisarchana auditor Cabaleus, uno quidem modo, quo firma credulitate fufcipit dependentiam Bčordinem uniuerfi ita reipfa con(ìn;ere,(ìcut fapiens tradit Cabaleus« Alio modo, quo abfque ulla haefitatione acceptat hunc ipfumrerum ordinem Mofen infinuaffe, typico fenful^is:cui adftipulatur Gerundini Rabi Mofis in Genefìm aucfloritas, a Talmudeis accepta,codice uotorum f fuper illud Pfalmora, Et minuiftieumpaulominus a Dfjs) Quinquaginta, inquiens, funt ia^ nuae prudentia:,quse omnes (^una demptO tradita: fuerunt Mo[ì,eafque palam uel (ìgnaculis quibufdam lex ipfa o(tendit,Ha^c Gerundinus« Per ianuas prudentiaegradus indicat, quibus uniuerfus rerum ordo con^ nditruna uero,quamdemptamait, efttertia illaex fublimioribusfepbV rosjcuipraecipue nomen prudentÌ5adfcribitur,quaE Trinitatem (^utam difti^cum unitate creatoris inßnuat» Et ideo hancpenthecoften, atque incomprehenfibilem Trinitatis ianuam, nec ipfemaximusquidempro'
phetarum
• ■ LIBER CLVARTVS.- '	LXXvH
phetaVum Mofcs penetrare nierujV,qui poftèrìora duntaxat ftotü /.crea ^ turarum ambitum 1 pcrluftrauic, fidclis cxiftcns in omni domo eius, non autemin ipro,qumbricauit€am:aitenim,Vidcbispoft€rioramca,facics Exodi autem meaj non uidentur» Qux autem Scquales fine ciufmodi quinqua# ginta ianug/eu gradus èC limites rcrum,n€c ipfe Gcrundinus hoc in loco, nec ullus Cabaleorum palamexpreffit«PIurimum fìquidcm ftuduitpn> morum fapientum prouidentia,muItiplici aenigmatum ce uelaminum riccate,legisaccprerum archanacircutegcr€,ne a fupercilio infciftapro phanorum contaminarentur» Extranea([inquic Salomon) fccreca non reuela.t^Jec mittendze funt margarite ante porcos : Nccj? dandum efl: ( ut ueritatis aučlor admonuit) fančtum canibus.ne conuerlì dirumpät uos. Qui enim indocili & prophanae m altitudini,legis 81C fapientias abl'condica tradit,perinde efl: ac fi furibundo,& capto iam apro uincula foluat, cumcp aureis et pracciofis monilibus ornet,furie fané atrox d)C eftrgnfs tunc belua, ac circumquacßdifl[ipat,etdirumpitquicquid fors fìbiobtuleritjipfaq^au^» readecoramcnta coculcat,8č fordidis uolutabris coinquinat,quod tu,qui fapiSjConfydera» Hacigiturdecaufaantiquoru Synterefis.eo modo tra# diditSd docuitU€ritatislacramenta,quo a perfpicacibusfapientiajetpro^ bitateuirispercipi &C drjudicaripoflìnt,atcp fimulcum hoc uelata &Cinco^ gnitarelinquentur prophanis tiuxtaillud Safomonis, elogium uerbum uerbo reddendo, Mala aurea (^inquit) in canccllisargenteis,eft uerbum Tua condecentia prolatu«Eiurcemodi namc^ aurea mala hallucinantiqui« dem tota uidentur argetea,qui autem uifu ^ luminepollet,is per ipfa can^ celiata opercula animaduertit, Sc perfpicit id quodintusrefplendctj&C rutilataurum:&ideo fapiensarchitečlus Apoftolus ferpentina pruden# tia frctus (_utlatius praccedenti uolumineaperui]) fapientiam folum inter perfečlos loquitur,p3ruulos uero la(fle,8činfirmos oleribus pafcifj Vnde &:ueritas ipfa admonuit,paraboIis uelanda effe fpiritaliacharifmatajUrMaKci ^ uidentes non uideant,& audientes non intelligant.
IN SECVNDVM THEORE^
ma appendix»
QVod autemrerumarchanainlìnuenturperlegem Mofis,uaria fa^ pientum atcpfandorum monftrataučloritas: HxcQnquit Mo# fes) cft ueftra fapientia et intelligentia cora populiš,qui audientes uniucr# fa praccepta ha:c dicene l En populusfapiens 6čintelligens,gens magna* Cum igitur fapientia nil aliud fit quam aìtififimarumcaufarumnotio : in^ telligentia uero dicatur,qua per cognita« rerii caufas^caetera qua? fequun^ tur deprehendimus,reuincitur uniuerfac legis mandata altidimarum cau; farum noticiam,8^ rerum inde pendentium cognitionem infinuaretcui alluditillud Apl'ijConfidis teipfum effeducem caccorum,lumen corum,Róman.i5. qui in tenebris funt,cruditorem infipientium, magiftrum infantium, ha^ bentem formam fcientiac SC ueritatis in lege» Adftipulatur etiam his Tal# mudicumillud,quod in libri direčtoris praifatione Aegyptius Rabi Mo*
fes rečenfec
DE CÓELESTÌ ÄGRIÖ^LtVRÄ; fes recenfcc ; Li'teral(s,inquit, legis intdiigentìa fìc refercur ad fenPum ceT'i ticudmis in ea lacicancem^ßcut obfcura 8c tenebro fa domus ad prai^donim Mutli.13, margan'cam in ea recoHdicani,iuxca illuduericatisoraculum : Simile,in# quiens,eft regnum ccelorum thefauro abfcondito in agro,quem quiinuc^ nit homo,abTcondit &č, Quae tuipfeconfydera» Hic uero triuiale il^ lud Sciolorum pugnare uidecur argumentum : Si iftud, inquiunt, tanti (^ut narrasi ponderis Cabalcorum dogma in facris daretur cloqurjs, Aii# qüfisutiqpÄpoftolorum ÖC ueterum lapientumidipfumprotuIi(ret,auc deeo alicubi mentionemfecinfer, At quia nul!umillorum,dehocicriptÌ8 uel dičlis fuis quic^ comemoraflTc lcgimus,ideo ambiguum/ufpeftumue & minime admittendumuidetur,Harcilii« Tu autem,lì attendas,et ratio« cinium iftud rečle conrydercs,inuenicsidiprumnonmodoperperam,8C falfodircurrerejfedctiamfaifa &uana figmentaadrumcre;fairo quidctn difcurritjquia ab hominis eloquio ueritas non dcpendct natura?,ut divflu fas fic^quod homo quantumlibet fapicntia & Ipiritu pollens, non profcrt, id non efl: : Ted ediuerfo quod non cli,id fapiens non loquitur,Idcirco rut dis nimium 3C inconfyderata argumcntario eli:,dicere : Apoftolus Caba; lamnontračlat,necp de ea commemorar,crgoGabaIam refpuit &con# tcmnit.Qljemadmodum turpe 8c longecxecrandumcftdicerc: Quia At poftolus de facrataSč deipara uirgme, de indiuidua Trinitate(^uidelicct ob gentium ruditaccm^nihi!,uel hon fatisexpiicat,ideo admittenda non cfiTe.Quiainfupcr ApoltoluSjAmbroßuSjAuguftinus,Hieronymus,aut quifquam uetcrum Theologorum decoclcfti oC angelica Hierarchia nihil cxačlc enuiiiflnc, quam modo ampliflima Dionylrj uolumina pandunt, propterea refpuendAfintjquandoqujdemplures lančJrorum fapientumcp fidelium,hTc ipfa tanquam coclcftia oracula amplečlantur & fouent, E» dem utic^ lege de rudiufcula uana illa con tra Cabalam argu tia indicane dum, Quod autem harcipfaargumentatio faira,uanaqj figmenta aflfu^ mat,palam conltatinfpicientirproponit enimnullum Apoftolum,ncqj aliquem primorum fapientwnquicquamde Cabaleorumtradereuel m nueredogmate, quod aperte quidemfalfumS^ commcntitiü,a quouisiU lorum fcripta feduIoIeditantidignofcitur.Omnium fiquidemjutfandoi rum fapientumc^ anxia (^ut nofti_) follicitudo et cura potiflìme hoc unum intenditjuniueriam fcilicctMofislegem, cajteraqjprophetaru Agiogra* pha,a literaliatcjpterrenointellečlu ad allegoriam & fpiritalem transfert ret intelligentiam,admonente Apoftolo : Literafinquiens^occiditjfpi^ ritus autem uiuificat. Cum igitur hunc fpiritalem dC Allegoricu facri eloi qurj fenfumCabalamuocitarilibuitjClaroargumentorcuinciturjApofto lorum traditionem,&: fapientum fancnrorumqjglolTemataj&eorum facri eloqurj interpretamenta , omni diligentiac ftudio circa Cabaleum ucr' fari dogma. Et ideo falfaafìTumit contradicfì:or6(Cofor,atq?ignarus ö^no^ minis quidem Cabala^« Nec te moueat,ct fufpicanrem rcddat nouifllma patefadlio nominis Sidodrinac Cabalac, quemadmodumnec tarda Af
riopagita:
nopagitaEUoluminumcuulgatio .Nofticnim([utpau!oantc retulQcjua curaarcpfolertia conati fune prouidiprirnorum fapienrum udare ar^ cumtcgere fidci 8čaericatis myftena,ad praecauendum id,quodiam turv bulenca 8C miTerahac noftra tcmpcftate contingcrelcngclateq? expen> mur,Cl,uad€caurapnniorumaIlegorizannum feuCabakorum traditio^ nem,quemadmodum 8C Dionyfq monumenta edere, & in uulgum dare minime permiffumerat,folum prouidis/apientia ec morum honeftate ui* ris,idclam& cum filentfi paftoreferarefaserat,doncc(^turbatoexindc rerum euentu, 8C fedicioforumjfyrannorumcp pra^ualente audacia ) h;vč archana 8C abfcondita fapicntum uolumina,ad circumforaneos, 5č ad m/ fipicntummanuspcruenirenc,quiqucftus,& inani gloria; libidine ea in publicum profcrrc, uiolarc, 8C corrumpereaufi funt,quo tandem fačium cftjUtiam ßnguliqui fibi aliquid literaturae pra:fumunt,ctiammulicrcu!f, lanfj &rcerdones,rLidcrcpagricola;,de maximisfideimyftcrt]s altercati 8C alTerere,uanirqj&rperniclofifnmisopinfonuminuolucriscunČi:apropha# nare,5^ imbecillium multitudinem inlubricum&prarcipitium deducerc non formident. Et propterea nulla tc capiatadmiratio,qj Rabi Simonis principis Cabaleorum paritcr et diui Diony fi] monumenta^tanto tempom ristračlu Iatibulis& tenebrarum caligineabfconditaiacucruntrquod fi Ecclefiaflicas,(7mul& Talmudeorum hiftoriasinfpiciaSj&^Dionyffi fcnV ptacum Rabi Simonisdogmateconferas,planercpcries utrumc^ Coeta^ neos,8^ circa facratiCTima: crucis Domini,ct Hierololymitaniexcidf] tem^ pora floruiffe : amborü quocp di(flata,pari tenore.& limili conteniplandi lege tradare rerum archana, fpiritalemcpfacri eloqui] traderc inteliioeiii? tiam. Eorundem etiam (cripta,acquali ferme annorum rpaciolatitalTc,Sc codemquafi tempore prodi)(Te in lucem: Idiprum(^fi aduertis]) luftinia^ nis fanAionibus cum Talmudeorum codice (^nefcio quo scmulanti fyde^ re,uc!qua latente caufarum ferie ^contigiflredignofceSjSi tu confydera*
liM TERTIVM THEORE#
ma appendix»
IPfe cnim ^ait Hieremias^eft Deus uiucns,rcx fcmpitcrnus : qui dixit, Ego Deus,& non mutor, ideo eiusquoqj ucrbum in arternum (^ur ^^n'ach.?, Pfaltesloquitur^ftatjfeupermanet inccclo :dequo Apoftolus, Audtui, inquir,archanauerba,quaenonlicethominiloqui: Viuus namcj5(^ut aci Hebracos iii). fcribitur^eft fermo Dci.&efFicax difcrctor cogitationum ctintentionum cordis.Quuniuerocogitationudifcretor folus fit uniucr# forumrex,8^conditor Deus,erit Deilermoidem quodDeusipfr,qui cum fitimmutabilis,eiusquocpiermonemimmutabilemenreneceflree(ì:,ec ideofermonemhuncuocat((uper Bfaiam viij-^fancHroru glofTalibrum praefcientizcjdequo leguntproplicta?« Eundem primo de libero arbitrio Auguftinus,legem acternam appellar,qu£ non poteft cuipiam intelligenti non incommutabilis uideri*
IN
DE cdStESrì AGRICVLTVRÄ
IM ayARTVM ET aVINTVM
Theorcma appendix« 'l ZMbramCutinepi'ftola ad Hebraeosfcribitur)habet lex futurorunl V bonorum/ucura bona üocac cccle(lia,ec rempicerna,prour pauloan# te eadem cpiftola declarat,dicendo: Quae exemplari & umbra? deferuiunt cccledium^ui'delicecfuperni ce(i:amend& legis, quam ad Galacas iitj«Ä^ pofliolus liberam macrem nollram ÒC cocieliiem uocat Hierufalem: de qua pralm,xviij» |"cribitur,Lex Deiimmaculata,conuertensanimas« De alio uero tradito in monte Synai teftamento, fubiungit : Teftimonium Dei fidele,fapien> tiam prapftansparuuIis^Teftimonium namqpcertitudinemprasftat derc non uira,quod eo tutius ÒC ftabiliorifide recipituc,quo ille qüi perhi'bet te# (limonium/apientia & uita? munditia probatior habetur«. Et tu qui fapi's intellige,nec garruloru quorundamargutias attende, quod longe magis perficit fyncerum ueritatis indagatorem fides, 8c firma per teftimonium credulità», ^fyllogiftica öd ratiocinatiua de re cognitio« Praccellentior quidem8dmultoiublimioreftmentisconditio,qua firmaapprehenfione res creditur, quam ulla uis rationis,quae uagoac titubanticogitationeöü Prou.xrj* möturem ipi'amdrjudicat; iuxa illud Salomonis, Qui bonus eft,haurit gratiam a Deo,qui autem confidit in cogitationibus i'uis,{mpie agit, Hinc Sc ueteres Ethnicorum fapientum (^ut lecundo Elenchorum libro capite ultimo, tradidit Siagirita^ arbitrati funt fe homines erudirepofle n5 dan> tesartemjfed ea qua; funt ;ib arte,facilius ßquidem et minori impendio cot lonus domum inhabitat ab alio condita,^iSj cuiopercprecium fit,uta fundamencorum exordio fabricet illam^
IN SEXTVM THEOREM ma appenpix*
rRitum enim eft in fchola fapientum f ut latius in fequetibus audics) hominem efTe mycrocormum,ad habitum&fimilitudinem uniuerß formatum, quia igitur homoipfe habitudine,&: prima (^utuocant^ pc^ fe(fi:i0ne,fiueačluprim0juniuerfi orbisimaginemgerit^ldeo ultima; hu' manacpcrfečlionis ratio operationum8ča(fluu magniorbis^SCeiuscon^ ditoris imitationem ßmilitudinemq; requirit: iuxta illud Deuteron* x, Etnunclfrael,quid Deus^fcz Tetragrammaton^ Deustuus petit a te, nifi ut timeas Deum tuu, ÒC ambules in urjs eius» Beati enim f inquit Pfal^ Kal. cxvirj. tes^qut ambulant ininufjs Dei,quemadmodummiferiSdperditi funt, ^ qui per ignorantiam Cut Apoftolus loquitur ) & c^citatem cordis alienai ti funt a uia Dei: Sc ideo infert & praccipit,Eftote imitatores Dei ficut If] chariilìmi» Hic aut unum animaduerte,& tecum reuoIuc«Quemad# modum enim magni orbis lex,eiufcß modus operandi in his,quae generai tionis de corruptionis uiciffìtudini funt obnoxia,licet non eundem nec u^ niformem in fingulis pariat effecftumjquin unum (^uerbicaufa) ftatura produčlum, alium procerum, unum erecflum, alium curuum, &C humcro prominentem formet,iftumnigrum,illumcandidum,hunc fenfu obtu^
fum,
TI
LIBER Q:.V'ARTVS.	LXX13C
funrijilliim peracucum,5č id genus Synchomatum proferat, quibus indh uidiiorum uariccasSčdifcriminaconftaritmihilominus in primarfjshu^ mana: compaginis meinbns,qua!modi's omnibus ad uitam ačliones requiruncurmortalium,nun^defidclex natura rerum, quin ea ipfa membra ccrca ac limitata quadam magnitudine numero 8C forma,pro u^ niufcuiulqj neceflfitatc aptetÒC condonet.Sic utiqp parui orbis Sc mycrof cofmi leXjtametß in fingulis eius (exccntum Sc tredecim mandatis nori icmpcr,ncc ubicj^ cundem fernet modum atqj tenorem, eo q? uerbum dei (^utrj.Thimo.ii. Apoftolusdocuit^nonefthuicuelilli op^^i alligai tum. Dccalogi tarnen legis precepta , nulla temporis uel loci uarietate uim fuani aniittunt,nec ab eius obferuantia èC uinculo feruitutis ullum mortalium immunem liberumc^ permittunt. Prscceptumputa colendi deum Sdiionnorandiparentcsjunumquemc^ femper ubicp adfuiob^ {èruantiain.certolimiteobltringitjhocautem uel ilio pra?cife ceremoniai^ rum Se ohfèruantisc ntu,deum colere, Honorare parentem, nec fem^ per nec ubicß eandem obligandi uim fìbi referuat : & lic de reliquis deca^ logi m.indatisiudicandum,quemadmodumtertio huius operis uolumii^ neid latius intelligenti apcrui. Quod quirecfte 5č abiqj ullo fuperciV lio conlyderat,permulta quidem diiridia,que modo in facra. f. republica Chrifti ad exterminium ufc^grafìfanturà fcuiunt,tollere protinufcp ex{> cinguerepollèc,
IN SEPTIMVM THEOREMA APPENDIX,
T Ex qua conditus eft,6č qua regitur orbis,quam Cabalei ^ fuper illud X->Prouerbiorum vii^. Ab aeterno ordinata fum) ante mundi conftitu^ tìonem extitiflTe enuciant, eft ipfa lex,quam primo de libero arbitrio Au<> guftinusfuramamefTedicitrerumomniumrationemjDiuinaz menti in icriptam. Et eandem ethnicus ilk Cordubenßs magnus peripateticidoi? gmatisinterprcs,diiiinamartemuocat, cuiusfolum umbram(^ut antea expofui ') habet lex ifta in Arabiac monte tradita .De cuius mandato feri bitur. Deut .xxx. Non fupra te eft, nec in celo fìtum. De illa uero 2ci> terna lege di(^tum eft Pfalmocxvifj.Lextua ueritas: Cuftodiam legem tuam femper,in feculum ÒC feculum ftjculi : Beati immaculati in uia, qui ambulant in lege dei.
IN DECIMVM THEOREMA APPENDIX,
PRaccipitnamc^ Chriftiore ueritas Math.xxirj. fuper cathedra ,inquiV
ens Moli federunt fcribas & Pharifei,Omnia ergo quccumcp dixcrint lìobis feruate 8c facite. Quo autem pačlo Molàica: traditionis cathe^ dra a Mofe adufcß talmudici codicis promulgationem pcdetentim,ab uno in alterum auditorem fuccefìrerìc,non abfonum foreduxi hicpaucisrppc^ tcre,Si tu camen ea,que fecundo huius operis uoluminc , de uario 6c dif^
O	ferenti
ferenti pharifcorum genere rccenfiii in mentem reiioccs, nc noininis equo catiorcctä rei incelligenciä confiindac,Lcgiturciiiinin traditionihus uc^ teriim lapientum IudcorLim,qiias iioeant pirke auos,idefl: capitiila patri', Mole legem acccpillein monte Synai,eamq5 tradidiile explanaliè rucjoruamueroienionbiisjfeniores propheciSjProphetas magna: lynatf gogx iiins : quorum poftremus erat pontifex Simeon iuflus,de quo fum mani Ecclefìailico libro decantanturpr^conia. Quem Sč in Euangelio Lucaürj.c. Simonem iuflüappellac,is lege tradidit Antignadi Sacheojs lolepho [ohannisfilio, & alten lolcpho filioloazaris. Vterqj lofephusj hanc tradideruntjNitaidiarbilenfijŠ: loiuetìlio Prahaie. Cuiusauditor rem excitiiTc Iclum Chnilum Dominii, iuniores talmudeorum fallo (^ob Hominisequiuocationem ")affirmant, Talnuideorü namoj capire helclc teftimonio, loiue ille tempore Hircani quem uocant lanai) fioruic, Hircanusautem(^ ut Bauli rolcphihilì:oriadocec,ccntum ferme annoru fpaeioantePonrium Pilatum lerofolimorumregnum , lìmuI&T facerdo« cium obcinuitjfed de bis alibi latius. Nitai igitur arbiknfis, & lolua hanc craJidcrunt ludc Tabaidis filio,&: Simoni hlio Sote,utercp hanc tradid« run:Sjmainc,Sč Abtalioni.Hirurlus Hileli dč Samaidi,ilticamtradidcf runt Rabi lohenani Zacaidtsfilio.Huculcl} in capitulispatrum. Deinde exaarrjstalmudeorum Icriptis colliguntea »qua? mox (equuncur.prouc Aegyptius Rabi Moles Deuteronomi) fui pra:fationc, ütRabi liaac in Att;onomicacnarrationereceni'cnt:huicigitur Rabi lohanani comilito Se collega erat Rabi Simcon,Cuiusfìh'iis erat rcncxille Gamaliel,ad cuius pcdcs legem audiuit Apoftolus, Ad:,xxi).Is!pre Gamaliel legem c> pofuic nlioetiamnomine Rabi Simeon, isgnatoiiioRabi ludeQqucni obfa^ pientiac magnitudinem SC eius honeftatem^ Rabi iančtum appellane ,cui> US confuetudine 8C alTìdua familiaritate ut in codice,cap,ultimOjbenedi* člionumnarranttalmudei^ulliseftimperator Antoninus cognomento pius.Is ipfe Rabi luda a leroiolimitano excidióuicelìmo centefìmoan* noprimusMoCaicaclegis explanationem compendio dičlo mifchna pcr# ftfinxit, ScTidmfumin uulgum darecepit.quod uniuerfa ludjòrum fyna^ goga uelati Mòiìs ore traditum amplecTtitur.ldem Rabi luda legisa cg# didsfuiexplanationem tradidic alteri lohanam , qui tricerìtefìmo poft templi delolationem anno , čompendium illud Miichna latius dč cla^ rioriliylo unouolumine,quod lerofolimitanü Talmudappeilantcxpo^ fuit. Huius Rabi lohananis collegcrantRauS: Samuel,quorum ditor extitic Rau hunna . Is auditorem habuit Rabba,Rabba uero RauamjCui auditor erat Rau afchi, qui eruditione, uitsc modeftia ho# noribus quocp,8^ mundi gloria praccellens Babilonicum Talmud cuderc ccpit,morte ramen prcuentus inca?ptum perfoluere non potuit, quod exindeeiufdem filiusnomine Mor,una cum collega fuoMoremarperf cgit» Falmudicus auccm codex ilk gloflTas, Sc commentaria continec
predidi
Jjfcdidi compendi) Mifchna , Omnia ctiam nouapro temporis loci exigcntia conftituta , nonnulla etiam facri eloqui] myjfleria , atc^ no^ tandaaliqua facinora,8čtemporum gčfta complcÀicur,gditusa mun# di primordio quarto millenario(^iuxtàIud$orum compùtum ^ tricen # tefìmo 8<crexageiìmo quinto anno, a leroiblimicano autem excidioqua« dringenteßmo tricefimo iexto anno, quem codicem uniuerfitas ludeo^ rum,per uarias mundi plagas cxulantesjferuandum Sc opere profe^ queridum fum ma ueneracione rccepit. Quadraginta denic]^ generation nesa Mofèaduiqp Talmudicum codicem in uulgum datum Aegyptius Rabi Mofes enumerat, quas qui latius audire delyderat, illius Deuteron nomfjexordiumpetat.Iuniorum uero, qui deinceps fuere Talmudeon rum,tamet(i plures eximia eruditione Sc probitate uiri extiterint, huin lius tam:n illorumaucloritas facile àdmittitur^ nifi quatenus Talmud dici codicis dogma eiufcp ueftigia fequatur . Iccirco illorum ordinerri expltcare minusopportunumiudicaui .Talmudiciiiero, čanohiš premei morata tempora Ščfucceilionem enarrare hic libuit,eo q? plurima, què ad Cabakorum dogma ipečlant,uarijs codicis illius locis refperfa dC tra^ dita effe coonoui.
O
IM VNDECIMVM THEOREMA
Appendix,
SI enim Cabaleorum fcripta ŠC dogmata attendas , aperte intelliges lanuaSjfeu gradus 8č limites rerum infìnuari in lege,quibus anima hun mana quc eil omnium fpiritalium creaturarum ultima ScTipfum orn ganicum eius corpus Q quod efttotius corporei orbis extrema propago) defcendunt ab iplb uniucrforum conditoredeo,{terumcp illuc Q quafi per rcalam,quam uidcrat lacoh) afcendunc, èc fuum repetunt principium at? cpa!teraeuita3originem.Docet(^puta Genefis primo])Cabalcoi^priccps Rabi SimeS,et libro Càdoris Rabi Nchunias,atcp iunior Cabalcoi^ Ran bi Rakanates jquomodo Beth primü libri Genefìs elementii,{uo apice pan ternumprincipium,quod fupremum diadema uocantjdcfignct ,quodc^ totailladicflio berelcliith filialem refcr athypoftafìm ,quam ipfì iapien^ tiam appellat.Sccunda dičlionebara C id eftcreàuit) próccfTum leu eman riationem,fignificet.Tertiadid:ioneEIohim,ideft deus Q fìue di") ) indin cet dei fpiritum.Cui prudentiacnomenin fphiriftico ordine adfctibunc. Abhac igiturindiuidua, 6č iempiternatrinitateuniuérfum crcatiirarum ambitum, celo & terra comprehcnfum creari feu emanare fìngulatim exn indelexipfa explicat,uocans primum omnium corporum hypoftafìm Tohu,quodinterprxtatur admirabile, feu inane , Id autem, quo illud inanediftindionem Sc exiftentiam hajbct Bohu appellar, quod Etymon logia fonat, quo illud eft fcilicet id quod Peripatetici formam uocatjper
O xj tene^
tciiebras,priuationem infiniiac,per fexdies operum primordrj fcx mo^ bilium rerum genera, per fabbatum, reptimum genus, quoceflatur a motudefignat.Quumcpftatim poftea uniuerfi opifidum(^epilogiin^ ftar ") rerumic.HjjinquienSjfunc generationes ccliSC terrae, in humap nse fabrica! (^uc omnium eorum gcnerabilium&uniuerfglegisfinisjhif ftoriam digreditur,dufdem pedecentim orcum, progreflbm, occafum, accß regrellum cnuncians«At licet Cabaleorum edita uolumina, hunc prsBcife rerum ordinem hanc caufarum feriem nullibi continuo dC daroftylo Q ne inlìpientum Sc arrogantium tcmeritas , ueritatis cor# rumperet facramenca ) minus exprimere , Sc perfoluerc uideantur, Attamen, qui illorum fcripta, èC docendi modum diligentius conrydef racjillorumc^documentahincPilline in unumconfcrat,'plane perpcnj det uniuerfum Horum allegorizantium dogma ad hoc unum (Squali ad fcopum ^ dirigi, quo primarum caufarum, SC rerum Q uel maxime) humanarum, inde pendentium ordinem ,egreflum ,atqß regreflumin^ finuet. Ex quorum omnium rcčia, 8C fyncera intelligentia tota huma# na Talus atcp jcterna morcalium pendet Felicitas, Neminem fiquidem (^inquitfapienscap.vriO diligitjdeus nifi qui cum fapientiainhabitac. fapientiam dico non mundanam,in qua^ iuxta leremjae ix.monita) Sapiens gloriar! non debetjfed in ea tantum iapientia gloriandum cfl;, de qua idem Jeremias prxdpitdicens, Ted in hoc glorietur qui gloriatur, fcire noflfe me,quia ego fum deus,qui faciomilericordiamö^ iudicium &:iufticiamin terrajhec enimplacent mihi aitdeus,
IN DECIMVM aVINTVM THEORE*
ma Appendix,
E St enim uulgata Cabaleorum & Talmudeorum alTertio, tot «(Tc afFirmatiua profequendorum operum in lege mandata,quodfo» lida quae corpus humanum fuftentant membra offa, numero fcilizec ducenta quadraginta o(!xo»Tot infuperprohibentia&cauendorum operum mandata,quotneruorumuenarumcp mcatus,trecenti fcilicet SC fcxaginta quinc^,quibus decem primaria membra &C uniuerfum organi^ cum corpus necftuntur ÄTconflantur in unum.
IN DECIMVM SEXTVM THEOREf
ma Appendix.
TRinum tradunt cnim Cabalei hominem Q in quo, SC trina mundi machina relucet ') infinuari in operibus primordi), ubi ter homi^ nis fabricajtribufcp fabricandi modisexprimitur.Primo iuxta uerum cxemplar^ le^itur Gen.i..Et creauit deus ipfum hominem in imagine fu^ a. Secundo G€n,rj,formauit(^inquit^deus(^EIohim^ hominem puluc^
remdc
L I BER Q^VAUrVi.	tXXXI
re'de terra.Tertio Gen»v. dìcit,infim{litudineElohi'mfecit(^reuadapta uÌL^iiIum,creaneceiiim(^ hoc eft emanare a primo cnte^ re(fle conuenic humane menci,que nere primus homo nuncupandus eft,Formare autem Ipirituicongruicjqui ftatim Ulta,motu, 8C nucricione organicum corpus informaCjfieri nero,leu adaptari craflb huic corpori coniicnit ,imde per in rufflationem(^ iitlicera Gen.rj.docec )fpiraculiiiita:fa(ftus eft homo in animamuiiienccm, duod (ì uerborum ièriem de hominis itrudiura at? cendas, inuenies uno loco fìmih'cudinem explicariparitcr ÒC imaginefn. Alio uero loco neutrum,Alibi folum imaginem,Alibi ßmilicudincm tan tum,De tota namqj hominis compagine,ubi legicur faciami:s hominem, imago una cu fimilicudine exprimit, Paulo uero pofì: Q de pociori fcilicec illius compaginis parte ^fcribicur&IcrcauitElohim iplum hominem in imaginefua. Vbi uero in exéplari nulla ficdedmilitudinemetio.Exinde de homineformaco Gen.ii.iiec imago nec fìmilitudo com€moratur,dcfa c"to autem,(eu adaptato homine fìmilitudo quidemlegicur,imago uero fì^ Icndo inuoluitur.Hoc unum pra:terea omni quidem attcntionc dignum, htc minime precereundum duxi,q3 tota humane mentis in indiuidua Hyi^ ^ pollafiperpetuicasjprouenit ex eius adlierentiaSč ncxu cum iniutflato ÌpiracuIoreuformatohomine,quod Cabalei indumenti myfterium uojf „ cant.Iuxcaillud Pauli ad Corinthios oraculum,Inhoc(^inquicns]) ingty ^-Ccr.v. mircimus,habitationem nortram, quc de celo eft, iliperinduicupientes» Si tamen ueftiti & non nudi inueniamur,nam qui fumus in hoc taberna^^ culo ingemifcimus granati,eo quod nolumus cxpoliari, fed fuperucftiri, ut abforbeatur quod mortale eli:a uita. Ha:c Apoftolus» Vbi duplex fic aduertis indumentigenus(ndicat,unum quod acquifìtum 8C mortale eft, Alcerum acternum fuppcradditum priori,cp fi minus načti fuerimus pnV mum,red nudi inuenti,non poterimus fuperindui recundo,ncc ablorbi pa ceric quod mortale eft a uita.Nam&Tpra^cipui quidam Peripateticorum rapiencesubidepcrpetuitatemotuscclidiflTerunt, non negant fieri poflc uc ahquid fuapte natura corruptibile perpetuetur ab extrinfcco, Et tu qui Tapis tecum hec cogita,6<C mente reuolue,
IM DECIMVMSEPTIMVM. ET DECIMVM/.
odauum Theorema Appendix,
' V Vllus quidem jfapiens SC prouidus rerum archanarum indagator
- ^admirarihic debetjCj? tanto diligentiacftudio,legem iVlofi's humanaa compaginiadaptarifatagat Cabaleus ,quadoquidem ipfeparuusmun,' dus homo (ut paulo ante retuli^ fìcut ad magni mundi habicum et cxem^^ plumfabricatuseft,fìc&eius,quaregiturlex,magni orbis legem referat oportet.Lex autemilla ruperna,cum nobis non aliunde ^ per eftecHius èC fenfataeiusoperainnotefcatjmagisautem 8>C certius fenlu deprchenda^ mus ca,qua;aflldue in nobis ipfìs experimur» Iccirco huius mycrocofmi
O irj partes.
patres,operitioncSjSčadusclarius tiiciufcpnosinftruunt, Sc docent le^ gcmimicarikipernam,qnaimilla: partes, qujtcumq? opera uniucrf?, licproptercalapiensillc ArchitcčluSjSdmortaliumuitacrnoderator, or^ tliodoxam Giiriftiani grcgis rempiiblicam,ad huius mycrocofmi habitü èC cxcmplnm inllituere fummopcrenititur,Mulri Q inquicns Rom xrj. ) unum corpus (umusin Chrifto, Singuli autem alter alterius membra. Si totumcorpus oculus, ubi auditusC Sitotumauditus, ubi odoratusC LCor.xij. Nunc autem muka quidem membra, unum autem corpus, hcc ille.Sepius deniqj ad Romanos, ad Corinthios,&!: ad Ephefios de hoc modo inltitucndi 8<rgubernandi Chriftianam polliciam,pcrquam follia cice admonuit.Cll.iamobrem non inconfulte in marem & focminam le? gern parciuntur aliegorizantes,attendendo Molcm non fine grandi my* ìterio»per uniuerfa priora quattuor pentateuchi uolumina nufqj de fc ipfo primolocutum,utdiceret,ego pafcebam oucsyetra,icd Moks pa> kebac.Nec alicubi lcgitur,dixit deus ad mCjfed ad Molen. At in Deuteron nomio quinto pctateuchi uolumine,dum legem explanarc uoluit, paffim feipfum pronunciat.Dixi(^inquiens^ uobis, Tunc refpondiftis mihi. Locutus eft deus ad me.Et lic per uniuerfum uolumen illud Q feclufo eius prindpio&fine])reiprumexprimit0čpronunctat. Cum igitur animadp uertantSčperpcndantCabaleiarchanam huius uarietatis nullam aliam ueram reddi poffecaufam ScTrationem,nifi q? in primis quattuor uolumi^ nibus necMofesipfejnec^humanuslpiritusloquitur, Ted mens diuina, fcu agcns Q ut uocant^ intelkclus, qui Iponß èC maris uices gerit.In quin? to autem uolumine Mofes et humana mens loquiciir,quäpoiribilemreu raaterialem intelkctum appellant,qui fponfajet fcemina: (j3eciem gerens, Sponfo copulari(^utfccmina mari ^delyderat.Quod Peripateticoi^prin ceps in libro de phifico auditu,cuilib€t materia: ÒC forma: attribuere mini; me abhorruit. Vnde SC in facris eloqui^s frequentius(^ ut precedenti uolu? mine expofui ^ diuinam mentem, uirum,rponlumq;, Humanum uero intcl]ečlum,rponram,uirginem,et uxorem uocitari kgimus.Quapropter non iniuria mariadkribunt Cabaki quattuor prima pentateuchi uolii^ mina,ultimumuerofceminacattribuunt,SC hecfatisintelligenti. Qui nira nonnihil luminis fupernac fapientiae habet, dabitur ei dC abundabit. Qui autem non habetjfed mundanac tantum fapientiaz innititur,hiiic eti^ amipfamundana quampoflidetfapientiaaufertur tolliturc^,eo cj? afufi perccckfti fapientiÄ luminc fpecularis imago a fuo esemplari auercitur«	........
LIBER CLVARTVS.	LXXXU
IN DECI M VIVI NONVM THEO^
rema Appendix,
a Va aucem lege magni orbis SC Archetypi hominis partes,terreni ho I, minis arcubus nomine ÒCre ipfarefpondeanc, Rabi Ifmaehs liber kumma^id clt ftaciirac : Ec Rabi Symonis liberpomorum, ac uaria Ca# baleorum (^fupcrSepherlczirajideftjhbrum formacionis) commen# taria cnuckatius,fìngulatimquc enunciant,illuc féconferat ,qui hxc fcire de paiecrarcdefyderat.
IN VICESIMVM THEO^/
rema Appendix.
SI ccclcftium adiones SC opera terreni hominis àcfhbus oratfonibiifque reculeris,red:am et congruam eflTe harum appellationum habitudinem pianedijudicabis. Non cnim aliunde,qiiam a cognita difFerentia,uel co cinnicace opens ScTacfluSsdiuerfaucIconfimilia imponiintur nominarci bus. Vnde Rabi Symcon Cabalcorum anteiìgnaniis crebro SC maxime (^lliper illud Bxodi xxi. Menfisifte uobis principiummeniìiim^ Solem regem S^inrum,lunam neroReginam, 8č coniugem appellat: SicScdw uinx ordinationis liber dičlus Maereches elohus, ex omnium prifcorum CabaleorumfenrentiajCiiilibet fphiriftici ordinis extremo (^quemadmo# dum Sč in ccclorum ordine lunari globo ) fccmine ius Sc nomen adfcnV bit. Cui alludit illud Pialmorunij&^ iprc(^inquiens)tan(^iponruspro^ cedens dethalamo fuojnoneftautcm iponfus Euangelio lohan.iij.te^ fte ) nifi qui fponfam habet»
IN VICESIMVM PRIMVM THEO^. |
rema Appendix.
VLtiniam cnim fephiram,quammatronam,cocliquercginam uócaiìt, per indem in Genefi ix.per Ipeculum uinculum,rcu ncxum in xodode(ì'gnaridocentCabalei,quaequidem attributa folum animafticas nacuraccompetere nullus fapiensignorat.Eandemutique iiltimam fcphi ram jfuper illudExod. xxxi. Et in diefcptima ccflauit Q leu quieuit ) a^ nimauif, Cabaleiiuperadditamanimam appcllant^quam nónnulli prxf cipuiphilofophorumadeptumintellečlum uocant. Hamqüc facratheo^ logorum Icholafpiritum grafia? cognominat,quo Apoftolus ut antea-indicaui) fuperindui deiìderat,ut abforbeatur quod mortale cft a uita» Tu aijt qui fapis hic,S(^ lìmilibus in locis memcntojcautum olim fuißj fé per ran(florumDift.xxxvirj.dcCreta,ne fcriptirrarum archana phiIoio{5 phicis dicn:ionibuspronuncientur,quamuis eundem cum orthodoxis (cii fumhabeant, Paulo ad Romanos ij.S^ Auguftinoinlibro Retraclatio}» num idipfum docentibus.Et ideo noininum 8C uocii difcrimina non fem^ peruarium S<rdifFerentcm fancfroruìiifìdelium, dC Ethnicorum fapiclii? tum conceptum defignant,quod tu coniydera»
INI
IN VICESIM VM.aVINTVM THEO^
rema appcndix,
EMpyreum darf cceium non modo fančlorum audontas, ucrum fana eciam ratio (liadcc 3C monftrac» Enci'um namque ut cx P cripatcti^ eis IcciindocceU fiiiidamcntis colligi'mus ) aliud abfque operisadininicui loperfccl:ioncmobt:incclummam,quodcftprimum,{cmpiternum Scin; compračheiifibile bonum. Aliud perfečlionem adipifdtur non tarnen fummam ) uniformi opere uno,ut mens angelica. Aliud pluribus ua^ rfjfque aclionibus pcrfcčlionem fuam confequiturjut anima cockftis. Afi liud uero ufque'àdeo torpet,ut nulliuscomposoperationisperpetua (lu^ apcc natura ) labdret inopiajratio uidclicet humana,quam polIibilem,feu materialem ihtellecflum uocant,ad inftar primx materia:,qua:cft omnis perfe(5lionis expers. Sic eadem utique lege,cum in uniuerfo corporeenai turcc ambitu uidemus terram Q ob fummam incptitudincm])immobilem eireloco,exigitrerumnatura:ordo aliuddari corpus,quod ob lumP mam corpoream pcrfečlionem nullo egcat lätionis motu,potior liquidem rerum perfečtio in ftatu magis conOftit ^ in motu, quemadmodum lati> US primo huius operis uolumnie diflerui. Hoc igitur lublime &C immobil tc corpus,fapiciites theologorum empyreum uocant. Cabaki uero(di< tiinc ordinarioms libro teile ) inrellečlualc ccclum appellane,
IM VICESIMVM SEXTVM T H E O^
rema Appendix.
QVoniam per operationum 8č mobilium corporum uarictatem, in* ^ telligentiarum multitudincm,8^ difcrimina coiicimus,idcirco prj^ numcratis decem corporibus,decem intelkcftuaks rubftantias,pra:fici nc^ ceflfumeft» QuaslibroMadaideftfcicntia: ) AegyptiusRabiiViofcs, diuina; ordinatiónisliber,exuarijs prophetarumlocis colkcftas eildcm his appellationibus enumerane. Sic Sč Arcopagita, nccnon Sč Gregorio US licct non eodem tenore ]) grecis latinifquc uocibus angelicam Hicrar^ chiam pronunciane. Perpauca enim de hoc ordine ucteres thcologos tra^ didifTe nouimus.SoIus Diony fius, tanqj riuus de apoftolica; fapientiac fo^ tc manans, exadtius de his rerum archanis tra(^at,quc ( ^diu illius latitai uerinc monumenta ^pluribusetiam pra:cellcntibtis thcologica fapicntia uinsfucruntincogmta.Et hecipfa una cumDionyfio utanteareccn^ fui ^ enucleatiusproferunt Cabaki,permulta fané nomina,offìcia,8(!: lo^ ca angelorum explicat in luminum 8č templorum libro Rabi Symeon , qua: reliqui fapientum conticekunc, Animafticum uero in fupc^ ris dari ordinem, multiplex ratio , 8č facri eloqurj fapientumquc theologorum probat aučloritas , quemadmodum primo de Ccc^ ledi Àgricultura uolumine , 8C compendiolode Anima Gerii ,
longi'ori
iongiori fcrmone expofui,que tu ad clariorcm hui'us rei inrclligenciam iU Ime rcquirc. Ne aìit multiplex Cabalcorum confydcrandi modus te an<> cipitcm,Sč hcficantem reddat,hoc unum animaducrtas oportet. Ani^ malìiicusordo quamuisfecundum fetotum ad angelicam mentem rchf cus fccmma: habitudinem òC appdiationem tcneatjeius tarnen partes in^ uicern collata: , alix mans , aliic focmmg conditioncm 8C nomenclatu^ ram fortiuntur. Vitima namque uniuerfi huius ordinis portio ratio^ nah'sanima dignofciturjquam cum ad inferiores, fcilicet uitales animai lefque potentiasreferas,tuncmans uicemgent , fi uero eandem relpe# (flu fublimium SC Cceleftium animarum chori conl'yderas , tunc fce^ mine habitudinem referuat. Qnod cumplures luniorum, qui allego^ nzantium feu Cabaleorum dogma ia(flitant,ignorant ,multa nefanda SC ludicra in fuperis afifirmant. Hi enim dum audiunt Cabaleum humanae facultati adrcribere,q) poffit regnum 'ÒC fundamentumjSponfam & fpon fum aggIomerare,atque feiungercjarbitrantur q? Cabalei fenfus&fintcn<^ cio ibi fit de regno ÒC fundamento in fuperis,ita ut temere pra:ilimant huf manisinuiribusefre,iungere,uel feparareab inuicem fupercockftes fpi^ ritus , quod nemo nifi infanusj&lrationis cxpers fentire uel-excogita^ re poflTec. Sed Cabalei in hoc intentio eli,de rationali in nobis anima, (iifi perni ordinis animarum fponfa,quam homo ipfe fponfo uiro fuo,a cu? ius coita ducitoriginem,iungerc6<lfeiunger^otcft. Sipra^terea Ca^ baleorum fcripta rečle confyderas , alios difxerentes modos perpendes, quibus mycrocofmi partes referunt,&: adaptant partibus uniuerfi : Ter^ reni namque hominisorganicamembrajrurlus e decem fimplicibus, integrantibus partibus plafmari comperies, Oflc, Cartilaginc,neruo , corda,ligamentojfortalicio, hebraica uoce hifiikjartcriajUena, paniculo, carne. Cl.ueuis enim e decem fephiros Q aie diuinacordinationis liber ]) Se magnuslibri formationisinterpres Rabilfaac, itcrum decem fephi^ ros complecftitur,ubi etiam quidditatiuam (^utuocant ) partium or ^ dinem intelligiuolunt,uidelicet menfl:rua,fperma,plaimatiuus Ipiritus , mafia feuembrio,humores,organicumcorpus,ucgctatiuum,fcnfitiuum, ratio,mens. Sic Sc macrocofmi organica corpora,decem fìmpliabus re^^ bus Q quas prxdicamenta uocant ^ confiftuntjfubftantia quanto,qua^ li,relatione,ubi,quando,pofitione, habitu , agcre,pati. Eodcm pacflo eufdcm macrocofmi quidditatiuo ordine partes dcnario numero dan^ tur , priuatio, materia,forma,corporea moles,eicmentum,minerale,ue# getale,animale,rationale,8<: mtellecluale. Sic&C Archetypi hoministo^ tidem formales,feu ideales partes enumcrantCabalei, quas obcarum c^ minentem& fubftantisc nobilitatem incomprchenfibilcm dcccm nudis, purifque numerationum gradibus,6č fephiros defignant:Pkrumquc cd^ am Archetypumca:lell:cm S^ terrenuni hominem finiul,uciud unum in diuiduum contcmplantur, Cuius mocrix, omnium operatrix anima,
ficipfe
fitipfe umucrforum rex & conditor Deus,prout Rabi Ifmacl libro kii> ma ftatiir£e,&l Rabi Symeòn libro pomoriim,fu(ì'us reccnlcnc^qniigitur hazc minusperpendiCjeaqueihtrodudiorijs bis Theorcmahbus adapta^ re ncfcicjfimilis cric natandi arte imperito,qui cum (e pelago gemmas col^ lečlurus commictac, mox fludibus rapitur,&:praccepsdemergitur in fundum. Tu itaque haccpeniìta èC mente reuolue.Reliqua autem theo^ remata aliqua ex le pcrrpefta,& in promptu quidem funt intelhgcnti,a^ liqua uero perfpicaci & ledulo le(fì:ori,qui prachabita documenta repetita lecliÒc trutinaucrit,ac uarium ciucm expolui allegorizädi modumoppor tunis locis attenderit,facile conltare,&C innoteicere poterint.Paucis igitur in ultimi theorematis intclligentiam adiedis,prima liuius uoluminis par; tem fuperumnutuabloluam,
IN VLTIMVM THEOREMA
Appendix,
HOmocumadhabitum uniiierii faiflus fìt,trinam in fé machinam complc(flens , fiisabipfoomnium bonorum largitore Deo fuum confequi 0Č impetrare uotum defyderat, opera?prctium efl:,ut ipfe mcn^ tc,ie,ii"u,5č corpore lefc coaptet, & neprimus Adamdiftrahatur, čluspcr mulierem, coniugem Heuam/erpentis caliiditate iedudam, néceirarium eft utomnes compaginis Tua; uires in unurri coliigat, con^ uertat SC transferatad cccleftia: Cluem operandi coaptandi modum, canaliunì corrcfpondentiam uocant Cabaki , co cpillcjquirupercocle^ ftium aquarum icaturiginem deoriuni peruarios fìllulares rrieatusftil^ lanccm pertingere, ÒC lerrtpiternac uitae liquorcm haurire cupit, opus eft , ut ipfe quoqj fiftulas canales erigat, quorum orificia fublimi^i um canaliummeatibusad amuffimrefpondeant. Alioquin mihihiepar^ ticepsfìetillius lupercccIeftisftillicidijXcd auram haurietinanem.Etpro^ pterea prjccipit inDeuteronó. x, Mofes Deum (^inquiens) doini^ num tuum timejiplì ieruias,Ö^d adhercbiSj&Iin nomine,'eJus iurab/s. lurare enim in nomine illiusjrrìentis adhaefionemdepofcit.lVIcntisautem adhcfio corporis obfequium 8>C feruitutenl requiritjeruitusilla timorent poftulat.Quiigiturdelyderiafua ab ipfaomniumbonorum fcaturigine confequi optàt,eurri in Ipiritu & ueritate Q ut Johannesloquitur ') ade« rare oportet: Adoratio autem/eu oratiojcum nil aliud fit cp mentis eleua# tio in Deumjdabilifque illi adhcfìo,unde oratio hebreo uocabulo teffila pronunciatur , quod copulam ftabilemque adhcrentiam fonat, luxta illud lacobi. Poftulet autem in fide nihil hefitans. Qiii enim hf fitat, lì^ milis eft fluAui marisjqui a uento mouetur& circumfcrtur, Non ci f go exiftimet homo ille qì accipiat aliquid a Deo. Ha?c Apoftoliis, Quodetiam Ethnicus ille lamblichus de myfterijs fè excohnnnislVlcr^ Curi) didiciflfe enunciac,Numina (^inquiens } deorumpcdiflcqua, tunc
primujn
t IB E R. ay A R T v s.	LXXXIII1
piimum atcinguntur,qiiandoani'madcporiiit modum cognitionfs mobiV iirm. Ec paulopofl,cum cogiiicio inqiüt per adarquatiojicm fiat, Icquitur uc nomina Icmpiccrna Sc iinmobilia actingamus nocione fcmpitcmajim^ mobili,(itnplid,quam Q pauloance ) contadiim diuinitaris uocat, Et nos fìd:m,quamfèqiutur adha:rencia,nunciipamus, Totaigkur uis cxo^ raadi,o<^ uoca conicqucjidi ab ilio bonorum largitore qui propecft(^dans afiuenccr omnibus inuocantibus nomen cius in nericate ) fica eli , in adh-:fi'onc8<Cftabilitate mentis per fidemindeo: Nam qucmadmodiim liLimaniX! mcntiscoaccpcusnullolingurc,uel cuiufuiscorporeiorganimo cu aacgdliiexplicari poteftjnifì mociuus (piritus,fantaftico &r cogita;» ciao IpincuiadnaDreatjScrubialiquid pituita:,ucl bilismcatusobftruatSd motiuum rpiritum a cogitatiuoleiungatjunde lethargus , paralifis,uel lljporcorporis arcusoccupac,tuncOrganum,quod buie Synthomatiob noxium di,nulluni prorfus mentis, uel cogitatiua: uirtntis conccptum, quouisnijtu udgdiu depromere,& expiicarepotcfl:. Sic ÄTipfamens mortalium,quando ob rerum fenfilbiiium interfl;itium,&r carnis illece^ bras^ diilranitnr SC aucrtitur a mente fuperna, cuius uniucrla dementa. Se corporamjndiiuntueluticonnexafi'biorgana,que ad nutumeiob^ remptranc,cunc mens ipia humana,quafiftupore autparalifiaffeclajca^» p.ix fieri nequic fupernar mentisconforti). Nequealiqucm admirandum crteclam inconiunclumllbinedumin alienum corpus depromere ualet, Abdlenim ille ftdd feruor SC unio,de qua ueritas ait. Marci xvi. Si ha^ baentis fidem,ficuc granum finapis,dicctismonrihuic Q uidelicet quali coniunclo fìbiorgano } tranfi hinc, & tranfibit, Abeft credulitas illa> quam iequuntur fìgna Chrifti ore polIicita,dicentis. Signa autem eos> quicrediderint ha;cl'equentur,in nomine meo dxmonia cijcicnt,linguis loqucntur nouis,ferpcntes tollent. Cum autcm interilitium illud, perfi^-dqardorem,Si uicac munditiamablatumfucrit,mox fcquitur adhcrfio, adhaerentiam uero comicatur facultasexequendi uotum liuim.atquerite iurandiuelconiurandi in nomine Dei tetragrammaton.Ec tunc iuxta aj> iia,aliaque defyderia, alia Dei, 5(rangcloruni nomina inuocanda,atquc alio 3«^ alio modo prxnuncianda (unt,unaqucquc cnim resuifibilis (^uthV bro Ixxxirj.quailtionum Auguflinusdocuic 3 i" hoc modo angelicam habet poteftatem fibipra'pofìtam : ideo quemadmoduni aliaratione ud idea , auc angelica poteftate mundi opifex Q lohannispn'mo , in quo omnequodfedumeft uita erat ) producic aurum ,aliapomifcram plantam,alia quidemouem,bouem ÒC pecora campi , quetamen cxu^ na eademquc inexhaufta:largitati® manantorigine. Sic utique Sc mens ipfa mortalium Q Cuius uita òC animus eftipia mens fuperna, iuxta illud Deutero, xxx. Uli adha:reas ^ ipfe enim eft uita tua ) ad eundcm immorca,lem farculorum regem , afcendendo , ciusquc implorando auxilia , non iiiiuria , fub alio nomine , uclalio eiufdcm nominis
pronun^
proniinciaildt mojo petit fapicntiam, fub alio fortitudinem/ubalio ubcr caccmannona;,5črdiquauit^commoda , undccultiis 3C iniiocatio fan^ čtonim Lieram Q fì coniydcras ^ ducic origincm,dc quo alibi Q ulta comip tc)lacius,Exhisdenicpcolligc,qj uniucrla ratio ÒC facultas adha:rendl in conformitate confiftat, undc Hdci/dcntiac, mcditationis, orationis,ßC omnium facramentorum pcndct balìs 8Cfuiidamentum. Et licct potior conformitas mentali opere conftet, nihilomiiius imaginationis etiam co^ opcratio,&: concinni organorum gcflus nonnihil cncrgiar prcftant ,prouc in tractatu de communi làcramcntorum ratione longiori Icrmone cxpli^ cui. QuoperrpicaxS<;:leduluslc»flor piane diiudicarcpoffit,quantum hac mifera ferreanoltra ancate ,pcrplurcs qui (Ibi lacrarum litcrarum arro^ gantintel!igcntiam,inlaniant,&:ucra:pictatislacramenta coinquincnt, Qjia igitur adhxrcntia,concinnas Q ut dicftum cft ^ mentis imaginatioi nes,&l corporis a(5ì:ioncs requirit,idco Cabalcus dum orat, & Dei leu an^ gelorum nomina inuocat,primo mentalem operationem exercet,meditai do,contemplando Hguras,numcrum, pofitionem combinationcm literarum tetragrammaton,ucl nomina angclorum,ea referendo et coap^ tandocxemplaribusat(]p ideis,quìs ineflèdiuina: menti dcprehendmius. Exinde idem Cibaleus imaginationis, conforme quoqj mentali operi a^ (flionem pertìcit,effingendo,et (labili conccptu imprimendo facrorum no minumfiguram,punčta,5čelementa. Simililege externa corporis opera certo uocis moderamine,6<r organorum geftu,uarrjs quidem modis,iuxt3 petitorum,3crinuocandorum nominum uarietatem pagit. Quemadmo^ dam Hdiasdum Dcum iij.Reg.xvij.inuocatproreftitucnda demortuo pucro uita,expandit re,5<r ter mcniuseft luperpuerumiö^ pro impeträcia, p!uuia,pronus in terra pofuit faciem inter genua,ifj.Reg, xvirj.fìc de Mo# ìc,Ioruc,H:lireo,aIiiscp prophetis,diuinum imprecantiLus auxll^um,fa^ era hy ftoria recenfet ,qui pro petitorum uarietate uarios et diuerfos corpo reos exercuere avftus. Teìtaturidipfum cemplorum libro magnus ponti^ fex Rabi irmael,qui admam placentam,diuinis quibufdam inuocatis nof mi'nibusjcoficiendain docuit,qua fyncera fide,et pura mente fumptasmox m-inducantis aniinum 5C cor ipfum afFlari,atcjj l'upernclapienticc lamine irradiari,p!aneal¥irmat,quod uulgo Cabalei unacii Talmudeis peflihas halef ([ideftcordisapertionem^uocant, quam quidem dicftionem pro^ nunciat (acri Baptifmatis minirt:er,Accipe inquiens fai fapientin:,Epheta, quod eft aperiam. Tritum quocp S>C certum apud recentiores Talmude orum habetur de Eliazaro cognomine kalir,quem ideo kalir uocitatum af ferunt,c}? cuiufdam placente efu repente cclefti fpiritu afflatus, fublimiaec profunda fapientiae oracula hymnicis laudibus prodidcrit,que ab uniuer^ fa ferme luda^orum fyn\igoga folennibus feftiscp diebus paflim decantai ri folent« Plura iunt huius generis Talmudeorum ÒC Cabaleorum tcfti^ monia,quc hiccompendi^'gratia,8čmycrologorum caufa filenda duxi, Vnde IuniorumIfraelitarum,Talmudcorumqueuécfaniam nuncp fatis
admirari
tlBEK TERTIVS,	LXXXV
admirarìpofTum ,qiu facra BapcifmacisddEučhandic myderia, can^ inaudita fanatica deliramencafubfannanc , Veruntamen quia ciufcé? modi uecerum CabaleorumpraxiSjS^fandoru nominum archana,tan^ ca obfcuricace, & uelaminum uanccace circumteda fune,quse exinde ad cocinfipiencum&prophanorunidèueneruncmanuS,fadunicft,utnunc mulcis quidem modis uericas mendacio inuoluca,& rei piincas uiidič^ co^ fufaS^turbulentafiCjitaucniodoa plürimisetiam prazdpuis Cabalcoru lgnorecur,qucfingulatimrančlorumnominum, & quae propria mentis, fantafì^jS^ corporis a(fliocuicpuotorum,ö^ preciim accommodanda fìr, qd Se ipfe me quoqp nefcirc faccor,&: ideo precipu a & fìngala huius praj» xis archana pcrrpicatioribus,&^ iàpientia &rintelligentia uiris qui multi^ gena uecerum Cabaleorum de hominis fcripta euoluerint,8<r omnem ilio* rum fenfumpenccrauerincexplicandarelinquo.Mihi ueromodo confili^ cius,acc^cutius uifumeft, nullius inuocandinominis archana, anxioSC follicicoanimo perquirere,nifiillius quod eft fupra omne nomen, in quo omne genu fleditur,cdeftium,cerreftrium,&:inferorum,quodtametfi uulgo in omnium ore uerlecur,nemo camen inquic .i.Cor. xrj. uericacis pra:co } dicere poceft,dominus lefusjnifì in IpiritufančlOjCili laus, gloria^ ÄChonor.
IN PORTARVM LVCIS EPlTHO^
men pr^efacio.
T)Rimaiahuiusuolumtnisparce,quajadincrodu(florium Cabale fpe^ A d:ac,pcra(fia,modoadrcCundamportarum lucis epithomate com^ prehenfam fuperumopeexplicandam accedo. Quoquidem compendio quemadmodü & prxhabito introdučlorio) quamuis plura cradancur, que filijs cenebrarum,& iis,qui indagandis facri eloqui] arcanis minus oi peram ftudiumcgimpendunc,aures,animumcp offendere portine. Ne^ ras cri Si. impiu uidebaturhec negare prjs prudencibusqpfilijs lucis. Sic.n, Se prouidus uericacis preco Apoftolus i.Coi'.i. non abhorruic Chriftum faluatorem predicare crucifixum,tam6tfìid lud^'s in rcandalum,8čgenti^ bus in ftulticiam fuenc,propcerca q> uocacis prxdicafio heceracin dei uir# cute acqpfapienciam.Hocaucemfìc profero, non cj> Cabaleorum 8>C alie^ gorizantium dogmate me fapiencem,& quieius abdicaac(^profunda pe nicus eruerim iačticem,uixenim illiusueflibulilimina, & incunabuia me accigiffè p racfumo,uerum inopi, SC derifbri me prffero,lVIagiftru non fpo deo,0č qug in huius dogmacis incelligenciam aperui,non ram edocendi, c^ monédij&excicandi animo cradidi, Quacenusperfpicariora ftudiofbru ingcniafupernoluminefulcajperactencamhoi^meditationéalciuscofcé^ dere,S<C fecretoRz adyca penecrare ualeanc. Qui enim habec ( prout ancca expofui^ dabicur ei,& abundabic,qui aucem non habec,quod habere uii? decur,auferecur ab eo.Quibus denicp ica prelibatisiipfum ia Caftilienfem (utprxfumicur) Rabi lofephum huius uoluminisaudorem aufculca,cu c^rinuocacó pacreluminum^ fìcloqucnccm accende.
P EfflagicaOi
DB CÒSLEiri AGRICVLrVRA
^i] T^ . "PORTAE LVCIS. ' S^Fflagitafti iam'dudum mi dilc'diflfime,ut circa dei nonìma,cjué ' menhiras ac fphtroSjtdeft numeràtioncs appelìari Iibtiicjèmi^ , cani tibilucisofteiidc'rem,qua uoricompos fieri defidcrijcpii^ mitcm afiequi ualéasPttirionem iraqp hàc,quum iüftameflTc perfpexerim, iiiteiuionenlc^ Iplam honcftiorem qiioc^driudicauerim, haud pedéreferre ualut,quin ce iiia?liicisparricipcm confticuerem. Nunc igiciir uigil efto,iic quem malit-aàc Ipernataltiflimus cramitérh cognofcas, quem quum affeciicus fueris^dum clamabisexaudkris, corumc]? Icnbcris in ccetu quipropius acccduntalcifTìmo,hiTiictomsanimi uiribus coles,ob ledabensdeoj&isintimacòrdis tiii optata pcrìitus explcbi'c. Nouiflii« tacp([niforce audieris ) deiim mundi , dcum cuius confpcčlu fiipcrna confl:ernuntur,&!:ima,eiurcptimorerorustcrrarum òrbis concutitur,ac rndignationc Tua gs na permanebit f trius irns furórequis ftarcpoteritC fanclis ecenim luis ipie non credit,ncc mundi funt cccli ante očulbs ciüs,ne dum abhominabilis&inutilishoiTiOjiniquiratcmutaquamIiauricns,.& quonam paclo de muliere nafcens fanclis dei nominibus abutetur,aufìtue in regni coronam , ad propria emolumenta manus immitterc , ftatu# uncenim maiores noftri quicficy ipfum nomenuideliccc.Tctragram? macon proprijslicerisprotulerìr, partcm nullam futurifcculi habcat.
RICIVS.
De nomine Tetragrammaton lòlurn creatori,&r nulli creaturarum c5 municabilihicicrmoell:, Iccirco qucmadmodum frrcucrentiic SC con# tcmptuidatur,dum filiusproprio nomineparenccm appellat, ficutic^te^ meraria? pr.xfumptioni alcribituripfum ccclcftem parcntem ÒC incoprc* heniìbilem Regcm feculorum precipuo fuonuncupare nomine,quum ita c^concemptus,8čtemerariaergadcumprcfumptio futuri fcculi falutem cxcludat, haud iniuria ilacuitprifcorum authoriras,ut is qui magnumSi hornbiknomcn crcatoris cliaraclcribus fuis protulerit Q nulla urgente piecacis caufa^ partem non habcat futuri fcculi, Accedic ad hoc,ut quc; admodum ip(c uniuerforum conditor deus,a nulla crcaturarum talisada<? mulTim comprchéditur,qualisiplee(1:, fic condcccns fuit,ut nomen,quod incoprchéiìbiIeGnsiftudciefìgnat,noprofcraturprout literjt confcripta: fonantjblitamcnpontificiin làncfluario femel tantum in anno propitia^^ tionisà:magno pcnitentiscdie idipfum fuis charačlcribus exprimere Hi cuitjHinc ftatuitad Thimo. Apoftolusrdifcedat (_inquiens) albiniquità; te omnis qui inuocat nomen domini.
AVCTOR,
Siquidem facerprecelléfqjRabi Henina TradionisfiIius,coq?ipfum nomen(^&Tfinonadufum,acprophanum quippiam,fcdaddifccdi caii fa,utc^ myfteria altiiTimi nofceret) fuis characfleribuSexplicucrit,pena tii criminis aufugere no uaIuit,Quisigit ambigct,gn idc Sč^paupculis làsjiic^ cibufcp nobis contingere liccac:uides cnim quid ^phibetur in lege aìtifììmi,
Non
LIBER O^VARTVŠ.	LXXXVi
Non adumcs (^inquit^ nome dei fcilicec Tctragramaton^ dei tui in uaniji ^liis de periurio admonere intendo fìc,hoc tamen nomine uanùm lex uri;? tur,quatenus ut Ciialdaica teftatur cdicio ) fentétia Ponetene fruftra qui jpiam dei nomen labijs profcrat,facile nam«^ fcdptu, clariulue intellecfru hiinTctjlSIe iuraueris per nomeii dei,dei tui fall'um/criptum tamen eft non airumes.Omnium igitur nofter magiiìier Mofes (^inaltu cSfcendens^ di5 myftcrium comemorandi nomen altiflimi ab angelis minifträtibus didi^ ccric,admonuit Ifrael dicens,quLi nomen dei inuocauero ,dare magnificen tiadéo noftrojcfifiangeliccclidemcmoracionenominisaltiflimi admo^ niti funtjonge quidem magis id attinet filio hominisjqui in tineas uer<? mesredigitur,nedum uciš,qui facili cogitationeflcclitur^ufui fuo creato^ ris coronam adaptareprajfumatjhocprderdm in quo degimusTcculOjU^ bi noseruditiolacetjqucnomen ipfiim altilTimi,eiulqj carcera nomina co^ memorandi rationcm pra:il:ac,comemorationcm Q inquam ') quc ipfi o^ penaccommodatur,quare quiidipium memorare nititur, nihil ultra ^ lUipcrditionem afTequiturjficlililc^ teftc fragmentum adipifcitur, de hoc atcp rimilibusnofl:ridixeruntmagiftri,quicumcpfui creatorisglorianorì ueretur,expcdirec illi huius mundi machinam non intrafie.
Nluncigitur Hli mi, audi uocem meam,8<r auribus cofìlio meo attende^ ù flecflere te peccatores uoluenntjaufcultare noli,0 dicerent ncs rcquere,cc tibi lančtorum (^quibus utaris^ nominii eruditionem imparciemur,àure^ auerte,ne eorum confilio adhereas,quinimo prauos illorum grefilis fugi^ asjpcdcfquetuosabeoriifemitaproriusreuocäbis,CüAa enimhuiulceii modi nomina illorüc]^ ufus retiacula funt,8č uenatorf) laquei qui in pcren^ nem ducuntaniinas interitiim,et fi prifci fapientum diuina nomina a proi> phecis ore tradita nouerint,utpote reptuagintaduaR:,dLiodccimc[jlitcrarit noméj&huiufcemodiplurimajquibusfìgnajprodigia, oftentac]? mundi i'nnouare potuerint,ad propria tamen com moda nequaCp ilÜs abuti con^ fueuerant, fed eo duntaxat tempore,quo gentes a ucro dei cul tu Ifraclitaš detorquere moliebantur,aut dum ex aliquo opere altiflimi dd fajičtificaiJ tio oloriaue cmergerer,qucadmodum Rabi Mcir, qui de proftibulo uxo^^ risfororéeripuitiCuftodifeu miniil:roiii(ritdicédo,quum erumnis tcaf^-e^J (ftum noueris deus ipfius Rabi Meir, exaudi me dicito, Idem uero Rabi Mcir,quum iele periculo fubrici uidiiler/ugam porius C[; lančti nominis u Tum arripuitjfimiliter &degeftoHoniMaagalcnfisj&r Rouacum Sabor Rege,dccp horum (imilibus iudicandü. Veritaris itac|? icpts,f:derilq5 tra ditio eft,ut qui in re fanclorum nominum uOtaaflcqui cxoptaucrit,is acci ^is uiribus luideat legi,ut in ea quorücumcjj fancloriim nominii fcnlum dignorcar,uidelicecEheie,Toh.Edonai,Tetragrämato,l:l,E!oha,Eloliim, Edonai Zeuaos,EloheZeLiaos,Sadai,Sciatqj intelligar fingula pra?# dičloi^ nominu clauis uicégerere ad aliquod qd feculi uiiis depofcit, que quuattentiusinfpexerisjö^ plane ßngLilaintcllcxeris, lege cu ncftacp eius madata inde pendere fl:atucs,aceius qui dixittecfaduscfi: mundus,magni
P n ficentiä
DE C0ELE5r;i AG RICVL TV;RA; pj^ ^^^ Hccnti'am adniiraberis,cora co plurimü pauebis,8č perhorrerccs,ci<^ adhe rendiardiia cibiiacrkciipido,propius ftabis alcifliino, acplacide tuacx^ audica cric oratio, iuxcaillud,Exaltabo cumquom'am cognouit nomeii meiim,omnium enim radix ipfa cognitio cft.
Q,ua adcpca,clamabic 8č ego cxaudiam,ac fìdixcnt>quumde quauis rc opus ei fucrit,ad idqp nomen undc cxopcatares pendct ,mcncem crexerir, tunc exaudiam,c5mcmorauit namcjj anguftiar^z tempore Jacob, 151 fadai Gen.xliij. C^^ cftdeus qui faciSjUel omnipotens ) tribuat uobis milericord-il. EtDa^ D«n.ix, nid fijper fancluariü preceseffundendo : fac (_inquit ^uc luceac facies tua luper lanctuariü tuum defolatumj^ppter Edonai,quan^ libro Bcrachos ^id eftbenediÄionum^maiorcs iiolÌricxplanauerint,quodpropccr Edo nai idem fonec quod ^ppcer Abraam,qui tcprimus Edonai.i.dominü uof cauicjinterior carne inluper perlcrucacio re^rttur. Et Haraa nomcn aitili j mi^^utei fcmčannuercc^implorans fìcdixK,Edonai (^uidchcet Tctragra macon^Zeuoas.i.deusexcrcituum,lìre(picicnsrcljpcxcris, Et licet in lif bro Bcrachos aliud quippiam magiftri icripfenntjibi tarnen prarmemora caradix SC Itirpslatitat. His flätibus condeccs duco, medullärem quäf dam tibi radiccmofl:cndere,qua in hoc cuiincumbimus negociointrepide fulciri ualeas.Non te prsetercat igitur oporcct,qucc{icp in Icgecojplc^tun^ tur altiffimi nomina,a Tetragrämaton dependcre nomine, quä^ iprum Eheic.iM"um,arbonsradixuocitarifoleatjtamen Fetragrammaton trunci (^qucmadmod ü 8č Eheic radicis) uices obtinet, quo radicü emittitur co? pia,5č undiquaq^ promuntur rami:ran(fta uero alia nomina ramorü, fur^ culorumcjj de trunco emanajuium5excmplum,preferunr,quorum finguli mukifariam fccundü uniufcuiufcp fpecicm cduntfrucflus. Prctcr hec in^ fuper C^iuc abolcri nefas eft]) ^plura alia lunc^cuiiis prardicfloiv nomina appenla,uc uerbi caula Tetragrämaton cognominaluHt horribilis, luftig nensinquitatem/uperdelic^a traiiens,Edonai.i.domini^appcnfa fune magrius,mirericors,clemens:Elohim qiroc^ funt appcnfa fortK,i«dcx dicator .Iftoi^prctcrca fingulis alia debétur cognomina,qucquidcm fune dičlioncsomncsin quas lex ipfa abfoluitur ,Totaigiturlcx l-upercogno# minacontexca repcritur,Cognomina luperfančla noiTiina,cun(fla fančta nomina ab ipfo Tctragramatondepcnd€ntnomine,incoc^ còflanrur in unum,undelex ipfa,lex dei Tetragrämaton dicitur. Hinc colligc,q? quu fančla nomina iuxta propria cuiulc^ cognationcm inrellexcris,8<r quf cui; uis illorum accomodentur cognomina,noueris tunc uniucrfa entia ab al^ tiflimi nomine dependentiam traherc facile c5fpicics,8<r tibi adherendiinfi lèrtaericcupido,tua(Tiduaineiuscofpe(fluformidine concutieris pap Pfal.jcc. uore,dei näc^ timor quid fit perpendeSjS^ Dei Elohim fcicntiä alTcqucris, in illorumcß enumeraberis couemu,de quibus fcnbitur,Exaltabo eij quo# niamcognouitnomemeu:nec te utic^latcbitquantüispromeretur liip? plicii,qui dei nomen in uanucomemorat,nedu qui ipfum Tctragramma^ ton fuis literis profcrt,lonoec]p magis 3č qui co ucùinf,<juantas reus pcrnas
fubirc
fübi'rc tencatiir,Scd priuf^ uoluminis propoficum aggrediar,a prelibami ne quodam haud incongrue exordiri libuit. Aducrte igitur compertü«' cpcxiftima jUeraalnffimicxiftctiä nemine un^(^iproexcepto)menti co prchenderc potuiiIe,nec quifpiam de uniiieffa {uperurti miildtüdihecenfc tUisqiiilocrieiuSjnedüeflenaajuericaccninouerit^Audis enim quid cele^ ftes angeli damane. Benedilla gloria dei de loco Tuo .i.quocim(^ loco exti Ezèch.»{Jj teriCjQiiod fi hoc apud (liperos,id pröculdubiö dC imis competere magiS drjudicabimustCliiapropcer quicquid in lege fcfibitjueluti 0S,manuSj.au# ris,pes,oculus,8(C que huius funt generis,quä^ magnitüdinem ucritatéq^ aldtrimiinfìnuec,quid ramen resillaqucmanusetpesuöcicatür,moftret,' nullum fané creacum Icire ÒC comprdieildefépoteft.Q.uamuisSC nos ad imaginem ÒC fìmilicudinéfadli (imus,non tibi attàmén uideri uelim,ocui? 15 illu oculiimanuPcp manü forma habere,led in ipiOjaltiffimi efle ,quidin trinrecum,undedcnuunercaturiuntc^U'iiiueHajdenunciac,quodquidem manus quiddicace Sc figura procul abeft,iuxta illud propheta:: Cui affimi laftis me adequaftis.Nulla? igitur iiiter ipfum & nos meh'ro fubftancia: ' " ' ' acc^ figura! fimilicudo excac,fed membrörum intentio cft,dociks rcdderè aures,que membra inquaaltifTimaRzlätentiumcM rerum mentì humanac incomprchenfibilium fignadcnunciat, illius inltar qui calamo proferr j Reuben filius Iacob,nec^ enim huiufmodi literg necilloR;figura fimilitu^ dinem pracferunt fiibftäcia;ipfius Ruben filrj lacob, Qiiu igit alriffimus nospuritati adaptare uolUefitjdelitefcértteSjreferatofcp muldpliciter arcus in humano corpore conftruxitjeuilde fibi ordiiiem uendicaCes,qucm et drigOEinfupisopus,QuareficotinéSquifpiacapaxcpextiterit,uc quoduis fui corporis membrü a Ibi'dibus mundu cSfticuat, id lateiitis (upcrni ar ^ tus membrum,cui idemnomen àdfcribitur/edeseuadet, utoculus quidc Oculi,dcxcr£CK dexti'a,
RÌCIVS.
id archanu Apoftoii charifinàtapandutdicentis,Anilcrcicisquiame bra noftracemplum fune fpiritusfanÀi.Qui autem ibrdibus Scfcnfibiliii ùCor.v/^ reR2 turpitudine corporis fui membra inquirtauerit,is membra tollit Chri templum dei membra efficit mcfetricis,
AVCTOR.
Vtpote fi oculi intuitus a uanitate c:ontinuerit,nil afpiciés prauu,hil pii dendum dc turpe,fed que folum gloriam cultiic^ còcernunt aleiffimi, tijc oculus ille in abditaz rei fugne fed é jCui óculi cognome adäptas redigit, Eü iìc pariif de manu,pedeifingulin^ cSpaginis Humangmebris indica, Hinc maiores noftri patres inqunt,ipia quadriga exiftut,n5 enim queuis pari^ fedpatresunaipfam,quadrigaefifèjalIcrantHAbraam näcpfibi dcxtrino^ men afTumpfit, ipfius in fiiperis dextri menfure(^fcilicetgratia:^ fačlus eft Gen.xn. heresjiuxta illud : perrexit Abrahauadcs et .pgrediens ad meridie. Yfaac ucrofiniflri menfiiraadeptus cftiuxta illud,lurauitc^ lacob per n'mórem patrisfui Yfaac.Mediaucroiineafìbiueudicauitlacobiuxta illud ,Irr la^
P iij cob
cob uir integer tabcrnacula inhabicas.Trcs icaqj huiufccmodi patrcsipf?; US qdngx fcdcs adniitcimus,Liergic huc illud libri formanonis ,Re fuß cer ticudine Sc formacorélup lede luarcpone.Tcaüc n3 laccar quamlibetmé furarü alicui mcmbroi^acc5jnodari,ucoculo uifuSjauri auditus.manibus ca(flus,pedibus ,pgre(rus,qiiumc^ maiores nofi:ri,méiuras adlaibüc aitilo fìm0:idédeméliiriscércas,qii0ddepcde)manu,cfccnfcp mébris cdocui^ mus,nulla ecenim habitiido incer nos èC akilliniu, fìcut nec mcmbroi?2,fìc nec m:nfiiraR2 racionc credit incfIe,Qj,ua igit hoc libro in mcluraiv f^pius mscioné incidimuSjCaue prcmonicus ne corruas,ut dcii cxiltimcs alicuius msnfLirarlimice quätitatemLie([ noftriinftar^ Tubine, At qucadmodii ma nus,pedis ,auris,oculi jfic et mcnlurc incécio nec terminu,ncc molčjfcd exe plü tcnuemuc fìniilitudine prcfcrt,Sand:a aüt nomina mcfuras uocät pn# lei Talmudcoi^ magiftri crac1:acu Ros halanajibi dixic Rab Ichuda,fcdus cxcifum eil: crcdecim mefunSjiitnü^ lupplicerur in uann,iuxta illud:Ecce excidäfcdus SčČ.crcdccim uero mcnlura; lune deus Tetragrämaton,deus Ex.xxxiiij. Tccragramacon,deusEl,mircricors,8č.cleiTies,longanimus,&^ multarmi^ fcracioniSjS^ uerax,cuftodiés milericordià in milia,rcmittcsinicjtaté,tran^ fìensfuperfceleraace^luppeccata,& innoxiusrlummadeniqjintcntio cft nullam huinana^z mčfurai^ad casqueluncaltiilinìi C "iß nomine rantü) habicudinè fulcipere, ^puc de fcripco nominc,Rubé filius lacob^tulimus: hinc dicere foléc magillri no talisméfura eftcarnis Sc languinis, qualisdci alcilTimi. Preludio igitur utdicendoi?2claui3)pcracto,mox cuiufq^ran cl:or^nominii,quelcribiincinlcgecra(ftatÌjaggrcdimur,in qua ubicùcp uf nij hoR:offenderisjtcdocftij erudicücpreddere pcropto,quatcnus uiuètiii aquai^ fonte,q ex quis altifllmi Icaturit nominij haurire difccrncrcqj uaf kas,quem quii ebiberis nouerilcp omni in ope,fclicitatis euétii aflcqueris. FundamencülegisSdradixeftcredcreinnomcakiflimi, ubi fun ccgita/ tionibus cuisredo tramite ambulaucris,incolumes crunt uia? tua:, necpc ficcMi), cui collidcntperpetuo, Ait enim Rex Salomo,Cuftodi pedé tuij ingie# diensdomii dei,quibus utic^ cdocuit,ut qui ad d luinü auxiliü implorane düaccedic/c antea,examinet,aduercatÄfnolcac, an tcntatores,8<:obftacu la adfìntjucorationes (^ne fufcipianQyemigretjquc fi afFuerint, amouear, lemicamcpabofFendiculo expurget,eiusexcmplo,quialiquid impetrandi gratia jRegis cuna petit : hic ecenim preuideat nofcatqj oportet, an prarci; piti] alicuius in itinere obftet periculii, conlydcrct prcterca quot in regfjs cdibiis ueftibuloi^ funt ianu^quai^ cuftodes lanitoref«^ drjudicct,ut fi co i^qucmpiahofté habueric ,iprum reconciliet,fuos infuper ami(fì:us,andc coro eius bene coueniatperfcrutet,ut bisdecéter ornatù regale liceat aula Hefter .iirj. intrare,rcribitenim,No licitum efl: indutù Tacco aula incrare rcgis, Ted po ftremo cxaminet, an in regis & principum pra?latorumaftantium cSIpc Ctii ré Tua facundo eloquio diHèrereauGt : an eius in cocradiccntcs Tuppcf tant uires,queatqjcStranitétibusrefiftcre. Ad ha!comnia cocors uniciH> uTc^ maiofj: nos concitac TerrnOiq.afTérunt magna TummSc^ Tcntéciam cfìTc
diccntcs
dtccntcs ccrrcnorLim rcgnum cocleftium regni indicare cxemplu,fìitaque ^ carnis 8C (anguinis Iblicicudo in omnibus prarracflis ftadium, caucelamcp adliibcacnccelTariiim iìc,non ambigcndum quidcm^quin hxceadem om ai cura fint:actendenda,dum regis regum maieftacem conipeclumq? quis adire conatur: a cerreitri namcjj elemento adufcp ccckftia corpora,nullus locorum euacuatus/ed multiformi tuniultu repletus admittitur,quorum nonnulli mundi lunc,dif mifericordic participcs,aliqui uero bis quidem in fenores,ccmptatores fune ÒC noxijjacomnesper atra uolantes,hi pace, i!!i gladium,hi bonum,illi malunijiii uitam,illi mortem miniftrantjquos qde omneshcc ima,in quadegimus, machina coplecftitur, quoru caul'a càticu nobistraditücllmalorü eucntuum,quihabitatin ablcondito altiflimi: un pra!m.59< de lioisdcprecatio da (^lias pcrtranleundo turmasX"pcra petit,cuidà lu<J ipecta deuiacphillräti IocaalIìmilatur,(]puritatisgratiecapaxextiterit,in calumiiiatonì noxà Tua minime irruetdeprecatio,lì uero huius gfcexpers uacuulcp fucric,multiplices nubilefortunceuentus,trucidatorumcj5 acies iJli lèoiFcrenc,quaobrem plalmos ftatuic rex Dauid-,ut euacuatÜi lic iter,g quod facilecranleac orario,omnes enim prediche turme ueluti nubes ftmr, qu.c fupplicationii afcenfum detorquéc,iuxta illud: OppofuiPa nubem ti bi ne tranfeat oratio:pfalmos igitur edidit Dauid,qui ordine prolati tollijc Tlircn.rj. ' dilcederecp cogGcomnes obftacula inferentes èC damnum. Vocitatur aiic pialmi hebraica did:ione zcmiros,a nomine masmeros,qd' latino eloquio falcem {onat,iuxca illud : Precidentur ramufculi eius bcmazmeros.i.falci^ Efafse.fg bus. Accedic ad hoc òC illud pfalmiterant mihi ftatuta tua in domo peregri Piaim.u^^ i2ationis(^reu timoris])md,qua{ìdixeric ubicijc^ horu tumultuij timor pe regrinantem mearripuir,his illospralmis(^ueluti falcibus^precidi atq; fub egi.Adde&Iillud lob xxxviij.quiicantulaudantfìmulaftramatutinaioif riu.i.cofhngunturomnesfilij Elohim,]audescatu,idcmqd' & pfalmiinfi nuac,qbus mane comemoratiSjdiiTeminatur èC cofringuntur omnes diri ludici] miniftri,q fìlfj Elohim nìicuparirolenc,di(fì:io .n. iariu eiufdéeftlo^ Efaia.s^ cutionis cìj raa tilFrara arez.i.c5fracl:ione cófringetur tcrra,Diligcnsitaq5 fui fìt iudex,qui orare ^ponit,cogitationerq5rec:le dirponat,nc orado per turbatioe mens flucT:uet,ad nihil Cic^ eis redigatur imploratio, ^ hoc naqj noftri dixeruc maiores,lemp fé trutinec h5,ut fi ad orandü idoneü ie nouc ric,oret,recus uero minime,quafi dixcrint,fi ualidü (è iudicauerit ut intens tioneratä ilatuere ualeat,orcc,fìn minus nequa^, His igitur precognitis» fcito ftirpé bafimcp effe,ut intelligas nolcalqj ola lancila dei nomina,que in lege ^ferijcur in nomine Tetragràmato piatii Edonai c5tineri,qd' arbo ris iätrücusdicitur.Rcliquoriiueronominii,aliaradicis,aliarami,alia the fauroru,gazarüc^ uiccsgcriic,qrii lìngula peculiare opandi munus forciS tur:thefauri inftar q multiformia,uariaqj penetralia,et lìngula certe rei de dicata replet impticur,in hoc qdé margarite qduis gèmarir gcnus,iii iffco argentu,in ilio aurü,in alio epulejn alio pocus,in alio preciolì ornatus indumécacp reponucur,6^ quuaiiméco quilpiäegucritjpenurqjlocü igne -	P iiij raucnc
ßE ČORLESTI IGRICVLTVRA: raueric & ß pliirimum iriquirendo laborec]) cuenic tarnen ut fame 8č ta bearelcac Sc percac,8č quauis efculentiSjOpiparc apparatus,laucis ferculis, cella abundec,petit is camé,no quia eius renuatur petitio/ed quia ciboru, quosexpoftulatrcpolicoriü ignoratificetdefancTtorum nominum crudi* rione,fcientiaq^ iudicandun1,qucdäenim mifericordiejdčprccationi ciatioiqj,qucdàlachrymis et fìngUltibUs,qucda cafìbus,infortunfis,angu4 ftrjic^ prelLint,n5nulla alimentis &C uičlui,nonnulla robori,fortitudini,& gratie prcficiuntur,qua de re fi orans in nomine,quod expetito muncriac c5modatur,minus qj deceat mentem dirigere nolcat,nil lane fuu abnegac Prouer ly	cognitionis hebetudo atcf ftulticia,iuxca illud:Stulticia hominis'
' fupplantatgrelTus eius,& contradeü feruetcor fuum,omnibus .n. apertg funt manusaltifTimijfed pctentisruditàs,qucdefìderioriJ aditus intimaq^ difcernere nefcit,inanem conftituitifatUus uero altiflimu fuas a clamaniis Hierc P^ccibus aures auertere cogitat,ad quod dicitur,peccata noftra prohibiic^ runtbonum a nobisjopusitac^eftlegisinccflus mente reuoluerCj fančlo rumcp nominü adeo myfteria dignolcere,ut in hrjs^prfjs hóru cognomi^ nibus habitìi polTideatjin confpediK^ altiilimi quu (upplicationis (e c5^ potem fieri exoptauerit,ad nómen petitioni äccommodatum fe mente c5 ucrtat,tunc enim nedum uotum affèqUetur,fed dC fuperis dile(fì:us, imifc^ gracus,S<C prefentis futuri c^ feculi heres euadet a?ternUs,hocitaqjucluti dì cendorum fundamento conie(flo,ad fingula lančiorum nominumjque in lege nocantur,mox explananda fpiritu annuente altiflimi accingimur,
PRimum igitur propiufcp creatis omnibus nome.quo fcilicetad rcgem Tetragrämac5 aditus patefcitjeft qcf fcriptis &: uoce fonat Edonai .i. dominus, ad cuiusnotitiaanimaduertereilludpccuHarenomenakiffimf efle,quod fummi opificis innuit cxiftentiam,a quo quicquid continet um> uerfum dependet,fedportàrum clauiumc^ prima,quibus ad tetfagrama^ ., conprolatum(^non autem fcriptum)Edonaiaccedimus,eftnomenetcha račleribus et uoce Edonai {bnans,quod quum furium exordiamurjuerga mufc^ deorfum,in toto dei nominum ambitu, in extremoordinem fortifi tur,&: ad ufc^ ipfum Edonai uerum confummatumque unionis myftenV iim creditur. Deinceps uero inferius diuifìonis machina collocatur, iuxta Gcn.	• ^^	egreditur de loco uoluptatis ad irrigandum paradifüm,
qui inde diuiditur,8č quàtuor capita fačlus eft,qua^ quidem capita qua^ tuor turmx funtgloria;,regno Edonai fubditar,quod Q utantea cxphV cui^ ultimum obtinettotius unionisaltifìTimi. Hic autem Edonai thc^ faurus diuitiarumquc eJcifl:ita!des,ad quemuismodorum inundationis, ac dependentia; rerum per canales fiftulas emanantiuma Tecragram^ maton prolatum Edonai. Tria enimfefe refpicientia nomi<J H^TlS na comperimus,inferius Edonäijin medio Tetiagrammaton/u^ 'VÌTP perius Eheie, id eftjfum^ab eheie autem omnimodefeparan^^ "^JIK tur inundationes,qu5 a fonte qui ipfum infinitum dicitur,pedetentim per
gradus
graius rcaturiuiitjquüufcpadTetragrammaton Edonai applicenc^illi'nc« quc canales criimpunt fiftala:,dcfluxurc]p omnes ad nomen Èdonai,qiiod ccllarium eft,Libi omnia Tecragrammacon regis reponuntiir ornamentat Rurfusidiplumcftmagniiscreatoriim pracfeSjqui Tecragrämacoii uirtii tecimcfìa cnucrit,5<!: ds uicftus com moda pra:ftac: huiusueniuncmitu,co^; quciubenredtfceduntjquicunrp Tctragrammatcn adharrendi cupidinc pctkmc,iiec remica,nec parsulla,qua iplì Tecragrammacon aflTiftac quiV f^iamisnifì manuducencc Edonai admicticur. Et quia rcx Tetragramma ton hocipiumnomenlìbi in diuiciarum a:des, in cemplumuc, cuiusipfe cft hofpcs uendicet ; ideo iono eodem uocalj,quo nomcn profertur Edo^ nai pronunciari folec in lege Tecragrämaton,quatenus nobis innotcfcat, quod quicunquc Tetragramniaton quxfiucric, ipfumin nomine com^ periec cdonai. Non ce autem cfFugiat,oportet nomini Tetragramma con quinquaginta quatuor quadrata nomina afcribijquc ipfius Terrai grammatoii combinatione emergunt,horumq;lircra[' numcnim ccxvi. conftituunt,qua: liii). (. nomina myftcrium iunt dcfluxus uirtutis in om^ nia,qua: mundi machina ambir,hjrc (^ueluti fpiritus]) literas refpiciunt, quibus nomen conftituiturjquodeftdelege exccptum,ubipcrrexic an^ gclusSCc. Ipfaeadem liii]. (^inquam^nomina,quicuniuerfa contincnr cntia (^manuducente Edonai^ peculiaria cuiufcp creati commoda largiuif tur:Edonai itac^pfuijpßus dilpofitionem,regnandicpfacultatcmexpro^ pri^s quibus confuitur literisoftentat. Alephenim myftcrium fìgnificac Eiieic,quod inter cctera nomina capitis uicem refert. Tod nero Tetragrä^ matonjCuiusfedeseftEdonaiprjctcndit.Daksautcm ÒC Nunliirj, nomi« na exiftentia: denunciant: unde cuiuslibet modi inundationis, depen^ dentia;,cun(florumquepermanentia2 archanumrelucet. Tota igitur gnandi perficiendicp poteftas,ipfi committitur Edonai, quoà& dicflio Edonai infìnuat : Hebraico enim ha:c fermonedominum ionac,quia idi^ pfum (^Tetragrammaton duce^ extat totius tcrrarum orbis pra-fcs SC re<ftor. Et quoniamnullumcreatum ipium Tetragrammaron jiomen adire licet,niß Edonai rnterccdente,decreuerunt pnfci illud,in cuiufcj? orationis capite tali ferie commemorari Edonai .i. Domine labia mea a^ Pfalm.fo, peries. Scriptum enim eft	Edonai, litcris Aleph,Dalcs,Nun,
lod,quo duce confpec^um Tetragrammaton intrat oratio. Cliiamlibcc cnim inundationem dependcntiamqj nomen Tetragrammaton, nomi{> ni infundit Edonai,id eft. in quod opulentiftima rcgis confluuntbona, in coque reponuntur in unum: SC inderranfmittitj&^implct quicquid creaturarum necelTitascxigit: Pifcinaiinftar, inquamtrahitur llumcii, qua Sčhorti, 8C campi, ca:tera irrigentur uireta, merito cuiusipfum quidem Edonai : in lege	Bcrccha, id eft, Pifcina nominari fof
lec.Niam Beracha,id eft benedillo prolatione Bcrccha jid eft piicinam foi> nat,quagnacis bencdixiclacob,eamqjinharredicatem lliiccpitab Ifaac,
Ifaac
Ifaac de Äbraam, Abraam iiero a nomine aldfTimi, ut (^ca duce ^red l'crandi porcas Bdonaijcicntiam trahcrctjS«: (ibi & ali^s ucndicarx polTec, Gcn.is. quxcunqiiepoftulaculus. HacitaquepiTcinacum donauic,iuxta illud ; tc Iis Bcracha,id elt benedidio pi(cinaue,non cnimlitera protulit. Sia nicLiarechjideilbcncdiccns,ied Bcracha,quiaipfa Bcrechapilcinajlcilicet^' tLucpotcIlaticomniittiturjquani fiifcipc , pro arbitrioque cuiuis homi# Gcn.ii. num imparciariSjin quod uergit illud. Bcncdiccncur in te uniuei la: cog# nationcs terrae,ac fidixerit, Q_uicunque huiuspifcinscquippiam cxop< taucnt,id uno tcducc,expleri potent,hanč ßquidem tuam,tua:que ditio^ ni lubdicain llatui, Qiiare arbitrati luntmaiores,primumeorumquial Ccn.tf, tilliinum nomine uocarunt EdonaijCXtitifìTe Abraam,clamansEdonai iddi,domine Elohim Tetragrammaton,quiddabismihi &:c.ab hocc) tenim nomine iuarequiiiuit commoda : inhuius hxreditatem fucceffic Gcnc.jf; poil Abraam Ilaac,iuxtaillud : Poftobitum Abraam,benedixit dcus,b iaac filius eius huius infupcr piicincc caula inter Elau 0Č lacob , acerrima longoruaque emcrlit contcntio. Ha:c ipfaprimagenituraeil, quam.l:^. faii ucnalemexpoluit lacob ,cuiusucnditioniscontra(flui acquicuitnir* fus&^ Ilaac,dum Mciopotamiam Syna:mitrcbatiplum lacob, ut Icribi* ^ ^ tur,furge 8č uade Meiopotamiam Syrie ,deus autem omnipotens bene* .nc.s-. cjicat tibi,6<r det tibi bcnedicliones Abraam. Solo igitur lacob, eiufque feinini ha:redium huiufmodi condonata eli: pircina,idco quum lacob mor ti appropinquafi'ctjhancduodecim thbubuspifcinam aperuit, ut luam ^ ^ quäuistribuumiiazreditariamportioncm fulciperentjUixtailludtOmncs cnc.^9« tnbus Ilracl duodccim,hccclocutus clleis pater fuus,benedixitque i\i lorum fingulis Iccundum propriam bcnedi(flioncm,bcncdixit illis, addiV tur fingulis fecundum propriam benedicftionem jiie forte cxillimcs jcp pro libito cuiquc bcnedičtioncm impartiucrit Q quod falfo crcditur } uc^ rum quod ex hac pifcina peculiarecondecenfque unicuique tribuumcon ucnerit,id (_non proprio,Ted ipfius pifcinacdiclamine^fingulisexhiV Deute. 55. buit. Sic Sc omnium noftrum magifter Mofe benedixit IfraeI,ante^pro müTionis terram applicuerit,quod ÒC illud innuit;ha?c eft benediiflio qua benedixit Mofefilris llrael. Nomen itaque Edonai myftcrium bcncdiV Proucr.io. clionis exponit,bcncdi(flioneni inqua,qucei adhxrentcs,omni aftličtione lolicitudinecjfablatadiuites conftituit,ÌLxra illudi Benedidio dcidiui(( tem facit,ncc ibciabitur ei afflicftio. Qiium ucro nomcn Edonai the^ fauriinlliar ^omniumpifcinarum8^deHuxuuminundationcm accipiat; illitan^ receptaculo.	Adne ideftjBafiumdiclioaccommoda^
tur,ut bafesatrijinquibus llatucbantljr colümnc, centumenimargcn; xo .S'i. ^^^ bafes tabernaculo fabricatecrant,iuxta illud : Centum bafcs, centum talenta,quecentum pifcinarum e magna piicina Edonai haurientiuin ima ginem pra:ferunt:undedecretum eft homini centum benedicftionibusfin^ gulis dicbus benedicere, per quas de Harum piicinarum inundatione ali^ quid trällerepoffitj&l fii harumunadcfuerit,ac fi maculam in fančlua?
rium
LIBE». Q.VARTVŠ.	XC
rium inijcerct iudicabicur, Huius uero myfticum d^' irfyi^cò pendetì
aiak,bcchar,iden: alcph,iod,kof,bes,chaf,res» '
7	N	: r.
Ifràclita: Lenirà; Sacerdosi	.
anima; fpiriais: mens;
|00,	10,	I.
qiiód8(ràrchamiminnuitcliahen,ide(lfacerdocisleuice,lrraeI,idquemy<>p^^^ ^ ftičum defìgnat anima2,rpiricus,mcnciSjhinc protulic Daùid:b€ncdic,ani<; ' * mamca dcumjadapcaiiiccnim bcnedičiioncmanimac fecundum myftci^ ritim triiim rupcrioriimprdinacioniim,animaEenim centum bcnedicfcio^J nibus bcncdicat prarcipituisqu^ad Ifrael ieneprjfcripca rel'piciuntjdcqui bus decima (^quedecem eft numero) debecur ipiritui,quilcui£am ordine cocquac. Bx his uero deccm leuice Sc fpiritui coordinatisjrurfus menti ^ decima cradicur ununi:unde coiligeq? fi non fìngulisdicrumjccntum bc;^ nedičlionesprotuleriCjnon exhibebiturmeci una,quia ncc fpiricui dccem, que decima lune leuicarumjhi enim dccimam accipiunt ab llracl,cuiusdci> liuoiplidccimam(acerdocibustradunt,acinhocdecimarum effulgcc ar<f chanum,quo;l in lege fcribitur,&leuitis loquercdiccnseis: quurn accepe^ Num.^^. ritis a tìlrjs Ifrael dccimasjquas dedi uobis de polTcflrionibus eorum , au<^ fcrte ab eo pi-imicias dei,decima de decima. Decime autem decima , abdi^ tum monlìrac. Alcph,iod,k;uf,lì enim non fucritk:uf,necioderfr.nec(_iod abiato )crit & Alcpii. Prccuideasigiturutbcnedicfìionibusfingulisdie^ buscfcum benedicas, quarum fi una defueric, quafì maculatum lan(flua^ rium relinquas exiftimaberis,quum eiuimodi bcnedicliiones, centum ari? genceisbafibusalTimiiarihabeanc,per quasinundacio nominis Edonai in pifcinas centij undequaque diffundicur. Soler ÒC in lege Edonai aliquant do	Purcuscognominari,quia uiuentium ac|uarumputeicxcm;?
plum defìgnat,in quem (^utprepofitainnuunr)inundatioac dcpcnden<; ria confluuntjiuxca illud : Fons hortorum puteus aquarum uiuentiumCant,^, diilillanrium deliban.o,^^ cjuamdiu iuftitiam fečlacur IlracUacritefingu lis dierum bcnedicflioncs cetum profertjuiuafuperneinundationis aqua hiiiulcemodi puteus replerur,uniuerfiqj Ilrael inde uiuam ad iaturitatcm undam e potantcsomnidiuiriarum bonorumqjgenereabundanr, Inter dù cria diftum Edonai	"5S3 Beerkcua,id eftputeus feprenari]'
dicitur,quiainipfumper mundifundamentuma feptem fupernis akiru^s dinibusieptemducunturtorrcntesrin huius uero puteioccurIu,alius Corf didar^ turpiumc;^aquai^(^extra paricrcm rphiros^cfl: puteus ciireliquis multifariàpureorumgeneribusjin quibus ferpentum l'corpionumqj cOi? piarepit,qui ^aliena:ciftcrnn:dici iolent, iuxtaillud : F^ouea profunda P'oucr.s?. eft meretriXjS^ciftcrnaangufta aliena. Qui igitur omncm prauitatis ncquitiamamplc<ftitur , haud illi un(^ quifquam de Beerlceua ui^ ucntium aquarum hauftus propinabiLur. Sed in diras perdirionis ciftcrnas ; quaks dC ipfe efl:odic,irfuec perpetuo , iuxta illud Hkrc.s»
Prophece
prophec^ : E^oinquicmalafede populus mcus : dcreliquerunt r ^ 'c " tem aquaeuiu^jS^todcruncfibi elftemas difliparas, qtiae contincrt nc f ualenc aquas,cifternam fcilicec perdicionis,cui'us fundüs bafi Tue rim w un'/ dic^ plena,aquam in fe fcruare non poteft : Ted uipcrarum fcorpioniimi^ Pfa! mM.	circumqua<^ replctur,cuius metu clamauit Daui'd : necp ürgcat(in
quiens )fuper me puceus os fuum. Scpeinlupereidem Hdonai Q*' lam, ideftmariscognomenadapcatur. Quiainidipfum ( ueluti in marcflu^ Eccie. (, mina ) omnis pifcinar inundano dcpendentiaue collabiturjiuxtail/ud: ^ omnia flumina intrantin mare. Mare enim non contenram aquam : fed Efaix.ii. continenrem alueum inßnuaCjiuxta ilIud:Sicut aqusc opcncntcs marc'. 8i Genc.i. illud, Congr^antia aqua uocauit maria : recepcaculüm ergo aqiiarum mare dicitur.Dehocaucem mari multiformes angclorupromuntur tur^ mae ; uariac]^ fuperum reptilium ^era : qua? in undis quas mare compie Plàlm, loj. čliturreptantjiuxtaillud, quodJJauidenunciat:hocinquicns marenjag num et Ipaciofum manibus,illic repcilium inni: meri .ammalia pufilla ci:m magnis. In eoinfuper uafta nauium nautarumq; miiltitudo, plurimaquc uexilla in capite mali cxtenfa)multiplicesgurgitcs,&: que huius fiintgc^ Pfalm.io?. neris,quibus mare ipfum fine inreruallo fìu<rtuat,iuxta illud:ibinaues per tranfeunt. Jn huius autem maris latere aljus quidam fìtuatur locus, qui caricofum rubrumue mare nuncupari confueucrat, quod quidcmlimiw bus terrse uicinum ex;ftit, quam indicat mcnfura Edonai:undeiudiciuin Exoi.14- fuper Acgyptiosirruif,quo &id,quodinfcriusmarerubrucftimpctuc^ OS operuiCjiuxta illudrdeus cnim pugnar pro eis in Aeoyptü:fic pariterla rentibus in rebus fapientes candem mcnfuram Edonai;mare fàpicnti^uo^ cant,quum cuiufuis fapientia: ac dependtntic, & que de fuperna manant fapiencia, hocreccptaculumexret,e cuius fonte omnesquidem fapientif jJic<nim.4. participes fapicntiam hauriunt èC ebibunt : Hanc Regi Salomoni tradidit altilTimuSjUt fcribitur,S^deus dedit fapicntiam Salomoni: is enim quum huiufce fapientia: mare intrafIèt,efFulgcbat in co uirtus, qua omncm tam in iuperis ^ imis hierarchiarum ordincm calluit,ac nihil quod ipfum latu erit prorfus erat. Edonaiqp nominis uigore fuper fblium fedebat altiflìmi, quo fupcra cum imis fui regnipoteftatifubegit. Quia eum dei alflauit fa^ picntia ad agendum iufticiam. Nonnun^ rurlus nomini Edonai cogno^ men adfcribitur. CoI.i.omne,quoniampofl[idec uniuerfa, eicjj nihil deeft, de qui pro uoto aliquid impetrare nititur,nec poteftatcm nec locum alium exoret^ipfum enim omnia circuit Sc ambit,indere uoti compos,qi)i cuncp illud implorar,efficitur. Et fi menfura,qua: ipfa Edonai dimenfìone ^	eminentior priorqp cenfetur,pariter omne nuncupari confueuerit,hoc ta^
cnc-, ^^^ aliunde Q ut infra explanabitur) radicem (brtitur,quia igitur dimcn Gene. i7. fio harc benedičlionis myfticum e<enunciat,fchbitur in Iege:&: deus bene^ Gene. jixic Abraam in omni qua; de Abraam migrauit in Yfac,iuxfa illud: & comedi de omnijdeTfac in Iacob,ut (cribitur : quoniam gratificauit me deus,6C mihi eftomne,quali dixeric Jacob Efau,putas nerdempto,quod
tibielargior
tibi ^argior munerc, minus mihi bonorum relinqui: nequa^. Omnes cp nim fupernse pifcinz.qux in dicionc in^ Col* ù omne condudicur,claues pofTideo: idctrco SC fì plura tibi inipendam,nec minus ceneo quippiam«
Pleruncp edam Edonai TQOpS SAPHIREVS LAPIS dicw tur, quoniam ipfum cotius mundialis f abricx fundamentum extat : unde omnia fuaexpecunt commoda. Appellatur itidem & capicalis lapis,a quo ingenica caducaue cnciainopere principi! proinuu« tur inelTe« AcSaphireusideodicitur,quia(^raphininftar'J)omnifariam a fupernisalcicudinibuscolorem crahic,& in creatis cotraria diifundic: nam bònum nonnunquam,quandoc^ malum, nunc intericum,nunc uicam, nunc languorem, nunc medelam,nunc egeftatem, nüic diuicias m iniftrac : iuxtaillud. Videče nunc quoniam cgoiprefum,& non cft Deus mccum: Dcut.xxxif cgooccidam,8Cegouiuerefaciam:percuciam,8^egoranabo» Hacc igicur dtmendode foncé omnium fphiros uim hauric,omnium modorum ad fe piTdnas Sc dependenciascrahensjcundifcp in cius ditione reda Ais, fecund dum cuiufc^ limicem,alimencuui(flumqßprzriac : iuxcailIud,Lapis quem PCal.cxvn'. reprobauerunc acdißcantes,fa(flus eft in caput anguli. Abraam cm, Ifaac, Iacob,de fuperioribus fphiros fuam quifcp portlonem fumpHr^Dauid ue« ro hanc,quaeinferior eft,fìbi menfuram uendicauit: caputaucčeft angui/, quia in eam non minus fuperauergunt,^ ima :fuperaquidem, ut ei uim, inundationem, benedičlionemc]« diftriDuant:ineam uero afpirantima, quacenusalimentum,permanenciam,ui(flufcß commoda inde aiTequun^ tur: iuxta illud, Aut quis proiecit lapidem angularem»Qui èc lapis eft,qui lobxxxväf, alumnus ftatuiturIfrael:iuxcaillud,Indepaftor egreOus eft lapis ifraeU Gcncr.xii.-. Hic ipfe lapis in altiorem lapidem fua cupidine fertur: undecuiuiuis gene^ c^éfis xv» nshauritdefluxum:iuxtaillud.sumefcpduoslapidesonychinosj&fcub ^ pes in eis nomina fìliorum Ifrael.Ec illud,Domine Edonai deus,Te{ra'^ grammaconElohi'm,quiddabis mihi, gloria enirn cohabicansdefurfum trahitjtrahiturcp Sc ipfa deorfum, Huic lapidi oppofitus aliuseft lapis, Magnus lapis uocitatus, is quum putei os obturet,dirus tunc fuppeditat Ifraeijquoufcpilleciii iudicandicompctitiusaccedatriuxcaiUudjAccefTit Gcncf.x-xix. lacobj&amouit lapidem ab ore putei* Etillud, Etiacob perrexit in foco COS.RurfusiIlud,Eccedies ueniet Domini. Multociensitem ipfa Edonai dimenfìo, im^OT TT'Z DOiVl VS SANCTVARII cogncmenEùix xiif. habet,quoniam domiciliü haeccft.in quo peculiare degitaltifllminomen : quumenim montem Moria nbieligat,fanAifìcetc^aItiiIìmus,in ipfo fan# «uarq domum ftrui uoluit: iuxta illud,Sančluarium domine Edonai fìr^ maueruntmanustua»,ld(ìngulare hofpitium Obi ipfeftacuic :unde ccc'i naculorum,porticuum,ccllariorum,totiufcpdomus forma ad formai? E/ donai fìmilitudinem druda erat,eo (^cilicet mrclle<flu,quo de my fterio for^ ma^ membrorum hominis docuimus : quum uero calcitrauerit, prxuari^/ catiuefuerint lfrael,cohabicans gloria fe abdulitjdomufc^prorfusuaila, òC defolaca fačla eft»Quum(^ Daniel ([ut fančluarij reflaurentur srdes*)
CL Dcum
XV.
DB COBLEJn AGRÌCVLTVRà; dcum fupplcx l'mplorarccjin hanc menfuram fé mcnréconUGffcns, Oftcn de(_mcj^uicXackm ciiam fancfluario tuo, quod defcrciim cftpropter Edoi nai. i. landiiari], rurl'usconftriicdomum : quodccmpluin 8čfedcsexiftic Edonai. Id oero quod libro Bcrachos in huius explanacioncm maiores noftrienuncianc.f.propter Abraam,quiceprimus nomine uocauic.Edo^ nai, a uericatc ucicp diflbnum no eft,di meniio ecenim ha!C cuftos erat Ab; rax, quamalcipliciauariaqj pro co bella cxercuir, iuxta illud, Irriiitfu^ Gcnctlj 'h' per cos no(flu.Ecillud,Quisconcitauitrde oriente iufticiàpropter ipflim Efai.-f.«. uocauitjproucincapitcdeiufticiacdiméfione(^annuentcfpiritu)elacércec» Hxceadéinterdummcnfura.	SCHINA denoiarialTueiiit.f.
gloria cohabitans: qua: tabernaculo perado alFidue Ifrael incoluit,iuxta 'illud:faciencqjmihiran(fl:uarium , habitabo in medio eorum. Magna E*ocL»f' j^jj. radix tenendaeft : dum enim ab initio mundi machina fabricaricoe^ pie,gloria ipfa funditus fedem loca uit cum imis:omnium enim crcatiiraru Hicrarchia: fccundum graduum ordinem (de rclpicicbant,cu fupcns.i.ru pera,cumimisima:unaeeCgloriacohabicans(hicrualocata domo])infe# rius moram traxit:cocli cum terra uinculoquodam mutuum fortieban« OcndUrS' tur amplex5,iuxcaillud ruaychulu.i.perfecftirfeu urlitcrisdičlio fonat) comprehenfì funtcccli,&rterra,omnisexercitus eorum:nam unu aliud c5tinebac,alterumc^ altero promifcueadiinplebaturt&canales filìulg ac fphirosfuumadamuflimcxequebantur opusjafupensdeorfum adeo u; berrimemigrabantdcfluxusjut tam inferiora cp fublimia nomen replerct altiilimijiuxtaillud.'Ccclifunc fedes mca, terra autcmPcabellumpedum EùiM' meorum, Dumigiturgloriacohabitansienonminusterrenis quamcoci' kftibus inferuitjprxuaricator Adamprotinusefirccluseft, quareconfun; debanturordines : fiftula^c^canalesanfracflumfubibant, pifcinarumw trahebantur dcfluxus: SC denic^ fé abftulit gloria , uinculiqj diflpluno proriusemcrfìt,quam exorfì mox funt,Abraam, Ifaac, lacob rurfus ref uincere : quumcp illam quoquo modo attraxident, in tresglorie fedes, Tua corpora redigebant:non tamcn immobile fuum intra caduca foliü ila^^ Ginc.f7' tuic,red fuperuolitando (efeillisappofuitjiuxta illud:Afcenditdeus, defiw Ccne.s, per Abraam 3«:č,Cliiadratethic illud maiorüpatres.f.ipfa quadriga funt, Cohabitansigiturgloriahifce temporibus per ačrafcrcbatur,ncčpotuit columba,iìcut nec in creationis principio pcdibus requiem offendere quoj> ufqjMofeunacum [frael fancftuarium eiufqj ornamenta fabricauerint, 8č canalium fìftularum perplexioné correxerint,areoIas ordinauerint, uif uamqj aquamper difpoiìtas pifcinasin hydriam rctraxerinc. Tunc dcnif cpglonarepctensinferioranonruperpauimentum(^Litincrearionisexor# dio ^fcd in tabernaculo fibi hoipitium repofuit,iiixta illud : facienrqj mihi Exodus;. fan(5iuarium,& habitabointer illos : holpitisinllar qui erraticas luftrarc loletprouincias:habitabo.n.inquit(^non inferius^lcdinterillosquociim; cjplcilicet greiTus fuos tulerinr, lècummeconfcram, eodemcp locominiiJ Num.io, me fìftam, iuxta illud : quum<^ proficiiceretur archa : dehocnimirum
doluic
6oIuit Dauid,(labilegforix domicilium ßruere cupiens,iuxea illud: Sicuc PTalin.jj}. iurauic domino &c« Si incroiero in tabernaculum domus mtx Si č« Doneč inucniam locumdeo&c.quoniam elegie deus zion òcZ. hacc re / quies mcain fairculuni faeculi* Quoniam igitur ad requiem gloriac !o é cum exquißuit Dauid : rurge,inquiens,deus in requiem tuam, ratas eius cogicacioncsglori'a ipfa fuiccpic, unde ore prophetae Natan ei denun 9 '' Cialis :uadc,inquic, &C loquere feruo meo Oauid, ßcdicicdeus, nun # quid tu xdificabis mihi domumad habitandumCnequeenim habitaui in domo a dieilla , qua de terra Aegyptieduxilfracl, Icd in tabernacu^ lo, 8c in tentoriopercunčlalocaquxcranfiuicum omnibus fìlijs Ifrael: Nunquid loquens locutus Tum ad unam de tribubus Ifraeliquare non ac^ difìcalli mihi domum cedrinam &'<:. Tuautemnonai^difìcabisdomum nomini mco,red fìlius qui exibit de lumbis tuisipfe nomini meo domum pfama^dificabir.PrscparauicitacpDauidaurum, argentum,aes,Ferrum^, ligna, lapidesonychinosjgemmas.lapidescridaili^acdifcoloresj&omne precioforummarmoreorumq^lapidücopiam.quarcp fanduarii ornatre ta difpofuicteiurdemc^ß condituitdomus fuperiora čočnacula,cellana, ta lamo8,atria,porticuseccemplü,quoruomniürormä (^fancfèo cofuliore rpi ritu^ifFinxif,g(rpiritusinqua^cuiurc^locicfFìgicargéti,auri,oéniaru terorumcpquori mcuncprcquilKorum,exačlemenluraacpondus luxca ip(?usgloriaeordinemprasbuic,quemadmodum fcribitur : OeJir DauiJ Para.r?. defcriptionem porcicus6c templicellariorum,cubilium & c* Et clm quac cogitauerac atriorum Sc exedrarum per circuitum in thcfjuros domus dei.quxcp opera domus dei, in uniuerfauafa myfleri) templi dei, au# rum in pendere per fingula myfterq uafa argenticp pondus pro uafo# rum Sc operum diuerfìrate Adufc^ in fìmtlituduiem quadriga-ex auro cherubinextendentium aias &uclantium archam foederis dei om# niaucnerunr, fcripta manu dei ad me, ut uniuerfa exemplaris operaia telligentiaS^c. Vnde confpicerelicec» quoq ordine pondcre formacpi# pfum quadrigasarcherypum dirponitur,eodem uniuerfa fančluarrj o# peracxaltifTmioredifpófuit Dauid :utfllic fedes gloriarcphofpitiumfi^ rtcret» Huic inde fucceQìtSalomon, quiiuxta patris documentacunčla i-Regum «. p€regjt,tuncqj mox gloria ipfa repetens imam hanc fxculorum ydem fo liumGbi (latuit, iuxta illud : tuncSalomoaic&c, Aedifìcans ardifìcaui domum,& habitaculum tuumfìrmiiTimtJjfolium pcrpetuü:fcriptuq5e(l. Nunc ergo deus Tetragrammaton, deus elohe Ifrael, Hrmetur (ermo tu« us,quem locutus es feruo tuo Dauid:credibile neeftCq» habitetdeus Elo> himcum hominibusfuperterramS^c.Nuncigiturcofurgedeus Elohim in requiem tuam:deus Tetragramaton.deus Gloha ne auer tas facié Chr t^ (litui,memenromifer]cordiarum Dauid/eruicui-Quumq^compleuifTec Salomofundenspreces,ignisdefcendttdecoclo, &deuorauithoIocaufl:a Sč uičlimas, 8C maiefiias dei impleuit domu : Gloria igitur in terra ac do# DIO farcuiorum requiem fìbirurfus a(rump(ìt,& in domù fančluarfi bene
Q, ij diäionera
Pfal.j?}» Pfal'+j.
GenM^« Ccclcf. 2'
Bxodi.if Leuic, Lcuic. iC'-
Lcu.i^»
Gcne.^r-
Efaior +5»

- ,	/T	* •
ditflioncm effuderunc tradus canalefcp fiftulae omnes,iuxta,ilIud : "iciit ros Hermon,quidcfccndicin montem Zion,quorua illuc mandauit (Jt US Tctragrammacon benedidioncm uitam ulcp in fccuIum^Scriptumc^ deZjonlummapulchritudinisdcus apparuit Elohim» A domo autem fančluarij in uniuerfag terraecognationcs rcptuaginta,quibus principcs prgiunc, canalesfcatebantfiitulae, per quasdelcrufalemomnesquideiii .cognationes ipfabonafurceperuncjiuxtà illud: Etin tebenediccntur niuerfaECognationestcrrac. Èc quia Salerno uiam acduccndifcatebrasin quemuis locorum de lerufalcm nouit,gloriari uoluic dicenstfeci hortos 8C pomcria,Sdconreuieacuiurcpocncris arboribus.Niinquid contingitunw uerfa arborum genera in eadcni terra: parte produci C nouic autc jn Saloi mo, quisex meatibus de Indorum plage trahitur, quem confeuirpipcre: quis Arabia,eumqjarboreconlcuitmyrrhx,iic&: dcreliquisparirercen» fendumgeneribusradquod conucrtitiliuddeZion rum3,pulcliricudims: de Zion enim (ueluti irrigatorio fonte ])'pfa glcria cohabitans ad omv nes terra: regiones^fančtuario intercedente^ bencdi(ftionum copiamef# fudic. NIon ignarus autem fcis foli Ifrael fe gloria m cohabitamemexhi' buifl'c, iuxta illud : Facientcjmihiranduariumj&f habi.tabointercos,& dabo tabernaculum meum intcr uos ; ipfa etenim gloria (^ut antea exara* uimus ) templurncft, quodnomen Tefragrammaioninhabitatifenanf cp fpopondit altiilimus Ifraef dicens : Quum tabernaculum meum af# -lumpferitis, non djfcedam a uobis in faecula: & 11 immunditia uos tetige^ rie, haudunčp tarnen uosdcferetgloriamea : ad quodinnuit illud : Qui habitaccumillisinmediopollutioniseorum« Q.uum ttac^nomcnaliifli> mitanto Ifrael munere condonauerit, ac in illis cohabitans gloria dcge/ ritjcunčtisceliariis thefaurifcpnommis Tetragranimaton,6d quouisin^ undationisjdcpendenticjbcnedicflionifcpgenere fruebanturirraelita;:cu# lufcjjenim abdicai penus claues tenuere, quibusdefluxum Sč bencditiio« nem omnifariam a cohabitantegloria fufcepere ualuerunt,iuxta illud : Et dabo tabernaculum meum intra illos,perambulaboqj in medio ueftrum uobifcjj ero in deum Elohim« '^Quafiigiturpignus nominisaltifTirn: iii manibusIfrael cfl: gloria cohabitans : quam dum obilIorumpra:ua# ricationem^ fancftuari) domus uafta iacet, fecum per captiuitatcmdu^ cic Ifrael:adquodcompetit illud maiorum: Diled:usQnquiunt)dt!f(> rael,utquocumcptranfmigrct,eum fem per cohabitans gloria concomitci tur,iurtaillud:Ego tecumdefcendam in Acgyptum:^icnecin Babyloni^ cacaptiuicatehuncparitcrcohabiransgloriadererit,iuxtaillud:!n Baby/ loniammifTuslumpropteruos« Sic S^cumeo Q dumexulin Elomfie^ ree") ipfa gloria commorabatur,iu>:ta illudiEtponam federn meam in E» lom^Similiterquumperegrinanturin Edom,necillumgloria ea der:!;n* quit,iuxtaillud:Quisnameft,quenitde Edom. Quumcpfuasrepetar^ uinciaj5,6<r gloria una cohabitans reuertitur, iuxta illud ;uelau J. reucr«)
tctur Deu§
LIBER CLVARTVS.	XCllI
teturdeusTetragrammacon deus tuusEloha cumcaptiuitatetua : non enim fcriptum elt, uehccif.i, reuerti faciec, fed uefau .i.reuertetur. Scrii^ Canti.iiii\ pcumcßeftmecumdelibano fponfa, ubi craduntmagiftri, hocregispue^? rumadmonennscxenipluniprgferre,duniaic:Si mequajfìeris, in noftri me filrj commercio femper adinuenies, utdičlumeft:Cluicumillis ha^ bitac in medio pollucionis eorum : èc fcripcumeft : Qui fecum habitat dum polluunt tabernaculum meum.Et iterum dicituriNe polluant caftr a Num.v, manfìoné fuam,quam ipfe inhabico jnecp contaminent terram ipfam, qm ipfedeusTetragrammaton fumhabitansinterfìlios Ifrael. ConCueuic ubic^dimenilo ha2C	SìlN Ohcl MOED .i. tabernaculum con^^ Lcui.f.
cilrjnuncupari,quiadei,quamincolitdómusefthacc,iuxta illud: 8č Uoca^ uitMofemj&l loquutuselieideus Tecragrammaton de tabernaculo con cilrj dicens 5čč : omnis enim dei fermo fé tabernaculo mediatore obtulit. AtipfeMolejquumdcifermonem audire exoptaflTet.tabcrnaculi interior Nume.viif. raadiensfacieadfaciemdciru(ccpiteloquia,iuxta ilIud:Quumcp uencrit Mole in tabernaculij concili] SCc, Ipfa uero Chaldaica a:ditio,hoc nomcn " Tabernaculum,habitaculum profert,qd' uticp cóhabitantis glorie my Ile rium inlinuat:dičtioautcmlVloed([quam latina ^cditio teftimonium di^ cit^hebraico eloquio (^ucChaldaicusinterprestranftuiit ') cociliumpara tufue denunciar,quia altilTimi nomen, ibi ueluti in concili] a^dibus paracü femper coperitur, iuxta illud : Et tecum ibi conueniä.Interdum et hcc me fura Zedech.i.iuftitia cognominatur,quia fcForum domos eligens, affiduegloria harclerufalemincolebat, iuxtaillud: Piena iudici) iufticia pernočlauit in ea. Ad huius uero docflrinam fcito prarfcriptam menfuram inferiorem lenemcß iudiciariä domu uocitari, in qua ab altiori iudicij do# mo(^menfuramdicofortitudinis atcptimoris)quumdefluxerit inunda « tiojipfa quidemiudiciumjingladiumautpacenijinfamemaut faturitacé, in interitumaut uifam,in languorem aut fanitatem indicando exequitur.
Itidem hsec a timoris acfortitudins dimenfìone hauriens alia quarcum c^fxculiiudicia miniftrat, Sčdei exequiturcertamina, quam fortesuahV dicp fexaginta gladi^s cinčli bellorumq^ magiftri ambiurìt,ut profligant et interminantjprouinciascp depra^dentur èc uaftent,regna fubuertant, uin dicftaz fupplicia fuggerant.Namquum menfura: huic ZEDECH cogno men accommodatur,ingens tunc legionum acierumq^ numerus imperio eiusfubigitur,quaspropugnatoresappellant,qui addebellandum uibran dumcpenfes, pngiones, cela,arcus, fagittas&iaculageftant : H;cceadem Comes erat menfuraAbraa?, dum bella cum regibus exercuit , qua duce profligatis regibus certaminis uidoreuafìt, iuxta illud jQ,uis namconcii? ^^^^^ ^ tauit deoriente iufticiam:eamuocauicpropteripfum(^feu ad pedemeius]) Vocitatur&rdimeillìohaec S^H GLADIVS ultione fccderisultor, (} ueluti iudex Hierufaié inhabitans corrigi'r Ifraelitas, illoru iniquitatu dci^ ličloruc]^adcodebitarepédcns,ut omnesiuftipermanferint;Qua^pf^**
d, iij ftatuerunt
ftatucrunc magiari hanc ìdeoiudi'ciam uodran,quia corum auFcreiìs fce^ leraju(losre(licuic,iuxcaillud:Nec dicec uicinusdangui,populu$ qui ha Efaic);« bicacin ea auferccurab eoiniquitas.quod hanc uidecur fentcntiam refona re,uidclicec non dicenchi,qui Hierololymam incolunt.Cur cnìm affiduis langucmus anguftps, quia ha^c dimenio, qua[>]enisiudicf) domusdici# tur,»llic continuchorpicacur,quatcnus(^illorum debita quxcp exigcndo) abmiquitacibus deliÀifque expurgati ac iufti, & ad futuri larculi uitam prompt! confiftant : ad hoc facit 8c illud, Vosduntaxat ex omnibustcr^ rx cognatioiiibus noui, Q^ipropc^r reddam fupcr uosomnesiniquif raccs ueftras»Quoniam auté hoc ipfum iufticia? metru Hierofolymis nul» la ccmporis intercapedine (^iudiciuraminiftrans^degit, non pernočlauic ibiquilpiam in iniquitatepollutus:in die enim illa cuiufc^diei expurgauie debitum,ne fuper urbis incolas fcelcrum farraginem coalcfcere permute^ EfaiL	ZEDECH .i,iufticia pernočlauit inea : &quiaucfti^
bulumdimenfìohajceft, quoad Tetragrammaton ingreflusadmitti # tur, quoue iuftos abimpijs Tetragrammaton fccernic, nufqj in# troeundi impijs aditum pra?(lar:idco iairtaruseiì: Dauid, quum hanc (ibi placabilem nouerit:cuiusauxiIio faciénominisaltidìini uilcndamadiuir, ut fcribitur : F^gopcr lufticiam uifìtabo faciem tuam. Haurit 8č hoc idem metrum aliqn milencordià.cacp repleturerga Ifrael.cum gratia mifericor Efaiacf. I diac^iudicandi munusexercet.unde iudicium,gratia èCmifericordiaper* Pfaim.SiJ» niixtud cc.idcircodidiijcftrRepletaiudicioiufticia pernoftauit in ea« Et iuxta illud : lufticia 8C iudiciuiti paramenru foirj tui, Vnde dicit.Corn'gc PTalm.Q. tne deus iudicio tantum,non ira tua nein minus redigasme. Et huiufmo* di dimenilo iudiciariccdomui in terra Ifraei uendicataeft,iuxta illud: Eti^ PTalm.?. pfeiudicacterramin lurticia. Reliquae uetonationesiudicanturpcr do^ m'jm iudicandi, qua:proftrturiVlerarim.i.rečlitudines, iuxta illud : In* dicatgentes cum Mefarim;iudiciariafnamcpa:des,quibusgcntesiudrc2ii tur iarcult, mifericordiamgratiamuenequa^ miniftrant, led minime in* Dcut-i'» dulgendomen/urammenluraccoarquanr, At rnenfura iufticiardomui Dcüt.jC: iulìiciarie Ifrael tradita eft»iuxca illud:Iudicc$ 5^exa<fì:orcsconftitucs Sic, Et iudicent populum iudicio lufticix» Et fcriptum eft,lufticia iufti^ ciamperfequere : iufticiam^f« infcriorem,&eamquacfuperiusiuxtamy fticum Edonai,Elohim,Tctragrammat5.Apponitur autéibidéut iiiuas .f.p iuftidam qua; fuperiusret hacres (ìs,r«iufticiaequcinferiusJpmq;hoc Exodi.3+ iulticia:mctrum,qiTÌafupcrioripraetorio,quoiudicat Ifrael, fibiaflumic influxum,idco nomine Edonai ubicp uocitan folet, Quod dedicandum in domum iudicij Ifrael fummopere requilìuic Mole: Si gratiam(»n» quiens } obfecro inueniinoculjscuisdne Edonai, ambuletqucfoin rn^i Exoii 13. dionoftrum Edonai&c.Gentesucrolupenor iudiciariadomus(^ angr;
lo principeue mediatore]) iudicat,quorum angelorum(]inquà3autpnn# clpumneminemaftacuto difcederelicet,iuxra illud: Eccemittamante tei angelumuctecufì:odiacinuia&c.acuiust5fpc;flupr§monituscfro
quoniam
quöhiam non fuftinebit peccata ueftra. De iufti'cia? uero climen (ione,qug pmonurn eft Ifrael/cribituriDei Tctragramato,dei noflri Elohim milc ricórdiacrunc&!4)piciationes,quum puaricatifuerimusinipfum,Et Ieri Danieli*. pcumcft:Edonaiaudi',Edonaipropitiusefto,Edonaiaurculta8^c^ Vbi aduertcndum,q) prohibentiajegismandata,qrum cxceffu retributionis ac uindide iudicium cxpedädum eft,trccentum fexaginta quj'nqj funt nu mero, qiialìscd dicrum numerus,in qs folar/s anni pcriodus abloluic ,in quibusdelinquerepotcft homo. Verum quia Edonai mifericors meniurà ipfainiquitatemomnem, cuncflaue fcelera noftraabfoluir, ideo trina ex# primitur prolatione Edonai, funcflum lireris, quaciuxtaprohibentium mandatorum numcrum. ccclxv^ componit. Hxceadem mcnfura quum iudicium excqui proponi: fuper Ifrael, fe tunc gratiac & mifericördix indumentisopent,iuxtailIud:Quomododabo teEfFraim, tradamtelf* Orccxi\ rad &c.Conucrrum eft in me cor meurn, fimul incaluerunt pccnitudineš xnee^Quando enim in pccnicentiaprorumpitlfraeljiplaiufticic dimen fio propter iudiciumin Ifraelexplendum doloreangicur : idcircoquum im dicetjtllos non dire, fcd pie C ueluci gnatum pater ^ rcdarguit,iuxta il.'ud: Qiicmdiligicdcus,corrigic,8čficutpatrisin fìlium fpiratuoiuntas, ScrU jJbv!'^'"^' pcumqp eft, Beatus uir quemcorripitdeus&:č. Necignoretcortuum D»:uci-o,vii> q» non aliter ac uir filium, te deus Tetragrämaton,deus tuus elohim cor# rigtt&obiurgatur» Inditur etiam dimenfionihujcuniuerfainlcgeprò/ nomen ENI» ü EGO» quia metrum hoc praetorium Ifrael exi # ftit, quod uindidlx pro eis fupplicium infere, ac fa?pius de crimine, ciuf # cp iudicrj formidinc pra:monet Ifrael, quum fieri nequeat, quin ipfum iu^ dicandiopuscxequatur,iuxta quodubicpfcribitur : Ettimcasdeumtu5 Elohim,ego funi deus.i.timcreformidarecp oportet iudiciümeü,Et fi mi Lcuit. sé» fericordia ci iundla fit,iuxra illud : Et ego quocp inceda Sc c* Et ego quocjj corripiauos.Profertaijcibidélitera feptuplij^pter peccata uertra, co dimenfio ifta fcptcnarrj puteus dicitur : uan'j cm purei,funt, tiinoreuiddi cef,roborciudiciocjjrepleri:putei,f«Ifaac,dequibusfcribitur : Et inde a «> fcendic Beerfeua«i,pureumfeptenarfj»lfaac autemeft,quipcr feptemflu Gcnc.jxvf. mina iudicia trahit ad templum Edonai, quorualia ludici], alia pietacis alueoprolabuntur,iuxtaillud : Egointerimo,&ruiuifico:uulnera infero Osutro.tj. Se medelam adhibeo. E t quonia menfura hinc uindičram fumerc,hoftcf# quedebellareconfueuit,ideo Acgyptiorumipfaprimogerìitis plagam in'^ tulit,atcp de eoruni medio Ifraelcripuit,fuperna tamen iufticia duce,qua: lubilcusdici afTueuic. Quumc^primogenitos ipfa pcrcuffiflTct, ncc an # gclus, nec princeps, aliudue quippiam operi manus inicrit, iuxta ilìud: Ectranfibo perterram Aegypti node. 5č percutiainoninem primnoc/ txoJixfij. nitumin terra AegyptiabhominéadufcpiumentuiSL in omnesdcos gypti infera iudicia ego deus: Vbi dixeruntmaiörestranfibo per terra Ae nyptiegOjSi! non angelustpercutiam omncmprimogenitum ego, non Saraf,i»angelus urcns:etin omnes deos Aegiptiinfcram iudicia ego,et no nunciusjcgo deus,ego ipfc, & nullus alccriundc admonensifracl, Vo^
d. nij bisO'n^
DE COELEJTl AGRICVLTVRA; bi8,mquic,hac mefura redeptor exto.qua & uos i'udicare foIeOjiuxtai'Kud) Leui'c. Kxr\, Quiuoseduxideterra Aegypti^ucßin uobisindeüElohi'm«iderepetcns aic,Egodeus Tetragramaton,deus uedcr Elohini,hancquipperentcntiä Sc in capite & in fine ,f)fcrre cernis,Ego Deus deus uefter, unü quidem ad niirericordiam,aIcerü ad iudiciù; CXm auc huius menfurac dicioni fubfjciuncr^culicreacajeifc^ magnus cònituic alumnus,cuius amplitudini qd'uiscreatorüafpiratiappellat&haccin Icgeni37?3 MALCHVS, .i» regnu,quia ea manu ducere rex Tetragramato lua quacuis munia obir, iuxcailludtdei Tetragramato eftregnatiojjpeftcpgetibustregnatio et dna * xx|. tioamboprcßdcnti5,pote(laccmcpdecIaranc; nomeaöt Edonai, qd'do^ miniu infonat,ab Eheye Sc Tetragramato recipiendg uirtutis, inundatio^ nifcp modü teflat« Regni uero dičlio prffidenti^ norma edocet vi.f.iudi^ ci) emcrgetis a nomine Edonai,nam hocipfumf intercedentibus ccxvi.li teris,quas Iiin«exi(lentÌ£c5tinentnomina3popuIu fuudtjudicat.ueru qa metrù hoc foederis ultioneexplcre cofueuitjidco mädata eius uilipedente regé Saul a ^prio regno difpulitjq? exinde tradidit Dauid. Vnde MAL' CH VS.i^regnudomus Dauid uocitari foIec,qua? quidecomenfuratioa Dauid comercio minime dilcedés, eiufdebella hortilemcpuindidlaexen Pfalm.::vij. cuit,cxquo protulic Dauid.Pcrfequarinimicosjeofcpaflrequar&c^quos etuuIneribuscSfodiam 6<:c.HuicmérurgadhgfitDauid,unde regnai dimunus accepic,^^nus implorare foiitus* Ad te (inquit^deus Tetra» Plalm.xx^ grarnaronclamabo,etindnm EdonaiprecescfFunda:hacducefuos,pfli^ piaUxxv!]'. gauit hofteSjiuxta illud: Surge er expgifcere ad iudiciü meu deus Elohi'm Ibidem. et dominus Edonai iniurgia mca uidilii,deus Tetragramato ne nieas,dnc Edonai ne ^tinus fis a me:5^ prona eius in hanc femper erat cupido, iax4 ta illud:domine Edonai erga te omne deßderiu meum : nec a te abfccndiV pral.xxxviii tus eft gemitus meus;& fcriptu eft.Quonia te deus Tetragr amaton expe (flaui,S tu refponfum dabis domine Edonai,deus meus Elohai^Et fcnbi tur tNucautadquid fperauiCdomineEdonaifpcsmcain teert:. Et quo ties ipfum opprefnttribulatiojinhancfuum rerngpofuitrefugium, iuxta illud:in die tribulationisme^ domine Edonai qugfìuiifcriptum etiameft, Pfal.Ixxvxj. Mifereiemeidomine Edonai,ad te clamo tota die.Etquoniahuiufccrao^ di metru in tranfmigratione comes edi fraeljideo dicere c5fueuimus:reg# num domus Dauid Chrifti tui ^pcre fubleua »ipfumcp fuam in priftina fede repone^ Dicitur & a/iquoties dimenfio eadé ITW N ES E R » i» Aqui la,feu uirentiu decidua,quia dum iuHiicia operatur Ilrael,ab uniuerfis fupe rum altitudinibus ad hanc omnifariam inundationé,dependentiam,tnire ricordia^gratiacp trahit,ab uniuerfisQnqua^qug hac fphiro fuperiores e# xillut.Sed quu a utjs altidìmi retro fe transferat,tüc metru hoc,cuius( ue^ iutipomerriaquarupenuria)foliadefluunt,egens,inopsac aridu ^ftra tuniq^iacetjUndeutarboreidecidutfruAus, Ìic&miferipaflìmlfraelita; in obprobria conuiciac^uergunt : quùem a fuperiscommenfuratio hxc quic^ deuefci tranlglutircqp nequeat,ncc aliquid in Ifrael ipfa depromere crasfunderec^ poteß ; dC Nefer tunc upcitacur: quod idem dičlione fonac
quodarborj'cuius Nofer.udeciduntfrudus, furcuH, acfrondcs, lamc^ praetulimus arboris radicem eflfe nomen altiflimi,&: nomina alia ucluti rà 'inosJtaGpcohabitansgloriaquumnihilde fuperis rapiac, tunccgcnt, (i^ ticulofi ac(^ efurienres cxiftunr Ifraelitae, ab eacß (^non fccus ab arboris trunco^caduntutfoliajntcrdum autem dimcnlioifta opibus prcfiuir, aliquandocgensdiminutacpiacetjplenaquandoqj,exhau(ia nonnün^, iuxcaillud: ^lemadmodij aquila ìuumconcitac nidum &:č,Quuniqiiad Dcut.xxxtj, pccnitcndamconuertitur irrae!jtunceam,mquemprius obtinuerat tumreducit,uc in illam fupernaj pifcinaEcanalesfidularürcincrgrationc n:il!enr,quibus undicp locupletilTime repIeta,dcnuo iiires refumicjiuxta iU lud:Ciyiadraturitaternornatui tuo bonum tribuir, renouabitur ueluti^^-'''"^'' Aquilapuericiatua : Hancdimenfionem Nefer.i.AquiIaditflam magna àlatarumaquilarumturmaconcomicatur,quceipfìus quadr/gx Aquila: uocitantur rhajuclfraelitasdc Aegyptiorum onere degrauarcnc, cisiiì •Aegi'pto Tuperferebantur, iuxca illuda Vos uidiftis qnici fcci in Acoypto, &tiOsfupcr aquilarumalas porcaui,8čHarum quadrigam conftituenciu aquilarum, plenitudo 8<rpra:I]:antia, plenitudincm dC pra:fi:antiam Ifrael inlcge&mandatis.fìcuc&carundemdiminutiojirraelitaruab his reccH» fum cofequitur« Quoniam nero hancipiamdimendonem ut inde inun^ dationemconcrahat,a!cioribusannedioportec,id£opotefi:atem Ifrael do ^ nauitaltinnraus,utuinculo quodarn ipfam altioribus fubnečlereualeat. Quodnjyfteriüefl n^DH TEPHILA^i.iundrio/eucopula,ornarne^ tumue manus, iuxta illud: Et ligabis ea in fignum fupcr manum tuam» Quarc edocuerunc magiftri,quod quicuncplegit kčlionem Sema. i. audi liraeljmaneabrc^ornamentisisdefefalfumtcltirnoniumperhibeCjSčooi niseiuiaclauditur,neintrct: oratio,una enimtephilia, i, oratio leu copula, ex alia pender tephila.oratio.f, feu copula oris, E t copula manus,qu9 Q'n # ^quam^fwanuscopulaportas referat,quibus ad nomen Edonai introire licet, unde S>C ad nomen altiiTimü Idcirco legendo matutinam lečlionem Scmajipfa ornamenta apponere proccipitur. Dixerunt maiores fabba* tis alrjfc^ folennibus diebus non funt tempora, quibus apponendo ßnt ornamenta, ubigrandiaquidemmyfticaproponunturjhisenimcuncftis diebusjunt patentes aditus+Quapropter fabbatorum aliarumqj cclchrä^ claradierLiexceptafunt tempora,quia ipfa hascfignu runtjaltcriufq; flgni connexione non egent«Rurrumdiči:io,qualexprophcra:,Agiographiqj u£untur,cft 7Ì3 *Ko,iJic,Quia metrii idiprumquorumcGcjj aliitudinii hoilìuiiiefts&iranclrirpiritus myfticumdefignat,quo propheti:cniachi# nam uniuerfus prophetarum chorus ingreditur runde fai'pius propheta: colloqurjs fuis hanc dicendi feriem inferunt^ Sic dicit dominus : Men«» Turam hanc ( ut ante differui ) cum imis reponere cocpit Abraam : cui Si primus nomen accommodauit Edonai dicenstEdon ai,Elohim,Té Gcncfìixv, tragrammaton quid dabis mihi:cuidominus refpondcsjait, Quod nec fy ^eru, nccullus tamfuperu ^ inferiorumefifetordo^ciprolérponderet:
idipfum
fd ipfum folo uigore diinenGonis«Ko.euenirc pofTe: hscc cnim orttionum ed ianua,qua fy derum minas propuirare,eiu(c]p petitiones exorarcconti'n gir« Ipfa iudicrj dimenfìonem in mifericordiam transfert, pro exanimi namqueuiuencem, pro languentefanuin,pro (lerili foccundumreddit: inde enim cuncfla dependenc, èC omnibus ueluti ianua introitutn pra*i Gcne.ff. dat« Idcirco Abraac fpofpondit alcifìTimusiSicerit femcntuurntqua^ fìdixerit, menfurahacintercedente, ingredienditcnebisaditum, adom« niumfcaturiginumfontemjomniumqjgeflitorumon'ginem, eum adufi cplocum:qui omnium fatalium (ìgnorum iìgnum dicitur,a quo in uniucr iafataliaßgna,uiuusfuperum liquorefFluit« Signo hocdučlore fernen . propagarepoterisn'pfum enim eftin quod maiorum ha^cuertitur fenten« ^ tia« Vniuerfa de fatali pendent (ìgno,etiam lex in tempio repo(ìta:non au temde fydereo (ìgno,utpraue nonnulli arbitrantur,audicndus fermocfl:, Sic quicquid cap^cuiobtenebratur )defataIibusfìgnisprotulcrinr, nnirandaibiconcluduntarchana. Quumuerocommenfuratioiftainhae redicatemcondonatafucritAbraap,iuxtaillud. Et fisbenedičlioSčdcui benedixit Abraa: in omni,id eo opus erat,ut alrilTimus dauern traderet If» ^ rael, quapifcinahaecreferati poUet, Quaderefacerdotibusfuperumcia uesprgbuit.quibuspifcinas, inundationem,ac dcpendcntiam ab sltitul dinibus omnibus ,ac fupremis fphiros in hanc pifcinam^Ko.protrahcret, Nuai.6. ■ idcirco mandauitiuxtafacerdotumbenediAionemjloquerc Aron &fiirj! eius dicens, Ko, i. S/c benedicite SCc,
Quumque cnetrum huiulcemodi benedidlum^repletumque cxtìterlt, tunc benedidio,deHuxusacdepcndentiaappIicatirrael,iuxtaillud,Etpo Ibidem, nentnome mcìifugfilios ifrael: SCegobenedicamiilis:facerdotalisenira benedidio in.Ko« metro cIauditur,iuxtaqdprallitDauid:&fan<flireu gratia pieni tui benedicunt tibi,hebraice benedicut» Ko«de q pariter fcnW tur,8^erit in (ìgnumfuper manum tuam.Ha:braicefuperm(inum«Ko< Nosautemailigamus ieua? ornamenta, eoquoddeiìnidra dimenfionc
guacedtimorisacroboris, prodituirtusin metrum. Ko* t quoniam commenfuratio ha?c. Ko*pro Dauid bella peregictideo ceci^ Pfalm ì nifß c^>hebraiceper«Ko.curramaccindus,feuinaccin(flanimilitiam:hu * iu8 enim dimenlionis uirtute profligit Dauid , 8č perfecutusedhoftei, cadem & ha?c debellauit reges pro Abraam,prout in dičlione iudicia ^if dimus«Metrum,ide(lquodprodigia& faeculiportentaoftentat, quod# quedecemin Aegyptio pIagasintulit.Inhocautemteerudiriuelim:Pla# cuit maioribus Aegyptum in fecundo collocati ordine poilterramlf^ raeUAegyptiorum autem princepsexproceribus eftdominorum geni tium,adeo utexcccleftibusfìbi uendicet(ìgnis,quodprim:^enitur^ui^ cemgerit, fìgnum^f« Arietis, cuiuseft ortus inmenfeNifUn, quimen Exodi.js. ' fìum primusaccipitur, iuxtaillud;: Hicmenfis uobis primus fit menfi^ um « Quoniam igitur fuo principi adhaefit Pharao : ac nominis
Tetragrami
Tetragrammaton expers prorfus extitit, eo quod huicdomino erat dica# tus,ad ipfum dclegauic aUilTimus Mofejquicicxponeret qucndS uniuerfi ondiimmpnncipum&cxcrcituum mundidorriinum&prapßdem confi* ft<re,quiiprc(^jnquä)cft altiflimus,cuiusportioatcp poircfTioeft Ifracl: quicß MofccundéjPharaonépr^monuic,ut Ifrael dimittcret : ^nuihiccc leftisrtgniacfyderisuigore/ed altiffiminuiuregüur, a quoacccpit iVlo^ re,nulium D<i fcienciam anrequipo(re,niG cui prior ianua pandacur.Ko« Qyareclufajaltiirimididlio Tecragrammatonincatanquamproprnsa:^ dibus tcmplocp refulgetriuxta illud, Dixitcp deus Elohim Mole, Eheic 'q. • cfer eheie j« Tum qui luin : dixic.Ko, i. Sic dicas filijs Ifrael.cheie «i.furn, memificad uos.Ueinceps repetttidem,5^dixitdeus Elohim iS/lofi, Sic cas filijs Ifrael deus Tccragrammaton.deuspatrum ueftrorum èCc, Hoc cft ^men mihiin3cternum,&hoceftcommcmoratiomea in generation ne & generationem,quamuis hic multifariana lateant abdita,unum tarnen cxpedic hoc fcias. Hanc dicflonem effe »f. Ko« per quam ad nomen Te^ i;ragrammaton ingreflTusadmittitur, Idcirco.li. actcrnum Hebraice lite* ra carec uau, ÒC fcribicur, lealam,quod ad celandum fonar,quia orcul* tandumefl:nomen Tetragrammaton dum Iegitur,uetitumnamcpefl:ipfum, nifi in fančluario fuis literis enunciare.nec i'lud proprio nil7 cogno* mine proferre licet: Et hxccft recordvitiomei,fcilicct Tetragrammaton templum,nomen Edonai,ac fidicaf,quoties nomenreperies Tctragram* inaton, ipfum pronuncia cognomine Edonai,iuxta illud fapientum, non quibus charačtenbus infcriptum iaceo, eifdem uoce nuncupor: fcribor ^nim literis iod he,proferor uero Edonai, In his ambabus lediunculis quibus nomen Ehci dC Tetragrammaton commemorati! cfl:,fcribitur di* d:.o, Ko. quia hoftium cfl per quod ad haec duo accedimus:tria^enim Qutpriusexplicui ^nominafunc in capite Eheie:in medio Tetragram* ipaton, in extremo Edonai, Quia igitur uocalis commemoratio no* minis Tetragrammaton fit cognomine Edonai,in his duabuslccflmn* culis mentio eft diiflionis. Ko, Etquum iufTu altifTimi ad Pharaonem acccfTiflrec Mofein hancmenfuram uti in nominis Tetragrammaton por t.a fermonem aperuit : iuxta illud, Deinde uenerunt Mofes &C Aaron Exodi vf. diccntcs Pharaoni.Koj.ficdicitdeusTetragrammaton,dcus Elohim he bracorum&c, Quibus Pharao rcfpondens aie : Qjns nam deus Tetra grammaton, tfuius uociaufcultaredebeo CCuifuriusMofes: Siate,	i
ipquit, altifliminomcnabditum eft,Scitoprioiemianuam, per quam ad cius notttiam ingrcdimur,eam cfTe qua? dicitur.Ko. qua ÖC cccli crcantur et terra : iuxta illud.Ko.i.Sicdicit deus El.dcus Tetragrammaton crcans ccclos òcc, Ipfaeadem eftquac prauis omnibus Sč prccuaricatcribus ' (upplicia rcpendit, iuxta illud: Nec audiuiftiad. Ko.i. hucufqj.Ko.i.fìc dicitdeus Tetragrammaton , per hoc nofccs quoniam ego deus Tetra^ grammaton in medio terrae, ecce ego macke, i.percutiamcum uirga qua manibusceneo,omnem,n,piagaminiulicmenfuraKo«quaru(utiudiciu
expoftulat)
DE COELESTI AGRICVLTVXA cxpoftulat^ unaquxcpquin^ modis plaga erat^Eademetipfa prCmoge^ nicorum flagellumprxbuic^quum Aegypciorunumen incer caeteragen# tium numina pnmogenici uices ob/uit, percute cardinem,& commoueni turTup6rliminarià«(^apropcer quum a pluribut legis mandatis reccfi ferie homo: illum quam,& uindičla? pccnas impendic,eunic^ O'ubcc aicif« (Imus ) qui de docentis ec feptem prohibencibus legis pr^ceptis unu tranf^ greflfushierìCtin hocquod nobifcum elltpra[;torio,quadraginta diuerbe« rari flagelli»,nediras atrociorefue menfurar.Ko^procellas fubeat Ifrael« Efai« j. Qyoniam uero nofcit bos poiTeATorem fuuin, òC afinus praefipe domini fui,ideo metrum hoc manu ducente boue &C aßno,peccatores pledittun« de id quouerberum infertur rupplicium,deafìni& bouis coriotexitur* Quum(^ menfura bxc de timoris accp forticudinis metro hauriac, indea replecur,tunc uadac prouincias, uariifcp arrumnis & cladibus uniuerla fajculiagitar» Quamobrem pra;monuicalcinimusIfrael,uc cummcnfu* ra.Ko«caute fé gerat, ne ipfa(^formidinis ac roboris metro duce^fcM ueat exacerbefcatc^ in iram:Sed operam nauet(]ut in eum ne fxculuni diflfipet^ mifericordiam benedidionemcp inducat : iuxta illud ,Ko, r» Sic Numeri vj. bcnedicitefiliisirraeI,ide(l,adeambenedi(flionem,gratiam 8c milericon diam attrahite,quatenus Sc uos benedičlio inhabitet. Huius ucro contra« rium fummoperecauendum, acerrime enim eius afFligicconcudìo : iuxta Deut.xxv. illud.Quod fcribiturquadraginra uerberibus cumpercutiet,8č nonad« dat,Ideftjfi peccator quadragmta hacc fufcipit flagella,non afiiìigcnteum quadraginta ucrbera méfurx.Ko^Que his ingeftis per uos fuppli'crjsIon« geatrociora feofFcrut : Cui dcinceps annečlitur,ne ipfum ulteriuspercu^ ciat maka raba, hoc eilpercuflìoe magna,quafl mnuat,niQ quifpiam qua« draginta in hoc fxculo uerbera fufceperit,futuri fa;culi flagella uerbere » fperrimo euitare non poterit : pro quo dixerune maiores, non eft Macho legendum/ed mjko.i»de Ko. Raba ucro numerum componit ccvij.iw xia prohibentium mandatorum (^quorum tranfgreObres uerberibus p^« nam luunt^numerum,quem lex ipfa continet»ExpIanauerunt infuper magiftrijquod fcnbitur: Quadraginta uerberibus eum percutiat : no ad« dat quadraginta,inquiunt,quibus unum decft: omnia enim ipfa noscdo« cuit fcriptura« Quii igitur de primogenitorum plaga moniturus Mofe accefleritjtllam a menfura «Ko. prodire innuir: iuxta illud «Ko« i* Sicdi# Exodi xj. cit Deus Tetragrammaton,circa dimidium noAis ego exibointer Aegy* ptios,ubiprifcitranßbo(aiune3per terram Acgypti,cgo,& nonangdui &C« Menfura eadem in principi] opere	^^ HADAAS,
idefllignum fcientiacdicitur,inquadelinquens Adam a mortalium ipfe commercio feabflulit: coloris namc^ Cut pr^diximus 3 omnifariam fufce« pcrix h^c e(l,qualifc{; in eam fuperionbus uis (liilans extßitKalem in creata cfl[e<n:um,mortem fcilicec autuitam,malum bonumue diflPunditi Idcirco Gencfls ij. fcribit lex lignumip(ìusfcientis boni & mali: ß enimbonum,curmalum: fì malum,quanam ratione bonum«Sed hxc ideo lignum uocacur fetenti^,
quia
UBER. CLVARTVS,	XCVII
^uia dičlio Tetragrammaton ipfa fdcntia eftjmenfura^ Edonai lignum dl nominis Tetragrammaton ciufdem quas inhabitatedes templum;» (c^cxirtit, & in quamidipfiim cxtcndcns radiccs uim bcncdicftionemcp tranrmittit,menrura tamen intercedente ZadiCjid cft lufti^quacbonu cog^ nomincdicitur.Qyüuerocanalium fiftularum periufti metrü tranfiens Icatebra deßcrit,tunc ea quidem a fìniftris ex diri iudicij mendira fjua ua^ liacp liane inde machinam irruentia mala abforbet. Ca?teriim quia nunc bonum nunc malunijmenfura hauric Edonai, ideo lignum boni malic^ Icientia: hanclexipfaappellat. Quum ita(^in huiufcemodi hauftu pec^ caueritAdam illuminteritusfuppliciuminuafiitjut fcribitur : En pro??Deuf.xMs, poluiin confpcčtu tuouitam Sč bonum ,interitum Sc^malumifcriptum^ cp cft, Et ipfì lìcuf Ada tràfgrcffi funt fa:dus,fcfcllerunt in me In ipfo cnim BcriSjideft fccJere dclinquit,hoc cft in menfura qua: foederis uindi^ člam infert omnibus (^ut exponent dicenda ^ in nonnulla legis pra?uari« cantibus mandata rependit.Et quum metru m hoc a ligno uitc duce mcn^ furaElhaiJdeftjdciuiuilargas benedičliones uariumqja fuperis defluis xumhaunat,tunc Q'^'^nH V^S Erezhahaim,ideli:terra uiras appel^ lari coniueuitjunde defundios quorum tumulus in prouincia huic menfu^ raiaccommodataiacetrelurgcre,priores aflcrimus, Sc qui legem ciufqj mandata feruauerit, quiue ut in exordio edocui ^ corporei« artubus ter fis huic menfura: adhaEfent,is &rpoftobitum uitam uiucrc dicitur jiuxta illud ; Et Bcnaiohu filius iehoioda filius uirihail ,id cft, robufti,fcribitur. ^ cnim hai,quoduiuumfonatrLegiturautemhail: Sgambo quidem fé in^ fcrunr mutuo,quicumc^ igitur huius menfura: confortem fe ftatuit,futuri Dcut.iiii. feculi uitam adipiiatur,iuxta illud : Et uos qui adha:retis deo Tetragram ftiaton, deo uero Elohim,uiui uos omnes eftis hodie«Qj.iod ucro maiores admiradonequadamprofercntes jcontingitncc Q inquiunt ') quempiarrt gloria! ipfi adiia:rcre,ratumuticp eft,(ed myfticum quid includiti ccf ^ lat. Nuncupatur 8c eadem U'^^HmDO SEFERHAHAIM, id eft,liber uitar, quicellarium eft,in quod ab alriori,qua? uita futurifarcu^ li dicitur,per deum Eluiuum uita ipfa difFunditur,libri qui ad l'cripturarrt contexitur inftar,lìc enim omnes tam uita: ^ interitus ha:c iliperum in le pičlas fcriptafqj fufcipit formas,,|) quo dicitur : Ego intcrimo uiuifìcoj peut.xxr.'ii &:fcriptumeft.Cllucuncpafcribituruita:in lerulalem ,nam Sc harc pro tTa.üii. parte lerufalem dicitur,quemadmodum latius panduntea c^ua: tracftan^ tur in menfura El hai. Defìgnatur crebro huiufmodi menfura in lc# gedidione HN"^ Zos ideft, ha:c .duatenus monftrct quoduis bonoru &:inundationcmquamcumcp benediclionemq? Ifrael ipia intercedente fufcipcre,qua:illiaditumad nomen Tetragrammaton effìcit. niam igitur hanc in ha:rcditatem (ibi uendicauerunt Ifraclita: , qua portio 8<r pofTeftlo dei Tetragrammaton dicuntur ,qus fine interuallo ^ cujnillisjnhabitatvhisaltiflTimiconlpedìum adeuntibusuna cum eorum ^
R	ccecu
DE COELESTI AGRICVLTVRA.' tittu ipfa ingreditur,& illorum lìngula nota prorcquitur.Cerm'scnim llimmiim compii miniftrumpropiciacionis die quo iand:um lančlorum ingredilicuit,ad ueiiiam,indulgcntiam &C bcnedicftionemaflrcqiiendam, iiecnoii quLrtotius anni uolumine expctuntur commoda,nifihac mcn# Iura ducc admicci ac inrroire non potuiOc , immo SC Mofe nifi pnV mo manuducentc Zos,alciirimi conipcclum niincp adiiiit^iuxta illiid, Lcuic.i,	clamauic ad Mofen, loquebaturci deus Tecragrammaton de ta^
bcrnaculoconcili-) diccns SCc. quisnamcrarC qui clamauic ad molcn C clamauic quidcm Aleph minor dičlionis N^ì^'^l V^aikra,id da; mauic8č dcinceps loquebatur cideus:undc autcm crupit fermo C cru^ pit quidem de cabernaculo concili), quid autcm cabcrnaculum concilrj ^aeferat iamiam aperui.Eftet cademin aducrfis Ilraelj3rote(flrix,dcqua PfaUxxvi. QauidciiüciaCjSifuper me callrametataacicsfucric , no timebic cormeCr, lì fuper me bellum infurgcrec inZoSjid cft in hanc ego confido, ha:c lirad, fecum in captiuitate permanens conlolatiir aflidue,iuxta illud, Cant.vij. Zos,id eft, hxc rtatua tua uircnti palma: iìmilis cft, huius duClu tarn m.xix. fcriptam,^ oretraditamlegem promerebatur Ifracl, pro qua Icribi ^ bitur, Zos, ideft, ha:c lex, homo qui montur in rabcrnaculo . Allc^ quimurSxT huius dičlamine fcripta: legis incellccflum, ea enim oretcnus traditas leois myfterium exiilit.lpfa duce cerram ha?reditauit Ifrael, uc fcribicurC^umevXxxiiri.ZoSjidell, h^cc cllterra , qua: in pofTeffionem uobiscontingic,cadem bonorum eftpotiflimum quibusfuturifac-culi ui^ tam adipi(čimur,iuxta illud E(ai.liiii.Zos,fcilicetha:c cftpofleflioituhc reditas feruorumdci Terragrammaton hac pra^uidcnte cmnis generis bonorum munera fufcipit ilrael,adquoddicicur Gcn-xlviii . Vezos,id eft,8čha:c eft quam loquutus eft illis pater corum,bencdixitcj5cis.Sic & huius imperio Molebenedičlionis Ilracl participcm eftecitjlcribitur enini Vezos,idcft &ha:c eft benedicftio, Eft etiam mcnfura ha:cqua regni compos faclus eft lud a, ut ex ilio elicitur Deute, .nxxìì]. Vczos,id efi:,& hxcad ludam monete^ altiffimus achortatur Ifracl,utillam cuftodianc atcpobferuenc^eamc^ lordibusemundatitracT:ent,ubidicitur Deu.xxiij, Necfocdum nec turpe quic^' in te appareat,ne tibi rcuertatur a tergo; ScriptumcpeftDeuter.xxxij.utinam fapcrent,intclligcrcnt Zos,iddi:, hanc,prouiderenc nouiftìmum eorum, ac fi dixerit, utinam de l'apientia; fonte bonum traherencintellecftum ad menfuram Zos,tunc fru<ftibusiii# ftiqui bonus cft uefcentur,prouidebunfcpnouifIìmum. ISJamde fpacio; fo locO;prudcntia:c|5 haurient flumine in mcnfuram ZoSjqua? uocatur Ahens,idcftnouilTimum.Inquod tendit illud Genefis. xlviti. Con^ gregamini ÄTdenunciabo uobis quid in dicrum nouiflimo cucniet uo; bis.Bcillud Hierc.xxx.Spesadcft intui nouifTimum. Innuiteandcm menfuram lexquoties commemorat uaiomar,idcft ,dixit,auc quicquid a prolationependet.iTT'^SI' E M IR A,id eftdicftio, utpote Koomar, id eft, fìc dixit Deus. Ad au'us enodationem aduerte , q? ubi in lege fcribitur prolatio pedens a dibur>iid eft^eloquium, utuaicdaber,id cft locu
OBeddcus, ibi fortitudinis metrum oftcndicur/criptacč^ Icgfs ncgoci> um eft , prolatio ucro Emira, regni menfuram inlìnuac, dC circa Ic^; gern oretenu5 tradicam ueri'acur intencio.Quoniam autem harum hj gum altera alteri opemprazbecjfecp mutuo feruant, placuic akilTimo id ipfum nobisinlegemyfticum efiPulocre,quareubicp profert lex, 5<:loi> quu'cLis eft deus TctragrammatonMofi dicens, loquutus enim quod in capite claufulse fcribitur , legem fcriptam oftendic , dicens ucro, quod in estremo profertur ore legem latam defìgnat,acper taliaduo, locutionem fcilicet èC didionem lex ipfa paiTim ilruitiir, atcp perfìci^ Ex.xxxiiii. tur, ut innuic illud ; Scribe tibi harc eloquij^, quoniam ore iftorum clo^! quiorum tecum foedus excidi : ftatutum igitur eft fcedus iuper Ic^em. „^ Ičriptam , quando hacc ore edita: legi neditur. Nunc autem myllici huius fummam audias, tabulae foederis reponuntur in archa, ut illud t Eteas rcpone in archa: lex autem fcripta per legem oretcnus traditam, explanatur,namfcripta: legis templum, ore lata lex eft, Edonai cnini id eft, dominus templum eft Edonai Tetragrammaron (eie bina: hx leges ueluti gemini ccruaifcEtus amplecluntur ,Prouer,xvi. &:quihas feiunxerit de eo fcribitur. Etmufìtansfeiungitducem , fimilifcp eft ac (ì nullius dei cultor fueric. Qliamobrem quotiens lex commcmorat Cant.i.
loquutus eft deus ad Mofen,dicens,geminas Icgcs has pariter mon^ ftratjUtilludiOfcukturmeofculo orislui,quumcp tam in fcriptam ore traditam legem deliquerint Ifraelita;, hos increpauic propheta di ^ Efa.v. cens : quoniam habuerunt legem dei exercituum in contcmptum (^idcft, legem fcriptam^diclacp fancfti Ifrael irrita fecerunt,legem Icilicet ore traditam.Signum autem quod aftipulatur ci quo loquutioncm meno furam fortitudinis,dičlionemuero menfuram regni afì[èrimus,cft illud. Ec loquutus eft deus Elohim ad Mofen,dixitcp ei,cgo deus Edonai, ibi Cxo.vù cnim liibnecflit loquutioni nomen Elohim , quod fortitudiuis metru m cnunciattdicere autem fubiungit,ego deus Edonai, quod regni mcnfu^. ram inlìnuat.Cum itaq^ ha:c noueris,confydera menfuram hanc , ore cditam legem uocitari,quia lex dei fcripta iftam ore latam ueluti taber^ naculiim arcamcp inhabitat. Sedquia miranda quajcp jinterioragj pe^ netralia in fcripta lege latitantia,per oris legem promulgatam clucefcunt, di<flumeft:quum latuerit te aliquid iudicrj ,ideft , aliquid akum ucla^ tumcp in lege fcripta, fubditur , faciefcp oreilliusquod ipfi tibi enun^ ciant. Tu igitur intellige mentecpreuolue, hoc librando infuper cxa# mina ,qj nulla inundatione dependentiacp fungitur oris lex ,nifì quam fcripta leximpartitur,nec ad fcriptam legem introeundi femita ulla,ni> fì. per ore traditam admittieur,quemadmodum nec aliunde epa nomine Tetragrammaton benedičlionem hauric nomen Edonai,nec ad Tc<> tragrammaton accedendi aditus,nifidu<fì:oreEdonricompcritur,quod iam di(flaplanius cdocctic^Reciprocum Hbi igitur adminiculum huiu
R fj	fcemodi
... fcemodiicges pra^ftaiit , ac ambx deniq^ eonflantur in miùm,.** « • iiiijj. J^us miiis Sc nomeii eins unum. Omnibus iracp in menlura Zos,Edonai uocaca cnudcacis , unum haud paruipendcndum,imitio peilorc (eruandum relinqiiicur evponendum; Ipla namcy mcnluf; ra quum ab altioribus mulciformcm abiorbcat uigór<m,inodo ad inccricum , modo ad uicam pcrducic. Hunc rapic-ad ftìpcros , illum decrudit ad ima , languenccm cfticic, rofpitem rcftituic, omniaqj Ic^ cundum q? iudicrj rcclicudo cxpoltulac dilponic . Jbicnim nihilini?. •:	que flecticur, nihil obliuionirraditur , nulla ibi pciionarum acccpua
admiccicur , iccirco ut a iupcrioribus contrahit , fìc diwcriai lupeium forcicur cognomijia , urporc nomcn forritudinis timorilqj meno ac^ commodatum IBlohim , cui SC fublimium prartorium dicitur , cjiiou^ niucrla creata Q media intercedente linea ') ad dextram atq; fìniftram l'urto iudicantur iudicio, quumq; fortioris menlura iudicio mortalia dilTìpanda,luccidenda atqj perpenda Itatuic .Edonai tu ne, quodcim^ nium a iuperis fcatentium eli cellarium ,dci Elohim iudicium quorc# plctum cft cxeqiiitur, quarc tunc Elohim quidem appeliationc i;oci# catur. Vndc8č ipfum fortioris menfura^qua iudicium exoritur dcno;> minari confueuitjac fi legato delegantis conpruat n.omcn. Hac igiiur lege huiuiìnodi mcnfura l^pifllme dominusìrdcvnai ^dcus Tetragianw m.iton,dcusElohimjSada{,idelT:,omnipotcns, iuxra illi a luperiorimc? ero condonatum,inundationis cxuberantiam nuncupatur. Kam a iu perno hauriens foncé, quia Ikt perfecfcionis complementiq^obtinet ,cog? nomcn lortitur fadai. Qiioducc illidentiumharcdeprardantiumqjagn i^ na fugatjiuxta illud,Pralm .c. canticomalorum eucntus.Clui habitat inabfcondito alcidim-j-n umbra fadai commoratur. Qj-ioniam aurcm meniura il1:a qua nomcn Tetraorammaton ingredimur ,ucll'.buli fpc^ ^ . cicm figurat, llatutum efì: ut ladai nomcn poftibus ab extra infcriba^ euc.xj. tàr.in Ic^ftionis occurlu qua:incipit.Qj.iumq;audiensaudiueritis&fc, Scire autem opcrcprccium eli,banctrincnimamSadai,Elohim,Edc^ naicp meniuram Q auvflorc foucntc miniiirantccp omnia Tetragramf maton ^ triplici ignium genere indui ,dum enim Öadai nomine promi^. tur,urcntis ignis amicftu coloratur,omniumcp iordidorum Ipirituum più langes in confpccftu cius mccuentcs contremilcunt et proflcrnuntur.ipniis. nutudifreminantur,5činuiastcrra:fpecusirrumpunt:dum uero Elohim cxprimitur,urGnte igne,ruboreinfc(n:o operitur,fiiprcmarp dfjudicans 3č ima, impios pariter 8č iullos concremata ditlìpac 8<reneruat., indc# cp omnes in iudici] exequutionem politi iudicandi ius eftlagitant. H.cc cnim Q refidentis in ea Tetragràmmaton uigore ') ilatuitur , iic mortem, uitam , morbos, falutem , fupplicia ,mcdclamq5 diftribuat, fublimes dcponac-, inceliìtudinem reuocct. Quum autcm Edo ^ nai uocc profertur-ignis .colore ucftitur , quem, uniueria creata wc^. cuunc Sč pirhorrelcunc , in fublimicp regni folio fcdcns ut prin o
ccps
LIBER CLVARTVS.	XciX
ccps Si dominus fcgijs monilibus adornatur/totiufcp quadriga: Sč iiV/ pcruin èc caducorum,intercedente duarum Sc quadragintaliterarum nomine, folidiilimus prscfes effulgec ,ad quodfcribitunDeus dominus pfal,vlij< noftcrt^ cfFicaxeft nomen tuum inuniuerfa terra,qui cxhibesconfeH^ fionemtuam fupra ccxrlum » His igicur de menlura Edonaireferatis, rurfusexamina q? fìcut inuerac unionis uinculo tria nomina, fcilicetE^ ^ hcie,£donai,Tctragrammatön,Edonai dominus ,fic in humana com^ paginetrcsindependcntes nexus elucefcunt, Anima idlicct, fpiritus & mens.Animam igimr fpintuijfpiritum menci,mentemipG Edonai nccti uninq? oportet:,ut illud.Entcp anima domini mei colligata in uin^ culo Ulta:, diioniam uero menlura hxc quum a fumma ad infima dc<? u:himur,excrcmum obtinet,quiìmcpab infimisad fuprema confcendi« muscxordium habet,eam ideo ultimum ,he,nominis Tetragrammaton dcnunciat,quo unum cum altioribus nouem conftitucnte, expcdit,uc cius dud:u,pro uiribusquicunfp,nomen Tetragrammatonaflcquatur» illi adha^rere ftudeat./uxta illud, &!:ipfi adhxrebis. Audiendum de# niqj hoc fupereft^c^	HÖH ecclefiam Ifrael quotics maiores ^
commcmorant iplam cum praricdptis nominibus Edonai menfuram oftcndunc, In ienamcj^omnem contiiiet Ifrael conuentum, in eam pari^ ter congrediuncur,ibiqj aggregantur in unum ,harc eadem acunclis na^ «^'c xxxi] tionibus fecernuntur [fraelitas , ut illud. Et uos ieperaui a gentibus, utpeculium ficis mihi, illud. Dum altiiTimus^pofTeirionem impartirne gentibus,dum icpai'abat filios Adae, ftatuic tcrminos i|Opulorum , ad numerum filiorum Ifrael .Qiiare metrum quidemhoc WTO"^ V"1N Terra IlraeI,uocari confueuit,in duodecim enim tr^uum portiones pro> fcinditur. Qtiod rurfus in cantico canticorum H Kalo,id cft, fpon^ fadicitur.Iftorum tamen enodationem,quialatiusiequentia cuncfla de^ uoluenc ,modo fìlentioprajtereundum duxi. Sed hoc tandem compen> diofccollec!l:um referua.Id fcilicetEdonai nomen ,magnumeffe tcm^ plü,inquoinundationisomnesreponuntur modi,qui pulchritudme, hoc cft Tetragrammaton ducente a capite erupunt corona; Eheie appellata:, inipfo nanq^ tempio qua:tp a tredecim corona: aftitudinibus prodcun<5 tiatìumina collabuntur, dec^ duabus èC trigintafapientia: fcmiris, de quinquaginta prudentiacianuis,eduobus &C leptuaginta pcntibus,a fum ma:mifericordia;aquis proficifcétibus,ex fpcciebus Hameiignis(^ fortio^ ris menfuram exeuntibus^ duabusSdquadraginta,ex meatibus per mcf diam lineamincedentibusfeptuaginta profìliunt Si fcaturiunt ,uiac^ xfi ternitatis SC confcllionis in menfuram El hai,id efl:, dei uiui, Fundament tum uocitatam iunguntur atcp confpirant, èC inde in ipfam cifternam feu puceum uergunt: a Fundamente (^inqua) infupernam,qua: Edonai dicitur pifcinam uergunt. Non exiftimes tamen aflidue omnia pra:# dičlalimul erumperc , fed cunc dum ipfum adeo complctum ed no^
R irj men.
mc,Uüdcus Tctragrammaton iinus uodcctiir,tiiiic eni'm omncs in no^ mcii Edonai alcicudincs ifta: unanimcsconfluirne,8<C pro inundationis opulencia in ipTiim ab alcioribus noucm Iphiros ciTiananrc,idcmbonoi rum copiam Iccundum cuiufqj natura: limitem , crcatorcm fingiilis elargir! iolcc. Incerdum autem iudici] mcacus lancfli minuunc,gratia:^ cp 8C mifericordix dcfluxiis adaugcnc. Sxpius uero c contra gratia: quidem Sč mifcricordia: fiftulas canalcs impii demunt , iudici^qj plu-; res addunt conftituunc. Qj.iare acerrima fa:uacp in nomen proden une Edonai,unde uarijs grumnis opprimitur fa^culum , fuprcmazob^ mrancur fiftulxcanalcs,cxterniqjerumpunc mcatus.Sicq? ingcntia,uc (brdidarum uorticcsaquarummala rcgurgitäc, ubicunq; dolor Sf affli? čtio,di:prn:dantur regna,corruunc rceptra,profternuntur imperia, obrw uncurprouincia?,profligancurexcrcitus,truculcntifl[imcc captiuitatcsSC cjdcs e.ncrojcjfebrcs, ulcera ,famcs,pcftis,mcror,flctus,dclò]acio5mor# biinnumcn,inopinac2e neccs,freqüentia funera,cunčia denicp miferanda Icccaliacp proucniunt: Conclude icac|j talem iplum Edonai appcllacio nem fubircjqualc id quod ab intus & extra fiuc bonum fìue malum in eü uehiturexilliciuxcaiilud :lionum fcientiscboniS^ mali.Si enima oraria
t>	O
lacere cračtus educicur,ei boni inditur cognomcn: fi a iudicrj lacere,ludicij {.Rcg.xvi. ([inqaa)quoddei iccrnis crahicur caceruis,rurluset boniimdicitur,util^ lud innuit:5<r iplerubicundus,cum oculorum pulchricudine,bonitacccpa^ (pečtus.Si uero ab exceris curmis iudiciij emanauent,peflimum illud ma^ lum erit prauac^ difpoficio. lilud autem conrydera,quoties fcilicct Edo nainomendelateregratijr,auciudidjcorumquiab intra in cum profliK? xerinc exiftcc ,boni lorcicur appellacione, in cuius myfterium dicimus.Bc^ nedičlus iudex uericatis,5<C iuxta hoc fuper necatos becer ftacuerunt bene? dicere,qui bonus es 8C bona impartis, cj? fil iudicium ab extra degentibiis prodidcnc,malacuncdirpo(ìtiodicicur: Ac fifecus fpiritum gratia! mi# (erationumc^ abrorbeac,cunc uniuerfa fecculi locuplctiffime mifericordia aluncurSdgraciajUcexillopercipicur : Quoniam dei Fetragrammaton, deinoftrißlohim runcmifericordiaeS^ propiciaciones .Hafcigicur trutif na penfanda claufo reponepe(fì:orè,ne fpretus defluat inde liquor. Altidì; mus iracp nobis ineffabili piecatejfnarumq? gratiarum amplicudine 8c mu nificenciahuiufceeruditionisdocflrinam impartiatur ,ucritatifc^ tramite exhibeac,per quem fancflifTimum cius nomen adire,placica peragcre, de fucuri (Wculi uicam promercri ualcamus, Amen^
SITIVIT

riBER a.VARTVS;	C
\.h.k.Ai r » A
-^n 7N
SITIVIT ANIMA MEA AD DEVM ELO^/
him,ad deum El uiumn. Quando nam ucm'aiiijSL uifiV tabo fadem dei Elohim 7
jEcundum luxtagradusalntudinum ^cx di<fi:ionibus faiv cflis eft nomen El liai,id cftdeus ui'uus uocitatum,naiTi iftud inter noucm altirudinc.s,quas l'phiros ac Ipecula didmus,cx^ .'tremLimobcincns,a cunčtislupcrioribuspradam iiaurit ÒC ui'cam,in Edonaiqj ut a prclibacis cdcognoiccre]) diftundit transfert, Qjiarenus igitur ipiamgraticX: dinicnfionc hildpit El appellarur, Ex quo autcm uitam abforbct uiuus didtur,qua;duo quum libiinuicem adhcrc^ ant,ambo deusuiuus nuncupari lòlent,quumcp hunc uitcuigorcm in me rrumdiiFundit Edonai,iprumtcrrauita:,Edonai cognominatur ,quia a fuprcmisin reuitamco!ligcns,non minus aiigclids cccklhbus dioris, ^^^^ ^ tonufc]^ tcrrarü orbis multitudini uberrime uite munus impartit,iuxta il^ lud, Pfoducat terra animamuiucnteni in genere fuo,ha?c enim litera? fe^ riesfecundumfapientiaemyfl:crium,cuiurq}rcimobilisanimamdcfìgnar, rcptilium Icilicetin arida,pilcium in mari,iumentorum, bcluarum, uolu<> crum.iumentalemc^ humani generis ac uitalcm angelorum animam, toti uicp cccli et ftcllarum ad lingula eorum genera,copias demonfl:rat,fupcr# iiam.phomini allidentem animam,mentemq;denundat.
Pro quo tradunt maiores,producat terra animam uiuentem in genere ^ fuo dicenccSjhcc anima eft Mafiaü.admiranda equidem ac ualida intuenti iftorumfuntcloquia,fentcntiaeautem huicadftipulaturid quodlitera ^^ fert,in genere fuOjid eft qualifcunc^ fuerit generis fupcrum,mcdiorum,ca d'.icorum,animxcp Maiias,non tamen me phiiofopnia: cultores redarguì ant,fi SCangelum anima^participem dixerim,nuHum liquidem Q fupple uiuentium ) creatorumadmittitur,quod animauita:iuxca proprium ge nus non inliabitetjtantum enim animai fibi unumquodq; ucndicat, quä<^ tum fui materia:limites petunt:uniuerfusigirur iniliperisac dcdduis mif-marumchorus a terra uite uitam contrahit Edonaijducflorc (ciiicct El hai id cft deo uiuojqui ab ortu uita:,ligno intercedente uita:,uitam tranlponic in nomen Edonai,quod cum animantibus cunčtis , nutu Ei haijuiucndi pra?beat muncra,deprccationes in anni principio conftituta- funt. Mef mor fis noftrum in uitam,ubi intentio uertitur in El hai atque magcn, id eftprotcdiorem. Quapropterconfydcrafuturi Irrculi uitamcxopta^ tx mcnfura? El hai,ad Edonai metrum prccibus attrada- applicari opor^ tcre,cui{nhiansDauid,Sitiuit(^inquit ^ anima meaadDcum Elohim, Pralfn,4.i, ad dcum El uiuum , per quorum connexioncm uota omnia llraelaft fcquitur , hoftes pronigat , nullufque tam accr ualidulquc , quin in confličlu eorum uiresaniittat,ad quod protulit lofue: In hoc nofcc; iofu3e.3..
R inj tis cj?
tis c^J dclis Eljuiiuis uosinhabic€t,uoshoftium hxredesconfti'tuct.Quo^/ niam igicuralcicudincs ac Iphirosiungamus oportet mcnfura; Edonai, idcircoiii bencdi(ftioiie,quaE matutinosaflriduc Icquitur pfalmos , diccre mos cft. Qui eligis pfalmornm cantus rcx El hai iaDCulorum ,idco quicun cp iiita: akcriufuc commodi fc compotcm fieri dcfidcrat,in ^El hai dimena fìonem meutern erigattquienim Edonainomini mundiis adha:rcbit, pro Deute. nutLi ipliiungetur El hai,ex quo icnbitur,uos qui adhxretis dco Tetra^ grammatoiijdeo ueftro Elohim,uiui eftis omnes hodie.Solet 8Cnonnun# tp dimenfio Ifta Elohim haim,id eft,dcus,uiuus leu uiui appcllarijiitdiciV turnpfceft Elohim haim,id cft uiui S;: rcx mundi:&: quando El hai mcn^ fura Edonai metro, dičto Elohim annotatur,uitaq5rcplctur,ucruncßtüc Elohim haimnuncupari lcgimus,undcpcr canalcs filiulas animantium genus afFluentifTimcuiuendi facultatem cbibit,dumcp Miofein ccelum fc "'"•»f« tollerer,El hai mctrum in menfuramconflabat Edonai,iitcxillo cruicur, magnificeturnuncobfecrouirtus Edonai,uirtus enim Edonai uitncmy^ rtcrium infinuatjquam El hai tranrmittit,quia parum infra fcribitur: Pc^ perei fecundum ucrbatua,uiuusautemego,Ex quo nobisutiq,'innotuic Mofen in Edonai dimcnfi'onem uitam traxifTe, pro quo facitiHud maio^ rum,dixicrančtifl[imusMo(i uiuificafti meeloqufjstuis,nifiidcgilTcc fvlolejfupcr omnes moxirruiiletintehtusnddrcoquoufqjcxubcrans me trum hoc frucfbus rurfus 5C fruduum frudus cdidit,uita fiin(ftus efl: Ifra^ hel,quibuspoliremoeditfs,cnminispocnas rcpcndit. Quaproptcr cjd myfticumhoe afTequidignoucrit,facile quanti uigoris,tracrtusElhaiin Edonai dimenfioné exiftat aufpicari poterit.Profcrtur autcm Elohim haj im,^u{s Sc metrum Edonai fimiliter cognomineturjquia ipfa El hai mcn^ fura,nulli nifi ad equi iudict] exigentiam,uitam impartitur,nam perfona^ rum nulla ibi prcrcribiturelcčlio,ac fidixerit iudicfj,cum haim ([^id eftui* ta^ dimen(ìo,quarc 8C in capite anni quod iudicp dies determinatur, has paritermenfurasunacum magen,idcn:proteclor prima bcncdicfì:ionec5 memoramusdicentes. Memento noftrum in uitam,rcx cui placet «ita, fcribe nos in libro uita:,propter te Elohim haim,El hai,rcx auxiliator, fal# uator,atq5 protečlor»
Legitur&C crebro hscc dimenilo El hai, yS ElSadai,idcfì:,dc US qui lUfficiens,quia per ipfum ui^or,perfe<flio,uita,inundatio,ruperior^ cp omnis defluxus fatisin nomcn ftillat Edonai,ut in libro hegiga ^ id eft, folennitatum^enunciant maiores. Sadai,nam eorerum opifexmundo fuo fatdicitjlicet ibi fonare uideatur qj fc latius ac latius mundus extcndef rctjdonec proprius ei architečlor ftatum imponeret : interior tamen fen^ fus eftcj? menfura El fadai cuiuis creator um alimenta minifl:rat,quoufquc fat,fatcun(ftapariter clamitene, Quumqp Edonai metrum,El fadaipotc^ ftaterepletur,ipfum tunc Q utpr^habitaexplanant^ huius fìbi El fadai co gnomen expoftuIat,8č lìngula bonorum a fupcris manantium in Edonai
nomcn.
• -LIBÉR ~ Q^VARYV^; -	CI
norticn'jper El fadai menfuram prodeuntjUt mfoiiat illiid.,Ec ÉI fadai , id dtjdeusquilutflcienslìueoniiiipotcnsbcnedicatnbi;
i,Dimenilocdamha?cnedolorc^a:riimncqj in pol^erummagifq^cxa;? cerbandoaffiigaiic i'ac dicic,{dci"rco dcprecaciisclt lacob in nomine Hi ia^ dai.Mecroetiaiiì huicaliquando cognomcn cSpctic.'Qr'"^^ Fons aquarum iuucnLium,quia ex lub!imiorkioliipca:c,a coronircui m« fimcum dicitui' origine,undeuiuencium omnium uica dcriiiac, huiulce^" modi€riimpuncaqua;,quoniam uero lune prauarum aquarum lacu^" na:,mortu2c aquaracfoccideySddeunpctuofìsirrucnciumujidarumflucti biis,exqiie cifternis alienis uodcacc,queuc rurpiores promentcs aquarum giirgiccslcatcncSKlexihuntjideo alciirimus furens llrael rcdarguic Scin^, Ci-epat:duo (^inquiens^ mahpacramcpopulus meus,me;dereliqucrunt^^'^'^''-'-='' foiirem aquarum uiuencium,ucetfodianrfibi ciftcrnasconfraclàs^aquam retincrc non ualentcsdcriptumque eli: Congregano leu Ipes liraei I^c^Hicrc. i7. US Tetragrammaton jOmncs dcrelinquenbes tceriibclccnt Scn'p<^ tum quoque eli:, qiioniam dereliquerunc fontem aquarum uiuencium iDeum Tecragranunaton. Multiplex igitur ratio eli;,per quam metrum hùic.)'? iftuduiucntium aquarum fontem uocanIiceat,tum quia de l uperna idem ùolupcace migrac,qua cuncta uiuendi acèum excTcentia uita: opulentiV am pcrmanenciamqueadipiicuntur, tum quia,ut uiuum animaiuaria ptragcndo opera hac acque illacprogreditur , fìc eiulmodidtfl'.ientcs a^ quaj,ad campos,praca,uincas,pomeria irrigandum , ad fìngulaque hui> manarum rerum emolumenta quocunque a(ì;due decurrunc,cum ctisni quia omni eam,qua:inconfpečtualcillimiuera eil uica exploranci,id a^ quarum genusexjpcacilocifiilgidum pandit iter fluminis more,qui cius pmnaculacomicantem in ruideniqucorigincmducic,iuxta illud :De ma thanain naheliel,de naheliel bamoc (^id elide dono flumina dci8<I de fluminibu5 dcicxcelfa ) Sčfecundum nane fententiam audiendum tlt ,, q-.iod prarmoneclex: Videpr.tbui in confpečlu tuo uitam iplumque bo2> num,5č mortemiplumquemalum,nam qui dimenfioni 131 hai dcuinci<> tur,uitam aflequitur 6<lbonum ,quiuero longe abeadilcecìcnsrctiocci^ die,inalimi ofFendic atqueinteritum,d.iuerfa enim Icriefibi inuiccmunii^ uerla coa:quanc,uc illud innuic,etiam hocinoccurfu illmsfoccitDeus ^cck.?' lohim. Vocata ed quoque eadem nieni tira lljSSOD,id eli Fun damentum , quemadmodum enim domum conicclum iuliinet funda<> mcncum,fic ÒìT divflio Edonai incero fulcitur lelTodjCUi dia'tur 1:1 ha',hinc hbro hegiga (^id efllòlennitatum ^ proferunt lapicnces, unica columna fullinetmundumjCui nomcncftzadicC^ id eli: iuftus") ut dictum elttiullus Proucr. io, fuinlamentum cft mundi. Confydcrsre autem oportet jfundamcnta r.on omnia,lege eadem iiipcrftriiita arpicere.Fundamcntorum nanq; aliud al tius iaciturjipfa uero conftručtib humilius,aliud cditìci] obtinct mcdiri,al:V ud fubfiftcnsfabncam conftituitaltiorem,iuxta trinain macliinani,{iipc^ ^^^^^^ riorem , mediam , Sd mfénòrém, cui innititur illud ,infcrioraVičcu"nda^
tertia.
DE COKLESTI AGILI QVLTVK Al
tCTtia,Fasie9ca alcius.r.altiorijmcdfo medium,inferiori inTlrius ruiusmyi ftcriumcft'^n i^-in Holcm,i"urich,lnrik. Conucnic & hiiic illudiprw fcoruin.Coiilydera Q inqu.uiic) n5 talcm cfTc alcilLmi djmcnfìoncm,qua Iis carnis 5C i'anguinis eftmcnlUraJiuiuscnim moks ilipcreminet, iplum ucro fullciicacuium 5C balis fubllaCjakiflimus auccm in lublimi refidct,©* nus ucro pendctdeorlum, uc Icnbicur : Sicdicitdeus Tetragrammaton, excclfus ec lublimis.IVlenfuram igirur Edonai ueluticonftru^tam domuin defercfundamcncumElhaiuocatum.Cluaproptcr peruolarelcmper£i donai ad El hai menfuram continua a:lluatcupidinc,ncc ancipiti quidcm animo fcnfus hic audicndus eft,quum SCcaduca Icnfìbiliterpcrccpta idip Tum (im licudineinlinuentjtrahit nanqjalcior fupcrpofita magncs inferii US locatum Ferrum,itidcm ignis,acr,aquaperlucidc monftranc.Huic ctiä Prouer, lo. ubique	ZADIC,id cftiuftuscognomcn inditur.qiioniäoniiiia
hcc liiftineac dim:nfio infcrior2,pro quo legitur: Ec iuftus fundameiitum mundi. luftus auccm dicitur q» quxcp inundacionis boniqj genera in no^ m:n transfundic Edonai. All unum commcmoracione dignum hic exa minaS^aufcultajCriaelTcnomina: Iun:us,iuiìitia,iuftificacio. luftusqui^ dem metrocongruic El hai,luftitia Edonai,S^quumiullushuic fuumim* parciac munuSjhuiufmodi inundationcm depcndcntiamqj iullificationc appcllanlibuic. Tres enim ha: in unum coincidunc diifliones: luftusut pra:bcac,Iufticia ut fufcipiatjluflificatio utrunfp coniungit. Ad hocruw lum mentis acicmconuerte. Cum iuftus bonorum munera clargiacur iulLciXjterrauitaripfadcmore nuncupatur. Scd fi huiusiuftififtulxca naks reuocencur,ut in lullitirc metrum non defluant,tunc mortiferishec abundans mcacibus,fa:culiintcritus cladcsanfracflufcp minillrat :cc5tra uero quum iuftifìcacionis uinculo uniatur pro fupplicio obk(ft?.mcnta Prouer x. i^^^ritu uitam cx hibctjiuxta illud : Ec iu itificatio eripit de morte. Hoc igicur tramite dccernere licet,qucmcunque terram uita: ha:rcdicarcaffo clantemjiufti dimcnfioniadhxrerenccefTarium cfle,ficqueiuftus uo:a» bitur &iprc,quarc öcTeiurdem terra: uita: fidelisculcorpofleflbrqueeua* Efai«.6. ckt,pro quo diciturrS^populus tuusomncs iuftifuntin a:ternumha:rc# ditabunt terram. lam tibi (ätisinnotuit,quid hic maio res cxprimanr, O niics^inqjiancyn-ael pirce nfucuri (icJÜ habtnc,ucdiv4umeft,Et populus tuusomnesiufti iuntS^c.Atquatenusin criminum culpa mag nitudinem dnudices,id unum nequa^ fìlentio inuoluendum fore putaiii, En cxacfle iam docuimus q? ipfa Edonai dimenfìo,quum El hai iufticp me ero annexiextitericjtunc omnium bonorum locuples afFluentiflìme um> cuicpproaidensuniuerfum fcccundac orbem,ipllimcp munerum quo# rumcunquegeneribusadimplet. Retrogradienteueroeadem,uacuaina> nifque bonorum Edonairelinquiturmenfura. Primum quidem contini gic,dumlegem mandataci a fordibusexpurgatifilri hominum feruant, . acciditautem alterum,quum rpretalegeuentnsftudentdelicris,ncphari# acp fedanciir facinora,cunc cnim fe reuocans auerteniquc 2adic, ad fu^
prema
prema eiiolatulo fc colligit,undc canales fiftulcc qua:que tabcrcunt,arida<>' vjuc ÒC inops iBdonai dclcritur dimcnliOjUc lonat illudrpropccr ipium ma.^' lumablacLis eftiulliiis. Scribic ÒC Salomo Juftiis eli: qui peric iniulìicia Ecde.?^ lua. Legiturqj deus de cario ^pi'pexit,ut uideac an lic intelligčs Sčc.omncs declinauerunc,lìtiiul inucilcs Facci iunr,iioii cftfacicns bonum à^c.proferc auccm non clt facicns bonum,quia in fupei is innumcrabilia condcre, uai^ ilare acqjcofringcrcinorcalibus facultacemelargicur,cui compecic illud, Tempus eli agendi deo,lubucrcerunclegcmcuam ,di(ftum eli llmiliccr, pf^i^jia^ auc cenebic forcitudinem meam pacem faciec mihi, faciec mihi pacem. Eiaia-, dlianca igicur iull:orumlcgcm amplcclcntium lìc pocelias cxamina,quii> bus datur Iphiros omnes iungere,acque in ter lupera ima integerrimam nccellitudinom coinponcre,pcr cjuos cocli S^ terra cóflantur in unum,per quolqj (^adhcrente 2!^adic) bdonai metrum deus uiuus uocabitur^o fceliii ceni Hominem lam lublimia lua pcrlcrucantem indaginCjCp digna fuauifiJ qj huius futura porrio,^ beata hücgeftantia uilcerajde quo lcribitur:Le^ cccurgeniror materq? tua,letatur deus in operibus luis. fSic corra fceleftus pfaim. icji nequä Sč fordidus homojminifter eli:,per c]ucm fterilem aridäqj linquens mcniuramEdonai,zadicad rupcraretrahatur,utlcgitur,3<C mufìtatiole^ Pro""-»'^'' parac duccm,unde la:culum obruitur,&: creatorum lubuercirur ordo, id<> circo nos pr.Timonent maiores dicences. Semper tantum obnoxium culi> p.r fc cxiftimct homo quantum ÒC condignum prcmij,cuius Icnlumcxpla nans Rabi Symon fìlius Eleazar inquit,quia tam leculù čp et hominü qui^ Iiis ičcijdiim operationu exubcrantiam iudicatur.Si unum etenim quilpif am meritCi percgcric opus,is utiq; le j^aritcr ÒC mundu ad gratio: meritum diiponit,q? lì Icclus patrauerit miler quidcm efficitur iple,uniuerlumq[j in criminis noxam flecl:ÌL,ccrnis itaqj modü quo unica columna Zadic uoca ra tocius facculi molem full:ineat,propter quod fcriptii cll:,& zadic, id eft, iuftusfundamentijeftraundi&c. HabecSifubiqj mecrü hoc boni cogno m£n,uc illud:dicite iufto quoniam bonus,tracT:us enim qui de fupcrnis dej> currunc oraculis,immo qui de forticudinis timorifq; menlura influxi^; bilem hancmachinam crumpunt,li per iulli templum incedunc omnes in bonum & rei commodum declinane,qua^ppter rite (_inquiunt lapicntes]) Mich, i« ' enunciat,quinihila lupcrismalidcmandariltatuit.Q_iiod autemlcgitur, quiamalum dcfcendic a deo Tetragi'ammaron de cellariis extra fphiriji Iticam fabricamcxillentibusaudicndum eli,plures quippc tìagellorum thefauri ibi exiftunt,quos mali uocitari placuic , crebro nanique hi tem^ pluminuadunt Edonai,ac in mortaliumferiirruunt fa:culum,adcuius fii^ guram lcribitur,quia maluni defcendic mces Edonai,ac fi malum delcen^ dercuclit,nonquidcmexdco,iedcxre qua? cum deo,ideo non Icgitur , j^jj^i^. dcfeendit me Edonai,quod de deo fonat,fcd mecs l:doiiai,procedit ad hoc eciam , quod in opere principij lex ipfa exponit , Et uidit deus cjuoniam bonum &Cc. inoperis pollremum fcnbitur , Ecce bonum ualdc(5<rč. ub; in codice Berefcis raba lapientum prifci explananc BoiS num ualdc,i,mors,cx quo accipe,6i moricm,quä,f.iull;i meti^ ^pfequicur
bónum uitamc^ cenfcrijiufti enim inquiunt^ Sč poftcp obdormiucre,»! Uiucntiiimcnumerancurcoctu, Adquodctiam acccdic ligniim identiar» boni mali,narri quuiTl Edonaifacrariiim rdcntiarligniim appellatum, a boni oraculo plenitudine contrahat,quicquid in cntibus uerlatur(^haud minus iriccritus čp uita^ id in bonum ucrti dccernimus,&r fi per iiiftidime fìoncm fiftularcs in ed:m iulliti^jfcicnticuc lignum minime Icaturiunt me atusjcunc idiplum Edonai templurri,cxtcriorum,qucpcflìmadicunturlii cs,funaitur rriunere,unde hornlbno proccllarum fulmine (cculum protei ricjuailac SC diffipac,prout arqua iudicij ratio expoftulat.Quamobrcm c5 lultelignum Icientia: boni & mali ciulmodi mctrum proferri conuindf Exod ti muSjhinc de iVlore,quumhuic boni oraculo dedicatus cxtiteric pcrhibec uidebat ipium ,quoniam bonus erac,undc ut aiunt:&f domus circuì quacpf lucens effullk.Ncc telateat,Edonai templii ut plurimum uocatum Élohim,quum in uniuerli fabricam intenderet mctrum boni confuluiflc, quoadamuflfimcuncTiaiuisformiscffinxitatc^pcrcgit, ad cuius fcnfuni in opere principi-) fcribiturtSčuidic Elphim quoniam bonum. Promis dcncX tur Se nonnuncp dimenilo ifta	Sechcl Tof,id cftintclkcftiis
bonus huius enim auxilio ad fulgidum pro intuitu Ipcculum dcfcrii> mur, patctq? femita per quam a nominis Tctragrsrhmaton ucritatc lapif entiam afrcquimur,ac pcrtinaciicgis mandatorumc^cultori mctrum hoc bonus iciiicet intellc(ftus,(e comitcrrì oftertjUt ex ilio pater,Initium lapicn> tix efl timor dei Tetragramaton,bonusintcllc(rtus omnibus facftonbus pa'n. 119. corum,S<rmagnijquidem huiuscftmylljrium.f.quofcribiturirttelligcns Proücib.16. rem leu in uerbo )inuGnit böiium,(ic&£ mznfuretali quum fecxhibuil^ fct Dauid dicere con{ueuit,LeDàuid maskil,id cft,ad Dauid intelligente, omnis dcnique prolatio intelligentiam rcfercnsin idiplum conucrtitur Ticulus raculum,5čqui cypicumgratix nouerit rcnfum.quiduelitincellccftusbo* Pfaim.3;. ji.js datgratiam,tacileprolpicerepoterit,Diflbnanc autem intelligcns SC prudcns,cjj defonteprudentiaccbibitprudcns,dcbono autcm prinio SC Proucrb. t}, ultimo ucidtur intelligens.Legitur denuo dimenfio harc nomine Ql/U^ SALOM ideft pax,quumenim(^utprchabitapandunt^probitatcre; clitudinecp onufti fintlfraelitacjcuncftisprxmiorumopibustemplii ex^ uberatEdonai,contrarium ucröagentes,contranapcrpctituitur, quoci fi rurfumad pocnitentiam hosiuftórum quifpiam reiunxeritjillorumqjper plexa direxcrit,tunc pacis oraculum,bonum templi Edonai ad dcum Tei rragrammaton fé interpretem cxhibct,eaq^conciliar, Sčomni rcfc(flodi; fcTimine in unum conflat atquecomponit,propter quod ad horam qiiidé Pfalm. zs,	profertur Tetragrammaton nomen,& quia bcncdicno nulla de^
mittitur,nin hocipfopxcis oraculoduce,rcriptum eft: Tctragrammato uirtutem populo ÌLiotribuit,Tetragrammaton bencdicit populo lue in pace,ubirapicntia:primarij,ntillum (^inquiuiit ') rcccptacuIorumnoinV mus,ficomniformembencdi(flionemcomplc(ftes,ncu:ipia complccftitur Nuntc pax,qua fummus bonorum latgitor condonauic Ilracl,uc lcgitur:Ccuer# ' '	tac deus
tlBER QVART7J.	ČIII
tatdeusfaciemruamadce, & (latuattibi pacem. Quoniamigicurextrey mum inrcr eximia fpccula obcincc paxifaccrdotalis ideo bencdičlio et quo tidiana femper orano in poliremo pacem conriinemorat:huius enim impe rio accedunc,luocp nutu abeùt, quicurnc^ uenturi (arculi uicar comiies ef t ficidefydcranf. Hic ueromyfticum illudprifcorumaduerte : dumlVlo# fe (^inquiunt^penetraret ad lupera, conTpiciebat altifTimum elementari^ busIitcrisCoronasanncvflere : cunčlatulcpipfeconditor Mofen : Nun^ quid tua in urbe funditus pax ipfaeuanuitCRerpondensaicQuis nà uti^ naculuspacefilutaredominum prjfumpfcnii'Acramé (^inquitcreator ) no ab reduxinrem,mihi ut quid auxiltj pr^buiiTesCcòtinuo Mo(eexor(us Nunc(inquit) magnificerurpoteftasdomini Edonai. Et paulo infra le Nvum.xnf)» gitur:Peperei fccundum uerba tua/ed uiuus ego & 'é,quafì dicere uclit ui/ uifìcariimeuerbistuis, Harcilli. Eiufmodinanci} pacis mccrum, dum E/ demincolat Edonai,in ipfum uiuendi uirtutem transfundic. Q^ ualidu igiturSCuehcmenstft pacisrobur,quod &C fuperis opitulatur, ut icripta oltcnJuntiC^jipacéoperaturinfublimibusruis. Homo icacptidus Irgis mandatorumuecuftos, fuper ccclcitia ^ut ita dixerim") pace agmina con ^^^ ciliat:cuiiniiitiiurillud, Auttenebit fortitudine meam fjcictpacerr! nubi.
pace facicc mih .lnditur huicaliquàdo cognomeZikoron.i.rrcor
datio,ibicm memorieremittiturquicqJ in (ingulij. iDundi openbus boni larirat : SC cuiufmodi recordatio hxc furric,ea legeiudicitj lubcunrunt^ uerfa : quareanni exordium recordationisl^feu memorialemd zni( lex Lcuit.xxiii» ipfaappeliar. Anni lìquidéexordiumlypice templürefcrc Edonai. Re# cordatio uero oraculum pandit El hai» Quoniam igitur anni primordijs iudicti in nos fieri executionem abditus lapientiac ordo l'iatuit, &:cun^ fta mortalium gefta examine confpečtui oiTcrri Edonai : ideo ncfiris tunc precibus in metrum uergimus E! hai, orantesmemento noflrum aduitam rex cuicomplacuic uita, fcribequenos in libro uirap proptcrtc Elohim.uita: EI hai. Aftquia dimenfioifta iniT)emoriamreuocatquy# cuncpobliuioneoperiuntur : bine in anni primordio crjtionemabfolui'; musdicentes.Quii ecordarisfcrderis'idem metrum et foederis et recor. dationisaditummon(lrat.Indc& Dauid huicafpirans oraculotpfalmus Numc.v. (in^c^in Dauidadmemorandum«ldcm ait,Recordatiooblationis,et ob latio recordationis, quac meminit iniquitatum : indenancp adulterina«.. _ . mulierispocnarependitur,nquidem hxc zeIotypijcoblatioe(l»qua' C.m*"'' qua) zelotypia hunc locum inhabitaf,ut leoitur,Zelus Tetragrammaton exercituum facit hoc. Non ignoret tamen per memorationes & reui* fìtationesidemimportari. Aftrcuifitationesinmänu funt Edonai, me# morationesuero aguntur duce Elhai» Quii itacpgeminishis fefe metris conglutinatibus tota mundi machina ad perfečlionis perducatur cuimé, bifariam mundi opifex horum cxemplo diem fabbati iuflìr . per Fxodi\v. zochor. I. memento,in rypum diei, craculicp El hai, Sc per "ITQl^ fcla« Dcucro.v. mor, i« cuiiodi uel obierua ) ia mydicum nočlis templique Edo t
S	nai:binas
R nai:binasenim huiufmodi dccalogusdičlionesproferr. Procüiusdo« Arina animaduertc,aItiora tria luminajdiadema (^inquä) rapientiam,pru dentiam in unicace conßfterc : quumqj deuinciuntur paricer Sčinhae« renc/phirifticadclubra unioncm cum menfuris fcx inferioribus adufc^e^ andern Elhai/undametumfabbacumq^uocitataminicprudencia* Qua^ reaprudcntiargloboad metrum El hai feptem fphiriftica lumina com# perimus:in cuius myfticum fexdierum mundi creatioexillic. Sepcima ue^ ro fabbatumcft,quod ordine,fundamentioraculo coa:quar,cuiÒC nome GeneGiij. protulimus El hai» Iccirco par eli ipfi benedičlioncm lančtuariic^ locuni fabbaco acc5modari,ut fcrjbitur:Et benedixicdeus Elohim diem leptima fanftificauit iprum,quia in eo ccflauit &c,Qui iure igit ur fabbatum ferua . uent,isuelutiquadriga fedcfqjccnreturoraculiTctragrammacon: undc a. cxxxf. qyjgg rabbatumcnunciatur,utillud:Hacceftquies meain fempiternü, Ac fere in homine,ut rex in folio^refidet aliiflTimusiad quod facit illud, Ec Exodi XX. quieuit in diefeptima.Quamobrc fabbaricultordiiigentifìTimusexiftens, Efii '6 & totius legis cuftos uocabitur : fcriptum emeft, Beatus homo qui faciec zos.i,häc,et filius Ad?quiappr5hedetcam,quiruncfi fcruatfabbatij, nec ipfumcontaminet&Č. Audienduminfuper, q? qui fabbatorumncdi^ bus fuo perfruitur thoro,niodeftos &C iufticia pr^ditos filios propagabir: Quia iufti oraculum fabbaru eft,perperua:cppofterioris i] Iscculi uira« c5 potcseuadunt.na fabbatiexemplar mctrü elt Ef hai,in quod (jit fapicnti Pfalmoj. tibusplacuit^conuertiturilludrQuifrucflum fuüdabit in tempore fuo; ECu*f6. aftipulacet Propheta,Eunuchis(^ inquiens } qcuftodiüt labbatainca ^c. Nonexiftimes autem in Ifrael exhocproceres Eunuchoscfie, fo^ lofque rite (abbata celebrare, Ted quod ad Eunuchorum fimilitudincm quandäiuftosPropheta commoueric, quiconiugalemufum fex^peran) uisdiebus freno coercent: fabbatorumcpnočlibus matrimonial petunt cubiU:cufl:odire.n.qd' ibidé legit fcmincum fexum proponit,uc fcribitur: ludicLim 13. De omni qcf'diximulieripr^cuitoditusefloi^pcuiuscnigmate dici cofue uit,memeco,dieiefl,cuftodi uero.nodis. Hocigituriuflis dogma feruan* tibus,moxluminum fpoder parerinquiens, Etgducäillosin monte lan^ Eijuae.j«, «ftum meu ( in dclubrüJ.El hai) letificabocp eos in domo orationis meat in tempIum»f.Edonai:q gemina oracula,memento,&cuflodi,defignant: fedfabbatü^phananstani^altiilimi deicultus recufatorenuciabitur,!)* quidem ab imis fuperiora pcfcntes,primam arboris ftirpem fabbatum of fendimus:quapropter SC idipfum mundi fundamentum appellari licuit. Quonià ucro mentales fpiritus,El hai ducente metro,a lumineeuolant E donai:tdco fabbati die,ut {nigmatice fapientes ^ferut,alia fugaddithomi Exodi.ij. nianima,C|infabbatiexituaufert,uttypic€Ìnnuitillud:Etin die feptima cefTauitjec aiauit.ld autem,qui no hebetat luminemyfticjj piane nüc ^fpi cietS^penetrabit : g fabbati itacpdimenfioné mfenoribuscijcflis fphiros poftremum annečlitur Edonai metrum, cpobrem feptima diesfabba^ iumdici£ur;quiapcrdefccnfùaprudéiiainfphjnfticaareolam id leptimO
oflendicur:
odendituriSč quoniam duo fphiridica lumina fublimiora/ubditfsdimen fionibus lex agglomerar prudcntia : ideo prudentiac delubrum, dum a poftremis ad fuperiora colcendis/cptimum conumeratur. Huius denicp i<rcult mecrum 151 hai fepcenapraefcrt ; futuri uero prudcntia, pquamli^ Bertasomnis cxaAacp crüpit redcmptio. IndeiubentfapienieSjprecante orationi rcd^mptione adiungerernä redemptionis Elhai,orationisuero Edonai abditü repr^fentac.C^amobrem oratione exoriens, du ^rofcrr: Dominelabiameaapenes:mentem^uinbus in redemptionis oraculum intendatjSi qua lege Edonai tempio lit conglutinädum excogiici : ex hoc enim gloriam fìbi intulic fapientum pnTcus Samuelinquiens : redem? ptionem orationi appofui: nanque rupernos.colicgic meatus in re ^ demptionem 1 Traci, cuius inde uigorin xdcm requieuit Edonai : ficqiie fphinìlicumuir liteccBiiobium in unum totumconfcruifi i:ed quoniam redemptionisatcp orationis ©cculcum,idem quod ÒC myfticum fcl hai at# que Edonai,ac memento,8^ cuftodi propalar : ideo exprimunt prifd: Si bina duncaxat fabbata adamuilìm celebraret Ifrahel, ačlutum illius cap^ turae uinculum folueretur. Quòd fi ambigens dixèris : Cur igicur qua die fapiens uir ifte orationiredcmptionem annexuir, de exilij crgaftu^ locxcmpcusnon lìtlfrael, fciasoportecjunicumnumero hominem ran^ rum iungcre pofTe quantum folius indiuidui hominuportio exioir, narn fi unanimus Ifrahel geminas hasricecomponeret dimenlìoncsomnium continuo fumina comitarecur libertas* Ignorandum tamen non eft ^ Edonai merrù redemptoréetiam nSiiuncp; uocitarijdum.f illi redemptio iprainhrret,quumcpaboraculo Elhàidelegetur, utiuf^^^s amalorùrup plicfjs flagcllorumqp turbine,f)regat eteripiat.ltide cune vN^H"\N vlÒi rcdcmptor ANIGELVS profi^riurjquodexprclTicIacobdicestlplean^ Gj^c.^. gclusquimedeomnimaloredemit&c, legatum nanc^delegantis nomi# nccognommari fas eft»Sed quatenus hoc magiselucclòat mentis,huc au / res dtflcifle J ubüeimetrufeptimüüidelicetobtinensfuperius, redemptio nis libertatifqj fumtna! oraculum extat : per quod ulta; ficut 8C ereptionis facultatem nancifcitur menfura El hai : Ab Aegypto , eiufdem lubilei imperio (^intercedente El hai)liberexiuicirrael:cui innititur illud, Vche^ g^odi xiij. ; mircimalcenderuntfili) Ifraeldeterra Aeoypti:n5 cmlegendumeftuahe muliinqd'armati fonattfed VahemifimqcFquiquagltainfinuat, ut feri bitur:lubileusipfeellannushahemifim*i.quinquagenariUs:Icgic rurfum Et redemptio ei fir,ac in lubileo exeat:infuper,Et in omni terra pcflefTio^ nis ueftrcredemptionédate terr?» SGmadenicphgcoia complečlenseft: et in anno huius iubilcireuertimmifinguli ad poflTeflTionem fua, Sabbatu^^"'^* ergo Hi haidimenlìonemreferens,fcptimueftinferius,iubileus uero fep# cimij fubtimiusMt nos iubilcum in fepté l'abbataannorum/abbarij in dies f.:x,S^ in leprimù fabbati«f. dicm abfoluimus« Quorfum autočlauimetri initiuni Iubileusenumeretur,iddeTetragrämat5prolaro Elohimtracfla^ cus exponic;altu quippe ^ut audics^ my Iticù hoc dccernir.Nec te lateat lu
ö rj bileuraac
ECùMfs:
,____DE CÓELBJT! AGRrCVLTVRA
bileumäcuenturifxcuIiuiraiTiniagnum fabbatùuocitan, quod feptimu occupct fuperius ordmem : El haiqp fabbatu foptimum infcrius, cui prw dentiar delubrum omnifonncs clargituropcs, immenfa^cp libtrtatis ac uitacdonamunificenctfìfimeporrigic. Si ergo uiraeacrcdemptionis te co^ miccmefFicereconcupifas, memento ut labbatutn, quod ut ftibulimore futuri farculimagniue (abbatiaditum pandit,cxa<fiitrime cekbics:<jd qd* concordatuocabirqirabbatoobledationé(^ fabbatum.f.quodnobilctj) èC fantflo Tetragrammaton glorifiratum ( feptimü.r.quod aliius decIarantmaiore$,&rančlodeogIoriHcatum.i,dies,f)pitiationis quxuis enim propitiatio de iubileo pro(ìlir,per quem indulgcntia in templummi grat Édonai.Dinofcereautcìnoptrjeprecium, qjetlì (^ut maioribus pia» cuit fapientibus^ labbatum nobis quid (ic conitcr nulli,ramen prophetal rum fabbati mercesinnotuirreximium etcnim quid bonorum exilbr, ac e fex principr) dicbus abdttum lumen, in quod ncc omnis creatura propria figercmercturinruitum. Vigii igitur elio,netrinamepularem labbad rcfcčlionem prartereas.quacunionis lypum, cum nortroc;^ fabbaroma^ gni fabbati nexum pracfcrcrnam huiufce rripla[Tefcčtionis libbatidie ob# leruator altifìTimipene nominis umonem facere renfctur : uxta myfticum Z*àt .xiiij, illuJj Deus unus eiufcp nomen unumiin tribus icilicet fcptem, de tri t bus infuper auguftris Gog Magog merito eruetur : Harum una rur< fus fabbati epulationum nomen conarnit Edonai, quod ea de m die, cumahionbusumculum affumit.Secunda nomenalpicit Tetragramma ton:tertiainoraculuin declinat prudcntiar, qua* fubiimiori delubro E* heic cofcrta manetipro quo depromitur illud ,Et uocabis fabbato obUcfta tioncm&c,S<rillud, Fluuiufqp cxiuitdcuoiuptatead irngandum hor^ tum &c«Summü cnimunionisuinculumdenuncianr,uoIupras,Huuius, horcus : quapropter trinam hanc feruansepularem refecfltonem no (ccuj ^ decem fph;riftica lumina in unum conglomerans de<ernitur,iuxta icm pia Edonai,Tetragrammaton,Eheie,totusdeniqj rphirifticus ([ conciliai! tefabbato, metroue El hai ^ conflabitur ordo. Idem etiamoraculu 1:1 hai^rr'n^ BERIS^i.fcxdus in lege fcribiturtomnis.n^legisdičlio qua fccdusfonatjUnüdetribusfphinliicisluminibusinlinuat.fiBlhai, Ejo* nai,bina.i,prudentiam,Atfoedusprudétix,f(xdusefl:oriSjfocduslingu{, fceduslabiorij:fcnbit,n.Quia goshorum cloquiorutecuexcidi fccdus, Fccdus uero EI hai, fccdusdicitpacis,fccdus fabbati, fccdus arcus. indi* tuitS^ nobis mundi condicor circumciiìonis fccdus, utperipfum, Elba! cSfortesefFiciamur, Fccdus autem Edonai, fccdus con<-ernit legis,quae inter EI hai, atqj prudentiac fccdus iunčla confìfì: t : ÒC quum El hai atqiie prudentia: metris templum hacreat Edonai, idipfum fibi feeder ris cognomen adaptat: uxta enigma fccdus lingucjfccdufqj effufoi n ldc circumci(ìonisofl:cn(ìoaperif,ut illud lapientum ,pdit;Sicircumciderir8i circumcifimembriprapputium membricoronam no p itcfecerit,^ nihilo circuci(ioipfarepucabitur;mébri.n.circucifìo et oitéiio coronc,i<bdituin
repr^'fentat
Efti* fg.
Gene, i.
repr^ fentat Edonai'tquüc^ defueric odenßojprimü uticp rphiridicum ora culujgqd'inTetragramatonaedeingreditur, dcefleiudicabicur. Enun> ciat ecia dimenßoifta^niN Oos.i.fì2nu,co q? inde oHienta&ngnain fé culo innouencur : quarenimiru ß in Aegyptiexitu, quüorationi annexä fuiiTetredcptio, ^ plura efFulferinc porcéca atc^ ,pdigia, cui cocordac ib lud:Ecuidit(]uelrelpexic)dcusElohimfiliosirrael,€ccognouit Elohim. ^ Necno iliud, Ecrecordacus fum fcederis mei. Dicicurecia rabbacu(^ q? El hai metru rcferc^tìgnum,ut fcribicurilnter me SC Hlios Ifrael fìgnum U Exo.xxxj. pfa eftinperpetuum»SimiÌicer & circucifìo, quachancipfamfphiram El naioftendic,ßgnu nuncuparididicimustutiliud-.Circüciditccarnfs prfpu ^^^^ ^^ tium ueftrum &c«Sic pariter & arcus fignu nominatur,quemadmodum fcribitur:Arcummeum dedi in nube,cnt<^ in fìgnum fcederis&Č. Fccde Gcnefisj>. ris auc arcus,ut antea expreflimu8,fcedus denuciat El hai» Quoties ergo fìgm\plationemaudies,Elhaidimenfionem intcllige,quod recordationis myfteriumexponit:fiquidéoésfa['culifiliosidem in memoria reuocat El hai: A t fcederis fabbati & circumcifionis fìgnum,huic tantum filios conci hat Ifraehfignum uero foederis arcus in omnia q terrarum complcčtitur, Orbis applicatur, Inhuiusdenicporaculitypulexipfa nomen exprimic Scefua,i«iuramentum:quamuis.n,diAio iuramentum referes, prolatione adaequatur dičiioni Sciuea^i^feptem : quo pačlo protulit 8C Abraam Euimelech,Seua.i/eptemOnquicns^agnasmanu mea fufcipe, ideo locum uocauit Beerfceua, id eft puteus lèptem, quum ibi iuraue^ Gcncfissi^ rintambo* Scriptum eft & rurfum, Àppellauitqueeos fciuea.id eft fep^ tem, ideo nomen eft urbi Beerfceua : nulla autem hic fačlaeft coni é Gencfìss«?. memoratio iuramenti, quod legitur antea, eo quod urbs ipfa de my # fteriopendetfeptem,Iocusueroputeidemyftico Sccfua,td eft iuramen f ti* Vtautem planius a^nigma hocpateat,aduerte q> quicuncp accingi^ tur ad orandum, fead feptemoraculorumpenetraliaconfert, qux fep# temmundidierumarchecypumpandunt:ubitotuma metro pendet EU hai,qcP fabbati myfticuaperit«ldeaùt funt fabbatu feptima dies,in qua J'* (^feprimüinquä)utdiximus,iurametu omnecouertitur:utlegitur,Etin die fepcimo ceftauit ÒC animauit : quo fit,ut q dei nomen accipit turamene to,pcr animam quidem iuret& uitam,uti!lud: Viuusdeus,S<uita animac ^'^'S* . tua^&c. Etenim animai tu^uitadecernitnomen El hai : pquodinumV uerfum antmarum chorum,qua: ab Edonai euolant, terra; u'itac mu ^ nusdifFunditur.Quiigiturdpierarepraefumpferitjdeum quidem El hai, èC feptem pariter fphiriftica /umina afpernatur dCdefpicit.Aft q fenfu ^ feraturiuramencubadonaij.in deu,uotumuero Iadanai«i»deo, inferius dicenda cxplanabunt:uotum em magni fabbatiexemplum prarfert fepti^ nìi*f«quod fublimius exiftit: iuramentum uero fabbati quod inferius« Menfurametiamiftamnomine Hok,i«ftatutum,lexipfadepromit: cunda enim fummusrerum opifex inftituit, omniac^termino ac menfu« ra ab excdfo fuo pendentibus nomine difaeuic« Solum nancß huiuf# ,	S ifj modiad#
modi' admi'rabife nomen abfqp limite limucm omnem tran^grcdiVur Pikl,cxviii. Quadrat illud,Finem poluit rencbris,&: omnem fincm ipfc (tr.utatur.Scri« prum el^eriam,Cuiqßconiumabili uidi fìnem,latius nimirum mandatum eil cuum:ac ß dixeric,uniuer(a creata terminum iubeunt folummecrum uocacuin mizua. i. mandacum, quod in fphirillica areola ab inferioribut adfuperioraprimumjcca fuperionbusad tnfenora poftremüofF«:ndtcur, nullo (iquidem:t€rminofineueclauditur Jed cunčla ctrcumambiens ßn^ gulis quidem: terminum dimenfìonem(^apponir,cuimandatQideodici/ tur:quodipfìusnutu quaeqjpromuniur altiffimi opera,urilludjLexipfa atcp inandacarlexenim Icripcam innuit legem, mandarum uero uocepro# mulgarammlìnuau Sed quum in lege audies 7ì(7n Hyka, quod fta# tucumfccmineum ronar,utlcgitur,Ercuftodietise5»hahukakafos«i,m(li* OK iJfq' tutionem hanr:acapiendumcll:oraculum l3donai,quemadmodumHok oraculij El hai:quocies igitur in lege fcriprurac obuias Hok.feu Hyka.,f « funduinibi, quod titubantemnuranremuecogitan'onemltatuic, niylt<^ cum latitare perpendas. Crebrius quo<^ eiufmodi delubrum lex Hari,d efc monum appellat. Ac multiplex eli montis acceptio, namoia* culum El hai mons pandit Zion:mons Moria indicat templum Edo* Pfalm.xlix, qairmons uero Efau fedudlrix menlura eft Ifrael. Monsautem Zionlu> mini congruif,eo q» indeidipfum primoeffulferitjur fcnbitur : De Zion fummapulchritudinisdeus Elohim apparuif.Ett^^creatorumparimo do omnium Edonai remplum ueflibulum habeacur,montis ramenZion inundatio in monte Itiliat iVloria,qui lerufalem Edonaiuocatu inhabitat, Pfalm.t?^i p quem uires ac opcrdndiceleritacé nancifcirur nome Edonai,ut illud: Bc Pialm. I3-- nediclusdeusde Zion inhabuansIerulalé&c.i.dcusinterccdéieZióm habitat lerufalč:uclfgitur,Sicucros Hermógdefcendit luper m5tesZi5 quoniam illuc mandauic Tetragrammaton bencdičlionem Monres quidem Zton gracula funt uicfloriar atqjconfefTionis.a quibus oleubonU fupcr montcm Ziondefluit jindecpin lerufalem« Mens uero Efaucxtra Exodj f? ^ fi^jltf's rigid'js luilicor emmet , ucmyllicum illud : Bellum ertdco a oencrationisgcneraiione, & fabricac montis Zion alrarifcp, in monte Mor.adeJicationiobftafjquoufcjj periodustempurue,quoumdi(fl^fup^ plicium ingeritur,ipn Edom accedat:dumcpuindi(n^?«r«ami(flibus openu tur mStes Zioi>{^ Tetragramato inquä Zeuaos.Elohim Zeuaos^cjuos Abdiaj.f, faluarores pronunciarilegimus.iuxtailludiEtafcendent laluatoresininó tem Zion,utiudicent montem Efau flagitioiì, Efaunepotis. f. Emalecb, quo bellum eli: dto.quiqj crafTator rigidus contra montem Zion uocatus Samoel princeps E(au , qui & pacis focdus dirumpere conatur, quo mon;ciudicatode»(^ utmox fubiungetur ) eritregnati© »qu^ myfticum 7 eft montfs Moria,acnigma lerufalem, abditumcp 8č penetrale Edonai» Hic necfìlentioinuoluerelicet, quatuor imperio Edonai, cohabitantilue gloriac regno,ipfìqj lerufalé fuggeri turmas,quadrigamque foliumo# raculum deferente^ Edonai:qu^,mont€S Erarac cognominah legimus, uc
illud
LIBER OVA.KTVS,-	C V»
iilud : En'tq) in nouiflTimis diebus pr^-paratus mons domus de( in capite eCiix niontium,incapite.r.quatuor turmarum gloriac. Quadrati huicillud: tiai.xvnj* Omnes qui in orbe relìdent, incoiai fune lerrcC, quum eleuabitur uexiU lumm5iiumuidebitts5^c,Scabir«n«uexiUuEdonai,cutalcaredtcauit Mo fé ^pugnàs Bmalechinuerciceipforijniontiuni^qtuorutdelicetanirTialia fu g q uatuor t urmas^Sunt & in fug montes ut gebaniti Icjlicet caliginis,alti . cp huius generis plurcs exterius monte omnes circüdätesMoriarcuiidin^ ^ nititur.Sexaointa funt regin§,etc5cubineoc1uaginta,pueHcqj innumere: unica eftcolumbameaimmacuUta 8čc, Scribitur etiam'.lerufalé circum Fral.cxxii-I datur montibus» Aduertepr^tereatquiiirrahehteexeunt lerulalemmon te.nv::^ Zion,q) eorii pedes in montibus caIiginis,ca?tcrorüqj agminü ab extra dcgentiumilliduntur:nur(^,n»nifi in monte zionjin Icrulalem, atcp in monte iVloria uallo tuti cocrcencurlfrahditx, a periculifq?&: in curfì^ busproteguntur,ut illud fonat : Ponite honoremdeo antcq? accedant tc^ nebre antequamoffcndanturpcdesueftrifupmontcscaliginis&c. tum aütfecitalnfTimus monte Seir in hccreditatem fìbiucndicatle Efau, coq? fqualidis horridifcp fentibus, Sčfordtbuspollutus ciurniodi mens cxiltat,quem pilofìdacmonesrquos fceleftiEfau propagocolit^inhabi^ tant : dacmonem uero eum (ibi afciuic Efau, quifpretuèindajmonum turba atque ferie, iuxta humum fedemfortitur: cuiquadrat, Hi funt fili) Gcnc.36. Seir horrej iiabitatores terrae : quo circa fcriptum eftdc Efau, Et abiuit in terram a facie lacob Fratns fui Ö^ idem innuic,En paruuium dedi te in gen Genc.j«. tibus contemptus es ualJe SCc, alijnancpgentiuexcellìoribus rcguntur ducibus : utUlud,EcceprincepsIauon OdeftGra:corum)ucnit:8^prin Diiud.x; ceps regni Paras( iddi Perfarum ) fìc dereliquis feptuaginta nationi f bus iudicanv^um:fic & Ifmaelxrj.(Ibiprac(ìdcsdedinat.folus Efau humili ores dacmonum duces hacreditaremcpafTumpfit, Scfquod de Efau legi^ turiSiutaquila nidum tuumexaltauehs&c.ideoeft.quiaprincipemha* Hicrcjxl; betglobis Martis animam nomine Samce!,qui ipfìsdac-monibusuimro^ burcp impartir : feptuaginta tamen principum cccnobio, qui fuo femper ord;neconnil:unt,isminimeinfcribitur:idcircoIegitur:BelIum eft deoin ExoJ. r.-vij. Emalechtq nepose.l ECui de generationein gencrationérgeneratione.gc nerationCjidem typice refert cp Sc illud: Deus memoria mea in generation né et generatione &c,ìdé impius princeps Samoel diabolus cft exacftorcp in fupcris aduerius IfraehJcquOjdumlibertatis tempus properat,!egitur: Slin altum utaqu!laconfcendas,tcinde deponadicic deus, Nominamus InterJum menfaram iftam'^^''^^ Ziontnam Zion Sc lerufalc myllicu '^^^oJ/j^. comprch2nd''nt EI baiate^ Edonai memorandi! cuftodiendìi: Qux &aliquando73Kol.i,omeuocitattlr. Nam quicquidabaltioribus fca^ turitoraculisjinhoccolligitur metrumraquoetin Edem migrat Edonai. Legitur itidemnonnunqj Es ideft tempus,ut ex ilio ehcirur : ipfum oinne pulchrum fecicin tempore fuo: aliud namcp tempus eflbcni.aliud
S iiq mali,ut
nia1i,uti'1Iucl: Tempuseftgencrandi, rempusmoriendiS^c^ quumenfm tempushoc eft oraculum Bdonai, boniquodeft Ei hai'inenlura?adiix# reac, boni appellationem obcinet rquod quum abipfo feiundus fuerir, id cunc Edonai tempori exterius fuggericiquareec malum tepus uocabic. Proniicur(inii(icer& idem El hai cognomine !Ze,id efthoc,quo 8C Edonai eidem annexum nuncupari (oler,uideIicec zos,id eft hacc« Proferì cur quoque oraculum cale T2SSLiir4Ì«robun;usIacob,quia a prüden^ tia ad uolatum roboracuraccipicer: iuxca myfticum maioris arquc m/no^ ris rabbacituocaturaucerobuftus Iacob,n6 robnftuslfaac uel Abra9,eo quod eiufmodi fphirifticum lumen ab oracuio cfFulger lacob, quodlinea media pronunciari confueuic« Mulcotiens eciamid uocacur Euirlfrad: uc legicur,ldeo dicic dominus deus exercituu robuftui: Ifraet. Exprimicur edam fepifllme cognomineHcfl[cd,hoceftgrana inferior: triperti^ taenimgratiaeft,primaquided«:alriorifonreerùpens oraria dicitur (ubii mior,cuinihiliudicr)mifceturjfedmifericordrisundcp^ratiacp refulger, quargratiac bonae nuncupan folec: cui quadrar illud. Et gratiamea non PfalrnS/ aufFerecurabeo&c,& illud : Quoniam rex confidit indeum,in mifew cordiamalcifìTimam non labetur. Alia graciaeftmundi, grana fcilicctAb^ Michc.vij. raa?,uclcgitur: Da uentatem lacob, &granam Abrasc&c. Quoniau« Abac,itj. timor ifaacjhoceftiudicri menfurajnonnunqv fé gratiac /Abraaccóferit Exodi XV. eicp obftac.ut fcriptum eft: Et ibi abfcofìo fortitudini» eius. Vrcp ex ilio tli citur: Dextra tua confringitinimicum &:č,!dcogratia Abraac nequa^ fyncera/edcomplicata iudicio aflferirur. Tertia fìdclesgratiac Dauidtx^ primitur, gratiat* fcilicet oraculi El hai,quacapratr)sbonis&:gratijs Ab raae defluentes, quum dimcntìoni applicenc Dauid, Sc ipfae gratis di< cuntur Dauid* His igitur auditisjcito menfuram El haiueluti purgai cricem examinatricemcp furcipteudarum rehciendarumcp fupplicado* num,quasoraculum porrigit Edonaiconftitui: ibiem cjingenti ianito^ rùrurmarumc^multitudinedecernit qj ß jquasdignafcput admittantur coououcrit, delubro ofFerantur Teiragrammaton : inanesueroacfuii lesafacieprotinusderrudunturaltifìfìmu Sunt aurem in tempio El hai quacdam lacht ymarumportap,qucter in die referariconfuercuntjquasb Q chrymabiles introirepreccs minimerenuitur,Sedhic aduerte qua^lìn gulariuin preccscr brofeiuncflim fundanrurinanes,anullocamenianito rum pr^torumque deprecantis pariter multitudinis diuelli poteft ora t ciò« Id autem quod de oratione diximus,audiendum eft,cum in attributo fìbi folo atcß lerufalcm degac Ifrael, nam 8C Hfrequences innumerique dumexulàc, orantes extiterinr, temptatorescrafTatorefuegentiumprac^ fìdes.nedum fìnguloru,red& multitudinis orationiaftanc,ut eamrapianc funditufque deuorenc 8C annihilent. Quapropterexmaiorum inftituto omnis oratio extra terram irrael,IerufaléueHusdirigidebec,alioquinnul la altiflTimiconfpeAum acceder oratio. Colligeira<^,<^probam iuftàcpo^ racionem profpiciensfufcipit El haidemanu Edonai:unde in unumiplì mecro conflacur Edonai:per quod altioribus fé oraculis omnibus exinde
LIBER. aVÄRTVS.	CVH
quoufcplocum adeat prudenti'x i'nferit.quo deinceps adharret fapientiac, ö(:cuicognomen mdituruolunras^Quarnobreminobfecracionisintroi/ pfaimojo. tu exordiricofueuimus:Edonailabia rneaaperies:ln exitu utro,uc fint uo Pfalm.xviij luncati fcu uccomplaceäccloquia oris mei,per quod in apicem altiorem.i. coronamuocataminfinitumconfcendimus« Vniuerlum itaqj fphiriftt cum chorumcomponitordinata difpofitaqjprccatio : cundč enim altitu dinum nexum eloqurjs parit oratio,quem peragüt holocaufta operibus, utilludjEt labi)s noftris perfoluemus thauros SCc, Hacftenus de oracii lo El hairnunc uero ad alia diuina nomina,tuxca gradus altirudmum pcn dcnda (^(upcrno cxplorato auxilio]) accingamur»
•pWO HA_EC MOMIMA TERTIA ET aVAR^
i-^caaltitudinuferiecollocataleoididicimus:
him Zeuaos,id cft deusexercituum: IT^SZiy "TÌl"^ büonai Zcuaos, id eil deus Tetragrammaton excrcituum : quac quidem ambo pro no interdumprokruncur, iuxta illud : Deus Tetragrammaton,deus Elohunexercituum exaudi orationem mcam^ Etfeiunčlim quando^ cpfingulumeorumcommemoraturtut habetur cum dicitur, Deus Elo<^ Pfalm.So. him exercituumconuertenos„luceat facies tua faluabimur. Et limili/ tercumIcgitur;Tecragrammatonexercituum nobifcumjobur nobis de pfaim.^j., US Elohelacob, Nosauteeademinfumma utrumcjjcoilocamus, cocjj fe mutuoamplccfluntur &rpRndunt, acparatafuntamboinundationesab altioribusfphirospercanalesfiftuUs fcatentes transfundere in menfura El hai, acprobe iuftecij fua munera rebus cunčlis imp3rtiuntur,alare * re quidem grati» unum, a latcreauteiudicij alterum.ln Elhaicm raetru Sčiudicium, 8čmifericordiam,&gratiamtran{Terunt»NIec Tetragram^ maton Zcuaos oraculum, alciorem quidemgratiam^Abraacgratiam Sc mundi uitam in deiubrum haurit El haitdimenfio uero Elohim Zcuaf os,ad id fortitudinem,iudicium,rupplicium trahit atq? timorem, Quare confulce uocacaeft El hai menfura,KoU.omne,quia iudicium fimul òC mi fericordiam complctflitur.Quoniam igitur metro El hai amicus erat Da# uidrexirrael:quartO|f,quadrigac pede,mifcn'cordia illum, graiiaSCiudi^ cium comitabanturjUtexilloelicicur^Etipferufus&bonusuifu&c^Na ^ qrenus rubens,in hoftesaltiflimilučtatorem acerrimu extitiffc indicsrur: quatenusucroocuhspulchcr, picntilTimi ducis Ifraclafpccftusinnui'tur: quumqj bonus uifu cxprimitur , cf mentis acumine legis penecraueric adita, infìnuatur iuxta illud : Bona eflmihi lex oris tui. Ab his igitur geminisoraculis tam fuperum quam caducorum exercituspendent, m niuerfacjj facculi certamina inde trahuntoriginem, zclotypiacc^myfle^ rium pariccr crumpit,ut fcriptum eft : Zelus Tetragrammaton Zcuaos facithoc,lndeuaticiiiiiprophcta;abliguriuntfpiritum,utillud : Sic dicit H,erc.vi]'. deus Tetragrammaton Zcuaos	Solusprophetarum monarcha
quiaakius
DE COELESn AGRICVLTVRA quia aicius uolantem fe nomini adaptauic Tecragrammaton', fiucfius nonednomine Tetragrammaton Žeuaos,ilIicnimcxercituuinrpi:cuIa Num.Xi], incueriopus non erat,fiquidcuttradunt fapientes tfolus MofcfulgentilT] mifpecutifruebacintuicu, legitur.n.Oread os alIoquoriprum,aliorum uero ^phecarum conuentus fpeculacotemplabaturnon fulgida,ucillud Olicxi]. S'qui funcprophccae udiri Tetragrammaton in fpcculoci innotcfco, in fomnio alioquoripfum, Similiter òC illud : Ecin manuprophetaruni adimifo &Č. Nam quemadmodum eres facris in liceris ordinescon 4 ftanc,Iex fciIicet,prophctac,8^ agiographi : fic tria praduum difcrimini in fuperis alticudinibus compenmus,fons uidelicer, Humen & pifdna. Moie igitur ipfum recondicarum aquarum fontem obtinui't:unde & fif pheticaeius cognitiolucidaclaracpextitit ; prophetaeaucemdeprciTiorei fluminis fcacebras attingentes,uaticinandi fpiritum ßmulacris immixtum prorpiciunt, torrrntis in morem, quem turbidum ac cccnofum terrae limus Sc argilla etFecerunc : Agiographi uero de pifcina haurientese» bibunc , quae collcÄa minufq? puram aquarum congerieni conrrahit &includic. Hisergo uelur epitomare compra:Iienfis, liarc duo qnod fuperell; ) nomina exacn-iiT« mox compilare proponimus♦ No^
men iraque HINS^Q'^r^^N «^lohim Zeuaos appcllatum menfuratft a ßnillrisiactns , qu« a piuviniria atcp umore quamlibet fortitudinem iudiciumc^afìfumenSjtamin rupensqnnimisludtatur, bellucß^ Tetra^ Efaiaexxiif]. grämaton zcuaosinftruif S«:cxcrcei:cuiquadrar, Vifitabitzeuaosfupcr excrciiu excclß in exceIfo,5<[ lupcr reges terrar in terra Č,Cum enim gen tis aiicuius interiruni aut regni Qelolutioneinniaiidctaldfllmus, inpr» Exoii.xiiij. mis illius in fublimibus pnncipem torquet,ut in Pharaoniscumlfraeli^ tis certamine contigit : L«'gitur enim. Tulite]^ fexccntos currus elcdos, Sčomnescurrus Aegypti&c^aclifexccntinon Aegypti ,fcd cx fuperii currus exiftanc, pnnceps enim Aegyptiiuncflus erat cum Samoel : undc fcxcentum pra?ter Aegyptiacos fibi currus adiunxir» Nam ut intof mortales contentio tunc fremuit, nc& acerrimo interfc agone condii xerunt& fupra. Quareopera?preciumerac tripliciamiÄusgenereindui nomen Edonai:ami(flu (cilicet regni^ pulchritudine^imperi) Iacob:ami> cfèugratiaeex latere Abraaf,qua protegerec Ifraehnecnon belliac fortitu^ dinis amičlu ex latere Ifaac ad propugnandas Aegypti in fupcrispha-) Exodi xi;^. langes, utmyfticumillud: VagiflTa, uaiauo,uagyet,idefl:8f pcrrexit, 8d ucnic,&declinauit, qua?'pr^tada triadefignantindumenta* Vo^ j.Para.s^, catur &eademdimenfio liH hodj.decu (uel laus^uc legiturrTibide US eft rnagnificecia&T fortitudo,pulchritudo,uičloria8č decus (^uellaus) hancenimappellationemßbihuiufcemodi uendicat metrum, duabora» culo Fortirudinis contrahit,uthoftes^fliget,certaminisui<floreuadet,aU titTimic^ dtlecflos rueatur ec protegar,cui innuit:uehodiJ.decusCuel laus) meaconuerfaeilfuper meinperditionco)* Quoniam igitur uidoriam
mirando^
tni'randorumcp opera,hsec ipfa miniftrat : Ideo huc confc(Tìó omnis c6 uerticur , èc quaecuncp in pfaltcho a Dauid expreflaconfcffio in gemiV na hxc fphiridica lumina erigitur* Placuic quoc^ maioribuseandem uocitari edodi fapientum : edočli Q inquiunc J Tapiencum locupletius pacem diHTeminanc in fa^culo : cuiusuticptypicumnonlateceos, quire^ conditarum rerum docflrinis infudanr» In cuiusmyfticum dlmenfìo* nisincellečlum, fecundamfan(ftuarrjdomus columnam ftatuir jSalamo: quam uocari hbuit4 Boaz.quemadmodüin uičloric inyfteriu alia dičlam lochim erexuifonat.n^diAio Boaz.in robore,eo c^ de forti^ cadinerobur,deprudentiauirtutéafìTumir^ Indefcacent feraplhiin angeli, quos lex aligeros uocari nouimus, quibus&nomen congruitferapliin : ^ q? HammacimpetuuorentomnesquifinecongruouenerandicuUu qua^ drigf intucntur opus, negocianturcpin Hafmel, 8č fìngulosfacrisabu^ tencesdiadcmatis nominibus torrenratcpperurunr. Hzcrurlus (^ui(ftó riainquam&confeflTio}legi folent	Sehakim^i.cceli conrun«
denteSjfeunubiloß, qui ut lapientibus uilumeft pabulum iuftis contimi» dune atcpminiftrant. Ros enim Hermon^ucnonifti) fupcr monccs fttl-' lat Zion. Quoties,denic^ fcriptiainuenicurcoeli Soma!m,id fuperiorum duorum nominum El elohim,magnificentiac fcilicet&i forticudinis my^ fticumproponicur. In quorumutiaquarummedio firmamencum conlì^p ftic Tetragrammaton,prolatum Edonai.Quories aero fcnbitur cocli Saf hakim nominum Tecragrammaton.Elohim Zeuaos,ui(flona: fez èC co« feffionis archanuintìnuarjn medio quorum conciliansucrumqult no^ men Elhai«De SomaimigiturSchakim,inundatdefluxus,de Sehakimin Elhai,deElhaiinEdonai,cuiinnititurillud:GutateSomaim(latinacdi^ Efaisc^j-» tiororatecceli)dcruper,& Schakim ftillent iufticiam. Hacc cadcm no^ mina Tctragrammacon,Elohim Zeuaos,uičloriam fez &decus rcferc, Q]^}^ Ezem haflTomaim A, fubftada cccli,util!ud: Et fìcucfubftantia ce^ lun Icrcnitatethorumem fuftantiact roburdelocomanatdičloSomaim: Et (apientia quidem edočli haud ignari funtjCiufmodi menfuras ipfius fo/ maim fapientiareipfaexifterCjquibus fubftantifomesuimhauriüt. Te auc non prajcereat, fubftantiam feu oscollocari in dorfo hominis nomine luds, quo&radix humanae copaginis et uigorc5(ìfl:it,exeoqjcor,epar, fcrebru.ò^ipragenitaliaducuntoriginemj&eiufcerubftaciade eucracicà fpermatis gcicula cditur,qu5c^ ex iplo interitu copago hominis difTciuic, ciufcpdiflfipantartuSjoflra marcefcijtjhecipfarubftantiacorruptionc pu# tredinéuenon patitur,igne nòuritur,mola no contundic,ncc quouis ičlu con teriturjfed manet,nec eflc definir in fjcula: ha?c eade dulcedine & gau# dio fruiturpoftobitumìufti,&dira fuppliciapatitur poftinterirumirn^ pij: hacc ipfa de fubftantia Somaim radiccm habet,rrahitcp originem«
Sunt quippe geminae dimenfìones(^ut antea tetigimus^iocus und'c uaticinandi oracula finguli Prophetarum nancifcuntur t folus Möf«: prophecandi rpiritum a nomine fufccpic Tetragrammaton»
Netamen
DE COELBSn AGMCVLTVRA Ne camčn exìRimes reli'quos folius angeli ducatu prophetias munera atti gi(Te,cü plures(^rcias oportec^a facris uoluminibusangelis iunčlos corre) inorari,quosprophetarüquidecccnobio nequa^ iničribiaderimusded omnibus radiusefFuldc Tetra^ràmato, humih'oribustaméqtuorducé cibusfphiros^Edonai.r^Elhaijbiohim 2suaos, Edonai zeuaos,quxidé funcquodrcgnum, fundamentum, conFedìo, uiÄon'a« Quoties igitur prophecae alciGlmi Tecragrammaton eloquia l'eaudire pronuncianr,qua cuoridfolum pr^dičlis incercedencibus contingere cxtllima, Mofeuero aiflucum tpium Tctragrammacon nullo mediacore appiicuit: infulgl^ dum enim fpeculum eius ferebacur incuitus , aliorum uero in quoquo Exodi.vù modo turbidumnomenEdonai:utlegitur,Ecapparui Abrahar,iraac,la^ cob^in Elfcadaijidendeocuifatcd, nomine autem meo Tetragramma^ con minime cognitus eramillis : ubi autem propheticosradiosquando) ^per angdumeluccfcerercripturardicunt.'utillud Abraham, Etclamauit Zach.firj. eum angelus dei de coclis : dC illud Zacharias, Rcfpondenfcp angelu» qui locutus erat in me plura huiufcemodi Qnc quid temere ac imp« tuoie in hoc cogitcs alias de his slra fapientia* ir.yftcria perpcndcs, Quod uero in magna glofa leuitici tračcatus hebraice uagichra raba crn» fet fapifntes:5^ clamauirinquiunradLVìoren,nonficut Icribiturde Abra ham:5^clamauitangelusdeiad Abrahamiangelu" quidcmclamar&fcr/ me !oquit : fed apud iVlofen air creator, Ego ipfc fum qui clamat,ipfcglo quitur h:cc iliiiquorfum autcmharcucrgantmoxcxplano.Qufmcuncp prophetarijanteuaiicinti prardicflionéprarparariornaricp oporter.quam pra?ujam adaptationcm,auripfi fibijaut dei angelus minirtrat,Ai Mcfi sd prophecicadclubrafe idoncum atcp fempcr habilem cognouit :iithj becur,Stare&:audiamqujd mandabit uobis deus Tetragrarrmaton. Te autem non preterear,q)indeum Tetragrarnmaton pro filiorum ge> neranone deprecaruri accedunt, in ui<ftorix & laudis tcmplum quem i admoduinorauic & Hanna ) mentemconuertereoporiere,ut inde&no^ i Rcaum.i. Elhai, a quo S^tn Edonaiparitcr oraculum, undecccliquidem, & terra; 2gmi<ia pendcnc,uigoris copiamcontrahanceceducàt :abeonani> c^ omnis in hei bas, piantasinarbores SiTuirguIta, atque in animane cium quorumcunc^ genera uirtus difFunditur & effluir« Nccunum quocß telateat,in tribus ultra naturx morem impetrandis muneribus liorum/.uitf Se alimenti,neceflarium eflTe adufc^ fuper excelfum fignum, inacceflTibileinquam Eheie oraculum confcendere, uita? quidemut illud iiij.Rcg.xx. Ezechix, Ecce ego addet fuper dies tuos &c,Non enim fcribitur addam i.Regum. I. fed addet.Filiorumautucillud Hannar:6torauit fuperdeum Tctragra^ maron :fcriptumnancpnone(lorauicad deum ; Alimenti qcp ut fcribiti P&ll.liii]. lacfla fuper deum quod tibidandumexoptasffeucuram tuam^ Sf ipfett enutriet &:č. Sicet quicqd imploras a fupis, n5 in fphira qdem ac nomine qua nbiafciuic petitio fìfterelicet, fedpatréluminudiademainqualubliV me, a quo uniuerfa ducunc originem cum ipfa accomodati nominisuoce
adire
adire ,underiirfiisdercedens,a!ticudinumcpcxtrcniiimrcpctcreoporcec. pfeLcxi'in'' Qiiontc gacT:ocfflagitacicuiiil't^nioticomposcfl"idcns,iicrcnbi pedi deus omnibus inuocantibusipfiimijomnibus qui uocanc cum in uc ricace.lnccrdumgemina hdcc oracula HX^H Qly^^ Ma Kom hacza, hoc cftlocumconfilr] eximij fcilicccprecorri appellar! didicimus,ut Icgii? Efaxhüi» tur. dilla Tccragrammaconzcuaos confulicoč quis fubmouebic (_ icu inlìrmjbic)quan^con(ìlri prudentia lìc, huius camen confummatio èC exicuSjuictoriasS^cófcirionis tcmpluminhabitac,cuiinnidtur(^ucrbum uerbo rcddens } Ecuocabicnomen eius admirabilis feu latcns confìliai> corjGlforcis,patertcccrnus ,pnnccpspacisSčc.iaccnscnim ipfa fapicnria Efa,xiiij. elljCoaliliacorprudcnciajEl magnifìccnda,£brcisforticudo, parer arcer^ nus palchncudojprinccpspacisf^iindamencumjquoduiclioriam ÒC decus inaoUiic.ScribicurauceiTjròi^ quis lubmoucbic,eo q? loiumprudenciaruii? gjr,cai dicicur,qui uociainculafoIuereualecTProphetanim igicur cho^ rus quumgrande hocmyilicum noucrit exciTum,iam fublimioris pre^ corri ludicium mulcere con(ucuic,ut (cribitur:Iuftus dominatur timori del Elonim.Hocinluper tcnendum,duobus oraculis uicfloria:Sčconfclìionis angelus quidamaftatjquiinablòlutamaonipr^torrifuperfìiios fcculi iu^ dicia prcfeclasdecernitar jcuiqj gemini IcribaEobfequium reddunt.Is (ì^ q lidcin compos eli ftituta iudicia ance^ irruant fgculum demere,aut iux ta p JE iiteaciajopzra in m:liusconuertcrc, Cl:iibus in templis alius rur fum prcfeseftnominis Tetragrämaton imperioiubditus,quicelIanoR2di uitisrä.-^ copluriü cura excrcer,cui SC ali) fublunc miniflri, qbus impedic aniims prccorq impcrpue iudiciOjScCind gences gladio extictas (ufcijje, SC bis illas in arcisreponcre.S jc 8č eoriide alia oraculoi^loca cofolationü ca lix di(fla,a qbus Iblamé et robur ad meftos eiulätefcp demittit, Compimus infuper aliU in eifdcm téplis cellas calix frcmitus uocitatasjunde flagitiolìs atq^i'idig.iis uindivflccalamitas ingerit.Sutilh'cprctercarcpoGtória ni^ mir^plura preciofìs amidi bus rcplera,qbus animcfuprcmi pntris colpe^ clij accedere merétcs ogiuntur. Èxiftijt eciam jpfìs in oraculis pcnctralia, qbus fapiéti^ cultorcs adha-ét,qbus intercedétibus abftrufa in fugis pene^ trat adica,attp uißones nocflurnas .pfpiciüt imagines quc inlòmnia et enigmatica colloqacoprehèdensreferauitpatefccitf]^Daniel. Necno alia complurajde quibus aliquid fequcntia indicabunc grandia dimenfioncs h [hx myfteria implicane & inuoluuntiTetragrammaton uerc Zcuaos dc^
xtrcrotjc myfticumreferens HiV^ ^^eza ,{d eftjui-ftoria fìuecternu co# gnominclegitur,ut icripta innuunt. Tibi Tetragrammatocftmagnifìce# i.Par.xxvi. tia,forcitudo,pulchritudo,uicn:oria,confefrio jqd'uicftoria? inqua oraculü gratiam elai^itur ICraeljUt illud.Nùquid dcficietlaneza,id eftjinartcrnum gratiaeiusC T ria enim prouidentiajemicantlumina mifericordia; oculus dicla , gracia fcilicet , pulchritudo , uicTioria, quorum quum efFulfc rmcradij, ac in (pliiriftica Tefe nteconrpexcrinc.Hicrarchia , uniucrfa
T lajtatur
tsetacur cxultatcp machina exada enim tunc iindic^ dei opera confi ^ ftanc. Hoc indem mctriimNczajTecragrammatonjZcuauoSjquum iiifcrius fubfiftici fecundüm morcalium facinora plcrumqj iudicfj fup^ plicium excquiciir.Clliod fi idipfum percanaliiimdcciiriuscam:qua: al« tius relìdccoculum lalicccmiiericordia? acuoIuncatis,uercicem coron» inhabicancium )onginem,qua iocunda Tfrael flatuuncur iudicia,petic; ric,5£ fiiiicrimina laberentur Ifraelicjr, minime tamen ipforum decre« forum cuncrecrocedcrettoIlercturcpimmunitas,eo q? diadematis dduf brum hominis limites rranlgrcditurjnullacp aircritate tangitur, nccperni centia mccrorecpfle(?l:itur,nccxaducrroquidcm contrarium contingctj co lìam^pfiibpulchritudinisftirpe infcriusiaccnte Q hóminismore^poc« niccncia ipfum diucrtcre rccrahcrcqjdatur,isctcnimcxifticlocus,cuino« EzcchJ.	^^^ homo, uc illud ; Sc lìmilicudo hominis afpečlus l'uper ipfum
dciuper;
ludiciaria?quoc^,hoc in tempio pliiresconftitutarfuncscdes unanimcs lirael caulìdicx cxiltcntesMczaim,id eft, uičloriarfeii arteniicatesuoca* iij.Reg.viji	huiusctiam archetypum dexcram nomine Iachim,id eft, pra?pa^
raccolumnam Salomo fabncaiiit& crcxic qui duarum lachim Id^ licet Boaz columnaruni inyftici noncftignarus^qualcgeearum n:re(^da:ente Glha^Edonai^rcgantur mcntcs/piritusj&animac adnu^ tum percipcredcccrnercqué poten't, nofcit quoduis corporum mundi iplórumc^ meatusjuecnon humana:compaginisartus di:m inundatio* nisfcaccbracnomini conferuntur Tctragrammaton,linde fìbi figuram èC rpcciem ucndicare,ucilliid innuit Dcuter.xxxi). Ipfc te ffcit,tcq5pra:^ pai"auit, Tuitacphjccpenfica&iàedlorererua.PIuraquippe hic abdi^ taquf calamo depromerenephas cllct,mentis compos aflcqui ualcbit, iiam dmcntibusdeum reicranda funt dei archana.
Tnr
QJVI NI T V M ex facn's nominibus quo ( ucluti columna ") fupcrio rcsinferiorcfcpfulciuntur IjDhiroseft nomen Tctragrammaton,cui alia quidem fancfta nomina Qut arboris truncofrondcsacramos ^inlèrtac5# perimusjcuius pulchritudo Sc uirtus omnium in fcflečtitintuitum, quo Ó^cun>flipcrlìÌLendifungunturmunere:Quodcpuarium Sc uencrandö muitifariaminlcgefcribitur.iSIamplerumcp fine alterius nominisadic^ člione lcgicur,utpoceExod,xirj.8č vi. Loqüutus eft Tctragrammaton Mofij&dixit Tctragrammaton Mofij&i alibi frequentiusjperfcpeetiam aliud fanitorum nominüeianne(fi:itur,util!ud Gencfis.rj. In diequafecic deus Tetragrammatonjdcus Elohim cjlum8c tcrram,in totocnim opere priricipi] folijlegicurnomenElohim/ed quumdccreationiscomplcmcn^ GenelÌJ.i}« to lexipfa fermonem accipiat/bihas funtgenerationesccrli&T terra; &Č. tuncprimumcfFertur Tctragrammaton nlohim, nam Tctragramma^ con fphirifticumchorum totumadunacS^completuccircoquamdiufaf
čtioni«
'<n:ionis a<flin'resiprsorubiacuere,rcrjptum duntaxat nomcti mueniés E* lohiiiijqua: cum cerminum confumacionemc^ applicucre nomen legi'tur	I
Tecragrammaton,crebro naintß ut practulimus Blohim nomcn indui# cur Eclonai,quare & ipfi Edonai pro tempore appellano coiigruic Elo# him.quod librantesprirci(^in cxordio inquiunc) mundum creauit per rnctrummdici),quum^ illumiudicfj metro confìft.ntiam feruare non poflècognouerit,menlura mifericordia: iudicrj dimenfìoniconnexa pref iunxicjutillud. In diequafecerat Tetragrammaton Elohim cdum 6^'Genc.jj, terram . Qiiotiesigicur infacris Iltens 1 etragrammaron audis , cxa^ člum ibi opus in quod iudicrj pariter 8c milcricordja: (pirant oracula pcrpende:ad quod quadrat illud.Formatoris integra liint opera ,cjucnia Dcut.xxxJi omncsuiazcius iudiciü&c.Iudiciumcjd^hebraica^fertlocucio mifepac, ex din,id cfl, omnimode iucìicio,&: milericordia congcriturriudicium nä^ cpmifcpatmetrüiniuitlacobjquoniamuir integcrinfer duo habira: ta^ bcrnacula,tabcrnaculum icilicet Abrahc èC grätig, tabcrnaculumq; Ifaac pinaimode iudicr),ut fcribitur ipfum milcpac cft dei Tacobjiniìnuat ide ry ^ piceredus buccine clangor Tetragrammaton. Taratantarizatio buccio ne Elohim,quod hoc focile accipicurtAfcendit Elohim per tararàtarcu P^a^-clangoréjTetragramatonperuocem tubae.NIonun^ aut b/fjtice ipfuni Tecragramaton iunčlCi nomini Edonai lcgimus,plcrumc^ en in Terrai grämacon fubfèquiturEdonai,iuxra illud, Tetragramató Edonai forci^.Habacuc,:n tudomea. Ad hoc taméaures adhibe^uoties eiul'modi bina nomina nm^ člimfcriptura comemoratnominis Tecragrämatofbnü in Elohim träf^ ferri j^rolationem : nam ÒC eiidéqbus ÒC nome Elohim Icgitur pü<fcis.,qcP- / -ideo heri cenfemusquatenus ad horam ( intercedente Tetragràmaton-) ' prudétia regno oraculoue Edonai annexà agglomerataci (cnciamus:haR2 etenim dičlionu nexus a fupremo exordio per tota fphihlhcà tranfeundo' areolam in Edonai metr5inundationem manareprjtenditjfcdquum E f donai nomini fubnecflitur Tetragramaton utpote,Edonai Tetragràma^^ G..ne.xv< ton piatii Elohim qd dabis mihi ó^c.tunc ab imis cxorfì ea, quo aitius ad uoluntatisufqporiginempetimus,necamcmoria efiìuat Edonai elohim (]utpriusenarraui ) iufticiam,cohabitancécp altiorégloria,(ìmul & iufti' ciamacinferiorecohabitatemgloriam defìonari,qucdumcolliguntin u^ ^^^^ nijjuniuerfa tunc machinaopibusomniqjbonorum largitatereficirur,in quod uergitillud ,Deu9 Tetragramaton unus,noméc^eius unum. Ffs.!.xvq« nun^ etiam Tetragrammaton legimus additum nomini El,id cft, deus» ut illud,El Tetragramaton S^luceat nobis,quod quidem fìc iungitur, uc inde audiatur fublimiori gra magnifq; miièricordqsin tempore tota mim difabrica regi,omni^ptinus fraudis abacfto ftimulo iudiciotp fèclufojficcp (phirifticatuncoracula mira^merétcelfìtudiné,cden:cs (erenant globi, terra fulgentiluminearridet,micant aera,a?quoraexultant,animata qua!^ ^ applaudane« ac(^ miiuerfa dei operai%tancur,SC undique fuclici Tuo
T i) con#
cotigratulaiitur munerc. Scribitur Sc intcrdum ipfum Tctragramma^ PIàI.cxlix. appofìcum nomini El,acque Elohim,qucmadniodum El Elohim Te cragrammacon ipfcnofcit&c.SC illudPfalmus in Afaph El,Elohim Tc Cragrammaton locutus eft & uocauit rcrram.Dum igitur hax ficiun f gi ccrnis fublimi crijudicuni pretorio fuper Iblium fedente pro cuiuiqi operis neceßitate mudi machinam, (iue in bonum (lue in malum, Hiiein mortem auc uicamagi circumuoluic^ incelile trijudicuminquamagm^ ficenciae, forcicudinis , pulchricudinis, Offendimus 5C multoties iion quidem in lege .Ted in prophetarum&agiographicisuoluminibusTei tragrammacon nomini adiečlum zeuaos, utnobis innotefcacipfumTc» cragrammaton eximioris pretori) adminiculo fuum iudicium milepac,
......fiue emolumento fiue damno impedimento fuerit,in creata transfun^
čfai.v. dere,cuiinniticurillud,Et exaltabitur TetragrammatonZeuaosiniu^ dicio,rcilicet,mirepat,acEiran(flus fančlificabitur in iuftificatione. Nef člunturm aliquando inuicem ha:c tria nomina,utpote Tetragrammaton Elohim Žeuaos conuerterenos,fac ut luccatiades tua SC laluabimiir, quonobisucicpgratiacacmirericordiariudici)Ctmorir<^ metrum pandi ^ tur deftinatis fìbioraculis aflìftere,ut uidoriae tempio Tetragramma» con confeflionis delubro ElohimC^qu^quatuor fphiriftica fcilicechsccluf mina^ a:que metrum induunt Elhai, tria enim implicac nomen Zeuaos uicfloriam icilicecjconfcfìfionem Sc fundamentum, auibus omnibus pof ftea dimenio oppericurEdonai.Tuigicdilečleminliubicuc]^nominala ftoR! copula atcp difcrimina ofFenderis in lege facrifcp literis ,mentisacicm luminifcß intuicij alcius fìge,ut quorfum illoi^ uergat typicum perpendas, quodfigcgerislacenteabrtrufumcprcripturai^tramitč, necnon(aerale^ gi(c^penetralia,ecintimadiuinai^rei^adita,p(picics,altinjmij fiipplicacio nibus tuis placabile mitecB reddes,8(C in mortaliu ac fuperu cofpedu graf ciam uédicabis in ficaia.Ne tamé titubans quifpiam concédac fcifciceturc^ ualido argumenco tanca nomini Tetragràmaton celfìcudiné annuere prg ^ fumamus, uteternoi^fcilicetdeciduoivcp globu inde manaregfìfterequc ^ ftacuamus,fciatin his folidà&inuicflàCabalifticànodeeflècertitudine,^ copoces fadi fulgida fuper hoc indicia de lege excerpta ^ferre demonftra rccp uakamus, quibus haud fecus ^ fcnlìbili aufpicio ratio ipfa faciari pocerict
ViSIC iTAaVE DE SACRI TETRAi
grammatoncharaderibus,quantum noftriuoluminis pro [polìcum fuftinec,aliquid exponendum aggrediamur. Prima igitur huiufce didionis licera eft iòd ^ mentalis fcilicet punduà, in quem nullius creatorü intuicù ferri conf tingit , nec de co pufìllo fas eft homini cogicacìonem uolucre, fcd lobxxvin	ft^furprecipitar,d^fì ipfius eiTentiac lunitcm aflèqiii ncqueat;
'* hoc ipfum lod elemencum,fapientia;;Ìatebradicitur, ut illud, Ec fapi^
cntia
LI BER. Q.VÀRTVS.	CXl
cntiamea meain(^ ideft, dcmhilo^inuemmr,qiia & tota mudi co^ftru^ <flio promitur.Rurfiis idem lod ablq^ termino uoluntas 8c cogitati©uo? cari legitur.Nec tepractereat myfticum lod nominis Tetragrammaton fecundamfphiramjcuinomenelirapientfa referrCjipfum nero diadema infinitum uocatum,rcias non charačtefe lod/ed Tuo tantum apice denun^ ciari» Secunda uero litera nominis Tetragrammaton fcilicet hcTl .me^ trum oftenditprudentia[',unde in omnia quseinferius Ibnt fphirilìièa ora> cuIauitaeinundatiodemittitur,cuiusamplioremtrad:atum in proprio ca piteexpecflabis. Tertia prscdidi nominisliterafcilicetuau 1 lexmon^ llratfphiros iuxtaipfìus referentiselementi numerum, tres quidcm ab ciuscharacfleris dimidiofurfumjtresa dimidio deorfum.Surlum quip^ pe,magnificcntia,fortitudo,pulchntudo,Deorfum autcm uičloria, con^ fefrio,fundamentum,acprofunda admirandacj^ deinceps in his Tetra f grammaton charaderibus audies,quo nimirum lartabitur cor tuum. ;Q_uartaiterumIitera he fcribitur, ac in Tphiriftico choro extremum lciJicctregnumdenunciat,perquod nominis altifTimi unio abfoluitur, quum inde rerum dilcrimen deorfum exoritur. Nomen ergo Tetra ^ grammaton deccm fphiros compkčtitur , ex eocp uniuerfafancla dei pendent nomina.Quapropter pu fillus tu ,qui cinis cs> homuncio,nu quid tantumdei oraculum abfumerein uanum depromerecp audebis Cnon^ ne arboristrunco agitata eius commouebunturrami, fručtus cadcnt, concutientur SčfoliatSolum quippe magnum pontificemidipfum in Ìan(J čluario commemorare licuit,extra uero minime, His per(pc(ftis mcmé# to (^ut ftatuunt fapientes^ nephandidlmum forequenquam facratorum nominum abolere,ateorum cognomina: ut mifericors,clemens,et huiui> modi compluradiluenda pro uoto relinquuntur. Indelebilia funt fan^ čla nomina,Eheie,Tetragrammaton,loh,El,Eloha,Elohim, Tetràgra^ maton2euaos,Elohim Zeuaos,ScadaiEdonai.Ip(ìautem Tetragram^ maton reliqua fančtorum nominum inferta funtjquibus füperni duces ue luticathena: annodati annuii pendent» Delebilia uero cognomina,ut fancìiorum nominum organa diiudicantur,unde (eptuaginta nationibus qua; feptuaointa principum reguntur imperio,uis roburque impenditur» utqj principesexcIufoEheie,Ioh,Tetragrammaton prolato Elohim ') ca:teris facris nominibus annexi funtjfìc & noi^ principi! populi cognomi nibus affìxi funt,qua? fandiorum nominum clientes et pediflequcc extant, Scias autem nominis El quod fìgnifereftgrìaria! ) cognomina atcp organa efìre,magnus,gratificus,potens,mirericors,tardus ad iram fiue de mens,locuplex gratta:,fandus,gratuite operans,ignofcens. Nomen uc# ro bellica gerens arma fcilicct,EIohim,rubmini(trantia habet cognomi ^ na,robuftus,iudex,fìneindulgentiaiudicanSjfortis,uigorofus.uehemens, uirbeIlicus,uifitanspeccata,retriburioncm perfoluerls. Nomen Tc# tragrammaton cui examen iudicio mifericordiaquecontextumafcnbi^
T irj tur
t)E CORLESTI XGRICVLTVRA: tur cognomina fibi ucndicac,horribilis/üftinens iniquicatem , tranfiens fuperddičla,ucrax,alcus,(ub1imis,cuftodiensgratiarn,habitans^tcrnum, faiičlus. Sedte non laceac omnium quadrigarinTi,totiiifquc machina: umi culiim tribus his nominibus conßltere, quorum duo uidelicetEljEloi him , rurius pcndcnt acercio fdliccc Tetragrammacon , El quidcma dcxcris, a finillris Elohim, in medio Tecragrammaton, in quod tcn^ ^''•'^•«Tdicillud. Vide T ccragrammacon l'cdencem fuper Iblium eius,
niuerlì cdorum exercitus allanccs luper ipfum a dexcris eius atqj (ì* niftris &c.ccli cnim hac in claulula invilerium dicunc El Elohim. U Pfal.xUx. dem enundac dC Dauid,El,Elohim,Tecragrammaton locutus dl,5c uocauic cerram.leidem iniinuac lex El, Elohim, Tctragrammaton ipfe nolcit. Trium igicur horum nominum cuilibec noiiem pra^lcripta dc^ ftinantur cognomina, quibus mundi redor in lìngula pro cuiulq; proiiK gdcuiine iudicium excquicur. QiJaliscccnim fulcipientis habitus inen^ iurauc fucricjtalis S<Ca(upcris dimenilo Ria inidipfum muncra tranlif fundic.Ifrael auccmpeculiarem lìbipra^fidem habcc nomen Tetragrä^ maton.Gencium uero ducescccccris nominibuscognominibufcp iplì Te tragrammaconalarum öc am'icluuin uices referencibus adha:rcnt, pro Dfui. Kiiij. quo quadrac illud : ce elegie Tecragrammacon, uc ci (Ts in populum D^ehx!'' P-cuharem cxomnibuspopulis.Ecillud,quoniam pars dei"Tecraoram< maconeftpopulus luus.Necnon&I illud :quoniam nomcn ruum uoca# cur llipcr ciuicaccm cuam&T populum tuum &CČ. Supernorum cnim du cum fepcuagiiua geminasfibiinhac machina dcligitpartcSjlociquidem àcne.x,	necnon populi ciufdcm locialceram , iuxta typum (cptuaginta
cognationum fìliorum Noe. Ac deus Tctragrammaton fibi alciuit po; pulum Ih'ael urbcmcp Hicrulalem,deusnamc^ Tecragrammaton haud unquam nifi regali toga bcllicoue paludamento opcrtus lègcntibus prodiCjhaud lècubacincermorcalesrcx fuisaftare adeflcque ducibiisai* queminiftris Iblee, Conuencui uero llraeljUt inter uernaculos familia'/ refque non nilì amidibus incerioribus inducus,depofìca trabea regali; que togaotìfercur Sč apparecjnoncameninccčlusprorfus&dcnudanis: alt fanais uiris monarchifc^ n'raelnudusquouisreiedo cognomine(uc< luci coniugisamplexibusinhcrens^aftacccquiefcic,quod innuit: Ecfpon* Canci.v.	^^	aecernum, quod declarac illud;Expoliaui me tunica mca
^o paclo induar illa,Iaui pedes meos quomodo cos fordidos reftituà&fc,, Dum enim exuksfunc Ifraclicaicognominum Q quibus gcnciü inhacrcnc duces^cunicainduicuralciflìmus,qua fordibuscohabitansgloria inuol uit.Sed in nouiffimo teporequum co unde abiuerat cohabitansgloria rc# gredietur,cognominum alarumque amiclu cxpoliabitur deus Tetra« grammaco. Iccirco clarooculoi^intuitu huncccrnet I(rael,ucfcriptüefi;: ßa.xxx. nec alabicur Q uc ica dixcrim^ dočlor cuus uItra,cruntqucoculi tui uidcn^ tes doclorem tuum.Arbitrandum camcnon cft,eo tempore perire delcri
que
UBER. <1.VARTVS.	CX^
que feptuaginta eiufmodi in fuperis duces, alioqiiin diminutani-fublimi» quadriga:erfigiem diceres,hanc (iquidem ordinate feptuaginta circüam# biuncpratrides3qui(^utconrcii funtreconditorum iäpiences )pariteriuis cum feptuaginta coronarum monilibus formam conHant,quam facrx tcrac hominem proferunt,iit illud:meliüs eft inniti deo Tetragrammaton pfaim.iiy, quam confidere in hominem 8čč. Ad iplum enim Tetragrammaton u<? niuerfus horum prindpum inhiat chorus,ut inde exiiiendi uirtutem hau^ riant,qua &:prouinciis&:populiSjquibusfuntprafe(n:i,alimcnta & uiras commodaimpartiantur. Quamobrem prophanum ac turpe aflcriturin horum qucmpiamfpeiintuitu uergi,quum ipfi nequaquam ficuc nec fancH Hrael} fuilintiuris,fedmiiericordiadei agantur Tetragrammaf ton. Horum ueroducum quatuordecernuntur procereSjqui dcHnqucn tem Ifracliupplici^s,cladibus,uarrj(qucprocellarum agitarjtflu(ftibus5& interftitium obftaculumueinter Tetragram ma: on populumque ipfìus Ibcuunt &eriguntjquinqueuocari(blent corticesacprajpunum. Qua# rum fummopcre quidem dura; fimc eres, quarta uero ipfi Tetragram^ matonpropinquiof tenuis,mollis,3^exihsexiftit,quas omnes Ezcchiclis apparitiodenunciat. CiuumautemadDeumrurlusuertitur Ifrael,pro temporedenuoEcclefìamIfraelincontubcrnium refumit Deus Terra<> grammaton,5(C quemadmodnm corticumuisimperiumquetolliturin fu periscile nec in ficculo gentibus noxam damnaque infcrre ualcbunt^quin immo adminiculum obfequiumque omncs terra: incola? cccnobio red.^ dent Ifraeljfed de his hacftenus»
Vnum tamenex tribus nominibusEl,Elohim, Tetragrammaton kntiofupprinifrndumnon duxi,	ailerimus Elgratiam ec
mirericordiam,Elohimdirum iudicium atque timorem prscfeferrecxiftif niandumnoneft,hicundiquetimorematqueiudicium,iUicfynceram gra tiamcxiftcre,fedgratia timorem,timoreque grwiam imphcari inuoluicp exiftima,S^ folumhyperbolicum diadema nullatenus iiidicio pauorcque tan^ijfed mifericordiagratiaque uberrime afFhii redundarique perpen^ dc.bapientin^uerooraculum lublimioremprotinusinfequens coronam» quantum ad iuperiora intuitum erigit tantum 3c miiericordia polÌct,ut autem inferius defpicit in mctrum prorumpit iudicij, QiJöd fi ad prüf dcntix Q quod fubilatdelubrum ^ idipfurarctuleris,granc miiericöW' dia^que appellationem refumet&T induct,& quo longiora diademate fu^ perno fit rcceiTuSj^omagis dimenfionis iudicrj pracdominium intcndi<> tur. Ex his dcnique geminis fapientia: prudentia^quc oracuhs, quiim reh'qua facra nomina ac eorum cognomina prodeanc , quicqUid lai^-tus obtinec dcxtrum,a uena fcatet fapientia: : quodque in finiftri ferie collocatur, a tempio remeatprudentiac. Quaredextrisareolismi^ fericordiagratiaquc omnibus congruunt&!! infunt,finiftris ucroiudici^' um Ö^ timor,media autem iuxra Tetragrammaton oraculumexiftcnria,
T ili) graciap
DE COELESTI AGRlCVVrVRA
» * *
gratix (ibi tìmorifque arqualitatem afciuerünc : In nullo tarnen eximiori coronaexcepra,necgratia rolüni,nec timor funditus rcperitur/cd unicui ^ue fecundumid quod in eo cxuberat indicur appellano, Quod ß ipfum retragrammaton iudicij cognomine plerunqj uocari audies, hoc ideo fw cd exiltima,non quia potius in eo ßc iudicium,icd quia uti iudex in fui mu nerisexecucionenialiorum adminiüuloofficioque fungicur, Hinc quic^ quid füpremij diadema ,pmic androginofam ut ita dixerimXo''^! ^^ ^ giem decernunc : Vndc lancfluarij archajCherubintotiufc^ a Salomone quadriga: contexta: cypum diiiofcereintueriqjdatur. Tuuerohocfta^ bili femper fub pečlore Ičrua. Grande enim fida legifqj medulläre hic my fticum latitac, Ail:ficommiftionisproportioncm in quouis metro pe« fpicere exoptaueris,arrecftis auribus quid prcfcram audi. Quemadmo# dum de quadrigaspartibus prctulimus, fic de mundi ciementis innuentes aifcrimus.Ignis nanqp,acr, aqua & terra hypcrbolicc dantur & fuperis. In tria cnim,5<C unum tan^ aliorum fuiceptriccm bafim jipfa elementa^ rcindimus,(icettriapotioradeidicimusoracula,corüqj ledcm : Quartü, CongruitetenimignisoraculoElohimjdimcnfjonc i:l aqua MctroTei» tragrämaton aer : intra prcdida utraqj cociliaror mcdiusjEdonaiqj té pio quod totius ([ahiriflicemachinc cocnobiü ftatuitur fcrra.aliorü fulccp crixcopetic &:adaptatur,ucc^in terris talecaducorii quodlibcc,qualisprc dominantis elementi uigor exigitjOpus excrcet,fic in fublimibus talisin metru Edonai, qualemiftorütrium nominum prcftat exuberantiajcfto (fluscaufatur & editur.Ipfum enim oraculum Edonai, quantum in fefua fuftinet uircus undequaqueiudicium eft,capit hi non impartit, quemad^ modum pra:cellens diadema funditus mifericordia extat,dargitur & mi^ nimcfufcipit,capaxtamenefl:tcmplum Edonai in fegratiam omncm iu^ diciu m qi ab altioribus ftillamia colligerc,Qiiare rationabiliter per queiu ftorum intrat oratio, iaiuaa ueftibulüc]^ dicitur,fed harc quidem fufriciat. Quod (i ad hec quas modo actulimus,de metro huiufcemodi in primo cap pitepra:]ibataconfcras,iocundafapientia:,ingentifq; myfteri) abdita p« netralia referare clinofcereqiie poteris. His itaquc tranfa(ftis, cognomina qusedam alia enodanda ftatuimus,quc & fì tantac celfTtudinis ut preta(fla modo non extiterint,ineffabilem tamen ipfius Tetragrammato quoquo mo4ofublimitatempanderc,acratum quo facilius in fupera proucha^ mur,iter pra?bere uidentur. Confueuit igitur Cabalearum coetus cogno# mine ipfum Tetragramaton dicere linea media,quia amplij id uexiliu eft, cui fuperius inferiuftp & a lateribus utrifc^ totius quadrigg anncčtitur or do,a quo Sduniuerfafancfla nomina pendentiuxtaliteram Vau ^ ipfìus nominis Tetragrammaton que in linea? fpeciem depingitur. Cognomi'/ natur bi «dem lignum uite.i.lignij cui prudenti^ oraculü di(ftum uita con^ iungitur ,quare hi in medio horti id cofertü lex dicit,de quo rurfus lex feri pta ludica cenfetur rfolusenim Mofes ipfum Tetragramaton ferenumque tpeculum applicuic. Qua^pcer eius cJomus fidclcm hunc creator cnuciat,
qualis
t IBER Q^VARTYl	CXUl
qualisnccpriinusquidemperfticcrat Adam. Non ignorcs autcmopor tee uiiiucrlam legem Hominis Tctragrammatoneffigiem prebere. Quä^ obrem fi licera eciam fola dempta fuperadditaue fuenc,nephas cefecur häc dei Tecragrammacon legem uocan>NIam dC lex,ficuc ÒC Tetragramma^ ton cx dextro acquc finiftro iuxta prohibentia i'mperantiac]^ mandata con cexicur. Septem infuper fphirifticis oraculis comprachenfa lex eft ut nos commonentprifci^ fcptemjdicentesjiiocibustraditalex eft. Solecpra:te# reainuniuer k lege dimen fio ha:c H^S EMES,id eftuerum ieu uenV cas nuncupari,quemadmodum enim in medium (cihcec Tetragramacon omnia dcdinantextremaaclacera,fic5čdi(flio EMES extremis his quac in medio literis conoeritur. Nam figillum altiflimi (^ut maioribus pia cuiOeft EMES ideo dictum,quia ipfum Tetragramaton ueluti iudex m cuius finiftris facellites SC accuiatores,in dextrifcp tutores atcp fautorcs afllftunc^dedfum iudici) terininü riatuit,fic et inter Aleph,Mcm 8c Tau liceras quibus dičlio conflatur EMBS, a dexteris quidem ab Aleph adui^ ^e.r.Mzm fautricesplacabile((.]^:a finiftn'suero,aMem fcilicetadulque Tau dirasSčcriminol asdii poni cernimus. Indituretiam metro huiccog nomcn HlSSri TIFEERESjidcftpulchricudojquiafolumTetragrä matoncunÄislphiriftidsnominibuscognominibufc]^ ueluti onuftus a^ mid:ibusfungicur,exquoriiconnexionisornamento pulchritudo ipfa cf mer^it.Et fi iuxta Cabalifticii dogma prudentia: metru m "ISD PEER, ici eft ornatus dici (bIeat,non tarnen TIFEERES,id eft pulchntudo cog^ nominatur.Ipfa enim prudentia togarijpotiflrima,quibus decoratur Te# cragramaton cxiftic,ideo peculiare illi cognome eft Peer. Aft pulchritudo folu TetragrämatoninhabitatjCuiquadratillud.Tibideus Tetragrama	^
ton eft magnificencia,fortitudo,pulchritudo. Legitur quo« Tetragra maton cognomine DAAS,id eft rclam,utillud,deus Tetragram Proucrb.3. maton in lapientia terram fundauit,parauitcoclos in prudentia,in fcientia (ua erupti funt abyfli &c.Nam quemadmodum omnis fciftura aut erup« tio inter duo lateraliaeffki fblet,fic ÒC huiufniodi inter fapientiam 8>C pru# dentiam,dextrumcp&finiftrum prodiredcccrnimus , fiquidem ipfaut fublimior corona folum Tetragram maton oraculum afTequitur, quem^ admodum SC licerar Vau ^ myfticumoftendit. Magnificentia autem 8C fortitudoin deftinato fibilococonfiftunt,nccrcanduntaltius. Quare ÒC feptuagintagentium ducesgeminis his dimenfionibus affixi fublimiora petere nequeuiit. Aft Ifraelquod fibi(]manuducctclinea medial uendicac Tetragrammaton ad primarium diademajcuidcfuntlimites alata mente (piritualibufcppcnniseuolat. Quoniamigitur idipfum diadema infiniif tumue eiufmodi DAAS,rciamrciiicetcongreditur5Ìdeo a lateribusipfi^ USfapientia:prudencia:querefidetoraculum,quemadmodum 8č magni^ ficentiam,forticudinem,ui(fl:oriam,confcffioncmcplateraIesconfiftercof;> fendimu$,utconccxca hicc formulaC^uerbicaufa^cnunciat 8«: oftendit.
Huic
DI COELISTI ASRICVLTVRA;
H Vie infupetf metro deltina turlacobSč Ifracl, ^uc fortitudini Ifa acdčLeui:Miagm^ ficcntiar Abraham atc^ Sačerdos attri bui con(ueuerijt.qj if.in lacobetciusle mme totius fupcrii quadrige effullèric imago.DeAbrahà cnimfordiduspro^ drjt Ifmadjfaac fcg leftu genuit Efau, unusuir integer la cob, in q ferpentis lienénu(^ acmaflàc fermentìi ferme cf iiacuacu fuerat cidu filioru germe ^duxu,quiunani mes(^ut maiorij cft fententia^ fpoponf derunt'.audi Ifrael deus Tetragräm ton deus noftcr,de US Tetragramato unus. Cluatenus aut hoc una cu caitcris fapienti^ abditis elucefca t, attcn» tius aufculta SC examina.NIeminem quidem latere debet duodecim ccci« ftia figna ftatui,quibus duodecim menfium drcumuoluitur annus,et quc libet meniìiim peculiare (ibi fìgnum deligere, fìgnorumcp unumquodcp certo ex duodecim figillis Tetragrammaton accommodari,qua:(^ihqua) fìgilla inuexillaquatuorpartiuntur,&in quatuor tempora annimcnfcs fcinduntur. In uexillares quoque Tetrarchas quatuor duodecim tribus Ilrael abibluuntur; Primo uexillo (ìgillorum Tetragrammaton dičtionis huiufcelitcraprior.f. lodinfcribitur, fecundoantcrior charačtcr he,tcr> tio Vau,quarfo elementum pofteriuspingitur hetfìngula enim literarum tria Tetragrammaton (ìgilla defert,ut uero planius ha?c omnia accipias, inferius tibi pofitam efFinxi tabellam,quam (1 iterato oculata: mentis intui tu.perrpcxcrisjgrandiainefFabilisfapientiarm.yfteria penetrabis.
e
o
a £ E
čb n
i et
3
tJ* O
E Ž
Jt
%
3
Ut
0 S
IOC
1 E •2 M n w
iH
J*
I"
o •o
J *
i

i
è
^ E
• •
i E
r
C
E
E
c<
a. .rt
S
s k
0
2 ct
rt
à E Ž
1 Ta
0
1
I
S
rt 3
9
t i« "I"
C/3 C
Ì "e
ja
§
Ö
'5 i
Ö
on
a
3
"ö <
C
K»
2 o
cu <«
o
3
IO* 13 TJ C 3
E E
TJ O 3 ■O
2 k.
t t
S
3
C=
3
3
•a
rt P
C rt 3
ta

C fc?
ö: »
e
3
w>
K 3
O 3
tS*
C
C
-a
o
3 .2
I
-e.
C rt
TJ
C
s rt
C
E
I
C
0
s
C
1
3
S
I
bO
rt
11 BER (xyAnrvSi	cxvi
TVigitur hacc mente agita recolligeq^ om^ nes tam fublimions quam decidua? machia neexcrcitus fuis in operibus ec exiftcndi munerc faiidliffimi Tetragrammatoil imperio duci. VocacurSč pkrumc^hec dimenfió^sTO NIop ra,id eft hornbilis,eo q? in media hac linea gratig iudicium cocquat, huiulmodiq^ cognomeii pri^ mus pfotulic lacob,qui höc C ut antea comme^ moraui fibi metrum adfciuic. Scribitiir cnim* Ec uid:ns ait ^ hörribilis cft locus ifte, Qiiem^ admodum Sc Abrahceportio,magnificcntia, 8C IfaacforncudoaflTefituriqudd Sc imprécatorià nollra ceftatur oratio,deus irtquiens Àbraa?, de US li*aac,deus Iacob,dcus magiius,fortis,hórribi lis* Sccpius etiam oraculum hòc cognomine di# cicurMiichpac .ù iudiciuin,mirerifòi* dia graciaLp congeftum,iudiciaria: etcnim nomi nis retragrammàcònjdesMifepac (^utEdo^ niipariter prctorium Žedech,idcfl:iuftiria])ud cancur, Qi-'apropcerfolo Edonai nomine iudijf cium peragente nihil mifericordi?c gratia^q^àd^ miccicurnd ènim in fegratiaprorfus cxutum exi rtic Se expers, Sc fi quando tamen gràtia: parciif ccpsefficiatur ,id totum illi Técragràmmatoii muner€permittitur,tarttumrlanqjgracià?qUail tumdonac Teträgrammaton in cockiftitjfiqui dem ma ut prius edocuimus ') funtoracula, rum fupremum EHéic funditus mifericordia pie num eft. Medium Teträgrammaton graticciu^ dicium adcquat. Extremum uero Edonai unde quacß iudidumporrigitS<:emittit .Quum igi<f tur in crimina prorurrìpit Ifraeljluperni claudii^ tur meatus,ncc tempio Edonai Tetragramma^f ton graticquic^ impenditjilcq? inanis Sc uacua dimenilo relinquiturEdonai. Quaretunc fcui^ ens rigidas inter mortales feditioncs comouet, cruccascladesefFicit,famcmqj,8<: pefliferas lues miniftrat, nec a flagelloruimpictarelè reuocat, donec pro fcelerum culpa meritas reacus pccnas in tulerit,qua de re nos admoncns lex,CuÌ1:odia^ E^od zp ris inquit a faciecius neprcuariceris in ipfum, q^ niam non fuftinetipfedeličla iieflra.duum auf cemrurrusiecorrìgacmfòntéq^ rc(ì;icuac Ifrael,
cunc
mnc canalcs mutuo mferuntur fcatcbrcc-quibus ab co quod fublimiiTscfi: prcccoriomilericordiam templumdcmädaturEdonai,quofitutfai;n:.t Fe lixqucuniucrlafluxibilium machina cxultct>quibu(cunqucinfcriovü fi u acur opibusjcognatiquc lupcris inortaks cffccfti placida quiete incolumes pcrftenc in fxculo. Perfacpc etiam mccrum hoc pronomine cnunciatur TinK ATA J. Tu : thbuscnimpra?lcriptisoracuhs Edonai,Tctragra macoli,Eheic,cria corrcrpondentcognomina,Ego,Tu,ll!c, Ego, tempio compecic Edonai,ut illud. Egooccidam,&ruiuerc faciam^uubicra intuii cc ianabo.Pronomenuero Tu,dimenfioni congruit Tetragrammato iuxta illud : Tu horribilis. Ille autem delubro accommodatur Eheic.ddy derans Q inquit ') gratiam ille eft.Rurfus. Ec illc mifcricors dimicten* pec# cata, RatioautcmquaretemplumEdonai übi alciuerit pronomcn ego, eft,quia ipfum propius afliftic llrael,ac nullo intercedente fìngula illoiuni opera cernicÖ£ curac,led Tecraorammaton,quoniam a remotiorimorta les parte profpicitaciudicat,ideo pronomcn (ibi uendicat ATA,per qd' cunclis in oblecrationibus noftris emolumenta uotacp fuppliciter cxorä^ do petimus.Qj-ioniam autem metrum Ehcic n5 minus angclicac qj hiima na: intelligenti^ quafcuncp fine limite uircs tranigredicur,ei pronomen de ftinatur ille,quod folum abièntcmdiftantcmcp deiìgnat. Necprophcta? rum i'ummus lapientumcp magifter Mofes huius unqua accepit eloquia, nifi intercedente Tetragrammaton,quinimmo necprudentia* limina tra? fìre ualuit, fiquidem ut tradunt maiorcs ^.quinquaginta prudcntiac iVi nuacin mundo conftitutx runt,quas,una ieclufa omnes applicuit Mofe. Trinis itacj hifceoraculis,triaha:c accommodantur nomina : EheielahV ccchu,Tetragrammaton Ata,Edonai,Eni,quc fané magnalia abftrufae que fapienticc archana propinant bC tradunr,qua? tu librando exainlnaec pro uiribus perpende. Hačlenusquincp (aera dei nomina perarauimus, nunc uero ineffabili mifericordia duce ad reliquorum quincp cnodationé fuccinčliprogredimur.
Vxl^ >» t 1 »
SEnarium intcr fancfla dei nomina ordinem niietrüm fortitür Elohim,{d eftDeus,quod(^utpra:habitacommemorant^ pra?fe<ftus iudicrj fìbi (iniftrolaterefedemftatuic,a quo fìuefuheftum.fiue letum iudicium{i\f pcrfìIiosirruitln:culi:huicpluresiiidiciaria'quidem affixsc funt domus, quarum fìngula; rato folidocp iudició munusfuum exequuntur ScTpera^ gunc. dliapropter fi iudicium in reiemoIumentuiTi inde exiueric,iunccf nunciabitur Deus nomine Terragramimaton aut El. Quod fì in noxam detrimentumcpconuertitur,nomen fìbi cxpoftulac Elohim. Quoniam uero creata omnia praetorium id iuxta cuiuscp ^mptitudinem cftingiteif^' cp prouidet,fblum ideo paflìm in opere principi! nomen Elohim lex cxpri mit Sc infert,nullì cnimeoioim quac funt clargitum efl: quippiam,nifìqi]a tenus ius fuum lècundum duas 5C rriginta fapicntia: femitas expofcit-lcmi
tasinquam
LI BER Q^VAR.rVJ,	CXV
tasinqua quibusformationisliber fiiuexordiumapcrtu'tjquarc]^ duo SC triginta nomina Elohim in opere principi) commemorata refcrunc,a prin cipiofcilicet adufcp.Ecuidit deus Elohim omnè quod fecerac, èC ualdc bonumerac:ubi p acuic maioribus ualde bonum,8<:! mortem iplam in^ fìnuarc.Attamen folodiiri indici) metro ( ut antea tctigimus) mundus perfiftcrc nequit, ideo mox lex ipfa Tetragrammaton adiecit nomini Qj^^jj^ -I:!ohim,ubi ifta: funtgencrationcs coeli & terra;,quando creata; funt in ' ' die qua fecic Tetragrammaton Elohim cflum èC terr^m jMifcricordia! namcj^ oraculo metrum diri iudicrj Elohim placatur atcp demulcetur, fi enim iudicrj iftius imperio urpote reliÀus fuifièt nepos Abrahac Lot,haud un^ fugam ampere potuifièt, fed ipfum pariter cum Sodo# morum turba l'ulphureus deuoraflet ignis,ideo cum extra dedučlus fuiQ Gene.xlx, fet Lotjeum admonuerunt angeli dicentes : ne poft tergum refpcxeris. Alt illum manuducente Abraham huic quiclem metro addicfèo gratiac oraculum protexit. Te autf m non cfiFìigiat duas potiorcs in fuperis iu f diciariaseUedomos^quarumeximiorefthaéc ipfàdimenfioElohim, quac Emcs, id eft, deus uerax, ac durum iudici) metrum uocari com^ peritur,pr2ctonumucroinferius,cui pariter dici folet/uperius templum eftEdonai: quod lublimioris pretori] iudicium exequitur , quare idif pfum crebro Edonai appellariconfucuit Elohim.Inde quicumcjj fìue an^ gelus fìue homo iudicium explet ,huic nomcn quadrat Elohim, utillud Exodi.xxij.Ad ipfum Elohim ueniatcaufa utriufqj . Et illud Exo. XXÌ7. Elohim non detrahes.HincS^ feptuagintagentium duccs,qui a totidcm coronis fancftuarri templum in medio extans ambientibus pcndent,uo^ carilibuit,Elohini,Ehcrim id eft,di] alieni j€orum nancp fingulis uirtu^^''"''''***' tem fančtis impartit Tetragrammaton,qua fubditioneeiusredacftasna^ tiones regere ualcat. Atfolusli'rael ducem habet Tetra^ammaton. Quapropter in primismandatorum illi inquit Exod. xx. Ego fum deus Tetragrammaton deus tuus&c.nefìnt tibi di] alieni coramme to^ tiusenimlegis ftipitemgemina hec mandata aflèrimus,qua:duntaxat (^ut docent maiores^ totus Ilrael nullius interpellatione ore accepit altiflimi. Accedit Sčhucillud propheta7,Michc.iif). Omnespopuliambulatunuf^ quifcp in nomine dei fui,& nos ambulabimu s in nomine dei Petragram^ matondeinoftri in fempiternum. Appellationem infuper obtinct Elo^ him uenientis fcculi metrum,chara<n:eribus tamc 8C nomineexaratur Tef' tragramaton, ac ideo uocepromitur Elohim jquia fortitudinisoraculum pra:toriumue fublimius indeiudicandi uirtutem nacifcitur :quoniauero mifericordia implicatur &inuoluitur eifdcm ,quibus SC Tetragramma^> tonelementis infcribitur, Vocatur&rurfus eiufmodi menfura GE V VR A, id eft,fortitudo,quia uim ingerit flagitioßSjhofteHqj Ppul^ fatalci(Iimi,necullatamefFcrauis cxiftit,que contra dimicare refifterecp au(ìt. Inuenitur èC nonnun^ ut fuperius protuli, eadem fuprcmum
pra[:coriumrcripta,cuieciamindicurnomen nil}^ 2cchus,hoc eflme'^
V ricum,
ritum,q? ibi omnia morcaimm merita commcmorcntur atàp dcli(fla. AppclJacurS^ iiiccrdump^y Zafoii,idem qiiod ieptcntno (cu rccon^ diciimlonans. Nam quum a uiuido dementia: fontegratiac mctrum lo^ cuplctiffimc bonorum hauriat opcs,uE inde flagitantibus elargiatur com; moda, tunc calia quccumcp emolumcnta in lepcentrionis latcrc mecrum finillri actingcntia ibi fi(liint,moramcp ducunc,quaccnus arquum de fup^ plicaceexamen fubeat,ut fi petitionis condignusexcitcric cius adimplcan^ turuoca,fìn fccus ncqua^:6^ quicquid amabile 5C iocundum in iudid) oraculumcranfigitur,ibiinaqiuIonis ccllanis theiaunfqj reconditum ia; ccc,quourcp placabilem (ibi dimenfionem hanc oblccrans exorec.Qua* re nulla inccrcapcdineülicdiuiciarum ubercas acimiuerfa expecicacom« modalacicanc,uc inilnuacillud:de Aquilone aurum uenic :hmc ftatu; uncmaiores, cp qui auri opuienciam exoptaueric, ucrtatur in Aquilo; jg^nem,uc fcnbiturjLongicudo dierumin dextro eius,8čin eius (iniftro PfoJij. diuicix Sč honor. .Nec praecereundum eft , uafta in Aquilonis plagi domicilia conlìllere,qux (brdidi angelorum tumulrus inhabitanc, ubi 8č multiformes uoragineSjhorrendilatentefcp lpccus,&:innumericp ab^ ftrulicp hiatus effbdiunturacucis uepribusimplcxa,punocntibus tribuf Iis inftrati,pcrnecantibusmonflnsreferti,efFerarumc|j ca?ccns beluarum conuentibus muniti,qua:unanimiccr prodeunt.acies inilruunr, uircscl xercent, callide inuadunc^ccurrunt,impellunt & aflant, ut quoticns lc» prentrionale exiuen'ciudicium,ad regna euertcnda, prouincias dclblaii^ das, imperia profternenda,mcxcp diro procellarum turbine ad mona» lium ruinam,perniciem clademq^ erumpant, atcp ftatutum milcris fla> gcllü nobis inferät expleäc,de qbus Hier. pfert: de Aglone pädetorne Hier.fi malum, quapropter indelidtorum ueniam facrifìcia lex miniftrare dccci* ^ nens,(olumad Aquilonis partem immolare inftituit ,Iccirco in noitiilì^ mis,quando magni tortuoficp draconis extra cortinam altius Aqiiiio^ nis plagam incolentis (^quilbrdido acpernecabili uenenoEuamdcto« fìt, mortem intulit Adac,quic|p fi^pliciorum omnium minifter ac diix exiftit")imperi)lumenextindum fuerit, quemadmodum propheta ore focKrj. fj3ondecalti(Iìmi:&r ipiUm inquiens) Zephoni, id eli, Aquilonarcm procul faciam a uobis, tunc omnis in Aquilone deiìnet immolario 8C cultus, fed harc compendiofe perftnVta,c)ua: longiorem expeterent ora; tionem,diligentius trutina/requentiufque reuolue. Defignat rurfus itidem metrum cognomen ^PÖH Pahad,id cft, timor fiue pauor,quia hor renda eruunturindeiudicia, perurcntifcp ignis fiamma emittitur, qua plasrunqueignisurens fancfliflimuslegiturihicjintimoris inquam mene fura,pluresnimiruminuri fundanturlacus,a:tcrni profličtus baratra,ac profunda gehenna ,id eft,inferni habitacula, qua?a tencbranim caligine Can.ijji nox appellari rolcnt,uc fcribiturrquiuis uirgladio accingitur ob timorcm Pfal.xc, in no^tibus:&r illudrnonformidabis de timore nocflurno 8čč. Hancuc prehabita cangunc fìbi uendicauic Ifa^ic , quoduis enim impcrandi fcc;
ptrum
LIBER qlvartvì:	exvi
ptrumroburc^pofridetfomcudocimorisjutillud 5 ìmperium ŠC timor iob«tV< recum eft fadens pacein in fublimibus fuis SCc, Ignorare aucem non li^ ccc,eiufmodi oracLiluniElohim,8č fìcogiiomcnéiinfic ignis urens, uni ^ ca tarnen ßmplidc^ facultarc obuios pugnantèfc^ éfFedus miniftrare^ iiiC'erimere,Sč uiuificace,diffipare tueri,confodere Planare« Qjiem^^ uis infuper nunciumapparicoremue iudicii iftius exéquutorem cogno^ mine Elohi'm nuncupari fas cfle pcrpende èCc, Haec (atis de nomine lohim pro mentis indagine facere rcor,qLif (ì pečlori affìxà feruaüeris,io^ cunda utiqp ČC abdita legis fapientia; referando perfpicies*
C Eptimum fan(florum nomfnum eft Eljid eft,deus gratia: 8C mifèricor
prxi'cs,qiiem &:comitem habuicAbraham,iuxtaillud,Etuo^ Gencotxli cauitibi in nomine Tetragrammaton El fseculi 6<:c. Hičdinofcere ope^ ra-predumeft ,magnum lènatoriim conuentum Elohim decem tri ^ centu iudicrjcontinere acies ^ quac iudicialia pra:tori) decreta fiue dam^ nofiue commodo cedentia expIent.Qiiapropter omncm bonorum lar^ gitatem,quamadelinquendbus prohibent thezaun'zantescoaceruant,ac eam denicp hereditabuntiufti in nouifìfimo, ad quod dicflum eft ilIud,Vc Pro.vii]7 hnereditarc faciam dilečlos meos Ics, id eft, aliquid, qua? quidem dicfì:io fuis charačleribus tricentum et decem numero componit, hae turmac dunl r(ìc deccrnenteiudicio^culpam fuppiicio abfoluere proponunt,ßuifto? rum quifpiammenfuram Elundic|5 gratia fulgentcm adire noucrit,ir^ ruenté impetijjexcadefcentécp iudicrj iram demulcercjin iocudac^ èc lieta emolumenta transferre ualebit ♦ Huius fiquidem iuris eft bona etiamhis qui bona non peragunt impendcre,qucmadmodum StToraculi lacob mos eft illis duntaxat bonorum muneraimpartiri,qui uera bona funt 8c ipfì, cui innititur iIlud,Dabis uerum lacob 8>C gratiam Abrahar,	MichA>
nT
IM fancflorumnominumferieodlauumjaliud uoce, aliudquibustexi^, tur literis perfbnat 8C exiftitripfius enim eadem funt dementa, qua: ÒC nominis Tetragrammaton,proIationem uero &Cpun(fladi(ftioni Eloi> him inefTe uidemus,id metrum refert prudentia?, ac in tertio fublimium oraculorum ordine colIocatur,8^ totius Iphiriftici chori nodus efFici # tur,ideoc^chara(fì:eribusconflatur ut Tetragrammaton,quia miferi? cordia: diademati inquaaltiffìmo ) afFigitur.Labrjs autem fonant Elov him,quatcnus iudici) particeps extat, fiquidem indimcnfìonem quam^» cumc^indeiudicii uigor transfunditur,dufcp fedes fortitudinis templum ftatuitur,dicfì:um Elohim, Ignorare autem noliq? fcorfum lečlum no# men,interdum prudentiamjfazpius fortitudinem regnumqp plcrumc^ denunciat,quum uero adhaereatnomini Zcuaos fìiiiftram tunc colum#
y . ij , nam
nam fortitudini iunčlam oftendic ,acquando proferturElohìm uiuus (^feuuicai^ metruminfiinuac fundamenci, tcmplumcp regni;, quod mento abligurit uitam.SančiiflTimi quoc^nominis , in mundi creatici ne idipfum prudentia:oraculum defìgnac,quo fiilduntur ,roborantur, fuumcK erigunt intuitum quarcumqß Icptcnarium fìbi numcrum ada« ptanc. Inde enim ad fundamencum ulc]p ìeptcm concernuntur,rphiros.In ferioribus namc^ fexfupenores treseiufmodi adunatprudentia,templü enim fecludimusregni, quod omnium tenet cxcremum: fublimiumigiV tur nouem fphiros uinculum prudentia ftatuitur, quorum ut denuo le^ ries innotefcat nomina funt, corona jfapientia ,prudcntia, magnificciu tia, fortitudo,pulchritudo,ui(fì:oria ,laus,feu decuSjfundamentum.Qiiu igitur fundamencum enumerari audiesjilludinfcrius accipc,qucmadmo^ t dum prudcntia;delubrum fepcimum alcius collocatur,rcx quidem prii^ dencia chbus annecflic, fundamentum ueroaltioribusnoucm decimum apponic.Tu aucemha:c cogica, duo quippe quadriga: artus hax: funt, quibus in unum quadriga coca congcricur,iuxca cypicum illud. Vnum tnadonis" chbus,unuminrepcem,quociesitacp fcptenariumnumerum legis,fé'/ ptem fphirosafundamento ad prudentiam fìue contra retrogradiendoin Efa.xxxi. telligeuc fcribitur.Qiioniam fexdies fecitdeuscceliim Sč cerram Sic. n5 enim legicur in fex diebus,rcd fex dies.Sunc dč ali] dies ^pphani fex,qui cor tku inftar fundameti mecrii exteriuscircueijt et ambiùt, intrinfccus nero ^ feptem fancfli funt omnes» Huius igitur exacfla conceptio oretenus do f člrinam erudicionemq^ dari expoftulaCjSxT horum exemplo di<flanc maiw res in fabbati exitu benedicere ei, qui feparac inter fan^flö prophaniim, incerlucem & cenebras,incer Ifrael 8č gences, intercp diem ìeptimum fex fačlionis dies &c. V^ni etenim Ifrael celcbrandum fabbacu relinquitur Exo xxxi. illud. In ter me Sc filios Ifrael fìgnu ipfa eft imperpecuij » Sic Sc in heb domadarum fcpcem omcr,iubileic^ enumeracionea fundamento ad pruf denciam quinquagefìmum referencem ^pgredimur, quinquaginca enim ianuac creata: func,quinquagefìmo quidem annoecia tradita kx eft,quin# quagefìmo anno ìubileus ftatuitUr,eodem quoc]^ anno de Acgyptoexitus admittitur,8<Iquicumc]^inpropriam cognationcm pofTeffionemc^ liber regrcditur,qu^denicp omnia per regni cum fundamento copulam emcr^ gunt. Nlectclatcreoportetperprud^entiacmetru, fcriptum retragram# maton prolatumt^ Elohim tres (ublimes pandi Iphiros ,ac fu perni diadc^ matis lucem cfFulgcre,undein fundamenti oraculum ftillat inundatio,cui# us denuo tranfuehuntur munera in regnum Edonai, qua de re pru^ dencia panter Sc templum Edonài	"ISI3 Sceua , id
cft, puteus fepteni legitur. Prudcntià quidem eo q? cransfudit in fcp^ tem,Regnum ucro,quiaa feptem contrahit Sc'haurit. Gemina igitur htcc fphiriftica funtIumina,quorum interpollatione fupremi diadema^ tis munera funduntur ad ima,quare dij in regni templu prcuarìcatur Ifra^ Efai«f, cl,fùascontrahit fcatebrasprudentia,aridü<^ relinquitur oraculu Edonai
cui
UBER Q.vARrvSi	cxvn
cuiquadrat illud, Propter dcličla ueftra dimifTa eil mater ueftra Sčc. Efaf.f©i Qiiapropcer quum fcriptum ofFendas Tetragrammacon (^prolacum ^ lonim)Bdonai,prudenciamcumregnoaudij Jnditur aucem8C pleru<» tp eidemmccro,cognomenprud6ncia,quiauelutiincerpresiprum cft in^ • -tereminenciorcs infcriorefcp fphirifticas dimenfìones,atcp aditum prae^ b€C,quo eximiam coronama:tcrnicatem(^aurpicernuraln(Iimi.Hancof fislinguasadumbrareerudici Cabaliftarum enuticianc,in quod illudfor macionislibelliconiiercitur : exdditC i"quit)fcedusi'nter dccem digicos manus,fcEdusrdlicecoiis,5(: interdecemdigicos pedum , fücdus fcilicec, rircumcifionis. Accomodatur 8C interdum eidem metro cognomert^ Ioucl,id eft,uibiIeus,eo omni'sinde manaclibertas acc^ redeptio^ de ha:c a quauis aliarum fphiros fepcem ob morcalium facinora feipfam: • -T-(^iicica dixcrim^ combatrccolligicc]p,undcuafta ruinajlugubrifc^ kcioirruic infcculumjfedquum ipfipriidencia:infenoresadha;renc,rum^ ma paflìm per orbem libertas diffunditur , etenim in nouifflmo futura, eftaccas,qua iufti prudenticcdclubrum Q quacpofterioris faiculi abdica de figaac^ inibunc,quaretunc procul omnisabentafflicT:io,inquietcmträ# figecur labor,in Ibladum lu(ftus,in lucem tenebra;, eximn's fiquidem pru^, dcntia(^coronx.tuncagglomerata)entpenetra[ibus, quaznulla prorfus . . ^ infiduncurcaligine,necullaunquam nicri:icialanguore(^tanguntur,red • " * iocunda: mifericordias exorabilifc^j redemptionis^abicaculum exiftunc, perpetuo. Cliiamobrem ha:c ipfa prudentia ri/H^ > ideft.hgreditas Iacob,cui nulli funt limites.uocari folet,qua: fluminisquoqjlatitudolegi^. • tur, ex feptuaginta enim ducilius, nulluscfl:lidorum,latclliiü, autcraiiaf torum,cui eiulinodi delubrum adire liccat,quapropter nullo exadtore où-fenditur, nullac^ timoris anguftia , fua clauditur amplitudo. Profcr^t tur 8)C idem metrum , fapiencibus cognominc ,	> cft,,
pccnitentia , feuconuerfio, hinceuolantmctes,quemadmodum cxpul#. ehritudine fpiritus,ex regno anima;,qua: mens (^inqua^ fpiritus SC anima donec in oraculum remeent, prudentia: mutuo (è nexu complicant SC iii^ uoluuntjhjcretnanc^anima fp{ritui,fpiritus menti,mens quidcm prüden^. . tiaj.q? fi peccatrix anima exdfionis culpam fubiuerit,tunc anima abfdn^ ^ ditur a fpiritu:3^ nifi fecorrigat pcenitcs,futuri ferculi expers efFidtur.Ac, fi denuo expiatainfontem fe reddat,undc euulfa fuerac,fpiritui rurfus fcritur,8č in prudentiam uenturiqua: feculi uitam regreditur,quapropter conuerfio poBnitentiaue iure prudentia cognomine legitur. Confueuic etiam iuxta Cabaliftarum dogma eadem ipfa dimenfio^^HJ^, i'deft,IV^i S T IC IA uocari fuperior , eo q> indeprimum exoriatur ludidum, hxc iuftidam afpicit inferiorem iuxta myfticum Edonai Tetragram fi Dtuc.xvfj maton prolatum Elohim . Icdrco prjcepit lex lufticiamperfeqüerc. -
Eandem eminentiorem cohabitantem gloriam appellane. Nam donec mandatorum legifcjcuftos eft Ifrael, ha;c in totam fphirifticam
......• y ' üj areolam
areoìam erumpic,exiiidcc]pregnum.(^ cohabicansfcih'cetglöria inFcnór^ quibüfcumc^ bonorum ojpibiis uilicac mundum. Qjiod fi huius con^ crarium geflcric,gloria ipfa nubiliim illicunc rerum euentum porrigic, iuxcaillud.Sdcohodic SC conucrceadcor cuum , quoniam Tecragram^ macoticftfpfcEfohim in caelis defuperjö^ in terra dcorfum&c. Accedic Ruthiuij. aidhocSC illud.Vocabanccuuicinaedicentes,nacuseft filius Noemi èCc, Hisenimlods,huiusrtaciinferra radixeil, nam intcr geminas clulmodi coliabicanceSj^culiarem is fibi harreditacem dccrcuic,quemadmodumk gitur.CiuitasDauid cft Zion tu uero coniydera, Vodcatur in!uperpru^ dcnciai mccrum hoc	idcft,Fons uir,x.Idcnim(^utamca
conftac )pcr uniuerfa uicac premia a fublimiori mifcricordia? machina hauda cransfudic. Dicicür &Cidem rurfus propiciacioncs indulgentig^ Caiu-ilij. ucjinea quippe iibanftypusreIucet,uc('cribicur.Mccum delibano fponf fa,^acia etenim decreuic alcillimi unicum in anni uoluminediem fta* cu\,inquo dcHčlorum abftergancur fordcsjcandidumqj (è pracbeat Kra* cl,quem 5č propitiatiónum diem lex ipfa appellar ,co quod prudenti die lila regno connečlitur,quaproptcr turpitudinem omnem ob mortai liumfacinora regni oraculum inficiencan abluic delet<^ prudentiajccir cjgemina;hac mcnfur.T protedrices merica commemorane Ifrael ,quarc Leuljoi ■ prop'"3tionum plurali enijciacione dies illa legitur,propitiationis quidcm matrisfublimioris,necnonmatrisinferioris,ichbitur enim matrcmprw dentiam uocabis. Qiioniam igicur eiufmodi die Ifrael emundationibug prudencia incumbic ,ideo thori ufum propitiationis die prohibec lex, qui camen fabbacorum at(^ alrjs celebrandis diebus admiccicur , cui t US ucic^ myfticum minime lacec fapiences , fcribiturcp :Soror quidcm meafilia pacris mei ha:c eft,non autem filia matris mca;8^ feda ipfa cft mihi mulierSčc, In quod mentis aciem conuerce, talis namcp propitia* donum diei penetrale claufularefert, Idem quoc]p prudentia: delubrU ueiliens f^culum appellamus : Ha?c enim utplerumcß tetigimus^ pe« petua: uita? fons eft,per quem afTiduis in anni exordio diebus decem pre^ camur.Mementonoftrum ad uitam uenientis fcilicet farculi. Venicnsaut fcculum ideo prudentiam uocànr,quia inde nulla intercapedine uenic,8C locupkxerumpitdefluxusj&quamuis hominum delidis hanc reuccari ftacuamus,noneam tamen fundicus contrahi cenfemus,fcdguttacim,ne mundi tota obruatur fl:ru(fl:ura,8^undequac^irruatdefolatiopcrcxtcr^ nosftillare meacus afìferimus.Atquum iuftis operibusfeexornet Ifrael, fumma bonorum largitate iartaturorbis/upernapafllm & decidua plau^ die machina,qugfauilanimirum 8C fofpes exiftens affatim denic^ foclix Era, «vi)', euadic. Huic préctcrea magna buccina dicitur,ut illud,ln die illa cu buc# Cina feu cuba magna clangor erit &cjubilei namqp ha:c libi nomen ada# ^ ptat,quo tuba? increpitu eXada terrena: incoliscaptura? nuciatur folutio, rummacpaudicurlibértasjfublimiorenimomnibusgencium ducibusre* ßdec prudencia, qüapropccr folo iftìusimperio de gentium prefTura eri^
pitur
ilBlR Q.THITVJ;	CXVIII
pi'tur Ifraeljqj (i percunčlatusfucris ,cur 6čin Aegyptfacäm redemptio^ nembuccinae clangor non pracccflerit/cias oportet Aegyptiorum one> riadtempusfolum (ubačlos fuiflfeirraditas.Prgfensuerocapturam qua uniuerfi gentium praefides, omnefc^ terrae cognationes truculenter ariV gunt fuppeditantcp plebem Ifraeliticam ,eximiac poteftatis eget fulmi ^ ne,magn£e(^ buccinac fonum perit, quia tarnen inter gentium monari? chas Aegyptiorumdux culmenobtinet,altitonantis ideo uigoremin o* ftentis prodigiifcp patrandis erumpi oportuit. Solet 8>C quandocp id^ ipfummetrum fortitudinesuocarijfcribiturenimquis C loquetur forti pfai.cvi. tudines Tetragrammaton audire faciat oranem laudem eius, At forti^ tudinis appellatiofiingulariter prolata metro quadrattimoris, quia cre^ bro Ifraelitis delinquentibus ipfa fortitudo fatellitum ofFcndicuIis(^ uc itadixerim^refillerc nonualet,acfi non omnes eam incolent fortitudio* nes. Indefeda uero prudentia ui nulla obtunditur,ncc ulli un^ princi # pum ipfiuslimina peterelicetjcunčlis enim roborisharc uallatur ^eneri^ buSjquibusofFenfa noxaue omniseuellitur,inui(flamanu omnia iubro<? gat,redimit,&: capturac cuiur«^uincula foluit. Collaudatio etiamnon^ Pral.xxxif. nunt^t prudentia hxccognomine depromitur, nam ut prius exaraui^ mus ) quemadmodum obfecrationes precefcp efFundimus in nomen Ef donaijfic &:laudum decus oraculo impendimus prudentia?,ex qiiami^ randa prcclaracpefFulgentgefta,quibus iure merito inefiFabilis pra:bcn# da lausellialtiusigitur oratione tenditlaus,ha:cfiquidem inregnum,illa in prudentiamdingitur:orare enim quod orantis exigit inopia, omnibus commune eft,Laus acro fapientiaEprsecipuisfolumjUcilludjRečlos de^ Pfal.xxxì}. cet collaudatio. Carterum oraculi huius typum primum he fcilicet ^ no minis Tetragrammaton réfert, quemadmodum Sc fecundum eiufdem Tetragrammaton he fcilicet cemplum infìnuat regni, qua enim ratio# ne prudentia: delubrum oraculis prouidet feptem , eadem& regni di ^ menfio(_iuxta natura; cuiufcp habilitatem promptitudinem ^ crea ^ torumfìngulis bona impartir, illud altioribustemplis,haccinferionbus «eftibulum extattillud laus,ha:c oratio:illud propitiationes, propitiatio^ nesSd hxcihec ocT:ena,odenij & illudiillud Abas alumnufue maior ,a quo tocus fphirifticus alitur ordo, hacc Abas alumnufue pofterior: unde ange^ lica pabulatur m achina,(bljluna, c^lorumjfyderumcp cxercitus,et cuncfèa terrcftriaagminapro cuiufqj natura: meta uiuendi perfìftendic^ uires afj fumunt,quare fandiilimi Tetragrammaton figillum geminis his nomi # nibus committitur,nam prudentia cui primum ipfius Tetragrammaton he 71 inditur,charačleribus fcribitur,miibus ÒC Tetragrammaton contea xitur, uoce autem pun(flif<^ fonac Elohim , at regnum quidem ad^ acquatur nomini Tetragrammaton jcharadleribusueroS^prolationeex primitur Edonairfefe itacp duo ha:c oracula refpiciunt, Sc ubicp referun# tur in leoe,diifcribitT]T''31S Edonai, Tetragramaton prolatu Elo# him,feu Tccragramaton piatii Elohim,Edonai;quoR2copula fphiriftica
>	V ili) unio
DE COELBSTl AGRICVLTV^RA. unto tota abfoluit,cnccp deus retragramaton unuSjCt nome eius unu,Sed de his hacflaius,nuncreliquoi^dcinominiini cxplanationeaggrcdimur.
n-
NOnumfančlorumnommumeftloh. in cuiusincellcčlum recollige nomen Tecragrarnmacon fphirifticani hierarchiam totam in unum confcrere, altiera enim lumina dcnunciac litera lod '' lue quidcm apice dc(ignaccoronam,8čipfiusrcfiduamoIis (àpientiam indicat.Prudentiam ucroqua:cumgeminis lupcrioribus una dcccrnitur,notat 71 hepnìnum Hominis Tetragrammaton,biniigiturpriorcsTetragrammacon chara^ cicres (phiriftica cria lumina panduncfublimiora.Tcrcia auclitcra^ Vau lexconcinccoracula,criaquidk;nia medio ^ipßus furfijjmagnificcnnarcs, pulchritiidinem,forcicudincm:criarurrusab cius medio deorium,uidoi> riamfcilicetjlaus ièudecus,fundamentum:cxtrcmamqucdccimacfl:lphi^ ra eiufdem Tetragrammaton he ultimum dcmonftrat,geminaitac^ priora Tetragrammaton elementa tres lupremasinnuenciadimenfìoncs per fè diuinum nomen illud loh .componunttpoftrema uero duo nihil ih orfumconftruuntjq? ideo fit,quia menfura; tres altiores inferioribus kf ptem lumen propinanr,nec luminis quic^ fublimioribus porrigunt porte rioresiquaquamigitur didiio loh metrum pra:rertim indicet iapicntis, Exod^ij. totamtamen mifericordiacmachinamjtriainquam altiora lumina pari ^ ter exponic,Quamobrem fì uires accinges,ubi facris in literis nomen audis loh, propheticae fapientietheoriam nimirum aflequi poteris/cribirurucr bicaufain lege.Quoniam manus fuper folium loh pugna eftdeoin Ema# Icch Sdc.fceleftus enim Emalech de antiquo prodit ièrpéce,illicp inferitur, qui fcilicet ferpens dum ueneno fauciaflèt Euam pianta truncauit Adam, fciunxitcp ducé,et licetdeineepsfug monte Synai, unde colli lues afferitur. perftiterit llrael ,haud quacjj tarnen lune macula euanuit: quum igitur ac ceflfcrit Emalech lunarem maculam auxit,tcugitcp palmam femoris lacob quo fračtum eft regnum domus Dauid,quarc ferpentis Q ut cernis ]) uub nere infuituqj Emalech poftrema; nominis Tetragramaton Vau & he 711 lacfe funt litera?, incoiumibus tamen perfifl:encibusprioribuslod& he,eoq) infublimioribusdegät, quo nullum cducibusaduolare permitri^ tuniVlanus igitur fuper lolium cft lod.he.fcilicet foh ad bellum Tetragà^ maconin Emalech.Tuitacpad hxcprofpice.&quoties nomen offendei .. ris loh diligentifTimeexamina,latetia te fapientie arcana uenaberis. Qua Gcn.icxvii) ctiam interdum nomini loh, dičlio ^"'lefcjid eft,aliquid feu eft: Ibidem, prior enim dimenfìo,hoc eft diadema,fublimiüs uocai i legitur Ain id eft nihil,quia in huius contemplatione cuiufqj mentis oculi caligane, gua:obmutcfcunc,uoxomnis(ìlet,&aiinihilatur ,Quare ex charadenV bus nullum elementum lod apice cxcepto ^diadema ipfumindicarc afleric.Secüda uero,corona fnccedčs fphira uocata fapientia fui qquo mo do effendi ueritaté padit .Iccirco ipfä tl?*^ lefc.cognomle uocari licuit,qua primus aperuit lacobtuere inqens,Iefc,id eft,deus Tetragramaton in loco ifto;códeces auc magis hec erat ipfì lacob,cp Ifaac dC Abraa?,ga fpondens
LIBJSH CLVAR.TVS.	CXIX
Tctragramaton lacob ait,8č dilacaberis in oriente,in occidente,in feptcii^» trioncm dC mcridieSčc. ubi nulli poireflionisftatuuntlimitesjqd' alijs dem parnbus minime promiffumlegimus.Ide metrij afTcquitueniétisTg«; culi uitc copos I{rael,ut fchbit ; Hazreditare faciä dileclos meos Iclc,ct the Prpucb. «. laurosilloi^impkbo 5Cc, triccntos quippe 8č dece mundos milcricordicc machina Iuoluit,quo9 maiores in iulloi^»premiij dcftinatos cile diftiniùt.
Comperit 5č plerijcp eadé nolata dimendojfapicntia, no aut hac ubiqj ^lata fapietia rcfert, nam crebro decima templfi .i". regni fapia denuciac, utpote,dcus Tctragramaton dcdit fapiam Salomoni ExccLlìor ucro fapietia,cui lod ipßus Tctragramaton litera quadratj&Tipfum olm ^phe ' taru magillru Molen Iatuerc,Siquidé dč ipfe nec omncs prudeciaz ian uas, nedum lapientia altius prudentia refidente nouit,dc qua fcribic : i:t fapla de ain inuenic&:c,namdeusElohimintellexituiameius,S<:hu .i.illeno^ uitlocii eius Sčč. Sola qppepnidétia uocata Elohim,in uia fapiécij; aditi patefecitöii^odcndit: folus KlH^^Jjhoceftcorona fupior huius fapLc Iocìj intuet,de qua etialcgit: Tctragramaton in fapla fundauir terra 3cc. Studili igit adhibe,ut quoties fapiae nome audts,quä ex gcminis iltis fapie trjslitera lonct accipias, Omtttendij aùtno eft,q5 altior harc fapla nun^ feiungit a prudétia,quacdusc fimul eximijs coronac mircricordia^q? conic runtur oracfis,quuc^ inextricabili fecóplicent nodo nullatcnus Cui quictp cómutatnome loh.Humilior uero faplajhoceft ultimühenominis Tc^ tragramaton delinqueteIfiraelabducit a litera uau,quarcipfum in altius fé colligensuau T operiturS^occultatjUtilIudiQuiabfcondit faciecius a domo lacob. Placuitet eandem Cabaliftaru fapietibus "(lyi Razon.i* uoluntacé uocitari : naminitiii trahendi uotfiin fphirifticädepcndenriä, apparitionecp a fuperno diademateeffè cenretur:at quo calle ciufmodi e^ rupat efFluxus,id ^tinus oim creatorG aufugit intuitü. Eft & cadč uo^ Iuntas,qua mudi innouat machina,patrant miranda,oftenta,^digia atq^ portenta. Dicitur0čaliquandocomenruratioeadcmiJ7)31^ Omek.i. pvoFundü cogitationis,iftius fiquidSuoluntatis infcrutabilis cft abyfTus, cui funditus termini abfunt,^ quo dicit: De profundis clamaui.Et iterfi : Pflifrt.is^» Profundenimis funtcogitatioes tuac.Qpare 8čMahefcaua.i. Pialm.^x» cogitatiorhec ipfa Iegitur,Cogitabilis lcz punvflus,qui initiij uoti dcfiuxus in creationis opere typicedcm511:rat,hic Sc nominis Tctragramaton iiic^ ram Iod(^qua:racrüdiadematistempliiintroclurainhabitat)oftendit,aC fug eodé püÄo fyncera: mifericordia: machina in infiniti! ^ptcndit: cniìcia tur aüt plurali fenfu cogitatioes,quia duo Ödtrigintafapiac iuntcalics fu-; premo diademati affiXÌ,quos nemo nifi a fonte hauriat prudétia:,rpedarc difcernerecp ualet: Hauriésautnooriginisquidéaqueimmergit, (ed foris allans Aquari^ hydriacuehaurto potat liquore: iuxta qd'infert Salomo, Profundumprofundis mi (^ideftquis^inuenietipfum&c. profundü Ecclcfìaft.?. fundü fapientiàinfìnuac corona,quis uero prudentia. Eandem praite^ rea qua^^uis didio lacenttam dengnansinniucd^refert,utillud : Latent a
V V me &
_ Df C óé li s TI àgricvltvra:
'me8fiioncognofco:proferturc«amhacc cadcm nST Gii'ca,idcftfon midojformidandum enim cuic^p eft qui in hyperbolicum hunc fonte con^ uerticur,nc latius euagetur quam cogitandi ius permittat,ficut de Mofe k^ gitur,quem in afpečlu dei Elohim ingens concuffit terror, fcriptum enim Kou« li	^apientiae eft timor dei Tetragrammaton:&: rurfus.Finis ma^
Prouer.ij,' fuetudinis eft timor deiniec no illud,Timor dei eft ipfa (apientia.Scias aut timorem in duosprofcindijininterioreunüjexteriorem alterun'ntenoriq ip^ dem horribilem onuftuq^ altiflrimiexpauefdmusafpecflüjexterioriucro fupplicüjformidamuspocnarn'sfublimioramorejillc pofterioreft:ispera^ genda legis mandata iiDonte ample<flitur,ille ^fličlus horrore euitandare« linquit: tuum igitur eft gemina hcc timorisgeneraoportunedifcerncrc.
Eandequoc^menfurä^pfmlcxcognomine Eden.i.uoluptastfos Gene z ."»hic fundata eft & origo,pcr qua a iuperno diademate manant ac dcflu unt uniuerfajCui innititurràC fluuius exit de Eden ad irrigando hortu: flu^ uius qde,uc ante depropfimus prudétia defignat/apientia Ede,hortus m EfaixSf. gnum^quern cactcrisintercedentibusfexirrigatprudctia. Acceditad hoc Gcnc.s, myfticü illud in capite En dorfi ubi inquiüttoculusnon uidit elohi nifi tu.
Adäigitur ubi erat^Terat qdein horto,nec exiftimeside deniiciare hortus Eden5legitur.n.&!: fluuius exit de Eden.i,de uoluptate:hcc illi, tu aüt fi te dignum c5ftitucris,profunda hazc abftrufac^ eloquia oretenus audics,
D!
.Ecimufancliarijdicflionunomen eftEheie,capitis adaptatu corona?, cuius inrelligcntiä nemo afiequicur,nifi ipfurn id mifcricordiat mach! nasdux eft,que ucluticentru cobmationes circüambiuntduodecim,c5bi nationij inftar circüambientiij nomen Tetragrämaton,his una cu centro tredecim mifericordig oracula rerpondent,na(^ut in prchabitis apcrui)ad häc euolàtes machina ^uis iudicio culpabiles ^flicflulc^ debitores definiti fuerihtjinefFabiii tn huius miicricordia! largitate omné ^pulfant noxä,^ tinus ^cellarü auertut turbinc,nec omne nubilf fortune impetu acccdcrc Exod finut,quare et Ifraelitacquü in Aegyptiaca preftìira redemptionis pmioc;
que exornati n5 fuerint,nomc effulfìt Eheie,q Ifraelitarü couentu peccns, MofcEheie(^inqt^memifitad uos:qniäigitur ^pheticaprifcoru lapiétu Synagoga fublime delubrüEheie oraculü Tetragramat5,regnucj5 Edo^ nai conectcrecognouit,^ cucppcncformidiné,rigidarcp fyderu minasiii omieuentu cxcuterccofueuitjin qd'uergitillud.El Tetragramaton&lu ceat nobis 5<Cc.qtiesenim uultus lume in facris codicibus còfcriptu cerncs fuperne mifericordie DmulgationQÌntelIige,ideo facerdotalispcrlegé fta^ tuta benedic'tio5eluce(cere(^inquitXaciac Tetragramato uultu fuij tibiS^ gratificetur tibi.Etillud qtp:multidicut,quisoftédet nobisbonij,eIeuafu per nos lume uultus tui Tetragramaton ÒCc. Idem etia metrü Eheie (ut (upratetigimus^apexlicerg lodinfinuat. Itide mSftrat ^nomen Hu.i,ille,co qj in rupernis refìdes ladbulis nulli fe coraofFert. Adamuilìm
autcm
P&Im.ii7.
Nume. 6.
UBER CLVAkTVl ' 'autcmaccipercjquomceflruhajcrnifericordtedimcnßö «ptcdsfc pandac-oraculis,ucc:p ludici) mccriim in lege fecransferac fn grariä,oreorieruditio# nem tradì expoflulac. Id infiiper corona:delubrü ob infcrucabilcm ei'us celficudinem legitur Ain.i.nihil,iuxtaülud,L€uabooculosnieosad PralmJiör moncesmcain ueniac auxilium meü.lnde cnim cuiuTcplanguoris medcia, 8)C mcftorü iblaciu gaudiumcp eriimpit in cemplu Edonai, Nun ^ .i.refto in nun 3 obliquü,fiquidcm nun reAii mi'lencordie machina,obliquu ue^ rorcgnüdefignac. VocacüeciamrcperiturmecrücoronaeQI^ Kcdem .i.ancerius fiueoricns,id enim cntiuprimü omnibus eßendi exordium mi niftrac,ciuinmcicurillud,Ecplantauit Tccragrammatonelohim hortu in Ccne.x. Eden michcdem,id eit de oriente Ö^c.plantatioenim eft in horto, horcus in uolupcate,qunc denicp fimul de oriente erumpuncrquoties ergo Kedcm facre proin jnclicere, quid alcum ibi latitare penfìta,ucpotc quum uetufta illa (^turris fciiicct Babylonis^diuifionis ^pago ab oriente receflfifletjac ßf binommaliudcondcre prcfunipfiiTctjUt legitur,Etfaciamusnobis no^ Gene, tu mtn 5Cc. in miiltilingues nationes mortalium partiti© emerßtjquarum ta men ad id ccmporis ul'q? eiufdem terra:zona: habitatio uniformifc]^ fermo exciteracjut fcnbiturjErat autem terra labfj uniuset fermonum eorüdem, Gen,iu quäcpprofiarcereturdcoricnte,inueneriitpIaniciemin terra Sinar,ctha<> bitaiieruntin ea &c.Tu itacp confydcra,.5<r huiusexemplo ubitp^latio^ ncm Kedemcxamina,mirandaquippe6^abdicalegis myftica compra?^ hendes. Dici autem confueuit oraculum Eheie HJQ ideft corona. Na utregiumcaputcircundatdiadema, lic menfura haccfphirifticumordi^ nem compleditur,cui haudfecusccckftium, quam deciduorum agmina inhiant & afpirant.
Rurfus&i eidem accSmpdarifoIet Caput Laban ,idcft albi^AI^ bificat enim hjc SC candida reddit quecunque fcelera delidaque Ifrael, po tillimum liquidem ut conftat) in coloribusgenusipi'aalbedoeft.Poftrc mum ueroea qua; tetra infedio cernitur,quare ut caput candoris coro> nae dimenilo ftatuitur , fìc extra caput oHFenditur locus,quem caligo , . fumma inhabitat,in quod uertiturillud, Qiii inter fančtum feparat dC prophanum, inter lucem ÒC tenebras. Ell:ÒCalius Laban,rcilicet Ara* nicuSjUcrfipcllis,8^hominuminfìdiatoriquos in atrum caliginismetrum aßidue ducere molitur,is lanepatriarcham lacobeiufque progeniemö^ fti^em Q ut fui eli moriš ) radicitiis euellere ftuduit : At poteftas ab Gene, jo, cidimi cuius fe fedem ftatuit lacob una cum uirgularum uirtutc,in qui^ bus cortice ablato candor enituitipfum S«cruoseripuit,a cundrifquepro^ texit pericuUs. (>11 igiturtypicum candoriscaputnouerit,is &rccon# ditumLebana (^ideftluna:^ principium Salinem a-ufpicari poterit» Vetuftus etenim ferpcns de Laban Aramei uirtute pendens, in lunam (obprimi hominisdelic'tum')fordern iniecit,(Tquidem is primus fcilicec Adam urgente pra:putio,ligno uefcabatur,dum bonum Sc malumex^ titcraCjCliiod fi unaduncaxac hora buie moram cxhibuiflèt , qua (ibi
portionem
Dß COELESri AGRICVtrV^A porti'oncmlocumqiicderepedta prajputium uendicafTcCiipfum utiquch'^^ giium boni non mali appellationem 1 ubijßet,quo ei ad uotum pabulariec indelcbilem aiTequi uicam licuifTeCjiuxta myftcrium ligni uitx afrociati fei _ - ■ licetlignöfeiende, dum bonum folum admictirur,utIcgitur. Videexhi^ buicoram teipfam uitam ÒC bonum, mortem ipfumque malum ra itacp ac (olida in feruadis dei mandatis Ifraelitarum eft uirtus,fiquidem ubi prior Adam horam expedlare nequiuit,tribus annis moram contrae hit liräel/criptumnanque eft: Tribusannis fiat uobis preputiati&c.tn> ein, 19. ^^^^ nanque pra[rputi} parietes flint,& in quarto anno omnis eius frudus . fandus fit in laudes deo Tetragrammaton &: c. Qiiartus enim pariesQuc fuperius exaraui ') tenuis extat,anno autcm quinto comedetis frudü eius quatenus uöbis eius frugum fiat additio dCc, Quod fi fručlum in re quin ta manducaflèt SC Adam,haud unquam tanta; poena? fupplicium illatum fuifTet faiculo» Quotieicuncp igitur in lege dičtionem Laban jaut inde .rr -- 'quippiamdependensaudis,mentisaciemdirigc,intentoque examineper pende, ancandiduminfontemcp Laban,aut flagitiofum nequamque Af ranieura litera: perfonet intellec^us. Memento autcm non folum dia# . denläjfed tria pariter oracula eminentiora a lančlifTimo dei nomine com^ {jlexa,humanaminhocfarculo intelligennamaufugcre,in futurum uero nobis eorum locuplex admittitur cognitio. Decem has itaqj recolligc däues ,quibus multiformia abftfufaque cellaria,&: archana thefaurorum periettaliä,quorum paucis nimiru admitdtur aditus,introire ualebis.Sin^ gula igitur decem pracfentis uoluminis capita reuolucjexorditamcpfacris cognominibus legem concexe,facra quoque diuinis nominibus addc cog nomina,fancflaque nomina circunquac^ nomini confere Tetragramma« tonjiiecleuicognominaintuitu curfìmuepertranfeas, quin fingula cui c facris nominibus ac fphiriftico accomodentur 3C congruantccencbio di^ lčernas,quod fi fidens ardenter peregeris,fublimiumlegis penetralium c5 lorseuadeSjinefFabiiiumdeiarchanorum particeps efFicieris, eorum(^ af Pfalnj,9ö, Jčriberis numero,quibus diuina fpondent eIoquia:Roborabo ipfum quo« niam cognotiit nomen meum. Huic igitur tanquam referanda? arcis ue« ftibulo epithomatiletusinfifte,utqua: deinceps altifTiminutuenodareco nabor,promptius intuearis. Nos itaque condignosimperfcrutabilis alta« queckmentia conftituat,ucperdnaces expedta^docflrinsc cultores,8cipfì - uslegis!amoreprobatiexecutoresperfìfl:ercualeamus,etinnobisdcmuiTi eCùx.^i^ quod fcriptum eftjcfFulgeat: Fili) tui edodi deo,8č: multa filiorum tuoru pax cric» Amen.
De CalcfnAgricuIcura uoluminis Quarci Hni3<
eONONlIENISIS THEOLOGORVM ACADE^
inia,Do(fliflìmo Serr™'» Romanorum regis'ab Archanis Domino, Paulo Rido ,Doctoresuniucrfìcaris
Theologice Bpnonien. S.P.D. E Cjlefti AgricuIturaoblacosnobislibros,temporis inopia magis percurf imus,qj cos Q ut crac in uotis ') cliligentius lege rimuSjSic tarnen cius libri ledione obledati fumus,utn5 me ciiocriter più eius dogma,& fanum,nulla ccnfura dignu,lau(? ' dauerimus. Vidimus in co ingcniu perrpicax,ct fynceru ani-; mum tucandi,reruandi,&: augendi,quc ad Chrillianam attincnt legem ec do<flrina,fìc diuina ueneraris SC cxtolliSjUt naturephilofophic iura non abhorreasuelniliilifacias , Quinimmoadinuißbilia deiper caqucfa(fla confpiciuntur arcendis,quaiì prxuiö quodam gradu attingis,dcguftas ÒC apcris,ac multiplici linguarum fcientiajudcorii errorcs,ac inianientes hc^ reticos propri)s eorum telis,ueluti Goliae gladio deprimis, confodis èc ad nihilum redigis : Qiiocirca quum apud Ser«^"» Romanorii Rcgem Fer<> dinandum nun^ fatis laudati}, a fccretis refìdeas, & languentis corporis Sc animaepriraarius medicus fueris,decet te ut fìcutprinccps tuus infuri gcntesin dicscrrores,&: hacrefesgladio èC igne fuccidit, fic tu non ci djlli^ milisconfìlio,(criptis,8d libro de Coelefti Agricultura (ìmiliter dcmolia^ ris,S<reradiccs.Aedcigiturin lucem,quem ad plurium utilitatem confcrip fìftide Ccelefti Agriculturacodicem,a pluribus uniuerfitatibus approf batum,ut pluribus profìt qui pro falute multorum confcriptus ed:. Va? Ie,Datum Bononic xt). Augufti. M. D. XL, Ego frater Seraphinus Bononien» ordini»" Minorum decanus uniuerfìta# tis confìrmo.
Ego frater Alexander Bononiends ordinis Hcremitarum ,ut fupra. Ego frater Vincentius Placen«; Regens Bononienfìs,ac inquifìtor Papif
enfis,confìrmo,& approbo ut fupra. Ego frater lacobus Ortoncnfis uifitator generalis congrcgationis Coclea
ftinorum,8£ rcgcns Bononienfi's,approbo ut fupra. Ego frater Thadeus Bononienfis ordinis ièruorum,confìrmo ut fupra:
PATAVINA THEOLOGORVM ACADEMIA,
Mag<^f- ÒC facrcT Theologie profeßbri Dodiiìimo,ac icr'"; Roma^ norumRcgis confìliano,dig™°- Ex^P-Diio Paulo Ricio: Dodor,&: Magiftri infrafcripti Pacauine,Th ^ mw uerfìtatis. S. P. D. Vm ca,que iufte 8c honeftc petuntur,minime denegarepof 1 lìmus,&: pra?cipue,cum dei honorem, diuinicultus augjs^ I mentum,fìdei Chriftian^defcnfìonemjhcrefum deftructìo^^ nem cocernunt,8^^pterea cum pro parte àmplitudinis. ue<f -^ftrac rcquifìtifuerimusjutlibru de Ccelefli Agricultura ab Exria-ueftra cdituuidere,lcgere5c0fydcrare,et utrii cacholicect Chriflianc compoficum,Sčperexam.ueftram fačlum fuerit,quein uidimusjegimus
diligentcì:
' ' DE COELESTI AGRICVLTVRA; i '	^
dilioentcr confydcrauimus Sc inuenimus,prout per prgfeiites atteftamur, fidcm indubia fadmus,q) inquantü ad Chriftianä religione, ÒC ad fan^ čla catholicadocftnnäattinecJibrui'pfuiTicuni fitcàtholice Sc fideliter,ac chriftiane diiiino affiate nuniinejCt gratia fančli fpiritiis illufträte ^ Exajn» uelirä compoficu SC cditü, laudamus, èc quantu in nobis eft ad^bamus ingenq fui SC dočlrine preftantia,necnon et prccipuu Chriftiane religiSis, Sc in CatHolica fidem zelij fuum fummopere collaiidates, uefträin uilceri^ bus Chriftihortantesjimorogantes Exam-utlibruipfum ad dei laudem, hasrerumdeftructioncm,catholic$fideiaugmencum,&:animarumfalutìF, &ad fiium perpccuum nomen5^actcrnägloriam,c|! dtiusinlucemdare, bC imprimi facereuelk & debeat.In quorum fidem &c. Datum Padugirl fpiritali palatio die Cviercurfj xvirj, Menfis Augufti. M, D. XL. Et Ego Iacobusrota.I.üt.Do(fk)r eps Argoliccßs,& in eccleRa Padüanl
fut¥raganeus &C uicarius generalis, manu propria fufcripfi» Ego fràter Yfidorus Leopardus Patauus^magifter et ilice decanus ajìpfó , Bö ut fupra.
Per nie fratremDomim'cu de do(flis facre T h f» ^-ifeflorcjàp^pbata eft do člrina iftius ü{ri,et fcripta eius maxie exlecftura fui tertij libri,quc ego legi, Ego frater lulius Soncinus Patauus magifter,approbo ut iupra. Ego frater loannes B^tifta Patauus magifl:er,approbo ut fupra. Ego frater Antonius Cauazza Patauus magifter,approbo Ut llipra. Bpo ff Nlicolaus de Martina,magifter,ordinis Pro^^ approbo que füpra,'
FERARIENSIS THEOLOGORVM ACÄ^.
deniiai Exmo.OominoPaulo.S. I On fine animi uoliiptate quatuor uolumina, de Coclcfti'A* gricultura, a dominatione tua ardita pcricgi, ex qbus unica tui ingenrj prudentia fatis noui:Sij admiratus ta .n. grauitcr bC ornate diuoru eloquioi^ :s^itatc,fic ea cocinadi modü, fcr^ mone no obfcuro patefedfti,ut ueritatc ipfanijdiuinac^ Tapi entiä te lo^ rečliflime cen(č;re,N[oui qde tuij metis acume, ac dei fpiritu in te loquente,coptu ee n5 dubito:Lauao uires facudig,ac uenuftate dicédi : Laudo tui animi magnitudine,qniaexptus fum dei fpleiidore in te fulgcn té fingularcc^ uirtuté,Sed magis te ChriftifìdeIem,Chrifl:ianccp ueritatis zelatore fore maximope noui,uoluminibus precipue le(flis,&; quata fìtti# bi aduerfus hereticosiucudiflìma difpUtatio.Quaobre te Mag«- ac Dne rogo,obfecro,8^ obtcftor,utcpcitius poteris hocdiuiniiopusin luce àpparerefaciasob fideliij utilitate,ut g hgc uolumina (^explofa, acpenitus eradicata omni heretica prauitate^fidelispopiilus deoeccleficc^Catholicg geniter adhereat. Foelix diu uaIe,meicB admodù ferui tui mq^aor efto»
EX GYMNASIO DIVI PAVLI FRATER 10^
anes Maria )^atus Ferra's-CarmelitäjTheorü.Vniuerfii? tatis Ferr'S' Décanus.
EGofr Auguftin.Righis. de Ferrarla ordinis Mi'noRJ Con:Alme un? uerfì, Theologoi?2 F^rr 's- ^fefìfor Idjgn9,g has pntes fatcor uidifejCt
omni diligentia IcgifTe mulcas principaliorcspartes concecas in uolumine, HC ilipra,in quo nulla (^dd omnipotcntisgracia) fufpicione falfaz docTtrinc mueni,ncc cognouijfed ucru SC deum teftor,omnia laudo,quc in eo cow nentur,8čapprobo : Teneoc^hancdočlrinain Ecclefia Ciihfti redemp^ toiis iioftn fore utilifrimam,,pptcr magnitudinem et lubliini'ca ùa dicamiutriufcp tcftamenti mirabilis dod:nn?,8<f hoc propria manu« Idem qui fupra fracer Auguftinus òCc,
OPera&TtracflatuSjquosuirifte magnificusDns,D.Pau]usRicius co pilauiCj&tantolabore manu ^pria fcripfit^maximo pollenc tüinge^^ niOjtiifančlifTimcefideiac Catholicedč orthodoxe Ecclefic ueritaccm lo^ nane : Idcirco cii eos uiderem atcjj perlcgcrem jnon pofium omnia èC fìn# gula no approbare SC laudare,quinimo ad fydera ufcp attollere, rogare ÒC exorarc talem ac tancu uirum,ut in lucem ad fidci ÒC Chriftianoru utilità^ temprodeaCj&^Č.FerarieinécdibusScruorum xiiii.Augufti.lVI.D.XL, Ego frater Hieronymus de BononiaDoč"torTheologus,licct inter omncs minimus,manu propria.
PAPIENSIS THEOLOGORVM ACADEMIA, Paulo Ricio Seriy^'-Romanoi^z Rcgis Ferdinandi Archiatro, frarer lulius Galacius,& frater Archanadus Lafran^ choxius, Theologice fapientig IVIagtftri,et pub^ licam cathedram in Alma acadcmia Papig tencntes. S. in D.
BLATA SVNT NOBIS NOMNIVLLA
tuedignitatis de Cv.ck(l:i Agnculturauolumina,quc repeti^ ca,&!^iedulalecfi:ione,cijnonparuoble(flamcnti euoluimus, ^bus fabre,8(C ipiritali eruditione,ac zelo, pcrmulta cglcftia, ■archanajfacrarijcp licei-ai^, 8Cfìdeiabfconditapandis,&Ca^/ ftruisracramenta,atqpimpiaobcrrantiùdogmataretijdis,&: nana ac cmé titadeftruisfundamenta : Qiiumigitur nemo (^iuxta uehtatis monita])!u cernam,cu accenditjfub modio recondatjfed iupcrcandelabri! ponat, uc omnibus qui in domo lunt luceat : Idcirco,nos tua dignarionem horta murjobfecramufcj^^ut eiufcemodi tua de Cclcfti Agricultura,rpiritali dui ccdine,fapientia plena uolumina diutius latitarc,8c^ in ablcondito iaccrc n5 ßnaSjfed ad multoi^pioRzfideliüinll:itutionc,&^profcclfiin lucem ^p^ fcras,quolatius refulgeant,&Carchan^ucritafis cupidosclarius illuftrenr, obcrrantefcp in rečlCi fidei 5«^ pictatis tramitcm reducant: Qui enim cdo^ cet,multorcp erudit ad iuftiriam,futurus elT: (|ut Daniclis pollicentur ora^ cula ^utifplendor firmameiiti,St prcfulgida fydera cocli in perpctuas c/ cernitates. Valeex Ticincn. Academiavi;Ì,Calcn.Augufti,M.D,XL, Frater Iulius,qui fupra manu propria. Fracer Archangclus,qui fupra manu propria.' Fracer Auguftinus de quadra • manu propria.
De CceicftiAs'.iculcuia libri Quai d finis»



*	.»I.	I	•	.	J«...
' .	g.'ÌJWV r,.,. J ba^^n/Jjii'^Mtlù^on
A ' .. zr, "fri-ij* II- I fjlv:^--.	.f,	Wl» COU.I 1'.iUtn
.»ÌM'. >414 JJar.ij.iiiiTtuimi
J	. .. / •■/.'•»v. .i ^^ / f ; iJilrà	'
• • •	• - ... . • ■	Ip 7 C - ^ •!
. t ■ .	. - T.II. L. ..J, ri T, Jlyjic:.	- ..wVl
>	t »I	*
A.::.--.-
I [
.il
i-1 ■ I ./.I " - .	li;-.. -	■
' •	. ■ . :. ' / .-V.	: - r "
I-"	'	'	* .	- , .	.i« -
- I	• ■ ' ■ -	" ' .
•	I. ■ ^ _ »•^.'j ■ «	V« '	- ■«■ •
.	4	\ i 'li ^Jj- '
... ..... i; ' ' : '
s-	/i 'i'.

f. !

cxxni
DE COMMVNI RATIO/
NE SACRAMENTORVM PAVLI RICII-
fedula Icdione di'gnus feriTio»
icflurus de facramenti myfterio a nominis ratio^ ne in diuiduae Trinitatis nütu fumam exordiü. Sacramentum,8č fìngula huius analogiaz uoca^ bula, reicopiamöpenfue compkmentu enun^ ciant, Quas fìanominereifubftantiamfìgnifi^ cante origine ducunt,tunc inherentiis abundäcia defignant,utrucculentum,uinolentum,Iüculen^ tum, Scidgenus. A uerbo autem lì dcriuanrur,' operis tuncefFicatiam complementum oftcn dunr,ut iuramentum,teftamentum,&: dociimcntum,Ciuo quideni in ge^ nere.appcllatio facramenti cöllocanda uidetur : quippe opus defi'gnans, c^jodlacrumreddit fufcipientemrqucmadmodum auditorcm, doctiim efficitdocumentum, teftatum teftamentu, Sc iuratumiuramcntij. Vnde l'upcrna,at(^diuina: mentis archana(^qua fuapte natura ("aera funt-facro^	,
rumc^omniumcaufaratioqjcxidunc^ideopra^ccUentiusfacramcnra nii cupari l^imus.Nefcierunt Qinquit fapies^ facramentü:dci,ubi de diuinii? cate, paflione, incarnationeuerbi fermo eftiSCilludApoftoli, Vtno^ tfphe. tumnobisfacerecfacramentumuoluntatis fua:, tali quidcm fubcon^ ceptu in pluribus Q fi aduertis ^ lacramenti uocabulum diuina pronuntiac cloquia. Nonnun^ ad humana quocp fecreta nomen facranienti tranlui» mitur,utillud Tobie: Ecenim facramentumregis abfcondcre bonumcft. Qiiandocp Siripfumiuramentum(^eo quod facne rei atteftatione conftat, rcmc^imperfeÄametabfconditam indicac^iacramencumuodtarilibuit: unde militum iuramenta, militia: facramenta dici confueucre, Verum de primofacramentumnuncupandi modo nobis hicfermo eft. Ratio itaquc feu defcriptio facramenti, a facra Theologorum fchohmultiphariam cum (ic exprefTa, omnia tamen illorumdicfla breui hoc theiiiate cxpiicari nouimus.Sacramentum eft inuifìbilis gratig uifibilis forma, ipfìus gerens imagincm.&Tcaufaexiftens, Cuiusquidcm thematisfi fingulatim ratioü nem fcire defideras, hec ipfa non aliunde^anotionefìnis( quocuncla natura?,artisc^ adinuentaconfìftunt) requirenda : undefummus ille fa^ cramsntorum author,&legum conditor Deus,fe nuUum alium ex facra mentorumoperefìnem intendere, nifi quo dociiit idoneum, falutisqja:^ tern^ participem redderct fufcipientem : Ni'Iì Q inquit renatus quis ^o'""-'']' fuerit ex aqua Sčfpiritu fancflo, non poteft introire in regnumdei. 6t: lohan.v/. Niß mandiicaueritis carnem fili} hominis, Sc biberitis eius fanguinem, no habebitisuitaminuobis. Et:Nifipocnitentia habueritis, omncsfìmiliter Luce.xiij. peribitisjEodemucic^^padodereliquisiudicandum i'acramentis.Quum
X	ergo in^
DE COMMVNI RATIONE ergo intfntip^finisc^faicrariienri'Bc«
(cipient^r^cflcipemfacitìicf'ojfirea'pahrcrpjiodeconförme rcddatired dicconfQrmèm,diijnanimump€;r€ter^ uèntati'sconceptum, &torpus peroperiscondnnicatcm'adäptac : utrümcp igitur iacramcnti conditio prcftec necelTecritrconceptum namcp gternae u^ricatis, fidemqß ingeric ÒC exérc«cpcrcollationéuifibihs0ghiadipram'inuifìbiIegrane lumérCuius iotuicu in pra:dičla facrariKtiti rationc ponitun'nuinbilisgracig mfibilis forma» Corporei uero open's continnirascx ßgni ad ßgnatü fymbolo, dC fimilitudmcrcfultat, qua decäula m prcfacothcmatelubiung/tur, ipfius imaginem(^(d eft proportionis ßmilitudme^gerens.Quc arnboQtcrnic f.ueritatiscooitstiOjS^corporei'o^iscocirinitas^adhibitaquufucrK racramehcielTeCl:us,finisqjrcquitur,uidcHcet fupcrnf gratigcti^^^ coclo riiparticip3tio,ciiius{ntuitu rubnecfliciirdiccdorctcaulaexifteSjn^ cfficknsgratiä.fcd preparans Sc diTponens rcc'rpičnte,|;j lìmih'tudiné&a? naiogia(igniad fignaturn,Gt,pprcrearcribif àci uoniTaciü Augufbnis,Si facramčr3(^5nquics)nohab€renf ßmilitudinercraquarülunt lacramra^ ^prfenodicercnturfacramcrajq^ubidccrtfì/njh'rudojibiuisnulla daripo tc(t facrandij&C rei facrc parcidpércddendi furcipicrjtc^Qii'Ppe ut contra na Sc pug/iantia mutuo fé excludunc,fìc coformi'a &C cognata fefe ampb <ftuntur,ÖL còflaiit in unum.Sola enim fimilitudine^ut (cptimo de trinità ' te AugulT:inusdocuic^addeuaeceditur,etdiflrtmilitudinerccediturabco: Omne (iqdéanimal Qnqt fapiés^diligir Obi iìmilc ÒC omniscaro ad fìmik fibi coniungitur, Vndeethijq archanarer üjhumana fcrurat indagine/pi ritalia dona p concinna habitudinéd>C cogitationc quada mortalibusdan autumantjproutipfePeripateticorüprinccps vii), Polir^rcliatur*Lsudai: ,pbantcpin facris celebrationibusmelodiariicocentLi, quòauditorulup^ plex fìatanimns,qu3squidem melodias^qucmadmcd i aliarli ceremonial nlritij,nOiU5ÌH noltra tempeflate hallurinäteSjtan^iileccbrofäpompä.et uanä fuj3uitionc lubfannantjnS aticndčfcsiančti Hlifci myfteriu, qui, c5 càneret t-^iàltcs, fuj^cgleftideifpiritueftarrcptuSjHincct Proclus^grsuis fidufcj; Platonici dogmatis interpres,cude facrificiorudinTericefFicaciatuc reres(^inquit^diuinas uirturesin locüinfcriorcobquandä (ìmilitiicJincde duxcrunr,N!empc |]miličudoipfafufTicienscalila c(ìad res fingulssinuicé uincienduSicetlambiichusftudiofiflinius/apiesqj occultorüindagator, deprifcorü Acgyptiorii (ymbolisIoquens,ita rcribir,Cucrgo perfpiciat, fuperiora oia inferiori! iìmilicudinedeiedari, arcp «nfug optent a fupcrio^ ribus bonitatercpleri,quatenus prouiribusimitentur, meritoSi^ipßcon uenicntern fupcris modum agendipro uiribus ofFerunr, quando occulta myftcria fymbDiisinferuntinanifcftis.Hccpleracp iìmilifTjOrthodoxg pie tacicohcrenriaJecfluetattétionedignaJamblicliusiprcrcccnrcr.Hncinru per facrandc mentis &rcorporisconformi£atcmlìni!litudmcmq;piircial legorizàtes clirifliane pietà tis cultores([q uulgo dicijf ur Cabaici^pcipuii quorüdäcanaliumcoaptationeuocancjlacraimitiices cloquia,qücrupna
dei
fACRAMENTOR.VM.	CXXIIIt
dei r«ptchtia,uiuentiu aquarü fonti frequcntius adfìmilant.Proìnde cum hccipfafapicntialatcntibusquibufdaquafì canaliumnuulis, per uniuer> iumitiilecorbé^humanaauté natura,qa imbecilli'seft, & uerfatili gladio arcecur a fupercceleftiu aquaru rcaturiginc,opersEprcdu eft ^ fi fapis my^ ßerium^ ut omnes corporis et animac uires Cne terrenoru dtllrahantur il lecebris)in unij,& furium fe coIligant^Qyae (^coh^rentibus iam inuiccm quaß canaltu orifìcijs ) fenfu^imaginatione feu fantafia et mente,se ter« neueritacisetfuperngfapieticmeatibus ad amuflrimrefpodeant. Aho^n mens ipfa mortaliuTn,no nečlareo ilio,et fupercoelefti imbue t humore,kd amarulentasc5cradidionisexugecaquas,auraniue haurietinané, Qua^ tu«n.uißbiliü inuifibiliumq; rerùcoformitas et fimilitudo latentis energie contineat,n5 modo diuina accp humana tedacaudoritas/ed et mulripk^c fcnrudeprehenfumexperimcntuidipfum dcmonftrar»Si»n. ßngulaieru generabili5attentec5fideres,inueniesunamquacp illarù forma,ad hocuc adu unum conllituat,prcuiä quandä fufcipientis difpofitione dtpofcete, Ipecies (^puca'3 et forma equi,no ex aßni uel porci/ed equi tantum feminc gignitur,Quemadmodü nec glandis pian tatio citrü parit,ncq? ex lačluc^ lemine urtica oritur,& no modo corruptibilé,fed immcrcalč natura de fubltantia p analogia et Tymboliicius cum mortali corporcjunij nume roconftitUerecernimus^lnteilečliua fiquidéfubftantia&formaccnu or ganici corporis temperamentum requirit,quo anima ipfa in mcditullio,cc in reru omnium orizonte,necfì:at ultima primis» Et nofolühjcintellcdi^ ua rubftantia,qua2 informat et unum indiuiduunumero coftituir, fed in^ tellečlualisnatura,quai!ducaxata(rillit,&afFlat mortaliü mente (^uti an ^ gelus lucis 8č dacmon 3certa habitudine SC cognationem cxigit in recipié i€:rordidusnamcprpiritusetd3em5,rordidorutanrÌjanimisilIabitur,qua les funt maleficarii 3č lamiaru, aUorucp ftolidorum hominu colluuies, in quibus magis praeualet fantailica feu imaginaria facultas, qux dxmonis imperio promptius obfequitur,^ uirtUs intellecfliua^ A t Tacer & tnundus angelici ordinis fpiritus.lolupurgatisanimiSjS^ fančtoru mentibus fe of^ fcrr,illos afFlat,illiscpinligret.Veruntamé licet copertS habeamüs,fingu^ la rerÌJ,quac adfotiari. Si in unG confI«ri debent,certa analogia confort mitatédeporccrc^C^iliilominus quale fymboIüf,qualcmucanalogia inrer fìngula cohgrentiujordo reru requirat, imperucftigabile et incoprehcfìbi bilcei^ humana mente.Qu^*n.fic tam pertinax magnetis habitudo ad fer^ ru,quaillius cotagiumulcpadeo afFcčlet,ut qcumcp magnes ipfe feratur, eomox (^noobftantcìnterftitio^pertrahat^circuferatferrumtAutqug n Heliocroprj cognatio adfolé,felinotropfj ad luna,ut tamanxie illud folis hoclunegyru nacmuleturjEtqucnam gallicum roleconuenientia,ut ad illiusortumacceffumcitadorizontemtantopeiubilet, 8C cantu alarumc^ plaufu exultet,nulla fané tam exadia prudetia,tam uehemes animi pfpica^ quar ex amufTim hgc rcire,d^ uoce uelcalamo explicare nou8rit«Q})od fìharumreru, qucimbecillion'snaturaogeconftant,et fenfìbus fubiacér, analogia;,praccipue<^ racioiKsjhumana mente cofnprehcndi,5f >penctra#
X ij renc#
DE CÒtìMVNI KATIONE
tt nequeunt,quo nam madó fublimfaiS^ äbfcodiea facramentörü fymbd la^ec racion€S,m'x angelicis mentibus cognica,tu inibecillis,etlutuleca mor caliscreacura/allaci,ecnutaticogieationercrutari,cenrere,ecdecernere no crubefcas« Die obfecro fi noftì,S facro fide prjftas eloquio, quana tanta Exod xv' "'setcnergi'a fuericinpofitione,Et ßtitntianuüMofisjbcllügercntis con
fuperarec Emalck« Ec que tanta feptenarfj uirtu9,qua (^ad hoc ut Tua fpon te corrucrentmuri Hiericho} iuffcratdiuina aučlohtasfepteadhibcrefa ccrdotes/epté buccinas/cprem dies, fcpte circuii us urbis Hiericho C Aue (ij.Reg.xvii. q^? externi corporisgeftus efFicatia et uis,qua oportebat ut Elias fufcitan do Sareptanc mulieris fìiiii fefeexpanderetjet ter menfuraret fuper pucrü, et adimpeträdaspluuiaspronusin uertice Carmelisfacicintergenuapo# neretC Quaet Elifeusmortuü Sunamitis filiumuit? reftituereuofcns/u Ppuerumincumbcrer,osori,oculumoculo, &manibusmanus fuppo^ <iij.Reg.xiij. nens,qua idem ElifeusiufiTerar regi Hrael,ut arcüafferret,& fagittas, quc tu attuliffetjdixit ad regemtPonc manum tuam fup arcum,& cum poluif fet/uperpofuit Elifeus manus fuasmanibusrcgis,&ait,Apen'fcneftrarti orientalcm,& cu aperui(Tef,dixit Elifeusiiace fagittarn.et iecit,& ait Ellies us/agittaralutisdiüi.&ragitcafalufiscocraSyriamin Aphec donec con# fumeseum,&ra{c:Tolle fagittas,g cutuIiiTcfjdixiirpercureiaculoterram, et cü percunTiiTet tribus uicibus,et lUtifTetjiratus eii uir dei contra ipfum etait,Sipercufll(resquincjes,aut fexies.fiue lepties,percufiri(TesSynaufcp ad cSfumarionCjNunc aüt tribus uicibus percuties eum. Quis denic^ tan ta fapicntia & tarn folerti ingenio uir,qui fcrutatus fit,& caufam retulerif, qua,ipleorbisrcn:auratór,quidixit & Fačia funtjChriftusdominusIpuj tum lutumqjj&T linimentum miniftrat ^ reftituendolumine ceco .Siigi/ tur Horum operum quc mundana hominum còmoda refpečiatjprccipue ac proxime c. ul^ S^ analogij incognitf, et impuertigabiles funt humana folertia^Quis adeoinconfideratus,8^ temerari^praclumptionishomo,^ diuinorumfacramentorijpenetralia.qugipre reparator&C coditororbis; noadali'quemortalis uitacufum/edadrempiternä, qua oculusnouidit; neqj in cor hcminis afcendit,faluti coiiituityObCcura mente,titubantis^ rationisargutijsadirc,etc5prchendere(^nedric5temptuihabere,atq5rcif cere}aufii:quandoquidecoplures Ethnicorüfapientes.qPubmundifcr' uiebante!ementis,quadodcracriscofiderant,omnérationisurum,etargu mentandi lege poftponenda ftatuunt/ed fide tantum,& mentis firmitu* dineinhcrendumautuinant, lamblichode Acgyptiorumyfterrjsreftc, q ueterum de uirtute facramentorum traditionemcomemorando:obfer# uantia,in^r, dccensprarceptorumjoperumqj diuinorum ([quse omncm exceduiuincelÜgentiam^atqj fymbolorum facramentorumcp poteftas, folis nota numinibus,prgltatnobisdeificamunione.Idemauthor cu pau Io poft de potétia numinisin facrisenarrat, ait,In religione n5 poteft fieri opusullLialicuiusmir.abilisefricatig,ni(iad(7tillicruperorü aliqs fpecftator operis,5^impktor,NIaturaquidem humana nec rationem orationemuc
dediji
sacrämentorvm,	cxxv
de drjs rufcipcrepotcftfinedijs, nedum diurna opera faccre ualeatßnciU Iis« Bft enim imbecillis 5C hebes ufc^adeo, uc nutlum nuilirans fu^ remediu habeat,niß quandam diuini luminis porcionem defuper accedentem,nnc qua nihil a nobis Hr diuinum,Ha[rc lamblichus^Pudeac ergo human^ men dsimbecillicatem, SC fefe coiiRringacuanaactemeirana mortaLumprse^ fumpciOjqus dum rerum caducarum,& eorum qu^ fenfus palpicac,anaìa gias,prsecipuarc]ßradonesrimari&compra?henderenequeat,h%c fubhV mia xternacueticacis racramenca,qu£ omnem fuperancincelligentia fra f gilisS^nucans radonis difcuriione inquircre,iudicare,5^decernere no for midec.EcquIulsfatcrineceflrefit, operepredura effeilliqui femitamdefif derataeternzBraluds,eam<^perdircereopcat,utpnmóc0rìdecentibliscon iečluris 5č argumentis,de indubicata diuinicate ec fapientia magtlliri fecuf rior&certior fiatj quemadmodum depluribus prophetarum ÖC Chrifti faluacoris audicoribus atq; difcipulis^afgumenca & ßgna percntibus legi mus^Attamen cumpraeceptpris diuinitas8čfapienda,omnidubio femb> to,cognicaiam8č compercafuerit,quippecurioficas,immoexecranda àil dadarepucabicurinaliquodiliiusauchorisdicflum pfaecepcurti ücl moht tuminquirere,qi fieofderti fančlos Chrifti prophetarum affeclas quan doc^dubicalTe^é^radonesqu^ndeleginlus, hoc nonexeoquod deueriV tace, SCdiuinamediacon's iapiencia, ullain parcehacfitarinc,fa<flum pu# tes:Sedquodmodümquaerebantintelligendi,& operandiarchana, nee; non 8C contradicentium obiečla tollendi, propriam podus ignorantiam 8C hebetudinem accufantes,^ qf aliquo modo fallaciamjinfciciam, uel im poten tiam fufpicarencur magiftn«Sienim impudens S^ugfatius cenfetur (grotus, qui cum languidi corporis fui curamcòmiferic medico, quem h pléantea lumma prudentia^experiéntia SCprobicateuirum piane cognoi uerit,nu!lum caoien uelitmedicamentorumadmitcere,ni(ìprius (ibi de fin guliscaufe8Crationesreddantur a medico, cur hoc 8C non illud admini# ftret pharmacum,cur tale menfura uel pondere, cur hac & non alia hora, qaamobremiftamnontlla tangereuenamiubeat,&idgenus,quandoim pudenrius,atc^damnofius rudis ecc^cutiens.r^uiffiniiscitanimilanguori buscircumfeptushomuntio rcifcitaturcaufas S^rationes^queritde lacra^ tiflìmis 8C falubcrrimis facramentorum antidotis,qux nobis tradidit ille, quifoluslanguoresnoftrostulir,inquo omnem Hdem, fecuramq; Tana«« tionis fpemcollocamus : Cuius infcrutabilia (^uc Apoftolus exclamitat^ funcconfilia^é^imperueftigabilesfenfus, &uiaeeius, Chriftus feruator, acuniuerfornmreparator&conditor Deus , qui eft fancflus &bencdi> člus in fascula*
X irj
DE ARCAN A DEI PRO
VIDENTIA COMMENTARIOLVM in Pfalmum Beatus uir,
Ominum gcnusaduericaccm, artcrnamc^ bcatij cudincm nafcitur, quam quidcm in hac lubrica, fluxa tcrrenorum compagmc minime adipifcif nur, Ted eam in fublimi archctypa rerum machi na, acc^ in ipfo omniumbonorumfumiTioaffe^ quimur. Vana fìquidcm &^puerorum aepun^ dijs limillima funt cunčla jquclcnfu hicccrnimuj fc"t dum corum rantopere oblcčtamur illccebris,
_ quippc non rebus ipfisC^ ut nobis pr.Tiumitur)
icd inani, ò^nugarono quodamfìmulachro fruimur,paruuloruminftar quos nil graue,nil Icrium, nihil denicp corum,quibus fungimur in uitaob le(ftat,ledbulluln:,crepitacula,archit£ccptabella, ac ludusad umbrolain parictisimagincm, btqui iftiufmodi fenCuumincumbitdelici^s. lolifquc terrentsparcicurumbraculisjparuulusfane StT cccutiens eftoppidomcn^ tc,corporequidcm cffigicmgcrenshumanam,animouero cxprelTampe^ cudisrefercndo imaginem , qucmadmodum diuinaScillaDauidicacon prit.xxxf. clamantoracula.Nolitc ßcn ficutequusS^ mulus,quibus non eftintclie^ člus.EciUud Pfalm.xlviij : Homoquiinhonorenoncommoratur, affi^ milatus eftiumcntis.Infipiensquippeeft, ftolidumcppecus, quidumlii* dicra,5<:moxprctercuntia harccorporis oble(fl:amcnta,adimmenfam eoe leilium, lpir!c'jaliumcprcrumcel(itudinem,&: ineifabilem fupernarutt» dulcedinemüoacuieritjquinprotinusharciprafordidaquidcm, ac Ijrtifrt ra cadaci orbis blandimentafloccipendat,&:calcato,quantum mifera na^ tursecondicio pcrmifcrirjpropulfatoque omni praucc cupiditatisirrifsm? tD,ad coclellia empyrci globilumina uercat tollatcp intuitum, Ipfumc^ fubh'mebonumpulchrumjoblcdabilecpinfummo erccfla mentis acicat^ tingat, amct, podldeat, fruaturdeniqp per immenfa faccula, duum if girur tota!:^raimographiincentio,eiufcpconatusadunicum hunc fcopum conuertitur,quo aJhuiufcemodibeatitudinisfaftigiij prouchat&Tperdu^ cacgcniishomininTi,hocidcoinipro Pfalmoruexordio(uelutifagittarius fignum )pra:fixic,&rlibrum,rua ftatim fronte^beatitudinisnoticncape^ ruit,quam Galeri fequcntes Pralmi,quemadmodum8č uniucrfa prophc* tanim eloquia,tanqj ulcirnu,|)feiflum finctjj mortaliurcfpecflant.N^os igi tur huncprimü in pfalmoru ordine (^quo attenti reddimur,docilesatrpbc neuohOimprim:spatefacere8<rcnodareconabimur,eiurcp (ìcuc SC xliora quideincepsfuntPfalmorijjliteraléduntaxatintcllecflj^S^iuxcauerboril fonum polliccmurrlSJonquidemutlolentpIencptum Catholici,tu cxor« bitantesTudaice fynagoga?interpr"etes,quiuerborù ronum,ad fua potius pracconcepta,^ conceptus »d uerborum fenfum aptare,crahcrcqß nitun^
cur, hi
BEATVS VIR.	CXXVI
tur: hi quidcin ex peruicad & hodili Chh'flians ueritans contemptu, ilW ,uero ex immodcrato Buangclic^ piecacis afFe(flu. Non enim mendica,auc quoquo modouiolenca egee fua (ione ueritas orthodoxa,qusr locupleti ffì nie aUunde,d^ uarijs quideni,non minus nacurac/enlìbiliumc^ rerum ext pcrimentisjcp euidenciiTimis facti eloqui) documenti» conuincitur« Qpa* omnia fedulo infpicientiinpromptuquidem funCjSf Chridi funtomnia plena, Quaproptcr non extorquenda/ed literali intelle\fiu Qz quo folum trällere licet argumentum) accipienda fune prophetaru cliar ifmara^Qui bus (ìc pra?libacis,mox ad primw Pfalmorujuperum nutu.conucrtimur, Quoniam uero Pfalmographus hunc primum in plalmorü ordine,uri prgludiüjexordiumcp requentiüeffe uoluir,idcircooia que seternä huiuU cpfacculiconfcruntralutéjS^eaquaeutriurcpfcculimireriam pariunt,prai figuratim,& brcui quodam argumento dcpinxic,perinde ac u diccrct. Bea tus ille crit,q mala refugic,& bona amp!e(flit, Ad qug prcfcntis quocp fccu Ii comitatur^fperitasjquemadmoduadeorijcontrariahuiusatcparterni facculimiferiafequicur.Quorumomniucauffaetratioeft, qjipfecmniü facculorum rex SÌ: conditor Deus,bonis pr^fto cft,&r malis dditefcir»
Tria igitur prcfens hic Pfalmus ^ponit, primo,qu5 abrjcicnda queue (eruanda ik beactfìcandi ulri conditio. Secundo,(imilitudinc explicac,quo modo per eadem,quibüs gternam adipifcimur beatitudinem,huius quoqj feculi fucceffus còrequitur,eifdétp neglečlis in omnem infoehdtatem milo riamcp concidimus»Tertio,ueram omnium praedicflorum racionem cau# famcp affignac. Primum itac^duo commemorat,quac omtlino bea« cifka conditio depofcit/cilicet malarefugcre,quod iuxta naturcordinem obferuandum eft prius, Ecprofequi bona, quod eftnatura pofterius» Cur aurem ambulare cum impr>s,ftare cum peccatoribus, federe cum ir^ riforibus prohibcat : Ratio eft, quiamalorum culpae cum tria ßnt ge# nera Q iuxta tresanimae potentias SC operationes ^quzc adačlum uir# tutis requiruntur,uidelicet uelle, fcire, poffe, Quorum primum inemen# dabjle,8<I irremiffibile atcp in fpiritu fanAo p ccatum uocan t,quod ex pra uaSd impi'a uo!untaceprodit:uoluntarie erm (^uc ad Hebreos x^fcribi^ tur J peccantibus nobis, poft acceptam nontiamueritatis,iamnonrelirt quitur pro peccati« hoftia.Etillud iMath.xtj.Omnepeccatü dC blafphe# mia remittitur hominibus, qui autem dixerit uerbum contra fpiricum fandum,non remittctur ei.necp in hoc neque in futuro l'acculo, Secun 9 dum malorum genus,ex defevflu ipfius fcire, feu ex ignoratia oritur,quod mortale (^emendabile tarnen } peccatum appellant.ldc^ Apoftolus ad E? phefios iitj. innuit: Obfcutatum,inquiens,habentesintelle(fl:um,alienati auia Dei per ignorätiam,Etillud ad Roma.x^TeftimoniüOnqt^em pj hibeoillis.qj emulationem qdem Dei habcnt,fed n5 fecundu fcientiä.Tet tium malorumgenus,qdexFragilitate SC impotentia carnis gignitur,üeni alepeccatuuocitatjdequo Apoitolus. Nam uclle(^inqt)adiacetmihi,p^ fìc^re aucem bonÌ4,n6 inuenio : uideo em aliam lege in membris meis, re »
X iüj pugnancem
IH fSALMV«
pugnantem legi mentis meac, udle enim uofuneatisrcčlitudinemoficn^ dic,lcx ucro mencis,tntellečhis uericaccm defìgnac. Alia auc qu$ ineft mem brislexjcarnisimpocenrìamenunciati Duoautemhicanimaducrtc^icec enim omnium uenialiii peccacorum potiflimu in culpa (ìt fenfuum illece^ creatura^UcApodolusloquitur^uanicaci fubiečla eftnouolens, no camen omne peccacu,ex carnis (limuio orcum,ueniaIe eil^mulcoties quidem idgenus culpgjiber^ uoluncatis et: inccllečlus ope cocomitare,pec cacum ^ducic mortale.Hoc infuper tu qui Tapis attéd€,motiua feu cxecu tiua poteftas in opere thcologico,q> fidc,fpc,&: charitare prouenir, primo fundacin operatiuo feupračticointdledujparticipando tncüpotcntiai# rafcibili,In opeaüt morali forticur fundamcntu in irafcibili^participanda cu pradico inrellecflu^Caufa theologica uirtus,cü ßcinfufadefurni, ueniens a patreluminu^prius obuiat intellečlui^&inde in irafcibilem redu« dat, moralisautemUirtusediuerfoa fenfatisducens origincm,primöob^ uiatirafcibili, qu^indeerigitur, S^apradicoilluilratur inrelle(flu,quod tu tecum reuolue. Tribus igitur his maiorum peccatorumqß gene t ribus, tria euitandain Pfalmo refpondent. Ambulare cum impijs, re cum peccatoribu8,rederecumirnToribus.Cumimpioenimquenioc/ cupat ipl'a peftifera , & omnium maiorum coagulum imjSietas , nulli nec ambulare quidem,nedum Rare,&longe minus federe fas€ri,eo quod illieo inquinat, adcß perennem ([ omni ialutis fpeablata } ducit interi tum» Cum peccatore uero, quem occupat iecundum malorumge^ nus,ambulare,tametßminime ßtpermittendum,idtamen prohibcrilu brica mortalium natura non patitur« Quandoquidem non cft uiV (^utSalomo loquitur ) iuftus in terra , qui faciat bohumj& non pec^ cec» Et fi dixenmus(^inquitIohannes3 quia peccatum non habemus, ipGnosfeducimus^Septicsenimcaditin die iuiìuSj mox tamen podcs^ Aimrefurget, Quod minime ÒC niiì miraculo permittiturimpio, quod fi in prafCipitio et cafu peccator moram traxerit,demum necipfc refurget, EiTet igitur ultra humanae conditionis limites non ambulare in uiapeci catorum,fed prohibenda fuitilatio, qua; perfacile&iuxtanaturxmo^ rem , 8c prjcucnienti (^ut uocant 3 gratia euitari potuit. Cum irri t foribus autem ioculatoribusc^,quos tertium maiorum genus retorquet, auc ambulare, auc aIiquando(lare,haudquaquamprohibendum,quin^ imo C^utdefe^ac interdumrefipifcancanimaeuires} omninopermitcen^ dum* Sedere uero & deriforijsačiiibusplurimumocfj fuppeditare, o^ bicem pra:?bet, & fpem collic alterna? falutis, Primum ergo maiorum genus in ipfo ftatim primordio abijciendum admonuit, dicendo:
Beatus uir qui non ambulauic in condilo impiorum , 3 ConHIium attribuit imprj8,quod impius,quem no modo fuajfed & aliena obledant crimina, alios letifera fuggeilione 8c dulciuenenoinquinareatC^in lubri cum trahere nititur,-	Secundum maiorum genus euitandum
commemorat£Ecin uiapeccatorum non (letitj V'iamdicicpeccatoruni,
caducum
.r;BBATV$ VIR...	CXXvn
quodcaducQm S^inane.^oc
uer(uniniorcah'ümgenus cranfeaceft necenTeJreigitur in uia peccacorum natùrac iegeimpdlimur. Scare aucem uoluncacisimperiocommiccicur;
'Tertiurn malorum genus aufugiendum enunciac £ Ec in cathedra ^ucf fede^deriforum non fédic«3NIani anibulare,(lareue cum dcriforibus ' non tollit rpem aeternac falutis,ledere autem 5c plurimum ocq fcurrilibus «deriforijs a<n:ibusimpendere,protinus aregno coeiorum excludit^
Atquoniamnon ratiseftadbcatitudinemconfequendammalarefuge rc,ficenim etpecudes, 8C genus omneferarum, quia nullius cn'minis rea funtjparticiparentarternaEralutis, fedcumhocrequiritur, ucidquobel ^ Ücis praeftantius cd genus hominum, fcilicetmcns ipfa humana, fuum exerceat acflüm« Eius uero adus in folam uoluntatis ec inceliccftus ope ^ racionerh confiftic, uoluncacis operacio eft,uelle deßderarcuc, intelle f člus uero medftari,uoluncacisde(iderium fummum bonum efflagitar, dC incellečlus mediracio , fummum incelligibile pecic,quodnil aliud eil qua Dei uerbum, fapiencia/eu acterna Dei lex» Ec fummum bonum, quod uoluncas defiderat, idipfum eft, quod alterna Dei fapientia, èC 1ex:Hosigicur humanac mentisaélus , quibus fecunda bcatificandi uiri condicio confìftitjdocec Pfalmifta dicendo^ (J Sed inlcgcdomini uo ^ luncas» J Rečlius defiderium eius, hoc eft uoluncacisacftus circa legem rupernam,tan^bonumpulchrumqueinfummo» Ecin lege eius me * dicabicur, J quod opcracioeft intellecfluscirca fupernamlegem omnium mcèlligibilium primum.Vocacautem diuinamfapienciam legem Dei,q) quemadmodumicxhominibuscradicamecrum quoddam eft, &omni^ um mycrocofmiacfluum moderamen, ßc 8C diuina fapiecia ordo eft,quo inacrpcofmi 8č uniuerfi orbis mocus ačlufcp^diriguntur, Necaudire licet hic,per legem Dei,Iegem mandatorum ftilo cofcripcam humano, qj huic tegi adimplendas non facis fola menciscogicaciojfed ipfa operis exhibicio dcpofcicur. Superna aucem lex, puram fedulam<^ mentis medicacionem requiric,iuxta illud PfalmiftcjViuam quialex cua medicatio mea» Ec il^ ludjConcupiui falucàrccuum domine, lex cua medicatio mea. Verum qni aternam Dei legeminhiac, eamquemcdicacur,isutiquelegem mor tälibus a Deo tradicam paricer colet, meditabiturque cani^ ajcerna? legis imaginem, His igicur fatisexpoficumefTeuidecur, quefit & abijcienda iSCpFofequendabeacificandiuiricondicioJndefubiungic, [ Eceric tan^ quam lignum, J Qupdaüte.m horumobreruantiahuiusquoc^rcculicS iiiiteturprorperitas^quemadmodum &eorum contemptum miferia feg^ turVifjra hominis'cuiT» pianta fimilicudo declarac^ Homo namcp ([uc Peri p'atécfcoruprincipiplacuic^pianta euerfa dicitur,co quod radix cius com plantatur inTùperis,quemadmodÌjarboris in cerrenis.Plants igicur, tam humanac,^fru(?liTeriligniprorpericasnonpendecaIiundc, nifi quod ad nuulos.S^aqUarucónferuncur fluenta:ha?cquidemad fupercceleftcm 8C ^^érpecuam liiucncium aquarum fcacuriginem , illa ucro ad aquas hu f • ' ' • -	.	-	railabenccs
IN PSAlMVM
milabentes, qux terreno 8c deHcienti fonte erumpunf» quo ßc irt ómtt'i ca quas ucriuique plantar func^profpere eiienianc,homini quidcm fìngula trium bonorum genera» Animi/* corporis externa, Arbori uerotrul ftus folia cscteraque aduentitiaj üc flöres^ gümi, rarmenta,& id genus. Haec igitur doeendo inquit [ Eceric ] Icilicec üir ille qui mala rcfii i gic,8cbonaprofequitur [ Tan^lignum ] fcilicetfručliferum [ quod] craniplancacum e(t adriUuIosaqüariim,Siccnimiu(lus, permedicatio^ nem dčde(ideruia:cernad Dei legis cranfplantabitur adfontem aquxfai lienris in uitam aecernam, TranfplancätiO eft arboris a loco, udì fata flieric, ad alium tranflatio ut magis coalcfcat ,fìc fata cft mens hominum incerreno&fqualidocorporc, ubi non fufcipicincrcmcntum, nifi con l uerfa 8C cranijDlancacàiiiruperis. Qncmadmodumigitur piantarcene ficio in terrenis refertur ad plantationcm humanam in cccleftibus, fìc utique effcdus, qui ex fuperna plantationc refultat , rcpra^fentabitur per* effeclumplantationis terrena: [ quodfrurtiim fuum dabit in temi poreiuo 3 quumad perfccflam magnitudincm coaluerit, nonpra:co^ cem, neque lerotinum , fcd debito tempore dabit frudum f tìte< ùisfolium 3 quod eftfru(flus tegmentum[[nóndcfluet jexaflfiduoquo alitur humore [ Ecqua:cunq^ ] fcilicet aduentitia , minusa natura: intenta, utBores , gumi,rarmcnta[faciet profperabuntur Jßcadip^ fani exailam tranfplantationem humanam in fuperisjanimi dotes, corpo ris,excernorum(^ bonorum comitantur fucceflus. A nimi bona fimilitudi néreferunt fructus,Corporis reprjfentat folium arboris. Aduenticijs af^ fìmil a ntur externa,
Quum uero grande diuina? prouidentias'circa humana gubernacula facramétum hic latitar j Aliud coniìmile Hieremif cap.xvri.recenfeboora culum,aicenim. Benedicflus uir quiconfidit in Domino, 8C eritdominus fìdutia eius, 8č cric quafìlignum quod tranfplantatur fuper aquas,quod adhumorem mittit radices fuas, Sčnontimebit quumuenerita-ftuSjS^ ericjfolium eius uiride, 8č in tempore ficcitatis non erit follicitum, ncc aliquando defìnet facere fručlum, hacc ille, C1.W cum aie benedidus uir qui confidit in domino, refertur ad illud. Beatus uir cuius uoluntas Se meditatio eft in lege domini. Exinde ubi fubnečlitur [ Et cric quafì lignum J fìmilitudine oftendit quod confìdentiam in domino huius etiam facculi comitatur foelicitas, [ Tranfplantatio ] utprius tradidi fpiritalis regenerationis facramentum defignac. Tu igitur fi Tapis aduerte. Quemadmodum ligni non cranfplantati ariditatcm minime efFiciuncaquac^fed obaquarum abfentiam id efFidt acftus, fìc & triftes huius farculi euencusnonfaciunt aqua: fupernac, fedextraneacau ... farum feries, quibusobuiant mortaIes,quoties"aDfcondita eftfaciesdomi ut.xxxir) j^j jyjj^jj jjjy^^ MofìsjEc abfcondamfaciem meamab co, 8C ericin deucra* tionem.f.permodum fequelac, Quemadmodnmnaurgabfentiacaufani dicimusnaufragi),cuius pracfentiaeftcaufafaluris» Stultitianam^homi
nisCiiiquic
; BEÄTVS VIR.- - ^	CXXVIII
nis f inquit Salomo) fupplantat grefiTus dus, SC contra deum fcruec-(or (imnrjjQjiöd naturg lumine cognouic uir ethnicus Pcolomeus^dicen^. dorfapig^sdominabicuraftristQuodec Hieremias diuino afflatu docuir^ inquicns, A fignis cgUs nolicc metuere,a quibus mecuunc gen tcs.Cuius e/ tiam rd myfteniiin reuclat canticum: Qui habiéat in adiutorioaltifji ^ rai. Tu igitur h^ctcciimreuolue, ÒC modum, quo diui'na prouidcn '^ da humana rcfpidat gubernacu!a,daraintelligcntia apprehcndere po^ tcns £ Nonficimpij, fedtanquampuluis ] ([t revftius ftipula-) [jquäi proijcit uentus. J Nam quemadmodum pra:*dicflorum obferiiantiam huius Sc fütun facculi comicacur profpedtas, fic Harum conremptum , utrtufque facculimroclicitas prouenit*	Primo igitur pra^fenrcm
miferiam, ddnde T ubi Icgitur, ideo non refurgcnc ) '^uturam dam ^ nationccommemorata Primuoìdefignat, dicendo,non He, id eli, Non lìc imp!) lìcuc iufti piantati in fuperis , qui fupcrccclcftì irrigsti hamorc non ti.nenc , cum uenerit a:ftus: fed tanquam ilipuia , qusc nullius traiifplancationis SC alimenti capax miferchuc, i!!uc ucntoruni turbine agitur, Ot fi forte ad aquarumduolospulfa quoquo modo humoris parciceps efficeretur, diuturna? tamen pcrmanentiie minime effe poteritibreuienlm putrefcitj&r moxincorruptioncm,palueremquc redjgitur» Sic SC impius, fi ex certa forfitan caufarum ferie, diurna ordinatione fic permittente,aliqua fcelicitate potitur terrena,non quidem crit longajua, fed ftatim mutabit blandiens fortuna uulrum, Vidi in<> quitlobv. 3 ^^^ultum firma radice, maledixipulchritudini eius ftatim» Tu autcm attende, q?hicfoIum exprimiturimpius, dicendo, Non fic impij, peccatorem uero concicefcit. At ubi futuri igculi miferiam comme? morat, impium fimul SC peccatorem enunciar, dum ait. Ideo non refur^ oent impii in iudicio,8<:peccatores in congreganoneiuliorum.Ratio eil, cppcccator, utex diclis conflat, nonitaftatim &funditus(]utimpius]) cuellitur a fuperis, & ideo non comparandus cft ftipulac, qucc pror fus euulfa nullius deinceps germinis,ac diuturni uiroris parciceps fieri po# teft. 3cd(] iuxta Hieremix documentum 3 fimilis di peccator myri cac in defertOjSč terra falluginis, quetametfi non ilhcocxtirpctur& are^ fcat, tamcn pofi: aliquod temporis fp2cium(]nifiinterea tranfplantara fucritadaqusrum fluenta) tabe aridoueconfumitur, ut nulla exinde fru člifertC tranlplantationis fpes rcliqua efTepoiTir* Sicuciquccon:ir.gir, uc in obfcura dC prsctereunte hac luce, peccator prolpcros forciucui ci-ucntus,quod tamen omnimodac impietatis uiro minime rerum ordo per mifit, Quaproptcr impium duntaxat hic profcrt, Sc peccatorem filcntio inuoluit, futuriautem falcalimiferia paricer condemnat urramque,&f ait [ Ideo non refurgent impij in iudicio, & peccatores in congregacione iuftorum J Ex co cnim , cji ncque impi) nec peccatores tranfplsntati funt ad aquarum riuulosjfequitur, q; n5 replantari poiTìnt, nccrefurge? rein iudicio.uiddicctrefurrcčlioeiullorij« Omnes,n, inquit Apoftolns,
refurgcmus
IN PSAlMVM beatvs VIR. re furgemut Jed no omnes imniucabimur«SoIura autem in gtoriofa« Ccol* pora immutabucur elečli : Licere igi'cur cocextus,legendus eft«[dco impfj &peccacore$,quando mdicabuntur,licetrcfurgant,n5 tarnen in congre* gacionem iuÄorum; Quoniam nouicdominus uiam iuftorum, 8c uia irapiorum peribic* Hic certio S^ ultimo loco maximam omnium pr^diV čiorum caufam a(Tìgnat,perinde ac (ì diceret,Ratio,quare i uftus fìr,ueluti lignum tranfplantacum ad aquarum riuuIos,et tam in hoc ^futuro li^cu« lo fcelix:impius uero,tan^ ftipula,&: perpetUae miferias obnoxius, rat/o inquametl,quoniam Oeuscognorcic«i«adhazrecuiai;iuÌlorum ( ut illud: Adam uero cognouit uxorem fuam Aeuam ^ 8č qui noncognofcititcr impiorum,tdeo fruftratur 5č perit^Si quisenim ignorar ( inquit Apoftoi lus) ignorabitur :qui ignorabitur, abfcodetur ab eo facies domini: illc aut a quo domini facies abfconditur, deuoraturabanimantibus terrae8fpe» ric.ìNJamquemadmodumrdentianoftra defuperis, nexus quidame(l& uniocumfuperis, quam unionem rerum profpericas fequitur, Hcigno) rantia noftradefuperisjintcrfticium efì:,&diuortium parit, ad quodde* uoratio,& huius & futuri fa[rculi miferia comitatur, quia abfcondita eftfi cieseiusjcuius praEfentiaabomnimalorumeuentuprotegimur» Caufj autem qua uni Sč non alteri adhxreat Dei rpiritus,eft ipfa a(rimilatio,ad; hxretenimnmilifìmile. Fit autem adimilatio per conformitatemnoßri conceptus conceptui diuino,conformitas refultat ex eo,q) ncs eadem pro modulo noflro concipimus,qua? diuinac menti infunt, qua: Deiuerbum, dei fapientiam,jternamcp dei legem nuncuparilegimus«Aeternam igitur dei legem meditando, conceptuum conformitas gigniciT, ex com formitate afìTimilatio, aflìmilacione adha^fìo, adhaeHonc rerum fcnfibiliumprorperitas,8^confumata sctertf ni facrculi foErIicitas,Hinc fcribitur: Veniant mihi miferationes tua?, et uiuam, quia lex tua meditai ciò mea.
PAVLI RICII DE ANI^
MA COELI, IVXTA PERIPATETICORVM
fančlorum dogmacà,compcndi'um,
.11. '
i
Apologetica pricfatio.
. . I J	-
AMCTA OVIDEIVI RVSTICr^
tas (^ut Hieronymus loquitur ') (ibi folum pro^ dell,SiT quantum a^dificac ex uita? merito, tan^ tum nocet fi deftruentibus non reßftat, quan<> doquidem haud fecusrefugienda,uiciocß dan^ da eiì:,taciturnitatis ac tollerantiac nimictas, cfFrcnis difceptandi&Ioquendiprocacitas, co maximc,quo facra ueritacis penctralia lacefTi,
___prophanaric^ (ìlentio noftro permiferimus ^
Qj.iumitacpiamdudumIngolftadijcum ccleberrisno dočlorum uircrü conucncu literaria mihi contingeretcommentario, nefcio qua dideren # di &colloquendilene in quoddam deccelefti corpore examen (^fcilicec animatum fit,uelinanimum ) fermo noiì:er proruperit,longa demum ec mextricabili utnncßliabitacontcntione,quidamdiuincc fapientix cultor aperta quidem fronte afièrere non abhorruit,execrabiIem,paffimqiafide exorbitantem efTe pofitionem, qua: celeftia corpora animata cenfuerir, Scriptis infuper fuis eandem exoticam,& ludicram effe aflertionem/co^ matum quidem magis aculeo,^ rationis acumine contendittundeper^ multis fančlorumj&Cpraccipuis orthodoxa; pietatis uiris contranititur, meifc^ affertis turpiter hac in parte obtrečtat ,^obrem ne &ipfenimia tolerantia im moderatoci filentio crrorem &rculpam agnoicere uidear, utc]^ halle peftiferam, qua me tetigit,lucm abfcindam,concifum dC pcr^ breue hoc excuffl compendiolum.quo piane &rabfcp ulla quìcftioncccn^ fpiciliceat,hancnoftramdeanimacoch fentcntiam niHilC ut uir illeim^ pingit^perperam,8£ab orthodoxa pietate alienum afIercrc,quinimo rationijSč faiicftòrum traditionibus undicp confentaneam exiitere : in fìngulis tamen clarifiimis Ecclefia: ,qua: a non errante fpiritu rcgitur, me committo luminibus,abnegans meipfum captiuum redigens intelle ^ «fluminobfequium Chrifti, qui folusmeiudicet, non humana dies, in quem fpero,in quo fapiam, uiuamq^in fgculorum fgcula»
NON PENITVS DEMONSTRATIVA, VA; lida camen pollicecur argumentat
Y In #
T^^qu^rcnd^^cac]p<3ccoElc^l^umcorporuman^ma quid fendcndinm tji4 -Ldeacur iuxca racionis,S£ Pcripacetkorum dičlamina,quiduc afTeren^ duml'ecuiidum orchodoxacueritatisfundamentaitfiaquae mo~x iubi^cif uncur Themata hoc breuicxamiiic piane rcuincere conabimur, fi priuä carnea prxfaci fucrimus,qj tertiiim in hoc Thematum ordine, non quif dem omnimoda ,&ìrreuincibili Tyllogiiaiidi lege demondrarc dixcrim, alioquin temeraria magis , cppia ftiidiofaue nollracenfereturpr^riim^ pdo.Siquidem fapiensille Peripatetici dogmatisarchitedus,dum fecun do cccU caiiiam qiigric uarietatis cccleriium corporum motus/e deeiuf fcemodi prajfumptione longa quidcm uerborum purgar l'crie,Squali üeiiiam dari petieric, cj? tam celfatentec cxgmina, ÒC eorum , qujimp mcnlò fere nobis abfunt interuallo fcrutinia fulceperitjquoqj tam par^ liac luiFiCientiaB dehisrationesattuleric, Sicuticp Augiiftinusdiuiiwcpa* ricer dChumanx fapientiacuir ,dehoc noftro Qin Iccundum Gen. ) lo* quciis examine aù ,Nunc autem feruata ferhper moderationepiicgra* uicatis, nihil credere de re oblcura temere debemus.Qua igitur fronte, Se qua animi immoderatione cgoipfe fragilis nimirum, fcgnifq^ rerum fublimiumexplorator,(olidiffima inhuiiilčcmodipofitioncm,8č quciiif crepide demonftrenc ratiociniaexcogitarc ÄTdcpromercaufim, ca atta» men quibus in afFirmatiuam potius , ^ négatiuam huius inquifìtionit lencenciam Ferimur cxprimere lančco fpiricu duce ^ centabimus;
Pn'mum Thema,
Ad fidem orchodoxam nil referc animata , ucl manimata.coclcftij corpora dicere.
Secundum,
Prophetarum/andorumi^eloqufjs magis confentaneumuideturjafl firmatiuam huius inquiQnonis ^ ncgatiuam partem admiccere,
Tertium.	^
Ratio Sčfenfibilisreru ordodeclarat ccelcftia còrpora animata cxiftc^ re,anima fcilicecqueccElumipfum ^füo modo)infornlat.
Mec rcpugnat,necfequitur,cx fìdci flindamcntis coclum aìiimaf cum dicere,
PRimum igitur Thema ÄTratione fanAorum autoritatc oftcndi^ tur.IIiud enimquodfideifundamentis ncc rcpugnatjncccuidentife^ quela exaliquoillorum crahitur,nihil rcfertilliusalterutrum oppofico^ rum admittere,Poiìrio de anima cccli eft huiufcemodi, quod piane c5per# cum eft Icrutanti fìngula fìdei fundamenca, & facri elocuin dičla: huius i« ca(^inquiIIcionis,quamlibecparcium ueram , uel falJ làm dicere ,nil ad
folidam»
C OHL I.	CXTCX
folidamj&rinconcufTam fidei ueritatem prìrftj^rc,cicpadi'merepoterit.
Idem Auguftini, Thoma:,Io.Scoti aučloritas enunciac.
HAncauccmpoficioncmmulti,8čclari(limiqin'dcrn,turn prifci, tum recciinores diuinac fapicntiajuirijcxplidtc ucl per modum Tcquelst luce clarius aft'irmanc, primo fulgcncillìmi fyderis Aureli^ Auguftì^ ni dida attende,aie eiiim in Enchiridion xliq.ìSlcc illud ccrtum habco,u^ trum 3.Ì ciuicacem (iipernam pertineat lol,5c luna,animata lydcra,qua Utis n j;inalla corpora lucencia,non cam;n intelligenn'a uidencur: fì lune mimicacoe'ell:.acorpora,p2rcinent ad locietaeem angelorii illorij anime, Idemfuper Gcnel.i),loleccciaminquin, utrum cocliluminaria conlpicua corporaiolum lincanhabeancrcifloresquordam fpiritusCuos , lìhai> bene, ucrum ab eis eciam uicalicer infpirentur (ìcuc animantur carnes peranimas animjlium òCc, Nunc aucem feruara fem per modcrationc pia: grauicacis nihil credere de re obfcura remere debemus, ne forre, quoJpoltra uericas patefwceric, quamuis libris fìuc Teftamemi ucteris finenoui nullo modo elFepofllt aduerfumjtamen propter arnorcmno^ ftri.erroris oderimus. Rurfus Retra(flationum xt. Scd animai, inquir, ^flleiftura mundum licuc Placo (enfìc, alijcp philolbphi plurimi,necracio^s ne cerca indagarepocui,nec diuinarum fcripcurarumauctoncace perfua deri poflTe cognoui: undc cale aliquid a medidlum ,quo id accipi poU fìc,etiam in libro de immorcalicate anima:* temere dictum notaui , non ^uia hoc fallum effe confirmo,fedquia nec uerumeiTe comprehendo, qj fic animai mundus,Ha:cille. Ex quibus aperte colligimus, AugufliV ti.um non ludicrum,6^afìdeifundamentisalienum(^uc uir ille conten<J die j)-dicere animata eiTe cocleftia corpora,illorumcpanimasin coctu col# locari-angelorum,&rcp ifta pofìtio, nec ueteris , nec noui Tcftamenti diclis aliquo modoaduerfa clicpon[u:& illud RctracTrationum fbbiliili # inura nollrsepofìcioni>>robur, &incxpugnabile pracflat firmamcntu, eoq? eiulcemodi RecracTrationumlibrumomniumcoruin,quciplcantta eonicripferat, ueluti cenlorem iudicemquc efle nemo ignorar. Sic SC fančtus de Aquino Thomas, cum declarauerit contra gencilcs fecundo, Ariftotelem ieniìilecorporicelefti uniri intcllcčtum lecundum formam, (ubnecfticdicendo: Hoc aurem quod dicium eftde animacccli,non dixir-mus quali aderendo lecundum hdei docflrinam, ad quam nihil perrinct fiue fic ßue aliter dicatur» Similiter xt]. quodlibet Icgimus cundcm ^jcentem^Egoautem dico fecundum Aiiguftinum fupcr Gencfìmad litcram,.cjj non refertad fidcm,'(ìcuey nòn animatum ccclcfte corpus. Sic utiq? edocflus 8C diuina: perlpicatiseuir Io . Scotus dccimoquarto Dijtincftio'ne fecunda aie ,Qiiantum ad animationem fcilicct corporis cccieftis uidecur eflc dubium. Ec pauloinfcrius cum multiplici Auouf
T jj ftiniTcn^
DE anima
ftiiii fcntcnti'a eandcm pofitionem aftruxcnt, fubiungit ( brcuitcr in> quicns^ficocUluntinammadjhoc eftcrcditum èC non racione concluj? lum, quia nulla eil conditio in corpore ilio,ita pcrfe^Hrc, manifefte ap^ parcns rcpugnare animationi corporis,hccillc. Qj.iibuspalam accipi^ mus,c]7 nulla in parte,necrattoni,nec crcdulitaci repugnac ca:lum ani t matumadmittere»
Idem permodum fequda:, nonnullis" fančlorum adfcribcndum;
PLures infupcr fandorum idipfum per modum fequelac dicere nouij . mus, fcilicct qui dubitane, &C pro nullo habenc inconucnienti an« gclos naturaliter uniri corporibus, eiri:p inßliere, quippe fi intcllcdua# lislubllantiaapta nata eft corporis confortium expctere,magis prcfcul« dubio inclinabitur,&r prona cric ad corpus fublimc, & fempiternum,^ ad terrcnum,dCcorruptioniobnoxium,magiscnim adha?ret fimile fimili ^ difconucnienti. Licet aliter ncc iniuria tota ferme iuniorum thcolof gifancium Ichola contendat ,rcnuens angelos corporibus inhsererenatu^ ra.Q;iod autem plurcs anriquorumßc de angelica natura (entiant,il< lorum dida dcclarant, reticefcomodoDionylium,Auguftinum,Gre» gorium,Damarccnum,quibus(^C€fteinqua?rtiombusde malo Thoma) iuxta illorum uerborum (bnum nonabrehanc alTertioncm adiudica» ri licet,Sed quia ad aliurn torqueripoflTunc intell€Čium,illosfilentioper# tranfeOjAtrapicntemSč deo plenum incanticis Bernhardum,audiainu« dicentem,Ca?terumangelica corpoi'a,utrijm uereipfìs Ipiritibus natu* ralia lint licut hominibus rua,8C fine animaliaficut hoFcSjimmortalia tarne nolo ut a me inqratisniidenc ,n. patres diuerfa lčntire,ncc mihipipicuücft qd alterutrü doceä , me nefcire fateor,rcd noftris ^fcCtibus non muliu conferrearbitror Harum rerum noticiam,Hcc Bcrnhardus.Qui uticpex eo,c]? pro neutro problemate habet, èC alios lančlorum quocjj habere contirmac,nec eius noticiam multiim fpccTrare ad perfečtioncm lalutisfci* licet angelos naturaliter unire Tibi corpora, multo rationabilius fulpicaw dum erit de anima cccli,q7 unita He illi fu apte natura, q^cp huius rei ucl eins oppoßti afiTertioparumrcferacad uiam ralutis,& fìc per iequclam rcuin^ cimus fecundum Bernhardi aliorumcp prifcorum documcnta,non pror» fus elTe alienum animata dicere cocleftia corpora,Quibus omnibus fifmi* ter concludendum,nihil ad orthodoxcfidei ueritatem referre animata ud inanimatacücleftiacorpora admittere, Autoritates ueroö^ rationcsquj huius oppo(itum uidentur conuincerc,pofl:remo fuperum nutu in lequc^ ds conciullonis ^aminepnimMnibiguicacis nodo ioluerc conabimur.
y < ' ■ '' '	Sccundum
ČOl&Lf,	CXXXi
Sccundum Thema, Prophetarumjfancflorumcpeloquijsmagisconfèntaneiim uidctur aó fìrmaciuam huius inquificionis parcem,^ negatiuam admittere.
Si inanimacum eflfe cceleftc corpus,propheta id fìlendo cäufam d<i diflec idolatria: cukus permanentia:,
MVltiformifancTtoi^SC ^pphctaR» (enteci'a hoc Thema aftriiere h'ceC j Sc primo,q? dictis cSfenciac ^phecaiS2,duphci fyllogifadi lege oftedo. Primo ß deftriictioné cocradiclorijj'ecüdooftéfìue (_ut uocanc ) atcp di* recle.Argumentjiidum igicur primo,ccclum fecundum prophetam non cftjiion aiiimacum,crgo animacum fic oportet,Si enim inanimacum cfj^ reccoclum,prophccaidiprumfilendo caufaextitiflctjroborandi permit # teiidiue idolacriaj cultum,nam ( ut fecundo de auditu traditur]) nautc ab fentia,eftcaura fubmcrfionisjcuius pra^fentiaeft caufa falutis, Sic utiq^ inanimationis cceli ignoratio filentiumqj, caufa eftpermancndi idolatrie CLiltuSjCuius cognitio S^explicatio caufa effet tollendi.Qiium igitur ab^ furdumfitopinari prophetam Q omni diligentia: ftudio SC anxia cura follicitum ad idolatria: cultum tolkndum^liluiileid, cuius cognirio ucl fides potifllmam dedifTet caufam eiufcemodi cultum fperncndireiicieni» dic^,facile Älfolida quidemracionc colligipotcffc,non eile inanimatum coelefte corpus.Quod autem id propheta filuerit,conftatfcdulofcrucan tiomniaprophetarum eIoquia,ea prscfertim locaqux maxime huius rei expreiUonem depofcunt,lcilicetubienixius ftellarum ccrlorumcp incu^ fat 6(fprohibetculcum.Nuf^enim audies prophetam fua? increpatio ^ nis rationem diccre,q3 non uideant,non audiant, ncc intclligant coclcflia fydera,quemadmodum ubiqj dum ftatuarum redarguir cultum,hanc pfamfemper rationem in medium profertsUcDeutcronomij iiri. ftruicn^ tis drjsjqui hominummanu fabricatifunt ligno &Iapide, qui non ui^ dent,necaudiunt,neccömedijt,nccodorant,EtilludPfalmorex>.x:irj. Si^ mulachra gentium argentum SC aurum,opera manuum liominum, Os habent SC nonloquuntur , oculoshabent SC non uidcnt, aurcs habenc Sc non audiunt. Et illud Efaia: xliii] . fpfi funt teftes eorum, quia non uident, nccp intelligunt» Rurfus: conducentes aurificem ut, faciatdeum , fed SC cumclamauerit adeum nonaudiet,dc tribulationc non faluabit eos.Ha:c SC multa id genus in (imulachrorü, ftatuarumq? ex probratione prophetam exclamauifTelegimus.Dc fok aurcm SC luna,ccriJ terifc^coelifyderibusminime.Quum tamen,ad tollendum illorum cui # tum,nane omnium aliarum rationum exquiiìtilTìmam fuifrc,ncmo ignoi> ret, S^quando aftrorum cultum propheta redarguir, caufam affignat (^non cj> non au diane,aut non intelligant^ fed q? populus Ffracl non eft illis attributus , illisucuc canteri gentium obnoxius, cum (it populus in
Y ii} hjcredi^
Dcut.xvij hxredicatcm cicčlus altifTimi. Autquia non prccccpen't cifyderum cuU ' rum dominus,ut fcnbitur. Vir aut mulier,qui faciunt malum inconfpe^ (flu domini dei tui,&r cranfgrediancur paiflum illius, uc uadant Sc icr^ iiiantdijs alienis,&r adorcnteos, iolcm,6č lunam omnem militiam
Dcuc.xxix. cceli,qugnon prcccpi.Rurfus,Deliquerunt pad:umdominiquodpepif gic cum pacribuseorum,quando eduxic eos de terra Aegypti leruie^ runt di}salicnis,&radoraucrunt eos quos nci'dcbant,8(j: quibusnojifue^
Deuc.ni]'. rant atcributitS*: illud.Ne forte eleuatis oculisad ccclumuideas folem^ lunam,& omnia aftra cccli,&raucrrus adores ea,& colas, quibusat^ tributi funt omncs populi uel qucdiftribueritcuncflispopulis^quifub uniuerfo ccclofunt, uos autem tulit & eduxic de fornace ferrea Aegy^ pti ,uthaberet populum lia:redicarium , hccibi.ljt licet hic,ubinoslef gimus, Et quibus attributi funt, latina editio habcat,quecreaucritinmi niftcrium jhebraica tarnen ueritas eadcm qug nos interpretati fumuse^ nunciat, Bt plurimum quidcm admiratione dignum exiftimo ,qjcan# dem Hcbraici exemplaris diclionem in uniformi fententia, quam teronomrj xxix. 3č recftius quidem ') tranftulit, quibus non fucrant attributi :Deuteronomrj iii]. corrupte proferat, quac creaueritin niftcrium, quummultum adueritatis archana referat hoc uel ilio modo litcra; feriem fc habere . Detegit infuper idipfum myfterium hebraica ueritas Deuteronomi) xxxi.quod latina quocp acditio obnubilar, legi# tur enim ibi Hebraice ,Et fornicabitur poli deos alienos terra?,ad quam ingrcdietur:latina ucro arditio exponic.poft deos alienos in terra . Id rurfus declarac illud iirj.Rcgum,Immifit in eos dominus leones,8^ec> ce interficiunc eos,eoq? ignorent ritumdei terra::ibi quocpueri intd^ ligcntia : latina editione obtunditur, Sed altiorem ampliortmcp inda^ ginem eiufcemodi fcrutinium commemorare hic uolui ut expoftiilat: hcc uerotibiinnotefcat,permulta effe facra prophetarum eloquia,qug quum in Hebraico exemplari Icclites, fublimia quidcm magna inde orthodoxa^fidei facramenta percipias, qua; latina editio uel obumbrac uel prorlus conticefcit. Huius autem ueritatis teftimonium perhibebit quiuis Hebraica: lingua: peritus , immo qui eius incunabula, 8C pdf ma duntaxat rudimcnta attigerit. Ex quibus denicp colligis, pof tior cauia,qua propheta cultum redarguir fyderum , fit, q? populus dei elecflus, noneft attributus feuobnoxius ut funt quoquo modocje^ reraj gentes^alicui coclefti numini,fed Regi duntaxat fa:culorum,in ^ iiifibili Sč:immortali deo, Qiiod(i efTentinanimata fydera, nullumu; tiqjad hunc cultum reuocandum magis efficax fufficienfqj extitifletar^ gumentum , cuius ignoratio, filentiumcp , caufam dediilct huic cultui permanendi, quod quum abfurdum fit, & a prophetico fpiritu j rigi^ doc]^ aduerfus idolarum cultum propugnatore longe alieniffiinum ; confentaneum uidetur, non inanimata cflc cccleftia corpora ea ergo
iuxta
C OE L	CXXXfi
ùixca prop hetariim fenfiimanimata autumarclicet,quod abexordio per concradi(^ortj deftrucftionem monftrandLim fumplimus.
PROPHETA PLAME, ÄVT SECVNDVIVl
iierifimile,coßlefha corpora animata tripcrtite cnundar,
IDrurfus&Crecfloquidemfyllogifandi modo declaro, illiid quod pro^ phetaautplane,aucper modumiequelscjud lécundum uchfimileenun Cfac,eiur<.ß nullibioppoliium aHrìrmat,proplictarum menti afcribendum uidetur,polìtio de anima cocli eft huiufmodi, (ì enim uaria prophetarum Icriicariseloquia,cnpcrtite id illorum dictis comprehenfum inteUigcs,PnV mo,anima: esplicando naturam,Secando eam inferendo ex confequenti, Tertio eandem proportionalirate operationumcp fìmilitudine,enuncia andò.
ANIMAE NATVRAM EXPLICAT SALO^
mojcamc^ Ipiritum appellar.
A Mime natura Ecclefiaftis primo explicat Salomo,Luftrans(^inquit^ uniucria in circuitu pergit fpiritusiubi nil aliud fpiritum uocare po<> tuit autipfiim ccelicorpus,auteam uirtutem,qua affldue ccckfte cor^ pus circumuoluitur. Quü igitur corpusipfum minime per fpiritü audiri uoiuenc,mocncemcrgo cceli uirtutcm,quam'anima appellant,defignat : cp aut ibi non ipfum folare,feu coclefte corpus intelligat,ratione duplici o^ lt:endipoterit,Primo,quia fenfusliteralis,a quo folum traherclicet argu^ inencumjiion patitur,ut per ipiritum intclligatur corpus, nulla ad hoc ra# tioi!e,ueI manifefta aucloritate cogente. Secundo,quia cuidens daretur ibi nugatio,Sč inutilis eiufdem repetitio,eo cj» ftatim ante deexacla coeli gy# ratione fermonem fecerit^Oritur inquies Ibi ÒC occidit,& ad locum fu um rcuertitur,ibicp renafcensgyrat per meridiem,&flečlitur ad aquilonem, Cum Igitur non de locali corporis motu fermo fit,de fpirituali ergo anime ciirfu loquitur,quo anima luftratuniuerfaexemplariaquediuine menti infunt, nam quemadmodum perpetua; generarionis rerum uiciflitu^ dinis caufam,(^ua2 eft circulatio ccxrli folifq5,pauloante commemorauit fìc: & modoccclellis circulationis caufam enunciat,quce(t ipiritualis circula<> cioanimc,ad quamexanimac cum ccelefli corpore nexu fequitur localis latio coeli :nam quemadmodum in nobis ex ipfaanima: noftrasjCum orga meo corpore ligamineanim^paffiones ienfìbilem proniunt effedium in corpore,triftitiaexemplicaufauehemens anime folicituolo ignauum, torpidum,&: ferme immobile,gaudium uero agile,uigil , ad motumquc promptiflìmum corpus fuum aptant:fìc animar cctli conceptus,in ip# fum coclefte corpus perpetuo rediindant,quemadinodum de hoclocuplc tiori fermone primo de CoeleftiAgricultura uolumine dilTerui, quod & paulopofl breui uerborum ferie rememorabo. Cogruumergo literaléqj fcriptur^lenfum proiequendo,non de corpore,lcd lpiritu,quocircuuolu^ tio egligignitur,ibi fermo eft,quem Auguftinus ii) .de Trinìrate,fpiritu
Y iiij uita;nùn<
iute nuncupafie uidctur,AflTerendo corpora mundi regi per fpfrituni uite rarionalcmj&hancipfamlitercglolìulam x, opulculorum JL), Thomas fiiftencandam docuic,
PROPHETA COELVM ANIMATVM AFFIR^/
mat,eo q? idipfiini prcftantiuseflè animato profcrc.
SEcundo,pcr modurri loquele id ex prophetarü didiis inferimus, docuic .n. Prophetaccclum &C lydcraablblutcpcrfe<ftiorac{Ichomine,quod aucem (Implicirer perfeccius eli: animaro,animatum eflè oportet, fìmpiia> ter dicnriüs,quia niiiil prohibet aliqiiid iiianimatü perfe(ftiiis effe animato, nòli pcrfccT:ione natura: atque liibftantia:,quam fìmpliciter perfcdio^ liem nuncupamus , fedlccundum aliquidaduentitium , ut|accidcns, quarriperfectionemappellamus lecunduquid, ut Carbuncnlusgemma perfeCtioi' eft homine Iplendorej&^ diuturmcate permanencie, non autcm Ipedficaforma,atcpiubftantia,5čficnilobllatquüprcftantiorfit homo, altrisangelifqjperrecftionegratuitajnon aiìt nature,legitur.n,lob xv.Cj Il non funt mundi in confpectuciusjquancomagisabhominabihsctiniiti^ Iishomo,ClLUim igitur abfoluteprorerat Carlos pcrfectiorcs cfle honiinc, eosergoanimatosprofiterioportet. Nec dicendum ca^lum pra-ilantius dici,intuita angelorum,qui ca:lüinhabit3nt,qiiandoqu;deueangchspau Ioante mentioné fccerit,inquicns j Ecce inter iančcos cius nemo im murabi Iis,ubi per fanclos omniü ièntentia angelos accipimus.Ncc diccndiimpre ftantiuselle ccclum hominc,perpctuitatisccchcaufa,co q^permanentix diuturnitas non dat perfecTiionem fìmphciter.alioquin pianta imo uilil'/ fimummetallorumjlapidLimqjjCoqjpcrmanetdiutiuSjdmplicitcrprcfì;!'/ tius eflet homine. Accedit ad hoc q? S^ipfahóminis forma,qua homocxi ftithomo,quoqjimmorta!isell:atc]j lempiterna.Rurfus nüquidC^utidcm lob loqtur cap.xxv. ^ iuftificari potefl: homo copàratus dco,aut apparcrc mjndUS natus de rrìuliere,Ecce luna etiä non fpkndet, Sc ftella: non (iint mundi in confpecflu eius,quàtomaois homo putrido filius hominisfcr'/ misrfìc Se nùcius ialiitis Dauid,quando uideo inquir,ccrlos tuos,operadi^ gitorü tuorli,lunam ÒC ftellasquetu fundafli, Qj'id eli homo q? memor es eius,8č filius hominis quonia ui(itescü:pr^fi:antius igitur cij fit ca^Iù ho^ mine, nihil uero inanimatum homine preftantiiis eflèpotuitjccclum ergo animatum fìrmiter cenfenduni uidetur,
PER PROPORTIOMIS OPERATIONTSaVE
fì.nilitudinem intelledualem fubftantiam uocat propheta patrem 8C matrem,uirum Sc uxorem,filium fìliamcp, fponfum (ponramcp,S^uirginem atc^ reginam.
TErtio per proportionis,operationifcp fimilitudiné ^pheta idipfum de fignacjfi ji.facra ^phetarueloquia attente cuoluehs, compertü tibi čnt,q? rpihtualem inte]le(fl:ualcmcp fubftantiam multiformi appellationc &n;aidüc:nunc,n.pacrem,nunc matremjnuncuiru,nuncuXoreni,filium>
fìliam
COELT.	CXXXKI
fi'iamjfpoiifum fponfairijS^ uirginem,Rcgem regi'namcp appellar. Patre uocacuc Hlierc.xxxi,fad:usTum llraeiipaceri&T ad Hebrc.xr],Multo ma? gis obtemperabimuspatri fpintuwm : Marrern uero Efai. v. Quiscft:hic iiber repudi) matris ueftrc,quodimiß camCÒC ad Galatasiiij. cjuc lurlum cft Hierulälem libera eft,que cft matcr noft:ra:&r hcc Apoftoli lentcda om mum quidem aliarù quas hic arferimus,glolIatrix cft,literalemc]pearü pä dcds intdle(flä,quä tu lemper tecijpenfita,ec attenta mcditacione rcuoluc, Viriiappellat ,C5uertiminiinquiensfilijreucrtentesdicitdominus,quia cgouir uefter.Ecfecunda Cor.xi.derpodi .n.uos uni uiro,uiiginè caftäcx hiberc Chrifto. V^xorcm ucro Olec.rj.iudicatc matrem uefträ iudicate, q niam ipl'a no uxormca videlicct (ìcut eratantea.Et Apo.xxi.ueni SC ofle^ dà cibi fponfam uxorcm agiii. Filiü Bxo.iiij.filius mcusprimogenituseft llracl.Filia^Zacha.ix.Exultafatisfilia Sion,iubilafiIia Hicrufaieni.Spon^ fum/ponfaiiijS^ uirginem Eia.Ix!]'.gaudio Ipoiifilüper (ponfam gau-/ dcbit iupcr ccDiuscuus.Et lohänes, qui habet fponfam fponfuseft. Ec Hiere.xxxi.xJificabo tc,S^ a^diHcabcris uirgo Hrael.Etillud ii.Cor.xi.de fponiicnim uos uni uiro uirginem caftam cxhibereChrifto.kegcm pfaU xxiq.Donii:iusuirtutuipfeeilrcxgloria[!.Et prima Thim.i.Reoiaütfa:* culorijimmortali,inuifìbili,foli Deo honor &rgloria.Rcginam Hicre.vr], ucFaciant placentas regine cocii. Et xliir^.ut facnficcmus regine celi Iibe museihbamina.Hicigitur (_iuxra Cabaleorum,feu allegorilanrium Sc ue ritatis dogma^ attende,q7 quemadmodum hcc matris uocitatiojquädocg fupenorcm,que(_teile Apoltolo^libera eil,nullo inquinari potcft cnf miiicdt:ßgnat,crebrocpoftcnditeam,queinferiusnobifcumhabitat,qug infornicacricem (^iuxcaprcfarumeloquium)adultcramcp Hrpcnumcro Conuertitur,fic uticjj de uxore,fponfa,uirginc,filiatp iudicandum, cj? ahV
Suando auditur de (uperis,8^ callam tunc perpetuo uirguiéjliberamqj o^ cndunt mitre nofträ Hierufalcmjnterdiì de ca quf nobifcü cft loquitur hazcfepiusin alienam:(^ q? alieno adheret numini uirocp^&'in impudi^f cgm mutari folet,Qjii dcnic|j tpfius iridis/eu onzontis.f, corlcll.is annnic cumfupremis&rhumanismentibushabitudincmproportionemqj nouc rit,3^ fblida quidam philofophorum documcnta,cum quibufdam ,pphe tarum apoftolorumcporaculis contuIcnt,quorfum haccprrrfata uerganc jnigmatafacilcintelligcrc poccrit,idcirco nc faftidium naufcanti (loma!? choinferam,latiorcm de his modo (ermoncm tcxcre non llbuit^ied qucda commemorata HieremTa?rccen{cboe!oquia,quf plane uidcnruroflcndci^ re,danccclianimamperciusoperationem,quf eltregimcn , ^ circiilans latiococli.	i-' •
HIEREMIAS APERTE'DART COELT ANI^
mam innuere uiderur,dum frcqucntiuscocli rcgi{? nam pronunciar. T Egitur enim Hieremia." feptimo , Filii colligunt Ügna , 6<r • Jl^ Potres fucceiidunt ignem. ÒC mulicrcs confpergunt f	pcnijuc
adipem, ut faciantplacentas regina: cccIi,Ec liane appcllationéfcpi'us icJc propheca rcpcric cap.xliìr). C^yiid aut per regina cocli audiri uoluent,u aria quidc&nucans eftgloilàcoru fcntendajhacfìcatnàep anlunäjan ccclimiV hcia,auc lunonércferac, uel BcrednthiarTi(]ucinccrIinearisgIo(Iaccniuit) quc Saturni uxor,&:matcr deorum dicitur. Ac nemo ftudiol'us fcriptura rÌj,8iC(èduIus ucricacis indagator,hqsgloirulfs,quccoccptui dičla potius, cp dicflis coccptu adaptancjpoceric acquiefccrCsQuid ciri regine cceli cu na,uel čccli militt^,uel ipfa lunone,& id genus,nonne facilius,apriuf(phic quémadmódu alibi ffpenumerOjpalampronuncia(retlunam,cccliucmili tia,aucquùduis aliud limulachrigenus,ut Deut.iifj. &xv'i'i.àc Rep.xxii^, ubi nominat Baal, foie,luna, militiaca:li,duodedmfìgna,idolLiMolcch, Afteros,ChemoSjMilchon,Et quarto Regü Beelzebub,iri.Rcg.rj. A* ftorcch:5<^ Hiercmia?l.Bel,ac Numeri xxv.Baalphegor. Torquet igifur no explanat literam is, qui p reginam cctli aliud ^ uirtuté.qiia coclüregi* turaudicndiidocuic,quadoquidéuariactincxtrKabilia jntciiigentic inuo lucra,etomnimoda fcripturarumparit ignorantiä,quando(aera eloquia cxliieralifuo intellečtu Qnulla manifefta ad hoc aucloriratci uel ratione impellente)traherc nitimur. Exprimit igiturprophetanonquidcmccc^ li militiam,non lunam ,uel Iunoncm,non regem rečlorerncp^lcd fccminea appellatione reginam, quo cccli animam derignet,qp fola hec ipfa in uniiicr fa archecy pa machina fermine habitudincm refert,quc uticp potioré idola tricočcalionem prcbuit,quemadmodu latiusočlauo de ciuitace Dei Au^ guftinùs diflèruit.Exeoenim cjjlunam,folemjC^teraqjcccli fyderaratio^ hali anima animata cognouennc illorum, imploranda fuffragia eifqiic latria: cultum adhibendum inftitucrunt: Sienim in hcbraico cxcmplari hcč Hieremia:uerba attcndas,inuenics q? didio Regina uno mcdb in con textu litera: fcribitur, alio modo in marginea poftilla (_quam uocànt maf rora)Iegitur,rcribiturenim iy[alchas,quod Reginam (onat, lii margine autélegitur Meleches, qcf'opificium leu artem oftendit, At quoties huiu f fcemodi diflonantia textus a margine in facro cànone reperitur,ccrtum eft,quod ibi aliquid archani latitatjquemadmodum Zacharia? prophciae magnum illud paflìonisinnuensfacramentura,Et afpicient OnguiO^^ me quem confìxerunt.lbiin exemplari cótextu fcribitur Elai,id cn: ad mei in margine autem legitur Elou,qcf' fonat ad ipfum, quo ^pheta infinuarc uoluit,quod licet Deus quiprophetacoreloquitur,le contìxum enuntiefi n5 tii fecudum cj? Deus,fed quatinus homo,idcirco in margine legitur ad ipfum. f.hominc ut homo.Eadem uti<^ legeiudicandüefl: hic,licet.n.cor^ pora opifìciaqj cocleflia adorenc,no tn fecundu qj corpora/ed quatinus e< isinhcreacanimaccdic^regmaaIma,Nechuius reginae cuicùs ^Wbetur dulie,fed latrix tantu,at dulix quocpeuitanda eft adoratio,ne longo tcm^ poris^jgre(Iu;in latriam tranfeatdulia.Siaut&TtUjUtnonnulliargumen^ tai-!tur,ccntranireris, non licere ex Hieremicdičlis trahere argumentum, co qj die cultu infanienciu idolatraru ^phecaIoquicur,qu€ ipfe redarguir,et
nulla quidem
COELI.	cxxxmi
nulla qui'dcm in parte affirmat ,SiiTiih'ter Sabmo ex ftultorupcrfona lo^ tur,non exipfa natura rci,quapropccr nec hmc,nec illinc aliquid ad propo fìcum concludere fas (le. Ad hocdidmus prophetamnon redarguire len tendam affèrentium dari in cccleflibus reginam cccli/ed eius dunraxat la# cricincrepac culcum,quemadniodu f^pcadoratioem redarguic fyderum, non aaciUorum cflejacqj exiftere, q^ lì falfa eflfec de anima cocli opinio,uc prius conimemorauimus incuriae auc crad^ quidem ignoranna!,cLi!pan^ dus eflècprophccahuius falficaccm inuolucns lìlendo. Eodem mododiV cendum ad illudSalomonis,licec enim qua^fìtum in fé ueritatis forfitan op poßtum enundec, radones camcn fumptc fune ex ipfa natura rerum, pue^ rili enim ÒC circulatoris ludo limileelTetdiuina eloquia quomodocunque mendacium faifumue ablì-p redargucionc: exprimcre, èc fìc nullam pror# fusobicem hoc argumentandi genus noftreafTertioni prebere potent,qui busdenicpomnibusauditis Sčincellečtisrcuincitur, prophetica eloquia cg l^acorpora animata admittere.
DI WS HIERONYMVS » MAGNlVSaVE
Albertus idiplüm plane affirmant.
ALiorum aucfanclorum fapientuinc^permakacSftant ceftimom'a,!!! primis diui Hieronymiecclefiaftis primo dicentis: Girans girado ua die rpirituSjSč in circulos fuos reuerdtur,(ìuc ipfum folem fpiritum nomi<> nauit,qj animai fit&rpirat0čuigeat,5(£annuosorbes fuos curfu explet, quibus palam defignat cccleftta fydera animata exiftere,quéadmodiJ AI^ bertus,Thomascctericp horum alìècle hanc Hieronymo ièntentia adfcri bendam non dubitanc.occundum eftde quatuor coasuis Alberd teftimo^ niu cceli dari animam piane enuncians,licct non eadem conditione qua in animali genito Si:rcorrupcibili,aic enim; Sed fìuellemusphilolophosad i^ demredacere cum fančlis dicemus,quod quedamintelligentic funt in or«? bibus;dereruientes,primo in motuorbium.Inteliigenticc illcdicuntur ani ma:orbium,& non uniuoce cum intelligenrfjs hominum,eo quod non cf grediuntur in ačlumper abftradioncm a fantafmatibus. Etpauloin^ feriusinquit,Concedimus autem, quod intelligentia, qua' dicitur anima, et motor orbis,non fecundum eandcm radonem dicitur anima cum intek levflu hominum,rcd proprius Sc pofterius. Sic Sc parum poft ait, Secun^ dum philorophos,qui non contradicuntquibufdam Tanclis, negantibus ccelum animam habere,nifi in nomine fblum, qui abhorrent nomen ani^ msc, Haic Albertus, dliibus aperte colIigisefTein orbibus ipfìs intelli? gcntias,quasappellatanimas,reddifFerunt a noftnsanimis,quod nofcn;? lìduac funt,fez per fantafmata intelligentcs,abn:rahentercp5&£ talem fuilTe fenfum fancfloruetiam ncgandu dari ccleftium corporij animas affirmat»
IDIPSVM S. DE Adymo THOMAS
palam enunciar.
''P'Ertium eft diui Thomac traditio,qui de fpiritualibus crcaturis fexto, J. Animam cccli afFirmac orbi coniundlam, ÒC reipfa diftinčlam ab
intclli^
mtdligmtrjs no coniunilìs m juciitibus ut fìncm ,mqmc cnimrSic igitur duplex cric ordo lubllantiarum lÌ3Ìritualium , quacaam unita: coipcrf^ bus ccelcftibusjut motores,qua?damuerocruntfìncshorum motuùom^ nino abftrailjjhaccillc. Necpropterca q? dixeritanimas orbiefTccSiuntf <n:as,ut motores tollit,quiii aliquam dent ccc!opcrfed:ioncni inhxrcntcm per raoduin form:,Si:dl proculitcas uniri utmotorcs,ad cxcludcndùmcw dum unionis formg iiifcriorumjqucmadmodum iplc co in loco lelc cxpla nansinquitrdicereautcmultcnuscjjcorporacarkiha hoc modo fìntami mata fìcutinfcrioraCorpora,quc per animam ucgetantiir et fenfificatur, repugnat incorruptibiliraticoclcitiumcorporum. Rurllis ibidem in fine d^termination'is quefiti ait:dicendum eft,quod habcnt recftorcs fpiritus-.a quibustamen non ficanimantur (ìcutinferiora animalia iuis animabus, Se hanc ipfam fententiam ubiq^ hec tračlans quefita rcfum.tjEtiä Ixx. quc ftione prime Damarccn!pofìtioncm,6crea,quibusinniririir,Fundament» cxaminans inquit,undc iiiter pončtes ea elle animata,^^: ponétes inanima ta,parua uel nulla ditterentia muenitur in re,led in uoce tantum, ftatim ancea aie. Sic igitur patet,qj corpora celeftia non iiint animata co iriodo;(| piante 8čanimalia,rcdcquiuocc.r. tali cquiuocatione,qualicorpus predica tur de cceleftibusatq? terrenis, cantu enim diftat conditio informandi lìus anima: ccclellis a conditione informandianima: caducorumjquani» tum& anima fuperna 6<rccxlumiplum ab anima tcrreftri&^'corporibus terrenis,qucmadmodum paulomferiuslatiusoftcndam. Qucdautcìii cadem queftionelxx.ait: No oportereanima uniri corpora prout fci ma, fcd per contadjjuirtutislìcutmororuniturmobilijloquitur Daniaiccni explanando fundamentum,opinantisanimam non nifi moucndi gratia ccdefti uniri corpori,quod piures(^ ut in icqucntibus audies^ fapicnti m una nobifcum non admittunt. Eìiamfìanimam moucndi di:nti.xat caura,uniri coelefti corpori dixerimus,adiiuc cxaminc dignum cfTetjan li
in
mobili per fé primo,coni a itus uirtutis fatisfaccre pofnt,quu propiiis moJ tus fit propria rei a(ftio,a(ftioautcm reiper fé primo eft per ipl ?m rei fow mam,autigiturccclefl:icorporinulIaerit per le ačlio, fcd pafllo tantum, quod quidem hiu'c omnium corporu nobilifiìmo maxime repugnat, aut lurtusper quam operatur motum inhxret fibi ut forma,fed hec adfcqucii tis potius thematis propofitum fpečtare uidentur,
IDEM AVREOLVS , ET SACROSANCTAB
Eccic fiac ca n tus declara t.
aVartu cfl clariflìmi Theologice fapientia? uiri Aureoli,qui fcntcn^ . tiarumfecundolongaargumentorumferie.&ftrcnuequidemfo uincercnititur,cccleftibusorbibus animam infiftere ut forma, nec alienu fore putat eorundem implorare fufFragia,eacj5 dulie cultu uenerari,ninq) ex hoc poflit facile fcandalum ingerì pufillis,uc a duh'a:adorationc( quem awinodum crebro prioribus f^ulis cocigifTe legimus^ cranfirent in latri»,
mutarentcj
COF L!.	CXXXV
mutarcntq^gloriam incorruptibilisdeiin'aliciiuis creatura; imaoincm , SicutS^vi.dcfpiricualibus creacurisDiftiiidione Thomas a(Ieruic,ubi in refponfum argumenti, dicècisrSi coeleftia eorpora funt animata/as cric illoRi implorare iuffragia,ait hoc n5 licere, ^ppterea ut aufcrarur idolatria; occafìo, Nec ambigendu,quin eiufcemodi intentio euitandi occafìoné idolatria: quofdam catholicos fapientes induxic,ut negarent cceli animam plus uoccjcc pia,ac uelata quadam fronte fyncera méte, prcfertim apud grazcamGente,cui uixun<^potuitfundituscueIliidoIorum culcus, Hoc autem feculo,q^uo iamincrauit plenitudo gentium ,omnis ^cul eftfufpitio undereuelata tacie rèi natura exprimere nullo modo formidamus. ClLiinf tu ualidum fané,et alrjs omnibus ftabile pr jbens firmamcn tu, eft uniueric Romane Ecclcfìc teftimonÌLr,quc in cdebrandi facramenti prcfationc hcc uerbadecacatjfcilicetperquem Maieftate tualaudàt angeli,adorat domi^ nacioiieSjtremüt potefi:ates,c^Ii c^lorumc^ uirtutes Sčc.ubi per uirtutes ce lorum xri.quodlibe,diuo Thoma teiìic} celoR»animas uoluifl'e uidetur. Si dcnic^omnium fančlorum bibliothecam fedulo euoluas,haud obfcu^' re intelliges quofdäde ccxli anima ancipitcm,&ad utrumlibet fententiam dic2re,quorum ucxiliferSč dux diuus Auguftinusexticcrat, Alios quidé in afFirmitiuam parte pala contcndere,8č horum omnium princcps cxti^ titdiui Hieronymi alfertio,in quorum etiam conuentii (^iuxca diui Tho^ ma; placita^ iirj.Dialogorum Gregor. collocari poterit, immo prophe ^ tica Hieremia;,Salomonifcporacula . Prorliis autem negante audies ne ^ minem,nilì ex graccoRz fapientibus Damafcenu,Bafìlium ue, quorum ali^ nonullifuerefedatores,qui tamen fi aduertispaR2 a tramite noftro dccli? aanc,quemadmodumpauIopoiluberiusfuperum nutu explanabimus,
ARGVMENTA aVAE ADVERSARI Vlf
dentur, commcmorat.
Ne autem aliquis relu(flandi locus luperiìt aduerfarrjs, ad queda qbus ipfìinoppofitu noflrcc5clußonis nitiitur,mox folucnda acccdimiis. Primo igit ^pferut in mediij Auguftini xi.rctracT:ation5 uerba dicétis,Ta le aliquid a me di(n:5,q id fciliccc animai efle mundij} accipi poffit,criam in libro de fmmortalitateanimg temere diclumnotaui, per hcc Augufö^^ ni uerba,Bonauentura f).fententiarum oppofìtum noftreconclufionis af^ firmare conatur,a(rerendoerroneumeire,8£ contra Iàii(^orum,immo SC philofophorum tra(ditionem,dicere animata clic coeleftia eorpora, &: fi liqui fandorum,(Icuc Hieronymus fuper Ecclelìaftis ^rimo hoc diccre ui dentur,il!orum dičla methaphoriceinteliigenda uoliiit. Secundo adduiJ Cicur Hieronymi (encetia in librosperiarch50ngerHs,'übiihter rciiqUos ciuserroresdamnat,q?coelum animatum dixerit »'Tei-tio Damafce^ nus libro rj. Nullus inquit animatos ccelos-i uel lütüiTiaria exiftimet, inanimati cnim fune SC infenfìbiles. Quarto rtohnulU iterum A'u^ guftiaum in libro de cognicionc uerae uìtsc op^onùhr,dc aftris diccn '/
2	cem.
tem, Qjiica rationabifia, uel faltem fenfibili'a corpora arbfrrantur,iure rcnrucarcncesiiicerirrationabiliacomputantur. Quinto fidarčtur celo^ rum animg,eflrcnc in iudicio tres iudicandorum ordines, Ičilicec angelom, hominum,ö£animarumcceleftium,quod manifcfte omniü fandoi^j tra« ditioni a^duerfum ed. Sunt & ali] quidam argutulijuaftam argumenco ^ rum caceruam adijcientcs,utacuminis&ingeni) defečlum, uerboru fu? tiliumcp argumcncorum multitudo fuppkat,quorum commcmoratio# nem hic pr jcereundam duxi.
Obiečla argumenta foluic,
HOrum argumentorum minimequidcmlaboriofajobrcuraue eritrei /leinfpicienci (blutio.Imprimisenim xi. retračlationum aučloritas fcfc declaratjomnccp ambiguitatis nodum foluit ,prcdic1ar adqcicndo fcn tenticinquiens. Nóquia hoc falfumcirecoiifirmojlcd quianccuerumcf fe comprchcndo,q3 (ìc animai mundus.Iplìus uero Bonauentuftcdicflum nun^facisadmirari queo,q? tale Auguftini uerbum in fuac polìtionis robur actulerit q? fanc^i Hieronymi dicflum metaphorice audieiu dum efledocuerit,quis enim un^gloiTatorfuerit,quiliteralcm uerborü incelleclìiper meraphora, atcp arnigmata èc obfcura ,per magis tencbrofa cxplanarc uelit.Sic enim facile erit qucuis fantailica deiiramenta uera diV cere,5<C quj uera funt falfa conuincere. Sic uticpludicrum,8C cotra Al? beri,Thomsc,Scoti,aliorumcp fcnfumeftjdiccreHieronymum non sff ferédojfed aliorumfententiamrecenfendodixiffeillud Ecclefìaftis i. quu ucrborumibicontcxcus huiusoppofìtum aperte demonftrec, Longe iw fupcrirrationabilius e(Iecuaiiaaliorvrdocumčtare(umere,Sč nullibi hcc ipfa recundcre,led ubique ueram rei inCelligetiäcSticefccre.Sccüdüquocg Hieronymum,in librosperiarchon facile erit foluere fi ibi orationis fericni rede colyd^ras: no enim Origencm culpat,q? animata dixerit cccleftia fyf dersjfed cj? co modo quo homiiies,per qucdam delicla circumdati funt his craffis caducifc^ corporibus,ait enim,Sokm quocp,Sč lunam,aftr3,ca« teraefle animantia,immo quo modo nos homineSjob qucdam peccata his fumus circumdati corporibus,qu j craila funt^&r pinguia,fìc Sc cccli lumi^ naria talia & talia accepiflecorpora,ut uel plus utl muius luccant,&denio nes ob maiora deličla xreo corge efie ueftitos.hec ilk. Qj.übus accipis Hie ron.non ipfam pofitionem,rcd ponendi modum rcfellcre. Tertiuin Da# maf.documentum Q qui primus quidcm,ac folusin facro, uaftocp prifcotf rumtheologorumccenobiojunacum Bafilio):onclußonisnoftrce0ppo# fitum firma fentencia afleruifle uidetur,bipartite refponlum patitur, iii^ dclicet,q7 hacfirmaueruntpoßtionem,autcxnonatt€ntainquifitionc(uC loh.scocc^lacilicy.^utcertanobifcum fendente limitatione,proutdiuus de Agno Tliom9sccnTuit,Nam xiiri;din:in.r,.cüdi fundamétij,cuiDama fcìnus inniticjuacillansec minimi roboris eile. Ide ioli.ScotUs uoluit,ing^ enSjSed aliusgraccus,(cilicct DamafcenuSjafiTeruit cclosno efie animatos, Ratio ad hoc ponicur,qpilla anima frudra uniretur talicorporijcx quo
nori
C OHL L	C5CXXVI
non habet fenfum^nec per confcquens aliquam perFe^fli'onem ex cor# pore acquirit,redillud(_inquitScocus)nonuideciir congrue di(flum,q> pocencia iiniacur maceria;,uc perfedionem acquirac a maceria ,fed magis ucperfcčlionč còmunicec maceria;,immo principalius ur ex eis cocu comf poßcü fìc perfedu,hec ille.Ec fic Damafcenus ex non accenca fundaméci in ^licione (^fecundii Scocü^ in hancopinionemdeclinauic. Secundu ÒCma gis cofencaneu eft diui Thomac vi.de fpiricualibus creaciiris refpoilimjaic enim,Damarcenus no negac omnino corpora coeleftia efTe animaca/ed rcf mouec corpora cdeftia ica effe animata,fubftantiaE ipirituales uniancur eis ut formac fìcuc corruptibilius animalibus ,hec ibi.NIó igit negac omni# no, fed qj fine animata fìcuc animalia terrena, quod &C egoipie qucm^ admodü ÒC omnes q coeleftibus orbibus animas adfcribüt ) atìirmo , ecia pracdidla Damaf.uerba idipfum fonare uidencur,diccdp,Inanimati enim lune ÒC infenfibilcsjfruftra enim & nugatorium ciTet addere inlenfìbiles fi ^rfus inanimata dixiflèt coeleftia rydera,quippe id qd inanimati! cft jfcnf lu qc^careat oportetilimitandi igic intécione adnečlit infenfibilcSjqfi dixe<f rit inanimati funt tali anima quali animantia caducajquenccefìTario ad uir j ruacpermanétiiìrenfumdcpoicunt. Sic quarco loco refpodendum ad Au guftini di<fca,qui ex eodem qd* nüc acculimus fundaméco,addidic : uel iah cem fcnfìbiiia hoc pi ane c^ccra eius comemoraca,&: prcfertim retracTca^ cionüxi.dicladcclaranc. Qiiintuuero (^ut de pocencia vi. Diuus Tho^^ mas tradidit^potiorcm pluribus iuniorum occafìonédedic renuendi aìw mataefie ccleftia corpora,idcp per unicam Auguftini in Enchiridi5 clau^ fula(bluicur,diccnté,Siponamus corpora cockftia animataefiè, non ideo crunc in iudicio eres ordines iudicandorum, quia ill^ anima; compucan ^ tur cum angelis,8<r hec ad pra;di(florum folucionem latis fune intelligenti, ad certi) ergo Thematis examc firnü patrocinio accedimus argumécado.
TErcium Thema uidelicec, Codumexercccači;um,reuoperacionem uita:,ergo eft animatu fìmpliciter.Ratio &C fenfibilis rerumordo mop ftrac cocleftia corpora animaca cxiftere , anima fcilicec qua! ccelum i fi pfum Q Tuo modo ^ informac, Duo cnodanda requiric, Primum cj? ani 4 matum fic cocleite corpus,recundumq? anima ccelum ipfum Tuo modo, &C non caducorum more informac, Primum uero tametfi omnium phi loiophancium approbctur fcntentia ,obclariorem camen fequencium in celleclum,unum duncaxaeinhuius parcicula; robur,&fblidum docuf mencumexipfa nominis racione producendumduxi, Illud namt^ ani^ matum cn[e dicimus,quod per ie aliquem uiuendi ačtum exercee : uiuendi autcma<fium (^uc t], de anima Ariftoc.docuic ^quadriformem ,uiddicec Com.wiiji incelligcndi,fencicndi,fccundumlocumpcr feipfum moucndi,accpu€ge^ candi coperimus. CÌl^""^ igicur coclum per fe exerceac ačlum mouendi, motu fcilicec circulari,c5einuo,mulciplici,8č regulari;exercetergo5č ačtii uiučdi,qua,ppcer8<:animacucclueflreoporcec. Necdicédricfl:( ucqdam argumencacur) Ariftocclem quado quadriforme ibi uiuendi adii enurnq
Z n rac,
rat non nifi de anima rerum corruptibilium intendere, de ccclcfliim'àiitl anima minime, Si em diligentius ibi dicfta atccndas, palam inccDigcs A riltocelem no iblü caducorum,(edcocleftium quoqj anima ofl:cndcrc,l\a^ timnaqjcfi eiufcemodi quadrifariù enumcraucrit uiuendi a<fui,fubncdic inquiens, Separari aüc hoc Qid eft iiegetandi facultatem ) ab alrjs poflìbile eft, Alia aijc alias uiuendi pocecias) iitipofìTibileé in rebus mortalibiis. Pauloinl'uperinferiuSjQiiibus inquir,incftratiocinatioconuptibilniJ7i, his ÄTreliqua omnia:ha?c Ariftoteles.Quibus piane quidé docuirfcparaii ripoffcinanimabus immorcalium, auegecancii uirtutereliquas poteiiii cias tres,ucl aliquam ex illis puca rationis ec mocusjcdrco no lòlum deca; ducis,immo 5C de cccleftibus quot^j ibi fermo eft. Sic 8č in co de monbus animaliumjcoclimocumjanimalismocumappellac,a(Ierendoe(rc animai quoddam,quodicmper mouetur,a lemper mouenre : ccclum iraqjelle iuxca Peripacecicum dogma animacum,ex Iiis fìrmiter concludcndiim uidecur,&fìc primam nollrxpolirionis particulam abfoluimus.
ANIMA EST COELESTIS CORPORIS, PRli
mumprincipiumuiuendijErgoanima cftccclcfti.s cor# poris forma,ucl acflus,
SEcunda uero huiiis Thcmatis pars rurlum duocxplanàda dcpofcif, Primum ,quo ucricas ipià oftenditur. Secundü, quo contra niccntibus refìftit,eorumq^diIuuntobic(fta. PropofìtiitaC]pueritas quadriformi di; kurfureuinciturjS^ primo ex hoc firmiamo pr^iacfto fundamento \i\i delicetjllud qiiodcftprimum principium uiuendi, eftuiuentium corpw rum forma uel actus,anima eft huiulcemodi, anima ergo eft ccckftiiim corporum forma uel actus, hacenim eadem fyllogifandilege AriflotcL C de anima f^.^ monftrat, quamlibet animam cfle phifìci corporis adii, queiuxragloftacarumfentcntiam eftapofterioridcmonftratiuaranC;iu'/ Cooojn'. xta illud Auerroisii.ccclidocumentumdicendo,Rccipieusautcmforma quod adunatur cumea eft corpus ccclcfteincoruptibile , ad qucd ki quun:urdimcn(iones corporales, & alia accidentia que in co inucniun# tur,ideo forma8iC formatum funt in co idem numero. Sic Sc di'/ uus Thomas contra gentiles lecundo concludit,oporrere iuxta Ariftotc. traditionemdicerc,intelled:umfecundumfui fubftantiam corpori cceIc'/ fti uniri ut forma,licet non eodemmodo unionis,quo fenfiÌ3Ìlis forma unitur materia: caducorum.
PERFECTIVS CORPVSEST COELVM, IDEO
&: eius perfečlior eft forma,fcilicet anima.
IDem ex cccleftis corporis difpofitione fecundo oftenditur, Simplicitcr em perfc(ftioriscorporis,(ìmpliciterpfecflioreftforma:materiacm fiib^ ic<flumue,et forma (ìbi(]ut odauo diuinac fapientie tradirur^mutua ,ppor tiene refpodent:perfe<ftiflìmu aut corpoi^ eft corpus cele ft e,erg o pcr^
"fcčtiflima
fecfliffimafbrmarumcorporaliumeiuscftformajhuiufcemodi forma eft ànima,ergo cccli formam fcilicet qua mouetur,ui'uit,5č l'ntelligic,anima cč fcreoporcet« Rurfusnopäcüfluxuitic^hoccerreftrccorpuiculumjiricel lečlualis,diuina3q^natLira:intus58i fecundumfetotu particcps effìcitiir ^ iónge quidam magiSjCxaAiiifcp sèthefeó,6<I incorruptibili ccclefti corpo^ ri id adfcribendum eft,Hicaucem aliqui diui Thomas Ixx.queft. prh méc ad collmile argumentu dičla obi^diit,aic enim.Nihil ^^hibet ali|gd efÌJ féiiobilius (ìmplicicer,qd tarne no efl; nöbilius quantü ad aligd, forma er^ go ccelèftis corporis,fi n5 fit finlplidcer nobilior anima animalis,eft ta^ men nobilior quantum ad rationem fórmjc, perficit enim totaliter fuam materia,ut no fìt in potentia ad aliam formam,qd anima non facit,hcc ibu Sed ciufcemodi fancfli dočloris di-fla ut fupra tetigimus ^ potius ad ÌJàf mafcerìi fundanienta explanailda,^ propria àflertióne ^lata crcdiderim j co q? hcc multis in modis manca uidetur réfpSfìo,primo in forma refpon^ dcndi gquiuocatiò coniittitür,co q? argurtìent5 fimpliciter de perfečlione cScluditjrcfponfio autedatur de perfezione fccundum quid, quando em argumentatnobilioris corporis,ilobilior eftforma/enfus eftjqi ea nobili^ tate nobilior efl: forma,qua 8C nöbiliUsi eft corpus,quuni igitur corpus de^ lefte (^eo plus habet de entitate SČ acflualitace^fìt fimpliciter nobilius cor pöribus terrenis,crgo 8C eius forttìani fimpliciter nobiìiore effe oportec formis aniniälium cadücöR2,qU9 quidé rìóbilitas n5 peincs modum infor^ màndijfed iiixta eiìtitatis acflualitatifue grädüm atteilditPrctérèa cotradi^ (ftióriC implicare uidetur c^ fit forma miiìus pcrfecfta, SC q? Tuàm totaliter perficiaci1lateriam,icaq)nullamrelinquàtineapotentiam ad aliam for^ ma,tóta,n.potétialitatc pficere materie no potelt, nifi forma in fé cotinens tota ačlualitatč poflibilé ihh^rere,rubie(flo recipieti, talis aut forma olum formalni inherentiu materie nobiliflìma fit oportct,n5igit minus perfecfta* Si autem dixeris n5 efle merito forme cj> maceria totaliter perficiat,fcd rafi tione macerile cui ad ulteriore forma nulla potétia ineft, tunc utiqj longt maiorate fequiitur inconueiiieiitià^Quia illapcrfecflio qucconfiftitin mo doinformàndi,n5 erit afcribédaformsdjfed materije tatum , 8C fic nullam prèftantiam tribliicoeletti fornle,qiiàrti taiüen fecundum qd perfečliorc afFirniäs,Tumqafequeretmateriamquö« ccclefte minoris effe perfe> clioiiis^ materia caducoi^,materia eiiini kcilrtdum qi materia,fiuecock ftis fiue terrena,per potenciam in pròprio fuò effe conllituitur /ubftanti^ ficatur namc^ Q ut Auerrois loquitur)materia per ponc,fi igitur potetìtfa tilatèriacccEleftisnullam aliamrcfpicitformam ^ hancfecundum tefim^ |)lidcer minusnobilem formaanimaliumcaducorUni,crgö ccclcftis ma^ teria fimpliciterionobiIioreritmateriatcrrenora,ctiiUi; oppofitum Hy^ pöthefis tuaj&C ipTa rei natura ofterìdic. Prctérea tamerfi admifcrimus, q? forma ccclcftis merito fui totaliter perficiac màtet-iarh ccclcftcm,nihilo^ minus idem comicabicurimponribile,nullacnim forma fubftantialis pcr^-
Z ii) ficit
ficic matcn'am,ni(ì ea forma quam potenn'a materfsc conccrnìttfì igi'tur Icilis maceri a leu fubieAum per Te concernac formam,fìmplicicer minoris pcrfcifliom's ^forma animalium caducorum eric,utiqj Sč maceria cak^ Itis fcu fubicčtum ignobiliusmaceria terrenorum,quapropcernulluinp« nicus ciufcemodi diui Thomc fcncécia nobis noftroue difcurfui uiminfer re pocerit,
AMIMATVM EST DENOMINATIVA PRAE?
dicaciOjPrccdicacio dcnominaciua eft a re inhzcrcnce per modum forma:,Ergo anima inhgrec cjlefti corpori uc forma,
IDem ex dominacionis racione,tertiococludicur,ClLuim enim omnium fcncencia animatum uocicetiir ccclcftc corpus,animacum aucem ab ani* maeftdenominacio,quriicaqjdenominaciuaprcdicacio fic are intrinleca uihcrence per modu habicus.uel forma:,l'umptum namcp(^ucxii.Coni, xxxix.diuinx fapiencia? Auerroisloquic) id cft, cocrccri,fìgnifìcacforfna ucl habicü cSnocando ipfum cuiinhcrenc fubiccfliijfìc uricp dicimus togaf tij,galcacij,quia cogauel galea deferta iubie(ftopermodìihabicus. Rur^ fus lì a folo mocore in quajicG mocorlicerec dicereccclum animatum,tiinc magis condecens eflcc dicere cunicä feu galea humanacam, ^ hominé gif leacu,tunicacumue,motor em,&rdeferens gaieic Sč tunica? tft iple homo, non auc hominis niocor efl: cunica:(?c Sč plauftrù qd ab animali crahitanif matu dicere fas erit,8^ hominéafinatü,q? uehit ferturcp ab afìno, quc oia quum abfurda fintate^ ridicula nefandù utic^eritcìxlum uocitare anima// tum folo intuitu motoris ab extra,quapropter fateri cogimur ipium Gcdc nominar! a re incus exiftente per modum formsc,
DARI OPORTET MEDIVM NECTENS EX*
trema fcilicec inceliečtum 8č corpus,Medium dicitur,quod par? ticeps eft excremorum,talc eft anima cccli.
IDem ex ordine rei^,nexucp uniuerfì quarto oftcnditur,Cluum enim ex trema n5 iungantur nifi per medili,de maxime autc diftantibus in rm cxiftétium latituduie funcintelledus èC corpustnóigit iunguncur nifi per mediumrmediü auté dicimus qd parriceps eft excremoR:,calem uero con f ftat efTe animä,q> eflentia gdcm particeps eft a?ternitacis,ut casteri puri,nii dicp intelle(fl:us,opere uero particeps eft temporis Sc motus, ut entiacort porca, proptereadixit fecundo cocli Auerrois,q?cocli anima fìmilis cft formae naturali lìmilis forma? abftracfta?, Sic &libellusde caiifa, animamina?cernitacis temporircporizontecoilocandamcenfuitjnifìcnini effet id animacgenusqd Academici uinculu uniuerfì appeliant, no cfTct cxada mundi unio ncxuffprei^'.Et ideo audi ipfum Cordubcnfcm,quia; nimam Qn.cccli co . Ixxi. ^ fpiritale orbis ligamcn pronunciat, qua: ipfum uniuerfum magis uenufcj unum conftituit quam anima cadu*
corum
corum proprium &organi'ciim adunet corpus,inqui'tcrii'm,Et miru quo modo hjc poccntia anima caducorum^ diuiditur in mcmbris diflimi^ liuxn partium,non Q .Cmirum } quomodo diuiditur in partibus uel mem bris condmiliumpartium materig(^ uidelicct quales (une partes orbis ccck ftis ) diuifìo enim cius in iftis (^.f. caducis )cft ingcniola per 1 igamcnta,illic aütin cocleftibus fine ingenio,fed naturaliter,& ideo non indigecillicliga^ mento,doneč fiat ex eis una res mota fìcut indiget hictquaproptcr animai ligatum,8^animaidiuinum nonligatuni,non dicuntur elièunum,nifi quiuoccjhgc Auerroistquc tu fi lapis cogita,mente reuoIuetQiiadrifor midenicp hoc iyllogizandi medio uidclicet,exnommis ratioe,corporis di^ lpofitione,eiurc^ denominatione & ex ordine,ccclum per modum formae animatumeile conuincimus»
aVAE IN CONTRARIVM NITVNTVR
argumenta commemorat,
REliquu modo eft aduerlantium ,que potiora edè uidentur obiecfla diV luere, Argumcntat enim primo,fi aliqua in tei leclu al is fubftantia uni tur coclo ut forma caufabitjutiqp in eo formale effecfliiforme>formalis aüc forme efFedus crtcfiTe exift6re,ergo ccclefte corpus habet effe exiftcre per anima,ex le aüc minime,eritigitiir fuapte potentia ad non cflè,idcirco ge^ nerabile 8C corruptibile, Sccundo,fi ccclum eli fubie<flij per fe a(flu,fimi^ kter Si anima ipfafubftatia eft per fecxiftens,duoautem per fe cxiftentia ačlti non faciunt unum per fc,ergo non unitur anima ccclefti corpori per modum forma!,Nec eritperfecflius magisue unum animai ccclcfte ^ ani mal terreftrc,cuius contrarium iam ex Auerrois fententia protulimus, Tertio,fi anima intellečtiua uniretur ccelo utforma,hoc eÌTèrut anima ip fa aliquam ^ x tali inhgrentia perfečlionem capeflTcret, fed nullam capit iU line perfečlionem,quia nec adc(Iè nec adoperar!,ad propria fìquidem opc rationemnon utitur ccelelüs anima fenfu,5i per conlequens nullo organo corporeo,nec ut motum exerceat,quia potcrit mouere ex (blo uoluntatis imperio abfcp eo ^q? inhereat ut forma.Sunt SC alia permulta,quchuic po^ fìcioneaduerl'ariuidentur argumenta,fed ex his quibus prgdičla refelli^ mus,cactera omnia ad nutum dilui poterint.
aVAE OBIICIVNTVR ARG
menta foluit»
VNum aut 8C inuiolabile peto fundamentum,quo prcia(n:o omnia pre fara,& quecuncp huius generis fuerintobiccT:a,nihil ^rfus aduerfum nos ftruere ualebunt,fundamentij inquam quoliberdeca:Io,immo umV uerfa fcientia de natura,pariter Sč diuina cófillit, Qiianru uidclicct diftac conditio motus unius rei,a conditione alferiiis,rantij diftatillaru rerij ino^ biliii principia,8č modi qui per fe mobilibus infunt:quij igitur motus ciri? cularisgenerediftat a motu rc(fto,illorij utiq^ mobilium principia B>C ivo^ dos genere diftare oportet,f.potentiam,matcriam,formam,compofitione
Z iiij unionem^
üöi'0ncnlcß,5<f propterca ftatuitij.coelijcom jxi',Äuerrois,q? ^pöfir/one^ qucfuncinrioftrismanibusjinqucftionibusde difpofitionibus cocli l'unr fere dicuntur cquiuoce, quia exccptg funt ab am'matis, qü€ Rin hic,6č de iftis,8č de illis dicitiir animatü fere cquiuoce,hcc ibi. Et paulo in^; ferius(^uc ailtearetühmus) Q,ua^pprer,inquit,animai ligatu,8t animai di uiiiij nön Iigatum,nöil dicuntur efle unum nifi cquiuoce,unio auf cft mo« dus critiiim,qui(^ut diximus^eqüiuoce ferme dicitur de füperii 8č gàiitiSj quemadmodum 8C ipfa illorum entitas eflentiaue. Hoc pcrfpedo^ad pri mü dicimus negando conditionalem cnuncfliantcn1,fi aliqua intelltdualis fubftantia uriitur cacio uc forma dabit fibi effe cxifl:cre,quia licet hocucrü fìc de formt's generabilium,quorum materia non habet ex fe elTe exiftcre, fed a forma cum infaciabili i'ua femper potentia ad aliä forma, hoc tarnen no!i adniittitur in cclefti corpore,cuius materia fcu fubiedum habet cx fc, q? exiftattaliunde uero^uidelicet ab ànima^qj fit uiuii atcj? infelligcnSjquc admodum cxlumine,&diaphano,ficunüper{e.l.corpusluminolum,no obftan'e qj diaphalm fit ačlu corpus,luminofum tamcn potcntia,q) fi lu^ men cflet ipiritalis rubftantia,ut nonnulli prifcorü contendunt, nihilomi? nus fierec ex diaphäno corpore 3C lumine unCr per ic. Scd ftatim obr}dcs fecunda,dicendö,fimateriafeu{ubic(flijcocIefteeftensa<ftu,fimiliter&a; nima cft cnsper fe exiftens,non poterit fieri ex his unu per l"e ens. Ad hoc reiporidco,qiexduobuscritibusačlu,rccunduc^a(flu,nonfitunum , fcd fecundum cp ultra acflüalem entitarem obtineatpotentia adefie perfedi^ üs,qucmadmodij diaphani cuhi lumine cxemplü dcclarac, At his nodum acquieicensrurfum concranitcris,fiexduobusquomodocunmcxifl:enti# bus aclu fieret unum per re,deftrueretijr proprium efle utriuu^ ^ eateniis en;m ahquid eft,quatcnus ununi eft,quod igitur propria unitatcm amüe; rit, arr;itcet Sc propriii effe,ergo anima dum coclum inforniatedeftruit ic^ ipfumjquod longeeftalienifTimum. Refpondeojcjj in rebuägenitis,cjüa^ do duo exiilcntia ačlucoiiflantur in unum,deftruitur utrum(^,eo q? qua iicatibus fubiacet contrarrjs,que fe mutuo non compatiutur, led cxpelluf. In fupcris uerojubi nulla effe potcft contrariorum pugna,fed tantü ^por tio,habitudocp imperfedi ad perfediuSiita ut nihil prohibct qutim uniu< perfeclionis exuberantia,alterius fuppleat defečlum, non illud deflruen^ do,fed in fue unitatis confortili affumendo.pérficiendoq;, quemadmodu Sc cathoiici fapienccs facratiflimum 8c i'neftabilc Dei uerbum humanam naturam fumpfilTe declarantiibi enim in una pcrfona numero,duo funt cf fe ačiujuidelicec diuinü atcp hurrtanum,q> fi unum tantum effe ibidixcrist crittäntum una forma unufcp a<5lus,qui non nifidiuina natura effe porcf ric,&: lìc effèc deus ueluti altera pars compòfiti ,5C proprie creature forma quodlongequidem inconueniensuidctur,licetidaliqui iuniorum mini^ nie alienum duxcrint;,red hec fublimia nimis,& extra compendioli noßri limices,ad que nos fimilicudinis 8C exempli ratio perduxit. Ex his dcnicp Bc prgiadlo fundamento intelligcjQ) quemadmodum longo diftant intcr/
uallo a
Hallo a pcrpetu is caduca,fìcS<: modi illoruniunioue,nec ab uno ad akerü ctlicax argumentum cransfcrreliGcCjquapropter nihil prohibet coclum et animam iplam ucrumc|j àclu exiftens,unum ftatuei'e per ie ens accu jquod obconcrariorum difcrimina minime fieri Contimit in tei renis:6d ad hanc incencionemadiccimus Q fi aduertis) in noftro Tncmace Tuo modo,dic:en do,Qjii cochim ipfum Q (uo modo ])inforniat. Sed percunčlaberis forfi^ tan,qualis nam lic modus informandi cccleflis, Re(pondeo,taliseft qualis ipiain ca:lieQ'cnciamconrequicur,ficuitacp mccemorem feceris de cccli cir>;ncia naturane,& mox te reddam intelligentem de modo informandi, Diceres,ca:linaturacn:nDiigrauis,nccleuis,necgenica,neccorruptibilis, Sčid genuSjSč ego pari lege dicam,huncmformandi leu unionis modum non elfe lécunJù modum informandi nature leuis,necgrauis,nccgenerai> bilis,nec corrupcibilis dC id genus,Satis deniqj cibi efie oporrcc,q) nihil ap parec in rebus lènfui rubiaccncibus,quod hanc anime cu ctdclli corporei unionem tollac,idqj mulcisin modis fenfibiiisrerum ordo conuincac. Ad tercium dicimus^ qucmadinodii loha.Scocus li.fcntenciarii aftirmat^ Anima non unitnrcorpori ccelefti ut aliquam in primaria lua opzracionc (^quiellaiflus incelligendi ) perfečlionem capel'cacjfed pocius in fecunda^ ria,ucformas quam concipic in mente angelica SC diuina promatinefìTe feri fibile. Habet inluper(^quum fic in orizonte corporis èC puri intellectuSjfeu a;teriiitacis,ct temporis )innatam quandam promptitudinem ad corporis coalorcium,3£ quatinus uinculü 5C fpiritale ^uc Auerrois loquitur }.liga<J men fit uniuerfi,uniat,ne(fì:atc:^ ultima primis. Superuacaneum uero du<> xi,hic Pychagoreorum Sc Placoniceichola^jnecno Peripaceticoru tam rabum Grgcorum conuencus,in(uperprilcoriì Cabaleorunijfeu aU legorizantium de anima coeli hic hutoriam texerc, qui unanimes in hanc nollram contcndunt,eamqj altruunt fententia.Eficc lane inirabilcjimmo cciacfeduledidu,q? cocaba2UOclarillimahumancrapicnticlumina,fìcco cors de anima cv.di fefelliflet opinio,q? fi ipfi iMagno Alberto lummc eru# dicioais uiro fidem adhibendam cenilierisacius duodccimii diuine fapien^ tixlibrumeuolue,ubiomniumferme,quoscomemorauimus.de hac no<^ rtra inqiiificione dicfìra reliimic, Qjiibus denicp cuncTis riccpcripcclis ne^^ mo profecTro, nifi rudisrerum Icripcurarum indagator, aut pcruicax tuiTiidulqj perfonarum acceptor,crroncam hanc no{tranipofitionc,ctab Apoftolica nericate exorbicancem,nedum cxoricam abfurdamue Q ut ille obtreclac}pi'a:fumpieric,quandoqiiidem fulgentifiima orthodoxe fidci,-&:diuina: lapiencia: lydera cani nulla in parte,ad fìdci fpecflare fundamen<f tajCnuncianCjSuTre ipla uerafìcnccne,aut ambigenr,aut piane affìrmenr, quodq^ScTratio dicftaCjSi^omnium pene philofophorum dogma procla^> mat. diupropcer uericatem fyncerccupicntibus,quum fatis hcc forepu tem,dicendi funem ablcindam,ipfiq? de cocli anima Icrutinio hic (^pei ini-morcalis nucu) finem imponam,rupernac dc indiuidua: Trinitaci ficlaus, gloria Sčhonor,
bi KosircAE LEGIS'
DE SEXCENTISET
TREDECIM MOSAICAE LEGIS mandacis,Prxfacio,
VANTVM PRIOR ATaVE
uccufta lud^oru Synagoga/apicncia,uancinio. admir5dircpopenbusclaruerit,non lolu Mofc orü/ed & intemerata Apoftoloru declarataw thoritas,ampIifl[imaqj gentium monumenta t* nunciant,allcrendo uctercm Iuda:orü gcntcm omnes,non minuscadud č^ ajtherei orbis,lat« bras penctraflcjCccIcftiTc]^ lapientiajpullaflTeca^ cumina.Theophraftus nancp,utin Huangdica Euiebijpra;parationelegimus,atcp Porphyrius clahffimi docflrina&fa^ pientia uirijudeos (^aiunt) natura cflè philofophos, Mcgafthenes (jiioc^ uir hiftoriac peritiflTimus : omnia,inquit,qucde natura prifci Greci Uriplc runt,anteiplbs fcripferunt SC ali].Nam SC Brachmanas apud Indes, qui cc ludci uocantur,multo prius philofophatos fuifle nouimus.Idem primo uoluminedebonoPlatoatfjjPythagorasreftärur,dicentes Qua?ludda^ Irjq? inuencrunt,Gra:ci ipfi expofuerunt. Accedit illa Py thagorici Nu* menij aflertio,qua ml aliud efledidt Platonem ^ Mofem Attica uocclo* quentem. NIec iblum naturalem atq;diuinam philofophiamjUerumctijin Arichmeticam Sčaftrorumcognitioncm AegyptiosprimusedocuitAb rahamuSjUndeSi^ad GrccosHarum difdplinarumgenusafFluxit. His alrjfcp fimilibus philofophorumjPoetarumjSč Hyitoriographonimicri ptis,oraculorumcp elogr)SjCclarienfis,Eurebius,&: contra Appioncm lo fephuSjhäcde ludcis aitruunt fententiäjCui foiidum quidem &:inuiolabilc pracbet teftimoniumjipfc mundi reftaurator Chriltus dominus, qui una cum uniuerfo Apoftolorumchorodeludaicoftcmmatenafd uohiit. Et magnus ille,qno nemo de muliere natus maior, Johannes lud^us, patrc Zachana,matre Elifabethrquum 8C uirgo Maria facra dei mater, calicp Regina alma,patre loachim,matre Anna ludcanataeft. Quid deEnipv* rei Orbis ianitore Petro ApoftoloC nonne &C ipfe fub circumcifìone & Me fis lege ludcusCEt Apoftolus uir integer lacobus maior ludeus,Minor qcp cognomineluftus lacobusIudcus.Iudcus&incarnatiuerbiprajcoLeuiV ta Matth9us,cìuid decoclefti tuba fenis Gamalielisalumno, Genriumcp Apoftolo Paulo,nonne & ipfe fecundum carnem Ifraelita de tribù Bcnia min C Quid de elečlo dei facerdote MarcoCDe fubh'mi Zebedei filio Io* an^eCDegermanoP^t^ AndrcaCDemagnoleuita Barnaba C Qiiid de fìngulisdenicp dicam Ap9ftolis, 3C de omnibus fere Chriftiex circumd* fìone auditoribus,qui primi ueluti (àpientiores Archite<fh',(blida Sc incon cuflfa orthodox^ fìdei iecerefundaméca:quos aucem de gentibus exdtauie
fpiritus,
rpiricus,!) iieluti fubminiftn,operarr}cp conati funt illonim fundamerin's; (upcrftruerCjS^ cxtriiifeca adiicere liniamenta.Ex fola icaq^ prifca illorùm propaginejfpincaliC^rcacuriginc totfapiendac proruperuntflumnia, toc prophetarum expullularunt germina,refulfcrunt Chrifti lumina,fublimi »cp Apoftolorum prodita funcoracula. Quamobrem fi ftirps radixcp,ut Roma, ut* fcribic Apoftolus,fan(flaeft,rančtii'unc,& rami : fiddibaciobona eft, 8C ma(ra,NIam qui ex gentibus credit ,is oleaftri (^inquit]) ramiis efl:,qui na^ turalioliucinlentur,Iuci^usueroChnftianc pietatis cultor,radix exiftir, pinguifq^oliua.Oleaftri.n. furculusquatumlibetnaturalis ^oliucpingue dinis focius fìat,aliquid tii oleaftreitatis ([ ut ita dixcrim) fapere cogitar. Naturalis uerooliua:ramus naturali in ftirpcr€po(ìtus,totusquidére(ìpi' fcic,8£ eam uim fibi undic^ refumit qua; alieno odore no infidtur,nec ullo quidcm excranco fapore obtunditur : quoties itacp de ludaica caligine ad Iplendidiflima Chrilti lumina,quis fyncera fide conuertitur,naturalis qui^ dem oliuar ramus,naturali pinguedini Tua; infcriturjquem nulla exterorii labcs,nullusgentilitatisfceLorcontaminariualct. Gellet igitur uenenatò uulncrc infurgcre l'corpius,rabidorumcp latratus fileant,qui nullo ratiSis-luminc,nullo hdei Sč uericatis fpiritu ,ied obdučlo.Sč incredulo fupercilio polluta mente,linguadolofa, paupcrtate fua alioru opes defedaremo<? liuatur.Audiant&: Apoftolumiubcntem,ncquis aduerfus naturalis oh> Ro®» u:cramosgloriaripra:fumat,q) fi gloriarisinquit,nontu radicem portas, fed radix cc,iioli itacp altum (apere,fcd time.Probatidipfum tanta feptua^ gincaduorü interpretum in omni difciplinarum genere praECcllenria,&ß^ poetilo memorando authoritas,quorum ex unaquac^ tribù fexduntaxac Kleaziruspontifex elegie,und^ non iniuria Auguftinus quemadmod5 Sč Talmudd^ciufcemodi ineerpretes,diuino Sč quafiprophetico fpiritu ac1osccniuic,quifeptuagintaduabusceIlulisfegregati leptuaginta dierij fpatiOjUna fcribendi ferie,eodem uerborum,literariicp c5textu,perinde ac fì unus idemcjj fuiflfetopifexjuniuerfam Molìs legem ex Hebrco idiomatc in grccumcomutarunt eIoquiu,quare id non immerito,diuina: potius Co/ lerci? ^ humangindagini aichbendii.Sccus habet autem multiplex tü grj ca tum latina cdicio,qua; cum humana tm induftria Sč hall ucinatione dci> prompta ßt,tanta uarietate inuicem,& ab hebraico exemplari diflbnat,ut non 1 merito (^diuo Hi:rony mo teftc^data (it aduerfarf)s irridendi & calu^ niandìocca(ìo. Quumitacptotfolidis argumentis deuicerimus,(jDÌrita!is militias palmam (òli priorum ludaeorum debcri agmini,non ab re fore du xi hicin medili proferre,quanam ferie ueceru ludcorij traditio propagata, Sčin auditorem uiua uoce cransfufa pedetentim fucceflTeritj&r ,ppriä cner già feruauerit,ueru quia id alibi latius reccn(ui,idco minime hic repetend 5 cognouijunu duntaxat ob nonnulla obie(fla,qua; lecflorisforte ann ambiV guuredderepo(Tènt,nucpauci'srefuma. Pharifcoru qdrifornie ho-elìni colligimus, Ali) gdépercinaces legis ÖC dei cultus 2muli(^du pauloate pafl]
............. oniscempora
DE MOSAICAB tCGIS tempora cručncis fedìcionibus cladibufcj^ inuiccm fcuirct; ludconim tur^ ba)lud^a patriae^ denuo rdičta,uagi et errabundi pcrcgrinabantur intcr gintes,qui crucis paflioniTc^ Chrifti infcij nullius criminis rei habebäiur. Air) quos Chriftus Dominus de omni flagicij & iceleris genere iniìmulat 8C arguic,fuerunc,qui dominandi libidine ÒC uindi(fì:{Turorc,innoccno tem Chrifti fanguinem truculento eftuderunt fupplicio,quorum uticp tc ftimonium 8^nomen(^quemadmodum delibro uitac ) fìcdeTalmudeo pharifjorum codice deletum et cxclufum efle cognoui, Ali) ex myfterij ab ticudinc Chrifti fidem,5^ crucis facramentumnec amplccluntur quidem, ncc colunt,non tii ufcpadeo execrantur accf condemnant, Alrj dC hi quidé (,ut Apoftolorum ačlustradut^ innumeri Chrifti fidé{cc1antcs,fìinulin Mofaicamlegem,uelutixternf legisumbram atcpimagincm,no quidem fbrmidinepcen^, Ted exemplaris uirtutis amore]) feruandam pcrtinada« nimo contcndcbat,quod quidem pro tempore illisperminum erat. Horü ioitur qui poftremghacrefìs funtpharilcorum documenta,täquam futilia oC aniliadeliramentacontemnere,tumori (anc& ruftice queiolum libi^ deft fančlitati niagis quam pietati Sc prudentia: afcribendum cxiftimo.bi cnimnutantiaö^fallaciaquorundam philolbphantium dogmata magni ccclefia:uiriample<fhintur,& fumma indagine tračtant,quis prüdem Chriftianepietatishomo abhorrebir,ac ftomachabitur, fì SC nos aliquid illorum eruditionis attulerimus,quibus primum iapicntia,rcligio, aciumi dei culfus innotuit,quicp fedula elucubratione, ÒC fumo diligentia? ftudio in facra prophetarum chanlinata philofophäcurjquod fì aliqua in horum uiridario agreftia,rentes,tribulicp€xpullulaucrint,il!arcipucmusianfiputa bimufcpjne amcxniftlmü pomarium noftrum dcturpcnt, cultiora ueropic tatcSč dočlrina fragrantia,uenerabimur,cacjj ueluti ambrofiam dC mäna de uafta deferti folitudine colligemus. His ita praslibads diccndum gemi na eflfe dogmata,quibusut olim fic quocp Qc nunc ludaica l'ynagoga inmV titur,quorum unum torà fchebich lanu.i.lexquac in fcriptis nuncupatur, Alterum,torà fceba alpe,id eft lex qua! traditur ori, illa cft lex Mofis quin petateuchi uoluminibus cxpre(ra,hscc eiufdem legis explanatio ,ailerut igitur prfmores Talmudcorum ^ primo capite Brachos ') fuper iliud Ei X3di x\'. Dabo tibi tabulas lapideas,&: legem ÒC mandata, Mófen eodcm fpiritu quo legem ipfarum acceperat,Iegis quoc^ explanationedidicinciii monte Synai.ClLiacuticpexplanatioduoinprimis, uidclicec literakni& allegoricum Chebraica uoce Cabaleum ) intelledum proponit, quorum neutrum exaratischaracfleribuscomitterefaserac, Literalis enimfcnfus finguloshumanos acflus S>Ceorum iura fcriptisdepromerenon potuit,EO quodeiufcemodi adus quu infinita fubeantdifcriminanullo canone, nub loprorfus IimicecIaudiqucanc,Allegoricusuero pocuit quidcm,non ta'/ menIicuit,utpote infirmisfolidumdarecibum,&:paruulispra*bereerca, fìcigiturtam Ipiritalesquamliteralespentateuchiintclle(flus,nec uocene* (^calamomuulgumacderelicuiCtEchocquidem quamdiu fceptrum
regna
regna obtinuic Ifrael» Cum uero pod Hierofolymorum & regni excidiu peregrini 8C uagi difpergerencur p orbem, animaduerterentcp ob fxuam indptencumgcntiü tyrannidera curbarireiigionem,5čuericatisobIicerari archana^uirumeratuniuerfa; pharif^orum lynodoemfcemodi liceralem, quoad fieri pofTec, 8C fpiricalern legis explanacionem fcripcis 8C premuta gandiscodicib.c5mitcerc,quoruni fumamTalmud. uodtari libuit,qui li'^ teralemlegis intelledlum pa(am,allegoricum uero mulciplici uelaminü ua riecatecircumtccflumdeclarat.Etlicetpoft Hilelis 8C Samaidis Archipha nfarorS tempora in multis c5ftitutionib,qugdiuinorumadatoru appédi ces c5cernut,Talmudeoru uarient fentetif, nihilominus in ipfo rei funda mcco nulla prorrusopinionudircriminainuenies«Nemoßquideconten die,quin uelpere manelegenda fitlečlio rccma4i4audi IfraeL Ambigenc üeroquacnamexmacucinisuefpernnifc^ horis magisledioni ßcaccom/ tiiodanda,anrene^aucpod folis ortuatc^occafum. Niec quericquifpiam parafceues uefperi fuccendenda fic lucerna nec ne,cum id conftitutum elV le nemo Iuda:orumignorec,qu{ tum ex pinguibus liquor magis cogruac Iucernae,alius aliter opinatur ftatuit, idem de reliquia iudicium eft. His denic^itaperfpedlis", moxad fexccnca & tredecim Mofaica: legis fiuxta Talmudeorum 8C Chuzenfis Rabi Mofis fcriem^ mandata dei nutu ex* plicandaaccingimur^Ethocquidem fecundumincelledum, quem unant mis Talmudeorum fchola amrmat,horum tum omnium rationes caufas ue aOignare non eiì: pracfentis negotij, Alias enim uita comite (ìngulorum mandatorum naturalem ec TheologicamfeuCabaleamcauramreferarč tencaboyNunc aucem (ì folam nudarne^ mandatorum hiftoria enarraue« rOjfatisiuxta proposti exigentiam foreexidimo, quod (ìalicubi iunioru Ifraelitarumu^faniareobtuleritjillam^ ueritateSduiribus noflrisargue re,S£quancumcompendiolireriespatitur,reuellereconabimur,in primis indiuidug Trinitatis implorando auxilium, ut hisnoftrislediunculis f«^ ueaCjCiH^ gratiam tribuac 8C intellečlum, Amen«
PROHIBENTIA MOSAW
cae legis mandata«
Ii	Non habebis deos alienos coram me.	Exodi.anci
Aliumpraeterme in uniuerfo rerum ambitu Deudarineprxrumpferis«
II	Nepolluasnomenfandum meum*	Leuic.xxii. Nomen Dei polluitur quis,quidočlrina 8č pietatis cultum proHtetur in^
caute, 8C effreni carnis libidine uičlitac«
III	Non faciatis fic domino Deo ueftro»	Deuucij. Eius fcilicet altaria non fubuertite, fcriptum em eß:, Subuertiteomnia ca,inquibuscolueruncgentes, didìpate araseorum, dC confringite fta^
tuas, lucos ignecomburite,& idolacomminuite, difperdite nominaillot rum de locis ülis, Nò facictis ita domino deo ueftrorhinc fequitur cj) nccp Tancia dei nomina,ac ne unam quide,quibus illa c5fhit,titera delere liceac.
a Nontcn#
Dewtro.vf. jm	Non tentabi'nsdominum Dcumueftrum^
Deum tcntac qui dixerit legis mandatum adimpicbo, & inde contemplai bor anpraemia fequancur. Leuicir. V Odiumnonhabecisfracrituoin cordetuo*
Scd cum aperta fronte corripe,qui fi ueniam peticrit,indulgc, [bidetn; yj Proximumtuumarguendononafficiesprobro^
Licet ab e.o ofFcnfus fueris,tn his carne quac dei cultum conccrnunfjdcgla carepra;henfionenonemendatur,tunc paiamarguendus ed de crimine« Dcuwcxit]'. y(i	Noncontriftesferuum,quiadteconfugent*
Sed tecum habitare finas» Exod.xxrj. " Vili	Viduae & pupilla: non nocebitis^
L«uic.xix. IX	Nonerisfufurro»
Hoc ed clandedinus calumniaior in populiš tuis. Exod. XXV. ^	I^Qi^ fufcipies uocem mendaci;»
Nifi eam atcedantur inditia. Lcuicjcix. XI	Nonquxrasultionem»
ibidem.	Necmemor erisiniuriap»
Siautem illecuipalam iliaca iniuria,uir infignis fapienciaexcicen^ueniam non dabic, fapicns quocp culpg obnoxium lecalumniator agnouerit. DeuL.iii). XIII	Neexcidantfcilicecuerbameadecordetuo.
Ibidem, XII II	Neforrceleuatisoculisadaftracoeli, adorcsca*
Necadorationequidem dulia?» Num.xv, XV Ne fcquimini cogicationes uedraSjdJ oculos uedros*
Idcdpertinaccm non adhibebicisHdenicogitationibus uedris, necfenfui um indulgebitis illecebns* Leuic.xxiiii. XVI	Qui blafphemauerit nomen Domini morte moriatur.
Exodi.xx. XVii Necj colcs fcilicet rculpcile,nec fimilitudinem alicuius, Exod. xxxii X V III	Non coles deos eorum»
Exoduxx. XIX	Nonpronusadorabisea»
Licet non colendi animo id fcceris» Ejcodi.xxi XX	Non facies tibi fculptile.
Quamuisipfum noncolas.
Qyoniam uero ambo hgcdccalogi madata indifpenfabilia funt et gpctuo feruada,idto ritui q Chrifti fideles fančloruimagines fabricant,colutatcp adoranr,turpii?Iudaicainfcitiaobtre(flat,eofqjdecalogiprcuaricatoresiu dicar,gpa!am mandat,No facies tibifculptile, nec^ ipfum adorabis,Qui dam uero qucftione hacfoIuere,€t fculptiliuculru approbareconantur« imaginibus Cherubim in fancflo fandorufup» foederis Archacoftitutis» Sedhajc minusefficaxcontra obtrečlatore argumentatio & quaEftionis folutio,NamquemadmodijcoquereigncmcpÌabbatidiefuccenderemor tale peccatulex ipfaenumerar, in tabernaculo tri idipfum fieriiubet. Pari modo licctjimaginü fcuipturam ueluti nephandifllmu & implacabile fce* lus diuinapracceptio abomincc^imagines tn Cherubim piane exprimitS^
prarcipitlex<
Scpr^ci'pit lex« Accedic ad hoc q? no ßmili modo hic et illi'c milicac argume tu.Iliic (iquidenullüprorfus imminebac alicuius ofFendicuIi penculü, ga fandifančloru limina nemini nili magnoponciHci femei in anno adire cuic,hicuero per (ingula momenta incauta fìdelium mulcitudo Inter fcul ptilia ac(^ imagines uerfatur Sc orat. Duplex igitur difìfimilitudo eR;,pro# pcer quam fculptilium praefumptioné trahere n5 licet de imaginibus Che* rubin.Prima, quia iftud aperte ^hibet,iilud uero palam mandat lex, Secü da,quia bine imbecilliu animus cotaminari potefì:,illinc uero minime«Di^ cendü igitur,cum decalogus praccipiat,non habebis dcos alienos cora me. Ibi rcßduum quod fubne(fèicur, f, non facies tibi fculptile,n5 aliud feiun/s (fiim prxceptum conftituere/ed explicationeeffeprioris^Quemadmodu Se de fabbati mandato legitur,Memeto ut diem fabbati fandifìccs.Mox fubditur/exdiebusoperaberisetno facies omneopus,quac utiqp no aliud aliudcp mandatu fanciunt/edexplicant q? implicatprimum alioquin plu^ ra quam decemdecalogi daripraccepta aireremus,quo (lante facile huius ambiguitatis nodii foluere poteris^Primu exTalmudeoru canone dieéte, Quottes in c5munide re fen tentia profertur, cuius exinde clarior incelici clus fìngulatim exprimitur, tunc fìngula qux exprimiicur eorum condì # tionem proposti thematis fèruantjuniuerfale nempe(^ut dialecftici tra^ dunt 3 fuis femper particularibusineft : Quiiigicur comuneSCprascipuu decalogimandatum (ìt(^non habebis deos alienoscoram me^ reliquac e^ iusclaufuiacidipfummandatum refpecflantjita ut quumdeincepsprxci^ pitur,non facies tibi fcuIptile,nec]ßomnem (ìmilitudinem audiendum (ir, fi hxc ut tibi fìnt drj alieni feceris, fic& de fequentibus ibi iud/candum. Nonaùtcoluntfimulachra Chrifticol^tanquadeosalienos/edquatenus creatoremreferunr,quiIatriacolitur, aut quia fancflosdefignantquiado rantur dulia» Quin im o nec glorio fa Chrifti humanitas g fe latria, fed hyp dulia colenda admittitur« Iccirco decalogi prxuaricator minime iudican dus eft Chriftian» pietatis cultor« Secundo foluitur quazfìiio ex hoc, q> fandorum quas colimus imagines, non uera funt fculptilia, idola atqß iinaginesrnon enim uere eft idolum 8čimago,niß in quo angelica uel ccef Ieftis,aut uiua fubcccleftis uirtusefFulgeat, Nam quemadmodum pidura non eft fui exemplaris fimilitudo atque imago,fi ipfi pidura: ali/ quod membrorum et maxime caput defuerit,fic/ongequidcm minus cen fenda eft imago lapideu aut af?reum corpus (^quantumlibet externis linia mentis & colorum uarietate fimileextet^ fi eifpiritalis uirtus non infun ditur,potiorfiquidemexemplarisporiio,eftipferei fpiritus, Namutvt). Roma.^ vin.xvin.deciuitatedei7\uguf.placuit(^ad Rom. autore Apoftolo^ idolorum erat ftrudura, ad aliqua hominis uel alterius gnis animantium imagine,cui angelica animalis aut cceleftis uirtus, uel da?monis feu heroin cus fpiritus a (Tifteret^Quu igitur fculptilia 8č fimulachra quai in facratis edibus ueneramur, nulla prorfus fpirituali imparticipec,confequ€s eft,cj) minus accomodate,^ed uiurpato uocabulo imagines nucupent, quaobré
a t)	nec
nccipforuadoratiodecalogi mandatum irritum facic. Supereft tnadhuc' fcrupulus (| animus titubar,atq; ofFendit.Quu em nephandiflìmus in niuerfodelKfloru genere idolorumculcus habeatur«ldeo modis omnibus praccauendu a quocüc]ß oge cultu & adu,quo facile incaucus animus pu# nilorum ofFendiet periclitari poOetn'uxta illud apo(loli,Si ^s uiderit eutn ^habet fcientia in idolio recijbenté,n5ne confcientia eius cum infirma (ìc fdificabicad maducanduidolochiaC&peribicinfirmus in ruaconfciencia fraterCquare fi acfca fcandalizac fratte meum,n5 manducabo carne in f f> cernum«Siitac|; idolorumefca,qux(ut Apoilolusloquitur^ nosno c5 mendatdeo, infirmorucaufacaucdaeft, quanto magiseuitandanepha^ ria ac peflifera imaginu adoratio, qu^ prac ceteris delidis mortaliu animu l'n^nat, ^tinufc^ a fuocreatoreauertit» At licet irj. Tenicciarulibrodiuus Thomas triformiratione e ii) deconfeicolkčla ^imaginumcultumper* mifìTum efleoftendit« Primo ut hisuelutilibrisquibufdam rudesedocc* antur:Secundoutincarnationisarcharìum 8c fan(florumexemplatena^ cius memoriac inha:reant:Tcrtio, quia ex hts quac feniìbus fubiacent uche mentior concitatur afFečlus.his tamé rationibus inquirentis animus mini meacquiefcit, tum quia a nullo Apoftolorum, nec ulla canonica fančlio^ neimaginumcultumconftitutum,red fumopotius contempturciečlum cflTe nouimus,iuxtailiud Apoftoli,Etmutaucruntgloriam incorruptibiV lis Deiinimaginécorruptibilis hominis. Et illud, Fugite a cultu idoloru ideftimaginù,EtiIlud,Cumgcntesenretis,adfìmulachramuta ducebami ni. Etillud*Vtab(lineantacontaminationibusfìmulachrorum,hocd(ni cp uarijs in locis legimus, ubi non modo internum mentis, i'ed exrcrnum quoque corporis cultum (^ne fcandalum pariatquo pcriclitantur infir/ mi^euitandum,litera^feriespalamdemonftrat.Tum etiam, quiadetel rior&damnoHor eft idolatriae fufpicio, quaeimaginum licentia oritur, ^ ignorantia, obliuioSC deuotionis tepor, qua:eximaginum carentia rerultaiir«Pernicio(ìorenimeftdtrponcionis(^utuocant 3ignoraua,quas praue 8C perperam iudicat, ^ negationis ignorantia qujc nihil pror< fus cogitat de re; Quamobrem dicendum,imaginum ritum in facra^ ciffima Ecclefia Chrifti,uelutiin frugifera uinealabrufcam, & cultiflìmo inagro lolium exconfuetudinis corruptela inoleulHe, longcuam (ìquif dem turba; confuetudinem adlutum & funditus euellere uana foliicitudo eft. Nam q uemadmodum lud^iolim fideiueritatem fufcipientes,legista men ÖC confuetudinis uinculo & laqueo capti,malebantpotius Chriftì (al uatoris fidem ^terrena legis opera relinquere. Sic 8C gentes ediuerfo, effreni carnis libidini dat^,malcbant fempiternam anima? falutemnegli^e re, ^ circumcißonis aliaqj legis onera rubire,unde ad comune utroruc^ falucéuniuerfe Apoftolorum fynodoplacuit ludsris^temporeIcgisob feruantiam, E t gentibus eiufdem abrogacioné permittere, quu tamé ntc hoc necp illud mortaliu beatitudo,fcd folaconfuetudo exigeret. Quumi^ gitureauisconfuetudinis fìt,ut (iuxta (apientum elogium^aheram pa« riat nacuramficrinonpocuit,ucimaginüntus,quem pluribitsfairculispro
phana gentium multitudo cxercueratjcueftigo tolleretur« Malebac cnim uefana illorum turba facraciirimàChriilireligionem^inanemfìmuIa # chrorumculcum reUnqucre:quapropter diutna follicitudo pauperum in fidčlium miferta^huncqui Foris adhibecur cultum uoluic permiccere, quo ille qui incus eft facilius &C caucius ad uericatis fide dirigi dC cransferrì pof fec. In firma nanc^ uulgi difcrecio magis prorpicic excernü corporis ačlum ^ ag€ndi modum ac formam, quum tarnen fpedemSč appellationem noncxipfoopere,fedcx modouendicetfibiačlus, Mulierisnépecopula, quantum in reeft,nec turpis nec honefta,fed improba efFicitur,fi folucar* niscupidine,fi abfc^macrimoniojfi cum menfl:ruis,polluca t honeftauero Cprocreandiuoto, fi rato connubio femundamcognouerir« Vcrgit8d[ huciljud Apoftolijn Chrifto lefu necp circumcifio aliquid ua!er,nccß pr§ p'ucium/ed fidcs.Et illud: Vnufquifcß in qua uocatione uocatus eft in ca permaneat» Ibi fandorumglofla, ad faIutéinquit,nihilprodcft,nihil cria obefi: uel ludaicus uel gencilis ricus«Conuertitur ad hoc illud Apofloli di^ ccn tis : Iis qui fub lege funtjquafi fub lege effem,!] qui fine lege eranc,qua# fi (ine lege elTemtOmnibus omnia fačlusfum, ut omnesfaccrem faluos» QuumigituraAio in fé nec turpis nec honefta/ed modus agendi ačlioni tnbuatcognomentum,pari lege eiufcemodi externa imaginumueneratio in fé quidem paruipendenda eft.fed interna modis omibus cauenda ed a^ doracio.qua mens ipfa fuum dcferit creatorem,8č creaturae fé prxbet obf noxiam. Idcircocumprimores fan(florum,utinf€rnumidolorumcuIrum in Chridi atque alterna:: ueritatis fidem tutius et minore negotio transfer recommutare po(rent,externam fculptilium uenerationem, qucmad^ modum Scludacis legis obferuantiam conniuendopermitterent« Tunc excerno cultu feruato.fiiolida Sc indocilis multitudo internai pietatis fidei acquiueuit, fi forte nonnulla animse imbeciUiu indcpericlitentur, mi in fapiétibus et eruditis uel oiFendicuIi uel noxa; ex hoc c5tingere potuit»V e rum hoc unum ([faluatamenreuercntiaoccultorum^cenfere & proba' re non formido orthodoxaiam Chrifiri fide ad plenic udinemredačla,8č idolorum cultu penitus deleto, non folum non impiumjfed etiam conde* cens 8C laudabile eiTe (^nifi &in hoc quo(^ confuetudinis corruptela re^ niteretur^ tempia facrasapdes abfc^ imaginibus pičlura tarnen ad f roiflTa^conftruerejidfiquidemadempyreos &fuperccelcftes fantflorum fpiritusjhominum mentes extolIerent,d^ non ad corporeas manu fačlas i# maginestSiccpomneminfirmorumoflfendiculum&nephandifiTimicrro rispericufumcaueretur, Obtredantium infuper Iuda?orum plures,quì pr<eceterisimaginumcultum abominantur,adpiam Chrifti religionem ample(fèendam,induci &perfuaderipofrcnt. Infingulistamcadfacra ÒC inconcufla Ecclefiap( quac a non errante fpiritu regitur^ fancita me confe ro, cum illa pergo,cü illa fapio,uiuo 5<Crequiefcam in fempiterna fxcula*
XXI	Nondeosconflatiicsfacietis*	L«irit.xiJt.
a iij Nonfadc^
Exo.xxirj. Dcuc.xiif,
Ibidrm; Ibidcrn,
Ibidem. /
Ibidem.
Ibidem. Ibidem, Ibidem, Cxod, xxii]
Deut, xiij.
Ibidem,
Ibidem. Ibidem.
XXI i	Non facietis deos argenreos*
IJ eft, q uamcunc^ eminencis fculpcure imagineni,neq^ ornatus caufa^nii il cum cruncaco membro fcceris, piduram uero auc cauam introrfun) cfFigtcm celiare admiccicur,
X X111 Nec audietur ex ore tuo nomen idolorum.' Quo auercas a culcu dei aliquem de filfjs Ifraefjlicec tu ea non adoreg^ XXini Non adhajrebitdeilloanathematequicquam« Id ell,nil tibi uendices de ruppellečiil/ SC quauis fubftantia urbis,quj ob i> dolatria: culcum fubuerticur»
XXV Non a:dificabituramplius,uideliceturbsillacuerra, XX VI Et nequaquam faciet ultra quippiam huius rei fimilc» Id efl, ne uni quidemHdelium, nedum inuititudinidcosalienospeffuai dereaudeat*
X X V II Non acquiefcas illi/eu diligas eum» Scilicec quite ad idola fiebere conatur« XXVIIt Neparcateioculustuus; Videlicet ut eum a mortis fupplicio liberare uclis»
XXIX	Net^audiesipfum. Id cftuteialiquidauxiliiprarftcs»
XXX	NecmiTereariseius* Scilicet nec uerbo aliquo fauorabil/,
XXXI	Necocculteseum» '
Id cft, nil in crimin/s lui teftimonium reticefcas»
XXXII	Pernoraenexcernorumdeorumncnconimcmcrabitis, Latina scdicio iurabitis^i^nihiltametfiucrum ä' iuftum fit, idoIorLimno/ mine profcras.Quod fi aliquacaufa horum nomina pronuntiare concw gat,tuncepyrhc(onaliquodinidolicontumeliam apponendum, quem» admodum peruicax iuniorum Talmudeorum infcitiacum Chriftifide»
imaoinum uencrationem}deos alienoscolerearbitratur, omnia Ciirilli fjluäcoris fancTtorum nomina ignominiofa 8čblaCphemauocc pronunciar,Je quo ubcricr infequentibus rcrmo4 X XXIH Non audics uerba prophetar illius« Scilicct qui idolorum nomine uaticinatur 8č prgfagit, quantacunqj prodi Ola Sc' fio na fecer/t.
XXXUlI Ne prcfumptuofe in nomine meo loquaturpropheta,
quxego non prajcepi. VidcÜcet fiueca Ioquatur,qua?prorrusnonmandauit dei fpiritus,(lue ca quac mandauir alteriipfe libi arroger^
XXXV	Non timebis pfeudoprophetam interimere
XXXVI	• Noninueniacurin tequiconfuIatOf*
Latina a?ditio phycones,fed hxc communis uatum appellatio cft: Of ue* ro pecuiiarem quandam diuinandi legem oftendit, Narn ut fcribitur codi cclanhedrim, capire quatuor funt mortis fupplicia, Ofeft /piritusdefun
dliqul
<fli, qui de media afcellarum regione, aut de craneodeFundi fufurro, & fubinilTa uocc IoquÌ£ur,iuxcaiI]udEraiae«Ecquafiphytonis,ideftof,uox [iia ÖC de humoeioquium tuum inudìcabic.Ecillud Regum,diuina mihi in phycone,r,of,& fufcica mihiauem di'xero tibi, 3C fufcicabic Samuelem; XXX VII Nonconucrtiminiad Ouos,	Lcuit.xix
Latina aeditio minus apte tranftulir, non declinetis ad maoos,idem enim dcffonatOF& Ouos,nifiquodhocplura,iUudunumenunciac, 'diiTonac hoc a mandato priori,quod illud confulere Sd fcifcitari prohibec,hoc uero cxercitium 8čopus, Quae non parumdif¥erunf,quienini fcircitatur,re'/ ■ fponfa quidem audic rpintus,&: nihil concipic uilu^Opifex ueroediuerro, nmulachrumquidemcernic/ed nilauditeloqui)^
X X X V111	Ncc confulat Ideoni.	Dcuc.xixe
Latina hicscditio minus quidem apre diuinosprofcrt. Diuinuscnim phytonem,ariolum augurem.aurufpicem, ercuiufuis pra-faorjcultorem oftenditJJeoniuero praccipuum quoddam uaiicinandigenus dcfìgnar, Eftcnim (utChufenfis Mcwfes Rabi Simoneauthorecòmc!noraf,5(: le rofolymicanum Talmud amrmac ^animai dičlumleduahumanacfor^ mse perfimile. CuideumbilicimedioueIutifunisproduciciir,quo(]cu # curbite inftar^ terrae folo afFigitur,& quod funis longi'cudo prof end/tur facuum animai circumquaq;rapit 8Cdeuorar, id capere nelciunt uenatoi? res.niiiragittarumicflufunemprofcindanc, quo amputato,continuo be lua profternitur atcjj expiratjCuiusindeoflfibus certa quadam lege ori ad? motiSjftatinicIam fpirituarripitur opifexj&expetita uaticmia enunciar» XXXIX	Nonconuercimini ad ledaanim.	Lcuic.xix.
Latina xdicio uertic, Nec ab arioüs aliquid fcifcitemini, quod primum diuinos tranftuUt,modo ano,!os pronunciar, Hicquocp de opere, prius de fcifcitatione fermo eft, '
XL De Temine tuo non dabis ut confecretur Molech»	Lcuic.x^'üi,
Plurcs Talmudcorum Cut in pracdicfìo Sanhedrim capiteIegitur])Moi^ lech no cireidoIum,necquiiIIihoftias madaucrir,aut munera obtulerit, dolatriae reum iudicanr,cuius colendi legem fuifle tradunc,ut igne acccn^ fc patcrFamiliasgnatosfuosper incédiumproflaminis nutu bine Spilline iransFcrret, haudfecus^noftratempeftace, nonnuiliin fefto&folenni diui Ioannis die,dum Fol per tropicum cancri uoluitur, Fuccciifo igneuicif iìm tripudi) morehuciIlucc]ß tranfiliunr«
XLI	Nonerigas tibititulum»	Deut.xvf.
(- atina a.'ditio,nec Facias tibiatcp conftituas ftatuam.Duo Fané huius a-f fJirionisadniirationehicdigna Funt* Primum quodeandem dičlionem in uniFormiFententia modo titulum modo rtatuamproFert,inFuperubihaj# braice legit cokhiin, latina gditio hoc in loco facias,alibi erigas uertit. Ne^ mo enim qui huius idiomatis incunabula tračtat, ignorar, quin dičhto tokhim erige« Fonec, queadmodü ubiqueharcipFa cditiodičlionc tokhim ^^^^ ^
Si^ iif) erečlionem
Gcn.xxviij.	transfert,Ncc mandatum fabricam/cdcreAioncm tuu*»'
hibercuoluic,TituIusenitn quantum ad propoGtum fpeftat,unicum (at Gaie«coUigttur Jerigibilem lapidead libaminadcfuper fundenda,in quo paru aut nihil fabricf depofciturjoftendit« Leuiwtxvi. XLII Nec inßgncm lapidem ponetis in terra ue(lra,ut adorctis fuß cu«
Latina acditio,adorctis cum« Ibidem« XLlII	Nlecfculptileerigas,
Licet iprum non feceris,nec adorare ueh's« Dcuwcvi. XLIIII Non plantabislucumcuiuf«^ arbori« iuxta altare dni dei tul.
„ Prouc idola colencium mos erar^ Dcut^vi). XLV NIecinferasquippiamexidoloindomumtuam»
Id e(l, nihil idolis confecratum tibi in ufum adfumas« Djidem, XL Vi	Nlonconcupifccsaurum Sčargentum.
Videlicet, quibus cooperta uel ornata funt idola,quac adorantun Ibidem. XLVU Non inibis cum feptemgcntibus, terrae Chanaan fadui« Ibidem. XL Vili Non mifercberiseorum.
Nec quorumcun<^ colcntium fimulachra» Exod.xxiif.XLlX Non habitcntin terra tua. Scilicet idolatrar. Leuifesvirj. L,	Nec in legitimis eorum ambulabitis«
Scilicet nec habicu,ne(^ uerbo aut opere imicabimini. Hic uocaculuni,quo 'dicimusgentiIisfeugcns,minimeßlentio praetereundumduxi:genscm'ni ueigcntilis hebraica uocegoy iuxtaprophetarü SC prifcorum Talmudco rum placitu, folum idolorü cultorcs deßgnat :Quorü legittima euitanda funt, nec fcxdera cum eis inire, neqj fotiare connubia, nec quicquaofFi(tj eispracftarclicet^Iuniorum uero Talmudeoru proteruia dičlionem hanc goy fumit non modo pro idolatra,fed pro quibufcumcp a Mofaicon'tua* heniSjquo fit ut plures tepeftatehac infipiendu ludaroru cu Chrifti fidwli* bus perinde ac cü idoiatris/ubtili artificio et adu negociandu arbitrencur« Leois mandatu, N5 decipias,n6 facias furtu,&: id gcnusjcu legis taniöft (ftatonbusjquos lex ( ut ipß afiFirmat^ proximos fratrefcp appellat^efleob feruandum:Cugentibus uero,in quarum numero Chrifti fidelescomprj hcudiuolunt, minime^ Aegyptiorabi Mofeauthore(EquilibroMadaa, lečlione idolatriae^Chriftiani, inquit,idolorum cultores funt,cu quibui uerfari, pacem fccdusue inire non licet, fedenitendumutaberrorereuo/ centur, harciile^Magnus tarnen legis prophetarum SC Talmudicicodidt interpres Rabi Salomon, prifcorum traditionibus innixus,aflrerithuius temporis nationes pr^fertimChrifticolasidola non colere,qui folumul ternu cultupatrumconfuetudinemufumcßfequuntur« Loift^x. LI	Non augurabimini«
Augurium hic non per auium garritum,fed per certa naturae aut euentui ßgnacula pracfagium deßgnat, utpote, cum iteraggredientibaculus de manu , de ore buccella ceciderit, infauftum ominatur iter« Pari lege in quauis retračlanda, nullum o^cn capere fas cd , uc cum tecum
propofucrii
proporucn's diceni;quaniprimum domus litnen excelTero, (ì obuia inue# niam amicum cutus eflTe uolo,^? dies ille mihi fecundabic uota,Qui camen hazßcando ÖC cum formidine ominofa fìbi ßgna prscfìgerec, propterea praeuaricator inquiunc minime iudicandus e(t, cu 3C uernaculum Abra<^ hse Eli^zeridgenusaufpicijipraerumpfìfìrelegimus. LII Non inueniantur in te qui lignorum fruftulis ariolcntur. Lacina(ditioariolosfcifcicet, ArioliappeIlacio,quamuisabea qua? iuxta aras fiericorueuic,diuinacionedica:ur,ampliori tn Hgnifìcatu quoduis ua tictnij genus odendic, hic uero id ^ cerca quadara diuinandi (ege fumirur, quam infana olim gentiu muldcudo,lignorum fruftulis exercuir« Sump^ taenimligni particula, cuiusinuno laterumdetradafìccortcx, in altero autem reličla,exinde ligno bis in alcum proiečlo^li primo iavfcu fruduÜ fu pinati iam humi decordicaca 8C candida facies apparucrit, (^cunda ucro proie^ionecrudofum S^obfcurum latus fc orbendericjforpicern fauftum <^gerendarum rerum cuencum denunciattSiueroobfcuriorfaciesprimo & candida fecundo fcobtulerit,atram SCinfcclicemprarfagiunt forcem, Quod fiutroqpiadlufedetedumcordice latusoftenderic, futurum inter utrü^fuccenfumindicattcontra quosexclamauit Ofeas propheta.Popu Ofcei/n. lus meusinligno fuointerro0at,5^baculusciusenunciatfìbi« LUI	NecobferSatistempora» "
Latina acdicio fomnia^eandem enim didionem mconé,hic infomnia.quar to Regum ariolatumuertit,utrobi(^tamen minusacc5modate.Siquidč ona (^undeuocabulum meonem ducit originem) tempus horamue defig tiat,ut iilud Exodi,Gt horam eius non imminuet:licet & ibi (^dočlo Nico lao de Lyra tede} (ongequidem a literai: fono precium pudtcicia? interpre tatur*Obferuat tépora,qui horas, dies SC menfcs quofda infauftos,quor dam foelices ad aliquid peragendum difcernit, Non defunt tamen, qui of pinantur,onen,pra[r(ligiatoriam,quac fenfutilludit, artem odendere. Lini Nec inueniatur qui incantacione affocietur»	Dcut.xvfij,
Latina aeditio incantator,Hacbraicc fcribitur houerjquod fotiu feu fotiaé ri fignificatjUtilludjSotiuscgofumomnium timentium te.Solentquippe 8č hodierna di^jExorciftae reptilia 8C angues,aliacp uiperarum genera qui bufdam muflìtantibus uocibus in unum cogere, iuxta illud Dauidicum. Sicutafpides furdae 8č obturantes auresfuas,ut non audiat uocem incan # tantium«Ecubilatinusinterpresconne(fìit,& ueneficiincantantiSjHebrg um exemplar habet houerheuarim,id eft adfociantis adfotiationes/eu co pulantiscopulationes.Ec tuconßdera«
LV Necinueniaturmtcmaleficu»«	t)cutxvj?J,
Malefìcium,opus ed da;monum in hominem noxium,ad cui'us intelligent ciam fciendum, q> tripartite aduerfus humanum genus fe fubdola dx # monum natura exercec« Aut fcilicet uoluntaris malicia & dolo, Aut al# cioris uirtutis imperio, Auc allega dc exorata ib co, qui uel natura, uel
nepharia
nepharia & impia fponßone inferior facfluscftdxmone. Primo igifur mododa^mon ipfe luapce natura fantailicacuircuticlanculumillabitur, &(è(ìcruogeric,cuitn mensipfaS^ ratio renititur,(i uult: debiiis cnimcft ho(lis,nccuincicnißuolencem:altior aureuirtus, cuius imperio darmon obcemperare cogifur,eft ipfe rerum omnium condicor Deus, aut ange> lica uircus, auc homo cui diuina data eil aučloricas, qua dxmon impelli» tur,ue hominiproexpurgandis fceleribus infera t fupplicium^inferiorau« tem uirtus,quada;;mon ailicitur,eil autfancaßicauis, quac naturaimbe^ ciilior da^mone^eiufcp pediilèqua extat,aut intellečlus (uapte quidem na^ cura Über &altiorda?mone, fantaßactamen fenfuumcpindulgendolibi^ dini irreparabili quaiiferuitute, dai^monis Tyrannidi (e pra'bet obno # xiü.Terciaigitur haclege malefici) ue! maxime fragile ecinliabile f^melUt rumgenus.nagitiofam Ibrdidami^ fuam cupidincm explenr, Quü igitur non inueniatur in te maleficus,mandat lex, lenfus en,non inueniaturqui imprecatione, aut litamine uel quocumc^obfcquioopem pofcatadxmo ne, qui tametfiexternaplerumqj bona & corporis commoda miniftr«, languores fanec, euiianda pcricula monftret, animum ramen fuaabdu) cicorigine,etdenic]pobrccnalamiarij flagitia detorquet,ueruntamcdemo nem omnipotentis dei uel angelorum i'ancflorumciß uirtute QCnomimV . busrubiugare,illorumque fungiminifterio, non ufcpadco nephandum SCexcrrabile Talmudeiexiitimanr,nißq? metus, quem irritali incuti'une Sc imminens periculum id audere Sc tentare non iìnant,Nemo.n.ut ucn> tacis aucfVor loqiiirur,domum fortis ad eius uafa diripienda inf rat,nifi pri> usligauenr fortem,ipfumaurem ligarc fortem, in (olius alciflTimiautee^ rum qui dei fpiritu aguntur,pofeftaieconnfl:iu Deuc.x\'iij. LVl	Nlecmuemacurintequiconfuiatmortuos.
Mortuos confiilunc,. qui fefe tenui uič^u èc inedia maccrantes, nodurno tempore ad cutnulos euigilant morruorü,ubi fordido fpiritu affiatiexpo tita rcrponfapercipiantjhicutrcnbiturcapitefquatuorfuntmorfisTup* plicia) ingemuic Rabi Echina inquiens. Si per fpontanea carnis afflicflio* nemimmundus fpiritus infunditur,quanto uberiusjquisper uitac muw diciam mundi fpiritus parriceps fieripoflct^ Uuit.»x LVIl	Nec^inrotundumattondebiriseomam»
Ibidem, L VI II	Necperimasangulos barba? tua?;
Latina cditio,necradetis barbam, cur autem fìc tranftuleritlatinusmttr pres nò uideo,Hebraice enim legitur tafchis,quod nulla amphibologiapc rimas fonat, Angulos uero barba* perimere,& nunc antiquitus uniuff fa ludaeorum fynagoga nephas,3^ cotra legis fancitaefìTediiudicarjAngu los dicunt fupremum Sc imum maxillarum extremu:perimereautempi* los,nouacula abraderedefignar,quod tamen forfice fieri permitticur, Deuc.xxij. LIX	Non indueturmulier uefte uirili,
LX	Necuiruteturuedefceminea«
Ambo enim ftupra, incedus & adulceria pariunt*
.Nec figurai
LXI Nccfiguras ali'quas aut ftigmaca faci'etisin uobis.	Lcuit-x/x, •
bcigmata fìgurafc^ faciunc, qui cuci ÒC carni effigiem aliquam infodiunr, camqj fucuöC quauig tinčlura impfenc, ut cofueucreculiorcsimaginuin, LXII Ncc fcalpturamfuper inorcuo dabids in carnibus ucftris^ Ibidem. ( Latina jditioinciluram 3
LXIII	Nccfaci'etiscaluiciumfupcrmortuo«	Dcut.xnij.
Huius quemadmodum Sčprions inhibitionis caufam mox lex l'pfa decta ^ ratjinquiens, Quonia te elegie dominus, ut fis ci in populum peculiarcm, decuntflisgentibuSjquacfunciuperterram.Eiufmodi autetn peculiaricas non aliunde quam ex operationum habicuumcp dijcnminedi(ccrni,d^ iudicaripoteß^.
LXIIlI Caue neobliuiTcaris dei/ci/icet Tetragrammafon Dei tui« Dcut.vfn'. Id eft cauc,quum cibi fortuna: blandimenta arrifcrinc,ne ciato animo obli uifcarisipfius omnium bonorum largitoris dei,nec tuxpru Jcnac atqj fo krtiae,rerum tuarum fucceflusadfcribiireuclis,
LXV	Non facies omne opus fabbatidie»	ExodU-x.
VidelicctterrJECuItum.lanificium, fucoriam,ucna(oriam,coquinan'am, rnacell<iriam,ccrdonica,rcriptoriam,2edificatoha,fabnIem,rranrued:oria & id genus.Ncc lolam pracdicla/ed omnia etiam opera quae bis admini^ culantur Talmiideieuicanda ll:atuunf,utpote non folumignem fucccnde re,(ed & fuccenfam Iucemam,imo &C ipfum candclabrum manu attrečla^ re nephas, non tantum coqu?^rc, fed nec de cfculentis in fabbatoconditis, niß mortis imminente periculo, edere licet» Imminenteenim uita-diTcri; mine, non modo fabbata, fed S^uniuerfa legis conftituta pra:terniiife ^ re licet foenicationiSjhomicidij, idolorumcultus mandatis leclußs, nullo unquamtemporeuiolandis« Hincetiam,quemadmodum5^deimaoini busobrre<n:andioccanonem fumicIud€orumpro:eruia,a(Terendo Chri# (ItfìdelxS praruaricatores effe legis decalogi, quac fabbati diem folenné ce^ lebrare,et in ea ab omni opere cefTandum plane mandat,fed minime acten duntdecalogimandara,quumrexftacuatdiesadoperandum. Ad requie uero fepiimum deputér, non huncillumue praecipued/em.fcd feptinium quencp rcfpecflac. Sabbatum enim non fabbaci.feu Saturni diem,red rc# quiem indicat,quid autem myftcrfj in fcptenarrjslex ipfa defjgner,non eft prapfentis negoti) exprimere»
LXVl	Nullusegrediaturd.erepn'ma'defuoloco«	Exo.xviì).
Videlicet extralimites urbis. Vrbis autemconfinia duorumih'um cubi# corumuelpaATuurnfpacio continerideclarat prifcorum authoritas. LX VII Non fuccendetis l'gnem in omnibus habitaculis ueftris Exo.xxxv.
perdiem iabbati.
Hinctrahunt Tafmudei, qjmortalem incendio pccnamTabbatidieìnfli^ gerenonliceat,parilegedequocumcp fupplitio^ uel quauismulčlaiudi^' candurn«
Decima
DE MOSAICÄE LCfilS Lftiifcxvf; LXVIII, Decima die menfisfepcimi nulluni opus Fjcfetif«
Sepcimum Hebr^orum menfem/epcembrislunatio c5ftituit,quap fofc ^ lullrancc libraoi circumuoluicur. Septimus aute dicicur.q? frptintus tunc lunx anfračlus pod folìs ingrefTum m ariccem peragitur. Primum enim menßam (acinlequencibusaudies^ enumerai lex^lunse Martij drcuicu, dum fol p arietčm uoluicur» Nam ec hac ipfa ratione Romani ueteres fep cembre a feptc cognominane,q> poR Marcq imbres is menßum frpr/mus excar,Gcdeodobri,nouembri,decébri & reliquis menHbus ccnfendu^niß pofterior nouarum rerum cupida 9cas,inanisglorÌ£ libidine,omnia pa/ trüfancitacranfculitinalienajmaximeautemomniu gens Romana,c|uae remper(^ucinoracionepro L »Fiacco fcribit Cicero } abdučlo fupcrcilio, ludaicis moribus fuic aduerfj^Qiuac fané inuida arrogàtia,etiam pod uer biincarnationem^teßead Rom«Apo(loIo} admodüincrebuic,&mul^ ca ^aures habencibasloquor^jfcjp inhodiernam dtem in militance Ecde^ Ha diicnmina reliquie. Sed ad mcniìum ordinem redeundo dicamust Namf utprimo SaturnaliumrefercMacrobius.Sč Eiymologiarumfex* torjdorus)Iulius mentis quintiiis,quiaquintuspod Martium, fexcilis Augullus, quia lèxcustunc a Martiodicifoiebanc* Quorumillumqui* dem lüliu$,hunc Auguilus Ccfarad fui memoriam olonamcp ufurpauir^ Quemadmodum ÒC menfes olim lunaemetiebanturrecurfus, menfiutn quoqi iniciumquod a Marcio fumi conlueuit. Idem lulius Carfarinhac, quam& modo Romana Ecclelìalequitur,legem comutauir* Dehisha* Äenus. Septimiautem mcnfìs decima dies ei^ ,qucm propiciationisdirm Mofes appellar,eumcp haud fecus quam fabbaii FeDium ucncrandumcffe (lacuit,nin q? is ^ut fcquens mandatu oRendic ) folu fpiritali munerijab^ bathi uerodies llmul ÒC carnis indulgcntiae datur« Lcuic.xxiij. LXIX	EtomnisanimaquacatFiiAanonfueritdiehar,pe^
ribic de populiš fuis. Tradic codice ioma,capitc ioni ha Kipurim^AfFlidio quaf decima die mé (ìs fepttmi pr7cipirur,ieiunio,pedO nuditate^concubicus^unguentorum, 8C quorcucß carnali« obiečlameociabftinentiaadimplctur, caaucieiunij iex e(l,ur lìqjisa diluculo adufcßnocfliscrepufculaoliuaemagnicudinii cibum fumpleritjfrullarium & irritum ieiunium iudicetur. Ibidem. L X X	Die prima azimorumopus feruile non faciecis»
Dies prima azimorum eft decimaquinca lunarionis Marti),dum fot in'« cemperambular»Opusreruilel(gicur,quoexcipitur quicquidad epularu condimenca,5^ adcelebrandt felli urumrpe<flac,quod decunčlis folennif bus diebus Cpra?ter fabbacum & propicianonis diem ) audiendum ed« L€uit.x3ri;i. L XXI	Nec feptima azimorum die feruile opus facieris*
Qux azimorum fine ceremoniap, &quacmanipuIiobIacio, afFirmatiuo» rum mandatorum commentariola docebunr« Ibidem. LXXìI Nec quinquagefìma die pod manipuliprimitiarum meflif
oblationem,omnc opus fcruilc faciecis«
Ciufccmodi
Eiufcemodi folcnnitas hebdomadai?: Sc Penthccoftes feftum dicitur,co qiüiiqiiageßma diepoft exitum Ifrael de Aegypto promulgata cftlex. ibidtm. LXXllI Nec prima die menfis leptimi omne opus lèruile facietis» Solennicas hacc,dies eftjquaanniiniriu fumicurmec idem nunc menfium oi'do&anninnmenfìb.enimprimusenumeraturquicurric dum Coi per arietem graditur in memoriam exicus Ifraelitarum de Aegypto. Non ca^ men primus menfis didtur anni/ed ille primus eft menfis anni,qui agitur dumfol per fignum uoluitur libra:, unde anni exordium quoq^ fumunc Acgyptri.
LXXIIII Neceiufdcm feptimi menfis quintadecima die opusLcmt.xxii).
feruile facietis.
Feria hajcfcenopegiatabernaculorumdedicatio eft, quam latius Tuo Io ^ co explicabimus.
LXX V	Necdieoc^auofeftitabernaculorum omne opus ièr f
uile facietis.
Scenopegia.n. leptem (^quemadmodum azimorum Colennia o<flo ^dieb. celebracur,roIatamé prima&Tpoftremadie ab opere feruiliceilandü.Seri bunt.n.prifciX^codìce hegiga capite endorfin^q? dies g interfecant(^primu cxtremum Harum fblennitatum diem) quoqj uenerandt funt, nccin rjs opus permittitur feruile,nifi cuius dilatio damnum pàrit. LXX VI	Non comedatur fermentum die exitus de	ExodUHj,
Aegypto.
LXX VII Non uideatur apud te fermentatum, nec fcr ^ ibidem.
mentum
(Latina ^ditio fermentum reticefcit) (èptem.f.diebus arimorumin cun# cT:is ffnibus tuis,
LXX Vili Septem diebus fermentum.([ Latina a:ditio fermenta Exodi.xì).
tum^ non inuenietur in domibus ueftris. Hcbraice enim legitur fceor,quod fermentum fignifìcat,fermentatum ue rohebraico uoce hemeznuncupatur.
LXXIX Omnefermentatocommixtum (_Latina scditio fermen Exodi.xi>
tatum} non comedetis. Interproxime dičia quatuor mandata notandum eft difcrimen. Pri; mum fcrmentatiuetat efum.Secundum 8č tertiumno modo cfum, (ed domi autin untuerfo confìnio id refcruarc prohibet, Qyarto non folum fermentum, fed quicquid fermento confedum fueritreri'cicndum. In ^ cerfecundum uero tertium triformis cftinlitera diflbnantia. Illud liquidem prohibet uifum,hocinuentioncm : illud fermentum Sč fermen^f tatum,hocduntaxatfermcntum : illud in cun(flisfìnibus,hocin domibus folum. Horum autem omniumcaufamÄTrationcmadducerc, altiorem, ^prazfèns negotium patitur,indaginem requirit. Eundem enim typum meditatur Cabaleus, quem in Euchariftia:Sacramento fapicns Theo ^ logus confyderat« Qui enim de Aegyptiaca fcruitute eripi,& in terrae pro
b	miflfionis
DB MOSAICAE LEGIS ^ miffìomscolonumrecipidcfiderat, is fcri«entum, &quicquid Pcrmcntu fapic excuti'at oportet, Nos enim in hoc ^bcrnaculo ingenrufcentcs nole# musexpoliari, fed rupcrinucftirijutabforbeaturquod mortalecftauita. Minimeuero abforbeatur quod mortale inte]e(lauita,quamdiuincon« finio tuo quicquam fermenti inueniripermiferis^Modicùnamqj (ut At poftolusloquitur} fermentum totam mafTam corrumpic. Quamobrem et cSfecrandam hoftiar placentulam immune 'effe a fermenticommixtioé ne oportet, alioquin fuperinueftiri gloriofo corpori Chrifti,&quod mortaleeft a uita abforberi non poterir.Et tu confiderà» D€uc,xxxiii LXXX Non erit meretnx de filiabois IfraeljUec fcortator de
filfjs ITraci.
Meretrix eftjquj fpotcabfqjrato conubio thoru fuucontaminatr'^cor^ tator,q hoc iplumfollicicat^Chaldaica uero fditiohicträftulit,Nie quisde fili]s Ilraclferua uxoré ducat,nccde filiabus feruo ex gčtib, empto nubac, Exadl.xxj. LXXXI Puella:alimentum,ueftimenra,5^ horameiusnonminucr.
LatinacditiOjEtprcciumpudicitiacno nrgabic.Puclif alimenta ducili) menta certa meta no fubeunt, fcd^p perfona puellaceiufcp mariti, necnó pro loci 8c tcmporis conditionc moderanda funr, Horam non minucre, ed fuis temporibus coniugale dcbit ü foluere,ubi uetufta Talmudcoru tra ditio coniugali debito limitem pofuitjuidelicet, utotio uocantes nullum claudantdiem quin ui(ìtentthorum,id gcminetin hebdomade fpaciomc chanicusoperarius, Afinariusjquifarcinulasnedlat, feptemdierumfpa^ tio femel/emelq; in menfis circulo,qui per camelos onera tranfportar, feJ mei dimidio folisregrenfuijNlauclerus. Dcut.rxiii). LXXXIl Non poterit prior maritusrepudiaramuxoremreciperc, Eft enim fu t in fequentibus audies) IVlofaica conflitutio,quando fccdiV tatemin uxore quis dcpr^henditdarelibellum repudi],qua: ficxindeadfc cunda uota tranfierit,eamqp èC alter maritus repudio quocp qimiferit,non poteritiprampriorinconiugemreafTumere. Dcut.xxv. LXXX III Vxor dcfunčli abfcpliberis,'non nubet alteri 9 fratri
dcFunčli»
Sin autem defunčli frater fibi hanc fociari noluerir.tunc mulier (difcalda tionis lege feruara ) alteri pro arbitrio nubere poterit, Quautem dibl^ ciationisfirlexjaffertiua mandata declarant» Deut.xxi. lXXXIIU Non poterit uir puellam,cum qua concubueritjdimit
tere,cunčcis diebus uitae fu a?« LcMit.xix. LXXXV Non proftituasfiliamtuam. DeuLxxij. LXXX VI Non poterit dimittereuirginem quam difFamauitoni
nibus diebus uitac fuac. Diffamat uirginem maritus, qui uirginalispudicitig fignacula fe minime inuenifiTe falfo quaeritur» Nurn.Ve LXXX VII Non fundetfuperoblationemofFerendam,amulÌ£^
re de adulterio fufpečita,oleum*
Ncc ihus,
- MANDATI}.	tXLVlli
tXXXVIII Nethus^	ibidem.
LXXXIX Turpicudinempatristui nonreuclabi't»	/Lcuìc.xvìì]'.
Turpitudinem reuclare,c(l illidta copula cum fct'mina.aur quòuis módb' lìiafculo commifceri» Praefens mandatùm cum patri turpitudinemiéx # crcere prohibec,8^ licet paulopoft de nephatìdo hoc crimine indiffer^rft it' commi^ mandacum tradarar^ob honridum tanicn hbč tum parente^d^^^ decus,tdfprumfeiunAimexprimereuoIuiu	l -i •«
XC • Turpitudinem patruituinon reuelabli» ' ',. (ibidem: Hic paritet mafculina comixtio audienda òc ratio cade efl; qux prior^' XCl	Necuxorispatruitui. "	"	i ;''-ibidem.
Scilfcetturpitudinem reueIabis,8čiampatruodcfun(Jlo , . ' C' jbijem XCII	Mccmàtristua?.	' '	• '
Tametiìeam pater tuuš irrito connubio duxerit;	^ , \
XCm	Nlecnurustua?»	" Ibidem.
Scilicerpoftobitium fili) tui.
XCIIII	Cummafculo nóncòmmifcéàriscoitufcemineó» ibidem,
XCV	Cum òmni pecore non coibis.	Ibidem.
XCVI	Muliernonfuccumbetiumento.	ibidem.
XC VII	Cuuxoreproximi tuinon coibis reminiscomixtione» ibidem.
Hic & defponfata^qua? nondü matrimoniù cSfumpfittComprihendicur« XC Vi II	Turpidinem fili) filijc non reUdabis»	ibidem.
XCIX	Necneptisexfilia»	' Ibidem.
C	Necfìliac»	' '	' ibidem.
Hocnonexplicaccanon/edargumcntoafortiorireumcitur« CI	Niecuxoristuae&filiajefus.	ibidem.
CU	Nec uxoris neptis ex fìlio.	Ibid.m.
CHI	Nec uxoris fili»»	.}b>:dem.
Cini	Mec fili* uxoris patri« tui,quam peperit patri tuo. '
Vidclicet rato connubio»
CV	Neéfororistuxexparre fiueexmatre, qua; domi uelfo^ Ibidem.
ris genita
(I Icft.abfcj matrimonio^;
evi	Necfororispatristui.	ibidem^.
CVII	Necfororismarristuar*	ibidem.
C V in Sororem uxoris tuae in pellicatum illius non accipies» . ibidem. Pellicatus a pellexoritur.Pellex dicitur fecunda coniunx,quam fuperßitc prima bigamus d uxit,perinde ac fi pofterior pepulerit primam:quum au# tem obeat prior .connubio fociare fibi poterit fororem.
CIX	Turpitudinemuxorisfratristuinonreuelabit«	Ibidettu _
Scilicet etiam mortuo fratre» ex	Nec uxorispatrui cui*
£:iam patruo defungo«
b j) . Admuliercm
Lculf^ij. CXI	AdmuIi'ercmqua?patituriticnRrua,nonacce(]c9,irtm'^
ueles (urpitudinem eius. Hoc non fofum quamdiu menßrua ftillanc, fed ÒC quando lain nihil maf nere^cric,adhuc hebdomada; curfu adeaniaccedere,imo (iuxraiuntof rum Talmudcorum decreta^ nec tangere pcrmictitur. Viginti tuordeniq;(]iliam de faccrdocisfiliaconumcrando ^ curpitudine».proi}i#; bec Iex,quarü omniii comunis pcxna eft animg cxterminium:Scpiéquid^^ fobanimgexcerm niodamnätur,Deceuero ultra unirne exrcnniniii quo. cü pccna fubeunc incendn,Scpte reliquac lapidü fupplido obruütWjincvii aio quidem pleiflirür faccrdocis fih'a,hlia uxoris,uxonsncptis de fili3,uxo. ris neptis de Hlio,macer uxoris,.uxon's auia materna, uxon's auia paterna €umfilja,cum filia filia:,cum fiIiafiIfi.Lapidibusccduntur,matcr, noucr/" ca,nurus cum mafculo,cum iumento,mulier fuccumbcnsiummto, puel« Tladerponfata.SoIoanimacextcrminioforor.am'cajmatcrtcra, uxqrjsfo^ ror,fratri$ uxor,patn's uxor, menftruis polluta:Iia:c Mofis« Talmudica ucroc5llicutio,uigintl(^quasrecüdariasturpitudines uocant ^adiecitrPrj raa materna,auia,proauia,abauta,atauia, tritauia, Ile ultra adulqi mundi; .on'ginem,Sccundaproau(a,quar fit mater aui materni. Tenia aul^pal{«; na Icüicetuxorauipaterni,Quarta ataui,Quinta tritauf, ficadufq?gen« rationjsmiriiim,Sextauxorauimaterni, Septimauxorpairuircilicetcjai patrisfrarer eli Paternus.Ovfläua uxor auunculi,qui fcilicetpatenuis fra ter eft matris.iSIoria nurus filrfneporis dC pronepods ufcj in tìnem Ixcuf li.Decima nurus filiXjVndccimafifia neptiscxfilio. Duodecima filian« po:isexfi!io. Trcdccima filianepti'sex filia', Decimaqaartafilianepotis exfiliajüefimaqumta filia neptis ex uxorisfilio.Decimarexta filia neptis uxoris ex filia. üecimafeptima.proauiaf^uidelicetauia msterna patris)u xoris.Decimaocftaua>pròauia(^rciIicetauiapaterna patris) uxoris, Dc^ cima nona proauia^uidelicet auia materna matris_) uxoris, Viccfiinafci^ licet paterna auia matris uxoris,ha:c Talmudci. Dcutvij. GXII	Non fociabiscum feptem popuJis coniuoia.
• ' Septem erinr populi prioresincolf terrae irrael,Itheus,Girgalèus,Emor# reus,Pri(eus,Chananeus,HiueusJcbureus4 Dcut.xxiij. CXWl	Amonites nonintrabkin Ecclcfiam de/.
Ibidem, cxilll	Neciyioabites»'
Amonices& LVloabitesnationcsfunc, quafegeminisfiliabus Loth(ea> rundem patre genitore _)trahuhc originemrnonintrarein Ecclcfiam, cft non iungere in populo Deiconnubia: intrare ueroeft, in eodem populo fociareconnubia» Ibiictn; CXV	NonabominaberisEdumeum,
Ibidem, (.^yj .. Neqj Aegyptium, '
. Vidclicec adufque tertiamgenerationem. 'Tertia autemgeneratioad* mittitur,Edumeusdicitur,quidepfopag!neEraufratrenr).Iacobi,cogno/ mine Edoo aafcicur, ^ .
' ' : - 0	Non ingrediatur
ex Vit Non ingrediatur Mamzcr in Ecclefiam Den	ibidem,
/Vhmc€reft,qui ex una curpicudinum prardidarum gfgnitur.Hicautcm aduertcndu eli, quon'esalicuius introitum in Ecclcfiam deiprohibet lex , fubaudtendum eire,licecpacerno ricu/eu paganifmoreiedojMofaicaclc^ gisobferuantia^fefe addicerec, eius tarnen non admi'tti debereincroitum, quinetiam necgnati.fed terci^tancum generatìoni,uidelicet nepoti uel ne^ ptepermiflTum.Hicautemhuiuscompendrj limices minime tranfgredie^ mur, ßnonnihilde ceremonijs&ritibus, quibus alienigenac Molaicacle^ gis fcedus inire fo!ebant,commemorauerimus/rria icacp (^ut fecundo ca picecodicis Pea traditur^requirebancur cuic^gentilium,qui fediuino cui cui et legis obferuanci^ mancipare uoluif,circumcifìo, bapcirma/acriHciü. Pod templi uerodefolacionem/acrificiorum cefìrantericu,)reliqua duo ad «larem fpečlant. Ad foeminam uero baptifma tantum : mari namcp nec bapnfma cumprajputio, necabn^baptiTmatedrcumcifio proderir^NIec quiuisaduena,qui fidem legemqj ueritatispetitjcueftjgio Hiscimcp admiC') ricur,fed primo degraui Mofaica; legis onerejet horrida deiinquentiü pce naadmonenduselt, Quifìfjs non obftantibusconftantianimoIcgis& fideiobferuandameffiagitat, tuncmagno folenniomniuapplaulu ad# mitcicur:Eicpin primis circumcidunt carnis prajputium, qui fi ex ulcere, uulnere,autex uterocircumciTus fuerit,eum nihilominus exiguo,quo ali# quid ranguiniscrumpat,fauciuntuu!nerc.Qui cum exinde de uulnere c5 ualefcitj'tunc tribus aftantibus baptifmatislauacrotococorpore emun« datur, Baptizandi autem ut olim fìc 8C nunc ludajis mos efi:,quo fcaturen tium uel pluuialium aquarum congerie corpus intingun t,ita ut aquarum undacuerticé totuoperianr,hac baptizandilegeinlordanofluuio Chn> ftus faluator tinčius efi:»Eadem lege 8č ludirh in fontenlc et Neemia cum fratribus nudabaturad Baptifmumrfìcdenicp 8C Paulus fapiens archite^ (flus,n(« confepultos effe in baptifmate Chrillo, docuir,
ex Vili Vulneratustefticulorum attritione, Ecclefiam Deinon ibidem*
intrabit,
CXIX	Necabdffofufon'o.	Ibidem.
Latina aeditib ueretro«
CXX	In terra ucdra hoc oninino non facietis«	Leuit.xxH
Videlicet concerere uel amputare tedes iumentorum.
CXXI	Scortum non ducet uxorem facerdos,	Leuir. xxf.
CXXII	Necprophanam»	Ibidem.
Latina xditio uile proftibuIum,Prophanam appellar, de facerdote, non rato connubiogenùam.
CXXIir	Necrepudiatam,	Ibidem,
CXX ITU	Nec uiduam ducat facerdos;	Ibidem.
CXXV	NecprophanabitfemenfuumI	Leu;:.xx/.
b irj Hiclongc
Hiciongediffonatlatina acditio. Prophanat femen fuum, quiabr<:]^nia< trimonto commifcecurec procrear; Leui'ti xviii. CXX VI	Ad proximam fanguinis fui non acccdat, ut rcuei
let curpitudinem eius. Ided, ncc amplexibus, necofculis^&quouisgcdujquiadturpicudinem irritare poiTtt*
CXXvll	Non comedetisimmundum animai.
DepecoribusSč beftijs decenafunr, quibusuefci licer,reliquaomniare^ fpuitlex:Dircernituramundoimmundum,quu ci e duobusaltcrumdc^ fueritjuidelicet ungulze furcat{o,auc rumcn lunde fus quum ungulamdié uidac & non ruminet,lepus ueroruminet/ed ungulani non diuidat, am» bo & quicquid id genus fucritjfordidum & abominabile indicai lex» Ibidem. CXXVIII	Deauibusimmundisnon comedetis,
V/gintiquatuorimmunda uolucru genera memorar lex, &quicquid ibi uetitum 5^cxp!icatumnoneft,eo uefcipermittitur, Quoniam uero più« rimauolacilium quac nominata funt inlege,raroin hominum ufumuc^ niunt,ideo nonnulla dantur (ìgna,quibus difcernitur immundu a ir.undo uidelicetquicquid uolucrum rapax Sc conculcando de pafcitur,raptum^ cp animai fcmiuiuum ingurgitat òC deuorar,immundum Se abominabilt iudicandum.
lem. CXXIX Carnesimmundorumaquatiliumnoncomedetis,
Immundi funt pfrces,quibus fquamae & pinnule defunttfquamma: funt, quac pifcis cuti adha:rcnt,pinnula: quibus narar» D«ut.xiiij.o ČXXX Omne quodreptatuolatiliumimmundaerit,non comedctls, Reprat animai,auc folii contrado in rugas uentre, aut minuiis eti'am ptdi busj&f quaß pečiore ferpens humi. Leuitxj. CXXX1 Omne quod reptat fuper tcrram^fcilicet no uolatilc)ab<
ominabile eric,ncc afìfumetur in cibum« Ibidem, CXXXII	Nolite contaminare animas ueftras in omni reptili
quodreptar»
Scilicet, 5<r in aqua, de hoc nihil latina apditio» Dcut.xiiij. CXXX III Quicquid morticinium eft,neucfcamini ex eo*
iVIort{ciniäen:,quoduelmorboucluu1nereCquodnoiugulandiIcgeinfli gitur) inrerpriquac autem iugulandi lex firjuo loco explicabitur» CXXXniI Carnemraptam in campo non comedetis* Exo.xxij. Latina ^ditiojcarnem abeftris prarguftatam;
CXXX V EfFeri bouis ( fcilicet cornu petentis^ carnes no comedetisi Exodi.xxi. CXXX VI Nondebcsanimamcomedcrecumcarnibus» Di.u:,xiri. iJeftjobtruncatummembrum animaliuiuente.
CXXX VII Sanguinem omnis animalis non fumetis in cibo* Lcuic.vn. Scilicetdeanibus S^pecoribus.pifcium uerofanguinem fumcrelicer» Ibidem CXXX Vili AruinamQatinaxditioadipem}ouis,&boui's,8i '	.	;	capracnon
• •
caprapnon comcdctfs^
Arumadidmus,quicquidpi'ngucdmiseopačVopanntculisfn!icrcr,utfn# .. . uicc fetijoi nequeattqcP aüt carne teg t,€iqj adhcrec, adcps appcllari fokt, CXXXIX . Noncomedunt
neruum (ciac filf) Ilrael»	Gcnf.j-jcxfji
Sciae neruus uertcbVo Ancliae inlcrtus clt, quo ucluii cardine coxa et pes gradiendimorumexercet»	'
ex L Non coqucs hedum in lade matn's fugj,	Exo.xxirji
Tamcrfi ipfum non manducaueris,
CXLI _ ,Noncoques hedum in lačlematrisfua'»	Exodi.xiii}^
t^cilicct ureo uefcariSjncc folum hedum/ed 8C quodcunc^ animai, & non
modo matris/ed & cuiufcp la(flc,ISIec fqlümouo coquere, fcd quouis con - • ......-
dimcnto commiTcere ncphas,
CXLII Panem non comededs ex fcgetc ufcp ad diem qua offcretis Leu/t.xxii}«
exea Dcoueftro»
Scilicet die Penthccoftes.
CXLIII	Nfcpolentam,	Ibidem
Polenta htc grana igne torrefa(fì:a, 3c manuum confnčlionc cxcorticaV cadcdgnar,
CXLIIII	Necpultes:
Ibidem,
Pultcmuocatgrana.piloautmolarilapideconfracTfa.	:•:...■
CXLV	Necftmcntisquamreuifttj 'S: quajnafcunturex ui ibijcm,
nca,pari(er fancflificetur. Scilicetcum permixtoremineuineamtuamconleiJeris, fe^etes qua? in f de producuntur,ad ufum (umcre non licet, mi enim fančiihcatum in pro^ pii'irn cornino Jumconuertipermittitur»
CXLVl	Neccoinedetisexpomis quajdcnouellispomvfc^LciHt.xis. -
risgerminantur» CXLVII	Necprophanab
unt (anctitìcata filiorum lìracl, Lcufc.xxij. quaeoftcìenda funt Deo.	. : -
Prophanant fanftifìcata,qui frugibus uercuntur,quibus nondum ablarg runtpn'mitix&idecimae.	. .; -
CXLVIII	Noncórtiedetisdeimmolatis.
l'XO.XXXliii.
Salicetidolorum, Mecbibas deuinolibaminueorurr,undcfi:olidilndco rum,uinuquod Chrifticolatetigcricj^phaniietabominabilvrdccernuiir. CXLiX BosSdouis nonimmo'.abuntur una die cum fcccufuo. L^i't-x^. e . C L	■ Non accipicsdeauiam nido matrem cum fiii}j,	ptut.xxn.
Scd captisfi'rjs matremabirelìnas»
GLI	Noüfcfaceteiniquumaliquidiniudicio.	Lcuit.xix.; .
CLII	Njn habcbis in acculo diuerfa pondera maius &rm{'
nuSjNec in domo tua modi.us m iior & ininor. CLIfl	Non aiTumes transferes termmos ( .flagri) proxi< i^.mc.xfx.
mi tui,quos"feceruncprior£S4 CLIIII • Non furtum facies,	tisoJu-x.
b iiij Scilicecin
de^mosaicab lesis
Scilicèci'nperfonam* Ltuit.xjx. CLV	Non fadeds furtum.
Videlicecin fuppellečlilem & quamcuncpportabifem fubdantiam« Ibidem. CLVl	NonFacicscalumniamproximotuo«	\
Sciltcec in recinendo aliquid inuico domino* Ibidem. CLVII	Necuiopprimaseum,
Id e(l,ne ulla uiolentia eius fubftantiam extorqucat * Exodi.xx. CLVIII	Nonconcupifces^
Deuc.xxi{. CLIX	Siinuenerisremfratristui,ne'negligasquaHalicn^^
Sedrcftitucfratrituo* Exodi.xx. CLX	Nonocddes.
Si tarnen interfeceris cum > qui te ocddendi aut bona diripiendi animo aggreditur.non reuseric homicidrj» Num.xxv» CLX I	Non accipietis prccium abco, qui rcus eft fanguinis^
Ibidem. CLXK	Nec accipieris ( Hoc Hlet lac ina atrditio^ preduni,ut
profugus reucrtaturante mortem pontifiris»! Profugauocateum, qui hominem no Audio, Ted fortuitu occiden'tjse« niminaliquam fexleuirarumurbium Fe exulcm redpiat oportet, cuiush> mites adufc;^ magni facerdocis obicum excederenon audcat* Ibidem, CLXIII	Non occidatur homicida, donec ftet in confpcdhi
multitudinis ut iudicctur^ Deut. XXV» CLXIIII	Non flečleris ulla mifericordia fuper muliercm,
- quscmariiüdefortiorismanueruereuoknsjin co!lu(flantis uerenda manus immiferit, Id eftjfed manus illius mülieris abfände» Leuicocix. CLX V Non ftabis iuxta fanguincmfLatina aéditio contra farguiV
ncm) proximitui» Id eft,Proximum tuum periclitari non finas,fcd pro pofTe tuo defende» Dcuc.xxiiijv CLX VI	Vallis arpera,ubi uitula ceruice ceditur,nunquam
arata fit, neqj fementem recipiat» Dcuc-xx;. Scribirur cm Deutro«quando inuentum fuerit hominis cadauer ocdfi,« ignorabicur cedis reus,tum feniores duitatis,queuicinior eftcadaucri,tol iene uitulam, 8C ducenceam ad uallem afperam,qua; nunquam aratacft, nec^ femenrem recepit,& cedent in ea ceruices uitula^i Dci:t.xxii. CLX VII Necdefanguinisoccaßonemindomotua.
Scilicet a?des fabricando tečla earum fuftentaculis munire debes, nealicu ius praccips'cfj fis reus,, LcuiLxix. CLXVIII	NeccoramcaccoponasofFendiculum«
Siue fpiritalibusjßuecorporeis oculis caruerit. Deut.xxif. CLXIX	Nonuidebis bouemfratristuiaucouem erranteract
praeteribis /ed reduces fratri tuo*
Nondccipiäi
CLXJC. .. Non ^cipias (latina
SciUrénii coniincr£Ì)s.	' .	. .	- .........
ClXXI . NolitcaffìigerecomribMlcsucftros. • ' - : ibidem. CLXXII ' ''Atónàmnonconcriftabis. '
Scilicetuerbo&ifnproperìo,Aduenam.uocae,qui de gentili ricufere fìdei ' ' " ' Ic^iscp mandatis fubmicrìr, acquia indifcretio ÒC peculantia uulgi',licenti# ùsin^duenas quamìndigenasiiifolercere confiKuic, ideo de noncontri^» Itandoaduena niandatum fgpiusrepetrcum legimus» ČLXXIIT Nonafflig
CS cum uidclicet opere»	*
CLXXlIll Noiiaffligesfraircmcmpcumperpotcntiam. . Leufr-xiv" Id eftjdira feruitute.
CLXXV Nonuencantfratremcondüioneferuorum«	lisidcm.
Sctiicet prorlamatìone uoce prapconis«
CLXXVI Nccopprimcseumreruicutefcruorum».	Ibidem.
Ideft.uiliobfequio.
CL XXVII Non affügcteumacerbe in cói/pecflu tuo. ^ Ibidem. Tieft nfcpipfum ab alio afflioifìnas.	- •
C L X X VI II t>opulp alieno uendendi non habet poteftatem.	•
Y'delicec pater,qui femelucndident filiam, iple quocp dominus qui emir, liane alteri uenundandi facultacc non habet/ed eam manu mitti oporcer, CLXXIX Quemferuumlibercate donaucris,ncquaquam uacué
umabirepatiaris«	. .
SeddabiguiaticumdegreoibuSjSč dearea.S^torcularituo» -	. ..
CLXXX Non tradesieruumdominoTuoquiad tcconfugerir, Dcuc.xxfij. iScilicet qui ad legem ampicčtcndam confugeric in ccrram l frael. CLXX XI No morabifur opus merccnai ij cui apud le ufq? ad mnne. l-cinr x,*. CLXXXII ForasneelFerastecum uuamumea^proximilui» Dcuc.xxiij. Sed comede quantum tib'placucrif^ CLXXXIII F-ilcenonmciesrcgctcmamicituv ^ Sed pro arbifrio frangcs fpicaSi& manu contercs ad uefc^ndij, C .XXXIIII Nònligabisosbouistriturancis in areafrugestuis» Dcur.xxv. • CLXXX V Nonurgebis eunti cui depopuloiuomucuodederis Exod.xx.j,
quafiexador.	-
Sciltcctquantìoeum inopia laborarecognoueris»
CLXXXVI No ingredieris domumproxImieuiutpignusauFeraf, Deur.xxiffj. fi'd (bbisfor/sj&CilIctibiproferetquodhabuerit. . ' CLXXX VII ' Nonpernodabicapudtepignuspaupcris.' Ibidem. Quo uidelicct ipfc uritur ÄT operitur no(fic,& hoc quum iudiciariusexa# (ftor eiufmodi pignus extorferit:,!! autem pauper cum; mutuutn acccperir, id mutuanti Tua Iponrededencino pra['uari(:abitur,ßpignus no reftituat. CLXXX Vi II . 'NeGuidua:auferrcIocopignorisucftimentum» Ibidem. Tametfi acgcna non fuKn'u
, . ,,, - ....... ..............Nonaccipicg
DB ttOSAlCÄB tH«;il	_
tbidkm. CLXKXIXl ' ^ : Non acdpies loco pignorìs infariòrem motaat« Ibidem. ^^^	Necfupcriorcm.
Sic nec quicquam quodin adminiculumui^srcquiruur,.|) pignoresicì cipiendum,
UUÌC.XXV,. CXCI Pecuniamtuam nondabisei,rd!icrtfratrituoadururam; Fracrem appellac, qui rciečlo idolorum culcu Monslegemampleélitur,' Quo fic,uc quum intana ludaeorum turba,Chri(li HcieIcs,idolatras,&]o gis fubuerfores exifì;iniec,ideo hos minime in fratrum fuoru numero, coU locandos,& propcerea non iniuria eis fcenerandum iudicant« DcittÄdij. CXCII Nonfccncrabcrisfratrituo»
Id eft) nec ilii qui mutuum accipic/cenus dare licer]	'
Exo<ü.xxij. CXCllI iSIecufura^opprenfuram ci fuperpones*
Id eil,nullum fcEneraticium concračlum exerceas, nec^ exerccre confutai aucpcrmictas^
Dcut.f. cXCllII Moncognorcetisperfonam iniudicio*
Hoc (ìs perfonarùacccptor in iudicando uel iudicemcodituenJo» Éxodi.xxii). CXC V Ne fcquaris mulcitudinem in malum. Ibidem. CXCVI Necrdpondebisfuperliterautdeuie^
Idei^ non dabis refponfum dum iudicas maliorum fentenciam declinani icd fccundum quod tu tibi confcius fueris« Deuc.xx|. CXCViI Nonpermanebitno(flecadauerrufpenfìinligno< ' ExoJi.xxi. CXCVIlI Makfìcam platinacditiomalcficos>5paiicris uium< Deuwcxv. CXCIX Plagacquibusuerbcraturpeccator,quadragenariumnu*
merum non excedanr. Quiem sliqucd prohibitiuu legismandatumrranfgrediturjdequoiKC mortis ruppiictum nec in fubilantiam mulčla exprimitur, is quadragima ucrberibus pcenam luet. exo.xxii]'. ce	Infontem&iuftumnonoccidesi
Quantumcunc^ indiciisquibufdamfufpecflusfuent de crìmine* Dcuc.xxxii. ce I	Puella ( fcilicet uiolata^ nil patietur»
Dcuc,xix. CCII	Necmifereberis ciu8*
Qui infìdrjs fanguinem efFudir» Exo.xxiii. CCIII	Pauperis quoq» nonmifereberis iniudicioi]
Lcuicjcix. CCllII	Nechonoresuultumpotentis*
Ibidem. CCV	Non facies quod iniquumcftiniudicìo^
Deuc. xxiiii- ce VI	Non perucrtes iudicium aduenar«
Dcuc.;. CG VII	Nontimebisconfpedlumalicuiusé
Scilicer,dum iudicas,hoc (ìlec latina arditio« Dcat.xvf. ce vili	Nonaccipiesmunera,
Dumiudicemagis.	,
Èjco.jocij. CCIX	DfjsC.ideftiudicibuOnondetrahet.
Ibidem- CCX	E C principi populi cui non malcdicas»
Ncc maledices
CCXl	N^cmaledicesfurdo,	Lcuici
Pari lege nec cuipiam abfenti,
CCXII Caue tibi cuftodi aram tuam folli'cite.	Dcuc.nii. .
Jd eö:,ne quis fìbppfi malcdicat.
CCXilI Non ftabi'cccftisunus contra aliquem.	Dtur. xu].'
Sedin oreduorumuelm'um rtecomneuerbum*
CCXIIII Nec iungas manum tuam cum impio, utfalfumdicat Exo.xxiij; ,
teftìmonium»
Impfj fairumtcftimoniumprarfumitur, Decem funt teftesquorum tefì:i# moniumirritum habetur,uidclicet,mulieris, ferui, gcntilis, adokrcentis qui nondum pubcfcit, qusc a:tas uix ultra tertium decimum annum le cxtendit,fatui,rurdi.cjccijimpudentiSjimprj,cognati uel agnati.Cfracrurn, fororum,rororis et fratn's,fic & Horum harumqj filfijfiüac.ncpotesjct nep tesjcorum quoqj uxores 6C mariti,omnes ad mutuum Leftimoniuin mini meadmittuntur,	,
CCXV	Non occidcntur patres per filios,	Dcut.xxiiij.
Teftimonio filiorum ubi cognatorum & agnatorum, quos pauloantca commemorauiteftimoniumquoc^excludendumiudicanc. CCXVI No loqueriscontra proximumtuüfalfumteftimoniu, Ex-od/.xx.» CCXVII Nondeclinabisaddextrumaucfìniftrum,	D.uc.xvij,
^.r»inhis quae iudex iudicauerit^.
CGXVIII Qui maledixerit patri Tuo aut matri,morte morìetur« Exod. xx|. CCXIX Qiii percufferit patrem fuu aut matrem, morte morietur* iWm. CCXX Noncomcditisiuxtafanguinem.	Leu-txi
Confueuit cnim^ut Gerundinus RabiMofesexpIanat^ uetufta gcntiü fuperftitiomacflatorum animaiium fanguineminfoueam diabolico ritu coi]igere,& circumquac^ad cruoremrecumbendo cum darmone feeder ra inire»
CCXX^ Non poteris alterius gentis homiries regem Tacere, Gcnc.xvff, CCXXll Nonmultiplicabit(^.r.rex,")fìbiequos»	Ibidem.
CCXXIII Non habebit uxores plurimas»	Ihìdcm.
CCXXIIil Nec^plurimum argenti &auri»	Ibidem.
CCXXV Nullum de his ciuitatibus quae dabuntur tibipermittas'Dsuc.xx»
uiuere^
Scilicet de enumeratis feptem populiš^
CCXXVI Nonobliuifcen'sutdelcasnómcn Emalck.	Dcur.xxv.
Irnpius Emalek:(^ut Exodi xviflegitur^primuslfracl fame & (ìticonfc^ <fèum pugna aggrediaudebat, quem demum uniuerfa fuacohortefudic Iorue,8^gIadr| ore perculììr»
CCXX VII Nequaquam amplius reuertimini per hanc uiam/nÀctt Dcuc.svìj,
gyptum#
E terra
DE MOSAICAB LECtS
E cerra«r.irrael in Aegyptum ad habitandum migrarenon menprohibet uc quisnon manendi uoco fe ilIucconferat,uel etümma# nendi animo (ì defolaca ed terra Ifrad« Dcutxxiij. CCXXVIII Amonicarum 8čMoabitarup"acem8čbonunoquaerai< Dcuuxx* CCXXIX Nonfuccidesarboresjdequibusuefcipoteft; , Dcuc* xxiiij. CCXXX Non proceder ad bellum qui nuper uxorem duxir, ncc
ei quicquam publica^ neceflitatis iniungetur« Sed domi maneat,uc uno annolxtatur cum uxore fua« Deut, vi). CCXXXI	Nontimebitiseos.
Scilicec ho(lcs«Quia deus,deus tuus in medio tuieil,lipreconfumetnatio nes has de confpečlu tuo, Dcuc.!j. CCXXXII Necuenderepoterispecunia»
Quani ex captiuisgentium duxifti uxorem. Ibidem. CCXXXüI Ncceam Opprimere per potentiam»
Ideft, adferuitutemcompcllere. Lcuicjoc.j CCXXXIIII NJeccotaminetur facerdosinmortibuspopulorufuori/i Ibidem. CCXXXV Neccellulamubi iacetcadauer,intrabit.
Hoc n5 plane litera exprimit,ied aliunde fimilitudinis argumeto reumcit» Qj ucro execrabilis à abhorrenda fit mortuorum pollutio , Frequenz ciori admonitionelexipfa odendit, Quiem inquir,humanxanima?mor ticini5 tetigerit, SC afperfus non fuenr, polluet tabernaculum domi&pe ribit ex Ifrael^rurfus omnes qui ingrediuntur tentoriu hominis qui mori^ cur,& uafa omnia,qu^ibi runt,poIluta erunt«! nfuper qui cadaueris osaut fepulchru tetigerit,immundus erit» Nil d^nic^ immunditiac adeo detcft« turl€xMons,licutcontagiummortuorum,tumquiafl:olida olim gentili Tuperftitio mortuorum tumulos inhabitare,& illorum fpiritus confulcre ÒC adorareconliieuitjtum etiam quod nihil magis fpiritalesmortaliumui res inquinar 0Č corrumpit, ^ putida d)C uirulenta exhalatio mortuorum, Hincillud Apofioli,Immundumnetetigeritis. EtilludEuangelfj,Dcf albata fepulchra plena ofTibus mortuorum ö^omni fpurcitia, Scifdta* beris forte nec iniuria, fiufcßadeo execranda eft morticinorum pollutio, quid eft quod fandorum templa,delubra ar?/cediš paflìm peftiferis(| cadaueribus mortuorum fparfa & piena fint,illis etiam locis,ubi facratil^ fìma gloriofi corporis Chrifti myfteriacoluntur, Nec hacc foluitur quac* ftioexhoc,q? Apoftolusad Roma.Omniamundaefifecenfuenu iEtad Titum,Omnia inquir, munda funr mundis,ibi em ide efca eft fermo,qux non commendar nos Deo« At quamuis omnia liceant, qua licentia bertatenos Chriftus donauir per fanguinem crucis, non ramen (^inquit Apoftolus]) omnia expediunt. Vt rem deni<^ 8C quacftionem hanc pau/ eis abfoluam,fcito,c}> huius dc imaginum cultura^ ratio eadem exi(lat,qüä tu confiderà.
Ltuicrx^ CCXXXVI Pontifexfußpatrcquoc^fuo&Cmatrenocotaminabitur.
Et ad
CCXXXVII Etadonmemmortuumnoning^rcdicturomnino. ibidem. CCXXXVIil Nlonafliimesnomenddf♦ ù 1 etragramrnaton^dci^'^®^''-^'
tuimuanum.
Quadrifarìamin uanudei nomen affumicur« Primo quando id iureiu/ rando ncgar^cuius oppoßcü opprobanc omnes, puta l'urando, nufquam reperir! inorbeciuitacem IcrufaIem«Secundo, iurädoaliquidquodom« nino rei natura non patitur,uc per aera uolare boué,auc perpetui's diebus feprem uigilfjs ec ieiunio uelle incubere«Tercio fé tranfgreCTurum alfquod mandatorum legis«Quarco uerum effe cuius oppodtum feu falßcas a ne^ mine nec excogicare quidem poteft,ut duoeffe duo.
CCXXXIX Nec periurabis in nomine meo»	Lcuic.xix.-
Id eli,in quocunc^ facro nomine te feciflfequod non feceris,aut fačlurum quod non facies»
CCXL Neminimentieminù	ibidem.
Id ed,non negabis mucuum tibi datum.
CGXLl Necfalfarrjeftoteunufquifcjcontraproximumfuumi ibidem. Id cn:,depofìcum non neges*
CCX L II Non faciet irritum uerbum fuum qui noueric*	Num. xxx.
CGXLIII Abftinens uoto, a uino, dC omni quodincbriarcpoteft nu^.v,-.
abfliinebit»
CGXLIIIt	Etabuuisrecentibus»
CCXLV	Etabacinis*	Ibidem.
CCXLVI	Etaaccis.	ibidem.
CCXL VII	Età corticc uuarum.	ibidem.
CCXL Vili	Super mor tuum non ingredietur»	Ibidem.
CCXLIX Nec fuper patris quidem, ÒC matris, & fratrisjfororiscp ibidem.
funere contaminabitur. CCL	Nouacula non tranfibit per caput eius»	Ibidem.
CCLI	Omnequoddeoconfccraturnonueniet.	Leuit.xxvii'i
CCL II	Nec redimi poteriti	Ibidem.
Scilicctabeoipfoquirem fuam confecrauit*
CCmi	Decimas èC primitias tuas non tardabis ofFerre» Exodf. xxi]'.
CCLIIil	Omnis alienigena non comedet de fan Aificatis« Lcuir.xxij.
Alienigenahicunuquem^Iudacorumnon de facerdotali ftemmatena^ rum enunciar*
CCL V C Non inquilinus ncqp mercenarius faccrdos uefcentur ex eis. Scilicet ex fancilificatis* Inquilinus hicemptum a facerdote in perpetuu Q .i.uf« ad iubiJeum'J mercenarius uero pro tepore conducfìritiu defìgnat, CCL VI Filiafacerdotiscuilibecexpopulonupta, dehisquaefan^ Ibidem.
clificata func,&deprimitijs non uefcetur. CCL VII De feminc Aaron qui fuerit leprofusautpatiens fluxu Il^idcm.
reminis,non uefcetur de his qua; fančliHcata funt« CCL VIII Qui in prapputiocft, non ucfcctur deprimiti)». ìbidem.
c	Hocnon
DE MOSAICÄE LEGIS Hoc non cxprìmitur in lege/ed de pafchali anno a (ìmili concluditur, Dciit.xii. CCLIX	Non poceris comedere in oppidis tuis decimami
frumenti.
Sed coram deo comeJes o mnia ea in loco quem clegeric deuf«r«in lerufalc Ibidem. CCLX	Nccdecimamuini,
D^uc. xxv|. CC L XI	Nee olei.
Ibidem. CGLXIl Nonreparauideeo,r.ranAificatoinimmundicia<
Hinc colljgunt minime liceredecimis uefci cum immundicia* Ibidem, CCLXIII	Non comedi ex ea in lucftomeoi
Hincreuincicur nephas eiTe comedere de facrisin die mortis parentum, fororis,frairis,aut gnati. Ibidem. CCLXIUI	Necexpendi ex hisquicquam in re funebri«
Sacra enim prophanat,qui ea ad immundorum ufum impendif^Hincfta tauncTalmudei illum maxime inquinare facra, qui rudi & iniquo Tacere doti decimaruii) primitias,&' quiquid ad facra fpcčlacjimpertir, Dcuc.xij. CGL.XV	NonpoteriscomedcrepnmitiasmanuumtuarufD
nifi coram deo,deo tuo. Leuitjcxv. CCLX VI Agrum non feres ( uidelicet iìngulo annorum feptimo)< Ibiicm. CCLX VII Etuineam non putabis»
Ibidem. CCLXVUI CaducafragminameiTis tua?f.dequibusrurfusfpon^
te agcr producit fcgeres ^non rnetes.Canno feptimo* Deut.xv CCLXIX Ecuuasuinearum tuarumOf.nonputatarumannofep
timo^noncolliges»
Ibidem. CCLXX Cui dcbetur aliquid ab amico,uel proximo,ac fratrc fuo
id anno remiffionis repeiere non poterir* Ibidem. CCLXXI Caue ne forte llibrepac tibi impia cogitatio, & diciisin
corde tuo,appropinquar fepcunus annus remilTionis, ÒC auertas oculos a paupere. Videlicet ut mutuum dare recufes^ Lcuit.xxv» CCLXX 11 Nonferetis.
Anno fcilicct iubileo» Toidcm. CCLXX Iii Nec^metetisexdeciduiseiusfragminibus nafccntia« ibi-ein. CCLXXIIII Etprimitiasuindemiarnon colligctis« Ibidem. CCLXXV	Terra non uendetur in perpetuum.
Sed iub lei anno ad priftinum pofleiTorem reuertetur. Dcuc.xviii- CCLXX VI Non habebunt facerdores dC ieuitepartem (fcilictt
fpoltj ) ÒC hacreditatem cum rehquo Ifrael. Lcuit.xxv. CCLXX VII Nil accipiencleuitgdepofleiTionc in medio fratru fuorui Deut.xviii. CCLXX VII! Suburbana autem eorum (^.f. leuitaru )nonucncant, Leuit.xix. CCLXXIX Agrum tuum non feres permixto Temine» Dcuc.xxii. CCL XXX Non fere uineam tuam commiato femine» Uuit.x)x. CCLXXXI lumentatua non facies coire cum alterius generis a*
nimantibus.
Nonarabis
CCLXXXIl NonarabismijoucfimuISdafino,	Ibidem;
Sic de quibufcunc^ iumentis,quorum unum mundiim, altcrum immun<» dum fueric,(udicanduin«
CCLXXXni	Non indueris ucftimento,quod ex lana lino? ibidem.
fflcontcxtumcft,
CCLXXXim	Non conUnnabis angulos (^fcilicet externa^ Lcuit.xix,
agri cui dum mens« CCt^XXX V Nec remanentes fpicas colli'gcs» CCLXXXVI Nec^inuineacuaracemos«	Ibidem.
CCLXXXVII Nec grana decidentiacongregabfs«	ibidem.
Sed pauperibus uidelicec & peregrinis carpenda dimicces* CCLXXX VlII Nec reuerterts ut tollas mam'pulum oblitum in Dcuc.xxüii'.
agro tuo.
CCLXXXIX Non obdurabiscor tuum, nec contrahas manum Dcut.xv.
a paupere.
CCXC	Non a^dificabis alcaria de fečlis f fcilicet cultro ) hf Exo.xx. .
pidibus*
CCXCI	Non afcendes per gradus altare meum.	Ibidem:
CCXCII	Caro hominis non ungetur ex eo»	bxodi^x.
Scilicet ex oleo chrifmatis facerdotum*
CCXCIII	Ec luxta compofitionem (^.f.olei) non facietis aliud, ibidem.
CCXCIIII Talem compofitionemOCthymiamatis} no facietis. ibidem. CCXCV Non ofFeretis fuper altari thymiama compoficionis ah ibidem.
terius(^fcilicet^ facerdotis])» CCXCVI NunquaextrahanturueÄesadrculisarchartabernaculi» Exod.xxv. CCXC VII Aduafafanifiuarrj.Sčadaltarenonaccedantleuita?» Num.xviij. Videlicec ad facrificandum^quod facerdotum duntaxac munus en.'. CCXC VIII Non rumpecur (^farina xditio, ne facile rumpatur^ Exo.xxvii).
facerdotis cunicac caputium« Sic 8C qucmcunqp facerdotalem amicflum diflfuere 8C fcindere nefas. CCXCIX A feinuicem rationale, & fuper humerafe f fcilicet fa^/ Ibidem.
cerdocis )nequeanc feparari* Videlicet dum facerdos facra miniftrat*
CCC	Vinum&omne quod inebriare potcft,nonbibetis« Leuic.x.
Scilicet facer d otes,quando tabcrnaculum templumue intrant* CCCI Pontifex capitis cefariem in comam crefcere non finat» Leuic.xxf. (^Latina asditio, caput fuum nondifcooperiat^ fedßnguliso(flauisdie# bus tondat«
CCCII	Veftimentanonfcindat«	ibidem.
Nec fciflTis lacerifqp ueftimentis induatur.
CCCIII Nec omni tempore ingrediatur pontifex fan(fluarium in t Lcuit.xvf.
trauelum* Sed folum propitiationis die«
c rj	Neccon#
Numc.v. CCCIlll Ncccontamincntcaftraimmundu
Sed ei)aanciir extra,quicuncp feminis fluxuni,lepra ac mortuorum cada uenbus Fuerinc contaminati* Lcuic.xxö. CCCV Caueant faccrdotcs i'mmundiabhis,quac confccratafunt^ Leuic.ii. CCGVI ^ Etnonpolluentnomen deifui»
Idcft, nefaccrdoiespolluti, ant€ Baptifmacislauacrum&folisoccafum facra miniftrcnc»
Ibidem* CCC VII Intra uclum non ingrcdiatur, ncc acccdat ad altare, qui
maculam habec« Videlicct,& fi nihil miniftrauerit* Ibidem. CCCVIII Nccaccedacadminifterium.
Viddicer, etiam fi fanabilis macula fucrit.MacuIxquibus homo, pan'rcr Sc iumincum acq? facerdos contaminabitur.quinquaginta funt, Qua:ue ro folli hominem poiluunc nonaginca,quarum fingulatim explicacio hu^ lus compendi) limites tranfgrcderctur, Num,xviii. CCCIX Alienigenanonacccdctuos*
Alieniocnam hic appellar,no de facerdotali ftirpe natum,qui ab altaris mi niftcrioarcetur. LCUÌC.XXIÌ. ccCX Si maculam habuerit non offeretis.
IJ cft,non confccrabitis. Ibidem. CCCXI NonofFcretisca f fcilicetmaculamhabentia^deo»
Id e(t,coriim fanguinem non confpergite, Ibidtm. CCCXII iSIon adolebitisex eis fuper altaredeo» Ibidan, GCCXIl I Omne animai uel contritis,uel ronßs,uel redis,ablatifi|
teiticulisnonofFeretis CJ.i'mmolabitis^deo, Lcuic.xxhj. CCCXIIII Nec de manuextraneiQd «ftgentilis^ofFcretis cx his
C,r*maculam habentibus])panem dco ueüro, VidcIiccc^Sd fi ha:'c in aliud quipptam permutaueris,nihileminus tarneid in quod p«;i luuiatum fuerit, quocp fordidum &exccrandum crit. Ibidem. CCCXV	Omnismaculanon fitinea*
Idcftjuoluntar/ejfeu fl:udio,noncft inijcicnda maculafacn's* Dcitr.xxiij. GCCX VI Non offeres mercedem proftibuli. Ibidem. CCGXVII Necprecium canisin domodei.
Preciu rn caniSjcfi: pro canis commutacione acceptum. Lcuir.i. GGCX VIII Nec quicquam fermenti adolebitur. Ibidem. CGGXIX Necmcllis.
IbiJcm. CGGXX Nec auferes fai Foederis dei tui de facn'ficio tuo,
OmnlcnijTi facrificioapponendum eft fai, Dcuc.xij. GCGXXI Non poteris omnia comedcre,& omnia qux noueris»
Hir.c trahunt Talmudci,cj> de holocaufto nihil in cibum fumendum» Lcuic.vf. CCGXXn Nequifquamcomedetex facerdotisobiationf. Ibidem, GGGXXIII Hoftia, cuius fanguis inFertur in tabernaculum, non
comedetur«
Non poteris
CCCXXnil Non poteris comedere 8čqux fponte offcrrc uolue Deuti xxf,
ris,ance iltorum fanguinis confpcrßonem« CCCXXV NecarmentaSč pecora«	ibidem.
Id eft, facerdocibus extra acrium templi fanda fančlorum muncra come; dere non licet.
CCCXX VI Omnis alien/gena (non de facerdotali tribu^non co Lcuic.xxij,
medet de fančlificatis« Hoc eft, de fandli's fandorum intra atrium poft fanguinis confperfio» nem,nani ante fanguinis cofperfione id pauIo fuperius inJiibitu legimus, CCCXX VII Non penitus abrumpatur caput columba?» Lcuit.v. Qua? pro uoluntario periurio ofFcrtur, Ted collo adhgreat, CCCXX VIII Mo mittet in eaml^uidelicetdelinc^uetis oblatione^oleu» ibidem, CCCXXIX Necthuris aliquid imponet»	Ibidem.
CCCXXX Reliquum fimilglibamentinon fermentabitur« Lcuic.v/. Inquocuncp enim libamineeius pars aliquaadoletur in altari, reßduum facerdotis portio eft,quam fine fermento comedendam prascipit» CCCXXXI Nontardabisreddereuotum»	Dcuc.xxfif.
CCCXXXII CaueneofFerashoIocaufta tua in omni loco» Dcut.xii. CCCXXXIII Quimadaueritbouem, aucouem,autcapram, 8č Lcuic.xvi].
nonobtuleritipfumadoftium tabernaculi ob^ lationem domino,fanguinis reus erit. GCCXXXIIII Ignis nun^ deficiet in alcari»	Lcuic.vf.
Adde & qui qaemcun« ignem de altari extinxerit,pracuaricator crit, CCCXXX V Nec remanebitde hoftfjsingratiarum ačlione obf ^cuic xij.
latis quic^ ufc^ ad mane-CCCXXX VI Non comedentur carnes confecratg, qux rcličlc Exodi.xxix.
funtufcpinmane»
Sed isneabfumanturoportet»
CCCXXX VII Quarcunc^ anima execrabilc edultum fumpferit, Leuic. vij.
prajuaricationis rea erit* Execrabile eduliiim erit, quod non redaintentioneimmolatum, obla# tumue fucn'r»
CCCXXX VIII Caro qua: aliquid tctigeritimmund5,nocomcdetur. Ibidem. Hoc no palam litera pronuntiat,(ed ex dido mandato a fimili deducitur« CCCXXXIX Omnefandumnontangetimmunda»	Lcuic.xij.
CCCXL	Nonoperaberisinprimogenitobouis^	Dcii:.xv,
Adde,&in quocuncßconfecratoex iumentis&Cpecohbus, CCCXLI Non tondebis primogenita ouium»
CCCXLII Non poteris comedere in oppidis tuis primogenita, Dcuc.xf). Immaculata,fedin loco'quemdeuselegerit.
CCCXLIII Primogenita bQuis,ouis,8<:capr? non faciasredimi. Nuiti.x\'ifj, Sed facerdotis erit, 6C oblacio domino, H Immaculata dC impolluta fuerint^
c ifj Qyicquid
l,euiw:xvn- CCCXLllIl Qu»cqutddedmurnuenerit,fanÄificabitur, non
redimetur»
Ibidem^ CCCXL V	Ncc commutabitur in alterum*
Ibidem» CCCXL VI	Priniogentta,quccaddeum per dnent, nemo fan
dificare poterit.
Id cftjad aliud cp ad altaris ÒC facerdotis cblationem. Exod.xxiii. CCCXLVIl	Non immolabis iuper fermento fanguinem ub
(Ttima: tuac»
Depafchali agno fermo efl:, quem im molari non licet, nifi cum omni fer# mento expiiraatadomus fuerit» Ibidem. CCCXL Vlil Nec remanebit adeps folennitatisf fcilicet facriflcioi
rum folennium^rjocajuft^mane* Dcuc.xv|. CCCXLIX	Non remanebit de carnibus eius quod immolatum
ucfpcrc in die primo(^«r,azimorum3 ufcpmane« Exo-xii. CCCL	Non comedetisexco (pafchali uidelicet agi
no])crudum, Exodi.xii. CCCLI	NeccocTcumaqua.
Ibidem. CCCLII Necsffcretisdecarnibuseiusforas.
Sed domicomedctur. Ibidem. CCCLTIi Omnisexterus(^iden:prapuaricator) nocomedct cxco« Ibidem, CCCLIllI Aduena&mcrcenariusnonedentexeo*
Aduenam uocat, qui incola terrsc Ifrael feptem praccepta Noc,id eft lege nacurac üblci uatjCvlercenariumdicit, qui ex Gibaanitis circumcifuseft,!« enim quamuiskgcm obki'uer,ad nullum tamen facrum admittitur» ibidem^ CCCLV Incircumcifus nonu£r«curexeo*
Licet 1 iVaci-ca natus l3r,& eliqua legis mandata cuftodiat. Ibidem. CCCLVI NcciVj CO (id eftpafchaliagno^osconfringetis. Nucn.ix. CCG L V II Nec Qin paCchate men (ìs fecundi^ os eius confringet» Quando enim pollutioius aut itineris caufaiprumparcliaquartadecima primi men lis die celebrare nequiuerit, tunc fecundi menßs decimaquarta eodem riru id peragat« Exojc'n'. CCCL VIII Nec remanebit quicquam ex eoufq? mane. Num.ix. CCCLIX Sicnecpafchatefecundo.
Dcuuxvf. CCCLX Non apparebit (in (olennibusfeftis) ante dcum ua'/
cuus*
Sed freu m aliquid muneris oficret, Dzuc.xii'. CCCLXl CauenedereÜnquasleuicam»
Videiicef,quin ei decimas porrigas, Leuir.xiii. CCCLXl l Locus macula; non abradetur*
Sed pilcs relinquat, utpilorum uarietate facerdos dijudicet, leprofa fit macula nec ne. D£iit.xfiij. CCCLXllI Cauein plagaleprac^ Scilicet necam Qcculces»
Nonaddas
CCCLXIIÌI Monadclasquicquam^	Daic-sij.
CCCLXV Necminuas,	Ibidem,
Viddicetjin o:iins quodprsccipiotibù Hincargumcntantnr quifccuni^ dumcarnemfunt Ilraelicac, p<:rpj:cuam Mofaicglegisobfcruajitiamjco quod illud, cui ncc addendum neqj minueiidum aliquid eft.oporccr ut inf uariabile (It, maneacqj accernum ; fed hrj folito morecxorbicanr, SC abcr^ ranttramiccre(fto,tSIoncnimlegisincentiocft,quodnulIum majidatorü quouisloco ucl tempore fic omutcndum : nam6^hodicrnadienuIialu# dei offerunt libamin3,non adolcnt holocaufta, non raačtant uičlimas, nil denicfjdelacrificandi ricu,nii de mandaris a terrae cultura pcndentibus adimp'enc :ièdQit tradunc TalmudeiingloflTa uocuca (jplira}quüprac dpic icx.no addas necminuas/enfus efljcuiufqj mandati condirio opcf randimodus,quem exprimiclcx adamuQìm feruandus ed, urpoic (ceno fDlennibuspianc fafciculum ex quatuor terrae narcentibusjcongeri prarcspituriRigi'rur hancexqutnqjiunxcriSj praicepti ([ non addas) prav uaricatorcns.iiieaaid'jncaxatcribuscoüigaueris, tranigrefibrprsecepci eris; (non mmuas ) ile de ßngulis iudicandumjfed de bis alibilarius.Hacte nus «ero de icclxvs.prohibendbus legis pracceptis fatisj'uxta compendi) propoßtum foreduximus'.nìodo ea,quas:;agendorum fune mandata, dei nutu aggrediemur,
AFFIRMATIVA MOSAICAB
legis prsccepta,
I	Ego fum Deus (fcilicetTefragrammaton'Jdeus tuus qui^'^®^-^'*» i
eduxit tede terra Aegypti^ Tcfragrammatcn nomen incomunicabile eftcrcaturis, quodentificans ronatjquicuncflisefìTcndi munusimperiit+Hocpriniumdecalcgimandav tum,duo crrdenda in(ìnuaf,efire uidelicet deum qui enfifìcaf,id c(t orr niu cnuu.TS conditorcmj&I hunc dcum effe tuum^qui te eduxit,id cft cui huma nvìruai rerum cura eli:»
il	Alidi Ifrael dcusf fcJicetTetragramrnaton^dcusnofter, Dcut.\>
deus unus eilt.
Lied, hunc quoqj ìinum effejcredcndum,hicpalam indiuidua: Trinitatis ?r,yueriunitraditur.
Ili	Diligesc{ci:m (Tetragrammaton^dcum tuümex toto Ibidem,
corde cuo^
Vbiqjquumlegiturdcus tuus,aiidicndum quiprcuidcttibi,rcrumc« tua rum rnoderaroi cft.
IUI	DeumCTctraorammaton^deumtuumtimebis* IbfJcm.
Biformistimorelljairerrerui!is,fiiialisairer: illcparuuli^iileadultiismcr^ ga parentcm : ilic p5\Tuius>ift€ comcs amoris,de quo bic fermo cft. V	Sàiiclificabor in medio filiorum Ifrael»	Lcuic.xxij.
c iiij Dcuin fan^
Leuit.xix.
Dcum fancfliBcat, quiprocultu ucrarpiecacis, nulfo terrore nrcmrfu concucitur,nuIlaformidaccornienca, necp mortis Tupp'icia p<:rhorr£rcir, Ocut.x\'iii. Vi	Prophetamdegcntetua&defratribustuisliciumcrufctf
table tibi deus fetraorammatondeustuus^iplumaudies. Non phytones,nonariolos,nec fomnia.nccauguriaoblcruesjlolum pro phetarum confule oracula. Dcuwii. VII	Dcum Tetragrammaton dcum ucftrumfequimin/»
Ideilambulabitis in ufjs eius« Viaz cius funt ordo ÒC iuliicia^quaminrer5 n3turacxiftentemperp<ndimus« Dcut.K, yjjj	Ipfiadha-rcbis.
Qj,ia adhacfione rota beaticudinis ratio confiilit. Lcuic.xix. IX	Diligesamtcum tuumficucteipfum»
Dcuc.x, X	Et uos amate peregrinum»
Peregrinum uocac cum,qui legis fccdera ex uefanagentilium fupcrftitiol neamplcčiiitur«
XI	Arguere argue Q'deftmultoties^ proximum tuum,
Quod nifi fecerisreuseriscriminis : fideiufTores enim Q'nquiunc Talma dei} inuiccm Blf) runcltrael,utquumunusdelinquac,alius pccnamluat, Dcuc.xf. XII	Docecchjcc uerbamea( fcilicet legis)fi!iosueftros^
Non enim illecebrofis obfc^nifcp poetaru figmentis uerborumleno* cinio, Ted in diuinac legis mandatis Sc facris prophetarum eloquijs filiora teneritudinem inltituendam docuit:Qualia cnim mollis pucrorum natii> raaudic,taiia ÒC loquicur,8<C opereexpKt.qualifq^ adolefcentia,ralis ÒCiu^ uentus, talis&maturioruinlisartas, tale demum 8C uniuerium humi^ TÌ2C focieratis regimen ordoq?relultar. Quapropter ornne roliit bonum, quifiliorum imbec.llicatem mortifero hoc biyrcnarum cantudeniuiccri Sčdulcialiuenenofinat^AdhancigituruiruIentam Reipub. pcftcm culi» tandam.Docetefinquic Mofes) hacc uerba mea filios ueftrcs.Nccaliun* dequidemperuenicq>pertinaciuslegem colane Iuda:i,ni(ì cp ab incuna# bilisleg/s prophetarumimbuunturmonitis atc^ oraculis rcuiHiero* nymus (^ad Paulinum ) alludens : oro, inquit, te, frater chariffime, inrer haErc(^prophecarum fcilicet &C Apoftolorum charifmara} uiuere.ifta me^ ditari, nihil aliud no{re,nihil aliud quazrere,nonne uidetur tibi hacc in (cr< Leuic.xix. ris regni ccelefliis habitaculum, Dcuc. xq. XIII	Coram cano capite furge*
Deuc.xfij. XIIII	Subuertiteomnialoca,inquibusgentcscoIueruntJ
XV	ConfitebunturpcccatumTuum.
Si enim pcenitentiam peccatoregerit, facrificiumc^obtulcrit, turpe lucru & iniufte ablatum reftituerit, SC neglecfla con FefHone morte occumbat,is Num. V pcrpetuae damnationis pocnam reportat,quod tu confiderà.
XVI	Pcrcuties habitatores urbis ^fcilicet auerfac ad idola)
oregladtj«
Recogita
XVII	Rccogfta in corde tuo,quia ficut erudirfilium fuum homo, Dcut.vini
fìcdcus Tecragrammacondeus tuus erudir te. Id ed, n ce nubiio uultu fortuna ( ut uocanQafpexerir^ d diuina correp f rione cibi illatum effe recogita.
XVIII	Meditaberis (^fcificec hacc uerba mea^ dormiens at# Deuc.vf,
cpconlurgens,
Hincunfuerfa ludscoriim Synagoga fummo diligentia: ftudioobfcruat, uc lečliunculam rcem3(^idelt audi Urael^quarandlifTimarTi inicatisin^ fiiuiatur arcìianum, uelpere Ornane, uiuauoceacfcntaquemedicaiionc pcrfoluar»
XIX	Et rcruiatiseiCfcilicecdeo^extotocordeueftro. Dair.xj, ■ Scatuunt cordis fcruitutem fola oracione confìftere, qua? ( ut traditur
cedici Ber3[chos])cercam cemporls,Ioci,corporis,mentilqj coaptationem ejjpoftulac.Staruca quidem tempora fant,mane,meridie,ucfperejtuxra il? ludpfalmorum.Veipere,mane,meridienarrabo Sifenunciabo. Iunior Pijlm-f^-i^ uerolud.rorummulcirudojmendianamuefpertinamq^horamucfpcre (ì mul abfoluunt«, Locus non fiteminens,fed in plano, omni expurgatus forde, &amulierumfeiundusobtuitu. Sitquoq?mundum&nitidum corpus, uergat faciead orientcm,pedibusiuxtapolìtis ftet, humidefigat incuitunijS^corfubleuet in alcum,lìt8^ mens uacua, aliena imaginc, atcjj ' primum creatoris cnarrec laudes, exindeuotaimploret, gratias denique ' pcragat,	'
XX	Sic benedicetis (uidelicet uos facerdotes} filrjs Ifrael. Num.v. Conftituturnenimeft.utiblennibus feftis facerdotesin magno&inefFd#
bili nomirie Tetragrammaton bcncdicantIfracli,pronunciandoid ipfum Tctraorammaton in ianifluariofuis charačleribus,forisaurem folo cogv' nomine i3donai.
XXI	I3tjigab(s(]fcilicetucrbamea3inßgnumfupcrmanutua. DeuV.vf. '
XXII	Eruntcpin frontaleornamencuminteroculostuos.' "-x Geminaha?cfignaculaieuibrachio8čmanui,atqjfrontialIiganda,exqua	' tuor delrge exccpcis IcAiuncuIis certaquadamlegeconfcnpcisj cerco qiiodarncorio operiendacompaginandac^prarcipiunrur. Prima leclicn« cula eil illud Gxo,fančl.fica mihi.Secunda ibidem, cunqj introdLi.^:tric. Terri3,illud Dcut.audi irracl.Qjjarta,Si ergo obcdieritis, Deu .vf.
XXIII	ScribcfqjcaQcilicct uerbaillamea) in poftibusdomustu? Dcuc.v/.
5c portistuis,
Solenecnim in huius mandàtiobfcquium membranam fccdulam,arundi niinclufam,duahijscx pra:fatis]ccftiuncu!is,unacumdiuinisquibuldam notn;nibus(^ to'km ritu quo Sf prrrdičla ornamenta ^confcriptam, o^ (Iii poft basmHgcrc,quam in exitu incroitu domus digitoruni tacftuec ofculouenerantur»
Nuncaurem

DE MOSAICAE LEGIS Deut, xxxj. XXI II I Nunc aucem fcribice uobis cantku m illuda
Vkielicct legem.HinctrahuncTalmudei,codice fenacorum,capite »her gadol, accinere ad unumquemc^ ßliorum Ifrael ßbi pentateuchum (^eadé obferuantia qua Sč frontale ÒC manuale ornamentum^confcribere, auc „ ab alio confcriptammendis propria purgare manu* Dcucxvq» XXV	Defcribet ^fcilicet rex _) Deuteronomium huius legis»
Senfuseft^non folumillud pentateuchiuolumen, quodDeut^iij.infchbì tur^fed legem uniuerfam geminacam defcribere :unam,quia Ifradita :alte ram,quia rex : illam quidem reponat ^ hanc uero Sc foris & domi fccuni circumferat«
Numjdij, XXVI Facientfìbifìmbriasperquattuorangulospalliorum^ Fimbria hic fila fune de lana contexta,numeroo(^o, in ßngulisquatcuor pallij angutis cölligata. DeuLviij. XX VII Cum comederis,& fatiatus fueris,benedicas deo (^Tetra
grammaton } deo tuo. Ltuic.xn. XXVIU Dieočlauacircumcideturinfantulus» Exod.xx. XXIX	Memento utdiemfabbatifandifices»
fcxodi.xxiij. XXX	Septima die requiefces*
Leuit.xxv. XXXI Sabbatumrequietioniscftdecimusdiesmenfisfeptimi* Lcuit.xv|, XXXII Affligetis(^indieilla)animasuefl;ras, Exodi.xij. XXXIII Dies prima azimorumcritfančla&folennis. Nü. xxviij. XXXIIII Dies quocp feptimus azimorum celeberrimus ŠC fandlui
uobis ffit.
Leuit.xii, XXXV Etuocabitishuucdicmccieberrimurn.
Diem uidelicet Pcnthccoftcs.qna nouarum frugum oblatio fit* Ibidem, XXXVI Prima die irttiinsfeptimierit uobis fabbatum.
Hscc dies en:,quiuxta oirum computu^fumitur anni exordium, Ibidem, XXX VII Die; primus Icilicecin tabernaculorum fefto^uocabi
turccleberrimus.
Ibidem. XXXVIII Dies quoque očlauus feiufdenifefti^uocabiturcde»
berrimus«
Exo-xi]. XXXIX Die prima azimorum (id eft parafceues'J auferetis fc«
mentum de domibus ueftris. Ibidem. XL	Quarta decima die menfis primi (]id eft Martij lunationis")
'	ad uefperam comedetis azima*
Exod.xiii.j XLI	Mementotehuiusdieiinquaegreflieftisde Aegypto»
Scilicet laudibus bC gratiarum a Aio ne. Num.xxix* XLII Prima dies menfis feptimi.dies clangoris eft SC tubaum» Lcuir.xxiij. XLIII Sumetiscp uobis die prima feriaetabernaculorumfrudui
arboris pulcherrimx/patulafc^ßpalmarum, &ramosli* gnijdenfarum frondium, & falices de torrente. FruAus fumitur ex arbore citri : palmarum fpatulx, funt ramufculiar i boris dačlilorum : Pro ligno denfarum frondium,fumitur myrthus.
Habitabitis
y.Lllll Habi'tabùi'smumbraculisfeptcmdicbui,	ibidem,
Scilicctdicbus Sccnopcgiac, quibus fub falicuautquorucu^uirentmm ra^iufculorum 3C frondium tcgminedcgunt»
XLV Dimidium fieli dabfcomnis.^uitranßt ad numerum* Exodi,»*# SiclusfuccodicerkaIim,ide(lponderum FalmudeiexpIananQprimum pro uigtnci,nunc uerouiginriquatuordenariorum pendere rumicur«Dc nanu&-àurcm fexdecim cricici granis conriat:fingulis igttur anni5,qu (ìc ad numcrutd eft ^ ui'gcfiini anni actatéaganc ) dimidiu fieli orFèrac« XL VI Menfis irte fic uobis princip iummenfium.	Exo.xij»
Hinc Cfccundo capite rofcli hafehena ^ Neomeniam fiue nouilunium ui fu iudicandum ftatuunc Talmudei,fi tricefima die menfis ex aéris turbu^ lentia cornualuna: non efFuIfcrinr, tunc trigefimam primam diem neome tiiam celebrane, Gc inde fequentis menfis inicium fumunr^Talis autem no uilunfj obferuatio erat Iudaeis,quamdiu gubernacula tenebat terre Ifrael. A t poftillorum excerminium ^difperfioncm per orbem nonnullos con (lituerur canonesjcertafc^ tabellas,quibus lunares/olßitiaUs, bifextilescjß recurfusiulto ordine,ft:atiscp temporibus inueniri&deHunciari poffint. XLVII Obferuabitis&:impIebitis,h3cceftenimueftra fapienciaet
intellečlus eoram populiš. Hinc computum luminariummotuumperdircendumS^obferuandum ciTccolligunc Talmudei^
X L VI il Si accepcric homo uxorem,&: dominatus fueric illù Deut.xxiiij. Hinc cradunt (^codicechi dufchim) tripartite contrahi matrimonium, ui delicecargenti precio, coniugali copula.& fcriptis,
XLIX Crefcite&mulriplicamini»	Gcniìs.j.
Ex hoceliciunt ^capite habaalieuimto^ neminem,nifi illum, quifefeto^ tum dee tradidit,dcuouitcp,eflre immunem a lege propagandi,quoufqp 8č filium ÖC filiam prccrcauerit.
L . Scnbitlibellumrepudfjj&dabitinmanuilh'us«	Dcut.fj.
Quando entm ob aliquam fceditatem uxor inuifa fuerit marito, tunc per repudrj libelium connubi) lex fccdufcp foluitur, 8C ucercpad fecundauota trsnfirepoteft»
LI	Accipiet fratris defunfti abfcp liberis uxorem frater*
Quamfifraterin coniugem habere noluerit, dircaItiationis(^qux mox fubucrtitur^ legem cogitur adimpfere»
Lll	Tollet([fcilicetdefunčliuxor)calciamentum depedecius« Ibidem,
Quando enim defunčli frater conubium cum fratris fui uxore renuerit, tunc coram fenioribus tolletmuliircalciamentum, certo quodamartifi» ciò corucxtum,df pcdeleuiri/puetcpinfaciemefusdicens : ficfìct homini qui non ardificac domum fratris fui»
LUI Si inflexeritCfcilicet uerborii blàndimentis^quis uirgincm,ha Exod.xxJj bebiteam uxorem, autreddetpecuniimiuxta modum dotis qua uirgines docari foléc* Si apprehcndens^fcilicet ui^ uirgi
aein concu^
nem concubuenc|cumea, dabic quinquagintandospatr^^ 8C habebic eam uxorem« Ibidem. Llllt DifFamatamhabebit omnibus dicbusuitac fuse.
Num.v. LV Virquemzdotipiacrpintusconcicauericcontrauxorem^adl
duccceam ad faccrdotem. Quiciinpotumexecrabilem quendamliquorempropinabit, qucmquu exhaureric,(i polluca 8C adulcerij rea fueric,illi'co in tumore uencer,jn(^pu tredinem femur eius conuercecur:n fueric innocens,cunc incolum(s,grata marito at<^ fcccunda cric, Lcuit.xx|.	Pontifcxuirginemducctuxorem»
Ibidem. L VII	Inmortibusconfanguineis&propinquis contaminetur
f id edeius funera celebret") facerdos* Quod in non confanguineis minimepcrmittitur» Deut-xiiij. LVm Seperateuosiumcntummundumabimmundo*
Id eftjperdifcite figna,quibus ha:cdifcerniualeant. Ibidem. LIX Etauemmundamabimmunda.
Leuic. xf, l^x, Quicquid ex quadrupedum uolucris longiora retro habetcru
ra, per qu^ falic fuper cerram,comedere dcbetis. Id efljcomcdere licebit. Ibidem. LXI Omnequodhabcrpcnnulas&fquammascomedetis» Dcuc.xii. LXII Immolabis de peconbus 5č armentis,ßcut praccepi tibi,
Immolandi conditio e(t,ucgufcurismcatusincidantur,inuolucriqu{dcm alterum de duobus«r«demeri,auc trachea tantum. In pecoribu? uero piu^ rimam utriufqj parccm iugulare oportet.Multa infuper accefforia iugu* landilexrequirit,utpote,qu!S,quantnm5Cumquo,ubi, quando,quorao» do.Sc id genus,quae hic commemorare minime oportunum uidetur» Lcuit.xvii. LXIII Fundet fanguinem eius ( fcilicet ianguinem iugulati anima
lis} Sc operiatilium terra« Druc.xxii. LXI III Quum nidumauisinueneris,matremabirepaticris, Exod.x?:/. LX V	Si bos cor lìibus percuiKrit,lapidibus obruetur.
L'xodi.xxij. LXVI Si larferit quifpiam agrum, quicquid optimum habuerit
pro damni acftimatione rcftituet. Excdi.xxj. LXVn Reddct dominus fcilicet fodienscifternam, precium iu t
mentorum,qua ceciderunc in eam, qxo.xxii. LXVIII Reddetdamnum,quiignemfuccenderic. Exo.xxj, LXIX	Reftituatpercutiensoperaspercuffifid eftoperas.qua!
languore detentus neglexit^ impenfas in medicos. Exod.ij. LXX Furquincßbouesprouno boue, &quatuoroucsprouna
ouereftituet,
Videlicet cum iam furto ablatum iumencum für ipfe occideric aucuendi^ derit,iin minus duplum duntaxat reflituet« Leuic. xix, LXXI Scacera	scqua ßnc pondera.
Reddee omnia,
La XI	Stateraiufl:a,&3cquafintpondera,	Lcuic.xix.
i-XXll	Reddetomniaiquccperfraudemuoluitobtinere* Uuk.v^
LXXIII	Reduc€sframtuoboucm,aucouenicrrancem,5č om* Öcuc.xxq,
nem rem fratris tui qux pericric. LXXIIII Qui Forcuicu quempiam morcépercu(rcric,maneb{c in Num.xxxv
be ad quam confugerac,donec facerdos magnus obeac« L XXV Tres ciuitates feparabis tibi»
Vidf licet ad eas confugiat,qui no uolens/ed cafu proximu interfecerit. L XXVI Abfcindes manüm mulieris apprehindentis uercnda
lus qui cum uiro fuo rixatur* LXX Vn Et cedcnt in ea (fdlicet ualle) ccruices uitula:.	Dcur.x^:/.
VicJelicct pro occifo.cuius ccdis reus ignoratur*
LXX VIII Facies murumtečli per circuitum. •	txodi.xxif;
LXXIX	Si ui Jcris aßnum odientis tc iaccre fub onere, auxiliabe bxod.xxiq.
ris cum eo. Sciicer ad Tarcinam teuandam.
LXXX	Leuabis quocp afinum & bouem fratris, qui cecif Deut. xxfj.
dicmuia,
(^lodde ceteris quibufcuncp fuccumbentibusiumentis audiendum cfi:, LXXXI Qyandouendesuelcmesjiuxtanumerumanrtorum lu^ Lcuit.xxv.
bilci emes, 8c iuxta (uppucatiohem fruguin Uendet libf« LXXXII Si cmeriš fcruum Hebracum,fex annis feruiet tibi,&r in '^xo.xx.
feptimo egrediecur»
LXXXIII	Dabis feruo tuo Hcbrat-o ,àut hebr?ac,quem libera Dcut.xvf.
tate donaueris uiaticum* Videlicetdegregibus,dcarea,& torculari tuö*
LXXXIIII Famulam(hebracam;)uenditamredimetQatina scdiExodf.xx. ,
tio dimittec^ dominus« Idcfteam redimi permittaU
LXXXV . Si autemfilio fuo defpondentcam.	ibidem.
H ic fa mulam emptam defpondcndam effe patri autfilioconftituunt» LXXX VI Famulos autem de nationibus,qua: in circuitu ueftro Lcu/t.xxv.
funr,poffidebicisin ajcernum.
Id eft.adufc^ iubil; um»
LXXXVII Quipecurtiamàutuas(fuppÌegratis])incurt:odiam acExo.xxif.
ceperit, 8č furto ablata fuerit,iurabit, quod non extenderit manum in rem proximi fui» Id efl:,iurabit Te non commißffc fe fraudem,uel dedifle occafionem für ti,et fi nihil pro rc ablata reftituet»
LXXX VIIl Si ad cuftodiam (|«r>nongratis,fed c5 mercede) re ac# Ibidem.
ceperit, 8C furco ablata fueric, reßituct damnutn domino,
d	Eadcm
Deuf.xxiiii' LXXXIX Eadcmdicrcddcspauperipra-mium fui labonV, Dcut.xxiij' XC	Ingrcflus (^fcilicec incrcenarius^uineam proximitui, cof
mede quantum cibiplacucm« Exodi.xxij' XCI	Qui J^uicquam mutuo poftulaucric, debilitatum aut
morcuum fuerit domino non pracfente, red t dere compelletur«
Cbidcm, XCII	Si pignus aproximo(rciIicccexaAonsuQacccptr/suc#
ntmentum,ante /olis occa fu m reddesei, Dcueflimento,c|uono(flurna quiete operitur/ermoeft. Ibidem. X'^III	SiO'dedquia^pccuniam mutuam deden'spopulomco.
Hinc doccmur niucuo dandum efle argeno» Ibidem, XCII II	Quicquid damnu inkrre poteft, ad deos (^id cftiudices)
utnufcß caufa peruenieu Num.xxv'ij XC V	Homo cum mortuus fuerit abfq^ fiIio,ad filiam e/us tran^
fibitharredicas.
Dcut.xvf. XCVI	ludices&Tcaduceatorcs ([latina a'ditio magiftros}confi/
tuas in omnibus portis tuis, Exodi^xxi.i. XCVI I Secundum plures (^fcilicet in iudido^ iudicandum.
Alircr latina tralatio. Exo.xxf, XCV'III Vitioneuindicabitur» Ideftgladio. Lcuit.xx, XCIX	Morte moriatur. Ideftftrangulationem,
Ibidem. C	V/uusardebic cum eiSjideft igne combure t ur»
Dcuf.xxij. (JI	Lapidibuseumobruetpopulusciuitatis»
His quaruor modis infligenda: mortis patibuli quoqj fupplicium comprc hend!cur,co q» iiullus reusappenditur,qum prius allquo Horum modoiu mortis pocnam luerir^ pciir.xxj. CII	Htappenfuserit inpatibulo.
jbi.ttii. CUI	Adiudicatusinortiineademdiefepelietur.
IbiJan. CIIII	Profterneteum iudex,&coramlcfacictuerberari,
Adufcpquadragmcaenim uerberibuspercut/tur, quialicuius proliiben^ tis mandati ([quonecmors, nee animi exterminiumcxprimicurjpra:^ uarfcatorfucric. I^euic.xix. QY	luHeiudicaproximotuo,
fKod.xxin- CVI	iVIcndaciuinfugies»
j/uic.v. C VII	Qui uidic aut confcius eft, nifi ([fcihcet iure tefl:ifflonij)m
dicauerir,portabitmiquitatem fuam» ' pcu^xiti- CVIII	Quadre &inucft/gadilfocntcrCrciliceriefl:cs^«
pcuuxix.	Reddcntci^rcilicecfairotefti^ficuripfefratriTuofacerecogitauit.
^"e ir.xvij. CX	Et i'uxta iudicium, qucd ({'cilicetipfe iudices[) denun'
fiant, facies.
j;:£o1.x:c. CXI	Honoraparrem tuiim,5^mauern tuam,
j>uic.xix, CXII	Vnafquifqjpatrcin fuum niatremfuamtimeat»
Con/litucs
ex III	Conftitues regem,quem deus (Tetragrammaton^deus ^«"t^^vij»
tuus elegerit*
CXIIII Delebi's nomen Emalech fub ccelo«	Ocuc.xxv.
Quis fueric,quidue feceric Emalech,iti praehabitis patefecimus*	Ibidem.
CXV	MementoquidfeceritEmalech»	ibidcnn.
CXVI	Septem gentesomnimodadeuaftationeuaftabis* öcuc.xx.
CXVII Cumaccefferisadexpugnandamcmicatem, offereseipri ibidem.
mum pacem*
CXVIII Habebi'slocum extracan:ra,adquemegrediaris adrequi Dcut.xxii}.
ßca natura;«
CXIX Scabitfacerdosanteaciem. '	^	Dcur^.
Sdli'cec uc populum comonear, ac de cordibus eorum belli metu cxcutiat, CXX	Vacabic,quinupcruxoremaccepitdomuirue,unoanno Dcuc.xxiiii.-
& letecur cum uxore fua» CXXI	Mulieremquamexcaptiuisgentiumadamaueris, intro' Deuc.xxj.
duces in domum tuam. Ecpoftquamcefariem abraferir,ungucs circumcidcnri ueftem, in qua captaeft depofuerit, patremmatremcpdefleueric, intrabis ad eam, SC e^ rituxortua,
CXXII lurabisin nomineiiiius«	Ib/dcm.
Scilicct Tetragrammaton:quando ad reiuliurandum fpečlat. CXXIII Quodfcmelcgreffum cft de labps tuisjobferuabis. Dcur.xxfn. CXXIliI Iftgiuntlegesquasconftiiu'tdeus TetragramatonMoyß. Num.xxx. Scilicec de uoto v uotum nanc^ puella? patris uo!untati,nuptc autem man* ti arbitrio ut reprobet uel afFirniet committitur:aliorum aucem uoca ab u no tantum rapiente,aucatribusidiotisretaxaripo(runr«
CXXV Crefcatcefariescapitiseius«	Num.v.;
Eius,qui uoueric auc abftemius fuerir;
CXXVI Quiautemmortuoiiiico (".»defteximprouifo^ pollutus Ibidem.
. fucrit,radetcapur» Die emundationis (platina acditio) radet illico»
CXX VII Qui uoueric precium animac deo,fi fueric mafculus.dabic Lcuk.xxvii
quinquaginta ßclos» SicSC aliorum quae uoueric precium dabit(^ut ibidem legitur^iuxta fe ^ . xuSjÄ: annorum,opumc^ difcrimina*
CXX VIII Animal(_rcilicet mundum^ iìquis uoueritjfandum cric, Ibidem.
ß aucem immundum fueric, CXXIX Venundabitur iuxta precium,quod ei ftacuic facerdos« ibidem. CXXX Si uoueric domum,confyderabit eam facerdos«	Ibidem.
Huius eadcm quac & animalis conditio cft,
CXXXI Siagrum uouerit, iuxta menfuram fementis a:ftimabi# '
cur precium,
d fj	Qujc*
Ibidem; CXXXU Cluicquidfcmclfuericanathemati'zatum^ideflconfccra
cum^rančbumfančlorum cric domino* Id cfì;,m prophanu ufum uenire non licet,fed duncaxat faccrdotum polTef ßo eric,que iiec redimi nec uenundari pocerir«
OoK,x^'ii\. CXXXIÌI Primitiasfrumentidabfs faccrdoti,
Harum primitiarum quancitas,eiargfentis arbitriordinquitur« Talmu dei tarnen quinquageßma m frugum portionem dandam llatuunr.
Num.xviij. CXXXIIII OfferteC»r,uo8 leuit^3 domino decimam parte decimg. Videlicet quam a laids iufcepic leuica, illiusrurfum decima facerdotibus tradenda eit^
Ibidem: ^XXX V Decima filiorum Ifrael.quam ofFeruntdeo Tetragrama
maton,primitiasleuitis dedi in pofTcATionem.
D^ut.xiiq. CXXXVI Decimadecimabi» platina aeditio decima feparabis^om^
nes fruges fementis tuar, Geminam annuo decimam dandam prxcipitlex, unam leuitis, airtram quamipfedecimarumdominus ßbi feparet^ut eauefcatur inlerufaltm. Eft & tertium decimarum genus,quam pauperis decimam appellanr,felis laycorum StTleuitarum pauperibusporrigenda ,quae quidem non fingu^ lisjfcd tertiotantumannoloco decimxfecundx cìatur , prius de prima, nunc de fecunda eli fermo, ^
Ibidifu. CXXX VII Quarcoanno( uidelicecaplantationc^ omnis fruiHus
eoru ( .r. lignorum quar plantaueris) fančliBcabitur, Id eft.de eo comcdere non iicer,niß in loco quem elegerìt deus, uidciicecin Icrufalem .Tribus aut primis a plantatione anni&in nulium penitus uftim ciulmodifrucTtusafTumere faseft.
O•iiv:xvt. CXXX Vili Loquerisin confpecftu dei Tctragrammaton dei tu/,
attuliquod fanAificatum eft. De confclTione hic fermo eft, quam fieri oportet,poft^ oblatac fuiitdc^ ciinapfecundtc«
Exod.xxiì^^XXXIX Primitias frugum terrae tuaedeferey in domumdomini-Primiriac hic prxcoccs terrae fruclus oft;endunt,quos ad domum dei de« ferri manda-ur, Quadriformem tu bine frugum oblationem colligc.Pii* maefl: frucluumquipra>cocesprius maturefcunt.Secunda de torculari & area primitiae,TertiaIeuitarum decima:,C>uarta decima fecunda,qux , eftpauperum,
Dcut.xxv|. (n^L	Accedesadfacerdotem dices.profitcorhodir,
Hacc primitiarum,prioruerodecimarumconfe(Tibeft.
Mume.xv. CXLI PnmitiaspaftasC,f«depulmentis^pIacentam feparabis» Qua? fcilicet tradetur racerdoti,qui ß minus idoneus fuerit,ignis incendio confumetur,
D«uc,xviq. CXLII»	Dabuntfacerdotiarmum »maxillas .acuentnculum.
Videlicet de immolato iumcnto«
,,CXLIII	PrimitiasUnaruexouiumtonßonedabitisfacerdoti.
■ •	Primo»
CXLTIII Pnmogenitumfili'orumcuorumrcdimcs,	Bxod.xxüij
Scihcetquincp ficlos dando facerdori.
CXLV	Primogeiiicum afini mucabi'souc.	Exo.xii]'.
Id cftpro redcmptionedabis ouem.
CXL VI	Qyod fi non redemcris Q fcilicec afinu ^ incerficies cü. ibidem.
CXL VII	Sepcimo anno fabbatum en't requiecionis»	Lcujc. xxv.
ViddUcet a culcu terra:.
CXL VI II Fruges fcptimi anni comedenc pauperes populi tui, Sc txod.xxfjj,
beftiac agri»
De friioib.quas anno ülo fpontc producit humus,fermo cfl. CXLDC	Cui dcbetur aliquid ab amico anno rcmifìTionis, rcmic Dcut.xv.
cere oportet.
Id cft,dcbitum exigerc nequcat,nifi forte padla interuenifTcnt aliqu3,quiiJ bus(^iuxca Hilelisfandtum^huicmandatoderogatur.
CL	Numerabis quor^feptenlhebdomadasannorum. Ltuicixxv.
Idefi:,{èpticsi'eptem aduf(^ annum quinquagefimum.
CLI	Sančlihcabifcp annum quinquagefimum , Sč uocabis ibidem.
remilTionem.
CLII	Clanges buccina menfefeptimo decima die menfis. ibidem.
Anni uidelicct quinquage(imi,qiii Sč lubileus uocicatur.
CLIII	Reuertetur homo ad poflcflfione fuä unufquifc^ re^ Ibidem.
deat ad po(Tc(Iionem fuam priftinam-Viddicct quinquagcfimo illius lubilei anno,
CLIIII.	Qiiiuendidcfitdomum ultra muros urbis, habebit lU Ibidem.
centia redimendi,donecunus impkatur annus. CL V	Dentfilt] Ifraelleuitisde poflTefllonibus fuis urbes ad Num.xxxv
habitandum»
CLVl .	. Pauperibusj&fpercgriniscarpcndamdimittes fegcte, Lcuit,xix.
qua: in angulo,feu extremo agri tui. CLVII	Ecfpicas.	Lcinc.xxix-.
CLVIII	Etoblitum manipulum.	Deutxxiir)
CLIX	. Etracemos.	Leuit.xix.
CLX	■ Etc ^rana decidentia.	Ibidem.
CLXI	Dabis anno decimarum tertio,& aduenac, & pupillo, Djucjcxvì,
Sc uidusc.
Ideft^quohbcttcrtioannodabitisdecimampaupcrisjlocodecimafecun^ dxjut pauloante c5memorauimus.
CLXll	Aperias manum fracri tuo a!geno S^ pauperi^	1?«iic.kv.
CLXI II	Facientmihifand:uarum,8čnabitabo in medio coiv. txcd.xxv.
CLX IUI	Paueteadfancluariummeum.	Leuic.xxvf.
Idcft,uenerabili cultuobferuabitisipfum.
CLXV	Excubent (fcilicet lenita:^ in cuftodiistabernaculi.
CLX VI	Facielc^unčlionisolcumfancflum.	Exod .x^.J!
d ir) Faciefcß
Cxo.xxxix. CLX VII Facicfcß Thymiama,idefl;,adoledoi^aromatucoclimcta Numc.vii. CLXViil 13tonera(^iiidciicetrancfluan)^propri^s portane hume#
ris Lcuita:fili)Chas, Dcuc.xviii. CLXIX Stet (^fciUcet tribus Leui^ dC miniftrct in nominedeiTc
tragrämaton dei llii; Td cft,Templi miniften'a committcnda folum tribuiLcui» Num.x. CLXX	Si quando habecis epulum,Sc dies feftos,&:Calcndas,ca#
nctistubis iuper holocauftis.	»
Lcuit.xxi. CLXXl Ec fanAum habebisipfum racerdotcm(^hoc(iletlatina
cditio^quiapanesdeifuioftert, Dcut.xviij. CLXXIl Lcuita iicniens exaliqua urbe,ad folennitatemcdcbran?
dum in lherurakm,minill:rabit ficutomnesfratreseius Lcuitc,q ftabüt eo tepore coram deo Tetragrämato, Id efljlicet tunc miniftrandi uices ad Leuitam illum non fpecftent, Exojixviii. CLXXIU Facient fratri tuo Aaron,Sitìlijseins ueftimenta landa,
ut facerdotio funganrur mihi, Sic Sc cjucmlibet facerdotiijdii miniItrac,prxcipuo amicflu indui oportet. Num.v, CLX^C IUI Eijdant de caltris omnem Icprofum ,&C qui femine fluir,
pollutufc^ eil: iuper mortuo. CLXXV Lauabunt Aaron 5c: filrjeiusmanusfuas8^pedes,quan do ingrediuntur tabernaculum. Leute. XX ■ CLXX VI Immaculatu m offcrat Cfdlicct quicuncp ofFert) ut acce^
ptabilcfit.
Dcuc.xij. CLXX VII luxtaomnedcryderiumanimajtusccomedecarncs.
Sci!icetara:dcRinatas ,quiccum maculantur,pretio redimuntur.
^	CLXXVIU Scptemdiebusfitc.r.ouisödbüs^cum matrefua,dico^
cxo.xxn.	^ r-	jj 1 ,
otauacumreddesmini.
Id cft,Tunc ipfum ofFcrrc fas eft,ante uero očlauum diem minime.
Lcuic. rj. CLXXIX In omnii'acrificioofferes fai.
Lciiic.i. CLXXX Siholocanftum fueriteiusfacrificiumjofferetad hoftiim
tabernaculi,
Ltiritvi CLXXXI Ifta lex efthoftia: pro pGccatOjin loco ubi offertur holo^
caultuimmolabitur. Ibidem. CLXXXII Hxccftkxhoftia!prodeli(flo,
Id eft,ubi iminolabitur holocauftum,madabitur SC uičlima pro ddicfto. Lcuiuij. CLXXXIII Qtiod fihoftiapadficorum fucnt,eius facrifidum im^
maculata offe^et.
Hofti^acificorum dicitur, quia nullius dcli(fli,fed fodalitrj conuiuanf dicauflaofFcrtur.
Exo.xxi::. CLXXX Uli Etcomcdent(^rcilicctracerdotes^ ea,quibus,fa(flaeftpla
catiofacrificia,
Ltui.vi. CLXXXV Reliquam parte limila;fcilicctoblatse ^comedet Aa#
. ron
' ■ ron cum filfjs fuis.	-
Id CLiicp miiiiftranti faccrdoci pijecepcum cft.
CLXXXVl Anima cumobculericoblacionem facrificij dornino, ùf Lcu/t.K,
mila fic eins oblado. ^ CLXXX VII In loco ilio (^('ciiicet elečto a dominò ) conferccis uota
accp donarla.
Idcn:,uotumperroliiGndumcllinfeftorolcnm,qiiodprimooccumc, CLXXX Vili Illucinlocum quéelegericdominiisjomnia quac pr2cf It>idcin,_ j
cipioofl'erctis,	- -
Id cfb.omnia facnfìcia ofFcrenda fu nt illi'c.
CLXXXIX Qua; aucem landificauen'sSC uouen'sQfciliccc extra Ibidem, tcrram ICrael ') domino , tolles dsC uenies adiocura * quem eicgerit deus.
CX'J . Agnosannicuios,duoi'c]^imniacuiatos(^quotidiOoff«^r'^ Nmnixx^'
rcdebetis.
CXCI	Ignis in altari femper ardcbic.	Lcmr. vf.
CXCII	l'olletcpcincresquosuoransignisexcuflic,	.Ibidem. •
Id cfl:,(ìngulisdicbus a cincribus emundandum eft altare. CXCIll	Prxcipcfilfislfrael utofferant cibi oleum, ad concinnan
daslucernas (ctlicet tabernaculi]) iugiter, CXCIllI DecimapartemcphaOfferent.	- Deut.vj.
Vidclicct magni faccrdotes per dies (ìngulos. Ephadecé cabin,Cab uero quadra^inta triumouorum fpatiumcontinet.
CXC^ DiefabbatioiTcretisduosagnosanniculos.	Nu.xx\'iii.
CXCVI . Per lìngula labbatamucabuntur.	' Lcuic.xxiiij.
Sciltcet pancSjqui (uper menfam tabernaculi coram domino funt. CXGVII In menfìum exordnsofFeretishoiocauftum domino. Num.xxviij CXC Vili Oueretis Q uidclicet feptem diebus azimoriim^inccn^ Num.xxi, .
fum hoiocauftum domino uitulos. CXGIX OfFeretifcß cum panibus ([^(cilicet fecunda dieazimoru ^ Leuit.xxn>
feptem agnos immaculatos. CG Mumerabitis ab alterodie fabbati Q id cft, fecunda die azimore 3 Ibidem.
in quo obculiftis manipulumprimiriai^i,fepté hebdom'adas. CCI	Die ctiam primitiarum (^id eftpenthecofte])ofFeretis ho^ Num.xxviii
locauftum in odorem fuauiflimum. CCII	OfFeretisCfcilicec in pcnthecoftc ^ oblationem nouam Lcuit.xxiij.
(^ideftjdcnouisfrugibus^dominoex omnibus habiV ■ taculisueftris.	! . .•
CCIII	McnfìsfeptimiprimadieofFcretishoIocauftum.	NOxsix.
Sciliccc praeter hoiocauftum Calendarum.	.'T	'
CCIIII	Decima qiioqj die mentis huius fcptimi ofFerctis holo? ibidem.
cauftum domino.
CGV	Quinta decima menfisfeptimi ofFeretis hoiocauftum. Ibideoi,
d iiij Die
Lcait.vn'.
Ibidenii»
Ibidem.
Leute xy|. Lcuic.v.
t
Dcut.xv.
l^lf.xxvij>
CCVl
CCVil
CCVUI
ccx ccix
CGXl CCXII
Dicocflauo (fcilicctfccnopegif ^qui cft cclicberrinius
öfFerecis holocaultum. Öiiicqüid (^fcilicct hoftia; ) tcrtius inuenerit dies id eft,
adufcp cernam diem rcličlum fiicrit ) ignis abfumct. Caro quazaliquid cccigeritimmundiim non comedetur
fcd combureciir igne. Hac condicione ingrcdietur Aaron rand:uanum,rcjlicct
uiciilum pro peccatöoflreret. Anima qua: pr^uaricationc pracuaricata fucrit ,pcr er> roremcp in his,qua: domino lančlificata funt, pcccauo riCjofFcrec ^p dclicto iuo ariete immaculatüdc grcgibus; Deprimogenitisqua-nalcuntur in armentis & ouibus cuis, quicqd eft (cxus malculini,läifliHcabis diio dcotuo. Omnium decimarum ouis bouis, caprac,qua:fiib
dccimum uencrit,
Lcuic,iiij. CCX in
paftoris uiroa tranlcuntjquicquid fancftincabicurdco Tàraorai
ctragrammaton.
Leuit.v.
Ibidem.
Ibidem, LcuitJiij.
LeuitJCV.
Ibidem.
Lcuic.xii. Lcu.c. xiiij.
• . * Leui.xxvij.
Exo.xij.
Quod (Ì pcccaucric ànima per ignorantiam de populoter ■ rar,ucraciacquicquamdci)s,qua'dci lege prohibentur accpdelinquac,c<: cognouerit peccatuin iuuni jofFc/ ree capram immaculatam, CCXIIII Anima qua: peccaueric,feceritcp unirm ex fjs,quar(lcil« ge prohibecur, 8č incerta de p» ccato fucrit,pcccatirca iniquitacem i'uam portable,offcret ariete immuadatu. ( Aliter latina ardicio: )
CCX V Anima qua? peccauerit cotempto dco ncgaucrit pro<
ximo ftio dcpoficum,offcrct arictcm. Vidc'licct poftquam depofitum cij quinta parte fuppcraddita reflituerir. CCX VI Si auc non potueric ofFerre pccus,offcratduos turtures,
uel duos puHos columbarum. CCX Vii Quod fi omnis turba filiorum Ifrael ignoraucric ( pcc*
cacum,& cxindc prccati conCcia fucrit j ofFeret,f pcc catoluouitulum.
CCX VIII Vir g patit fllixum feminis.fi Tanatus fuerit/umct duos turcures auc duos pullos colùbe,et ueniet in cofpcdu dei, CCXIX MuIier qua? de fluxu fanguinis fanata fuerit, ofFcrct pro
fe facerdoci duos turtures. CCXX Defercc fcilicet mulier,qua: pepent,agnum anniculum, CCXXI Lcproruscmundatus,dieodauorumecduos agnosimi
maculato«,& offerac eos. CCXXII Sančlificatum dco quod mutatum eft, Sč prò quo muta
tum eft fancftificabitur dco. CCXXIII Decima die menfis primi tollac unufquifqj arnum per
familias,
Vidcliccc
ccxxv
CCXXVI CCXXVII CCXXVIII
ccxxx ccxxxr
CCXXXII
Vi'delicet decima quarta eiufdcm immolandum.
CCXXIIII Homo qui fucricimmimdus(^.r. decima quarca die Num.ix,
mcnfìs primi ) faciac phafe deo in menle iccundo, Etedcnccarncs nočleilla afTas igni.	Excd.xi]'.
Cüazimis&^^hcrbisamaricäcib. latinacditioladu? Num.ix. eis agreftibus^comedet illud.l.phafc in mefe Cccüdo. Tribus uicibus in fingulis annis mihi Iblenne fcftum Exodi^xiij, cclcbrabitis.
Trib.uicib.fingulis annis apparcbit omne mafculj ^ fbiJem. num tuum in confpedu dei. Vidclicet pafchaüc jpenthecoftejfcenophtgia.
CCXXIX Erifc^ fcilicec indiebusiblennitatisinlseticia.	ibidem.
PiiUmorum cantujcpulis öxTindumcntis.
Poil feptcmannos (^(ingulis annisrcmiffionis ) Icgcs Dcuc.xxxl.
uerba legishuius coram omni lirael. Iftaeft lex hominis,quimoritur in tabernaciilooratio Num.^^»** nis,quiingrediunturin tcncoriumilliuSjetuniucr^ fauafajquac ibi fujitjpolluta erunc. Adducat ad ce uaccam ruffam a?iatis integra».	Ibidem.
Ex cuius cincribus fiat aqua afper (ion is,qua mundantur immundi.. CCXXXIU Omnisquiretigericaquasexpiationisjimmunduse^ Ib/dcm.
rit ufcp ad uefperum. Hic magiius allegoria^ typus lacicat,quo afperfionis aqua pollutum emun dat,& mundum polluit.
Homo in cuiuscutc&C carneortus fueritdiucrfusco Lcuic.x/rj,
lor,adduceturad Aaron. ^ Clin'cunc]^crgo maculacusfucritlepra,habebitucfl:i^ menta diiruta,caput nudù (^ieu creicens cclarie]) Sc OS uefteobtcvftum. Leprofus quando mundatus cll^adducetur ad Taceri' Lcuic.xli.
dotem ofFerat duos paiicres. Oieieptimaradctcapilloscapitis,barbatj?etfupcilia. ib-dcm. Veftis qua? lepram habuerit,oftcndctur lacerdoti. L>;ii;r.\ifj, Si fuerit plaga lepra: in ardib.ibitjCuius eft domub; jiiü L;uic.xiiiji
cians facerdoti. Virqui patitur fluxum i"cmtnis,immundi!s crit. ' j-'
Mulierquxrcdeuntcmcnlcpatitur fluxum languii;.......
niSjIcptcm diebuä fcparabitur. (^Ecne digiroquidcmtangataiunioribiis Talmudcisinliibctuv"). CGXLII	Mulierquxpariturmultisdicbus Huxum fanguinis,
immunda erit.
CCXLI II Malier Ii fufccpto Temine pcpit,^ maTculu imm wdseric. Lcuic. xrj. Sciiicctdiebus icptemjSč bis Tcptcm fi fccminam.
Qui-
CCXXXIIII CCXXXV
CGXXXVI CCXXXVII
cGXxxvni
CCXXXIX
CCXL CCXLI
Qui tctigcrit morticinia eorum,fcilicet quadrupeJum polluecur ufqj ad uefperas.
Quitetigcricmorticinia, fcilicei rcptilium,qugniouen
cur in terra,immundus cric,
Omnis cibus & omnc liquens quod bybitur (^fcüicct morcicinium tangens^ immundum crit.
Vir de quo egrediecur fernen coitus, lauabit omnc corpus fuum.
Lauabic corpus fuum aqua,
Quod cuiqj polluto mandatum cft,lauandi conditio cft totum corpus ( antiqui baptifmatis inore _) fcacuricntium aut pluuialium aquarum' congerie intingere, Hadenuscompendq huius negotium,fuperumau« xilio^, cur firn abfoluimus : lanora pofthac 5c lublimiora , iuuantc Chrifto,polIiccmur,
Lcuit.xf. ccxLiin
. i
Ibidem. CCXLVC. Ibidem. CCXLVÌ Leuic.'xv. CCXLVII Ibidem, CCXLVIll

IN TALMVDICAE ÀE"
OITIONIS FARRAGINEM, PAV^ li liicij prajfacio»
OMVERAT aVONDAM DU uus Maximihanus Cariar, ut uctufta il!a ob / foleca,iVloreorum C qua: Talmud appellariii<> buie 3 uoiuinina, de Hebraids latcbns in lati f num inufarcmcloquiurn,quoob!caru'ii Ò^pc ne inexrricabilc ülorü dogma, a facra & proni da Tua Maieftatc, aIpTqj fyncera: ucritatis jjidao I oatoribus clanusSč minori negoriointclltgj di)'.2djc3n'pofr(t.Honefi:a rane,fruo!fer«i,er c-.n nioulequio digna, ramctfìojxTof3,&imiren(j(urifadixcriiii} iabons funcliojquajobnumcrofam i!oluminamniu!citudmcm,lonoamconcvx'> tuum feriem, donfamcpuerboruacicntentiarum caliginem, multa quidé annorum ludra ad opsi iscomplsmcncuiti depofcercfjueruntamen, cum imperatoria; Maieftatis ut unici mihi in rcrris nominis non licucrit refra^ gariapdi<fto,nccomninoid muneris,quodinorrhodoxa;picratis ufumro burueconuertirur.negligercfasfucrir.DcTalmudicocompcndiOjdjcfto M iena,circa quod uniuerfa Talmudcorum ftudia, totac]^ eorum machiif nauertitur,aliqu;dcdcre, &larifrimamuaftamq?ilIorum glofTam quo^ quo modo dcflorareinlìiituijNIccid quidem uerbum ucrlio rcddendo,nc in longam nimis,5^ circa minus pr.Tllabilia ccnderef gditionis noftrc ora tio,lèdiuxta fuac M^icftatispctirajqua: Talmudici dogmatis folum argu inenta,eiufcppenetra!ia optabaratcmgcretfatis forccfuNijIìcIaufularu fum mulam,5<rcapita dunfaxatrcrùdcprompfero. Quod hacflcnusin Aegyo ptii RabiMjfìsexordiu, incpiibrum renatorum,quiburdam cum flolcu; liscx Ta!mudicagloiradcccrptis,ueIutiinqucdampr?tlibamina,pra:po> liero quodamordinepcregi("porioradeinceps, ficonfultius uilum fusric po!liccdo,dinr> i'aperccclcltia nomina lìnant) in quibus,qucmadmodum in ali)«; per me arditis, fido magis intcrpretationis officio diligentia-, ^uerborum Icnociniojauriumcpdulcediniconfulendum duxi. Inprinuv igiturea.qu.Tcin IibrilVIirna{osproloquium,Iongoqu!dcmoratioriisccn rextu. Aegyptius RabiMofcsapcruitjnoshicbreui compendio aggrcd/e rnur,quo Talmudicidogmntisintentio, nomc>authar,partes, medu«,' do cendij&f ordo,ur?liras dcnicw & finis innotefcat : a rpodo ordine, quo le gisexplanationemiprccmnium Ifrselfrarum ra^::cntumq?maoifter M.> Us docucric/unienres t-xordium,
Airgypcrt
A-
AEGYPTH RABI MOSIS. IM Lh brum Mifnaiosprohccmium* Mofis docendi modus Sc ordo^
Rimo itäc^literariam Moßsceliam intrauitjdifccndicupidi^ nefratereius Aheron, cui mox aliquam legis fediunculam, cum omnibus ad eam fpečlatibusgloflfulis, Mofesexpofuir, quibus acceptiSjfefe illico ad dextra Molis Iaterarecepit,& c3 tinuo duo eius accederunt gnati,Eliazar nomine at^ Itamar,quibus om nia ad amulTim tradidit Mores,quac & fratri primo aperuerat«iBxindeal# cer iilorum ad ßniftramdeclinabat Mofìs,alter ad dextra parentis fui A« heron : Quo fa<fèo,confeftim feptuaginta intrabat féniores^eadcni a Mol fc audituri, quac &C Aheron èC gemini eius filij didicerant* Vltimo deniqj loco tota docilis SC ftudiofa Ifraclitaruni multicudo acceflfjfjquibus fingiw Ia,iam ter Mofis ore expofìta,quarto is ipfe reccnfuit : Ita q^ cunčla docu^ racnta,uiua Mofis uoce tradita,quadrifarie audiuerit Aheron, ter eius fi* Ifjjbis reniores,&aliorumultitudo femcl, Abeuntc igitur inde MofejCa, qua: acceperac uniuerfis aftantibus Ahcron ipfe refumpfitjquo uti^rccc dente,eadem ab integro tradiderunt Tenioribus czeterift^ auditoribusam* bo Ahereonisfi'ij Eltazar atcjj Itamar : Quibus abeunitbus omnia de* nuo interpretabuntur auditorum multirudini feptuaginta feniorcs. Quo fačtum eft,ut finguli licerariUm iS/lolìs tabernaculum ingreflTi, legiscxpli nationcm,quater repetita lečlione acceperint.
OVAE DOCVBRIT MOSES. T^Einccpsuero mutuo fefcerudiebatauditorucóuentusifcedulisma^ X-J^datoruradicalia comittendoj&eorundéfcnfa mente acore(iuxia acceptaaiyiofcdogmata)reuolucndotru£inandocp,Omnianaq:(utra pientes cradunc^ èc (iugula tV comiinta legis infl:ituta,paritcr & cSmcn* tana,tradita funt Moli uì mote Synai.S:cnopegiae (^utpote) mandatup cipicin!euiricisI!Vlofcs:Inunibraculis(^ui^ens)habitabitisdieb iepté» Quis aure huiufmodi madato obflrm^itur, 8C ex quibus,qualic^ forma, quante amplitudinis,&f quo modo fabricari debcant umbracula,literalc> gisprorfusconticefcit, fcd ore idipfum Mofes aperuit, docendociufce' modiprccc^ptum, nonfcemineumgcnus, nonaduerfaualetudinelabo* rantcsjaeqjiteragentesconccrnere^ Sicuticpnon exlapidibus,non lanincio.aut ferico, uel alia quauis fuppelleclilijnon puluillis,culcitra,&id geuuslečlifterntis, fcd folum terrae nafcentibusumbraculorum tegmen fabricari licet.Cibum quoc^,potu,fomnum,continuis diebus fepté,n5 ni fi in umbraculis fumere fas eft. Èor um uero amplitudo no minus fit pal* mus fepte in longu,totide in !atum,S^ in altitudine dece. Quemadmodii itacß Icenopegiac mandatu,una cu his fuis appendicibus, traditu fuic Mo fi in monte Synai,fìc de fingulo fexcentorü & tredecim mandatoru,cuni omnibus accefiforie fibi annexis iudicandij,q9 ipfa utdelicet radicalia prx> cepti, Auditores fcripcis acceperinc : annexauero,ore expofica,did/cerint,
Legem
codice:	clxv
LEGEM LITERIS DEMONDAT MOSES,
fuum(^ foelicem obit diem. Vnq^ quadrageßmns kgislationis uolueretur ànnus, menGs undc# V—'cimi Neumeniisjuniueriuni populum conuocabac in unum Mofcs, ^ximumqp obitus fui die denuncias admonuitjuc ,Si aliqd legis docume> tù memoria alicuius excidiflret,aut indifcuilam cxtricadamue qlieftioné alt qua fèctruolueretjin medium ^ferret,Ec^|5mptò atc^ beneuolo animo, fé idipfum eis repecere SC dilucidare uelle,qd uric^ Moles ipfe, iuxta pollidta ad ufc^ fepcimü duodecimi méfìs die gegit,obliterata quec^reccfcns, que#. ftionefc^omncsabfoiuens. Cunqjia^ppiusemscxtrema aduolaret dies, legeadeotraditafcripciscomictendaa(Tunipfìt,mébrànirc^tredecies pé^ tateuchi uolumina exarauit a primo ad ufc^ uitittiu legis clemenrii, de busjunucuilibetduodecimthbuijreruandüj&roperc^requendum tra didit.Dccimu uero tercium leuitai^ tribui coceflit.Septima exindé duode cimi menfisdie,addiciméridiem,montéHofebfcandens ,fefeadfuperoS recepir,fceliciffimumc^ cSfumauit diem. dliaccofumatioitaniletfi nobis mortalibus prcfulgido hoc ipfo orbatis lumine uit^in mortem comutätiö uifa fuerit,nulla taméjeum re ip(à morbi inuaferat lues,nec dira tetigit in# teritus corruptio/ed in fubli'miorem èC pcrennis gloriac metam gaudium Cj^ meauit fempiternum,
avo FACTO IN POStEROS MOSIS DOf
gma fucceflerit.
CVmMofeSultimamcIaufifìfetdiemjdocendi 8C regnandi fceptruttl tranftulit in lofuam Mofis miniftrij,qui Omnia uiuo Mofìs oraculo auditajiradiditfenioribus/eniores^phetis ^ ^phetac magne fynagopa; uiris,quor?2 ej^titit nouiffimus Simeon potifex magnusjqui dicebatur lu^ ftus,ls eadé Antignadi Sacheo comifìt,et hacdeniq^ docertdi ferie jalter al teri legis cxpofüit interpretamentà ad ufqj Rabi lehuda j qui ob (ingula# rem docflrinam Sčuitac morumc^mundiciem fanclusomnium ore dice ^ bacur magifter.Is omnia,Mofis uocein pofteros transfufa^Ä: cunčta qua! iuxta temporum,Iocorum jperfonarumc^exigentiam fuerinr adie<fta,in unum conflauit codicem, quem mifna (^quod iterata fonat lečlio ') appel^ lari uoluit,
TACITAM aVAESTlOMEM SOL VIT, ET
quac fìnt huius libri contenta declarat,
NEautem in ancipiti tua uoluatur cogitatio tacite tecum qusenV tes. Si omnia , pra!fente contenta uolumine tradita funt Mofì in monte Synai,undequefo tantum inter Talmudeorum fapientesdiflidn, bC tam multiplex uaria<^ illorum affertio C Tu igitur fcito, q? quicquid Mofìs ore craditum erat,id abfquc ullo difcrimine fei uatum efì: a poderis,
c Eorum
Eorum nero qüxnon docucrat Mofes^quacdam Cum,in quibusnulla efts, eracuc,ncqpfucuracontroiierfìa apud Ifraclitarumconucntum.Aliquauc ro mulcis in modisdifronant,qua?ftionumc^ uarictatcm fubcunc, in qui f bus ali] alqs innixi racionibus,alia aliac^ dccerniint.Omniadcniq;, ut ré paucis compicciar,m andata nel conftituta,quc Mofaica fundantur in lege in quincp,à:ca qutdem latifìTimadiuiduntur genera.Pnnriugcnus,omnia mandata Mofìs ore expofita conccrnit,qu j qiioquo modo ex lirera?/cric, aiitaliqiiaargumcntandi lege conftant.Etde tali mandatoR: genere,nulla fiiit UHv^ apud Talmudcorum fynagogam contenrio.Sccundiim genus, flint omnia ca mandata,leu decreta ,quc tradita eflé dicuntur Moli in mcn re Synai.Et hecipla licet nullo legis pra:ccpto,nccpaliq inde argumètoco ftent,rata tami: abfcp ulla qucftionc habentur. Tertium genus, cft eorum que non Mofis ore tradita,fcd quadam (yllogifandi lege cxpofìra , & prw pcerea cale fanclionum genus,miilcimoda opi nionum Ibrtitur dilcrimina, Attamen ea,qucnumerolìor pars lapientu afFirmat,poftcn ampledumiir Sčferuant Quartum eftgcnusinftuutionum,quasuariis tcmporuincur riculis ranxereprophetar,6<r pra-ftantes fapientia uirf,non quia lìc didaw ri'tlcx,reduceiraituelutiičp:um3čpropugnaculum legis , ne facili tran* greflTujradicalia legis mandata irritafiereni.Quintum cil:genusconftiiiif tionum 5C confuetu Jinum eorum, qua? ad aliquod legis expreflummaiW datum minus fpecflareuidcntur»Tedmulforumprophetarumautfapicn* rum rynodo,ucl diuturna cofuetudine probata funt pro communi Ifrad^ Carum falute.
PRIMARIAS LIBRI PARTES ENVMERAT,
CVncfla igitur bis quin^ conftitucionum et decretoRjcomprchcnfagc neribusjprcfcnsliber Milna compendio perftrinxit , quod autor ui primarias (ex partes diuidijeafctt Sedarim ,id cft,ordincs nucupari uoluir, Primuseft Sedor Zeraim,id eA:,ordo fementum, utpotcde terrae nafccn* tibus,de^mircue ratis,inlmr(^,de terre rcmiflione Sc eius prcputio,dtprif rnicfis ac dccimiSjalfifcK diftnbucndis frugibus tračlat.Pars fccunda, di(fli Seder Zcmanin ,id eft, ordoccmporiim,qui de anni tcmporibus,dcf£ftiS dicbus,de(^ uaria illorumobreruantia?conditioneconryderat.Tcrtiauo> cata Seder Nai'chim, fd en:,ordo mulierum,qui connubfi,libelli repudij,« omnium eorum,qua?interconiuges uerfanturjiura Si. ftatuta examinat, Qu arta nuncupaca Seder Ncfìki m,id eft,ordo dam noru m ,qui ea omnia quac litescommut:ationcrcp,& mutua hominumcomerciarcipiciunt peri tracfl:at.Quinta,di(fìa Seder Kedofchim, idcft,ordo racrorum,queracn> ficiorum èC oblationum legem ricumcp exponit .Sexta uocata Seder Te* harosjid eft,ordo expiarionum,quacpollutionum,cmundationumcpnor mam obièruantiamdcclarat. Singulum infupcr horum ordinem in Ma(rechfos,id eft, codices, codiccs in capita, capita in Icčliones partitur, quemadmodum fuis locisuica comiccexplicabimus,
Vniucrfi
VNIVERSI TALMVDICI OPERIS PARTES,
ciufc^ incenta aiunciac*
QVoniam uero prscfciicc comprchenfa iioìumine,Ì3reui admodii ucr# boi^ c5cextu,& obfciiro nimis tradita funt intellecflu, ita ut omniurrt poltmoRzftudiofoi^indagOjtantumodó circa re<fta hoi^intelh'gétia uer# letur,unde in uarrjs eius fančlionibus riiultiplex,et incxtricabilis ferme eie orca ficcocerltio: ideo uifum fuitnouiflfimò Talmudeórjz fapicncum diclo Rauafchi, nonnulla in compendiumMUna cudere commentarla j quo^ rum fummam Talmud (^quod diiciplinacio (bnat) riüncupare uoluit,cui US coca incencio efl latécem uerboi^ Mifna: aperire renfum,eC planioré cìaii lulaR: redderc incellecì:5,diiridcnces quoq^ opiniones,aut ömnino cocilia P re,auc unam ex alccrutra ^pbare nicic.QLiadhformi denic^ uniiierfa Tab mudeoBi cómentaria c5ftant inftituto, Primu efl: lìngula explanaré,qua; copendiü Mifna c5pk(flitur,& examinare quicq^d ambiguü Sc multipleic apud gloflographos faeric, ea^quibus quifcjj innititür, comcmorandó àr^ gumenta.Sečurtd'j,quodes circa uerboR: leriem, aut eorundem gloflàm» uel in aliquo nouocòftituto, aut in cxplanationemipfiusMifna: compia latojopinionüuariccätcrepcritjfirmüinalccraparciumiudicium ratamc^ fententiam profert. Tertium éft,q enunciane ea,qucpoftcriores Talmit dei per fcquelam ex prcfentis libri didicerunc fundamcntis,Ä^ cà ,qui^ bus utuncur, argumenta ailignaiit. Omnia infuper poft huiiis com^ pendiiadditioncm fancica ädie^a(^exponund4Quartüm,qüo colloquia, leu homdias oportiinis infcrit locis,qua:fì ,ut foris fonanti Sc triüiali audiuntur conccptu,ludicra qucdani ÒC lortge a recfèo racionis tramite aberrantia Uidencur.Si uero ad eum, qüi incus fub senigmatéj typunt lacitac,pcrfpicacius quis mencem adhibčaCj fublimia fané ÒC recondica fapicnciajpenecrabicoracula, quaccnigmatis ÒC allégoria! uelamine cir^ cumtewta craduntur,ne hallucinatores,atc^ ignobile uulgUs üeritätis fa^ cramentainqufnccjpolluatqp immundummunda, Ttim etiam ad hoc, ut fjrncerscueritatis cupidi,5č ingcniöualidienixius ad rerum archana# rum concemplacioneim uires accirtgat,& accuratiiis mentemad fuperoS atcp v-cternasfapientiaj lumina tollanc.Hačlenus igicur ea^ quc in huius libri praeFacionem,locupkciori fermone AegypciuS Rabi Molès expofuic» nos paraphraftice, òC cdncifo fermone complcxi fumus. Nunc uerö ad precipua,ec frugifera quidam ex libri fenatorum glofìfa deccrpca,ca:kfti5 nutu explicanda accedimus,
DE GLOSSA CODICIS SEMATORVM, DICTI
Sanhedrin,capite Helek/citudigna excerpta»
Vericurpropccr quid, qui futuram mortuorum rcfurreflioncm uon habec Futuri fscculi; Rcfpondccur, fenccntia
ci) Rau
Q.
Rau Tonachaii, q> in omnibus uc quarto Regum colligitur deusmcn^ iuram mciifura: cocquac.
RICIVS,
ID dara i'nccmcraca Euangeh'i docet autoritas, inquicns.Tn qua mcn? Iura mcnli fueritis,remccictur 8č uobis.In uniucrib fìquidcm rerum orf dine,hoc plane confpicerc licer,q? tantum cui(^ elargitur perfcdionis 8C ailus, quantum pracuiaü difpoßtionis fucrit in iufcipiente.Hdes autcm ref furrečlionis difpojiitjSč capaccm rcdditcredcntem,Cuius ncgatioincptii ijihabikmqpiplum refurrcdionisincrcdulum conftituit,
TALMVD.
a Vi inlipicnti facerdoti primicias ofFert, proinde ac fi eas rapari !co ni obtuüflTct reputabitur. Percontata eft Cleopatra Rabi Mdr. Rcfurgentcs ,nudi an tedi rel'urgentC Refpondit, frumenti granum idi^ prumdeclarar,nudumenim hoc humoopcritur,8^ multimodetcdumci Xurgit,qui ergo induri conduntur tumulo,induti haud dubie refurgcnt,
RICIVS,
H Ine adftipulatur primo ad Corinthios Apofl:oIus,aic enim,Diccta!i> quis,quomodo rei'urgent mortui,quali autem corpore uenient C In f npiens tu, quod feminas non uiuifìcatur,ni(ì prius moriatur,£t quid fcmi nas,non corpus quod futurum cd feminasjled nudum granum.
TALMVD, .
IMcerrogante Carfare Rabi Gamalielcm,quonampa<floreda<flilamin puluercm defundi refurgantjmox fefe eiuldcm Gamahclis filia in mc^ diumobtulit,obrecrando parentem,fìbi hanc Ca^faris queftioncm folu«n dam permitteret,quo annuente,fì duo Q inquit ad Carfarem filia )dcntur figuli,quorum unus de aqua,alter ex luto fabricat, quem nam herum pifìcum alteri pracferendumputasT Cui Ca-farjEum uticpprscftantiorc plaften iudico,quiexaquaeffinxerit. PuillarCluiigiturdc aquaforinaf, nonne facilius de terraelimolutouefabricare potenti
RICIVS,
P Er aquam prolificum hominis fcmen delìgnat ,q) aqueum h'quorcm adumbrat,quafi igitur innuerit filia,fi ipfa uis natura'(^ lummo rerum conditore duce) de aquatico Temine hominem format,facilius utit^ cun^ dem facietde terra? limo exurgere.
TALMVD.
^^ Videm hcreticus homo petrjt a Rab Ami,pofIent ne dormicntcsrc* ^^^urgere.Puluis enim funt,et pulueriquenamreuiuircendifacultasin^ ciTepotelìiCRefponditRabi AmijTemuris (^fiaduertis ) exemplüred? det intelligentem , Nunc enim cernisin agro murem , cüiuspars uf na terra , altera caro efl:,qu3cftatimcrartina luce reptat, uniuer/acp cius maffa iam caro fačia eft. Pacriarcha Abraam, concubinarum filijs no/
mina
mina tradidici'mmunda (id eft,{mmundoR2 (pirituu nomina) quod fem bitur,Ec filiis concubinarum largicus eft mun&ra.
RiCIVS:
C Criptu em'm eft, Dedite^ Abraam cu<fi:a quc pofiederat ipfi Ifaac:per Oquod facra dei nomina modumcp deum colendi,fupercocleftia mun di lumina innuic.Filiusaiit concubinarum immundorum (pirituu largii tuseft munera,unde idolorücultus paiTim intergentes &per uniuerfum difteminatuseftorbem» Seddiceres tu(^;nec iniuria ])cumnullum de^ ličlorumgenus fit adeo lgtiferum,adperennem duccns interitum, uc cul^ tusidolorumjimpiumuidetur crcditu Abraam/ummaquidem iapientia de lancfèimonia uirum,qui primus poft aquarum cladem, unici creato ris cultum inftituìt (^iuxta illud Genefis,Abraam ueroplätabat nemus in Berfabcj&inuocauitibi nomen dei alterni}fobolem 6<r pofteros fuos ad cxecrandam idolorum Sc demonum adorationem inftituiilc . Verum qui (acrieloqui] pcnetralia attigerit,perfacile intelligct , concubinarum filios,non effeattributosfummo creatori deo/cdalienis (ubeiTenumini^^ bus:legittiniam uero propaginem 8c Temen Ifaac/oli immortali omnium fcculorum regi deo attribui,non autem drjs alienis, iuxta illud Deutero, Etferuierunc dijsalienis, 8c adorauerunteosquosnefcicbant5&quibus non fuerant attributi,de quibus alibi latius.
TALMVD,
ANtonius uaria cum Rabi commentandojin medium hanc de iuditio qucftionemprotulit»Videtur,inquÌGns, quod utra Humana: com^ paginis pars anima uidelicec &: corpus,(èie a iudicij rigore poffct iure ab ^ Ibluerc.Corpus enim in animàomnem culpa rerjcitdelicli,quod idipfum illieo anima abeunte,torpidum iaceat fenfus dc uitac expers. Anima ex ad^ uerio corpus iprumredarguic,omnemqjpeccati fomitem ex eo prodire co cendit,qj anima corporis uinculoroluta,moxrurrumeuolac ad a?thera SC fuperospergitjHec Antonius.Cui Rabi, Accomodata,inquit,tibi dabo (ì'militudinem,quapropo(ìtgqueftionis certitudo clariusinnotefcat.Efììn gepacremfamilias ,qui uiridarium duorum cuftodig comifìt,quorum uni deIkgradiendi,alteriuero uidendi facultas, ipfe itac^p loripcs quifofpes uifujuidenspreciofa quedam pendentia arbore poma jobledabiliqj illorùi afpedu Se fuaui redolentia alle(flus:hei,inquit,mi fodalis ^ piilchra,iocü^ dacp pendere uideo hicin arbore poma,que decerperem, lì tua ciTct mihi ambulandi poteftas.Cuica:cus, Etegopariter, inquit^oma illa carpere minime dubitarem,(ì tua e(ret mihi uidendi facultas. Diuigiturinter u^^ truncp huc atcp illuc ad explendam uoluptatem agitata fententia : Nil de^ nicp,inquit loripes, confultius uidco,ni(ì ut ipfe qui fum uifu incolumi,tuis qui gre(lu et pedibus ualesinequitem humeris,8^ alter alteri opem ferens, utriufcpnoftriuotum unaconfequamur.Hisigitur conipirantibiis,&ro# pere ip(b fuam libidinem explentibus , ex abrupto fruAibus iam ab f-l'umptis, patcrfamilias hortum ingreditur, qui praecotia , qua: pende f
e uj banc
FARRAGO EX TALHVDiCO bancarborcjdxrccrptaedeanimaducrtcns, a ciiftodibus , quis tali'a furri pucnc iiidigiiabundus rcquint,quis cum utercp ie ini'cios fa«fti,inlontclcp caufa.itur, loripcs quidcm,q? ei nulla fit gradiendipoccllas.alter uero q? • fìc orbatusluininibuSjPcrlpicaxautemconfìdcratukp pacerfamiliasiam confciusfaclijutrumcprcdarguitjq? tamccli ncucer illorum »diuilimaf (flor fucric dclivfli,ambo tarnen in unum,iun(flimqjrei (ìnccriminis.Qua proprer alccrum alteri fcapulis inlidere faciens, limul pcrnam luere cog/r, qui fimul pcrpacrarunt delictum.Sic itacp ipiemundi opifex,iudex SC arbiter icquus,animamcorpori adiociabit nouinime,ut queinutuaope prxuaricaci lunt,pariter plcčlantur ,iuppiiciumt]j reportcnt. Pevcon« tacuseflrurfum Anconinus : Proptcrquidlol oritur in oriente,pergatcp in occalum.Cui Rabi,Eadč utiqj ilaret quc(ì:io,fì per oppolitum aboccaf fujfol uergcrct in ortum. Antoninus ucro,Poti{Iima inquit, qucftiomca eftjCur Jiä dcfcödat lol in occafü.Refpodct Rabi,^pptcrea petitoccafiim utfalutem pacemqj luo dicat creatori,ipUimqj adoret^qjfcnbitur. Ec te cccii militia adorat.Adquod Antoninus,Cur inquit, qua:io, non hi tis ioli medium petere cceli C &mox pace data abeat C Relpondet Rabi, hoc ita fieri propcer operarios itercp agentes,
RICIVS,
IM huius ditfli intelligentiam, ait Rabi Salomo,Si ex abrupto dem« dio cocli fol abiret,operarios iterq^ agentcs lubitanec tenebra:,noftilcp caligines apprehcnderent. Rabi Salomo : Hic, ut foletjnon Ipiritumjed litera: umbra profequiturjnemofìquidcm tam rudis,tam expers intci^ ligenticqui diccrct, Arcliitalmudittam adeoinfuKum SC ludicrum de* dilTe relponlum Anconino,uiro alioquin (apicnti,6(l iolertiflimo natura?, fublimuimcy rerum indagatori, Verum fapiens ille Talmudcus(prö ^ phetico ÄlEuangclico more ^ipfa ueritatis facramenta,parabolico ue# lamine, quo in fronte inanes quidem fabcllj,&l quafì uetularuin deli f ramenta olicndic.In Icceilu uero alta Sč recondita ueritatis panditoraf cula,quemadmodumcx prirfenteipfiusRabi ad Antoninum typodiccp re , éc inde ad alia Talmudcorum a^nigmata argumentum lumcrc licet. Eft igitur prima Antonini qua:ftio de cocli motu , cur circuì laris fìt, èC non rečlus. Vt ignis elementum,quodrurrumpetens,non fé exinde deorfum retorquet » Qiiod indicat Antoninus, cum ait, Potiflima quocftio mihi eft,cur nam deicendatfol inoccafum, fupplc, Se non maneac in medio cocli. Secunda,curcircularis fìc SC non pro> grefriuus,uc animantium caducorum motus , quod innuit Antoni* nus dicendo. Cur mox pace data non abeat. Ad harc igitur inter f rogata , biformcm caufam , qua in circulo fertur coelum, Rabi iplè
aflì^
afUgnat, quam ttiam unanimisPcripatedcorum fchola affirmat. Pn^ ma caufa cft, uc coclurn affitnilecur creatori, qui immcnfa fua uir^ tucefìmul uniucrfa complccflitur S^ambit, quod 5C ccelumafliduarua ücrcigine imicari 6c peragere Jiiticur, Et hanc quidcm imicationem Raf bijpaccm dare ScT adorare appcllat, qjfola limilitudo & imitariopaccm ac unionem,ncxumcprcbusminifl:rac,Aliaautcm circulationis caufa eft, . uc cunda huius caduci Orbis mobilia Cquc ex co aiììdua opcratione SC motu aguntur,operariosuocac J ut omnia gemca corruptibilia,qux propterea itincrantcs appellacjquod perpetuo tramite,ablq; ulla intercai^ pedine agcncrationein corruptionemproficifcuntur,hcciiiquam corru!> ptibiliapcralTidtium lolis aliorumque lyderummotum indetìciente ge^ neradonis uiciiTìtiidine conlìftunt,À(Iìduus autem motus nullus,nin qui circulofcrturjluxtanaturcordiiicm dari potuit. Seite igitiu* relpondcc Rabi^q? dandipaccm/euadorandigratiaj&rpropteroperariosinncran^ tcfcplòl aßiduogyro circumuoluitur,
TALMVD.
ITeriim interrogatiir ab Antonino Rabi, Aii in ipfò conceptUjUel plaf^ matis hora,quecircitcrquadragintadics tardioreflhora conccptus,a-/ iiimainfiindatur Inimana C Rcfpondct,Horaplalmationis.Cui Antonia niis, rvl;rabile,inquit,& incredibile dictum ,qLiandoquidcm carnes ,noil fiìlcconlpcrfaSjUix triduo abfq? putredine leruari ccrnimus Q iupple, ncf dum ipla fanguinea Sčembrionis mafTa quadraginra dierum fjpacio abìl]ueipincu5<C anima,faiis uicemgerente,claufìsuilceribus leruari pólV fìc)CwiIkigicur AntoninoRabi,Sč m iplbconceptus momento animam infundi adnii'lìtjSrideo ueram huius qua;fìfi intelligentiani fé ab Antoni«» no didiciilc fateri non puduit. Qjia:ricinlupcr Antoninus, An plalma^ tis nelporÌL:snatiuiratti hora;humana: concupiicennrcfurrcpat fomcsC" RelpondctRabi,Hancplalmatishorafiirrepere.Atille,Si resIcitahabe ret,uttu cenlcSjflrepcrcc utique ilacimfbctus,uimquc matrisinferret ui^ rccribiiSj&condniiopIalmatepcracrcouuIuaerumperet.Ccffiritcrum ,SC fc hiiiiis quoque examiiìisreccaminteiligentiam Antoninidicftaminepe^ nctrafTcaneruic. Relurgonrcscum languoribusluisrefurgcntjfcdeuc^ ftigio curabuntur,5<rbonam iialctudinem rc(umcnt.Innihilo,inquitSaf niucl,diffcrt fa:culiini Melila: Qquod futiu-um icculum uocant^ a foculo pra^rencc,niri (;|j nulla tunc erit imperatoria poteilas. Tradidit Rabi Ef lia::ar ,::um,qui Icientiapellet,^quiparandumcfle illi,qui fancfiuari^ do^ mum conllrucftamSLCoramnidcht. {^Ricius. Ratiocft, qiu'a fpiritus Deiuelud fancluanjdomumjfapientem inhabitat} Talmud. Iscxter«^ niš quoque prcfbabit opibus, Q,ui ueró fèicntia carucrir,euagabitur cxul per orbcm,S(£ nulla in illum pietatis ratio habenda crit.Q.uiquc eidem alif mcntum (ubminillrat,nilreportabitni(ì crumnasifàpiendscaucem ftudif ofojqui opem non tukrit/ucccfTibus perpetuo carebic.
c Hi] Qyi
Quilumpto dbo nullam inmenrabuccellamrdinquitjnullumprofpw ricatis uidebiccuencum. Quifallaxeftfermoncjidolacra rcputabitur. Qiii pudenda fua infpexeric, arcus leu nerui eius robur protternetur. Mitis cfto femper/empcr cucusens, HgcRabiEIiazar, Scnbitur,utait Rabi lofia Jnfernus(^ uel fepulchrum^Ö^os uulu£c,quia quemadmodum uuluaintrofumit, rurfumque intro fumpcum depromic , fic&^fepuU chrum in fe mortuos recondit,&: eofdcm uita? rcfticuit.Quj quidcm uitx rertitutio magna fict tuba!re{bnanria,ficut Sčuuluarparcus dcmonftraf, quod enim harc clanculum in ipfo concepcu ^incroiumpfit, uchemcnti quidem ftrcpicu parruriendodepromit, öepulchrum ergo,quosuocifc« racionc 3C plangorum fonitu rufcepcrat,quo modo eofdcm dangorumre fonanna non proferecCTradidic domusclia*, lufti ,qui refurgent, non redigencurddncepsinp«luerem,q5fi interroocs^millecrgoannis,quibus innouabitur mundus,quid nam aÀuri fine iu (ti,qui refurgent C Refpon^ decur.SancfluSjquieftbencdidiusdeusjilloteporisinrcruallo iuftisadini? ftar aquilarum adfjdecalas,quibus incerea fuper fadeferentur aquarum,
RICIVS,
HViCjdomus Elise,enigmad alludere uidetur illud Apocalypds.Et re gnauerunccum Chrillo mille annos : cacteri mortuorum non uixo runtdonec confumencur mille anni. Et paulopofl:.£cuidi,inquit,coeluni nouum,&terramnouam.Diuusucro AurdiusAuguftimis hoc Apoca^ lypfis didum fpiritalem potius qcorpoream innuererefurrečlionemccn fuit,quam forte ÖC iple Talmudeus infìnuare hic uoluit,
RICIVS,
aVoniam uero iuniorum Ifraelitarum peruicatia, cx falfa 8c erro* neaillorum delVIcfliaintelligenda crahitorig;incm,cumqjinnub lo Talmudici codicis loco tam uarius,locuplex,8čorthodoxgueritati con fentaneus de MeiTia facTius el^ fermo,^ prefénte capite Hclck,Idcircopau Iifpcrhicimmorandum,& nonnulla Talmudica de Mcflìa thcmata ex^ plananda cenfui,quibus iuniorum infipientiam,8<C afFecfìatam (^qua: om^ nium malorum radixeft) ignoranciam,planc dfjudicarepoteris.Plurimi enim (^ut alibi difìTerui ) priicorum Talmudeorum tametfi legis a?mula# toresexdterintj&dulotamenorthodoxam^ut Apoftolorum ačlibuscol ligimus^Chriftifìdem ampieduntur,8^colunt,
TALMVD,
SCribitur de Meflla codice fenatorum,capite Helek.Ec requiefcct fu^ per fpfum fpiritus Domini,fpiritus fapientiaz, replebit cum fpi^ ricu dmoris Domini ^ Hebraicae legicur uahcriho , quod molare
odora*
odoramentum fonat unde Rabi Alexander audi'endum cfTe uolui'c, qjod maiidacorum rarcina,& crumnarum miilticiidinejquafì molaris U^ pidis poiidere Dcusoneraueric Meffiam. Rana id fcriptum eflè cen(uic,q jncclhgatur McflTiam quafiodoratu quodam cercitudincm rerum dcpre« henfuriimrunde ftacim fubnecflitur, Non fecundum iiifìonem cculorum iudicabic,neOT fccundum audicum aurium argueCj&C ideo dum retroačlis temporibus Barchufìuaduobuscumdimidioannis regnum obtinucric, MvlTiamcp iacflaueriCjConuencrunt in unum,ec confìlium inierunc fapien tcs fcrucancesjuerus ne ad pfcudo Mcffias efTet Barchufiua,cumc|? Meßia ^iuxca Prophecarum oracula ) ueritatis agnitionem quafì odoraru com^ prclicnfurum incellexerintjS^idipfum in Barchufìuaminime ucrum eflc cogiiouerinc,pfeudo iudicarunc MeffiamjS^ reum morte,
RJCIVS.
INfuramhicfapientiaipIenitudinemjpailionemqj Meflìae palam Tal# nnidtiisenundac.rnfufam quidcm làpientiam Raua oftcndic afferent d jjM-iliaii non auditu,nec uilU/ed odorata rerum certitudinem deprc* henlurum. Quia non per humanamdovftnnamjqugaudituperdifcitur, necp cxjcrimcncojquod gignitur uifu/cd Ibio odoratu,qui tenui 8C laten te quodam (piritu p^ragitur. Paffioncm uero Rabi Alexander expli^ cac, prout palam eiusdictum in(picienticonfl:at,Barchufiua cftille ludac* orudux,quemHufcbiusquartoecclefiafl:ica!hiftorÌ2c Barchocabauocat,
TALMVD,
IÌSJcerrogatRau Mcnahemus ipfum Rabirnunquid audrifTet,quando . ucncuruseflètfiliuscafusC'CuiRabijqiicmnamqucro filium caius apfi pellasrRerpondet,Mc(Iiam.Atiile,pape,inquic,filium cafus Mefliam uo casCEqiiidcm aie Menahemus uoco,q3 fcribicur. In die illa fulcitabo ta^ bernaculum Dauid quod cecidit. Ad interrogata denicp Rabi refpon^ dens, Seculum,inquic,quouenitfi!iusDauid,pauciiuntuudiofì fapien^ ciae,& gemituatc^ma"oreintabem,aridumtjjrediguntur uircs fpe# cieshominum,multilLp modis angufl:ia:,&diriconcingunt cuentus,5i nondum uno tranfa(fl:o,niox irruic alter.
RICIVS,
IISJ clariorem pr^diAorum dicendorum« intellecflum attende. GemiV nusfecundumfidemorthodoxamMcfliajfeu Chriftiaduentiis credi«? tur. Primus,qui iam pra^terrjtjad rcdimendum. Secundus,in fine fa-cu^ li futurus,ad iudicandum. Quo uidelicet fecundoaducntu,Iuda:orij Q uc Apoftolusdocuit")futuram falutem admittimus. Siigitur omnia hicin# terpretandadeMcflfìacaduencuthemata confyderasjiquido intelliges ea omnia ferme attclì:ari,Chrifi:iautprcrcriifre aducntum,aut futurum ad confumationem fcculi.Prefens igitur dicftum de quouis horCi aducntn, au dire licet,quod fapientijdefecftuSjtribulatiOjtriftcfc]^ rerum euentus etiam
in primo
in primo fuerc aducncii,futuricp funt in nouiffimojqucmadinodum & fé mientiaTalmudcoriimdičla d^clarant.Confentancuni infuper uidctur, Talmudcum appellare Mcflianifiliunicafus,quo Chrifti palFioncm m rurrečlionemcpdčfignec,qUcmadmoduni Sč ipfaChrifti orcuerüaspro« tulic, Soluicecemplum hoc,& iil tribusdkbus cxcicaboilluci«
TALMVD,
IMhebdomada ([utcradunt magiftri^ aducntus fili) Dauid, primo ei'us annoadimpkturquod Icribitur,Pluamfüpcrciuitatcrrtunam,&rw peraliani non pluam. Secundo,famis prcmittumuffagitte. Tertio,hor« renda iam famcs imp£cit,cc mors irruit in marcs, feminas,paruu!orcp,nec hon in iuftos prcclarofqj facinore uiros,dcnigratur 8c obliuioni datur lex. Qj-iartusannusinterubcrtaccm Sc penuriamuoluitur, bercas lacuricalq; opipara, accp omnigcna Icticia, Sc ftudiofis rcliiiiiitur lex. Scxcojuocifcrationes, Septimo bella^in cuius exitu uenit filius Da^ uid.Interroganteautem Rabi lofcpho,cum perpluresiftiufmodiiä tranl* aclcfinc lepcinianc,cur nondum ucnir filius DauidCAd hocrclpondct Aj baicjinquiensjfueruncneuociferationes in fcxtoCreprimo bcllaCfu« rac ne ralis adamuflim horum lucceflioC Qj.iod cxprobrauerunc inimici cui Deus,quod exprobraucrunc iieftigia Chrifti cui*
. RICIVS,
H Oc de McflTia dicflum/ecundo ad finem fairculi aduentu futurum ui^ dctur,quod 5č ipfa cuangcìica ueritas piane docuit: A uditufi-.inqui* ens,a:fl:is prcliä opinióncs id eft uodferationes pra?liorum. Vnum infuper àccericione dignumanimaduerte ubiinhuiusdicftiextrcmoaddi> turiquódexprobraiierunÉ inimici cui Deus,fatetur ueritatecoačlus Ra# bi Salomojin pcrfpečlu fìbi eflfe ad quid adiecfla fìc eiufccmodi pfaimogra* pili claufula,cum nihil in eius intelligentiam Talmudifta cxplanet. Firmi^ ter aucem cxiftimandum eft:,aliquos Chrifti fideles,de prifco Talmudco* rumconuentu,hančadieciflre daufulam,qua ludcorumin Chriftumcx* pvobrationcmcontempcumc^j|8^ primum prscterijftc Mcflìae dcfigna; rene aducncum.
TALMVD.
CHnfuic conucntud Rabi luda^ fjculum quo uenit filius Daui'd, dom« concili] conuerci in proftibulum,deuaftari Gallileam Sč Gyblin co« finfj incolas profugos fieri a ciuitate in ciuitatem uagantcs,néc cft qiii nii^ fcreaturillorum,fcribarum fapiehtiàhabetur contemptuiUilipcndio dantur qui Deum timent,abhori'entcpdeli(fla,uniueriiim genushominii impudcnsfir,impudentiacams,S^ nulla deniqj oreuel opere üeritascoÜP tur.uc fcribicurj Facflaeft ucritàsmobIiuione,&recedeiis a malo patu^ itprccdcc,
RICIVS,
Cluia
C o D I C E ;	CLXX
Via dcconalfj domo,Galilea,Gyblin,dec^ confinfj incolis, Sč dgommfapicncibus, hicfacftadtmencio,Ideoprimum Mcffiae adueiicuminnuere uidetur,qj confiliariadomus Galilea,Gyblin,confinr) incolac,tempusquoobtinucruncregnandirceprrum ludcideßgnat.Simi* licer nec rapiences,ne<^ fcribacfunc modo Iudcorum,nccfuciiri fune in po fterum,ninmodicoforficancemporiscurriculo,ad ulcimum Chriftiad^ uencum,quiuc Tupcrius commemorauimus, Iuda:is in occafìonem cric falucis,
TALMVD,
SAEciilum,inquicRabiNehorei,quo uenic fiIiusDauid,iuucnes im^ propeno afFideiic feniorcSj&C maiores nacii confpecflum uenerancur iuuiorurnjinfurgic filia in marrcm,nurus in focrum, nec pudore cohibef cur filius coramparencc,6(^ impudens deniqueficgenüs hominum impu^ dcncia canis.SccuIum,aic Rabi Nehemias,quo iienit filius Dauid, magna cricprocacicas hominum , annona; caricas ,infìdias &rdolum paricc,fru# člum profcrenc uineca,magniatcamenencprccij mcrum,uniuerrumcp rcgiium conuercecurin ha:rcfi'm,nec maiorum uÜa prodericcorrcpcio, Tradiderunc magiftridiccnces/cribitur. V^idcbic,q? infirmata fic manus, fcilicecqj manus inualcfcec proditorum,uel alio fcnlujquod dcficienc dioß fapienciac, Alio icerum (enfu, quoufqueeuanuericde loculo num^ muSjAliofenru,quourque nullaamplius redempcionisfpesadßc.Quan^ dorepenc Rabi !^eéara magiftrosdeaduencufilri Dauid diflerenceSjOb^ (čcrauic,ne nimisinlongumeiuscraherenc aduencum,^) ena fune, quo^ rum repentina fìc apparitio,uiddiccc Meflias,fortuita rei inucntiojuindif^ quelacertus«
RICIVS,
HOcS^ucritasorchodoxa aifirmac,Veniec,inquit,rupcr uos repcnnV na dicsilIa.Ecahbi,NIe cum ueneritrepenccinueniac uosdormien^ tes. Si igicurcumeuangelicadodrinahgcipfa contulerfs omnia concine iia,Sčadrgculi confumacioncm,recundumquc Chrirti ad)uencum futura perpendes,
TALMVD.
SExmiliaannorum,inquic Rau Katina,perduratmundus,&rminean^ nis eric defolaciojcj) fcribicur. Ec exalcabicur Deus folus in die illa ( ^ die mille audiuntur anni,quorum fumma unicum conficit dicm Domi^ ni ) Abaie uero annorum bis mille fucuram mundi deiolacionem credii» dic,qj fcribicur. Viuificabicnospoftduos dies in die tertia fufcitabit nos,8^ uiuemus. Adftipulatur dido Rau Kacina?cradifio fapientum aflx# rentium,(ligula feptena audoreMofe^unum feptimum rcmitcerean;? num,8i fìc iepcena milia fepcimum millefimum remitcunc, q? fcnbitur,Ec exalcabicur Deus folus in die illa,Ec fcribicur,pfalmus cancici diei (abbati, id eli:diei cotus eft fabbatu,&: fcribitur,Qiioniam mille anni in confpetflu tuo fìcucdicshedernst
RICIVS
D
RICIVS,
E fabbatifmo Sc fcx dicbus mundi reüolutionis fecudo de ciui'tate dei Auguftinus di(reruit,nec alienam reijciendamiie hanc fententiam ex iftimaCjfed próphanam ctlüdicram iudicat pofìtionerri illörurn,quiin fep timocarnisoblcdamcntaferiruiimc^pollicenturilkcebras.Aitcnimpre^ fato in loco Auguftinus,Opinio c^ lex milibus annorum tanä fex dié^ bus) impletiSjiequatur ueluc fabbad fepnmus,in ännis mille poftreniis,cf fecuccü(^ colerabilis,fìaliqucdelicÌ£ fpiritales in ilio fabbaco affuturc (an cfHs per domini prcfenciam crederentur. Niam etiam hoc nos opinatifmV mus ahquandojfedcuni eos,qui cunc refurrexerintdicanc'.inittiodet-aiilli; mis carnalibiis cpulis uacaturos, in qüibus cibus fìctàtus&rpòtus,utnoii folumnullammodeftiatn teneantjfedmodum quocp ipfius'credillitatis excedanc,nullo modo ifta poßunt nifi a carnalibus credi, Hgc Aiigüftin. duibusinnuinTalmudicumillud de Lcuiatan,& magno fìliieftricp bo^ uecnigma,qu^ paranda funtiuftisadconuiuendumcpulandumc^in no uiffimisjuerum qui dicfèórum ienfa trutinat intelligct, quod Talmudcus in bis allcgoriam (ut fupra commemorauimus])non literalem intellcdum intendit,quemadmodum SC ipia ueritas fpiritalesdelicias perconuiuia, cf pulas,&I nuptias Chrifti.ore circumloquitur. Epulemur,inquit Apofto lusjnon in fermento:fic SC in Apocalypfi fcnbitur. Si quis audierituoccm meam,intraboad illunij&rcctnabocum illoj&ipfe mecum.Etiliudlohä nis, Egocibum habeomanducare,quem uosnefcitis . Alieiiumigiturne credideris uetus Talmudeorum dogma fpiritalia rerum facramenta ua^ rio allegoria:typi uelàmine obtefta tradidiffe,
TALMVD,
S Ex milia annorumjfnquiCjConiientus Eliahuperfiftet mudus.quorum duo milia inane,duo milia kx,&: duo milia Meffiasjuerum ob deli(fto^ rumnoftrorummultitudineni,deeftid quoddeefleuidemus,
RICIVS,
DVo Sc folida quidemeuangelicgueritatisfundamenta hic Talmud deus infinuat. Primum,q? legis iam defieritobferuantia. Secundum lam MefTitcpreterrjiTe aduentum. Primum palam explicat,dij legem duo milia duntaxat annorum feruandam enunciat,quorurn terminus iam pre terijt iuxta Talmudeorum computUm ante mille trecentos SC triginta dr citer annos. Et licet a uerbi incarnationc,äd hunc ufque diem j feptcm triginta ultra mille quingentostranfacfti (intänni, legis tamen obferuani? tia nondum omnino explofa, Ted permifla erat in Eccleßa?primordio,uf» cp ad Conftäntini Magni tempora, quod cum Talmudeorum hic córti* puto de legis abrogationeplanecoiiuehireuidetur, Secundum quoc^ui ritatis fundamentum,probat Talmüdeus aflerendotduo annorum milia, tempora fore Mefliarjfumpto cxordio,a tempore quo legis dcfieritobfer^ uanda.uidelicetadfinemquartiöi: initiüm millenari! quinti,undecadcm critfumma annorum Mefliar,8čabrogationislegis, At quia g€iitium,8^
fiddnon
codice:	ax3ti
fidd non erat pknitudo,nifi cum omm'nocuacuata fucric legis otDrcruan^ cia,iddrco non connumerantur MefTia: temporibus anni, quibus nodum ómninoMofaicaceflaueritlcx. Computant igituruera Media: tempora aConftantino adhuncufqj diem,uidcliccf annos circiter mille trccen^ tosSč triginta.Cui confonat illud Apocalypfìs,quoddeus pafcic mulie^ rem (^idclt,cccle(ìamfàn(ftorum^ diebus milleducenris&^ fexaginra. Quodaucem in litera fubneclitur :Etob delicftorum noftrorum multi^ tudinem.deeft id.quod dcefl[euidemus,non fuit eiufdem conuentus Elia^ hu dicium,fed id aut eompilator, auc quiuis exiunioribus Talmudiftis neM:iTicaduentum prxcerijdè cogeretur admittere,perperamhanc ^^ culdubio'claufulam adiecit. Vbi aucem duo milia enunciat inane,non ed fenluSjq) duo milia annorum fic omnimoda creaturarum carentia èC ua<> fticas,alioquin euidenti coiicradicToone fefe refellerec Talmudeus,qi mu^ dum dicere lex milia perduratunim,Sč de eifdem fcx milibus duo milia uaftitacemallcrere,idem edac (ìdixiilècjmundum fexmilibusannorum, S^mundumquattuor tantum milibus annorum duraturum. Scd ideo mundum duobus milibus annorum dicit inane,q? indocile incompo^ fìcum erat circa mundi primordia genus hominum, abfcp lege, morum cultu,&quoruncp politico regimine. Proinde ac fifruftraatcp inanefu«; iüctuniucriummortaliumgcnusjiuxtaillud Mofaicum, Pocnituit deum ^ hominem fecifTctin terra,Illud enim inane dicimus,quod proprium fif nem prarfixam fìbi pcrfecì:ionis meram non alTequitur»
TALMVD.
MVndus ,prout ab Eliahu didicit pius Rau lehuda, permanfurus eft non minusiubilciso£r£uagintaquinq?,5<f poftremo iubileo uenturus cft fi'ius Dauid, Rau lofepho rccenfuic Rau Hanan, (e hominem inue# nilTjjijolumsn AfTyrio caracHrereSdlingua lančta conlcripcG manu geren tem,quiinterrogatusjunde uolumen iltud ad ipfum peruenifTet. Relpon^. ditjdum ftipendiarium militem ageret Romana: cohortis,id in Romanos rum gazophilaciisinuenilIe,quo quidem uolumine fcripcum erat a mijdi creatione anno ducentelìmo nonagefimo primo ultra millcnariüquarjf tum deficictmundus,eruntqjpartim draconum prelia, partim bella Gog. MagogjrefìduumucrodieseruntMeflia:. Necipfe conditor mundi in^ nouabit ra:culum,nifì feptem milibusannorum tranfačtis. Verum Rau Aha, quinqj annorum milibustrania<ftis,di(ftura eflè contendit,
RICIVS.
IVbileus quinquaginta continec annorum fpacium draconum pra:!ia Se bella GrogSčIVIagoopluribus in locis commemorar in ApocalyplT Ioannesrdum autem Èlianu afFirmar,o(f?:uag{ntaquincp iubileis permana furum mundum, non conumeratannosprimordii,quibus quafì fruftra atcpinanem (utpauloante")obtantatnortaliumfcelcramundum apptb lantjficcp parumdifìfencireuidetur a dido priori;Pari lege quando hic
f	dici:
FARRAGO EX TALMVDICO dicit Talmudifta,dcficictmundus,renruscft5dcclinabit hommum gcnus iiimalum.SicSčipfeRaii Aha,pofl:quincp annorummilia mundumin^ nouaadum praclumic,non computando duo milia priora. Mundi cnini innouacio,iccundum kau Katina,fit poft icptcm annorummilia,E qui? bus lì duo milia ^bus durabat inane,dcmp(eris,millia remanebüt quiiK^,
TALMVD.
CLaufulaiftajinquitRabi Ionatan,pcnetrat,&:ad abyffumufcp dc/fc^ dit,adhucuilìo adtempus certum,profererqj ad finem & non men# tietur,fi moram fcccrit,expccT:a illuni quiaueniensueniet,& nonretar* dabit.Hcc enim di(fta,non comodo inteiligcndaiunt,quo interpretane tur N^^iftri illud Danielis uic^ ad tcmpus, SC tempora,dimidiumtc) poris.TempuSjinquitRabiSalomo,quadringétosAcgyptiacac captiui^ catis annos defignat,tempora uero geminatu Acgyptiaca: captiuitatis J, očlingentOF^ annoia tépus oftcdit. Dimidiìi auté temporis annos indicar ducétos,q fimul mille quadringentoru annorum fumma conftituüt,Hcc ille.NIeceomodointelligcnda cftclau(ula,quoRabiSamlai illud Pfalmo rumcxporuit,Cibafti eospanelachrymarum, Sc potumdedifticisinla^ chrymistertio : feu mcliira (^fenfuseft.inquitRabi Salomo^captiuitatis tertiaiduratio,in triplo eil temporis duarum captiuitatum prsecedcntiü, Acgyptiaca enim captiuitas erat annis quadringcntis, Babylonica feptua ginta,quibus in unum rcdacftiSjCerc^repctitiSjmilkquadringentorumSd dccem annorum fumma rerulrat,Hcc Rabi Salomo.Nccp eo modo intei^ ligdéa funt claufulac ucrba,quo Rabi EKiuaaccepit illud Haggci ,Adluic unum modicum eft,&C ego commoii.:bo ccclum ÒC terram,
RICIVa
TJ AbiEKiua Archipharifcus, magniteftimoni] 8c'rapientiscuir,quen l^X.dampr9nominatumBarchufiuam(^quiparumpoft Chrifti falua^ toris tempora,Hadriano imperante regale fibi fccptrum adlumpfìt bitrabatur cfìTe McfìTiam ,hoc Haggci oraculum de codem Barchudiia ua# ticiniumeßecxiftimans,qui tarnen tertio reoni fui anno truculenta miferabili clade profligatus eft.Et fìc ipfe Rabi EKiua quantumcunqjfa picntia ÒC uitas mundicia pollens,eodem erroris fpiritu, pfcudo Mcffiam Barkufiuamtan^uerumfaluatoremcoluitjquo Querum Meflìamle* fum Mazarcnum pfeudoprophctam iudicauerat,»
TALMVD,
O Mnia,inquitRau,limitata aduentusMeffisc tempora tranfacflafunt, necaliunde res ipfa dependet,niß pocnitcntia 8c opcribus boniSjAd^ ftipulaturaflèrtioniRauRabi Eliafarisfenicntia ,diccntis , Si pocnitenf tiam egeritirrael,futura critillius redcmptio, Si non cgerint, nulla erit fpes falutis.Ad quod refpondit F^abi lofua, Si pccnitcntiam non cgciit Ifrael,nullaquidem erit illis redcmptio,uerunramen lancfliilimuSjqiiicft benediclus deus , acroccm fjuicntemcß in illos imprjrRmi Hamon in ^
'	ftar
(TÒDiCÈ	CLXXii
ftar regem conftituet, cuius immanicatcS^pccnàrum formiduie denic^ cönuerccncur ad bene piecp agenduni,
RICIVS.
PAlam hic dociiit Talmudifta,omnia limitata tempora 8č ex confcque teprimum iyieflia:pra:terrj{Ièaduentum,quodc^ Ifraclicarumredem^ pcio fola poemccntiaödconueriione futura fit,&magisimpuiru ac metu, čp ueritatis amore,quod 8c noftra hac tempeftate pluribus Ifraelitarum concingereuidemusjidqj crebrius futurum eftin pofterUm, nec ab re^ Nam quemadmodum ad literarum ftudia, non' quidem uirtutis amorcj fcd xeniolis &C crepundiorumblandimentis alk<ftus,autferula: minis ter<f ficus impellituradolercens,fic:8(^paruuIos caecutientefcp in Chrifto leiii altero horum modorum erudire, 8>Č ad uerac pietatis cultum inftituere portet.Sicuc&Mofesuaftumrudemc^ Ifraelitarum pöpulurri fenßbili^ bus 5C corporcis potius ^ alterni facculi delicrjs allexit, 8c ad uerii dei cui # tum transformauic,meUis lačlifcpfluenta magis,^ ccelorum regna poIh> citus.Sicdenic]^ illorumC^fecundum Talmudicam traditioncm ) fpcrada eft reftauratio,nonquidcm orthodoxac pietatis defìderio experuicatia,&r denfa illorum mentis caligine, fed metu formidine pcenc, qui tametfi mundanus 5č feruilis circa primordia fuerit timor,fict tamen exinde ccle^ fti fpiritu patrocinante filialis,fedulufcp acternac ueritatis amor*
TALMVD,
STatuit Rau Aba,nullum de redemptióne clarius cfTc uati'cinium,^ il^ lud Ezechielis.Vos autem montes Ifrael ramos ueftros germinetis,8č '^ucfèumucftrum efFeratispopulo meo Ifrael, Eadem Ifrael is redemptio ^uidencerfecundumRabi Eliazarem coUigiturex ilio ZachariiE, Ante diesillos merces hominum non erit,ilecmercesiumentorum,necintroe^ tinti,rtccK exeunti erit pax pra; tribulatione» Samuel tradidit, non uen turumetTe filiuniDauid,quoufc^ magna 8č intolerabilis annone fueric caritas.Non uencuruseft,fecundum Rabi Henina,filius Dauid,quouf(^ hec pifciculus quidem inueniri poffìtjqui opem ferat ecgrotanti*
RICIVS,
HAcc omnia fiue ad literam (ìue fecundum allegónam intelligas,expe^ danda fune adconfummationemfarculi,
TALMVD,
STatuit Rabi Hama,non uenturumfilium»Dauid,quoufcp defìnat rc# gni ramufculus de Ifrael.Zeri ex fententia Rabi Henina ,reccnfuit non futurum filium Dauid,quoufq^ defìnant elati fpiritu ex Ifrael,Et fecundu Rabi Samlai,autore Rabi Eliazaro,nonucnturus eft filiusDauid,quo^ ufcp defìnant &:iudices apparitores omnes delfrack Non rcdimcif tur inquic Via, Ifrael nifi per iuftitiamtSigenerationem j inquit Rabi loi
f ij ' hanan;
----->	FARRAG'O EX- TALMVDICO
hanartjaut ficculüm uideris qiiod grauibus pcrpetiufcp crumnis affligi? cur. Si uidcs gcncracioncm,in quam pra?cipiti cucntu 6c quafì torrcntis i'mpccu irruunranguftiarjcxpecflaillum. Idemait.Non uenitfiliiisDa iiidjiiifi in geiicrationc uel omnimode iufta, ud pafTim reproba. Rabi Alexander autore Rabi Ipfue interrogante, Quanam re^a intelligcntia, illudDanielis.Bccccumaubibuscccliquafi fìlius hominisuenicbar,con<i ciliari poflic cum ilio Zacharia?,Pauper & equicansfuper afìnum.Adhoc iple relpondiCjPracdKftarum claufularum lenlum efle, fi mundi 8C bene^ merences fuennt,ucniec cum nubibus cccli, ßn minus, cquitans eritfupcr alinum,
RICIVS.
Vm regnandi fceptrumjiamdiu antea,uidelicctpaulopoft dominicaß V^pafifioniscempora/unditusablatum l7f,primum Mellìa:- prajtcriiflc aducncum faterioportec.Duonamqj hic Meffiac oftcnduntur adiicntus, Pnmus,ob culpam deličli,fit in habicu paupcris 8c ierui ad rcdimendum. SecunJus,delecaiamculpa orioinis,eritcumnubibus cocli imperiola niaieltace,adiudicandum. Concomitancerucro lecundus ilk aducmus ludds cric in redempcioncm.
TALMVD.
IRridebac Samuelem Rex Sabar,dicendo, MelTiam uos uenturum aft feritis fuper afinum : Ego aucem celerem ß libucrit phalenicß infigncni polliceor illiequum.Cui Samuel, Aßnus ne,inquic,tibi eftcenticolor.cjiia liseritafinusMeATia-C Rabi Iorue,Eliamad hoftium ftantem paradi(i,in* terrogat.QuandouenturuseflTet MefliasCReipondet Elias,quando pla^ cicum huicdominonoftrofuerit,a{Teruit(^ipfeRabi loilicduosiauncui di(re,Ö^ trium audiilTe doquium.
RICtVS.
TRinicatis in unitatc myfterium aperte hic Talmudifta enunciar,qii« doquidem unum tantum dominum noftrum Elias indicat. Ipfcucro Rabi duos fe uidi(rc,5^ trium audrjfTc eloquiaaffirmat. Vil'u autemduos, eres uero auditu nouiflfedixitjcx eo rorßtan,qi tertia fanfli fpirituspir* fona fola fide,qua: ex auditueftjdeprehendirur. AÜa: uero duacquoquo modo (^ut theologi craclanc^ ratione inueftigari pofibnc, Vel q? duabus duiicaxat perfonis mi(IioadfcribendaeftPatris autcm perfona? minime. Sed altioris hcc lunt indaginis,&: extra propoßti noftrilimites. Sans tibi fit accepiflTe, quomodo Mediani ,quem dominum noftrum appdlat,tri; num Sč unum Talmudeorum fententia affirmar. Perafinum ,typicc audiendum rerum omnium mobilium Chaos, Materia &hylcn,quam unusequitac,eicp domtnatur,in quo nullus peccati eftfomes, Meftias. ßt lila eftcenticolor,terminatum certumqj pro incerto accipiendo,q; omniu colorum,ideft,formarum fenßbilium uariecatem uiciflitudine quadani adfumit Hyle,
TAU
CODICE.	CLXXm
TALlMVD,
IDem Rabi Iorue,iteriim inueniendo Eliam ftantem'ad ofli'um Ipecus* Rabi Simonis Ben Iohai,inccrrogauic quando ucncurus ciretMcOiasC Cui Blias,Vade,inquit,5č ipiuinmet interroga, Sciidtanti autcm Rabi, quo nam in loco eum inueniam.^Relpondet, ad oftium Roma:,Cui Ra^» bi,5^ quonam fignaculohunc ipliim ab alfjs difccrnam Relpondetjn medio confìdec paupcrum elanguentium i quorum fìnguli omnes fìbi plagas eodcm tempore foluunt jomnefcp iterum una rciundunt« So> lus uero Meìiìas figillatim unam foluit, 5C eandcm mox medicaminč appo(ìtocircum!igat,ncfìextcmpIo accerlìtus fueritjfcilicet ad redimcn^ dum,plurium plagarumligamine occupatiis, moram facere cogeretur» Rabi igicur IVlcßiam adeundo falutandoqpjpax, inquit»cibi Magiller eru^ ditorq? m;us,Cui rcipondic McfliasPax luper tefili Leui.Atille,Cl,uan# do,inqiiit,ucncurus es domine C Reipondit,hodie.Rabi itaqp refpoio haf bico,ad Irliam reucrticur,quem cum interrogaret Elias, quid nam fibi re^ tulilTec Mcdias C Rcrpoadic,dicens,Paxtibih'liLeui:his,inqiiit Elias ,uer bisdbiuna cum'parentefpem firmamdedit futuri Ižcculi,! une mentii tus,inquit Rabi Ioruc,cll.l.Vlcflrias,q> hodierna die feuencurum premiti tcns non uenit.Cui Elias,(ìceius audiendus eftfermo ,hodie uenturus, ß uojcm eiusaudicritis,
RICIVS,
PRox.'mum antehocRabiTofueen^madiuini'catfs,iftuduero huma^ nicans pocius myflerium declarat.Tu autcm attcndc,cum farpius Tal mudilto: (e Eliam uidilfcjS^cumco habuifle colloquia profcrunt ,n5 cft illorum lenfus de ipfaperfonali pra:fentia Eliar/ed de i'piriru,&: genio (^uc uocant^quo ueluci pa;dagogo in fì'ngulisadrnirandis luisoperibusduce^ batur Elias,Spiritum inquain,de quo quarto Regum legitur. Rcquieuic fpiricusEliacfuper Elifeum. Etde cribit Euangelifta Ioanncm Baptifta prarcenTiile in Ipiritu &uirtute Eliac. Erat inluper apud Talmudeor5 & prifcos Cabalcorumfapientes facultas ,fefe quafi in cxtafim mentifcj? prouocandiexccfl'um,quo multiformes ofFerebanturimagincs,intcrdum Eli.i;, nonnun^ angclos, aliorumcp rationalium pariter ^ irrationalium formx,quibusabrcondicafapicntÌ2cnonnun^ futurorum prarfagia, SC idgenusarchanaautapertc,aut fub quodam egnimatis uelaminc trade ^ buntur. Vtrum uero corporeis externilqj fenfibus Eliam ,aut quemuis angelommprifcifančtorum uiderint,dehoc nil certi in praricntiarum c^ nunciandiimcognoui. Ad ipiìusigitur Rabi lofue rcuertcndo enigma, dicendum, Q,uod palam ex eo colligimus,genitum iam efle Mcfliam,ei^ ufcp fedem locatam Romac,Et nondum uenilTecum nubibuscoclijfed in# ter paiiperes elangucntes,Q,uodcp redimit quottidie omnem ,qui eius uo^ cemaiidierit.Quidautemper plagarumcircumligamina defignet, qua; ali! elanguentium omnia in unum foluunc,&: iterum fìmul reuinciunc, Mefllas uero pedetentimuna,deindeabftergit ÄTcircumligat. Qiiid
f irj iniuper
FÄl^RÄCTO EX TALMVDICÖ infupcr typilatitatjubi refcrcfeinueniff« Eham ad oftium fpccusRabj Simoiiis.Quid&linfingulis fermehuius cnarrationis claufulis dclignc^ tur arcliam,id airjsdudioiòrurrijuc ingcniipcrlpicaciain cxcrccanc,pcn# ficandum rclinquo,
^ '	TALMVD,
INcerroganttbus difcipulis ipfiim Rabi lofi,quando ucnturus cflTct fili # US Dauid r Rclpondic, Sufpicor,!! id uobis apcruero,qj ad rei ccrnru/ dincm pctituri eftis a me fignum.At illi.NIullum inquiunc, abstc fìgnum
{}ccemus:tunc Rabi, Vcniec,inquit,filius Dauid,quàdo hcc porta QlciUceC iomiia:)corraec,6čreftaurabitur,irerumcp corrucc, S>C rcftaurabitur, 8čabii-i^rocorruec,ncceius tunc ccmpkbituv rcftauracio quin ucniac MLc(I.a.TucdircipuIi,Signum,inquiunc,danobis,qiioitauc narrasfutu^ rum ludiccmus.Refpondec,nonne iam primum nullum fìgnù pctituros dixiltis C Tue illi,Darc tamé rogamushbcat.Dcdit igitur pra-fagij fìgnu, quod in ianguincm conucrtentur aqusc fcaturicntes de ipecu pamies (Icw licet quo ftumen erumpic lordanis^ idqj fačtum eft,&^ cucftigio conucrf» funt aqua: in fanguinem. Non uenit,inquit Rau,fìlius Dauid,quoufc^ iniquitatis regnum fxuiat in Ifraei menßbusnouem, quod (criptum eft, Propter hoc dabic eos ufcp ad tempus,in quo parturiens pariet»
RICIVS:
TNIiquitatisregnum,efl:regnum Gog Magog.Ifrael uero dicicuromnii -1 fyncerus orthodoxac pietatis cultor,ut illud Àpoftoli,Non omncs qui excircumcillone funt Ifracljhrj funt Ifraelitsc.Et q? modicumduraturaßt regni iniqui poteftaSjipfa Euangelica teftatur ucritas inquiens, Nili Lrc# uiati fuifTcnt dies illi,non Herct (alua omnis caro. Solida infuper hicTal mudica de diuinitateiunda humanitati Mcflìa? habetur autoritas: daufu la enim,quam Talmudifta in medium profert,cft Micheit? prac(agium,Ec tu inquiens Bethleem effrata paruulus es in miUbus luda,cx te mihicgrc^ dieturqui fìtdominator in IfraeljS^egrcfliiseiusabinitio adiebus ctcrmV tatiSjMon nifi xtcrna filrj generatio intelligi potuit.EgrcfTus uero ex tc.fci licet Bethleem,humanamgenerationem defìgnat. Q^ua? autcm Rabi lofi, de porta Roma:,cp terrueCjtercpanteMeflìscaduentum reftauran da fìt,ipfa Romanorum gcfta,5č rerum doccat euenrus.Pcr portam uni; uerfam urbem uaftandam intellexit,licct ÒC hoc arnigmatepotius ^litcra Uintelledu audiendum uidetur.
TALMVD.
OPro,inquit Vla,ut ueniat Mefliasjfed eundem uidere non cupio. Sic 8<rRaua,Veniar,inquit,Meffìa)quem tamen minimeuideredcfìdc* ro. Ac Rau lofephusjVeniat ,inquit ,Mcfllas,3č ucinamad afini cius fterqu.Iinia degčndi mihi darecur facultas.
Non
C o DI C b:	CLXXnU
RICIVS,
"IV On öptac Via 8č Rauauidere McfTiajiuxta illud prophetac,Vse de* -L ^ fyderantibus diem domini, Ad quid ca uobis,dies enim ifta tenebrae Sc non lux,ut illud Euangelij, Eric enim cune thbulatio magna» lofe^ phus ucro carnali minime perculfus formidine, Ipiricakm mundi uiderc opracfalucem,
TALMVD.
QVCTicurquod nomen fic Meffiaijconucntus Rabi SiIa,refpondec, ^ Sila nomen eius,quod fcribitur,Quoufc^ ueniet Sila: Iacine,quo« ulc^ uentec qui miccendus eli:. Conuentus Rabi lanai dixerunc, lenun eft nomen eius,quodfcribicur,Sic nomen eius in fgculum ante folemle^ nun([ideftfiliacio)nomeneius, Conuentus Rabi Henina ftatuerunt, HcninaeflTe nomen eius,quod fcribiturjNiondabo uobis Heninajatine, mifericordiam, Alf] aflerunt,IVIenahen filius Ezechia; nomen cius,quodl lčnbicur,CllJoniamlongefači:useil: a me Menahem platine confolator^ conuercens animam meam. Rabanan, plage de domo Rabinomen eius affìrmanc, quod fcribitur, Mos aucem repucauimus ipfum plagatum,per cuflum a deo&Taffìic'ium.
RICIVS,
X^Effisc quincp funt adfcripca hic nomina,qui miccendus eft, qui filia« -tVXcurjMifericordicBjConfolacorjPIagatus: Qj-i^c omnia ß aduertis, Chrifti lefu faluacoris myfteria infinuanc,Etenim ex eo,q7 illud Efaia? ora culum Vere inquiens,languores noftros ipfe tulit & reliqua^lde Meflìa audiendume(Ie,Talmudeusaffirmec,facile iudicarelicec,quanca fìc iuni^ orurtiluda2oruminfania,quod huncLuca?clariorem uerboriì contcxtii adalienum,3^ licergSčTalmudeorum craditioni diflonumjintclleduiu rccorquent,quemadmodumlocupletiusid alibi expofui*
TALMVD,
TNpofteru^ucccnfuicRauIehuda^Exurgercfaciec Deus benedidìrus A alium Dauid, quod fcribicurjSeruient Domino Tuo,et Dauid regi Tuo quem fufcitabo eis.De hoc aucem dubicando Rau popa incerrogabac baie,Qyi nam fieripofleCjfucurjjelTeregem DauidCcum fcripcum fìc, Ec Dauid (eruus meus,princeps eorum in perpecuum.Si princcps,crgo non Rex.Refpondct Abaie,RexericreGundus,uc folec apud Ca:farem prin<» cepSjCcfar appellari fecundus, Proculic in conclone Rabi Samlai, fcrip^ tum eft, Ve defìderancibus diem Dei,ad quid nam uobis eft dies Dei C te^i nebre .n» ifte 8C non lux.Id auccm(^inquic ille Rabi^uefpcrtilionis Sč galli, qui ambo lucem pr{(lolantur,diei exemplu refert.Redarguicenim uefper tilionemgallus,quod iàorbataluminibusincafTumexpecflcclucem,quem admodumhcrecicodcMelTiajaduencuqucrcnti, refpondic Rabi Auhu, uencurum elTc lM[eiriam,quandoopericnt cencbrx impios,uc legirur,Eccc tenebra? operienc ccrram caligo populos, MeHuacanni,Rabi Eliazaris fentcntia,futuri fune quadraginca , quod fcribitur, Quadraginca annis
£ uij afl'umam
FARRAGO EX TALMVDICO à(tiiniamgencrationemi{Dram, StatuitautcmRabi Eli'azar Azariac fifi> us,aanos iVlciriacfuturos leptuaginta.Quod fcnbitur,Etdie illa in oblini^ one cric Tyrus intcrdiutatcslcpcuagmtaannisfìcutdiesrcgisuniusjpie dpiii rciličetregis,quirex cft MclIia.Rabi nero annosMeflieJcculisfeugc ncrationibiistnbusduraturos 2{rcriiit,qiiod lcribitur,Timebuntre cum Iole òC ante lunam in gcncrationem èC gcncrationes. Rabi Hilld nuilum fiiciirum ìVltlTiam liracli afTeruitjeoqj eins iam tranfadum fìt impcnum tempore Ezechia?.Huncautem coarguicRabi lofcphus. IgnolcatjinqinV cns.dominiisRabi Hilklli, Regnauit namcp Ezcchias ftante prima lan^ (ftuarr-j domo, de McfHa autem uacidnatus eft Zacharias tempore facraf tv donius fecundcjdicendOjExLilta fatisfìha Syon,Tubila filia Hierulaicm, Ecce rcx tuus ueniet iiiftus SC laluator. Alius,cx Rabi Eliazaris lentcn^ tii cradidic,quadringétosfore Meifia:annos,quod icribicur,Lactificanos fìcucdicsquibus atflixilli noSj&T annis quibus uidimus mala iiidclicet in Aegyptiacacaptiuitate,cuiusannierant quadringenti Scriptum cftw nim,Ecfubiicicnc eos icruituti,Sč affligent eos annis quadringcntis. Ac lecundum Rabi,dies Meiììae trecenti èC iexagintaquintp funt anni, iuxta numcrumdierumlolis.Quodlcribitur,ClLiiadicsukionis in corde meo, &annusredcmptionummcarumuenit. Hic autem (^utait Rabi loha? nan rcnbiturincordemco,qua(ìdixerit,cordimeohoc reuelaui archa^ nunTi,membns autem meisminime,Et fecundum RauLachisjfenfuscft, Cordi meo rciielaui.angelis autem miniftrantibus minime. Abimc,di* es IVlciTia:feptcni miiiaannorum cenruic,quod fcribitur^Et gaudiofpon^ (ì fupcr fponfam gaudcbit fuper te Deus tuus. Taleuero gaudiiim fieri confucuit diebus conuiuii feptem. Retulit Rau Iehuda,ex 8amuclisfem tentiajfot futuros dies Media!,quot dies pr^terierunt a mundi primor^ dio,ad illum ufcp diem. Qiiod cribitur, VtmuUiplicentur dies uefi:n,& dicsfìliorum uellrorum luper terram,'quam iurauit Dominus patribiis tuis dare eis ficut dies cocliruper terram. Statuit RauNehcman,totdTc dies Meffixquoc a diebus Noe ad diem illum. Qi-ioddiaum eftjElaia: orCjSicut dies Noe iftud mihi ficiurauijut non irai'car tibi,&: non incrc^ pem te»
RICIVS.
aVadratRabi lohannamsaiTertioniilludEuangelii.De die autem , illa hora,nemo fcit,neque angeli coclorumjnifì folus pater.Dc diebus autem jannifque Mefilae uaga bC multiformis,ut audiuifti,eft TiU mudeorum traditio, eidem tamen omnes innituntur fundamento,q5 ance cönfummationem ra?cuUreftaurandu,&: aliquot temporiscurfu fub Mcf fix imperio duraturum fìtregntim Ifrael.Qiiod uti« Sc fides orthodoxa minimerefpuitjfaluatamen reuerentia recretorum,Nam ex Apertoli ad Romanos fententia compertumhabemusjudcorum ad fecundu Chrifti aduentiifutura falutem,qua autem Iege,&: quanto temporis fpacio, ante f^culi cSfummationem futuru id fic,nulli fapientuCtefte uigefimo de ciui/
tate Dei
codice;;	CLXXV
face Dei Auguftino^perfpccflLim fuiflTe agnöiu'nius,n(!c fatis cxquifitum eft,quamdiuduracurumficiuditium difcLifTìoniSjQuapropcernihil pro# hibec,qimm Ilradiccc,quos naturales Apoliolus ramos uocac, cum na^ turali ruerincin(èrcipinguedinijpodoremgradumaccinganc falucis,^ hi] qui ex gennbusoleaftri,diuina miferacionclbcrj fadi fune naturalis oli^ u3E,Ec ex membris mcrecrids fačla funt membra Chnftijin quorum ple^ nioremincelligcntiam Apoftoli ad Romanos undecimo dieta attende, (èdulocccum reuolue. Licet igitur eidem infiftant jfundamcnto,quicon^ fummationisfcculi temporacalculantjuariotamenmedio coniecfluris potius a folida ueritace ha:c ipfa recenfent. Vnde 8C Auguftinus uicef fìmodcCiuitatelibro,rcribit,Hic,inquiens,qum foicc,quando iftud (^id eftnouiflima Antkhnftipcrrecucio,& eiufdem per Chrifti prarfentiam cxcincflio^erit,importune omninojquos tamenjfcilicet annos,aIr) quadrin gcncos, aifj quingencos, alij etiam mille ab afcenfione Dominijufqj ad ci^ US ultimu aduentum compleri polTe dixcruntjconiecturis quippe utütur humanis,nonabeiscercumaliquid de icriptura: canonica? autoritatepro^ fertur,omniij uero de hac re caiculantiu digitos refol uit ille qui dicit. Non eftueftrumlciretemporaS^ momenta,qucpatcr in Tua poiuitpotcftate. Hec Auguftinus. Nulla tamcn magisconcinitSi^rcruordini iVlofaico gnigmati,necnon dč fyderum cnrfui,^ fabbatizantium a(Iercio,icd de bis alibi lacius, Hactenusde Meffia.
SEaVVNTVR NONNVLLA RELlCWA huiua- capitis,mcmoratu digna.
TALMVD.
Alt Rabi Hiabar Aba,Omnes ^phetrc de folo MefTia: uaticmati fune cempore.IdemRab!,Vniueriajinquit,prophctarum uaticinia fola de pcenicentibus dicfla funt.Iuftoriä aijt fanclorumcp uiroru premia ocu^ lus non uiditDeusprceer te. Rabi Ahu uero ccnfuitgradum fcu locii pec nicencis,non poffe attingere etiam fumma iuftitia 8č ^pbitatc uiros. Queri tur quid nam fìt id quod oculus non uidit,R€rponder Rabi Iolue,hoc elTc uinumfuisferuatumracemis,a fexdiebusprimordi^tafTcrit uero Resla^ kis, quod oculus non uidit e(lè Eden id eft uoluptaté^ (ì auté qucris ubi nam poßtus fuerit AdamCRefpondct:non in Eden,fed in ip(b horto.Di^' ceres. Eden 8C hortus nonne idem dcßgnant Cnegatur.Quia fcribitur, Ec fiuuiusegrediebat de Eden ad irrigandum hortum.
RICIVS. ^
"D AbiIofue([quipauloantedeMefiìaconientàtuscftcumE!ia^ Nuc XV quocp fpiritales futuri fjcculi delicias,fub typo uinum fuis a fcculi pri mordiisfcruacumracemisappellat. Per uinum fupernam,qua fruemur in pofterum,Dei fapientiam dcfìgnans,quam oculus non uidit Deus prc ter te.Iuxca illud Apoftoli,Loquimur dei fapicntiain myfterio,qucablc3 dicaeft:(ìcutfcriptijcft,duod oculus nò uidit,nccaurisaudiuit. Hanc au cera deeiufcemodiuinoa creacionis principio feruatam eflein fuis racemis
enunciar,
ižiiiiriciat,aJ difFcrcntiam hurriang rapiencia:,qiiciaiTlexpre(raen:,Simuli» tiformi fancarmatum inquinamento corrupta, V^nde pcccatum Euaf,nil aliud fuiircaffcruncCabald,nifìquoduuasGxpi'cflcnt marito , fcx cniftì ciicsprimordiijfcx gradus rerum corruptioni èc motui fubiacentium o) (lendic, Scpcima autem dies cft fabbaciquies,nulli corruptioni,nec al^ tentati obnoxia, Hacc igitur fecundunl allegoriam Cabakonim more accepta/ublimia quidcm,&: recòndita ueritatis injìnuant facramcnra,qd pari lege & forma de pluribus,quc fequuntur,illoru didis iudicandum.
TALMVD,
/^Vi legem,inquit Rabi Iofuc,didicit,&C carri non repecit, fìmilitudi'nc refcrt feminantis qui non metit, Ruirlus qui legem didicit, eamc^ obliuioneaboleri fìnit,lìmilis cflmulieri quecu peperitibbolem ,mox ref ponit ad tumulum, Singulis hominum,iilquit Raua,loilicitudolaborc5 mcumbitjfoclix autem ille qui in lege laborem fuum fortitur^ Qui m gotiatür,ait Rabi Alexander,in legejegis amore, is pacefupcrna ima conciliat. Etreputabitur (^iriqui'c Raua]) ac fìhabitacukim fibiftrw xiflèc inter caduca (ìmulatquein fuperisjls etiam,inquit Reslakis uniucrt fi quali Orbis propugnator cric. Acque isipfe (^inquit Leui ^ redemp< Cionis cempus accelerat. Qui proximi fui Hlium ad legem infl:ituit,is,im quic Reslakis,eiufdem propagatorreputandus erit» Quinimmotai.^ legis lator, ut ait Rabi Eliažarjiudicabitur.
RIČIVS.
P Er legem hicnon Iiceram,red qui incus laticat fpintum Talmudeusinf telligit: iuxta illud pfalmographi jReucla oculos mčos,5<i: confyderabo mirabilia ex lege tua.
TALMVD.
SCribiturlibroijen Sira,tenuis barba fagacemoftendit,' ftolidum ucro dcnfior» Cì'.ii in calicenl fuiflac (uidelicet ut Ipurriam dcpellat)iion fìtit» Qj,ii obfonium cum pane uefèedum petit,amoue illi ÒC pancm(qiiia non eiurit^» Bifurca barba uirum, quo nemo aftutior, demonftrat. Mui lieriniqua,lepra efi:marito,quarridomo eliminec,8<!^ delepra ianabitiir. Mulier decora faluseftuirojnumerufque dierum fìbi in duplo reputabi^ tur. A fpeciofa fccmina ne irretiaris auerte lumina, nec cum eius mai irito epula,potumque frequeiita,multi enim fpeciola muliens facie pcrair.
Multorurningreflum in domum tuàm nepermifeiris. Sinttibiaftii^ corum plures. Archanum uero tuum uix e milibus uni reuela. Etiain a recumbente in fìnu cuo,oftià cuftodi oris cui. Ne contrifteris in cra^ ftinum,q? nefcis quid uehat dies. Triftes fune dies nocìcfq? pauperi, hu# mile enim efl: teclum eius(^quum defìc ci in altùm ftruendi porcftas^ct alio rij oim uinetis celfìor uinea eius(^CM prc inopia motiscacumina colit^unde äliorü ceclorÜ pluui^ in eiuš cečla iullaceiuS yo uineti cultura,& fata ia ter
ra,uento?
codice;.'	CXXXV/
ucntorum impulfu in ali'omm uineas irruit(]Hcc omnia ex libro beriSira, queminccrapocriphaTalmudeinumerane) Qui profanando uulnere cxorciimum cum Iputo murmurat,partem non habet futuri fscculijq? fa# era iiiquinac Dei nomina Iputi cxcrementü.Sabbad die,ut tradunt maglV ftrijferpentum fcorpionumqj exorcifmos profcrre licet,Dgmones autcm fcifcicannephas.AtfecundumRabiIöfi,aliisquocp prctcr diem fabbati (icmonumfcifcicacioeuitanda.Rabiuero Huna,hancRabi lofi fententia minimeprobatjISlecipfeRabilofid^monü minifterium aliadccaufa cui# tandIumcenfuit,ni(ìpropterimminenspcriculum.Qucmadmodum Ra^ bi Ilaac coiitigilTe dicunc,Is cnim,ut d^monis in ipi'um irruentis noxam uad'cret,cedri arbore abforptus efl:,qu^ patente exinde hiatu eundem euo muic. Statueruntniagiftri,interdcmoaiJgenera,olei& oui ,principics fcifcitari fas cfire,uerij mendatio fajpenumcro id genus fallit fcifcitantem. Exorciftc murmuripfumproferre folét,in oküua(is',noaiTt in oleij quo illinita eft manus,unde pcrmifTum eft uti adinuncftioncmoleo manus, no auccm oleouaßs, Rabi namc^ Ifaac Samueli9filius,cum ad hofpicium diviirrcens, hofpcsoleum acculilTetinua(e,8č cum eo faciem lini](Tet, illičo picuic^bilifq? carbiiculis Icacebatuukus, Cui ad forum exeunn,obuia mu lier,Tc fpiritus,inquit,affiauit Hamas,eundemc^ mulier ipfa nonihil acfli^ tando mox fallitati reftituit» Qjai aliquid creator um ad proprium comoi? dumnegle(ftumbenedic1ioneutitur,is(^utdocuitRau Henina )a Dco ÒC ab Eccleßa Ifracl cxtorfìilereputabieur,q3 fcribitur, Qui rapit aliquid a patre ÒC matre particcps uiri fubuerforis elt,pater enimiancfliffìmii (ìg^ nificat,ut fcribitur,NlunquicI non iple eft pater tuusCquipofìTedit te. Sicec mater ecclefiam deßgnat Ifrael,iuxtaiUud Salomonis,Audi fili difciplina patris.&Cnedimitcaslegemmatris tuac. Qugritur,qualisnamfucrit fpi<> ritus ille,dc quo fcribitur, Egredior èC ero fpiritus mendax in ore omnia prophetarumeius,RefponditRabiIohanan,fpintuserat Naboth Krae^ ìis tui (^ut ait Rauina Dominus cdixit cgredcre de paricte meo, quod fcribitur,Qiii loquitur mendatia n5reparabitur in confpccfluoculorum meorum. Ad hocconuertitur illudRau popa,utin adagioeft,quinimia ultionis cupidineuincitur,propriani domum fubuertit,
RICIVS.
MAgnumctielcftide anima corporisuinculofolutaarchanumhic cangitur.Nabotlienim Ifraelita,q) uineam dare rcnucrit Regi A^ chab,lapidibusperRcginam Gezebel(^utiri.Regum Icgitur ^intcremp^ tus eft,6iC quiajiniplo uitcextrcmo anima eius cum ardente ultionis dc{y<> derio,emigrauerit,facl:us fuic adexplendam uindicla: J.ibidinem fpiritus mendax in ore prophecarum. Qya autem rationc,5<C quo uchtar!Stcfti<> monioid credere fas (ìt,myfl:criu oftendit Phitoniila? fcifcitantis Samue? ;lem,qm fpiritus uerax erat ad Saul,quemadmoduni Naborh Ipirituscrac ;menaax ad Acbab,fed Samuel,ut primo Regum exprimitur,quadam e«
inquictui^
FARRAGO EX TALMVDICO inquictudine.Naboth uero fumma cupidine idipfum pcrcgit,
TALMVp.
aVacuor jinquitRau Hifl:ajhoniinùlj3ecicscxcludutur a facieglo ne, irnl'oruiTjjIoqucilcium iTiüiidatia,adulatoru, & iufürronum. ScriDicur,NI5eueiiicccibuiialum,idcIlccnonpcrccrrebunt inromnia,8d praiiccogitaciScs nočlurna*,plaga non appropinquabic tabernaculo tua, niidus cibi cric o;nacus,ueldilcjpulus,in publicum prajuaricator, qualis Wazareuscrac Iclus.
RICIVS,
aVom'amdc Tefu Nazarco hic,qucmadmodum uarfjs i'nTalmu(J Iocis,mcnno fada cft.qui cx noininis fymbolo Icfum faluatorcm noftrum uidctur innuerc,5^ hcc llulca Sc letifera prarfumprio ludaica; in^ fame anfani prgbuic obcrcctandi SC blalphcmandi Iiiper coclcftiaorthodo Kx piecatislacraméca4lddrcodeciu(cemodiNàzàrco Iclu hiftoriam,qiil paulo inferius in hoc ipfo capite Helek,Talmudifta commemoratjhiclij tim(ubriciend-im duxi,quo plane incelligcs,c^euidcnticquiuocationis fai lacia,8^ inemcndabilidccipiancurerrorejcgfturcnimpaulopofl:,
T ALM va fj
("^^cctC^uttraduntmagiftri^liniftramanurcpclIerejdcxtra ueroalli^ —' cere dclinquenremjnon ut Helifeusqui uinlcp manibus pcpulit mi^ ii.itrumruum Gch:fì:NIecp ut Rabi lofiie Ben Praheia,qui fìmul una& akeramanu Nazareurn repulit Icfum.CümcUim lannaiRcxinfurorcm adaclusjtrucidari iuilcricinagiftrosjabrjc Rabi lofuc, fugam arripicns in Alcxundnam Acgypti. At paulopofl: deferuefccnte ir.ni Rcgis furore, ad eundcin Rabi lolliam fefcrip(ìt S;mon Ben Sota denunciando,q?tem pus expoftularcc , ucfanctam repctcretHierufalcm , Cuius monitispa» rens mox iter Hicrul'alem uerlusarripuiCjCuncp in ipfoitinere fpicndido quodam receptus fucric hofpicio,dicebat: O quam decorum ÒC cpobleJ c1:abil:liofpiciumillud. Tunclefusdehofpicri matrona ma^flruloqucn temevi IlimcTs:Oculos,inquic,habetrqualidos,feu ro:Ìjdos.Cui Rabi: Vir fcelclleinquitjdc tali ne turpidinecogitasC Ac eucftigio, qusdringcntarii tubarum concrepitu cum anathema proclamari iufìit qui,ct fi farpcnumc roabeoueniam.incjj priftiniidifcipulorij numerurelumipopofccrit,mi> nimetamenad indulgendum inclinari potuitmaojftcr.Paulodcnicp poft (^dum Rabiipfe orationi uacaret &r lc<fiioni,audi Ifrael C ^ magifìru Idiis ex integro accefTitjqui uidelicctmagiftercum p'acatoiam animo, pefentis uotocondcfcendcre inftituifTetjCicp manibusnitrarct,utufcp ad fincm b (ft onis moram rr. heretjefus autcm manuum gefticulationem , quafi piiHir Se indignationis nutum exifl:imans,protinus indignabundiis dans terga abiic. He continuo lacericium ercxitlapidcm /cumcp idolatriate cultu adorauic. CViem cum Rabi inflanter ad pcx?nitenciam,&r ad uere pictatis cu*cum hortaretur,pertinaci fronte renuit, Aflcrendo fedidicifie a magif (Irò,9 qui populi mulcicudincm ad prcuaricaiidum inducit,nulla illi pai
nitcndi
flitcndi rclinquatiir facultas, Mar autem recenfuit lefum Nazarenum magica cxercui(Te,facmora inftigaflè,8^auero crcatoris cultu auertiflc mulcicudinem Ifracl»
RICIVS.
aVodautcmdelefuNazareopafiTo fub Ponrio Pilato, Saluatorc noltro hic minime fermo fìt,facile eritcognofcerc,quando Ponti) Pilaci tempora a lanai Regis temporibus longe,&: ul^tra centum annos di^ flare monftrauerimusjannai cnim([ut codice berachos, capite matutinac orationis cradicur) crac lonachan Simonis Machabei filius>qui dC Hyrca^ nus (ut decimo tertioantiquitatum lofephilePitur) nucupatus eft,Si igi# tur ab Hyrcano ,fcu lonachan Machabeo,(èu tannai ad Herodé Pontiùcp Pilatuin tempora colligis,circiter decem et centum annorum interftitium repcries,unde facile reuinces,non eundem efle lefum Nazareum auditore Rabi Iofue,&r lefum Nlazareum paffum fub Pontio Pilato Chriftum & dominum noftrum. Efto,ut ca?ca iuniorum Ifraelitarum peruicacitas coiitenditjcji lefum faluatorem Talmudifta hicinnuat, confentaneum tamen el1:,ipfum Talmudiftam erroredeceptum fuiflèvQiicmadmodum &illc Architalmudcus Rabi Ekiua,m^nisfapientia èc uitaccelebritate omnium teftimonio uir,qui pfeudomefliam,uc pauloante commemora # uimus,can^ uerum humani generisreftauratoremcoluit,&:eàdemfaI# lacia & ignorancia: cah'gine Chriftum Nazarenum uerum rriundi redem^ ptorcm,pfcudo McfTiam iudicauitiNiIigitur mirum cura ca?cus cacco da cacum prcftatjfì ambo in foucam cadant,
TALMVD.
aVacricur a Rabi Simonc,quando fcribitur,Aufertur ab impfjs lux, 6<:brachium cxcd[fumc5tringetur,Clyidcftquod literaain (ftionis	Odsftjabimpris^extraah'arumlitcrarupendeac fe^
riem.Rcfpondetur,q? qui in hoc infimo caduco orbe, inops fuerit, ops quocB reddecur in luperis,
RICIVS.
QVandoAin 3?Iitcraper fyncopam tolh'turcmediodidiionis Mer faim Q ut in pra:di(fla claufula Hebraico exemplari legitur ') remaf ncc IVl2re(ìm,&rtuncdi(flio,non impios/ed inopes fojiat, inopia uideh'cet mcntis.Qjiandoenimmcnsipfahumanatorpefcit, ÄTcaducae machina: pulchricudincm minime contcmplatur,nec confydcrat,inops cfficitur, & ignarusrerum archanaruminfuperis , Vnde in impietatem, &huius&r fiituri facculi mifcrialabituriinuifìbih'a enim dei ,inquit Apoftolus ,a crea^ tura mundi,per ea qua?fačla funt,manifeftaconfj)iciuntur,Quj igitur ma nifcfta,quefenfui in hac caducorum machina (ubiacent, non aduertit, is utic|j,necinuifìbiliainiupcrispcnctrare meruit.Tu autem attcndc,quot in ipfo fcribendi modo, èC Hebraicarum h'terarum contextu larirenc charif^ mata,qua: ex folo Hcbraico exemplari cfoceri 8»: intdlipipoftunt,
TALMVp.
g Duo
T^Vo Ifràclitariim (^iic recenfiicrc Magiftri de folcrtia 8C perfpicatia R^' ' J-^lioriim llracl commcntantes} capti erant m monte Cai meljquoiyin tcrrdiqua itineraria colloquia dicebatunusaltcrijCoicčlo qui nos prc^ iuit cainclus ,in altero oculorum careat lumine,& iiì una, quibus onuftus eìl,lagcnarumdcferatuinum,in altera oleum :duoruminfuper qui dudat camelum,unus Iiraclita,gentiliseftalter,Tunc captorilloriim fcquesiici? ftigia,&!: aulcultando colloquia: Hem,incjt,durc cer uicis popule unde naC' Sč qua temeraria coniečlura hcc per uos narrata pra-iumitis CRefpondcc, cj)in uno oculorum camelus careatlumine,cxhocperpendimus,qnsin uno duntaxat uia: Sc tramitis latere herba depalcicur, alio uerohuerc mi mime.Rurfus,cum guttularumdelagenis ftillantiumjhasquidem ad pro fundum ui^ demergi,illas uero luperferri cernim usjunam ideo elei, altc# ram uinicliclagenam comprehendimus, Horum uero qui duclantca^ mdum,quoniamunumimpudcnterinipfotramite, alterum uero extra femitam ,&:latibulouentrem leuareconlpeximusjunum gentilem,alte^ rum Ifraelitam cognouimus. Captor aiitcm de hac reccrtior fiericu^ piensjdat fé in pedes , 8čcanielum,eiurqj comitesceleri pafTu fequitur, qui ut iuxta captiuorumdid:a rem ipfam ad amudim fìcefl'ejtantamfp corum perfpicatiamiumma cumadmiratione cognouitlètjambosofculo pacis (alutat.,muneriburc^ SC libertatccondonatjatcpcum gloria,&hono re patrio folo reftituic.
DE ALUS CLVIBVSDAM CAPITVLIS
lečlu digna excerpta, - -
aViilhca fibi improperia fìlentio pertranlìt,mille ,qucciimminét,
mala traniìbunc. Septem lubrica non prazeipitant innocentem, At uno obruitur impius. Dum coniugum fernet amor, fuper gladi)la^ mina accubant,quo repente , eosfexagintacubitorum cubile no patitiir. ScribiturjRexiniudicioerigitterram, Svuir primitiarum dilTipatcam: quali dicere uelir,[udex,qui opibus ut rex abundat ,erigit 8č roborat tcr^ ramili autem inopsCut facerdos qui primitiarum mendicitate uiditat) fueritjdillìpabiteam. Qj.iiimprobum in urbeiudicemconf}:ituit,pcr^ inde ac lì idolum colendum plantaflet in Ilraeljreputabitur. Vrbcm,cui unum ex liisdeccm defuerit^nullusfapiensinhabitet, uidelicctiudicucob kgiumjeleemofynarum promptarium,Ecclefìafl;ica'cdcs,balneum,locus ad requifi'ta nature,medicus,flebotomator,icriba,macellarius,erudicor in fantium. Eo tempore quo duxerat Pharaonisfiliam Salomojdcfccn? dit Gabriel,&:harundinemmariinfìxit,undecxortuscfl:rcopukis,(upcr quo ftrucflaeft magna urbs Roma» Primo ait Marfutra, Tradita cftkx Ifraeli ,chara(fterc hebrxo, idiomatc uero (anelo,que Efdra?tempori'/ bus in Arameum idioma ,5<1 Aflyrios mutata eft characleres. Pau# lo uero poft, characleres Aflyrios retinentes,fancT:u elegerut fìbiidioma, hebreij charačlerč,Arameijcp idioma relìqiiétesidiotis.Per idiotasaudiü turjfecundü Raii Hifta,Chufini populi,qui fimul creatore timent ido^
laco«
!a colunt. Rabi uero afFirmac,a primordio ciTd5,quibus SC nunc fcribi 4 turcharaderibuSjdacam&conrcripcamfuifìfelegem.Ex IfraditaRz uero pracuaricatione in aliud mucatam eìFe fcripturac genus,qüibus icerum p^ nitentia dudis priftinum reftitutum eflc charadcrcm, Rabi uero Simon. Eliararis filius,nullo Un^ tempore ncC loqliendi ncq^ fcnbcndi modü mu tatu fuiflTe aflferuit.lVIulierjinqt RabiSamuel, informe quidd5 eft,;&: pro# pterca nullimortalium adco ftabili adherét fccdcrejiìcut illi, qui eatn forf matumorganumuefeceric,qd perprim5uÌR2,maritumqjpérfìcitur,ÌSle<: uir moricur nifi uxori,necp uxor nifi marito. In adagio eftjtametfì fepté nio fcuiatpaflim per orbem famesjminimetarnen oftiii tangituiriqüaüis arte periti. Quicunc^ addic minuit. Diues qui diuicrjs non fruituo mus eft fuperaurii accubans. Qi>odin literariafchola tracflant iapicntesj proderenefas.Vnde quendam difcipulorumjqui nonnihil archani j ante duos cum uiginti annos,inliteràrio cocnobio traditi prodidcrat,protinus{ expulit&TeliminauitRau Ami. Medicus Tyrisnomine.Nulläin^tuac^ cäjnecp porcam Alexandria abdilci padunt Aegypti] ,quin primo ei iiiiU uam,nc cócipiat,crLincet.Scribit,VnaIoquutuseftdeus,duoueroàudiui mùs,quia ex una eadéc^ facri elòqui) claufula uaria documentu ačcipimuš ex pluribus uero claufulisjnun^ unu idemqj intelligimus. Mulielr ere ^ (flis ftans pedibus inhabilis eft ad COrtCéptQ CSaltiliellcm nihilominus Se^ rubabellis parentcm Babylonie carcere hac lege concéptum aifìrmantjEc proptcrea,Scrubabel nuncupatur^quod reminatum,gcnitumue fuerit Ba bylonieCCuipropriumeratnomcnNehemiasHachaliàrfìlius, Vinüet fecrétum, cum uni5 intrat, altcrum cgreditur» Mortalium facies (^ut tra dunt Magiftri) non eandem adamumm forciuntur imaginem,ncdum ii^ rtiis alteriusuxorem uel domicilium uidet fplendidum, ßbi uendicet, 3Č fuum effe contendat.Quibusueropötiflimum iuxta fententiam Rabi Meir^ fìnguli hominu,unus ab alio differiitjfunt tria,uox,effigies,et cogi^ tatio. Mundiconditordeus,fextadie uìtimam creaturam fabricauit ho^ minem, Architriclini iaftarjqui prius cccnaculo ftrato^aptata menfa jet o^ pipare iam cuncftis paratis jconuiüas ultimo loco intrcduccre folet, Cui alluditillud Salomonisdicens,Sapientiamulierum acdificauit fibi domu, cxcidiccolumaas fèptcm,immolauituiclimas fuasjmifcuit uinu & própó fuit mcnfam ruam,mifìt ancillas fuaSjHcc ibi .Mulierum namqj fapientia edificans domum,menfuram feu metrum oftcndi.t conditoris,quö condii dituniuerfa.Columnasquasexdditfeptem jfcptemfunt dies pr/mordrj, uiclimcjlimphatum uinum,&:menfa,(ùnt maria, flumina,8(r quicquid in huiusfeculiufumuenit: Andllaj,quas mifìt, funt Adam Sc Eua » Ter^ ra qua fabricatus eft prothoplaftus Adam ex uniuerfa terrcftri machina ( ucplacuitRabiMeir)coaceruata eft» tefteillo Pfalmorum .Informe meum uiderunt oculi tui. Oculiautem domini,ut alibi fcribitur, in uni^ uerfum terrarum orbem feruntur. Rau Ofia primi Adne corporis tru/ cum,de terra Babyloniac, et eius caput, de terra Ifrael, reliqua corporis
g rj membra
fAR.RA<30 EX TALMVDICO membra,de alps mundi regionibus copacfla ccnfui, Duodedm »inquic Rau Aha,bore fune diei,quarum prima coaggcraca fuit terra Ada^/ecun da fačlum eft informe,tertia protenla funt membra, quarta iniečla eft ci anima,qnca aflurrexic in pedcs,lcxta nomina rebus imporuit,fcptima data eftfìbi cónubio Eua,odaua thoisz afcéderut duojdcfcéderutjuero qrruor,. nona traditu eft libi praiceptum, cuius pra:uaricator decima hora fadiis eft,undecima iudicabatur,duodecima denicpparadiio detrudebatur , èC abiiCjUC fcnbiturjHomo in honore non pernočlauit.Nullam in hominem uim habet bcftiac,nifi homo appareat ueluti iumentum,q? fcribitur.Simif Iis faclus iumento dciolatus.Prothoplafti Adac ab uno ad alterum mun 9 di cxtremum,ftature magnitudo erat,cum autem pracuan'cator fadusfue rit,eum creator per manum (uprapofitionem in minus redegit. At fe^ cundum Rabi Bliazar,prothoplan:us Tua proceritate pulfabat firmamen* tum. Primi Ade, Arameo idiomate (^ut placuit Rabi Iehuda)rcrmo erat. Cui, ut tradit Refchlakis, gloriofus mundi conditor omnium 'fjcculoivge nerationeSjfi^ quolcp ueritatis Sciapienticuirosoftendit. Inhcrefìm(iu xta kntcntia Rabi lehuda) lapfus eft primus Adam. At,l'ccundù Rabi U iaac,inhocdehquit,q?enutriueritprafputium. Rau Nehemanhunc de* liquiffc atfirmat,cj> primam omniu rci^refpuerit origine. Eifdem facra^ R:litcrai^Iocis,quibusherecicoRiprauitasprotcruire,& ad alieni ienlum literaz fonum retorquere nititur,ftatim refponfìo rubne<rtirur,qua illorum pcruicatia retunditur.Scribitur ut pote ^ faciamus hominem ad iraagi^ nem noftrà.Qjjo deoR? pluralicaté herefis contendit, id auté falfum con* uincitur exeo,quod moxlitera fubnečlit.Ec creauitdeus hominé ad imaf giné ruam,quod expreflfam dei unitatéinfinuat.De his hadlenus.fequitur copendiolum Mifchn^in codicemfcnatorumjdictumfanhedrim.
COIVIPEKIDIVM MISCHNAE IN CODICEM
renatorum,dicflum ranhedrim,quca quibus fenatoEjzordinibusfìiit iudicanda. Caput primum.
EOrum qucin iudicium ucniunt,qucdam a tribus diffì'niuntur ìudiaV bus,ucca quebonacocernunt Mämonis.Alia iudicanturperfenatum unius Se uiginti coiblum,ut funt ea,quf perfonam criminahac^ iudiciarc* fpiciunt.Aliaiudicanturpermagnum Hierofolym^unius SC fcptuaginta fenatorum con(ìlium,ut ea quae ad unius tribus multitudinem,preudo^* phetam,uel ad magnum pontificem fpečlant. Alia primo trium trada tur con(ìlio,euentilanturf^ exinde per quincp,abroluuntur deniq? per kf ptem,ut menfìsembolifmi 8C annorum computus. Ah'a,utpotemanuu impofitio,ad iudiciaria fenatoriaueinfignia conferenda, aguntur per quin cp. Alia iudicantur a deceman quorum numero unus computaturfaccr dos,ut uenalium feu redimendorum agrorum precia,&r cantera idgenus.
CLVIBVS OBSTRINGITVR, ETÀ ClVIBVS immuiiis fìcPontifcxmagnus,&:Rcx.Caput,rj.
Poiuifcx
CODICE •	CLXXIX
POntifcxmagiiusiudicatS^iudicacur. Teftimoniumdicic j&C'dceo dicicur. Difcalciacionis legi cum defun(fli fratris fui uxor?, obnoxius eft quemadmodum S>C fracer defuncT:i,eandem lege cum pontificis uxore adimplec. DefunAi pontificis uxor fociatur connubio poiitificis fracri, fracris ucro defunčli uxor noniungitur connubio pontifici. Pontifex n5 comitatur funus,necad filicernium leu funebre epulum,humi utccteri luj> gentium, recumbit,fed paruceinfidet fedicula^jcuncfla multitudine humi confidente. Rex uero non iudicatjSč minime iudicatur. Nullum dicic tcftimonium,nec^ de eo dicitur. Difcalciationis legem non fubit, quaiil etiam cumciufdemdefuncfliregis uxorefrater minimeobferuatNon iungitur matrimonio defunc'ì:ifratris,necfrater dcfuncftircgisuxori , ali> terius tarnen regis dcrelicfla; uiduaz regem fociari Ikec. Funus pro arbi ^ triocomitatur,adcp funebre epulum in fubfellio quod cubile fortuna: nonnulli uocant]) recumbet,Sč uiiiuerfa multitudo refidet humi. Bella gerit arbitraria, magni (ènatus confenfu. Macerias (['utpatens fibi fiat i^ ter^ ÒC quafcijcjj ftrucluras diruit pro nutü* De militij pra^dajipfe in pri^ misfibi partemreleruat. Plures^decem&Todlouxores non ducat. E^ quorum copia non maior fit equeftris eius ordo rcquirat. Argenti quo^8^auri cu mul 5 aggregare non fit follicitus ,nifiprout militiar/S^ reipublicacufusdepofcit. Legis pentateuchum fibiconfcribat, quem fe# cum foris retineatjSd in cafl:ris,ac domi collo appenfum referuet. Regis in equitare equOjeiufcp infidere folio non licet,regali quoc]^ uri fccptro ncf-fas. Regem capitis abradentem capillos,&: in balneo nudum necp adi ^ re,nec^ intuerì licet.
aVALI PACTO ELIGENDI SVNT IVDI^
ces.Etquibus modisfieripofTint reprobi teftes , èC iudices, Et qua lege examinandi fiilC teftes. Caput tercium.
IN iudici^s mammonis,qua; definiuntur a tribus,uteruis Iitigantium,u^ numeligitiudicem,8čambo iudices eligunctertium. Quod filitigantcS proprium,aut alter alterius parentem,imo & inertes rudefc^ bubulcos in iudices admiferint,non datur illis poft latam fentétia recufandi iudices,auc re^pbandifacultas. Reprobiautem fiunt,quicuncp impietatis, aut turpis, feu iniufti lucri nota tanguntur,uideliccc qui taloRz Iudum,qui focnus, auc uenatorium columbarum uolatum, quicp remifilonis anno mercatur fru^ ges,8č fimilia exercct,liorum enim nullus ([fi nullo alio magiflerio uel arti (tuduerit^ ad iudicandum,8<r teftimonium perhibendum admittitur. Confanguineisquoqp&afFinibus,neciudicarc nec^ teftimonium dicere fas eft. Sodales hoftes teftimoniij quidem dicunt,iudicant nero mini^ me. In teftium uero examine,primo in feceflfum uocatur grandeUÌor,feu dignitatepraeftantior,qui nifi ex uifu,uel debitorisorc mutui ccrtitudinc affirmet,irritum eius habetur teftimoniumtPrimi autem teftis pcra(fto a xamincjfuccedicalter,cuiusdičlafidi(fi:isconcinant prioris,mox rem
g irj pfani
pramdircuauntiudices,&iiixrapliinum fentcntiam i'udicium abfoluuf. Lata ucro fcnccntia dcbitori,triginta dierum ad opponcndum fpaciumrc^ liiiqiiituriquibus tranfačlisjnihil ddnccpsinoppolìcuni lentcntia? admit# cicur.Parilegequum dcbitor,abroluta iam fcnccnria intcrrogatus. An aliV quid ad contradi'ccndum habcat -r" fé nihil quod opponac habere refpon« dent:(ìcxindcquomodohbet aliquidin aduerfum (cntentiacisconftarefc cericjiiullacemis lacsciam fcntentia: uigorem rcfcinderc poterir,
aVAE INTER MAMMONIS, ET PERSONA^
rumiudicium dii'criniina, Qj.iis ienatorum modus, de ordo. Cap,iii).
MAmmonis caufariudicantur a tribus, pcrfonariim nero fcu anima# rum adiones per trium Sc uiginci fcnacum dijudicamur, Et in cau* fismammonis nihilinrcreftpriuslcntcntia? profcrantur corum qui cojw dcmnancjueleorumquiiuftificant. Inhisautem qucpcribnam (^icucm minale iudicium ') conccrnunt ,prius fententise pronùciantur iuÜificantiü, exinde corum qui condcmnanc. Illicßueadiuftificandum ,fìue ad con'/ demmandum (acis eft unius fuperancia^Hic uero unius fuperantia iuftilì^ cacjduorumuerocondemnat. Illiclataiamfcntentiahaudrecusadcoiw demnandum^iuftificandumopponerelicccthic uero abloluta fenten^ tia folum ad iuIlificandum,non autem ad condcmnandum obricereadmic ticur. Ibi data eftomnibus quantulumcumqjiuniperitis argumcntan^ didoccndiucjscquead condcmnandum ficutad iuftificandum ,faciiltas. Hicuero,id folumadiurtifìcandumpermittic. Ibi eidem qui fuafìcaclcó* demnadum ,fas eft ,uc exinde fuadeat iuftifìcandum.Sic ediucrfo,quipn> mo ruarcraciufi:ifìcandum,poteritdeincepsdocere ad condcmnandum, Hic ucro ei qui femel docuitiuftificandum,minimelicet fuadcreexindc.id condemnandum. Ibi examen pcragitur luce diurna, profcrturcp fentó tia tempore noclurnOjHic uero (òlum diurna luce cxamina SC fcntcn^ tfas abibluerefaseft. Ibi cadem die caufasdifcutiunc, 8>C in quodiiisop; pofitorum léntenriam ferunt.Hic uero codcm die examen pcragiciir,&iu ftificatrix fenrenria pronunciatur,condcmnatriccm nero Icntcntiam po? ftcra,& non cxaminis die abfoluunt.Quo facftum eft,ut (abbati cuiusj cuncp folennisdieiprofcftocaufaruminhibcantur examina. In expia^ tionum pollurionur^ ritibusdefinicndis ,primopropriam fentcntiamcx plicacpotiori nomine iudexjn iudicrjs ucro pcrfonam animamcp rcfpici'/ entibus,primo pronunciat rententiam,dignitatc 8C fapicnria pofterior. Omnes profclitijetiam SC fpurti idonei funtcaufas determinare mämonis, animarù uero iudicia abfoluunt duncaxat facerdotcs S^leuitsc, nccnonSi facerdotum affines Ifraelita:'. Senatoribuscòfcdcndi mos erat fcmicircu li inftarjUtfefcmutuo intucrcnturprorpe<n:u,duobus(uno .f.adcxm's fo nacoi^,altero a (Iniftris} alTiftécibus fcnbisjcondemnatiu ec iuftitìcatuiuni
.... fcripri^
lìrripcitantibusdicfla. In fenacorum bafilica trcs ali] "aderant ftudioforU fapicnnscordinesjquiomnes i'uxta cuiullp pritcellenciam gradatim con^ fidebanchumijexquibusnonniilli adfcnacorium dum res eXpoftula^ rcc ) ordincm promouebancur,ica q? uno de primo trium ordinum in feß natoriuraordinem iuf¥e(flo,alius€x fccundoordtnelocum fubibac coop^ caci in collegium fenacorum,mox cc alcer ex ccrcio ordine locum fupplebac in iccundOjSč alius dcmum de populari aflfumcbacur conuencu, qui uices agerccin ordine tercio.Qiio fadum erac,uc uno de fenatorio ordine amo^ co,(iuguli aliorum criü ordin;.im,uno gradu alcius confcenderenc, Ters? ror incuciendus eft ccftimonium dicencibus in caulìs perfonalibus, ne fola a:ftimacione(^quancumcuncppaceancindiria^nei: alccriusccftimonij.ore, uelueridici hominisrclacujfcd folauifus cercicudine acceftariprdumanr, de rigorofoqj cxami'ne,quo illorum diTcucienda,euencilandac^ funt dic^a, prcmonici (ine oporcetiqjqj longo nimirum inceruallo diflanc iudicia per# ibnalia,a iudiciis mainonis.Clyi cnim falfo ceftimonio qiiempiäcondem nacmàmona:,purgabicur quidem a culpa,fimämonisfummam refticue^ rie innocenti, Infoncisuero fanguinisefFufìcrimine.non liberabiturpfeu^ doceltis inasccrnum, Quienimunicam irradliccpcrdic,aucun{camfer^ uac aniniam,perinde ac fi mundi machinam perdidiiicc, icruafTecuc iudi^ cabitur. Maxima inefFabiÜcp laude digna eildiuina folerciajhomo nam^ fiuno modulo innumera depromacnummifmaca, eandcm adamuflìm lìngulaeffigiem referunt. Ipfeuero omnium (arculorum codicorjuafbum Swimmcnfummorcaliumgenusunico prochoplafli Ada: modulo cfFin« ' xic,quorum nec unus quidem alterius praccifc adumbrac imaginem,
aVA LEGE EXAMINIANDI SVNT TE-.
ftcs,proferendacß fit in iudicio fententia.Cap.v,
CEpceminquificionibus examinantiir teRimom'um diccntes »tiiddicec, *^Cìuoiubileifepcenario,quo anno,quo mcnfcjqua mcnfis ÒC quahebdd madcdie,quahoradiei,0čquoinlocofači:umuiderint. InccrroganCur in^ fuper,an fceleris reum cuiasefleccognouerinr,eumq?uc abilincrcc a cn^ mineprcmonuerinc,Ecde idolacria intcrrogarur,quodido!orum,& quo culcu adoraueric. Inquifitionum SC inccrrogationum non cadcm lex eft. Si enim inquificionem aliquam Te unus ceftium nefcire rcfponderic, irricü €ncceftimonium.Incerrogacionemuero,fiunus,imoSc:duoccftiri feigno rare a(rerueric,ualidum nihilominusacceptabileqjcric rcftimoniu. Apud incerrogacioncs camc, paricer SC inquificiones,fi alter alccri concradixeric, uanum eric ceftimoniCi^ Si unus ceftium aliquid ad iuftificädü,ucl quifpia de ordine ftudioforum fapiencia^nonnihil ad condcmnandii in mcdiii ferre uclic,non dacur illis diccndi facuIcas.Si ueró unus de illorum ordine, fealiquid,quod iuftificec,dicT:urum fpopondcricjdacur illi adirus,ciq5 mox incer fenacorum confcflum fedem collocanc, nec ufquc adconfumacio/
g ìii) iicni
hem illius dici,ulliim de fcnatorum collegio abirc finuntjqui fi auditu digf naproculenc,aurcultabiturilli,qiiemadrnodum &Iipfìmctquiiudicioexj> ponitur adliibcndsc funt aurcs,ii ad fuiiuftificationcm auditu dignacomc morec.Si igicur ca,quc latis funt ad iuftificaiidum attulerint,ftatim inimü nis relinquicur. Sin utro minus fufticicntcr ad iuftificandù declaraucrinr» in poftcram dicm icnccntia: pronuntiatio luliDcnditur, SC interea feoriuni binijCriniq? lenacorum rem ipiam intcgrailla nočlc reuoluunt,uihoabfti^ nences tota dieilla,iiO(ftuqj,ct tenui uičlitantes alimcnto,Matutino tempo re pretorium rurlus ingreill ,pferunt lententia,5d primo qui iufl:ificant,cx inde quicondcmnant.iSIcc il]i,quipnusiun:ifìcauent,fasellutdeincepsco dciniict,licectaincnilli,quipridiecondemnauerit,utpoll:cradie iuftificet, Siigiturexuigintitrium fcnatorum conuentu duodedm fuerint iiiftifi^ cantes,3<r undccim quicodcmnant,ftatim impune abfoIuitur.Siautcme« diucrlb duodedm funt qui codemnant,&;^ undedm qui iuftificent,aut un; decim iuil:ificantes,undccim pariter qui condemnant, £>C unus feie ancipi* tem.ignarumv"]? ferenda: lententiacamrmatjtunc geminatim adufqj lep; tuaginta Ö(:[:unum fupcraddunturpnorinumerolenatores,quorumfi tri g(n:afexfucrint iulLficantes,& crigintaquinqj quic5demnant,{urtificä; tem fententiä^pnundänt.Si aüttriginta fexfucrintquicodemnantjtrigin ta Sc quincp qui iuftificat,cuc inter fe rem ipfam pcnlitat,atcp reuoluütjq* ufcKunusdinicBcondemnantium fententiscadhereatiuftificantium.
aVA LEGE POST LATAM SENTEN; tiàiri iudidum excquuntur,Cap.vi.
ABfoluta in coden^nationem fentencia,mox a pretorio ad fiipplicij& carnifidnclocij morirurus ducitur.Atqjinterea pretori) ianitor lin^ tea,quc re')leuarcntur,in fignum manugerit. Alius uero prociil a pra: torio inlidit equoreo eameninteruallo,c|uidcre poiritianitorem,quicüIin teis ad pretorrj ianuä ^fpccflac,ut fi eo tcporis fpaciojquo ad fupplidürcii usdudcur,quisad condemnatiiufl:ificatioem,n5nullaiurismonitaiii me diü ,pducere prcfumeret,illieo tolleret in fìgnu Iincca3quibus,quiinfìdetc( quo profpecflisjconfcflim iudiccsli(n:orefcpcommunefacerct,ut paulilper gradii (ìlìcrentjcondemnaticp fupplicium fufpenderent. Sic uti(^ S^ipfe mortisfubiturusfuppljtiü,fi'quic^adfuiiuftificatione fc didurü ^'»mit; tat,etia iteratis quatuor 8<r quincp uicibus redudtur ad pretorili,dumodo auditu dignii ^pnunciet.Si igitur quid fufficiens ad iuiltficandij ab eo accc pefintjin cStrarium uertünt fententia,&f quem pauloantedignum morte iudicauerant,nuncimpuneabfoluunt.Siueroniliuridicuàd iliftificandü deprehendennt,itcrij ad fupplitiü reij educunt,preeunte prcconc,qui pro mulgat clamitadojhunc reum duci ad lapidandtiob tale comifTum ab fo crimen taliijtaliumue teft.monio. Siquisnönnihil adeiusiuftificationc fe habere prcfumar,accedat,&^ in mediii^fcrat.Cijcpadcarnificinelocijdc^ cem fere cubitorü interuallo perueniat,comonctur uc confcfTionem (pro uc falene iudiciomonturi^peragac,Omnesenim qui confitenturpartera
habent
habcnt futuri fxculi ,qui fi conficendi ricum i'gnorat/atis erit di'cere,fit mh hi mors omnia pcccatorum remiirio.Qiiumcp^ppius quatuor.f. cubico^ rum fpado ad carnifidne locum uenericjtunc fi mafculus efl:,nudus,&: fe^ more tancüted:us,ßfcemina,uefteinduta ^dudcur, Lapidacionis uero locus,fručlus erat geminata iiominis (Natura gdidor folojquo unius teftiu impulfu prcdpitabaturreusjad fubftratam humi fiIicem,quo predpitio fi nondum expirauerit,contimio alter teftiii irruebat in eius pr^cordia cü Ci^ lice,quoičlu ii necdum morti cefleritjuniuedatuncaftantiummultitudo lapida ia(flu mortis intulit coplementum. Senatorum collegio minimeli^ cebat cadcm in die ad mortem codemnare plus uno. Lapidious iam obru ruscófdtim appendebatur patibulo mas .1". non focmina.Sufpendrj uero modus erat ut tignus infigeretur humo,cuius fummitati fcmifurcatij inlcr cumligneolu erat,quo cöplicatis manibus ipfc fufpendebatur reus,At Ra bi lofii tigno (^macellatorum more^innixo paricti fufpendiij fieri uoluit, Sulpeiidio peraclo patibulo cadauerdeponitur, Sč leorfum cum reliqnis iudiciali fupplicio interemptis,tumulo conditur,quourque abfumpte line carncSjtunc nudacollcčla ofla ^prio patrioue fcpulchro reponuntur.Ex<j inde dcmortui cofanguinei afFinelcp iudices èC teftes adeuntjcilqj dät uer^ balaluttSjdedarltcplenullum^ illata morte odium aducrluseosgerere, m rciflo iudicio SC ueridico teftimonio cučla gačta elle plane cognolcant,
DE aVATVOR IVDICIARIAE MORTIS GE#
nenbuSj&quidelinquentiumlapidibusinterimuntur.Cap.vf].
aVadruplici genere lupplici] iudicat Senatus,lapidibus,inccdio,gIa^ . dio,&laquei(uflFocatu,Lapidandiautemritum,iapauloate dicfla oftendunt. Incendt) uero lex cfl:,ut fimo adufcp afcellas intrudatur reus,cu iuscollo duru infjciunt linteum,leniorilinteo circumuolutum,exinde duo, unas .r. hinc,alter iftinclincei ftringunt circumflexumjquoufcp fpiradi ne cefficate coacflusos fuum hiatuaperiat,cui mox candensmetalli ftilus im^ micficur,qui precordia SC uifcera penetras,illieo (piritum uitac cxurit ar# dorccofumit. Gladi"jautémorscapitisamputatuinflioicun Laquei fuf? focatusjduroquo«.^linceo circumuolucoknioripcraoicur,non folum adf ufcporis hiatum/ed quoad cxtinguatur(^uckiti conclula flània^uitrc ipi^ ritus. Alrj uero alio SC alio mortis códemnancur lupplicio. Nä lapidibus obruitur,quicum matre,cum nouerca,nuru ,acc]jiumcnto inccftum fla<? giciumcp perpetrauit.Sic èc blarphemus,ct qui de lemine Tuo offcrt idolo Molech,qui fcifcitatur fpiricum Cu, & ledani, fabbadprophanaror,qui parentibus maledixitjdefpofatcpuellccorruptor, iiiftigatorad idolorum culcum,ciuitatis auer(br,maleficus,S(C filius prcuaricacor, Maleficum uo^ cantnonpra:ftigiatorcm,qui (ènius illudit, fed qui mala facinora rcipia exercec.
DE IMPIORVM,ET IVSTORVM MORTE,
de fomno,uino,& quicte,qui,&^ quomodo protcgendi fune infontcsab impictace-perfcquentis» Cap. viiiv
FILIVS
Flliiisprcuaricator non omm'no ex ipfa inftaci culpa traditur morti, fedi ad ti :gicio(ìora prjcauenda in pofteru. Mors .n.impiorü 8C fìbiprg ftabilis mundo,Ediuerfoiuftorü mors & Tibi 8c mundo damnupa* ric. Somnusuinumqjimpiorijfìbiprodcfl:&: mundojuftoruueroecóo trario. Träquillicas impiorS fìbi & inundo npcct,iuftorum uero quiesiu« uacucrumcjp. Tutadi ilinc,quosaliquis autincerficicndi ,aucinnaturalis turpicudinis Iibidinc/cu defponfacamjftuprandi animo perfequitur,€ti3 Q1Ì fecus fieri non poflTec^cum inceritu & ncce perfequencfs.
CLVI lNCt5NDIO,aVI GLADIO CONDEM^/
nàdi,qui abfqj ludiciaria lencentiainccrimendi,Cap. nonum.
IVdicancur incendio,qui marre cum filia,quiracerdotisfiliä,qui ^pria, ud uxoris fìlia,qui fuäjucl uxoris ncpicm,qui focrum,uel ^locrumcog lioucric. Gladio inccrimuncur,homicida,uiri aucrlorcs,qui ad idola cof lentia urbem coinquinac.Homicida uero minimeplecflicur gladio,nifi is, quem iugulauic,fueric Ifraelita,tamctfì uno tm menle nacus,qué tri no ex euentujfed ll:udio,8<r his telis uel iaculisqucapta iunc ^ morte infercnda, duiduorijgenerum mortis reuseft,altero grauiori.i,tatù afticitur. Qui ^ mortifero.r.criminejfemel quadragenis uno minus uerberibiispccnam luit,3<: in idčex integro crimen ^labitur, etiä homicida,cuius faciniis non omnimodis teftimonr] coditionibuscoftare potcfl:,talesad angiiftiim,& uix homunculi ftaturcjintruduntur ergafl:ulum,q nec accubare,neqjlcdc rejfed pedibus tm ftare pofTitjeifq^ nil,preter ordeum alimeti permictitur, quouitjjuenterincumcrcatj&Cuiicera er5pant,ac miferadenicp morte in'/ cereac.Hominéqui turribulum,autid deni(^ facroru uaforum gcnusfur^ co rurripuent,uel Tetragramaton nome blafphemaueric,eucftigioinfcri# mere licet cuicp pietatis emulo. Flamequi pollutus lacrameta tra(ftat,n5 adducitur adiudicium,ièd eum eledi iacerdotum foris extra atria templi cxcerebrant. Alienigéna,qui in fančtuario facra miniftrat^non humani, ieddiuiniiudicijmorte condemnabitur.
avi LACLVEO SVFFOCANTVR,ET DE
triplici Hierofolymitano fcnatu. Gap. X.
LAqueo rufFocatur,qui uerberat parente,qui hominem Ifraelita furto abduxi't,renatuirel3ellisrenex,preudoprophcta,idolorumuatcs,ad^ ulter,S<f tcftes qui aduerfus facerdotis filia falfum de fornicatione pcrhibét teftimoni Ti, Si qui ipfam facerdotisfiliàcoingnat.Tres Hierofolymccrät renatorum orduies,unus ad oftium monticulidomus fančluarij >alius ad oftiùatriijtertiusin ipfoatrrjpenecrali quadratisftrudolapidibus.EtC]« quid ambiguij,exrricandijcperat jg uniuerfumcouentum irrael,primo re ferabacur ad Senatij, in oftio mSticuIiagente: g fi minus id enodare noue rit,ad fècundum in oftio atri] ,^ceflerunt ordinc:qui fì nec ipfe caufam de finire pocerit,tunc omnes pariter adibant tertiu,qui in atrri pcnetralibiis, quemagnumrenatorumordinernuocat,cuius traditionibus 8C decrctis, abfqj ulla cocranicentia.prcftabac obfequium tota multitudo et fy naloga
Ifrael»
r " -GÓDKR ' r - ' T	CLXXXn
,^'CAPVT VNDECIMVM DICTVM HELEK;.
Qiii fint parcem non habcntcs futuri fscculi, Ec de pcena urbis aucrfa:.
OMnis Ifrael partcm habet futuri iaeculi.Scribitur enim,Ec populus tU USomncsiulti inpcrpetuum hccreditabunc terram. Suntautem fu turi fcculiexpcrtes hiìjCjuimortuorum refurr€(ftionč,ex Icgeconftarc gant,Iiifuper Sc hijqui legem de ccclo traditam cflè renuunt, quitp [fpicu reorum fententris adhserent. Rabi Ekiua quoqjdixitjeum partem non habere futuri lirculi,qui fanandi uuhiera exorcilmumjlacrumqjDei no^ mcncumiputo murmuratjputa dicendo:Omnemlanguorcm,qu€m po^ fui in Aegyptonon ponamfuper te,quoniam ego Deus Tetragramma^^ ton fanator tuus. Rabi Saul exelufit etiam eum,qui nomen Tecragrà^. maton fu{s,quibus fcribitur,characfteribus protulent. Trcs reges èC qua tuor funt idiotc,qui no funt participes futuri leculijReoes uidehcet Icraba Ahab,& Menaße.Rabi uero 1 :iuida regem Menaife partem habere futa ri fa-culi afleruitjqj feribitur: Deprecatufq? eft cü,S<: exaudiuitorarioncm cius,reduxitq5 iplum Hierolblymä in regnìi (uii.Ad hoc aducrlari|refpo dcnt,huncinregnüquidcm luü reduxillc,in futuri uero faceuli uità minif me, Quatuor uero idiota: funt,Palaan,Docg,Echitophel,Gchclì. Ge<> neratio,quc aquarii clade interrjtjpartem non habet futuri làcculi.cj? fcribi tur; No permanebit fpiritus mcus in homine in eternijjQuafì dixeritjcius neciudicium cnr,n£c (piritus. Generatio,cuiusconfuf2e& dilpartitcerac Ìinguc,partem non habet futuri farculi,q? fcribitur:Di(pcrgebat eos ex ilio locolupcrfaciéuniucrfe terre. Paulopoll fubditinde,Difperiìc inquiens, eos Deus fupcr facicm uniuerfzc terra:,Eos enim prxfenti difperfìt fcculö, cxTexinde in feculo futuro. Viri Sodoniitc partem no habét futuri lèculi, (cribiturj Viri autem Sodomite peilimi erant,& peccatores coradeo ni mis, PefrimiquidemerantinhoclarculOj&Tpeccatoresnimisin f^culü fu^ turu , in iudieio attamen refuroent. Rabi Nehemia uero neutra harü ge^-
—.	O	^	O
nerationü in ludicio refurre^turà contendit,q5fcribitur.Ideo non reibrgct impi) in iudicioj& peccatorcs in ccctu iuftorü.Non refurgent imptj À. gc^ ncratio diluuij,in iudieio , Et peccatores in ccctu iuftoru.i.uiri Sodomite. Ad hoc illirefpondentjnóutiq,'refurgent in ccctu iullorum,uer{T in ccctu refurgent impiorum. Exploratores terra? Chanaan,partem non habéc futuri fcCCuli,q?fcribitur.Detrahentcstcrra:,q?enctnialamortuilunt,vit^ q;pcrcuffi in confpccT:udeijtnortui quidcm luntinhocfscculo,&f percufj; iì in futuro. Generatio protrata in defcrtojiion habet partem futuri Ib culi,ncc(3refurgent Q iuxtadocumenta RabiEkiua])iniudicio,q? fcnbi^ tur,In folitudinc hacdefìcienf,5<! ibi moricntur. Rabi uero Eliazar, de hac iplagcneratione diiliieflc cenfuit illud plalmorii,Congregate mthi fandos meos , quidecidunt Rxdus meum fuper facrifìcium. Conf uenticulum Kore ( fcilicet feditionem excitantis aduerfum Mofen J non rcfurgef,ncc afcendcc nouiflimc,quod feribitur. Et operit cos ,
perieruntqj
FARRAfiO fix TALMVDICO perieruntc^de medio muIntudìnis,operticnim fiint humo pr^fcnti fcculo, pencruiitque de medio mulcitudinis fajculo futuro. Rabi ucro Eliazar de his cnunciacum exiftimac illud Reguiii,Deus morcificat èc uiuificat,clc ducicaninferos,&reducic,Deccrntnbus(^quos in tranfmigratione mu ferit AnTyriorum Rex Sanherio ) non reuertcntur in pofterum,prouttra didit Rabi Ekiua,q7 fcribicur,Ec proiecic cos in terram alicnam, fìcuc dies hodierna,quc enim preten^cdies amplius non retierticur.Sčnfit aurcm Ra hi Eliazar,quemadmodij dies conuerticur in tencbras, tranfìtcp rurlus in Iucem,licSčdecčtnbusqucnuncdegcnc in cenebrisnouiffimcrdlirgciic in lucem. Viri urbis ad lìmulachrorum culcij aucrfa^jparccm no habcnt futuri farculijq? icribicur,Egrciri iiint fili] Belial de medio tui,& auerrcrnt habicacores urbis fuariminime aCir adiudicandi fune morti,nifi illius urbis auerfa:incoiar,qui eiufdem tnbus,plurimacppars urbis fucrint, finrqj auerfores uiri no fccminsc,q? fi fcrmincjaur pucri,ucl non urbis incolv',auc minor urbis auerlc pars fucrint,tuc auerfì no ea iudicätur lege,qua indicai ri folce multicudoauerfajfed tan(^priuatim delinqucntcs, códemnantur, ^ru fingali tcftimoniüadmonitionemcpduorüexpoftulantjEcinhocora uior crac priuatorCi^ mulcitudinisp(xna,cj7priuatoriipunitio fola lap:^ datione agebacur abfcp pecuniaria muld:a:Mulcitudo ucro gladio indicai tur,cu amiffioneopü. Afinari] èC uecfì:ores,qui a; loco in locü uagantur, tuendi fune ab inflicìu urbis auerfc,q7 (cribitur,Delcbis eà ÒC omnia qua: in illa funcjciufcp pecora in ore gladrj,undc colligiturjcj? iufloru rcSjqucrc pertc fune in urbe pereunc,queaucforis fucrinc léruantur incoIumcs,lni» piorü ucro & quc foris,8iC que incus lune difperduntur opes, q^ fcribitur, tcuniuerfa illorulpolia cógrcgabis in medio placearum cius,Si aiitplatcis urbs ipfa carucric,ll:ruenda eft,c}j fi excra urbe placca fucricjfpolia iliucom nia fune affcrenda^cp fcribicur,Ignecrcmabis urbcm,6<: uniuerfa ciusfpo^ lia,uci holocauftum cofu mas domino Dco cuo.Ex co ucro,cp licera cxpnV micur,fpolia cius,fpoIiù facrisdedicacu,exclufum faluüqj cflè uoluit.Saii^ xeruc idcircojcófecracain urbe rcperca,e(Ieredimcnda,Ec q? primitic (.1. nondÌjfaccrdocioblaccXp5caneeputredinifincrclinqucndc.l3ccimclcai daj,& Agiographica uolumina abfc5denda,ne ucnianc in ufum. Docuit Rabi Simon dicl:ücflrc,Cöfumasuci hoIocauftiidiioDeo cuo.Qjiooftcn dar c]j ille^qui urbem aucrfam recto iudicaciudicio,^pinde ac fi confiimaiu Se placabileobculiiTcc holocauftü repucabitur. Scnbitur cxinde,fìii]; mulus fcmpicernus n5a;dificabicur amplius,cji ncfas ficin co loco horcos, aucpomaria colere,prouc fenfic Galilcus Raui lofi,Rabi uero Ekiiia affir mac,cxeo quod lcgicur,NIo :rdifìcabicur amplius,no cuiufq^ RruclnrciiV/ hibicio audienda fic,fcd ea duncaxat, que fimilis fic fabriccpriori, horros aüc uel pomaria illic colere nihil ^hibcc. Subiungitur clau{ula,Noii adhc rebicdcillo Anachemacequicqjin manu tua,qdquädiu mudij inliabitüc impp,ira furorcp uerfacur in fxculo,quibus pulfiseliminatifcpmox'rol!u tur angurh'e,furores,&r ire,ac cranquilla pacc degicur paffim per orbem.
Senacorum compendi) finis.
PAVLI RICII DE TER
TRIMO DOCTRINARVM' ORDINE^ DE#
tßUniiierfi Peripateticidogmatis cohzcrecia òC nexuiadfyii^ ccraz uericacis ftudiofos, compendiuni,
DE NOVENARIO ORDINE DO^
<n:rin2c,Pra2fano.
ERITATIS CONTEMPLATId
non eft uerborum accumulatio, ncc pro ratio^ nummulckudine fLifdpic i'ncrementuni,iiniiis fiquidcmrdcontemplandac, una duntaxacu^ no genere cauraeft,8<:unus per feprimo cfFe^ člus: quamobrem de ordine dočlrine,in cuiits incelligencia pcrplures Ncoccrici mifere quidc cccLiciunt dC drcumpalpitanCjClarioré oratio^
__nemfumereuolenSjidbreuicompendio pera?
gcrejuperum nucu,conabor.Nec uH^ mea quidem nouit intentio codiciS dilacare philaceria,inaliorumdogmaciim hiftoriamrecenfendo, uel in ca ipfa palellramincends uiribusinllruendoj'edobfcLiranijlatencemc^ uerf^ taccmexplanare proponimus.QinpP^utrécflumfurjpfìus, SC obliqui iu^ dex, fìc8C ipfaexpofìcauericaSslele fui 8C falfìtacis cenforem prxftac.Qiio niam uerohuiusexaminisnegotiumcangitGalenusin Microtechnos xordiojdeo idipfum iu^ta uerborum contextum explanabo, priustame quid fit dočcrina,quidordo,queeius neceffitaSjatc^ pra:ftäcia,quottuple% denicB in dočtrina datur ördo,päucis oftendatrl,
CiVID DOCTRINA;
DOvflrina quantum ad nos,& rei naturam fpedatjeft habitus intellc^ čliuuSjCK pluribus fcibihbus aggregatuSjquem uoce 8C fcriptisjuclu^ ti fignaculis quibufdam explicamus.Dicoex pluribus fcibilibus,quia ficuc ex una tantum geometriasconclufìoné habita non fimpliciter nuncupa^ musgcometriamjquemadmodumnecipfamconclufìonémgeometriam, fedgcometricam prortunciamus,fic uticp exačlu docendi unam numero conclufìoncm,non dicimusabfolutaappellatione DocTtorem . Sic utic^ ncc unica m demonftratamconclufionemdočlrinauocitam US. Ratio cft, C>i,iod appellationem fumit habitus ex ačlu, ačlus ex obicčlo,Et qucmad modumobiedum non dicitur,nec eft (implicite!' tale ^ exeo cj) fecundum minimamfuipartemtaleexiftat,fedqifecundumomnes,aut plures cius partes fit tale, Vt pocc,no dicitur febricitans curatus, eo cj naufea,pafTio, ÄTrigorisimpetusablatus fitjfic quidem nec is,qui hcc abftulit, aut aufe^ rendi legem nouit,curator8čmedicus.Scd curatus dicetur, quia 8č fitis 3c capitis dolor,appetitus,aliarumcp uirtutum lcfio,demum extrancus qui incus precordi» uifcera Qccupac,ardor euanuic, Et qui eiufccmodi
h	fynthomata,
fynthoniata,6<C langiiorcm pepulic,auc pellere noui't,ucre curator er medi cus uocari meruit, òi igicur nominibiis uccndum eft, utplures fapietcfiic utiincurjconfequcns eric, quoticns do<ftrinac nomcn fìmplid prolationele gimus^non unius/ed plurium coclulTonu habicum rcfcramus, quale ut ipfa uerborü ferics oftendit^ Galeni hic fermo probat, prefertim ibi,Faci U ciiim memorabilia funt latis extermini diflolutione omnia,Si eniin et Uf nicac coclufionis coceptum dodrinam appellaflètjabfonum eflèt tanrü di cere,facile funt memorabilia omnia.Quippc iyncategorema omnia,no fo lu liniijed plura fcibilia oftendit, Rurfus quü unius,in quantu unius,c# qualis fit memorie tenacitas,non maior elìet memorandi facilitascx diffif nitiuo,^cxrefolutiuo,8čcompoficiuodoclrina!ordine,cuiusoppolituin ibidem Galcnusdocuic. Hincphmudctegitur manifeftus illorum w ror,qui per ordinemdovlrinccfolumdemonftrandi, diffìmendi(^ am audiendam exiftimant, Cum enim modus dcmonftrandi,acdilfim> endi circa una numero cSclufioné exerceri po(rit,nil ^prfus obftabit, quin aequalis fit memorie facilitas in ordine copofitiuo,relolutiuocjj ficucindifiP finitiuo, eo unius conclufionis fiue demoftrata, fìue difFinica fìc, firmii ftabiléc^ coceptü parit.Galenus aut memoria? facilitate folli diftnitiucdo člrinae tribuit. Infup ex hoc q? dočlrina pluriü fcibiliü habitij monftrar, non eritprecipuusordo dočlrinae modus demonftrandi>talisfìquidem or do fol5 quefitum refert ad medium,non aut plurium fcibilium uel quelito rum ad inuicé habitudiné confyderat,qbus iìmpliciter dodrine nome ac# cómodari oftédimus, qucadmodij paulo poftclariusinteiligereporeris,
avip ORDO ET VMDE EIVS NECEi^SIf
tas atcppreftancia. /^Rdo eft congrua aliquoru ^porcio fecundu prius poftcrius. Om# ^^nis enim 0rdinatÌ0,ut0(f^au0 phyfìcorum xiii). Ariftotelesdocuir,^^ portio quidam eft.Et inde partibusanimalium primo fcribitur. Omnia qug natura confiftunt,quodam ordinedifponuntur,ut primumhocjdciiif de illud fit.Congruam autem dico^pofcioné, quia $činordinatioquo(^ aliquorum proportio eft,congrua uefo minime. Ordinis aut necelTita^-cem cognofcibilium rerum multitudo parit, Nam quemadmodum eadc materia,pluribusa(flufenfibiliumformisfubfifterenequit, fic nec fcnfuj pluribus fenfìbilibus, Necratiointellioibilibusfpeciebus fìmul informai ri poteftjfed una prius,altera pofterius,Vbi autem prius & poftcrius,ibi ordo.Quumitac^ omnis dodrina,plura fcibilia requirit,idco ordincm quocp refpiciatjneceftè eft. Ordinis uero preftantia tanta eft,ut ciim,A^ riftotel.iii.xxiiti.ccEli,fenfìbilium naturam enunciàt, non quia rei clicnn'a uel fubftantia ordo fit,fed rerum difpo(ìtioeft,quam Continuo rei forma fequicur,ui;ide Plato inordinacü cns,non ens cfle dixit. Et in Timeo mu du^ quii ex ii5 ordine in ordine redadus fìc,creacu appellari uoluic, cuius exépli5 Se fimilitudinè literai^ difpofìtio demoftrat .Ceu literc m. I.a.a. ßc pofic;6,nullum latinodoquio diftinicum conceptum offerunt ; fi uero ealü
dem
DOCTRINARIVM ORDINE.	clxxxiiii
dem congrua ferie aptaucriSjUeluti a.l.m,a Jančlam oftendent, qiias fi ni aliumordinemcranriulensudm.a.l.a.cuncmalamdengnanc» Éadem gitur dementa abfcj ordinis congruentia nullum prorfus indicane conce^ pcibile, alio uero dC alio conueniente ordine pofìta contrària.f. nunc fan i (fì:itm,nuncmalum denunciar. Quum denic^ nihilinordinatum natu^ ra confticuacjimicacrix autem rei nacuraj docflrina eft,reuincitur dočbrina quoc^ cerco quodam ordine confiftere.Accedit ad hoc,qiordo ,ut in de memoria Sxlreminifcencia libro legimuSjipfam docfèrinam faciliorem in# teUe(fi:u5č memoria confticuit.Racioeft, Qiiod ea qug ordine fe habenr, innato quodàfymbolofeferelpiciunc,quum uero inter fymbolii habetia facilior fit tranficusjconcludendumeftjongeefle faciliorem mcmorictra^ fìcum ab uno in alterum fe ordine habens,cp in aliud ordine carens, Hacfce nusdedodrina&ordine.Qiiottuplexautemfit in docl:rina ordo, mox cxplanare conabimur,
aVOTTVPLEX INI DOCTRINA ORDO, ^
TRiadanturindodrinaordinumgenera. Pnmum,ordo quajfitorij, quem pra!cipua racione ordinem docflrina: nuncupamus'. Sccundijj ordo mediorum, quédemonftrationum ordinem dicimus.Tertiij,ordo medij ad qucfitum,quem demonftrandi ordinem uocari libuic. Rurfus horum quodlibecin trinum ordinem,uelutigenus in fpècies.parciri noui^ muSjfcilicet in refolutiuum,qui origine,certitudinc nobilitate alios ante cellic,In copoficiuum,^ cercitudine&origineeftpofl:erior,EcdifFinitiuu, origine &C certicudinepofi:remum.His tribusordinum gcneribus,quam^ libct pcrfecìam dodrinam exercereoportet,omnibus autcm éuiufcjj ho^ rum generum fpecicbus,eadem dočlrina uti non poteft,Et ftat quidcm,ut demonftrationumordofitreroluciuuSjOrdodočlrinasdifFinitiuus, demo ftrandi ordo compofìciuiis,fic econuerfo ,permutatimc]pprout diuifionis natura patitur.
HAEG PRAEFIGVRATIM SIC ROSITA, MOX
ractonibus rcuincere,exemplifcB fulcire tentabimus,
TRIA DARI IN DOCTRINA ORDIÌMVM
genera qualis cuiufcp nominis ratio. •"T^Res igitur genere dari in dočlrina ordines,exhis,quibus docflrina c5^ 1 fiftiCjUidere licet.Quecp enim dodrina ex quefitis et medrjs c5fl:at,ubi funt quefita èC media,trina neceflario habitudoattenditur,uidclicet ,quc# fitorii ad qugfita,medioR2 ad mcdia,&: medi) ad quefitu: Quii itacp nil ah> ud fit ordo,(^ cógrua aliqR: habitudo feciidij prius Sc pofterius,cofcqucs ericjficomoncs he habitudines congrua! (^id eft, imitatrices natura?^ tue # rintitotciTe genera ordinij, quoteiufcemodicommunes habitudines fiia runt,quccu inuentefint trcs,Triautiqjin dodrinaordinu genera ^deac opor tee,Qj,ioi^primu (^uidelicet qucfitoRi^ ordine uocamus do(5ì:rinc,co q? pòtius meruit nominari do(flrina,id qd docemur,^ q doccmur. Ab in# trinfccofiquidem,Sčnonarei aduencitio denommari unumquodc]^ iftü
hi) di.
cft.Doccmyr aufcm qucflca, Rt quo docemiir funt mediai Magis ideò quadratdöArinaqappellacio mutua habitudine infpcčla qua:fitorum,č^; mcdiorurriiSccundoJ.mcdioi^ordiniadrcripfimusordincm dcmonltrai? cioiium,qj cptädemonftracionisuim obti'ncc medium, qui.quidcmordo incer plura mcdia,plureiue dcmonftraciones uerfatur. Ordeaüt demone ftrandi,quem ftatim fubneclimusjuniusduntaxat ciìè potcft dcmonltra tionisad qua;licum,Dcmonftraci'onemhic appello,, quicquid in alterius qujEiicoiszquactuornotidam pcrducit.Et ficeXtenfo uocabulo,diffininoif nem (^quia ol^endic quod quid cfl:^ dcmonftratione uocanlibuit. Tertiu (^qui inter quelita SC medium uoluicur^ordincnucupamus dcmofträdi. CXiod demonllrandi uigor, no in alio cofiftit,ni(ì in habitudine medi) ad quc(icü.Si.n.habitudodefuerit,nuIlus olnoillincdcmofträdidaretacuis» Ideo qch^cipfa habitudo fubitdiièriminajtocidé fubibitdemonllirano.
aVODLIBET TRIVIVI GENERVM IN
num fpedeordincm abfoluitur.
QVod uero unumqdqj hoivgenerii rurfus in triformem ordine par ciatur,confl:atex hoc.Quodin omnirc toiiim inucnitur,&r partes, aut qcP nieé gerit totius et paitis,ut fimplices iubltäcia^que tamctfi iiorca lè,formale tarne,ut uocat,parciij diftindionem Ibrciuncur. Vbi autč totö & partes,ibi omnino trina habitudo trinulcp ordo cofpicitur, aut cnime^ >cordiris a toto eundo in partes,aut a parte in parte,5»r hoc bipartite,a par# te .f.natura priori in parte natura polleriorè,uel uerib tramite,a parte po# flerioriin partem natura priorcm.Qiiartus autč.f.a partibus in lotuordo non datur,Nam :edere a partibus in totii biforme ibnat intelkčtu. Aue enim cgredirur ui iplum cotü a partibus lìmul fumptis,aut ab una pofta^ liam.Siapai tibus limul fumptisillud idem eritcum priorueoq? partes lì mul fumpcc,nil aliud funt ^ cotii.Qj-iod lì totìi Q ut qrùdà fentetia ^bac) difl:ind:ä a partibus dixcris,nihilominus eiulccmodi ^ccllus minimciuua bitordincm doitrinc.Proceflus.n.doclrine a notionbus nobis efhadiii^ notiora.Quiiigituriempcr notius fìttotiipartibus, eflètutiqj inutilisa partibus in rotii ^porcfius,qa ab innotiori ad notius. Hoc aüt memento qtiens totij notiusdicopartibus,femp formali ratione intellige , uiddiccc totij fumcdo ut totLFjpartcs ut partes,nà partes diffiniiionis. notioresfunt diffinitOjfed no ,put fubeutranonépartis, nulla.n.parsp fedicipoteftdc toto. Cl^-ielibet aüt diffinitionis pars fé habet ut totUjqdipfù diftinitùdi^ ftincliori cSccptu defionat,^ id q c5cipi pocuit,n5du difrinitione cxacfta, fic itacp.pceiTus a partibus (ìmul fumptis in rocu,nulliJ doclirincordtnč prj flarcpoted:.Si ueroa partibus non firnulfumptis,fcd fìngu!atim,pcdc# tentimi in totum eundem effe dixeris , idem cum fecundo aut teriio progreUus emcrget. Sed hoc luium minime prjrtereundum eli:. Duplicem dari prioritatem natura . Vnam , excogirando , fcu in f tentione , aut ratione , quam Metaphyfic. primo Ariftotelesinniiit.
QuoJ,
ì50CTRÌMARlVtì ORDINÉ.	CXXXXV
Q.iiod,iriqùicns,generationepofl:en'iis eft,natura efl: prius.Ec de partibus animaliu,forma natura prior eft,materia pollerior.AliadacpriOT na# torain o|^ando,de qua primo pofterioi^anakncoi^cniirtdat.Simplidter, iriquiens^prioda runt,queremotiora funt a fenfutDe qua eti3 illud in phi^ ßcoi^ exordiò jegitur.Procedere oportet à certioribus nobis fciticet magis' confufis öf HniUerfalioribuSjin ccrtiorà fdlicet Sč priora natura .Ad c(uo ^ Ri^intdkcfèam aitdeaudituij.Aucrrois,PrinTfrrincx5gitatioii^rcft cipatione,Et primir in opatiohc,cft ultimum irtcògitàtiontjNarura.n.opé r3[do ex caufe cogerit etVččlu,et expartibus tocü,&f ^ptètca hatüra in opé rando prius occujfrit caußs,c^effe(fi:iii,13t'^arti^biiS,^ tori^Nlöbis àuté cdi uerfojpriusinnoteicit totuiii ^ parrcSj&cfFečtus ^ daüf^ >Quiä tötu,cB fctflufc» nobis prius apparet a<?lu,partes uerò poftèrius*
V DIGRBSSIO DE PRIMO COGNITO,
Se teperturbertt noilnuÌla,quc iti Ariftòt.kcftiònibus mintis coherer JLXfreuidentUr,qufinphyl?coFS2libriprffdci<^,riócióra didt eflè nobis uniucrfaliorajn poftcrioriblis tiérò An^ctitìsminii^ ütiiiictfaliä nótiof a efle nobis afFirnlatjnnòtiora uero et pòfterióra nätür£P,quü tn(^iuxtä prš fata nostra fentétifam^ utröbitß de prioritàté in ó{3andó fermo fit.Et in éo ■ d^mphyßčo!^exörd^ö,!^Juncc5po^ìtä,qüfpart^cularia^uht,nühcuniu^ fàlia nótior^ efle docet. Rurdis in pófterióribus et ih phy fico exordio* No idéiiobife 5<! nature notius eflTe legimus. Cuius iamià cotrarium ftatu^ ifife uidetüi^jdceerminädo tötuni particulare nòtius eflc nobis partibus,qd iiidéno.tiusdft'natiira, edqjtotum particulare pofterius eft generationè partibus,qdkuc pofterius eit geileratiónejpfiUs^inqt Arilto» ') eft natura ci^o idè totum,&r nobis^Ö^:^ natura notius, Si.n.prcfata,de biformi natu jpri'oritate,8č hac qua mox fubnecflimuSjdiftincŠiUrtčula terteas > òpus ti b^nSerìtpW'tocquorundadiuérticulaj&fg abruptadeuiQcuagari» Etiif detciufcemòdiidé primo cognito fermo,noftri ncgotrj limites cxctdere ui deat,nžcam^ambiguus8<^ titubasleclorishicanimus relinquatur, hunč fcrupuluè'mediotolleduduxi. Premonitusitacpefto,aliud effe qd.aÜLid qi'nteHigrmus.Tritü fiqdéeft (^&C Mefaphyfi.ri.colligicur^eadclege fe ila bere res in fua cognofcibili ueritate,q S^ in entitàte ,ièd inipla rcRz iènfibi f liuenticatejaliud'eft qcP exiftic, aliud quo idipilim cxiftit,Nam qd exiftit ([ut Ariftot .vi], methaphyfi.viii.docuit )crtipfum c5pòfitum, ò^ quicf tìuidìritegraliu partiu eiineft.Quo uero exiftit,eft ratio formasecqcqd j^rmaliü partili,rationumue ineft.Quibus pfpecftis,didmus 8<!: aflcnmus tria,Prirn3,qd'prius nobisinnotefcit,minus uniuerfalc eft, quo auteidi^ fpTum prius innotefcitjmagisuniuerfale. Secundu ,coferendo totij quod, Si^totum quo,adinuicem,Totum quod,fciliCet compofitu,pofterius erit, 8<J'nlinus ndfurri natur^tn cxcogitatione,^totum quo.f. forma fpccifica, Fnoperatione uero c5uerfo,Tertiodicimustotum quod , S^totumquo, fìngulum ad fuas partes rdatum,fcilicet totum quod ad partes compone^ ^€S,totum quo ad partes formales,femper magis uniuerlale ,remotiufc]^ a
h iij roto,
totojtiotius cftnaturae in operando producendo,In cogitati'onc auteiiì l'gnotius acqj poftcrius. Minus uero uniucrfalc S. ipfü totu, & qd'^pius eli coci,eft nature in cogicacione,&: in^operatione pofterius. In hoi^saute cladoréincelligenciamdiccndu.Quonianihil (^fecundum naturecurfìi) c5dpicjncellec1us,nifiqd' cicSmunisiènfusporngic.ldeoqd'priusfenri^ tur,priusincelligit,Prius fcncicur cocum copoficii fingulare,^eius partes, Totum.n.aic Ariftoc.lecundum fenfum notiuseft,ergo Sc totum ,fìueu^ niuerfum ßngulare prius intelli^itur Cp partes.Et hoc docuic Aucrrois in ■phylico cxordio ca.v.diccndo.bx hoc qcP iftud uniuerfum (^.i.totum)éft nocius apud fenfum caufis,eftcaufa in hocjq? uniuerfa intellečla, funt no9 ciora apud incelle<flum,^ funtpartesintellccnigjh^cille.Caufa aijtquato^ tum prius féofFcrtfenfuiSčintcllečlui,^ partes eft:Quiatäfenliciua^in telleÀiua cognttio eft alicuius cntìis diftin(fb',quatenus diitinčli. Vnde maf ceria quia indiftuičla,ideo incognofcibilis eft,nifi p Analogia, Ni! aüt,uc xij.Mcthaphyf.legicdiftinguit nifiačtus^Ergo qd priusofrertur nobis uc adujillud ipfum prius cognofcit;,prius offertur totum,ut primo ce^ li fcribitur)totum8Cperfecl:umidé,perfe(ftum aute idem eftcj^aducns, qduis igitur totum quatenus totum ačlu cft.Ccopleto.Parces uero potccia ieu adu diminuto. A t qm plures fune par tcs,gbus rotum cöficit, quas nec fenfus nec ratio (ìmul cociperc poteft,hasideo dcinccps,u»à.f. priusaliara pofterius cocipiat oportet.Prius aut concipit id qd'propius eftcocepcibi^ li primo.ConceptibiIeprimum eft totum compoiìtum,prius itac^condf pitur pars,que propior immediatiorc^ eft toto. Talis autem eft que raagis Imgularis.Pofterius uero concipitur pars remotior a toto, quale magisuf niuerfalc eft. Vniuerfale appellojnon quidcm coceptum,quecfFingicin fc ratio,fed fundamencum,& obiečtam natura,qucuniuerlalé nobis impri? mit cöceptum. Vtpote dü uideo Socratem,prius formatur, in me tociui fìmulachrucp uultus,brachioRz,manuumcpimago,exinde(^no^hibcntc loci,altcriufi^ rei interftitio^priusconcipičtotum faciei,brachioR2,manw umqj,cp homogeneas hoi^partes,uidelicet cutem,carnes,neruos5&o{fa. Rur!utn prius innotefcunt eiufcemodi homogenea ck ì11or2 compl€XÌo,8C hcc prius,^ elementa.EIementa prius,^ materia Sč forma.Hoc igitur ff g^relTu femper a minus uniuerfali,ad magis uniuerfale proficifcimur,Nam bocrates, q primum fe totum ofFert,nulli,^rfì,is comunicabile eft,necppo teftjfecundum quod Socrates, conceptum in nobisgignere, quialicuial^ ceri competere ualeat. At uultus,brachia,manus, comunicabilia gde fune, non qp hec ipla cSmunicari apta fint,Indiuidua .n, funt & iìngularia, fed talem conceptumingerunt,cuinonrepugnat,cuicphominumaccomnio^ dari,Cuius enim hominumconuenit uultus,brachia, manus,nulli m té comunicar pcrfona Socratis.Rurfus comunicabilioreftc5ceptus,aué l'mprimit curis,caro,neruus,os,quia hunc non modo homini, fed cuililjec gfcclo animanti5 generi conuenire ppcdimus.Sic Sc uniuerfalior cSplcxto qucno foiu animätibus,fed fìngulis etiamixcoi?:ineft,ui!iiu€rfaIior dcmcp
eftma^
DOCTRIKARVM ORDINÉ ;	CLXXXVJ
cftiTiaterlaSč forma,qugunumquodc^naturalmm corporum conftitu^ unc.Sic igitur concludejquod prius intelligitur minus comune e(Iè,8^ len^ fuipropinquiusexiftere, Quodauccmid^quopriusintelligimus,magis uniuerfalciìCjracio&IcognoiccndicxperiennadeiTionftrac.Rano fumicur ex modo cognofcendi fcnfusjcc ex inodoagencisa natura,Primo arguitur fìc.Subea intelligibili racione prius intelligic intellecfluSjfub qua fenfìbili racione prius concipit lenfus.Na quemadmodum id i ntelligit prius intel<? ledus,quod primum ofFcrtur fcnfui, fìc dC fub tali rationc intclligibilijid cScipic intelkclusjfub quali (enfìbili,id percipit fenlus. Atprimij offertur fcnfui fcnfìbile,fub ratione fenfìbili comuniori,Ergo &C intelle(fì:ui intelligi bile,fub intelligibili rationcc5muniori,obicčlum ucrbi caufa,formale,fub cuius ratione uifus fcntit uifìbiliajcft color,qui quii plures diffèrentias con tineatjdatur necefìTario aliqua ratio minuscömunis,^ fìt ratio coloris(^ut^ potc albcdo,nigrcdo,6^ huiufmodi}quapariteriudicatfcnlus.Iudicat.n, (^ut fcribit Auerrois de anima i). cxliii).])lčnfus fuü fenlibile,8č fui fenfibi^ lis differentias.Prius tri iudicat,fenfus uniuerfaliter fub comuni fui fenfibi lis racione,fp fub ^pria.Sic itacp prius fub comuniori intelligibili ratio ne iudicacincelle(flus.Ex modo aijtagentis a natura , ratio huiulmodi fu^ mitur,que.n,agunt natura,primum ^pducunt magis potentiale impera fečlij,cp adu dirtin(flum,5č perfc<fl:um,obie<flum aut tä fenfìbilc,^ intelli gibile,agitinuirtutécoprchenfìuampuraui natursc.Eiusenim acfdo an^ teceditomnemačlum uoluntatis,€rgopriusimpnmit fpeciè fcnllbilem, intelligibilemuemagìs poccntialéSč indiftincftam.Talis auté fpeciescu fic magis comuniSjfequitur ut prius fub comuniori fpecic ucl ratione tam in^ telleclus č^ fenfus fuum cocipiat obieči:um,8^ iub minus comuni pofteri^ us.Quibus dcmum reuincitur,q? id quo prius intelligimusjmagis uniuer# fale fìt,Idem oftenditexpcrimentum,quod in nobiscognolcentibus quoc tidiepcrcipimus.Cìuotiésenim Socrate uidco,huncprimum c5cipio fen fu comuni,fub ratione primi fenfibilis comunis,fcilicet ut Habens diméfìo nem,feu magnitudinem,feu ut quantum fine cuius rationc nullum fenfìbi le ed (ènfì'bilc.Miox idem cocipitincellečlus fub rationcprimi intelligibilis, fcilicetu: ens,(ìnc cuius ratione nullu intelligibile eft intelligibile ,fed quia iudicacens illud elTe extenfum,ideo cScipit ipfum ut corpus,Deinde fenfus iudicac Socrate moucri,qd eftfecundu comune fenfìbik,& mox ratio au<> tumat,hüc effe animatu.Rurfus fenfus iudicat hoc ipfumqd moueturjcflfc crečlgfigure,qd tertiu comune fenfìbileeft, alia aute duo ienfibilia coma nia,uidclicet numerus &C quies,priuatione (^ut docuit AriftotO cofìftunt, &tunc ratio idipfum hominem effe iudicat. Exinde cum fenfus peculiare Horum fenfiibilium modum percipiat,utpotc talis magnitudinis,talis opci? rationis,uel motus,talis figurac,& hec ipfa cum alijs comunibus .propriiG» cß fenfìbilibus iungit,flatim hunc Socratem effe ratio perpcndit,Et lic de^ nicp,fi perfpicatius hunc cognofcendi modum intuearis,plane cognofccs, 9 pari inccfTu uadi: nacura in operando,quo mens humana oC fenfus
h ùij in modo
irtmodocognofccndi, Quuniig{cur(^utrcm pauci'srcfumem^quisa te ptrcuiidlaciisfiienc,quòd narri primum ,qiioduc pofterius cognolcatur in Socraccrdicitojcotum indiuiduum Socratisprius,poftefiusßcies,bra^ chia,manus. Exinde caro,nmius,os.Adhucpo(lcriuscoiTjplcxio, deinde clcmcnca,poliremo materia,8č forma,Et (Te Icmpcr minus uniucrfale pri> US iiinocclcic. Si uero rurluiii quefiiuerit,lub quo conccpcu,quaueratione bC SocraccSjSC fìnaula quccommemorauimus,prius Sč pofterius ofi'eran curCl^erponde,q? fcmpcrpriusofferantur fubconccptU&Trationcuniuer faliorijuniuerfaliusjn.cftcnsin quacuéns(^cnscorporeum,Corporcuni čpens motum 5<ranimatum,Echccumucrlaliora, cp erečlum ftatüra,Ec homo.Echcc comuniora funt cricubitum,uelox,maciIetH,5^ Socrares, Simul,m3do facies,brachia,manu5',caro,os & id genus, quum fe fubuaf rrjscöccptibus racionibuÌLicoffcrunc,fub uniucrialiori femperpriusinno tcfcunc.Ec fìc pnmiim de eribus,quc ,ppofuimus,di(flum iam fatiscSftar, Secundiim '.iero.r,cp totum quo,notius fìc incogicationcji^ totum qd',ec inopcracioiic uiceuerfaj^parct tx hoc,q? cotum quo,dicitur totü formai Ic,{chabcns uelucifinis. i ocurri uero qd'jellipfumcopoficüm, Ichabens uri m2ten'ale,'S<rquodordiiiaturadfìné. Qiiumigitur (^urprchabita,8C clarius ièquentiaenunciant:)finisin cogttacionc ratiorie fìc primUjin of pere uero ultimum.Ea autequeordinäcur à'dfìnc ,fìnt in opcratione prit mum,3č in incentionc,racioneue ulcinìunl.Confcquens eft, Totum quo» elTe cogitationeprimum,opcràtiòneulcimum. Tocurrl quod,uiceucrló. Tercium diclam eodem quocpconcluditUrargumenco.Totum.n.quate nus cocum,gradum obcinec finis.Parcesuero cenencgradum eorum qua: fune ad finé,0(C parsqugfuen'c ,|jpinquior toto,^pinquiorcricfìni,rcmo^ tior a coco,remotiorenc a fine. Cìpumigicur finisprimum fìcincogita^ tioae,in opcratione ultimum,&l qd ^pius eft fini,in cogicationc firpr/usj, in opcratione pofterius,remocius aucem ipfì fcilicet fini econuerfo. Confe quens efl tocum elTj primum in cogitatione,6<: quod propius eft ipfi toro, pnus clFc in cogicacione,in opere,c concrarió.Et qd remotiuscfta toto.id prius erit opcracione,& cogiiitione pofterius. Cluum icaqj remotius a to^ to fìc magis uniuerfalejpropinquius uero minus uniuerfak ,Concluditur, in quocunc^ coto magis uniuerlalcjefl^ pofterius in cogicarione,&^ in opc^ re prius.Minus uniuerfaie,cogicàtione,€fl'c prius,opcrc pofterius,Quibus fìc habitis facile omnem huius ambiguitatis nodum foluere poteris,In po^ fterioribuscnim Analeticis(^ubitračlaturdeintentionibus,fcu de rcpro* ut fubeftintentioniX^^rmo eftdecòquodintelligitur, proutintelligi, Et de prioritate lioticiac apud nacuram iri operando,qua prioricatc(^ut inte« tio diiflo oftendimus")fe"ip^ unmerfalius eft notius natura:, Et minusu* niuerfalc(^utprimu dičlum corrtèmorat^notius eftnobis. Qiiemadmo^ dum planius ibi ccftacur Auerrois. Aie enim, No eft prius apud nos in fd cntia id,qd eft prius apud natura in omnibus rebus,quia res fenfata? com pofìtx fune priores infcicnci^t apud nos,ecnotius apud nacurafuncresHn)
pliccs,ex
DOCTRtNARVM ORDINE.	CLXXX'.'H
plicsSiCxqbuscQponuncurcopoficc.Ecipreluiitloginquoafcnfu .f. quofl apprchcndit poO:aius,fi runrexhis,d£ qrum ^priecate clt,wt apprchcxlic casCenfuslIjt.in rLiiniTia,rcsl5giiiqucarenru,luntrcsun'..iKrlaks.t:c ,ppiii qiic cijò^ iiotiorcs apud ipfuin/unc resparticiilares.i j'nuciira,€xifl:étia co^ polka,hfcAueiTOLS.Qiie fi rcčteccledulo exaiTimaucriSjin eisoiin fcrc^o memoratorfi fcntcìitià cótincri facile intelligere porcris. lii eundé leni uni ucrgiciUud phyllcoru cxordn.Nò eadcm,inqLuens/unc nobis notajCt iim piicicerjfcd nobis luiit notac5po(ìca magis,Eit. n. hk qq, Icrmo de eo quod cognolcitiir,&L de priontacc apiid nacuram in operando. Qiianuo ueroflacim ibifubiungicur, Vndeex uninerlalibus in parcicularia opoiv tetproceda-c,tuiicdecoqiiocognolainiisfèrmocll:,Ratioaiircni qua riftot. primum deeo qd,nunc uero de co quoinreiligimus fcrmoncm fav ceric, ell,qj cum docl:nna:(^uc in lequentibus audies^primanj magilcp no candì procelTusCii^ordines lineduoJ^rocclFus demonllrädi,qui intcrquc<; lìtum medium ucrtitur,Ec ordo uel procenusjcuiprecipue apcuifcp or# dodovfl:dnacadrcr:bicur,quo lèinuicc qudìca relj3Ìciunc. De ambobusliis proceinbus Anito:.innuere uoiuir,quemadmodum ibidem cómencator Aucrrois pianedeclarac, inquiens.Ec caula proprer qua fuic nece(Iè,ut dc# monllradoneshuius fcientia:fuerint lìgna.Ctcllirede nociori apud nos ad lacencius.Oportet nos ctiä^pcedere in docirina de rebus uniuerfahbus ad parciculares,Hec Auerrois.Primusergo,l^celTus^priein naturalibus rerpicitipfumcjdcognofcicur.iSIaturalis .n.opifexnil Ipeculatur nili,puc cftcum materia lcnlibili& motu,tale eili'plum copofitum.Secundusuc^ ro prorefìTus^quia tätummodo ordine & diftincftionc doctrina:r^lpeccat, ideo no conccrnit ipfum qd,lcd quo intelligimuS5dirtincT:ioné enim Sc oiv dinénófacitiplum quod,leu materiaicluppolitumSčfundameiKuni.led formaIiras,uelracio,6crquo.Eadem uerbi caula,predicatnenca traclat dia jecfticus & Philofophus , qui non difcrepanc ex uarictate fundameni» ti,S<i ipfius quodjfed eos lolum alia Se:alia confydcrandi ratio diliinguit. Dialccticus quidem hec conrydcrar,prout fublunt concepruijMethaphy ficus u:ro>prout fimpiices quidditates infìnuant.Rurlusde humanocor pore naturalis phiiofophuSjScT medicinecultorconfyderantjfed ille prouc pars fit entismobilisjiiic uero prout arte fanabile. Sic utiq? cundem mo^ tum,candéqj Hguram rimatur p!iylìcus,5<rall:rori.nn cótcmp'ator, fed ille ha:c ipfa ut naturalis corporis affcduSjhic ucro>ut tant^ quan titatis, et talisproportionis,alpecftufuecontcmp!atur,Eademc]5lcgedeali-js iudic«^ dum.Tu itaq; fi fcdulo tccum ha'Cuolua9,omnc quoddub^uinud repug nans in his Arillotel. lcc'tio!iibu.suidctur,perfaciIerolucrc& cxplan?rc potcris. Sccuiidum (^uidelicct quo idem nobis Sč natura norius uide^ tur ) cxprxfatadillinclione quoque,lci!icctquo (ScTquod , palamcon:' rtare. Totumcnim utlecundumdivftuni commcmorat^cll duplex, ipfum quod,id ed: totum compoii'tum,Et ipfum quo,id eft totum formak fcuformaTpecitìca, Qiiando igitur fcribic Anilotelcs ,q? gcnerationc
pofterius
pofterius eft,natura eft prius,Non eftincentio de poften'tacc totiusquod, Ted ucquOj&ranoneformali.Eftenim prius natura (^utanteacxplanaui* fnus>otum quo,^ totum quod.Et proptcrcaprioritas rei, qua Ariftot» pofteriorem effe dicic in generatione,refertur ad totum quo, Id fìquidcm pofterius,& minus (^ut diximus} notum eft nobis,^ totum quod , quia cft minus uniuerfale ^ partes.Loquendo aücde totoqd,tuncnil ^hibet, quin idem fìtnobis notius 8C nature in cogicatioe/emper.n.ut fecuiido di čto cocluditur,totu relatü ad proprias partes,natura notius eft partibus» Sed differt noticia noftra habitade iplo coto quod,a noticia quamdcco dem habet natura,in hoc,nos concipimuspriusquidcmiprum qd* eft cotum,non fub conceptu fua: totalitatiSjfed iub conceptu comuni, quem alrj appellantnoticiamconfuiam,puca Socratem, ucl hominemcondpi^ endo,quod concipioeft totum,lcilicec homo,fed non concipio ipfum iit hominem,fed prius ut corpus,natura uero hominem concipit primo fub totalitatis conceptu,f.uthominem,quam airi noticiam diftinčlam uodr, quctu,ß tecum reuoluas,facile de trino cuiuiqj generis ordineiudicarc,5i totquarflionü inuolucra,negodoracß examina cuitareSč tollere poteris, Redeundo igitur,undcnosdeduxitoratio,dicendum.Cl.uumiamofté Tum (ic biparcicamdariprioritatcm natur£cXcogitatione,&: operatione, quando aderimusaliuelleordincm a parte,qug prior eft natura,in parte natura pofterioré.De prioritate in cogitacionefcrmo eft,Hanc.n. 8i Ari) ftot.crebro prioritatem natura, plerumqj prioritatem ratione appellaflc legimus,utilludde anima i"j.Priorespotenirjs funt ačlus fecundiiratio'/ ne.EtiUudfVlethaphy.ix.có.xxxiij.AAuspriorcftpotentiajrationc.Ali^ bi uero con.xxxii-j.candé uocat prioritatem natura,ut illud.Quodgcncra tione pofterius ei^,natura cft prius.Coniliat auCem(^5^ Methaphyß.ix .1« gitur^qd pofterius generatióe fìt ačtus.Idein ergo adus natura cntpr/or, quem Itatim ante prioremrationeftatuit.Et illud perihcrmenias ii.qua» mntacflu cum poftìbilitate,priora funt natura tempore poften'ora.Exom nibus denii^ hic cSmemoratis refume.Qiium in omni re appareat tocu et parteSjin re omni trina habitudOjtrinuCcp cognofcendi ordo difccrnitur. Primus,pergit fecundu effe,quod res habet in efficiente.Secundus, fccun'/ di5 effe quod in fieri,TertiuSjfecundu qdP in facflo. Primü effe eft tamii in cognofcendo.Secundii in operando. TertiS in coferuando, Rurfus pm mus ^cedendi moduseft a parte ratione,feu natura priori.f.a fine,qui om niu aliarum partium principium eft in cogitatione.Secundus a parte natu ra,rationecp pofteriori (^.f. materia que principium eft in operädo^in par cem ratione prioremjfcilicet finem.Tertius,a toto in partes,quia formato cius adunit,a(fluat,& conferuat partes.Primü uocamus refolutiuü.Sccim dum compofitiuum.Tertium diffiinitiuum feu termini diffolutiuum.
aVA NIAM RATIONE ORDO DOCTRI*
nac,alias refolutiuus,alius compofìtìuus,alius termi# ni diffolutiuusnuncupetur.
Rcfoluti*
DOCTRINARVM ORDINE.	CLXXXVIII
REfolutiuumordinemdkimuSjquiaparccracione,ucl natura priori ^pficifciciir in parte ratione nel natura pofteriorem.f.a fine in ea qug funt gratia finisiquem ideo rcfolutiuum dicimusjquia folucrc nil aliud lò^ nac,^ rd colligatcuinculum cnodare,quu partes coadunatg ÒC uinčte ßnc in tocchile quipartcs rcgregat,totum ipium diffoluere dicitur.Eft aut re# foluriojqualiiterum rolutio,quia partes,que priuf^ in compofìtionem uencrintjin propria regione iblutac &libera! extiterant,in compofìtionem reda(ftac,fa<^a; iunt exules,8č conipofìtionis uinculodecentar, Ideo nodo ibIuto,mox libertatedenuo fretas , pridinani iuam repetunt originem. Ideo non ab re Harum legregationemjrelolutionem uodcari placuic«Qu5 igitur finis uirtute,5člonge quidememinentius connneat omnia que de# itinantur ad finem,Idcirco qui a finefenfìmgraditurjadea que exigit fì^ nis,is totum quodammodo foluit in partes. Clyare hunc ipfum progrefi? fum,aptc quidem difìTolutiuum reiblutiuumqj nuncupandn duxic prifco^ rum autoritas.Diilblutiuum quidem,dum primo (^ut in Analytidsèc cu iuslibecarcis muencione^ a finis notione fumit exordium.Refolutiuu uero ordincm dici,quado prius(^ut in tota fere naturali dočlrina fecerimus ^c5 pofìciuii,q peračlo regredimur a fine ad ea que ordinantur ad hnem(^ut.ni co di partibus animalm Ariftotel. peragit jq uocabitur ordo refolutiuus^ q? ca,quc per c5pofitiuü redačla funt in unri,rurfus g reiblutiuij in lìngua la p2rciücur,quo ftante facile de copofitiuo ratio afllgnari poteft, ea enim quedifiTolutiuus feiuncfbm excogitat,compofitiuus conflac in unu,Sic èc fi dus Ariftotel.interpres Auerrois Metaph.rj.uià que a priori uadit ad po# fteriiis uocat diflrolutiua,que a poftcriori ad prius compofìtiua.Tcrti] eti am ordinis.Ccermini diflblutiui appdlationisratio con(tat:quiji enim com poficioneiam partes in unum congefferimus,tunc ftatim iplum totu, qd^ iamaAu cxifl:cnsconrpicimus,idcpexa(ftecoprchcndereuolentes,partes intueri cogimur,quas foia diffinitio compleclitur ,quc no aliunde ^ per di uifìonsm.i.per termini difTohitionem indagari & Icrui potuit.Singula au tem,quac hicdeordinu appellatione reccn(uimus,clarius intelliges, fì ha:c que mox fequuntur exempla attenta meditatione infpicias.Et primo de or dineq feferefpiciutquefita,qué precipuaratioedodrine ordine dicimus,
DE TRlPLICrOOCTRINAEC ID EST ClVAE^
fìtorum^ ordine exempi a» Oltexemplicaura,nobis intentio medicam docTirinam tradcrc,hecquo *3niam qugfìtorum multitudinem poftuIar,!dco conucnit(^fiperfečlam doiflrina expeAcs^ut congrua quadä ferie quefita difponasjqd^ut preha bicadocent^alterotriummodorum fieriContingir,uidelicct fečlando ue^ ftigia nature in cxcogitando,ucl in operando aut in conferuando. In ex^ cogitando,quandoexordirisa finis notione,qui,ut diximusjtam naturar, ^ principiumeft lecundum rationem.Totiusautem mcdicgartisfinis, ^ nos ad artis fcrutiniu mouec,cfl: ipfa fanitas,difpofìtio .f. qua humani cor^ joris operationes exeunt incolumes,qd 8C ipfa natura tan^^ximii fincm lois incèditi Vnijqd'(^.n.(^inquit ij.cjli Ariftoc.Xui ogis gratia eft. Ideo
quot Sc quafcs fint humani corpomoperationcs traviare oportet, Quo^ niam ucro opcracioncs prodcunc a uirtucibus , uircutcs uehuntur pcf nicmbra,mcnibraconficiuiitur exhumonbus,cx clcmcntorum compiei Jcionegignuticurhuniorcsjded hxc fingulä quocqualefue fine,confydw rare neceffe cftrquc fì eodem ordine tra<fì:cs,c] ca qucc hic commcmoraca j ÒC a finis nocione adinuenca funt,erit eiufcemodi ordo diflbluduus,8iCimi tabcris nacuram no in operando,fed in cxcogicando<Hic autem aduertc, in rebus,quarum inuentio noil dependec ab arte,fìue ab opere noftro, fed ab opere nacure,fieri non poteftprimus ordo refoluciuus, qui ex finis rìotióne oricur,co q? primo ignoramusnaturae finem ut finis, &proptcf rea nos lacicac,quidcxigac finis. Tandem uero,polt^ fìngulas rei partes I10uerimus,8č inuicem contulerimus,tum primum finis naturacnobis inf nocefcic. Eft enim noller cognofcendi ordo circa entia nacurx, contrariui ordinicognofcendi natura:,qiia; fuumopus primum cognofcit refolwti; ue,Sccundo compoficiue,Tertio diiFinitiue,!SIos aucem ediuerfo. Primo diffinitiuo, fecundo compofìtiuó, tertio refolutiuo ordine, opus natura: cOntemplamur.Se habet enim primii noftra ratio,perinde ac fi quis tem# peratifllmcregionis incola(^ubi ob fummam a'éris temperiem fempcr iub diuo degitur^ in noftram perueniens plagam,tot domorü acdiumqj ftru? (flurasadmirabundusconfpiciat; Is ^rimo totamhaud dubiofabricam,' una cum partibus coiitemplabitur * bxinde quonam paclo iundacj&^ in unurricóngcftaziìntpartesconfyderabit, TertiOjadquemfinemtantafic partium uarietas,Ö<Ctotiuscönftrü(flio,qua2 uticpconceptioinfpedoricft ultima.Opifici ueroprirria, eodem uti(^ pacflo fé habet, peregrinano^ ftra ratio in contemplando fabricam opificis natura::unde in tertio de c5? ftitutione artismedicatiua:dicebat Galenus. NIos uero fumus qui domS iaiTifactamcontemplamur,icilicetiprum humanum corpus,quod primii per Anathomiani,quceft totius difiblutio in partes modo diftinitiuo-pcr caufas ([ fcilicet materiaks ') cognofcimus. In his autem quorumcflè a uoluntario noftrodcpendetopere,eodem procefìTu imus,quo &Iin fuoo^ pere natura,Et quia Analytica ratio quidam eft,& ars non omnino adin^ ueniens(^ut qui habitacula ftruit domumcp asdificat ') (ed corrigens Si lup blens defečlum operis natura^,ideó refolutiue adinuenta Sc ordinata cft. Et fic quelibet doctrina in quantum pendet a uoIuntacc,5č arte,reroluti* liö ordine adinuenitur,utin Phyficorumexoldio. Eius tamencxectitio aut compolìtiua eft,ut in naturaUbustaut diffinitiua,ut in diuinis t uèrum ubi iam ultimum opus & finis naturar nóbisinnotuit,ibi rcfblutiua: ( uc ipfa natura^incedimus,quod tu confydera^Redeundo denicp undc digi ti fi fumus concludendum,qjprogre{Ius a fineineaquead finemjeft rcfo'/ rolutiuus,& primus apud naturam artem,Si autem retrogrado ambu^ laucris,S£ ubi nos terminum ftatuimus,exordium fumpfcris,uidclicet prif mumdeelenlentis,exquibus complexionem fabricat natura : inde dccof plexionibus,quibus conficiuncur humores,gt ddnceps membra,uirtutcs.
EcultimQ
DOCTRINARVM ORDINI	CLXXÌS^IJS
Ec ulti mode operationibus,qualegc pn'miim canom'sgdi'di'tpn'ilceps A^ buaUjCric ardo conipofìciuus. Si acro Microcechnes tramite pergas,difi> tìiiicÌLiLim,aiit termini diflolutiiium ofdincm cfficics,8i^ eris fecfcator natu^ ra:,non quidem in excogitandojuec in operando,fed in conlèruando,
DE TRIPLICI ORDINE DEMONSTRA^
tionum apriorÌ5excmpla«
PRimum autem ordinem,quo fé mutuo refpiciut media,quem amplio^ ri uocabulo demonftrationum ordinem diximus, quchic iequuntui* exempia decIarant.Sic qucficij,an fcbris adfit,id quum plura dcmóftrati^ Ila ([fiuc caufasjliucelfcčtus fint) media deporcat,cnformcordinisdilpo(ì^ tioiic forciantur oportet.Et primo exempla tibi dabo mcdiorum, quc cau fxfueriat queliti, ucpote oiliendo adeflfe febrcm,quia adeft putridi hu^ moris circa prccordia caÌor,0d talem adeflè probo calorem , quia cuen^ tationisinueaicur prohibitio,quiaopilatio,quiagroflì humoris multitu ^ do,quianimiac5mcftio,quia immoderatus appetitus ,quia complexioi»^ nismalitia,hec omnia fimul iuncTiafuntjüiificiens medium demonftraf tiuumquxfi'nper caufamjSiigitureadem ferie, qua hec ipfa hic pofita fune,tu quoq^ ad ftacuendam quefìticertitudinem iueris ,erit ipfe ordo refblutiuusjincipiens a fìne,S<r procedens ad eaqua?diriguntur ad fìnem* Eft enimiiarum qugnuncprotulimus caufarum (^iuJcta communis, uel lap'ai natura: intencioncm } finis ipfa febris,ad quam ordinatur putridi dus humor,aJquemcxigitureucntatiónis prohibitió,ad hanc opilatio, 8<:ilcrcgrcdicndoadurc^compkxiönis maliciam,quam ctiam,auc ccrle^ ftis radius,aut circumambiens aer,auc qua:uis praua difjpontió pródu^ Xic. Siautem pra?pofteromediorumordine(^quo calle&natura per^' gitoperando )ambulauens , tunc compofitiuus ordo cmergit,uideIiceC adeft febn's,quia malacomplexio, quia immoderata commeftio, & fic dcuicepsadufc^,quia putridi humóriscirca prajcordia calor, Si uero quaelitum fuerit quid fcbris. Prima manifeftatio crit propria febris dif^ fìnitio feu dcfcnptio,exinde fingulai^ partili eiufde difrinitionis diffìnitio, fìc pedetentim quoufq^ ad indimnibiles partes perueneris.Et tali lege difj^ fìnitiuusièu termini dilTolutiuus ordo prodibit, fcilicet a toto in partes, quia non fic proceffus a diiFinitione in diftinitum ,nifì prcthabita diuifiónc generisin dit¥erentias,quod nil aliud eft,^ a toto in partes procedere, SC fic confpicueiudicabis,quopado trino ordine media demonlTrrent qusc^ fìtum a priori.
DE ORDINE DEMONSTRATIONVM,
quia,cxemplum.
SI auccm media quefid fucrintefiFe(flus,pari lege trinu s prodibit demon ftràtionum ordo,argumenfandouerbicaufa fcbremadefìTe,quia adeft omnium operationum lefioifič hoc,quia adeft uirium omnium laffitudo feu defcclio:5č hoc, ga enucriencis humidi abfumptio:et hoc, quia immoc
i deraius
dcratiis fcu cxtfancus circa prccordia calor,hcc.n.mcdia p c5ic<n:ura,8<:ab ctfcctu fcbrč adeiredcmoftrùc.Quc lì tu code ordine q nos ca recčfuimus, dilpolucriSj^pccHuscric refolutiuusjuidelicct a fine ad ca quedcltiiiàcur ad fincin.M.I quemadinodìi moderate naturac bonitas,rci^ elle ÒC operari fi^ naWincentionc^curatjfic edÌLicrfolapfa?natura:malicia,rci?:intenditcor^ rupCionem,quc ex lelìonc Sc defediu operatioiiu rcfultac.Si aijt ^ficifceris ucrfo tramiteratiocinando febrem adelfe, quia adeft immodcratus circa precordia calor,adeft nutrientis ab(umptio,uirium defečtio ,omniüdcni; cp operationü lgfio,tÌJcordo erit copofitiuus.Sic.n.naturaincedit operai do,leiìoiié corruptionemc^intendensargroti.Cliiando autemfebréadcr« fc per dcCcriptioiiem febris demontiraš,erit ^pcclFus difFinitiuus fcu termi nidilTalutiuus,quia a toto in partes (cilicct ab aliquo (e habeiueuti gcniis, ad ea quc fé habcnt utidifterentiar.lSlam qucadmodü ucra diffinitio con^ ftat ex genere SC differentia,que intriniece ÒC eflenciales caufx iunt cxiftcìi tia: rei diffinitx'.lìc quando latent caufe,opus cft quibuidam concomitan^ iibus,que fé admodii generis SC difFerentiao habent ,rcm iplam oftcndcrc,
DE TRINO ORDINE DEMONSTRAM?
di »exempla,
ORdinisdcmonfl:randi,quiintermcdium&:qucfìtum uertitur,cxcpla funtjdcmonflratiopropter quidjdemonftratioquia, atqj diffinitio: Qjjé quide ordine comunis iuniorum Ichola hicin medili ^fcrt^quamuis nonnuntp demonftrationü Sc aliquandodemcnftrandi ordinis cxcmpla cnuncicnt, qui quantum a reCto tramite cxorbitcnt,tu qui lapis diiudica, Demonftratioigitur^pterquidordinem facirrefolutiuü. Dcmóftraiio quiacompolltiuum.DiAnitio termini diflòlutiuum. Conoruitauičdc? monllrationi propter quid relolutiui ordinis appcllatio, co cp prccclìtsi^ bi fit a parte,natura feu cogicacione priorc,i'cilicct a finc.ad ca qucordman^i cur ad finem, prout ex prouide natura: exemplo cognofccre licct ,lntcrd)c cnimfapientiscordoadunitatem Sčcomplcmcntum uniuerlì aliquid ducere,quo nečlantur ci5 caducis rupcra,& ultima primis, Hocautcmc5 iuxta rei^ ordine fieri non poflRt,nifi[ mediate aliqua form a,qua: particeps fìt utrorumi^,qualis anima efl rationalis,Nec anima,quii fìt a::thereocor# pore fublimior,opaca & mortaliahec corpora abfcp conucnicntimcdio inhabitare queat, Ideo medium ftellaR2clcméto(^ut Ariftot.ii.de generai tioneca.iii.animalium^ loquitur limile intercedat oportet. Qiiod lìucfìt corpurculum,atcp arthereum indumcntum,ut Acadcmicis placuit, fiuc proportione tantum ccclefti elemento relpondcat, \n Stagirita docuit, ' perpetuo idipfum gyrat , promitq; calorem . Caloris pabulum cum fìc radicalishumor,humor uero nifi rcftaurctur calore ablumitur , re^ ftauratio fìt humore fibi conucniente fcilicet lanouine, fanouis ex cil)o&!
O	O
potugignitur ,qiii ut conucniens eligatur in relìauranduni humoi remtranfeatjanimales, uitales, naturalel'quc uirtutcs rcquint. Virtù *
tesori
doctrinarvm ordine.	čxč
tcs organica cn'guiic corpora,quac ex humonbus,elementiTcp trahuricori giiicm.Qj,ubus omnibus perrpc(fi;is,mox natura in hominis, èC quactuor emscaularurrì nociciamperuenitjquaElciliceccaufajfìc Icfe ordine relpiciif unc.Primo liquidem in excogicando occurrit finis,ipfe uideliccc caducoi^ ncxus cum fuperisjunde fecundo loco natura formam cxcogitat, buie ne* xui conuenientem.Tcrcio nlateriam molitur.huicforma^lufcipiendaE a^ pram,uidelicct organicum corpus fccundum précmcmoratam Itfricm, Q_iarto fociandametagglomcrandam rationalem formam/uo organico corporiexcogicac,ad quod ultimo lOco humana compago Spille uniuer^ forum nexusfcquitur,quicumin cogitationcprimumfucrit, facluseft in opere ulcim'.iiii.Q^iodaucem in prchabitis cenfuimuscau{as,lcilicet mate riani Sc formam,in operando priores cdc natura compofito, fenfum ha^ bct C ut ianiiam adnionui^de materia Sc forma, Sc horum partibus uc quod,non autcm uc quojfeu materali (^ut uocanc} conditione, non forma li.Nani maceria non liibitrationem materia:nilìdumfubeftformaci nec forma racioncm formr, nilì dum acftuat maceriam, qua: folum poftčpi pcracla (ìc comporicio,ficri poffunt.Prius igitur (^formali conditione pud nacuram in operando,eli compoficum ^ materia 5C forma,iicec in co picacioiie ukiinum. Tu ioicur ad cxaclam naturx&T dodrinxordinisin^
O	Ö
tciligentiain,hcct:rutina,iSčiccracacccumindagineiiolue. Concludedeni qj,qu3Ciens effečcum per caulam oftendimusjtunc fcmper a fi'nc,feu ab eo quod propras cll;LÌiii,ad ea queordinarttur ad finem propredimur. Et ^^ cc^Fus cric refbluciuusjunde demonrtrandi hunc iure qiiiacm ordini m cupamus.Qiiandoueropcf caufatumcaufamdemonftras ,crit ordo co^ po{iduus,quia pergis a parte pofleriori natura in partem priore. Et que aJmodumcamrcfoluciuus,quam compófìtiuus proceflìis attcnditur ui ordinecffccfèLisadquacuorcaufarum genera,in ordinequatuor gencji rum caufarum adinuicem,ficS^incercuiufqjgeneriscaufas ,eofdem pro; ceflus expcriri licet,puca in genere caufa:matcrialisefla;thercum Q aut ci proportionatum") ani mas corpus,ergo naturalis calor, ergo èC radicalis humor,ergo Sc fanguis reftauransdilTolucumjquacomncs dcmonIl:ratio ncm cDn.^icuunt propcerqaid,q3 femper materia queproximior eft for> m^,fc habzt uti fìi<is ad maceriam remotiorem,ßc &C in hoc ipio materialis caufo: genere retrograde incedendo ordo fit cSpofìtiuus, qct' uticp 8>C in lijs cribus caufarum generibus facile iudicari poreft. Si autem quid eft, qucftio fucrit,ubi per diffinitionem relpondendo fit ordo diffiniriuus, ft u termini dillblutiuus,a roto in partes.DifFinitio enim conliat ex cenere,qd "perdiuifionemaddifFerentiam contrahitur, Diuifio autem eftcotius in partes. Exhis igitur per habitudinem medn'ad qucfitum,rrinum demo fl:randiordinenicolIige,quicumpra:fatisqua:fìtorum mediorum or^ dinibus,ccrcrinum ord nem conftituuntjundeidquodabinitiopropofui facis,quancum ad hoc compendium fpečlat,expUnacum cxidinio.
'li) Quolibcc
DB TER. TRINÖ
aVOLI.BET GENERE ORDINVM, SED
non qualibcc cuiur(^ generis ipccic quamcumcp dodrinam uti oportet.
Elufccmodi igicur tria ordina genera,quceuis dočlrina ad fui perfccfHo nem depofcic.Si enim c5grua qiicßtorum habitudo ^'quam precipue ordine doilrinc appellamus^ dcfueric,qualis eft quodiibctica ut uocac) doilrina,que nullo ordine ab uno quefìtoi^genere in alteRz tranfilit,iiihi> lommus omnium ibi quefitoR: aggreganodocfèrina quidcm erit,ordinata uero minime, Simili modo fi non adeflèt congrua habitudo mcdiorum ad inuiccm, nulla perfccfta notitia de qu^fito habcri^necp dočtrina nuiicu^ paripoHTwC, Pari legZjncOiuienicnsquscfìci ad medium habitudo defue^ rit,iudicandum, Aliquam igitur ÖC quxfìtorum,0^ mcdiorum ,ac ucroru^ cp in alterutrum habitudincm ,trinumq?genere dari ordine dod:rina:fa^ Ceri oportet. Artamé no om.ies trinnc hoR: ordinu (pccics,icilicct rclolutif uus,c5po.KÌuus,diJFinitiuus in aliq dočlrina cxpc(fì:adg funt.Ell.n.quädo « (^uc in microtechnes Galeni libro^ordodocT:rina:difFinitiuuSjDcm5^ Itrationü ucro relolutiuus, Dcm5ftradi c5pofitiuus,Plcrriq? (^ut in analy ticis ) doilringordo fit refoIutiuus.DcmSlirationij copoßtiuus,dcm5ftra didiSlnitiuus.Sic&permutatim ^putdiuifionisnatura patitur,quodcui> c^ prchabita infpicientijpalam conftare poteft. Hadenus itaqj expofìtii clt,quid doiì:nna,quid ordo,& eius necelTitas atcp prcfi:antia,quotcuplex ordD, infuper 5C de primo cognito,qd unamquacjp doclrina, tribusfìmul gcneribus ordini!,fed no quahbetgcnerum fpccie uti oportet,Nunc ueio prohcmi'i Microtechncs intelkcftum iuxtaliterx fericrnjupcruni pacrod» nio, abfolucre conabimur.
VERBORVM GALENI EXPLANATIO,
TRes(^inquit Galenus ^funt omnes docHrinajjquac ordinehabentur, ubi de ordine quo le habent mutuo qua:fìta, ut pauloante oftcndi^ miis fermo fit.Si enim de ordine,feu mododemonftrandi hic eflet interi* tiojfalfoutic^ pollicitusfuilTet Galenus fcjhic prglèrtim diffinitiuam fadu ram docIrinam.Nam in fccundojuerbi caufajhuius tracTtatu, compolìti* tiuo procclTu hanc conclußonemdemonft'rat,uidelicct magnum caput cum figura?boniras,8<C recfla colli ,aliorumcjj offium diTpofi^cione, boni cercbn compofitionis fignum eft.Rationcm dat^quia potuit reguläre mul tam materidm,quod non nifiuirtutisuehementia fieripotuit.Potuifleaüt reguläre multammateriam,uehcmentia2 uirtutiscflFc(fèuscfl:,quare,utex prchabitisconllatjCompofitiuushicprocelTusdignolatur. Sic Sfin re« tio huius refolutiuum exercuic, ubi demonftrare nititur medicam ar« tem fexfalubres caufas refpicere.quod qua^fìtumduo quidem compiei (ftitur.Primu.an fanitasfcruandaartcm portulet.Sccundum ,an fexlalw* brium caufarum cognitionem rcquirac. Ec hxc ambo oilenduntur
per
D0CTRINAR7M ORDINE.-	CXCl
per caufam fiiialem.Primum fic, Artem ex/git intentio feruandi rem, qua alterare poteft natura.Sanitaccm,alterare poccft natura,ergo ibi ars ferua dircquiritur.Sccundum ficjfinisartiseftferuare fanitatenijlSIon feruatur fanitas,nifi moderamine caufarumjquas alterare pofllxnt.Caufe moderai m^n non perfidtur,nifi cognofcantur quales Sc quottuplices ßnt caufar, Caufa: funtfeXiErgo 5C fex lalubres caufas cognoCcere oportet« Conclu de l'tac^jEx quo Galenus 8č compofitiuo 8C refòlutiuo demon ftrandi mo do utitur/popondìt autem folumditfiniriuum.Ql-iod per diifinitiirii or^ dincm,intelligerenoluicdemonftrandi,necßdemonftrationumordinem» Trahitur infuper argumentum,quo oftenditur,q)deordmedo(flrina:,^ inter qusefìta uertitur,hic fermo fit,ex hoc Galeni uerbo dicente, Que or^ dine habentur.Ordo namc]^,de quo hic fermo efl:,ab aliqua Q utpote qd# libetica) docflrina feparari poceft,fed modus demoftradi,a nulla dočtrina feparari potei!:,Ergo ordo de quo hic fermo efl:,non cft modus dcmofträ^ di.Qjiiod aütordo de quo hic iermo cft feparari poffit, ipfa Gaicni uerba declax'at.Nifi enim efiet aliqua fine ordine habita dočlrina, liiperuacaneü 8čnugàtoriij fuifTet didum Cqua:ordine habcncur^ quemadmodum ir^ rationale eft diccrc,Omnis homo qui eft rationalis,eft rifibilis, quando^;? dem nullusdatur homoirrationalis^Et quam ludicra Sc fancfta rufticitate piena Trufianide lpondylibusdórfiaiIertio,Is enim quia uacillans& in^ ualidumieceritfundamentum,quicquidfuperfl:ruxitcorruit,uno enim inc5uenicnteadmiflópluràfequuntur.Arbitrabatur enim ordinem do> člrina: nil a^Hud ede nilì modum demonftr«ndi,qucm dcmonftrandi mo# dum,quum inleparabilem efle a dodrina nouerit, cogebatur Galeni iicr^ ba,qua: hunc modi] feiungi pofTe a dočlrina fonare uidentur (^ibi,Qugor dine habentur) a fua quocp rettitudine deflečlere,inquicns, Quü autem Galenus dixit,tresefiè doftrinas ordinarias,fupponereuidet aliquas effe l'nordinariasjfed fortaflè dixittres funt docflrincordinariac ad fimilitudine cius,quoddicitur fpondylidorfì,non enim hoc dicitur,quia alibi fintfpo^ dyli cp in dorfo,Ied modus hic loquendi potius innuit, q? dorfo funt pro^ prii,hccMonachus,Tu autem fi uocabuli ufum infpicias, plurimü uticp huius dičli infcitiam irridebis.Nam & fufi uerticulunì Ipondylus cfl:,&r a^ pud Atheneum falfamentigcnus.Etapud Plinium lib.xxvii.genuspifciii ferpentìicp,S<:^id genus. Tu ioicpenfita,an proprietatiscaufa,uel ad ambi^ guitatemeuitandamappofitum fitdorfinomen,8cridcmdedodrina quc ordine habetur iudica. Sicut enim Ipondylus datur fine dorfo, fic et abfc]^ ordine datur dočlrina.Denicp concludefermonem hic effe folum de ordi^ ne doLlrina?,quac inter quaefitum 8č quacfitum uertitur hic fermo.» Paulii^ fper hic digredì placuitjquatenusadmonita&lcautior fit ftudiofa iuucn<f tus,nimiu ne credatcolon,neq^ multitudini potius ^ rettitudini ucrboRj fide adhibeat,Nucad reliqua quc (equuntur Gaicni uerba tranfeamus.
Prima qdé (^inquit) ex finis notione,quc fecundu diffbhitionc fìt, uiam refolutiuaprimàappellat,ga&eertitudine,8i gfecSrionc atc^ origine an^
i iij cecellit«
DB TER TRINÒ parcibus ammaltum lingula danda cITe animaits membra, parecfiic folida racionedemonftrac,exquaomiiesartesconnß;unc (ècundum raciomm« SicS^ Ariltocelcs de parcibus animalium primoloquitur. Caura,inqui4 ens^quam fubhocuerbojcuius grana,(ìgnifìcamus,ratio ed. Ratio au« tem princi'pium eft,pariter in rebus tam arte,quam natura conftitucndis« Si enimarcem per rationemaddifcere uolueris,non aliunde cp cxfinis notione id cortiequi poteris. Compofìtiua ucro&difFinitiua,licctartcm pra:ftare quean<r,non tamcn fecundum rationem , uerbi caufajArchite^ AuSj&Manufador, ÒC fa(^ioperisInrpé<flor,artem quidem dcprehcn^ dune,led Architedus per rcfolutionemjManufador per compofitionem opcrisjlnipečlor per cociusdilIblutiónem,&r difFinitiuam dodnnam,ciu fcemodiartemadipifcitur.Adcuius intcilečtum dicebac in dcconftitutio^ ne artis medicatiuae Galenus. Nosuerofumusqui domum iamfadam contemplamurjfcilicet ipfum liumanum corpus, ideo per Anathomiam COtumin partes ipfum diflToIuere oportet. Sedillam quidcm alibi pertran fìuimus,illàm.f»qu$ ex finis notione, alibi uidelicet in co de conftitutione artis medicatiug. Sed aducrte (^utex prcdi(ftis condat cp procederecx finisrtotioneduplicem (bnatinrclle(ftiim,fcilicetinuen!cndoautproitqué doordinetadinueniendumenim ordinem,in plunbus Galcni(^qucmad^ modum 8C cuiuslibet ordinatam fajiciuisdocftrinam traditionibus)rcro# lutiue proceditur, qucmadmodü in phyficorum Sc in primi canoniscxor dioconipiccre licet. Alijuero uoluniinù partes (e ordine habcnt compofì^ riuo èC difFinitiuOjfolü de conftiturionc artis mcdicatiuclibcr totus rcfolui tiuo ordine ,pgreditur.lbi.n.quc fint illa quibus tota ars medcndi cófiftat tradere uolens.cx finis nòtionc.f.cx i annate 111 mit orÌ£?incm. Ex hacciiim ncceflTe eft ut cócemplemur totii corpus,totu aùt per partcsjpartcspcr A? nathomià, Anathomiä per cogniticvne plalmationiSjmagnitudiniSjiiumc^ riSd polìtionis.CSfyderandù inùipcr qu^cxeiufcemodipartibus, Canari Se corrigi pofTinc nec nejinterferit etiäibi (^non primaria intcntioncjfed xempli gratia^fimilitudinem de elemcntis. Deinde oftenditjfì feruada ed fanitas,0<ücgritudo euitandajoporterecuiufcp partis naturalem difpofitio nem,&regritudines cognofccre,Exinde accedit adinueniendijqufcogno^ fcenda fine circa partem curatiuam ,8C fìngula denicp (^adufi^ libri confuf mationem^odem ordine abfoluit^Caufa autem qua uolumen illud totü, alia uero eius uolumina in fola prgfatione refolutiuo ordine utantur, eft, Quia totum illud compcndium ni! aliud confyderat^quam artem.Idcocx fola finis notione pcragitur. Alia autem uolumina in folapra^fationcar^ tem confyderantjfcilicetordinem,qui fecundum artemjidco folumibirt^ folutiueproceditur,inreliquoautem uoluminum ,confyderantur rcsna* turacquenon pendenc a noftro opere. Idcoaut compofitiua: aut diffini* tiue ^grediuntur,tu uero hec omnia tecum reuolue,6čquanta (ìtexpolì^ torum mycrologia piane perpendes. Hic uero DifFinitiuam facicmiisdo^ clrinam» Diffinitiuam facic dočlrinam in ordinando quelita a toro .f.
procedendo
DOCTRINARVM OR.DINS.	CXCIII
procedendo in parces.Qugfiica autcm uenficàdo,modo difflnit,modo per eiftči:Lim,niodo per caulani dcnionftrat. Quxquantum relmquicur ab ea,qua:recundumrdolucionemfic,exdignitace& racionc tantum abun^ ilanscft,adcomprchenlìoncm totius artis,& niemoriam corum qua? fe^ cundumparccm. Caufamaflignac quarehicpotius diffiiutiuamincer tiorem quidem alijs clcgerit, eft q? huiufmodidiffmiciua totius artis ambitum,contincndo,Ö^ contenta memoria: demandando refolutiuam, longe antccellitjfacilcenim mcmorabilia lunt (atis ex termini diflToIutione OìUiiia,eo q? continet in fé totius artis capitula optimus terminus,quem ec fubilantialemquidemnominant.Cauiam cnunciat,qua diffinitiua do^ cli'inaalia duo genera,memoria antecellatargumentando,fadliuseft me mirare unum čp pIura,8iC quo aliquid magis participatde unitate,eo ma# gis de memorisc facilitate. Magis autem participat,de unitate , diffinitiua ^ rcIolutiuaötTcompofitiua, Qjiiaprocedit a co:o,8č uno omnesin fé partes continenteačlu.RcIolutiua autem proccdit a partCjqugtotumed: unum uirtute conrinens partes non avfcu. Compofì'tiua uero procedic a parte,qucnecuirtutenec aifìu,led remota Sdleminaria potcntiautpn> ma mitevia quoJ.immodo totumconipofitum complečlitur, Quum if gicur ailiia'.ispartiumunio fitinipi'odilfinito a quoprocefTus Hein difi? H:iiaLia,uaio autcm feuunitas memorandi facilitatem miniflrat, Conicf qacns eilditVinitiuamdoftrinamjrefoluciuam 8č compolitiuanijinemoi» riccfa:ilitate antecellcre, Continet dico, & omncs unit partes terminus opri.nus. DiffiinitiOjterminus dicitur,quia quemadmodum terminus nil relinquic extra fe,quod fi pars rei cuiuseftterminusjalioquin non ueredii^ ccreturilli terminus,fìcS<C difFinitio fi optinie augnata eilijtotamreifub^ ft.ìntia:rj,3i omnescius partescontinebit,nil relinqucndoquod diffi'nitio nonincludat.Et talisfubftantialisdiftìniciocfi;. Nam quemadmodum in efle 8C in cognofcijUt de anima primo colligitur (ubi tana continet uirtii te accidcntia,5<[nonuicejer(k,ficdiffin!tiorubil:antia!iscontinet&:defcri p;ionem,non autciii c Jiuerfo.Concomitantur cmmiubflantiam acciden^ tia,non autem ex accidentibusproucnit fubiìancia. Ideofubiungit Gale<^ nus,inquiens,Econtrario diuidentes his quas nocioncsappcIlant,& illi Gf quidemab accidentibus diffiniuntrebus , hi uero fubdantia iplaconfì-> (lunt. Dcfcripciones notionesappcllat^coq? folum per notamina,id eli fìgna,qua;pofteriora funt,ab ipiaprofluuntliibflantia. Qu3;ucro fe^ cundum partes ed tračlatio uniuerfecmedicinalis fpcculationiSjin multis alijs a nobisfcripca eft negotils.HacIcnusdocftrinarumordincSj&C quo hicutendum fit ordine diftinxitrde reaufem,quam negotium iftud tra« efiat,nil prorfushucurquecommemorauit,ideo dC materiam hic tračlanp dam,rcilicet medicam elTe facultatem enunciat,8<^ pra[^habita cpilogopcr^ fti ingit. At quia fubiečca huius libri materia totam medicina: artem con^ ccrnif,nequisob hocexiftimcthancipfamad coplcmentu hictraditäcflTe, premoeCjin^éstqug ucro fecudij pte eft tracucio,i/ecudìj ßngulas ptes qs
uniucr^-c
uniiicrfc medicsc artis exigit compkmcntumjcradita eft m multis alrjsuo^ luminibus.Quibusexpedicuci ad rrcsdodrinasjddl qui medidnalcm facultaccm fecundum omncs trcs doifèrina: ordincs perdilcere uoluent,ex peditillihoc ex ali|s,quas ili medicinali dovflrinaconfcripfimusjparnbus pcrquirercjcx prcfciite ueró ncgotio foliim ditfiniciuam dod:rinarti conica quimurjdco inquit,Sed nunc a diftinitiua incipicmus. Tantum adhuc apponences,q? loia capitula,ucluc conclufìones,fecundum explicat/oncm demonftracorum diccntur nunc. Poterit enim iecum dicere kdor.Si uni uerfc medicinalis ipeàilationis tračlatio fecundum omncm eiuspartema^ libi tradita eft,quid ergo prcfenti negotio tracftandü relinquitur CRcfpon densait,qp licct omnia alibi ollenfa lìnt,fupererat ramen memorandi cauf la omnium esplicite demonftratorum capita conclufi'onum inftar repctc# re,Dicimusconclufionuminllar,quia &hicquidem non folum conclu# fìoncs,led ÒC earundem demonllrationcs proferuntur, nihilominusprò^ portionemobtinent conclufionum,eo ucluticonclufio implicitecpnti^ net ea, qaccnunciantpra:miflra,fìc&l noftrahic tracfì;atio,continetuirtuf te omnia,quc tota medicinalis Ipeculatio lìngulatim exponit. Sicdcniq^ de nouenario in dottrina ordine tracflatü, Dei immortalis nutu, hic dau^ dimus, cui lìt gloriajlaus Sc bencdfdio.
SEQVltVR DB TRINO ORDINE DO/
(ftrinc oratio,Themata,qucttrinum Peripatetici dogmatis ördinem,eiulcpnexum colici fentiam plane enunciant, De Trino dočlrinaj ordine oratio.
iv m altius cofydero,8č magis magif(^ nature 8<f reru ordine t-v métereuoluo,uerafententiäilläelle uidco,qucipfumopfimii
i'maximiicpDcu,quatuof circulorü indiuiduü et incómucabi
___jjleccntrijpofuit.Circulosinquämcnrem,animä,natura,Hy!'
le,qui uniuerfam rerum machinacomplccfluncet ambiunt : lucentnamqj in mente idee,fulgét in anima ratiSes,in natura refplédcnt femina,cniicat formis Hyle.Circulos ideo appellat,cjj circuflexo regrelFu in idem ola ucr guntpuncT-fijUndeprimordialemduxerunt origine» Quu igiturinna* tum nobis rationis lumen,non ex: tenebrofo inanis materia' abyfTojfed fu^ perne lucis fonteemanet,&r ui quadam in hanc Aegyptiacam feruitufcm afltduofenfuuniturbineagitatam dilapfafìt,ibiexul a patreluminum,8^ opaci huius corporis uinculo detenta,regreffum amplexumquefui prin* ciprj anxiedefyderat.Qyum autem ille omnium bonorum largitorlocu/ ples,8čpromptus ßt ad largiendum nóftracp ratio ut redpiatjolum nero fenfuuni illecebra: cxoptatum obumbrent,prohibeahtCK cfFedtumjdota^ ta fuit imbecillis humana ratio innato defyderio fciendi, icientia iìquidem iri nulloalio^in amotione fenfuum obftaculiuideturconlìftcre coq> fciencianil aliud eft,^ uniuerfalium cognitio: uniuerfaleautem loco oC
tempore
DOCTRINARVM ORDINE.	CXClIll
tempore caret,qu:r(^locum mquamSc tcmpus^ ubi defiint, nulla feiifiV tiua facultas,ncc cxtenor,ncc ca qu; incus ulla in parte opus fuu m cxerce^ re ualetjHincjec Piato (^uc in Alcinoi cxordio legitur)Pniloiophia,inquic lolutioanima: a corporccftjunclcrcuinciturjq? Iciencianil aliud,^ icnius uincuU roluciofìfjutprohibenceablato, animusii^feconiorsSf particcps paterneluciseuadac. Qiiumigiturcuiurqjrci pcrfcdliOjCxrcgrcHu in fu-; umprincipiumdepcndeaCjHuncautcmrcgreirum human?, ratio per Idi^ cntiama(requatur,operjprcciumcltdignolècre,quo callc,Si!^quibusmoi? dis fdentiam adipircamur,quc cum hac breui oratione explicabimus, tu ic duj.o adhibc aures. Duplex igituruia eft,qua Icientiam adipircimur,una gratiac,(_ucuocant)opcracionis alia.Operationis uia eft,qua naturali in^ dagine&Topereeam allequimur. Gratia; ueroqua ipfamjabicpopcrc,,^ priiECß nature uiribuspoiridemus.Bipartitähancuiamfapicns Aridote, bis uerbisol1:endic,Intclle(fliua,inquit,uirtus plurimi!exdocflrina genera tionemhabec,atcp augmentù,quod autem ut plurimii eft^non iemper eli:, no iemperigiturinteliecliuauirtusperdodìrinaacquirituriqui auté Icien tiä non per doiftrinä affequitiu^eam fide tantü^ucl fuperni luminis grafia coftare oportet,Haue minime refpuit Tuo de copulatióe libro magnus Pe^ ripatetici dogmatis interpres Auerrois,hanc coprobat inlìgnis Arabìi Al gazdjprincepfqj Auicennacofirmat.BandéMaximus Abubachar luo H broccruanuncupatopIancdemonfi:.'ac,!SIecomittcnduseft nolter Mei;» chiiedech Plato,qui inultis in locisQ'n Meninone ac Theage clarius^hanc rententiäenunciac,iSl5^rane,inquit,a malogenushominucciTac,ni(ìauc legitimiphilofopliidomincnturjauchiquigubcrnancdiuinaquada forte philofophentur.Idipfum facra & intemerata autoritas Pauli Apolloli ore docuit,quifepedupIicem hunc repetit :nodiHalutis^ad Rom.iii-iO Ei .n, quioperatur merces non imputatur fecundijoratiäjfed fecundù debirum. He ad Ephefìos.Gratia enim (aluati eftis per hdč,&^ hoc nò ex uobis, JDei cnim dona eft:,non ex operibus,nc quis glorictur,hcc ille.Qiiibus duo au»> dienda uoluit.Primii cp biformis (ìt uia falutis,opcribus icilicct & grafia. Secundü cjj openbus quali debito lalucem a(lcquiniur,Dcbiro inquà,non ex natura operisoperati,(ed alterna ordinatione dei ita prcdelbnantis.Pef gratiä uero non debito,fed dono. NIìjc uero quegratia lìc gratis daca,quc gratumfacicns,qucgratia0perans,quec00perans5quegratiaprcucnicns, quxiubfequens,cxteraq^ id genus,non eftprclentis negotii inquirerc.icd operandi, 3C propria indagine fcicntiam adipifcendi hic uiam profcqui^i mur. Bipartita igituropcratiocfl:,aIia mentis, corporis alia.Ham quar mentiseft,intellecftualem uirtutem appellant. Eam uero quccorporis , uocantmoralem, qucplurimuminuiccmconcomitarilòknt. Inrcllcclu^ alisnamcp lequiturmoralem,lìcut multitudinem, SC rempcricm fpiritus comitaturgaudium. Inteliecftualem uero{equiturmoral!S,llcutadgau<> diu fcquitur rifus, Viide diuerfimode obferuatur moralis,quc intellccliua léprcccdit,ecilltiquceamfubfequicur,cii.ig.n.pr£ccdic,obfcruaturlroc ac
inipuHli
inipulfii ti'mon's. Qiiciicro intcllečluali fuccedit,fpiritii obfcruatiir amo^t risjhinc illiid Apoltoli ad Roman.vii). Non acccpiftis (piritum feruitutis iccrum in timoi'Ciiid fpinciim adopcionis fìliorum,in quo clamamusabf bapacer.Ecad Conncli.fi. Vbiautcm fpiritusdomini^ibi libertas.Ec ad Galat.i^.Sifpiritii ducimini,non cftisliiblcgc» Qiioautempadomo^ ralis liircus l'piritu fapienticcobl'cruecurjatcp amons,fi fcircdc/ydcras ,au^ di Auerroim Tuo de audicii exordio,ubi hanc Alexandri protulir fcntcnf tiam. Cum Iciucrint fapicntcs iuftitiam, cxiftenccm in fubftamia rerum, tuncamancrimilariillinatura:,&:illam acquira'c formam, undcSč illos iultosclicoporcet.HincScillaCabalcorumlententia,qua docentMofis legem,eo q^ hominem ipfi uniuerlomacrocoimoconformemrcddcrein^ tendic. Ideo fuis mandatis tam mentis,q; corporis continere a(ftus,qui^ portionccorrdpondent aclibus uniuerli". Horumomnium ratiocft,c}) quemadmoduaiuanajumbranlifqj focminepulchritudo afpicientcmaliii citSiTrapitamorCjCumc^unpellitjUC luis (ìngulis ačlibus ad fìmilicudinc obfcquiumqj puella; lelc apcet Sc ornet: Sic uticp Sč longe quidem emincii tius diuinapulchritudo,per iplum uniucrlumrcfulgensjhuiusuanx pul^ chncudinis exemplar racio lui ccntemplatorem ad imitationem operu, uiaru mtpfuarumobfequiu mjintimofpiritus ardore,trahitatqjperducit, duibus dcnicp reuincitur,q? quicquid ultro,re(ftoc|j rationis diramine agitur,illud in Ipiricu adopcionis fìliorum agi comprobatur.Quod etiam Diui Ambrofi] fcntentiajfuper illud Apoftoli, Nemo pocefi: dicere mine iefujnifì in Ipiritu rando,planeaftìrmat,Venras,inquics,a qLiocuqj dicatur,ni{ì a fpirituran(floefl:.Tuuerohccmentercuoliie,& feduloco^ fydera. Concludeitaq?,q5 uiaOperandi,alia mentis efl:,alia corporis.Qug corporis,alialegisuinculo at^p timore,alia prudentia;fpiritu èc amore. Rurfus quantum ad nos Ipeclat,trina mentis operatio eft.Prima,qucnio dum inuenit,quo doccrina&Cfciéciaconftruitur. Alia conftruiteam.Ter tia,necmodum,nutnic nec conftruitjfed iam ab alio con druda utitur,cu iusintelligentiam arsipfadeclarac. Triplici enim ordine addifcit artifcx ca.que arcis.Primo,a fine incipiendo,ex cuius notione icnfi'm cxcogitatcu eia,quc finis requiritju t in de partibus animalium primo teftatur philofo* dHus. Principatum (^inquit 3illa caufauidetur obtincre,qua Aibhocucr? DO cuius gratia fignitìcamus,hxcenim eft ratio. Ratio autem principiiim cfl:,pariterin rebus tam artis,^ naturar conftitüendis. Natura igittirpa* riterSc: ars a parteproceditinpartenijfcilicet a finc,quc omnibus ratic* ne prior operatione pofteriora'n partem ratione pofteriorcm, opč^ rationeuero priorem.Secunduseffcordojquoartifcx &:manu operator, non inuenit,{ed iam inuentam componit 8c cxequitur,qui fìmiliter a par te in partem graditurjfed uerfo tramite:Quia a parte,ratione ultima,epe re uero prima: In partem,ràCione priorem,operationc autem pofteriore, Tertius eft ordo,quo opifex no inuenit,nec exequitur arte, fed ea,qux ab arce inuenta,6<: ftruda funt intuendojartcm addifcic.Hoc uero ars con
ftručloria
DOCTRINARVM ORDINE;	CXC^
ftručlonadomusplanedemonftrac, Qiium enfm uana&multiplexfic acris inteperies, procella:,turbines,pluuia?,grandines,imbres, qux mor^ talifi natura; 5C mtx incoluniitati multis quidem modisaduerfentur, co# gitur prouida humana folertia aliquod excogitare tegumentum Sc domiV dIiuni,quoab hiscaitenfqjingruentibus malistutari ScTprötegt ualeac: Gumcp uaria hominis exercitia &C ufus^quac cödem in loco expleri neque^ unt, ideo uana huius domicilii loca cxcògitat,ucftibulij,porticiJ5aula,tha^ lamoSjS^ id genus locorum,que uarrj familiaz ufus poftulant:forma igitur leu figura domus prgconcepta,ftatim materiam non fragilem necp molle, ut ingruentibus malis refifterc queat/edduram ,acrolidam,ueluti lare^ res,calce congGfl:os,trabcs,aflrcres,clauos et his fìmilia adaptat, Vnde finis, quem concipitprimo,cftipra protečlio ab imminentibus malis, Secundoj huiusgratiainhabirandumdomiciliii excogitat, TertiOjipfam concipic formam,propofito fini conlbnam,Quarto,habile ad hoc materiam, quö quidemprocefTuSbordine,artisinuenti'ofit. Dumaüthanc excquitur, primo materiam aptat,recundoformam ftruit , tertio domicilium mhabi tat,inde quartum,quod primijerat,comitatur,rcilicct ab aeris corrupteliš ^t:ecl:io.Huiurmodiigit^cenusambo,aparteinparté tédunt, fedhic à partc,qucratione eft priorrefolutiue: ille uero a parte, quc ratione po^ (lerior compofitiue.CVium uero conftrucfla iam domus fuerit, eam primoconcipittotam,undedeincepsm partesdefcendit, earum fubftan^ tiam,ordinem,&f conglobationem contemplando, innatum fiquidé nòbis cft,totij prius (^quia iam acflu eft^ ^ partes,quscpotentia funt concipercj Hec igitur omnia ita fé haberein i'pia arte,facileefl:perpcndcre,Quod fi re (ftc confyderas hanc triformem conceptionem,ex triplici naturjc ordine.C ante opusjoperando,polt opus,uidelicetinueniendo,cxequcndo,coferua^ do plane cöipicere licet.Qjnbus omnibus explanatis, plane trifariam illa mentis operationem colligere poteris,illa namc]^ que modii fciendi' inuenic eft ars fyllogizandi,quamiurcquidé,no fcientiä,led modù fciendi Arifto» Methaphyfi.fi.uocat.Cuiusinuentio,utaliarumartium, non nifi refolu^ due ex finis notioneconftarepotuitjiuxta Galeni Microtechiies esordii placit;ÌT,ubi per do(flrina, que ex finis notioneorditur,quam rcfolutiuam appcllat,omncsartes confilleredicitfecundum rati'onem : Secunduratio^ né inquit,quia ftat,ut duobus ali^s modis ars c5ft:et,non tamč fecundn ra tìonem,foliJ.n.fìnisrationemoperisallignarepotefl:,uniucrfaenim fylloi^ giftica facultas ex ipfo fcire,quod logice finalis intentio efi:,inucnic,ut prio^ ra ac pofteriora analytica,plane infinuantrQue ideo analytica cognomina tur,quia non nifi refoIutiuoproceflfuconftarepotuerint.Sic&T ars qua o^ peratur natura,eodem ordinis proceflu inuenta eft, Natura enim finali in tentione fpecialidimas fpeciesintendit, quas tamen ultimo confequitur, unde illud Mcchaphyfi.i.Quod generarione pofterius efl:,natura prius eft. Nos auccm quia entia fumus, quadfunt ab arte natura:, ÄTipfa arte po^ fteriora,ideo artcmnaturacminime confpicereualemus,fed artis execii^
k	tionem,
tioncnijS^ ca quc funt ab arte nacurae contcmplamur. Quapropter nulla fcicnciarum nacuralium fieri poteft refoluciiiejqiium l'pfa rc(oIutio ex finis duiicaxac iiocioiic cunftet, nos aucem fine 8>C arcem naturac primo ignora mus/ed eam pofterius,quoquo modo naturaecxccutionem,eceaquc ana turafuncinrpiciendo,condpimus.Cliiemadmoduiiquis finem arcem igiiorac,qua (Iruicur domus,nequa^ domiì fabricare nofcet/ed executio nerarcdincaiicisintuendo,autconftru(flàiamdomij ÒC eius partes con^ temjjlaadojipfam artem a pofteriori addifcere ualec. Hinc illalecunda in nobis mcncisoperatio eft,qua fcientia gignicur,exequédo modü,artemuc quc refoluciue inuenta eft.Ec ubi illa relbluendo exordium fumit, hcc co« ponedo fulcipicfinem, Vlcimum enim, quodex uniuerfo fcientia^:ambi cuexpcc1acur,efbiprum quoduerceftfcirc, aquo,tan^ a finis notione, fyllogifticadoclrrina&arstcxicur.Hincillud Galeni in eodem microtM ctines exor Jio,Sicunda,inquit,doctrinaeft, quc ex compofìtione fecun? dii refolucionem inuentoRz, undeperfpicue incelligcrelicct, cur Ariftotcl, in uniucrlo naturalisdočlrinaz ambitu,compofitiuo ordineincedatjnifìin libro de parcibus animilium,quia tunc uniuerfalia omniu naturaconftaa cium a pollcrioriconl'pecfla funtjundciam tocius naturac finis innocuit a; nima.r.quac animaci corporiSjac omniu generabilium finis efl:,ex qua con* cludit omnia caquj ordinata funt ad finem. Tertia mentis operatioeft, quc nec modum uiuenit fcientiam coftruendi,nec fcientia coftruit, fcd ea iam coiiftručla intuetur,a coto ipfo naturalite^rogrediendo in partes,fin guloi^ cocipiendo cmidditate S>C nexu,quam Galenus,dum Tua: dodrinx ordinem ftacuic,dimnitiuamappelIat.Nulla enimordinis ratio ibi querit, quc ex finis nocionecóftacjfed iolij nocicia,quä teftimonio 8č fide prcftac ditfinitiorqué quidé ordine in lVlcthapliyl.Ariltot.gegit,ubi tocum ensin partes abfoluesjenlim deinde pedctentim fìnoula tračlat.Cijigitordo no modo ad memoriam (^quemadmodij 8C Ariltot.de memoria a remif nifcentia docuit^ fed etiäad facile rei intelligéciam perducat, idcotrinudo ftrinac ordinem, qui mutuam qua?ßtoi?z habitudine oftédit in Analy ticis, phyfìcis,etdiuinis Peripateticorum princeps cxerčuit.Quod utclariusin« telligas,hccThccrcmata fubneči:am,quibus non modo trinum huncordif nem,fed & uniuerfì Peripatetici dogmatis coherentiam 8c nexum piane comprehendere poteris.
THEOREMATA aVIBVS RESOLVTIVE NÌOt
dum Ičiendi aflTequimur.
I	O mncs natura fciredefyderant.
II	CV'i natura fciredefyderat,ìsidipfum natura aflequipotefl:,
m Et licct fuapte natura id aflequi ualeat,pluribus tii ars ipfa auXiliu prcftat»
un Arsjmodufuefciendieltfacultasquam logicamdicimus.
V Logica qu^ modum docet fciendi,nil aliud Cp rationis concepcus modera» reproponit.
^^ Moderantur conceptusjßperdpicndis rebus ab extra conformcs fiunr.
Confort
! v
MAIfDATIS.	CXCV/
Conforme« fiuntjß CO paAo rem condpimusjquo res ipfacft.	Vir
Eft autcm qucqj res concipienda ,per effe,fui caufae.	vuf
Per caufa: icacp cognicionem rem ipfam concipiamus Oportet»	j^c
Qjjo percaulamrem eognofamus,iddemonftrationem appdiamus. x Demonftracio ex nocioribus Ignota oftendif.	'	xi
Nociora flint autpariter natura: 8C nobis^aut natur«,non nobis j aut no^ xit
bis,non natura?.	'
Qjjod natura: eft not{us,non rìobis,nuIIam demon ftrationem parit. xnr Q,uod nobis notius eft non naturajjdemonftrationim facit quia. QjJC re xiii
uera demonftratio non cft, duod notius ert: natura? 8č nobis,bipartite datur. Au t idem notius cft no^ X / bis natura,non autem eodcm modo,quia non lécundum habitudi^ nem,quam habet ad ignotius.Autidem,&reodem quoq^ modo, Primum,demonftrationem facitpropter quid,quià fcio rem per caufam j x^i'-
liane autem eile rei caufam ignoro. ' ^	-
Secundum demon(Irationcrn fimpliciter conftituir,rem enim fcio per cau X Vii . 'fam,5<^ quoniam eftcaufa.	'	'
Simpliciterdem3nftratip,ipfum quod (Impliciter eft fcire nobis largirur, xvui in quo humani generis,pcrfeAio tota confìftit, dč hic erat finis primo cognitus,quemultimo excquimur,
THEOREMATA, aVlBVS EXCOGITATVR
modus ordinandidocftrinam,6<Cinueniendicuiufc^dod:nV nar,libri,&r quarfiti fubiečlum.
T TVmanumgenus,quemadmodum Sč iìngula rerum prbpriamfibi XX perfecflionemfineuntdefyderat.
HancaÌiequitur,dumeaobtinet,quxfuacuiufcpnaturapetit.	x
Obtinethec,dumafuoprincipioeafuicipita<flu.	2cxi
Sufcipit,quandoilliconiungitur,	•	xxii
Coniuiigitur,dumei(ìmileefFicitur, '	Xxi»
ElBcitur (jmile,dumli:iendia<fì:umexercet;	xxiiii
lllumexercct,dumcaufas rerum intuetur,	xxv
Intuetur,dumeasqua:fiuerit,	_	xxvr
Querit,dumdubitat.	'	xxvn
IDubitat,quum admiratur,	''	xxvnr
Admiratur,per quandam anima; jfugam a repiignantc,	xxi x
Repugnar,quod anima*perfecfèioni tam primae,^ (ècunda!obftat;	xxx
Obftat anima; (^quiaunaindiuiiibih'sjimmobilifc^eft^multitudojmagni xxxr
cudo,6č motus,	'
Motum,una cum multitudine Sč magnitudineadmiratur rerum naturai x xxi lium contemplator.Multitudinem cum magnitudine, Mathcmaticus. Multitudine abft^ magnitudineacmotu J^ìetaphyfìcus mirabundus .ipeculaturinente,	...i;::
k ij Ens
Xix
XL VII
xxxm Ens in fé pluracompIcAicur, - / •	*
xxxim Racio cum pliira fimul indagare ne(^eac,primum XXXV Inquiricqiiod fepriusadmirabileofferc. xxxvi ^^ P""® admirabikjmagifqj repugnans offerc ens mobile, xxxvu Mobile ens ex plunbus,qua: ci in(unt,conlìftic, .<
xxxviii	SecundLinißluranrnuI/enullumensoffeic«
xxxix	Se offerc primurn fecundum id,qiiod pnmiim eiineft, XL Pnmumineftjquodprioriscauficeftopiis.
XLi Prioris caulà: opus dl,quod fe lacius coniuniiifuc diffundif» ' xui ' Se laciusdiffundic fimplicircr mobile,qj mobile loco,& qucc deinceps.
THEOREMATA, CLVIBVS SCIENTIAM DE
natura compofìtiuoordine a parte fcilicccprogrcdiendoin partcm, iuxta exccufionem natura; adipilcimur. XUiI A ^Obile cft,quod tìccx aliquo aliquid,non ex quolibct/ed aptonato. XLUii XVX Cum ex apco nato rolum,rem fieri contingat,e nihilo iuxta philofo^
Ibphantium dogma,aliquid fieri non potelt.	• '
XLV Qjrium e nihilo aliquid fieri nequeat,Mobile cns,ex tribus re ipfadiftindis
principi)s,rcilicec priuatione,mareria forma conftare oportet. XLVi Prtuatio eft non ens,enti admixtum.Materia eli ens admixtum non enti, forma ens cftpriuationisexpers,	.
Formac (^ut bono) materia adharereappetit. XLviii Cum fuum nunc appetitum materia totum fimul explerenon ponit,moj
tus ( Liccellìonc id fieri neccHè eft. xux Motus efl: perfcctio entis in potentiajfeciindum huiufmodi ^ Ensinpotcntiaadaclum moueturabalio, LI Inhisqucinouenr,S:qucmouencurdandumeftpnmum. Lii Primurn moacnsncccorpus,n€cuirtusincorporecft,'lcd infinitulngore
mouens uc finis at(^ efficie^is mobile primi) m. l-iu Mobileprimum,eftccclumexanimaefi:icicnremotumcorporcmoto conftruclumjquod fecundum naturam fertùrin orbem, Qiiod fertur in orbem,quatenus natura et motu:uniformeexiftit,eatenus fublunarem hancmatcriam primaj&^homogeneaccaducorumformj adaptat.
tv Prima mblunarium fubftantialis Sc homogenca forma eft natura corpo^
rea,quamefIècoa7ternam materia:fatemur.. b LVi Corporea ha?c forma intercedente,co5perantibufcp cccli organis, nccnon &:corrupt!biliucorporu uariewteadminiculare,n5tan^efficicns,imo (^iuxca Ariftot.fccijdo degenerationc placita^ minus cp inftrum?tu ai) ptat materia,ct ad difticftas numero,fj3ecie,acgenere formasdirponir. tvii Aptara materiajcam moxterminatj&informatagens, datorucformarä
ab extra.	• . -
lvui Terminar ucrocàformisdiftindlisgdégenerefèxvuidelicetclemétarijrò xri imgfevfì:i,mineraK,uegetali,brucoi^j animali ü,forma deni^ rationali.
Rationalis
tnii
DOCTRIHARVM ORDINI!,	CXCVH
Rati'onalis uerb materialem ,potentìalemué intdleéHi confìftit,qui qui # ^^ < dem intelkčhis camecfìpotencialis KìCj hunc tarnen ìiecinacenam ) ne<^ materi? permixtamjfed abftradam fubftantiam eflèprobamus; Quia abftracflafubftantiaeft,ideo femper intelligens ačlu.	^^
A t licet femper fuapte natura intelligat adu,humano tarnen corpori for«
mam tribuens,quandoq^ intelligit,interdum uero mijiime, Intelli§it,quumei cogitatiuauirtusfantafma porrigit,	txn
Fantalma uero,quum fuapce natura intelligibile non fìt,uirtus in nobis da ^^^^
da ed agens,qua: potentia intelligibile,fadàtintelligibile acftu. Intelligibilia adtu,intelleclu in habitu pariunt ,ex quo incellecflus ädeptus gignitur.
Adeptointellecflu genito,ab eoc^ fantarmatum appcndicibus deletis, no^ l'XV bifcum agens intelkcflus iungitur ,quo 8č abftračla profpicimus,&r ad# ha;rentiam cum omnium bonorum fummo confeqUimur,
THEORBMATA, aVIBVS METAPHYSICAM
fapientiam diffifiitiuo ordine à toto fcilicet in partes in^ cedendo àdipifcimur.
Q Vmmi boni adheßoncm adipifcimur,ß ipfum nouerimus.	txvi
i^NIofcimus.fi iliincuniuerfì enns,eiufc^ attributorum ambitum depen^ Lxvit dere,comprehcndimus. - Copreliédimus ueroidipfum,ßentis partes,attributac^inuicereferimuS, lxviii Encisquadrifariampartitioeft.Autortura habetinre,&rinre ipfa ßftit, lxix Autoriturabintellecfluj&in eodem permanet, Autare ducit origine, in intelleclu tamenreponicur,AutöritabintclIe(flu,&rfiftitin re extra. Quodoriturintus,&: foristcrminatur,fìftit£^artificiaìiumopifex Sc mo# ^^^
ralium indagator confyderat. Qiiod ortum habetin ré extra,fìftitcp intus,funt rcru intelligibilia fpecief{> ^^xt
ue, quae a(flu reflexo per adeptum intelleAum intuemur. Quodoriginemducitintus,&ibireponiturjeftensrationis quod logicüs Lxx i pertračht.
Quod in re extra Sč oritur Sč fifi:it,idparticulares fcientia; fingulatim ixxju , .. fyderantjMetaphyfìcus autem in comuni,quatcnus ens /[Deculatur. Ens in quantum ens,eft propria ratione aliquid quod omnibus analogico lxxiui
inett.	.
Huiusfì eflentiam infpexeris,tunc unum tieluti predpuam eius pailìoi^ lxxv
nem) comitari dignofces. Si autem eius e(rentiam,ad id,cui primum ratio competit entis uidelicet Lxxvi
adintelied:um}retuleris,tuncipfum ueru fequi perpendes. Si uero ad uoIimtatem,qua: continuo intellediui ineft ,id conferas,ci mox lxxvii
bonum competere deprehendes. Vnum ig{tur,ensdicitindiuifum fecundum q> indiuifUm,uerum, ut in^ lxxviü telkclu apprehenfum,bonum ut uolitum.
k iij Ac
LXXiX quoniam uolitum,apprchenrumcp non ex abfoluta, fed collatlua enti« ratione dependenc,ideo partes difìun(fla(^ actributa ens l'pfuni fordtur. LXXX Qi'atcnus enim independens,fubftantia.Clv»acenus dependens, acciden» cmergit.
Lxxxi Rurfus ut independ€ns,unum,Q.uia dcpendfens,mulcuni,
Lxxxii Hinc a(flus^linc potenna.
Lxxxiii Hi'ncprius,illinc pofterius.
Lxxxiiii Hinc caufajillinc caufatum.
Lxxxv Hìnc uniuerfalejillinc particiilarc,
Lxxxvi Hinc fnfìnitiim,illinc finitum.
Lxxxvii HincnccefìTariunijillinc contingens.Quaeenti,ut modus attributauc^non ut partes,conuenire nouimiis.
Lxxxviii Partes uero non modi,qiiscprimo contrahunt ens Jìint rubftantia,&aw cidens.
LXXXIX Subftaneia: ratio eft non inhacrere.Accidentis ueroinhaErerefubicAo. xc Qjriia accidens inheretjfubftantia uero minim^,potior pars entis fubftan^
tia cft.Huius uidelicetfubftantias pars aliaimmobilis,n-.obiIis alia, xci Mobili fubftanticcjmareriam con trarrjs fubiecflam dari oportet, xcii SubieÄa materia ens eft,non a(fhi,red potentia ,in apternis quidem ad ubi,
in gtnerabilibusad formam, xcii * Qiioain potentia eft,mouenteegetquoducaturmačlum, XCHU Moucns uniuocum,quod fenfu cernimus,quum perpetuo generationcm
ÒC corruptionem fubeat,aliud perpetuo mouens exiftereeftneceflè. xcv Qiiod perpetuo mouet,nulla potentia ac materia permifcetur.
• xcvr Cui nulla potentia adrociatur,ad:us ed fefeprimo intelligens,quiinderchV qua omnia fecundointelIigit&Tcurat,uita in fummo deledabilisatcj periC(fla,utappctibile,ctintcIligibilemouens à quo in efle,S^inmoue coclum dcpcndetatc^ natura, xcvii Cixlum quum a tali mouente,ueluti ab efficientecaufa manat,ncccirceft,
ut quot eius funt motus tot fìnt dC motores. xcviii Motores in^ dupUces,quorum unum coniun(flum,&animam,Altcruffl
reipfa reiuncT:um,& inrelligentiam aflerimus, xcix Tametfìplures fintmotores,hitamen^quemadmodum ipfaperfcmo bilia^ ad inuicem ordinis unitatem habenc,atqs ad unum uelutiadex» ercitus ducem,unde pcndent,fluunt^ dC eo renuum uniuerfa*
FINIS.
CXCVIII , '
DE RATION E PROHOE'
MIl, ET BWS PARTIBVS. TRIPARTITA DE PROHOEMII
parribus feiitencia, Caput I,
VAERVNT IVNIORES, CVR
iuxca Aiicrrois fèiitcntiaglolTatores prohcmr) partes afFcrant 0!fì:o,rczintentioné,utih'tate,or dinem,dmißone,proportione,ui'am dotflnna:, nomenlibri,nomČaučlons.Rhecorcsaucdun taxat trcSjUidelicet dodlirate,bcneuolcntiä5at<5 j tentionč. Rurfus cur nec idipfum gloflacorcs ; omes obferuantjquüin Porphyrio Seuerinus
_____ J Boerius, 8<!in 1. pnoruloannes Gramaricus,
(irx tmpronunciarit. In huius aütdubf^ fblutionequidäNeotehcusgloli'a tor in pracfatioe Aucrrois fug librü qué dcftručlione deftrucHiionu uocar : Prohoemiii^inquiCjaliud morale fcu rhcton'cujaÜud phyficü & artificiale: Morale intendit tria,phyßcu uero et artificiale ^ponit očlo. Alius huius loci glodator ai't,Prohocmiij aliud au<ftoris,aliud gloflTatoris: Aucfloris eft pronunciare triajgioflTatoris uero očlo. Nos aüt no iiìinus phyficum ^ morale,ncc fecus gloflTatoris cp auctoris ^hocmiü tria intédere aflerimus, Scd quia ad licc tria no perducit auditor, nifi quibufda fuadetibus medrjs, quorum exadta fumma eftocflo,qua; uticp non omia explicat/ed implicar author,Cùf^ munusgloilàtoris fit ea,queobnubilatim tratflat author am pliori liqdioric]^ fermoe ondere,idco ad gloflTàtore fpecflatclara oratioe in ^hcmio odo de^pmere. Aufho.ri ucro fatis eft lice ipfa acflu et ogegagere,
OMNIE PROHOEMIVM TRIA INTEM^
dit, de huius caufam affignat. Caput rj,
Dlcendum igitur primo,q? prohccmium cuiufcunq; fuerit,cadé triacj intendit : Secundo mediorum,quibusad haec triaperducimur, lum< ma funtocfto. Primi ueritas hac ferie oftéditurjquorum idem cft finis,eo^ rundem, Sc ea quae per fé ad illum ordinantur finem, eadem cflc oportet : eiufdem enim caufa: idem per fé efFe(fl:us eft, fed cuiufcuncjjprohcjcmfj fi«? m's idem,ergo 5(:c^uaj per le hunc finem pariunt funtcadem: q? autem cu^ iufcij prohocmij finis fitidem,palam eft fìngula prohccmia ini'picienti, quidem nihil aliud cuiufqj facukatis prohcmium niritur,^ ad aliquid len^ ciendum,agendumueaudicorcni perducere.Omnes enim lcicntÌDC,inquit Ariftotcles,quodammodo Rhetorica participant : quum ergo ea qusc ad prohocmij finem ordinantur,finttria,concliichtur quodcuncpprohccmiu ead«:m,triaq? intendere: intcnditenimunumquodcpiprum finemfìmul» 8čcaquibusfinisipic attingitun autem triaadhuncCxiganturfinem, zx tribusTcz cognitione, appctitu,cle<ftionc, qua; ad humanam fecundum
k ut] q> huma#
DE KATIONE PROHOEMtl,
^ humana operationérequirunturoftendimusj&idtpfum ex theologtfo
& ex rudiunj homitium,pariter.8i:I iiimentorum opere conuincimus. Ex morali feu humana operatione id confl:at,quia ut Éthic. & de anima tertio cölligimus. Nemo qui fecu ndu propofitUm agit, opus fuu exequicur,ni(i priiis impercc confulta uolütas,nec imperar uomtas nifi prius idipfum ucw luntas àppetieric,nec appetit nifi quod ratio pr^nouerit: ipfa igitur pracco^ gnitio fi aduertis,nihil aliud ^ docilitace infinuat, eo q? habilé rcddit ope^ rantem,ut rede difcat ageda Ièntiendauc,t^obrem aut a feipro^aucah alio docente ance óperis executione docilis cuadac^pr^nofcatuc excqucndu nc^ göciU neceße eft.Sic utic^ et appctitio,quia beneuolcntiä erga rem agenda lert tiendaue defignat,ideo dodlitate iam habita.mox bencuolus rei agende Ud fentiendcC fìat oportet. Rurfus quu & ratio iam prà:concepcnt, luntas appetient,nondu le ad efFeiflu accingit,nifi imperetipfa iam cofuita üolijtas, & uires ad prcrconccptu uolitijtp opus^pfcquendu inrendat,qiié quide irnperàndi adii eo q:» per ipfum tcndimus ad opus attentioné appd lari libuit : Precognitio igitur facit dócilcm ,appetitio beneuolu,attentioné imperatiUus ačlus. Idem coprobat theologica ad:io,qiiem tribus .f.fìde, charitate et fjje^uirtUtibus conftat.Pcr fidcm nancp,ut Theologoru fcholc placuit,firma n5 apparentiü conceptio oftenditur,qua: dodlitate prafftat. Charitas uero eft mentalis a iupna gratia in rem eredita appetitiis atc^diV lečlio,qua:ipfum credente operantcmUcbeneuolu cfFicitopis peragcndi. Spes quoc|j,uc ex tertió fententiarü uolumine colligimus, extenlìo qusda cft appeticus in bonü, ardu ti SC poiribilc,q<J' utic^ èC ipfa attentio infinuat: potiflimu nancKex magnitudine 5<ldifFicuItate rei aflèquendc attentio re« fultar.Q_cÌ & Äriftot. cthic. irj. elecftioni .i. cofulte imperantiqj uolutati, quac in morali aÄiöe attentiodicit,àdfcripfìc: fides itaqp docilitaté,bcneijo lentia Charitas, fpes ipfa attentione miniftrat» Idipfum rudiìi operandi conditio demoftrat: hii .n. abfcp ulio cSfiliì dicftamine hcc tria adiiotafua impetranda exercent.Pauper (^exempli caufa) ut ei buccellä porrigas, jj^ cutic òfl:i5,&r cIamitat,Pané da paupcn,Dei amoretQiii cu percunt oftiu, re reddit attentuidum clamat,Pane da pauperi,te facit docile, linde tibi ìm notefcàtqd ipfepetattdum ^fert.Deiamore,teogis beneuölü facit. Mcc modo'hoIm,fed & iumentorugenusexinduftria natura: id agere nouit. Canis puta,ut ei pra:beas efca, latrat, porrigit fauces,&:cauda motat -.La* trando te facit attencü,fauces porrigcdo reddit docile, cauda motado h\h ditur Se ^uocet ad beneuolentia. Q.uij denic^ in quauis operati5epcra# genda eiufcemodi tria dari oporteat,nilc^ aliud prohemi^ intentio fit,^ ad aliquidagendum fentiendumueauditorem conuertefe,firmiter condudi^ mus cuiufc^ prohcemi) munus ellèjhec ipfa tria intendere et opere exequi, Ethocprimum eft,quód enucleandum accepimus,
MEDIA, aVIBVS TRIA PROHOEMII
uota confequimur, fiiiit ocflo. Cap.itj. QEcundo loco explanandu eftmedioru,quibus ad hacc triaperuéliimus Ofummaeireočlo,qd'oftcnditur ex eo,q» fialiquodillorüodio defucrit,
mens
EIVSQ.VE PARTIBVS.	CXCIX
mens ha;Iicat,& trepide opus ipfum excquitur,eiunjem aurcm fimul prcf cognitis nihil rclinquicjqd'audicorc ab aggrediendo opere rctardetjprouc fingula horu ocèo inlpicicnti conftac.Nullus i^ppc mentis copos icrutandi muniapracfumitjnili ad certü fcientiarü genus intendat: Nullus cm (^inqc Ariftot.)conabicaliquidfacercad ccrminü non futurus uciiirc,quarc ad rei (cientiam aiTequendäin primisintcnn5ceftopLi,s.Qj,iLi aüt id quo priiJ mumaliquodfcientiarijgenusdiicernicurjfic illius{"cientia:libriucnomcn. Prima fìquide cuiufc^ rei addilccnd.xperccptiojnomis notirio cfl: : ,ppriü ideofciétiac leu libri nomcfccundo loco enunciare ncccflccil:. Rurlus ne ali^d illius fciencio: uellibriincxaminaturelinquac, qtilliusicicntia? (crui^ cada fint quarlìta prcnofcat oportet: qua^ppter partes doclrinc tcrtio loco prarponenda; : Qm inliip eiufcemodi partes (ìmul indagari ncqueunt/cd una prius,alia poltcrius: ubi aijt prius et poftcriuSjibi et ordojiddrco orto ^phccmtjlocoordodocl:rina? cxpriniit. Hisprccognitis uiam gcnult-j dc«J monftrandi, fine quo doctn'jìa nulla conftruit,quinto loco prcldreopor^ tee, quibusprarnotatis nihil amplius qcf ad docilitatc facic auditoris ;-c!iniJ quicur. Nondiltiiiprum inquirendi actijicxercetjnilì aliquid honcllij, io# cundum Swutiiejquoindoctrinacdcfidenu trahac,illinc^dircintellcxcrir, & fic fexto loco docflrina: utilitas preponac ncccfl^ cft, iSIec u tilitace pre« cognita ftatim fcrutadi opus ^picc|uiniur,nifi 5< uiribusimperemusjcalqj ccndamus ad aclij, qcf' eo maiori iedulitateSC ftudio c{ličic,quo magis rei magnitudoÒC difticultasprarponit : Operis aijt magnftudineopificis au^ ctoritas infinuat,^obrem (eptio loco^uthoris nome in ^plicmio explicari loIec.DifficuItaté uero ^pporrio dcnücfat: quuem hunc,cxcmpli caufa, de auditu libru fcienti^ naturalis fundamcnti uicegereré intelligamus, ftatim attentius,maioricp diligentia dc ftudio incGbimus; unde o(frauo Sc ultimo loco libri proportioncm pra^conciperenecefleeft. At licet utilitas quoqj faciatadattentionc,quemadmodü ^portio nomen libri faciunt addoi» cilitatcm,fìmul 8C beneuoIentia,nihi!ominus fi fingula horum ocTto confiV deraSj piane intclliges horum quincp, uidelicet intcntione, nomen, partes, ordincm,uiam doclrina;,inprimisdocilitatem refpicere : Beneuolentirm unum,fez utilitare; Attentioncm duojfczproportiocm Sc nomen autho^ ris,qux omnia fimul media lunt, per qua; tria cuiuicjjprohuxmfj inVciua aflèquimur.
CONTRA NITENTIVM ARGV^
mentorum folutio. Caput iirj.
auibusficpatefacflis ea,qua; a principio attulimusargumenta^pcrC^ .facile folui pofTimt, Nlam 5C rheror&:philofbphus^iccnon ì'JoìIÌji? tor,5£author tria intcndunt,(ed media qUj:hjrcconfcrunt,aliiprorilisc.\')4 plicanr,ali] fubaudiri uohnit : in phyficorum nàmcp cxordioex literc lene abAriftotele inrcntio,nomc !ibrÌ5parfes,u!a,ordo,proporriocp audiri poir funt,intcntio,nomen,& proportio inrc;lioitur,ex eo quod dicir maiiircfLir quidem,cj) qua: fune circa principia fcicntia:, qua: denatura primo detcr ;
minare
minare tentandum Jncentio uero(ncdliguur,dum ait,tentanduni cfTe des terminare ea quae furtC circa prindpia»Nome elicitur ex hoc,qj dicit dena^ tura,id eft phyßca» Pròpordo cx ipfa intentiónepcrpenditur, quia princih pf)adprincipiacumpartesinuniucriali audiuncur,exco quod lcgitur,Et priiiapia primo ufcp ad elementa,quot enim funt principia remota et pro^ pinqaa,tocrunt&parces,laentiaf enim fecantur quemadmodum & res» Via prscconcipitur ex eo,quod inquitjnnara eft autem uia, Órdo ex hoc quodaiCjVndcexuniiicrfalibusin fingularia oportet procedere. Aufhob ris uero nomcn,ipfa fama SC ueridicaomnium lèntentia dcnunciat ucili^ catem dcnicp e* fcientia mjrali>quac fcientiam de natura ordine antcccdit prarfciri uoluit» Hasflenus de ratione partibufc^ prohccmij, fingala uero horumočlofuperuacancumeflrethic profèqui,quum ha:c ipfa Aucnois prohccmium perfpicue laciiifq^ explanat. Nuncautcm de fubicčto,circa cuiusracionem uariafunt apud iunioresdilcrimina,compcndio!um,Su^ per um nutu,aggredimur,
DE INVESTIGAMDIS STAT VENDISQ^Vß
fcicntiarumiubie(fì:is,compcndium,Et primo de intentione tračlatus, ÒC ordine. Caput I.
I CT V RI de fcientiarum lubiecfliSjprimum quae iìt ccni# munisracio iubiect» in icjentia exanriinabimus : cxinde (jux I ratio lubiečli a quo-dcnominatur Icientia : lertio loco quid I fìcpra:cipuum nacuraiisSc Mathematica: fcientiaratcp dirnV nx iapientia? lUbiečlum : quartoquis horum fubiecflorum ad inuicemor> do: quinto qua? in eadeni Icientia mutua partium h abitudo iclolutono tramite eXplanabimus.
CiVID HOC NIOMEN SVBIECTvM, OyiDSCU
entia, quid formalis ratio fubiecfti defignat. Caput rj.
P Rimo autem enunciandum efl, quid per IubiecT:ij,pcr fcientiam,quid p^r formalem rationem fubiecli intelligimus.Per fubiecftu hicintendi> m J3^on folum prouc fubiečlum relatiue Žicatur ad prgdicatum,quemad niodum id ab Ariftotele fumitur primo priorum,hocenim fubieiTtigciius competit cuič^ propo{ìtioni,in qua alterum de altero diciturjiìue (ìt per k notumprincipium,fìuefcibileperdifcurfum,fed fubiečlum hic fumimus prout fcientiae fubiečlum defignat. Per fcientiam uolo habitum,re(ftora< tionisdifcurfu acquißtu,cam uniusconcluiìois dcmonftfate^ aggregati cxplunbus,8^ de tali fez communi icientia; fubiečlonobis hic qucftiocft, Per formale ratione fubiečli in fcientia intelligimus difpofitionCjqua polì'/ ta ponit fubieAujS^ cognofcit eflfe fubiedij,cjicp ablata aufertur, &C in effe Se cognofci fubiečlu : dico SC in cognofci ad differentia ratiois darf per ^ pria accidétia,q no eftracio formalis,puta pofìta hac rati5e fiue diffinitióc, utz fubftatia anIaca,fenfitiua,rifìbilis,ponit homoj^a palio n5 fepan cflc
a iubic(fto
$ v BI E C T I s.	cc
a fubiecflo,non tarnen ponicur quo adcognorci',qu{anon ucrc «jonofciV tur nili per propriam diffcrentiam jracioiicaiitem materiali ut fubitäcia a? nimata lenfìtiua poßca nonponitur homo,ncci'nefle,ne£ßin cognofcijra cioautemformalisponit utrumc;^,
ALIORVM SENTENTIA DE FORMA^
Ii ratione rubie(fli,&: corundcm confutatio.Cap^it],
De formali itacp ratione fubiecfti jbipartita luniorij fcntentia cft,a!ia cf nim afifcrit formalem Sč fubiccfliuam rationem fubicčli eflfe fufcepti^ bilitatcm fcu dcmonilrabilitatcm paffionisjiudicans illiid ftabilicndü etiè fubicčtam Icientic, de quo priiicipalior in illa fcientia palFio ofl:editur,qu5 Anft3cel.uerboinm'titurdicencis:derubic(flooportercprccognorcere qd & quia,quod idem fonareuidctur,quodde fubiecflo demonftrantur pali> fìo.ìES per diffinitionem fubiecfd. Hccpoiitio licet folü de fubiečloja quo denominaturrcicnciaexplunbuscsclufionibusaggrcgacainrendacjca in qiiamaifcrt Arillot. autoricasde fubiečlocuiufcp Icibihsconcludsnis \of quitur/ed quomodocuqj fuerit falfa eft horü pofìcio,5«C falfo ucrborii riftoc, iiitellečlui innititur. Falfa efl; pofitiOjUidelicet aflcrens formale ra# tioiiem ilibiecli elTc palTionis dcmonltrabilitate,quiadatur (ubiečtij feien tif nulla habita coiyderatione de pafTione eius demonftrabilitace de re, quodconll-u exeo>cj>dacur fcientia dere nullatenus confyderata paffio^ ne.fcilicccfcientiadequidditate rei qua: antecedit fcientiam depalfione, fed ubi datur fcientia,ibi datur concludo: queftio atquc ut ex fecjuentibus «udieSjfubiečtum circa quod quoeftio uerfatur,datur ergo l'ubic<^um paf<? noneprorfus ncg'e(fl;a,quod aucem notitia de quidditate,abfq5 Cognition nc palTionisucrclcientia dicatur manifellum cll,quiaciusacluicompcric ratio ipfius ucre, fcire uidelicet ré per caufam cognofcerc, iiixta illud pofte rioruiecundo,qucftioncscqualesfunc numcronisquecunq[5uere icimus, qaum igitur unaSC quidem potifTimaqueftio fitjqu d cflCfcquitur q? co;> gnitio,ipfius quod quid eft uerc fcientia cxiftat,unde methaphificc tcrtio: mulcis,inquit AriiT:oteks,modisidem fcientibus maxime quidem illü fc;re dicimas,quinoLiitquid rescft. Nec uim habetquorundam argumenta^ cioquanotitiamdereiquidditatefcientiamc'fterenuuntjpcr hoc q; Ari^ ftotel.ethicorumfextodemonftratiuum habitum fcientiam cfle uoIiiit,cu autem de rei quidditate demonftratio habcri non poftit,crgoinquiütncc fcientia,quapropter nec fubiediim in conclufione feu qucftionc quid eft t fubiecfbumfcientiedicipoteritjHienim qui ficargumentätur minus aduer tütdcmoftratiutihabitüappellari non modoeü^qucdcmonftratiuo f) ilo gifmoadipifcimur,fedquécunc[jhabirÌjqui peraliqué modiculij difcur-; (Um rcfultat,putidiuifione SC c5pofitioné,quibus idipfum qci' quid cfl" C" oftenditur,8^ quibus,ut Auerrois loquirur,u timu r in h is quo modicii Ia in nuitionemexpoftulantjQiiapropter ambigcndum no eft quin notitlDiu de rei quidditate ueram fcientiam uocitari fas fit, Sc ideo fubiccftuin
de quo
DE PERVESTIGÄHDIS SCIENTIARVM de quo quidditaciuum prgdi'catum dicitur ucrc effe fubiečlum, etiam pafii fìoiiencgle(fla,formalisitatpratio fubiečliut fubiečlum non eftdemone ftrabilicas paflTionisdeeOj&ficfalfa horiim poficio reuindtur» Quod • aucem SC fallo ucrboru m Ariilotel .intellcčlui innicantur,apparet ex eo qj ibi non de quid rei,led de quid nominis Icrmo cfttpaulo ein ance, Alia ucf ro Qinqiiic)quid eft,quod dicicurper nomen oportet incelligere:5^ quan^ do deinde (libnečlic dicendo: de lubiecflo utrumcp èC quid elt:&^ quiaeft, ibi haud dubie de iplb,uc diximus,quid nominis intentio eft. Atccdi^y tur idipfum l'cilicet non oporterede llibiedoprecognofcere quid rei,AnV ftoteiisprocefìTus qui palTim per lìngula uoluminaintrinlecalubicdi prin dpia,quibusconn:atreiquidditas,in eodem uolum ine cxaminat& feruta tur:non igitur fubiečlumilludprecognitumeireuoluittcondude dcmiim non effe formalem racioncm fubiedri fdentia; padionis demonftrabilita^ tem,id eft non cognolcicur fdentiar lubied:um per hoc cp de ipfo demone ilracurpalUojCO t]>datur fubiečlumnulla habita confyderatione dcpaf^» fìone. Aliorum quorundam opinio treseffentiales liibiediconditioncs affignat,Prima cp ficnotum quidefl:,&: quia cft,Secnnda q^ierdusquod quid eff demonftrenturin fcienria paffionesillius fubie(fi:i,Tertiaq)adip^ lum alia omnia in Icientia detcrminata rcducantur,8<:propter ipfumcon^ fyderentur. Hxc quocp a ucrirate aliena affertio uidetur, co q? aut pn> ma aut fccunda conditiofallitur:fìenim de quid rei loquuntur,tüc falfaeft conditio prima,quia ut ex prehabitis manifeftum cfl:,de iubic(flo folli quid nominiSjiion au tem quid rei prenofcere neceffe eft : ß uero de quid iiomi^ nis fermo fuerit,follia eritconditio fecunda,quia ipfum quid nominispcr qualemciic]? propria m rei qualitatem affgnari &circumfcribi potcft:,qu{ quidem circumicriptio minime fufficiens eftret paflioncm dcraonftrarc quum igitur amba? predicfla: polTtiones irrite appareant,mox tcrtiam qua probamus fcntentiam enodare conabimur,
VERA DE FORMALI RATIONE SVB#
iečtipofitiOjCaput iirj,
DIcamus ergo formalem fcientiae fubiecti rationem, feu id quo fubic^ cium cft,liibiecfì:um nil aliud effe nifi difpofìcioncjqua aliquid offerì turdubitabi!e,icautquijlcifcitatusquisfueric,quenam lì'tuera ratio fub) l'ecli fcientia:,refpondendum eft ens dubitabile,ubi ens uiccm gerit gene^ ris,dubitabile uero differentixtquod autem harc uera ratio lubiedi fìt ,ap# paret ex eo,q^ hac polita ponitur SC cognofcitur fubiecflum prout eft fub iecflum,eaq5 ablata aufertur SC efle Sccognofci fubic<n:i,ftatimenim quan dodilpofitioineft reijqueremipfamredditdubitabilem,refultat dere illa queftio aut acTtu^aut aptitudine,8^per confequens,res illa intellecflui obic^ d:a,queftionis Sc fcientia? fubie(flum efFìcitur,difpofìtione autem (ijblata nulla erit de re illa dubitatio,idco nec quj:ftio,nec]p fcientia,idcirco necfciV entisc fubie<flum,quod enim eft ens non dubitabile,neceffe eft effe aut ptif
morum
SVBlECTI«,	ČČl
morum principiorum.aut fciciuiae infufac notitiani,cle quorum neutro([ut primo liuius capitecomemorauimus^hic fermo eft.Quu igitur difpofitio qua dubitabilis res eft ica fe habeat, ut ca poßta ponatur fubiečlum inefTe cognofd,eadem<^ ablata auferatur fubiecflujconcludicur formalem ici^ ciiticcfublečlijfeufubiečtiuam racionem fubicčli effe difpofìdOnemjqua ens offcrtur dubitabile, Tcndit ad hoc illud Ariftotelis MethaphtficeS primorpropter admirari SC nunc &:primum Philofophi Ceperun t philo? Ìbphan,id eft rerum caufas pcrquirere, dC hoc quia admiratio dubitatio? ncm fuggerit,dubitario inquifi tioncm,inqui(ìtio Icientiam, querétes enim inquic AriftoteleSjUericate (ine dubitatione primo fìmiles funt, quo opor tet ire ignorantibus. Si autem quis ambiget,dicens,Quum dubitati'onem precedatadmiratiojconfentaneumuideturformalem ratione fubiecfli po!> tius ftatucndam e(re,ipl'am admirabilitatem feu difpofìcioné,qua aliquid cftadmii:abik^dubicabiIicatem,quod&ripfa Ariftotel. uerba fonareui^ dencur,a{r:rentis Iblij propter admirari philofophos cepiffe philofophari, Huic dicendumilicct re eadcni fit difpofitio obie(fliua,qu a aliquid eft admi rabile cu difpofìtione, qua id ipfum eft dubitabile, difì^run t tamen in mo do,co cp adniirabiledicitur in quantum id ipfum aliquid in le continct, re# pugnans intelle(flui,lpeciem quandam ingerens timoris,5č quodammodo (^utinfequentibus audies^ retroceflum & fugam : dubitabile aüt dicitur, non in quantum fugataut repugnet,fed quatinus contranitentiam infere animo,ipfumc^ concitatad cognofcedu:dubitare enim proprie fumptum nihil aliud cpindeterminata,&l inter utrumcp oppofitoi^nutatéCognition nem dcfìgnat,Humanus nam CK fntelledus primo fuapte natura in omni^ modaignorantia conftitutus eft,fecundo admiratur5tertfo dubitat, quar<> to qugrit,quinto per ratiocinium fcientiam confequi'tur , fexco intdligic" per adeptum intelle^um,feptimo iungitur,et uelu ti in feptima fabbati die quiefcitinintelled:uagente,cuiusueritatem in nobisclara expcrientia dej> moftrat,puta,infantia2a^tas prorfus negationis ([utuocant ^ agitur ignoo rantia,ne(^admirationeinaliquarcnatureafFicitur:Ineuntibus autem a^ dolefcentia; annis mox admirari,quafi a repugnante fugam arripere ni titur,nondum tamen dubitat,fed quodamodo perftat attonitus : maturio ri autem.f.ìuuentutis astate accedente,tertio ad contranitendu accingitur, & quafi mcdijtulioignorantia2&C fcienti^conftituiturdubitando, Quar^ toconfiftentibus annis iam inquirere,8čignorantia?partem excuterenon defìnit,quoufcp quinto loco ÒC rccfto rationis curfu terminu m applicet, ac fcientiamintelledumueinhabituaftcquatur, nondum tamen dare, fed fantafmatum caligine obnubilatim fapit,donec fextoloco cum,quem àds» cptumintelle(flumuocant,po(rideat,cuiuscognitio tanta:eft claritatis,ut ([eam tertio de anima Auerroitefte ^ non nifi equiuoca appellatione fci> entiam uocitare liceat , per qiiem quidem adeptum intellečlun^ de ^ mum iungituradhcretcß agenti,qua utiqp adhsfionebeatauita,&: fab^
1 bati
bati quies coca coiifìftic, feci de Iiis alibi .Reden ndo igicur uiide digrefTi firi mus.Refpodco ambigcnci q? quia admiracio nullum per fe iudicium ,fcd meram paffionem del?gnac:fiibiedum autem iudicium precognicionem uc expoltulac,iccirco non pocuic admirabile lecüdum q? admirabile fub t ìecflum formali racione conrticuerc,& liceo iìcidquod ed fubicduni> n5 camen id quo fubiedum exiftic fubiečlum /ed ratio fubiečli cft ipfum dui bitabile (ècundum cp dubicabile. Nec argumencandum elilhanc non Te Formalem racionem fubie^fli in fcientia, quum non conucrtibilis fìc cumiplbdiffìnico,q»non omnc dubicabilefubiedlumcftfcientiajquia no de omni dubitabili habetur fciencia uc diametrum cQe commcnfurabilcm cofl:g,6^idgcnus,Isenim qui fìcargumentatur non adiiertit rublcdlumfci cncixnon appellar! abipiafcientia a(fì;u,qucmadmodumnec dubitabile confticuic fèmper fubiečlum atflu /ed aptitudine,S([ iìc omne dubitabilefd bile e(l,dubicam enim circa id cuius certam caufam non cognofdmus: cui autem eftcaufajid utic^ oer inquilìtionem èC difcurfum a caufa ad cffcftü cognofci fciri« poteritinrmiter itacp conclude formalem rationcm lubie# ^iuam fubiečtijin quouismodo fcientisccflèdubitabilitatcm, feudifpo^ ficionemiqua res eft dubitabilis,Ha(flenusde iubic<flo in communi,fuperf «ft modo de fubiec'lojquo fcientia ex pluribus habitibus ;iggrcgatadißin^ Ctionem öiünicacem habet fermonem facete,
DE SVBIECTO oyo SCIENTIA DENOMINA* tionem 8c unitatem fumic, Cap.v.
PRfnorcereiìlccm oportet biformem,iitlatiusineode nouem doÄnV narumordinibusdi(Ièrui,fcientiam exiftere,uno modo cuius quelita ìiullum Inter fé nexum ordinemcp leruant, qualis eadodrina eft quam quodlibcticamuocant,aliaquSE aliqiro doctrinarum ordine contcxitur, Prima harumreuera non eft fcientia una,quia non ordinatur nec analo* giarti habet ad unum:fecunda uefo una fcientia eft, quia unum ( ad quod cactera illius "Icientiae quseßta refpiciunt]) continet fubiedum, Nobis autc de fubiecflo fcientiae (ècundo modo dicflsc hic fermo eft ,quod ideo diftin* čiionem,unitatemtp fcientiac tribuere dicimuSjquia fcientia refertur ad fcibileuti ad correlatiuum fìbi terminum,terminus autem fe habctutfor* ma,forma uero eft,quo res unitatem diftinčlionemc^ habet, quaproptcr confentaneum eftipfum fcibikfubie(fhim,unitatem,diftinčT:ioncm9 fei; cntiaetribuere,Qiiibusperfpe(ftìsdicendum,fubie(flum quo fìbi unitaté diftincflionemc^ uendicat,fcientia ex pluribus aggregata, eft ipfum ada:# quatum,8£primum illius fcientia: dubitabile ada?quatum appello,idqd* fìc fe habec,uc nihil percraclecur in illa fcientia quin falcem analogia cam prscdicacionem nabec ad illud , nec eft aliquid habens per (è or;
dincni
SVBIECTIS,	CGI
dinem ad cale fubiedum fecundu q? tale ^ quiiiillud fdcntia illa pertraclct, Per primum incelligo fecundum quod ipfum/cilicec <5? nihil confydei'aCjni fi fecundum q^ ad illud fubiecfirum ordinem habeac,qucmadmodum am^ plius paulopollin fèxco huius compendf] capite tradetürn'n liac igitur fub icčli diffinitionc ipfum dubitabile uiccmgentgeneris,nam qucmadmo^ dum in pra:habitis expofui,communis fubiečli ratio eft ipfa diipofitio^qua cnscxiftìtdubitabile^adgquacumueroetprimuni locum,tencntdifferen^ n'a?,quiaper adcquatum diftinguitur a quocuncp tam partiali eiufdem fei cnittc lubiecfto ^ comunioni miniifuecomuni alterius Icientig fubicclo ,un de iiecunitatem nefp diftinclionem capit fdentia,difi:tnčiio eiiim unitalqj rei fitpcr formam,forma autemadcquàtà&conucrtibilis fit cum rc cuiiJ US forma effcjneceflècftjper primum,quod in defcriptionc adiccimus ciu^ fcemodi fubiecftüfcienticdiftinguitur ab'adeqto minufc^ principali illius fcicntfccfubieclojpkircscxcmpli caufa funt paflTiones conüertibilcs cum ente mobiIi,ut locabilitasjdiuifibilitasjquas naturalis confyderat,quc quia conuertuntur cum ente mobili adcquatum naturalis fcicnric fubiečtum di ci merentur,non tarnen primum,quia no (ccundij,q? talespaiTioncs .f. no fecundum qjlocabileautdiuilìbile,quorum nullum prima admirationis &dubitationisratio eft,fcd fecundü cj> mobile c5fyderantur, omne enim primum adcquatum eft,n5 aut omne adcquatum primu, quod ucro no;? nulli addunt lubiecflum fcien tic opor cere e Te primo notii in illa fcientia,fu perUacaneij eft ^ quia hoc fubaudic exipfa dicftionc dubitabile qiiippc^qcl' dubitabile eft deeo precognitum eflTeoporcec, quia nominis,&: quia cft» dubitatiocnim,utantcacxp!icui,mcdiiJ tcnetinter ignorandam 6l fcicn/ tiam,mediumautcmnaturam fapitextremorum,exignorantia igitur mul&: aliqua prceuntecognitioneuelfcientia dubitatio fit,ficdemum col lige formale fubiecfti,a quo (dentiadenominaturrationem eflè adequati!, pn'muc^ illius fcientia: dubitabile. Nunc autem ad naturalis confcquen ter mathematica: fcicntiaediuina:c^ fapientia:fubie<flum ftatuendùjdei nutu,aggrcdimur,
DE TRIBVS SCILICer NATVRALIS, MATHE^^
macica:,diuina:cjj fapientia? fubiedis.Cap.vi.
I 'Rium igitur fcientiarum determinando fubiecfla fit nobis tripartita if J- fta conclufio,NIaturalis fcientiar fubiecflum cftens mobile, Mathema^ tica: difciplina: cnsquantum,McthaphificajfapicntÌ£ccns,ut cns,fupplc multiplexjn quorum cxacflam intelligentiam notandum nihil, ut prcha<'' bi£amonftrant,eflefubiecT:um nifi quia dubitabile, nec eft dubitabile nifi quia admirabileiquod igitur in rebus admirationem parie ,{d utiqj Sé du^ bitationem,5«:rfubiccn:umconftitucre aptum natum eftrquot igitur admii? rabilium genera,tot & talia eruntgenera fubiecftorum, (imt autem comi» muniaadmirabiliumgcnera, precipua communis fènfus fenfibilia tria,
1 rj uidelicec

DB PER'VESTIGANDIS SENTENTIARVM • •
uidclicecmotus,magnitudo,numerus, tria crgohgcipfa comunia fub^ ie^florum confequcntur ÒC Identiarum genera cflc ncceffccfl::^) auccm hoEC duntaxat tria communia fintadniirabilium genera , rado ÒC ipfa ucconHiacrerum omnium magidra expericntia dcmonftrat, Ratioab admiracionisrarionc fumitur ,cft enim admiratioC quumfic fjDccies tU moris^fugaquedam intdledusabaliquo repugnante, iccirco quot, & qualia funtcommunia eorum qucintellectui repugnant,tottaliacperunt admirabilia,R.cpugnanfia autem generaluntciulcemodi tria,hccipfai^ gituradmirabiliumefle genera faceans oportet,Qj.iod autem intcllcdui repugnantium genera fìntciu(ccniodi tria^compertum tibi erit quando fdueris quot qualefue intima: intelk<fì:iua: anima:,& ipfìus finis quem cx^ peticanima conditionesfint.Suntueroutcxprimo &:tertio de animali^ brocolligimus »intima: intellccftiua; anima:dotcsimniobilitas,impartibi/ litaSjcfTentia: unitas,&C esc ea:d':m,ac longe cmincntius conditioncs luntfi^ nisjin qué omnes intellecftiuac potedatis ojjcrationcs coucrtiitur ,in ipfuni fdlicet omnium rerum conditorcm ,cui ut ex duodecimo diuina: fapieiH cine,5čočlauodeaudituoftenditur, Hyperbolicc competit immobilitatis Se impartibilitatiSjUnitatifqj c5ditio:quii ergo immobilitati repugncc mo# tus,impartibilitati magnitudo,unitati numerus multitudoue iurcmerito, quandointellečluialterum Horum oblatum fuerit,ftatim intellečiiiis ipfc ueluti a repugnantefugam arripiens quodammodo,Rctrocedit &C admi^ ratur,unde mox prouocatus dubitare incipit animus iplumqj repugnaiis propellere conatur fcrutando Sc inquirendo,quourqj rem (ibi conuenicnii cem Se finem pcrtingat,atcp motum in ftatum,magnitudincmq5:n!ncoiv corporeum.feu impartibiiem uirtutem,multitudinem dcniqjin unii om^ niumrerum principium,duccmcpablbluat,quiaigiturhuiurcemodima communiafcnfibiliaintellectui repugnant, ideo tria bine adniirabiliiiin generacmergunt,quaproptcr 5<f triadubitabilium,unde5<r tria commu# nia (cientiarum llatuuntur rubic(fta,quarum primam Q eam Icilicct qua: admiratur motum) fcienriamuocitabimus de natura ,quia principium motus naturaeft, qua:ueroadmiratur magnitudine mathcmaficam (cu exercitatiuam nuncupamus,quia ingenium exercet idoneumqj ad abftra^ člorum Sidiuinorumcontemplationemreddit, Cl,ua:dcniqj admiiatur multitudinem ,quia natura: metam tranigreditur Methaphificam cof gnominamus. Te autem non practereat , q> licet naturalis fcientia: admiretur motum feu ens mobile , nihilominus quia motus per fc magnitudine multitudiné comitatur,na ut in fexto de auditu traditili', motus ex mobiliscStinuitate magnitudincue,&rextcrminoi?2 feu formai? mulcitudineS^ alietaterefuItatifierinS potuit,quin fìmul ciimotu magiii^ tudinem multitudinemue admiretur,3<: tradkttquiniino phificorum ph> motraditurfcientiscprincipium efl rei^multitudo, qucadmodü & moj
tus
svBìEcris,	ccm
tùs,Linde qui unum dicit efle cns,8č immobile/ciendi principia ncgat, SC Idencia auferc,licet igitur naturalis multitudincm et magnitudinem con^ fyderet,potior tamé eius admiratio ÒC qucftio eft de motu/eu de ente mo bili,Sic èc IVlathematicas,quia magnitudinem per diuifìonem multitudo lequ itur,ideo per concomitantiam Sc minus principali intentione multitu dincm,numerumuccontemplatur,rediprammagnitudinemeo q? magis repugnat ^ multitudojmagis admiratur 5č tra(flat,motum auté negligiti quia hunc in naturalibus cói'yderauit ,cumcjj in ftatum reduxitj&C licet ftrologus & IVluficus motum rcfpiciantjuon tamen ut motus , fed motus &roniquantitatem,proportioncmqp examinat, Refume dcni(^ quum tria lìnt in cntibus intellečlui repugnantia genera,uidelicet multitudo ,ma gnitudo,motus,tria .f.potiora (enlìbilia comunia (^nam figura quc quar^ rü eft fenfibik,commune terminus eft magnitudinis,et quies quintum fcn fìbilecSmune priuatio eft motus^ quamobrcm tria admirabiiiij, tria du<> bitabihum,tria iiibiectorum,tnadeniqp fcientiarum genera efTe concludi^ . mus,quarum una nobifqj prima admiratur ens mobile, Alia èC nobis icf cunda ens extenfum,Tertia ens multiplex,femper enim primus,fì aduer^ ds,philorophusdiuidendoprogreditur ,quod ubic^ prefertim in quinto methaphilicac:uolumineuiderelicet. Nec ullusharum trium fcientiarum indagator fcrutandi pedem fìfticjquoufcp omnem in rebus rcpugnantiam abftulcrit,et fibi conuenieritia atc^ fymbolica applicuerit,naturalis namcß ut in phifico auditu oftenditur,a motus fcrutinio non ceflTat, quoufcp ftai> tum mouenfcp non mobileattingat,NIec Mathematicus omniù mijdi cor# porum magnitudinem metiri defìnitjquoufcp indiuifìbilem inextcnfamue naturam applicet,& diuinus fuum examen a uafla entium multitudine in principis uti magno in exercitu ducis unitatem perducit*
ayORVNDAM CONTRA PRAEDICTA AR//
gumentorum (blutio,Cap.vi}.
OEdhicftatiminfurget neocericusglo{rator,obtre(flans S>C clamitans, Omc nouum, ÒCinauditum,quod nec Ariftotel.ncqjfidus eiusinterprcs Auerrois probat,dogma effingere,ucl maxime circa diuina: fapicnticc fub !c(fìum,quod Ariftoteles ens in quantum ens, Auerrois ablìracH-ori/ genus a{Ieruit,Ens autem multiplex nemo unqj alicuius fcicntia: fubicčtii efTe pr3crumpnt,Huicrcrp5deo,cnsin quantum ens ,id eft, ens non ccn^ tra(fì:um,red fub uniuerfaliori conceptu fumptum ,non fatis efte ad confti^ tutionem fubiecflijco cj) fub hac ratione nihil in co dubitabile ccrnitur,quu nil notius fìt ente,ut ens,quod autem omnibus notius eft,de co fecundum huiufmodi nihil qucrirur,quapropter nec fcientia? fubiečlum ftatucre pO{> teft:quando igitur AriftotelesIVIcthaph.iiii.rextocpdocet fciennam IVIe^ thaph, fpeculari ens in quantum ens fubaudic fecundum, quod in eoeft
1 irj alic|uid
DE PERVESTIGANDIS SENTENTIARVH ^liquid admirabilc, ex quo (^ipfoAriftoccktgfte^ foUim propter admiV ran concingat pliilofopharijtalc autem admirabile cfle non poteft magni^ tudo auc niociis,quandoqiudem hec non competunt uniuerloambitui cnp tis,abftračlis fiquidcm ncc magnitudo ineft,aec mocus reUnquitur,€rgo tcmumrcilicecmulcicudo,qucomnibus entibus (ecundum q? cnna (ünc ineft in fenfaciSjquippccft mulcitudo in efirentia,quia ex pluribuscfifencris uidch'cccex maceria,forma , accidcncibufqj conftanc, in abftradis aiiü« tcm eft: mulcitudo poceftacum,racionum, excmplariumqj paradigmam cum, unum namq^ SC mulcum,uc Ariftocdcsdocuic,conuercibilis pafllo eft encis, ÒC unumquodcp entium unum eft , ÒC mulcum , non Iblum diuifiuc , uc plures arbitrantur , ied coniunčlim , SC in quantum ali f quid cft multiplex, in tantum eft admirabile,quacenus unum , ca# tenusnihiladmirationis parie,llc icacp ens in quantum ens noii aliiin? de fubiectum fcibile fic, nifi ob uaftam entium multitudincm,cuiuscauf ^ las non dcfinicindagare intellc(flus,quoHrcp (ummamdei unicatcmper^ tingatjin eamq; transfcracatcpreducac uniucrIa.Ariftotcl.autcmreticuic &non adiecicentiin quantum ens multiplex,quia hoc uceuidens audiri uoluic, cuiulc^enim fcientia;prindpium eft rerü multitudo,qucmadmof dum peculiare nacuralisfcientiarprincipium, eft motus principium,dico non (olum uc efficiens »fed uti fubicÄum &C materia , fi cn;m tantum unum eft:cens, nulla eftèc admiratioin rebus,-necdubitabile fubiečlum, qiìia nihil repugnans,nec eilet diffinicio, quia nulla rerum differcntia, necdemonftratioquia nulla rerum paflio,	igicur qucuis rerum
fcientia prefupponat multitLidinem,ideo & Mcthaphi(.(ùbiedum mul# citudinem iubincelligere necellè eft , nam queinadmodum omncs alia: fcientiae cračlant de enee non in quantum cns, fed ut tale ens, (icoinnts admirantur multitudinem non uc entis , fed uc mobilis, auc continui, Mcchaphifìca aucem econuerfo tračlac quidem de ente, non uf tale, fed fecundum q? ens, admiraturcp multitudinem,non uc mobilis aut conti« nui,redutentis,recundumcpens. Falfumautem cft dicere Methaphif, fubieclum quo fcientia: capitur unicas,eflè iubftancias abftradàs.quianó cCTec fcientia communis,communicace analogica fubic(fti,quam Q ut Arif» ftocel.docuic IVlechaph.iii-jO habere oportetphilofbphiamprimam,coq» genus abftračlorum non fubalternac omnes alias fcientias , nec illisdat Ìcicnti2c principia,alioquin dari oporterec quarcum fcrcntiarum gcnus confyderansde ente,uc ens,fdentiarum fìquidemgenera,fecanturucgef nera rerum. NIeccamen propter hoc Auerrois fentenciam fallidixerim, afrerentem,fubftantias abftradaseffeMethaphifi.fubiccftum, quia ali; ter loquicur Auerrois ipfe de fubie(fto,aliternos>nos enim una cum Ari^ ftotele de fubieclo quo capitur diftindio ÒC unicas fciencia? intendimus.qd Ariftoceles clara uerborum ferie infìnuac,inquit enim iin.methaphjècGao non folum eorum quj fecundum unam racionem dicuncur,eft unius fcien tix (pecuUhjfed eciam didorum fecundu diuerfas habitudinesad unanaf
turam
turam,(icuc falubrium omnium unaeft fcicntia, Ha?c Ariftotdes, Vbi apparec cum de (ubie(flo,quo unitacem habet fdcntia incendere, Sc tale eft ens in quantum cns,quod omnibus, ut falubre his quae ad fanitatem atti^ nec,anaIogiccineft.Aìierrois aucem non de adacquato,quo fic fcientiaz di{f ftinctioÒC unicas,fcd de partiali principaliori tamen fubiecflo loquitur, cui eciam SC Ariftoteks quandocp innuit,uc illud paulo inferius inquiens, V^ bi:p propria SxC principaliter primi eft rdcntia,ex quo pendenc, S>C propter quoddicuntur: qiiapropter idem Ariftotelesin xrj. de fubftantia Methaf phiL chcoriamcuecenfuicjlcilicectanquam de prüicipdi parte lubiccftiua. Ve ucro hoc fubiedrorum difcrimen, quod ium'orum ingenia titubare SC exorbitanter euagari facitjcxadliusinteuigasjfciendum quado fune ah'qua plura immediate coiiftituencia totum, tunc totum ipfum denominatioem Ibrtitur a parte nobiliori. Sunt auteni partesconftituentes totum, bipar^ tttae : aut cirenciaU:s,ut anima et organicum corpus,quorum quelibet pars per fé quaidameffentiaeft: autpartesintegrales,utanima:potentie,qua^ rum au la per feefiTentia eft. Qiiemadmodum l'gitur totum cflentiale, laV liccMHimaldenominatur abeftèntia potion,rcilicctanima,fìcctipfum to^ tum mcegrale appellationem lumie a parte integrali potiori,puta anima fènliciua dicitur,non quin aWa: inlìnt animac potentiar,ut nutritiua,uegeta^ tiua,progre(riua,appctiua,&[:id genus,red quia potior uirtus eft ipfa ienfi-^ tiuatideo tota anima? eflèntiadenominationemfìbifumic a uirtutefenfì? tiua.QjLiemadmodum totum compolìtum ex materia & forma,tanquam expartibuseftentiahbus dcnominatur a forma,non a materia: fìcuticp èC fcicntiajquia (^ut antea tetigimus) relatiue dicitur ad fcibile fubiečlum, liti ad terminum ÒC formam : ideo unitas &diftinčlio fcientia; capitur a fubieAotančp a parte eflTentiali nobiliori, fed cumidipfum fubieiflurur^ fus ex partibus integraIibusconftec,quarum una pra:ftantior eft altera : totum aucem a nobiliori appellationem fumatjideo icientiae methaphifì^^ cen quandocp eftc dicitur de abftra<fèis,uel de fubftantia can^ de potiori parte integrali,tota aucem fcientia denominatur a toto fubie<fto,Et tu hjc tecum reuolue.
EPILOGO DICTA RESVMIT, ET PER
aliud aliudt^ fenßbile commune AriftötelcnajPlatonem Sc Py^ thagoram,luumquif(^ dogma coftruere oftendit. Cap. vifj.
EX omnibnsdemumcolligetria,quasintcl!ccrtiua;natura;repugnantt unde ÒC cria admirabilium,cria dubitabilium, tria fubiecflorum, tria denicpfcientiarumdarigenerajiuxtatrium fenfibilium communium nu^J merum, fcilicec mulcicudinem,quam in ente ut cns,admiracur&C tracftac mctaphifica fapientia:magnitudincm,quam in ente extenfo admiratur confiderat mathematica: difciplina; indagatori motu, quem in ente mobili admiratur naturalis fcientia; inquifitor, Qi'^f utique omnia tz^ metfi uarijs in locis Ariftoteles docuerit, plura tamen horum perbrcui hac quarto Methaphißca: claufulaperftrinxit : Omnis (inquit AriftoO
1 iiij unius
DS PERVESriGANDlS SENTENTIARVM um'usgencn'sjcilicet cutis,unus fenfus ÄTuna fdentia cfl: Ac i'uxta eiufcc^ modi criiim admirabiliurri, comiriuniuinuc fcnfibiliiim üarietatcm pro^ porcionidjj (imilicudinem uario tràmite procenTeruntAriftotdes, Plato, accp Pythagoras. Ariftotcles enimjicct nullum Horum trium neglcxcrit, peculiari tarnen modo progrcditur uia motusPIato per mathematica uia magnitudinis, Pythagoras autem per numerum & uia multitudinis pro# ficilcitur:omnes tamen in eundemucrgunt finem,omnia (icj^uidem omni« busfuo modo infunt, 8c in abftračlis ienfata,8čin lenratisiupcrna,&r in fingulis dcniqj horum generum relucet ipfius conditoris paradigma,diui narumcp rationumimago. Hačlenusdetribus fubiecflorum gcneribus, quibus icientiarum unitas,& dift{n<ftio lumitur, nunc uero de eoriindein partiumqj ordine aliquid diccndum,
DE TRIVM SCIENTIARVM AD
inuicem ordine, Caput ix»
H O rum uero ordineni perfacile ex prcliabitis documentis pcrpcndo re licet : quum enim ex admiratione dubitationecp iiibiecHium f^n^ tia; refultetjneceflfe eft,ut id qd* prius fe ofFert admirabilc,illud uticp ph'us Sc dubitabile,S<r prius alicuius fcientia: fubiccftu : At prius admirabile fefc ofFert,id quod fortius rèpugnat: potentior enim uirtus citius SC prius opc<> ratur ^ imbccillior : unde in prohccmio deauditu Ariftotelcs id quod magis notum uocitat,paulo inferius prius notum appellat.Fortius autcm repugnat intellccftiuc natura: motus ^ magnitudo,^^ magnitudo mul^ titudo: ergo prius admirabile eft ens mobile,^ ens extenium,et hoc prius ^ multiplex : quapropter Sc fcientia cuius fubictìum eftens mobile prior crit nobis,^ fcientia cuius fubiecflum eft ens extenfum : &C hacc ip(a prior eft fcientia diuina,cuiusfubie(ftumeftens multipicx.Quod autemfortius repugnet,motus duplici rationc confpicitur,tum quia motumprii/afioS: corruptio quidam 1 equitur ,tum quia in fe implicat alia duo repugnantia genera,quorum neutrum implicat niotum:omneenim mobile,extcnii m cft S<: multiplex,non autem omneextcnfum 8c multiplex mobile, Icpara^ torum enim multitudo eft,motus uero minime : fìc ÒC mathcmatico enti atc^ fubie(fto (^ut uocaut") formali multitudo quidem et magnitudoincfl:, motus autem minime. Cum igiturfolum ens mobile trinum in fé rcpu^^ nàntiacgenus contineac, confequcns eftidipfum magis priufqj nobis cìfc admirabile,quapropter et prior erit nobis naturalis icicntia qj diuina. Ea^ dem lege naturalem fcietiam ordine fuccedit mathematica docirina, quia magis repugnat extenfum ^ multiplex,eo ^ extenfum duo repugnanti« genera compled:itur,exten(ionem fcilicet očmultitudincm,eo q? omnc extenfum continuumue diuifibile, inde 8C multiplex efle oportet, non au# tem omnc multum eft continuum,Tertium deniqj in ordine nobis cftens multiplex,quod folum unum repugnantium gcnusretinuit,fcilicet mul^ titudinem , quam(^ut prsememorauimus^ xij, Methaphißce Atiftotd,
'in unum
p
inunuredudtprindpcm,aquopendcnc,fluuntcK,8črcfluuncuniucrfa. . .. DE ORDINE PAR nVM iN BADEM-
fdentiaadinuicem.Capiic X.	' ^
Artiiim ucro cuiiislibec fcientijc adinukem ordo hoc quoc:|j pacio irn^ dagan potcric.Illaeiufdeni fdenngpars nobis prior eft,altera in cogno Icendo quo prior eft naturg in operandojtalis eft ipfa qug comunior,dico in opcrando,quiaduplexeft prioritas apud natura,una iìmplidter uidelii> cccincognolčendo,aiia n5 fìmplidcer,lèd in operado: finis enim fimplici^ ter 8č incognofcedo prius eft his,quac ordinati cur ad fincm,operado uero Se exequend J cconuerfojprius eft id quod ad fìncmjfinis uero u!cimu,prg dicic auc conduffoni's ueritas, fuum quocp exprirhabicis fufdpit firmarne tum : nam quéadmoduilla fdaitia prior eft,CLuus (ubieflij fé prius admiV rabile ofFertjficdufdéfcienciar pars una prior eft altera,cuiuspartialeillius fdentic fubiedum prius dubitabile deprehendicur: prius afjc deprchcndic idjqd'prius operatrix natura produdt: nam fìcut res fc liabec uc coiequci^ ter Qfcz in efie ) Sicinquic Ariftot. &C eius in anima,motus,cuius ratio eft, qd'unuquodqj agitfìcuc aptü natii eft ao;cre,&; fecund 5 modii Tua: natu<J ra:,modus auc naturar,eft prius elle indiftincTtu cp diftinclUj&T in potentia ^ in aAu,eo q? abextremo ad extremu tranfitus fieri nequit, nifi per me^ dium: medili aüt inter fìmpliciter n5 ens,et cns perfc(flu,cft ens confufum Potentiale : quü igitur res obied:a intellecflui moueat intelletflti tan^ a!^ gens naturale,^ modo natura: : Prius itacp producic, qdP le habet uti po^ tenda etc5fufum,pofterius uero id quod inačiu,quia ergo comune relatü ad minus comune indiftindu SC potentiale eftjconfequés erit,parte comu niorépriorem e(Iè,5L naturacin operädo et nobis in cognofcčdo,^ minus c5munis,Sicutic^parsc5munior,quiapriuseftcognita,ideoeaprius Fequitur ratio inquircndo,quapropcer&prior eft in Icientia. Prius utpote cognofcitur a nobisaiiquidut mobile fimpIicicer,(^utmobileIoco,etidc prius eft naturjc in producendo,eoc})ome mobile loco,cft mobile fimpliV citer,n5automne(implicitcrmobile,eftmobileloco,idco de ente fìmphV dtcr mobili, in co de auditu libro inquirimus,deindeprius oftcrtur res uc mobilfs loco.'ip mobilisgeneratione SC altera tione,quceadc prior natur:^, Omnc enim generabile et alterabile eft mobilelocojnon aüt omne mobile loco alterabile eft,nedij generabile,de quo Icz mobili loco in co de cedo & mundo tractanuis/ic mobile motu gcneratiSis 8C alteratiois,prius eft no<! bis in cognofcedOjS^ natura: in operando,«^ mobile motu mixtioisromne emmixtil alterabile eft generabile, nÖaijt omne alterabile gcncrabilcq; eft mixcij,dc quo Percgcneosliber rcrutatur,&; hac dcnicp lege fìngula na tiiralis icientic in oi dinéredigerepotcris.et quia id locuplctiori lènnonc in co de noué doarinai ìj ordinibusexplicui, modo hiclatius euagari fupcr^ uacaneu forcduxiiquiemhunctračtatij illicompédioiunxerit,&f feclulo reuolucrir, nullo quidé ncgocio atcp labore rečta horü intdligentia pene? trabit fiiperno ucritatis Ipiritu duce,cui laus,gloria honor*
Finis huius Tra(flatus»
IN VIRVLENTAM IM'
MANISSIMAMaVE. TVRCARVM RA^ biem, adPrincipcs,magiftratus,popuIoscß Germam'sc, Pauli Ricij doda nimirum Öd feruida Concio,
THEMA.
Ezech(el.33.	Venicnccmgladiiim fpeculator cum ui'dcric,8<:populonoii
annunciauerit,l'anguinem illorum qui penbunt, de manufpcculatorisrequiram.
AGNA CiyiDEIVl,ET INCON^
fulca cxiftimaripoCcritha^cmcahodicrnafidu^ cia,acqj pnrllimpno, qua ea,quclongc antdiac temporis cractu nulla quidcm niaximorfi pon^ riHcum lacra aucTron'tas, nullaprxpotcnrmin^ pcracorum,rcgum, & princ/pum amplapotc^ itas, ncqj conliilriiìimorum oratorum iolm daj&Tcoiilumacadicendifacultas conrcqiii,& peragerc ualui triam egoipfc imbecillis^rLidii^uc doclrina: SC eloquenric homo, aggredì & tentare audeam. Verum liacno ftra tempeftate ad tantum difcnminis,ad tantum (proh dolor)calannca^ lis Sc turbulentia:deuentum efl:,ut nulla iam Pontificum, Jmperatoruni, Regum Sc Principum authontateprceunte,nulla{uadenteoratorunifa/ cundia,resip(a ulcj^adeo admoncat,urgeat,atqj impcUat, q? nifi fiiinnius illeccelorum Pontifex orbis Imperator,Sčomnium fjculorum Rex8d c5 ditor Deus,qui pro mortalium Ìàlurc,nc unigeniti quidem fìlij lui/angui^ nipepercit,nifiinquam celeri clementia,5<r mifcricordia reterrimam gm gis fui Ibrtem infpexerit, mox'nil aliud cp fidei,6<:religionis carus,5t ruiiia, horrendumcp Romani Imperij excidium uaftitas 8c defolatio cxpcdan^ da fit.
Ecce fpeculator religiofiiTimus Princeps & Rex Ferdinandus,ucnicnf tem,uenientemproperantem».pimmanilfimi &rfurentisTyrannigladiu uobis facri Imperij procenbus,uobis confultiflimis magiftratibiis,uobis Germania:populisomnibnsannuuciat,neacternusille Iudex, ultor,iiin:) dexqj iuftusinnocentium Chrillianorum fanguinem,qucm aliorum tar; ditate (5<I focordia efFundi contingeret,de innocentiilima eius manu rcqui) ratjHorret quippeanimus,mensfi:Lipet,8<fcoripiumtrcpidat SC contro mifcit mecum cogitando,nedum uiua orationis uoceexprimendojinifcrii Sc formidabile excidium,dirumc^ naufragium,quod Chriflianonim difif fidio Sc torpore protinus imminere uideo.En fidcs iam confundifur,labj tur religio,corrumpuntur mores,nullus nec principum necpopulorüniu tuus amor,nullus refpecftus honefti uiget dominandi libido,uigct habendi
cupidità?,
cupi'ji'casjuigeiic follidtudó ftudia iiencn'sjfraudcsjrapincjinccndiajar^ ma :S:cuicincerca/aucfunc(ptruciilentiirimus l'Ile Turcarum tyrannus, unmerfìciirbator Scprodicor orbis acfitientidimus Chriiliani lanoLunis iiifidiacor dC hoilis,qui igne Sc ferro ciičla dcuaftacjreona fubucrtic^dcm obruiCjCius dcniqj furore &rabic ianiiiniuerlafcrerftriDanubijcjj ora &coca pene Illynca tellus innoccndum heu Chnftianorumiuucnum,fci? nuincp,niatrum et infanriuin fanguine SC cruore madec,opniTiacü coniu^ ges proftituitjui'rgincs c3caniinac,captiuat,ucndic,cruciac,& lordidc ferui tucismgolubiidc: Quod fi tminaniiriini huiusTyranni(a:uitiam&lra# biem in Ciiriftiaiianipiecacem a primordioqutsrepucec cogicctcp mife^; rum Sc importabile iugum, quod {'purcifiimum iltud BarbarorQ geniis, ccruicibusChriftianorumimpofuitjNcminem tam inhumanum,tam rif gidumChriftiamnominiscultorcmexiftimo,qui non in gcmitum,in meo rorem&lachrymarumfontem prorumpat: oi enim magni ScTpfj Con^^ ftancini tempora infpiciaSjeiufqj mcmoräda gefta attendas,perplane quif dem intelliges,quod (aera uericatis fides & religio,per uniuerfam tiinc A^ fiac,AfricacSc Europa:plagam uelutilimpidiUimus folis radiuseftullerir, nulla eracgens, nulla cogniti orbis natio, quae Chriftianorum non pare<? ret imperio,quac non militaretfubuexillocrucis,8<rgenufle(fì:eret in fub^ limi Sc infcrutabili nomine Ihefu, pax alta SC fecura erat quies omni Chrif ftiani nominisgentijgens fand:a,genscle(fla,&populus acquißtionis, doi> nec centatormalorum Sathanas horrendum illud Arabia: monftruma; (pidem draconem Mahumetum excitauerat, qui diabolico inftinčlu, cmentitafide, 8Cfidra fan(ftitate,Chrifl:ianis animis inlìdiari ccrpit, 8c ucf pnbus acerrimec^pungentibus fpinis femitam SCitcr Chrifti uiatoribus intercipere conatuseftj&Tanguftam xternaifalutisportam obliruendo, lata uia omnium turpitudinum dC fcelerum plena incedere compulit,ac iub exitialis Ärpernitiofac libertatis fpecie cotius ferme Alia^Sč Aphricar, rudem quidem dC barbaram gentem ad fui intcritum SC perditioiiem ali; lexit. Solet enim ftolidum ÖCionobile uulgus alioquin ad uenrrem SC pe# cudum uitam pronum,longe ßcilius ad illorum trahi obfcquiumjqui con cupifcentiae SC libidinis frenarelaxant,^ illorum obceinpcrare monitis, qui ad religionem.ad morum uitacq^ mundiciem intendunt,qucniadmo^ dum nos arrumnofo hoc fa^culo non mediocri Germanorum dedeco^^ re,5£animarum Sc corporum iacftura longe latecjjexpcrimiir, Quippc pueroruminfl:ar,qui promptius la?tiufqjobediuntcuic]jinerti petulanti homini,quixeniola poma crepitacula donat,cftrenemqjenagandi 8C curfitandi licentiam ad eorum miferiam ÒC ruinam conccdit,cp ut probo Se erudito pareant pa:dagogo,qui uirgac Sc ferula? minis pucnlcm inquie^ tudinc Se infanii? coercere,eamcp ad uirtuté capefTeiKlä, ad uit^ incoIumiV tate S^glorieincrementuinftituerenin'tur.Redcamusiuicundediorefla eft oracio« His igic imprj iVlahumecis fallacijs, his fraudibus Sc pra:H:igijs
pedctentim

IN VIRVLENTAM iMMANrSSlMAMQVE TVRCARVM pedetentim hoc malumirrepfitjCt tantum uiriumfibiimdicßdcrumpfi^ Undojutiamortum dC occàfiim folis occupet utrumqj cubile, nulla fere fìc cocli plaga,nulla fublunaris machina: regio,qucfuncfta hac lue infeda» SčfuedoMahumecorumritu contaniinata nonapparcat.Quocunc^ucr^ timusociTlos,quocuncpcogitationc pcrcurrimus,ubicp de Mahumctana colluuie hoftes,pcrlccutorcs,& fidci coinquinatores nos circundant, ficq; in anguftu coartati lumus, ut ex tanto fpaciofiffimi olim Chriftiani orbis ambitu,necunus quidemEuropxruper(ìtangulus,in quo ab hoftiiim in^ curlìonibus& Chriftianinomiiiisdclolatoribus tutodcgerenobisliceat. Si uero fingulas per (cricm ccdcs&clades abinitio Chriìlianar calamità« ris rečeni ere,omnia que noftra ignauia ignominia ad huncufqj di em amifìmus, enumerareuelim,tranlirctutiq;dicsjprcteriret5č nox, nec fìnem noftra haberet oratio,Tranlèat ergoomnis Alia, omnis Aftricaj taceamus uetercm ignoiìiiniam,recentiora quogjjConftantinopolis olim-Chrilì:ianiorbisociili,Trapefuntr7,Euboca?,&i lllyridishorrendacxcidia pra:tcreamus,lamcntcmur Ss: defleamusea,qucpauloante ačta uidimus, èC przcfentibus annis noftros ante oculos uerfantur,Vidimus nondu fcx-circumuoluti lunt anni Rhodiorum inßgnem Europccinlulam,& Tyr# rhenia;quoris,totiu(c^ ItaIia!,interiorifq; Hi(panix,& GaUiazlittorisprcf (idium &rcolumcn,ingenti Chriftianorum turpitudine &!cladecxpiiona tam,captam,etin miferam Barbarorum leruitutem rcdad:am,Paulopoft Belgradum,quam Grecanicam albani uocant,unicum regni Pannonum Se Germanorum Imperij antemurale & propugnaculum noftio difiì^ dio atc^focordia cruenta expugnatione ruperatam,pcrditam,&: in Tur^ carum coloniam fubacTiam uidimus.Sileototintereaper Illyriam ,Car# niolam,Pannoniamc]^incurfiones,inccndia,capturas,ccdes,8L totmiliiim animarum exterminia,mirerabilehorrendumq5auditu:uidimusnouiflì> meinclyti, Sctoto terrarum orbe celebrandi, V^ngaria: regni, quoduni# uerfe Chriftiana; militia? fcutum eft ÒC munimentum, lugubrem5dla# chrymabilem ruinam & defblationem,qua immanis ille Chriftiani nomi nis hoftis,tanta atrocitate,tanto furore Sc rabie debachatus eft in Chrito ànorum ranguincm,ut id abfcp acerrimo cordis cruciatujabfqj mcrorc & gemitu,necper mequidem narrarijUeca uobisaudiripofleexiftimcmjW DÌpra?potentem,innocentifìnmumc^ Lodouicum regem,pie di ftrcnnuc pro Chrifti cruce militantem,in primo florida^iuuentutis limine teterri^ mo conflicliu dC pugna proftratum rublatumc^,8<: uno temporis momcn to (^operfida,oimpia,^crudeliafata ])uno,inquam,temparismoinemo Se uita&r regnoexutumuidimus^&Tnumerofo Sdinftrucftiffimociuscx^ ercitu proflig'ato ad internitionem quaß fufo 8<rdelcto,&: quotibi orthodoxipijc^antiftites,quot ftrennui et nobili ftemmate trucidati funt ' duces,quorum alius hafta transfixus,ct per caftra delatus,alius palo traici (flus,aliusiugulatus,aliusmedio fecflus,alius patibulo affixus,alius aqua^ rum gurgite abforptusjalius flamis confumptusjalius uiuus defoflus, alij
alijshorrcn^
rabiem; eontio;	ccvlt
äiijs horrendis 8C inauditis nousc mortis fupplicrjs afFcAi, nonduni tarne impiusilkcococciforurangumefaciacusjrnoxiiiipedc furiccp paflim per campos,per rura,oppida',urbes,ubi'c^ incendia,uulnera,tormenta, cjcdes, nulla perfidiis ille promifìTa,nulla concordia: fccdera feruat, 8c contra na« turac Icgesjconcra humanx pietati's iura,infan tes,infantc$ de maternis ra# ptosuberibus&ulnisiugulatjmcunistransfodi'tjuel ad parietem frada cerulee conquafìfatjmatremftrangulat/enemparentem de tcdopraccipi* tatjiuuene medio fecatjuel diris horrendifc^ tormétis difcruciatjŠč fi quos carcercjaut uinculis tenet uel cocathenatos per rapidos torrentes träidu# cicjaut illaqucato collo per impetuofa flumina trarjcit,non ad humanum, aut honeftacis ufum/ed ad fupph'ciajuel fordidam,automni morte ama;? riorem feruitutem referuat.Talia adeotruculenta,fìcimpia 8čnefanda fa cinora,nunqdaurishumana, nedü Chriftiana autmortalis fenfusabfcp mccrore&:fu(pirr|s,abrcpgcmitu&r eiulatu audire uel cogitare poffèt C Nulla (ìquidem gens tam fera,tam rigidia,nulla fìc inculta ÖC barbara na* tio,quin pro patria: falutejprogcntis lue feciiritate Sč pace,opes,corpora, uires ,animumc^ profundat ,quinimo& ftolidaac uiliflimaanimantia, grueSjforniicXjapeSj&I id genus,pro uita Sc incolumitate gregis fui tucn^ da,pcrpctuis durifc^ laboribus infudant,& fua cuiufcp munia fedulo pro> fequuntur,&: curant,confligunt,pugnant,& pulchra C "t Maro loquit) petiirìtper uulnera mortem. Atprudens Sc diuinum animai fanclu Chri# ilianorum genus,tot prophetarum oraculis prxnunciatum,Chrifticrucc conditum,ApoftoIorum pracdicatione folidatum,martyrum fanguinero boratum,fančlorumlegibus 8<Cdo(fì:rinis excultum,diuorum Imperato^ rum,Regu,8<C Principum religione,armifcptutatum,modoad fui de(o<» lationem,admiferabile fuiexcidium 8C cladem prohpudor, ita focors, ita fbmnolentum,ftupidum &infenfat5 iaceat. Nfam adamas omni metallo Se faxo durior,folo birci fanguine emolitur Sč eliqucfcit, At Christiane pie tatis hominü fic afpera,fìc rigida fìnt prajcordia,tam dura fìnt pečlora, ut tanta 8C nun^ iàtis deploranda innocentium,Chriftianorum cede,fangui' ne,8č cruore atteri,mollefcere,aut uUain parte flec^i nequeat,0 miferam, o miferam,miferamc]ß fponfam,talibus comiffam paranymphis ,qui eius aduerfuscalumniatorestutelamjnonmodo negligunt 5C floccipendunt, fed eam infuper nonnulli fucato fuodogmate,fellacibus prauifcp docflri^ nis prophanarej&efFrena quam Chriftianam uocant jlibert^te atcp hV bidine difìTipare SC fubuertere,nullo un^teporis momento defiftunt. V bi ubinam prifca illa Germanorum gloria, & omnibus feculis formidabili® fortitudo,6č fpcčlata uirtusCqua Germanorum duriffimas bello gentcs, nec a Romanisquidem orbis terrarum dominis, licet non femel crudeli animo pctitas,nuf^ tamen uičlas SC fubacflas legimus. Vbi ubinam prior illa Germanorum uicflusmodeftia,&ipfa pacis Sconcordia: altrix,difli# di] 8c fìmultatum expultrix,frugalitatis 8č parfìmonia: uirtus C qua Gcr mani pra! ca:teris mortaIibus,(ì pra:ftanda eft hiftorix fides,auri Sč argen timaximarum peftiufuerefpretores,qua&:omnemuefèimentoru fpcr<> nebantcuIcum,5C amiduum protinusabiiciebantblandimentum,qua8^
m
* ■
AH VIRVIBNTAM IMMANlSSlHAMQyB TVRCARVM
nini contefnnebanc ac ignorabant urum,ncc aliunde id importari permit t€Ccs,quod ciusintcmperi€,& luxu mencem hebetari, ÒC ad laboreshomi^ ne« mollefcere Sc efF^jminari arbicrabanciir. Vbi ubi denia prior illc Gcr manorum fidei fcriior C 8c percinax rdigionis cuftodia od obferuantia, cuius merito eximium Imperi) deciis,quod primo ab AflTyrrjSjPerfiSjlVla^ ccdonibus,ad Romanos pcrucnitCultimo loco ad Germanoscomigrauit, uciad cQs,quiprjeca?teris nationibusdignihabitifinr, quibusCiinftiue^ xillum,eiu(q^ rcipublica;: cuftodia Sc gubernacula comitcerentur. Nun ) quid tanta ä omni xuo memorabilis excinda eft Germanorum gloria C tantus roboris fortitudinis fplendor euanuic, ut nulla fit reliqua rcfipi f fcendi facultas,nulla expedacio priftinidecoris,laudii"cp rccuperanda',15^ gc jprocul aucrcant id luperi,quinimmo,fi ulla un^ futura cft fpeslabc icm Chriftianorum orbem reftaurandi,fi ulla datur fiducia orthodoxam pietatem in priftiiiam eius fpeciem/uumcp uigorem rcftitucndi hanc, ud maxime quidem in Germanorum pracfidio,uircutc, 8«: opc fitam cxifliV mo, cum innata fint Germanorum prorapia:.fidcÌ5rcIig!onis,5d nulitaris difciplina; remina,quf tametfi modo non coalucrint obllantibusdiffidio, pompa? libidinCjS^ intemperie uičius,quc prcclaram hanc fementcm ob^ nubilant,fufìòcant,&Ccorrumpunt,facile tamenin priliinum uigorcm, florem« refurget,!! hec tria omnium quidem malorum radice & fomcn^ tum abltulerisJDiflidium namc^,liuor fimultas,quantum incomodi, quantum damni &ruinar humana? focietati aflFcrat,concordia nero &a^ mor quantum incolumitacis ÒC uitcdulcedinis pariat,opcrcprccium mini me fore exiftimo longa uerborum SC orationis ferie ofì:enderc,cum id pa^ Iam,clariuf<:^ res l'pfa demonftret,naturar quoc^ ÒC rerum ordo,immo & ip(a iumentorum conditio doceat,et facra autoritas multis quidem mcdis admoneatjConcordiam enim &:unanimitatem tanti faciat diurna aL-tiio ritasjuteam religionis,etiamobferuantia: SC altaris facrificio antcponen^ dam fbtuerit,Si ofFers inquit,munus tuum ad altare,& ibi recordatusfiie ris,quod frater tuus habet aliquid aduerfum te,relinquc munus tuum ante altare,8^ uadepriusrecSciliarifratri tuo,Ediuerib,difcordia Sc odiaiifcg adeoabhorrerdiuinafollicitudojuts^ ipfum nefandum idolorum cultn Ofee V Sex	ac diffida crimini poftponendum docuerit, Participes inqiiit
' 'idoloi^EfFraimdimittecum,diuifumcftcoreorum,nucinteribunr,On]i! ne enim regnum (^inquit ueritas^ in fé diuifum delblabitur:Et omnisciiii cas,uel domus diuifa contra fe,non ftabit.Docuit idipfum darò txpcrimé to prudens uir Sertorius,duos enim equosin medium produxitjunum fo; lidum robore SC floridum annis, alterum uero languidum tabe Sc anni! confe(ftum:exindclanguidi SC fqualidi equi caudam iuueni SC uiribuspo tenti hominieudlcndam tradidit:floridi autem robufti equi caudam, imbecilli SC fèni homuntioni eruncandum commifit,Tum uir iuucnis/iio robori innixus,&: tabidi equi imbeciliitateinfpèdajcaudam uno5d pcrpo tuo tračlUjtotam fimul cxtirpare incaute ac temere,& fruftra deniq? pi« fumpfit.Senex uero hoinuntio perlpicatius rem confyderans,ip(ìus fiorii di ÒC robufti equi caudam in exiles portiunculas diuifit iparfit,quas mi
' >
RABI EM CONTI O,	CCVIII
nutatim&tra(fluumfreqiientiaéxtraxi't,ica utbreuitemporisfpatio uni uerfam robufti equi caudam,cabidus ille fencx nulla moleftia, nullocp h^ bore penicus euulleric,Quo fapi'ens uir illc admonuic,quocun^ cxiguum 8c ceiiue robur,fi concors,fi iuncflum fuenc,non facile etiam a (olidiori am plioric^pocentia uinci aut fuperari po(Ie:ediuerro, quod ualida et per am# pia poceftas fi difiunčla 8c fparfa fueric,a quauis exili et imbecilli manu op primi,rubiugari,&:cxtinguipoffit,Docetidiprumragaxiumentorumin# ftinčhis,quod ftrennuusilleduxDacumCocioin Prindpumilliusgentis confcfTujprudenti quidem facfto oftédit,duos enim ferocimmos canes co^ gredi 8č inuicem feuire permifit,quos ubi acriori certaminejSč rabic fero^ ciore cognoucratilupum dam fuperimmitti iufTit,quem canes cum uidif^s fcntjcueltigio omni eorum lite diremptajConCordi federe in lupum pro^ fligandum conucrfi funt.Si igitur bruta ftolidac]^ iumenta priuatum cer^ tamen &rodium,ut in communem hoftem infurgant^deponere non dubiV tantjTu qui racioniscompos es homo,quiChriftianzc pietà tis cultor, qui rerum publicaru moderator,quid debeas^quid ad te Ipedrct, cogita et co^ fydera. Docet idipfum naturcc & rerum ordo,quod uniuerfa qua: natura ipfa cffingit atcjj produdtjfola concordia gignit ac gcilita confcruat^quod quamuis in omnibus 8č fìngulis qua: natura: opereconftant, piane appa^ reät,euidentius tamen hocinnoftra humana compagine uidercSd cxpe^ ririlicet:ubi fi concordiam 8č mutuam membrorü opem abRuleris.mox in tabem ÄTcorruptionem tota corporis tui moles redigatur necelTe erit, Nofti haud dubie Sapienris Apologum,qucm & nunc lèdulo rogo atten^^ daSjPcdes&manusconqueftideuilccrum tranquiilitate ocio ucntris, fuofcp perpetuos motus Sč agitationes lamentantes,{ncunt demum con^ fìlium quo decernunt,nil exindeoperis&minifterij fui impartire utfccnV bus Sčuentrijuenter autem Sč uifcera inanita,a pedibus manibufqj folictr fibi rubminifl:raripetuntaIimentum,illiftoIida pertinatia negant, longa tandem injcdia 8(Cdcfcčlu reftaurantis iam innatus calor hebetatur uis natura:labitur,ipfa:quoqjmanus&pedestitubantesj&riam naturx ca^ (um prxièntientes,anxie iollicitant, omnem operam dare,opem(^ prei> ftare fdtinant.At fero nimium iam proftrata efl:eorum mouendi 3č agif tandi uirtus, deeft et uentri cibu cScoquedi facultas,Euenit denicp ex pti ^ naci ilio membrorum difTìdio,ut paulopoft (qualeant omnes corporis ar<5 tuSjCxtinguatur calor,fpiritus euolet,8č uniuerfa demum compago in pu ^ cridücadauerconuerfafitjÄpologusnoftritemporiscalamitaLem pcrpla ne,fiaduertes,defìgnat,ubipedes&Imanusruris.f.coloni,opificcs,&rple<J bei,aduerfus Reipub. uifcefa 3č moderatorcs,ncphanda temeritace inCo^ lefcunt,rudesenim Agricole, Sč plebei Principum Sč magiftratuS munia STgubernaculaambiunt,Macellari)Piftores, facerdotf) mtnifleria Sč opa fibi prjfumuntjSutores Sč cerdones,legÌJ Sč facroR: canonij interpreti tesia(ftitant,Muliercul^, o infania,ofuror,muliercula:demyfi:erijs& re^ conditis fidei facramentis philofophari Sč cenfere no dubitar.Caue iraqua caue,iterüdicocaue,ö^celiauertantomen,ne Sčtu,nifi maturius,ociufcjj rcfipifcas, cc animum a contentionc et liuore tcroperes,ac unijquodcp rei#
m rj
».
« 7!RVLENrAM IMMANISSIMAMClVE TVRCARVAI
publicg tue membru id rnuneri exercere fìnas,quod diuina fanÄi'Oj&na^ turf ordocuiqpdifl:ribuit,moxparem€xperians cxitu,quem 8c prarfat« dinfidcncmm membrorucopaoo miTere perrcnnr:luxusucro/nanJSpernio ciofiflima Reipub^Iabes,quantumiam uniuerfam Gcrmanorugcnteoc^ cuper,S^ rP^u^ ^^^ 'P^'i ^ maioru fuoru frugalitatc modcfiia degcnc rct,nemo eft qui non iudic«,Rarus fiquidé homo illc,cu quantulucumc^ nobilitads iadicec,uel alicuius opulentig ciuem,mercatore ucl opiffceaoar, qui mdumcntorucultu lanca no dedignerur uefte,nifiexotico8čperegri> noBritannigaut Hiberni^ uellerccontexfamjquinonignominiofum pu tec,ouinis uulpiniHqß tcgi pcllibus,aut qui uulgan's lanlHcfj pileo Sc fago (ic contencus, nifi bino SC trino ex holofcrico ÒC pur pura Marcina aut Scbeli na ([ucuocanc^pellcfubdučto,rplcndeatindumcnto,&nifipilco&quod byrethij appellane ex Lugdunio Gallig aduécitioluxurier,coccineo mar/ gmecircülepcOj&Taureisexculto fibulis, cum fìnuofis ex purpura ui'ttis, tdqp fcifTurarum uarietateflatibusjimbribusjcfluantibufq; folis rad/js lìc peruium,diploidequocp & caligiscum fuluo aut uermicularifubltrarok rico,quodper fifluras Sc rimulas fexcentas transfulgeat,necrton &.'by(r» naincerula aureo S^acupidrocircundara collo,limbo, fìmiliqi fafiu & pompalafciuiac«Tacco inexplebilem menfcà: obfonioru libidincm,qua noncribusnoquattuorefculentis^nonuna uel bina uini,aliorucp potuu uarietatecontentusesjnecjjfatisrepucasbistcrc^ in die ad menfam rccii/ bere,nifi fomnifero nodis pocuIo,Pucinu,falcrn5,crcticu,8^id gcnu» inguroites,quibusomnéraneprou€ntu,queftus,fortunarqjomncsablu/ mis corporis fimul 8C animi uim,roburc|j,pftcrnis,uiribus imbeciliior fìs, in re paupenor,ad religionis opera regnior,ad confiliuobrufior,adbc!licü apparatum impotentior,0 fceleftaec flagiciofampompäjocrudcleetim/ pium luxum inanem,quiillufl:riumdemos di(T«pas,optimatum rognatio ncs difperdisjdeftruis rcgna,&^ omne rublimeimpcriülubucrtis,&: nemo eft qui fecaueac,quireijcjac uel cotemnat,Sidigitum tuum uirulenta lucs corrumpir,(ìmanum,fipedemuenenarauIcerainquinanr,nontlubitasdi gitum,manum pedemcß ferro igne totumabfumere,utrcßduü corpus Iculi tui cuftodias èc. ferues incolume,Ac^ uniuerfg ChriftiancReipub^ fncolumicateSč tutelajquam ob exorbitantem luxutuu,&effrcnépom' pclibidinemjin ultimolamexterminfjetuaftitatisdifcrimine conftitutu, &uid2secpalpitas,necunLitn,o dedecus,o pudor,necununodurnupo culu,no unii obroniolum,nec;p minima blandidulam ueftem,& amicllus pompulam/aftumq^ abfcindcndum ucl temperandu ducis,0ž fi nulla te pietas,nulla religio,aut maior5 tuorugloria,& uirtutis fplcndor moutar, unicuhocpientiiTimi Ferdinandiregisexcmplumteinfle(flere,alliccrc,& traheredebetf ^cul fìcomnelenocinium&palpansadulatio.cxreipfalo quor,qugomnehanclaudclonge^dcmfuperat&:preccliit,nouicillequl cftrecondirorum feruta cor dC cognitor Deus) Isenim religiofilTìmui rex Ferdinandus,tantort;emmate6^ altofanguine natus,in tam fublimi fceptrorüj&regnorü fpecuIacoftitutus,iuuentutisin co florcntibiis an? nisjcalcatotaméiuueniìisfptritus ardore,reiečlis uoluptatibus fprcdfii
omnium deHdaruillecebris,nufIa (^ubi de religione SiTpublico comodo a^ gftur^ nulla aducrra,nulla incommoda,ncc jltuSjnec frigora,ncc ucnros, imbreg,autgrandines horret,nullisu{2»lijs,nullamedia,nccquiburcuncp^ 9nxf)slabonbusfrangicur,5čmodo tan^ folers Sčuigil Chnft/ani ore^ gis fpcculator ac ftrennuus anteßgnanus crucis,aduerfus cruce dC furibu^ dum CbrUìi»ni orbis cxterminatorcm in aciem ad pugnarne^ defcendcr«, &proc5m ffofibigrfgecopias,opes,uiresanfmumc^obricereno fotiniV dac.Exaudireautem mihiuideor rufurrantis&recuminurmuranttsuoce dicentcm,Et quid mirum,q7 Rex Fcrdinandus arma mouear,copias colH gatjuiresconatufc^ omnesinhoftemincendat,cueiusiaintercrt,6<rad«a prc ceteris Gcrmanigpotenracibusfpe(fi:at,jnipr) Tyranni furorcm impe tumcpcompercere,quieius Pannonig,Croadf,8č Dalmatic regnii«m ui> fcerapen€ri"ac,incendicjuaftat,&queq{i[egniillius,'lliusprcljdia,&f .ppu^ gnaculaoccupatjCgceriucro Germani Principcs,i.Vlaoiltratus,5<:popu' li,adhuc procul fune ab hoftc,nondum illorum pulfàc fores,nullius conili nia,nullius adhuc limina ragic,Hcc tee Kogitas,hcc rhurmuras, licc dicis, Oimprou!dam,ouanam,nechomjnidionam uccem , ficnim non pn'us rcfiftcndunr», non prius bellum parandum dixeris, cpcum uibrantem iam hoftisgladiu 8č mucrone in te ftringiuideris^flanimarü & incedi) uo raginé palpitando fenferis* Quidobrccro,interhominé& iumentü,^d Inter prouidaSč rationale creaturä,6^ intcrbcluam dircrimcfaciesCquan/ doquidem nullu eft adeo torpida ftupiducp bcluarü gcnus,cum uideat,cu fentiac honiine auc fera inuadentc,quin mox infurgat^dente ferociat, cor nu calce petar,uel unguibus feriac perfequenremC Aut quis adeo incir*? cunifpctnruSj&Texpers confilfj homO.qui non iudicet,qul pala«? non uide# at,(ì adhuc femelhorrenduiUudmoftrum in Vngaria irruFnpat(^quod fa ciet nifi tua reIigio,prudentia,&r arma refìftanc, cum regni ijlius iä claues, arccs,&: prgfidiaoccupet'3 quin ftatim in Auftriacas prouincias irruar,& cuncTia ferro «gne folita truculenti» ÖC rabie dcuafl:et,Et quid tunc qug^ foobftabitCquisiterclaudetCetaditusobflruccCquineuefligiouelutipcr^ fračlo magni fluminis aggcre,cuiusimpetusnullamole, nullis obicibus concincripoteit, impius ille tyrannus mox per Bauaric.Sueuie, Rheni,ec Saxonum plagas impetat,ferociat,ruinis8č ccdibus omnia cSplear, adeo Cauertancidluperi)utRhenus& Albis quemadmodum Danubius 8č Ifterinnoccncium Chriftianoruminfidantur ccdibuSjfanguine&Tcruore rubeantjSed elio Sč admiiTojqd* camen nemo prudens dixcrit .ur fcuus le tyrannusjcum Vngariam fubegerit,Auftria euerterit,pcde ibi firtat, 5C in tegladij fui furore no cSuertatjnunquid tibiuidec humannm, nedum pium&Chrillianum ad populi tuiruinä& clade dimiffis coniuere paU pebriSj&uelutiignauuSjSd: (tupidus homoalioRicalamitatécoplicatisin finum manibus lp2Člarc intucri C Si in foribus ciuis tui tecfla rapi incen * dio,ciuiqjcdes,fuppclltCtile,coiugem,ctinf3ntes,crude(iuorari flämaui-'/ dcas,none impius & (celeftus rcputaberis homoC Si mox non c!amircs,ui cinos excites,aduocts,5^ tu ipfe precipiti pedc aduoles manu Sc dorfo ,ui# iibufcp omibusopem fcras,Si OuangeÜca ueritas ouem uel bouem,qui in
m ifj

IM 7IRVLENTÄN IMMAMISSIMAMOVE TVILCARVH
foucamcccidericjcripiendum enunci'at,fi 8C Mofis oreprgcipitjutafinuift fubopprimetlceonereiacentem en'gas,8č fubleues, fidelem hominem uadam Chriftiani nominis mulcicudinem,pro qua Chridus feruator fpu» ta,BagelIa,crucem>uulnera,piagas,amarulenre denic^ mortis fupplicia no abhorruictTu qutChrinii feruum rpondes,qui audicorem & fadere utri bi poIliccriSjde profunda hacanguftiarum fouea & uoragine eripere, & de truculenta manutrucidatoris,fanguinem tuum ßticntis protcgcrt eruere abhorrebisC Abfit nefanda hgc crudcIitas,horrendacp impitta$,ab innata Germanorüfodalitate 8C dulcedine,qui non aliunde uocati [unt Germani,nificxeo,quodremutuabenignitate5č amore, quafifraterno fanguine(unčliamplečluntur 8č fouent,cuius olim beneuolcnticet Frater ti'^ concordi^ merito nulla fuit unquam orbis terrarum natio, nullaquan tumcuqj dura 8C atrox bello gens,qu9 tanta uirtute et gloria tyrannorum impetum et uiolentiam coércuerit,fuamqj genuinam libertatem turata (ìt quemadmodum Germani«
Quis enim populoi^i,qucoensuel natio Magni Alexandri orbis domi^ Coris uim reprellìc, eiufcp impetum c6percuit,ne Danubfj ripas cxcedetcc nifi Germani^:'
Darius Hidafpis filius,8^ Cyrusprepotétes Afig Reges,Danubiutraij< cientes,aufi no funt attingere Gcrmajios*
OAaurj Auguftilegiones apud Carircos,adinternitionemdeIcucrunt Germani«
Tjh?rium quoc^ uindcltr os armoruni impetu aogrelTum ,in fugam tt extrafuoslimitescoegeruntGermani:aVeipaGano fummo po(teaIm# peratore,duabus 5C triginta pugniscómifTiSjl'upcrai'i&uincinonpotut^ runtGermani«
Longobardo^! diuturna tyrannidc,qu5 nulla Reguneqj Principupof tentia,^ nullo roborereiundux cohiberipotuit,fuperarunt 8č cxtinxe* rune Germani,Tantadenitp& tam acriserat GermanorS belli Spugna di uirtusjuc natum fic intcr finitimos adagium,iVlale qui pugnare ueht,c5 Germanispugner«
Si prioribus ergo fgculis Germani,dum adhuc fub mundi feruiebsnt e< lementis,8^ muta gentium colebant fìmulachra, necdum regale fceptra, nec dum Imperij ßftigiü adepti,uirili fcmper audatia et incoculToanimo, &robore,aduerfus regna,Imperia,ferociffimai^cp gentili irruptiones & !mpetus,rualibertaté,etgentisru$tranquillitarempac€(^ tutati funt,mei do filma religione,fuma ueritatis fide in(Ìru(fli,Diuinis legibus moribufc^ inftituti,Imperatoria Maieftatc dccorati,militaridifciplinaetarmisprjc5 čiis gétibus muniti,quanto codecétius,quato oportunius ,at(^glorio(Ìuf pugnadu (ìt uobis aduerfus atrocidìmi et furibundi tyrani gladiu,aduer^ fus feruile fpurciflìma olum mortaliu colluuié,qug no modo agros,do mofqj uaftadasjfuppellečlilediripieda qrit,fed uita uefträ filioi?!,matru,et infantium fanguinem 8č offa petit,facratiffimc fidei Sc religionisextermi* nium afFed:at,Principatus ueflros,ueftrumq^ Imperium n5ut poiTidcat, fed ut perdac,deleac,3č extinguatrequinc,quod no iemelimpio 8C pollu^
to hul'us (yrannf ore audi'tum cd,non pr/us uelle reuocare manum, ferrü &ignem a ChridianopopuIo,necfadari fe poiTc Chridianoi^ fanguinc» donec iIIohz rollac & cxcerminec Impenu^ciufc^ memoria 8C nome fundi« tusdclcat&cxcinpuac.Agitcigit^cxurgitcuosfacn Impcrrj ^ccres, uo9 cofultifiTimiMagiftratus & populi oranes,Agite 8č arma,tela, enfefc^ ar^ ripite,& rumpite moras,ante^ cadancdemontibus umbrg 8C repentina^ indelebilefcjß crünarum uos cenebr^ comprehendanr,iam ad arborera po# Hca eiifecurlSjiam pefliifera illa lues ueflra adufcplimina ferpflr^paululum morg fi f<ceriti»,adum erit de fide,de religionejrnperio dC Prindpatibus uedris, Agite iticp,Sč exurgtte dum cempus e(Ì,dum pai^ adhuc diei elu< cerdt,&pienti(rimumcruds Antedgnanum Regem comitamini Ferdi# nandum,qui ^reIigione,proChnn:ianopopuIo,pro uedroc^ Imperio, fcepcra,regna, copias, forcunas ,uiref«qp opponere non formidabit, Agi-J te deniqp pro iHius fide,quipro in crucepependir, Agkc pro reiigione,pro# prer quam fančli dira (ubi'erunc mortis tormenta, Agite pro Imperio, Prindpatibus,& Magiftratibus ueftris,qug Octoncs,Henrid,Fccderid, cgtericp maiores ueftri reI<gione,armis,ruoc^ fanguine adepti & tutati fuc. Agite,pueftro,profiliois2,^coiugum,&innocentiuparuuloi5! fanguine tc cruore quépet!t,qué fitidmmanis ille et furibüdus Dei et nature iiodis.
Agedeniqi,d(r dlflldium.liuorec^ depone,depone fariium 8C pompf lif bidinem,deponeluxum,&mteperiemuičl;us,uti!la tibi innata uirtutum femina coa!efcant,& in priiìinum glori^ 8C fplendoris tui germe floremcp rcrurgant,EnTqjuiribusinco]umior,inre opuIcntior,re!igionis cultu ui# gilanrior,ad confiliumperfpicatior,ad bellicum apparatum municfor,in cuncftis denicp rebus tuwgerendisa(fèibu8 dC fucccffibus eris fceiicior, ÖC tnomne acuum beatior,
FINIS.
Errorcs.quar/n libris, quatuoruoluminibus decoelefti Agriculturaannexfs.fcobrfpferunt.
cxxi'n. qua,lege qu*	cxlq. idoIothia,Iegc idoloti'ca clxxip. uos adde
Ibidčjnipfedä, lege imßfpcflam cxliiq. auem.legc quem	clxxvq. puicadcas, lege guicada
Ibidem docuif delc	Ibidem quod, lege quoad clxxvitj.documentumjege ta.
Ibidem fcrutacur.Icgercnicantur cxiv. ad adde	Ibidem crnfui.legc cerfuic
Ib;dem laudane probancq;, lege cxlv^'. corpori.lege corporc clxxxi. denicp dcle
laudan,s,probans cxlviq. NethusjegeNeccIius clxxxq. Sanherio, lege Saii'^Tib cxxvi. cofequitjcg.cöfcquimur clitj. opprobanc.legeap^bäc clxxxiq.ranrum delc cxxviij.qua,leg;quia	elvi}. arundiiii.Iegcatundine cIxxxv.limuIachiiicp,ic.Gm, ^
cxxxi.iege, fcruciniüexpoftulat: Ibidem tubaum.Icgetubarum Ibidem cuius.lcgc cuiuis hecaiircommcmoraie liicuo« clvi^. qua.lege quat	cixxxviq.arcis adde
lui.uttibiinnocefcac&c, clix. totam linea dele, & pau= cxc- erigunt.legecxigunt txxxij. fermis,lege uci rais	lo inferius fe quocj	Ibidčretrogiadc,lcgc ncrogrado
cxxxiitf.pioprius.legep'.rprius Ib.ftrangulatione.Ie.fträgulariöe cxci, liic fermo dtle Ibidem piopius.legeproprius clxii^.noij,nofa,Iegenuminis, a cxcvi. fineuiit,lcgcHncmuc cxxxvi.re(iftic,lcge rclifticur clxv. dcmondat,l^edemandar cxcvp. moue.legcmoucri cxxxvtj.nolationis.legedciiola, clxvi. Hinc.Iegelmic	cxcviij, quem.ie^cquae
cxxxviiK.rerum adde	clxvq* Anconius.l.Anroninus cxcix. dufdemjege eifdem
cxl. ori,lege ore	Ibidem eft adde	cci. id adde
cxli. rum.lcgetamen	clxix, ad, lege an	Ibidedubitam, lege diibirannis
Ibidcjii quis,lege quando/S Ib/dem pcrfpedu, legepcrij^cdü ccq, quia ncis,lege quid nois Ibidem quoqj,lege quoad cixx, qui adde	•
Cxcufutn Auguft« VinJeh'corü.pci ] ItniicüStayner, xiii/.Fcbtuar^.An.M.D.XXXXI.