PAULUS SIMONYI SS. THEOLOGIAE, ET JURIS CANONIC! DOCTOR. mm :m m$*m w-p^SNt £*K ; >-■■;•„.)- *?< xrr«v. * / 6s 0 TETRATEUCBUS SIVE COMMENTARIES IN QUATUOR EVANGELIA JESU CHRIST I. OPUS CORNELII JANSENII LEERD AMENSIS , Sacra TheoUDoft. £f Profef Lovanienjis, Epif:opi^fprmfis> .. . v PARS PRIMA. Cum Permiffa Caf- Reg • Mujeftatis Tara ci Litteris & lumptibus IGNATII fvlb'RK, M* DCC. XCIT. PRJEEATIO originalis editionis. AD LECTOREM. m -01 etrateuchum Evangelicum Reverendiflimi Domini Cornelii Iansenii , quern DEUS nuper ineffabili confilio, ut terris eum tantum oftenderet, ad Epifcopa- tum Iprenfem evexit, & fubito retraxit, tibi Leftor, damus. Opus, fateor, non in typos ab Au&ore deftinatum, fedScho- lafticis tantum diftatis concinna- tam. Verum difcipulorum ardor, & incomparabilis Viri eruditio, tot aliis jam fcriptis probata, & hie fibi par, exprefftt, ut typis e yulgarem. Aliorum Commenta- rii mole fortaffis ampliores, fed fallor, ft doftrina & verae pi eta- 6s o }o^kC/l TETRATEUCHUS evangelicus SIVE COMMENTARIUS IN QUATUOR evangelia JESU CHRIST I. OPUS CORNELII JANSENH LEF.RDAMENSIS, Sacra Theol.Doft. cf ProfefJ. Lovanienfis , C«m Permiffii Caf. Reg. Majejlatis. LA RACI kittens & iuinptibus IGNATII fv'lERK, M. DCC. X C IT. I0i4 isify PR^FATIO ORIGINAL1S EDITIONIS . AD LECTOREM. <.0L etrateuchum Evangelicum Reverendiffimi Domini Cornelii Iansenii , qnem DETJS nuper ineffabili confilio, ut terris eum tan turn often deret, ad Epifcopa- tum Iprenfem evexit, & fubito retraxit, tibi Leftor, damns. Opus, fateor, non in typos ab Auftore deftinatum, fed Scho- lafticis tantum diftatis concinna- tum, Verum difcipulorum ardor, & incomparabilis Viri eruditio , ■ tot aliis jam fcriptis probata, & hio fibi par, expreflit, ut typis evulgarem. Atiorum Commenta- rii mole fortaftis ampliores, fed fallor, ft doftrina & verae pi eta- IV tis fru&ii, quern illi cum cortice fuo, multifque ad ornatum magis quam ad guftum foliis, totamque arborem praebent • nofter purum- putuin uucleum, fine putaminum fupervacuis. Infpice, ipfe etiam mecum dices, & aftrictam brevi- tatem tam opulentam, & (quod rariffimum) luculentam admira- beris. APPROBATIO CENSORIS. Oormreutaiius hie Reverendilfimi & Eximii D. Cornelii Janfenii in fan it a Jefii Chrifli Evangelia genuiuum Scripture Sa- cre fenfura exponit, & lummam eruditio- nem, dodtrinamque folidiflimam, ex San- dlorum Patrum feriptis potiffimum de- promptam compledHtur. Quamohrem prado digniifimum cenfeo. Dat, Lova- nii. anno 1639, die 10. Maii, JACOBUS PONTANUS Sacra TheoL DoSlor , Apof.olicus, ac Regius Librorum Cenfor. CORNELII IANSENII IN SANCTA JKSU CHRIST! Evangelia P R M F A T I O. Tf ■OyANGELIUM Graeca vox eft, tum, fauftumque nuhtium lignificans. Apud Homerum, & alios , etiam. pro prsemio , quod hetum adferenti nuntium, dari folet, ufurpatur.- apud Xenophon.* Item pro facrilicio ob be turn nuntium oblato. Verum fignifica-tionis iftius pri- rna: generalitas ulu Ecclefiaftico ita coif* tracda eft, ut per exceHehtSam tantum Ufurpetur pro illo nuntio, quo nulluni Eetius, optabilius , ae jucundius huma- no geueri adferri potuit, de iucariiato Dei Filio & nato Salvatore mundi, qui damnatam humanam naturam ab aeter- 11a morte. liberando, faiutem ae tern am ei lua inorte procuravit. Saepe tameii non pro ipia re , fed pro doftrina leu liiftoria, tale nuntium eomplqcteute, fumitur; qua; ulurpatio huic loco, pro- * PRiEFATlO, pria eft. Ut merito Eufebius, 1. i. Praeparat* Evangel, cap. i. dixerit , Evangelium vocan, quod fauftam csb- leftium, maximorumque bonorum , a- micitiat fcilicet divina; 5 omniumque caeterorum Hide dependentium prselen- tiam per Chriftum allatam humani ge¬ neris univerlkati annuntiat. Unde lua- viffimis epithetis pallim dicitur Evaive- lium Regni , Match. 4, v. 23. Evange¬ lium Gratia Act. 40. v. 24* Evangelium pcicis , ad Rom. 10. v. 15. Evangelium glories bean Dei , 1, ad Timoch. i.v, 11. Evangelifta vero quamvis dicatur ab Evangelio , ufus tameii Ecclefiiafticus ob- tinuit, ut qui in Scripturis Evangeli- Jl dicando nuntiarunt: unde Aft. ar.v. g. Philippus Evangelifta dicitur, & p ail _ lus hortatur Timotheum 2. Tim. 4. v. 5, opus fac Evangelifta. Vulgo vero* eos Evangeliftas tantum vocamus , qui E- vangeiicam hiftoriam , Spiritu ianfto calamum dirigente, feripferunt. Multi quidem, ut Lucas initio Evan- gelii fui teftis eft , olim conati funt Quifto PppflO geftasj & Evan- - ge- PRjEFATlO. £ jgeliunv jftud fcripto hoi inibus patefa- ceve : hinc eft eniih Evaugelium fe- tundum Apoftolos , apud Auguft. l'b. t. contra Adi man turn c ; 17. Manichseis 1 ami 11 are , & aliud N.-zaneorum , fe- enodnin Petrum, apud Theodoret 1. 2. Heretic. fabuftirum : itemque fecundum Andrseam,, fecundum jacobum, l'ecun- duin Thomarn , fecundum Matthiam, de quibus Innocentius Epift. 3. & Am- brof. Prasf. in Lucam: nec non fecun- dum jEgypdos, quo Clemens Alexan- drinus ulus eft, ut infemet tettatur lib*: 3* Stromat. cap. 6. item fecundum He- braeos, apud Theodoretum fupra : fe¬ cundum Judam Ifcariotem , apud eum- dem lib, 1. Hsereticar. fabul. denique fecundum Philippum , fecundum Bar- tholomicum, &c. Scripfit & Bafilides Evaugelium, apud Ambrof. fupra. Sed ex tauto Evangeliorum numero , Ec- clefia non nil! quatuor probavit, quia non nifi quatuor diviuo fpiritu feripta reperit: uam , ut Auguft. ait lib. 1. de confenfu Evangelitt. cap. 1. Scripto- rqs illi fuis temporibus non tales erant, quibus uarrantibus credi oporteret. Q used am etiam fcriptis luis fallaciter indiderunt, quse Catholica atque Apo- ftolica regula fidei & fana docfrina con- demnat, lit idcirco merito dixerit Ambr. Ecclefia, cum quatuor Evangelii H- bros hah sat, per univerfum tnundum Evan* A a g'- 4 PR^FATIO. geliis refaniat ] lusrefes, cum multa habe- ant , unum non luibenU Atque huius qnidem quaternarii nu- meri ratio tarnetfl a divina voluntate prsecipue pendeat, quia tamen naturas Ipias rerum in myfteriotum dilpenfa- t joiie folet atteudere, hinc eft , quod appofi-te numerum iftum obfervatum fuiffe notet Irenams lib. 3. c„ n. & jpoft ipfum Aug. c. 2. lib. citat. Cum enim quatuor lint partes orbis terra: ? per hujus univerfitatem , Evangelii gloriam & Chrifti Ecclefiam dilatandam elle iplo lui numeri facramento quo- dammodo declararunt. Hinc eft, quod illuftris ille currus gloria: Dei , quo diviua Majeftas apud Ezechielem ve- tiebatur, a quatuor animalibus traftus fuit, & ab iisdem illis quatuor anima¬ libus Dei gloria Apoc. c. 4. celebratuiq ^ua: ad hoc ipfum a Deo oftenfa & ad- hibita fuilfe , ut quatuor iftos Evange- liftas , tamquam quadrigam Dei , Ver- bi incarnati gloriam per univerfum or- bem venturos elle fignificarent, a pie- risque autiquis Patribus unanimi con- fenfu animadverl'um eft , ut videre licet apud Irenseum, loco cit. Aug* lib. 1. De confenfu Evangel, cap. 6,Hieron. Prolog, in Matth. Gregoriuni Homil. 3 . in Ezecli. & alios* ’ £t quamvis fere Grseci per aquilanji ve- PRiEFATIO; $ velint fignificatuni eil'e Marcum , & per leonem, joannem, quia hsreticis tirnorem incutit ; verifimilior tamen Gregorii & aliorum fenfus eft, qui ho- minern tribuunt Matthso, quia ab bu¬ rn an. a Chrifti generatioue coepit ; leo- nem Marco, quia per clamorem Jo- annis in deferto rugientis, exorfus eft; Lucs vitulum, quia a facrificio Zacha- ris; aquilam Joanni’, quia a diviuita- te Verbi. Merito tamen Aug. lib. i* De confeufu Evang. c, 6. liotat, in hac animalium & Evangeliftarum com- paratione non tarn iuitia librorutn, ft- cut hie fadtum cernimus, quam totam leribentium intentionena ac fcopum fuitle ponderanduni. Itaqne loage re- ctius fentft, per leonem, tamquamre- gis dignitatis indicem, Matthsum figui- ncatum effe , quia regiam Chrifti per- fonani maxims commendavit. Nam,& leonis de tribu Juda ftatim geueratio- nem texit, & Magi eum tamquam Re¬ gem qusfterunt, & Herodes tamqqant Regem occidere voluit: per vitulum , Lucam; nam & a facerdote Zacharia incipit, & cognationem Maris atqun ElUabeth commemorat , & facerdotii primi facramenta, circa infautem im- pleta deferibit: per hominem , Mar¬ cum, quia cum lieque ftirpem regiam, neque (acerdotalem operationem, cog- nationem, aut confecrationem enarra- A 3 ve- 6 FRiEFATlO. verit, tamen ( in humanis Chrifti operi- bus recenfendis occupatus fain: per a- quilam, Joannern., quia totus pieiie iri inculeanda Chriiti divinitate veriatur, & i'uper nubila, inquit, humanae infir- jnitatis volans, lacem incommucabilis veritatis acutiilimis ac firmillimis opulis intuetur. Ex Ins duo tantum fuerunt Apoftoli, primus & ultimus, qui l'eripl'erunt ma, quas viderunt; duo Apoftolorum dilci- puli , & ideo tamqaam iilii amplerien- di, ut velut in medio conftituti utro- que ab iis latere munirentur , ut Au- guft. ibid, c. %, qui eis propterea fcri- bendi Evangelii auftoritatem divina pro- videntia tributam etle notat, cum non nib audita denpforint ; ut iutelligere- mus , ad pereipiendum, annuntiandum- que • Evangelism uihil intereffe, utrurti Dominura in carne apparentem difei- pulatu famubmte lecuti lint , an ex aliis comperta orediderint, Caufas autem feribendi alias alii ba- buerunt, Generales fuerunt omnibus. Una, ut audifcoribus elfet quali com- monitorium eorum , qua; viva voce pereeperant, ne vel a bonis oblivio- n i traderentur , vel a malis corrumpe- rentur , aut fecus quam diefa fueraut, expoaereumr, Hanc adfert Lucas c. i, verf. PRiEFATIO.' 7 'Kerf. q. \J; cognofeas eorum verborum , d: quibus emiitvLs es, veritatem. Nam _ lieu® Ueceile fait ad confirmationem fidei , Evangelium prsedicari, ita contra hiere- ticos i'cribi, inquit D. Thomas , Prae- fat v Catena. Altera fuit, ut non tail- turn praheutibus vivi, fed & abfenti- bus morcui, maximeque polteris, fcrip- to prsdicarent. Singulorum proprias caulas in fiugulis daturi lumus , fxcut & annos , quibas icripferunt. Hie nof fe fatis elf, eo fcriplilfe eos ordin® temporis, quo collocati funt, primum Matthseum, mox Marcum > inde Lu- cam, ultimo Joaiinera,. A 4 I* I Iff evangel* -u m J’E.SU CHRISTI 5 E CUN D UM M ATT H M U M» PRvEFATlO . 'fo/jr poftolus, Evangelkim fcripfit fermone He- braico } fie enim traiidit Papias , Apofioli- cis temporibus vicinijfmus, apud Eufeb , Jtf. 3. HiJioriiS' Reels). cap. alt. if mox Irena- us U 3 * ca P- I * P°fi ill’os pleriqas alii, Athmaf. in Synopfi, Cyrillus Catechefi 14. Aug, lily 1. D praeteimitti non poterat, quatuor tantum faeminas intexuic huic ’genealogise, quae vel meretriees, vel adulterae, vei inceftss vel alienigetpc erant: idque turn ne populus gentilis & peccatores cuiquarn contemnendi & a Chrilti populo alien! videventur, ex quibus ipfe nafei voluilFet; turn quia il- las tantum tangendas judicavit , quns ijovo accidente, ideoque figura ad af- furnptionem populi gentilis & peccatoris pertinente, viris fuis f\iident conjuu- dhe , omiffis mati’imomis ordinariis : quas figuras breviter explicatas vide a pud Theophylaifium. 5* Salmon aulem genuit Booz de Rhaab . Ilia ipfa feilieet , quae ante meretrix fuerat, etfi turn deliiffet. Nam quod quidam Rabbini, quos etiam aliqui 110- vatores Audio contradiftionis imitati funt, pro meretrice vertuut hofpitam leu cauponariam, contra proprietateni linguae Hebraicae faciunt , ubi Zonach fernper meretricem fignificat : & ita verterunt Septuag, & Apoltolus ad Heln\ ix. v, 31., Old j6 COMMENT. IN EVAKG. Obed geriuit Jejje : alias IJai , ut alibi vocatur; eft emir idem nornen. Ita abjedtse couditionis fuit , ut David fi- lius ejus ex contemptu vocaretur a Sau¬ le filius Il'ai, i. Reg. JeJje genuit David Regem . Emphatice bis coniequenter Regem vocat, & qui-* dem inter omnes folum , q U i a fcopus eius erat oftendere Chriftum , juxta promilla Prophetarum & Gabrielis Ar¬ changel] , elle heredem Regni illius perpetui, quod prime omnium Davidi prohiiffum fuerat. Porro inter Sal¬ mon em & David non intercedunt nifi ties perfome, Booz , Obed, Ielle : lie enim nun erantur quoque libro Ruth cap. ult. & i. Pa rah p. 2. ac denique Lucie 3. .Ut merito reprehendendus vi- deatur Liranus qui hjc interferit tres Booz ejusdem nominis, eo motus ar- gumento , quod a capta lericho usque ad nativitatem Davidis fluxerint anni 366. lit liquet ex 3. Regum 3. verf. 1, ubi dicuiitur fluxilTe quadringenti oftogin- ta anni ab egreflu ex iEgypto usque ad quartum "annum Salamoriis. De- trahe enim ab initio quadraginta annos vagationis in delerto , & quatuor an- 110s Regni Salomonis , & leptuaginta vitas David ; reftabunt 366. an- I11, quos putat Liranus nimis multos effe, quam ut a quatuor illis viris edi¬ fice- SECUm MATTH. Cap. I. if ftcetentur. Sed in ifta longsevitate quo- iftam Moifes, Aaron, Maria vivebant. Usque iao. annos» Caleb anno So. vi- taf ita vegetus erat, uc in juventute; nihil mirum, eos fero generate po- tttiflfe. 6. David autem Rex geniiit Salomonem, ?x ea, qucs fait Uri W illis attrikuta, in tribu if familia patris earum. Cum ergo Matthaus profitetur fe catalogum generationis Jefu texere, & perducit earn usque ad joleph, eum- que uominat virum Maris, de qua 11a- tus fit Jefas , & lion tamen ex Jofeph: fatis infinuat Jofephum jure propinqui- tatis fuitfe maritum Virginis , adeoque cognatum ex eadem tribu atque fami¬ lia David, prout aperte alferit Theo- philus; imo fe non amplius recedere a niajoribus Je r u , quam necelfe lit ad hoc, ut ex juftis caufis loco Maris re- cenfeat Jofeph, hoc ell folum patrem Jofeph, feilicet Jacob, ell'e diverfum. Neque enim poterant Jofeph & Maria elfe frater & foror , lege vetante tale matrimouium : avum autein Mathan eundem elfe utriusque , hoc eft ede cognatos proximos feu patrueles, ne- potem & neptem. Cur ergo , inquies, non recenfuit 1 a- B 4 per- « 4 COMMENT, IN EVANG. perte majores matris ejus , cum prop¬ ter ip (km folam Chriflus dieendus lit ex femine David? Caul® juftae fuerunt ; una,, quia, ut Hieroynm. ait, non eft confuetudinis Scripturarum, ut mnlierum in generatiouibus ordo texatur; unde, tit Aug. 23. contra Fauftum , c. 8* propter virilem fexum erat mariti ho- iioraiuta perfona, Sed quia extant exem- pla, etfi rara in contrarium, ut patet 1. Par. %. v. 15. & 16, de genealogja ]oab & fratrum ejus , hinc alia ratio, fuit, ne jufta daretur caul'a rejiciendi Chriftum, dum putareut eum , quem publica opinione patrem ejus crede- bant, non etl'e de familia Davidex qua Chriflus erat nafcjturus. Denique ut conftaret jefum non 1'o.lum Dei pro- mi dione aut donatione , led jure fuc- ceffionis effe legitimum Regni Davidi- ci hseredem. Chriflus enim erat proles Jofeph, non quidem ex eo genita, vel adoptata, vel fola vulgi opinione, led revera, ut pote ex propria uxore, tan- quam carne fua & proprio fundo , vir- tute Spiritus fanfti Data. 17. Qmnes itafie generationes, id eft,- omnes perlons generantes ac genitas, ab Abraham, Usque ad David, iildufi- ve, quatuoriec.im . Nam generationes feu adtus generandi non funt nifi trede- eiin, ut ex repetitions verbi genuit pa¬ tet, Et a David y exclulive (.jam enim fe- SECUED. MATTH. Cap. T. 29 femel numeratus fueratj Usque ad trans- mi&ationem Babylonis, id eft, Jechomam patrem , feu Joakim, incluBve , gene- rationes feu perfonse quatuordecim : ® a transmigrations Babylonis , id eft a J e " chonia filio, feu Joachiu , patre Sala- thielis (_ 11am pater ejus jam nurnera- tus ftierat in 2. teifaradecade J Usque ad Chrijlum , inclulive, generations s leu pcrfon® quatuordecim. Subduxit tarn ac¬ curate fummam generationum , ut ng- nificet fe non oblivione , fed _ deftinato conlilio aliquos exclufilTe ex ifta ferie» ueque quidquam a quoquam eiie ad¬ dendum vel detraheudum , fnnulque, juxta Chryf. Horn* 4. initio, & Th eo- phylaftum, ut triplicem.popuh judaici ftatum indicaret, l’ub Judicibus, lub Re- gibus , &fub Ducibus feu Sayerdotibus: lub quibus omnibus cum nihil prorece- rit in virtute, opportune poll omnes filium Dei veniife, ad alium popnli na¬ ture inchoandum ; idque congruentcr ad iplas naturas rerum decima quarta generatione, quia decimus quartus dies eft Medicis maxime criticus, ad mag- nas mutatioues indicandas. i8* Chrifii autem Generally , feu con- eeptio ,• ftc erat * Eon eft epilogus pnece- dentium, ut quidam, led priefatio le- quentium, ne quis ratioue jqfeph p u ~ •taret Chriftum etfe tilium David. Cm ({Jet dejponfata Mater ejus : m eit U $. P ru “ 26 COMMENT* IN EVANG. promiffa tanquam fponfa, inquiunt qui- dara, quibus favet proprietas verbi Gneei , & acceptio coajugis, de qua verf, ao-. Sed redtius defpon!a f .a dicitur tanquam fponfa tuadita & recenter nup- ta: nam & _ Luc-e 2. verf. 5. dici¬ tur Jofeph iviiie cum Maria defponfata fi¬ ll uxore in Bethleem, & hie Verf. 20. voeatur eonjux , protit hoc urget Au- guft. lib. 1, De nuptiis cap. n, Et la¬ ne iiifi eo tempore , quo jam gravida nofei poterat, fuiffet vera conjux , at- que ita tuadita viro , ut fine infamia nota cognofei potuiffet, non fatis fuif- fet .conlultum honori & famse Virginis , lie ftupri, in domo patris perpetrati rea putaretur, & juxta legem Deuter. 22. v. 22. lapidaretur ; uec authori- tati Chrilli, ne tanquam fpurius a Ju¬ dds rejiceretur ; nee Jofeph idoneus fuiffet cuftos, ac teftis integritatis Vir¬ ginis , cui tanquam marito , adeoque zelotypo in caufis iftis, pro uxore ma- xime creditor. Nam. prater adjutorium in educanda prole, iitas prsecipuat eraut illius conjugii caufse , ab Hieron. & Ambrof. initio lib. 2. in Lucam, & a- liis pallimnotate. Unde pulchre Am¬ brof. Maluit Chriftus, inquit, aliquos de fuo oral, quam de matris pudore, dubitare ; lciebat enim teneram elfe Virginis & lubricam famam, nec puta- yit ortus l’ui fidein matris injuriis ad- fira- SFCUND. MATTH. Cap* I. 27 ftruendam. Satius quippe erat _ Jofephi iilium, quam inhonelte mulieris, vme- ii. Alia ab iisdem paula & pene ab omnibus tangitur; Orig., Homn- 1 ’ l . diverfos, Bafil. Horn. De human a fti generat. ut myfterium couceptus & partus diabolum laterfet: qu® deiumpta eft ex Ignatio , epiftola ad Epheuos, quomodo autem vera fit, non iatis li¬ quet. Ante quam convenient: non in domnm propter caufas jam diftas, fed conven¬ tion e maritali, quae fie honefte oc ve- recunde denotata eft. Datur emni ratio, cur dimmittere voluerit. Ergo , mqui Helvidius apud Hieronym. ppftea con venerunt, & hinc ilh , qui fratres Chrifti; led impente. AihU a- liud figuificat Evangelifta, quain S r ‘ dam luill'e ante conventionem leu con- cubitum, qui more naturali placet lolet: ut fie indicaret novitatem y fterii, intaftum interim relmquens , quid poftea confecutum fit. tea - dicitur virga Aaronis ante plantatio ftoruitle , cum tamen poftea __piau - non fuerit. ISam ut Ambrol. iibro ~ inffitut. virginis cap. 5. Confuetndobcup- turse eft, ut caulam qme lufcepta e , adftruat, incidentem aifferat. Inventa eft , id eft, inopinate repo ' eft a Jofepho, qui maritali cur a o*. sbfervabat* j n „ as COMMENT. IN EVANG. In utero habens , id eft effe gravida , Grseca phrafi: quod cum obfervari non poffit, nifi aliquot menfibus poft concep- tum, omuino manifeftum eft,, poft re- ditum ex domo Elifabeth hoc conti- giffe- De Spiritu fanclo , id eft non viri , fed Spiritus fancH opera. Quod referen¬ dum eft ad folum verbum habens , lion jid , inventa eft : nondum enim Jo- feph hoc invenerat. Tribuitur autem Spiritui fan&o ille conceptus, non Pa- tri aut Filio , etfi non minus coopera- ti fuerint, quia fuit ingens bonitatis , beneficentiae, & foecunditatis , feu vij vificationis opus , cujusmodi Spiritui fantto appropriari foleiit. 19. Jofeph autem vir ejus , cum ejfet in¬ fills:- id eft quia erat juftus , non ilia juftitia vulgari , quat quarta virtus eft cardinalis, ham ilia falva traducere potuilfet: fed ilia juftitia, quse virtutes omnes maximeque charitatem, benig- nitatem , & manfuetudiiiem comprehen- dit, lit nollet earn traducere , non e paren- tum domo in fuam , ut quidam ; hoc enim fupra rejecimus , fed traducere , id eft Grace , in exemplum ftatuere, publics fcilicet infamise per aecufatio- iiem , vel criminis divulgationem. Vdlail occulte dimittere earn , id eft a •f«o confortio ac domo ablegare. Cau- fara SECUND. MATTH. Cap. 1 29 fam reddunt Oris, homil. x. in diver- »°s, Bafii. & alii nonuulli poft illos, qnod le ejus confortio cenferet indig- x*nm, quam de Spiritu lantfto concepif- ie xnvenerat. Retains dicerent, dimit- voluifie , quod hinc propter fan- ytuiiiBos Virginis mores, mde propter indabitata prseguantis indicia hsefi tares ? e 1- e, cuius myfterium nefciebat, ut xnfinuat Hieron, & aperte docet Au- dor operis imperfedti. Sed longe ve- ri ps eit dimittere voluiffe, quod nihil a 'iud quam adulteram crederet, vel certe oppreffam, cui fe noverat non efle commixtum, ut loquitur Auguft. 45. & repetit Serm. 10. de ver* ''is Domini: quod idem aperte fentifc Chryfoft, Dimittere ergo talemvoluit „ Jl p forte adulteram fovendo, vel cri- ndnis particeps, vel certe nimis ftuD te patiens videretur : occulte tamen •> nt ejus fains coufuleret : quamviS e- nim aceufare licuiffet, non tamen te¬ xt ebatur. Nam ut Ambrof, Ser. 7. ii* Pfajm, IT g. etiam ab accufationis fe- v eritate jufti perfona aliena eft .• & i- deo commendatur ejus juftitia , quod xxihil penitus ex furiofa ilia palfione ze- lotypia; tentaverit, ut pulchre expeu- dit Chryfoftomus. 20. hLzc autem eo cogitante , id eft eum hsc ailimo folum. volveret cura- plea© .• quo ipfo indicatiy: magm* tu- go COMMENT. IN EVANG. tudo virtutis ejus , quod ne qid deni cuiquam mceroris caufam indicaverit, nec adverfus uxorem in verba quere- lasque vel facta proruperit. Nec vero virgo ipfa fuipicionem diifipat , quia quis maritus de tali innocentia uxoris, nifi Deomouente, credidilfet? Itaque ecce rem, fcilicet nqvam, quod fere ilia voce in Scripturis indicari folet* Ecce Angslus Domini apparuit : fignificari videtur per fpecies imagination} im- prefl'as , quail modo corporeo collo- quentem, apparuiffe, In fomnis : tunc enim mens ab extern-arum return tu- multu ac dii.tr acii one libera magis ido- nea eft ad cseleftes revelation es acci- piendas. Hoc autem Deus ita facit, ur iimul homo intelligat, effe non fata- gentis animi cogitationem , fed divi- nam illurainationem, quod fapore quo- dam, qui verbis exphcari non poteft , difcerni teftatur S, Monica libro 6. Confeff. cap. 13. Dicens , colloquendo fcilicet cum ed more hominum, inquit Aug, in En- ehiridio c. 59. hoc eft non vocibus in aure, led vocum fimili tudinibus in ima- ginatione formatis* Joleph Fili David. Rlahdientis eft & .conlolautis , quia fufpicio jufta fuerat: & limu] Davidis meminit, ut attention fieret ad id quod de Me ilia ex fami- lia David nafcituro dicgret-jr. Noli time - SECUKD. MATTH. Cap. I. 3 t r f« Timuerat enim, ne adulterant re- tinendo , Deura vel fapientum judicia °ffeiideret. _ AccipereMariam coniugenu Gratce,aflume- 5 icilicet coufianter, ac retinere in v . Jt sc focietate : jam enim , ut Chryioft. ait ? earn mente repudiaverat. Quod enim in ea natum eft , id eft quod coiiceptum atque formatum eft. Per id tamen, quod natum dicit, Balilius infi- uuatum putat, quod Chrifti caro non , l!t cfeterorum paulatim fiagendo for- ®ata , fed ftatirn abfoluta fuerat, De Spiritu JanSlo eft. Grace, ex Spiri- tu fanclo efl , id eft non de fubftantia Spiritus fandfi, fed ex operatione po- teftatis ejus; qui proinde non ejus pa¬ ter, fed creator eft, ut latius Auguft. in Enchiridio cap. 38. & Et prop- terea cum natum in ea dicit, virgin em id egiil'e in ordine naturae fignilicat, quod matris eft: cum de , vel, ex Spi¬ ritu fanch , miraculo fuppletum effet, quod patris eft , atque adeo non ti- tnendum fibi effe , fed gratulandum. Et h:tc de praeteritismox autem prae- dicit futura , ut ex eorum eventupra:- terita vera eile credat. ai. Pariet autem Filimu Vera mater nonut canalis , per quern tr an feat, ftcuti aliqui hanetici noftri , & dim Valentinus apud Tertul. libro de came Chrifti, c. 20. ex eo colligebant, quod di- , 3 Z COMMENT. IN EVANS, diceretur in ea natus. Sed nafci in all- qua fignificat veram conceptionem ; ex aiiqua, verum partnm. Et vocabis nomen ejns JEfum : cselitus j m pofitura_, ut etiam cselitus concep- turn & mirabilem futurum inteiiigas» inquit Chryfoft. Nam quibus a Deo no¬ men ante nativitatem impofitum fuit, femp'er admirabiles inventi font, ut I- faac, Salomon , Cyrus, Bap tl ft a. Ipfe enim falvum faciet populum fmm * nempe omnes praedeftinatos in vitatn seternam, feu omties filios promiftionis,, qui ipfum fide & charitate tamquam Regem ac Dominum complexuri font. Salvabit autem non ab imperio genti¬ um , & ab hoftibus vifibilibus , fed ^. e ?- J6. v. 2. & ibid* c. 18. v. 1 . Prsdicit ergo, promittitque Tfaias noil tam loll Achav, quam domui David, quse hoc expertufa erat fuo tempore, & tunc tamquam a Deo veraciffimo & mimu- tabili promiffum, certum tenere & cre¬ dere debebat, non minus ac li ngnum fuiffet oculis prsefens, virginem lei 1- cet mauendo virginem, elle conceptu- ram filium. , • Et vocabunt . Hebraice & vocahs , fcilicet virgo , vel domus David , q lv quia univerfam Chrifti Eceleiiam com- • C % P re - COMMENT. IN EVANG. prehend’t, merito mutavjt Matthaeuf numerumnam , ut ibidem Hieron. lion tam verb or um ordinem , quam fenfum Scriptores facri in citando fe- qui folent. piotnen cjiis Emanuel , id eft nobiscum Dens : quo fignlficatur , filium ilium non folum benevolum nobis , & pro- pitium futurum peccatis noftris, neque etiam in umbris tantum arcae ac ta~ bernaculi aut templi adfuturum, ut o- lim ; led per incarnationis myfteiium JDeum in Iiuir.ana carne appariturum , & cum hominibus coiiverfatiirum , ut notat Chryi'oft. Vocari ergo ufitata Scrip¬ ture phrafi ufurpatur pro, effe quo- rnodo liaise. 9. v. 6. dicitur : Vocabitur nomen ejus aimirabilis , conjiliarius, Deus t &c. ut fignificet, quod re vem erit talis, Et de Ecclefia dicitur liaise 62. v, 4* Non vocaberis derelicla , Jed vocdbe• tis voluntas me a in ea. 24, Exurgens autem Jofeph id eft mox paruit Angplo. Significatur ergo direfte prompta. Jolcphi obedientia, ad fojam monitionem in fomnis fac- tam; indiredle maguitudo virtutii Vir- ginis , de. qua tam cito crederet rem tam incredibilem , quod conce- piilet ex Deo. 25. Et non cognnfcebat earn. Hebraics eft, & honefta phrafis, carnalem com¬ mix tionem ab eis /emovens , cujus- mo- SECUM). MATTH. Cap. I. 37 modi eft Genef. 4. v. 1. \7- & ?“ libi pa Him. Uc alien! or lit expoht^o Epiphanii Hoerefi 78. rejefta a D. Hie- r °n. qui p Utav i t , quod non cognolce- bat fauftitatem Virginis. Donee peperit filim fhm. Ergo , 1 " quit Helvidius , cognovit earn , pon- quam peperit i fed bene & ex proreuo oftendk Hieron. lib. adverfus eumcon* dtto, & Chryfoft. hie, hujusmodi ad- verbia, donee , u r \M •> & fimilta , id , quod dubium eft, exprimeve; id, quod certum, relinquere, quia ad propo 1- tum non pertinent. Dubium enim e " fe poterat, utrum cognovitfet ftatim a defpoufatione , quando coniugum ter* vet amor. Hoc riegat, per llmd mu- nuans, multo minus poftea virumju- ftutn attigitfe templum ^ Dei , Spiritus fancti fedem, Domini fui matrein. bic Ifaise 46. v . 4. Usque ad cams ego par-, tabr,: &c. a2 .%: 14- Si , hole eft non, dimifte'ur imauitas h ud* C 4, qui , 40 COMMENT. IN EVANG. qui Magorum difciplinam , fcientiam- que ante pereepilfet, Quia igitur fteE la duce un funt, & honoris caufa vi- dentur Magi Vocari, hinc verius eft, non fuiffe ex iiifami illo malefic or um ■ genere, Ut videhtur voluilFe quidarn: led , nt Hieron. fup. fuse gentis philo- fophi® m-aximeque aftrologite dediti. Unde autem venerint magna difcep- tatio eft. Evangelium dicit venilfe ex Orienle. Hinc tota Graecorum lchola , Clemens Alexand. lib. 1. Stromat. Ba- ■ Ji fills Horn. De hum an a Chrifti gene- rat. Cliryfoft. & Theophyl actus hie , Cyrillus lib. 4. in Ifaiam , & alii, fen- tiunt ex Perfide venilfe; quibus favet liomen Magi, quod Perils proprium , & modus adorandicum miuieribus: val- de autem repugnat regionis diftantia ad trecenta circiter milliaria , & tem- poris brevitas. Hinc /alii- verilimilius tradunt ex Arabia veniffe, Juftin. .contra Triphonem, Tertull. contra Ju- daeos. c. 9. & Epiph. in doftrina com- peudiavia quidquid rideat hie Calvinus, qui dicit cos ex occidente & meridie fecifte orientern. Nam Tacitus & Cho- rographi paffiin ftatuerunt Judaeam ab Oriente relpicere Arabiam : & Scrip- tura teftis eft Gen eft 25. Abraham le- paraffe lilies concubinarum ad plagam orientalem , qui tamen in Arabia ha- bitarunt. Nee rnultum abierunt ab hac fen- SECUND. MATTH. Cap. II, 41 fententia, qu i e x Chaldsea veniffe vo- f ut * Moti fuut partim loci propinqui- ate, & muueribus illis thure , myr- 1 la & auro , quibus abundat Aram a, P^rtini loco Pfalrai: Reges Arab am cf dona adducent. Ubi Reges Arabum v jnentur indicare orientem, Inl'ulse oc- cidentem, TEthiopes meridiem, Thar- lls feptentrionem. Ex quo eodem lo¬ co videtur manaffe communis multo- runi Patrum fententia , quod Reges., hoc eft Reguli feu priucipes , & Pri- niores gentis fine fuerint. Ita enim lentiunt Theophil. Balil. locis cit. & slii pofteriores multi. Quo faciunt the¬ sauri & adoratio novi Regis , quad le- gatio ad ipfum; h theftms fids » leu thefaurorinn tbecis , quos de in- duftdu hanc ob caiilam fecum tulerant, Ortulenint 'i miinerd , quia Orientates fi¬ ne munedim's accedere ant adorare lieges non. (blent, fieiit etiamuum a- pud nonnullas gentes in ulu eft : Au- Tim dm itf nvrrham ,; finguli omnia, et quidefn dona , quibus patria eorum affiuebat: nam ut Poeta Georgie. c. 2. Solis eft tburea virga Sabais. Idem teftatur Plinius, libro, 12. Na- tur. hiftor. cjui tantam in Arabia aro- hi.atum ubertatem tradit, ut vix alia ibi ligni genera in ulu fint, quam o- dorata, quibus et igueni vulgo foveant. De auri argendque copia res notiifima eft : qurs confirmatur ab Ezeclfiele cap. 27. verfu 22. Non fine myfterio tamen ifia munera jfuiffe oblata, quidquid ri- deat folita impudehtia hoc loco Calvi- iins, unanimi conleiilu a veterrbus om¬ nibus . auimadverlum. eft , five_ Magi hoc diviuitus iiluftrati intellexerint, ut veriiimile eft , five non. Breviter id fcxpreffit Juvencus a S. Hieron. com- snendatus, I) Thus $0 COMMENT. IN EVANG. Thus, aufum , myrrham Regiqut, homi - nique , Deoque — Dona ferunt. Aur-um enim , quod Regibus tributum penditur, Regis dignitati convenit .-thus apud omnes gentes ( exceptis haereti- cis noftris} adoletur Deo: myrrha con- diuntur corpora mortuorum , ne pu- trelcant : unde humanitatem mortis participem , corruptionis expertem in- dicabat. Tropologice , Aunm offeri- smus , opes omnes pro Chrifto calcan- do; Myrrham , membra paffionesque mortificando; Thus , ea quae furfum funt, fapiendo , ut Bernardus Sermo- aie de Epiphania. Gregorius vero Horn, 10. in Evang. auro fapientiam, ihure orationem, myrrha mortiftcationem fignificari tradit. 12. Fa refponfo accepto ; nempe divin® oraculo, ut ex Grsco patet. Neque cnim ex refponfo fequi putes , quod IVkgi ante dubitantes fimile quid pe~ tiering Unde pulchro ordine paulatim ad altiora provefti funt. Nam dum fpeftandis fideribus vacabant, fidere ad cognition em. Chrifti manu dufti funt: mox Prophetarum inftrudti vaticiniis per homines ; denique , poll: oblats munera, eruditi funt ab ipfo Deo. Ne redirent ad Herodem ; _ ut & fe ipfos leftisque regni predicated congruus. 5 , Ti me exibat a l earn Jerofolyma; mira ifta vitre fanffitate , poenit^hti* exemplo, promiiTionis novitate , & mi- faculis in nativitate ejus in memoriam re- vocatis, excitata : plus enira, ut Chry- foft. refonabat ejus converfatio, quam vox. Et omnis , id eft tota , Judxa 9 magna fcilicet ejus pars. Et baptiza- bantur ab eo , tamquam profirentes hoc figno le‘ liiniliter intus a peccatis ablui veils per poeniteutiam , quam prsedi- cabat. Unde difponebantur hoc figno quodam praecurforio ad baptifmum Chri- fti facile recipiendum. Confitenies pee - eata fua , H eft , non taneum confiteri* tes fe elfe peccatores , ut fere haire- tici voluntj, led e: Ut bap f i%are f ur ab _eo, et hac *occafione ipfe Chriftus manife- ftaretur in Ilrael , in tanta honiinura affluentia ( quam eaufam dat ipfe Jo¬ annes fui baptifmi, Joan. 1. v. 31. ) et ut magifterium ejus erga genus hu¬ man um coram tanta turba cslefti voce declararetur. . 14, Joannes autem prohibebat em : id eft arcebat, vel baptizare renuebat, idque turn propter perlome excellen- tiam , turn ne putaretur indigere poe- ni- Comment, in evang. hkentia , ficut cseteri. Dicens , E%o a ft debeo baptizari : non debito _ praecepti, fed indigently. Gryce eft enim chrian echiy id eft indigeo , opus eft mihi baptkari, non baptiirno aquy , quem nec-dum teraporis ratio poftulabat, led Spiritus faikti et ignis, quem fupra prsedica- verat, rdque quia ilia baptifmo ab ori- ginali labe ablui itldiguerat, & a quo¬ tidian’s ablui indigebat. Et tu venis alme> Etnphatice legendum , tu at me? iiempe Dominus ad prycurlorem ? Ag¬ nus fine macula ad peccatorem ? 15. Jefiis autem dixit, df c, Sim mo dot id eft , permitte me baptizari : quo yerbo, fine , non tam improbat, quam approbat recufationem Joannis : fed addens , mod0 , fignificat hoc fieri de- bere temporaria quadam d'fpenfatione, ut obfervat Nazianzen. Orat* 39. Cau- fam autem fubiecit: fie eiim , cedendo fcilicet delatis honoribus , infeporibus iios lubmittendo , & in fimilitudine iignorum ft nilitudinem carnis peccati magis magisque adimplendo, decet nm, Gryce, decorum eft, feu convenit nobis juftitiy feiiicet magiftris , ( fe eilim & joaftnem videtur comprehendere , nift inalis de fe f do pluraliter loqui ) ctl- implecr , non folum docendo , fed in prim is faciendo omim nijiitiam id eft , quidtjuid juftum, virtuti confentaneiim* Deoque gratum, etiamfi non debeat e SECUND. MATTH. Cap. III. 7 9 3 ^ eft, non neceffe fit fieri. Fuit au- tem hoc juft ran, feu juftitise virthtique confentaneum , multis ex capitibus. Primo , ut fie exemplo fuo humilita- tem quam efficaciffime commendaret $ quod paffirn a Patribus notatu n eft i Ut aquas purificatione fua purificaret, inquit Nazianzen. Oration. 34, & eis v i_ra regenerandi daret, ad baptifmum fcilicet eas deftinando : ut medieus as- gris fimilis fadtus, fegrotis eo efiet grati- or, quo familiarior .■ ut homines ad fuurn baptifmum invitaret ; ut Joannis baptifma tamquam a Deo inftitutum comprobaret • ut teftimouium de ccelo in baptifmo ei redderetur: deirque ut per defcenliim colranbac Spiritns fanfti adventum in baptifmo fideiiunl fignifi.-* caret, inquit Hieronymus. 16. Bapthatus autem Jefus confeftim af~ cend.it de aqua, lllud , confijlim * referen* dum eft magis ad illud , & ecce aperti , &c. quam ad, afcend.it i ut fit fenfus , ftatim, cum a baptifmo afcendit, vidit ccelos apertos. Indicat id Marcus, cum elicit, Statim afeendens de aqua vidit. Et ecce , rem fcilicet admirations dignam, aperti Junt ei coeli. Ei , fcilicet Chrifto, turn quia propter ipfran aperti, turn quia ipfe Chriftus eft , qui vidit Caslos apertos , ut aperte dicit Marcus. Ipfe quoque eft , qui vidit Spiritum de-* icendentera , ut hie Mattli, juxta In-* go COMMENT* IN EVANS, terpretem noftrutn, qui vertit , piper fe : uimirimi ut iple Chriftus redderetur certus figno externo de fua ad munus Evangelieurn vocatione, Caeli eigo ei aperti funt, id eft, fciffi, chkamem , ut eft Gvr.ce apud Marcum, non revera, quia fuiifet iuperfluum, nec fola intel- lebtuali vifione, ut late Origen. lib* contra Celfum , nec fola imaginaria , licut, luxta Hieron. hie, Ezechielcoe- los apertos vidit, fed fenfibili vifione, licut columba, & vox fuerunt fenfibi- les, quia fcilicefi in lupremo aere, vel a s the re fimilitudo profundi hiatus vifa eft, idque ut e coelo omnia proficifci viderentur. Et. vidit , Chriftus feilicet , ut ex Marco diximus. Non tarnen negatur etiam vidiffe alios, Nam & Joannes vidit, quia hoc ei lignum datum fue- rat, Joan. i. verfu 33. & cseteri etiam adftantes, ut illo figno au&oritas Chri- fti & magifterii ejus propalaretur. Spi- ritum Dei del'cenlentem ficut columham ; id eft, corporali fpeeie columbae , ut ait Lucas. Quo potius videtur fignificari corporalis fimilitudo columbas r quantum ad figuram ac defeenfum , ut commu- niter auctores fentiunt, quam veram columbam, ut videtur putalfe Auguft. libr. De agone Chrifti cap. 22. tametli aiiis locis do cere videatur fuiffe co¬ in mbs lpeciem. Nam adhibita tantum- mo- SECUND; MATTH. Cap. III. gi modo fuit ad figriificaud.um , (ad quod fufficit eolumbat fpecies) ficut & lin- p!je ignefe ; n Pentecofte. Unde ftmi- li phrali dieuntilr apparuilfe non verse, lipgure igneae, fed linguae tamquani ig¬ nis. Defeendit ergo Spiritus , licut co- luiyiba, non quod loco motus fuerit, pui eft ubique, vel Chriftum tunc tan- turn inhabitare coeperit * qui eo fern- per plenus fuitfed ut eo fymbolo praefentia Spiritus fancbi in Chrifto & m baptifmo fidelium fignificaretur. Per columbam autem ad exprimendas co- Inmbinas proprietates iplius Spiritus fanfti, quas in Chrifto & baptiiatis o- perat'ur. Exprimit eas Cyrillus late Catech. 17. breviter Tertull. lib. de Baptifmo cap. 8- quia animal eft fim- plicitatis & innocentise i quod etiam corporali, inquit, felle caret. Latins lifec deducit. Cyprian, lib. De unitate Jftcclefiae. Adde quia mundum, benig- aum. manfuetum, foecundmn, fummo alFedtu pullos profequens. Denique fi¬ cut in ligura olim in aquis diluvii per eoluinbam reconciliatio humano gene- ri aununciata eft, ita & nunc in a- quis baptifmi eamdem ob caufam ap- paruit, ut obfervavit ibidem Tertul- lian. & Ambr. hie 17* Et ecce vox de c&lis. Unde & co- lumba: ut utrumque iymbolum alterius fignificationem juvaret : vox quidem F in- «a COMMENT. IN EVANG. indicando, quid iibi vellet columba; co- lujnba vero, ad quern fpeftaret vox; unum. oculis , alterum auribus , ut fi- lius Dei auditu coulpedtuque monftra- retur ( inquit Hilarius can. 2. ) quia fide digniffimus _ qui audivit & vidit. Adde ut fie Trinitatis myfterium inci- peret in baptilmo apeririy Pater in voce, tamquam Verbi genitor, Filius in carne , Spiritus fanftus in columba , lit annotarunt Ambrof. & alii , qui contra Arianos feripferunt. Dicerts , Hie eft filius mens dil'eclus: Graece per articulos emphaticos ille filius meus, ille diledtus. Nam primo fignificat fe loqui de filio , lion quo- vis,.fed naturali, unico , a;terno, co:e- quali, ut expendit S. Leo Serm. de transfigurat. Secundo vero efie diledtum, tamquam unigeuitum, hoc eft charilfi- mum, ut vertitur Marci 9. verb 6. In quo mihi complacui. Griece , in quo com- placui . Phrafis eft Scfiptune propria & frequens , ex Hebrieo , ratzdh , orta. Nee aliud fignificat quam affedbum be- nignum ac propenlum erga alium: quali dicat clarius, qui mihi fingulari ter pla¬ cet et acceptus eft, in quo nihil dif- plicet ; ita jfeilicet, ut amor meus ab ipfo, & propter ipfum , etiam in alios diffundatur, utpote per quepi mihi alii ulacere poterynt, et ego aliis placari. C A- SECUND. MATTH. Cap. IV. 83 CAP U " UNC Jefus d'Mus eft. Marcus ex-' P'ftfum , Lucas atiilm dicit, quo indica¬ tor impetus & efficacia Spiritus agen¬ ts filios Dei. A Spiritu, fancfto icili- cet j ut addit Syrus", quia ille prscef- lerat, & quia cum articulo & abfolute Spiritus dieitur. In defertum , tamquam, locum tentationi commodiflimum ac deftitutum humane fubfidio , quo ma¬ chine tentationum diffipentur. Fuit au- tem defertum Judseae, quod poftea hill© Quarentana diftum eft a Chriftianis. Ut tentaretilr a diabolo. Tentare proprie eft: experiendi caula explorare * ut feiat vel ipfe, qui tentat, vel qui tentatur, vel alii. Ita tentare folet Deus , ut aliquoties ex Aug. diximus. Diabolus; ulterius habet fcopum inducendi ad peccatum: unde ipfius teiitario eft lol- licitatio ad peccandum. Utroque mo- do Chriftus tentafi voluit , qui feiebat le fuperari non polfe. Caul's non ip- fum, fed nos fpectabant. Primo , ut nobis diabolum viuceret, & difeipulis conculcandum traderet, iuquit Hiero- nym. Epift. 8. ad Demetriadem. Unde Auguft, in Pfalnl. 90, p. 2. Ideo ten- tatus eft Chriftus, ne vTncatui* a ten- tatore Chriftianus: & Chriftus ipfe hac de caufa dicit, Confiiit?, ego vici faun- F a ' dm. £4 COMMENT. IN EVANG. ium, Secundo , ut modum vincendi traderet jejunio , oratione, Scriptura- rum meditation e, Tertio , ut often- deret, inquit. Ambrof. 4. in Lucam , diabolum ad meliora tendentibns invi- dere ; & tunc magis eft cavendum, ne myfterii gratiam deferat mentis in- iirmitas. Quarto , ut doceret , eo.s, qui alios debent inftituere, fibi a tu- multu converfationis carnalis elfe re- cedendum, & precibus vitajque purita- ii inliftendum. 2. Et cum jejunaffet quadraginta ,'diebtis & XL- noElibus : hoc eft quadraginta dies integros & naturales. Noclium fit men- tio , ut a Judteorum jejunio diftingue- ret, qui illud nodtu folvebant •• qua¬ draginta autemne novi Teftamenti le¬ gislator Moyle, & reipublicEe collapfa; renovatore Elia effet inferior , quorum uterque quadraginta dies jejunaverat. Non excelfit quadragenariurn numerum, eo quod numerus ille ferviat poeuiten- tue & allliclioni prsefentis vine, ut de- clarat Auguft. libr. 2. de coni'enlu E- vang. cap, 4. & myfticum aliquidcou- tinere tradit Ambrof. libr. 4. in Luc. Unde & quadraginta dies pliiit fub Noe, quadraginta annos Xfraelitae pra¬ nas luerunt in deferto , quadraginta dies exploratur terra promiffionis, Nu- mer. 13. quadraginta dies a refurrectione Chriftus iu terra manet, Plura vide apud Am- SECUND. MATTH. Cap. IV. 8? Ambrofium. Hinceft, quod ex Apofto- lica traditione Eedefia etiam hunc nu- merum jejunio confecravit, ndti qui- dem, ut totos quadraginta dies omni cibo. abftineamus , fed juxta Nazianz, Or. in fanctum lavacrum , ad virtutum noftrarum modulum jejuniuin attemper rando. _ Et pojlea efuriit, Noil igitur antea, di- vinitate naturae humanae infirm itatem iuftentante. Poftea vero efuriit, noi* neeeilitate, fed voluntate eadem , qu* & pallus eh: idque ut hominem verum & infirmum intelligamus, inquit Iren, lib. 5. cap. 21. Deinde , inquit , efu¬ riit , ut haberet diabolus, ubi congre- deretur objedta infirmitate naturae. Sic enim et nos nou folum per concupif- centias, fed & per naturales necelfr tates tetitare folet. Fames itaque Do¬ mini pia fraus fuit, ut in quo diabo¬ lus majora metuens jam cavebat , fa- mis' ipecie laftatus teutaret ut homi¬ nem, inquit Ambrof. libro 4. in Lu- cam. 3. E: accelens ten tutor. Ille fcilicet, cujus oificium eft tentare. Accefliffe autem eorporea forma , eaque hitma- na, fuadent turn verburn accelenii-, turn iila cum Chrifto colloquia. Indicatur confequenter, foris non incus iiias fuif- fe Chrifti tentationes , licut & primi horainis. F 3 Di* $6 COMMENT. IN EVANG. Dixit: Si Filins Deices. Notant com- imuniter antique, dubxtafle diabolum , utrum ifte eiTet Chriftus filiusDei. Chry- foftomus cum fuis putat allufiffe ad vo- cem, quam audiifet fupra in baptifmo, Hie tfi film mens , Gfc. Alii aliunde luf- picatum hoc elle, ut ex vitae lanftita- te , ex prodigiofo jejunio, Joannis te- ftimonio , vocibus Prophetarum : fed quia fuperbillinius erat, quidquid de c.ius divinitate .opinatus fiierat ipfo fa- ilu fuperbise, in dnbium veuit ex tanta naturae infirmitate. Itaque quafi confu- lens ejus neceilitati, & fimul adulan- do pungens, Si films Dei es , cur fic ta- men affligeris, cum fit remedium ad manum? Die, id eft, jibe folo impe- xio tuo omnipotenti, non precibus, Ut lapides ijii panes fiiant ; convertendo eos Scilicet non in cibum delicatum , fed in panes, ut neceilitati fuccuras. Quod li feciifet, certutn putabat indicium , eum elle Deum .• f in tanta necellitate non feciffet,five nolendo,five quia non poffet, non effeDeum. UbipulchreAmbrof.Arti- ficem diaboli difee aftutiam : 'lie tentat, ut exploret; fic explorat, ut tentet. E contra Dominus lie iallit, ut vincat; fic yiucit, ut fallati Nam fi convertiiTet creaturam , proderet creatorem, & fi¬ mul in varia peccata laberetur, Nam propter famem diffidere divinse provi- deiidx, & itamorqm gerere diabolo -, SFXUND. MATTH. Cap, IV, g? ut potentiam fuam intempeftive oftentet, nulla Dei gloria vel proximi utilitate id poftulante , guise ftmul & vanitatis vitium Nihil enim , inquit Ambrof. pro dia- boli arbitrio, nee contemplatione panis faciendum- eft. Quod Chriftus fignificare volens refpondit: 4. Scriptum eft : nempe in, Scriptura il¬ ia divinitus infpirata , qus per. excellen- tiam intelligitur in fimilibus locutionibus. Nonin folopane vivithomoi id eft, nonfo- 10 pane vitam fuftinere poteft homo qui- libet, multoque magis filius Dei. Sed in omni verbo , quodprocedit de ore Dei ; id eft, fed quacumque tandem re Deus voluerifc aejufferit fuftentari, utpote cujus volun- tate & juffu etiam ipfe panis alit, Alii e- nim line pane, ut Moyfes & Elias ; alii novo eibo , ut manna; alii aliter a Deo fuftentati fuut. Itaque his verbis Chriftus eludit daemonem ,,neque afferens, neque negans fe filiumDei, vincitque eum non potentia fed prudentia ; non ut filiusDei, 11 bi fuccurrendo , fed ut homo infirmus, lidnciam in Deo collocando ; tentationi non cedens, fed ei velut clypeum.'\Scrip- turas objiciens: Simulque docec ita do- mitam elFe oportere cupiditatem volup- tatis,utn'ec fami cedendum lit , inquit Auguftin. lib. De vera religion®, cap. 38- S • Tunc ajjunipfit eum diabolus iii 1 fanEhim civitahm : id eft Jerufaiem, ut Lucas, qus propter templum , & oliui arcam, & F 4 ve- 88 COMMENT. IN EVANG. verum Dei cultural ibi vigentein, fancta dicitur. Et Jlatuit eum fuper pinnaculum templi i Id eft, fuper faftigium, quod erat peri- foolus quidam, feu lories circumdans te- #um fuperius planum, lie quis decide* vet, quemadmodum de omnibus teetis {prsefcnbiturDeuteron. 32. v. 8* Grace di- citur pterigion , id eft, pinna, feu ala, quia iab atdificiis extabat inftar ahe, 6. Et dixit ei: Si Films Dei es ^ mute te deorfum : ut fcilicet non folum fie pateat te effe Filium Dei, fed etiam in populo¬ us civitate homines te videutes fine cafu volare, credant ell’e Filium Dei fibi pro- iniifurm Ubi obfervant Hieronym. & Ambrof. femper diaboli voces eo tandem tendere , ut ficut ipfe fuperbia cecidit, etiam homo deorfum pracipitetur. Scrip- turn enirn eft • Quia Scripturis & fiducia in Deum fe Chriftus defenderat, ex utroque capite laqueum. ei ftruitqu. d. Quia its peudes a Dei providentia ex Scripturis concepts, ut ne fame quidem urgente te adjuvandum dubites fine pane , ecce prsecipita te hinc, ut oftendas te Dei pro¬ vidential & verbis fidere. Ipfe enim di¬ xit : quia Angelis fiiis mandavit de te , id eft, pracepit cuftodiam tui, Et in manibus'tol- lentte : quafi geftaudo manibus, quem¬ admodum res earns foleiiius ; ne forte impingas in aliquem lapidem & cadas. Abutkur Scriptura : promittit enim Spi- ri- SECUND. MATTH. Cap. IV. 89 titqs fandus feeuritatem & cuftodiam a ipalo juftis, hoc eft in juftitia ambulan- tibus, non autem tentantibus Deum, & ipfa mala fibi accerfentibus. Itaque rur- luni Chriftus, diifimulans fe effe Filium Uej, perverfamque Scripture interpre¬ tation em Q quam , ut Ambrof. lib. 4. in Lucani, Auguft. & alii Patres palfirn no- taut, Hseretici a diabolo didicerunt j ve- r a redarguens , ait: 7 . Non tentabis Dominum Down tiium : Experimentum volendo capere potentiae, bonitatis, fidelitatis, fapientiae, aut al- terius attributi divini, non ut in necedi- tate, profis aiicui, fed inde ut Idas. Corn tingit hoc, cum qliis fine neceffitate, pndumendo de Dei auxilio , fe periculo exponit, vel ex periculo per miraculum educi cupit, quando aliter poteft. Oritur hoc pecoatum ex radice curiofitatis : ten- tare enim eft, velle experirifeu cognof- cere; quamvis fimul poffit adelle aflte- dus vante gloria: vel alius mains finis- Unde hsec l'ecunda tentatio Chrifti non fuit propria vanitatis , aut oftentationis, aut ammtionis , tametfi multi recentio- res hoc velint, fed curiofitatis, ut Au¬ guft. libr. De vera Relig. c. 38- Non enim inquit, ut fe de faftigio templi praccipl- taret, urgebat, nifi caufa tantum aliquhi experiendi, fcilicet an Deus eliet habit 1 turus curam ejus. 8* Iterum qffumpfit earn diabolus in •' ‘F f fern 9 o COMMENT* IN EVANG. tem excelfumvalde. Montem Quarentan*'» non muituni ajerofolymjs diftitum, non- nulli fuiffe afferunt, qui inde Mons did - loii didtus fit. Porro _ Auftor Sermon, de tentationibus Chrifti & jejunio apud Cypr. putat hanc aflumptionem, ficut & fecundam , . contigifle in fpiritu , ficut p/echiel fuit in Jerufalem ; fed verius alii commuuiter volnnt corporaliter con- tigifle, non quad pedibus Chriftus iverit, lit nonnulli fentinnt, fed quod vere cor¬ poraliter translatiis fuerit, ad eum mo- dum , quoHabacucin Chaldieam , Phi- lippus in Azotum. Qui enim fe crucifigi voluit a membris diaboli , pon eft mi- rum , ft fe ab ipfo diabolo permifit trails- ferri, ut Greg. Horn. id. in Evang. Et hoc poftnlat verbum ajjitm^ndi & jlatuendu Et pfiendit ei omnia regna miinii ; non i- maginaria vifione; indignum enim vi- detur, quod diabolus fenfus internos Chri- fti commoverit: fed vifione corporali; ad hoc enim deledlus fuit mons excelfus valde, ut latilftme pateret profpedtus. Oftendit ergo digito demonftrandq plera- que regna & lingulas mundi plagas, ut Awftor operis imperfedli, Et quia Lucas addit, In memento temporis i videtur indi- pari fimul fuitfemocium oftendendi dia¬ bolo proprium, ut lcilicet arte quadam jpecies diftantiffimarum rerum apparere fpcerit, quod & homines inftrumentis aifibusdam faciunt s vel prieftigio oculis re- SECUND. MATTH, Cap. IV. 91 repradentaverit. Nam fimul etiam often- dit Gloriam eorum : id eft, qua re unum- quodque regnum excelleret , objicien- dofcilicet, quafi in theatro opes & mag- nificentiam uniuscujusque , vires , po- pulorum frequentiam , Regum pompas etiaftum, adorantium obfequia, et fi- miiia. < 9- Et dixit eiH fin autem non fit, gravifiima omnium tentatioue iuper- biie ad peccatum graviifimum idolatria perducatur. Si cadens, in faciem fcilicet, adorantis ritu, adomveris me , veluti tan- torum regnqrum et gloria largitorem. to. Tunc, cum aperte divinitatem cum Dei Patris injuria afieclaret, die it eiva- de Satana ; id eft apage liinc adv&rfarie omrfis juftitise: fimul enim imperat & in- crepat, declarando aperte , quia fit. Eft autem Hebraice, Satan, Syriace Satana, Grace Satana, idem quod adverlarius: quo nomine antonomaftice vocatur fpiri- tus malignus, quando paiam oppugnat-; quando autem fjraude ac dolis , fere vty eatur diabolu-s • Scrip- 93 COMMENT. IN ‘ EVANS. Scriptam e(l enim : Dommum Deum tmirfi adorabis : neinpe curvatione , vel cai'u corporis, fieuti petis. Hoc enim ftbi pro- prie vult hxc adoratio verbo Hebraico : led quando Deo tribuitur , involvit fimul interiorem adorationem Deo dignam. In Deuter. c, 6. verf. 3. eft , lira , timebis : unde fenlum , non verba citat, qnia po-? (lulabat Satan® petitio. Adde , quod ti- mqris & reverend® pars magua lit ado- ratio : & in Seripturis idb timore Dei om- nis ejus cultus comprehendkur. Et illi /o- li fervies : Grace e , latreufis , fervitute fcilicet, qua Deus folus colitur, & quam tu flagitas- hoc enim iignificat Grseca vox, ft non fignifieatioue faitem ufu Scriptur®, nt uotavit Auguft. 1 5- contraFauftum c. 9. etlib. ib. de Civitatec. 1, it. Tunc, yeliqmteum diabolus: repulfus illo imperio, et detecds infidiis cognitus tamquam Satan. Reliquit autem, magis ambigims ex ilia relpoulionum modera¬ tion e , quam ante. Et ecce Angeli accejjemnt , vifibili fpe- cie, (f miniftrabant el: cibuin iuppeditan- do , aliaque exhibendo minifteria , qu® a fervis domino, in magna rerum liecei- fitate, et locis inviis conftituto adferri poterant. Angeli autem dicit, non An- gelus , qui minifterio fuffecilFet, ad ex- > cellentiirm Chrifti indicandam , cui A11- geli i'erviunt. jPorro in hifc'e Chrifti tentationibus 110- / - . tan- SECUND. MATTH. Cap. IV. 93 tanda funt, Primo , illas eo online con- tigifle, quo Matthaeus recenfet , non quo Lucas , qui tentationem prsecipitii ponit tertiam. Nam Matth. utitur parti cm lis ordinem indicantibus , Iterum , &c. Tunc reiiqu.it eum: et ipfe ordo tentatio- l'liim diaboli tab's die f'olet, ut levioribus graviores fuccedant; iis.que verbis, Va- de Salami , verifim'le eft diabolum difeei- filTe , quae tamen non nifi in monte di- fta funt. Seciuido, tribus iftis tentatiom- bus omnium ciiminum fontes ; hoc eft, omne tentationum genus comprehendi. Unde Lucas ait , confummatam luiffe omiiem tentationem, ut liotavit Ambro- fius: fines enim tentationum funt fines cupiditatum , quia caufie tentationum, in quit,, caufse. cupiditatum funt, Sed non omnes eodem modo hoc explicant. Am- broft libr.4, inLucam putat his tribus ten- tationibus indicari concupifcentiam car¬ nis , iadtantiam & ambitionem; alii com- muni-us concupifcentiam carnis, ambi¬ tionem, & avaritiam. Sed rediius Au- guft. lib, de vera Relig. cap. 38. & alibi liepiuS , vult indicari tres vitiorum om¬ nium fontes , concupifcentiam carnis , id eft, qua; in carne , feu quinque fenft- bus carnis perficitur, curiolitatem, quse in intelligentia, et fuperbiam,qua; in volun- tate: quibus iisdem et primi parentes teu- tati et dejefti funt; & indjeantur breviter ab Apoftolo Joanne, dumillam generali- 94 COMMENT. IN EVANG. tatem exprimens elicit: Omn? quod eft i& mundo , aut concupifcentia carnis eft, aut con- cupifeentia ocular urn ( qui princigatum ha- bent in cognolcendo ) aut ftliperbia vita. Tercio, datur hie in capite typus tenta- tionurn & modi relifteiidi membris.- 11am, juxta Apoftolum , Jacobi 4. fi refiftunt diabolo, fugiet ah eis, ut mox afperis be¬ ta fuccedant. Ne autem torpefcant fecu- ritate , recte addit Lucas , meffit usque ad tempiis, quia diabolus femel viftus, in- jtaurata pugna redire Tolet* 12 • Cum autem audijjet Jefus , quod Joan¬ nes traditus eftet : non ab Herode in caree- rem, fed ipfi Herodi a Pharifeis. Signum hujus eft, quod Chriftus hac caufa fecefjit , fciiicet ex Judsea, ubi Phjjrifei magna prasftabant aueforitate in Galilaam ; qnx e- rat ditionis Herodis , tam fuperior feili¬ cet Galiliea , quam inferior, ut ex Jofe- pho conftat. Non ergo fugit Herodeni, cum potius ad ipflim magis aceelierit, fed phanfeos, lift enim inVidia ftimulati glo- riae ejus , videntur fuggeliiife Herodi, jam contra Joannem exacerbate , ut eum extra ditionem fuam caperet ,* prse- textu perturbationis Reipublic® , ut Jo- fephus 18* Antiquit. cap. 7. Nam Phari- feos cooper at ose He neci Joannis indicat ciare Chriftus infra c. 17. v. 12. ii. El habitavit in Capharnanm : fepius ibi converfando. Fuit autem Capharnanm emporium celeberrimum , ab Orients bill- SECUND. MATTH. Cap. IV. 9; c'mftura Jordane; a Meridie raari, feu, lacu Genefaret; unde vocatur Maritima • hominibqs affluentiffimum , luxu difflu- ens; in finibus Z abut on & Nephtalim . No» quod pertineret ad utramque Tribum» fed quia apud Mare illud Galilee concur- rebat terminus meridionalis tribusNeph- talim, in qua fita erat Capharnaum , & orientalis tribus Zabulon. 14. (Jt adhnpleretur , per prsedicationem ejus , wophetia Ifaice. i ea, quam defcribit Lucas : lie tamen, tit Mattlneus , iterncuie Marcus omittant iniraculum captorum pifcium , Petruni- que & Andream attonitos vocaverit Chri- itus poft diiceiTurn fdiorum Zebedaei. I- taqud Jefus Vid.it ens mittbnt.es fete in marc. Moil vidit inter ambulandum , fed poft- quam in navi Petri docuiffet, ut mirrat Lucas.Pro Red auterii Grrece eft amphib- Jeftron , quod eft rete jacukim, feu.iacula- torium . quod fcilicet fe in jactu circum- quaque in rotunduin fpargit. 19* Et ait iliis , attonitis de Captura pifcium .• ienitcpoft me, id eft, feqinmi- ninie; itafcilicet, ut 1‘elifto pifcdtiotlis officio, ad quod fiibinde reverti foietis, ad fufteiitationem Vide, indivuife difci- plinatui meo inim'eatis. Jam enim ante credidenuit, Joan, l. fed in Apoftolos formaiid! eratit, Et faciarn vpa fieri pifcatores hnminum : id eft, formatfo vos .quantumvis nides & impolitqs, ur idonei litis pifcandis hoiiii- nibus, ut fcilicet e mundo procellofo veluti mari , quj per a deft us immerft funt, doftrina Velut reti , in Ecclefiam velut navem , & jude in Ccelum euftodi- G eu- , 9 g COMMENT. IN EVANG. endi transferantur , ut latius explicat hanc allegoriam Chriftus Matth. 13, verf. 43* Solet enim Salvator , occafione cap- tata a corporalibus rebus ad fpirkuales, a terrenis ad coeleftia l'ermoneni, & meli¬ tes hoxninum attollere, ut in Samarita- 11a quoque contigit. 2 0. At illi continuo : ad auditam vocan- tis vocem. Nam ante miracula quidem viderant, docentem audiverant , fed non vocantem, reliclis retibus , fub qui- bus comprehenduntur otnnia, quse oflicii funt pifeatorii, utpote ad quse & quorum ufum reliqua omnia inftrumenta referun- tur, fecuti funt eum , indivulfe ei adhse- rendo , ut ex ejus prseferipto viverent. 21. Etprocedens inde: puli Hum fcilicet ut Marcus .• nam paululom Jacobus & Joan¬ nes difeeflerant a Petro & Andrea, a quibus vocati fuerant ad adjuvandum, ut narrat Lucas : vidit alios duos Fratres refi- cientes retia fua , vel ufu trita , vel ex ilia quoque captura pifeium rupta quam- quamilla potius videantur fuiffe retia Petri. Quia autem allegorica fuit ifta pifeatio, iic & haec refeftio retium: figni- ficatur enim, primum quidem fuiffe mif- fum rete Evangelicum in Mare a Petro, ut totus Orbis tide Chrifti caperetur: fed quia ex pifeium copia haereles & feiffurse erant fecuturse , alios fuiffe neceflarios, qui retia reficerent , & contra hserefes Ecclefiam defeuderent. Unde & Joan¬ nes SF.CUND. MATTH. Cap. IV. 99 nes adfarciendam Eccleftse integritatem Evaqgelium iuum feripfit. 22 . Et circuibat Jefus totam GaliUam ? quia hominibus frequeiitiffima erat, ut Jofephus lib. 3. de bello Jud. c. 2. dicit; Civitates in Galilaea crebrse funt, & ubi- que multitudo vicorum propter opuleu- tiam populofa , nt, qui fit minimus, fupra quindecim millia colonorum ha- beat. Doc'ensin Synagngis eorum , id eft, locis ad eircumcifionem, legis explana- tionem, concionem , precesque deftir uatis. Unde diftinguuntur a Templo, quod Sacrifices dedicatum , et unicum tantum erat jerofolymis • Synagogx vero in fin- gulis Civitatibus, ut eft Aft. 15. v. 21. Imo in una erant plures, ita ut quidam dieant Jerofolymis, propter populi afflu- entiam , fuifle quadringentas oftoginta Hinc Judsei, deftrufto Templo , & con- fequenter ablatis Sacriliciis , nunc non. . habent nili Synagogas, ficut et Hsretici. 23. Pr&licans Evangelium Regni , tan- quamfauftum appropinquantisRegni nuu- tium, ut diftum eft c. 3. v, 2. o fanans omnem languorem , et omnem infirmitatem: Grace eft, pajan nofon k id eft probris , convitiis , & contumelia prad'entes affecerint. Et perfecuti vosfaerint : non verbis , fed fa¬ stis inferendo vim. Et dixerint omne ma¬ lum adverfum vos: abfentium famae & ho- iiori detrahendo. Ita hasc tria membra diftinguit Augnftin. lib. i. cap. ^.Mentien- tes : ft enim vera dicantur, non funtbeati, led duplieiter miferi. Propter me. Re¬ ferendum eft non ad , mentientes , fed ad tria perlecutionum genera jam difta. U- trumque autem&, mentientes , & propter me , addi propter lnereticos , notat ibid. Auguftin. ntpote qui volunt, de perfe- cutiohibus & famse turpitudine gloriari, cum & vera dicantur, quaudo de illorum errore dicuntur , nee propter Chriftum jfta patiantur: non enim , inquit, fe- quitur Chriftum, qui non fecuudum ve- ram fidem & catholicam difeiplinam Chri- ftianus vocatur. 12. Gaudete et exult ate , &c. id eft noil folum animo non frangamini, fed etiam ita gaudete , ut etiam exterius per exul¬ tation em eriimpat. Quoniam merces ve- Jlra copiofa eft: quia ftcut fides omnem rationem fuperat , ita merces pro perie- cutionibus fidei reddenda omnem cap- fhm rationis excedit. Sic enim, tribus feilicet modis fupra didtis, mfecuti funt Pro - SECUKD. MATTH. Cap. V. m Prophetas , qui fuerunt ante vos. Hoc addit, ut ne novum quid fibi accidere putent: ut fe talibus viris prasmio , ficut & per- fecutione, sequandos intelligant: ac de- nique, ut in eorum locum fe fucceffuros in prsedicanda veritate lciant ; quorum ofticium, ut proinde explicet, adjungit; 13. Voseftis-, feu elledebetis, quern* admodum Prophet®, Sal terns , id eft , vice falis toti orbi. Salis autem eft rebus iniipidis faporem dare , et a corruptione lervare , abfumendo humores noxios. Unde eft fymbolum fapienti® , qu® par- tim in iiitelligentia , partim in affebtu , fell moribus lita eft. Itaque fignificat eos totius orbis infulfam, corruptiflimamque vitam coudire debere dodh'ime , l’apien- tix , & inaxirne morum exemplo. Quod fi J'al , cujus eft condire omnia, evanue- rit , ideftfatuum faftum fuerit, amiffa ilia acrimonia , in quo falietur ? id eft r quo alio fale lal condietur ? non euim datur fal falis; q. d. Si vos totios humani generis Magiftrierroribus murrtii & cupi- ditatibus rerum fsecularium infatuati fue~ ritis, amiffa ilia igneafapienti® & chari- tatisvi, qua inftar falis urere debetis, per qnos tandem alios poterit vobis do- dicatione gloriam quserunt. Ut autem eos doceat, qui debeant docere, & que¬ rn odo moribus praelucere, fuperando fci- licet Scribas & Pharifaeos tarn legis obler- vatioue, ut v, 20. & paffim toto capite 3 quam SECUND. MATTH. Cap. V. n* quam interpretatione, ut v. 21. & 27.31. & alibi, hinc utitur apta pneoccupatione exempli fui, 17* Nolite putare , qiloniam veni folvert legm aut Prophetas : id eft, ut eas fol- Vam ; live tranfgrediendo mandata , fi¬ ve prorfus abolendo dodtrinam legis. Su- lriitur autem Lex pro quinque libris Moyfis , maximeque pro lege morali, quam toto hoe capite explicat. Nonve- ni Cohere, fed adimplere, Adimplevit au¬ tem earn quadrupliciter. Primo , non folum earn docendo, ut Pharifiei, fed etiam faciendo, Tangitur hie modus v. 19. Secundo, legem interpretando, & quod minus habet addendo: unde toties dieit. Ego au f em die0 vobis , 8V, Utrum- que modum adimplendi tradit hie Auguft. & Ball!, in Moral, reg. 43. Tertio, adim¬ plevit legem, gratiam adimplendi le¬ gem hominibus dando : plenitudo enim legis eft diledtio fine qua impleri nullo modo poteft. Diledlionem autem feu charitatem Chriftus diffudit per Spiritum fandtum in cordibus noftris. Tradit hunc modum fiepius Auguft, maxime lib. 17. contra Fauftum cap, ultimo. Quarto^, adimplevit legem & Prophetas, exhi- bendo per adventum fuum ea , quae per utrofque figurata & prophetata fuerant. Lex enim ceremonialis tota erat figura futurorum: unde futura exhibendo, pne- fentianon tarn abolevit, quamimplevit, H 2 Ita 115 COMMENT. IN EVANG. Ita hie Hilarius & Auguft. libr. 19. con¬ tra Fauftum cap. 7. & g. Uterque hie ad- implendi modus breviter indicatur a Chri- fto, j.Joan. Gratia if veritas per Chri - fium facia eft- Gratia enim pertinet ad charitatem, veritas ad prophetiarum im- pietionem. 18. Amenquippe dicovobis: id eft vere feu in veritate dico. Amen emm eft vox: Hebrsea , fignificans Vere , hoc eft non jurationem , led affirmationem fimpli- cem, feu aifeverationem eorum , quae dicenda funt, quando pneponitur orati 0- ni, ficut hie & alibi frequentiffime; vel confirmationem eorum, qua: difta funt, quando poftponitur, idq. five fimpliciter, five per modum optantis , ut e. 6. verf. aghUnde LXX. pro eo dicunt fubinde ge¬ nital, id eft ■jfiau Evangeliftie Greece feri- bentes , & omnes Interpretes, Syria- cus, Latinus, Arabs earn vocem retinu- eruiit. Ob fanftiorem enim autoritatem fervata eft antiquitas, in quit Auguft. 2. De doftrina Chriftiana cap. n. Vide plu- ra in cap. 27. Deuteron. verf. 15. ex Ui- eron. Epift. 137. Donee tranfeat , id eft, pereant feu diftblvantur in confummatio- lie -fseculi firmilfimie orbis partes: Ccelum if terra. Iota unum , qme minima eft al- pliabeti littera , Aut units apex : id eft, u- num pun chi m feu etiam lummum littene alicujus faftigium , Nonprateribit a lege, id eft neglechim & iufechnn non peribit ex SECUND. MATTH. Cap, V. 117 ex lege, Donee-, id eft, quin, omnia fi- ant, Ik impleantur, quse fcilicet ante mundi conlummationera adimpleri de¬ bent. Quo tropico loquendi modo often- dit, inquit Auguft. ad effeftum etiam minima quseque perduci, five promiffa, five praedifta ; five figurata , five pra> cepta. Et quod de Lege idem de Pro- phetis intelligi debet, 19. Qni ergo folverit, id eft, tranfgref- fiis fuerit perfedta tranfgreffione manda- , ttnum de mandalis iflis minimis , id eft, etiarafi minimum fuerit. Auguft. refert ad fuperiora mandata , lcilicet legis: Cliryfoftom. & alii commodius ad inferi- ora, quse fcilicet mo^ ex lege traditurus eftftioc euim probat ratio verfu 20. fubje- eta: fub illis tamen & alia fimilia intelligi debent. Etdocuerit !tc homines , ficut iple lolvit, inquit hie Anguftin. hoc eft, qui folvendnm docuerit, exemplo fcilicet & verbo alios tranfgrellionem docens, que- madmodum Pharifei docebant; minimus vocabitur in regno c&lonim', id eft , nnllius pi'etii erit in Ecclefia, fivepotiusin eoe- lo, quia ab eo excludendus eft, Qui au - tem fecerit non addit mum de ijlis minimis, fed fecerit mandata fcilicet omnia, quae traditurus fum , S 3 liinul ea docuerit : hie non folum in regno erit, fed in eo mz- gnus vocubitur, feu erit, quia major eo , qui docet, & non facit, vel qui facit & non docet, vel qui nec facit, uecdocet. H 3 20. ■ix8 COMMENT, IN EVANG. 20. Dico enim vobis , quia nifi abuhdavt* rit juftitia vtftra : id eft , nifi veftraman- datorum obiervatio accuratior fuerit ea, quam five docent, five pratftant Scvibs & Pharifiei, etfi habeantur alii dodlores peritiifimi legifque obfervantiffimi, non poteritis elle falvi. Excdlus autem ifte juftitiae ad tria fere capita revocari po- teft: prirno , nt non tantum opus exter¬ num , fed & aifeftus interims conforme- turlegi. Nam, utlren. lib, 4. cap, 27- Lex per corporalia erudiebat animam, confequentur fcilicet doceus etiam in¬ terna reformanda: Chriftus autem con¬ tra, per intejna etiam corpus emenda- ri docuit: fecundo , ut etiam ea , quae lex neceffitate pennifit, v. g. repudi- um , caveamus: tertio, ut lex non tan¬ tum fecundum verborum corticem , fed feenndum legiflatoris intentionem obfer- vetur: qua: tria ex fubjefta Chrifii in- terpretatione colliguntur. 21. Audiftistfuia dicium eft , id eft , quod prseceptum fuerit, antiquis Patribus le¬ gem accipientibus a Deo: non occid.es , quo nihil amplius vetad intelligebant Pharifiei, quam verum exreniumqueho- micidium ; & ha?c erat Scribarum & Pha- Tifaeorom juftitia. Qui autem Occident, reus erit judicio. Ut totusbic locus pleneintelligatur, lcien- dum eft, tria genera iudiciorum leu tri- bunalium fuilfe apud Hebraeos .• unum tri- SECUND, MATTH. Cap. V. xic> ttm-virum feu trium Judicum, alteram viginti-trium , tertium feptuaginta viro- rum , quod hie dicitur Greece Synedrion, & voce in Syria cam deflexa , Sanedrin. Primum de caufis minoribusjudicabat, ut d_e furtis, rapinis , &e. lecundum de ca- pitalibus : tertium de rebus graviffimis » ut de Republ, de falfa doftrina, de fum- lUo Pontifice. Ita diftinguunt Judtei in libro Sanedrin cap. i. atque ejus rei ve- ftigia extant apud Jofeph. 14. Antiquit, c. 17* & alibi. Ad ham duo poftrema mem¬ bra judiciorum Chriftum- alludere mani- feftum eft. Itaque reus exit judicio , id eft reus erit, ut in judicio cauia ejus difeutiatur , inquiunt multi, utrum fei- licet feiens, an cafu prepetraverit. Illi enim volunt hanc etfe differentiam Ju- dicii , & Confilii , & Gehenna , quod ill Judicio daretur locus defenfioni, ideo- que incerta elfet tam damnatio , quatn damnati poena: inConcilio, quia ma-. jorrbus caufis 1 efervatur , certam volunt fignificari damnatiouein; etfi incertum adhuc fupplicium.; in Gehenna vero dam- nationem & fupplicium etfe certa. Ita fere Auguft. & multi poft ipfum. Sed cer- tum eft ham tribunalia non fuitfe diftiu- dla certitudine reatus, ant poenarum* fed utriuRjue gravitate. In omnibus li¬ quid em tribunalibus difculfio criminis ne- cetlariaeft, eoque accuratior , quo cau- fa eft major j non enim accuiatio dam- H 4 nan- tao COMMENT. IN EVANG. siaudo reo fuffic't. Redtius ergo, rent exit judicio , id eft reus erit, ut judice- tur, feu condemnetur, Poena quippe Mortis certiffima multis legibus homici¬ de, Exodi 21, & Levit. 24. conftituta eft, qtise a judicibus mutari non poterat. 22. Ego autem dico voids- Non minori aufforitate quam Moyfes , dico vobis, tamquam legislator novae legis, & verus interpres veteris. Non enirrt fe opponit lie , vel Moyfi , vel Deo , fed Scribis &. Pharilseis , legem interpretaiitibus, quorum, interpretationem hie reiicit non tamquam falfam, fed tamquam imperfe- dtam. Nam , ut Auguft. 19. contra Fau- ftum c. 23- quia non intelligebant homi- cidium nift peremptione corporis hu- iriani, per quam vita privaretur, ape- ruit Dominus , omnem iniquum motum ad nocendum fratri in homicidii genere putari, quod clare patet ex veri’u 27. & verf. ubi flmili plane modo declarat etiam concUpifc^ntiam mulieris die mae- chiam. Itaque egd dico vobis: Quia om¬ nia , live Letiis , live non laftus, qui imp d'ur pa ri fuo , ira fcilicet ilia vulgari, qua: nude tendit in vindiftam, ex ma- levoientia expetendam , reus eritjulicio , id eft, capitis erit reus, judicio non hu¬ mane, fed diyino. Vult enim lignifieare, etiam imm , feu folam voluntatem no- ceudi, feu oceidendi effe tantum, cri¬ men, taataque dignum poena, quanta Pha- SECUKD, MATTH. Cap. V. m Pharifad putabant homicidium. Itaque nihil opus eft addere id, quod Grsecus & multi Interpretes addunt ad , irafcitur 5 hi licet ike , id eft, / mecaiifa . Nam quan- tacumque fuerit irafcendi caufa, leu injuria, numquam licet irafci fratri, leu homiui , hoc eft ei male velle ; licut nec licet umquam velle moechari, Non enim agitur hie vel de pvimis motibus tee, fed de deiiberata; vel deira, qua quis irafcitur vitio fratris h ftanda re ipfa, fed juxta naturam pne- cepti affirmativi, cum icilicet prudentise ratio tempus & locus ita permittunt. A- lioquin cum ita fieri, vel non expedit, vel non poteft, tunc animi preparations icilicet nonmotu corporis, fed diledti- ohis affeftu kiiplum pneftandum eft , ut latius Auguftinus. 25. Efio ccmfentiens adverfarto tuo. Ad- verfarhis ifte mnltis modis exponitur. Fieri que antiqui, ut Clemens Alexan- drin. 4. Stromat. Tertull. libr t De aninia cap. 2 k & alii intelligunt diabolum: idem Tertull. ibidem ethnicum, Bafil. in Regg* bre- SECUND. MATTH. Cap. V. brevioribus refp. 222, eum, qui nobis conatur aliquid tollere : alii confdenti- am , alii carnem, alii Deum, alii le¬ gem Dei, quod Auguftini eft & multo- rum alio rum. Specfando fcopum pra- fentis roci,verifimillime videtur dici cum S. Hilario & Hieronymo , quod Chriftus pergat in inculcando eoncordije Audio, adhibendo parabolam hominum corani judice litigantium. Ubi' expedkillimum. eft, maxim eque eoufultum , uc qui of- fendit alterum, cum eo ftatim etiam in via ad judicem pergendo tranligat, an- tequam ad eum veniat: 11am iile ex of¬ ficio nulla eft ufurus mifericordia , fed tantum juftitia. Itaque efio conjenttens , feu compone, tranfige, cum aherfario , Grace antidicb , id eft cum coliitigatore tuo , quern offendifti, & qui babet ali¬ quid adverfum te, dim es in via cum eo y id eft , dutn res adhuc in hac vita pen- det: ne forte , vitae feilicet curlu finito 9 tradat te aiverjariiis jwlici , Deo feilicet, hoc eft ne propter ipfutn in manus Dei viventis incidas; cf judex tradat te mihi- Jlro , executorifententisdiabolo, & Au- gelis ejus, et in carcerem mitttiris , locum fupplicii; five infernum live purgatori- um , pro qualitate delicti. 26. Non exies hide ., donee folvas noHilfb mum quadrantem. Quadrans dicitur quan¬ ta pars affis; Lucas autem cap. 12. verf. tilt, vocat novijjimum mimlum ? cum tamen mi- 126 COMMENT. IN EVANG. minutum fit dimidia pars quadrantis, quia quadrans continet duo riiinuta, ut eft Marci 12. v. 42. Senfus tamen eodem re- dit; Parabolice enim fignificat, quod ibi fummo juris rigore fit agendum , & ut Anguft. quod nihil relinquetur impuni* turn, five culpa ilia poenas seternas poftu- let, de quibus explicat hoc Augqft* five tantum temporales, de quibus Cyprian. Epiftola 52. Neque enim afferit Chriftus ultimum ilium quadrantem unquam per- folvi poffe , nec etiam negat. 27. Audifiis , &c, Non m« r haberh. Quo prjecepto mcechiam, hoc eft jllegitimum concubitum tantum opere perpetratum vetari, non defiderium ejus putabant Scribse & Pharifafi. Aperte enim dicit Jofephus 12. Antiquit. cap. 13. loquenS de Antiocho Epiphane : Voluilfe tantum, ac non etiam perfeciffe facrilegium, non videtur res digna fupplicio. Hcec ergo erat juftitia Pharifseorum minor; perfe- cit earn Chriftus, declarando etiam in¬ ternes motus eo prsecepto prohiberi. 2 - 8 . Quia omnis , qui viderit nudiererh , quamcumqne non (uam , five uxorem alterius, five non. Sub vifuautem, tarn- quam frequentiore peccati illius porta (quia ut Grace ek'tu horan to ex an) om- nis fenfus intelligitur. Nam, ut Clemens Alexand. lib. 3. Ptedag. cap. 11. ante to- tum corpus coirumpuntnr oculi. Lafcivis enim alpeftibus & veriatilibus ac tan* quam SECUND, MATTH. Cap. V. zs 7 quam conniventibus oculis intueri nihil eft aliud , quam oculis mcechari, cum per eos cupiditas prim a iueat pugnae pr«- ludia. Nec tamen fimpliciter vidiffe cul¬ pa eft , fed ad concupifcendm earn , id eft, inqnit Auguftin. hoc fine , hoc animo * ut earn concupifcat: quod jam non eft vel videre , vel titillari deleftatione car- uis , five in anima, five etiam in cor- pore, fed plene confentire libidini.- ta¬ bs enim concupifcentia deliberata , af- feftata, &'procurata eft. Und ejamme- chatus efi earn in corde fuo , id eft , jam a- nimo commifit adulterium feu flagitium ( fpecies enim pro genere ponitur ) & coram Deo, ubi voluiffe eft feciffe, ftu- pri reus eft. Et quali auditor quasreret, quid ergo de oculis faciendum, quorum afpeciu tam facilis ad concupifcendutn lapfus eft? Refpondet Chriftus: 29. Quod fi oculus tuus dexter, eoque charior, magifque neceftarius , fcandali- fat te , id eft, offendiculo tibi fuerit, feu occafio, ut impingas & cadas in pecca- tum; fcandalum enim eft proprie im- pedimentum in via, quo impingitur ; true eum , id eft etiam erne , fi necelle fuerit, potius , quam te in peccatum pertrahat. Eft enim elegans exagge- ratio a Chirurgis defumpta", qui unum membrum malunt pnefcindere, quam totum corpus perire. Sed fcandalum aliter femper vitari poteft, membra fci- licet 128 COMMENT. IN EVANS, licet non eruendo vel abfeindenoo, fed a fuis operibus coutinendo. Hac igltur parabolica exaggeratione docet, nihil homini ita deleaabile , charum ac ne- ceffariuni effe debere , quin, fi occafio nuno fuerit, abjici & contemni debeat, live fnerint ipii ulus. oculorum ac ma¬ ims d ex term, tit cjuidam recentiores fi- gnificari volunt, live confiliarius tnott- ftrans iter in rebus divinis , tanquam o- cnius , & adjuvans tanquam manus , ut Auguft. five quicumque nos ardtiffima familiaritate contingunt, quamvis uti- lilfimi & maxime neceflarii, amici, parentes, liberi, uxor, &c. ut Hieron* m Comment. Hilar. Can. 4, in Matth. Athanaf. & alii communitercujus ab- fciifionis dottrina pulchre traditur Deu- ter. 13. v. q. & lequentibus. 31, Dichlm eft autem , Non addit, anti' quis , quia in eodem prmcepto moechiac explicando pergit., quatenus refpicit e- tiam uxorem propnam. Quicumque di~ miferit uxorem . Quo loqttendi modo in- dicat, legem nemini prmcepille, fed potius permififl'e dimimoiiem. Pneci- pit autem, ut in illo cal'u det illi libellant repudii , id eft , feedulam, feu inftru- mentmn, quo teftetur fe earn repu¬ diate , feu aimifiile, ut conlequentet alteri potlet nubere. Formula apud Ro¬ manos erat; Res tuas tibi habeio , R es Has tibi agito , Conditions tua non2utar * SECTJND. M ATTH. Cap. V. Zi» Apud Judteos fere talis: Ego N • ex anU mi mei confenju , if fine ulla coailione repu- diavi , ut fiat libera i if domina fui ip fins » ai abeundum if nubeniiim omni viro , vo- htrit , &c. Caufa permittendi hand di- milfionem erat, ne alio quin uxores oc r ci detent; libelli vero * ut in diffidiura animus prseceps libelli confcriptione re- fradlus abfifteret. Hied enim mora tern- perabat furorem Viri, dum cogitaret, earn jam libere poffe alteri nubere, nee ad l'e poll’e rfiverti. Deinde ut hac oc- fcafione illi , qui libelium lcriberent, concordiam . fuaderet: quas caufas datr Aug. 19. contra Fauftum cap, 26. & lib.: 1. de ferm. Domini in monte. Alia cau¬ fa fuxt, ut petulantia mulierum frsenare- tur, & libertas rironim, ne vel ill» fugientes le dimilfas dicerent, vel hi paifim dimitterent, & mox reciperent. 32. Ego autem dieo: quia omnis , qui di- mijerit tixorem , id elt, a toro & habitat!-, one in perpetuum feparaverit, live ali- am duxerit, live noil, fiicit earn mxcha~ ri. Moil ajt mxchatuf * quia nuda talis dimillio non eft moechia , fed eft uxori, canl’a , quanturii in le eft , ut moecheturj, eo quod dimilFa; fit facilis in mcechiam lapfus, quia manet uxor dimittentis. Excepta fornicationis caufa, Nam forni- earianl dimittens, non facit earn mce- chari, fed ipfa le fecit moecham , prF tAvit jure conjugih Et quamvis alius H 0 COMMENT. IN EVANG. nonnullse repudii caufse fint, refre ta- men Chriftus folam excepit fornicationis caufam , qui a ilia eft propria caufa di- vortii relpedtu matrimonii: reliqus funt generates, & Chriftianum a quavis i'oci- etate liberant. Illa.femel perpetiata caufa perpetua elbetiam poll poenitenti- ara; (fit enim repudium in poenam,& noil tantum in correCtionem uxoris: ) hse funt tantum temporales, quamdiu durant, Et qui dimijjam duxerit. Repetendum hie putant id, quod pratceilit, except* fornicationis caufa : quali ilia, quae jufte propter fornicationem dimilla fuerit, pollit ab altero viro duci. Sed abfurdum hoc eft: fie enim ejus conditio effetme* iior, quam qua; injufte elfet dimilla, Itaque hoc nullo modo repetendum eft, led generaliter fenfus eft: Qui quacum- que ex caufa, fivejufta, five nijufta , duxerit dimillam, adulterat , quia per- nianet uxor illius , qui dimilit. Hac er¬ go lege perfecit Chriftus veterem: pri- mo, quod omni tempore repudium, quo five poteftas, five permiilio nuben- di alteri traditur, prorfus tollat: fecuu : do , quod uxorem adulteram non occidi jubeat, ut lex vetus, fed dimitti fiuat; tertio, quod dimillio permittatur non qualibet vulgari ex caufa, fi quoquo mo¬ do difpliceret viro, ut olim, fed lola eaufa fornicationis. 33. Iterum audifliS f fkc,Nonperjurabis i fiv© SECUND. MATTH. Cap* V. 13* five faifum jurando, five non complen- do quod juraveris, Aliud prseceptum. perficit, quod illis verbis in Decalogo lion habetur, fed videtur refpicere ad Verfum 12. cap. 19. Levitici. Ad fenfuin Vero etiam in Decalogo comprehenfuni eft , ubi generaliter vetatur , ne allii- mant nomen Domini Dei fui ill vanum r quo prsecepto videntur Scribse cenfuifle, quod nihil nifi perjurium vetaretur. Red- des antem domino juramenta tua ; id eft, id quod juramento promiferis, five homi- ni, live Deo , relies Domino , id eft, in honorem Domini, tanquam Domino de* bitum , cui fidem tuam obftrinxifti. Pu- tant aliqui elfe deuterofin Scribarum & Pharifseorum , fed fatis aperte habetut lenfus hujus mandati Numi 3. v. 3* 34* Ego antem ,dico vobis, nonfurare om~ nino , nempe neque faifum , neque ve- turn, fupple, quantum in te fuerit, leu fine necelfitate, alfumendo fcilicet no- men Dei per juramentum in vanum. Vi* detur enim explicare lenfum iftius fe- pundi prgecepti Decalogi, declarando per illudnon folum perjurium, fed&fuper- fluum juramentum prohiberi. Et ita prae- cepti eft ipfa explicatio: non enim eft juramentum all quod ex fe bonum , qua¬ il ad honorandum Deum, fed alfumen- do dumtaxat, ut necelfarium , ut Au- guftilius hoc loco. Unde idem libr. ^de iilendacio 9 cap. 5. Intelligendum eft, itt* I 3 quit ? i 3 i COMMENT. IN EVANO. quit, illud, quod pofitum eft, omnino « ad hoc pofitum , ut quantum in te eft, non affeftes, non ames, ut quaft pro bono cum aliqua deleftatione appetas jus.iurandum, i'cilicet uullis aliis circiim- flantiis id veftiendo. Sic enim nude per fe jurarevelle, etiam verum, malun eft. Rationem idem reddit hoc loco, & alibi fsepius , ne alliduitate jurandi ad perjurium per confuetudinem delabaris. lta & Anibrof. Serm. 14. in Pialm, 118- Voluit te non jurare , ne perjures; & Bafiliusin Pfalm. 14. Sed hate ratio cau- telae convindt potius elle conlilii quam pratcepti. Quomodo autem etiam prae- ceptum lit, & tamen non incidatiir in errorem Anabaptiftarum, & Pelagii apud Auguft. Epiftola 88. & 89. qui juramen- tum omnino illicitum putabant, jam fu- pra iudieaviriius. Neque per cdum : fupple , juravrris , ut fequitur,. _ Hac eft explicatio illius om¬ nino , I'cilicet nullo geiiere juramenti, non tantum per Deum , led neque per efeaturas, Unde Hilarius can. 4. Hieron. Theophil.cv, alii hoc loco, putant etiam pratcedeudbus verbis juramenta per cre- aturas, tamquam ftiperftidola, ac Deo injurioia, prohiberi: fed oppofitio verf, 07. aliud poftulat, Itaque verius eft , a- Bam Phanlbofum corruptelam hie refer- ri, conteriinentjum juramenta per cre- aturas, ut pater infra cap. 33. verf. 16. • i8- SECUND. MATTH. Cap. V. i 33 i§. & 22. & ex ratTouibus, quo tum hie, turn illo eapice afferuntur a Chrifto: om- nes euim eo teuduot, ut attendant non fuperftitiouem talium juramentorum, led potius religionem eorum, quodici- Beet jnrando per creaturas, etiam per Deum juretur. Itaque neqiie per cesium, quia thronus Dei eft , id eft , veluri thro lids, glorias ejus, et terra fcakellum , id eft, veluti fcab'ellum- ejus. Atque ita refertur ad Deum juramenram, & per Deum illi iufidentem fit, quod decla- xat Chriftus infra esc. cap. 23. Locus au- tem, quem hie citat Chriftus , eft Ifaiab 66 . v, 1. quo fignificatur non feifio Dei corporalis, fed irvetaphorica ifta locuti- one fignificatur immenfa ejus, & in- comprehenfibilis magnitude ac prsafen- tia, implens cesium & terrain, & re¬ gens omnia, 35. Nene per Ierofolymam , quia civitas eft magui regis , qui illam fibi peculiar! - ter in locum adorationis , & cultus fui delegit. 36. Neque per caput man far aver is • qua¬ il hoc magis efiet tuum q-uam caelum & terra, aut Ierolblyma. Hoc juramehti ge¬ nus for fan a Latinis & Gratcis, inter quos verfabantur Judiei, didlcerant : nam a- pud hos ufitatiiliina jurandi formula eft, per caput Mov tav kephalo , Per caput hoc juro . ut eft apud Virgil. -M- 134 COMMENT, IN EVANG. fidei deponitur, in quod Deus vindi* flam exerceat, ft fallat, tanquam in rem, quae maxime fit ipfius jurantis, Hauc falfam opinionem tollit, dicendo: quia non potes mum capillum facere album aut nigrum ; producendo fcilicet capillum album aut nigrum, vel reftius, ut Hi¬ lar. & Chryfoft. mutando album in ni-, grum, aut contra. Hoc enim quamvis artificio, & applicando adtiva palfivis ab homing fieri pofiit, non tamen nuda hominis poteftate aut arbitrio, fed fub- fidio creaturarum, & maxime ipfius Dei: quafi diceret, quia caput nulla modo tuum eft, fed Dei, ut pote qui fum- Jnam in eo habet poteftatem creandi, vivificandi, mutandi colores capillorum per states unde rem alienam in pignus dep.onere , & devovere non potes. 37. Sit autemfcmo vefter; eft , eft, non non . Multis modis ha?c verba exponun- tur- Alii enim volunt hie commendari, ut femper vera loquamqr, ut Auguft. in Enchindio cap. 17. & 22’ nimirum, ut lie non jurantibus credaturq. d. Ser¬ in o vefter eft, id eft affirmativus , fit: eft, feu verus; & negativus fit: non , feu ta¬ ils, qualis negatur. Aliiintelligunt do promiflionibus: q. d. Cum aliquid affirma- veritis, non fiat: & fre dedocebitur, vel jneudacium , vel inconftantla. Sed cei> tum eft, improbari hie juramenta. Ita- que yerilimilius eft prsicribi, ut, cum aliquid SECUm MATTH. Cap, V. i 3S aliquid afferendum eft, firnpliciter di- catur , Eft, eft, id eft etiam , etiam, & eum negandutn, Non, non , fine ad- je&ione ullius juramenti; & dupficatio ferviat folum pro majori affertionis, vel Jiegationis fide. Vel certe juxta Apo- lloluin Jocobum c. <. v. 12* hsc verba intelligefida font, Ille enim hanc Chri- fti doftrinam iifdem pene verbis incul- cat, fed hoc mode, iuxta textum Gra> cum: Sitveftnim Etiam, etiam , 6 5 veftrum, Non, non,- hoc eft, vefter fermo affir- mativus fit, feu exprimaturfirnpliciter, fine juramento per ; Etiam , & vefter ne- gativus per : Non , ut fie , quemadmo- dum ajt Aug, hie , fe non jurationibus crebris, fed raorura probitatecornmen- det, & fermo nofter omui juramento credibilior habeatur. Quodautem his abundantius eft : id eft, ju- ramentum, quod fimplici affirmationi, & negationi adjicitur. Non enim agit hie de verbis fere xquivalentibus, Vere , Certe, Invent ate, Amen, 6fc, A malo eft, Non dicit malum eft; quia utAuguft.no- tat, juramenti bonus ulus eife poteft.* fed a malo, fcilicet infirmitate ejus , cui cogimur jurare; vel generalius, a malo , id eft , a vitiis hominum originem ha- het, qui mendaces expert!', vel fine juratione noH credunt, vel jurandi con- fuetudine fe volunt fide di^nos redd ere. $i enim defuiilent mendacia & fallaeite, 14 nullo jg« COMMENT. IN EVANS, nulltf opus effet juramento in homitii- bus. Per hoc ergo , quod a malo eft ju- ramentum . infinuatum voluit, ue quif- quam , inquit Aug. ficut bonum £ feu per fe) appetat juramentutn , fed refrasne't i'e , quantum poteft, ut non eo utafur , nifi neceffitate. Itaque legem hie Chri- flus non folvit, fed adimplet, quia ad- snonitio non jurandi, confervatio eft a peccato perjurii , inquit idem 19. con- tra Fauftum cap. 2 cu- jus promptitude petitur, metiendutn eft, ut fcilicet detur, cum vel neceifa- riimi proximo vel expediens fuerit, Sc juftum id, quod petitur. Unde Auguft, Omni petenti te dabis, quamvis non femper id , quod petit, dabis, fed ali- quando all quid melius dabis, cum pe- tentern injufte correxeris, Et volenti mutuari a te , id eft , a volente mutuum peter*, etfi forte prac verecundia non- dum audeat petere* Nc avertaris , id eft, lie avertas, voluutate aut vultu tetri- cum aut difficilem te exhibendo j be- nignitatem eniin faltem & facilitatem po- ftulat, fi forte re ip fa mutuum dare non poilis. 43, Audijlis quia liclum eft , diiiges pro- ximnm turn. Pne cep turn hoc habetur Le¬ vi t. ip. ( ubi Hebraice Reagh , transfertur amicus, t Jude Judsi videiitur fub eo fo- lum intellexifle Judseum , tamquam fan- guine proximum , & cum quo eis erat e- juidem Reipublicse legum & religionis communicatio , & eife debet amicitia. Hinc a contrario inferebant, et odio ha - hebis inimicum laum. Sub quo vel quernii- betinimicum intelligebaut, vel, ut ali- qui malunt, alienigenam , eo quod ini- mi cos judsos fatis expretfe juberentur diligere, Exodi 23, verfu 47. indicatuc eos fratribus, id eft, Juddi, figna dU te *42 COMMENT. IN Ev'ANG. lectionis exhibuiffe. Utrovis modo Pha- rifei hocintilligerent, hoc nuiquam lex dicit, initnicos generaliter » vel etiam alienigenas eii'e habendos odio , tamet- ii erga illos nominatim ftgua amiciti® lion poftularet. Corrigititaque hund in¬ tellectual Chriftus, pi’Eefcribeus etiam i- nimicos quofcumque diligendos: & Luc® 30. v. 29. & 37. declarat etiam alienige- nas fob proximis comprehend!, de quo vide difta Levit. 19. v> 18* Auguft. tamen paffim vult etiam pofteriorem partem, de habendis odio inimicis, vereinlege contineri* Et juxta hunc fenfom dicen- dum erit hanc elFe vocem non jubentis jtifto , fed permittentis infirmo , ut ref* pondetlibro i.Deferm Domini in mon¬ te capite 21. Et ita Chriftus adiinplelfet legem , addend© prajceptum de diligen* dis inimicis ; vel potius dicitur tunc , ft* cut & nunc , prseceptum fuiffe, ut imx- tandoDeum, cui quidam odibiles font, odio habeamus inimicos , nempe quate- jius tales ? hoc eft odio habemus id , quod in eis malum eft & inimicum , feu iniquitatem ejus. Hoc cum Pharifei ma* le intelligerentferebantur in odium ho* minis, non vitii. Unde Chriftus intulit id, quod otnnino non noverant. 44. Ego autem dico vobis , diligite inimi - eosvejlros ; utfcilicet fic eos cogeretiii- telligere, quomodo pofient unum eun* demque hominem & odilfe propter cul« pam SECUND, MATTH, Cap.V. 143 pam, & diligere propter naturam ,* ue fcilicet illud, quod in eo recte odimus, arguamus, id eft, vitium, quo poffit illud , quod in eo refte diligimus, id eft, human a natura, emendato vitio libera- ri, ut latius Auguftin. 19. contra Fauftutn cap. 24. Et hoc eft, quod Pfal. 138. verfut 22-dicit, PerfeFlo odio odeum Most quod odium eft, inquit ibid. Auguft. ut nec xropter vitia homines oderis, nec vitia propter homines diiigas, Tali ergo di- eitione dlligite inlmicos vejiros , nempe quia & illi proximi funt, e.iufdem fcili¬ cet naturas rationalis focietate , & beati- tudine feu focietatis astern* capacitate. Neq, fatis eft animo diligere , fed benefit- tite his , qui oderunt vos: opere ea betie- ficia prpeftando, quas in veftra funt po- teftate. Neque hoc fatis adhuc, led 0- rate pro perfequentibus et calumniantibus vos ; lingua fcilicet & precibus conferendo ea beneficia, quas in aliena funt poteftate, Ita perfeffe implebitur illud 1. Joan. 3. Non diligamus verbo neque lingua , tantum fcilicet, fed opere if veritate „ 4 &cura, ne tanto Patre indigni fimus , quae notavit Augu- ftinus hie. Nofter dicitur, ut moneamur piutua: ffateruatque charitatis, in qua , ut SECOND. MATTH.Cap.VI. ut Amb. libr. i. De Cain & Abel cap. 9. & humilitas major & fruftus uberior, dutn dives & pauper fe fub eodem patre fra- tres efle cpgnofcunt: & quifmguli orant pro omnibus, etianj omnes orant pro fingulis. In cedis. Non quod non ubique fit. fed quod ibi majeftas ejus eluceat & gloria. Unde omnium gentium opi¬ nio quafi a natura infra eft» quod Deus in ccelo habitet, inquit Ariftot. 1. De coelo. Itaque coelis prafidens omnia eti- am tub]eela figriiiicatur fuo irnperio re- gere & providentia continere, Atque ita verbis iftis l'ummam Patris poteftatem refricat, ad prseftandum poftulata, reve- reutiam iugerit, mentemque a terrenis elevatam coslis ailigit, inquit Clnyfo- Horn. Per cdos Auguft. intelligit eorda juftorum, fedfeuiu, ut videcur, myfti- co. \ SanEiificetitf notnen tuurn. Prim a peti- tio & filiorum cura eft gloria Patris. Nam nomen Dei eft Deus ipfe qui nomi« aatur, majeftas & auftoritas ejus, Pe« timus, utillud fanftifeetur, non quail in fe ipfo non fit femper fanftum, fed , iuquit, hie Auguftin. ut laii&um habea- tur ab hominibus, hoc eft , ut illis inno*- tel'cat Deus; lit non exiftiment aliquid lanftius , quod magis offendere timeant. Fit hoc autem non folum Deum cognof- cendo , & voce celebrando , fed & vitas integritate velut 1'andum habendo. Sic enim 158 COMMENT. IN EVANG. enim e coutrario nomen Dei blafphema- ri & pollui dicitur, cum flue reveren- tia trachitur, _ & velut fordidum contem- jaitur, five v i ta .? fine voce. Sufpenfiva autein enuntiatione non dicentes: fan- ftiticetur in nobis , in omnibus dicimus, inquit Tertull. hoc eft petimusillud, non a nobis, vel Chriftianis tantum , led in omnibus gentibus fainftificari, feu glori- am ejus hi univerfo mundo clarefcere & celebrari. io. Advent at regnum tititm : non illud, quo dominatur Deus univerfae creaturse; hoc enim habuit a conftitutione mundi: nec aliud regnum fpirituale , quo in cor- dibus credentium & Sanftornm regnat in mundo , de quo Lucae 17. dicitur , Reg¬ num Dei intra vos eft nam hoc petitur petitione prima , & ex parte etiam ter- tia: fed regnum intelligitur illud perfe- ftiftirrmm, de quo dicit: Venite benediSli, percipite ’ regnum , ifc. quo fcilicet poll re- furreftionem deftruelo peccato , morte, diabolo , omnibufque adverfariis, Deus trauquilliffimein Corpore & animo glo- riofillime regnaturus eft. Itaque hie qua- fi apprecantur fiiii patri fuo regnum pa- cificum, & viddoriam adverlus omnes inimicos. Et quamvis hoc omnino adven- turum fit, voluit tatnen Chriftus, ut iftud peteremus : partim ut tamquam fi¬ iii afiedhim noftrum ollenderemus , ut y quod leinel venturuin eft , cito veniat , ve- SECUND. MATTH. Cap. VI. velut optantes maturius regnare , & qua- fi feftinantes ad fpei noitrae complexum, inquit Tertullian. libr. de Orat. cap. % partim , ut deiideria noftra ad illud ex- citando , nobis adveniat, atque in eo nos quoque regnare me r eamur, ut Auguftin. Epift. 121. Itaque ficut olini Sanfti poftu- labant adventum Chrifti in carnem , ita nunc in regnum fuum , & confequenter in judicium. Unde Tertull. ibid. Votum Chriftianorum confufio nationum exul- tatio Angeiorum, Taciteitaque monemur tam 1 auels effe converfationis,utdigni fi- lnus dare ante confpedtum Judicis Dei , venientis in regnum fuum. Ut itaque non temere-hoc petiiffe videremur , fta- tim fubjungitur modus parandi fe adven- tui (St regno ejus. Fiat voluntas tua , non ea, qua omnia, quascumque voluit, Dominus fecit in coe- lo &in terra ; hate enim efficax voluntas Dei Temper impletur: fed ea voluntas intelligitur, qux in praiceptis Dei, ac confiliis declaratur. Fiat erga ilia vo¬ luntas tua, fcilicetin & a nobis, ut nos obediamus pr&ceptis tuis , faciendo non voluntatem noftram, , aut carnis, aut mundi, aut diaboli, fed tuam. Ita hie Auguftin. & fepe alibi. Petitur itaque hie lu?c & gratia nofeendi, & adimplendi omnia prascepta Dei, fine qua fieri nul- lo modo poll'unt; & conlequenter peti¬ tur id, quod Tertullian, fignilkatum pu- i6o COMMENT. IN EVANG; lat, ut etiara voluntatem noftram qute latius patet aerugine ) et tinea demoHtnr; quia ilia erodit metala, hsec abfumit veftes, in quibus magna pars divitiarura polita eft. Quod ft quid for- fan iftas corruptiones ■ evadat, tameit jure* -effodiunt., leu perfodiunt, terrain & parietes, quibus occultantur, etfarantar . 20. Theiaurizate autern vobis thefauros •> non perituros, vel periculis obnoxios, in ctela & apud Deun . lcilicet per bono- rum operuin frequentatiouem , maxi- lneqoe eleemofynarum elargitiouem. Dat SECOND. MATTH. Cap, VI. i 7 , Dat enim hie rationem tuto coilocan- di & adfervandi thefauros etiam terre- nos , fi qtios habuerint, lie eos largi- endo perdere viderentur. ax. (Jbi enim eftthefamis tuns, id fei- licet, quod maxime inftar thefauri tibi charum eft, ibieft et cor tutm: hoc eft eo totus cordis affedtus confiuit, feu in eo tota cordis cogitatio , omnis amor, timor, fpes , mecus * ira , triftitia oc- cupabitur. Nam, utAuguft, 13. Confeff. cap. 9. Pondus meum, amor meus, eo, feror, quocumque feror. Qua prover¬ bial! locutione figmficatum Chriftus vo- luit, indignun eife, ut c as I eft is animus, qui Pacrem invocat Deum, accoelihe- res eft, curis terrenis in terraindepri- matur, & cum auroibi defoffo etiam cor defodiatur, ut Bafil. Horn, in divites a- varos. Lucerna corporis tut eft oculus ■ id eft , oculus corporal!s toti corpori eft inftar lucerme,. qua illuftratum corpus, omnia- que membra rite fungantur oificio fuo» Si oculus fuer it. Jimpkx , id eft, purhs & fanus, nullis humoribus perturbatus , to- tum corpus tuum lucidum erit; quia lingula membra fua fmentur luce, ut munia fuarite peragant. 23. Si autem fuerit nequam Q Graece po~ nyros i,e. mains feu vitiofus,coecitate feili¬ cet, lippitudine, aliifve fordibus obfeura- tus} Totum,' corpus tuum tenebrofum erit , quia lingo- i 7 2 COMMENT. IN EVANG. fingula membra, y-elut in tenebrispalpan- ti-a. erunt erroribus obuox ; a, Si ergo lumen quo l in t? eft , feil’cet 5 p- fe oculus, qui corpori eftinftar luminis, tenebrcc I’unt, tea in teuebras verfus fue- rit, ipfa tenebra quanta erunt ? id eft » quanta erit ealigo relfqui totius corpo¬ ris', Omni omnino aliolumine deftiti ti? Hie eft cortex (ermon's illius paraboli- ci , in quo (Jcuius fignificat, iuxta Arrbr* Serm. 14-in Pfalin 11.8* confeientiam : vet quod fere idem efl, 'uixta Cbryi'oft, rnentem hominjs, quam panto ante eor vocaverat, ex intelledfu icilicet & vo- luntate conftantem. (^use (i muuda fue- rit, a terrenorum cupiditatilms libera f in corf urn tan rum erefta , totum corpus reliquorum aflbftuum , & aftionum erit jjnltitise luce felgens : fm fuerit avaritia, aliifve tterrenis cupiditatibus exca cata , on ilia tenebiis [ eccatorum involve.ntur Augult. per Ocuhim intelligit intentio- iu.ro , qua: fi fimplex & recta fuerit, fo¬ il Deo , non terrporalibus thelauris aut bonis intenca , quidquid ex ea , & fe- cundum earn operamur, bonum etfe ne- cetfe eft , & malum , fi mala eft. In- tellige, fi aliunde non fit defedtus. 2 . Nemo po e/t duobus dominie (entire* Proverbium eft vulgo tritum , & expe- rientia plerumque verum : quo indica¬ tor , fieri non poife, ut quis pari af- fedtu duobus dominis lerviat, quia fere mo- SECUND. MATTH. Cap. VI. x 73 moribos & indole dilcrepant, & contra- ria imperare folent. Ethincfit. quod amflr Iei vj non poffit in eos dividi: fed mm ex his olio h.ibebit , et alteram MHgeti & ctfniequenter illi morose, lniie prom- pte oblequetui : aut, li neutruni'iito- l’um diligat, quemadmodum fere fervi, leu lnaneipia folent, awn eorum fiifii- nehit , id ett, impeinum eius patienter feret , ei tamquam domino ad¬ herens, ut legunt Grseca, et alte *• rum con'emnet . Hie ergo proverbiali lo- cutione occurfit taeice & eommuni ava- rorum cogicacioni, qui putant fe caelum & terrain limui polfe lucrari, cordis par¬ tem in cadeftia& terrerta divideudo. Ita- que applicans ad propofitum Chriltus* non poiejiis Deo fervire et mummoneei Vox ell Syriaca fignificans omnia , quse ad reni peeuniariam pertinent, & nomine divitiarum continentur, ut Hieronym* hie & Epift- 22. ad Euitochium. Vox au- tein fine interpretatione relibta eft, ut magis conveniret prolbpopeene, quali dominus eifet atiquis, cui avari tam- quam Deo luoferviunt, cujufmodi Poe¬ ts Plutum fingunt. Unde & Apoftolus ad Ephef. 5. verf. y avaritiam idolorum fervitutem vocat. Mon dicit autem ; N il potefiis habere Deum, ac Mammouam, leu divkias, fed non potelfis utrifque fervire. Habere enim divitias , ii eis imperes , ac domineris, utendo eis, ut Deus 174 COMMEM'i. IN EVANva. Deusjubet, line vitio eft: fed fervire eis , hoc eft eis cor apponerejfc toco aftectu animi ita fubjedtum eife,>ut, quidquid ad eas accumulandas & confer- vandas cupiditas jubeatj hoc fiat, jltud vere vitiolum eft ^&impoffibile , ut cum Dei fervitute conliftat, quia lnec pror- lus oppoiita jubet * ut ieilicet erogentur & contenmaritur. 2$. He'o 7 quia fcilicet cor non eft in thefauris figendum , Mammonaeque fer- viendum, fed foil Deo: Dico vobis , nc foliciti fids animg vejir led follicitudinem, ficut & fupra de fa- tione, 39, Dico -autem vobis , quoniam nec Sa* lamon , pulehritudinis ac decoris ftudio- fiffimus, poteutia , fapientia, opibus prsecellens omnibus , quibus excogitan- tur ea, quae ad veftitum pertinent, m omni gloria fua , id eft , etiam turn cunt in faftigio glorise fuse foit, coopertus eft % feu amictus, ficut mum ex ijlis , tanta fcilicet veftium pulchritudine & gratia, Quod enim fericum , inquit Hieron. qua; Return purpura, qu;epfotura textricuni U po- '178 COMMENT. IN EVANC. poteft floribus comparari? Quanta veri- tatis & falfitatis , tanta veftirnentorum & florurn differentia eft, inquit Chryfoft* Horn. cit. quia fciicet naturam divine providentise artificum bominum cura & induftria imitatur , & non affequitur. 30. Si autern jxnum agyi , id eft, her-* bam agreftem , retn lcilicet abjedlilli- mam quod ho He eft, in rerum natura , eras, feu tantillo poft, incHbanum mitti - tur , ad fuccendendum furnum , Oeus Jie v eft it , tanto lcilicet pulchritudinis ex- ceffu quanto mam vos , propter qnos Sc flares, & mundum univerlum condidit, & quos in sternum tecum vivere vo- luit, modic. & 37. intrinfecus autem fmt lupi rap aces , quia revera fcopus eorum non eft alius , quam proprii compendii caula gregem Domini lacerare, & a veritate abdudtos difcipulos poft fe tra- here: quo in aeternum exitium praeci- pitentur, de quo vide Adtor. 20. verf. 59. & feq. Quod ergo fymbolum ad eos dignofcendos in tanta fimilitudine ? 16. Afmclibus eorum cognojceds eos: id eft a dodfrina , inquit hie Calvinus* examinata ad verbum Dei: led abfurde. Agitur enim hie de dileernendis Pleu- doprophetis, id eft de ipia, quam do¬ cent, dodh’ina difeernendaabiurdura autem dodtrinam ex doftrina probari* itaque Auguft, hie & omnes veteres una- nimker intelligent opera; eaque noo qualia & ab hypocritis fieri poilunt „ jejunium, eleeniolyme, orationes, ut patuit flip. cap. 6. v. 1. & feqq. uam , ut idem Auguft. talia opera Isepe ad vefti- N 3 turn *96 COMMENT. IN EVANG. turn oviura pertinent, quibus Pfeuclo- prophetse deeipiunt fimplices: fed ma- xime ilia de quibus Paulus ad Galat. ?• verf. 19. & 22. Nam quamvis fubinde e- tiam ilia bona opera conentur fimulan- do exprimere, plerumque tamen im- probitas in verbis aut fafris erumpit * fi attentius obferventur, lit notat hie D. Thomas ; & maxime, ut Theophyl* produntur fucceiTu temporis j nam nemo diu poteft fiftam ferre perfonam. Hoc autem maxime apparet, cum cceperint afquibus tentationibus ea ipfa vel fub- ftrahi, vel negari, qua: ifto velamine confecuti funt, vel confequi cupierunt. Tunc enim needle eft, ut appareat, utrutri lupus in ovina pellefit, an ovis in lua , inquit Auguft. lib. 2. cap. 12. D© ierm. Domini in monte. 17.' Sic , quemadmodum feilieet- d© tribulo & lieu dictum eft, omnisarMY bo¬ na : intellige fruftiferam: quatdam enim arbor nee bonos nec malos fruefus pro- fert. Sub arbore etiam frutices aceipi' endi lunt Hebraico more , qui ilia om¬ nia uno nomine vocant: nam tribulu s pvoprie non eft arbor. Itaque onini* arbor bona non ex foliis, fed ex fru- ctibus cognofeitur: quia fi bona eft ,frU' £tw> bonos Jfdcv / fi mala , malos'. Nec enim aliter in rebus naturalibus fieri ullo mo- do poteft, ut vel bona malos , vel ma¬ la bonos , vel utravis utrolque prorrnl- SECOND. MATTH, Gap. VII. 197 ftue ferat. Applicatio fimilitudinis iftius difficilis eft; fi enim fymbolice per ar~ lorem bonam & malam intelligas homirem boiium & malum, poteft bonus mala o- pera, malus bona profere: fin dodto- rem verum & falfum , poteft hsereticus etiam docere vera. Auguftin. rem facile expedit, plerumque per arborem bonam & malam, intelligens voluntatem bo- nam & malam , a qnibus opera tamquam frudtus procedunt, numquam enim ilia malos , hasc bonos fruftus facit. Ita ipfe libro I)e gratia Chritti cap. ro. libr. 2, £)e nuptiis & concupifcentia cap. 26. lib. 1. contra Julianum, cap. 8, & late lib, 4. cap. 3.' & fepius alibi. Quibus locis fere refutat Manichseos, qui arborem bonam & malam vocabant naturas bonas &malas: itemque Pelagianos , qui c 011- jugium intelligebant arborem bonam, unde non poffet homo nafci cum pecca- to originali, tamquam friidtus malus. Quae Auguftini interpretatio , licet uni- verfalitei verilfima fit, non tamen fa- tis apparet, quornodo Chritti propofi- tum fpedlet, qui vult fignum dare, un¬ de cognol'cantur, non voluntas bonaaut mala, fed Pfeudoprophete a veris Pro- phetis, ut patet ex conclufione verf. 20. & tamen utrlque poffunt elfg volun- tatls malae. Itaque fequendo filum fer- monis Chritti, arbor bona videtur efts Propheta feu dodfor verus: mala falfus* N 3 Dat \ *9$ COMMENT. IN EVANG- Dat ergo fignum dignorcendi eos non mathematicum , fedvulgare, neque de fmgulis operibus , fed de plerifqne lo¬ quitur. Nam propter dupKcem in ho- mine voluutatem , non eft in omnibus arborum & hominum quaerenda fimilitu- do, quod Chriftus ipfe deelaravit in Pharifeis cap. 23. verf. 2. & 3. qui vera docebant, male vivebant. Vel ergo figni- ficat,, ita fere fieri folere, utfaliiPro- jdieta* non diu fub ovina pelle lateant-, fed frudtibus l'efe prodant, contraque liaturam fieri, fi veri dodtores male vivant: vel certe intelligenda funt haec formaliter, ut loqui (blent, hoc eft de dodtoribus ver* & fa 1 fie do ft rinse ut tali- bus. Nullo enim modo fieri poteft, ut vera & cafta dodlrina inalos frudhis pro- ferat, vel falfa bonos. five inipfopne- dicante, five in auditoribus , ft dodtri- nse conformiter vivant. Monet ergo, non ad folia verborum, ornatum , fpe- ciem.fandlitatis &c. fed ad frudlus, quos docendo & dodjh'ime conformiter viven- do proferunt, elfe refpiciendum. Sic enim omues haerefes, maxime noftfi temporis, etiam a vulgo deprehendi po- terunt. Sed quafi quxreret aliquis, Qui funt ergo illi frudtus boni? Subjungit Chri- ftus: 21. Non omnis qui dicit mihi , iomint famine, id eft, qui me Dominum ho- no* SECUND. MATTH. Cap. VII. i 99 llorifice compefat, & verbis me & E- vangelium memn crepat: nam ifta fie- pe ad arborum folia & ad ovium vetti- tnenta pertinent, intrabit in regnum c -Ego dico vobis. lta Chryfoft* Adde, quia intrepide loauebatur, quia naagua ipiritus efficacia dicendique gra¬ vitate pqilebat, ut non tam dicere quam di< 5 ta peftoribus , &cumdi6tis terroreni atque amorem imprimere videretur. Et non ficut Jcriba eonirn et phari/cei ; quorum dodrina erat de cultu tantum externo, non internq , de rebus minutiffimis , plerumque fupervacaneis, ut infra cap* 23. & Marci 7. de quasftionibus fcrupu- lofis & fluids , de genealogiis intermi- natis, de argumentis fsepe fabuloiis. Modus docendi fine ulla majeflate , fine ipiritus efficacia, torpidus, elumbis , jejunus , acfrigidus, ita utfi quis etiam- aum eorum didta audiat, vel fcripta legat, fomnianr.cs vel nugantes audire videatur, apt legere. CAPUT VIII. i» C-Xw autem iefcendifiet de monte See, Secund, matth. Cap. viii. aaf face leppofus veniens . Commode poll pre¬ dication em ac doftrinam fignorum of- fertur occafio , ut per virtutum mitacu- la, prseteritus apnd audientes fertncr firrharetur, ut notat Hieron- maxime quia dixerat Evangelifta quod erat do- cens, quad poteftatem habens ifte e- nim erat precipuus miraculorum Chrifti fcopus. Uc propterea preclare dixerit Auguft. lib. De utilitafe credendi cap. 14. Ille adferens medicinam quae cor¬ rupt! Him os mores lanatura eit'et, mira- culis conciliavit audtoritaterh, audtori- tate meruit fidem, fide eontraxit mul- titudiuem &c. Lepra auteni peftinacifti- ms fcabiei genus eft , fed Judaica in nonnullis erat diftinfta a lepra uoftra- te , de quibus diximus ad cap. 13. Levit. Adorabat emu, accidendo fcilicet ad ge¬ nua, ut Marcus & Lucas notant: quam* quam & Deum agnovifle Chrifoft. & Au- dtor imperfe&i velint, & fatis clamant Verba ejus: 2. Demine, fi vis , potesme muniare: id eft non eft opus * Ut roges, ut cujuf- quam five hominis five medicaminis o- pem adhibeas. Poteftas curandi in fola tua voluntate fita eft, cui totum ne- gotlum l'ubmitto. Ous fane oratio & bre- viflimaeft, & modeftiilima, et maximat fidei; & ideo _ 3. Extendens Jehis manum , ut virtus vivifiee caruis ejus oftenderetur; nam ut 206 COMMENT. IN EVANG; ut ajt Victor Antiochenus in Marcum * Verbum indivulfam cum carne foci eta- tera fe habere perfuafum volens , pie- raoue miracula er ligna per corporis rni- nifterium ediditquam doetriham etCy- rillus Alexandr. et port ipfuni tradide- rmit. Tetigit earn , ut oftenderet fe tarn- quam legiflatorem lion elle liibjedturrt legi» quse Jeprofum tangi vetabat, ut Hoinil. 2.6. Chrilort, In hoc ipfo tsmett fcopum legis,non litteram fpedtabat.Nam vetabat hoc lex, non utleprofi non fana- rentur, fed ut tangentesnou inquinaren- tur.Ipfe autera contadtu luonon fiebatim- mundus a lepra , fed maculam abfterge- bat. Quia ergo dixerat leprofus , ft vis > relpoudit Chrillus , volo: quia dixerat * potes me mundare , relpondit ei, munia f, id eft, efto mundus : eft enim Impera- tivus, ut ex Grseco patet. EtconfeJHm ? quia nihil eft medium inter opus Dei et praeceptum. Voluntas enim Dei po- teftas eft, inquit Ambrof. initio lib. in Luc. qui pulcre notat tres hserefes iti paucis verbis relutaii: Volo enim dixit, ptopter Photinum, hnperat propter, Ari- um , Tangit propter Manichseum. 4. Et ajt illi JEsus .• vide , feu cave# ntmini d : xeris t Ita ofteudens inquit Ghry- ioft.. Honiil. 28. qnam etfet alienus ab aura gloria:, pompaque jadtantiae: fimcri doceus nos, ut Ambrol. loco cit. non vulganda noftra benelicia, fed premen- SECUND. MATTH. Cap, VIII. 207 da, ut 11011 folom a mercede abftinea- nius pecu nice, led etiam gratis feu fa- voris, Sed oftende te facerdoli ■ ut per eum communioni hominum reftituaris , juxta legem Levit. 14. verf. 2. et offer minus, quod prcecepit moyfes : id eft facri- fkmm, ibidem prsefcriptum, fub quo tottfs purificationis ritus compreheudi- tur, Intejiimonium illis, Jungendum vi- detur non cum , praecepit , fed cum , of¬ fer, & , 0 fie tide : q* d. ut haze ofteufto et oblatio illis teftimonium dicant turn in¬ nocent!* me*, quern calumniantur le- gis adverl'arium , turn poteftatis me*, qua leprofus mundatus eft : ut ita vel in me credant, vel ifto ipfo teftimonio lint inexculabiles, munus velut muiida- ti accipiendo, et tamen non credendo in earn* cujus miraculum probaverint; quas ratioues tangit Hieron. et Chriloft. <5. Cum autem introiffet Ca harnaum , acj ceffit ad eum centurio : id eft centum mi- litum pnefeftus. Unde Gentilem fuiiFe vult Auguft. Serm. de verbis Domini cap. 2.1am enim erat Gens lub Romanis, quod & Auftor imperfedti fentit Homil, 22. &iatis colligitur ex verlu 10. & magis Luc* 7. verf, 5. Quo pulchre adumbra- tum fuit, gratiam ex Juckeis, velutle- profis , id eft partim fanis, partim Ian- guidis , ad gentes paralyli decumbentes &.morti proximas cumulatiore Irudtu elfe translerendam, Chrifto corpore ab¬ le n- 2 o8 Comment, in evang. lente , maiettate prasfente, at Auguftiift ibid. Nam quod hie dicitur: acceffit ro - r a ns, & dicensj intellige non per feiP' iumfed primo per i'eiiiores Judseoruni deinde per amicos, ut ex Luck 7. eX* ponit Auguft. lib. a- De confenfu Evang* cap- 20. & lib. 33. contra Fauftum caag7* & 8 . 6. Domine puer metis, id eft fervus» ut Lucas, nefilium iutelligeremus cet in domo paralyticus, omnibus fcilicet undique artubus fluidis , '& ad conliften- di ollicium agendique corruptis, ut 'fo- lent efl’e Paralytici, Et male torquetuf > quod fieri folet in p'aralyfi lubita , uaiu lenta dolore caret, 7. Et ait illi JEsus , id eft Judatis » ejus nomine venientibus: ego veniaWt fcilicet etiam ad fervum , ut nos doce¬ nt non magnos colere & praeterire men* dicos. Cum vero hoc fuilfet renuntia- turn Centurion!, 8. Relpondens centurio , nempe rurfum non per fe, fed per amicos,quos fubmifit« cum non longe abeffet Chriftus a domo * ut clarum eft ex Luca, ajt: domine , n°* film dignus , ut intresfhb teclum me am , id eft vel domum intres. Dicendo autem fe in- diguum , prarftitit dignum , non in cuju* parietes, led in cujus cor Chriftus intra- ret, inquit Aug. Sermone cit. Sed tantum dicverbo , id eft impera, die uuicum ver- tulum. qua phrafi agnol'cit iummum ejus SECUND. MATTH. Cap. VIII. 209 ip'perinm , iummamque folius Julius ef- bcaciam , ut merito putari poffit, Chri- flum non folum ut Meffiam judxoruin » led ut verura Deum agnoviife. 9. Nam et ego , quamvis homo fam 9 Hon Dens, uti tu , & fub potefiate confi¬ rms , id eft alteri fubjeftus, Tribuno a «t Cxfari, non omnibus imperans, fi- cut tu , tamen quia lum habeas fub me mi - htes , id eft quia nonnullam in quofdam Hailites poteftatem habeo , dico hide: Va~ de , ei vadit &c. id eft ; multa folo juflii lacio, Argumentum eiiim petit a mi¬ nor! , quafi diceret, inquit Auguft. lo¬ co cit. homo ftib poteftate, jubendi ha- beo poteftatem, quid tu nonpoffis ,_cui omnes ferviunt poteftates? Ex quibus verbis patet incomparabilis fides iftius Centilis, ficut profundiffima liumilitas e x verfu 8* et commifetatio erga fer- Vum, niodeftiaque fupplicandi ex verf.6. 10. Audiens JEsus miratus eft , id eft, in modum mirantis fe vultu habuit, & locutus eft : quemadmodum iratus dici- tl U'Deus, effeftu fcil. non affeftu , quia tranquillo judicio fecit id quod irati fo¬ ment. Nam , ut Aug, lib, 1.contra adverfa- r ium Legis&Prophetarum cap.7.quifquis ®iiratur , inopinatum atque improvilum ®bi elie figniticat quod miratur: Jelu sutem nihil erat' inopinatum , utpote 9 u i iplam Centurionis lidem in ipl'o fe- ^erat. Itaque 9 inquit Auguft. id, quod 0 mi- SIC COMMENT. IN EVANG. mirandum aliis commendat, miraiido £ id eft mirantis modo fe habeiido ) lau- dabat. Nam-, ut idem ajt lib. i De Ge- neft contra Manichcos cap. 8. tales mo- tus ejus non perturbati animi funt ligna, fed docentis magiftri. Et dixit : amen dico vobis , non invent tantam fidem in Israel', ex quo fcilicet & rui ego prsedicavi. Non enim agitur de Patriarchs , Joanne Baptifta, Beats Virgine, fed de populo, in quo verl’a- batur. Grace expreffius, nec in Ifrael » hoc eft ne quidem in Ifrael, qui icili- cet ab infantia Scripturas de Chrifto e- docftus eft, ideoque fide debebat ante- cellere. Qua; oppofitio aperte probat * Centurionem fuiile gentilem : unde ex tanta ejus fide , veluti fpecimine & prse- ludio quodam, tranfit hie ad prsenun- tiandam vocationem Gentium. li. Dico autem vobis quodmuiti , qui e- rantfine Chrifto hofpites teftamentorum* promilfionis fpem non habentes: ab ori - ente et occidente venient , id eft ab omni¬ bus mundi plagis: fub prscipuis enim comprehendit reliquas. Et recumbent * fcilicet ad menlam csleftem , ubi cibus juftitia, ubi potus fapientia , inqnit Au- guft. iilo fermone 6. cap. 4. Nam Chriftus more Scripture u fit a to. quietern & gam dium seternse beatitudinis fub convivii typo exprimit, uc dare Lucas 42. veil* 2~), 6x30. sum abraham , Ifaac t tt Jacob * SF.CUND. MATTH. Cap. VTIT. 211 qviibus promiftio regni cadeilis l'ub typo terrs Chartaan facta eft, in regno cxlo - rwm: ut cum illis, tamqitam ' Patribus iuis ejufdem conlortes mint beacitudi- nis, quia ftdei imitatio faciet eos filios- I2» Fiiii autem regni: id eft, indige¬ ne, quia in regno Judaicq , quod erafc typus reglii cseleftis , liati, & conie- quenter ad ipfum rqgnum coelofuni pri- fiii vocati, & quodammodo deftinaci: quia, ut Apoft, ad Roman. 9, verft f. illorum adoptio erat filiorum , & gloria* & teftamentum , & le^iflatio, & obfe- quium, & promifla. Ejidentur , feu ex- pellentur, in tenebrds exteriores. Infer- anim intelligi non eft dubium. Vocatur, Tenehcs , quia locus tenebrofiffimus: turn rqfpeftu lucis corporalis, quia vel vis illumiuandi ab igne inferni penitus *beft , lit vult Baft), in Pfal. 28* vel cer- *e , ft ad aliquid lucet, hoc ejs tornien- *o eft, non lblatio , ut Greg. 9. Moral, nap. 39. alias 48 turn eiiam refpedtu lu* «is lpiritualis, quia, ut Auguft. ia Pfal. 6. eft ibi'fumma mentis cscitas , in quam qui traditur, ab interiori Dei luce penitus leduditur; quod nondum lit, dum in hac vita eft. Et hac dc causa putat Auguft. vocan infernum te- nebras exteriores , quafi dicas exiimas, leu extremas, id eft profundillimas, tamquam a regni cieleliis luce remoy tillimas, Quaniquam veri lit valde ft* 0 $ mi* a i at COMMENT. IN EVANG. mile fimul ad hoc relpici, quod paffim ifl Scripturis cselefte reguum fub typo coe- me defcribatur, Luc. 14. v. 16. Apoca- lyp. 19. verf. 9. Cgena autem multo lu- inine celebrari folet: ut merito inde pulfl, in tenebras exteriores pelli di- caiitur tamquam extra ccenam regni po- fitas, ut lie opponantur luci domefticte, ex qua ejiciuntur. Ne vero fuaves aliquas veluti noftutuas teuebras fufpicaremur, addit: ibi erit fletus 9 qui lignum eft lorn- mi doloris, triftitiae ac perturbationis : tt firidor dentium , fignum maximi horro- ris 9 vel certe furoris & iracundis. Nam Crscum Brimis etiani fremitus transfer- ri poteft 9 ut patet A6l, 7. verf. 54. ubi dicitur Ebrichontuvo dontas i. e. upebaut feu fretidebant dentibus 4 nempe ex ra- bie. Non defy lit tamen , qui hied pleX Gehenna: tormentum iridicari voiunt fletus ex calore; ftridoris dentium ex frigore, idque ex Job 29* verf. 19. ubi Commentanus Hieronymo attributus hoc docet. Sed res ifta incerta eft. 13. Et dixit centurioni , in amicis , quos ad Jefum miferat; va^;Hebraifmus eft quo conceditur id , quod petitur, Ju- dic.^ 11. verf. 38.1, Reg. 17. verf. 37. & alibi paffim. Et ftcut credidifti , me ab¬ le mem iolo verbo puerum lanare poffe» fiat tibi. Et fanatus efi puer in ilia horn > hoc eft protinus illo iplo temporis nio* pnento, ut clarius expreffit Syrus. i4» SECUND, MATTH. Cap. VIII. ai 3 14. Et cum vcnifjet JEsus. Non dicit J>oJi htec , &c. nam ifta tota hiftoria & ce¬ tera ufque ad finem Capitis 9. contigiife videnturantefermonem Domini in mon- , utpote qui habitus luit ad duode- cim Apoftolos jam Ifleftos, u't patet Luca; 6. com tamen Matr.haeus hie tan* turn capite 6, eligatur. Eft igitur omit- forum recapitulatio. Cum venilfet ergo Q domum Petri , qua; Marci 1. veri'. 29. dicitur Simonistk. Andrea : vel quia eorum fuerat, jam enim reliquerant omnia; Vel'quia patris eorum erat; vel deni- que, quia ipeftaret ad focrum Petri & in ea folerent hofpitari, Vidit focrum eius iacentem et febricitantem , ideftita gra- viter febricitantem , ut decumberet, Et cum rogaJTent eum pro ea, ut nar- rant alii, 15. Tetigit manum eius et furrexit , id eft, ut Marcus , Elevavit earn , apprehen- Ja mam ejus: et dimifit earn febris : ipl'o feilicet carnis contaftn vivificac, &im- perio, ut Lucas addit, fugata, Et mi- nijhabat eis : pramlium feilicet Jefu &. dilcipulis a Synagoga redeuntibus. Quo fignificat non folum liberatam a febri, fed prater morem vulgaris medicinae fubito etiam vires ei faille reftitutas. 16. Vefpere autem faSlo. Addit Marcus cap. i.verf, 32. Cum occidifj’et fol , vide¬ licet quia erat fabbatum ibid, verf. 2. Utica indicaret eos ipfo die abftinuilfe 0 3 a a 14 COMMENT, IN EVANG. a ferendis sgrods, quad propter fefti; vicacem non iicere fibi credere at. Vet'-- pere autem fabbatam finiebatur , Levit> 33. verb. 3?' omnes male habentes curavit » iingulis fcilicet imponens maims fuas» lit Lucas addidit, & 17. Ut adimplere'ur quod diSlum eft &c, id eft, ita ut adimpleretur. Eventus enim ex faiiatione confecutus, noil finis fa- nandi indicator. Ipfe infrmitates noftnis accept , id eft, abilulit, Et (Zgrotationes, icu morbos noftros , ipfe portavit , id eft» afportavit. Plerique piitant ea , quae de peecatisdixit liaias, tamquam quae Clin- itus in eruee tulit, Metthieum fenlu ac« coinmodatitio ad corporis infirmitates trauftulifi'e. Sed nihil obftat, quo mi¬ nus Ifaias de utrii'que, id eft, tam de peccatis quam corporis morbis, Intel* iigatur , cum hi lint iilorum eliechis : ut hie fit Prophets; fellies .• ipfe infirmiM* tes noftras , tam corporis quam an in i, tota vita & maxime in crude tulit , pro iis p a tie lido , & confeqnenter abftiilit ■> et agrotetfiones , fen dolores noftros , ipfe eodem mode portavit , & confequenter afportavit, Neque eiiim alia dq causa fatisfaciendo tulit, quam ut rail err et; quod pie iii Time in Sanftis fuis in ip fa etiam carp o rum refurrectione prseftabit. 18, Vdens autem turbas multas , Et ta- cite caula trajeftus redditur, ut nempe niukitudinem, humanamque laudeni a tot SECUND. MATTH. Cap. VIII. gi ? totmiraculis adlnerentem, fugeret.Cum- <]ne eum abire paratum videret Scriba qvddam, ajt; 19* Sequar te, qurcumque ; eris , id eft, paratus fum inftar difcipuli tibi a dh seve¬ re, & quocunique volueris lequi, Ad cujus non tam verba quam animam , di- dt Ji si s: Vu'pes , aninialia licet homi- nibtis inviia & noxia, foveas haoent j iu qnibiis commode lateant, dormiant, fo- Veantur ab aeris injuriis, & iiidem de caufis volucres call nidos; Graece umbracu • la , proprie ex frondibus & ramis , ut fu lit avium nidi. Filius autem hominis , id eft ego feu Chriftus, Gi'a;ce eft Til anthropo genere mafculino. Unde apud Juftinum quseftion. 66. inferebant, Chri- Itum ex hom'nis concubitu natum. Ve- rum eft Hebxaifmtis feu pfiralis Hebrai- ca, qua fimplicitev indicare ioient homi- liem , utpatetPfalm. 8. verf. 5. & Job. a5.verl'.6. filius hominis vermis. bed tamen cum quadam efficaciori expreffione hu¬ mane miferia:,utpote cui magis obnoxius ell, qui longaferie ex liomine mifero mii'er nafcitur. Et bac de causa nemo iu Evangeliis vocavit Chriftum filium ho* minis , nifi ipfe l'eipfum : commendans nobis , turn quid mifericorditer digna* tus fit efle pro nobis , inquit Aaguftin, libro 2. De confenfu _ Evangel.cap. i« uempe magnum illud incarnationis. et exinanitioiiis fuaebeneficiuro ; turn etiam O 4 fc «t6 comment, in evang. fe effe ilium, quern Prophets carnerrt affumpturum prsedixerant, eoque ipl? nomine, Dan. 7. veil'. 13. filium honit- nis appellaverant, ut notat Theodoret* in ilium locum & Epiphan. Hatred 57 ' liumer. 8; Nonhabet 9 netantillum quidem commodi aut proprii, ubi caput reclinet : ex itineribus la tins , aut lomno opprel- ius: qu. d.inquit Hieronym: Quid me propter divitias & fecuii lucra l'equi cu- pis , putans me miraculis quatftum fa- cere , cum tantse fim paupertatis, ut ne hofpitiojum quidem habeam, nec proprio utar. teelo ? Augullin. tarnen quadl. yin Matth. putat eum miraculis commotum voluill’e l’equi Chriftunp, propter j a cl anti am, quam fignificavit Chnftus per volucres coeli: finxitfe au- tem dilcipuli ohfequium, quern dolum fignificaverint yulpesi. Utrumvis verutii lit, hac refponfione tacite eum taxat, & a propofito deterret, nempe ut le mutatis moribus fequeretur, 31. Alius autem de dijcipulis, id eft 9 jam vocatus ad dil’cipulatum eius, ajt illi: permute me pnmum fepelire patrem meant : id eft, lenecluti eiusinfervire ufque ad fepulturara , inquiu-nt aliqui, quad pa¬ ter adhuc vixiifet. Sed recti us Chry- foltom. & Augullin. Serm. 7. de verbis Dorn. intelligunt vere mortuum fuille» & a fepeliendo hunc prohibitum, quia Qiriftus, inquitAuguft. quando parat ho- SECUND, MATTH. Cap. VIII. 217 mines Evangelio , nullam excufationem v-ilt interponi carnalis hujus tempora- lilque pietatis. Amaudus ell; enim ge¬ nerator , led prspouendus creator. 'Nam J deo Lucas adjecit: t.u mitem vade , etan- ftuntia regnum Dei. Quau diceret Chriftus, Ego ad Evangelium te voco, quod ma¬ ins ell, quam id, quod parentibus vis impendere , cum 11011 delint alii, qui opportunius id officium parenti impen¬ dent. Itaque 22. Se'quere me , omnibus poftpofitis imhi individuus adhsere , et dimitte mor - tuos , quantum ad animam , fepelire mor- tuos fuos , id eft, fibi fimiles , corpore fcilicet mortuos. q. d. Tu cadefti.vita; dedicatus vit.im annuiitia , mortui ani- 111a mortuorum curam gerant. 23. Et ecce motus magnus faEhts eft in mart, id eft, lacu Cables, idque non fortuito, led iplo CUrifto faciente., ut ita difcipuli cornpefterentur ad iuvo- caudam opem Dei , ad Chrifti poten- tiam , (usque fidei inlirmitatem aguoi- cendam. His enim de caulis l’olet Deus etiam tentationes juftis probandi causa excitare. Ipfe vero dormiebat : vero qui- dem fomno , ad probandam naturse i’ul- ceptje veritatem , led tamen voluntarm: lie , ft eo vigilante contigiffet tempe- ftas, vel non timerent difcipuli; vel eo invito contigiile , vel abeo non poi- 2IS COMMENT. IN EVANG. fe fedari fufpicarentur. Ipfis vero ini* inodice trepidantibus dicit.- 26 . Quid timidi efiis ? id eft , quid tan- to timore confternati eftis ? Unde Mai- ei 4. verf. ultini. additur Grsece , quid fee* vel ai-'o timidi efiis? Arguit enim lion quernlijiet timorem , fed eum , qui fideni opprimitpacem turbat, fiduciam in Deo mimut: ex quo clamabant, ut ha- bet Lucas Gnece, Preceptor, pracep^ori itemque perimus , id eft, acium eft de nobis. Unde caulam tanti timoris ta- xans, vocat eos modica fidei ; qua vel non crederent: vel non liderent fe a dormiente pofle liberari. hides enim hie , vel credulitatem , vei fiduciam po; teft fignificare, & in utraque inftrmi erant. Tunc fur gens imperavit vends el mart- G rsecum E p e imijie ii gn i 11 cat increpavit , ut eft apud Luc. quod apud Marcum dici- tur comivams eft : qua: omnia propriein creaturis radone prseditis locum habent. Hie autem tan turn fignificaut vocem e- jus, qua quad imperando dixerat: Ta~ ce &* obmutelce , fuill’e eflicacem , ita ut ventus & mare aucloricaci & voluntati eius obediverint, ut fequitur ; non qui- dem fentiendo , fed motum ex imperio imprelfuni fuieipiendo & fequeudo. Et facia efi tranquillkas magna , lie veftigio ‘quidem turbatiouis reliquo, ut poll term peftatem fieri l'olet. *7 SF.CUND. MATTH. Cap, VIII. 219 27* Porro homines mirati funt: tam di- fcipuli, ut Luc. quam ii, qui erant in aliis navibus , quas Marc, adfuiffe elicit cap, f.'verf. 36. dieentes : qnalis ejl hie? quafi dicereut, Profebto longe alius eft, & major, quam hablenus eum exifti- rn'vimus, nempe dominus ventorum & marium, mp .te qua: aibitrio ejus fub- jacent. Prseclarus typus eft hsec hiftoria rerum futurarum, quem Auguft. tpm alibi liepius , turn in Pfalm.25. expo- fuit. Tropologice enim ftagnum hsee vita eft; tempeftas, tentatio, Jeius donniens , ftdes fopita; evigilatio , in- vocutlo; tranquillitas , liberatio. Alle¬ go rice Tertull. libr. De baptil'mo cap. 13, uaviqula.elt Ecclefla, mare lseculum , flublus perfecutioiies & teutatioues > fomnus Domini patientia. In fine San¬ ctorum precibus excitatus fieculum com- peicet, & Puis redder tranqiiillitatem. 28. Et cum vemfjet in regiortem gerafeno- rum, Gnecus hie legit Gergeftnon id eft, Gergefenoriim , leu Gerzef&orum , qui fue- runt populi a quinto nlio Chanaan pro. creati, Genef. ib. v. 16. Gergefa vero, ut Hieron.pe locis Hebraicis, civitas fuit trails Jordauem , junfta monti Ga- laad , quam tenuit tribus Manalle. Hasc , inquit, efte nunc diciuir Gerafa , urbs inlignis Arabise, quam fuo tenip.ore eli¬ cit fuille viculum 1’upi‘a mare Tiberia- dis. Idem confirmat in Abdiam iub fi¬ ne ill *20 COMMENT. IN EVANG. lietn. Syrus hie, & Grsecus apud Marcum & Lucam legunt Gaiarenorum , a civita- te Gadara , quam propterea multi earn- clem cum Gar a 'a. etfe putant. Sed fal- luntur ; nam & Hieron. ibid. & Jolephus libr. 2. De bello Jud, cap. 19, aperte di- ftinguunt. Utraque tamen erat trans arnnem Jordanem, & non procul ab jnvicem dillica. Unde ab utravis eadem regio nunc Gerdgertorm , nunc Gadare- norurn dicitur. Occurmunt ei duo hefren- tes dxmonti, leu Daetnoniaci. Marcus & Lucas nonnifi uniusmeminerunt, nem- pe qui < unus erat vel faevior exteris, vel, ut Auguft. lib, 2. De confenfu E> vangel. cap. 24. perfonx alicujus famo- fioris, de quo fadti hujus fama latius prasclariufque vagaverat, De momimentis exeuntes i in quibus ha* L'ttabant. Monuments ehim Judxorum erant extra civitatem, ne prsefentia eo- rum polluerentur, ac fere in montibus & defertis Iocis, 4. Reg, 23. verfu 16. Idque vel in l'peluncis , ut fepulchrum Abrahse fuit; vel inilar cubiculorum fp uiolomm in rupibus excifa , ut Chri- fti Domini, Eo loci Dsemoniacos illos dxmoues_adegerant,ut tcilicet dignum ef- fet principe p ortis habitaculum; uttau- to major elfet horroris ac fevitix fpe- cies; ut deuique errorem ilium perni- ciolum homiuibus peri'uadereut, animas .feominum in dxmones commutari, ut SECUND. MATTH.Cap.TIIL 221 liotat Chryfift. Homil. 28- Nam hoc fen- iilEe Plotinum & Placouicos tradit Au- guft. lib. 9. de Civit. cap. 11, & Origeni adfcribit Hieron, Epiftol. 59. & Tertul- lian. idem Auguft. Hsrefi 86* favi nimis » hi eft , vaide, Sseviciam eoruni latius defcribit Luc. cap. 8* & Marc. cap. 5. Quomodo vero tropologice peccatores hi fepulchris habiteut, & faeviant vide late traftantem Chryfoft* Horn, ao, in line. 29, Et ecct * clamctverunt , Hiccntcs : quii nobiset tibi? id eft, Quid tibi nobifcum rei aut negotii eft ? Quid tibi molefti fumus, ut rebus noftris te interponas, aut nobis moleftus lis? Sunt enimv,er- ba expoftulantium & Conquerentium cum eo, quern non laedebant, _ fed venera- bautur, quia prsecipiebat eis exire, ut Luc. & Marc. Phiafis eft ufltata Hebrsis, & Scripturis frequens , ut infra cap.27. verfu 19. & 2, Reg. 16, verf. 10. & alibi. JEjufili Dei. Nam, ut alibi dicit Lucas, cap. 4. verfu 41, dsmoues fciebant eum elle Chriftum, tametfi antea in defer- to jejunantem non cognovilfent, Scie- bant autem eum per qusdam tetnpora- lia divinse virtutis elfedta , & occultidi¬ ms figna prslentiie, qus angelicis fen- fibus etiam malignorum fpirituum po- tius, quam infirmitati hominum polfunt elfe confpicua: qus quando paululum fupprimeuda judicavit Chriftus, & ali- quan- 222 COMMENT. IN EVANC. Quanto altius lstuit, dubitavit de ill#' dsemonum princeps , ut explicit Auguft. 9. de Civitate , capite 21. Chrifttts enim tantum eis innotuit, inquit: quantum voluit.- tantum autem volnit quantum ©portuit. v enifti hue ante 'tempus torquerf nos? Turn quia tormentum eft dserncy nib us , _eos relinquere , qncs affligunt:' rani quia metuebant, ne m abyffum re- legarentur, ut Lucas ajt, ulft prattet fupplicium 5 quod ubique circumferun?* privareutur gratlandi. in homines b’ceu- tia. Ideoque dicunt, ante'tempos , id eft fl magnum judicii diem , ut Augiift* 8- de Civit. cap. 23. quo aeterna damnatione tiua cum homiuibus puniendi funt. 30. Erat autem non longs ab illis, nem- pe partim circa montem, ut Marcus, partim in iplo monte , utLuc -grexmul- torum j) or corum pafeens: five lpemret ad Gentiles ; erat enim Gadara urbs Grie- canici inftituti, ut teftatur Jofephus 7. Antiquitat. capite 13. five etiam ad Ju- dseos. _ Porcos autetn & fimilia immun- da animalia comedere quidem judads vetituni fuit, non autem alere , Gen- tibus vel exercitui Romano vendere 9 lardo ad uuttiones plauftrorum, &c. uti, ficut iatis colligittir ex Deuteron* 14. verlu 21. & in mulis atque aiinis ma- nifeftum eft, 31. Ddmones autem rogabtnt eum\ us conftaret illos lie tantilhrai quidem polls, nift SECUND. MATTH, Cap. VIII. 223 Ki.fi peniiittente Deo ; fi ejicis nos him, witte nos , non extra regionem , ut Marc* hoc eft extra ilium diftrictum , nbi ho- Jnini'bus , fibi longa confuetudiie nois, Kiaxitne nocere polfent, nec edam in abyifum , ut Luc. fed in gregem porcorum: turn ut vel fie odium ac rabiein fuam in homines effunderent; turn vqro ut homines porcorum j after a cottfternati, vel exafperati, ut colligitur ex verfu ul¬ timo , prxdicationem Chriftirefpuerent. 32. Etaitillis: ite , ficut petitis. Eft enim pennittentis, ut ex Graeco eonfta::, quamquam alio quin & jubentis effe pof- fet, Annuit itaque petitioui daimouativ non ut puenas homines darent neglect* legis, quod porcos alerent, ut putat janfenius in Concordia; 11am fiipra pa- tuit ell'e falfutn ♦ fed ut ellet teiiimoni- um, vere dasmones egreffos effe; ut conftaret ipfts liberatis beuelicii magni¬ tude , turn liberations ex tanta multitu- dine datmonum , turn confervationis ex illo furore & ftrage, qui fimilem in le exercuiifent, nifi Deus vetuiifet; ut fama miraculi latius fpargeretur in gloriam Chrifti; ut convinceren- tur Sadduaei, negantes ell’e fpiritus, quod Hilarius notavit; denique, utAu- guftin. Traftat. 9. in Epiftol. Joan- ut oftendevet diabolum eis dominari , qui vitam porcorum gerunt, Et ecce immu abiit totus gr.ex per prxceps, Grace 224 COMMENT. IN EVA NO. e pracipitio , id eft, ex abrupto loco ffi praecipitarunt: quem Teulum Syrus indi¬ cat vertendo , totus grex ijte reEls conten- dit furfum in rupem, & cormierunt in mare - videlicet ex fcopulis, raari Genefareth immineutibus, ie prsecipitantes. 33* Pajtores autem fugermt: ipedtaculo territi, & ut rem doininis &civitaJ nun- tiarent, quo conftarec fe eli'e extra dam- ni ctilpam, 34. Etecce tota civitas , miraculo & dam- no inexpeftat > excita , exiv obviam JEfn* quem ex paftoribus intellexifte viden- tur veri’us civitatem tendere. Caufa ve- ro adjungitur, et vifo eo rogabant eum ut tranfiret , leu difcederet, a finibus eorunu Hujus petitions rationem petit Heron, ex humilitate, qua fe prsefeiitia Domini indignos judicabaut; llcut & Petrus, quando dixit, Exiame , &C. Sed verani caufam indicat Lucas, Quia magno tvmre tenebantur , ne icilicet gravif ribus forl'an afficerentur damnis, fivealiorum anima- lium, five etiamiplius vitae fuse, adprae- fentiam tantae fancHtatis & poteftatis. Similem timorenl indicabat Sareptana 3. Reg. 18. verfu !8* Timorigitur ifte et- fi reverentiam quamdam & lubmilfionein erga Chriftum haberet conjunftam , car- nalis tarnen fuit, cui amor agnolcendse ab eo veritatis prayaleredebuiifet. My- liice traftat hanc hiftoriam late Hilar* can. 8. in Mathseutn & Ambrofi libro 6 * jin Luc. in line. SECUND. MATTH. Cap. IX. 22$ CAPUT IX. iTR ' T afcendens innaviculam trahsfretavii, fcilicetlacum Genefareth, reddens in op- pofitam ripam, unde venerat. Itague Gerafenis facile acquiefcit, docens re- ipfa id quod verbis praefcribit capite de- cimo, noneffe prsedicandum invicis, & nolentibus prsedicationem recipere, Et venit in civitatem fitam : non Bethleem, lit putavit Sedulius , nec Nazareth, utHie- ronym. led- Caphafnaum, ubi paralytic cum iftum fanatum fuilfe dare indicat Marc, capite 2. verfu 1. &conlenticChry- foft. qua; vocatur/lw, quia in eafrequen- tius commoratus eft.- 2. Et ecce ojferebant ei pardtitycum. Cau* fam & modum Matthscus^tacet, led ex- primit Marcus. Cum enim nonpoffent eum oflerre illi, prse turba , quse ad ja- liuam ftabat, per tectum fuperne aper- tum eum demiferunt. Itaque videns JE - ex ilto conatu, & fado tam inufi- tato , fidem illorum , offerentium , ut Hi- eron.& ex narratione omnium Evange- liftarum, maximeLucse, videtur colli- gi. Hjec enim turn ad plenum fanita- tem corporalem, turn ad pcenitentiam peccatori impetraudam, prodelie poteft, P Ei- ^::S COMMENT. IN EVA NO. Fidem tamen ipfius paralytic! etiam ad" fuiife colligit Chryfoft. ex eo , quod it* fete offer ri patius eft. Porro fides hie videtur non folum auenfuitlin id, quod de Chrifto credendum erat, fed fimul fiduciam itnpetrandi, qua; ex fidei fir; mitate l’olet nafci, oraprehendere. Cui potius, quam charitati fifterentium, aue patientia; paralytici, tribuitur hie & ali¬ bi fanitas, non quod excludantur, led partial quia fides prima eftordine, par¬ tial quia ei propriuni eft impetrare id , quod credit & fperat, partial denique ut ita fides in Chriftum commendaretur. Dixit, paralytica: confide fili: id eft, boiio animo, &magna fiducia efto: id enini quod petis impetrabis. Remittuntux tibi peccata tua , hoc ipfo difto, quo ea re- mitti pronuntio. Unde Graecus diftuni fa ft um indicans legit (aphionj remijfia funt tibi peccata tua , hoe eft, caula fublata eft* per quatn morbus infiiftus fuerat. Ex quo fatis colligitur, paralyticumiftum, cuui fanitatem a Chrifto tamquam poeniten- tiae publico pnecone anibiret, coucepifte fimul anteafta; vitas pcenitentiam, five ei _ propter fidem offerentium, aut pro- priam data fuerit, five non. 3. Et ecce quidam de' feribis , de Legi® & Scripturarum peritia fibi p lac end bus, qua; peccatorumremilliouem pa him I)e_o iribuunt, dixerunt intra Je , in corde icili-* cet, id eft, cogitabant; hie blafphemat t ijem- SECUND. MATTH. Cap. IX. flempe in Deiim, eoiitutneliose in Deum loquitur , -fibi arrogando , quod Deo pro- pritim eft, & ideo ejus'majeilatiderogan-. do. Liver & malevolentia in deterio- reni partem verba Chrifti rapiebant. Non enim dixerat, remitto , fed remittm- tor, quod intelligi poterat, a Deo , uls eil'et non efficientis, fed afferentis, o 4. Etcurri vidiJJetJEfiist non conjedhi- ris, fed quafi ocuiis refpexiifet , cagi¬ tations s eorum; ita fadto ipfo i'uain divi- nitatem,& fe non blafpftemareprobans, li* xit: utquid , &c.. ; 5 .Quid efljacilius dicers , &c. Si nuda verba lpedfes, aeque facile eft utrumvis dicere: fin rem, longe dif- ficilius eft dimittere peccata, quam cor- pori etiam propria auftoritate fanita- teth, dare, juxta illud Auguft. Tradt. 72 . in Joan. Juftificatio impii majus eft opus, quam caelum & terra. Itaque quid fiacilins e/t Metre ? ita fcilicet, ut di- centis audlantas non periclitetur, neqne mendacii argui pofiit. Nam dicere, du toittmtur tibi peccata ,obfeurae veritatis eft, quae credi debeat, ut videri non poiiit, etiam turn quando vere dimittuntur. Dicere vero , /urge et ambula mox palpa- bilem requirit probationem fanitatis con- lequentis : alioquin temeritatis, ac men* dacii confeftim ex re ipfa arguetur. Non ergo Chriftus hie alferit aut probat la- Hationem corporalem eife dimciliorem P a re* *28 COMMENT. IN EVANG; temiffione peccatorum t fed ex veritate affertionis de re vifibili, ubi effedtus mox adelTe debet, probat fibi etiam ei- fe credendura, afferent! invifibilem re- miffionem , quam quivis facile j aft are poffet fine periculo convinceudae falfi" tads. Nam, ut Chryfoft, Horn. 3, site- rum horum latet, alterum patet. Quod quarnvis minus fit in fe , efttamenma- nifeftius, ut illud majus, ac invifib.xle jeddatur certius & confirmatius. Hunc ieni'um poftulat id quod fecjuitur. 6. Ut autem jciatis , &c. id eft, ut id, quod latet, ac temere diftum a me ar- bitramini, ex eo, quod, oculis patet, e- tiam verum ell'e intelligatis. Tunc ait peralytico. Verba funt non Chrifti, fed Evangeliftae , quibus lignificat Chtillum iubito , reliftis quafi Scribis , ad paraly- ticum fe convertilfe. Unde quam vis de^ client, fenfus perfedte conftarent, Sur¬ ge tt tolle leElum turn : ut quod erat tefti- monium infirmitatis , fiat probatio fani- tatis: et vade in domum tuam , ne phanta- iticum putetur id quod factum. Unde ad faciendam teftatilfimam fidem. 7., Surrexit et abiit in domum Jkam , 8- Videntes autem turbce timuerunt , Grae- ce admiratce funt y fed admiratione timori adjundta. Nam , ut Lucas cap. 5. vetf- 26. flupor apprehendit omnes , & repletifunt timore: quod fieri l’olet, quando fubito maxima opinio, & reverenda de aliquo con* SECOND. MATTH. Cap. IX. 229' concipitur , fieut fimili de caufa 3. Reg* 3. verf. 28. dicimtnr ti rn ui tfe Salomonem* Et glorific aver ant Demi , ejus benignita- tem laudibus celebrando_, qui feu. quia defat poteflatem talem , remittendi fcilicet pOccata, & vifibilibusiftis miraculiscoln- firmandi hominibus , homini per enala- gen'numeri. Unde non videtur qui.c- quamfublimius homine, feu occultumil- lad incarnationis Dei myfterium agno- viife. 9. Et cum tranfiret fade JEsus, verfus ni ie fcilicet, ut indieat Marcus 2. v. 34. D : .iet homiiem fedentem in telonio , id eft, in domo, quo adferuntur veftigalia, oc- c ipatum fcilicet negotiis officii Publica- norum. Nam Telonis ad verbum iigni- ficatemptore'm. feu redemptorem publi- corum veftigalium, & Telonion locum, vet etiarn menfam, ubi colliguntur. Matthceum nomine- Marcus & Lucas vo- cant Levi, binominis enirn fait: fic ta¬ me n, ut p.oft Chrifti difcipulatum ufitati- mfuiffie videatur Mattkteus, ante Z>ui;illud fortalfe a Cnri do itnpofitum, hoc a paren- tibus. Unde Hieron. notat caeteros E- vangelidas, propter verecundiara & ho- ftorem Matthaei, noluiife eum nomine appellate vulgato: quod Matthaeus ipfe e < huinilitate fecit, licut cap. 10, fe Publicanum vocat, ut nomen fuurn , & ■ infame officium indicando , perpetuum 1 relinqueret fuae gratitudinis dmunequ© P 3 be- fe 30 COMMENT. IN EVANG, iiignitatis, & gratiae, ac potedat's mo- snttmentum. Et ajt HU, cui jam tot m> raculis innotuerat .• fequere me , meo dif" cipulatui iiidivulse inhaerendo, qui ut Chryfoft. miraeulorum jam fama perdo- mitus, & ut Hieron. majeftate divini ta¬ ils occulte in hamana facie relucente tvaftus, potenti denique gratia perfua- fus, & proinde non irrationabiliter, d- cut Julianas Auguftus & Porphyrius ca- lumiiiabatur. Et Jurgens, fecutus eft eum • fpretis & lucris & pericujs, quse ipfi to- tique familise imminebant, quo rationes yediigaliutn non confectas relinqueret, inquit Badl. in Regulis fufius difputatis, reipon. g. Unde promptiffimae obedientise exemplum extollit Chryfoft.Et h ut Augnftin. libro 10. de Civit. cap. $• nihil aliud hie, nifi facrificio l’acrifici- um praelatum oportet intelligi, lcilieet externo religionis facrificio internum miiericordise , juxta illud Apoft. ad He- bneos 13, verf. 16, T dibits enim hojtiis promreHir , id eft placatur, aut dele^ta- tur Deus ... Non enim veni . Ra.io datut verfus duodecimi, non decimitertii: q- d. Proprium officium meum eft, eife medicum: non ergo miremini, fi cum segrotis verfer* Non enim iu mundum fniffus fum , ac veni vocare juftos, Jed pec- eatores, ubi exponit, ut ante, juftos 9 u- SECUND. MATTH. Cap. IX. 233 utique fanos; peccatores autem appel- lavit segrotos , inquitA11guft.de natura & gratia cap. 19, Craecus hie, atque e- tiam Latinus apud Lucam addit, ai pe¬ nitent: am : quod tainen latis indicatur per Verbum , vocare , fiproprie fumatur, Vo- catio enim juxta Apoft. ad Rom. 8* verf. 3 c. prscedit juftificationem. Eftque ihudprimum beneficium , quo homoin- vitatur a tenebris ad lucem, a peccatis ad Deum, id ell, ab segvitudine ad la- nitatem , propter quod Chriftus in mun- dum ve it, alias non venturus, &quo jam jufti non indigent. 14. Tunc accejferunt ai cum difcipuli Jo- annis , a Pharifds furbornati, ut per os eorum, jam aenrnlatiuucul'a aliqua ad- verfus Chrifti dit'cipulos laborantium, relponfum Chrifti refellerent: 11am Mar¬ cus & Lucas indicant Pharifaeos ftmul ac- ceffille. Dicentes: quare nos et pharifcei inunamus frequenter? jejuniis non ipfius Legis , quse ab omnibus obfervabantur, fed fpecialibus, magiftrorum juflip, vel iuftituto fufceptis. Unde Pharilseus ille- Jejunobisin fabbato , ideft , in quacumque hebdomada. Difcipuli autem tui non ieiu- nant. Plus fignilicare volunt, quam di- cunt , quod Lucas exprellit, cum eos dixift'e notat, Difcipuli tui elunt , e? bi¬ bunt, id eft, indulgent genio , cumPu- bli canis & peccatoribus manducando* hac de caufa vocatus fuit ipl’e Chri* p 5 ftus comment, in evang. Hus homo vorax , & potator virii , 5 nfi' a cap. ii. verf. 19- Itaque fenfus calumniss eft: Convivia tua cum peccatoribus ex- cufas, prsetextu mifericordiae; cur fa}* tem dilcipulos ttios non doces perfefti* onem , quam nos profitemur ? Spera- bant enim Pharifei fic fore, vel ut difciplinam Joanis omnibus probata ^ 1 damnare cogeretur, vel fuam , quibus urbaniffime refpoudet: 15. Numquid pofiimt filii fpnnfi lugere? Sponfum fe opportune vocat, quia ab eorum magiftro vocatus fuerat, Joan* 3. verf. 29. Filii autem lponfi, Gnece filii thalami nuptialis , dicuntur phrafi He- braica (ficut filii lucis , tenebrarum , regnh ffc *} qui adthalamum nuptialem perti¬ nent, id eft, qui lponfovelut comites honoris gratia dati familiarilfime adhe¬ rent ; cujufmodi triginta dati fuerunt Samfoui, Judic. 14. & vocantur amici » ac pronubi , verf. ultimo. Hi ergo non pollunt ljugere , id eft, indecens eft, nt 311 fordibus ac luftu, feu in actionibus triftitiae verfentur, quamdiu duranttem- pora nuptialia, quae laetitia: plena lout ■ quali diceret, hscc indulgentia difeipulo- rum meorum tempori congruit. Venient autem dies, cum auferetur ab d s Jponfus , per mortem fcilicet, vel ai- fnmptionem in ccelos: et tunc jejpabunt, id eft , lugebunt, leu luchiolis incum¬ bent aftionibus, ficut fa&um indicant A- SECUND. MATTH. Cap. IX. 33^ A6ta Apoftolorum. Et hinc eft , quod commode ante dies ablationis Sponftno- ftri Quadragefimam jejunamus, utnotat Auguft. Serm. 74. de diverfis cap. 3* Eademque de caufa Feria 6, & Sabbato olim ieiunare folebant, ut idem Epift* 86. & Clemens Romanus lib. ^.Conftitut. Apoftolicar. cap. 17. Ut autem non fo- lum ex temporis ratione, fed etiam ex niagno artificio, fic cum fuis difcipulis agendum intelligerent, duas additiimi- litudines ex vefte & utribus. 16.Nemo autem,mil infipienter agere ve- li tftmmittit commijjuram panni rudis, id eft, iu- fuit fruftum panni adhuc impexi, & impolici, prout a fullonibus prodit, in Dejtimtntim vetus , id eft, ad reparanda m detritam veftem , ac laceram. ISiam il¬ ia talis commiffura, feu pannusilie ru¬ dis tollit plenitudinem a v eft merit 0 , lcilicet veteri, id eft , tollit integritatem , leu id , quod adhuc plenum & integrum er^t in vefte veteri, etpejor , leu major, ac reftauratu difficilior J'ciftura fit . Cum enitn pannusille rudis fitdurus , ac for- tis, veftimentum autem vetus tritum , ac poeue putridum, mox laceratur. Ad- dit Lucas aliud incommodum, Alio quin, 6? novum rumpit , fcilicet veftimentum, quia Lucas prsemiferat, banc commiiTu- ram , feu hoc fruftum panni novi vul- lum fuiffe ex veftimento novo. Huic omnino fxmilis eft comparario de vino* s 3 6 COMMENT. IN EVANG. & utribus : nani vini novi & bullientis violentia difrumpit litres vetuftate hi- firmos, & poene putridos, & utraque pe- reunt. Ifte eft cortex utriufque parabo¬ lae, qua figniboat juxta Chryfort. Hoffl* 30. & Theophil. etiam fe imprudentef fafturum, fi dilcipulis fuis adhac inflr- mis, & veteri affuetis homini, grave & rigidum vita; genus imponeret: pe- riculum enimfore, ne & hujufmodiiu- ftitutum line fruitu periret, & tyrones novcevitce aufteritate terrici defperatione quadam refilirent a virtutis perfections via , quam i'ecfari eoeperant, & ita pe- jores fierent ex eo ipio , quo meliores fieri debuerant. 17. Sed vinum novum in utres novos mit-■ tunt , qui vim vini ferant, ne fervefceli¬ te murto rumpantur. Fj, amko confervan- tur, vinum & utres: q. d. Simili modo cum innovati fherint di lei puli mei Spi- xitus landti gratia, vis rigidioris diicipli' na; eis committenda erit, eamque earn fruftu ferent: nani', ut Auguftin. Serin. i 86._ Detempore, carnalitasvetuftas eft» gratia novitas, fpiritualia non capitcaf- nalis, quanto homo melius fueritinno- vatus, tanto amplius capit, quod veruifl fapit. 18. H ftare ? hanc enim penes fe efle figni- fieat. Fides igitur, quampoftulat, non eft de voluntate faciendi, multo minus de facto jam exhibitor non enimdicit; > Cre* • SECUND. MATTH, Cap. IX. 241 Creditis me hoc velle facere, vel me facturum , vel me feci He ? qualem fi- dem hvretici poftulant de remiffione peceatorum: fed, Creditis, quia hoc poflum facere ? Eft enim fides de divina virtute fua , quse fides non eft fiducia , fed verus mentis alfenfus, qui tamen per fiduciam con jmi clam folet operari. Unde cum dixiifent, utiqite , id eft , in- dubitanter cfedimus, refpondit eis; 29. ' Secundum ftdem vejlram fiat vobis : id eft, Si fic creditis, habeat ha;c fides per fiduciam, quam clamando & fequen- do profeffi eftis, eftedum fivum. 30. Et apertifunt oculi eorum:. quantum ad effedtum videndi, hoc eft, viderunt. Periphraiis eft videndi ^Hebrteis familia- ris , etiam cum oculi non folum patent, fed neque vifu carent; lie enim pri- m or urn parentum , &Agar, Genef. 26. verf. 19. oculi aperti dicuntur, quando adverterunt. Vide infra capite 20. verf* 33, & Joan. 9- verfu decimo & l'eqq. fae- pius. Sic & aures dicuntur aperiri, vel patere , quando furdi audiunt, ut Mar- ci leptimo verf. 35. Utriufque exem- plum Ifaiae 35. verf. dis nocumentis, & vitiis delecfantur- Loco , mutum , Crxce eft Kophos quod vnlgo magis lurdum, quam mutum guiftcare notat Hieronym. fed in fcriptu- ris indifferentur ufurpari. Hie rnutn* SECUM). MATTH. Cap. IX. g 4s >b aliis offertur, quia mums eum ver¬ b's orare non poterat, utChryfoftomus, nee ab eo {idem exigit, quia muti ii- mul & furdi die folent. Traftat alle- gorice quatuor ifta miracula S. Hilanus can, 9. juxta q em Filia Principis ftgni- fieat fyimgogarti j Haemorroifla Gentes, fieut intelligit & Hieronyni, Ruflum a- lia frgura duo cxc\ fig tii ft cant Scribas & Pharifeos, in quit Hilanus , dfcmpniaeus Geutes. Vide earn latius. Senfu tropo- logico Hasmorroifla eft anima, multo tempore concupifceutiis & vitiis diffiu- ens , quatn fanare non pollnut Medici, lex Moyfis, aut PHilofophi, fed taftus fimbriae , feu /ides Iucarnationis. Filia Principis duOdennis eft anima initio converlionis peccans, quse facile fana*. tur, ft Priuceps, id eft , Paftor Eccle- fise , pro ea fatagat* Duo cseci & mu- tus totius humani generis fignificaut ftatum , cum prime oculi per ftdem a- periri debent, ut deinde 111 Dei laudes lingua folvatur. 33. Et mirar'a funt turhUt autem ham mili’io non eliet potefta- te vacuavel eorum doftrina novitate contemptibilis, vel praidicationis, tarn- quam legationis divinse, potellas arro- gata videretur, miracula velut ftgilla commiffionis & audforitatis appendit. Nam dedit ittis poteftatem fpirituum immundo- ritm , id eft, fuper f’pirjtus immuudos, nctnpe ut ejicerent eos. Vocantur immun* lit S r 'CUND.MATTH.Cap, X. 24? ji , 1111 natura, fed vitiis, quia omni immunditia delectimtur, horrent & in- fecirantar landtimoniam, ex quo a divi- na puritate cecideruut. Hsc autem po- tedas ejidendi fpiricus, curandi infir- mitates non eratinhaerens Apoftolis , fi- cut Chrifio. fed ftabiliter addiffa , & a-flReiis ex divina volantate, quo con- ciliaretur eis, tamqnatn Legatis, reve- reu ia, aueluritas, fides ex miraculis , qua: deerat ex ingenio , eloquentia, opibus, pompa, comitatu. 2. D un itcim autem apoftolonm. Duode- cim non cafu, fed divino conlilio ele~ fti funt, lit fatis indicitur Act. 1. verf. 17.21- & ult. Rationes tangunt veteres: priraam, tit, quia daodecirn tribus ty- pus erant Ecelefue, ex omnibus Genti- bus colligendie , duodecim etiam Apo 1 ftoti , quafi alii duodecim • Patriarchs, & Patres earn generarent, ut indicat Iren, libro 4. capite38. & Theophyl. hie, imo ipfe Chriftus infra capite 19. verf. 28- Alteram fepias taagit Auguft. ut in Plain. 59 & alibi, quia duodenarius con- ftat ternario , in quaternariutn dufto • Apoftpli autem Trinkatem in quatuor orbis partes erant prsdicaturi. Nomina hese funt. Nominatim recenfentur, lit donftaret turn divime eledlioiiis ratio in¬ firm a mundi eligends , turn firmitas te- ftimonii, ipforum , quod de rebus maxi- mis toti orbi reddere debebant. Primus Simon", uon state, quiafenior 248 COMMENT. IN EVANG. erat Andraeas, ut Epiphan. Hserefi f i» nutner. 19. nee vocatione , quia idem Andrteas imperfefta vocatione , fcilicet ad crederdum , prior vocatus fuit, Ioau. 1. verf. 4°-& 41. perfefta ve/o ad Apo- ftolatum fimul cum Petro, Matth. 4* verf. xS-Nec etiam fola neceffitate nu- merandi primus ponitur; fic enim qui fequitur, fecundus dici debuiffet: lie- que cafu, quia utique ponitur Petrus in Evangeliis primus , cteterorum vero ordo niutatur, Itaque primus aucdorita- te , & eleclionis dignitate, ficut Judas temper collocatur ultimas : q. d. & om¬ nium Apoftolorum primus , id eft, prse- cipuus & quafi vertex Simon, inquit Chryfoftom. in caput 1. Act. Et ex hoc loco deiumpta videtur vox Primatus Pe¬ tri, quam ufurpat Augultin. Traci, ult. in Joan. & alii veteres, Unde Beza, cjeteris impudentior, hac voce perftri- 6lus, audet fufpicari ab aliquo Primatus Papte fantore vocem Primus fuift'e addi- tam : Qui dicitur Petrus , ut diftinguatur a Simone Chauanteo: Et Andreas frater e- jus. Matth. Apoftolos recenfendo fex binarios per copulativam efficit; unde videtur eos ita binos enumerare, ficut a Chrifto conjugati & bini mi III fuerant ad prsedicanduiii, Mafci 6. verf. 7. Hinc fratres _ conjungit, ad fignificatioueiti concordite. 3. Jacobus Zebedai : fupple filius, ut ab- SECUND. MATTH. Cap. X. 249 ab alio Jacobo diftinguatur. Diftus eft etiam 'Major 1 propter astatem; occifus eft ab Herode Aft. 12. Et Joannes frater this. Pkilippus, nomen Gnecum, _ ft cut & Andreas , a Judaeis ufurpatum fuit, eo qupdGentibus permultas annorum ceu- turias faille lit mixti: et Bartolomeus , quafi dicas film. Ptolomaei , vel pot ins Eholmai ,quod habetur s.Reg. cap-3-v. 3. Thomas + Syriacum eft ab Hebraica ra- dice , fignifiesinte gemellum, 11am Taam, ftgnificat geminare ; Grasce dicitur Didi- mus , Joann. 20. verfu 24. Et Matthaus public anus , quondam fcilicet: 11am humi- iitatis causa fuperabundantem Chrifti gratiam prsedicat, ubi peccatum abun- daverat. Eadem de caufa fe Thomas po ftpofuit, cum alii praepon ant. Jacobus a'phai, fcilicet filius. Diftus eft Minor , Marci 15. verf. 40. quia junior, cujus mater erat, ut ibid. &. Joan. 19. verfu 25. Maria Cleophas, foror matris Domi¬ ni : unde & a Paulo ad Galat. 1. Frater Domini vocatur. Vita hilt fanftiffiinus, Jerofolymorum Epilcopus, auftor uni us ex Epiftolis • Catholicis. Hujus frater Thadaus vocatus eft etiam proprio no¬ mine Lidas , ut utrumque conftat ex i- nitio Epiftolas, quam fcripfit: unde a Luca vocatur Iudas Jacobi. Diftus eft e- tiam a Grascis hie Lebbeus , quafi dicas corculum , ita ut trinominis fueritjux- ta Hieronymum. Q f 4 25o COMMENT, IN EVANG. 4. Simon Chanancsus: non a terra Cha- man , feu Ghananxa , repugnat enirn or- thographia, tarn Latina, Hebraica , quani Syriaca; fed a Cana , oppido vel vico Galibesc, ut Hieronyra. unde redtius for- taife Cflnaus diceretur. Hoc autem 11 omen quia fecundum etymologiun Hebraicam denotat zelum, nam Kannc fignificat Z elari: hinca Luca cap. 6, & AdL 1, vocatur Simon Z elate s': quamvis Scaliger velit Zelotem etfedidhum, quia a'iedla Zelatarum, de quibus apud Jo- fephum, ad Chiiftum couverj'us f'uit. Et Judas Jscarjotes , Ita vocatum volunt Hebraice , alii a marfupio, alii a mer- cede venditi Chrifti, alii a ftrangulati- one per auticipattonem, alii a tribu llfa- char; led ho rum pleraque mene chime¬ ras fruit. Veriffima videtur ilia & iim- plicifiima opinio, quje, ut Hieronym. ab urbe deducit, nempe Carioth, in tri¬ bu Juda, Jofue ij.verfu a5. &Jerem. 48. verf. 24, & 41. quafi dicas , 1 fch Ke- riofk vim.n Carioth , id eft, Cariothen- fem : nam hac forma exprimunt Hebrari ispe lua patronymica , ut mriBethieem, Anathoth , pro Bethleemitis, Anatho- thitis, 1. Efdrje verf. 22- fequentibus. 5* Hos duodecim mifit JEsus , tamquam Legatos altiffimae legationis annuutiandi regiii coelorum , pr-3. & pe~ eulPriter illo tempore Judaei erant ve- xati & jaceutes, ncut oves non haben- tes paitorem, lit fupra cap. 9. Hie ergo ASa COMMENT. IN EVANG; diftribtus figitur ifti legationi. Unde ea* dem ex caula & fenfu Chriftus a Paulo ad Roman. 13. verf. 8 - vocatur minift circumcifionis : & ipfemet infra cap. verf. 24* fe n °n veniffe profitetur, nifi ad oves domus Ifrael. 7. _ Euntes autem, predicate. Hi c explica¬ tin’ fumma legationis , qiiia appropinqu*' vit regnant cxlorum, ut l'cihcet per pceni- tentiam adilludvos praeparetis, uti'up- plet Marcus cap. 6. verf. 12. Hoc autem comprehendit veteris vitae deteftatio- liem , & alfumptionem novae. Vide de hoc fupra,di£ta capite tertio verfu2. 8. Jnfimoscurate, &c. His verbis abtum Jubend'o, fimuldat poteftatem confirman- di, miraeulis tamquam figillis, legatio- nem leumiflionem fuam : nee non ipfa quoque mandata legationis, hoc eft, prae- dicationem fuam;utraque enim erat valde nova. Simul autem indicat, miracula elfe debere non tam curiofa vel terri- bilia , ut Moyfis , quam benefica : ut ita praedicatio eorumfieretnon tremen- da, vel onerofa, fed beneficiis, tam fpirituabbus quam corporalibus gratifii- ma^ Itaque gratis , id eft, nullis men¬ tis veftris aut pretio, fedmera Dei gra¬ tia , accepiftis, poteftatem illam, ideo- qu e grais date : non poteftatem ipfatn> quae ab eis dari non poterat, fed elfe- btus illius poteftatis, fanitatem, &c. His ergo verbis jabtantiam limul & ava- ri- SECUND. MATTH. Cap. X. 293 ritiam convellit, fimulque tangit radi- cem, cur fpiritualium iftorum dono- rum venditio lit illicita, quia fcilicet; poteftas ilia talis eft, quae nullo hutna- no labore , led lbla Dei gratia haberi poteft. Ideoque magna ei fit irreve- rentia, fi ad vile pretium, contradtuf- que humanos deprimatur. Quamquam hi ice verbis etiam acceptio nmnerum, quae ex gradtudine Apoftolis offer en- tur , vetari videatur quia indecora eft - & gratia Dei fic ad quaeftum videtur ver, ti: unde Gieli ea de caul'a reprehenlus eft, Porro fententia generalis eft , id¬ eoque turn ad alia lpiritualia Dei dona , turn peculiariter ad ipfam praedicatio- nem Apoftolorum referri poteft, utre- fert Bafil.in cap. 8* Iiaiae. Non enira , in- quit, -fermo Evangelii venalis eft, ut verba Pythonum, Unde praecidens om- nem venditionis & negotiationis caufam ac praetextum, 9. Nolt’te , inquit, poffMere. Graecum Ktysythe & Syriacum Teknun verti po¬ teft comparare, fcilicet in viaticum,; & hoc magis cum Luca & Marco conve- nit, qui dicunt, Ne tuleri is in via; & quia lequitur, in zonisvefiris , id eft, lo- culis, ex zona itinerantium & milicum pendere Colitis- Aurum, neque argentum, neque pecuniam. Graece as : tres enim pecuniae lpecies, 'etiam .viliflimam, ex aere # vetat. 10. 4 H COMMENT. IN EVANG. io. Non peram in via , Grae'ce peram in vidni , id eft, peram viatoriam, ad recondendum eibum, eonduens s, pr ) eon- tento j & tub Pera etiam pocilhirn incel- ligitur. Neqae dim tunicas, id eft , veft’-* meixta : uuum , quo induti litis, & alio A futurorutn timore, lie forte fit opts? ut no tat Hieronym. hie & A u go ft, fib. I 3 e confenfu Evaug. cap. 30. Nam fi ne- ce.-litas prftularet, duobus veftimentis indui potuilfe , patet _ exemplo Chrifti, qui duobus indutfis fuit, Joan. 19. verf. 23. neque cakeamenta ; nempe duplida, ficut de tutiicis diftum eft. Ira C.jet. & Maldonat. & olim cecinit Juvenc s' poeta,- vel verius fortallis vetat non calcearnentis indui, fed non poilideri feuportari, calceamentain viarn; curatfi fcilicet prohibens, inquit Auguft. qua ideo portanda cogitautur, ut non defint. Et hoc videtureile, quod Lucae capic.e 22. dicitur eos miiTos fine J'.icculo , b* pera , 6? calcearnentis , id eft, fine provi- fione infuturum, & tamen nihil eis de- fuifte. Hiuc Marci cap. 6. verf- 9. per- mittuntur non portare, led indui fandaius, id eft, 1‘oleis, quae lblas plantas tege- rent: quibus & Petrus indutus fuifte in¬ dicator , Graece, Aftor. 12, verf. g.Quam- quam epodymata quae hie cakeamenta vo- cantur, revera nihil aliud Cement Grae¬ ce, quam quafi lubligacula, quia lubli- gaiitur, Multi tamen putanc hie vetari SECUM). MATTH. Cap. X. 253 oalceos , qui to turn pedem tegant, tam- quam mollitiei vel curae carnis teftr- niouium; permitti veto iandalia, quae iolas plancas. Cujus diverlkatis myfti- cani dat rationem Auguftin. u: fcilicet aec occultaretur Evangelium, nee ;:ei'- tenis eommqdis imiitereuir: & per du¬ ns tunicas inteUigit vetari duplicitatem. •iV eque virgam. Marcus air, nifi virgam tan- tiim: fed Matth. per Virgam, intelligitat- nia defenliva aut offentiva , juxta ilhid, Reges eos in virga ferrea ; nam divinae providentiae ac tucelae praedicatoribus armonim ulus non convenit. Unde Ambrof. Virgam vocat ulcifcendi inftru- mentum doloris , & in verbis humili- tatem doceri tradit, libr.6. in Lucam. Marcus vero perraitdt baculum itinera- rium, quo ie fu! ten tent, qui Hebraice proprie dicitur Mifgheneth , vel Mif'gan. Auguftinus putat Marcum intelligere Virgam metaphorice , pro poteftate fit- niendi neceffaria a difcipulis feu audito- ribus ; Matthseum vero proprie, q. d, Ne minim as quidem res in rnturum ne- eelfarks providete. Nam omnium da- tur una generalis ratio: D’gmis eft enim operarius cibo fuo , id ell alimento, quo fuftentetur in opere gratis adminidrato. Unde Cibus pro omnibus iuftentationi vitsc neceflariis, tamquam pars pro to- to iumitur, quorum provilionem prohi- feuerat. Atque jta fatis clare iudicat, cut 256 COMMENT. IN EVANG. cur eos omnia ifta poffidere, ac ferre noluerit, non quafi non elfent necefla- via, in quit Auguft. loc. cit, led quia fie eos mittebat, ut demonftraret, ab eis ifta fibi deberi, quibus, Evangelism an- nuntiarent, tamquam ftipendia militan- tibus , tamquam fruftum vine® plantan- tibus.,. tamquam lac gregis paftoribus, ut fcilicetita eftent, & expediti ab im¬ pediments omnibus ad pradicationem , & fecuri de fufteimntione. Lucas pro cibo Mercedem ponit, non ut figuificet fuftentationem elfe adequation pretium operis, fed efle operi gratis fafto debi- tam , eoque magis, _ quo opus eft no- bilius & magis gratuito exhibetur: fic -enim & majoris meriti eft & magis de- betur fuftentatio, ut pote ex juftitia & ex gratitudine, nempe ut operarius in opere , nullius rei temporalis coniide- ratione maculato, vel pretio compen- l'abili, poilxt i'uftinere. Unde Auguft. lib. de paftoribus cap. 2. Non ergo eft, in¬ quit, venale Evangelium , ut pro tern- poralibus prsedicetur: ft enim fic ven- dunt, magnam rem vili vendunt. Ac- cipiunt ergo fuftentationem neceffitatis a populo; mercedem difpenlationis a Deo. Non enim redditur, quafi mer- ces illis, qui fibi in charitate ferviunt ? fed tamquam ftipendium, quo, ut pof- fiut laborare, pafeantur. H®c ille. Ita- , que hoc agebat Chriftus cum difcipulis. SECUND. MATTH. Cap* X- 3*7 quod Apoftolus apertius dixit I. ad Co¬ rinth. 9. verf. 14. Dominus ordinavit Us , qut Evangelium annuntiant, de EvangeHo vi- vere. Ubi tamen mox adjiciens, Ego autem nullo horum ujus fum , utique often- dit poteftatem datam, noil impofitam neceffitatem, Atque ita facile intelligi- tur, & prsecepta ilta noil ifti unics lega¬ tion! Apoftolorum fuifl'e polita , ut qui- dam putant, fed perpetua: & tamen fi¬ ne eorum violatione Paulum potuiffe rnanuum labore vivere, & Apoftolos a rhulieribus ali, ne gravarent populum, & Chriftum Dominum loculos circum- ferre, in quibus id, quod populus da- bat , affervaretur. > Ex iis, qua: hafte- nus diximus, fatis iutelligitut, hsec Chri- iti pnecepta non ad iftam unlearn, & pi’imam miflioiiem Apoftolorum perti- nere , ut multi recentiores yolunt., fed etiam ad illam iftiiverfalem in to turn or- bem. Nam veteres pene omnes non a- liter intelligunt, quaiii hie informari virum Apoftolicum , & perfefte a divina providentia fufpenfura. Quia igitur fie inftitutis occurrere po» terat, an quivis promifeue fuftentatio- nis causa elfet adeundus, prseoccupat Chriftus. ii* In quamcumque civitatem aut caftellum , id eft , victim aut pagum, intraveritis , priedicandi causa , non inquirendum vo- bis de hoipitio meritorio, aut quis dive* R aut 2158 COMMENT. IN EVANG. aut opulentus , fed quis iu ea dignus fit 7 hofpitio veftro, quj fcilieet morum in¬ tegrate , beneficentiaque l'pem prsbeat prompts hoipitalitatis. Fama hoc inqui- ri vult, inquit Hieron, lie prsedicatoris dignitas fulcipientis infarv.ia deturpetur, atque ita, lit. Ambrofi libro 6. in Luc* niutandi hoi'pitii neeefiitudinifque vio- laiids caufa 11011 fuppetat. Et ibi manete, donee exeatis , fcilieet ilia civitate aut ca- ftello; quod Lucas clarius dick, Nolite tranfire de domo in domum. Alienum eft enim, ut idem Ambr. a prsdi'catore re- gni coeleftis, curfitare per domes, & inviolabilis bofpitii jura mutare .• nam levitatis vel appetentis menfs lahtioris fpeciem habet, & hofpes primus con- triftari aut oftendi folet. 1 a. Intrantes autern, &c. falutate earn 9 ut"humanitate hofpitis animum praeve- uiatis, dicentes: pax huic domui. Formu¬ la lalutandi eft Hebraeis ufitata, inquit Hieron. Pax tecum: quae lubinde fignifi- cat adventum eft'e pacificum, fine ani- mo bellandi aut nocendi, ut patet Ge- net'.43. verf. 23. & Judic. 6. verf. 2k Plerumque vero per earn omnia laeta profperaque imprecantur, ficut Latin* dicendo Ave & Salve. Pax ettim eft omnium defideriorum finis : Chriftus au- tem viilgi verbis intelligi cupit Evange- licam, quam praedicabat, aeternae vi¬ tae pacem. 13., /■ SFCUND. MATTH. Cap. X. 359 Ig. Et fiquUem fuerit damns ilia digna , pace' Evangelica , quam fueritis appre- cati, Lucas ajt, Si fuerit ibi films pads , id eft dignus pace, ficut dicitur/A&f noris , id eft , raqrte & luppiicio dignus, Uignnm autern i'ntelligit Auguft. lib. de corrert.*& gratia,cap. 15. per pr^deftina-, tionem diviuam. Quo pack) eiiim Evan- gelica pace jam dignus fuerit ante an- nuntiatam pacem ? Si igitur digna domus fuerit, id eft, talis, quam Deusadpa- cem fecum pneordinaverit: veniet pax vefira Cuper earn , id eft, proderitdornui, quia Deus effectum dabk verbis veftris. Si autern non fuerit digna , paxvefha rtoer* tetar aivos , id eft , inquit Auguft. vo- bis proderit bate poedicat'o , non autem illi. Quo fenfu hate difta erunt; vel ad confolationem annuntiantium pacem, dum viderint apud multos optato effe- 6tu carere verba fua: vel, ut, S. Re- migius in Catena, ad explorationem dig use domus feu hofpitis: q. d. Salina¬ te , offerendo pacem. Si domus fuerit digna pace Evangelii , quam annuntia- tis, & confequenter hofpitio veftro , acceptabunt earn, Deo effect urn benedi- ftionis prseftante: fin minus, vos ex il¬ ia repulfa nullum patiemini detrimen- turn. I 4 * Ft quicumqiie nan receperit vos , ne" que aiulierit fermonesveffros . Unum eftex T plicatio alterius; unde Lucas folum dl- l\ % cic, 36o COMMENT. IN EVANS, cit, Quicimque nonfufcepenntvos , nonad- mittendo lcilicet pncdicationem Evan¬ gelical pads .poenitentiae, & regni coelo- run\ Excutite pulverem de pedibus vejtris* Quod Auguft. quseft. ^.fuper Matth. juberi putat, vel ad conteftationem terreni laboris, quern pro illis inaniter fufcepii- fent; yel ut ortenderent, ufque adeo le ab ipfis nihil terreni lucri quserere, ut etiam pulverem de terra eorum fibi noli paterenturadhserere: quas duasra- tiones & Chrylbft. tangit. Proxinre tamen videtur hoc fieri in lignum ana-- thematis, ac maledidlionis eorum, ut- pote cum quijbus, velut maledidtis, nec pulverem quidem velint habere com- li-unem. Hoc eft enim quod Luc. cap. io. ajt Etiam pulverum , lcilicet rem vi- 15 Him am &minimam: qui quia addit, extergimus in vos , id eft, contra Vos , & q ia Paulus & Barnabas ad litteram hoc obl'ervantes , Adi. 13. verf. 51. dicuntuf exculfille pulverem pedum in eos, id eft, contra eos: manifeftum eft, hanc ceremoniarn adhiberi, quemadmodum Marc, ajt, intejiimonium , & ut Lucas cap. 9. in tejtimoniurfl fupra illos , nempe rebel- lionis & condemnationis eorum , atque ita ad terrorem rebellium: tails enim a* dtio lignificantior & elficacior eft, quani verba. Unde ne putetur eileinane ter- riculamentum, ndjicit; 15 . Tolerabilius erit terrx Sodomorum 9 &c„ SECUND. MATTH. Cap* X. 2 fii &c, quarn illi civitat'i. Quia iilis poeniten- tia ac promiffio regni coelorum, & fa- lutis aeternae non fait praedicata, nec dum miracniis ac virtotibus confirmata: haec tantam liberalitatem Dei non fide tan cum , l ed nec audieniia dignatur, quae impietas fine dubio eft graviifima: unde eadem ilia ratio tangitur cap. 11. v erf. 23. & 24. 16. Et ecce ego mi?*o vos. Putantqui- d mn haec non efle didta Apoftolis in hac prima miftione , eo quod fine pe- riculjs & perfecutione fuerit: fed refel- luntur ex Luca cap. 10. verf. 3. ubi cer- -tum eft de prima miffione agi. Itaque etfi non fuerint in ilia paifi perfecutio- nem, prsemoneri tamen, & pramuniri ens decuit fimul, & fern el adverfns ea, quae & tunc contingere poterant, & polt- niodum ad Centes mi ills contigerunt. Itaque Ecce ego, qui no’vi, quid faciam, qui luporum rabiem arcere, liftere, mo- oerari, & in ut'ilitatem patientium con- Vertere fcio, mittovos ftcutovest quibus tiihil imbecillius,fimplicius, innocendus, niagis inerme, & ab omni prsefidio de- fenfionis imparatunh. Explicate enina videtur verfum decimum, quomodo nfit- tantur fine virga. In Medio luporum: quibus nihil eft rapacius, & ovibus raa- gis infeftnm. Significat enim hac phrdfi turn luporum feu perfequentium undi- que circumdantium mulutudinemturn R 3 per* as® COMMENT IN EVANG. perfecutiommi. futurarum crudelitatem # * turn defenuoiiis impoteiitiam & ifnpari- tatem. Eftote e '%o prudentes, ftcut fe v pentes , if finvlices ficut cohm'a. Grsce akeraii 7 quod hoc loco videtur a keras de- duei.quali diceres fine comibus , hoc eft placidi : eft enim epithetum animalium, qua; natura non armavit oornibus ad iu- juriam depellendam. Cum quo reipla convenit, fi trausferas cum aliis fmcen , vel innocentesi Nam antiqui unanimiter volunt hie fignificari innocentiam ad non infer end uni malum. Senfus eft er¬ go : Cum velut oves mittamini inter lu- pos, ovis vero valde ftolida lit, arma veftra erunt prudentia ferpentis , ut in- iidias & mala caveatis ; columbse fimpli- citas, at nemini noceatis.- ita fcilicet, inquit Nazianzenus Oi*at. 19, ut, nec pru¬ dentia in verfutam improbitatem, nec fimplicitas in ftoliditatem degeneret, led ex ambabus una abfoluta virtus fiat. Nam , ut Tertull. cap. 2. lib. contra Va- lentinianos, nocentiflimi, qui non funt fimplices ; fic ,t ftultiflimi , qui non fa- pientes feu prudentes. Siniili fere mo¬ de Hilar, lib, de Synodis fignificari dicit ferpertinam prudendam,coluitibie flmpli- citate temperandam; & eolumbae iimp^ici- tatetn prudentia ferpentis inftruendam.ut fiat fimplex fapientia,& fapieus fimplici¬ tas. Serpens eiiim cum fe hominibus exo- fum, SECOND. MATTH. Cap. X. 263 fain, quafi natura ientiat, nunquam fi- dit, fed magna Temper follieitudine & infidias eorum cavet, & a6tus declinat. Addunt veteres fereomnes, Aug.Qusft. S. fuper Math. & lib. 2. de do Arina Chri- ftiana cap, 16. Hieron. Chrvfoft, Theo- Phil, hie , Afflbr- lib. 3. de fide , cap. 6* quod ferpens totum corpus capiti, nbi vita eft, cuftodiendo objiciat, & per anguftias fe coarctando vetuftatem exu- at: ita inquiunt in perfecutione lupo- rum caput, id eft, Chriftum feu fidem Chrifti elfe cuftodiendam., &per'angu- ftam portam ad vitam eile intrandum. Sed quia ad eamdem ferpentis pruden- tiam pertinet, venenum in perieqnen- tes jaculari, haec malida per columb© fxmplicitatem temperanda eft: quam in eo fitam ell’e ferq conveniunt, quod ne- nijiii omnino , live homini, live belli is uoceat: ufque adeo , inquit Auguft. ut nullum omuino animalium necet, non folum grandium, contra quae vires non habet, fed nee minu iffimorum quibus etiam perparvi palferes aluntur. Imo nec nocentibus nocent, nec direptoribus nidi fe opponunt, laftae redeuut, deip- lis ltedentibus bene merentur, felle ca- rent. Addit pulchre idem Auguft. Serm. 19. de diverlis, quod focietate gaudent, ubique finiul volant, fimul pafcuutur, charitatem lervant gemitibas amoris niunnuraut , ofeulis filios generant * r 4 amant 264 COMMENT. IN EVANG. amant etiam quando de nidis rixantur. Qns facile eft applicare. H;c ergo ge- jiuinus videtur loci fenfus. Nam cum fimplicitas columbina quid fibi vellet, fa- tis omnibus ell'et manifeftum, obfeurior vero ferpentina prudentia, ftatim illam explicans Chriftus, adjicit; 17. Cave'e autem abhominibust q. d. In eo vos prudentiam illam adhibere volo, lit eaveatis ab illis , quos jam lupos no- minavi, hoc eft, ut caute profpiciatis , quibils vos credatis, ut eorum infidias declinetis, quia homo homini lupus erit, Trqdent enim vos, examinandos, judi- caudos, puniendos, in conciliis , Grsce is funelfLes unde Sanedrin fupremum Ju- dsopum Concilium diftum eft: et inly- I mgogis fuis ftagellabunt vos. Synagogs e- tiam proprie erant Judaeorum, gus in- telliguntur hie eff’e publics totius po- puli Judaici condones. i8» Et ad prafides ducemini , qui pro- prie erant Romanorum , unde Cyrinus, Pilatus, Feftus, &c. erant Prsefides Cy- rise vel Judr?s. In tejlimonium: hoc eft, ut ita hac occaftone martyres feu te- ftes finis , illis et gentibus , id eft , Judsis & Gentilibus: teftes , inquam , turn E- vangelics veritatis verbo & facto ( in¬ telligent enim non elfe rem inanem , pro qua tarn conftanter mori parati fi- tis; j Curr j juflae condemnationis eorum in die judicii. Et SECUND. MATTH. Cap. X. 265 Et quia homines rudes atque idiots men to rogare poterant, quid regibus & Conciliis effent refponfuri, cogitati- onem 511am prsvenit. 19, Cum autern tradentvos , quia ignari quid a Judicibus quserendum fit, nolite cogitare: Graece my merimnyfyte » ne anxia fol'licitudiue diftradti cogitetis.- de quo verbo diximus cap. 6. verf. 25. unde Luc. 12. verf. ix. Nolite folliciti ejj’e. Eodem Graeco verbo ac fenlu dicit Marc. cap. 13. verf. 11. Nolite pmcogitare , fcilicet ilia anxia ac cliffidenti follicifudiiie. Non enim vult elie negligentes defenfionis, fed fecuros ac fidelities Deo. Quomoio aut quid loquamini, id eft, quid in defen- fioiiem allaturi litis, & quomodo hoc dicluri; quorum illud ad fapientiam , hoc aft oris elocutionem pertinet, & de utroque qui caulam dicunt, anxii eife foleiit. Unde quod hie fimpliciter dicitur: dabitur enim vobis in ilia kora , quid loquamini , Lucae 21. verf, is- diftincte utrumque promittitur, his verbis , Ego dabo. vobis os , id eft, facundiam oris , fapientiam , id eft, rationibus vos inftru- am. 20 . Non enim vos eftis > qui loquimini, id eft, non vos eritis, qui loquemini- praelentia pro futuris, Jed fpiritus patris vejlri, & confequenter meus , qui loqui¬ tur , feu loquetur, in vobis : non quali ipfi non eilent locuturi, fed quia Sph* R 5 ri- a 66 COMMENT. IN EVANG. ritus fanftus & conftantiam dicendi in* feret, & rationes fuggeret, & verba didhndo ipfam Ihiguam diriget, utipft loquantur. Quo lenfu dicitur ad Rom* 9, Non vokrV's neaue currentis , fed miferen - tis eft Dei. Non quad homo non velit, & currat, fed quia Deus miferendo, & hominis voluntatem praeparando , facit, ut homo velit & currat, utAug. in Enchiridio cap. 33. q. d. Ergo, caula 11011 eft veftra, unde hec vos anxii fi- tis: mea eft, meum erit ejus patro- cinium. Et hadtenus quidem contra perfecu- tioiies externorum eos praemuniit; nunc contra domefticas,fquae nifi praedic- tae fuiffent, limpliees animos maxima perturbare potuinent. 31 . Tradet frater fratrem in mortem , &c. nempe infidelis fidelem: quia in iis , quorum diverfa eft fides, nullus affedtus etiam naturalis fidus erit. ,q. d. Ea quae aliis praefidio & folatio efie folent, affedlus naturae, & vinculum fanguinis, in majoris miferiae accelli- onem ceffura font vobis , ac dilcipulis meis. Nam, ut notat Tertull. cap. g. Scorpiaci, mixtim de peri'ecutionibus Apoftolorum ac caeterorum loquitur* Icaque 23 . Eritis odio omnibus hominibusfue.,om- ni hominumgeneri, Judaeis & Gentibus, viris & fosminis , Priucipibus, populo , con- SECUND. MATTH. Cap. X. 267 coni'anguineis, extraueis, non propter calpam aliquam , led tantummodoprop- ts '' njymenmeum: hoc eft, propter nomen Chrifti quod creditis: quod praidicatis , & pfqfitemini,feu quia Chriftiani eftis,ut ex- pHcatur 1. Petri 1. verf. 14. & 16, Nomen e 'im hie fidei, cultus, ac profeffionis e't fymbolum. Tacite autem eos hoc Verbo coniolatur , quia , ut ibidem in¬ dicator , honoris & gloriae , & virtutis Bei eft, pro illo nomine pati. Unde plenius confolando adjicit, qui autemper- feveraveril usque infihem : non in bonis ope- ribus, de hac eniin perfeverantia pro- prie non agitur hoc loco, fediniftato- lerantia perfecutionum: Graece enim eft ho hipomeina'e id eft, ut vertitur Mar¬ ti 13. verf. 13. qui fhfftnuerit , fci licet ad- verfttates illas conftanter, nec unquam Ufque ad fiaem -mortalis huiiis vitae cef- feric. Unde Tertull. eo modo legens loco cit. Scorpiaci, Quid fu'ftinendo, in¬ quit, nift perfecutionem, traditiouem, oceifionem? Nec enim aliud eW fuftiner'e infinem, nift pati finem. Salvits exit, neternae vitae falute. Non enim cos- pi tie , fed perfeciffe, virtutis eft, quia foia in bene coeptis perfeverantia coro- natur. 23. Cum autem pereqiientur vos. Haec eft altera pars prudeuriae ferpentis fei- licet infidiis perfequentium fe lubftra- here per fugam. Cum ergo perfequentur 268 COMMENT. IN EVANG; vos ! n civitate }(la , non finendoibi Evan- gelium praedicari. fugite in aliam : turn ut ipfis perfecutocibus confulatis ; tum ut perculum dediuetis, quod non eft ultro aecerlendum ; tum vero ut in alia fpargatis Evangelium. Quando ergo non eft alia, manendi ratio, five charitars five iuftitiae , tumfuga lieita , imoprae- cepta eft; unde lioe pr & gloriofius iplis iuvitis reparandum: SteGUND. MATTH. Cap. X. 273 tnimam aintern , partem digniorem, non poffimt occiiere : quia nec uaturalem ejus vitarri auferre poflimt, cum immorta¬ ls fit, neque fupernaturalem, quia eft ipfe Deus. Sedpotius , nempe fi aliquis timendus eft fmavult enim alio quin fil¬ es Chrifttis agi a more quam rim ore : ) timete eunu tjui poteft anitnam et corpus , id eft , totum hotninem , irrecuperabiliter foil. & viventem, perdere. Plus eft enim sta perdere quam occidere; carnales quippe homines malleut more brutorum eorpore Sc anima occidi, quam viven- tes perdi. In gehennam, Graece ingeken- m , id eft, a Deo vera vita anima: fe- paratum, aeternis corporis & ahimse luppBciis addici, I'taque, ut Chryfoft. notat, non promittit eis liberationem a rnorte, fed velut adamantinos reddit, atque ipfa morte fuperiores. Ne vero putarent per tantam perfequendi, imo Sc occidendi licentiam impiorum, fe a Dei providentia elfe derelidtos, mox adjicit; 29. Nome duo pufferes , Greece duo puf¬ fer culi , affe veneunt ? unus enim pras vi- litate vix inveuit pretium, Grsece eft di- minutivum Aparion quod Euthymius yult elle minimi oboli genus .• alii dimidium affis quern teftatur Plinius lib. 33. c 3. percusum lege Papiria. Purro Affis erat aerei.nummi genus, quorum decern valebant denarium, lcilicet argenteum. S Sed 274 COMMENT. IN EVANG. Sed aliquando affes ita minuti fuerunt cufi, juxta Budaeum lib. 5. de Aile , u t non nifi fextantem aut unciam appende- rent, qui alioqui libram amis contiue- bant. Et anus ex illis , id eft ne unus quidem eorum, non caiit fuper terrain , id eft y humi cadit: Hebraica periphra- fis, pro, perit, fcilicet ut aves occiiie in terrain cadendo folent. Sinepatre ve- jlro 9 id eft, fine ejus fcientia, volun- tate ac decreto. Signifieat enim, in¬ quit Auguft. ^ de Genefi ad lit. c. 21, viliffimas eorruptibilis niuiidi, abjeelif- fimafque particulas divina providentia regi. In voce autern, Patre veftro , vis argumenti a minore , quod Chriftus v„ 51. applicat, tacite augetur, quia palfe- rum non eft pater. 30. Vejiri autem , non folum vita, ue pallerum , fed eapilli , Gratce efficacius (Kai ai trichei £f , feu etiam eapilli , qui abjici & coutemni folent, nume- rati funt , id eft, velut numeratos & cuftodise fine concreditos habet, ne vel unus eorum pereat. Quo fingu- lariffimam & plane mirabilem Del de hominibus , maximeque illis , quo¬ rum non tantum creator, ut pafferum, fed & pater eft, curaminculcat, nevel ti.meant ^ muentes perfecutiones , vel aliquid fibi fine Dei nutu accidere polfi? fulpicentur, cum multis , feu inlinitis, pafferibus meliores , id eft, pretiofic-res iint apud Deum Pattern fuuiii, SECUND, MATTH, Cap. X. a 7T 32. Omnis ergo , qui confitebitur me, id eft, qui abjetto pudore & timbre,^ at- que arnofe temp ora liu'ift, mihi dodbrina;* que mese libere, ingenue , con fta liter, teftim'oniurn perhifiuerit, for am hominibus 9 hoftibus fcilicet fidei veritatem extor- quentibus. Nam ultro fidem publicare, non tam eft confiteri Chriftum , quam profited, quod non perinde necefiarium eft, vel laudabile* Confitemur atitem Chriftum, non fo- lum quando verbis profitemur, Chriftum eiie Deuni, _ fed etiam cum quamlibet doftrime Chrifti partem confitemur: imo cum facto quoque a prseceptorum ejus obedientia vi p erfe cuti onum a vel li n on poUumus. Non minus eiiim Chrifti Marty res five teftes funt, qui propter virtutis Chriftiante profelfionem, ore vel opere lactam, moriimtur, ut Joannes Kaptifta & fimiles, quaifiqui confitendo, quod fit Mefiias aut Deus. Hinc faftum, ut apud Cyprian. & alios antiquos, qui profelfionem fidei lute coram perfecu- toribus ediderant , vocarentur ConfeJJo - res , & ipfie profelfiones fidei Conjejjiones, .ft non fequeretur mors. Confitebor et ego eum, id eft , viciffitn agnofcam eum publice pro meo, comm Patre meo ; l'upple , in die judicii; ideo enim addit Marcus cap, 8* verb 38* Cum 'veneritfilius hominis in gloria Patrisfui • 33, Qui atitem negaverifme; negaiido S 3 lei- 276 COMMENT* IN EVANG. fcilicet ore vel me Chriftum, vel fe Chriftianum, vel quamcumque docfr'inas ires partem : vel fafto a virtute qua- libet, aut ab obedientia mea vi perfe- cutionis recedeudo , etfi corde credat. Unde Marcus non folum dicit, qui me, fed addit, qui verba mea conjujus fueris , id eft , erubuerit. Quo verbo utitur ibi Chriftus , quia , ut Tertull. c. 9, Scorpia- ci, iciebat a confufione vel maxime formari negationem, mentis ftatum in fronte confiftere ; priorem effe pinions, quam corporis plagam. Porro ne mirarentur Apoftoli, qui fi¬ eri poffet, ut princeps pacis Chriftus & Eva'ngelium pacis tot perfection es ad- versus fe concitare poffet, cum Prophe¬ ts; paffim tranquillitatem & abundantiam pads futuram praedicent, praioccupat ob- jedlionem Apoftolorum : 34. Nolite arbitrari, quia pacem venerim mittere in terram. Quo indicat fe loqui titia non eft aliud , quam nequitia impu- nica , ut alicubi Auguft.. •Non veni pacem hujuftnodi mittere, fed gladiam, id eft , helium, diffenfiones , ac feparationes, quorum gladius eft inftrumcntum & fignutn. Ad hoc autem fe veniffe di- SFCUND. MATTH. Cap* X. a7 $ «it, quia eorum occafio, non caufa fuit, ^Nam ilia ex prasdicatione creleftis doc- trinae, cui multi nollent acquiefcere., ita vidit confecutura, ac fi idcirco veniffet, quia etfi prasvideret, tamen veuit* Sic e nim Chriftus dicitur Lucs: 2. verfu 34. Pofitus in ruinam multorum, Similis locus e ft Joan. 9. v. 39. Quamvis etiam pro- pi'iead hanc diffenfionem faciendam ve- niffe dici poffit, quatenus fidelis ab in¬ fidel! diffentitac feparatur. Unde de ta¬ il feparatione intelligi poteft, quod fe- quitur ; 3f. Veni enim feparare hominem , filium fcilicet adverjhs patrem fuum , &c. Expri- mit autem tria paria domefticas conjun- ftionis, fob quibus omnes conjunftilft- nii natwrte & focietatis gradus intelli- guntur.- ut fciant omnes concordias ne¬ xus & affertus qu.antumvis potentes fide & religione fua diruptum iri, tam ab iis, qui non credent, pertinaeiter repugnaiido fidei, quam ab iis, qui cre¬ dent conftanterlibi per quorumlibet con- teniptum adhsrendo. 36. Et inimici hominis erunt iomejlici ejus , quia alter alteri propter fidem con- trarius erit, infidelis fideli, & conie- quenter fidelis in fideli; inimicum enim elfe relativum eft. Verba font Michs* Prophets capita 5, de temporum ej^s calamitatibus dicta, quae Chriftus accorr- niodat propofito fuo, Quia vero duriHi- 9 3 mum 37 S COMMENT. IN EVANG. mumvidebatur id , quod dixerat, ie ve- niffe, ut etiam conjun&iflimi a fe iuvi- cem deffidereut, rationem lubjicit.Nam 37. Qui amat patrem aut matrem plus quant me , id eftqui eos mihi pnetulerit, ita ut propter ipfos me, doctrinam meam , aut prreeepta mea verbis aut faftis ne¬ gate malit, non eft me digitus, id eft non eft digitus nomine, difcipulatu , prornif- iisnieis: Lucas enijn ajt, Nonpoteft meuS ejfe dijcipulus. Non ergo amorem paren- tum vetat, fed ordinat, ut fcilicet in necefiitatis & coritparationis articulo,quo vel pa rentes, vel Chriftus deferendus eft, inferior potiori cedat: tuiicenim, inquit Hietonynq odium in parentes> pietas eft in I) gum , de qua re Jatius Auguft. Epiftol. 89, yerfusfinetn. Et qui amat filiutn aut filiam , &e, Crefcit grada- tim oratiolonge enim potentior eft parentum in liberos , quam in parentes liberorum affeftus, quos tamen omnes afFeftus amori fuo jubet cedere. Imo vero nec ille eft me dignus . 38- Qui non accipit , id eft, qiji non pa¬ ra to animo fufcipit & ampleftitur cruceni Jham , id eft, quamcuuque alllictionem & cruciatum, etiam ipfumi'upplicium cru- cis, omnium diriffimum & ignomiofdfi- mum, fibi divinitus deftinatum. Vide- tur enim alludere ad crucem, quam ip- fe humeris portaturus erat: q, d. Qui non eft paratus mecum etiam cruciligi' hoc enim fibi videtur velle id , quod SECUND. MATTH. Cap. X. 379 udjieit, et fequitur , id eft imitatur, me, tam in cruce ferenda, quam ferendi *podo; ut fcilicet patienti, aequo, irno libenti animo, & juftitis causa prop tec Deum ferat. Multi enim ut fures & la- trones crucifiguntur, & crucem feruntf fine fruftu, . 39 - Qui invenitanimam fuam , fcilicet ill hoc mundo, ut alibi additur, id eft, qui invenerit fe ipfum, negatione fcilicet nohiinis mei, feu qui nolendo crucem luam fibi deftinatam accipere, feipfum falviim in hoc mundo morti & rebus ad- Verfis eripuerit, perdeteam, id eft, in fu¬ turo sternum feipfum perditurus eft. Et qui perdiderit animam fuam , fcilicet in hoc mundo, id eft, qui vita; temporalis ja&uram fecerit, & ita carnalium ho- minum oculis feipfum perdiderit, prop - ter me , addit Marcus c. 8. verf, 35. & Evangelium, quodfupra Matth. cap. 5.verf. io. dixerat, propter jujiitiam ; Martyrem enim Chrifti facit non poena, fed caufa. Inveniet earn : Marc. d. cap, 8-& Lucas 9J fa-ham faciet earn , id eft, fe ipfum fal- Vum lucrifaciet in futuro. Esdem vel fimiles fententiai repetun- tur Matth, 16. Marc. 8« Lucs 9. & 17. & Joan. 12. fimili fenfu : in quibus A nima non poteft accipi pro vita corporis, quia etiam, qui in futuro perdunt animam fuam, vita corporis vivent. Itaque alii accipiunt pro anims falute, five corpo- S 4 »- *8o COMMENT. IN EVANG. rail, five sterna. Nos cornmodiflime accipi poffe indicavimus per fypecdochen pro toto honiine, phrafi apud Hebrseos & in veteri Teftamento ufitatiilima, ut patet Levy. 5. yerf. 1. 2. $6 comment, in evang. ne vel incredulitatis, vel ignorantis eoS infimulando, difficilius fe iiiftruipateren- tur: qn. &6. ubi ad litteram hrec miracula, & fimul per ea fpiritualis a vitiis libera- ; tio per Chriftum futura fignificattir. Pau¬ peres evangelifanlur , G free a phrafis, pro pauperibus.evdngelizatnr, id ell, Evangelium, feu promiffio regni coelorum pauperibus pnedicatur; maxirne enimmirabile, pau¬ peribus promitti reg’lium. Et hoc vati- cinium ex Ifais 61. verf* i.eitat: q. d. Refpondete Joanni ea quae Prophetae de Meffia praedixerunt, vos vellris oculis vidilfe compleri. Porro pro, pauperes, textus Hebraicus & Vulgatus legunt ( Gha- navim) , manfueti: qu 0 d Ax. v e r t e r un t p aw* peres , propter fummam vicinatem utriuf- que vocabuli Ghanavim, & Gkanum , in lingua Hebraica, ficut & fignificationis : nam pauperes, netnpe lion folum opibus, fed maxirne fpiritu & animo, qui feili- eet iis non apponuntcor, fimul'manfue¬ ti & humiles elfe folent, & propterea magis capaces pnedieationis regni cos- lorum, divites vero feroces, acluperbi; tit propterea Auguftin. Homil, 13. & ali- SECUND. MATTH. Cap* XI. 387 Bi fepius dicat, Vermis divitiarum fupe-r- bia. 6. Et beatus eft , qui non fuerit fcandali- ^atus in me , id eft, qui nulla re offenius" fuerit ex me, quo minus mi hi tanquam falutis auftori credat & adhsereat. Nam uti nunc, it a & olim alios aliudin Cliri- fto offendit, nafcendi ex muliere abjec- tio, cvueis ignominia quafi ftulcitia, con- verfationis humilitas, doftrinse leveri- tas, &c. qua de caufa Chriftus dicitur, Lapis offenfionis , & Petra fcandali, i. Pe¬ tri 2. veil'. 8. & pojttus in ruinam mulf.omm f Lucae 2. fed non credentibus. Notat autemHieronym* tacite Chriftum notaii'e difcipulos Joannis, tamquam lcilicet qui client fcandalizati in ipi'o, quafi non ea feveritate viveret, qua Joannes, ut pa- tuit etiam fupra capite 9* verf, 14. 7. Illis autem absimiibus , ue Joanneni coram difeipulis laudando alleutator vi- deretur ,ceepit dicere ad turbass\i\'£ non intel- ligebaut myfterium hujus legationis, & ex ea facile l'ufpicari poterant toaunem, qui olim, loan. cap. 1, & 3. magnificum Chrifto perliibuerat teftimonium * mu-' tafle fententiam, aut certe in Chrifto fuitfe fcandalilatum, ac ecepiife dubita- re. Quid exijlis in defertum videre ? q. d. Quid cauls fait, quod ante certatim ■> reliftis domibus atque oppidis, in de¬ fertum fpeftatum currehatis ? Au ut fpe* Ctareds arundintm ytnio agitatam? Qu xieU 288 COMMENT. IN EVANO. licet cujuflibet vend impulfu hucillud fluduat» id eft , hominem arundinis in- ftar levem , &in fententia inconftantem? q. d. nequaquam ; fed omnes , vel hoc ipfo fado unanimiter judicaftis, elle hominem, ut vita: feveritate , ita & mentis conftantia admirabilem . An ut fpeftaretis 8* Hominem mollibus , veftimentis , ve- Jlium ? id eft, qui deliciis veftium , aut ciborum enervatus modem quoque men- tem gerat, vel qui luxus cupiditate ail- tea alicui adulari foleret? q. d. nullo modo id fensiftis de loanne. Nam qui mollibus veftiuntur , id eft, qui veftium> totiufq. vita: luxum feftantur , non in defertis quaerendi funt,. ubi omnia in- culta , auftera ,& fquallida, fed in do - mibus regum funt, id eft, l'edtantur Prirtci- pum palatia. Longe ergo abeife judica¬ ftis a loanne omnem levitatis & incon- ftantise fufpicionem, Quid ergo exiftis vilere? Prophetam ? Hie tandem exprimit, quid fenlerint lo- anneni elle; nam, ut eft infra cap. 12. Omnes hubebant Ioannem ficut prophetam• Itaque prudenter Chriftus praemunit tur- bas, ex propria earum opinione, quatn lie quis velut popularem contemneret, ipfe primum comprobat, dicendo Edam dico vobisj, quia tanuuam Propheta lie- mine iudicante Melfiam cognovit, & poft fe venturum praedixit. Deinde ex fu a SF.CUND. MATTH. Cap. XI. agg &‘a fe:;tentia addit, et plus quam Prophe tm, Ratio eft; hie eft enitn , d? quo Arip- *um. eft , &c. q. d. quia tantus eft loan- wes, ut noti folurii prophetaverit, led de eo tanquam de npbillifiimo Propheta na, five catlefti ♦ vel etiam in regno c«e lorum annuntiando, quod Joannes pti? mus quidem , fed nequaquam tanta enj- cacia & fruftu, quanto Chriftus praedi- cavit. Sic ergo Chriftus iumtna earn modeftia, lie fibi joannem prsetuliifc videretur, confirmat ipfius Joantfis cie fe teftimonium, quod fupra vidimus cap* 3. v. 11, Et regni coelorum fie ixitelledw iafta mentione, ficut hoc eft fupra c.3* v. 2. expofuimus, vaide apte fubjungiC Chriftus; 12. A diebus autem Joannis Baptijlq , id eft , a quo tempore ipfe primus pr«sdica- tione fua vexillum erexit, ad regnurn c&lorum, velut bravium certaminis,' ra" piendum , iifque nunc , quo ego in eadeiH prscdicatione luccedo, regnumccelorum viM t patitur, id eft, vis ill! infertur, feu vi iafta invaditur & extorquetur aliis alios* certatim conantibus antevertere. Unde Lucas dicit cap. 16. Omnis in illud vim fi' cit , id. eft, oranes vi & eruptione facta illud di rip ere conantur. Itaque fignifi' catur partim ardor, acftudium p rope rail'’ Siam ad diripienduin ilium thefaurup? SECUND. MATTH. Cap. XT. 293 *egni coelormn propalatutn; partimmul* tkudo confluentium; partim quod illi „ qui a regno prorsus alieni videbantur , u - Gentiles, Publicani , & peccatores, deturbatis heredibus & filiis regni tarn* quam ignavis, in illud irruerent, & qua. fi aliis debitum fibi raperent. Poftre- *nam hanc confiderationem late ponde* i’at Hilar, Can. 11, & fecutus eft Nazianz. Prat. 40. omnes autem tres Ambrof. in fine libr- 5. in Lucam. Et violenti rapi~ tint i'lui , id eft. & qui talern vim infe- runt regno, illi obtinent, ac diripiunts illad. Sed quia tabs violentia non poteft* inlerri regno, nifi quis etiam fxbimetipft vim inferat: Line confequenter indica¬ tin' eos , qui ardore regni cceleftii afte- quendi violentiam nature inferunt, om« nefque vitiofas refaenaut cupiditates, l'egnum illud vi ifta fa ft a velut violentoS prasdatores invariere, inquit Auguftin.lib. 2. q)uteftionum Evangel, quteft. 37. quae eft expofitio multorum antiquorum, I- ren'aei libr. 4. cap. 72. Baftlii lib. de vera virginit. & in princ. Proverbiorum, Hi*- 1 lar. hie, & aliornm poft ipfos, 13. Qmnesenim Prophetce , feu Prophe- tarum i'eripta, et lex , Moyfis , ufpe al Jominem prophetavemnt , id eft, ufque ad Joannis priedi cationem fuo fundi font nrtmere, prophetandi feiiicet, feu pray dicafldi, promitteudi & obfeuris figuriff hdumbraudi Chriftum, & regnum ejus, T j lu 294 COMMENT. IN BVANG. Finis enim legis to tins Chriftus. Relin- quitur hie incite fupplendum id, quod Lucas f pplet c. 16. v. 16. Ex envero ten- pore regnum Dei annunciator, id eft, jam "non futurumdfe, fed appropinquate nun- tiatur , omniaque caeleftia de Chrifto my- fteria propalantur* Sic ergo datur opti¬ ma ratio, cur a Joanne, ac deinceps regnum ccelorum yim pateretur, quia fcilicet poft Joannem Chriftus jam , & regnum ejus palam omnibus prsedicatut & prasfens fiftitur t 14* Et fi vultis recipere , ipfe eft Elias t non peri’ona, fed officio, quia fcilicet, ut Angelos interpretatur Lucs i, v. 17* pnecellit Chriftum in fpiricu & virtute Elite, couvertendo feiiffiet corda filioruin ad Patrem, five, ut Auguft. Traft. 4* in Joan, quia prteceflit in eodem fpiritu vis Elis: quod enim Elias fecundo ad- ventui, hoc Joannes primo fait, & fe¬ cund am prrefiguravit. Qui venturus eft, juxta Malachite vaticinium & ScribaruiU veftrorum doctrinam, Lucs 17. verf. 10. q. d. Non eft, quod propterea putetis re ilium Dei, & Melfise liqndum adve- nilfe , eo quod Elias nondum apparuit ♦ quia Joannes ipfe eft Elias. Additur ab aliis , ft admittitis ; partltn'ut fignificetab eorum arbritrio pendere , quod elfetip- fis Elias, quia ad Beum, ficut Elias» ipfos converfurus elfet ollicio praecurren- di, fi vellent credere; partim ut indii eet SECUND, MATTH, Cap. XT, 29f c et fermonem efle paraboiicum, adeo- que figuraliter tantum verum, eo quod eiFet vera , & viva figura'Elis fpiritu * virtute prxedicatione , prsecurfione toto* 3 u e oiiicio: ut iic quafi benevole ip* fos invitet ad attendendum & intelii- l^ndum, & aequo animo accipieudum, *d , quod diceret. Unde addit Qui habet aures aulienii , id e ft in* telligendi, aidiat, , id eft, diiigenter at- *endat & perpendat id, quod dico: my* fticumenim erat, inquit Hieron. & e- gens intelligentia. Eft familiare Chrifti epiphonema, quo condnetur exhortatio ad audiendum, fimilis illi, Qui legit in- telligat: qui poteji capere capiat. Simul au- tem indicat, non omnes habere ilia* aures, de quibus loquitur, id eft donum illud Dei, quo auditur id, quoddicitur. Quod donum lubinde; cqnftllit in iiitelli- gentja eoruni, qua; dicuntur, ut in hoc loco, quae fepe ex voluntatis redtitudi* ne proficifcitur, plerumque vero, quan- do de rebus faciendis Chriftus loquitur , coufiftit in obedientia. Unde Aug. lib. de dono perfeverantise c. 14. Aures audi- endi ipfum eft donum obediendi. Et Ba¬ ruch. 2, v. 31. utruinque eompledtens , ait: Idaho eis cor , 6* intelligent ; aures , Q 5 audient . Ethaftenus quidem laus Joannis , qus tacite tendef)at" eo, ut Joanni de 1'e jam dim teftificanti crederent, nec feuten* T 4 ti- &g6 COMMENT. IN EVANG. tiam mutaffe fufpicarentur. Sed c- ” Pharifsei Joanne in fpernerent, uc ! '' ’■ indicat c. 7. v. 30. hinc Chriftus ad in eve* pandam duntiam eorum, omnibus mo- dis inflexibilem, convertitur. 16. Cui aatem fimilem e quia tot miraculis incitati egiileut poe,« ni- 302 COMMENT. IN EVANG. liitentiam. Et fic vulgari modo de fu* tura eorurn permanfione Sc pcenitenti& fuillet locutus, ad indicandam ifta cb®- paratione maximam Judaeorum obftina- tionem. In Hid tempore, quo exprobrabat civitatibus illis , refpondens JEfus , id eft * in verba pro rum pens , dixit ■ Phrafis eft Hebneis frequentilfima, juxta quam * Refpondere fumitur ut Hebraicum Ghanah, pro fermonem ordiri vel profequi, eti- amfi. nemini jam locuto refpondeatur: hiaxime fequente verbo dixit, utvidere licet non folum hie , fed cap. 17. verf. 4. & cap. ult. verf. 5. & Lucas 14. verf, 3..* Corfiteortidi , id eft, laudo & gratias ago; ham hoc lentil verbum Confitendi . eft in Scripturis ufitatiffimum, maximein Pfal- mis. Pater dpmine call etterra. Pulcher- iitna interpunftione, inquit Athanaf. lib, 3. contra Arianos , differentiam Patris ac Domini docuit. Nam & Patrem fiiuin dixit, & creaturse Doininum, ut confta- ret eum a tempore indu-tas carnis Pattern fuum quoque Dominum appellate : quod idem notat Amb- libr. 5, de fide cap. 3. quid'abfcondijH iuec , id eft, quod ablcoii- deris hsec my fieri a regni cselorum, prje- dieata, ajapiemibus et prudentibas , hujus rnundi, id eft, eis qui ingenio, doch'i- 11a, fapientia feci;lari pollent, fcil.Scri- bis, Pharilasis, Capharnakis. Abfcon- dit autemp non illaftrando mentem ilia- ram SECUND. MATTO cap. XI. 30? fum interna gratia, ut credant & intel- ligant & convertantur. Etrevelafii ea , ieu , quod revelaveris ea, inful’o Spiritus fandti lumine, parvuhs , Grace , inf anti- bus , id eft, idiotis, qui nulla lkculifa- pientia aut prudentia clari funt, &in- ftar infantium ac ftultorum _ contemnun- tur : nam opponuntur la pi end bus, de quibus dixerat. Unde ApOftolus idem confilium Dei explicans, eos vocat Jiul- ta , ignobiiia , & contemptibilia mundi , i. ad Corinth, i. v. 27. & 28* Oftenditigiiur Chriftus his verbis flatus inferioris ho¬ mines citius qnam Scribas, Pharilasos & divites hujus Iteculi credidifle, & credi- turos eil'e, ut ajt Ambr. Serm. 17. in PfajL 118- 26. Ita Pater. In Luca vertitur , etiam Pater, Eft autem modus loqueadi, quo Chriftus vehementer aliquid confirmare l’olet, ut patet Lucas 11. verl’. 51. ibid. c„ 12. v. 5. q. d. Plane Pater, fie fecifti;&. re&iJfime, quoniam fie fuit placitum ante te , id eft, quiafic placuit tibi, cuius be- neplacitum eft lex omnis asquitatis; ita docens nos, abjedto omni faftu & meri- torum praiumptione, in lerutando ifto fecretiilimo illuminationis unius & ex- catcatiouisalterius, eleftionis&rejeifti- onis confilio, non ad rationcs humanas, fed ad Patris beneplacitum recurrere, & illi humiliter acquiefcere. hie vero P<> g 04 COMMENT. IN EVANG. poteftatem revelandi parvulis myfteria a fe removill'e videretur, mox occurrit. 27. Omnia mihi tralitafunta Pat ~e men, ad eft, Omnium rerum imperium ac di- fpeniatio meae quoque voluntati ac bene- placito tradita eft a Pa'tfe, nempe per hyp°fcaticam humdnitatis cum d'vinita- te unionem, ut leilicet tamquam Salva¬ tor omnia iuftauraret, ut indicat Ire lib. 4* capite 37. & dare tradit Athaaaft an illud, Omnia mihi tradita fim\ £fV. In- tellige igitor, tradita tamquam homini» cui Deitas junfta eft in ,imitate fuppofi- ti, Qui fenfus involvit alium, quern fecutus eft Hilar. Can. ir. & Auguft.tfb. 3. contra Maximinum cap. 12. quod om¬ nia ei tamquam Filio Dei .tradita fint a Patre per seternam generationem. Gignendo enimei, quern genuit defub- ftantia fua, tradidxt omnia, q.?se habet in fubftantia fua, Sed hoc non omn'bus perfpedum eft. Nam nemo novit Fii'iwfi , ad eft, me elieFiliutn , divinam lciiicet meam generationem, naturam, maje- ftatem Patri. asqualem , nifi Pater , qui genuit. Addunt bic nonnulli, 8® cuivo- luerit Pater revelare: Sed non debet addi- turn quia jam prsjcellit, quod Pater re- velat parvulis myfteria ; turn maxime, quia hoc involvitur in eo, quod leqitur, et cm volueritFilius revelare: quiadum re- velat Filius, etiam per Filium revelat Pater, tamquam perVerbum iuum, ut > SECUND. MATTH. Cap. XI. §o* tobfervat Auguft. 7. De Trinit. capite 3. Sienim , inquit, bocverbum, quod nos proferiraus , & fe ipfum oftendit, & il- bud, de quo loquimur, quanto magis Verbum Dei per quod fadla funt omnia? Proinde tam Pater quam tilius revelant, & confequenter omnia prorfus myfteria «tiam a. Patre, fed per Filium revelam- tur tamquam per mentis noftrae lumen, qt idem explicat in Quseftionib. Evangel, bib. x. quasft. 1. Proinde & in traditione omnium, & in mutua ilia cognatione oftendit fe Patri prorfus xqualem. De Spiritu fandbo nihil exprelse dicit, five quod ilia ultima verba, Et cui voluerit , Cfc, etiam ad ilium referenda fint, ut- pote cui Filius omnia divinitatem tra- deildo revelet; five quod ptopter infe- parabilitatem, unitatemque Trinitatis, ea, qiue fingulis perfonis tribuuntur, etiam cseteris convenire intelligantur, ut Auguft. i.De Trinit. capice 8* & 9. & Bafil. libro 5. contraEunomium. Unde alibi dieitur, Et nobis revelavit Deus per Spiritum (hum. Cum ergo tantus fim , 28. Venite , 11011 pedibus, fed affedli- < bus fidei, fpei, & charitatis ad me , tam- ’ quam ad eum , cui omnia tradita funt , fioc eft tamqujam ad fontem omnium bo- iiorum, reveljatorem omnium myfterio- rum, ornnes tjuii laboratis , fub jugo veceris bominis , moleftiarum perpeflione affli- fti & fatigati, nempe ut novuminduen- V do go6 COMMENT. IN EVANG. do non laboretis. Et onerati ejtis , op- preffi lcilicet onere leu jugo peccato- rum, concupifcentiarum , miferiaruin hujus vitas, ac denique veteris Legis ♦ nam & ifti oneri feu jugo videtur j u ‘ gum fuum, id eft, Evangelicum inoi opponere, juxta Hilar, & Theophil. Et t' go reficiam vos , id eft , refocillabo & re- creabo a moleftiis, Grsece eft andpuvso requiem & liberationem ab oneribus U' lis tribuam: unde mox vertit nomen inde deduftum, invenietis requiem. Fiet autem hoe eo, quo fequitur, modo: # 29. Tollite jugum.meum, id eft, fufci' pite Legem meam, feu Evangelium ? quod annuntio, excuffb totius veteris hominis jugo. Nam, ut Auguft. Sermo- ne 9. De verbis Domini capite 1. Juguin lllud tollere & ferre non eft aliud, quaiii pie vivere inChriftoj cuius doftriiin leu Evangelium, ficut & lex Dei, & imperium hominis , vocautur in Scrip- turis Jugum , Pfalm. 2- verf. 2. Jerem.2* verfu 20. Genef.27- verfu 40. quia fub- ditos per modum jugi, quod bobus im- ponitur, lubjicit & continet. Et difcitt a me, id eft, difciplinam meam fubite. Videtur enim elfe explicatio ejus, quod immediate praseeffit ; & ratio fubditur t Quia mitisfum , et humilis cor tie , id eft •> quia non ium iracundus aut arrogans ■> inftar tyranni, qui quemquam repellarn* fed beniguitate , manfuetudine & humi- SECUND. MATTH. Cap. XT. 307 litate cuivis expofitus. Communion ta- men interpretatio eft maxime Auguft. Serm. 10. de verbis Domini, & lib. De vera Virgin, cap. 3 $.Difcitea me, id eft, exemplo meo, non mundum fabricare, vel in eo mirabilia facere, fed quia mi- tisfum , id eft, quodmanfuetus ac placi- dus, minime morofus aut difficilis fum, et humilis , non verbis tantum aut gefti- bus, externaque fpecie, fed cbrde , to- toque animo. Duas iftas exprimit vir- tutes, turn quia inter eas ftimma cogna- tio , & non minima funt jugi Chrifti pars; turn quia ad fufeipiendum, ferendum- qne jugum maxime prajrequifita, ( fu- perbia enim jugum Chrifti velut abjectuni maxime averfari folet, afperitas & im- patientia etiam fufce'pfum excutere:) turn quia mortalibus , quibus mors pocu- lo fuperbiie propinata atque transfufa eft, tarn magnum & arduum eft elfe parvum feu humilem, ut nilx a tanto magiftro difci omniho non polfit; unde humili- tas proprie virtus Chrifti & Chriftiano- luni; turn denique quia nulla; virtutes inagis prsftantrefeftionem feu requiem, quam jam promiferat. Unde etteftum earum explicans, addit: et invenietis re¬ quiem, non corporibus, fed animabus ve- jiris. Nihil enim iuquietius afperitate & fuperbia: nam ficut ifta radix eft & princeps omnium omnino cupiditatum j ita quoque omnium bellorum ac tumul- V g tu- 3 oS COMMENT* IN EVANGf tuum , quibus mundus, major & minors intus & extra perturbatur. Ne vero no¬ mine jugi, quod moleftum effe folet, deterrerentur, docet 1'oum effe alterius rationis. 30. Jugum enirn mem. Jugum &Onus idem funt, Lex videlicet Chrifti. Suave ejj 9 Grsce Chrison id eft, blandum feu com - jnodum , fcilicet non afperitate moleftum, ut juga jumentis effe folent, neque gra¬ ve , ut onera, fed leve, id eft , portatu facile* Mira fane doftrina, cum prs- cepta Chrifti fint difficillima , & perfe; ftioraprsceptis Legis, & omnibus, qiu pie vivunt, perfecutiones promittantur* Rationem tamen reddit Nazianzen. Ora¬ tion. 42. quia lpes & merces moleitiis hujus vita; longe uberior eft. Sed amplius volu'it Chriftus.Redtius igitur Auguft. Ser¬ mon. 9. De verbis Dom. hoc dictum ef¬ fe docet propter tres rationes* Prim a eft , quia Chriftus fiios exoneravit far- cinis leu onere innumerabilium obferva- tionum.quod erat revera grave jugum du- tx Judaieaecervici convenienter impofi- tum,ut idcirco S.Petrus dicat A&or. 15. v» lo.Quodneque Patres noflri , neque nos portare potuimus * Secunda eft, quia loco illius jugi non nili facilitatem fimplicis fidei. lions Ipei, & fa nets chari tatis i inpofuiL hoc eftnon nili folambonam volunta- tem. Nihil enim tam facile eft bon* voiuntatr, quam Ipfa fibi:& lisc fufiieit Deo* SFOUND. MATTH. Cap, XT. 30 g Deo. Nam, utlatius explicat Epift.^. Ibi. labor eft, ubi multa quseruntur & diliguntur, quibus adipil'cendis atcjue re- tinendis voluntas non eft fatis, quia con- iequentemnon habet facultatem. Jfta yero vita, cum volumus, adeft, quia ipfam plene velle juftitia eft. Nec plus aliquid perficiendum juftitia requi- i'it, quam perfeftam voluntatem. Vide, ft labor eft, ubi velle fatis. Unde divi- uitus dittumeft: Pax hominibus bon« voluntatis. Ubi pax, ibi requies, ibi fi¬ nis appetendi, & nulla caufa laboraudi. Hajc ibi. Tertia eft, & prsecipua, pne- cedenti affinis , quia, ut idem lib. De uat„ & gratia, c. 69. Omnia levia funt charitati, vel potius ipfa charitas eftipfum jugum, quod leve eft. Chrifti enim prseceptum feu jugum non eft aliud, nifi ut diliga- mus Deum & proxirouro ; & ipfe venit, non jam legem ac timorem led ipfam dileftionem in cordibus noftris diffunde- re per Spiritum fanchim. Quidquid au- tem amatur, duleefcit amantibus, nec fentiunt quod laborant: itno tunc ab eis plus laboratur, quando a labore pro- hibentur, ut ajt Serm. 47. De diverfis c. 1. Et hoc 1'enfudicitS. Joannes Epift. i. c. v.3.qua feveritate obfervabatur etiam dies expiationis, Levit 23. v- 30. & 31. Extenfum eft inde voeabulum ad omnia cstera fefta, ibid. v. 32. quibus non ab omniopere, utdie feptima, fed a lervili tantum ceffabatur: qua: diffe¬ rentia videtur notari Levit. 23- verfu 3. collato cum verfu 7. & 8* Denique per catachrefin Sabbaton pro tota hebdoma- da ufurpatur: unde Feria fecunda, tef- «a, &c. Hebrseis dicitur fecunda & ter- tia Sabbati, id eft, hebdomads, 1. ad Corinth, ult, v. 2. & Marci ult. verfu 2* Nifi fenfum effe velis, prima , fecunda, &c._ poft Sabbaton. Hoc loco videtur in- telligi 1 Sabbaton proprie diftum , quo ci¬ bos parare non liceret: nam inde eft orta quseftio , & Chrifti refponfio fatis indicat, difcipulos aliquid feci lie, quod ex- SECUND. MATTH. cap. XII. 3 u extra neceffitatem non licuiflet Sabba- to* Sed Lucas c, 6. vocat illud Sabbaton fecundo-primum , quod verbum infinitas Peperit fententias. Ouibus omiffis , om¬ nium videtur probabniffima S. Chryfoft* 3 nitio Homil. 40. qua dicitur fecundo-pri- ttium quafi bis primum i'eu bis folem- n e, eo quod Sabbaton & aliud fefrara concurreret in euiiderti diem. Cum au- tem hoc contigerit eo tempore , quo fegetes habebant fpicas, ne cede eft c onfequenter incidili’e hoc Sabbaton in primum vel ultimum diem Azymorum, qui erant fimiliter etiam fefti, vel in di¬ em Pentecoftes. Nam quod Janfenius in Concordia, Franc. Lucas & alii putant, etiam rati one incidentis Neomeniae po- tuilfe effe duplex, falluntur, quia Neo- menia non erat feftum in populo, led tantum in templo, ut diximus Levit. $3. Multo veto magis fallitur Maldona- tus, dum putat non potuille lpicas ha- beri nifx in fefto Pentecoftes, eo quod tunc Deuteron. 16. verfu 9. falx in mef- fem mitteretur. Eftenim certiffimum , manipulum fpicarum offerri folitum, tamquam pritnitias meffis inchoate, le- cunda die Azymorum, hoc eft in fefto Palchatis, Levit. 23. verfu 10. & n. & locus Deuteron. exprefse refutat ipfum Maldonatiim ; nam neque tunc fruges nieti incipiebaut, fed feptem feptimanis ante; neque primitive legetis feu frugum tunc offerebantur , ut ipfe videtur putare, 3 i2 COMMENT. IN EVANG. fed pan urn ex fra gib us jam demeffis , Levit. 23. v. 17* Difcipuli autem efurientes , five quod pi'£ populi concurfu nec fpatium habuiffent mandueandi, Marc. 3. verf. 20. five quod audiendi Salvatoris aviditate nec de ne- eeffariis fuiffent folliciti: cxpermt veiled fpicas. _ Permittehat hoc exprefse LeX in agris alienis, Deuteron. 23. v. ult> quod etiam Sabbato Iren, vultlicuilfel. 4- c. 20. etfi tunc non liceret metere. Et manducart . Quod aufterioris vitae indici¬ um eii'c notat Hieronym. utpote non prseparatas epulas, fed cibos fimplices quaerentium. 2. Pharifei autem , qui potius carpen- di quam diicendi causa fequebancur, ii- xerunt ei: ecce difcipuli tui faciunt quod non licetfacere Sabbatisi nempe veilendo & conf icando fpicas, cibum parare , hoc enim licebat quidem aliis feftis , Exodi .12. v. 16. non tamen Sabbatis, ut fupra diximus. Dilcipulos autem arguunt, fed impetunt magiftrum : quafi dicerent, eX faclis diicip.ulorum tuorum patet dodh'i- 11a tua. 3. Ad ilk dixit eist non legift is , vos, qm de fcientiaLegis inflati, me&difci- pul s accufatis , quid fecerit David , queni 11 on audetis repreheiidere, utpote virum Secundum cor Dei, quanlo efunit ipfe , qui cum eo erant , fupple efurieruni ; hoc eft cum fimili neceiiitate premerentur 2; natn SECUND. MATTH. Cap. XII, 3 i 3 Mara excafatio ifta petitur ex neceffitafe, quae non habet legem. Unde Marcus 2. veriu 2f . dicit, quando neceffitatem habuit . Cum autemChriltus hie dicat, eos, qui cum. ipi'o erant, eluriiffe; & Lucas ad- dat, eum dedilfe panem iis, qui cum iplo erant; & David ipfe dicat, fecon- dixill'e pueris in ilium & ilium locum; neeefle eft dicere aliquos fuille comites Davidis, non quidem prsefentes, fed cer- to loco condiftos, ut ita concordent verba David cum Achimelech , i.Reg. 21. verf. 1, & 2. Nam quamvis David pol- iet dici mentitus , ut vult Jaufenius, ‘ non tamen mentitus dici poteft Chriftus, 4, Quomodo intravit in domum Dei , a- trium fcilicet circumdans tabernaculum. Nam hoc fuiffe ibi latispatet ex loeo i. Reg, cit. e.fi area non eftetibi, fed in Gabaa , 1. Reg. 7. verfu 1, & 2. Reg, 6. v. 3. Et;comed.itpantspropo/itionis , id eft, pro- pofitos: Hebraice Panes facierum ita di¬ ttos , quod duodecim panes in taberna- culi parte Septemtrionali coram facie Domini, in Sanfta Sanclorum habitan- tis , erant femper propofiti, ut fignifi- caretur duodecim t ibus a Deo temper ali. Qnos non 'icelat ei edere , prohiben- te fcilicet exprefse Lege communi, Le- vit. 24. v, 9. Ne veto dicereiit, ei tam- quam Regi & Prophetae forfitan id lieuii- ie , addit: neque his qui cum eo erant, Pn- mum itaque argumentum & excufatio, V 5 diL 314 COMMENT. IN EVANG. difcipulorum petitur a majori, feu lon- ge graviori fadto David , quod tamen non fuit peccatum, Sequitur nunc fe- cunda. 5. Aut non legijlis in lege , Moyfis, non folum referente, fed & exprefsejuben- te offerri facrificia, & confequeutef ma&ari, excoriari, purgari anxmalia* ligna ferri, ignem accendi; quae omnia jn fe fpeftata opera funt fervilia Sabba- tis prohibita: & ita Sabbatis (quae maxi- me prae caeteris feftis j observationem re- quirebant) Sacerdotes( quos maxime de; cebat Sabbatum colere j In templo Q ubi maxime coli oportebat j Sabbatum non folum non obfervant, fed violanl , ex¬ terna fciiicet fpecie , & ea faciendo, quibus, nifi Dei cultus excufaftet, vi- olabatur, Et fine erminefunt, tranfgrel- fse fciiicet Legis de fancfificando Sabba- to. Unde Judseorum traditio , In Tem¬ plo eft Sabbatum. 6. Dicn autem vobis, quia feu quod templo va : or eft hie. Graece in hoc loco , utpote dominus templi; cui ut miniftrent, & regnum Dei propaganti cooperentur dil- cipuli mei, fpicarum grana comedunt: q.d. Si templi minifteriumexcufat, ego multo magis, qui dignior ac fandtior templo lum. 7. Si autem ficiretis , &c. id eft , Quod fx animo imprelfum haberetis, quid fibi Yelit ilia Dei fententia, mifericordiamvo - lo SECUND, MATTH. Cap. XII. 3 i$ 1° et non facrificium , id eft, magis probo, quam facrificium; phrafi Hebrafis ufita- ta, qui quod poftponunt, hoc negant. Sub facrificio autem tamquarn pi'Ecipuo ortmem externum Dei cultum compre- hendit, etiam obfervationem Sabbati. Niwiquam condemna/Jetis, Legis Dei tranf- greffie, innocentes. Itaque non tarn arguit e qs ignorantiai fpeculativse , quam pra- fticte, quse a voluntate pendet: _ hoc eft; taxat inhumanitatem & immifericordiam eorum , quod homines terentes obvias aliquot frurtienti fpicas, ut eotamcru- do cibo famem urgentempellerent, ju- dicarent efl’e profanatores Sabbati. Ter- tia eft ifta excpfatio, quam fequitur quarta. 8. Dominus eft enim. Nova bjec eft ra¬ tio, cur innocentes fint, & non con- demnandi, quia dominus eft filius hominis , etiam Sabbati, id eft, Filius hominis, quo infpe6lante & confentiente base a- gunteft Dominus etiam Sabbati, ut pote natura Deus, creator, & inftitu¬ tor omnium rerum, legislator etiam Sabbati: qui proinde poteft pro libitu rigorem ejus moderari , dilpenfare, pe- nitus abrogate, & violatores a peccato eximere. Itaque ficut quatuor modis purgat difcipulos fuos, ita quatuor vno¬ des interpretandi pofitivas leges tradit, nempe ut cedant vel legi nature, vel alteri legi magis particular!, vel humani, :gi6 COMMENT. NI EVANG. tati ac diledtioni proximi, vel deniqu® auftoritati legitims difpenfantis autabro- gantis. 9. Et cum inie tranfiffent , venit in [yn&' g ogam eorum ,, lion eodem die, fed alio Sabbato, ut ajt Luc. c. 6. verfu 6. 10. Et ecce homo manum habeas, ari&av/i 1 id eft, emortuam, & Ita inutilem ad opus, et interrogabant eum , &c. non ut dif- cerent, fed ut carperent eum, vel vio- lati jam Sabbati, ft licere affirmaret & fanaret; vel violati antea in vellendi's fpicis; vel certe inconftantise aut inhu- manitatis, ft negaret. Porro Marcus & Lucas dicuiit Cliriftum interrogaif® Pharifteos, Utrum liceret Sabbatis benefit' cere , an malefacere. Quod intellige Chri- ftr.iTi fecifte , ut qusftionem jam fibi ab eis propofitam alia qusftione folveret* Indicatenim , quod , qui non benefecerit? & non falvaverit proximum laborantern? quin do pot eft , cenfeatur malefeeift® e unique peididilfe. Per fe autem eft manifeftum , non licere malefacere vel perdereliominem : unde relinquitur elle benefacienduin curando. Quod cum de- claraflet fiinilitudine ovis, cui ipfimet fatebantur die Sabbati pofse prsftaribe- Heftcium liberationis ex folia, c-onclu- dit primo particulatim refpondendo. ad qusftionem Pharifteorum, 12. Quanto magis , .Greece Peso un quan¬ ta igitur melior ejl homo ove ? & confe- SECUND, MATTH, Cap. XII. 3 if quenter quanto magis mifero hominiin Sabbato beueficium curationis conferre licet, fi licet mifero animali? Deinde generatim refpondet ad quieftionem. 1 - taque licet Sabbatis benefacere , curationem fcilicet & cujufvis alterius rationis bene- ficium proximo afflifto prseftare. Verum ut non verbis tantum ineptiam retelle- t’et, fed fafto multo maxi me: 13. Tunc ait homini , nempe, ut Mar¬ cus c. 3. v. 5. addit, cum eos cm ira , id eft, vultu ad iadignationem compoGto, I'efpexiflet, & iinrul contriftatas elFet, fed condoluiffet aniroo fuper cajcitate cordis eorum, qui livore csci resaper- t'ilfimas in qiueftionem vocabant, Ex¬ tend manum , &c. q. d. Non ego te tango, noninfpuo, fed folo verbo l’ano: uimi- rum, ut, ft cut hoc notat Athauaf. Horn, de femente, omnis calumnise umbra e- vanefceret. Loqui enim nec ipfi qui- dem, qui qusftionem loquendo propo- fuerant, vetitum die , vel cogitare au- debant. Et haec eft caufa cur refutation nis evidentia confuft , neque mutireau- li coram populo, couftlium perdendi , id eft, occidendi ilium , agitarunt. Chri- ftus veto noluit contendere cum illis potentia, vel miraculis fe defendere, led tamquam infirmis exemplum pne- bens 15. Receflit inde , id eft, declinaviteo- nun inlidias, ac ceflit furori, & nihil fl¬ ee r- 318 COMMENT. IN EVANG. cerbatior continuando fuam inbenefaci* endo facilitatem., omnibus expofitam» curavit omnes, qui lequebantur. 17, Ut adimpleretur, quod diclum eft p tr Isaiam, qui fcilicet praidixit Regent Chriftum non viudidta promptum, non pompa, faftuque fteculari nobilem, non vulgi contemptorem, non urbes& vicoS jmplentem ftrepitu & tumuldbus, u E folent Regps, led patientia, manfuetU' dine , humiiitate , beneficentia iiypaii' peres, & contemptu mundi fore coffl- xnendatum: hoc enim libi vult propheti* fequens. 18. Ecce puer mens , quern elegi. q. d- Attendite conditiones pueri ( Hebraice fervi)mei, qui ratione carnis, qua for; mam lervi accepit, & ratione minifterii ei impofiti, fervus meus eft , quem prse omnibus creaturis elegi, ut elfet mihi Alius, & regnum meum in hominibus reftauraret. Videntur enim effe verba gloriantis de tali fervo, cujulmodi fun* & Job. 1. verfu 8* & cap. 2. v. 3. DileSliis meus ., in quo complacuit anim calamo quaifato, propter perditam inte- gritatem, & lino iiimiganti, propter lit' men ami Hum, eomparatos, non coiitri- verit, nec extinxerit, ut vult Auguft* libro 20. de Civit cap. 30. & Chryfolt. hie Homil. 41. live quod imbecilles , femi' fraftos, & fidei liimine femiextinftos* in quib.adhuc aliquid effetbonae fidei reli- quum, non contempferit, ficuti RegeS folent, neciracundeopprefferit, fed po¬ tius manfuetudine tolerave.it, foverit? ac promoverit. Donee ejiciat ad viSloriaffl judicium , id eft , donee efferat feu pro- ferat judicium illud noviffimum, quo ad- verfarios fuos vincat: ita confpquentet Aug. vel potius, ut illud, donee non tain lignificet limitationem temporis, qua© eventum rei: qu. d. donee manfuetudine fua hoc efficiat, ut illud judicium, feu Evangelium, quod nunciavit, & cui mundus magnopere reludabitur, tan¬ dem ubique vincat, & ob tin eat. 21. Et itSL gentes, Evangelio lcilicet fu- foacte, in nomine ejusjperabunt , id eft, ab jpfo lalutem expedabunt, & eum velut fuse falutis. audtorem colent, Quod fen- jju convenit cum Hebneo, in quo legi- tur , Legem ejits infuU expeftabmt, id eiU gentes inlularum, a continente Icilieee SECUND. MATTH, Cap. XII. 321 Judasae, remotiffimse, Evangelium iftud avide fufdpient, & falutis affequendae c aufa, utpote cujus capitalis doftrina e ft, non aliud nomen elle fub caelo da¬ tum bominibus. in quo oporteat eos falvos fieri, Aft. 4. v. 12. Totum hune locum citavit Matth. partim ex Hebraso, partim ex txx> quEdam ommittendo,quae- dam etiam quoad fenfum aliter reddendo, utpropofito fuo magis conveniebat. 22 - Tunc oblatus eft ei d&moriium habens , t&cus et mitus : non naturse vitid, fed das- monis maleficio. Unde faftum eft, ut, cum car apt eum , fei licet a daemon! o [ nam Luc. c.i 1, ubi idem narrat, ajt, Cum ejecifj'et deemonium") loqiieretur etvi&ereu Idem efficitfpirirualiter dsemoii inliomi- nibus, occtipat fcilicet» ut Auguft. no- tat lib. 1. Quaeft. Evang. q. 4. vifum & Hnguam, ne credat, fidem,ne confitea- tur , aut det laudem Deo , quo expulfo, primo fidei lumen afpiciunt, in quit Hi- feron. deinde in laudem Dei tacentiapri- us ora laxantur. 23. Et / hpebant orrines iurba ♦ Caufam ftuporis indicat Marcus in fimili miracu- lo c. 1. v. 27. quia fcil. in poteftatefpiritibus immundis imperabat. Hoc euim ita mira- bile eft , ut propterea plerumque , cum Chriftus dasmones ejiceret, eamdem ad- mirationem Evangelilbe notaverint, ut jpatet. etiam Lucas 9. v. 44. Unde & hie incipiunt inde dubitare, utrum non effetj W Fit 3 22 COMMENT. IN EVANG. Filins David , ille fcilicet promilTus Dn- vidi Meliks. Nam ex hujufmodi open- bus Chriftum agnofcendum latis indica- vit fupra c. n. v. 5. ex Ifaia. 24. Pharifcei autern , odio , & invidk excatcati, aiidientes , tam hon-orificas de thrift© voces , magicis incantationibus rem tribuunt, quad per infignem, & principem , teu prtecipuum dtemonem Beel¬ zebub , talia exerceret, de quo vide di6ba c. 10. 2$- Jefus autern fciens cogitationts eorimi t id ell, rnentem , ex qua prodirent ilia verba, nempe ad avertendum ab ipfo & ab Evanglio, & a falute populum: ni- fi flgnificatum velit ,fola cogitation e hoc dixille Pharifeos. Dixit eis : Omne regn im, imo,otnnis civitasvel donuts, feuprivata familia, divifum contra fe , id eft , in ce¬ lt in is dillidiis diftraftum , dejolabitur et non Jlabit , id eft, needle eft, ut brevi pe- reat, nequeperlifterepoteft. Qtiam ge- neralem propofitionem omnino experi- entia , & omnium hominum judicio ve- rillknam applicat regno Satante, fnbl'u- meiido: / 26. Et fi Satanas , pro, fed fi, veU ituque ft Satanas ; juratus fcilicet hoini- num adverfarius, &propterea ftudiolilf' me tyrannicuni regnum in homines pro- pagare ftudens , meo minifterio Satanaf ejicit , vi fcilicet & invitum, ut homi¬ nes prorfus diabolicae poteftati erepti re- fti- SRCUND. MATTH. Cap. XII. 323 ftituantur Deo; ficut mevidetis facere. Ailverfus fe divifus ejt , id eft , pugnis bel- jd'que unus ab altero diffideb t, dum hie Ifcdere homines, ille liberare volet. Quo- fodo ergo (iabit regnum ejus? Cum ipfemet J llud deftruat, cujus confervandi props- gandique fimul peritiffimus' & avidifli- mus eft. Quando ergo ex collufione a- liqua daemoni dsemon cedit, quod aliqui contra hanc primam Chrifti rationem objiciunt, tunc lion inviti ejiciuntur, fed fponte exeunt; nec eripiuntur ho¬ mines dasmonireftitutiDeo, fed tumip- fi, turn alii erroribus implicati arftius poflidentur, & ita non font inter fe di- vifi daemones, fed animo ftudiilque col- ligati. . 27. Et fi ego in Beelzebub ejicio damones , Filii veflri in quo ejiciunt? Hsec eft feeunda ratio j in qua per filios intelligunt recen- tiores fere exorciftas Judaeorum: de quibus Aft. 19. v. 14. & Jofephus 8. An- tiquitatum cap. a- quos per Salomonem inftitutos refert. Plerique tamen vete- res, ut Athanaf. wadbatu de conimuni elfentia, Hilar. Chryfoft. Theophyl. hie, quod magisprobatur, & Hieron, per filios intelligunt Apoftolos, ac difcipulos fuos Rente Judaeos , qui jam daemones expu- jerant: & ita argumentum erit a con- celfis, ut explicat Chryfoft. q. d. Expul- fionem dsmonum in Apoftolis ac difci- pulis meis tamquam opus divinae virtu- W a tis 3 H comment, in evang. tis commendatis cur ergo in me tradu- citis? Hoc enim fignum eft, non pef- fonam ex open? iniquitate, fed opus ex perfonae odio condemnari, Heo ipl 1 jwlices veftri erunt : condemnantes vos in- vidise in me , & blafphemije in Deurrt* ex ipfa veftra inconftantia. Quamvis Hieron. eo ipfo hoc referat, quod eo* judices futures velit,. cum fedebunt fu- per iedes duodecim judicantes duode* cim tribus Ifrael. 28. Si autem ego infpiritu Dei, feu pet Spiritum fan ft urn Dei cooperanrem, eji- do deernones , igitur pervenit in vos , non regnum Beelzebub, feudiaboli, cui voS me cooperari dicitis, fed regnum Deii de quo cap. 3, verf. 2. diftum. SenfnS eft: Ergo verum eft id , quod Joannes Baptifta, Apoftoli mei, & ego pr dica- vimus, appropinquaffe fcilicet, & venilfe regnum Dei, deftrufto regno diaboli ? quia tot miraculis Spiritus Dei priedica- tionem noftram veram die teftatur. 29, Aut, id eft, alioquin , nili hsec Vera fint, quombdo pvtefi quisquam intrare to ionium fortis? Tertia ratio peiitur a com' paratione duorum inter lie bellantium • ill qua domus intelligitur arx munita > . quam alter eorum cuftodit; vafa , arm 3 quibus conftdit, itemque fuppellex uni- verfa in fpoliunj vi6toris celfura. Fortis igitur parabolice eft diabolus , quia non eft poteftas l'uper terrain, quas comp a- SECUND. MATTH. Cap. XII. 32$ retur ei, Job 41. & quia ut Auguft.qu. J.libr. 1. Quasft. Evang. nemo ab illo fe poteft fuis viribus eripere, fed per gratiam Dei: domus ejus eft hie mun- dus, in quo dominabatur, vel, quod in idemredit, regnum ejus: vafa funtarma, quibus utitur ad tuendum regnum fuum, Voluptas, tentatio, confuetudo. &c. vel potius ipfi homines infidel'es, quos tam- quam vafa & fupelledtilem fuam pofli- det, quibus utitur ad voluntatem fuam, Ut explicit Hieron. hie Bafil. lib. de Spi- ritu fanfto cap. 8 . & Iren, diverlis locis, lib. 3, c, 8 . & lib. y.c. 21. Hos ergo tamquamfpolia nemo ei eripere ac diripe- repoteft,transferendo illosa vitiisadvir- tutem atquein regnum DeuNifiprius alli- gaveritfortem ilium, id eft, nifi ademerit ei prius poteftatem impediendi voluntatem credentium, a fequendo Deo, & obti- uendo regno ejus: q. d. Hue autem om¬ nia videtis me tamquam fortiorem fe¬ ci lfe ae facere prsedi cation e virtutis, iniraeulis, dsemonum ejeftione; Conftat igitur me Spiritu Dei, qui folus princi- pe dsemoniorum fortiot eft, ejicereds- monia , & frafto regno ejus regnum f)ei conftituere. Qu;n cum ita mauife- fta fint; % 30 .Quinoneft mecum ,oredendo me in Spi¬ ritu Dei ifta facere , & regnum ejus ad- ducere , _ atque ita hserendo mihi, ille hac ipfa indifferentia & incredulitate con- W 3 tra *26 COMMENT. IN EVANG. tra me eft , hoc eft, flat a partibus ad- verfarii, quia tam manifefta Dei opera a Deo removet. Quod idem lequenti hemiftichio repetit. Et qui non congregM me,cum, id eft, qui calligithomines , ie® non mectim , feu non ita, ut adhsereat mini, fed ft hi, ut Pharifiei & omnesh®* retici, ille (par git , quia feparat illos a Deo. Unde ifta fententia etiam a reli- quo textu avulfa generafiter vera eft* Quifquis. enim non eft Chrifti ac Dei» necelfario eft lnundi ac diaboli, quia ni¬ hil nifi peccatum a Chrjfto ac Deo fe- parat. Itaque his verbis tollit Chriftu* illam medietatem, quam quidam etiath olim parvulis non baptizatis, itetnqu 2 adultis trihuerunt, qua putabapt aliquo* neque cum Chrifto , neque tamen cun} adverfario ejus , hoc ett. diaboloefte poi- fe : contra quos urget hanc fententiani Aug. lib. i. de peccatorum meritis & re-, mi I nane, c, 2$< 31. Ideo dico vobis , cum fcilicet aper- tiilimum jam factum fit, me non dia- bolica virtute ejicere d.emones; Omnf peccatum et blafyhemia Q luppleri debet e< fequentihus contra Filium hominis cominif- la; non enim agitur de quolibet alio ge- nere peccatorum , vel btafphemiarum Q vemiltetur hominibus , id eft , facile remits poteft, quia facilius de illis obtinerip 0 ' teft fpiritus poenitentise. Spiritus autenf blajpkemice qu& fcilicet a vobis committn tur, SECOND. MATTH. Cap. XII. 327 tur, id eft, blafphemia contra Spiritum jandum, feu qua blafphematur Spiritus ianctus, ut expriraunt; Marcus & Lucas. Quae fit autem ifta Spiritus bla'phemia t & quis fenfus loci, qmeftio ita difficilis e ft, ut Auguft ferm. n. de verbis Dom. cap. dicat forte nullam in omnibus landis Scripturis elfe difficiliorem, Hinc ®ft, quod ipfe fepius de ifto loc,o difpu- tans, fubinde fenteutiam mutaverit. Nam cum lib, 1. de Serm. Domini in monte cap. 22. putaffet blafphemiam Spiritus ef- ie , per maintain & invidiam oppugna- re fratemamcharitatem, tamen libr, il Retrad, cap. 19. addendum putat, ft in hac tam fcelerata mentis per'verlitate finiverit hanc vitam. Unde poftea non quinquies mutavitopinionem, ut ei qui- dam recentior imperite imponit, led femper eo inclinat, ut hsec blafphemia Spiritus fa 11 ft 5 lit perfeverantia in nequi- tia cum defperatione indulgently Dei , Ut loquitur in line expofitionis inclioatse in Epiftola ad Rom. hoc eft, uteamvq- cat Sermone cit. cap. 12. & in hue Epi¬ ftola; 50. impcenitentia finalis, feu duri- tia cordis , ufque ad fiuem vita;. Unde Pa Him docet, fciri non poffe, utr am il¬ ia conimilfa fit ante vita; finem. Caufa potiftimaqua; ad hanc opinionem iud'u- xit Auguftinmn , eft, quia dare dieicur Lie, peccatum liurnquam remitti,' & ftuod omnis alia blafphemia remitti pol- - W 4 lit. 328 COMMENT. IN EVANG. fit. Itaque fic iungit Auguftin. ifta veff* ba prsecedentibus , non quafi Judsei ifta dicendo yarn commifiifent illam Spiritus blafphemiam ; fed ne pseuitentiam f e * pellendo, quam Chriftus pratdicabat, & propter quam miracula faciebat, perle- verandoque in peccatis earn committe- rent, ut ajt in ilia Expofit. inchoata E* pi ft. ad Romanos. Sed quia Marcus clare notat, hspcideO aChrifto elfe didla, quiadieebant Judaei» fpirhum immun&um habet , per quern fcilice? operatin' ifta miracula: hinc textui coil' gruentior videtur interpretatio multo* rum veterum, Hieronym, Chryfoft. & Theophil. in hunc locum , Athanaf. tra- ftat. in iftum locum, & aliorum qU J blafphemiam iftarn Spiritus dicunt elfe t qua manifefta opera Spiritus fanfli , ho? eft divinx bonitatis & gratia;, quse Spi' ritui fandto appropriantur, tribuuntuf Beelzebub, feu Spiritui immundo.. Hop eft enim Peum facere diabolum , fit aj £ Athanaf. Quod forte indicare voluit & Chriftus fupra , quando dixit, Ai Patre® fimiiias Beelzebub vocavermt. Iftiufmodi ergo blafphetnia non remittetur , quia dill}' cile remittetur, ut Chryfoftom. &plery que recentiores poft ipfum , nempe qui£ extrema; eft malitia:; adeoque id opp Ur gnat, ac tollit direfte, quo ad paenitefl- tiam perducendi fumus , divinam lciliceP bonitatem; propter quam offenfam P 06 ' m- SECUND. MATTH. Cap. XII. 329 ffitendnm eft. Unde rariflime, ta- n.en umquam } Deus talibuS Spiritum poenite di impertit. F-xplicans auteni clarius ea, quae dixiffet, Chriftus addit: 32, Et quiciinque dixeritverbum, onen- fivum & blafphemativum, feu coiitu- tneliofum , con ra Filium hominis , id eft» qui humana offenfus fpecie, atque in- iirmitate, de Filio hominis infra digni¬ tatem feutit, ac loquitur , ut vocando eum voracem , vini potatorem , &c. remitter tier ei , id eft , facile ei dabitur venia. Eli enim aliqua excufationis ratio, vel Sgnorantia latentis divinitatis, vel con- verlatio ifta tarn promifcuacum vulgo & peccatoribus , vel limile quid. Qui au- tem d. : xerit contra fpiritum fanSlum , eo quo expofuimus modo, non remittetur ei neque in hoc faculo , neque in futuro , id eft num- quam , ieu, ut exponit Marcus, Non habebit remijjionem in aternum , fed reus ent aterni deW:ii. Non quod remitti non pof- fit ageuti pcenitentiam , fed quod, vel difficile & raro, vel fortafse numquam aftu remittatur a Deo propter malitiae enormitatem, utfupradiftum, Quae len- tentia & ad alia nonnulla enormia con¬ tra divinitatem, vel fraternam chari- tatem peccata forfan extendi poteft;fi* cut propter hunc locum varise blaiphe- miae contra Spiritum fanctum enumeran- tur, etfi fecpus Chrifti non lit de Mis loqqi. Porro quia dicitur , neque in hoe W 5 /*- 330 COMMENT, IN EVANC. fteculo , &c, refte Auguftin, colligit IlbiV 21. de Civit. cap. 24. & libr. 6. contra Ju' lian.c.i $,non veraciter hoc polle dici, ni- li elFent, quibus, etfi non in ifto fiecu- lo, tamen in futuro peccata remktereu- tur. Quod non eft aliud , quam ftatUr ere jgnem purgatorium poft faculnin 1 ficut etiam ex ifto loco colligit Gregcft - * 4. Dialogorum cap. 39. 33. Aut facite arborem bonam , id eft * aut ftatuite me eile bonum, et frufiam ejus bonum , aut contra , &c. q. d. Aut me ex operibus, quae improbare non poteftis, abfolvite, aut opera ex me, quern vi- tuperatis, damnate. Oftendit enim ar- gumento, ut Hieronym. vocat, inelu- dtabili, ex naturis rerum petito abfur- dam &afyftatam efte eorum calumniam. quod opera tarn magnifica & benefica latidarp cogerentur, aiukorem vero dam- parent. Si quidem ex frit tin, tamquam notion, arbor cognafcitur. Nam, utlupra dixerat c. 7. Qnmis arbor bona bmos fra - ttusfact, &c, led radicem notans tantse perverlitatis, nempe inveteratam &he- reditate traplmi|fam mal 3 tiam t 34. Progenies , inquit, viperarum, de quo cap. 3. Quomodo pote/lis , five polle- tis , bona loqui, de me & operibus meis, turn fitis mali , animo fcilicet invidia ta- bejcente pleim Significat autem noil tarn impolfibilitatem quam difficultatem, feu id, quod natura comparatuiu eft fieri; SECUND. MATTH. Cap. XII. m ficut & Jeremias, cum dixit, Si mat are, poteJIASthiops pellem fuam , &c. Quern feu- fum magis declarat familiari proverbio.- ex abundantia enim cordis, fiveboni, five luali, os loquitur, id eft, loqui folet bo¬ na , vel mala. Nam 35* Bonus homo de hono thefauro, qui eft idem quod abundantia cordis, hoc eft cumulus bonorum affedtuum, & co- gitationum in corde inftar tbefauri re- > conditus, profert bona , veluti frudtum ar- bori congruentem. 36. Sed ut feiatis , quale judicium de iftis blafphemiis ferendum fit, dico vobis, quoniam omne verbum otiojum , eft enim ar- gumentum a minori, Verbum autem o- tiofum, Gmce Argon quafi aergon quod ni¬ hil efficit, eft verbum fruftra prolatum, hoc eft, ut Hieronym. quod fine mili¬ tate loquentis dicitur & audientis, vel, ut Gregor. Paftoralis Curse p, 3. Admo- nit. 15. &Hom. 6 , in Evang. quod rati- one .juftse iiecelfitatis , aut intentione pise utilitatis caret. In quern fenlum apte dicit Ambrof. libr. 1 Offic. cap. 2. Tacere nolle quam loqui difficilius eft. Scio namque loqui plerolque , cum ta¬ cere nefeiaut. Rarum eft tacere quern- quam , cum loqui fibi nihil prodeft. Re l- dent rationem de eo , id eft , exigetur de eo ab eis ratio , etfi forte reddere non poffintotiofum enim eft, quod radons caret. 37 : 13a COMMENT. IN EVANG. 37. Ex verbis enim tuis, id eft, nattt etiam ex folis verbis, & non tanturn ex operibus, juflificaberis , feu juft us pi' 0 ' nuntiaberis , & declaraberis. Non enirn hie agitur de interna juftificatione , _ fed de oppofita condemnatione quae fequitur. Et ex verbis tuis condemnaberis , prout judi- cis examen de unoquoque feret. 38 . Tunc, cumftupere, fledti, atque erubelcere debuiifent, nam admirantis elle notat Chryfoft. rejponderunt eiquidatn , diverfi ab iis, quorum jam calumniarn refutaverat. Magiffer, volumusate JignuW videre ,(de cdo, inquit Lucas ,")cujuftnodi fueruxit ftatus Solis fub Jofue , tonitrua fub.amuele, raptus Elia?, defeenfusignis, &c,id eft, petimns miraculum aliquod infigne, quo cseleftis magifterii tui au- dtoritatem afleras , ac te Dei, non Beel¬ zebub virtute facere, quae facis: quafi ve- ro ea, qua; leaflet, non eil’ent majora, & eis', quas peterent, calumniari non pollent. Quibus Chriftus: 39. Generatio mala et adulter a , id eft , genushominum adulterinum ac degener ( quod Daniel dieit cap. 13. v. 56. Se¬ men Chanaan, & non Judafignum qiiterit , nempe tentantes , ut addit Lucas, id eft » caufa probandi potentiam meam , & it. a calumniandi, non veroveritatemcognoi- cendi & credeudi. Et ideo ad petitio- jiem ejus, fignum non dabitur ei , de coe- jo (cilicet, cujuimodi petit, fed de ter- secixnd; matth. c ap . xn. 333 fa. Hoc enim (ibi vult, quod fequitur, wifi fignum Jon - profequitur Cyrillus Catechefi 14. Augu- ftinus citata Epiftola 49. quaeftione 6. Sed 41. Viri Ninivitce /urgent in judicio , id eft, refurgeiit returnpta carne in die ju- dicii extremo : fignincatur enim judici¬ um cum mortuorum refurreddione fore conjuirftum, utobfervat Auguftin* 20, de Ciyit. cap. Et condemnabunt earn , non quia & ipfi judicabunt, fed quia ex ip- forum comparatione ifti mento damna- buntur, inquit ibid. Quia egerunt pamiten- tiam, Minivitae, non Judaji. Etecceplus- qtiam Jonas hie . Greece hoc loco , id eft, aliquid amplius & prsftahtius eft hoc loco apud hanc generatiouem, quam Jo¬ nas fuit: Supple quo tamen pnedieaute non agunt nec agent, vifo etiam figno refurreftlohis, poeuitentjam. Utitur au- tem neutro genere , ac tertia perfona , modeftise causa. Porro exceflus iftius cofnparatiouis confiftit in eo , quod Jo¬ nas erat fervus, extraneus a baleua mor¬ tis umbra evomitus, uullo. miraciilo cla- i'us, evefftonem urbis paucis dicebus pre- dicans ■ ChriftusveroDeus , ac Dominus, genre eognatus , e morte infernoque re- divivus, iunumeris miraculis & prophe- tiis commendatus, fegnum eadorum tot annos per fe fuofque praedicaret: & Jonae tamen Ninivitse barbari &idolola- trae poenitentes crederent, Chriftum vero Judad prophetiis inftrudti impeenitentes ecciderent. % a n §36 COMMENT. IN EVANG. 42. Regina Auflri , quat in Auftro do- minabatur. Quse denominatio ab Inte¬ gra mundi plaga videtur maieftatem Re¬ gina &litudinem regniejus indicate. Eft autemperiphyafis RegimfcSab q a 1 } 1 Jolephus 8. Antiquit. cap. 5. vocat Re^i' nam Agypti, atque Athiopi.e , quse id Auftro be a; iunt. Non eni n eftifta S ib a Arabise, unde Sabiei thu/e nobiles, led Saba Athiopine Regina , quam Ca.nbiiq 3 Perfarum Rex, a forore fua vocavit Meroen, ut idem 2. Antiquit. cap. P Meroen enim effe caput Athiophise te- ftis eft Piiniuslib. %. cap. 73. Et hinceft» quod Jfaise 4].v. 3. Agyptus, ^Ethiopia & Saba eonjunguntur. Nam & id quod fequitur, venit a finibus terra, plane indi* cat, imperium ejus valde fuilFe remo- turn a Judsea. Porro fingula verba lu_C augent pondus comparationis, quodlci- licet Regina Auflri , id eft, mulier gen- tills, poteutiffima, regni curis diftracta ex remotiffimis orbis partibus, iterdiffi- cillimum arripuerit, folum ut audireC fapientiam terrenam hominis mortalis: Judaei Dei cultores, Legis doftores ip- 1am Dei Sapientiam.ultro ad iplos in car- lie venientem, invitantem, & abfcon- dita coeli myfteria depromentem lper- nerent. Unde banc Reginam tamguam peregrinam , et incognitam gellille ty- pumEcclelhe gentium traditHieronymus 111 Pialm. ui» 43 SECUND, MATTH, Cap. XII. 337 43. Cum dutem immundus * &c. Hoc tan¬ dem addit, ad terrendos ingratos & im- pcfiliitentes illos animos, poen» etiam hu- jus vitje magnitudine* ut patet ex ap- plicatione Chrifti verfi.45. qu. d. Sed id- circo fic agetur cum hac perverfa natio- ne, llcut agitur cum dicmoniacis , feu potius cum iis , quorum animam diabo- lus poffidet. Nam cum immundus fpiritus txierit ab homine, baptilmi fcilicet, vel divinx gratise virtutefugatus, ambulator loca arida , Luc* inaquofa^ id eft, arentia, ac deferta, &proinde habitationi pror- fus iuepta: qutsrcns requiem , ut fcilicet a* licubi commodam habitandi fedem inve niat. Loquitur enim in toto illo corti. ce parabotse anthropopathos, id eft hu- niano more. Inlinuat aiitem diabolum non quiefcere, donee fanctificatum ali- nueminveniat, queminhabitet, eo quod omnis alia inhabitatio eifqualleat. 44. Tme dicit , revertar in domum mcam, unde exivi, Majori enim fervet odio ad- verfus eos, e quorum animis per Dei gratiam pulfus eft. Et veniens invenit e- um vacantem , id eft , vacuam fpiritu Dei» divinifque occupationibus. Unde Bafil, in Pfal. 44. & Nazianzen. Orat. 39. ex¬ ponent otiofam, ac defidem ; fic enim a ditus prsebetur diabolo : imo fcopis mun- datam et ornatam, id eft , paratimmam •> ^invitantem fuo ornatu ad ingreflum ta¬ ns hofpitis, cuiotium, gratise negleftus, X & 338 COMMENT. IN EVANG; & omnis immunditia veluti ornaments placent. 45. Tunc valit eft affumit , lie fcilicet iterum expellatur , J'eptem alios Jpiritus cum , id eft multos, lmmerum certain port endo pro incerto , ut etiam Ifaiae 4 * ve'rf. 1. Exprimit tameu ilium nuir.eruin ieptenarium, ut opponantur feptem fpiri- tibus virtutis, de quibus liaise 11. verf* 2. & Apocal. 1, veri’. 4 ...nejuio-es Je , q u0 indicat feptuplo nequiores aliis fieri, & diabolo magis obnoxios, qui gratia eX' cidunt. Ex qua confideratione Angudio* dixit Epift. 137. Non fum expertus pejO' res, quam qui in monafteriis cecide- runt: optimi enirn corruptio pellima* Et fic Deo ingratitudinem & perfidiani vindicante, fiunt novijftma hominis illiuspt' jora prioribus : turn propter acriorem d#' monum incurfionem, turn propter ma- jorem erroris firmitatem, ejufque eX- pugnandae diffieultatem, quia ingrejji habi¬ tant ibi. Ita Nazianzen. Orat. citata. F| e ' liius explicatlenlumloei S. Petrus Epi^' 2. cap. s.verf, 20. & 21,& Chriitus iple J°' an. 5. verfi 14, Sic erit et generationi hide pejjimce. H® c eft applicatio parabolae, quam variis m 0 ' dis exponunt veteres. Verifimilis _ eft quam dat Hieron. ex Hilario, ut vide' tur, Can, 12, Judaeos a daemone libera' tos fuille, cum data legeab idololatn® extradij divifloque cultui dedicati p el ' JPro* SECUND, MATTH. Cap. XII. 333 Prophetas exeulti funt: fed cum non in- veniret diabolus in Geutilibus illam re¬ quiem, quam quserebat, five quod jam autea illos poffideret ? five quod poftea per fidem Chrifti ab illis pelleretur ,re- petit Judams, Chrifti contemptu optime paratos, & illos immiffis fpiritibus erro¬ rs , mendacii, blafphemise , odii, ex- csecationis, & imposnitentiae arftiftime polfidet. 46. Adhuc eoloquente ad turbas , ecce ma¬ ter ems et fratres Jlabantforis : non elatione, quafi dedignarentur ingredi, & audire prsedicantem, ut aliquivoluerunt, fed, ut S. Luc. quia prat turba ingredi non po- terant. Fratres autem dicuntur hie non natura, quia nullos habuit, nec gente, quia lie omnes Judsei adftantes fratres erant, nec ex prima uxore Jofeph, ut quidamGrxci putaverunt: led cognatio- ne , quia de una familia; ficut Abraham & Loth dicuntur fratres , Gen. 13.- v. 3. & Sara dicitur foror Abraham , Genef. 20. verf. 12. Unde infra cap. 15. verf. 55, Jacobus & Jofeph, Simon & J udas di¬ cuntur fratres ejus, cum tamen jaco¬ bus & Jofeph eifent filii Mariae Cleophse, ut patet Matth. 27, verfu 56. collato cum Joannis 19. verl'u 25. Queerentes loqui ei. Qua* caufa fuerit tam importune interpellationis alii aliam conjeftant: Chrifoft. ac Theophyl. vani- tstem, ut icilicet tanti viri viderentur X 2 cog- 340 COMMENT. IN EVANG. cognati; Auftoi* ftnp'erfefti inftinftnltt diaboli,neChrift. vifis carnalibus fratribus erederetur Deus; recentiores, ut cape' rent eum tamquamiu furorem verfurn. Sed omnia ifta a pietate fsfttem matrix ejus ajtena funt. Importunitas interpel* lationispotips fuadet fiiiHe follicitudineifl de falute_ ejus, ut vel indicarent ei con- filium inimicorum de perdendo eo , d 0 quo verf. 14. vel, ut fpecie evocation^ elaberetur, ne in ipfa apprehenderetu f concione. Et hinc eft, quod potius e- vocant eum per aliquem, quem fubmi- ferant, ut Marcus narrat , quam quo« aliquis eorum conaretur intrare. 48. At ipje dicenti , feu nuntianti, dit: tpiue eft mater mea, &c. non quod faftidj' ret matrem, aut puderet eum cognati- onis fuse, fed ut Ambr. quod paternis fe minifteriis amplius, quam maternis aft®' 6tibus, debere cognolceret. Caelefti* enim negotia carnis &languinis affect 111 prseferenda funt. Unde 49. Extendens manum in Aifcipulos fuos djtt Ecce mater mea , &c. id eft , fpiritualefl 1 iftorum cognationem carnali prsefero» quanto fpiritus prsftantior eft carne. Naff* & ipia B. Virgo magis beata & dile6tio f niatep ejus fuit, quiamente, quam q 111 * earneeum tulit, ut ipie indicat, Lucse U* verf. 28. 50. Quicumque enim fecerit voluntatej? Patris mei : in quo numero & ipfam o> Ma* SECUND, MATTH. Cap. XII, 34 , Mariam inclulit, Itaque & maternum* flomen, quia terrenum eratin com- paratione caeleftis propinquitatis abjecit; & quo rurfum confortio generalis Virgo ilia cum cseteris Sanftis cohaereret, o- fiendit, inquit Auguftiu. Epiftola 38* Ipfe meusfra f er , el for or , et Mater eft , id e ft, ipfum & fratris & l'ororis, &matris locohabeo, &affe£l:u diligo. Nova quip- Pe fpiritus nativitas, licuti nova: &prae- ftantioris cognationisvinculum adfert, ita & majoris mutua: diledtionis incentivum. Quamquam Greg.Hom.3.in Evang. lingu¬ la magis myftice explicando.fratrem & lo¬ ro rem fieri unumquemque in utroque fexu velit credendo, matrem , praedican- do, quia Chriftum audit or um mentibus infimdendo quafiparit. Allegorize veto idem, & Hieron. atque Hilar, fignifica- tuin putant fynagogatn & populum Ju- dsorum, Chriftoin Ecclefia docente pr* turbis gentium credentibus noniutrare, Bosque a Chrifto non agnofci. CAPUT XIII. 1 J * iI>jV illo die , &c. locum eft eis multa in farabolis , id eft, obfcure fub comparati- °num & fimilitUdiuum involueris. Pa¬ rabola euim Gr«ce eft proprie compa- K 3 aa- 341 COMMENT. IN EVANG. ratio; fed ufu Scripture fsepe furnitui pro fermone obfcuro , qui aliud fonat , aliud inn ait, culusmodi fuut aenigmata & allegorise. Caufa utendi parabolicis iftis .fermonibus datur verf. 13. Modus jta docendi Syris maxime familiaris eft» & ad hoc utilis, quod res per exempt fenfibilia jucundius irrepant animis ho* ini nnm, moveantefficacius, hsereant te- nacius: oblcuritas autem reddat audito- res attentos, & ad intelligendum curio- fos. Unde Auguft. 12. contra Fauftutn cap. 7. & alibi ftepius tradit ohfcuritateni illam seoigmatum, in Scripturis adhiben* propter exercitationem quserentium, & deleciationem inveniendum. Qua de caufa & Chriftus poll parabolam de fe- minante, qua varietatem auditorum ij* ifta turba confluentem indicaverat farm* liari fuo epiphonemate orniies ad dill- gentem animadverfionem excitat. 9. Qdi habet aims auiiendi, auiiat , id eft defideret, coneturque intelligere & dijudicare, ex quo genere anditorum fid & ita fata'gere, ut inter optimos fit. Au- res enim audiendi hie eft donum inteUi- gendi & ohediendi: vide didira cap. i 1 * verf. 15. Dicendo autem , Qui habet auresy indicat non omnes habere, nempe qui a non omnibus dantur, ut eftDeuter. 24* verf. 4 - Unde & ipfe Chriftus explicans ■> cur eis , id eft, turbis 10. In parabolis loqueretur; hoc eft» ita SECUND. MATTH. cap. XIII. m *ta obfcure, ut non iutelligerent, cum fibi, Unc eft, diicipulis fuis, itanonfo- iecet loqui, refpondet: 11. Quia vobis , credentibus & intel- ligendi , obfequendique cupidis, datum eft* fingulari Dei dono, nojje myfteria rezni c thrum , id eft, clare, fine obfeurita- tum involucris , audire & intelligere ar- cna, ad regnum caftorum pertinentia.- Non enim hie loquitur de prajeeptis E- Vangelicis, qua; quiaotnnes no He debent, omnibus etiam turbis clariffime expofu- orat cap. 5. 6 . 7. illis autem, nempe non credentibus, leu non habentibus aures audiendi, utpote vel prodigia feftanti- bus, vel feiendi tantum ‘ non obediendi curiolis, velirridentibus vel 4 etiam calum- niantibus, non eftdatum .Significat ergo iftis verbis, caufam iftius diferetionispendere, agratuita gratia Dei, penes quemsequita- tis tam fecretae ratio eft, excellentia po- teftatis, cum utrilque dare potuiffet tny- fteriorum cognitionem, & utrifque ne¬ gate. Sed tamen volens indicare, in ifta doni iftius diferetione habitam finite a- liquam rationem praecedentis difpofitio- ids, etfi refpedtu primse gratia; nulla fuerit, adjicit: 12, - Qui enimhabet , id quod habere de¬ bet, five fidem, five difcendi ftudium , five obedientiam , five bonum ulum do- norum Dei prscedentium ( generalis eft e aim hasc lententia ) dabitur ei, magis X 4 at- 344 COMMENT. IN EVANG. atque magis, etabmdabit: Grsecum etiam exponi poteft, redundabit, abundanter af- fluet; ita ut continuis donorum incre¬ ments ad fummam perfeftionem perdu- catur. Revera enim fie Deus non mo¬ de cum Apofiolis, led cum omnibus e- leftis agit, ut paulatim eos, jam bens utentes primis donis, continua benefi- centia cumulet. E contrario autem, non habet, id, quod habendum eft, ut tu- pra difrum eft, et quod habet , duferetur $ eoy id eft,.etiam liquid habetreliquum? eo quoquein poenam privabitur, ficut videmus hoc Chriftum exponere infra o* 25. v. ag. & 29. Ssepius eft enim ufus has fententia, utpote proverbiali, & vulg* non lolum fermone, fed & ufu agendi trita, Verifiimum eft enim ditioribusma- gisdarj, pauperibus Temper auferri. 13.. Ideo (ergo) inparabolis loquoreis,qu^ videntes oculis corporis miracula mea non vident , oculis cordis, quid fibi velint •> innuant& faadeant. Et audientes , aper- tiffima verba mea corporis fenfu, non Audiunt , cordis afi'enfu , inquit Aug.. d e dono perfeveranti® cap. 14. Quod ipl e Ch iftus explicat, dum addit: neque in* telLigmt. Significat igitur, fe eis in pos- 11 am incredulitatis obfeure loqui: q. quia clariilimis miraculis, quse vident 9 & fermonibus apertiflimis , quos audiunt* nolunt credere & obedire, juftojudici° eis pel parabolas loquor, Oui enim vi¬ de-. SECUND. MATTH. Cap, XIII. 34* dere nolunt, cum poffunt, Deo puni- ente, etiam, cum volunt,videre non pof- l) nt, Nam, ut Aug, de nat. & gratia cap. 22._ prsevsricatorem legis digne lux de¬ tent veritatis, qua defertus utique fit Cicus, & plus neceffe eft, offendat, & c adendo vexetur, vexatufque non fur- Sat; & ideo tantum audiatvocem legis, quo admoneatur implorare gratiam Sal* v atoris. Sed difficultas oritur ex Marco, & Lu- c a,qui per particulam finalem dicuntChri- ftum eis in parabolis loqui, Ut vUentes non videant , &c. Cui refpondetur , Mat* thteum eaufam luppliciimeritoriam , ali¬ os non eaufam finalem, fed eventura exprimere : quafi dicerent: Ex quo fiet, Ut videntes adhucnfinus videant. Quam- quam non defint, qui etiam finem figni- ficari velint. Sicut enim verum eft, Deum quofdam propter peccata velle damnare, & reipfa damnando nolle e- tiam,utlalvi fiant: ita etiam verum eft, Propter peccata quibul'dam obfcure lo- qui, ne Dei myfteria intelligant, Id- que in quibufdam , quia non vult iilis dare gratiam convertendi, atque ita eos converti, & l'alvos fieri, quos jufto ju- dicio jam ad interitum mox inferrendutn adjudicavit, in quibufdam vero, ut fal* v i fiant. Nam aliquibus, per mifericor- diam Dei, ipl’a c^citas in lalutis occafi* oiiem vertitur, ut lcil. quemadmoduni X 5 346 COMMENT. IN EVANG. ait Aug. q. 14. fuper Matth. cascitate fua fibi difplicentes,_ & fe dolentes , atque ex hoc humiliati, ad confitenda pecca- ta converterentur, veniamque mete* rentur: fieutnonmillis ufque ad deici- diunl excascatis poft paffionem contigik ^uorumdam enim fuperbia debet ipfa cz- ckate, & peccatis inde confequentibus> edomari & frangi. Porro lie cui mil'uni videretur, fic puuiri populum, qui tan* ta aviditate Mediani prom ilium videi' e atque audire cupiebat, probat hoc pr£- didtum a Propheta dicente ; 14. Auditu audietis , &c. Loquitur an* tem Ifaias per imperativum, audite dientes , et nolite intelligere: partim qW a imperativus idiotiiino Hebraico fiepe pt° futuro ufurpari folet, ut patet c. 23. 32. Etvo? implete menfuram Patrurrr. &cla^ re Pi’al. 36. verf. 27. Declina a malo , o fas homim : partim ad fignificandum, quod ab irato ac deferenteDeo in poenamip' fis continget id, quod ipfimet fadtui'i funt. Ut lit quad prolatio judas fenteu* tiae: Onmino fiat fic , auditeaudientes , & c - x*); Incrafjatim eft enim , &c, Et h* c omnia per imperativum in Hebneo e%- preffa funt, Cor incraffa , aures aggrav^ ocitlos claude. Itaque Hebraea , ficUt & Joan, c. 12. v. 40. & Paulus ad Rom. i J * V. 8 indicant, csecitatem, & cordis du- litiam, & fimilia infligi ab irato Deo-- \xx. vero in Il'aia & Matth. hie, & Lucas SEGtJND. MATTH. Cap. XIII. 34? •Aft. 28. verf. 26. qui omnes eundem lo- Cll m aljegaht, fignificant illas ipfas pce- ftascnlpabi liter a populi libertate profi- cf'ci, hoc eft, ut Auguftinus, ait quseft. 3 pa 14. ipfcs caufam fuilfe, ut Deus li¬ fts oculos clauderet &c. Nam ut idem a .]t lib. $. contra Julian, c. 3. Camitas cor¬ dis & peccatum eft, quo in Deum lion creditur; & poena peccati, qua cor fu- perbum digna animadverlione punitur , ft caufa peccati, cum mali aliquid cseci cordis errore committitur. Quibus ve¬ to modis hujufmodi poense fiant a Deo, lathis diximus in caput q. Exodi de ob- duratione Pharaonis. Differreautem vi_ detur obduratio cordis a csecitate cordis, quod ilia lit qiisedam impotentia, ne mo- veatur ad bonum.- hate impotentia, ne videat bonum, quod agendum eft. Sunt enim aliquid amplius, quam fnnpliciter nolle moveri, vel nolle videre. Caecus, inquit Auguft. de nat. & gratia cap. <$1. putat.,qucd vult videre, fed’non poteft; & lib- 1. contra Julian, imperf, Quisvo- lens c;ecus eft corde , cum nemo velit caecrs elle vel corpore ? Itaqne obdura¬ tio eft caufa cascitatis.- eft enimduritia, leu firmitas affeftuum in malo, feu in amore rerum temporalium. Aflfeftus quippe terrenis rebus immerfi & ebrii cor caecum ad divina faciunt. Quod ela¬ te Yidetur indicare hoc loco. Nam cau¬ fam reddens, cur videntes non videant, 548 COMMENT. IN EVANG. incraffatum eftenim, inquit, corpapuli < id eft era Hum & pingue redditum, Heb« impinguatumeft • Quametaphora fignificat, quod , ficut cor nimia pinguedine hebe- tatur & fuffacatur; nam , ut Hierou. E* pift. ci.Pinguis venter non gignit men'em te* miem: ita animus & affettus terrenis.de- fieiis immerfus & impinguatus, ftupidq 8 & c-x cos reddat ad res divinas. Et auri r bus graviter audierunt , id eft, difficult^* audierunt, quaft femifurdi addivina man- data. Hebrai ce aures aggrava, leu agg/ d ’ vatefunt , foil, quafi foraibus oppletae: qu* rurfum nihil aliud funt, quam terreiu abeftus, quibus fit, ut vel audire taede- at res divinas , nedum eisobedire. Etocu - losfuos-eliiuferunt. ne fcilicet attenderent & mtelligerent in Media , in operibus & verbis eius id , quo corrigerentor» fed pocius id, quo magis pervertere«“ tur, id eft, ultro excsccaverunt fe mah' tia ilia. Nam cseciias , leu impotentia ilia videndi oritur, ut diximus , ex af- fe de- fiderio futurae redemptions flagrantes, e V-pierwit videre , oculis luis praefentia, quse credebant futura, Salvatorem lcilicet ttaundi, & opera ejus, et non viderunt : led ut Apoftolus ad Hebr. 11. along* afpexe- runt, & falutarunt. Etaudire , qu id 35o COMMENT. IN EVANG. id eft,non curat intelHgere, ten non meditatur illud, & fovet corde velutin terra recondens, ut fruftum ferat: cul¬ pa enim hie notatur: venitmains, Gf«ce tile mains, antonomaftice, nempe diabo- lus immutabiliter malus, qui per volu- cres coeli apte fignificatur, turn propter locum , in quo verfatur , turn propter ve¬ toed tatem , fuperbiam , & perpetuam i e ' dulitatem, qua infidiatur femini. Et { a ' pit, procurata oblivioue, vel deto'toi* 1 alias curas animo , quod feminatum eft , p er aures, in corde eius : Hie ejt qui jecus vi^ Jeminatus eft , qui fignificatur portioneiH a terras, juxta viam publicam fits, & p e ' dibus prsetereuntium calcatas atque indu- rats. Dicitur hie homo feminatus, u on ficut femen, quod paulo ante dicebatur feminatum, fed ficut ager lemine con; fperfus; unde & Sata dicuntur agri, q ul feruntur. SignifiCatur itaque cor ifiius hominis ell’e inftar vis publics peccandi confuetudine induratum, nullo frudtifi- candi defiderio velut aratro fciilimi ac prxparatum, ideoque femen verbi De* auribus , non animo recipiens. 20 . Qui autem Juper petrofa Jeminatus eft* id eft, qui fignificatur per terrain inter petras excipientem femen , eo fenfu > quo verlu prscedeute, hie eft, qui verbufl’ auditum , continuo cum gaudio accipit, eft , mox ut audivit prsdieationemd e ' leftatus illius veritate, pulchritudine? re- SECUND. MATTH. Cap. XIII. 35I *eftitudine_, in animum recipit, probat, credit, & in opera nonnullavelut her- bani erumpit. Hoc enim fibi vult, quod 1,1 parabola dicitur contimoexonum, quia a d illam primam deledtationem, veluti teporem Solis , mox geftit verbis faftii- ( l u e fruftum aliquem polliceri. 2i, Non habet aatem infe raUcem t id eft Profundum & conftans propolitum, quod Apoftolus ad Epef. 3. V. 17. vocat nonejje Ik charitate raiicatum & fiiniatum ; quod optime ligtiifieatum fuit femine non ha- bente terrain multam feu quod intus la- tentibus petris fola fuperficie terne tege- batur. Natn ilia affeftio pietatis fuper- bcialis ell:, neque intima cordis ipfius penetralia feu affeftus m atari funt, led' mftar faxorumduri manent; ideo eft tem¬ poralis id eft, ut Lucas, ad tempus cre¬ dit, quamdiu lcilicet nihil eorumtangi- tur, quae inveteratis & intimis illis ac profundis cordis alFeftibus diligit. Unde fiiSla tribulatione et perfecutionepropter verbum, id eft, propter fidei vel juftitiseprofelli- onem, veluti ad aritum Solis humore confumpto, continue fcandalizatur , id eft, etiam folo timore amittendi, qus diligit, offenditur , aedeferitfidem aut juftitiam. Nam ut stilus Solis herbas humore & ra- dicibus deftitutas enecat, radicatas ma- xime promovet; ita perfecutio infirmos dejicit, finnos perficit. 22 * Qui autem Jeminatus ejl in fpinis, id eft, 3 f* COMMENT. IN EVANG. eft, terra fpinofa figuratus, in quo ?X parte terne nihil deerat.- neque eflim vel prorfus induratus erat, fieri ti primus.- neque prioris vita: vitiis tamquam petns plenus, utiecundus. Hic eft , quiverbujt audit : fupple , & intelligit, atque in ani- Bium immkdt , ut profundas radices a* gat* Prsefertur enim hie prsecedenti, neque germinatiq , aut radicatio, aut culmus aliquis , ted tolas ei fruffcus de- eft. Nam follicitudo fegculi.ijiius, id eft-* rerum quaruinlibet, ad hoc fseculum per- tinentium: 11am Marc, dicit, circa teli' qua concupifcentite « Sub his comprehendituf quidquid anxii homines in hoc mundo quafi innocenter confeftantur, prater regnum Dei, ut honores, fplendoreS familiae, lites pro temporalibus , volup- tates, quas expreiiit Lucas, etiamdivi- tire: fed quia iftas generaliffimum publi¬ co hominum Audio qusefitum & minim® agnitum impedimentum funt, hinc fpe- eiatim addit: et fallacia divitiarum , id eft> fallaces&fedudli'ices di vitire, quia blan- da fpe promittunt id, quod pr^ftare non poffunt, quietam fcilicet beatitudinem* cum tamen curis in acquirendo & con* fervando praefentem maxime turbent* futuram plerumque auferant. Porro ham omnia fpinae funt, quia follicitudo re¬ rum divinarum delinit animam , ferenat* eolligit. Siiffocat verbum , quia totusaf- fedtus, & vigor & conatus aniinas in ill* SECOND MATTH, Cap. XIII. 353 derivatur, & ita obruitur _ atque ex* tinguitur affeftus vitae melioris. 23. Qui vero in terram bonam feminatus '!}- Bonam vocat non natura tantum , fed & cultu , id eft, quae &pingui3 , & a- r atro fubafta, & petris fpinifque purga- m eft. Hebc item triplex eft, iieut & mfrudhiofa. Nam omnis quidem frustum ndfert, led Aliid centefimm, aliud fexage- fimum , et aliui trigefimum . Grsece eft ('aim') in genere mafculino, quod referri po- teft yel ad verbum feu [ermonem , vel ad hominem: Contextus congruentior vide- tur, ft ad hominem feminatuni leu fe- mine confperfum referas. Nofter retu- lit ad verbum, tamquam ad granum fe- niinatum , quod in quibufdam fert fru¬ stum centefimum j &c. Grsce clarius, centum , fexaginta , triginta ; fupple, pro Uno grano, quod fparfum fuit. Quoin- dicatur, quod quemadmodum fertilitas terras pro foli _ & cultus diver- fttate diverfa eft , ita ut una centuplum reddat, alia minus £numerus eiiim cer- tus pro ineerto ponituf ) ita & profeftus bominum in ferendis perfeverauter fru- ftibus bonorum operum. Quae diverfitas, quia non l'olum apparet in fingulis ele- itis cujulcumque flatus, fed etiam in ftatibus ipfis hominum , hinc eft, quod multi Patres, ut Hieronym. hie & Epi- ftol. ad Ageruchiam, Athanaf, Epiftol. *d Ammon. Monachum, & alii , cente- 3 J 4 COMMENT. IN EVANG. fimum frustum attribuant Virginibus> fexagefimurn Vidius continentibus; tn- gefimum caftis Nuptis. Auguft. vero »* bro i. Quasft. Evangel, q. 9. centefimu© alfignat Martyribus, fexagefimurn Vn'; ginibus, trigefimum Conjugatis. Ah 1 alias diverlltates aliis modis applicant > quos vide eiiumeratos apud Aug. lib- lie fan 61 a Virginitate cap. 4^. 24. Simile fuSlum eft regnum ccelorum mini , id eft, Simile quid agitur in regn° coelorum , ac ft homo feminaret feme 11 bonum, &inimicus clam zizania fupet- feminaret. Quern loquendi modum £' vangeliis familiariffimum expiicavkMaro cap. 4. verf, 26. cumdicit, Sic eftregnuW Dei , quefiuidmodum fi jaciat homo JementeM > &c. In cujufmodi phrafibus , Regnum erf' lorum aut Regnum Dei intelligitur eil' c populus regnaturus, hoc eft Ecclefia ad regnandum in cselis deftinata. Apte au- tern jungitur hxc parabola prsecedeiiti»' ne quis putaret, bonum illud femeu ita frudtuum fertile futurum, ut nihil habe; ret mali l'eminis, unde zizania nafci poflent, admixtum. Sed haic eft diff e ' rentia utriufque parabolic, quod ibi men Chrifti eft verbum Dei, hie vero homines, in quibus frudtificat verbum Deiibi via &loca faxofa & fpinofa fun c eademqns zizania. Explicuit autem P, a " Xi bolam ipfe Chrjftus, ita utin ea ipi e ' met lit femiuator jboni l’eminis, ager mun- dus, SECUND, MATTH. eap. x ni. 355 , id eft, Ecclefia per totum mum. dum fufa: ut Aug. Ser. i 8 - De verbis Domini c, g. & ex profeffo libro ad Do natiftas poll Collationem c. 6 , 25. Cum autem dormirent homines, id eft, clam , tempore fibiopportuniffimo, cum J iegligentius agerent Pr.elati, vel etiam «um mortui eifent Apoftoli, ut Auguft. quaeft. 12. in Matth. inimicus fuperfeminavit zizania, id eft, diabolus hasreticos in medio fidelium , qui afperfis pravis er- i'oribus, falfifqueopinionibus, preceden¬ ts Chrifti nomine, fuperfeminaiitur, & corporaliter fidelibus mixti funt. Qaam- quam omnes omnino malos per zizania intelligat qiueft. cit... Etabjit: quia per has- refes diabolus fit occultiflimus , inquic idem : omnes enim fallacias liras propo- uit exScripturis fub nomine verbi Dei. 26. Cum autem crevijj'et hcrba , et fecijfet fruthmfuum, tunc apparuerunt et zizania . Quo pulchre fignificatur, quod cum homines Proficere cceperint in Spiritu Dei, tune incipiant malos fentire , & hasreticorum crrores cognofcere , ut Auguft ibid. & aliis locis notat. 27. Accedentes autem fervi patrisfamilias: n °n Angeli, fed homines boni, quibus °ffenfis tanta malorum & haereticorum multitudine, fuboritur voluntas eos de re bus humanis aufereudi, dicendo: 28 . Vis, imus , et colligimusea? Quibus r elpondetur, Y 3 29. 356 COMMENT. IN EYANG. 29. Non: idque non ut Eccleftaftic* negligatur difciplina, & ceffet vindift* medicinalis , &charitatis feveritas, fed. ne forte colligates zizania, fenmalos , era- dice tis fimul et triticum. Ouod periculuW fubeft, quando zizania totico ita funtfi- milia, ut certo dignofci non polfint, id notat hie Hieron. Itemque $ ut Auguft* quando eft periculum fehifmatis, & ne zizania infirmum triticum fecum in per- niciem trahant. Cum autem metus id® non fubeft, fed omnino de frumento- rum ftabilitate certa fecuritas manet* fatisinfinuatur, non debere dormire fe- veritatem difeiplinae, de quo vide latiuS lib.3< contraEpift. Parmenianicap. 2. Ita- que 30. Smite utraque crefcere ufque ad mejfeffli id eft confummationem fasculi, ut fei' licet interea vel ipfi Deo infpirante cor- ligantur, vel faltem proficiant alii ex occafione & comparatione , & exercita- done alieni erroris. Et in tempore meft s dicam mefjoribus , id eft , Augelis , quia v eorum minifterio finis adferetur rebus mortalibus, mundusardebit, mortuil’uf* citabuntur. Colligite.primum zizania , i e ' parando malos a bonis, qui in regu° Chrifti, per totum mundura l’parfo , h°f : eft Ecclefia, velut fcandala & offendi- cula bonorum tam moribus quam doctn- na permixti fuerunt, et alligate ea in ft' fciculos , ut non confuse, fed pro mod# per- SECUND. MATTH. Cap* XIII* 3 5*7 perverfitatis fuse uniufcujufque erroris Pertinaciapuniatur, inquit Auguft.Quaeft.. ilia x 2. cit. Unde Serm. 39. de Saii&is, •d-JUgat'e in fafciculos , id eft, inquit ? fi* ttftles cum fimilibus, fures cum furibus, "omicidas cum homicidis , &c. 31 * Simile eft regnum ccelorum grano ftna- pis. Regnum ccelorum hie alii volunt e ffe Chriftum, alii fidem Chrifti, alii Ec- olefiam, alii Evangelium feu doftrinam Evangelicam : quod cseteris verifimilius eft. Qiiamquam in hujufmodi locutio- Bibus tantum fignificetur, in regno cce¬ lorum, feu in regno Chrifti fimile quid accidere atque in femin?, in grano fi- Jjapis, in fermento, &c. ut. jam v. 24* diximus. Hie ergo regnum coelorum tatione doftriute Chrifti, feuipfa doftrina Evangelica comparatur grano finapis. Conditiones ejus miriticas breviter tan- git Plinius lib. 19. cap. 8 . in fine: Acer. r inium fapore ignei effeftus, acfaluber- Htmim corpori Sinapi. Latins autem e- Xequitur lib. 20. cap. 22- virtutem ejus, ad plerofque morbos curandos. Expro- Prietatibus ejus Auguftinus Quasft.Evaug. libr. i.qu. n. coufideravitfervorem , & quod venena expellat. Hilarius Can. J 3 * quod fit acre l'emeu, molle, mini- 111 um 9 cujus virtus preiluris accenditur, Dempe quia tritum vim fuatn exeric, "out Evaugelium perfecutionibus, Quara- 35S COMMENT. IN EVANG. tis ifta vera fmt, Chriftus tamen ipfe ft- tnilitudinem explicat,in eofitameffe; 32. Quod minimum quidem fit in omnibus /minibus , id eft, unum ex minimis om¬ nium ; nam femen rutse & atianonnul- la minora funt. Cum autem cr ever it, mu- jus ejl omnibus oleribus , id eft , maximum omnium, feuunumexmaximis omnium" ita fcilicetat fiat arbor, id eft arbufcu- la. Lignelcit enim ftipes ejus, & ill 1°' cis maxime calidislonge lapra humauam ftaturam affurgituta utvolucres habitent - ramis ejus , non tam nidulandi causa,ut qui- dam tranftulerunt (neque enim nidos iu eis faciunt) fed potius infidendi & vefcendi; multum enim deleftantur gta- nis ejus. Alteram fimilitudinis partem fupprimit Chriftus.- q. d. Ita & doftrin* Evangelicain mundo feminata inter on> lies doftrinas abjeclilfima erit & minima, quantum ad pompam eloquentire , ratio- num naturalium apparatum, fecularem pnedieantium au&oritatem , utpote Ju¬ dds fcandalum , Gentibus ftultitia. Sed femel fparfa non ebulliec in folia &her- bas, Jicut doftrina Philofophorum , qu£S nihil mordax aut vividum habet; fed crefcet in arborem firmam, longe late- que fufam, quia firmitate , foliditate, eelebritate, teternitate , & fedtantiuni multitudipe omnes omnino dortrinas lu- perabit: ita utvolucres creli, id eft , Re- ges &Princjpes, vel quicumque adcs j SECUND. MATTH. Cap. XIII. leftia fubvolare volent, fub umbra eju* vifturi lint. Idem ergo lignificat hsee Parabola, quod ilia Danielis de lapide, qui crevitinmontetn implentem umver- lam terram. Proprie enim hie fignifi- , c atur Evangelii progrefTus a parvis initiis 111 prodigiofammagnitudinem. Efficacia Vero ejus indicatur fequenti parabola j ^a eadem doftrina fimilis dicitur .33- Fermmto , quod mulierabfconiit , feu Uiucuk, quia pinfere fere eratmulierum officium, ut indicatur etiam Levit. a6* Y* 26. In farina fatis tribus. Saturn men¬ hir® genus, Hebr. Seah , tria faciebant Ephi, & tantum unica vice pinfi Pole¬ cat, ut patet Gen. 18 - v. 6. Signilicatur ergo, quod, ficut modicum fermenti in- gen i mafias farinas mixtum fuo fapore Univerf .m pervadit, infe convertit, a- fore elevat, levem reddit, & fapidam: J ta Evangelium quamvis humile occulta v i univerfum orbem afficiet, & in fuam uaturam convertet. Singula fingulis ap- plicat Aug.l.i. Quseftion. Evang.qu.i 2 . ut mulier fit fapientia, fermentum, dile- ftio, quia fervere facit &excitat: fata tria, cor, anima & mens , vel tria ho* minum genera, Noe, Daniel & Job, melt, Ecclefiarum Pracpofiti, con tin en- * es & conjugati. Plures alios fenlus vi- c ’ e apud Hieron. 34- Hae igitur omnia in pardbolisloqur- oatur, Caufam videtur Marc, indicare, T 4 cum 360 COMMENT. IN EVANG. eum addit, prout poterant aulire. Quo uott fignificatur, Chriftum fe attemperaue captui ipforum, aut ut facilius parareu- tur ad myfteriorum captum, ut quidaffl intelligunt, led potius, ficut ipfe Chri' ftus fupra late ipdicavit, prout digni e - rant; ut fcilicet qui poftetcapere, cape* ret, & ad interrogandum fufei tar etui'. in cieteris veto fub parabolarum cortic® cadellis doftrina, fine profanatione late- ret: ita ut hac ratione 3 $. Impleretuniuod dichim erat per Propht' turn , qui typum gerebat Chrifti Domini > five David ille fuerit, five Alaph, ciu attribuitur Pfalmus ille 77. Aperiam to parabolis os tneum . Quo fignificat ea, qu® in Pfalmo illo narrantur, tamquam in pojmlo Haebrseo gefta, effe typos & pa¬ rabolas rerum futurarum , abfconditaqu® contineve Sacramenta, lit Hieron. hie. imo Apoftolus 1. ad Corinth. 10. v. u- in quo ipfo parabolico loquendi modo indi¬ catin' Chriftus ei fimilis futurus. Eri $ a ' lot abfeondita a conftitutinne mundi . Idem fig v.ifieatur quod prsecedenti hemiftichi°> id eft, inftar fcaturiginis ore meo, pi’ 0 ' fun dam myfteria regui cadeftis, quaeue- mini ab initio creationis mundi patefad# funt, 4! • Simile eft regnum c Duabus prscedentibus parabolis fignifi' cata fuit virtus, & efficacia Evangeu- doftrins; duabus fequeutibus ejus pre- SECUND. MATTH. Cap. XIII. 36 *. Pj'etium. Itaque thelaurum abfconciitum •Hieron. putat effe verbum Dei abfcon. ditum in came, Auguft. duoteftamen- ta * Vel congruentius ad praecedentia , *adem dottrina & fapientia Evangelica de regno ccelorum, quia imeftimabilis Pretii eft, abfcondita in agro: quia re- v ei’aa feculo in myfterio abfcondita fuit, JP er typos tantum & parabolas in veteri Peftamentofignificata, & revelata poftre- nns temporibus. Quem qui invent homo abfcondit , id eft , abfeonditum effe fivit, tacuit. nemini aperuit, ne fcilicet fibi pneriperetur.. Quo lignificatur, thefaup¬ turn ilium Evangelicum inventum, non elfe jaftanter oftentandum : fed in cor- de procul ab humanis laudibus, ut Greg, cuftodiendum. Et pr inquit , inhocfsectilum , fliuftibus feu ten- tationibus turbulentum, tempeftatibus periculofum, naufragiis moleftum , ubi fe invicem homines qi aft pifces devo- rant. Ex omni genere pifciitm congreganti •> quia tam bonos quam malos congregat fide , fcripturis , facramentifque Chri- ftianis, quibus incluft indifcrete in muff- do, velut mari, natant. 48* Quam , cum impleta effet , Cum fci* licet plenitudo Gentium iritraverit, eAa~ eerjes , etfecus littus feientes , quia educe* cur Ecclefia ex fluxis & inftabilibus culi hu.jus undis ad ftabilem ilium in** mortalis vita: ftatum, velut in littus, t- legermt bonos in vafa . Vafa funt San6to- rum l’edes, & beats vitae magna fecreta, quo lion omnes pervwiiunt, qui Chri- SECUND. MATTH. Cap; XIII. 363 ®*ani appellantur, ut idem Serrn. 121, ^eliqua in parabola manifefta funt. *>2. Ideo , quia intellexiftis myfteria. , & pretium eorum, ne putetis vos vobis tantum debere fapere. Nam omnis fcriba doflus, id eft, doftor Evangelicus , qui bene conftitutus eft, in regno , Gr*.ce ad re gnimi, ccrtorum : hoc eft, ad myfteria r e.gm cseloruni praedicanda, fimilis eft ho- Mini patrifamilias, id eft , fimilis efle de¬ bet bono patrifamilias , qui non fibi loli rel'ervat, led projert de thefauro , penua- rio fcilicet, id eft, non vivit in diem , fed ex annona , quam diu ante collegit ac repofuit, profert convivis nova et ve- tera , id eft, omnium ciborum genera , ^t omnium neceflitati & palato faciat fatis. Quo fignificatur doftorem regui eoeleftis ex fcientise thefaurojam ante Ipnga meditatione, contemplatione,exer- eitatione prseparato, proferre auditoribus Pro cujufque captu&ftatu omne do&rinae, exemplorum ac parabolarum genus, adeo- flue confequenter tarn ex veteri quam ex »ovo Teftamento, novafcilicetniyfteria Ceteris Scripture teftimoniis illuftrando, ut pallim Chriftus facit. Nam. iftud hie fimul efle infinuatum, quidquid impro- bet Calvinus, docent unanimiter veteres; Hilar. Hiefon. Ghryfoft. Euthymius in banc locum, Iren. lib. 4. cap. 2. Auguft. Quaeftion. 16. in Matth. Athanaf. & alii. 54* Cum autem yenilfent inpatnam fu~ 364 COMMENT. IN EVANG. am. Triplex erat Chrifti patria, Bethleem, ubi natus eft; Capharnaum , ubi frequen¬ ter verfatus, de qua fupra cap. 9. v. i* & Nazareth, ubi educatus, quam hie in- telligi ex Luca patet cap. 4. v, 1 6.DoceUt eos in Jynagogis eorum , id eft, Synagogai neque eniiu plures videntur fuille in tan- tillo oppidulo: nifi per Synagogas ipfo* conventus hominum intelligas , quomo- do Concio, & Ecclefia dicuntur ipfe po- pulus. Ita nt mirartntur et dicerent: unit huic fapientia h<£c » cum lcilicet litteras lion didicerit, ut eft Joan. 7. v. if. virtutes , id eft, miraculaleupoteftaspa- trandi tam mirabilia ? 55. Nome hie ejlfahri Filins? Marci < 5 . v. 3. dicunt, Nome hie eft Jaher? vel qui tamquam fabri filius etiam faber putaba- tur, ut Auguftiu, 2. de confenfu Evan- gel. cap. 42. vel, ut verifimile, quia vere fabrilem limul exercuit. Hilar.hiu fabrum ferrarium fuilfe putat, alii niu- rarium: Juftinus, audlor antiquiflimus, Dialogocum Triphone clare dicit, eurn aratra & juga bourn confecilfe , hoc eft » fuilfe lignarium. Cui confentit Ambrof* Sermonequodam de Nativitate, & Au- dfor operis imperf, Unde ille apud So 2 mepum lib. 6. c. 3. arcam ligneam fa- br’eat. Juliano ad mortem, Ex quo pa- set,. iftam.& tunc, ficut & nunc eft? publicam fuilfe opinionem. Unde &non- nuili volunt quia tra&ant fabrilia fabri, eum SECUND. MATTH. Cap. XIII. 3 6$ ® lltn fub jugi & aratri fymbolis Evange- bwn fuum propofuilfe, Matth. u. v. 29* & Lucse 9. v. ult. Nome mater ejus dicitur Maria , nullo fcilicet dignitatis aut ho¬ noris titulo iiluftris aut nota, et ftatreg e iu $, id ell, cogtiati, Hebraifmo valde dfitato: Jacobus qui cap. 10. v. 3. dicitur ■dlphiei, fcilicet filius, & Marci 15. Ja* c obus minor i unus fcilicet ex Apoftolis. EtJofeph) Jacobi jam didti Irater, uteft cap. 27. v. 56. Ubi fimiliter conftdt, u- trumque fuiffe filium Maria; qua; Joan. * 9 * vocatur Cleopha:, fcilicet filia, utHi- cron. libro contra Helvidium i erat enim Uxor Alphsei. Quamquam probabile fit, Alphieum & Cleopham eundem effe , cu- jus uxor Maria, fuerit mater omnium , qui hie nominantur* Et Simon. Eu- fob. lib. 3. Hifior. cap. 10. ex Hegefippo trad it & iftum fuilfe filium Cleopha; , fra- tris Jofephi 5 mariti Marise Virginis. Et Judas : Cuc quo ipfi immundi fierent; idque non juxia leges in Levideo prsfcriptas , quj' bus lufficiebat muudari, quamlo re 5pl a fiebant immundi, fed juxta traditione* fcrupulofas, & fuperftitiofas fuperaddita s ; Itaque Chriltus acculationem graviol' 1 accufatione, ut clavurn clavo peilit. 3. Quare et vos tranfgre dimini mandapf Dei : quod longe gravius eft fadlo dilci- pul or uni nieorum'; proper traditionem vt- SECUND. MATTH. Cap. XV, 37 § foam, id eft, Audiofervandse traditionis veftrs? Qua indicat & quanti eilent fa- ciendseillas traditiones, utpoterepugnant tes legi Dei: & prsepofterum Pbarilai- c £ pietatis ftudium. Huiufmodi traditi¬ on cs vocantur a Judseis Lex oralis, ut diftinguatur a lege fcripta. Auclorem ea- T um ipfi ftatuunt Moyfen in monte Si- fiai, qui tradiderit eas Jofue, hie feptu- a ginta fenibus, ifti fynedrio magno, a quo eas Rabbini acceperint: ficut liaec Patent ex AbenEzra, Jarchi Rabbi Be- c hai, & aliis in cap, 4. verf. 14. Deuter. Quo fpeciofo titulo quibuflibet comraeu- ti.v pofterorum audboritatem conciliarunt. A 1 am revera audbores plerarumque tradi- tionum iftarum erant receutioresquidam Akiba , Simeon, Hillel, & alii, qui a- liquanto ante Chriftum natum vixerunt, ut patet ex Hieronym. Epift.i 5 i-ad Alga- liam qu. 10. Epiphanio He red 15. & 33. Quanti eas traditiones, feu deuterofeis fecerint & olim & nunc, ex eoliquet, quodpaffim eas vocant fundamentum le- gisfc iptse, & religionis Judaic^, ut lo¬ quitur Aben Ezra Prsif. in Legem Moy- Hs , & R. Bechai in lib. Cad Hakkemach , ]< 1 eft , Cadus F 'arina . Imo exprellis ver- His eas prsfe unt ve bo Dei, & Bibliis, t! t patet in Codice Juris ipl'arum Bab/e Mezia , & in Thalmud Jerofolymitano Codice Beracachot , ubi huiufmodi deu¬ terofeis colledbse Bunt. Deinde in libro, Z 4 E- 376 COMMENT. IN EVANG. Eruvin ftatuitur pama mortis iis, qu 1 tranfgrediuntur verba fcribarum. Etali¬ bi dicunt: Qui credit verbis Sapientum» perinde eft, ac ft crederet ipfi. Deo ; cum tamen pleraque , velprorfus frivola, ac turpia fint, qualia recenfet Hierouym* Epiftote citat. quajdam aperte contraria prsceptis Dei, ut qua; Chriftus hie tan- git ; nam Deus dixit: 4. Honora patrem et matrem . Quo folum honor in verbis, geftibus, & of- ficiis deferendis prsecipitur, fed vel m a * xime in vitse neceflariis miniftrandis., fi hoc exigat imbecillitas, setas, penuria» ut hie notat Hieronym. Hoc euim H°' nor in Scripturis fignifieare folet, ut pa- tet turn ex oppofitione verf. 5. turn e* 1, ad Titnoth, 5.v,3. & 17... Etqui tnaleii' xerit patrivel matri , id eft, velloloverbo hefent, lie dum faftis , morte moriaturft- e ’ omnino abfque ulla fpe venise moriatnr* qui fere decern modisabaudtoribus expo- nitur. Prajtermifsa fententiarum varie tate, duse eaeteris prseferendae videntuL Una facillima, & textui Latino , qui ad ■ licit verbum Eft, fatis congruens. ms quodcumque intellige facrum, Marcus euim _ SECUND. MATTH. Cap. XV. 377 legit Korhan , quod fexcenties in Pentateucho vertitur Oblatio . Itaque Korban, feu oblatio quascumque, ex me, °neretur in cultum Dei; ilia tibi prode- r ' n < perinde ac ft tibi dediffem. Parti- ceps enim eris fru6fciu, turn corporalis, ln de comedendo, tamquam ex epulo fa¬ cto, turn maxime l’piritiialis. Altera ftiagis conformis eft textui Grseco, Sy- r iaco , & tranflationi Hebraicse, itera¬ te ipli textui Latino S. Marci, in qui- bus omnibus deeft verbum.£/?; & ma¬ xime antiquis, Origeni in Matth. qui eli¬ cit earn ex quodam Hebraco didiciffe; ChryibftomO & difeipulis ejus, Hiero- tiym, & aliis in hunc locum. Munus igi- tur , feu oblatio, Deo fcilicet jam devo- ta & conl'ecrata, quodcumque eft ex me , tibi proderit , jd eft, quidquid ex me tibipro- dell'e point, &tu a me expeftare. Grsce, id , quo ex me ]uvaripoftis ; Syriace , id, quo juvdberis , feu juvareris ex me: cj. d. Id, quod pecis a me, jam Deo confe- ci’atum eft, nonpoteftin alios ufus ver- ti, quam facros. Sic enim deterriti pa- rentes nolebantillud a liliis accipere. Hie jenfus eo convenientior videtur, quod iu hodiernum ufque diem extent veftigia hujus traditionislie intelledbeiuThalmud, Cod. Nedarin. c. u. pront earnexponunc Maimonides in Commentario & Rabbi Uiflim , qui addit, hujufmodi votum non Poil'e irritum fieri. Porroinutroque fen- 2 S fn 378 COMMENT. IN EVANG. in oratio eft defedtiva, & fupplenda hoc roodo: Culpa caretaut legi fatisfacft de honorandis parentibus. Juxta utrani- que etiam oblatio liberorum cedebat in lucra facerdotum, quorum plerique e- rant Sc.ibv & Pharillei. 6. Et , ita lecutus traditionem veftrarrq non honorificabit patrem fuum , &c. id eft) non obfervabit prasceptum Dei, jam di- fftum, fed finet parentes pnetextu vo» cgeftate confunn. Sunt enim luec ver¬ ba Chrifti, non Pharilleorum. 7. Hypocrites,- duplici titulo, & quod volentes videri divine legis vindices ■> earn t.aditione lua irritam facerent, & quod prietextu cultus Dei confulerent a- vaiitise line bene prophetavit de vobis Ifcciah quia ex aft i Hi me opera veftra & ejus pro- phetia conveniunt. 8* Populus hie labiis me honorat , id eft) ore me colit, laudat, celebrat, invo- cat, fubquoomnis extemus cultus intej- ligitur : corautem eorum longe eji a me ,. quia contraria voluntati mevcogitat, id eft mifericoulia, chari'tate, cseterilve vir- tutibus, quibus vere colo-, vacuum eft* 9. Sine can fa autem colant me: ' Gnece frvftra inaniter , feu , ut eftapud Ma cum crp. verf* 7. In vacuum, turn quod fr*; volus elfet ille cultus, turn (]:tod ven cultus non allequereiltur finem, quieft cor , non labia , formare , Deumqu® propitium reddere. Docen’es , id eft) toti vacantes ad fequendum , a ‘ 1- S r CUND. MATTH. Cap. XV. 379 °%ie docendum , do'clrinas et mandata ho- nv -mvn. Gnece & Syriace , dottrinas , man- d'lta hominum , feu quse fu'nt mandata ho- ^ iinim. Quod exp refs e & proprie intel- Agendum eft, id eft, mandata humano ffirita eifidta, quae videlicet, vel frivo¬ ls funt, nihil conferentia ad obfervati- °nem mandatorum Dei , in quibus ve- nis Dei cultas fitus eft f cujufmodi erant tot lotiones Pharifaieae j vel etiam man- datis Dei adverfantur, ut illud de Kor¬ ean. H-ec enim duo fpeftare Chriftum patet ex Marco , qui pro ratione utrum- que tangendo fubjicit: Relinquentes enim Mandatm Dei , ecee eontrarietatem , te- neiis traditionem hominum, b.iptifmata urceo- rum , &rV. ecce frivolas tradkiones, Qui- hus obfervandis tantum impendebant ftu- dium, ut propter lilas Dei mandata negli- gerent, ut a Marco ibid. v. 9, & hie v. 3. & 6. notatur. Neutrum habet locum in traditionibus Ecclefne , quas ex hoc loco hseretici imperite carpunt: turn ftuod a Spiritu Dei, Ecclefiam dirigeute, inftituuiicur; turn quod ad accuratiorem Mandatorum Dei cuftodiam, interiorem- que cultum promovendum faciunt; turn quod nullomodo eis adverfantur, nec Audio tuendi illas, Dei mandata lie ;ii- guutur. Haftenus igitur ad hominera: uuucdireCte Dili difcipulorum ratio a em teddit. n. Non quod intratin os, coinquinat bo- mi- 38o COMMENT. IN EVANG. tnineml Grace communicat hominem 9 aliquoties eft Latine apud Marcum. Com¬ mune autetn vocabant Judaei immundum> propter legem, auttraditionem aliquam* fibi fobs datam , ea ratione, quod t eS ifta caeteris nationibus efiet communis, cec ab ullis nifi a fe vitaretur, ut h jC notat Hieronym. Itaque, nihil quod tratin os, quautumvis fordidum , & ve ' titum etiam a Deo, quibufcumque ni¬ mbus , five lotis , five illotis , fumptutfb eomqmnat hominem, liatura fcil. iua, i ta ut jiominem reddat ingratum Deo- euim erat perfuafio Phariiaeorum , q} l0< * ruanus pollute polluerent cibum, cibu s hominem. Rationem difti Chrifli ^ Paulas i.adTimoth. 4. v. 4. Quia otnn‘ s creatura Dei bona eft , & omnia munda mu 11 ' dis. N011 ergo negat, id, quod intr^ in os , p.ofle coinquinare hominem , Y. e _ propter intemperantiam, ut fit in ebr^?’ vel inobedientiam, ut in primis parent' bus; vel lcandalum, juxta Panlum i*^ Corinth. 8» Ut proinde ablurde hoc adi e * ratur ab hajreticis contra deleftum cibo- rurm Sed quod procedit de ore, ift eft , ( ’ e homine, ut Marcus, idqueper iynecdo- chen. Utitur tamen , ore , ad fervaj 1 ' dam antithefm, & quia de comedendo fermo erat. Non fignificatautem, qui"' quid procedit ab ore, hoc eum coinq 111 ' liare; nam & fputa & laudes Dei ab proceduut; led nihil coinquinare, quod SECUND. MATTH. Cap* XT, 3 g s *}Uod procedat ab liomine, feu quod ho¬ mo ex fe proferat corde, or e, op ere. Qus verba cum fubverterent fcrupulofa* “las lotiones PJiarifaicas , imo & difci* P u lis viderentur delechim ciborum lege pi'sfcriptuni tollere ; addunt: _ is. , Scis, quia Pharijrei audito verbs hoc ftandalizati flint? id eft offenfi funt? . 13. At illerejpondensajt: omnis plantation I( 1 eft planta, feu germen, quam non plan - ta vit pater mens, eradicabitur . Chryfoft. cum fnis de doftrina, ac dogmatibus in* tellguntAuguft. vero qu, 17. libr. 1. Qlisft.Evang.de affect! bus animi,ut concu* pifcentia-.reftius Hieroiu(quamvis res fe¬ re in idem redeat ) de hominibus qui dicuntur plantatio Dei, vel diaboli, ra¬ ti one affeehium bonorum, vel malorum. Unde populus Dei vocatur Germen plan- dtionis nova , liaise 60. verf. 21. vines ele- tta &c. idem igitur fignificatur, quod Matth. 3. v. 10. Omnis arbor , qute non facit fniSlum bonum , 6fr. Subintelligendum au¬ teur relinquit, tales plantationes effe Uharifeos. Unde fubjungit: 14, Sinite illos , agere ut volunt: 110- lite de eorum dffenlione & fcandalo ef- le folliciti, tametfx Tint ut duces , ae ^oftores populi. Nam c tamdiu fcilicet de vera landlitate & pol' lutione a me inltrufei , quia, omne, quoA in os intrat , in ventrem vaiit ? fupple, llC Marcus addit, Et non intrat in cor ejas; & conlequenter cor, leu animam non p 0 ' teft coinquinare, et in fecefjim emitting? Quo ilgnilicat, li quid fordium, aut ife" munditfe fortaffis ellet in cibo , hoc ip' lum velut feces lecerni, refefta in cot- pore puriori fubftantia. Unde Marcus ajt, Purgans omnes efcas , id eft, haem 1 emiffione leparans feces &iinmunditia s abeo, quod mundum remauet, Et ica e- SECTOR MATTH. Cap. XV. 3 gj evanefcit argutula quorumdam & antique calumnia, arguentium dim, Chriftum velut ignarum Phyllcae , quia non totuni emittitur in feceiliim. i3. Qiieeautemproceduntde ort, Marcus, Qua de famine exeunt, feuprofieifcuntur, Veluti cogitationes, verba i, fa ft a, quo¬ rum fmgulorum mox exempla profert, de cnrde exeunt , id eft, ex ammo, feu affeclu, & libero arbkrio bominis proii- rii’cuntur, veluti cardine & fonte otnuis Coinquinationis & fanftitatis & ideirco fa c.oinquinant , feu coinquinare polfuut ho - minem , ficut & fariftibcare. 2i- Et egre'fus inde, ex terra Genefar, [ecejjit in partes Tyri,tk Sidonis, id eft, in tend tori urn Phoenicia:, non ppdicandi - caufa, fed partim latendi, & ita quiel- cendi causa , ut indi cat Marc, 7, verf. 34. partim ifta feceffione prasludium & figu- ram editurus , quod Apoftolis ad Geu- tes eifet tranl'eundum , cum a Judaris repellerentur. Tyrus enim&Sidon num- quam in Hebrreorum poteftatem vene- rant. Et hinc eft, quod inde egreifa eft 22 . Malier Chananaa , Marcus vocal, j *$yroph nauafi, Judic. i.v.31. &j2 clamant, di* cens ei : mijerere mei , fili David , ille fri¬ ll cet Davidi promiBe, & a Judseis expe- £tate, id eft, Media. Celebritas eninJ farnse & expeftationis ejus adgentesvi- cinas videtur permanaffe. 23. tyui non rej'pondit ei verbum, noil fupercilio Pharifaieo, fed partim ut fi- dem ejus, & couftantiani patefaceret, partim ut oftenderet, precibus coadhini fe praeftare quod prsftitit, ne alioquiu fibi videretur contrarius, quia Apoftofr 3 vetueratabirein viamgentium, cap. 1 i- verf \j-Mt accedentesdifcipuli ejus, rogabaid earn , dicentes : dimitte earn , concedendo fcilicet ei id, quod petit, ficut indicat refponfum Chrifti. Quia clamat po/l nos » id eft, importuna eft & dedecore nos af- ficit fuis clanioribtts. Ex quo patethoc in via contigilfe. Marcus tamen habet» Intravit , lcilicetindonium. Sed necGr®' ce, 11 ec Syriace eft, intravit , fed foluiU* venit: vel ftlegas, intravit, intelligenduiU eft do mi fuiife fftentio repulfam, & ta- menipfo egreffo clamaife in via, prout conciliat Auguft. 2, De conlen. Evang. cap. 49. | - k^ Ipje autem refpondens, ajt: non fam mi fas; nifi ad oves, qua; perierunt,domus Ifi' a ' el. Non quad non elfet redemptor Geu- tium, fed quod priroo miifus fit ad I 1 ' tael, & illis repeilentibus ad Gent e;> ' ut SECOND. MATTH. cap. XY, Q t Hieronym. vel potius, ut Auguftin. tract. 3 r , in Joan, quod non fit miHus , l ]t praefentiam corporalem exhiberet, nili i°Us Judseis, Gentes converfurus fama 1’ua per Apoftolos fuos : hoc eft, quod 31 on effet miHus legatus in propria per¬ sona , nili Ifraelitis, quibus & quorum Patribus promifius fuerat. Unde ab A- Poft. ad Rom. i3.verf. 8- vooatur Minifler tircwmciftonis . Legationis autem iftius fimftio erat, Evangelium docere; pro- batio, miracula facere ; finis, oves per- ditas lucrilacere. Nihil iftorum Gentibus communicavit, neque per fe , neque e- tiam per Apoftolos , nifipoftquam a Ju- dseis repulfus fuit: fcil.quali per accidens, fi rerum eventum l'pedtes, etfi per fe, fi providentiam, & finem Dei.- Judseis proinde ex juftitia, ratione promiffionis; Gentibus ex mifericordia, juxta doftri- Nam Apoftoli, loco cit.Muliere vero ad- huc inftante refpondit .* 26. Non eft bonum , id eft, sequum , sut congruum, fumere panem filiorum , id ,j>r*ripere panem liberis enutriendis debitum , et miuere , feu projicere, cani- bus, Grace catellis, ficut paulo port. Per Filios itaque intelligit Judseos, quia Pra; omnibus gentibus Deo curse: quade c aufa Ilrael Filius Dei primogenitus dici- tllr . Exodi 4. verf. 22, per Canes vero gentries, propterimpudentem, &publi- c am idololatriam , ac fpurcillimos mo- A a res. 386 COMMENT, IN EVANG. res, Panern filiorum vocat totam gratia ill Evangelicam, imprimifaue miracula, tamquamEvangeliifui figilia: nara prop¬ ter doftrin# confirmationem ilia operatus eft. Significatigiturilla,taraquam panem delicatiorem,nondum deberi Gentibus,ni- fi poftftuain eiim Jndsei faftidiverint. Mar¬ cus enim dicit Chriftum dixilfe , Sinepri - us faturari filios ; quibus verbis I'pem ali- quam tnulieri aperuerat; & mox ratio- nem adjicit, Non eft enim bonum , £?r. 27. At ilia dixit:etiam domine,i, e. itaeft* ut dicis. Nam et catelli edunt de micis •> quce cadmit, &c. Pro , Nam & , quod ali- quam obl'euritatem pant, Grace eft> Etenim feu rtamqne ; q. d. Verum eft, non debere praiipi panein filiis , & dari ca- liibus: etenim canes micas tantum e men- fis dominorum lapfas comedunt. QuibnS verbis & fe catellam , & Judaeos noli tantum filios, fed & dominos fuos agnof- cit. Pra modeftia autem Chrifto infe- rendamrelinquitconclufionem, lcil.non polfe fibi filiae Hue lanitatem veluti mi- cam , obiter manibus excideutem, pr^ tanta miraeulorum majorum majeftate ? & abundantia in Judseos elFufa negari. Mira muiieris argutia, qua circumvents & capta Dei Sapientia exclamavit: 28. O mulier , magna eft fides tua! de me fcilicec, ut Mellia.de conditione populi Judaici & Gentilis, de miraculis : ma- gnaitem, quia tot virtutibus fublimis, fer- SECUND, MATTH. Cap. XV. 387. ferventi fcilicet oratione , rara_ fiducia impetratfdi, magna perfeverantia 111 tot repulfis, extrema humilitate, mirapru- dentia, fumma modeftia. His Eccleli* Qentilium fidem, patientiam, &humi- fitatem praefigurari liotat Hier. Obferva- tione autem dignum eft, nullius fidem nifi Gentilium Chriftum admiratumfuiife, fed. Centurionis, c. 8- verf. 10, & hujus niulieris. Unde&uterque jegrotus, Chri- ftoabfente, curatus eft, quia ad gen- tes Chriftus corpore nonvenit, ut Au- guft, q. 17. lib. 1. Qua?ft. Evang. Ouod ve¬ to verf. 30. dicitur Chriftus curajf'e mutos„ e Sciitne vel Pharifad, non tu ipi’e tua in- SECUND. MATTH. Cap. XVI. 39 * induftria te hauc feutentiam de me do- cuifti. Sed pater mens , qui in ccelis efl, id e ft 5 fed Deus per gratiam tibi caftitus tan turn fecretum iufpiravit, & ideo propter tantae rei cognitionem beatus. 18. Et ego , Grace, Ego autem: q. d. Tu homo me Filium Dei dixifti, ego fi- lius Dei tibi rependo vicem, ac viciffim dico , non omnibus, fed tibi, foli; non caffo fermone, fed quern effedlus ieque- tur: quia tues Petrus; id eft, quod tu , ficut olim a me vocatus es, veriffime, non nomine folo, fed reipfa es petra, faxum, feu ropes: Grace enim petros & petra, quod fequitur, idem prorfus ftgnificant. Sed quia de viro loqueba- tur , mafculineloquimaluit, deinde ve¬ to foeminiiie , & ufttatius , etfuper hanc Petram. Ut nimirum fic ifta repetitione, & mutatione vocabuli, & verbis adjun- ftis, eedificabo ecclefiam meant , explicaret metaphoram , &myfterium nomine Pe¬ tti contentum: quod videlicet eum ita v ocaverit, non propter fterilitatem , ut Lucs; 8* v. 6. vel alias aliquas caufas , fed propter imniobilem firmitatem, qua mftar rupis divina virtnte folidandus erat, Jjt molem tantam fuperadifieandarn pof- Jot fuftinere. Templa fiquidem, aedi- neia, atque urbes, quibus metaphqris Ecclefia ftcpe delignatur in Scripturis , luper petras feu rupes folidiftime, & li- bentius a lapientibus fundantur, ut pub chre 396 COMMENT. IN EVANG. chre patet Matth. 7. v. 25. Itaque illud, hanc , non refert, neque referre poteft fine apertaabfurditate,vel Chiiftum vel 6- dem,fed id,quod prascellit ,Petriis(eu Petra- Chriftusenini Syriace loquebatur.ubi Pe¬ trus & Petra eodem omnino modo vo- cantur Cepha leu Cipho. Et hinc eft? quod etiam nunc non folum Syriaca, fed & alias plerasque celebres verfiones eo* deni nomine Petr& invaiiato utantur in titroque loco, ut Hebraica tam Munfte- ri quam Elias Hutteri, Arabica, &, ift periti teftantur, etiam Perfica, Anne- nica , Jfgyptia, Atthiopica, adde & Gal- lica. H'C ergo verba ftatuunt Petruffl petram , hoc eft , fundameutum . non primariutn , non per fe ac propria autho- ritate, quod eft Chriftus folus, fed fe- cun da ft um , & ex commiftione , refpe- ftu totius Ecclefias, ac minifterii Eccle- fiaftici. Ilasc enim duo genera funda- mentorum non repugnant, ficut nec princeps & vicarius ejus , fed optinie iubordinata funt; quemadmodum non repngnat id, quod Moyfesdicit, Deu- teron. 32. v. 12. quod Dominus folus dux fuit populi Ifrael, & id quod Sanft^s Stephanus, Aft. 7. v, 36. & feqq. quod Movies eduxit illos. (' 2 u °d ergo non* nulli Patres fidem Petri, feu confeft* 10 ' nem Petri dicunt elfe petram, fup el " quam aedificata fit Ecclefia, yenun eft? locudone caulali, non formali, lien1 ' pe Fecund, matth. cap. xvi. 397 fe quia confeffio ilia caofa fuit roerko- ria, our formatter fuper Petrum Eccle- fia sedificaretur ,• quo modo dicit Hieron, Epift. 61. circa tin. fuper aquas non Pe¬ tri corpus atnbulafle, led ftdem. Et porta infer feu inferni, id eft, uni - Verfa poteftas diaboli. Utitur auteni no¬ mine , porte & inferi , quia civitatem dia- boli civitati Dei opponit, Per portasme- tonymice in Scripturis, tamquam per lortiffimam ejus partem, figniticari folet ip fa civitas, ut pacet Gen. 22. v, 17. & ibidem cap. 24.V. 60. & per inferum & in- fernum , ipfe incola inferni diabolus cum fuis. Sub omni autem poteftate diaboli comprehenditur etiam omnis haeretica machinatio, omnis vitiorum incurfatio * omnis perfecutorum fevitia, quae di¬ aboli tamquam principis, & aucdo- ris omnium iftorum arma funt. Non pr&valebanta&verjus earn , live oppugnatam, ut earn fupeient : live oppugnantem, ut illi refiftant. Dire cl e enim lignifica- tur Ecclelia tantam traclura firmitatem ex ilia aedificatione fuper petram, ut fuper earn diabolo invidta futura lit.utAu- gull, libr. !• de lymbolo cap* 6. Pugnare enim Ecclefia poteft, expugnari non poteft. Indirecte vero indicatiir earn etiam luftando vibiricem futuram: ftcut enim Martyres moriendo fuperaut, ita Ecclelia dirillima licet padendo_infernas leges & tartari portas, & omnis mortis elguilra dilfolvet, ut Hilar. Can. 16. Ike 393 COMMENT. IN EVANG. ergo prima fententia comprehendit,quid' quid Petro pqteftatis Chriftus coutulit* Sed quia breviter & obfcuritis didlum erat, explicat Chriftus clarius aliis me- taphoris lenfura fuum. 19. Et tibi dabo claves regni ccslorum. Pet claves defignatur fuprema poteftas & au- ftoritas gubernandi, inetaphora inde furnpta, quod claves domus & civitatis penes ilium lint, cujus eft fuprema gu- bernationis auftoritas: in cujus fignuni Principibus, cum recipiuutur, traduntiu’ urbium claves. Qua: fummapoteftas ex¬ plicatin' pulchre Apocal. 3. v. 7. & liaise 22.v.20.2i,22.ubi deftitutio Pontificis, & inftitutio noviper claves defcribitur. Per regnum ctslorum intelligitur reguum Chrifti? feu Ecclefia;quam eo nomine maluit ex- primere,utlic intelligeret Petrus,potefta- tem fibi datam elfe cseleftem & lpiritua- lem,qus tota fpecfaret eo,ut homines prseparentur & promoveantur in regnum cslorum. Non ergo promittitur his ver¬ bis fola poteftas remittendi & retinendi peccata, vel concionandi, utvoluntha> retici, fed omnis omnino poteftas, qu* ad gubernationem regni Chrifti necella- ria eft, recipiendi, expellendi, pneci- piendi, puniendi, remittendi peccata, retinendi, dilpenfandi, &e. Cujus pote- ftatis ailum valde generalem mox ex- plicat alia inetaphora, ut intelligamus non de clavibus naturalibus eil’e fermo- nem SECOND. MATTH. Cap, XVI. 399 11 em. Et quodcumque ligaveris fuper terram , 9* d. Itaque hac potellate inftrucbus, ftuocumque vinculo tu, fuper terrain e xiftens, aliquem alligaveris, velabfol- v eris, hoc meo judicio in coelis raturn habebitur, ita ut ille vere ligatus, & abfolutus futurus fit. Quare illud, fuper terram , non ad vinculum , feu ad homi- 1] em ligandum & abfolvendum referri debet, quafi mortui abfolvi nequeant; ied ad perfouam ligaiitem , vel aftus e- jus. Eleganti enim antithefi cxli & ter- r ®, tamquam longilfime diftantium, com- ntendatur poteftas Petro data, eo quod fervi, quo abfunt longius, eo licentiiis agere poffunt & folerit. Porro vincula ilia funt imprimis peccata, quia funibus peccatorum quifque conftringitur, Pro- xerbiorum item poeuae, de quibus po- ti dim urn Chriltus loquitur, Matthaft 8- v erlu 18. Qucscumque alligaveritis , &c. Pi'iecepta.- Alligant enim onera gravia, &c. Matth. 23. verlu 4. denique vota, jura- 5 henta, qusecumque obligationes, ( l ll ibus homines impediuntur a regno coe- Jprum, & a Chrifto in terris verlante fqlverentur. Poteftas enim ejufmodi ad re ftam regni Chrifti adminiftrationem ^ecelfaria eft. Cum vero Chriftus in Jtiundum venerit peccatores falvosfa- c ere, 1. Timoth. 1. neque ut judicet hiundum , led ut falvetur mundus per ; hinc eft, quod diredde, & per le P°- 4 oo COMMENT. IN EVANG. poteftas ifta eft adfolvendum, peraeci- dens adligaudum, videlicet pr, peeri n- probitatem quorundam, His igitur ver¬ bis I'ecundum antiquarum Patrura con- cordera intelligentiam Chriftus Petrum caput EcclefiE fuse, vicarium fcilicet fu- um, cum plenitudine poteftatis inftituit# &, ut Greg, loquitur lib. 4. Epift. 33, cu- ra ei totius Eccleliae, & principatus, (Ten primatus) committitur. Simulenima^ conlbladonem bonorum, &-imp robot uni terrorem, ue fibi cum hominibes reni effe crederent, tautam utrifque delen- tentia in fe lata certitudinem & fecun- tatem adfert, aefi teftis dectelo defceii- deret. 20, Tunc pracepit, ut nemini die event » quod ipfe effet Chriftus. Graece 0 Chriftus , ille fcilicet Filius Dei vivi na- turalis, id eft , lie fuam illam fublimefl 1 de divinitate lua fidem promulgareift* Cujus rei caufam aliam alii excogitaruift 1 verifimillima eft ilia , quam Matth. hi c fubjungit, fed clarius Lucas cap. 9* y- 22. Prcecepit ne cui dicerent hoc, quia , ft 1 ' quid, oportet Filium hominis multapati > eft, quia brevi aScribis, & populo daico crucifigeudus fum, Nempe lie iu» quod paucis accidit, Matth. 27. v. 40. & feqq. omnibus accideret, hoc eft? 11 e tan to fcandalo crucis & mortis ejus, ( l Ll ° & difcipuli, & ipfe Petrus pemirbati ft 11 }** fidem perdereut. Nam, ut Chryloft- lrt ' SECUKD. MATTH. Cap* XVI* 40* ^hod radices jam egit, fi evulfum fue: it, hen tam facile poteft iterum plantation pullulare. Ha:c ergo p'aedicatio gloii* Chiifli fervabatur poll refur, eftionem » iublatis e medio omnibus fcandalis* 21. Exinde , Gra.ce Ex tunc , feu ex eo tempore. quo fcilicet, ut Chryfoft. Pi'jecipuum hoc dogma de fua divinitate fixurn in animo ipforum locaviffet, cot- pit ofiendere , &c* id eft, Coepit non invo- lucris verborum, ut antea, Joan. 2, y. i 9 .&c. 3 .v.i 4 .fed Claris verbis eis predica¬ te paffionem fuam , ex Dei de coelo fen- tentia definitam, ne videlicet ilia inex- Peftata veniente olfenderentur, putan- tes quod vel invitu-e eft, vel non prse- fcius, vel ex nota cariiis infirmitat* Pateretur a tribus generibus hominum, fcilicet a fenioribus , id eft, Senatoribus* Judicibus, & reftoribus Reip. non enim tetatis, fed dignfratis nomen; Etfcri %, et Principibus facer do turn, de quibus diftum alibi c. 2, v. 4. 22. Tunc ajfumens eum Petrus i id eft* typrehendens eum , ut in Marco vertitur , fcilicet veftem, vel manum, ut arnicas *00 cum folet > non enim objurgantis * f e d , ut Hie roil* notat, vehemeuter a* Mantis alfeftu ccepit increpare etim, id eft* ^mquam iui oblitum coepit reprehendere, ^ quad ad l'aniorem mentem revocare, Muod rem tam abfurdam filio Dei, in le A e ^lep adndttere , diceus: abtit a te 9 fi t> Pte '403 COMMENT. IN EVANG. Domine. Abominantis verba fmit tam* 3 uam prophanum quid , & ne eveniat eprecantis,. Hebrris familiariflima, qui uno verbo dic.unt Chalilah , utpatetGeii. 44. v. 7. in Hebrseo, & Gen. 18. v. » 5 - ubi eadem phrafi Abraham ucitur erg* Deum , qua Petrus erga Chriftum. 23 . Qui corner jus , vultu fcilicetin Pe- trum, lateri fuo adharentem dixit e it vadepoff me : id eft, faeefle bine: Eadeffi enim phrafi ufus eft Chriftus contra dia- bolum , cap. 4. v. 9. ubi in multis Graecis codicibus additur etiam, poft me. FA quo tamen verbo minus apte putavit Hi' eron.'& Orig. fignificari, Sequere fefl' tentiam meam , noli mihi pradie confi' lio tuo. Satana nihil fignificat nifi ad- verfarium, & ex eo appropriatum eft diabolo, atque idcirco afperior videtu* reprehenfio. Nam quamvis am antis afle- 6tu, adverfarius tamen erat Petrus volufl- tad Chrilti acDei, qui mortem ejusdecre- verat redimendo humano gened, quam iple divini ignarus conftlii impedire v°- lebat, quod Chriftus fignificans, addict Scandaium es mihi , Greece S'caniaium mew* ts , id eft, quantum in te eft, offendi- culum & caufam ruinae mihi ponis revo- cando a patris obedientia. Scandal enimproprie efthujusmodi off’endiculunu ad quod in via impingimus, Fontei* 1 autem erroris Petri aperiens, non Sa~ tanicam fcilicet malitiam, led carnaleifl SECUR'D. TVIATTH, Cap.-XVI. 4 o 3 adhuc fenlum,fubiungit: quianon fapiseaqu# ■D fun *, fed ea , qua; hominum , id eft-. non di- "Y 1 na led hum ana , quae caro & ianguis ftiggerere folet, foil, fug eve pa (hones, fguominias, mortem, opprobria• cuiul- TOodi tamen fugafape divina; fapientue coutraria eft. Itaque cum idem homo alternant! bus affefttbus , nunc diviua, nunc humana fapere foleat, non mu' mi e ft , tarn brevi intervallo Petrum illinc beatum, hinc Satanam appellation, _ ut uotat Aug. Term, iq.de verbis Domini. Neque quidquamprsiudicii hoc afiertpri- tnatui Petri , ut impudenter clamant h?e- l'etici, Ron enim tollit fubito p imatus Ecclefiafticus omnem carnalem fenfum homini. Adde , ut Hieron. hie nocat, Pomatum Petto tunc non collatum, fed promiHum, 24. Tunc, poftquamredargmflet ilium c arnalem Petri affeftum, dixit J EfusdiJ- *ipulis lu’s; ut gene aliter 110s doceret, °mnes omnino limiles affeftus, qu'bus Uiortein & adverfa horrefeimus, elfe l’u- Petandos iis , qui l'equi volunt Deum: Si ipis vult poji me venire , id eft. diicipulus, legator, & imitator me.;s etfe , abne^et Jcwetipfum, De moribus plerique intelli- jpnt, ut Hieron. hie & Greg, hociemu; ^is affeftibus valedicat, qui a volunta- te Dei dilcrepant, exuendo l'cilieet ve- te rem hominem & induendo novum, tam id, quod praeoeilit de mor.c B b » Cnri- '404 COMMENT. IN EVANG. Chrifti, quam Petrus impedire volebat* 3 uam ratio fubjundta v. 25. clamat magi* e mortibus, quam de moribus agi.Ita - oue, abnegetjemetipfum , id eft, in pericu* lis vitae, & caiiii^- afflidtionibus ita affi* ciatur quafi alius ilia pateretur , nul- lam fcilieetfui, vitatque curatn habeat. Quod Chryfoft. Horn. 56. intelligi poll® monet ex abnegatione aliorum, quo* tunc abnegate dicimur, cum eosnegli' gimus, & eorum vitam pro nihilo duci- mus. Hoc Luc. cap. 16. vocat alnegare animam fuam, ut diftinguatur contra abni- gave pattern, matrem &c. & eft aliquod fu- premum in vita fpiritualj, fupponens ab- negationem affectuum fuorum. EttolUt erucem fuam • quafiibet afflidtiones fibi ini' pofitas lubente auimo fufcipiat, & hac ratione fequatur me, feu imitetur exem- plum meum. Fit autem allufio ad cru- cem , quam erat portaturus , & in qua -Elbriturus. 25 * Quivoluerit animam fuam, feu feip' fum, falvam facere, crucem fuam abjici- endo, per let earn , de quibus vide di$ a cap. io. v. 38. & 39. 26. Quid enimprodeft homini, ft univerfiM munlum , id eft , umverfa mundi bona ■> etiam lodgaevam vitam, lucretur, in hoc lieculo, aninice vero fu SECUND. MATTH. Cap. XVI. 407 ne certos facit de eo, quod dixerat, fe venturum judicem in glona Y atl ' JS ’ ilia fpe erefti non vererentur toliee crucem fu a m, &c. prout hoc notat n - lar. initio Can. 7. CAPUT XVII. If - 5 'Taque ut Chriftuspromiffum folveret, poft fex Dies ^ Lucas ajt ; fere pojl lies ocio: Ubi vel confuse tantum tempus notat, Vel, ut alii hie &• Auguft. lib. 2. de con- 1 ’enfu Evang.cap. 2. 0 . Matth. folos dies intermedios computavit, Lucas fimul extremes, id eft eum , quo Chriftus lo- quebatur, & eum, quo vifionem exhi- l^uit. A fflimit Petram & Jacob am & Joan- , tamquam prsecipuos Apoftolorum , csterilque capaciores, quos ideo fecre- tis niaximis adhibere folebat. Jacobus a utem ifte non eft fra ter Domini, Epif- copus /erofolymovum , auftor Epiftolse Catholic.., utAuguft. putavit, fed ille, qui diftus eft Mai or, ab Herode occi- juis, quia Joannem vocat Fratrem ejus. Tres alfumit, ut in ore trium teftium c onfta et rei tant;e teftimonium: non °mnes/ne res divulgaretur juxta verf, et duxit illos in montem, nempe ut ora- juxta Luc. cap. 9. lnmontibus enim B b 4 Chri- 40$ COMMENT. IN EVANG. Chriftus, ubi fqlitudo major, & c®li confpeftus liberior, orare folitus fait, lit Marci 6. verb 46. & Luca; 6. verf. 12* & rebus maguis orationem pnemittere, Excellum , utloci celfitudinemajeftas tel indicaretur: feorfum : turn ut tanta con- templatio eiTet a mundi tumultu liberior; turn quia nolebat earn quibuflibet etiam Apoftolis innotefcere. Mons ifte , teftc Hie-ron. Epiftola 27. ad Euftochium, fuit Thabor , Jofepho Itaburius diftus, in media Galika, non procul a Nazareth* Qua de caufa peregrinatione etiam tuin a Conftantinitemporibus, &templo cele^ bris fuit: ut fane nova videri debeat fu- fpicio cujufdam recentioris putantis elfe Libanum. Nam quod Marc, dicit c. 9 * v, 29. eos inde profeftos & pmergreilo 5 Galikam, nihil aliud figniticat quam tranfivifle Gtlilaeam. 2. Et tranffigurattts eft ante eos, feu co- ram e?s. Transfiguratio non fuit figure five faciei, five corporis mutatio, fed externa: tantum fpeciei, manente tigura eadem , quod clarius Lucas dixit, Fafa ejt Ipe^ies vultus ehis altera. Et hie ipfe Matth explicatestransfigurationis modum: rel'plendd 1 faries eius ficut Sol , &c. fulgot® illo, turn ex infidente Dei maieftate, turn ex animi beatitudine in faciem to- tumque corpus dimanante, ficut fiet om¬ nibus fan ft is in coelo. Nam, ut Augum Epsft. 56, ad Diolgarum, tarn potenti SF.CUND.MATTH. Cap. XVII. 4o ? tr ;fa De'is fecit animam, ut ex ejpsple- P'ffima beatitudirie redundet, etiam in ii feriorem naturam, quod eft corpus , plenitudo fanitatis, id eit, in corruption fiis vigor fub q ia omnes ejus dotes c omprehendit. Itaque fulgorifte faciei a b int in'eco venit, non ab extrinleco, ut olim Moyfi. Nec 'tatnen erat dos cla- ritatis, quia erat paffio tranfxtoria, cam dos figm fleet ftabilitatem , ut D. Th. 3. P. q. 43. art. 2. Veftimenta eius fada Cant alba float nlx y id eft, albiiiima, ‘ Modum albediuis Luc. exprimit, Facias eft veflitus albas refuU gens , Grace exanraptmi id eft, corafcans , Vel proprie effiCgurans leu fulgur emittens, quafi radiis ex corpore per veftimenta, veluti per rimas, aut nubem erumpen- tibus. Albedo igiturifta veftium non albedo proprie, led luministranfparen- tis f L r erat, quails fere eft nubium Soli fubieftarum dr eefte. Itaque_ ficuti Uafcendo fubtilitatis, ambulando in flu- ftibas agilitatis, ita hie claritatis corpo¬ ris gloriofi aliquod fpecimen dedit, ut fpera noftram firmaret, quod reforma- jut etiam corpus humilitatis noftrse, con- uguratum corpori claritatis fuss. 3. Et ecce apparaerunt illis Moyfes etE- lias : uterque in veto & proprio fuo cor- Pore. Nec enim eft ratio , cur aereura fuiifet Moyfis corpus, cum eadem fa-r ^litate proprium ei reddi potuerit, ne« Bb f 410 COMMENT. IN EVANG. que fucum aliquem adelie tanto tefti- monio conveniret. Sed cur hi prte c&- teris? Vera & a veteribus communiter notata caufa eft, Auguft. Serm. 69. de diverfis, & aliis in hunc locum , utpeq Maylen Lex , per Eliam Prophets figni* ficarentur; & utrofq e in Chrift m tende- re, ac terminari, & ei teftimoniuriJ perhibere doceremur. Alias alii pecu¬ liars addunt. Chryfoft, ut reipfa refu- tarentur dutefalfe opiniones: primavul* gi, putantis Chriftum elfe Eliam, aut aliquem ex an iquis Prophetis, quorum princeps Moyfes: fecunda Pharifleorunv eum crimiuantiurrf, tamquam prievari- catorem legis, cujus tamen Moyfes erat lator & Elias* zelator maxiinus. Ut Ch iftusfe vita & mortis dominum often- deret, unum adducit vivum, altemm mortikm fulcitat/ ut difcipulis manlue- tudoMoylis & Elix zelus imprimeretur* Cum eo loquentes. Lucas reftri&ius, dice- bant sxcejjum , feu exit-urn r«.v, quern com- pi earns erat in Jeufakm , id eft , dillere- bant de paffione & morte ejus, feu re- demptione humani generis, tamquam fcopo & complemento Legis ac Prophe- tarum, & antitypo totius oeconomi* veteris Teftamenti. Caufe elfe pote- rant, ut lie Petrus & Apoftoli mortem ejus horrere, & ablurditate offendi de- iinerent. Addit idem Lucas, Petrurn? ■& aui cum illo erant, gravatos fuifte fom- SECUND. MATTH. Cap. XVII. 4 ti U irn tempore fci licet orationis Chri- Sh i & antequam transfiguratus eilet: J am , ut idem , cum evigilaffent, vide- ] u, ft maieftatem ejus & duos viros cum *Pfo.. I rat] e 4 * Refponkns Petrus,, id eft, hi verba erumpens, feu loqui jncipiens, prout re ;?onfere more Hebraico fepe fumitur, dixit a '/ fi Cum: Doming bonum e(l nos hie e JJ? i id eft, permanere, nempe propter Spe&aculi & voluptatis magnitudinem, ftlia velut fui ipfius oblicus & ebriuserat. Unde, ut faelicitas ilia lit perpetua, ftu damns hie tria tabernacala , id eft , teutoria ex frondibus, more judaico, nempe ad retinendos Moyfern & Eli am, jam pa- rances dilceffum, lit notatLuc. c. g. v. 33. F rfan etiam manere omnes vole!).it ex horrore mortis Chrifti, dequadifte- r ebaut. Uterque vero Marcus & Lucas ®nnotant eum liel'ciUfe quid dicerec. Pu- e i'ile enim erat votum , tabernacala pro ta m glo iolis requirere, neque confer »um eorum colloquio de futura Chrifti rnorte. Caufa inconfiderantiatiftius erat Sudani confternatio animi & obftupe- fadftio , quia Marcus ajt, Erant enim ter* rore exferrin . Unde ut reipfa voti iftius incongvuentia oftenderetur, ,. *>• Aihuc eo hquente: ecce nubes lucida , iftftar tabernaculi, obumbravit eos : id eft, Jfelut umbra quaedam texit tres illas per¬ sonas gloriofas; partim ut fpleudorem 412 COMMENT. IN EVANG, nube temperatum ferre poffent; partiffl «t eflet quaii fedes gloriofa divinse ma- jeftatris, inde mox locutune. Sic enim & Chriftus in nube adfumptus, & ad ju¬ dicium venturus dicitur : _& in veteri Te- ftamento paffim Dei majeftas in ea lo- qui folebat, & apparere, turn in taber- naculo Moyli, turn in templo Salorno- jii; ted ibi tenebrofa erat, hie lucid* ad indicaudam diverfitatem flatus utriuf- que Teflamenti. Et ecce vox de nube* velut ex throno Dei Patds. Fa£ta eft autem , cum jam intraffent Moyfes & Elias in nubem , ac dilceffiffent, adeo- que, ut, Lucas ajt, jam folus effet Chri" flus; ut fic quemadmodum Chryfoft. ob- fervat, non eil'et dubium de Chriflo fo- lovocem intelligi: Hie, Jelus, quem inflar S»lis fulgentem a Moyle & Pro- pbetis agnitum, prophetatum, probatuin vidiftis, eft Films mens dileSlus , in quo tn/' hi bene complacur , de quo diximus in cap* 3. fed hie additur, ipfitm audits , feilicet loco omnis Legis & Prophetarum, qu° s ei vblut officio fuo funftos jam ceder© vidiflis. Alludit enim ad verba Moyf lS > jamimpleta, Deuter. 18. v. 15. Prophe- tam de fratribus tuis /ujcitabit tibi D ominus* ipfitmaudies,ei credeudo,obediendo,fetvi- endojtamquam ipfl ve; bo & fapientte di- viure legiflatrici,quantumcumque feilicet jtrdua, & prseceptis legibus contraria do- cpre videatur. SECUND, MATTH. Cap. XVII. 4 t 3 6. Et audientes difcipuli , vocera illam plenam diviiue majeftatis cecidenint in fa- ciem faam , turn veneratione, turn raa- xime confte'rnatione quafi exauim.es, ft timuerunt valde , id eft:, quia timuerunt valde. Pavor enim ex conlpecla glo* ria fubortus, & eis ifttrantibus in nu* hem auftus, audita vocis illius magnifi# eentia , in tauta montis folitudine in ter¬ rain eos proftravit. Warn humana fra- gi litas confpettum majoris gloria divi¬ ne ferre non fuftinet, ut Hieron. Unde fimile quid contigit Danieli, c. io. v. 8* & 9. & Joanni, ApoCal. 10. v. 17. Hinc ficut in illis locis Angelas Dauielem & Joannem, ita & hie Chriftus 7. Tetigit eos , ut non fola voceipfis nota, fed & taftu confirmareutur, dif- cuffo m,etu. Myftice vultus, ut Sol * eft lumen ipfius Evangelii; fplendor ve- ftimentorum, mundatio Ecclefia;; Moy* fes & Elias, Lex & Prophetse atteftan- tes.' Vide AugulL Serin. 23. & latius 69* de diverfis; prolixius & moraliter Orig. ru Matth. 9* Et defcendentibus illis , &c. nemini di- xeritis viftonem , non folumpopulo , utvi- detur Hieronymus putare, fed nec Apo- ftolis ceteris; fie enim eos hoc prascep- turn obfervalle latis indicat Lucas. Cau- fas prohibitionis adfert Hieron. turn ne Mcredibile effet pro rei magnitudine* tu ni ne apud rudes animos poll tantauj 414 COMMENT. IN EVANG. gloriaro crux fubfequens fcand h.m crc> aret irreparabilius. Vide di'fta in tftnui cap. 16. v. 20. Donee films kominis a rror* tuis refur gat • tunc eiiim & ft.lerq & fru- ftum hive met iti s rei oppqrt.na p"®* dicatio ^ rniracalQ gloriole relunefti u- nis & afceuuoiiis adjuta. io. Et interrbgaverunt earn iifcipuH , i> ter defeendendum ex monte’: ‘ quid e g 1 Jcnbfg , leu iegis peJd, dietin', quod Eli - an oporteat primum venire.? nempe an e ad- ventutn Chrifti. Caufa quseftionls fait* quod Elias jarn difcellill'et, & quod Chri- ftus iple feciil’et mentionem de reftrrre* dtione ex mortuis - Unde Marcus ajt, eos de hoc Chrifti ditto eonquilivifte, & niox i'ubjungit hanc interrogationem* Senlus eft ergo juxta Chryoftom. Horn* 58. Cum tu lis Chiiltas, & brevi te mo- ricurum d'eas, quid eft, quod Scrib e dicuntEliam, qui jamdilceffit, oportere primum veni e quam Chriftum , ut con- vertat cor ftliorum ad patres, & hide concludunt te non elle habendum Chri- ftuffi?Diftinttione-duplicis advertus &du- plicisEHie lblvjthocChriftus rel'poiidendo: jj. Elias quidem venture efi , Gr ceve- nit , in praftend , id eft, veni e debet. Additur autem Gr ce&Syriace, primum id eft, piiccedetme: qu. d. Omnino ve- rum eft, quod Scribse dicunt de Ed a venturo. Et refiitue \ feu reftaurabit* Qmnia , reducei;do iciijcet, reliquiaslira* SECUND. MATTH. Cap. XVII. 4M el ad {idem, & Gentilium pieaitudini u- ffiendo. Eft enim periphrasis ejas, quod Malachias dicit 0ap.4-v.ult .Etconvertet cor filiorim ad partes , quia Genii i’lm patres Juldri. Atque ita de veto Elia & fee un¬ do adventu locus ifle intelligitur, juxta communem intelligeutiam antiquorum , Auguft. Quaift Evangel, lib. x. quaffi. 2:, Hieron. Ch yl’oft. & difeipulprum ejus, & Hilavii in hunc locum. 12. Dico auiem vobis : qu. d. Et quia Scribse tantopere Eli am iucuicant, ne quis offendatur , quod praftentem advetl- tum meum Elias non prae cellUIe videa- tur , dico vobis, quia Elias jam veni f , Id eft, quodille, qui hunc meum adven- tum prsecedere debet, juxta Malach. c. c. 3, v. 1 •jam venit, jam eft fundtus luo officio. Joanem Baptiftam iutelligit, quem vocat Eliam , quia, ut Angelus uixit Luck i.in fpiritutf vimtce Eli# prse- yefiit, hoc eft, propter officii fimilitu- dinem, praedicaudifcilicet poeniteutiam, & revocandi tribus Jacob ad Deum, & pt'Kcurrendi Chriftum. Et non cognove- runt earn ; id eft, fed noluerunt agnofcere, iplum efte alterum Eliam, &. prienuntb um Chrifti. Totus igitur error Scribarum in eo ft- tus erat, quod illos duos adventus non diftinguerent, ficut Chriftus diftinguit i & proinde duos Elias non agnoice- l ’ent. Hxretici noftri e contrario ita Jo* 4i 6 COMMENT. IN EVAtfG. Joannem Eliam ell’e volant, lit ver £- lise adventutnnegent, contra fenPm a* lianimem totius antiquitatis , & dpertiP fima verba Malachite, quae ne quis ad Joannem detorqueret, evidentiffime lo-* quitur de iecundo adventu * & Elia Prophetam vocat, prout ilia pondetat Chryfoft* delunatico ut dicemus Marci f* ubi accuratius narratur. 18 . Tme accefferunt difcipuli ad J Efkm te- trito t, GTx.ceKat.idim privanm & feorl’ni a publico, verentes fcilicet, ne qua fua culpa poteftatem patrandi miracula aimfiffent. Unde caufam Chriftus eis profert, incredulitatem , id eft, fidei jm- perfe&ionem, quae minor in eis erat# quam Apoftolos, tamdiu cum ipfo ver- fatos habere oportebat, & ad talem l’a- nationem eratneceilarium: qua decau* fa toties eos vocat puftlhe & modicte fi‘ dei, Eamdemincredulitatem rep ehen- derat palamin parentepueri, & Judaeis# v. 16, led hie feorftm in Apoftolis, ut eorum audloritati confuleret. Poirofi- des hsec patratrix miraculorum fiduciam adjunftam habet, quafi hides per fiduci- am operans. Comple&itur enim mag*' jiam hrmitatem perl’uafionis de Dei om- liipotentia, & immobilem fiduciam ini* petrandi: quarum utramque Deus infpi* rat etiam nonnullis improbis, line vera e&aritate. Itaque < 3 * SECOND. MATTH. Cap. XVII. 4 t 7 19* Si habueritisfidem'ficut grammfinapk* Comparatio fit fimul ratione squantitatis ftlinimse, & virtutis maxima;. Unde Apoftolus, ad hunc locum alludens . ta- ierri fidem vocat omnem fidem 9 id eft, in- tegerrimam, plenillimam, ita ut monten transferam , 1. ad Corinth. 13. v. 2. I'taque fides, ficut grauum finapis, eft minima quidem i'pecie, humilis abfque oftentati- °ne, fed viva, acris, vehemens, fer- vida, efficax. Quid humilius. quid ve-* henaentius , quid ferventius ? inquit Au- Suftinus explicans granum finapis, tracl, 4 o. in Joan ... Diceris moni hii’c , id efi:, dicere & jubere poteritis, ut raons ifte trail feat de loco in locum,& fietrmulto er¬ go magis dsemcmes, Adfert hoc exPrnplum, tanquam rei hiifnano-judicio itripoilib'dis, tongeque diilicilioris, qu'am fit eiectio dffimonum. Fecit hoc ad litteram Greg. Thaumaturgus , & alii nonnulli, & ipft Apoftoli etiam forfan ante, cum fufeita- l 'ent mortuos, facere potuilfent .• fed ti¬ des hominis etiam jufti , & fiducia nott temper aeque vigent, ut annotat hie Chryfoftom. & in Moyfe patnit, Hum, 3o * v.12. Per moutemhic mtelligunt Hi- ®Fon* Ambrof. & lubinde Augull, ipfum mabolum, propter fuperbiam ; fed fen- ms videtur myfticus. Et nihil mpo/Jibile *ritvobis , tali fide credentibus, cum fci- hcet Dei gloria aut homimim fains po- •fiulaverit. Fides enim hujufmodi a fa- C e pi- 4i8 COMMENT. INEVANG* pientia divinituk infufa regitur, non au® tern a eirculatoria hominibus placendi aut oftentaiidi fe cupiditate. ()\m caul* fait, cur Pharifeis, Herodi > & fnnili- bus curkdis Chriftus etiam poftulantibus lignum non exhibuerit* 20 . Hoc autem genus $ daemoniortiffl ? nempe ferociffimorum & obftinatiflim 0 ' rum ab infantia poffidentium, ita ut eo* rum poffeilio in naturam quodammodo homihis converfa videatur, non ejicittf nifi per orationem , et jejunium , quae fidei fupraditfe conjungantur, quia talis fi- des didlat, ut pro rei gravitate fubfidiutn ardentis orationis & jejunii adhibeatur. Nam jejunio mens averfa a delitiis corpo' Pali bus fpiritui fubditur; oratione fubleva' turin Deurri & ita nature lpirituali divin® fttpropinquior,gratior,& idonea,qu» fp 1 ' riribus imrnundis dominetmqficut contrp per crapulam & mentis ignaviam iis fubji' citur. Indicat ergo Chriftus, noil eis 6' dein illam tantummodo, fed & alia duo media ejiciendo dtemoni neceifaria, de* faille, orationem & jejunium* Pqrro cum Chriftus ex Galilsea, ubi omnia luperiora gefta funt, iter infti* tueret in jerofolymam , accejjerunt ad Petrum, tanquam difcipulorum praecjpu* urn (non miimaudebantamagiftro prop* ter auctoritatem tale aliquid petere) mti didrachma accipiebant, Grsece pluralitef Ta didrachma a lingulari Didraehmim > SECUND, MATTH. Cap. XVII. 4^ ’quod proprie, ut nomen fonat, ell pon- tlus duarutn drachrparurn, ficut Tetm- drachmum quatuor drachmarum. Trans- fertur autem ad numnium pondere di- drachmi cufum, five aureatn five argen- teum; hie veto i.ntelligjtur nummus ar<- genteus. Porto pdlo'drachmae faeiunt ,Unciam , quatuor dimidiam : & hoc erat pondus ficli, ut teftis eft. Jofephus 3. Antiquit. c. 9. & Hieron. in c. 24. Tra- dit, Hebraic. in Genefin.Ttaque Didrach¬ in urn erat medius.ficlusfeu niedius ft a-, ter, valens duos cireiter Regales Hii’pa- hicos, hoc eft , decern cireiter ftuferos noftrates, & vocabatur vulgo Denarius vel Argenteus, feilicet major * liahi minor argenteus non valebat nifi uham draehmam , feu Regalem Difpanicum id eft, quinque cireiter ftuferos. Theo- phyl. & Chryfoft. putant hoc didrach-; mum petitum fuiffe a Chrifto, ut pri~ mogenito ex Lege.- fed hoc pretiunt erat quinque ficlorum , Num. 18. v. 16; & folvendum fen:el taiitum , idque poft menfem a hativitate. Hilarius & non-' hulli recentiores putant elfe didrach- mum feu dimidium ficlum , qui quotan- nis folvebatur capitatim in ufunl templi, a. Paralip. 24. v. f • & p.conftitutum in ca- fu nuinerationis populi a Moyfe, Exodi 3* v. 12. & 13. Unde Jofephus lib, 6. De Bello Jud. cap. 26. teftatur , Velpaiia- num iliud pretium Huarum drachmarum C e 2 in- 4»o COMiMENT. IN EVANG. indixilfe Judafis, ubique locorum deges- tibus, quod ante folebant templo pen- dere.Sed quia v.24. dare indicat, fuiffe indidum a Regibus, nempe Romanis, ntiturque Graeca voce Cenfus , qua: ft- militer Romana eft , verifimilius vide- tur id, quod fentit hie Hieron. fuiffe ceiifum a Romanis impofitum , ad fimi- litudinem cenfus illius Judaici. Unde & cap. ai.-v. 19. offertur Chrifto numif- ma cenfus Caefarei, denarius feilicet major jam didus. An primo ab Augu- fto impofitum fuerit, cum deferiberetur univerfus orbis, an vero ante earn a Pompeio, qui Jerofolymam fecerit tri- butariam juxta Jofephum 14. Antiq; cap. 8, non conftat. Itaque exadores rogant Petrum, five fimulate , utvide- yent, num refifteret Casfari, five fimpli- citer , magijler vefter nonfolvit didrachma , id eft, non folet folvere: an vero eft exemptus benefrcio Principis ? 44. Ajt etiam , id eft folet folvere: quod dixit, vel prsefumendo de Chrifti voluntate, vet confcius praecedentiuni annorum. Chriftus autem pravenit earn , ut hoc ipfo fado fe cogitationum ejus & adionum confcium, & confequentet Deum a tributis immunem probaret; dicens , reges terra a quibus accipiunt triba- turn , velcenfim ? a Filiis fids? feilicet na- turalibus, quos ex l'eipfis genuerunt; an ab alienis? id eft, aliis fubditis, qui non funt SECUNP. MATTH. cap. XVII. 44*. font nati ex Regibus, ut exponit Cfiry- foft. 1116 refpondente, 25. Abalienis ; infert Chriftus& fimul confirm at, ergo liberi funt Filii, id eftjm- nuines a vettigali folvehdopatribus fuis, cum potius Reges recondant tributa pro filii.s fuis. RelinquitPetrocolligendum, a minori ad majus, ut Auguft. lib. i. Qujeft. Evahg. Ergo multo ma'gis ego , qui Regis Regum filius naturalis fum, a tributis liber fum. Hoc igitur argu- meutum diredie non concludit, nifipro lolo Chrifto: pro Petro vero & djjcipu- lis non nili indiredte , nempe quia filii Regis familiares erant, ac domeftici, qui etiam liberi elfe (blent: pro omni¬ bus autem Chriftianis nullo modo. 26. Ut autem non ■fcandalizemus eos , id eft, offendiculo fimus, caufam praefien- do malefentiendi de nobis, &loquendi, irafcendi, & rixandi. Scandalum hoc futurutn fuifle videtur, non tan turn ac- ceptum, utputat Maldonatus , fed datum, ut ipfa verba indicant. Publicanis enim non conftabat caufa libertatis, filiatio Pei. Docemur ergo, fcandali vitandi caufa , etiam temporalium jadiuram effc faciendam, etli cedendum jure uoftrb. Invenies liaterem , qui, ut Hieron. hie,duo continet didrachma, hoc eft, ut idem in cap. 4. Ezech. Stater idem eft, q u °d nclus, continens drachmas quatuor , & Proinde pretium erat cenfus pro duo- x COMMENT. IN EVANG. bus, Alteram diviultatis&libertatis fpecimen dat, five prsefcientiae de ftatere in ore pifcis, five potius potenti© cre- andi ilium, & adducendi ad hamurn. V- trumque notat Hieronym. Da eis pro me¬ et te, tanquam interpellate a Publicaifis hac de }*e, & familise capite. De caete- ris nihil addit, vel quia nonaderant, vel relinquens intelligendum, ordinario mode ex loculis, vel lubminiftrantium eleemofynis effe folvendum. r ." ’ 1 . . . ■ — - v--;— - : i CAPUT XVIII. 1 ‘ J N Ula hora , feu tempore, acceferunt difeipuli ad J Efim , nempe vocati ab eo., cum ellet domi in Capharnao , & inter- rogati ab ipfo, quid in via trafravillent; ibi enim de primatu contenderant. Vi- dentes vero cogitationes luas elle dete- «5«tas , verecundise caula lub alia perlou a proponent quseftionem, Quisputas major • Grsece Quifnam , vel, quis tandem Q narn* putas , ufurpatui pro expletivo ) eritnra- ximus d-ignkate , audio,ritate , hunore proximus Regi Chrifio futurus in regno eddritm ^ quod a te explicatin', & a no¬ bis creditur efie propinquuin & prse * 0 ' ribus? Occafionem lumpferat iftaambi- tiofa contentio in via, & hasc qusfiio ex SECUND. MATTH. Cap. XVIII. 423 eo, quod dixerat cap. fuperiori verf* *3. fe moriturum, & tertia die refurrer fturum. Nam eodem prorfus mo do. cap, ao. verf. 21. filii Zebedsi, audita nientione refurreitionis ejus^ petunt fedei'e ad latus dexterum & imiftrum Chrifti in regno ejus.Et Lugs 22.cum verf. 16. & 22. intellexiffent traditionem Chri¬ fti , & regnum inflate, mox v. 24. coe- perunt contendere, quis effet maior. Valde enim oarnaliter videntur de iflo regno, &Rege , & dignitatibus, & prs- fe^uris ejus more fcilicet terrenorum regnorum cogitaffe. JEmufatiopis au- tem caufa erat, quod alii eflfent Chriilo carne propinquiores, alii vocatioue pri- ores, alii state, aliieruditidne majores, alii in fecretis familiarioresdenique quod Petrus csteris per elavium pro- mi ffionem & miperrime per tributi folu- tionern infolitam prsferri videretur, ut notat Chryfoll. &Hieron, 2. Et advocans- JEfus parvulum ; non tarn flatura, quam state Grsce Pyidion quod puerulum fignificat, qtjalis videlicet jam advocari & accurrere polfet. Unde & Marcus addit, quod Chriftus eum corn- plexus fit, Grsce in ulnas fuleeperit, labon paidion quod parvulis fieri folet. Statuit eum im medio eorum, ut oculi om¬ nium in eum figerentur. Nerape doce- re voluit, non verbis tantum , fed re¬ bus ipfis, more Prophetarum , nt lalu- C c 4 ber- 424 COMMENT. IN EVANG. berriina humilitatis d oft r ilia altius eo» rum animis imprimeretur. 3. Et dixit: amen dico vobis , ni/iconver- fi fueritis , abifta ambitiofa primatus , ho- ii6nfque intentione ,ac defiderio;, et effi* ciamini , animi prop/ofito, ficutparvuliS tint, ftatura, yemte, indole, nempefimplici- tate, animi innoceutia&humilitate; fic euim Chriftus ipfe mox explicat verf. 4* Non ergo in omnibus nos vult imitari parvalos; habent enim & magnatn inlipi- entjam, & alia viria: fed in eo, quod mirificefintmodefti, fimplices, candidi, ab omni ambitione, faftu , atque invi- dia alien!. Nullis fe praeferunt, omni¬ bus cedunt, de aliis magna, defe parva sefti mailt. Plura adidit Hilar. Patrem fe- quuntur, matrem am ant, velle malum nefciunt, curam opum negligunt, non inlblelcunt, non oderunt, non menti- untur, diftis credunt, & quod audiunt, verum putant. Vera hiec, fed plerisque non videntur hie a Chriftofpedtari. No,i intrabitis in regnum cedorum: id eft, non primi fed nulli in eo eritis , quia non intrabit in illud aliquid coinquinatum, A- poeal. 21. v. ult. Non ergo lignificat mof- tali delifto illos adftriftos elfe , fed ab ilia primatus aemulatione, velut vitio corrigi omnino oportere. 4. Quicumque ergo humiliaverit, 11011 caput, genua, verba, veftes,- hoc enim & Hy¬ pocrite pTieftant; io&fe, corfcilicet at- quo SECUND, MATTH. Cap. XVIII. 42? que animum, ex quo vere quilque aefti-. mandus eft effe id , quod eft; ft cut parmlU-s ifte , fcilicet eft minimus, feu hurmlli- mus, turn cor pore , turn animo, abom- ni fcilicet faftu , fuperbia, & prKi'ogati- Va£ appetentia alieniffimus; hoc eft: Qui- cuiique igitur fuerit perfecte h 11 mi Us, in- ftat'parvuli, qui tota conftitutione cor¬ poris & animi, perfedte humilitatis , feu Parvitatis exemplar eft: Hie major ejl in r egno ccdoriim , ideftmaximus: q. d. ille eric ibi maximus, qui hie minimus, 5. Et quifufieperit » hofpitio fcilicet,quo tamen uno humilitatis ofhcio onme b.ene- ficentise genus fignificatur: mum parvulum talent, qui videlicet fe.hic humiliaverit, ficut parvulus. Magis enjrh loquitur da figuratis per paryulos, quam de figfira, leu de ipfis parvulis, ut patet ex antjtHeli Verfus feq. In nomine meo , mea caula , quia meus eft , & propter me exinauitus: We Jufcipit, id eft, tanti facio , ac li me- Jpfurn fufeiperet, & ita remuuerabor, quia mihi lunt fimillimi. 6 . Qui autem fcandalizaverit, Scandali¬ se non eft idem quod contemnere , ut v ult Chryfoft. & Theophil. fed proprie & $eneraliter offendieulum ponere in via JUftitiaefeu eaul'am perditionis dare, ll 5 patet ex fequentibus. Quod, quam- vis maxime fieri foleat contemptu, ut qhinuat verfus decimus, fit tamen mul, tls etiamaliis modis, errenea ductnn^ 426 COMMENT. IN EVANG. vi, fuafione, exemplo. Unum dr puffl’ lisiflis , Non iecate parvulos iutelligjt ; quia lequitur; qui in me creduht • narn illi neque credunt, neque 1‘candalizantur; led humiles inteiligit, qui per tales par- vulos ftgnificantur .Expedit ef, utfufpenda - tar mola afinmq : 1'upple , quam ut fcandali - zet unum de pufillis ijlis , prout fupplet Lu¬ cas cap. 17. v. 2. Mold afinaria dicitur | a ' pis molaris praegrandis, quiabafino cfr' cumagitur, ut Hilar, cap. ic, ad differen¬ tial'll mohe levipris trufatilis, Nam quod aliqpi voluut, fignificatnm effe lapidetfl inferiorem, qui Gi SF.CUND. MATTH. Cap. XVIII. 429 ®e quis putar^t, folum generatim hu¬ man] generis, & non parti culatim Deum lalutis fingulorum accuratam habere eu- i'am. 12.13 •Quidvobis videtur : q. d. Non- he vobis ipfis judicibus ita inter homi¬ nes fieri folet , ut quamvis multarum °vium dives fit aliquis , fi tameu vel u na a grege aberraverit, non earn peri- l ‘efinat, fed magna lbllicitudine requi- 5 'at ? Et fi invenerit, 'magis 'gmiet fitter Non ajt, magis diligk , vel plans fait earn-, diledtio enim_& afftimatio cae- ^rarutn ovium> quam iftius unius, ma¬ jor eft : fed magis gaudet juper earn , feu de e a, aftuali feilicet quo'dam Ijetitia; prae- Mentis m&tu, quo aificitur erga hanc , fton alias. Quod ita fieri folet, turn S,nia fingularis ratio Isetandi de hac oceur- , quae non de aliis; unde gaudium jftud de hac aituale , de cseteris habitua¬ te eft: ex quo fit, ut homines de novo r ei minoris fuccelfu bono magis Iseten- quam de botiis veteribus longe ma- l°ribus : turn vero , quod gaudium prop¬ er oppofitam triftitiam, quas prseceffit, jhagis fentiatur. Ubique enirn in rebus mntianis majus gaudium major moleftia btjecedit, prout hsee do£te & late decla- l ’ at Auguft libr. 8, Confelf. c. 3. *4* Sic non ejl voluntas ante Patrem : id eft, * ta quoque non vult Pater vefier, ut mandalk, vel alio quoquo modo defe- ren- 430 COMMENT. IN EVANG. rendo juftitiam , vel unus ex humilibusj Deum timentibus, pereat; fed potius ut, fi periret, revocetur. Eftenimtef- tiom argumentum, a minor! ad majus* quo declarat, quanti parvulos fupra ex¬ plicates faciat: ut ita gradatim efficacies a fcandalo dandodeterreat; primo, con- iideratione Augelorum, deinde Ilii-ipfiuSi deuique Patris fui. Ex hac porro con- clufione liquet, convenienter tam unam oveuij quae erravit, quam illas nona- ginta liovem, quae poftquam ab errof e reduftae fuerant, in juftitia, ve-lut itf in ontj bus, pafeendo perfeverant, de hominibus peccatoribus & juitis intelli' gi. Quamvis pleriqiie veteres, Hilarin s Can. i8.Chryf. Cyril. Catech, 19. Greg* Homi.i. 34. in Evang. & alii, unam oven 1 intelligant genus humanura, quod pe c ' can do erravit: nonaginta vero novel 11 Angelos jnftos, eoquod, ut Cyril, i 11 ' comparabiliter homines numero exce* dant. t ). Si autempeccaverit in te Fvater tuu^> Hadtenus de non lcandalizaudis, aut 1#' dendis iis, qui neminem laeduntj nnn c de_iis i aquibus nos ipfi lsdimur;. t^ eS enirn aliquis putare poffet vici/fim imp 11 ' ne poffe lsedi. Itaque Jipeccaverit in te 7 id eft, li aliqua te injuria , five ex err°' re, five fragilitate j five malitia afte- fcerit. Ouamvis Auguft. Serin* } 6 > d ® Verbis Dom. cap, 7* fimul perhocinfi IlU ' SECUND. MATTH.Cap. XVIII. 43 t atum yelit , te folam iftius injuria; efle confcium:; qui eiliin multis audientibus tibi fecit in juriarh, inquit Auguft.. in' iHos peccavit, quos teftes fuse iniquita- tis eliecit. Sed generaliter intelligendiini efle fatis indicat verfus 12. & Lucas i cap, 17, verf. 3. A paritate autem rationis ad quodlicet peccatiim , etiain in alios, ipfumque Deum commiffum, hate doclri- fia extendi poteft. Chriftus enini illic ttiaxime fratnum injicere voluit, ubi niajor vindidlrae acerbitas & animi prse- cipitatio efle folet, & certior peccati notitia, & efficaciof charitas ljeli, videli¬ cet apud eurii, qui latftt, Frater tuns , id ell, non Ethnicus, aut qui foris fue- rit, led ejufdem tecum religionis, ut Patet ex vei‘f. 17 ...Fade , id eft, 11011 ex- fpedtes, ut culpam agnolcat * veniam petat, fed ultro vade & corripe etim. Li¬ ter hie tacita negatio: q. d. Noli, veliie- gligere peccatum ejus, vel prorumpere ad propalandum* ad accnfandum apud Judicem, ad te vindicaiidiim , fed cum charitate, benignitateque corripe ad e- thendandum. Quod breviter Auguftin* Serm* cit, capi 4 . Oblivifcere, inquic, in- 3 uriam tuam, non vulnus fratris tun Non enim nocendi aviditate corripere debemus, fed ftudio corrigendi, idque* inter te & ipfum folum , id eft , line ullii arbitris , ita fcilicet ftudendo corredtio- ni, ut parcas pudori, inquit Auguft.For- te enim prs verecundia mciperet defea- 432 COMMENT. IN EVANG- dere peccatum fuutn, & quern velleS fa cere correftiorem, faceres pejorem* Vi am itaque benigni/fimam primum ten- tari cupit, fine ulla pudoris fama^que l£- fione. Si enim fortaffe folus nofti, & eum vis coram pluribus arguere , non es correftor, fed proditorpublica cnim cbrredtio in publicis peccatis locum ha- bet, ut lie & ejeteri titnorem habeant* Etficaciffimus eftigitur ifte corrigendi fra- tris modus, dumipfe, qui laefus eft, o- ftendit fe non inimicitjae, non vinditt®, non infamise , fed folius falutis ejus eife ftudiofum. Quod ft,: hac tua prudentia finceraque dileclione motus , te aulieriti admittendo corredtionem tuam, & agen¬ do peccati fui pamitentiam ; non rem ler vein affequeris , fed lucratus eris fratrerti hum; qui proinde peccando perierat, non folum Deo & fibi, fed etiam tibi- ’16. Si autem te non audierit , five negaii- do pcccatum , five tamquam juftitiam defendendo, five in peccato quoquo mo- do perfeverando, adhibe tecum unum , _ vd duos: turn ut majoris ponderis & efficfl¬ ews fit correptio; turn ut peccati fideni faciat, fineget, excufet, aut defendat; turn denique,ut coram Ecclefia convinefl- •tur conturnacias. Nam ad ifta duo refpi' ci luadet, id , quod adjicit ex Deuter* Ut in ore duorum , aut trium tejlium ftet otnni verbum , id eft, ut lernione ac tellimpnio duorum, aut triuna totum hoc negotiant SECUND.MATTH.Cap. XVIII. 433 frat'erna: corredtionis peragatur , ratum- que , ac fir mufti liabeatur. Hie eft fe- ciindus correptionis gradus paulo feveri- °r; cum aliquopudore,leuinfamia.Non e- nim poft irritam privatam ftionidonem vuitftatim falu'tem fratrisabjici, velcon¬ tinue eum publicis remediis cogi * fed 17. Si nonaudierit eos , die ecclefia^d eft, refer rem totam ad Ecciefiam: non po- puli multitudinem, fed ad illam Eccle- iiam, penes quam mox dicit elfe pote- ftatem ligandi & folvendi, id eft ? die Prsefuli Ecclefias. Nam quod ad ipfum Velut publicam perfonamrefeitur, ad Ec¬ ciefiam refertur, quiatotius Ecelefne, cui prarnft, ciiram & perfonam, & confenfum gerit. Hie tertius eft correptionis gradus, cum aliquaiiifamia conjunctus; fed majd- rem rationem haberi cupit Chriftus falutis ejus, quam famse & verecundise. Si auteni Ecciefiam non audierit , id eft , ft Paftori Ecelefne redarguenti, populoque ei eon- lentienti. non obedierit, fed prsefradtus perftiterit in peccato: Sit tibi ficut Eth- nicus fif Public anus , id eft , non ampliiis eum habeas loco fratris , fed fieut ho- rninem a comimmione ejufdem religio¬ ns alienum, & publicis peceatis infa- fi-iem , a quo in dir inis & humanis abfti - 33e as. Refpicit enim ad coniuetudineiti yudaeorum , qui ab Ethnicorum & Publi- Canorum tamquam publicorum & infa- ftabilium peccatqrum, confortio &men- D d id 434 COMMENT. IN EVANG* faabftinebant, nepolluerentur, utpatefc Aft.10.verf.28* ad Galatas2.verf.12. & d® Publicanisin Evangelio paffim patet. Hi® eft quartos correptionis grad it?, ejeftjo- riem ex Ecclefia , feu excommunicatio- liem adjunftam habens: quae tamen etiam eofine adhibendaeft,ut lucremur Fratrem? hoc eft, ut ovis morbkla per ipl'am foi> fan feparationis ignominiam fanetur ; aut certe, lie fuo coutagio farias oves inficiat. Quas caufas taugit Auguftin* De correft. & grat. cap. penult. & Apo- llolus i. Corinth. $. & 6. Hie eft ergo or- do correptionis fecretorum peccatorum, & quidenl fraterifie > hoc eft, quae noil fpeftat peccatutn, ptout vel icandali' zat alios, Vel reipublicae, autmultisno- cet; fed prout foil peccanti, idque eo fine, ut ille corrigatur, vel faltem, ut alii a contagio praeferventur. Cum veto finis lit regula mediorum, tota correp' tio & ordo ejus ex eo moderanda funt; ita feilicet, Ut, fi non lit fpes emeildatio- nis aifequeudse, adhiberi non debeantl fin aliqnid huic Qi’dini addendum, nut detrahendum ex eadem ilia fraterna cha- ritate videatur, etiam addatur, vel de- trahatur. Magis enim Chrifti mens fp®' ftanda , quam verba; qua? modum q al ' dem natuialem & convenientillknum tangunt, .non tainen temper fecund urn omnes apices obiervari iiebent, led p 1 ’? locorum, temporum 5 perlonarum ® X1 ‘ gen- §F,CUND. MATTH. Cap. XVIII, 4^ £entia_, quando'fcilicet cqrreptio & ille ordo ejus hog loco prsefcriptus charitati & emendationi utilis fueiit, quemadmo- dum in pneceptis alfirmativis obfervan- dis fere fieri folet. 18. Amen die ov obis , id eft, Vere tanii quarn rem certain & indubitatam dico Vobis, Apoftolis & veftris in Ecclefia niea fuceiioribus .■ 'Qiuecumqiii , five ho- ftfinem delinquentem, five delidta 7 alii - gaveritis fuper ten am , peccata fcilicet ili foro posnitentiat retinendo , vel homi¬ nes vinculo excommunicationis in foro extern0 innodando. Nam utramqne po'- teftatem, maximeque poftremam, pro- tnittit ad terroremeorum, qui ab Eccle¬ fia feu Prseiulibus ejus eflent habendi ficut Ethnici & Publicani. Ne enim con- tern 11 erent fententiam eorum, immo¬ bile feveritatis Apoftolicai judicium pro- nfifit, inquit Hilar. Can. 18. hoc eft* Icir.e voluit eos, qui a talibus, ut Hie- ionym. ajt, condemnantur, humanam lententiam divina lententia roborari; Ut ita frangeret eorurii contumaciam, qui 3 pfa iufamia iiondum frangerentur. Seil- ius autem totius fententise latius ex c; V. 19. petendus eft. Eadem enini Poteftas hie Apoftolis * refpeftu eorum* fiuibus praieifent, qua illic Petro per slaves * Veluti lignum plense & ordina* Ha; pratfefturae in Uhiverfarn Ecclefiaiiij adeoque in iplo^ Apoftolos promittitur* l) d % i 9 ; 436 COMMENT. IN EVANG. 19. Iterum dico vob.is: qu. d. Ini® amplius etiam hoc affirmo* Nam quam- vis S* Hilar. Chryfoftom* & Hieronym* velint hie comm end ari coneordiarn * quam correptio fpeftabat, adjiciendo lei 4 lihet praihium ejus, pradentianl Chriftil videtur tamen fimul taciturn a minori &d majus argu men turn ducere. Si duo ex vobis, nempe, difgipulis fide viva in me credentibus, (Stpeculiariterprsefeifti 8 Ecclefue meas. Nam multi veteres hoc nimis reftrifte intelligunt, ut Origen* Traftat. 6. in Matth. de viro & uxor® : Ambrof. De inftit. virgiuis cap. 2. & lib* 7. inLuc.de anima & carne,quod Hieron. fatetur elle myfticinn, ConfenferintJupef terrain de omni re , qmmcumque petierint, id eft, quicumque rem concordibus in di- vina dileftione votis & precibus poftn- laverint; etiamfi per illam ligandi fql' vendique poteftatem, quam promifi, fi' eri forte liequeat, Fietillis aPatre meo* Qtue petendi & impetrandi generalitaS ita intelligenda eft, ut fupra c. 7. v, 8* expofuimus illud, Omnis , qui petit, acci - pit . Relinquit enim hinc colligendum . a minori, ft vel duorum concors orati° tanti fit a Deo, quanto efficacior erit & facilius impetrabit totius Ecclefias ora- tio , quidquid poftulaverit, ad contuhia" cemfratrem vel reprimendum, vel com vertendum ? Cujus ratio generalis eft; 20, SECUND. MATTH. Cap. XVIII. 457 20. Uhi enim funt duo vel tres congregati » a d poftulandum, ad judicandum, ad tra- ftandum de negotiis , in nomine meo, id eft, propter me , & caufas ad me fpe- ftantes; multoque magis, fi fimul con- gi'egati fuerint automate mea, invoca- to auxilio meo : ibi fum in medio eorum „ ut eos confilio dirigam, preces eis afpi- rem, & Patri gratas faciam, conatus sdjuvem, decreta confirmem, & omnia ad prolperum eveutum deducam. Mon enim hoc dicit ratione divins prefentiae, qua ubique eft, fed gratis & aftiftentis. Quanto ergo magis in medio eft, ubi legitimum Ecclelis concilium congrega¬ tin', ut de fide , de religione , & de falute hominum traftet ? quemadmo- dum concludit S. Greg- lib. 7. Regift. Epift, 1x2. & Catliolici pro Conciliorum auftoritate argumentautur. 21. Tunc accedens Petrus , auditis fcili- cet fis, quse de fratris in nos peccantis correptione, vel etiam pcEnitentis con- donatione dixerat, ut videtur ex Luca eolfigi cap. 17. verf. 4, Cum ergo car- fiali fenfu Petrus multum vel nimium efl'e judicaret , fi ujque fepties peccanti ^nol'ceret, Chriftus eum corrigens, cle- tttentiam penne in immenfum extendit, dimitti vult. 22. Ufque feptuagefies fepties. Quod dupliciter tarn Grasce quam latine intel- ngi poteft: vel ut fepties fit tantum ad- D d 3 ditio 438 COMMENT. IN EVANG* ditia ad feptuagefies , ut fit idem quod feptuagefiles, c? fepties , prout. accipit Aug*, libro 2. De confenfu Eyang, capite 4*. yel ut multiplicet priinum numeruffl* icilicet feptuagefi.es, & fimul efficiant qua-. dringenta nonaginta , ficut accipit Hie- ron. & magis videtur Grascum poltulare*. Utrovis modq acceperimus, fignificatur,, to.ties, quoties peccaverit frater innume- xabilibus vicibus, elie dinfittendum pec- patum ejus, nec ulla peccatorum mul- titudine lenitatem animi nobis extoi- queri dcbere. Ponitur enim numerus yertus pro incerto; & quidem numerus* qui myfiice pertinet ad peccatorum re- million em, ut ibidem Auguft. Non ta* men jubet etiam poenam fimul remictd f«pe enirn ordo dilciplime, juftitia?, ip* fiusque charitatis poftulat, ut peccatum* five verbis, five verberibus corripiatut, lie vel peccantibus , vel aliis lenitaS noceat. Itaque prefcribitur tantum, q u0 animo erga fratrem elie debeamus. Ad- dit Lucas cap, 17, v. 3. & 4, Si fraM eonver/us fuerit ad te , diceiis , pcenitet rne , quia loquitur , non de interna tantutn offenfe vindirtieque remillione, adquan* Temper animus paratus elie debet,fed maxime de externa fimul reception e in gratiam, qua; rogautibus, fit, ut ex: parabola fequenti patet. 23. Idea, ut Icilicet intelligatis, quart! fit sequum, ut fratri veniam roganti dr- lint- - SECUND. MATTH. cap. XVIII, 439 mittatis, ajfimilatum eft regnum coslnrum ho- Mini Regi : id eft, Ita res fe habet in Eccleiia & regno meo, ut ft Rex quif- piam inter homines rationes audiret fer- vdrum fuoruin, &c. More namque Pa- iieftinorum atque Syrorum , ut liotat Hieron, parabolam adjuugit', ut quod per fimplex prseceptum teneri ah audi-> toribus nou poteft , per fimilitudineirt atque exemplum facilius teneatur. Itaque 24, Oblatus eft eiunits; qui debebat ei de~ cem millia talent a , id eft, ingentem pe- cunise fummam. Hoc eniro tantum fpe- lion plures , hoc eft, illi * qui eraut duq> non plures, ante conjugium, Vir fcili¬ cet unus & mulier una - y erunt in earns una. Plirafi Hebraiea illud , in , reduu- dat, lit Genefi 2. Eaclus eft homo in a ' nimam viventem * id eft , anima vivens: item JEdi ficam in mulierem, & alibi, & go ero Ulis in Deum. Unde limiliter eft hie Grace, Enint in car mm unam , id eft* erunt (quomodo Syrus legit> & Cnn- SECUND. MATTH. Cap. XIX. 447. Hus ipfe hie explicat) caro una, feus ut Apoftolus 1. ad Corinth, 6. corpu- unum, per conjugate in feilicet commix^ tionem corporum feu carnium, quem- Udmodum Adam & uxor eraut una ca ro. Nam idcirco Eva de eadem cariie Viri fui fumpta fuit, ut typus huniani conjtigii , quo vir & uxor fierent una c aro, fimili modo atque Adam & Eva erant una caro * non quidem jam origi- Be unius ex altero, quod primis conju- gibus peculiare fuerat, fed commixtijo* ne. Unde Vidor Antiochenus in Mar¬ cum ; Ex una radicerifadti ambo , in u- num rurfuin corpus conveniuiit ambo, feilicet ipfa corporum commixtione &' Unione, per quam fiunt ex duabus car- nibus una caro & unum principium u- nius prolis. Et hinc eft j quod Apofto¬ lus 1. ad Corinth. 6. verf. 16. etiam com- Uiixtione cum meretrice imam carnem fieri tradit. Sed in hoc prsedellit unio conjugum, quod hi fiaut uua caro noii folutn fatfto, fed etiam mutuo ipforum corporum jure & poteftate , idque ex Dei inftitutiorte. Hinc ergo ex ilia di- ^illione parentum , ex adhariione, feu agglutination e ad uxorem ; ac denique e x eo, quod ex Dei inftitutione duo e- ru nt in came una , concludit interpre- t ando Chriftus. 6. Itaqae jam , feu poft hac, poftquanl fecerint , atque fuerint id» quod con- ■% '■ jugum 448 COMMENT. IN EVANG. jugum proprium eft, non funt duo , fci li¬ cet carneid eft, definunt effe duo carne divift atque feparabiles, ficuti an¬ te duo erant, fed unacaro , id eft, unum corpus , divina ordinatione compofituin, alter alterius quaft membrum , tain indiffolubiliter conjundfum, ac ft ellent prorfus unius omnio carnis duo magna membra , eo quod copula unam faeiat* Hie eftproprius hujus locifenfus, quem tradunt Raiil. lib. de Virginity Atiguft. lib. 2, operis imp erf. contra Julian. & alibi paffim, & fere veteres fanfti Pat- res. Iftam autem unitatem refpiciunt alise qujedam imitates , quarum ifta eft in conjugibus effedhis, fignum & com- plementum , nempe unitas amoris mu- tui, unitas focietatis indilfolubilis, uni- tas originis foemiiiEe ex viro , unitas ju¬ ris & poteftatis mutUiE : de quibus di- xirnus Genef. 2. v. 24. Sed ilia; prop- rie non indicantur hie, led fola ea? quam diximus. Unde non redle etiam quidani expiicant, ut una caro ftt& mips homo: manent enim revera duo homi¬ nes , non tamen duse carnes , modo jam explieato. Quod ergoi Iufert hi e Chriftus tecundam eoncluiionem, q ua directe reipondet Phariiieis : q. d. Cam ergo ex Dei inftituto duo lint fadH na earo , id quod Deus conjunxit, id e Q unam earnem, quam Deus lira audton- tate in unam eoalelcere fecit, homo i SFOUND. MATTH. Cap. XIX. 449 five uxor, five judex , five quilibet le¬ gislator fua temeritate atque audacia non feparet , id eft , non dividat repudio aut divortio; non magis q 1am corpus pro- Pi'ium fua au(ftornate difcerpat aut mu* filet. Nam his verbis, ut Chryfoft. no- tat, oftendit Chriftus, repudium effe, & cont.a naturam , dum una caro ill duo fcinditur, perinde ac fi homo fuum ipfius corpus difcerperet .• & contra le¬ gem atque aiuftoritatem facftoris naturse, 9uia quod ille juuxit & leparari vetuit, divellitur. 7. Diennt illi: Quid ergo, id eft, Cur Vel quomodo ergo Moyf'es mandavit dare Uxori libellum repudii, & dimittere? fupple, mandavit. Nam Ut Moyfts auiftoritate Chrifti refponfum refellerent, utramque & libelii dationem & dimiffionem a Moyfe mandatam effe fignificant. Un¬ de Chriftus caute verba fua moderans, loco, mandavit , fubftituit; 8. Moyfes permifit vobis , id eft , non fevere vetuit, non punivit, conceffit nationi veftrai dimittere a thoro & lia- fiitatione perpetua , cum poteftate du- cendi aliam, fedcouceffitneceilitate ? non v oluntate confuetudinem jam inolitam, Uenipe ad duritiam cordis vejiri , id eft, Pi'opter duritiam cordis , fen cei vicis, nempe propter obftinatum 81 rebellem animum veftrum , qui non finebat fibi perfuaderi id, quod juftum & re 61 utn E e erat. 4^0 COMMENT. IN EVANG; crat. Significat enim, indulgentia Moy* l'em, & confequenter Deum ufum ell’e, permittendo dirhiffionem, videlicet majora mala perpetrarent per uxorit’i; dium, veneficia, apoftafiam acultuPe* repudium prohibentis, De libello dihil relpondet, quia ille magis impediebat repudium quam juvabat , utpote effi* dens, ne fubito vel facile impneme- ditato ad repudiandum profilirent, & ut effet tefti mo ilium duritife viri, & in fa* vorem uxorum dimiirarum, de quibus* & aliis, hue fpeftantibus, diftum eftj n Pentateucho. Ab initio autem, crea io- nis, inftitutique matrimonii cum abeffet bmnis infirmitas & cordis duritia, non pit fic\ id eft, non fait permilfum Ad£ aut cuiquam dimittere uxorein, fed con* jugium inftitutum fuit omniuo infepara- bile. 9. Dico autem vobis, renovando anti' quam illam inftitutionem, & Mofaicani tollendo permiffionem : Quid quicump 1 ' dimiferit uxorem fuam , id eft, a thoro & habitatione abieeerit: Nifi ob fornicatin' nem : Grsece eft (me hepi porneia) , non °b fornicationem , & Syria ce, non adulterant ita ut non lit illis exceptio, fed finipl eX ■reftridtio: quaft die. Quicumque dimiferfe uxorem non fornicantem, feu non adul- teram, Accipiendo vero tamquam eX ' ceptionem, tenfus eft, quail per paren- theiin diceretur, quieumque dimiferit uxo- SE CUND. MATTH. tap. XIX. 4St nxorem Q quod quidem tantummodo Propter fornicationem licet.) Sed utro- vls ntodo lumas, nullo pafto referri de- het ad id, quod fequitur, Etaliam luxe- tit , quafi iii illo cafu non moecharetur Virj fed tantum ad id, quod'prseceffit, feilicet ad dimiffioiiem. Et ita refpon- det Chriftus tacite ad Pharifieorum quae- ftionem, Utrum liceret homini dimit- tere uxorem quacumque ex caufa? Quafi refponderet, nequaquam , fed propter fornicationem tantum. Itaque ft aliarn duxerit , dimiffa fuperftite, five Ga fornicata fuerit, five non , mxchatur, hoc eft , non matrimonium iiiit, fed committit adulterium •• quia, ut Auguft. libr. 2. ad Pollentium cap. 13. vinculum cum priore conjuge , nifi morte alterius non folvitur, non adulterium ineuntis, fed de corpore exeuntis. Quod fi ille ftiaechatur, multo magis moechatur ille, qui non dimiffa priori uxore, per po¬ ly garni am plures duxerit. Et qui dimif- fam , quacumque ex caufa , etiam for- nicationis duxerit , fimiliter machatur > ffuamtumvis id Lex permiferit. Hie eft Verus fenfus hujus loci, quernnonnulli h^retici, imo & catholici olim fie iu- teliexerunt,' quaff aliquo cafu, laltem Propter fornicationem, liceret non fo- hitn uxorem dimitt ere, fed & aliarn du- cere. Referebant enim illud, Nifi bb fornicationem , etiam ad id , quod fequi- E e a tur , 4f a COMMENT. IN EVANG. tur « (f aliam duxerit ; fed poft ConciV Trident. Self. 24. Cap. 7 non pot eft amplius hac de re dubitari; quamquam & Goncil* Milevitanura Can. 17. idem aperte declaralfet. Confule difta fupr* in v. 32. cap* 3 * 10. Dicunt ei dtfcipuli , verifimilitef dotni: nam Marcus narrat c. 10. v. H* etiam pricedentem fententiam dorni fuiife faltem repetitam • Si ha eft caufa hominis , ift eft, ft vel quandoquideifl ita res fe habet inter conjages, hoc eft* ft ita indiffolubiie eft vinculum, ut nul- lo omnino uxoris vitio folvi queat, at> que alia duci : non enim dubitant de Chrifti fententia, fed admirantur: Nov expedit nubere , Greece gamefai , id eft» uxorem ducert ?, quod viris, de quibus A- poftoli loquuntur, competit: nam Nab?' re alioquin competit mulieribus. ut no- tat Auguft. de geftis Pelagii c. 13. quafi dicer. Apoftoli, Non expedit in illam let’* vitutem fe conjicere, unde fola morte exirepoffis, quocumque tandem vitio* aut foeditate, aut malitia laboret uxor* 11. Qui dixit illis , non omnes eapiimt verbum iftud , quod fell, non expedit itu* bere* feu uxorem due ere; hoc eft, non omnes admittunt hoc praitice in ani- mum, live non omnes tanta virtute vo¬ luntatis prsediti funt, ut atfeftum ilium corporis omnium violeutiiiimum lupe* lent, Jed illi tantum, qiiibus datum eft,. SECUND. MATTH. cap. XIX. 453 a Deo: quibus fcilicet datum eft a Deo, ^oleftiis illis rebellantis cupiditatis non eedere, port concupifeentiam fuam non lre » titillantes cogitationes mox oppri- ^ere, carnem cibo potuque caftigare.* ta libus euim modis dat Deus donum ftud, quibus dat. Infpirat quippe eis B continuandi eft, non probandi: vult e- nim declarare , allatis tribus eunucho; rum generibus, quinam fint illi, q u * capiant verbum hoc, quod non exp®' diat nubere, fcilicet eunuchi, non pri- mi vel fecundi, fed tertii generis. Sunt ergo eunuchi, qui de matris utero fie nut 1 funt , nempe teftibus natura trunci, ve* frigidi, ad nuptias inepti, qui per na- turam, non virtutem, corpore laltern cafti luiit. Et funt, qui faSli funt ab ho- minibus , fcilicet eunuchi, feu c a ft rati 7 id eft, quibus teftes ab hominibus vei attriti, vel exfefti, vel una cum vere- tro & feroto abfcilli funt, ut etiamnurn fit apud Turcas: de quibus tribus gene¬ ribus diximus ad cap. 23. Deutero. verf* Et bunt eunuchi qui feipfos cafiraver lint • Hoc Valelii lucre tici apud Auguft. H&' reft 37. & Epiphan. Hatred 58, exeque- bantur, jpfa membra mutilando, tana fua, quam hofpitum ad fe divertentiurm Imitatus eft & Otigenes, & meritore- prehenfus. Eft enim divina lege pro¬ hibitum tamquam opus homicide , ut Cliryfoft, Nam hujusmodi mutilatio fit , cum SECUND. MATTH. Cap. XIX. 455 cum magno vitoe periculo, & certiffima graviflimoque detrimento valetudiriis. Won enim folum poteftas generandi, fed totus virilis vigor tollitur, qui inde m omnia membra, totumque hominem, adeoque & animum redundat, Totus ®nim homo fit frigidus, flaceefcit, lan- guefcit, non folum corpore, fed & a- nimo, ita ut ex viro quodammodo fiat Jhiilier.- de quo Cselius Rhodigin, lib. 4* c« 7. Ita ut mefito quidam vocaverit c oi principium vivendi, teftes vero bene vivendi. Adde mutilationem il- lam etiam ad caftitatem effe inutilem: tollitur enim facultas quidem generan¬ di , non tamen coeundi, imo uec pru¬ ritus carnis, nee appetentia rei vene¬ rea, multo minus voluntas, ut dare di- citur Ecclef. 22. verf. 2. Unde Calliga- nus eunuchus Valentiniani gladio per- culfus fuit, a ineretrice convidus, te- fie .Aug. lib. 6. contra Julian, c. 14. Krgo qui feipfos caftraverunt, non in corpore, fed in ipfa concupifeentiae ra- dice, ut idem lib. de virginit. c. 24. hoc eft, qui pra; caftitatis propofito ab UXoribus continent, baud fecus ac fx vi- rilia fibi amputallent, quod perfediffi- Ure fit, cuin voto quafi caftratioue au- mrunt fibi non folum voluntatem , fed & poteftatem lieite amplestendi nuptias. Illos ergo natura eunuchos, iftos necelli- Us facie, hos voluntas. Sub viris autem E e 4 com- 456 COMMENT. IN EVANG. comprehendit & foeminas, tamquam fub lexu pociori: nam & in illis reperte fuerunt omnis generis eunuchse, etiani fecundi, ut teftis eft idem Caelius..., Prop¬ ter regnum calorum , id eft, non propter prsefentis vitaj commoditates, idololat- riam, Philofophiam, laudem hominum, led ut juftitihe ac Deo facilius, liberies, majori cum fruftu vacent, & ad regni beatitudinem perveniant, quod exequa¬ tur Paulus i, ad Corinth, 7. v, 32. ufque ad v. 36. Sed quia res ardua eft, & iublimis, Angelicam iftani puritatem in corrupt! bill corpore meditari, ipfa rei magtiiauiine ac pulchritudine propofita, calcar addit: Qui potejl capere , ut lcili- cet le caftret propter regnum coeloruffl, capiat , id eft, caftret ille fe. Eft enim» utHierouym vox hortantis ad pudiciti* praemium; qu. d. Qui poteft pugnare, pugnet & expugnet, vincat ac trium¬ pher. Nam verbo illo, qui poteft , figni- iicat iterum , non omnes hoc polfe , fed quibus datum eft , hoc eft quibus divinitus ardens, firma, & conftans vo¬ luntas afpirata eft, ut fluftus illos coni- primant, eaque adhibeant, quibus ft 1 ' perentur, oradoneni,-jejunium, carnis inacer itionem, cordis cuftodiam, fugam* Verbo , capiat, ftgnificat rem pendere fimul a lihertate arbitrii, Proinde dicat quidem unicuique confulendas ei- le vires fuas, ad rem tantam fufcipi en ' dam. SECUND. MATTH. Cap. XIX. 45^ darn, fimul tamen nuptiis caftitatem pnefert, animofque ipfa rei magnitude lie magis incendit, ut notat Chryl. quia, ut ait Arabr. lib. de viduis, non infir- Ujitatem vinculis alligavit, fed prsmiis virtutem provocavit. 13. Tunc oblatifmt ei parvuli. Lucae cap. 18. &, feu etiam, infantes , qui fcilicet necdum incedere poffent. U t manus eis imponeret if oraret , id eft , ut manibus inipofitis oraret pro falute ipforum, feu ut benediceret ac bene precaretur eis. Mos enim ille offerendi viris virtute Claris pueros benedicendos jam inde a temporibus , & exemplo Jacob, bene- dicentis Ephraim & Manaue, inter Ju- d cum fuperflua & terrena diliguntur, ar- ftius adepta quam concupita c'onftrin- gunt. Aliud eft enim nolle incorporate qu:e delutit, aliud- jam incorporata di- vellere: ilia velut eibi repudiantur, ifta velut membra praftcinduntur. 23. JeJus autem dixit difcipulis fuis , nem- pe circumfpicieus eos , ut Marcus ca¬ pite 10. verf. 13. Quo fignificat poftu- lalle attentionem eorurn, tamquam rem eis valde necellariam difturqs. Qua de caula etiam non dicit ibi , ut Matth* Dives difficile intrabit , &c. led cum ad- miratione, Quam difficile, &c. nempe quia cum maguo labore j & propter ilium labo - SECUND. MATTH. Cap. XIX. 4 6f laborem etiam vaide rarum eft, ut Hi¬ lar & Hieron. notant. Non ergo im- poffibile, ut voluerunt Pelagian!, a pud Auguftin. Epift. 89. led difficile dixit, quia quamvis plerumque non fiat, fit tame 11 aliquando, etfi cum labote. Di¬ ves, jd eft, affluens terreuis opibus. Non enim quamlibet rerara necellaria- rum prsefentiam, led affluentiam opum taxat: & lie intelligendus Marcus, di- cens, qui pecunias hibent , neimpe mnltas, Ita ut divites fint. Caufa eft, quia di- Vitibus difficile eft divitias relinquere, & adhuc difficilius divitiis retentis, man- data fervare. Nam pfEterqnam quod fiixurise, gifts, luxus omniumque vino- rum inftrumenta & incentiva ede fo* lent & multas mordaces moleftasque coacervandi & confervandi curas adfer- l'e; hoc habent peculiare, quod pofief- foribus feufina line lenl’u fuperbiam, fui aniorem , leu avaritiam & fiduciam in fe infpirent, eoque majorem, quo lira- lores funt, quali Deo lion amplius in- djgeant, Et hinc eft, quod Augurt. dicere folet, proprium vermem divitia- rum effe fuperbiam. Unde aptilfime A* poftolus ilia jam dkfta vitia divitum no- tans 1. ad Timoth. 6. v, 17.*.. Divi- tibus huqus fkculi praecipe , non fublime Japere, )le bl lie Jperare in incerto divitiarum, fed in Deo yiyo , facile tribuere, communicare , See, Et fifte Chriftus apud Marcum «• 10. v« t f 4 66 COMMENT. IN EVANG. 24. quafi explicans radieem difficuItatiS iftius, quam adferre folent ialuti, Quam difficile eft, inquit, confidentes in pecuniis intrare in regnum ceelorum! 24, Cum antem difcipuli, ut Marc, teftis eft? obftupefcerent propter fenten* the feveritatem, Chriftus non corrigens id, quod dixerat, fed augeus , long® feverius repetit: Itenim. dico vobis ; quad diceret,Imo ampli.ts dico: Facilim eft ca¬ me Hum per foramen acus tr an fire , &c. Ut concinnior effet comparatio, uotmulli apud Theophyl. per camellum , inteliigunt fuuern nautienm, quo alligatur ancho- ra, fed ille potius Camelos dieitur pep* Jota. Veteres & recentiores comm uni' ter inteliigunt Camelam , animal gibbo.- fum ac tortuofum, quod dieitur facilius trap fire, nempe hominis opera, per fo¬ ramen acm , minimum fciiicet quod vel habeb vel facit acus , quam divitem, &c. Eft autem locutio proverbialis, Judseis tunc temporis uiitata , & poftea fiepius ufurpata a Thalmudiftis, qui de elephan- te hoc efferent, quod Chriftus de ca- melo, Syris notior-e. Significat ergo? non ledum difficile, fed impoffibile eu®* divitem intrare, &e & quidem fi rei naturam tantum fpeiftes, impoffibilius? quafn camelunr tranfire per foramep acus, eo quod divitue jam dhfta certi' ffima falutis impedimenta adferant, _q lte luiHis viribus human is amoveri polfuntj SECUND. MATTH. Cap, XIX. 467 fed tantum magna gratia Dei, ut Au_ guff. initio Epiftol. 122. ad Probam & libro 2. Quseft. Evangel, qu. 47. & hoe indicare videtur Chriftus verf. 26. Alii tamen volunt effe locutionem hyper- bolicam, qua non tarn impoffibilitas., quam magna admodum difficukas figni- ncetur. Cujusmodi locutjoues videre li¬ cet & Jeremke 13. verlu 23, & Ecclef. 22 . verfu 18. & Proverb. 17. verfu 12. & vulgo ufitatse funt, cum dieimus, Fa- cilius ignem aqua mifceas , quam illos eonci- lies , iigniffeando utrumque effe valde difficile. Nam revera perdifficile eft,, ut divites avellantur ab amore, fidueia, & abufu divitiarum , a jaftantia & fu- perbia naturaliter inde pullulante. Dif- licultatem ergo illam mirantes difcipu¬ li dicunt: 25-. Qiiis ergo potent falvus ejje? Intran- do in regnum coelorum; hie eni.m dir dcipulis eadem funt. Aliqui de diviti- bus tantum intelligunt qmtftionem ge- neralem : quaff dicerent, Quis divitum Potefi falvus effe? eo quod & ipii & a- lii plurimi effent pauperes. Sed pr dam, ut naviculam & retia pauperibus Teliquiffent* Magna tamen fiducia di- cit, Reliquimus omnia* quia, ut Augufti- Hus Epift. 89 . totum mundum dimittit, qui & illud, quod habet, & quod optat habere, dimittit. Affectum enim , in¬ quit Gregor, Homil. 5, in Evangel, de- hetnus in hac re potius penfare, quam centum. Multum reliquit, qui fibi ni¬ hil retinuit, & qui quamlibet parum totum deferuit. A fequentibus enim tanta dimiffafunt, quanta a non fequen¬ tibus concupifci potueunt. Hoc atten- dens ergo Domiuus refpondet Petro: _ 23. Vos, qui f'ecuti ejiis me, corporali- ter relidtis omnibus, jut comites iudi- Vidui & fedtatores vitte meat. Sic enim h°c intellexit Petrus, & fie eos fecille tHr'raverat Matth. cap. 4. verf. 20. & j 22 . omnium enim derelictionem ifta * e quela comprehendit. In regeneration^ : ilQ n baptifmi, ut Hilar, qui hoc juugit c um verbis, fecuti ejiis , fed mundi, qua ccelu 111 novum, & terra nova creabitur, Ve l in regeneratione hominis noviffinia, F f 3 qu«£ 47t» COMMENT- IN EVANG. qua; juxta Auguft. libr. 3. ad Bonif. cap* 3. ambigente nullo, eft :elurreftio mor- tUorum: & propter6a regenerate dici- tur, ut Auguft- libr. 20. de Civit, cap* 5. quia per earn caro noftra regen era- bitur per incorruptionem, quemadinq- dum eft auima noftra regenerata per fi- dem. Per illam eiiim carnis incorrup' tidnem ab omni corporese concretionis la bey & affecftibus terrenis, veluti qua- dan? regeneratione purificabimur, ut Ahibrof, apud. eumdem Auguft. 4. ad Bonif, cap. 11,.. Cum J’ederit -films homi- ms in fede mtijeftatts flue , id eft, cum 1® palam vivis & mortuis magna cum nia* jeftate & gloria iudicem exhibuerit, Sef- fio enim tranquillitatem & au6foiitatem judicis apte lignificat: unde & hoc fi- tu fortalfis apparkurus eft in nubibus ? veluti tbrono. l’uo, Sedebhis if vos fap& fades duwdecim , id eft , etiam vos cum fimili gloria j 11 dices mihi proximi appa- rebids, unusquisque in throno fuo. Ah ludit enim ad morem humanum, ub* cum Rege judicaute Couliliarii confident, & lirnul ad numerum duodenarium A- ppftolorum. Pr.dentem enim juftitianu & ftatum eorum refpiciebat, quenu'd- modum Scriptura in promiifionibus & minis folet, iubintelligeiido tacitam con- di.ionem , ft in juftitia & ftatuillo pot' feveravermt:, a quo .Judas excidit, E c quia omnium Chriftum fequentium, i’ e * SECUND. MATTH. Cap. XIX. 47 £ , liftis omnibus, eadem ratio eft, hinc Auguftin. lib. 20. de Civit. cap.$, per duodenartum numerum ftgnificari tradit univerfam multitudinem judicantium, propter myfterium named ternarii & quaternarii, in fe ductorum ; quorum utroque quaedam univerlitas in Scriptu- lis indieari folet. Nam alioqui Paulus, qui fe Angelos judicaturuni dixit 1. ad Corinth. 6 . fedem iudicandi non habe- ret. Simili mod’o illud, quod fequitur, Judicantes duodecim tribus- Ifrael, intelligent dum eft. Sub illis euim univerlitas ju- dicandorum, feu otnnes gentes intelli- guntur, alioquin tribus Levi tamquam decimatertia iujudicata recederet, ut Auguftin. ibidem. Duodecim tamen tri¬ bus tantum nominat, eo quod illaruin peculiariter iple elfet Rex, iplis Meffi- as milfus, illis denique ipfemet & A- poftoli primo predicate deberent. Por¬ to judicium iftud non eft folius compa- I'ationis, ut vult Hieron. nam hoc & rtialis quibusdam competit, ut Niuivitis, Nlatth. 12, verf. 41 . neque- etiam ap- probationis fentende , quod omnibus bonis erit commune, fed judicium po- tethftis & audfcoritatis. Unde eis, tan- quaui principibus Regi proximis, prima¬ tes in regno coelorum promittitur, & a- «quid longe amplius, quam illi adolef- centi. F f 4. 39. 472 COMMENT. INEVANG. 29. Et omni* 1 qui reliquerit , &c\ His verbis putat Theophyl. extendi fuperius premium ad alios quara ad Apoftolos* Sed rertius dixeris cum Origen. Tract- 9. in Matth. & Auguft. Epift, §9. hlo tangi inferius genus hominum, & infe- rius premium: ita fcilicet, ut priori fen- ten da refponderit Chrjftus de iis , qui omnia reliqui IFent , & Chriftum fecuti effent, liOut Apoftolihac veto pofte- riori de iis, qui quamvis Chriftum non fecuti fuerint corporaliter, omnia ta- men, vel aliquid propter ipfum reli- queriut: id eft , deferueriut , etiainS non vendiderint. Nam inter relinquen- da poaitur etiam uxor, qua: vendi non poteft, del’eri tamen poteft, five ftudi® perfedtionis, ad fequendum Chrifti con- liiium, fi confenlerit; five ad fervands prvcepta, etfi fuerit invita & noil'eon- fenlefit. Poteft enini oecurrere necef- iitatis articuius, ut aut uxor fit refill - quenda Chriftiano, aut Chriftus * idem- que judicium eft de domo, parentibus, fratribus , & quibuslibet temporaliter bonis, ut latius tracbat Auguft. ilia E- pift. 89. in line. Propter nomen meiinr » id eft, propter me feu amore mei, vi¬ delicet potius quam me , aut fideffi mearn, aut prsecepta deferat. Non enini eonjugia, aut cognatioues dirimi Chrj¬ ftus cupit, fed feuxori, parentibus , liis, iplique adeo vitae pneponi- Cent up' SECUND. MATTH. Cap. XIX. m [um accipiet: iiipple ex Margo & Luca: in hoc feculo , quod & poftulat antithefis cum vita (etema, ut fequitur, Centjxptym autem idem eft, quod eenties tantum, icilicet pro fingulis relidtis: ubi liume- rum certum poni pro inqer.to patet ex Luca, dieente, Et non recipiat mnlto plu- ra in hoc fgciib : quaft dicer. Non dam- 110, fed lucro ei erit ifta relittior par¬ ting quia, ut Hieronym. loco carnalium bonorum recipiet fpirkualia, nempe vir- tutes animi, pacem & confolationes, qua: comparatione & meiito fui ita funt, inquit, ut ft parvo numero centenarins comparetur: partim quia loco unius frat- ris, fororis &c. centuplo plures erunt, qui ei caftuin & fpiritualem affedhrm, ac l'olatium fratris, fororis, uxoris, &c. impendent, & fuis domibus excipient, bouifque l’uftentabunt. Hoc enim potif- fin um hiclpedtari ex Marco patet; qui dicit, Qui non accipiat centies tantum , domos, fratres , Jorores , matres dfc. Qui etiam adjicit, cum perfecutionibus , hoc eft, in me- diis perfecutionibus : quaudo ad fuos deferendos compellitur & omnium au- Xilio deftitui videtur. Et vitarn istemvn poffidebit: fupple ex Marco & Luca, in futuro fieculo: item (quod in omnibus fi- miftbus intelligi debet) lftfi aliunde im- pedimentum objiciatur. Summa igitur Promiffionis eft, quod qui lua propter Ciiriftum deferuerit, longe felicior erit, 1*' f 5 etiam 474 COMMENT. IN EVANG. etiam in hoc fimilo, quam fi fua ret> nuiifet, & maxiroe in future. 30. Multi autem erunt primi noviffimi- Ordo verborum eft, Multi primi erunt noviffimi> & contra. Vane hoc accom- modant ad Chiifti propofitum: fed ad- ditum videtur, ne Apoftoli mirarentur, quod ipfi viles homines judicaturi elfent Judsos, ae duodecim tribus, & qui per- l'ecutionibus prelli fua defererent , in vita sterna cseteris antecellerent. Nam» ut hanc inopinatam viciffitudinem ob 0- culos poneret, adducit generalem pa- rabolam, in cujus fine concludit, Stt erunt noviffimi primi , £ fc. qnafi explicuif- fet id, quod hie dixerat. Unde & hie. ubi nos legimus. CAPUT XX. iniile eft regrnm ceelonim , Grsce & Syriace eft, Simile enim eft , regnuft ccrtonim , ut fit ratio prscedenti s fentemis. Simile ergo eft, &c. hoc eft fimiliter agitur in Ecelefia, quemadmo- dum fi paterfamilias aliquis conduceret operarios ad cxcolendam vineam fuam. pacilcendo cum eis, 2. Denario diurno, id eft, denario ar- genteo, qui pro opera unius diei pe 11 ' di folet. Imeliigi enim videtur dena¬ rius SECUND. MATTH. Cap. XX. 475 r *nis minor , imius drachmae. pondere , unius circiter Regalis Hilpauici valore, de quo alibi diximus. Et egreffiis circa horam tertian* Pro ho- J’arom iftarum intelligent^ fciendum eft, •Tudseis & -Romanis diem divifum fuiffe in horas duodecim, fimiliter & noftem: quarum quseque dividebatur in quatuor partes aequales : quse refpedhi noftis di- cebantur quatuor Cuftodiae, feu Vigiliae, pefpedtu diei vero vocabantur iftis ufita- tis nominibus Prima, Tertia, Sexta, Mona, Dies enim & hora prima inci- piebant in exortu Solis, & primus qua- drans diei compleclebatur horam pri- tnam, fecundam, & tertiam totam; fe¬ cund us quartam , quintam & fextani, quae terminabatur praecife ipfo meridie; tertius feptimam, odiavam & nonam; hltimus vero decimam, undecimam & duodecimam, qtm finiebatur ipfo occa- fu Solis. Hiac eft quod horse iftse diur- *ne longiores effent in seftate, quam in hyeme, & e contraiio horse nodturuas longiores in hyeme, quam in aeftate, Meque ulla hora refpoudebat noftris a- daequate & temper; nilx folus finis fex- , &initium feptimse, quae femper iu- cidebant in medium diem, vel medium ttofrem. Ex his patet , primum qua- drantem in fe complexum fuifle totam horam primam & tertiam. Unde quia hie dieitur circa tertiam , circa Jex turn , circa 476 COMMENT. IN EVANG. circa nonam , & undecimam , intelHgi vide- tur, finitam leu fub finem tertias , &c. ubi incipiebat fecund us quadrans, & circa finem i’exts, ubi ingipiebat tertius quadrans. Similiter ergo circa mdecimaffl* id eft circa finem undecim.se, cum fci- licet non nifi una hora diei tota duo* decima effet reliqua. Reliqua in litte- ra parabolas fatis manifefta lunt. Pater - familias itaque ifte eft Deus in primis Pater, de quo Chriftus Joan, r>5. pa¬ ter mens agricola eft: quamvis Hilar, in- telligat Chriftum Dominum. Vine a eft Ecclefia, juxta Orig. in Matth. & Greg* Horn. 19. in Evang. Operarii homines lunt, qui per fidem in Ecclefiam vo- cantur: nemo enim in earn intrare po- tell nifi vocatus per gratiam, idque ad excolendam vineam, id eft, ad opera juftiti.e facienda, & quidem conventione faBa , id eft, interveniente promillione jnercedis. Hora riiverfae diverfa tern- pora lunt vocationis , qnas tamen noil eodem modo ab omnibus intelliguntur* Ambr. enim libr. 7, in Luc. Iren, lib* 4. cap. 17. Orig. Hilar, & alii intelli¬ gent per diem tmam tenipus , quod a raundi initio ufque in finem interjeclu'm eft. Ita ut pritnum mane , feu hora pri- ma fit mundi initium ufque ad diluvium! tertia hinc ufque ad Abraham.- fexta ab Abraham ufque ad Moyien: non a, in* cliaaute jam fieculo, & pallefcente lu- SECUND. MATTH. Cap. XX. 47r c e virtutis, denotat tempos Legis, & decolores hominum mores , a Moyfe Ufque adChriftum: undecima ab adven- tu Chrifti, ufque adfinem mundi, quae a Joanne novijfima hora dicitur; quo tem¬ pore Gentiles in vineam excoletidam Vocati funt, quibiis etiam dielum, Quid hie ftatis tota die otiofi ? Eo quod ufque ad ultimam tranfadli mundi setatem ju- ftitiain neg’exe ant: idque ficut ajunt, Quia nemo nos conduxit , id eft, nullus Patriarcha, vel Propheta nobis verita- tem & vita; vias prasdicavit. Alii jn- telligunt diverfas_states hominum, qui- bus "ad fidem & juftitiam faciendam in Ecclefiam vocantur, ita videlicet , ut qui pueri venerunt, hora prima addu- fti fint; qui adolefcentuli, tertia; qui juvenes, fexta ; qui viri, & in feneftu- tem vergentes, nona; qui decrepiti, Vel in fine vita;, ut latro, undecima: Hon enirn omnes Deiis primo mane vo- cat. Ita Auguftin Serrn. 237. de tem¬ pore , cap. 1. Bafil,. reg. 224. inter bre- viores , Nazianzen. Orat. 40. & alii. E’tramque expofitionem compleftitur Greg, Homil. ilia 19. jam citat. Hiero- H ym. & Auguftin. & fane utrovis modo re fte intelligi poteft. Et primo quidem ^odo lcopus parabolic erit, oftendere, ^Uod Gentiles fine injuria sequentur an- ticjuis Patribus , ac Judahs , quamvis Prius vocatis; fecundo vero , nihil in¬ ter ef- 478 COMMENT. IN EVANG. tereffe, qua fua state aliquis ad fidem vocetur ; quod lane videtur parabolas congruere. Uldmi enim dicuntur bre- viori tempore operati, &tamen parem recipere mercedem. Nihil autem inter- eft, qua mundi state vocetur aliqris, ut diutius, vel minus diu operatus dica- tur, led qua lua.state, Forum , in quod paterfamilias exit , totus eft mundus, in quo extra Ecclefiam non nifi otiofa & mundana traftantur, Denarius , qui squaliter fingulis redditur, eft vita ster¬ na , feu regnum coelorum , ubi erunt omnes, quos prsdiftinavit Deus, ut la¬ te declarat Auguft. libr. de fandta vir- ginit. cap. 26 , Nam quamvis ftella a ftella differat in claritate, & diverfa fint Sanftorum medta, in vita tamfcf 1 sterna & in regno coelorum elfe omni¬ bus commune eft, ficut in coelo eft® omnibus commune eft fideribus. Vef¬ pera diei eft finis mundi & noviifimi ju* dicii dies. Nam quamvis mors unius- cujusque fitejus vefpera, communis ta- men omnibus vefpera eft ilia dies. Pro- curatorem, feu oeconomum Iren, libr* 4. cap. 70. vult elfe Spiritum fanftopi» qui dividit fingulis, profit vult. Rectius cum Gregor, dixerimus elfe Cliriftum? qui judex vivorum & mortuorum co»- llitutus fuam fingulis mercedem dabit: & quamvis omnibus fimul, tamen. inet- pit a ufque ad prims ; quia ut Auguft. SECUND. MATTH. Cap. XX. m Auguit. Serm. illo 59. cap. 4. qui pop. uiiam tantum horam laboris me cedem acceperunt, priores videntur accepilFe, quia minus diu dilati iiint. Murmur fig. ifificat Sanitorum admiradonem, vel, ut Ch yfoft. ac Theophyl, indicat tan- tam die Dei gratiam erga Gentes, vel eos, qui ultima vitae state vocati funt, ut humano more, fi fieri poffet, alios ad invidiam & murmur concitaret. Nam quamvis, ut verf. 4. dicitur, omnibus e- tiam fero vocatis , quod juftutn fuerit, detur, fi mercedem cum opere com¬ pares, tamen quia opus illud eft gratis gratuito datum, merito mirantur 110- viifimis tantam gratiam elle fadtam, ut magnitudine diledtionis compenfantes laboris brevitatem, in mercede squen- tur primis, Qui portaveraut pond is diei , id eft, continuum totius dieilaborem, £f «/?«.?, Solis : nempe propter graviores labores ante Chrifti adventum, cum fie- viret diabolus, vitaque eflet diuturnior, & gratia minor; vel propter graviores per totatn vitam cards situs, ac ten- tationes, qus in bora novilfima , nqm- Pe l'ub Chrifti gratia, vel fenedtute, longe mitiores l'unt. Et quia totum i- ftud gratis Dei eft, quamipl'e, qujbus v dt, facit, hinc rejpondet paterfamilias (J\ii , loco omnium, Amice, non facio ti¬ ki injuriam, &c, id eft, non fraudavi te pada mercede. Veto autem huic no* vijfmo 48o COMMENT. IN EVANG. viffimo dare, riempe ex liberalitate mea, quant vis breviffimo tempore laboraVerit, ficut if dbi. i jyi AiCtnon licet mih, quod v flo, facet ff Greece & Syr^ace additur , in mek , id eft, in rebus meis, feu (ut Aug'uftinus explicat Serm. cit.} de meo. An ocidus tuus nequam eft , feu malus, quia ego bonus fum? id eft, Antu invidus es, quia eg 0 in alium liberalis fum? Malus enim or cuius Hebneis fignificat invidiam, ut vi- dere licet Marci 7. verf. 22. & clare Proverb. 23, v. 6. ubi pro homine invi- do eft Hebraice Ragh ghaijn , oculuS malus, & Eccl. 31. v. 14. eo quod eX oculis invidia potiffimum eluceat. H£ c videtur genuina parabolas explication Nam quod plerique receutiores velinG per primos fignificari Judxos; per novif fimos Chriftiauos, eo quod Judau acce- perint tan turn mercedem temporaliuni? Chriftiaiii vero vitam jeternam, multis modis videtur parabola difforiare, pote in qua primi clare dicunt, novijfi' mos fibi pares ejfe fablos , & paterfamilias dicit, • Volo huic novijjimn dare ficut if Unde omnes etiam aeceperatit fingule* denarios, id eft, parem mercedem* 16* Sic , id eft, quemadmodum 111 hac parabola, qui primi vocati {iterant* ultimo acceperunt.mei cedem, & qui lon- ge diutius gravioresque labores per to¬ lerant, uiliilo tamen' csteris ampliorent* fed SECUND. MATTH. cap. XX. m fed potius mittorem, qoamvis laboribus parem mercedem aeeeperuut: ita etiijm in regeneratione fiet, ut multi, qui no - vijjimiy & abjeftiffimi in hocmundo fue-* rant, relinquentes omnia, perfecutio* nibus preffi, &c. fiant primi : & e con- trario, qui hie primi fuerant, ut Scribae & Pharil'xi, & fimiles, fiant novifimi , & ab ipfa vita sterna excludantur. Eft enim repetitio fententise prscedentis, ad cujus probationem hsc parabola, quse de folis in vitam seternam vocatis loque- batur, iuterpofita fuerat. Unde id, quod fequitur, Multi enim funt vocati , &c. eft ratio non ejus, quod in parabola con- tigiffe dixerat, ubi omnes eletfti erant, fed fententis illius generalis, maxime quatenus Apoftolos, ac Judsos, leu duo- decim tribus refpicit, Ut diftum eft in fine Cap. pnecedentis. Itaque Multi funs Vocati t a Deo ad fidem, ad charitatem, ad perfedtionem Evangelicam, & ad I’egnum coelorum, Pauci vero eleSli , ad id lbilicet, ad quod vocati fuerant j ma¬ xime ad regiium coelorum. Et ideo non e ft mirum, quod qui primi videntur vo- catione & hominum judieio, fiant no- villimi, & contra. Eledlio enim ifta °cculta eft & fingulariliimse Dei gratis: e * qua fit, ut, quamvis omnes vocen- rur, pauci tamen ex iis vocentur lecun- dum propofitum, utApoftolus loquitur, fioc eit,' ica voeencur a Deo, ut reipfa Q $ , ere- 4$s COMMENT. IN EVANG. credant, ut juftificentur, ut glorificen* tur, Deo eis dante perl'everantiam. 17. Et ajcenlens , &c, affumpfit duodecin difctyulos fecreto: Grsece (_ kat idian en te hodo ) feorfim, fcilieet ab aliis diicipulis & turbis , ne fequens praediflio nimis divulgaretur, & ita mors ejus, vel im- pediretur, vel procurata videretur. Et ait illis: 18. ecce afcendimus, &c. quafi diceret* Ecee jam in hoc afcelifu pras foribus elh quod aliquoties priedixi vobis de morte inea. 19* Et tradent cum gentibus; Romanis fcilieet & Pradidi Pilato, licut ipi'e tfi- ftatur Joan. 18- verf. 35. Gens tua $ Pontifices tmdiderunt te mihi. Tradent ail- tem , ut gravius crucietur, nempe ad it- ludendum , if fla^ellandim , if cruoifigendi 0 ‘ Ad crucifixionem folam exprefle tradi- derunt; ad reliqua tacite, turn quia gra- tum eis fait, quidquid ei fuppliciiinfer- retur: turn quia materiam illufionis & flagellationis praebuenmt, accul'ando emu tamquarn affectatorem rOgni. Intent® htee prsedicit, ut ad patientiam & an** mi conftantiam pi'semuniret. Nam qu°” Lucas c. 18. v. 34. dicit, quod nihil horn® intellexerunt , intellige, quod non in te *' lexerint mortis iltius tam ignomini®*^ myfteri im & fradium ad redemptionem generis humani: non quod verba claim' lima non intellexerint. Alioquin en«® 11011 SFCUND. MATTH. Cap. XX, 4 g 3 Won diceret Marcus c. io. v. 32. quod difcipuli Jlupebant, nempe Chriftum tam alacriter uihilominus prazcedentem, & quod fequentes timebant , l'cilicet mortis pi'Etdiftte periculum* 20, Tunc , audita per filios mentions refurreftionis, & feilionis iuper duode- cim iedes.ad judicandas du.odecim tri- bus. Putabant enim Chriftum jamjam proficifci ad capellendum regnum fuum, quod more Judaico in terra Jerofoly- mis exfpecrabaut. Accejjlt mater filiomn Zebedtfi , Jacobi &Joanis, nomine Sa¬ lome, ut colligitur ex Marei 15. verf. 40. junfto cum Matth. 27. verf. 57. Pc- tens aliquid ab eo , in genere, ut fidem ejus magis obftringeret, lie re ftatim intelledla repelleretur. Marcus dicit ip- los filios petiille, quia l'cilicet matrem ad petendum fubornaverant, ut petitio diet honeftior, & impetratio facilior, e o quod mulier, & pro filiis, & Chrifto Cognata (ut multi) & ipfi ferviens, fa- c ilius lleftere poft'e videretur; & ut re- pul fa; pudor, & ciEterorum Apoftolorum juvidia ellet minor, Uude notat Aug. hb. 2. de confenlu Evang. c. 64. & Hieron. hie, non tam matri quam filiis uiftigantibus Chriftum v. 22. refpoiidiffe. Matrem autem ipfam pul dire & latius cxculat Ambrof, in Luc, brevius Hi pro 11. quod error ellet muliebris, & e fie ft us pietatis. Petebat enim pro filiis: Die, C g % ut 484 COMMENT. IN EVANG. ut fe leant, &c. jube ftatim tamquam Rex,’ ut filii mei cingant tibi utrumque latus, ac veluti proximi , & progeres regni fedeant. His enim verbis primas ill regno petit , & elate alludit ad ledes alias duodecim, de quibus cap, priced, v. 28- ut a bids inftruftam fuilfe liqueat. 22. Refponlens autem dixit ipfis filiis a jSlefcitis quid petatis, quia nefeitis , quid fit regnupn meum, nenipe non carnale in hoc mundo, led fpirituale; nelcitis, quid fit federe mihi proximum, id eft, nefeitis, quam magnum fit, & ipfas An¬ gelicas excedens virtutes, ut Chryfoft* Nelcitis, quid faciat idoneum tali loco, feilicet non fangumis nexus, fed pota- tio calicis .• nefeitis, quam inordinate petatis, triumphuin feilicet ante vifto- riarn: deiiique nelcitis, qua via impe- tretur, nempe non hujusmodi precibus, fed mentis. Poteftis bibere calieem , ig' liominice, fupplicii, & mortis, quern ego bibiturus Jum? id eft, Satifne virium h a * betis, ut eamdem, quam ego, fortem /u- beatis certaminis , pallionis & mortis, qiue eos, qui primas in regno meo ob- tmere volunt, necelfe eft imitari ? C a ' lix enim in Scripturis uniuscujusque lot' tern, ei a Deo decretam, fignifi carC folet, five bonam, ut Pfal. x5- v. 3 * & Pfal. 22. verf, 3. Calix meus inebrians 9 £fc. five, quod frequentius eft, malaffl, ut Pfalm. 10. verf. 7, & Pf. 74. v. 9 » SECUND. MATTH. Cap. XX. 4? 5 Calix in manu Domini vini meri plenus mix- to: quge metaphora Prophetis valde ufi- tata eft, lit liquet liaise 31. v. 17. & Je- remite 2$. v, 15. & alibi. Delumptarn autem volunt ab antiquo potantium ri- tu, quo convivii proles unicuique fuum rnifcebat calicem feu portionem, quarn biberet. Itaque his verbis docet eos Chriftus & exemplo fuo modnm, quo pbtinerent id , quod petierant. Quod idem Graecus textus , & Syriacus hoc loco itemque Latinus apud Marcum , a- lia explicat methaphora. Et baptijmo , quo ego baptizor , baptizari ? Eamdem enim paffionem fuam vocat baptifmum , fieut & Lucae 12. v. 50. qua ita undique ob- rutus & affliitus fuit, fieut homo undi¬ que aquis mergitur; per aquas enim in- endantes tribulationes figuificare Scrip- turis familiaris tropus eft, tit patet Pf. 8. v. 1. 2-3.— Dicuntei , Pojjumus. Sen- tiebant enim fe animo paratos in car- cerem, & mortem cum Chrifto ire, fi- cut & Petrus poftea; fed quemadmodum honoris , quern ambierant, magnitudi- Dem, ita & necellarias ad bibendum hujusmodi calicem vires nefciebant: dulce enim martyrium, fieut & bellum, Jnexpertis. y-. • . 23. Ait illis : Calicem quidem meant, eft, ineo fimilem, bibetis , quia alter e °rtim mortem pro Chrifto Ait. 12. al¬ ter exilium, fervens oleum, gravelque G g 3 tri- 486 COMMENT. IN EVANG. tri bul ati ones pa tills eft , A'pocalyp. x. verb 9. quae omnia ad calieem Domini pe tinent. Sedere autem a l dcxteram , '&c, id eft, fumnnmi in regno meo honoris gradum, non eft nieum dare vobi ?, id eft, lupe bis; hoc enim adhuc eftis, inquit Auguft. Pfal. 126. Unde illis verbis, Pote/jie bibere calrcem , &c. putat eos ad humilitatem paftioniim ab ambitione fail* fe revocatos. Capite vero 12. libr. i* de Trinit. alicer exponit, Nbrt eft mritm, id eft, non eft humanas poteftatis hoc dare, quia tanrquam ab homine poftula* tis: fed paterme, ac proinde & me® teternas pnedeftinatiouis. PolTeut luec verba appolite ad mentetn petentium lie exponi: Primas regni ledes non eft sequum , ut pro libitu meo humanoque beneplacito diftribuam, amicorum, ta; miliarium, confanguineorum eedendo af* feftibus ant votis .• fed illis dandte flint, quibus a Patre funt decrees, nernpc certantibus & vicentibus : quibus enim cere men & victoriam, illis & coronam paravit. Ita fere Chryfoft. Hieron. & Theophyl. Nee ait ergo Chrithis, p eC negat eos eife , quibus daudie lint ift ;B fedes, fed oftendit non lie ell'e dan- das , taciteque eorum animus prius ad labores cogitandos quam ad ‘coronas excitat. Gnece deeft illud , vobis ; & tunc ifte lent us eft, Non eft meum dare am- SECUND. MATTH. Cap. XX. 487 athbitiofe petentibus, fed quibus , id eft, wiii quibus paraturn eft a Patre, per atter- ®utn decretum : fie enim Grascum alia aliquando vertitur, ut Marci, 9* v. 7. 24. Et audientes decern , indignati funt , carnaliter temu Unites de petkione cm- nali. Ex eodem enim fonte indignatio & petitio prodiit; quia quifque fibi mo¬ re aulicorum hujus mimdi priinatum ainbiebat. Itaque omnibus ex jequo me- dicinam adtnovens, exemplo turn Re¬ gum turn fuo eos ad modeftiam revoeat. 25- Scitis , quia priwipes gentium domi- nantur eorum, id eft, eis, quibus pradunt, l'eu Gentibus, ut Grsecum fonat; id eft, Scitis quod Principles hujus mimdi, ijque gentiles , a Dei cultu & religione a- lieni, dominantur in fubditos, leu do- minandi & imperandi fa (turn ex printi- patu quserunt utpote eum l'olo domina¬ te, non utilitate fubditorum metientes. Nam Graice vetbum katakurieuin , id eft, fdominari propter additam prspofitionera, kata in malam partem fumitur: quod eo- dem verbo & fenfu vetat paftotes Pet¬ rus , Epift. 1. c. v, 3. dominari in tierum , id eft, in gregem, qui eis iorte obtigit. Et qui majores funt , feu magnates Gentium, qui dignitate pol- jent inter eas, poteftatem exercent in eos , id eft, eo referunt dignitatem fuam, •Ut jubeant, imperent, & alios imperia¬ ls poteftate fua quo quomodo ad able- G g 4 quiuiU 488 COMMENT. IN EVANG. quium impellant: quafi dicer. Chriftus, Scitls affeaationem, qua laboratis, elle Gentilium, arnanrium folum dominaturn, & potentate fua ad faftum & gloriam fuam abutentium. Que fententia & af* iertive, & major! emphafi interrogati-* ve leg! poteft: 26 . Non ita erit inter vos , difcipnloS videlicet regni cadeftis, quorum mores, a Gendbus Dei ignaris differre debent* Sed qiiicumque voluerit inter vos major fieri- Hieron. Chryfoft. & Hilar* in Plalffl* 118- intelligtmt hie prael'cribi moduli parandi principatum in regno coelorutn, lcilicet humilitate miniftrandi & let' vieudi hie omnibus, non faftu donii- nandi. Sed aptius dixerimus Chriftutfl ex onere incumbente primatui regni catleflis, feu Ecclefise, ab eodem atfe- dtando deterrere, hoc lenfu: Qui volue- ric major fieri, feu elfe, ut fequitut verf. 27. id eft, qui Itatuerit magnus elle & audioritate eininere, lufcipiendo principatum, ille jam major fadtus, fi l vefler minifier , id eft, feiat itafe praeelle debere, ut non honorem fuum, corn- modutn, aut imperandi faftum ex prin¬ cipal! quasrat, led minifterium aliorunn live ita, ut fe exhibeat miniftrum , hi- lutem tantum eorutn qu. Majorem difficultateru habet, quod Lucas c. i8- v. notat, hoc elle fadtum, cum appropinquaret Jeri¬ cho , id eft, ante ingreliiun in Jericho. Et quamvis indicet Auguft. hoc intelli- gi poffe cum elfet prope Jericho, feili' cet iugrediendo, magis tamen inclinat» lequendo proprietatem verbi, appropin- quaret, hoc fad turn elle ante ingreffutn 5 & ita eife aliud miraculum, limile ei, quod marram Matth. & Marcus. Sed tan- ta eft omnium omnino caeterarum cir- cumftantiaram fimilitudo, ut idem pi 3 ' ne miraculum a tribus narrari videatur. Et SECUND. MATTH. Cap. XX. 49I Ec ita dicendum eft, Lucara exprimere locum, unde primo incoepit caecus cla- mare, fcilieet cum appropinqmaret Je- fas Jericho: led cum eifet dilata fani- tas eius, eum iterum obfedille viam , cum egrederetur Jericho , & tunc vo- catum effe ac fanatum. De oratione Ver 0 ifta , Mil'erere nojlri , filii David, vide di bem & montem & quam mediam fecat torrens Cedron. Bethphage vero vicus eft feu villula facerdotum, utHieron. ad ra " dicem orientalem illius montis fxta. Un¬ de quod Luc. & Marcus dicunt hoc fa- ftumelfe, cum Jefus appropinqualfe £ Beth anise, qua; tamen Joan. 11. vert- 18. dicitur diftare a Jerufalem ftadiis quindecim, id eft, paffibus facile 17°- SECUND. MATTH. Cap. XXI. 493 ® ut .i8o.intelligendum eft, Evangeliftas ruditer del'cribere fitflm locorum iltorum; quafi dicer. Cum effent propinqui Betha- nis , unde veniebaut, Joan. 12= v. i, & 12. Bethphage , mouti olivarum, & Jet’ofolymis : Tunc mifit duos di r cipulos % Quidam apud Au&orem opefis imperf. Petrum & Philippura fuiffe volunt, quod °bfcure indicat Hilar, alii Petrum & Joannera, led res incerta eft, 2. Dicens : item caftellum: Graece komeo f id eft, pagum feu vicurn, Quod contra Vos eft, id eft, e regi'one veftri. Ex quo quidam putant fuiffe Bethphage, quo tendebant. Et ftatim , in iplo fci- licet introitu pagi, lnvenietis aftnam alli- gatam , tf pullum cum ea, afinum, tene- rum quidem & necdum ad opera fepa- I’atum, utpote luperquem, juxta Marc. St Lucam, nemo adhuc hominum fedif- fet, equitationi tamen idoneum. Nam Judic. 4. v. 4. filii Jain dicuntur ledif- fe fuper triginta pullos afinarum: & fi- J Tuiliter Judic. 12. verf. 14. filii nepotes Abdon fuper feptuaginta pullos afinarum. 3. Et ft quis vobis aliqaid dixerit; nem- , Pe, Quid facitis? ut Marc, vel: Quare folvitis? ut Lucas, vel fimile quid: Di - e ite, quia Dominus , non nofter vel ve- %r, fed ablolute Dominus, fcilicet om¬ nium , & jumentorum iftorum, & domi- ttorum eorum, & totius creaturse, His °pus habet . Non vult ergo vi tolli, led 494 COMMENT. IN EVANG. duplici argtimento dominii & neceffita- tis eos perfuaderi, ut abduci finant. Et confeftbn dimittet eos, occulta virtute mea perfuaius, H ec ergo mandando Chriftas manifeftavit & omnifcientiam fuam, & dominium fupremum, & omnipotent! ant in univerfa, ne forte cafu inventis afi : 11a & pullo, Zacharise vaticinium fibi adaptalfe videretur. Nam fiebat hoc totum non novitatis vel laboris levandi caufa, fed Ut adimpleretur quod diHitm eft per Prophetam, &c. Ubi, iu, non l’oluifl confequentiam fignificare poteft, 15cut alias fepe expofuimus, fed etiam fina- lem caufam, nempe ut ollenderet de fe Zachariam prophetalfe, & ita Judsei fe Regem fuutn agnofcerent. Nam cau¬ fa hujusmodi ihtroitus in Jerufalem fuit, ut verus Rex Ifrael, quia hadtenus Re- gium titulum & honorem fugetat, mor- ti vicinus fe palam Regem profiteretur; fed ita tamen, ut fimul regni lui in hoc mundo qualitatem & fpecimen exhibe- ret, a muildi regnis diverfiffinlum. Ho- milia enim excellis milcuit, regiaru magrificentiam plebeja humilitate tem- peravit- Nam vedtus elf quidem jumen- to, &_ftrato, & cum acclamationibus, quod lblent Reges: fed illi l'uperbis e- quis, hie afino,- illi propriis, hie com- modato; illi ephlppiis pbaleratis & gem- m'atis, hie vilibus veftimends ; illi ar- matis llipati, hie inermlbus diieipulisi illi SECUND. MATTH. Cap. XXI. 4H illi cum acclamationibus totius civita- tis, hie puerorum & pauperis vulgi. Man- fuetudine enim & humilitate voluit fub- ditos fuos ad fe trahere , & imitando l'egni fui confortes fieri* Et ue cui hase regia pompa ridicula videretur, vatici- nii praemonitione eum revocat, hoc ip- fum prsedicentis. Citat antem non tarn verba quam fen fun; Z a eh aria;; nifi ma- lis effe duo teftimonia mixta, Zacharise fcilicet & liaise 62. v. 11. ubi fimiliter legimus, 5. Dicite filia Sion, id eft, annuntiate ei fauftum laetiftimumque hoc nuntium: qua de caufa legitur in Zacharia Exul- ta fatis filia Sion . Porro Sion erat mons, a meridie ambiens Jerofolymam, in e- minente & folida pnerupta petra, unde arx ei impofita fuit, quam cepit David, a. Reg. 5. v, 7. Et quia plateis atque xdifieiis montem ilium inftruxit, diefta eft.ibidem civitas David, Eft autem in filia Sion Hebraifmus , quo civitas feu eongregatio civium filia appellari folet, licut Pfaimo 44, filia Tyri, & 136. fi¬ lia Babylonis ; quod a Poetis quoque Gra;cis ul'urpatum. Simul eft & fyuec- doche, qua a parte urbis, ubi Regia e- rat, tota civitas lignificatur. Ecce Rex tuns, verus, legitimus, e gente tua, tod vaticiniis promiifus, tam diu exfpedta- tus, ecce venit tibi , id eft, jam jam a- deit in falutem,, non opprelfionem tuam 49 5 COMMENT. IN EVANG. ut faepe Reges: quod pulchre Prophet* exprimit, etfi omittat Evangelifta, ad- dendo JaJhis & Jalvator: quaii dicer. Ve- nit, ut te juftificet & falvet, ne pereas: jujtus enim regendis, Salvator tuendis fubditis prodeft; quae duo optima Regi* officia iunt. Manfuetus , Hebraice (G'/ztf- «0 p au P er •> pro quo LXX. videntur legif- fe ( Ghanauj . manfuetus : nam uti vocuin > ita & fignificationis eft fumma affi* aiitas. Pauperes enim fpiritu, quads maxime Chriftus fuit, etiam manfuetj. eiie lolent. Hoc addit, maximi folatii loco. Reges enim tumentes opibus & laftu fere dominantur in fubditos, ca- pite 2o. verf. 25. & minime manfueti iunt. Signum autem mafuetudinis S?* dens ( Hebraice equitans ) fuper Ajina/n ♦ Grateum & baebraieum verti poteft, fuper afinum , quomodo plerjque vertendum pu- tant, ut repetitione Hebraeis uiitata idem per afinum & filium fuijugalis fignificaverit* Moventur eo, quod tres reliqui Evaii- geliltae folius pulli mentionem fecerint* & nemo fuper duobus jumentis ledere potuerit; unde hoc Hieron. & Beda ad allegoriam transferunt. Sed quia ex verfu 2. & 7, dare patet alinam fimul adduct am fuitl'e, rede vertitur etiam hip ajinam , maxime cum vox Gram a onos, & Hebraica Athon 9 etiam ajinam fignificet» ut patet 2. Reg. 19. verf. 26. & qm a nomina generum ac fpecierum utr uni¬ que SECUND. MAfTH. Cap. XXI. 497 ftue fexum Hebraice comprehend ere fo¬ ment. Itaque juxta communiorem & verb- hmiliorem, expolitionem, cui S- Auguft* favere videtur libro 2. De corifenfuc. 66. fedit Chriftus, & fuper afinam, ill afcenfii fortaffis acdefcenifumontis, tamquam ro¬ ll uftiorem : ac deinde in ingrelTu urbis fuper pullum , filium /ubjugalis , id eft, a- nimalis fub jugo affueti, fcilicet afina;; 11am Heb. eft (Ben athonoth) filium afina - rum, id eft alicujus e;x afinabus, quomo- do vitulus in Scripturis dicitur filius bo- via feu vaccs. Intelligitur enim pullus hadtenus matrem fequi folitus: unde LXX. dicunt pullum novum. Quia igitur Chriftus exprelle dixerat v. 3, Dominus non hoc, fed his opus hahet, ideo difci- puli 7. Adduxerunt afinam 6 s pullum: & coil- fequenter illi duo difeip uli, loco ephip- piorum, impofuermtt non fuper unum fo- lu-m, fed fuper eos veflimenta fua, exterio- ra , id eft, pallia , ut Graece, ut it a commodior & honeftior elfet equitatio; Mt earn defuper federe fecemnt, Gra:ce ice- I'litn QepanO autori ) Juper eos , id eft, fuper afinam & pullum collocarunt, vicilfim icilicet, ut fupra diftunj , quamvis & ad veftimenta referri poffit. No taut au- te m plerique veteres, ut Hieron. hie, & Auguft. i2- contra Fauftum capite 42 . per pullum, fuper quern nemo fede- 1: at, figuificatum eife populuin gentilem, H h mil- 498 COMMENT. IN EVANG* nullo legis jugo domitum, per afinam fiibjugdlem Judaicum. Utrique infeditje- fus , utrumque libi fubdidit, miffis ad eos duobus dilcipulis, uno in circumci- lionem, altero in Gentes. 8. Plurima autern turba , id eft, plurimi ex turba, qui partim e Bethania fecuti fuerant, partim ex Jerofolymis, proce- debant ei obviam, ut patet Joan. 22. verfuja. &feqq. Straiieruntveftimenta fua* exteriors, utfupra, in via, ut efletmol- lior & ornatior, & inceffus honorificen- tior , cum veftimenta etiam ab aiina calcarentur. Maxirni hoc honoris & ob- fervantia: argumentum fuit, & vix ran- quam Regibus exhiberi folitum. AM autern ccedebant ramos de arboribus , oleis & palmis, quarum ibi copia: & eadem de caufa fternebant in via , Addit Joan, eos accepifte ramos palrnarum manibus. Fie* bat hoc ex uiu Judaico, ubi moris fuit non folum in fefto tabernaculorum, fed etiam in aliis folemnibus gaudiis ramos virides maxime palrnarum ferre mani- bus, ut videre licet in fundatione ar- cis Jerufalem , 1. Machab. 13. v. 51. & iu purifications Terapli 2. Machab, i°* verlu 7, 9. I'nrba autern quce prtece del ant- Ingem tem faille facile ex eo colligitur, quod ex folemnitate Pafchali Jerofolymis aHluxerant, ut ex Joan, 12. patet. Nani jpaucis aunis poll teftatur Jofephus o<> cur- SECUND. MATTH. Cap. XXI. 49^ eurriffe Ceftio Gallo, Syris Pra^fidi, fa, cile trigefies centena millia. Clamabant 9 laudantes fcilicetDeum pis Istitia. Cau- fa fuit propter omues, quas viderant 9 vlrtutes feu miraeula, ut exprellit Lu¬ cas c. 19. v. 37. ubi & locum notat, u- bi contigit, fcilicet prope defgenfum mentis Oliveti. Maxime autem eos moveratmiraculum fufeitati Lazari: 11am propterea & obviam venerant, ut Joan* lies notat. Ofauna Filio David, De vo¬ ce Ofanna mults aiuStorum conjedlur® funt. Cl emeus Alexand. lib. 1. Psedag. c. 5. dicit fignificare 3 ucem, gloriam, & laudem; Hilar, redemptionem : ad quos videtur reipexilfe An cl or operis imp erf. dum illas opiniones uoimullis tribuit. Quid am apud Theophyl. dicunt bymnum fignificare: apud juftiii. qusft. So. excellentem magnificentiam. Augu- ftin, Traft. 31, in Joan, feribit ex Heb- r;eo elfe vocem obfecrantis, qus magis affedtum aninias indicet, quam rem ali¬ quant fignificet, quafi eflet interjedlio. Sed veriffimum eft id, quod tradit Hie- fonym. Epift. 14$. ad Damafum & hie in Comment- Ofanna elle vocem com- politam ex Hqjchag , feu HoJ’chiagh , id ®ft, Salva , & Na , id eft, qu uagogis Judasorum creberrime legeba- tur, hiuc populis notior erat.- ut pro* hide ilium coeperint Jefu tarn veroMef- fue acclamare , pmertini cum divine inftindtu res ifta ageretur, ut patet ex verf« 16. de pueris, & Lucie 19. v. 40* Accedit, quod ex antiques Hebraeorum libris, ipfoque uiu hodierno , confte c Of anna fuiffe. lolemnem acclamandi & bene precandi furmulam, in fefto ta- bernaculorum tam ufitatam, ut etiaru ipli falicum rami, quos manibus iere- baut, vulgo non intelligente linguarii Hebraicam, eodem nomine Ofanna ?*|?' pellarentur, ut idem/ Elias in Thisbi te- ftis eft. ■ Et hiuc eft quod in precibus Judfeomm hodiernis , qiuc quad Litan.i£ bunt , ex nominibus & beneticiis Dei conflata;, vox ilia Ofanna , lexcentit:s» ad lingula pene Dei iiomina & benedi¬ ck , repetatur, licut apud nos Terog mas audi nos ? vel Libera nos D omine ve* Ora pro nobis. Fuit itaque a dilcipuli s & pqpulo ufurpata vox ilia, juxtalig 1 ^' ficationetn Pialmi, cujus verfus cane* bant, pro Salva qucefo , ut diet ace by matio exultantium, quail dicerent, vd qiuejo Regem noflrmn : non dilliniilk o- SECUND. MATTH. Cap. XXI. 501 ft apud nos ufitatie , Vivat Rex, vel lo triumphs. Patet hoc ex eo, quod in eo- deni verfu ejusdem Pfalmi fequitur, O D amine bene profperare , five, ut Hebraice legitur, fimili plane forma ('Hatzlichah naj quafi diceres Hatdichanna , id eft» Rrofpera qiidejo , feu Profperum da JaccejJim. Unde quamvis Hieron. velit fenfum e fi¬ fe, O fauna , id eft, Salva qucefo, nos fcilicet feu populum tuum, aptius ta* men videtur dici, quod petant falvari & prolperari Regem l'uuin. Sequitur e- nim filio David, quod Latine diceremus filium, David . Nam verbutn illud Heb- I’aicum conftruitur ufitate non tantum cum accufativo, fed & cum dativo, ut pa¬ tet Judic. 7. v. 2. & 2. Reg. 10. ver¬ fu 11. quo modo etiam hie habetur in Syriaco, quafi dicer. Salutem adfer, qua; fo, filio David: cujusmodi phrafis lervata eft etiam in Latino Pfalmo 97. v erfu 1. Salvavit ftbi dexter a ejus . Quam- quam appolite valde hie fenfus ellepof- fit: Solemne illud Ofiuma fit, feu ac* clametur filio David , regnum Davidi- curn aufpicanti. Nam hate videtur efie caufa, cur cseteri Evaugeliftv referant v °cem illarn acclamatam fuifie , fine ullo addito , & ab omnibus fine inter- pretatione fervata fit , ut indie a rent quafi materialiter novo Regi more lo- fito acclamari. Nam ad regni inaugu- mtionem eos refpexiffe, patet ex eo 9 11 h 3 quod S02> COMMENT. IN EVANG. quod Marcus acclamatum dicit: Beneii- clum pod venit regnnm patris nojtri David: cuius leilicet reftauratio per Me (Ham futura , & tamdiu expedtata, jam tan- tem ve lit. Uude quod hie addit M.itth* BeneHhs qai venit. &c. Lucas exprimit, Benedifius qui venit Rex , id eft, onini benedidfione & profperitate repleatuf Rex ifte nofter Meftias. Qiu venit , non taurjuau feipfum ingerens, fed In no¬ mine Domini, id eft mi Hus a Deo, & perfonam gerens Dei, vifitantis populuni fuum, Ofauna in a'nflimis , fiipple auiia- tar, ut fit quafi ardens populi exhorta* tio ad exclamandunx magnis vocibus Ofauua Regi fuo. Vel, in, pofitum eft pro, ex, hoc fenfu.- Ofanna, feu falus ac profperitas veniat Regi noftro divi- nitus de coelis altillimis* Similis phra- fis eft Pfal. 148. v. 1. Laudate Dominant de ccelis, laudate earn in excelfis , id eft? de excelfis ; eft eni n repetitio Hebrads 'familiafis. Unde Lucas quafi interpre- tans castetos, addit, Pax in ccelo, eft, falus ac profperitas de coelo tf glo¬ ria in, id eft, de excelfis, defeendat lei- licet fuper Regem noftrum. Quod ergo frequentiffime Ofanna repetebant, i n fummi ardoris ac afteeftus argumentutn erga Regem fiebat. Sic enitn olim cum populus Regibus atque Epifcopis accla- mabat, pro numero acclamatiouum *' ftimabatur affeftus, ut patet ex gents SECUND, MATTH. Cap. XXI. 503 Ecclefiafticis apud Auguft, Epift. 110. ubi Deo gratias, Chrifto laudes, fiat, ike. acclamantur plufquam vigefies, imo tri- gefies fexies. Quod igitur in iftas vo¬ ces erga Ghriftum tunc erumpereut; c aufa indicatin’ a Luca c. 19. v, n« Eo mod efijeht prope Jerufdlem, civitateni fci- licet regiam, caput regni, & quia exi- ftimarent, quod eonfeftim regnum Dei nianifeftaretur. 10. Cam ergo inftraffet Terofolymam , If- raelitici regni metropolim, cum tanto applaufu, commnta eft univerfa civitas , id eft, cives Jerofolymitani, maximeque i'acerdotes , novitate fciiicet fpeiftaculi attoniti: nam qui clamabant, fere erant exteri, & ad venae 5 ut indicating Joan. 12. v. ia, Dicens , Quis eft hie? id eft, qualis eft ifte , ut cum tanto honore & applaufu Rex Ifrael falutetur? Viden- tur enim invidise verba, quibus honore Indignum figniftcent. n. Populus autem fimplex & Candidas r quorum teftimonium futile ac puerile eft, & quos verbo facile compefcer.e notes ? Nam ex invidia taxant his ver¬ bis van'tatem in Chrifto , & inatiem af¬ fection era ac deledlationem tituli -Met- iie & Regis. Quibus dixit: Utip te: num- quam legijtis, quia ex ore ( illud, quia, eX He- SECUND. MATTH. cap. XXI. ^7 Hebraica & Gracca phrafi redundat} in- tmthm & laElentiam perfecijti laudem? it] eft, laudemtuam-, 0 Deus, qua; ab adultis ca- incur, aut cani deberet, omnibus liumeris perfeftam, exprellifti ex ore, etfi non ex mente parvulorum; quaft die. Vultis ut os claudam stati parvulse, cui Spintus fan- nempe Frophetas, ut Auguft, Serm. 59* de verbis liom. & alii oonfentiuiit-, imo ipfe Chriftus Tatis explicat, qui mifit iilos, ut fruSlus accipereni , id ett, eos monendo exigerent. Ex quibus aliuw ceciderunt, ut Jeremiam, c. 20, verf. 2* Micheam 3. Reg. 22. v. 24. Alim occi - derunt, ut eundem Jeremiam, Ifaiani? Ezechielem, & alios alium lupidaverunh Zachariam filium Joiadae, 2, Paral, 24* v. 21. 36. Iterum mifit alios plures prioribus: h«e Dei Jongantmitas eos adduceret ad poeaiteutiam, & follicitudo ad otliciutff Unde Jerem. c. 7. v. 25. Mifi ad vefi omnes Jervos msos Prophetas per diem Jar* SECUND. MATTH. Cap. XXI. Sl7 ffgens diluculo , Et fecerunt illis fimi- liter , de quo generatim teftantur S. Ste¬ phanas , Aft. 7. v. 52. & Apoftolus ad Heb. 11. v. 36. & feqq. 37 .Novitjime autem, tanquamadProphe- tavum finem , Mifil ad eos filium [hum, unigenitum. Seipfum fignificat, ut di- ftiuguat a filiis adoptivis, quos fervos vocaverat, Dicens , verebuntur fdium meum, id eft, sEquitas poftulat, ut revereantur: niagis euim iudicatum vult officium eo- t’ura, quam rei eventum. Unde Lucas dixit, forfitan verebuntur, attribuens Deo id, quod homo paterfamilias, reruin incertus, merito de colonis cogitaftet ac dixiffet: lie tamen ut fimul eorum libertas arbitrii indicetur. 38- Agricolg autem videmies filium , id eft, agnofeentes eum efle filium, ex teftimonio fcilicet Joannis , ex fignis niirabilibus ut John. 15, verf. 24.... Di - xerunt intra fe , id eft, in animo fuo, Vel etiam inter fe, unus ad alterum : hoc euim videtur poftulare colloquium fequens, quod latius prophetatur, & pulchre deferibitnr Sap. 2. v. 12. ufifue ad 21. prout veteres unanitrfter expli- eaut: Hie eft heres, regni fcilicet, & dominii in populum Ifrael; heres, in- fluam, non quiPatri morienti fuccede- l 'et, led cum vivente & regnum donan- te regnaret. Venite, occidamus emu Quod a h eis dictum efle & conclufum , prse- I i 3 unte fi8 COMMENT* IN EVANG. unte Caipha , teftatur Joan. c. it. v. f o, & 53. idqne paucis diebus ante pto¬ la tam banc parabolam. Et habebimus he- reiitatm ejus , id eft, libere pro arbitra- tu noftro dominabimur in populo ejus, liberati ab ejus exprobatione , opprob- riis, & ignominia. Nam caul's occiden- di fuerunt, partim afperitas repreheu- fionum Chrifti, & in ie nata confulio coram populo, ut indicatur illo loco Sap- 2- partim ambitio libere dominandi, in populo, ut infmuatur Joan. 11. v. 48. ubi timent, ne a Romanis expellantur, nempe li in.teliigere.tit alium Regem, Meffiam fcilicet eif’e fufceptum a JudaJis- 39. Et apprehenfum earn eiecerunt extra vineam : proteftando per hoc, quod noil agnofcereut earn eife vines dqminuni 1 Et occiderunt , importunitate extorquett* do a Romanis mortis fenteutiam. Pra> dicit itaque hie & mortem , & mortis locum: 11am extra Jerufalem, qua: erat vines caput, leu, ut Apoft* ad Hebt* 13. extra portam palliis eft Dominos. 40. Cum ergo venerit dominos vine? ■, quid facict agricolis illis? Eos ipfos agri- colas haeredicidas, ad quos loquebatur, facit judices, ut appareat fententiae a> quitas, fimili plane modo, ut in eadem parabola Ifaite. 5. v, 3, 41. A flint illi Chrillo : eft enim dati- vus ) Mains male perdet, id eft, malos male muldlatos feu malis affe&os per* , det r SECUND. MATTH. Cap. XXI. U9 det ; vinearn fitam , fcilicet reliquias Ifrael, quibus Gentes inferentur, non excidet, nec donabit aliis, fed locabit aliis agricolis , id eft, regendam commit- tet aliis, Apoftolis fcilicet & fnccelfo- I'ibus eorum, Qui reliant ei fritEhm tem- poribus fids, ftatutis & opportunis, id eft, qui fie excolant vineam Dei, ut uberes bon or um operum fra 6 bis ferat Deo, ut magis indicatur v. 43. Porro verba ifta tribuuntur a Marco & Luca ipfi ChrL fto, & eis auditis nafrantur Sacerdotes dixilfe: Abfiu Quare ue hsc fibi repug- n re videantur, alterutrum dicendum eft, vel cum Augitft. lib. 2. de conf. Evang, cap. 70, quod quidam Sacerdotes l'efponderint luc verba, qme tamen e- tiam Chrifto tribuantur, quia Chriftus eft veritas, cui omnis veritas tribuenda eft, per quemcumque dicatur : vel fa-, eilins, ut Chryfoft. quod primo refpon- derint Sacerdotes disc verba , ut Mattb. Uarrat: delude Chriftus ea approbaverit, Ut Marcus & Lucas, fed ita tamen, ut ftgnificaret le in ipfos Sacerdotes prct- ^entes collimate: quo audito contradi- Xerint Chrifto, dicentes, Abftt, fcilicet ut nos juxta parabolam tuam necem bsredi paremus, & conlequenter nobis ifta contingant, ut male perdamur, & v inea a nobis auferatur. Quamvis er- S° Matthseus non pofuerit, quod ifti pa- t’abolie contradixeriut, aperte tamen con- l i 4 tra- 52® COMMENT. IN EVANGs tradidtionem, refpicit, dum fubjungit, Je- fum illis dixxil’e: 42. Nunqiiam legiflis in Scripturis. Eft enim modus refellendi id, quod prsecel- ferat, tamquam contrarium, ut obferva- vit Auguftiiius loco cit k Idem namque valet atque id, quod lignificantius Lu¬ cas dicit, Quid ejt ergo quod fcriptum eft? quafi dicer. Si vos refte dicitis, Am quafx non effet verum id, quod dixi in parabola : quid ergo dicit Scriptura illi- us Pfalmi, quem de media fcriptum canids? lapidem , quern reprobaverunt cedi' ficantes., id eft , lapis ille, quem archi¬ tect! , qui pnelunt, ;e di fi c a 11 d £ fynagog® ac donxui Dei, tamquam ftrudlune inu- tilem abjecerunt, Hie faclus eft in canid anguli , id eft, caput atiguli, quem Pan- lus ad Ephef. 2- v. 20. uixo verbo Grs- co \ ocat akrog niaion, id eft, 1 urn muni angularein feu in extremo & fuprerno angulo poutum ; qui eft prj-ecipuus in jftrudtura: utpote fuperue contiuens to- tam junfturatn duorum parietum, ficut iuferne lapis mndamentalis. Itaque hi c alio fermone parabolico iidem l'unt ®- dilicantes, qui in parabola erant agri¬ colie: idem sedifxcium, quod vinea; idem lapis reprobatus, qui lilius feu hires oc¬ ellus, ut annotavit Hieron. AtdificanteS ergo hoc loco lunt Sacerdotes & Prin- cipes popnli, ut exponit S. Petrus Aft* 4. veil', 11. quia doceudo regendoquS SECUND. MATTH. Cap. XXI. 52 t fynagogam in domum Dei atdificabant. Qua de caufa & Apoftoius fe (apientem wckiteihm vocat, i. ad Corinth. 3 verf. 'io. ipfum vero populum ibidem vocat Dd agriculfuram: ac Dei cedificationem-, hoc eft, juxta has parabolas, Dei vinearn, Dei domum. .Lapis vero dicitur Chri- ftus, propter folidkatem ac firmitatem leu ftabilitatem, quam tribuit Eccletis: fuse, tamquam in fundamento ejus po- fitus, cui tota ftruftura innititur. Vo- catur vero angularis propter indillhlubi- lein juufhiram, quam tribuit sedihcatio. In angulo enira iugentes lapides ponun- tur, qui utrumque parietem ex diverfo veuientem complectantur & jungant. Unde per hoc indicatin', Chriftum in u- no aedihcio fuo jundfturum duos populos de Circumcilione & pi'atputio venientes, id eft, Judaicum & Gentilem > ut Au- guft. 18. de verbis Dom, cap. 10, & a- libi fepius, & ab omnibus pene veteri- bus huius loci Interpretibus annotation eft, Orig. Hilar. Hieron. Theoph. & in- finuatum a Paulo, ad Ephef. %. verf, 14. &, jp Caput autem anguli dicitur ho¬ noris caufa, ut opponatur hoc reproba- tioni ejus; quafi dicer, quern reproba- ruiit ipft, tamquam_ ineptillimum aediii- eio , hie faHus eft, id eft, liet, . phra.fi Prophetica futura tanquam prseterka va- ticinantium, fummus in angulo , id eft, dux & caput Eccieftu , & quidem ex li 5 duo-. *22 COMMENT. IN EVANG. duobus jam populis conflate. A Domino, id eft, non ab hominibus , feu humana induftria , fed divina orrinipotentia. Eft cnim tacita oppofitio Dei, eligentis il¬ ium lapidem in caput anguli , contra homines reprobantes, ut clare indicatur l. Pet. 2. verf.4..., Faclum eft iftud, Gf£- ce hie, & Hebraice in Pfal. T17. legi- tur Fafta eft h dicern primam, ex qua oritur diver!!- tas, ut vocati vel veniant, v v el ciecen- ti velle nuptiali indbantur, vel in ea perieverent, ne convivio ejiciantpr* Ex hoc autem, quod unus tautum eje- SECUND. MATTH. Cap, XXII, m dicitur, mult’qae remanferunt in cpnvivio, cum .tamen e contrario mul- Ci djcaijtdr vocati, & pauci elefti: con- Cludit Aug. Semi. pit. & lib. De geftis. Pelagii c. 3. per ei echini parabolice fig- iiifieari uni verfum malorum cietum, qui in Ecclefia bonis perniixti vivunt, & # liiultitudine fua e! eft os longe fnperant. 15. Tunc , cum irritati eflent tot pa- I'abolis Pharifd, pne ceteris iufenli Chrifto , Confilium inierunt, , ut caperent cum in fermone: Gnece Qparpdeusofin*) ut iUaquearent , feu verbis velut laqueo, ca¬ perent, ut, qaem vi non audebant ca- pere, operibus tameii videbant irrepre- benfibilem, ipft jam toties fuis verbis capti, viciilitn propofita captiofa ’quae- ftione eum verbis in pericuLum addu- cerent. . 16. Et mittunt ei dJfcipulos funs, qualx ipfi ignotos, quos tamen jpfos fuiire Pharifreos no tat Marcus, Cum Heyoiia- Gentiles eos faille fentit Auftor 0 peris imperfeift. Chryi'oft, veto & Hie- i'on. milites Herodis: Theopbyl. eos, ft J i Herodem C hr iff urn pu Parent. Veri- htnile eft faille Herodis, non primi il- yis, fed filii ejus Tecrarghie, qui An- hpas diftus eft, domefticos. Ille enim hnipore paffionis Chrifti jam iiiftantis erat Jerofolymis, Lucie 23. verfu 7. Cude Syrus vertit, Cum iis, qui de do.no Herodis, feu dilrn domejifcts Herodis , & 534 / COMMENT. IN F.VANG. Evangelium Hebraeum Elfe Hutteri & aliorum legit, aim fervis Herodis • He- rodes enim Magnus impenfe faverat.Ro* manorum tributis, qnibus olim prsefue- rat; quem & filium ejus imitatiim fuilfe non eft dubium. Pharifei contra fave- bant Judaicae libertati, & Herodis erant adverfarii. Teftis eft enim Jofeph. 1 . 18. Autiq. c. 2. fuilfe quosdam ex Ju- da Galifeo ortos, led eadem plane cuiil Pharifeis fentientes, qui neminem pr.e- ter Deum, Dominum ac Prineipem ha* beri ant nominari vellent, adeoque Ro¬ manis ac tributis erant infenfilfimi. £)/- centes, Greece reftus cafus eft: nude $y- rus, Et Ucml ei, fcilicet Pharifaei, per ps difdpulorum. Quo indicatur pr z- fcriptis verbis queeftionem a Pharifeis mittentibus fuilfe propolitam, Magifter, fcifnus quia venix es , id eft, quod amas veritatem, nec folum amas in te, led etiamin aliis, Et viamDei in veritate doces, id eft, doces vere, fmcere , abfque luco & refpechi viam, quam Dens ab homimbus anibulari cupit , hoc eft, quid Deus velit fieri, & non fieri. Et non eft tibi curs, de aliquo , id eft, non ca¬ l' as quem quam , quo minus liberrime abfque odio, aut metu, aut gratia ve¬ ritatem dicas. Veracitas enim reddit hominem incommutabili veritati finii* lem ? veritas autem neminem curat, palpat, aut metuit. Non enim refpicis, SECUND. MATTH. Cap. XXII. 535 pMonam hominum: Marcus, Non vides in fncism hominum , utvumque Lucas brevi- ter explicat, dicendo , Non accipis per- fonam , hoc eft, folius caufse merita in- tueris, nihil curans qualcunque extra- neas perfonarum conditiones, ad cau- fam non pertinentes, divitias, hoiiores, potentiam, &c. Veriffinra eft ifta fm- ceri Dodtoris, maximeque Chrifti, laus, Hullo hominum refpedhi, gratia, aut luetu ab officio & libertate allerendac veritatis defledtere. Sed in Pharilieis erat ifta peftilentiffima adulatio, eo ten- dens , ut Chryi’oft. notat, ut Chriftum inflarent, & audacem redderent., atque ita in ancipiti conftitutus aliquid dice- fet, vel contra religionem & liberta- tem Judaicam, ut fie Phariliei prieien- tes eum plebi invifum redderent, vel contra praifentefti Reipublieae llatum, Ut fie eum Herodiani comprehenderent, & apud pradidem Pilatum accul’ai*ent: Ham de hac ipfa tributi caufaapud Pila- tum mentiti funt, Lucie 23. v. 2. Et hoc eft, quod Lucas aperte dicit, eos fuiffie Widiatores , qui le juftos fimularent, qmeftionemque propofuifle, ut traderent ilium principatui & poteftati Prsefidis. 17. Quandoquidem Tgitur tam incor- r uptus iis Dodtor veritatis, Die nobis: Quid tibi viietur , de hujus quieftionis ve- ritate * qu;e eonfeientiam 110ft 1 am tqr- quet & perplexam facit? LAeet cenjlim K k 4 fore COMMENT. IN EVANG. dare Cefari , da non? Salva fcilicet rein gione & abfque offenfa Dei. Pompeius enim prime uniyerfam Judseatn vefti- galem populo Romano fecerat; deinde Auguftus cum circa t'empus nafeentis Ch-.ifti toti nationi cenfum feu tributum ^nnuum impofuilfet, Judas Galiheus hoc- rudignum ratus, pop ul urn ad rebellionetn incitaverat, ut multis locis indicat ,Jo- fephus & Gamaliel Aftorum 5. v. 37. Hinc orta qmeftio, tempore Chrifti rna- xiine contioverfa, utrum liceret tribu- turn Csefari i'olvere ? Pars affirmative tenebatur ab Herode & Herodianis, & Romanorum fautoribus: negative a Ju- da Galibeo , acque ejus difeipulis , & maxim e grata erat populo ae Pharifseis. 18- Cognita autem Jelus nequitia eonim , id eft, frauduleuta hypocrili, ait: Quit me tentatis , feu ex peri ri feientiam meatn capitis, hypocrite? aliud enim voce, a- liud opere proferebaut: nam benevo- lentiam erga Jefum, magnam aettima^ tionem ejus, fludium veritatis & jufti- ti lim fui, fed etiam nunc fum, Deus Ab~ raharn , Deus Ifaac , &c. Sub hac propo- fitione quodamniodo fubfumit Chriftus i atqui Non eft Deus mortuorum , id eft * eorum, qui corpore & anima extindti funt , fed viventium. Unde concludes dum relinquit; ergo Abraham, Ifaac* & Jacob non funt mortui* fed vivunt# & confequenter mortui refurgtint. Contra quam argiimeutationem mo- veri difficultas poteft , quia, quam vis animsePatiriarcharum folas viverent, nec refurgerent corpora* Deus poflTet Voca* ri eorum Deus. Sed duobiis modis ref- ponderi potefh Primo > ut omnia Verbal in fuo rigore accipiantur, & immediate corporum refurredtio probetur. Nani Abraham* Ifaac, & Jacob non fq nC nomina animarum, fed perfonarum, l ea fuppofitorum , corpore & anima con* flan- SECUND. MATTH. Cap. XXII. 543 ftantium, ut notavit Theophyl. in cap. 1 ,2. Marci; & viventes, cum de hotni- iaibus fernio eft, dicuutur, qui corpore & aninja unitis vivunt. Icaque cum di- eatur Deus Abraham, & Ifaac, & qui. deni dicatur Deus tantum efte viven- tium, quos pridem corpore defundtos elFe conftat : neceffe eft Abraham & Ifaac fuis corporibus adhuc vive're, fed Deo. Nam hunc fenfum indicat Lucas, cum addit, Omnes enim vivunt ei , nimi- rum quia morte breviffimo tempore velut fomno intercurrente tantum dor- ttiiunt, non mortui funt Deo , utpote quos ad vitam corporis mox revocatu- rus eft. Hac enim de caufa mortui Vocantuf ab Apoftolo dormientes , ficut & Lazarus Joan. ii. v. 11. & puella Matth. 9. verb 25. dormire dicuutur. Declarat hoc Chryfoft. appoftta fimilitu- dine Adami, quia ficut pomo comefto, decretaque mortis fententia, ftatim ttiortuus dicitur, tametft diu poftea fu- Pervixerit: ita viciffim mortui, propter decretam a Deo refurredtionem, dicun- tur ei vivere. Et hoc modo Chriftus ^mediate probaffet refufredHoiiem. Se- GUndo & fortalie facilius refponderi pof- * et ■> Chriftum in verbis fuis Ip e eta lie intern Sadducieorum. Sadducaft autem te fte Jolepho 18. Antiquit. cap. 2. cum corpore extinguebant ftmul & animas* lta( ]ue immediate Chriftus probat ani- 544 COMMENT. IN EVANG. mas permanete poft mortem corporis ex eo, quod vocetur Deus Abraham*. & Deus non lit Deus mortuorum , id eft, penitus extinftorum, etiam quan¬ tum ad animam, ted viventium. Quodfi anima non extinrta, fpd immortalis per- manet, ergo refulgent & corpora. A* lijma quippe ex naturali quodam poii- dere requirit conjungi corpori, & per quam juftum eft, ut quod particeps fuit operurn, ac laborum, poetise quoque & pixniii particeps fiat. Et hinc eft, quod lion tantum Sadducaei, fed & olim Phi* lofophi, & hodie Athei , cum aniffi® immortalitate etiam corporum refurre- dlionem fuflulerunt, &e contrario qui immortal!tatein anirme, iidem & cor- poribus refurredlionem tribuerunt. Un* de & Pauius i. ad Corinth. 15. v. 18* & 32. ex uegata corporum relurre&io* lie infert, dormientes perire, fcilicet e* tiam quantum ad animam, & pios labo- res nihil prodelfe .• & 2. Machab. i2» v. 44* concluditur, oratioues pro d e full¬ ed s nihil profuturas elfe, nifi refurgant & corpora. _ 34* Pharifai autem audientes, &c,_n e fcilicet etiam libi videretur filentiuirt ampofitum, ut deprimerent Chrifti g l0 ' riam, coram turbis admirantibus; Con- venerunt in mum , ad proponendam novafli quseftionem, qua ille, qui Sadduc in filium adoptavit, diligit, & ex (file- fftione innumeris cumulavit beneficiis* Nam iu prima parte fumma ratio did' gendi fuggeritur, ipla divinse naturae ex- cellentia: hie vero proxima, ipfius fci¬ licet in nos amor, ac beneficentia; ut? fi ill amando tardiores fuerimus, ialtetn amantem redamemus. Ex toto cordc> Hocadditur, ut diftindtius intelliganius? quomodo totus amor nofter in unuiU Deum noftrum cb iverti debeat. Re & quse aceidere fibi mala non vult, & illi nolit. Quorum alfirmativum indica¬ tin’ fup. Matth. 7. v. 12. Omnia , qua- crnque vultis, ut vobis faciant, 6 ?c. negativing vero Tobiae 4. verfi 16. Quoi ab alio oderis fieri fibi, fife. Ex his patet, non elfe neceffe addere, ut proximus 11011 diligatur, propter propriam utilitatem , aut deleftationem. Nam & hoc inclu- ditur in eo, quod debeat eum diligere propter Deum, flout & feipfum. Nam, ut optime Augufi. loco de morib. Ec- clefife citato : Quod agis tecum, hoc agendum cum proximo, id eft, ut ipfe etiam perfetfto amore diligat Deum, Non euim eum diligis tamquam teip- fum, fi non ad id bonum, ad quod ip¬ fe tendis, adducere fatagis, 40. la his duobus mandatis univerja Lex » Moyfis, & non tantum Decalogus ejus, penlet & Prophet#, feu Prophetarum doc- trina: hoc eft, inquit Auguft. libro 1* quadtione Evangelica qu. 33. & latius lib. de perfeft. juftitise cap. 5. in his duobus habent finem , & ad haec duo referenda funt: quidquid euim Dei lege prohibemur , & quidquid jubemur face- re , ad "hoc prohibemur & jubemur, ut duo ifta compleamus. Imo tota Scrip- tura , adeoque Dei cum' hominibus pro- videntia non aliud fpeftat, Unde Au¬ guft, ubi Scriptura aperta eft, charitas patet j SECUND. MATTH. Cap. XXII. 553 patet: ubi obfeura efl , charitas Iatet: de quo vide & in Pfal, 140. Refte aa- tern obfervat Epift. s'2- idem Anguft. dici, In his danbiis mandates , lion fa his tri- bus , quail tertium elfet de diligendo feipfo, litintelligeretur, inquit^ nullam' eife aliam dileftionem, qua qnisque di- li 6 it feipfum , lnfi, quod diligit Deurn; qui enim aliter fe diligit, potlus fe odille dicendus eft. Cum ergo fummam agen- dorum Pharifeos Chnftusdocdiflet, nunc etiam fummam credendorum novae Legis eos ex Seripturis docere volens & omnern prtetextum fe perfequendi ad nece.n tjl- lere • 41. Congregatis Pharideis, nempe con¬ tra fe, ut fnpra vidimus v. 34. Interro- gavit eos , fuo jam jure & vice: utpote jam todes ab eis interrogatus ac tentatus. 42. Qui l vobis vi letu} de Cbifto? Cuhis fdius eft? Hanc qu.eftionem clare de fe¬ ipfo propofuerat Apoftofts, Matth. 16. v. 13. & 15. Hie vero proponit in ge- nere abftrabendo a perfona fia. Statim enim, ut Chryfoft. ut eum feductorem & Perditum eife refpondiffeat. Dicunt ei , Havid: quod ita tritum tunc erat, ut etiam vulgo eifet notiffimum: ficiit a- tiquoties fupra vidimus. Sed ita hoc ftitelligebant, ut nihil amplius de. Chri- p-o fuo feutireut, nift Regem de ftirpe Jd»vid terrenum fore Dei adoptions ji- J ituu chariffimum, qui Judsos difperfos LI f in SH COMMENT. IN EVANG." in terrenam libertatem aflereret, reg- num David collapfum multo auguft'us reftitueret, & ufque ad fines terra; fub- aftis gentibus dilataret: cuinsmodi e- tiamnum expetilant judaei- Hanc opi- niouem ergo ut corrigeret Dominus , ait: 43, Quomodo ergo ,. fi fcilicet nihil a- find eft , liifi Davidis filius, David in ■fpiritu , nempe fanfto, id eft, per fpiri- tum fa tie him a cl us & impulftis , qui irentirl, aut errare non poteft, vocat eum D ominum , fcilicet fuum? Pater e- liirn non vocat filium Dominnm fuum. Locus autem, quern citat, eft ex Pfal- m.o 109. 44. Dixit Dominus , nempe Dens; eft en'm hie Hebraice nomen illud ineflli- bile, quod foli Deo competit, & fere verti fo'let, Dominus , eo quod Hebraice legi foleat per QAdonai ) quod Dominion lignificat. Domino meo , Me 1)1 a; fcilicet, feuChtifto; Hebraice eft (Laionf) quod fiominibus tribui folet. Unde vis argu- mentl non eft fita in eo, quod vocet fimpliciter Dominum, fed D ominum me urn, cuius icilicet jpfe fitfervus. S'ede a dex- trls me is , id eft, habeas & habere agnof- caris sequalem mecum gloriam, maje- ftatem, imperium. Unde urgens hanc phrafis iftius pracrogativam Apoftolus ad Hcbr. 1. v. 17. ait; Ad quem enim howi- mm aut Angelorm dixit uHqimio, Sede & SECUND. MATTH. Cap. XXII. 5sf dextm meis? Et i. ad Corinth, i?. v. hunc locum paraphraftice c tans ait: O- ponet ilium reghdre ; donee pondt , &c. & ad Ephef, i. v. 20. elarius explicans efle-- ftum iftius feffionis, Su'ckam , in,quit, Him a mortuis if eonflimens ct\ lexttiam fiiarn in caleftibus fupra omnem principatum , if vir l Mem, if dominationem, See. Eodem* que modo ad Philippenfes 2, v. 9. Ex quibus patet, Apoftolo interpretante , Deum Pattern hoc dixiffe, id eft, tra- didilFe Chrifto hauc feffionem a dextris tempore glorificationis ejus poll: refur- reftionem. Tunc enim res fieri dici- tur, quando inriotefeit, & ipfe Chriftus hoc fatis declarat infra c. 26. v. 64. ta- tnetft ab initio incarnationis Chriftus, cum accepit elfe Deum, accep’t & k- qualem Patri gloriam, quat poftea ma- nifeftata eft. Eft autem locutio meta- phorica, ab humano more fumpta, ubi ad dexteram eft locus maxime honori- licus. Nec tamen hac phrafi Pater ad finiftram e(Fe, Filioque poftponl fignifi- catur: nam mox eodem Pla 1. v. Pa¬ ter d|citur elFe a dextris Filii. Quam- vis eiiim in fermone proprio dextera iufer^t refpeftum ad finiftram, non tamen necelfe eft hoc etiam fermone ’^etiphorico indicari. Verbis ergo , ut Eaftl. lib. de Spiritu fantfto cap. 6. ho- ddrificis, & pnefidentiam deelarantibus tig ui lie a tur lummi honoris sequalitasg plus 5.0 COMMENT. IN EVANG. plus videlicet cuique perfonae quodam- modo tribuendo, ne minus habere cre- dantur, ut ait Ambrof. de Filio lib. 2. de Spiritu faufto c, 12... Donee, id eft, etiam donee: exprimit enim illud tem- pus, quo maxitne videri poterat nou ledere ad dexteram* relinquens intelli- gendum maxitne feflurum portea. Non enim praefentium promiffio eft futurorum exceptio: ut Bafil. horn. 25. vide difta c. 1. v. ult. Unde Apoftolus ad Hebr- 10. v. 12. In fmpiternum fedet in dexter & Dei, de ecetero expeclans , donee ponantur inimici ems /cabelhm pedum , &c. Ex quo Apoftoli loco intelligitur tempus noyif- fimi judicii fignificari qnando dicit, Do- nee ponam inimicos , feu adverfaros tuos omnes, Reges, populos, imperia, &c. Scabelhm pedum tuorum , id eft, ita fub- jetftos tibi, ut inftar fcabelli lub pedibus tuis eos concakes & proteras: quo ab- folutiffimum imperium Chrifti fignifica- tur. 45. Si ergo David vocat, eum Dominant, quomodo films ems eft ? id eft, quomodo ifta duo confiftunt? Non enim negat eum efle filium David; nam, ut Auguftinus Serm. 234. de tempore, quomodo , ver- bum quaerentis eft, non negantis: fed eo collimat, ifta difficultate objecla, ut cogerentur aliam fublimiorem in eo nat- turara agnofeere. Uli vero praeoccupati cum elient ifta falfa opiuioue, SEGUND. MATTH. cap. XXIII. U7 46. Nemo poterat ei refpondere verbum , feu quidquam , quod nodum.ilium fol- veret. Ex quo filentio manifefte con- flat & fequitur: primo, certura fuilfe apud Judams illius temporis, quod iile Pfalmus a Davide lcriptus fuerit con¬ tra cavillationes recentiorum jud.eorum, qui putant feriptum effe, vel a Melchi- fedech, vel au Eliezer fervo Abraham, vel aliis tempore Davidis viventibus; feeundo certum item fuilfe Pharifds, quod ille idem Pfalmus de Chrifto l'crip- tus diet contra alias recentiorum Ju- dseorum tergiverfationes, qui voluiit feriptum, vel de Abrahamo, nt teftis eft .hie Hier, vel de Davide, ut Abea Ezra , & Rabbi David putant, aut de Ezechia , ut Judaai dim exponebant, tefte Juftino contra Triphonem , & Ter- tull, lib. 5. contra Marciouetn c. 9. uam alio qui facile refpondilfent Pharifei, u- troque modo difficultatem eludendo. CAPUT XXIII. t. (T** me, cum arrogantiam Pharifaeo* .. ^ rum de feientia repreffiifet, ut 1] sdem quoque tanquam incorrigibilibus Palam pietatis ac fandtimonia; larvam detraheret, Locutus eft ad turbas & dijei- Wos, neimitatiuuis contagio cor rum pe- rentur. 5T8 comment, in evang, rentin’. Et quia graviffime Scribas & phaifeos volebat perftringere, ne offi¬ cii auftoritatem kdere voluiffe, vel eo- rum prineipatum affeftare, vel odio eo- rum , & inimicitiis raoveri videretur, prudenter. priemittic .• 2. Super cathedram Moyfi, id ell, quanl Moyfes inllituit, Dei auclorjtate, Sig- nificatur autem non fuggeflus, in quo docnit . Moyles, qnafi ea dumtaxat fer- vanda iuberentur, qua; ex tali cathedra docerent, ut quidam nimis tnaterialitei* acceperunt; fed auftoritas Moylis in re¬ bus divinis, nempe docendi & interpre- tandi Legem Dei, prsecipiendi regendi- que populum in iis, qme. fpettant cul- turn Dei.- lie enim & cathedram Petri, audloritatem Petri dicimus. Refpicitur enim ad tifum , quo docentes, ac judi- cantes pi era mque fedent, ut fecic Chri- ilus docens, Mutth. y verf. i. & Luc* 4* v, 20. & judicantes feffiiri lignifican- tur, Matth. 2y v. 3 r... Sederu it Scribe & Pharifai , per legitimam in officio fuc- ceffionem. Pbarilsei enim & Scribie yl- dentur plerique fuilfe fimul ex ordins Levitico ac iacerdotali: ita ut Pharilsei 3 fere incumberet gubernare populum, & rpagillratum geiere, ut teflatur J°- fephus 18. Antiq. c. a. Scribis, legem interpretari, Sadducseis ab ucroque ex- clulis, vel in inftituta Phaiifeorunuranf- eimtibus , ii magillratum capellurent, " SECUND, MATTH. Cap. XXIII. ,j< f tit ibid. Jofephus, & ideo nulla hie r'e Sadducieis lit mentio, nee etiam de la- cerdptibus ac Pontilicibus fub illis no- miuibus, nimirum at au6ioritati parcere- tur. Quia vero Moyfes Chrifti pqrfo- nam , & figuram g.effit, eonfeq yliter Auguft. Serin. 49. "de verbis Domini c„ 5» per Scribas & Pharifieos vult figurari Epiffcopos illos, doftoresque Chriftianos, qui fuaquaerunt, quique dicunt, & n it faciunt, nempe quia Moyfis, hoc eft, Chrifti, auftoritatem & locum teuent, 3. Omnia ergo qucscumque ( quibus uni- Verfalibus fignis abfolutiffima fine ex¬ cept! one obedientia indicatin') dixerint vobis, five docendo, five jubendo. Iu- tellige autem , quamdiu non conftiterit ell'e aperte contraria cathediac, in qua ledent, feu doftrinae Moylis & Legis Dei. Sic eiiim & Apoftolus jubet lilios obedire parentibus per omnia, ad Co. lolf. 3. v. 20. cum tamen notum fit, Deo magis obediendum efte quam ho- hiinibus, fi contraria tradant, Et bine eft, quod iple Chriftus hoe ipfo eap. v. *6. & feqq, dodbinae qusedam capita in Mofaics corruptelam indufta, repro¬ bat, & cap. 16. v. 6, &, 12. monet a Idrmeuto, id eft doctrina Phaiifteorum, cavendum. Servate £? facite, id eft, qninino facite, quia fcilicet non eorum, led Dei l’unt, quae docent; nam ut Au- Snft, 4. de do6br. Chriftiana cap. 27. Ca¬ thedra l 6 o comment, in fvang. thedra non ipforum , fed Moylis, cogie eos docere etiam bona non faeientes. A- gunt fua in vita fua, docere autem fna, cathedra illos non permittit aliena. Un¬ de lib. 16. contra Fauftum c. 29. adver- tere jubet, quantus honor hie deferatui" dodtrinae Moyli, in cujus cathedra, etiam mali fedeutes bona docere cogebaatur. Secundum opera vero eonim nolite facere , id eft, ne audloritas, qua; vos ad obe- dientiam do trine movit: etiam ad vi¬ tae imkationem moveat; quod eautiffime ldcirco nonet, quia, ut Aug. abundant in plebe, qui mala; vita; defeulionem ex iplis pr.vpolitis, & doftoribus qaa;- runt, refpondentes in corde fuo: Q iod mihi prsecipis, cur ipl'e non facis ? At- que ita ex vitiorum eorum moribus ft- bi vivendi legem fingunt. Dleant enim t feu prsecipiunt optima quaeque, juxta legem Dei, if nvi facia,it : vita enim verbis dillidet. Atque ita confequenter fieri Toiet, ut quod verbo in animis au- ditorum ftruunt, vita deftruant. Ut e- nim quis obedienter audiatur quanta- cunque granditate dktionis, majus habet pondus vita dicentis, inquit Auguft. lo¬ co de dodtrina Cmifliaua citato. Unde idem prsedare monet auditores taliuni do^orum ; tract. 46. in Joan. Botruni inter ipinas caute lege, lie ,dum qiwris fructum faudiendo icil. maios doctores) - SECUNO. MATTH. Cap. XXIII. ^t laceres manum, & cum audis bona di* centem, ne itniteris mala facientem* 4. Alligant enim (metaphora a jumen- tis fumpta, quibus imponi & alligari lb- lent larcin £j oner a gravia 6? importabilia , Graece (dy shaft aha) p or tatu dijjlcilia, liem- pe traditiones, turn feniorum, turn pro- prias, turn ipfius quoque prscepta dir vinai legis, Datur enim ratio iftius fen- tentiae generalis, Dicunt, £f nonfaciunt , Haec ergo omnia dicuntur onera gravia , &c. turn multitudine, turn gravitate, turn interpretationis duiitia, turn aceu- ratiflitme obfervationis rigore , quem poftulabant. Quod verbo alligandi fignifi* catur : ficut faltus imperandi, & leges cudendi, per id, quod fequitur, Etim- ponant in humeros hominum , lit ea ferant. Ipfi autem cum exemplo deberent prs- cedere gregem, digitofuo , qui opponitur hvimeris, nolunt ea movere , id eft, ne mi¬ nimum quidem obfervandi conatum ad- hibere, ut jfaltem exemplo fuo ea red- dant leviora. Duplex igitur notatur hie perverfitas , ut Chryfoft, notat , quod fine venia exquilidllime vellent vivere huiltitudinem, & quod nimium fibi ip- fis indulgendo , magnam alfumerent li- ^entiam: cum bonus Princeps in fe fs- v us, in alios benignus eife debeat,_ 5, Omnia vero opera Jua, ft quae faciunt, dnae fpeciem boni pne i'e ferant, faciunt,, Ut viieantur ab hominibus , id eft? ut glo* M m riani cedenti ergo verfu taxabatur eonnn a- perta improbitas, hie vero limulata pro* bitas , oftentatione & vanitate plena* Hanc ergo per partes explicat. D'ila'ant enim Phylatteria fua , id eft» amplioribus quam cseteri utuntur phy- lafteriis, ut videlicet in fe cojivertant oculos hominum, & eis tanto religio- ilores videantur. Erant enim PkylaSle- ria membrane, ut Hieron. in quibus e- rant lcripta Legis mandata, quas & Pha- rifaei & Scviba; ab aure ad aurem frond alligabant & braebio. Sic enim carna- Iiter iiltelligebant mandatum illud, Deu- ter 6. v. 8* quo nihil aliud jubebatur * xiili ut jugiter eiTent memores roanda- torum Dei. Hinc ergo dictm funt ilia: metnbranulse Judseis Q TephiHm) quad alligamenta , Greece Phylakteria , quad cohiervatoria, ad conlervandam memo- riam Legis Dei. Et magnificent fimbrias? id eft, magnas faciunt.fimbrias fuas, lci- licet palliorum fuorum, ut additur Grs- ce & Syriace , nimirum ut magis vide- rentur memores Legis Dei, prseferenteS eamveftibus, cum vita lpernereut. E- rant enim ills Fimbriae lila quaedam n 011 texta, in extremitate veftis dependen¬ ts quibus infiar limbi impofita eratvit- ta coloris hyacinthini; quas & Chriftum gelfiHe patet Lucie g, v. 44, qua de re SECUND.MATTH. Cap. XXIII. diximus num i eo de- Primetur. Et qui fe 'humiliaverit , id eft, d?miiFe de fe fenferit ac fe gefterit, Pffiil adfcribens fibi ex donis Dei, non jpde fe aliis praeferens , fed in fontem refunaens omnia, Exaltabitur , a Mm 4 Deo, $68 COMMENT. INEVANG. Deo, five per ipfum in future gloria 4 five per homines in hac vita. Nam & hie veriffimum effe foiet, quod honor fequatur fugientem, fugiat fequentem? quia Deus fuperbis refiftit, humilibus autem dat gratiam. Sententia antem ifta generalis eft, fiepius a Chrifto in diver- fis propofitis ufurpata, ut liqueatvel fuill'e tritum tunc proverbium, vel apophthegm* ipft proprium. Ex quo etiampatet fcopus totius doftrinaefuperioris, nempeChriftuffl non de vocabulis, Magijtri, Rabbi , Patris, fed re ipfa & faftus a fife ft a done contend! ffe V tiam liac de caula vocautur HipocriMi eo SECOND./MATTH. Cap. XXIII. 571 quod ifla follicitudine, quae in le bona erat, hoc fpedtarent, ut vel fan- ftiores iiide viderentur, vel, ut Autqr operis imperfefH, ut luora iua e facrifi- ciis augerentur, Et cum fie fit facias, fa- eitis eum filium gehenna dupln quoin vos , id eft , muko magis obhoxium sterna; con¬ demnation! , quam vos eftis, quia faci¬ as eum longe fcelexatiprem , nempe partim doftrina traditionum, quibus cor- tumpitis legem, partim & maxime ex- emplo veftro, idque five quia offenfus redit ad vomitum, id eft, .idololatriam, five ut Chryfoft. quia comparatum eft, Ut probos magiftros vix imitemur, ini- probos etiam improbitate faperemus. Q.uamquam Auguft. contra Fauftum ideo duplo dictum putat, quia hoc implere Jjegligebat, quod propria voluntate fu- iceperat. 16 . V vel praftidem, vel gubernatorem jurat? ac proinde Deum ipfum teftem citat. 23. Va vobis Scribd if pharifcei Hyp°' eriu, qui decimatis mentham , if anethum , tf SECUND.MATm Cap. XXIII. ? ?5 & cimimim, id eft, fltidiofe decimas exi- gitis, jnquit Hieron. viHffimorum olemm, ut avariti e veftrs confulatis. Sed re- Stills Auftor operis imperfefti, exponie decimas •, id eft, decimas fcrupuloie offer* tis omniuni. Hinc enim eft ifta gloria- tio Pharifsi, apud Lucam : Decimas do omnium , icilicet etiam viliffimorum, qux pollideo, ubi Grsce eft idem verbum quod hie. Et hinc eft quod eos vocat hie Hypocritas, videlicet quia mimitias illas obfervabant, ut minimo difpendio exaftiffimi viderentur legis obfervatores, cum tamen negligerent, & relinquerent, Qiue graviora funt legis, id eft, qus lex prscipue poftulat, tanquam ipfum ani- miirn, internamque Dei ac proximi di- lection em lpectantia, fine quibus pietas confiftere non poteft, ,& quorum com- paratione omnes extents obfervantis, de i'acrificiis, de decimis, de csereroo- niis leviora funt, & velut media refpe- Gtu finis, de quo fupra c. 12. v. 7. & Miches 6. v, 8>*.. Judicium, id ejt, ju- fiitiam, quacuique fuum redditur; tfmife- fcordiam , qua ex beuignitate proximo fuccurrimus confiiio, opera, operibus , e tfi non debeatur ex juftjtia, Jtaque duo ilia compledluntur univerfa officia qrga proximum, quibus eum dfiigimus, heut nos ipfos. Et fidem , in Deutn, qua tamquam radice indicatin'- etiam l'pes & charitas feu intelligitur fides in D'eurn, 576 COMMENT. IN EVANG. Deurn , qus per dileftionem operatin', & prohide id 5 quod refpondet illi ma* ximo pnecepto, DiHges Dominum Deum mum ex toto corde , &c. Hnitndiua , peccatorum. Quamquara N n Graice 578 COMMENT. IN FVANG. Grsece periiftatur in eadem metaphors fell. Pleni funt , ealix & paropfis , raping ff injuftitia ; lignificando id , quod bi' bebant, & comedebant, per rapinas & injuftitiam die pa ream. Et fic perpetiia effet allegoria, fighificans eos in aniiu° plenos eiie fraudibus & injuftitia, exte' rius innocentes & fandtos. 26. Pharifae ckce , qui non intellig’S? qme iitvera mundities eoram Deo, mP' da prius, quod intus eft caHcis , id eft, 01 quse continentur calice & paropfide* feu ipfum potum ac cibum, lie frauds & injuftitia parti fint: ut fiat * quod deft' ris eft, mundum , id eft, ut poftea ordin 0 fuo mundes ipfum calicem ac paropl* 1 ' dem, quibus illi fumuntur, Quo all 0 ' gorico fermone indicat ftudemium ell 0 ante omnia munditiei animat-& confcie fl ' tiie; turn deiirde edam per fe corpd & a6H0r.es omnes externas futuras mud das. Nam, ut Auguft. in quodam Se r ' mone , animi munditiam lequitur cpf' poris munditia. Non enim poteft ell® mundus animus in corpbre immundo • 11am qui mundus eftanitno, operari cot- pore fiagitia non poteft, Itaque fi cllt animus naturaliter lecum rapit corpus? ita animi integritas mater eft omnis fa 11 ' ditatis corporis , & honeftatis corad hominibus. Qua in re quia enormit 01 " hgllucinabantur Phariiki , pieni byp 0 ' crili 7 SECUND. MATTH. cap. XXIII, * 79 crifi, pergit in eodem propofito , alia finiilitudine illam exprobrando. 27. V Mittam ad illos Prophetas , id eft, jam ' jam ftatim a refurredtione mea mittam Prophetas, prophetne fcilicet dono ill} 1 ' fires, ficut probant Apocalypfis Joannis» & multae pnedidliones Pauli & Petn» & Agabi, Adt. 11. verf, 72. & AdL 2l ' SECUND. MATTH. Cap. XXIII. 593 Ve rf. io.... Etfapientes, id eft, ilia prsedi- tQ s fapientia, de qua Luc. cap. 21. verf. *$• cui non poterunt refiftere omnes ad- v erfarii; qualem fuill’e Stephanum idem teftis eft, Aft.6. verf. to.... Et Scribas, doftos fcilicet in regno coelorum, hoc doftores '& interpretes Scripturarum, divimeque Legis periti/limos. Pro Sa- Pientibus & Stuibis Lucas nude dicit A- Poftolos, nempe, quia, ut Hilar. Can. ^4* Apoftoli totum limul erant, & de uitiirorum revelatione Prophetic, & de Chrifti agnitione Sapientes, & de Legis hitelligentia Scribe: vide alios,Aft. 13. v erf. 1.... Et exillis , id eft, alios ex eis, Occidetis , Stephanum, &Jacobum, alios Y crucifigetis, Simeonem filium Cleophae, ^cundum Hierofolymorum Epiicopum, Hegefippo, apud Eufeb. (lib. 3, Hi- ftorije cap. 16.”) & flagsllabitis in fynagngis , Ut Paulus quinqaies fibi contigifie tefta- tu r, 2. ad Coriuthios 11. v. 24. « 35- Ut veniat fuper yos omnis fangiiis ju- id eft, ut ica juxta meiitum fce- j^rum veftrorum redundet in caput ve- v r um omnis fanguis juftorum , qui in- luftg effafus ejt a fawuine Abel ju/li , qui P^mus propter juftitiam Celebris & iie- ^tus fiiit ,* Usque ad fdnguinem Zacharies Mi Barachig. Quis ilie fit magna coti- ^utio eft. Plerique Gneci, ut Bafil. in 6rni. de nativitate Chrifti, Orig. hop. *°. in Matth. & alii, icenpue baronius fin 4 putant 584 COMMENT. IN EVANG. putant elTe Zicharian patrem Joannis BaptMloc , quern ex traditione quadam dicuut ab He rode occilufri inter temp- lum & altare, eo quod cum poems oo cideret. filium non prodidiffet, vel ut alii, quod B. Mariam Virginem pnediea- lit. Favet Imic fententiae, quod ChriftuS primum & ultimatum jiftum ah Judds occifiim exprimere volullie videatur* Sed banc traditionem ex apocryphoruni fomniis manafle dicit hie Hleron, Non- nulli & olim, & nunc volunt elfie Za- charlamunutft ex minoribus Prophetis, qui fiiius Barach : ae dicitur , Zachar. i* v. i. Sed minus verifimiliter, cam ni¬ hil de occifione ejus, multo minus de loco occilion’s cruftet. Com nunior fen- ten tia eft a S H'eron. aflerta, etle Za- chariam filium ,{ojad£ , l'ummi pontifi- cis, quern conftat occifum a Regs Jo_-> s in atrio donuts Domini, ut eft 2. Paralip* 24. v. 21. hoc eft. ut hie dicitur, inter tetnplum if altare, I'cilicet holocauftorum? quod in atrio ante tern plum fub dio ft a ' bat. Fiiius Barachia: dicitur, vel quod Jo.iada Pontifex binominis fuerit, ut )rt Scripturis frequeus eft; vel quod tan 1 ' quam vir fanchis Barachias , id eft, B e ' nediSlus Domini dicatur ; unde Hiei' 011 ' teftatur in Evangelio Hebraico, quo N a ' 7areni utebantur, filium Jojadse vocatn Exprimitur ergo Abel & Zacharias, noU quod ifte ultimas a Judds 'qccifus l» e ' lit, SECUND. MATTH. Cap. XXIII. rit, fed quia ultinuis, de quo ex Scrip- turis canonicis conftet; & quia, cum de vindieta* fanguinis innocenter^ fufi Chriftus agat , illam Scripturh diTertis verbis in Abel & Zacharia annotat, Cenel. Rcce vox fankili'iis» & 2. Paralip. 2+. Vi hat 'Domnas & rejuirau Porro obfervatione digna eft hiftoria mi rum in moduli a din is huic loco, quam narrat Jofephua lib. de bello Jud. cap. 1. ubi fcribit Zachariam quemdam virum probum, filium Baruch (idem hoc, quod Baraehias) faille paulo ante no- villimam obfidionem Jerofolymitanam a JuBseis zelotis in templo , id eft , in attio oceiliim, cam a i’eptuaginta judi- cibus unanimiter fuilfet abl’olutus. Ex q :o factum, at quidam fufpicatus fue- rit Chriftum prophedce id, quod futurum erat, velati pratteritum narratTe. Sed quidquid fit de hac hiftoria , in Omni lententia tres nafcuntur didicultates: Prima, quomodo dicat Chriftus, ocelli- ft's, cum praefentes Phariliei nullum Zi- chariam ex iftis occidifle videantur. Se- cunda, quomodo de fudafis iftis viudi* £ta capiatur ciedis juftorum pnecedenti- uni. Tertia, qua juftitia omnis fanguis, etiam a majoribus effufus , fuper iftos Veniat. Ad primam dicitur, totam na- tionem, ut unum populum confideriri, in quo facta majorum tribuuntur files, & contra. Sic enim Abrahie promitla, IS’ n 5 ac 586 COMMENT. IN EVANG. ac data eft terra Chanaam, fed in pofte- ris eius; & popujo Jirdaico tempore Ju¬ dith viventi tribuitur habitatio in Mefo- potamia, del'cenl'us in AF gyptum, tran- fitus per ma e, acdefertum, quae in ma- joribus contigerant. Ex hoe oritur fo- l.itio etiam iecundae quaeftionis : nam r itione unitaiis iftius, qua unus eft po- pulus, & in quo pofteri funt aliquid raa- j rum & majoies aliquid pofterorum, fi:, ut fadta majorum filiis imputentur: imo in illis quoque, non folum a Deo, fed & ab hominibus compenfentur, fi¬ ve in boniim, live in malum. Et hinc eft, quod Amalecitae exciduntur propter fabta parentum a quadringentis annis yerpetrata, i. Reg. 15. v. 2. & 3. tunc enim fcelus patrum punitur in filiis qui aliquid eorum funt. Hoc autem non femper , fed tunc folet fieri, quaudo filii peccata majorum imitantur , ut Auguftin. libr. contra Adimaucum cap. 7. & ita complent meni'uram ab illis iuchoatani: tunc enim excidium a per- verfa natione pronieritum in illam qui- dero caijit, fed in poftremis iftius na- tionis exercetur & i'entitur, quod ju- Hum eft, ut licuti menfuram peccatorum parentum, ha etiam poenarum impleant. Sic igitur, qua juftitia hoc fiat, quae e- rat tertia quteftio, facile apparebit, fi coulideres viudictam illam ell’e quidem peccatorum, quae parences perpetrarunt, quia SECUND. MATTH. Cap. XXIII. 597 quia fine illis praccedentibus non fuif- fetillata, multo minus tam acerba, led tamen earn non excedere magnitudinem feeleris a folis filiis perpetrati , _ ficut hoc de atrociffimis Judsorum facinori- bus, Chriftum & Apoftolos occidentium, &Eccleliampe fequentium, evidens eft. Vide diida Exodi 20. vert'. 37 . Jeni r dem, Jerupitem. Amantis & ex int'mis vifceribus commiferantis eft ifta ingeminatio, Qunties volni congrngare fi¬ lms tuos, id eft, quoties volui per Pro- phetas, aliosque l’ervos meos, ac deni- que per me ipfam couatus lam cives tuos in varia ftudia dillraidos prsdicatione, prseceptis, promiffis, minis ad me con- verteve , fmu gratis mes fovendos, & alis providentie protegendos , Quemad- modttm gdllina congregat pullos fuosfub alts: ut partimcalore foveat,quo roborentur&cre- fcant, partim adverfus milvum protegat, ne rapiantur: quod, ut ilia a fife id u, ita Chriftus poteftate erga parvulos fuos per- ficit, ut notat Auguftin, qu. 36. lib. 1. Quell. Evang. Optime autem fe com* parat gal line; nam, ut ibidem & Tra- ilat. i 1 ,. in Joan, notat, hoc genus a- nimantis magnum affeidum in filios ha- bet, ita ut eorum infirmitate affefta, & ipfa infirmetur, alis demiliis, plumis hifpida, voce rauca, omnibus rnembris ftemilFa & abjeeda , ut , etfi filios non videas, matrem tamen ifltelligas: ica sterna *88 COMMENT. IN EVANG. setehia Sapientia mater noftra per car- nis fufceptionem, aflfedlioncs & labores infirmata eft, ut pullis fuis congraeret: El noluifii , ft lies tuos cougregari, id e % non permififti & omnibus modis impe¬ ded (ii , maxime per primates tuos. Vo- luutatem iftam congregandi , plerique intelligunt voluntatem figni per pratdi- cationem , tninas &c. nam illi volunta- t ; relilti folet ab hominibas; non autem eifieaeem, qiue i'emper impletur. Quam- quam etiam de ilia verba Chrifli vera Hint: nam per illam filios luos fepe Chri- Itus congrega e voluit, & reipfa etiam invita Jerulalem, &nolente, &refiften- te cengregavit, qucfcumqiie iple eongre- gatos efficaciter voluit, ut exponit An- gu(L lib. i. opens imperfebti , contra lulianum. Sed quia ille refiltendi c- na- tus poena dignillimus fait, & plures ibi erant, quos obduratione & defe.rtione dignos jadicaverat, hinc addit: 38. Ecce , jam in proximo, relinquetwf vnbis h nis veft'-a defer ta, Templum in- telligit H'eronymus a Chriibo deferen- dum : refills intelligas ipiam civitatem, a 'eoque totam regionem, quam pr.. (li¬ cit in vartitatem ell’e redigendam per excidium urbis & gentis juxta illud Pial. Ficit habitatio eorurn defertu , S° in tabermy call% eonimnon fit, qui inhabited Et quia caufa illi as vaftitatis ac defertionis luit, quod a pr.efentia & procetiione Chridi, SECUND.MATTW. Cap. XXIII. & gratite ipfius deferti fuerunt (quam etiam nonulli prsedift’S verbis figniftca* tam fuifie volant) hinc ad lit, 39 , Dico enirn vob;*: Non we vilebitis a modn , id eft , ab hoc tempo'e , feut poft breve tempus Fubtrahetur voids pra»- lentia, tutela, & gratia mea, ita ut nc- que corpoiis, nequeanimi oculis incre- dulitate & cxcitate percuffis , me am- plins videatis: Dover dicatis , id eft, do¬ nee mutatis, jam animis celebrem ilium verliculum de Melfia, quern iudignami- ni efle mihi acclamatum, tribuatis mi- hi, & me Meifiam agnofeatis. Indicat autem tempus , quo fub finem mundi ad fe Meifiam conVertendi funt: 11am de tota natione loquens , prsfentibus tribuit, quod in pofteris implebitur. Be- nediflus, qui venit in nomine domini , id eft, omnium homimtm benedi&ione, & lau- de cumuletur ille, qui jam jam venit, fen yentutus eft judicare orbem terra- rum in juftitia, julFu, & auftoritate Dei Patris fui. Eft enim acclainatio, qua gratilfimum ejus adventum fibi elFe Ju- diei teftabuntur, quern majores eorum tanta contumelia repudiaverant. Unde non poterat Chriftus acriori epilogo pne- fentes Pharifieos pungere, vel houori- ficentioii l'e accommodate. 590 COMMENT. IN EVANG. CAPUT XXIV. i. egreffitsJefitsde tempin , nempe fub vefperam poll labores d<> cendi & prasdicaudi, ibat , e civitate ver- fus montem Oliveti, ubi noftibus mo- rari folebat, ut Lucas teftis c. 21 . v. penult. Et accejjenmi difcipuli, ut oftenie- rent ei aiifieationes templi , id ed, ftrufhi- rs raram pulchritudinem, pretium , fir- mitatem, magnificentiam. Marc eniffi & Lucas hoc explicant, dum ille qui- dem dicit, Magifter, afpice quales lapides, £? quales jim£lur inde rediens, ut noftem in hoc monte orando conlumeret, ut fupra ex Luca diftum. Marcus addit fed)lie contra temp* him, id eft^e regione, & facie in tern- plum verfa*, unde videntur occaiionem iumpfilfe interrogandi. Accefl'ermt ad ei 0 difcipuli fecreto. Idem tan turn quatuoruo- minat, Pet rum, Jacobum, Joannem* Alldream , & pro, fecreto , dicit eos fe~ paratim , Icilicet a ceteris Apoftolis (nift- lse enim liic turbae aderant) Chriftuip interrogade, ut Icilicet tamquam fanft- liarioribus facilius ea arcana de futut'O templi & urbis excidio communicaret* pradertim cum non eifet tutum de re¬ bus illis palam loqui; hoc enim poftea S- Stephano ciimini datum fuit, Aft < 5 . verl'. 14. Itaque dicunt; Die nobis, SECUND. MATTH. Cap. XXIV. $o : Juec enint? quod fcilicet non relinque- tur hie lapis fuper lapidem, quod recen- tiffime fixurrl eis adferebat: Ei quodfig- num udvehtiis tui ? glorioli ad judicium 'de quo jam alias audivimiis , cap. 13. verf. 41. cap. 16. verf. EtconJumma- tionis fteculi? id ell, finis mundi, de quo ibidem cap. 13 1 Tria igitur diverfa quo¬ rum & jungiint iimnl; quod reipfa quo- que excidium urbjs illius & orbis, & fe- eimdum adventum Chriiti ad regendum in mundo jam innovaco difeipuli con- jungeudum putarent, Et ilia caufa eft, cur Marcus & Luc. 'confute tamquam de una re dicant, Quando ijla fient ? fci- licet de templo praxiifta, cr quod fignum- quando hcec omnia incipient confummari ? Sed quia idem tempus erit conlummatiohis feculi & advehtus Chriiti, diverfum ve- ro everfionis Jerulalem.- hin'c tamquam ad duas qnfejtioifes diftindtas , diftindte refpondet fuis locis; ut infra dicturi fu- mus. Quia vero difeipuli omnia eonfu- fe interrogafle videntiir, juxta Marc. & Lucam, vel faltem Confufe intfellexiffe; Line Chriltus quoque in initio confufe i’efpondet, revocans eos a curiofitate futurorum& a cogitatione regni Mef- fe ad follicitudinem de feiplis. Prse- mittit enim genera li a qmedam m on ini hfque ad. verf; 15. exclufive, de iisg ijuse mixtim, tam ■ excidium urbis illiuS; Ijuani totius orbis fquia ununi erat ty- 0 o pus 594 COMMENT. IN EVANG. pus alterius, tam quantum ad ipfum cidium quam quantum ad figna, qu® prse- cefferuntd p^seceflura funt ; neque tam ad urb's aut orbis finem , quam ad ipfos Apoftolos, eorumque fucceflores inftru- eudos pertinent, ut a periculis fibi ca- veant. Itaque refpondet Chriftus : 4. Vi.lete , ne quis vos J'educat , abftra- hendo vos a mea fide in aliquem erro- rem; qiiafi dicer, Vos de templo & 110- viffimis mundi rebus eftis curiofi & an- xij, fed ante omnia de vobis ipfis curam gerite, ne feducamini. 5. Multi enim venient , poft difceGTum meum a vobis , in nomine meo , id eft, nomen dignitatemque meam ufurpantes, dicentes , Ego furn Chriftus , feu MeffiiS promiflus, quos ideo v, 24. Pfeuiochri - Jlos vocat: c? multos feducent, qui men- daciis iftis fidem dabunt. Cavete igitur, ne inter illos fids: nam ut Hilar, ut ti¬ des peftifero mendacio detrahi poffet» admonitio praeceftit. Tales impoftoresfue- ruut, Theodas, de quo Aft. v, 36. & Jofephus in fine c. 2. fib. 20. Antiq. item' que Simon Magus , qui fe virtutem D&. magnum dixit , Aft 8, v» 9. & l’e pf° Chrifto venditavit, ut Auguft. haerefi necnon Menander apud Tertull. de prf' fcript. cap. 4, Similes plures prsecelfe- runt e^erfionem etiam Jerofolyro^» fed multo pluies confummatiouem f* E ' culi, Hoc ergo primum eft lignum ut- rique SECUND, MATTH. Cap. XXIV. yiqiie excidio commune. Secundum eft id, quod fequitur, 6. Auiituri enim ejUs pr&lia , opinic ?- ties prcelioritm, id eft, belia varia, & ru- mores bellorum, qui faepe magis turbant ac terrent homines, quam ipfa belia. Lucas addit fieditiones, quas rnultas & mi- i’as narrat Jofephus prseceffiife everlio- nem Jerofolyms per totam Judsam: vide lib. 4. de bello Judaico c. 5. & aliis pluribus locis. Itaque redle prs- ftionet: Videte , feu cavete, ne.turbeminij plus sequo, ut ideirco vel a fidei mess retinendte vel aliis. pftedicands conftau- tia difcedatis. Duplex ergo bellum, uc Chryfoft. eis prsdixit; alterum fpiritua- le a feduftoribus: alterum corporale ab hoftibus & feditiofis: nempe ut ad om¬ nia adamantiui fierent, &, li fraftus il- laberetur orbis, impavidos ferirent rui¬ ns ; idque eo magis , quod ilia evitari non poffent. Oportet enim hsc fieri, fuppofitis fcilicet hominum corruptiffi- niis moribus, & confequenter juftimmo decreto Dei, quo illos per belia con¬ frere & emendate folet, ut Augufti* nils in praefat. libr, de civitate Dei. Unde merito virum prudeutem squo & imperturbato animo elle decet, ad ilia mala toleranda, qua: ita oportet fieri* &ed nondam ^ id eft, non Jiatim , ut Lucas, £Um fcilicet ifta Dent, eft finis-, nempe five Jertifaiem, live mundi; quad die, 0 0 a Ad- 596 COMMENT. IN EVANG. Adhuc ilia graviora prseceiFura funtj quorum ifta taiitum funt prseludia. 7. Confurget ertim gens in gentem , Magis explicat id, quod pnelia futtira dixefat ante confummationem, tatn urbis quairi orbis totius. Nam ante excidium Jero- folymse narrat Jofephus lib. 2. de bello Jud. cap. 11. i§. 19. Judaeos confurre- xille in Samar'tanos, Romanos, Syros: rurlum Cdarienfes, Scythopolitas, Afca* lonitas, Ptolomenfes, Alexandrinos, Da- mafcenos in Judaeos, cap. 19. 2o v 2 b 2^ totiusque Syriae regna in gentem Judai- cam, Et erunt pejtilentia & fames: Grae- ceinverfo mode (Limnos kaiwimoi) fames peftilentia , videlicet juxta pvoverbiuin (Loimos meta limnin') Peflispofl famem , & utraque belli filia elFe lolet. De ingen* ti fame ante vaftatam Jerufalem lit hientio A6h 11. v» 28, de qua latius Jofepli. 20. Antiquit. c. 2. & 3..,, Et ter¬ ra: motets per loca , id eft, in diverlis lo* cis. Teftis eft Eulebius in Chronico fub Nerone tres tirbes terra ftiotu in Alia concidilFe ; teftis &Joleph. lib. 4. c. 7 * de bello Jud. tibi de alio terra motU Aicit; Orta crebra fulgura, horrendaque tonitrua, concuftleque terrse vafti mugi* tus': certumque erat apud omnes, ho* 111 inum exitio iiiundi ftatum eiFe turba* turn. 8» Hcec autem omnia, fcilicet errores* feu fedmftiones, bella, runiores bello* rum, SECUND, MATTH. Cap. XXIV. w ?um, peftes, fames, terra motus, quam- vis per le graviifima, tamen tantummo- do initio, funt dolorum , qui mox Jerusalem, ■& poftea totum orbem invadent: Grace Sxprellius Carche ton dinon ) initia parturi- tionum , feu dolorum, quibus parturientes affliguittur: hoc eft, exigua funt & fir ftftlia primis doloribus, partus inftantis prsenuntiis, qui doloribus in ipfo partu h'ruentibus longe leviores, & quali prar iudia tantum funt, 9, Tunc tradent vos: Lucas, ante imc om¬ nia : quafi dicer. Me vero vos ipfos pu- tetis ab omnibus mails immunes futu¬ re*, interim dum ita affliguntur impro- bi. pgr Apoftolos autem omnium ftde- huin perfonam fignifkari notat Hiero¬ nymus, 10. ■ Et tunc fcandalhabuniur multi , id eft, frandalum patientur , deficiendo a fide Jhea & juftitia, ad vitandas tribulationes 3 das, mortes, & odia. M'eque hoc tan- Jpm, fed qui jam ita fcandalizati fuerint, lalfi fratres fafti, invicem tradent , id eft, ?hi alios fideles prodent perfeeutoribus, 31,10 odio hubebunt: gravius enim Apo- yatarum & hcereticorum eft odium, quam Jjifidelium, Hoc tertium bellum eft a alfis fratribus, u* Et multi Pfeudoprophetoe f\urgent , id , L ut notat Chryfoft. qui fe Prophetas, i°c eft, Evangelicse veritatis doAores e uditabunt: (f fedueent, a fide per v0S 0 0 3 P rse ' 593 COMMENT. IN EVANG. pradicata & plantata, multos , qui hanc crediderunt, Hie delignantur ornnes ha> retici, qui partim ante exeifara Jerufa- lem, ut Nicolaite, Hymaenagus & Ehi- letus, & alii, partim ante mundi fineni exorituri erant. 12,. Et quoniam a l mrfavit for is, iniquity fcil. crudelitas perfequentium , fcandala deficientiuni, errores male docentiuni, hine intus, refrigefcet charitas 'multomrh qua antea erga Deum & proximum fer- vehant: videtur enim ell’e quafi epilo- gus eorum, quae v. to. & it. pratniferat. 13. Qui autem perfeveraverit, Grace (ho de hipomeinasqui fuftimerit, feu pertuleriU fcil. ifta mala, perfecutiones, l'eandala, odia, errores , ufque in finern , ita ut nul* lis malis irruentibus dejiciatnr, faivus erit* Vide ditta cap. 12. v. 22. Et quia me¬ rit® fulpicari poterant Apoftoli tantam calamitatum abundantiam impediment© futuram Evangelio a fe pradicando, & fruftra futures labores fuos, praoceupat Chriftus ; 14. Et pradicabitur' quafi dicer. Quan- tumvis tot malis mundus perturbandus, &• adverfus me concitanduslit, certiffimuni habete, quod non obftantibus omnibus* pr nempe obFeurum ilium Danielis locum: & lie erunt luvc verba Chrifti. Sed quia Marcus eadem ponit, qui tamen nullam Danielis men- tionem facit; hinc fortafl’e cqiivenien- tius acciperentur non verba Chrifti lo- quentis, Fed Evangeliftc , poftea Fcri-«. bends verba Chrifti, & exhortautis, 114 606 COMMENT. IN EVANG. qui ilia legerit, intelligat, id eft, deto- peraiii, ut intelligat, tamquam obfcurius quidem didla, fed tamen maximi nio- menti, ad fciendum lignum inftantis e- verlionis Jerufalem ac templi. Etideo Lucas , qui poft Evangeliftas fcribens clarius explicuit, ea praetermifit. 16. Tunc , cum fcilicet, viderint ifta (pendet enim hue ufque fententia) QM in Jud nec deficiendo in pofleriora refpiciab Vce enim prcegncintibus , CJ 1 laSluntibus , qu® jam adeptce lunt , quod concupierant; Orandum enim elle, ne hieme veljabbatd fugiamus, id eft, ne in triftitia aut isetitia? & confequenter amore rerum tempo- ralium , quisquam inveniatur in die ilia* Ita ille in line Pfalm } 39. & quueft. 37* eitat. & Epiftola 80* 21, Erit enim , tunc , poftquam abomi- natio deloiationis fteterit in loco fanftd tribulatio magna , fcilicet in Judsea & J e ~ rufalem. Nam etiam ifta ad excidiufli iftius gentis pertinerb , patet ex Luca * qui, cum dixillet, Erit enim preffurd ntagni SECUND.MATTH. Cap. XXIV. 609 fuper ten am, ut oft'enderet fe terrain Ju¬ te intelligere , explicando adjicit, jf ira populo kuic . Species autem tribulatio- 11 is exprirrsit ibid. Cadent enim in ore gla- dii , & captivi ducentur in omnes genies. Por- I'o tribulatio talis e it, Qualis non fait ab initio mundi ufque mo do , neqne fieti nempe in illo populo Judaico, inquit Auguft* Epift. ilia gc. Nam, ut ibidem ait, Jo- fephus talia mala dicit illi populo tunc accidiiFe., ut vix credibilia videantur. Unde merito polFet generalius intelligi, quod uec fuit, nec erit talis tribulatio in ulla omnino particular! gente ant re- gione totius mundi: quia videlicet ex¬ tremum fcelus occifi tilii Dei extremis tribuiationibus vindicaudum erat, Unde & iple Jolephus palam afferit libro 6. c. ix. Ut breviter dicam, inquit, ne- que aliain civitatem nmquam talia per- pelFam puto, neque ullarn nationem poll lioininum memoriam malitia ferociorem fuille. 22. Et nift breviati faiffsm dies illi, afterno fcilicet Dei jde cret o,* agitur enim de re f'utura. Quod quidam apud Auguftin. epift; citata intelligent fadturn eo modo, quo fub Jofue dies fuit longior. IpfeAu- g'uft. intelligit per dies brevwos ipi’a ma¬ la breviata : fed non incommode intel¬ ligi poteft, niji dies, id eft , nift tempus iftius belli ac tribulationis Judaicte fuiffet a Deo brevius decretum, quam illorum P p im- 6io COMMENT. IN EVANG. impietas & jaftitiae diving feveritascxi- gebat, non fieret falva omnis caro , Scilicet Judaica, inquit Chryfoft. Duplex Hebrad- rnus , Caro , pro homine, & noy orftiis pro nulla, ficut Lucae i, verfu 37. & a ' iibi fepius- Senfus efl igitur, nullusjo- dseorum evafiffet mortem temporalern * fed tota natio fuillet deleta per Roma¬ nos. Sed propter eleclos , ad aeternam bea- titudinem ex ilia nation e, qui lcilicet vel tunc vivebant, vel ex illis ufque ad finem mundi nafckuri erant. No a enim debemus ambigere, inquit Auguft* ibidem, illo Judaice calamitatis tempo¬ re fuiffe in popplo illo elebtos Dei, quo¬ rum alii jam in Chriftum crediderant, alii credituri erant. Propter eleftos er¬ go illos, ne fimul cum reprobis vel jam nati, vel antequam nati pereant, breviabun - tux, reipfa, dies illi, ficut ab ;eterno breviq- res conftituti fuerant: hoc eft , citius di- vina providentia bello & calamitatibu? illis finem imponet, efficiendo, ut Ro¬ mani ceierius fuperent. Quod ita evi- dens fait tam iplis Judseis quam gentili- bus, ut Jofephus crebro inopinatas Ro- manorum vidtorias Deo adfcribat; & ip- le Titus, captis Jerofolymis & inipeclk munitionibus, dixerit: Plane Deo adjuvan- te pitgnavimus , Deus erat , qui detraxti ab ijlis munitionibus Judaos. Nam quae ho- milium manus aut machime ad iltas va¬ le .ent? ut eft apud eumdem Jofephum SECUND. MATTH. Cap. XXIV. 611 lib. 7. cap. 16. Unde idem Titus, re T jefta corona fibi oblata, fatebatur non fe talium operum auftorem fuilfe, fed Deo iracundiam contra Judams demon- ftranti manus prabuiffe, ut narratur apud Philoftratum* Quamvis ergo multi ilia omnia de abominatione defolationis, dierumque breviatione retulerint ad ul¬ tima & Antichrifti tempora, certum ta- nien videcur, omnia h®c ufque ad ex- pugnationem Jerufalem & calamitates gentis Judaic® pertinere, ficut intelle- xit Chryfoft. & Theophyl. & ex profef- fo Auguft, epift. 80. 23. Tunc fiquisvobis dixerit, poll ex- cidium fcilicet Jerufalem, quo, defun- ftis plerifque Apoftolis , Pfeudochrifti & pfeudoprophet®, id eft , haeretici po- tiffimum pullulare coeperunt.Tranfit enim hie Chriftus ad tertiam quseftionem, a .Jerufalem fcilicet ad finem mundi: 11am vaftatio Jerufalem vaftationis & finis mun¬ di typus fuit, Itaque illud, Tune , omne tempus, quod ab illaexcifa ufque ad finem mundi labitur, comprehendit, & maxime tempus Antichrifti. Si quis vobis dixerit, difeipulis fcilicet meis: limn lub Apoftolis cmnes fideles intelligit - Ecce hie efi Chri- Jlus aut illic , id eft, hoc autillo loco ap- paruit Mellias, promiffus a Deo, qui Ju- daeos aut vos a calamitatibus liberet, faelicitatemque largiatur : nolite credere, quia non nifi unus eft Chriftus, qui jam P p 2 venit. 6x2 COMMENT, IN EVANG. venit> Tales fuerunt non pauci, lit o- lim Barchochebas tempore Adr’ani tm- peratoris de quo Eufeb, lib. 4. cap. 6. & nuper David Georgias Bafilese, & a * lius ex Anabaptiftis, qui fe Regerii Siofl linxit: & ipi'e Autiehriflus tota prolel- fione hoc afturus eft. 34. S urgent enim Pfculochrijli , qui fe Chriftos me 1‘eprobnto mentiehtur , pfeudopropheu : nara licut Chriftus veros Prophetas habuit, qui de illo p redica- verunt: ita Pfeudochnfti luos habebunt Pfeudoprophetas: & quia pfeudoprophe- tae olim eraut fa Hi dociores rerum fa- crarum, ideo fub hoc nomine coropre- henduntur etiam hametici, qui pfeudo- prophetis antiquis in nova lege lucce- * unt. Et dabunt, feu edent, figna magn* & prodigia, non vera, l’pd rqenqacia, uc vocantur ab Apofiolo 2. ad Theilal. 2. ut ilc yerum Chriftum verofque P 0- phetas imitentar, qui illis veliui figillis Dei doAriuam fuam & millionem cou- firmaniut. Edent ilia virtute damionurn, qui pro fublimitate lua femina rerum iftarum, id eft, prodigiorum, nobis oc- cultiora, noverunt, & ea per congruas temperationes elemeHtorum latenter fpargunt, atque ita gxgnendarutn rerum & accelerandorum incrementorum pre- bent occafiones, ut Auguft, 3, de Tri- nit. cap. 8* Reifte autem dicit, prkbent occafiones , quia tota adio lit ab illis cau- fis SECUND. MATTH- Cap: XXIV. 6 i 3 fis’naturalibus, quas afthibeut. Im ut in errorew indue,antur, id eft, tani plau.ftbilia, tam veftfimilia, tam efficac'a ad perftia- dendum, ut fallendi eii’ent errore finali, ftiafn eletti ad falutem, per seterhulft prs- deftinationis divine deereturn S.i 'fieri Po.te/l, id eft, ft elFet poftibile, ut crea¬ te vis creatoris decreto , beneplacito, ac viribus protegentibus prsvaleret. Sig- nifcat enim, li tales elefti las pruden- tis & viribus relinquerentur , omnino elfte Fall end os. Unde refHffime Auguft. de eorrep. & grat. cap. 7. Horurn fi quif- quam petit, fallitur'Deus : led nemo eo- rum pArit, quia non fallitur Dens. Ho- rum 'll quilquam perit, vitio bumano vincitiir Dens: fed nemo eorum perit, quia null 1 re vincitur Deus. EtChriftus ipfe de talibus ovibus / Non rapiet eas quisqilam de manu mea . Joan. to. verfu 28. 2'u Ecce predixi vobis , periculi magni- tudinem, ut feiftcet illud lbllicite magis caveatis. Non enim eleftio , aut pne- deftinatio, etiarn cOgnita, eft , ant efl’e debet caul’a iocordis, fed follicictidinis, ac diligent! e , ut per illam ipfam dili- gentiam, hoc eft, follicituu ardeutem- que volunta.:em, id quod conftitutum eft, impleatur, & ex ilia ip-fa difeant homi¬ nes fe ad prsedeftinationem divins gra¬ tis pertinere, ut loquitur Auguft. de dono perfeverantis cap, 22. Pp 3 36. 614 COMMENT. IN EVANG. > 26, Si ergo dixerint vobis: Ecce in de- ferto ejl , Chriftus , nolite exire , id eft » non modo non credere, fed nec exire dignemini, ut quid rei fit, videatis. Ee- ce in penetralibus, id eft, in conclavibus, feu locis a^dium abftrufioribus .• nolite ere- dere■ Explicit itaque magis particulatim id, quod ante dixerat, Ecce hie eft Chri- ftus , nut illic; idque pro omnibus , po- nendo duo loca contraria, defertum fo ris, & penetralia domi. 27. Sicut enim fulgur exit ab oriente , id eft, prornicat e nubibus in oriente pofi- tis , C? paret , id eft , apparet, df fubito coulpicitur, non tantum in meridie & Aquilone , fed , ufque in occidentem , I10C eft, per univerfum undequaque orbeiu fpargitur, & undique cernitur; nam per 'duas illas parces oppofitas totum inuii; dum iignificat; Ita erit 6 s adventus F 0 hominis , id eft . fubitus , inexpeftatus, non incerto, abftrufo , & abdito loco, fed toti mundo illuftris & confpicuus t quafi dicer, tametfi vos, ac fideles mei feiatis, me Chriftum fecuudo elfe veu- turum, nolite tatnen credere quibufeum- que prsdicantibus , Ecce hie , aut illic Chriftus apparuit , S’ regnum fuum aufpicaW; quia adventus meus, qui adhuc exfpe- hlattir, non erit occultus, & per homi¬ nes prtecones homiuibus nuntiandus, ut fuit in Bethlehem, fed fubitus & inftar fulguris,' quod nonindiget prsecone, aut nun- SECUND. MATTH. Cap. XXIV. 61$ fluntio, per fe toti orbi ita manifeftus* ut neminem latere pollit, Senfus ifte Chryfoftomi eft & vere genuinus. Au- guft.vero quseft. 38. lib. 1. Qua:ft. Evang. & aliis locis omnia pracedentia a verl. 53. de quibusvis hsereticis & fchifmati- °is intelligit, qui non font audiendi a populo Chriftiano., dum predicant, Ecce hie Chri/tus, autillic , id eft , dum parti- culas terrarum , atque provinciarum , Ubivigent, demonftrant, dicentes, apud fe lolos elle Chriftum & Eccleiiam, aut in defertoy ac penetralikis , id ed , in ob- feuris oceultifque conventiculis, ubi cu- riofitatem hominum decipiunt. Nam quod ait, Filium homiuis appariturum ficut fulgur , inquit , contra illos valet, qui acculte congregant, tamquam in pe- netralibus, & paucos. tamquam in de- ferto , cum Orientis & Occidents nomi¬ ne Ecclefxa per totum orbem futura fig- liificetnr .• & ad manifeftationem clari- tatemque Ecclefue pertinet fulguris no¬ men. Senl'us ifte videtur magis myfti- cus. 28. Ubicumque fuerit corpus , Grace ( to promo) cadaver, illic congregabuntur (f aquiU , quia naturali fenfu illud etiam trans maria fentire dicuntur, & advola- re, utinde pafeantur, uthicHieron. De- fumptum videtur ex Job. 39- v. 30. ac tranftiffe in proverbiun!, quo figni- ftcetur non opus efte magnoftudio, ut P p 4 ea 616 COMMENT* IN EVANG. ea jungantur , quse natnra ad invicern geruntar. Se ergo comparat cadaver?* propter mortem corporis , Sanctos luos- aquiiis., quod aq Alarum infer in altis fuper terrena volent, oculatiffimi in Chri- ftum velut Solem oculos figant , fene- 6iutem renovent; quafi dicer. Ubicuni' que fuero , cum infer fulguris in mi bi¬ bus apparuero, eo Sanfti mei, nenriue indicante, lentientes prsefentiEe meat vir- tutem , tarnquam ad efcam fuam , ex omnibus or bis part’bus lummo defiderio rapti in nubibus obviam Chrifto in a era convolabunt. (jjjuamquam Hilaries locum pafflouis, ubi judicium futurum lit, in¬ dicant putet, fciiicet Vallem Jolaphat. 2p. S'tatim autem poji tribulationew'illomft dreruirt'; nempe q tubus Pfeudo - ehrifti & P feu do - prophets dixerint, Ecce hie eft Chrifius, c fc. Per quod in primis tern- pora Anti ehrifti fignificari diximus, & eo relerunt Chryfoft. acTheophyl. Ouamvis referri etiam poffit ad dies tribulationis Je'rofolymitamede qua verb. 2a. poft- quam lecutura fignificetur alia reruns omnium perturbatio. Dicit autem, //a- dm poji , etfi jam tot anno rum centime tranfteriut; partim quia divino judicio teinpus iftud eft inomentaneum: apud quern, ut dicitur 2. Petri j. mille anni ft cut unus dies; partim quia etiam ho- rainum sftimatione perexiguum eft» cum unicuique dies ille ultimus, leu SFCUND.MATTH. Cap. XXIV. 6 i 7 ultima tribulatio tam propinqua fit, quam eft dies mortis. Napa, ut Auguft, epift. 80. in quo ftatu quemque invenerit fuus Uoviffimus dies, in hoc eum compre- hendit muudi noviftimus dies. Itaque, Ut unusquisque Lemper ad ilium diem ultimum eifet paratus, femper eumifto loquendi modo Chriltus expeftari volait; quern poftea eadem de caiifa Apoftoli Jniitati funt, dum i. Joan. 2. dicitur, Nunc efft novifjima hora ; & 1. Petri 4. O mrdum finis appropinquate . Unde & Deu- ter. 32. verfu 35. Juxta eft dies perditionis. Sol ob/curabitur o' Luna , &c. Auguft. lo- Co cit. per Solem intelligltChriftum, per Lmam Ecclefiam, qui perfecutionis a- cerbitate, fob Antichrifto ita fint obfcu- randi, ut hominibus non appareant: per ftellas raientes eos, qui, cum gratia ful- gere viderentur, perfequentibus cedent & cadent, Virtutes autem ccelorum move- hintur , quia quidam firmiflimi turbabun- tur. Sed ex Luca; 2. verfu 2y, & 26, fatis apparet, litteraliter haec in Sole & Luna & ftellis eventura, quemadmodum Paffim etiam a Prophetis pnedidfum eft, Ifai po; & talem adventunf in uiib 5 bus'.proud- feftmt Angeli Hi afcenlione. Servient nubes iad teniper'andam omnium a " ipecbuT elaritatem euis, & ad augpudain gloriam. Unde addit cum virtute multifa feu magna, ff mai eft ate, (Jrx.ee, fmett duniimeos kdi doxes-'pdjkdft cum poteflate & gloria nitiha , noir'feilifcet cum ilia iiiiir- rmtfite & humilitatdv qua nunc. Virtus* feu -poteftas apparteblf; in ilia momenta- nea mortuorum omnium refufcitatiotie totiusque mundi feftauratione; majefta s in corporis claritate, nubis amiftu, fti- pantium multitudine, gloria &reveren- tia. 31. Et_mi.* f et Angelos'funs: qui, ut pn- tat Gregor. Horn. 1. in Evang. vil?5ili¬ ter hominum ocul’s apparebunt, cum tu¬ la A voce magna. Vox. Ef, expolitive, leu exegetiee accipi videtur pro > id eft: qua- fi dicer, cum tuba, qme eft vox magna, ficut Apocal. 1. v. 10. & ibid. c. 4, v. x. dicltur. Audivi vocem magnam taMquard tuhz lo-quentis mecum , articulatis fcUlcet Xonis. Unde & Paulus, cum 1. ad Co¬ rinth. 15. verfu 25. de fola tuba dixif- fet, in novifftma tuba; canet enim tuba : ma- gis fe declarafie videtur 1. ad Theli’al- 4, v. 15. dicens; Ipfe Dominus in Jaffa, & SECUND. MATTH. Cap. XXIV. 621 in voce Archan^iiy 6f in tuba Dei dfcen- kt Je .cxlo. lta ut’Offiiiia ifta non aliad declarent, qnam vocem magnam, qua¬ il tubalem ipilar tubs, toto mundo per- fouaiicem minjiteiio Archangeli & An- geiorum, juifa Chrifti Domini editam. Unde. Joan, 3. v.eflu 2$, vocatur Vox FiUiDei, quam mortui audient, quia JuiUi ejus. vox ilia edetur. Ita fere Au- gufty Epift, iso- cap. 34. qui .tubs 110- nfine e video thlimum & prsclariflimum aiiquod lignum vult intelligi. Adhibe- bitur autem partial , ut ejus miiiifterio excitentur mortui, ficut Lazarus voce Cbrilli, partim ut per earn ad tribunal convocentur. UndeAuguft. ibid, putac efle iftum clamoremqui cap. feq. v. 6. niedia nofte faAus dicitur Eccejponfus venit, exite obviam e'u Et hie ilatim ad- jungitur efleclus tubs: £? congregabunt e- leSlos ejus a qualuor vends, id eft, a qua- tuor mundi plagis, Qriente, Occidente, Meridie & Aquilone, unde ipirant pne- eipui quatuor vend. Subquibus, ut iig- nificaret univerfas mundi partes intelli¬ gi, addit, efficacioris exprellionis caula, idem quafi repetendo, A fummis ccdorum ll f[ue ad terminos eoxum. Similis phrafis eft Deuter. 4. veff, 32. & Pfalm. 19. Veriu 7. & 8. led tam ibi Hebraice qtiam nic Crsce eft, ab extremis ccdorum ufqne a i extrema corum : & ideo eadem vox a hoa, hoc loco nunc famrnim , nunc ter¬ minus I 622 COMMENT. IN EVANG. minus transferor; fummum enim rei e- tiam eft terminus, feu extremum ejus. Senfus eft ergo, ab uno cxli extremo ufque ad alterum. Per cxli autem ex¬ tremum intelligitur locus coeli extremo fubjeftus'j & ideo eandem rem expref¬ lit Marc. A fummo , id eft, extremo ter¬ ra ufque ad fummum cxli , 32. Ab arbore autem fici , qua; eis erat in lllis locis notiffima. Alioquin Lucas addit, Videte ficulneam 6? omnes arbores; utrumque enim videtur Chriftus dixilfe- Difcite parabolam , id eft, accipite ex ea limilitudinem. Cum jam ramus ejus teneh id eft, mollis, fuerit, quail propter ap- propinquantem Solem lucco plenus, $ folia nata : apud Lucam , Cum producuf jam ex fe fruttum. Sed Fruclus ibi figni- beat, quidquid ex re pullulat, ut gemm* & folia: unde Grsece eft (frobalosin) cufij jam protruferint , fcilicet gemmas & folia* Acids quia eft prope xftas. 33. Ita o vos cum viderids hxc omnia1 incipere & fieri, qua; hue ufque difta funt, etiam de adventu Filij Dei in nu- bibus, Angelorumque miffione, Nad 1 quamvis Apoftoli, ad quos loquitur, nod elfent ea omnia vifuri, voluit tamed & ipfos & omnes, qui h&c ab illis di- feerent, l’emper elfe fufpenfos. Scito# quia prope eft in jamas, id eft, quod old' nino jam jam adeft prae foribus, nemp® non adventus Filii Dei; ille enim jad 1 a&- SFCUND. MATTH. Cap. XXIV. 633 apparuiife didlus eft ; fed, ut fupplet Lu¬ cas, regnum Dei, illad plenum & pa- catiffimum, quod poft judicium in Sanftjs revelabitur. Hsc ergo Verba confola- tionem eleiborum continent a tot tribu- ■lationibus, quibus in niundo preffi fue- rant, luggerendo illis fpem proxiniam beatiffimae tranquillitatis , ficut clare col- ligitur ex Lucs 21 verfu 28- •. • Refpicite &? levate capita vejlra , qnoniam appropinquat redemptio vejlra. Ut autem certa effet fides futurorum iftornm, qus prsedixerat, graviter ea canfirmat. 04 . Amen dico vohis , quia non prateri- biC id eft, interibit & abolebitur, gene- ratio h qui inter medias afflidliones piorum va- cabunt deliciis , fieut milites, dum aid vallantur. Addit Hier. mimdnm ant 0 confummatiouem ab omnibus iljis malis aliquandiu fore pacatum. Qine vero v. 29. de obfeuratione Solis & Lunas, &c. dicuntur, ea ipfa jam pertinent adipfuni adventum Judicis. 40. Tunc, 111 adventu Filii hominis» duo erant in agro , nihil minus quam de die judicii cogitantes; duce feilieet aneil- lae erunt in mola , id eft, loco, in qu° molitur, feu pillrino: hoc enim viiiili- mum fervitii genus ad ancillas olim per- tinebat , ut patet Exodi 11, verfu 5 * Unns ajjumetur , feilieet furfum rapietur ad Filium hominis, ut indicat Lucas c. 17. v. 36. & 37.... Et urns relinquetur, id. eft, non rapietur. Significatur igitur in quacumque hominum conditione , five liberorum , five fervorum, five divitiun, five pauperum , five vitse contemplati¬ ve , five adtive, fore bonos & mdlos, alios falvandos, alios damnandos, uul- lam cuiuscumque foeietatis habendain eife ratiouem , fed a fe mutuo ell'e di- vellendos , utrisque diem & horam for 0 prorfus ineognitam. Unde concludit: SECUND. MATTH. Cap. XXIV. 629 42. Vigilate ergo , id eft proinde , ft Vobis confultum cupitis, diem ilium Tem¬ per pr£ oculis habete, ita vivendo, ne J^paratos opprimat. Pracipitur enim bic non vi plia corporalis , nec nuda jnemoria illius diei, fed memoria.cum Jollicicudine, inde nata, ut per vita; pro- bitai.em ad ilium parati limus. Quia ne- qua kora , feu quo tempore, Do- ftinas vejler, Filius fcilicet hominis, ven- turas fit, ad vos judicandos, ut premium Vel fupplicium reddat, Itaque cum di- Cit, ergo , injfinuatum voluit, ut fupra annotavimus, & plerique veteres obfer- Vant , hanc elfe caulam , cur dies & hora ilia nobis focculta maneant, ut fci- licet perpetuo ad fubeuiidum illud ju¬ dicium parati maneamus: quod fine du- bio non fieret fi prefciremus. Ne au- tem Apoftoli putarent, hoc folis homi- nibus, tunc vidturis , dici, addit apud Marcum , Quod vobi.s dico , omnibus dico , "bigi'a'e, Nam eadem eft ratio de die mortis uniuscujusque , in quo quisque a Deo judicatur: tempora enim diverfa font , led caufa eadem , flatus idem. Uude ad eum , ficut ad diem judicii ^ oinnis Chriftianus paratus elfe debet, ftuia, ut Aug, Epift. 80. imparatum in- veniet ille dies, quern imparatum inve- Derit fuse vitae hujus ultimus dies. Hanc porro perpetuam vigilantiam exemplo boni patrisfamilias declarat, qui, Sifci- Qq 3 * ret, 630 COMMENT. IN EVANG. ret , qua hnra , Gratce Qpoia phylake') qud cuftoiia, hoc eft, qua vigilia nofturnay quas olim quatuor a mi.lit?bus excuban- tibus obfervatas fuilfe alibi diximus, fi r ventarus effet, vigilaret utique. Manca eft ifta fimilitudo, & fupplenda, juxta ver- fum fequentem , hoc modo: Sed quia non poteft hoc fcire, quia furis condi¬ tio eft, ut captet horam , qua minim? exfpedtatur: hide quoad fieri poteft. ei lemper vigilandum eft. Unde conclu- dit, applicaudo fimilitudinem. 44, Ideo (f vos eflot.e parati. QuibuS verbis explicat, quid fibi voluerit me- taphora vigilandi, Vigilat autem, fe u paratus eft , qui eo lemper ftatu eft? ut placeat Deo & ipfi Deus: fie enim adv^ntum judiejs non timebit, fed dy liget, quacumque hora venerit. Qui* qua nefeitis hora, Gnece efficacius (e or* n dokeite') qua non putatis , id eft , non ex- fpedtatis, hora. Filius hominis, inftar fu¬ ns, veniet , ad vos iudicandos , five iu particulari judicio, five univerfali. Hauc Clirifti parabolam alludendo imitati funt & explicaerunt Apoftoli.- ut cum Pet- rus Epift. 2. c. 3, dixit , Adveniet dies Domini , ut fir; & Paulus 1. ad Thell’afi 5. v, 2. Iffi diligenter feitis , quia dies Domini ft cut fur in noSie, ita veniet: & ip* fe'Chriftus , Apocal. 16. v. 15. Ecce ye - nio ficut fur: nimirum quia adventus ejus incertus, inopinatus , & plerifque inex- I SECUND. MATTH. Cap. XXIV. 631 fpettatus eft: ut lie, inquit Hier. pen- dule exfpeftationis incerto Temper ere- dant eli'e venturum , quem nefciunt, ftuando ventarus fit. Qiamvis autem in commune omnes ad mdefeflam vigi- lantias curam adhortatus fuerit, fpeeia- tamen Apoftolis , hoc eft , inquit Hilaries, populi Prineipibus, feu Epifeo- Pj', in exlpeftatione adventus fui folli- citudinem mandaus addit. 4"5. Quia putas , &c. Unde Ambrdf. in Prafat. lib. 5. de fide, exponit hsc de Petro. Pro Quis puma , Grace eft, Qis ara) id eft, Quifnam ? fie enim fubinde nofter Iraerpres illud ara, per putas, red- dit, Efl filelis fervus prudens , &c. Ordo verborum eft: Qnis fervus, quem tonfticuit Dominus luper familiani, &c. eft fidelis & prudens, &c. AUudit au¬ tem ad divicem patremfamilias (^cui fe tacite hie Chriftus comparat) qui pere- gere proficifcens unum ex famufis pra- heiat tori familie , Grace ( hepi thera- peiasj famuliiio , id eft, famulis reliquis, qnibus in tempore, icilicet opportuno, fin- gidis live diebus , live feptimanis , det c Hum , id eft , alimentum congruum , qaod eis debetur. Pro , cibitm , Lucas e* 12. v. 42. diejt trrti'ci, id eft, frumen- t> 5 menfuram, Grace imo vevbo Jimmet- quail diceres frumeiiti demenfum. Chi alluditur ad antiquum morem, quo her vis dabatur in fingulos inenfes eerta Q q 4 fru- 632 COMMENT. IN EVANG. frumeuti meufura ad vi&nm, quod vel a rixenfe , vel metiendo demenfum di- cebatur, ex quo aliquid parcentes po- terant augere peculium fuum. H ; c er¬ go oeconomus, feu famulitio praepofitus* quem Lucas difpenfatorem vocat, debet effe Fidelis cf prude ns : fidelis ut ndn fal- lat: prudens, ut non fallatur: fidelis, uC non fua, fed lucrum Domini > hoc eu falutem fain ilia; e jus qupat♦ prudens» ut cum judicio Jllud Faciat, id eft, me' diis utatur idoneis. Dicit igitur, Q'^ s J>utas ? qttafi dicer, quam rarus eft ! ideo etiam 46. Beatus ille fervus , quisquis ille rit prajFedtus Familiae , id eft , Ecclefi^ Chrifti, quem cum venerit Dominus ejus d l fine live vine , five rnundi , invenerit f c jacientem , fell, fideliter & prudenter cumbentem officio fuo. Unde Augufth 1 ' 'Epift. 148. Nihil in hac vita difficilius> laborjofius , periculofius Epilcopi, aUt Presbyteri, aut Diaconi officio (qui ofl 1 * lies in populum officium habebant) l ect apud Dqum nihil beatius , 11 eo mod° nfilitetur, quo nofter Imperator jubet* 47. Amen dico vobis- Super omnia bond fua , id eft, non folum luper famulitiuni. fed quia fidelitatem ejus expertus efi» fuper omnes divitias fuas, confiituet ewfh pene parem libi. Quo fignificatur pi #aJ ' cellens beatitudinis gradus, qui fidelibu s pradedlis Eccleliie a Deo tribuendus eft* 48* SE.CUND. MATTH, Cap. XXIV. 633 48. Si autem malus Hie fervus, fuper fa- feiliam conftitutus, dixerit in corie fuo : Moram facit Dominus , &c* id eft, ex ton¬ ga mora & abfentia Chrifti Doming lon- gos vitie annos, & impunitatem fibi pol- licendoi, 49. Et cccperit percutere confervas, id eft, coeperit non tantum non fungi oflicio, fed dominari velle in clero, abutendo poteftate fua in aliorum iujurias ae ty- •fannidem ; manducet autem ac bibat cum eb- riofis , id eft, commeflationibus ac vo- luptatibus fuis indulgeat , & ita Chrifti patrimonium prodigat. Ubi ad duo ca¬ pita vitiorum revocantur omnia prasfe- £torum crimina, ad voluptates & inju- rias, id eft, ad flagitia & facinora: ilia ad corrumpendlim fe , ha:c ad nocen- dum aliis committuntur. Sed , ut Au- R'uft. lib. 3. de doftrina Chriltiana c. 10. flagitia priora lunt, & facinorum fontes.- facinora enim committuntur, ut retpo- veantur impedimenta flagitiorum , aut adjumenta qmerantur. quo ficuti fponfo juvenes, ut Judic. I 4. verfu n. ita fponiae honoris can fa v irgines addebantur , qu& jpfa nofte fluptiarum in fponfse sedibus adventuin fponfi expeftabant, & accenfo lumine prodibant obviam fponfo venlenti in do- ttmm fponfo, ut ipfe earn iude , eum Vi g! nib us lumen praferentibus, in aedes fuas vel aliam convivii domum duceret, Ubi nortu, ficut moris erat, nuptiarum pompa celebraretur. Hinc fluxit Latina phrafis due ere uxorem. Itaque ad rem fig- 11 Hie a tam tranfeuudo virginum decern nomine £quo nomine univerfitas expri- qiitur) lignificantur non fohe, qua; con- tinentiam profitentur , ut Chryfoft. & alii voluerunt, lei omnes animse Chri- ftianorum ; non tarnen qualefcumque, fed, _ ut Auguft. Serm. 23. de verbis Domini, tales animse, quae habent Ca- tholicam. fidem, & habere videntur o- lera bona in Ecclefia Dei, id eft, non ?l perte rebelles,; fed quae profitentur ah- ftUo modo bonis operibus, le parare vei¬ ls ad adventum fponfi ad judicium. Vir¬ tues vocaiitur, five propter iuteg.fitavern fidei, 6^6 COMMENT. IN EVANG. fidei, juxta Apoft. 2. ad Corinth., il* Y* 2. & 3. live propter conti aentiam a qoi- buscumque corporis illtcebris quam om- nes profitentur. (Jz/ quo minime exfpe ftabatur. Unde Au- guft. tarn Serm. illo cit. 22. quam lib. 83, Quseft. Evang. qu. 79. & Epift. 120. quibus omnibus locis hanc parabolam eX profeflo explicat , indicari fimul putat obfcuritatem illius diei, de qua ante di- xerat , quod de die ilia & hora nemo lciret: Hieron. vero & Chrifoft. indica- turn voluut, Chviftum media & intern- pefta nofte ad judicinm venturum. Cla¬ mor faBus eft, a prsecedentibus fponfi co- mitibus Angelis, uempe clamor tubs ac Yocis illius magn.e , de qua Cap. pri¬ ced. v. 31. ut lentit Auguft. EpiftOl. il¬ ia citat. Significatur enim lignum ali- quod evidentiffimum , & prseclarillimum quod ante Domini adventum per totam mundi n achinam perfonabit, & omnes efomno, hoc eft, a mortuis excitabit. SECUND, MATTH. Cap, XXV. Ecce fponfm, quern tamdiu defideraftls & exfpeftaftis: venit, prasfentis tempo- r js eft, id eft, jam adeft. Exits nbviam e i, ut eum excipiatis, iicut decet, 7. Tunc furrexerunt omnes virgines ilia , Per corporum refurredtionem, if orna- v ?runt lamp ales [ms , feu compofuerunt & aptarunt illas, ut quseque potuit: hoc e ft, inquit Auguft. Serm. 22. citat. pa- r arunt le , ut Deo redderent operum fuo- r um rationem. Difcutiet enim tunc quis¬ le , ut ait Audtor Operis imp-erf, fi- dem fuam, confiderabit opera Ida, iu- terrogabit conl’ciejitiam luam. In quo examine cum fatuse fe deficere fenti- r ent, ad aliorum auxilium confugerunt, Vicentes : 8. Date nobis le oleo vejlro , quod fcili- c et in vafeulis vobifeum tuliftis , quia, impales no fine extinguuntur , deficientibus videlicet jam laudibus hominum, c;ete- risque caulis, propter quas antea operi- ous nonnullis bonis lucere videbantur. Kara, ut Auguft, citat. quatft. 83- quo- r pm fafta aliena laude (& judicio) foj- eiuntur, eadem fubtradla deficiuut, & de coufuetudine id temper inquirit ani¬ mus, unde gaudere folet. Itaque ho- ftiinum adjutorium implorant , eorum- 9 ue, qui corda non vident, teftimonium .habere volunt apud Deum, qui cordis 1] ftpeftor eft. Sed 9 , 640 COMMENT. INEVANG. 9. Refponderunt prudentes dicentcs: Ne fort* non fufficiat nobis ifvobis ; naro in ill0 judi- cio trepidat etiarn jpfa bona confcientia; vix enim fibi iufficit, ut fibi teftimoniurn perhibeat, inquit Auguft, Quis enim gloriabitur mundum l'e habere cor? Un* de non defperationis , led pis hum#' tatis ifta prudentium vox fuit. Iftave- ro, Ite potius ad vendentes if emite vobi^i non confulentium, fed irridentium eft reiponfio: ut etiam hoc Auguft. notatft quali dicerent, Ante tempus fuit & pa* randi olei, & juvandi vos, nunc eft fe* rius: ite nuncadeos, quorum vel lam* pades, velgratjajn, yel judicium, vel aliud quid qusrebatis, ut coram holhi*’ nibus lucere videremini, 10. Durn autem irent emere, id eft, durtl anxias funt de remedio, venit Jponjus, ad domum fponfs, if qua parata erant, quart' turn ad larcpades & oleum, id eft, qui- bus bonum coram Deo teftimonium per- hibebat confcientia de fide non fidta & charitate fincera, feu operibus bonis, intraverunt cum to ad nuptias, id eft, domurti & convivium nuptiale, gaudia lcilicet seterna .• & receptis omnibus, claufa $ jama , nunquam lcilicet in sternum a- perienda: non enim, ut inquit Auguft* ibidem, poll judiciumpatet precum a ut meritorum locus, 11. Noviffime vero , &c. cum jam e- mendi olei tempus pi eteriiffet, in mag' nis SECUND. MATTH. Cap. XXV. 641 His anguftiis & aifiidlionibus eonftitutse, redeunt ad implorationem Dei, dicen- tes : Domine , Domine , aperi nobis. _ Qua> ingeminatio inagni affedfus & anxietatis & poenitentiae , quamvis ferae, indicium eft: 11 am tales fore tunc reproborum a- uimos & affeftus, teftatur liber Sapien- tiac cap. 5, verf. 3. & feqq, ficut & hie infra v. 44, Sed quia magna eft ejus le- Veritas poft jndicium, cujus ante ineffa- bilis mifericordia praerogata fuit, hinc re- fpondens ait: 12. Nefcio vos, id eft, non habeo' vos pro meis. Non enim quali ignoret, hoc dicit, fed ex ilia regula , inquit Augu- ftin. quaftt. ilia 49. qua non habet ars Pei, hoc eft fapientia Dei, ut intrent in gaudium ejus, qui non coram Deo, ex fincera feilicet charitate, fed vel ut placerent hominibus , vel ex timore, Vel cupiditate rerum temporalium, vifx funt aliquid fecundum ejus prscepta o- perari. Concludit igitur ficut cap. pri¬ ced. v. 42. 13. Vigilate itaque , feilicet in omnem diem & horam, hoc eft, ut ibid. v. 44. Vleo & vos eftote parati Temper, feili¬ cet inftrudli lampade fidei, & oleo fin- cerae charitatis, ex qua opera bona pul- mlent, ne forte idem vobis contingat.- Quia nefeitis diem neque horam , qua ventu- l ’Us eft fponfus ad judicandum & conle- fitienter ad nuptias celebrandum : quod R r quia 642 COMMENT, IN EVANG. quia unicuique a morte incipit, hipc & illius diem & horam perinde nel'eimus* Quifquis igitur , inquit Auguft. cic q 11, 59. paratus fuerit ulque ad foinnun 1 * id eft, ulque ad mortem, paratus etiam invenietur, cum media nodte clamor fa* 6tus fuerit , quo onmes evigilaturi fu- nuis. Ut autern Apoftoli, & omnes iu- telligereut, quo padto vigilare & l'e pa- rare deberent ad ilium novilfimum diem, fubjungit aiiam parabolam* 14. Sic lit enim homo peregre proficifcensi &c. 11am ilia caufalis pa.ticula indicat hanc parabolam eodem omnino fpedtare* Quia veto pendet oratio imperfedla , & nihil refpondet illi voci, ficut , hinc ta¬ li modo fupplenda eft. Sic enim fe ha- bet regnum Dei, ficut homo peregre , & c * vel ftc agetur cum hominibus, cum ju¬ dex ille venerit, ficut ft homo diftribue- ret fervis ad negotiandum bona fua, & peregre profedtus poftea rationem ab eis repeteret, &c. Homo igitur ifte fi¬ ne dubio Chriftos eft , qui peregre prof' Slus dicitur, propter vifibilem pnefentiani fubtradlam Ecclefiie, & in primis prop¬ ter diuturnam quaft tufcepte alicujus pe- regrinationis abientiam. Et tradidit fervis, bona Jim ; non ut ea fibi fervarent» fed ut ex eis negotiarentur, hoc eft lu¬ crum facerent, videlicet profedfuin & augmentum regni Domini lui. Per Bo“ na } quse iuferius vocautur Talents, ( ] lU ' daia SF.CUND. MATTH. Cap, XXV. 643 flam intelligunt etiam naturale ingenium, cieteraque naturalia dona, ut Auguft. jib. De vera relig. C, «; •- & Arabr. in Luc. led ut apparet, nimis diffiil'e; nam agi videtur hie de bonis , qua; Chriftus prnprie dat fejvis, id eft, fidelibus fuis: ueque ilia naturalia dantur feeuudum propriam virtutem , ut eft verfu 15. •Alii etiam intelligent gratias gratum fa- cientes, & comprehendunt charitatem cum fide & lpe, dona timoris, fortitu- dini , Sic.. Sed.nec ilia dantur fecun- dum propriam virtutem ; & verfus 27. convincit agi de donis, qua; in alios ex- penduutur. Itaque quamvis ad quadibet hujusmodi dona quadam affinitate hiec parabola extendi polfit, propiie tamen & diredte per Bom & Talenta intelligi Videntur ea dona , quae gratias gratis datas vocamus, qu. Et uni dedit quinque talenta , fcilicet ®Uri vel argenti, de quo vide difta cap. *8. v. 24. Alii autem duo , alii unum. Super qua nunjeri diverfitate multi di- Rr s verfin 644 COMMENT. IN EVANG. verfa philofophati funt; fed revera tty hil aliud fignificari videtur, nifi varia elfe dona Chrifti , nec omnibus sequaha committi, fed uni plurima, aliis paucio- xa, aliis pauciflima & minima. UniivJ' que Jecundum propriam virtutem , Grace dund- min , id ell, juxta potellatem leu vires? at Hier. nempe naturales vel luperna- turales.- hoc ell, non temere ea dedit? fed prout vidit quemque effe id one urn? peritum & induftrium ad utendum, per quod non meritum donorum illorum? fed capacitas tantum fignificatur, quani plerumque Chrillus attendere folet, ut conferendo autoritatem praedicandi, re- geudi, &c. illis, qui per aliud ejus do- imm prasftant prudeutia, eloquentia, vel fcientia, &c. Nam fi qui forte inept* in Ecclelia fimilem audloritatem obti- nent, non tam eis Chrillus illam l'ua voluutate dedit, quam ipfi libi earn im- portunitate rapuerunt. El profeSius eJZ jlatim , ut abfente Domino magis uniul- cujusque libertas ac diligeutia quail ex¬ tra oculos Domini probaretur. 16. Abiit autem , qui quince talenta accept' rat , (f operatus eft in eis, id eft, negotiari coepit perea, leu expend ere dona Chri* Hi in falutem proximorum, & gloriaiti Domini fui, cf lucratus eft alia quinque ? id ell, duplum, quod in rationibus mer- catoris maximum lucrum ell; quail di¬ cer. infigni diligeutia atque induftria donis SECUND. iMATTH. Cap. XXV. 6 45 donis ulus eft, ita ut fruftum proferret: hberrimum, 17. Similiter £f qui duo acceperat: nara & mediocribus donis pnediti, imo & mi¬ nimis , poffunt fuminnm fhuftum facere, pro modulo doni libi couceffi; 18 - Qui autem mum acceperat, aliens fo- dit in ten am . Apud Luc. dicitur ligalfe in fudario , per qua» duo Auguft. loco citato intelligit terrenis voluptatibus vel delicatis ac luperfiuis rebus involutum gerere; quod videtur ad allegoriam ac- cedere: nam ex exprobratione Domini Verlu 27. colligitur , nihil aliud e(Te , quam ex pufillanimitate vel inertia otio- lum hserere, leu gratiam Dei in vacuum accipere, ut loquitur Paulus 2. Corinth. 6. nem’pe donum Dei ad negotiationem falutis aliorum, & gloria Domini pro- movend.E non producere, cum debe- rent. Quam quam enim etiam lucrari duplum poffit, qui unum talentum ac- cepit, & otiari ille, qui quinque; ex¬ empli tamen caufa ifta ponuntur, ut in- de intelligatur , quanto magis impro- bandus lit ille , qui ft quinque talenta, Vel duo acceperit, eadefodiat; & probati¬ ons, qui unum, id eft, minima accepit, illud tamen lucraudo duplicaverit. 19, Pojt multum vero temporis , prsefen- tis videlicet totius fteculi decurfum: in- liuuatur enim temp us a Chrifti afcenfio- he, inquit Hieron. ufque ad judicium, K r 3 & 646 COMMENT. IN FVANG. & fimul longanimitas D .mini expeftatt tis. Venit Dominos 6? pofuit rationem eub* eis : nam, ut Gregr, Horn. 9. in Evan ?* cum augentur dona, rationes eciam cret- cuut donorum. Cui enim multutn da- turn eft, multum petetur ab eo. Ea quippe lege data effe indicat hie aper- te Chriftus, tit non fint fimpliciter no* ftra, fed ut eorum reddenda lit ratio. 20. &21, Et accedem, &c AitDomi- nus , tarn ei, qui alia duo, quam qii a- lia quinque pmer accepta, fuperlucra- tus fdefat: Euge ferve bone: Gratee (en) Bene 0 s Retie: unde Latinmn Rage for- matum eft. vox 1 an dan tis & congra tu¬ la mis tie bene ftindto officio: & 1 fidelity (Et) exegeticum eft, quali dicer bo f in eo, quia fuifti fidelis, non tua leili- cet, fed domini lucrum quterens , Japer panca, quae tuse fidei concredita fueratit. Nam dona quamvis maxima fint &.plu- rima hujus vitveomparatione futuro- rum, inquit Hieronym. parva & pauca funt. Super multa te conjlimm , quod fu- pra c. 24. v. 47. dixerat, fuper omnia bo* na fua confituet eum , adminiftranda fcili- cet & polliderda: erit enim coheres Cluffi fti, & heres Dei, id eft , infiniti boni & gaudii ejus. Unde explicans id quod dixerat, addidit: Intra in gaudium Domi¬ ni tui, id eft, fts ejusdem gaudii parti- ceps cum Domino tuo, & coniequentef ejusdem polfeiTor regni, gloria; & afflu- SKCUNDi MATTH. Cap. XXV. 647 entice; ram gaudium eft qnies annul de pefTeffo bono ■ unde hoc verbo, ut vult Chryfoft. univerfam beatitudinem figni- ficat. Obfervat autem Auguft. Tradt. in Joann, dictum eft’e, iritra . quia intus in animo eft magnum penetrale, & dulce fecretum , fme txdio, fine amaritudine frmltaruin cogitationum, fine interpella¬ tion e tentationum ac dplorurr, ubi de ifto intimo fecretilfimoque bono gaudetur. Adde, intrari, quia Deus rraior eft corde Hoftro. Qui autem unurn acceperat, ait: 24. Domine / do , quia homo durus es: id eft , noveram te elfe feverilfimmn in exigen iis ils , quse tibl quoquo modo debe. i putas, imo quafi raptorem eorum, quae non debentur , quia metis , ubi non feminafti . &c, & confequenter ubi nihil tuum eft. Vide cur enim adagium fuilFe, de hominibus avariifimis, quibus bonus eft o for lucri ex re qualibet, Depin- gitur autem hie fymbolice exeufatio xnultorum, qui pigritiae fuse caufam turn hie, turn in futuro judicio in Deum con* jicient, ut quod Deus liimis feverus & intraftabilis lit, cui fit fervire difiicile; qui reprobet, quos voluerit; qui gravio- ra jubeat’, quam imbecilla hominis na- tura ferat; qui gratiam obediendi neget, & ita vult metere, ubi non feminavit, & fimilia. 2 <)~ Hac itaque indole tua confidera- ta, timens, varios negotiandi catus, ne R r 4 forte 643 COMMENT. IN EVANG. forte fcilicet vel nihil affeqaendo lucri * vel minus, quarn fperes, vel ipfam Jor- tem amitteado te olfenderem : Ab- fcondi talemum tuum in terra , ut tibi line periculis totam fortem tuam falvam l'er- varem, id eft, noluimihi rem elfe cum tua negotiatione tam periculofa, Bed liabes quod tuum eft ; quad dicer. Non ba¬ bes, quod de me conqueraris, aut am- plius poftules; 26. Refponiens autem Dominus , dixit ei'i Serve male % in calutnniando & accufan- do Domino tup, ut teexcufes, pigtf, ill negotiando, fciebas , quia meto, ubi non femino , &c. id eft, li noveras duritiarO & avaritiara illam meam, ut metam, ubi lion feminavi, quare non iftiufmodi co- gitatio , inquit Hieronymus, tibi incul- ftt timorem, ut fcires & verereris , me mea multo diligentius repetiturum, nem- pe exigeudo id a te, quod tibi ad ero- gandum aliis, id eft, ad negotiandum, dederam? Loquitur enim , 11011 quad con- cederet, calumniam elfe veram , led .iuxta opinionem fervi retorquet argu- mentuni, Unde in fimili parabola apud Due. cap. 19. v, 22. dicitur, De ore tuo te iudico, ferve nequam. 27. Oportuit ergo: quail dicer. Si meto, ubi non lemino , quanto magis metere volo , ubi feminavi, dando tibi pecu- niani meam, ut per te crefceret. O' ponuil ergo te committere pecuniam mam num- mulct- SECUND. MATTH. Cap. XXV. 649 mrtariis, id eft, foeneratoribus, qui num- mos accipiunt ab hominibus pecuniofis, promiffo certo luero, ut eos aliis mu- tuando multo plura lucrentur. Eft au- teni via ifta lucrandi tutiffima & facilli- ttia: unde taxatur hie fervus, quod ne tancillum quidem induftriam adhibuerit ae tentaverit, ad afferendum aliquidlu- cri v. g. proximos moueudo, confulen- do, fraterne eorripiendo, &c. Sed quia homines dicere folent: non obtempe- raffent mihi, nihil profeciffem, & limi- lia, refpondet Dominus : Nilxil hoc ad te, tuum erat pecuniam meam aliis cre¬ dere. Et veniens ego , reverfus fcj licet peregre ad audiendas omnium rationes; recepiffem utique , feu recuperaflem a foe- neratoribus id, quod meam erat, cunlufura , hoc eft, lucro. 28- Tollite itaque ab eo talentum , omni¬ bus Spiritus fanAi donis eum fpoliando: &“ date , Emilia dona, non jam ad fru- ftificandmii in aliis, fed ad gaudii, ho¬ noris & glorias cumulum , ei, qui habet decern talenta : fic enim Sanfti in coelo omnis generis dotibus fulgebunt, ut om¬ nia reproborum dona in ipfos transfufa videantur. Hie ergo non tarn verbis quam rebus iplis refutat calumuiam fer- vi pigri, dum neque talentum feu for- tem, neque lucrum cujusquam fervi in fuam, fed in ipforum falutem & glori- ani vertit. Hr hoc eft, ipfum ilium adventum & judi¬ cium deferibere, ad cujus perpetuarn exfpeftationem vaiiis parabolis vigilan- tiam noftram excitaverat. Cum ergo ve- nerit, leu apparuerit mundo, Fihus homi- nis; eadem feilieet hominis forma, qua nunc apparet contemptibilis , fed tunc in maieftate fua, Crax-e Qen te doxe) in glo¬ ria, qua; ei tamquam Filio debetur : Et omnes Angeli . omnes omnino coelis e- vacuatis, inquit Chryfoft, idque vilibill forma, ut lupra ex Greg, audivimus, cum eo, partim honoris, partim tninifte- rii, partim teftimonii canfa de geftis hominum, quibus adminiftratorii fpiritus fuerunt. Poft biduam ergo Pafcha fa- dturus & palfurus prsemittit gloriam tri- um- SECUND. MATTH. Cqp. XXV. 6 g x Umphnntk, ut animos Hicipulorum taci- te pmrnmket & fcan.lalir.il c uck com- penfaret ut notat Hieron. Tunc , refe¬ rendum hoc ad omnia fpjuentia, fe debit, congregabuhtur , fepardbit, ffatuet, &c. Se- debit fiiperjeim maieftaHs jius : Gram e (kepi tronu doxe .«■ ait‘it) I'uper thronum glories fua , id eft, gloriofum & reg’um tribunal, quod jam nemo contemnat. Hanc fedemOrig. Vult effe Sanctorum virtutes: Aufto'r o- peris imperf. & Beda Eecleliam jam glo- rificatam: alii Angelos, quj peculiariter dicuntur Throni ; qme omnia ad alle ;or- am videntur accedere. Redlius fortaile nubes illuftrilfima & gloria, cum q aa ven- turus P 'ornilfus eft, & per qnam olim De¬ lis majeftatem fuam declarare folebat. 32. Et coogregabmtur ante eum : in lo¬ cum ergo definitum, contra O.igrn. riam fi fparfi per mundum remanent, non con- gregantur. Locum iftum Hilar, Can. 23- putat efte paffionis, alii afeenfionis, mo li¬ tem fcilicet Olivarum , ex Zac hat, 14. v, 4. qui forte de alia re loquitur: alii Vallem Jofaphat, ex Joelis 10. v. 2. & 12. ubi certum_ eft de judicio agi. Sed rev era omnesifti conveniunt: 11am inter montem Olivarum & Calvaria: Val- li; Jofaphat & antiqua Jerufalem iuter- jefta eft; ita ut judice fuper montem Olivarum, unde defeendit, iterum af- Cendente , Vallis ifta Jofaphat, & jeru¬ falem, & mons Calvaria in confpeftu lint; Val- 652 COMMENT. IN EVANG/ Vallis autem Gehennon, qua: inferni eft typus 1 , ad finiftrara. Neque quemquam anguftia loci moveat : elefti euim pientur obviam Chrifto ill aera, reliqui erunt in ilia valle in circuitu, ut dici- tur citat. cap. 3. Joelis verfu 12. ut Je- rufalem lit teliis predicationis , raoiiS Calvariie paffionis , Oliveti afcenfionis , loca in circuitu laboriofte converfatioiiis* Omnes gentes, ita ut comprehendat etiani omnium gentium & a:tatum homines, contra aliquos, qui folos Chriftianos ju- dicandos putarunt. Et fiparabit eos ab vicem ; non gentes integras , quod pr»- cellit. fed homines fingularium gentium* minifterio fcilicet Angelorum, ut capi- te 13. verfu 49.... Sicut pajlor, vefperi re- verliis ab agro , fegregat oves ab hasdisi feu pra;paratum, id eft, ptedeftinatum, non quodlibet bonum, fed regnum coelo" rum , cuius complexu tota beatitudo cornprehenditur; regnum, inquam non liuper paratum, fed a conjiitutione munlu Apoftolus nos eleftos dicit, ad Ephef. i« ante conficutionem mundi : plus ergo fjgnificat quam dicit, ut fcilicet per Ion* giftinnim rei create fpatium acternitateitt captui hominis iufirmo infinuet, _ 3 Ejurivi enim. Caufa datur non ver- bi paratum , fed pnjfidete , id eft, non prs* parati , feu pradeftinati regni; nequo enim propter opera eis pried eftinatuni luit: led jam jam polfidendi, qua prop¬ ter opera velut merita elediis reipfa regnum conferetur. Quern efle hujus loci fenfum probat manifefte verfu 41* & 42. ubi ftmiliter propter opera ipla reprobi damnabuntur. Cum ergo prae- paratio regni, feu prsedeftinatio lit caul^ benediftionis diviite , & bonorum ope* rum, feu meritorum, fenlus videtur hu c redire.- Regnum quod vobis ab seteruo pned eftinatuni fuit, reipfa jam occupare, eo quod curaveritis , ut ifti pradeftina- tioni diviite, bonis monbus & operibus refponderetis, & aptaremini, feu, ut S» Petrus dicit, quia latis egiftis , ut per bona opera certain veftram eledtionem faceretis. Itaque Ejurivi ,- in membris meis, Tota enim Ecclefta , (Sc Chiiftus tam* SECUND. MATTH. Cap. XXV. 6 ft tamquam caput ejus, unum eft comple- turn corpus, in quo fit eapiti, quod cor¬ pora ftt, & contra. Quod Augufiin. ex, plicat fimilitudiue corporis human}, ubi fi pes calcatur , lingua clamat, calcas hie. Hinc Paulo Chiftus, Ecclefiam, leu corpus ejus pedequenti , Quid, me Pwfequeris? .... Et dedijlis mihi , Regi veftro fame prelFo , Maniitcare : tacite enim datur ratio , cur hujusmodi opera tan- tum premium, rcgnum fcilicet, mere- fintur, quia tanto Regi iftius regni fadia flint; nempe non iolum , quia intuitu ejus fatda funt, fed ipfimet in membris ejus: in quo mirabilis elucet benignitas Dei. Exprimit enim hie Chriftus unam tantum lpeciem bonorum operum fcili¬ cet mifericordiiE, loco omnium, quem- admodum in exemplis fieri folet. Non enim erit una omuino caufa lalutis, vel perditionis omnium, quemadmodum jam fupra patuit ex parabola de talentorum ufu, vel negle&u; fed diverla diverfo- rum, qu$ Chrifto five pronuntiante, fi¬ ve revelante ab omnibus refpeftu fin- gulorura cognofcetur. Fiet enim , in¬ quit Auguft- lib. 20. de Civit* cap. 14. virtute divina, ut cuique opera fua, vel bona, vel mala cuiufta in memoriam levocentur, & mentis intuitu mira cele- x 'itate cernantur, ut accufet, vel excu- jet, 1'cientia confcientiam. Et hoc leu- fu Apocal. 20, v. 12, dicuntur libri aper- ti. 6 r j6 COMMENT. IN EVANG. tr. Sed quare ifta fpecies operum pf* cseteris hie expritnitur ? Partim, quia opera diledtionis proximi & facilia Cunt, & obvia, & ad dimes omnino fideles fpeiftant, quibus inculcanda erant; nani hac etiam de caul'a folormn fidelium j u ' dicium deferiptum eft. Partim ut inde colligeremus, quanto pramiio opera fub* limipra renmueranda lint. Partim deni- que, juxta Auguft, in quodamSerm.de Eleemof. quia, ut Scriptura dicit, Judi¬ cium fine mifericordia fiet ei, qui non fecit mi- fericordiam, Nulli enim ibunt in regnurn» inquit, quia non peccarunt , fed quia peceata fua redemerunt eleemofynis. Hojpes eram , id eft, peregrinus fine domicilio in terra aliena , collegifiis me, id eft, in hofpitium induxiftis. 36, In carcere eram, fcf venijlis ad me * five ad redimendum , five faltem ad confolandum. Ad hiec diledtionis opera reducenda funt alia multa, quae ChriftuS non expreffit, five cbrporalia, ut fepe- lire mortuos, live fpiritualia. 37. Time refpondebunt ei jufii; illi maxi- me , qui Chriftum numquam in carne viderunt. Refpondebunt autem non tana ore, quam auimo, quia vifa tanta judi- cis huinanitate, quam nil! his verbis e- dodti, numquam fuilfent aufi fibi arroga- re, incidet eis in mentem cogkatio de rei tam inlblitae veritate. Similiter quo- que uniu'cujusque cogitationi 40. SECUND. MATTH. Cap. XXV. 6*7 40. Refpondens Rex dicet, &c. quamdiu, Grace ( eph osonin quantum, feu quate- 11115, fecifiis uni ex fmribus meis, utpote filiis quoque Dei licet adoptatis, minimis 9 Utpote panperibus , & qui propter ino- Pjam, atque affliciionem tali fubfidio in- diguerunt. Quos minimos vocat, ut Ori- 8eu, notat, turn quod in oculis fuis ef- fent huiiiilitate minimi; turn quod mun- do etiam Chriftiano defpedi. Ubi me- rito ponderat Auftor Operis imperfefti Cxtremam Chrilli benevolelitiam , qui etiam in throno fuas majeifatis fedens contra mores hujus mundi noil erubef. ck pauperes non modo pro fuis, fed & pro fratribus agnofeere. Mihi fecifiis, id eft, perinde habeo, ac ft mihi elfet faftum indigenti; imo mihi, quia intuitu tnei & membro meo. Docet enim his verbis tacite, qua confideratione elee- Hiofyna noftra fieri debeant pauperi, & animus ad eas excitari, nempe con- fiderando afflidum' non modo tamquam pauperem, fed tamquam Chriftianum, fi- lihm Dei, fratrem & membrum Chrifti ficut lupra diximus c. 18. v. in nomine m eo, & cap. to. verlu 42. in nomine difi e ipuli, & hie mihi, tiam, quibus dixerat, Veniie , dicet re- Pfobis: Difcedite a me', qui fum juftitia, v ita, lalus, beatitudo, fummum bonung S s difee- 6 58 COMMENT. W EVANG. difcedite videlicet tamquatn mihi pror- fus diftiiniles : quos, ut Auctor Opens irnperf. propter immunditiam & horro- rem vix tarn die fa (tin earn , quamdiu in judicio mep ftatis. His ergo verbis pm* 11 a damni infligitur ; fequentibus poen® fen fus. Maledicli: non addit Patrismeb iicut juftis dixerat, quia maledidtionis ■> ut Chryfoft. & Orig. notant, audfor non eft Dens, fed uniuscujusque improbitas; in ignem ceternum , id eft, fupplicium ignis nullo fine terminandum, prout fides ha- bet, & Auguftin. defendit adverfus er- rorem Origenis & Pritcillianiftarum ■> libro adverius illos feripto cap, lit ex Marco patet, tamquam feftutn omnibus publice notura. Dixerat autefli Chriftus praecedentes fermones jam e " grefibs Jerofolymis fub vefperam ; igi' tur in fine feriae tertis. Poll illam fe' quitur biduum ante Pafcha , feria fcili" cet quarta & quinta , in cujus fine ag- nus immolabatur, & fequebatur earn fe* ria fexta , folemnillimus Pafchatis dies. Pafcha vox eft Chaldaica, quae Hebraice (Pefach") dicitur, id eft , Tranfitus, fett potius Tranfultus, a QPaJach ), Tranfilifp Hinc ilia vox propne, & ante omnia figmificat ilium tranfitum , feu traiiful' turn , quo Angelus percutiens primoge- nita, domos Hebrseorum fparftm pofitas, & illitas agni fanguine, tranfiliebat, & irruebat in domos Afgyptiorum; ifta e- nim ratio redditur Exodi 12. v. 23. 1 °’ de transfertur ad fignificandum ipfum ag- num SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 663 niim Pafchalem, veluti vidtimam illius tranfitus, ut ibidem v. 31. & 34. Et Luc® 32 . v. 7. diem, in qua necefie erat oc- cidi Pafcha, & ulterius diem feftum in Hiemoriam tranfitus inftitutum, ut hoc loco, ficut patet ex Luc® 22. v. 1. De- flique fignificat varias hoftias, illo & fe- quentibus diebus immolandas, ut patet Leuteron. 16. v. 2.... Et filius hominis , il¬ lo die, traietur Gentibus, a Jud®is , fi¬ cut jam aliquoties praedixerat, ut cap. 20. V. 19. quamvis & traditio Jiid® hie in- telligi poffxt. In primo fenfu illud , ut crucifigatur, fignificat finem, in fecundo tantum eventum, Hac ergo prsedidtio- ne etiam diei pafiionis fuse pr®munic dii'cipulos, lie fcandalo crucis turbaren- tur; lie putarent eum rerum remotilli- rnarum efie confeium , & fibi impenden- tium ignarum; ne iufpicarentur eumin- vitumpati, fed potius fcirent, eo fe oc- .cidendum die, quo ipfemet vellet, non quo Jud®i_ vellent, cum ipfi diem iftum ftudiofe vitarent, ut lequitur v. 5. 3, Tunc , nempe fub idem tempus, quo mortem pr®dixit.- hoc enim conci¬ lium facerdotum coiigregatum fuifi’e con¬ tra Chriftum poilridie mane , feu feria quarta fequente tradit Auguft. epift. 86. in fine. Itaque tune vehementius irri- tati pnecedentibus ejus concionibus, con- gregati funt principes Sacerdotum , id eft, primarii facerdotum, de quibus diximus 664 COMMENT. IN EVANG. cap. 2 i v. 4.. .. Et feniores populi ■? TV populum judicabant, & regebant in cl * vilibus. Marcus & Lucas aidant, Sen- has, id eft, Legis peritos ac dpfttfres. Ex quibus omnibus conftitiire videtur magnum illud fynedrion, penes quod e- rat furorautn judicium apud eos de re- ljgione ? prsefidente fummo Pontifice. Unde hie additur, in atrium, Grace (ei$ ton anion ) in aulam, Atrium tamen ptd' prie fignifieat locum fubdialem, Latin 1 Corjtem dicunt in ipfo aditu domus,. u£ patet v. 69. quamvis hie fyneedochice poffet pro ipfxs sdibus fumi. Principe. Sacerdotnm, id eft, fummi Ppntificis.- Q al dicebatur , cognomina, Calpha* vel CaP‘ phas, ut eum nominat Joi'ephus lib, }%" Antiq. cap. 3. ubi dicit nomen ejus fuifln vocatum Jofephum Caiapham, qui Pom tiheatum acceperat a Valerio Grato J u ' dara prafide. 4, Et con/ilium fecerunt , feu ceperiuh unanimi conlenfu. Utjefum dolo tenerenti vi eft, per infidias & fraudulenter atqu e infeio populo caperent. Caufain dat Vip cas, quia timebant plebem, ne, ft aperta vi eum capereut, feditio populi Jelu lave li¬ tis contra fe oriretur, Jam enirn aliqn®' ties conati fuerant eum palam appreheu- dere , imo maud a turn dederaut, Joan, ii. v. 46, fed res non lucceiferat. & occidmnt > etiam palam tempore oppo r ' tuno. SECUR’D. MATTH. Cap. XXVI. 66 $ Eodem itaque timore plebis, dice- hunt^ id eft, ftatuebant, & concludebanc etiam hoc; Non in die fejto , fupple, oc- cida-tur: nam de clancularia eaptione non ita erant folliciti: Grsece eft Qme en te f one') Non in fefto , tci licet Palchse. jam mftante, fub quo potiffimutn intelligitur priroadies azymorum, turn quiafolem- niftknaturn quia maxime a populo f're- quentata. Cseteri die- ul'que ad feptimam non erant populo fefti: quamquam non male intelligi polfunt omnes dies Paf- chales-, quod erat unum feftum feptem diebus durans, ultra quod volebant rem totam differri. Simili modo fervavit He- rodes Petruni, volens poll Pafcha pro- ducere eurn populo, Aft. 12. v. 3. & 4. Ne forte tumultus fieret, Graece (_ s^enetai j) fiat , ft fie appofite funt verba Judaeorum. Nofter vertendo, fieret , accepit tanquain verba Evangelifta?, In populo, adverfum l'e concitato : lciebant enim moltos in eum credere , multos ut prophetam , lit benefacirorem venerari, vix quem- quam ei adverfari, multos ex Galilsa ejus patria confluxuros ; denique vere- bantur, ne faeinoris iftius feeditas die illo fefto com mi H’a, quo noxii folebant dimitti, populo dilpliceret. Adde tari- tapi fuilFe pronitatetn Judseorum ad fe- ditiones in fefto Pafchatis , ut Jole- phus teftetur in hujusmodi folemnitatibus Romanos faille militarem manum adhi- $ s 5 here 666 COMMENT. IN EVANG. bere folitos, ut tuniultus populates ini- pedirent. Itaque his verbis indicant, ni- fi timuiffent populuhi, nihil veritos fuif- fe etiam in eundem diem Pafchatis ca> dem ejus decernere, ficut & paulo poft* oblata opportunitate Judas proditoris, & raetu populi, velut inani evanefcente, reipfa faftum eft : Deo videlicet , non Spfis, eligente diem , horam, locum > modem quibus ilia viftima debebat ctedi- 6. Cum auiem Jefus effet in Bethania, vico Marias Magdalenas & Lazari, ubi hofpitari folebat, ultra montem Oliveti, ad radi¬ ces ejus, ut fupra , In domo Simonis It- profi : ita eognominati non a lepra, qua jam turn laboraret; quia propter iminun- ditiam non potniffet cum populo verfa- ri, nec populus cum iplb: fed quia for- taffis lepra fanatus fuerat, vel ea ipl’e vel aliquis ex majoribus laboraverat. Nam hnjusmodi nomina, ut Rufus, Ni¬ ger, Barbatus , &e. imponi folent etiam pofteris familias ab aliquo progenitore* Porro Matthasus non fequitur hie ordi- nem temporis & hiftoria;: conftat enim ex Joan. 12 . ubi eadem hiftoria narra¬ tin', contigiffe hoc ante triduum , hoc eft, quinque vel lex diebus ante Pafcha, Redit igitur Matthams ad id, quod pr£- termilerat, ut ita pateret , qua ex oc- caiione Jefus per Judam avariftimum pro- dices, ae dolo tenuis, & conlilio muta- to SECUND. MATTH .Cap. XXVI. 667 to in die fefto occifus fuerit: liquet hoc ex v, 14. 7. Acceffitad eum mulier : Joan. cap. 12. Mariam vocat, fcilicet Magdalenam, fo- rorem Lazari, qui fimul me 11 fas accum- bebat, & Martha , qua; fuo more mini- ftrabat. In domo Simonis, tamquam vel vicini, vebconfanguinei , vel amici, vel, ut Joan, verfu 2. infmuat, communi om¬ nium nomine parantis Domino folem- nem caenam, gratitudinis fcilicet, & a- ■ miciriig caufa : habeas alaba/irum , id eft, pyxidem uuguentariam ex alabaftrite la- pide, quem inquit Plinius lib. 36. cap. 8. in princ, cavant ad vafa unguentaria, quoniam optime ea fervare incorrupta dicitur, Unde Tullius 2< Academ. Qui- lus etiam aldbafter plenus ungenti patere vi le- tur. Idem Plinius cit. lib, cap. 7. fcri- bit lapidem ilium vocari quoque Ony- chem, quia colorem & levitatem habet unguis humani. Unde illud Horatii lib. 4 Carm. Ode 12, Nardi parvus onyx elide!; cadum, fcilicet vini a me. Unguehti . Mix- tura eft ex liquoribus herbarum odori- feris, cujusmodi multas mixturas tradit Plinius lib. 13, c. 1. 2. & 3. ubi lcri- bit poftea etiam fpifla elfe fa61 a unguen- ta, ita ut lini, & non folum perfundi polfent. Perfufio ifta non maculabat, 15cut nee aquae rofacec & fimilium , eo quod non eil'et mixtum oleum, fed nu- / 668 COMMENT. IN EVANG. diliquores fragrant!flimi, quibus uteban- tur, turn valetudinis caufaturn potiih* mum ad luxum, ut loco cit. Plinius.••• Pretiofi, Greece Barytimoy, id eft , gravis pretiix. ubi fimul videtur refpici partita ad pondus ejus: erat enim, ut Joan. In¬ tegra libra : partim ad pretium mate- riae , unde conftabat, Teftis eft auteni Marcus fuiflfe, Narlum fpicatum, id eft uii- guentumiiardinum fpicatum, feu exl'pica- rum nardi liquore faftum. Non quod ex eo folo conftaret, feu quod ilia her- ba eifet principalis in unguentis, ut lo¬ quitur Plinius lib. 12. cap. 12. ubi pray ftaiitilTimum in noftro orbe nardum di- cit elfe Syriacum: cacumen ejus in a ti¬ ll as , feu fpicas le fpargere , ideoque gemina dote nardi fpicas & folia celeb- rari. Hinc ergo ortum eft duplex Nar- dum , feu unguentum nardinum, fcilicet fpicatum, ex lpicis nardi, quod prseftantif- 'fimuffl erat, & foliatum , ex foliis. Pro fpicato autem eft apud Joan, pifiici , 2 Qpifiis) files, quad dicer, fidelis, ut indi- cetur fuilfe unguentum lincerum, fine dolo , & non adulteratunr, ut Hieron- quanquam lie potius Pijli dicendum fuif- fet. Facillime enim adulterari potuilfe unguentum nardinum, turn pl’eudo-liar- .do, qme noftra Lavendula putatur elle_, tuna propria radiee nardi, turn ut tradit ibidem Plinius, & lib. 13. c, 1. novern fpe- cie- SECUND.MATTH. Cap. XXVI. 669 ciebus lierbarum, qu®. nardum Iudicum iffiitareutur. Quamvis nounulli malint Gr.tcum piflikes comiptum elfe pro fpi- kates (nani Grasci nonnulla vocabula Lati¬ na ufurparunt inEvangelio) ac dejnde La- tinura Interpretem eamdem vocem reti- nuifle. Et ejfudii, nempe liquidum iftud Unguentum totum , nihil refervando: quod Marcus clarius indicat, diceiido, quod frggerit alabaftrum , credibile enim eft fuiffe pyxidera tenuiffimam. Super caput ejus: parti mut ita capilli ejus un- guento pevfunderentur, ut quibus potif- liinum adhiberi l'olebatpartim ut inde in veftes'totumque corpus difflueret, ut totus oleret, Fecit hoc ex more qui- dem conviviorum inagnificorum; nam cum bellariis corollii'que in meni'as i'e- cundas.veniebant nnguenta; non tamen fecit deliciaruni aut lux us caulk., fed ad teftaildam perfoinc dignitatem, & fuam de eo fidein, quern Filium Dei vivi cre- deret, non minus quam 1'oror ejus, Joan, ii. v. 27‘ & graticudinein de acceptis ab eo beneficiis , & ferventiffimum a- inorem, cui nullus fumptus videretur latis: nam, ut Auguftinus lib. 3. de doftrina Qhrjftiana cap, 12. in omnibus talibus non ulus rerum , fed libido men¬ tis in culpa eft. Porro Joannes addit, quod unxit pedes Jefu , ut ita totus in i’e- pulturam ungeretur, & quod exterfit ca- pillis Juis; ut ita, quod nmjieribus lolet 670 COMMENT, IN EVANG, efie percbarum, & pfaecipuo ornamento, pedibus Domini fui fubjieeret. Exterfit autem pedes, non ab unguento, fed 2 pulvere & fordibus, ut iingi polTeiit: eft enim ordo prsepofterus in narratione, 8- Videntes autem difcipuli 'in&fgnati fuftt * ftomachantes in animo fuo. Difcipulo- rum autem nomine , vel folurn Judam fignificat, pi-out Joan, exprellit, locu- tione Scripturis ufitata, vel praater ilium etiam nonnullos ex Apoftolis, quibus hoc, Juda murmur inchoante, perfua- fum fit: fed ita, ut Judas murmuraverit juxta Joannem, quia fur erat , fubtra- hendo ex loculis, quos portabat, ut jam turn fibi peculium pararet, ex quo ali- quando feparatus a Chrifto, viveret: re- liqui vero fincero animo propter paupe- rum curam, quam a magiftro didicerant, utpote quern non deliciis hujusmodi, fed frugalitate & mifericordia capi fcirent* Utrumque fenfum fuggerit Auguft. lib* a. de confenfu Evang. c. 37. Dicentes * ut quid, perditio hac? Grsece [eis lQ ad quid, id eft , quorfum ifta profufio unguenti pretiofi, cum fcilicet manifeftus & inu- tilis luxus fit ? 9. Potuit enim iflud, fi fibi fervare no- lebat, fed ofFerre Domino noftro, venun- dari ' mullo , leu rnagno pretio a nobis i Marcus exprellius, plufquam trecentis de- nariis, quos fi minores intelligas, unius fcilicet drachmae pondere, elfent feptua- ginta SF.CUND. MATTH. Cap, XXVI. 6 7 i ginta quinque circiter florenj. Ex quo colligas & opes iftins mulieris, & affe- ftus ejus magnkudjnem, & alacritatem erga Dominum, ut Victor Antiochenus notat. 10. Sciens autem Jefus , indignation eni eor-uro, quantumvis occultam & mulie¬ ris reprehenfionem, ait illis: Quidmoles- ti efiis hide mulieri? Ubi defendic mulie- rem, neque furem prodendo , ut vitia occulta doceret non effe mox detegen- da : neque afpere perftringendo indig- nantes, ut longanimitatem iuaderet erga eos, qui errore peccant, non malitia. Opus enim, non perditionis, ut vos pu- fcatis, fed bonm operata eft in me , utpote. ex plUrimis pi'£claris_ virtutibus profe- ta legem , Luna feu die 14. menfis pri- mi ad vefperam , de quo Exodi 12. v, 6. & 18* Itaque cum dies naturales , qui apud Hehra?os Lune vocantur, quia menhbus utebantur lunaribus, computa- ri inciperent ab ortu Solis, & comple- dlerentur diem artiiicialem fimul & no-' diem, dies ilia menfis 14. in cujus ve- fpera agnus imrholabatur, & Azyma moX nodhi incipiebant , vocatur hie primaA' zvmo’rum , ratione fcilicet vefperse 1 ‘uk » feu noftis. Quia vero dies fefti incipie¬ bant a velpera ulque ad vefperam l’e- quentem, bine fit, ut plerumque dies, leu Luna i,f. vocetur prima Azymorum* ut patet 1 Levit, 23. v. 5. & paflim alibi» SECOND. MATTH. Cap.XXVI. 679 Sed ilia dies non lignificatur hoc loco, quia Chriftus nondntn comederat agnum, imo nondum illam pioeparaverat. Unde Marcus diem accuratius exprimens ad- dit, quanto Pafcha immolabant , fciljcet Ju- tlaii iuxta legem & predicts Lucas, in qua necefj'e erat ( juxta mandatum 1'cilicet legis) occidi Pafcha , id eft, agnum Pa- fchalem. Ex quibus etiam manifeftum eft, Chriftum eadem die Pafcha eome- dilfe, qua folebant & debebant Judad, Luna lcilicet decimh quarta, & itainin- ftituendo fancdiflimo Sacramento Az y- mis panibus elle ufum, Aceefferunt difci- puli ai jefum , com fcilicet jam ab ipfo Domino de Palcha follicito idffi effent parare Pafcha, ut patet Luce 22 . v. 8 . Accedunt autem rogantes, U'd , id eft, in qua domo .• de civitate euim confta- bat elfe debere Jerofolymam, juxta le¬ gem Deuteron. 16. v. 5. & 6. merito vero de domo quaerimt, propter affttien- tiamtotius nationis iilo die, & edidtum Principum , ut apprehenderetur , ft quis feiret, ubi elfet , Joan. n. v. <;6. & quia propter defedtum holpitii ordinarii qnotidie concedebat in Bethaniam, & in montem Olivarum , Luce 21. verfu pen- ultimo. Vis paremus tibi conrnedere Paf¬ cha , id eft, ut comedas agnum Pafeha- lem? prasparaudi enim erant panes azy- nii, la Alice agreftes, baculi, vinum , CEteraque ad convivium necelfaria, imo T t 4 agnus 680 COMMENT. IN EVANG. agtms emendus, adetique ma&andus & altandus. Nam exNlarci 14. v. 17, Chri* itus non venit nifi vefpere jam facto- Jmmolabatur autem aliquamdiu ante So¬ lis occafum, ut latius diximus in Exodi cap. 12. v. 6. exjofephi lib. 7. de hel¬ lo Jud. cap. 17. idque non neceflario a iacerdotibus, led ab illis de familia» fungentibus in ifto eafu facerdotum offir cio, ut alibi ex Philone notatum eft. i8. he in civitatem , Jerofolymam, ai quem.lam : .Grsece ton deina , Hebraice Pe- lord , quibus liominibus fignificaut homi- nem, cuius nomen exprimere nolunt, five ignoratione , five alia de caul'a. Cum ergo certus eil’et homo, ficut ex indiciis per alios Evangeliftas exprefiis* liquet, verurn videtur , quod Augufti- nus ait lib. 2. de confenl'u Evangel, cap. 80. Matthasum ex fua perfona hoc interpoluiife, non quod Dominus fic lo- cutus'fit, fed ut compendio infinuaret, fuiife miifos ad certum .quemdam, no¬ mine non expreffo. Fecit hoc , ut Eu- thym. & Theophyl. in Luc. ne Judas locum prEefciens coenam five agni five myfticam intempeftive turbaret. Myfti- cas caufas adferunt Hieron. & Opig. Et dicite illi, Magi ft er dicit '■ quo auftorita- tis vocabulo indicat jam fuiife difcipulunu ficut per iilud, tempus meum prope eft, fail¬ le familiarem, utpote apud quem ulti- mam iuain coenam, fponte, non invita- tus, SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 68 1 tils, vellet fumere. Nam tempus intal- ligit non agni manducandi, fed difceflus iui ex hoc j nun do: quod toties inculcat, ht patefaceret difcipulis, inquit Chryfoft. fe non invitum, fed omnium pnefcium ad paffionem properare. A pud te facto Pafcha , id eft, facere feu celebrare de- crevi ccenam Pafchalem : neque folus, led cum difcipulis meis, ut l’ciret ille pa¬ terfamilias pro tredecim homin'bus pa- t raudum elfe locum. Utitur hie Chriftus ■verbis imperio & aucloritate plenis, ut paulo ante ad dominos aftnse adduceu- tke, ut oftenderet fe omnia & l'cire & jpoffe apud quoslibet. Probavit hoc fac- ceUus rei, de quo non anxii difeipuli 19 . Fecerunt , jicut conjlituit , feu prae- ■ceperat, illis Jefus. Fuerunt autem illi, qui midi funt, Petrus & Joannes, uc Lucas declarat. 20 , -Vejpere autem faSlo , quo fcilicet aguus comedi folebat; Unde. Lucas cum fa tin efj'et hora , fcilicet e fui agni deftina- ta. Fiebat autem hoc poft occafum So¬ lis, tametfi immolatio agni, reliquaque neceffaria ante occafum, ab hora nona, id eft, tertia noftra circiter pomeridia- na , ad occafum ufque fierent , ut ex Jofepho alibi dictum eft. Difambebat , Greece ( [anekeito ) recumbebat, Oiim enim accumbeudo vel reeumbendo cibum fo- lebant fumere; Unde nunc manfic eo- xumdem verborum ulus, etfi fedendo T t 5 iu- 68 % COMMENT. IN EVANG.' fumamus: quod & tempore Chrifti locum habere potuit, ut per, difcumhebat, nihil alind indicatum voluerit, nifi cibum fu- mebat, nempe v 6 l agni Pafchalis, cu- jus horain Lucas expreiferat, vel etiani coenae communis earn comitantis„• non eiiim vetitum erat plures adelfe cibos. Unde male e.x hoc verbo colligunt non- nulli apud Theoph. Chriftum hoc anno non comedilfe Pafcha, eo quod a ftan- tibus deberet comedi. Nam etii Lex Exodi 12. hoc non dare dicat, fed tan- tum indnuet, ufum tamen ilium fuilfe declarat Philo lib. de facriliciis Cain & Abel. Cum duddecim iifcipnlis fuis , Apo¬ llo lis , tanquatn familia fua, cum qua agnus debebat comedi. Similiter igitur & ornnes, etiam Judam adfuiffe, & ne- minem prate re a .• folum enim deficien- tibus domefticis vicini advocabantur, Exodi 12. v. 4. 21. Et. edentibus illis, id ell, inter cce- nandum communi ccena, feu durante adhuc couvivio, dixit , turn ante infti- tuta mylteria, ficut hie indicatur, turn port, ut Lucas, cap. 22. v, 21. & feu- tit Augullin. libro 3. De confenlii cap* 1. Quamquam commode dici polfe vi- deatur Matthseum anticipatione uti, Lu- cam recLim fervare ordinemut fcili- cet base de proditore difta fint ftatini poft in tit atcjiie eis traditaque facra myftena, coime&endum fit id , quod SECUND. MATTH. Cap. XXVI. sq 3 Joan. cap. 13. n a it at de buccella Judfe tradita. Quia mm vejlrum , q ios prse ce¬ teris beneficiis affeci, in familiam af- fumpfi, alui, doeui, Apofdolos feci, me traditurus eft, feu proditurus, fcilicet ho- ftibus , qui Apoftolis fatis eraut noti. Pr&diftum hoc voluit, ut conftaret fe non circumventum, fed volentem, fci- entern, prudehtemque lttori: perfonam fupprimit, ut ejus arnori adhuc parceret, lit juxta Hieron. hac lenitate pceniteret eum fafti fui, cum confilia fua peripe¬ tia cerneret. 23. Et contriflati vaUe: Chiyfofl. femi- mortui , turn fcilicet de tanto fcelere in Dominum committendo, turn quod de fe quifque elfet anxius, ne vel facino- ris i(tius reus ab aliis crederetur, vel ex fumma fragilitate etiam reus fieret. Magis enim Chrifti ditlis, quam hue ip- forum fidebant cotifcientise , ut Hieron. & Theophyl. notant. Nam hinc de fe ipfis veriti, & de iiemine audentes fuf- picari, coeperunt finguli dicere, ntimiiitid ego Jim Damine, in quern tantum fcelus cadere poifit ? quad dicer. Manifefta, qusefo, ut peream , vel caveam , vel certe a metu & fupicione liberer. Qui refpondit: 23. Qui intingit mecrnn manum in paropfi¬ de , feu in eadem patina, hie me tralet , hoc eft, qui eadem mecum menfa & cibo uti folet, quod Lucas dixit, Ecce manus 684 COMMENT. IN EVANG. maims tradentis me mecum eft in menfa : ficut & Pfalmus, quem Ch.iftus hac de re ci- tat .Joan. 13. verfu 18, prophetavit. Et ita hvc verba non magis manif’eftaut proditorem, quam ante, fed tantum ex- aggerant fcelus: nam quod aliqui putant, liic paulo clarius proditorem expreirum efle, eo quod cum plures eftent parop- iides, iple intingeret in ilia, in qua Chriftus & aliqui vicini, minus verum dici videtur , eo quod Marcus dicat., Unus ex duod 'cim , qui indngit . Multo mi¬ nus verum videtur, quod Hieronym. & alii nonnulli putant, judam proprie ex- preflum fuiffe, eo quod ex impudentia aufus ell’et folus cum Domino iutinge- re in eadem paropfi.de, quia Petrus non tarn follicite adhuc poftea urfiiret, ut proditorem fciret, Joan. 13. 24. Et filius quidern hominis valit, id eft ultra, non tarn moriendo quam migrau- do, dilcedit ex hoc mundo : non for- tuitq, aut inopinate, non coactus poten- tia inimicorum , fed Jicut fcriptum ejl de iilo , in Lege , Pfalmis , & Prophetis, juxta quos oportebat Chriftum pati, & ita incrare in gloriam fuam, ut iple ait Lu€£ 24. hoc eft, ut implendo Scriptu- ras obtemperet decretis Patris lui. Ita, inquit Chryfoft. difcipulos confirmavit, lie rem imoecillftati attribuerent. V& autem illihomini, per quern Filius hominis tra- detur : quaii dicer. Ne tamen glorietur pro- SECUND. MATTH. Cap. XXVL 68 $ proditor, quafi de re bene gefta & im- pletis per opus fuum Seripturis : nam borium erat ei, : fi natus non fuiffet homojlle, id eft prseftaret ei numquam fuiffe in. return natura : quod propter poenaruni atrocitatem ei pradicit , nimirum , ut quem pudor non vicerat, inquicHiero- nym. corrigant denuntiata fupplicia. Non ergo fententia ifta ad onmes damnatos extendi debet, cum Chriftus hoc , ut Auguft. 5. contra Julia tin m cap, 8- non de quibuslibet, fed de Iceleftillimjs & impiiffimis peccatoribus dixerit; unde nec Aug, ibid, ad parvulos line baptil'roo mottuos audet extendere. Cum ergo omnes difcipuli interrogaffent, an ipft effent, Judas le tacite notari feutiens, ne le fiientio prodere videretur, ut au- dacia bonam m entire tur conlcientiain, infxgni impudentia rein diffirtiulans ro- gat: 2^, Numquid ego fum rabbi , de quo hoc fufpiearis; Perfuafus enim videtur fuiffe, vel Jefum, qua erat humanitate, non elfe hoc ei pal am objebdurum , vel ft objiceret, palaiii le negaturum ; atque ita velut atroci injuria opportune le poffe pi'oripere, vindicteque l'pecie pro- ditionem effeftam dare. 1 Ait Mil Tu dixijti , eo iplo , quo iftrnl quamvis interrogando*profers, id eft, tip es ille. Eft ifta Hebtaus familiaris aifirmatio, ut patet infra v, 64. ubi Cai- phas 6$6 COMMENT. IN EVANG. phas fie illam lqcutionem intellexit, & Marc, earn explicans, dick eius loco Chriftum dixille, Ego fum: & Joan. i8* v. 37- eodem mode Chriftus dicens Pi- latoj Tu dicis quia Rex ego fum , affirm at fe efie Regem, Eft enim modus ifte affirmandi mod eft us , fine arrqgada lo- quentis , fine ofFenfione colloquentis- Hie ergo expreffit proditionem, fed ut verifimiliter fufpicatur.Auguft. initio lib- 3. de conlenfu Eyang. ita , ut non ani- madverterent adhuc difeipuli, quia for¬ te fubmifiitis loqueretur. Unde tunc vi- detur Petrus a Joanne nutu poftulalFe, ut peteret clarius, quis eftet , de quo Joan. 13. & mox data eft Judsg buc- cella. Merito autem notat hie Chryfoft* tolerantiam Domini, qui cum nec objur- gaverit, nec exprobraverit, terminoS nobis, ac regulas tolerautiai & oblivio- nis fixit injuriarum. 26. C(Enantibus autem eis : Gi'Ece £ ethioi- ton) manducantibus , id eft, cum nonduifl eflfet fublata menfa, autcibi; non euiiti aft us comandi , fed tempus indicator» quo lciljget fumpto jam eibo fuavibus fe colloquiis reficiunt convive, ficut fadtutn efie conftat ex Joan. 13. & feqq. Un¬ de Luck 22. v. 20. & 1. ad Corinth. U* v. 25- ealioem dicitur fumpfille , poft- quam ccenavit* Sub finem ergo coen® myfteria novte Legis inftituit, turn quia necetfe erat Pafcha vetus, ac typieuro, SECUND. MATTH. Cap, XXVI. 687 cui fola ccena erat deftinata, prsecede- re, ut ei fuccederet novum ac verum: turn quia Salvator, ut Auguft. epift. 118. cap. 6. quo vehementius commeudaret mytterii Iiujus altitudinem , pro more valedicentium hoc ukimum voluit infi- gere cordibus &memoriae dilcipulorum, a quibus ftatirn. ad paffionem digreffurus erat. Et quia paffionis fme ,, adeoque per pallionem, noftraj redeniptionis no¬ bis non lolum memoriale, led & patti- cipationem volebat relinquere , hiuc Accepitjefus panem , nimirum utfub’lpe- ciebus panis & vini utrumque tie ret, utpote quie & aptiffime lignificarent cor¬ pus & l'anguinem in pafiione feparatum, & utrumque ell'e factum vere cibum & potiim, quo & Chrifto lignificaremur ar- ttiliime conjungi & ali in vitam aster- nam, & inter nos charitatis mutuse vin¬ culo in uiium conflari, quemadniQdum ex pluribus granis, turn tritici, turn Uvarum , in unum confluentibus , lit u- 1111s panis & unum vinum, prout indi- cavit Paulus 1. ad Corinth. 10. v. 17. denique, ut ita humane infirmitati fefe attemperando humane carnis & fangui-, xiis horrorem tolleret, ut obfervavit Am- brolius lib. 4. de Sacramentis cap. 4. Thenphyl. & alii Patres pallim. Panem autem accepit azymuin, turn quia ler- mentatus in ilia ccena addle non pote- l’at, turn quia azymus lignificand;e fm- ceri- 688 COMMENT. IN EVANG. ceritati & ve itati , qtne participantibus de his myfteriis adeffe debent, maxinre congruat quam fignificatiouem tangit Apoftolus i. ad Corinth. v; 8.--- & lenedixiu ILeretici exponere folent, lau- des} dixit, gratias egit, nempeDeo; fed certum eft, referri ad panem, hoc enini & verboruiti feries poftulat , & Gnece apevtius eft, ubi legitur (Jab on ton ar ton > kai eulcg,esas; eklase') Accipiens panem cum benedixiffet, fregit. Etliinceft, quod Pau- 3 ns 1. ad Corinth; 10. verfu 16, dieit, Calix benediclionin, cui benedicimus , quod non nifi ad propofitam creaturam refer¬ ri poteft. Quod ergo Lucas & Paulus dicunt eulogeias, id eft, cum gratias egiffcU non explicant verbum eucharijlisas , feu benediftionem, de qua hie mentio eft* led aliara expiimunt actionem Chtifti* quae conjuncta fuit; nam & gratias egiC Deo pro beneficiis, & quod Legis adve- nilfet confummatin, limul benedixit pa¬ id, atque ita finguli totam actionem flam ex una parte indicant, ficutiLuc® 23. verfu 3$. & Aft. 2, vert, 42. 46. eandern indicant l'ola fraftione , veluti fidelibus nqtiftima, & minus infideliurn irrifioni expolita. Ethinceft, quod, cum Chriftus miraculum circa panes multipH- candos vellet edere , Marci cap. 8- 6 . fimpliciter dicit , gratias agens fregit t Luc a; veto cap. 9. verfu 16. rejpejl i ]l calm (qui eft habitus gratias agentis) SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 6§ 9 If benedixit illis , fcilicet panibus & pifci- bus. Unde & Ecclelia intelligens om¬ nia ilia etiam hie coiicurriffe, dicit in Canone, Elevatis oculis in coelum tibigra- tias agens , benedixit , fcilicet pani, quate- nus nimirum. invocavit Dei beneticentiam & poteftatem fuper panem, ut mutare- tur in corpus faum. Quamquam quia Dei benedicere elt benefacere, benedi- Ctio ilia laepiffime vocetur a Patribus ip- fa confecratio, ut videre licet fiepius a- pud Ambrof. maxime libro de his, qui myfteriis initiantur cap. 9. Benedixit ergo pani, id ell, conlecravit eum, feu eo dignitatis evexit, ut in corpus foum mutaverit, nimirum dicendo ipfa verba, quae fequuntur, ut tradit D. Thomas in Comment. & 3. parte, quad!. .78- art. 1. ad 1. Neque enim ita limul dicunt om¬ nia Evangelilte, ficut facia font : nani & fradlio & diftributio, vel poll, vel li- mul cum iltis verbis contigit , nec ta- men limul ab Evangeliftis eodern onli¬ ne exprimuntur. Fuit ergo ilia benedi- £Iio'lingularis, & operatoria , qualis & ilia panibus multiplicand^ adhibita: unde nec umquam Chtillus benedixifle cibis legitur, nifi cum fingulare miraculum operari vellet. Hinc & eandem bene- didtionem, ut ex Paulo' patuit, limili- ter calici adhibuit, cum, li vulgaris foif- fet, fofficere potuill’et prima , quas vel pani, vel initio toti coenae adhibita fue- V u rat. 6go COMMENT, IN EVANG. rat. Ac fiegit, panem jam benediftuui, atque mutatum : in tot videlicet partes, quot erant convive, idque more patrum- familias. Deditque difcipulis fuis, cum lei' licet fibi primo dediflet, ‘jpfe nimirum conviva & cqnvivium , ipfe comedens, & qui comeditur, _ ut Hieronym. Epift* 150. qusefl. 2. Fecit enim hoc partim, ut facrificium abfolveret, partim, ut ex- emplo Apoftolos pra&cederet , ne hor- rerent cibum , quern corpus ejus ell’s perceperant, ut notavit de calice Chry- ioftom. Dediffe autem in manus , non in os, conjertura non levis eft , turn quia dicit, accipite , quod ad manus lift- tatius referri folet, turn quiaiftaiuve- teri Ecclefia diu confuetudo fuit, ut in manus fidelibus traderetur: quern ritum defcriplit Cyrillus in fine Catechefts $■ Et ait : Accipite , comedite. QuibuS verbis invitat & fimul uliim declarat tantidoni, nempe ut comedendo uni- atur nobis, ut fiamus unum corpus , & unus fpiritus cum eo, & inter nos, qui de uno pane participamuS, Hoc eft cor¬ pus meum. Continet rationem comeden- di; unde fubaudiendum eft, enim, ficut hoc in calice expreffum eft. lllud, Hoc, non eft fubftantivum, quafi fignilicans-iu- dividuum Vagum, ut videtur putafle P* Tomas , qui iftius opiuionis multis fe~ quentibus'caulk fuit; led certum eft» juxta mentem Interprets noftri & Evan- SFCUND. MATTH. Cap. XXVI, s 9 * geliftae , effe adjeftivuum conveniens cum fuo fubftancivo, quod fequitur, cor¬ pus. Patet hoc manifefte ex forma ca¬ ll cis, ubi non dicitur, Hoc , fed, Hie eft fanguis mens, & clariffime Lucas conjungit cum calice, Hie calix , Grace (to poteri- on) hoc poculum. Ex quo ukerius patet Ulud, Hoc , non polfe delignare panem, ut hxretici volunt, idque non folum, quia elfet falfa oratio, led ipfa verba re¬ pugnant : dicendum enim fuilfet, hie, prafertim cum immediate, panis , pra- celfiHet. Defignat igitur , corpus , nee tamen locutione vel identica, vel tau¬ tologies, fed redtillima, & ufitatiffima, qua "in mundi exordio Adam dixit, Hoc nunc os ex offibus meis , & Moyfes Exodi 16. IJie eft panis, & Jud. ai. Hie eft he - res , if Deus Pater ; c. 3. Hie eft Filins mens dilethis ; & iufinita fimilia, quibus Scriptura & ulus quotidianus plenus eft. Nam in his omnibus fubjedtum & pr«- dicatum idem quidem fignificant (quod omni propofitioni aftirmativa: verce com¬ mune eft, alioquin enim eifetfalfa) fed alio mo do, fubjedtum nomine communi & oblcuro, demonftrante tamen prafen- tiarn ; pradicatum nomine lpecilico & particular!. Nam quod objiciunt, cum diceretur, Hoc, uoudum adfuiffe corpus, parvi momenti eft. Propolitio enitn 0- peratoria, qualis eft ilia, qua: mutatio¬ ns quadam eificit id , quod fignificat, V u a ftcut 692 COMMENT. IN EVANG. licut non habet veritatem nifi integre pronuntiata, ita quoque non demonftrat id. quod adeft, eo momento, quo fubjedfum profertur, fed quod aderit in termino pronuntiationis: fieut fi Chriftus aquani an vinnm mutaffet in nuptiis, his veibis, Hoc eft vinnm; vel coftam in mulierem aftis, H in cruce q ferendiprofefto figuram ft' gurse fubftituit, ob leu ram e video tilFun®) cum tamen venerit liguris finem impo' mere. Hinc, ne quis hie tropos, figu- ras, parabolas imaginaretur , categori* ca locutione ufus eft verbis lucidiffimis> quibus apertiora , aut fimpliciora fing 1 liequeant, etli omnes linguas in uuuifl conflaveris, Hinc cum Evangelifhe jtt aliis re’cenlendis pier unique verbis dU' crepent, hie e coutrario tres Evangelj' Ite & unus Apoftolus Paulus, cum di' verlis temporibus , ac locis feriberent ? ne apice quidein diferepant, Et tame'* Tenebriones haeretici, qui ubique Scrip* turas apertas effe clamitant, hie tanta® tenebras inveniunt, ve ; l potius adferuift* ut fententiam quafi Solis iplius radio feriptam in ducentas diverfas expolitio- nes laceraverint, licutnuper edito quo- dam libello exprell’um eft. Contra quos omnes , etfi in verbis effet aliqua ob- fcuiitas, fufficere deberet unanimis to- tius Ecclefis: & omnium Patrum conieu- fus, quern fupra dedimus> & eorum ver- SECUND.MATTH. Cap. XXVI. 6 9 f his latias traditum videre licet apud eos, qui contra hsereticos ex profeffo fcrip- lerunt, 27. Et accipiens calicem , Grace (poteri- ori) poculum , feu vas ex quo bibitur, nempe vino & aqua temperatum, pro more regionis, De vino fads conftat ex Marco & Luca, qui genimen, leu genera- tionem vitis , nonunant; de aqua ex Ec- clefi.e trad'tione , de qua Cyprian. E- pift. 63. temperatura lfta fieri folet, turn fanitatis , turn temperantise caufa : hie autem peculiariter adhibita eft, ut Unio Chrifti cum populo, id eft, cum Ecclefia, adumbraretur: gralias egit : Gra¬ ce ( 'euchariftesas } cum gratias egiffet , fcili- cet Deo Patri; lub quo & elevatio ocu- lorurn in ccelum & calieis benediftio, quam Paulus x. ad. Corinth, xo. verfu 16. exprelfit, intelligenda eft, ut lupra indicavimus. Ex hoc gratiarum nomine Grace vocabulo didta eft Euchariflia , turn quia cum prsevia gratiarum aftione conficitur , turn quia cum fequente & quidem fumma gratiarum adtione , pro tam immenfo redemption^ beneficio, fumeuda eft. Et dedit illis , non in os, fed in manus, ut colligitur ex juffione, qua; lequitur, dicens : Bibite ex hoc omnes. Syrus, vosomnes, quod Lucas ita expref- fit, dividite inter vos , ita videlicet, utin orbem vos omnes ex eodem ifto calice bibatis; & ita factum elle declarat Mar- Vu 4 cus 696 COMMENT. IN EVANG. cus dicens : Et biberunt ex eo omnes, neffl- pe prsefentes Apoftoli. Ex quo patet ineptia hsereticorum, qui hinc confice- re volunt omnibus omnino participanti- bu§ etiam vini ipeciem prjecipi. 28. Hie ell en'm fangtds mens. Hie con¬ cordat genere cum fangtds , ad. quod re- fertur, iicuti Hoc j ad Corpus: nam om¬ nino fimiles locutiones i'unt, & fimili lenfu interpretaiid*. Non enim fignifi- catur vel calicem ilium, vel vimiin eile l'anguinem, ficut nee panem effe cor¬ pus; fed ilium, quern prsbebat, & in quern i.ntentio ejus ferebatur, abfolutis verbis, elle l'anguinem fuum. Diddio vero, enim , exprimit ratioliem invitatio- nis ad comedendum , utpote quia jam audiverant & crediderant, carnem & languinem ejus vere eife cibum & po- tum I11 vicam stern am. Novi teftamend • Alludit ad verba Moyfis, Exodi 24. ubi fanciens vetus Teftamentum afperlioiie l'anguinis vidftimae, eodem plane modo ait, Hie eft Janguis foederis , quod pepigit Domnus vobifcum. Opponlt ergofeChri- Hus Mo’yfi , languinem fuum fanguini vitulorum , Apoftolos populo Judsorum, afperfionera afperfioni, teftamentum te- ftamento, Porro Grama vox diadeke, cui Teftamentum refpondet, etfi ex vi vocis quamlibet difpofitionem & padtum lig- nilieare poffit, quemadmodum & Heb- laica, receptiilima tamen ejus fignifica- tio- SECUND. MATTH. Cap. XXVL 697 tio eft ( "Berith) lit fignificet, licut & 7 V- Jiamentum, voluntatis decretum , de eo, quod poft mortem lieri, quisvelit, & confequenter contineat proimffionem hae- reditatis: unde & morte, teftatoris con- firmatur, ut Apoftolus docet ad Heb. 9. Teftamentum itaque duplex in Scriptu- l’is eft celebre, Vetus & Novum. Ve- tus ita ditftum eft, quod ante Novum non iuftitutum quidem , fed revelatuni fuit, & quod veteri homini, utpote ter- rena promittens bona, congruat, ut Au- guft. lib. 3* ad Bonifac. c. 4. nec prop- rie teftamentum eft* fed potius paftum aut foedus , utpote quod promiffionem terrenoruin bonornm non abfolutam, fed fub condidone implend’ie Legis con- tineret, populo 6am acceptante, ut pa- tet Exodi 24 v. 3. 6. & 7- Quia vero quaudam fimilitudinem habebat cum te- ftamento, .promittens fcilicet terram Ca- liaam, velut quaudam hereditatem: hinc etiam fanguine, turn ad lanciendum pro- prie foedus, turn ad teftamentum quo- dammodo morte, non Dei, fed viftima- rum ei oblatarum roborandum, dedica- tum eft, ut notat Apoftolus, ad Heb. 9. v. 18* & feqq. Qua: tamen omnia eo maxime fpedtabant, ut per carna- lem Legis obfervationem, bonaque car- nalia in premium repolita, ftgnificaren- tur obfervatio Legis fpiritualis , & bona fpiritualia, hoc eft , ut pnefiguraretut V u ^ tefta- 698 COMMENT. IN EVANS, teftamentum novum, ab ipfo Chrifto in terris verfante revelandum. Sed hoc difcrimen fuit, quod Vetus , ut diximus, proprie padtum fuerit, unde & a Judds jrritatum eft, fieuti Deus queritur apud Jeremiam c. 31. v. 32. Novum vero proprie teftamentum. Nam quamvis & novum contineat copditionem obfervan- das fpiritualiter Legis Dei: banc tameu ipfam conditionem Una cum prsemio ejus vitam seternam , tanquam unam com- pletam hereditatem filiis fuis pnedefti- natis per gratiam dandam Deus promi- fit, & proinde etiam fadt , ut patet clariffime ibid, verfu 31. & 32. Et hoc totum tanquam teftamentum morte te- ftatoris confirmatum fuit, ftcut urget Apoftolus, ad Hebr. 9. verfu 15. &16. Unde utrumque etiam a Deo, non ab homine fperandum & exfpeftandum eft, ac dari debet. Hoc eft ergo, quod hie dicitur. Hie eft janguis mens novi teftamen - ti , id eft, quo novum iftud teftamen- turn a Prophetis promilfum, a me re- velatum & praedicatum faucitur, & ve- luti morte teftatoris jam jam futura, & hoc ipfo languine , qui myftice fun- ditur , reprsefentata confirmatur. Ad hoc enim fignificandum addit; Qui pro multis f Lucas, Pro vobis : unde Ecclefia utrumque confundit dicendo , pro vobis if pro multis, Multos autem dicere ma- vult, quam 0milesy quia non tam fieri- S FOUND. MATTH. Cap. XXVI. 699 ficii lufficientiam refpicere videtur, quam fruftum ejus: quafi diceret, pro ve[Ira & mul tor urn falute effundetur . Iuterpres refpexit efFufionem , qua; fafta. eft in facrifieio crucis : fed textus originalis omnium trium Evangeliftarum & S. Pau¬ li habet priefens, (to ekchynomgnon) qui effunditur. Quod quamvis intelligi etiam polFet de cruce , quia mox in ea lan- guis ejus effundendus erat; Lucas tamen & Paulus clare conjungunt cum calice, tamquam adjeftivum cum fuo fub ft an¬ ti vo , qui calix effunditur , feu libatur. Unde fignificat Chriftus , fanguinem il¬ ium jam turn e(Fundi, id eft, ofFeriDeo, quod proprie libal'i dicitur, tamquam fanguinem facrificii, Hinc eodem fenlu Lucas de corpore dicit , quod pro vobis datur, Gnece (didomgnon) & Paulus quod pro vovis frangitur , (klomgnon j) id eft, of- fe. tur & immplatur. Proprie enim pa- nis eftfrangi, non corporis, nilifub fpe- c ; e panis, priefertim cum prardifitum fue- rit, non ede frangendum in cruce, Os non comminuetis ex eo, Joan. 19. verl’u. qg. prout utrumque obfervat Chryfoit. in verfu 16. c. 10. 1, ad Corinth. Nec in¬ telligi poteft, efFundi fanguinem, & da- ii corpus, adbibendum, & comedendum tamquam Sacramentum , quia hoc jam dixerat per, comedite b 3 bibite: neque di¬ xit, vobis , ficut dicendum fuilFet, led pro vobis, lcilicet datur & effunditur Deo, quod 700 COMMENT. IN EVANG. quod proprie eft facrificii. Offertur nam- que Deo pro falute multorum, nempe, In remifjionem peccatorum: qui proprie eft effechis ejus, ut facrificii, nou ut facra- menti; fie enim vitae confervationern, vigorem & augmentum operatur. Re- miftionis folius nientionem facit, quia in ea veluti fonte caetera legata liovi te- ftamenti, juftitia, adoptio, vita sterna continentur. Adjunxit autem earn fan- guini magis, quam corpori , turn quia in fanguine ratio facrificii raaxime cer- nitur; turn quia fanguis expreffior eft fi- gura mortis , in fatLftadlionem pro pec- catis fufcepts: q-uamvis etiam tacite in eo contineatur, quod de corpote didtum eft, quod pro vobis datur , id eft, pro fa- lute veftra , pro remiffione peccatorum veftrorum. Ex quibus patet Euchari- ftiam non tantum eife Sacramentum, fed & facrificium propitiatorium; & hoc ex ipfis verbis convince 29. Dico autem vobis: Non bibam a mo- do , Greece [ap arti) ex nunc feu in pojlerum, familiariter fciiicet vobifcum eonviven- do, atque coenando, de hoc gemmine , feu frudiu vitis , id eft, de hoc vino, quod fciiicet in ccsna bibimus , quo cajicem ilium implevimus, fub cujus fpecie fan- guinem meum aceepiftis, Ufque in diem ilium , cum illud biham vobifcum novum , id ell, donee bibam illud, longe alterius radonis & excellentiscj in regno ccelo- rum SECUND, MATTH. Cap, XXVI. 7Qt rum vobifcum familiariter convivendo. Venufte enim tranfit a. fignificatione vi- ni propria ad metaphoricam, ficut fit e- tiam cap. 8. verfu 22. & Joan. 4. verfu 13. & 14. ut fignificet fe in regno coe- lorum cum illis inebriandum vino cce- leftium delitiarum ab ubertate domus Dei, & torrente voluptatis ejus elfe po- tandum,- ut eft pfalm. 35. ubi ifta prat- fens metaphora vini explicatur. Itaque verbis iftis figmficat , ficut familiares folent, hunc ultimum elfe hauftum, hanc poftremam cosnam , quam cum eis fu- meret, Sicut autem inter bibendum de vino, ita idem inter comedendum de cibo dixilfe Chriftum, teftis eft Lucas cap. 22‘ v. 1 6, Ex hoc non manducabo i- ftud, donee impleatur in regno Dei .■ cui mox fubjungit ifta verba de generatione vitis jam explicata. Ex quo multi probabili- ter fentiunt, hate elfe difta ante con- fecrationem Corporis & Sanguinis Do¬ mini, ut Matthaeus ordinem dittorum non i'ervaverit, fed. Lucas; qui bis lo- quens de calice, primum v. 7. loquatur de calice profano, qui in coena agnum Pafchalem fubfequente a patrefamilias diftiibui folebat; deinde v. 20. de cali¬ ce facro. Sed utrovis modo contigerit, verba veritatem fuam, ut explicuimus, habere poft'unt. 30. Et hymno ditto: Grace in plurali, Qiymnesaites) cum dixifj'ent kymnum, feu lau- des 702 COMMENT. IN EVANG.' des Deo confuetas. Unde nonnulli pu<» taut fuiffe Pialtnum 112. cum quinqu'e fequentibus, eo quod illi a Jmids, ut Paulus Burgenfts notat, port comeftum agnum Pafehalem cani folerent. Exit- runt in montern Oliveti: decebat enim non in loco convivii, fed orationis eum ca- pi, ut Origenes. 31. Tunc dixit &c. Omnes vos fcandu- lum, feu offendiculum. Patiemini in me, id eft, ero vobis lapis offenfionis & fcan- dali hac node , quia ex iis , qus circa me fient, occaflonem ruins feu lapfus in peccatum accipietis* Hoc autem in eo fitum erat, quod fugientes Chriftuni & corpore & animo, fidem divinitatis ammittendo , deferuerintNude enim fugere, cum Chriftum fcirent ultro ie tradere, neque defenfionem, neque co- mi tatum eorum velle, non fuiffet pec¬ catum , fed peccatum fuit ex timore mundano fugere, eo quod putarent Chri¬ ftum jam velut invitum & fuperatum pro aliorum libidine ad mortem rapi, & ex hujusmodi perturbatione in ipfa fide vacillate atque deficere. Nam hoc eis revera contigiffe indicat clarius ipfe Chriftus, Joan. 16 . v. 31 . & 32. Modo creditis Ecce venit kora, ut difpergamini, &c. quafi diceret, inquit Auguft. in iftum locun], tunc ita perturbabimini, ut e* tiatn quod modo creditis, relinquatis. Et hinc eft, quod Hilar, exponat, fcan* 5 F.CUND, MATTH. Cap. XXVI. 703 datum patiemini , id eft, metu atque infi- delitate turbabimiui: quam faspius notat Aug. paflum elFe Cleopham, quando di¬ xit Lucie 24. v. 31. iVo.y autem jperabamu?, quod ipfe redempturus effet IfraelScriptum eft enim , de hujus nodtis tribulatione: Percutiam pafiorem , gladio perfecutionis ac tribulationis, ut in ihanus hoftiufn fuorutn perveniat, & hoc padto difper- gentur oves gregis, quern colligere cospe- rat, fuaque aucloritate coutinebat. In- telligic autem Chriftum & Apoftolos, catterosque difcipulos, qui de paftoris fui falute & expeftata redemptione de- fperaiites, corporeque & animo fugien- tes, id eft, etiain lide defcifcentes euni deferuerant. Citat autem fenteutiam juxta ienlum, non verba.- 11am Hebrai- ce Deus alloquitur gladium i'uuin dicen- do, Percute Pajtovem : quo fignificat fe facere id, quod gladio luo prscipit, ut fiat. Prardidhim hoc Deus, & Chriftus allegatum voluit, partiro utintelligereut nihil inopinatum fibi coutingere, partitn ne poll lapfum fuuni inquit Hieron., delperarent falutem. Unde illorum in- firmitatem promiflione reditus fui mox futuri erigens , addit .- 32. Po/tquam autem refurrexero, quodfta- tim tertia poft die futurum jam llepius audiviftis, pracedam vos , denuo velut Pa¬ llor gregem Ilium , ut vos a diiperfio- ne apud me. colligam, in Gdikam , pat- riam 70* COMMENT. IN EVANG. riam veftram , de qua vobis repetenda cogitabitis, ut a_ Judseorum odiis ac me- tu liberati fecurius vlvatis: quafi dicer* Nec defertus deieram vos, led prsve- niam vos in Galilsam, quam repetei e voletis, ubi familiarius & fiepius appa* rens colligam & refoeillabo vos. 33. RefponienS' autern Petrus , qui fe ta- xatum fenferat in eo , quod diftum e- rat, Omnesvos, ait illi, impulfus quidem fide & amore in Dominum fuum , led infirmitatis fus inexpertus: Etfi omnes, &c. Ego nunquam jcandalizabor , ut te vel deieram vel de te dubitem t ubi Chry- foft. triplex peccatum ejus notat; quod neque prophets, neque Chrifti verbis acquiefceret, quod caeteris l'e prspone- ret, quafi dicer. Quidquid palli fuerint csteri , ego folus manebo tibi fidelis, quod denique fifii feu viribus fuis arro- garet id, quod precibus a diviua mile- ricordia erat impetrandum. Nam ut op¬ time dixit S. Innoc, in epilt. ad Conci¬ lium Carthaginenle, necelfe eft , quo auxiliante vincimus , eo iterum non au- xiliante vincamur. Unde Chriftus retun- dens illam arrogantiam ejus cum gravi afieveratione ait „• 34. Amen dico vobis , ut vel fic #nimi fui fragilitatem fufpeftam haberet, vel crederet: quia non , ita diu poll:, quando animus ttius videri poifet deferbuilfe, led in hac ipfa noble , in qua jadtas con- ftan- SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 70 f ftantiam tuam, idque adhue , Antequam gallus cantet , id eft , ante tempus, quod Vocatur galli- cantus, leu gallicinium, lion femel, non bis, fed ter me, Domi- Jiurn tuum, quern tantopere te diligere gloriaris , non deleres fugiendo , licut alii, vel fimplieiter icandalizaberis, quod rnetu ac trepidatione fieri folet, led tur- pilfime negabis , me tibi notum elfe & confequeuter te diftfipulum meum efle, tibi quidquam negotii vel fuifle unquam, Vel elfe mecum. Omnia enim verba Chrifti emphafm habent, & tam dirt in die exprimuut modum , tempus , horam, numerum, ut vel fie tandem fibi fidem adhiberet; noil ut cogeretur ad negan- dum, inquit Ambrof, in Luc. fed ut in- ftrueretur ad cavendum. Porro Galli¬ cinium, eft proprie tempus, non quo gal- lus canit media fcilicet nodte, fed quo inaxime canit, nettipe adventante luce circa initium quarts vigilise. Unde Mar¬ ti 13. v. 3?. galli cantus diftinguitur intra mediam noftem & mane, id eft, Verfus auroram: &Tobis 8, v, 11. vocatur pullorum cantus . Cum ergo Matth. & Lu¬ cas & Joannes abfolute dixerint, ante¬ quam gallus cantet, folus Marcus dixit cap. 14. priufquam gallus vocem bisdederit; & eo- dem cap. v. 68* & 74. diftintie narrat, gallum bis cautaviffe.- quod optime conft- llit cum aliorum narratione , quia Mar¬ cus coipprehendit & ilium primum galli X jc pan- 70S COMMENT. IN EVANG. cantum, qui media nofte fit, alii anto- nomaftice folum ilium maximum & ce» lebriorem, quem diximus. Itaque Petrus ad hue fidueia non divinse gratia:, fed fui ipfius plenus, & fortaffe putans commi- nantis, non prsedicentis efie verba, ait: 35 * Etiamfi oportuerit me mori tecum , quia ut Auguft. lib. de grat. & lib. ar- bitrio cap. 7. putabat le polle, quod fe velle fentiebat: dixit enim ifla, non ut magiftrum mendacem, fed ut animum fuum, cujus utcumque confcius erat, teftatum facerei;. Uiide &cseteri , ne viderentur Petro animoiitate & fidelita- te cedere, Similiter dixerunt i Q11 are ut iftam iu eis valde perniciofam prlelump- don em fanaret, avertit ab eis paulifper Deus faciem fuam, & faftidimt contur- bati, ut ipfo lapfu eis proficiente in bonum, humiliores redirent, atque do- dtiores , non llbi jam arrogando tarn- quam de fuis viribus fiduciam permanen- di, fed a divina gratia liumiliter depre- cando, ut idem tradit, de correptione & gratia cap. 9. 36. Tunc venit in villam , Or see ( cho¬ rion') pradium, ut vertitur apud Marcum, feu asp'irn , qui fortafle complexus eft villam fimtil & hortum, quem Joan, 110- niinat cap. 18. v. 1. Qua dicitur Gethfe- mini)) (Vallis olei) vel QGeth) pofito pro QGe) vel (Geth) live [Gath) proprie fumendo, Torcular olei , propter mon¬ te m SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 707 tern olivarum, ad cujus radices erat. Et dixit, Seie'e hie, in anteriore horti parte, ubi reliquit o6to difcipulos, do¬ nee viiiam iliac, paulo ulterius ad ja- ftum lapidis , ut Lucas, £f nrem. Non ergo latendi caula fecelfit, fed ut doce- l'et, & oraret in triftitia , & rnodum orandi, quietetn fcilicet a turbis appe- tendo, ut Chryfoft 37. Et affhmpto Petro 6° duobus filiis Ze- hedeei, Jacobo & Joanne, quos prae exte- ris alfumpfit,. veJuti familia'iorei & con- ftantiores, quibus pleraque l'ecreta cre- deret; ut ficut ma left at is in transfigura- tione, ita etiam infirmitatis teftes fie- rent, ut utraque vifa minus ejeteris tur- barentur. Cispit contriftari, & non an te, quantumvis de proditore & morte fua loqueretur.- uempe quia non fubito & prteter voluntatem, ut nobis accidit, fed fponte, quando, quomodo, & quantum Voluit, contriftatus eft: Et mcejtus e(fe , Greece ademonin id eft, graviifime angi, & animo pene deficere, quod apud Mar¬ cum ideo vertitur , talere cui additui* etiam pavere , Grace obtupefeere , id eft, ingenti metumaleruinimminentium con- cuti. 38. Tunc ait illis: Triflis eft anima men, Greece perilypos , id eft, undique obfeifus eft animus meus triftitia, UJ'que ad mor¬ tem, id eft , quaii in ipfa morte eifem conilitutus, quod Pfalm. dixit: Circum - X x a dede- 708 COMMENT. IN EVANG. dederunt me do!ores mortis. Chriftus itaque cum affumpfiflet naturam rnortalem & infirm am , iimul earn cum appetitu ira- fcibili fufcepic, & motuum ejus capaci* Omnibus autem rebus inditum eft natu- raliter exiftendi & permanendi defide- rium, & confequenter fugiendi iuteri- tum fuum: fed in hoc inter nos & Chri- ftum Dominum difcrimen maximum fait, quod nos iftiusmodi motus, utpote ratio- liem plerumque pnecurrentes patiamur* & non patiamur inviti: nam & irafcimiu' & triftamur cum nolumus, & non irafei- mur, aut triftamur, cumvolumus, lie- que quantum volumus, propter rebellio- nem ex peccato natam: ille lponte, cum voluit, & quantum voluit. In nobis ad objedfta illicita non minus feruntur quam licita : in Chrifto nunquam ad illicita. In nobis plerumque rationem turbantes, earn ad le ferunt, imo pertrahunt, in Chrifto ratio nullam ex eis inquietude nem patiebatur. Hoc eft igitur qqod Auguft, dicit in pfalm. 87. Chriftum *- ftos humans iulirinitati; affeedus non Coftditionis necellitate, led mile ratio ids voluntate fulpepifte, Caufa fufcipiendi multiplex fuit: primo, ut verum i'epro- baret hominem: li enim cum vultus, & verba 3 &_res, moerorem exprefferunt, non creditor tamen a nonnullis paid 0 inquit Chryfoft. quid dicerent , ft iftA deiuill'eut V Secuudo, ne quis paftioneiii SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 709 facile & fine dolore toieratam fufpice- tur. Neque enim habent fortitudinis lau- dem, qui ftuporem magis vulnernm tu- lerint, quam dolorem, ut Ambrof. in cap. 23. Lucs. Tertio, ut folaretur in¬ firm os , ne timorem mortis & horrorem, peccatum elle crederent, vel de leipfis defperarent, ut Aug. 3. de confenfu cap. 4* fi in fubeunda morte pro juftitia fibi alacritatem illam deefie fentirent. UL- tro itaque Chriftus totius paifionis acer- bitatem cum omnibus circumftantiis fibi ob oculos pofuit, & naturam in motus tanta; acerbitati congruos ernmpere per- mj(it. Unde non tjmidus, ut 110s, fed for- tiffimus fait, ut qui & timoris & tredii, ac triftitiae moleftias fijfTerre & fuperare voluit. Quamvis autem non fit dubium, triftatum fuiife Chriftum etiam de pro- ditione Judse , de peccatis Jn (Leo rum , de fcandalo Apoftolorum , & fimilibus rationi repugnantibus mails, ut Hieron. eo tamen non videtur hie refpici, fed ad trifiitiam de amaritudine paifionis; qute tamen non turbabat gaudium beatific® fruitionis ejus, neque hoc illam exchi- debat, quia erant de diverfis objedlis, & in divedis aninue partibus. Unde ut obfervat D. Thomas opufc. de limnani- tate Clirifii, etiam poenitentibus accidie dolere, & der eodem flip dolore gaude- re: quamquam divina difpenfatione fa- ftum videtur, ne tantum gaudium tan- X x 3 tarn 71 o COMMENT. IN EVANG. tam triftitiam excluderet, vel minuetet* i Suftinetehic, Crasce C ruinate) manete: Etvi- gi'a':e mecam, ut vigili^ & orationis lo- cietas vobis fit praefuiium, mihi aliquod folatium. 39. Et progreflits pufillum, etiam ab il- lis tribus i progrefjus quidem juxta huma¬ il am ■ confuetudinem & verecutidiani» qua seftuantis . animi raotus in oratione coram diominibiis efFundere fubmoleftuni eft : pufillum veto ut tamen teftes elle portent, & imitatore.< aftorum- Procid.it in faciem fuarn , ut corporis habitu iimul hu- inilitatem fuperioris partis animi, &de- folationem inferioris teftaretur. Dicens (f orans : Pa'er mi, quod Marcus dixit: Abba, Pater, quail interpretans voce Grseca id , quod Chaldaica dixerat Abba, fortaffe facramenti alicujus caufa, inquit Auguftinus, ut fignificaret ie pro cor- pore fuo, Eccleiia, ex Hebneis & Geii- tibus couftante , pad. Si poffibile eft . Non loquitur de abfoluta poflibilitate : quod ut intelligeremus , apud Marcum additur; Chriftuin, cum dixiifet, Si fie¬ ri potefl, adiecilfe, cautionis caufa fcili- cet, Omnia tibi pojfibilia fun\ ltaque quid lit illud, Si poffibile eft , explicuit Lucas dicendo, Pater Ji vis, ut notat Augufti- iius 3. de confenfu Evangel, cap. 4, Un¬ de non de rei importibilipate, vel de abfoluta Pattis omnipotentia, fed de JPatris voluntate hoc dixit. Hoc enim fieri SECUND. MATTH. Cap. XXVI. ?II fieri poteft, quod ille voluerit: & non potefi, quod noluerit, etiamfi in fe fpe- communi auftoritate damnarent. Teftis autem eft Joannes, fuille ante ductinn ad Annam, quia focer erat Calpha:, & inde ligatum ad domum Caiphae. p8* Petrus autem, ammo Jam ex prima trepidatione recepto, fequebatur eum , vin- ftus airfare erga Dominum, quarnvis in- firrao: unde multum ponderat Ambroft in Lucam , hanc ejus audaciam inter pericula. A loupe , quia amori mixtus erat timor: charitas trahit eum, timoi" retrahit: TJJ'ipue ad' atrium principis facer - dotum, id eft, in ipfam aulam Qeas tys auks') ut eft Grsece , fcilicet primam mi- niftris deputatam. Non enim hie acci- pitur pro loco fubdiali; nam Ingreffus intro , intromiffus fcilicet per oftiariam, opera illius difcipuli , qui erat notus Pontifici, lit tradit Joannes; fedebat, ad ignem , ut alii narrant , cum minijlrisy operientibus dominos fuos: ubi, inquit Cyril, libr. 11. in Joan. cap. 42. alto corde dolorem premens, qua: illi fa- eiebant, facere fimulabat. 59. Principes autem facerdotum, ’ Sic. qu<£' rebdnt faifum tejlimonium , quod tamen ve* rum videri vellent; unde Syrus ftmpli- SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 72r eiter, qiuerebant tejles : juris enim fpeciem irnpietati pnetexere voluilfe perfpicuum eft. Piimo itaque de doftrina inquiiie- runt, ut Joan, ubi cum nihil inveniflent ex ipfo, led remirti effent ad auditores, teftes ex auditoribus qim’unt. Ut eum niorti traderm : quo indicatin’, nihil eis de mortis caufa fuill’e curie , fed larva judicii contentos fuifle, turn ut lie ho- nori fuo coufulerent, turn ut Pilati ope¬ ra polFent uti ad fupplicium decernen- dum, line quo non poterant. 60. Et non invenmint , etiam falfurn teftimonium, quod eflet idonepm ad necem ju is fpecie decernendam, eo quod uullam , ut Orig. vel verifimilku- (iinem, vel colorem reprehenlionis in- venirent in tanta ejus innocentia. Cum multi falfi tejles acceiji/fent, qui vel Ponti- ficibus, vel magiftra’tibus gratificari vel- lent, alii aliud , fed fine fufficienti ad fupplicium colore teftantes , Novijfime autem venerunt, tamquam fingulare pne ceteris crimen objeirturi, duo , ut in ore duorum teftium plene comdemnari pol- fet, juxta legem Deuteiv 16. verfu 6 . falfi tamen, quia & fenfum & verba Chrifti perverterunt. 61. Hie dixit', Pofjam deftntere templum Dei: (manufaSlum , addit Marcus^) fcilicet Jerofolymitanum: c '? pofl triduum re&difi- care illudi Teudebat hoc teftimonium ad convincendam ejus impietatem in de- Y y 3 Ilmen- *726 COMMENT. IN EVANG. ftfuendo templo auguftillimo , & fumptionem, vel artes ejus magicas in resedificando. Falfum erat, & in verbis, quia non dixerat.: Pofliini deftruere, fed Solvite, vos fcilieet, hoc eft, ft folveri- tis - & in fenfu , quia locutus erat de templo corporis 1'ui. Et hinc notat Mar¬ cus , non fuijfe conveniens eorarn teJiimnniuM , quia ad necem infufficiens , etfi fuiftet verumr nemini erat injuriofa poteftatis propria declaratio. Mirabilis autem iu- liocentia, contra quam aliquid nee fingi poteft ab inimicis. 62. Et [hrgerts princeps facerdotum , ira- tus lcilicet & impatiens, quod nullus in- veniretur calumnite locus, ut Hieroii* notat: atque in primis , eo quod vide- ret id ip turn Jeftim adftantem intellige- i*e. & idcirco putaret eum omnia fileu- tio quafi contemnere. Ait illi: Nihil refpondes ad ea , &c. non quafi Caiphas ipfe judicaret eflfe digua refponfo; led ut ex quacumque occafione fermonis locum, inveniret accufandi, inquit Hier- JeSus autem tacebat , turn quod ipfa fe te- ftimouia refellerent, etiam inimicorum & judicum judicio , turn quod nihil ellet profuturum, fed nociturum. InimicoS enim, dum purgare nos volumus, acer- bamus , inqui Ambrof. lib. 2. de inter- pellat, cap. 2. Quidquid enim dixiflet ♦ ■vertendum erat in calumniam, cum ef- fet tantum figura judicii, reipfa latroci- nium SECUND. MA 3 TTH. Cap. XXVI. 727 xiium ad damnandam innocentiam. Ita- que tacendo, accufationem non firma- bat, fed lpernebat , tamquam qui non fuum , fed alterius crimen audiret, ut loquitur Ambrof. inpfalmum 118. Deni- que hoc mirabile filentium per totam paffionem obfervatum non caruit myfte- rio, quod abjefta fcilicet omni private defen fionis cura, mortem a Deo Patre decretam fubire vellet, Itaque 63. Princeps Sacerdotam ait Mi , ut effi- cacillimam calumniam ex ejus ore cap- taret; Adjuro te per Deurn vivum , id elf, Dei vivi feu veri nomine, & auftorita- te iuterpofita, mando tibi, & obftringo te, ut (it teftis mandatirnei, .& irreve- renthe tuse in Deum & me, ft adhuc ta- cueris, & vindex falfi, fi fefelleris. Ri- tus iile adjurandi in Scripturis frequens eft, quo quis adigitur per reverentiam Deo debitam, ad aliquid faciendum, vel dicendum. Ut dicas nobis , fi tu es Chri- Jius , file Meffias Rex Ifrael, nobis pro- lnilfus & expectants, Filins Dei, natura fcilicet, & proinde sequalis Deo. hiara & ipfe Chriftusprsedicaverat dele, Joan. “). v. 18. unde Judsei enm lapidare volue- rant, & hoc paffim percrebuerat, & poft confeliionem Petri talis a difciptilis ha- bebatur , ut etiam patet ex teftimonio Martlise, Joan. u. v. 27. Duo igitur funt hie gravia accufationis capita, qua; me- dicatur Caiphas; ut ft fateretur fe IVlef- Y y 4 Cam ?28 COMMENT. IN EVANG. fiarn Regem, elfet reus lajfe majeftatis Ciefaris; li Filium Dei, blafphemus : fen- tiebant enim hoc efte non poffe, nift fimul eflet tequalis Deo, unde utrumque objecerunt apud Pilatum Joan, ig* & 19 * fin autem utrumvis negaret, facile con- vinceretur , utrumvis fibi tribuijfe , & recenter acclamari permifill'e. ChriftuS igitur , ut oftenderet fe nec publican 1 judicis auftoritatem contemnere , & l' e gloriam Deo , per quem adjuratus erat, deferre debitam, fimulque nos doceret, quomodo praeceptum, quod tulerat, de promenda clara fidei & charitatis con- feffione ante Reges & Pratfides , elfet obfervandum, 64. Ditit illi ; Tildixifli , fcilicet id quod res eft; feu id, quod fum; eft enim mo- defta & fine loquentis arrogantia veri- tatis confeliio: unde apud Marcum da¬ re dicitur, Ego fum, & Lucas ntrumque conjuugit, Vos dicitis , quia ego film, N e autem pnctexere poftent, fe non fatis dilueide refponfionem intellexilfe, ut ta¬ cit e argumentum folveret, quod eos a credendo deterrebat, adjicit; Verumtarneft dico vobis. 111 li d , Venimtamen , adverla- rium eft, fed non habet, cuirefpondeat* Itaque videtur Chriftus non ad verba? fed ad-inentem eorum refpondere, qu» exprimitur Lucte 2,2. v.. 67. quia fcilicet non crederent eum effe Filium Dei) netnpe propter perfoiiam ejus contemp* S ROUND. MATTH. Cap, XXVI. 72 g tlbilem: quafi dicer, vos id quod dixi, non creditis quidem, verumtamen reip- fa hoc brevi pateliet : nara amndo : id eft, ex modo, feu ex hoc tempore, & pofthac, Videbhis Filium hominis fedentem a dextris virtutis Dei, id eft, non habicu rei crimipofi, atque in ilia abjeftione, qua modo, led fuper otnnem creaturam, affidentemDeo, uatura, poteftate , im- perio, hollore sequalem : de quo vide didba cap. 22. v. 44. .Impletum eft hoc ftatim ab afcenfione, ad Philipp, 2. v. 9. quia predicantibus Apoftolis & miracu- lis corufcatitibus, videre , id eft expe- riri coafti funt Chrifti exaltati ad dex- teram Patris majeftatem : maxime ta- inen implebiturin noviirnno judicio, de quo intelligi debet id, quod fequitur; if venientem in nubibus ad judicandum vivos & mortuos , & inter illos etiam Vos judices meos. Alludit ad duo Scrip- turte loca , -de Filio Dei pronuntiata, Plal. fcilicet 109, verfu 1. & Danielis 7. v. 13. Auguft. Epift. 80. intelligit uu- bes myfticas , pmlicatores fcilicet E- Vaugeiii, quibus vedbus Chriftus fuit fta- tim ab afcenfione per Judseam, totum- que rnundum , Judafts videntibus ; fed fenfus videtur myfticus. 65. Tunc princeps Sacerdotum fcidit vefli- menta fua, ad teftandam doloris fui mag- nitudinem de tauta fcilicet blafphemia, Erat hoc & Gentibus , maxime tameu Yy 5 730 COMMENT. IN EVANG. Judseis, uiitatum ad declarandam rei a- licujus indignitatem & acerbitatem, five luftus, ut fecit Jacob, vifa tunica cru- enta filii, & Jofue, Nurn. 14. verfu 6. five blafphemfie, ut fecit Exechias, au- ditis blafphemiis Rabfacis, 4. Reg. cap* 19. verfu 1. &Paulus, & Barnabas, Aft* 14. verf, 13. Itaque _ nelciens , inquit Leo Semi. 6. de Palf. quid haec fignifi- caret infamia, facerdotali fehonorepri- vavit, id eft, privandum fignificavit, ut notarunt & Orig. & Hieron. erat enim vetitum lummo facerdoti lcindere ve- fiiraenta fua, Levit, 21, v. 10. Similis myftica lignificatio fcilfie veftis porteii- dit & Sauli ablationem regni, 1. Reg- 15 * v. 28* & Salomoni 3, Reg. ir, v. 31,..* Diceiis , blafphemavit , id eft, Deo injuriam verbis irrogavit, iibi divinitatem arro- gaudo. Ecce nunc , hoc ipfo tempore & loco, coram tribunali, audiftis blafphemiam, qua: nulla lcilicet tergiverfatione exeu- fiiri poteft, Videntur elfe verba exultan- tis, quod tandem voti compotes fafti lint. 66. Quidvobisvidetur? non de crimine, quod perfpicuum elfe volebant, led de poena. Dixerunt, Reus eft mortis , juxta Legem apertam, Levit. 24. v. 16. La- pidatio decreta erat blal'phemis per earn- dem Legem : fed videntur necelfario fupplicium cru-cas ei deftinafte, ut patet ex tot acclamationibus cap, fequenti. Itaque hie Chriftus primus propter con- fellio- SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 7n leflionem principalis articuli fidei, lcili- cet nominis Chrifti, condemnatur; qua de caufa peculiariter vocatur Caput Mar¬ tyr urn- 6 7; Tunc , cum. jam eflet adjudicatus niorci, & folutum confilium, &indi6tum ite om in mane, exfpuemnt in faciem eius , fcilicet viri, qui tenebant eum, ut Lu¬ cas: Marcus infinuat eti3m aliquos Sa- cerdotum hoc feciffe , dum a miniftris eos diftinguit Ell: hoc genus contume- lias graviffimum animo ingenuo, in lum- murri contemptum, & deftacionem ejus.- quafi facies, pars honeftifiima, lit digna fordibus conteroptoris excipiendis Et Colaphis caciderunt , Gnece [ ekolaphisan) colaphizarunt. Theophyl. elicit hoc fieri digitis curvatis, & in pugnum contra- ftis, quod idem fignificat verbum Syria r cum, & translatio Hebnea, & nofter tex- tus hoc poilulat. Diftinguitur enim hie a palmis, feu alapis, ut Marc, unde & apud Comicum, Colaphis tuber eft to turn caput. Nam colaphi dantur non folum in faciem, fed & in cervicem, & ca¬ put: ut non fit dujbium, hinc totam fa- ciem lividam intumuiffe. Alii autem pal- mas in faciem ejus dederunt : Griece herrapi- san, quodBeza, & aliqui Catholici, for- tallis eum imitati, yolunt elfe bacillus Gcedere : fed male: non euim vulnera hie Clirifio, fed magis fummam ignominiam quierebant. Teitatur &. Suidas , rhapizein 724 COMMENT. IN EVANG. effe plena & explicata rnanu genas car- dere, quafx dicas, Expalmare leu Depal¬ mare. Unde & quidam haeretici fateutur eruditius verti non potuiffe, quam no- fter hie vertit: & alius longe melius no- ftrum vertilfe , quam Bezam. Caeterurn, quia rhapis, tefte Helychio, etiam foleam feu crepidam figmficat, hinc rhapizein, cum de ludibriis agitur, etiam fignificat fa- ciem folea percutere, quod Perfius di' xit, objurgare folea. Porro utrovis mo- do fiat, gravjffima eft ignominia, & fet- v tutis viliftimae nota, Hinc eft , quod infultationem addant aceibilfimam. 68. Prophetiza nobis , C.hrifte , id eft> Oltende te jam Prophetam, cum nullus Chrifto major frt Propheta, qualem te jaftafti; dicendo nobis : Quis eft qui te percujftt? hac fcilicet vel ilia alapa. Sar- cafinus ifte non habet locum, nili ex Marco & Luca intelligamus, quod ve- laverunt faciem ejus, hoc eft, oculos, lie pereutientes videre poffet. Itaque mor- daciifimis iftis ludibriis fignificare vole- bant, falfo Ixbi nomen Chrifti & Prophe¬ ts arrogalfe, ut qui nee percuffores l'uos poffet dignofeere. Alia multa fuilfe ver- borum opprobria indicat Lucas genera- liter dicendo, Et alia multa blafphemantes d'.cebant in eum ■ fitpiliter & faiforum, I- faias, cum dicit, id quod filuerunt E- vaugeliftut, Genas meas dedi vellentibas » feu yellicautibus, barbam fcilicet. Quae om- SECUND. MATTH, Cap. XXVI. 733 omnia ficuti fuerunt didtu & cogitatu horrenda in talem perfonam, ita & pa- tientia ejus admirabilis, jit ea de caufa dixerit ibidem ejns nomine Ifaias. Idea pofui facicm meant , vt petram durijjimam , hoc eft, inquit Tertull. lib. de patien- tia, omni impatieiitis impenetrabilem. 69. Petrus vero: quamvis luce narren- tur poll contumelias Domini uno traftu jiarratas, coutigerunt tamen vel inter illas, vel fortaliis etiam ante, durante examine. Itaque Petrus fedebat , ad ig- nefn cum miniftris : ut calefaceret fe, foris in atrio , id eft, anteriori aut exte- riori aula , quo ligniiicatur, Chriftum tunc fuiffe in interiori , feu conclave, quo non erat accelfus miniftris, Mar¬ cus addit deorfum, ut iufinuet Dominuni fuiffe furfum in fuperioribus tedium. Ut- rumque optime notat Auguft. 3. de con- lenfu cap. 6.... Et accejjitad eum una ancilla , fummi Sacerdotis, ut Marc. & quidem oftiaria , quae Petrum intromiferat, ut indicat Joannes. Dicens, primo quidem circumftantibus, Et hie cum illo erat , ut colligitur ex Luca; deinde audacior fa- dta & ipli Petro: Et tu cum JeJu Galileo eras, & confequenter ejus dilcipulus es, ut indicat Joannes. Contemptus caufa fic vocabatur, & tunc & poftea a Julia- no Apoftata, eo quod in Galiltea, maxi¬ ma ex parte educatus elfet, & plerique ejus difcipuli elfent Galiltei. 70 , 734 COMMENT. IN EVANG. 70. At ills negavit coram omnibus, ut omnes ita purgationem, ficut accufatio- nem ancilla; audire poftent. Notat banc circumftantiam, velut gravaiitem cri¬ men, dicens , Nejcio quid die is, id eft, ne- Fcio, quid verbis iftis fignificatum velis, Habet enim boc emphaiin fecime nega- tiouis , quafi incognitas fibi eifet , ut nec terminos intelligent. Erat autetn hoc non folunr negare difcipulatum Chri- fti, fed etiam fe effe Chriftianum, boc eft, ipfam fidem Chrifti , ut Auguflg, trac'd. 113. in Joan, nemo enim credit incognitis. Ecce columna firmiilima > inquit ibidem, ad unius aura; impulfum tota contrenuiit. Ubi eft ilia promitten- tis audacia , & de fe plurimum pnelu- mentis? led quid mirum, ft Deus vera prsedixit, homo autern falfa prtefumplit? 71. Exeunte autem illo , eo qnod time- ret deprebendi: Januam feiheet auls* ut iret in veftibulum, ante atrium, ut Marcus, Ubi cum foris jam elfet, pri- ma vice gallurn cantantem audivit, ut ibidem notat, neque quidquam commo-* tus fuit. Colligunt itaque nonnulli hoc circa mediam noften! contigilfe, quan- do gallus primo canere folet. Vid.it eup alia ancilla , & ait his, qui erant ibi : niuf- fttans boc forte circumftantibus, lie ut Petrus exiens audire polfet. Reverfus eft ergo, vel ne fugilfe videretur, vel ut fe purgaret, vel frigorig impatiens, SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 735 vel curiofus, ut videret finem idius tra- goedise. Nam ex Marco cqudat Petruni exiifle, & gallum audivilfe cantantem; ex Joanne vero, quod ad fo-cum dans fecundo negaverit. Silet ergo Matthams reditum ejus, Itaque pod" reditum ali¬ us quidam , ut Lucas liotat , imo alii plures, ut Joan, objecerunt ei, ftanti & calefacienti, idem, quod ancilla di-, xerat circumdantibus, videlicet: Et hie erat cum Jefu Narareno ? ita_ fere S, Auguft. ida conciJKat, qua; alioqui minus peripe¬ tia quQsdam adegerunt, ut Petrum fae- pius quam ter negafle crederent. 72, Et iterum negavit cum juramento; ut vel lie crederent, quod fimpliciter lie • ganti non crediderant fta mendacio adjecit periurium , quia non novi hominem; tantum abed , ut fun dil'cipulus ejus. Manlit ergo ibi fecurior, putans eis fe plene fecilfe fideni tauta alFeverandi per- tinacia, 73. Et poft pufill'Mi , (Lucas ait, Inter¬ vals faSio, quafi unius horce ) accejjertmt qui Jiabant . Lucas unum tantum nominat, quern Joan, dicit fuiffe cognatum ejus, cujus Petrus auriculam abfeiderat, atque objecilfe, quod eurn vidill'et in horto. Huic alii fe junxerunt, Et dixermt Pet- ro : Vere £f tit ex illis es, qui idi homi- ni adhseferunt: nqm £r* loquela tua manife- fium te facit: idioma fcilicet Galilxum, quo loqueris, probat te elfe Galikum, ut 736 COMMENT. IN EVANG. ut dicitur apud L'ucam , & confequentef te eile iftius Galilaft difcipulum. Nam quamvis omnes Syriace loquerehtur, dialecfo tamen difcrepabant; cujusmodi difcrepantiam ejusdem lingua; in omni¬ bus nation!bus videmus. Petrus autem videns crelcere periculum ex cognato ejus, quem pene occiderat, & fe tot arguments premi, & peue convinci. 74. Cwpit deteftari ; Grace katanathemd- tifin , id eft, exeerari, & diris 1'e devo- vere, fibi mala impreeari .• quainquam aliqui intelligant coepifte deteftari Jefum* Et jurare , feu cum jurejurando affirma- re, fcilicet tarn imprecatorio, quam af- fertorio; quia non novijjet hominem, quanto 1 minus fe eHe difcipulum ejus. Et con - tinuo (Lucas , adkuc eo loquente) ut appa- reret, Chriftum vera pradixiffe , gallus cantavit (Marcus, itermn cantavit :) quant iterationem ipfe notat, quia folus nar- rat, Chriftum pradixille, quod ter n.e- gaturus etl’et Petrus , antequam gallus cantaret bis. 75. Et recordatus eft Petrus, partim ex- teriore cantus admonitu, partim inte- riore Chrifti luggeftione; qua; fx defuif- fet, non magis tunc quam primo cantu fuiftet recordatus virbi J'e/u, quod dixerat, &c. Unde Lucas ante recordationem ittam , velut caufam ejus, notat, quod converjus Dominus, non corporaliter, quia nihil pYofuillet; ut enim fupra exAuguft* no- SECUND. MATTH. Cap. XXVI. 737 notavimus, Petrus erat foris, id eft, in aula exterior! ac deorfum Chdftus intus ac furfum: Refpexti Petrum ; divine feilicet miferationis intuitu, quia laten- ter fubvenit, cor tetigit, memoriam re- vocavit , iuteriore fua gratia vifitavit Petrum, interioris homiuis ufque ad ex- teriores lacrymas prpduxit affectum, ut loquitur hac de re Auguft. de gratia Chri- tti cap. 4^. Quern internum divjnitatis Chiifti relpe&um faille fignificatum, do- cet etiam Ambrof. lib. 18. in Lucam, & Leo Serm. 3. de Palf. Itaque Petrus non tarn metu quam compunftione mo¬ ms, & ideo confortio, per quod lapl'us erat, egreffus foras; folitudo enim ad ne- gotium flendi & poenitendi aptior , ut Auguft. 8- Confeff. cap. 11.... flevit amare t quia tarn enornie peccatum non erat poe- nitentia perfanctoria expiandum. Per- miH’a funt h£C divinitus in Petro , ut elideretur ejus pnefumptio, inquit Bafil. Keg. inter breviores 31. ut di fee ret in- firmis parcere , ubi fuam novillet infir- mitatem, ut idem ait Homil. 22. ut in Ecclelhe principe etiam ab iteratis pec- cads remedium posnicentiaj conderetur, ut Leo Serm. 9. de Palf. denique ut i- dem ait, ut nemo auderet de fua vir- tute confidere quando mutabilitatis pe- riculum nec Petrus potuit evadere. ?38 COMMENT. IN EVANG. CAPUT XXVIL 1 1 ane atitem faclo, ('Lucas , ubi faclus ejf dies j concilium inierunt: quod pof- fet intelligi de fimplici confultatione e- orum; led Lucas dick, quod comenerinU & duxerint Jetuin in concilium fuurn*. quo indicatin’ , concilium nochmuirn ante finitam no clem fuiife dilTolutum» & mane iterum congregatum. Itaque Concilium inierunt omnes pnncipes facerdomm, ut nemo tantc caufte deeftet, adverfus Je~ fum , ut eum morci traderent, id eft, qua via mortis fententiam jam latam exequeren- tur, an, ut olim cegitaverant; an tu- multuarie, ut fecerunt in Stephanum; an via juris , audloritate Pradldis. E- vangeliftie omnes notant hoc iecundum concilium, quod Marcus dicit fuilfe uni' verfum, ex omnibus videlicet leptuaginta duobus conftans judicibus. Solus Lucas notat eamdem quieftionem ibi faille ice- ratam, an elfet Chriftus , eoque confi- teute, quod iple effet, eos limiliter re- fpoudille, Quid adhuc de/ideramus tejlimo- ilium? Ip/i enim audivimus ex ore ejus. E* qua rerum fimilitudine, & quod non videatur verifimile eos iterum exami- naffe id, quod jam confelfus erat, n® forte, quod nollent, palinodiam caneret, vel otiofam relpoulioiiem iteraret, pn* taut SECUND. MATTH. Cap.XXVIL 739 tant quidam ea omnia contigilFe in folo primo nodtumo conveutu, & Lucam non fuo ordine narraiFe. Sed fane ipfe con- textus Lucs fie rem defciibit, ut fine violenda non poffint omnia, torqueri ad primum conventum. Dicirenim: UtfaSlus eft-dies, convenerunt , &C. S * duxerwnteum in concilium fuum , dicent.es : Si tu es Chriftus; & peradioillo examine, lataque fententia addit, quod furrexerint & duxerintad Pi- latum. Alii putant ornnes illas interroga- tiones, & teftimonia contigilFe mane in fecundo coneilio, Matthsum vero & Mar¬ cum ea per anticipationem narraiFe; fed longe fane improbabiiius. ApertilFime e- nim delcL’ibuntduoEvangelifts illufiouem Chrifti, quafi nodie fadtam, idque prop¬ ter exiftimatam blafphemiam , quod fe Chriftum dixiiFet, Nam tota illufio ifta erat perpetua qusedam exprobratio iftius confefFionis } cl ideo Matthsus dicit , Tunc exfpuerunt , &c. Itaque redtius & fa- cilius accipiuntur, ut verba, fonant, quo etiam in hoc coneilio, quia plenum e- rat ex omnibus judicibus, & quia alte- rum nodturnum fuerat, quod jure ha- betur illegitimum, & ut confident! us eum condemnarent omnium futFragio, fi in eadem confetFione perfifteret, e.arn- qne confirmaret, eum interrogavennt, an elFet Chriftus, & ex ore ejus, & iterata confeffione ipfum condemuave* tint. Itaque Zz 2 a. i40 COMMENT. IN EVANG. 2, Vinttum, Grsece (jhesantes avion) cUfit vinxiffent eum , unde iolutus videtur ad* ftitiile in concilio, ut confeffio liberiof, nee vi extorts videretur. Vinxerunt autem, quia metis erat, ut, quem ad- ■judicaflent morti, Jigatum traderent, ut Hieron. notat, videlicet tanquara certo reum. Aiduxerunt eum , nempe univer- fum concilium fimul, ut qx Luca patet, qui dicit: Surgens omnis multitude eorum du- xerunt , &c. Idque ut auftoritate fifa co- hiberent populum: turn ut Pilatus fine longiori examine morti traderet eum» qui omnium unanimi judicio eiTet mor¬ tis reus: denique lie quilquam eum au- deret defendere. Et trad.id.ermt Pontio Pilato , ut effet executor fententfe, non arbiter caufe, inquit Leo Serm. 8. de Pair, id eft, ut non cognofceret caufam, fed ut in damnatum adverteret. Pra/i- di, id eft, Prsfedto & Gubernatori to- tius Judsea* a Tiberio conftituto. Caula vero, cur non ipfi occiderent, datur a- pud Joan. cap. i8- v. 31. quod non H- ceret eis interficere quemquam; ademp- ta fcilicet eis per Romanos poteftate capitalis fupplicii ftatuendi , quamvis polfent inftigere leviorem posnam, ut flagellationis, Aft. 5. v. 40, Et liinc eft, quod teftatur Jofephus 20. Antiquit* c. 8. Annanum Pontificem privatum fuif- fe pontificatu, eo quod Jacobum, fr at * rem Jeiu Chrifti, & alios viros bonds? coafta SECUND. MATTH. Cap, XXVII, 74*. coafto judicum concilio, velut impieta- tis reos curalfet lapidandos, nempe abft que Romani Pnefidis, vel certe Regis Agrippai alfenfu. Nam lapidatio Stephani videtur tumultuarie nullo juris ordine, vel fententia contigifle. Potuerunt vero, & ali-c faille caufe tradendi eum Prsefi- di, ut fcilicet invidiam declinando, cul- pam in Ptefidem ethnicum derivarent: ut res tutius fine Jeditionis periculo fie- ret, & fine violation© fefti fieri videre- tur; quas caufas confiderant Chryfoft. in hunc locum, & Aug. Traft. 114, in Joannem. 3. Tunc 13idens Judas, quod damnatus ef- fet, id eft, certemorti adjudicates, con- clamata jam bis fententia, ad cujus ex- ecutionem per Pilatum properabant. Unde putant multi, non exiftimalfe Ju- dam, quod effet interficiendus a Judaeis, fed quia non poterat eorum animum ig- norare, quem jam fiepe declaraverant, verius videtur, quod criminis atrocitas jam tandem ob oculos polita 1111a cum confiderata Chrifti erga fe ad ultimum ufque humanitate, pjsnitentia duclus fuerit machinate proditionis; fed inutili. Nam quamvis & peccatum horruerit, & con- felfus fuerit, & pecuniam abjiciendo quodammodo fatisfecerit, multis tamen neceflariis pcenitentia ejus carnit, De- ■fuit enim fides Chrifti, ut Dei, ut re- ■demptoris , ut juftificatoris a peccato , ... . Zz j defuit 742 COMMENT. IN EVANG. defuit fpes venie, licit & Cain, defuit afFefhis ainoris in offenfum Deum, Uti¬ de dolor fuit non erigens animum ad e- mendandum , fed horrore quodam cru¬ cians & obruens confcientiam ad defpe* randum, eo fere raodo, quo fit in in¬ ferno. Retulit triginta argenteos, ut pacfurn, quantum in fe elfet, refcinderet, & ica ementiurft iufi ielit’-item profellio venden- tis argueret, ut Hiiarius. Printipibaa facer- dotum, five in domo Caiphsc, vel Pilati eongregatis, five b'ptius nonnulis in tem- plo obeuntibus minifteria. Principes e- nim facerdotum vocantur capita familiar rum, qua; non necefle eft omnia adfuitfe* 4. Dicens : Peccavi , traiens fanguineW jujlum, prodendo virum innoxium ad mor¬ tem ; hoc enim fignificatur per fanguinenr. Unde tacite multo gravius arguit princi¬ pes proditionis, & mortis auftores, & fimul abftergit maculam , qua; Chrifto apud Judseos adhaerere potuilfet, quod eum difcipulus propter iibi magis nota crimiua tfadidiliet. At illi dixerunt: quit ad non? quod tu peccaveris; tu viderisy an feceris, & quid feceris & quam ra- tionem reddere poffis. Itaque faeinus in folo vendente ftatuuut, cum venden- tis teftimonio fcelus ementium argue- retur. .*>. Et proieclis argenteis in templo : fic enim facerdotibus eos fibi videbatur red- dere, recej[it > noli affettu poenicentis, led fu¬ rore SECUND. MATTH. Cap, XXVII. 74B ifore pereuntis , loca fecreta quterens; 8* abiens laqueo fe fulpendit: quail qui v el- let proprio fupplicio fcelus fuum expia- ri, inquiunt quidam; fed redtius Hieron. iu cap. 5. Amos, maiis, quibus anxiaba- tur, finem impone e, reputans mortem fibi maiorum fore finem , ut defperan- tes folent, Stimulos enim & flagella confcientiie non fuftinebat. Elegit autem fufpendium, quia, ut Auguftinus. 2, con¬ tra litteras Petiliani c. 49. dute fu* t ma- xime viles & ulitats mortes eoru n, qui feipfos interimunt, laqueus & prsecipi- tium, De genere mortis ejus plura in caput 1. Adlorum. 6. Principes autem facerdotum dixerunt : non licet eos mittere in corbonam, id elf, gazopliylacium, feu potius in thefaUrum lacrum, qui Corban dicebatur, utjoleph. lib. 3. de bello Judaico cap. 8. quamvis proprie lignificet oblationem feu donum. Quia pretium J'anguinis eft , quo IciJicet fan- guis, feu homo ad fanguinis effufionem eft venditus; ubique ftbi fimiles, exco- lantes culicem & camelum glutientes; quafi confcieiitia ipforum line noxa fce¬ lus caperet, cujus pretium thefaurus non reciperet. Non licere autem dicunt, non quod certa Dei lege eflfet prohibi¬ tum , fed per analogiam ad legem Deu- teron. 23. v. 18. vel propter certas eorum traditiones. Zz 4 7 - 744 COMMENT. IN EVANG. 7. Concilio autrn inito , in quern P’urtl ufum pecunia pofl’et expendi, cum ve- lut polluta nou poflet convert! in thefau* rum vel ufum templi. emerunt ex tills ag¬ rum Jiguli, Grace (ton agron tu kerphmenos) ilium agrum Jiguli Mins, certum agrum de- fignaus, tunc, cum fcriberet, celeb 1 em* Situs Grat ad auftralem plagam urbis, poft montem Sion, ut notat Hieron. lib. de locis Hebraicis, In fepulturam perggri- norum , ut ip mortuos & immundos ex- penderetur immundum hominis iiiterfe- 6li pretium. Peregrini en-im, hoc eft* tion cives Jerofolymitani, magno nu- mero quotannis affluebant Jerofolymam ad folemnitates , qui propriis carebanC fepulchris. Quanquam credibilius fit, hie intelligi peregrinos gentiles , quales e- rant Romani milites .. quos nefas puta- bant cum Judseis fepeliri: & ita res ifta magis fervit myfterio. Significatum e- nim fuit, morte Chrifti emendum elfe raundum, velut agrum lutofum & pec- catis immundum , in fepulturam pere- grinorum : ut fcilicet paretur ve 1 a re- quies iis , qui in hoc mundo velut ad- vetia: & peregrini degunt, maxime Gen- tilibus. 8, Propter hoc vocatus ejl ager illc, nerfl- pe non a Principibus, fed avulgo, cum res innotuilfet : (Tieut indicatur A6I. i- v. 15 .) Haceldama: Vox eftSyriaca, fig' nilicans agrum J'angumis , ujque in prafenterti diem , SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 74? ■item, quo ilia fcribebat Evangelifta. Di- vira hoc faftum eft providenria, ut, cum fcelus obruere vellent, magis inclarel'ce- ret. Nam , ut Chryfoft. ait, nomen lo¬ co inditum omni tuba clarius fcelera tarn eorum prodidit cxdem, non pnefen- tibus tantum, fed & pofteris, ut quo- ties ager nominaretur, toties memoria fceleris eorum revivifceret. 9. Tunc impletum eft , quod diclum eft per Jeremiam Prophet, am. Prophetia, quo; hie citatur , apud Jeremiam _ non habetur, fed apud Zaehariam, magis tamen quan¬ tum ad fenfura , quam ad verba. Unde difficultas ifta novem aut decern diver- fas peperit opiniones. Alii putant de- fumptum teftimonium ex feriptis Jere- miat, quas perierunt, de quo % Machab 2. y. 1. Alii ex apocryphis Jeremiae libris, ficut fecit Apoftolus de Janne & Mambre 2. ad Timoth. 3. v. 8. Alii ex Jeremia noftro erafum elfe. Alii e tore librariorum pofitum Jeremiam pro Za charia. Utrumque iudicat Eufeb. lib. 10. de demonftratione Evang. Alii traditio- nem ex Jeremia acceptam citari. Alii occurrifle Matthieo nomen Jeremiad pro Zacharia, & corrigere noluilfe, eoquo l l’ciret tantam elfe Prophetarum concor- diam & unitatem * eodem per omnes loquente Spiritu, ut quod unus dixilfet, alteri tribui poft'et. Jta Auguft. 3. de confenfu Evang. cap. s. Diue fententie 2 z 5 viden- 746 COMMENT. IN EVANG* videntur effe probabiliores: una, quod curn Zacharias de pretio mentioned faciat, nihil de agro empto , vel de eo, quod iftud Dominus conftituerit; Jere- mias vero nihil de pretio appretiati, fed de agro empto, & quod hoe effet ver- bum , id eft, voluntas & conftitutio Do¬ mini Matthaeus utramque prophetiani in unam conjunxerit, & uni attribuerit eo modo, quo fecit & Marc, c, i. v. 2. ubi tribuit Ifaiae, eadem arte conte- xendi Scripturas, prophetiani quandam Malachite , cui Ifaiam fubjungit. Hoc autem eo magis fecit Matthaeus, eo quod prtemi fillet de agro empto in fepulturani peregrinorum , ad quod multo magis ipeclat prophetia Jeremiae, quam Za- chariae: nam Jeremias lacerdos agruin ilium emit ad fignilicandum, quod Ju- dtei reverfuri elfent e captivitate Baby- lonica, & habitaturi in agris Ilrael, quod fublimius prtefigurabat, Judteos in line mundi reverfuros, velut peiegrinos in Ecclefiam, tamquam agrum C hrifti oc- cifi pretio peregrinis comparatum. Sen¬ ium ilium fubindicant & magis ample- 6li videntur S. Auguft. loco citato & S» Anfelmus in hunc locum. Altera eft fa- cilior, quamvis Auguftino non videatur probari , nomen Je,remise irrepfill'e in textum iucuria vel temeritate librario- rum; cuius i ei indicium eft, primo quod Matthaeus non loleat nominaProphetarurii ex- SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 7 j. 7 exprimere: fecundo, quod nonnullj co- dices Latini, etiam tempore Auguft. & Lirani eo caruerint, ut uterque teftis eft; unde & nunc non defunt manuferip- ta, turn Roms, turn in Belgio , a qui- bus abeft .* tertio quod Syriacus textus non habeat nomen Jeremie. Hanc dif- ficultatis iftius folutionem ex antiques innuit Hieron. & amplexus eft Rupertus ac Liranus; ex recentioribus, Jaufenius, IVlaldonatus, Baronins ad annum 34. nu- mer. 19. Franc. Lucas in Nods ad La¬ tin- textum, Suarez in 3, partem tom, 2. difp. 34. left. 1. Et accepemnt. Aliqui fuppofitum hujuj verbi faciunt illud , a filiis Ifrael , ut fub- audiatur, quiiam: quafi dicer, quid am ex filiis Ifrael acceperunt; qualis locutio eft Art. 21. verlii 16. & hie fupra e.23. verl'u 34- Sed clarum videtur, quod illud, a filiis Ifrael , rel'pondeat verbis Zacharis u. verfu 12 . Appretiatus fum ab eis. Rertius jtaque lacerdotes acceperunt, Triginta argents os , pretium appretiati , per appoiitio nem, quafi dicer, qui argentei fuerunt illud pretium Me/fise appretiati. Quem appretiaverunt, id eft, tanti sftimaverunt, & ifto pretio parti funt, a filiis Ifrael, Juda fcilicet proditore, qui erat ex il- lis, quod propheta ftomachando dixerat, decorum pretium, quo appretiatus fum ab eis. 10. Et dederunt eos in agrum figuli, i. e. ad emendum agrum figuli, Matchsus ne- que 748 COMMENT. IN EVANG. qiie verbis, neque verborum ordine cum Z a chari a convenit, ut Hier. notat, fed tantum fenfo. Propheta enim perfouam Chrifti gerens petiic a Judaeis fibi dari mercedem foam, pro beneficiis, quibus eos docendo , fanando, &c. affecerat; & principes, loco mercedis, appenderunt, inquat, mercedem me am triginta. argenteos , eos appendendo Judse proditori, ut mor- te mulftarer. Itaque dixit Dominus ei, Prn ice iHoc argenteos ad Jlatuarium , Heb- raice figulum , id eft, fie eos projice in templum, ut per facerdotes ad manus ftatuarii feu figuti , vendentis agrum iuum, perveniant, decorum feilicet & mag- nificum pretium , quo appretiatus fum ab eis, pro tot laboribus & beneficiis: preffius eniin verba ifta cum irrifione & ftoma- cho legenda font, ut ibidem Hieron. no¬ tat, Itaque quos ibi argenteos projici jubet, eos projiciendos elfe hoc ipfo prae'dicit, & quod Propheta fe mox fe¬ ci He dicit, hoc Matthseus narrat elfe fa- dtum. Et ilia caufa eft, cur ea, qua? Zacharias protulit in prima perfona , Matthams narret in tertia, a qua tamen llatim tranfijt ad prim am dicendo, Sic at cohflituit mihi Dominus . Verba ifta non font apud.Prophetam, fedresipfa, qua- tenus dicit fe, fieut jullbs fuerat a Deo, tulifte & projecifle triginta argenteos in templum. IX. SECliND. MATTH. Cap. XXVII. 749 li. Jefus autern fie tit ante Preefidem fci li¬ cet in Praetorio , judseis remanentibus foris, ne contaminarentur. Multo enim plenius hanc hiftoriam narrat Lucas ini¬ tio capitis 23. & maxime Joan. cap. is. verfu 28. & feqg. Ex Joanne itaque conftat, quod primo eum accufare 110- luerint, ut qui ejus judices fuiilent, led ftatim tamquam malefaftorem pleften- dum elfe contenderint. Quod cum Pi- latus detredlaret , ex Luca conftat, eos objecifie, quod le dixilfet eiFe Chriltum Regem, & tributa Cad'ari dari veeuiftet. Hoc crimen, negleftis caeteris, maxims examinandum Juxit Pilatus, eo quod nemo in-< Romano imperio fe Regem dicere poftet fine Lefa majeftate , nifi Cadar concelMet. Itaque interrogat eum Prasfes: Tu es Rex Judaorum ? Graece (ho bafileus ) fcilicet quern illi promift'u n ex lp eft ant & Chriftum vocant. Non ca¬ ret autem emphafi illud , Tit , in tali fcilicet hahitu & apparatu, ut non line contemptu & rifu diftum videatur , ut notavit Origenes. Die it illi Jefus : Tu dicis. Qute verba non ftatim Pilato reddita funt, fedmultis interpolitis, qua; narrat Joan. Ut enim Auguftinus ait 3. De conl'enfu 1 cap. 8. multa difta & niulta refponfa funt: nndequisque eorum, quantum vi- fum eft, decerplit, & in narratibne fua pofuit, quod latis ell'e judicavit. 12. 7 to COMMENT. IN EVANG. 12. Et cum Accufaretur a principibus, Ac* RmTum fcilicet poftquam jam fo as ad iplos rediviifet Pilatus , . & Jefum poft examen de alFeftata Regis dignitate ex- cufaret. Accufatio autem hare fecunda erac de fubverfione gentis Judaicae a Galilata ufque hue , L cse 23. verfu 5 * hoc eft, quod effet feditiofas. Nihil rt- fpondit : Pilato enim jam refponderat id quod lads erat; adverfaiiis noluit. prop¬ ter eaul'as, quas diximus cap. prseeed. v* 63. Unde Pilatus quamvis latis adverte- ret crimiuum inanitatem, aggravat ta¬ rn eii ea verbis. 13. Non audis, quanta aiverfum te dicunt tefiimonia ? ut fcilicet refpoufum eliceret, quo feipfum aliquantulum defenderet» & ita iaeilius liberari poifet. Indicat hoc clarius Marcus, dicendo: Non refpondes quidquam? fcilicet ut te tuearis: vide & quantis te accufant , quafi dicer. Defend© teipfum; fed Dominus 14. Non re/pondit ei ad ullum verb urn » non contemptu Praefidis, fed accufatio* minu Unde nec praies , cui jam faiFus erat alteram accul'ationis partem, arbi- tratus eft le lilentio contemni, fed nft- ratus eft vehementer , uimirum quod vir communi judieio fapieus, eloquens , ia* noxius, judicem faventem habens , in periculo capitis conftitutus, ad accufa- tiones inaues, & frigid as calumnias, tan- ta SFXUND. MATTH. Cap. XXVII. 7yl ta maniuetudine & fortitudine animi & mortis contemptu prorlus obmntefceret. If. Per diem autem folemnem, Pafchatis, Omitit hie iterum Matth, milfionem e- jus ad Herodem: nam qu& hie fequqn- tur, contigerunt, poftquam ab Herode remiifus elYet, ut patet ex Luca. Can- fueverat Pretfes populo dimittere anutn yinftum, feu captivum, quern volutjjent , videlicet populus. Confuetudo ilia videtur rmnalTe ex niemoria beneficii liberationis ex carcere ^Egyptiaco, & a Romanis con- fervata, cum Rempublicam invaiiflent, in gratiam populi, qui privilegiis & eon- fuetudinibus iftiusmodi niaxime teneri folet. 16. Habebat, autem tune vinclum infignem, fceleribus. Crimina ejus jndicantur a Luca, quod fecillet in civitate feditio- nera & homicidium. Joan, addit fuilTe latronem, quales fcilicet publicas obli- dent vias. 17. Congregatis ergo illis dixit Pilatus , preveniens poftulationem populi, qui occafione, tumfefti, turn Jel'u, traditi congregatus erat: Quern vultis dimittum? Barabbam , an Jefum, qui dkitiir Chrijius? id ell, qui vulgo a vobis habetor ille Meffias,' & Rex Judieorum, etfi non iiu- jusmodi. Serio, non joco hoc eis refri- cat , ut^ hoc nomine , & hac inolita po¬ pulo opinione effet Jelus giatior. Pila- *us enim, cum non potuiliet eum apud ’ Prill- ii% COMMENT. IN EVANG* Prindpes liberare, ut ex aliis Evange- lifti patet, tentavit hanc viarn, ut ex* peditifliroam apud populum , innumeris rb eo affedtum beneficiis. Unde etiani non permifit eis liberam electionem» quemadmodum verfu priced, led re- ftrinxit ad duos tantum; unum de in- duftria lelectum fact nor ofiffinnim , ne Cube (let aliqua mifericordiie eatii'a; alte- rum innocentiflimum, ut cogerentUr ip- fam eligere. Hie animus Pilati patet ex verfu fequenti. 18- i Sciebatenim, ex fama publics, quod per invidiam tradidifj'ent earn , libi fcilicet oc- cidendum, Principes facerdotum. Cum autem invidia fit odium feelieitatis alie¬ nee , ut Aug. it. De Genefi ad lit. c. 14* caufa hujus invidiae fuit claritas nominis ejus apud populum, & audtoritas in do- cendo major quam fua, ut l’atis colligi- tur ex Joan. 11. verfu 48* & cap. 12. verfu ig. 19. Sedente autem illo pro tribunali ; id eft, in tribunali, more Judiois, ad cau- fam examinandam, mi fit ad eum uxor ejus , quod decorum non eilet maritum per le in negotiis publicis interpellare : (Lu¬ cius Dexter in Chronico vocatam vult Claudium Proculamij Dicens : Nihil tibi » £? jufto i'li, id eft, nihil tibi negotii fit cum ifo jufto; quern ita vocat , quod excellence!' juftus effet, ita & nomine xeligionis deterret eum ab ejus couden> natio- SECUND. MATTH. Cap.XXVIL 753 natione , ficut metu malorum per id, quod fequitur: Mult a enim, pafjd fum hodie per vifum : (Gnece, kat onar, in fomnis) ut vertitur Matth. 1. verfu 20. non quod nodhi contigerit, mane enim narraflet marito, fed quod dormienti poft difcef- fum mariti. Qftid paffa fuerit , non con- ftat: verifimile eft , fuiffe minas poena- rum * impendeutium Judds & Pilato, ex perfecutione & damnatione jufti illi- us. S. Ignatius,Beda, & Anfelmus putant immiffum fuifte fomnum a diabolo, im- pedire volente fruftum paffionis, quern incipiebat perfentifcere. Sed cur igitur Judseos non celfavit inftigare ad iceJus? Reftius proinde Ambrof. lib. 10, in Luc. Hieron. Theophyl. & alii docent, ^fuifte a Deo i mm ilium non Pilato Judici , ne fufpeftus aut corruptus videretur, eique non crederetur: led uxori, ut innocen- tiae teftimonium haberet Chriftus ab om¬ nibus, a Judds credentibus, a Judice, uxore ejus, centurione, militibus, la- tronibus, terra mota, foie oblicurato, templo, petris, mortuis. Notatione ve- ro dignum eft, neminem in tota paffio- ne pro liberatione Domini locutum elle, nift duos Gentiles, Pilatum & uxorem ejus. 20. Principes autem facerdotum & fenio- res perfuaferunt populis , per emiflarios fuos, hue illuc dimilfos; fpatium enim aliquod deliberandi videtar fuille interpofitarn. A a a Tacite 7 U COMMENT. IN EVANG. Tacite autern indicatin' , Pilatum nott fttitfe fruftrandum fpe fua, nil! Pontiff- ces concitalfent turbatn fibi obnoxiam. Ut peteremt Barabbam, Jefum vero perdere id eft , mortem ejus poftularent, Hoc autem a Pilato non erat eis prop off tarn, fed ex pura malitia Pontifices addide- runt, Pr&fes itaq.ue territus uxoris de- nuntiatione, cum fortius inftaret pro li- beratione, & rurfum peteret, quern vcl¬ ient dirnitti, 21. llli dixerunt, Bambbam. Qiue poffu- latio ffcut erat injuftilffma, ita Domino ignominiofiffiina, poftponi videlicet pu¬ blico latroni, imo in gratiam latronis damnare innocentem, & in odium inno- centis liberare latronem. Unde S Pet¬ rus, Aft, 3. verfu 14. ex probrat eis iltam injuttkiam velut intolerabilem.- & Atha- naf. de Pall’, notat, idcirco apud Judams horrendas illas leditiones & c.edes pau- lo poll increbuiife, quas narratJofephuS libris de bello Judaic. Unde & Pilatus attonitus petitionis impudentia, iterum inffat: 22- Quid igitur faciam de Jef&? Dixit i- gitur hoc, volens diinittere Jefum , ut notat Luc. cap. 23. verfu 20, Nam ta¬ cite & placide eis fuggerit, ut fimul petant etiam alterum ffbi dirnitti, & id- circo iterum refiicat eis gratilfimum Judaeis titulum , Qui dicitur Chriflus, qui fciiicet talis etiam recentillime a vob:« habi- SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 7f $ fiabitus eft: fed plufquam oportebat, Ju_ dicis audtoritatem vulgo fubmifit: non enim erat populi, pcenam alteri vintto- rum decernere, fed tantum libertatem petere. Unde cum populo gratificari decrevilfet, ad prsecipitium. fumms ini- quitatis decWtus eft. 23. Dicunt omnes , & principes , & a prineipibus perfuafus populus , arrepta e veftigio poteftate fibi fa6ta, Cmcifiga- tur. Proxima crucis petendas occafio fuit petitio Pilati .• nam quamvis prater mentem, tacite tamen fuggerebat male- volis liominibus, ut , quia latro & le- ditiofus pro Jefu iiberabatur_, fupplici- um quoque ipfius traufitet in Jefuin, ut notat Baronins; idque maxime quia accufabatur fedidonis' & majeftatis, Lu- cse 23. v,. 2. & 3. unde & titulus_, Rex Juid’orum. Suppiicium autem crucis apud Romanos decernebatur feditiofis Jk ma¬ jeftatis reis, latronibus & pralertim per- fonis viliffimis , ut fervis > ficut probat Lipfius 1. de Cruce. Itaque tria viden- tur Pontifices in petendo illo fupplieio fpedtafle .• primo congruendam ad pia;- texta crimina.- fecundo,, fummani atro- citatem, ut ita fe vindicarent; fit enim quemadmodum in partibus nervoiiffimis & a corde remotilumis, ita cum maxi- mis & diuturnis doloribus; tertio , ex- tremam ignominiam, ut nomen & me- moria ejits eilet Judajis &Geutibus exe- A a a 2, era- 7S6 COMMENT. IN EVANG. crabilis, utnotat Chryf. in Joanem. Divi- nitus quoqne fadtuni eft , ut Salvator nullum iibi mortis genus deligeret, ne aliud genus expaveicere videretur, ut Athaiiai’, de corporali adventu Verbi* Ait illis Prtefes: Quid enirn mali fecit ? il- lud, Enim, implicatatn fecit hie & apud Marcum orationem, nihil enim habet, cui rel'pondeat. Itaque , 'vel refpondet meuti potius quam verbis, quafi dicei*« non eft aequum, ut crucifigatur , quid emm mali fecit ? vel certe redundat. Itaque populum lacit hie teftem iirao- centime: illi autem cum in aeeufando & probando palam deficerent, ad import#- nas le preces & vociferationes vertunt. Porro verbis iftis fubjieit Lucas, Corri- piam ergo ilium 8 s dimittam , ex quo colli- gitur, poll ifta verba fuilfe flagellatuin, lpinis coronatum, iudutum purpura, pro- ductum foras, & cum iterum clamarent, Pilatum l'edille pro tribunali, & lavilfe mantis ; fieut narratio Joannis omnino poftulare videtur. 24» Videns autem Pilatus, quia nihil pro- ficeret , neque remiffione ad Herodem? 'neque beneficio liberationis iolenmis ? live loco Barabbse, five cum Batabba, neque flagellatione & reliqua igilorni- niofe traftatione, neque toties iterata conteftatione innocentias ejus* Sea md- gis tumultus fieret, i'editio feilicet popufe- ris ex eo, quod fe tarn difficilem prse- beret. SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 757 beret. Quibns verbis non excufatur Pi* latus, qui ne declinaret a juftitia, om¬ nia perrumpere debuilfet; fed potius CJrri- ftus, quod nullo crimine, fed metu fe- ditionis damnatus fit, imo a Judice ab- lolutus: nam accept a aqua lavit manus: fe- quens in eo fadlo, vel naturalem figni- licationem lotionis corporis, ad indican- dam animi fui innocentiam ; vel apud. JudsEos Judaicam adhibens caeremoniam, ut vult Orig. apud quos ilia ad ilium fiiiem lege pisefcripta erat, Deuter. 2t. verfu6.... Corampopulo , fpedlante, utim- pii fadli invidiam a fe in populum de- clinaret. Faftum fuum explicat his ver¬ bis: Innocens ego Jim a fanguine jufti hums , id ell, a morte, feu effufione fanguinis, quam petitis. Sed li hie juftus, quomo- do tu damnando innocens ? Itaque Je- fum damnando abfolvit, fe purgando con- deranat: nee fufficit manuumlotio: nam ut Leo Serm. 8- de Palf. non purgant contaminatum anitnum manus lot®, nec inafperfis aqua digitis expiatur, quod fa- mulante impia mente committitur. Vos videritis , in quorum caput culpa csdis itlius exeerand® & vindifta redundabit. H®c ergo cieremonia videtur adhuc eo fpeftafle, ut vel fic Jud®os revocaret: fed per divinam providentiam eo diredla eft, ut teftatiffima redderetur morientis pro nobis innocentia, dum in ipfa fen- teutia juftus pronuntiatur, ut obfervat A a a 3 Au-< 758 COMMENT. INEVANG. Aiigufh' Serm. 118. de temp, & ita vin- cit, cum judicatur. 25. Et re.Jpondens univerfus populus , qui ex univerfa judaja confluxerat in illo ie- fto: Sanguis ejus fuper nos fi? fuper filios noftros , id eft, Nos totam culpam & p.de- 11am criminis , ft qus fuerit, prseftabi- mus, & in nos & iilios noftros fufcepi- inns; tu fts fecurus. Phrafi.s eft Heb- raica, frequens in Scripturis, ut Levit, 20. veri’u q. 12. 16. Itaque his verbis & fua & filiorum capita vindift.e obliga- runt , qtue in hodiernum ufque diem durat. Malediftiones enim & benediftio- nes parentum fuper filios, velut qui pars ipforum fine, iniros eft eft us habere folent. 26. Tunc , fuperatus tauta pervicacia, dimiftt eis Barabbam: Jefiim autem fiagellatutn, (Gtsrce Phragellofas, cum flagellaffef) ante videlicet, non nunc?, quod jam eflet cru- cifigendus Lucas enim dicit Pilatum dixift’e, emefiAatum dimutam ; & paulo poft, conipiam eum &“ dimittam: quo flagellatio- nem indicare voluit, & quidem confiiio, non ut in crucem ageretur , cui erat moris flagellationem praemittere, fed ut eorum animos leviori caftigatione, cru¬ cem prime folita , placaret, Jefumque a cruce eriperet, ut fentit Auguft. Un¬ de poft flagellationem, & per ipfam fta- gellationis immanitatem adhuc conatus eft ftefum a cruce eripere, ut ex Joan, apertiffimum eft, Porro Virgce a Flagel- SECUND. MATTH. Cap. XXVII, 75g fin diftinguuntur , ut patet etiam 2. ad Corinth, ii. verfu 24. & 2$ quia virgse hofiettiores erant, flagra fervorum : il¬ ls lignis, hsec loris conllabant.- ills mi- tiores erant, hsc afperrima ; ita ut Ho- ratius vocet libr. 1. Sat. 3. horribile flagel¬ lum , & Ulpianus L, 8« De poenis, fcrip- lerit, miniftrorum immanit-ate multos fub ejusmodi flagellis interiifle. Inte- xebantur eis fnbinde tali, aut oflicula, qus yocabantur flagra talaria, feu taxil- lata, maxime horribilia. An hie ita fa- ftum fuerit, non conliat, nifi quod ve- rifimile fit, immanem fuifie fiaggella- tiohem, ut inimicos placare poli'et; i- deoque & ab Ifaia & a Chrifio prsdicta fuit. More Judaipo, fubinde etiam Ro¬ mano , reus alligabatur columns & cs- debatur , ueque flans , neque fedeus, fed incliuatus, ut expreffe prsferibitur in tradition. Thalmuldicis libpi Marcoth. cap. 3. Unde Hieron. Epifl. 27. Oftende- batur illi (Paulsj inquit, columns, Ec- clefis porticum fuftinens, in feci a cruore Domini, ad quam dicitur vindtus & fla- gellatus. Cujus rei & Prudentius teftis eft, & hodie Roms oftendi dicitur in templo S. Praxedis. Flagellatus eft au- tem a Pilato, feu juflu ejus, ideoque hou a Judsis , fed Romanis militibus ; l 't uumerus quadraginta ictuum , uno minus , non fuerit in eo obfervatus, *ed dirilfima extiterit flagellatio. Tra • A a a 4 didit 76q COMMENT. IN EVANG. diiit eis, Judseis fcilicet, non militibus; Lucas enim dick, Tradidit eum volunta- ti eorum , videlicet Ut crucifigeretur, fua quidem .audforitate, non tamen i'enten- tia, quad cruce dignus. Non enim pro- ban potefl, Pi latum in eum tuliffe fen- tentiam velut reum mortis .• unde ilia videtur fidta, quae legitur apud Adri- chotnium, Ergo pro tribunali fedit qui- dem, led adjulicavit tantum, fieri peti¬ tioner eorum, ut loquitur Lucas; ut fci¬ licet ab iplis damnatus traderetur eis crucifigendus, ficut petebant. 27. Tune , cum fcilicet Jefus effet flagellandus, non cum tradendus eilet ad crucem; utrumque enim dixerat Mat¬ thaus. Nam non minus coronatio , to- taque fequens illufio, quam flagellatio prseceil’erunt traditionem ad crucem. ut Auguftin. 3. de confenfu cap. 9. & ex Joan, clarum eft. Itaque Matth, & Marcus reeapitulant id, quod ante nar- rari rerum ordo poftulabat. Tunc er¬ go, cum ell’et flagellandus, & velut mi- tiori poena quam mortis corripiendus» ut, vel fie liberari polfet, milites Pr' unt heredem extra vineam , tamquam jndignum fcilicet, quem civitas fuftine- ret, SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 765 ret, ut extra portain, juxta Apoftoluni ad Heb. 13. pateretur, ficut ibi hoftia pro peccato cremabatur. Decebat enim eum extra civitatem in agro cum Abel pati, ut ceffantibus veteribus viclimis, nova hoftia novo imponeretur altari, & Crux Chrifti non templi eiFet ara f fed mundi, ut notat Famftus Leo Serai. 8. de Paftione Domini, 32. Exeuntes autem , in ipfo fcilicet e- grelfu port£E civitatis. Conftat enim ex Joan. Chriftum exiviffe bajulantem fibi crucem , ficut Ifaac ligna fui faerificij portaverat. Reo namque ex more im- ponebatur crux ferenda, vel tota, vel pars, ficut ex ethnicisScriptoribns con¬ ftat. Fiebat autem & ad ludibrium & ad poenam, Unde Auguft. Trail. 117. in .loan. Grande fpeitaculum, fed ft fpeiiet impietas, grande ludibrium; fi fpeilet pietas, grande myfterium. Lu- dibi'ium erat in eo , ut Leo Serai. 8. cit. quia fiebat ad irrifionem regise dig¬ nitatis : lnyfterium, quia gfeftabat virgam principatus fui; qua percaffurus erat diabolum, & triumphi fui trophieurn Ta¬ per humeros, quod fixurus erat in. iron- tibusjRegum. Itaque exeuntes portam, invnierunt hominem Cyremsum, ex Cyrene urbe, vel Cyrenaica regione> qua; eil in Africa circa Libyam, ut patet non folum ex Plinio lib. 5. cap. fed & Ait. 2. v, 10. Unde veteres plerique au- 766 COMMENT. IN EVANG. audoi'es, Ambrof. Hilar. Leo, volant, Gentilem faille, ad ftgnificandum, Gen¬ tiles prje Judds erucem Chrifti laturos. Ouamquam: Simon, nomen lit Judaicum: Judsus enim effe potuit, qui, vel cu- jus parentes habitationem e Cyrsne Je- rofolymam tranftuliifent: erantnamque dilperfi Judd per totum orbem, ut pa- tet loco Aft. cit. Hunc angariavenint , feu vi compuleruat, ut tolleret crucem ejus. Lucas, impofaerunt ei crucem , nem- pe totam , ferendam ufque ad locum Calvariae, ut fentit Auguft. 3. De con- fenfu cap. 10. ficut ante Jei'us totam tulerat, Caufam fuiffe debilitatem nimi- am, & aceelerationem, videtur verifi- mile. Militaris autem infolentia coegit hominem extraneum, eo quod nemo ig- nominiofum lignum ferre dignaretur. Signification autem fuit, crucem a plu- rimis non Mcipi nifi coactis, fufceptam tamen ferri voluntarie. 23 - Etvenemnt in locum, qui dicitur Gol¬ gotha , lcribendum fuilfet Golgoltha , fed, L, euphonic caufa excidit, & Syriace fignificat Calvarium, ficut hie explicatin'. Locus autem Calvaries didus eft a cal- variis & ollibus facinoforum liominuffl ibi dilperfis, eo quod eil'et locus fuppli- ciis infamis, ut vultHieron, Plurimi ta¬ men veteres ita vocation volunt, quoj ibi pvimi hominis cranium , feu ipfe pi'*' mus homo tiaditioue, quadarn dicer etut SECUND.MATTH. Cap. XXVII. 767 fepultus, ut Orig. in Matt. A infer, lib. 1. in Luc, Athanaf. de Pali". Epiph. late Hereli 46. ut videlicet ibi mortem (u- fciperet Chriltus, ubi radix totius mor¬ tis reqniefceret. 34. Et Ae.levunt ei vinum bibere: Gracias habet Q\xos) acetum , led fere onmes La- tini veteres legunt vinum , Coinns') & ita Grace etjam legitur aptid Marcum. Cre- dibile ell fsiiTe vinum evanidum & ace- tofum, ut utroque nomine vocari potue- rit, ficut Theophyl, in Marc, notat. Ex compofito hoc famini fuit, ad affiigen- dum moriturum, cum damnatis ad mor¬ tem vinum prailantiffimum dari loleat, ne mortis horror terreat, vel dolor tor- queat. Cum felle mixtum : Marcus vocat vinum myrrhatum. Vinum autem myrrha- tum, feu myrrhinum duplicis generis erat: aliud ex poculis myrrheis, quibus vinum calidum infufum fuerat, odorem, faporemque contrahebat jucundilfinium: aliud myrrha, calamo aliisque aromati- bus coudiebatur. Utrumque pretiofilli- mum erat, ac vires addebat, proutcon- lfot partim ex Plinio lib. 14. c 13. par- tim ex Atheneo, qni etiam dulce fuille indicant, Couftat autem traditionibus Judseorum, qus adhuc in Thalmud ex¬ tant, afficiendis fupplicio myrrhatum vj- num propinari lolitum , nimirum juxta diud Proverb, ult. Date ficewm msrenti- bus, &e, Itaque juxta h*:c valde verid- 768 COMMENT. IN EVANG. militer dici poteft, hoc vinum myrrhs- turn fuiffe diftin&um a vino felle mixto, ut fentit Euthym. & obfcurius Theophyh in Matth. Sed tamen & idem Theophyh & alii plerique veteres, ut Auguft. libr. 3, de confenfu cap. n. five diverfum fueiit vinum, five idem, cui fel mix- turn fuerit, hoc eft , fola myrrha ama- rilfima inftar fellis , vel cui revera fel iimul & > myrrha commixta fuerint, fen- tiunt fuilfe amariffimum, & ad illuden- dum . affiigendumque adhibitum fpecie refocillandi, quod lane moribus Judaso- rum videtnr magis fuilfe confentaneum. Et cum gujhffet , cujusmodi elfet, nefci- licet indignabundus contemnere videre- tur , tamen noluit bibere , id eft , trans¬ mitter e , quod Marcus dicit eodem fen* fu, non accepit , lcilicet ut biberet, feu transmitteret, ne vel fibi.malum accer- fere velle, ut defperabundi folent, vef barbaram eorum immanitatem probare videretur. 35.' Pofiquam autem crucifixerunt eum , id eft, crucj affixerunt, nempe clavis, non funibus , ut conftat ex refurredtione, Lucas 24. verfu 29. & Joan. 20. verfu 25. & 27. Affixus autem fuic tribus da- vis, ut communior videtur habere opi' »io, nno videlicet duos pedes terebrafl- te, fictit tradit Nomius metaphraftes E' vangelii fecuudum Joanem, & Nazianz. i» Carol* de Cbrillo a cruce depofito. Gre¬ gorius SECUND.MATTH. Cap. XXVII. 759 gorius taraen Turonenfis tradit. quatuor fuilfe clavos , cui antiquiores imagines l'uffragaiitur. Suppedaueum fubjioiunt quidam pedibus, ut facilius fuffigi pof- fint; fed fie ftetiffet in cruce Chriftus, non fufpenfus pependiflet, ficuthocag- ■noicunt Scripture, A 61 . qui de palfio- ne loquitur: Operuit confufio jaciem meant , Feftfinenta faille plura, patet ex Joan, nam prater tunicam, fcilicet interiorem, Quae manfit Integra, in quatuor partes diviferunt veftimenta, qua; videtur fuilfe Vinica exterior, fi non & pallium: quod tanien, quiamagis honeftatis, quam ne- c eflitatis caufa geftatur, vix credibile eft Paffionis tempore geftum fuifle. Hsec er go veftimenta diviferunt in quatuor B b b partes, 770 COMMENT. IN EVANG. partes, nnicuique militi partem » tffc Joanes.kS’or/m mittentes, nempe non folunl fuper tunicam inconfutilem, ficut Joan, narrat, led etiam fuper veftes illas di- viias, quis quid tolleret, ut ex Marco clare conftat. Faftum eft hoc, lpeftante Jefu, ad ludibrium & acerbitatis aug- mentuni , ut Theophyl. obfervat. 36. Et fedentes milites , turn lidtores, turn reliqui cnftodes, cum centurione luo, de quo verfu 34 .... fervabant eum, ne quis videlicet amicorum de cruce vivuni deponeret, 37. Et impofuerunt fuper caput ejus in ea crucis parte, quat fuper lignum trans- verfum eminebat, caujam ejus , propter quam crucifixus elfet, feu caufam iup- plicii, / crip 1 am , tribus videlicet linguis, lit joanes. Fiebat ex more Romano, quo titulus liipplicii fcriptus vet pr&feneba- tur, cum duceretur reus, vel affigeba- tur. Sic ergo Chriftus quamvis in cruce pro nobis hominis infirmitate dolebat, fuper crucem tamen Regis majeftate ful- gebat, ut Beda in Lucam. Hie ejtjefus Rex Judaeorum , Marcus, Rex Judaorum■> Lucas, Hie efi Rex Judaorum, fenfum ex- prefferunt, non verba, Nam vera ver¬ ba crucifixo affixa videntur a Joan- ad- ferri, Jejus Nazarenus Rex Judaorum: ill. a quippe cum titulo Romse allervato_ di- cuntur couveuive, ut Jefus lit propriun 1 nomen 3 Nazarertus , patria, qua vulgo no- SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 77 , notus erat: Rex Juice or urn, caufa fuppli, cii, qua PiJatus iimul etiam lie pin-gaffe voluit afFeclationem regni Judaici ei irn- ponens, & fe de pontificibus, ad inno¬ cently necem adigentibus, ulcilci, quod eis ignominiofum effec, Regem eoruni ipfis poftulantibus in crucem iuffigi. Nam propterea etiam titulum mutare nohut, quamvis altiore coniilio divinitus id a- geretur, lie fcilicet fcriberet, quod affe¬ ct a lFet regiium, fed quod eiFetRex; hoc non crimen, fed gloria eft. 38. Tunc crucifix', funt cum eo duo latro - ties; coniilio turn humano , turn divino: humanum fuit, partim Pilati, ne ita infontem pleftere videretur, ut fcelera- tis parceret; partim Pontificum, ut con- fors fupplicii latronum, conlors etiam crimimmi vulgo haberetur: & ideo ipfis, ut credibile eft, inftigantibus tamquam princeps facinoroforum hominum in me¬ dio fufpenditur, quod ei fuit fumtns ig- nominia;, licut Ifaias & Chriftus ipfe no- tavit Luc:e 22. verfu 27, Divinum con- filium fuit, utvere pro fceleratis palFus, & eorum ad fe converforum princeps elFe fignificaretur; divinique judicii & difcretionis fpecimen exliiberet, dum judex in medio unum damnat, alterum falvat, Judaeos rejicit, Gentes adicifcit, ut ex parte notavit Auguftin. Epiftola 48* B b b 2 39. 772 COMMENT. IN EVA NO. 39. Prcetereuntes autem , five cafu via publica, qua; ibi erat, ut Eutbyrn. & Victor. Antiochen. notant, five potius fpedlantes, qui depnduftria circumcur- l'abant crucem, curioptatis & virulenti® oftendefndse caula, ut infultarent tnorien- ti: blafphemabant eum, verbis in ejus divi- nitatem contumeliofis convitiando, mo- ventes capita fua , propter irrifionetn, ut notat Ambroi', talis eft enira motus ea- pitis irridentium. Unde llaiae 37. verfu 22. Subfannavit te virgo, film Sion, pnft te movit caput . Et banc irrifionis Ipeciem prsdixerat de Chrifto David, Ptal. 21. verlu 8* & JPl'al. io8* verl'u 2f. Eft au¬ tem boc genus contumelia;, in fummis icilicet malis aliquem tain aeerbis appe- tere ludibriis & convitiis , acerbiffimi animi lignum, & toleracu gravillimum. 40. Die elites , id eft, non folum gefti- bus irridebant, led, ut S. Leo Sermon. 10. dePaffione, lixuris clavorum adde- bant etiam tela linguarum: Vah ; Inter- jedio eft hoc loco eontemnentis & ex- probrantis, fibilo oris pronuntianda, qua¬ ils eft apud Flandros, Phi. Qui dejiruis templum Dei in triduo illud readificas 1 quali dicer. Qui te tantie potentiiE ven- ditafti, pudeat te jam jadtantia; & arro- gantiic tuie. Salva temetipfum , e cruce; quod louge facilius, quam vaftam illam molem triduo erigere. Si Films Dei es, licut coram Pontilicibus profefl'us es, SECUND, MATTH. Cap. XXVIL 773 defcenie de cruce. Noluit autem, quia tempus non erat oftendendse potentiaa, fed perfedte patientia:, ut Auguft. in Pfalm. 4d. noluit, ne fi ad eorum poftu- lata defcenderet, impatientise videretur eedere: denique noluit. ut majus divi- nitatis fuse prseberet teftimonium, videli¬ cet turn tantam patientiarn , quantatn nemo hominum perpetraret, ut Tertull. lib. de patientia, turn gloriofam refur- reftionem fuam. 7 41. Similiter & princtpes facerdotum , om- nis decoris & gravitatis & dignitatis fuse obliti pre animi immanitate. Nec enim eos intereffe decebat luppliciis, multo minus morientem fcommatibus incefle- re. Cun1 Scribis fenioribns : unde ab omni genere hominum laceratus eft, a tribus ordiuibus primatum, a vulgo, a militibns , a iuppiicii fociis latronibus, ut ita, juxta Chryfoftom. tamquam ar- rogans, impoftor, in confpedhi omnium vituperatus decederet. 42. Alios falvos fecit , feipfum non poteft falvum facere. Verba videntur etfe non fatentium ejus miracula, ut vult Hiero- nym. fed potius tacite calumniantium: quafi dicerent, Seiplum non poteft fal- vu;>: facere, ergo lignum eft, quod nec alios falvos fecerit, fed tamquam impo¬ ftor & magus oculis illuferit. Unde Chryfoft. dicit priora miracula in dubi- vocari; Theophyl. ea vellicari, ut B b b 3 phan- 774 COMMENT. IN EVANG* phantaftica ; Euthymius , ut prseftigiis fafta. Et quia fe dixerat eflfe Meffiam & Filium Dei , utrumque fe putaut apertae falfitatis convincere. Si Rex IJrael eft , nempe ille promiflus Meilias, ut indi¬ cant Marcus & Lucas. Defcenht de cntce, 6 ° creiimiis, Grace (pi/teusomen, credemus ) ei : non quafi hoc lerio l'entirent, aut promitterent, fed propter conditions, litputabant, irnpoffibilitatem, & eviden- tiam adoculum, quod non efl'et Meffias. Loquuntur animo illudendi crucifixum. Cur ergo non defceqdit, ut eis potefta- tem defcendendo in on ft r are t ? R el pon¬ der Leo Serm, 17. de Palf. quia non fe- cundum preces blafphemantium lingua- rum humani generis redemptio debebat onfttt ; i ; & Auguftin. Trandtatu 37. in Joan, quia patieutiam docebat, ideo po- tentiam differebat. Si enim quafi com- motus ad eorurn verba defcenderet, vi- dtus convitioi'um doiore putaretur. Nam quid ei magnum fuit de cruce defcen- dere, qui potuit de fepulchro refurge- re? Et tamen refurgenti non credide- runt, quanto minus dele end enti ? 43. Confidit in Deo, id eft, jadlavit fe fiduciam in Deo Patre fuo habere: libe- ret nunc, fcilicet eum Dens, ft vult erm , non fi ipfe Deum, fed fi Deus ipfum vult, id eft, diligit eum, & favet ei tamquam filio fuo. Dixit enim , Films Dei fumy ei proinde maxime diledhis , & curse* Impof* SECUND. MATTH Cap. XXVII. 77$ Impoftlbile eft enim , ut filium fuutn negligat', qui neminem in fe fperantem de-elinquit, ficut hoc argumentum per- ficitur Sapient. 2. verfu 18. Cura ergo non liberaretur, invike probatum puta- bant, eum non efte Filium Dei. Erra- bant in circuraftantia temporis. Sine dubio enim Deus Filium fuutn liberatu- rus erat de manibus conti’ariorum, non tameu a cruce liberando, fed a raortuis refufcitando, omnibus fuppliciis ad re- deraptiouem human! generis, & ad ex- emplum perfeverantilfimae patieutia; con- fummatis. # 44. Li ipfirn antem , fnerape, Si tit es Chri/ius, falvum fac temetipfum , 6f nos, ut exprimit Lucas} latrones improperabant eii erat enim tacite dicere, non es talis, fed impoftor .• unde Marcus dicit, quod convitiaban'ur ei. Uterque autem notat circumftantiam, quod fimul crucifixi erant cum eo. Ut infinuet rei indignitatem, cum oporteret eos timere Deum , per cuius judicium in eamdem damnationem incideraut, ficut hoc poftea alter latro- num alteri exprobravk ; & de raorte propria, non de convitiis > alieuis eOTe follicitos. Oritur autem difficultas, quo- modo Matth. & Marcus dicant latrones improperalfe Jefu , cum nonnjli unus dixerit juxta Lucam. Graeci ut Orig. Chryf. cum fuis, Cyrill. Catech. 13, valde verifimiliter fentiunt , utrumque B b b 4 initio 776 COMMENT. IN EVANG. initio convitiatuni fuille; alteram dein- de vifis inirabilibus ell'e converfum. Quamvis Auguft. 3. De conf. cap. 16. per tropum velit pluralker dici id, quod unus tantnm fecit, quod ipfe pluribus exemplis Scripture probat elfe familiare. Ambrof. libr. 10. in Luc. & Hieron. hie utramque expolitionem jungunt. 45. A fexta aittem Horn , icilicet jam tranfadta, feu figno ejus dato, hoc eft* ipfo medio die, quo lumen Solis eft maximum , Tenebm fatt pro Eli intellexerint. Favet multum, quod hie dicatur unus ex eis dediife a- cetum, quem Lucas dicit fuiffe militem. Forl'an Judsei illudendi caufa perverte- runt facta verba , quos poftea milites imitati fmt, ut dicerent Eliam vocat > feu invocat in auxilium , ut fe depouat, quia feipfum falvare non poteft, lp-> cruciarius; fpirat enim contemptum- SECUND. MATTH. Cap.XXVII. 7 g t 43. Et continuo , ut clamaffet, Eli, cur- rens wins ex eis , miles, ut Lucas, accep- tam I'pongiam impl.evit aceto, quia ua- turaliter liquorem imbibit, & acceptam reddit, Et impoluit arundini , ut pollet ori hominis, in alto pendentis, admoveri. Nam prater illud arundinis teftorise ge¬ nus , quod vujgo eft notum , ell & aliud crallum ac longum , inftar mediocris hafta;, in quibusdam partibus Gallia;, in Hifpania & Italia notillimum, quod Grse- ci vocant kalamon charachian , apud Theoph. haftam vallatoriam , alii fativam. Sed qu’d aceto & fpongise cum ifto clamore Chrifti, Eli, Eli ? Ex Joanne hnc intel- ligitur: nam Chriftus eodem tempore clamavit , Side, ut extremamfuam affli- ftionem indicaret. Cum ergo ab homi- nibus nullum lblatium i'ciret elle prsema- nibus, ad Derm vide tun fe convertible, clamando, Eli, Eli. Et idcirco miles accurrens , fpecie reftinguendi litim , rev era autem ad illudendum, ut ex Lu¬ ca patet, admovit, ori litibundo Ipon- giam cum aceto, quod, magis exiiccat, & fimul irrifit eum , dicens, ut narrat Lucas, Si til es Rex Judaorum, Jalvtim te fac : quafi diceivQuid clamas & invocas auxilium alienum Elia; ? lalvum fac te- ipfum.- & ut Marcus, Smite viieamus , ji veniat Elias ad deponendum eumj quod Matth. hie narrat csteros adftantes dixilfe: l'dd Utrique hoc dixerunt, & miles ad ca;- teros, 782 COMMENT, IN EVANG. ter os, & casteri ad ipfum , quad dice- rent, potetur aceto, ne ante adventutn Elis moriatur. Ex q aibus verbis vide- tur etiam golligi, car illud acetum. fpon- gia, & arundo parata ftetefint, videli¬ cet ne animo defieerent crucifigendi vel crucifixi: unde & nunc contra deliquiutn animi adhiberi lolet: vel etiam ne cru¬ cifixi ex fluxu fanguinis , quem 11 ft it, citius morerentur, Itaque, prteter irri- fionem, etiam hac de caufa acetum a nftlite oblatum fuit, ut efl'ct fpatium videndi, num Elias effet venturus. Di- verfa igitur plane fuit hate aceti oblatio ab ea_, de qua verfu 34. Nam ilia ante crucifixionem, hsc port fafta eft, quam- vis male quidam confudeiint. Ucraque plena fuit barbarie: unde utramque di- llinbte , velut l'ummas inhumanitatis, Plaltes prophetavit , Dederunt in efcani meam fel, & in Jin meapotaverunt me aceto • 50. Jefus autem iterum clamans voce mag- na , in argumentuni fuperftitis in eo ro- boris, ut videlicet teftatum redderet, fe non defeiftu virium mori, ut contin- git iis, qui lenta morte moriuntur, led vitam & mortem efle in fua plena & libera poteftate, ficutde fe ipfo aiferue- rat, Joan. 10. verfu 18. quod Chryfoft. Theophyl. & plerique veteres notave- runt. Vox ergo ifta teftimonium fuit divjnitatis ejus , quam ex ea , & vel lola prscipue cognovit, & confeftus eft Cen- SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 7 g 3 Centurio, Marci iu verfu' 39. Clama- vit autein Chriftus hscc verba: Pater , in manus tuas commenio fpiritum meum , ft cut ex Luca patet: ut indicaret fe non ut facinorofum, fed per omnia bene fibi confcium , & Deo confidentem mori; morientibus hujus pietatis exemplum relinqueret, emifit fpiritum, id eft, utTer- tull. in Apol. c. 11. fpiritum fponte di~ mifxt, praevento caraificis officio .- nam hoc verbo fignificatur mors fpontanea. Ut enim Ambr. in Luc. quod emitti- tur, vohmtarium. eft; quod amittitur, neceffiafium, & ideo Joan, ait fpiritum tradidifl’e inclimto capite , voluntate videli¬ cet, non infirmitate. Emifit autem, leu tradidit fpiritum, non clamando , licut La- tinus textus fonat, fed ut Gnecus apud Luc. cum clamaffet , (kraxas ) & apud Joan. cum inclinajfet caput , (klinas.) 51. Et ecce. Qua ioquendi connexio- ne, & modo redte obfervat Auguft. 3. de confenfu cap. 19. tunc effe fciffum velum, cum emifilfet fpiritum, & ideo Lucam ordinem non obfervalfe. Velum templi. Velum duplex fuit, non folum in veteri tabernaculo, ut patet ex A- pcft. ad Hebr, 9, verfu 2. & 3. Exodi 26. verfu 21, & 36. fed etiam in tem- plo, licut diftindte narrat Jofepli. de bello Judaieo c. 6. Hieron. Epift. iif. ad Hedibiam quaift. g. accipit hoc de velo exteriori, quod primis portis op r ■ pan- 784 COMMENT. IN EVANG. pandebatur, & ante ilium Orig. Sed slit plerique veteres, ut Leo Serin, io. de PaiL Cyril, lib. 16. in Joan, cap. 37* Theophyl, & alii intelligunt de velo in¬ terior! , quod inftar parietis feparabat Sandtum Santtorum a Sandto. Sciffiim eft in has partes, a fummo ujqne deorjiim . Qoas circumftantias & Marcus diligenter annotat, ut liqueat latere tnyfterium. Orig. in Matth. Auguft. 12. contra Fau- ftum cap. 11. Cyril, loco cit. & Hieiou. hie tradunt fignificari omnia legis facra- menta, quEe prius tegebantur, jam Chri- fti morte ed'e patefacla, nee amplius velo tegenda , juxta Apoftolum 2. ad Corinth. 3. verlu 14. & ly ubi dicit, Velamen ‘ in eleSlione veteris Teftamenti mane- re non revelatum, nifi in Chrifto, aptiffime quoque fignificatum fuit id, quod Apo* ftolus infinuat ad Hebr. 9. verfu 8. jam propalatam efte San&orum viam, hoc eft, cum Chriftus jam per fiium fangui- nem ingreilus ellet in carium, jam viam ad Saudi:a San&orum , id eft, in caelum per ea fignificatum, effe manifeftatani: quie via eft gratia Chrifti jam palam cognita & prjedicata, Porro piveter ve¬ lum deferiptum, addit EphrEem Serna. 1. de Pall', columbam e templo egredi vifam. Et terra mota eft: quafi crucifixum Dominum fuum ferre non fuftinens. Teftis eft PJilegon , leriptor Ethnicus a- pud Euleb. hoc terra; motu Bythiniani, S’ CUND. MATTH. Cap. XXVII. w & in ea Nica-am prscipue congulFam elle. Et mr, duritiem prodigiofam crucifi- gentium faxis duriorem, ut Ambr. lib. 10. in Lueam- 52. Et monumenta aperta funt , eo confi- lio, quo & monumentum Chrifti; ut lei- licet appareret ea revera corporibus de- ftitui. Faflum eft hoc prodigium , ut declararetur, crucifixuin elle dominum vivorum & mortuorum, elle mortis & ioferni domitorem, denique in fignum future, vi crucifixi, reliirreddionis om¬ nium , ut Hierou. Epift- 105, Qua:ft. 8. &Arabrol’, in Lueam. Etmulta corpora San- clorum, qui dnrmierant, furrexerunt: amorte ad immortalitatem , ut fentit Hilar, in Match. & Epiphan. Hierefi 7?, quamvis Auguft, Epift. 99. putet_ contrarium, propter Apoftolum, qui dicit ad Hebr. .11. Sanftos veteres non fine nobis fuille confummandos. Sed locus ille non vi- detur cogere , eo quod loquatur de ge- nerali omnium beataque refurredtionis conlummatione , cui non officit pauco- rum privilegium. 53. Exmites de monmentis poft refkrre- ftionem ejus: unde etiam tunc tantum c um Chtifto refurr exempt, Chriftus C c c uim ?86 COMMENT. IN EVAN& nim primitias dormientium: qua de eatf- fa Tertull. lib. de anima c. 53. vocat' Patriarchas & Prophetas appendices do- ininicEe refurreftionis. Itaque illud, Pofi refurrecimiem ejus , videtur referendum ad omnia prascedentia, exeunt,es , furrexe- mnt , aperta funt. Ratio enim ficut veta- bat, ne exirent de monumentis ante Chrifti refurreftionem, ita etiam , ne an¬ te refurgerent, vel ante monumenta a- perirentur: quamquam hoc poftremnm fit incertius. Veriermt infanclam civitatem* Jerulalem, quia monumenta erant extra civitatem. Quamvis autem recenter polluta fanguine Domini, tamen fantta dicitur, non 1‘olum propter templum , & cultmn unius Dei, adhuc turn duran- tem, & ab Apoftolis ufurpatum, utllier. Qincft. citata : fed maxime , quia in ea turn fteterant pedes Domini, ibi huma- use redemptionis my fieri a peradla funt, & inde Evangelium in univerfum mini- dum corrufcavit, ut latius Hier. Epift. 17* Et apparuerunt multis , iis qui cernere me- rebantur, inquit Hieron. hoc eft, fide- libus, & a Jeftx non alienis. Apparue¬ runt autem, ut client focii refurretftiq- nis Chrifti, ac teftes ejus, ne phantafti- ca putaretur, ii folus refurgeret .■ de- liique ut eflent pnecones poteftatis ejus, & pignus future refurredtionis omnium. 54. Centurio autem , & qui cum, eo erant• A pud Metaphraftem dicitur vocatus Lon - SECUND. MATTH. Cap. XXVII. ginus , & martyrio coronatus , quod & apud Chryfoft. refertur. Vifo tena mo - tu , o 3 his qua fiebant, l'ciffione fcilieet pe- trarum, patientia admirabili, & prsci- pue magno ilia clamore morientis, ut notat Marcus; quia judicabat eum habe¬ re vitara & mortem in potellate: nam tenebrse lolse nihil moverant. Timue- runt valde , de Tui facinoris atrocitate, ne vindi&a fcelerata; needs , cujus mi¬ ni !lri fuerant, eos apprehenderet, Di¬ ctates: Vere FiHus Dei eral ijie , qui proinde necem ejus inultam elfe non fineret. Audiverant hoc a Jud^is accu- fantibus, & in cruce etiam exprobran- tibus. Illius ergo recordati furtt, & in¬ fo litis prodigiis verum eil'e confeffi. Per illud autem , Vere fiilius Dei, videntur veram divinitatem ejus agnoviife , ut fentit Cyrill. libr. 12. Theiauri cap, 14. & Bafil. in Gordianum Mart. Unde quod Lucas Centurionem dixilfe narrat, Vere hie homo juftus eral , dillincla fuit confellio a praecedente.- quamvis Auguft 3. de con¬ tent u cap. 20. dicat effe poffe interpreta- tiouem Matthsei ; quo fenfu fafflis edet Lilium Dei omnimodo quafi Deo dile- ftiltii, quia veracem & juftum. Hie primus erat fruftus orationis pro trans- greOToribus in cruce fuhe. 55- Erant autem ibi niulta mulieres a Ion ge : non a longe venientes, fed a lon¬ gs fpeclantes , apo makrothen theorousai , Ccc % ut 788' COMMENT, IN EVANO. at addit Graecus: idque propter turbaift* five potiirs ineturn : affedtum tamen ea* rum hie eelebratum Evangelifta voluit > quod nec morientem prorfu dele ruerint» ut ante difcipuli. Fuifl’e tamen inter tU las etiam viros indicat Lucas* cum dicit* Stab ant omnes nod ejus a lange & mulieres, notos diftinguens a mulieribus: qua J'e* cuta grant Jefum a Galil pnecipuas ton turn & celebrioies nonr* nari notat Orig. Theophyl. & Euthym- Rt Maria Jacobi , fcilicet minoris, juxta Mare, ut diftinguatur a Jacobo ZebC' daft, fratre Joannis. Et Jofeph mater, Gi"*' cus & Syrus voeat non jofeph , fed J°" fee, licut & fupra c. 13. verfu 53. Ha». c Mariam Joan, c, 19, verfu 25. vocat Mariam Cleopha , fupple, vel filiam, potius uxorera* Cieophas enim videtui fuilTe SECUND. MATTH. Cap. XXVII. 7 s 9 fuifle cognominatus Alph 138* De temp. Hieron. Epift. ho- quseli 6 . ad Hedibi- am, Chryfoft, Horn. 84-in Joan. & alii paffirm-, lurrexit Ch rictus fepulchro clam i'o, ligillo inviolato, ficut exuteroVir- ginis natns fuit. Et Jedebat fuper eum , extra fupra fepulchrum videlicet; ut pa- teret, non cafu revolutum lapidem, fed fe revolutionis elFe au&orem, ie defeu- forem & cuftodem fepulehri Dominion Itaque quafx exfpeftat mulieres, quibus refurredtionia gaudium nuntiaret- ... 3* Erat autem afpeSlus , feu vultus , eius ficut fulgur , corrui'cans fcilicet inftar ful- guris, cf vefiimentumejus ficut nix- Grte- ce & Syriace, album ut. nix*. Fulgur ergo cede dem Aijgeii originem , candor pt> litatem & innocentjam denotabat; illud ad terr.endos milites , hie ad demulcen- das mulieres,. Nam, ut Gregor. Homil. 21. in Evang. in fulgure terror timoris, in nice blandimentum candoris, Utrum- que ferviebat ad illuftrandum in teneb- ris fepulehri omnia, & ad teftandum fi- mul Angeli & refurredtionis gloriam. 4. Pr vel de poena imminente. Non enim e- rat terror per difeurfuni accerlitus, led hujusmodi, quads ex tarn terribili & tam fubito at’pe&u Angelica: fonme ua- SECUND. MATTH. Cap. XXVIII. g 0 i fci folet, maxime impiis hominibus. Un¬ de & Daniel juftus cap. io, v. i. dicit, fe vifo Angelo emarcuiffe , nec habuiffe qUidqtram virium, Et JaSli velut mortui , Id eft , animi ftupore & timore, &vultus pallore femianimes; ficnt jn fubitaneo & magno timore, maxime vifu l'pedlrorum multis contigilfe notum eft* Rejpondens (intern Angelus , id eft, lo- qui incipiens, de qua phrali diximus alibi, Dixit mulieribus. Ea, quae dixit, conve- niunt plane cum iis, qus narrat Marcus cap. 14* verfu 6. & *j. ut clarum videatur eumdem effe Angelum, & eamdem vi- fionem, de qua hie fermo. Sed illud dif- ficultatem facit, quod Marcus dicat, mu- lieres eum vidilFe, cum introiiffent in monumentum, videlicet fedentem a dex- tris in monumento; Matthsus autem in- dicet extra, fuper lapidem fedilfe, &in- vitaffe, ut intrarent. Solvit hanc difficul- tatem Auguftin. 3. De confenlu cap. 24. guod Marc, monumentum, in quod ingref- fe lint mulieres, vocet aliquod fpatium, quod elfet aliqua maceria communitum, ut deinde in iaxeum lepulchri locum in- trari poffet. Vera folutio pendet a forma taonumenti. Conftat autem ex deferip- tione Brocardi, & ea, quam nuperrime fecit Legatus Regis Francis, fepulchrum efte velut cubiculum fere quadratum, ex Petra excifum, feptem plus minus pedum ^ongitudine & latitudine. Oftium habet D d d valde go2 comment; in f,vang. valde demiffum ad Orientem: ad dexfS? ram, id eft, ad Jatus Boreale habet locu- lutninftarmenfte valdedeiniiliim, cui c;or- pus impofitum fuit. Porro antequam fpe- luncam, feu cubieulum iftud ingrediaris* occurritalia crypta ejusdem figurae& mag¬ nitudes, folo p'ariete ab ilia altera fepa- rata, in quo pariete fuit oftium illud par- vum, de quo diftum'eft, Sic ergo facile intelligitur, lapidem ab oftio revolutum fuilfe ab Angelo > ita quidem, ut effet extra monumentum, in quo fuerat corpus Domini, intra tamen, prout complefti- tur edam illam ariteriorem cryptam. Et in illo lapide ad dexteram revoluto fedit Angelus, quafi l’epuichri interioris cuftos* inVitans mulieres ad ingtellurm Ut veto cieteraruiri apparitionum ordo, & colifo- iiantia Evangeliftarum breviter intelliga- tur, fciendum, quod, cum ingrellie client mulieres, & corpore non invento, adhuc non crederent, fed meute confternat® exirent, invenerunt duos illos Angelos * de quibiis Lug, cap. 24. verfu 4. qui eas paulo durius alloquuntur. Nuntiant ill? 6 xem totain Apoftolis, maxime urgentes > non elfe corpus inventum, ut patet Joan- 20, verlu 2, Petrus igitur & Joannes ad fepulcltrum currunt, & non invento cor- pore, illud revera, licut & mulieres, fob* latum crfediderunt. Interim Magdalena & mulieres , qua; Apoftolos rurfum ad i e / pulchrum feeutse fuerant, viris redeunti- SECUND.MATTH. Cap. XXVIII. go* bus manferunt ibi. Cum vero Maria cor¬ pus adhuc quserendo fleret,. & inclinaret i'e, utper detnilfuin oftiurrnn monumen- tum profpiceret, vidit in alio loco, ubi politus fuerat Dominus, alios duos Ange¬ los , unum ad caput, alterum ad pedes; & mox ploranti apparet iple Dominus, Joan. 20. verfu 12. & 14. qui cum ab ea receffilfet, ipla cum ceteris mulieribus redit domum, & in hoc fecundo itinere omnibus fimul apparet Dominus, ut liar- rat Matthaus infra veifu 9. ut omnes ocu- lats teftes elfe p client. Hac rerum ferie ob ocnlos pofita, facile omnes Evangeli- ftae intelligentur. ItaqueAngelus ille fuper lapidem ante oIlium fepulchri, in crypta tamen prima monumenti, i'edens ad latus oflii dexterum Dixit mulieribus , non folum fcilicet aliis mulieribus, led etiam ipfi Marise Magda¬ lena : quod quamvis quidam negent,.pa- tet tamen ex Lucsr. 24. v. 22, & l'eqq. juii- dlo cum Joan. 20. v. 2.&3—. Nolite timers vos ; led illi timeant, qui crucifixerunt, qui rel'urreftioni ejus adverfantur. Hanc enim emphafin notat Greg, in hoc Evang. & Hier, & explicat fequens ratio; Scio e- nim, quodjejum quantis, nempe ut religio- fum ei prseftetis officium, ficut & ego: qpali die. Scio enim, quo auimo veniatis, hbnorandi, non nocendi; unde non eft Quod timeatis. 6. Non ejt hie , non tamen fublatus eft D d d 2 mor- go4 COMMENT. IN EVANG. ' mortuus in aiium locum: furrexit enim , ict» que, ficut dixit , id eft, ficut ipfemet & mortem fuam, & refurredlionem prsedi- xit- Hoc enim maxime juvabat, ad adftru- endam refurreftionis fidem .• quali dicer. inqukChrifoft. Si mihi diffiditis, verborum illius memineritis. Venite S 3 videte locum, ubi pofitus erat Dominus , corpore icilicet jam vacuum, folas habentem ejus exuvias rite pofitas. Itaque invitat eas, ut ingre- diendo peragant iter fuum, ut ft nec luis, nec Chrifti verbis crederent, laltem ocu- Jari experientiae fife vacuo crederent fe- pulchro, lit expendit Hieron. 7, Etdtoeuntes, ut fcilicet luikum de inorte Domini aliis quam citiffime levetis, dicite difcipulis, spud Marcum additur nomi- natim, & Petro , lie propter trinam nega- tionem praeceptoris, locodifeipuli excidif- fe, vel ab illo beneficio fe exelufum pu- taret. Quia furrexit, Hebraifmus ell, id eft. eum lurrexille ; Etecce, in argu men turn & frudtum refurreftionis ejus, prxcedetvos in GalliUam, id eft, prsecedet, & jam offl- 110 prseeedit. Signihcatur autem , quod quantumcumque feftinaverint, eos ipfe prsevenit; ita taeite eos incitans ad mat> randum difceffum fuum ex Judaea in Ga- lilaeam, ut eum ibi videant redivivum- Sed cur in Galilaia , noninjudsea eisjT' parere voluit? Primo, ut lecuro anim o ab eis ac tute videri p offer, ubi JudaeoruiW nietus fidem non perturbaret, ut Ch y* SECUND. MATTH. Cap. XXVIII. 80? foft: Secundo, quia maxima ihi erat difci- pulorum multitude : Ac denique propter myfterium , ad figuificandum videlicet Chriftum a Gentibus, per Galikam Gen¬ tium figuratis maxirne videndum efie fi¬ de, Judaeis in incredulitate remanentibus. Quod ergo Chriftus eodem adhuc die ap- paruit Apoftolis, non evertit promiffionis hujusfidem, fed fuperat. Neque fic appa- ruit in Judasa, ficut poftea in Galilsa: nam ibi, ut bene notat Hieronym. Epift. 150, quaeft. 7. tantum pro confolatione timen- tium, & breviter apparebat, rurfumque ex oeulis tollebatur .• hie tanta famiiiaritas erat & perfeverantia, ut cum ipfis pariter •eonverfaretur. Unde & quingentis limul apparuit, tefte Apoftol. 1. ad Corinth. 15. verfu 6 .... Ecce pradixi vobis , ut videlicet cum faclum fuerit, credatisnon effe phan- tafma , fed ipfum Dominum : eo enitn fpeftant htec verba, ficut fimilia Chrifti 9 Joan. 14. v, 29, ■8. Et exierunt: quo fignifieatur ingref- - fas fuilfe monumentum, Angelo videli¬ cet praeeunte & fulgore illuftrante locum, ut notat Hieron. Epift. cit. qmeft. 6. Nam & tenebne adhuc erant, & ipfa fpelunca omni feneftra caret- Cito de monumento , a- ias eis addente turn julTu Angeli, turn gau¬ dio magno , turn maxime timore , ut peripi- e .ue ex Marco patet. Uterque a fie tins e- tiam hie uotatur: nam illud, magno , ad Utrunique referendum eft. Gaudium erat Ddd 3 ex 8o6 COMMENT. IN F.VANG. exiamore refurgentis; timor ex peri call magnitudine , & Angelica; vifionis info* lentia, & ex fufpicione, ne lpedtra effent, & corpus vere fublatum: nam eas non credidiffe Angelo, clare conftat ex Joan. 2c. verfu 11. ulque ad 16.... Currentes nun- tiare difcipulis ejus, undecim Apoftolis, & caeteris omnibus, ut Lucas. NuntiabanC autem, Angelos apparuiffe, & corpus Do¬ mini effe fublatum, ut patet Joan 20. ver- iu 2. Vifa font autem illis deliramenta a- nilia, ut Lucas notat, videlicet ilia, qus; de reforreftione fimul nuntiabant. 9. Et eccejefus occurrit illis. Magna hie rerum geftarum lacuna eft: non enim po- tuit homiome~ von e auton) quibus abemtibus, hoc lcilieet fecundo itmere verfus civitatem; unde videntur hue ufque milites apud monu- mentum perfiitiffe, fivelatitando & a Ion- ge ipectando, five timore ftupefafti. Hinc dicuntur mox narrafle omnia , qiue faSlafue-- runt, defeenfutn videlicet Angeli terribi- Jem, lapidis amotioiiem, muiierum & poftea virorum ingrelTum, & quod neque corpus in fepulchro inveuiffent, neque quidquam inde afportafl'eut. Nec dubium* illos ipfos quoque luftrall'e fepulchrum, fi timor permitteret. Ecce quidam de cujtodi- bus venerunt in civitatem: omnium videlicet nomine, ut officii lui rationem redderent, ne poenas ejus delerti luerent. Illuftre fujt hoc tefiimoniunl veritatis, & ab inimici® datum, quod utPrincipibus erat irrefra- gabiler itapervicacia inexculabilis, Itaque SECUND. MATTH. Cap. XXVIII. g 0<) 12. Congregati Priricipes facer dotum cum fe- nioribus , hoc eft, cum univerfo concilio, pecitniam copiofam deierunl militibus , ad oppri- mendam & perverteudam veritatem evi- dentiflimain. Nifi enim fuiflet talis, potius milites accufando, quam veritatem occul- tando, perfecuti fuiffent. Caufa fuit, ne tarn horribile fcelus in Filium Dei homi- nibus perpetrafte viderentur. 13. Dicite, quia difcipuli ejus noSle furati funt eum vobis dormientibus: hoc eft, Sitis te- ftes return, qua: contigerunt vobis dormi¬ entibus. Sed ft dormiebant, quid videre potuerunt? ft nihil viderunt, quomodo teftes funt, ut ponderat Auguft. in verf. 7. Pi'almi 63. Ita infoelix aftutia tauti ly- nedrii five concilii le ipfam jugulavit. Adde rein elfe per fe incredibilem tot mi¬ lites uno lethargo ita opprelfos, utnec accedentium ftrepitu, nec lapidis ingentis ferrique religati amotione, neque cor¬ poris ablatione, quisquam excitatus fuerit. 14- Et fi hoc, leu ejus rei fama, auiitum fuerit a Prafide, nos fuadehmus ei, fcilicet ut placatus fit; Gra:cum enim pmomra fig- nificat etiam oratione fle&ere: 8 ? fecuros vos faciemus, a poenae periculo: nam five verumeilet, quod milites dicerent, five falfum, erant fupplicio obnoxii, five prop¬ ter defertum officium excubandi , five propter prasvaricationem. Rem tamen to- tam a Praftide, ut erat, iutelleftam elle, Bon eft dubium: fed facile ei erat ignofce- D d d f re 8io COMMENT, IN EVANG, re militibus, refurreftionem ejus tegety tibus, cujus mortis & ipfe reus erat. J j. Et divulgatum eftverbumiftud, id eft, . resifta, mendacium iftud, non de militi¬ bus pecunia corruptis, ut perperam aliqui, fed de Chrifto furtim fublato per difcipu* los, ut Chryfoft, & alii plerique expo¬ nent , apndjudteos, videlicet incredulos, quorum erat lpnge maxima pars; Ufque in hodiernum diem , quo ifta fcribebat Matth. imo ad noftram ufque statem, iibi in hoc ftulto mendacio Judsei blandiuntur. 16. Undecim autem difcipuli , &c. abierunt in moniem, ut libere & line nrbitris cum il- lis Chriftus loqueretur; ubi conjtituerat illis Jefus. Hire conftitutio non eft feripta, un¬ de etiamincertum eft, quismonsiftefue- lit, quamvis plerique probabiliter putent fuifteThabor. Valde autem verifimile eft, elle iftam apparitipnem, de qua loquitur Pa ulus l, ad Corinth. 15. verfu 6 . ubi dicit eum vifum elle plulquam quingentis frat- ribus limul. Videtur enim hsec, qus toties pnedidfa eft, fuiffe valde lolemnis appari- tio, omnibus fadta fimul, qui in Judaea & majori numero in Galilaea crediderant, & moniti coufluxerant. Contigit autem, nt minimum poll: otto a returredtione dies, licut fatis colligitur ex Joan. 20. verfu 23. & notat Auguft, 3. De confeu- lu cap. 17. Ef videntes eum, adoraverunt , tam- quam Filiuin Dei, verumque Deum jam refur- SFCUND. MATTH. Cap. XXVIH. g 11 refurredlione gloriofa declaratum, ad Rom* i. vet’fu 4.,.. Qiiiiam autem dubitave- runt. Difficile videtur, quomodo dubita- verit quifpiam ex undecim, cum Thomas maxime incredulus jam ante credidiifet. Itaque intelligi poteft, quod dubitaverint non jam de refurreeYione Jefu, fed utrum ille revera effet, qui Jerofolymis fibi to- ties apparuerat, ficut Apoftoli de Chrifto fuper mare ambulante dubitaverunt, an phantafma effet. Et ad hoc dubium exhi- bendum apte fequitur. quod Accedens lo- (juiitus [it. Vel certe, dubitaverunt, fumitur pro, dabitaverant, per enallagen tempo- rum , qus in Aoriftis Grsecis fubinde fit- quafi die. Sine cunctatione proftrati ado- raverunt eum, tametfi de eo quidam an¬ te multum dubitaverant; quem fenfum Theophyl. probat. 18. Et accedens Jefus: ut propius & fa- miliarius cerneretur &audiretur, dixit ; Data eft mihi omnis poteftas, id eft* auftori- tas -egendi, quam imperiurn dicimus; non enim agitur de omnipotentia. Traditam autem fibi dicit non tamquam Deo, quia earn ab sterno habuit, neque tamquam honfini, ratione incarnationis, fed tam¬ quam viftori mortis & inferni, & homi- ttum redemptori. Significatur enim hie premium paffionis ejus, de quo Apoft. ad Philipp. 2. verfu 10. & Pfalm. 2. verfu 8- Data eft igitur ifta auftoritas, primo , quantum ad ftatunj gloriofum omnium Do- , 8n COMMENT. IN EVANG. Domino propriu'm; fecundo, quantum ad ufum, quia ilia per univerfum orbem jam ufurus erat, Ecclefiam colligendo t deni- que quantum ad notitiam, quia tunc res fieri dicitur, cum iunotefcit. In ado 6? in terra, id eft, fuper nniverfam creaturam quafi dicer. Ego conftitutus ac deelaratus fum coeli ac terra:, totiufque creatune, maxime rationalis, Dominus * in cujus nomine jam omne genu fleftatur, coele- ifiuin, terreftrium, ac infernorum. Prse- mittit hoc, ut intelligerent, fe non teme- re ei.s dare poteftatem Apoftolicam, & jubere id, quod fequitur. _ 19. Enntes ergo, fcilicet in mundum u- niverfum , ut Marcus , & non in folam Juda:am: id eft, Hac igitur mea auftori- tate fuprema velut fundamento function is veftra: nixi, Docete omnes gentes , totius or- bis: 11am hie revocat pra:ceptum illud iuum, quo dixerat olim : In viam genti¬ um ne abieritis. Quid autem docerent, & quas gentes , Marcus exprimit clarius, Prafacate Evangelium , fifilicet regni (Tub quo tota fumma credendorum, & in pri- mis poenitentia comprehenditur) omni cre¬ atures, id eft, non folum gentibus, fed & Judahs: nam omnes gentes hie etiam Ju- dseos comprehendunt, ut fic eosdem hie regni lui, id eft, Ecclefis, quos totius orbis, terminos ftatuat. Baptizantes eos, qui fcilicet dodtrinam receperint, lavautes aqua; hoc enim proprie eft Baptizare Ma- teriam SECOND. MATTH. Cap. XXVIII. 813 teriam hane Sacramenti magis expreffic Chriftus apad Joan. c. 3. verfu 3. Itaque tacite hie affigtatur materia Sacramenti, quam Ecclefia turn ipfo verbo baptizandi, turn aliis Scriptune locis, turn perpetua traditione edo£ta naturalem aquam eflfe tenuit, In nomine Patris, 6 ? Filii , ef Spi¬ ritus fanSli. Multi nude exponunt, In nomi- ne , invirtute, auftoritate, vei efficacia Patris, &c. quae una eft trium perfona- rum. Sed quantumcumque baptizaret ali- quis in au£toritate yel unius, vel trium perfonarum, non l'ubfifteret baptifmus, uili exprimeret nomen Patris, & Filii ’ & Spiritus lanfti. Unde multorum hsere- ticorum Baptifmus, ut Marcioniftarum apud Iren. libr. 1. cap. 13* Paulianiftarum in Concilio Nicamo, & aliorum reje£tus eft, quod ifta forma non uterentur. Ex quo patet, fenfum iftorum verborum ex Ecclefia: traditione lie aflignandum elfe, ut non minus exprelfo & inyoeato nomi¬ ne Patris , & Filii , & Spiritus fanefti, quam in eorum audtoritate & virtute baptizetur. Nam ex iltis verbis, acce- dente Apoftolorum ufu, forma baptifmi fumpta eft, fine quibus (utAuguft. loqui¬ tur lib. 6. De baptifmo, c. 27.) baptifmus Chrifti confecrari non poteft. Porro ve- teres, ut Balil. Hem. contra Sabellianos, & lib. 3, contra Eunomium, lateAmbrof. lib. 1. De Spiritu lanfto cap. 14. & alii oblervant, non dici, In nominibus 3 fed, In 814 COMMENT. IN EVANG. In nomine, quia unum eft nomen triurn, una fcilicet Deitas . poteftas , virtus, auftoritas. Unde Hieron. hie: Nomen Trinitatis, utms Deus eft. Breviffime jgitur exprimitur unitas Deitatis in Tri- liitate perfonartimut omnes Chriftiani in ipi'o limine^ Ecclefue fidem Dei unius ac trim _ profiterentur , nee hominum baptizantium , fed auftoritate ejusdem Dei fe regenerates intelligerent , qua creatos. 20. Docentes eos Jervare . Fidem ante baptifmum, mores poft baptifmum ju- bentur docere. Quern pulchrum ordi- nemhic obferv at Hieron. Nam neque hi¬ des , neque baptifroa fatis ad falutem iunt, niii digna Deo accefferit conver- iatio. Docentes ergo eos fervare non hsec, non ilia fed omnia , ut ponderat Bafil. procemio in Reg. fufius difputatis, Quacumque mandavi vobis , non folum ferip- ta, fed & non feripta, nihil enim tunc feriptum erat , fed omnia viva voce mandata. Refpicit namque in primis ad ea quoque, qua: cum illis communica- verat , per quadraginta dies apparens eis, & loquens de regno Dei. Inter csetera vero mandavit etiam fuperiores homines audire, quando dixit: Qui vos audit, me audit: &proinde dicendo, Qu