UDK 551.734/736(497.11)
Paleozoik severozapadne Srbije
Ivan Filipovič
Zavod za geološka i geofizička istraživanja, Beograd, Karadordeva 48
Ispitivanjem su obuhvačeni devonski, karbonski i permski sedimenti severozapadne Srbije. Devonski sedimenti su, na osnovu nalaza kono-dontske faune, detaljno biostratigrafski raščlanjeni. Največe rasprostra-njenje imaju karbonski sedimenti, koji sadrže bogatu faunu konodonata, foraminitera i brahiopoda. Suprotno ranijim shvatanjima, utvrdeno je da su karbonski sedimenti razvijeni po istočnoevropskom tipu. U permu su izdvojene tri litološke jedinice: fuzulinidski krečnjaci donjeg perma, klastične naslage srednjeg perma i fosilonosni krečnjaci gornjeg perma sa interkalacijama peskovitih škriljaca. Gornji perm je najmarkantniji stratigrafski član paleozoika severozapadne Srbije.
UVOD
Rad na proučavanju paleozojskih tvorevina severozapadne Srbije obavljen je največim delom u sklopu izrade osnovne geološke karte za listove Vladi-mirci, Valjevo i Zvornik. Ova ispitivanja upotpunjena su prilikom izrade spe-cijalnih geoloških karata u pojedinim rudonosnim područjima, a dopunjena su i izvesnim tematskim radovima. Autor ove študije izvršio je detaljno biostrati-grafskO' i facijalno raščlanjavanje devonskih, karbonskih i permskih tvorevina. Prikupljeni paleontološki materijal obradili su sledeči stručnjaci: V. Pajič (konodontsku faunu i mikrofaunu karbona), S. S t o j a n o v i č (brahiopodsku i konodontsku faunu), S. Pantič (mikrofaunu perma), V. Pantič (polen analize) i H. Spasov iz Sofije (konodontsku faunu). Petrološka ispitivanja izvršila je V. Avramovič, a sedimentološka L j. Rudolf (klastične stene) i D. Stefanovski (karbonatne stene). Koralsku faunu obradila je V. K ost i č.
Doktorsku disertaciju pod naslovom »Paleozoik severozapadne Srbije« pri-javio sam 19. 11. 1968. godine Fakultetu za naravoslovje in tehnologijo univerze v Ljubljani. Istu je 12. 4. 1969. godine prihvatio Pedagoško znanstveni svet fakultete.
Uvaženom profesoru Dr. A. Ramovšu kao mentoru izražavam posebnu zahvalnost za niz dragocenih saveta, primedbi i uputstava datih u toku izrade ove študije.
GEOGRAFSKI POLOŽAJ
Oblast obuhvačena ovom studijom ograničena je na sliv reke Jadra, po-brdje Vlašiča, Pocerinu i na gornje tokove Obnige, Uba i Tamnave (si. 1). Ona se skoro u celosti podudara sa onim delom severozapadne Srbije, gde je po Simiču (1938) razvijen jadarski tip paleozoika. U njenim okvirima ističu se sledeči morfološki oblici: u severnem delu planinski masiv Cera, u cen-tralnom pobrdje Vlašiča a u jugozapadnom venac Podrinjsko-valjevskih planina.
STRATIGRAFIJA
Jadarska paleozojska oblast, koja je predmet ove študije, pripada u geo-tektonskom pogledu unutrašnjem dinarskom pojasu. U tom prostoru, za vreme paleozoika, taložili su se uglavnom marinski sedimenti, koji vremenski odgo-varaju starijem i mladem paleozoiku. Stariji paleozoik je predstavljen fosilo-nosnim naslagama srednjeg i gornjeg devona i više stotina metara močnim
	Litologija Lithology			KONODONTSKA 1 DRUGA F A U N A F A U N A L AS SEMBLAGES
		1	I	Angulodus gravis, Bryantodus biculminatus, Icriodus symmetricus, Ozarkodina congesta, O. lata, Polygnathus angustipennata, P. linguiformis linguiformis, P. webbi, P. cf. xyla, Prioniodina prona, ortocerasi, goniatiti, novakie, itilioline i ostrakodi. - Ortoceras, goniatites, nowakies, styliolines and ostracods.
				
			1	
•				
			1	
				
			1	
				
	• i		i	
				
			1	
				
			i	
				
			1	
				
			1	
				
			1	
/ ;				
			1	
\ ■		• 1 •		
	H 1 T 1 T			Styliolina sp.
	| | | -V kVw | wVw| | -» 1 wvVW» j | ^ ] »*vw» ] | j ] HT[ j | MM | ^ | »Mv» «VWv | -Av*- | ^ W| | ] W [^VSM. |			Bryantodus cf. biculminatus, Icriodus symmetricus, Ozarkodina lata, Polygnathus linguiformis linguiformis, P. webbi, Prioniodina prona, krinoidske drške i fragmenti trilobita. -Crinoids and trilobites.
	w | | J*- li l 1 1 1 1 1 1 1 1			Angulodus vvalrathi, Icriodus nodosus, Hindeodella austiensis, Ozarkodina congesta, O. lata, Polygnathus angustipennata, P. linguiformis linguiformis, P. vvebbi, Roundya triangularis
[ [ 1	I	2		3		4	I j_L
I |	I I		* I -		-1 -		I - i
Sl. 2. Litostratigrafski stub srednjeg devona Leontijevca 1 argilofiliti, 2 tamnosivi glinoviti krečnjaci sa proslojcima argilofilita, 3 tamnosivi bankoviti krečnjaci, 4 glinoviti krečnjaci, 5 kvrgavi i žiličasti krečnjaci
Fig. 2. Lithostratigraphic column of the Leontijevac Middle Devonian 1 argillophylite, 2 dark grey argillaceous llmestone with argillophylite intercalations, 3 dark grey thick layered limestone, 4 argillaceous limestone, 5 nodular and veiny limestone
peščarskoškriljastim kompleksom. Mladi paleozoik je zastupljen pretežno fo-silonosnim i prilično detaljno* raščlanjenim tvorevinama karbona i perma (tabla 1).
Devon
Fosilonosne devonske tvorevine otkrivene su u severozapadnoj Srbiji tek 1955. godine. Konstatovao ih je Stevanovič (1957, 1957a, 1960, 1967) u slivu reke Uba kod Družetiča. Po ovorn autoru »otkriče devona u prvi mah je usledilo samo na osnovu tentakulita, a zatim i na osnovu drugih devonskih organizama, ostrakoda, gonijatita, nautilida, korala, brahiopoda, školjaka i trilobita.« Na osnovu odredene faune Stevanovič je zaključio da preovla-duje gornji devon, što je dokumentovano i nalazima konodontske faune u potoku Pločnik (S pasov & Stevanovič, 1962, 55). U srednji devon uvrščeni su stiliolinski krečnjaci u koritu reke Uba.
Pored Družetiča, Stevanovič je konstatovao fosilonosni devon u Brankovim kod Valjeva. Za brankovinski devon Stevanovič (1963, 43—47) je istakao da je »za sada prerano govoriti, pre nego što se stilioline bliže odrede, da li je to' srednji ili gornji devon«.
Filipovič (1963a, 1966), Spasov & Filipovič (1967) i S pasov i koautori (1967, 1968) utvrdili su da devonski sedimenti zauzimaju znatno prostranstvo u severozapadnoj Srbiji. Izdvojeni su fosilonosni sedimenti sred-njeg i gornjeg devona i peščarsko-škriljaste tvorevine bez fosilonosnih ostataka.
Fosilonosne tvorevine srednjeg i gornjeg devona konstatovane su u večem delu jadarske oblasti. Predstavljene su raznolikim krečnjacima sa konodon-tima, stiliolinama, novakiama, cefalopodima ili rede tentakulitskim i stilio-linskim glinenim škriljcima. Hronostratigrafska raščlanjavanja devona izvršena su na osnovu konodontskih asocijacija.
Srednji devon. Nalazima konodontske faune utvrdene su srednjodevonske naslage u Družetiču i Vragočanici. Ove tvorevine ranije nisu bile pouzdano pa-leontološki dokumentovane u severozapadnoj Srbiji.
Ajfelski kat srednjeg devona za sada je dokumentovan samo* u potoku Leontijevac, desnoj pritoci Pločnika, u ataru sela Družetiča. U litološkom pogledu može se podeliti na tri dela: donji — izgraden od slojevitih i bankovitih glinovitih krečnjaka sa interkalacijama argilofilita, srednji — predstavljen bankovitim glinovitim krečnjacima i gornji — reprezentovan kvrgavim i žili-častim krečnjacima (si. 2). U ovim sedimentima nadena je konodontska fauna karakteristična za ajfelski kat: Bryantodus biculminatus Bischoff & Ziegler, Ozarkodina congesta Stauffer, Polygnathus angustipennata Bischoff & Ziegler,
SI. 3. Shematski litostratigrafski stub gornjeg devona severozapadne Srbije sa izdvo-
jenim konodontskim zonama 1 jedri kristalasti krečnjaci, 2 žiličasto-sačasti krečnjaci, 3 kvrgavi krečnjaci, 4 argilošisti, 5 konodonte, 6 cefalopodi, 7 novakie i stilioline, 8 ostrakode, 9 krinoid, 10 foraminifere
Fig. 3. General lithostratigraphic column and conodont zones of the Upper Devonian
of Northwestern Serbia 1 dense granular limestone, 2 veiny honeycomb limestone, 3 nodular limestone, 4 argillaceous schist, 5 conodonts, 6 cephalopods, 7 nowakias and styliolinas, 8 ostnacods, 9 crynoids,
10 foraminiiers
—-*- Konodontske zone po Ziegler-u Conodont zones CZiegler 1962)	Debljina Thicknesf	Litološki sastav Lithology	Fosili Fossils	K 0 N 0 D 0 N T S K A F A U N A conodonts	LOKALNOSTI localities
		'l II	fe.	Palmatolepis gonioclymeniae, Polygnathus nodomarginata, Pseudopolygnathus trigonica, Spathognathodus costatus costatus, S.aculeatus, S. inoratus, S. strigosus, S. stabilis	Zuralino brdo
Costatus	20	±r!: i: ■			Plavanjski potok
		i i i q	3		Družetič
		I I I ^	T		
					
		I ; I j I j L-j		Palmatolepis gracilis gracilis, P. perlobata schindewolfi,	Medvedak Sarampov
	15				
Styriaca		i ■ : » a	T 9	Pseudopolygnathus brevipenata, Spathognathodus bohleanus	
		-t-ri' ■;	&		
		o		Palmatolepis helmsi, P.minuta, P.rugosa trachytera, Polygna-	
	1f>	I i i -			Družetič
Velifera		i i i	©	thus diversa, P.glabra bilobata, Scaphignathus velifera	
		■ i i i-			
					Družetič
			(S.	Palmatolepis glabra, P.glabra elongata, P.glabra pectinata, P.distorta, P.quadrantinodosa marginifera, Polygnathus	
Quadranti-nodosa		T ' T ' T 1 7j			Bastav
	V 5				Plavanjski p.
		1 1 ' 1 ' 1 '	3	diversa, Spathognathodus strigosus	
		1 1 ' 1 ' 1 '			Dočki potok
					
Rhomboidea	10			Palmatolepis glabra glabra, P.minuta minuta, P.rhomboidea,	Družetič Parlog
		. 1 . 1 • I .	CJ	Icriodus cornutus	
		1 i i "'■ i t 1		Icriodus cornutus, Palmatolepis glabra glabra, P.glabra	
					Družetič
Crepida crepida	20		® $	pectinata, P.gracilis gracilis, P.minuta minuta, P.termini,	
		->	T	Polygnathus brevilamina	
P.triangularis	8	i i 1 i i it		Ancyrognathus sinelamina, Ancyrodella ioides, P.triangularis	Družetič
		i 1 1 -■ i ? =	s®		Pašnjnlc
Rhenana	10	Frtrtrtg		Ancyrognathus asymmetrica, Ancyrodella buckyensis, A. curvata, Palmatolepis gigas	Družetič Brankovi na
		1 1	T		
A.triangularis				Ancyrodella ioides, Ancyrognathus triangularis, Palmatolepis	Tudinska r.
		T		subrecta	
5
<9 6
T 7
© 8
© 9
10
P. linguiformis linguiformis Hinde i dr. Pored konodonata, u višem delu profila česte su stilioline, novakie, ostrakode, zatim preseči goniatita i ortocerasa, a u glinovitim krečnjacima naden je i jedan fragment trilobita.
Debljina fosilonosnih ajfelskih sedimenata iznosi oko 60 metara. U njihovoj podini leže argilofiliti, koji su postupnim prelazima vezani za donji fosilonosni deo ajfelskog kata. Odnos sa mladim sedimentima je tektonski.
Živetskom katu pripadaju kvrgavi krečnjaci sa stiliolinama i novakiama, otkriveni na malom prostranstvu na levoj obali reke Vragočanice, nedaleko od njenog ušča u Obnicu. U ovim krečnjacima nadene su konodontske vrste Polygnathus varca Stauffer, Hindeodella austinensis Stauffer i Ozarkodina con-gesta, koje ukazuju na razviče živetskog kata srednjeg devona. Iz ovih kreč-njaka Pribyl & Spasov (1970) navode sledeeu ostrakodsku faunu: Healdia serbiensis Pfibyl i Pseudobythocypris sp. Pribyl.
Ovom vremenskom odeljku najverovatnije pripadaju i sačasti stiliolinski krečnjaci u profilu Damnjano-viča i Stefanoviča sa konodontskim vrstama Polygnathus varca i P. webbi Stauffer. Prva pomenuta vrsta karakteristična je za najniži živet, varca zonu.
Gornji devon. Fosilonosne tvorevine gornjega devona bile su ranije poznate samo u Družetiču i Brankovim. Našim ispitivanjima paleontološki su doku-mentovane na više mesta u okolini Osečine i Pecke i Stava, Suvodanja, Šlji-vove, Krasave i Gornje Sipulje. U večini pomenutih nalazišta prisustvo fosilo-nosnog devona najpre je konstatovano na osnovu novakia i stiliolina, a kasniie je potvrdeno i konodontskom faunom.
Fosilonosni gornji devon je predstavljen žiličasto-sačastim laporovitim krečnjacima, jedrim kristalastim krečnjacima i laporovitim stiliolinskim škriljcima. Krečnjački sedimenti gornjeg devona najčešče se javljaju kao sočiva ili inter-kalacije u peščarsko-škriljastim sedimentima, rede kao veče krečnjačke partije (Družetič, Lopušanjska reka). Litološki sastav i biostratigrafski sadržaj gornjeg devona po utrvdenim konodontskim zonama dati su u sintetskom stubu fosilo-nosnog gornjeg devona (si. 3).
Na osnovu konodontske faune utvrdeno je prisustvo franskog i famenskog kata. Nalazišta famenskog kata su brojnija. Franski kat je utvrden u Družetiču (Pločnik), Brankovini (Kamenitovac), u Tudinskoj reci i u lokalnosti Pašnjak kod Osečme. U ovim lokalnostima nadena je sledeča fauna: Ancyrognathus triangularis Youngquist, A. asymmetrica (Ulrich & Bassler), Ancyrodella ioides Ziegler, Palmatolepis gigas Bischoff i dr. Famenski kat konstatovan je na više mesta u Družetiču (Pločnik, Bodnjik, Spasovina, Milivojeviči, Medvedjak), zatim u okolini Osečine (Sarampov, ZuraUno. brdo, Plavanj ski potok) Pecke (leva obala Pecke, Mrčanica), u Šljivovi (Petre), Carini, Suvodanju i Krasavi Iz ovih lokalnosti naj karakteristični je su vrste Palmatolepis glabra glabra Ulrich & Bassler, P. glabra elongata Holmes, P. glabra peetinata Ziegler, P quadranti-nodosa marginifera Ziegler i veči broj vrsta iz rodova Polygnathus, Pseudo-polygnathus i Spathognathodus.
Analiza prikupljenih podataka pokazuje da je rasprostranjenje fosilonosnih karbonatnih sedimenata franskog kata ograničeno samo na prostor Družetič-Brankovma-Osečina, dok je rasprostranjenje karbonatnih tvorevina famenskog kata, a naročito njegovog najvišeg dela dokumentovano u večem delu iadarske oblasti.
Konodontske zone Conodont zones	KONODONTSKA F A U N A CONODONTS	LOKALNOSTI LOC ALlTI ES
Costatus	Palmatolepis genioclymeniae, P.gracilis sigmoidalis, Spathognathodus costatus spinulocostatus, S. costatus costatus, S. aculeatus, S. inocnatus, S. strigosus	Spasovina 17
Styriaca	Nije konstatovana - not identified	
Velifera	Palmatolepis gracilis gracilis, P. helmsi, P. minuta minuta, P. perlobata schindewolfi, P.rugosa trachytera, Polygnathus diversa, P. glabra bilobata, Scaphignathus velifera, Spathognathodus inornafus	Pločnik* 7, 12 i 13
Quadranti-donosa	Palmatolepis glabra glabra, P. glabra elongata, P.glabra pectinata, P.gracilis gracilis, P.minuta minuta, P. perlobata schindewolfi, P. quadrantinodosa marginifera, Polygnathus diversa, P. glabra bilobata, Spathognathodus strigosus	Pl očnik 1, 10 i 11 Bodnjik Milivojeviči Medvedjak Spasovina 16
Rhomboidea	Palmatolepis rhomboidea, P. glabra glabra, P. minuta minuta, P. quadrantinodosa quadrantinodosa, P. quadranti-nodosa inflexoidea, icriodjs cornutus, Polygnathus glabra glabra	Pločnik 6 i 14
Crepida crepida	Icriodus cornutus, Palmatolepis glabra glabra, P. glabra pectinata, P. gracilis gracilis, P. minuta minuta, P. termini, Polygnathus brevilamina, P. glabra glabra	Pločnik 4 i 5
P. trian-gu laris	Ancyrognathus sinelamina, Ancyrodella ioides, Falcodus gunthari, Palmatolepis delicatula delicatula, P. cf. gigas, P. delicatula clarki, P. triangularis, Polygnat-hus brevilamina, P. subrecta	Pločnik 3 i 9
Rhena na	Ancyrognathus asymmetrica, Ancyrodella buckyensis, A. curvata, Palmatolepis gigas, P. subrecta	Pločnik 2
A. trian-gularis	Nije konstatovana - not identified	
Dubia	Nije konstatovana - not identified	
SI. 4. Konodonti gornjeg devona Družetiča Fig. 4. Conodonts from the Upper Devonian of Družetic
*	Pod nazivom »Pločnik« obuhvačene su probe iz potoka Pločnik (1—7) i majdana Damnjano-
viča i Stefanoviča (9—14)
*	The name "Pločnik" oovers samples from the brook Pločnik (1—7) and from the guarries
Damnjanovič and Stefanovič (9—14)
Gornji devon je najpotpunije razvijen i najbolje proučen u ataru sela Dru-žetiča. Predstavljen je žiličasto-sačastim laporovitim krečnjacima, zatim kvr-gavim i kristalastim krečnjacima i laporovitim stiliolinskim škriljcima. U ovim sedimentima nadena je veoraa bogata i raznovrsna fauna. Najčešči su kono-donti i stilioline, cesto se javljaju gonijatiti, novakie i ostrakodi, a sasvim retko ortocerasi i školjke. Na osnovu konodontske faune, koju je determinisao S p a -sov, u gornjedevonskim sedimentima Družetiča (profili Pločnik-majdani Damnjanoviča i Stefanoviča-Spasovina) utvrdeno je 9 od 10 poznatih kono-dontskih zona (si. 4).
Peščarsko-škriljaste tvorevine
Prve detaljnije podatke o starosti peščarsko-škriljastih naslaga dao je S i m i č (1932, 1933, 1938, 1940, 1957), koji je ove sedimente uglavnom tretirao kao neraščlanjen permo-karbcn. Nove podatke o starosti ovih klastičnih sedi-menata izneli su Veselinovič i koautori (1963, 17) i Markovič i ko-autori (1963, 34), koji su ih uvrstili u karbon.
Novi reperi za odredivanje stratigrafskog položaja peščarsko-škriljastih tvorevina dobijeni su otkričem novih nalazišta fosilonosnog devona. Koristeči se ovim reperima, Filipovič (1963a, 137) je prvi zaključio »da jedan deo peščarsko-škriljaste serije nesumnjivo pripada devonu«. U prilog ovakvog zaključka govore sledeče činjenice:
1.	U obimu velikog Vlašičko-blizanskog antiklinorijuma peščarsko-škriljaste tvorevine, koje se karakterišu potpunim otsustvom karbonatnih stena, leže u njegovom jezgru, dok se na obodu javljaju fosilonosne tvorevine gornjeg devona, karbona i perma. Prema tome, centralno i najdublje mesto koje u gradi ovog krupnog makro-oblika zauzimaju peščarsko-škriljaste tvorevine, ukazuje da su one največim delom starije od fosilonosnog gornjeg devona.
2.	Analiza odnosa repernih horizonata fosilonosnog devona i peščarsko--škriljastih naslaga pokazuje da, u normalnom superpozicionom nizu, podinu fosilonosnom devonu uvek čine peščarsko-škriljaste naslage. Najinstruktivniji profili za promatranje ovakvih odnosa otkriveni su u ataru sela Družetiča (Leon-tijevac, Rankoviča strana, Bodnjik) i u okolini Osečine (Sarampov, Zuralino brdo).
3.	U okolini Pecke i Šljivove fosilc-nosni devonski krečnjaci se javljaju kao manja sočiva ili interkalacije u peščarsko-škriljastim tvorevinama.
4.	U največem broju devonskih lokalnosti (Družetič, Brankovina, Šarampov, Petre i dr.) neposrednu povlatu fosilonosnim devonskim krečnjacima čine transgresivni sredn j ©karbonski sedimenti, izgradeni uglavnom od devonskih, donjokarbonskih i rede baškirskih krečnjaka. Ako- bi se prihvatila ranija shva-tanja O1 isključivo mladopaleozojskoj starosti peščarsko-škriljastih tvorevina, onda bi ove klastične sedimente trebalo očekivati u povlati fosilonosnog devona.
Na osnovu iznetih podataka može se zaključiti da su najstarije peščarsko-škriljaste tvorevine u severozapadnoj Srbiji otkrivene u jezgru Vlašičko-bli-zanskog antiklinorijuma. One su svakako največim delom starije od gornjeg devona, na šta upučuje nalazak fosilonosnih devonskih krečnjaka u obodnim delovima antiklinorijuma.
Starost klastičnih sedimenata u jezgru Vlašičko-blizanskog antiklinorijuma nije paleontološki dokumentovana. Konstatovana su samo dva nalazišta mi-
krospora u peščarsko-škriljastim sedimentima na obodu antiklinorijuma — Goloj Glavi, nedaleko od Družetiča. Odreden je rod Cyclogranisporites, koji je poznat iz gomjeg devona Engleske.
Do skora nije bilo nikakvih podataka o donjoj starosnoj granici ovih sedi-menata. Nedavni naš nalazak silurskog olistolita u intraserijskim konglome-ratima Lozničke reke pokazuje da klastični sedimenti u krajnjem istočnom delu jadarske oblasti nisu stariji od gornjeg silura. Ko-nodontska fauna karakteristična za sagita zonu (gornji venlok — donji ladlo) nadena je u belim krista-lastim krečnjacima. Odredeni su Spathognathodus sagita sagita Waliser i Pan-derodus unicostatus Branson & Mehi.
Peščarsko^škriljaste tvorevine izvan antiklinorijuma pripadaju uglavnom gornjem devonu i donjem karbonu, o čemu svedoei njihov stratigrafski položaj i nalazi krečnjačkih sočiva i interkalacija sa gornjodevonskom i donjokarbon-skom faunom.
Osnovna karakteristika ovog više stotina metara debelog klastičnog kompleksa je smenjivanje peščarskih i škriljastih stena. Vertikalna smena je jače izražena od lateralne.
Petrografskim ispitivanjima odredeni su filiti, argilošisti, metamorfisani pe-litski sedimenti, metamorfisani peščari, peščari i kvarcne breče i konglomerati. Peščari su najzastupljeniji. Preovladjuju peščari tipa grauvaka i subgrauvaka.
U okviru ovog klastičnog kompleksa zapažene su i izvesne karakteristike, kojima se odlikuju flišni sedimenti. To su dobro izražena horizontalna lamina-cija, cesti uklopci razorenih glino vitih stena u peščarima i konglomeratima, prisustvo biogenih hijeroglifa i odsustvo fosilonosnih ostataka i preovladivanje grauvaka i subgrauvaka.
Mada navedene karakteristike i znatna sličnost sa devonskim flišom jugo-istočne Srbije (M. Dimitrijevič i koautori, 1969) upučuju na zaključak o flišnom karakteru ovih sedimenata, ipak se one, bez detaljnijih sedimento-loških ispitivanja, ne mogu uvrstiti u fliš.
Karbon
Sedimentne tvorevine karbona široko su ras prostran j ene skoro na čitavoj teritoriji jadarskog paleozoika. Največe rasprostranjenje imaju u široj okolini Krupnja i Zajače, zatim na Vlašiču, u Pocerini i na severnom podgorju Jagod-nje, Sokolske planine i Medvednika.
Najvažnije grupe za raščlanjavanja karbona čine konodonti, foraminiferi i brahiopodi. Na osnovu konodontskih asocijacija izvršeno je izdvajanje svih katova donjeg karbona, a na osnovu brahiopodske i foraminiferske faune raščla-njavanje srednjeg karbona. Kako je karbon u severozapadnoj Srbiji razvijen po istočnoevropskom tipu, primenjivana je trojna podela karbona na donji, srednji i gornji.
Donji karbon. Prve podatke o prisustvu donjeg karbona u severozapadnoj Srbiji izneli su 1932. godine Simič i Heritsch. Do ovakvog zaključka Simič (1932, 19—22) je došao odredivši loše očuvanu brahiopodsku faunu sa Ivovika kod Krupnja kao vizesku, a Heritsch (1932, 226) na osnovu odredbe samo jedne koralske vrste.
U literaturi su izneta mišljenja o donjokarbonskoj starosti argilošista Pa-giča Mahale sa Dictyodora-ma (Veselinovič, 1958, 95), zatim breeoidnih škriljavih krečnjaka sa fuzulinidama u Brankovim (Stevanovič, 1963, 44), cefalopodskih krečnjaka Šarampova (Veselinovič i koautori, 1963, 17) i škriljaca sa Phycosiphon-ima u lokalnosti Jelina Breza (Boiuček & Miha j lovič, 1966,379—380).
Našim ispitivanjima nisu potvrdeni svi navedeni podaci. Utvrdeno je da je ivovička fauna mlada od donjeg karbona (Filipovič, 1963, 118), zatim da sedimenti Brankovine odgovaraju srednjem permu (Filipovič i koautori, 1967, 42), a krečnjaci Šarampova gornjem devonu (Filipovič, 1963b, 137).
Donjem karbonu pripadaju i namirski cefalopodski krečnjaci Milivojeviča (Stevanovič &Kullmann, 1962).
U donjem karbonu jadarske oblasti izdvojena su dva superpoziciona člana: stariji, predstavljen peščarsko-škriljastim tvorevinama i mladi, izgraden od krečnjačko-škriljavih slojeva, Posebno su prikazani namirski cefalopodski krečnjaci, koji se u literaturi navode kao jedino namirsko nalazište ovakve vrste na Balkanskem poluostrvu.
Peščarsko-škriljaste tvorevine donjeg karbona zauzimaju največe raspro-stranjenje u zapadnom delu jadarske oblasti, gde leže u podini krečnjačko-škriljavih slojeva mladeg donjeg karbona, koje dalje pokrivaju baškirski krečnjaci (si. 5).
Donjokarbonska starost peščarsko-škriljastih tvorevina odredena je super-pozicionim putem i na osnovu retkih nalaza konodontskih asocijacija karakterističnih za turneski i vizeski kat. Pored toga, u prilog donjokarbonske starosti ovih sedimenata govore i nalazi Dictyodora i Phycosiphon-a, koji ukazuju na kulmski razvoj donjeg karbona.
Turneska starost dokumentovana je nedavnim otkričem konodontske asoci-jacije karakteristične za najdonji deo turneskog kata: Gnathodus kockeli Bischoff, Polygnathus pura pura Voges, Hindeodella ibergensis Bischoff i dr. Ova konodontska asocijacija nadena je u gornjem toku Uba, u kvrgavim krečnjacima koji se kao* sočivo javljaju u peščarsko-škriljastim tvorevinama, a koji su ranije bili uvrščeni u devon (Veselinovič i koautori, 1963).
Vizeska starost peščarsko škriljastih tvorevina dokumentovana je južno od Tekeriša, na levoj obali Cernice, uzvodno1 od sastava sa Sipuljom. Tu su ot-kriveni peščarsko-škriljasti sedimenti sa tankim interkalacijama svetlosivih kristalastih krečnjaka udruženih sa liditima. U ovim krečnjacima nadena je konodontska fauna vizeske starosti, koja odgovora zoni sa Scaliognathus ancho-ralis. Odredeni su: Gnathodus bilineatus (Roundy), G. delicatus Branson & Mehi, G. girtyi Hass, Scaliognathus anchoralis Branson & Mehi i dr.
Pored pomenutih nalazišta turneske i vizeske faune, donjokarbonska starost peščarsko-škriljastih tvorevina dokumentovana je i nalazima konodontskih asocijacija vizeske i vizesko-donjonamirske starosti u sledečim lokalnostima: Stara Bašča (Krupanj), Tudinska reka (Osečina), zatim zaseok Petre i Vučak potok (Šljivova) i na više mesta u okolini Pecke.
Geološka starost Age
Kat
Srage
LITO LOŠKI S A S T A V
LITHOLOGICAL COMPOSITION
FAUNISTICKI SADRZAJ
F A U N A L ASSEMBLAGES
o a
o
a

-d
,-+ f11 <, 1

m -i LU •N U
- z
* t
(/> -
s s
* s
■U) » «
m
j-tl ? t-1 + i. h
Mii


FuzulinidsUi krečnjaci
Fusulinid limestone
Krečnjačko-škriijavi slojevi
Limestone - schist beds
Rugosofusulina, Quasifusulina, Triticites Schubertella
M
Konglomeratično škriljave tvorevine
Conglomerate-\ sehist sediments
Terigeni sedimenti sa brahiopodskom faunom
Terrigenous sediments ivith brachiopods
Foraminiferski krečnjaci
Foraminiferal limestone
Fusulinella ex gr. bocki, F. ex gr. pseudobocki, Profusulinella ex gr. praecursor
Pseudostaffella spheroidea cuboides, Ozawainella mo5quensis/ Fusiella typica, Choristites priscus,
-.Ch. priscus fisclrrl_
Profusulinella, Fusulinella
Meekella eximia, ?Reticulatia ivanovi, Choristites teshevi, Ch. gr. inferus
Chonetes cf. carbonifera, Cancrinel undata, Linoproductus ex gr. cora
Choristites pseudobisulcatus, Ch. medovensis convexa
Profusulinella staffel laeformis Pseudostaffella uralica
Pseudostaffella antiqua, P. antiqua grandis, Asteroarchaediscus baschkirikus, A. subbaschkirikus, A. postrugosus, Eostaffella acuta, E. exilis, Bradyina cribrostomata, B. nana, B. lepida, Millerella mar-blensis, Neoarchaediscus gregorii, Plectogyra bradyi, Pseudoendothyra ex gr. struvei, Tuberitina, Tetrataxis
C/J
O s
O
ffl s
fcj
* h, < s -S
e
«
z „
Krečn jačko - škri Ijavi slojevi
Limestone - schist beds
*	£
c/>	^
Ui	hj
N	<W
Peščarsko-škriljaste tvorevine sa krečnjačkim sočivima
Sandstone - schist sediments with limestone lenses
Gnathodus bilineatus, G. nodosus, G. commutatus, Neoprioniodus singularis
Gnathodus homopunctatus, Spathognathodus campbelli, Archaesphera sp., Plectogyra aff. similis
Scaliognathus anchoralis, Gnathodus girtyi, G. delicatus

Gnathodus kockeli, Polygnathus pura pura, Hindoedella ibergensis
Peščarsko-škriljaste tvorevine donjeg karbona predstavljaju gornji deo više stotina metara debelog klastičnog kompleksa, čiji niži delovi odgovaraju stari-jem paleozoiku. Granica izmedu jednih i drugih je aproksimativna.
Krečnjačko-škriljavi slojevi odgovaraju završnom delu donjeg karbona. Sa-stoje se od naizmenično poredanih črnih slojevitih glinovitih krečnjaka i tabli-častih peskovitih glinenih škriljaca. Karakterišu se malom debljinom (najčešče do 10 metara). Nisu konstatovani u svim delovima jadarske oblasti, pa se predpostavlja da bočno* prelaze u peščarsko-škriljaste tvorevine. U krečnjačko-škri-ljavim slojevima naden je na više mesta biljni detritus.
Stratigrafski položaj krečnjačko-škriljavih slojeva najjasnije je izražen u dolini Likodre, gde ovi sedimenti leže preko peščarsko-škriljastih tvorevina, a pokrivaju ih baškirski krečnjaci. Prema superpozicionom položaju i nadenoj fauni odgovaraju namirskom katu, a samo u pojedinim lokalnostima, gde imaju veču debljinu (Osečina), pripadaju i gornjem delu vizeskog kata. Ovoj lito-stratigrafskoj jedinici pripadaju i tzv. »Djulim« slojevi, koji su najpotpunije razvijeni na brdu Djulimu kod Krupnja. »Djulim« slojeve izdvojio je Simič (1957, 30, 31,) kaoi »specijalnu faciju najvišeg karbona i donjeg perma«, što je kasnije negirao Filipovič (1963,116).
Gornjovizeska starost krečnjačko-škriljavih sedimenata za sada je fauni-stički dokumentovana samo u Osečini, pokraj puta Osečina—Komirič. Tu su u ovim sedimentima nadeni konodonti (Gnathodus bilineatus, Spathognathodus campbelli Rexroad, S. iveneri Ziegler i dr.) i foraminiferi (Archaesphera sp.,
Legenda uz geološku kartu jadarske oblasti (tabla 1) Explanation of the Geological Map of the Jadar Region (Plate 1)
1.	Aluvijum
2.	Neogen
3.	Daciti i andeziti
4.	Granitoidi
5.	Gornja kreda
6.	Jura
7.	Porfiriti i tufovi
8.	Trljas
9.	Gornji perm: bituminozni krečnjaci sa proslojcima glinaca
10.	Srednji perm: konglomerati, breče, kvarcni peščari i ljubičasti i zelenkasti glineni škriljci
11.	Gornji karbon-donji perm: fuzulinidski krečnjaci
12.	Srednji deo moskovskog kata: konglomeratično-Skriljavi sedimenti
13.	Srednji karbon: foraminiferski krečnjaci i fosilonosni glineni škriljci i kvarcni peščari
14.	Gornji devon-donji karbon: peščarsko-škriljaste tvorevine
15.	Gornji devon: kristalasti, kvrgavi i žiličasto-sačasti krečnjaci i argiliti sa stiliolinama
16.	Srednji devon: glinoviti i kvrgavi krečnjaci
17.	Neraščlanjeni devon: peščarsko-škriljaste tvorevine
1.	Alluvium
2.	Neogene
3.	Dacite and andesite
4.	Granitoid rocks
5.	Upper Cretaceous
6.	Jurassic
7.	Porphyrites and tuffs
8.	Triassic
9.	Upper Permian: bituminous limestone with intercalations of argillite
10.	MiddLe Permian: conglomerate, breccia, quartz sandstone and vioiet and greenish argillite
11.	Upper Carboniferous-Lower Permian: fusulinid limestone
12.	Middle part of Moscovian stages: conglomeratic and slaty deposits
13.	Middle Carboniferous: foraminiferai limestone and fossiliferous argillite and quartz sandstone
14.	Upper Devonian-Lover Carboniferous: sandy and sla.ty sediments
15.	Upper Devonian: recrystallized, nodular and veiny-honeycomb limestone and argillite with Styliolinas
16.	Middle Devonian: argillaceous and nodular limestone
17.	Undivided Devonian: sandy and slaty sediments
umska
'Zavlaka
iajacao
Kostajnik*
iružetič
Bela Crkva.
Osečma •
Slovac
'AL J EVO

Tabla 1 - Plate 1
geološka karta jadarske oblasti
od Ivana Filipoviča
GEOLOGICAL MAP by Ivan
O F JADAR Filipovič
REGION
al	1	—J—
	2	
n;':::\		V v ^
		
v v v v ^ v	3	0 o o o r o 0 0 0
		
+ +. 4 t vi'* +	4	
		
V/'//	5	
Earlandia cf. vulgaris Rauser & Reitlinger, Plectogyra aff. similis Rauser & Reitlinger i dr.) gornjovizeske starosti.
U krečnjačko-škriljavim sedimentima nadena je na više mesta (Čumuriča potok kod Krupnja i Konjušica i Tudinska reka kod Osečine) i konodontska asocijacija vizesko-namirske starosti.
Cefalopodski krečnjaci namirskog kata poznati su za sada samo u Družetiču, u zaseoku Milivojeviči. Predstavljeni su masivnim krečnjacima sivoplavičaste boje, debljine oko 15 metara. Iz ovih krečnjaka prikupljena je bogata goniatit-ska fauna, koja po Stevanoviču i Kullmann-u (1962, 45—63) pripada donjem namirijenu.
U cefalopodskim krečnjacima nadena je bogata i raznovrsna konodontska fauna (S pasov & Filip o v i č , 1967, 54—57). Kako je nadena fauna karakteristična za famenski kat gornjeg devona i različite odeljke donjeg karbona, to je potrebno' izvršiti detaljnija biostratigrafska proučavanja cefalopodskih krečnjaka.
U povlati cefalopodskih krečnjaka Milivojeviča leže transgresivni konglo-meratično-škriljavi sedimenti srednjeg karbona, u okviru kojih se javljaju olistoliti devonskih krečnjaka. Ovi podari menjaju ranija shvatanja o geolo-škom stubu Milivojeviča (Stevanovič & Kullmann, 1962).
Srednji karbon. Novi rezultati o razviču srednjeg karbona u severozapadnoj Srbiji po istočno-evropskom tipu prvi put su izneti 1962. godine (Pajič & Filip 0'vič, 1966). Kasnije su usledili i drugi priloži o razviču srednjeg karbona u jadarskoj oblasti: Pajič (1963), Filip ovi č (1966), Stoja-novič-Kuzenko (1966/67) i Kostič-Podgorska (1964, 1967 i 1972 sa Pajič).
Prema razviču srednjeg karbona si. 6 možemo u severozapadnoj Srbiji izdvojiti tri oblasti, koje se medusobno bitno razlikuju. To su: 1. Oblast razviča karbonatno-terigenih tvorevina baškirskog kata i starijeg dela moskovskog kata. 2. Oblast razviča konglomeratično-škriljavih sedimenata srednjeg dela moskovskog kata. 3. Oblast razviča fuzulinidskih krečnjaka završnog dela moskovskog kata.
1. Karbonatno-terigene tvorevine. Rasprostranjenje karbonatno-terigenih tvorevina srednjeg karbona ograničeno je na zapadni, severni i centralni deo jadarske oblasti. U tom prostoru zauzimaju največe prostranstvo u slivu Liko-dre, zatim u rudonosnom području Zajača—Stolice i u perifernim delovima Vlašiča.
Krečnjaci baškirskog kata predstavljaju u litološkom i faunističkom pogledu najmarkantniji deo karbona. Izgraduju donji deo karbonatno-terigenog kompleksa. Leže preko krečnjačko-škriljavih slojeva namirskog kata, a pokrivaju ih fosilonosne terigene naslage mladeg baškira i starijeg dela moskovskog kata. Baškirski krečnjaci su pretežno masivni, rede stratifikovani, bankoviti i sloje-viti, boje svetlosive, sive ili tamnosive. Največim delom pnpadaju krinoidskim i algalnim varijetetima, ponekad oolitski ili breoasti. Pretežno su kalkareniti, a dosta često se javljaju i kalkruditi. U biostratigrafskom pogledu najznačajniji su najviši horizonti ovih krečnjaka — stratifikovani, tamnosivi i najčešče oolitski krečnjaci, koji su zbog velikog prisustva foraminifera nazvani foramini-ferskim krečnjacima (F i 1 i p o v i č , 1963, 116). Pored foraminifera, u velikom
16 — Geologija 17
broju zastupljeni su krinoidi i alge, sporadično se javljaju korali, a sasvim retko brahiopodi i puževi.
Stratigrafska pripadnost ovih krečnjaka odredena je na osnovu prisustva filogenetski naj stari jih fuzulinida — Millerella i Pseudostaffella u asocijaciji malih foraminiferskih rodova: Archaediscus, Asteroarchaediscus, Eostaffella i dr. Na osnovu vertikalnog rasprostranjenja naj karakteristični jih oblika (Pseudostaffella antiqua (Dutkevitch), P. antiqua grandis Schlykova, Asteroarchaediscus baschkirikus (Krestovnikov & Theodorovitsch), A. subbaschkirikus Reit-linger, A. postrugosus Reitlinger, Eostaffella acuta Grozdilova & Lebedeva i dr.), može se sa sigurnošču zaključiti da ova mikrofaunistička zajednica odgovara baškirskom katu SSSR-a.
Karbonatni sedimenti baškirskog kata najdetaljnije su biostratigrafski proučeni u Banjevcu, Likodri i centralnom reviru Zajače. Njihova debljina iznosi od 80 do 100 metara. Ponekad su slojevima argilošista male debljine razdvojeni u dva odvojena paketa.
Rasprostranjenje terigenih naslaga srednjeg karbona prostorno je vezano za rasprostranjenje krečnjaka baškirskog kata. Njihova donja granica je obeležena postupnim prelazom ka krečnjacima baškirskog kata, a gornja granica je eroziona, jer preko srednjeg karbona transgresivno leži srednji perm. Debljina im iznosi od 20 do 60 metara, zavisno* od toga u kojoj meri su sačuvani od erozije.
U sastav terigenih sedimenata srednjeg karbona ulaze peskoviti glineni škriljci, glineni škriljci, sitnozrni i rede srednjozrni kvarcni peščari. Fauna se u njima najčešče nalazi u neposrednoj povlati baškirskih foraminiferskih krečnjaka, a sastoji se od brahiopoda koji su najmnogobrojniji, zatim od školjaka, krinoida, puževa, briozoa i sasvim retko trilobita i cefalopoda. U pojedinim lokalnostima, u višim horizontima, javlja se i biljni detritus.
Srednjokarbonska starost terigenih sedimenata dokumentovana je nalascima brahiopodske faune u brojnim lokalnostima. Pomenučemo samo* najznačajnije: Obradoviči, Ovčarevac, Cvetulja, Vlaška reka, Kopljevič, Oštrikovača, Tudin i dr. Makrofaunu iz ovih lokalnosti, koja pripada srednjem i gornjem baškiru i nižem delu moskovskog kata, detaljno' je proučila Stojanovič-Kuzenko 1966/67. Medu odredenim brahiopodima preovladuju vrste rodova: Choristites, Chonetes, Echinoconchus, Linoproductus, Isogramma, Rhipidomella, Sčhizo-phoria i dr.
2. Konglomeratično-škriljavi sedimenti moskovskog kata. U južnom i istoč-nom delu jadarske oblasti nisu razvijene karbonatno-terigene tvorevine srednjeg karbona. Umesto njih u ovim oblastima javljaju se stratigrafski nešto mlade konglomeratično-škriljave tvorevine, koje leže transgresivno preko de-vonskih krečnjaka, peščarsko-škriljastih tvorevina devona i donjeg karbona i krečnjačko-škriljavih slojeva mladeg donjeg karbona. Ove tvorevine imaju največe rasprostranjenje u slivu reke Pecke, zatim u gornjem toku Uba i Ra-basa i u široj okolini Osečine i Vragočanice. U sastav konglomeratično-škriljavih naslaga ulaze pretežno argilošisti sa olistolitima i valucima devonskih, donjo-karbonskih i baškirskih krečnjaka.
čivima i interkalacijama tamnosivih krečnjaka (Pecka i Družetič). Dok u juž-nom delu povlatne sedimente čine fuzulinidski krečnjaci, u ostalom delu nji-hovog razviča granica je eroziona (u povlati transgresivno leže sedimenti sred-njeg perma).
U krečnjačko-škril javim slojevima na Ivoviku kod Krupnja i kod Jeline Breze (Vragočanica) nadena je brahiopodska i fuzulinidska fauna moskovske starosti. Posebno je značajno otkriče fuzulinidske faune podolskog horizonta moskovskog kata na Ivoviku, lokalnosti koja je u literaturi dugo smatrana kao j edino nalazište fosilonosnog donjeg karbona u severozapadnoj Srbiji (S i m i č , 1932). Podolsku starost fosilonosnih slojeva na Ivoviku odreduje prisustvo sle-
dečih fuzulinida: Pseudostaffella spheroidea cuboides Rauser, Ozawainella mosquensis Rauser, Fusiella papilionacea Grozdilova & Lebedeva, F. typica Lee & Chen i dr. Pored ranije poznate brahiopodske faune u škriljcima, nadena je u krečnjacima dobro očuvana fauna horistita: Choristites priscus (Eichwald) i C. priscus fischeri (Federicks).
3. Fuzulinidski krečnjaci moskovskog kata. Razvijeni su samo u južnim regionima jadarske oblasti, a javljaju se u vidu izolovanih krečnjačkih masa u predelu Pecka—Dragijevica—G. Bukovica. Predstavljeni su masivnim krista-lastim krečnjacima sive i tamnosive boje, mestimično sa proslojcima i kremenim kvrgama. Debljina im iznosi od 80 do 100 metara, od čega samo najniži deo odgovara moskovskom katu.
U najnižim delovima fuzulinidskih krečnjaka konstatovane su na više mesta (Stave, Vragočanica, Tudin, Gornja Bukovica) fuzulinide karakteristične za najviši deo moskovskog kata: Fusulinella ex. gr. bocki Moeller, F. ex gr. pseudobocki Lee & Chen, Pseudoendothyra ex gr. dagmarae (Dutkevitch), Te-trataxis donetzica Putrija i dr.
Gornji karbon. Sedimenti gornjeg karbona razvijeni su u jadarskoj oblasti samo u krajnjem južnom delu, gde se nastavlja sedimentacija fuzulinidskih krečnjaka. Ostali delovi jadarske oblasti za vreme gornjeg karbona predstav-ljaju kopno.
Brojni podaci o prisustvu fosilonosnog gornjeg karbona u zapadnoj Srbiji nalaze se u radovima S i mi č a (1933, 1934, 1938, 1957), Stevanoviča (1953) i Petronijevič-Kuzenko (1957). Kasnijom revizijom utvrdeno je da ranije obradena brahiopodska fauna odgovara srednjem karbonu (Sto-janovič-Kuzenko, 1966/67).
Fuzulinidski krečnjaci gornjeg karbona. U predhodnom odeljku je rečeno da najniži delovi fuzulinidskih krečnjaka odgovaraju završnom delu moskovskog kata. Prema tome, naredni slojevi fuzulinidskih krečnjaka po svom super-pozicionom položaju nesumnjivo pripadaju gornjem karbonu. Na ovakav za-ključak ukazuju i nalasci fuzulinida čije je vertikalno rasprostranjenje gornji karbon-donji perm.
Mlada fuzulinidska asocijacija nadena je na više mesta u okviru krečnjač-kog po j asa Jagodnja—Sokolska planina (lokalnosti: Šanac, Ravno brdo, Krst, Petrina stena) i u izolovanoj krečnjačkoj partiji na Belovači. U ovim lokalno-stima javljaju se rodovi: Rugosofusulina, Quasifusulina, Triticites i Schuber-tella, čije je vertikalno rasprostranjenje gornji karbon-donji perm.
Perm
Na osnovu faunističkih nalaza i superpozicionih odnosa izdvojene su u permu severozapadne Srbije tri litostratigrafske jedinice. To su fuzulinidski krečnjaci donjeg perma, klastične naslage srednjeg perma i fosilonosni karbonatni sedimenti gornjeg perma. Rasprostranjenje fuzulinidskih krečnjaka donjeg perma ograničeno- je samo* na južni deo jadarske oblasti, dok je prisustvo srednjeg i gornjeg perma konstatovano na čitavoj površini jadarske paleozojske oblasti.
Donji perm. U ranijoj gaološkoj literaturi postoje izvesni podaci o prisustvu donjeg perma u severozapadnoj Srbiji. Tako je Simič (1933, 1938, 1957) iz-
razio mišljenje da su tvorevine donjeg perma razvijene u faciji peščara i škri-ljaca i da su veoma razprostranjene. Po istom autoru, donji perm je u poje-dinim oblastima reprezentovan i drugojačijim sedimentima, kao- kvarcnim konglomeratima u oblasti Badanje i Draginca i »Djulim« slojevima kod Krup-nja. Medutim, našim ispitivanjima je utvrdeno, kako je to več ranije istaknuto, da su peščarsko^škriljaste tvorevine i »Djulim« slojevi prepermske starosti, a da Simičevi kvarcni konglomerati Draginca leže preko permskih i tri-jaskih sedimenata i pripadaju gornjoj kredi (Veselinovič & Filipovič, 1961).
Fuzulinidski krečnjaci donjeg perma. U višim delovima fuzulinidskih kreč-njaka nadena je u sledečim lokalnostima fuzulinidska fauna karakteristična za gornji karbon-donji perm: Šanac, Ravno brdo, Krst, Petrina stena i Belo-vača. Od pomenutih, prema S. Pantič (1969) jedino nalazište na Ravnom brdu (atar sela Sljivove) pripada sigurno donjem permu. Iz ove lokalnosti po-tiče sledeča fauna: Parafusulina pseudojaponica Dutkevitch, Rugosofusulina complicata Schelhvien, Quasifusulina longissima Moeller.
Srednji perm. Literaturni podaci o prisustvu srednjeg perma u severo-zapadnoj Srbiji su prilično brojni i nalaze se u radovima S i mi č a (1938, 86), Kochansky-Devide (1960, 1964), Veselinoviča i koautora (1963, 20), Pantič & Veselinoviča (1961, 121) i Ramovša (1962, 1966).
Tvorevine srednjeg perma konstatovane su u svim delovima severozapadne Srbije, izuzev u Pocerini, gde je nejasno da li su u tom prostoru tektonski reducirane, ili je pak transgresija započela nešto kasnije — u gornjem permu.
Srednjopermski sedimenti leže transgresivno preko različitih članova paleo^ zoika, a naviše postupno prelaze u fosilonosne gornjopermske tvorevine. Prema svom litološkom sastavu, izgledu i stratigrafskom položaju predstavljaju ekvivalente gredenskih slojeva Južnih Alpa i moguče je da svojim najvišim delom odgovaraju i gornjem permu.
Najniži, transgresivan deo1 srednjopermske serije nije na svim profilima isti. U največem delu jadarske oblasti transgresija srednjeg perma počinje ta-loženjem srednjozrnih i krupnozrnih kvarcnih peščara bele ili bledo-žute boje, a samo u pojedinim oblastima taloženjem brečoidno-konglomeratičnih krečnja-ka (Stave, Vragočanica, Kotešica, Brankovina, Gola Glava) ili kvarcnih konglomerata (Blizonje, Slovac).
Naredne superpozicione članove srednjeg perma čine glineni škriljci ljubi-časte, crvene i sivozelene boje. Zbog veoma karakterističnih boja, ovaj deo< srednjeg perma, koji ima največu debljinu, veoma lako se uočava na terenu.
Završni deo čine dolomitično-škriljavi sedimenti, koji čine prelaz ka karbonatno j fosilonosnoj seriji gornjeg perma. U dolomitičnim krečnjacima Dolov-skog brda, Kostajnika i Vrbiča nadena su Mizzia cornuta Kochansky & Herak i Permocalculus tenellus Pia (S. Pantič, 1969).
Debljina srednjopermskih sedimenata najčešče iznosi od 60 do- 100 metara. Največa je u istočnom delu jadarske oblasti a iduči ka zapadu i severozapadu osetno se smanjuje.
Gornji perm. Najznačajniji podaci o gornjem permu zapadne Srbije nalaze se u radovima Simiča (1932b, 1933, 1934, 1935, 1938, 1940, 1957), Veselinoviča (1955), Ramovša (1958), Kochansky & H e raka (1960), S. Pantič (1959, 1969) i Stojanovič-Kuzenko (1963).
Raspro stranj en je gornjopermskih sedimenata uglavnom je usko prostornoi povezano sa rasprostranjenjem srednjeg perma i donjeg trijasa. Otkriveni su na večem prostranstvu u široj okolini Zajače, Krupnja i Bele Crkve, zatim u severnim i severoistočnim delovima planinskih venaca Jagodnje, Sokolske planine i Medvednika, na više mesta u obodnim delovima Vlašičko-blizanskog antiklinorijuma, u slivu reke Obnice i u Pocerini.
Najmarkantniji stratigrafski član u paleozojskom kompleksu severozapadne Srbije predstavljen je uglavnom tamnosivim do črnim, bituminoznim, bankovi-tim i slojevitim krečnjacima, sa interkalacijama crvenih peskovitih glinenih škriljaca. Gornjopermski krečnjaci leže izmedu klastičnih sedimenata srednjeg perma (ili dolomitično-škriljavih slojeva) u podini i karbonatnih naslaga donjeg trijasa u povlati.
Prema fauni koju sadrže, Simič (1933, 21) je podelio, iduči odozdo na više, gornji perm severozapadne Srbije na tri zone:
1.	Edmondijska sa Edmondia permiana i Mizzia velebitana
2.	Produktusna sa Productus-ima, Tschernyschewia-ma, Marginifera-ma i Lyttonia-ma
3.	Koralska sa Waagenophyllum indicum i Notothyris-ima.
Ovakva podela perma može se primeniti za sve oblasti njegovog razviča u jadarskoj oblasti. U makrofaunističkom pogledu najbogatija je srednja zona sa brahiopodskom faunom, a najpoznatija su, ranije otkrivena Simičeva (1933) nalazišta Peovac, Bastavsko brdo i Zmajevac, koja predstavljaju klasična mesta razviča gornjeg perma u severozapadnoj Srbiji.
Nadena makro i mikro fauna i flora iz najnižih delova gomjopermske serije je dosta siromašna u pogledu zastupljenih rodova i vrsta. Najčešče su alge Mizzia velebitana (Schubert) i Gymnocodium bellerophontis (Rothpletz), a od foraminifera najzastupljenije su Agathammina pusilla (Geinitz), i Hemigordius harltoni (Cushman & Waters).
Srednji deo gornjopermske serije izgraden je od stratifikovanih krečnjaka sa interkalacijama glinenih škriljaca. U ovom delu mestimično se nalazi veoma bogata brahiopodska fauna. Najznačajnije je prisustvo isključivo permskih oblika Spinomarginifera, Tschernyschewia i Leptodusa.
U srednjoj zoni, prema S. Pantič (1969, 204), »dominantnu ulogu imaju lagenidi, koji daju posebno- obeležje ovom horizontu.«
Završni deo gornjeg perma izdvojen je (Simič, 1933) kao koralska zona sa Waagenophyllum indicum Waagen & Wentzel i Notothyris-ima. Od mikro-faune i mikroflore najznačajnije je prisustvo aberantnih fuzulina Reichelina media K. M. Maclay i R. tenuissima K. M. Maclay, koje nisu konstatovane u starijim zonama gornjeg perma.
Črni, bituminozni i uvek stratifikovani, jako fosilonosni krečnjaci gornjeg perma na granici gornjeg perma i trijasa prelaze u svetlosive (rede rumenkaste), takode stratifikovane krečnjake ali bez fosilonosnih ostataka.
Debljina gornjopermskih krečnjaka iznosi oko 100 do 120 metara i svuda je jednaka, u čitavoj severozapadnoj Srbiji.
OROGENO-PALEOGEOGRAFSKI RAZVOJ
Najstariji odeljak geohronološke evolucije, koji se može rekonstruisati na osnovu izdanaka, pripada devonu. U to doba ispitivana oblast predstavljala je
deo marinskog basena u kome su se taložile isključivo peščarsko-škriljaste tvorevine, najverovatnije u dubokovodnoj marinskoj sredini. Početkom srednjeg i tokom gornjeg devona dolazi u poj edinim prostorima do promene sedimenta-cionih uslova. U srednjem devonu ove promene se odražavaju talcženjem fosilonosnih karbonatnih stena samo u odredenim regionima, dok se iduči ka završ-nim horizontima famenskog kata postepeno povečavaju prostori u kojima se obrazuju fosilonosni karbonatni sedimenti.
Za vreme starijih odeljaka donjeg karbona vladaju slični paleogeografski uslovi kao i tokom devona. U največem delu severozapadne Srbije talože se peščarsko-škriljaste tvorevine sa retkim interkalacijama i sočivima krečnjaka. Ovi sedimenti su najverovatnije obrazovani u dubokovodnoj marinskoj sredini, našta ukazuje prisustvo Dictyodora i tragovi Phycosiphon-a (si. 6).
Iduči ka mladim odeljcima donjeg karbona zapaža se tendencija postepenog opličavanja. Na ovakav zaključak upučuju brojni nalasci drvenastih ostataka biljaka u završnim delovima peščarsko-škriljastog kompleksa i u krečnjačko-škriljavim sedimentima.
Sa početkom baškirskog kata dolazi do krupnih promena paleogeografskih odnosa. U zapadnom, centralnom i severnom delu jadarske oblasti egzistuje plitko neritsko more u kome se obrazuju najpre karbonatni a zatim i terigeni fosilonosni sedimenti. Ovi izrazito fosilonosni i litološki markantni sedimenti srednjeg karbona nisu razvijeni u južnom i istočnom delu jadarske oblasti. Njihovo odsustvo i transgresivan položaj konglomeratično-škriljavih sedimenata moskovskog kata (verovatno srednji deo moskovskog kata) navode na zaključak da su ove oblasti za vreme baškirskog i nižeg dela moskovskog kata predstavljale kopno.
Transgresivan i diskordantan položaj konglomeratično-škriljavih sedimenata moskovskog kata preko različitih tvorevina devona i donjeg karbona ukazuje da su podinski sedimenti, najverovatnije pod dejstvom asturijske faze hercinske orogeneze, intenzivno ubrani.
Za vreme gornjeg karbona marinski režim egzistuje samo u južnom delu jadarske oblasti, dok ostali delovi predstavljaju kopno. Za sada ne raspola-žemo sigurnim podacima u kom je vremenskom periodu južni deo jadarske oblasti izdignut iznad morske površine.
Transgresija srednjeg perma zahvatila je čitavu površinu jadarske oblasti. Ona je jasno ispoljena u večem delu ove oblasti, posebno u njenoj severo-zapadnoj polovini, gde je jasno izražen hijatus, najverovatnije počev od srednjeg dela moskovskog kata pa zaključno sa trogkofelom.
Za vreme srednjeg perma talože se pretežno klastični sedimenti, čija crvena boja i prisustvo gipsa ukazuju na postojanje žarke, aridne klime.
Početkom gornjeg perma, umesto klastičnih sedimenata, taloži se krečnjačka formacija, koju karakteriše obilje organskih ostataka, prvenstveno krečnjačkih algi, foraminifera, brahiopoda, korala, krinoida i dr.
Krajem perma prestaje da egzistuje bujan organski svet. Isčezavaju čak i alge, k oje su tako obilno* zastupljene u gornjem permu. Medutim, facijalne prilike se nisu bitno izmenile, jer se nastavlja taloženje krečnjaka, koji takode ima ju plitkovodni karakter (oolitski krečnjaci).
PALEOZOIK SUSEDNIH OBLASTI
Paralelizacijom je obuhvačen paleozoik susednih oblasti: Bukulje i Vagana, Dičine, Majevice i drinske oblasti. Konstatovano je da jadarski paleozoik sa paleozoikom Bukulje i Vagana, Dičine i Majevice pripada jednoj struktumo-facijalnoj zoni a drinski paleozoik drugoj.
Osnovna karakteristika jadarske strukturno-facijalne zone je marinski razvoj gornjeg karbona i perma i postupna veza sa trijasom, dok su u drinskoj oblasti markantne sledeče specifičnosti:
1.	Znatno viši kristalinitet večeg dela paleozojskih stena drinskog kompleksa od kristaliniteta odgovarajučih stena susednih paleozojskih oblasti;
2.	Prisustvo bazičnih vulkanita u dubljim delovima drinskog paleozojskog kompleksa;
3.	Odsustvo marinskih sedimenata mladeg karbona i perma;
4.	Transgresivan i diskordantan položaj donjotrijaških konglomerata preko starije podloge;
5.	Potpuna prostorna podudamost drinskog razviča paleozoika sa oblastima rasprostranjenja peridotitskih stena.
The Paleozoic Beds of Northwestern Serbia
Ivan Filipovič
Zavod za geološka i geofizička istraživanja, Beograd, Karadjordjeva 48
The Devonian, Carboniferous and Permian beds of Northwestern Serbia are recognized. The biostratigraphy of Devonian rocks is divided after conodonts. A large extension of Carboniferous sediments rich in conodonts, foraminifers and brachiopods are found and, unlike earlier believed, the distribution is of east European type. Three lithologic units are distinguished in the Permian system i.e. the fusulinid limestone of Lower Permian, the clastic rocks of Middle Permian and the fossiliferous limestone of Upper Permian intercalated with red sandy shale. The Upper Permian formation is the best marked member of the Paleozoic sequence of northwestern Serbia.
This study covers a part of Northwestern Serbia (Fig. 1) in which, according to S i m i č (1938), the Jadar type of the Paleozoic is developed. Sediments of the Devonian, Carboniferous and Permian are recognized in the region.
The Devonian. The fossiliferous sediments of the Devonian were known earlier only at Družetič and in Brankovina (Stevanovič, 1957, 1960, 1963). We have discovered the presence of fossiliferous Devonian beds in most of Northwestern Serbia. The biostratigraphy of Devonian sediments is investigated in detail and divided after conodonts.* Some significant results are achieved as follows:
1.	For the first time the fossiliferous sediments of the Eifelian (see lithostra-tigraphic column of Leontijevac, Fig. 2) and the Givetian stages of the Middle Devonian are recognized in Northwestern Serbia.
2.	The Upper Devonian is divided in detail biostratigraphycally — nine of the ten known conodont zones of the Upper Devonian are recognized. Predo-minantly filamentous-honeycomb Upper Devonian limestones are found as lenses or intercalations in sandstone-slate formations, less frequently as large limestone parties (Družetič). Detailed data about biostratigraphic contents of the determined conodont zones are given in the lithostratigraphic column of the Upper Devonian of Northwestern Serbia (Fig. 3).
3.	Based on new findings of the fossiliferous Devonian and an analysis of the relations between these reference stratigraphic horizons and the sandstone-
-slate formations, the widespread and several hundred metres thick sandstone--schist complex is found to> correspond largely to the Lower Paleozoic, and not only to the Upper, as it has been considered (Simič, 1932, 1933, 1938, 1957).
The Carboniferous. We have found by prospecting a large distribution of Carboniferous sediments in Northwestern Serbia and, unlike earlier believed (Simič, 1938), the distribution was of east European type. The sediments were divided into the Lower, Middle and Upper Carboniferous.
Rich and diverse paleontological material made possible a detailed investiga-tion and division of Carboniferous formations. The following significant results were accomplished:
1.	The uppermost part of the sandstone^schist complex is determined to be of the Lower Carboniferous. Conodont fauna typical of the lowermost Tourn-aisian stage and conodont fauna corresponding to' the Visean stage, i.e. to the zone with Scaliognathus anchoralis, are found in limestone lenses and inter-calations (Fig. 5).
2.	In most of Northwestern Serbia, limestone-slate beds are recognized which correspond by their superposition and the identified conodont fauna to the uppermost part of the Lower Carboniferous.
3.	Within the Middle Carboniferous range, foraminiferal limestone of the Bashkirian stage are recognized, terrigeneous deposits with brachiopod fauna of the Upper Bashkirian and the Lower Moscovian stages, the conglomerate--slate sediments transgressively overlaying the older sediments (most probably of the Middle Moscovian stage) and fusulinid limestone which correspo-nds in range to the uppermost Moscovian, Upper Carboniferous and Lower Permian.
4.	A marked discordance between the transgressive conglomerate-slate sediments of the Middle Moscovian and the underlying Devonian and Lower Carboniferous formations suggested that the strongest diastrophism in Northwestern Serbia was the Asturian orogeny.
5.	Complicated paleogeographic relation during the Carboniferous are re-constructed (Fig. 6).
The Permian. The faunal findings and the superposition of formations indicate in the Permian of Northwestern Serbia three lithostratigraphic units. These are fusulinid limestoines of the Lower Permian, clastic sediments of the Middle Permian, and fossiliferous carbonate rocks of Upper Permian which are the best marked member of the Paleozoic in Northwestern Serbia from aspects of lithology and fauna.
Our investigation resulted in collecting of new data about the transgressive position and facial composition of clastic sediments of the Middle Permian, and also in confirming the results of investigation in the Upper Permian, carried out by Simič (1933).
Literatura — Bibliographie
Bouček, B., Mihajlovič M. 1966, Pojava interesantne inhofacije (Dictyo-dora, Phycosiphon) tzv. silura paleozoika Sane (Bosna). Referati VI savetovanja, Ohrid.
Dimitrijevič i koautori 1969, Devonski fliš jugoistočne Srbije. Zapisnici SGD za 1964, 1965, 1966 i 1967. godinu. Zbor 27. 3. 1961, Beograd.
F i 1 i p o v i č , I. 1963, Prilog stratigrafiji karbona severozapadne Srbije. Zapis-nici SGD za 1960 i 1961. godinu. Zbor 27. 3. 1961, Beograd.
F i 1 i p o v i č , I. 1963a, Predhodno saopštenje o novim nalazištima devona u severo-zapadnoj Srbiji. Zapisnici SGD za 1960. i 1961. godinu. Zbor 24. 11. 1961, Beograd.
F i 1 i p o v i č , I. 1966, Rezultati ispitivanja paleozojskih naslaga severozapadne Srbije. Zapisnici SGD za 1963. godinu. Zbor 29. 4. 1963, Beograd.
H e r i t s c h , F. 1932, Chaetetes und Caninia aus dem Karbon von Ivovik bei Krupanj in West-Serbien. Vesnik Geol. inst. Kralj. Jug. knj. I, sv. 2, Beograd.
Heritsch, F. 1934, Korallen aus dem oberen Perm von Likodra im Westlichen Serbien. Vesnik Geol. inst. Kralj. Jug. 3/2, Beograd.
Kochansky-Devide, V. 1960, Prilog poznavanju fuzulinida zapadne Srbije. JAZU, Acta geologica 2, 103—110, Zagreb.
K o c h ansky-Devide, V., H e r a k , IVI. 1960. On the Carboniferous and Per-mian Dasycladaceae of Yugoslavia. Geološki vjesnik 13, Zagreb.
Kochansky-Devide, V. 1964, Die Fusuliniden und Kalkalgen des jugosla-wischen Karbons. Cinquieme congres international de stratigraphie et de geologie du carbonifere, Pariš, 1963.
K o s t i č, V. 1960, Rod Amplexus iz karbona Zapadne Srbije. Geol. anali Balk. pol., XXVII, Beograd.
Kostič-Podgorska, V. 1964, Rasprostranjenje i stratigrafski značaj karbonskih koralnih fauna u Jugoslaviji. Geol. anali Balk. pol., XXXI, Beograd.
Kostič-Podgorska, V. 1967, Tabulatni koral Multithecopora Yoh iz srednjeg karbona zapadne Srbije (Banjevac). Geol. glasnik Črne Gore 5, Titograd.
K o s t i č , V., P a j i č , A. 1972, Mikrofauna i korali baškirskog kata srednjeg karbona zapadne Srbije. Geol. anali Balk. pol., XXXVII, Beograd.
Markovič, B. i koautori 1963, Prikaz geološke karte Valjevo 51. Zapisnici SGD za 1960 i 1961, Beograd.
P a j i č , V. 1963, Mikrofauna srednjeg karbona zapadne Srbije. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž. NRS, XXI, Beograd.
Pajič, V., Filipovič, I. 1966, Novi podaci o srednjem karbonu jadarskog pojasa (SZ Srbija). Zapisnici SGD za 1962. Zbor 28. 5. 1962, Beograd.
Pantič, S., Veselinovič, M. 1961, Prvi nalazak marinske faune u terigenim sedimentima srednjeg perma (gredenskim slojevima) zapadne Srbije. Zapisnici SGD za 1960 i 1961. Zbor 27. 3. 1961, Beograd.
Pantič, S. 1969, Litostratigrafske i mikropaleontološke karakteristike srednjeg i gornjeg perma zapadne Srbije. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž., knj. XXVII, ser. A, Beograd.
Petronijevič-Kuzenko, S. 1957, Gornjekarbonska brahiopodska fauna Vlaške Reke u Pocerini. Zbornik radova Geol. inst. »Jovan Zujovič«, IX, Beograd.
P r i b y 1, A., S p a s o v, H. 1970, Zur Ostracodenfauna des bulgarischen und ju-goslawischen Silurs und Devons. Izvestija na geologičeskija institut — Serija paleontologija, knj. XIX, Sofia.
Ramovš, A. 1958, Razvoj zgornjega perma v Loških in Polhograjskih hribih — Razprave Slov. akad. znan. in umetn., razr. za prir. vede 4, Ljubljana.
Ramovš, A. 1962, Nekateri problemi pri raziskovanju perma v Jugoslaviji. Referati V savetovanja geologa F. N. R. Jugoslavije, Beograd.
Ramovš, A. 1966, Razvoj srednjega perma v Jugoslaviji v luči novih raziskovanj. Referati VI savetovanja, deo I, Ohrid.
R a j č e v i č , D. 1969, Tragovi kretanja črva u peščarsko-škriljastoj seriji starijeg paleozoika u severozapadnoj Srbiji. Zapisnici SGD za 1965, Beograd.
S i m i č, V. 1932, Prilog geologiji Zapadne Srbije. Vesnik Geol. inst. Kralj. Jug., I, 2, Beograd.
S i m i č , V. 1933, Gornji perm u Zapadnoj Srbiji. Rasprave Geol. inst. Kralj. Jug., I, Beograd.
Simič, V. 1934, Prilog poznavanju gornjokarbonskih i gornjopermskih fauna u Zapadnoj Srbiji. Geol. anali Balk. pol., XXIX, Beograd.
Simič, V. 1935, Nekoliko fosila iz gornjeg perma Zapadne Srbije. Vesnik Geol. inst. Kralj. Jug., IV, Beograd.
Simič, V. 1938, O facijama mladeg paleozoika u Zapadnoj Srbiji. Vesnik Geol. inst. Kralj. Jug., VI, Beograd.
Simič, V. 1940, Izveštaj o geološkom snimanju na listu »Valjevo«. Godišnjak Geol. inst. Kralj. Jug. za 1939, Beograd.
S i m i č , V. 1957, Prilog geološkom poznavanju donjeg Podrinja. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž. NRS, XIII, Beograd.
Spasov, H., Stevanovič, P. 1962, Konodonti iz gornjeg devona Družetiča u Zapadnoj Srbiji. Geol. anali Balk, pol., XXIX, Beograd.
Spasov, H. i koautori 1967, Les conodontes paleozoi'ques de la Serbie occiden-tale. Association geologique Carpato-Balkanique. VUI^me congres, Belgrade.
Spasov, H., Filipovič, I. 1967, Devonska i karbonska konodontna fauna ot severozapadna Srbija (Jugoslavija). Izvestija na Geologičeskija institut, kn. XVI, Sofia.
Spasov, H. i koautori 1968, Novi rezultati istraživanja paleozojskih konodonata severozapadne Srbije. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž., XXVI, Beograd.
Spasov, H. 1972, Stratigrafija i korelacija na devona v Blgarija i susednite strani. Geologičeski institut, Sofia.
Stevanovič, P. 1953, Mladi paleozoik u gornjem toku Uba i Kladnice (Valjev-ska Podgorina). Glasnik SAN, V, 2, Beograd.
Stevanovič, P. 1957, Prikaz geološke karte lista Valjevo I (1:50 000). Za-pisnici SGD za 1955, Beograd.
Stevanovič, P. 1957a, Osvrt na nalazak devona kod Družetiča u dolini Uba i mogučnost nalaska u drugim krajevima Zapadne Srbije i Istočne Bosne. Zapisnici SGD za 1955, Beograd.
Stevanovič, P. 1960, Das Devon in westlichen Serbien und seine Beziehungen zu den anderen devonischen Fundstellen in Jugoslawien. Prager Arbeitstagung iiber die Stratigraphie d. Silurs und d. Devons, 1958, Praha.
Stevanovič, P., Kullmann, J. 1962, Namirski kat Družetiča i njegova gonijatitska fauna. Glasnik Prir. muzeja u Beogradu, A, XVI-XVII, Beograd.
Stevanovič, P. 1963, Devon Brankovine kod Valjeva. Zapisnici SGD za 1960 i 1961. Zbor 10. 10. 1960, Beograd.
Stojanovič-Kuzenko, S. 1963, Gornjopermski brahiopodi Crikvenica — za-padna Srbija. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž., XXI, A, Beograd.
Stojanovič-Kuzenko, S. 1966/67, Biostratigrafija srednjeg karbona zapadne Srbije i paralelizacija sa severozapadnom Bosnom, jednim delom Velebita i Stani-šičima u Crnoj Gori. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istraž. XXIV/XXV, A, Beograd.
Veselinovič, M. 1955, Rezultati geoloških promatranja u oblasti Gornjeg Crniljeva i Šabačke Kamenice. Zbornik radova Geol. inst. »Jovan Žujovič«, knj. VIII, Beograd.
Veselinovič, M. 1958, Nov nalazak Dictyodora libeana (Weiss) u karbonskim škriljcima Zapadne Srbije. Zbornik radova Geol. inst. »Jovan Žujovič«, X, Beograd.
Veselinovič, M. i koautori 1963, Prikaz geološke karte Vladimirci 53. Zapisnici SGD za 1960 i 1961. Zbor 12. 4. 1960, Beograd.