PAULUS SIMONYI

SS. THEOLOGIAE

CANONICI DOCTOR,



1

ctl

6s o *o<5Hk(>/

n




TETRATEUCHUS

EVAN6BL1CUS

SIVE

COMMENT ARIUS

IN

^UATUOR EVANGELtA

jESU CHRISTI.
ot>uS

CORKELII JANSEN1I
LEERD AMENSIS,
i Sacr<e Theol.  Do cl. & ProfeJJ. Lovanienfis  »

Epifcopi tpreiifis*

PARS SECUNDA.

Cum Pemijfu Caf. Reg. Mdjejidtis-
LABACI

Lritteris & fumptibus IGNATII MERK<>
M. DCC. XCIV.


i° t/1 US3

JESU CHRISTI

SECUNDUM MARCUM,

PILE FAT IO .

uo  fiinl in Scripturis nomine  Marci Ce¬
lebes , de quibus dubitari poteft , utrum fcrip-
ferint hoc Evangelium , Primus eft Joannes,
filius Mari#  , cognomine Marcus , de quo
jrequens mentio eft in AElis Apoftolorum, ut
cap. 12. v. 12. itemque Luc.  13, 8 s  15.
Alter vocatur Marcus confobrinus Barnabce ,
ad Colofs.  4. v . 10. Sed quia Aft.  15, v.
37* &  39. Marcus rejicitur a Paulo  , £?
aiharet Barnabe, tanquam focius itineris ejus
in Cyprum patriam Barnabce: hinc maxima
conjetiara eft , eumdem fuifte confobrinum Bar-
nabce f  Nam quamvis ibi a Paulo repellatur,
& e contrario ad ColoJJ.  4. tf  2. ad Thi -
A moth.

P R M  F A TI 0 .

moth,  4. v • 11. fif in epijlola ad Philem
vocetur adjutor Pauli . potuit tamen femel re-
je chi's pojlea iterum ajjumi. Eumdem igitur
iftum putat Hieron. in Comment ♦ Epijl. ai
Philem. fuijje Evangelii conditorem : cui
Niceph. lib. 2. Hift. cap.  15. ajjentitur. Sel
certe rerum geflarum, ac temporum feries pla¬
ne fuadet ejje alium . Nam ille adluefit Bar-
v.abts If Paulo , turn Ierofolymis , turn pojlea
Romeo  : Marcus vero Evangelifta Petro; if
eodem tempore , quo alter aderat Paulo , re-
xit Ecclejiam Alexandrinam , ut non obfeure
Bafil. in Jine libri  5. contra Eunomium,
Hague Marcus Evangelifia ex communi vo¬
te rum fenteniia difcipulus Petri Juit, if inter-
pres ejus, quern Petrus idcirco filium fulirn
vocat, 1. Petri ult. Scrip/it Evangelium non
in AEgypto , ut units Chryfoft. exijlimavit
homil. in Matlh. fed (ut Athanaf in Synopfi
ad Conftantem , if ante ipfum Papias Apo-
jlolis vicinifjimus, apud Eufeb. lib „ 2. Hift.
cap . 14. if Clemens Alexand. quos pene
vetcres feqmintur') Romjt , prout ab Apojlolo
Petro pradicaium fuerat , ita jlagiiantibus Ro¬
manis. Quod cum Petrus audijjet, probavit ,
if Ecdcfue legendum fua aucloritate dedit,

Jicut

IN MARC.

ficut & Hieron . ex veteribus train lib. He
Script. Ecclefiafticis .

Porro Marcus Matthaum fubjecutus vide-
lur, tampuam pedijj’eqmis breviator ejus i9
ut loquitur Auguft . lib.  I. de confenfu cap.
2 . Cum folo quippe Ioanne dixit fohis ipfe
perpauca , cum Jolo Luca pauciora , cum Mat-
ihceo vero plurima , multa  £? pene totidem ,
atque ipfis verbis. Non utitur tamen eo or-
dine , quo Matthaus, additpauca, omittitplura :
quafdam tamen hijlorias Juftus narrat, etfi ex
toto brevior fit ; zzaw  z’n  doflrinis recenfendis
eft parcijfimus . Baronius putat eum Roma¬

nis fcripfjje Romana , id eft , Latina lingua
Evangelium fuum, cuius autographum adfer-
vari volunt Venetiis in Thefauris Marcianis :
8 s  hoc claris verbis dicit textus Syriacus in
fine Evangelii. Sed omnes antiqui Scripto-
res alicujus notce videntur Jentire, quod ferip-
Jerit Grace, ut Auguft. lib. 1. de confenfu cap.
2 . Hieron, epift . Z23. ad Damaf. ita ut di¬
cat, excepto Matth&n  , hoc de cceteris Evan-
geliftis non efte dubium. Et fane certiftimum
videtur , Latinum textum, quo nos utimur,
non efte a Marco compofitum , Jed efte ver-
Jionem ex Graco  , tf quid cm ejujdem iuter-
A % pre *

PRiEFATlO.

pretis , cujus (tint C£tera Evangelia , Idem
eft enim vertendi modus, exdem phrafes, vdm
fubinie folgcifmi. Quare fi Marcus Latine
feripferit , £? Jimul Greece f  ut quidam volant,
did debebit Latiimm autographum  , quod vai¬
de minim  , periijfe, ficut Mattluei Hebrai-
cmn. Quod ad tempus attinet , firipfit ilhid
juxta Eufeb. in Chronico  , anno Claudii ter-
tio, pnulo antequam Roma Alexandriam mit-
teretur .


CA-

CAPUT PRIMUM.

i. NITIUM EVANGELII JE-
SU CHRIST I FILII DEI , fup-
ple, tale fuit, ut fequitur; hoc eft,
Letiffimum iftud nuntium de regno coe-
lorum, quod Jesus Chriftus Filius Dei
ill mundum attulit, initium habuit a de-
nuntiatione poenitentle, quam Joannes
Baptifta prtedicavit. Nam quid quid ab
aliis ante predicationem illam narratur
fa ft um, prseambulum fuit Evangelii, feu
evangelizatio'nis de regno celorum.

2. Sicut fcriptum eft,  hoc eft, initium
Evangelii non fuit fortuicum, vel huma-
ni confilii, led licut antea Prophetis di-
(ftum fuerat, Deo lidem l’uani liberante.
In Ij'aia Propketa,  Grseca nunc legunt
(en tois prophetais) In Prophetis , quia due
prophetise. hie conflantur in unam, IVla-
lachise fcilicet, Ecce ego mitto  , ftc. de
qua vide Matth. ir. verfu 10. & Ifaise,
Vox clam antis , ft c.  Actribuuntur tamen
Latine per compendium foil I fare tarn-
quam celebriori: nam etft verba difere-
pent, reipla tamen eadem prophetia eft.
Vox enim clamantis in dei'erto Joannis
Baptifta;, velut Angeli, eft ilia ipla,

6 COMMENT. IN EVANG.
quE prteparavit viam ante Chriftum, Vi¬
de Matth. 3. v. 3*

23. Et erat in fym*n?a homo in fpiritit
immunio,  fupple, exiftens.- quo fenfu di-
cimus, Ejje in amis , pro, armatum effe.
In fpiritu  ergo immundo  , pro, fpirkum im-
mundarn habens, qui videlicet vitiorum
omnium & errorum itnmunditiis pafci-
tur: et exclamavit,  lpiritus videlicet per
os fiominis, quad tormenta fuilineret.
Indicatum ergo voluit Evangelifta illu-
Jtre fuiffe hoc d.emonis teftimonium,
quod neminem in tota Synagoga latere
pollet. Caufa clamoris duplex videtur
fuilfe; prima, dolor praefentiae Domini
ac dodlrinae, ad poenitentiam vitieqae
munditiam provocantis, altera, quod libi
migraudurti timeret, ut patet, quia di-
Cebat:

24.  Quid nobis ettibi , fupple, rei auc
caut'se ed , quail diceret: Te non Indi¬
ums . quid nos torques, & perditos cu-
pis, Jesu Nazar ene ? Ita vulgo vocaba-
tur, ficut patet Joan. 18* & ex titulo
Crucis. Addit hoc autem, ur. tacite
oftendat, i'e earn bene noviffe. Venifli
perdere nos?  expeilendo videlicet in abyf-
lum, lie hominibus amplius noceamus?
Hoc enim piue rabie, qua hominum la-
luti invident, maximum tormentum,
perditionem fuam putant, de quo Lucse
8. v. 31.

Srio

SECUND. MARC. Cap. I. 7

Scio qui [is.  Non mentitur hoc, fed
vere noverat, ficut teftatur mox Evan-
gelifta v.34, &Lucas cap. 4. v. 41.... SanHus
Dei)  quern cap. 3. v, 12. dicuut Filium
Dei : non enitn intellignnt quoquo modo
fandtum: fed emphatice, ilium unicuin
& prsfinitum, quia a Daniele cap. 9. v*
34. dicitur SanSlus SanHonm ; unde Grse-
ci Scriptores omnes, Theophyl. Euthy-
inius, Vidtor Antiochenus urgent hie
articulum Graecum, (ho agios tu Dens } II-
le Santtus Dei , haftenus fcil. promiffus
& expeclatus. Confeffio fuit ergo ve-
ra , led adulatoria, quia Jefu odio &
fui amore expreffa, ut in ipfo gloriae
vanitatem excitaret, fe a poena redime-
ret, quafi gratjam expeftans pro gratia*
Unde autern ifta feientia d&monibus,
diximus alibi in Matth&um ex Augufti-
no lib. 9. de Civit. cap. 21.

2f. Et comminatus eft ei Jefus,  Grsece
( hepetimesen ) increpavit , minis fcilicet ad-
ditis, fevere praecepit ei, Obmutefce , a
meis videlicet laudibus. Caufa vetandi
triplex : quia noa decet, ut princeps
immunditis de priucipe munditi e telti-
monium ferat: altera, ne cum illo Chri-
ftus, finendo eum loqui, commercium
habere putaretur, ficut adhuc poftea ea-
lumniati funt de collulione: denique quia
veritas non eft alferenda per patrem
mendacii. Docuit nos ergo, ne illi eti-
am vera dicenti aliquid deferamus, vel
A 4 ere-

8 COMMENT. IN EVANG.
damns uinquarn: ardet enim fallendi
voluutare, etiam dum vera loquitur,
& quidquid loquitur de falfitate fufpecdum
eft. Itaque dicit ei: Obmutefce , e? exi
de ho mine:  quaft diceret: Silentimn tuutn
fit laus mea, & ejedtio tua prsedicatio
mea.

26. Et discerpens eum fpiritus immundus,
ut quamdiu, & quantum pollet rabiem
fuam fatiaret, ut Chryfoft. Horn. 5. Dif-
cerpftt autem, non membra revera di-
vellendo, quia Lucas dicit cap. 4. ver-
fu 3<f. quod nihil illi nocuerit, fed quod
in medium projecerit: dilcerplit ergo
contorquendo, lolo fternendo , & ex-
tendendo; ita tamen, ut ilia jaftatio
membrorum atque vexatio non eum de-
bilitaverit, ut Augiiftinus de confenfu
cap* 2. Et clamans vocemagna exiit,  in-
condito fcilicet eiulatu, nihil articulate
proferendo , quia juffiis fuerat obrnu-
tefcere. Ergo lauiatus membrorum. &
ejulatus ille patefecerunt omnibus cir-
cumftautibus veram obl'effionem, rabi¬
em obfidentis, dolorem difcedentis , po-
teftatem inluperabilem expellentis.

27. Etmiratifant omnes , Gvsscefhedam-
lethesanj obftupuerunt : (dambos ) enim fig-
nificat metum religiofum cum admira-
tione coniundtum. Qiuenam doctrim hac
nova-,  fcilicet docendi ratio, cum tanta
efficacia fignorum? Magis enim admi-
rantur rnodum docendi, quam doftrinam

SECUND. MARC. Cap. II. 9
ipfam, quamvis & ilia effet nova de
revelato regno cselorum; unde caufarti
addunt: quia in poteftate etiam’fpiritibus im-
muniis imperat , id eft, non precibus pro¬
lix!non  arcanis nominibus, herbis,
fuffumigationibus, & fimilibus utitur ce-
remomis, ut folent noftri Exorciftse, led
fimplici ju(fu & imperio, nec alieno
nomine, fed fua poteftate.

CAPUT 11,

aS.^Arub A 'naikar principc Sacerdptum,
id eft, fummo facerdote, feu Poutifice.
Hiftoria lib. 1. Reg. c. 21. vocat eutn Achi-
melech , & ejus filium nominat Abiathar
e. 22. verfu 20. & 22. Sed & pater & filius
utroque vocatus fait nomine: licut hoc
liquet 2. Reg, c, 2. verfu 17. & 1. Para-
lip. c. 13. verlu 16. & ibidem cap. 24. ver¬
fu 6. ubi hie filius appellatur Achitne-
leeh , & pater Abiathar. Quamquam fie¬
ri potuerit, ut & pater 6c filius facer-
dotio fimul fungerentur, five propter
patris fenium, five impotentiam, five
alia de caufa, ficut Sadoc ■& Abiathar
fimul fuiffe Sacerdotes fummos fab Da-
vide fatis liquere videtur , turn ex locis
cit, turn ex 2. Reg. c. 14. verfu 35. & 1.
Paralip, c. 1^. verfu 11,

A 5 CA-

IO COMMENT. IN F.VANG.

nempe ex iis, qui fe in fuam difcipli-
nam jam tradiderant, id eft, ex dilci-
pulis, ut ex Cuca conftat cap. 6. verfu
13. Nam ex tota turba primum eligit
difcipulos, ex difcipulis deinde Apofto-
los; iicut nunc ex populo presbyteri,
ex presbyteris eliguntur Epilcopi. For-
mam enini eleftionis hie elie datam
Chryfoftom. & Theo phyl. annotarunt.
Vocavit  autem quos voluit , ut iigniticen-
tur ele6bi, non ambitu , non mentis ,
vel nature dotibus preftantiores, fed
prudentillimo liberrimoque Chrifti bene-
placito: qnod & erga fe in Apoftolatum
ailumendum obfervatum fuiiTe fepe com-
memorat Paulus.

16. Et impofuit Simoni nomen Petra?:
Syriace Cephas,  Quod Petram, feu Ru-
pem fonat, immobilem fcilicet. Vide
didta Matth. 16. 11am Joan. 1. verfu 42.
nomen illud promiferat, hie imponit,
Matth. 16. confirmat. Et Jacohnm Ze-
le&ai,  fupple, conftituit, autelegit. Et
impofuit eis nomina.  Solis igitur tribus mu-
tavit nomina, turn quod prat ceteris
eflent libi familiariores, unde paffim eos
ad fecretiora adhibuit; turn ut :ndicaret,

CAPUT III.

fe, quos voluit it) r e ,

c.uod

SECUND, MARC. Cap. III. n
quod columns regni fui effent futuri,
uc indicat Paulus ad Galat. 2, verfu 9....
Boanerges  : corrupta diftio per infertio-
nem , 0, pro, Banarges, ex, Bene,  five,
Bane , Filii, &, Regefch , Strepitus, tu-
multus: quamvis alii, a  , velint fuper-
fluere, pro Bonerges , eo quod Scheva in,
Bra?, fspe in 0 breve mutetur, ut patet
in Soioma  & Gomnrrha  , & fimilibus.
Quod eft filii tonitrui ,  id eft, tonantes ,
feu tonitores, ficuti dicutitur Filii pacis,
id eft , pacifici; quo nomine fignitica-
vit eos tublimicate prsdicationis Evan¬
gelic* & miraculis orbem commoturos.
Unde primus Jacobus occifus; Joannes
vero etiamnum pe* Apocalyplin fuam
&, ut Epiphan. Rerefi 73. per propri-
am fui Evangelii grandi-loquentiam ve-
lut ex quibufdam nubibus tonat. Hi nc
a nonnulis tradltur , cum illud Evange¬
lii fui principium feriberet, In principio
erat Verbum,  &c. fulgura & tonitrua ef-
fe fafta; ficut cum Moyfes in monte
Sinai legem acciperet, de quo Baroni-
us ad annum Chrifti 99.

21. Et cum auiijjent fui;  id eft, cum
illi, qui ex ejus familia & cognatione
erant, audilfent eum dilcipulos contra-
here, turbam confluere, eum infolita
docere , mira facere, exierunt tenere eum ,
ut eumdomi conftringerent, exiftiman-
tes hoc juxta humanas leges effe offi¬
cii fui. Caufa videtur fuiHe.me.tlls , lie

12 COMMENT. IN EVANG.
vel tumultus alicujus popularis adversus
Romanos invidia, vel infamis dedecus
ill i'e & familiam redundaret. Dicebant
enim, quoniam in furorem verfus eft , Grace
([exifte ) eft extra le, vel mentis non eft
compos, ut non fit habenda ratio eo-
rum, qute djcit ant facit. Cognatos igi-
tur nota carnis infirmitas, & humili-
tas educationis impedivit, lie Chriftum
agnofeerent; Phariiieos malitia: unde
illi mirabila ejus infanias, hi Beelzebub
principi dsemoniorum adlcribunt.

CAPUT IV.

26. dicebat : fic eft regnum Dei,  &c.

•JVJ* Quia crebro Apoftolos fuos ad
Evangelii pradicationem hortatus fue-
rat, ne propter populi incredulitatem ,
quam ipfemet verfu ii.  & 12. expertus
erat, ac declaraverat, caufarentur, nul¬
lum lore labornm fuorum frustum, oc-
currit eis hac parabola , qua docet noft-
rum efie laborare , Deo fruftum elFe
committendum. Sic mini efi regnum Dei,
id eft, perinde agitur in regno Dei,
feu in Ecclelia colligenda, quemadmo-
dum fi agricola femen in terrani iparge-
ret, & interea

27. Dormiat , et exurgat node et die,  id
eft, -aliis negotiis vaeet, five ad quie-

bv tern,

SECUND. MARC. Cap. IV. 13
tern, live ad occupationes hujus vitas
fpeftantibus : 6? interim, dum ipfe 11 i-
4\I1 de feminis incremento follicitus eft,
aut cogitat, femen germinet,  in terras fci-
licet vit'ceribus radices ligens, £f incre/cat ,
Gy  gee  ( mekynetai ) prolongetur  , id eft, e
terra furgat & adolefcat, dum nefeit ille ,
utpote neque hoc lentiens, neque de
eo cogitans , neque cogitando quidquam
conferens. Quamquam Gnece eft Qios
uk oiden autos) quomodo nefeit ille , id eft,
occulta naturae vi, & homini incognita.

28* Ultro enim terra fmdifwat , id eft,
fpoute ftia citra aliam externam agrico-
las follicitudinem, aut operani circa fe¬
men: 11am illud, fponte , lion excludit
aliarum caufarum, ut Solis, & pluviae,
& ipfius Dei concurfum: primitm herb am ,
quae hie comprehendit ilia duo fuperio-
ra , germinationem & incrementum fe¬
minis inculmum: deinde fpicam , inanem
feilicet : deinde plenum  feu perfedftim,
frurnentm in Jpica , dum folliculi implen-
tur granis , qualia fparfa fuerant. Signi-
ficatur igitur eodem modo profedtum
hominis fieri pauktim & gradatim, dum
verbum Dei in corde feminatum primo
germinat, hoc eft, per bona defideria,
perfidem, ac posnitentiam, radices qua¬
il prima initia falutis digit: deinde cref-
cit in herbatn , feu culmuin, dum fpe
promilliouum animus erigitur, & con¬
tra flatus tentationum folidatur : turn

bong

14 COMMENT. IN EVANG.
boifa opera proferendo ad fpiram per-
venit: denique perfedta chaiitate ve-
lut Legis plenitudine plenum frumentnm
in fpica. Vide paulo aliter S. Greg. lib.
22.  Moral, cap. 14. alias 20. ubi per her-
bam , devotionis teneritudinem vult fig-
nifieari; per frumeutum in l'pica tole-
rantiam in perlecutionibus: nemo ergo,
inquit, quemlibet proximum , cum adhuc
heibam videt, de frumento defperet;
sb berbarum quippe folliis, qua: hue il-
lucque irolliter defluunt, furgentia fru-
gum grana lblidantur,

29. Et cum prodiixerit frucliis ,  id eft,
cum prodierit frudtus (eft enim Nomi¬
natives) feu cum fe produxerit frudius,
id eft/cum maturuerit frudtus, ut Eu-
thym. ftatim mittit falcem  , i'upple homo,
feu agricola* Refpicit enim ad v. 26.
& 27. ut v. 28. quafi per parenthefin
legatur. Per quern agrieolam fignilica-
tur, vel Chriftus Dominus, qui veibum
in coide feminat, vel etiam homo, qui
exterius cooperatin': mittit autem fal¬
cem , dum frudtum in Dominicum hor-
reum colligit. Quoniam adefi mejfis , id
eft, tempus metendi, <juod tunc eft,
quando prsedicator frudlum in auditori-
bus provenilfe Deo operante confpicit
& exultat, quali iibi ipfi frudtum colli-
geret. Plerique veteres totam iftam
parabolam de Chrifto Domino & uni-
verfo huroauo genere intelligunt, ut

Chri-

SECUND. MARC. Cap. V. 15

Chriftus femen Evangelii per Judasam
fparferit.- deinde moriendo dormierit,
& refurrexerit: interea autem femen
occultis increments adoleverit, nofte
ac die, in profperis fcilicet & adverfis,
& quafi Chrifto nefciente, dum mundus
adversus Evangelium tumultuatur. Cum
autem univerfa feges eleftorum matu-
ruerit, veniet meliis , feu confummatio
faeculi , mittetque faleem judicii, ut
fuccifis omnibus fruiftus in horreum se-
terns quietis recondatur.

caput  v.

2 !

t mulier, qua erat in proftuvio fan -

guims , id eft , quse laborabat
morbo illo fluxionis fauguinis: Gr<eci
uno verbo vocant ( "aimorrousan ) Matth.
9. Foedus eft morbus, quo fanguis per
partes fecretiores non definit fluere ex¬
tra tempus menftruum, de cujus lega-
li immunditia agitur Levit. 29. verfu
2<. & feqq. Amis ditodecim , quo fig-
nificatur inveteratum, imo incurabilem
fuiife morbum. Nam ideo fubjungit,
quod

26. Et fuerat multa perpeffa a compluribus
medicis,  & quod inde magis detenus hal
hit:  quod fignuin erat naturse per mor¬
bum luperatie, & ab arte defperatae, Ita-

que

1 6  COMMENT. IN EVANG.

que diffidens med'cis, ccepit faluti elfe
vicinior: defperatis en : m Delis libenti-
ns opituiatur, ne effedhis gratia; adl'cri-
batur nature.

27. Cum audiffet de Jefu,  miracula vi¬
delicet ejus & lanitates , quas operaba-
tur, Venit in turba retro,  quia prohibe-
bat palam accedere pudor ex morbi fee-
ditate & fexu; nietus ex eius immun-
ditia , lie velut legaliter polluta & om-
nes polluens a Judaeis repelleretur. Vi¬
de locum Levit, citatum* Et tetigit ve-
Jlimentum eius,  Matth. Tetigit fimbriam ve/ii-
vrenti eius , fcilicet fupremi, five pallii.
Fimbria; ilfie eraut fila dependentia in
quatuor oris , feu extremitatibus pallii:
cujufmodj fimbrias gerebat Chriftus mo¬
re gentis Judaica;, ex pnefcripto Legis,
Num. ip. verfu 38. Potius autem fim¬
briam quam ipfam veltem tetigit, five
ex huniilitate, five quod fimbria pecu-
liariter elfet infigne diltinftionis illius
gentis a cseteiis, & nota fandbitatis , ut
indicatur l'atis loco Num, cit. & Zachar,
8. verfu ult. Unde eas magnificabaut
Pharifiei, & segroti volunt tangere eti-
am Mattli. 14. verlu ult,

28. Dicebat enim, Quia ft vel vejiimen-
tum eius tetigero, falva ero.  Unde mira
fuit fides ejus de Chrifti fanftitate & po-
teftate , fimilis fidei Centurion is , quia
nee vocem ejus, nec maims impofitio-
nem, & ne quidem feientiam morbi

SECUND. MARC. Cap. V. 17
fui, fed i'olius veftimenti contadlum
credebat fufficere ad fanitatem fuam.

29. Et confeflim ficcatus eft fons fanguinis
eius,  fluxu lcilicet non folum ceflante ,
fed etiam fanguine correfto, & in ve¬
il as coabto, ipsaque natura roborata.
Nam inde nafcitur morbus ifte, quod
propter virium defeftum alimentum noil
convertatur in fanguinem aptum nutri-
tioni, nec fanguis in fubftantiam viven-
tis: unde extra venas affluens per fe-
cretiora depellitur. Etjenfit corpore, quia
fanataeftet : pereipiebat enim & roburau-
dtum, & fluxus ceffationem, qui hinc
colligitur fuifle perpetuus , quaft natu¬
re fimilis,

30. Et cognoscens virtutem , qua exierat

de illo  , id eft, virtutis effeclum , feu
fanationem miraculofam , quam opera-
tus erat. Unde in idem redit, ft virtu¬
tem intelligas, iplam fanandi potefta-
tem, quse erat in Chrifto : qua; exire
dicitur ab operante , quando operatur ,
phrafi videlicet ad captum mulieris_ &
rudiorum accommandata, qui ex Chrifto
velut vafe pleno virtutis & efticacia: ap-
prehendebaut fanitates fluere, cum eas
ipfe l’ciens & prudens non natura: ne-
ceflitate, fed voluntate operaretur, quail-
do vellet, & ubi vellet. Ajebat  .• Quis
tetigit veftimenta mea ?  nolebat enim , vel
gloriam Dei in bocfadlo, vel excellen-
tem mulieris fidem celari, vel ei per¬
il fua.

18 COMMENT. IN EVANC*

luafum efle, quod fe vel ignorance, vet
nolente res ifta contigilfet. Intelligit
autem Chriilus non quemvis promifcuum
■taftum, ut ex refponfo difcipulorum pa-
tec , fed talem, qui operationem fu©
virtutis provocaverat, hoc eft, qui fie-
bat imperante fide. Nam cseteri non ta n
tangebanit, quam premebant Chriftum,
ut Auguft. hac de re loqui folet, de quo
vide Serm, 6. de verbis Dom. c. 3, &
Serin. 155. de tern, c. 3. & 4. quibus (i-
cut & aliis locis per, tangere , intelli-
git, credere, feu taftum per fiden;
iftamque mulierem geililFe figurant cre-
dentiutn, cseteros Jud&os increndulo-
rum : iili fide tan gun t Chriftum . & ve-
ftem, feu corpus ejus Ecclefiam, hi
premunt & affligunt.

32. Et circumfpiciebat videre 'earn ; non
quali illam ignoraret , cui lidem illam
douaverat, quam interius ad fe traxe-
rat, quam exterius fanaverat; fed huma-
no le habebat more, ut & interrogatio-
ne & circumfpeftione perculfa mulier
ieipfam l'ponte proderet, & miraculum
fateretur, ut fie elfet commcndatius.

33. Mulier vero timens & tremens , &c.
lion quia male credidilfet fe veftis ta6tu
l'anandam , ut vult Calviniis in Matth. fed
quod , beneficium cum quali ignoranti
fuffurari voluiifet, prieter opinionem ef-
fet detefta , quod immunda mundum te-
tigilfet, quod hinc fe increpandam , &

bene-

SECUND* MAPC. Cap. V. ig

fceneficium fortaffis a fe repetendum ve'
reretur.

34- Ille autem dixit: Fides tua falvam te
ferity  quia tanta fides miraculum impe-
traverat & promeruerat; nam effective
hoc fecerat virtUsCbrifli.Fldem tainen ma-
gis quam luam virtutem exprelfit; ut ilia
apud Arch-'Tynagogum nrtius credulum
lpagis commendaretur. Fade in pace , am¬
mo lcilicet tranquillo & corpore fano
(^Pax  enim Hebntis valde late patet,
6c pro otnni profperitate corporis &ani-
mi lumitu'r) nihil timenS, auferendum
tibi elfe benefieium : unde addendo,
Fj  eflo land a ptdga tad)  non tribuit, led
confirm at ei ratainque habet fcollatam a
fe lanitatem. Itaque quod Matthseus
ad licit, Et  fain a facia eft tnulier ex ilia ho-
fa , leu ex iilo momento temp oris , in-,
tellige, non quo Chriftns hoc dicebat;
fed quo mulier eum tetigerat. Hinc
Catholici invi&um argumentum pro re-
liquiarum ulu petunt, quem quamvis
inordeat & vellicet Calvinus , Velitque
hoc exemplmn elfe lingulare, quod ad
hnitationem valere lion debeat, potius
tamen hinc inipietas ejus redarguitur ,
qui audeat mulierem hanc indilbreti ze-
li & fuperllitionis arguere, cujus fi iem
Chriftus ipfe laudat, & lanitatem impe-
tralfe teftatur. Earn fuille Martham, fo-
rorem Lazari & Maria:, videtur fentire
Ambrof. lib, de Salomone cap. 5 . fed lou-
B 3  ge

so COMMENT* IN EVANG.

ge verius tradit Eul'ebius, fuifle ex Cs-
farea Philippi. Nam gratitudinis ergo
erexit Chrifto ftatuam sneam in ilia ci-
vitate ante fores luas, ad eujus pedes
nafcebatur herba, qua; cum fimbriam
tenese ftatuse crefcendo attigiffet, morbid
cujusque generis medendi vim habebat.
Hanc ftatuam fe vidifle teftatur lib. 7.
Hiitoria; cap. 14.

CAPUT VI.

13. LJ* t ungebant oleo multos agros*  Hanc
undtionem putat Beda in Mar¬
cum , Theophyl. & Lyranus, ex recen-
tioribus Maldonatus & Franc. Lucas,
eamdem ell'e cum Sacramento extrema;
undlionis, de quo Jacob. 5. Sed ex tex-
tus cohserentia latis patet, earn ab Apo-
ftolis adhibitam luifle, ad conferendani
fanitatem corporalem , cum Sacrameu-
tum undlionis potiffimum peccatis re-
mittendis, & menti allevianda; adhibea-
tur. Unde & miniftri ejus foli funt pres-
byteri, leu facerdotes, quales Apofto-
li tunc nondum erant. Quare redtius
dixerimus, hanc undlionem Apoftolos
adhibuilfe ad fanitates corporales confe-
rendas , ut hoc fymbolo teftarentur fe
elle miniftros veri Meflise , hoc eft, Chri-
fti, leu undli Spiritu fandto prse conlor-

tibus

SECUND. MARC. Cap. VI. si
tibus fuis< Per quam tamen, juxta Tri-
dentinum SeflT. 14. Sacrameutum extre¬
me undtionis infinuatum , id eft, figni-
ficatum fuit; per Jacobum vero pro-
mulgatum. Nam quemadmodum impo-
fitionem manuum, fputum epbpheta &
fimiles externas cseremonias, quas Chri-
ftus ad fauitates largiendas adhibuit, in
Sacramentalem ufum Ecclefia poftea
tranftulit, ita & Chriftus ipfe unftionem.
Etfanabant,  hoc ungendi ritu, vimiftam
habente, non naturaliter, quafi medici
fuiilent Apoftoli, fed divina poteftate.

14* Et audivit Rex Herod.es : Herodis
Magni, five Afcalonitse (Ae quo Mat-
tlnei 2.} filius, cognomine d ictus Anti-
pas. Erat ilte Tetrarcha , ut vocatur a
Mattlneo , fcilicet Galilee. Tetrarcha au-
tem & Tetrarchia primum a quarta reg-
ni alieujus pacte didta funt, fed ufurpa-
ri poftea coepit hoc nomen apud Roma*
nos, qui regiia annis parta in Tetrar-
ehias divilerunt, pro Prsefeftura, feu prin-
cipatu infra dignitatem Regiam. Nam
ifte Herodes , cum elfet Tetrarcha, Ro-
mam poftea profedtus eft, ut Reguum
ambiret, tefte Jofepho 18- Antiquit. cap.
9. Unde Plinius lib. cap. 18* ponit
intra & circa Decapolin fex Tetrarchias,
& c. 23. multo plures in Coelefyria. Et
hinc Herodes hie abufive vocatur Rex  ,
quia dignitas ejus erat regias affiuis. Mu-
nifejtmi eni<n faSlum e(l no me a ejus,  id eft,
B 3 fama

22 COMMENT. IN EVANG:
fama ejus Celebris facia eft. Mirum au*
tern , cur tarn fero Herodi , poll: mortem
videlicet Joannis , fama Chrifti innotue-
rit. Caufa duplex fuit: una, quod fimul
atque Herodiadem cogitalfet in dotmira
fuam trausferre , hello cum Areta Rege
diltrartus fuerit, cuius filia Herodi nup-
ta, cum non ferret futuram injuriara
thori, profugerat ad pattern fuum, ut
Jofeph. loco cit. cap. 7. quo bello di-
cit totum exercitum Herodis propter
occifum Joaimem Baptiftam elfe dele-
turn. Secunda eft, quia ante Joannis
mortem, into Herodiadem introduftam,
profedtus fuerat Romam, ut ibidem Jq-
fephus tradit. Addi polfet tertia , crada
videlicet Prineapum plerumque neglL
gentia, ad quorum aures lero virtus
pervenit, utChryfoftom. Homii. 49... Et
dicebat,  Auguft, lib. 2. de confenfu cap,
43. legit dicebant , ficut & Beda, & D,
Thoma ,ut fignificetur aliquos e turba hoc
dixilfe, quod magis congruit narration!
Lucs, atque etiam verfui 16. qui hie
iequitur.

Quin Joannes Baptifla refurrexit a mortu-
is.  Fides enim de refurreftione etiam
apud Judasos erat, quamvis informis an¬
te Chrifti prsdicationem. Unde qui dam
putant, hie per refurrectionem intelligi
Pythagoricam metemplychofiu, eo quod
Jofephus dicat lib. 2. de bello Jud. c. 7.
Lhariftos tradidilfe, quod auimae bono-

rum

i

SECUND, MARC. Cap. VI. 23
Turn in alia migrarenc corpora, fed in-
tellexilfe videntnr alia corpora quantum
ad qualitatem , ficut & Chriftiani cre-
duut. Unde idem Jol'eph. Pharifsorum
l'ententiam tradens i8* Antiquit. c. 2. di-
cit juxta Pharil’eos animabus bonis fa-
cilem elle ad vitam reditum: & Lucas
in Adtis cap. 23. verfu 8. aperte ait,
Pharifseos refurredtionem conliteri. Et
propterea , tamquam qui per refarredtio-
nem fandtior, potentior , & auguftior
faddus eft, virtutes operantur in illo , id eft
poteftates, ut Grsece eft , patrandi mi-
racula vim fuam exerunt in illo, quam
ante, dum viveret, non exerebant.

is. Alii dicebant, quia Elias eft , prop¬
ter pelonae gravitate in, reprehended i
libertatem, & operandi efficaciam. E-
liam enim Judiei rediturum credebant.
Ain, quia Propheta eft,  non vulgaris, fed
quafi unus ex Prophetis , fcilicet antiquis ,
cui lit fimilis, vel qui etiam refurrexit
a mortuis.

16. Quo audito , id eft, quibus diver-
£s opiiiionibus auditis Herodes ait: Quern
ego decollavi Joannem , hie a mortuis rej'ur-
rexiu  Quo fignificatur, Herodgm tan¬
dem ifti fententise aflenlitle, cum an-
tea juxta Lucam hselitalfet: quanquam
aliqui fufpicentur hasc verba etl’e legen-
da, vel per ironiam , ut Audtor in Mar¬
cum apud Hieron. vel per interrogatio-
nem, Sed primum ve.ilhnilius; l'unt e-
11 4 nim

24 COMMENT. IN EVANG.
nim verba animi male fibi confcii, &
timentis virtutem viri etiam mortui.

17. Ipfe enim Heroics mifit , fatelli tes
fcilicet, ac tenuit Joannem , traditum fibi
a Pharifafis, ut diximus , Matth. 4. v.
12. propter Hero Undent.  Erat hsc filia
Ariftobnli, qui frater fuit hifius Herodis,
& confequenter ipfa Herodias neptis e-
jus , lit patet ex Jofepho 18. Antiquit,
cap, 17... Uxorem Phi ippi fratris Jui . Eo-
dem loco tradit Jofephus, earn fuilfe
uxorem alterius Herodis, qui tarnen eti¬
am frater elfet hujus, natus ex alia He¬
rodis magni uxore, videlicet Mariamne,
Poutificis Simonis filia, cum hie Hero-
des Antipas natus elfet ex Mathace Sa*
inaritide , Philippus vero ex Cleopatra,
de quo jofeph, lib. i. de hello Judaico
cap. 18. Qua: fi vera eft hiftoria, necef-
fe eft Herodem iftum, qui primus fuit
maricus Herodiadis, etiam alio nomine
vocatum fuilfe Philippum, fxcut eum hie
Marcus vocat, neque fuilfe Tetrarcliam
Traconitidis. Nam ibidem feribit Jofe¬
phus filiam Herodiadis nomine Salomen,
ex priore marito Herode natam, uup-
lilfe Philippo Tetrarcha; Traconitidis.

18. 'Dicebat enim Joannes Herodi : Non
licet eibi habere uxorem fratris tui ; non fo-
luni, quia proles ex eo nata fuerat fi¬
lia ilia Salome faltatrix (quo cafu nec
frater fratris defunfti uxorem ducere
poterat:) fed quia Philippus adhuc fu-

per-

SECUND. MARC. Cap. IV. 25

perftes erat. Herodes enim Romani ten-
dens , cum in fratris domo hofpitaretur,
cum Herodiade ejus uxore \paftus eft,
ut ipfa in conjugium, ac domicilium
fuum migraret, fimul atque Roma re-
verfus ellet, ipfe vero fuatn uxorem
Aretha; Regis filiam ejiceret. Itaque
dum Marcus uxorem fratris  vocat, adul-
terium Omul & inceftum arguit.

19. Heroiias autem infidiabatur illi , oc-
cafiones captando Joannis perdendi, eo
quod nuptias illas inceftas reprehende-
ret, &inde vereretur, fe aliquandoab
Herode dimittendam: fed- occidere eum
non poterat.

20. Herodes enim mttuebat Joannem , id
eft, reverebatur eum & colebat, adeo-
que timebat velut fandtum virum, Da-
tur enim fimul ratio , cur Herodias eum
vellet occidere. ne fcilicet, nuptias il¬
las fuadendo dilfoiveret, Herode Joan¬
nem metuente, & cur non poftet, He¬
rode impediente conacus ejus. Etcufto-
diebat eum,  id eft, tuebatur ab infidiis
Herpdiadis: 11am grsecum indicat non
fignificari hie cultnm aut obfervantiam,
ut quidam putant. Sed quomodo free
confiftunt cum Matthseo, quidicit, quod
Herodes eum voluerit occidere, fed ti-
muerit populum Refponderi dupliciter
poteft: vel quod primo occidere eum
voluerit, fed feditionis popularis timo-
re fuerit impeditus; poftea vero ex oc-

B f ca*

£6 COMMENT. IN EVANG.
cafione carceris, perfpefta viri fanftita-
te, eum coluerit, & adveri’us Herodia-
dem defenderit; vel certe dicendum ,
fuifle in Herode voluntatem ? |oa.miis
occidendi , quatenus e.jus libidini repu-
gnabat, fed permixtam illi voluntatifuilfe
duplicem caul'am, quae redderet eum in-
voluntarium, reverentiam fcilicet lan-
ctitatis ejus, juxta Marcum, ac timo-
rem populi, juxta Mattfmim*

si. Et cum dies opportunus acciliffet , fci¬
licet Herodiadi, ad complendum cona-
tum fuum, Herodes vatalis fui ccenam fecit ,
&c. more Gentilium, quibus hoc erat
familiare, tanquam nihil fupra hujus vi¬
tae bona optantibus. Vide Genef. 40.
v. 20. & 2. Machab. 6. v, 7. de Pha-
raonis & Antiochi natali. Unde nemo
vir juftus legitur in Scriptura natalem
fuum celebralfe, de quo Hieron. in cap.
14* Matthau.

22. Cumque introiffet filia Ipfiiis Herodia¬
dis,  quam Salomen  vocatam diximus , ex
deferto marito fufceptam, J'altajjet,  in
medio, ut Matth. coram omnibus fcili¬
cet recumbeutibus tripudiando, ut Gree¬
ce, & lafcivas exhibendo gefticulatio-
nes ad modos muficos, ut filia fcorti
fe matre dignam exhiberet. Non enim
potuit fieri fine meretriciae impudentia;
& lafciviae nota, ut nobilis puella oblita
muliebris verecundiE, tripudiando fpec-
taxtes obleftaret. Et hate caufa, cur

tan-

SECUND. MARC. Cap. VI. 27
tantopere dicatur. placuiUe Herodi, &
recumbent'bus : habet enim ifta faltatri-
calarum ad modos muficos gefticulatio
vim vehementiliimam ad infleftendos
animos.

23. Unde Juravit, Mi Rex, ut  majorem
fiduciam petendi adde>et: Quia quidquil
petieris , dabo tibi , licet dimiiium regni meu
Concurrebant enim fimul temulentia,
libido, & jafdantia, ad promittendum
tami'uperbum, & temerarium, iuianum-
que premium unius faltatiunculte. Ma¬
ter autem confulta fug effit ei, ut pe-
teret caput Joannis BaptifLe : per hoc olten-
dens fe mortem ejiis habere dimidio re-
gui Herodis potiorem.

25;. Cmque introifj'et ffatim eurn fe[linatio-
ne , in convivium lcilicet. Significatur
autem fummnm puells ftudium, ne for¬
te situ Regis refrigefcente promiiram
retra&aret: nam hac etiam de caufa pe-
t vit, Volo , ut protinus des mihi : id ell:,
jam ftatim fine dilatione , in dijco , quo
cibi adferuntur ad menfam , tanquam
fcilicet milium feu ferculum, quod pne
c.eteris omnibus libi placeret & matri,
caput J oannis Baptise.  Caput & quidem
in dilco petit propter certitudinem, ne
de morte falleretur , & ut adultera: ani¬
mus erudeliffimo illo occifi inimici fpe-
dtaculo fatiaretur, & ei illuderet. Hoc
enim ingenium adulterarum, ut omnia
fuse libidiuis impedimenta quaeumqua

cru-

as comment, in evang.

crudelitate fubmota velint; qua in re
neque maritis, neque liberis, neque fa-
cris, neque profanis parcitur.

06, Et comrijtatus eft Rex,  (Grsece Peri -
lipos: pertriftis faSlus eft  , ) nempe fecun-
dum opinionem accumbentium, inquit
Hieron. in Matth. qui putat eum cor-
de l^tum , fagie triftitiam fimulaffe, Sed
videturvera fuifie triftitia, paitimquia,
quamvis initio occidere voluifiet, jam
tamen revereri eum coeperat, & liben-
ter audire: partim quia videbat odiofi-
ffimum fibi futurum , quod in premium
faltatriculae fine caufa, virum fanftum
inter epulas damnaffet: unde etiam fce-
leri fuo praetexuit, quod populum ad
res novas concitaret, ut Joiephus te-
fiis efi. Sed vicit triftitiam ejus amor
adulters, cuius filiam contriftare nolu-
it; & ftulta fuperftitio, quafi juramcnto
ftringeretur ; & ftudium placendi liomi-
nibus magis quam Deo. Nam propter
Juramentum ,  ne illud violaret aut violafie
videretur; prsepoftera erat hsc religio;
nam promiffiones & jurameuta hujufmo-
di generalia non le extendunt nifi ad
licita & honefta: & quamvis in anituo
promittentis ad illicita fe extenderent,
nonobligant, fed refciudendaeft eorura
fides ; et propter fimulrecumlentes,  Primates
lcilicetGaliles, ne illis velperjurus velin-
conftans videretur, quibus teftibus fidem
i'uam obftriuxerat; Quafi vero turpius

ellet

SECUND. MARC. Cap. VI. 29
eflet fceleris nefarii promiffionem re-
traftare, quam adimplere.- tolerabiliora
enirn funt perjuria quam facramenta ty-
rannorum , inquit Ambrof. lib. 3. de vir¬
gin. noluit earn contnftare , rei petitje de-
negatione. Unde Matth. juffit dari , ni-
mirum, ut Ambrof. ibidem, inter epulas
& convivia (quod etiam omnes barba-
ri horrere coniueverunt) confummaudse
crudelitatis profertur ediftum , rapitur
ad poenam Propheta convivali tempore,
convivali prsecepto, quo non cuperet vel
abl'olvi.

27, Sed mijjofpkulatore , id eft, carni-
fice. Difti funt Spiculatores  Principum
fatellites, a Spiculis, tjua: geftabant, quafi
fpiculati feu haftati milites, quibus olim
utebantur etiam ad oecidendos reos.
Alii volunt diiftum Spiculatorem , quafi
fpeculatorem , Qfpeculatora ) prout Gi*£-
ce legitur, quafi res hoftiles fpeculare-
tur.- led minus apte. Pracepit adjerri ca¬
put ejus in disco.  Ex quo colligitur, fi-
cut ex verl’u fequenti contigiffe decol-
lationem iftam ipfo convivii tempore,
& in jpfum convivium caput allatum ,
licut fentit Ambrof. jam citatus. Uc
proinde verifimile fit, convivium iftud
in arce Macheronte fuilfe celebratum,
ubi Joannes captivus tenebatur, tefte
Jofepho 18. »Antiquit, cap, 7. Joanne
vero decollato attulit caput , & dedit , fup-
ple Spiculator, illud puella , & puella de-

du

30 COMMENT. IN EVANG.
dit matri fiue,  tauquam omnium malofuttl
artifici. Poito  Herodias illufit fanfto ca-
piti: & ficut olim Fulvia linguam Cjce-
ronis, ita hacc linguam Joamiis difcrimi*
nali acu confodit, ut teftatur Hie< on.
contra Rulinum. Sed Deus jufto judicio
luo Herodem per Herodiadem , & Hero-
diadem per Herodem punivit. Cum e-
nim, ilia jncitante , Romam profedtus
ellet, ut regni titulum ambiret, regno
fimul & pecuniis privatus eft, &. perpe-
tuo damnacus exilio ad Lugdunum Gal¬
lia; , una cum Herodiade, adulterum
l’uum nolente deferere. Fili<e laltatricis
mortem lege apud Nicephor. lib. i. Hi-
ftoria; cap. 20. cujus fides lit penes ip-
lum.

29. Quo audito discipuli tolerant corpus
ejus :  nam aditum eis ad careerem patuitle
fatis liquet ex Matth, 11. v. 2. Nee ve-
rilimile eft Herodem in corpus mortui
faevire voluitre, a quo vivo non abhor-
ruerat; ut fabula cenfenda fit, qua; ig-
nominiose abjedlum narrat. Et pofue-
runt illud in monumento ,  in Sebafte, civi-
tate Paleftins, qua; olim Samaria dice-
batur. Neque erat ditionis Herodis, led
Romanorum, Judaea, Idumaea & Sama¬
ria, poftquam ademptse fuifl’eut Arche-
lao, jam redafrac in provinciam*

52. Non enim intellexerunt de punibus , id
eft, miraculum recens editum de pani-
bus multiplicatis , non latis co.nfideiave-

rant

SECUND. MARC. Cap. VII. 3 *
fatit aut perceperant, Quod ft intelle-
xiffent, ut decet, cum eftet longe fub-
dimius, minus obftupuiirent ambulatio-
uem ejusjnper mare, utpote jam fci-
entes, nihil ejus divinse omnipotentise
efie impoflibile. Erat enim cor eorum ob-
cacatum > id eft, tenebris quibufdam ob-
fcuratum. Quo fiebat, ut divinam vir¬
tu tern & majeftatem etiam in manife-
ftiSimis operibus non iutelligerent, nec
miracula expenderent. Nihil enim ju-
vat hoc oculis corporeis intueri, nifi De-
us mentem fua luce colluftraverit, JJn-
de caelum & terra iupra modum mirabi-
lia Dei opera, furdis & coecis loquun-
tur majeftatem Dei, nifi ipfe cordis ocu-
los & aures aperuerit, & altius mifertus
fuerit; de quo Auguft, 10. ConfeflT. cap*
6. de hoc panum miraculo dicendum e-
rit Joan. 6.

CAPUT VIC

32, aUiicunt ei fur Hum , 6f miitum ,
Diverfa eft luec hiftoria abea,
quam narrat Matth. c. 9. veri.u 32. &
Lucas cap. 11. v. 14. Nam ille mutus dse-
monium habebat, hie non habebat. Por-
ro qui Latine mutus , Grace dicitur
(1 nogilalos)  hoc eft , x t re  ac difficulter lo-
qliens, five balbus & impedira lingua; ,

32 COMMENT. IN EVANG.
quod magis patet ex verfu 35. ubi di-
citur vinculum, id eft, impedimentum
linguae folutum, ut fcilicet libere lingua
volveretur, qua: balbis videtur quodammo-
do quafi ligata palato inhserefcere. Unde
eo foluto loquebatur rette , id eft, inimpe-
dite & expedite fine balbutie. Et depre-
cabantur eum , ut imponat illi manum , quia
frequenter hunc ritum ufurpaverat, ve-
tulque erat Sandforum confuetudo im-
politis manibus curare: unde & Naaman
Syrus exlpeftabat hoc ab Elifieo , 4, Reg.
5. v. 11.

33. Et apprehendens eum de turba feorjum ,
ut jadfantiam fugeret, & nos fugere do-
ceret exemplo fuo , mifit digitos iuos in
auriculas ehis;  ita aures quafi perforando
& aperiendo; if exjpuens , fcilicet in di-
gitum fuum, tetigit linguam eius , ut ilia
humeftatione quafi volubilis redderetur
furdorum enim aures videntur quafi im-
pedimento aliquo obftrudbe, & balborum
lingua quafi ligata, & pra: ficcitate pa¬
lato adhsrefcere. Itaque accommodat
Chriftus ritus rebus efficiendis juxta cap-
tum hominum accommodatis, Signifi-
cabat autem & carnem fuam , & omnia,
qua: elfent fua, elfe falutifera, fumme-
que efficacia. Ulterius vero myftice
fignificabat, humano generi, tamquam
furdo ad audiendam intelligendamque
dodtrinam falutis, & rmito ad confiten-

das

SECUm MARC. Cap. VIT. 3 %
das peccati miferias ac laudes Dei, re¬
turn ufum auriura & lingua: per Chrifti
virtutem efle largiendum. Quam ejus
mentem explicuit Ecclefia , dum illos
eofdem rims in cseremonias baptifmi re-
tulit. Hinc eft, quod Greg. Horn. 10. in
Ezech. fimili fenfu per digitos in aures
ixnmiffos dona Spiritus lanc'd fignificari
tradit, per falivam, qua: ex capite in os
defluit, fapientiam,

34. Et Juspiciens in caelum  , ut a Patre
omnia lua fe habere, & ad Patrem refer¬
red ac nos quoque ab eo cunfta petere,
& ad eum referre, doceret, ingemuit:  non
difficultate miraculi patrandi, aut impe-
trandi; fed quia humans: conditioni &
miferise condolebat, quod in iftas non
folum corporis itrumnas , led maxime
animi, qua: per eas lignificabantur , in-
cidiffet. Adde, ingemuiffe, juxta Gre¬
gor. Homil. citata , ut nos doceret ad
eurrt gemere, qui coelo praftidet, ut &
aures noftrae per donum Spiritus fanfti
aperiri, & lingua per falivam oris, id
eft, per fcientiam divins locutionis fol-
vi polfit ad verba pmiieationis.- Etait
tlli : Ephpheta,quo deft, A dap er ire  , hoc eft,
Aperitor, feu, Apertus efto; eft enim Im-
perativus, quemadmodum leprofo dixit,
Mundare.  Itaque quaii homo ad Deum
ingemuit, led quaii Deus folo yerbi
imperio lanat hominem, quern dim ver-
ho , id eft, leipfo, creaverat, Porro
C Ape*

34 COMMENT. IN EVANG.

Aperiri  etiam ad liuguam tramferturj
lit patet Lucas i. verfu 64. Vox tamen
Syriaca magis indifferent eft ad Aperi¬
ri,  &, Solvi,  ut optime congruerit linguae
& auribus. Servavit igitur Evangelifta
ipfum verbum Syriacum, quo Chriftus u-
fus eft, non quafi plus virium eflet in vo-
cabulo Syriaco , quam in Latino vel
Grasco (410a enim in miraculis aut in
facramentis operatur l'onus tranfiens, fed
virtus manens, ut loquitur Auguft,) fed
partim, quod fignificationis indifferentia
magis conveniret linguae & auribus .• par¬
tim , majorera hiftorite conciliaret fidem,
& quod plufculum au&oritatis, majefta-
tis, & venerationis habere videaturip-
fum verbum a Domino Syriace pronuri-
tiatum. Qua de caufa homines celebretn
auftoris lententiam ea lingua libentius
citant, qua locutus eft.

35, Et ftatim apertce funt awes eius , qua:
ante elaufas videoantur, quod officio non
fungerentur. Significat autem & cele-
ritatem miraculi, dum ftatim fanabatur,
& perfeftionem , cum loqueretur recle,  id
eft, fine balbutie.

36. Et pracepit illis , ne cui dicerent,
miraculum divulgando. Quanto autem  ,
fupple, magis, eis pracipiebat,  ut remce-
larent, hoc eft, quanto minus exigebat
laudis & gratise pro beneficio, tanto ma¬
ps plus,  quam fi non praseepiffet, pratdi-
cabdat,  quia eo beneficium erac maiori

latide

SECUND. MARC. Cap. VII. 3?

laude & gratia dignum , quo magis gra-
tuito faftum. Unde bene notat Theo-
phyl.nos hie doceri,ut quando benefactu-
ri futnus, lieque plaufus, neque famaiu
ex beneficiis qimamus ♦ cum autem be-
neficia acceperimus, benefadtores etiatn
invitos laudemus & p.aedicemus.

37. Et eo amplius admirabantur,  attoniti
videlicet non folum miraeulo, fed & a-
nimi & virtutis rnagnitudine, quod, cum
talia pradlaret, non folum nihil pnemii
peteret, fed ne quidem fafti gloria cu-
peretfrui. Dicentes: Bene omnia fecit , id
eft , nihil fecit, quod in reprehenfionetn
cujufquam polfit cadere* Videntur enim
hoc applaufu refpicere in calumnias Pha-
rilieorum & eas improbare: quia 6? fur -
das fecit audire  tf mutos Inqui,  Grace (_ pH  ,)
Facit,  id eft, Facere folet, (juod fignificat
potentiam, & uium quotidianum prse-
ilandi talia beneficia: quafi dicerent,
Omnia ipfius opera redundant in mife-
rorum hominum utilitatem.

22 , t veniunt Bethfaidam : qua: fita eft

Genel'areth , civitas Petri, & Andrea; ,
& Philippi, de qua diximus alibi. Et ad-
ducuiit ei ccecum , quem non fiiiife talem

CAPUT VIII.

ad mare Galikae, feu lacum

C a

a na-

3 6 COMMENT. IN EVANG.

a nativitate, colligitur ex verfa 24.... Et
rogabant  , ut ilium tangeret , five defedu fi-
dei, ut Theophyl. putat, quafi fine ta-
du fanare non poffet, five potius fcien-
tes confuetudinem ejus & poteftatem,
quod ficutitadu leprofum mundare, ita
&  caecum illuminare poterat.

23, Et apprehenfa manu c<zci , eduxit eum
extra vicum , id eft, extra Bethfaidam\
quae quidem Joan. 1. v. 44. vecaturei-
vitas, fed quia exigua, & forte neque
tnoenibus cinda, dicitur vicus, feupagus.
Caufa educendi di6la eft c. 7. v. 33.... Et ex-
fpuens in oculos ejus,  lit intelligeretnus e-
tiam falivam effe medicinam, & vel ex-
crementa corporis adferre falutem im~
•pofitis manibus fuis , fuper oculos , ut pa-
tet verfu 25. Myftice mams  lignum eft
operationis, [puturn  fermonis ex ore pro-
lati; ad fignih candum opere & fermone
laborandum effe , ut homines ad veri-
tatis cognitionem adducantur.uti infinuant
Theophyl. & Euthymius. Intenogavit
eum  , fi quid viieret , fignificans, l'e non
ad hoc tetigill'e, ut primo conta&u da¬
re videret.- proinde hoc non impotentiie,
fed .fuse voluntatis fuiffe: & ita oftende-
re, fe non ad uuum fanandi modumad-
ftridum elfe, ut fubito totam fanitatem
niox conferret omnibus; fed pro libitu
fuo nunc hoc, nunc illo modo operari,
five fenfim, five repeute. Caufa autem
videtur hie fuille, partim imperfedio

fidei

SECUND. MARC. Cap. VIII. 37

lidei cseci iflias (nihil enim Dominum
rogaffe legitur , led alii tantum pro ip-
fo:) quafi ipfo fadto Chriftus ei tacite
diceret, Fiat tibi fecundnm fidem tuam, uc
Viftor Antioch. notat: partirn, ut caucus
paulatim eius operationem fentiens,
paulatim etiam in majorem fidem & de-
fiderium & admirationem crefceret. Nam
ipfa dilatio fanitatis pra» magnitudine fa-
pientia; & bonitatis Medici protnovit fa-
nitatem: quod in donandis animi vir-
tutibus maxime & quotidie locum ha-
bet.

24. Et afpiciens ait: Vilen homines velut
arbores ambulantes:  id eft, Video homines
arnbulantes, fed fimiles arboribus* Quo
fignificat, le ex motu quidem & figura
redta corpora, quafi humana cognofce-
re, non tamen difcernere ulla membro-
rum lineamenta, quibus homines ab ar-
boribus difcernuntur. Nam, ut Beda no¬
tat, condenfie arbores a longe fpeftan-
tibus, vel certe in luce nodturna.ica ap-
parere l'olent, ut, homines an arbores
fmt, nou facile difcernatur. Imperfefte
igitur & obfeure fe videre indfcat_, &
aiiquando elarius vidiffe, ut qui fciret,
qu;e inter homines & arbores eilet diffe¬
rentia.

is. Deinle iterum impofuit manus:  utjux-
ta augmentum fidei crelceret quoque
fanitas ejus, eo ufque, Eft clave vi.leret
omnia  : Grsecum ( telavgos )  fonat Emin us
C 3 ac

3 8 COMMENT. IN EVANG.
ac Dilucide, quo magis exprimitur fa-
nitacis perfe&io.

26. Et mifit ilium in domum fuam , ne il¬
ium hue illuc vagari finens, divulgatio-
nem miraculi quierere videretur. Et
ft in vicum introieris,  Bethfaidam feilieet,
ex neceffitate pertingendi in domutn tu-
am, Unde colligitur non fuiflfe Bethfai¬
dam. Nemini dixeris,  feilieet incolarum
iftiusvici: videtur enim, divulgationem
non domefticis eius velaliis , fed fpecia-
titn incolis Bethfaidae fieri vetuiffe , &
de induflria eum eduxilFe extra vicum %
quia videlicet indigni erant, qui mira-
cula ejus audirent, vel viderent, eum
tot antea ejus miracula contempfiftent,
juxta Matth. ri. v. 31. Quamquam com¬
munis ilia ratio locum hie habuerit, ut
exemplum fuis tribueret, ne de his , qnse
faciunt, mirandis, favorem vulgi requi-
rant, fed divino tan turn afpe&ui, ubi &
merces operum reftat, placere conten-
ti fint.

CAPUT IX.

13. veniens ad difcipulos, viditturbam

***—■& magnum circa eos  , partirn fpec-
tandi causa, an lanaturi effent lunatieum:
partim ut audirent concertationes eorum
contra Scribas conquirentes cum illis,  id eft,

SECUND. MARC. Cap. IX. 39
difputantes & altercantes cum difcipuljs.
Videntur enim Scribae tanquam docH di-
fcipulos rudes difputaudo vexaffe , ut
apud plebem fuperalle viderentur, quj
cutn pneceptore eorum non audebant
congredi.

14. Et confejlim omnis populus videns Je-
fum, objlupefattus eft:  propter adventuin
ej us fubitum, cum nefcifle videantur,
ubi fuilPet, & opportunism, ad Scribas
coercendos. Et expaverunt,  prae reve-
rentia & au&oritate ejus, quam apud
plebem limplicem parare folet vitae fandti-
monia, & doctrine linceritas. Quam-
quam non abfimile fit vdro, fignificari,
vultum ejus ex transfiguratione proxi-
ma fuiffe folito auguftiorem, ut olim
Moyfi contigit. Et accurrentes falutabant
eum , obfervantiam & benevolentiam te-
llantes: quod de Sciibis & Pliarifieis noil
facile legas.

15. Et interrogavit eos,  (Scribas) ut ex-
primit Graecus: Quid conquiritis,  id eft,
quid difputatis & altercamini, inter vos_;
nempe cum difcipulis. Unde Graeca edi-
tio Fi'obeuiana legit Qivtus)  pro ( heavtus  )
adverfus ipfos,  fpiritu afpero in lenem
mutato, quo modo & Syrus legit. Sub-
indicat , aegrius fe ferre, quod dil'cipulos
illitteratos difputando lacefferent. Ex
verfu autem 17. & 27. videtur colligi,
eos de ifta difcipulorum impotentia difpu-
talfe, & fortalTe petulantius. Itaque

C 4 difci-

40 COMMENT. IN EVANG.
dilcipulis, prse verecundia (use infirmi-
tads; Scribis vero, tamquam qui (ibi
confcii eil'ent de calumniandi Audiofi-
lencibus,

16. Refponiene mus de turba , pater fci-
lieet, cujus filius altercandi occafionem
dederat: At tali filiitm meum , habentem fpi-
ritummutum,  id eft, qui mutum hominem
faeit, imo & (urdum, ut patet v. 24.

17. Qui ubicumque eum apprehenderit,  fine

ullo difcrimine loci, apud lgnem, aquam,
prsecipitium, utv. 21. patet. alii lit ilium ,
ad eft, in terrain dejicit & lacerat, ut
etiam Grsecum verti poteft. Et

fpumat •, l’upple puer , & Jiridet dentibus, (f
arefcit : qua; fymptoraata l'olent effe labo-
rantium epilepfia, feu morbo comitiali.
Itaque Matthseus vocat fimpliciter pue-
riifn iftum Lunaticum.  Lunaticus autem
proprie dicitur, qui lunationibus , feu
Lunae certis mutationibus afficitur, quod
contingere folet morbo caduco laboran-
tibus, & maniacis; quia Luna crefcen-
te vel decrefcente, crefcunt vel de-
crefcunt humores cerebri, membri hu-
midiffimi: 11am humoribus Lunadomina-
tur. Ex tribus tamen Evangeliftis con-
ftat, fyrnptomata iftius pueri a damio-
nio eum pollidente promanafle. Itaque
Lunaticus videtur, propter fimilitudinem
effeftuum, quibus Lunatici, feu epilep¬
tic! laborant, quos in hoc puero demon
operabatur, latendi videlicet causa. Un¬
de

SECUND. MARC. Cap. IX. 41
de Hieron. in cap, 5. Matthsei Lunaticos
ibi vocari dicit, non vere Lunaticos,
fed qui putabantur tales, propter daemo-
num fallaciam, qui, inquit, obfervan-
tes Lunaria tempora, creaturam infama-
re cupiebant, ut in ereatorem blafphe-
mi* redundarent. Quod idem obfervat
Orig. tradft. 4, in Matth. ubi tamen,
quod putare videtur, lunaticorum, feu
epilepticorum paffiones valde mirabiles
femper daemonem in hominibus operari,
minus verilimile eft, cum conftetmul-
tos naturaliter fanari.

18- Qui refpondens eis dixit,  Grsece Ie-
gitur ( apokrithis avtoo } Refpondens ei , ut
referatur ad patrem. Unde plerique
veteres hoc Chriftum dixifle volunt ad
patrem pueri, & generationem Judai-
cam generaliter, propter incredulitatem
eorum, qu« patent v,'21. &feqq. Quan-
quam non male , etiamfi patri relpon-
deat, ad omnes tamen referri poffit,
etiam difcipulos : nam & illi aliqua in-
credulitate laborabant, ut patet Matth.
17. v. 19. Itaque cum dolore & indig-
natione increpans eos, ait: O generatio
incredula,  Matth. & Lucas addunt, if per-
verfa , Grsece ( [diejirammene ) Diftorta , id eft,
0 natio pertinaditer incredula, quae nul-
lis miraculis aut prodigiis a me patra-
tis ad fidem plenam adduci poteft! Qui-
bus verbis tangit caufam impotent!*
difcipulorum, nempe incredulitatem non
C 5 folum

4 a COMMENT* IN EVANG.

folum ipforum, fed inprimis patris, fa-
liitatem poftulantis, & Scribarum adftan-
tium: nam talium incredulitas beneficen-
tiatn Dei quodam tnodo impedit, & con-
tinet, ne fe effundat, ut patet Matth.
13. v. ult. & Marci 6, v. 6,... Quamdiu a-
pud vos ero\  id eft, quoufque tandetn
verfabor vobifcum, fruftra luftando cum
veftra pertinacia? quamdiu vos patiar;  id
«ft, quamdiu tandem tolerabo mores
veftros intolerabiles; funt enim verba
animi indignabundi, & molefte ferentis,
fe in ipfis docendis, ac juvandis oleum
& operam perdere, & interim fubindi-
cantis, eos propter incredulitatem incor-
rigibilem aliquando a fe defereudos. Af-
jerte ilium ad me:  quo fignificat, fe in*
dignatum fuifife tamquam Medicum, non
lit a benefaciendo deiifteret, fed ut no¬
vo beneficio, & corpus aegri a morbo,
& ipfa verborum afperitate anjmum ad-
ftantium ab incredulitate fanaret.

19. Et cum vidijjet eum  , fcilicet Jefus
puerum, vel potius puer Jefum; nam
non poife referri ad lpiritum, clarum
eft ex Graeco* Cum  ergo vidiffet eum , id
eft, ad primum & folum afpedtum Je¬
fus: quo fignificatut magnitude virtutis
ejus , & repugnantia cum immundo lpi-
ritu , Statim Jpiritus conturbavit ilium  , di-
l'cerpendo, tanquam timens, & abhor-
reus prsfeutiam ejus*

20.

SECUND. MARC. Cap. IX. 43

20- Et interrogavit patrem eius , &c. ut in-
telligeretur fcilicet mali gravitas & diu-
turnitas & beneficii magnitude :Et ait-.Ab
infantia  : quo intelligimus, hujufmodi dia-
bolicas obfelliones non Temper propter ac-
tualiapeccatacontingere eorum, quiob-
Cdentur. Pater autem expofita mali ma-
gnkudine metuens, ne proptera effet in-
curabile , & prodens infinnitatem fidei
fuse, ait:

21. Si quid potes, adjuva nos . Naturae
enim & confuetudinis legibus definie-
bat & malum segrotantis , & virtutem
curaritis, dubitans , utrum par elfe poffit
tarn gvavi & inveterato malo.

22. Jefus autem ait illi : Si potes credere,
hoe ipfum videlicet, quod ego te adju-
vare polfiim, fide per fiduciam operan-
te: q. d. Noli dubitare, quin ego poilim:
fed vide, nura tupoffis credere, me pof-
fe: 11am Omnia pojjibilia Junt credenti,  fcili-
cet & accipere a me, & facere in no¬
mine meo . qu;c voluerit. Seutentia e-
nim generalis eft, qua omnem poten-
tiam ponit in fide poftulantis: & quaft
nihil fibi tiibuens fumma utitur mode-
ftia, ut ita fuaviter patris infirmitas in
fide fanaretur.

23. Et continuo , ut audivit a fua fide
rem pendere, exclamans cum lacrymis aje-
hat , indicans & defiderium fanitatis , &
anguftiam, timoremque animi, ne con-
ditioni non potfet exade fatisfacere ;

Cre -

44 COMMENT. IN EVANG.

Cretin D amine:  fcilicet, hocte poffe, A Ha¬
va incredulitatem meam,  augendo fcilicet
fidem meam imperfeftam, quam incre-
duliiatem  vocat, etiamft jam crederet,
quia ubi non eft perfefta fides, ibi ne-
ceffe eft eife aliquid incredulitatis.

24. Et comminafus eft fpiritui immunti.o  ,
Gradcum (" epetimefe } vertiturapud Matth.
jncrepavit,  id eft", levere imperavit, ad-
ditis minis: nam idem verbum etiani
iniperare  frgnificare volunt, Dicens illi :
Surie et mute fpiritus : fie eum ab effedtu
vocat, & exprobrans ei fimul malitiam
in vitiandis operibus Dei, prrecipit ei ma-
gna cum auftoritate & emphafi, ut &
exeat, & amplius ne introeat in eum  , ut
fcilicet beneficium elfet perpetunm: 11am
per intervalla puerum corripiens exire
& redire videbatur. Diaboli enim inge-
nium eft, ut libentiflime redeat ad eos,
quorum feme! vel corpus, vel animum
per vitia polfederit.

2$. Ex exclamans,  &c. exiit ab eo : quo
declaravit, quam segre ferret, quod co-
geretur Chvifto obedire , & a poffellio-
ne defiftere, dum eo impotentius furit,
& nocet, quo efficacius exire cogitur.

27. Et dijeipuli eius fecreto interrogdbant
eum,  id eft, feorfim a publico, idque
prat verecundia, verentes videlicet, lie
aliqua fua culpa poteftas ejiciendi dsemo-
liCs fibi effet fubtradla.- fed Chriftus cau-
fam reddit, primam quid era, apud Matth.

Propier

SFCUND. MARC. Cap. IX. 4T

Propter incredulitatem veflram.  id eft, fidei
imbecillitatem , quia perfedta fides dee-
rat, etli adeffet alioua: qua de caui'a
nonnumquam reprehendit difcipulos,
quaft modicae aut pufiils fidei. Qua; im-
becillitas & flmSloatio eis fortaffe conti-
git, propter earn, quam videbant, dae-
monii fievitiam, & niali vetuftatem , vel
propter Scribarum calumniatorum' pne-
fentiam, veLdenique tepore per abfen-
tiam Domini obrepente, lit vult Hilar.
Ubi oblervanda Domini prudentia, cor-
ripientis publice defeftus publieos, turn
patris, turn Scribarum ; privacim vero de-
feffcus non ita notos, & perfoiiarum,
quarum auftoritati confulendum erat,
ne in. cpntemptum venirent* Alteram
caufam exprimunt Matth, & Marcus,
videlicet quia

28. Hoc genus , fcilicet daemoniorum.
Chryfoft. & D. Thorn, in Matth. putant
omne genus fignificari, led minus con-
grue; 11am eertum genus defignari, ip-
la loci & verborum circumftantia poftu-
lat: & multa daemonia videntur difcipu-
li fine jejunio expuliire. Alii igitur ac-
cipiunt daemonia Lunaticorum. Redtius
Hieron. in Matth. & S. Leo intelligent
genus dsmoniorum n equilibrium, hoc
eft, atrociffimum, obftinatillimumque :
&in primis,quod diu liominem polfede-
rit, ut malum fere in naturam verlura
fit, Nam liac de caufa videtur Chriftus

rogaL

4 6 COMMENT, IN EVANG;
rogalTe, quantum temporis elfet, miod
ei acciderit hoc. Non ejicit.ur, nin per
orationem & jejunium:  qua de re diximus
in Matthasum.

37. Refpondensilli Joanne*, , quia fcilicet
jam audiverat , quam gratum ei etlet
recipere puerum in nomine Chrifti. Ita-
que occalione illorum • In nomine meo  &c.
narrat Chrifto , quid ipfi f'eciflent erga
eum , qui ejiciebat dtemonia in nomine
Chrifti, quafi tacite interrogans utrum
bene an male fecillent, itaque dicit:
Vidimus quemdam in nomine tuo encientem
dcemonia,  id eft, invocato nomine tuo;
nam in hoc videtur imitatus fuitle Apo-
ftrolos, ita fadlitantes. Quod autem qui-
dam fufpicantur intelligi potfe non ejedtio-
nem dsemonutn, fed tantum conatura
ejiciendi, proprietati vetborum repugnat,
& probibitioni Apoftolorum £nam a fru-
ftaneo conatu per fe ceflallet) & om¬
nibus pene audtoribus , qui eum vere
damionia ejecilfe putant in nomine Je-
fu,  ut ita commendaretur virtus & elfi-
cacia nominis ejus. Qui non fequiturnos ,
corpore fcilicet, tamquam Apoftolus &
difcipulus tuus: 6f hac de causa prohibui-
mus eum,  quia fcilicet non eft de colle-
gio noftro fequentium te, quibus fobs
mandatum & audloritas ejiciendi dsemo-
nia data eft. Itaque non invidia tabs
poteftatis eum videntur prohibuilfe, fed
«elo alicujus difciplinse, ne praeter ordi-

nem

SECUND. MARC. Cap. IX. 4 >j

liem a Domino con fti to turn , & ita quali
cum injuria Chrifti dignitatem fibi non
concefTam quifquam gereret, vel ejus
nomine abuteretur. Simile quid conti-
git Jofuge pro Moyfe zdlanti, Num, n.

v. 28. Non ergo temeritas aut luperbia,
aut livor dilcipulorum fuit, ut hceretici
carpunt, fed zelus licet indifcretus; un¬
de faftum eorum reprehenditur r  non
animus,

38* Nolite prohibere eum , in fimili oc-
cafione.' Ratio eft, Nemo eft, qui facial
virtutem,  id eft, miraculum quodcumque,
in nomine meo, if pojftt cito male loqui de
me  , id «ft, qui poffit calumniando
de auftoritate & honore meo detrahe-
re: imo cogitur eum admirari, amare
& kudare, cujus nomen tarn efficax ex-
peritur, & fibi tam honorificum: q. d.
Hanc utilitatem habebit ifta miraculorum
operatio in nomine meo, quod ita mi-
hi devincietur animo , ut non facile mi-
hi pollit adverlari, fed ad fidem Evan-
gelii, & ad benevolentiam ac falutem,
turn operantes, turn fpeddantes difponat.
Et hsc prima ratio pef.itur ex gloria
Chrifti, cujus nomen ufurpat, altera ve-
ro ex militate difcipuloi urn.

39, Qui enim non efl adverfum vos, pro
nobis eft.  Matth. 12. v. 30, per aliam feu-
tentiam dicit Chriftus, quafi contrari-

am, Qui non eft mecum , contra me eft.  Con-
ciljat ifta duo Chrvfoft. quod Matthaus io-

qug-

48 COMMENT. IN EVANG.
quatur de diemonibus, qui ftudent om-
nes a Chrifto fepa’rareMarcus, de cre-
dentibus, qui caraen corpore Chriftuni
non iequantur. Sed etiam optinie de
hominibus coherent: nam per utramque
fententiam tollitur ifta indifferantia &
medietas, iuxta quam putant aliqui homi-
nem efle poffe, qui neque lit cum Chri¬
fto , neque contra ipfum. Itaque juxta
Matth. Qui non eft Chrifti, feu cum Chri-
fto, necelfario eft mundi feu diaboli,
& contra Chriftum: juxta Marcum ve¬
to, Qui non eft adverfum vos,  & confequen-
ter adverfum me, utpote jam mihi cre-
dens , & eadem agens, quas.. vos agitis,
in nomine meo daemones expellendo,
ille hoc ipfo pro vobis eft\  quia adjuvat
inftitutum veftrum, & nomen meum
virtutemque commendat. Unde Auguft.
utramque fententiam conciliando lib, 4.
de con fen fu cap. 5. exponit eas formali-
ter. Nimirum, inquit, hoc vult intelli-
gi, in tantum cum Chrifto non elle ali-
quem-, in quantum eft adverfus ilium,
&in tantum adverfum non elfe, in quan¬
tum cum illo eft.- v. g. addit, in quan¬
tum operabatur ille virtutes in Chrifti
nomine, in tantum cum iplis erat, &
adverfus eos non erat; in quantum ve-
ro eorum focietati non adhacrebat, in
tantum cum iplis non erat, & adverfus
eos erat. Et hoc. fuerat a dilcipulis pro-
hibendum, non autem illud, quod no¬
men

SECUND. MARC. Cap. IX. 49
men magiftri, ac Domini eorum in dae-
moniorum expulfione commendabat. Eo-
dem modo interpretatur lib. i. de bap-
tifmo contra Donatiftas, cap. 7. Aliqui
facili explicatione putant hac Marci leii-
tentia regulam quamdam jequitatis tradi;
quaft die. Chriftus, de fingulis elle optime
fentiendum, donee contrarium conftet,
quia nemo pnefumendus eft malus, nifi re-
ipfa pateat. Itaque qui non eft adverfum vos ,
id eft , nihil agit, quod adverfetur infti-
tuto veftro pnedicandi Evangelium, is
cenfendus eft etiam animo vobis fave-
re, etft vos non fequatur, quia nihil in
deteriorem partem interpretandum eft ,
quod refte interpretari poffumus.

40. Quisquis enm potum dsderit , &c. non
perdet mercedem fuam.  Ex quo relinquit
a minori ad majus inferendum: quanto
magis ille non perdet mercedem, qui
virtutes in nomine meo operatur, 110-
mini rneo quodammodo favens? Hanc
mercedem indicat Auguft, lib. 4, de con-
fenl'u cap. 6. non effe mercedem proprie
diftam, quia fentit eum nondum fuiffe
Chriftiauum; fed aliam quandam miferi-
cordiam , qua fcilicet tales ita gubernen-
tur a Deo, ut Chriftiani fiant. Merces
tameu proprie intelligi poteft, ft ifte jam
in Chrittum crediderat. Porro cum Chri-
ftus lubjeciflet multa de lcandalo, quse
Matth. 5. & 18. explicata funt, dixillet-
que bonum elle debilem , vel claudura,
XII, P . vel

50 COMMENT. IN EVANG.

vel Iufcum introire in regnum Dei, quam
fanum mitti in gehennam ignis, repetie
tercio fententiam ex liaise cap. ult. v.
ult. qua gravitatem pceme inferorum

exaggerat;

47. Ubi vermis eorum non tnoritur , if
ignis non extinguitur:  ubi loquitur quidem
Propheta de poenis inferorum; fed me¬
taphors fumpta a vidtoribus, qui egredi
folent, ut ftragem hoftium csforum vi-
deant. Et cum corpora eorum brevi
tempore vermibus arrodentibus confu-
ttiantur , vel ignibus exurantur : e con-
trario vermis eorum , prsevaricatorum fei-
licet Legis Dei & feandalizantium pu-
fillos, qui in inferno damnabuutur, non mo -
Yitur,  id eft, non  morietur unquam; if
ignis non extitiguitur,  id eft, non extinguetur.
fed ill sternum ardebit & affliget. Ubi
quidam & nunc & olim tempore Auguft.
ignem intelligunt proprie , qui urit cor¬
pus : vermem vero metaphorice pro
moerore animam rodeute atque cruci-
ante, five pro remorlu confcientite &
fcelerum perpetua ruminatione. Auguft.
tamen 21* de civit. cap. 9. non impro¬
bable putat etiam vermem corporeum
intelligere : Ego, inquit, facilius sefti-
mo, ut ad corpus dicam utf unique per-
tinere, quam neutrum , & id6o taciturn
in illis divins Seripturse verbis animi do-
lorem , quoniam coni'equens elle intel-
ligitur, etiamii non dicatur, ut corpora

lie

SECUND, MARC. Cap? IX. ?r
fic dolente animus quoque fterili pceni-
tentia crucietur. Unde relinquit ledbo-
ri eledbionem, utrum & vermis perti-
lieat ad corpus proprie, an folum ad ani-
mam metaphorice. Poflunt enim, in*
quit, animalia etiatn in ignibus vivere,
in uftioue fine coufumptione: indolore
fine morte, per miraculum omnipoten-
tiflimi Creatoris, cui hoc pofiibile elfe
qui negat, a quo fit, quidquid in natu-
xis omnibus miratur . ignorat, id eft,
ignorat, omnia mirabilia effe a Deo, qui
facit increatura fua, quidquid voluerit.

48. Omnis enim igne Jalietur.  Locus pe-
robfcurus, ideoque valde diverfis modis
explicatur. Plerique, quia mentio erat
fadba de membris pntcidendis quod cum
dolore fit, & de fcandalis difcretione ca-
vendis, regulam putant hie juftis tradi,
cum allufione ad locum Levit. 2, v. 13.
qfi die. Sicuti juxta Legem omnis vidbima
per ignem tranfire debet, & fale con-
diri: ita omnis juftus, ut fit vi£bima Deo
grata, igne tribulationis purgari debet,
& fapi entire Evaugelicse fale condiri, ne
vel alieni mali contagio corrumpatur,
vel fuo corrumpat alios. Sed hzc  con-
nexio videtur valde remota & obfeura.
Itaque facilius & redbius dixerimus, pro¬
ximo fententia: rationem dari: fal enim
duplici valet qualitate urendi, feu mor-
dendi , & conl'ervandi. Utramque tri-
buit Chriltus igni gehennse: ut fit inftar
D 2  falis

5a COMMENT. IN EVANG,
falls corporibus implorum, eos Temper
& cruciando & integros confervando hoc
leiliu : Omnia enim,  fcilicet qui mitktUF
in gehennam, igne falietur , id eft, igne
quaii tale condietur, ut crucietur Tem¬
per & incorruptus maneat. Eft enim
loeutio metaphorica, igne faliri, iicut
& igne baptizari. Et omnis viSlima fale
Jalietur.  Voeida, Et,  Tumitur pro, ficut y
quod apud Hebrseos in comparationibus
frequens eft, ut patet multis exemplis
in libro Proverbioram. Vide cap. 2f. v*
3. 2 • & 25. ut lit hicfenfus: Impii in-
ftar vktimse, quae divinse juftitise imino-
lacur , igne condientur, quemadmodum
jujfXa Legis prsfcriptum , omne facrifi-
cimn Tale condiri debet. Cujus fenten-
tix & Legis oecafione tranfxt Chriftus ad
admonitionem a fide petitam, tacite ex-
plicans , cur fal virtimis adhiberetur,
eo quod videlicet nihil Deo placeat,
nifi Tapi ends & prudeutis Tale condia-
tur. Itaque

49. Bnnum e(t fal , id eft , utile , effi-
cax, neceHarium cibis condiendis, Quod
Ji fal infulfum fiierit,  id eft, ft a nativo
illo vigore descifcat , in quo illud condie-
tis?  id eft, quo alio remedio vim dpper-
ditam ei reftituetis? qii die. Fieri hoc non
poteft, led potius, quanto ante udlius
erat, tanto poftea fal infulfum eft inu-
tilius & magis noxinm. Qua fymbolica
locutione tacice fignificat, Apoftolos ad

hoe

SECUND. MARC. Cap. IX. $3

hoc delectos effe, ut fuafapientia velut
fale pondiant terra;, id eft, terrenorum
hominum , infipientiam , juxta illud
Matthsi, Vos eftis fal terras:  proinde eis
elfe curandum, ne per cupiditates re¬
rum terrenarum, five pecuniae, ut Ju¬
das, five honoris, conrendendo de pri-
niatu, infipidi fiant & inf lift : alioquitl
de eorum reparatione defperatum fore,
per quos alii condiendi erant. Vide
Matth. ■>. v. 13.... Habe'e in vobisfal , id
eft, fapientiam & prudentkm, cujus (al
eft fymbolum. Unde Apoftolus ; Sermo
vefier fit in gratia fale conditus : nam Cliri¬
ft us hie a propria fignificatione falis ad
impropriam delabitur. Et pacem habete
inter vos , id eft, concordiam, ne de
primatu contendentes l'alem ilium Evan¬
gelical prudentise amittatis, ficut prseei-
pue honorum coiitentione, primatufque
Audio amittitur. Videtur enim refpiee-
re adverfum 33. ubi a contentione Apo-
ftolorum totum hunc fermotiem exor-
fus fuerat.

CAPUT X.

3 2,  erant afeendentes Jerofolymam *

Afcendere Hebraeis nonnum-
quam videtur fumi pro fimpliciter iter
facere; quamquam hie fumi proprie pof-
D c> fit,

'54  COMMENT. IN EVANG.
fit, quia a Jordine, unde Chriftus ve-
niebat, ut eft ve fu i. verlus Jery.o-
lymam, tamquam f ipetiori loco. lur ;. ,
afcendebatnr: unde Lncse 10. verm 50'.
dicitur vice verfa: Homo quiiam de;l en i >■ t.
ob Jerufalem in Jericho,  quse erat .pi. . e
Jordanem. Etpracedebat i’los Tefut-  Cum
alias fepius folerent aliqui djfcipulou m
prseire vel dimitti, hie praicedebat Je-
i’us , ut oftenderet, ficut & Theophyl.
notat, fe volentem ad mortem , de qua
fatim fequitur, pro falute noftra pro-
perare, non invjtum trahi. Difcipuli
enim videntur cum quadam trepidatio-
ne in Judsam tetendilfe, propter de-
cretum Judsorum de interficiendo Do¬
mino, de quo vide Joan. 11. verlu 8.
& 16. Itaque ut aiiimum eis addat, prs-
bet fe alacrem vis ducem. Unde difci-
puli flupebant,  coniilium ejus , quod ita
deliberato aniino in manifeftum vita; pe-
riculum properaret.- Et fequentes timebant,
id eft, timide fequebantur. Caufam no¬
tat Beda, quod icilicet metuerent, ne
vel ipfi fimul cum eo periclitarentur,
vel is, quern diligebant, inimicorum
manibus occuraberet. Ex reverentia ta-
meu merito laudanda eum deferere no-
lunt, Reliqua hujus cap. dirta funt in
cap. 19. & 20. Matthsei. Prstermilfo au-
tetn undecimo cap. tranfeamus ad caput
duodecimum.

CA-

SECUND. MARC. Cap. XII. 55

CAPUT XII,

33* fi 1 '^ proximum ,  &c. maius eft
jk-Jr omnibus hohcautomatibus , id eft,
holocauftis feu sacrificiis illis , in qui-
bus tota viftima per ignem confumeba-
tur Deo, 6f Jacrificiis , reliquis fcilicet,
in quibus pars Deo in altari adolebatur,
pars cedebat Sacerdotibus, vel convir
vis. Cam igitur Pharilki magnum mo¬
mentum pouerent in mandato de facri-
ficiis offerendis, quie propterea lcrupu-
loliiHme in maximis periculis offerebant,
ut ex Jofepho patet; fcriba ifte, con-
fentiens fententia? Chrifti, praefert diie-
ftionem proximj omnibus mandates, ma-
xime de facrifjciis , quamvis a mukis
plurimi fieret. Hinc & Oleaj 6. dicitur
& Matthau 9 .; Mil eric or Hi am volo  , Cf
non facrificium , hoc eft , plus quain facri-
ficium.

34 . Et dixit illi Jefus: Non es longe a
regno Dei , id eft, non longe, quin in
te regnet Deus; quia jam noverat om¬
nium agendorum iumniam, dileftionem
Dei & proximi, per. quam Deus regnat
in hominibus, & vita sterna acquiritur.
Meque a faciendo alienus yidebatur. So¬
la fides in Chriftum deerat, ad quam eoin
tacite invitat, dum eum prope elfe di-
cit, ita infinuando nondum perveniil’e-
D 4 41.

!>6 COMMENT, IN EVANG.

4T. Selens contra gazophylacium,  id eft,
e regione. Vox Gazophylacium  ex Per-
fica.& Grreca voce compoiita eft, qua¬
il diceres, Gaz<e cuftodiam, & ftgnincaC
locum, quo gazas, feu divitis cuftodie-
banting Duobus vero modis ufurpari fo-
lec: primo pro loco vaftiore, inftar cu¬
bic ali, in q U0  fervabantur divide tem-
pli, five pertinerent ad ofnatum ejus,
ut vafa veftel'que Sacerdotum, &C. five
ad fuftentationem miniftrorum & paupe-
rum , ut erant decirare & primitise. Cu-
jusmodi gazophylacia, feu cubicula e-
rant juxta templum , quae Graeci inter-
pretes v oca re folent nunc Gazophylacia,
nunc Pafiophoria ,  Latiniis etiam Exedras .
Seeundo ufurpatur pro area, in quam
pecenia, five debita, five fponte obla-
ta, per foramen mittebatur, qualem fie¬
ri iullic Jojada Pontifex, 4. Reg. 11. t
verm 9. De tali hie eft fermo, & voca-
tur Matth- c. 27. verfu 9. etiam Corb'an ,
quamvis ilia vox ibi pro ipfo thefauro
fiemi poffit. Itaque dfpiciebat Jejus , non
curiolitatis, fed dodbrinse captandse caufa,
quomodo turba iatlaret in gazophylacium ,
id eft , pecuniam in arcam, feu in sera- 1!;
rium tnitteret. Nam quia pecunia pri-
mum ex sere rudebatur apud Romanos,
liinc poftea, ex quocumque metallo fie-
ret, iEs dicebatur. Et multi divites jacla-
bant rn dta.  Erant enim judaii in temp-
lum liberalillimi, quemadmodum con-

flat


SECUND. MARC. Cap. XII. n

ftat ex im mentis illis fpoliis, qua: Craf*
fus in Parthos expeditionem parans in-
de abftulit, ut teftis eft Jofephus 14. An¬
tiquit c. n.

42, Cum veni/Jet, autem vidua una pauper ,
mifit duo minuta , id eft , duos minutiffi-
tnos nummulos sereos, quod eft quadrans ,
id eft, qua: duo minuta fimul conficiunt
Unum quadrantem;. itavidelicet, utun-
umquodque minutum effet odfans , feu
oftava pars affis serei: unde Syrus ex-
primit, qua funt ottavce.  Nam duse ofta-
v;e faciunt uuam quartam, feu quadran¬
tem. Quadrans itaque tamquam quarta
pars affis coirtinentis duodecim uncias,
vocabatur alio nomine Teruncius, quaft
tres contiuens uncias, Et hoc quantum
ad rationem nominis, Nam As feu Affis
poftea commoditatis causa non appendi,
led defignari coepit, & valebat, ut au-
ftores volunt duodecimam partem de¬
narii minoris, feu Regalis Hifpanici, hoc
eft , circiter dimidium ftuferum- noftra-
tem, cuius proinde quadrans effet no-
fter novenarius, Sed in re nummaria
antiquorum magna incertitudo eft. Chri-
ftu; igitur explicans, quomodo eleemo-
fynse offerentium a Deo penderentur.

43. Convocatis di/cipulos,  tamquam rem
magnam & paradoxam do6turus, ait :
Vidua luge pauper plus omnibus mifit , etiam
divitibus, multa & magna conferentibus,
fed judicio Dei, non hominum. Hoe

D 5 au«

58 COMMENT. IN EVANG.

autem, qoia verum effe non poteft fecun-
dum rem & abfolute, plus enim divi-
tes miferant, ideo debet intelligi fecun-
dum proportionem, ac tribus modis ve¬
rum eft, qui in textu tanguntur. Pri-
mo, quia divites

44- Ex eo  , quod abundabat illis, miferunt,
id eft, ex eo, quod fuperfluum eratre¬
bus ad viftnm neceirariis; H<zc vero de pe-
nuria fua,  id eft, ex eo, quod habebat
quidem , fed vix ad vitam fuftentandam
fufficiebat. Nam Penuria  non fignificat
hie id, quo carebat vidua, juxta vim
vocis, fed id, quod parciflime fuppete-
bat, quia opponitur abundantly, Secun-
do , quia divites miferunt ex eo , quod
abun lab at illis,  id eft, partem ejus, quod
fuperfluum erat, plura fibi inde refer-
vantes: ilia vero omnia, qu£ habuit,  ni¬
hil fibi refervando; quod ut clarius in*
telligeretur, addit,totumviBubifaum,  quo
ad viftitandum indigebat. Tertio, quod
fequitur ex prycedentibus, quia plus
mi-fit, quantum ad alfebhim ; nifi enim
animus fuiflet liberaliilimus ac devotif-
fimus Deo, non obtulifTet Deo totum
fimul vidtum l'uum. Non ergo repre-
hendit hie proprie divites, quafi vel ava-
ros vel illiberales, fed tantum docet, a
vidua fuifle l’uperatos, quantum ad fa-
cultates proportione perfonae, & quan¬
tum ad affeftum animi, idque ad con-
iolaudam penuriam pauperum, & com*

pe-

SECUND. MARC. Cap. XIII. w
pefcendam dlvitum infolentiam, nemu-
n fcula tenuiorum defpicianc, quia, ut
Anoftolus 2 ad Corinth. 8. verfu 12. Si
Dolan'ds prompta eft, fecunium id quod habet,
arrepta eft, non fecunium id, quod non habet.
Affeftus enim pretium rebus imponit,
ut loquitur Ambrof. liu. I. Officior. cap, 3.

CAPUT XIII.

34. icut homo , qui peregre profeflus ,
$Cy  1'upple , fie agetur in Ecclefia
Uiea, feu ill regno Dei, ficut cum pa¬
terfamilias peregre proiicifcitur: qui ta-
iren dederit fervis fuis potefla'em cuiusque
operis,  id eft, qui officia familise diftri-
bnit, unicuique fuum affignans opus &
fun&ionem, Tacite indicat, le per ho-
minetn ilium fignificari, qui vidfor af-
cendens in coelum, Ecclefiam.fuam re-
liquerit corporaliter, in qua tamen om¬
nium gerendorum audtoritatem fervis
dederit, fuum cuique partitus officium,
quantumcumque vile & abjetfum, jux-
ta illud Apoftoli ad Ephef. Dedit quojdam
Apoftnlos, quofdam autem Prophetas, &c,
Peeuliariter autem, J anitori pracepit , ut
vigilet,  id eft , vigilanter totius domus
otnniumque fervorum curam gerat, ne
Vel domeftici fegnefcant, vel hoftes in*

trent,


60 comment, in fvang.

trent, vel fures omnia diripiant. PeC
hunc janitorem totius domus pratfe&um
intelligit, qui prxcipue omnium vigila-
re juffus eft, ne vel domeftici, hoc
eft, Epileopi, & cjeteriin aliquo officio
conftituti, muneri iuo defint, vel hsere-
tici Ecclefiam vaftent. Simile eft illud
pratceptum Pauli, A6t. 20. v. 28 .Atten¬
dee vobis  6° univerjo gregi , &c. propter quol
vigikte,  &e. Subaudiendum autem relin-
quit Chriftus, ex verf. feqq. quod cer-
turn tempus reditus non indicaverit, ut
ita temper fufpenfi vigilarent. Unde pa-
rabolam applicando fubjungit:

35. Vigilate ergo , quemadmodum vi¬
delicet illi fervi patrisfamilias fempef
vigilarent, ft rebus l'uis beneprofpeftum
vellent. Nefcitis enim  , quando Dominus
domus veniat,  quando fcilicet ego ipfe
Dominus Ecclefis meat rediturus fim ad
judicandum, Sero  , id eft, vefperi, an
media noEle, an galli cantu,  quando fcilicet
maxime omnium canit, ut fieri folet non-
nihil ante lucem; quod tempus vocari
folet gallicinium : an mane , id eft, di-
luculo feu illucefcente jam die. Qua-
tuor iftas nodtis partes pol'uit potius quam
diei, turn quia magis ad metaphoram vi-
gilandi quadrant; turn etiam ad rent
lignificatam, quia totum prastens fkcu-
lum eft quail nox , comparatione diei
futurse xternitatis. Significant autem,
juxti Theophyl & fere Grxcos, quatuor

seta-

SF.CUND. MARC. Cap. XIII* 61
etatum differentias, fub quibus tamen
omnia etiam fingularum aetatum momen¬
ta comprehendunturvefpera fenediu-
tem, media nox aetatem virilem, galli-
cinium adolefcentiam, quad rationejam
excitante hominem a fopore & ftupore,
mane pueritiam. Ita omnibus ineutit
follicitudinem, quia omnibus hora Do¬
mini venturi, id eft, mortis, incerta
eft.

36, Necum verier it repente , fci licet pr®»
ter expeftationem, inveniat vos dormien *r
tes,  id eft, imparatos , dum intermilfis
Chriftianae profeliionis officiis, otio, lu-
Xui, fecularibus curis vacatis: Ne quis
Vero exiftimaret hoc, tamquam Apofto-
lis & Eccleliae janitoribus di&um, nihil
ad fe pertiitere, epiphonemate ad uni-
Verl’um humauum genus direfto adjicic:

37 . Quod vobis dico , omnibus dico ,  fell
diftum volo, five ve.bo five fcripto,
Ut fcilicet commune omnium praeceptum
hoviilimi per primos audiant: Vigilate ,
fcilicet n’e adventus meus vos inveniat
dormientes. Sub adventu autem Domi¬
ni tempus uniulcujufque mortis intelli-
git, quia ut Auguft. Epift. 80. docet: tunc
Unicuique veniet dies ille, cum vene-
tit ei dies, ut talis hinc exeat, qualis
judicandus eft illo die. Imparatum au¬
tem inveuiet, inquit, ille dies, quem
imparatum invenerit fuse hujus vitae ul¬
timas dies.

C A-

62  COMMENT. IN EVANG.

CAPUT XIV,

14.TT T bi eft refefilio men. id  eft, loom
'k-J  refedtiouis, Gracce ( 'ftatalhima )
diverforium , ficut vertitur aprnl Lucnm,
ubi icil. poftim ou.m diicipulis Pu'cha ,
feu agnum Pafchalem , comedere.

15. Et ipfe vobis demonftrabit ccenaculwu
GrEEce vox QAnogdinn)  fignificat partem
jedium , non infnnam, fed dminetitem
fupra folum: unde apud Ong. vocatuf
locus in fuperioribus: ubi veterts c.tna-
re folebant; ideoque hie limpliciter ver-
titur , Ctenaculum granie,  id eft. amp]uni,
ut commode tot diicipulis poffet fuffice-
re, (Ira'um , id eft, onmi luppelledtile
necelfaria inftruftum .* quamvis proprie j
vox Gi'£ca ( Eflromenon ) fign'ficet ornatuin*
id eft, ilratum ftragulis leu tapetibus: I
& additur Grace ( hetimorTj paratum , id
eft, idonee inftrudtum ad CEiiam agni
Pafchalis. Ex quo colligitur, non fuif-
fe vulgarem hominem, cui fuperelfet
ultra privatum fuae famiJiae ufum , tale
crenaculum: quod putatur poftea in Apo-
ftolorum Eccleliam converfum, ubi &
bpiritum fanftum in Pentecofte acce- j
periut.

51. Adolefcens autem quidam.  Grace
(Neanijkos) adolefcentulus.  Putat hunc Epi-
phau. hatred 78- num. 13. fuiile Jaco-

bum,

SECUND. MARC. Cap. XIV. 63

bum, fratrem Domini, eo argumento,
quod folo lineo palliolo tota vita utere-
tur.- quam opiuionem & Theophyl. re-
fert. Gregor, lib. 14. Moral, cap. 23. fen-
tit fuilfe Joanuem Evangeliftam ; fed
neuter erat adolefcentulus „ ut ex aeta-
te, qua uterque mortuus eft, facile pro¬
ban poteft, & quia hie adolefcens fe-
quens Jefum opponicur omnibus difei-
pulis fngientibus, Denique modus ve-
ftiendi videtur prorlus repugnare: erat
enim amiflus findone fuper nuio,  id eft,
folo panno lineo, fuper nudum corpus
injecto: quia videtur veftitus hominis
hon (ordinarius, fed fortuitus, arripien-.
tis feilicet obvium quidlibet, ne mora
in veftiendo nedferetur. Unde quam-
vis Theophyl. putet eum fuilfe e domo,
Ubi Pafcha comederant: eredibilius eft
tamen fuilfe quempiam ex vila proxi-
hia Gethfemani, qui tumultu excitatus
ft lefto profilierit, ftudio difeendi, quid
ageretur. Eum autem favilfe Chrirto,
Videtur ex eo colligi, quod fecutus di-
citur non miiites, fed Jefum. Et tenue-
r unt eum,  id eft, tenere conati funt, ap-
Prehenfa vefte. Grace legitur, ( \K<e kratufm
4 'oton hi neani/ki) adole/centuli temermt eum  ,
ht fignificetur pedilfequos adolefcentu-
ios in adolefcentem irruifle petulanti#
Vel fjevitiai causa.

2$. At ille rejetta [undone , lie per earn
teueretur; ex quo patet non fuille ge-

64 COMMENT. IN EVANG.
bus veftis, aptats toti corpori, nifi per
modum ftraguli aut pallii: nudus profugit
ab eis.  Quod ita narrat Marcus, ut con-
ftaret, quanta eifet violentia compre-
hendentium, ut qui nec adolefcentulo
cal'u occurrenti parcerent; & quantain-
de aliorum trepidatio circa Dominum,
ne fine caufa Apoftoli fugifle videreutur,

c a  u t  xv,

23. TC* rat autem hora tertia, & crucifixes
runt eum , id eft, quando cru-
cifixerunt eum , quod videtur repugna-
re Joanni, qui cap. 19. verfu 14. dicit,
quod hora quail fexta Pilatus Chriftum
Judseis oftenderit.ut cfucifigendus trade-
retur. ' Quse diflicultas vaiias foluiiones
excogitare fecit. Novator quidam ex-
fculpfit fenlutn quemdam ex Arabics
veriione , in qua legitur : Et Hind in
tertia hora, cum cracifixus ejjet . Ut fcili-
cet hoc referatur ad verium pi\eceden-
tem , & figniiicetur, partitionem vefti-
um Chrifti contigifle tertia hora port
trucifixionem. Sed Grsecus & Latinus
Interpres non patiuntur. Augufi. igitut
lib. 3. De coiil'enfu cap. 13. docet Mar¬
cum loqui de tempore, quo Dominutil
Jildtei crucifixerunt lingua, clamaudo :
Crucifige ; Theophyl. de tempore, quo

Pila-

SECUND. MARC. Cap. XV. 6s
Pilatus eum per fententiam crucifixit,
Addit & aliam explicationem, qtise Dio-
nyfio Petavio, & aliis quibufdam recen-
tioribus placuit, quod locus apud Joan,
fit corruptus, & character, qui Gra¬
ce fignificat numerum feuarium, fitpo-
fitus pro (lit .Gamma)  qute fignificat ternari-
um. Expeditior& veriorlolutio eft, quod
literque loquatur de horis more Judai-
co , quo (dicuti nox dividebatur in qua-
tuor vigilias , quarum prima cum Solis
occafu incipiebat, fecunda finiebatur me¬
dia node, a qua incipiebat tertia , poft
earn quarta cum folis ortu definebat) ita
& dies diftinguebatur in quatuor parte-,
quae & horse dicebantur. Harum prima
incipiebat ob ortu Solis, & compiede-
batur tres horas communes ^cujufmodi
viginti quatuor conficiebant diem & no-
dem.) ita fcilicet ut finiretur cum ho-
1  ra tertia communi: deinde incipiebat
altera pars, compledtens fimiliter tres
horas communes , & finiebatur-ipfo me-
ridie. Dicebatur autem Tertia, eo quod
inciperet a fine hor<e tertia; communis,
ficut & nos dicimus, elTe primam & le-
cundam , quando jam tranfiit. Deni q ua
fequebatur a ineridie pars diei tertia,
tres fimiliter compleftens horas, &vo-
cabatur Sexta, fed quod a fine fextae in¬
ciperet. Ultima pars triurn fimiliter ho-
rarum occafu Solis terminabatur, dice-
baturque Nona, eo quod a finua nona
T, IX. £  in-

69  COMMENT. IN EVANG.
incjperet. Itaque Marcus fub hora tenia
compleftitur totum tempus medium in¬
ter finem tertiae communis leu proprie
di£be , & fextse proprie di6tse, diceba-
turque vulgo Tertia. Unde non repugnat
Joanni, qui dicit fuifl’e qaafifextam,  quia
ilia nondum advenerat. Itaque hora ter¬
tia quidem crucifixus eft Jelus, fed lon-
ge per duas facile horas progreffa , ita
tot inftaret & elfet quafi fexta. Ita ple-
lique recentiores.

CAPUT XVI.

$. Of urgent autem mane , prima fabbati , ap-
paruit primo Maria: Magdalena-
Hieron. Epift. 150. ad Hedibiam qtneft. 3.
dicit fere in omnibus Graecis libris iftud
capitulum ab hoc loco non haberi, eo
quod caeteris Evangeliftis contrarium vi-
deatur, Sed Irenseus lib. 3. cap. 11, fi¬
nem ittum Evangelii Marci expretfe po-
nit, quern nos habemus, neqne jam
tilla dubitandi ratio fupereft. Notat au¬
tem idem Hieronym. itemque Theophyl*
ponendam efle diftindionem poft, Sun
gms autem  , five, ut Grascus legit, Cum
Jurrexiffet : & iftud, mane prima fabbati
jungendum efle cum verbis fequentibus,
apparuitprimo Maria Magdalena ; idque quia
putaut tempus Dominica: refurreftionis

in-

5 ECUND. MARC. Cap. XVI. 67

incertum effie.- Sed nihil vetat, quin
fublata diftin&ione jungantur, & quidem
jmulto fuavius, hoc modo: Surgent ma¬
ne prima Sabbati : ut fenfus fit Chriftum
ipfo diluculo furrexifle prima fabbati . id
eft:, die Dominica; & ita citra omnem
ambiguitatem expreffit Syrus. Apparuit
autem primo Maris Magdalen®, nem-
pe inter difcjpulos Domini & apparitio-
ne ad veritatem rgfurre&ionis perlua-
dendam ordinata: ita ut nihil vetent
h®c verba, quin antea apparuerit bea-
tiffim® matri fuse. De qua ejecerat feptem
dxmonia  ; idem dicitur Luc® 8. verfu 2.
jdeoque videtur litteraliter intelligen-
dum,  quod a feptem fpiritibus immun-
dis corporaliter earn pollidentibus libe-
rata fuerit: ficut intelligit Ambrof. lib*
de Salomone capite 5. Maldonatus &
alii: quamvis S. Gregor. Beda, Theophyl.
& alii intelligant vitia feptem vel plura
capitalia, numerum certum pro incerto
poni volentes. Sed circumftantia loci
apud Lucam, & miraculorum corpora-
lium, de quibuS agit, omnino fuadet
fenfum ilium, quem primo dedimus,
& hie verbum, ejecerat , hoc videtur
poftulare. _ Expreffit hoc Evangelifta non
diftindtionis causa, quafi^ fuiffet & alia
Maria Magdalena, fed ut ita pateret, ibi
fuperabundaffe gratiam, ubi peccati.nl
abundaverat, & ut lexus feemmeus pri-
E 3 m*

68 COMMENT. IN EVANG.’
mo videret vitam, qui mortem prime
guftaverat.

12, Poft h<gc , eadem videlicet die fub
vefpera, duobus ex his . Nomen alterius
expretfit Lucas cap. 24. vocando eum
Cleophas; 11am ab illo latius ifla liifto-
ria narratur : OJlenfus eft in alia effigie t
non reveta alia . fed prout ipfis videba-
tur. Effigies enim Temper manfit eadem,
fed nonl'ecundum omnes colores, figu-
ram , lineamenta, geftus, aliafque cor-
poris proprietates, oculos videntium im-
mutabat, neque plene reprjefentabatur
eis, & idcirco videbatur alia. Idem ju¬
dicium de voce. Unde Lucas notanter
dicit, quod eorum oculi tenebantur  , ne eum
agnofcerent , Non enim aliter, quam erat,
fed ficut erat, apparuiteis, quorum ocu¬
li tenebantur, ne agnofcerent eum.inquit
Auguft. 3. de confenfu e. 25. eujustnodi
aliquid vel caligine vel humoreoculis of-
fufo effici pofle ibidem docet. Euntibus in
villam :  nomen expreffit Lucas Emaus ,
quod non villa, fed pagus vocabatur.
Viliam autem fuiffe Cleopha;, traditHie-
ron. in Epitaphio Paulae Epift. 27.

13. Et illi euntes nuntiaverunt catens-
Quo tacite intelligendum relinquit, eo S
Chiifti effigiem agnoviil’e, ficut hoc Lu¬
cas narrat. Nec illis crediderunt , nempe
aliqui ex eis, ut notat Augufthu loco
citat. Nam alios credidilfe latis colligh
tur ex Luca cap, 24. verfu 34. & 35.fi*

cur

SECUND. MARC. Cap. XVI. 69
out etiam Auguftin. obfervat. Caufa
non credendi videtur fuilfe rei infolen-
tia , & timor, ne non effet verum»
quod raaxime verum efte defiderabant,
14. Noviffime recumbentibus illis uriiecirft
apparuit.  S. Gregor, in Evangel, putat
hanc ultimamfume apparitionera, quaiv
do afcendit in coelum, quod & S. Au-
guft. lib. 3. De confenfu c. 2f. proba-
bile putat. Movet eos vox, noviffime:
fed longe verius eft, Marcum eamdem
apparitionem narrate, quam Lucas cap.
24, verfu 36. & Joan. cap. 20. verlu 19.
Sc feqq. ita ut hsc fuerit apparitio non
abfolute noviffima, fed noviffima prims
fabbati, ut eft v.9.ad quern iefpicit, hoc
eft, diei refurrettionis. Nam in hac primo
apparuerat Mariae Magdalens foli, l'ecun-
do eidem cum c.eteris raulieribus, ter-
tio Simoni, quarto duobus illis diicipu-
iis euutibus in Emaus, quinto undecim
dil'eumbentibus, de qua hie agitur, &
apud Lucam loco cit. Quam leut'entiam
tradit & explicat etiam Auguft. loco cit.
Iraque pro, noviffime,  Gncce eft (hiujieron)
tandem  feu pojiea  ; quo fignificatur hoc
contigiife, poftquam apparuifl’et Maris
Magdalens, & illis duobus difeipulis,
quorum neutris crediderant, Recumben-
tibus illis,  id eft, me life accumbentibus
feu coenantibus, inido fcilicet noftis,
tub finem cams, dum inter fe fabula-
rentur, Lucas 24. v. 3 6 .... Undecim, appa >
E 3 ruit:

7« COMMENT. IN EVANS.

ruiti  nam quamvis Thomas deelfet.
dem tamen numero Apoftolica focietas
nuncupabatur, inquit Auguftin. a majors
fcilicet parte. Plures adfuilfe ex verfu
33. Luce  cOnftatj fed hie nominantur
praecipui, & propter quos fiebat appari*
tio. Et exprobravit,  increpando , mere-
dulitattfn eor'um duritiam cordis , hoc eft,
tarditatem ad credendum . & ftuporem
animi ex infolentia& magnitudine rei na-
tum. Non enim erat ilia incredulitas
voluntaria obftinatio, qualis hsretico.
rum : Quia iis , qui vimant , eum refurrexif-
fe , noil crediderunt , oculatis fcilicet tefti-
bus refurredtiortis, Mans Magdalena; &
duobus difeipulis: refpicit enim ad ver-
fus it. & 13. Plura ex hac apparitione
contigerunt, qus locis citafis ex Joan.
& Luca vidv uda fant.

15. Et dixit eis , non tunc, fed alio
tempore, in monte Galilaete, de quo Matth.
ag. xMos eft enim Evangeliftarum, res
diverlis temporiblls faftas ita Coujunge-
re , ut eis , qui vifum iftum non intel¬
ligent , non aliunde magis error oriatur*
quo putent eos non fibi Congruere , ut
Auguft. lib. 3. de copfenfu cap. 25. &
aliis locis fepe monet, Euntes in muil*
dum univerfum , quaii die. non in JudsarH
tantum , fed in univerfum terrarum or-
bem , predicate Evangelium omni creative^ ,
capaci lcilfcetpraedicationis, id eft, om¬
nibus hominibus, cujufcunque condi*

SECUND, MARC. Cap. XVr. 7*
tionis & nationis fuerint, guos Deu$
creaverit. Nec obftat, Apoftolos hoc*
praeceptum in ifta amplitudine non im*
pleviffe: nam Apoftolis ita loquitur, ut
in ipfis etiam fucceffores eorum & adjq-
tores ad finem ufque mundi intelligat,
Revellit ergo hie Chriftus terminos, quo$
pofuerat Matth. io, & non alios Evan-
gelii fines, quam orbis terrarum, po*
Kit.

16. Qui crediAeriti  Evangelic a vobis
praedicato, idque fide non qualibet, fedi
per dileftipnem, five perfertam five im«
perfeitam operante , cujufmorii fide?
poenitentiam includit, hoc eft, fidecre-
deute & faciente id , quod faciendum'
credit, Et baptizatus fieri!:  nec enim fu£-
ficit credere fine baptifino fubfequente
tamquam caufa, quae falutem operatur^
Keque baptizari fine fide prsecedente,
& animum prteparante. Porro ex verfu
pi'aecedente manifefium eft, de adultist
effe fermonem, quibus folis Evangeli¬
sm praedicari poteft*. ut proinde inepte
Ki hoc loco errorem fuum de parvuli?
Kon baptizandis Auabaptiilae fundent, eo
Suod jlli credere nondum poffint, SaU
v us erit : ex quo quidara aliura errorem
confinxerunt, putantes eum, tjul credit
^C ’it, & baptizatus fuerit, perire non
PpfTe; contra quos Auguft, turn aliis Jo-
cis, turn lib. De fide & operibus difpu*
Sedhujulmodi fententi® generals*
E 4  quk

7» COMMENt. IN EVAN&
quibus falas vel alius effedtus quifpiattl
fidei attribuitur, femper inteili^endaC
funt, nifi alia ex parte ponatur vmpe-
dimentum. Quamquam fides intelligatnr
lion quslibet, fed tides praxim dirigens,
feu per dile&ionem operatic, cujufmo-
di fide creditin' medico, cujus prsceptis
obtejliperatur. Unde S» Greg. Homil.
29- in Evangel. Tunc veraciter fideles
fumus, cum, quod verbis promittimus*
operibus complemus. Vera enim tides
eft, qusinhoc, quod verbis dicit, mo-*
ribus non contradicit, juxta illud Joan.
Apoftoli: Qui dicit fe nojje Deum, mania *

ta ejus noncuflo lit, meniax tji , ep. 1 .cap.  2....
Qui vero non crediderit , ilia fide jam difta,
coniemnabitur.  Non repetit alterum mem-
brum,6f bapmatusnon fuetit,  quia baptifmus
non eft neceltitatis tatn abfolutfc., quant
tides: nani abfque fide falvari nutlo pa*
6to poteft, abfque baptifrho poteft, fi
lbcram*ntum iftud non contemptus ieli-
gionis, fed articulus neceifitatis exclu*
dat, nt Auguft. lib. 4. de baptifmo c. 22.

17. Signa autem , id eft, imracula, ve-
luti figilla veritatis diyinitus annunciate
& credits, eos, qui creiiderint , h<ec feq’ientur-,
me fcilicet operante r quati die. Nolite
foliciti ei'fe, ne vobis prsdicantibus res
invifibil'es, omnemque captum fuperan-
tes, nemo credat, egomiraculis verita*
tern prsedicationis veftrs tigillabo , vo*
bifque auftoritatem eonciliabo & fideffl*

Cb-

SECUND. MARC. Cap. XVI. 73

Casterum notandumeft, Chriftum non di-
dere, quod ifta figna fequentur oinnes
fideles, neque quod fingulosomnia,neque
quod ftatim a fufcepta fide.- fed fenfus eft,
quod , ficut ipfe (ignis prsedicationem
lu'am credibilem fecerat, quando opus
erat; ita nec credentibus infe, ffeu Ec-
clefix fuse deerunt, cum ad propagan-
dam ftabiliendamque fidei prsedicationem
fuerit necetrarium: finis enim miracu-
lorum eft publica utilitas. Ex qud faci¬
le intelligitur, cur nec omnibus fideli-
bus ilia figna dentur, nec omni tempo¬
re, nec omni loco, nec omnia, quia
liecellitas Ecclefne, vel prsdicantium
hoc non expolcit, ficut initio praedicatio-
tiis expofcebat, ut Greg, loco cit, Mi-
raculis enim multitudo credentium, ve -
lut arbores recenter plantatae, rigatio-
nibus erat nutrienda, ut per ea Chrifti-
anae Ecclefue fundaretur audforitasqua
femel fundata, & Ecclefia jam per or-
bem diffufa, nec miracula ilia durare
permilfa funt, ne animus femper vilibi-
lia qiuereret, & eorum confuetudine
frigefceret genus humanum, quorum i?o-
vitate flagrat, ut Auguft. lib. de vera
relig, cap. 25. ..Linguisloquentur novis , quas
fcilicet ante non noverant, nec didiee-
taut, aliarum nempe gentium; quod ini¬
tio Ecclefia* erat familiare, ut cito &
facile (ides toto orbe propagaretur.

•J 4  COMMENT. IN EVANG.

18 * Serpentes tollent,  id eft, venenata
animalia auferent ex locis, quibus erant
infefta Et , ft mortiferum quid biberint, non
eis nocebit:  five coafti a peiTecutoribus ,
five cafu per ignorantiam; non enira
oftentatoribus talis gratia promittitur.
Videndus eft Eufeb. lib. 3. Hiftorise cap.
29* Porro fub his miraculis crebrioribus
& miiioribus alia rariora & graviora in-
telledta voluit, ut fufcitationem mor-
tuorum, &c. Nec vero ulla hie promit-
tit miracula terrifica , qualia fuerunt
Moyfis, fed folum benefica & utilia,
ut non terrore, fed beneficentia falu-
tem Evangelii annuntiandam, & mun-
dum ad fidem trahendum fignificaret.
Exponit omnia hsc miracula myftice S,
Greg. Horn. 29. in Evang. & Bernardus
Serm. 1. de Afcenfione, ut fideles d<e-
monia eiiciant,  five exorcizando, five p£-
nitentiam in corde generando ; Unguis
loqnantur novis,  Dei laudes refonando;
Jerpentes tollant,  malitiam de alienis cor-
dibus auferendo. Vide cetera apud Gre-
gorium.

19, Et Dominus quidem Jefiis , poftquam
locum eft eis,  quaecum.que fcilicet eis di-
fta voluit & oportuit port refurreirtio-
nem : non enim dicit, Pojlquam h#c lo¬
cum eft eis,  fed generaliter, ut colli-
gitur de omnibus, qua; port relurrertio-
nem appareus eis locutus eft de regno
Dei y  ut Auguft. notat 3, de confenfu cap,

a 5 *

SF.CUND. MARC. Cap. XVI. 7 ?

4 $... AJJmptus eft in ccelum , fecundum hu-
ttianam naturam, Dicitur autem affump-
tus,  & Aft*,-1. elevatus  quafi ab alio; fi-
cut etiam dicitur a Patre fufcitatus a
mortuis, fcilicet per attributionem, per
quam ea , ouae magnae potentiae funt,
Patri atyibuuntur; quamvis juxta Sytn-
bolum ipfement etiam fua virtute & re*
furrexerit a mortuis, & in. ccelum afcen-
derit, non aerium tantum* led aethere-
um : adeoque, ut Apoftolus ad Ephef,
4. fuper omnis cdos,  ut impleret omnia.
Aflumptus eft autem in caelum tain l'ua,
turn ficleliuni fuornm caufa. Sua quidem,
ut gloriofo & immortali corpori locus
glorise & incorruptionis congrueret; ut
inde ab omni natione fub caelo colere-
tur; ut totum univerfum inde regeret;
lit reipfa oftenderet, regnum fuiim non
tfle de hoc mundo: fidelium vero caufa,
ht corum corda furfum trahendo, ipli
difcerent ex fide vivere, & ea, quae fur-
fum funt, quaerere; utlpem daret; mem¬
bra effe caput fuum fecutura; ut viam
peccato claufam aperiret; ut eis locum
&manfionem pararet, ut Spiritum fan-
ftum inde mitteret. Et fedet a dextris Dei ,
^mguani Deo Patri ^equalis natura, po~
te 'itia, gjioria, imperio, dominando crea-
tu , r is omnibus. Hec enim fefflo a dex-
{Jis Dei fignificat auftoritatem & aequa*
patent cum Deo Patre in regnando,
^ opponitur miuifterio Angelorum, taoi*

quam

76 COMMENT, IN EVANG.

quam inferior!, ad Heb, i. verfu 13* &
IS. ac 1. ad Corinth. 15". v. 2?. Videplu-
ra difta Matth. 22, verfu 44.

20. Illi autem profefti , in tnundum fci-
licet univerl'um, hcut eis prasceptum e-
rat verfu 1$. nam eo relpiconotat Greg,
Homilia cit. Profefti autem non ftatim,
fed poft Spiritus fan&i lniffionem, prali-
taverunt ubique , non in Judaja tantum,
fed in omnibus Gentibus. Quod ideo
Marcus contigilfe dicit, quia cum lcribe-
ret hoc Evangelium, jam fieri coeperat,
& Prophetico more quod certiffimo fu-
turum erat, tamquam faftum narrabat.
Domino cooperante , intrinfecus fcilicet E-
vangelio fuo, tam in iis, qui prsedica-
bant, quam qui credebant: illis dando
os & fapientiam, cui nemo adverfario-
rum refiftere poffet; his cor aperiendo,
hdemque ini'pirando : et femonem,  prse-
dicationis, confirm ante Jequentibus fignis , ex-
trinlecus miracula jungendo praedicatio-
ni, quae turn auftoritatem, legitimamque
miffionem prasdicantium, turn Evange-
lii l'ui veritatem quodammodo figilla-
bant, ut operatio Dei interna & externa
confirmado miraculorum iimui juncla,
teftatifiimam & credibilem nimis ef-
ficerent praedicationem.

FINIS,

IN

71

I N

EVAN6EUU
JESU CHRISTI

SECUNDUM LUCAM,

PRjEFATIO.

IT ucam Antiochia , Syria Metrapoli, ori-
•IjA undume/fe, inter veteres convenit , non
minus, quean arte Medicum fuijfe , ut ex c,  4.
ad Colojf. v,  14. Chryjoji. Homil , 12. fa
illam Epiflol,  6f alii colligunt , qui eo loco
hunc Evangelijlam  Medicum chariffi-
mum vocatum volunt. Nicephorus piflo-
fem egregium fuijfe tradit , lib.  2* cap,  43.
0 s  Chrijii Domini, Matris ejus, ac Prin -
c/pw Apoftolorum ejjigiem adumbraffe , mw-
?ue hide in catenas orbis partes delatam. Nec
dejunt , qui Lucam tradant fuijfe mum tx
LXXII . difcipulis , 0 quo non obhorret Gre¬
gor. Prafat. in lob. cap, 1, dum eumvultfuij-
Je unum ex duobus difcipulis euntibus in Ema-
u s. Sed Lucas ipfe fatis manifefte adverfa-
tli r, quando in prajatione Evangelii fui de¬
clare , fe illud ex aliorum traiitione fcripfiffe.
Gride antiquiores Scriptores tejlantur eum non
Domini, Jed Apojlolorum difcipulum fuijfe ,

ut

*78 PRiEFATIO.

vt Iren. lib. i, cap.  20. tf Hieron• qui in
cap.  65. Ijaia a Paulo gen hum fuijje dicil
in Evangelio. Graci fermonis non ignarus
fuit: unde Jtylo ceteris elegantiori ufus eft ,
turn in hoc libro, turn in Aclibus Apojlolo-
rum defcribendis . Scripftt amem Evangeliunt
in partibus Achaia  6? Baotia , nt Hieron,
Prafat. in Matth. cum Paulo fimul peregri-
nando, adeoque circa fecundum Neronis an¬
num  , hoc ejl, ut Baronius, Chrijli  58* Scrip-
tionis occafto fuit, quod mitltos videret Evan¬
gelic am hijioriam non re Fie texuijfe , quos initio
Evangelii fuifugillat. Auclor fcribendi, & hor-
tator putaturfuijje Paulus, quemidcirco, quo-
ties in Epijlolis nominat  Evangelium fuum,
hoc Luca Evangelium deftgnare tradit Hier.
de Scriptorib . Eccl. c.  7. Unde Tertull. lib .
4. contra Marcionem , Luca digeflum , in¬
quit  , Paulo adfcribere Jolent: cccpit magijlro-
rumvideri, qua difcipuli promulgarint. Pau¬
lo adhafit comes ufque ad vincula ejus Roma•
Unde difcedens pradicavit primum in Dal¬
matia & Gallia, turn in Italia ac Macedo¬
nia , utEpiphan. Hare ft qi. QuamquamOe-
cumenius in Luc am , eum quoque Libyam pe¬
tit ft e tradat , Thebanofque Chriftiana infiituif-
fe religione. Vitam duxit codibem ad annum
atatis oflogeftmum quartum, ut Hieron. i*
Scriptoribus. Martyrio vitam finivijje infinu-
at Nazianz, Orat.  1. in Julian. aperte di-
cunt SS- Paulinus Gaudentius. Modum
defer Hit Nicephorus loco cit. ubi dicit ex oleA
arbore Juijfe Juftenfum, quod aridiligni, un-

SECUND.LUCAM. Cap. I. 79

de crux fieret , copia non effet: hoc quo apui
Patras Achaice civitatem contigijfe, tejlis eft
idem Gaudentius .

- .

CAPUT PRIMUM.

I * h  fiuoniam quidem multi conati font,
Taxari hie Pfeudoapoftolos, &
Pfeudo feriptores Evangeliorum, fenten-
tia fere omnium veterum eft.HosEpiphan.
Ha;refi 51. putat fuiffe Cerinthum & SVle-
Tinthum.- Origenes Baiilidem: Beda, e-
tiam Apellem: fed hi omnes fuerunt a>
tate pofteriores, quam Lucas, ut patet
ex Euleb. lib. 4. Hifh c. 7. & aliis ejus
locis. Credibile eft relpici ad auftores
Evangeliorum illorum, quse dicebantur
Thoma:, Mathiae, Duodecim, fecundum
/Egyptios, &c. Nam quod Maldonatus
putat fignificari Matthaeum & Marcum,
pmni vetere audtoritate caret, "neque
ifti videntur multi polfe dici. Unde Au-
guft, lib. 4. de confenfu cap. 8. illis ver¬
bis (conati funt)  fignificari putat, eos non
Potuifle fufeeptum onus implere, cui &
9 ra ?ci, Origenes, Eufeb. &Fpiphan.af-
tentiuntur. Ordinare narrationem, quee in
n ?bis complete funt, rerum  , id eft, hifto-
rj am texere rerum, quae in nobis cer-
tocreditte firmiterque receptse funt. Nam
UUamvis Latinum verbum wgnificare pof-

80 COMMENT. IN EVANG;
fit res non a Chrifto Domino perfeftas
& geftas, Grsecum tamen & Syriacum
magis indicant, plenam eavnm fidem,
& perfuafionem nobis efle fattam : quod
& Orig. Horn. i. in Luc. & Ambr* hie
magis probant.

2. Sicm tradiderunt nobfs , viva voce pra-
dicando publice, & privatim narrandp,
Qui ab initio , non folum praedicationis,
fed etiam nativitatis, & conceptions,
tam ipfius Chrifti quam prseeurforis ejus,
tub quibus proinde B. Virgo, & B. Jolepb
in priifiis continentur, quia quarumdam
rerum fibi teftes fuerunt, itemque mulie*
res, & alii difeipuli, Zacharias, Anna, pa*
ftores. Unde Auguft. lib. 3. de confen-
fu cap. 1. quse in Chrifti nativitate, in*
fantia, pueritia divinitus gefta funt, &
digna memoria, difeipuli Domini, live
ab ipfo Domino , live a parendbus ejus,
five a quibuslibet aliis requirere, & cog-
nofeere potuerunt. Ipfividerunt,  fupple,
fermonem: nam Grsece legitur Qavtepu,
IpeElatores } Et minijtri fuerunt fermonis , id
eft, qui teftes oculad fuerunt, itemque
pmlicatores fermonis, feu Evangelii»
cujus prsdicatio Minifterium  appellari fo-
let: quamquam fermo hie non male He-
braica phrafi pro rebus ipfis accipi pof'
fit, ficut infra cap. 2. v. 15. Porro re-
fertur hieverfus non ad fequentem, ut
quidam voluerunt, fed ad priedicationem;
ita ut fignilicetur, multos pollicitos fuif*

fe,

SECUm LUC AM Cap. I. $*

fe, & profeflos hiftoriam rerum texere,
ficut eas tradiderant fpedhtores earum,
& miniftri, etfi non fuerint affecuti.
Hinc vero patet manifefte, traditionem
Evangelii ipfa fcriptione ejus fuifle prio-
rem; imo certiffimam fuilFe, plenifii-
meque creditam, antequam fcriberetur.

3. Vijm eft & mihi , aliorum quidetn
exemplo, fed alio fpiritu, nempe ut be¬
ne fcribam, quod illi male: illis enitn
vifum eft fpiritu humane, mihi Spiritu
fandto infpirante. Quo fenfu & Apofto-
li dixerunt. Vifum eft Spiritui Sanflo  , 8*
nobis , quia Spiritus Sandhus, Utid, quod
bonum eft, nobis quoque bonum vide-
ri pollit, operatur, inquit Ambrof. Af-
fecuto omnia a principio diUgenter,  id eft,
omnibus rebus, alte petito principio,
perveftigutis & percognitis* Nemo enim
tam alte hiftoriam Evangelicam exor-
lus eft, quam Lucas, ab ipfa fcilicet
pi'acurforis conceptione. His autem ver¬
bis commendans diligentiam fuam, ob¬
lique aliorum taxat negligentiam in per-
Veftjgandis rebus, & conlequenter fidem
e orum in narrandjs. Ex ordine tibi fcri -
here , id eft, congriio lervato ordine ,
n on femper minutaram rerum & veabo-
ru m, fed hiftorix, rerurnque capitalium,
Ut  fcilicet conceptio Joannis couceptio-
n em Chrifti prcecedat, hsec nativitatem,
qativitas circumcifionena, ifta purifica-
tionem, hicc educationem , educatio
T. II. F bap-

$2  COMMENT. IN EVANG.
■baptifmum, ifte prsedicatiouem, htec mor¬
tem, &c. Non addit autem , omnia , ta-
metfi aflecutus effet ompia: qui elegit
ex omnibus ea, quse judicavlt apta , &
fufficere officio difpenfationis fuse , in-
quit Auguliiuus lib. 4. de confenfu E-
vang. cap. 8. qui propterea notatlibr. 3.
cap. p. Evaugeliftas multa novifle, qua;
non fcripferunt: ut ita diverfa inEvan-
gelio fingulorum gratia refulge.et, &
propriis quibufdam fiuguli libri myfte-
riorum, geftorumque miraculis emine-
rent, inquit Ambrofius. Optime Theo-
phile.  Multi vetpres, Ambrof. Epiphan.
EL'teli 51. & Orig, Horn. 1. in Luc, pu-
tant Tkeophilum  nomen commune die,
prout fignificat eum . qui diligit Deurn,
vel, ut alii, qui diligitur a Deo: led
epithetum adjuuftuin , & verfus primus
cap. 1. Aftorum fatis indicant fuiffe pe-
culiarem hominem : quis autem fuerit,
non conftat. Nam quamvis quibufdam
videatur ille fuiffie , qui apud Nicepho
rum lib. 3. cap, 3D ponitur fextus An-
tiochenus Epilcopus, setate tamen vide-
tur pofterior. Quifquis fuerit, in digni-
tate fuit couftituti^s, & illuftris, ut pro-
bat hoiiorificus ille titulus, Optime;  quo
& Paulus appellat Felicem , acFettum,
JudiEas Pradides: quibus fuiffe titulum
peculiarem, ex eopatet, quod & Clau¬
dius Lizeas lcribat Felici, optimo Pnefi'
di. Tam lionoriiicus autem erat, ut

Dio

SECUND. LUCAM Cap. I. 83'
Dio in Trajano teftetur, nullum ei gra-
tius fuiffe , quatn cognomen Optimi;  un¬
de Optimates  di&i funt. Tali ergo viro
iufcriplit Lucas Evangelium fuum, & li-
brum Aftorum, ut illud nomine ejus
"infignitum a multislegeretur, minufque
baberet invidife & periculi, & plus gra¬
tis; denique proptef rationem , quani
ipfe Lucas dat,

4. Ut cognofcas , id eft, agnofcas, feu
recognofcas, fcilicet tamquam in fpe-
«ulo, eorurn verborum , feu rerum. de qui-
bus eruditus es, Grsce (Kat^ch^th^s')  de
quibus catechitfatus, ieu de quibus viva
Voce inftitutus es, veritatem , firm am fci¬
licet certitudiuem, ut Grsca vox (Asphd
kia)  fonat. Non enim parvas utilitatis
& voluptatis eft, res magnas, quas vi-
v a voce didicerimus, etiam fcrjpto hi-
ll°nce, & cum fumma fide a digniffimo
^udlorc traditas, recognofcere, & or- y
dine legere, cum voluerimus*

5 * Fuit in diebus Herodis:  illius primi,
( ini filius Antipatri fuit, & ab induftria,
felicitate, rebufque geftis Magnus d\-
dlus eft, Regis Judte<e , totius, prout
^tram totam duodecim tribuum com-
Plcftitur. Regnum iftud acceperat a Ro¬
manis, invitifque Judseis tenuit: quern
taiT1 en fub finem regni in legitimum Re-
S e ui- fufcepemnt, circa quod tempus
Joannes Baptifta, & Chriftus nati funt.
*%as ilerodis Julius Herodes etiam di-
F j,

84 COMMENT. IN EVANG.

6 Uis tantum Tetrarcha fuit, qui Joan-
nem Baptiftam occidit. Sacerdos quidaffl
nomine Zacharias : non fummus, qui prase-
rat omnibus, quamvis Auguft, Trad. 49.
in Joan. & alii nonnulli hoc putaverint,
fed ttuus de vice Abia , id eft, de clalfe
& familia Sacerdoturq illorum, quorum
caput erat Abias. Nam cam filii Aaron
facerdotes in magnum olim excreviflent
numerum, ita ut fimul in templo fer-
vire non polfent, ne inter fungendum
facerdotio elfet confufio, divifit eos
David in viginti quatuor claffes, ordi-
lies feu familias, quae per vices fuas
miniftrarent in templo, fa 6 la fortitio-
ne, qusenam effet claffis prima, fecun-
da, tertia, &c. Sors autem o 6 tava ce-
cidit in Abiam. Hujus divifionis lnen-
tio fit 1. Paralip. 24. & apud Jofephuffl
libr. 7. Antiquit. cap. 11, ubi dicitunam-
quamque clalfem, leu familiam mini-
ftralTe Deo per dies odo , a labbato uf-
que ad fabbatum, quod fatis infinuatur
etiam 2- Paralip. c. 23. v. 8- Zacharias
igitur erat de familia, feu dalle eoruin
facerdotum , quorum vices miniftrandi
erant odavoloco: nam divifionemillam
duralfe ad fua ufque tempora , idem Jo-
l'ephus teftis eft. Et uxor illius de filiabus
Aaron:  pari fcilicet cum niarito nobili-
tate, quia uternue erat de ftirpe facer-
dotali. Nam alioquin licebat Zachari#
de quavis cribu uxorem ducere, etLi
, . de

SECUND. LUCAM Cap. I. 85
<ie tribu Levi non cogebatur ducere fi-
liam facerdotis. UndeAmbrofius: Non fo-
lum a parentibus, fed etiam a majori*
bus fanfti Joannis nobilitas propagatur,
non feculari poteftate fublimis, fed re*
ligionis fuccellione venerabilis.

6. Erant autem jufti ambo ante Deurn .
Quo fignificatur, quidquid in eis fuerit
juftitiai, non fniffe ad homines firnula-
tum, inquit Auguft. lib. 2. ad Marcel*
Hnum cap. 1?. fed juftos fuilfe vera ju-
ftitia, qus ell ex fide, coram oculis Dei
Uitimos cordis recelfus penetrandbus*
Itaque evertitur hie figmentum Calvi-
ni, tribuentis eis tantum juftitiam itn-
Putativam: quod enim in oculis Dei ta-
le ell, hoc revera & lolide tale eft,
8uia dempi nequit, Juftitia vero intel-
figitur generalis, prout omnem virtu-
tem compleftitur, in habitu animi fita,
( juem a creature dile&ioue avellit & af-
bgit Deo. Unde effedlum , iroo & cau-
‘ a ui talis juftitiai explicans adjieit";, /n*
Rentes in omnibus mandatis.  Non enim fuf*
J^it qujedam obfervare, quibufdam neg-
*?vlis. , fed omnium oblervatio ad jufti-
necelfaria eft. Et iuftificationibus
® 0i nini,  quas quidem ita difterre a man*
datis volunt, quod juftiiicationes ad re*
jjgionem, mandata ad mores pertiueant:
* e d revera videntur eadem elle, quae
j^andata , ut exPfalm. 118. patet, ubi
ls pius videntur coufundi; nam vox He*
F 3 brra.

86  COMMENT. IN EVANG.
brata Ckuckim,  quam LXX. ibi vcrtwk
Jufiificationes  , fignificat Statuta.  Vo-
cantur autem Jufiificationes , quod earnfli
obiervatione homo fe juftum oftendat*
juftum confervet, & magilque juftifice-
tur, juxta illud Jacobi 2, v.  24. Vides
quondam, ex operibus juflificatur homo , fif non
ex fide tantum.  Unde Paulas ad Rom, 2*
Faclores legis juflificabuntur. ... Sine querela:
ita ut nemo de illis jufte conqueri pof'
fet, etfi non viverent fine peceatis. Non
enim qualecumque etiam tentationis hu-
manse, fed grave peccatum eft, quod
in querelam venit, inquit Auguft. Epi-
ftola 95. llnde Trad. 42. in Joan. Sin*
.querela  intelligit fine crimine. Nulla quip'
pe querela jufta eft de iis, qui non ha-
bent crimen , hoc eft, peccatum grave»
inquit, accufatione & daranatione dig'
nilfimum. (Juis enim jufte queratur de
homine, qui nemiiii male vult, & qui-
bus poteft , fideliter conlulit, nec contra
cujofqns'm injurias tenet libidinem vin-
dicandi, etfi pro quotidianis delibtis ve-
racket dicat, Dirfiiue nobis debita nofira ,c l
ut explicat in lib. De perfebtione julli-
ttae.

*?. Fa  non erat illis fiUii's, eo quod efiet
Elijabe'h Jlerilis , natura fcilicet etiam
turn . cum eifet in flore setatis : anibo

procefillent in diebus Juts,  id eft, i'enesef-
It-:;c. Duplex ergo tangitur caufa orbi-
tatis, haturalis infoecunditas uxoris, &

ut-

SECUND. LUCAM Cap. I. 87
Utriufque fenedtus, Nam ii in fumfnam
dudti am bo rum conjugum anni centena-
rium numerumexceirerint, dicuntur non
PoflTe filios procreare, etiamft mulier non
fit fterilis, ut notat Auguftin. lib. 3. con¬
tra Julianum cap. i 1.

8. FaSliim eft autem, cum fucerdotio fun -
geretur,  muuiis lcilicet facerdotalibus,
in ordine vicisfuce ,  id eft, in ilia feptima-
Jia, qua recurrentibu; in orbem vicibus,
juxta conftitutionem Davidis, clallis Abis
Vocabatur ad miniftrandum. AnteDeum,
id eft, in ternplo Dei, ubi Deus habita-
xe cenfebatur in Sanfbo Sandtorum.

9. Secundum ordinem facerdotii , id eft,
prout moris erat inter facerdotes, forte
exiit , ut incerifiim poneret,,  id eft, forte ob-
tigit ei hoc munus, Itaque confuetudo
ilia non refertur ad ilia* vices, de qui-
btis v. 8- feu ad fort;cionetn illam, quam
olim David fecerat, vices diftribuendo,
Ut putavit Beda: fed ad illam, qua fa¬
cerdotes unius vicis forte delignabantur,
quis quod minifterium obiret, item’que
ad oblationem incenli, feu thymiama-
tis, quod unus facerdotum quotidie ma¬
ne & vefperi in altari thymiamatis ex
lege olferre cogebatur. Ergo forte ob-
tigit, ut hoc faceret Zacharias, Ingreft
fus in templum Domini,  id eft , illam tern*
pli partem , in qua erat alcare thymia¬
matis.' Hoc autem ftabat in parte an¬
terior!, qua: vocabatur band turn, feu

68 COMMENT. IN EVANG.
Sanftuarium, quod veto dirimebatnr 9
SandFo Sanftorum, ubi tempore Salomo-
ms area collocata erat. Itaque nullo
modo hinc colligiturZachariam fuilFe fum-
mum lacerdotem , ut ^ multi veteres
putaverunt, turn quia dignitatem illam
non tacuilFet Evangelifta, turn quia in-
cenfum in altari thymiamatis ofFerre
quibuflibet facerdotibus licebat, utpatet
F.xod. 30. v. 19. & 20. Nec fummus fa-
eerdos juxta ordinem vicis per ieptima-
nas miniftrabat: nec habitare folebantiti
motnaniajudsie, 1‘ed.jerofolymis: denique
quia nulla apud Jofephum Zacharise iftius
tamquam fummi facerdotis lit mentio.

10. Et omnis multitude) pomli erat orans ,
preees fuas facerdotis facrificio jungen-
do, foris , in atrio (cilicet Ifraelis, quod
erat proximum atrio lacerdotum, & ut-
rumque extra fepta templi, hora incenfi ;
hoc enim mane & vefperi data hora of-
ferebatur, fieut & juge facrificium, quo
populus magno numero confluebat.

11. Apparuit autim illi.  Quo verbo Am-
brbf. figniticari vult, repentinum fuiflfe
confpechim: quod maxime verum eft
in illis rebus, quarum naturce eft non
videti, voluntatis autem videri; cujul-
modi eft natura Dei & Angelorum. An¬
gelas Domini flans a dextris,  tamquam mi-
nifter beta nuntiaturus, utpote qui divi*
nse infigne mifericordia: deferebat, in¬
quit idem, Altar is,  incenfi. Ex quo e-

tiam

SECUND. LUCAM Cap. I* 89
tiam colligitur.Zachariam hoc loco non
luilTe fundlum officio fummi lacerdotis
in San6lo Sanftorum. Bene autem An*
gel us & in templo, & juxta altare, &
a dextris apparet, quia & veri facerdo-
tis adventum, & myftenum facrilieii uni-
verfalis, cosleftis doni gaudium annuntia-
bat.

1 2. EtZ icharias turhatusejl viiens:  quia,
utAmbrofius, alienamur ab affeftu noftro,
qnando perftringimur alicujus fuperioris
poteftatis occurfu, ficut hoc notat de fe
Daniel, cap. 10, t ; t. 8. • • • Bt timor irruit fu-
per eum.  Quo fignificatur fuiffie vehemen-
tem, fortaffis ex ilia Judteorum opinio-
ne natum, qua vulgo putabant, fe eti-
am Angelo confpetto morituros, ut pa-
tet Judic. 6 .  verf. 22* 23.  & 24. & Judic.
13. verf. 22. quamquaoi Atbauaf. in Vi¬
ta S. Antonii notet, quod tnetus non tan.
turn ex mali apprehenfione, quantum ex
magnarum return fcpe incutiatur afpedtu.

13. Ait autem Angelas, Ne limns Za~
charia.  Notarunt eunn vetetes, Atlia-
naf. Hieron. in cap* 28. Matth. & Beda,
Angelica benignitatis elfe, turbatos afpe-
dlufuo blandiendo lolari: contra veto d£-
moniacae elfe ferocitatis, eos, quos lui
praefentia territos elfe fenferint, amplio-
re horrore concutere. Quoniam exauiita
ell deprecatio tua : quam pro filio obtineu-
uo fudifti, inquit Maldonatus. Sed quid
petierit, teftaturilla Celebris gratiarum

F 5 adtio,

*0 COMMENT. IN EVANG.

aftio, de qua infra, & defperatio eju$
de.filio accipiendo, qua; patet verf. ig.
Itaque vermmniqS eft, deprecationem
ejus fuifle, ficuti decebat facerdotem,
pro populi falute ful'am, lit riotat Au-
guft. lib. 2 . Quseft. Evangelicarum qusft.
i. & omnes pene veteres confentiunt,
Niinirum oraverat, ut ad falutem popu¬
li Meffianx exlpeffatum Deus mittere
dignaretur: quam fuiffe quotidianam ve-
teris Ecclefiz orationem, maximeque
facerdotura ex inftituto facris operanti-
um, notat Eu thy mi us. Unde non fub-
jungit, quia uxor tua , Ofc.  ut ratio effe
pollet orationis pro filio obtinendo fufe,
fed,£i uxor tua : quad die. Itaque uxor
tua quamvis fterilis pariet filium. Pan¬
dit enim ordinem & modum, quo Mef-
fue adventus futures elfet. Et vocaiis no¬
men ejus Joatinem.  Quod nomen a Gratia
deduftum eft, quad dicat Gratiofum,  quia
per gratiam parentibus datus, gratia pie-
nils', & gratia* per Meffiam dandle pray
co futures erat. Notat autem Ambrof,
hoc habere merita San cl o rum, ut a Deo
nomen accipiant: ham in facris litteris
mutatio veteris nominis , vel novi anti-
cipata impofitio, fetnper aliquod myfte-
rium continet, ut pater, in nomine Ab¬
raham, Ifaac , Ifrael , Jefu , & aliis.

14. Et e'rit , fcilicetille filius, gaudiain
tibi,  id eft, materia gaudiinon vulgaris,
led tanti, ut e coide erumpat, quod vo-

ca-

SECUND. LUC’AM. Cap. I. 91

Catur Exul'atio,  quia feilicet fterilitatii
& fen edutis'films, quia virtute magniis,
tjuia Propheta altillimi, quia Praecurfor
Mediae. Et multi in nativitate eius gdiMff-
bmt:  Non domefticum tantumtibi actuis,
fed toti populo erit gaudiutn, quia ex
fignis mirabilibus p’erfuafi erunt, etim
ad populi falutem effe datum, ficut hoc
patet verf. 58 - & 66.

if. Erit enim magnus virtute  £f ojpch
coram Domino:  id eft, in minifterioj at
negotiis Domini: quamquam alii fignifi-
catum velint magnum futurum, noil fi-
mulatioiie, uon hominum opinione, fed
judieio Domini. Redditur ergo ratio non
nominis Joannis , utquidam putant, fed
gaudii. Vinum if ftceram , pro quo Hie-
ronym. Numer. 6, fecutus vim radieis
Hebraicse, vertit, omne , quoiinebriarepo-
teji.  Tertull. libr. de Jejuniis, cap. %
uno verbo vocat ebriamen : comprehen-
dit enim & vinum, & cerevifiam, po-
tum exdactylis, ex pomis, ex melle,
& quemcumque inebriantem. Non bibe'- y
liempe to to tempore vitas, tamquam per¬
petuus Nazarasus , & perpetuo fungens
facerdotio. Nam & Nazard omnibus die-
bus confecrationis l'uas, & facerdotes,
quamdiu agerent in tabernaculo, vino
& ficera abftinebant', ut patet Numer.
6. verf. 3. & Levit. 13. v. g. ... Et Spi-
ritu fanElo replebitur,  eum fanftificante, &
niagna donorum copia iinplente, ita ut

92 COMMENT, IN EVANG.

in alios etiam foras redundet, quod il¬
ia repletione infinuatur. Alhuc ex utero
matris fug;  quod hsretici allqui expq-
nunt, ab infantia, feu ftatim ab utero:
fed per illud, aihuc , lignificatur, eum
replendum ex eo ipfo tempore, quo ad-
huc utero geftabatur. Unde Syrus &
Arabs verterunt aihuc in litem , & fie il-
lam phrafim Grsecam accipiendam patet,
A6t. 3. verf. 2. Tacite autem fimul in-
finuat, ab infantia per totam vitam Spi-
ritu fandto plenum futurum. Atque ita
Joannem accepilfe Spiritum fanftum &
gratiam ejus in ipl’o utero pallim veteres
fentiunt, Orig. Horn, 4. & 7. in Lucam,
qui aperte eum fanftificatum dicit, Cy¬
prian. Epift. 13. Itaque his duobus mem-
bris explicat magnitudinem Joannis ex
fobrietate & Spiritus fandti donis, nunc
ex officio

Et multos filiorum Ifrael convertet,  effi-
caciffima poenitentisc prsedicatione; ai
Dominum Deum ipforum : Chriftum videli¬
cet, partim ut ei credant, partim ut
mandatis ejus obediant. Itaque non fi«
gnificatur, Judjeos ab idololatria conver-
teudos ad Deum, cum tempore Chrilti
non aberrarent a religione veri Dei,
fed multos eorum credituros , Jefum  ,
quern digito oftendit& prsdicavit, elfe
Dominum Deum ipforum, ejufque man¬
datis paiituros. Hoc probat id, quod le-
quitur;

SECUND. LUCAM. Cap. I. 93
17. Et ipfe pracedet ante ilium:  fcilicet
eundem Deum ipforum Chriftum Domi-
num, id eft, proxime tamquam prseco
ante Regem, jamjam adfuturum , pr»-
curret in Jpiritu , id eft, zelo & fervo-
rc, feu cum vehementia atque impetu
de intimis prorumpente: nam in Graeco
deed hie articulus, quo Spiritus fandtus
defignari folet. Etvirtute , Graec e Qdiuna-
mef) potentia , id eft, efficacia. Unde
Ecclef. 4. verf. 13. de Elia dicitur, quod
potentia nemo vicit ilium.. Significatur
ergo virtus infuperabilis dicendi & re-
darguendi impios , quantumvis poten-
tes, Pharifieos, Herodem, Herodiadem.
Elia , id eft, qualis fuit Eli® adverfus
Achab, Jefabel, Pfeudo-prophetas, Baal,
dec, & praecipue qualis erit Elite in fe-
c >Jndo adventu. Mam hanc fimilitudinem
efficii fignificari hie plerique veteres no-
tant, Euthymius, Theoph. & Ambrof.
hie. Unde Auguft. Tradr. 4. in Joan.
Quid eft infpiritu (f virtute Elia ?  In eo-
dem fpiritu landto viceEliae-Quare viceE-
h®? quia quod Elias fecundo, hoc Joannes
Priino adventui fuit. Hanc fimilitudinem
< J > fficii,& fimul effedium,ac finem iftius fpi-
^tus & virtutisEli® ut declararet.adjicit,
yi convertat cor da patrum in filios.  Nam ifta
junt verba Malachi® cap. 4. verf. 6. de
kfia prophetice dicta, quae hie Joanni
ac eommodantur. Significant autem J o*
a »nem effedtu.rum, ut eorda Patrum , id
. eft

94 COMMENT. IN EVANG.

eft, animus, feu amor Patriarcharum &
Prophetarum, convertantur in filios,  id
eft, pofteros eorum, feu fui temporis
Ifraelitas. Cum enim Patriarchs & Pro¬
phets non ex lege, fed ex fide Chrifti
venturi , non pecudum, fed 1  anguine
Chrifti fe juftificandos credidiflent, fan-
ftifque moribus vixiflent: filii eorum ab
eorum fide & monbus degeneres, ita
ex lege juftificari voluerunt, utputareut
fe fuis viribus earn facere & pecudum
fanguinem elTe remiffionem peccatorum:
contra quos Paulus in Epift. ad Roma¬
nos & ad Ephefios difputat.

Propter iftam & fidei & morum difcre-
pantiam , Patriarchs a filiis alieni erant
Ifaia teftaHte , Abraham nefcivit nos , id
eft, pro filiis non agnovit nos. Joan¬
nes vero contra iftos pofterorum erro-
res prsdicando, Ecce Agnus Dei , ecce
qui tollit peccata mundi,  & ad Am ft os mo¬
res eos provocando, convertit Patriar-
chas & Prophetas, a Judsis alieiios,
ad amandos filios fuos, Et incredulos ,
filios fcilicet, Grsce Qapijlhgs)  imper-
luafibiles, aiprudentiam jujlorum,  Patrum,
ut fcilicet fimiliter Patribus fuis ant : quis
credant de Media , & fapiant. Hac elt
enim periphrafis alterius partis Prophe¬
tic, qua Malachias de Elia dixerat: Et
coy filiorum ad Patres.  Senfus eft igimr ,
quod Joannes inftar F.live corda Patrum
& filiorum inter fe mutuo conciliaturuS

fit

SECUND. LUCAM Cap. 1 . 93

fit.praedicatione fua, ut ejufdem fmt fi¬
dei, fententiae, fapientise, vitae & mn-
ram. Quern fere fenfum aliis verbis
dat Auguftirius cap. 29. lib. 20. de Ci-
yit. Parare Domino plebem perfeSlam , id
eft, ut ita prsparet ac difponat rudem
populum Jndaicum, carnali fidei, fpei,
ac defideriis afluetum, ad Chr'ftum Do¬
mini & juftitiam fidei e.ius, & ad perfe-
ttionem falutis, quam Evangeliutn ejus
contiuet, re ci pi end am: nihil enim, ut
Apoftolus, ad perfeftum adduxit lex.
Unde & Zacharias hoc officium Joannis
Velut maximum pr^dicat, infra v. 76.

ig. Et dixit , &c. Un ie hoc Jciam?  id
eft, quo figno? nec enim nudis verbis
tuis aufim fidere, cum nature curfus re-
pugnet. Ego enim Jim fenex , f? uxor men
proceflit in diebus fiuis , id eft, proveftioris
statis eft, quam ut naturse ordine con-
cipere poffit. Hrfitat igitur dilfidenda,
non de potentia Dei, feu de objefto fi¬
dei , ut Calvinus voluit, fed de tefte fi¬
dei, & veritate verborum ejus, 'ut in¬
dicator verfu 20. cum ei fatis aperte &
infer lacra apparent!, & figna divine
legationis pr<eferenti, facilius credere
debuilTetideoque peccavit. Abraham
vero Genef, 17. verfu, 17, fimilibus ver¬
bis utens non peccavit, quia, ut Auguft.
q. 29, luper Mumeros, Deus non de ver¬
bis , fed_ de cordibus judicat; eadem e-
uini dici poifunt inquireudo modum, vel

etiarat

96 COMMENT. IN EVANG.
etiam dubitando, deque veritate diffiden*
do, ut idem Homil, 44. Itaque Angelas
planius exponens conditiones perfon®
fine & caufas credendi fibi, refpondit:

19. Ego fum Gabriel , populo Judaico
& tibi l'atis notus, exdiverlis legationi-
bus, quibus ad Danielem fundfri; fum:
Qui aifto ante Deum,  id eft, qui in coe-
lo adftare foleo, velut miniftpr familia-
rilfimus in confpeftu Dei, ad excipien-
da prima ejus imperia. Eft enim me*
taphora a iervis, qui parati funt in faQ
quifque ordine ad nutum sJomi'norum,
Et mi/Jus fum , tamquam legatus a Deo.
Mitti enim Angelorum propiium eft, ita
ut etiam inde nomen aceeperint, & ab
Apoftolo vocentur oranes aiminijiralorii
fpiritus. .., H<zc tibiEvange'izare , id eft, hoc
tibi lstum nuntium perferre , tamquam
Evangelii de Melfia quoddam pneludi-
um. Ut autem audforitatem fuatn pro-
baret, fimul punit incredulitatem ejus,
& dat fignum , quo credat, ut eadem
res ei ellet fupplicium & beneficium,

20, Et ecce eris tacens , 0 * non poteris
loqui . Grsci Interpretes primam partem,
tacens , fere exponunt . lurdus eris , id-
que quia ex verfu 62. fatis patet, etiam
lurdum fuiffe; & qui natura niutus, il*
le quoque fimul furdus eft: & quia alio-
qui videretur elfe tautologia, eris tacens,
c? non poteris loqui.  Unde & D- Ambrof.
dicit: lucredulitas Zachari* alfatum eri-

pue-

'SECUND. LUCAM Cap. I. 9?

puerflf & auditum. Quia enim non obe-
dierat, condeinnatur, ut furdus fit; &
quia contradixerat, ut non poffit loqui,
ut ait TheophyU Poffet tamen juxta La-
tinum textum aliqua elfe differentia,
ut explicetur, quoraodo effetfuturus ta-
cens , fcilicet nonfola voluntate propter
Angeli imperium, fed etiam invitus ex
loquendi impotentia; idque non perpe-
tuo, fed ufque in diem, quo fiant,  donee
fcilicet noveris per eventus ipfarum re¬
rum te jure punitum , pro eo  , quod non
credidijli verbis meis.  Datur enim hie ra¬
tio fupplicii, quod infligitur, non ilia,
quod de divina potentia dubitaffet, fed
quod nuntii verbis non credidiffet. Qua
implebuntur in tempore fuoi  lingula fcilicet
diverfo, prout return diverfitas exigit.

21. Et erat plebs exJpeSlans 9  eo quod
non foleret difeedere , nifi petafto thy-
miamatis laerificio, & accepta a facer-
dote benedidlione. Nam & Aaron Le-
vit. 9, verfu 21. facrificiis completis be-
Hedixit populo. Et mirabantur , quod tar~
duret in templo,  plus videlicet folito: quod
contingere potuit ex illo folo colloquio
deferipto > & ex turbatione Zacharise,
Verba ruminantis, fuoque fupplicio atto-
uiti. Ut nihil neceffe fit cum quibuf-
dam ful'picari, Angelum pluribus effe
collocutum, quam hie deferibitur. Qui
enim divinitus apparent, ut animae» Ai ir
T, II. G geli,

98 COMMENT. IN EVANG.’

geli, & ipfe Deus, verbis funt prscifi-?

lfimi.

22. Egreffus autrn non poterat loqui:  Ita
fentiens reipfa etTe veram Angeli tefti-
ficationem, quantum ad paenam, utcre- ,
deret etiam elle veram, quantum ad
praulidtionem beneficii, Et cognoverunt >
quodvifinnemvidiffet : quia credible eft eum
adhuc fuiffe ex vifione animo attonitum,
corpnre pallidum, ex culpa moeftum,
ex poena trepidum. Et ipfe erat innuens
illis , id eft, quia loco verborum gefti-
bus utebatur .• fie eriitn, Et,  nonnunquam
Hebraice fumitur. Et permnfit mutus;
firnul & fundus, ut annotat Euthymius;
Graeca enim vox [Kophos^&.QHhereshyty-
riaca mutum fimul & furdutn fignificat.Por-
to peculiare eft illis , qui coeleftes vi-
dent viftones, ut non folum toto cor¬
poris habitu mutentur, fed & vocem
nonnunquam , ipfo faltem tempore vili-
onis, amittant. Unde Moyfes dicit, fe
impeditioris linguse factum, ex quo ei
locutus erat Deus: & Daniel c. to. v.
xy. halitum fuum interclufum fuiffe.

23. Et fdclum eft, ut impleti funt dies of¬
ficii eius:  Qui ex more erant feptem dies,
ut fupra ex Jol'epho & Scriptura dixi-
mus; quorum initium & finis erat fab-
batum. Toto autem illo tempore ha-
bitabant in exedris templi, feparati ab
uxoribus , tefte Hieronymo libro 1. con¬
tra Juvinian. ut negotiis familiaribus li-

SECUND. LUCAM Cap. I. 99
beri toti vacarent Deo. Abiit in Aomum
fuam , Ex quo colligas, eum nec pro¬
pter ilium adverfum cafum officium fu-
um deferuiffe.

' 24. Pojl hos 'autem dies concepit Eliza¬
beth.  Quod circa initium Odtobris aut
finem Septembris contigiffe, ex verbis
Angeli v. 26. ac tempore conceptionis
Chrifti fatis colligitur. Et occultabat fe,
id eft, celabat fe effe gravidam, publi¬
cum declinando , conceptumque non
propalando. Caufam reddit Origen. homil.
6. in Lucam, & latius hicAmbrofius, vere-
cundiatn. Eft enim, inquit, unicuique
officio pneferipta tetas, & quod tempo¬
re decet, tempore dedecet. Senettus
regendis liberis aptior eft, quam crean-
dis, &c. Unde & Sara dieebat Genef.
18 . Pojlquam confenui , voluptati operam da~
lo?  quail diceret, hoc verecundum effe
setati fuse. Colligit autem hinc Ambro-
fius Zachariam & Elizabeth concubitu
abftinuille. Neque enim, inquit-, ea,
quaj fimilem non erubelceret coitum,
erubelceret partum. Menfibus quinque ,
Meiffe 1 'exto per vifitationem B. Marias
ceffavit occ-ultatio ; & cellare debuit,
lie partus yjderetur fuppolititius: Dicens
interim apud l'eipl'am;

25. Quia fic fecit mihi Dominus:  fcili-
cet ut prae verecundia occultarem me,
In Helms , quibus refpexit auferre opprobrium
meum;  Ita l'cilicet auferens mihi oppro-
G 2 brium

100  COMMENT. IN EVANC,
fterilitatis , ut alteri opprobrio intempfi-
fiiri concubitus me exponeret. Simul
tairen his verbis tangit beneficium ab¬
late fterilitatis, qua: apud Judseos maxi-
me erat opprobrio, quod poena videre-
tur efie inflirta a Deo, ut indicant ver¬
ba Phenennae, i. Reg. i. verfu 6. ad
Annam; turn quod pudor fit in feminis,
anquit Ambrofius huptiarum praemianon
habere, quibus hxc fola elt caui'a nu-
bendi; videntur enim uti conjugio non
ad frustum, fed ad voluptatem. Unde
qui certo deprehenderant, fe effe iteri-
les, infruftuolum thorum de mutno con-
fenlu prae pietate feparabant, ficut Ab¬
raham & Saram fecitl’e notat Auguflin,
in Epiftol, ad Galatas: Zachariam vero
& Elizabeth Ambrof. in hunc locum.
Sed quia fieri poterat, ut neutra ex cau-
fa opprobrium haberet locum apud De-
um, ficut in fandtiifimis mulieribus pa-
tuit, Sara, Rebecca, Rachel, matreSa-
muelis, & matre Samibhis; hinc addit,
Inter homines .

26, In menfe autem fexto,  a concepta
fcilicet prole per Elifabeth, quamvis jux-
ta computum facrum menfium & anni
fuerit meufis primus , videlicet Nilan ,
& vigefimus quintus Martii noftri. Ex
quo intelligemus lex menlibus Joanneni
Chrifto luilfe feniorem. MiJJ’us efi An¬
gelas Gabriel : nomine fuo fignificans
forutudijnem Dei. Quem Hieronym, in

cap.

SECUND. LUC AM Cap. I. 101
cap. 8, Danielis prseliis praepofitum effe
docet, ut i.ta ratione officii aptus effet,
qui Chriftttm, Dei virtutem, ad prseli-
andum cum diabolo nafciturum nuntia-
ret. A Deo , immediate fcilicet, noil
per Angelum fiiperiorem interpofitum,
ficiit folent inferiores a fuperioribus man-
data accipere, nt notat Bernardus Ho-
mil. i. luper.- Miffus eft. Nam Gabriel unus
eft ex iis, qni adftant immediate ante
Deum. In civitatem GaliUce.,  inferioris.
Eft enim duplex Galiltea: luperior, quae
in Septemtrionem rededit; & inferior,
qme magis verfus Auftrum, habeas ab
ortu mare Tyberiadis, ab occafu medi-
terraneum. Cui nomen Nazareth:  qu;e
vox feribenda elTet non per, s, neque
per, z, utfere lit Gr&ce & Latine, fed
per Tzade, ficut notat Hieron. in No-
minib. Hebraicis, & ex titulo Crucis
R-omse alfervato conftat-
27. Ad virginem.  Quod epitheton de-
jnceps niatri Dei tarn ftabiliter afthtefit,
ut Epipban, Hecref. 78. num. 8- dicat,
neminem extitill’e , qui nomen S. Ma»
rite proferre aufus fit, & non ftatim Vir-
ginis vocem adjiceret, Defponfatam viro ,
id eft, recenter nuptam, licet incogni-
tam. Nam quamvis vox tam Latina
quam Gra;ca fignificet promiflam, ulur-
pari tarnen folet .pro nupta, ut patet ex
cap. 2. verf. 5. ubi eodem modo defponr
jata  vocatur, cum jam $Iet prtegnaus -,
c 3 k

io2 COMMENT. IN EVANG.

& in mariti poteftate. Defponfatam e?gp
toaluit qnam nuptam  vocare, ut incogni*
tam fignificaret: quo loquendi ufu fpon-
fus & fponfa vocantur, quamdiu nuljus
interceffi: concubitus. Caufas defponfa-
tionis dedimus Matth. i. . Cuinemen erat
Jofepb:  ut ipfo nomine caftitatem alte-
rius Joleph referret, fidemque pudici*
tire, quam fervaret Marine, tamquam
dominse fuse, ut Bernardus latius, Ita*
<]ue officio fuit cuftos virginitatis, cura
jiater familise, arte faber ; cui defpon-
iata Maria, ut omnem typum carnalis
siobilitatis extingueret, inquit Auguftim
libr.De catechizandis rudib.cap, 22. ...De
domo David.  Addit hoc prsecipue, ut ejuf-
deni ftirpis intelligamus fuilfe B. Virgi-
31 em familial heredem; quia juxta legem
burner. 36. cogebatur viro non folum
ejufdem tribus, fed & ejufdem familial
nubere, iicut diximus Matth. 1. idque
ut hereditas maneret non folum in tri-
bu , fed & in familia. Et nomen Virginis
Maria.  Grsece eft ipiiffimum nomen Sy-
riacum Mariam  dilfyllabum indeclinabi*
le, quod Hebraice dicitur Mar-jam , ver-
tique poteft Amaritudo maris , vel Domi-
na maris.  Quomodo autem & illumina-
tricem maris feu ftellam maris juxta
multos ftgniricet, vide quae diximus Exo-
di 15.

2g. Et ingreffus ad earn Angelas . N011
ergo foris vagabatur, led in conclavi

fuit,

" SECUND, LUCAM Cap. I. 103
fuit, ut notat Bernardus Homil, 3. in,*
MilTuseft; &Ambr. hie, Sola, inquit,
in penetralibus, quam nemo virorum
videret, folus Angelus reperiret: fola
line comite, fola fine tefte , lie quo de-
genere depravaretur alFatu. Dixit ave :
Graece (Chafe)  quod a ( 'Chareiri ) Gaude-
re,  deducitur* Unde Bafil. Homil. 23.
dicit Mariam ab Angelo gaud ere iuffam;
ficut & Raphael Tobiaj dixit (alutando,
Gaudium tibi fit femper  .* & Eeclefia preca-
tur Virgini, Gaude &“ hetare , &c. &, Re*
gina ceeli Ixtare.  &c, Nofter Interpres ver-
rit Ave,  quie vox eft falutern apprecan-
tis & gratulantis. Et ita exponendum
videtur, ut refpondeat communiffimae fa-
btationi Hebraic^ Schalom lach , id eft.
Par tibi,  ficut & Syriace le> 5 tur. Ubi
Par non aliud fignificat quam Latinis
Stilus  & omne bonum,  five Angelas hoc
dixerit apprecando, five poti.is cum qua-
dam veneratione gtatulando: quo fen-
‘a ab Eccleiia vox ilia frequentarur in
Angelica falutatione; & quando dicimus
f l *nci: O crux, Ave jpes unica ; & chrif-
bati: Ave fanclum Chrifma,

Gratia plena,  Greece eft participium
C iGchariiomeni)  quod haereticj, Vulgavim
Ve rfionem vitantes, diverfifiimis modis
Jeddiderunt grata, grattam crmfecuta , dile-
. > accept.a , juJHficata ,  plerique gratiofa  :
lta  fua dilfenfione con firm antes Catholi-
e orum etiam veterum confeiuione n,
G 4 qui

J04 COMMENT. IN EVA NG.
cp-ii reddiderunt gratia plenum,  Ambrop
Auguft. in Enchiridio_ cap. 36, & : alii*
Gratia aatem plena dicitur, eo quod Spi-
rimfiinrto- ejufquedonisomnibus, qui-
bus grati efficimur Deo $ abundaret, prop¬
ter quae Deo eflet acceptiflima, ita ut
Domini fui, iir.o Dotninromuium mater
futura eflet, inquit Auguft. loco cit Quod
plenitudinis genus omnem omnino gra-
tiam comprehendit, quam decebat ha¬
bere earn, qua: jainjam fieret mater Dei,
live ilia eflet immunitas a peccato, tarn
original! quam aftuali, five ab omul,
quod quovis modo ad peccatum incitat,
Deoque difplicet, ut concupifcentia &
ignorantia* &c. five eflet omnis gratia
& virtus, quam ullus Sandtorum mini-
quam accepeiit, five aliud quidpiam no-
bi; ignotum. Unde quamvis aliis non-
nullis plenitudo gratis & Spiritiis-fandli
tribuatur, ut Joanni fupra verfu 13. Ste-
phano & feptem Diac.onis, A 61 . 6. &
aliis ; non tamen propterea Virgini com-
parandi funt. Unicuique enim plenitu¬
do tribuitur, officio, cui dedicatur, con-
grua. Cum ergo matrem Dei efle lit
fup emurn , ad quod prater unionem hy-
pofiaticam hum an a natura poffit aflfumi,
plenitudo hie intelligi debet tanta, quan¬
ta congruit tanta; dignitati, Nam & fons,
& flu\ius, & rivulus pleni funt, etfi di-
verfa lit in fingulis aquarum abundanda:
Clniilus Ions onuiis gratia;; Maria ffuvi-

us

SECOND. LUCAM Cap. t. 10$
tts fonti proximus; reliqui rivuli. Un¬
de non caret einphali, quod Angelus ,
ttwnine ejus propria fupprelfo, vocet
Gam nomine appellativo ( 'Kecharitomenf)
Gratia plenum , tamquam proprio. Quod
fieri non folet, nifi cum nomen aliqiod
ita fmg.ula.ri ter alicui, utpeuefqli, com*
petit, & omwes luperat; ut cum Sapiens
ponitur limpliciter pro Salomone , Iujhts
pro Ciirifto, Apojiolus  pro Paulo.

Dominus tecum;  perincarnationem, in-
quit Bernardus, Serin, 3. iiijMilThs eft: fed
hoc videtur repugnare verlu 31. & 3^*,
Unde alii exponunt, Domi ius tecum  , per
incarnationem mox futuram. Sed An¬
gelas non videtur fignificare . quails fu-
tura elfet, led qualis jam elTet. Unde
nee lubaudiendum videtur verbum fit ,
fedpalpus eft;.  ut non fit optantis, quem-
adtnodum Ruth 2. v. 4. fed gratulan-
tis, conformiter ad pvima verba. Di-
citur autem Dominus elfe cum illis,
quibus favet, quos cullodit, quos re git,
quibus prolperos luccelTus tribuit, quos
ad magna evehit, ficut dicebatur elfe
cum Jofeph, & cum David, & cum Moy-
fe, Jofue 1. v. & cum Paulo, Adh
18. v. 10. itaque tangitur hic caufa, cut
fit gratia plena, videlicet favor Dei;
cujus effedtus amplius explicatur, verbis
fequeutibus. Benedicla tu;  lupple , es ;
phrafi Hebneis ulitatillima, id eft , be-
liedidtiouibus feu beneliciis ampliffimis a
G 5 Do»

io6 GOMlMENT. in evang.

Domino, qui tecum eft, cumulata* In
mulieribus^  id eft, inter mulieres , ficuC
eadem omniuo verba Giseca vertuntuf
verfu 42. quod non fignificat aliud, quam
pr;e mulieribus, feu fuper omnes mu¬
lieres. Quas potius nominat quam vi-
ros, turn quod comparatio inter ea fieri
foleat, qua; funt ejufdem generis, turn
quod benediftiofies aliqus, ut eleflio
ad dignitatem matris Dei, conceptus fi¬
ne libidine, lalva virginitate, &c. fexui
muliebri eflet peculiaris: turn denique
quod Chriftus Dominus vir folus elfet,
fuper omnia Deus benediftus in fa;cula,
ut notat Bernard. Serm. cit.

29. Qua cum aidifjef.  Gnece & Syria-
ce eft, cum vidijjet.  Unde Ambr. turn hoc
loco, turn lib. 1. Offic. c. 18. & Hieron.
Epift. ad Lxtarti, collegilfe videntur, earn
turbatam fuiffe ad peregrinam fpeciem
1 'exus virilis, in qua Angelus apparebat.
Quod ficut negari non debet fuiffe ve-
rum; ita quia vifus generalis qribdamo-
do fenfus eft, ut Auguft. loquitur, & \

pro omnibus fenfibusponi folet, videtuf
hie poni generaliter tarn pro vifuquani
auditu, maxime quia fequitur : Turbatu
eft in J'ermone ejus , qui nonnifi auditu per-
cipicur. Itaque & afpeftu Angeli, tarn-
quam viri. & verbis ejus perturbata eft,
pnrtim auxietate, partim vereoundia. In
Jecmone ejus , id eft, propter tam infoli-
‘ttm lalutaciouem tot laudibus plenum ,

quai

i

SECUND. LUCAM Cap. 1 . 107

^as humilitas, & verecundia refpueret.
Ei cogitabat,  id eft, prasfenti & attento
?nitno confiderabat: quo infinuatur, lion
turbatam, ut mens obnubilata fue-

r it. Qualis effet ifla falutatio , id eft, quid
fibi vellet, quorlum tenderet falutatio,

qua, ut Bernard. Serni. de Nativitate, fe
teputabat indignant: item qualis, fince-
ta an dolofa; divina, an illuloria. Unde
etiam tacite hasc volvens animo , pr?e
hiodeftia nullum relponfum retulit ,
quamvis elfet humilis, ut ibidem Am-
brofius.

go. Et ait Angelas ei,  ut dando cau-
fam falutationis, itemque fuse legatio¬
ns, timorem abftergeret: ne timeas , fi¬
ve. alpeftu, five verbis meis attonita
aut anxia, Maria\  proprio nomine, quafi
fitmiliarius notam appellansi Unde Am-
broiius obfervat, Virginem audito no¬
mine fuo, Angelum recognovilfe , vide¬
licet fimili fere modo , quo Magdalena,
audito nomine fuo, Dominum agnovit.
Invenijli enim gratiam,  id eft, beneplaceu-
tiam & benevolentiain, apud Deum.  Nam
illis verbis videtur dare ratiojiem, cur
earn dixerit gratia plenam , if benediilam
in mulieribus.  Gratia quidem plenam, eo
quod placeret Deo : benedidtam veto ,
eo quod Deus ei elfet benevolus.- quorum
Utrumque lignificatur per illud, mvenifli
gratiam,:  ut proinde his verbis non folus
gratuitus Dei favor, led potius limul di-

gui-

io8 COMMENT. IN EVANG.
gnitas quaedam perfonas & meritum in*
lmuetur. Nam & Genef. 6. cum Noe
iimiliter dictus ellet invemfie gratiatn
coram Domino, capite feq. exponitur
hoc futile caufa, & meritum evadendi
diluvii: Ingredere in at cam, te enimvidi p-
jlum &'c,

31, Ecce concipies . Explicat per fig*
num, quod gratiam invenerit: & quia
res admirabilis erat, attentum animuni
poftulans , ideo dicit, Ecce , & ut indi-
caret earn tunc nondum concepifi'e, ad-
dit in futuro, concipies , Quo refellitui*
quorumdam maguorum virorum lenten-
tia , qui putaverunt jam turn Virginem
concepille. Ut autem veritatem huma-
ni conceptus, tarn leeundum human#
nature materiam, qiiam concipiendi lo¬
cum exprime ret, addit, in utero , ut 110-
tat Theophyl. Non enirn illud, in utero ,
fuperfluum eft, nihil addens ligiiifieatio-
ni, ut putavitMaldoiiatus, led omnia fell-
fu pnegnantiifima funt. Nam his verbis
refellitur error ifte, quiponebatChrifttim
conceptum Circa cor f>. Virginis, ex tri¬
bes guttf ianguinU cordis, qui Romas
praftente Cajetano daninatus eft , ut ipl'e
teftaturin 3. par. D- Th. quaeft. 3. art. 5. ...
Et paries filium :  qui proinde ratione ve-
r# conceptionis , & veri partus , vere
filius tuus eritj & tu vera mater ejus,
Alludit autem apertillime ad prophetiam
Jfaiie 7. Ecce virgo concipiet  £? pariet fili*

UM,

SECUND. UJCAM Cap. X. 109
am, tfc. ut indicaret earn effe, de qua
locutus eft liaias, quod Virginem intel-
lexilfe , non eft dubium. Et vncabis  no-
men eius Tefurn , utpote qui falvum faftu-
rus eft populum fuum a peccatis eorum.
Porro liaias dixit vocabunt Emanuel,  id
eft, Nobifcum Deus. Ubi non tam no-
men ejus proprium prophetatur, quara
quid reverai filius ifte futurus fit, & vo-
cari poilit, nempe Deus in natura hu-
mana nobifcum converlans: quo incar-
nationis myfterio idoneus fuit, qui me*
rito languinis fui effufi effet Jejus,  & fal-
Varet populum fuum.

32 .Hk erit magnus:  abfolute • fcilicet
omni magnitudes modo. Quo figilifi-
cat maximum futurum hominem , qui
maxiinus erat Deus , ut Bernardus Horn.
3.in, Miffus eftjloquitur enim deillo, ut
nomine futuro. Et filius , id eft, quia
films, Altiffimi vocabitur , id eft, non tan-
tum erit Filius Dei, fed etiam taliscre-
detur & celebrabitur, jure fcilicet, noil
iola hominum opinione. Flam juxta phra-
fim Hebraicam ita vocandum fignifica-
tur, ut etiam fit Filius altiilimi confub-
ftantialis, Et dabit illi dominus Deus eius :
id eft , non tyrannice invadet, fed De¬
ns illi tamquam homini daturus eft fedem
David patris eius , id eft , thronum ac re-
gnuin David, ex quo tamquam filius na-
Xcitutus eft. Quibus verbis eum fignifir
cat futurum Meifiam, feu Chriilum, il«

lum

iio COMMENT. IN EVANG.
lum videlicet Davidis filium , qui ei pro*
mifiiis erat, fuccelFaru in regnum , &
illud reftauraturus, dequo  Ifaise 9, verf*
6. & Plalm* 131. verf. li.Regnnmau*
tern intelligitnr, quo non folum Judads,
fed omnibus gentibus regnaturns; intuS
quidem per fidem & charitatem, exte-
rius vero per leges poenas, & pnemia,
Cujufmodi regimen inChrifti regno, id eft)
inEcclefia jam videmus Hujus regni jus
ei datum eft in conceptione, exercitiumiii
praedicatione , perfeftio, cum collocatus
eft ad dexteram Patris, eomplementum
poll judicium. Vocatur autem Regnum Di"
vid , quia ficuti promilium, ita eciam da¬
tum eft David, fed in filio, & inchoa-
tumin lubditisDavidi, nempe Judaiis, ac
denique, utRernard.Hom. 4. in, Milfus eft.
quia in carnali Davidis regno, veluci
typo adumbratum, ficut etiam in Davi-
de Chriftus: ita ut hac de caula etiam
David appelletur, Jerem, 30.v, q,& Ec-
clef. 34. v. 24.

33. Et regnabit in dnmo Jacob,  tota fci-
licet, non una vel altera ttibu.- perquaitt
intelligit univetfam Ecclefiam, etiam om¬
nium gentium , quse a pofteris Jacob iu-
choata fuit, & Gentes merito lidei in
familiam Jacob adfcitas, Nam ex Judai-
co populo velut diva, & ex Gentibus
velut oleaftro in olivarn illam inferto*
una arbor, unus populus, una familia,
una Ecclelia, velut una domus Jacob

fada

SECUND. LUCA M Cap. I. in
fafta eft. In atemum , id eft, noil per
folos annos quadraginta,- non per fuc-
ceflores, non cum interruptione alicu-
jus captivitatis, ficuti David, fed ininter-
rupte, per le, in seternum. Utautem
Auguft. notat lib. contra Prifcillianiftas
cap. 7. id, quod dixerat in aternum, ex -
pofuit, addendo : Et regni ejus non exit fi¬
nis,  ne quifquam aternum  acciperet pro
longo temporis iuteivallo. Itaque fig-
nificatur, tarn Regem quam Reguum,
feu cives ejus asternos fine fine futuros,
Uecita, ut, aliis moriendo decedentibus,
aliis fuccedentibus oriendo, fpecies per-
petuitatis appareat, ficut arbor perenni
fronde veftitur; led ita, ut totum reg-
inun, & cives ejus lint immortales, ut
Auguft. lib, 22.  de Civit. cap. 1.

34. Dixit autem Maria ad A ngelum,  quern
videlicet jam Angelum fentiebat: Quo-
fnodo fiet ijlui ? Ergo credidit, id futurum,
cujus modum inquirebat, ut Auguft. 16,
de Civit. c. 24. & Ambr. hie: Haee,-in¬
quit, jam de negotio tradtat; ille (Za-
chariasj) adliuc de nuntio dubitat. Mam,
ut & Beda obfervat, Zacharias rogabat,
Unde hoc feiam ?  Virgo, Quomodo fiet iflud?
quia ordinem obfequii fui inquirebat,
non fignum, cui crederet. Kx quibus
patet imperitia & itnpietas Calvini, qui
ex his verbis colligit, Virginem reftrin-
xille Dei potentiam, non minus malig-
Ue quam Zachariam. Quoniam virum ,

112 COMMENT. IN EVANG.

fcilicet meum Jofeph , non cngmfco.  HsC
eft ratio, cur quserat modum, noli lci-
licet curiofttas , fe I quia ipfius magno-
pere intererat. Porro illurt, Cognofco ,
non poteft intelligi tantum de fa&o:
futilis enim eiiet interrogatio, quiapof-
letin futurum cdgnofcere; nee de nuda
eonfuetudine aut propofito , iicuti dici-
mus, Non bibo vinuro : quia ppflet eon;
fuetudinem & propolitum pro re tanti
inomenti propria, & prudent? voluntate
mutare ; led de eonfuetudine feu propo-
fito ita firmato, uf refilire non poilet:
quaG dieeret, nonpolFum, aut licet mi;
hi virum cognofeere. Quod cum fieri
non foleat, nifi ex voto, hinc eft, quod
Bernard. Horn. 4. in, Mifliis eft, Beda, Nif-
fenus Oratione in Nativitatem Clirifti,
& in prirnis Auguft. libr. de Virginit.
cap. 4. conftanter inde colligant, eani
fuilfe voto virginitatis adftridtam , ante-
quam Angelus ei loqueretur: imo ante-
quam nuberet, ut Auguft. Quia enim
votum virginitatis, inquit, llraelitaruni
mores adhuc recnlabant, defponfataeft
viro jufto, non violenter ablaturo , fed
potius contra violentos cuftodkuro, quod
ilia jam voverat,

35. Et refpondens Angelus , lit modum
illius conceptus falva virginitate, de qua
follicita erat, explicaret, dixit : Spirits
Sanclus fuperveniet in te,  id eft , loco vir»
caftitus, leu deluper veniet iu te. No*.

jpinat


. SECUND. LUCAM Cap. I. 113
tninat amem Spiritum fanftum magis,
^uatn Pattern aut Filium, duabus de cau-
bs: Primo, quia Spiritui fantfio appro-
priantur opera gratis, ut propterea eum
Apoftolus ad Hebr. vocet Spiritum gratia.
Sumrrum autem opus gratis fuit talis
Coneeptus, & Virgini, ut fie fieretma-
ter Dei&  ipfi Filio hominis, quia nul-
lis meritis propriis tanta dignitas ei ob-
tigit > ut diet fimul Filius Dei, prout
declarat Aug. lib. de Corrept. & Gratia
c. it.  & de dono perfeverantis cap. ul¬
timo; & humano generi, quia eadem
gratia fit quifque Chriftianus, qua ille ho-
bio faftus efi Chrifius, ut ait idem lib.
de Pnedeft. Sanctorum c. if. Secundo,
quia ille efi: Spiritus fanftificationis, &
ejus fens , cui opera fanftitatis appropri-
antur, ut hoc ipl'o intelligeret Virgo con-
ceptum ilium fumma puritate efie pera-
gendum* Et virtus ahijftmi,  fcilicet Dei
Pattis. Hanc Virtutem  plerique veteres in-
telligunt Filium Dei, qui ab Apoftolo
Vocatur Dei Virtus & Sapientia,  ut ita
tota Trinitas hie exprimatur, Pofiet ta-
t>ien pro more Scripture ufitato efie re-
petitio & explicatio prsecedentis, ut fit
idem, quod Spiritus fandtus efficaciflimus,
ut fentit Euthymius. Summs enim po¬
tential opus fuit coneeptus Virginia fine
v jro; unde & cap. 24. de Spiritu landto
dicitur, Donee vtduamini virtute ex alto.  ...
Ohnmbravit tibi.  Locutio eft metaphorica,
T, II. H cu-

H 4  COMMENT. IN EVANG.
jus obfcuritas multas expli cation es pepe-
rit. Recentiores aliqui putant honeftif'
firaa metaphora fignificari fecund ati on ein
Spiritus fanfti, loco complexus virilis {
quafi die. Spiritus mundilfimus divina vir-
tute caftiffime fine viro te gravidam red-
det. Qui fenfus quamvis non videatur
omnino incongruus, & a Theophyl. ac
Tico infinuatus, quiexponunt, Obumbra -
lit,  id eft, undique te circumdabit &
compleftetur te: antiquiores tamen alias
metaphoras in hoc verbo notarunt. Au-
guft. per obimbrationem  fignificari fentit
virtutem Altifiimi velut umbra quadam
xelrigeraturam carnem Virginis, ut line
ullo libidinis seftu conciperet. Unde E-
pift. 57. q. 2. dicit, quod Virgo, cui
didtum eft, obumbrabit till , fub tali urn-
braculo nullo ardore concupil'centise car-
nalis sftuabit: quod etiam tangit Gre¬
gor. libr. 3. Moral, cap. 3. Hilarius lib*
a. de Trinit. accipit pro , protegere &
confirmare, quia umbraculum protegit:
quafi die. proteget & juvabit te , ut con-
cipere fine viropolfis, itemque, ut in
conceptu & partu ab omni itijuria coil-
taminationis defendaris. Theophyl. etiam
accipit pro, tegere ad fovendum, licut
avis, inquit, pullos tegit, ut eos foveat
& vivificet. Ideoque  , lcilicet propter jl-
lam Spiritus-fanfti operationem, Quod
nafeetur , Grsece ( gennomenon ) quod genera-
tur, feu quod genitum fueiit; non enira

SECUND. LUC AM Cap, I. 115

agit de nativitate, fed conceptu, ficut
& Matth 1, v. 20, Accurate autern ob-
fervat & urget Epiph. H^ref. S4, dici >
Etquod,  ut intclligatur id, quod nafce-
tar, adhuelemel efiegenitum, ex Pat e
fcijicet ante tempora, & jam iterum
eife nafciturum fecundum carnem. Ex
tt,  id eft', ex fubftantia tua; ut indicet
filium Dei non allaturum corpus de cce-
Io,  inquit Athanaf, Epilt. ad Epidletum,
Vel per Virginem ut canalem tranfitu-
rum. Ne quis videlicet cum Eutyche pu-
taret, quia couceptus Virginis fuit di vi¬
lli ©peris, quod non de natura conci-
pientis fa<5ta efiet caro concepti. ut in¬
quit Leo Epilt. 10. cap. i 2 ...,Sanflum,  jun-
gendum ell cum, mfcetur , & conftruen-
dutn ex parte polteriori, non anteriori,
ut habeat vim adverbii potius quam 110-
minis ; quad die. Ouod nafeetur ex te
lanfte, jd eft, fancto modo, ex Spiri¬
ts faxadto fine viro: & ideo etiam Ian-
&us tamquam gratia landtificationis'ple-
nus , fine umni peccati originalis immun-
ditia. Indicat hunc ienlum Greg. 18. Mo¬
ral. c. 27. Non ergo hoc verbo unio hy-
Poftatica diredte, led puritas conceptus fi-
guificatur. Vocabitur filius Dei pi oprie di-
«us, ficut & erit: quod phrafi Hebrai-
ca per vocari  fiepe jam diximus fignifica-
ri. Vanum eiiim elfet ita tantum figni-
ficari, ii non efiet. Ideo ergo quia ex
virtute Altiffimi obumbrante conceptus,
erit etiam Filius Dei : non quafi purus
H %  homo

n6 COMMENT, IN EVANG.
homo non potuiffet ita concipi; fed quia
talis nativitas fine viro, fnpplente Deo
vices viri, nemini conveniebat, nifi Fi¬
ll o Dei, ficut nec Filium Dei aliter de*
• cebat concipi.

36, Et ecce.  Damefticum fcilicetexem*
plum in protnptu pofitum: quad die. Non
magis difficile Deo erit tibi Virgini, qnam
illi flerili fupra naturam coiiceptum dare,
jNeque hoc adfert, ut incredulitatem aut
dubitationem Virgini tolleret, fed utrem
arcaniffimam fenfibili exemplo, huma-
nomore, confirmaret, & juxta Bernar-
dum Horn. 4. i n Mi ffus,miraculum miraculo
addendo, gaudium gaudio accumularet.
Elifabeih eog.iata tub  ; quiajudsa, ut Am-
broi’, initio lib. 3. in Lucam : nam om-
nes Jud.ti vocantur cognati Jecundum car -
nem , ad Rom. 9, verfu3,& pr£cipue, quia
materno genere erat ex r.ribu Juda &
familia David, quamvis ex parte patris
effet de filiabus Aaron. Unde qiiidam
Mariam & Elifabeth Alias fuiife putant
duarum lororum ex tribu Juda, quaruffl
una nupferit in tribu Levi, Anna vero
mater Virginis in tribu Juda. Foemini*
enim licebat extra t ibuin fuam nubere,
quando non erant heredes; & ita peri-
culum deerat, ne polfeffiones tribuum
& familiarum permiicerentur. Sic enim
David duxit Michol ex tribu Benjamin»
& Jojada Pontifex duxit Jolabeth liliam
RegL ex tribu Juda, Et ipja concept fi -

Hum

SECUND. LUCAM Cap. I. it 1 ?
in feneHute fua id eft , etiam ipfa >
ficuti tu, concepit divinitas in leneftu-
te, cum in juventute non potuiifet. Com*
parat enim conceptum in fene&ute con-
c eptui iu virginitate quia utcobiqae imr
potentia. Etne exiftimes rem in certain
e ffe, hie menfis eft lextus,  aconceptu, ita
Ut eum quilibet facile extends indiciis
c ognofcere pollit, illi , qua vacatur, (teri-
hs  , id eft, cujus fterilitas vulgo eft no-
tjtfirna, ita ut 11011 line probro paffim fte-
r ’iis vocari foleat. Probat autetn hypo-
thelin ex genetali theft.

37. Quia nan erit impaffibile apui Deum
omne verbum : id eft, niilla res Deo im-
Pollibiiis; Duplici Hebrailmo, nonnmne ,
pro nullum i iicut Pfal. 142. v. 2.  & ver-
bum  pro re, quam Deus dixerit, autpro-
rniferit. Nullum ergo verbum Deo itn-
Ppfflbile: quia apud Deum nec verbum
diffidet ab intentione, quia veritas eft:
11  ec factum a verbo , quia virtus eft;
pec modus a fafto, quia fapientia, eft,
l! rquitBernard.Serm. ult. in,MilTus eft. Ge-
aaeralis igitur regula eft, omnia Deufn
Pollet praeter ea, quae ftpoffet, non elfet
^ttinipotens, ut mori, falli, mentiri,
** fimilia, juxta Aug. f. de Civit. c. ro.

38* Dixit autem Maria , incundtanter
Ve ibis credendo, & promiflis confenti-
endo, ecce ancilla Domini , fupple., Ego :
* u ut enim verba fe promptiilimam olie-
^utis Deo, Quo fenlu Hebrtci ufitatii-
H 3 fima

IT8 COMMENT. IN EVANG.
fnna phrafi dicere fc/lent, Ecce ego,  pro,
prsfto fum . utpatet i. Reg. 3. verf. 4*

S.  6. 9, Porro n men Anciil<e  fpirat fub-
limem humilitatem, ut Bernard- Horn. 4.
in , MilBus, quse cedere non novithono-
ribus, nec gloria infolefcit. Spirat &
obedientiam divinasque potential com-
mendationem; quafi die. Ego ancilla,
ipfe Dominus, cujus imperio me para-
tilfimam deeet obfeqni, qui jure fuo de
me poteft, quidquid velit. Fiat mihi fe*
cu 'i.im verbum , feu promiHiim , tiutm.  Ver¬
ba funt noil folum perfeverantis in obe-
dienria, quam veteres auftores paffim I
predicant, ut Iren. lib. 3. cap. 33. qui |
dieit, quod Maria obediens & libi, &
univerfo generi fadta eft paufa falutis,
ficut Eva inobediens caufa damnationis:
fed funt etiam verba confenfum dantis,
quern ab ea Deus expetebat, ut Auguft*
Serin. 18. de Sanbtis: itemque deiide-
rantis: defiderii enim fignum eft, inquit
Bernard, non dubitationis indicium. U11-
de Ambr. Ecce Ancilla Domini, appa¬
ratus officii eft : Contingat mihi fecuu-
dum verbum tuum , coimeptus eft vo-
ti. Confenfu igitur Virginis accepto ,
difcellit ab ilia Angelus tanquam lega-
tione perfedta , ne videlicet ipfemet in
ea incarnatus crederetur, ut notat Atha-
naf. Serm. de Deipara, qui confequen-
ter docet, tunc obumbrante Virgineni
vi.tuteAlu’ffimi falutarem conceptum fuil-

fe

SECUND. LUCAM Cap. I. n 9
fe eonfummatum. Quod longe verifimi-
lius eft, quam id, quod putavitBern.Serm.
3 - in, Miffus, quod Filius Dei in Maria
iuum nuntium prrevenillet. Nam tunc
Hon dicendum fuilfet, Fiat, fed Placet:
oitmiaque verba Angeli rem non fadtam,
fed futuram loquuntur,

39. Exurgens autem Maria abiit.,  Pleo-
Hafmus eft Hebraicus, qualis ifte, Con*
^ertit  6° abiit , & Rejpmiens dixit . . ♦, In
foehns illis , id eft , paucis poll diebus, in
Montana,  id eft, regiouenj lirontanatn
Judsese (Tunt enim & montana Galilaue:)
quae incipiunt ab Emaus , feu Nicopoli,
& confurguntpaulatim ufque ad montem
Qliveti, ut Hieron. in cap. io, Danie¬
ls. Exteudunt fe tamen etiam procul
M Auftmm Jerufalem, verlus Hebron.
Cum feflinatione;  qua; ferii & ardentis af-
J e ftus teftis erat. In civitatem luda , in
*°_i'te lcilicet tribus Juda; litam. Hanc
Miqui Jerufalem fuiife putant, quod ibi
^eerdotes cominorari folerent. Sedra-
j-.'o hsee parvi momen.i eft.- erant enim
j^erdotales civitates per diverfas tribus
.^perfc. Nec proprie Jerufalem erat
Myitas Juda, fed Be i jajnin, Alii volunt
yuile Hebron, qua; facerdotalis erat in
p^u Juda & in montanis ftta, alii aliam*
' ai) fa hujus itineris & feftinationis erat,
' 0l \ quod ellet incredula de oraculo,
d incerta de nuntio, vel dubitans de
,Xe uiplo Elizabeth , ut aliqui i'ufpican-
H 4 tui

}

120  COMMENT. IN EVANG.
tur, fed ut Ambrof. quia laeta pro votd
(quo diu optaverat tolli fterilitatem Eli'
zabeth) & religiofa pro officio, & fe-
ftina prs gaudio.

40. Et intravv in domum zachari a falutd -
vii E'izabeh.  Ubi obfervat Ambr. quod ve-
nerit junior ad feniorem, priorque faluta-
verit: decetenim, ut quanto caftior vir*
go, tanto humilior lit. Noverat defer-
re fenioribus.

41. Et fafium eft , tit audivit fiilutationeni
Maria,  id eft, fimul atque audivit, Vult
enim per hoc iiguificare falutationem
Maris fuilfe caufam exultationis, qua
exuttavit infans in utero ejns,  prs gaudio*
lit additur verf. 44. Porro Gnecum ( eshr-
tgfe)  convenit proprie animalibus fal-
tulaleivientibus, & indead foetum trails-
fertur a Gratcis xMedicis. Itaque Aug,
Epift. 57* P utat  hanc exultationem fa*
dtam elfe divinitus in infante, non hu-
manitus ab infante, hoc eft, line ratio
liali cognitioiie: quanivis ibidem noil
abhorrere videatur, ut divinitus dieatur
acceleratus ulus rationis. Quod fane ma-
gis placuit csteiis Patribus, tain ante,
quam poll Auguftinum. Nam Iren, lib,
3, cap. 18. dick, quod Dominum cogno-
fcens exultando falutaverit: Tertull. Hbr,
De carne Chrifti, cap, 21. Domini fui
confcium infantem voCat, & Origen.
Hoinil. 7 * docet idem latius-- Ambrof.
veto: Habebatiutelligendi fer-fuin, qui

exul-

S£cUND. LUCAM Cap. 1 . i 2 t
sxultandi habebat affeftum, Itaque hie
impletum eft, quod Angelus dixerat v.
13. Spiritu fanfto replendum adhuc ex
utero matris, nempe non foium fanfti-
ficante infantem , fed & illuminante , &
prscurforem Prophetam conftituente , ut
Origen. Tljeophyl. Euthym. Quam tamen
illuminationem traufeuntem finite, non
penmanentem , fieut propheticae illuftva-
tiones eife folent, vefifimilius eft; etfi
Hon deftnt ethm antiqui, qui contrari-
Um fentiant. Et repleta ejl Spiritu-fm'cio
Elizabeth  , lcilicet ex hlii fui exultatio-
lie. Nam quanivis Chriftus locutus ftt
per os matris fuse, & qliamvis per au-
res line matris audiverit, non tamen
prius Elizabeth impleta eft Spiritu-fan-
(to, quam filius; fed, ut Am br. cum fi-
lius eitet repietus, replevit & matrem,
& utraque mater pro'phetat fpiritu par-
' v ulorum.

_ 42, Et exclamavit voce magnet , prse fpi-
r itus divini fervore non le continere
V alenv, Et dixit: Bene die} a tu inter mulie-
, leu, in mulieribus:  nam Gnece ea-
omnino verba funt qtue verfu 28.
hinc iiqueat, earn exSpiritu-fanfto ef-
* e  locutam: naiu, ut Ambr. novit fermo-
lle m fuum Spiritus-fanftus, nec unquam
°)livilcitur: & prophetia non foium re-
ru ju completur miraculis, fed etiain pro-
Ppetate (id eft, identitate } verborum.
Et benedichs,  id eft, omui diviuorurn

H s  bt *

isa COMMENT. IN EVANG.
beneficiorum affluentia repletus fecun"
dum human am naturain , quia ipfo foil"
te omnis benediftlonis verbo Dei hypo"
ftatice plenus , Fruflus ventris tui,  id eft»
verus filius tuus: quis enim fruddus ute¬
ri feu ventris, qui non ex utero germi-
navit? qui non in utero radicemegit?
inquit Tertull. loco cit. His itaque ver¬
bis & rationem dat, cur Maria fit be-
nedidda, &tacite alluditad promiftionem
Davidi faddam, Pfal, 131. v. 11.& ve-
nerando quodatn modo falutat Chriftum
Dominum.

43. Et unde hoc mihi ? Verba funt non
ignorantis aut dubitantis, fed admirantis
pne mentis humilitate dignationem ma-
tris Domini. Utveniat muter Domini mei , id
eft, Dei, feu Verbi incarnati, de quo ft-
militer dixit David: Dixit Do minus Do*
mino meo ,  interpret ipfo Domino,
Matth. 22. v. 44. Si ipfa mater Domini,
cnnfequenter neeefle eft, ipfum Domi-
lium fuilfe filium Mark, atque ita con¬
tra Neftorium utrainque naturam in ea-
dem perfona conjunct am elfe: qua de
caufa veteres Orthodoxi vocarunt B. Vir-
ginem (Thcotokoii)  id eft, Deiparam. Ita¬
que prophetjco fpiritu plena divinitus
agnovit jam impletum, quod Angelus
futurum dixerat, eum, qni nafciturus
erat Sanddus, futurum Filium Dei.

44. Ecce enim ut facia ejt,  id eft, limul
ac facia eft, vox falutationis tu<z in auribuS

meis ;

SECUND. LUC AM dap. I. 123
meis;  ita ut vix mente effet percepta,
uec animum adhuc meum gaudio affe-
cilfet. Exultavit in gauiio infans,  id eft,
fubfiliit pras exultatione, feu laetitia. Si-
gnificat itaque & hie vocem falutantis
fuiffe caufam exultationisinfanti, & hanc
libi fuiife fignum, unde cognoverit raa-
trem Domini. Non quod ilia folaexul-
tatio ad hoc. fufficeret, quse alia ex cau-
fa poterat contingere; fed, ut inquit
Auguft Epift. 57. Spiritu (anfto revel an¬
te cognovit, quid ilia exultatio fignifi-
calfet infantis , id eft, illius venifle ma-
trem , cujus prscurfor ipfe & demon-
ftrator futurus elfet,

4^. Et beata , qit£ credidifii;  quia fides
inchoatbeatitudinem. Tacite autem op-
ponit illam credentem marito fuo incre-
dulo, quia cam ille negalfet, hsc cor-
rexit errorem, inquit Ambrofius. Quoniam
perficien'ur.  Cum enim credita eveniunt
credenti, cedunt illi ad gloriam ; cum
eveniunt non credenti, cedunt ad igno-
toiiaiam &confufionem. J Ba qu<e difla, flint ti-
bi a Domino , per Angelum nuntium ejus.
Porro in his paucis verbis Elifabeth di-
cendo, Qua credidifii , vaticiuatur prsete-
rita; dicendo, Mater Domini,  praftentia;
dicendo perficientur,  futura, ut obfervat
Greg. Horn. 1. in Ezech.

46. Et ait Maria , Spiritu fan&o inci-
tante , Filio didlante: Magnificat anima
mea Dominum;  quafi refponderet; Tn ma-

gni-

IH COMMENT, IN EVANG.
gnificasmatrem Domini, ego Dominurtf;
lit fcilicet fie indicaret, fe nihil fibi re-
tinuiffe , fed prse humilicate & gratitu-
dine totum refudille , & omnia nos re-
fundenda doeiiilEe in Deum, ut Bernard.
Serm. de duodecim ftellis.' Itaque M<J-
gnificat anima men Dominum , id eft, exifl-
timis animat meat medullis magnificen-
tiam Domini erga me admiror & praedi-
co.

47. Et exju u avit , id eft . prse laetiti#
vehementia gelliit & exfilivit, Spirits
mens*  Idem eft, quod anima mea: nifi
quod magis fupeiiorem animat partem
ftgnificare videatur, ut indicet omnes
animat fuse vires magoificafle, feu ma¬
gnum pratdicafte Dominum, &exlultall®
in Deo,  Gratce ( epi to theo  j fuper Deo,
feu de Deo & propter Deum; fignitica-
tur enim objeftum exultationis. Salute
ri meo,  Graece (to So>$ro mu') Salvatore meo>
pro quo frequenter Saluldre  in Scriptu-
ris aceipitur. Itaque nomine Dei  rna-
gnificemiam majeftatis ejus extollit; no¬
mine Salvatoris  beneficentiam : ut & ju¬
re metuendum & dile^tione dignillimum
oftenderet.

48. Quia refpexit , benignis fcilicet &
mifericordibus oculis.- quaft die. Non eft
averfatus , aut dedignatus humilitatem  ««■
cilia  /tt<f.Humilitatis virtutem intelli^
Grig. & Bernard, aliquoties Serm. 42. in
Gant. & alibi: ut proinde ille tenfusef*

fee,

SECUND. LUCAM. Cap. T. ia?
fet, quod exultaret in illo Dei judicio,
beneplacitum ei fait humiJitatis vir-
ditem, quara fibi donaverat, attendere,
& ejus intuitu majora donare, videlicet
Uicarnationem Filii fui; ut fitnilis hse
cflet exultatio, & ex eadem caufa, ex
qua exultatio Chrifti, Luca: io, verf. 2i.
Cum dixit, Confiteor tibi Pater--quia ab-
Jcondifti h<gc a fapientibus,&‘ pralentibus,  £f re-
nelafti eaparvulis^d  eft,humilibus,Commo-
dior tamen videtur fenfus, ut humilitas fi-
gnifieet abjeftionem perfonse,veluti tanto
beneficio indignam, quomodo ufurpatur
Genef. 29. verf, 32. & alibi; ita ut earn
opponat tacite magnitudiniDei, quo mo-
do exponunt Grseci Titus, Theophyl. &
Eutbym. quafi die. Ideo exulto, quia cum
ipfe maximus lit, refpexit, in tanto be-
Jieficio exhibendo, non divitem , non
in tkculo fublimem, fed abjeftam : fe
enim deprimit, Deum extollit, & hu-
ttiilitatis virtutem potius exercet opere,
quam voce praulicet, vel animo agnof-
cat. Ver.e enim luimilitatis eft, de hu-
niiljtate noil gloriari, fed earn reipfa
exhibere. Unde etiam fe Ancillam  vo-
cat, ita ut humilitas ancillse idem fit,
quod humilis ancilla., id eft, non magni
pretii, fed inter Dei ancillas minima.-
non quod revera tabs ellet, fed quod
talem fe reputaret.

Ecce enim ex hoc , id eft, deiuceps ex
hoc tempore, beatam me dicent omnes  ge¬
ne-

126 COMMENT. IN EVANG,
nerationes,  per fscula fibi fucceflurse: nartl
verba hsec, tefte Epiphanio Haerefi 3 c,
vaticinium continent futurorum prsco-
niorum, quae in finem fseculi utque bea¬
ts Virgin! ab Ecclelia deferuntur, & de-
ferenda funt.

49. Quia fecit mihi magna :  Grsce {Me-
gdia) magnalia  , quia haftenus inaudita
& admiranda, & omnes naturse vires fu-
perantia, conceptum Icilicet Virginis fi¬
ne viro, & matrem Dei, & virtututn
apparatum tantismyfteriis congruentem:
Qui potens eft , mirabilia Icilicet operari.
Nam in iftis myfteriis tota ratio fa<fti eft
poteutia facientis, ut Auguft, Epift. ?♦
Et fanclum nomen e/us : iupple , fecit mihi
magna:  velpotius, cuius nomen JanElum eft-
Ufitate enim Hebrxi ponunt unum re-
lativum pro altero. Itaque potentia Dei
relpicit hie inoarnationis fublimitatem,
ac difficultatem; fan&itas vero purita-
tem, turn conceptionis, turn prsvite prse-
parationis ipfius Virginis, quantum ad
corpus & animam.

50. Et miferitordia eius a progenie in pro-
genies , id eft, in infinitas progenies, leu
generationes iibi nuituo fuccedentes. Ti-
mentibus cum,  1'uppLo, expofita ejl : quafi
die. Nou mirum elle, quod tantam erga
fe mifericordiam exercuerit, cum ilia
l'oleat per omnes states timentibus le be-
liefacere. Relpicit autem ad verf. i7»

Pfalm.


SECUND. LUC AM C ap. I. 127
Pfalm. 102. Et hasc qnidem de mifericor-
diaDei: nunc de judicio.

51. Fecit potentiam , id eft, exercuit
Potentiam fuam , fortiter -fe geffit, in
brachio fuo.  Humano more loquitur, quia
robur hominum in brachio, cujus pro-
*hde plerumque fymbolum eft in Scri-
Pturis. Putant aliqui hie Virginem uni¬
verse de mirabilibus Dei operibus, vel
creationis, vel eduftionis Ifrael ex M-
Sypto loqui. Veriiimilius credo , juxta
Iren, libr* 3. cap. 11. hinc ufque ad ver-
fum S4- eife prophetiam de futuris, pro-
phetico more verbis prseteriti temporis
e XprelIam. In hoc ergo fecit potentiam,
( juia difperfit Juperbos mente cordis fui , id
j-ft, quiajudaios, cogitatione cordis fui,
* e u ammo fuperbos, & ex fuperbia iiv-
Cr edulos, difperfit per orbem terrarum.

. 52 . Depofuit potentes:  Grace ( djunaftas )
eft, principes & primates Judaorum,
reipubicse quam religionis, detra¬
ct de Jede,  Griece Capo throron) de throilis  ,
P ri i]cipatus videlicet & facerdotii, prop¬
er fuperbiam adverfus Chriftum Domi-
hum. exaltavit humiles,  id eft, popu-
u, h gentilem prius abjedtum, & Spiri-
u s-faii6fi millione humilem fadtum, in
re gnutn & regale facerdotium exaltavit.

. 53. Efurientes impkvit bonis , id eft, eof-
Gentiles omni virtute vacuos, &
. e ° juftitiam Dei anhelantes , implevit bo-
ls >  juftitia, virtutibus, omnifque gene-

128 COMMENT. IN EVANG.
ris beneficiis: Et divites,  quafi faturos»
qui feipfos jurtos elFe putabant, & ad
juftitiam cum fola cognitione legis fibi
dats fufficere, quafi. non indigentes Chri*
fti auxifio , aut redemptione, dimifttina*
nes,  quales videlicet erant. Cuius pro-
phetis veritatem iu efFeVibus fuis nunc
confpicimus, & ad divini fui judicii pro-
funditatem merito contremifcimus. Nani
in omni populo & state eadem poten-
tibus feu fuperbis & humilibus, eadeni
efurieutibus & divitibus Temper accidunt,
54. Sufcepit Ifrael puerum fuum,  id eft,
Ifraeleni filium fuum, qui a prima iftius
populi state populus Dei fuit , quafi fup-
pofita manu fuftinuit & erexit, cum pro-
ftratus miferiis jaceret. Hanc enim vim
habet verbum fujctpiendi  in Scripturis.
Recordatus mijmcordi# fua ; cujus propter
longam fubveniendi moram quafi oblitus
videbatur. Nam Deus recordari  dicitur,
cum,poftquam ita fegelfit, ac fi noftri
oblitus elfet, tandem fubvenit. Hsc au*
tem mifericordia duo refpicit: primo la-
Jutem, quam per Chrifti incarnationem
Judsis, tunc temporis viventibus, attu-
lit: 11am, ut Leo Serm. 1. de Jejunio
decimi menfis, caul'a reparation^ uoftr®
non eft nifi milericordia Dei; fecundo,
falutem, quaro Ilraeli, per multa fscu*
la abjeito, tandem circa mundi finem
allaturus eft: ut ita B, Virgo perleve-

ret i

SECUND. LUCAM Cap. I. 129
ret in prophetandis rebus futuri . Recor¬
datus eft autem iftius mifericordias ftne.

Sftcut locutus eft , hoc eft, miferi*
cordia: promiffie, fjve quam promifit,
quae folet in Scripturis vocari Veritas,
ut patet ad Rom, 15. v. 8. Unde Pfalm.
97. Recordatus eft mifericordite fug veri-
tatis fu<E domui Ifrael : quia mifericordia ,
quae fecundum promiffia conceditur, fit
Veritas. Itaque recordatus eftillius mi-
fericordiae, ficut locutus eft, ac promi¬
fit, ad patres noftros , jjd eft, Patribus no*
ftris, (11am & Gr.c'cum & Latinum ver-
bum utrumque cafum regit; & hujulmo¬
di cafuum enallage feu permutatio non
iuufitata eft Hebrseis, ut Pfal, io> v, 18}
videlicet Abrahamo  (eft enim dativus )
& femini , feu pofteris, ejus ,  Ifraelitis ,
per multa Jacula : nam utraque fains per
diverfos Prophetas praenuntiata & pr6-
niiffa fui't. Poftet tamen illud, Abraham
ft 1  femini ejus,  referri ad recordatus , &c.
ut fenfus fit, quod memor fuerit mife-
ricordise, Abrahamo & pofteris ejus,
qui ufque in finem faeculi duraturi iunt,
exhibencfe : ita qt ilia verba (ficut locutus
e ft ad Patres noftros)  per parenthefin in-
ferta legantur.

56, Munfit autem Maria cum ilia , officii,
pbfequii & pietatis causa, ut Ambr. turn
hie, turn lib. 2.  De Virginibus. Addit
.etiam , causa profeftus tanti vatis, quod
& origen. notat; qui fignifieare viden-

T. II, 1  tut

130  COMMENT. IN EVANG. .
tur, ufum ration^ Joannis in utero pel**
manfifle, ut qui primo ingrefiu exuitd-
Verat, ad praeientiam Virginis paiilatim
proficeret. Unde & ilia verba Zacha*
ria;, Tu puer Propheta AltiJJimi , eum in*
tellexilTe volunt. Qaafi men/ibus tribuS »
id eft, fere menfibus tubus: quo proba-
biliter fignificari volunt Theophyl. Eu*
thymius, & Niceph. lib. i. e, 8‘ Virgi;
Bern apte partum Elilabeth receflitfe, cui
five causa decenti* , five difciplins vir-
gmalis fauciendse interefle noluerit, Sua-
det hanc fententiam, quod ftatim a dif-
celfu ejus fubjungatur, impletum eife
Elifabejh tempus pariendi, & quod le*
gidma nativitas ferrne decimi mentis in -
greifas tit, ut loquitur Tertull. libr. De
anima c. 37. intellige, faltem inchoati.
Quamvis non defmt, maxime recentio-
res, qui Virginem partui interfuilfe pu-
taut,

57, Elifabeth autem impletum ejl tempus pa*
rienii , poftquam fcilicet Maria diLcellif-
fet. Impletio autem ilia temporis , qusc
edam infra tribuitur B. Virgini, lignifi-
cat, legitimo naturalique tempore pepe*
rilfe, decime fcilicet menfe, quo&vir-
go peperit & proinde fine abortu aut in*
tempeftivo partu.

58. Et audierunt vicini , quia magnified'

< bit , id eft, quod magnificalfet leu mag*
nam fecilfet, Dominus mijericordiam fuatii
eum ilia,  llerili & elfoetie non folum con*

cep-

SECUND. LUCAM Cap. I. igt

^pfcum, fed & felicem partum dando*
Et congratulabdntur ei.  Grtece f /junechairon )
c °ngauiebant;  ut indicet impletum, quod
v ©rfu 14. Angelas pra?dixerat»

, 59 . Et factum eft He octavo , a partu ,
feta Legem, Genef. 17. v.J T2» quo
°&avo die Aug. fignificatum voluit, quod
ftos per Chrifti refurrettionem, quse port
Optimum fabbaci diem oftavo die conti-
§it, fpiritualiter a vi ;iis carnis & omni
^qrruptione circumcidimur. Venemnt  >
Jcilicet amici circumciiere puerum.  Unde
“itelligas circumcifionem tunc f lem-
hem fuifle, uti nunc baptifmus. Venilfe
^Utem non in fynagogam* fed in dornum
^acharise, fuadet E'tifabethse puerperas
Pyaelentia. Mam quamvis Judd nunc
^cumcidant in fynagogis. exempla ta-
^en Scripturse probant, tumdomi turn
quovis opportuno loco faftitatam*'
Et vocabant eum,  feu vocare voluevunt;
, e  eo trattando. Ex quo colligas, in
£ 5J jcumcifione nomen ylerumque impont
*°*itum, rtcut nunc in baptifmo; fortaf-
?? ad imitationem Dei, mutantis ipfo
0le  circumcifionis nomen Abrahae, Ga*

»ef,

am

17, v. 5. ...Nomine Patrisfui Zachari -
tamquam gratius futurum patri, ue
v l10  nnico etiam nomine quart fupervi-
F r et. Quod cum difpliceret matrrj, di-

A.lt l

/> ^o. Nequaquam, fed. vocabitur Joannes  f
ive quod icripto ei hoc liomen maritua
1 2  iudi*

132 COMMENT. IN EVANG*
indieaflet, live quod juxta Ambrof. a
Spiritu fan£to hoc didicilfet; & ideo cum
tanta auftoritate fe eis opponit.,

61. Et dixeruut , quia nemo ejt in cogna -
tione tua , qui vocetur hoc nomine.  Ex quo
liquet, illius setatis fuiife confuetudineffl*
ut liberis nomina parentum aut cogna'
torum imponerentur. Primis tamen fae-
culis videntur fere ex eventis impolita»
lit patet de nominibus filiorum Adam >
de llaac, Jacob, ejufque filiis, & alii*
multis pailim.

62. Imuebant autem patri ejus , nutibu*
ac iignis interrogando, ut etiam furduifl
fuifte fiqueat. Quern velletvocari eum,  ut
patenia audioritate controverfiam iflarii
dirimeret.

;  63. EtpoJIulans , fimiliter nutibus, ptt*
gilltirem,  id eft, tabellam, in qua fcribi*
tur ftylo, quales & apud nos in ufut
memorise causa. Ex cera fuiife Tertulf
notat lib. De idololatria, cap. 23. duifl
ait: Zacliarias loquitur in iiylo , auditut
in cera , manus omni fono clarior. Mo-
dus ilie fcribendi tunc ufitatillimus erat;
unde Hieron. etiam epiftolas longas in
cera didtalfe indicat Epift, 142. in fine*

1 Scripjit, dicens , id eft, in hanc lenten-
tiam : Joannes ejt nomen ejus quali dice-
ret, Vos petitis, quo nomine velim vo-
cari filium: id non eft meae voluntatis;
uam Joannes jam eft nomen ejus, ipd
jamludum ab alio divinitus impofitum>

ut

SECUND. LUCAM Cap. I. 133
bt Ambr. Et mirati Junt univtrfi , coufpi-
r ationem utriufque in peregrinum no-
*hen, & prsecipue quia intelligebant hoc
a Deo impofitum effe.

64. Apertum ejl autem illico os ejus , id
, in vocem lolutum eft; nam mutiS

os quodammodo claufam videtur. Quod
autem elicit» illico , hoc eft, moxutfcri-
Pferat nomen , fignificat nominis impo-
fitiouem faille caufam folutionis lingua;,
Pt obfervat Origeii. Homil. g. quia tunc
^Uali manu fua fubfcripfi.t id, quod An¬
gelo nuntianti crede:e noluerat: uthinc
■Ambr. dicat, Linguam, quam iufideli-
tas vinxerat, tides lolvic.

65. Et faclus ejl timer , id eft, reve-
tentia hominum ergaDeum, exirtimau-
'ium , tot fignis divinitus edicis non pof-
*®nili aiiquid admitandum portendi. Ita-
9 pe divulgabantur,  hominum fermone, o>n-

verba h<ec,  id eft, res iftje o nines’,
a P?aritio icilicet Augeli, cseteraque om-
P'a, qu:e iu textu. narrata funt.

66. Et pofuerunt in cords fuo : non tarn*
'loam vanos rumores preterite finendo,
* e d ilia, tamquam magnarum rerum
P°rtenta & pradudia, attento animo ex-
P°neudo: Dicentes , qais pu f as , Graece
vA? araj  quifnarn, puer ijle erit?  id eft,
9 Pautus vir & Propheta futures eft, cu-

conceptus & ortus tot miraculis no-
•‘itatur ? Etenim manus Domini suit cum
°* Verba funt Lu^e, rati'onem red-
I 3 den-

*54 COMMENT. IN EVANG.
dentis fermonutn vulgi, quia videlicet
ifta non poetica fiftione, non fortuua
-aut cafu, fed Dei poteftate gerebantuf*

67. Et Zacharias pater ejus repletus eft Spirt-
tit fanfto : non ad eum juftificandum: naflJ
erat & ante juftus: ied^ ad prophetati-
dum, ut explieando fubjungit: Et pro-
phetavit dicens.  Simul enim vim loquendi
& fpiritum prophetandi accepit, ita ut
prophetic a verba primo ex ejus ore pro-
ruperint.

68* Benelitlus Dominus Deus Ifrael,  id
eft, Benedicatnr & laudetur Deus pof>u-
li Itraelitici: quje eft peviphrafis veri Dei?
& oppouitur Diis gentium dsemoniis. Quia
vi/itavit,  fupple, plebem fuam Judaic am •
cam de gentibus dicit per Prophetarn?
Non plebs men vos.  Sumitur autem Vi-
fitado  in Scripturis & in malam partem?
pro poenis attligere, ut Levit. 26, v. 16*
Vifiiaba vos in e^eflah r, &c\ & faspjffiin*
in'bonam, pro, Reneficiis afficere, ai#
liberare , maxime quando Deus Proph®*
tam aut Angelum aliquem mittit.
autem, vi/itavit , idem eft, quod, In pro¬
pria perfona carnem indutus inviftt po*
pulum fuum: idque non ad puniendum?
quia fecit redemptionem plebis fu<e,  id eft?
redemit earn a captivitate Satanae, & fer*
vitute peccati. Redemptio enim capti*
vitatem reipicit, & foluto pretio pera-
gitur , quod juxta Scripturas fuit SangoB
Cnrifti, Utitur autem veibo preterit*

tem*

SECUND. LUCAM Cap. I. 13*
temporis, partim qaia jam per incarna-
tionem fieri cceperat, partim prophet!-
ce, quia jamjam futuram erat.

69. Et erexit cornu falutis nobis,  id eft,
eornu falutare feu falutiferum; ut fcilU
cet non folum nos tueatur abhoftibus,
fed etiam falutem adferat. Per Cornu.
autem fignificari metaphorice f)let po*
tentia & robur, eo quod animalia eor-
nuta totum in eornibus oftendendi aa
tliendi robur habeant. Unde confequen*
ter fignifieat fepius regnum feu gloriarti
ejus; ita ut hie fignificetur, quod re*
gnum Davidis jam collapfum perMelfiam
in antiquum fplendorem & robur refti-
tuerit, ad adferendam falutem nobis *
ideo enim addit, Indomo David , id eft,
in familia David, cui regnum illud pro-
milfum erat, ut dictum eft verf. 32. &
33...* Pueri fui,  id eft, fervi, quia Deo pla¬
cet , & regnum fibi a Deo creditum fi-
deliter adminiftrayit. Simili fere phrali
dicitur, 1. Reg. 2. v. 10. Dominus dabit
irnperium Regi fuo  , 6f Jublimabit cornu Chri-
flifuf : & Pfalm. 131. v, 17. IUic produ-
cam  £Hieron f  oriri faciam') cornu David;
ad quem locum 5Jaoharias alludere vi-
detur,

70, Shut locutus eft per os fanclormi ,
&c.ideft, itafecit, quemadmodum pro-
miferat per os Prophetarum fandtorum
omnium, qui ab initiofamuliflorueruntf
omnes enim proxime vei remote Chrf?

14 m

i  36 COMMENT. IN' EVANG.

fti incarnationem, paffionem, & regntittl*
& confequenter falutem pepuli Dei va-*
ticinati funt. Nam quid Deus locutus fit
per os Prophetarum, explicat per fe-
quentia, videlicet

71. Salutem ex inimicis rioftris.  Refer-
tur enim hoc ad verbum locutus eft . Iti-
telligit autem falutem feu falvationeru
ab illis inimicis, quos Chriftus vicit: lib*
autem certum eft fuifle non Vifibiles, noil
Romanos, aut Graecos, cujulmodi re*
demptionem & falutem Carnales Jud#*
exfpeclabant; fed fpirituales, d;emones>
qui humano generi dominabantur. Ita*
que-Zacharias interpretatur hie omndS
jllas prophetias, qute de mittendo Ifra-
eli liberatore ab hoftibus loquuntur. B 1
de manu omnium  , qui oderunt nos . Repe*
titio eft Hebvseis familiariffima in Pro-
yer(iiis,.& Pfalmis, & Canticis. XJadf
hsec eadem repetitio ha.betur bis in eo*
dem Pfai. 17- v. lcilicet 18. & 41.

72. Ad faciendum mifeficordlam cunt pi’
tabus nofiris:  ut fic ft Hum fuum mittefl'
do, mifericordiatn leu gratiam erga pa*
tres antiques reipsa exhiberet, id lei*
licet praeftando, quod eis tarn pro le 1
quarn pro pofteris promil erat. Nam' &
ipii patres ftde & gratia Chrifti juftjfica*
ti funt, & ejus adventu e limbo libera*
ti. Et memorari tejlamenti Jui JanSli . Gr£'
ca conftrudtio eftpro, ad memorandum*
id eft, uc ita fe memorem declarant

reipsa

SECUND. LtfCAM Cap. t. 1 37

S*eipsa poll longam illam quali oblivionis
hnoram, foederis five pafti cutn patribus
miti, videlicet de Chrifto ex femine Ab¬
raham nafcitoro. Reipicit enim ad illud
foedus, quo 1 pepigit cum Abraham, Ge-
hef. 22. v. 16. & 18. ut clarius patet Aft.
3* v. 25. ex verbis S. Petri; & ipfeZa-
cliarias hoc explicat fequentibus verbis.

73. Jusjurdnium, quod juravit ad Abra¬
ham pattern noflrum, Jusjurandmx  eft quar¬
tos cafits Greece, & regituf a tnemnrarii
ham ficut Gnecum Qmnpthpue')  ita&La-
tiiium, meminiffe , pro quo hie famitur,
'toemorari  regit indifferenter genitivum &
accufativum. Senfus eft ergo, ut i'e me-
ihorem oftenderet teflamenti jurisjuran-
di. feuteftamenti, quod eft iusjurandum,
a  1 Abraham faftum , ut diximus. Ita
Tfieopliyl. & Ruth. & favet ei textus
Syriacus. Simile quid vide (up. v t  f
Udiiirum fe nobis , id eft, ad hoc, ut da-
r et nobis, vel, TNimirum daturum fe no-
“is ea, quse fequuntur.- explicat enim
fiend coiitineatur illo jurejurando, vide¬
licet :

74* Ut fine timbre de manu inirnicomn  ,
id eft, ut ex poteftate inimicorurtl
n ?ftrorum, Satan.e. peccati, mundi, car-
***,  per gratiam Chrifti liberati, deiti-
Ce Ps ferviatnus Deo, fine timore eorum,
htpote quorum vires per Chrifti re-
“emptionem fraftaj funt. LfndeChnftus
J* 6  Joan, 16. v. 33. Confidite, ego vkt
I mwi *

138 COMMENT. IN EVANG.

rnundum,  & infra c. 12. Nolite timers pvt*
fillus grex.  Et fie ifia verba & fequen*
tia de prsefenti vita inteUigerentur, in
qua jufti fervinnt Deo in fan&itate, fi*
tie  timore faltem (ervili, & illo immo-
dico & anxio, qui mentis hilaritatem
tollit. Sed quia hoc beneficium fatis vi-
detur indicatum verfu 71* hinc malim
ifium & fequentem verfum ad ftatum z-
ternse falutis referri. Neque enim aequutn
eft, ut hoe funpmum beneficium in ifto
Cantico practermittatur, quod & ipfa ver-
ba magis poftulant, jEternitas enim ve-
re omnes dies noftros comprehendit »
ubi, juxta Ifaiam, .timore omnium ma-
lorum fublato fedebit populus in pul-
chritudine pacis, & tabernaculis fiducial*
ut Jerviamus illi t

7f, In fanElitate,  quse Deum refpicit,
cujus cultus eft famftitas colentis; Et
juftitia , id eft, omnium virtutum perfe-
jftione, quse generaliter juftitia  in Scriptu*
i\s  voca'i iolet; Coram ipfo  , Deo feili¬
cet facie ad faciem feipfum demonftran*
te; Omnibus diebus nojiris , per to tarn seter-
nitatem, ubi nulla dies erit a Dei fer*
vido, juftitiaque feriata, Poftquam au*
tern celebravit beneficia, per Chnfti ad-
ventum nobis allata, utitur apoftrophe
ad puerum recens natum, five quod ulus
yfttionis in utero datus ei permanferit,
ut Origen. & Ambr, hie, & fere Greei;
live poetico & prophetiqa more, perfo*

uam

SECUND. LUCAM Cap. I. - 139
flam fingendo, ficuti Moyfes Deuk 32. v.
*. & David, 2. Reg. 1. v. 21. ut ita ad-
ftantes doceret, quantus puer ille futu-
rus effet; dicendo:

76. Et tu puer , non cum aliis Prophe-
ti promifcue Propheta Domini, fed fin*
gulariter Propheta Altiffim vocaheris , leu
eris : utpote quem Altiffimus Angelum
fuum , per Malaehiam cap. 3. v. io, vo-
cat, Praibis enim ante faciem Domini , in
carne prasfentem; vide didta verf. 17....
Parare vias ejus  id eft, ut pares & dif-
ponas menses Judieorum ad hoc, utChri-
ftiim falvatorem & fponfum recipiant*.
Prsedicabis enim poenitentiam, ne Do¬
mini dodh'ina ; pmlicabis baptifmum,
he Domini difcifilina; prasdicabis Spiri-
tum*lanftum & ignem, lie Domini gra¬
tia rudes fibi mentes hominum inveniat,
& imparatas exhorreat. Nam expTicans
modum parandi vias Domini, addit:

, 77. Ad dandam fcientiam falutis plebi em t
J d eft, ut magifterio tuo des populoju.
daico primam coguitionem eorum, quas
a< i falutem fub novo Teftamento erunt
fleceffaria, In remiffionem peccatorum eorum t
P £ r Chviftum videlicet obtinendam. Non
®oim dodirina Joannis earn dabat ,  fed
e ° difponebat, Agnum Dei, tollentem
P^ccata mundi, demonftrando, quod ex-
Pucat clarius fgquenti verfu. Nam qua-
* l  Quaireres, per quem danda effet h^6
latus  Sc,  remiflio peccatorum, relpondetj

7 &

140 COMMENT. IN F.VANG.

78* Per vifcera mifericordice Dei nojln 1
feu per vifcera miferatione plena, id
eft, per mifericordiam Dei, ex inti mis
eius vifcerihus & affe&u prodeuntem*
In qui its,  id eft, qua profundiffima mi'
fericordia impellente, vifitavit nos , in
propria perfona ad nos veniendo, ut di¬
ctum eft verfu 68- Vifitavit autem, ve-
niendo ex a/to , quia a i'ummo coelo , feu
finu Patris egrelfio ejus, ad nos vifi-
tandos in alfumpta carna ; Oriens , id eft>
is, qui Oriens  a Prophetis vocari folet»
fcilicet Chriftiis. Porro, Oriens,  non
eft hie participium, fed nomen refpon-
dens Grseco, quod hie habetur (anatolf)
ortus.  Refpicit autem ad loca /oachari#
3. v, R. & ibid c. 6. v. 12. ubi Hebraice
eft Tzemach , quod Hieron. ibi vertit, Ori‘
ens,  & LXX. Interpreter ( anatolf")  id
eft, oriens  leu ortus : alibi vero Hieron.
fubinde vertit, Germen,  quod etiam oritur
ex terra. Nam Hebraiea radix Tzamach,
proprie qnidem germinare  aut pullulate  fi-
gnificat ; ufurpatur tamen etiam gene-
ratim pro, oriri . Utrufflque ergo eft
Chriftus kgermen,  quia ex refcilfo truu-
co Davidics ftirpis , line viri opera , re-
pente pullulavit, & in arborem amplifli-
mam crevit; & oriens  , quia ipfe eft lux
miindi, & Sol juftitise, qui Malachiae 4*
oritur tirnentibus Deum; &ftella, qu£
< ritura dicitur ex Jacob, Num. 24. v, 17.
quam pcioiiem nominis coniideravit

SECUND. LUCAM Cap. I. 141
Orig. Homil. 13. in Levit. Gregor, lib,
ao. Moral, c. 18. alias 21,  Theopliyl. Eu-
thyra. Beda hie, & alii paffim. Nam ip-
fe Zacharias explicans, cur orientera
dixerit, adjicit:

79. Illminare , id eft, ut lumen prehe¬
at, feu illucefcat his, qui in tenebris & in
umbra mortis fedent,  id eft, qni habitant
in tenebris denfiffimis, & in affliftiffitno
rerum ftatu triftiffimam mortis imaginem
referente. Metaphora eft a locis obfeu-
ris, ut fepulchris & carceribus, qusmoe-
ftiffima rerum facie prsfentis mortis hor-
torem incutiunt. Transfertur autem fpjri-
tualiter ad fignificandum teterrimum a.
nims ftatum, per ignorantiam erroref-
que miracles, &peccata, tamquam s-
ternse mortis veftibula. Ad dirigendos pe¬
des noftros in viam pads , id eft, ut lumi*
Jie dodtriiiEe & charitatis, quod mentibus
infundit, dirigat afl'edlus, confilia, &
°pera noftra in viam, qua tenditur ad
Paceni sterns beatitudinis. Hsc autem
^ja non eft alia, nifi via veritatis & ju-
•fhtis , ut fobrie, jufte & pie vivamus
111  hoc lsculo.

. 80. Puer autem crejcebat,  state & mo-
^ corporis; & crefcentibus pari pail'u
v ]rtutibus, confortabutur fpiritu  fuo; quam-
^ uonnulli intelligant ipfum Spiritum
divinum gratis & confortationis audio-
1 en l* Et erat in defertis , ftatira fcilicet
a pnnia pueritia, ut videtur fentire Orig,

Horn,

k

143 COMMENT. IN EVANG.

Mom. n. in Lucam, &apertius Hieron.
libr* contra Luciferianos, ubi dicit, quod
port materni ventris hofpitium erettU
deferta feftatus fit, & parvulus cum fer-
pentibus luferit. Occafio petetidi defer-
ti videtur fuilfe tyranr.is Herodis pueros
Bethleem pevfequentis, ut Chriftum af-
fequeretur: quod Nicephoros liotat lib.
i. cap. 4 . Addit Cedrenus, inCompen-
dio hiftorise, curarn ejus ab Angelo fuf-
Ceptam, eo quod Elizabeth paulo poll
fugam cum puero in defertum obiiffet.
ZJfque in diem oftenfionis fu<e ad, Ifrael , id
eft, ufque ad tempos, quo inter homi¬
nes prsedicando & baptizando converfa-
ri coepit, quod fuit circa annum statis
ejus trigefimum, ficut & Chritti.

CAPUT II.

eft autem in diebus ittig , circa
tempus fcilicet nativitatis Joannis,
& paulo poll, Deo hujufmodi defcriptio-
nem orbis, vel procurante, vel cert£
tempus ejus illud potius, quam alipd
ordjnante, ut illius occafione Beata Vir¬
go in Bethleem veniret. Exiit ediElum a
Ceefare Augufto , nempe Ortavio, cui no-
men Cafaris,  a Julio Carfare, a quo ad-
optatus fuerat, adhsefit: cognomine ve-
to diftus Augujlus,  quod urbem & im*

pe-

SECUND. LUCAM Cap. IT. * 143
perfum auxiffet, & fideliter adminiftraf.
fet. Hinc otniies Romani Principes po»
Rea funt appellati Cdtfdtes  & Augufli;  apud
Syros Antinchi;.  apud Perfa s Ar/acida;
*pud Philiftiin, Abirrteletth ; apud Egypti-
°s oljm Pharaones , & port Alexandrum
^fque ad CleopaTam Ptolomei, ut Hie»
r on. in cap, 29. Ezech. Ut defcriberetur uni -
orbis,  Romanis fcilicet fubjedtus,
hoc eft, Ut numerus capitum in afta pu-
“%a referretur, & tributum pro facul-
^tibns Uniufcujufque folutum. Nam fa-
Imitates finguioTum in hujufmodi de-
* c ript'onibus fuiffe cenfas, teftis eft Jofe-
Phus lib. 18 - Antiq. cap. 1, Capita £tiam
fihgulorum non tantum adultorum, fed
?tiam puerorum, defcripta fuiffe, probat
jtaffiuttitas, qme pofteaSyriseconceiia fuit,
^ foil puberes tabulis adfcriberentur,
i 11  patet ex L. Forma, D. de cenfibus.
u nde Juftinus Martyr Orat. ad Antoni-
p 1  Pium audadter dicit; Chriftum na-
tll m i n  Bethleem ex defcriptionibus cen-
s Us a ,cy 4  q UK  f u b Cyrino, primo veftro
Jtidsa Procurator, funt confedUe,
^telligere poteftis; & Tertull* libr. 4,
°ntra Marcionem cap. 7, Cenfum , in-
Augufti, teftem fideliffimum Domi-
nativitatis, Romana archiva cufto-
Ut credibile lit hac de caufa De*
q 1 ? yoluifle hanc defcriptionem fieri, ut
ft ri Riani inde probarent infidelibus Chri-
tmJ 1  5 ? Bet Meenj de familia David na«

144 COMMENT, IN EVANG.'

2. H<ec defcriptio prima facia eft a Prafidt
Syria Cyrino,  non prima abfolute, fed
prima Tub ifto Cyriuo, feu Quirino, ut
alii nominant: nam egit ipfe & fecun-
dum cenfum poft mortem Archelai, 6-
lii Herodis, multis fcricet annis poft iftum
primum, de quo loquitur Jofeph. fupra
eit. Quern cum Eufebius putaffiet eum-
dem elfe cum eo, de quo hie Lucas,
hinc fattum eft, ut Jofephum graviter
erraffe plerique Annalium Scriptores ex-
iftimaverint , cum fuerit error Eufe ji»
non Jofephi. Prima igitur hate deferip-
tio dicitur fafta a Cyrino. quiainchoa-
vit earn: perficiendam vero reliquit Sen-
tio Saturnino, ut Tertull. 4. contra Mat*
cion, cap. 19. infinuat. Quamquarn ali'
qui putent, hunc cenfum a Cyrino ex-
traordinarie fuille aftum in Syria, cum
neque Conful effet, neque Prades S y*
rise, fed Saturninus, cui eum proptere*
adlcribit Tertull. Et ideo id, quod Lu-
cas dicit, a Prafide Syria , Graece eft
(h$gemoncvontos') id eft, imperante , lcilicet
per Pnefedturam extraordinariam. Quant
rationem exponendi difficultatem, eft 8
fimpliciffimam, & a pluribus remoris ex-
peditam , putat Dionyftus Petavius. Seo
quia iftam extraordinariam illius Prsefe;
dturam probate difficile eft, hinc aliq ul
fufpicati funt, folutionem ex Grseca phra'
li petendam , quam fie exponi polle vo-
iunt, ut fenfus fit: thee defcriptiofa#®

SECUND. LUCAM Cap. II. 14*
*ft> priufquam pratfideret Syrise Cyrinus,
Icilicet iubSentio Saturnino.Nam Cyrinus
a dl*uc diu port pnrfedit Syrise, juxta te-
ftirnonium Jofephi de cenfu agentis.

3. Et ibant omnes , ut profiterentur : Grae-
ce eft idem verbum, quod v, 1, ( 'apagra -
Pfostha) ut defcriberentttr , id eft, ut norni-

& lamjlias fuas apud adla denuntia-
*ent, & cenfum pro faqujtatibus folve-
r ent. Singuli in fuam civitatem 9  fcilicet
•bant, ubi nimirum familiae caput erat.

Romani yidpntur in Jud&a fervaf-
*6 moduna cenfendi, in illo populo uii-
tatum, qui folebat fieri per tribqs, & 111-
de per tribuum familias, & familiarutn
c apita; nam ilia ratio datur yerfu 4.

4. Afceniit autern Jofeph a Galiiaa :
Jl^ia Jud %&  fitus altior erat, quam Ga-
W^jc.  Et hinq eft. qued in Scripturis
Pallim dicuntur afcendm in templum Do-
yni,  quia altillimo loco fitum, Et defcen-

in domum Regis:  & rurfum Chriftu*
^icitur afcendijje Jerofolymam 9  & defcendijfe
'-apharnaum,  quae erat vicina Galilsese... De
^itate Nazareth , ubi habitabat: nam in
^{criptione nulla habebatur ratio, ubi
^ u is liatus eftet, vel habitaret, vel do¬
ll 111 ^, aut bona fua haberet, led loci
ar niliae Celebris, In civitatem David, qua
J*? Cat ur Bethleem:  quod additur diftindlio-
I s  causa. Erat enim & alia civitas Da-
,c *» arx Sion, quam arrnis occupave-
at » fed in Bethleem natus erat: quam

**  11. K pa-

1 46 COMMENT. IN EVANG.
parum fplendidam, parumque popn.Io-
i'am Dominus praeelegit nativitati, ficut
Jerofolymam paffioni, inquit Leo Serm.

1, de Epipbania. Accedebat & nominis
congruentia: nara ex Bethleem, id eft
domo panis,conveniebat panem vitae pro-
cedere. Eo quod ejjet de domo familia,
id eft, de familia David:  11am pnus no- 1
men exponitur per pofterius, Quamvis
aliqqui Familia  & domus  diftingui polfintJ
ut Tribus  dicantur a primis filiis Jacob
& Jofeph; Familia  a celebribus quibuf-
dam nepotibus eorum; Domus  a finguli*
patribus familias. Sed h£c diftindtio'nofl
femper fervatur in ScripturL. Infinua-
tur autem hie. omnes omnino de dir-
pe David fimiliter in Bethleem elle de-
icriptas*

5. Ut profiteretur,  Gr;ece eft iterum Qipo*
grapfafiha') ut deferiberetur,  fed Interpret
nofter caulam defcriptiqnis relpexit, quas
fiebat, ut quilque lie hujus , vel illiuS
elfe familia, & Imperatori peifoluto
cenfu fubjedtum efle, profiteretur. Cum
Maria-,  narti & feemime cenfebantur, ma-
ximeque quia umgenita, & heres erat
de familia David. Defponfata fibi uxore,
id eft, fibi nupta, fed incognita, ut di-
(Slum .eft cap. prseced. v. 23,.. Pra^nante,
id eft, partui jam proxima; ut fatis'qon*
ilet a^tum hoc divinitus, ut tale iter iti
ilio ftatu fufeiperet, videlicet nt in publi-
;i.i tabalis cenfUuro p&fiteretur Maria le

• Jd-

SECUND. LUCAM Cap. II. 147

Jofephi uxorem, ortarn ex tribu Juda,
cx familia David, fubjeftam Casfari, at-
SUe ita indubitata fides .fieret pofteris.
Et hinc eft, quod Chriftiani, ut fupra
diximus, ad illas tabulas cenfuum pro-
Vocabant.

6. FMum ejl.autem, cum effentibi,  id eft,
cum aliquot diebus ibi hererent, impleti
funt dies , lit pareret:  naturales fdlicet &
legitimi, quos dies Auguftin. libr. 83-
Quseft. Evangel, qu. 56. ponit diicentos
feptuaginta lex , hoc eft , novem mett¬
les, & fex dies: tot enim inveniri aic
inter VIII. Kalendas Aprilis , quoconce-
ptus eft, & VIII. Kal. Januarii, quo na-
tus eftDominus, ficut a majoribus tra-
ditum fufcipiens Ecclefise cuftodit ap~
^oritas, inquit idem, lib. 4. de .Trink*
c ap. 5. ubi hoc latius tradfat.

7. Et peperit , enixa, aliarum matrum
rnore, quadam a&ivitate; fine qua qul-
dem Chriftus de matre natus, non tamer*
Plater ita proprie filium peperiffe dice-
r etur. In quo partu Auguft. 10. de Ci-
v it cap. ult. agnofcit cum Ecdefia pro- -
Ptium Salvatoris miraculum, quad fcili-
cet Virgo peperit, quod fieri lion po-
tu k, nifi ciauftro virginitatis non refe-
r ato , & confequenter non fine pene-
^ l 'atione dimenfionum. Peperit & fine
dolore; quia fine corruptions coucepe-
r at > ut Bernardus in illud Apocal. Si~

K a gnum

148 COMMENT. IN EVANG.

gnttnt magnum , v^r. Additur apnd 2Jen6*
nem Serrn. 6. deNativit. filiurri fine for-
dibits* deiibutum prodliffe, cum quibus
proles Llent, Sed Hieron. refragatur*
qui lib. contra Heh idium, ficut dicit
virgin em per genitalia peperilFe filium*
jta & tegmine membranarum folito c'r-
cumvolutum, & Epift. 22, cruentatiiim
Non enim, inquit, erubefcimus, non fi-
lemus, quanto funt humiliora, quse pro
me paiFus eft, tan to plus ei debeo. Fi*
Hunt Juam pyimogeni'um , id eft, ante quem
nullum alwm genuerat: non enim ha-
bet hie reipeftum ad fecundogenitum»
ita ut primogenitus & uuigenitus reipfa
hie idem Hint Quamquam Epiphan. Ha:*
reft 78. velit pnmogenitum vocari non
refpedtu Virginis, quali dieeretur pri*
mogenitum funm, fed abfolute primo*
genitum omnis ereaturte, ficut Apofto*
lus vocat. Et pannis eum involvit:  Grace
( aspapranoferi ) fafeiavit  feu fajeiis involvit,
lictit infantes invoh i folent. Nulla enim
ibi obftetiix , nulla muliercularum fedu-
litas intercelfit: ipfa pannis involvit in*
fantem , ipfa & mater & obftetvix fuit,
ut Hier. contra Helvidium. Quod & cla-
rius ex eo patet; quia reclinavit eum , prse
teneiitudine confiftere, aut federe non
valentem. Nam fafciare & reclinare,
& limilia opera facere, non eft mulier
ris decumbentis, aut obftctricibus uten*
tis, ut quidam delirarunt. In prafe^io^

urn.

SECUND. LUCAM Cap. II. j 4 *
taniquam in cunis, Caufa erat, quia non
ey at eis locus ,  hofpitandi, in diver for io ;  fi¬
ve propter confluxum populi, defcriben-
di caufa accurrentis, five firaul potius,
9Uod odiofa elfet pa upertas , & inftans
Aliens puerperium. Porro infinuat iftis
Verbis Evangelifta ChJftum in ftabulo,
Cl >jns praefepe eft velut menfa, natura
: quod quidem Ambrolius putat fuif-
je appendicem diverforii, Eufeb. tamen
bb. 7. de demonftrat. Evang. & Hieron.
T'd illis in locis v&rfati fuerunt, aiiique
^mmunius traduut in agro Bethleemi-
ticc, , leu in fuburbiis fitum fujlfe, Fuit
a Utem ipelunca, ut Orig, lib. 1. contra
^eifutn omnibus aliis confentientibus,
a d quam paftores agere folerent de mo-
r ® pecora fua’ Unde bovem «Sc afinum
Praclepi ftetilfe alligatos, juxta prophe-
^ni Habscuc 3. fecundum LXX. tradit
**ieron. Epift, 27. Naz ; anz, de Chrifti na-
Nylfenus, Paulin's & alii. Spelun-
Ca  ifta marmore poftea tetfta fuit, &iu-
earn ftrufta gramiis Ecclefia,

0 , fit Paflorrs emit in eadem region' >
, e thleemicica. nempe circa turrim A-
er v feu Gregis diftam, ubi Jacob pa*
erat gregem fuum, ut Hieron, turn lib.
x J ^ft, inGeneCtum Epift. 27 Grsecumau-
®ni Q en  chwa tg avtg' ) fonat potius in eo-^
'* m  agro  , quo videtur magjs inllnu^ri
p..  a gro fuilfe locum nativitatis Chrifti,
t&hutes,  Graecum £ agravlun'es } fignificat

K  3 "

150 COMMENT. IN EVANG.
in agrp ftabulantes, i'eu pemo&antes ,
ut exponit F.uthymius, quod etiam hye-
jtie in regionibus calidis fre^uens eft'
lit impente colligat bine Scahger, non
ede natum Chriftum hyeme. Et cnfto-
dientes nigilias nottis.  id eft, quatuorillas
jiotiflimas noftis vigilias viciilim online
luo peragentes pro gregibus adverfuslu-
pos & fares, ficut milites contra hoftes,
Itaque indicatur plures fuiUe, quos Bq-
da de locis ianftis. & Bernard. Serrn. 6.
de Nativit, tres fuifle ponit. Porro quo
myfterio primos difeipufos Dens eleg-it
pifeatores, eodem & paftores, infirm*
videlicet mundi prsferens, ut confunr
deret fortia.

9, Etecce,  ex irnprovifo, AngelusDo -
mini , qui creditin’ fuifle idem Gabriel.
Unde Bed a, verbis ex Arnbr. mutuatis:
Angelus Mariam, Angelus Jofeph, An¬
geles paftores inftruit, & coucipiendum.
A: conceptum & natum , csli cives Do
minum loquuntur; eundem Angelutn
faille infinuans. Stent juxta illos ,  viii-
bili fcilicet corpore, & propter nativi-
tatem Clirifti in humana came jam fa-
miliarior. Nam, ut Auguft. 9. de Civit-
c. 9. ad atrumnas hujus vitse (fcilicet ex
peccato damnatse) pertinet, quod Ange-
li nobis non ea, qua homines, familia-
ri tate niilceantur. Et claritas Dei , id eft.
Splendor quidam eximius divinitus circum-
fufus, circunifulfit illos,  id eft, fullit cir-

cum

SECUND.LUCAMCap.il. ipi
illos, ut & tenebrse noftis difpel-
lerentur, & divinitus milfunj intelhge-
re nt. T imuerunt tlmore magno,  humana vi¬
delicet infirmitate, quam ad lubitam
«ei, vel Angelorum apparitionem ex-
Petiri folent.

io, Et dixit Angelas: Nolite timere.  Ita
^ippe boni Angeli i'olent timorem ab-
ftergere, ut animo tranquillo verba fua
a ccipi polfint. Ecce enim non eft caufa
^niendi, fed gaudendi, quia evangelho
*obis,  pro cseteris, qua in re lingularis
^eitra fbelicitas ell; gaudium magnum,  id
caufam, feuokjedlum gaudii riiagni.-
Wod erit , non vobis tantum privatim,
led publicum omni pernio,  Jiidaico. Non
^ l iim ad Gentiles refpici, led ad exipe-
^ationem Jud-corum fuadet circumllan-
tl ‘ l  peifonarum, ad quas loquitur.

^ U. Quia natus eft vobis,  Ifraelitis in
-^elfue fibi promiffi exfpeftatiouem at-
tei uij)imis , Salvator:  quo nomine Itepe
Promillus erat a Proplietis, ut Ifaiae 62.
* er L i iZacharia? 9 verl'. y... Qui eft Chi-

ftu

v. y  X J- -

Mellias ille veller, feuunejtus, non

( l l >olibet modo, fieut & alii Chrifti  vo-
Cail tur, fed Chriftus Dominus,  qui fcili-
f et  unftus ell oleo IiEtitite prae conforti-
lis  fuis, ut non aliorum Chrillorum
qnditione fervus lit, fed bominus, quo
^lyinit^s ejus indicatur. In civitate Da-
’ Jcilicet Bethleem, ut fupra diftum.
a ‘dit hue periphrali uti, quam nomine
K 4 pro--

i$i  COMMENT. IN EVANG.

proprio, ut indicaret protniffionem
vidi fadtam, jam impletam efle, ut Iren*
lib. 3. cap. 11.

12. Et hoc vobislignum , erit, non pro-
bativum, Salvatoris humilitas fcilicet &
laupertas naicentis, ut S. Bernardus vo*
nit moraliter potius quam litteraliten
; ed fignum diftindtivum illius infantis ab
aliis, quos quacrere potuillent. Invent"
tie infantem pamiis ihvolutum , fafciis pue-
rilibus , pofi'um in prxfepio  , quail natutfl
more paftoris. qui pallor unus & bonu*
fucurus eft, iuxta Prophetas, Cum au-
tem ex nomine prafepii locum paftores
intellexerint, confequens videtuf, pras-
fepium fuille publtui ftabuli, paftoribuS
pallim notum, vel certe non omnia An-
geli ve ba hie efle exprefla, Porro pa-
ftoribus maluit Deus prinio revelare Chri*
ftum l'uum , turn ex ilia generali, & ar-
chiva regula divime providential, ex qua
ftulta , &infirma» & ignobilia ffiundi fo-
let eligere; turn quia quanto vilior eo-
rum perfona erat ad humanam pruden-
tiam, tanto pretiolior erat ad faciendarn
fidem,inquitAmbrolius; nefeitenim fuca-
re, vel palliare fimplicitas: turn deni'
qae, ut eflent typus paftorum Eccleli#*
quos primos Deus elegit illiterates &
fimplices, ad prxdicandam aliis Chrifti
nativitatem.

13. Et fuhito fafta ejl cm Angelo multi-
tuio militia codeflis , id eft, magna coele-

fti-

SECUND. LUCAM Cap. II. i ?3
ftinm Angelorum multitude, inftar exer-
citus : quo nomine palfim Angeli vocan*
tur, quia numero ianumerabiles funt,
Job, 2f.  verf. g. quia ordine per choros
taniquam legiones difpofiti funt, quia
potentiffimi, quia Deo, Imperatori fum-
mo, ad nutum prsefto funt, ad debeilan-
dos hofte-, turn vifibiles _ turn aerias das-
monum poteftates. Et hinc vocatur De-
Us ipfe, Domiiuisvirtutam, exercitmm , fu-
both,  quae idem funt. Laulantium Deum *
de tantd beneficio , non fibi quiJem,
led hominibus pr*:ftito. Utilis fait ifta
taitoruro teftiurri mu'.titudo, ut non of-
fenderentur paupertate nafcentis, cujus
Uiajertati & gloiise fervirent
_ 14. Gloria in alti/fimis Deo:  id eft, glo¬
ria, honor. & laus debetur Deo, qut
habitat in altiftimis, nempe coelo, vet
Angelis: vel potius gloria debetur , ac
detertur Deo in altilhmis, fciliget coelo
& coeleftibus Angelis, ut liguificetur,
Sjorificationem elfe frustum > qui Ange¬
l’s, altiftimutn creaturae locum obtiuen-
Pbus, ex Chrifti nativitate obtigit. Et
ten - a , ledibus altillimis oppolita : pax
"o minibus , fcilicet cum Deo . quia per
thrift! nativitatem homines Deo recon-
U’Hati funt: quae pax in eis fons eft oto-
uium bonorum: borne voluntatis,  qnod Au-
Suftin. 4. de Civit. cap. 8- &  alibi expo¬
se folet de bona voluntate hominum;
^Uali dicereut, Pax hominibus, liabeii-
K 5 tibus

154 C OMMENT. IN EVANG.
tibns bonam voluntatem .• fed Gnece eft,
in Nominativo ( evioha  ) bona voluntas ,
quod fignificare l'olet in Scripturis bonatn
voluntatem, non hominum, fed Dei,
quam vocamus benevolentiam & bene-
placitnm Dei erga homines. Itaque Grse-
ci nonnulli trimembrem faciunt hunc
hymnura; ut prima pars lit, Gloria in
altijjimis Deo ;  fecunda, Et in terra pax :»
tertia ,, Hominibus bona voluntas . Sed loll-
ge rettius ilia poftrema in unum con-
junguncur, & quidem in Genitivo, .In
terra pax hominibus bon£ voluntatis : lie enim
ornnes Latini & antiquiores aliqui Gne-
ei legerunt; & ita illud, bonce voluntatis,
referendum eft, vel ad pacem,  ut lenfus
lit, Pax bouse voluntatis., id eft, pax
non profefta ex meritis* led ex gratui-
ta Dei benevolentia , obcigit hominibus:'
vel facilius & mollius ad illud, homin’.'
lus , hoc fenfu:..Pax data eft hominibus,
quos Deus benevole dilexit, feu in quie
bus libi complacuit. Quo nomine eleifti
v& prsdeitiuati vocari folent; nam illis
priecipue Salvator veuit, & pax allata eft.

15 . Et fd%im ejl » tit dilcejjemit Angeli in
cctlum-,  quo lie Angelos bo nos fuijfe tigjii-
ticabant, & ad hunc tan-turn adfcum ex¬
tra ordinem mi libs a Deo: Pajlores lo~
guebantur ad invicem,  lufinuaverant enim
Augeli operse pretium elfe, Deoque gra-
turn, li oculis rem explorando vifionem
adhuc magis credibiiem redderent. Vi-

dea-

SECUND. LUC AM Cap. II. 1$ 5

deamus hoc verbum , quod faftum eft,  id eft,
T em. qua; accidit, phrafi Hebraica; quam-
v is hie fads commode accipi poffit pro-
prie pro verbo, feu mindo, quod ipfis
a n^undatum erat, conformiter ad verf.
17. & ad id , quod mox fequitur. Quod
bominus ofiendit nobis , annuntiando per
I Angelum. Quo indicant te non tantum
r ei novitate, fed & Domini oftenfioue
hioveri ad explorandum, ne beneficio
v iderentur ingrati, aut increduli. Quod
^’ero Ambrof. & Bernardus Serm. 22 . in
^ant- intelligunt verbum incarnatum, feu
& 6 tum hominem, videjpr minus hoc lo¬
co congruere.

17. Videntes ■ autem,  fcilicet Mariam,
Jofeph, & infantemin prsefepio, cogno-
Ve runt de verbo,  id eft, re ipfa compere-
5 ' u nt, verum eife, quod Angelas dixerat
puero hoc : quateuus dixerat invenien¬
dum in prsefepio, Nam eumdem .elfe
^lvatorem non videruut, fed credide-

, ilia prsdiiftioue & Dei interna il-
Ju ftratione permoti.

! 8- Etomnes., qui audioeruni , miratifunt ;
jpo fignificatur paftores ea divulgafte.
*Jnde verbum Grspcum (jdiegnonften)  quod
er b 17. vertitur, cognbverunt , quidarn
''aiisferunt divulgaverunt .... Et de his, qu<e
tela erant a paftortbus.  Grace & Syriace
, ee ft , Et,  videturque fenlum impedire.
n '^ quidam fic exponunt,

ut rmrau

^nde

° u 'aiitur, quia audiverantconcentum An-

geli-

^ <5  COMMENT. IN EVANG.

gelicum, & ea, quaj dicehantur a pa*
ftoribus: alii, ut dicantur mirati non fo>
lum rem, quam audiverant, fed etiam
ea, quse dicehantur a paftoribus de nun-
tio Angelico: quamvis fimplicius,
accipi poflit pro, id eft.

19. Maria autem confervabat omnia verba
htec , id eft, omnes res iftas geftas. tutu
circa fe in concipiendo, & pariendo,
turn circa pa ft ores , conferens in corde fan,
fequentia lcilicet cum praecedentibus,
in quibus videbat magnam omnium con*
fpiratioiiem ad eiufdem myfterii confir-
mationem & fidem. Singulare exein-
plum datur virgines taciturnitatis, pru¬
dential , & modefti*, quod non ipfameC
in vulgus ja&aret omnia, fed corde pet'
penderet, ut notat Ambrofius,

2t. Et pnftquam confummati funt dies oHo>
Confummatio referttu non ad ipfos dies,

? iuafi expletis otnnino totis odfo diebus
it circumcil’us, led ad die mm numerum,
quia leptem dies integri completi erant,
& o6tavus inchoatns, qui per lyuecdo-
ehen dicuntur ofto dies , phrafi Hebsieis
familiari . ut patet Matth. 27. verf. 63*
& clare Genef. 40. verf. 13. & jq. col-
latis cum verfu 10.... Ut circumcileretuf
puer , id eft, quo juxta legem circum-
cidendtis eat,  idque fine legalis quidem
pr<ecepti necelfitate; fed ut propria di-
gnatione fadtus fub lege , legis obedien-
dam nobis.commendaret; ut declararet

le

SECUmLUrAMCap.il.
fe veram affumpfiffe qarnem, contra
Manich.eum : ut oftenderet fe noli coele-
fte Cf rpus detulifle de fupernis, contra
^leuiium, neque confubftantiale divi-
hitatl, contra Apollinaremut Judaeis
to He et excufationem, quod ideo non
re cepiilent eum, quia circumcifione ca-
^iffet, ficut hsc indicat Epiphanius Hs-
^o. Circumcifus autem fuitfecundum
^uolTlam a Maria , quod Epiphan. vide-
hirimprobare; fecundum alios a Jofeph.
AUguft. tamen lib, 2  contra Parmenian.
°ap* 17, dicit hoc fieri folitum a Judseis,
%i Epiphan. niagis favet, & res magis
Hftulat, ut ventas circumeifionis ejus
m  publicum extraneorum teftimonium
Wet extra fufpicionem. Et vocatum eft
n Wien ejusjefus , de cujus etymologia di-
^m eft Matth. 1, verf, 21.... Quodvo -
Cat m eft tib Angelo:  fignificans ita non te-
Pl e i'e, non cafu, non humano, fed di-
. 11J o impofitum fuiffe confilio. Priusquam
j! 1 ‘tero conciperetur.  Quo clariftime often-
.^ur, Chriftum conceptum non nifi ab-
°hita Angelica legatione, non autem
nc e, ut quldain putaverunt.

. ^ Et poftquam impled funt dies purgatio -
o IS  Maria: l’cilicet; eft enim Gra ce
j^ineum Quads')  id eft, dies, quibns
e Saliter purganda videbatur, fecudum Le-
Mnyfi , quag ftatuit Levit. 12. ut, fi
^Periftet matyulum, immutida effet Cep-

tern

158 COMMENT. IN EVANG.
temdiebus, juxta dies feparationisureti'
ftruae, hoc eft, iicut immunda erat mu-
lier menftruata, qua; quidquid tangeret,
reddebat immundum, etiam homines.
Deinde alios triginta tres dies manebat
immunda, juxta ritum obfervatu facilio*
rem, quo folum arcebatur a Sauftuario,
& a contadtu rei landtae; ita ut dies pur-
gationis eftent fimul quadraginta. Ea-
que de cauta totidem lunt a die nativi'
tads Dominies ulque ad diem purifies-
tionis utrimque inclufive. Itaque pojl
tjuam impleti flint dies , &c.  Phrafis omni'
no fimilis eft praecedenti, Poftqiiam con-
fummati Junt dies oclo.  Nam quadragefi'
mus dies purgationis adhuc ftgebatur ,
quo per oblationem laerificii finiebatur
purificatio. Lex ifta in Virgine non ha-
buit locum, partim, quia non pepere-
rat lufcepto femine, ut lex loquitur*
ledde Spiritu-iandlo, partim, quia loedos
illos & horrendos fanguinum &  fordiufl 1
fluxus, quos puerpers per plurimos die 5
pad lolent, & quibus purgantur, no * 1
eft palla, quae fine dolore uaturseque con*
tumeliapeperit, ut Auguft. libr. De qtriH'
que hsrefib. cap. 15. & Cyprian. Seflfl*
De nativitate Domini. Earn tamen ob-
fervavit, ficut filius Legem de didrach ® 0
folvend®; ne videlicet iguorantes pun*
•tatetn ejus ofienderentur. Tulermtrei^
■11 J'l ujalem, ut Jifterent eum domino , id eih

ut

SECUND. LUC AM Cap. ll. l <9
Ut earn tamquam Domino debitum ratio-
lie primogeniture Domino overrent.

23, Sic at, Jcriptum eft in lege Domini *
Hec eft alia Le*, que habetur Exodi
13. verf. 12. De mafculis primogenitis,
tam in pecoribus quam hominibus, ifta
Videlicet : Omne mafcitlinum aiaperiens vuU
vam.  Periphfafis eft primogeniti ex ma-
tre, quafi die. Omne quod primo nafei-
tur; hoc enim videtur matris uterum
adaperire, ut aliis nafeituris viam faci-
at. Hinc eft, quod Ambrof. & Hiero-
nym. 2. contra Pelag. & alii quidam,
patent hand Legem ioli Chrifto eonve-
niire , eo quod ipfe folus matris vulvam
claufam, licet permanentem, nal’cendo
adaperuerit, quod aliis mulieribus fit
concumbendo. Sed certum eft, Legem
Exodi etiam brutis convenifle, itemque
hominibus. Alii volunt Chrifto loli non
Convenire, eo quod ne nafeendo quidem
matris vulvam adaperuerit: fed hiec fen-
tentia videtur Evangelio repugnare, ut-
pote quod hanc Legem Chrifto adapta-
te videatur. Re6lius ergo dixerimus ,
periphrafim efie nativitatis primogeniti,
ficut liipra indioavimus, live ilia fiat ape-
riendo vulvam; live aliter. Loquitur e-
nim Scriptura juxta morem nafeendi ufi-
tatiini. Nam Hebraicum verbum Peter ,
folummodo fignificat uteri laxationem
feu diinilfionemy qua feetus ab utero
‘fimittitur, five interim adaperiar.ur ute¬
rus ,

j 6 o  COMMENT. IN EVANG.
rus, ut communiter fit, five claufui
maneat. Et hinc eft, quodScriptura ali-
quando foleat illam jam didam pedphra-
nm explicare nomine primogeniti, ut
patetLevit. *7 verf/26.... Santlum Domi¬
no vocaiitur , id eft, dedicatum Domino
crit ad opera reli^ionis: nam primoge-
nita mundorum aniroalium immolaban-
tur Deo, primogenitum homiuis redime'
batur pretio quinque ficlorum, eo quod
Levitas in locum primogenitorum fuccef-
fiiFent ad ferviendum Deo.

24. Et ut brent hoftiam  , fupple , Pro-
fefti funt in Jerufalem, non autem, Tu-
levunt eum; nam ad olFerendam hofti-
am non erat necelfe ferre puenim ad
templum. Secundum quod diclum eft,  ie*
ftatutum, in lege Domini. _ H&c eft ter*
tia Lex defacrifido purificaiionis peer-
pers:, quse habetur Levit. 12. & ftatuit*
ut, fi muiier pauper fuerjt & non po*
tuerit Agnum offerre , ofFerat par tur-
turum, aut duos pullos cohmba' um unurfl
fcilicet in holocauftum, quod cremaba-
tur Deo, in gratiarum aftionem pro foe-
lici partu; alterum pro peccato, fcili'
cet legalis immunditi*, a qua muiier
purgabatur. Nam pro muliere immedia¬
te ofFerebatur ilia hoftia, ut maniFeft®
patet Levit. 12. verf. 7. Mediate tamefl'
videtur hsec oblatio etiam fuilFe pro ip*
5a prole, ut a peccato originali munda*
recur, ut Auguilin, fiepius, & maxim®

Qu«ft,

SF.CUND, LUCAM Cap. IT, 1 6t
Qusft. 40, in Levit, & Leo Epill. 4, Cse-
terum Lucas non indicat, utrurn obtu-
lerint turtures, an columbas, quiaver.
ba Legis nude recitat, ornittens primam
ejus partem de ofl’erendo agno annieu*-
lo in holocauftum, quae ad divites per-
tinebat: 111 per hoc (ignificaret eorum
tantam fuilie paupertatein, ut vel non
poll'ent eura offerre, vel certe 11011 de-
ceret eos oblatione divitum faftum eo-
rum prieferre. Porro utraque oblatione,
five tttrtarum , five pipionum ca(litas !i.
gnificatur: turtur enim quacumqae seta-
te calta efl, colu’iba: veto libidinofis
quidem- fed in pullis earum per svtatem
adhuc libido ibpita ell, ut Beniardus
Serm, Sy. in Cant,

25. Et ecce,  rem novam & opportu-
nam, homo erat in Jerafalem:  qua epi heti
fimplicitate fignificatur fuille vulgarera
& laicum ; liec enim facerdotis digni.a-
tem , qualem quidam fuille putant, taci-
turus fuille videtur Lucas. Cui nomen Si -
won, feu Simon

timoratus:  timore, qui Deum revere-
tur & ollendere timet: Gnece enim ell,
(dikrfos, ka evlab '.f) plus,  S“ religiofus .... Ex-
Ipeclans'confolationem Ifrael,  quara Chrillus
Lominus allaturus erat advenen fuo; ut
icilicet finem acciperet peccatum, & ad-
duceretur juftitia fern pi tenia, ficut prsc-
dixit Angelos apud Danielem; hoc enim

ris idem liomen

T. II,

L

162 COMMENT. IN EVAN&
ardentibus votis anticjui exfpeftabailt/
Et Spiritus-jiiticlus erat in eo : non loluxn
quia juftus erat, fed etiam quia prophe-
tavit. Nam videtur refpicere ad id, quod
fequitur, &caufamdare, propter qua®

26. Refponjum acceperat a S'piritu-fanclo,
quiin iplo tamquam templo fuo habitant
refponi'a dabat* Quale enim templufflj
in quo lion loquitur, nec refpondetDe¬
ns? inquit Auguft. prologo in libros De
dodtr. Chriftiana. Loquitur autem dived-
iis modis, five cognitas temper virtute*
in memoriam revocando, five novas ab'
ftrufafque revelando, ficut hoc loco f
Non vijurum , feu experturuni, J'e mortem)
id eft, non moriturum : qua; phrafis in
Scripturis ufitata , ut Pfal. 88. verf. 49*
& alibi. Nifivideret , non fola fide, que®'
admodum jufti & Prophefce c^teri?
fed oculis corporis, Chrijtum Dominutn  >
ilium videlicet, qui prae ceteris omnibus
a Domino undtus eft Spiritu-fandlo, qui
omnium undtorum , Regum videlicet &
Sacerdotum, architypus & feopus fuit:
undeGnece additur articulus ( tonChriJlon J

27. Et venit in fpiritu , id eft, Spiritu-
fandlo eum iuhabitaiite inftigatus: na®
quos ille inhabitat, eos etiam dirigei'C
lolet, & in eis tales effedtus operari*
Et cum indue event , leu inferrent, pueruM
Jefum parentes ejus  , ut facevent Jecundum cort -
Juetudinem legis pro eo  : lion quit jubebat
offerre iacrificium ; nam hoc non Jiebat

pro*

SECUND. LUCAM Cap* II. 163
Proprie pro prole, fed qua proles dfcbe-
bat fijfti Domino tamquam pfimogeiiita ,
& quinque ficlis redimebatur.

28. Et ipfe accepiteum inulnas Jim:  ubi
illud, Et,  quidam fuperfluurti efle pu-
tant, ficutapudHebrseos frequenter; alii
pro , tunc,  accipi: fed proprie accipi po-
teft, ut copulet Sinieonerri cum pafen-
tibus Jefu, tamquam qui videns puerniii
in ulnis portari, ex manibus Virgin is
etiam ipfe eum acceperit * ut Iren. libr*.
3. cap. 18. indicat* JEt bene dixit Deitrh  ,
cum gratiarum fcilieet a&iohe laudan-
do, quod confolationis exfpeftatse fruftti
non elfet fruftratus; nec tantum videre
Chriftum Domini j fed & ulnis dile&io*
nis amplefti licuiifet.

29. Nunc dimittis i  quod multi pro, di¬
nktes,  pofituni voluttt; fed potius pro
ptacfenti ulurpari dixeris , quail fignifica-
ret, Quern ha&enus contra propriam qua-
fi inclinationem naturae in vita detinui-
fti, ut promiffum tuum erga me imple-
res, nunc  tandem dimittis fervum tuum,  ut
juxta naturae inclinationem in mortem
decidat, idque fecundum verbum,  feu rC-
fponfum tuum,  quia non ultra hoc teiii-
pus fe extendit promiffionis tuae veritaS,
ut mortem non videam.* in pace t  quod
refer ad, dimittis ; quail die. Nniic dimit¬
tis me contentum tranquillp pacatoque
animo; quo modo Jacob dixit, Jam U-
tus moriar, quia vidi faciem tuam & J'upet-

L %  1  Jti‘

164 COMMENT. IN EVANG.

(litem te relinquo,  Gen. 46. y. 30. CaufaiH
euim omnino finiilem hie fubjicit:

30. Quia viderunt oculi mei , etiara cor¬
poris , falutare tuum , id eft i'aiutem tu-
ara, Chriftam videlicet falutis no ft raj aft'
ftorem. Verbum eniin Hebraicum, quod
LXX. Interpretes plerumtque^S’fl/Mtor ver-
tunt, nihil aliud quam falutem figuifi*
cat.- fed Salutare  potius vertere malue-
runt, ut caufam falutis, five Deum, li¬
ve Chriftum iiftinuent: quem, loquendi
moduin hie Lucas lequitur.

31.  Quod , fupple, Salutgre, feu quern
falutis ainftorem , parafii ante fuciem om¬
nium pnpul or urn , id eft, oculis totius muii-
di propofuifti, ut in eum. eredendo fa¬
lutem alfequantur. Loquitur autem pro-
phetice de re per pmiicationern futura,
tamquam de prseterita.

32. Lumen , id eft iucem, quartus enitn
calus eft, ad reveladonem gentium,  id eft»
parafti eun>, ut lit lumen ad illumiuan-
das geutes, in funmia veritatis ac Dei
ignoratione yerfantes. Alludit enim ad
pfophetias f , - qua: Chriftum peculiarjtef
ad miferabilem gentium cxeitatem au-
terendam milium predicant: de quo Hair
as c. 42. v. 6. Dedi te in fkdus populi, i > 1
Iucem gentium, ut aperires oculos cxcorum ijc..-
Et gloriam plebis tu<£ Ifrael , id eft , ut lit
gloria, ac decus Israelis, quipeculiars
tibi popu.lus ab initio fuit. Magnam quip-
p.e gloiiam attulit Chriftus liiaeli, quod

ex

SECUND. LUCAM Cap. II. i6f
ex illo popnlo carnem aftiimpfit, in illo
naray & converfatus eft, ab illo gentt-
bus praedicatus. Quamvis igitur & ple-
bi Ifrael Chriftus lumen fuerit, &gen-
tibus gloria, unique tamen populo tri-
buitid, quod ei maxime peculiare fuit.

33. Et erat pater ejus , Greece, Jojeph ,
qui pater dicicur, non tantum ex homi-
num opinione, putautium, Jeium ex Jo¬
seph more aliorum natum, fed etiam jure
conjugii quomulto conjun&ius dicitur pa¬
ter ejus, qui ex conjuge ejus natus fuit,
quamfi eli'et aliunde adoptatus,ut Auguft.
lib, 3.. De confenfu cap. 1.. . Et mater miran-
tes\  nam & ipli matri ordo nryfteriorurr,
qua* jam generatim Angelo nuntiai.'te
noverat, enucleatius mnotefeebat. Su¬
per his, quee dicebantur de illo.  Eutbymi-
Us ad fola jam difta Simeonis verba re-
fert, Origen. Homil, 16. ad omnia prse-
cederitia: fed non male referri poifunt
iimul etiam ad fequentia, ut lit & epi-
logus priKCedentium, & prajfatio ferquen-
tium; qua; iplis maxitne miiaudi caul'am
pnebere potuerunt. Cum enim Simeon
benedixiifet eis, five bene precando, ft-
ve talem eis filium gratulando :

34. Dixit al Mariam Matrem ejus •  nam
Jofepli, cum hsec contingere debebant,
icilicet in prtedicatione & paffione Do¬
mini , juxta multorum opinionera , ex
hac vita migraverat, Ecce pofitus eft hie
in ruinam , id eft, ad ruinam , feu ut lit

L 3 mi-

1 66  COMMENT. IN EVANG.
ruina & perditio multorum in Ifliael*
pflfeftura enim pofitionis, non finem fi-
gnificar. Alludit autem ad prophetiam
Ifais c. 8. ubi dicitur Dominus fa torus
in lapidem ojfenfionis , petram fcandah , id
eft, in lapidem, in quem offendant &
cadant, metaphora fumpta ab offendicu-
lis pedum: nam exponens verba fua ((ci-
li,cet Ifaias) addit, In laqueum &’ ruinaM
hibitantibus Jerufalem  , if offen lent ex eis
plurimi , if cadent , if conterentur, if  brf-
tirntur if capientur.  Facfum eft hoc pel'
Judaeorum incredulitatem, licut hie lo¬
cus exponitur i. Petri 2. v. 7 ..,.Et in
xefurreSlicmem multorum inlfrael,  id eft, non
folum ad perditionem, fed etiam ad fa¬
ll) tern multorum in populo Ifrael poCtus
eft. Ngm illud, multorum , ad utrumque
rqferri debet; differenter tamen: nam
ad ruin am eft ex hominum vitio; adre-
furreftionem ex Salvatoris benelicio 1
&  utroque metaphoriee fignincatur per-
ditio & falus, Quo feul‘11 dicit & Apo-
ftolus , 1. ad Corinth. 1. Chriftum cru¬
el bx urn , Judxis ejje fcanialum  , Gentibus
autem Jiultitiam  , itemque feipfum aliis efje
edorem mortis in mortem , aliis odorem vita
in vitam . Et pofitus eft etiam hie in  / i -
gnum , in quod collimant lagittarii; Grse-
ee {_eis fimeion ) in fcopum ,  juxta illud
Threii. 3. v. 12. Pofuit me qua.fi fignum ad
Jagittam . ... Cui contradicetur,  Syriace, In
fignum cqntrqditlionis , feu contentionis :  in

quad

SECUND. LUC AM Cap. II. 167

certatim omnes & palftm jaciant
fagittas contradiiftionis fuse, tam manu,
ftuam lingua, tam faftis, quarn verbis,
uoiiec blafphemiis confixum, & cal urn-
tiis oppreflum in crucem egerint. Quo
r efpiciens Apoftolus , ait, ad Hebr.

Recagitate earn, qui talent fuflinuit a peccato-
r ibus aiverfus fcmetipfum contraiiSlionem.  Et
quia hoc toti corpori cum iuo capite
c pmmuue eft, ideo Chriftus apud Ifqiam
dicit c. 8* Ecce ego  6 s  pueri mei in fignum
& in portentumlfrael;  cui fcilicet porteu-
tpse contradicetur.

3^* Ettuam ipfius animam  , Nonmili, ip .
fins,  ad Chriftum retulerunt, hoc fenfu,
Animam Chrifti, qiis tua eft; vel etiam,
A-nimam tuam, quae eft ipfius Chrifti: led
textus Grascus omiiem tollit ambiguita-
te m, quia, ipfius , eft foemininum. Ita-
jue verus fenfiis eft: Non i'olutn Chri-
'*0 velut fcopo .contradicetur, led etiam
tu am propriam animam pertranfibit gladius:
fiueni aliqui intelligunt verbiqn Dei;
a ‘H amorem , quo vulnerata fuit; alii
j^am dubitationem in fide, tempore paf-
l onis: led interpretationes irts partim
, partim a fcopo aliens funt, Gla-
r’us igitur intelligitur tribulationis, quo
pUterna anima vulnerata fuit doloris af-
, inquit Auguft, Epift. 59. qussft?
d'C Quo fenfu dibit Pfalmus 104, de Jq-
,e Ph, compedibus virxfto: Fernrn per-
Vl ' an fnt animam ejus.  Tribulatio autem q?

L 4 do

lit  COMMENT. IN EVANG.
dolor intelllgitur i'le, quern fenfit ex
omnium contradiftiorre, qitac priecedit ,
tamquam gladio. quo ri'ius petebatur, &
quo in cruce & filius & mater tranfverbe-
rati font; ille patiendo hac audiendo, &
fpect ndo. Incredibili natnque dolor®
transfixnm effe matrix affeftum fateri co-
git crueiatuum acerbitas, diuturnitas, &
infamia-, blafphetniarum indignitas ac
inultkudo, omnium in unum confpiratio*
omnis coniolationis defedhis, amoris de-
liique magnitude*, quo talemfilium, ta¬
lk coram patientem . talis mater l’pe-
ctabat. Ut merito $. Bernard. Serm.
in Cant, dicat', compaffioniS affectum in
dolore exiuperaffe cor pore e paffionislen-
lum. Ut revelen'iir ex multis , leu multo-
rum, cnrdibus cogi'ationes.  Referenda font
ilia verba ad verfom pr.ccedentem, Pt
ilia , Eh-tuam ip fins ani.mm  &c. quad per
pareiuhefoi inlerta iegantur, & ifte leii*
i’ns lit: Folitus eft Ciiriftus in ruiaam*

& reforrectioneni, & in lignum,. &c.
Ut ita lecreta cordium multo rum, qua;
ante latebant, in apertum proferantur,
quo videlicet animo quifque llt erga G dri¬
ft um ac Deum, pio an impio , fideii an
infideli. Nam ut Beda notat, incertum
erac antea, qui .jud^orum Chriftum &
g'raciarn ejus, quem venturum noverant,
feere iebant ac deliderabant, reciperent,
qui reipuerent, qui vera, qui ftmulata
pietate juftitiam iectarentur. Adventu.

SECUND. LUCA M Cap. II. 169
&prsedicatione ipfius patefadtum eft,quis
diet fingulorum erg a Deum, Chriftum,
& juftitiam animus.

36. Et erat Anna Pmphedjfa , hoc fci-
licet cognomiue paflim nota: quo qui-
dam recentiore* nihil aliud fignificari pu-
taut, quam quod ell’etin Scripturis exer-
dtata, d'jcens juvencula^ legem Dei.
Sed redtius Auguft. lib. De bono viduit.
c apite 7. ,vera m Prophetiiram intelligit,
Sluia, inquit, eredendum eft, eo l’piri-
hi pnevi lilfe Chi ilium ex virgine pro-
*inie eli’e venturum , quo potuit agnof-
e &, parvulum. Finn Phanuel de tri-
h Ajer.  Nam ante addudtam tribum Afer
in eaptivmuem Babylonicam, multi de
iingulis tiibubus tranlieiaut religionis
^>usa ad Judam & Beniamin, ut eft 2.
f a alip, 11. verfu 16 Multi quoque cap-
^vitatem AlFynorum evaferant, etiam
Aler, ui patet 2. Paraiip. 3. verfu
& 11. ex quorum reliquiis potuit el-
* e  Anna ifta. Hue cum ellet prove disc
<<et atis, vixerat cum viro fito feptem annis a
^pnitate /ua  , id eft, a die, quo virgo
Hupferat. (^)uibus verbis tacite indicat
^ftitacem ejus, & virginalem ante uup-
J as , & conjugalem poltnuptias; vidua.
e ni vero verfu fequenti,

37 * Et huec vidua:  quia noverat jam
^'hpus elfe, quo Chrifto non ollicio pa-
^ndi, fed ftudio continendi melius fer-
u 'etur, inquit Auguft, loco citato, Uf
L f que

i 7 o COMMENT, IN F.VANG.
que ad annos oSloginta quatiior , non vidui-
tatis, fed aetatis. Meritum ergo Anns
eo maxime commendatur, inquit cap.
13, quia cum tam cito in juventute ex-
puliflet virum, per prolixam setatem l'uani
diu cum carne conflixit & vick. Et quia
parum eft efle viduam, nifi pietate com-
mendetur, addit hyberbolica locutione:
Qua non difcedebat detemplo:  non quod in
1JI0 habitaret, led in eo frequenter &
pene allidue Audio religionis verfaretuf,
je/uniis (f object ationibiis ferviens  , id eft ,
per jejunia & orationes ferviens Deo,
Grsce (_ Latrjuan)  feu latriam exhibensi
quod facrorum Scriptorum ufu cultuni
Deo debitum fignificat. Ex quo apertum
relinquitur, tam per jejunia fecundum fe,
quam perorationem coli Deum, non ve-
ro tantum, quatenus carnem maceran*
do, jejunia ferviunt orationi, utvultCak
vinus in Harmonia fua Evangel. NoElcM
di ?, id eft, alfidue, prseveniens jam turn
prsceptum Apoftoli 1. ad Timoth. v.

ubi viduam jubet inftare obfecratio-
nibus & orationibus node ac die.

38. Et k<ec , tot videlicet nominibus
commendata: nam, ut Ambrof. notat,
ideo Anna & ftipendiis viduitatis & mo;
ribus talis inducitur, ut digna plane fuif-
fe credatur, quse redemptorem omnium
yeniffe nuntiaret. Ipfa kora,  qua Sinie-
qn de puero & matre prophetabat, op'
fortune & providentia Dei guben?ant§*

k.

SECUND. LUCAM Cap. II. 171
Superv'eniensconfitebatur domino,  id eft, !au-
dando gratias agebat pro accepto bene¬
ficial ilia quippe vis eft verbi, Confiten-
di , in Scripturis frequentiffima. Et lo-
qutbatur de lllo  , fcilicet Domino, ut prat-
cellit. Com autem conftet intelligi pue-
rum, confequenter de illo Domino tam-
quam omnium Domino loquebatur Om¬
nibus, qui exfpeciabant redemptionem Israel:
eum videlicet declarans elfe Mefliam &
redemptorem ilium, quem Ifrael exl'pe-
diabat.

39 . Et ut perfecerunt omnia fecunium le-
gem, qure de purilicatione matris, de
oblatione & redemptione primogeniti fta-
tuta Unit, reverfi junt in GaliUam:  non im¬
mediate ex Jerofolymis vel Bethleem,
fed poft interpofitam fugam in jEgyptum*
Mam Jofeph ex jEgypto in Judaiam,
non vero in Galilseatn redire voluit, ut
patet Matth. 2. verf. 22. non alia lane
decaufa, ut videtur, nifi quia ex J11-
d;ea fugeiat. Itaque etiam hie notanda
eft confuetudo Evangeliftarum , ita con-
neftentium gefta diverla, quafi nihil in-
tercellerit, cum tamen multa interpo-
lita fuerint,

40, Puer autem crefeeint ,  corpore , Et
confortabatur , robore membrorum, ut
pueii folent. Has enim vicillitudines seta-
tum fubire voluit, lie, ft plena ftatu-
ta prodiiftet, phantafma fuifle videretur;
Pknus fupientiay  quafi die. Non tamen fim*

172 COMMENT. IN EVANG.

pliciter crelcebat fapientia, fed ab initio
plenus erat; beat & gratia Dei,  ftabilis
fcilicet fine incremento, erat in illo.
Nam his verbis quodammodo pramuni-
vir nos Lucas, lie perperam intelligere*
mus id, quod infra v. 52. dicit, euni
iapientia & gratia profeciife, niniirurn
ita - ut profeftus ille cum hac llabili
plenitudine conftftere poliit.

41. Et ibant parentes efus  per omnes an -
nos in Jerufalem , videlicet ad templuni
Domini. Prseceptum enim erat Deute-
ron. 16, verl'u 16. ut ter in anno appa'
reret omne mafeuiinum in confpedhi Do¬
mini , in lolemnitate Hebdemadarum ,
id eft, Pentecofte.-, & iu lolemnitate Ta-
beruaculorum, & pracipue in die folemM.
Pafchce , ut videlicet ifta fiequentatione
in Dei \eri cultu continerentur. Et
quamvis virgo ifta lege non teneretur*
pro liia tamen pietate virum comita ^
eft. Sed cur non timuerunt Arehelauna?
qui, ut colligicur ex Joiephi 17. Anti-
quit. cap. 15. tunc adhuc luperftes regna-
bat in Judsea? Refpondet Auguftin. 2.
De couleufu c. 10. habitationem in Je-
rofulyinis timuifl’e parentes propter Ar-
chelaum, non tamen brevem peregrina-
tionem , cum tanta turba undique com
ftuente, facile eifet latere. Unde & Cbri¬
ll us ipfe quafi in occulto dicitur afcendil-
fe aliquando ad diem Feftum, Joanuis
7 V. IQ.

42 *

SECUND. LUC AM Cap. II. 173

42. Et cum f 'aElus effet annorum duodecimo
Hoc unico aiftu Chrifti pueritiara & ado-
leleentiam complexus eft; idqueoppor¬
tune , ut, quia totum iilud dilciplime fuf-
cipiendas tempus eft, adolel'centiie prse-
teret formulam difcendi, traftandique
cum dodforibus, ficut poftea virisexem-
pluin fuit agendi cum diicentibus.

43. Confitmmatifjut diebus , Azymorum,
quil'eptem erant, cum redirent  in GaJilae-
am, remanfit puer Jefns in Jerufalem , O’ non
tognoveruntparentes,  id eft, mandit infciis
Parentibus, Caufa non tuit error , non
cat’us, aut inobedientia , fed Dei confi-
lium, ut ofteuderet, fe in Tui Patris coe-
leftis nftgotiis elfe fine libertatis & audto-
r *tatis, independentem a pareiitibus car-
?isut  fpecimen aliquod fuse divinitatis
lI J ilia aetate prseberet; ut modeltia; mag-
Pitudinem intelligeretnus, qui, cum ta-
, J1 a polfet, & ante & poftea tot annos
|*Jfilentio privatus ignotufque latuit, ni«
“11 more vanorum hominum & fervitlo-
ru ni nioliens nute tempus.

44 . Exiflimaip.es autem ilium effe in co•
Static  in quo negotiis aliquibus in urbe
^plicati eum verifimiliter reliquerant.
■A-ddit hoc, ut omnem incuria; culp^que
tulpicionem a parentibus removeret, ta-

L cheque iniinuaret, puerum cum paren¬
ts aicendere redireque folitum: nain
pa confuetudo videtur eis fuiil’e caufa ta-
Js  probajjilis exillimatiouis. Venerunt,

leu

174  COMMENT. INEVANG.

feu progreffifunt, iter dici ,  tamquam fei
curi, quod in communi diverforio fob
vefperam eurn invenirent: diflat enim
Nazareth Jerofolymis itiuere circiter
triduo. Itaque retjuirebant eum inter cogna -
tos & notos , civitatisNazarens; five quod
eum inter illos reliquerant, five quod gre-
gatim oppidani ejuldam urbis maximeque
conlanguinei fimulredire folerent.

4$. Et non invenientes ingrefft funt in Je-
rufdem  : eo quod nec pracceiTiffe comita-
tum , nec eum cum aliis egreflum fati*
intelligerent. In hoc iter fecuudus die*
impenfus eft* Requirentes eum,  tamquarfl
depofitum curs fus chariffimum illius &
tatis. Sed cur tanta follicitudo de illo,
quem Deum effe non ignorabant? ni-
mirtim quod* ficut cstera corporis in'
eommoda, famem , iitim , imbecillita'
tem ambulandi, & fimilia patiebatur*
inftar puerorum csterorum, nifi paren'
turn cura arcerentur; ita merito lollici-
ti erant, ne & iftis itineris & errorufli
incommodisfubjaeeret, quibus csteri pue*
ri folent: nec enim divina poteftas eju*
paventes a follicitudine & cura paterna
eximebat.

46. Et faclum eft , pnft triduum inveneturt
ilium * id eft, tertio die ab amilfionef
Phrafis eft enim Scripturs familiaris , at
id, quod certo die futurum fignificai®
velit, dicat futurum poft diem ilium, lei'
licet inchoatum, ut fupra verf. 31 . & 23'

Ita-

SECUND. LUCAM Cap. It  17?
Icaque primo die amiffus , fecundo re-
gredienuo qusefitus eft, tertio invenerunc
Cum, In templo , aliquo feilicet ejus lo¬
co , five in atrio, five in exedra, ad
docendam legem, ae dilputandum depu-
tato.. Unde Paulus Aft, 24.  verf. 12. Ne~
5 lie in templo invenerunt me cum aliquo difpu -
tintem  : & alibi dicit, fe juxta pedes Ga-
hialielis eruditum. Sedentem in medio Do-
florum:  non cum illis occupando locum
Doftoris, ut aliqui putaverunt, fed in-
ftar difcipnli inter Doftores hinc inde in
fabfelliis confidentes: non enim invene-
tUnt eumdocentem; fed, pro illius aeta-
tis coiigrua decentia audientem illos , do-
centes , (f interrogantem,  id eft, quieftio-
Ues ex iis, qua: "tradiderant, excitan-
tem, ut, cum eos docere vellet, fer-
v ata decentia difcere velle videretur-
Nam, ut optime Orig. in huuc locum,
Uno ex doftrime fonte manat interroga¬
te & refpondere fapienter: & ejufdem
fcieutiae eft, fcire quid interroges, quid-
Ve refpondeas. Itaque fervavit hie prae-
centum , quod per Eeclefiafticum ado-
jefcentulis dederat: In multis e/to, quafi
mfeius , 6 s  audi tacens fimul (f quarens , fif,
pro reverentia accedet tibi bona gratia.

47. Stupebant autem omnes , id eft, qua¬
fi extra fe in extafin rapti mirabantur,
ut fonatGriecum (exijlanto )... Super pruden-
tia , feu intelligentia, qux in interro-
gando, dubiilque proponendis ?  lervato

ubi-

176 COMMENT, IN EVANG.
ubique decore, elucebat, Et reiponfis
ejus,  tjuse ipfe viciffiin ad interrogata da- *
bat, dum admirabundi, quid de profun-
dis myfteriis difturus elfet, explorare
vellent. Itaque voluit hie admiratid®
Fuse fapientise fpecimen dare Chriftus,
ut ipfos Doftores ad inquirendum de ad-
ventu Media; excitaret, & facilius pod
annos oftodecim reciperetur,

48. Et videntes parentes ejus, admi'
rati funt , adum ilium pueri duodecennis
tarn infolitum : Et dixit mater ejus ad ik
lum  , tamquam potior! jure, geniti, do*
lore amiili, amore & gaudio inventi ft'
lii: Fili , quidfecifii nobis fie ?  Mirantis, do-
lentifque, non reprehendentis verba iimt*
nec rogat, cur manferit, aut cur dilpu-
taverit cum Doftoribus, quae jure i'uo
facere poterat, fed, quid fccifii nobis fv'[
ut fcilicet nobis infeiis remanieris,
tuo amore & dolore torquebamur. Han c
enim caufam iftius interrogationis pro'
dunt verba fequentia: Ecce pater tuns $
ego  fmaritum praeponit fibi, ut ubiqn e
humilitate elfet prim a) dolent.es,  quia turn/
mopere amantes, queerebamus te:  quafi dr*
ceret, Cum te hoc feire non ignore'
mus, miramur, cur feceris nobis tic?
fi facere conlbitutum erat. Nam fic uC
mater non minus alfeftuose, quam h u '
miiiter & fiducialiter exprimit anirnut#
fuum. i

49 ’

SBCUND. LTJCAM Cap. II, 177
Et ait ad illos: Quid eft, quod me
qudtrebaiis?  ubi fpecie reprehendentis non
tam reprehendit curam eotum* quam
docet, altiora de fe efife cogitanda, ut no*
tavit Beda, Nefciebatis,quia in his, qua Pa-
tris met,  catleftis, funt, oportet me ejje,  feu
occupari ? Templum intelligunt quidam,
quafi noluifiet Jerofolymis, fed tantum
in templo queri. Verum non locum lo¬
co, fed negotia Pattis negotiis huma-
nis, focietati videlicet parenturo, oppo-
nit; quafi diceret eis: Cum fciretis oflfi-
cium raeum, & caufam adveutu rnei in
hunc mundum, eogitandum vobis erat,
officii illius mei causa, in quo a vobis
non dependeo, me manfiffe Jerofolymis.
Ita tacite caufam doloris eorum, & cul-
pam omnem a fe removet: ipfosque do-
cet, cujufmodi cogitationes de ipfo ha¬
bere deberent,

50, Et ipfi non intcllexeruntverbum, quod
locutus eft , &c\ non illud , quo fatis ela¬
te Patrem fuum Deum efie, & fe.ejur
negotiis occupandum indicaverat : fed
quia non fatis intelligebant, quaenam el-
lent ilia negotia Patris, & quo pafto ifta
difputatio cum Bottoribus ad ea negotia
pertineret: utpote ante eventum rerum,
non fatis coufcii, quo ordine falutem
populi procuraturus elTet, primum fcM-
eet docendo, delude moriendo. Cum
autem etiam non intelle&o fermone ni¬
hil amplius interrogant> fed obticefcuntv

T, II, M fatis

178 COMMENT. IN EVANG.
fatis tone elucet, quanta fuerit parentufl 1
erga Cliriftum referenda & veneratin'
quo tamen non obftante,

51. De'cmdit cum eis,  ut oftenderct
liondum ab eorum poteftate emancipafl'
dum effe; Eterat fukiitus illis,  declarafl 3
in perferendis una cum ipfis laboribus*
quibus quotidianum fibi vidtum quaerita-
bant, morigeram obedientiam fuam, ^
Bafil. in Conftitutionibus monaft. cap. 4 ;
Quo exemplo graviter monet Ainbrob
iteinque Origenes Horn. 20. in Luc. h
officium & exemplum pietatis omnibn 5
tiliis iinitandum, qui longe amplius quart 1
Chriftus carnalibus paientibus debent'
Et mater ejus confervabat omnia verba h^i
difta icilieet & facta ;Jefu omnia, ea e*'
cipiendo, non tamquam pueri, fed pef'
fefti yiri, non tamquam hominis puri>
fed filii Dei, & proinde myfteriis pleiin*
Hanc diligentiam e tiara fup r a cap.19.cort 1 '
mendaverat, ut videlicet liac repeatin'
ne indicaret, & ftdei ejus , & venera'
tionis magnitudinem erga puerum, &
qua talis cura nalcebatur. In cordefuot
ea ruminando, eorumque myiteria pe lV
ferutando, quibus intelledtum paiceret)
& aliis poftea divulganda proferret. Q u< ?
inlinuatur & modeftia Virginis , & fun 11 !
prudentia, qua; nihil de filio muliebft
loquacitate jadtitaret.

52. Etjefus proficiebat fapientia  6? 0 '
tia , id eft, fapientia: &. gratia; operibus/

feu

SECUND. LUC AM Cap. II. 179
feu eftedtis & {ignis, quse in Scripturis,
Nomine Sapientia  & Gratia  fignificari fo-
fent, ut patet de Sapientia , infra cap. 11.
v erf. 51. & Jacobi 3. verf. 13. & 14. de
Gratia  vero Pfalm. 44. verf. 3. Non enim
ptofecit habitu fapientise vel gratias, qui-
bus ab initio conceptionis plenus fuit,
fed emicatio fapientix & gratis , ut lo¬
quitur Theophyl. profedtus ejus fuit, quia
hominibus ignaris fecundum proportio-
Uem fingularum setatum magis magifque
paulatim emicando apparebant, ut Nazi-
atiz Orat. in vitam Balilii, & Orig. Horn.
2o. Ita ergo proficiebat, quernadmodum
Sol ab ortu in meridiem progrediens cla-
ritate quoque dicitur proficere, non quod
ilia in le crefcat, fed in effe&u tantum,
quia majorem lucem apud nos paulatim
diffundit. Eta'ate:  Gnecum (hplikia)  eti-
am ftaturam  fignificat, ficut vertitur cap.
12. verf. 2f. Profecit ergo aztate, utte-
ftaretur,fe veram humanitatem alfumpfif-
fe, inquit Auguft. Epift. 3. &’ ut in pro-
feftu iuo per fingulas states quamlibet
aetatem noftratn confecraret accipiendac
g arhv Dei, ut latiaslren. lib. 2 cap. 39....
ApudDeum  6? homines,  id eft, non fifte,
non limulate, fed vere ac fincere , Deo
ac hominibus teftibus ac judicibus. Nam
quernadmodum lex naturalis eft, ut ho-
nio non l’ubito, fed paulatim fecundum
profedhim corporis fapientia & virtute
j proficiat, ita Jefus ifti legi fete accom-

M 2 mo-

I go COMMENT. IN EVANG;
modans, paulatim etiam juxta quamquG
setatem opera fapientiora magifque gra¬
ta & meritoria edebat, magis magisquff
revelans ac detegens fapientiam ac gra-
tiamanimi, qua Temper plenuserat, nu*
be quafi corporis, & ataris infi-raitatf
tedtam, ut explicat Cyril, iibr. io. The-
fauri cap. 7. Si eniro virilem fapientiam
& gratiam edidiiTet ante jetatem, vifus
fuilfat monftrum aut prodigium, ut Then-
phyl. fupra in verf. 40. His itaque pail-
cis verbis complexus eft Lucas totam
Chrifti vicam, ab anno duodecimo, uf-
que ad baptifmum quod videlicet parefl'
tibus obediverit, quod in omnibus fapiert'
ti£ & virtutis operibus juxta inc-ernea-
ta aetatis profecerit, velut radios fuse
divinitatis magis magisque Temper denu-
dando.

caput in.

R cliSlis  igitur pueritiaj & adolefcen-
tiaj geftis, tam Joannis quam Chri-
fti, ad virilem statetn utriulque tranfitj
expre/fis omnibus temporis, loci, ac
peribuarum circumftantiis, ad majorem
hiftoriae claritatem ac certitudinem & li-
dein.

1. Amioquinto iecimo imperii Tiberii C&~
fnru  : qui iucceffit Augulto, adoptatusab
’ - eo

SECUND. LUCAM Cap. III. igi
®o in filium, & imperii heredem. Ex
9Uo Lucae loco manifefti erroris argui-
tl >r Tertull, qui libr. contra Judiros cap.
8 docet, Christum anno ifto decimo quin-
toTiberii eiTe paflum, cum id triennio cir-
citer port contigerit. Procurante Pontio
plato Judaam,  ftridte didtam, ut a Ca-
utaa casterifque vicinis regionibus diftin-
Kuitur. Hec  port mortem Herodis Magni
e fat Archelao filio ejus Tetrarchiae nomi¬
ne attributa : quo in exilium pulfo Prae-
fedlura ejus in provinciam redafta eft,
& adjedia Syri;e, cui tamen proprius
Procurator, lieu Prasfes datus eft. Pon-
tius  autem prsenoraen eft, Pilatus nomen
ejus, quemadmodum dicitur Cajus An-
tonius.  MilFus fuit hie a Tiberio Csfare
®nno duodecimo imperii ejus in .judaeam,
revocato Valerio Gi ato. Pr&fuit Judas«
annos decern, ipfoque anno mortis Ti-
herii, qui viginti duos annos imperavit,
Koiram a Vitellio Syriae Prartide remif-
lus eft, ut criminibus objedtis refpbu-
deret, tefte Jofepho i8- Antiquit. c. 3,
& 5* Ex quo coiligitur, Joannem &
Chriftum anno Pilati tertio praedieare cce-
Pilfe. Dicitur autem procurafle Judajam,
non folum, quia Caefaris juflu, ac nomi¬
ne adminiftrabat, fed etiam, quia lubja-
oebat Pr&fidi Syriae, cui Jud;ea erat at-
tributa. Unde quamvis Graecum Qiggemo-
nevontos^)  lubinde vertatur preefidere , ut
* u p. c. 2,  v, 2,  magis tamen proprie pvo-
M 3 chi-

182 COMMENT. IN EVANG.
curator quatn Prsefes erat. Tetrarchu au*
tem GaliUce Herode,  Antipa, Herodis Mag'
ni, fen Afcalonitse filio. Nam Augurtu?
Cad’ar, juxta teftamentum Herodis a*'
fignaverat dimidium regniejus, fcilice £
Judaeam, Idumaeam* & Samariam, M'
clielao, reliquum dimidium partitus eft
inter duos Herodis filios, ita ut quifqn 6
haberet quartam partem; Herodes fcib' J
cet Antipas Galilsam & Peratam, phi'
lippus vero Iturseam & Traconitklern*
quae bic nominantur, una cum Batan®?>
Auranitide, & parte domus Zenodori)
lit vocabatur, tefte J ofepho 17. Antiquit;
cap. 13. Et hinc patet, quod ifti duo fity
voeautur hie Tetrarchie a quarta regn 1
parte; quatnquam latius poltea hoc nO'
men ulurpari a Romanis coeperit pro pr#'
feftura infra Regiarn. Vide difta Ma r '
ci 6. v. 14.

Pkilippo ciutem fratre ejus , ex alia tame?
matre Ierofolymitana, cum Herodes ef'
let ex Samaritide, ut Joleph 17. Anti'
quit, cap. t, Nam Herodes Magnus e °'
dem tempore novem habebat uxores*
Tetrarcha Itura#  , qn<e initium lumens a
Jordane fluvio juxta Libanum verfus oC'
cidentem pertendit ufque admontesTy'
ri ac Sidonis, Rt'Traconitiiis regionis,  f c
difta; Graxe, quia afpera & faxofa eft*
H«c itidem in fontibus Jordanis & mon¬
te Libano versus Orieutem tendit, e*
oppofito Iturss, in qua dimidia tribns

Ma-

SECUND. LUCAM Cap. III. 183
Manaffae olim ultra Jordanem collocata
fait. Et Lyfania Abilina Tetrarcka.  Quis
ille Lyjunias  fuerit, non conftat, nifi quod
non fuerit Herodis filius, ut aliqui per-
petara putaverunt. Mentionem Lylanise
cujufdam facit Jofephus if. Antiq. c. 13 &
Tetrarcham nominat 19. Antiquit, cap. 4.
Jjaem filium fuiife iftius prioris non eft
incredibile. Regio autern Abilina ab A-
bila civitate didfa eft, apud montem Li-
banum lita.

2. Sub Principibus facerdotum Anna  c?
C aipka. Annas  ille vocatur pa Him An-
ntinus  a Jofepho, qui in eo mirifice lau-
dat eloquentiam, virtutem, coniiiium,
gratiam, audftoritatemque apud populum,
denique felicitatein prae omnibus Pon-
dficibus maximam , eo quod an iatieta-
tem fundtus Pontilicatu quinque filios
poll fe Pontifices habuerit. Conftitutus
fueratipfe Pontifex a Quirino Syria* Pra>
fule ftatim poll mortem Archelai, fed
amotus a Valerio Grato Jndatae Pnefide,
laeoelforem habuit, poll aliquot Pontifi¬
ces interpolitos, Jofephum Caiphatn ge-
nerum luum, paulo ante adventum Pi-
lati in Judasam, qui Caiphastoto tempo¬
re Pilati videtur Pontifex manfitfe. Vi-
dendus Jofephus lib. 18* Antiq. c. 3. &
hh. 20. c. ult. Difficultas igitur eft, quo-
niodo vocentur hie fimul duo Pontifices,
feu Principes Sacerdotum. Nonnulli hoc
fadtum probabiliter volunt, non quod
iVl 4 elf

lU  COMMENT. IN EVANG.
client fimul duo Pontifices, quod mum
quamin Jofepho faftum legitur, in quail-
tacumque perturbatione Reipublicae, fed
quod Annas nomen Pontificis retimierit»
quod femel habuerat, & quod maxim*
efiet auftoritatis; ficut Epilcopi vocan-
tur etiam, qui Epifcopatum dimiferunt*
Unde Jofephus 20.  Antiquit. & lib. 4  de
bello jud. paffim Pontifices vocat eos»
qui femel ilia digitate fhn&i fuerant*
Alii hoc fartum volunt, quod cum ef-
fent omnia venalia apud Romanos, jca
ut Pontifices contra antiquam Dei jnftF
tutionem crebenime mutaientur, duo ift>
alternis anuis fungereutur Pontificatuf
favet Scriptura Joan. 11. verf. 49. ubi
Caipbas vocatur Pontifex anni illius.

FaSlum eft verbum Domini fiiper Joanne^*
&c. id eft, fafta eft inlpiratio, locution
& julfio Domini cuditus ad joannem*
Phrnlis eft Scripture ulitata, qua fignifi*
catar aliquis Propheta non ex fe profi-
lire, led diviuitus vocari, feu mitti ad
prophetaudum, vel pmlicandum. E*
quo re&e coliigitur, nullos eHe vero*
Do&ores nifi qui i'peciali vocationeDeb
live ordinal ia, five extraordinaria, ad
hoc munus vocantur , ficut villus veri-
tate fatetur hie in Harmonia fua F.vang-
Calvin us, feipfum, &  omnes fedtarios
jugulans,

3 . Etvenit in omnem regionem Jor dams ^
id eft, circa Jordaneirifitam, Matthaus

dicit


SECUND. LUCAM Cap. III. i8f
dicit eum in de-erto Judas* prsedicafle,
quod procul a Jordane collocant.- fed
non negat eum ad regiones Jordahi vi«
cinas excurriffe, quod hie indicat Lucas,
* quamquam circa Jordanem loca deferta
fuiffe notum fit. De reliquis in v. 3. &
4 contends vide difta IVlatth. 3 & Mar-
ci 1.

$. Omnisvallis implebtturtProphetia  eft ex
Ifaia futnpta, per quam metaphorica locu-
tione a confuetudineRegum derivata figni-
ficat Chrifto. tamquamRegi venturo, om¬
nia itinera effe paranda, & redtas faciendas
vias, i, e. squandas, feu complanandas,
per q ias tranfiturus eft. Modus autem pa-
rardi Regibus viam eft, ut vallibus & col-
libus c miplanatis tota via *qua &vefta
fiat. Hoc eft ergo, quod hie dicit, fu-
turis utens pro imperativis, Hebraico
niore, Omnis vallis implebitur ,  id eft, im-
pleatur, if omnis mons if collis hnmiliabi-
tur,  id eft, humilietur, ieu deprimatur:
Et erunt prava in direcla , id eft, vise di-
ftortae, feu curv*, fint, ac fiant reft*:
Et afpera , id eft, afper* viae, propter
Jentes aut petras, aut offendicula atque
insqualitatem , fiant in vias planas.  Qua
Jnetaphora fignificatur, omnem pufilla-
nimitatem ac defperationem animi in
fpem divin* gratiae, & virtutis erigen-
dam , omnem prsfumptionem fapienti*
ac juftiti* fu*, omnemque fuperbiam
eife deprimendam: omuem pravitatem,
M 5 &

186 COMMENT. IN EVANG.

& afperitatem vitae in mores rectos,
ieu rationi confentaneos, traftabiles &
manfuetos efle mutandam,

6. Et videbit , pro, quia videbit, mo-
do loquendi Hebrseis fatis familiari. pa-
tur enim ratio parandi vias, quia fcili-
cet videbit omnis caro falutare Dei,  id eft,
omnis homo corporeis oculis confpiciet
Cbriftum falutis mundi audio rem a Deo
miffum: quern quifquis cum frudlu vi-
dere & excipere volet, ei via leu mo¬
res Tfta ratione ajquandi & parandi funt.
Itaque per verl’. 3, paulo latius declara-
tur prima pars pradicationis Joannis,
quam alii Evangeliftae ponunt, l'cilicet
Pcenitentiam agite : verfu vero 6. pars al¬
tera, Appropinquavit regnum ccelorum.  Quse
fequuntur ul'que ad verl'um 10. explica-
ta iunt Matth. 3. Itaque cum niagna
verborum acrimonia ex tota turba pne-
cipue Pharifteos perftrinxiil'et, Cola tur¬
ba, id eft, plebs iimplicior ejus oratio-
ne commota interrogavit:

Quid er^o faciemus , ad adferendos fei-
licet frudtus dignos poenitenthe ? Qui re-
1'pondit:

11. Qui habet duns tunicas ; id eft, ve-
ftimenta luperdua, leu plura, quam ip-
ft opus fuerit: ponitur enim nutnerns
certus pro inearth, & fpecies pro,ge-
nere. Nam fieri poteft, lit etiam plu-
ribus quam duobus vellimentis opus ha¬
beas, ad tatandam vitam, nee tameii

SECUND. LUCAM Cap, III. 187
juxta preeceptum Joantiis danda fit pau-
peri, In binario igitur fuperfluitas nota-
tur. Det non habenti , id eft, indigently
five unara habeat, five non. Itaque ob-
figadonera dandas eleemofynse ex dna-
b Us prsefinit partibus; ex fuperfluitate di-
vitis, fi plus habeat, quarn ipfi fit ne~
ceffarium, & ex inopia pauperis, fi vi¬
tae tuendai delint neceftana. Et qui ha -
ht efcas , id eft, fuperfluum cibuni, fi-
wUiter faciat , det fcilicet efurienti fen
indigenti. Itaque, ut notat Anibr. ilia
1'ervatur mifericordia: menfura . ut non
fibi unufquifque totum eripiat, fed quod
habet, cum paupere partiatur. Sub duo-
bus autem operibus mifericordiae, quo¬
tum unum tangit veftitum, alterum vi-
^tum, tamquam maxirne necellariis &
c ommunibus omnia mifericordiai opera
comprehendit, ut videlicet fuccurramus
Ptoximorum indigentise de fuperfluo. Et
jluidem in turbis dat prseceptum omui-
bus commune benefaciendi: in Publica¬
ns. vero & militibus propria iplorum
v, da prohibet. Publicanis enim dicebat:
a  1 3* Nihil amplius , quam quod con/litutwm
e fi vobis , a Principe vel magiftratu , fa-
ciatis,  id eft, exigatis : hoc enim pro-
P r opriefignificat verbum Graecum, Qprq)-
' ete ) ut Commentatores Gratci expo-
ttunt. Itaque permittit exigi vedfigalia,
-ed vetat excedi Principis conftitutio-
llei h. Militibus autem dixit, Judseis fci-

188 COMMENT. IN EVANG.
licet, five Herodi, five Romano Impe-
ratori militancibus (nam & hoc Jud<ci*
licitum erat.)

14. Neminem concutiatis,  id eft, nemi-
uem male tra 61 etis vi metuque aliquid
extorquendo ♦ neque calumniam faciatist
falfa Giimina impingendo, tamquam in*
fidiatoribus , vel fantoribus hoftium,
&c. Et contenti eftote Jlipeniiis vefiris
Grsece (obfonwis) objoniis , quia cibaria
faepe mihtibus in ftipendii partem folvi
folent. Hac ultima praecepti parte prac-
cidit radicem concuflionis &  calumnise,
feu violentise & fraudis: 11am ideo illis
injuriarum generibus utuntur plerumque
milites, quia non funt contenti ftipen-
diis fins;

23. Et ipfe Jefus erat incipient qua ft an *
norm triginta.  Omnes pene Annaliuffl
Scriptores locum iftum velut anchoram
lacram arripuerunt, qua nixi verum Do¬
minica nativitatis annum bgerent. Ita-
que Baronins, Francifcus Lucas, Scali-
ger, & alii tamquam certum putantligai-
ficari, quod Luca., hie exprefterit annum
Chriili trigefimum expletuin , & trigefi*
mum primum per paucos dies inchoa-
tum, ex eo quod tuncaliquis proprie di-
catur elfe triginta annorum, cum eos
expleverit. atque illud, Quafi , volunt
non dubitative, fed allertive fumi, ficut
Joan, r, Gloriam quafi unigeniti a Patre-
Pro qua leutentia citatur maxim e S Ig

na-

SECUND. LUCAM Cap* III* m
Batius Epift. ad Trallianos, cum revera
nihil ftringat. Alii contra putant figni-
ficari, quod Chriftus inchoaftet tantum
trigefimum annum per tredeetm dies ,
tum quia dicitur, erat incipiens;  turn quia
dlud, Quafe,  diminutionem fignificat* Ita
dare tenet Iren. lib. a. cap. 39. Sed re-
Vera videtur illud, Quaft,  dubitative fu¬
nd , ficut fomitur c. aa. v. 41. ut aliqui
legunt: & fupra c. 1. v. $6. & paffim
niurpari folet, ut fimplieiffimus fenfus
fit , quod Chriftus diet circiter, feu
Plus minus triginta annorum, ficut aper-
intellexit Juftinus Dialogo cum Tri-
Phone. Illud autem, Incipiens,  non fi-
Snificat, quod inciperet effe triginta an¬
trum, fed eft fenfus, quod erat circi-
triginta annorum, cum inciperet of-
hcium l'uum, feu predicationem fuam,
fatis indicant alia Scripture loca Art.
*• y. 22,  & ibidem, cap. 10. v. 37. Ut
Pfoinde propter locum iftum nemo co-
§atur recedere ab ea fententia de anno
° a talis Domini, quam ei argumeuta pre-
Pantia five Hiftorise, five Mathefeos
ert am demonftrare videantur. Permit-
^ re  enim videtur libertatein aliquam r
1'eH °- 0n . P rsec ‘ se annQ  ttigefimo setatis,
j a , Circ iter, hoc eft vel vigefimo nono
b a  .ato> vel trigefimo primo expleto
Ptizatus dici poffit. Quo vero anno
* ClSe .fit & confequenter natus & mor-
us > lis Chronologorum pene interim-

oa-

i

190  COMMENT. IN EVANG.
nabilis eft. Hoc fere inter omnes re*
eentiores Chronologos conftat, epochani
iftnm , feu computum communem, qui
Dionyfianu- didtur, juxta quern nos
vulgo annos a Chrifto nato computamus,
elfe trqno breviorem, hoc eft aliquot an-
nos ei adjicieudos. Unde Baronius ei
adiicit duos, quem multi alii fecuti funt,
vden.es, Chriftum elfe naturo Lentulo
& Meffallino Confelibus, anno icilicec
Juliana; covreftiojiis quadragefimo ter-
tio. Qus fententia gravibus difficultati-
bus non caret, maxime quia cogitur fi-
dem abrogarejolepho &Dioni magns au*
ttoritatis Scriptoribus, quorum primus de
rebus recentiifimis^uas pene videratjcn*
bebat. Unde alii nonnulli quatuor annis
communem computum antevertunt, its
fcilicet, ut, quem vulgo dieimus annum
a Chrifto nato milleftmum i'excenteft-
mum trigefimum tertium, fit revera mi}'
lefimus fexcentefimus trigefimus fepti*
mus; dicuntque Chriftum natum anno
Julians Correftionisq-i Augufto u&Cor'
nelio Sulla Confulibus. Eavent ei admq'
dum teftimonia vetuftillimorum Hiftori'
corum Jofephi & Dionis, & quod hoc
ipfo anno Janus claufus fuerit, pace pet
totum orbem compofita, itemque Jud£i
le fceptro Herodis alienigense lua voluB;
tate lubjecerint, qua; Chrifti nafcitufl
figua a veteribus traduntur. Nec ei quid-
quam diflicultatem facit, nifi loqus ift e

s*

SECUND. LUCAM Cap. III. i 9 i
S. Luce.  Cogitur enim hsc fententia ita
ex^onere illud, Quafi , ut Chriftus illo an-
tto decimo quinto Tiberii, cum baptiza-
r etur, explevillet annum statis trigeli-
niujn primum, & inchoallet trigefimum
fecundum pertredecim dies; ut fic mor¬
bus confequenter dici debeat anuis tri-
§inta quatuor expletis, & trigefimo quin-
to per tres circiter menfes inchoato. Ex
Evangeliftis enim conftat, poll: baptif-
jiium per tres annos & totidem menti¬
ons prsedicafle. Quae difficultas non vi-
( ‘Otur eile tanta, ut dici poffit illud, Qua -
fi,  latitudinem illam admittere; maxi¬
ms quia in statibus, feu annis expri-
^endis rotundi numeri in Scriptura fae-
P e  aflignantur, omiffis minutiis.

De Eccletia vero, quae in libris fuis
c °niputu Dionyiiano utitur, difficuitas
® x igua eft; nam ilium computum ufur-
quidem, fed non probat; fxcut an-
?° s  ante nativitatem Chrilti computat
•jaxta editionem LXX* Interpretum, &
l u xta computum eorum, in quo multas
onturias annorum redundare nemo pau-
0  eruditior uegat, & iateri coguntur
upotquot voluerint au&oritatem editio-
ls  Hebraicae & noftrae vulgatae fequi.

de state Chriiti nafcentis & bap-
tUa ti fatis.

PMubatur filius Jofeph,  Grsce addi-
f e r  C on  ) id -eft, exijlens  , feu cum ef-
9 ut  putaretur filius Jofeph, id eft,

vul-

i 9 2  COMMENT. IN EVANG.

vulgi opinione & fama, non natura filins
Jofeph. Qui fat Heli.  Dilficulta? hie
magna eft, quomodo Jofeph dicatur fi-
lius Heli, cum Matth. i. dicatur filius
Jacobi. Recentior qnidam facile rem ex-
pedit, dicendo illud, Qui , referendum
elle non ad Jofeph, fed ad Jefum, ut
fenfus effet, Qui Jefus erat filius Heli»
matre fcilicet Man a interpofita , quia
Heli ifte pater erat Beats Virginia, alio
nomine diftus Eliachim & Joachim:
Nam ifta nomina eadem funt, ut patet
ex nomine Pontif.cis, qui Judith 4. verf*
5. & 11. vocatur Eliachim , & tamen cap*
15. verf. 9. dicitui Joachim : unde & 4
Reg. 23. verf. 34. nomen Eliachim ver-
titur a Pharaone in Joachim. Alii quo*
qne recentiores, qui putant ipfum Jo*
fephum vocaii filium iftius Heli, ita hoc
explicant, ut fuerit gener ejus: nam ge*
neri focerorum filii vulgo dici folent,
& foceri eorum patres. Utroque modo
deferiberetur hie genealogia Beats Vir-
ginis ex parte patris. Sed utraque Sen-
tentia difficultatem gravem patitur, eo
quod ifto modo promifliones Davidi fa¬
ils de Chriito nafeituro non effentim*
pletse per Salomonem, fed per Natham*
ltaqiie longe fatius diceretur iftum He*
li effe patrem non Maria;, fed Anns roa-
tris ejus, avum fcilicet maternum Ma¬
ris, ut Jofeph dicatur filius ejus, quia
nepos ejus, non conl'anguinitate, fed

*f-

SECUKD. LUCAM Cap. III. 193
sanitate, quia Maria, quam duxerat uxo-
Ie tn, erat nepths Heli; & fie deferibe-
r ®tur ]fic genealogia Beatse Marias ex par-
te  niatris, fieut apud Mattlmim ex par-
* e  patris, ut ex utroque latere ipfa &
-hriftus ex Regali ftirpe deleenderint*
','erique tamen veteres duas alias folu-
p lr) i)es amplexi funt. Prima ell. utjo-
!?ph fuerit filius Jacob natura, filius He-
^ adoptione, fieut contigit Ephraim &
jknafTe, qui a Jacobo adoptati funt, a
j!?feph geniti. Tradit banc late Augu-
libr. a- De confenfu cap. 3, & lib*
Quaeft, Evang. qu. s-  Secunda folutio
quam plures probaverant, Jofeph
lu me filium Jacob naturalem, Heli ve-
v. 0  legalem, eo quod Jacob juxta legem
2f. verfu 5. coadtus fuerit ducere
1( luam Heli fratris fui uteiini, id eft,
eadem matre, fed alio patre nati,
5 liberis delundti, ex qua genue-

i. lt:  Jofephum. Hanc primus tradiHit Ju-

Afrioenus in Epiftol. ad Ariftidem,
^quam acceptam ab ipfis cognatis Chri-
t ll Poft alcenfionem , quam tota antiqui-

j. s  poftea maxime probavit, ut Euleb.
j^ r0  primo Hiftoriae cap. 7. Hieron. in

Ainbrof. in Luc. &in piimisAu-
® 2. Retraft* cap, 7. & alibi.

] 0 ^. e d objiciunt, quid adrationem genea-
tiir'c’ legalis, qua filius na¬

il a  * s  Jecundogeniti dicebatur filius pri-
‘^niti, abiuue liberis defundti? Re-
T .II. H  W ipon-

I94 COMMENT. IN EVANG.
fpondetur, quia filiatio ilia legalis ill V& a
teri Teftamento tanti momenti erat, lit
etiam familive perinde, ut per filiationern
naturalem propagarentur: deinde, quia
lex ilia Deuteron. in typum Chrifti erat
lata, uti'cilicetiignificaretur, quodChri;
fto mortuo fratres ejus Apoftoli non fib*
fed primogenito in multis fratribus, Chri-
Ito fcilicet, fpirituales filios generate de*
berent. Cunrergo lex ilia in Chiifto de*
buevit impleri, opera: quoque pretiu^ 1
erat, ut in iptius etiam genealogia ad lit"
teram impleretur.

Qui fait Zorobabel, quifuit Salathid'
Ifli duo plane diverfi funt a Zorobabel
& Salathiel, qui recenfentur a Matth*
cap. i. verfu 12* ficut & omnes, quo*
Lucas pofuit ab Heli patre Jofeph ufqo®
ad Nathan lilium Davidis, alii funt ab
iis, quos Matth. enumeravit a Jacob pa*
tre Jofeph, ufque ad SalomoUem. Pet
diverfos enim filios Davidis, Lucas afceii'
dendo & Matth, defcendendo pertexit
genealogiam,

36. Qui frit Cainart.  Genef. ir. verb
Cainan iftea Moyfe praetermittitur*
fecundum textum Debraicum & vulg 3 '
turn: fed infertus fuit a LXX. Interpr e '
tibus, quos Lucas hie lequitur, Difcot'
diam iftam conciliavimus in ilium locuO 1
Genefts , eofenfu, utCainanaLXX.pt®'
phetico fpiritu adjedlus lit, & certi
Iterii causa a Moife prstermiilus» l’a lv *

ve*

SECUND. LUCAM Cap. TIT* 19$
Veritate. Sunt tamen, qui putantCainan
a LXX. male fuifle interpofitum: Lucam
vero non ex opinione fua , fed juxta li-
brorum cenfualium tabulas loqui, in qm-
bus Cainan inlertus reperiebatur: & hoc
fatis fignificari ilia voce maxime Grsece,
quae habetur verf. 13. ('ut patabatur)  qi ani
ad omnia fequentia referri volunt, ut
fcilicet Lucas lignificet ie de Cbrifti pa-
rentibus loqui, quemadmodum in tabu-
las relati erant. Neque mirum hoc ef-
fe, cum fimile quid reperiatur 2. Efdras
*7. v. 5. & feqq. ubi recenl'entur nomina
feorum , qui afcenderant ex Babylone,
juxta tabulas publicas.- quae tamen recen-
i'entur in mukis louge aliter ab Efdra
juxta propriam fcientiam lib. 1. El’drse
cap. 2.

38. Qui fuit Adam.  A Cbrifto ad A-
dam ufque Lucas progrelfus eft, ut often-
deret primum & lecundum Adamum ejuf-
denj elfe naturae, Chriftumque venille,
ut etiam ipli Adae, & omnibus ab eo ori-
Undis gentibus falutem adferret. Matthae-
hs autem, quia Judaeis fcripfit, ab Abra¬
ham Judseorum & fidei parente, gene-
alogiam fuam incospit : idque ctefcenden-
do, Lucas vero alcendendo, quia ab il«
lo ftgnificatur noftrorum lufceptio pecca-
torum, ab hoc eorum abolitio.- quam
quia conlequimur per baptilmum Chri-
«i, ideo Lucas baptizato tandem Domi-
&o ferieju generationis ejus exorlus eft»
if 2 earn-

196 COMMENT. IN EVANG.
eamque perduxit ufque ad Deum, quis*
perpeccati reroHfionem Deo reconciliati
reddimur filii ejus, non naturales, Ted
adoptivi; qua de caufa filios etiam adop-
tivos catalogo fuo intexuit. Vide pin-
res confonantias & dilfonantias utriulque
fcals genealogies apudAuguft. 2. De con-
fenfuEvang. cap. 4,... Qui fait Dei,  fcili-
cet filius , quod luppleudum in omnibus
prsecedentibus, non quod Adatn a Deo
.generates fit, led fadtus, & ea locutio-
ne filius, qua dicitur Job 33. verfi 28'
Quis eft pluvire pater ?  Bene autem relpon-
det finis hujufce foals principio , ut &
Adam dicatur filius Dei, & Joleph fili-
us Heli, neuter proprie, fcilicet genera¬
tion e uaturali.- itemque ut credibilius fi¬
at, Chriftum , iiovumAdam, fine lend'
lie & terreno patre effe natum , quaifl
credibile eft, veterem Adam fine femine*
&  matre terrena prodiilfe.

CAPUT IV.

16. LJ 7 1 venit Nazareth : non primum ft*'
tim a tentatione, fed cum jatf
alia Galilsse loca peragralfet, ut latis pa'
tet & hie v. 14. & 15. & Matth. v. 13*
& feqq, Nam quod ibi dicitur relicla Na~
zarcth,  jntelligitur, pmermiifa & negle*
6ta Nazareth oppido education^ fuse. fa

tra-

SECUND. LUCAM Cap* IV, 197

& (toil Jecunium confuetudinem fum , quam
icilicet jam ab initio pratdicationis obfer-
oat, lit diebus fabbatiuis fynagogas officii
ffii caufa ingrederetur, de quo Marci i*
v erf, 21.... Et furrexit,  honoris & venera-
tionis causa, legere,  fcilicet Scripturam
* a cram. Moris enim erat tunc in fyna-
§ogis aliquid de Lege, & Prophetis le-
§ere, ut patet Adtor. 13. verf. if. & cla-
r ffihne ibidem, cap, 15. verf. 21. quibus
^tiam indicatur le&ioni praedicationem
ffibjungi l’olitam: nam ledtio Scripturac
Pjsemittebatur, ut inde materia prsdican-
jji fumeretur. Q iem morem poftea Eccle-
"ft  videtur imitata, dum concionibus
j'Pifcoporum Scripturae lettionem per
Adores prsmittebat, ut videlicet quem-
U( iuiodum ait Cyprian, initio libri De
^ortalitate, vigore pleno, & fermone
p Dominica lertione conccpto, ad po-
cum fruftu diceretur,

J 7 ; Et traditus eft illi liber Ifaiee , .divi-
j.j 1  icilicet providentia procurante, ut
* e  traderetur, ubi clariffime de Chriffo
D'°phetatum erat. Ex qua etiam faftum
J*» ut libro revoluto quafi cafu inve¬
nt locum, per quern Nazarenis, inter
|u °s diu privatus vixerat, auftoritatem
^ l ^dieandi, & munus publicum legati
velut per litteras patris fui pro-

y Spiritus domini fuper me,  fuppie, eft,

Kquiejcit ; quibus paucis verbis myfte-
K 3 rium

198  COMMENT. IN EVANG.
ritim Trinitatis exprimitur, Spiritus  euitn
Spiritum-Sandtum, Dominus  Patrem, me
Chriftum ipfum, juxta difpenfatiouem ta-
men carnis affumpta; flgnificat:. quali die.
Nihil humano fpiritu, aut conlilio mihi
praelumo, fed iple Spiritus Dei Patrisfu*
per me requievit, qui me agit & regit*
Propter quod uuxit me,  fupple Dominus »
Utadditur Hebraice Ifaite 6 i.verf. i.hoc
eft, Quia fpiritus mihi datus eft a Patre,
non lecundum menluram, ideo per fpi-
rituin ilium omue genus gratiarum in m®
diffudit, velut unguentum, quo me taiu-
quam unctum fuum & MelHatn confecra-
vit ad otlicium prsedicationis. Primuni
enim eft eaufa pofterioris, ut fignitica-
vit & Apoftolus ad Romanos 5 . verf. 5*
Charitas Dei diffufa eft in cor dibits noftrisptf
Spiritum-fanftum , qui datus eft nobis . Alludit
autern ad undtiones antiquas, quibus ad
eerta munera conlecrabantur Deo. H^ c
undtio obtigit Chriito ab initio conceptio-
nis; defignatio autem publica ad officiuifl
prsdicandi in baptifmo, ubi Spiritus -
fand'tus fuper eum delcendit vilibiliter,
non ut ungeret proprie, led ut undlum»
& plenum Spiritus-landti donis elfe de-
monftravet. Explicans autem finem ifti uS
undtionis leu confecrationis,

Rvangelizare , inquit, pauperibusmiftt mf-
pauperibus, inquam, feeundum tieculum-
Unde & alibi hoe dat lignum fui adveiv
tus, Paupcres evingelizantur;  qui iicut a

faftu

SECUND. LUCAM Cap. IV. 199

faftu iolent effe remotiores, ita Evange-
lio recipiendo propinquiores. Nam quod
Beda & alii intelligunt pauperes fpiritu,
difficile reperias tales, quibus Chriftus
paffim evangelizaverk, quamvis per ejus
prffidicationera tales fafti funt. Sanare ,
leu adlanandum, contritos corde:  per pos-
ffitentiam, inquiunt quidam; fed longe
tedtius inteliigas non bonum, fed mil'e-
rabilem animse ftatum defcribi, ficut cir-
cutnftantia loci clamat, ut contriti cor¬
de lint fradti ac defperabundi animo,
Propter peccatorum multitudinem; nam
tit Halil* in Catena , peccatum cor huma-
Hum prte cseteris profternit: unde &Scrip-
fttra, Qui alligat contritiones eorum:  eft enim
^etaphora ab iis, qui vulneribus contufi

6 contriti funt.

19. Pradicare captivis remiffionem , feu
dimiffionem, id eft, ad proclamandam
; °mnibus captivis libertatem redeundi ad
Patriam ex captivitate. Qua metaphora
I'gnificatur Chriftum pr.edicaturum & al-
laturum libertatem ex captivitate Satanas
^ peccatorum vinculis, ut Deo vero
domino noftro reftituamur & juftitia: fer-
Vi amus, Et cxcis vifum:  nam unum ex
P r £cipuis beneficiis Chrifti eft, quod ge-
* 1Us  humanum ex horrendis ignorantiie

7 Peccatorum tenebris vocavit in admi-
l ' a ffile lumen fuum.- de quo etiam capi-
te  f* verfu 79, prophetavit Zacharias &
Ca pite 2. verlu 32.Simeon.... Dimittere con-

N 4 fra-

aot> COMMENT. IN EVANG. ■

frattns in remiljionem  , id eft. ad dimitten-
dos liberos eos, qui peccatorum iugo ob-
triti & frafti funt atiimo, vel etiam eos,
qui omnibus faeultatibus exuti, pro gra-
viffimis tamen peccatorum debitis teneii-
ttirin vinculis: ad hos, inquam, dimit-
tendos liberos, juxta illud Ifai£e 58, ad
quod per hanc metaphoram alluditur»
Dimitte eos, quiconfraSiiJunt., liberos .... PrA-
dicare annum Domini acceptum,  id eft, teifl-
pus divini beneplaciti, quo fcilicet Deo
placuit benevolentiam ac beneiicentn#
i*uam hominibus declarare. Ubi certutfl
eft, allufionem fieri ad annum jubilaei?
in quo limilis prociamatio libertatis & re*
milfionis debitorum fiebat, ut patet J>
vit. i$. verfu 10. & Deuteron. 13, Hoc
autem tempus non fuit loins primus an¬
nus prsedicationis Chrifti, ut putavit Epi-
phan. Haerefi ?x* exiftimans ueminetf
tunc contradixiffe Chrifto neque JudseoS,
neque Samaritanos, neque Gentes; cun 1
contrarium fatis pateat hie verfu 19, fed
eft totum tempus ab adventu Chrifti»
ufque adfieculi coufummationem, in quo
vocantur hi, qui accepti fiunt a Deoi
ut Iren. libr. 2. capite 38. & fie perfpi-
cue exponitipfe Apoftolus, 2. ad Corinth*
2. ...Et diem retributionis:  Hieron. vertit ul-
tionis,  nempe extremi judicii, quam Chri-
ftus palfim praedicavit: vel potius quia to-
ta hire praedicatio Iseta eft, intelligituf
ultio de iiiimicis generis humani, diubo-

SECUND. LUCAM Cap. IV. 201
lo & Angelis ejus. Unde idem tempos
eft falutis feu acceptable , & retribotio-
nis leu ultionis, licut utrumque eciam
conjungit Ifaias capite verfu 4. Dici-
te pu/illanimis  : Confortamini, ecce Deus ve-
fier ultionem adducet retributionis , fcilicetin
hoftes. Deus ipfe veniet , 8° falvabitvos.

20. Et cum plicuiffet librum , reddidit mi-
niflro ,  Synagogue, Jedit , more D06I0-
ris, omnium in fynagoga oculi erant in-
tendentes , id eft, defixi, in eum  curiofita-
te potius quam docilitate audiendi, quid
ditfturus eflet, qui cum tanta fama re-
pente prodiiifet, cum uumquam litteras
didiciilet, ut eft Joan. Dixit autem,

21. Quia , quod reduwdat hie, ficut
*ftbi fsepiilime in Scripturis, hodie impleta,
e Ji hcec feriptura in auribus veftris , id eft,
Jr npletur, vobis audientibus, quando vo-
kis Evangelium praedicantem auditis. O110
Incite lignificat, fe effe ilium, de quo
Vqpheta loquebatur, hoc eft Melfiam ,
^iviuoque adhim fpiritu & audlorifate fe
* a cere , qus face ret.

.22. Et omnes tejiimonium ei dab ant , fa-
pJentiae, dodtrinseque fingularis , ut fatis
e°lligitur ex Marci 6. verfu 2....  Etmira-
b antur in verbis gratis.-  id eft, propter ver-
“a ejus, gratis decorisque plena: quod
jdii eodem fenfu exprinmnt per hypal-
*ii Sen ., propter gratiam verborum, juxta
hind jam olim de eo vaticinaturn, Dif~
' ll f a  eft gratia in labiis tuis.  Significat autem
N > Gra -

acsz COMMENT. IN EVANG.

■ Gratia  non compofitionem verborum ,
fed vim divinam, qua ejus oratio in am¬
inos auditorum decore, fuaviter, & ef-
ficaciter influebat. Et dicebant , non cau-
fam admirationis proferendo, fedaufto-
ritati verborum gratia; derogando: natu
Matth. inline c. 13. dicit, quod Icanda-
lizabantur in eo, in carnalis fcilicet. ori-
ginis abjeftione,

23. Dicentes : Nome hie e(l filius Jofeph,
plebeji fcilicet & fabri? Etailillis: Oti-
qae dicetis mihi hanc fmilitudinem,  id eft*
nanc parabolain, ut Grsece, feu hoc pro-
verbium vnlgare, quod in Medicos cum
ponvitio jaci folet, fi artem medendi aliis
profitendo, fefuofque juvare nequeant,
Medice cura teipfam:  quali die. li ars tua.
valeret aliquid, primo fibi ferret opem.
Applicat autem proverbium Chriftus :
Quanta audivimus faSla in Capharnaum, , ci-
Titate fcilicet tibi extera, fac  8* hie in
patria tua,  cui tamquam propinquiori ma-
gis obftriftus es; quad dicerent, Non
credimus, ilia elfe fatda, quae fama vul-
gavit, cum nihil hie talis beneficii prae-
ftes nobis. Idem omnino proverbium
aliis verbis Chrifto in ipfa cruce obje-
dtum fuit, Matth. 27. v. 42. Refpondet
autem hie Chriftus, retorquendo pro¬
verbium iimile, quo docet, nullibi minus
miracula debere le facere, quarn ubiipfl
nmxime putabant.

24,

SECUND. LITCAM Cap. IV. 203

24. Quia nemo Prophets acceptus eft,  id
eft, iu honore & pretio eft, in patria fua :
u nde apud Matthaeum, Non eft Propheta fine
honore nift in patria.  Caufam dat Cyrillus

2. in Joann, capice 113. quia fole-
UiUs id , quod tritum eft atque quotidia-
Unm, etiamfi magnum fit , parvipende-
re : imo & iis, qui ejufdem forcis
U°bifcum funt, fi in aliqua re excellue-
^nt, invidere. Caufam ergo taciteinip-
Jns retorquet: cum enim miracula in emn
uant finem, ut credantur, minime autem
^edantur, ubi Propheta fine honore eft,
j* contemnitur j. minime in patria fieri
Uebent. Quod declarat ex faftis alio-*
ru m Prophetarum Elite & Elizari. Nam

25. Multe viduce,  egensi fcilicet labo-
la utes inedia, erant in diebus Eli<e in If.
rae h quando claufum eft calum , id eft, non
p l| it, amis mbus & menfibus [ex : quod
* e rnpus non exprimitur in Seriptura ve-
Jj'js Teftamenti, fed ex propria feientia
^Utiftus tradit, & ex Chrifto. Jacobus e.

V . ij,

. 26 . Et ad nullam illarum miffus eft Ellis y
ni fi 1  quod non exceptive iutelligendum
quia non erat vidua Ifraelitis, ve~

eft

. l)tT i adverfative pro, Jed , quafi die. fed
/We pta Sidonia , Gneee (_ Siddnos )  id
o. » urbem illam fpeftantem ad ditionem
Hionis leu Sidoniorum: duobus enim
Uilliaribus ab ilia diftabat, & ejus ineo.
^Gentiles erant. Ad mulieremviduivn  ;

cu-

A

204 COMMENT. IN EVANG.
cujus prs omnibus viduis Ifrael tantopere
exelluit fides, &charitas, & veneratio
erga Prophetam, ut uiiius diei cibum>
quern fo’um habebat , appofuerit, &
Prophets efuriem neceflitati fuse & filii
praetulerit, inquit LeoSerm. 4 .  de Qua-
dragef. Maxims enim fidei fuit, quod
verbis fimplicibus hominis efurientis ?
& tamen ei viftum promittentis, crede*
ret; maximsecharitatis & honorificentiae?
quod latius judicaret ipfum, quam le vel
filium , vivere.

27 . Et multi leprofi erant in Ifrael , &c,
& nemo mundatus eft nift Naaman Syrusi
id eft, extraneus Ilraelitis. Causa erat
etiam hie fides in Deum Ifrael, & Pro*
phetasejus, ex qua tantum laborem iti-
neris lufceperat; & gratitudo in bene-
faftorem Prophetam. Unde Ambrof. Cur
non curabat fra ere s Elizsus , cum fana*
ret alienos, nili quia voluntatis eft me-
dicina, non gentis; & divinum munus
votis elicitur, non natural jure deferturl
faftidiofos viros csleftium profettus mu-
nerum non fequuntur? Hsc Ambrofius.
Itaque Chriftus tacite & verecunde figni-
ficat etiam geftis antiquorum congruere,
quod nulla ibi faceret miracula, culpam
311 ipfis effe , non in fe, videlicet con-
temptum fui, ingratitudinem, & utMatth.
ineredulitatem eorum. Hunc verborum
Chrifti feufum, cum ipfi fatis intellige*
rent,

28.

SECUND. LUCAM Cap. IV. 305

28. Ripleti fmt omnes in (ynagoga ira:
partim quod fui taxationem non ferren-,
ut peftilentes homines folent; parcim
quod ipi'e CeProphetis antiquis compara-
r et; ac denique quod ab eis Dei bene-
ficia auferenda , & in alienigenas trans-
fe'enda infinuaret.

29. Et furrexerunt , abrupta fcilicet Chri-
fti condone, if ejecermt ilium extra civi-
l atem 9  tamquam ream mortis, qua extra
civitatem fontes pledere folebant, uc
colligitur ex morte Chrifti, & Stephani,
Aft. 7. verf. 57... Et duxerunteum , protra-
hendo, inqurt Tertull. 4. contra Marcio-
Ueni cap. 8v... Ufque ad fupercilium , leu ver-
l icem& emmentiffimum aliquod jugum,
^orvis, fuper quern civitas illorum erat cedifi-

in aliqua ejus planitie decliviori.

30. Ipfe autem transiens per medium illo -
ru n ?  ita, ut eum videntes tenere non
Poil'ent, inquit Ambrof. Orat. contra Au-
* e nt. Nec enim ie inviiibilem hie Chri-
| IJ s reddidit, iicut putatur fecilFe apud
J°an. quando abl'condit fe, & exivit de
te niplo. Variis autem id modis fieri po-
| u it, five refulvendo manus eorum, qui-
blls  tenebatur, five mutata fubito, five
^bfiupefafta furendutn mente, ut l'entit
^brofius. Ibat , id eft, intrepidus fine
ptinatione abibat, non ut fugientes io-

occulte, fed libero gradu ambulans,

*• folebat, inquit Cyril, 12. in Joann.
Ca P* zz.  Nuliam autem aliam furentibus

iiifii'

Zd 6  COMMENT. IN EVANG.
inflixit posnam , tamquara qui fatiare ad*
hue mallet, quamperdere, ut inefficaci
furoris exitu definerent velle, quod ini-
ple^e non pollent, utidem Ambrof. ait,
42. FdSla atttem die,  id ell, primo ere*
pu!cu!o> feu, ut Marcus, diluculo valdel
infiiiuatur autem, Chriftumtota noble cu-
randis £gris operam dedilfe; Unit ad it'
jertum locum , non tantum orandi causa>
vel fugiendi turbarn, fed in primis vi*
tandi jablantiam, ut Ambr. ha nos do*
cens exemplo fuo, a perfebtis viris oni'
nem vanitatis cupiditatem ex pneftitis be*
neficiis vel magnalibus abeile debere-
Et turb<e requirebant , feu quserebant eurfl
nobhirnis illetSlae beneficiis. Ad queifl
modum pulchre Ambroi, docet, Chnlluifl
fpiritualiter quamendum, non noble, fed
die, non in foro, fed in deferto.

caput  v.

ejl autem , &c. Utrum hiec IiHlo*
-A ria fit eadem cum ea, quam nar*
rat Matth. cap. 4, verf. 18- non ita con*
Hat. Multa luadent elfe diverfam, & qui*
dem tempore priorem, ficut tenet An*
gnftin. libro 2. De confenfu cap. 17. nan}
ibi Chriftus dicitur juxta mare ambulaf*
1‘e, hie ftetifle: ibi nulla turbae mentiqj
kic plurimai; ibi Chriilus in littore dixit;

F&i  >

SECUND. LUCAM Cap, V. 207
Faciarn vos fieri pifcatores hominum , hie in
navi ait, Eris homines capiens:  ibi Petrus
& Andrseas mittebant rete in mare, Jo¬
annes vero & Jacobus reficiebant, hie
°tnnes lavabant retia fua. Sunt tamen
Suaxlam alise circumftantiae ita ilmiles, ut
non videatur diverfa efie hiftoria. Ita-
^ue verum videtur elfe id, quod Auguft.
ait praeeeffifle quidem hanc hiftoriam an¬
te vocationem, quam Matthseus narrat,
fed lie tamen, ut ilia vocatio eiprorfus
^onjunbla fuerit.

2 . Et vidit duas naves fantes /ecus  , id

'eft, juxta flagnum,  & proinde in ipfo lit*
tore , Pifcatores autem dejeenderant  o’ lava-
hant retia . Quo pulchre fignificatur, eos,
qui pifeantur homines , debere ftatutis
temporibus a pifeatione feriari, ut for¬
ties adhsrentes verbis & olliciis , quibuS
homines quafi retibus ad Chriftum tra-
hunt, per poenitentiam abluant & corri-
gant, ut in poftemni mundiora & expe-
ditiora lint retia. ••

3. Et ajeendens in navem,  ut quietius Sc.
minus a turba prelfus doceret; qua erat
SmomsjUt  myfterium adumbraretur, quod
ipfe prsfieiendus effet Ecclefne, in qua
doceret Chrilhis; rogavit eum  > ne in ho-
minem fibi necdum adhserentem impe*
rium ufurpare videretur, a terra reducer?
pufillum,  quantum fufficeret ♦ lit vox qui>-
dem ejus audiri pollet a turba, non ta¬
men iple comprimi. Quo Fignificatum

203 COMMENT. IN EVANG.
vult Gregor. 17. Moral, cap. 12. eos, qrii
erudiunt turbam, nec in profundum my-
fteriorum fe abripere debere, nec etiam
in terra quafi terrena prmedicare fed pro
captu turbse medium tenere, Cum ergo
finita coneione Petrus in verbo Domini ,
id eft, juxta juflum Chrifti, proiiciendo
laxaffet rete iiium capta multitudine pii-
cium copiosa,

7. Annuermt fociis  , id eft, fignis, uo»
voce advocarunt ad adjuvandum. Quod
faftum fuit non tsm ex ftupore & timo-
re, quo loqui non polfent, ut quidam
putaut (ftatiin enim loquebatur Petru*
Chrifto) quam propter nimiamdiftantiani*

g. Quod cum videret Petrus ■ procidit ai
genua Jefu , adorabundus: mirabatur eniifl
Dominici prsecepti virtutem, & tamquam
in arte pifcandi exercitatiftimus fatis cer-
nebat, non nifi divina virtute rem eife
geftam: Dicens , Exi a me , id eft, diice-
de a me. Caufam adjicit, quia homo pec-
cator fum , id eft, multis peccatis obno-
xius, tu vero fanftiilimus, ut proinde
confortio tuo indignus fim. Itaque ver¬
ba ifta videntur profedla ex duplici affe-
£tu: primo ex humilitatis magnitudine,
ut fuerint iimilia verbis Centurionis,
Non Jum dignus , ut intres fub teclum meum l
quafi diceret Petrus, non fum dignus,
ut lis in navi mea; fecundo ex timo-
Te : unde Cyril, in cap. 6. llaiaj dick,
Petrum ex reverenda horruille efl’e cum 1

Cbri-

SECUND. LUCAM Cap. V. 209
Chrifto, velut peccatorem cum fanfto.
Timor ergo ifte fuit, five carnalis, ut
putant, quafi timuiflet, ne forte
occafione vindi&a iniquitatum eja*
fumeretur,- quo fenfumulier Sareptana,
3. Reg, 17. v. 1 g. ingrelfui Elis imputa-
mortem filii fui: five potius timor
religiofus ac pavor ex admiratione divi¬
ne virtutis prselentis, quam ex illo fa&o
fentiebat; nam hoc indicare videturid,
quod fequitur.

9. Stupor enim circumdederat eum , nem-
pe quo animus ex admiratione attonitus
percellitur. Cujufmodi ftupor nimius quia
animum impedit, neque fui fatis compo-
tem elfe finit, hinc Dominus:

10. Noli timere , perculfus ex confci-
entia peccatorum tuorum, mereque vir¬
tutis: quafi die. Non exerui earn, ut te
quamvis peccatorem a prsfentia mea de-
terrerem, led potius, ut longe majus
meum in te beneficium figurarem. Nam
ex hoc /m  •> feu Capo tu njm ) ex hoc nunc,
Ut elt Grace, id efi, ex prafenti hoc
tempore pollhac non pilces ad mortem,
fed, quod longe fubliroius eft, homines
eris capiens , fcilicet ad vitam; Graecum
enim Q zogron  ) proprie fignificat, vivum
capere. quafi die Homines capies, non,
ut ad fervitutem tuam & mortem eos
capias, fed ut libertati & vitae tamquam
ex hoftium manibus erepti lerventur. Eft
autem lisec prsediffcio, non vocatio Petri .*

T. II. 0 nam

2io COMMENT. IN EVANG.

nam verba ifta in navi Chriftus protu*
lit. Vocavit autem enm cum fratre,
cum jam ad littu appuliflet, juxtaMatth* I
& inde paululum digreffus etiam Jaco-
bum&Joaunetn, filios Zebedaii, qui fi'
militer parumper a pifcatione jam digref-
fi fuerant. Itaque Lucas relicfa vocatio-
ne quatuor Apoftolorum, ipfifque vei-
bis, quibus vocati funt, & Matth. 4. nai-
rantur, effeftum dumtaxat vocation*
omnium exprimit, nempe quod oimies
quatuor

11. SubduSlis ad terrain navibus r  relief
omnibus  fcilicet pifcibus, retibus, navi;
bus , adeoque inftituto pifcandi, Secud
funt earn,  ut tamquam difeipuli jam Chri'
fto infeparabiliter adhsererent. Eadefl 1
eft igitur vocatio, quai apud Matth. &
Marc. & quse hie apud Lucam texitur:
ita tamen , ut illi omittant Celebris iftiu*
pifeationis miraeulum, quod iiic nan#'
tur, & animum eorum ad obtemperafl'
dum vocation* difpofuit. Reliqua vid e
Matth. 4. Porro pifcationem iftam m} r '
fterii alicujus causa geftani efte, res ipft
clamat: unde Ambrof. palfim & Gregor.

17. Moral, c. 12. alias 13. & Aug. diver-
fis locis, prtecipue vero Trartat. 122- ^
Joan, allegorice earn explicant. Navis
enim Petri fignificat Eccleliam, cui Pp“
trus praefuit, & ex cujus au&oritate Chri'
ftus turbas docet; binarius navium fun 1
duo populi, circumcifio & prseputium-'

ju-

SECUND. LUCAM Cap. VI. an

jubetnr Petrus in altum ducere, utfei-
licetEvangelium apud remotiores gentes
prsedicet: ruptura retium funt hserefes &
fchifmata, quae per multitudinem hqmi-
num carnalium cum fuis malis moribua
in Ecelefiam intrantium fieri folent, per
quos fit_, ut pene mergantur naves, id
eft, periclitentur Ecclefis. Vide caete-
*a latius apud Auguft,

CAPUT VI.

7 MT a S na  P ars  Rapids hujus diverfis Io-
i.7 Ji cis apud Match. & Marcum expli*
cata eft: quaedam fuperfunt notanda.

24. Verumtamen v<t vobis divitibus . Qua-
tuor generibus hominum, quos beatos
prsedicaverat, quatuor alia opponit, qui-
tas vx  intentat, id eft, aeternam mi-
feriam praedicit: & primo quidem divi¬
tibus fciiicet fpiritu, hoc eft, animo &
affe&u, five divitias fimul habeant, five
non habeant: opponuntur enim hie di-
vites pauperibus ipiritu, quos Matth. ex-
preffit, ficut ibi explicuimus. Divites  er¬
go hie vocantur, qui divitiis inhiant %
vel incubant, amore fciiicet cum divi-
tiis colligati, ut inde avelli nequeant:
nam fi qui divitias habeant tamquam non
habentes, & obfervent preceptum Apo*
fioli, 1. ad Timoth. 6. verf, 17, & feq.

0 a ah

212  COMMENT. IN EVANG;
ab hoc vse immunes funt: non enim cen-
fus fed affeftus in crimine eft, inquit
Ambrof. Quia habetis confolationem vc
ftram , id eft, recipitis in hac vita ex di-
vitiis beatitudmem veftram : nemo enim
divitias diligit eo, quo diximus,modo, quin
ex iis beatitudinem five ex toto five ex
parte percipere velit: hoc eft enim com¬
mune omnibus, qui frui volunt creaturis.

25. V<£ vobis, qui faturati ejiis,  id eft»
qui in hoc ftudetis, ut cibo potuque far-
ti genio indulgeatis: illis enim vie mina-
tur, quorum, ut Apoftolus loquitur, De-
us venter eft, qui in comeirationibus &
potationibus fuam foelicitatem ponunt.
Quia efurietis ; nam per qu;e quis peccat,
per haec & punietur: unde &Il'aias, Ac¬
re Jervi mei comedent , S’ vos efurietis: eccl
J'ervi mei bibent , &c. Nam fub efurie etiani
fitis hie comprehenditur: & fub his duo-
bus omnium rerum necellariarum inopia.
V<£ vobis, qui ridetis nunc , id eft, qui hoc
unum fpeftatis, ut in rebus hujus mun-
di tranfitoriis gaudium capiatis in lafci-
via, in luxu, caeterifque vitiis, Quid
lugebhis,  animo,, & flebitis,  corpore, hoc
eft, intus & extra voluptas vobis in do-
lorem animi & cruciatum corporis coitt-
mutabitur.

26. V& , cum benedixerint vobis homines »
id eft, cum major pars ud-eorum (‘nam
de Judseis illius temporis loquitur} vo¬
bis prsdjcautibus applauferit: hoc enim

SECUND. LUCAM Cap. VI. 213
lignum eft, vos eis loqui placentia, vi-
tia potius eorum demulcendo, quam re-
darguendounde Chriftus, Me odit mun-
dus, quia ego tejiimonium perhibeo de illo ,
pod opera eius mala funt. ...Secundum h<zc enim
faciebant Pfeudoprophetis patres eorum ,  fci-
licet Judseorum, inter quos jam vivitis.
Atteftaturhoc Jeremias c, $.v. 31 .Prophe¬
ts prophctdbant mendacium,  8° facerdotes ap-
plaudebant minibus fins , (f populus meus di -
kxit talia.  Hoc igitur poftremum vse de-
terret difeipulos a captando hominum
plaufu per doftrinam, & opponitur bea-
titudini, qua: v. 22. & 23. promittitur ex
hominum maledittione, propter doftri-
nam & fidem Chrifti.

34. Et ft mutuum dederitis his , a qtlibus
fperatis recipere,  nempe fimile beneficium,
Vel mutui, vel alterius beneficentiae,
qu<t gratia eft vobis,  quam maguam initis
gratiam apud Deum, ut ab eo magnam
ffiercedem fperetis ? Unde Matth. dicit,
Quam mercelem habetis?... Nam  8° pec cat ores
peccatoribus fcenerantur,  id eft, mutuum
dant, quiaGnece eft fdanehufin ")  eadem
Vox, qua: initio hujus verfus: Ut reci¬
pient <eqi alia ,  id eft. parem mutui, vel
heneficii vicemin fua neceffitate. Itaque

35 * Mutuum date, nihil hide Jperantes , id
eft, nullam exfpeftantes ex ifto benefi-
cio parem beneficii vicem: non enim hie
agitur de recipienda pecunia ultra for¬
te n.Sie ergo duosiftos veriusplerique ex-
0 3 p<>

*14 COMMENT. IN EVANG.
ponunt, utexcludatur abenefieentia Chri-
ftiani omnis proprii commodi confidera-
tio. Quarrquam videatur valde congrua
(quae adhuc perfeftiorem prsefcribit he-
nefaciendi modum )  interpretatio S. Am-
brofii Prafat, in Lueam, Date mutuum,
nihil inde fperantes , id eft, etiam cum de-
fperatione recuperatidnis, leu recupe-
raudte fords. Quod clarius docet libr.
de Tobia cap. 16. Date, inquit, mutuum
iis, a quibus non lperatisvos, quod da¬
tum fuerit. recepturos: quando videli¬
cet petitur non donum fed mutuum causa
honeftatiSj vel verecundia:, quamvisvi-
deas pne paunertate numquam elfe red¬
dendum. Ita ut Chriftus hie pro tempo¬
re & loco mutuum darejubeat, non fo-
lum fine ulura fpe fimilis beneficii, led
etiam line fpe recuperanda: lords, fub-
veniendo fcilicet iis, qui praj verecundia
non audent eleemofynam petere, led
mutuum : quod reipfa quidem eft idem,
quod donare, non tamen in modo. Un¬
de redbe obfervat -Hieron, in cap. 18. E-
zech. profedltum Virtutis ac legis, ut ini¬
tio lex quidem a fratribus uliiram tolle-
ret, Non fomerabis fratri , fed alieno : de-
inde propheta ab omnibus, Ezech. i8*v-
8- denique Dominns in Evangelio pne-
ciperet mutuum dare etiam iis, a quibus
non fperaremus fortem recipere. Qua
de caufa pulchre Tertull. lib. 4. contra
Marcionem cap. 17, annotat in hnncLuc*

lo-

SECUND. LUCAM Cap. VI. 21$

locum. Prius fait, ut Dominus frudtum
feiioris, (id eft, ufuram) eradicaret,
j quo facilias alfuefaceret hominem ipfi
quoque foenori (id eft, forti in mutuum
perdendo, cuius fruddum (id eft*
ll luram) didieilfet amittere, Confentit
Augaid. lib. 1. de Term. Domini in mon¬
te , ad verba, Qui vult a te mutuari , ns a-
1  ^erjeris, (fc.

37. Nolite jidicare non judicabimini  t
qua de re diximus Matth. 7. Solum 110-
tnndum , nihil hac juftitia benignius, ni¬
hil retributione elementius dari polfe,
^bi fententia Judieis in poteftate ponitur
Judieandi,

38. Date  6? dabitur vnbis,  &c. Quibus
v erbis dillidentiae follicitudo, & avaritise
e ft amputata eancdatio, at quod redditu-
la ni l'e promittit veritas, lecura expen-
? a (humilitas, inquit Leo Serin. 6. de je-
l|Hiio Hecimi mends .Menfuram bonam:  quali
Dantibus non folum dabitar, led ad
e . 0s  redibit magno cuiii foenore benefi-
Clu ni; qaod exprimit per metaphoram
j^cnfurae frumentariae. Menfuram  itaque
«|2am, id eft, pleaam, cujas integritati
nihil deeft, & confertam , Greece (fpepis•
^tion) preffam,  id eft, manibus conftipa-
am, £f coagita'.am , vale fcilicet concuf-
’ quo amplias capiat, tf, fupereffluentem■>
.. fc ft, ita impletam, at rddundet& un¬
ique diffluat. quali die. liberalitati ve-
1,6  dabunt menfuram liberaliDimani.

0 4  Omnia

fti 6  COMMENT. IN EVANG.

Omnia haec epitheta applicat S. Bernard
ipfi Deo , qui futurus eft merces omni¬
um, Ipfum vide Serm. 5. de Vigilia Na¬
talis  , & 11. in Cantica. Dabunt in ftnum ve-
Jlrum  , id eft, vobis , tamquatn veftrum,
& firmiffitne poffidendum dabunt; lupple
illi, qui retributioni praerunt. Quam*
quam Auguft. lib, 2. Quae ft. Evang. qu,
8- referat ad eos, qui beneficium acce-
perint: non enim diceret, inquit, da-
bunt,  &c. nifi quia per illorum merits 1
quibus dederint, mercedem eoeleftem re-
cipere merebuntur, Eadem quippe menfurh
qua men/i jueritis , remetietur vobis.  Quod
referri debet ad omnia tria praecedentia>
ad judicium, ad condemnationem, ad
dimiftionem, ut patet ex Matth. 7. v. I*
& 2. maxime vero hie refertur ad ero-
gationem feudationem, fcilicet pro rata
abundantise, qua quis ulus fuerit in ero-
gando, reftitutum iri mercedem incofli-
parabiliter quidem in fe majorem, pro-
portione tamen quadam relpondenteifl
menlurse liberalitatis. Ut idem fignifi-
cet, quod Apoftolus , Qui pane Jeminat •>
farce & metet , qui feminat in benedick 0 '
nibus,  id eft, copiose &abundanter, de
benediftionibus  cf metet ♦ Vide Matth. 7.

CAPUT VII,

II, bat Jefus in civitatem , qua vocatuf
JL Naim.  Civitas eft Gali Ixx,  ad

ra*

SECUND. LUC AM Cap. VII. 217
Radices montis Herinou minoris, duo-
bus circiter milliaribus a monte Thabor,

; ll t Hieronym. De locis Hebraicis, juxta
torrentem Cyfon, ut ait in Epitaphio
Pauls. Et turba copinfa  : quod addit, ut
J ndicet multos miracuii finite teftes. Qua
j de caut'a etiam divina providentia faitum
eft, ut ad ipfam portam civitatis fieret,
bbi & judicia olimfiebant, & maximus
e Ue folebat hominum concurfus. Voluit
^men fortuitum videri occurfutn funeris,
be minor effet miracuii gloria, fi quae-
I fitus videretur.

12 . Ecce defunclus ejferebatur.  Mos e-
bjm Judaorum erat, ut mortui extra ci-
v itatem lepelirentur, ut minus facile le-
Salis immunditia contraheretur ex fepul-
c brorum commercio. Unde & Chrifti fe-
Pulchrum extra civitatem extrudtum fuit.
Eilius unicusf  Grace (monnmen$f) mi^eniius,
1 u od amplius eft,unde & in unigeuiti mor-
* e  ludbus eftacerbillimus, ZaChariae 2. ver-
*. u  *0. & jeremis 6. v. 26. ... Et hat vi-
ideoque defolatior, & viro, & n*
herede & folatio leneftutis exftin-
C ’ :o  Et turba civitais multa cum ilia ;  ad
j^eritum gravitatis, ut Ambrof. ad con-
°*andam viduam mosroris focietate, fu-
e ris potnpa & folemnitate : nam hsc ,
'!■ Aug. in Enchirid. magis pertinet ad
lv orum folatiuin, quam ad fiftlraziimi
* Quorum.

0 5

13.

218 COMMENT. IN EVANG.

13.  Q iamcum vidiffetDomms , noil fo-
ium corpore, fed inprirais anirao, ex*
penfis cauiis luftus ejus, mifericordia mo¬
ms luper earn , feu propter earn, fponte
fcilicet doloris & co'mpaffionis motu in
animum admilTo. Unde colligit Ambrof.
cito flefti divinam mifericordiam la :h-
rymis vilus, pr«d'ertim quae unici filii
labore vel morte frangatur. Dixit illi :
Noli fleic,  fide fcilicet & fpe futuraere-
lurrefttonis, parcim generalis omnium
(quod folatium eft veruni, & ex virtu-
te profertum) partim jam proxime in-
ftantis, quafi die, inquit Beda, Delifte
quaft mortuum Here, quem mox refor-
gere vivum videbis.

14. Et acceffit , tetigit locitlum , nofl>

ut contaftu fufcitaret, fed tit portantes
locultim fifteret; Et ait: adolefcens ! tibi di'
co , feu impero, lurge.  Oftendit enim fo
nun aliena fed fua auftoritate, ideoqne
divina fua virtute mortuum fufeitare. Qu*
confideratione dixit Ambrof. Mortuis vi-
tam imperare folius divinae eft potefta*
tis. Petrus autem non dixit in Afti s
Thabita [urge,  niii praemilfa oratiorie, qua
etiam ufi font Elias & Elizseus.

If. £t refedit , qtii erat mortints  , id eft*
erexit l'e ad fedendum , ut <jui in ledti*
ca luperne patula jaceret, exp it loqui,
His duobus manifeftiilimis effetftis & in'
riiciis vere reful'cicatum indicans, ut no*
taut Titus ac Tbeophyl. Et dedit ilium mi'

tri

SECUND. LUC AM Cap, VII. 219
bifute:  in argumentum, quod ipfius com"
ttiife rati one, & in ejus praeftdium eum
^fcitaverat.AIlegoriamhujushiftorizpro-
fequitur Ambrof, Quod vero fignificatur
Per tres mortuos a Chrifto lufcitatos, fci-
Jicet archifynagogi ftliam, hune adofe-
L'entem, & Lazartim ■, pulchre ad mores
uftormandos traftat Auguftinus Serm. 43.

verbis Domini cap. ult- & 44. toto,
& Traft. 49. in Joan. Summa eft , quod
Paella morcua in domo iacens fignificet
e os, qui intus in corde peccatum deoer-
^nt; adolefcens foras elatus, eos, qui
a ftibus externis perpetrant; Lazarus qua-
tr iduanus in fepulchro fetens, eos, qui
j-onluetudinis pondus fupra fe habent,
^ inpeccatis putrent, live foetelit. Hi
Dr nnes a Domino fufcitantur, led ita ut
Poftvemi magna ejus voce, hoc eft, po-
j e utiflima gratia, ad vitatn revocari de¬
cant. Vide ibidem latius.

*6. Accepit autem omnes timer,  id eft,
,°rripuit eos horror quidam & reveren-
exerentis fele divinitatis - timor  enim
Pi'o reverentia, feu reverentiali timore
'equenter apud Hebrseos ponitur. U11-
, e  fequitur e fie chi s ejus, Et magnifica-
id eft, magnum prardicabautDeum,
Propter miferjeordiam & potentiam, di-
, e,1 tes: quia Propheta magnus fun exit in no-
I s '  .Nec enim amplius quam Prophet*
jj’Sffitatem videntur agnoviffe in perfo*
a e jus; in officio very Meffiani , per

hoc,

220 COMMENT. IN EVANG.
hoc, quod addunt: Deus vifuavit plebew
fuam;  quse erant & verba Zacliarise cap.
i. verf. 68- Mefliam advenifte gratulan-
tis. Quamquam ica intelligi poffint,
generaliter gratulentur his verbis, quod
Deus plebem fuam per multos annos*
Prophetis defertam denuo vifitaverit, &
confolatus fit.

36. Rogavit autem ilium quidam PhariftM'
Infra yocatur Simon,  quem Auguft. lib*
a, de confenfu. cap. 79. diftindtum fuin®
putat ab eo, qui Matth, 26. & Marci i 4 *
vocatur Leprofus , quafi ad diftiuftionefl 1
hujus Simonis. Accedit locorum & ted 1 '
poris diverfitas. Sed nihil iftorum cO'
git, ut diverfum faille credamus ; potui £
enim eadem mulier diverfis locis , aC
temporibus Jefum ungere, & Simon f
tia.m habere duo domicilia in diftiudh 3
locis, in vico foil, Bethania, & in cm'
tate. Itaque Orig. Horn. t.  in Cant. &
Cyprian. Serm. de ablutione pedum>
eumdem fuilfe eenfent.

37. Et ecce mulier, qu<z erat in civit itS

peccatrix , id eft, quje per civitatem P at '
fun habebatar fkmofa peccatrix , pt° u
putat infinuari Auguft. inPfalm. i25.Quath'
quam Grsca fimpliciter legant, Ecce ^
Her in civitatc, qu<e erat peccatrix , id e ^’
meretrix, prout diferte nominant vet e '
res, Ambr. Greg, in hitc verba & ’

ipfu'i que nonreu Peccatricis , mulierib 0
tdbutum, hoc fignificare folet. Notn e

SECUND. LUCAM Cap. VII. 221
honoris caufa tacet; fed fuit Maria, quse
cap. feq, verf. 2. dicitur Magdelena, &
alibi foror Lazari ac Marthse. Ut cogno¬
vit,-  quo fignificatur occalionem captalfe
accedeudi ad Dominum: quod accubuiflet
in domo Phariflei,  tamquam in loco oppor-
tuno ad id, quod meditabatur, quod in
plateis minime licuiU'et. Attulit alaba-
ftrumungenti, id eft, vafeulum ex ala-
baftrite pleuo ungenti. Nam quamvis
Epiphan. putet, hoc elfe uomen menfu-
r*, verius tatnen effe nomen materia;
v afculi feu pixidis excavatse, confervan-
dis unguentis aptiflimae, Vide didta Mat*
thsi 26.

38. Et flans retro , a tergo propter ve~
recundiam, malamque conicientiam.Nani
hajc l'ola legitur ex profello ad Dominum
caula remillionis peccatorum confequen-
dai accefliife. Stans autem coepit, etli
Proftrata perrexerit: quamquam illud,
flans generalius accipi poifet pro, exi-
flens ,  feu manens ,  ut nullum certurii fi-
tum corporis indicet. Secus pedes ejus ,
Greece (jam tu podas ) ad , feu, fuxta pe¬
des  , in rnorem fupplicanti’. Facile hoc
fuit, ft more Orientaliuni ita in thoro
jaeuerk, ut caput lpedtaret menfam, pe¬
des partem exteriorein: nam thori eraut
alti, & tres fere perfouas capiebant, uu-
deTriclinia di<fta. Quamquam inScriptu-
ra frequens fit, Judges fedilfe ad men¬
fam, ut patet de fratribus Jofeph, Gen.

3 >

;m  COMMENT. IN EVANG.

37* Ruth, quoque fedit ad mefforum la-
tus, & l. Reg. 20. vert'. David ex mo¬
re federe folebat juxta Regem ad vefcen*
dum: & verf. 2 s. Rex fedit fuper cathe-
dram fuam. Lachrymis cccpit ligare pedes
ejus . Quo fignihcatur, fluvium fuifle la-
chrymarum, & confequenter doloreffl
maximum de peccatis. Obfervat autem
ordjnem humanitatis, holpitibus exhi-
beri folitae, qui notatpr v. 44. & feqq.
ut primo pedes quail a fordibus itineris
ablueret,inde tergeret, ofcularetur, un-
gerer: itemque ordinem poenitenti.se, cu-
jus primus effedfus eft fletus & plan&us*
Et capillis,  quibus ad emphafim addit>
capitis fui , ut pedibus eos opponeret, tp'
gebat,  abluendis fordibus. Non quod ei
deeflent lintea, fed quod potius feipiaffl
quam fua Chrifti obfequio confecraret,
& caput fuum quafi calcandum pedibus
Jefu pro fuppedaneo prsberet, ut loqui*
tur Cyprian. Serm. de ablut. pedum. Spe-
dlabat autem & hoc ad teftandam poe-
nitentias magnitudinem , ut in capillatu-
rafe deformaret, in qug mulieres folent
eiTe curiofiffimai. Nam & idem Cyprian,
lib. De lapfis, inter indicia mceroris re-
ponit negledtum capillitium, & ad pu*
blice poeniteutes fpedtare dicit fquallo*
rem deformitatemque corporis. Et oj'cr
labatur pedes ejus ; in argumentum amo-
ris, ut Ambr. quo jamChriftum, utju'
ftitiac fontemdiligcbat; acpropterea etiaitt

odio

SECUND. LUCAM Cap. VII. 22\

odio adverfus peccata movebatur. juxta
Trident, Seff. 6. Et unguento ungebat,  ex
more regionis fecit hoc, nonfolum ho-
fiorificeutise & araoris teftatidi causa
fed etiani ut bonis operibus peccata cotn-
Penfaret. Nam & h c  officium vere poe-
^itentis eft: cujus hie omnes adtus accu¬
rate concurrupt, dolor in lachryrnis ,
h’amilitas in abjedtione ad pedes, de-
fonnatio in capillis, amor in ofeulis, pec-
c atorum compenfatio. & bonorum ope-
r Uin exhibitio in unguento. . Nam & odor
Piiftionis odorem bouse converfationis

ailegorice lignificat, ut Ambrof. lib. 2.
posnitentia c. 8.

39. Videns autem Pharifteus , &c. ait*
file fieftet Propheta, feiret, quia peccatrix eft ,
1( 1 eft. feiret , quod peccatrix fit, notas-
jue impudicitise, & conlequenter repel-
*®i : et earn , ne coutaminaretur, Itaque
ex  permiffo contadlu colligit Chriftuni
^ef'eire , quaenam elfet mulier , ut obfer-
Jfat Auguft. in Pl’al. 125. Infinuat ergo
J® tepulfurum fuilfe , illis videlicet ver-
bls , Recede a me, noli me tangere,  quia
Hindus fum. Itaque multis modis er-
? a bat; primo quod colligeret, Chriftum
‘Sftorare mulierem : fecundo , ulterius
p Ut h propterea non effe Propheta, cum
prophet* non fciaiit omnia, ut ex Eli-
patet, 4, Reg, 4. v. 27. tertio, quod
rhedicum ab segroto tangi miraretur; quar-
>0 - quod repellendam judicaret a Chrj-

fto 3

324 COMMENT. IN EVANG.

fto, quafi alioquin contaminando, Ita*
que Dominus declarans fe noffe &mu-
lierem & Simonis cogitationes, ut ita
aperiret temerariuni ejus judicium, ait:

40. Simon habeo tibi aliquid die ere.  Re-
prehenfurus enim , quafi veniam preca-
tur, & fuaviter attentionem captat. Nam,
ut Auguft. Horn. 23. & ipfum lanare cu-
piehat, ne gratis apud eum panem co-
mederet. Cum itaque tamquam magi-
fter morem hofpiti i'uo detulilFet, & ve-
niam accepiffet, ait;

41. Duo debitores erant cuidam feeneratori,
Parabola eft , qua fignificare vult, non
folum Mariam, fed & Simonem, quan-
tumvis fibi juftus videretur, debitorem
elTe, & indigere peccatorum remiffions*
Dicitur autem Deus hie foenerator, id
eft, creditor ex mutuo, quia certa talen-
ta unicuique credit, qux repoicit etiam
cum ufura, Quamquam hie magis alia
confideratione Deus creditor, & pecca-
ta debita efle fignilicantur, quia obno*
xios nos faciunt Deo ad injuriam repa-
randam. Unus debebat , ex mutuo ac-
cepto, denarios quingentos, & alius quin *
quaginta.  Duplices elle denarios diximus,
minorem & majorem: ille drachmam,
hie didrachmum valebat. Parum inte-
reft, uter hie intelligatur; folum enim
habetur ratio proportionis quingeutoruin
ad quinquaginta, id eft, debid novie*
tnajoris ad minus.

43 .

SECUND. LUCAM Cap. VII. 22^

'42. Non habeniihus Mis,  unde reUerenU
Nam five multa, five pauca peccata coni-
toiferimus, nemo preua five sterna,
five temporali, poenitendo per fe poteft
•atisfacere. Donavit utrisque , gratis fci-
ficet & mifericorditer. Quis ergo euni
Pks diligit?  Proclive eiTet hoc intellige-
r P de diledtione, qua remiffionem gra-
fitudinis ergo confequitur; nam de ilia
''eriifimum eft, quod major confequi fo-
le at in debitoribus, quibus plura remit¬
titur; fed Chrifti exploratio videtur po-
fiulare dileftioaem, qua peccatorum
Ie miffionetn praeceffit. Enumerat enin*
°fticia multa maxim e dileftiouis, quibus
fiiagna remillio retributa fuit, ut patet
v erf. 47, Itaque Quis eum plus diligit ?  id
e fi> Quern tu judicas, ex eventu reru
^njertando, plus antea creditorem fuuni
^lexilTe, ut illo intuitu utrique remitte¬
nt, uni plus, alteri minus? Ita vide-
Ur  exponere Aug. qui Homil. 23. ex-
P r sfse legit, Quis ergo plus eum diligit?
S^amvis nunc inGrseco textu legaturfaM-

WQ m«a.  _

43 . Aifiimo, quia is , cui plus dnnavit.Hoc
nun refpondit, qund ratio refpondere
ortipellebat, ut Auguft. ibidem. Cui Do-
ReEle judicajii:  nam, ut Cypr'anus
b. IV 1 -»'fis t  quam magna aliquis deli-
granditer dtflere debet, ut
"non fit minor crimine.

tam

^nitentia


P

44 '

aa6 COMMENT. IN EVANG.

44* Et converfus ad mulierem:  hafteilUS
enim a tergo ad pedes provoluta fuerat*
Itaque in folatium pcenitentis etiam ipfe
fe corporalicer eonvertit, ut ipfo geftu
externo id interins impletum lignificaret?
Convertimini ad me, (f ego convertar ad vos t  •••
Dixit Simoni , ut parabolam explicated
& accommodaret propofito fuo: ViieS
banc mulierem?  id eft, videfne, quid agat
circa me? Confer illam tibi, & videbi*
te multum ab ea , mei dileftione fiipe*
rari. Vehemeiis eft enim & elegans an-
tithefis: Tu vir, ifta mulier; tii Phari-
fteus, ifta peccatrix; tu in domo tua»
ifta in aliena; tuc nvivse & holpiti, ifta
jgnoto; tu aqua in promptu poftta non
Iavafti pedes, ifta lacrymis profufiliimis
& continuis rigavit eos; tu os meum ne
auidem feinel olculatus es, ilia non de-
ltitit olculari pede<; tu ne caput qui-
dem unxifti, ilia & pedes; tu nec vul- j
gari pauperum oleo, ilia etiam pretio-
Cfsimo unguento.

47. .Propter quod dico tibi: Remittuntur ei
pecca'a multa,  per qme mihi tamquam cre-
ditori obnoxia erat: Quoniam dilexit mul¬
tum , id eft, quia infignem diledtionem
tot & tarn magus poenitentise ofiiciis erga
me creditorem fuum teftata eft. Signi-
ficatur enim, dileftionem ejus luifle can- 1
lam difpofitivam remillionis. Ita intei-
ligit Auguftin. Horn. 23. & in Pfam. I 4 °»

& resipl’a clamat, mulieiem banc ima*

SECUND. LUCAM Cap. VIT. 227
Sinem poenitentis, & retruffionem pec*
Gatorum ambiends toto habitn prat fe fer-
re * Unde & in Ecclefia velut effigies
Pcsiiitends omnibus proponitur. Quare
^On redte Calviniftx volunt illud, Quo-
fignificare non caufam rei, fed pro-
^tionis, quafi die. Inde patet, quod ei
P e ccata multa dimifl'a funt,. quia jam ex
8 r atitudine aceepti benebcii diligit mul-
Ni. Sed , ut dixi, clarum eft, adta &
|?crymas mulieris non effie gratias agen-
t5 . s . fed poenitentis. Quod autemoppo-
*!'ffir, chadtatem nonpoffie ante pecca-
remiffionem poffideri, fieut hie factum
pet, hoc intelligi debet de ebaritate il-
p perfedta, &per modum habitus infu-
de qua Apoftolus 1, ad Timoth. 1.
i^rf. f.Sed eft alius amor inferior, quo
^ e us tamquam juflitiat foils incipk dili-
& a poeuitentibus propter Deum. Ex
'l 110  amore dolor, abjedtio, lietns pro*
^ e dunt, qualem diledtionem Cone. Tri-
_ Self. 6. a poeuitentibus etiam ante
. Ptifmum poftulat. Cui autem minus dimit-
* tUr ->  id eft, qui patica fe putat habere
PSccata, qusefibi remittantur, inquit Au-
£ u ‘:> Horn, cit. ille minus diligit , id eft,
j* opiuione minorem diledtionem &
teri ora  diledtionis, ac poenitentise offi-
a  Parare lolet ad remiffionem confe-
ji lf uidatn, ficuti tu fecifti. Nam h :c ver-
g P l ’ 0 pter Phariftuni elfe didta, vult Au-
6  cap. 6. ejufdem Homil. 23, non e-
P %  nim

228 COMMENT, IN EVANG,
nim Dominum invitaffet, nift aliqnantu-
lum dilexillet, inquit: fed ideo paruifl
diligebat, quia parum fibi dimitti fufpi-
cabatur, Quo fenfu poffunt luec verba?
vel ad aliquam conl'olationem Simonis
efle difta, ut qui rationabilem caufaifl
habuiffet non exhibendi tantje opera pos*
intends, fcilicet minora peccata, ut qui;
dani volunt; licitum eft enim ei, qui
pauciora peccavit , inferiorem agere poe*
liitentiam: vel ad reprehenfionem Simo*
nis tamquam minus diligentis, quatndc-
beret. Nam quamvis forte pauciora pec*
cata commififlet, debebat tamen omnia
fibi dimiffa deputare, qua* vel feciffet
peccata, vel Deo regente non fecilfet?
juxta Iliad Auguft. a.Confetf. cap. 7. Om¬
nia milii dimilfa elfe fateor, & qus mea
lponte feci mala, & qus te duce non
feci. Quo fenfu fspe exponit liaec verba
Domini, ut loco citato Confeff. & cd*
Horn. 23. & de Virginit. c. 37. & 40.
nens neminem debere putare , quod fib 1
pauciora quam aliis dimittenda lint, «e
ex ilia opiuione minus Deum diligat-
481 Dixit autem ad illam : Remittuntur t 1 '
bi peccata:  Grecas (_apheonu  ) remiflafuntt
lcilicet me tibi loquente: nam Praetefl*
turn pro Prselenti accipitur; iicut vulgf
dicimus, Hoc tibi donatum eft, id em
Donatur; & fic intellexerunt convive?
& ex verfu feq. patet. Non enim fud;
lent offenli, ft tantum declaraifet ei fun*

SECUND. LUCAM Cap. VII. 229
fe remiffa peccata a Deo; hoc quippe &
Nathan olim fecerat Davidi. Unde C y-
rillus lib. 8- Thefauri, cap. 2. elicit hire
verba Jiimma cum poteftate di6fo. Ex
quo etiam patet,amoremilium, quoDe-
Us, ut juftidae fons juxta Concil, Trident,
incipit a poenitentibus diligi, non habe¬
re jpfo momento adjundtam peccad re-
Uiiffionem, fed cum difpofitio perfefta
fuerit, vel Deo vifum. Sed quomodo
igitur verfu precedence didtum fuit, Re-
toittuntur ei peccata?  Refpondetur, quia
jamjam erant remittenda: erant enim
verba narrantis, & remittere difponen-
tis, qua: talem amplitudinem patiuntur;
Uude nec illis ofFenfi fuerunt convivae.
Cum ergo poteftatem remittendi pecca¬
ta non crederent efie in Chrifto, coepe-
runt in auimo fuo cogitate,

49. Quis eft hie,  qui tautam praefumit
auftoritatem, ut non folum fe putet non
contaminari tadlu meretricis, led etiam
peccata dimittat? Sunt enim verba non
admirantium, ut quidam putanc, fed mur-
inurantimn & acculantiuro.

?o. Dixit aatem ad mulierem,  adhuc pe-
djbus inhaerentem: Fidestua,  qua credi-
difti.me tibi polfe remittere peccata. Fi-
dem enim ejus opponit convivarum in-
credulitati, quae pnecellefat, ut fidei
commendationem murmur eorum com-
pefeeret, & modefle a le invidiam tan-
te potertatis amoveret. Te falvam fecit,

23 ® COMMENT. IN EVANG.
n peccatis tuis, quia radix fuerat fpei,
obtinendie remilfionis, dileftionis& poe-
intends, quibus obtenta fuerat. Itaque
declarat hie, dilettionem ejus ex firma
fide procefilfe, & fidem operibus pceni-
tentis fuilfe cooperatam, & ex operibus
confi immatam, ut loquitur Jacobus. Non
ergo agitbr in ifto loco de fide fipeciali,
ut hserecic? fomniant, qua quis fcilicet
credat, fibi remilfa elfe peccata , fed de
ilia. qua credidit, fibi poffe remitti: quam
fcilicet habebat etiam, antequam remit-
terentur.vi diledtionis, etiam cum nefei-
ret adhuc libi remilfa eire; hoc enitn ad-
hnc petebat tarn magna pcenitentia. Vfi¬
de in pace,  id ell, animo tranquillo, fe-
cura de dimilfis peccatis. EH formula
dtmittendi cum benediftione. Ex hi*
ergo verbis Chrifii, & ex aliis verf, 48.

. debuit hiec mulier credere, fibi jam elfe
remifla peccata; & ex verf. 47. etiam fe
fcfficienter digneque posnituilfe. Fuit
igitur ilia fides quidetn fpecialis, non
tamen jurtificans m 1‘enfu hsreticorum,
fed julliciam vi diledfionis jam fadtam
conleq uens & fupponens. My Hi cam fin-
gUlarum circnmftantiarum totius hiltoriae
expofitionem vide apud S. Greg. Homil»
33. in Evaugclia,

CA-

SECUND. LUCAM Cap. VIII. 231

CAPUT VIII,

E t mulmes aliqua , ftipple, cum illo
era-lit; qme fequebantur eum, op-
pida Galilieae peragrantem: qua erant cu-
r at C £ a fpiritibus malignis  , corporaliter eas
Poffidentibus, 8“ infirmitatibus , corporis,
fequebantur itaque in teftimonium gra-
titudinis. Erant autem Maria, qua vo-
^tur Magdalene , vulgari i'cilicet & cele-
ori nomine, utabaliis Mariis diftingue-
r etur: proinde linicam tantum agnofcit
Lucas Mariam Magdalenam. Orta puta-
tur ex vico Bethank in Juda;a, Joan,
D. verf. 1. habitaiFe tamen fubinde in
G^lilca, in caftello Mag'dalum dido, li-
*°que juxta mare Tiberiadis, unde Mag¬
dalena di&a elt. Viduam vocat Audtor
pommentar. in Marcum apud Hieronym.
1,1  verf. 40. cap. 1 >... De qua Jeptem da-
ftt °nia exierant , Chrifto fcilicet ejiciente,
' lc  teflis eft Marcus cap. 16. verf. 9. Ter-
libr. De anima cap. 25. & Ambrof.
r® Salomone, cap. 5. hoc ad litteram in-
,®Uigunt de feptem dfemoniis obfidenti-
j Us . ilia enim proprie ejiciuntur. Quod
ong e  veriftmilius, quam id, quod Greg.
°m. 33. in Evang. & Beda putant, uni-
e i'fa vitia fignificari, & nutnerum cer-
^ pro incerto poni.

COMMENT. IN EVANG.

3. Et Joanna uxor Chufa procurators  ,
feu oeconomi Hero His,  qui Tetrarcha erat
GalilEeje. Indicat itaque & hanc, ficut
& Sufannam,  fuifle, vel a fpiritibus ilia-
lignis, vel ab infirmitatibus liberatam.
Norainat autem folum celebriores: unde
de reliquis addit, Etalitc multa , qua mi -
niftrabant ci He facultatibus fuis : luppeditan-
tes vit* ueceflaria ipfi &Apoftolis, iu>
bes & rura aflidue peregrinantibus. No-
tat auteni Hieronym. 111 cap. 27. Matth.
confuetudinis Judaic* fuiffe, ideoque li¬
ne culpa, vel fcandalo, nt mulieres de
fubftantia fua vidtum, atque veftituni
pr;eceptoribus miniftrarent. Hoc Paulus
1. ad Corinth. 9. verf. 5. inter gentiles
in fe fieri non admifit, five fcandali in¬
ter eos vitandi caul'a, five ftudio per-
fedlinnis. Chriftus vero admifit, uc mo¬
pe mifericordi* fu* infirmioribus com-
patiens fie ofienderet, quid Dei niini-
itris deberetnr, ut, li quis eo nti nollet,
ficut Paulus noluit, amplius impenderet
Ecclefi>c, inquitAugufiin. DeopereMo-
nachorum, cap. 5.

P— ——— ■■ —-   -- • — —  -- --——

CAPUT IX.

eft autem, Hum eomplerentur ,id
eftjpaulatim impleri inciperent,
dies ajumpdonis ejus,  id eft, ftatutuni tern-

pug

SECUND. LUCAM Cap. IX. 233
fnis aflfumpti muneris pmlicationis & red-
e TOpdonis, juxta illud Aft. 13. V. 2, Segre¬
gate miki Saulum  6? Barmbam in opus, ad quol
a .(fumpfi cos.  Quamquam verifimilius &
Phrafi congruentius accipi poffint dies at-
fiunptionis ejus in coelum perafta paffio-
jie. Ula namque frequentirtime & abt'o-
hte affumptlo Domini vocari folet, ut
Patet Aftor. 1. v,  2. & n. &_Marci 16.
v erf. 19. & alibi, quomodo intelligunc
^i':eci Euthymius, Theophyl. Titus. Et
l bfe faciem fuam firmavit, ut iret in Jenifalem:
^bnrmato propofito refta tetendit in Je-
r ufalem omni depofito incommodorutn
Jerol'olymis impendentium metu. Duo.
en im includit hsec lirmatio faciei: pri-
Pium, conftautem animi & faciei direftio-
in Jerufalem, ita ut non amplius
111  c illuc vicos concionibus obeundo va-
Savetur: fecimdum, animi fortitudinein
Poute properantis adpalfionem, ut Hie-
r °»ym. quaeft, f. ad Algaftam, Quam-
5 u ani hoc iter non videatur mukis "fuil-
J. e Prorlus ultimum ad paffionem, led ad
him Scenopegiie, quod feptimo men-,
, e  celebrabatur. Port quod afcendit ad-
! Uc . itemm ad encoenia in hyeme, ae
e niqu e  ad pallionem, prout luce viden-
rt colligi ex Joan, cap, 7. verf. 3. &
a P. xo. verfu 22.

> 2 . Et mifit nunttos , Apoftolos ante fe,
bararent illi , holpitium videlicet, & ea,
1 *  ueceffaria erantipfi & comidbus ejust
PS '

234 COMMENT. IN EVANG.

53- Et non receperunt eum,  hofpitio fci-
licet adventantem. Caula erat, quiafa-
cies ejus nat euntis in Jentfalem , id eft, eo
quod exteriori habitu pras fe ferret lpe-
ciem proficilcentis in Jerufalem, ut da¬
re reddit Syrns. Erat enim fumma con-
tentio inter Samaritanos & Judxos de re-
ligione & loco adorationis, an elfet Je-
rofolyiua, an mens Garifim, utpateteX
Jofepho 12. Antiquit, cap, 1. & ex Joan*
cap. 4. vei l'. 9. & 20. Itaque cum in-
telligerent Samaritani Jefum ad feftum
Judaicum Scenopegise honoranduin ten-
oere, enm reCipere noluerunt, putantes
hoc elfe injuriamTute religionis. Ita fe¬
re Hieron. qiueftiOfie citata,

54, Cum vidijjent autem Jacobus  £? Jo¬
annes ;  qni mi ill videntur fuilfe ad paran-
dum: ideoque atrocius tadi ilia inho-
ipitalicate , dixerunt Vis ^d’eimus.  Non
retunt, ut Dominus faciat, quod feirent
longe abell'e ab ejus manf etudine , led
fe miniftros ofTerunt, dnmmodo permit-
terevelit. Infinuatur ergo, eoseamdem
habuille poteftatem, quam Elias, utno-
tac Anbvof. ut feilicet ad eorumpreces,
Ignis desceniat de ccelo, & confumat illos;
quemadmodum Elias ecerat, quod Gne-
ce addi.ur, & a plerifque Latinis anim-
adyercitur. Itaque reipexilfe videntur
Apoftoli, vel ad vindiftam , qute lege
permitti videbatur, ut fentit Hieronymus
quseft, 5. ad Algaftam , vel certe ad man-

SECUND. LUCAM Cap, IX, 23 <;
data, Matth. 10. accepta, ubi juffi erant
pulverem tie pedibus excutere, eoque
fafto tolerabilins foreterrae Sodomorum,
tluae igne ccelefti arl'erant, quam illi ci-
Vitati.

H* Et converts , quia £  tergo viden-
tur hicc fuggelfiffe, increpavit illos,  quod
non meminufent doftrins fine in monte
traditse, & benighitatis Evangelicas, quaj
kb let non refiftere malo led inimicos di-
%ere, ut Hieronym. fupra. Nam zelus
no rum juftus quidem fuit, quanivis non
nbiifentaneuS vocation) eorum, cujus_ta-
iben executionem fententiaj iudicis fub-
'niilernnt: ut immerito Calvinus hie A-
Pottolorum taniquam ftultam fiduciam
acriter carpat. Nefcitis, cajus fpiritus
e Ms , id eft, ad quem lpiritum pertinea-
tls , & a me vocati litis, nempe ad E-
Vf *ngelicum benignitatis & rtianfuetudinis,
ad legalem feveritatis, qualem Elias
Nam Spiritus-fandtus diverfos
n'lectus feeundum diverfos hominum fta-
tUs  operator,* lub Lege praecipue timo-
]\ er n, & confequeiiter feveritatem; lub
p v au.;elio amorem. Auguft, tamen con-
Adimantum, cap. 17. putat Apoftolos
‘dime iinperfeftos, odii & vindibte cupi-
.jtate contra inhofpitales motos faille,
e °que nefeivifte, cajus fpiritus effeiit,
0 ( faod lub praetextu zeli fpiritu vindiftaj
jpoverencur, & eofe moved non intek
"S^rent,

236 COMMENT. IN EVANG.

56. Filius hominis non venit animus p(Y'
dere , id eft, ut peccatores igne de coe-
io milTo perdat, ftcut Elias luo tempo¬
re jufte fecerat: fed falvare,  id eft, fed
lit patientia & benignitate ad paeniten-
tiam trahat. Significat ergo, non conve*
nire feopo fui primi adventus, at id con?
cedat, quod poftulaverant, ut Hieron.
ad Algafiam. Primus adventus non eft
in poteftate judicandi, fed in humilita-
te; non in Patris gloria, fed in homi'
nis vilitate. Unde tacite Chriftus innuit,
venturum tempus, quorebelles, acpeiv
tin aces pro meritis perditurus eft: lianl
poteftate puniendi morte corporali raro ■
Chriftus ante ukimum judicii diem utitur;
rariflime Apoftoli uli funt, propter cle-
meutiam novi Teftamenti, idque noli
nifi poft acceptum Spiritual-fanblum,
per quem potuerunt line odio vindica*
re, ut Auguft. loco citato.

61. Et ait alter: ,Sejuar te Domine , id
eft, paratus fum in tuum difcipulatuiH
me penitus tradere : fed pemitte mihi pri'
mum , antequam me prorfus tibi dedans
renuntiare his , qua domi fmu  Greece (apf*
taxdtJue to is eis tg oik jun mu)  quod intelliA 1
poteft vel de perfonis, ut fit idem, quod
valedicere domefticis, ut videtur »cc e '
pi He Syrus, & Auguft. Serm, 7, D 0
yerbis Domini, ubi exponit, Ut nun-
tiera eis,me fequi te, ne forte, ft cUt
folent, quarantine; vel aptius & lecuu'

duni

SECUND. LUCAM Cap* IX. 237
dum textum noftrum, de rebus , id eft,
Permitte mihi renuntiare bonis raeis ,
ac de illis difponere, ut Cyril, in Cate¬
na D. Thoms.

62 . Et ait Jefus : Nemo mittens manunt
ham ad aratrum , id eft, nemo ftivamar-
tipiens, ut aret, redtofque fulcos ducat,
refpkiens retro , id eft, ad ea, qua* a
tergo funt, oculosfuos convertens : fup-
Plenda eft altera pars parabohe, videli¬
cet , aptus eft ad ducendum feu regen-
dum aratrum, quia neceffe eft oculos
habere ante fe intentos in fulcum, ut
r e(ftus effe pollit: quamadmodum etiam,
bt fcribas, ut pingas, &c. Chriftus ve-
*0 relifto cortice parabola; figniiicantis
‘hbito tranfilit ad rem fignificatam: Ap~
tu s eft regno Dei , promerendo & prsdi-
£ a ndo. Significat ergo parabola, qiiocf
ll rniliter, ut in arantibus coutingit, ne-
Do aratro ducendo convenit, quiater-
Su refpicere voluerit, ita nec aptus fit
jD regnum Dei, id eft, ad officium Chri-
ftiani, & religiofi, prsdicatoris,qui, cum
1(1  fufceperit feme!, delude ad alia ne-
S ot ia, curas & negotiationes diftraliitur,
Hi 1 ® eum inde deducant. Nam Evange-
d 1 . ieftatorem & prjedicatorem inftar mi-
nis expeditum elle oportet, & liberum,
? nullis aliis affixum curis. Unde eqdem
e ufu Paulus 2 . Timoth. 2, Nemo mill -
atls  Deo , implicat fe negotiis facularibus:  &
’* '-urinth, 9 . Qui in Jiadio currant , ai>

2 3 8 COMMENT. IN EVANG.

omnibus fe abjlinent . Militare enim Deo,
& ia ftadio currere, hoc eft idem, quod
mittere manum ad aratrum; quod quj
fecerit, ea, qu;e retro funt, obliviicl
debet, & in ea, qua: funtpriora, fe ex-
tendere, ut ait ad Philip, v. 13. & 14*
hoc eft, non refpicere retro.

CAPUT X,

F ojl hac autem.  Ergo etiam poft jtef
Jerofolymitanum verl'. si- prsece-
dentis Capitis fufceptuni, defignavitDomi -
nus , hoc eft, ex credentibus jam fibi
felegit, ad promulgandum Evangeliuni
fuum , alios , Nam etiam nuper Apofto-
los defignaverat, Septuaginta duos,  qiii
inferiors erant ordiuis, quam Apoftoli.
Libri Gneci & Syriaci fcribunt feptuagin*
ta, & ita nominautur a multis veterum.
Sed contingit hie, quod in lenioribus,
deleftis a Moyfe, Numer. n. & in Scrip-
tune veteris Interpretibus, qui cum fue-
rint LXXII* tamen plerumque dicuntuf
rotun'do liumero LXX. Itaque in regno
Chrifti duodecim Apoftoli quafi repraefen-
tabant duodecim Patriarchas ac XII, tri¬
bus , ut cuique quad tribui fuus ellet
Apoftolus, Septuaginta vero duo DUci*
puli exhibebant quafi Synedrion LXXII.
iieniorum, Nomina eorum incerta funt,

quam-

SECUND. LUCAM Cap. X. 23$

^uarnvis a nonnullis recenfeantiir: vide
%inh. H ’reli 20,  Ofificium eorum fuitfi-
*nile Apoftolico, fcilieet propinquum Dei
re gnum pnedicare, & miracuhs alfere-
r e. cui rei Apoftoli per totam Judseam
^inus fuffieiebant, Et mifit illos binos an-
te  fuciem fuum,  leu ante fe. Binos mi fit,
llt  elFentmutuarum aftionam tefies, mu-
* u o auxilio , confilio, folatio, deniqueut
urnfius efiet eorum teftimonium. Eft
^ ille numerus duplicis charitatis facra-
j^entum, ut notat Auguft. libro. 2.  Quaeft.
r-'Vaug. qu. 14. & Gregor, in Homiliis,
l^mqiie concordue, quam pradicatores
’titer fe fervare debeut. In ormem civi-
£f locum, quo erat ipfe venturus , eo
;°ilicet confilio, quo Joannem Baptiftam
a principio prsemiferat, ne veniret
prorfus imparatos, fed ut venturum
* v idius exfpemrent, & venientem at-
e ntii)s cngnofcerent.

I 17. Reverb autem funt feptuaginta duo ,  ut
!°mino ratiouem redderent fute legatio-
," s  & fueceffus, & fmftus: cum gaudio  ,
c e  foslici fcilieet prsedicationis & mira-
. u iorum fucceffu, quod futurum pnrnuii,
j! a veratlfaias cap. 9. v. 3.... Dicen'es , lei-
1Cet  inter cetera , qu<e de fuoceilu ex-
^°Uebant: Domine etiam damonia,  id eft,
lolum rnorbi, fed & daemones crea-
lie  fpirituales, liberii arbitrii, fumm.e
v ^atis, fubjiciuntur nobis , tamquam fer-
dominis, ut ad nutum noftrum habi*

ta-

240 COMMENT. IN EVANG.
tatione & loco cedant; non tamen no*
lira virtute , fed in nomine tuo , id eft, ad-
hibita audboritate tua, & invocatione no-
minis tui. Quo fenfu totam gloriam Chri*
lto retuliffent, nulla elati prsrogativa*
fed lseti tantum de prtedicationis luccei-
fu, prout fentit Theophyl. Nonnulli aU'
tem veteres putant, difcipulos hoc aid-
mi quadam vanitate dixilfe, ut Greg. 2$*
Moral, c. 4. alias 7. quod fads congruit
verfui 20. Dominus autem ut jam ere-
dtos in fuperbiam, ad modeftiam revoca-
ret, vel etiam ne lsetitia inordinata in
fuperbiam erigerentur, ait illis ;

rg* Videbam fatanam ficut julgur de cdo
eadentem , Hoc aliqui ad incarnationeiB
Chrifti referuntquafi  die. Nihil novi
mihi refertis, non ferri a dsemoniis no-
men meum: lioc & antequam vos mit'
terem, imo cum in mundum venirem,
futurum videbam, quod fcilicet fatanicie
vires mea poteftate de gloria fua rue-
rent. Ita Theophyl. Sed convenientiof
videtur fenfus Ambrof, lib. De fuga fe;
culi cap. 7. & Greg, diveriis locis. qui
referunt ad calum Angeli per fuperbiam,
quem fcilicet Chriftus viaerit fua le vo*
Imitate a fplendore juftitise avertentemi
& ita tacite monuerit eos, ne limili fu-
perbia elati caderent. Quamvis poflit
calus intelligi non culpte, fed pcenx'-
quafi die. Nolite mirari, daemones voids
iubjici in nomine meo: meum eft eniiU


SECUND. LUCAM Cap. X. M*
hoc opus, lion veftrum. Nam ego fum,
qui etiam jufto judicio fatanam prtecipi-
tans, vidi eum de coelo cadentem, in-
ftar fulguris, fubito, i’umnia vi, irrepa-
rabiiiter. Et ita eft arguroentum quali
a majori ad minus: ad quem fenium con-
gruenter adjieit Dominus;

ly. Ecce dedi vobis,  id eft, Itaque ut
hitelligatis, nihil vos vobis hac in re tri-
buere debere, ecce ego, penes quem
dixi fummam efl’e poteftatem praeeipitan-
di l'atanam, fum ille , qui dedi vobis po¬
teftatem calcandi fupra ferpentes, & fcor-
piones. Quos ad litter am intelligunt qui-
dam, uti fouant: quomodo Paulo nihil
iiocuit vipera, quemadmodum Chriftus
difcipulis fuis promil’erat, Marci 16.  ver-
fu 18, Reftius tamen metaphorice intel-
ligi videntur diverfa daemonum genera,
hoc difcriinine, quod, quia ferpentes den¬
ts uocent, fcorpiones cauda, ideo illi
bgnificent dsemones aperte fatvientes, hi
tdanculum inlidiantes, Ut ergo explica-
ret, l'e de metaphoricis lerpentibus, hoc
sft,de damionibus lotjui, generalitei ad-
jicit, fe iis dedilie poteftatem fuper om-
nem virtufem inimici , id eft, fuper uni ver-
lutn exercitum diaboli. Et nihil vnbisno -
cebiint,  congredientibus cominus cum ipfis*
Obi notandum in illis verbis, Ecce dedi
vobis potejlatem  , quod opus lit peculiarem
accipere poteftatem a Chrifto, ut invo-
vatio nominis ejus efife 61  urn ilium fortia-
T. IL. Q tur,

242 COMMENT. IN EVANG*
tur. Icaque Auguft. lib. 83. Quaift, E*
vang. qu. 79. docet aliquando diemones
nolle cedere, ipfo Deo occultis modis
proh'bente ne cedant, cum id jufturn &
utile judicat. Hoc autem facit vel ad
confimdendos malos, quemadmodum
Scevse filiis contigit, Aft. 19. verfu i$.
vel ad admonertdos bonos, lit proficiant
in fide, atque ifla non jaftanter. led uti-
liter pollint: vel denique ad difcernen*
da dona membrorum Ecclefise, ficnt A*
poftolus: Numquid omnes virlutes?

10. Verumtamen , quamvis magnum fit
Dei iftud donum , in hoc nolite gaulere 1
nempe principaliter, & in eo hterendo,
ficut fuperbientes, & libi placentes in
gaudio de Dei donis haerere folent; quin
fpiritusvobis fubnciuntur;  exiftiniantes, lit
Auguft. ibidem in talibus faftis majora
dona elle quam in operibus juftitise, qui-
bus sterna vita comparatur. Unde opti-
me monet S. Antonins apud Athanal’. in
vitaejus, ut magis nobis efTet vita;quam
lignorum follicjtudo, nullufque figna fa-
ciens, aut ipf'e fuperbia intumefceret;
aut defpiceret eos, qui facere non pol*
flint. Nam figna facere, inquit, non eft
noftne parvltatis, fed D mini poteftari >
qui ad dil’cipulos glo.iantes ait: Ne gau-
deatis, quia daimonia vobis fubje dial ant,
fed quod nomiria veflra J'cript.d funt in cxlis ;
hoo enitn & folidum gaudium eft, & &
lis Doum diligencibus vel a Deo dileftis

com-

SfcCUND. LUCAM Cap. X. 243
competit. Nam nomina in coelis, hoc
eft, in Dei memoria effe fcripta, dupli-
citer intelligi poteft: vel ratione pr£fen-
tis juftitise, qui Pfal. 63. v. 29. dicitar
liber viventium,  potius quam vitse, ubi Au-
guft. docet, eo modo omues juftos in
cceIo  efle fcriptos: vel ratione sterns
& immutabilis ele&ionis ad falutem. Neu-
tro vero modo Chriftus hie revelat ora*
Hes Apoftolos fuiffe jullos vel eledtos ;
fed videtur per conceilionem loqui, .vi¬
delicet : Sicut vos exiftimatis & merito
donftdere debetis. Itaque quia dii'cipu-
li in lxtitia privata & temporal! mentetn
Pofuerant, quando de miraculis gaude-
bant, revocantur hie de tetitia privata
3 d communem, de tertiporali ad seter-
bam. Dileipulis enim veritatis gaudium
effe non debet, nifi de eo bono, quod
c ornmune cum omnibus habent, & in
quo finem laeticiae non habent, utGreg*

ub. 9. Epift. 58 *

. .25. Et ecce qniiam legis-peritus (ufrexit *
Alius videtur i  iflieab eo, quern Matthae-
bs introduxit cap. 22. qujerentem, quod
mandatum magnum in Lege, licut
P r obabUius arbitratur Auguft, & multis
Ptobat lib. 2. De confenfu cap. 73, ...ten*
tons ilium , id eft, tam i'eire voletis veri-
tatem , quam experiri ^ utrum aliquid a
* e ge alienum traditurus eftet, ut eum
btgueret: ideoque Dominus non ei re-
*Poudet dirette, led iplum rogat viciffim,
Q  * ut

24-1 COMMENT* IN EVANG.
lit ipfe fibi reiponderet; & cum reft©
refpondiilet, Sadrit: Hoc fac , tf vives ■>
id eft, poflide'is vitam steniam, quod
a-me qusefivifti. Tantumdem hoc eft*
atque illud Matthsei 19. verfu 17. Si
vis ad vitam ing-edi , ferva mandata.

29. I lie autem volets jujiijicare feipfum , id
eft, oftendere, quam ellet tenax ac flu-
diofus jufticite tam cognofcendie quam fa-
ciendat. Videtur enim putaffe proxi-
mum a Chrifto definiendum etle more
Pharifaico amicum , ut lie juftus efl’e vi*
d-eretur, qui amicos tamquam proximoS
diligeret. Dixit itaque: Et quis eft mens
proximus?  Non petit, quid proximo impen-
dendum fit: nam in hoc non multum dif-
ferebat Lex ab Evangelio ; led , quis lit
proximus: quam late enim ille pateret
& intelligendus eftet, non erat veteris
Teftamenti tradere, ut Auguft. lib. 83*
Ouadt. Evangel, quaeft. 53. Cum ergo
proximus poflit dici vel gent.e, vel ami-
citia, vel confanguinitate, vel human#
naturae communione, Chriftus ut legem
periiceret, quseftionem illam ut tempe-
lHvam arripiens, &fufcipiens , feilicet fer-
inones leu vices reipondendi, dixit , per
modum parabola : Homo quidam , natio-
ne .Judaeus, ut Auguft. Serm. 73. De
verbis Domini: videtur enim vel vera
hiftoria, vel certe parabola ex eventis
illius temporis verifmilis. Nam via ab
Jerufalem in Jericho iatiociniis erat ob-

no-

SECUND. LUCAM Cap. X. 243

ftoxia, ut Hieronym. turn in c. 20. Matth.
turn Epifltol. 27* ubi dicit locum Adomim
*nde vocatum, quia multus in eo fan-
guis crebris latronum fundebatur incnr-
fibus: qui prseterquam quod coeperunt
e Um, ettam defpoliaverunt eum  id ell, ve-
ftibus exueruut: ut Grascefonat, p J a-
feu vuliieribus impofilis , abierunt femi-
?ivo relitto,  hoc eft, in miferrimo ftatu,
1,1  quo necelle erat perire , fi nemo iuc-
c urreret.

3i. Accidit autem, ut facer dos quidam de-
fonderet eadem via,  verfus Jerichontem,
jjemiffiori fcilicet loco q 1am Jerulalem
utam , prope Jordauem (1 avium : 8 s  vi*
illo pr£‘eriit,  Greece f atibarglihen )  ex
^dyerfo feu contra pneteriit, Quo fig-
J?bicatur non folum eum non acceftiffe,
J.U'l potius retrocedendo tranfivilfe, quod
lc dicet horreret accedeie, ut Theoph.
* 1(J tat, & ita perftringitur fera Sacer-
rtot um inhumanitas. Idem dicitur in Grse-
fcodem rnodo de Levita: moribus enim
ac erdotes & Levita: limiles erant.

r  3 ?. Samar i'anus autem quidam,  gen ere &
v ?ngione alienus, & Judahs maxime in-
j 1 * 18 .. eo quod Samaritani foli vellent
tl j' )er i populus Dei, & verum Dei cul-
verumque templum fe habere ja-
^arent. Hie ergo videas eum, miferi-
ter e ft 1  tamqnam qui exiftima-

uuiamitatem ejus, tamquam proximi

Q 3 ud

COMMENT. IN EVANG.
ad fe pertinere, immemor omnis anti-
quae contention^,

34. Etappropians,  trahente fcilicet eum
propius intimo miferationis affedtu, al-
ligavit vulnera ejus,  id eft, falei is obliga-
vit, ne medicamentnm infufum relpue-
rent: Infundens  , id eft, poftquam ante
infudilfet oleum  d? vinum;  quoe viatici lo¬
co fecum fumpferat: oleum,  ut opfoniuni
ad paneirt, vinum  locopotus. Et oppor¬
tune quidern; vinum enim purgat vulne¬
ra, arrodit putrida, conftringit purga-
ta : oleum leak, fo.vet , & fanat. Etim-
ponens ilium in jumentum fitum , quo ipfe ve-
nerat, duxit , ipfe pedes dux vis factus,
injlabulum,  leu diverforium, & curam ejus
egit , ac curationem in holpitio, Signi'
ficatur ergo omnia, qilsehahuit &potuit»
afflifti iftius necelFitatibus impendille.

35. Et altera die,  cum itlneris perficien-
di necellitate premeretur, Protulit duos
denarios,  expendendos in curationem fau-
cii, & ait ftabulario  , feu hofpiti: CuraM
illius habe,  df quodcumque fupererogaveris »
fuper impenfam tibi traditam, feu de tuo,
ego cum rediero , reddam tibi:  quo declarat,
fe non quieturum, donee fanatum vide-
rit. In (jua hiftoria non folum prsclare
lucet paJeherrimus & plenilfimus dile-
dtionis modus, dum nihil omittit eorum,
quae adproxitnum juvandum requiri po-
terant, led etiam myfterium lapfus, &
reparation^ humanj generis, quod inea

cm*

SECUND. LUCAM Cap. X. 247
qmnes pene veteres annotarunt.- Vide-
ri poteruiit A mb. & Theophyl, & alii
in hunc locum, Chryfoft. Horn. Vac de
re, & late Aug, Serm. 37. de verbis
Domini, brevius vero lib. 2. Ousft. E-
Vang. q. 19. Succinctiilime complexus eft
pieraque Orig. Horn. 34. in Luc. tam-
quam ab antiquiore presbytero libi tra-
dita, jam inde fcilicet ab initio nalcen-
tis Ecclefi*. Dicebatille, inquit, komi-
new, qui defceniit , etl’e Adam , Jerufalem
paradifum, Jericho  mundum , latrones  con-
trarias fortitudines, id eft, daemones, Sa-
ceriotem  legem, Levitam  Prophetas, Sa-
rnariten  Cbriftum, vulnera  inobedientiam,
jmentum  corpus Domini, quo incarnatus
eft, pandocheum , id eft, ftabulum, quod
nniverfos volentes introire fufcipit, Ec-
cleliam interpretari. Porro duos denarios
Patrem & filium intelligi; ftabularium  Ec-
cleftie prsefidem , cui difpenlatio credi-
ta eft, reverfionem Samaritani,  fecundum
Salvatoris adventura. Cum qua expoli-
tione fere convenit ilia Aug. loco cit.
qui taineu per Jerufalem  iutelligit civita-
tem caeleftis pads, Jericho  mortalitatem,
duos denarios,  duo praecepta charitatis,
alii duo teftamenta.

36. Quis horum trium viletur tihi proxi¬
es fuijje illi , quiinciiitin latrones?  id eft,
agnoville fe illi & pra:ftitilFe proximum
per charitatis officia; nam , utAuguftin.
fradt, 43, in Joan. Samaritanus focio fe

Q 4 p

fi4S COMMENT. IN EVANG.
prjeftitit proximum, qaem non putavit
alienum. Ex Jioc autera colligendum
relinquit Chriftus, ilium faucium fuiffe
etiam proximum illiusSamaritani, quia,
ut idem Auguft. lib. i, De dortr. Chri-
Itiana, c. 39. proximi nomen ad aliquid
eft: nec quitquam eft’e proximus nil! pro¬
ximo pocett. Sic ergo indirefte folvit
quaslHonem Legis-periti, quis effet ejus
proximus, circa quern deberet implere le¬
gem, de diligendo proximo, nempe q 10s*
libet opis indigentes, etiam extraneos*

37. At ille dixit: Qui fecit mifericordiatt
in ilium : 11am ipl'o opere diledtionis de-
clarabat Samaritanus, fe proximum effe
Judato 1 'aucio, & conlequenter ilium ii-
hi. Itaque refpondit eiDominus; Vade f
if tu fac fimiliter , ut cenfeas tibi proxi-
mum etlenon folum genere, patria, ami*
citia, religione conjundum, led quern-
vis homiuem, cui vel exhibendum ell offi-
ciummifericordi!e,li indiget, vel exhibeii-
dum effet, li indigeret inquit Auguft* loco
cit.Omnis enim homo eft omni homini pro*
ximus, nec ulla cogitanda eft longinqui-
tas generis, ubi eft natura communis,
ut idem Condone 8- in Pfal. ng.

38- FaSlum eft autem , dum irent,  id eft,
dum pergerent Jerofolymam: nam hzc
in eodem itinere videntur contigiHe*
Intravit in quoddam caftellum , Graece (_ eis
kamjn tilin') pngum quemdam , qui videtur
£ai|Ie Bethania; nara luce Joan. II. vo-

SECUND. LUCAM Cap. X. 249
satur caftellum Maris & Martha. Et
nulier quadam Martha nomine exccpit ilium ;
live quod major e(let natu, ut Bernard.
Serm. 3. de affampt. faille putat; five
quod ipfa rem familiarem communem-
que procuraret & adminiftraret; &ideo
dicitur earn excepifle in domum fuam , quam-
vis & Maria & Lazarus in ea habitarent.

39. Et huic erat for or, &*c. qua etiam fe-
iens:  quad die. non obiter; led ex com-
pofito, ut Augufl. Serin. 26. de verbis
Domini notat, nempe cum quiete, at-
tentioiie, diligentia, affiduitate, qua; per
felfionem innuuntur: fecus , leu juxta,
pedes,  prout & Paulus, juxta pedes Gama¬
liels  eruditus fuit; 11am ifte habitus eft
difcipuls, humilitatem &reverentiam er-
ga docentem declarantis. Unde Auguft.
ibid. Quanto humilius ad pedes ledebat,
tanto amplius capiebat; confluit enim a-
qua ad humilitatem eouvallis, denatat
de tumoribus collis.

Audiehat verbum  zZZm.y,loquentis de regno
Dei, limul ac domum iugreiliis fuit, ne
quid remporis fine fruftu laberetur.

40. Martha autem fatagebat  , Grsce
(periespato) diflrahebatur , circa frequens mi-
ni/terium,  id eft, follicita erat in variis mi-
liifteriis ac convivium, & ad obfequium
Chrilli, ac difcipulorum eius pertineu*
tibus, ue quid talibus hofpitibus deeftet.
Qua ftetit , nempe tandem vel lallata,
Ut Bafil. in Couftit. Monafticis c. 1,  vei

' Q 5 obe-

2So COMMENT. IN EVANG*
obeundis minifteriis omnibus non fuffici-
ens, & interpellans Dominum concio-
nantem, ait: Domine non eft tibi cur<z , pet
temetipfum: verba videntur fubaccufan-
tis incuriam, vel certe excitantis ad re-
fpeftum lui • quod for or men reliquit me fo -
lam miniftrare , in apparandis convivione-
ceffariis: Die ergo illi,  faltem a me ad-
monitus, ut me aliuvet,  Dici hoc vulta
Domino, eo quod fe froftra id Maris di-
dhiram exiftimaret, vel indecens videre-
tur, earn a docente avellere citra ve*
niam.

41. Et refpon.Pns dixit: Martha , Mar¬
tha:  qua geminatione nominis (-ompefeit
Martham, ac turbatam l’edat, & tacite
iubreprehendit: quamquani Auguft-Seritf.
illo 2 6. repetitionem nominis velit elfe
indicium diledtionis, aut forte, inquit,
movendie intentionis, ut audiret atten-
tius. Sollirita es Of turbaris erga plurima ,
ea turbatione, qualis coniequi folet fol-
licitudinem de pluribus rebus uno tem¬
pore curandis.

42. Porro mum ejt neceffarium.  Augulb
ad fequentia hoc referre iblet, ut figni-
ficecur, comemplationem illius unius Dei-
tatis elfe neceiiariam, quatn opponit mul-
tis minilteriis hujus \its, bonis quideni,
fed carnalibus, quibus occupabatur Mar-
tha. Alii mum  intelligunt illud, quod
Maria f.elicabat, lbijicet audire verbum
Dei: quod in idem fere reuit. Non in-

con-

SECUND. LUG AM Cap. X. 2 f r
Congruam tamen interpretationem dant
plerjque Grseci, Titus, Theophy 3 .& in
primis Balil. in Reg. fufius difputatis qu.
2o, juxta quam Chrjftus fignificet unum
die neceiTarium, ut feilicet necefficati
corporis fiat latis, ad quod paucis, vel
ll no opus eft cibo, quia natura paucis
contenta: ut ita unum  tacite opponatur
Pluribus fercu.lqr.um generibus, quibus
Martha paraudis intenta erat. Maria

°Ptimaw partem elegitl  Grsce Qpt agathpi)
pliant,  fed cum articulo emphafin figni-
hcante, quafx die. 111am bonam feu ex-
c cllenter bonam, quod Holler optimum  di-
Mt, & confequenter meliorem , quam
Martha, ficut legit Auguft. Itaque non
PpUs Marthse reprehendit, fed partem,
Jc ) eft, funttionem, ftudium, genufque
v, pe Mari® p mu lit. Non tu malam, in-
9 u it Auguft. Serm. 27. de. verbis Dorn.
*. e d ifta meliorem. Pars autem ilia eft,
.dere ad pedes Jefu , & audire verbum
dus, hoc eft, difeendis & conteniplaii-
■ j s  rebus divinis incumbere, quod Maria
e * e gerat, id eft, to to vit;e ftudio, tam-
partem feu fortem libi propriam
^tandam cep erat, ficut e contrario Mar-
officia pietatis corporalia, de quo
fiani Joan. 12. v. 2,... qua non auferetur ah
% Ueque in hac vita, nequein futura.
‘ U \feretur enim aliquando onus neceilt-
, leu corporalis hofpitalitatis: aeter-
a  eftdulcedo veritads, inquitAug. Per

hoc

COMMENT. IN EVANG.

hoc ergo Dominus dat rati'onem, citf
melior fit pars Marise, ficut & Apoftolus
charitatem dicit efe majorem fide, &
fpe, eo quod his tranfeuntibus ilia tna*
neat in sternum. Hoc ergo lignum eft
corporalia exercitia non per fe intendi a
Deo, fed ut media, per qua?-ad optimal
partem, hoc eft, ad fcientiam charita-
temque veritatis veniatur. Notant auteitt
plerique Patres , & inprimis Aug. Serin*
26. & 27. de verbis Dorn, duas vitas ip
Ifis mnlieribus figurari, tropologice quu
dem aft vam & contemplativam, anago-
gice vero praelentem & futuram, labo-
riofam & quietam, asruranofam & bea-
tarn.- temporalem & sternam. Vide An-
guft, latius.

caput  xr.

C um ejjet in qaodam loco orans, ut eejfa'
vit:  reque enim fuit aulus dilcipu-
lus ille orantem interpellate, cum ora-
tio tamquam colloquium cum Deo doftri-
ns longeprsferenda lit, nili necellitas
aliud poftulet. Dixit mm: Domino docc
not orare , prsfcripta fcilicet certa qua*
dam orationis formula. Quas petitio con-
gruentiflima fuit authoritati Auguftini *
Traft. 7. in Joan. Qui enim habent cau-
fam, inquit, & volunt fupplicare Imps-

ra-

SECUND. LUCAM Cap. XI. 2*3
ratori, quErunt aliquem Jufftperitum,
a quo fibi preces (id eft, libellus fup-
plex) componantur: ne forte fi aliter
petierint, quarn oportet, non folum non
irnpetrent, quod petunt, fed & poenain
pro beneficio mereantur. Itaque doce
vqs  nr are,  id eft, Jurifperite nofter, af-
feffor Dei, imo coni'effor, compone no¬
bis preces, feu H helium fupplicem , in¬
quit ibidem Auguftinus. Sicut docuit  ef
Joannes difcipulas fuos.  Ex quo conftat,
Joannem aliquam certain , ante non ufi-
tatam orandi fbrmulam fuis tradidiife,
lit & illi de proprio magiftri fui inftituto
aliter Deum orarent, inquit Tertull. 4.
contra Marcionem cap. 20, Religionis
e nim pare non infima eft oratio, quarn
Propterea etiam novam inferre folet,
quifquis religionem innovaverit.

2. Cum oratis , dieite.  Eadem eft luec
°ratio, quantum ad fubftantiam, cum
quam tradidit Matth. 6. Grace etiam
quantum ad verba. Suppletur enim in
fingulis petitionibus non folum id, quod
pxplicationis gratia apud Matth. additur:
fed etiam fupplentur petitiones duse,
( 1U£ Latine omittuntur, Verum quia ex-
1 e mplaria Latina etiam antiquiilima illis
c arent, verifimile eft a nonnullis quam-
Jfis perperara fuilfe Grace inferta, ne
fortaflis manca haee oratio vjderetur.
Quiuque igitur tan.tum funt hie petitio¬
ns ; tertia vero & leptima deficiunt,

ut

1

2V4 C OMMENT. IN EVANG.

ut notat Auguftinus in Enchiridio cap*
116. quia feptima in fexta utcumqae
comprehenditur, ficut & tertia in prima
& fecunda. Nam nomen Patris a nobis
fanftificari non poteft. neque regnuifl
ejus ferio optari, nil! velimus fieri vo-
luntatem eius: & a prsecipuo malo libe-
ratur, qui remiifis debitis in tentationetn
nullam inducitur, cui liberatio a reliquis
malis fuo tempore velut mercea dabitur.
Itaque ut difceremus, in oratione non
tarn de verbis quam de rebus efie anxii»
ac de fpiritu orationis ; diverfis verbis
orationem tradidit, quam fidelibus quo-
tidianam efle voluit. Nam circumftau'
tiarum hie & apud Matth. tanta divert!-
tas eft, ut videatur Chriftus illas oraiidi
formulas diverfo tempore tradidiflfe; ut-
ram prius , non conftat. Explicationein
autem totius orationis vide apud Matth,
f. Et ait ad illos • Haitenus de oran-
di formula, nunc de orandi modo, art
dore, & perfeverantia, de quibus per
parabolam fubjungit: Quis vejirum habe-
bit amicum?  quali die. Cui habenti amicurfl
non id eveniet, quod di&urus fum?
Multo ergo magis eveniet oranti ami'
cum Deum ; eft enim argumentum a
minori ad majus, ficut & verlii 13. ... E*
ibit ad ilium media nocle : qua; intempefi#
did Jolet, ut Auguftinus notat Cone. 29*
in Plal. 118. quia ad agendum importing
.eft. Media ergo noEle,  hoe eft, import

tu

SECUND. LUCAM Cap. XT. 2^5
tuniflimo tempore, qnod ad impetrandi
difficultatem lpe<ftat. Et dint ffli: Amice,
commoia mihi.  id eft, Da mihi commoda-
to, feu mutuo .* quod fpeftat ad peten-
tis verecundiam, & petitionis mediocri-
tatem , quia minus eft, quam ft dari pe-
teret trespanes,  unum feilicet hofpit ; ,al-
terum mihi, tertiam utrique commmiem,
fi unus uni non elfet iatis: eft etiim pa¬
rabola ex ufu communi fumpta.

6. Qumiam amicus mens venit devia,  &c.
felfus feilicet & famelicus , 8“ non habeo,
quod ponam ante eilm , cum nec tempus per-
ndttat emi. Duas ergo caulas allegat
impetrandi: quod non fibi petat, fed a
mico , quern iniquum eft deferere ; x
quod fibi etiam panis fit penuria. r i
Utroque elucet petentis ver modi 1 :c
hum'litas.

7. Et Hie refpondens dicat,  hoc eft , Vel
quamvis ille refponderet .• eft enirri hy-
pothefis, licet non omnino ve ifimilis,
tamen apta ad oftendendurn, quantum
v aleat ad im >etrandum importuna perle-
Vetantia. Jam oftium claufum eft,  pellulis
videlicet fi matum, ut ape in moleftum
fi , & forte iittempefta no<fte perioftlo-
fimi. E f  pueri,  id eft, fiiii, utG^aecain-
finuant & Syrus exjficat; m’cum incubi-
h,  five cubiculo, live etiam lefto, ut
Vertit Syrus, qui proinde expergefieri
deberenc. Pertinent hxc omnia ad often-
^endam juititiam repullie,

8- Et

2^6 COMMENT. IN EVANG.

8* Et fi ille per fever aver it pulfans,  id ;  eft,
Quod fi nihil territus excufatione inftet
rogando, urgeat, ac tundat oftinm: prop¬
ter improbitatem tamen ejus , Grsece (_ &i<£-
deian ) inverecundiam  feu impudentiam , hoc
eft, propter importunam & moleftam
perfeverantiam , qua etiam port primani
amici exeufationetn rogare, imo pull'an-
do inftare non deftitit. Hoc enim cujufi*
dam improbitatis fpeciem habere vide-
batur; quo fenfu dicitur labor im probuS
omnia vincere. Dabit illi,  & non foluni
accommodabit :  neque folum tres dabit*
fed quotquot habet necejarios , id eft, etiam
plures , quam poftulaverit.

9. Et ego dico vobis , hoc eft, ad ilium
eumdem modum. Eft enim accommo*
datio parabolae ad propofitum, qua in*
cludit fimiles in petendo conditiones ad-
hihendas erga Deum, verecundiam, hu-
militatem, & inprimis perfeverantilfi-
mam inftantiam. Nam ad hoc pertinent
ilia tria , Petite , Queerite , Pulfate , ficut
ex Auguftf 1, Retract. cap. 19. patet, &
In Matth. lathis diximus. belexftatur enim
Deus, libi quodammodo vim ab oranth
bus ipferri. Vis autem ilia non in fiola
petitione fita eft, fed etiam in aliis ora-
tionis adjumentis: inter quse primo eft
coutinentia, de qua Hier. Epift. 22. ad
Euftochium: Nifi, inquit, vim feceris*
cqeiorum regnum non capi.esnifi pulfa'
veris importune , panem nouaccipies la-

era*

i

SECUND. LUC AM Cap. XI. 9?7
cramenti. An non tibi videtur violen-
tia, cum caro cupit eile, quod Deus eft,
& illuc, unde Angeli corruerunt, Ange¬
los judicare confcendit? Secundo pee-
^itentijc qusedam aufteritas , dequaTer-
^ 11 . in Apologetico , cap. 40, Nos ie-
Juuiis aridi, omni continentia exprefli ,
ab omni vitas fruge (id eft, deliciis) di-
*ati, in facco, & cinere volutantes, in-
v idia coslum tundimus, Deuni tangimus,
ftiifericordiam extorquemus, Tertio *
c oncordia orantium, de qua ibid. cap. 39*
Corpus fumus de confcientia religionis,
& dilciplinas unitate, & fpei federe, quo
imus in coetum & congregationem, ut
a d Deum, quafi manu fafta precationi-
bus ambiamus orantes. Hec vis Deo
§rata eft. Ita Tertull. N T e quis vero pec*
pator terrereturj putans, impetrationeui
platti efte juftis propriam , occurruut illi
Iplpicioni verba parabola: Et fi non ia-
’’it HU eo, quoi amicus ejus fit , &V. iicut 110-
tat  Bafil* in Conft. Mouaft, c. 2. ubi mo*
llet , Et fi complures anni in petendo
prietereant, perleverandum efle tamen,
bonec impetretur. Unde Judith merito
fe Prehennit Oniam, quod non ultra quin¬
ce dies Dei auxilium exfpettandum efle
Ddicaret, Judic. 8. v. n. & 12,

2 7. Eaclum ejl autem , &C, extollens vo-
qutedam tnulier , admirata icilicet la-
pientiam revincentem adverfarios, mi*
taculorum virtutem, verborumque vim,
T. II. R non

flf8 COMMENT. IN EVANG.
aion potuit fe con finer e , quin admini-
tionem fuam elamore & laudibus expro-
meret. Quo indicatur magnitudo affeftns
«jus erga Jefura eo ipfo tempore, q :i e
caluniniis Pharibeorum petebatur. Vi'
xit , Bratus venter , quite portavit , fif ube-
ra , quce fuxijti ♦ Periphrafis eft matris?
ab iis partibus, qua; gignendo alendoqne
Chrifto fervierunt: quaft die, 0 tali fiiio
felicem matrem ! Honor enim filii in
parentes redundat: unde & ipfa fantftn |
"Virgo hane beatiturii- is pra;dicationem fr*
bi futuram prophetavit in Cantico dicen*

-do, Ecce enim ex hoc beatam me dicent , $c,

An autem haec mulier folum fenfu mti¬
ll ebri hoc dixerit, iicuc folent matres
beats pradicari propter filios, an vero
ex fide iticarnationis Chrifti, non conftaf-
lllud poftremum fentit Beda, cjui hanC
mulierem typurn Ecclefi e gelOfie notatj
primurn plerique pofteriores.

28. At ille dixit: Quin imo beati.  Grtr-
cnm ( Monuuge)  1‘onat, Imo vero , quod
Erafmus notat, nec ailirmare, nec ne¬
gate illud, cui fubjungitur. Auguft. Traft.

10. in Joan. & lib. de fanfra Virginit.
cap. 3. legit, /mo. Videtur itaque Chri-
ftus aperte nec admittere, nec negare
id, quod mulier dixeratne  velfe^ & j
matrem laudaret, vel fallum diceret:
led aliud elogium fubjicit, tamquam cer-
tius & potius, & pluris acftimandum: quad
cheat: Tu beatam prsdicas matrem, &c.

SECUND. LUCAM Cap. XI. 2 ft
^0  vero dico: Bead, qui audiunt verium
vei ;  flam inde coflcipitur fides, qu» ex
a .uditu eft Et cuftodiunt illud,  ammo di-
['gendo, & opere adimplendo, quia hoc
“Ottiinem facit meliorem, Deo gratio-
re m, veraque dignum beatitudine. Nam,
optime Auguftinus, materna propin-
’Ditas nihil Marias profuiffet, nifi feli-
£ius Chriftum corde quatn carne geftaf*
Jet: beatior enim percipiendo fidem Chri.
jp*. quam concipiendo carnem Chrifti.
|r u m ergo non neget Chriftus matrem
| u atn beatam, neque primo illo geuere
^atitudinis, quatenus mater ejus fuit,
lle que fecundo, quatenus Dei verbun>
a ! l divit & cuftodivit; immerito reprehen-
'\ !t  Ecclefiam Calvinus, quod ilia mulie-
V s . verba, Beams venter , otc. abfolute de
D r gine Maria uldrpet, fine adje&a Chri-
j* 1  correftione: non enim eft correftio
attr ibut£e beatitudinis, led extenfio.

36. Si ergo corpus tuum.  Diximus de
ifta comparatione apud VTatthieum.Lu-
c as  lmnc verfum adjicit, quo Matthaus
ai ’ e t» ac  difficultatem facit, quia tau-
Jp°giam videtur continere. Pullet au-
*  * ] °e modo explicari, & connefti cutn
^cedentibus, ut per oculum, ficut in
, at th«o didtum eft, intelligatur mens

T . _ ^ _ _ __

°ininis, ex intelleffcu conftans & volun-
n ^ U£e  ^ mu.ida faerie, & foli inten-
^60, totum corpus,  reliquaruni foilscet
R 2 om-

a6o COMMENT. IN EVANG.

omnium facultatum & afledtuum partici-
pata luce juftitia: & munditis fulgebit.
<^uod fi fuerit ita, ut non habeat aliquant
partem tenebrarum , ita videlicet, ut nihil
prays cupiditatis ei adhiereat, erit luci -
dim totmn ; Non eft hie fupplendum, <ror-
pus*  fed eft abfolntalocutio, id eft, quid-
quid inde proficilcetur, omnes fcilicet
adtiones inde promanantes erunt redfcet
quafi die. Si corpus tuarum facultatum
& alfedhium totum fuerit mundum, ac
lucidum, nihil erit in te, quod non fit
lucidum. Et ficut lucerna fulgoris,  feu ful-
gida, illuminabit tc , lupple, oculus ille
tuus fimplex; ille enim dift'uudit lumen
fuum, inftar lucenue fplendidillimse, fupei’
omnes facultates, & affedtus, & adlio-
lies.

37. Et cum hqueretur;  videlicet prtece-
dentia: quamvis Auguft. lib. 1.  De con-
fenlu, cap. 39. incertum elfe putet, uf-
rum de praecedentibus intelligat, an de
aliis alio tempore didtis ; eo quod nofl
dicat, Cum hqueretur h<zc , fed abfolute*
Cum hqueretur,  feu concionaretur, fcili- 1
cet quodam tempore. Rogavit ilium qui'
dam Pharifeus, ut pranderet apud fe,  non fa-
tis fortalfis fincero animo, propter du-
rillimam increpationfem Chrifti, quse te- 1
cuta eft. Et ingrefjiis recubuit,  ftatim fei-
licet, ne lotis quidem prius manibus, ut
ita etiam exemplo fuo Pharilaicam luper-
flitionem deftiueret,

33 *

SECUND. LUCAM Cap. XI. 261

28. Pharifeus antem ctpit in'.ra fe reputuns
die ere:  id eft, tacita fee am cogitatione
coepit quierere caufam. Quod Grace cla-
fe dicitur (etavmafen ) miratus eji;  quia
ndmiratio ex caufa: ignoratione nafci lo-
let: Quare non baptizatus'effet , id eft, lo¬
tus ante praniium:  tranfgrediens fcilicet
tam facile traditiones Pharifaicas. Mam
in iftis lotionihus Cieremonialibus magnam
i ponebant religionem Pharifsei, negleda
animi munditia, ut patet Marci 7. v. 3.
& Matth. i^. initio.

39. Et ait Dominus ad ilium , tam-
quam cogtiitor cordis & hi.manorum
fecretorum teftis & judex, ut 110-
tat Aug. De unit. Ecclefue c. 5„ Mam
Pharifeus ifte nihil adhuc dixerat, unde
ttientem ejus colligeret, ficut nos face-
re debemus , antequam vituperemus :
nunc , quod fignificat hie oppommitatem
prsefentis reprehenfionis • quafi die, Munc
opportunum eft, ut vos prapoftera ve-
ftrje religionis admoneam. Quod dtforis
ejl calicis , catini , leu difei, quibus con-
tinetur potus, ac cibus, muniatis . Quo
parabolice fignificat, eos externam riia*
nuum & corporis munditiem afFectare ,
internam vero animi, qui in corpore
velutcalice, autcatinocontinetur, neg-
ligere. Vide dida Matth. 2$.  v. 24.

40. Stulti , quia hac in parte ab omui
ratione alieni, Utitur ilia increpatione
tain acerbanon convitiandi, fed repre-

R 3 hen*

262  COMMENT. IN EVANG.
hendendicausa, ut animus fe diftimulans
acrimonia ifta ftimularetur, ad confide*
randam foeditatem fuam, & prspofterarn
munditiei euram. Nome qui fecit, quot
deforis eft ■>'  id eft, corpus humanum, ca-
lice & catino fignificatum , eiiam id , quoi
intusefl, fecit?  fcilicet animum, menterflr
& confcientiam: quafi die. Si vos mo-
vet cultus Dei ad fervandam illatn
exaftam corporis munditiem. quafi crea¬
ture Dei, quotnodo non iapitis,ctiam cofl'
feientiam , feu animam multo magi s
niundam efie fervandam ? Itaque po^
hancincrepationem luggeritDominus mo*
dum legitimum obtinendae didte mundi¬
tiei , reiecta iuperftitione Pharifaica*

41. Verumtamen,  id eft, non obftante.*
quod vos rapiua & iniquitate pleuos di*
xerim, non tamen eft defperandum; fed
quod fupereft , id eft, Quod unicum reme¬
dium rettat, ut quodam locoBeda; fe°
Si fummam rei icire vultis; in qnein fd 1 '
fum Syrus hoc exponit. Alii explic-anj*
quol Juperpff , id eft, id quod cultui &
etui ‘ necelTurio fuperfiuum eft. Ita 5 *
Th mas & Beda alio in loco.- fed Gr®*
ca: phrafi magis congruit, ut fubintelb'
ga ur [kata')  id eft, fecundum : quafi die. Se¬
cundum quod adeft, aut licet vnbis, l eU
pro facultatibus veftris, ut quifque p°'
teft, date eleemojynam , fa6ta fcilicet pn u
rapinarum reftitutione. Qui fenfus Or?-'
cis placet, Euthimio, Theophyl. & in te

U-

SECUND. LUCAM Cap. XT. 2 63
latinos , Tertull. 4. contra Marcioneni*
cap. 27. qui legit: Date, qux habeas  , elee-
wofynam ; hoc enim avaris hominibus opti¬
mum remedium eft, ut curentur. Et
tcce omnia,  non folum fcilicet qnod de¬
bris eft, feu corpus, fed etiani quod in*
tUs eft, feu aniraa, munda junt volns,  id
eft, munda erunt a rapinis & omiii ini-
quicate. Facit autem >  hoc eleemolyna,
non quaft tides in Chriftam , & poeni ten-
da, & reftitutio raptorum non requiran-
tur, fed aula lideni in Chriftum & ptE-
hitenriam impetrat a Deo, facile mife-
tente ejus, qui miferetur aliorum: poe-
nitentia autem non eft vera, nifi male
parta reftituantur. Itaque Angelus To-
oi* juxta hunc fenfum, cap. 12. v. 9. di-
cit: hfa pur gat a peccato, tf facit invenire
Mifericprdiam.  Auguftin. tamcn Serin, 30.
De verbis Domini &  in Enchiridio c, 75.
Per eleemofynam  intelligit opus mifericor-
di* generaliter, etiam erg a feipfum. Il¬
ia quippe ordinate facienda eft, ut a lie ip fo
quifque incipiat, juxta illud Ecelef. 3.
&Hferere animx tux placens Deo . Itaque
vide monere Chriftus, ut eleemoiynam
parent, a feipfi?, redio mifericordias &
biledtionis online, incipiendo: quod lit
per hdem, dileddionem, pcenitentiam,
veft'tutionem, fuperflui erogationem, cu -
jus modi eieemolynas faceie non cura-
bant. Itaque hac coiili derations Auguft.
Dominum fubjecille:

ft 4

42 .

fi64 COMMENT. IN EVANG.

42. Sed v<e vobis Pkarifieis , quia iter
matis mentham  6f rutam , id eft, decimarn

f iartem minutidimorum olernm ferupu*
ose in eleemofynas erogatis. Et pr<z-
tends juiicium , id eft,id, quod aequum &
juftum eft, aliena rapiendo, 6? charits-
tem Dei , & proximi; quaj taraen ert
el<*emolyna & beneficencia, quam pr«'
cipue erogare debebatis: nam h&c opor
tuit fticere , judicium leiiicet, charitatem
& fidem , ut addit Match. Et ilia non omit *
tert,  qua; in corporales eleemofynas*
decimas illas minutas dando, erogatis.

4y Refpondens quidam ex Legie -peritis,
id eft, Legis Interprecibus, qui Scribe
dicebantur, ait illi : Muffler  , Inec dicens,
adverfus Pharifseos, etiam contumeliam no -
lisfacis,  ordini feilicet Scribarum, quern
fimul verbis iftis contumeliolis laedis. Seri*
barum enirn proprie erat docere & ex¬
plore Legem: Pharifeorum obfervare,
dochinasque traditae inliftere; rigid! eniffl
obfervatores videri volebant Legis do-
ftores. Quamvis idem elfe polfet Scri-
ba & PhariCtus: unde Theophyl. Phan-
fsei, inquit, videbantur ut Monaehi, quia
ab aliis le fegregabant, quali majoris
fanclitatis profelfione: Legis-periti ve*
ro doftores erant, qui folvebant qua:*
fli nem legis. Hec ille* Itaque Chri-
ltus perlequens, JAe, redarguit eciam
Sc ribas, quod graviilima docendo, one-
rarenc homines, & nihil eorum facerent:

prx-

SECUND. LUCAM Cap. XI. 26$
priecedentia vero magis praxim Legis &
vitam fpedtant. ILec ergo cum diceret
tanta cum ieveritate,

^3. Cceperunt Pkarifci , o Legis-periti ,
ofFeufi tanta reprehendendi iibertate,
quia sftimatio landfitatis Pharifeorum,
& auftoritas dodtrime Scribarum eleva-
batur, gravi'er infijlere,  id ell;, veil era en¬
ter infiftendo eum urgere, Et os ejus
j °pprimere , id ell:, loquentem reprimere,
multis •>  qua: dixerat: multa fcilicet ex
eis, quad confequentia captiose inter-
r ogando, ut perplexus beret, nee ad tot
bine inde interrogata refpondere polfet:
Vel etiam multa limul objiciendo; ut
tot argumentis pulfatus aliquid minus
c on(iderate reiponderet, nimirum ut fe-
^uitnr;

54. Infidiantes ei,  £f quterent.es aliquid ca-
I P e ?e de ore ejus:  quem tot interrogation
Sibils & objedtionibus vellicatum, minus
botabant fore oculatum & cautum ad re-
tpondendum ; licut hominibus continge-
lolet, difcurfu & collatione, ideoque
r-  tempore indigentibus, quorum noil
V^iget fcientia beatorum. Notat autern
^Oguflin. quamvis Matth. & Lucas eadem
d-briftj verba narrare videantur, diver-
j’ s  tamen temporibus elie didta, quia
Ocas ea narrare videtur didta in domo
barifej, antequam venilfet Jerofoly-
latiij Matthsus vero Jerofolymis.

266

COMMENT. IN EVANG.

CAPUT XU

1 3. it ei quidam , terrenis magis quant

X  A. fpjritoalibus capiendis inten*
tus: D'c,  protua audloritate, fratrimeo,
tit diviiat mecum h er edit (item,  quia videtur
ille solus occupafle totam. Itaque mag¬
num quid de Domino fentiebat, a quo
fram luo Jioc prrecipi voluit; forte ex
op’iiione, quoa Melliam crederet, qui
pauperum caufas elTet defeufurus. Re*
prehendit peticionem Chriftus, quia, ut
Ambrof, majoribus intento non eft mi-
noribus oblirependum,

14. Et ille dixit illi : Homo, qui per
terreua interrumpis, aut abrumpis divi*
11a: uam Homo  in Scripturis fub.in.de di-
cicurnon exnatura, fedexvitio, juxta
illud Apoftoli; Nome homines eflis  , if ft-
cundum carnem ambuhitis?  Unde Augulf
<^ai enim pro magno babes iftam here-
ditatem , quid niii homo es? Volebat
enim avaritiam tollere , quod pluf qua®
hominis eft. Quamquam laepe etiam lit
idiotitmus lingua; dc aliquo, cujus igno-
tum nomen eft, ut patet ex phrafx Fe*

tri infra, cap, 22. verf. f 8. & 60_ Q^ s

me conjtituit judicem , controverfiarum de
rebus terrenis, aut diviforem , heredita*
tis? quafidic. Nullus; non quad non pof
fee defeftu poteftatis, led quod non de*

cere:

SECUND. LUCAM Cap. XII. 267
ceret eum, qui propter divina defcen-
derat, terretiis occupari, quse docehat
e(Te fperneuda, ut Ambr. latius. Sed
difficukas eft, quomodo luec refponfio
fit ad rem, cum non eftet a Chrifti of¬
ficio alienum, homines mdneri officii fui
de dividenda hereditate, quod alter pe-
tiverat. Videtur itaque plus vel verbo,
vel animo petivifte, quam hicexprimi-
tur, ut videlicet, fi frater reeularet,
Chriftus ipfe divideret, vel orta dillicul-
tate fe judicem, aut arbitrum interpoiie-
let. De iris duobus redarguit importu-
num iuterpellatorem; primurn vero iu-
ilireAe pneftitit, hoc ipl'o, quo dixit ad
illos:

if. Videte &cavete , id eft, attenteca-
Vete, leu videte, lit caveatis, ab omni
farina , id eft, immodica habendi cupi-
ditate; nam, ut Balil. Horn. 6 .  Avarus
eft, ijui eo, quod fatis efle debet, non
el f contentus: Addit autem, ab omni  ,
foil) cet tam occulta quam manifefta, tam.
1 'Qtinendi cupide fua, quam appetendi
•liena, ut Auguftin. exponit Serm. 28.
de Diverlis , cap. 3. Utrumque ergo fra-
h'em fimul his verbis j'anare voluit Chri¬
ftus.- nam ii illis obtemperarent, nihil in¬
ter fe de dividenda hereditate contender
t'eut. Quia non in abundantia cujusquam vU
t(i  ejus ejl ex his , qua po/jilet,  feu ex opi-
bus ejus. Senfus eft, Vita hominis uo^
°unftat ex opibus, quas poilidet, cut*

268 COMMENT. IN EVANG.
ills abundaverint; quafi die. Non coir
liflit vita hominis in opum abundantia*
quafi quilque quo dicior fuerit, eo diu*
tins vivat, prout exponunt Theophyl*
Euthym. & Bonavent. Itaque evertit
fundamentum avaritiie, qua: folet vits
producend® pratfidiain opum obundantia
collocare, cum ilia pendeat non ex di-
vitiis, fed ex folo nutuDei, quodmox
declarat lequenti parabola: non enim hi-
fi ori a, fed parabola videtur, utvoxGne-
ca fonat; fed talis parabola, qua: facile
reipsa poteft contingere.

16. Hominis cujusdaw iivitisdbcresfruclus
agar a'tulit : Gratce Qia chord)  id eft, regio,  feu
lanfmi.vj.rn , quo fignificatur latillima pol-
felfio hominis agrum agro copulautis.

17. Et cogitabat. intra Je, &c. quid facias.
Verba funt anxii de divitiis : quarum
magnitudine indicat propriam etiam ex-
ipeftationem fuperatam. Unde Bafil.
Horn, 6. Non ei frtittus, fed gemitus ter¬
ra producit. Similes funt voces ejus,
qui cum paupertate ludtatur. Ex iflis
ergo verbis retfte notat, turn maxime
anxios fieri divites , cum maxime abun¬
dant bonis,

i8* Et dixit,  adhibita in confilium non
charitate , fed avaritia: Dejtruam horrea
rr.ea,  vetera, 8 s  majora factam , &c. cum,
ut monet Ambr. Homil. 6. de Naboth,
dicere debuilfet. Aperiam horrea, ingre-
diantur, qui famem tolerare non pollhut,

reple*

SECUND. LUCAM Cap. XII. 2 69
repleant finus fuos: ut quid ego abfcon-
dam, cui Deus facit abundare, quod lar-
giar? Etilluc congregabo omnia , &c.ut Bo¬
lus meis divitiis incubem, non tam ad
ilium, quam ad obletlamentum, licut
avaris proprium.

19. Et dicam aninue meet eujus vitam
in corpore, nunc quad fecurus per opes
jam in tuto collocatas, prorogandam pu-
tabat: Habesmulta bona pofita,  feu recon-
dita, in annos plurimos;  quad fruendi diu-
turnitas opum abundantiam i’equeretur*
Sed ilia elt coecitas mentis, qaa Deus
avaros percutit. Itaque requiefee , a la bo-
rib us , quibus te fatigafti: e^ulare , quali
dicat: Hasten us neceffitati feeifii fatis,
nunc indulge genio & voluptatibus. Un¬
de Balilius, 0 dementiam, inqnit. fin-
gularem ! fi porciuam animam habuiffes,
quid ei aliud euuntiare potuilfes?

20. Dixit autem illi Deus eo, quo fo-
}et, modo, five per occultos inftinctus
in conlcientia, quae morbo urgente libi
Mortem prsfagit, five per Angelos lo-
quentes. Unde Augult. quseft, 47. in Mu-
rneros, hoc exemplo docet, non elie
gloriandum homini, fi ei loquatur Deus;
Ham & irnpiis loquitur, quomodo novit
talibus elie Joquendum, ut in Balaam
patuit. Stulte , in hoc ipl’o, ubi pruden-
tiifimum confilium tibi iiivenifie videris,
inquit Auguft. Serm. 19. De verbis Apo-
ftoli; vel Jiulte 9  quia futurorum improvi-

2*73 COMMENT. IN EVANG*
ile; bat noSle,  quia, ut eft apud Job. cap*
33. quando fopor irruit liiper homines,
& dormiunt in leehilo, tuncinftruit ho-
iiftnem difciplina, ut avertat eum ab his,
quie fecit. Per nnftem  autem allegorice
deOgnari tenebras mentis, in quibus erat,
not at Greg, i g. Moral, cap. u. alias 12*
Animam tuam repetunt a te,  id eft, anirna
feu vita tuarepetitur a te: eft enim idio-
til'mus lingua:, fleet dicimus ,ferunt,  pro,
fertur.  Dens interim eft, qui repofcit
animas per Angelos, five bones flve
iubinde malos, tamquam exeentore- ju-
dicii fui. Itaque flgnificatur , animam
etle non proprii, led alieui juris, a Deo,
non parentibus , datam , & manere poft
mortem; quod enim repetitur, manet,
inquit Ambr. lib. De bono mortis cap*
10. itemque ei ad tempos tantum
elfe commendatam , quam fibi in Ion-
gum promittebat. Quz autem parafti , cu*
jus erurlt ?  Certe non tibi, pro quo folo
l'ollicitus videbaris, quia, ut Ambr. hie,
lola virtus comes eft defun&orum. Ad-
de, cujus erunt , quia ignoras, utEccleiia-
ftes ait, qualem lis habiturus haeredem.
Porro Deum dicere alieui, finite,  eft eum
tamquam llultum, & regni excluflone
dignum damnare; ideoque graviflima
hiec poena fuit, ut notat Auguft. Serin*
illo 19. cit,

21. Sic eft , id eft, fimilem fortitut
eventum ille, qui fibi thefaurizat,  id eft,

luis

SECUND. LUCAM Cap. XU. 2 ?r
Puis foliusulibus, &luxui accumulat, A re-
c ondit opes, & non eft in Drum jives :
Greece [me eis theon pluton ) non differ in
Deum,  id eft, non ditefeit rebus ad De-
Urn fpeftautibus, virtutibus feilicet, & in-
Primis miieriCordia in paupere , qua di-
yitias fuas non recondat, led difperga:,
Pixta confilium Apoftoli , 1. ad Timoth.
6. verf. 17. & feqq. talis enim fener.it
Deo. Hac ergo conelulione effecit Chri-
ftus id, quod poftulatum ab eo faerat,
tocite monendo fratrem , ut hereditatem
^ivideret. Si enim talis manet exitus
e os, qui tenneiter fervant fua , quid ex-
tyedtent, qui rapacker detinent aliena'?
u t iiotat Auguftin. Q11* fequuntur ufque
verfiim 32. de depoueuda follicitudi-
temporalium, apud Matth. explicata
quibus appofite hie fubjungit:

32 . Nolite timere pufillns g*rx , ne lefti¬
st vobis vitse defmt necellaria , ft folli-
c *tudinem eorum deponati . Pufillum gre-
vocat difcipulorum, in quorum per-
‘Ona inftruit omnes vere fideles, ac ta-
< r! t e paftorem eorum lie elle indicat: quaft
(llc - Nolite timere de tetnporalibus,
‘l u anivis litis pufillus, mundoque con-
Gniptus grex, Quia complacuit Patri vejiro
, a,v » id eft, quia gratuita voluntate &
"enignitate prsdeftinavit vobis Pater ve-
C er » qui non poteft filiis non bene vel-
e  * regnum ceelorum , in quo omnium bo-
thefaurus comprehenditur. Ar-

gu-

272 COMMENT. IN EVANC.
gumentum eft a majori ad minus, ut noil
dubitent fe curs futuros Patri fuo, ad Iia-
bendum vidtum & veftitum in hoc l'scu-
lo, a quo in hereditatem regni coslo-
rum tam liberaliter gratis adoptati funt*
Itaque cum fciatis, tantam ei die curaffl
veftri ,non  folum non litis anxii de adi-
pil'cendis temporalibus, fed etiam
33. Vendite, qiue poffiietis,  £? date eleemo•
fynam : partim ut ab eorum follicitudine
liberi difcatis pendere a tam benefici
Patris providentia, & in illo folq, noil
divitiis., lidere; partim ut ita vos bonis
operibus adaptetis, ad illud regnum com*
paraudum. Quamvis enim line mentis
regnum illud prsparetur, non tamen fine
meritis datm.Facite vobis facculos , feu mar-
fupia, qui non veterafcunt,  id eft, qui ne<J
tempore, nec ufu deteruntur, ut fieri
lolet, & pecunis pereunt. Quid autem
hoc fit, ftatim explicat, hoc eft, per ero*
gatiouem pecuniarum in pauperes facite
leu reponite vobis thefaurum non deficient^
in calis,  quo pervenire & in sternum
permanere cupitis. Sic ergo timorem eis
tollit, ne pecunias perituras patent, fi
pauperibus erogaverint, quando-quidem
ills futurs funt thefauri inexhaufti loco
apud Deum. Ex quo & alia utilitas fe-
quitur, quod, fi totus thefaurus nolter
eo modo collocetur apud Deum, etiam
cor & amor noller eodem fequatur; quia,
ut addit:

34. Ubi

SECUND. LUCAM Cap. XII. 274

24, Ubi eft the four us vefter , ibi & cor
'ocftmm exit , id eft, cura, occupatio, &
amor cordis, quia naturaliter quifque ftu.
det fervando, augetido, fruendoque,
quod inftar thefauri diligit* Ex qua cor.
dis in coslnm translatione fequitur mox
coeleftium rerum perpetua meditatio, &
Coni'equenter liberario a multis vanita-
tibus & peccatisj quibils corda in ftecu-
lum eflfunduntur, & ibi cum thefauro fe-
peliuntur. Ut autem oftenderet * quo
mentis habitu & vigilantia ad regnum
ccelorum ere&i efte debeamus, addit:

3^. Sint lumbi veftri pracinEli:  per car-
uis coUtinentiam, inquic Gregor, Homil*.
13. in Evangel. & libr. 23, Moral, cap. 7.
alias 4. & Auguft. libr. De continentia
c. 7. Rertius Serm. 39. De verbis Do¬
mini, intelligit continentiam generalent
ab omnibus illicitis concupircentiis. Et
hcern<e arlent.es in manibus vefkis , id eft*
Sonis opeiibus fulgearis. Itaque limbos
habere prcecin'hsy  Auguftino eft decimate
a malo; hicernas ten?"" , face, e bonum.
Senlus videtur mngis mornlis, quam lit-
teralis nam ft vim phrafeos : ftiu$ ex:
Scripturis attendamus prarcinctio lumbo-
r um eft djabitus hominis expe ftc> ad iter,
feu ad opus minifterii, ut pitet infra verf.
37. & clarius cap. 17. verf. 8. P~cecrnge
le ,  £# miniftra , aliil’que multis locis. Orien¬
tates enini olim, ficut & nunc, talari-
bus utebautur .veftibus, quas elevatas,

T. II. S &

37* COMMENT. IN EVANG.

& colleftas ad lumbos cingebant, lie ope*
rantibus effent impedimenta, Itaque fini
lumbi vellri pracinbdi , id eft, Sitis expedi-
d, & Temper parati ad implendam vo*
luntatem Domini veftri, & ita parati ,
«t etiam ftnt lucerne ardentes in manibus vt-
Jlris , itafcilicet, ut nequidem aceenfio*
ne opus fit, cum Domiiius vefter vene*
tit. Nam fimili de caufa fatuse virgines
cxclufse funt. Paraboliea igitur locutio
€ft, ab officio bonoruro famuiorum fump'
ta, Dominum fcilicetfuum noftu exfpe-
ftantium, ut fequitur, qui cum facibus
jpratcedere folent. Itaque qui per faces
ardentes  intelligunt fidem, vel intentio*
nem bonam, ut Auguft. lib. Quaffi, E'
vang. q. 25. bonum, led moralem fen I urn
explicant, per quern declaratur modus,
quo quis debeat fe prsecingere, & lucer-
nas tenere. Senfum ergo genuinum ef*
fe, quern diximus, patet ex fequentibus,
36. Et vos fimiles hominibus exfpeSlanti-
bus dominumfuunv .; qui omnia parata tenent,
& attente aufcultant, utrum Domintis
pulfet fores. Quando revertatur a nuptiis ,
feu convivio nuptiali, quod 110ftu cele*
brabatur, ut ex eadem parabola virgi*
num patet, ideoque tunc homines mi'
nime parati elfe folent. Per banc igitur
fimilitudinem indicat Chriftus adventuitf
luum redeuntis a nuptiis, quat etiam nunc
cum auimabus iuftis in coelo celebrantur,
ad judicium. Hunc fernper ereftosani-

mo,

SECUND. LUCAM Cap, XII. 1%
*no, & fide, & operibus exfpeftare nos
jubet. Ut cum venerit & pulfaverit,  id eft,
indicia adventus fui dedent, confeflim ape-
riant ei . id eft, promote & cum gaudio
ipfum excipiamus, nulla mortis tergiver-
fatitme , nulla interpofita fui prseparandi
mora, Nam quamvis Chriftus de fuo ad-
Ventu ad generale judicium loquatur, ut
plerumque loqui folet, hoc iplum tamen
contingitunicuique tempore mordsfute,
ficut latius in Mattbxum diximus. Undo
Gregor.Hom.ck. ait:Pulfat, cum per Eegri-.
tudinis moleftias mortem elfe vicinam
defignat: cui confeftim aperimus, fi hunc
cum amore fufcipimus; de quo iple la-,
tius. Itaque pulchre S. Cyprian, lib. De
hiortalitate : Quam prapofterum eft,
qnamque perverfum, ut, cum Dei vo-
Wtatem fieri poftulemus, quando evo«
cat nos, & accerfit de hoc mundo, non
ftatim voluntatis eius imperio pareamus.
Obnitimur & reluftamur. & pervicacium
more fervor urn , ad con'pert cm dotnini
cum triftida & mcerore perducimur,
cxeuntes iftinc neceftitatis vinculo, non
obfequio voluntatis. Et volumus ab eo
ptsemiis coeleftibns honorari, ad quern ve-
nimus inviti? Hsec ille.

37 . Beati fervi illi-  Perfiftit adhuc in
e ademmetaphora feu parabola, quos,cum
venerit' Dominus , videlicet Chriftus, eo,
qu» dicftum eft, modo, hvoenerit vigilantes,
icu paratos. Amen iico vobis , quod pr<g-
S a cm-

*7$ COMMENT. IN EVANG.
cingetejl,  in morem miniftri, Et faciei
illos difcumiere , tamquam dominos: Et
tranfiens %  id eft, ultro citroque obambti-
Ians, ut difpiciat, num quid debt, mini*
jlrabit ittis , id eft, quidquid ad refedtio-
liem , recreationem, aeternamque foelici-
tatem fecerit, fuppeditabit, inftar perhu-
irani patrisfamilias, qui bene ccenatuS
ex nuptiis rediens famulos officiofos, &
dilata propter domiuum coeua incoenatos,
vicilfim copiofa cosna velut minifter exci'
peret. Quod quamvis carnalibus domi-
nis non fit uiitatum, ideo tamen Chriftus
libentius dixit, ut effieacius iigni icaret,
inufttatum futurum lionorem, quem eis
exhibebit, quafi dominis, & coheredibus,
fecum in gloria confidentibus.

38- Et fi venerit in fecunda vigilia,  qu®
poft mediant nodtem incipit, & fingul®
per tres boras duraut, ut alibi didlum
eft. Quartse vigilia;, qua: terminatin'or-
tu Solis, & primse, qua: ab occal'u inci¬
pit , non meminit, turn quia tautum iro-
portunillimum inopinatillimumque tem¬
pos adventus leu reditus fui lignibcari
voluit; turn quia metaphora; redeundia
nuptiis non ita congruunt illae vigilia::
nee enim tarn cito, nec tarn fero redi*
ri, fed circa nodtis medium nuptia: ltd-
\i folent. Scopus tamen eft docere,
quod onmi atate, quamdiu haec vita du-
rat, lit vigilandum- Reliqua ufque ad
veilum 47. vide Match. 21.

47. Hie

SECUND. LUCAM Cap. XII. 276

47. Tile autem fervus , aid cognovit volun-
tatem Domini fui , qualisilie, qui eoaftitu-
tus fuerit i'oper farailiani: ille enim tarn-
quam habens concredita fibi omnia patris-
familias fecreta , fcit aut feire debet vo-
iuntatem ejus. De Epifcopis enim fu*
tUris l'ermo eft, ut Euthymias notat. Et
non praparavit,  id eft, nequidem animum
Aium compofuit, utvolimtatem doniini
faceret, Et  proinde etiam non fecit; Va-
Pulabit multis;  gravior eft enim cognit*
v eritati$ & prsecepti pratvaricatio.

48. Qui autem non cognovit,  voluntatem
Domini quales plerumque magis ell'e fo¬
ment fervi inferiores, & tameti fecit digna
Wagis,  a Domino fcilicetprohibita, quas
^Gus erat noicere, & culpabiliter nefcit,
yapulabit paucis,  id eft, paucioribu.s , quam
Ale, quinovit, vapulabic tamen. Un¬
de Baiil. quadt. >67..inter breviores, 110-
ta ,t llgniticari diferimen ptense non in aeter-
^itate, fed in acerbitate tantum, hoe eft,
Ut >'amqne a?ternam fore, unam tamen al-
te)- a mitiorem. Ne vcro res faas in tu-
to  politas exiftima'ent, ft ueque fcien-

neque ignoranter prsevaricarentur
°/Aeium, mox addit, etiam de bonis ope-
ri bus reddendam eOe rationem: quod omni ,
c 'f 'Widturn datum eft , id eft, qui multis
^ e i donis ornatus fuerit, live ilia fit fei-
e . n tia voluntatis Domini, live aliud quid-
i >la m, multum qiueretitr abeo,  id eft, mui-
Ul ft repoleetur in judicio, cum Dominos-
S 3 a

377  COMMENT. IN EVANG.
a nuptiis redierit, videlicet redus nfus
fingulortim, & lucrum ex  eis. Unde
Greg.Hom. 9. in Evang. ait: Cum augentuf
dona, rationes etiam crefcunt donorum.
Nam inter homines quoque pluribus affe-
dus beneficiis plus debet gratitudinis,
Et cui commendaverunt multim , id eft, cu-
jus  firfei magna fundio fuerit concredi-
ta, fcilicet falutis aliorum procurand*-
Videtur enim hie diftingtii datum a com*
mendato, ut daturn referatur ad donum*
quod propriam falutem fpedat, conmen*
datum ad alienam. Plus petent ab eo,  quia
reddenda erit ei ratio etiam de aninia-
bus alienis. Itaque clare indicat dodo-
rum paftorumque judicium. c;tterorutfl
judicio non parum gravius & periculolius
futurum.

49. Jgnem vent mittere in tenant.  PerCe¬
cil ti on em quidam recentiores intelligunt}
fed certe non redte dicitur, Chriftum vel'
le, ut ilia accendatur, cum earn tantud
permittat, Nec quifquam fandius eam
optatin ieaccendi; nam, ut Auguft. jo*
ConfelT. nemo quod tolerat, amat, ta*
metfi tolerare amat, Redius ergo di¬
citur, ignem  elle charitatem, proutexpo-
nitur apud Ambrof. Serm. 13. in Pfaltm
ti 8- & apud Auguft. Serm. 108. De Tem¬
pore. Cum quo in idem redit, quod pie*
rique veteres intelligunt Spiritum Sam
ftum, ut Gregor. Homil. 30. in Evangel*
& alii, quatenus fcilicet non infe,  f e£ *

SECUND. LUCAM Cap. XII. 378
in hominum cordibus ardet, & omnes im-
munditias confiimit. Et quid volo , id eft,
quid aliud volo, feu quantopere, quam
Unice defidero, nifiut acceniatur;  ad magi*
magifque bene orandum, & bene uten-
dum donis Dei. Mam per hanc fcnten-
tiamChriftus declarat fine voluntatis eile,
ne dona & commendata . de quibus ver-
lu priced, fint otiofa. Etquia ignis ille
incenfe cliaritatis per Domini paHionetn
in hominum cordibus maxime accen-
dendus erat, hincadjieit de fua pafiione.*
qo. Baptijmo , fanguiuis mei, habeo bapti-
tari , id eft. baptizandus fum feu perfun-
deridus. Ex quibus verbis baptifmus lan-
guinis in Schoiis nomen accepit. Et quo-
modo coarftor,  id eft, angor, feu quanto¬
pere pavore , ac mcerore contrahor, ad
quas anguftias redigor? Qui fenfus vide*
tur efte ex mente Ambrof. Alii tamen
coar&ationem illam intelligent efte tri-
ftitis de dilata pafiione, feu vehemen-
tis defiderii ad patiendum.- ut fint quad
inipatientis amoris ve ba, cni omnis mo*
ra longa eft. Sed primus fenfus videtur
congruentior, nam & verba hoc magis
fonant, & fimilem affeftum exprelfit pai-
fioni proximus: Trijlis ejl aninm mea ujque
&A mortem .... Ufque Hum , id eft, donee, per-
ficiatur,  quo indicat fe non tantum paffio-
«e imminente, fed toto prxdicationis,
vel vita: tempore ad pallionis mentionem
aut recordationem, pavore (licet volun-

279 COMMENT. IN EVANG.
tario) contraftum elfe & contremuiflq,
Unde Joan. 12. fafta paffionis mentione
per fimilicudinem grani cadeutis in ter¬
rain, mox exclamavit: Nunc anima men
turbata eft, Pater Jalvifica me ex hac hora.

54 * Die eh at autem  cf ad turbas ; nam fu-
periora ad difcipulos videntur difta. Cum
videriiis nubem orientem ab occafu ; [tatim di-
citis: nimbus veuit,  &c. quia cum ab occa¬
fu Judseas fit mare mediterranean], fi va-
pores aquei inde furguht, & in Judicata
vento propelluntur, verifimile efi, &
experientia compertum, in aquas brevi
refolvendos,

S 6. Hypocrite , faciem cedi terrte noflis
probare,  id efi, difpofitionem eorum ex-
plorare, & dilcernere noflis, ita tit ex
hac, vel ilia cceli couftitutione feiatis,
quid in terra futurum portendat: facies
enim terra; fecuudurn coeli conftitutio-
nem modo jam diclo juvari folet. Hoc
autem tempus  , liujus prxfeutis adventus
mei, & regni ccelorum propinqui, qun-
moio non probatis?  id efi, non djjudicatis
& agnofeitis elfe prsefens, cum ejns in¬
dicia extent plurima, loiige certiora iftis,
quas dixi, aeris conftitutionibus. Sen^
tentia fere fimilis efi Matth. 16. initio*
& Sapientia: 13, verf, 9. Sed quia turb®
caulari polfent, lie myfieriorum occul-
torum ignaros non polfe tempora ilia dil*
eeriiere, pr&veuit eas Chrifius;

57 *

SECUND. LUCAM Cap. XII. 280
$7. Quid autem  6? a vobis ipfts,  id eft,
ex iis, qu$ inter vos juxta Prophetias
Udimplentur, & oculis veftris videtis,
von iudicatis, quod juflumejl?  id eft, quod
^quam eft vos judicare, tempus fciiicet
exfpertati Media; jam ede prvfens. Its
fere Tertullian. 4. contra Marcionem cap.
29. Perperam ergo verba ilia, ex vobis
ipfis , eo torquentur a Cadiano, Collat.
13.& aliis, quad Chriftus fignificatum vel-
lec, eos id polfe agnofcere viribis natu-
ralibus. Tantum enim vult Chriftus ea,
(jus contingebant inter illos, ede fuiti-
cientiaargumenta externa, ut Judsi jam
antea fide imbuti agno fee rent Chriftum
effe aliquidfupra liominem, & eumquem
exfpeDabant. Argumenta autem exter¬
na in credentibus uon excludunt gratiam
Dei, qua juvante Judsei in notitiam &
jidem Chrifti devenire potuident, nift
niala fua voluntate hoc Dei adjutqrium
repulilleut,

CAPUT XUL

I, derant autem quidam ipfo in tempore ,
A. quo Chriftus ifta prasdicabat, nun-
timesei , tamquam novum aliquid, & re-
center geftum, Talia enim nuntiari lo-
lent, & res olim geftae commemorari.-
Ut i'atis hinc pateat, fall! eos, qui hifl>
S 5 riam

281 COMMENT. IN EVANG,
riam iftam triginta circiter annis ante con-
tigiffe putant. De GaliUis,  non tam
liatione, quam fefta, ut videtur: nam
alioqui natio Galitaa non fuberat Pilato,
Quorum fanguinm Pilatus mifcuit,  &c. quia
eos ofTerendis facrificiis occupatos occi-
dit. De nulla hujufmodi Galilicorum cla-
de extat ufquam mentio, Unde aliqui
putanf, per Galiteos hie intelligi Samari-
tanos, tamquam Galilseis vicinos: naui
eorum aliquos Pilatus prope montem Ga-
rizin oceidit, de quo Joi'eph. 18. Antiq*
c. 5. & Hegeiippus lib. 2-  De excidio Je-
rofolymae.Multo verolimilius eft,quod nar -
rat Chryf. in Catena, & fequuntur, The*
ophyl. Eutbym. Titus Boftrenfis in hull 0
locum, fuilfe l'e(ftatores,Jud>e Galilei, qui?
tefte Ilieron. in Cap. 3. ad Titum, & Jo'
fepho.duraverunt ulque ad tempora Cluj'
fti, & ultra. Docebaut ifti, non elFe tri'
butum daudum CaHavi, nec agnolcenduff 1
dominum, nifi Deum ;  proinde pro ItH'
peratore, Romanoque imperio non elf 0
iaerificandum. Propter iftos volt Hiero)!/
Apuftolum feripfifle ad Romanos: Citi tri'
butum, tributum : & ad Titum, Admonefl° s
Principibus  6f poteflatibus, obedire:  & ad Ti‘
moth, Obfecro fieri orationes , &c. pro R 1 '
gibus.  Horum igitur aliquos in facrificafl'
do deprehenfos jullit Pilatus velut feili'
tiolos opprimi. An autera hoc conti$ 0 '
jit in Galilsea , an potius Jerofolynn* •>
Ubi erat facrificandi locus, ex Script 0 '
va , vel aliunde, non liquet. 2,

SECUND. LUCAVT Cap. XIII. 282

2. Et refponiens dixit:  occafionem cap-
tans ex qaolibet eventu cqrrigendi homi-
ne putatiquo l hi Gcdihei , &c. more fci-
licet hominum, qui ex calamitate unius
prse alio, ftatim augurari folent, majo-
rem unius quam alcerius eife eulpam.
Hanc itaque vulgi opinionem corrigit
Chriftus:

3. Non, dicovobis,  id eft, non propte-
rea Galihei illi fceleratiores ceteris Ga-
lilafis, fuiffe exiftimandi flint; fed,  hoc
dico vobis, nifi pxnitentiam habueritis, om-
nes , five Judasi, five Galilsei (dntelligit
autein multo maximam eorum partem)
fimiliter peribitis : nempe gladio Caefaris,
morte violenta in ipfis facrificiis veftris,
propter rebellionem adverfus Cacfarem.
Nam eo modo raultos periiffe, & illam
fuilfe excidii Jerofolymitaui originem,
narrat Jofephus. Sed quia tali modo pau-
ci eorum , qui prsefeutes aderant, pe-
rierunt, redtius dixeris, illud , fimiliter,,
non aliud fignificare , quam perinde feu
seque, non minus, quam alii peribitis,
live in hocfieculo, five in futuro, quod
niaxime patet ex v. Ncque enim ora-
nes, neque multi fimiliter lapfu turris pe-
rierunt: nam pauci a Deo in exemplum
terroremque multorum prnnis illis extra-
ordinari is puniri folent.

4. Sicuti illi decern (f oclo , Jerofolymi-
tani, fupra quos cecidit turns in Siloe,  id
eft, ad Siloe, sedificata. Eft autem fons

ad

283 COMMENT. IN EVANG.
ad radices mentis Sion , ut tradit Hieron.
in verf. 6. cap. 8. Ifaise, iteniaue aquaedu-
ttus ex eo fonte manans. q’ui efficit in
Jerufalem pifeinam, feu natatoriam Si-
roe, de qua mentio eft Joan. 9. verf. 7.
& 2. Efdrte cap. 3. verf, 5. Hie ergo tur-
ris asdificata oppreflerat lapfu oftodecini
viros. Putntis ergo, quia (f ipfi debitores
faerint , hujufmodi violente & intempe-
ftivte mortis propter peccata fcilicet tua*
prater omnes homines,  id eft, prae omnibus,
(para pantos')  ficut eadem phrafis Grama
vertitur, v. 2.... Habitants in Jerusalem ?
Per quod iniinuat ibidem, fcilicet juxta
natatoriam Siloe ruinam illam contigiife.

6 , Dicebai autem hanc Umilitulinem , Graa-
ce.parabolam: Arborem fici habebat quidam,
paterfamilias, qui Deurn hoc loco vide-
tur lignificare, plantatam in vinea fa a , id
eft, agro vitilms confito; quia ficus lunt
vitibus familiares. Auguft. Serm. 31.de
verbis Domini & Greg, in hoc Evang. per
Ficum  intelligent genus humauum. Sed
genus humanum propter amavitudiuetu
rettius com; ai atur Sicomoro &01eaftro:
uec facile ofteudi doteft, qusnam lit vi¬
nea, in qua plantata eiit ficus, ft ficus
eft genus humanum* Itaque aptius per
Ficum  intelligas populum Jerofolymfta*
num, feu .leruftlem, de qua proxime
pnoeeHerat; utita vinea Domini Sabaoth
fit tota Domus Jfrael, juxta prophetiam
li' iar cap. 5. v. 7. in cujus medio Jeru*

falem

SECUND. LUCAM Cap. XIII. 284
falem plantata, & ad dulcedinem fpjri-
tualium fnvftuum proferendam per Pro-
phetas & Sacerdotes exculta fuerat. Et
venit,  frequenter fcilicet; nam Gnece pne-
teritum eft, (k<e ilthe) quarens fruilum in
ilia,  pietatem, juftitiam, bona opera; Et
non invenit,  fed folia tantum , folam fci-
licet externarum cieremoniarum pom-
pam. Qinefivit autem non quafi nelqiret
ficutn frudtibus carere, fed ut fie ofteu-
derer in figura, quod fruclus jam habe¬
re deberet, inquit Ambroftus,

7. Dixit autem,  Deus (cilicet, tamquam
paterfamilias, ad cultoremvinex , quem Au-
guft. intelligit elle oranem Sandlum, quia
iiitercSdunt pro peccatpribus; Ambr. A-
poftolos, Hieron. in c. 3. Abacuc fatis.
commode Michaelem & Gabrielem, qui-
bus Synagogue faerat commilfa cura ; led
oppomuiius videtur Titus, Euthymius &
Theophyl. intelligere Chriftura Dorni-
foim, utpote quem Pater in mundum mi-
ierit f  ut iuda;os, velut vineam foam ,
& in primjs Jerufftem tamquam ficum,.
doftrina & miraeulis excolerer, Ecce
a mi tires Onv . quia cert: is jam agebatur
a, Mus pra-!’ :a ,: o \s C tii ti. quo tototem-
pore fte. ’li; fous permanlerat. Re<fte
ltaquec. es mios expfiufie, quodilli font
jultiim temo is exfoertationis frfofoum,
retpeiftn ficus, pt>ft quos, fi non fe.at,
Uutnquaivi latura & ttexilis iuuicatur. Ica-
foe Succide ilia an ; utquid etiam terrain ocra-

pat ?

28 f COMMENT. IN EVANG,
pat ?  quafi die. ne quidein digna eft loco
fuo , quo plantata eft, quia ille, ft alia
arbore ellet confitus, frudtus uberespro-*
ferre poffet: unde Grsce ( katargei ) ter¬
rain inertem facit . Colonus vero refpon-
dit.-

8- DimitteMam hoc anno , id eft, unO
fldhuc anno, quod Hieron. difltum putat
tempore paflionis Chrifti jam inftantis,
quo Jerulalem excidenda fuerat ?  nifi
Chriftus ei adhuc tempus poenitentije im-
petrallet. Ufque dim fodiam circa illam •>
c? mittam Jlcrcora,  id eft, donee extre-
mam culturamfcecundandis arboribus uti-
lem tentavero, quod folet fieri effodien-
do humum, ut radix aeri pateat, & hu-
morem colligat, & rurfum injedto fimo
contegatur. Ifta cultura quarto pr^dica-
tionis anno & i’equeutibus per Apoftolos
adhibita fuit, fieut Aifta Apoftolorum te-
ftantur.

9. Et fiquidem fecerit fniclum.  Oratio
fufpenfa eft, ut Hieronjrm. notat.qua
fignificare voluit, fe judicium de Hcu Do¬
mino relinquere. Suppleri autem poteft
hoc vel limili modo: Bene fe res habe-
bit, feu non erit opus earn fuccidere:
fin autem , fupple nullum fecerit fruftum,
cum tanta culturae diligentia, in futurum
fuccides earn,  cum licilicet placuerit. Non
enim determinat tempus, quad urgenS
Dominum, ut ftatim a quarto anno fuc-
cidatur, fed reliuquic hoe prudenti® &

Ion-

SECUND. LUCAM Cap. XIII. 2 %6

iotiganimitati Domini fui. Unde nonnU
fi poft anuos circiter quadraginta ficus il¬
ia Jerusalem a Deo per Romanos excifa
eft, cum audita eflet vox Angelorum,
ia templo dicentium, Migremis hinc , proufc
teftatur Jofephus in libris De bello J(i-
daico.

u. Et ecce Muller,  fupple aderat, qua
habebat fpiritum infirmitatis- , id eft, daemo-
liem, qui efficiebat in ea infirmitatem
corporis. Daemones euim ordinibus fibi
congruis diftributi funt, ad inferenda
Hiala , turn corporis, ut patuit in Job;
turn animi, unde dicitur Spiritus fornica-
tionis f  fuperbia , &c. ficut Angeli boni ad
ftaeftanda bona. Porro genus infirmita¬
tis erat, quod eiTet inclinata nec omnino po¬
lar at furjhm refpicere,  hoc eft, erat toto
corpore & vultuin terram curvata, ita
Ut non poflet dorfum & ccrvieem, & con-
fequenter faciem atque oculos in caelum
engere, idque amis decern if otlo.  Quo
tnfinuat, inveteramm faille & a ftiedi-
cis delperatam infirmitatem. Non re6te
autem putint qiddm  hie magi cam inter-
Jenifie incantationem: nam ut Ter.tul-
lian. docet in Apologetico cap. 23. pote-
ftas dsemoniaca totis viiibus eciam per le
ftudet operari , quod per mogos ope atur.

12. Quam cum viicrei Jejiis , vocavit ad
f?)  ut voluntatem ejus benefi io prarve-
tiiret, cum plerumque non nifi, rogatus
feuaret; Et ait: Muiier, dimtja es ab in¬
fo-

2 g 7  COMMENT. IN EVANG*
firmitdte tua.  Graece ( apoleliufa ) foluta es'
eadem metaphora, qua verf. 19. dicitur
fatanas earn infirmitate quafi vincula qui-
bufdam deorfum ligaffe. Porro iimiffa es,
idem eft, quod dimitteris , feu liberaris, pet
hunc iplum feilicet fermonemqui ope'
ratorius fuit, utpote faeiens coelefti po-
teftate id, quod lignificabat.

13. Et impofuit illi mams,  hoc feilicet
diceudo ; fimul enim fieri poterant, qu£
non fimul narrari* Et confeflim erecla ejh
id eft, natnralem corporis habiturn rece-
pit, contaftu fimul & verbis abfolutix.'
quse operabantur quidem, cum effent, fed
tamen effe6tum fuum exprimuntiu fa Ro
effe, non in fieri, eo quod eis abfolu*
tis fimul extaret. Allegorice explieat
iftam ereiffionem Auguft. Epiftol. 156. &
Ambrof. Serm. 8* iu Pfalm. 118. quod
Chriftus vinculis peccatorum in terren^
curvatos erigat ad cocleftia. Itaque

14. Archijynagogus , feu lynagogae prat*
fedtus, indignant, quia Jabbato curafjet . Ve¬
ra indignationis caufa erat invidia gloria
Chrifti, ut obfervat Cyrill. in Catena>
fed ei pmexit 1‘ollicitudinem religionis,
Quare veritus Chriftum ipfum reprehen*
dere, quafi fungens officio fuo, dicebat
turbae : fix dies flint,  &c. quafi die. Nod
vobis invideo benefieium lanitatis, led
labbatodari non poteft, ideoque nec pd-
ti, quia conlentitis legis tranlgreffioiu*
Chriftus autem larvam tali doctori de-

tra-

SECUND. LUCAM Cap. XIII. 288
^'ahens, dixit ad ilium, etiam reliquis
c onfentientibus: ... ' ;

15.  Hypocrites,  quia invidiam veftranl
Religione palliantes, aliud corde premia
tis, aliud verbo prrefertis: unufquipjM vc*
ftruw fabbatn non folvit,  pro ufitato lcilicet
& Vulgato inter vos more, bovent autaji-
Hum , animal ignavuin, nec homini com-
PUrandum , & duck adaquare?  (luod longe
Hiajom opera ell,quam verbo aut manus
contaftu tan-are. Ex quo patet, Synago-
Earn tunc tenuille, quod operibus, quse
fpedlarent ad vitam fanitatemque tuen-
<lam * non folum liominum, fed & bruto>
rum , non violaretur fabbatum.

16. Hanc autem filiam Ahrahs ■  quo dig-
iiitatis epitheto magis luculente earn op-f
ponit vilibus illis, & ftupidiffimis anima-
libus; quam, alligavit f'atanas,  tarn mifera-
bilis infirmitatis vinculo ,  idque tot an-
310S; non oportuit fblvi &c.? cum opus,
quod Lex permittit fieri omni anittra,
non deneget aniline humanse, inquit'Ter-
tull. 4. contra Vfareionem cap. 00.  Spi¬
rant lingula Chrilti verba rei indignita-
tem, quod i'anationem hominis, pecoris
cura poflpouerent, argument© quad a
niinore ad majus: propter cujus evident
tiam,

17. Cum h<ec dicere % enibefcebant omnes
adverjarii eius , tamquam derilione Higni,
quorum improbitas iimul, &imperitia pa-

I tebant populo; qui gmiebat in univerfis ,

T. II, T qu*

m  COMMENT. IN EVANG*

qu£ gbriofe fiebant ab eo:  noil cum often*
tatione fcilicet & jaftantia, fed publics
approbatlone & praedicatione. Nam eo
jnagis diligebant gloriam Chrifti, atque
operumejus, ut fieri lolet. quoluculen-
dus conftabat. earn non affeftavi.

23. Aitquidam: /ipauci funt,  id eft:, num
yjanci funt, qui falvantur ?  quemadmodum
Icihcet exdofrriua obfervatu fatis diffici'
li videtur fequi. Ad quam quaftioneitt
ata refpcndetDoininus, ut & caufam ape-
adat, cur pauci falventur, & limul hoi-
tetur, ut falventur multi, dumdicit:

2.4. Contendite intrare , in regnum fcili¬
cet caelorum , per anguflam portam , viam
virtuds: qua de re plura diximus Matth*
7. v. 13. & 14. ...quia multi queer ent intrare t
id eft, fummo deliderio mtentur intra-
re, ut falvi fiat , via videlicet jam abfo-
luta: Et nonpnterunt , quia tota via aber-
raverunt. Putaverunt enim, fe non per
anguftam portam, fed'per fpatiofns vias,
qua; perditionis erant, deliciando eo
pofle pertingere.

25. Cum autem intravent paterfami’iae 5
in regni fui poileffio.nem , una cum pru-
dentibus virginihus, qua; per anguftam
portam intrando, eum fecutse fa erant:
nam ad illam parabolam alludere vide-
tur: Et clau/erit ojlium,  ita ut nemini am;
jplius pateat ingreflus, vel ingrediendi
fpes, incipietis foris flare , vos videlicet
Ifraelitie, feu veitrum plurimi, Etpulfl*

rt

SECUND, LUCAM Cap. XIII.
be oftium,  hoc eft tit Beda, a beatorum
forte fecreti incipietis mifericordiam „
tJUam neglexeraris fruBra flagitare, di-
centes: Domine apH nobis;  noil quod il¬
ia ad litteram fic dicehda fint, velagen¬
da, fed magnitude deflderii falutis ex*
primitur, iimulque prsefumptio de prifli-
Jia familiaritate, quam cum patrefami-
Has habuerant in hac vita, cum eo fci-
licet couverfando * vel etiam fidem, re-
ligionem * cultam ejiis inaniter profiten*
do. Unde ille refponderts dicet vobisi Nef-
cio , wide fitis\  quia nou eftis ex Deo, neC
ea , quam Brave: am , via ad me veniftis*
Vide dicta Matth. 7. verf. 23*

26. Tune incipietis dicere , id eft * cum
admiratione apul vos cogiitabitis* quo-
tnodo ego noO aguofcam Vos, cum fue-
rim inter vos, tam familiariter couver-
fatus? Bgna eui n notkiae mes profere-
tis: manduCmms coran1 te & bibimus , cum
fcilicet multa limul millia panibus tuis mi-
raculose refe :H fuimus , tecum vel te
prsefente in eadent urbe, in eadem fub-
inde doulo, cunverlati fumus, fimul
edendo, bibendo, & ad prandiurri invi-
tando: nam ad Judieos proprie htec vi-
dentur dici. El in plants nojiris docui(ii 9
nobis proinde pradentibus tamquam dilci-
pulis tuis notillimis, cujus dottrinam me*
moria retentam etiam recitare polluntus:
quad dicereut: Quomodo dicis, te non
novilfe uos, unde limas, cum tecum fue-
T a rint

29* COMMENT. IN EVANG.
rintomr.ia, tam profana quam facra com-
munia? Reliqua ufaue ad vert 31. vide
di&a diverfis locis in Matthaeiim.

31, In ipfa die , qua haec poftrema jam
di(3ta concio contigit, dixerunt ei, qui-
dam Pharifeorum: Exi & vade hinc,  EX
Jerofolymis, inquit Auguft* 6. contra
Jnlianum , cap. 19, putans, luccjerofoly-
mis eliedifta; Ted quia pro ratione fub-
jungunt, quia Her odes v ult te occidere-,  qui
nullam habebat jurisdj&ionem in Jerut’a-
lem, re&ius videtur idem Augufi. tra-
dere lib. 2. Deconfenfu, c. 75, haec ali¬
bi quam Jerusalem contigijFe, l'cilicet
in ditione Herodis, five Galiltea, five
potius Pertea , qua; ultra Jordanem erat.
Putant autemnon patici, Pharifieos fpecie
beuevolentiae erga Chriftum hoc menda-
eium ei obtrufill'e, fed reve a, ut terro-
re Herodis a fe difcederet, & in Juda*am
tranliens ibi occideretur. Probabilehoc
lit, qiuaHerodes numquam legitur Chri¬
fium perfccutus, ne quidem in pa/lione,
Sad qiua Chrifius alibi quoque, cum au-
dilFet, quod Joannes eil'et traditus, fe-
celfilTe legitur ex Herodis ditione; &
quia Phavifieis ifiis ita refpondet, quad
veritatem, non calumniam ei dixerint;
verifimile efi:, Herodem faltem'tuncteni-
poris mortem ejus quaefivilFe, & Pharr*
fit os invidia gloria Chrifti eum a fie amo-
tum voluiile. Refpondet igitur:

SECUND. LUCAM Cap. XIII. 293

32. Ite  cf dicite vuJpi ijlu  Vulpes ani~
ffialdojo.fum, ac timid uni eft, utAugu-
ftin. in Pfalm. 62. ubi propterea hoc no¬
mine ileges irppios in Scrip cutis fulfill de
Voqari notat. Unde in Plata. S 3 , expo-
hit hoc de Herode, quia vafer, ac timi 1
dus erat, inftar vulpis, quem terrebat
virtus alieiia. Addit Beda de natura vul¬
pis, adore eife tetro , putidum animal,
temper tortuofis anfraaibus ambtilaus;
quod in Herodera & fifniles Reges dp-ti¬
me quadrat. Jefus ergo velut Leo de
tribu Juda intrepidus in argumentum au-
cloritatis fuaj ei renuntiari jubet; .Eccr,
quidquid vos, vel Herodes moliamini,
aut cogitetis, ego neminefn timens, vi-
tamque & mortem meani habens in friea
poteftate , ejicio daemdnia  , /imitates per'-
ficio , id ell:, pergam in opere benefit
centue, quod fuicepi; prael’entia enim po-
huncur pro futuris. It0 die  6? eras , id eft,
qxiguo adhuc tempore, Et tenia die enh-
fujnmor , id eft, brevi autem poftea per
mortem coiifummandus turn, Mors enim
Chrifti corilummatio etiam a S. Paulo vo-
patur, ail Hebr. 5, verf. 9. live quod in
dla omnia conflimmaverit, omnibuique
tui officii pardbus perfuudtus fuerit, jux-
quod ipl’e dixit, Confimnatum eft , five
quod per earn ipfe perfeVde in gloria con*
Juinmatus fuerit, Senium iftum tradic
Theophyl, &Euthymius velut gemiinum.
Auguftin. vero lib. 2. De coiifenfu, c.

T 3  7?-

*93 COMMENT. IN EVAN< 3 ,

7»J. & lib. 6, contra Julianiim, c. 19. &
aliis locis hsc vult intelligent efle de
Chrifti corpore, id eft, de Ecclefia, lit
fignificet, neminem impedire pofle,. quin
in Ecclefia dcemonia ejiriantur,  id eft, pec-
cata remittantur, & perficiqkur \ftinkates y
id eft, quotidiana fpiritus renovations
perficiantur donee tenia die fiat.confum'-
matiq , id eft, donee ad plenitadinefn An-
gelicam per corporis etiam immortalita-
tem perducatur. Sed figurata & myftica
videtur hare expojitio, ficu't &  Auguft*
earn vocat loco cit, De confenlu .• quam-
vis ipfe earn putet prime intentani, &
maxim e litteralem. Sed ftc nihil Iikc
verba fpeftarent ad id, quod de Herode
PharilH dixerant, neque cohaererent
cum leqnentibus.

33. Venmtmen oporf.et mehodie,  c? cr.is,
Jeiiuenti die amlmhire  ; quad dice ret:
Quamvis mihi fuperfit tam breve tenipus,
tamen nou obftantibus cujufvis liominis
infidiis, aut minis, oportet me, juxta
divine providenthe difpofitionem, toto
illo tempore non hie hsrere, multo mi¬
nus mold, led adhuc per diverla loca
proficil'ci, & in Jerufalem pertiugere*
Itaque idem omuino. tempus hoc verfu
fignificat, quod precedent!; hoc tamen
diferimine, quod in priore verfu fignifi¬
cet fe tertia die moiiturum, hie vero
fe ufque ad tempus coufumniationis mor¬
tis fuivffurum pile ollicio prardicandi, fa-

nan-

SECUND. LUCAM Cap, XIII. 294
nandi, &c. Nam, lit diximus, illud tem-
pus tertiie, feu fequentis diei non confi-
ftit in invifibili, leu uno folutn die. Quia
Ho n capit,  Greece (uk endecheu ) non con-
tingit, feu fieri non poteft, fpeftato fci-
licet modo agendi Imjus populi, itemque
divine providentise, Prophetam , id eft *
quemcumque Prophetarum11am gene-
ralem elle fennonem ex fequente verfu
patet: per ire extra Jerusalem.  Non quod
nulli extra Jerulalem interfefti fuerint,
fed hyperbolica & ufitata locutione fig-
Uificatum voluitcivitatem iftam, in qua
relidereut Principes , Sacerdotes , Scri¬
be , Pharifiei, monitiouum impatientes,
quia fapientes in oculis liiis, eo malitiaj
perveuiii'e, nt neces Prophetarum aliis
Urbibus pr;eriperet, l'olaque capax eflet
tanti fceleris, quantum in nece Sanfti
Sandorum perpetrandum erat.

um intraret Jefus , invitatus feilicet ad

prandium, ut patet ex verfu 7. &
12. ...1 S ibbuto manducare panem , id eft, ut ci-
bum fumcret, Hebraica phrafi. Judds
autem ulitatum erat, in labbatis, aefe-
ftis convivium celebrate, propter Iteti-
tiam, ac celebritatem diei, ut colligitur
Tobia; a. verf. 9. Ouod primos Chriflia-

CAPUT XIV,

r.os

I9J COMMENT. IN EVANG.
flos ad fe traxiiFe, exclufo exceffu, indU
■care videtur Tertull. lib. De idololatria
cap. 14. Et ipfi abfervab'ait eam +  1  eg 1  (pe¬

ri ti fcilicet & Pharifid, de quibus fequi-
tur • utpote attend in omnia ■, quse age^
bat.. Itaque occafione pradentis hydro¬
pic* '

■ 3, RefyontensJefitSi  id eft, loqui exor-
fiTsy Helnaico loquendi motdo, quem
alibi notavimus, dixit , per pleanafmum
ill Scriptura frequentem : Si licet,y  id eft*
all licet, fabbato curare ?  ut, quod ipfe no-
verat licere, bona eorum pace face re t*
vel certe errorem corrigeret.

4. At illi tacuerunt,  quad ad quadtionefli
perplexam: invidia enim feeutura gloria:
Chrifti non linebat eos verumdicere, ne-
que pudor & reprehenfionis timor, fal-
ium. Ivje vero apprehenjum , id eft, cuni
eum apprehendilFet manu, quaftiplg ma¬
ims impofitione curaturus, fanavit eum *
aqua fubitQ exhaufta, & tumore deprel-
fo, ac dunifit , in teftimonium reftituta:
fanitatis, ac declinatE oftentatioiiis.

<f. Et rejpondens , id eft, cum illo loqui
pergens, fiquidem nihil adhuc dixerat:
vide verfum 3.... dixit , Cams veflrum aft-
ms  , &c. & non continuo abfque mora,
abfque confcieiidie fcrupulo, abfque pub-
lica reprehenfione, vel ejus metu, ex-
imhet ilium , magno fcilicet lakore & mo-
ieftiis? Argumeutum eft aminori ad ma¬
ins , a liberation^ fcilicet bovis & afini

SECUND. LUCA M Cap. XIV. 296
ad liberation era hominis ; ab opere tarn
tnnlefto eupiditatis ad opus facillimum
i charitatis. Relinquit autem iplis coiiclu-
fionem inferendam, ta-mquam perfpi-
cuam, Nam propter argumenti eviden¬
tial!}

6. Non poterant ad Juec ufpondere;  atque
ita tactierunt, non tam approbatione ve-
ritaris, quam pudore tuendss falfitatis.
Sanato itaque mor'oo corporal! , ante-
quam aecumberent nieiilas, raox pevgit
ad fatiandurn fpiritualem, lcilicet ambi-
tionem, qua maxima Phariftd laborabant.
Hoc igitur fcopo,

>7, Hicebat ad irtvitytofrparabolam.:  ut fub
fimilitudine, a ritu convivali fumpta, do-
ceret, humilitatem ubique elfe lervan-
dam, ut patet ex conclufione v. 11.11 am
hoc priecipue Ipeftabat in hac parabola
Chriftus. Intendens , quomodo,  &c. id eft,
atteiidens, leu comideians; defignabac
euim non linem, led accalionem hujus
dodtriuie, qua concertationes de p'fima-.
tu fanare yolebat.

8. 9. 10. Cum invitatus fuens ad nuptial,
id eft , convivium miptiale, ut eo quail
de alio convivii genere loquente minus
olFenderentur, & line animi moleftia ip-
iiniet dodtrinam ejus ad pnefens convi¬
vium extenderent. Non dijhmbas- in pri-
”10 locoy  id eft, non te ingeras in locum
iionqratiorem , five primus ille fit, livo
iftedius; fed recumbe in novi/fimo loco , iij
T 5 J  eft.

297 COMMENT. IN EVANG.
eft. quam poteshumillimum eligasr, quam
turn jn te eft, licet tibi prirno dignus vi-
dearis. Ut, cum venerit,  id eft, ex quo
ftet, ut cum venerit (noil enim fignifi'
cat finem, qui lub fraudulenta humilita-
te vitium ambidonis tegeret, led even-
turn:) Qui te invitavit , cujus eft loca hofpi'
tibus ailignare ex honeitate & confuetm
dine. Refte autem monet D. Baiil. in
Catena citatus non minus vitium elfe*
pertinaciter contendere de ultimo loco*
quam de primo, fed per fe appeteuduni
eil'e id, quod Chriilus hie monet, nobif"
que decorum eft, ordinis tamen confti"
tutionem alterius arbitrio reliquendaifl*
Dicat tibi. Amice „ afetnde/uperius 9  cm  pla¬
ne fimilis parabola narrator Proverb. 25*
v. 6. & 7.... T unc erit tibi gloria , vera l’ci-
licet, qure ab aliis datur, non ambitur*
11. Quia omnis , in quocumque genere
adliouum, eti km civ ilium, qui fe exalt&U
lupra quam meretur, imo etiam juxta
quod meretur, li exaltationem illamirn-
patienter per le arripere, non ab alii 5
libi deferrivelit: humiliabitur , propter am*
bitipnis fine impatientiam, non ferenteni
exaltationis nioras: El qui fe humiliaU
exaltabitur , Talis enim retributio non fo*
Jum divino, fed &humauo judicio con¬
veniens videtur, & jufta, ut propterea
Jn omni .enere hominum & afhonuru
Jute lementia Domini habere locum de¬
feat, Linde Bernardus Serm. 47. in Cant*

ap~

SECUND. LUC AM Cap. XIV. 298
applicat rebus fpiritcialibus , refti/fime-
que monef, quod, filiquide cognofce-
■ remus, in quonam ftatu unumquemque
noftrnm haberet Deus , nec fupra, nec
infra fecedere deberemus, fed in omni¬
bus acquief^ere veritati. Nunc autem
quia hoc occultum eft, juftius, ac tutius
fuerit, juxta ipfius veritatis confilium ,
nftuorem fe reputare, quam habeat oc¬
culta veritas: nam grande pericnlum, ft
quis vel modice fe amplius extoliat,
HaicDominus, inftruens invitatos: nunc
ad invitautem .•

12. Cum ficis pranHum,  &c. noli vocare
mhos , &c. divites.  Referendum hoc eft
ad omnes priced elites. qua!! die. Noli
Vocare divites, qui tibi lint, vel amici,
velfratres, velcognati, vel vicini. Nee.
tamen etiam fimpliciter tales divites vo¬
care prohibet, fed tantum fub conditio-
iie, ft quis velit convivium luum quam
Wtuouffime collocare; dilfuadet eilim
potius quam prohibeat. Caula eft, ns*
forte te (f ipfi reinvvent , id eft , Ne forte
hoc fpecles, aut eo contentus fis; affe-<
ftus enim talis magis quam elfeiftus ex-
cluditur. Nam hdfpitalem efi'e remune-
raturis, affe&us avariti® eft, inquit Am-
brofius, quo lenfu etiam priccepcuni ell’e
poteft.

13. Sed voca paiiperes.  Refer & hoc ad|
qninia tria fequentia: nam alioqui pop*
lent elfe debiles, claudi, & caxi divites*

uui

A-

299 COMMENT* IN EVANG.
qui pnecedenti verfa exclufi funt. Et 11C
quis vereretur, perituras libi impenfas,
quia non poflunt par retribuere, ex hoc
ipI'o docet crefcere hominis felicitatem.

14. Retribuetur enim tibi in refurreHiont
jujlorum , id eft, loco pauperum habebis
Deum, numquam obliviicentem debito-
rem, ut C hryi'oft. qui louge excelleutius
rependet epulum, de quo fupra, cap, 12.
verfi,37. & infra, cap. 22. verf. 30. Han c
Domini exliortatiouem aliqua ex parte
implent, qui fumptus conviviis reliquoS
in pauperes diftribuunt, ft opportununl
non fuerit adhibere men lie: quamquani
fine dubio plenior ipia eifet hofpitalitasj
& admonitioni Chrifti conformior. Pof-
ro quia & pauperes male, vel indiflereii'
ti fine invitari poflunt, &'divites bouo>
ut cpncordis fovends causa & fimilibus,
Ddmiuus cenfendus eft dodlrinam de in*
vitatione tradere , quemadmodum utplU"
rim uni fieri lblet, aifedhi fcilicet vel re'
trihutionis, vel amicicfie carnalis, vel
aliis iiuiiflerentibus caulis.

15. / U;c cum audijjet qudm , prajcipfl®
quod dixerat de retrihutione exhibit! cofl*
vivii, erupit in hanc vbcem Beams qM
nmdWQbitpanem,  id eft, cibum firmer,
leu li'UCQur com ivio, in regno Dei,  quod
mox a refur. eftione juftorum futurui } 1
iiulicabat. Clniftus autem confirmat qui'
deni, btatos fore, quos ille dixerat, led
fimul afljgnat cauiaui, cur plerique Jt l "

d»o-

SECUND. LUCAM Cap. XIV. 300
faorum fecus quam putabant; extra nu*
bierum & i'ortem illorum futuri fin t. I taw
dixit ei per parabolam, feu fimilitu-
diuem:

16, Homo quidam fecit ccenam magnum- Ho*
jj'o ifte Deum hommum amatorem figni-
fipat♦ cxna  inefFabilem sterns beatitudi-
|>is fruitionetn, quia mentes hominum
fiiaviffima Dei contemplatione latiabit:
•jUae ccena , potius quam prandium  dicitur,
H^ia in fine vitae mortalis tamquam diei
1 jfa exhibenda eft, ut earn nulla alia re-
f e diio fit fecutura, & ei quies sterna ve-
^t nodl'irna conjungenda fit, ut Gregor.

1  Wom. 36. in Evang. & Tertull. 4. con-
tr a Marcionem, c. 21. Alia igitur eft coe-
^ ifta, aliud prandium , de quo iVIatth,
^ ut ibi diftutn eft. Et vocavit multos ,
ll njverluni videlicet Judsorum populum,
H ll i codeftem beatitudinem in figuris per
^'ophetas propofuerat, eumque a longe
fer legis prsedicationem & obfervationeni
^tepai-averat talem qualem.

1. I7. Et mifitfervltm fuum . Greg, intel-
p^ttotuin ordinem prsdicantium regfrum
Riorum; quamquam aptius intelligi p'of-
^ipfeChnftus Dominus, quia fingula-
• lte r fervus vocatur, prout fentit Cyril,
11  Catena & Theopbyl vel certeChriftns
I ^ Apoftolis luis , per quos prsdicatio
w^dsis fiufta eft. Hora ccente , qua jam
: lo X accumbere licebatrnenfse, quia jam-
^ in Afcenfipne Chrifti propalata San-

610 *

361 COMMENT. IN EVANG.
tftorum via aperiendura erat regnum ccB*
Iprum. Diccre invitans^ utvenirent,  id eft,
per fidem & Evangelii receptionem, ad |
regni coeleftis gaudia poft mortem ade-
unua prsepararent. Quia parata fitnt omnia ♦
Pretium fciiicet fanguinis perfolutum*
5 p(e introitus re'eratus, ita lit nihil re-
ftet ad participationem ejus accipiendarn*
nifi tantunm odo, ut fide vitaque boni'
tate venire velint.

18. Et capenint Jtmut omnes , quafi e<
condifto & cotnmuiii pafto, excufare , per*
fpafi, fe juftis occupationibus detineril
fed excufario eft partim frivola, quiani'
hil ponderis habet ad rem tantam recu*
fandam; partim nihil ad rem, quia vo-
catio fpeaabat bonum vocatorum, no#
vocantis. In quo errore olim iuerunf
Jud i-i, putantes, oblationes fuas prodel-
fe Deo, quod refutacur P’falm. 19. verf.

9. & feqq. Primus dixit ei: Viliam emit
Graece agrum, fed intellige cum domo
conjundta, rogo te, hake me excufa'um.  Hu-
militas lcilicet lonat in voce fed luper-
bia in aciione, dum dicit, Rogo te, &
tamen venire contemnit ut notat Gre¬
gor. Horn. 39. in Evangelia.

19. Alter dixie: Juga,  feu paria, hunt
emi quinque , 6 s  eo prohare ilia , utrum ido-
nea fint ad labores trahendi currus & ara-
tra. Porro triplex ilia clallis fe excufan-
tium triplex hominum genus defignat,
yirorum fciiicet proborum judicio hujus

mun-

SECUND LUC AM Cap. XIV. 30a
ftuindi (nam de aperte fceleratis nullus
hie fermo eft) qui humauis ne gotiis, ac
i Perfe licitis immerfi, a coelefti cnnvi-
Vio revocantur. Et quamvis plerique re-
^entiores non male per duo prima gene¬
ra intelligant eos, qui divitiis rerum,
five immobilium, quales agri & villa:
fimt, five mobilium, ut bourn &c. im-
plicati funt, per tertium vevo  camalibus
^oluptacibus deiitos.- antiquiores tamen,
Auguft. 33. De verbis Domini, Profper
3 . parte Promiff. cap. 39. Greg. Horn,
tit. intelligunt ilia tna, quse teftatur A-
Poftolus Joannes elfe in mundo, concu-
fifcentiam carnis, concupiicentiam ocu-
lorum & fuperbiam vitae. Docent enirn,
per vMam  fignificari terrenarum rerum
srnpla^ poflefliones, five lecundum fe,
Ut fignincetur juxta Gregor, fola avari-
tia, five quateuus per illas homines ho-
tninibus praecellere, ac dominari volunt,
hoc eft, fuperbiam vita;; nara, ut Aug,
tape repetit, proprius vermis divitiarum
tit fuperbia: per juga bourn quin.jue , cor¬
poris fenfus , hoc eft, concupiicentiam
°culorum . feu curiofitatem, inquietilli-
malum, quia relidlis internis ex-
toriora fcrutantur & explorant; unde re¬
tie in parabola dicitur, to probare,  id eft,
explorare ilia: per uxorem  concupifcen-
tiam carnis, qua; cum impotentiftime in
homine dominetur, & animum prorfus
titfuat, ifte tertius per iftam animiira-

po-

303 COMMENT. IN EVANC.
potentiam expiers omni- civilitatis, qu 9
dixerant, rogotc, &c.  abfolpte dicit, 2o>
non pnffum venire.  Quod etiam propter ma¬
xi mas conjugii diftradtipnes, feiffut A"
poftolus loquitur) carnis tribulationes ft-
gnificandas diftum effe potuit.

2i. Etreverfus ferviis nuntiavit hdc Dorni'
no.  Quod additur propter parabolse coll'
fequentiam, non quafi Deus luec igno-
raret. Tunc iratus paterfamilias , quod &
coena luculenta, & humanitas Invitantis
tam abjedlis occupationibus poftponere-
tur, dixit fervo fuo,  eidemChriftoDominoJ
Exi cito , quafi diceret, Tempus tuae pr£'
dicationis breve eft: priufquain igititf
te occupet mors, feftiua , egredere i/i
plateas ,  fpatiofas fcilicet vias, fif vicos n
vias anguftiores, sdibus utrinque feptas*
civitatis,  nempe ejufdem Jerufaleln, fell
Judaiae. Nam , ut notat Tertull. 4. coll'
tra Marcionem, cap. 31. & Auguft. lib. &
Quid!. Evang. qu. 30. & Gregor, per
verba fignificatur, adhuc gentem Judai'
cam adduci debere, quia Chriftus nott
fuit per prsedicationem fuam minifternifi
folius circumcifioiiis, Sed hoc difcrirneii
eft inter hos vocatos, & priecedentes *
quod primi erant ditiores, & primoreS
Judaiorum, Scribal, & Pharifei, &c. qui*
bus recufantibus, in locum eorum intro-
duci jubet idiotas, dum dicit • Pauperes
ac debiles  , 6 s  ccecos , tf claudos introduc hue ,
id eft, plebem imperitam, & perpecca-

SECUND. LUCAM Cap. XIV. 304
tnanifefta humiliorem : quafi die, Quof.
camque miferos in plateis & vicis obvios
Jiabueris, etiajn publieanos & peccatores,
introduc. Ubi relpe&iis habetur al hu.
planum morem, quo honoratioi es prim >
Uivitantnr: nani alioqui a Chrifto fimu!
v ocati fuerant, fie tamen, utScribas &
Pharifieos, tamquam divinis fundtionibus
Propiiiquiores & inftrudtiores, prse caete-
ris venire debuilfe infinuetur.

S3. Et ait fervus: Futlum eft, ut impera~
M,  id eft, pauperes ex Ifraelintrodudti
hint, Warn quamvis non omnes vene»
Pint, longe tamen plures quam ex pri-
Hioribus, Etalhuc locus eft,  hoc eft, nu-
JDerus eledtorum nondum ex folo Ifrael
hnpletus, dieenteBaruch; O Ifrael quam
Magna eft domus Dei, & quam ingens locus
hfjejfionis e/us!  Itaque. cum Deo Patri
®xiguum videretur, tot Chrifti laboribus
®on nifi feces Judseorum, hoc eft, paupe¬
rs, debiles, &c. retribuere, juxta il-
pi\tclaram prophetiam liaise 49. verf.
Parum eft , utfismihi fervus/ad jufeitan*
"fs tribus Jacob , o’ faces Ifrael converter
* a s ;  hinc ait Dominus fervor
. 33. Exi in vias , &c. fcilicet extra ci»
v natem ad Gentiles, Ifaia verbis ante ci-
ta tis fubjungente.- Ecce dedi te lumen Gen *

, ut fis falus mea ufque ad extremum ter -
Non addithic, Exi cito,  quia Gen¬
tium addudtio non erat Chrifto adhuc vi»
Ve Jite implenda, & proinde non opus tan*
T, II. U ta

§0* COMMENT. IN EVANG.
ta feftinatione. Itaque per Apoftolos*
ac diicipulos tuos, exiin vias,  id eft, a^
eojs, qui certis limitibus quafi lr.uris ci*
Vitati's» ficut Judsei terminis terra; Clia-
liaan, non iunt conclufi, & prtecipue eos,
qui accellu faciles funt; unde aliu, In
vLim gentium ne abieritis: ...&  [rpes,  id eft)
loca fepibus cindta, illos fcilicet Gen-
tilium, qui fe aculeis quibufdam obfit-
inant adverfus Evangelium. Nam utra-
que voce fignilicantur Gentiles, tamqua®
populiis agreftis, animo efferatus , quafi
extra urbem patrisfamilias, feu JudratH
belluinis moribus fine civilitate educating
Nam Judsei propter civiliorem vitam, di- .
vina lege gubernatam, quafi intra civi-
tatem erant, ut notant Titus & Theo'
phyl. itemque Greg. Horn. cit. Itaqu e
quod Auguft. per eos, qui funt in viis>
intelligit Epift. 204. hsereticos quiete vi*
ventes; in fepibus vero eos, qui infeftairt
Catholicos, vel rurfum alibi per vias h%'  1

refes, per fepes fchifmata, accommoda-
titium eft; quia non agitur de htereticis?
vel fchiiinaticis revocandis, fed de Gefl'
tilibtis vocandis, Etcompelle intrare:  qu°
fignificatur primo ardens defiderium pa*
tnsfamilias , deinde fervi invitantis ,
eft, praedicationis aut praedicantium qua>
dam conftantia, & quafi violentia qu£*
damdivina adedomandam barbariemGefl’
tiuro virtute fpiritus & miraculorum. Naffl
quod Auguft. hinc probare folet, Prin-

SECUND. LUCAM Cap. XIV. 306
CipesChri ftianos redte uti ad redueendoseri
I'antes poenis corporalibus, hoc facie con-
fequenterad fenfum ilium, ex ipfo jam
ftaditum de haereticis & fchifraaticis.. Ut
typleatur domus me a , quae tantse multkudi-
Pis eleftorum capax eft, ut earn dinu-
Pierare nemo pollit. Non addit hie fer-
Vus, Faclum eft, ut imperafti , quia durat
Pdhuc ilia vocatio ufquead finem fjeculi*
24. Dico autem vobis, quod nemoviroruni
Riorum , qui vocati funt,  id eft, illo honore
effect!, ut primi ipsa hora ccena; voca-
r entur, guftabit ccenam meant,  feu mandu-
Cabit panem in regno Dei. Nam quam-
Vis h;ec verba adhuc pronuntiari videan-
tur ex perfona patrisfamilias, loquentis
fervo fno & adftantibus, tamen alluditur
ad verba verfus 15. qua; parabolic occa-
fioiiem dederant, cuius hie fcopum Chri-
ftus explicate tacite inftnuans conyivis.
Primates Judatorum, Scribas fcilicet &
Iftiarificos, quales hie aderant, plures a
c <£na excludendos. Et quia omnium fi-
hnliter fe excufantium eadem ratio eft,
r efte monet Gregor^ Nemo contemnat*
?e, dum vocatus excufat, cum voluerit
jntrare, non valeat. Q Llie  fequuntur ver-
fu 26. & 27. explicata funt Matth. 10. ver-
37. Solum ilia differentia eft, quod
[ac dicat, qui non oditpatrem,  &c. apud
Match, vero qui amat plus quam me:  ubiMatth.
wdlenus expiicatLucam, quatenus figni-
llc »t> odilTe nos pattern & matrem , &c*
U a quan-

307 COMMENT. IN EVANG.
quatido in negotio falutis, parentum vo-
luntatem Chrifto poftponimusi Sed ta¬
rn en Lucas aliquid amplins poftulat, its
fcilicet eorum malam voluntatem Chrifto
poftponendam effe, ut illam etiam dete-
ftemur, indigtie feramus, & extinguere
conemur, Auguftino dicente Epiftola 38*
quod carnalem affeftum eorum , quo &
feipfos, & eos, quos genuertmt, irrita-
mentis hujus lieculi obligate conantur»
pie fidenterque percutere & occiderede*
beamus. Rurlus ilia differentia' eft, quod
hie dicat Matth Non eft me dignus,  lupple
pneccptore: nam lie explicat hsec verba
Lucas, dum dicit hie, Nnn potefi mens eft
difcipulus:  quaft die. Difcipulatus meus po-
ftulat, ut ego & patri & matri, & 0ni¬
mbus hujus mundi rebus, etiam propria
vit?e pnepouar, & omnia quantum vis ino;
lefta, etiam crux & tormenta, pro dil-
ciplina mea confervanda perferantur, &
qui earn ampledti voluerit, animo ad on>
nia ifta patatus fit. Itaque duabus limi*
fitudinibus familiaribus declarat, quo nio-
do quil'que vires fuas explorare debeat,
ad rem tarn arduam fufeipiendam & per*
ficiendam. Prima fumitur ab homine icdi*
fit-ante

27. Turrim : qui fi prudenter agere ve-
lit, antequam inchoet, fedens computat,  id
eft, per otium apud fe fubdudlis calcu-
lis, ut Grsecum Qpfephizef)  fonat, compu*
tat iacultates fuas, utruin fmt feteudis

fumpti-

SECUND. LUCAM Cap. XIV. 308
fumptibus ad opusperficiendum:nealioqui,
fi res ei auguftior fuerit, prater damnum
iinpenf.e perdit.se, adhuc rideaturab ho-
minibus dicentibus: quia hie homo ccepit
tdificare,  &c. id eft, imprudenter ac te-
iriere incoepit rem fupra vi es. Altera
fimilitudo a Regepralium eommifturodu-
citur, qui priulquain quidquam moliatur,
Mens 9  & ex otio prius engitat,  Grace
( bulevet.ee') confultat,  adhibitis lei licet e-
tiam aliisiu confilium, utmm vires reg-
ni ferant, ut laltem decern millia  produ¬
cat in aciem centra viginti millia,  hoe
eft, limplum adverfus duplum. Minus
etiim fine aperto fui ftatus diferitnine
produce-, e non poteft.

... Alioqui illoadhuc longe agente ,id eft,
u iuveniat vires 1‘uas non i'ufficere ad cou-
flichnn, latiu ei fuerit tr a 61a re de con-
ditionibus pacis, illo longe agente,  id eft,
ante pralium, dum adhuc procul abeft*
Utramque fimilitudinem applicat Chriftus
^dpropofitum concise & obi cure.

3 3. Sic ergo omnis ex vobis, qui non re-
Kuntiat omnibus, qu<z pojfulet, non potefi meus
e J)e difcipulus.  Quse conclulio concordat
cum prima propofitione, quae habetur
v erf. 26.  Nam renuntiare omnibus, quae
^uis poffidet, continet in le, odilfe pa¬
gein &matrem, &animam, .&c. prout
Uotat Auguft. Epift. 38. Ex quo colligi-
*Ur jam ulterius, quod turrim aediftcare,
^ bellurn committere, lignificent difci-
U 3 pu-

309  COMMENT. IN EVAUG.
pulum efle Chrifti, feu Chriftianam mb
litiam, aut vitam fufei'pere: nara & per¬
fect io ejus inftar turris redificanda eft , ut
in ccelum ufque pertingat, & varia bcl-
]a cum came, muudo, ac diabolo geren-
da. Sumptus autem ad asdificandum, &
copi?e ad bellandum, funt vires ad difci-
pulatum Chrifti perficiendum , hoc eft,
ad renuntiandura omnibus , qua; quis pof-
lidet, cum hoc articulus neceflitatis po*
ftulaverit, prout exponit Augnft, lib. 2.
Quseft. Evang. q*3i.& Epift. 89.in fine.
Proinde, ut monet Baft], in Catena, fi-
militudinum iftarum fcopus non eft re-
linquere in uniufcujufque arbitrio>
lit difcipulus fiat Chrifti, vel non: fed
follicite expendendum, efle necellariatii
Chriftianifmi conditionem, quod videli-
cet unufquilque paratus animo efle de-
beat univerfo muudo & propria etiani
vita; valedicere, ft cum pneceptis Chri¬
fti fervari nequeant: ne videlicet luluni
vel delicias efle putet Chrifti difciplinam,
eamque inconfultis viribus iuis amplexus,
facile quoque r-elinquat, majori cum ia-
lutis jadlura ae dsemonum ludibrio, acfi
ei numquam fe lubdidiflet. Quod ergo
hae fimilitudines a nonnullis applicantur
ad ftatum Religionis fufcipiendum, vel
ad folam vitam Apoftolicam, ne quis vi¬
delicet temere illam fufcipiat, qui fe im-
parem tantse moli lenferit, accommoda-
&o eft, & non fcopus earum litteralis 5

SECUND. LUC AM Cap. XIV. 310
ficut perfpicuum eft ex verfu 26. & 27.
Hui aperte de omnibus Chrifti fefltatori-
btis, id eft, Chriftianis intelligjtur ;
Huemadmodum etiam apud Matth. c. to.
hi fine. Proinde etiam ilia comparatio
*alis, qnse feqtiitur.

34. B onum eft fal , quamvis Matth. U
Verf, > 3, hoc folis Apoftolis & Apofioli-
cis vii is tribuatur, hie tamen a Chrifto
M omnes ejus difcipulos extenditur, hoc
fenfu; Sicut res bona & utilis eft fal.,
fed ft evanuerit. , id eft, ft fatuum, eva-
hidum & inefficax fadhun fuerit non po-
teft alio fale condiri, ut vires ejus re^h.
tuantur .• ita res pneclara eft , effe diici-
pulum meum , ut vita, verbo, totaque
converfatione alios condiat, led ii amo-
re rerum, quibus renuntiaudum erat, in-
fatuetur, & divinse fapientise vigorem &
acrimouiam amittat, non facile priftino
fiatui reftituetur, , v' . : j.

3-5, Nellie in tewvn utile eft,  quia fal
terrain reddit .fterilem, Unde legimus
in Scripturis urbes- quafdam ita vi&oriim
lale feminatas, jut nullum in ipfis-ger-
men oriretur ,inqqit Hieronymus in ver¬
fu 1c. 15. MattWi ... neque in Jlerquilinium,
ut faltein inftar fimi habeatur, quia ut^
rumque vitiat & terram & limum. Sed
foras  mittetur, id eft, foras projici fo-
let in plateas, ut pqnculcetur abhomi-
uibus. Quo fignificat difcipulum; Chrifti
infatuatum, neque fibi, neque aliis efle<
U 4 uti-

giT COMMENT. IN EVANG.
utilem, fed utrifqne uoxium, ideoque
foras tandem in gehennam projiciendum.
Et quia Iocutio erat alJegorica, & res
figpifi'cata graviffima, a captu & aflfeifti-
bus viilgi alicna, rnaximeque necertaria,
omnium aures & mentes pungit hoc fa-
miliari fuo epiphonemate: Qui habet mires
aulienli , feu intelligent, au Hat , id ert,
fi cui inert fapienria , -eonetur intellige-
re, qaae dico. Ert enim exhortatio ad
conatum intelligendi, & confequenter
eriatn dbediendi: nam ut Aug. Jib. De
do.no perfeverantie cap. 14. aures audi'
endi ipfum eft donum obediendi.

CAPUT XV.

rant autetn appropinquates ei,  fponte
fcilicet adipfum veniebant, publi-
caHi,  Gnece additur Q panics ) omnes,  id
eft, quivis fine dilcrimine, & peccatores,
publicis peccatis infames, tamquam asgro-
ti ad medicum, alledli videlicet promif-
fione regni coelorum & fpe fanitatis, ut
audirent Him , ad concipiendam poeuiten-
thm. '

2 . Et murmurabant Pharifai , &°c. quia
hie peccatores recipit , ad colloquium, &
familiaritatem, imo, quod indignius man-
ducat cum illis,  paJfim fcilicet occafione

data. Significatum volant, fi vir famulus

el-

SECUND. LUCAM Cap. XV. 312-
efTet, malorum confuetudinem ei vitan*
dam faille, quod cum non faciat, eis
eflfe fimilem, quorum utitur confuetudi-
ne. Ipfi enim prae faftu ad fanftimonis
oftentationem diligenter vitabiut pecca-
torum confortia, ne feilicet contamina-
rentur. Dominus vero fe refte facere
declarat tribus parabolis feu fimilitudini-
bus ex communi ufu fumptis, deove&
drachma perditis, ac de lilio prodigo.
Prims vero parabolic, quse Matth. 18.
ttiagna ex parte explicata eft, & fecun-
d;e, quas eis firnilis eft, fcopus non eft
alius, nifi ut oftendat, quemadmodum
paftor pecorum, qui ex multis ovibus
Un am amilfam diligenter quserit, de in-
Venta gaudet, eamque reportat in hu-
meris, & alios ad qongaudendum exci-
tat, non reprehenditur, fed laudatur, mul-
to minus fe reprehendx debere, qui ve-
lut paftor animarum ultro adfe venien-
tes erraticas oves fufcipit, & humaniter
traftat. Idem judicium de parabola
drachms. Quamvis ergo ille fit utriuf-
f ]ue fcopus, & ex eo utramque facile
Hceret intelligere, fine fcrupulofa inqui-
feione, quid per lingulas earum partes
%iificetur: quia tamen omnes veteres
ta 'n Latini, quam Grsci per earum lin¬
gulas aliquid fignificatum elfe voluerlmt,
& ipfe deledlus exemplorum atque accu-
f ata defcriptio hoc videtur poftulare, me*
r >to quoque de hoc latagendum eft. Ho-
U 5 mo

313 COMMENT. IN EVANG.

mo  igitur ille Chriftum, verum paflorem
deOgnat: centum ove?  plerique autiqui, ut
Cyril. in Catena, Gregor, iti hoc Evan¬
gel. Theophyl, & alii intelligunt totam
naturam rationalem ex hominibus & An-
gelis conftantem, & ita nonaginta novem,
in deferto  reliftas, elfe Angelos in coelis,
uaam  vero perditam  live errantern hum a-
nnm genus. Sed quia ovis perdita cum
reliftis reliquis ejufdem. gregis ante fait,
Angeli vero velut aiiud armentum fub
eodem paftore conftituunt, hinqinlinuat
Auguft. lib. 2, Quaelt. Evangel, qu. 32.
&utvidetur, aptius ad propolitum, gre-
gem centum ovium elfe humanum ge-
inis: quamvis quod nonaginta novem in
deferto putet elfe Pharilaios, folitudinem
in animo, id eft, fuperbiam gerentes,
quod foli jufti videri vellent, propoiito
minus quadret, quia certum eft, illas
nonaginta novem oves faille lalvas, Jta-
que ovis perdita eft lingularis quifque
peccator , per fidei aut morum dilFonan-
tiam aberrans a focietate bonorum. Huuc
docet Chriftus non elfe negligendum,
quaft jadlura eflet parvi pretii, led re-
liquorum cura ad tempus poftpolita, elfe
i'ollicite reducendum.

f. Talem  itaque cum  Chriftus imenerit*
imponit in humeros,  id eft, per fummam hu-
jnanitatem fupportat infirmitatein ejus,
donee paulatim robur accipiat, ad fube-
uudos labores poenitentiae, de qua Chri-

fti

SECUND. LUC AM Cap. XV. 314
fti humanitate vide Match. 11. v. 23. & in
primis Ifaiam cap. 40. v. n. In brachio
ho cnngregabit agnos , &c. Facit etiam hoc
gauiens , pne humaqitatis msgnitudine,
quati fibi adhuc magnum obtigillet bene*
ficium. Quod exemplar humaniHirme pie-
tatis tanti fecerunt veteres, ut hanc ima-
ginem paftoris, ovem in humeris repor-
tantis, facris calicibus infculperent, ce-
fte Tertull. De pudicitia c, 7. & 10. Qua;
Vero v, 6. pallor pecorum ad amicos ik
vicinos narratur dicere, exponit ipfe
Chrillus, applicans parabolam ad propo-
fitum; ex aliqua parte relinquendo reli-,
qua:

7. D’co vobis,  ferio & graviter, licet
rera vobis incognitam & veltro judicio
paradoxam , quod ita , ad limilitudiuem
fcilicet paftoris gaudentis , & amicos ad
congratulandum iiivitantis, gaudium erit
in calo  , turn ipli paftori Chrifto uthomi-
ni, turn Angelis, & animabus juftis,
tatnquani vicinis in coelo commoranti-
bus. Htec enim omnia comprehendit il-
lud, erit , tametli tunc neque Chriftus ut
homo, neque anitna? in coelo elfent.-
quamquam Mud, erit , etiam pro Eft, vel
Kffe folet, exponi poftet. Super mo pec-
eatore pcenitentim agente , & ita fcilicec re-
Vertente ad paftorem & gregem , quam
fuper,  fubaudi, majus quam, nonaginta no-
vera jujiis,  id eft, luper mtiltis; mime-
rus eimn certijs pro incerto ponitur: fed

3T$ COMMENT. IN EVANG.
habetur refpeftus ad parabolam, ubi ex-
prellus erat ille numern : qui non indigent
pcenitentia,  qua revertantur ad Deum ab
errore, quo carent. Ex qui bus duabus
partic lis, uno peccatore  . & nonaginta no-
vein : uftis , pptet, quam redte iupra dixe*
rimus overa errantem efle unumquem-
que peccatorem, & nonaginta novem in
deferto efle, non fuperbos, fed bonorura
focietatem.

8* A ut qua mulier habeas drachmas de¬
cern.  Idem & hie fcopus eft: ubi fimili¬
ter mnHertypum  gerit Chrifti, (eu fapien-
tise incarnatse , drachma  , id eft, nummns
argenteus vel aureus, pondere unius
drachma: cufus, lignificabat hominem,
cujus menti imago Dei impreli'a eft, (i-
cut niimmo imago Regis. Miratur .‘in¬
tern lateque traftat Auguft. lib. 8. Con-
jell, unde liat, quod majus lit gaudjum
de uno poenitente, quam de multis ju-
ftis, cum majus bonum videatur pnftu-
lare majus gaudium: & allatis pluribus
exemplis, concludit, ilium elle modutn
omnium rerum, ut majus gaudium ma-
jore moleftia aut pericuio praxedatur.
Quo  fignificat hoc per aecidens fieri ra-
tione periculi, leu mali conjun&i, quo
animus magis extimulatur in affedtuni
novum, quia ab aflueto non fit pailio.

ii. Ait autem,  H:ec tertia parabola
idem lpeftat, quod prsecedentes, fed cum

ali-

SEC UND. LUC AM Cap. XV. 316
aliqua differentia; quod ilia; fignificent
quidem, quanta cura Deus requirat re-
verfionem peccatoris, hsc veto, quan¬
ta benignitate & lsetitia fufcipiat rever-
tentem : ita ut fit quad appendix prsece-
dentium, & explieatio illius lsetitise, quam
dixerat elfe in jnventione perditi pecca-
toris, ut lie amplius eonfunderet Phari-
feos, qui murmurabant, quod cumpec-
catoribus verfaretur. Homo quidam ha-
buit duos filios.  Quod Homo  hie fignifjeet
Deuni Patrem , vel fimpliciter Deum ,
Vel, quie fere in idem redeunt, Chri-
ftuin Dominum, non ell dubium: de duo-
bus filiis  eft audtorum dilfeulio. Auguft..
lib. 1. Quaeft. Evang. qu. 33. fentit per
feniorem fignificari populum Judaicum,
per juniorem Gentes, Ita & Cyril!, hie
m Catena, & alii. Ambr., vero libr. 2,
de poenitentia cap. 3. Pacianus Epift. 1.
idem Auguft. Trad, de tempore barbari-
co cap. 7. & alii intelligunc juftos & pce-
iiitentes, & quidem tnulto aptius ad
litteram: quandoquidem hoc i'pedaret
tnaxime ad l’copum Chrifti cum Pharifseis
dilputantis* Hoc & Hieron, ampleditur
Epift, 146.  ad Damalum, fed Jiac ratio-
ne, ut feufumyftico etiam de Judsns &
Gentibus intelligi polfe doceat; quod no¬
bis veriffimum videtur. Itaque Homo
pidam habebat duos filios,  anibos fibi dile-
ttos & morigeros;

12. El

ST7 COMMENT. IN EVANG.

12. Et dixit adolefcentior ex illis,  ut fo*
let ajtas ilia minus lapere, efle incon-
ftans, avidaquejibertatis. Nam, utAm-
brolius libr. de interpellat. cap. 7. hnbet
pueritia innocenciam, fenedtus pruden-
tiam , juventus verecundiam delinquen-
di: adolefcentia Cola eft invalida viribus*
infirma confiliis, vitio calens_, faftidio-
fa monitoribus, illecebrofa deliciis. Pa-
ter da mihi portionem [ubftantia , hoc eft *
bonorum, qu<e me contingit,  jure filiatio-
nis in emancipatione dari folita: volebat
enim per emancipariouem fui juris fieri,
fuaque fuo adminiftrare arbitratu. Et
diviftt illis fub/tantiam , feu bona fua , uni-
cuique in poteftate partem tradens. Quo
fignificatur, Deum unicaique homini di-
ftribuiffe dona fua, tarn nature quaifl
gratias, quas per liberum arbitrium acce-
perint in lua poteftate, ut Aug. &Hier,
locis citatis.

13, Et non pojl multos dies , congi'egatis
(minibus,  id eft, corrogatis omnibus bo¬
nis , qua: acceperat, sedibus fcilicet at^
que agris in pecuniam redattis, tamquard
feftinans fua frui libertate, adolefcentior
ftlius,  quia fenior tamquam prudentiof
apud pattern remanferat, profeclus eft in
regionem longinquam , ut ex oculis patris,
atque amicorum liberius viveret: Et ibi
dijjipavit J'ubftantiam ftuam vivendo luxuriofe 1
lei licet cum meretricious, ut exponit in 4
fra Irater fenior. llyec regio.longinqua,

ut

SECUND. LUC AM Cap. XV. 318
Ut Auguft, eft oblivio Dei & honeftatis:
fion enim locorum fpatiis, led aftedUbus
cum Deo Cumus, aut ab eo difcedimus,
Unde Ambr, Quid longinquius, quara a
fe recedere, nec regionibus 5  fed mori-
bus difcrepare? Diffipamus fubftantiam,
<quando male utimtlf naturalibus bonis.

14. Et poftquam omnia confummafjet  > feu
Confutnpfiflet, facia eft femes valida , quia
luxuries eft mater famis, Et^Ccepit egere ,
in typum ftatus miferabilis, in quern in-
cidunt peccatores, dum mens peccatis
obfcuratur, voluntas infirmatur, & ad
funimam inopiam redigitor.

if. Et abiit , 6? adhtzftt , non conductus,
fed ultro & fupplex fefe ingerens ad fer-
viendumpro folo vidtu neceltario ad quod-
libet obeundum pafatus, uni civium regio-
nisillius,  fcilicet primum obvio: quiim-
portunitate fupplicis vidhis, & quad ne-
lciens, qua in re ejus minifterio iiti pof-
fet, mifit ilium in villam fuant , tamquam
indignum , qui in oculis heri fui velfare-
tur, nt pdfceret porcos,  hoc eft, ad vilif-
fmum minifterium. Quibus omnibus in¬
dicator ftatus jerumnofus peccatoris, dum
» arctius lefelubdit diabolo, vitiaque bru-
^ talifflnia fedtatur, vel etiam tandem eo
’•ikiiabitor, ut alicujus datoionis, cui ler-
• viat, imploret auxilium.

16. Et cupiebat , non edere aut fatura.-,
ri, fed qualibet re, ut fumm? fameliei^
folent, vorando vacuum impleir  vencrem

fuum ?

3 i9 COMMENT. IN EVANG.

fuum, ut rabidam fedaret famem, defi-
liquis  , id eft , folliculis, quibus fa ne ,
pifa, & fimilia legumina inclufa fnnt 9
qeamvis Gisecuni.(i fetation")  figni cet
certum frudhim, quo po.ci certis locis
vefcuntur, ut apud nos glandibus, Et
nemo illi dab at :  quo figni ficatur, peccan-
tes voluptatibus peccatorum , velut d.e-
monum immundorum cibo, fatiari vel-
!e, nee pofle, ut Hier. Epift. cit. Solet
enim fpiritus malign-;s cultoribns fuisopeS
oftentare ac promittere, & nihil dare-
Quamquam idem Hier. & Aug, per fili•
quas  dicant intelligi p< die carmina Poeta-
rum, fiecularem fapientiam, verboruni
pompam, qua: multum ftrepitus habent,
cum fmt veritati inania , uec animum
eorum, qui derelinquerunt Deum, fati*
ant.

17. In fe autem reverfus,  vexatione dan-
te intelleftum tamquam expergifceiis ab
ebrietate, aut gravi fommo, &intelli'
gens jam per experientiam diferimefl
priftime abundantise, &fuavitatis gratis
Dei ab hac extrema miferia, dixitQuart'
ti,  Grace Qiopofoi) quam multi,  feu quoh
mercenarii , id eft, miniftri mercede con- t
dtufti, qui diftinguuntur a fervis,feu man; j
cipiis. Nam, ut in familia temporal#"
funt mancipia, mercenarii & filii, ita /
Deus in familia fuahabet mancipia, qui
«Toio timore jpeena; vitant mala; merce-
Tiarios, qui fpe mercedis temporalis, &

fiepe

SECUND. LUC AM Cap. XV. 326
kepe maids Dei donis fruiintur; & filios*
qui ex amove ingenue, & filiali Deo fer-
viunt. Comparat hie fe mercenariis,
quia & ipfe promerqede ferviebat, cjuam-
vis mercenariis longe miferior, eo quod
illi abundarent panibux,  id ett, omni vi6lu
ad fatietatem, ipfe vero fame periret*  H^c
fames inopiam fpiritualis alirnonhe figni-
fieat, quam animus peccatorum patitur:
Ham humana mens ad imaginein Dei con-
dita nulla voluptate terreua, fed fola Dei
taimenfitate impleri, &quietem adipifoi
potefi:, juxta illud Auguftini 6. OonfelF.
cap. 16. .Vae anim<e audaei, qus fperavit,
fi a te recellilfet, fe aliquid melius ha-
hituram. Verfa & reverfa in tergum,
& in latera & in ventrem, & dura funt
Zinnia, & tu 1'olus requies. Hec Aug.
Ex hoc- autetn veilu patet, initium reli-
Pifcendi a conlideratjpne miferiarum fua-
r um prolicilci, & parere fequens pro-
Pofitum:

18. Surgam,  quia in peccato jacebat,
^ ibo,  quia longe aberat, ad patrem me -
quia fub prineipe porcorum erat,
J dicam , cum feilicet venero. Nam hsd
^ fequenda funt verba poenitentiain me-
^ahds, in confelfione peccati, nondum
ta pien agentis : non enim jam dibit pa-
fed didturum fe elFe promittit, prout
notat Auguft. Pater:  ex quo patet,
^ l hn poll malorum luorum confiderario-
^ er n patenue dementis intuitu ereduiti
T* II, X fuiffe

3*i COMMENT. IN EVANG.
fuifle in fpem veni«, juxta ordinem »
quo Tridentinum SelE 6. peccatores ad
juftificationem difponi docet: peccavi in
cerium , id eft, adveifus Deum, qui in
coelo habitat .• Et corum te , id eft, con¬
tra te hominem. Quo fenfu hac verba
optime convenient filio typum gerenti
peccatoris, ut prius in Deum, deiinle
in hominem fe peccaffe dicat. De pec-
catore vero fie exponi poiFunt: Peccn-
vi in cerium,  id eft, adverfus eos, qui cos'
lum incolunt, in quibus eft fedes Dei?
qui oflenditur: if coram te , id eft, con'
tra te Deum quo modo loquitur & Da¬
niel c. 6. Coram terex,  id eft, contra te>
deliilum non feci;  quafi die. filius , No* 1
habeo, quod pntexam ftultitiae mea?, vej
quo me purgem, H vc eft prima confei'
no, inquit Ambr. apud au&orem natU'
rfe, praftnlem miiericordiae, arbitrum cul-
p;e. Nam etft Deus novit omnia, voceni
tamen noftrse confellionis exlpedtat, qui^
elevat pondus erroris, quifquis iple on e '
rat.

ig. Jam non fum iigms 9  non modo r®'
cipi in honorem, & gradum priftinnn 1
lilii, fed nec vocari filius tuus,  quia t ot
tantahue paterna tua dignitate indig I,s
commitf. Fac me ficut unum de mercemi'
riis- tuis , quafi die. Excidi primo gradiif
dignare me mifericorditer vei lecunn 0
tantum, nec penitus abjicias.

ao.

i
i
11
i
<*

t

t

SECUND. LUCAM Cap. XV. 32*

2,0, Et furgcns venit adpatrem^_  quia bo -
bo voluntatis propofito opus adjungi de J
bet. Cum autem adhuc longe efjh,  in ipfts
Videlicet initiis pceniteiiciae fii'ie conftitir
his, vidit ilium pater ipfius : quia Deny ft*
cut prima initia converfionis infpirat»
ba illam tatnquam ftbi placentem refpr
cere, & ejusintuitu placari ineipit. Ita-
ffiie mijericordia ntotus eft,  quemadrnodum
uptime Pfal. 9. Defederium pauperum exan-
favit Domiritls , prapurdtionem cordis e or urn
fiudivit auris tua : & lfaias 0.65, verf. 24.
Antequam cldmet, ego exaudiam.  Quo figni-
ficatur admjraiida Dei dementia & be-
Uignitas in eos, qui vel parant fe ad ine-
Uiulani poenitentiartl. Quamobrem accur~
tens  obviam , prae amous & gaudii vehe-
ffientia, quali impatiens lilorae, Cecidii
fuper collum ejus , If ofculatus eft cum ; ad
figniftcandum, quod pcenitentibus, & ad
fe revertentibus blanditur Deus, fpem
teniae & reconciliationis liberaliffime of-
ffirens, Proiude taiita benignitate. ani-
Uiatus, aufus eft loqui:

zi. Pater peccavi , &e. non ommitens
v idelicet, quod lui erat officii, quan¬
tum vis beuevolentiam patris erga fe anim-
a dverteret. Omittit autem id, quod
propoluerat, fe didurum , Fac me Jicut
Unum dt mercenariis tuis,  quod patris being-
uitate obrutus, videret, hoc minus ne-
ceffariiun. Quamquani Auguftinus exge*
herofitate hoc omitti a poenitente velit.

X 3 Ut-

323 COMMENT. IN EVANG.

utpote qui ofculum expertus dedignatur
Deo animum fervilem, aut mei'cena-
rium exhibere . qui pace carens, vel
mercenarius elfe defiderabat,

22. Dixit autern pater ad fervos funs , im-
hiemor videlicet omnium injuriarum t
cito , Gncce deed, fignificare tamen po-
teft remiffionis peccati celeritatem quam
in momento Deus hoinini vere pcehiten-
ti tribuit: proferte Jfotam prim-rn. Stola  La*
tinis ell veftis muliebris : Grace’s auterti
fumitur generalius pro vefte maxime oh
longa. Itaque proferte ei togam prifti-
nam j pretiofam lcilicet, filiis pecnlia-
rem: quo fignificatur reftitutio aniiihe
juftitiae, ieu charitatis, quae filiis propria
eft. Unde Hieron. & Ambr. eamdeni
elfe dicunt cum vefte ilia nuptiali, Matth.
22.... Et date annulum in munus ejus , qui eft
ornatus hominis liberi & locupletis , hoc
eft, iifdem audboribus, pignus Spiritus
i'andbi, ut iiominem jam juftitia imbu-
turn Spiritus Sandhis, tamquam templuifl
l'uum inhabitet. Et calceamenta in pedes
ejus;  nam & ifte habitus erat filii tenere
educati, quo pedes muniuntur. Signifi-
cat aurem diviiue gratis cuftodiam," qua
hominis affedbus muniuntur, ne rurl’us
offendat ad lapidem pedem luum, & fcan-
dalizatus corruat. Pulchre igitnr hie in*
dicantur quatuor ad perfedtam hominis
reconciliationem neceffaria, quas eodeni
ordine exprimuntur in Pfalm. 50. nam

&

SECUND. LUCAM Cap. XV. 324
& ibi poenitens petit remiftionem pecca-
. cum dicit, Averte faciem tuarn a pec-
c Q'is meis  , dent hie, Pater pec cavi;  ju-
llimc infutionem, leu ftolam, cum dicit,
Cor mundum crea in me Deus ; Spiritu fandti
pignus & hicolatum, hoc eft, annulum,
°um dicit, Spin'.urn fanttm tuumne auferas a
Wej'gratiae cuftodiam , id eft, calceamenta,
cum (licit, Spiritu.prtncipali canfirma me.
Kc quia reconciliatis congrnit, utjufti-
ficationes' i )ei, quas experti funt, alios
etiam exemplo bonorum operum, vel
Yerbo doceant, hinc Hier. & Aug. pe?
calceamenta  etiam volunt pratdicationem
Rvangelii ligniticari, juxta illud Apofto-
li, Calceati pedes in praparationem Evan-
tflii pads ; quod etiam fequitur in Plalnx.
5o. Docebo iniquos vias tuas.

23. Et adducite vitulum faginatum,  Gne-?
ce , [ton Jitevton ) ilium faginatum ,  quem
icilicet ad lietum aliquod epulum cele-
brand uni julli laginari: £? oeddite,  &c.
Quo fignificatur antiquarum coiifeiil'u
ohriftus Dominus, omni fcilicet fpiritus
pinguedine delibutus, qui non foium in
ctuce, fed quotidie in Ecclefia pro fa-
lute omnium immolatur, cum laetttia om¬
nium comeditur, maxinxe in gratiarum
uftionem poenitentium , feu reconcilia-
torum, ut Hieron, & Auguftinus. Quam-
quam etiam apte ftgnificari poffet ilia
confolatio interni gaudii, qua: peccato-
ribus initio converlionis tribui folet, ut

£ 3 libi

3*5 COMMENT. IN EVANG*

fi' i contigifle narratAuguft. 9. Confefl*
cap. 1. & maxi 1 e in fine 6. Et mandu'
emus  8 s  epulemur , tanti facramenti par
ticipatione., idquein azyniis fiuceritatis
& veritatis.

24.  hie filius mens mortms eraU
V rroixit,  id e(i, quia cum pro mortuo
elTet habitus propter longam abfentiam?
quafi ad vitam revocatus eft: nam, tit
fenfum ilium explicet, addit, perierat ,
mifer videlicet, ignotis & vagis errafl s
fedibus, 8* inventus eft , Gun in re bgtr
rata longe veriora funt. Feccator enim
revera erat mortuus, & poenitendo re-
vivifeit: perierat a falute. sterna: dam/
nationi proximus, 6? inventus eft , feu re¬
cuperate ad lalutem. Porro in eo, quod
dicit, inventus,  eura qusfitumfuilfe inli-
nuat, ficutovem & drachmam perditamj
quia nemo poenitet. nifi occulta Dei
qiuereutis infpiratione tangatur, ut homo
in fe revertatur, Et ceeperunt epulari , Gree¬
ce ( ’evphr&nesthce ) Ixtari , Icilicet inte, epu-
las, pater nempe ac tota fatnilia ejus,
ex Angelis & Sanftis conftans, Nam fic
etiam tacite inlinuatum vult id, quod
dixerat, gaudium elfe in eoelo fuper uno
peccatore poeniteutiam agente, magis
quam, &c,

25, Erat autem filius fenior in agro.  Ea
quEe fequuiitur, in figura difficultatem
non habent, nee ad aliud adferuntur,
nifi ut tacite reddatur caufa queriinoniae>

&

SECUND. LUC AM Cap. XV. 326
& icvidiie fratris : quaedam etiarn ad de-
corem parabola; fpe&ant. In re figura-
ta aliquid negotii faceflit ilia invidia fra¬
tris fetiioris, qua; non videtur juftis pof-
l'e eouvenire, & ilia ratio fuit, cur mul¬
ti totam parabolam ad Judecos & Genres
dedinaverint. Sed pergeudoin fufcepta
a nobis explicatione omnia lalvari. pof-
funt. Quod igitur fiiius fenior erat in
ngro, ligniiicat juftos in Ecclefia non
otiari, non bacchari, fed femper verfa-
ri in operibus patris fui. Itaque cumve-
niret appropinquaret domui  (pertinent haec
ad confequentiam & ornatum parabohe)
uudivit Jymphoniam , id eft, concordem
concentum canentium, chorum  , qui
ell tripudiantium & canentium costus.
Quo nihil aliud fignificatur , quam inlig-
ins lsetitia de peceatoris converftone.
Quam ob rem

28. Indignatus , non de reconciliatione,
yd inventione fratris, neque enimhoc
in tota parabola fignificatur, fed de tan-
ta folemnitate; nolebat introire , ut &ipfe
Rauderet cum gaudentibus. Quo Hieron.
Epift, cit. abfolute fignificari putat invi¬
diam , eo quod nullum lit inconveniens
Peccata etiam in juftos cadere, ficut A-
Poftoli de primatu contenderunt. Alii
Voluntea, quae in parabola de fratre fe-
dore tamquam de juftis dicuntur, diri-
§i a Ghrifto contra Scribas & Pharifaeos,
^ui fe juftos haberi volebant, quafitaci-
X 4 te

3**7  COMMENT. IN EVANG,
te in hoc verfu eos moneret per concek
fionem: Efto, fitis vos jufti, quemad*!
modum filius fenior, nolite propterea
indignari de relipifcentia & falute pnbli-
canorum & peccatorum. Aptius videtur
di i, q iod folum fignificetur, elle tantaffi
Dei in eos, qui re'ipiicunt, gratiam, in-
dulgentiam , confoiationnm magnitude*
nem in initio, ut non folum perfeftis
admirationem moveat (quale quid figni-
ficat quoque parabola de operantibus in
vjnea, VTatthsei 20. verf. 1 iO fed etiarn
imperfeftis quandam indignationem &
querimoniam, non quidem de falute pec"
catorum , led de tain immodica Dei>
quafi congratulatione, erga le vero an-
fieritate : cujufmodi imperfetftoruni af-
fedtus peccati venialis racionem non cx-
cedit. lta fere Theophyl. Titus, & Eu-
thym. Pater ergo illius egrefjas , ut pr#
humanitatis magnitudine etiam hlio i’e-
niori, id eft, talibus infirmis fatisface-
ret, ad fedandas eorum querimonias*
oftendeudo videlicet per internas inlpi*
rationes , vel aliter, quod ita fieri de'
beat, ficutrevera congruit, ceepitrogart
ilium,  ut introiret, hoc eft, ut lastiti®
Patris, &  totius domus vellet efle par*
ticeps.

29, At ille dixit: Ecce tot annis fervio
tibi , obfequium tibi bene agendo defe¬
rens , Et numquam mandatum tuum praterivh
at per peccatum mortale a juftitia exci-

de-

SECUND. LUCAM Cap. XV. 328
tleremnam talium iuftorum frater fe-
nior figuram ge.it: Etnumquam dediftimi-
hi hiziim , id eft, mimquam inferioris
preftantiaj epulurn mihi parafti, lit cum
amicis meis epukrer , publico videlicet gau-
dio, in perfeverantiie & laborum con-
gratulationera inftituto,

30. Scd pojiquam filius tuus hie , egre-
gius fcilicet, tain perdite a te amatus:
funt enim verba indignabundi, nec dig-
nantis quidetn fratrem appellare, prout
indignatio lubinde alFeftum bonum non
extinguit, fed reprimit: qui devoravil , iu-
ftar helluonis, fubftantiam cum mcretncibun.
Et hoc addit exaggerandi causa, prout
folet indignatio. Addit & improperium
in pattern, occidijli illi,  &c. Ubi patet,
eum nihil conqueri de receptione yel re-
conciliatione fratris , fed folummodo de
tam ext, aordinaria lctitise folemnitate.

31, At ipfe dixit,  admittens verum elfe
de non exhibito ei epulo peculiari. Cau-
fam addit, quia tu femper mecum es~,  per*
feveraus fcilicet in familiaritate mea,
quod tibi inftar jugis convivii elfe debet:
quali die. Nihil in te noviaccidit, nul-
lam dedifti occafionem alicujus nova: &
inufitat® lsetitia: exeitanda;: Et. omnia mea
tua funt,  nt non fuevit needle, me tibi
quidquam de novo dare ad magnificum
epulum, novamque gaudii teftijicatio-
uem, quia omnibus in familia uti pote-
l'as;

X 5 32 .

3 2 9  COMMENT. IN EVANG.

32. Epulari antem  £f gau lere opnrtebdt ,
me ieilicet, totamque familiam, & con¬
fer] neuter edam te, quia hie frater tuus
rnortuus eft.  Nam ficut natu a docet, in
temporalibus peculiare gaudium inftitue-
re de rebus recuperatis, & non de con-
fervatis, quemadmodum in parabola de
ove & drachma inventis vidimus , ita
etiam fieri convenit in lpiritualibus. H<cC
fententia Chrifti tangit fcopum totius pa;
rabola;, qua docet PhariFeos, five jufti
lint. Five haberi velint, non indighari,
vel murmurare debei e, quod peccatores
fufeiperet ad falutem, fed potius colls 1 -
tari. Ex his, quae diximus non eft dif'
ftcile parabolam allegorico ienfu ad duo*
populos, Judaicum & Gentilem, exten-
dere, Font AmbroFus hie, Hieronyifl*
& Auguft. locis. cit. faciunt, Filius enim
major eft Ifrael, qui Exodi 4. vocatift
primogenitus: junior Gentilis, qui in il-
la prima difeeflione, qiue in primo p 3 '
rente farfta eft, perfeveravit, ac deinde
fide, religione, & moribus longius re'
ceffit a Deo.- tandem fame veritatj s
ftimulante, Deoque illuftrante, revert)-
tur in fe, & ampleftitur poenitentiann
Deus ilium fulcipit, indulta ei fide,
juftitia, & Sacramento corporis Chrift 1
tamquam vituli faginati, celebrato infft'
per publico gaudio cum fympliouia &
ehoris, per totum terrarum orbem j 31 -?
refonantibus, 1'iiper populi tain longe diE

Fci,

SECUND. LUCAM Cap. XV. 330
fii, ac fere defperati converfione. In¬
terim filius fenior eft inagro, id eft, in
terrenis operibus, & pro terrena here-
ditate fervit Deo.- & audiens illatn Ise-
titiam Ecclefue gentium., vocat unum de
fervis, id eft, legit aliquem Propheta-
rum, & intelligens fieri hoe propter re-
fipifcentiam populi perditi, indignatur,
tjuia torqueturinvidia, videns Eccleliam,
ac tarn opima ejus Sacramenta, & non
Vult adhuc in earn intrare. Stomacha-
tur adverfus patrem, quod nihil fimile fi-
bicontige.it, quipatris mandatum num-
quam pvseteriverit, opiuione fcilicet fna,
quia hoc arrogantius quam veriusdicit;
q amq'iam poll’et de perfeverantia in
cultu Dei intelligi. Vide cetera la tins
apud Auguft. lib. 3. Quicft, Evang. q. 53.

■ —  ---— -

CAPUT XVI,

C um praecedentes tres parabolas ad
Scribas & Pharilatos, tamquam con¬
tra fe murmurantes, direxiflet, nunc
aliam addit ad difcipulos fuos,  generaliter
diftos, hoc eft, ad feftatores fuos, qui
fe difciplinse ejus fubjicere volebant,
etiamfi nondum reliquiflent omnia. Agi-
tur enim de divitiarum difpenfatione.

Homo quidam erat dives , parabola nar-
ratur, 11011 hiftoria, qui habebat villicum ,

Gr.e-

33 i COMMENT. IN EVANG.

Gnece Qoikonomoii)  id eft, difpenfatorem  *
leu adminiflraiarem familig , qui lcilicet om-
lies proventus reciperet & expeaderet*
tub onere reddendie ratiouis. Unde Vik
licatio  iu fequentibus eft domus ad mini-
ftratio, feu officium adminiftrandi fanr-
liam: nam alioqui Villicus  proprie eft
gubernajtor villae, ut notat Hieronyrm

Epift. i <f i. ad Algafiam Qusft. 6_ Et hie

dijfamatus eft,  feu d.ejatus, quafi di/Ii pallet
bona iplius, in alios ufus ea convercen-
do, quam ratio ollicii poftularet. Et
quia res non eonftabat, cum eum \Q'
callet, ait illi:

2, Quid hoc audio de te?  ttiec eft infa-
mia, quse viam aperire folet inquifttioni;
redie raticnem villicationis , id eft, totiuS
adminiftrationis tuae: jam enim,  Grtece
(eti } adhuc,  feu amplius , non pateris villi'
care , id eft, ut Hieronytn, mea difpeii'
fare, fupple, ft defeceris in reddenda
ratione: non enim ante cognitioneni
caufte, propter folam delationem oflici'
lira abftulit, ut patet ex verf, 4. Ita-
que villicus feiens, fe crimen dillipatio'
nis amoliri non polle,

3. Aitintra fe , lecum deliberaiis: quid
fa dam?  ut mihi viclum conquiram, quit
Dominus mens aufert;  id eftauferet; natfl
male libi conlcius hoc eventurum prsevi-
debat: fodere non valeo , id eft, manibus
operari, lpecies pro genere •• nempe ex
defuetudine, aut corporis imbecillitate,

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 332

& quia honoratus vixi, mendicare erubefco.
Deliberanti iucidit opportuna ratio vita;
fiiftentandse, quam ftatim amplettitur per
hoc, quod dick:

4. Scin, quid faciam;  nihil enim horni-
hes hiijus mundi curant, jure an inju¬
ria viilum comparent, dummodo fine
infamia vivant: ut,ciim amotus juero^
fecipiant me , fupple , debitores domini
biej: quafi die, Talibus beneficiis eos
tiiihi devinciam, ut cum depofitus fue-
ro nunc unus, nunc alius non gravate me
fufeipiant, ac traftent in dorno fua.

5. 6. 7. Convoca'tis itaque fingulis debt'fi¬
rms  , ut & fraus minus patel'ceret, dum
fingulis partem remittit, & uni Jfoli po-
ftea ellet minus onerolus aut ipyiius.
Primus itaque debebat centum cados oleii
Gnece eft (_ Batus' ) fed uofter accepit Ba-
hm  & Cadam,  pro eadem menfura, ficut
& aliquando Hieron. Pofro Batus  & Ephi
ruenl'unc sequales erant; (ed Batus \n  li-
qnidis, & Ephi  in aridis, &utraquecon-
finebat decimam partem Con, ficut hoc
Patet Ezech, 45. v. 11. ita ut unus Co¬
ras comprehenderet decern Batos, feu
Cados in rebus liquidis: itemque decern
Ephi in rebus aridis. Dixitque illi : Ac-
f! pf cautionem tuam , Grsece ( to gramma )
Scriptum,  id eft, chirographum tuum, feu
utteras , quibus obligaris hero meo a 1
c etitum Cados olei, accipe a me tibi por-
re 6bas, ut eas comburas, aut laceres j,

he

333 COMMENT. IN EVANG.
lie quifquam invitum te cogere poffit atJ
foivendum centum. Et feie cito , quia
veiebatur, neadfmgula momenta voca-
retur ad reddendam rationem * fcribe quin -
quaginta , id eft, fcribe aliud chirogra-
phum, quo fatearis, te debe e quinqua-
ginta. Itaque dimidium remittit primo,
quintam vero pa, tem fecundo, dum pro
centum coris tritici , feribi jubet oSlogintd>
Quae remiffio quarovi; proportione ad
priEcedentem eftet minor, in fe tamefl
erat major, quia cum unus Corns con*
tineat dqcem Batos, viginti Cori, quos
remictebat, conbciebant ducentos Batos,
cum tameu primo non remififfet nifi
quinquaginta. Reliquit autem intelli'
gendum, fimiliter adtum eft'e cum reli-
qiiis debitoribus, fmgUlofque monitoSj
ut elfent memores beneticii.

8. Et laudavitpomiMS.  Hie roil. Epifl-
16.pro, Dominus , legit, Salvator,  quaff
eifent verba Evangeliftaj; fed redtius ao
ceperis cum eodem Epift. 151, & Aug.
lib. 2. Quaeft, Evang. qu. 34. ut lint ver;
ba Chrilti de domino illius villici, qui
in tell edda fraude laudaverit villicum iniqui'
tatis , id eft, iniquum, quia & olimad*
miniftrando, & jam remitteudo inique
lslerat dominum 1‘uum. Laudavit auteni
non injuftitiam, aut fraudem, fed qui*
prudcnter fecijjet , id eft, quia folerter &

SECUND. LUCAM Cap. XVL 334

induftrie in comraodum fuum, & oppor¬
tune ad fcopum i‘uuni. Won enim erat
Vera prudentja, led aftutia cum fraude
junfta. Aftutia quippeeft degener qua:-
dam & vitiofa prudentia. Quamvis igi-
tur litfus, laudavit tamen, ficuti cum
audivimus improbum aliquod faciims ,
laudamus tamen, quia ingeniofum; Quin
filii hujus fosculi,  id eft, . homines, qui
huic feculo & ejus monbus ac legibus
ferviunt, prudentiores. funt,  id eft, fagacio-
res & magis induftrii, feilicet ad confu-
lendum fibi in pofterum, quamvis frau¬
de, non jure, prout fupplet Auguft. ii»
De Geneli ad lit, cap. 2 .... Filii; lucis , id
eft, hominibus, lueem divinam diligen-
tibus & lequentibus, hoc eft, qui De-
utn, juftitiam, & virtutem diligunt, v e -
lut lueem, quam in agendo iequantur.
Qua: antithefis, lucis  ac fceculi,  tacite inlx-
nuat, filios hujus feculi elle tilios tene-
brarum, quia icculurn diligunt, per quod
a vera luce averfi, in tenebris peceato-
tuni detinentur. In generations fua , id eft,
in genere luo, feu in iis, qu;e pertinent
ad genus fuum, ad commoda feilicet vi-
t'£ praefentis dextre proeuranda. Addi-
tum eft hoc, turn corrigendi, turn re-
ftringendi caufa, ne piitarentur vel ve-
te efte prudentes, vel in omnibus i'u-
perare filios lucis. Suppleri autem de-
bet altera pars comparationis, hoc mo-
do, Quam lint lilii lucis in generatione

fua,

335 COMMENT. IN EVANG.
fua, feu in rebus ad virtutem, vitani 5
que aeternam pertinentibus. Non enlm
eft fenfus, quod homines mundani fmt,
magis induftrii in commodis fsecularibuSj
quam in iifdem procurandis ftnt filii lu-
cis; quia hoc nee ad fcopum Chrifti fpe-
ftabat, nee opus erat dieere , quia per
fe patet; amor enim reruns quasmul-
tum diligunt, acuit & excitat in eis om-
lies prudentiae vires, & fuggent quofti-
bet ad’equendi modos cum filii lucis ea
liegligant.• fed fenfus eft, quod filii hu-
jus~ fieculi ftnt prudentiore-; in rebus lie-
cularibus, quam filii lucis in rebus divi-
nis; illi magis in malum , quam hi in bo-
num, nempe ut plurimum; nam hoc lco-
po , ut fimus prudentes in rebus divinis*
concludit Chriftus parabolam :

9. Et ego dico vobis : Facite vobis ami -
cos,  erogando eleemofynas juftis & fan-
ttis, qui apud Deum abundant mentis*
de rnammona iniquitatis , feu iniquo, id eft*
de divitiis injuftis. Mammona  enim Sy*
riaca vox eft, divitias fignificans , qu*
vocantur iniquae multis modis; velquia
fola iniquitas eas divitias reputat, dum
veras, id eft, fpirituales ignorat, utAu-
guft. cit. quEeft. 34. & 2i.deCivit. c. ult>
Unde Chriftus hie verfu 11. opponit eis
id, quod verum eft; velquia mendaces
& fallaces funt; vel quia inique eas ha-
bemus pro noftris cum ftnt aliens , fo 4
lo difpenfationiS titulo nobis commiff*»

SECUND. LUCAM Cap* XVI. 336
1  $ui fenfus maxime congruunt parabolic,
1 in qua tacite Deus comparatur homini
t, diviti, nos omnes villico; bona tempo-
, r alia, qu<e polfidere videmur, bonis alie¬
ns , quae villicus ifte per fraudem libi
Vindicavit. Nam quod Hieronym. addit
r qujeft. 1. ad Hedibiam, Mammona iniquum
dici, quia omnes divitiae de iniquitate
. defcendant, eo^ quod omnis dives, aut

. iniquus fit, aut iniqui heres, non vide-

i tur huic loco conveuire* Non enim ex
injufte partis divitiis eleemofynae fieri
debent, ficut villicus ille de bonis do-
tnini fui fecerat; quia non in omnibus fi-
Jnilitudo parabolarum quaerenda eft* fed;
in *iis , quae ad propofitutn fpedbant*
Ludit itaque Chriftus in Verbo, iniquita-
Hs , dum de villico & mammona dicitur,

, ficut alibi in voce , MonuusSinite mor-
kos fepelire mortuos fuos. Ut cum defeceru
iis , a juftitia in hac vita, inquit Maldo-
Hatus: led non videtur ita congruere
fcopo parabolae, quae proponit, quid no¬
bis in reddenda ratione continget, in die
ibilicet judicii, Itaque cum defeceritis , in
teddenda ratione, vel, fit fere Grseci,
fum dcjeceritis  a vita & officio difpeufandi,
quod litinmorte uniufcujut'que, quando
addenda eft ratio villicationis, recipiant
1%, illi amici, pauperes fcilicet* qnibus
benefecerimus, in ceterna tabermcula , leu
toeleftes manliones in caelo. Fit autem
boc, vel quia Sanfti in ccelo memores
T, II, Y be-

337 COMMENT. IN EVANG.
beaefioiorum pro fuis benefaftoribas in-
tercedunt, vel quia propter eleeniofy*
lias, quibul'libet pauperibus aatas, hoc
facit Chriftus, dum libi datum imputat,
quidquid in egenos, etiam malos, con*
tulerimus: ut proinde hoc locum etiaffl
habeat, etiamli illi, quibus datum fne*
rit, a tabernaculis illirexcluli Tint, ut
Auguft. libr. 2. Qusft. Evaug, q. 38.

10. Qui fidelis eft in minima,-  id eft, U
rebus para predi difpenfandis, c? in mt'
jori , rebus fcilicet magni momenti, ft
Mis eft,  Prsbet enini argumentum?
quod iidelitatem per fe diligat, & non
tantum ratione materise. E contrario
yevo qui in modico iniquus eft ,  multo magi®
in majori iniquus erit , difpenfando. Sen*
tends font proverbiantes, a communi
ulu fumpts, ubi plerumque lie accidit >
& merico lie prsefumitur. Has auteifl
lententias mox applicat propofito luot

11 . Si ergo in iniquo Mammona , id eft?
ill falfis & fallacious divitiis difpenfan*
dis, qua; fcilicet verarum divitiarum ra*
tionem non habent, ut ante diximus?
& merito in rebus minimis deputantui'»
fideles non fuiftis,  eas non erogando fe*
cundum voluntatem Domini, qui vobis
eascommifit, quod verumeft,  id eft, ve*
rum mammona, feu veras divitias fpi'
rituales, qua; videlicet hoc prsftant, quod
pollicentur, bonos beatofque reddendo
poll’eUbres luos, quiscredet,  feu commit'

tet»

SECUND. LUCAM Cap. XVI., 333

tet, 'vobis?  Nemo fane, fi fapiat, ne
quidem iple Deus.

12. Et ft in alieno , difpenfando, fideles
non faijlis,  quemadmodum ille villicus,
de quo audiftis, quod vejirum ejl, qixis da-
ht vobis? Alienum  vocat id, quod ante
itiquum mammonav ocaverat, terrenas fci*
licet divitias, quia nec pleno jure eas
poffidemus, nec in noftra funt poteftate,
Uteasvel habeamus velfervemus, nec
a morientibus auferri poffunt, ut Au-
guft, quseft. 3<>. Quod vejtrum  vero nomi-
Hat bona fpiritualia, ad qua* proprie con-
diti fumus, & intra in ipfo animo, non
extra nos fuut, & in noftra funt pote¬
ftate, ut a nemine amittantur invito;
quis dabit vobis ?  quia praecedetitis difpen-
fationis inlidelitas reddit iudignos, & me-
tito prselumere facit, ne hie fimiliter fa-
ciamus. Difficilius eft enim fpiritualia,
quam temporalia refte adminiftrare. Si-
mili modo colligit Apoftolus: Si quis
domui fua przejje nelcit, quomodo Ecclefue
£)?i diligeniiam habebit?  1. ad Timoth. 3.
verf. 5, Cum ergohsec, & alia, qu;e in
Matth. explicata l’unt, adverfus avaritiani
didta, Pharifcei avari deridcrent , Grasce ef-
ftcacius Qxemjuktgrizon') nafo Julpenderent ,
extends lcilicet geftibus contemptum lig-
nilicantes, refpondit illis;

15. Vosejlis, qui jufiificatis vos,  id eft,
qui jufti videri, & liaber' 0  "’ai¬
ds , juftos vos venditati n>

V ^

Y 2

339 COMMENT. IN EVANG.

2 ms, qui externa intuentur: Deus auteet
novit cor da veftra , quam lint fcilicet ^pro-
cul a juftitia, hoc eft, plena avaritiap*
hypocrifx & omni iniquitate ; plus enirfl
inlinuat quam (licit, quod probat fub) 'tt-
6 la ratio: Quia quod hominibus , id eft*
hominum seftimationi, qui non nift de ex-
ternis judicatit, ahum eft , id eft, lufpi'
ciendum, & in magno pretio, cujiifmo*
di funt, effe divitem, e(Te ah homini*
bus honoratum, praefe ferre fan&itatentf
abominatio,  feu abominabile, eft ante Dt‘
um , quia plerumque tales fant pleni ava - 1
• ritia, faftu, &hypocri(i. Sententia tna'
gni ponderis, juxta quam plerumque fitj
lit quod homines admirantur, horrori
fit apud Deum, & contra, ut difcamuS
humana judicia parvi facere. Et quia
Pharifei prxtexere potuiffent legem i
quae promittit abundantiam tetnporaliufl 1
obfervatoribus fuis, praeoccupat Chriftus.'

16. Lex  6 f Prophet*,  id eft, fcripta
Prophetarum, ufque adjoannem , tam quart
legis terminum, inter veteres deftiieii'
tes & incipientes novos, conftitutum, in*
quit Tertull. q.  contra Marcionem c. 2.
fupple, munere fuo funfti funt, prophe-
tando fcilicet Chriftum venturum, &
regnum ejus, promittendo temporalia:
at ex eo , tempore, non amplius terretrt
promittuntur , fed regnum Dei Evangeli¬
st itur  , feu annuntiatur, tamquam pre¬
mium bene operantibus expolitum; ut
i pro-

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 34a
pi’oinde non mi rum vobis videri debe¬
at, ft nova ham prjedicatio, nova quot-
que pi'iece.pta de concernptu temporalium
fanciat. Et quamvis vobis ridicula videa-
tur, non eft tamen ineflicax, quia om~
fts in illud vim facit,  id eft, multi alii ad
illud fummo fervore confluunt: vide di»
<fta Matth. 11. Nec tamen putetis me
legem deftruere, quia dixi, earn ufque
ad Joannem vigere ;

17, FacUius eft cxlum & terram prFevi-
re , jd eft, comimpi quam de lege mum
apicem caiere , qui lcilicet non impleatur.

ig. Omnis, qui AimUt.it uxorem  , &c. Ex-
plicata eft ham fententiae apud Matth. Co-
h;eret autem prsecedentibus, ut notavit
Tertull. 4- contra Marcionem c. 34. nam
quia mentionem Joannis fecerat, in He-
rodem earn jaculari voluit, qui & fuain
lixorera, Aretha* Regis filiam, dimiferat,
& aliam fratris uxorem contra legem
duxerat.

19. Homo quidm evat dives.  Hiftoria
eft, non parabola, ut feiitit Iren. Iibro
4- cap, 4. Tertullian. Iibro De anima,
Ambrof. hie, Greg. Hum. 40. in Evang.
Auguft, in Ptal. 45*. & 47._ Origen. &
alii, qui ex nominis expreilione hoc pro-
bant, quod in parabolis inufitatum. Re-
fpicit autem ham hiftoria verfum 9. &
feqq. de difpergendis in pauperes divitiis,
& inprimis ad verfum 15. maximeque
percellit eos, qui retributionum vitae fix*
Y 3 tfl-

341 COMMENT. IN EVANG.
surse funt increduli, dicentes, uteftSa*
pientiac 2.  v. 20. Non eft, qui agnitiis fih
reverfus ab inferis:  nam h;ec hiftoria re-
verfioni ab inferis aequi valet. Itaque ho¬
mo quidam  ([nomiui parek, turn propter
fainara ejus, turn prascipue, quia impios
iiefcit Dominus; pie quibus Pfalrri. No¬
men forum deleft hde'erawn)... Erat dives 1
nerape de fuo, inquit Auguft. Serm. 19*
de verb's Apoftoli, hoc eft, de rebus in-
(fte acquifitis; non enim arguitur fuifte
vel raptor, vel pauperum opnrellor, vel
Calumniator , &c. Noli amplius quaere-
re, quam audis a veritate, inquit Au-
guft. qui folani iuhumanitatem in paupe-
rcm in eo repreheni’am putat. Quam-
quam al'quibus vitio non carere videa*
tur, quod inUebatur purpura,  id eft, verti-
bus purpureis, qui tu'nc temporis erat
veftitus pretiofi(limns, Regum & Priiici-
pum virorum proprius, Q* byffo  , id eft>
tela leu lino candidiffimo & delicatiffi-
rno. Notat ergo fplendorem cum mol-
litie; purpura  , quippe cultum externum,
ly/Jus , mollitiem li'gnificat, Et epulaba•
/dr, cum l&titia indulgens genio, non
lubiride vel genialibus diebus, fed quod -
die & fplenlile , ita ut nihil deeilet, quod
a 1 ciborum apparatum , pretia , conui-
menta, fplendorem vaforum fpe&aret.

20 . Et erat quidam mendicus nomine La -
■zn.yus.  Quid bic Lazari nomen, 11  non in
vmutate res eft? inquit Tertullian. lib,

De

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 34a
I 3 e anjma cap. 7. probaus,nou efle pa«
rabolam, fed hiftoriam, quo modo &
Chryfoft* Horn, hae de re & Ambrofius
argumentantur. Qui jacebat , Graece
(ebeblg'o profettus erat , tamquam a;gro-
tus, qui ,fe movere non polfet, ad januam
this, (pros ton pi dona) adve/iibulum , quod
feT-cet januam veftit, hoc eft, in via pu-
bl'ca, ita tamen, ut eum non poflet iguo-
rare, d'frihts plenus , uc totum corpus
Ueera videretur, inquit Chryfoft. Simi-
lia fpirant emphaftm lingularem, ad ex-
primendam Lazari miferiam, augendam-
que divicis immifericordiam.

21. Cupiens faturan : quo indicatur, po-
tius niiferis often done quam clamor®
petiijOTe. Kotat enim Bafil. in Regulis fu-
iius difpu: atis cap. ult. nufquam ell'e fcrip-
tum, quod quidquam umqiram a divite
illo petierit, in argumentum, quod requo
auimo rerum fuarum ftatum ferret: un¬
de exemplum eft fapienrhe in toleran-
dis mollioribus d-doribus, ftcut J.ob in
gravioribus. Cupiebat  itaque fatiari,  non
himptuolis fere litis, fed de micis , qua ca-
ddant de menfadhilis,  utita yel canis.lo-

c u haberetur, quorum eft de micis e
Menfa cadentibus vivere, ut eft Matth,
V. verfu 27. Infinuatur extrema pau-
pertas, & fames ejus, ftcut contra, ex¬
terna duritia divitis & familiae ejus, per
hoc, quod nemo illi dal at.  Sed qua cul-
inquies, ft, ut diximus, non petie-
‘ Y 4 nt?

143 COMMENT, IN EVANG.
nt? Refpondetur, quia, utAmbrof libra
2. Officior. cap, 16. non folas aures prs-»
bere debemus audiendis precantium vo*
cibus, fed etiam oculos qonfiderandis ne-
ceffitatibus.. Unde i, Joan. 3. v. 17. non
dicitui*, qui audiverit fratrem mendicant
tem, fed,qui viderit fratrem fuum ne*
cellitatem habere, & claulerit vifcera
fua ab eo, quomodo charitas Dei manet
in eo? SeiUf canes veniebant,  allefti pU<
re & ianie, cujus lindhi canes delebhfl'
tur, Quod addi putat Chryfpft, ad indi'
eandum mile abilem (latum corporis ejtis,
ad quod velut ad cadaver panes accur
rerent, & jegri maximum dobilitatenii
eos abigere non valentis, Hieron. in c>.
2.  Malach, ad arguendiim divitem, quod
feritate beftias fuperaverit, utqiii ho-
minis non mifereretur, cujus etiam <#'
mim lingua miferebatur.

22, Pa Slum eft autem , ut morevetur men -
dicus , 6° portaretur ab Angelis , id eft ♦
Angelorum minifterio deduceretur aid'
mamendici. Quo loco manifeile dlfcinius
animas juftorum corporibus exutas in ft'
lutis locum ab Angelis duci. Unde oraf
Ecclelia ; Jitbeas earn a fanclis Angelis fft
dpi,  & adPatriam paraiift perduci,  Etite-
rum,  Signifer S. Michael reprefentet eas\
iignifer tamquam bellum adhuc gerens»
eo quod in illo etiam animarum traufi*
vu daunones oblu&entur Angelis , ut ea*
rum tL'anflatioaem in coelum impediant.

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 344,
Jn finum Abralue , ut ibi quielceret, fo-
veretur, refocillaretur, tamquam Abra-
hae communis omnium juftorum patris ft-,
lius, Meraphora enim videtur ab huma-
110 finu fumpta, in quern iilii tenere di-
lefti recepti reconduntur. Significatur
itaque per finum Abrake  remota qu;edam
& (ecreta fedes quietis in focietate Abra¬
ham , Ut AmbroF. hie & Auguftin. libro
4. De anima, capite 16, & Epift. 99. &
alijs multis locis, ut ita fimul quies &
focietas Abrabaj inlxiiuetur, qui tam¬
quam communis pater omnium creden-
tium filios Fuos ibi colligat. Hunc finum
fatis aperte tradit idem Auguft. in Pfalm.
85. & Greg. lib. 4. Moral, capite 27. fuif-
fe apud inferos limhum, quern dicimus
Patrum: nam diftinguunt ab eo quem-
dam infernum inferiorem, ubi fint ani¬
line damnatorum. Porro ex hoc loco
manferunt illse phrales apud Chriftianos,
ut anima; juftorum dicantur a morte de-
ferri in finum Abrahae, quamvis a Chri-
fti afeenfione ftatus rerum mutatus fit:
nam, ut Cyril, libro 12. in Joan, capite
36. ex quo Chrifius moriens dixit, Pa*
ter in manus tuas cornmendo fpiritum meum  ,
oertam l'pem & fidem habemus, quod a
niorte ad Deum Patrem tranfituri fimus.
Mortuus autern eft & dives , & fepultus in
inferno,  id elt, ita corpus terrse manda-
tuni, ut anima per angelos inalos in in-
fernum demerla fuerit in paenas: nang
y 5 fe*

345  COMMENT. IN EVANG,
fepultura iftainferni poenarum profun li-
tatem figniMcat, ut Auguft. lib, 2. Quteft,
Evang. quasft, 88*

23 . Elcvans autem oculos fuos.  Ifti ocU*
li, & lingua divitis, & Lazari confpe-
^tus, totaoue rei velut corporalis de*
fcriptio. multos in errorem duxit. Gre¬
gor. Nyffenus omnia fpiritualiter intel-
ligenda putavitTertullianus, aniinam
etiam efl'e corpoi earn. Sed obi'eryandum,
Chriftum, quia de livite, & Lazaro tam-
quam hotninibus loqui caeperat, de iii-
dem postmortem fimilitei- loqui perge-
re, fynecdocliice perfpnis tribucns ve¬
lut corporea membra adhue habentibus*
id, quod in lola anima agebatur. At-
que ita futurae vitse (latum repraefentat
corporaliter, accommodate ad captutn
noilrum , quemadmodum J'ubinde etiani
Deo corporea membra tribui folent. Quis
enim rudiorum facile inteliigeret, eos
fine oeulis vidiife, line lingua locutos,
line corpore cruciatos ? ltaque eievaffe
oculos dicitur, quia conliderationem in
ea, quae fupra fe erant, conjecit. Curt
effet in tormentis , diverfa enim tormento-
rum genera funt, vidit/lbrahuma longe,
in loco alte fupra ie polito, ut v. 26.
<,)uibus veibis Tertull. colligit 4. contra
Martionem c. 24. finum Abrahae ab in*
feris dil'cerni. Nam nec elevaffet dives
oculos, &quidem de longinquo, nil! in
fuperiora per immenfam diftantiam lub-

limi-

SECUND. LUC AM Cap. XVI. 346
limit® tis & profunditatis. Ut enim in do-
Patris, ita & in inferno'maniiones
^ultie Cant, fubl'imitate & profunditate
difiindta:. Et Lazar am in firm eius,  ejuf-
dem cum eo participem quietis atque
loellcitatis.

24. Et ipfe damans,  per quod vehemeii-
tia defiderii exprimitur & loci loriginqui-
tas : Pater Abraham,  quia ex ipfo fecun-
dum carnem natus erat, quod jure na¬
ture ad commiferationem movendam va¬
let. Quamvis autem damnati non invo-
cent Santtos ex pietate, nihil tamen ve-
tat, eos invocare impullu naturje , l’um-
mis viribus alliictionem fugitantis. Mi-
feme mei : prius enim vult excitare in
patre commiferatioliis motum, ut .hide
nlterius fequatur fui fubventio. 1  toque
tnitte  (quia videbat, Abraham iftius loci,
qui linus ejus dicitur,efle dominum, quem
venire non deceret) Lazarum , eo quod
ilium in eo loco videret, Deo, quos
vult, damnatis manifeftante: ut intingat
extremum digiti fui in aquam,  id eft, ut vel
guttulam aquae tribuat. Opponitur enim
gutta micas, ut notatur apud Auguftin*
berm. 227. De tempore : Et refrigeret
Unguam me am : in qua plus eruciabatur;
quia plus lingua & ore peccaverat, ut
Cyprian. Epift. 53. Per quae enim quis
peccat, per hasc & torquetur. Porro
cum hie de anima lermo lit, a corpora
per mortem feparata, quse lingua corpo-

rea

347  COMMENT. IN EVANG,
yea caret, intelligendum fuperek, lin-
guaro fumi metaphorice, talique poena
affeftam fuiffe atiirram , qualem fenfil-
fet, fi corpore igni tradito fitjm palEa
fuilFet. Quandoquidein euim anirra igne
materiali aflligi fenfibiliter potclt, ve-
rifimile efh, poems quoque iimilibus, qui*
bus affiiguntur hie i'enlus, aflligi pofle,
Utpropterea non fit neceiTe, etiam flair*'
mam iritelligere metaphorice, cum di¬
ck, quia crucior in hac f! amnia :  ignis eninl
tamquam iuftrumentum divine jufluiae,
jn fpiritum poteft agere, ut late S. Gre¬
gor. 4. Dialogorum c. 28. & 29,

25. Kt dixit illi Abraham , quia anirrio
fuo tale refponl'um divinitus reddi leu-
lit; lFili 9  ledate icilicet & cum tranquil-
litate etiam damuato refpondet, in-
kar illius , qui nun tranquillitate
judicat, nee humanitatis vocabuluin?
quod ei ratione originis compete-
bat, ulla negat inclementia , ut obfer-
vant Grajci. Kecordare : ex quo patet con*
tra obiivia, qua; animabus traiifmigran-
tibus quidam tribuebant, animas poil e
recordari & adtorum & perl’onarum>
nempe adpaenam luam, ut Gregor, if
mil, 40. Quia recepijii bona in vita tud*
lanitatem, divitias, honores, epulasi
Fa Lazarus fimiliter mala , morbos, & pa 11 '
pertatem. Ex quo colligas cum Irenieo?
Abraham icire, quid hie agatur, live hof
noverit, Lazaro narrante, ut Aug 11 *”

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 34 g
Hbr. De cura pro mortis cap. 14. five
Deo potins revelante, ficutjam Sandtis,
ad confpedtum Dei perduftis contigit.
tJn ie Greg. Quid non vident, ubi omnia
videntem vident? Cui confentanea^do¬
cent Bernardus Serm, 77. in Cantica,
Bafd, De Virginit. & Ambr. De Viduis,
qui Martyres (peculatores vitce adtuum-
que noftrorum nominat. Nunc autem  mu-
tatis rerum viciblis, licut sequitas poftu-
ht, hie confolatur , id eft, folatio afficitur,
tu vero crucians.  His ergo verbis iuftitiaj,
& reftiffimi ordinis intuitu monet eum
sequaminitatis, quamvis ea non effet ufu*
tus,

26. Et in his omnibus , id eft, fuper hsec
omnia, ut Grace. Accedit etiam hoc,
quod I'cilicet preeter cequitatem iftiusjam
diftas viciffitudinis , rem petis iifipoftibi-
mrn, quia inter nos  6f vos chaos magnum ,
Greece Qchasma')  id eft, hiatus ffiagnus,
le u ingens inane fpatium (  nam Chaos
Ptoprie fignificat rerum confufionem)
Wmatum efl , feu conftitutum divino de-
c i' e to. Quo fignificatur, partim vera lo-
Cl  diftantia, quee eft: inter locum dam-
^atorum & falvatorum, partim & ma-
jfune impervium effe ab utrifque trail-
; Uu m, & impermutabilem ftatum, prop-
er  incommutabilitatem divine fententise,
Ptout notant Auguft, qiiseft. 38* Titus &

thy mi us: & hoc expiicat, id, quodfe-
aOitur, Uthi, qui volant,  id eft, qui quani

ma-

34 ? COMMENT, IN EVANG;
maxim e vellent, hinc tranfire ad vos, non
poffmt , maxime ad adferendum folatium*
Hoc itaque defperato, ait:

27. Rogoergote , pater,  quandoquidem
tale chafma non lit firmatum inter voS
& eos, quiinniundo degunt,

28 Utmittas eum in domum Pair is , £f<r*
lit tefietur illis ,  tamquam teftis oculatu*
eorum , qua; hie geruntur. Hanc divi'
tis precationem S. Gregor. 4. Dialog* cap,
23. amore fui extortam elfe docet, ns
videlicet fibi tormenta ex iis augeren-
tur, quos exemplo fuo ad eamdem vi¬
ta; diffblutionem & immifericordiam pro-
voeaverat; Auguftin. vero Epift. i2f. fra*
terno amori earn adferibit: uam ficut
non exuunt amorem fui, ita neque for¬
te confanguineorum. Alii minus proba-
biliter ex invidia profectam docent: e*
qua quamvis mallent neminem liberal
fi tamen aliqui liberandi hunt, fuos mal¬
lent , quam alienos liberari. Relpondet
Abraham:

29. Hdbent Moyfen  6? prophetas , id
feripta Moyfis & Frophetarum, quse in
eorum fynagogis per omne fabbatum le*
guntur, ac de tormentis inferorum, &
vita redle inttituenda, &  agenda pceni'
tentia accurate docent; audiant illos,  id
eft, credant & obediant eis: & non erit
opus ex mortuis audire, quid hie geratuf.

30. At ille dixit , Non,  Quod referri
potert vel ad primam partem fententi#

iupe-

SECUND. LUCAM Cap. XVI. 3 50
fuperioris, vel ad fecundum: fi ad pri-
rnam, fupplendum eft, Non eft fatis,
quod habeant Moyfen & Prophetas; ft
ad fecundam, tunc, fupple, Non audient
eos; quod ipfe partim ex peripicuis eo-
rum moribus, partim ex feipfo conjicie?
bat, qui priedicationi Moyfis & Prophe-
tarum non crediderat. Sed ft quis ex
ttiortuis ierit ad eos, Lazarus videlicet,,
quern ante noverant, tunc rei novitate,
vel timore, vel liorrore ftimulati, p<r-
nitentiam agent.

31. Ait autem illi: Si Moyfen  £? Pro¬
phetas ,  quorum eft faerofandta audtori-
tas, & fides divinitus confirmata, nonau-
dimt,  monitis eorum credendo & obe-
diendo, neque fi quis ex mortuis refurrexe-
rit,  qui narret, quid apud inferos aga-
tur, credent*  tantum abeft, ut adturi lint
pcenitentiam: dicent enim, elfe phan-
tafma, elfe illuftonem diabolicam, &ita
reditusLazarioflfenfiouipotius erit, quani
irudtui. Quod duplici exemplo verilli-
rnum effe patuit, videlicet Lazari, fra-
tris Magdalena, quern redivivum Judafi
iterum iiuerficere voluerunt; & ipfi-
ulVnet Chrifti, cujus refurredtionem Moy-
fes & Prophet® prsedicaverant, nee tamen
ei crediderunt, ut notat Auguft. libr. 2.
Quseft. Evang, quatft. 38* apud quem vi¬
de totius hiftoris feulimi mylticum.

CA-

3* i COMMENT. IN EVANG,

CAPUT XVII

7* autem veflrum habens fervuni  j

p^aefertirii conditione, qui man*
cipium vocatur, drantem , aaf pafcentem*
id eft, qui colendis agriS, aut pafcendis
gregibtis, toto die occupatus fuerit, Qui
regrejo de agM , vefperi fcilicet, dicat ei'-
Statim tranji,  id eft.perge in donium* O
recutnbe , id eft, accumbe menfa;.

8* £f non dicat ei : Pam, quod content t
pricings te, minifira , Grace ( perizosamenoS
didkoneimoi) prdcinttus minijlra mihi:  natil
cum apud Orientales longis uterentur#
adhuc utantur veftibus, extremas la feu
nias in cingulum retrahebant, ut efleH c
exp editi ores.

g. Numquid gratiam habet fervo illi?  id
eft, numquid ei aget gratias, rebus auf
verbis, quafi obligators fervo, propte^
acceptum ab eo aliquod beneficium?
Non t puto,  quia non eft hoc heris in mo'
re pofitum, utqtri perluall fmt, ferviendi
liecelfitatem fervi incumbere.

io. Sic,  Non infert Chriftus, Sictf
nobis , cum omnia jeceritis , bfc. Pater ml'
us edejiis faciei,  quemadmodum applies-
tio parabola videbatur poftulare; led d®
induftria mutat fermonem-* Sic bf vos curt
feceritis omnia, qiue przeepta funt vobist
dicite  : Servi inutiles fumus,  ut videlicet

ma-

]

t

1

c

S

r

P

ti

it

a

a

It

ti

h

P 1

n

ft

n

b

T

u

ri

Vi

In

l'u

ft:

SF.CUND. LUC AM Cap. XVII.
ftagis intelligeremus, quam humiliter
de nobis fentire debeamus, quales nos
r &putet Deus, aut quomodo nobifcum
adturus fit. Non enira fervos inutiles  vo-
caturus eft, fed, ut ia "alia dicit parabo¬
la, Euge ferve bone &fidelis:  & alibi: Junt
n on Aicamvos fervos , fed amicos,  Nam bo-
hitas ejus eos, qui natura funt fervi,
& ita ifta confideratione nih.il mereri pof-
fent, dato fpiritu adoptionis elevavitad;
dignitatem amicorum, imo filiorum Dei,
qua ratione a Deo mereri poflunt, Por¬
to vult, ut fervos inutiles nos dicamusj
primo, quia fpedbata conditione naturae
iloftrae fervilis, omnia debemus Deo, &
nihil commodi ei adferimus ♦ fecundo &
hiaxime, quia nihil ultra, quam debui*
ftius facere, fecimus, ejus prsecepta fo-
la adimplendo. Sic enim & in rebus hu-
hianis fervum inutiletn vocamus, qui lii-
liil ex fe facie, fed ea tantum , que im-
perantur : nam lianc rationem explicac
3 ple Dominus, cum lubjungit: Quoldebui-
hus facere , fecimus ♦ Gratce exprelse po-
fcitur particula caufalis Q hoti koj quia quod 9
vf. id eft, quia nihil aliud fecimus, quam,
H ll od facere debebamus. Ex quibus pa-
tet, nihil hone locum facere contra me-
ritum bonorum operum, ut C*lviniftas
v olunt: tantum enim prxfcribit, quam
jiumiliter de nobis fentire debeamus, fi
Jununo jure Deus nobilcurn, fpedbata no-
“'a conditione, agere voluiffet, non quid
TII. Z.  iple

COMMENT. IN EVANG.

ipfe lervis in filios adoptatis promiferifjr
aut refponfurus lit.

it, Dum iret in Jerufalem, ttanfibdt per
mediam Samariam & GaWceam;  quia redhufl
iter in Jerufalem ex Panende, feu Ce-
iarsea Philippi, unde veniebat, eft pef
Galilsam, ac deinde per Samariam. Cutf
ergo ingredcretur quoddam cajtellum , id ej
jam proxime ingreffurus elfet vicuifl
quemdam feupagum; nam intra ipfuifl
caftellum, feu pagum lepfofi cum honJ
liibus converfari non poterant, vetanttf
Lege, Num. $, verf. 2.... Occnrreruntd
decern leprofi,  quos partim morbi commU'
nicatio, partim ftudium impetrandiE fa;
nitatis conjunxerat. Nam alioqui Jud^
non coutebantuT Samaritanis , i]aali*
unus eorum erat. Qui fieterunt a longd

i iropter immunditiam liiam, quia vet»'
lantur verlari cum fanis#

13. Et etevaverunt vocefit , propter di'
ftantiam fcilicet alta voce clamaveruflh
dicentes,  unanimi fcilicet clamore, oinn eS
pro fingulis, & finguli pro omnibus,
nujufmodi concordix, mutuieque diledtj 0 '
nis fignilicatione, quail fadfa confpirati 0 '
ne, Chxifti mifericordiam exptignarent- -
Jefu  preceptor,  Greece fepijlata)  quod p 1 ' 0 '
prie fignificat prajfeftum, feu pndidefli>
qui Ilio imperioresmoderatur:unde&L a '
tinumPneceptor a prscipiendo, id eft* i 11 }'
perando didtum elt, Plus itaque hie fig* 11 '

ftcat

SECUND. LUCAM Cap. XVII. 3 ? 4
IiCat quam dodtorem , ut etiam Theo*
pliyl. obfervavit. Miferere nojlri , imper*
tita fanitate.

14. Quos ut viMt  i nam clamor eorum
^idetur Chrifti oculos ad fe convertiffe,
D ixif.lte , ojttndite vo$ facerdotibUS 9  utpo-
te quorum eft leprarti dubiam explorare,
v el ea curata immunes declafare, deni*
( jUe pfsefcriptls legis ritibus purifieare.

Cur ergo <>  inquieS, mittuntur ad Sa-
perdotes ifti, quorum notoria erat lepra:
y dque antequam ab ea fanati effent?
^efpondetur, quia fufficiebat eos mun-
datos elfe, non antequam pergerent, fed
^tequarn pervenirent ad Sacerdotes. Ac
ptoinde Chrifti verba tacitam continent
Ptomiflionem, eosmundos fore, fipras-
c epto fuo obedirent, quia eos in itiuere
PlUndare decreverat. Fecit hoc ad pro-.
Pandam & exercendam eorum fidem,
dutn immundi mittuntur ad Sacerdotes,
Juos jam mundi accedere debebant, ut
jjc colligerent, interea fe tnundandos,
i lc ut etiam factum eft* Nam dum irent ,
611  inter eundum, mundati funt,  potius
^am fanati. Nam quamvis lepra his tem-
P°ribus nota fit gravis, ac deploratus
^}°rbus, multoque gravior olim port re¬
turn ex terra fanfta fuit, Judaica ta~
;* e u coloris potius vitium erat, quart!
^detudinis, aut integritatis fenfuum &
lle mbrorum, ut Auguftin. libr. 2. Quseft.
& leproforum confortium magis ve«
Z  a a-

355 COMMENT. IN EVANG.
titum erat, propter fignificatioiiein air-
quam , quam propter periculum. Vide
Levitiei 13.

15. Unus dutem ut vilit, quia mundatus eft,
mundatione non tantum reali, led etiam
jam dedarata per Sacerdotem* Credi-
bile eft enim, eos animadverfa fua mun¬
datione expleviffe prseceptum Chrifti &
I.egis: quod ex eo probabiliter colligj'

tur, quia umis eorum ftatim familial'
ter cumChrilto converfatur verf, 16. Ita-
que mundatus, & a Sacprdote purified

tus, & fie hominum i'oeietati reftitutus#
regrejfus  eft ad Chriftum, ubi eum tuuu
verl'ari contingebat, five eodem, fiv®
alio loco, cum magnavoce,  magrue
titudinis& affedus tefte, magnificans D e '
urn,  Grsece (_doxazon)glorificans,  leugl°'
riofum, & magnum pradicans, atque lau-
dans Chriftum ,tamquam Deum. Nam &
hoc ipfo fadto videturdivinam ejus potefl'
tiam agnovifle: cujus indicium eft, tufl*
profunda ilia humilitas & reverentia?
qua

16. Ceciditin faciem ante pedes e/us,
licet pronus in terram.- turn iplum r e '
lativum , ejus:  nameujus, nifi Dei, cn j
jus Jmentio prseceflerat? Gratias agens'i
ita nt magniiicando exhibuerit Chriftq*
tamuuam Deo, debitam laudem; proci'
dendfo majeftati ejus, venerationem ;  g™'
tias agendo beneiiceutise ejus, gratitude j
uem. Et hie erat $amaritauus : proinde

alia

i all"

Vide

sefr

riai?

red 1 '

lliff

lia*

it*'

fic J '

fiv*

ter

tu * 11

tU*

f(T

r*

CD'

•/'ft * 1

fto>

0 ci'

:tP,

3^

SECUND. LUCAM Cap. XVII. g*$
gente, forte & religione, quam Ifrae-
1] te. Eratit enim Samaritani plerique
§ e nere Babylonii, Chutari, vel ex aliis
|?ntibus oriundi, quas Salmanaflar pro
^aelitis in Samaria collocaverat, & ideo
fox vocatur alienigena:  quamvis interim
^maritani etiam de genere Ifrael glo-
Jarentur, ut patet Joan. 4. v. u,  Je*
!l *s itaque dixit:

17 . Nonne decern muniati funt ? qoafi die*
^axime; £f novemubi funt?  Ut fimiliter
a giiofcant beneficiutn; verba euim funt
^nignorantiSj fed arguentis eorum in-
§ r atitudinem. Cum autein taceret prae
^odeftia Samaritanus, ut qui non alios
a ccufaturus, ted pro (e gratias adturus
v eniiret, adjicit Chriftus ad circumftan-
tes;

13. Non efi inventus, qui rediret.  Quo in*
fiiiuat, ad gratitudinem Deo debitam non
e fte fatis afFedtum internum, fed congrua
luoque gratitudinis officia effe adjungen-
l ja, Et daretgloriam Deo 9  aperiendo,-eon-
'itendoque veritatem, qua Chriftus tam¬
tam Dens, vel Deus per Chriftum glo-
l 'ificandus erat. Qua phrafi dicitur 1. Reg.
6. v. 5. Dabitis Deo Ifrael gloriam , id
e ft, confitendo agnofeetis, plagas iitas a
ueo Ifrael vobis inflidtas elfe, & ita eum
fflorificabitis. Peccaveruiit igitur novetn
' e profi, non, ut aliqui putant, infideli-
ta te & fuperbia, quafi fuo mcrito fani-
l *tem obtiniuifent; 11am contrarium vi-
Z 3  de-

357 COMMENT. IN EVANG.
detur patere ex verfu 13. fed Cola hi^ra*
titudine, quse ex mera locordia & bene-
ftciorum Dei oblivione nafcitur. Vult
eniin Deus fua in i‘e refundi dona, quo*
dammodo amilTum reputans, quod ingra*
tus acceperit: qua de re vide latius Ber¬
nard. Serin, contra vitium ingratitudinis*
Nifi hie alienigena:  a quo proinde miiu ,s
gratitudinis exfpeftandum fuerat, qu’ a
minus de Deo inftru&us erat. Quod pl e '
tumque contingere folet, quia con(id e ‘ l
rant magis indignis conferri beneficiuio*
Unde Bernardus ibidem: Felix, qui l 0
alienigenam reputans; etiampro quibul-
que minimis benetidis non mini mas re*
iert gratias, gratuitum elfe non dubitans*
quidquid alieno impenditur & ignoto.

19. Et ait illi: Surge.  Nam veneration
ills explend<e causa hucufque proftratus
in faciem jacuerat. Vad#,  utpote officio
gratitudinis, & omnibus, quae ad lanita-
tern fides popofcerat, rite perfnndtusl
quia fides tua,  qua cum caeteris credidifti
verbis meis , he, oftendite vos Sacerdoti•
lus... Tefalvum fecit,  a lepra. Nam quarto
vis ide Samaritanus etjara animo fortat-
fis perjuftificationem ianatus fuerat, non
videtur tamen eo Chriftus refpicere, Fi-
dem ergo commendat, quia illo tempo¬
re fides potillimum fundanda, & quid pol-
let, declarandum erat. Allegorice. ex«
ponit lianc hiitoriam Auguft, libr, 2.Quxft.
Eyang. qu. 40, & Greg, 5. Moral, cap,

SECUND.LUCAM Cap. XVII.

Si. alias io. qui per leprofos  fignilicari vo"
lunt hseredeos, & per lepram  haerefim.
Nam ut lepra cuds colored variat, atque
ttiaculat ita h;erefi> veris falfa permi-
fcet. Unde & Chriftum praeceptorem vo-
caverunt, & ad Sacerdotes miffi funt,
Q 10rum eft curare h^redcos duftrina; fa-
Hitace. Vide latius praecipue Auguftinurru

20. In'errogvus autem a Pharifeis,  qut
tape audiverant eum pr.edicantem,appro¬
pinquate regnum Dei, cujus tamen nul-
fiirn apparebat indicium. Qmnio venk ,
>d eft, venturum elfet, feu venire op-
porteret, regnum Dei?  quo gloriofus &
Palarn omnibus dominabitur. Somniabant
enim tunc Judad mundanum quoddam
legnum, ficut &nunc, in quo Dens per
Chriftum, & ipli cum eo ceteris impe¬
llent nationibus. Moribus itaque Pha-
rifseorum fads congruum videtur, ut hoc
potius irridendi quatn difcendi caufa in-
c errogaverint. qiuibus refpondit; Non
venit , feu veniet, regnum Dei cum obfer-
vatione;  itafciliget, utautequam veniat,
obfervandis fignis fciri poilit, quando
Venturum fit, quia ex improvilb unicui-
(jue & omnibus fuo tempore adeiit. Nam
ilia figna adventus l'ni, qua; Chriftus e.
2i. tradit, noil funt figna, quibus adven¬
ts diu ante pnelciatur, fed quibus prae-
! ens agnofcatur.

21. Neque dicent,  de iilo regno autRe-
§s ejus: Ecce hie, ant ecce illic,  fciiice?

Z  4 in

g?n COMMENT. IN EVANS;

In determinate) aliquo loco ant civitate
regniini illud quserendum eft. Nam quam*
vis hxretici pollint primnm Chrifti ad-
ventum , & regmim ejus in hoc mundo
fallaci quadam fimilkudine effingere ,
qnam ob caufatn prsdixitDominus, Matth.
24. verf. 23. eos difturos, Ecce hie eft
Chriftus, ecce illic : lecundns tamen ad'
ventus Regis , & regni ejus tam erit
lnarif’eftus, dicente Pfalino 49. Deus
manifefte veniet , ut circa ilium fallacia auc
fifHo habere non pofftt locum. Porro
ne nihil ad quseftioneni Chriftus attulif'
fe videretur, tranfilit a futuro regno ad
pryfens, quod futuri typus & inchoatia
eft; q-uemadmodum Matth. 37.de vero
Elia interrogatus, tranfilit ad Joanoenb
ejus figuram. Dicit igitur, Ecce regnurt
Dei intra vos eft:  quafi die. Quid opus eft
obfervare tempus, ac locum regni Dei?
cum lit intra vos? Cur qu&’ritur foris»
quod intus qiueri debet, & inveuiri po*
teft ? Cur exfpeftatis venturum, quod
jam adeft? quia ubicumque eft animus
diligens juftitiam, fuperior opibus, vo-
luptatibus, honoribus mundi, &c. ibi eft
regnum Dei. Quo lenfu cum dicit, in-
tea. vos eft , 11011 necelFario procedit de
reali inexiftentia, quafi revera in Pha-
rifeis regnum illud fuiffet, fed de natu-
ra regni illius, quod de fe fpirituale &
jnvilibile eft. In hunc fere fenlum Theo-
pliyl. & Beda, dum Deum per fidem bo-

11 am*

SECUND. LUCAM Cap. XVII. 360
namque converfationem intra nos regna-
re docent. Negleftis itaque Pharifteis
contemptoribus,

22. Ait ad difcipulos fuos,  ut eos doce-
ret, ea, qoam habebant, falutis occafio-
ne frui, dum cum iplis in corpore ver-
laretur, tamquam Rex regni illius, quod
intra ipfos elie dixerat, fed fide creden-
dus. Veniet dies , quando defideretis vilere
Unum diem filii hominis,  id eft, vel uno
die prasfentia mea frui, quemadmodum
jam fruimini, ut a me inftruftronem,
confolationem & animi robur accipiatis:
8* non videbitisy  me per afiumptionem a
vobis abiato. Quibus verbis eos armac
non folum ad patientiam, fed etiam ad
vivendum ex fide, poftquam ab eis ab-
latus fuerit, Quse fequuntur in hoc. Cap.
explicata funt diverfis locis apud Matth.
prscterillud vers. 32,

32. Memres eftote uxoris Lot , quid
videlicet illi accident, dum amjcorum,
& rerum pereuntiuro amore contra A11-
geli vetitum retro refpexit. Nempe quia
confeque'nte mox ultione divina una cum
Sodomis periit, in ftatuam falls commu-
tata; ut ita hominibus condimentum ac
documentum pneberet, quo fapiant ali-
fit'id , unde illud caveatur exemplum,
inquit Auguft. 16. deCivit. cap. 30. Il¬
lud autem eft juxta mentem Chrifti hoc
loco, ut memores illius exempli cavea-
inus, ne capti amore rerum, quas cum
Z  5. mun-

3 6i COMMENT. IN EVANG.

raundo peril e.necelFe eft, cum eas fal-
vas elFe volumus, & ad eas ammo refpi?
cimus, una cum illisDei judicio oppri-
nramur & pereamus.

CAPUT  XVIII.

D ieebat autem  £f parabolam , id eft, ft-
militudinem .• ex qua intelligere-
rails, a minori ad majus, Quoniam opor-
let , id eft, quod oporteat, femper orare^
juxtaillud Apoft. i. ad Tiieftal. 5, verf.
17. Sine intermijjione orate.  Per quse qui-
dam tantum fignificari putant, lion de-
bere nos defperare, etti non ftatim ob-
tineamus: nam , inquiunt, talcem Fom-
no oratio interrumpi debet. Sed pr<e*
terquam quod ilia perl'everan ia magis
Fequentibus verbis indicatin’, major cei v
tc oraudi alFiduitas hoc verbo , femper ,
juxta antiques lignifieata eft, ut videli¬
cet quantum fieri poteft, numquam ora-
tio interrumpatur* Unde Anna dicitur
orationibus & obl'ecrationibus ferviiilo
Domino die ac nodte: & de vidua Apoft,
Injlct orationibus die ac no tie',  et Cecilia
non diebus, neque nodtibus ab oratione
celFabat: & Martinus invidtum ab ora-
tione fpiritnm non relaxabat. Itaque Au-
guft. Epift. 121. cap. 9. & aliis locis, do-
cet, continuant orationem elle continuum

SECUND. LUCAVT Cap* XVIII. 36a

defiderium, continue enim orat, qui
continue defiderat: etli non moveat la¬
bia, nec fleftat genua. Bafilius veto in
Regula 37. fufius dilputata, ad temper
ora nd urn plus requirk, ut videlicet in
medio occupationum & fori defiderium
illud nietite Deo exponatur: quomodo
hoc Sanctos intellexiile, eorum vita pro*
bat, qu» non aliud efte folet, quantum
julirmitas humana permittit, niu perpe-
tua qujedam oratio. Et non deficere , Grs-
cum (jne ekkakein)  alii vertunt, non animo
c one ide re , vel fuccumbere,  lubjieiendo prse
tsdio & fucceffus defperatione orandi
ftudium, fi non ftatim fequatur effeftus.

2. Dicens : Judex quidam erat , ffc. qui
Deum non timebat , id ell, qui nec Dei
timore , nec hominum verecuudia rao*
vebatur, ut jus ex oflicio diceret, five
cui neque confcieutis cura erat, neque
faime.

3. Vidua autem qutdam erat.  Vidua &
hie & alibi in Scripturis proponi folet
velut exhortationis exemplum ad fufoi-
piendum orandi ftudium, ut uotat Au-
gull. Epift. 12 f» cit, cap. 26.  & patet in
Anna Samuelis matre, & ilia filia Pha-
nuel, Lucs 2. & 1. ad Timoth. f.verf.
5. Quid autem, inquit Auguft. in hoc
operis genere in viduis eleftum eft, nifi
deftitutio & delolatio? Quapropter ft fe
omnis anima intelligat in hoc fsculo de-
ftitutam, ap defolatam, quamdiu pere¬
grin

363 COMMENT. IN F.VANG,

griuatur a Domino, profe&o quamdam
viduitatem fuam Deo defenlori affidua &
intenfiflima precatione commendat. Hac
ergode caufa viduse perfonam Chriftus
inducit dicentem.- Viniicame,  id eft, de¬
fend e me f lion enim videtur hie fumi
jft Cgniacatione ulcilcendi) de adverfario
mco ,  qui mecum licigat, &opprimitju-
ftkiam caufie mes, opibtis, gratia, &
violentia. Petit itaque, ut fibi jus ex
officio dicat, & ita liberetur,

4. Et nolebat per multum tempus,  defeftu
non poteftatis , fed borne voluntatis, id-
que contra officium judicis, utpote ciijus
eft, etiam non rogati lubvenire oppref-
lo , judieare pupillo, defendere viduam,
ut eft liaise 1. verf, 17. Poftea autem di¬
ce bat :

5. Quia mole [la eft mihi hcec vidua  , vin-
dicxbo illam , id eft, jus illidicendo, li-
berabo earn ab invidia, ne in novijlimo,
Greece Qeis telos) in finem , id eft, amdue,
femper; Syrus omni tempore,  quo modo
fumitur Pfam. 78. verf. 5. & Pfalm. 12.
verf. 1 ...veniens,  id eft, pergens mihi elfe
moiefta, fugillet me,  quod proprie, ftcut
& Grrecum (hjupopiamn)  fignificat, plagis
iividum reddere; hie autem per metapho-
rarh fignificat malediftis obloqui, & fa-
mam 1 sedere: quod ultimum refugium ef-
fefolet mulierum, qtue palfa: funt inju-
nain , vel certe ttedio aures obtundere,
qivoinodo iutellexit Beda & Auguftinus

SECUND. LUCAM Cap, XVIII. 364
libr. 2, Quseft. Evang. quatft. 45. &.Epift»
cit. cap. g,

6. Ait autem Dominus , fimilkudinem
hanc accommodaturus .ad propofitum;
Audit?  , quid judex inupiitatis id eft, Ini—
tjuus, quia fcilicet impius erga Deum,
impudens in homines , nec juftitiam ad-
miniftrans intuitu juftitise, fed pro com-
modo, vel incommode fuo, licit,  nem-

{ >e quod vindicabit illani, precandi fei-
icet affiduitate, ac teuio vidlus: 11am
hoc folum in verbis ejtis attendi vult.

7. Deus autem,  qui clemens ell, qui
propenfus in oppreifos, qui fons juftitne,
ac mifericordiae, qui precum affiduitate
non obtunditur, fed deledfatur, ut oc-
cafionem habeat cito fubveniendi, non
facietvindiftam eledorum fuorum,  id eft, non
vindicabit, feu liberabit a violentia, qua
premuntur fideles & ele&i, quos ille noil
averfatur, ut ille judex, fed abteterno
eligendo dilexit, Clamantium ad fe,  id eft,
non fimpliciter rogantium, fed ex totis
animse vifeeribus clamantium pro libe-
ratioue; neque tantum fingulis diebus,
fed die ac node:  quo vehementiffimae &
perfeveraiiciffimse preces fignilicantur;
11am lingula verba fpjrant emphafm, &
argumentum a minori ad majus peti in¬
dicant, Et patientiam habebit in illis ?  Gra¬
ce Qep avtois') fuper illis , id eft, Semper-
ne longanimis erit, ac patienter ferec
injurias eorum %  diffierendo liberation em,

ftuam

365 COMMENT. IN EVANG.
quam petunt? Quo fenfu dicitur Ecclef.
3^. v. 22. Dominus non elongabit , fed ju m
die obit ju/ios, & faciet judicium:  8° fortif*
fimus non hdbebit in Mis patientiam.  Refpon-
det autem Chtiftus interrogationi fuse;

8. Dieo tobis , tjuia cito faciet bindiflaitt
illorurh, eos  a mabs omnibus liberando.
Non quod ftatim eis preeantibus fubve-
niat; fic enim periret precum perfeve-
rantia, ad quam hortatur: led quia ne
momento quidem tardat ultra articulum
temporis, quo refta ratio, id eft, jufti-
tia & veritas Dei diftaverit efl'e fubve-
niendum. Sed quia, ut Auguft. notat
Serm. 36. De verbis Dorn, i.fi fides
dfeficit, perit etiam oratio, & maxime
orationis perfeverantia, hinc ChriftuS
adjicit: Verumtamen films hominis veniens,
ad faciendani vindidlam, feu ad liberan-
duni iimul & femel eleftos fuos ab acer-
biifimis, quse tunc erunt, tribulation!-
bus, & quje maxime pofeunt, ut affidus
orationi vacent ,putas,  Grace, (ara) nun*
five utrum , quomodo fepe fumitur illud,
putas , in Scripturis, ut lupra, cap. 12-
verf. 42. & Matth. 24. verb 25.... Inveniet
fidem in terra , feu in hominibus? qua in¬
terrogations figurafidei raritatem figni-
ficat, ut Theophyl. notat ? non tamen
omnimodntn interitum, quafi tunc Ec-
clefia fidelium peritura fit: quem perver-
filfimum elle fenlum, docet Auguft, libr.
2 .  contra Gaudentium, cap. 6. Nam Do¬
na-

SECUND. LtJCAM Cap. XVIII- 366
liatifhe ex hoc loco probare conabantur,
apoftafiam totius orbis fa£tam elle. Ira-
que idem Auguftin. duplici fenfu hoc ex-
ponere folet j vel de fide formata per
chari tatem, ut hoc didtum fit propter
iniquorura abundantiam , bonorumque
paucitatem, jaxta iliud Domini, Quoni-
am abundabit iniquitas , refrigefcct charitas
multorum:  vel de fide perfedta, qua mon¬
ies transferuntur, atque ita difficilis eft
in hominibus, inquit, utin ipfis quoque
admirabilibus Saudtis , ficut in ipfo Moy-
fe, inv.eniatur aliquid, ubi trepidaverint,
vel trepidare voluerint; talis enimfides
efficaciilitna eft ad orandum,& impetran-
dum. Utrumque fenlum tradit libr. de
unit. Ecclefue, c. if. poftiemum loco
cit. contra Gaudentium, & latius Serm,
36. de verbis Dom. cap. 1. Cum ergo
docuiffet Dominus, orationem elle de-
bere perfeverantem; nunc ut doceret, ef-
fe debere humiletn,

9. Dixit ad. quofdam,  Pharifieos videli¬
cet, de fuperbia maxime notabiles, qui
infe confidebanty tamquam jufli , lupple, ej-
Jent , ut Greece additur, id eft, qui con-
fidebant, feu confidenter fibi perfuade-
bant, fe elle jultos: natn Gr<ece eft 9
C pepaflhontes eph avtois') perfuafi in feipfis , id
eft, qui fibi periuaferant, &c. Etafper-
nabuntur cxteros,  tamquain injuftos, ar¬
bitral videlicet, fe folos effe juftos. Su-
perbia enim vulc elle lingularis, per¬
verse

3 67  COMMENT. IN EVANG.
verse appetens id, quod Deo maxima
proprium eft, ut icilicet unus omnibus
excellat, de quo Auguft. libr. De vera
religione, cap. 4^. Et hsec eft caul'a,
cur luperbos Auguftin. commuuiter pef
unicornes intelligat: Hanc fuperbiaffl
ctiam ipfo nomine Pharifei prseferebant,
tamquam feparati a reliquis. Ad hos er¬
go dixit parabolam Miami  qu£ fortallis res
vere gefta fuit, led ad hoc propolita*
ut. inde tamquam ex parabola aliquid fi-
mile pro omnibus orantibus eliciatur.

10. Duo homines afcenderunt in templunh
tamquam in monte fitum, ut ifto corpo-
rali afcenfa monerentur oraturi, men-
tern fimul ad Deurn elevandam elle*
cum orationis non poftrema pars fit men'
tis in Deum elevatio, Unus Pharifaus >
opinione fanftitatis fuse tumens, altrf
Public anus,  peccator publicus, & agno'
fcens, le elle talem.

11. Pharijfkus flans , fuperbe & arrogatt-
ter, quafi jure luo de propria juftiti*
cum Deo differturus; uam fublimitas ani-
mi etiam in corporefuam limilitudineffl
operabatur & operari l’olet: hcec apud f(
orabat , id eft, hsec loquebatur in corpo-
re fuo cum Deo, nihil enim orabat a
Deo, prout oratio poftulationem figni*
ficat, ut notat Auguft. Serm. 36. cit. Deus
gratias ago tibi , quia non fum\  per tuani
icilicet gratiam pradervatus (nemo enim
veraciter agit gratias alieui, nifi agnofcaC

SECUND. LUCAM Cap. XVIII. g<Sg
fetus beueficium} ficul cateri hominum.  Di-
ceret faltem, ft.cut multi homines.  Quid
eft, Sic at aeteri hominum,  llifi, Sicid omnes
prater me?  Ego juftus fum, cxteri pec-
catores, prout hoc extendit Auguftin,
ibid, quibiis in verbis multipliciter pec-
cabat. Primo, quia verbo tenus agens
Deo gratias, reipfa fibimet placebat in
donis Dei, quod ui viris etiam bonis fu-
perbise germen efle fo*Iet. Seeundo, quia
non folum ftbi placebat, fed etiam cz-
teris omnibus fe cum quodam contemptu
prxferebat, adeoque fub lpecie gratia-
runi aftionis laudabat: omnis autem, qui
feexaltat, etiamli Vera dicat, offendit,
ut Ambtof. Serm. 3* in Pl'al. 1 r8. verf.
I'ertio, quia falso fe peccatorum nu-
mero eximebat: nam ilia verba, Rapto-
rcs , injujli,  &c. vim habent enumeration
nis omnium vitiorum, etiam fuperbi*,
(pauca enim tangens, relinquit reliqua:)
cumtamen ilia deftrueret, quidquid re¬
liqua ejus juftitia xdificaverat, ut aitS*
Paulinus Epift k  «$8* apud Auguftin. ideo-
que fiilla fuit hate oratio, Quarto addit*
Velut etiam , feu qualis eft etiam , hie
Piiblicanus , unus videlicet ex illis exte¬
nds raptor & in juftus. Warn eum taniquam
digito oftendens, jubet Deurft Unimad-
Vertere, quantum inter fe & ilium in-
terfit. Qua in re contineturiutolerabi-
}is luperbia cum temerario jUdicio cou-
juntfta: luperbiae eft enim, infultare pec*
T, II. A a ca-

369 COMMENT* IN EVANG*
catori, ut notat Auguft, inPfalm. 93. &
infignis temeritatis, hominem coinlem-
nare, externo geftu poenitentem. Cuni
ergo fe laudaffet, quod declinaflet a.ma-
lo, nunculterius enumerat, qujefecen.t
bona, ut utrimque fe juftumyiftenderet.

12. Jejuno bis in fabbato , id eft, qua'
que leptimana, de quo diftum Mattln
28* vert 1. Pharffaeos autem fecundain
& quintam hebdomads diem jejunio de*
dicafle tradit Epiphan. Hacrefi 16. Did'
mas do omnium, qiue pojfideo,  in eieemoi'y'
nas videlicet erogando, ut Auguft. in
Pfalm. 146. Neque enim omnium oiti"
nino rerum decimas proprie diftas Sa»
cerdotibus dare tenebantur. Obferva*
autem idem Auguft. turn illo Sern)/3”‘
turn lib. De fpiritu & littera, c. 13. pha-
rifieum fe tantum Iaudalle , nihil very
omnino a Deo petiilfe, tamquam fcili'
cet nihil Deo indigeret amjplius * five ad
peccati cujuscunque remiffionem, five ad
conlervandam, augendam, perficiendanJ-
que juftitiam. Unde re<fte loco quodaiu
Am by of. Pharifseus arrogans in prece,j a '
dtans innocent^, prueiumptor glori®»
exprobrator mifevicordise (forte miferia. 1 ;
praedicator fui, criminator alieni, qui nu>-
gis conveniret, (id eft, debitlim fuis me'
litis polceret) quam rogaret Deum.

13. )Et Public anus a longe /fans,  id eft*
longe ab aft&ri & iandtis locis, conic 1 '
entia id opeiante, qua agnolcebat, l e

per

SECUND. LUCAM Cap. XVIII. 570
per diiFimilitudinem morum longe^lTe
a Deo, & falute, nolcbat , quia non au-
debat, nec oculos  quidem ad calum : levare ;
nuilto minus aliud auidpiam audacius cum
Deo facere, quod Cyprian. De Orat.
Dominica in initio adfcribit verecundia^j
attollere vero oculos impudeutiaj: fed
percutiebat peSlus fuum , ut peccata intus in*
clufa teftaretur , juxta Cyprian, ibid, ul
ea contereret, juxta Auguftin. inPfalm,
31. tunfio enim peftoris, inquit, obtri-
tio cordis eft: denique ut evidenti pul-
fu occultum caftigaretpeccatum, & a fe
poenas exigeret, juxta eumdem, Serm«
8. & 36. de verbis Domini. Usee enim
omnia importat peftoris tunfxo, quatn
natura poenitentes docuit, turn Judges
plitn, turn deinde Chriftiauos, ut patet
infra, cap. 23. verf. 48, Qui ritus olim
tam familiaris erat Chriftianis, ut fimul
atque audirent verbum, Confiteor , etiam
pro laude ufurpatum, p eft us tunderent,
tefte Auguft. Serm. illo 8.... Dicens : Deiis
propitius efio mihi peccatori . Quibus pau-
cis verbis & peccati confeflio, & veins
petitio expritnitur, & Spiritus fauftiiu-
fufio poftulatur; nam, ut Auguft. Epift.
57 * Spiritus fandhis inhabitat propitius,
Itaque quidquid ad juftilicationem eft ne-
ceifarium, lfto cotnpendio comprehen-
fum eft. Unde quia cor contritum &
humiliatum Deus non defpicit, merito
pronuntiat Ghriftus:

A a 2

14.

$7i COMMENT. IN EVANG.

14. Defcend.it hie , e templo, juflificatus
ah illo , id eft, pra illo, pbrafi Hebrseis
ufitata, feumagis quam ill- ‘proutAu-
guft. legit multis locis, nempe quia Pha-
rifseus opinione dumtaxat ft.a, externa-
que fpecie, Publicanus revera corara
IJeojuftificatus defcendit. Ratio eft, quid
omnis , qui fe exaltat,  ficut fecevat Phari*
feus orando, humiliabitur , quia ipfa ejus
oratio talis fadta ei fuerat in magnum
peccatum, & qui fe humiliat , ficut Pub¬
licanus, exaltabitur : 11am ipia ejus jufti-
ficatio magna exaltatio fuit.

CAPUT XIX.

E t ingrejjus- perambulat Jericho,  id eft 5
plateas obibat civitatis, animas,
ut videtur, qusretis perditas, ficut me-
dici xgrotorutn domos obi re folent.

2. Et eccevir nomine Zaclueus;  no men
eft Siriace a munditie ded upturn: Ethic
princeps erat Publicanorum.  Grace ( 'Archi•
telon^s)  quafi dicas Archipublicanus, feu
Publicanorum pluriuin prasfe6tus,ad quern
tamquam ad quxftorem primarium» ve-
dtigalia publica inferiores Publicani de-
ferrent, ut indicat Auguft. Serm. 36. De
verbis Dom. Et ipje dives , quia, utidem
ait, multos preilerat, multis abftulerat,
multa congeflerat; & inde habebat di-

SECUND. LUCAM Cap. XIX. 37$
vkias ♦ quamquam verfus 8. indicet, eum
etiam iuftis facultatibus divitem fuille.

3. Et qiuer'bat videre Jefam, quis effete
fecundum faciem, quern jam duduni ex
rumore, & fecundum virtutem & fapien-
tiam noverat: 0 s  non poterat pr<z turbo ,,
qu.e Jefu ambulanti circumfundebatur,
quia Jlatura pnftllus erat>

4. Et pracurrens afcendit in arborem fy-
comorum.  Si per omega, fcribatur,
ut eft in textu Luck QSykomdraa')  fonat
ficum fatuam; ii per omicron, ut ple-
rumque tit, f cum moro fimilemquam
defcribit Dicfcoride.s libr, i.cap. 182. elfe
guftus inefficacis, hoc eft, ignavi & fa-
tui; unde Syrtis ficum infipidam  transfert:
Plinius libr. 13. cap. 7. arborem moro
fimilem foliis. magnitudine, alpedtu,
& JEgyptiayn ficum  voeat. Auguft. Serm.
8. de verbis Apoftoli, cap. 3. teftatur,
earn in Africa , ant omnino nufquam ,
sut raro inveniri, in Jud;ea elfe frequen-
tem. Moralem fenfum pufillaf ftatune
Zuclr.ei, & afcenfus ejus in lignum, vi¬
de ibidem apud Auguft. & Ambrol’. in
Imnc locum, & Gregor. 27. Moral, cap.
Ult. Jefus igitur ei dixit:

5. Zachae feflinans iefcenie,  omni fcili-
cet cundlatione, ac tergiverfatioue poft-
pofita; quod ideo dicit, ne confcientia
forfan territus trepidaret pr« verecundia
flatus publicani talem virum liofpitio
lecipere. Quia hodie in Homo lua oporiet

A a 3 me

373 COMMENT, IN EVANG»
me manere,  id eft, hofpitari decrevi: non.
quod alia non eilent holpitia fed quia,
quamvis vocem mvitantis Zachaei Domi-
nus non a u diver at, viderat tamen aide-
ftum ejus, inquit Ambrof. quern etiam
verbis dep romp lillet, nifi coiUeientia pec,
catorum & infamia publics obftitiilet. I ft a
igitur humanitate prsventus, & anxie-
tate fua liberatus.

6, Feftinans defcendit,  £? excepit ilium
guldens,  id eft, tnagua auimi alacritate,
iibentiffime, tamquam magno afifeftus
lionore & bene'icio, prsrer onnietn opi*
nionem. Uni Maldouatus aperte coulir-
inari putat, facienti, quod in l'e eft,
J)eum gratiam non denegare, potreque
hominem lefe^ aliquo modo ad gratiani
difponere. Sed'multum fallitur: hocenim
ipfum, quod Zachsus Dominum videre
voluic. nempe cujufmodi eftet .feverusan
placidus, ad quern peccator fidenter pof-
let accedere, gratis tribui debet, ficut
Augoftin, tribuit Serin. 8. de verbis Apo,
ftoli, cap. 3. & 4. Vidit Dominus , in-
quit, ipfum Zachatum; vil'us eft (Za-
chsus )  & vidit. Sed nifi vifus eflet, non
videreti quos enim prsedeftinavit, illos
& vocavit, Et hinc eft, quod Concilium
Arauficanum, cum defmivilfet cap, ult.
in omni opere bono non nos incipere,
& poftea per Dei milericordiarn adjuva-
ri, lubjicit .* Unde roaiiifeftiJfime creden-
duni eft, quod & iliius latronis, &Cor-

ne-

SECUND. LUCAM Cap. XIX. 374
nelii Centurionis, &Zachaei, q U j ipfurm
Dominum fufcipere meruit, illatamad-
mirabilis iides non fuit de natura, tam-
quam fcilicet incifftente illud opus bo-
num: verilFimum eft enim illud Scrip*
turse, & generaliifimwn Jerem. 30. v.
21. Applicdbo eum, & accedet ad me. Quis
enim ijie eft , qui applicet cor fuum , ut ap-
propinquct mihi?  Itaque quod Maldonat.

3 uofdam juvari judieat. fequentes Chri-
um, alios eum prscurrentes, non po-
teft cum doftrina Auguftini, ex Scriptq-
ris haufta, conliftere; cui conformiter
& Profper contra Collatorem, cap. 7, de
Chrifto: Praeparavit, inquit, fibi ejus ani*
mum , cujus elegit holpjtium. Vide ibi
latius.

7. Et cum audirent omnes,  turba Fcilicet
tota praefens, murmurabant , quod , cum
tota urbe oberrallet, & quail qusfiviF-
let hofpitium, tandem tamen ad hominem
peccatorem divertiffet , publicum Fcilicet,
quales habebantur Publicani. Quamquam
Tertullian. libr. 4. contra Marcionem,
cap. 37. Znchseum putat fuill'e gentilem,
quod & Cyprianus Epift. 63. & Ambrol*.
libr- 1. OHic. cap. 30. ientire videtur, ut
proinde caufa murmurationis etiam fuif-
Fet accellus ad gentilem hominem, &
quidem talem.

8- Stans autem Zathaus,  tarn quam re-
iutaturus murmur turbx arg-e ierentis in*
grcilum Jel’u, Dixit ad Dominum■ Ecqe

Aa 4 &c.

$75  COMMENT. IN EVANG.

&c. quafi die. Fateor, peccator fui, fed
ecce emendationem meara, quia dimi-
4 iu.ni bonorum meorutn do pauperibus,  id eft?
dare paratus turn, & jam quafi affignans
do, Nam quod quidam exponunt, do •>
id eft_, dare loleo, videtur repugnare
verfui 9. Unde & plerique audtores tuiiS
illam mutationem fa ft am ell'e cenfent,
Theophyl. Auguft. & alii, Et ft quid aft'
quern defraudavi,  id eft, per injuftitiam &
calumuiam, ut Grscum indicat, extol'--
fi, reddo quadruplum : quafi die. Alterum
dimidium mihi fervo, non ut eo fruar?
fed uc debita mea fulvara., reddens qua*
druplum, ut Auguitin. Serm. ctt. fit Traft*
5. in Epift. Joan, Non enim habet gra--
tiam liberalitas, fi injuria perl'everat?
quia non fpolia, fed dona qiveruntur, i 11 '
quit Ambrof. nee dimittitur peccaturn»
nifi reftituatur ablatum, ut Auguftin. £'•
piftola <^4. Quadruplum autem reddit?
propter pieniftimum ftudium juftitiac, fua
euique cribuentis, cui non fuflicit red-
dere sequivalens , ut notat Bernardos
Seim. 7. De omnibus Sanftis. Quod end 11
Lex Exodi 22. verf. 1, de lblis ovibus
ablatis conftituerat, ipfe in formulani g c '
neralem faciendae rellitutionis traxit, 11  ^
abunde damnum omne refarciret, q u ° (1
quantum eife poifet, ei incertum erat.
Quod autem aliqui hiuc confequens e“ e
putant, eum nihil fibi refervaffe, nfi u
firnfiter videtur colligi: cum enim qdet

SECUND. LUCAM Cap. XIX. 37$
dives, potuit etiam poll quadruple refti-
tutiouem aliqaid fuperefle.

9. El ail Jefus ad eum  , ut aliquam ipfi
Zacluco fecuritatem & confolationem da-
ret,. ac turb£ caulam redderet, cur ad
peccatorem divertilFet, ut notat Auguft.
citac. Serm. cap. 5.... Quia hodiefalus domui
huie fafta eft , videlicet patrifamilias
& coniequenter domui, in quam fains
primum iutravit, cum Chriftus intravit:
tunc enim avaritifc & fraudibus remm-
tiavit Zach&us; unde de ilia folo fubji-
cit Chriftus, eo quod & it>fe,  id ell, etiam
ipfe Zachseus, cujus ell hrec domus,
quantumvis eum vos defpiciatis, Films
fit Abraha  , nimirum verus filxus Auraha»,
non fulum geriere, fed maxime fidei &
ju(liti« imitatione: quo feufu Chriftus
negat, Judjeos efle lilios Abrahie, Joan.
8, v. 39. & 44-

10. Venit enim film hominis ♦ Caufam
allignat falutis ejus, unde videlicet pec-
cator publicus & iulamis poflit elfc fa-
6tus tilius Abrahse, ut notat Proiper,
loco fupra citato contra Collatorem, ni¬
mirum eo quod ipfe Filins hominis in
mundum venill’et, ut eum cum cseteris
tamquain ovem errantem, quxreret, if
falvwn faceret, quod perierat , id eft, ut ad
juftitiam & falutem reduceret eos, qui
peccatis fuis perierant, ut ita videlicet,
quem agnofceremus a Chrifto quairen-
te ialvuin elle factum, fciremus a qiiK-

A a f tea-

377 COMMENT. IN E VANG*
rente pr;eventum, inquit Profper. Sen-
fum allegorieum hujus hiftori;e vide
apud Auguft. Serm, 8. citat. & Theopbyl,
in Luc.

ii. Htzc illis audientibus,*t am plebe vi¬
delicet quam difcipulis. Unde videntur
hsec prae foribus elfe didta, ubi populus
egrelfurn Domini exfpeftabat: adjiciens
dixit pardbolam , qua fanare volebat quo-
rumdam carnalem exiftimationem, quam
tangit fequentibus verbis, eo quod e[fet
prope Jerufalm,  utpote quae a Jericho non
nili feptem circiter horis diftabat.- & quia
exifiimarent, quod confeftim,  fimul atqae |e-
rol'olytnam, urbemRegiam, pervenitFet,
regniim Dei,  glorioliim, quod Deus Chri-
fto fuo per Prophetas promifei-at, & de
quo toties ipfernet, etiam tamquamjam
appropinquante, mentionem fecerat,
manifeflaretur,  Chrifto (cilicet mox occu-
paturo folium regium, in tirbe Regia ,
ad quam tendebat. Carnale namque reg-
rumi terreno fimile fomniabant, ut pa-
tuit in filiis Zebedan, Matth. 20. verl'u
21. llanc opinionem tollit hac parabo¬
la, docenseos, regnum illud in longin-
qua regione, in caelo videlicet, inchoau-
dum, nec nifi in reditu fuo manifeftan-
dum in terris: interim vero iis, qui par-
ticipes ejus efle vellent, hie negotian-
dum efle. Eft autem parabola hsc ei,
quje narratur Matth. 25. de talentis, val-
de limilis, & eumdem lcopum habens;

SECUND. LUCAM Cap* XIX. 373
alio tamen tempore, & loco, & occa-
fione difta, & in quibufdam circumftan-
tiis diverfa.

12. Homo ([uUurn nobilis , Chriftus Do-.'
minus, juxta Auguftin, lib. 2-  Quae ft. E-
vangel. qu. 46. quia fecundum divinam
naturam ex Deo Patrenatus; fecundum
humanam , ex regia. progenie David,
rebufque a fe mirabiliter geftis nobilita-
tus : abiitin regionem longinquam,  perafcen-
fionem in coelum; qua: regie & loco,
& rerum conditione a terris reraotifli-
ma eft: quamquam & longitudo ablentiie
ufque ad judieii diem nomine longiriqui-
tatis infinuetur, Acciperefibiregrnm , cu-
jus pollelfio ei poft afcenftonem data eft,
proot lueulenter defcribitur Danielis 7.
verfu 13. & 14.... Et reverti,  tempore op¬
portune , quod eric in noviffimo die,
Sed autequam difcederet,

13. Vocatis decern fervis fuis : quo nume-
ro denario tota multitude mmiftrorum
EccleLis ftgnificatur; pouicur..enim cer-
tus numerus pro incerto: dedit eis decern
muds,  ut ex iis tinguli aeciperent unam,
ficut patet infra ex verbis fervorum ra-
tionem domino reddendum. Signitican-
tur autem diverfa dona, qua: miniftris
luis tradidit. Porro Mna  Graece, La-
tinis dicitur, Mina , & jignificat librain
pecuniariam Atticam, couftantem duo-
decim unciis & femis , id eft, .centum
draclimis; uam uncia contiuet obto drach¬
mas.

329 COMMENT; IN EVANG,
mas. Mina vero _ Hebraioa condnebafc
duas libras & dimidiani, fit teftatur Jo-
iephus libr. 14. Antiquitat, cap. 13. alias
12, in initio, & indicatin' Ezech, 4^. v*
12. ubi. di'cjtur, quod : yiginti ficli, & vi-
giati quin quo lie]], & quindecifii ficli
(boceft,Jn univerfum fexaginta ficli)
nniam faciant. Nam duo ficli faciunt un¬
ci am , & viginti quatuor ficli unam lib-
ram. Itaque Mna valde diverfa eft a
talento, led ad idem fignifioandum in pa¬
rabola allumitur. Et ait ad illosNego -
tiamiiii , laborando in ufu pecuniar. & luc¬
rum adferendo, dumvenio,  id eft, donee
re veil us fuero/ Delimit ergo opinionem
non fblum de inftante jamj'am v regno,
led etiam de regno fuaviter ac molliter
fine laboribiis libi deferendo.

14. Cives auiem eyas,  inter qnos nattis,
& educatus, & converfatus fuerat, nem-
pe Judd, maximeqae Jerololymitaui,
clcrant enm , dum cum iHis viveret : ita
\jt etiam turn palam dicerent, Non ha -
lemur Regem nif: Ccejarem•  eaque de cau-
fa eum interficerent, dicentes Pilato,
Noli I'criberel Rex Judaorum : Jtaque idem
odium obftinata voluntate prolequentes,
eo jam in coelum profedto, miferunt lega-
tionem , feu Legates, pofi ilium ,, dicentes ,
non 51 !i, fed aiiis, id eft, dautes eisin
mandatis, ut toti nationi Judaicar denun-
tiarentiftud: noJumus liiifit,  quern pr:e con-
temptu nee nominare dignantur, regnare

SECUNTXLUCAM Cap. XIX. 38©
fuper nos , quern vidiftis v.elut indiguuui
a nobis exturbaturo & crucjftxum-. Fa-
ftuni eft hoc, quando Apof:ol6s perfe-
cuti iunt, & c sells denuntiaverunt, ne in
nomine Jelu cuiquaiir loquerentur, quan¬
do Paulo datas lunt Epiftolie a Pontiffci-
bus in Damafeum,. ut Chriftianos viilftos
perducer.ec in Jenifalem.

Et jaclum eft , Ut rediret,  in patriam
fcilicet fuam, accepts regno,  id eft, poft-
quam regnum fuum ill ccelis inehoaffet
& accepilfet: quia in manifeftillima &
eminentiffima clarita te redi turns eft ad
judicium ille, qui eis humilis apparuit,
ut Auguft. quxft. 36. Quse vero de ratio-
ue cum fervis pofita hie feauuntur, vide
in Cap. 25. Matth. Aliqua tamen eft dif¬
ferentia: nam ft cut hie in fervis inajqua-
litas laboris & incftiftrias fuit, ita &inas-
quale datur eis premium. Primus enira
dicit:

16. Mnatud decern Mnas acijuiftvit , feu
luprifecit: quafi die. Non ego per indu-
ftriam me am, led per gratiam tuam de¬
cern mnas acquilivi •* quo numero maxi¬
mum lucrum ftgnificatur, ficut per quin¬
ine  duplo minus. Qua de caufa gratu-
lando dicit Doniinus •

17. Euge feme bone.  Qua; vox eft lau-
dantis & applaudeutis, perinde ac ft di-
ceres, reSle 9  praclare Je res habet;  com-
ponitur enim ex, Eu,  id eft, bene,&
Ge , euclidco; ijj.iia in modico , Grace

38 x COMMENT, IN EVANG,

(en fiachifio) in minima , in nna fcilifet
mna ,'fuifii fide'is  •' m's, Graece Qithi ,
feu, yjs ,*) potefiatem habeas fuper decern civi-
tates , fuper plurimas videlicet animas,
eas maxime, quibus eaufa falutis fill(Ti-
Hinc Pfalvn.Jerufalem <edifica>ur utcivitas:
& Ambr. Cavitates illse funt animse, qui¬
bus jure prseponitur, qui pecuniam Do*
mini, hoc eft, eloquiaDei mentibus ho-
minum foeneraverit. Nam ficutAngeli,
inquit, pradunt, ita&hi, qui vicam me-
ruerint Angelorum : quafi die. Chriftus,
Efto ex primis proceribus_& praefettis
regni mei. Alteri vero, qui minus pvio-
re laboraverat, infignem tamen & ipfe
frudium feeerat, dicit:

19. Ettuefio  fuper quinque civitates , pa-
rem videlicet ftudio ejus honorem prai-
fefturse tribuens; quo premium expri-
mitur accidental.• in Matthso vero fit
mentio prsemii elfentialis, quando dici-
tur, Intra in gaudium Domini tuu

20.  Quod vero tertius dicit, fehabuif-
fe mnam repn/itant in fudano , idem eft
quantum ad fenfum intentum cum eo,
quod dicitur apud Matthaum: Abficondi ta-
lentum tuum in terra . Vide didia de ex-
culatione fervi illius, & increpatiolie
Domini loco Matth. citato.

2,7. Verumtamen , id eft, verum : quafi
die. Ignavum quidem fervum fic pie-
ftendum elle judico, verum immicos meos
illos,  genere fcilicet cives meos, animo

vero

SECUND. LUCAMCap. XIX. 382

Vero holies infetififfinios longe gravius
tradtari volo. Nimirum dUuciie ebs hue
fcf interficite ante me , Greece (kataphraxate
emprosthen mu') jugulate comm me . Quo fig-
nificatur deterna & irreparabilis poena Ju-
d;eorum infidelium; quodque ipfi, adeo-
que oranes reprobi, infpeftante cnmSan-
ftis Chrifto, in infernum lata damnatio-
liis fententia demergendi funt.

41.  Et ut appropinquavit , Jerofolymse,
eivitace fcilicet jam in compeftu pofita,
cum defeenderet ex monte Oliveti, fle-
vit fuper ilhm,  id eft, propter illam, cum
perpenderet, hinc ejus ingratitudinem,
obduratamque coecitatem, illinc vero
impendentiuni calamitatum magnitudi-
nem. Flevit ergo intimo compaiHonis
affedtu, in mediis feftivis acclamationi-
bus & gaudiis, at oftenderet, non fibi ho-
norem ilium , fed falutem civitatis ell'e
cordi. Hoc contigit eodem loco ac tem¬
pore anni, quo poftea Romani caftra po-
iuerutlt, ut paten ex Jofepho lib. 6 .  De
bello jud. c. 3. & 4.

42. Dicens: quia;  illud, quia,  Latin©
rejundat ex phrafx Gneca , ut alibi fa>
pius : fi cognoviffes  6? tu,  Gregor. Homil.
39. vult elfe l'ermoncm conuitioualem;
Ucut lonat, ideoque fupplendum, fleres
& tux  nihil enim refpondet illi condi-
tioni. Sed facilior videtur effe poffe fen-
fus optativus, nulla indigens fuppletio-
»ie: quaii diceretur, Oii cognoviffes etiam

tu,

3* 3 c OMMENT. IN EVANG.
tu, videlicet ficutego, & hasc turba diA
cipulofutn meorum. Gracum enim Cei)
pro utinam , ftepe lumitur, ficut in tranila-
tione GracaLXX. apertiffimum eft, Jo-
fue 7. verfu 7. & Job* 16. verfu 4. prout
notavit_ Otimpiodorus, Utlpam lgitur
cognoviffes; fed quid? iiempe, Qiue ad
pacemtibi , fupple, pertinent: namillud,
qua,  Grace pluralis numeri eft, & ita
intelligunt ferreGraci, Ovigen. Homib
"P* in Luc. Euthym. ac Theophyl. Pa -
cis  autem nomine, Hebraico more Intel-
ligitur falus ac prolperitas t  quafi die,
IK in am intelligere's ea, ex qulbiis falus
tua ac prolperitas dependet , nempeme
$alvatorem tinim prafentem, fidem ac‘
pradientionem meam* & quidem in hoc
die tud , qua te Dens adhuc benignis ocu*
lis afpicit, diitn te per meipfnm, taffi-
quatn humilem & manfuetum Regem ♦
ad falutem tuam vifitat* Abruptus eft
feimo , ficut flentium, & exintimope-
ftore gementiutn efte folet, quibus af-
feftus vehetnentia interrumpit oratio-
ntm. Nunc autem abjinndita funt ah ecu*
Us tuis ,  id eft, ignota tibi funt, fupple,
ea, qua: faciunt ad pacem & falutem
tuam. Nimirufn quia mentis oculos claq*
dis, pe agnolcat. Non enim hoc dici-
tur ad levandam culpam ejus, fed ad
arguendum ftuporem.

43. Quia vruient dies in te , 6f circuit*
dahunt , id eft, in quibus circumdabunG

SECUND. LtJCAM Cap. XIX. 384

te inimici nnvalln.  De Romanis loquitur*
qui ' ducibus Tito & Vefpafiaiio to-
tam civitntem uno continno vallo eir-
fcumcinxerulit* trigintanovem ftadiorum
longittidine * tiidui labore, ita utnemi-
iii pateret introitus vel exitUs* Hiuc or-
ta fames intoler&bilis* qua de te vide
Jofeph. lib. 6. De bello Judaieo c. 1 3. Et
hoc eft, quod adjicit, exponendo* El
circumdabunt te.  Greece aliud verbnm eft
a precedence [kce perikjulofnfi fe  J id eft*
&• in circuitu te vingent : ex quo fequitur,
quod ctiangujiabunc le^Undique^  id eft, 9 <i
lllas anguftias te redigent, ut fame & rm-
leriis pereas. Nam hinc praicipue faftum
eft, ut toto oblidionis tempore undecies
centena millia perierint.

44. Et ad terrain projlernent  id eft,
folo te tequabunt ac deftruent, Te fi-
lios tuos , id eft* cum civibus, feu itico-
lis tuis .• Et'nbn reltnqurnt hpdlem fuper la -
pidem , id elt^ lapidem lapidi cohterentem,
Phrafis hyperbolica eft, nihil aliud fig-
hilicans. nifi extreqiam ejus everlionem
acdefolatiohem, quafi die. Funditus de-
ftrueris. fiuod cotnpletum die, teftis eft
Jofephus lib-7- cap. f$,  ubi dicit* Csefa-
rem juilifte totam funditus erui civitatem
ac templum. Itaque civitatis ambituni
ita complanavere diruentes, ut qui ad
earn accellillent, inquit* habitatam ali-
quando elle vix credereut. Relidtae ta-
tnen fuerunt tres turres, & inuri pars

T. II. JB b ocoi*

3 8$ COMMENT* IN EVANG.
occidentals, ut etfet indicium pofteris*
qualem civitatem expugnaffet. Poftea
tamen & ilia deftriufta lunt, civitatein
alium locum tranflata ut perfe&ius Chri-
fti prophetia imple etur. JSo quod non
cognoveris tempus vifitationis tiice , quo fcili-
cet te Deus per jiliutn fuum vifxtavit ,
doftrinaque & miraculisad pacem&fa-
lutem provocavit, <^uo fignificat, caularn
perditions ejus fuilfe ingratitudinem»
& impietatem in Filium Dei*

Caput vigefimum explicatum eft par¬
tial apud Mattliaeum, partim apud Mar¬
cum.

Caput vigefimum primum furiliter ex¬
plicatum eft partim apud Matth* partim
apud Marcum.

CAPUT XXII,

19. TEJjToi: facite:  quod fcilicet in hac
Jls -it aftione a me fieri videtis, &
vos ipfi facitis. Nam antiqui Patres re-
ferunt illud, hoc  , non ad folam a<fti°'
nemChritti, fed etiam nonnumquam ad
actionem difcipulorum, ut ex CyrjU. 0
patet lib. 12. in Joan. cap. 58. Hoc  igi*
tur facite,  id eft, aftis Deo gratiisfran-
gite corpus meuin, conlecrate, & in
crificium offeree, ipfi comedite, aliis di-
sftdbujte, Per quod ex confequenti etianJ

SECUND. LUCAM Cap. XXII. 3B6
aliis ptjeceptum fumendi pofuitjficut con-
ftituendo Apoftolos judices, per ilia ver¬
ba , Quorum remiferitis peccata , &c. impo-
fuit aliis obligationem confitendi; quaft
die. Mens mea non eft, ut hocfemela
tne, &vobis dnmtaxat fiat, led ut per-
petuo in Ecclefia mea frequentetur;
Nam his . verbis Apoftolos ordinavit Sa-
cerdotes, eifque poteftatem facerdotalem
dedit, quse ad iftas omnes adtiones fe
extendit* Quid autem inter ifta fit fern-
per neceflarium, quid mutationem auc
difpenfadoiiem admittat, Ecclefiae Spiri-
tu iuo imbutse, judicandum relinquit. hi
meant commemorationem , id eft, in mei me*
moriam feu recordationem, ut Grscuin
Qeis em§n anamnpsh')  fonat. Quid Vero
noe fit, exponit Apoftolus 1. ad Corinth,
lx. v. 26.  explicans eadem verba; Quo -
tiefcumque enim manducubitis panem hunc , 6f
ealicem bibetis , mortem Domini annuntiabi -
tis, donee veniat.  Ut fenlus Verborum
Chrifti juxta Apoftolum fit: Ho$ facite
in gratam memoriam mortis mea:, quain
pro vobis redimendis pall’us lum , lion
nudam & fterilem memoriam , ut pet
earn in amorem 6 c  gratitudinem erga m«
concitemini.

no. Hie eft calix nouum teftamentum in fan *
guine meo Grsece deelt verbum, Eft »
quod Latinus causa claritatis exprellit,
Sed commodius pofitum fuillet poft vo*
cem, Calix , hoemodo, Hie calix eft no-
Bb a vum

397 COMMENT. IN EVANG.
mm t eft amentum , 8°r. quomodo Paulus po°
fuit i. ad Corinth, u. Nam calix eft fob*
jedtum propofitionis. Qus verba quia
paulo oblcuriora l'unt, Calvinus &Beza
velut regulam proponi volunt, per quam
verba clariffima Matthsi & Marci expo*
nantur, hoc eft, obfcurentur, centra ve*
riflimam & squiffimam regulam S. Au*
guftini, lib. 2 . de doft. Chriftiana, qui
vult, obfcura ex clarioribus e/Te explican-
da. Cum igitur alii Evangeliftse clarif*
fune dicant, line ullo tropo, Hie eft fan *
guismeus novi teftamenti  (^quse in nullo dif¬
ferent a forma corporis apertiffima: Hoc
eft corpus meum 9  niii quodfanguinem ad
novum teftamentum pertinere dicant:)
verba Lucs in eumdem fenfum expo*
nenda font. Et fane vix ab illis difle-
runt, nifi quod verba Lucs poftponaiit
vocem, fanguine ,  poll;, novum teftamentum  /
Matthseus vero & Marcus prsponant.
Senfus igitur genuinus, & fimplex effe
Videtur: Hie calix, quern manibus te"
neo, eftinftrumentum authenticum, quo
fancitur & obfignatur novum teftamen-
turn in fanguine meo , id eft, per fangui*
nem, feu ratione fanguinis mei, quem
calix ifte continet: nam per ilium pro*
prie teftamentum novum confirmatum
eft. Nullusigitur hie tropus eft, neque
iu voce, calix,  quali continens ponatur
pro contentoQiam ipte calix in fangui¬
ne, i4eft, per fanguinera, feu ratione

SECUND. LUCAM Cap, XXII. 3S8
fanguinis, quern continet, phrafi Hebrai-
ca eft proprie teftamentum.') neque
rurfus in voce, teftamentum,  Nam ilia du-
jaliciter accipitur; primo, pro voluntate
leu diipafirione ultima teftatoris, quo-
modo Urmitur in Matth, & Marco: fe-
cundo , pro inftrumento ,• in quo conti-
netur, vel quoprobatur, vel fancitur ifta
voluntas; & ita fumitur hie, & apud
Paulum. Quo fenfu Genef, 17, verf. iq.
dicitur circumcifio efle paftum, hoc eft,
ut explicatur verC 11. lignum pafti feu
foederis: & de eadem Ecclef. 44. verf, 21.
dicitur; .In came ejus ftwe fecit te/iamen-
tum.  Ex quo patet, in eumdem prorfus
redire fenfum verba Lucie & Pauli cum
verbis Mattlm & Marci, Nam five di-
cas, fumpto in manu calice: Hie eft fan-
guis meus, quo fancitur & confirmatur
teftamentum novum; five dicas: Hicca-
lix ratione fanguinis mei, quem conti¬
net, »1V fignaculum feu inftrumentum,
quo fancitur & confirmatur teftamentum
novum; idem plane fignificatur. Vide
latius di6ta Matth. 26.... Qui pro vobisfun-
detur , Grace (T0 hjuper hjumon ekchjunome -
non ) quae praecedentibus jundtape verbo te¬
rms fonaut: Hiccalix in fanguine meo pro
Vobis effufus; nifi quod pro, effujus,  eft
participium prsefentis temporis, quo La-
tini hie carent, quafi die. qui calixfun-
ditur, fcilicet jam in coena, Itaque cla-
liifime indicator, Latinum, m , non oof-
Bb 3 fe

389 COMMENT. IN EVANG.
fe referri ad fanguinem , fed ad ealicm ,
feu poculum.  Unde Euchymius expreDe
dicit: Quod pro vobis effunditur, ad po*
alum,  inquit, referendum eft. Quod ft
ipfe calix pro Apoftolis, &, ut Matth,
ait, pro multis, feu pro multorum falu-
te, in remiffionem peccatorum, in ipH*
coena effundebatur, perfpicuum eft, ve«
rum Chrifti fanguinem in illo calice fuif*
fe, cum vinum non fuerit pro hominum
falutein remiffionem peccatorum fufunb
& verum facrificium tunc fuiffe oblaturfl!
non enim ait, fundeturvobis,  fcilicet, ad
bibendum, fed, pro vobis,  nempe Deo*
Male habet hoc Bezam, qui folcecifmum
maluit adfcribere Evangeliftie, quam ve*
ritatem fateri. Unde contra omnium
librorum fidem vertit: Hoc poculum eft
novum ijlui tejlameutum, per fanguinem meum *
qui pro vobis ejfunditur : doletque non re*
penri codices, qui ifti corrupted fave-
ant. Qus lequuntur ufque ad verf. 28.
expofita funt partim Matth. 26.partim 20.

29. Et ego difpono vobis,  id eft, idcirco,
quia conftanter mihi in tribulationibus
adhsefiftis, aliis me deferentibus, ego vi-
cilfim decerno vobis in premium, reg*
mm  illud beatiflimum coelorum, tamquatn
hiereditate poffidendum, quod vobis a
conftitutione mundi paratum erat, ficut
difpofuit mihi Pater metis,  id eft, quemad-
piodum illud idem regnum gloriofum mi¬
hi Pater in premium tribulationum decre*

SECUND. LUCAM Cap* XXII. 390

vit, ut ego ibi caput, vos memibra fi-
tis.

20. Ut edads & bibatis,  non feparatim
a me, ut fervi folent, fed fuper menfam
ms am , id elt, ut tamquam primi pro ce¬
res regni tnei veris omnis generis deli-
eiis ac voluptatibus mecum perfruamini,
videlicet ut laborum, ita & honoris ,
qnieti'que focii, juxta Apoftolum 2. ad
C rin h. 1. ve f.7.... Et {deads fuper thro¬
ws  , ike.  de quo vide Matth. 19. verf. a8.
Speftant tamen hsec eo, ut defmant de
primatu in hoc mundo, aliifque rebus
frivolis contendere, qui tan turn fibi in
futnro premium repofitum efle feirent.

pi. Ait autemDominus , ut feirent, an¬
te regni illius adeptionem multas tribu-
lationes efle adhuc fufferendas , & ita lse-
titiam eorum temperaret, nec fecurita-
tem fibi fponderent ex ifta permanfione
Cl.iu  Chrifto. Simon, Simon.  Qua fubita
converlione ad folum Simonem, tacite
dirimit contentionem difcipulorum de pri-
matu, iplurn indicans futurum caput, ut-
pote qui confirmare deberet reliquos.
Repetitio autem nominis attentioni eju*
excitanda;, & affe&ui fuo tamquam ferio
loquentis indicando fervit. Ecce Sata -
ms,  tamquam adverfarius veftre omnium
falutis, expetivit vos , id eft, depopofeit
vos a Deo ad tentandum & vexandum,
ficut olim expetivit Job, nimirum ui fri*
hrarety  id eft, concuteret atque agitaret:

B b 4 unde

39 T COMMENT. IN EYANGU
uttrie Cypriauus- Epift. 8. legit, ut vexa*
yet ; ut ita videlicet (idem vobis excute-
ret ,: jicut tritkwn . fcilicet cribratur &
agitatur in vanna aut crib.ro , quod etiam
Satanas paulo port magna ex parte allecu*
tu& ert.

32. Ego autrn rogavi pro te,  peculiar!-
ter tamquam pro capite caiterarum, per
quem reliquas ad. falutem adducere de-
erevi : ut non itoftciat,  id eft , non peni-
tus eradicetur ik  extinguatur, files tua*
Nam quamvia cribrandus & concutiendus
eft'et ul’que ad negationem Chrirti, quam
ore fecit, lidem tamen internam, qua
ad juftitiam corde creditur, non amifitj
iicut arbor folia vi tempeftatia abjicit,
non tamen vitam in radice permauen-
tem, ut fentit Am hr oft in verf. 12. Pfal.
43, & explicat Theophyl, Et hoc qui'
dem perfonale fuit Petri privilegium*
de quo Augurt.. lihr. de corrept. & gra¬
tia cap. 8* Quando , inquit, rogavit, nfl
fides ejus deliceret, quid aliud rogavit
ni.fi ut haberet in tide liberrimam, fof'
tillimam, invidiiilimam, perleverantil-
limam voluntatem ? Sed quia conftrroare
iratres, quod lequitur, ad officiimi pafto'
ris pertinet, & proinde perpetuum ed e
debet; hinc juxfa fenfum antiquorum
impetravit ei & aliud privilegium,
luccelfores propagandum, ut vuielic et
tamquam caput. Eccleliae numquaffl nec
iple, nec l’uccertores ejus in docenda
' - i.  yew

SECUND. LUCAM Cap. XXII. 392
vera tide deficerent, juxta illud Leonis
Serm. 3. de alfumptione fua ad Ponti-
ficatum. In Petra omnium fortitude ran-
nituri & illud Bernard! Epift- ad In¬
nocent. Dignum arhitror, ibi potitiimum
refarciri datnna fidei-, ubi non poflit tides
fentire defectum. Cui enim alteri fedt
dictum eft aliquanda, Ego rogiivi pro te,
&c.  df tn aliquando- convert us , a peccato
negation!; tuae, inquit Theophyl. (^uam-
quam alius percommodus poilit elle l'qu-
fus, ut illud, aliquando,  jungatur cum,
confima fratres tuos , & illud, converfits , non
lignificet co.nvertionem ad posnitentiara,
led ad eos, quos conlirmaturus erat,
hoc fenfu: Et tu aliejuando, cum opus
fuerit, &, aliquos in iide nutantes vide-
ris, ad eos converfus confirma illos .■ quo-
modo dicitur Pl’alm. 84* v.. 7. Deus tu
converfus,  lcilicet ad nos, vivificabis nos .
Cum autem Petrus audiens, fe cribran-
dum, & in tide periclitaturum, animo-
Bus de fe multa promitteretrnegationem
fui Chriltus ei pradixit, & mox condi-
tionesinftautis temporis clarius explicaus
dixit omnibus difcipulis;

35. Quando mifi vos,  pradicaturos in
Judsea regnum coelorum, fine facculo
pera,  id eft, fine pecunia & cibo, fen
viatico ; contirtens enim utrobique pro
contento ponitur ; nam pro facculo Gra¬
ce eft ( balantion ) marfupium,  feu loculi;
timquid illiquid dejuit vobis t  fcilicet ad vj«
B b 5 vea-

l

393 COMMENT. IN EVANO.
vendum necefTarium ? q'iafi die. Nihil
ornnino, en quod in mei favorem &
arnorem omnia vobis liberaliter ab audi-
toribus fuppeditarentur,

36. Sad mine,  talia inftant tempora, nt
in odium mei etiam vobis nocituri Tint:
ut tnerito, qui ha!iet iacc.ulum pecunia
refevtum, tollat , id eft, fumat ilium fe-
cum, quo abire voluerit: Similiter if pe-
ram , fupple, qui habuerit, tollat illam,
feu ferat fecutn. Sic enim diftinguen*
dutn elFe textus etiam Graecus clave in¬
dicat. Et qumonhabet,  gladium fciiicet,
quod ex fequentibus repetendum eft,
venial tunic am fum, if emat gladium.  Qui-
bus verbis non revocat dottrinam olira
datam, neque prsecipit fumere lacculum,
autperam, aut uti gladio, utpote quod
paulo poll: etiam pvohibuit, led folum-
tnodo deferibit, ut Euthynrius obfervat,
temporis jamjam inilantis & perlecutio-
jiis acerbitatem, in qua , ft hum ana pro-
videntia nitendum elTet, nierito facculo,
& pera, & gladiis cum jaftura veftium
comparatis, ad vitas tueudse prselidium
uti deberent. Caufam reddit:

37. Dico enim vobis,  quantum vis vobis
videatur incredibile, quoniam adhuc,  id
eft, praeteromnia mala, in me impleta
& implenda, etiam illud, quod CEtero-
rum caput eft, oportet impleri in me;
nam illud, adhuc,  magnam emphafim fpi*
rat, if cum iniquis , id eft, inter iniquos

SECUND. LUCAM Cap. XXII. 394
& fceleratos, deputatus eft,  quia more ini-
quorum trattatus, dum inftar latronis
captus, flagellatus, damuatus, &iu me¬
dio latronum velut coryphaeus eorum
crucifixus eft. Etenim ea, qua funt de me,
prsedifta fcilicet per Legem & Prophe-
tas, finem habent , id eft, jam jam perti-
cienda & confummanda funt. Unde fe-
quenti die ex cruce proclamavit; Con-
Jummatum eft .

38. At illi dixerunt: Demine eccc&uogla -
in hie.  Multi fatagunt invenire, unde
gladii in familia Chrifti. Sed nihil mi-
rum , ft in domo holpitis, & ftrata cs-
nacula habentis, confequenter locuple-
tis, ellent duo gladii. Vide alias caulas
in verfum 51. cap. 26. Match, Satis au*
tem patet, Apoftolos non intellexiile
verba Chrifti. Unde Chriftus etiatn ref*
pondet: Satis eft,  non ad confirmandam
eorum opinionem, quafi dicere vellet *
duos gladios fufficere ad fui defenfionem,
fed fads eft,  videlicet verborum haedere.
Eft enim modus abrumpendi fermonem,
ut cum dicimus, Bene habet, Satis eft;
quo fignificamui, nos amplius de re nolle
loqui. Quern fenfum traditTlieophylattus,
Applicat hunc locum allegorice Bernard,
libr. 4. de confiderat. cap. 4. ad duos
gladios, quos habet Ecclefia: fpiritalem,
raanu Sacerdotis; materialem maau Im*
peratoris, & militis exerendum.

42 s

39* COMMENT. IN EVANG,

43. Appamit autm illi Angelas th cee-te
eonfortahs eum,  id eft, addens ei aniirmm
in ifta extrema auguftia inftantis pallio-
nic- quando^ humanam naturam , fbla-
tium tam divinum quam humauum defti-
tuerat. Veritimile eft autem, conforta-
tionem iftam ab Angelo facdam, fugge-
rendo ei frustum, qui ex paffione ad
gloriam Patris illaftrandam, <$cipfi Chri«
fta, & toti humane generi l’equeretur.
Demouftrari vero voluithac Angeli con-
fonatioue frudhim nrationis perfeveran-
tls ne fruftra orafte videretur, quando
palfionis tranl'lationem impetrare non
potuit. Etfaftus  inagoma , id,eft, anxie-
tate, timore & India animilecum. Nam
Agonia  proprie eftille angor animi, quo
quis trepidat & sftuat, qui in certamen
defcen Tunis eft, Itaque Lucas uno ver¬
ba exprimit id, quod alii dixefunt plu-
ribus, contri/lari, pavere , trijiem e(fe ufque
ad mortem , ex harrore fciljcet inftantis
paftionis. Prolixius orabat , quia tertio ad
orationem vediit; nam omnes tres ora-
tiones Lucas tamquam unam perftringit,

44, Et fatlus e(t fudor ejus ficnt guttee fan-
guinis , id eft, fanguineie, quia guttas qui-
dem veras erant, fed aqueae, mixtie ta-
men fanguiue , non purus languis; quod
iignificatur ilia particula fimilitudinis ,
decunentis in terraml  quo indicat, fudo-
rem ilium copiolillime fluxifte. Grsece
eft (thromboi amatosj grumi fanguinis,  quo

SECUND LUCAM Cap. XXIII. 396

fignificantur guttae craffiores. Ideoque pu*
tant- quidaro, ilium fudorem miraculotri-
buendum. Sed quia Gratcuin Temper iifnf-
patur fimpliciter pro guttis, non eft im-
probabile,naturalitdr hoc contigifle, live
hoc fecerit anxietas ac metus in delica-
tiffima cnmplexione corporis rari & lan-
guinis fubtilis; metus enim & aeftuatio
animi vehemens fudorem exprimei e fo-
let: five potkis atiimi fortitudo earn ex*
prellerit, luftando contra timorem. Ani¬
mus enim fortk.dum vehementer adver-
fus anxietates actimores infurgit, etiam
fudorem exprimit.

CAPUT XXIIL

2. a^ccperunt autem ilium auufare : cum fci-
licet Pilatus eum condemnareno*
luiffet, nili audita caufa, ut conftat ex
Joan. 18. verf. 50; & 31. Itaque tria
crimina ei objiciunt, omnia politics»
magni momenri eorum judicio futura
apud jndicem ethnicutn , qui quseftiones
de fabbato, de ceremoniis, de traditioni-
bus nonmukum curaturusvidebatur. Pri*
mum eft: Hunc invenmns.  id eft, non fin*
ximus nos, non audivimus ex aliis, led
reipfa pernosipfos deprehendimus./afa>er-
tentemgentem nojlram : Greece Qlia(lrephonta)
fervertentem , id eft, novae dodtriuae prae-

397 COMMENT. IN EVANG*
dicatione feducentem populum Judai*
cum. Secundum eft: Et prohibentem tri*
buta dare , feu dari, Cdfari  Romanorum.
Tertium: Et dicentem fe Chrijhim.  Quo
nomine fatis intelligebatur conditio Prill-
cipis Jud^orum ; fed invidiae creand®
caufa, quo clarius pateret, eum lsefe ma*
jeftatis ell'e reum, addunt, Regem efje ,
quafi videlicet utrumque molitus effet,
Principatum,JudaraCa;fari ereptum * cum
regni gloria in fe transferre, ut loqui*
tur Cyrill. 12. in Joan. c. 7. Omnia tria
erant falfa in ipforum fenfu. PFimum
neglexit Pilatus, quia videbatur lpedta-
re Judaicam fuperftitionem: lecundum
dependebat a tertio, tamquam a caufa
lua. Unde inter illos duos articulos Gra-
ce nulla eft, conjun&io: hoc modo, Pro -
hibentem dare tributa Cdfari , dicentem fe
Chrifium,  £fc.id eft, eo quod dicat, fe
efle Chriftum Regem. Hoc ergo poftre-
mum nonnihil inquirendum cenfuit ill
ipfo pratorio, fed mox egreflus dixit ad
Principes Sacerdotum , foris exfpe&antes
refponlum:

4* Nihil invenio caufa , propter quam
fcilicet morte ple&endus fit: Grace ex*
preflius (uden antion) nullum crimen , fcili-
cet mortis, feu morte dignum•• ficutv-
22. dicitur, Nullam caufam mortis invenio .

5. At illi invalefcebant,  fcilicet clamo-
ribus, quemadmodum folentii, quos ve-
ritas deftituit, ut importunitate extor¬
que'

SECUND. LUCAM Cap. XXIII. 398
queant, quod ratione non poftiint, di -
centesi Commovet populum , ad ieditionem,
doftrinse novitate , utpote docens per uni*
ver/am Judteam,  prout totam terram pm-
miffionis comprehendif, incipiens a Gali*
l<ea,  ficut patet hoc Matth. 4. v. 13. &
Lucae 4. v. 14. Galitex  metninerunt, ut
Pilato fufpicionern aftedtati regni iniice-
rent recordando ieditionis Juck Galilaei*
& nuper fefratonmv eius, quorum fall*
guinem Pilatus cum facrificiis milcue-
rat Lucae 13.- verf. 1.... ufque hu: , Jud«?e
& regni metropolim, tamquam iiiarn
crefeente multitudine invafurus. Verum
nee iftam accufationem magni fecit Pi¬
latus, ut qui feiret, non ad leditionem,
fed ad virtutem commovift'e populum.
Unde ab illo molefto & invidiofo judi-
cio fe liberare volens, audita mentione
Galikae 9

7. Ut cognovit, ijuod dc Hcrodis potejlate
effet,  id eft, tamquam Galikus educatio-
ne, Herodi lubditus, qui Tetrarcha erat
Galikae, Pilatus vero Praefes Galikse
proprie didk tantum; nativitas enim
Chrifti in Bethleem non videtur multum
innotuill'e. Remifit eum ad Herodem,  quam-
vis non teneretur. Agebatur enim de
reo in Judsa capto , & accufato de de¬
licto, tamquam ibidem commilfo, de quo
non erat Herodis extra ditionem fuam
judicare. Fecit hoc ergo lpecie hono-
xandi Herodem, fed revera fui ipfius cau*

399  COMMENT. IN EVANO.
fa. Porro Herodes ifte Antipas didtus eft*
qui & Joannem Baptiftam occidit, filius
Herodis Magni infaucicidse, fub quo Chri-
fhis natus fuit. Qui  6f ipfe Jerojolymis
erat illis diebusy  Pal’chatis celebrandi cau*
fa, iicut omnibus Judaeis praeceptum erat.
Nam Herodes ilte patre profelyto natus*
religione Judseus erat.

8- Herodes autem vifo Jefu  * gavifus eft 9
&c. & fperabat fignum aliquod videre , id
eft, miraculum aliquod, quo curiofita-
tem luam pafceret: quod fibi, pro digni-
tate perfonse lu£, & ofticio Judicis,
quod fuftiuebat, non aubitabat, libi Con-
cedendum efl’e , ut facilius liberaretur.
Qua in re peccato tentationis Dei pec-
cavit: yam ut Auguft. libr. jo, Oonfeft,
C. 3^. in ipfa religione tentatur Dens,
cum ligna & prodigia flagitantur, non
ad aliquam falutem * fed ad folam expe*
rientiam defiderata.

9. Interrogabat autem eum multis fermoni •
bus , ad ejulmodi curiofitatem & vanita-
tem fpediantibus. At ipfe nihil illi rejport-
debat,  quia ad conftantiam Chrifti perti-
nebat, non refpondere* ubi res non po-
ftulabat, imo ubi curioiitas & ineptia in*
terrogantis refponfo indigna erat: Quam
conftantiam commendat Cyprianus de
carnalibus Chrifti operibus. Non potuitj
inquit, vel altitudo poteftatum ad inter-
rogata extorquere refponfum. Multo mi¬
nus decebat, ut coeleltia figna coram il-

SECUND. LUCAM Cap. XXItt. 400
\o ederet, qui prsefligiis fpe&andis addi*
dtior erat, quam divins virtutis mira-
culis venerandis.

10. Stabant autem Priitcipes Sacerlotum  ,
ifc. c'onftanter,  id eft, pertinaciter, accu-
fantes mm : verentes videlicet , ne, fi in**
terrogatis Herodis nihil ad fuum fcopum
facientibus fapienter relponderet* vel
iigna faceret, dimiilus elaberetur. Un¬
de mirabile fuit hoc filentium, quod nec
principis benevoli auftoritate, nes tali-
um acculatorum improbitate, neqiie con-
temptu & irrifione aulicorum > mox inde
fecutura, rumpi potnit*

ii» Sprevit autem ilium IIerodes  , tam-
quam homindm agreftem vel potius fe-
mifatuum, qui, cum.maxinje opus ef-
fet, nihil in propriam caufam ad propo-
fitum vel facere, vel dicere nolfet* Cunt
exercitu fun*,  id eft, (atellido, quo cinge**
hatur, feu cum comitatu, fatellitibus,
nobilibus, pedidequis: Et illufit indutum
veftt alba;  quo loquendi modo fignifica-
tur* illuftonem iftam fitam fuiffe in eo,
quod albam veftem ferret. Sed Gneca
11c leguntffecg emptexasi peribulon avion ejlhp-
ta lampran.)  £f cum iUufijjet , indaiffetque ipfum
yefle alba , remifit earn Pilato : quibus ver¬
bis , ficut & Syriaca trauflatiohe, figni-
ficatur , aliis modis ante illufum fuiffe,
tfluvidelicet, fannis, fcommatibus. Vox
quoque Graica non fignificat proprie al¬
bum,  led fpleniidam  & elegantem^  qualis eft

T. II. C c Ja-

r 40t COMMENT. IN EVANU
Jacobi z„  quae verf. 2. vertitur
&  verf. 3. praclara,  & opponitur vefti
fordidce:  unde Syrus vertit -'occineam;  fed
qualifcumque coloris fuerit, adhibita vi-
deturfuilfe, illudendi Jefu causa, t m-
quam fatui, lion faciiiorofi, in quoreg-
ni affe6tatio potius ridenda eifet, quanl
timenda, vel pledienda.

12* Ei J:icli funt amici Her odes Pila-
tus , eo quod unufquifque alterius jurif-
didtioni detuftlfet, & fe rnutuo honoraf-
fent. NamChriftus, ut fignificaret, fe re-
conciliaturum elfe per crucera duos po-
pulos, Judaicura & Gentilem, iiiterfi-
ciens inimicicias in femetipfo. ex abun¬
dant} duos iftos principles inter fe diffi-
dentes ejufdem fuse paffionis occafione
conciliate voluit, ut notat Ambrofius in
Lucam. Itaque Pilatus dixit Judaeis:

14. Obtulijiis mihi hunc hominem , quafi aver*
tentem populum , a religione Veftra, a tributis
Cxfari dandis, a Caefare; & eece ego nullan*
caufam invente in homing ijio ex his, in quibus
eum accufatis,  quia Videlicet dodtrina ejus
populum conipofitum & morigerum elfe
Jack, Principum jura coiilinnat, Cseia-
ri, quod Cselaris eft, reddijuhens, nee
regnum ejus contentiolum, aut fedicio -
lum eft, fed ad teftimonium perhiben-
dum veritati.

19. 1 Sed neque Herodes , fupple , pliant
invenit in eo mortis caulam, feu crimen*
quia nihil dignum morte ablum ejt ei,  id e ft?

SECUND. LUCAM Cap. XXlit.

fiihil ab Herode fadtum eft contra eum*
quo fignilicaverit re, vel verbis,efle mor-
te dignum , fed folum illuiione.

16. Emendatum ergo ilium dimittam : Grse-
Ce caftigatum, [pxdevfas') quod  verf. 22*
vertit corripiam eunii  hi eft, virgis, aut
fiagellis tamquam poena mitiori eum.ca-
ftigaboj quam p'oenam Romani critjlini*
bus non capitaiious adhibebant. Fecit ho©
Pilatus injufte quidem> fed tamen, uc
Judasorum furon aliquo modo fatisface-
ret, quorum aninios Jefus offeudetatw

27. Sequebatur autem ilium turba muliermt *
qu<z plangebant , manibus videlicet pedtus,
vel femora tundendo, crines vellendo ,
& fimilibus lignis dolorem prsferendo;
hoc enim proprie eft plangere: Et  Zamew-
tabantur em > id elt, fletu & lugubri ler-
fiione vicem ejus deplorabattt* Solec
enim feXus infirmior pro illis etiam,
qui morte digni funt, in lachrymas com-
moveri, & damnatorum exitus pro na¬
ture communis confideratione mifere*
ri, inquit Leo Serm. lo* de Paftione*
Quamquam ha>c doloris teftimonia ex in-
nocentise & beneficentia; ejus recorda-
tione profiuxilfe, verifimile eft.

28. Converfus autem ad Mas , Corporal!- 1
ter, dixit: Filiit Jerufalerti,  id eft, mulie-
tes Jerofolymitanse . ufitata Hebrseis
phrafi , nolite flere fuper met  tamquam im-
potente & miferabili, ficut deflebant*
Unde idem Leo: Plandtum, qui dam*

Cc 3 ha-


COMMENT. IN EVANG.

Hatis promifcue impenditur, dedignaba*
tur Dominus libi impendi* quia lion de*
cebat ludtus triumphum, nec laments
vi&oriam. Adde,quod calicera paffionis
ufque ad fseces bibere voluic, dum &
lllud folatii genus rejicit, quod ex alio-
rum commileratiorie & coropallione ob-
venire l’olet. Eft autem prohibitio, ver¬
bis quidem abloluta, led lenfu compara-
tiva: quafi die. Nolite tam Here fuper
me, quam fuper vosipfias,  &c. cujulmo-
di & ilia, Mifiericordiam volo , non facrtfi -
cium ; ut alibi diftum eft: Et fuper filios
vefiros,  hujus peccafi audlores & here-
des: unde Scriptura, Super fatuum plora ,
deficit enim fenfiu . Ouamquam prsecipue fle-
turn imperare videatur, propter fuppli-
cii magnitudinem, quod eis impendebat.
Nam rationem fletus reddit;

29. Quoniam ecce venient dies,  oblidionis
future per Romanos, in quibus dicent , ho*'
mines, & maxime mulieres: Beau fie-
riles, & ventres, &c.& ubera, quce non la-
ftaverunU  Per hsec tria idem quidem fig-
nificatur, led cuin magna exaggeratio"
ne, videlicet perquam beatas elfe m«'
lieres, quae liberis careant, quorum fci'
licet calamitatibus non torqueantur. NatW
intolerabilior lolet matribus elfe dolor de
affliftione liliorum, quam de propria.

30. 7 'unc incipient dicere montibus,  p rae
malorum tunc prselentium magnitude*
& impendeutiurn exlpedlatione ac metu;

Ca-

SECUND. LUCAM Cap. XXIII. 404
Cadite [uper nos ; <3  collibus: Operite nos .
Eadem 4  ifta funt familiari Hebrasis re-
petitione: quafi die. Utinam vel mon-
tium minis opprime emur, velhiatu ter¬
ra: abtorberemur, ut, quamvis horren-
do, celeri tameu mortis genere eripere-
murmalis. Signiieat enim Chriftus, ho¬
mines tunc mortem defideraturos, quae
fugit ah eis: nam, ut praedixit Matth,
24* verl'. 21, erit tune tribulatio magna,
quaiis non fait ab initio mundi, ulque
modo, neque tiet Jufte autetn ha;c paf-
furos udseos, declarat iubjedla pulchra
firailn ,e-

31 -‘'.'a ft in viridi ligno h<ec faciunt ,

id eU tam dira Deo permittente &
judicante perpetranturin me, qui velut
arbor virens, & foecunda, gratia , jufti-
tia, & bonorum operum frudtibus ple-
nus, excilione, &combuftione minime
dignus fum, in arido quid fiet?  id eft, quid
sequum eft fieri in gentem iftam Judai-
cam, quis propter impietatem, &omnis
boni fterilitatem, velut arbor arida, non
nili ignis pabulum eile debet? Eftenim
fimilis locutio, quaiis 1. Petri 4. verf. 18.
Si juftus vix falvabitur , id eft, non line
magnis tribulationibus, impius  S* peccator
ubi parebunt ?  Porro quamvis nonnulli hsec
fupra didla extendant ad poenas seternas,
in quibus fine dubio base verba etia:n
maxima vera iunc, diredte tamen vide-
Cc 3 tur

*o$ COMMENT, IN EVANG,
tur Chriftus ad Jerololymitani excidil ca*
larnitatem refp’cere*

34, Pater dimiy illis , non folurn p®"
nam tantce injuris, tam mese quara to z,
fed etiam culparn, Nam his verbis im-*
petravit Judseis non tantum veniam, ft
poenituerint, fed etiam fidem & agnitio-
neni tanti peccati, & converfionem, ut
pneniterent, Ut enim Cyprian. Serm, de
Paifione: Chrirto orante, malignantium
pertidia demum credidit & intellexitmam
effeftus illius orationis fait, quod tot
millia ftatim crediderunt, & quod ufque
ad quadraginta duos annos tempus pas-
intends veliquis dilatum fuit, ut Hie-'
ronym, qusft, 8« ad Hedibiam* Ita fa'
munivit praeceptum , quod Matth. ^
dederat. Orate pro perfequentibns vos ■  fi-
cuti liaise 53, prsediftum erat, _Et pro
tranfgrefforibus rogabit.... Non enimfciunt t quiA
fadmit , quantum fcelus perpetrent, fe
fcilicet Dominum gloriae, • Filium Dei
orucifigere, Eamdem ignorantiam alle-
gat Petrus , Aftor, 3, verf, 17. Sci 9
quia per ignorantiam fecijiis , ficut  c? Prin*
apes veflri>  Qus quidem in pluriniis erat
i'upina & crailiffima; in multis, maxU
me Principibus, affeilata.- quarum ilia
nonnihil culpam minuit, hsc eatenus (ah<
tem venis locum facit, quia hominem
reddit rcagis miferabilem , utpote poene
del'peratum, ideoque magis divinse opis
indigum, qui rebus delperatis fuccurr^

re

SECUND LUC AM Cap. XXIII. 40$

je folet. Q'ue confideratio maxime in
jllis loeum habet, fi qui fcientes & pru.
dentes Filium Dei occiderunt, juxta il-
lud, quod in parabola dixerunt.- Hie eft
here *, venite, occidamus eum.  Hi enim ma¬
xim e nefeiebant, quid facerent, quia ma*
ixime ignorabant fuam in iuofeelere mi*
feriam, ac ciecitatem: nam, ut Augult,
Serm. 61. De tempore , nefeiebant a
diabolo, horum facinorum incentore,
graviorem perfecutionem pati, quam
Chrifto inferebant. Valet ergo talisig-
norantia ineorum, fi non excufationem,
falcem nommiferationem,

39, Unus dutem de his 9  qui peniebant t
la’ronibus.  An unus tantum, an uterque
initio blafphemaverit, diximus in Cap,
Matth. 27. verfi 44,

40. Re/podiens autem alter,  Jefu fcili-
cet ad convkia obmutefeente , increpabat
eum , dicens: Neque tu times Deum,  ho item
convitiantium, & mileris infultantium,
vel, ut aliqui, Deum, hunc ipfum feili-
cet Chriftum pendentem in qruce, quern
in loci, &temporis, & omnium circum-
ftantiarum lumma iniquitate Deum efie,
non folum admirabili fide credidic, led
etiam ctmftantiflime coufeffus eft. Mul-
to enim magnificentius fait, quod ho-
nfiuem inter extrema lupplicia defieien-
tem, Deum credidit, quam fi inter vir¬
tu turn opera, inquit Auguft, crediditfet*
Porro emphatigum eft illud, Neque tu\

Cc 4 quali

40? COMMENT. IN EVANG.

quafi diceret, Ut non timeant Deum,
qui nos circumftant, Principes & Judad*
an nonfakem tu times Deum, quod,  feu
quia, in eadem damnation es?  id eft, cum
in eodem, quoipie, fis fupplicio , moi>
ti fcilicet, ac iudlclo Dei proximus f
Nam mors & judicium Dei impendeus per
fe urget ad coercendam lingua; petulan--
tiam, ampledtendamque poenitentiam ;
confortium vero poena: cum jpfo Deo
invitat ad veniam. Itaque verba ifta eau<
fam continent, cur Deum p<’se ceteris tk
mere debeat. Ne autem „ flout eamdein
Chrifto damnatiotiem , ita & eamdeni
damnationis caufam el tribuiife putare*
tur, difceruendo adjlcit ?

41. E f . nos quidem juft?,  fupple, in ea*
dem damnatione crucis fumus: mm digna
fatlis recipimus,  dignam iatrociniis noftris
Ynereedem. Hsc poft fidem eft pecca-
ti agnitio & confeilio, & juft as poena: ap'
probatio: unde nihil vetat eli’e quamdant
fatisfa&ionem pro peccatis, quse iuclu-
dat pneeuntem cordis poenitentiam. H}*
veyo nihil malt geffit ,  id eft , inuocentil'
ftmas eft, & confequenter injufto inf"
plicio damnatus. Itaque verba ifta con-
tinent aliam rationem temperandi a blab
phemiis (bis enim inhumanum eft, & tno’
ribundo & innocend maledicere) & ml ‘*
rabilem conftantiam fpirant in defenfio*
lie Jefu , dum non veretur & Pilaturn,
& Scribas, & Sa?erdotes, & omues J 0 *

dseos

SECUND. LUCAM Cap. XXIII. 408

dseos fupplicii auftores, coram adftantes,
injuftitiiE damnare. Ut merito dixeris,
fimul fuifle pratfiandifimum adum eha-
ritatis, five erga Chriftum, five erga
fratrem, quern de peccato tanta liber-
tate corripuit, ut Gregor. 18 - Moral, cap.
23, alias 35. Per tales ergo adtus jam
ftrata via ad reconciliationem, magna
fpe & fiducia obtiiiendi orans

42. Die eh at ad Jefum: Domine , rerum
omnium (quem enim ante Deum credi-
derat, nunc tamquam Dominum fumma
dominii figutfiparione invocat) memento
mei.  Maxima in ifio verbulo poenitends
elucet verecundia.- non enim liberatio-
nem a cruce, nonregniparticipationem,
fed folam fuimemoriam aliquam poltu-
lau Cum veneris in regnum tuum.  Ergo
Regem credit, & Salvatorem, a quo fa-
lutem petit, & regnum ejus a turpifli-
ma crucismorte iiicipere, aeproinde non
eife de hoc mundo, ficut coram Pilato
Chriftus dixerat. Quse omnia- tam magna
funt, ut & Apoftolos ipfos fide & notitia
fuperaverit, ut notat Ambrof. Sermone
to. Hinc non mirum, li etiam fuerit
uberior gratia quam precatio, Domino
plus tribuente, quam alter rogaverat,
ut idem notat, Itaque

43. Dixit ei Jefus , ad convitia furdus,
adpreces attendflimus: Amen dico tibi r
id ell, afleverantiifime tibi tamquam ve-
rmn ac cextum alfirmo; nimirum, ut

C c $  tam

409 COMMENT, IN EVANG.

(am conftanti affirtnatione latronem ad
perfeverationem adversus diffidentianj
moribundis i rife Ham roboraret: Hodie ,
id eft, non aliquando, ut tu petis, tan*
turn, fed hac ipfa die, non (olum tui me-
mor ero, fed mecum eris , tamquam fo*
cius confolationis, qui nunc es (bcius pa*
tientiai & paffionis, in paradifo,  id eft,
in loco voluptatjs &.arnoenitatis, ubi fuiit
anini£ juftorum poll: hanc vitam, Nam
Grascis & Latinis Paradifus,  Hebneis Par-
des,  proprie fignilicat hortum fruftiferis
arbovibus conlitum, id eft, pomarium ,
Ut vertitur F.cclef, z,  verfu Unde lo*
cus ille voluptatis, in quo Dens Ada*
jnuni collocaverat, Paradifus  a LXX. vo*
catus fuit, ubi alia Hebraica vox gene*
ralius hortum ligniiicat. Hinc itaque ex*
tenfo per metaphoram vocabulo, iicnt
locus animarmn impiarum poll hanc vi*
tam vocatus eft Gehenna , a valle tiliorum
Jinnom Jerofolyir.is proxima, ita locus
beatowim , ubi qpiete & firmiter viyunt,
Vocatus eft Paradifus , non l'olum a Ju*-
ri.eis, fed & a Cbriftianis; live ille etlet
limbus Patrum ante reiurredtionem Club
fti, live nunc regnum ccelornni poft re*
liirrecHonem. UudeAnguftin. libr. i 3 »
Pe Genefi ad litt. cap. 34. Paradifunt
exponit, vel fiuum Abrahai, vel geiie-
raliter locum, ubi funt animae juftorum.
Is autem locus tunc erat limbus Patrum,
qui propter praftenciam Chrifti, & mani-

SECUND. LTJCAM Cap* XXIII. 419
feftationem divinitatis ejus, non folum
locus quietis, ficut & anteafuerat, led
etiam voluptatis & deliciarum, ac pro-
inde regnum Chrifti fait. Motat autem
Auguftin. Tradtat. 31. in Joann. Chriftum
jam in cruce fignificalle id, quod faftu-
rus eft cum vivis & mortuis, alios po-
fiturus ad dexteram, alios ad finiftram*
Mam ip fa crux tribunal fuit, quia in me¬
dio judex; hinc latro, qui credidit, li¬
teratus, iilinc alter, qui infultavit, dam*
natus eft, Porro ex hoc Chrifti fadfto
merito docet Ecclefta, quod in ipfo mor¬
tis articulo poenkentiam Dei benignitas
non aipernatur. Mec enim ferum eft,
quod verum eft; nee irremillibile , quod
voluntarium, de quo apud Cyprianum
Sermone De Coena Domini. Unde Do-
minus toti Eccleliaehie publicum, utno-
tat Ambrofius, condidit teftumentum,
tacite icilicet fimul omnibus, qui in ex¬
tremis convertuntur, cum latrone pro-
piittens indulgentiam & fatutem,

46. E,t damans voce magna , in argumen-
tummagni roboris, vehementis affechis,
denique fummse fiducial in Pattern , ne
vel propter inlultationes alioram, dicen-
tium, Confidic in Deo , &c, vel propter
orationem, quam prmmiferat, Deusmeus
W quid, dereliquijli me ?  in del'perationem
attus putaretur, ficut impie putavit Cal-
vinus , confidentiffime ait: Pater , quae
Vox eftintimi amoris, & conjundlionis,

&


41 1  COMMENT. IN EVANG.

& fidurise, inmanustMi , id eft, tibi,feu
in manus providentiae, potential, &bo-
nitatis tuae, commendo fpiritum meum , id
eft, animammeam, jamjam feparandam
a corpore, depono, ut earn excipias,
cnftodias, & veluti depofitum fuo tem¬
pore reddas. Unde Theophyl. in Match*
Ambrol. hie, & alii liotant figniiicatio-
nem depojiti in verbo tain Grsecoquam
Latino, quod proprie etiam voee He-
braica Pfalm. 30. verf. 6. fignifieatur,
unde hate verba Chrifti fumpta funt. Tor-
ro tam Hebraiee quam Greece eft futu-
rum , commendabo,  id eft, jamjam fpiri¬
tum meum deponam; &  lie verba con¬
tinent prsediriionem rei ftatim futurae;
fic tamen, ut iimul prsefentem fupplica-
tionem involvant. Hoe autem pie mo-
riendi exemplum Chriftus praebere vo-
luit, ut eredentes, lpiritum noftrum elfe
immortalem, eum quali depofitum quod-
dam refurreriionis benefirio refumen-
dum,  ejus manibus, id eft, curse, cu-
ftodise, defenfioni contra malignos fpiri-
tns cum bducia deponamus, de quo Cy¬
ril. lib, 12, in Joan, cap, 36. & iibr. 2,
ad Reginas,

47. Videns autem Centum, quod facluni
fuerat,  id eft, quae fiebant, ut eft verfu
feq. Unde Match. 27. verfu ^4. habetur:
Vi jo terra nwtu , 6? his, qua fiebant:  inter
quse prsecipue erat id, quod Marcus ex-
prsj.se notat, Quia fic damans expirajlet,

SECUND.LUCAM Cap, XXIII. 412
ill eft, quod poft tantum clamorem, fta-
tim expiraffet, Hoc enim lignum erat,
eum non neceffitate, fed propria volun-
tate animam deponere, ficut hoc prse-
dixerat Joann, 10. verl'u jg. Unde etiam
Pilato res ilia Marci if. miraculo fuit,
ut oblervat Auguft, 4* deTrin. c. 13....
Glorificavit Deum , confitendo id, quod
res erat (Deus enim veritas eft, & ideo
confeflio veritatis, maxime ft fiat amo-
re veritatis, qusedam Dei glorificatio eft)
dicens: V ere hie homo jujlus erat , id eft,
innocens a calumniis ei impadtis. Im-
politum autem ei fuerat quam maxime,
quod blafpliemalFet, afferendo fe Felium
Dei. Juftum ergo fatendo, & confequen-
ter veracem, tacite confitetur, eum effe
vere Filium Dei, ficot Matth, clare di*
xit, Quamquam dici poilit, hand efle
confellionem diftindtam ab ilia altera:

48, Et omnis turba percutientes peftora re-
vertebantur,  in lignum poenitentiae, de in-
dignitate tanti facinoris concepts. Quid
enim tundere pedtus, inquit Auguft. nili
arguere, quod latet in pedtore, &evi-
denti pulfu occultum caftigare peccatum?

CAPUT XXIV.

13. ecce duo ex illis , quos fcilicet
verfu 9. commemoraverat ,

ibant.

m  comment, in evakg*

ibafit ipfa die>  qua fcilicet muliereS . 1(5
tuonumentum venerant & rediverant*
hoc eft, ipfa una fabbati feu Dominica *,
(refpicit enim ad veil; i. unde dependent
omnia hucufque uarrata:) in cajlelluw $
id eft, pagum: hoc quippe Gracum (komf)
iignificare folee, quamquam & villain
fubinde fignificet, quomodo vertiturMar-
ci 16. verb 12. ut fortaifis hseC villa fue-
xit per modum cartelli Munita in pagot
quod ex at in fpatio Jiadiorum , Grsece Qtis ko-
m$n apechusan ) quod diftabat ftadiiS
Jexaginta ab Jerusalem ,  id eft, feptem mil*
liaribus cum dimidio, proutmilliare fig*
nificat mille paflus, Nam Stadium  eft:
oftava pars milliaris 4  hoc eft, continet
centum & vigititi quinque palTus; 11am
fexaginta ftadia continent feptem millia
pafluum & quadringentos, hoc eft,feptem
miniaria cum dimidio, feu iter horafutll
circiter duarum cum media. Nomine E*
maus>  H^c poftea Nicopolis didfa fuit*
civitas Paheftinse, ut bier. De locis He-
braicis, ubi dicit, Cleopham ex hoc loco

fuiile.

i<f. Et faSlurn eft, dumfobutarentur,  Gra£-
ee eft idem verbum, quod verfu prse*
cedente, Qen to hjurltilein ) dum colloque-
rentur, fecum quarererit 4  id eft, fe mu-
tuo rogarent de rebus illis, quas acci-
derant circa Jefum, & quorum alter ab
tero melius meminerat. Et ipfe Jcfiis  *
de quolcilicet loquebantur, appropinquate

ibat

SECUND.LUCAM Cap. XXIV. qfj
that cum illis,  comes vis, qui tamquarrt
viator paulo celerius incedens* eos alie«
Cutus erat.

16. Oculi autem eorum tenet)antur,  pec
aliquod impedimetitum, ne earn agnofce-
tent*  Hoc enim impedimento prohibe-
bantur, ne dignofcerent propriam Chri*
fti fpeciem ab aliena; five hoc coiitin-
geret offusa oculis caligine , five Iiumo-
re , five per aerem interjedtum, five
quod aliqua pars Cofpoils CBrifti ipecies
lion emitteret. Unde Auguft. lib. 3. De
con fen fn cap. 2$.  fentit, enigiem Chriftt
non fuiife mutatam. Vide dicta Marci
16. v. 12. Porro ut oculi, ita & aures
tenebantur, ne familiarem ejus vocem
agnofcerent. Apparuit autem in fpecie
hominis peregrin! * appofite fcilicet ad
eorum animi ftatBim, quia relurrectio
ejus erat ipfis peregrina, juxta Gregor*
in Evangel. Quod fecit non fallendi causa,
fed tele occultandi, ut ulcere eorum in¬
ter colloquendum detedto, eos fanaret*
ac dulcius innotelceret. Cum ergo ro-
gaffet* qua de re loquerentur, & cut
trifles eflfent, Gnece (Skiuthropoi)  vultu
trifti &inamafiio, quafi tadtus eorum ma-
lo & confolaturus eos,

18. Refpondens unus , cut nomen Cleophas,
qui maritus fuit Maria: , quE dicitur
Cleophs, Joan. 19. verlu 25, quamquam
alii aliutn hunc. Cleopham faille volunt.-
fogium ejus vocatum elfe Simenem# do-

4i 5  COMMENT. IN EVANG*
cet Bafil. in Cap.6, Ifai %...Ta folus pe*
rcgrinus es in Jerusalem,  id eft, tu folus
es inter omnes peregrinos Judaeos, qui
hoc Paichali fefto Jerufalem appulerunt,
Et non cognovifti,  id eft, qui ignoretes*
quje his diebus contigerunt? Itaque il-
lud, folus,  quamvis verbotenus jungatrf
cum , peregrinus  ?  quantum ad fenfum ta-
men magis conjungitur cum, non cogne-
viftu  Suppouunt autem eutn conjicere
debuifle, qua de re loquerentur, exeo,
quod res ilia tam ftupenda, & recens,
& vulgata elfet, ut in omnium ore ver-
faretur.- vel certe eum audiviffe partem
fermouis ipforum* & tamen non intel-
lexiffe, de quo homine fermo effet,

19. Quibus ille dixit: Qua?  ut ita to-
tam animi iui infirmitatem proderent#
quam curare poffet. Et dixerunt: De Je*
fu Nazareno : Greece clarius (Ta peri J$sit
tu Nazaroiu) ea qua fpeblant ad, Jefum Naza-
renum, Qui fait potens in opere , id eft* mi*
raculis & fanttitatis operibus, Et fermo*
ne,  doftrinss fcilicet au&oritate, &elo-
quentise efficacia, ad docendum & per*
fuadendum, Coram Deo,  qui aliquotieS
ei teftimonium perhibuerat, Efomnipo-
pulo.  Nam populus, quidquid frenderen £
Pharifei, temper magui fecit Jefum#
dum pailim clamaret Numquam fic app
ruit in Ilrael ; Propheta magnus funexit fo
nobis; Bene omnia fecit,  &c. Itaque nar¬
rant hie publicain de Jefu exftimationeim

SECUND. LUCAM Cap* XXIV. 4*6
lit eo mirabilior & miferabilior appareat
hiftoria de indigna tanti viri morte. De
divinitate mortui nihil dicunt, vel quod
ipfimet fludhiarent, vel non crederent,
juxta v. at* vel ne peregrino effentrifui.

So. Ht quomodo tradiderunt sum Pilato
prafidi , tamquam executori fevitise fu®,
non arbitro caufe , ut loquitur S. Leo ;
In damnationem mortis^  id erf, ad mortem,
ad quam eum lata fententia damnave-
rant. Unde ill initio nihil a Pilato in«
quiri voluerunt, fed flatim velut aperte
reum, & convidtum, & damnatum mor*
te ple&i.

ai. Nos autent fperabamus, quod reiemptu-
rus effetIfrael , a jugo Gentium, qusefpes
erat vulgi Judaeorum: quamquam quia
hi a Chrifio jam inftruftiores erant, in-
telligi poflet, afervitute diaboli, pecca-
ti, & legis. Bene autem urget Auguft.
Serm, 140. De tempore, cap. 2. ver-
bum 9  fperabamus:  Odilcipuli, inquit, fpe-
rabatis? ergo jam non fperatis. Unde
turn ibi, turn Prsefat. in Pfalm. 96, do-
cet, eos fpe fua excidiffe; adeoque arguif-
fe quodammodo feipfos,quod exilic red-
emptionem fperaflent; led tamen, quia
triftes erant, doluilfe eum fine culpa oc-
eifurn, quia noverant innocentem, prout
loquitur Traftat, 9. in Joan* Tradb. vero
i03*ficut & Serm. citat. docet, eos non
■tan turn fpem illam, fed etiam ipfam fi-
dem abjeciile, qua in eum ante credi*
T. II. D d de-

417  COMMENT, IN "E VANG;
derant; ram fpes 511 a *:-dernptjonis Ifra*
el amitti fine fide' ; ,V ira non poterat,
Et nunc fuper h<ec  r id eft, prseter
base omnia, quodfe: etdamnatus, cru¬

cifixes, & mortuus eft, tenia dies ejt ho-
die , quod h<zc faSla funt , id eft, ex quo
luec fafta hint, & fadta peifeverant, ipfo
inortuo remanente. Nam haec verba vi-
dentur continere rationem,cur dixiffent,
Sp erabamus , quafi tacite innuerent, i'e
®ton fine ratione fpem abjecifle.

22. Sed & mulieres quxdam ex no/lrisj
condil’cipulis Jelu, icilicet Maria Magda¬
lena & Maria Cleophae, tenuenmt nos,
Grxce(exejlpfan h§mas)  obftupefeceitmt, Si
quafi extra nos oonftituerunt. Pertinet
enim magis ad magnitudinem admiratio-
nis, quam timoris, eo quod referrent
mulieres, quod Angeli dixiffent, eutn
viverc.  Nam nec ipfie quidem mulieres
prima vice credebant, eum refurrexi.ffej
fed ex monumento fublatum efie, u£
patet Joan. 20. v. 22. quod & Apofioli
verum elfe potaverunt, ibid, v, 8 . Et
iftud fignificaut ctiam hoc loco, duifl
dicitur:

24- Abiemnt quidam ex nofiris ad monu-
mentum , Petrus & Joannes, penciling
fafturi, utrum mulieres vera nuntiarent :
Et ita invenerunt , ftcut mulieres dixerunt j
fcil. de monumento, quod apertum eh
let, & vacuum, Ipfum vero non invent'
runt,  ut proinde argumentum aliquod er

SECUND. LTJCAM Cap. XXIV. 4 i§
fe poflet, eum revera vivere, & refur-
rexiffe: l’unt enim verba hajfitantium, &
nefcientium, quid fentire deberent, in¬
ter exiguam ipem aliquam j metumque
Vacillantes.

a$. Et ipfe dixit ad eos,  cum jam to-
turn animi fui datum fimpliciter declaraf-
fent: O jtulti,  qui diftis magis mulierum
quam Angelorum movemini, magifque
mortis horrore, quam tot_ ret'urrettio-
nis prsedidtionibus ducimini; nam hoc
non eft fapientise: Et tardi corde,  id eft,
difficiles ac fegnes, quia duri corde, ut
eft apud Marc, cap. 16. v. J4.... ad cfeden •
dum in omnibus,  id eft, omnibus, Hebrai-
ca phrafi, quet locuti Junt Prophet<t,  nem-
pe de ignominia, paffione, morte, re-
I'urreftione. Nam quae de regno Chrifti
prseditta erant, facile credebant, ut pa-
tet Lucas 9. verfu 11. & maxime Matth.
ao. verfu 21. Ideo autern dicit, Qux
locuti funt Propheta,  quia quae Chriftus ipfe
de morte & refurredtione fua prasdixe-
rat, & Angeli mulieribus nuntiaverant,
ea ipfa Propbetas vaticiaati funt. Pun-
git Judteos itaque acerbis illis verbis,
ut eos attentions redderet ad ea, qux
Ham quam dodlor aliquis ex Prophetis di-
£lurus erat: nec tamen adhuc fe aguofci
finit, ut eorum fidem de fe magis ex
Scripturis firmaret, nec inter docendum
mens eorum ab attentione vel fide avo-
earetur,

26.

Dd 2

4 i 9  COMMENT* IN EVANG.

16. Nome hac , quaj vos ipli narraftis
pa Hum elle Jefirm, oportuv pati Chrijltim,
fcilicet fecundum yaticinia Prophetarum,
quomodo explicat illnd, opoirtet,  ipie Do-
minus , Matth, 26. verf. ^4.... & ita,  me-
diante rnorte, & conl'equenter refurre-
dione , intrnre in gloriam fuam •, ei (am-
quam Deo propriam, a Prophetis prs-
didtain , & pailione promeritam? quafi
die. Tan turn abeft, ut propter mortis
ignominiam de illo diffidere ac defpera-
re debeatis. ut potius e contratio I10C
vobis firmiilimum argumentum effe de¬
beat , eum eil'e vere Chrirtum, & red-
emptorem Ifrael, cum hsec omnia Pro¬
phets de vero Chrifto vaficinati fmt.

27. Et incipiens a Moyfe,  libris Moy*
lis, & deinceps omnibus Prophetis ; omnes
enim de ipfo patenter aur latenter pro-
phetant: interpretabatur illis, qua de ipfo
erant in omnibus Scripturis;  namifto modo
videtur oratio die ordinanda.

28. Et appropinquaverunt cqflello, quo fban'i
liempe Emaunti, ut expreirum erat ver-
l'u 13. Quo refelluntur ii, qui lignifk’a-
ri hie putant caftellum nrulto propinquius
Jerofolymis: Et ipfe finxit fe longius ire «
id eft, compofuic le & prse i'e tulit, tarn-
quam longius iturus. Exoufat hoc Au-
guft. a mendaeio faltem fafti libr. a- Qu£*
ftion. Evangel, quailt. ult. & lib. contra
mendacium cap. 13. quia aliquid Chriftus
per hoc fadum ligniiicavit: nam qu® ad-

SECUND. LUCAM Cap, XXIV. 420

aliquid flgurandum dicuntur, aut fiunc,
non funt mendacia, ut patet in fabulis,

& parabolis, & comaediis. Significavit
antem, quod longius poftea per atcen-
fionera fuper omnes coelos iturus effet,
nec tamen dil'cipulos defer turns. _ Ita
Auguftinus: fed res facilius expediri po-
tefl. Nam cum facta pleraque de i'e in¬
differentia lint, nec ex natura l'ua cer-
tam veritatem afferant, ficut verba, ad
multos lines referri poffunt. Compofuic
ergo l'e ita Chriltus, quad ulterius per-
refturus, partirn, ut provocaret alios ad
fefe rednendum & hofpitalitatem exer-
cendum; partim , ut revera pergeret,
fi eum non. retjnerent. Utrumque fieri
poteft fine ullo mendacio.

29, Et coegerunt ilium,  inftantiffime fei-
licet rogando. Nam eodem modo com-
ponebat le quad longius iturus, ut ab iis
iuvitaretur, & difRcilem fe invitantibus—
prsbuit, ut magis urgeretur. Itaque
exemplo luo docuerunt, peregrines non
folum invitamlos ad hofpitium, fed etiain
trahendos, ut Gregor. Homil. 23. in E-
vang. dilutes ; Mane nobifeum Domine , &c.
Unde verifimile lit, coadionem illam
inftantia precum fadtatn effe, & allata
opportuna ratione diei jam inclinatE ad
occafum : quomodo 2. Reg, 13. dicitur
Abfalcm coegiffe Regem, ut dimitteret
filios fuos. Civiliter itaque acquiefcens
precibus eoruin, intromit cun illis,  Gra>
Dd 3 ce

411  COMMENT. IN EVANG.

<se Ceifelthe tu meina fjun  < avtois') infravit, ut
manetrt cum illis,  videlicet ea node hof-
pitaretur. Ex quibus verbis & invitan-
di modo non incongrue colliguat qui-
dam, verani eile fententiam Hierony-
mi, qui turn lib. De locis Hebr. turn E-
piftol. 27. dicit, hanc domum fuilTe Cleo-
phse, & a Chrifto Domino in Eccleliaro
confecratam, nempe ipfa celebration®
tfacrae Euchariftise. Nam

30. Dum rccumberet cum eis,  ad menfam,
accepit pancm , 8* bene dixit,  ea benedidtio-
ne, de qua termo eft apud Evangeliftas
in inftitutione Euchariftiae. Hoc enim
probant turn omnes ftmiles circumftan-
tiie, acceptio panis, benediftio, fradtiq?
diftributio, effedtus coniecutus; turn eti-
am coafenfus antiquorum; Theophyl*
hie, Hieron. Epirt. cit. Auguft. Serm*
140. De tempore cap. 3. & lib. 3. de coa~
fenfu cap. 35. Beds, & aliorum.

^.3 j, Et aperti flint oculi eorum , remote
Bcilicet impedimento, quo tenebantur*
tie eum agnofeerent, ut ibidem Auguft*
Unde etiam lib. t. De nuptiis cap, <• &
aliis diverfis locis docet, primorum pa-
rentnm oculos poll peccatum apertos di-
ci, Genef. 3. non quod ante nihil vide¬
rent , led quia aliquid tunc animadver-
tere coenerint, quod ante non adverte-
rant. lit cognoverunt eum,  fcilicet in f r/1 ~
Elione panis,  ut eft verfu 35. hoc eft , cu®
pansm de nianibus ipfius porrigentis fu¬
me-

SECUND. LUCAM Cap. XXIV. 422
merent, & manducarent: hoc enim fig-
nificat panis fradtio, juxta illud Apoftoli
I. ad Corinth. 10. verf. 16. Panis , quern
frangimus, name participatio Corporis Domi¬
ni eft ? FraHionis  enim nomine Lucas re-
liqua intelligere folet, maximeqne ufum
facrofandla: Euchariftia:, qua: jundta eft
fradlioni, ut patet Adi. 2.  v. 42. & 46,
Quod autem cognoveruntDominum tunc
potius quam antea, contingit quidem
Domini voluntate, fed tamen certi my-
fterh caufa, ad commendandum lcilicet
fan&ilfimum illud Sacramentum, ut no-
tat ut que loco Auguft. v. 30. citatus ,
quia per illud, nos Dominum in agni-
tionem fui congregate, nullus debet am-
bigere, inquit Epift. <,9. quseft. 8*yEt
ipje evanuit ex ocuiis eorum,  non quidem
quod umbra ell'et, aut phantafma, fed
per poteftatem animse luae gloriofse in
corpus fuum, non amplius apparuit. Un¬
de Hier. Epift. 61. & Epiphan. Hierefi 42.
tribuunthane difparitionem poteftati Dei,
nimirum , ut, quemadmodum difcipuli
in coiloquio, & fadlis ejus cognoverant
verain refurredlionem, ita & ex difpa-
ritione agnofcerent redivivi corporis ali*
quas qualitates,quod fubftantia quidem el-
let verum corpus, agilitate tamen & fub-
tilitate fpiritale.

32. Et dixerunt adinvicem , confirman-
tes libi alio argumento, vere fibi Chri-
ftum apparuilfeq Nome cor noflrum ardent
Dd 4 mt

'423 COMMENT. IN EVANG.
trat in nobis ?  id eft, ardebat affetftu f
Nam omnis quidem fermo Dei ignitus
eft, qua de caula per Jeremiam dicit cap,

32. verf. 20. Numquid non verba mea (ant
quafi ignis?  & P&lm. rig. Ignitum elo -
qui unit warn vehenienter:  praecipue tame 11 fer¬
mo , quern Chriftus proprio ore profert.
Pungit_ enim, rapit, urit, inflammat,
telinquit feintillas & aculeos in animis
auditorum. Durr, loquc^etur in via, ike,
quad. die. Nonae jam facile eft canji-
uere, unde ifte ardor nobis afflatus fue-
rit, quem in ejus colloquio feutieba*
mus?

33. Et firgentes , a men ft, eadem ho~
ra,  id eft, fine mora, eodern momeuto,
regreffi funt in Jerufalem , ut quantocius di-
fcipulorum animos fua teftificatione eri-
gerent: defperationem ac triftkiam ab*
ltorgerent: Et invenerunt congregates unde -
cim,  Apoftolos, Eteos, qui cum illii: crank
id eft, & cameras difcipulos, qui cum
Apoftolis tunc Jerofolymis morabantur;

34. Dicentes , illis duobus intrantibus,
taiiiquam geftientes prse gaudio: namik
lud,  dicentes,  eft Greece quart! calus»
(legontas ~)  & refertur ad eos , qui cum
undecim erant, non ad illos duos rede*
untes ex Emaunte, Proinde fe fruftm
fatigant hie aliqui difputando, unde ijj*
duo lcire potuerint, Chriftum apparuif*
fe Simoni, & ideo lingentes, alium iftu nl
Sinionem effe quam Petrum. Quod fir*

r e~

SECUND, LUCAM Cap. XXIV. 424

rexit Dominus vere,  id eft, realiter, in
proprio corpore, line ulla dubitatione,
ita ut in pofterum controverfia;.caufa ab-
lata fit: Et apparuit Simoni  , feu Petro,
Unde Aug. lib. de coufeufu cap, 25 * pro-
babiliter, inquit, creditor, pofteaquam
Petro apparuit, deinde apparuifle iftis
duobus, Ipfi ergo viciffim narrabant, qua:
gefta erant in via,  SV,

36. Burn autem hatc hqumtwr,  autequatn
fcilieet uarrationem fuam finivilfent, fte-
tit Jefus in medio eonm  , adhuc recum-
bentiura, ut Marcus: nam eadem eft
h®c apparitio cum 6a, quam narrat Joan,
c, 20. verf, 19, & Marcus cap. 16. verf*
14. ut ibidem latius diximus, & caufatn
dedimus, cur apud Marcum tantum un*
decim Apoftoli nomiuentur, cum deeftet
Thomas, & adefient alii multi. Ergo iu
medio ftetit, tamquam paftor in medio
ovium diffipatarum, ut ab omnibus faci-
lius videretur& audiretur, idque fubito
fine ullo indicio prajvio adventus, oftio-
rum, feneftra:, aut pedum ftrepitu,- nam
hoc infinuatur verbo , ftetit. Etdicit eis :
Pax vobis,  confueta falutationis huma-
niilimse formula, tamquam largitor verse
pacis homiuum cum Deo, & inter l'e.
Quid autem Pax  liguificet, illaque falu-
tationis formula, explicuimus ad v. 12.
cap. 10. Matth.... Ego Jum , qui fcilieet
ex forma corporis, & foiio vocis vobis
flotus fmn. Ex quo refte colligitur,
Dd $ Ciu>

42* COMMENT, IN EVANG.
Chriftum eadem corporis forma apparuif-
fe, vel certe eadem Voce locutum elfe,
qua prius: fie enim loquimur familiari-
bus, qui 110s aut non vident, aut dubi-
tant, qnifnam adfit. Unde fimili modo
Magdalena cognovit Jefum, fimul atque
voce folita dixiflfet, Marial  ftatimque ref-
pondit, Rabboni , id elt, Magifter mi J Nn-
li*e timere , ex hoc repentino & inufitato
afpeftu mei, utpote a quo nihil vobis ti-
mendum fcitis. Voluit ergo Dominus
pro fua benignitate timorem ab eis aver-
tere: fed infirmitate, fuavitati falutatio-
liis prsevalente

37. Contarbati & couterriti, exiflimabant, fe
fpiritum videre,  incorporale fcilicet da^mo*
nium,inquitHieronymusPr£fat.libri ig.
in Ifaiam, idque ex Evangelio Nazaiwo-
ruin. Solent enim dsmones etiarn ami-
corum fimulare elligiem, vel potius fpi¬
ritum bonum iplius Jelu, ut qui vel cor-
pore in fpiritum converlus fuilfet, vel fe-
cundum animam phantaftice appareret.
Unde infra Dominus refponlione fua non
tarn probat, le revera elfe ilium, quam
fe non elfe fpiritum. In illam opinio-
nem lapfi videntur fuiflfe, eoquodfein-
tra claula parietmn improvifns infunde*
ret, ut putat Ambrof. Quamobrem

38. Dixit eis: Quid turbati efiis , velut
ex apparitione fpiritus improviso le in-
gerentis? if cogitationes , varite, dubis,
anxiae, a re pradenti & veritate aliens,

afcen-

SECUND.LUCAM Cap. XXIV. 426
ifc enfant in corda vejira?  Afcenduivt, in-
quit myftice Auguft. Serm. 145. De tem¬
pore , quia cogitationes ittte terrene funt:

& enim'teoeleftes eft'ent, defcenderent
in cor, non afcenderent.

39. Videte mams me as & 1  pedes,  fervan-
tes videlicet adhuc clavorum veftigia:
nee enim alia ratio eft, cur potius ma-
nus & pedes, quam alias corporis par¬
tes oftenderet. Unde Joan. 30. verfu
ao. addit, etiam oftendiile latus, quod ad¬
huc magis patet ibidem verf. 27. Hinc
conftaus antiquorum fententia eft, Chri-
ftum poft relurrertionem in manibus,
pedibus, & latere ipfa vulnera fervalfe,
leu palfionis notas, non ulcerofas & lan-
guinolentas , fed fanas, ut patet ex Au-
guftin, Traft. 121. in Joan. Cyrillolib.
T3. in Joan. cap. 53. Leone Sermon. 1,
de Afcenftone, & aliis. Quae vulnera
etiam coelo inferre maluit, ut Deo Pa-
tri pretium noftrae libertatis oftenderet,
juxta Ambrol. sternumque fus Victoria;
trophseum circumferret. Nam, ut opti¬
me Auguft. lib. 22. de Civit. Dei, cap.
20. non lunt deputanda vel appellaeda
vitia , virtutis indicia. Non enim defor-
mitas in eis, fed dignitas erit, & qwe-
dam quamvis in corpore, non corporis,
fed virtutis pulchritudo fulgebit. Quia,
ego ip[e fum ,  id eft , ipfillimus ego totns,
non folum fecund uni lpiritum, led & fe¬
cund urn corpus. Dude Tertull. cap. nit.

'427 COMMENT. IN EVANG*

lib. 4. contra Marcionem: Ego fum, quem
fcilicet corporeura retro tioverati.. Nam
eo tendit tpta haecChufti demonftratio,
ut eum verum corpus habere i itellige*
rent. Itaque adjecit: Palpate,  qua.fi die.
Si vidiffe non fufficiat, eciam inambus
contrediate me, ut probent fibi rnanus
vefirs ?  fi mentiantur dcufi vefiri, inquit
Augufiin. Etvidete , id efi, diligenter at-
tendite oculis, ut veritas corporis mei
vifu fimul & tadtu vobis explorata lit.
Nam illis, quibus in pofierum tamquam
tefiibus credere debebant csteii, voluit
fus carnis veritatem evidentiilima’veri*
tate cemonftrari, ut idem Auguft-, Enift,
120. c. 9. Unde Joan. Epift. 1. c. 1. Quod
vidimus oculis nojfris ,. & mams nojtrce con •
tretilaverunt,  &c. Palpate ergo & videte,
quia fpiritus carnem o offa non habet , non
quomodolibet; nam verifimile eft, quod
& ilia alTumere poffit- fed ficut me vide -
tis habere,  hoc efi, habet carnem & ofia
vitaliter , & eo tnodo quo ego. Quod
ut argumentum preheat vers refurrecfiio-
nis in vero humano corpore, videtur
diferimen corporis redivivi, & a fpiriti-
bus allumpti vifu, taefuque poiie dil*
cerni, fi non evidentia Mathematica ,
faltem humana & morali, qualis ab hu-
manis fenfibus exfpedtari potefi.

40. Et cum hoc dixiffet , ojiendit eis , id
efi, contredfandas prsbuit, mams &
des,  habeutes adhuc vera foramina cla*

vo-

SECUND. LUC AM Cap. XXIV. 428
vorum, ut Euthym. Cyril, in Catena,
& Beda. Unde Joann. 20. Thomas ju-
betur etiam digitum infer re. Difcipu-
los enim revera contreftaffe, expreffe
dicit Auguft. in Pfalm. 147* & lib; de
unit. Ecclefue cap. jo.  quod ex verbis 1*
Joan. 1. verfu 1. jam citatis fit valde
verifimile.

41. Adhtic illis non credentibus , nernpe
pr<e gaudio , ut fequitur: nam iftud cum
verbo, non credentibus,  jungendum eife
ex Grarco & Syriaco perfpicuum eft, &
lta legit Auguftin. in Plalm. cit. Mon cre-
debant autem, quod vera refurrediione
a mortuis in vero fuo corpore redivif-
fet, quamvis fpiritum Jel’u fihi loqui jam
erederent. Caufa incredulitatis erat non
obftinata voluntatis duritia, fed gaudii,
& rei magnitudo; ne videlicet temere
rcm tantam credendo, gaudio poftea
amiifo mileriores fierent. Nam, utAu-
guft. ibidem optime dicit, qme multum
laeta funt, vix creduntur, Dubitatio quae-
dam veluti tardius credentis, condit vo-
luntatem tenentis. Necelfe eft, ut ho¬
mo plus gaudeat, cum venerit, quod de-
lperatum eft. Hinc ad ipfum gaudium
quoque condiendum & augendum, no-
luit etiam l’e ftatim cognofci a difcipulis
euntibus in Emails. Ita Auguft. Simile
quid habemus GeueC. 45. v. 26. de Jacobo
non credente, Joiephum vivere, quod
maxime optabat. Et nurantibus ,  pr^rei

no-

429 COMMENT, IN EVANG.
novitate & magnitudine. Pulcherrim©
autem docet S. Leo Serm. l, de Afcenf*
Deurn ideo haice credendi haefitationes*
cuuftationes ac dubitationes in Apoftolis
permilifte, ne dubitaretur a nobis, ut tot
videlicet oftenllonibus roboraremur ad
fidem. Dilcipulis igitur dixit; Iiabetis
hie aliqaid , quod manducetur?  in quo fcili-
cet experimentum veri & vivi hominis
prsebeam ? Et hate humana & moralis *
non metaphylica probatio eft. Nam quo
padfto homo inter homines le verum hu*
manum corpus probet habere, nilicolo-
re, figura, cicatricibns, carnium & ol-
fium oftenfione, tadtu, 1'ermone, efu &
potu?

42. At illi obtulerunt ei partem pifeis ajji ,
ut qui pifcatoribus familiaris effet, & ex
coena reliquus, & ideo partem, non in¬
tegrum, & Javum mellis.  Myfticas utri-
uique cibi caufas vide apud Greg. Horn.
24, in Evangelia:

43. Et cum manducaffet coram eis 9  cif*
cumftantibus, attentiilimeque fpe&anti*
bus. Vera fuitifta manducatio, quiavi
corporis viventis, vivis inftrumentis ei'
bi comminutio , & in verum ftomachum
trajeftio, non tamen vera nutritio, vel
in corpus ejus converiio, nec ex ege-
ftate, leu elude, fed poteftate facia*
Nam ut Auguft, Epift. 49. quseft. 1, futm
rv relurreftionis corpus, imperfebts pc ■
teftatis eritj li cibos fumere non potus*:

tit,

SECUND. LUCAM Cap. XXIV. 430
rit, imperfeftse fqlicitatis, fi. cibis egue-
rit. Sed aliter abforbet aqaam terra
fitiens, aliter Solis radius cadeus. Qui-
bus verbis cibum ab itnmortali corpora
manducatum ftatim confumi indicat, non
in corpus verti. Porro nulla in hac man-
ducatione mentio benediftionis, ut 5 n-
telligeremus, fuille manducationem com-
munem. Benedidtio autem comeftioni
numquam a Chrifto adhibita legitur, ni-
fi ad miraculum. Vide difta v. 30,... Et
Jumens reliquias , dedit eis:  turn utcertius
de comellionis veritate conftaret, cujus
reliquias habuiffent; turn ut teftes eflfent,
le cum redivivo comedill'e. Mam hie
impletum videtur id, quod Petrus ait,
Act. io. verl. 41. Jefum manifeftatum,
non omni populo , fed teftibus praordinatis a
Deo  , nobis, qui manducavimus , if bibimus
cum illo  , poftquam refurrexit a mortuis.

44. Et dixit ad eos.  Hie duo gravif-
fima adjungitfuai refurredtionis teilimo-
nia, priedicationem fcilicet fuam, quam
eis ad memoriam revocat, & vaticinia
Prophetarum: Hac junt verba , qua locu¬
lus fum ad vos,  id elt, base, qua; conti-
gerunt, & ipli vos experti eftis, de mea
pallioiie, morte, fenultura, refurredtio-
ee, l'unt ipfiffima ilia, quse diu prsedixi
Vobis, li recordainini, Cum adhuc efjem
vobifeum,  in carne fcilicet mortali, con-
fortio infirmitatis humans, in qua ellis
& vos , inquit Aug. Tratt, 64. in Joan.

43i COMMENT. IN EVANG.

& Greg, Horn. 24. in Evang. Unde ni¬
hil eft hoc contra prsefentiam Chrifti in
fandtiflima Eucbariftia. Quoniam necejje eft
impleri omnia,  &c. Deus enim, qui ilia
prasdixit, non poteft falli. Qu<e funt
fcripta in lege Moyfi, if Prophetis, if PfaU
mis de me.  Ubi Chriftus fequitur ufum
Hebrazorum vetetum, qui libros facros
dividebant, tefte Hieron. in Prologo ga-
leato, in Legem, Prophetas & Hagio-
grapha, fub quibus in primis continen-
tur Pfalmi: aliooui Pfalmi fubinde com-
prehenduntur fub Prophetis, ut fupra
v, 27.

4). Tunc aperuit illis fenfuni , id efi,
mentern, [ton nun ) ut eft Greece, cor
fcilicet intus illuminando, ut nunc tan¬
dem eventuum cum Scripturis, quasla:-
pe audiverant, confonantiam auimadver-
terent, & intelligerent, & guftarent*
Quo datur intelligi, Scripturarum intel-
ligentiam effe Spiritus fandti donum*
Apertis igitur fenfibus difcipulorum

46. Dixit eis : Quoniam fic fcriptum efi.
Qua loquendi formula indicatur, eum
protuliffe diverfa Scripture loca; quali
dixiflet: Sic fcriptum eft per Ifaiam, fi c
per Jeremiam, fic in Pfalmisp Et r fi c
oportebat Chrijlum pati,  prout fcilicet hxp
& ifta loca vaticinantur. Nimirum Chri¬
ftus, ne quid fallaciter cum carnalibus
difcipulorum fenfibus egifle putaretur ?
majore documento Scripturarum eos de

ve-

SECUND. LUCAM Cap. XXIV. 433
veterum librorum teftificatione firma-
vit, ut Auguft. notat 4. contra Fauftum*
cap. a. & Hbr. De unit. Ecclefiae cap. 10.
Mam, utidem ait Traftat. 2. in Epift. Jo¬
an. firmitas fidei iueoeft,  quia omnia,
qu<e evenerunt in Chrifto, prsedidla iunt.

47. Et preedicari in nomine eius-,  id eft s
vice, juftu, & au&oritate ejus, piznifen-
tium.  Mam & ipfe posuitentiam predicate
coepit, & Apoftolis earn .loco luo prtedi-
care praeepit, & in hoc ipfo ejus aufto-
litate ufi funt, juxta illud Apoft. 2. ad Co~
rintli. <;. Pro Chrifto legation? ftuginur :
ohfecramuspro Chrifto , reconci'iamlii Deo...,
Et Remiffionem peccatorum,  veluti fVudturri
poenitentia?, vi paffionis Chrifti & refur-
reftionis accipiendum. Nemo enim po-
teft bene agere pceaitentiam, uiii qui fpe-
raverit indulgentiam, inquit Ambr. lib,
I.depoenit. cap.. 1. ..Jn omnesgentes,  id eft
per omnes natioties, prout tarn Judteos
quam Gentiles comprehendit. Nam hoc
explicat addendo, Ineipieniibus,  predica-
tqribus, ab Jerotolyma , juxta vaticinium
It'a'ne cap. 2. De Sion exibit Lex, & verbum
Domini de J'erujalem,  Porro fepe obfervat
Auguft.utvidere licet libr.De unit.Ecde-
Fiie, Trad. 2. in Epift. Joan. & in Pialm.
147* hie Chrifti verbis totum Chriftum ef-
fe exprelTum. Nam cum dixit, Necejfe
e Jt implen omnia , qua feripta funt de me ,
fie oportebat Chrijtum pad , f*fr. defxgnaVit
Jernetipfum, tamquam Ecclefi* line, fe*
T. II. E e cor-

433 COMMENT. IN EVANG.
corporis fui caput & fponfum, per quem
accineretur remiffio peccatorum: illis ve-
ro, In omnesgentes incipientibus abjerofolyma ,
delignavit, ubi corpus capiti illius, hoc
eft, ubi ip on ia fua, leu Eceleiia fua Ca-
tholica qutereuda fit, in qua ilia remillio
peccatorum acciperetur, nenipe non in
parte aliqua, ut de ilia dicatur, ut h<ere-
ticid’cunt, Reel hie,  6* ecceillic,  led in
omnibus gentibus ditfufa: cujus fides ab
Jerufalem exordium 11 ipfit, & paula-
tim f.otum orbem occupavit. Nam & hoc
ad veram Ecclefiam (ibcernendam cei>
tilfimum fignum eft.

48. Vos autem tfjjes e(U honm.  Ubi de*
fignat, quod fit officium Apoftolorum fu-
turum, nempe teftificari ea, quae oculi*
fuis viderant, mortem, & refurreftio-
nem Chrifti, idque in Jerufalem, & in
omnijud^a, Samaria, & ufqne ad ulti-
mum terrs, ut dicitur Adh i. verf. 8- Un¬
de videntur hre verba, licet a Luca hie
fubjuntta, fpedhuread diem Afcenfionis,
Ut autem tanto niuneri litis idonei,

49. Egontitto , id eft, brevi in Pente-
code milfimis fum, promiffim,  Grsce
( tpangelian') pronijfiinem , Pains mei in vos ,
id eft, Spiritum fandlutti, quem & olim
Pater meus per Prophetas, & nuper per
os meum promili me milfiirum, ad vps
docendos, & roborandos. Vos autem ft-
iete in civitate,  id eft, deinceps maneteirt
Jerufalem, quod Greece additur,- natil

SECUND. LUCAM Cap, XXIV. 434
Inde lex, fea prsdicatio Evangeiica mif-
foSpiritn l'anfto incipere debebat: Quo¬
ad ufque induamini. virtutt ex alto , id eft,
donee fortitudine anitni calicos per Spi-
ritum la upturn afflata roboremini, abla-
ta priftina ilia infirmitate, ac timiditate
tefti'icandi nomen & fidem meam. Ex«
plication: ida ve.ba eiariu$ Aft, I, verf,
4* bt

to, Eiuxit autem ens,  faltem Apoftolos,

5  : s quit.e a  conlpicuus, csteris vero Tu-
cftsmvifthilis, fms.  nerape extra Je-

lalem, idque in ipfo, utvidetur, die
eniionis, in Beihaniam:  ubi erat domi-
n Magdalen* & Martha?. Proinde
-nr ex Bethania poltea in montera
C . unde  afcendit, reverfus eiFe;
'■nani itle mons erat medio, circiter itine-
re inter j erufalem & Bethaniam. Et ele-
Vatis ma.ii'jus , non in coelnm, per mo-
dum precaiuis, led luper eos, quibus be-
nediftionis gratia erat impertienda: nam
5 Ue erat autiquus beiiedicendi ritus, ut
patet Levit. 9. verf. 22. lient &, nun edit
adhibko ftgno crucis, tamquam fbnte om¬
nia noftr* benediftionis* Qu* csremo-
nia ab Apoltoliea manavit traditione,

6 fortaflis. ab hoc ipfo fadto Chrilti, ut
non folum recentiores aliqui feutiunt,
fed etiam S. Hieronym, in verf, 19. cap.
66. Ilaias, ubi dicit, quod hoc fignum,
Tau, nobis ad Pattern alceudens Do-
minus dereliquit, live in front,ibus no-

E e 3 llris

40 COMMENT. IN EVANG.

ftris pofuit. Benedixit eis , tamquatn Si-
cerdos ah illis abiturus. Qnse bene’di*
61iq non inariis fait, fed vim dedit,
q is ebs ufque ad adventum Spiritus fan-
fti Cuflodiret.

5*. Inter benedicendum autero recejjit
ah' eis', & ferebatur in aelum , non difpa-
rendo, feu evanefeendo, ut in eastern
apparitiojiibiis , fed paulatim furfum fe
atrollendo , 5111s videntibus, donee tan?
dem miles eum feehideret ab oeulis eo-
ru'm, ut nafratur d A. l. verf. 9, Faciem
habebat versus occidentem, Ocut ex ul-
timis vefligm pedum ejus patet, qu*
afeerfurus peer a; \tduti cera; i mure Hit,
& adhttc ibi cernt dicuntur.

52.  E:  TV? a  to; ;'«y Chrifhim jam nu"
b'bus fufeeptum in ccelpm; jiixta man-
datum Domini, rrgrejfi- fnnt in Jertifalem;
sriqu.C am gait iio magno’,  de glorification®
feilicet Domini fui, juxta illud Chrifti*
Si diligerctis^me , gnudereiis utique , quia ad
Patrm vqeto ;  itemqtre deimminente ad-
ventu Spiritus fan (Hi , cujus effedtus jam
praeguftaverant.

53. Et emit femper in tertiplo,  omni fei"
licet die, temporihus opportunist
dantes  ff lenedicentes Deum  , quia Chri*
Hum ftmm giorificafiet, & ejufdem gm*
rise fperq fibi de differ. Quse verba non-
nulli referunt ad tempus, quo jam ac~
ceperant Spiritum fane turn * nam Lucas
fimiliter Ait. 2. verb 46. & A ft or. 3*

FECUND. tUCAM Cap. XXIV, C 6
verf. i.narrat Anoftolos perduraffe una-
nimiter iu templo Quibus favet, quod
ante adventum Spintus fanfti infmue-
tur, ApoitoloS donii in ccenaculo man-
fitFe. Theophyl. tamen, Beda, & alji,
valde verifimlliter putant, lisa contigif-
fe ftatim poft Afcenfionem, eriam ante
Pentecoften, quod leries narratiouis vi-
detur poftulare. Nee enim eogit ilia
Sciiptura A6h X. ut femper lomi in c®'
pacalo delituifle credantur.

FINIS.


\