FRANCISCi SAMUELIS KARPE CaES. Reg* PiHJLOSOPHIAE In UnivER5ITAT:E Viekkensi Professoris INSTITUTIONES PHILOSOPHI^E M O R A L I S. PARS SECUNDA. ETHICA PHILGSOPHICA S E U DOCTRINA VIRTUTIS. F 1 EN N /E SUMTIBUS CHR1ST. FRID. WAPPLER ET BECK. 18 0 4 INSTITUTIONUM PHILOSOPHLE MORALIS PARS SECUNDA. ETHICA PHILOSOPHICA v ' ' , • S E U ' DOCTRINA VIRTUTIS. '0l l : W :! , ■Im ' - . l;; &ihmi cžV >: . X ■ r- „ ' • - > . t . V:v' '• - PROLEGOMENA A D ET HIC A M RATiONIS SEU PHILOSOPHICAM TAMQUAM DOCTRINAM VIRTUTIS MORALIS. *•) Definitio , partitio et principium Etine a Jlric- tius accepta. S. i. Philofophiam practicam primam tamquam Ethicam generalem, feu potius tamquam totius 'Philofophiae moralis (Ethicas late acceptse) fundationem , quae univerfse moralitatis et feli- citatis illorum duorum regiminis moralis cardi- num naturam explicat, excipere debet Ethica fpecialis feu Philofophia illa moralis pura, quse duabus partibus conltat, nimirum Etbica ratio- nis feu pbilofopbica ftriete fumta , quae eft doc- trina honefti feuvirtutis, et jure rationh feu pbi- lofopbico, quod efl. doctrina jufti feu Juriš natu¬ ra- 6 ralis. Ethica itricte dieta itaque explicat illam rationi humanae infitam Nomothefin, quatenus internumet clandefiinum in agendi confiliis po- litum libertatis ufum praeferibit et regit; Jus vero philofophicum feu doctrina jufti interpre- tatur illam rationis Nomothefin, quatenus volun- tatis et arbitrii ufum externum fpectat, qui etiam fub intuitum et judicium aliorum cadit; quare doctrina philofophica virtutis, non vero juriš Philofophiam practicam univerfalem excipere debet. §. e. Ethicae philofophicae nomen cum Jtriete fumitur, illam Philofophiae moralis par- tem innuit, quae docet^mores totamque vitam hominis, i. e. ejus fentiendi et agendi modum ad ideam virtutis moralis conformare et emen- dare ; oltendit nimirum folo rationis lumine et magifterio, in quibus agendi confiliis et ge- neribus feu moribus, tamquam internis officiis et virtutibus fpecialibus, virtus moralis confifiat, quibusque praefidiis ejus Itudium et exercitium alatur et promoveatur ; quare duabus partihus Ethica rationis, tamquam doctrina virtutis doc¬ trina; juriš contradifiincta , continetur nimirum Ethica philofophica itrictiffime accepta, et Af- cetica philofophica; prior fyftema officiorum internorum et virtutum applicatarum feu mo- rum proponit, quos probus non utilitate fed reverentia legum moralium tamquam ralio- nis et Divinitatis jufforum permotus colit, adeoque virtutem objectivam in illo inter¬ norum officiorum fyfiemate pofitam explicat, pofterior voluntatem hominis illo reverentise fenfu imbutam , atque in illud officiorum fy- fietna exfequendum continuo intentam, adeo.- qttO 7 adeogue virtutem fubjectivam ejusque praefidia et impedimenta contemplatur. 2.) Ethicce vera pretium et a falfa difcrimen* 5. g. T ar >to impenfius oportet effe itudium veritatis cujusvis exquirendee ct a tenebris at- que erroribus liberandae, quanto perniciofior elt ejus ignoratio, aut imperfecta et erronea cognitio. Hujusmodi elt legum moralium et officiorum deficiens aut leviš , angulta , falfa, 'dubia, languida cognitio. Quam ob rem bene jneruerunt de^genere humano recentiores Philo- fophi, qui ad alTequendam et tractandam ple- liiorem rei tam falubris et neceflariae fcientiam omnes ingenii vires contulerunt. Fructus Ethi- cae fcientificae, quo vincit vulgarem virtutis feu recte vivendi,paucis fententiis et praeceptis haud conjunctis comprehenfam , in hoc pofitus elt, quod ea prtmo ignorantiam praeceptorum recte (moraliter) lentiendi et agendi, deinde errori ea ftatuendi et applicandi, denique languori in iis exfequendis aut occurrat aut medeatur. §, 4. Ethica tum illa laxior, tum ilta triltis, aultera et ultra fas rigidior falfa vivendi prae- cepta fubminilirant. Laxa omittit officia, qui« bus homini in praefens fuavia tntercipiuntur, commodis contenta externis negligit momenta agendi nobilia et vere moralia, integumenta peccatis prasbet, et confcientiae vulneribus ca- villatione fcholaflica, autpiaculi generibus, qui- bus animus non mutatur, mederi fatagit. Ethi¬ ca contriltans feu ultra fas rigidior negat h o mi- 8 ni, quae concedi falva ejus probitate poITunt, infiammat femper doiendi, et minuit ac fere ad nihilum redigit gaudii quaerendi ftudium, pro- inde ac fi omni vitas fuavioris ufura abjicienda hoc unum eflet virtutis Itudiofis confectandum , ut fe contra afperum doiendi fenfum ipfa dolo- ris et triftitiae perpetuitate arment, ut adeoque vitam infipidam utcunque potius trahant, quam ea ex voluntate divina fruantur. ( LI- 9 L1NEAMENTA SYSTEMATIS ETHICA RATIONIS SEU PHILOSOPHIC^ T A M Q U A M DOCTRINiE V1RTUT1S MORAL1S. DOCTRINAE VIRTUTIS MORALIS PARS PRIOR De virtute morali objective fpectata f e u De officiorum virtutis fyftemate , f e u Ethica ftrictiflime accepta. PRAELIMINARIA, i.) Propofitum Ethica firictiffime accepta. §. 5. Hoc prima doctrinas virtutis pars fibi propofitum habet, ut virtutem,ohjective fpecta• tam , i. e. tamquam fjftema omnium virtutis legum et officiorum, adeoque omnes illos, qui- bus virtutis cultor praeditus effe debet, mdres tamquam virtutis partes et fructus in nexu cum fuis principiis et communi, fundamento exhi- beat; quare recte doctrina officiorum virtutis (Tugendpflichtenlehre) feu Ethica Itrictiflime accepta appellatur. 2.) 10 2 .) Officia virUiiis tribus generibus continentur. §. 6 . Tot funt officia, quod funt actionum genera, adeoque moram fpecies, quae vel im- mediate vel mediate illa moram lege praeci- piuntur vel vetantur ; quare cuncta officia vir- tutis in certas claffes diftribui propriisque prin- cipiis fubjici expedit, ut facilius intelligantur et teneantur. Conveniunt fingula et univerfa in illa morumlege, velut in principio, cujus reverentia exercentur ; eorum differentias fum- mae alias elfe nequeunt, quam illse, quae a di~ verfitate objecti moralis, quod refpiciunt, de- pendet; quare triplicis generis funt omnia vir- tutis officia, officia erga fe, alios et Deum. ' V .v 3.) Officia cujusque erga fe funt conditiones om - metni ceterorum ofjiciorum. 5. 7. At a quo officiorum genere incipien« dum eft, cum Etbicos diverfum in proponendis officiis virtutis ordinem fequi conftat? Niti ho- mo quisque fe ipfum, i. e. perfectionem et fa- Jutem fuam tamquam entis inteliigentis, per- fectibilis et immortalis pro fine habeat, fentien- doque et agendo fequatur, qua ratione ejus confilia et actiones aliorum faluti et perfectioni promovendae, atque divin is perfectionibus ma~ nifeftandis refpondere, et infervire poterunt? Quid homo ad commane bonum conferre , qua ratione divina'majeftate dignos fenfus concipe- re et fovere poterit, qui vitam et valetudinem »on ttieatur, ingeuium fuum non colat, com- mo- 11 motionibus animi non imperet, defideria fua in gjrum rationis non redigat, vero honore dignum fe non praeftet &c. &c.! CAP UT P RIM UM. De officiis hominis erga fe ipfum. %■ PROOEMIUM. i.) Gfficiorum erga fe ipfum notio et principium « §. 8* Officia hominis erga fe ipfum confi- itunt in illis agendi confiliis et generibus, ad. qua; quisque propterea fe obligatum elfe fentit, quia ea perfectionis et faJutis fuae individualis tamquam en tis ratione, perfectibilitate et im- mortalitate praediti partes et caufas e/fe videt. §. 9. Principium omnium verorum erga fc officiorum notam et fpbeeram ftabilem determi- nans hoc enuneiato continctur: ita fentias et agas, ut tuo fentiendi et agendi modo te exceU lentice nativce femper memoretn e t dignum preeftes. Quod principium pars elt illius totius doctrinae virtutis fupreniiprincipu'• Legem morum ejusque peculiaria iviperata, tamcpuam propria et invio - lalilia agendi confilia ex reverentia , erga ra- tionem et Deum fecpuere, & *•) 12 M Mor ali s fni ipfius ceflimii et amoris notio, vi cnjus bomo ad triplicem curam ob liga tur. g. io. Principium illud omnium officiorum erga fe, cum in conltantem voluntatem et in- violabile propofitum abiit, atcjue in vita adhi- betur, conftituit moralem hominis exiftimatio- nem et amorem fui ipfius, i. e. complacentiam ejus in femet ipfo, tamquam ente rationabili- terlibero, quod imperatis rationis, tamquam Dei jufiis omnes fenfualitatis exactiones pofi- ponit. §. 11. Obfervantia et dilectio fui ipfius moral is poituiat, ut bomo non fingulas fuas perfectiones fine ordine confectetur, verum ut totali fuas perfectioni itudeat, ut adeoque cor¬ poris, animi et Itatus exferni fui, tamquam en- lis mdralis curam habeat, fine qua fe fapien- tem, benevolum, et fortem praefiare nequit, in auo hcneftatis feu virlutis fumma polita efi. S E C TIO PRIMA De ethica corporis fui cura. Notio, principium, fphcera et locus bujus cura r. §. 12. Cura corporis tamquam animas fia- tionis et organi in iis actionibus polita eft, qui- bus fit, ut corpus fit aptum animse domicilium et organon, quo illa in virium et finium nobi- liorum exercitio et confectatione non impedia- tur, fed promoveatur. Quare bomo corpus fuum 2 3 fuum ita tractave debet, pront id entis rationa- lis, perfectibilis, et immortalis dignitas et de- ftinatio poftulat. §. 13. Cum anima fine debita corporis fui confiitutione vel fiullatenus, vel asgre tantum perfectioni et culturse fute iludere poffit, inteiii- gitur, cur cura corporis ceteris officiis erga fe in Ethica uti in Paedagogica praemittatur. Cu¬ ra h ase tribus primanis officiis continetur, in quibus fundamenta obligationis reete cognof- cenda funt, ut inde, cpiibus modis violentur, quibusque aliis fuperioribus officiis reltrigantur, fatis intelligi poffit. L Officium confervandi vitam« §. 14. Ethica rationes, cur vitam confer- vare obligemur ftabilire, deinde modos quibus hoc officium violatur oftendere, denique limi- tes, quibus vera ejus cufiodia circumfcribitur, indicare debet. X * I.) Rationes, cur vitam confervare teneamur, afferuntur. §. 15. Vita primum elt, quod a natura ejusque auetore accepimus , quo nobis fimul impofitum elt officium eam confervandi. Dein¬ de omne aliud officium vitam velut. conditio- nem fupponit, fine qua cuftodiri nequeat; qua- re officium vitas confervandae non elt officium fundamentale, ut.adeoque in colliiione aliis qui- bus- i4 busdam cedere debeat, Nititur dbli^atio ad vitse confervationem proprie vitae pretio mora¬ li; vita terreftris eft quafi palaeftra honeftatis, quafi juventus et psedagogium anirnse, in quo ad certum a providentia defignatum tempus in- tellectus et voluntatis fuae culturae vacare, atque ita pro vita futura mereri poITit. §. 16. Inelt in homine vehemens fe confer- vandi et defendendi inftinctus nativus; ratio vehementiam hujus inftinctus confiderans depre- hendit fapiens confilfam auctoris naturae prohi- bere volentis, ne ob quascunque moleftias et miferias hominem vitae taedium capiat. Videt praeterea continuationemvitae, i. e. vinculi, quo anima cum corpore fuo conjungitur, effe funda-r mentum felicitatis praefpntis et quafi atrium fu¬ tura;, adeoque concludit, ut vita externa et temporalis, quatenus eft fiatio et veitibulum in- ternae et aeternae ftudiofe confervetur, cum ho¬ neftatis Itudio nunquam adverfetur fed opitu- letur, n.) \ Abfoluta Autochiriae „turpitudo oftenditur. §. 17. Sequitur ex fuperioribus Autochi - riam, i. e. voluntariam fui ipfius occifionem effe abfolute illicitam. Sufcipitur ea nifi ex aperto fcelere, certe ex aperto errore, non nifi hoc remedio tolli poffe, quod intolerabile vi- detur. Is error, et ex eo nafcens decretum fe occidendi, uti eft certus animi defperantis, ita et ingenii minus perfpicacis index ; nam ut tol- latur malum prsefens , faepe opinatum et ple« rumque imaginatione exaggeratum, mali majo« 2 5 ris et permanentis fcilicet poit mortem infeli- cioris fiatus periculum certum aditur ; fumi- tur erronee, mala vitae diutius ferre non pofle, verum mullas acerbitates mutato praster ex- fpectationem rerum fiatu tolluntur et per con- fuetudinem leniuntur. §, ig. Fuerint dura perpeflu et vix tolera- bilia, quse hominis vitam fine fpe probabili re- medii torqueant, quid folalii afferat interfectio fui ? Non certe hoc, ut polt mortem omnis fen- fus pereat, citm animus humanus fit immorta- lis, non etiam hoc, ut vita? miferae fuccedat jucundior; etenim an recte proemium fperet is, qui naturas ordinem interrumpit, qui sequo ani- mo ea ferre recufavit , quas Deo volente et permittente ipli ad^erfa acciderunt , qui tam- quam perjurus miles prius de liatione decedit, quam vocaverit is, a quo in ea pofitus eft tamquam imperatore ? Rebus in adverfis fa~ čile eft contemnere vitam, fortite.r ille facit, qui mifer efTe poteft. Juftum et tenacem recti virum etc. Quare non nifi deliri, ignavi et criminum confcii violentas manus fibi inferunt, nunquam, qua fola vitas anteponenda e/i hone- ftas voluntariam mortem exigit; tolerando malo fortitudo, peffumdanda vita ignavta exercetur. ni.) Limites officii confervandi vitam affignantur. §. 19. Officium confervandi vitam terre- ftrem non eft ablolutum, fed relativum tantum et conditionatum. Obligamur ad vita; confer- vationem, quatenus haec eli medium ad prae- ftanda offiicia et obtinenda bona fublimioraj qua- t6 quare cavendum eft iilud vitium, quod eft iti anxia nimiaque vitaa cura pofitum, quo , qui tenentur eos molles et effamiinatos recte appel- lamus, quia vitam tamquam fummum bonum fpectant, eamque etiam illis bonis praeferunt, quorum medium efle debeat, et fine quibus res eft vilis et plane turpis. Subeunda funt etiam vitse pericula falutis publicae caufa, neque fub- terfugienda vitae genera in focietate humana neceffararia propterea, quod cum vitas periculis funt conjuncta. II. Officium ftudendi corporis fanitati et vigoia-. 10 RationeS, cur fanitati et vigori corporis Itude- re oporteatj afferuntur, §. 20. Valetudo feu fanitas corporist poli*- ta eft in illa ejus partium folidarum et fluida- rum conditione , per quam ad nativas fuas functiones obeundas aptae funt; quare bona valetudo eft medium vitas confervandse et pro. longandse, et conditio, line qua animus mune- ribus fuis recte vacare, multis officiis defungi, multis bonis frui non polTit. §. 21. Ethica eaffi corpori conftitutionem conciliari et confervari prsecipit, quse mentis muneribus et imperio non otficiat fed opiiule- tur, quo certe fanitas, vigor, agilitas et quae- darn induratio corporis pertintent, Huic vero ethi,- ethico praecepto certe nondiim fatisfadunt, qtii tantum ex infiinctu confervationis, ant ex me¬ tu mortis , aut ut fenfuum voluptatibus frui poffint, valetudinis curarri habent, II.) Ethica disetae prmcepta explicanttir. §. 22» Diaeta elt ratio fen mos fanitati con- formiter, i. e. fecundum regulas fanitatis vi- vendi, quarUiti compiexus Diaeteticam conitituit. Cum Ethica fanitatis euram prascipiat, certum elt š eam etiam diaetse uFum prsecipere. Regu- lae diseteticse funt vel medicae vel ethiose* Ethica: 1. Praecipit ut munditiei fludeamUs, adeo- que oriinem fquallorem in veltitu, habitatione, in victu fugiamus , qui fanitati multis modis ofFicit , lit medici docent, et experientia fatis confirmat. 2. Poliiilat, ut pericula vitse et fanitatis ftu- diofe evitemus, adeoque provide et cum circum- fpectione vitam degamus ; qua in re Ethica > hon tantum omnem incuriam et temerilatem, fed etiam anxietatem vetat, quse fanitati feepe plus quani pericula nocet. 3. Vetat omne intemperantise genus; qua- re moderatibnem in cibo, potu, in voluptati- bus fenfuum et commotionibus animi et in Ja- bore praecipit, in omnibus his rebus hanc cau- tioiiem poftulat, ne corporis et animi fanitati obfint, fed profiht, i * III.) Officium corpus ad molefiiarum et laboris patien- > tiam indurandi et affuefaciendi. 5. 23. Cavendum tamen eft illud vitium, quod in anxia niroiaque corporis et vit« cura con- liftit, quo qui tenentur, eos molles et effemina- tos dicimus. Neceffariamagis res efi corpus/quam xnagna,aitSeneca, etnirnis moliterhabitum debi¬ le polius quam firmum efficitur, fuggeritque vo- luptatis corporeae fiudium: paullo durius vero habitum robuftum et. firmum fit, Itaque a pue- ris ferendo frigori , calori , liti aliisque rebus tempeftive affiiefieri debet corpus, quse, qui line asgritudine et lamentatione perferre poteft, eum patientem et fortem dicimus, fortis etiam corporis volnptates negligit , non tenetur ad- miratione earum rerum, quae vulgo maxime defiderantur, uti divitiae et honores. §. 24. Deinde etiam in juventutealTuefacien- dum eft corpus laboribus, quse res pluribus of- ficiis et bonis infereit, uti fuo loco oltendetur, Duo vero circa laborem fugienda funt vitia, pri- mum ut ne utilitatis vel gloriae cupiditate due¬ ti, nimis laboribus nos frangamus, atque fom- no etiam nos privemus, qui, etfi parce , ne ipfe nos debilitet , non tamen nimis brevis efi capiendus: alterum ne voluptatum venaiio- ne a labore nos abfirahi patiamur, et nihil aut prave agendo tempus perdamus , quod , qui iaciunt , reete etiam ignavi dicuntur: ex quo non podimt, non multa mala aliorum fcecunda, nimirum mollities corporis, relaxatio nervorum animi, atque paupertas et avaritia exiftere. S E C- ig SECTIO SECUNDA De ethica anirai fui curn, Tranfitio. ' §. 25. Vidimus, quse agendi confilia et ge- nera Ethica et ratio practica a quovis homine reauirat, quatenus is corpore continetur et uti- tur, unde variarum virtutum, variorumque vi- tiorum nomina nata funt, quse facile intelligun- tur. Jam videamus, quae agendi confilia et ge- nera Ethica et ratio practica ab liomine requi- rant, cpiatenus is anima conftat etexceliit, quam reapfe etiam illa officia, quibus proxime cura et cultus corporiscontinetur, propter corporis cum anima conjunctionem, in quo vita polita eft, refpi« ciunt. Cura culturaque animee feu hominis in¬ terni et fempiterni, quam praecipit, ad nihil aliud pertinere potelt, quam. ut ejus facultates pro finium quibus confectandis inferviant, ratio- ne et ordine excolamus et coniineamus. I. De cura cultuque animie univerfe. §. 26. Homo, quatenus anima, adeoque mente cognofcente, anirno perfentifcente et ap- petente, atque voluntate libere et pro arbitrio decernente, eligente et exfequente feu operan- te pollet, obligatur fe perficere et excollere ad varios fines, qui funt vel necelfarii et perpetui, vel fortuiti et caduci. Quare etiam animas ad illos fines cognofcendos et confectandos in/iitu« B 9 tio, 20 tio et afluefactio feu cul tura et cultits duples elt, vel moralis vel pragmaticus. I.) De cultu hominis morali, J. 27. E It hominis cujusvis ofFicium, ut fuam moralem habilitatem et dignitatem, in* tenfione et extenlione confilii et efficientias fuae moralis c on ti m; o provehat. E It enim ea homi¬ nis nativa prreltantia, ut continua capere poffit perfectionis ir.crementa ; ex quo fequitur, eura ad continuam in perfectione progrelTionem re- apfe obligari. Quod cum in corpus itatumque externum non cadat, de ejus morali fentiendi, volendi et agendi modo, adeoque de interna hominis vita et praeltantia in actuali eognofcen- di, perfentifcendi, appetendi, volendique mu- nere pofita intelligendum elt, Homo tantum moraliter , i. e. tantum quoad moralem fen¬ tiendi et agendi modom, quoad fua Jibere et pro arbitrio agendi confilia et genera continuo perfectior evadere valet, adeoque etiam obli- gatur; potelt ejus reverentia erga legem mora¬ lem hujusque prsecepta tamquam divina jufla continuo crefcere et efficacior recldi, potelt' ejus fapiens, benevola et fortis fentiendi et agendi ratio femper magis magisque confirmari atque adeo pro fituum et occafionum vavietate aliis aliisque moribus feu virtutibus prohitatem fuam manifeftare, ■n II.) De cultu liominis pragmatico. §. cg- Obligatur etiam bomo quivis fe ad lifus vitse commnnis perficere etexcolere, ut ad fi¬ nes et bona focietatis rnaxirae civilis prasftanda et perfruenda idoneus fit, in hoc polita eftculturaet folertia pragmatica, in qua maximas differentiae occurrunt, atque vero etiam neceflariae funt; nam non omnes homines easdem nativas habi- litates habent, nee omnibus eaedem opportuni- tates tempeftive fe ofFerunt, ant idem vitse ge- nus propofitum elt ; quare Jfthiea hominibus quoad pragmaticam culturam qiuedam fingilla- tim prascipit: 1. Ut quisque eas fibi cognitiones et dex- teritates comparet, fine quibus aliarum ufus elTe nequit v. g. artem legendi, Feri bendi, computandi etc. 2. Ut quisque eas cognitiones et artes fibi comparare fiudeat, ad quas propter nati- vam habilitatem maxime idoneus, aut propter vitaegenns, ad quod afpirat, aut quo jam im- piicatus elt, 3. Ut qtiisque ex cognitionibus et artibus non neceffariis eas deligat, quarum elt curn de- bitis maxima conjunctio et frequentiffimus in vita comrmmi ufus. II. 22 V II. De cera cultuque animas fpeciatim. I-) Cultura et difciplina facultatis cognofcitivae. §, 29: Cognofcendi facultas tum qua fen- fualis, tum qua intellectualis elt, menti et vo- luntati moraliter bonae vel idoneam vel inimi- cam conditionem affumere poteft , unde varia- rum virtutis et vitii formarum fpecies et nomi- ila exfiftunt; quare cognofcendi facultas cul tu¬ ram et difciplinam requirit, ut illse virtutes feu boni habitus nafcantur, vitia vero feu pravi ha- bitus arceantur et exiiirpentur. §. 30. Haec facultatis cognofcitivae cultura et difciplina imprimis rationis curam et cultum pofiulat, a qua maxime omnis cum moralis tum pragmatica hominis bonitas dependet, cui- que reliquae facultates oir.nes in connexionum et officiorum cognitione tamquam adjutrices et miniitras adjunctas funt. Haec quid in cogitan- do verum vel falfum , quid in volendo rectum vel pravum, quid in agendo jufium vel inju- ftum, quid in converfando decorum vel inde- corum lit, intelligit, haec quid ex quacunque re naturae vel arbitrii tamquam ex caufa fua futurum lit, profpicere potelt. §. 31. Quare univerfe indies perficiendus elt Jtatus diltinctae et folidae cognitionis et clara fui confcientia, fugienda ignorantia et obfcuritas, vitandus error et languor in rebus ad animi ho- neltatem et ad vitae falutem pertinentibus; fin- gulae vero facultatis cognofcendi partes in na« tu« turali fua fubordinatione jta perficiend.se , ut ad fines fuos fufficiant, nec ulla tnodum excedat, Nutriendus indies magis intellectus moralibu« principiisj, acuepdum judiciunt, expolieuda ra« tio indaga,trix et reetrix eft. n.) Cultura et difciplina facultatis perfentifcendi et appetendi. §. 32. Facultates illae, quibus voluptates et dolores perfentifcimus , atque res , quas uti-, les cenfemus, expetimus , noxias vero fugi- mus , non ininus menti et efficientiae moraliter bon« vel proficuam. vel adverfam conditio- nem et tendentiam affumere poITunt , unde vaiiae virtutes, variaque vitia exfiftunt; quare etiam cultura et difciplina opushabet, etquidem maxime in juventute cor feu animus hominis, ut illse virtutes oriantur et adolefcant, vitia ve- ro illa caveantur et emendentur. Cum lenfionea quaedam animi honeftatis cultui maxime accom- modatae fint, et irritamentis malorum valde ob- ftent, fovetidae continuo et alendae funt, cujus- modi funt pudor , fympatbi-a et pulchritudinis tam naturae quam artis operum Jenfus ; et pu- doris quidem maxime ratio habenda eft, cum fit firmifTimum innocentjae et virtutis pro- pugnaculum. Nam efficit, ut vim fiimiili fe- xualis non fentiamus, eaque omma a.ut ignore- mus, autfugiamus, quae funt inimica pudici- tise, quam non tantum fermones, fed ouam maxime quidam libri in periculum conftituunt, S. 33. Cum per experientiam conltet, ni« hil magis ad praeftinguendum rationis lumen eft a.4 •24 ad iirfirmandam volun-tatis rectitudinem valere, quam motus animi , i. e. fenfiones et appetio- nes paulo vehetnentiores, facultates harum ge- nitrices rationi in difciplinam et obfequium tradendse funt, ut non modo earum vehemen- tes manifeltationes aut fupprimi, ne oriantur, aut ortae temperari, ne dominentur, fed etiam, ti ita res fert, praemifla convictiprje excitari pok fint, ut iis voluntates fegnes tamauam calcari- bus equi concitari poflint. Hoc rationis et vo¬ luntatis robur Cicpro temperantiam vocat, fine qua proba et beata vita eflfe nequit. Quid enim malignius et miferius efTe p‘o teli his, qui turbuientips animi motibus et jactationibus fre- quentius exagitantur, qui femper habent, quod vehemennter defiderent , vel metuant, qui, cum inanibus laetitiis npn exultant, faftidio fui et poenitentia torquentur; ejurd contra bea* tius illis dici fingique poteft, qui nullis praviš cupiditatibus uruntur, qui nullis confcientiae ac- cufationibus anguntur, nullis polt inanes. lae- titias vita; curis et taediis exeduntur, qui nul- la falfa bona venantur, nulla mala perhorre- fcunt; quare elaborandum efi, ut homines a juventute affuefcant omni cura et Audio in per- fectionem et regimen rationis incumbere, cum haec eorum fors fit, ut vel rationem et con- fcientiam , vel libidinem et concupifcentiam dominam fequantur, adeoque morali vel liber-* ta te gaudeant, vel fervitute et cgoismo, vel cralTo vel fubtili obnoxii teneantur. SEC» •25 SECTIO TERTIA J3e ethica hominis ftatus fui externi cura, Cures bitju s ambitus . §. 34. Corporis et animi curafi Ethica curam itatus hominis externi adjungi jubet, cum per- fectio cpnfenfu variorum contineatur. Hsec clira vero tria amplectitur, nimirum aliorum de nobis exiftimationem, res et facultates fenfu juridico acceptas , denique occupationem et otium, Jnde nafcitur triplex ofljciorum ethico- rum et virtutum applicatarum genus. L De ofFiciis ad honoris ftudium per- tinentibus. §. 35. Homini ingenerata eft bonoris ap- petitio, qui politus eft in aliorum de eo, quod ipfius characteri morali honefti ineft, judiciis, fi- ve tacitis fiue exprelTis, quae vel verbis vel factis declarantur ; honori oppofita eft 'tgnomi- nia , quce conftftit in judiciis hominum de eo, quod alteri turpe ineft. Homo obligatur fen- tiendo et agendo dignitatem entis moralis 'et membri focietatis humanae tueri , quo fe aliis venerabilem et honorabilem reddit; quare Ethi¬ ca ftudium honoris non reprobat led praecipit. Eft itaque officium hominis, ut verum honorem qu« 3 - 2 6 quserat, atque veram hojaoris confequendi viam ineat. 1. Honor verus eft, qui verasliominis prae- Jftantias effectus eJft; nih.il ve m m honorem affer- re, praster virtutem, nihil veram ignominiam praster vitium poteft, qui prapter honeltos fines expetitur, a viris probis et intelligentibus pro- ficifcitur, atque cum modeftia et humilitate con- junctus eft. Modeftus eft, quem propriae lau- des non infolefitem , alienag vero non iiiquie- tum et invidum efficiunt; humilis vero fenfu ho¬ ti o , qui laudaitus defectulito et vitioruui fuorum non immemor efficitur , fed iis mederi fatagit, a. Honor falfus vero' eft, qui neque effec¬ tus, neque medium honeftorum finium et fae- torum - eft'., qui tamquam finis abfolutuš, non vero tamquam probitatis cdrries et fatelleš e£- petitur, qui exigitur propter praerogativas appa- rentes, quarumque nulla eft cum virtute conjunc- tio, quique eft inftar corticis fine nucleo, cujus expetitio eft vanitas, denkpie qui eft cum fu- perbia , faftu et arrogantia conjunctus , quae vi- tia iis infunt, qui pretium jufto majus fibi tri- buunt, cjiii temere fe fupra alios efferunt, qui- que itaagunt, ut alios vilipendere et defpicere recte cenfeantur, t 3. Qui veri honoris ftudio ducuntur et ob- fequuntur, praeclaram illam Socratis admoni« tionem teneant, qui hanc unicam et certam ad honorem et gloriam viam effe dicebat, li quis id ageret, ut qual,is haberi veliet, tališ reapfe efTet. Nam qui fimulatis ant opinatis praerogativis, aut inani praeftantise et probitatis fpicie laudem celeberitatemque captant, remcaducam, vanara et plenam periculi confectantur ; nam .fublata 27 inani praefiantiče fipecie irrifio et contemtus fe- qtiitur; quare ad animi tranquillitatem fa.tius elt, efle laudabilem fine celebritate, quam efle ce« lebrem fine viribus aefiiinabiiibus et meritis. It De officiis curam rei familiaris atti- nentibus. §. 36, Ad rem familiarem pertinervt res fenfu juridico acceptse, adeoque perfonis oppo- 'fitae , quarum elt , vel effe poteft dominum; quare ad rem familiarem recte referimtur omnia, quae ad victum , amietum reliquasque vitae ter- refiris non modo neceilitates, led commoditates etiam et amcenitates pertiuent,. velharum re- rum pretium repraefentant , uti eft pecunia. Cum homines naturali defiderio ad harem re- ntm adeptionempo[Teirionemqiie ferantur, quam- primum cognoverunt , fe earum ufu indigere ad vivendum et ad vivendum jucunde, i, e. ad vigorem corporis et animi procurandum et ad potiundum variis voluptatum generibus; quare Ethica vera fipdium et curam fiorum bonorum externorum non damnat led regit. Tria funt primaria officia, quibus curam horum bonorum adltringit, ut nimirum fines ea habendi fint bo- nefti et nobiles, ut conatns ea fibi comparandi fint moderati , denique ut modi ea acquirendi non fint ab boneftate alieni. 1. Fines bona defiderantium et confectan- tium funt honefti et nobiles, fi ipfis nativis, adeoque divinis bonorum illorum finibus re- fpondeant, qui funt, ut ea fint media confer« va- 2 § vationis, fanitatis, culturaa animi, perceptionis voluptatum Jicitamm et beneficietitise. Quare qui bona externa, divitias defiderant et confec- tantur, ut fe temere fupra alios efferre, atque labore fuperfedere poffint, rem faciunt ab Ethi- cae prasceptis plane alienam, non fecus ac ilii, qui omne bouorum externorum ftudium fimpli- citer damnarent. 2. Studium feu conatus bona externa ha- bendi, et metus ea perdendi moderatus eft, cum non omnibus aliis moralibus fenfionibus et ftu- diis nobilioribus praedominatur, unde oritur avaritia, luxuria, audacia &c. &c. Avaritia ex- itinguit amorem juftitias et patriae, excitat invi- diam, addueit ad fraudes, ad proditionem et per-vertit civitates. Intemperantia habendi et fruendi oritur ex nimio amore commoditatum et voluptatum corporearum, adeoque h\c amor fceleratus eft. Temperantia defiderandi, con- fectandi, poflideudi et impendendi. bona dici- tur parfimonia, frugalitas &c.; cumque fines hominis nobiliores non impeait fed promovet, virtus eft, quae varias partes contmet. g._ Modi bona externa acquirendi non tan- tum ftatutis civilibus permilTi, atque prudentiae regulis confentanei, fed imprimis legibus ethi- cis conformes elTe debent. Labor et induftria, quorum auxilio bona externa vel ipfi producunt homines , vel ea in certo vitse genere, vel ci- vili munere obeundis negotiis eo pertinentibus promerentur, funt modi ea acquirendi ethice probabiles; fed lufus fortunas , artesque hiltrio- nicas et fimiles, aut adhnc viliores Ethica im- . probat. III. IH. De officiis occupationem et otium con * 5 cernentibus. §. 37. Natura ipfa homines a defidia re^ vocat ingenerato inftinctu efficacitis feu occupa- tionfs. Occupatio, cui bonorum externorum adcptio et mentis, animiac corporis virium ex- ercitatio et perfectio propofita, dicitur labor , fta- tus in quo ad certi generis labores obligamur, dicitur vita genus et tempus, quo a labore ceffamus, otium appellatur, 1) Cur homines ad lalnvem et defidia fugam oibligentur* §. 38. Homines a Deo conceflas animae vi- res exco)ere, ut eas nativis fuis finibus accom- modate adhibere poffint, easque cognitiones et agendi principia comparare et alere tenentur, quae funt partes et caufas probas ac tranquillae vitas, quae effici nequeunt line labore, qui pras- terea fanitati prodeft, atque aptifTimum et lio- neftiffimum medium elt bona externa fibi com- parandi; quae enim cafu et fortuna alicui ob- veniunt opes et dignitates, cum ignorantia veri fui pretii conjunctag efle folent, atque plerum« que vitia luxuriaž, avaritiae, fuperbiae e. a. pa- riunt. Detiique iabor morum integritatem tue- tur, cui otium obe/t, elficitque, ut recreatione^ majorem vim habeant ad animum commoven- dum et confirmandum, a.) 3 o 2 .) Officii ad Lahovem etbica circumfcriptio . 5. 39. OfFicium laborandi eft indefinitum feu latum, cum per fe nec geniis n ec grad ura tempusque laborum defignet. Quare Etbica generali laboris officio fpecialia quaedam pra?- cepta adjungit. 1. Imprimis eos Labores quivis diligenter obire tenetur, qui ad ejus vitae genus et nninus fpeciatim pertinent; ad bos labores fe continuo inagis magisčpie idoneum reddere obligatur. 2. Homines excepto morbo et fomno fem- per aliqua ratione utiliter occupati elTe polTunt; otium enim (Muffe) non omnimodam ab omni occupatione ceffationem exigit. Quare cum primario cujusvis horainis^labore quaedam fe- cundariae et fubfecivse occupationes confiltere polTunt. 3. Occupationes horarum fubfecivarum muneri proprio et labori primario adverfas elTe non debent, et in iis tum babilitatis tlim finium ratio habenda elt, ne occupationes habilitatem fuperent, fines vero a ratione alieni fint. 4. In recreationum et animi remilTionum delectu, et ufu Ethica generatim hoc prascipit, ut eae fint univerfe licitae, tit ufus earum fit temperatus, ut cum minimo temporis et fum- tuum impendio conjunctse, atque ab omni alio- rum offenfione remotse fint. 4 3 *) 3 1 3 -) De etbico temp or is fui, ufu. 5. 40, Pars vitse noftrse, qua occirpari, quam laboribus impendere poffumus, dicitur tempus nojirum fenfu morali. Occupatio et labor, quem certo .tempore peragere opdrtet dicitur penfum, negotium. Homines omne fuum tempus optime impendere fen collocare , i. e. nullam fui temporis partem occupatiotse , et bonis actionibus vacuam relinquere, oranem fe perfectiores reddendi occafronem arripere, de- nique tempus ben e difpenfare , i. e. omnia pen- fa et negotia aptis et accommodatis lioris pera¬ gere obligantnr. Tempora et occaliones pras- terlapfas revocare nullo modo poffunt; quan- tumcunque aucta impoiterum virium contentio- ne nullo terrpore eousque pervenire poterunt, quo pervenilfent, fi praeteritum tempus recte vet melius collocaviiTent, CA- CAFUT S EC UND UM De officiis hominiš erga alios» PROOEMftJM; i.) Officioruin erga alios fundamenta notio št genera , §. 41. Quonimn communis eft hominum natura, praeltantia et orig ®, ejnoniam omnes mutuo funt fines in fe, nulluscjue eorum pro re et mero medio aiiorum ha beri poteft, quo* niatn denique nemo fibi foli natus eit, verum omnes ita facti funt, ut alter alterius auxilio e- geat, et alter alteri prodeife polTit, intelligitur, ea debere elfe ipforum invicem agendi confilia et genera, quibus hoc mutuo fibi conieliemtr, adeoque eorum officia reciproca dari, quae funt vel ethica feu interna, imperfecta, vel juridica feu externa, perfecta. §. 42. Nimirum homines imprimis digni-' tatem humanam mutuo negative agnofcant, in quo polita elt juftitia, quae elt čonfians volun- tas illorum bonorum nimirum vitae corporisque incolumitatis, atque libertatis externas et bono¬ rum externorum five originario live derivativo modo adquifitorum inviolabilitatem obfervandi, fine qua in terra communi domicilio convivae elfe non polfenfi Deinde etiam pofitive eam agnofcant, i, e. aliis quibuscunque honeltis mo- dis prodeife ftudeant, idejne tanto impenlius fa- 33 ciant, cum praeter communes illas caufes etiam quasdam proprias adfunt; in quo pofitus eft amot et benignitas. 2.) Officiorum erga ali os ethicorum princ ipium, fons et genera. §. 43. Omnium officiorum, quae homini- bus mutuo incumburit, ethicorum principium hac formula , hoc effato continetur: bomines ex reverentiaerga naturam bumanam ejnscjue anc- torem ita invicem agere debent , ut ftudia et co- natus cujusque profita confervatione, perfecfio- ne et falute non modo nullatenus fe invicem Hu¬ pe dia n t , fed potius quantum pbyfice et honefte fieri poteft omni illo refpectu Jibi invicem opitu- lentur. §. 44. Cujus animushocprincipio velutcon- ftanti volnntate, i. e. confilio tenetur etregitur, is bomines ethice aftimare et diligere dicitur; quare seftimatio et dilectio aliorum moralis e/f fons et radix omnium ethicorum officiorum et virtu- tum erga alios, officiaque erga fe funtmenfura horum officiorum. Officia hominum mutua • ethica funt duplicis generis, alia eis, qua na¬ tur* moralis confortibus, alia , qua membris earumdem focietatum incumbunt. C S £ C' 34 S E C T I O P R I M A. De iis, quse homines fibi in vicem, qua tales ethice debent. OJficiorum humanitatis notio et generh, §, 45. Quae homines fibi invicem, qua ta« les, i. e. qua entia, quibus eft natura et origo communis, ethice debent, funt duplicis generis, cum vel fine omni facto obligatorio, vel polito demum aliquo ejusmodi facto intelliguntur. Hac officia dici polTunt humanitatis funtque vel abfoluta vel hjpothetica. ARTICULUS PRI MUS. De officiis hmnanitatis ethicis abfolutis , 5. 46. Et triplici quidem modo fefe aefti- matio et dilectio aliorum moralis univerfe nul- la polita coriditione exfeiit , nimirum ftudio aliis gratificandi et beneiaciendi, deinde cura et cultodia honoris alieni , denique veracitate et candore. Inde triplex nafcitur primarium hu¬ manitatis officium, quod nullo polito facto ob¬ ligatorio locum habet. I. Officium gratificationis et beneficentiae. s. 47- Studium aliis gratificandi eft volun- tatis alacritas, cuique homini etiamignoto pra?- fian- Bandi grata, qu£e honefte fine rnajori molefiia prseftari, aut fine mali alicujus metu concedi poflunt, et evitandi in ejus praefentia omnia, quae ei ttedium et dolorem levem afferrent. Co- mites, hujus ftudii omnibus hominibus data oc- cafione gratum fe exhibendi funt comitas, civi- litas, animus pacificus et mitis et placabilitas. A natura nos ad aliis gratificandum ferrij inde intelligitur, qiiia nobis ineft fenfus favoris erga quemvis hominem, orti ex cogitatione, eam, quae in natura humana ineft praeftantiam, effe aliis nobifcumcommunem; deinde qu;a vi fym- pathise efficitur, ut aliorum liatus maxime gau- dium et dolorem contuentes eos celerrime ad nos referamus , ac fi nobis accidifient. §. 48» Beneficentia eft ftudium volu n tat is conftans, alios prajiertim haud parvo (nam par- va ad gratificationem pertinent) virium, rerum et commodorum difpendio, et opera faspe diffi- cili et molefta gratis ( fine ulla ipe lucri vel ho- noris 1 adjuvandi. Beneficentia complectitur officiofitatem , cum vires animi, hberalhatem et b enignit atem, c Um bona externa in aliorum utilitaiem impendimus , denique 38 fectio fsepe po/tulat , ut gusedam ali is occulte- mus. Negue omne omnino falfiloquium elt il- licitum et mendacium ; nam primo dantur fal- Jiloqiiia, i. e locutiones contra mentem, qui- bus nemo fallitur , cujusmodi occurunt in fabu- lis et falutationibus ufu receptis , deinde dan- tur etiam falfi fermones, quibus fidei et fiduciae mutuae et necelTariae imminutio nec intenditur, nec efficitur, cujusmodi funt, per quos vita in- nocentis fervatur, exploratores falluntur et asgro- ti fpe falutis aluntur. §. 53. In fermone etiam hoc tenere jubet Ethica , ut ne cujusquam honori famaeque te- mere noceamus, itaque non folum ab omnibus criminationibus, calumniis, male dictis, fcon- femtu abftineamus, fed honorifice potius, cum licet, de aliis loquamur, fuamque ipfis laudem libenter tribuamus, eorumque vitia tegamus potius quarri aperiamus, fiquidem fint ejusmo- di, ut nullum damnum inde metuendum (fit aliis, aitergue iis mederi nec obligetur, nec p o Hit, ART1CULUS ALTER. De officiis hmnanitatis conditionatis. §. 54. Expofitis officiis , quae fimpliciter propter communem humanitatem ethice deben- tur , nune ea declaranda funt, quae etiam prop¬ ter humanitatem, fed accedentibus propriis cau- fis debentur, et propterea hypothetica dicuntur. Officia hasc humanitatis hypothetica pariter tri- plicis generisfunt, nimirum erga benefaetores, er- 39 erga amicos et inimicos, denique in promiffio- nibus et pactis. I. De officiis erga benefactores. §. 55. Obligamur ad gratitudinem et vi« tandam ingratitudinem erga benefactores. Mens grata eft ftudium perpetuum beneficia accepta in vitae curfu agnofcendi et aeftimandi, atque data occafione benefactori grata et utilia prae- ftandi. Mens ingrata tribus rebus cernitur, m* mirum in neglecta ofFiciorum recordatione, in opprefla cogitatione pretii beneficiorum, et in omifiione gratias pro iis referendas, denique in tetra malorum pro bonis acceptis repenfione, quam ingratitudinem prcegnantem fimplici op- politam dicunt. §. 56. Ingrati animi vitium turpifTimum eft, nam fine beneficiis focietas et falus huma¬ na effe nequit , ingratus ftudium benefaciendi inter homines imminuit, minimeque aptus eft ad focietatem, cum in maxima amandi caufa amoris fenfu deftituitur, beneficia enim etiam ferae belluse fentiunt ; adfuefaciendus itaqne maxime in juventute eft animus, ut fi quid bo¬ ni polfidemus, ejus auctores ( patriam, paren- tes, magiftros) inveftigemus. Gratitudo nos impellere debet, ut etiam quaedam incommoda a benefactore vel propter benefactorem perfe- ramus; fed nunquam nos permovere debet, ut in ejus favorem aliquid illicitum, ( inhoneftum, injuftum ) committamus. ir. 40 II. De ofFiciis erga amicos et inimicos. §. 57, Amicitia eft fummus gradus mutuse duorum hominum benevolentise et fiduciae, quae orta eft ex majori characteris moralis confenfio- ne, vel ex longiori munerum , utilitatum et etiam periculorum commnnione. Vera amici- tia non poteft effe nifi bonormn', inter hos enim folum ftabilis mentium et animorum confenfus elfe poteft; quse inter malos malefaciendi caufa coalelcunt conjunctiones, non amicitias fed fac- tiones funt, cjuae non modo aliis fed etiam ip- JTs fociis noxiae exiftunt. Vera amicitia eft fi- da, firma, veri et dicendi et audiendi cupida, adjutrix virtutis, expultrix vitiorum. Sed quo- ufque fe mutua amicorum benevolenti a, fidu- cia et familiaritas extendere poteft; anpro ami- co omnia ličita funt, an inter amicos nihil ar- cani eile poteit? Vera amicitia nihil a probita- te et prudentia alieuum exigit. TurpiiTime fa- ciunt, qui amicos amant tamquam aliquando ufuri, qui Jucri caufa amicitiam tantum fimu- Jant, vel amici vitia laudant, qui amicum in paupertate et miferia deferunt, eumque confiiio et opera adjuvare negligunt, §. 5g. Non modo officium eft, fed etiar* valde intereft hominis, ne inimicos quidem im- probos a fincera caritate excipere, Inimicus eft, qui perpetuo alterum odio perfequitur, quod vel efficaxeit, cum inimicus nocendi op- portunitates captat, vel inefficax. Amor 'mu Ulici eft ftudium perpetuum, nihil eorum, quas hominem homini preeftare oportet, inimico de¬ ne- 41 n ega n d i, ei non nifi defenfioniš eaufa refiftendi, et caufas odii quamprimum fieri poteft tollendi. Odiuminimici et vindictse cupiditas ac expletio eft res plena acerbitatis et acrimoniae, amorvero erga inimicum eft res raagni et fortis aniroi et plena tranqui)iitatis. Caula inimicitiae eft vel r.olira, vel inimici culpa, vel infiigatio affenta- torum, quare inimicitia tolli poteft vel b.enig- nitate, quse quamcnnque occafioneiiTarripit, ini- mico gratificaiidi et inferviendi fine fuperba , qute ejus tegrum animum magis exulceret magnitudinis animi affectatione , vel liberali culpae noftree confeffione, vel damni reparatio- ne, vel denique demonftratione, caufam inimi- citite vel errorem, vel rem levem, vel inftiga- tionem aliorum elTe. III. De officiis in promiflionibus et pactis. S. 59. Dantur licitae promiffiones , i. e. declarationes voluntatis , quod quis alteri ali- quid prceftare , i. c. ei dare , facere, vel in ejus favorem pati, vel omjttere velit. Si ad pro- miffionem unius accedat acceptatio alterius, i. e. ejus voluntatis declaratio, quod rem pro- miffam fuam elTe velit, ejusmodi promiffio ac- ceptata eft pactuni , quare vi pacti ličiti fit, ut res promittentis facta et acceptata promilfione fiat acceptantis. §. 60. Promiffiones et pacta funt neceffaria ad focietatem et falutem humanam, quare da- tur obligatio *dini adverfis, neque infubito impetu ad quse- dam honefia actuanda et promovenda, ac bre- vi quadam obftinatione adverfus turpium ille- cebras , fed in confianti et perpetua promtitu. dine de recto et pravo vere judicandi, et ex hoc judicio invicte agendi, quajcunque prop- terea adverfitates metuendas et tolerandas fo- rent. Quare virtus moralis eft robur mentis et voluntatis acquifitum, et continuo crefcens, politum in ftudio continuo non unum alterum- ve pravi genus, fed omne vitium evitandi, adeoque internas et exlernas vitiorum caufas et illecebras femper excubantes oppugnandi et retundendi, atque non unius aut alterius tan- tum recte faciendi generis, fed omnis habitum fibi comparandi. Sine hoc robore et ftudio milla confiliorum et actionum efficacia et har- monia effe poteft, quibus fubmotis virtutis mo¬ ralis idea difperit. 3 ') 72 3*3 Virtus tamqiiam vivenčti vat to contemplanda c §. 107. Ubi virtus, ibi vita fibi femper confentanea, cum quaecunque fit rerum et for- tunae converfio femper tamen idem fit nobile agendi confilium et momentum, neque uliius nifi probi hominis vita femper concorg, pravo* rum femper difcors et fe ipfam defiruens eft. Quem fola egeiias ab imitatione limirioforum retraliit, an opibus prseter exfpectationem po- titus recti tena>: manebit? quem quaeftus cupidi- tas laboris patientem, et opum cupiditas inju-r rise purum efficit, an opibus et potentia poti- tus labores tolerabit, injurias fugiet et peccan- di illecebris refiftet ? an qui plaufus, laudes, auctoritatem, admirationem captat, honeftum et turpe non ex hominnm potius opinione, quam ex moram natura asftimabit? §. 108. Hsec vitse proborum asquabilitas ljaberi nequit pro ambigua i!la et ficta medio- critate, in qua Ariftotelici virtutem humanam ponunt, qui pr-obos ubkjue mcdium tenere, j. e. in quaque re quod jufto plus vel minus eft, v. g. in pecunia comparanda avaritiam et pro- digalitatem vitare docent. Ambitio et honoris veri incuria non propterea vitla funt, quia iis velut extremis fludium veri honoris interpofitum fit, quod ut virtus fit non a moderalione, fed a momenti nobilitate, quo fludium illud ani* matur, dependet. Actiones plus jufto piae, ho- nefia?, juftse, decoras cogitari nequeunt, qwa- rum medise vere pia;, honeftas etc., forent, Quarp ftudio recti male confulunt, qui illu4 ambiguo medipcritatis nomine cpmmendant. 73 A RTI C UL US SECUNDUS. Virttitis fubjcctiva unitas difauiritur en evincitur , J, Virtutes applicatfi? non fant nifi uimis' animi affectionis propagines. S. 109. Quamquam virtus objective fpec- tata et applicata multiplex p|t, fubjective tamen nimirum, tamquam animi affectip et volunta- tis gualitas non nifi unica efife poteli, cujus rei perlpjcientia ipfi virtutis cultui valde prodeft. §. 110. Virtus fubjective, i. e. tamquam recte agendi principium in homine elt unica, et individua ejus animi liberi affectio, pofita in ef- f.caci, h e. ad agendum^fufficiente et femper yige»te propofito et Jtudio, id tantum et propr tereavolendi et agendi, quia ex integro bonum elt, qoia efi legifcus moralibus praefcriptum, tpuavum legurn, adeoque etiam officiorum, cum plura funt genera et fpecies, intelligitur, cur jn vittute hoc fenfu accepta feu objectiva plu- res partes et formae diftinguantur, quas virtutes applicatas dicimus, quas vero nihil funt aiiud, quam unius imi et intimi univerfe recte agen¬ di Jiudii propagines et applicationes. Cum itaque fpeciales quaecunque virtutes velut rami pt frondes ejusdem arboris ope communis Jtipi- dis et radicis conjunctae fint , intelligitur, cur nplla fpecialis virtus cum abfoluto alterius de- fectu vel oppofito vitio cpnfiliere poffit; quare 74 inanis et plane perniciofus eft labor, virtutes fpeciales excitare volentium , qui non prius ea- rum commune germen pofuerunt. S. m. Inde etiam eft illa falfa perfuafio , quasdarn virtutes fpeciales cum abfoluto alia- rum defectu , vel oppofito in eodem pectore, in eadem voluntate confiliere pofle. Animus •probus non eft fimilis horto, in quo utiles, in- utiles et noxias plantag coexiftere pofTunt, ve- rum atboris aemulus eft, cujus multi funt rami et froates frugiferas; quare animus probus non poteft efle complexus quarumdam virtutum et nonnullorum vitiorum, i, e. non poteft ei in- elTe duplex dominans tendentia nimirum in reetum univerfe et in quasdam pravi genera. Virtus eft irreftricta fubjectio voluntatis huma- nas fub leges morales voluntatis divinae indices; quare ea propenfionem in aliquod pravi genus ex voluntate excludit. Virtus, prohitas com- plectitur amoretn recti univerfe, quod non nift iai fingulis confdiis et actionibus ineffe poteft, adeoque cujuscunque pravi generis amorem ex- cludit; virtus fe extendit ad otnnia officia, ne- qnit itaque cum violatione unius eorum generis confiliere. §. ti2. Quare virtus fubjectiva unica eft, quafi unicus Itipes, qui vero in plurimos fru- giferos ramos fuccefiTive excrefcat, qui omnes virtutum nimirum applicatarum nomine venire polTunt. Cui itaque hoc propofitum eft, ut alios ad virtutem adducat, eos amore et ftudio recti in genere imbuat; nam ex hoc tantum amore et ftudio amor et ftudium variorum rec¬ ti generum tum in confilio, tum in actione po- fitorum, neceffario efflorefcet. II. 76 II Virtutes cardinales non funt nifi unius individuas virtutis requifita et elemen¬ ta, quse tamen gradus et incremen- ta admittit, §. 113. Perpetuum et efficax recte agendi iludium nequit effe fine jufla cognitione fubor- dinationis et coordinationis eorum, quas recte facta fint et dici poflint, in hac cognitione po¬ litimi eft id, quod veteres prudentiam dixerunt, «qs vero fapientiam appellamus, et fine prom* titudine voluntatis liberse, illi moralis ordinis cognitioni Temper obfequendi, in quo polita elt jitftitia ethica. Hanc cognitionem ordinis mo- raiis et alacritatem voluntatis ei obfequendi„ nihil tantopere imminuit etimpedit, quam vis concupifcentiae, qua lit , ut quae ei profint vel obfiot, pro fummo bono vel malo habeantur; quare ad virtutem etiam temperantia et forti- ttido moralis requiritur, iUa elt promtitudo vo¬ luntatis omnes jucunditates libi abnegandi, qua; ordini illi morali adverfae funt, pofterior eft promtitudo voluntatis , omnes moleltias fub- eundi et perferendi, quae falvo illo ordine de- clinari nequeunt ; quare prudentia , jultitia, temperantia et fortitudo nihil funt, nifi condi- tiones et elementa unius individuas fubjectiva virtutis. §. 114. Una eft igitur virtus et individua animi liberi affectio, quse tamen gradus et per¬ petuum incrementum admittit et requirit. In fingulari quovis homine eft eo major, quo pu- rior, rior, fortior, conftantior et efficacior eft. Puri- tas virtutis confiftit in confiliorum etmomento- agendi nobilitate. Si motiva concurrant utili-? tatis, detrimenti, honoris et opprobrii, virtus per ea non tollitur, fi non fint imicum aut prae~ valens agendi momentum. Ceteri virtutis gra- dus pendent: a ) a celeriori et crefcente recti et pravi diftinctione, l) ab illius faciliore et ar- dentiore electione , a firmitate executionis de- cretorum rectorum , denique c) a majori et minori actionum ferie*, quse non folum cum les gibus morum conveniunt, fed etiam momentis optimis animantur. Ex virtutis partitionibus vuigo iieri folitis, perperam intellectis , gra- viffimus quoriimdam error exortus eft, ut pu- tent, poffe aliquem virtuti fiudere , qui uni tantum aut nonnullis vitiis ex animo evellen- dis operam det , licet reliquis impenfe indul- geat, aut qui faltem a multis facinoribus fibi caveat metu poenae naturalis vel civilis, five in commodorum externorum privatione, five in malis externis infligendis pofitse. Virtutis natura nullas, quas dividi poflent, partes eonti- net, cohaerent indivulfo nexu onines, neque ejus vere ftudiofus dici poteft, qui vel unam ejus particulam fponte negligit aut violat. Virtus fincerum recti amorem, adeoque non tantum minui ardarem prayi, veram exftin- gui poftulat. Lraeamenta imaginis vere probi ad con*« firmanda hactenus dieta, J. 115. Nihil magis valet ad confirmanda hactenus dieta, guam viri probi imago amabi- lis, admirabilis et formidabilis. Ut ex integro bonus lit, hoc imptimis fibi proponit, ut cor- poris, animi et ftatus externi perfectionem eo, quo Ethica praefcribit modo j fibi eomparet; confervat vitam fuam etiam in masimis aerum- nis, quia nulla vita honefti amorem excludit, liudet valetudini fine levitate et fine anxietate animi ; ingenium finim veri et boni cognitione imbuit; ut vol 11 n ta s animi cupiditates cohibeat atgue illi cognitioni prompte obfecjuatur; Deo fidus et confidens, fincera erga alios benevo- lentia calens, fibi nunquam, aliis facile veniam dat, nunguam emu piget gratis vel etiam cum incommodo et detrimento fuo reete egifie et aliis profuifle, ejus confitantiam nulla frangit form id o et jactura, nulla relaxat profperitatis infolentia, no n dehonefiat et abforbet ardens bonorum, potenti® et glorise aviditas, nihil eli, quod non lubjiciat ant piane immojet re- verentiae redi, ut voluntatis 1 ’ua: illud decMS tueatur, fine quo animi tranquiilitas efie nequit §. 116. Pulchra itaque eli virtus , nam in ea ineft harmonia variorum agendi confiliorum et generum a recti amore provenientiurn, ex h is vita tamquam totum quoddam voluntatis et efficientiaj naoraliter bonrs plenum componi- tur, quod ab animo contemplatoris, nec din ne c valde intento , proinde fine defatigatione clare 78 clare et magna cum voluptate cognofcitur; hu- jusmodi harinonia manifelta efficit pulchritudi- nem, quam moralem appellairms, ab aeftheti- ca diftinguendum; placet virtus per fe, et in- Jignem luiamorem in fpectatoribus excitat. Prae- ter hanc amabilitatem ineft ei etiam quaedam admirabilitas et vis fui reverentiam fpectatori- bus injiciens; hascnon demum nafcitur ex ope- rolo profpectu prasclarorum, quas proba vita a’qualibus et porteris allatura elt fructuum, fed ipia virtutis quafi facies roboris interni index, et divinum quid fpirans in mente fpectatoris venerationem progignit. Hujus reverentias ma- xime vim confirmat inimicorum angor, qui vei inimicitiam erga virtim reverendum ponunt, vel fi hoc a le impetrare nequcunt, virtutis veritatem fufpicionibus et commentis labefac- tare conantur; nam qui ipfe nunquam nili ava- re et impotenter agere folet, an is quemquam generofa mente agere credet, aut alios credere feret ? AR - 79 ART1CULUS TER Tl US. Virtutis natura vitli velut ejus contra- rii exp!icatione illujlratur. I. Vitii natura declaratur«, *•) Genejis vltiorum voluntatis, §, ny. Qui actiones ponit, quas legibus moralibus, adeoque officiis contrarias efle fcit, vel certe icire potelt, legem et officium trans- gredi, actionem pfavam, malarn, vitiofam po- nere, peccare dicitur. Qui peccat difpolitionem ad peccandum contrahit vel auget, idern itaque peccatum repetit, indenafcitur voluntatis propen- fio et tandem plane confilium ac propofitum pra¬ ve agendi; hoc explicitum vel implicitum con¬ filium et propofitum voluntatis prave agendi t legem moraiem transgrediendi proprie efi vi¬ ti um, quo vero atque criminis, leeleris, flagi- tii nomine etiam peccata majora, i. e. finguia- res graviorum officiorum transgreffiones figni- ficantur. §. n8. Quare moralis debilitas, fragilitas et inconfiderantia, quae etiam probis adhserere poffunt, vitiis illo fenfu accenferinequeunt. Ter- giverfantur fubinde probi officio obi'equi, immo officium etiam fubinde violant, quin tamen de- liberate, fed repentinis tantum animi motibus perturbati officii cognitionem et dijudicationem ne- 8v ilegligant qui tamen ejusmodi diligentisg.neglee- tum velut confiiium et morem fequantur. 2.) Virtus et vitium funt ex contrarioruth genere^ §. 119. Probus quagcunque recti agendi genera utpote legibus moraliibus prssfcripta ^ adeoque tamquam officia ex reverentia erga leges biorales cultodit, et. tamquam propria con- fiiia exfequitur; vitiis dediius qusedam prave agendi genera velut cdnlilia fua perfequitur, i. e. nuasdam morum leges , qua 3 dam olficia conftlio transgreditiir. Virtuti dedltus rdctunl honeltumque uhiVerfe et fimpliciter approbat, vitiofus quibtisdam pravi genefibus ex propo- lito indulget , adeoque cetera recti genera et rectum univerfe non fimpliciter , fed tantum cum ejus concupifeentiaš non obe/t, probat et fequitiit. Probi voiuntas rationis imperium et honefti ac dečori leges velut duces fequitur, in vitiofis ratio et voiuntas fenfualiati ferviunt §. i20. Ex his elueet, virtutem et vitium efle ex rerum contrarie oppofitarum genere; ,quare dantur animi inter pfobos et vitiofos teiedii, et virtutis et.vitii eipertes; virtutis ex- pers tamen fceleris purus, et fceleris purus vir¬ tutis adhuc expers effe potelt, fubinde tamen virtute carere vitium e 11, cum certa virtus non exercetur, quamquam nec facultas nec occafio defint; et fubinde vitio carere virtus eft, cum qui in maxirt)is peccandi occalionibus et illece- yris verfantur, tamen fortiter fultinent et ablii- lient , atque ita peccatti yitiaque vit-ant. II. 8,i XI. Viiionmi fecunditas et difparitas inquiritui% »O Vitiorum fcecunclitas ex ipforUm natura et hi. jloria cognofcitur. §. 121. Vitia qusecunque magis minusve foecunda elTe, i. e. qiiodvis vitium voluntatem ad cjuasdam alia vitia pronam efficere, atque in variis adjunctis ferius vel citius alia quaedam vitia progignere ex caufis et nexu varipmm prave agendi generum confequitur. Cum enim vitium quodcunque in eo pofitum fit fc quod vo- luntas queedam prave agendi genera tamquam bona apparentia in gratiam concupilcemia: de« cernat et exfequatur, efficitur 5 ut concUpifcen- tia alia aliaque pravi genera a voluntate fibi indulgeri et conniveri poltulet, prtecipue, cum. varia pravi genera tamquatn fines et media et famquam caidee et effectus cohasreant. Ono vero fortior evadit concupifcentia feu libido, eo debilior hoc modo efficitur voluntas, quas non ad hoc comparata eft, ut fenfualitati fer- viat , i. e. in ejus favorem bona apparentia confectetnr, verum ut le fuaque legibus moram attemperet, adeoque moralem ordinem maiiu- teneat. §. 122. Quas de vitiorum foecunditate et contagio dieta funt, hiftoria fingulorum vitlo- rum confirmat. Qui maligna dominandi cupi- ditate tenentur nonne invidiae fufpicionibus, inimicitiis indulgent, atque eos, qui fervire F HO- lunt, vi, fraude, caliirhniis opprimunt. Sce- leratus habendi amor homincs mendaces , fratidulentos, corruptionibus obnoxios, violen- tos efficit. Voluptati venereae dediti faepe per- juri, proditores atque moralitatis et religionis holtes facti funt; ut adeoque omne vitium aiia vitia velut familiam et fatellitium fibi adjungat. 2.) Viti or um difparitas, magnitudo et ntenfura. S* 123. Stoicorum doctrina , qui quaevis uti recte ita prave facta paria effe, judicarunt, quod non datur recto rectius et pravo pravius, uti non datur vero verius et falfo faliius, cum ipforum notione perfecti fapientis plane conve- nit, quae notio polito quocunque peccato et vitio tollitur. At fi etiam verum effet, moreš alios aliis non efle magis vel minus confenta- neos vel diffentaneos legibus moralibus, non tamen inde fequitur, moreš alios aliis non effe nobiliores vel turpiores, ant magis vel minus noxios, adeoque eatenus difpares atque magis vel minus amabiles vel abominabiles. Naturae conltitutione indocti et docti alias aliis virtutes magis amant, et alia vitia aliis magis oderunt, v, g. magnitudinem anirni magis, quam cor- poris munditiem, atque injuliitiam, ingratitu- dinem magis , quam beneficentiae neglectum. S. 124. Cum non tantum prave agendi con- lilia iint alia aliis turpiora, verum etiam ex iis profecta prave agendi genera fint alia aliis no- centiora, in quo polita elt peccatorum et vitio- rum malignitas, intelligitur, etiam vitia et pec- cata effe eatenus alia aliis naajora adeoque di- 33 difparia. Gradiim malignitatis peccati et vitii indagaturus, primo officiorum, quae eo vio- lantur, multitudinem et magnitudinem confi- deret i deinde mentis , confilii et momenti, a quo prave agendi mos profectus, turpitudinem , robur et firmitatem perpendat, denipue cogni- tionis et culturae gradum. in vitiofo fpectet. IIL Vitiorum voluntatisfeu pravorum moram caufe proxitna2 indagantur. §. 125. Quum per experientiam confiet, multos, quibus in juvenili aetate virtutis prae- cepta tradita funt, non iamen moreš fuos ra- tionis preeceptis conformare et certe proceden- te aetate ac cuftodibus remotis faepe pravos mo- tes affumere , quae fint hujus tam funeltas tei caufae inquireridum eft, i-) Educati® proprie dieta* j; 126. Caufamprimam, qui harum rerum fatis peritus et intelligens elt, reponet partim in argumentom partim in modo illius primae de moralitate cognitionis et inftitutionis, qua inge- nium in prima aetate ad juvandum virtutis in mente et voluntate ortum et progrellum prae- paratur. Prima illa honefti et jufii cognitio et exercitatio, ad quam juvenes erudiuntur etafiue- fiunt, apud plerosque nifi plane perverfa, certe valde manca et imperfecta eft. Nam primi ma- giftri illius aetatis p}erumque nih*l aliud, quam F 2 offi- 8 + officiorum et virtutum nomina et fchemata tenent, et generalibus recte agendi non confdiiS mentem , fed formulis memoriam imbuunt, quiu facultatem excitent et alant ex communibus pra»ceptis de moribus et actionibus fingularibus recte judicandi, Oua ratione fit, ut Ipecies et et umbra virtutis vel pr o virtute habeantur, vel plane vitium tegant, v. g. hjpocrifim, pu- tentque juvenes recte fe et lionelte agere, vera- que bona fequi et mala declinare, cum res fe longe aliter habet, Qui itaque mentem et vo- luntatem juvenum recti cognitione et ftndio im- buere cupit, imprimis in hoc moram et actio- mim fingularium judicio eos exerceat , vehe- menterque caveat, ne de recto et pravo, bono et malo ante judicent, quam rei momenta cum adjunctis expenderint. Ssepe enim, quod in fe fpectatum bonum dici poteft, tempore, loco, perlonis aliisque adjunctis fit malum et contra; quare vivendi praecepta etiam primario vi et metu armanda non funt, non poteft ea amare juvenis, ex quibus fequendis fructum nullum fperet, amarmn vero in prasfenti fentiat ant metuat. Vox imperiofa, vultus minax, dolo- res aberrantibus inflicti mentem tenellam ama- ritudine implent, quae ultra rudes annos ma- net. Tantum abeft, ut vis intempeftive et mul- tum adhibita corrigat voluntatem , ut potius cautiorem , aftutiorem , mendacem et fubinde pervicacem reddat; deinde etiam ipfius cogni- tionis ad moralitatem pertinentis modi ratio- nem liabeat. Ula enim cognitio vel viva et ef- ficax, vel mortua et iners efle poteft; viva au- tem et ftimulans efficitur cognitio, primo fi cer- U eft, non vaga et dubia, deinde fi non gene- ra- 85 ralis tantum et abfiracta eft, verum rei propo- litae accommodata et intuitionis asmula effici- tur, denipue li menti ita familiaris eft, ut, cum voluntati agendum eft, ea promta et parata adfit. 2 .) Ednccttio lila, qiiam etiam puhlicam tli cere , licet . $. 127. Quod fi tam matica et imperfecta hoiieiti et virtutis fcientia et exercitatione ufi juvenes in familiis verferttur, cjuae erroribns motalibus infectas et variis vitiis obnoxiae funt, li deinde ex 3 iis in majiis illud vitas theatrum deferuntur, falfilTimis faepe de rebus moralibus notionibus et principiis imbuuntur, vident Jim- plicem non eum haberi, qui haud poffit, fed eum, qui ob amorem veracitatis et candoris, a probitate infeparabilis nolit alios verbis, vul- tu et factis decipere; timidum haberi non eum, qui ultra modum fugiat aut pertimefcat pericu- la, fed eum, qui non turpilTima quasque aufit, ut fines faspe aeque iurpes confequatur; fuper- hum et imprudentem haberi non eum, qui alios, a quibus nihil fperat, nihil timet, defpicit, fed eum, qui nolit fervire tempori, et more Protei mutare fententias et confilia, ut favores, ho- nores et proventuš confequatur; mitnerihis ido - neos et dignas non illos haberi, qui rerum ge- rendarum intelligentiam et ufum longo fiudio et labore adepti funt, verum iftos, qui vel propter praejudicia, vel per fraudes potentio- rum favore fruuntur. Vident prasterea num- pios, honores, dignitates, et favorem eorum, qui poteftate potiuntur ante virtutem, fcien-, tiam et folertiam aperte poni, alios aliorum interitu fe extollere, divites et potentes fe omi nis generis voluptatibus tmmergere, et ne nervus harum rerum defit, nefas quodcunque committere, religionis ciiltnm in verbis, labiis, manibus et vultu, non vero in corde et viven- di modo infidere. Infpicieptes in hunc dopii- nantem fentiendi et agendi morem initio hor- refcunt; paulatim vero multitudo et aiictoritas has vitae regulas fequentium mentem eorum faedo fpectaculo affuefacit, fenfus indignationis et abominationis plenus, qui ex illo fpectaeulo nafcebatur, incipit fieri debilior; accedunt fa- bulae romanenfes et fcenicae, in quibus praeter alia moreš et fata Vitioforum et Proborum fae-r pe ita pinguntur, ut illi amabiliores effe et ma- jus animi robur prodere videantur, quam por iteriores. Procedente aetate concludunt multi, Ethicam effe figmentum Philofophorum, atque ex ejus praeceptis vivere (fapere, fultinere et abfiinere ?) effe miferrime vivere, et bonis feciw li fe ipfum fatuo rtgore defraudare. 87 C A PUTSEC V N D UM. De primariis virtutis fubjectivce relationibus. Argumenti bujus amlitus et gravitas. §. 128- Primariae virtutis fubjectivas, cujus natura hactenus examinata eft, relationes funt ejus relatio ad naturam et cultum hominis, de- inde ad religionem, denique ad felicitatem et profperitatem vitae. Ex quo argumenti hujus magnitudo feu gravitas elucet. ARTICULUS PRIMUS De nexu virtutis cmn hominis indole et civili ejus cultu. Status qucefliontS figitur. §. 129. Imprimis inquirendum et con/ti- tuendum eft, quae fit virtutis cujus naturam in primo capite indagavimus, relatio ad nativam hominis indolem, quae nunquam penitus ex- pugnari poteft, et ad expolitam ejus per civi- lem cultum, qui tantum ingenium et moreš ex- ternos adficit, conditionem; an per illam in- natam indolem, et per hunc acquifitum cultum non tantum bene moratus, fed etiam moraliter bonus elTe poffit ? I. 88 L Qu£ fit vis nativas hominis indolis ad adeptionem virtutis moralis? §. 130. Virtus fubjectiva cum fit invictum fecti Itudium, quod viva recti cognitione niti- tur, non ad nativas fed ad acquilitas hominis prseltantias pertinet. In nullam ex iis dotibus, quae hominibus innatae funt, cadit ilie per fe patens virtutis character. Ponamus homiuem Athenis viventem, qui pfaeftantiffima corporis conftitutione, praeclarilTimis ingenii facultatibus, atque plane infignibus aninii dotibus prseditus fit, et victu exquifito fruatur, an eo ipfo genero- fo incoctum pectus honefto habet, et an ille, qui fub craffo aere degit, qui illis corporis, ingenii et animi dotibus aeititutus eft, atque duro victu utit-ur, an propterea vitiofus elt? Attamen liabilitas ad virtutem homini innata effe debet; fecus virtus non magis in ejus voluntatem, quam omnifcientia in ejus intellectum caderet. §, 131. Homo per rationem et volunta¬ tem, et per illam rationis infitam et evidentem legislationem, quae voluntatis elficientiam ftrin- git, virtutis capax elt, i, e, invicti propoliti et perpetui ftudii eognitioni ejus, quod rectum elt, ex reverentia erga illam rationi infitam legisla- tioncrn parendi, Nuilum elt tantum climatis, temperamenti, pugenii, et animi naturale ri¬ ti um, quod virtutem neceflario excluderet, om- rda illa incommoda per diastam et cultum ex- pugnari, attjue virtuti innoxia et nrofieua reddi pojunt. jSfatviralis vero illa fui aliorumque di- Icetio, attjue honoris cupiditas virtuti valde pro- prodefTe poflunt, cum internam hominis pcr- fectionem fibi propofltam habeant, ejusque a- deptionem promoveant, II. Qua? fit vis civilis illius ingenii et mo- rum cultus ad confecutionem virtutis r* §. 132. Quaefitum eft, an ille ingenii et vitae cultus, qui per fcientias et artes in civi- tatibus invaluit, indeque pendens indagandi, di- judicandi , et commode vivendi ftudium non obltet virtutis adeptioni et ftudio, cum apud populos et ordines minus excultos plus boni moreš valeant, quam apud illos, qui fcientia- rum et artium fructibus et vitae commodae prae- fidiis abundant? Ingenii ruditas, debilitas, obfcuritas, prasterea vitae egeltas et moreš agre- fies virtutis ftudium num promovent, an non potius multis modis minuunt, quid in ingenio- rum cultu indeque pendente meditandi, inda¬ gandi et dijudicandi ftudio, qm'd in vitae civi¬ lis opulentia, elegantia et commoditatibus per fe ineft, quod virtutis adeptionem et exerci- tiiim impediret? immo habent ingenia bona et recte exculta, ad indagandum et dijudicandum prona, habent vitae commodae praefidiis inftruc- ti aliquid, quo facilius ad virtutem tranlitus fieri poffit. §. 133. Haec alTerta non refellit , fed confiimat hifioria culturae humanae et gen- tium moratarum ; docet enim apud gentes fcientiis et artibus excu]tas, ubi ingenia cog- nofcenda et inquirenda veritate alebantur ? et 9o et moreš ad vitae decorem et elegantiam con- formabantur, plura occurrere ceteris paribus vir- tutis fpecimina, quam apud illas, quae fcientia- rum et artium cultu et fructu caruerunt gentes, viros , qui virtutibus exeelluerunt, etiam inge- nii, morum et vitae cultu excelluiffe. Fortitu- do, juftitia et frugalitas , a quibus celebrataa illae gentes inclaruerunt , nec veram virtutem exhauriunt, nec femper ab hac momenta fua depromunt. Haec alTerta tamen non obfunt, quo minus candide et intrepide confiteamur, il, lud , quod vulgo faepe pro ingeniorum illuftra- tione et morum politione habetur, elTe inge¬ niorum et vitse luxuriem, fcientiis et moribus peftiferam et utrorumque corruptionis caufam late patentem, ARTICULUS SECUND US De virtutis moralis cmn religione nem „ Tractandorum recenfio, $. 134. Nihil in animo ad fundandum et animandum recti ftudium religione potentius et purius, nihil illa. probitate, quae religionis* fundamento, incitamento et praslidio deflituta elt, impotentius , nihil illo enunciato : reli- gionem varia ratione hominum probitati et fa- luti obelTe, impudentius et malignius, I. 9i J. Religio eft magiflra, conciliatrix et en- ftos virtutis moralis. S. 135. Religio complectitur doctrinam et fidem, effe Deum, i. e. mundi Auctorem, Rectorem et Dominam, qui primo entibus mo- ralibus per ipforum rationem leges fert et pro- mulgat, adeoque Legislator eft, qui deinde en- tium moralium fentiendi et agendi rationem le- gibus illis confentaneam ant diffentaneam accu- ratiffime in meritum aut reatum, in prasmium aut pcenam impjutat, adeoque fcrutator cordium et judex eft, qui denique eum immatabilem or- dinem conftituit, ut moreš honefti tranquillitati et faluti fuorum fubjectorum profint, turpes ve¬ ro fuppliGiorum plenam et miferam vitam effi- -j eiant, adeoque legum fuarum exfecutor eft; quare recte dicitur magiftra, conciliatrix et cu- ftos virtutis moralis, quae pofita eft in invicto ftudio legibus moralibus ex reverentia erga eas obfequendi. §. 136. Religio primo, c um doctrinam et fidem vivamcontinežt, Deum legislatoriam fuam voluntatem per earn, quae rationi humanas in- fita eft, morum legem manifeftaffe, atque per immutabilem eorum, quae libere atque recte vel prave fiunt, relationem ad falutem vel mi- feriam fanxiffe, hoc modo efficit ut jufTa ratio- nis et inftituta naturae vim et dignitatem legum divinarum confequantur, qua cognitione et con- victione nihil efficacius effe poteft ad mentem noftram efficaci reverentia erga leges morale* imbuendam , et ad voluntatem noftram flecten- dam, 93 dam, ut invicto Jtudio in earum cufiodiam in- cumbat, i. e. virtuti Itudeat. J. 137, Religio deinde cum doctrinam et fidem vivam contineat, Deum invifibilem, om- niprasfentem, omnifcium et fanctiffimum fcru- tatorem cordium , i. e. quorumcunque etiam occultiffimorum agendi confiiiorum et geirerum conlcium effe, hujus convictionis vi efficit, ut ratio vim et auctoritatem legum moraiium non caviletur et extenuet, voluntas vero concupi- fcentiae illecebris permota iis praevaricetur, aut earum reverentiam plane abjiciat. Experien- tia docet, hujus cogitationis, fi fatis viva et familiaris elt, maximam vim effe ad ftimulorum fenfualitatjs vim et dominatum infringendum , hoc modo vero effici, ut ratio moralis impe- Tium exercere, voluntas vero obfequium prae- Itare et invitamentis malorum refiltere poffit. §. 138. Religio denique , cum doctrinam et fidem vivam contineat de imperii divini a?ter- nitate, de animorum liumanorum immortalita- te, eorumque in vita futura prsemiis et poenis efficaciffimis, hoc modo primo fenfualitatis fii- mulos maxime in rudioribus adhuc animis com- pefcit, eos hoc minus nobili et valde efficaci pravi horrore imbuit et a corruptione cohibet, ut deinde magis exculti nobilioribus momentis rev eten tise et amoris erga Deum et dignitatem natur* human* pravimi deteltentur et fugiant; deinde ut officia etiam illa acerba alacriter cu- ftodiamus, quas bonorum externorum , liberta- tis, imrno vitae jacturam bonorum fuperiorun) caufa pofiulant, Quod fi nuli um daretur divi- num imperium, aut ultra terminos hujus vdtse fion pertineret, fi adeoque nulla daretur vita 93 futura, ant ejiis fata non e/lent fumme exoptan- da aut extimefcenda, nihii omuino effet, quod hominem permovere poffet ad eam jacturam admittendsm et fortiter ferendam. Religio aceiba illa jacturse officia cum dulci falutis fuee promovendae officio et itudio conciliat , quia docet, jacturam vel inopiam illam in vita fu- tura nobili modo compenfatum iri, II. Permanens recti fludium non nifi in ani- mo vera religione imbuto ineffe poteft. Continuati o. §. 139. Religio bonorum caducorum curam temperat et corrigit , atque malorum inevitabi- lium patientiam, et fuftinendi et abltinendi vo- luntatem fultentat, fuperititiomim expultrix, et vitiorum frenum eft. In fortuna fecunda tem- perantiam et humilitatem atque rectum bono¬ rum ufum exigit, fine quo non funt media fed impedimenta falutis. In fortuna adver/a fola religio eft vera confolatrix, in acerbiffimis «erumnis et jacturis animum probi erigit, cum doceat, miferias a providentia divina eo diri- gi, ut virtus exerceatur, confervetur et con- lirmetur. Ajjerti prolatio. §, 140. Sola itaque religio mentem ani- mumque ejusmodi convictionibus et motivis replet, quibus perpettium inconcuffum recti ftu- 94 ftudium fundatum effe poteft. Uride enim deti ciente religione vera et efficax erga rationis juffa reverentia, unde firmum propofitum et 1'emper fufficiens motivum ea fequendi oriatuv et petatur? 1. A convictione, profperitatem pr obit ati s coviitem ejje ? At profperitas frequentius eas lrominum praeftantias , quarum nulla eft cum probitate conjunctio, quam virtutem comitatur, atque vero faspiffime etiam vitiorum comes eft; probos vero faepe aerumnofos certe parum for- tunatps effe quis nefcit. 2. A convictione , recti ftudio nos amabiles et honorabiles , adeoque aliorum favoris et fidu- cice participes fieri, fuarum rerum maxima v is eft ad vitoe profperitatem conciliandam ? At recti ftudium in fenfus non cadit, et faepe nos aliis maxime potentibus invifos reddit, immo funt alias praeftantiae, cum recti ftudio minime conjunctae, quae multo certius nobis favorem aliorum afferant quam probitas, 3. A virtutis pulchritudine et fublimitate, ciljaš magna eft in animum vis , cum eam etiam hi inimicis et boftibus admiremur et laudemus ? At quantumjam progreffum in virtute eum fe- ciffe neceffe eft, qui pulchritudinis et fublimita- tis ejus, quae virtuti ineft, vi , moleftiarum, quae virtutem faepe comitantur et illecebrarum, quae ad vitia trahunt, vim frangat, et an haee fine religione intelligi poflunt ? Mi. 95 m. An religio vitiorum mater, aut certe eo- rum tantum frenum lit ? §. 141. Alii per religionem hemines plane pravos, alii per eam homines tantum moratos minime vero moraliter bonos metu pcenarum et fpe mercedis effici contendunt, quibus afler- tis nihil malignius et impudentius cogitari polTe, jam ex haetenus dictis iatis Intelligitur. §. 142. Religio vera nihil boni auffert, iiun- quam nocet, prodelt omnibus omni tempore; prsebet momentum potentiHimum ea fugiendi, quae natura fua turpia funt, etnoxiafutura erunt, etiamfi praefcindatur a voluntate Dei turpia et noxia vetantis, i. e, fibi, qui hominum generi optime confulit, difplicere per rationem et re- velationem fignificantis. Mala quae religioni imputant impii maxime cbriftiance , ab igno- rantia, fuperfiitione, fanatismo, dominandi cu- piditate et avaritia profecta funt, quse religio nominatim omnia damnat. Medetur vera re¬ ligio inimicitiis, intolerantiae et perfecutionibus, quin animum erga errores et vitia indifferentem efFiciat, neminem a laboribus communiter uti- libus eximit, damnat inobedientiam et refilien- tiam adverfus imperium civile et ejus organa, neque impunitatis fpem facit . vitiofis nili fub conditione emendationis et converfionis animi. §. 143. Quare vera religio non tantum fre- num adverfus voluntatis vitia, verurn probae vitse magiitra et dux elt. Prohibens injurias non tantum fecuritatem et pacem externair> fu- lientat, ve rum Janctitatem orchms et mperii ' . ci- 9 6 civilis agnofcens et inculcans, atque ih iis, quae ab hominibus geruntur voluiitatis confilia ma- xitne fpectans et voluntatis moralem bonitatem exigens, etiam muko firmius fecurjtatis et obe- dientice civilis fundamentum fublternit. ARTICULUS TER Tl US De nexu vir t uti s cum felicitate humana. Qucefiionis difficultas indic at ur, et feiicitatis et profperitatis difcrimen figitur. §. 144. Profperitas paffim pro felicitate habetur, atque illud: bonis male et malis beae effe, jam psene in proverbio elt. Confundunt in re feiicitatis homines plerumque apparen- tiam cum re, atque propter hoc praejudicium ignorant immo negant, tton fortunatum , i. e, egenum , humili forte et conditione nat um, et conliitutum, et plane aerumnofum tamen feli- cem , confpectioiri vero forte natum et conditio¬ ne po/itum, i. e. potentem, divitem in fummis honoribus et laetitiis miferum tamen effe poffe, Epictetus quamquam erat pauper, corpore de- formis, fervus, tamen fui femper fimilis et hi- laris, prceceptique fui ten a x fortiter ftfiinendas effe res adverfas, etfapienter abftinendum rebus prceter fas jučutidis, majores habuit laetandi caufas, quam Xerxes, qui confumta omnium voluptatum vi prcemium propofuit ei, qui no- Vum voluptatis genus reperiret. Qui perpenfo morali fuo ftatu caufas habet, cur eo acguief- cat, curque magnopere gaudeat et bene fperet, cujusmodi certe tantum virtutis cultor elfe po¬ tek, 9 ? teft, felix s eft. Qui ftatu fuo morali difcuffo caufas vehementer dolendi, et plane male fpe- randi et defperandi deprehendit, mifer eft, cu- jusmodi certe etiam is effe poteli, qui bonis externis affluit, fi nimirum vitiofus eft. Bono- rum fortunas affiuentia profperitas eft, adeoque peJTime eum felicitate cunfunditur. L Probus nemo mifer* Nemo malus felix. §. 145, Virtus non modo non efficit, ve¬ ri: ni penitus removet dolores internos in igno- minia interna, in fui faitidio et contemtu , in conicientise cruciatibus, in perpeffione et anxiis fuppliciorum exfpectationibus pofitos, qui vi- tiofum licet profpera fortuna potientem mife- rum efficiunt, ve,rum ipfos dolores externos ab aerumnis pendentes valde lenit, quorum dolo- rum morfus in improbis vitiorum confcientia auget. Cum fortuna pertinax conliliis et votis optimis viri probi obftrepit , dolet ille, fed explicata fronte dolet, penurias et defpicientias acerbitates minuit placida illa pax, qua? ejus animo ineft, et dulcis ille roboris fenfus, quo facile caret, qute non funt concefla, aut hone- fte fibi comparare non licet, Habet probus in fe ipfo caufas lastandi nullicafui obnoxias, ejus vo- luptates non funt impetuofe et invicem pognan« tes, qu3c femina dolorum contineant , led te- nerae et harmonicae , et aliarum voluptatum fcecundte, G S, 146. 9 8 §. i4 6. Longe alia eft vitioforum contH- tio; in horum vita diiTona fant omma, captant, jed fimul fibi eripiunt voluptates, quibus folus vita? rectas concentus animum permulcere po- tefi. Non in commodum, fed perniciem utun- tur bonis, qua? nat ur as e t fortunae beneficio ac- ceperunt, atque ita fit, ut iilis tam delint, quse habent , quam quas non habent, Mala, quas per prave facta contraxerurit, quamdiu fentiunt, Je ipfos accufant, nec tamen fiuntfani, licet fe ad frugem redituros profiteantur, cum acerba patiuntur ; remediis mali prsefentis, quo ur- gentur, repertis ejusque feniu utcunque fublato redeunt ad ingenium, pravitatibus novis fe implicare cogiintur, ut vitia fua et prave facta occultent. Sunttumidi, cum fe ad peccandum accingunt , et timidi pofteaquam peccarunt; omni Conatu opprimere fatagunt, inftinctum na- turalem intra te delcendendi et vitse fua? polt- Mcenia profpiciendi; fe ipfos fugiunt, quia fur- dum iltud verbum internimi confcientiae per- horrefcunt; moriuntur vel animo pertinaciter obltinato, vel terribiJiter defperabundo. Ergo probus neme mifer, nemo malus felix. II. Virtus an etiam profperitati fingulonmi hominiim et civitatum opituleturf* §. 147. Virtus etiam /ta tu m hominum et civium externum perficit, adeoque eorum et civitatum, quce probis civibus abundant, pro- fperitati opitulatur, certe nuli o modo adverfa- £ur, Nam virtus prhno cum efficiat, ut rectum ta- ' facultatum noftrartim tifum faciamns , adeoque fenfus, phantafiam, motus anitni regamus et moderemur, ianitatem et vigorem corporis et mentis confervat, qua niliil exoptatius elt in liomine et cive ad officia fua recte obeunda; deifjde bonam famam etiam mirifice promovet. Virtutis amans fuo, quem ipfius actiones et vultus loquuntur, candore et fidelitate benevolentiam et bonam aliorum exiltimationem certius, quam improbus limulatione, fraude et vafritie con- fequitur; porro virtus pacem et fecuritatem ex- ternam confervat. Modelfia, patientia et iri- curia quadam laudabili etiam inimicovum im- petus frangit generofus viri boni candor, quo fine alicujus metu, quas h on e/ta funt, quae of- ficium exigit, exfequitur, timetur ab ipfis im- probis, et aliorum fklum commercium, pacem et amorem fibi conciliat; denique etiam bona fortunee et familiarum promovet, quia virtuti dediti temperanter vivunt, laboribus impigre vacant, reverentiam et obedientiam fuperiori- bus exhibent, atque £equales amore et benevo- lentia profequuntur. §. 14^. Vehementer itaque et perniciofe errant, qui vitia civium plus, quam eorum vir- tutem ad civitatum florem conferre efFutiunt. Ejusmodi Politici et florentem civitatum condi- • tionem fallo concipiunt, et vitiorum effectus utiles perperam dijudicant. In quonam ponen- dus verus civitatum flos, in fplendore vitee et opum accumulatione nonnullorum, in expedi- 9 primts erit, quže bonis bona et malis mala- contingunt, ea omnia a virtute et vitio profec- ta effe j mala vero , quibus boni affliguntur, et bona, qiiibus improbi cumulantur, non re- rum natura , fed aliorum malitia et favore niti , deinde fortunarn tantum ad corpus et Itatum externum liominis, non vero ad ani- mum et hujus tranquillitatem pertinere; Au- guiium novimus et Cromwellum omni hono- rum et divitiarum copia abundalTe atque for- tunatilfimos fuiffe, quis vero eos felices fuifle judicet, quos tot icelerum et vitiorum con- fcientia quiefcere non line bat, qui fepe timo- ribus et fufpicionibus, faepe pcenitentia et pu. dore a!iisque perturbationibus cxagitabantur. Si mdlam aliam utilitatem afFerunt, exempla proborum et improbornin, certe bane habent, ut praecepta et ftirpes virtutis familiares red- dSntur et major horror vitiorum anitmim te- neat. AR - 11 u A R TI C UL US TE R TI US. De infufficientia virtutis naturalis a d perfectam tranquillitatem et Jecuri- tatem animi . I. Status qua2ftionis figitur. , §. 163. Eft haec maximi momenti quaeftio, an virttts naturalis, i. e< fola religione natu- rgli fufFulta eam hominibus immortali anima praeditis tranquillitatem et fecuritatem animi impertiri poffit, line qua vera felicitas efie ne- quit? Orrinis komo, antequam probus effe coe- pit , a recto faepe graviter aberravit, atque vero etiam pofteaquam virtuti facrametttum di- xit, frepe ex fragilitate, imbecillitate et levi- tate animi a recto graviter aberrat. Hoc per- cogitantis hominis confcientia neceflario tur- batur et anxietate corripitur, eni tempus fo- lum mederi nequit. Quanam ratione turbatae et defperabundo angore perculfse confcientiae in- concufiam tranquillitatem et fecurritatem imper¬ tiri poflumus ? §. 164. De animorum humanorum irn- mortalitate et f de peenis in vita futura irro- gandis convicti neceflario qu£erimus , an non poense peccatorum naturales perpetuse futuras Bnt, et an Deus legum fuarum exfecutor et vindex non etiam pcenas pofltivas feu arbitra- fias adjuncturus lit, qua igitur ratione peccata comini/fe- expiari, Deus reconciliari et pecca- tis iii tis futuris magis eautum effe poffit, et fi ratio et religio naturalis hunc modum monftrare ne- queunt, quid tandbm illam tranquillitatem et fecuritatem confcientiae noftra? impertiri poffit j fine qua.neme beatus effe et dici poffit? II. Religio naturalis non fuppeditat motiva iufficientia turbatam propter commifla peccata confcientiam tranquillandi. §. 165. Sola ratione et religione naturali inliftentes cogitatione infinite Dei bonitatis pro- Jtratam conlcientiam erigere atque per pce- nitentiam , emendationem animi et auctum deinceps virtutis ftudium ejus vulnera fanare, et perfectam ei tcanquillitatem et fecuritatem reddere conabuntur ; fed recogitantes , Deum non tantum infinite bonum, verum etiam ju- ftiffimum effe , praeterea iltis mediis facta in- fecta fieri non pofle, peccatornmque com- jnifforum confectaria naturalia non tolli , ne. que relapfui in peccata fatis caveri, perfec¬ tam conlcientise tranquillitatem et fecuritatem Iris momentis fuftentari poffe negabunt. §. 166. Sed cum fidem illam miffam fa- cere nequeamus, Deum entibus moralibus fa¬ tis providere , adeoque eorum etiam Magi- ftrum et ffducatorem in hac vita effe debere ; nalcitur neceffario fides, Deum ipfum fuper- naturali modo hominibus aperuiffe, quid eos eredere et agere oporteat, ut fine difpendio ju!titise J et fanctitatis divina? pro peccatis c o m- na miffis fatisfaciant, čum Deo in gratiam redeant, atque ftudium recti quam poteft effe maxiine eonfirment , i. c,- fides neceiTitatis et exiiten- tiae divinae rsrelationis, cujus criteria iiio lo- co evicta illa tantum doctrina gerit, quam Chrilto devoti debemus et confitemur; qnare folum virtus religione chriftiana fuffulta eam animo tranquillitatem et fecuritatem impertiri poteft, fine qua vera animi i*nmorta.lis felicitas effe nequit. HI- HISTORIA ET SCRIPTORES ETHICAE PHILOSOPHICAE. §. i. Quamquam Philofophiae univerfae in Phv- licam, Ethičam el Logicam diliributio peran- tiqua eft, non tamen asque antiqua eft Ethicae feu Philofophiae moralis tamquam doctrinae morum univerfae vera definitio, ejusque vera- rum partium aceurata diltinctio, line qua Phi* lofophia moralis ejusque nativae partes tam- quam peculiares fcientiae pertractari, adeoque exiltere non poterant ; quare etiam earum qua peculiarium fcientiarum hiftoria peculiaris pro hoc tempore fupponi et defiderari nequit, quamquam hiftoria praeceptorum et opinionum ad moreš et moralitatem pertinentium confici polTet, cum praeceptiones et opiniones ad mo¬ reš pertinentes antiquiflimas lint, quarum vero hiftoriam hoc loco nemo deliderabit. Jacobi Stellini, de ortu et progrellu mo¬ lim), atque opinionum ad moreš pertinentium fpecimen. In ejus DiDTertationibus. Patavii 17 6 4 - 8 . H S- 2. n4 Ethica feu Phiiofophia moralis diu nihil fuit, nifi congeries variorum prasceptorum vitas, in qua vero prasceptaad moralitatem et felicita- tem -univerfe fpectantia non diftinguebantur ab ijs, quae fpeciatim vel ad honeltatem et virtu- tem, quarum lcientia Ethicam philofophicam tamquam doctrinam virtutis conltituit, vel ad fecuritatem externam et juftitiam, cujus fcien- tia jus naturale elt vel ad profperitatem vitae, adeoque ad prudentiam pertinent; quare hifto- ria doctrinae morum illo modo pertractatae an- tiquior elt, quam hiltoria doctrinae virtutis. C. Meiners allgemeine kritifche Gefchich- te der altern und neuern Ethik oder Lebens- \viffenfchaft. Erfter Theil 1300. z\veyter Theil 1801. Gottingen 8- §• 3 - Pofteaquam Doctrina morum, quam Phi- lofophiam practicam feu moralem nune appel- lamus, aceuratius defiuiri atque in tres partes puras , nitnirum in Philofophiam practicam primam feu univerfalem , in doctrinam Juriš feu Jurisfcientiam, et in doctrinam virtutis feu Ethicam Itrictam diltribui ccepit; hac ratione effectum elt, 1 ut hae jam feorfim pertraetaren- tur, hocque modo tandem inateria pro hiftoria doctrinae virtutis iraturalis tamquam fpecialis phil o fop hi as moralis partis exorta fit. In fchola primo Wolliana et adhuc aceuratius in Kantia- na Ethica rationis a Jure rationis feu naturse difcerni, atque remotis omnibus alienis mate- riis **5 riis pertractari coepifle, atque hoc ipfi e}:iam Ethicse Chriltianae. fcientificas profuilfe, harum rerum peritis et intelligentibus fatis cogni- tum eit, Scriptores Ethica pbilofophiae cx fchola Wo1fiana. 1. Chrilt. Wolfii , Philofophia moralis feu Ethica. IV. Tom. Halse 4. 1/5o. Deffelben: Verniinftige Gedanken von der MenfehenThun und LalTen. Halle 17:20. 8- A. G. Baumgar- ten , Ethica philofophica. Hala?. 1740. 1750. 1763. G. F. Meier, philofophifche Sittenleh- re. 3 Theile, Halle 1753—1762. 2. Chr. Ang. Crufius , Anweifung ver- niinftig zu leben. Leipzig 1774. 1767. 8- Franc. Hutchefon, Philofophise moralis inftitutio com- pendiaria. Ejusdem: Sittenlehreder Vernunft. 2 Theile 1756. J. G. Daries, Erlte Griinde der philofophifchen Sittenlehre. Jena 1762. C. F. Gellert, Moralifche Vorlefungen. 2 Theile. Leipzig 1770. Fordjce, Anfangsgriinde der moralilčhen Welt\veisheit. Aus dem Englifchen, Ziirich 1757. Franze'Teh a la Haje 175P. 8- 3. J. B. Bafedorv, praktifehe Philofophie, Altona 1777. Morale univerfale. 3 Vol. 8- a Amft. 1776. A, Zippe, Anleitung in die Sit¬ tenlehre , Prag 1778- J. A. Eberhard, Sit- renlehre der Vernunft, Berlin 178 1 - 8- V Meiners, Grundrifs derEthik oder Lebenswii- fenfchaft, Hannover igoi. g. Scrip- i i(S Scriptores Etbicce pbilofopbicce ex fcbola Kant tam. j. J. H. Abicht, Syltem derTugendlehre. Erlangen 1790. 8- C. Ch. E. Schmid, Verfuch einer Moralphilofophie. Jena 1790. »792. 1795. 8. DelTelben: Grimdrifs der Moralphilofophie. Jena 1793. 8* L. H. Jacob, Sittenlehre der Vernunft, Halle 1794. 2. Im. Kant, Metaphjlifche Anfangsgriin* de der Tugendlehre. Konigsberg 1797. 8- Sei- nes Kommenfators J. H. Tieftrunk , Unterfu- chungen iiuer die Tugendlehre, 1798* 8- J- A. Bergk, Reflexionen iiber Kants Anfansgriinde der Tugendlehre, Gera und Leipzig 1798- F. H. C. Schwarz, die moralifchen WilTenfchaften, ein Lehrbuch der Moral, Rechtslehre und Reli- gion, 2 Bande Leipzig 1797. 8- 3. D. J. W, Olshaufen , Lehrbuch der Moral und Religion, Schleswig 1796. 8- F- L. Porfchke, Einleitiing in die Moral, Liebau 1797. 8. J, A. Fichte das Sjftem der Sittenlehre, Je¬ na und Leipzig 1798. C. F. Staudlein, Grund- rifs der Tugendlehre. Gottingen 1798. 8- J* C. Hofbauer, Anfangsgriinde der Moralphilofophie und insbefondere der Sittenlehre, Halle 1798.8*